Fram i ljoset

Transcription

Fram i ljoset

Nr. 4 – september 2015
Medlemsblad for Noregs Mållag
NORSK
TIDEND
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Fram
i ljoset
I ei løe i Ørsta skar bonden
Ivar Jonsson Barstad i 1622
inn velforma latinske bokstavar i ein stolpe.
Likevel har norske historikarar insistert på at det
stod skralt til med leseog skrivekunna i norske
bygder på 1600-talet.
I nesten førti år har Jostein
Fet grave fram prov på at
det ikkje stemmer.
> 16–19
Vonde minne > 14–15
– Du kan tilgje, og du kan gjere det godt
att, men du kan aldri gjere det om, seier
forfattar Tormod Haugland.
tolkar garborg > 20–21
– Me møter alle tekstane ut ifrå den tida
me lever i. Dette er mi lesing, sett frå min
posisjon, seier Jan Inge Sørbø.
Snikinnføring > 6–7
– Å snikinnføre valfritt sidemål i Buskerud
er feil i eit fylke som skrik etter nynorskkompetanse, seier Marit Aakre Tennø.
Lleiarteigen
Utan nynorsk,
ingen Oscar
LLEg var nyleg på utdelinga av Anders
Jahres kulturpris. Den er den største
kulturprisen i Noreg, i alle fall målt etter
prispengane. Fjongt var det. Utdelinga fann
stad i aulaen på Universitetet i Oslo, og
middagen skulle vere på Hotel Continental.
Eg debuterte i smoking.
LLBåde den kulturelle og økonomiske
kapitalen i aulaen var påfallande. Dansarar
frå operaen dansa, det vart lese lyrikk og
sunge italienske ariar. Men midt i det heile
kom ein kar inn og spelte hardingfele, rett
nok «Rudl fra Voss», men likevel.
LLSå skulle Torill Kove halde takketalen.
Ho er filmskapar og har vunne Oscar for
éin av filmane sine, i tillegg til å ha blitt nominert med to andre filmar. Det var ho som
hadde invitert meg, ein har då band til så
mange ulike folk. I talen snakka ho om kor
rart det var å stå der, og å sjå sin eigen film
på eit lerret som dekte til eitt av dei meste
kjende måleria av Edvard Munch.
LLMedan eg balanserte på ein tilsvarande
indre kulturell knivsegg, fortalde Kove om
at grunnen til ho byrja med film, var at ho
ikkje kom inn på skulen ho ville. Ho ville
byrje med byplanlegging, og hadde søkt
seg til ein prestisjetung skule i Montreal.
Ein skule som berre gav plass til dei beste,
dei med berre gode karakterar. Det hadde
Kove. Bortsett frå i norsk sidemål. Takk og
farvel til den studieplassen. Akkurat då
vart det varmt rundt tversoversløyfa mi,
kan du seie.
LLMen sidan Kove då måtte finne noko
anna å halde på med, vart eit filmkurs
løysinga. Ingenting i takketalen tydde på
ho tykte det var eit dumt val. Så hadde det
ikkje vore for obligatorisk sidemåls-undervisning, så hadde ikkje Noreg hatt
ein Oscar-vinnar.
LLTakk for det også, Ivar Aasen!
Kjartan Helleve
Norsk Tidend 4–2015
Utgjeven av Noregs Mållag
2
Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten.
Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO
Redaktør: Kjartan Helleve
[email protected],
23 00 29 32
I redaksjonen:
Hege Lothe, Erik Grov
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
[email protected]
søknader
Buskerud
Udir skal skrive søknade
Det siste året har Unge Høgre hatt ein kampanje for å få gjennom vedtak om forsøk med valfritt sidemål. I Bærum, Kristiansand, Stavanger og
Tromsø har dei fått fleirtal, og søknader er sende. I
Bergen gjekk det rett nok ikkje som Høgre hadde
håpa, og opposisjonen fekk gjort eit omvendt vedtak, nemleg vedtak om tidleg start med sidemål. I
Oslo har Unge Høgre levert inn forslag om forsøk,
men det er enno ikkje handsama. Til no har Utdanningsdirektoratet avvist alle slike forsøk. Etter
Oslo-forsøket har ikkje Utdanningsdirektoratet villa
godkjent nye forsøk med valfritt sidemål. I 2008 la
dei ei melding på nettsidene om at dei ikkje godkjende forsøk. Men det har ikkje skorta på søknader.
Dei siste åra har Buskerud fylkeskommune søkt om
forsøk med valfritt sidemål heile tre gonger.
Me var mange som pusta letta ut då det var klart
at støttepartia sytte for at det ikkje vart noka valfri
sidemålsundervisning med ei ny regjering. Då Per
Sandberg sa på nyheitene at Frp ikkje ville gå ut av
noka regjering for nynorsken, forstod me kvar det
bar. Men der ein ikkje får gjennomslag for det store
politikkskiftet i språkpolitikken, kan ein tydelegvis
snika seg inn bakvegen.
No har Kunnskapsdepartementet sendt
brev til Utdanningsdirektoratet og bede dei hjelpa
fylkeskommunane. Dei ber no Utdanningsdirektoratet om å hjelpa fylkeskommunane med å skriva
betre søknader.
Søknadene er fyrst og fremst sende inn med
ynske om å få sleppa sidemålsundervisning der
marit aakre tennø
Leiar i Noregs Mållag
ho er nynorsk. Fleire av søknadene er så dårlege
og så dårleg grunngjevne at det er klart at det vil
vera svært vanskeleg å innvilga dei. Buskerud
fylkeskommune har søkt om å få sleppa nynorsk
heilt. Altså at elevar i vidaregåande skule korkje
skal skriva eller lesa nynorsk. Dei vil fjerna nynorsk heilt frå pensum. Det må tyda at dei meiner
elevar ikkje skal få høyra om store delar av den
norske litteraturhistoria og at dei vil stryka ut eitt
av dei to norske språka heilt frå språk- og litteraturopplæringa på studiespesialiserande liner i den
vidaregåande skulen.
Forsøk i skulen har heilt klart noko for seg for å
søkja kunnskap om sider ved skulen og opplæringa
ein vi finna meir ut av. Kunnskapsinnhenting og
interesse for å finna ut noko nytt bør stå i fokus.
I rundskrivet til Utdanningsdirektoratet om forsøk står det at forsøk som skal innvilgast, skal gje
elevane betre undervisning. Ingen av forsøka om
valfritt sidemål er slike forsøk. Dette er forsøk
der intensjonen er å sleppa ein del av undervis-
– Dei som står bak utgreiingane
[om kommunereforma] så langt,
kan aldri ha nynna «Mellom bakkar
og berg ut med havet», dei har aldri
høyrt om Jakob Sande og Vesle Daniel eller Simon i Støa. Dei kjenner
ikkje bygdene våre, kulturen vår, veremåten vår, dialekten vår, historia
vår, mangfaldet vårt og språket vårt.
Johs B. Thue i Firda
– Nynorsk skil mellom skåp og
skap: Dei kom ut av skåpet og inn i
ekteskapet.
Stig Hjelmeland på Twitter
«Er du trøytt og lei - stogg på Esso
Skei»
Esso Skei sitt slagord
PaPir
Glas
– Lite irriterer meg meir enn når
bokmeldarar må påpeike at «boken
er skrevet på vakkert nynorsk».
Gunnhild Øyehaug
til Festspelavisa
dene om valfritt sidemål
DET At Utdanningsdirektoratet no skal setja seg
ned med fylkeskommunane og hjelpa dei å skriva gode
nok søknader, grensar til det absurde. Utdanningsdirektoratet skal altså bruka arbeidstid på å få direkte
nynorskfiendtlege initiativ til å verta etande for Kunnskapsdepartementet. Og dei skal bruka arbeidstid på
ein forsøksaktivitet som har blitt forsøkt fleire gonger
før, i tvilsame forsøk som ikkje har synt effekt.
I tilegg vil dei her innføra eit slikt forsøk på toppen
av eit allereie pågåande forsøk med færre karakterar
i norsk. All fornuft og kunnskap om god forsking tyder på at det er uheldig å innføra eit nytt forsøk oppå
eit eksisterande, utan at det første forsøket er ferdig
evaluert.
Om Kunnskapsdepartementet no skal innvilga
alle forsøk som kjem om valfritt sidemål, vil det vera ei
utholing av sidemålsordninga. Og om elevar i alle dei
store byane i Noreg no skal ha høve til å velja om dei vil
få opplæring i nynorsk eller ikkje, er det svært uheldig.
Nynorskkompetanse er mange stader vanskeleg å få
tak i. Mange vegrar seg heller ikkje for å nekta å skriva
nynorsk. Om regjeringa gjennom dette forsøket skal
gjera den typen kompetanse endå vanskelegare å få
tak i, vert situasjonen for nynorskelevar og -brukarar
rundt om i Noreg dårlegare. Berre det at nynorskfylket
Buskerud er eitt av fylka som no vil lata ungdomen
sjølv avgjera om dei vil læra nynorsk eller ikkje, er dårleg nytt for nynorskkommunane øvst i fylket.
Kunnskapsdepartementet har instruert Utdanningsdirektoratet om at dei bør innvilga søknadene
om dei innfrir krav til god forskingsdesign.
Utdanningsdirektoratet bør svara med eit stort forsøk
med nynorsk i andre fag enn norsk.
“
Det som pregar
ordskifta rundt desse
forsøka er vikarierande
motiv og eit sterkt
ynske om å sleppa sidemålsundervisninga der
ho er nynorsk.
– Tal frå @Riksmalsforbund viser
at nynorskbrukarane gjekk frå 7,5
til 8,4 % av folket frå 2004-2014.
I 2484 skriv over halve folket nynorsk! Eg håpar @noregsmallag kan
utvikle ei teneste for alle oss som
vil frysast ned og vente med å ta ut
den beste tida.
Jens Kihl på Twitter
– Katt opnar bibliotek
Framtida.no
– HAN BESTEMTE seg for å prøve
det [bokmål] ut et semester, så
fra den dag skulle alle besvarelser
og innleveringer komme på bokmål. Likevel var det noe som ikke
stemte, for gang på gang merket
han at halvvegs ut i setningar så
byrja han å legge om til nynorsk.
Selv om han prøvde å holde seg
konsekvent, kom dei nynorsk ordvala og vendingane til stadig inn
og krydra tekstane. Hva er det som
skjer? tenkte han. Det var då han
starta å innsjå tabben: han skulle
aldri ha forlate nynorsken, for den
hadde grodd fast i hjarta hans. Erlend Nordland Kristiansen, ny
praktikant på Nynorsk mediesenter
– Vi er kjent med fra tidligere avslag
på søknad at Utdanningsdirektoratet ikke vil innvilge nye søknader.
Buskerud fylkeskommune
prøver på nytt
– Jeg kunne allerede dansk da jeg kom
til Shetland. Og det var så lett å gå i surr
med dansk og bokmål at jeg bestemte
meg for å gå over til å lære nynorsk.
Skotske Derick Herning til VG
«Utanfor allfarveg – heldigvis!»
Kommuneslagordet
til Sande Kommune,
kåra til Noregs beste av Nitimen
Illustrasjon: Kjartan Helleve
ninga, og den tynne faglege grunngjevinga er betre
skrive- og lesekunne. Om ein ser på kompetansemåla
i norskfaget på studiespesialiserande line, ser ein fort
at kompetansemåla på dette nivået er eit heilt anna
enn setningsbygnad og rettskriving. Dei som skubbar
ynsket om betre leseog skrivekunne framfor seg for
å kvitta seg med nynorskundervisninga, bør verta
spurde om kvifor dei ikkje føreslår forsøk der dei
verkeleg kunne ha gjort nokon, nemleg i barneskulen.
Men det som pregar ordskifta rundt desse forsøka, er
vikarierande motiv og eit sterkt ynske om å sleppa
sidemålsundervisninga der ho er nynorsk.
– Kva vil du gjera for Noreg om du
var statsminister for ein dag?
– Fjerna regelen med val kvart
fjerde år, og klamra oss til makta så
lenge bandet eksisterer. Bokmål
hadde blitt flagga ut litt etter litt.
Folk les stort sett på dataskjermar
for tida, så kven treng bokmål??
Nynorskboogierockebandet
Drusar til Fres Festival
3
Lmålnytt
– Rørande og inspirerande festspel
fantastiske dagar: Festspeldiktar Gunnhild Øyehaug var ikkje budd på det sterke inntrykket
Festspela skulle gi henne. Statssekretær Bjørgulv Vinje Borgundvaag roste arrangøren i opningstalen, det var rydda plass til meir
litteratur i programmet, og D.D.E.
fekk Uteamfiet til å koke.
Hovudpersonen, festspeldiktar
Gunnhild Øyehaug, fortel om fire
fantastiske dagar på Dei nynorske
festspela i Ørsta. – Eg var budd
på at det kom til å vere ei spesiell
oppleving å vere festspeldiktar på
heimebane, men ikkje at det kom
til å gjere så sterkt inntrykk som
det gjorde. Det har vore interessante samtalar og store musikalske opplevingar, men mest kjem
eg til å hugse det deltakande og
entusiastiske publikummet, det
har vore både rørande og inspirerande. Eg er glad og takksam og
full av hurra etter Festspela.
Det var statssekretær Bjørgulv
Vinje Borgundvaag som opna
Festspela. I ein engasjert op-
Gunnhild Øyehaug var festspeldiktar
på Dei nynorske festspela i år. Det
vart ei sterk oppleving for henne.
Foto: Foto: Magne Sandnes
ningstale roste han arrangøren
Nynorsk kultursentrum for at
institusjonen greier å tene pengar, og han la vekt på at nynorskbrukarane er avhengig av tillit frå
bokmålsbrukarane.
Gjennom det faglege programmet fekk publikum oppleve
mykje nytt og ukjent i år. Snart
92 år gamle Jostein Fet tok på
nytt eit oppgjer med myten om
at folk flest ikkje kunne lese før
1800-talet. Den unge forskaren
Pernille Fiskarstrand la fram
nye perspektiv på god nynorsk
språkføring i Ivar Aasen-minneforedraget. Publikum fekk resultatet av ei undersøking av språk i
reklame, og historia om diktaren
Arvid Hanssen fekk nye nyansar.
D.D.E.-konserten var det
mest besøkte arrangementet i
år. – Konserten var kulturpolitisk viktig for oss i den breie
programflata som Festspela skal
ha, seier Widerøe. Det var lagt
opp til eit program med fleire
pustepausar i år, og det gav som
venta lågare gjestetal enn i fjor
med om lag 5000 gjester totalt.
Nærare 200 utøvarar leverte
opplevingar som hausta både
trampeklapp og ståande applaus.
Også publikum var ei god blanding av tilreisande og lokale, om
lag halvparten av kvar.
Aasentunet
Sju nye utandørs bibliotek
bok i graset: I sommar laga
Tunkatten Lurivar i Aasentunet sju
utebibliotek til born på Søre Sunnmøre og i Nordfjord. Prosjektet var
eit samarbeid mellom Ivar Aasentunet og sju kommunar i regionen i
Friluftsåret 2015.
– Barneboktua er eit litt annleis bibliotek. Det er berre ope
i sommarferien og det er sjølvbetent. Alle som kom dit kunne
finne seg ei bok og setje seg ned
og lese i vakre omgivnader og så
leggje boka tilbake igjen før dei
gjekk vidare, seier formidlar Liv
Astrid Skåre Langnes i Aasentunet.
Tunkatten Lurivar har i fleire
år hatt eit utandørs barnebibliotek
på Høgetua, ein liten gåtur opp i
skogen frå Aasen-tunet, i det området der Ivar Aasen sjølv leika som
gutunge. Dette har vore svært po-
Gir ut Språkfakta 2015
med 800 tabellar
4
– Språkfakta 2015 inneheld mykje
som ingen før har sett eller som få
har visst. Det er så vidt eg greier å få
med meg alt sjølv, seier direktør Ottar
Grepstad i Nynorsk kultursentrum.
På den europeiske språkdagen 26.
september gir han ut Språkfakta 2015
med undertittelen Ei forteljing om
språk i Noreg og verda gjennom 800
tabellar. Alt blir fritt tilgjengeleg på
Aasentunet.no.
Verket er delt i 20 kapittel, og kvar
dag fram til 15. oktober kjem eit nytt
kapittel.
– Vi publiserer eit kapittel kvar dag
fordi denne forteljinga rommar så
Ivar Aasen-tunet utvida i sommar
det populære tilbodet med utandørs
barnebibliotek til fleire kommunar
på Sunnmøre og i Nordfjord.
mykje. Språkfakta 2015 dekkjer både
nynorsk, bokmål og mange andre
språk i Noreg, men mest handlar det
om dei to norske språka, seier Grepstad.
Aasentunet
100 000 fleire
nynorskbrukarar
Det siste tiåret har talet på nynorskbrukarar auka med over 100.000,
går det fram av ei undersøking som
Sentio Research har gjort for Riksmålsforbundet.
Sjølv om den sterke folkeveksten
dei siste åra først og fremst har komme
i og rundt dei store byane, har prosent-
pulært, og difor utvida Aasen-tunet
no tilbodet.
På initiativ frå Ivar Aasen-tunet,
sa kommunane Herøy, Sande, Ulstein, Hareid, Volda, Hornindal og
Stryn ja til eit samarbeid om å setje
ut ei postkasse med nye nynorske
barnebøker på eit lett tilgjengeleg
turmål i kommunen.
Bøkene kunne ungane finne i
ei fargerik postkasse som var godt
merkt med både potemerket til
Lurivar og eige skilt.
– Biblioteka har eit godt utval av
nynorske barnebøker, og kan vere
ein fin måte for dei vaksne å orientere seg om kva som er nytt i den
nynorske barnebokverda, seier
Langnes. Bøkene var ei gåve frå
Ivar Aasen-tunet og forlaga Skald,
Cappelen, Mangschou og Det Norske Samlaget.
Åsentunet
delen nordmenn som bruker nynorsk
i private samanhengar, auka. Mens 7,5
prosent rekna seg som nynorskbrukarar i 2005, hadde talet i 2014 auka
til 8,4, viser undersøkinga, som Riksmålsforbundet la fram tidlegare i sommar.
Også delen som bruker bokmål og
nynorsk om lag like mykje, har auka,
og til saman skriv no 14,1 prosent av
befolkninga nynorsk, mot 13 prosent
i 2005.
Undersøkinga viser dessutan at
bokmålet taper terreng i alle fylka
på Vestlandet. Fleire vekslar mellom
bokmål og nynorsk, mens nynorsken
aukar i alle vestlandsfylka unntatt Rogaland, der balansen er uendra.
I hovudstaden har prosentdelen
Sebastian (t.h.) og dei andre borna i Ekorn-gruppa
Gav nyno
Klokkarvik barnehage er ein av barnehagane som har
fått bokgåve frå Sotra
Mållag.
(Vestnytt) I vår var Olai Otterå frå Sotra Mållag på vitjing i Klokkarvik barnehage. Med seg i sekken hadde han
ei gåve til barnehagen: ein bunke med
barnebøker på nynorsk. Borna i førskuleavdelinga «Ekorn» fekk gleda av
å ta imot dei flotte bøkene. Pedagogisk
som bruker nynorsk eller vekslar
mellom målformene, auka frå 4,7 prosent til 8 prosent sidan 2005.
Det er blant veljarane til Senterpartiet og Kristeleg Folkeparti ein finn
den største prosentdelen nynorskbrukarar, ifølgje ei undersøking. I Sp er
nynorskprosenten blant veljarane vel
30 prosent, medan han i KrF er nær
16 prosent. Det er blant veljarane til
Framstegspartiet og SV ein finn den
største delen bokmålsbrukarar. Over
90 prosent av veljarane til partia skriv
på bokmål, ifølgje undersøkinga. Blant
veljarane til Arbeidarpartiet, Høgre og
Venstre ligg bokmålsprosenten på
kring 87– 89 prosent, nynorskprosenten er på rundt 6– 7 prosent.
NPK
L MEDIA
preben sørheim
Dagleg leiar i Kringkastingsringen
Den levande
skogen
Plantemetaforar har grodd fast
i måten å skildre tidsskrift på her til
lands. Opphavsforklaringa er truleg
koplinga mellom papir og plante-fiber. Men det er òg ei slags vitalistisk
livskraft i tidsskriftsfloraen vår. For
der gror det verkeleg godt om dagen. Morgenbladet-redaktør Anna B.
Jensen, som lanserte avisa sin tidsskriftsteneste Portalen i vår, ville til
dømes vise fram mangfaldet i «den
norske tidsskriftsjungelen».
orskbøker til barnehagen
leiar Nina Bru fortel at dei les mykje
for borna i barnehagen. Og borna
likar godt å bli lesne for.
– Vi les bøker på både bokmål
og nynorsk, alt etter kva borna vil
høyre om. Nett no er det vitskaplege bøker som er populært, seier
ho til Vestnytt.
Klokkarvik barnehage har born
frå 15 nasjonar, og dei brukar mykje tid på språkstimulering.
Bø og Bæ Borna er samla til
samlingsstund då Olai Otterå frå
Sotra Mållag kjem på vitjing. Dei
sit fint rundt bordet og høyrer
kva han har å fortelje. Otterå viser
fram dei forskjellige bøkene han
har med seg.
– Vi har den boka! ropar ei jente
begeistra.
Både Bø og Bæ og Jakob og Neikob og fleire andre bøker kjem opp
av sekken.
Starta i fjor Sotra Mållag
hadde første runden sin i fjor med
bokgåver til fem barnehagar. I år
er det seks barnehagar som får
bøker.
– Vi i mållaget vil at barnehagane skal ha tilgang til bøker på
nynorsk, vi ønskjer å stimulere til
meir nynorskbruk, seier Otterå,
som håpar at dei neste år kan dele
ut fleire bøker til andre skular og
barnehagar.
Barnehagane får sjølv velje ut
dei bøkene dei vil ha. Mållaget sender ut liste der dei tilsette i barnehagane kan velje ut nynorskbøker
til ein verdi av 2500 kroner. Borna
finn seg fort kvar si bok og set seg
ned for å lese. Nokre av bøkene
kjenner dei frå før, mens andre er
nye for dei. Å bla i nye bøker er tydeleg spanande.
Trine Syltøy
Vestnytt
Stipend til bloggarar
Ungdomspolitisk utval i Sogn og
Fjordane fylkeskommune har plukka
ut ti bloggarar i alderen 14 til 26 år
som no får 5.000 kroner kvar i stipend og kurs i blogging på nynorsk.
To gutar og åtte jenter frå fylket
skal no møtast i Loen for å lære om
skriving, fotografering og digital
formidling. I den neste delen av prosjektet skal ungdommane skrive tre
saker om noko dei er opptekne av,
og tekstane skal publiserast både
på eigen blogg og på nettsidene til
fylkeskommunen.
Desse har fått bloggstipend:
Anne-Malin Aase (26), Førde; Ingrid
Aspeseter Liheim (14), Sogndal;
Martine Espe (17), Sande; Silje Holm
Carlsen (16), Hafslo; Massoma Jurmy
(17), Førde; Madlen Lehmann (18),
Sande; Dag Henrik Nygård (21), Florø;
Sigrid Skjerdal (22), Aurland; Linda
Solheim (18), Førde; Jostein Vedvik
(18), Førde.
NPK
Større interesse for
Nynorskkonferansen
Nynorskkonferansen melder om
stor interesse frå deltakarar allereie
to månader før arrangementet går
av stabelen.
Konferansen skal vere ein møtestad for alle som arbeider med ny-
norsk i opplæringa, og blir arrangert i
Bergen 21. og 22. oktober i år.
Konferansen har no over 100
påmelde, og interessa har aldri
tidlegare vore så stor to månader i
førevegen, fortel ei pressemelding
frå arrangøren Nasjonalt senter for
nynorsk i opplæringa.
– Vi har aldri sett på maken.
Lærarar i barnehage og skule ser
tydelegvis at Nynorskkonferansen
kan hjelpe dei når dei skal lære vekk
nynorsk, både som hovudmål og
sidemål, seier høgskulelektor ved
senteret Hjalmar Eiksund, som har
det administrative ansvaret for konferansen.
I år er tiande gong Nynorskkonferansen blir arrangert.
Vill vekst er vakkert. Dei nye
tidsskrifta ser som regel upåklagelege ut. Ofte er det sameleis med
tekstane òg. Men kvifor er det så lite
nynorsk? Få kulturskribentar skriv
nynorsk, og hippe nisjetidsskrift
manglar redaksjonelle språkpolitiske føringar.
Nynorsken sitt fråvær i tidsskriftsfloraen er problematisk av
minst to grunnar. For det første
fordi små nisjetidsskrift tradisjonelt
sett har vore ein sentral front for
målrørsla. Kor mange småtidsskrift
var det eigentleg Olaus Fjørtoft
oppretta? Fram og Tiraljøren var
kraftsentrum for radikal politikk
og – ikkje minst – radikal språkpolitikk. I fjor sat eg på Universitetsbiblioteket og bladde i Syn og Segn
frå 1950-talet. Dette var ei tid då
lektorar gjerne brukte eit halvt år
på artikkelen sin om irsk innanrikspolitikk. Utgåvene kan lesast frå
perm til perm. Kvar artikkel held
eit like høgt nivå som vinnarane av
Årets tidsskriftsartikkel i dag.
For det andre er det her mykje
av det språklege nybrotsarbeidet
skjer. Skjønnlitterære tidsskrift som
trykkjer noveller og kortprosa, er
drivhus for framtidas forfattarar.
Det krevjande innhaldet i nisjetidsskrifta driv språket framover av seg
sjølv. Kva gamalt skal du til dømes
seie om det «sublime aspektet ved
Google Earth»?
I tidsskriftsfloraen er det mykje upløgd mark for målrørsla. Grav
deg ned i jordsmonnet og gro fram.
i Klokkarvik barnehage fekk mange flotte bøker i gåve frå Sotra Mållag sist fredag. Foto: Trine Syltøy
Trykte tidsskrift har vorte så
hippe og kule at dei nærast spring ut
av jorda i ukontrollert vekst. Særleg
spirer det blant små nisjetidsskrift.
Følgjer du trendane tett, er sjansen
stor for at du abonnerer på eitt eller
fleire slike. Kanskje eit allmennkulturelt tidsskrift som Fanfare, eller
skjønnlitterære tidsskrift som La
Granada og Kamilla, eller filmtidsskrift som wuxia og Z. For spesielt
interesserte har du Objektiv – Norsk
tidsskrift for kamerabasert samtidskunst og figurteatertidsskriftet Ånd i
handske.
5
LNynorsk i skulen
– Snikinnføring
av valfritt sidemål
– Å snikinnføre valfritt sidemål i
Buskerud er feil veg å gå. Det er eit
fylke som skrik etter nynorskkompetanse, seier Marit Aakre Tennø,
leiar i Noregs Mållag.
– Det er oppsiktsvekkjande at
eit forsøk som er så gjennomsyra
av ynsket om å få sleppe nynorskundervisning, får så positiv omtale
frå kunnskapsministeren. I realiteten går forsøket ut på å fjerne det
eine av to skriftspråk frå pensum.
Endå meir oppsiktsvekkjande er
det at Kunnskapsdepartementet
ber Utdanningsdirektoratet om å
hjelpe Buskerud fylkeskommune
med å få til ein betre søknad, seier
Tennø.
– Frå kommunalt tilsette i skular
og kommunar i Buskerud vert det
sagt at mangel på nynorskkompetanse i stillingar som krev slikt, gjer
at nynorskelevane og nynorskbrukarane får eit dårlegare tilbod enn
brukarane av majoritetsspråket
bokmål, seier Tennø.
– Kunnskapsminsteren vil ha
betre sidemålsundervisning og har
lova at eit slikt arbeid skal kome.
Men i staden for å søkje ny kunnskap, trakkar Høgre her berre i
gamle spor, slår Tennø fast.
Hege Lothe
[email protected]
Buskerud får hjelp
med ny søknad
For fjerde gong skal Buskerud fylkeskommune søkja om å få gjennomføra eit forsøk
med redusert sidemålsopplæring. Denne
gongen har kunnskapsministeren bede
Utdanningsdirektoratet om å hjelpa dei
med søknaden.
Politikarane i Buskerud fylkeskommune nektar å gje seg. Tre gonger
har dei søkt om få starta eit forsøk
med valfri sidemålsopplæring.
Det dreier seg om ei prøveordning
som etter planen skal gå over to
år, og tanken er at to Vg2-klassar
på to ulike skular skal vera med
på ordninga. Forsøket skal vera
omfattande. «Elevene skal ikke ha
opplæring i skriftlig sidemål, og
tekstutvalget i skjønnlitteratur og
sakprosa skal i hovedsak være på
hovedmålet», heiter det i søkna-
Ein finn ikkje noko før ein kjem der det er
den. Fylkeskommunen har søkt tre
gonger, og tre gonger har dei fått
avslag frå Utdanningsdirektoratet.
Noko av grunnen kan liggja i at dei
sende inn ganske nøyaktig den
same søknaden tre gonger.
I haust kjem dei til å senda inn
ein fjerde søknad, men denne gongen skal dei få hjelp. Direktoratet
sende nemleg søknaden til Kunnskapsdepartementet for ei vurdering. Departementet var samd i at
søknaden burde bli avslått, men
oppmoda direktoratet til å hjelpa
fylkeskommunen med å skriva
ein ny. Det blir understreka at eit
slikt forsøk berre kan dreia seg om
skriftleg sidemålsopplæring, at dei
elevane som ikkje er med i forsøket, får tilfredstillande opplæring,
og ikkje minst at dei må knyta til
seg eit fagleg miljø som kan evaluera forsøket. Dette siste punktet
var det som heldt på å knekkja det
meir omfattande forsøket i Oslo.
For at det ikkje skal vera grunnar
til å avslå ein ny søknad, ber departementet i tillegg direktoratet om å
vurdera «om det også er andre forhold som må avklares i søknaden
og gi fylkeskommunen den nødvendige veiledningen om dette.»
– Vi skal kunna læra noko
– Kunnskapsministeren er positiv
til å tildela forsøk i dei tilfella der
ein kan henta kunnskap frå forsøka, seier statssekretær Birgitte
Jordahl i Kunnskapsdepartementet. – I tillegg til Buskerud, har også
Vestfold fylkeskommune søkt om eit
liknande forsøk. Vil alle fylkeskommunar og kommunar som søkjer om
tilsvarande forsøk kunna rekna med
å få tilsvarande støtte frå departementet?
– Alle saker må vurderast individuelt. Gitt at vi skal kunna læra
noko, vil det òg vera behov for å vurdera om det kan vera føremålstenleg
å tildela fleire forsøk innanfor eit
gitt tidsrom. Poenget er jo at vi skal
kunna læra av forsøka.
– Det er allereie fleire pågåande
forsøk med éin eller to karakterar i norskfaget, og forsøket er no
forlengja. Burde ein ikkje venta på
resultata frå desse forsøka før ein set
i gang med andre og meir drastiske
forsøk?
– Denne typen forsøk det her
er snakk om, vil kunna gje oss eit
større og grundigare kunnskapsgrunnlag for å vurdera behova for
å gjera endringar i norskfaget og
sidemålsundervisinga. Det er difor
eit viktig prinsipp at forsøka skal ha
ei form for evaluering, seier Jordahl.
Nynorsk kan gjere
6
Stort utval i nynorske bøker,
varer med sitat og ordtak,
magnetpoesi og mykje meir
Handlenett.no
Nettbutikken til Ivar Aasen-tunet
og Olav H. Hauge-senteret
Kommunar med
meir enn 50 prosent nynorskelevar
i grunnskulen har
uventa gode resultat
på nasjonale prøvar.
Sogn og Fjordane har prestert på
topp i nasjonale prøvar i matematikk, norsk og lesing sjølv om
inntekts- og utdanningsnivået i
fylket er lågare enn det nasjonale
gjennomsnittet. Kva kan vere
grunnane til at elevar i Sogn og
Fjordane likevel gjer det så bra?
Dette er spørsmålet tolv forskargrupper i Lærande Regionar har
forska på. Dei har mellom anna
sett på statusen læraren har i fyl-
ket, korleis utdanningssystemet
skil seg ut og nærmiljøet kring
skulane.
Professor Øystein Vangsnes
frå Universitetet i Tromsø og førsteamanuensis Göran Söderlund
frå Høgskulen i Sogn og Fjordane
har hatt ansvaret for delprosjektet «Finst det nynorske tospråksfordelar?» Forskingsprosjektet
vart avslutta i vår, og i haust
publiserte forskarane, saman
med professor Morten Blekesaune ved Universitetet i Agder,
den vitskaplege artikkelen «The
effect of bidialectal literacy on
school achievement» i den internasjonale tidskriftet International
Journal of Bilingual Education and
Bilingualism.
Heilt konkret var spørsmålet:
Kan dei uventa gode resultata på
nasjonale prøvar til elevar frå Sogn
og Fjordane på nokon som helst
Lærdom: Kunnskapsministeren er positiv til å tildela
forsøk i dei tilfella der ein kan
henta kunnskap frå forsøka.
Foto: Kunnskapsdepartementet
Ny søknad i oktober Det
blir ein hektisk haust for administrasjonen i fylkeskommunen. Den
politiske leiinga vil ha ein ny søknad
klar til 6. oktober. Det har ikkje blitt
laga eit saksnotat for denne saka,
ho har knapt vore innom administrasjonen tidlegare. Etter det førre
avslaget i 2012, vart det vedteke at
ein skulle søkja på nytt når det kom
ei ny regjering. Under eit møte i hovudutvalet for utdanningssektoren
15. oktober 2013, minna representant Daniel Torkildsen frå Høgre om
dette vedtaket, og leiaren i utvalet
lova at dei skulle senda inn ein ny
søknad. Den vart sendt fyrst eitt år
seinare.
Søknaden er underskriven av
fylkesutdanningssjef Jan-Helge
Atterås, som i 2012 meinte at «på
bakgrunn av signaler fra Utdanningsdirektoratet om at søknader
om valgfritt skriftlig sidemål ikke
vil bli innvilget, anbefaler fylkesutdanningssjefen at fylkeskommunen ikke søker om forsøk med
valgfritt skriftlig sidemål i videregående skole.» Søkte gjorde dei
likevel, og no altså endå ein gong.
Atterås og administrasjonen har
ikkje ein veldig tru på at det skal
gå denne gongen heller. Dei skriv:
«Vi er kjent med fra tidligere
avslag på søknad at Utdanningsdirektoratet ikke vil innvilge nye
søknader. Søknaden baserer seg
derfor på at søknader om forsøk
vil bli behandlet og vurdert individuelt.»
850 nynorskelevar Det Atterås synte til, var at direktoratet
allereie i 2008 såg seg nøydd til å
leggja ut ei melding på heimesidene
sine om at søknader om fleire forsøk ikkje ville bli godkjende. Mellom anna det omfattande forsøket
i Oslo, med påfylgjande evaluering,
var nok. Dei understrekar vidare at
norsk språkpolitikk ligg fast, og at
det er Stortinget som har det siste
ordet. Direktoratet seier det same
i det ferske avslaget. «Kompetansekravene er de samme. (...) Dette
forsøket innebærer altså ikke at
elevene skal få mindre opplæring i
sidemål.»
Men det stoppar ikkje politikarane i Buskerud fylkeskommune.
– Søknaden om utprøving av si-
demål er politisk initiert i Buskerud
fylkeskommune, seier Lene Jensen,
seksjonsleiar i Utdanningsavdelinga.
– I kriteria som direktoratet har
utarbeidd for slike forsøk, heiter det
at eitt av måla er at «det er rimelig
grunn til å anta at forsøket totalt sett
vil kunne føre til en opplæring som er
bedre for elevene.» Korleis vil dette
forsøket betra situasjonen for dei 850
nynorskelevane i Buskerud?
– Det er det for tidleg å seia
noko om. Fylkesutdanningssjefen
legg til grunn at det skal knytast
forsking til forsøket, jamfør tilrådingar frå Kunnskapsdepartementet, seier Jensen.
deklassingane i Sogn og Fjordane
lengre svartid på dei ulike testane
enn jamaldringane i Trøndelag.
Dette fekk forskarane til å lure
på om det kan vere smart å bruke
litt ekstra tid når ein skal svare på
akademiske spørsmål. Her har dei
enno ikkje konkludert.
Og då er ein over på det andre
forskarar i Lærande Regionar såg
nærare på. Er denne sjølvtilliten
berre språkleg, eller er det slik at
alle i fylket har ein ekstra sjølvtillit? Sidan kjerneområdet for nynorsk er eit samanhengande område på Vestlandet, kan det vere
andre faktorar som speler inn. Til
dømes har læraren og skulen høg
status. Forskarane kan difor ikkje
seie at det dei gode resultata utelukkande kjem av at elevane har
nynorsk som hovudmål.
Ein ting er dei likevel klåre på:
«Språkleg variasjon, også innanfor
ramma av det norske språket, er
ein ressurs for språklæring, og
det å gjera elevane trygge på sitt
eige språk, er truleg særs viktig for
deira eiga sjølvforståing og utvikling.»
Kjartan Helleve
[email protected]
måte skuldast det språkmiljøet dei
veks opp i?
Svaret er ja.
Tospråklege føremoner
Rett nok ikkje eit bombesikkert ja,
men forskarane går langt i å seie at
nynorsk er ein viktig del av svaret.
I sluttrapporten skriv forskarane
at «Svaret på spørsmålet er at det
er høgst sannsynleg, og den viktigaste årsaka til det er at studiar
av tilgjengeleg statistikk viser at
kommunar med meir enn 50 %
nynorskelevar i grunnskulen har
uventa gode resultat på nasjonale
prøvar.»
Premissane for konklusjonen er
som fylgjer: Ungar som veks opp i
Sogn og Fjordane er omgitt av både
nynorsk og bokmål. Det vil seie at
dei fort blir tospråklege. Bokmål og
nynorsk er to like språk, men like
fullt to språk. Difor får elevane i
Sogn og Fjordane alle dei føremonene som ein tospråkleg oppvekst
gjev. Det vil seie betre kognitive evner og lettare for å lære. Ikkje berre
språk, men også andre fag.
Forskarane samanlikna i 20122013 elevar frå Sogn og Fjordane
og Nord-Trøndelag: Fylka er om
lag like demografisk og sosioøkonomisk, men skil seg ved at
elevane i Nord-Trøndelag utelukkande har bokmål som hovudmål.
I kvart fylke hadde dei ei gruppe
førsteklassingar og ei gruppe åttandeklassingar, om lag 100 i kvar
gruppe. I tillegg hadde dei om lag
80 femteklassingar og med det totalt ca. 480 deltakarar. Desse elevgruppene gjorde så ymse prøvar
og testar. For førsteklassingane var
det knapt skilnad mellom dei to
fylka, men hjå åttandeklassingane
fann forskarane målbare kognitive
skilnader. Pussig nok hadde åttan-
Språk eller samfunn? Det
har dei heller ikkje på hovudspørsmålet. Nett dette med at regionen
var utgangspunkt for heile arbeidet, syner at det er vanskeleg å
vere hundre prosent sikker. For å
bli ein trygg språkbrukar er det til
god hjelp å ha språkleg sjølvtillit.
Det er ikkje automatisk slik at ein
nynorskelev i Oslo ville dra same
føremonene som dei i Sogn og Fjordane. Der er ein omgitt av nynorsk,
det er eit majoritetsspråk. Det gjev
nynorskelevane sjølvtillit, noko
som dei tek med seg inn i skulen.
Kjartan Helleve
[email protected]
e deg smartare
7
Lkampanje
Nynorsk for vaksne inn
I haust rullar kampanjen NyNorsk i gang.
Målet er å få flest mogleg kommunar til å
tilby opplæring på nynorsk for vaksne innvandrarar.
Flyktningar og innvandrarar utgjer
ein stor del av folketalsveksten i Noreg. Ved å gje opplæring på bokmål i
nynorskkommunar undergrev kommunane sine eigne språkvedtak.
Dei produserer bokmålsbrukarar
inn i lokalsamfunn der kommunen
ynskjer at språket skal vere nynorsk.
Det vil mållaget gjere noko med.
– Det er to grunnar for å undervise på bokmål som går att, seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.
– Den eine er at læremidla ikkje
er gode nok, og den andre er at det
blir for dyrt å gå over til nynorsk.
Men det stemmer ikkje. Dei læremidla som finst på nynorsk i dag, er
meir enn gode nok til å gje ei fullgod
norskopplæring for vaksne innvandrarar. Somme kommunar har
jamvel undervist på nynorsk i godt
over ti år, seier Tennø, som heller ikkje kjøper argumentet at det blir for
dyrt å endre praksis.
– Ved å ta innføringa av nynorsk
gradvis, vert innkjøp av nye læremiddel gjort over fleire år. Opplæringssentera har eit årleg innkjøpsbudsjett til fornying av læremidla,
seier Tennø.
Store føremoner Ho ser at det
kan vere ei lita kneik å endre praksis, men meiner at føremonen er
langt større enn ulempene.
– Dette burde vere heilt sjølvsagt.
Folkeveksten i landet vårt kjem i dag
av utanlandsk innvandring. Innvandrarar er viktige tilflyttarar for heile
Distrikts-Noreg. Det er difor viktig
at dei som buset seg i nynorskområde, lærer det lokale språket.
– For det er vel slik at ungane lærer
nynorsk på skulen?
– Det stemmer. Born som kjem til
ein nynorsk skulekrins, får stort sett
automatisk nynorskopplæring gjennom innføringsklasser eller når dei
byrjar rett i si eiga klasse. Då blir det
underleg om ikkje foreldra skal lære
det same språket. Lærer foreldra
det same språket som borna på skulen, vert det lettare å hjelpe dei med
leksene og å forstå skriv og meldingar frå skulen. Nynorskopplæring
i vaksenopplæringa kan vere med
å gjere det lettare å kome inn i det
norske samfunnet, fordi ein lettare
forstår det munnlege talemålet. Då
vert det også lettare å forstå dialektar frå alle delar av landet.
Lokal innsats Opplæringssprå-
ket er ikkje regulert i noko lovverk.
Difor er det opp til kvar einskild opplæringsinstitusjon eller kommune
å avgjere kva språkopplæring dei
vil tilby dei vaksne innvandrarane.
Praksisen er ulik frå kommune
til kommune. I mange kommunar
har ikkje spørsmålet om språkopplæringa vore til politisk handsaming.
– Dette er grunnen til at me no
lagar ein kampanje. Lokale mållag
kan arbeide for nynorsk vaksenopplæring i eigen kommune. Dette er eit
viktig og kjekt arbeid, og me vonar
at så mange som råd vil ta i eit tak.
Erik Grov
[email protected]
LNynorsk vaksenopplæring
X Om lag 43 000 vaksne innvandrarar får i dag norskopplæring i Noreg. Mållaget gjorde ei
gransking våren 2015 som syner
at berre 39 av 113 nynorskkommunar gjev slik opplæring på og
i nynorsk.
X Dei som har rett på gratis opplæring i norsk og samfunnsfag,
er asylsøkjarane som ventar på
vedtak eller familiemedlemer til
8
innvandrarar som har fått opphald i Noreg. Arbeidsinnvandrarar
frå land utanfor EØS og familiane
deira må sjølve betale for undervisninga. Arbeidsinnvandrarar
frå EØS-landa har korkje rett
eller plikt til norskundervisning,
men kommunen kan setje i gang
norskkurs for desse mot betaling.
Kursa kan også vere gratis om
kommunen ynskjer det.
LNYNORSK-Kampanjen
X I kommunar med nynorskopplæring: Positiv merksemd: blomehelsing, takkebrev frå Noregs
Mållag, besøk på opplæringssenteret og kanskje gjere stas på
senteret med kake eller liknande.
dykkar kommune, ta ein prat med
opplæringssenteret.
X I kommunar utan nynorskopplæring: Undersøke stoda:
få stadfest kva som er praksis i
X Informere om nynorsk materiell og ressursar. Tipse om stader
der det er nynorsk opplæring.
X Gjere det til ei politisk sak:
sende brev til kommunen, gjere
framlegg til politisk vedtak.
Lærar Anne Kristin Myklebust underviser nye elevar ved Gloppen
opplæringssenter. Foto: Hege Lothe
– Mangel på læremiddel
I Gloppen gjekk
overgangen til nynorsk gradvis.
– God morgon! Kjekt å sjå deg. Korleis har du det?
– Eg har det bra, takk. Korleis
har du det?
Det er morgon i eitt av klasseromma på Gloppen opplæringssenter. Det er fyrste time denne
dagen, og den aller nyaste innføringsklassa på Sandane øver på
hallofrasar. Dei kom nye til Noreg
etter påske og kvar dag møtest
dei for å lære norsk.
Lærar Anne Kristin Myklebust
har fått alle fram på golvet, og no
står dei og helsar på kvarandre
etter tur. Deretter står dei to og to,
og øver på setningane.
– Vi lærer nynorsk, fortel Anne
Kristin Myklebust, då ho skal forklare kvifor Norsk Tidend er med i
klasserommet denne morgonen.
– Og det er bra, legg ho smilande til.
Gloppen er eitt av 33 opplæringssenter som lærer dei vaksne
innvandrarane nynorsk. Borna
som går på barneskulen, lærer
sjølvsagt nynorsk, medan det
slett ikkje har vore sjølvsagt at dei
vaksne innvandrarane har lært å
lese og skrive nynorsk.
Lære klokka Etter at morgonfrasane er gjorde unna, er
det tid for å ta ei økt med å øve
på klokka. Alle dei seks elevane
set seg. Dei er alle på spor 1 og på
nivå 1. Det vil seie at dei er heilt
ferske i å lære norsk.
– I denne fasen er det veldig
mykje munnleg opplæring, og det
er viktig å snakke sjølv og lære å
seie setningane sjølv, seier Anne
Kristin.
Ho deler ut ein bunke lappar
kvar, og så går dei gjennom ulike
seiemåtar knytte til klokka.
nnvandrarar
Marit Aakre Tennø delte ut blomar til Kjell Arne Gjøn ved
Vaksenopplæringa i Kvam. Foto: Bård Valvatne, Hordaland Folkeblad
Vart heidra
Vaksenopplæringa i Kvam har
undervist på nynorsk sidan 2004.
(Hordaland Folkeblad) Det har fanga merksemda til
Noregs Mållag, som ønskjer at fleire kommunar skal gje
vaksne innvandrarar nynorskopplæring.
Ifølgje NM gjev berre 39 av 114 nynorskkommunar i
Noreg framandspråklege norskopplæring på nynorsk.
Det tykkjer mållaget er altfor få. For å auka talet starta
mållaget denne hausten kampanjen NyNorsk.
Positiv merksemd er eit verkemiddel i kampanjen,
og i midten av august vitja NM-leiar Marit Aakre Tennø
vaksenopplæringa i Kvam. Med seg hadde ho både blomar og lovord. Vona er at merksemda skal lokka fleire
kommunar i området til å velja nynorsk i vaksenopplæringa.
– Var eit naturleg val Vaksenopplæringa i Kvam
held for tida på med å flytta til nye lokale på den gamle
ungdomsskulen i Norheimsund. Rektor Kjell Arne Gjøn
var nøgd med å få merksemd frå mållaget midt i flyttesjauen.
– Me vart litt overraska då mållaget ringde. For oss
har det vore sjølvsagt at undervisinga skal vera på
nynorsk, sidan me bur i ein nynorskkommune. Heilt
utan vanskar har det ikkje vore, men lærarane våre
har ikkje klaga og har vore flinke til å tilpassa seg, seier
Gjøn.
– Kva er klokka når ho er kvart
over tre, spør Anne Kristin. Og då
gjeld det å finne lappen der visarane står slik at klokka er kvart
over tre.
– Veldig bra, seier ho, eg tykkjer de har blitt veldig gode.
Læremiddel Anne Kristin My-
klebust likar å variere litt korleis
dei arbeider, så no set ho dei i gang
med ei ny øving. Denne gongen
skal alle ut att på golvet, og har
igjen fått utdelt kvar sin bunke
med lappar med mange ulike bilete av vanlege ting rundt oss.
– Kva har du?
– Eg har ein bil og ein buss.
Og igjen ei ny øving:
– Har du eit hus?
– Nei, eg har ikkje eit hus. Eg
har eit glas.
Heile gruppa seier noko, og
somme har betre uttale enn andre, men det er svært stor vilje til
å repetere, øve og lære.
– Lenge var det for lite lære-
middel, men eg meiner at det no
er så mykje læremiddel ein kan ta
i bruk, at mangel på læremiddel
ikkje er eit argument for ikkje å gå
over til nynorsk, seier Anne Kristin Myklebust.
Lære av kvarandre Ho peikar på at dei fleste opplæringssentera har nokre økonomiske midlar
til å kjøpe inn nye læremiddel kvart
år. Og når opplæringssenter skal
gå over til nynorsk, byrjar ein med
å kjøpe nynorskbøker til dei aller
nyaste klassene. Medan dei som alt
har bokmål, fullfører opplæringa på
bokmål.
– Det var slik vi gjorde det då
Gloppen gjekk over til nynorsk,
seier ho. Ho fortel at dei har noko
kontakt med andre opplæringssenter som brukar nynorsk, og
tek gjerne i mot besøk frå opplæringssenter som vil gå over til å
bruke nynorsk.
Hege Lothe
[email protected]
– Manglar ikkje læremiddel Mangel på lære-
middel på nynorsk er ofte hovudargumentet mot å velja
nynorsk, fortel Tennø. Ho meiner argumentet ikkje lenger er relevant.
– Dei siste ti åra har det kome mykje nytt undervisningsmateriell på nynorsk, seier ho.
Gjøn er samd.
– Me har drive god vaksenopplæring på nynorsk i
over ti år. Læremiddelutvalet er ikkje like stort som på
bokmål, men det går godt an å leva med det utvalet som
finst. Og dess fleire som brukar nynorsk, dess lettare vert
det å påverka forlaga til å publisera fleire læremiddel på
nynorsk. Fleire nynorskbrukarar vil gjera utvalet betre,
seier han.
Bård Valvatne
Hordaland Folkeblad
l er ikkje eit argument
Gode grunnar Mållaget meiner det er fleire grunnar til at nynorskkommunar bør læra framandspråklege
innvandrarar nynorsk.
Eitt argument er at når innvandrarar flyttar til
nynorskkommunar, vil borna deira læra nynorsk på
skulen. Lærer foreldra det same språket som borna,
vert det lettare for dei å hjelpa borna med leksene, og
det vert også lettare å forstå skriftlege meldingar frå
skulen.
NM meiner dessutan at nynorsk undervising lettar
integreringa. I nynorskkommunar ligg nynorsk tett
opp til talemålet. Lærer ein nynorsk på vaksenopplæringa, vert det lettare å forstå innbyggjarane der ein
bur.
9
Llagsnytt
TUSEN DIALEKTORD: Jens Vestrheim er frå Ullaland i Naustdal.
Gjennom fleire år har han skrive
ned gamle ord og uttrykk etter
kvart som han kjem dei i hug. Ein
god del av dei er gått ut av bruk.
No har han samla tusen dialektord
i boka Godt mot – Ord og uttrykk frå
Naustdal, og litt meir.
– Det er viktig at ein skriv rett
nynorsk og brukar dialekt, så det
er synd at dialektane etter kvart
kjem vekk, fortel forfattaren.
– Språket jamnar seg ut, vert
forenkla. Eg er oppteken av at ein
er i ferd med å fjerne seg frå naturen og dei naturlege, biologiske
prosessane knytte til matproduksjon. Difor ville eg prøve å knyte
saman «den gamle og so den nye
tid». Fortelje litt korleis ting vert
til og litt korleis ting heng saman.
Det gjeld matproduksjonen, og det
gjeld ikkje minst hesten som gjennom tida har vore så viktig som
trekkraft og som ven og kamerat.
Så eg tenkjer fyrst og fremst på
dei unge og yngste. Namn og nemningar kan truleg vere viktige for
dei yngste av oss når det i tillegg
kan vere nokon som kan utfylle og
svare på spursmål, meiner Vestrheim.
Han meiner at språket er i ferd
med å bli fattigare.
– Målet vårt, og språkbruken,
Foto: Odd Byrkjeflot
Ord og uttrykk frå Naustdal
er i stadig endring. Vi ser lokale
uttrykk vert bytta ut, og talemålet
vert ofte fattigare og forenkla. Vi
vert påverka av media, av engelsk
språkbruk, og ikkje minst vert
målet påverka og «skamfare» med
bruk av det nye «mobiltelefonspråket». Forkortingar, forenklingar og halvskrivne ord. Språket
jamnar seg ut slik at dialektar som
ein nesten kunne plassera folk i
geografien etter, snart er borte.
Målet vert fattigare både i skrift og
tale. Dei gode, treffande og presise
orda og nemningar ein brukte, er
ikkje alltid like gode å klargjere
med andre ord, seier Vestrheim.
Arne Kleiva
Naustdal Mållag
Storleg debatt om språk
og kommunesamanslåing
10
REFORM OG SPRÅK: Det var godt
frammøte då mållaga i Nordhordland baud inn til møte om kommunereform og nynorsk i Alversund.
I panelet sat dei tre ordførarane
i Lindås, Meland og Radøy, dessutan professor Audun Offerdal
frå UiB, medan Asbjørn Kristoffersen leia det heile. Inger Helen
Midtgård heldt ei innleiing som
påpeikte utfordringar ei kommunesamanslåing kan ha for nettopp
nynorsk som kulturelt grunnlag
for regionen Nordhordland.
Som alle ordførarane påpeikte,
har ikkje språket vore eit diskusjonspunkt i forhandlingane, fordi
det er ikkje nødvendig «å drøfte det
som er openbert». Sjølvsagt skal
skriftspråket i ein ny storkommune
vere nynorsk, understreka både
Jon Askeland, Astrid Aarhus Byrknes og Nils Marton Aadland. Trass
denne semja, fekk ordførarane ein
del punkt til ettertanke både frå
Audun Offerdal og frå tilhøyrarar.
«Er det lettare å snakke og identifisere seg med det bergenske enn
det strilske?» spurde Kristoffersen.
«I ein storkommune blir avstanden
mellom dei som styrer og dei som
blir styrde større, noko som er ei utfordring for demokratiet», påpeikte
Offerdal. Det er difor viktig ikkje å
gløyme kvar ein kjem frå, og bruke
tid på å fange opp kva folket meiner.
Frå salen spurde blant anna
Karin Monstad om det ville vere
ein umogeleg tanke å reise eit
kulturhus sentralt i regionen, t.d.
i Knarvik, og som kunne vere eit
samlingspunkt for heile regionen.
Offerdal var positiv til at kommunane laga eit slikt fellesprosjekt,
og ville heller ha teke til i denne
enden enn å drøfte samanslåing
av kommunane. Nina Bognøy frå
Lindås Ap støtta heilhjarta initiativet frå mållaga, men åtvara mot
å tenkje museumsaktig. Dei tre
ordførarane understreka at me
skal vere opne og ynskje alle nye
borgarar velkomne, men me skal
òg vere stolte over strilekulturen
og språket og heller påverke og inkludere i den retninga. Det er difor
viktig at kommunen er den instansen som fremjar dette sterkast.
Inger Helen Midtgård trekte fram
at opplæringsmålet for utlendingar
er med på å skaffe Nordhordland
fleire bokmålsbrukarar, og Nils
Marton Aadland framheva at det
måtte vere ein sjølvsagd rett å velje
opplæringsmål i skulen for borna
sine, trass i dei økonomiske utfordringane dette gjev.
Mållaga har store oppgåver
framfor seg med å hjelpe kommunane/storkommunen til å ivareta
nynorsk skriftspråk og vil gjerne
medverke til det.
Mållaga i Nordhordland
Radøy, Meland, Lindås,
Alversund, Ostereidet
På parti med
Oslo Mållag omsette
partiprogramma i
Oslo til nynorsk. Dei
vonar dette snart vert
sjølvsagt i innflyttarfylket.
– Tusen takk! Dette er eit veldig
bra tiltak. Eg er sjølv ein svoren nynorsktilhengjar, men me burde aller
helst ha gjort det sjølv. Det er for
dårleg, sa leiar i Arbeidarpartiet sitt
homonettverk Jon Reidar Øyan. Som 21. kandidat til Oslo bystyre
stod han på stand i Spikersuppa då
Oslo Mållag kom bort med Ap sine
partiprogram på nynorsk.
Stemoderleg
Arbeidarpartiet har sjølv omsett
den originale bokmålsversjonen av
programmet til engelsk, polsk, litauisk, arabisk, urdu, farsi, somalisk og
tyrkisk – men først i slutten av valkampen kom nynorskversjonen.
Arbeidarpartipolitikaren meinte
at sjølv om nynorsken ikkje har
mange fiendar, kan det vera utfordrande når det vert snakk om å
prioritera pengar til nynorsktiltak.
Øyan medgav at nynorsk nok
har blitt behandla litt stemoderleg,
sidan nynorskbrukarar òg kan lesa
bokmål. Han vona at dei til neste
valkamp kan samarbeida med Mållaget for å få mest mogleg materiell
tilgjengeleg på nynorsk.
Akkurat dette er noko av det Oslo
Mållag håpar at skal koma ut av
kampanjen deira. I år ville Noregs
største lokallag gjera noko heilt konkret for saka. Sidan det var lokalval,
bestemte dei seg for å tilby partia i
bystyret i hovudstaden hjelp til omsetjing. Alle partia takka ja, med unnatak av Frp som ikkje har svara.
Møtt med velvilje – Kampanjen spring ut i frå eit ynske om å
hjelpa i staden for å retta peikefinger, seier Helene Urdland Karlsen,
leiar i Oslo Mållag.
– Vi forstår at partia har knappe
ressursar og lite tid, difor har vi omsett programma gratis. Omsetjarane
har fått ein symbolsk sum, og arbeidet er tufta på ei sterk dugnadsånd.
Dei partia vi tok kontakt med, takka
alle – med unnatak av eitt – ja til
tilbodet vårt, og kommunikasjonen
oss imellom har vore utruleg god.
Politikarane har rost både tiltaket
vårt og omsetjingane våre. Fleire
uttrykte eit stort behov for nettopp
denne hjelpa, seier Karlsen.
Alt i alt opplevde dei ikkje at det
var ein stor uvilje mot nynorsk i
partipolitikken. Sigrid Sørumgård
Botheim, styremedlem i Oslo Mållag, trur på signaleffekten.
– Vi trur det gjev ein god signaleffekt at politikarane vil nytta båe
målformene. Då får alle lesa om
I Bergen vart politikarane utfordra på Oddamodellen, sidemålsstilen og språkbruksplanar, men med vekt på det første punktet. Foto: Marit Aakre Tennø.
Llandet rundt
d nynorsken
Møte i Bergen 2 Alle partia stilte
også då Bergen Mållag og Hordaland Mållag inviterte til paneldebatt
om nynorskbyen Bergen. Det var eit
svært positivt møte. Det var full semje
om at Bergen burde bli nynorskbyen i
Noreg, og at det måtte bli eit nynorsk
teater i Bergen sentrum. Partia var også stort sett samde
om nytta av nynorsk som sidemål,
med unnatak av FrP.
Diktardagar i Lom Mållaget Ivar
Kleiven var ein av medtilskiparane av
Diktardagane i Lom i byrjinga av september. Mellom andre Ane Dahl Torp
og Sjur Miljeteig framførde «Haugtussa», og Ruth Lillegraven snakka
om eigen forfattarskap.
– Dette er eit kjempegodt initiativ, men me skulle jo gjort det sjølv, sa stortingsrepresentant Gunvor Eldegard (Ap), som sjølv er medlem i Follo Mållag.
Ho trefte Liv Eldegard Talle (midten) og Torstein Vik Århus i Oslo Mållag på
Egertorget. Begge foto: Andrea Rygg Nøttveit
oslopolitikken på si eiga målform.
Vi trur òg at nynorskskrivande i
Oslo vil kjenna seg inkluderte og
sedde, noko som er viktig for tilliten mellom politikarar og veljarar,
seier Botheim.
– No har vi sett standarden
i Oslo, så neste valkamp er det
sjølvsagt at alle programma over
heile landet er tilgjengelege på
nynorsk, seier Karlsen.
Stolt og nøytral Styremedlem i Oslo Mållag Liv Eldegard
Talle meiner det er eit demokra-
tisk viktig prinsipp å få lesa valprogramma på målet sitt.
Ho peikar på at innflyttarfylket Oslo har mange nynorskbrukarar og vonar initiativet
deira kan inspirera andre byar
og mållag.
– Så kva skal ein stemma i Oslo
for å vera på parti med nynorsken?
– Vi har valt å vera partipolitisk
nøytrale, smiler Eldegard Talle.
Andrea Rygg Nøttveit
Framtida.no
Gjev vekk barnebøker Molde
Mållag gjev vekk barnebøker på
nynorsk til dei kommunale barnehagane i Molde i tre år framover, melder
Romsdal Budstikke. Mållaget ynskjer
på denne måten å inspirere born og
vaksne i barnehagane til undring over
ulike språk og dialektar, og ta i bruk
nynorsk. Barnas Hus har fått vitjing
av Anne Hungnes, forteljar og leiar i
Molde Mållag.
Utfordrar kommunestyrekandidatane I eit innlegg i lokalavisa Hallingdølen har Ål Mållag
utfordra dei politiske partia i Ål på kva
dei meiner om språk og kommunereform. Ser partia verdien av språket
i skrift og tale som viktig for vår identitet og kultur? Og kva meiner dei om
det framtidige språket i Ål kommune,
spør Ål Mållag.
Nynorskhovudstad Både Bergen, Stord og Førde kan tenkje seg
rolla som nynorskhovudstad.
– At fleire vil ta vare på nynorsken,
er eit bra signal, seier Marit Aakre
Tennø, leiar i Noregs Mållag, til Framtida.no.
Berre fem nynorskelevar
På Bø barneskule er det berre fem
nynorskelevar av 73 elevar i 1. klasse
denne hausten. Siste åra har det vore
både små og større nynorskkull i Bø,
men fem elevar er det lågaste nokon
gong. Margit Ims, leiar i Bø Mållag og
mor til Sverre som er éin av dei fem
fyrsteklassingane, er oppteken av at
politikarane i Bø i mykje større grad
må byrje å engasjere seg i framtida
for nynorsken i kommunen.
– Situasjonen er urovekkjande.
Dette er også ei politisk sak. Bø er
ein nynorskkommune, noko som forpliktar. Det er viktig med gode vilkår
for å velje nynorsk. Tiltak må setjast i
verk, seier Margit Ims til avisa Varden.
Ettermiddagste med Kongen
Tore Sandvik, leiar i Hjelmeland Mållag, er ein av fleire som er invitert til
«afternoon tea» på slottet, melder
Strandbuen. I oktober inviterer kongen
eldre menneske som held seg sjølv og
andre i aktivitet. Tore Sandvik har før
Mållaget også vore engasjert i Hjelmeland Hagelag og Fister Idrettslag.
Sosiale medium i organisasjonsarbeidet Torsdag 24.
september 2015 inviterer Rogaland
Mållag til haustseminar på Thon Hotel
Maritim i Stavanger sentrum. Det vert
eit fire timars kveldsseminar. Emne
for seminaret er bruk av sosiale medium i organisasjonsarbeidet.
Språk i grenseland Norsk Målungdom skipar til haustkonferanse
frå fredag 2. oktober til sundag 4.
oktober 2015 i Østfold. Her skal me
utforske kva som skjer når språk møtest på tvers av ulike grenser – og du
er hjarteleg velkomen. Les meir om
konferansen på nettsidene til Norsk
Målungdom.
Stavanger Mållag er 100 år!
Stavanger Mållag feirar 100-årsjubileet med ein festkveld laurdag 14.
november 2015. Lokalet vert hjå Stavanger Søemandsforening.
Ope møte i Bergen Ope møte i
Bergen Mållag i Logen Bar i 2. etasje
tysdag 6. oktober, klokka 19.
Då kjem Rune Timberlid, krimforfattar
frå Førde.
Ap-politikar Jon Reidar Øyan
er svært positiv til initiativet
frå Oslo Mållag når leiar
Helene Urdland Karlsen
(t.v) og styremedlem Sigrid
Sørumgård Botheim kjem
med nynorskprogram.
Møte i Bergen 1 «Korleis kan ein
tryggja vilkåra for nynorskelevane i
Bergen og Hordaland?», var overskrifta då Noregs Mållag, Hordaland
Mållag og Odda Mållag inviterte, i
samarbeid med Odda kommune, til
ope møte og paneldebatt med representantar frå alle dei politiske partia.
11
Llagsnytt
Vitja kjerneområdet
Voss mållag inviterte
til målpolitisk debatt i
Voss bibliotek 3. september.
– Voss er eit kjerneområde for nynorsken. Her marknadsfører profilerte verksemder seg på nynorsk,
og her er det berre nynorskklassar
i grunnskulen, innleidde leiar i Noregs Mållag, Marit Aakre Tennø.
– At det nye skisenteret i Myrkdalen valde å bruka nynorsk så
gjennomført og godt som dei gjer
over alt i anlegget sitt, seier noko
om stoda til nynorsken her. Det er
ikkje eit salstriks for å framstå som
«autentisk», det er rett og slett det
lokale skriftspråket, sa Tennø.
Ho slo fast at nynorsken har ei
sterk stilling og ein trygg base. Her
er kvar nynorskkommune viktig,
sidan han produserer store mengder tekst for innbyggjarane. Men ho
var kritisk til at norskopplæringa av
innvandrarar er på bokmål.
– Å gje vaksne innvandrarar i
ein kommune opplæring i eit anna
språk enn det som er kommunen
sitt, og som folket i kommunen
brukar, set dei nye innbyggjarane
utanfor lokalsamfunnet, sa Tennø,
og avrunda med ei sterk oppmoding
til Voss kommune om at dei, som
dei fremste forvaltarane av språket
og som ein profilert nynorskkommune, tek ansvaret og syter for at
Marit Aakre Tennø heldt innleiing i det nye biblioteket på Voss. Foto: Inge Draugsvoll
norskopplæringa skjer på nynorsk
for alle.
Debatten som fylgde bar meir
preg av ei lovprising av nynorsken
enn ein debatt. Alle partia stilte,
utanom FrP, og representantane
vinkla innleiingane sine ut frå personlege røynsler. Det vil føra for
langt å referera kvar einskild. Men
nokre tema vart omtala meir enn
andre:
Dei folkevalde må bruka mykje
tid på å lesa store mengder sakspapir frå administrasjonen. Mykje
av dette er prega av dårleg og vanskeleg tilgjengeleg språk. Styrken til
nynorsken er at han kan vera klar,
tydeleg og rett på sak. Gode tekstar
på nynorsk i sakspapira ville gjera
arbeidet for dei folkevalde lettare.
Frå salen kom det innspel om
at kommunen kunne starta med å
retta opp alle tekstmalar. Der heng
det att mange bokmålsord og -formuleringar, og desse vert repeterte
for kvar gong. Og kva med å få ein
kollega til å lesa gjennom før ein
sender teksten vidare? Gjennomlesing kunne ha redda mang ein
tekst!.
Eit framlegg til betring var å ta i
bruk ein målbruksplan, gjerne som
konkret hjelpemiddel i form av enkle skrivereglar og med framlegg
til alternativ for typiske bokmålsuttrykk.
Alle var einige om at ein målbruksplan ville vera positivt både
for politikarar og administrasjon.
Voss mållag sitt framlegg til målbruksplan hadde fleire av politikarane studert, men det var òg ynske
om å vurdera planar som andre
kommunar har teke i bruk.
Politikarane verka samstemde på
at tida var inne for å prøva nynorsk
som opplæringsspråk i vaksenopplæringa på ny.
– Når det gjeld nynorsk i vaksenopplæringa, er me nesten vedtaksføre her i kveld, så her har me i
praksis eit vedtak, vart det sagt.
– Tida er også inne til å pressa litt
på regjering og styresmakter for å få
nynorske læremiddel, når kommunane no får krav om å ta i mot fleire
flyktningar.
Ordførar Hans-Erik Ringkjøb avslutta med å seia det slik:
– Viss vaksenopplæringa får
oppbakking frå oss politikarar, kan
me få dette til. Me er avhengige av å
ha dei tilsette med på laget for at me
skal lykkast med det. Det er lenge
sidan sist forsøk, i 2003. Erfaringane
no tilseier at dette går an. Å gje dei
nye innbyggjarane våre alle rettar
og la dei vera fullverdige medlemer
av lokalsamfunnet, viss dei skal bu
vidare på Voss, det vil vera det viktigaste argumentet for min del. At dei
skal få lov til å skjøna kva som skjer
– det trur eg er heilt avgjerande, sa
Ringkjøb.
Inge Draugsvoll,
Voss mållag
Til Noreg for å lære seg norsk
12
SOMMAR og stephen: Det hender
kvar vår. Like sikkert som at snøen
smeltar. I slutten av juni bankar Stephen Walton på døra til Skrivarstova
med eit tjuetal internasjonale studentar bak seg. I år var det 33. gongen, og han satsar på minst 33 til.
– Eg jobbar framleis på sommarskulen fordi det er så ekstremt gøy.
Det har berre vore gløgge, nyfikne,
kjekke studentar, og eg held gjerne
fram i 30 år til, seier han.
I 1983 var Stephen Walton i ferd
med å bli tilsett som universitetslektor i norsk ved University College
London, og var elles doktorgradsstudent i Cambridge. Han tok sjølv kontakt med den internasjonale sommarskulen ved Universitetet i Oslo,
og gjorde framlegg om eit tre vekers
kurs med innføring i nynorsk språk
og kultur. Han møtte berre velvilje
hjå dåverande sommarskuledirektør
Kjetil Flatin, og kurset var eit faktum.
På dei seks vekene Sommarskulen varer, føregår undervisninga på
bokmål. Dei tre vekene med Stephen, som no er professor i tverrfaglege kulturstudium ved Høgskolen i
Telemark og professor-II i nynorsk
skriftkultur ved Høgskulen i Volda,
«Berre fortel oss
kor vi skal stå, du»
seier ei av studentane småirritert
når fotografen
spør om dei skjønar norsk.
Foto: Erik Grov
er derimot reservert nynorsken.
Forutan klasseromsundervisning
vitjar dei Språkrådet, Samlaget,
Norsk Ordbok og Mållaget. Studentane kjem ofte frå land med både
to og fleire offisielle skriftspråk,
men lèt seg alltid imponere over dei
grasrotdemokratiske prosessane
som held nynorsken i hevd på alle
samfunnsområda i Noreg.
– Siktemålet er å vise at nynorsken
er ein del av det norske samfunnet,
også i Oslo, og Mållaget er utan samanlikning den viktigaste nynorskinstitusjonen. Eg trur at vi i løpet av
desse åra har klart å skape forståing
for dei nynorske prosjekta i fagmiljøet
internasjonalt, seier Stephen.
I år har han med seg 23 elevar frå
17 ulike land, men seier det kan variere markant frå år til år. For nokre
år sidan fekk han brått 16 studentar
frå Kina, medan det på nittitalet var
innslag av italienarar som lærde seg
norsk grunna populariteten til svartmetall-musikk. Til saman har han
hatt bortimot 700–800 utanlandske
studentar i løpet av åra. Somme er
jamvel blitt norsklærarar i heimlandet. Stephen seier det har vore ei
ublanda glede å få informere om kva
nynorsken er, og om rolla han spelar
i det norske samfunnet. - Det er det
kjekkaste eg veit. Eg kjem ikkje til å
slutte før dei ber meg ut, seier han.
EG
Lspråkrøkt
Ny bibel for rettskrivande
Skrivereglar, det
treng alle som skriv i
litt meir formelle samanhengar, meiner
Aud Søyland. Saman
med Jan Olav Fretland har ho laga ei
ny oppslagsbok med
rettskrivingsreglar
og språkråd.
– På alle arbeidsplassar der folk
skriv ein del, bør denne typen hjelpemiddel vere like sjølvsagde som
ordbøker, seier Søyland.
Korleis var det igjen? Heiter det
«Distrikts-Noreg», «distrikts-Noreg»
eller kanskje «distriktsnoreg»? Og
kan det vere rett å setje punktum
etter punkt i ei punktliste? Det er
blant spørsmåla du kan finne svar
på i boka Norske skrivereglar. Her
finn du alt frå reglar om komma og
bindestrek til råd om stor og liten
forbokstav. Dessutan gir forfattarane tips om bruk av smilefjes –
kanskje mest mynta på den litt eldre
generasjonen – oppsett av brev og
e-brev, universell utforming av nettsider og mykje meir.
Søyland og Fretland har som mål
at det skal vere lett å finne svar på
det du lurer på – mellom anna gjennom eit detaljert stikkordregister
– dessutan at teksten skal vere lett
å forstå.
Under lanseringa av Norske skrivereglar på Litteraturhuset i Oslo var Aud
Søyland og Jan Olav Fretland vertskap for ein språkkviss. Nivået var skyhøgt.
Foto: Bjørn Karsrud
ikkje kjem utanom i denne samanhengen, er Skrivereglar av Finn-Erik
Vinje. Boka kom ut i første utgåve
alt i 1973 og har sidan vore oppslagsverket å gå til for den som prøver å
skrive korrekt norsk, enten det gjeld
teiknsetjing, forkortingar eller anna.
– Da eg midt på åttitalet arbeidde
i Språkrådet, så var det ordlistene og
Skrivereglar av Finn-Erik Vinje som
var biblane. Vinjes bok har vore nyttig for mange gjennom tidene, men
eg syntest ofte det var litt vanskeleg
å finne det eg var ute etter. Det står
der, men det kunne vere vanskeleg
å finne fram og finne det att. Derfor
tenkte eg alt den gongen at eg ein
dag skulle skrive ei slik regelbok
sjølv, fortel Aud Søyland.
Medforfattar Jan Olav Fretland
føler seg ganske sikker på at dei har
fått til det dei ville: å gjere stoffet litt
lettare tilgjengeleg enn hos Vinje.
– Det vi synest vi har fått betre til,
er at vår bok er meir oversiktleg og
lettare å lese. Reint typografisk har
vi brukt nokre fleire verkemiddel og
til og med drista oss til å bruke illustrasjonar nokre få plassar, seier han.
– Og så har vi jo ein eigen del
om skriving på nett, noko som ikkje
finst i Vinjes bok.
Semikolon og komma Feil
Forfattarsamarbeid Både
Søyland og Fretland har solid erfaring som språkfolk. Søyland har etter
åra i Norsk språkråd arbeidd frilans
som språkrettar, omsetjar, ordbokredaktør og kurshaldar. Fretland
er førsteamanuensis ved avdeling
for lærarutdanning og idrett ved
Høgskulen i Sogn og Fjordane og
var tidleg på 2000-talet leiar i Norsk
språkråd. Begge har dei skrive fleire
bøker om språk, og saman gav dei i
2013 ut læreboka Rett og godt. Handbok i nynorskundervisning.
– Det var eg som byrja med dette
prosjektet, men etter kvart spurde
eg Jan Olav om han ville vere med.
To hovud tenkjer som regel betre
enn eitt, seier Søyland.
bruk av semikolon – som oftast
semikolon brukt som kolon – er
kanskje den feilen som irriterer
språkrettaren mest. Men kommafeil
er det ho ser mest av.
– At det ikkje går an å lære seg
den enkle kommaregelen at det
alltid skal vere komma etter ei somsetning! seier Søyland oppgitt.
– Viss ein kan dei to enklaste
reglane – at det skal vere komma
etter leddsetningar, blant anna
som-setningar, og komma mellom
jamstilte hovudsetningar – så kjem
ein jo utruleg langt.
«Sær skriving» Fretland synest for sin del at «sær skriving»
eller særskriving – populært også
kalla orddeling – er det mest irriterande, men òg faretruande utbreidd.
– Det er ei bekymring, for det gir
så stort rom for innhaldsfeil. I butikkar og næringslivssamanheng er
det forferdeleg mykje av det. Det er
fareskilt med «Ananas biter» både
her og der, seier Fretland.
– På ei kantine i staten stod det
på eit stort skilt: «Røyk fritt», og da
måtte eg jo spørje i kassa om dei
hadde sigarar. Dagen etter var det
retta til «Røykfritt», fortel han.
Fretland ergrar seg òg over rare
og konstruerte forkortingar av typen «i.f.m.» eller «i.s.m», som visstnok skal bety «i forbindelse med»
eller «i samband med».
– Det blir eit kodespråk som òg
hindrar kommunikasjon. Og så er
det jo slik i alle språklege samanhengar at dei som er svakast stilte
på mange andre område i samfunnet, dei fell òg fortast av lasset i vår
samanheng, seier Fretland.
Parallellutgåve Til liks med
Vinjes Skrivereglar kjem Norske
skrivereglar ut parallelt på bokmål
og nynorsk. Men eigentleg meiner
Aud Søyland at den omsette parallellutgåva på bokmål burde vere
overflødig.
– Skrivereglane er jo dei same på
nynorsk og bokmål, og da burde det
eigentleg vere greitt å gi henne ut
berre på nynorsk. Men eg innser at
marknaden ikkje er einig med meg i
det, seier Aud Søyland.
– Det eg er mest spent på no, er
om folk verkeleg opplever boka som
brukarvennleg.
Hallvard Østrem
NPK
Ny språkbibel Referansen ein
13
Lintervjuet
Å gjere godt
– Det handlar om å
prøve å nærme seg
noko vondt, gjere godt
noko som har vore
vanskeleg, seier Tormod Haugland om
den nye romanen sin.
14
Vitskapen blir ikkje heilt klok på verdsrommet. Det er ikkje nok materie der
ute til at det skal henge i hop. Om dei
fysiske lovene som me har gjort universelle her på jorda også skal vere gjeldande i verdsrommet, så er det rett og
slett ikkje nok stein, støv og gass. Det er
noko som manglar i reknestykket. Løysinga er å insistere på at dei same lovene gjeld, og å kalle det som manglar,
mørk materie. Det er noko ein ikkje kan
sjå, men som påverkar oss. Noko ein
veit er der.
Det er lite verdsrom og vitskap i den
nye boka til Tormod Haugland, men
nok av ting som ligg og murrar. Atle
Vilder er ein arbeidsledig kar i femtiåra som kosar seg med å lage møblar
i garasjen og ta seg ein fisketur i ny og
ne. Men eit brev frå kona som han ikkje
har snakka med på tjueåtte år, og ein
invitasjon frå faren som han ikkje har
snakka med på ti år, rykkjer han ut av
kvardagen. Kona vil ha kontakt, faren
vil ha han med på ei veldig satsing på
det lokale fotballaget. Vilder kastar seg
ut i det, vel vitande om at han er lokka
inn i noko han aldri ville ha sett i gang
sjølv.
– Du kan ikkje endre det som har
skjedd, du må berre leve med det, seier
Tormod Haugland.
– Du kan tilgje og du kan gjere det
godt att, men du kan aldri gjere det om.
Det er slik det er. Han møter seg sjølv i
døra, og må møte ting han ikkje er heilt
førebudd på, og som er problematisk,
både moralsk og kjenslemessig.
– Det er ikkje måte på kva han skal
heim att til. Han skal flytte tilbake, han
skal arbeide for den gamle fotballklubben,
han skal få kontakt med kona, og han skal
skvære opp med faren?
– Det er råd å gjere den reisa, men
ting kan ikkje bli som dei var. Vilder
lurer på kor realistisk dette er. Heile
romanen kviler på ein idé om at det
ligg ei opning i denne returen, utan at
han heilt veit kva denne opninga er. Det
handlar mykje om å prøve å nærme seg
noko vondt, gjere godt noko som har
vore vanskeleg. Han ser at faren strekkjer ut ei hand, men han ser ikkje kva
LTormod Haugland
debuterte med romanen Under
i 1994, og har sidan gjeve ut romanar, noveller, dikt og dramatikk.
Arbeider ved Skrivekunstakademiet i Bergen. Sit i Forfatterforeningens Litterære råd.
Aktuell med romanen Mørk
Materie.
som er i handa, og veit ikkje om han
skal ta i mot. Samstundes er han dregen
mot det at kona er attende, og denne
satsinga på eit nytt, svært stadion. Men
ikkje for ein kvar pris. Han vil ikkje
miste andlet. Han har ei stoltheit, på
godt og vondt, seier Haugland.
Lagspel Vilder opplever ein sterk
ambivalens. Fotball har ein stor plass i
romanen, og undervegs set han opp ei
liste over dei involverte. Han ser sjølv
at det liknar ei lagoppstilling, og spelet
blir endå tydelegare. Det er faren som
er kapteinen på dette laget, det er han
som har sett det heile i gang for å lure
sonen heim. Men dei gitte sanningane
får brynt seg, og brått er han ikkje så
ferdig med fortida likevel.
– Han har ikkje så mykje i det gamle
livet. Han har vinen, huset, garasjen
og stolane sine. Men han er eigentleg
veldig åleine. Kor tilfreds han er, er
vanskeleg å seie. Han er oppteken av
dei andre, dottera som han treff ofte, og
faren som han ofte tenkjer på, men ikkje har kontakt med. Han er nok knytt
til familien, noko han både er klår over
og nektar for. Han prøver hardt å vere
ferdig med det som har skjedd.
– Det kan verke som om alt ordnar seg,
men gjer det eigentleg det?
– Boka legg opp til denne tvilen.
Det er ei overdriven tru på framtida, til
dømes at kona kjem heim til det huset
dei vart tilbydd for 28 år sidan, det er
jo absurd. Det er så unaturleg at me
sit att med eit ubehag. Det er ikkje til å
unngå. Det er ikkje noko eg har prøvd å
hindre. Det er på mange måtar det boka
handlar om. Ein sterk vilje til at det skal
ordne seg, men utan svar på om det
faktisk gjer det.
– Er dette ein oppvekstroman?
– Det er element av det her, ein vaksen mann som ser attende. Det er nokre
sentrale scener der han tenkjer på mor
si og ho han giftar seg med. Dei var
viktige å få med for å syne at det finst
ein ungdom her, syne fram det som har
skjedd før. Men eg vil ikkje kalle det ein
oppvekstroman, det er for lite om oppveksten. Eg hadde ikkje greidd å skrive
boka om oppveksten var sentrum, eg
ville byrje i notida og sjå attende. Eg
hadde ein idé om at boka hadde eit tiårsperspektiv, men det vart veldig vanskeleg. Det vart for omfattande.
Vestland Det er mykje som min-
ner ein om Vestlandet generelt. Denne
naive trua på at ein skal greie å stable
eit topplag i fotball på beina, det uavklarte mellom far og son, fiskeoppdrett,
drikke øl i ein hotellbar. For ikkje å late
det vere nokon tvil tek boka til med
«Eg heitte Atle Vilder, var femtito år, og
budde i eit eldre hus ein stad på Vestlandet.»
– Eg er medviten om kvar eg kjem
frå. Det er ein styrke, og det kan vere ei
svakheit. Men eg trur at eg representerer ein type mentalitet som er typisk
for den plassen eg kjem i frå, ein nordhordlandsmentalitet. Det prøver eg å
bruke. Det hender at karakterane mine
tek seg ein Oslo-tur, men dei er like fullt
vestlendingar. Ein må berre nytte det
ein har. Eg byrjar alltid med eit bilete,
ein situasjon som eg kjenner. Eg finn
aldri på det, eg må ha ein nærleik. Og så
får det går som det går.
– Så du har spelt fotball sjølv?
– Du kan seie at eg kjenner fotball
og miljøet rundt. Eg har trena lag, men
ikkje på seniornivå, og eg har spelt sjølv.
Eg kjenner lukta i garderobane, så eg
har vore i nærkontakt, ja.
– Du underviser på Skrivekunstakademiet og sit i Det litterære råd hjå Forfatterforeningen. Det er ikkje slik at du blir
påverka av alt det du les?
– Eg kan ikkje tenkje på kva dei andre skriv. Ein les heile tida. Ein blir jo
påverka. Det einaste er at eg prøver å
unngå å likne på andre. Men det gjeld
uansett om eg sit i rådet eller ikkje. Det
siste ein vil, er å falle inn i båsar ein ikkje kjenner seg heime i. Kor sint vart
ikkje Marit Eikemo då ei av bøkene
hennar vart kalla «chick lit»? Om nokon blir skulda for å skrive «skitten realisme» i dag, så har ikkje det nokon god
klang. Det er ikkje ein merkelapp ein
har lyst på. Det betyr ikkje at ein ikkje
skal skrive det, men ein må gjere det på
ein måte som ikkje er gjort før.
– Og kva er metoden din, når du no tek
det endelege oppgjeret med elitesatsinga i
små fotballklubbar på Vestlandet?
– Skrivinga mi har aldri vore eit
oppgjer, og det er vanskeleg å vekte den
eine boka opp mot den andre. Eg prøver
å skrive jamt. Det er viktig. Eg likar å
skifte mellom sjangrane, både språkleg
og sjangertype. Det er utfordrande,
men det får meg vidare. Det er det som
driv meg.
Kjartan Helleve
[email protected]
Lbokhausten
Boktips
Foto: Kjartan Helleve
Ei anna spennande bok er
Forkynnaren av Jan Roar
Leikvoll. Han gjekk vekk
så altfor tidleg i fjor, men
hadde allereie rukke å bli
ei av dei sterkaste litterære røystene i nynorskland, ja, i Noreg generelt.
Han etterlét seg ei stor
mengd ufullenda tekstar,
og éin av desse kjem no ut
som bok. Her møter vi den
gamle mannen Hans som
vaknar etter eit lengre
sjukeleie, overtydd om at
han har fått eit kall. Uviss
på kva som ventar han,
forlèt han garden og ror
utover fjorden, for aldri
meir å vende attende.
Det er ikkje akkurat slik at
det renn ut med barnebøker frå Skald, og dei vel
sine bøker med omhug.
Etter 40 års forskings- og
dokumentasjonsarbeid
kjem praktverket Frå
Versailles til Valdres. Ei
drakthistorisk reise. Magny
Karlberg fortel historia om
folkedraktene i Valdres i
lys av allmenn mote- og
drakthistorie. Er dei lokale
draktskikkane berre fortolkingar av den europeiske
motedrakta eller er dei
sjølvstendige kulturelle
ytringsformer? Kva er tradisjon, og kva er impuls?
Slik bidreg ho til utvida
forståing av draktskikken
i heile Noreg. Boka er rikt
illustrert med over 500 fotografi og illustrasjonar av
klede og draktdelar, kunstbilete og demonstrasjonar
av påkledning.
Frode Grytten har alltid
funne mykje inspirasjon
i musikken, og hjå John
Olav Nilsen fann han eit
heilt univers. Stykket
Sånne som oss hadde
urpremiere på Den Nationale Scene den 10. mai
2014 og gjekk for fulle
hus kvar kveld, og i haust
er det nye framsyningar.
I dette musikalske dramaet er songane til John
Olav Nilsen eit medrivande lydspor. Musikken
blir på scena nytolka av
Thea Hjelmeland. Bok-
utgåva inneheld ei samtale med Frode Grytten og
John Olav Nilsen, intervjua
av Øyvind Vågnes. Meir dramatikk frå romanforfattarar: i november
kjem Kven er redd? av
Carl Frode Tiller. Stykket
skal setjast opp på Det
Norske Teatret i haust, og
er til dels basert på romanen Innsirkling 3. Skodespelaren Bjørn skal førebu
seg til å spele hovudrolla
i Kven er redd for Virginia
Wolf?, men etter kvart blir
det nok dramatikk i hans
eige liv. Det er lova ei humoristisk slagside.
Veteranlyrikk: Å opne ei
diktsamling av Hans Sande
er som å opne ei dør inn
mot heile det underlege
mangfaldet menneskelivet
er. Kunsten å somle har
vare naturskildringar og
fyndige sleivspark, ømme
kjærleiksdikt og desperate
dikt om kjærleik som brest.
Debutantlyrikk: Og kvifor
kan ikkje byplanlegging vere
eit utgangspunkt for lyrikk?
Margrethe Aas har i arbeidet med Vy dvelt ved det å
bu i by. Kva er kvardagsbyen,
som veks ettersom fleire
vil bu i han, og kva lengtar vi
etter når vi fer på hytta? Kva
er det med naturen som vi
ikkje kjem utanom, sjølv om
vi er i ein by?
Marit Eikemo held fram
med å skrive romanar
med to ord i tittelen. I Alt
inkludert er Agnes og dottera Maja på seks år nett
komne til ein ny stad, dei
flyttar inn i eit hybelhus,
men manglar nettverk,
venner, pengar og møblar.
Gjennom eit par sommarmånader følgjer vi Agnes
i hennar forsøk på å etablere seg. «Det skjer ikkje
så ofte i norsk samtidslitteratur at lesaren ler. Men
her skjer det», meinte
Gerd Elin Stava Sandve
i Dagsavisen. Men under
buldrar nok alvoret.
Det forferdeleg geniale
freseskyflyet av Rolf Losnegård tek opp klimaproblematikken på ein humoristisk måte. Den geniale
oppfinninga til oppfinnar
Snutt gjer at det blir mykje sol. Og med fint vêr
heile dagen blir det varmt.
Veldig varmt. Altfor varmt
for isflaka i alle fall. Heilt
fantastiske illustrasjonar
av Fredrik Rysjedal.
15
luttsteine
16
I mange tiår har Jostein Fet
prøvd å byggja ei bru mellom
notida og dei lesande bøndene
på 1600-talet.
– Eg plar seia at det er som å
stogga ein oljetankar: dei treng
mange kilometer før dei stoggar.
Slik er det med den gamle oppfatninga òg.
H
istorikarane hadde lenge låge
tankar om bønder og fiskarar.
Dei berre vasa rundt i åkrane, åt
sild og kunne i alle fall ikkje lesa
og skriva. Det kom eit lyft i 1739, då det vart
bestemt at alle skulle konfirmerast. Dermed
vart det naudsynt at alle kunne lesa om dei
sentrale punkta i kristendomen. Men at dei
skulle ha nokon kunnskap utover dette minimumet, hadde ikkje historikarane noka
tru på. Dette synet har halde seg levande
heilt opp til våre dagar.
Nokre kilometer frå Ørsta ligg Brudavolltunet, eit klassisk bygdemuseum med
ei ikkje all for imponerande samling hus.
Men tunet er originalt, det har stått om lag
slik sidan 1800-talet. Tidlegare låg garden
nokre hundre meter sørvest, men eit ras
gjorde at dei fann ut at det var betre å flytta
han litt. Så den fyrste garden vart etablert
ein gong kring 1600.
I løa, som vart med då tunet vart flytta, er
denne teksten skoren inn:
MDCXXII
I DETTE AAR BLEF
DENNE LAADE
GIOR AF IISB.
IISB er initialane til Ivar Jonsson Barstad, den
fyrste eigaren. Han har altså truleg rissa dette
inn sjølv, kan henda same året som han bygde
løa. Me er no tidleg på 1600-talet, hundre år
før den obligatoriske konfirmasjonsunder-
LJostein Fet (91)
X Forskar, forfattar, kulturhistorikar og
folkemusikar.
X Aktuell med Den gløymde litteraturen. Gamle bøker og skrifter i privat
eige på Sunnmøre.
“
Det
meste
som vart
skrive har
forsvunne,
av di løer,
papir og
steinar har
forvitra.
X Kjend for å ha dokumentert at norske
bønder på 1700- og 1800-talet eigde
bøker og slett ikkje var så ukunnige til å
lesa og skriva som norske historikarar
tidlegare har framstilt dei som. Dokumentert i bøkene Lesande bønder
(1995) og Skrivande bønder (2003).
X Har fått Målprisen av Sunnmøre
Mållag (1999), Sunnmørspostens kulturpris (2006), Fylkeskulturprisen for
Møre og Romsdal (2004) og Kongens
fortenestemedalje i gull (2004).
Kjelde: Allkunne.no
visninga tok til. Var denne Barstad tidleg ute
med skrivekunne, eller kan det ha vore fleire
bønder som også kunne lesa og skriva?
På Vartdal står Bodordshella. Det er ein
veldig stein der bonden Knut Endresson
Sætre har rissa og hamra inn ein lett redigert versjon av dei ti bodorda. Nedst i den
sirkelforma teksten har hoggaren hamra
inn eit Jesus-monogram, og årstala 1591 og
1599. Endå ein skrivefør bonde?
Problemet med å dokumentera leseog
skrivekunne mellom bønder og fiskarar
for fem hundre år sidan, er at det meste
som har vorte skrive, har gått tapt. Løa på
Brudavolltunet står framleis, og Bodordhella er framleis råd å lesa, sjølv om ho vart
nytta til arbeidsbord på 1800-talet. Så det
meste som vart skrive har forsvunne, av di
løer, papir og steinar har forvitra.
Men ikkje alt. For den som kom på å
leita, så låg det ein skatt og venta. Det var
akkurat det Jostein Fet gjorde. Han leita opp
gamle bøker. Han leita opp den gløymde
litteraturen. Gjennom ei rad utgjevingar,
med Lesande bønder (1995) og Skrivande
bønder (2003) som to hjørnesteinar, har
han dokumentert at lesing og skriving ikkje var ein framand aktivitet på Sunnmøre
på 1600-talet. Den førebels siste boka er eit
oversyn over dei 609 bøkene frå før 1840
som han har lokalisert i Volda og rundt om
på Sunnmøre.
«Lite kjend og lesen» Seint på
hausten i 2004 er Knut Olav Åmås i Aasentunet. Han har lansert biografien om Olav
H. Hauge, Mitt liv var draum, og turen er
no komen til Hovdebygda. Etter ei innleiing blir det opna for spørsmål frå salen.
Fleire reiser seg opp, presenterer seg, stiller
spørsmål og får svar. Litt bak i salen reiser
ein eldre kar seg.
– Takk for gode ord. Eg heiter Jostein Fet
og ...
– Åh!, seier Åmås frå scena og bryt han av.
– Det var du som skreiv så god melding
av Seint rodnar skog i djuvet-samlinga i Norsk
Tidend.
Olav H. Hauge var ikkje bortskjemd med
gode meldingar i byrjinga. Men den freske
meldaren i Norsk Tidend likte det han las.
Han avslutta meldinga med «Olav H. Hauge
er lite kjend og lesen, har eg inntrykk av.
Han burde ikkje vere det!»
Jostein Fet skreiv meldingane frå Bø i
Telemark, der han var tilsett som lærar. Utdanninga tok han i Oslo, i hovudfaget skreiv
han om Olav Duun. Han var engasjert i studentmållaget, der dei mellom anna skipa
til ein kveld over teamet «Telemark i norsk
dikting og folkekunst». Telemarkingane
strøymde til, det var smekkfullt og dei kom
ikkje ein gong gjennom heile programmet.
Han var også med då Kringkastingsringen
vart skipa.
– Det kan godt henda, seier Fet i dag.
Professor Johs. A. Dale likte det han
hadde skrive i hovudoppgåva si, og det
var han som truleg tilrådde Norsk Tidend å
knyta Fet til seg. Men snart sette han kursen
mot Volda. Frå 1958 til 1971 hadde han fullt
opp med lærarskulen. Men så kjem det han
sjølv kallar det ideologiske gjennombrotet.
Fyrste byggjestein På slutten av
60-talet kom det framlegg om å desentralisera utdanninga, og dei fyrste distriktshøgskulane såg dagens ljos. Fet vart med i
“
For
den som
kom på å
leita, så
låg det ein
skatt og
venta.
ei gruppe som arbeidde for at også Volda
skulle få ein slik skule, som sekretær i det
som vart kalla «Tenkjarnemnda». Målet
var å få slutt på at distrikta berre skulle
vera rekrutteringsområde for utdanningsinstitusjonane i byane, men ha eit levande
forskarmiljø som utflytta studentar kunne
koma heim til.
«Tenkjarnemnda» lukkast, og i 1969
var Distriktshøgskulen i Møre og Romsdal
etablert, fyrst med avdelingar i Molde, så
i Volda i 1971. Der skilde dei seg ut med eit
friskt studietilbod som spann rundt emna
journalistikk, kateketutdanning og lokalsamfunnsstudium. Fet vart knytt til det
siste. Medan andre forska på lokalhistorie
og dialektar, konsentrerte Fet seg om litteraturen.
I 1977 kom den fyrste byggjesteinen i
det som seinare skulle bli eit veldig arbeid.
Sunnmørsdiktarar 1600-1675. Eit diktutval
med biografiar og bibliografiar. I utgangspunktet ei lyrikksamling, men alt i føreordet skimtar ein tankar om noko meir.
«Det seier seg sjølv at denne boka ikkje er
meint som anna enn eit første steg i retning
av ei regional litterær kartlegging.»
Fet held fram med å grava etter litteraturen, og fann gullåra i dei gamle skifteprotokollane. Frå hausten 1977 til sommaren 1978
nytta han sundagane i høgskulebiblioteket
til å leita gjennom 16 287 skifte frå tida 1690
til 1839 i fire delar av Sunnmøre. Mikrofilm
etter mikrofilm. I desse skifta fann han 14
Til ære for fotografen set Jostein Fet seg ned med mikrofilmframvisaren. Det er stund sidn sist, men det ordnar seg. Foto: Kjartan Helleve
17
Slektsnotat i Muribøbibelen frå 1632. Tidlegare eigarar i
Valldal har skrive inn ulike høgdepunkt av typen: «Lars
Lars sen Muri. 1795 dj 5st September blev min lille Søn fød
til den Syndige Verden.» Lars døydde to år gammal.
Foto: Lars Magnar Muribø
På bakrommet
til biblioteket
på Høgskulen i
Volda har Fet eit
brannsikkert
arkiv med
kopiar og originalar av gamle
dokument.
Under: Frå
Muribø-bibelen
frå 1632. Eigar:
Lars Magnar
Muribø.
Foto: Jørund Fet
18
199 bøker oppførde. Det endeleg provet på
at bøndene i Volda var omgjevne av bøker.
Som Ottar Grepstad skriv i føreordet til den
nyaste boka: «Jostein Fets søndagsarbeid
endra kunnskapen om Noreg.»
Som ei vidareføring av dette arbeidet
byrja Fet å lura på kvar det hadde vorte av
alle desse bøkene. Han sende difor ut eit
spørjeskjema til matrikkelgardane i Volda,
pluss til eit mindre utval frå Sykkylven,
Norddal og Haram. Om mottakarane hadde
gamle bøker liggjande, så bad han dei om
å fylla ut tittel, forfattar, trykkjeår og stad,
og ikkje minst om det var skrive noko i
bøkene. Responsen var overraskande god.
Etter at dei fyrste svara vart supplerte med
informasjon frå andre område, sat Fet med
eit kartotek på 609 bøker frå før 1840 som
framleis er i omløp. Den gløymde litteraturen
er eit oversyn over desse bøkene. Kva bok
er det snakk om, kven eig ho, kven eigde ho
tidlegare, kvar er ho trykt og så vidare.
Knoppskyting – Det har vore knoppskyting heile vegen. Då eg var ferdig med
Stemmer frå ei fjern tid i fjor, pusta eg ut og
tenkte at no er eg vel ferdig, seier Fet.
– Men så kom eg over dette kartoteket
frå 1979, som var eit slags førearbeid for
Lesande bønder. Eg fekk ei mengd svar, og
folk var veldig positive. Dei som sende inn
svar, var eldre folk. Det var tydeleg at dei
unge hadde sagt at dette var ei oppgåve for
dei gamle, det var dei som sende attende
“
Fets
søndagsarbeid
endra
kunnskapen om
Noreg.
skjemaet. Dei fortente å få eit svar. Det er
det denne siste boka handlar om.
– Er det eit kjærleikserklæring til dei som
har teke vare på desse bøkene?
– Det er slik eg kjenner det. Det er ein
lojalitet, ei slags takk for hjelpa. Desse
gamle mennene, som det som oftast var,
som grov fram gamle bøker, som dei sikkert hadde minne frå, og som så gav opplysningar attende til meg. Stadig måtte dei
melda pass, til dømes når dei skulle tyda
dei store snirklete, innfløkte tittelbokstavane. Eg hugsar ein nabo som sende meg
lause tittelblad, slik at eg kunne tyda dei.
– Kva? Reiv han dei ut?
– Nei, dei var nok lause frå før.
– Det er ei veldig slagside mot religiøse bøker i dette oversynet?
– Dei religiøse bøkene, som salmebøker,
oppbyggjelege bøker, bønebøker og biblar,
var bøker som hjelpte folk til den evige
frelse. Dei var verktøy, og det ein kan kalla
instrumentalistisk litteratur. Så den ville
dei helst ikkje kasta. Men det er ikkje heilt
konsekvent. Ein annan ting er at dei er
solide. Biblane var skikkeleg innbundne,
med trepermar og gjerne med overtrekk
av skinn. Dei var verdifulle også på den
måten. Den verdslege litteraturen var ikkje fullt så viktig, men til dømes ei legebok
kunne koma vel med. Den tok dei vare på.
Derimot var desse folkebøkene, som det
krydde av på 15-1600-talet, dårleg innbundne og vart lesne i filler og kasta. Men
noko skjønnlitteratur har overlevd. Den
siste boka eg kommenterer, er Den berømte
Engellænder Mr. Robinson Crusoes Levnet og
besynderlige Skiebne.
– Du greier samstundes ut om dei ulike
retningane innanfor religionen, om korleis dei
eine salmeboka tek over for den andre.
– Heilt sidan Lesande bønder inneheld bøkene mine mykje åndshistorie. Når eg forklarar den religiøse litteraturen, kjem det av
at religionen tidlegare var åndsinnhaldet for
store delar av folket. I dag er dette gløymt
og blir ikkje nemnt i litteraturhistoria i det
heile. Han er vorten utfasa som uinteressant. Eg er ikkje nokon religiøs mann, men
denne litteraturen betydde svært mykje for
95 prosent av det norske folk heilt fram til
i alle fall 1800. At han ikkje blir teken med
som ein del av den norske lesinga fram til
då, det tykkjer eg er ille.
Vandrande bøker – Det er ein del
musikk her også? Du skriv om folketonar og
salmar?
– Ja, tidleg byrja eg å interessera meg for
den rolla som folkemusikken og folketonane speler, særleg den litterære sida. Dei
var ein del av det me kan kalla allmugens
litterære kultur på Nordvestlandet. Mi interesse for emnet førde til at eg vart leiar
for folkemusikkarkivet i Møre og Romsdal,
som vart plassert her på høgskulen. Der
var eg i elleve år, og arbeidde med å samla
folketonar og folkemusikk. Det var ei fan-
Over: Den praktfulle tittelsida i Muribøbibelen.
Det er eit eksemplar av
Christian iVs bibel frå
1632, som er overlag
sjeldan, då dei fleste utgåvene er frå 1633.
Foto: Jørund Fet
Skapet på bakrommet blir
berre kalla «Fet-arkivet».
tastisk interessant tid. Koplinga er der, og eg
gav i 1999 ut boka Folkemusikken i Møre og
Romsdal.
– Det er den boka som eigentleg burde ha
heitt Spelande bønder?
– Nja, Sverre Tusvik på Samlaget fabulerte litt om det i ettertid, men eg er ikkje
like sikker.
– Kva ville det seia å ha mykje bøker på
denne tida?
– Midt på 1700-talet kom presten Henning
Abelseth til Haram. Noko av det fyrste han
gjer, er å gjennomføra ei undersøking av den
åndelege tilstanden hjå soknebarna. Moralsk
tilstand, om dei kan lesa, og kva bøker dei har.
Samstundes gjev han opp kva yrke dei har og
kva sivilstanden er. Dette blir skrive ned og
er eit utruleg viktig dokument. Det viser at
det berre var to av nittiseks heimar som ikkje
hadde bøker. Dei som ikkje hadde, var nygifte.
Dei burde strengt teke i det minste ha skaffa
seg ein huspostill eller ei bønebok, men dei
var ikkje komne så langt. Mange har berre éi
bok, somme hadde tolv. Sjølv dei fattige såg
det som ei religiøs og sosial plikt å skaffa seg
bøker, uansett om dei hadde råd til det. Dei
meir velståande kunne ha åtte-ti bøker, men
så var det ikkje eit poeng å skaffa seg meir.
– Du er oppteken av innskriftene i bøkene.
– Ja, men ikkje berre for å sjå skrivekunna. Bøkene vandrar. Det er eit uttrykk
for kor høgt dei var skatta. Dei går horisontalt innanfor slekta, men også vertikalt frå
generasjon til generasjon. Utruleg kor lenge
ei bok kan vandra slik, og utruleg kor bøker
kan gå i vinklar og krokar for å enda opp
der dei har gjort.
– Det er generelt eit høgt detaljnivå i boka.
Du skriv til dømes om ein av illustratørane.
– Eg gjorde det til eit prinsipp. Boka skal
også kunne fungera som ein bibliografi
for bibliofile. Difor har eg teke med mykje
om den einsklide boka, i alle fall til eit visst
punkt. Eg greier ikkje heilt å gjennomføra
det, alle omsetjarane er til dømes ikkje med,
men mykje anna.
– Kunne du ha gjort det same andre stader
i landet?
– Det er ynskjeleg, Hardanger og Oppland hadde vore interessant å sjå nærare
på. Men då måtte eg ha hatt eit liv til. Samstundes er eg overtydd om at eg ikkje ville
ha kunna gått så djupt inn i materien. Det er
fordelen med arbeidet mitt: her kjenner eg
folka, eg kjenner vilkåra dei lever og levde
under, ættene dei stammar frå og så vidare.
Det ville eg ikkje ha gjort andre stader i like
stor grad.
Noko har endra seg – Du seier i innleiinga at dette er «sluttsteinen på eit livsvarig
prosjekt». Har du lukkast?
– Eg merkar meg at synet på dette emnet
har endra seg. Eg gjekk hardt ut i Lesande
bønder og siterte ein forfattar som hadde
skrive: «Nå ville nok jakten på litteratur
blant de brede lag likevel ført til magre
resultater, for i et bondesamfunn med over
“
Det
var berre
to av
nittiseks
heimar
som ikkje
hadde
bøker.
90 % analfabeter var det liten grobunn for
lesning.» Eg forundra meg over kor lite dei
visste, kor dei berre kom med prosenttal
utan å syna til kjelder. Og den eine siterte
den andre, og dermed vart dette sanninga.
Eg snakka på ei tilskiping i Det Norske
Samlaget om boka, det fall i god jord når eg
siterte dette utdraget. Etterpå kom Berge
Furre bort til meg og sa at han måtte skriva
om pensumlista til studentane sine.
– Så du har fått til eit paradigmeskifte?
– Lat meg seia det slik: eg ser jo etter
i nyare historieverk, det hender eg blir
nemnt. Fyrst stod det at det er ulike meiningar om kor vidt allmugen kunne lesa så tidleg, og så synte dei til meg. Eg har forståinga
av at ikkje alle er samde med meg, men det
høyrer eg mindre og mindre av. Eg plar
seia at det er som å stogga ein oljetankar:
dei treng mange kilometer for dei stoggar.
Slik er det med den gamle oppfatninga òg,
avsluttar Fet.
Kjartan Helleve
[email protected]
Kjelder:
Jostein Fet: Sunnmørsdiktarar 1600-1975. Eit
diktutval med biografiar og bibliografiar.
Jostein Fet: Lesande bønder. Litterær kultur i
norske allmugesamfunn før 1840.
Jostein Fet: Den gløymde litteraturen. Gamle
bøker og skrifter i privat eige på Sunnmøre.
Ottar Grepstad: «Over alle tindar av ord».
Føreord i Den gløymde litteraturen.
Foto: Kjartan Helleve
19
Lgarborg og garborg
Å dikte
eit liv
Arne Garborg gav
seg sjølv skulda for
at far hans drap seg,
og hendinga vart den
sentrale drivkrafta
i arbeidet hans. Var
det difor han dyrka
denne skuldkjensla?
– Eg skriv nok
primært om
tekstane hans,
men eg kallar
det ein biografi,
seier Sørbø.
Foto: HiVolda
Respekt for lidinga – Dette
Det tek aldri slutt. I 2011 kom Arnhild Skre si bok om Hulda Garborg,
i 2014 kom Alfred Fidjestøl si bok
om Askerkretsen, Time kommune
har gitt ut ei handfull skrifter om
Garborg, og slik kan ein halde fram.
Arne Garborg sluttar aldri å inspirere. No er Jan Inge Sørbø klar med
boka Arne Garborg. Frå bleike myr til
alveland.
Garborg er på lærarseminaret i
Tvedestrands-traktene, kjem meldinga om at faren har teke livet litt.
Garborg les dette som at faren ikkje
kunne leve med at odelsguten ikkje
ville bli bonde. Men allereie Hulda
Garborg såg at Eivind Garborg også
hadde andre, og moglegvis vel så
tunge, utfordringar. Han var ein
hardtarbeidande og djupt religiøs
bonde. I tida før sjølvmordet låg
han i strid med naboane om ein
dam han hadde bygd. Naboane
meinte at dei fekk mindre vatn til
sine gardar. Striden hamna i retten,
og Eivind Garborg tapte. Det gjekk
på ære og helse laus. Noko av det
Tok skulda – Eg skriv nok primært om tekstane hans, men eg kallar det ein biografi, seier Sørbø.
Arne Garborg var odelsgut,
men kjende at læraryrket lokka
meir. Eit val faren tok tungt. Medan
X Fødd 19. mai 1952 i Bergen
20
X Leiar for Norsk Pressehistorisk Forening frå 2003 til
2010, og sidan 2010 redaktør
i Pressehistorisk tidsskrift.
Foto: Mari Torsdotter Hauge/NPK
X Hovudfag i historie, har
arbeidd som journalist i NRK,
journalist og redaktør i Dag
og Tid og journalist og avdelingsleiar i Aftenposten.
X Disputerte for doktorgraden i historie 4. september
2015 i Oslo. (©NPK)
at faren sitt sjølvmord hadde fleire
årsaker, er ikkje noko eg har kome
på. Det ligg som eit poeng også i dei
andre biografiane. Men eg undersøkjer meir konsekvensen av det i
eit heilt løp, der eg ser korleis denne
historia om faren ligg der og dunkar
i dei fleste tekstane hans. Det er ikkje slik at det gjer tekstane interessante av den grunn, men det tyder
på ei motivasjonskraft hjå Garborg
som er interessant å fylgje. Desperasjonen som ligg i opplevinga av
farens sjukdom og sjølvpåførde død,
blir ein motor som driv han i ei jakt
på ei forklaring på korleis noko slikt
kunne skje. Sjølv om eg problematiserer forklaringa til Garborg, så
har eg ein enorm respekt for både
den lidinga og den energien som
kjem ut av hendinga. God litteratur
treng ikkje kome ut av traumatiske
hendingar, men god litteratur har
ein temperatur, og det har tekstane
til Garborg. Den temperaturen er
til stades både i sakprosaen og i
skjønnlitteraturen, av di det er ein
del av det same prosjektet: Korleis
skal eg få verda til å henge i hop?
To hjartesaker – Garborg vart
fort ein offentleg person, og då var
kanskje opphavet og biografien
særleg viktig. Det var viktig å vite
kva ein kom i frå, som ein motivasjon.
– Garborg hadde i hovudsak to
hjartesaker: målsaka og religionen,
eller det nasjonale og det religiøse
som han skriv sjølv. Det er klart at
han heile tida tenkjer desse sakene
Doktorgrad om
LArnhild Skre
X Har gitt ut fleire bøker,
mellom anna ein biografi
om Ragnhild Jølsen og biografien om Hulda Garborg,
som ho fekk Brageprisen
for i 2011.
siste han gjorde, var å selje slektsgarden.
Men Garborg tok skulda.
– Det er ein konstruksjon som
han laga, og som blir viktig for korleis han skriv bøker, seier Sørbø.
RABIAT OG UTOPISK: Ein del av
ideane til Hulda Garborg var rabiate og utopiske, men ho er den av
nynorskingane me ser mest merke
etter i dag, meiner Arnhild Skre,
som no tek doktorgrad på nasjonsbyggjaren.
I stova i Enebakk utanfor Oslo
står kaffien framme og bøkene tett.
Avhandlinga ligg på stovebordet,
full av små gule lappar og blyantstrekar. 4. september stod Arnhild
Skre i Gamle festsal på Universitetet
i Oslo og forsvarte tolkinga av Hulda
Garborg som ein høgst sjølvstendig,
ytst moderne nasjonsbyggjar. Då ho
gjekk ut, var ho doktor i historie, og
landets kanskje fremste ekspert på
Hulda Garborg.
– Ho var ein nasjonal strateg, slår
Skre fast. – Planane og ideane hennar for korleis Noreg skulle få ein
særnorsk kultur med alt det innebar
av teater, bunader, folkedans og
norsk og utanlandsk litteratur på
eige mål, var moderne, rabiate og
fullstendig utopiske. Det er nesten
umogleg for oss å forstå i dag, meiner ho.
Modernisator Det er fire
år sidan Arnhild Skre gav ut
den omfangsrike biografien
om bunadsinspiratoren, teatergrunnleggjaren, forfattaren og
målforkjemparen frå Hamar.
Hulda Garborg: Nasjonal strateg er
ein murstein på nær 700 sider, og
– Garborg dikta opp både livet og
bøkene. Når du skal tolke bøkene,
må du samstundes tolke hans eiga
livstolking, seier Sørbø. Familien
Garborg på tur.
opp mot biografien sin. Og det går
båe vegar. Når han seier at han må
flykte frå religionen av di han er
farleg og var skadeleg for faren,
så finn han målsaka som ei erstatning. Så seinare går han attende
til religionen og undersøkjer den
på ny. Draumen er noko anna, at
det kunne ha gått annleis. Hadde
faren vore omgitt av ein annan og
varmare kristendom, så kunne han
ha overlevd. Då hadde han kanskje
ikkje måtta flykte frå heimegarden,
som på sitt finurlege vis heng i hop
med målsaka. Nordmennene hadde
også mista «heimegarden» sin, og
den nasjonale strategien handlar
om å finne han att. Den kan du finne
gjennom språket. Det spring ut av
den same kjelda, seier Sørbø.
Dikta opp liv og bøker Det
har vore fleire ulike skular i korleis
ein skal tolke litterære tekstar. I dei
tradisjonelle tolkingane var oppgåva å finne det konkrete punktet i
livet til forfattaren som førte til ein
konkret fiksjonstekst. Etter andre
verdskrigen kom det store brotet
med denne retninga, og då var det
berre teksten i seg sjølv som var viktig. Når Sørbø no, til liks med mange
andre, går attende til å leggje vekt
på det biografiske, så er det med
ei anna tilnærming enn ein hadde
tidlegare.
– Hjå meg har Garborg dikta opp
både livet og bøkene. Når du skal
tolke bøkene, må du samstundes
tolke hans eiga livstolking. Den
sjølvtolkinga som forfattarar gjer,
kjem ofte til uttrykk i tekstane.
Før gjorde ein det for enkelt, ved å
seie at det var eit ein til ein-tilhøve
mellom ein tekst og ei biografisk
hending. Men skjønnlitterære
tekstar er ei tolking. Det ligg eit
potensiale i biografiske hendingar
som kan gå i mange retningar. Det
kan vere ganske svakt knytt til det
som faktisk hende. Når t.d. Kielland
skriv om skuletida, så vil det vere
biografiske element i botn. Men
seinare vil minna om skuletida bli
farga av fiksjonen. Så prosessane er
kompliserte. Når Garborg nyttar sitt
eige biografiske materiale, og til dels
Hulda si historie, så er det ei tolking.
Det slår attende på si eiga forteljing.
Bryt ut av nykritikken
– Men du kallar det ein biografi?
– Eg har tidlegare skrive meir direkte biografiske bøker, men til dømes i boka om Alfred Hauge var eg
på same måten på jakt etter dei hen-
dingane i livet som skapte litteraturen. Han skreiv tre erindringsbøker,
og der kan ein finne episodar som
han også har nytta i romanane sine.
Ikkje berre episodar, men formuleringar og metaforar, nesten ord for
ord. Ein kritisk historikar kunne fort
ha funne feil i erindringane, men
Hauge er farga av romantekstane
sine. For ein romanforfattar er
tekstane veldig viktige, og dei er så
sterke at dei då kan påverke minna
til forfattaren. Så eg bryt ut av nykritikken, tanken om at teksten ikkje
skal representere noko anna enn
seg sjølv. Samstundes tek eg innsiktene frå fiksjonslitteraturen med inn
i arbeidet med biografien.
– Det er fort å tenkje på Karl Ove
Knausgård her. Korleis han insisterer
på at det er ein roman, medan alle trur
det sant.
– Han konkluderer sjølv på slutten av Min kamp med at han prøvde
å skrive sant, skildre det som det
faktisk hende, men at han ikkje
lukkast med det. Han hamna inn
i fiksjonen, seier Sørbø, og seier at
han ville blitt veldig lei seg om dette
var det siste som vart skrive om
Garborg.
Peiker på teksten – Me møter
alle tekstane ut i frå den tida me
lever i. Dette er mi lesing, sett frå
min generasjon og min posisjon. Eg
håpar at folk vil halde fram med å
lese Garborg ut frå ulike posisjonar
og i andre perspektiv. Dette er på ingen måte heildekkjande. Eg prøver
å lage ei historisk gjennomgang av
arbeida som kan kaste ljos over den
samla produksjonen hans. Målet
er å få folk til å få lyst til å lese tekstane. Det er jo litteraturforskaren si
oppgåve å minne folk på at det finst
gode bøker som framleis kan lesast,
sjølv om dei kom ut for 150 år sidan.
Eg peiker på teksten og seier: her er
det mange interessante ting.
Kjartan Helleve
[email protected]
vart løna med den gjeve Brageprisen i 2011.
No har biografien fått eit etterskrift med tittelen Tilnærmingar,
metode, drøftingar og val , der Skre
drøftar korleis ho har tolka kjeldene, og kvifor ho ser på Hulda
Garborg sine prosjekt som moderniseringsprosjekt.
– Hulda er den av nynorskingane som me oftast ser merke etter i dag. Ho var kreativ og leiken,
ein kosmopolitt. Samstundes var
ho handlekraftig og hadde stor
evne til å få ting gjort. Ho kunne
vera sliten og nervøs, men sjølv
når dei andre trekte seg, var ho
den som fekk ting gjennomført,
seier Skre.
Strateg Biografien om Hulda
Garborg vart til mellom anna etter
at Skre hadde lese Rune Slagstad si
epokegjerande bok om norsk historie, Nasjonale strateger, der Hulda
Garborg rett nok var med, men der
omtalen ikkje var særskilt omfattande.
Tradisjonane etter norskdomsrørsla Garborg var ein del av, har
likevel vore med Skre mykje lenger.
Ho er fødd på Voss med ei mor som
var etnolog og forfattar, og ho er
fjerde generasjon nynorskbrukar.
– Fleire generasjonar enn det går
det vel knapt an å vera. Oldemora
mi var ein ekte Hulda-fan, ei av den
typen som Aslaug Nyrnes kallar «det
nynorske mennesket», fortel Skre.
I arbeidet med biografien om
Garborg har Skre sete lange timar
på lesesalen på Nasjonalbiblioteket,
bøygd over dagbøkene og den omfangsrike brevsamlinga etter Hulda
Garborg.
– Det er jo av dei låge gledene
det, å sitja og lesa andre sine brev.
Og Hulda skreiv så morosamt, det
er alvor, men samtidig noko så lett
i tilnærminga hennar. Ho skreiv
dagbok i 31 år, skreiv nesten kvar
dag. Det vart nitti hefte.
Nasjonsbyggjar Mange har
peika på pågangsmotet og evna til å
få ting til å skje blant Hulda Garborg
sine viktige nasjonsbyggjar-eigenskapar, men Skre vil også trekkja
fram ei anna evne: Hulda var flink
til å leggja tapte saker bak seg.
– Ho var ikkje ei som ruga på
ting og var bitter. Var saka tapt, var
ho tapt, så var det om å gjera å gå
vidare. Hulda var jo republikanar
i 1905 og ville ikkje ha kongehus.
Særleg mislikte ho at ein dansk
prins kunne bli norsk konge, fortel
Skre.
– Men i 1905 blei det klart at
republikanismen var ei tapt sak
i Noreg. Hulda aksepterte det og
gjekk vidare. Seinare i livet kunne
ho strekkja seg så langt som til å
omtala Haakon og Maud som «to
søte unge menneske», ler Skre.
Mari Torsdotter Hauge
NPK
Hulda
21
Lteiknspråk
Bø barnehage har ein smartboard der barna mellom anna speler dyrelotto på
teiknspråk. – Barna har kopla samanhengen mellom visuelle uttrykk og teikn,
seier pedagog Elin Stevnebø. Foto: Paul Sigve Amundsen
Tre skular og ein barnehage
på Vestlandet har det siste
halvtanna året testa ut å
lære teiknspråk til alle barn
og tilsette. Slik inkluderer
dei barn med nedsett høyrsel. Prosjektet er radikalt,
seier NTNU-professor.
Lærte alle barn
22
(Statped) – Å bruke teikn-til-tale
gir barn større ordforråd og betre
forståing av omgrep. Det viser både
forsking og erfaringa vår, seier
Margrethe Fjæren i Statped. Ho er
teiknspråkkonsulent og tolk for
døve og har lang erfaring med bruk
av teiknspråk.
– Tida er heldigvis forbi då både
pedagogar og andre trudde at teiknspråk stod i vegen for å utvikle talespråk. Det er tvert om positivt å lære
seg eit ekstra språk, meiner Fjæren.
Auke statusen Statped har på
oppdrag frå Utdanningsdirektoratet
leia eit pilotprosjekt om bruk av
teiknspråk i barnehage og skule.
Målet er å gjere teiknspråk meir
synleg i grunnopplæringa og auke
statusen til det offisielle og fullverdige språket.
Eitt av dei fire prosjekta har vore
i Bø barnehage på Radøy. Personalet
LErfaringskonferanse
om teiknspråkprosjektet
X Teiknspråkpiloten vart oppsummert på ein erfaringskonferanse i april,
der kring 90 deltakarar utveksla erfaringar om prosjektet. På talarlista stod
rådgjevarar frå Statped, Språkrådet og Utdanningsdirektoratet, attåt professorar frå NTNU og Høgskolen i Oslo og Akershus.
X Tilsette frå dei fire pilotane delte erfaringane sine med å gjennomføre
teiknspråktiltak blant alle barn i ein barnehage eller på ein skule.
X Utdanningsdirektoratet har vore oppdragsgjevar for teiknspråkpiloten.
Rådgjevar Berit Holmlimo sa i innlegget sitt at prosjektet har vore viktig for
å auke haldningane til teiknspråk
X Teiknspråk er eit offisielt og fullverdig språk i Noreg. Seniorrådgjevar
Sonja M. Holten frå Språkrådet sa i innlegget sitt at ved å anerkjenne og
glede oss over det språklege mangfaldet i Noreg, kan vi auke statusen til
minoritetsspråka i Noreg. Kjelde: Statped
var ukjend med teiknspråk før dei
fekk eit barn med nedsett høyrsel
for nokre år sidan.
Gjennom teiknspråkprosjektet har alle dei 70 barna og 20
tilsette teke del i ulike teiknspråk-
tiltak, som å bruke teikn i samlingsstund, under måltid, i spel
og i leik. Fleire av dei tilsette har
delteke på korte teiknspråkkurs,
og dei har fått månadleg rettleiing
av Statped.
Under ei samlingsstund for dei
eldste barna syng pedagog Elin
Stevneø kva ho heiter, medan ho
gjer teikn. Barna syng med. Hendene er flittig i bruk. Alle barna har
sitt eige namneteikn. Så er det tid
for å sjå på smartboarden, ei interaktiv tavle som barn og vaksne kan
trykkje på. I dag viser skjermen bilete av ein dyrehage og mange teikn
for dyr.
Barna får etter tur seie namnet
på eit dyr dei ser, før dei føreslår kva
som er teiknet til dyret. Når dei så
trykkjer på skjermen, viser ei dame
korleis ein gjer teiknet.
– Barna har kopla samanhengen
mellom visuelle uttrykk og teikn.
– Elida føler seg meir normal når alle
bruker teikn. Då føler ho at det ikkje
er noko gale med henne, ho har berre
eit anna språk, fortel mor til Elida,
Elisabeth Vågenes.
Foto: Paul Sigve Amundsen
Fire år gamle Elida (i midten) har store
høyrselstap på begge øyre. For henne
har det vore positivt at alle i Bø barnehage kan nokre teikn.
Foto: Paul Sigve Amundsen
Dei gjer teikn for lang hals når vi
snakkar om sjiraff, og stor munn
når vi snakkar om krokodille, fortel
Stevnebø.
Inkluderande I Bø barnehage
går fire år gamle Elida. Ho har store
høyrselstap på begge øyra. Med
høyreapparat høyrer ho mykje, men
ikkje alt. Difor bruker ho teiknspråk
i tillegg til talespråk. For Elida har
det vore positivt at alle i barnehagen
kan nokre teikn.
– Elida føler seg meir normal når
alle bruker teikn. Då føler ho at det
ikkje er noko gale med henne, ho
har berre eit anna språk, fortel mor
til Elida, Elisabeth Vågenes.
Elida var to år gamal då høyrselstapet vart diagnostisert. Det var
ikkje berre-berre å skulle lære seg
ein ny måte å kommunisere på. Då
var det til stor hjelp at heile barnehagen tok i bruk teikn.
– Dei eldste barna er flinke til
å bruke teikn i kommunikasjonen
med Elida. Ho blir lettare forstått
no. Før leika ho meir ved sida av dei
andre, no er ho meir med i leiken.
Ho er mindre sint og frustrert, seier
mor.
Nyttig for fleire I Bø barnehage synest pilotprosjektet å
ha vore nyttig for fleire barn.
Særleg framandspråklege barn
er raskare med i dialogen enn
dei er normalt, når dei kan bruke
teikn som støtte i kommunikasjonen.
Barna tar gjerne i bruk teikn når
dei ikkje finn orda. Det skjedde mellom anna då eit barn frå eit anna
land ikkje hadde ordet for brunost.
Då peikte barnet på sin eigen mørke
hud, for deretter å gjere teiknet for
ost. Ei jente gjorde teiknet for regn
då ho skulle fortelje i kva for eit vêr
ho kunne nytte dei nye støvlane
sine.
– Bruk av teiknspråk har gagna
alle barna. Vi ser at barn som bruker
lang tid før dei klarer å uttrykkje
seg på norsk, blomstrar når dei tek i
bruk teikn, seier støttepedagog Ingvill Hovland i Bø barnehage.
Eit radikalt prosjekt Dette
teiknspråkprosjektet byggjer på
ein tanke om at fellesskapet skal
tilpasse seg individet med særskilde
behov. Dette er radikalt, ifølgje professor Patrik Kermit ved NTNU. Han
evaluerer pilotprosjektet på oppdrag frå Statped.
– Sjølv om vi kallar det inkludering, handlar praksisane i Noreg
tradisjonelt om å få enkelteleven til
å tilpasse seg fellesskapen. Tanken
om spesialundervisning, der vi tar
enkeltelevar bort frå fellesskapen,
lever godt i Noreg. Men vi er på rett
veg mot meir ekte inkludering, sjølv
om det går sakte, meiner Kermit.
Forsking viser at det er vanskeleg å inkludere. Dette gjeld barn og
unge med høyrselshemmingar så
vel som andre nedsette funksjonar.
Kermit meiner at teiknspråk er ein
god inngang til inkludering. Dette er
nettopp fordi eit språk berre har ein
funksjon, dersom mange nyttar det.
I evalueringa har Kermit funne
fleire positive effektar av teiknspråkpiloten. Han ser mellom anna
at mange barn har hatt glede av
språkstimuleringa.
– Vi veit at det nesten alltid er
ein styrke å kunne fleire språk. Det
er mange døme på korleis teikn blir
brukte for å stimulere ulike grupper,
som spedbarn, utviklingshemma
og andre. Det er difor positivt at alle
har fått ta del i tiltaka, seier Kermit.
Ragnhild Thomsen Thornam
Statped
na teiknspråk
23
24
L nmu
Synnøve marie sætre
Me er eineståande
Du såg det ikkje koma, Tyleprat rosar politikarar!
Eg er glad i dette landet vårt.
Det har eg vel alltid vore, og
kjensla er ikkje vorti noko mindre dei siste åri. Litt er vel gjerne
vanleg gamalmannsvemod, og
nostalgiske minne frå songskattar og farne tider sine bøker og
skildringar. Slike tankar var lov å
setja ord på då eg var ung.
Men eg vil sterkt hevda at det
er ikkje berre abstrakte idear og
vakker natur som gjer at me skal
kjenna fryd i hjarta over gamle
Noreg. Det er mange grunnar til
å vera glad i, og kjenna byrgskap,
over henne. Sjølv dei nordmennene eg til vanleg har minst hugnad av og vyrdnad for, politikarane våre, har opp gjennom soga
gjort ting som stend som pålar,
om ein samanliknar seg med andre nasjonar.
Og i denne spalta er det sjølvsagt noko knytt til språk eg tenkjer på. Det at me har gjeve dialektane våre rom til å overleva. At
det, i motsetnad til dei fleste land
rundt oss, har vore nok vilje og
krefter til å berga mykje av dialektane og talemåli. Og sjølvsagt
det storverket som er bygd på dei.
For mange er gjerne, til liks
med det eg var, ikkje klår over
kor eineståande me er. Og at ting
no tyder på at me ligg i framkant,
at andre land smått om senn (om
enn for mange alt for seint) tek til
å fylgja vårt døme.
«Språkteigen» på NRK P2 i
sumar hadde ein god reportasje
om korleis andre nasjonar har
sentralisert språki sine. Korleis
den nasjonale språkstandarden
på undarleg vis har vorte forma
etter dei styrande sine språk i hovudstadane. Eller som då Luther
sette om Bibelen frå latin, då
valde han ein dialekt som låg ein
stad mellom høgtysk og lågtysk.
Som snart vart normi alle innretta seg etter.
«Dersom ein minister snakka
dialekt, ville eg le», seier tyske
Ralf Müller i programmet. «Dialektar nyttar ein berre om ein vil
parodiera nokon, i karikaturar og
L TYLEPRAT
KNUT P. BØYUM
[email protected]
annan humor» I fylgje han vil det
vera utenkjande at ein offentleg
tilsett snakka sin dialekt på jobben, sjølv om han snakka til ein
annan som nytta same dialekti.
Han kjem også med den for meg
uforståelege utsegni at det ville
vera «diskriminerande mot dei
som ikkje forstår dialekti» for
ein tenestemann å snakka sin
dialekt. Og på den andre sida, om
han sjølv, som «Bayer», gjekk inn
på eit offentleg kontor i Bayern,
ville han snakka høgtysk til den
tilsette. Han kunne jo ikkje vita
om den tilsette skjøna dialekti.
Frankrike er ikkje betre.
Makteliten har også her innført
paragraf 2 i grunnlovi, at språket i
Frankrike er «fransk». Dette sjølv
om det er/var mange regionale
språk som korsikansk, bretansk
osb. Slikt medfører at sjølv dei
som enno har att eit snev av
dialekt, opplever at det er feil å
nytta det. «I Frankrike lærer skolebarna å snakke standard fransk.
Samtidig får de høre at dialekten
som de snakker hjemme, ikke er
ordentlig fransk», seier språkforskar Kathrine Asla Østby.
“
At andre
land har skrota
dette for å
oppnå eit ferniss av nasjonal
einskap, er eit
tap for dei.
For plassen sin del lèt eg det
vera med desse dømi, men ver
trygg, det er nøgdi av dei! Frå
mange land, også våre nære
grannar Danmark og Sverige.
Difor er eg i dag så glad i
denne underlege nasjonen vår. For
sjølv om dei elles provar dag ut og
dag inn ein imponerande mangel
på vit og gangsyn, så har politikarane våre i denne saki tedd seg betre enn nokon andre. Dei har gjeve
rom for to norske skriftspråk (attåt
samisk), der det i andre nasjonar
har vore ei beinhard sentralisering
av kva som er rett språk. Og sjølv
om det aldri har vore problemfritt
å nytta dialektar som ligg langt frå
Oslomålet, har det ikkje vore så
vanskeleg at dei har døydd av den
grunn. I den grad dei døyr, er det
meir skulda brukarane sin sløvskap og likesæle.
Nynorsken er skapt på dialektane, og nynorsken har gjeve
dialektane pusterom. Det er i det
minste mi tolking. Han Ivar var
ein staskar, det stend klårare og
klårare for meg!
For kva er dialektane? Dei er
identitet. Dei er kultur. Dei er tradisjonsberarar. Dei er eit presist
verkty for å formidla det stadbundne. Dei er ei gåva! At andre
land har skrota dette for å oppnå
eit ferniss av nasjonal einskap,
er eit tap for dei. Eit tap me har
unngått å lida, så utruleg det enn
kan høyrast, delvis grunna kloke
politikarar.
Dei har rett nok ikkje gjort det
utan påverknad. Mange framsynte og kloke menneske, og
organisasjonar, arbeidde hardt
for at vitet og klokskapen skulle
koma til desse våre fremste mellom likemenn. Sjeldan har arbeid
gjeve slik løn.
Vitet er diverre ikkje ei gåva ein
får for all æva. Ei heller gode politikarar. Om redaktør Helleve set
vekk kaffikoppen og loffskiva med
Vossafår eit bel, så har du denne
utgåva av Norsk Tidend i handi
innan valdagen. Ha då i mente at
det er eit kunststykkje å velja gode
politikarar, og gjer ditt beste.
Er målrørsla
daud?
Ein onsdags ettermiddag i eit auditorium på ein høgskule i distriktet, sit
eit knippe studentar og ein førelesar og
diskuterer konfliktliner i Noreg på 18.- og
19. hundretalet. Me byrjar snakke om
den sosiokulturelle motsetninga mellom
bygd og by og dei viktige motkulturane,
som til dømes fråhaldsrørsla, lekmannsrørsla og målrørsla.
Førelesaren målar med brei pensel,
og slår fast at både lekmannsrørsla og
fråhaldsrørsla er daude. Men kva med
målrørsla, spør han. Er målrørsla daud?
Det vert stille i salen. Sjølv vart eg heilt
paff då spørsmålet kom. Er målrørsla
daud? Korleis kan nokon stille eit slikt
spørsmål? Eg sat jo der og var lys levande. Ikkje berre var eg lys levande; eg
sat med mobiltelefonen under pulten
og diskuterte med ein styremedlem kor
mykje kaffi me skulle kjøpe inn til helgas
landsstyremøte i Norsk Målungdom.
Spørsmålet hang i lufta ei stund,
heilt til nokon endeleg braut stilla og sa
at nei, målrørsla er slettes ikkje daud.
Denne personen kunne nemleg stadfeste
at han hadde delteke på landsmøtet til
Noregs Mållag i fjor. Det viste seg raskt
at me var opp til fleire salen som hadde
vore på nettopp dette møtet, og at me var
mange som var meir eller mindre aktive
i målrørsla. Soleis kunne me lett avvise at
målrørsla var daud.
Eg tenkte ikkje so mykje meir på
spørsmålet om kor vidt målrørsla var
levande eller ikkje, men eg tenkte desto meir på korleis nokon kunne stille
spørsmål ved eksistensen av rørsla vår.
Det var kanskje det som var tanken bak
å stille spørsmålet i utgangspunktet. For
oss som er med i rørsla, og som nyttar
store delar av tida vår på målarbeid, er
det utenkjeleg å seie noko anna enn at
me held oss i hevd og lever i beste velgåande. Ein annan ting er kva dei som står
utanfor tenkjer. Dei fleste veit nok at me
finst, men det er truleg færre som veit
kva me driv med, og ikkje minst kvifor
me gjer det.
Kvar gong eg held målferd for ein
klasse, spør eg elevane om dei har høyrt
om Norsk Målungdom. Svaret varierer
sjølvsagt ein del frå stad til stad, men ofte
er svaret at det var fyrst då eg kom, at dei
fekk vite om oss. Vidare spør eg om dei
har høyrt om Noregs Mållag. Då er det
gjerne nokre fleire som kan svare ja. Når
eg spør om dei veit kva me driv med, svarar dei «noko med nynorsk».
Det er ikkje slik at me skal gå rundt å
rundt og uroe oss for at folk trur at me
ikkje finst, men eg trur me aldri ofte nok
kan spørje oss sjølve kva me kan gjere
for at fleire får vite om oss, og kvifor me
eksisterer.
Foto: Arbeidarpartiet
Leiar i Norsk Målungdom
25
Lmålgåver
Gåver til Noregs Mållag
Å drive ein organisasjon kostar. Utan gåvene
frå dykk hadde arbeidet blitt tyngre. Mellom
11. april og 4. september fekk me 209 400 kr
i gåver. Det er me mildt sagt takksame for.
Aust-Agder Mållag
Scott Aanby
Anne Bjørg Ausland
Kristine Foss
Rolf Fredriksen
Mari Katerås
Torbjørg Katerås
Jorunn Lande
Hans-Olav Lauvstad
Jon Kolbjørn Lindset
Målfrid Mejlænder-Larsen
Kåre Mogstad
Rune Nylund
Anne Oland
Greta Inger-Marie Olsbu
Kåre Rike
Sigrid Rike Rysstad
Johannes G. Torstveit
Olav Vehus
Jens Vellene
26
Austmannalaget
Ivar Bungum
Bjørn Dalen
Inger Johanne Dæhlen
Gunnar Eide
Ingvild Marie Eknes
Torhild Ekre
Ingvar Ekre
Steinulf Fjæstad
Iver Grytting
Kjell Gulbrandsen
Erik Hanssveen
Olav Haraldseid
Magnhild Harsheim
Bjarte Hole
Ola Holen
Ola Jonsmoen
Gunvor Kjendlie
Turid Kleiva
Håvard Kleiven
Ola Klepp
Gunnar Lien
Asgeir Lilleås
Mildrid J. Lunder
Asbjørn Myrvang
Øyvind Nordli
Jogrim Nordsletten
Hans M. Næss
Olaf Nøkleby
Jørgen Nørstegard
Inga Johanne Pighaug
Oddvar Romundset
Tone Rui
Magne Rydland
Frøydis Schjølberg
Jakup Skjedsvoll
Egil Skullerud
Arne Skuterud
Arne I. Skåle
Nils Steinar Slapgård
Petter Embret Sletten
Gudmund Teigen
Magne Teppen
Rolf Theil
Sigrid Trøite Thøring
Ola Tronsmoen
Knut Tvete
Lars Ullgren
Bjørn Liavaag Visø
Bjarne Øygarden
Buskerud Mållag
Audun Aasmundtveit
Niri Baklid
Gunvald Bergan
Herbjørn Brennhovd
Ola Feten
Anne Kjersti Frøyen
Olav Hovda
Oddbjørn Jorde
Ingunn Asperheim
Nestegard
Odd Oleivsgard
Halle Perstølen
Kjell Snerte
Sigrun Torsteinsrud
Arne Oddmund Tuv
Fylkesmållaget
Vikværingen
Bergfinn Aabø
Solveig Fiskvik Aamodt
Ivar Aasen
Ruth Amdahl
Gurid Aga Askeland
Edmund Austigard
Børre Austmann
Lillian Austnes
Olav Befring
Erlend Bleie
Lajla Elin Blom
Reidar Borgstrøm
Herfinn Brekke
Svein Erik Brodal
Hæge Marie Roholdt
Brunvatne
Karen Bø
Tormod Bønes
Alv Reidar Dale
Hans Olav Eggestad
Tove Karina Eidhammer
Turid Farbregd
Mass Flatråker
Liv Flugsrud
Jon Fosse
Olav Frøystadvåg
Torfinn Fuhr
Kim S. Fureli
Anne Brit Gabrielsen
Otto Gjerpe
Knut Gjertsen
Oddrun Grønvik
Gunnvald Grønvik
Mildrid Helland
Botolv Helleland
Astrid Hernes
Anne Grethe Hoff
Halldor Hoftun
Valborg Holten
Joar T. Hovda
Marit Husevaag
Kolbjørn Høgåsen
Jens Kihl
Laurits Killingbergtrø
Per Kleiva
Kåre Knutsen
Harald Sverdrup Koht
Bård Kolltveit
Tove Harriet Eeg Larsen
Aaslaug Lode
Norvald Mo
Arnold Mundal
Finn Måge
Solveig Nerol
Øystein Njål Nordang
Eva Nørstebø
Kari Rysst Paulsen
Asbjørn Roaldset
Olav Røvang
Åsbjørg Vågslid Råen
Gunvor Skiftun
Gunnvor Fykse Skirbekk
Arne O. Skjelvåg
Arve Skutlaberg
Sigrid Skålnes
Nils Standal
Mona Grete Storli
Åsfrid Svensen
Svein Olav Throndsen
Olav Nils Thue
Øystein Tormodsgard
Stein Tveite
Ivar Vasaasen
Kjetil Vistad
Håkon Ørjasæter
Kristen Øyen
Kåre Årsvoll
Hordaland Mållag
Olav Aas
Livar Aksnes
Audhild Aldal
Arne Alsaker
Sigrid B. Andersen
Arne Andersen
Anders Askeland
Edel Augestad
Einar Bardal
Johannes Belsvik
Martha Lønning Belsvik
Marit Berge
Daniel Berge
Olav Berge
Oddbjørn Berge
Eli Bergsvik
Signe Bergvoll
Dagrun Berntsen
Siri Solvik Bertelsen
Kjellaug Birkeland
Leif Olaf Birkeland
Jostein Birkeland
Bjørn Bjørlykke
Asbjørn Bjørnset
Solveig Bjørsvik
Målfrid Bjånesøy
Lars Johan Bleie
Arne Brattabø
Reidar Bremerthun
Liv Kari Bru
Endre Otto Brunstad
Jostein Buene
Bjarne Buene
Bjarte Bysheim
Rannveig Bårtvedt
Olav Digernes
Nils J. Drage
Torbjørn Dyrvik
Nils Eidhammer
Gudrun Eimstad
Hilde Eldegard
Eirik Ingolf Eldøy
Nils M. Engelsen
Hermund Fenne
Jarl Fimland
Sverre Fjell
Tormod Folgerø
Harald Frønsdal
Jan Egil Furunes
Harald Fykse
Solveig Grønlien
Anne-Mari
Hannisdal Haga
Olav L. Hannisdal
Stanley Hauge
Aslaug Bjarnhild
Haugland
Torbjørn Haukås
Aslak L. Helleve
Knut Johannes Helvik
Jan Kåre Henriksbø
Kjartan Hernes
Eli Hillersøy
Marit Hjartåker
Kåre J. Hole
Ingunn Holmedal
Karl Hope
Arny-Sissel Myking
Horsås
Brit Yndestad Hovland
Irene Hunskår
Bjarte Husum
Øystein Høgetveit
Håvard Ims
Ole-Jørgen Johannessen
Aslaug Garnes Johnsen
Leif Johnsen
Ingerid Margreta Jordal
Ingvild Jøsendal
Randi Jåstad
Åse Marit Kalhovd
Olav Klubben
Ståle Kolbeinson
Bjørn Kvalø
Arnfinn Kyte
Knut Langesæter
Vidar Lehmann
Signe Lian
Lars Gunnar Lie
Torgrim Ljones
Eva Lotsberg
Marit Merete Lunde
Einar Lygre
Bård Lyssand
Torstein Løning
Olav Mjånes
Torgun Moltu
Marie Morken
Marit Mulelid
Synnøve Midtbø Myking
Jostein Mykletun
Einar Myster
Nils Mæhle
Arnljot Møster
Johannes A. Måge
Eli Karin Nerhus
Nils N. Nesheim
Arne Nilsen
Øyvind Nitter
Randi Nordjord
Astrid Olsen
Åse Opheim
Aud Oppedal
Anfinn Otterå
Harald Prestegard
Jan Reidar Rasmussen
Astrid Reigstad
Sjur Reinsnos
Lars Riise
Margreta Rønning
Knut Røyrvik
Håkon Sagen
Lars K. Sandven
Solbjørg Åmdal Sandvik
Torstein Sausjord
Gunnar Andreas Schei
Heidi Seilfaldet
Bjarne Skarestad
Olav Johannes Skeie
Gunvald Skeiseid
Bjarne Skjold
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Harald Skorpen
Marie Skålnes
Jostein Småbrekke
Harry Solberg
Asbjørn Solberg
Nora Henden Stegane
Karin Steinsletten
Nelly Storebø
Alf Magnar Strand
Rolf Sigmund Sunde
Kurt Svensson
Audun Sydnes
Ingebjørg Dønhaug Sæbø
Arne Søyland
Birger Taranger
Leif Taule
Erling Thu
Svanhild Toppe
Kjell Thore Tungesvik
Lars H. Tungesvik
Knut Tveitnes
Kirsten Ulveseth
Terje Gerhard Valen
Rigmor Nesheim Vaular
Randi Vengen
Kjersti Ingolfsdotter
Vevatne
Liv Vike
Inger B. Vikøren
Ingebjørg Viste
Leif Øie
Anlaug Øyre
Magnus Malvin Ådnanes
Olav Ånneland
Magne Århus
Karmsund Mållag
Steinar Aalvik
Torunn Alnes
Reidar Alvestad
Asbjørn Djuv
Solveig Eidhammar
Grete Fedøy
Norleif Fjeldheim
Synneva Flesland
Signy Fludal
Aud Grimstveit
Torill Borge Horneland
Olav Torfinn Jondahl
Øystein Kalstveit
Svend Kjetland
Solgunn Liestøl
Solveig Lunde
Gunlaug Pedersen
Geir Ragnhildstveit
Magne Skjervheim
Svein A. Strømme
Ernst Arne Sælevik
Jon Olav Tesdal
Hans Olav Tungesvik
Kjell Tveit
Svein Terje Vestbø
Ingolv Vevatne
Yngve Øvstedal
Naumdøla Mållag
Håvard Avelsgaard
Odd Eidshaug
Toralf Engesnes
Nordland Mållag
Johan Åge Asphjell
Tore Moen
Finn Myrvang
Nordmøre Mållag
Magnar Almberg
Anne Grete Witzøe Botten
Ola Bræin
Styrkår Brørs
Eva Susanne Bårdseth
Elin Corneliussen
Rakel Flå
Eivind Hasle
Randi Skrøvset Hatle
Johan Sigmund Heggem
Marit Hoel
Kari Sigrid Roset Holten
Tora Kjelleberg
Asbjørn Klaksvik
Jorunn M. Kvendbø
Ingrid Lysberg
Oddvar Moen
Finn Gunnar Oldervik
Henry Opland
Per Eilert Orten
Eirik S. Todal
Per Utne
Magne Vaag
Knut Ås
Kirsti Orheim Ås
Rogaland Mållag
Kjell Aambakk
Gunvor Aardal
Gunnleiv Aareskjold
Audun Aarflot
Målfrid Aartun
Leif Andenes
Sigmund Andersen
Johannes Bakka
Trygve Brandal
Arne Braut
Kirsten Marie Bue
Gerd Helen Bø
Knut Olaf Eldhuset
Svein Eldøy
Else Fagerheim
Åse-Berit Fidjeland
Jan Finjord
Oddvar Flatabø
Ove Harald Fossen
Ingrid Gjesdal
Kari Ingfrid Hatteland
Sverre Haver
Halvard Helseth
Rasmus Hetland
Tom Hetland
Liv Hobberstad
Magne O. Hope
Terje Håland
Magne Jakobsen
Ole Johannessen
Arne Kleppa
Magnhild Meltveit Kleppa
Anne Margrethe Kolnes
Hallgeir Langeland
Signe Randa
Svein Risa
Ole Bjørn Rongen
Audun Rosland
Magne A. Roth
Atle Røe
Rolf Salte
Magne Sande
Bergljot Selvåg
Jostein Selvåg
Ingeborg N Skjærpe
Tobias Skretting
Tom Soma
Torgeir Spanne
Hans Spilde
Jon Stangeland
Marit Rommetveit
Staveland
Odd Sigmund Sunnanå
Brit Harstad Sværen
Svein Kjetilson Søyland
Svein Kåreson Søyland
Ove Thu
Oddrun Tjeltveit
Kåre Torvanger
Gunnar Totland
Knut Vadla
Ottar Vandvik
Astrid Heien Whaley
Romsdal Mållag
Ingar Aas
Dagrun Gjelsvik Austigard
Henning Austigard
John Ekroll
Berna Gule
Tor Kvadsheim
Per Løvik
Aud Åshild Moen
Karen Os
Asbjørn Oterhals
Inge Rypdal
Øystein Øye
Oddmund Svarteberg
Sunnmøre Mållag
Ottar Aashamar
Hilde Alvestad
Åsmund Arne
Dagfinn Bjørkedal
Sigurd Olav Brautaset
Marit Devold
Knut Falk
Per Fauske
Mård Torgeir Fauskevåg
Jostein Fet
Arne G. Grimstad
Øystein Grønmyr
Per Halse
Asbjørn Hatlehol
Severin Haugen
Thor Sivert Heggedal
Jan Heltne
Jorunn H. Henriksen
Inger Hjorthaug
Kirsten Hundvebakke
Astri Hunnes
Torstein Huse
Ingrid Runde Huus
Jakob O. Kjersem
Terje Kjøde
Margrete Kvalsvik
Marit Kvammen
Jostein O. Mo
Britt Oterholm
Petra Pilskog
Lillian Ramnefjell
Torleiv Rogne
Gunder Runde
Solfrid Røyneland
Grethe Østerhus Røyr
Ivar P. Stige
Kjell Roger Straume
Karsten Stårheim
Anna Tunheim
Oddbjørg Vartdal
Anne Elisabet Ose Velle
Eldrid Vik
Sveinung Walseth
Knut Ytterdal
Sylvei Glomset Ørstavik
Kjell Arne Årseth
Telemark Mållag
Lars Johan Aasland
Robert Anderson
Erlend Bakke
Eva Bergø
Halvor Dahle
Tjøstov Gunne Djuve
Per Engene
Per Espeland
Olav Felland
Sigrid Fonnlid
Jon Funner
Gunhild Gardsjord
Asbjørn Gardsjord
Hans Magne Gautefall
Torgeir Grimstveit
Lavrans Grimstveit
Ole Grov
Ingebjørg Haukelidsæter
Jarle Helle
Johnny Hofsten
Jan Holme
Jon Ingebretsen
Halvard Jansen
Olav K. Jørgedal
Aslaug Langåsdalen
Sigrun Garvik Moen
Ellen Bojer Nordstoga
Jakob Olimstad
Birger Risnes
Hege Tveit Rundkås
Gunvor Solberg
Olav Solberg
Margit Ryen Steen
Alv Halvor Straumstøyl
Sondre Svalastog
Tone Telnes
Olav Tho
Torkjell Tjønn
Alf Torbjørn Tveit
Kari Tveit
Johan Vaa
Tor Valle
Einar Versto
Hans Ødegård
Halvor Øygarden
Troms og Finnmark
Mållag
Nils Aarsæther
Per K. Bjørklund
Terje B. Dahl
Knut O. Dale
Vidkunn Eidnes
Bjarne Eilertsen
Torstein Engelskjøn
Karl Ragnar Engstad
Eldbjørg Gjelsvik
Ingvild Kamplid
Hallstein Kristiansen
Sigrun Lunde
May Johanne Molund
Atle Måseide
Guro Reisæter
Rønnaug Ryssdal
Jon Todal
Gunn Utkvitne
Odd Østgård
Bjørnar Østgård
Trønderlaget
Svein Aarnes
Kjell Bardal
Arne Bjørdalsbakke
Karl Ove Bjørnstad
Astrid Dalslåen
Olaug Denstadli
Anne Eldevik
Olav Engan
Ola Stuggu Fagerhaug
Tore Fagerhaug
Helge Fiskaa
Anders Gjelsvik
Mia Gjessing
Gunhild Grue
Oddvin Herstad
Herlaug Hjelmbrekke
Astrid Hoem
Randi Horvli
Arne Hov
Inger Sandvik Jarstein
Eli Kristin Johansen
Svein Jørum
Olav Kuvås
Eirik Aksel Larsen
Maj Brit Slapgaard Larsen
Kirsti Årøen Lein
Anne Leira
Lars Kolbjørn Moa
Håvard Moe
Einar Nordbø
Jenny Nyvik
Idar Næss
Aud Okkenhaug
Helge Raftevold
Olaug Reitås
Jostein Rekstad
Anna Dorthea Remhaug
Kristian Risan
Narve Rognebakke
Einar Rædergård
Jørgen Røflo
Ottar Rønningsgrind
Anders Sakrisvoll
Ragnhild Saur
Rutt Olden Skauge
Oddny Pauline Skeide
Alv Helge Skeie
Jarle Skjei
Arnljot Solstad
Asbjørn Steen
Erling Syrstad
Arnkjell Tingstad
Aud Mikkelsen Tretvik
Inge Torfinn Vada
Beret Wicklund
Tor Witsø
Aa. Bjørgum Øwre
Valdres Mållag
Åsmund Knutson Aukland
Toralf Baldersheim
Gunnar Breivik
Inger Solveig Bøe
Reidun Espeseth
Ola Fosheim
Ingunn Hommedal
Bjørg Lerhol
Per Lykkja
Liv Aslaug Myhre
Marit Skogstad
Marit Slettum
Inger Johanne Steinsli
Per Gunnar Veltun
Magnor Wigdel
Vest-Agder Mållag
Leiv Hartly Andreassen
Anne Austad
Gunvald Bauge
Valdemar Birkeland
Kjell Byremo
Anne-Berit Erfjord
Gunnhild Fjermedal
Randi Lohndal Frestad
Vigleik Frigstad
Torgeir Hagestad
Magne Heie
Henny Heskestad
Kjell Erling Håland
Olav Hårtveit
Oddvar Jakobsen
Solveig Stallemo Lima
Målfrid Lindeland
Ragna Lindeland
Tom Arnt Lindeland
Sylfest Lomheim
Birgit Lund
Ålaug Rosseland
Magnhild Synnøve
Skjeggedal
Trygve Smedsland
Knut Gunnar Solberg
Nils Harald Stallemo
Asbjørn Stallemo
Kaspar Stordrange
Leiv G. Storesletten
Gunnar Vollen
Ivar Åmlid
Østfold Mållag
Gunnar Anmarkrud
Ole Johan Bjørnøy
Anne Guri Digranes
Eiliv Herikstad
Arnstein Hjelde
Kjell Karlsen
Arne Kvernhusvik
Arild Løvestad
Einar O. Standal
Yrkesmållag
Lars Inge Fenne
Kristian Hagestad
Sissel Hole
Rønnaug Kattem
Anne Lognvik
Kjell Harald Lunde
Olav Norheim
Borge Otterlei
Linda Plahte
Harald Thune
Turid J. Thune
Sverre Tusvik
Torgeir Urdahl
Olav Vesaas
Vidar Ystad
Beinveges innmelde
Johannes Hjønnevåg
Herborg Lillebø
Erling Nordheim
Kolbjørn Sandøy
Joleik Øverby
til minne
Lminneord
Joleik Øverby frå Tylldalen i Nord-Østerdalen døydde sist vinter, 78 år gamal. Ein
sjeldan kunnskapsrik og særmerkt målføresamlar og målføregranskar er med
det gått bort.
Det er vel knapt nokon som har hatt så
store kunnskapar om norske målføre og
norsk målføregransking. Interessa hans
femna om heile dialektfeltet her til lands,
men nordøsterdalsmålet var naturleg nok
hjartebarnet. Svensk dialektologi følgde
han sjølvsagt godt med i.
Joleik studerte norsk, tysk og lingvistikk ved Universitetet i Oslo i 1960-åra. Eit
lydskriftkurs med fyrstearkivar Ingeborg
Hoff tende interessa for dialektstudiar;
planen var opphavleg å ta tysk hovudfag.
Professor Ernst W. Selmer størde han òg til
å studere norske dialektar. Tidleg fekk han
gjetord for å vera ein lovande språkmann.
Frå 1968 var han i sju år vitskapleg assistent i Norsk Målførearkiv. Etter det var han
i ei årrekkje deltidstilsett på universitetet,
for det meste knytt til Målførearkivet. I
stadnamngranskinga var han òg ein verdfull ressursperson. Dei seinare åra hadde
han skiftevis kontorplass hjå Norsk Ordbok
og namnegranskarane.
Mellom nordistane naut Joleik stor
vørdnad. Studentar minnest ein engasjert
og godt førebudd førelesar, og jamt vart
han rådspurd når det galdt å få sikker
kunnskap om ein dialekt eller andre språklege emne. Folk fekk sakkunnige opplysningar, og han hadde alltid tid til spørsmål
og samtale. Det er vi han takksame for i
dag. Sjølv vart eg kjend med han i 1993, og
det vart mang ei hyggjeleg pratestund i åra
sidan.
Joleik var ikkje av dei som trår etter stilling og status. Difor hadde han ein særleg
givnad når det galdt å oppnå god kontakt
med informantane. Han lèt etter seg eit
stort og systematisert dialektmateriale frå
Nord-Østerdalen. Arkivet han bygde opp
– ved Universitetet i Oslo – vitnar om ein
samlar og granskar av rang. Ein overdriven
sjølvkritikk gjorde diverre at Joleik ikkje
fekk publisert så mykje som både han sjølv
og andre hadde ynskt.
Joleik Øverby fekk nok ikkje den heideren han hadde fortent, men det gledde han
mykje då han i si tid fekk Austmannaprisen
for framifrå målarbeid. Glad var han òg
for den skjønsame artikkelen som Randi
Arnestad skreiv om han i Årbok for NordØsterdalen 2014.
Bygdemenneske og østerdøl var Joleik i
hug og hått. Han var ein logn humorist – i
ein mindre krins kunne han på meisterleg
vis gje att replikkar og målførestubbar frå
kringom i landet. Sogene «Fallkniven»
frå Aas og Wessel Zapffes Vett og uvett og
«Slumpelukko» av Per Sivle var mellom
høgdepunkta.
Fred over Joleik Øverbys gode minne.
Gudmund Harildstad
Norsk Tidend4–2015
Sogn og Fjordane
Mållag
Lise Aasen
Georg Arnestad
Sidsel Bergset
Saxe Bjørkedal
Reidulf Bjørlo
Eivind Brekke
Gunhild Børtnes
Steinar Dvergsdal
Tor W. Eikemo
Annbjørg Eikenes
Dag-Erik Eriksmoen
Astrid Ervik
Marta E. Fjærestad
Kjellrun Fossdal
Dag Fosstvedt
Jan Martin Frislid
Ottar Færøyvik
Oddvar Gjelsvik
Magnhild Gravdal
Leif Grinde
Kari Grøttebø
Jon Gåsemyr
Audun Hammer
Margit Hovland Hamre
Sissel Norunn Hatløy
Ivar S. Haugland
Svein Heggheim
Marianne Hoff
Johan Torgeir Holvik
Bjørg G. Hovland
Nils Husabø
Målfrid Husnes
Anna Skadal Jonstad
Bjarne Kaarstad
Ingunn Kandal
Rannveig Tveit Kirkebø
Olina Kolbotn
Liv Janne Kvåle
Johan Kyrkjebø
Magny Kårstad
Anne Marie Langeland
Jorunn Loftesnes
Jon Ove Lomheim
Rune Lotsberg
Aud Jensine Lunde
Per K. Mardal
Knut Moen
Ragnhild Skogen Molde
Johan Moldestad
Knut Ole Myren
Julie Kristine Ness
Anna Njøs
Kolbjørn Nord
Brynhild Kåra Lund Notøy
Stein Bugge Næss
Oddbjørn Ramstad
Steinar Røyrvik
Marta Kari Schawlann
Karen Sindre
Leif Alfred Skaar
Synneva Kolle Solheim
Kirsti Solheim Stegane
Nils Ola Strand
Ola Magne Strand
Karsten F. Sunde
Johan M. Sunnarvik
Sigrid Svartefoss
Målfrid Sværen
Harald Systad
Jorunn Systad
Gunnhild Systad
Leiv Sølvberg
Siri Garborg Talle
Kristian Talle
Kari og Helge Tveit
Johan Varlid
Oddfrid Vereide
Liv Østrem
27
Lkryssord
Kryss
NT nr. 4-2015
ved Laurits Killingbergtrø
TAUET
LAUG
AUKE
TROLL
JAMMER
MUSIKKFORSKAR
LAND
EKSTRAKT
INDIA-
HOVUD- KERAMIKK
STAD HELLING
ARM
URO
KLE
VIDT
PLAGG
LYRIKK
PLOG
BUSKAR
KREATIV
GRUNNEN
PLAGG
SLETTE
LEI TYPE
HERME
BEST
VIS
PRON.
NORDBU
UT AV
VØRDNAD
KONJ.
3,14
TRE
HADDE
FRI
KANT
KRØTER
OVERFØRE
STYRE
EIN SOM
IKKJE HAR
MYKJE Å
FARE MED
FISK
KVINNENAMN
2. PERSON
FLIRTE
NØKKELERSTATNING
TREKVIT
VERDSORG.
MORO
MEDFØDD
EVNE
UNNSKYLDE
VASSE
PLATER
OSTESTOFF
DUKKA OPP
AMER.
SONGAR
GRESK
FILOSOF
NOKO SOM
SYNER
TIDA
UTROP
SUNN
GANG
FANGST
FANTASISTAD
SKEIMAT
LEIVE
TÆRER
GJE LOV
MEISTERSKAP
KLOVNE
STUND
IKKJE Å
PRØVE PÅ
LÆRESETNING
TUKTA
OPPFYLLER
HEITT
LENGD
NORSK
FORF.
STORFOLK
SÅRMERKE
DESSERT
REVYDAME
GULLMYNT
I FALL
NYNORSKAVIS
ORKE
IKKJE TEKE
I BRUK
INNLANDSFISK
BARTRE
KUNNE
I DET FRI
HEVAR SEG
DEKKE
NORSK
KVINNE
SPELSTADEN
FRITT
INNTEKTSKJELDE ?
SJARM
ELDRE
MOR
KONJ.
SIDE
I ØSTFOLD
GRASMARK
SUGE
FOSTRA
ÅTAK
GJØRME
FLATEMÅL
DU OG DU
LEGG
SAMAN
ØYSTAT
KRØTER
NT
NR. 4
2015
MALM
Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2015
Sigmund Spjelkavik, Rosendal
Truls Johannessen, Gressvik
Eldbjørg Vinsrygg, Stryn
Send løysinga til:
Noregs Mållag
Lilletorget 1
0184 Oslo
Frist: 26. oktober 2015
28
Merk konvolutten «Kryssord».
Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte
ut og får fin premie.
Namn:
Adresse:
Postnummer/-stad:
LLøysing
Kryss NT nr. 3-2015
R
B E
P
L
V I
SKJELS
VEN
E
T R
FUGL
T
FARGE
L E
SVARTE
REDSLE
FOR IKKJE
Å KLARE
TING
BAKKE
VERE
MOROSAM
HEVAR SEG
SKOGSPRODUKT
DEN
MJØLKE- FØRRE
DYR LYTEFULL
K U
FLYGE
F
FUGL
D U
KROPP
L
DRIKK
Ø L
K
N O
BRAGD M
HAGE
E
VIND
S N
RUND TOPP
SKRIVE
NED
LARVE
KLANDRA
K
R
I
T
I
S
E
R
T
E
FJELL
RIKKE
L
E
E
OVERIVRIG
TYPE
DASS
U
T
E
D
O
TYGGJE
DRØV
TUNG I
PUSTEN
SNØVERN
OMN
Å
Ø
M Ø R
E S T
EMNE
T E
HEILAG
S E
T R A
D U
L A S
E L E
FUGLE"SONG" S
K S E
R O N
A K S
K E
K A M
A R B
V
L
E R E
R I T
E N LAUVTRE
DRIV
G J
MED
OPERASJON
HØLJE
K
A
M
I
N
2. PERSON
FOLK
OPPFATTE
VITSEN
NORDMANN
I ØSTFOLD
MUSIKARANE
BRITISK
SKODESP.
FORSIKRE
EKSISTENSEN
PRYDNAD
T
R
Ø
N
D
E
R
P
E
S
A
N
D
E
VERTSHUS
HANENS
SISTE ORD
K
Y
BLADET
A
NATURIST
SVEIPE
R
E
IKKJE
E I
I V
E
T
R O
E R
ART.
HEISANE
ALLE GODE
TING
LINDGRENPOJKE
UT AV
HADDE
BRUK
FOR
UTFERDSTRONG
TIPPE
INSTRUMENT
FORT
G TALDE
E PRODUSERER
R E I S E L Y
J O N S A N G S
N E S INSTRUI T
MENT G
N G R E P
T A
AV
SNODIG
E DEL
H A R
GRUVE G
S K I M O A R BYE
T A V E R N
O
TERGAR
E FLATE E R T A R
M A R K
R Y G
ENERGI
A R K E T MERK ! E L
N E
L U N
E
N A K E N B A D
L I G G
E S
PROFET
SAMI KOME
N TREET E S R A
D S N A R K O M
E T
S O R G
L E V A T O R A
E M I L
T A L
BY MED
SELG N KJEND
E D A M SKAP
OST
E G N E R HØGDEDRAG Å
STRAUMLEVERAR
GRAS
ODDE
DEN SOM
KJEM NO
RENNE
HANNFUGLAR
RAM PÅ
SMAK
MYNT
NORDMANN
VEVNAD
STEMNE
GLADLYNT
FLYPLASS
FESTE I
MUNNEN
KOSELEG
KOME
NEDBØR
ANDLETSDEL
LUFTPOST
HELD
SENGA
TOPP
KASSERER
STØTT
SUT
DEL AV
BIBELEN
DU OG EG
OPPDRETT
DET
MUNNLEGE
PRON.
LESEBOKFORFATTAR
U
S
T
A
N
S
E
L
E
G
STØTT
T
DRIV
PR
R
E
K
L
A
M
E
SÅG I
R
BOKA
L E
A R
S STERK
I
A N
N T
N E
E N
K S
NT
NR. 3
S 2015
SIDEBYGNING
L BAK MÅL
Litt av kvart frå
platebunken
Denne spalta skal ta føre seg den nynorske plateheimen, og då er det ikkje anna å venta enn at
fyrste teksten skal handla om kombinasjonen Per
Asplin, Melodi Grand Prix og surf-rock.
MGP var lenge dominert av riksmålstekstar,
på same vis som so mykje anna av norsk pop på
femti- og sekstitalet. Men då juryen skulle plukka
ut songar til den norske finalen i 1965, var nynorskbidraget «Jenteord» av Kristian Hauger og
Lasse Beitan ein av dei melodiane som kom med.
For at sjåarane skulle få eit klårt og tydeleg inntrykk av finalemelodiane, vart kvar song i 1965 framført to gonger og av to ulike songarar. Det var trass alt
ei meloditevling, ikkje ei syngjetevling, det her. Folk
heime i fjernsynsstovene fekk difor både sjå at Per Asplin
song «Jenteord» i eit fint arrangement for jazztrio, og at
Ivar Medaas seinare i programmet framførte same
songen saman med Kringkastingsorkesteret.
Etter finalen var avisene relativt nådelause mot
mange av finalesongane. Bergens Tidende skreiv til
dømes: «Det som igrunnen undrer oss mest er hvordan mon de refuserte opuser måtte låte, så lavpannet
som kvaliteten var hos noen av vinnerne.» Songen
«Karusell» vert mellom anna skildra som plagiat og
«lattervekkende notesløyd på ubehjelpeligste amatørstadium» med tekst på «særskolenivå». Men ikkje
alle bidraga vart slakta: «En virkelig god vise hadde
man imidlertid fått tilsendt. Den hadde tittelen «Jenteord» og hadde poenger både i musikk og tekst.»
BT nytta i same slengen høvet til å slå eit slag for
nynorsk pop: «Visen var igjen et eksempel på hvor
glimrende nynorsk gjør seg i populærviser.»
Men fjernsynssjåarane anno 1965 ser ut til å ha
Lspørjeleik ved Janne Nygård
1. Kva heiter elva som renn gjennom
Washington, D.C.?
2. K
va var det mest brukte mannsnamnet i Noreg i 2014, uavhengig
av alder?
3.Kva er Noregs største kommune,
målt i areal?
4. Kva tyder uttrykket «bona fide»?
5. K
ven skreiv romanen Fiolinane
(2010)?
6. Kva heitte skipet som eksploderte
på Vågen i Bergen i 1944, der over
150 menneske vart drepne og
fleire tusen skadde?
likt tekstar på særskulenivå, for det var «Karusell»
som vart røysta fram til å representera Noreg i den
internasjonale finalen. Der gjekk det heller dårleg, og
Noreg sat att med eitt einsleg poeng då finalen var
over. Sigeren gjekk fullt fortent til Luxembourg med
«Poupée de cire, poupée de son», ein song som her til
lands har fått nytt liv som fast musikk til vossarullsekvensane til Linda Eide i Norsk attraksjon.
Men kvar vart det av surf-rocken eg nemnde i opninga av teksten? Jau, då Per Asplin i 1965 skulle spela
inn «Jenteord», som b-side til ei slags nynorsk revyvise
om Per Spelmann som bytte bort kua mot elektrisk gitar, var det i ein versjon langt frå jazz-tolkinga han song
i MGP. I staden for lett og ledig pianospel vert me møtte
av elektriske gitarar og drivande surf-rock-tromming.
Slik gjekk det til at Per Asplin vart ein pioner innanfor
den nynorske MGP-surf-rocken. Kven skulle tru ...?
Arild Torvund Olsen
[email protected]
7. I kva land finn vi det høgreekstreme
partiet Jobbik?
8.Kva heiter den noverande kringkastingssjefen i NRK?
9. Kva var kallenamnet til Stig Anderson, som kanskje er mest kjend
som manageren til ABBA?
10.Frå kva land kjem goudaosten
opphavleg frå?
11. Kva bokstav blir på italiensk brukt
om konjuksjonen og?
12. Kva er det meir vanlege namnet på
sjukdomane trombose og emboli?
13. K
or stor spenning, målt i volt, finn
vi i eit vanleg bilbatteri?
14. Kva to land grensar Panama til?
Lfalch Henta frå Sigmund Falch: Den slemmaste dokka i Drammen, Schibsted 2015
15. K
va tidlegare norsk konge sigra i
slaget ved Fimreite i 1184 og er
nemnd i andre verset av nasjonalsongen vår?
16. I kva land er Dakar hovudstad?
17. Kva departement styrte Tore
Tønne frå 2000—2001?
18. Kva svensk TV-serie, som hadde
premiere i 2010, handlar om Alex
og Anna som flyttar til Saltsjöbaden utanfor Stockholm?
19. Kor mange liter vin kan ein avgiftsfritt ta med seg inn i Noreg etter
ein utanlandstur om ein ikkje har
med tobakk eller brennevin?
1. Potomac River
2. Jan
3. Guovdageaidnu/Kautokeino
4. I god tru
5. Jan Roar Leikvoll
6. Voorbode
7. Ungarn
8. Thor Gjermund Eriksen
9. Stikkan
10. Nederland
11. E
12. Blodpropp
13. 12 volt
14. Costa Rica og Colombia
15. Kong Sverre Sigurdsson
16. Senegal
17. Helsedepartementet
18. Solsidan
19. 4,5 liter (6 flasker)
20. 1984
Dei hadde leitt febrilsk i to timar no.
Klokka til Odd var framleis borte.
20. Arne Treholt vart arrestert, den
norske tikroningen vart ein mynt
og musikaren Lars Vaular vart
fødd. Kva år?
29
Krambua
Ja takk, eg tingar:
❏ S oga om Fridtjov den frøkne
Frå gamalnorsk til nynorsk ved Jon Fosse.
Kr 249,-
❏
T-skjorte (Hugs å krysse av for farge og storleik!)
Til NyNorsk-kampanjen
Fargar: ❏ kvit ❏ svart
For damer:
Storleikar: ❏s ❏m
For menn:
Storleikar: Kr 150,–
❏ s ❏ m
❏ l
❏ xl ❏ xxl
❏ l
❏ xl ❏ xxl
❏
Fleecejakke (Hugs å krysse av for farge og storleik!)
med logoen til Noregs Mållag på brystet.
For damer:
Fargar: ❏ kornblå
Storleikar: ❏ s ❏ m ❏ bringebær
❏ l ❏ xl
For menn:
Fargar: ❏ azurblå
Storleikar: ❏ s
❏ m
❏ l
❏ xl ❏ xxl
Kr 220,–
❏ Mobildeksel iPhone 4
❏ Mobildeksel iPhone 5
Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og
iPhone 5 med trykket
«Å snakka: akkedera, garta,
kvitra, masa, munnrøda, pjegga,
preika, røda, svalla, tjantra»
Kr 50,–
❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke
❏ «NyNorsk»
❏ «Aasenbilete»
❏ «Slepp nynorsken til»
❏ «Gjennom ord blir
verda stor»
❏ «Takk, Ivar Aasen!»
Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)
❏
❏
1 eller
20 jakkemerke
«Takk, Ivar Aasen!»
Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)
❏ Kulepenn
«Skriv nynorsk»
5 for kr 50,–
30
❏ Notatbok blå
❏ Notatbok svart
Linjert notatbok med slagordet
«Gjennom ord blir verda stor!»
Hardt omslag med stofftrekk.
Kr 125,–
❏ Notatbok natur
Ulinjert notatbok med Ivar Aasen
på framsida og «Noregs Mållag»
på baksida. Hardt omslag med
strie.
Kr 75,–
❏ Skistroppar
To skistroppar med borrelås, 26
cm lange. Høver til langrennsski, uavhengig av målform og
målføre.
Kr 50,–
❏ Krus
Med trykket: Det går mangt eit
menneske og ser seg fritt ikring
for Ivar Aasens skuld.
Tarjei Vesaas, 1950
Kr 100,–
Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar.
Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.
Namn:
Kryss av, klipp ut eller kopier
og send tinginga til: Noregs Mållag,
Lilletorget 1,
0184 Oslo
Eller: send e-post til
[email protected],
ring til 23 00 29 30,
eller gå inn på www.nm.no
Porto kjem i tillegg.
Adresse:
Postnr./poststad:
Telefonnr./e-post:
NYNO
RSK
NYNORSK
I september startar kampanjen
NyNorsk, ein kampanje for nynorskopplæring for vaksne innvandrarar. Det vil koma ei eiga
lagssending om kampanjen, og me har laga ymse
tilfang som t.d. flygeblad, t-skjorter, jakkemerke
og ballongar. Det er også råd å tinga eit kampanjehefte der de finn bakgrunnskunnskap, fakta om
opplæringa og framlegg til korleis ein kan arbeida
med saka.
GRATIS ORDRIK
til nye medlemer
Nynodata gjev vekk eit gratis årsabonnement av
den elektroniske ordbokspakka Ordrik til alle nye
medlemer i Noregs Mållag. Pakka inneheld tre
ordbøker: nynorsk, bokmål til nynorsk og nynorsk
synonymordbok. Ho har ein samla verdi på 475
kroner. Nye medlemer får flygeblad med i velkomstpakka med oppmoding om å ta kontakt på
e-post. Eit godt tilbod for eit betre språk, og som
kanskje kan hjelpe på nyvervinga utover hausten?
Me
l
de d
in g
n!
NORSK
TIDEND
VERVEKAMPANJE
Frå 1. oktober gjeld nyinnmelding i Mållaget
både for inneverande år og neste år. Eit år og tre
månader til prisen av eitt: 200 kroner. Lokallaga
får medlemspengerefusjon for begge åra, så her
gjeld det å verve! Vervekampanjen vår startar 1.
oktober og varer fram til 31. desember.
– Me kjem til å trekkje fem tilfeldige vinnarar frå
alle dei nye medlemene mellom 1.oktober og 31.
desember, fortel vervegeneral Erik Grov.
– Femtepremie er ein DVD med den flotte barnefilmen Reisa til fjørkongens rike, fjerdepremie
er eit forkle frå Aasentunet med sitat av Hulda
Garborg, tredjepremie er ei bokpakke med bøker
av Hovland, Fosse, Bildøen og Grytten, andrepremie er eit halvtårsabonnement på Dag og Tid.
Fyrstepremie er vårt då nyproduserte Rørospledd
med Noregs Mållag sin logo til ein verdi av 1500
kroner.
BOKPAKKA
Tilbodet frå Samlaget og Noregs Mållag om
sterkt rabatterte, nye barnebøker til barnehagar
er populært, og til no er heile 17 bokpakker selde.
Tilbodet står framleis ved lag, og det er ikkje for
seint for lokallaga å gje ei billig, men flott gåve til
sin lokale barnehage. Det er også eit godt høve til
å invitere lokalpressa og på denne måten få merksemd rundt lokalt målarbeid.
BETALINGSPÅMINNING
Foto: Krogh & Arntsen
Siste betalingspåminning frå oss er komen i posten til dei det gjeld, og har frist 20. september. Me
vonar at mange av dei som enno ikkje har betalt,
vil gjere det no. Lokallaga kan vente seg oppdaterte medlemslister i vekene etter dette. Tilsette:
Gro Morken Endresen,
dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37 • 957 85 560,
[email protected]
Erik Grov, organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 30, [email protected]
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 13 500
Abonnement: kr. 250,– per år
NOREGS MÅLLAG
www.nm.no
Berit Krogh, økonomikonsulent,
malungdom.no
Annonsar:
Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside:
Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:
Tilskrift:
Lilletorget 1,
0184 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
E-post: [email protected]
Per Henning Arntsen, økonomikonsulent,
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 3 000,–
kr 5 000,–
kr 9 000,–
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire
nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 5 – 2015:
26. oktober
Kontoradresse:
Lilletorget 1, 0184 OSLO
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36 • 975 29 700,
[email protected]
NORSK MÅLUNGDOM
Bankgiro: 3450.65.48707
Bankgiro: 3450.19.80058
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60 • 926 48 348,
[email protected]
Leiar: Synnøve Marie Sætre,
Telefon: 926 95 330 • 23 00 29 40,
Leiar: Marit Aakre Tennø
Mobil: 454 71 716
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32 • 943 97 998,
[email protected]
Skrivar: Kirsti Lunde,
Telefon: 482 64 518,
Mållaget informerer
Lnoregs mållag
31
Lilletorget 1 • 0184 OSLO
nr. 4 • september 2015
– Ein samiskspråkleg SVT-reporter sa til meg:
«Førestill deg at du går tom for lesestoff på ditt eige
språk». For meg hadde det vore heilt katastrofe,
men dette er realiteten for samiske barn i dag.
Ragnfrid Trohaug
LPå tampen
OK. Eg må berre få det ut. Det er ikkje meininga å kritisere, og heller ikkje å støyte nokon.
Eg har synda sjølv, så dette er vel så mykje ein
sjølvkritikk.
Kva er dette med at folk må legge ut eit bilete
frå når dei er heime på ferie? Det er det same
om det er til jol, nyttår eller påske. Men med ein
gong me som bur i byen reiser heim til dei små
stadene me kjem frå, så er det opp med telefonen
for å ta stemningsfulle kveldsbilete. Gjerne med
snø og rim, ein vinteridyll som er eit reisemagasin verdig. «Endeleg heime!» skriv folk. Eller
«Der eg kjem ifrå.»
I feriane renn det over med slike innlegg,
det eine meir idyllisk enn det andre. Folk som
knapt legg ut eit einaste personleg innlegg resten av året, kan finne det for godt å ha tre-fire
slike innlegg i romjula. Eg forstår jo at folk blir
litt mjuke innvendig når dei kjem seg til staden
dei voks opp. Og eg skjønar at når ein heime, så
har ein tid til slikt. Det er avgrensa kor lenge magien om å vitje foreldra sine eller bror sin held.
På eit tidspunkt må alle «ut og gå ein tur». Noko
ein aldri ville kome på å gjere heime, men det er
avgrensa kor lenge ein kan sitje inne ei stove der
far sprengfyrer, og effektiv temperatur ligg ein
stad mellom 25 og 30 grader.
Eg er glad for at folk legg ut fine bilete, og
eg er glad i små stader, det er ikkje det. Men det
blir noko klissete over det heile. Det grensar nesten opp til desse bileta av flinke ungar, perfekte
middagsbord og lange treningsturar. Og det er
nett det, det blir ein fasade.
For kven er det som et middag kl 13? Kven er
det som insisterer på å sjå nyhenda både på TV2
og på NRK sjølv om ein har fått dottera si heim
på besøk? Kven er det som lurer på du kan hjelpe
dei med noko som berre skal ta ti minutt, men
som tek fire timar? Kven er det som nett vil ta ein
samtale om korleis det går med studia «der inne
i byen»?
Det er ikkje berre mas og styr å reise heim,
men det er i alle fall ikkje berre solnedgangar og
rim i den gamle tunbjørka heller.
Eg lovar at eg frå no av aldri skal leggje ut eit
bilete frå når eg reiser heim. Og om eg gjer det, så
skal det vere ein balanse. Om mor insisterer på at
kokt blomkål er ein naturleg del av ein tacomiddag, så skal de få vite om det.
Anlaug Lien
Frå bloggen renessanse.blogspot.com
Foto: Fidalgo/Filmweb
Nynorsk undertekst
LLFyrst Skammarens dotter, no Der vindane
møtes. Dei digitale kinoane gjer det mogleg
å sende ut filmar med undertekstar både på
bokmål og nynorsk.
LLDer vindane møtes er ein estisk film,
regissert av Martti Hilde. Han fortel historia
om då baltiske innbyggjarar i 1941 vart deporterte til Sibir eller drepne etter ordre frå
Stalin. Erna skriv lengtande til mannen, om
reisa til Sibir, den gnagande svolten og om
dottera som er blitt sjuk. Filmen er svært
visuell, bileta er svart-kvite, og dei stilistiske
grepa er tydelege. Skodespelarane står heilt
i ro, det er kameraet som rører seg, og det
heile minner om gamle fotografi.
LL«Det verkar absurd å snakka om glede i
meldinga av ein slik film, men for ein filmelskar er Der vindane møtes ei stor oppleving. Ein har knapt sett ei slik handsaming
av personlege minne og skilsetjande verdshistorie sidan Alain Resnais’ Hiroshima, min
elskede, for dette er også ei fullenda filmforteljing», skreiv Guri Kulås i Klassekampen.
LLDet er den vesle filmdistributøren
Fidalgo som har fått filmen til Noreg, og
som har kome på å lage nynorske undertekstar.
– Å gje ein film ein nynorsk tittel er
viktig nok i seg sjølv, fortel Arild Frøyseth i
Fidalgo.
– Me er to som driv selskapet, og me har
båe ei tilknyting til Vestlandet. Det er ein
stilisert film, og nynorsk høvde godt. Vindane lèt så mykje betre enn vindene, det slo
meir. Så det har både ei kunstnarleg årsak,
og ei kommersiell. Nynorsk har ein større
schwung over seg, seier Frøyseth. Han oppmodar alle om å be sin lokale kino om å syne
filmen med nynorsk undertekst.
LLFilmen hadde premiere 10. september
og skal synast på nær femten kinoar.
EG

Fram i ljoset

Transcription

Similar documents

NYNORSK SJEKKLISTE 1 HAR DU BØYGD SUBSTANTIVA RETT

Nynorsk på 1-2-3 - Nynorsksenteret

10A - Byskogen skole

Bokmaal_ nynorsk.pdf

Lokal plan i Norsk 2.trinn filetype pdf

ÅRSPLAN I NORSK 10. TRINN 2015 / 2016

Nå er årboka klar for juletreet!

as PDF

Ennå tid til å få årbok til jul! - Østfold Mållag

Bente Kolberg Jansson Profesjonsskriving på nynorskPubl