Dach z tradycją

NA BUDOWIE
pokrycie dachowe
Dach z tradycją
Dachówki ceramiczne są stosunkowo ciężkie, ale za to trwałe. Wygląd pokrytego
nimi dachu zależy od ich kształtu i sposobu ułożenia na połaci.
TEKST
MARCIN PAJĄCZEK
N
iemal każdy, kto wybiera projekt
domu z dachem krytym dachówkami ceramicznymi,wie,że są trwałe i sporo ważą. Ta wiedza jednak
nie wystarczy do ich zamówienia. Spotykany najczęściej w projektach zapis „pokrycie ceramiczne”
nie wskazuje jednoznacznie na konkretny rodzaj
dachówek. A ich typów – różniących się nie tylko
kształtem, ale też ciężarem – jest kilka.
RODZAJE DACHÓWEK CERAMICZNYCH
Karpiówka półokrągła
Karpiówka gotycka
Karpiówka prosta
Karpiówka segmentowa
Karpiówka sześciokątna
Karpiówka herbowa
Lepszy model
Od rodzaju, a tym samym kształtu dachówek ceramicznych zależy wygląd dachu. Wybór ten
nie może być więc przypadkowy. Decyzję warto
starannie przemyśleć,biorąc pod uwagę – poza kosztem zakupu – kształt dachu i bryły domu oraz nowe tendencje. Nieco łatwiej wybrać model dachówek, gdy dom będzie położony w okolicy, gdzie
dominuje zabytkowa architektura. Tam zwykle
Esówka zakładkowa
58
Ł A D N Y
D O M
c z e r w i e c
2 0 0 8
Romańska zakładkowa
Fot.: JOPEK, WIENERBERGER/KORAMIC
Fot.: RUPPCERAMIKA
Marsylka zakładkowa
A
M
A
L
K
E
R
A
M
L
Gdy już wybrany jest kształt dachówek, trzeba
jeszcze zdecydować o ich kolorze i odporności
na zabrudzenie. Właściwości te zależą od sposobu
wykończenia powierzchni, a dokładnie substancji
E
K
Matowe i błyszczące
R
A
z góry narzucone są warunki zagospodarowania
przestrzennego, które obejmują również pokrycie
dachowe.
n Karpiówki to płaskie dachówki, których nazwa
pochodzi od kształtu, do złudzenia przypominającego łuski karpia. Współczesne karpiówki najczęściej mają wykrój półokrągły, ale istnieją też inne
kształty: gotycki, prosty, segmentowy, sześciokątny
herbowy. Zależnie od sposobu ułożenia 1 m2 pokrycia z karpiówek waży 52-69 kg.
n Esówki, zwane też przez niektórych producentów holenderkami, mają charakterystyczny przekrój w kształcie litery S. Taka ich forma sprawia,
że woda spływa z nich szybciej niż z dachówek płaskich. Formy esówek mogą być różne: koryto
(mulda) może być mniej lub bardziej wklęsłe, fala
– mocniej lub słabiej wypukła lub zakrzywiona.
Wyróżnikiem esówek jest też (krótkie lub długie)
ukośne ścięcie w lewym dolnym i prawym górnym
rogu. Wykonany z tego typu dachówek 1 m2 pokrycia ma ciężar 42-45 kg.
n Mnich-mniszka to podłużne dachówki (gładkie lub z wypustkami ułatwiającymi układanie)
o półokrągłym kształcie. Jako jedyne zawsze mocowane są parami, które tworzą wklęsła mniszka
i układany na niej wypukły mnich. Waga dachówek przeznaczonych na 1 m2 pokrycia wynosi
48-52 kg.
n Zakładkowe. Najważniejszą cechą tych dachówek są zamki, które umożliwiają łączenie ich
na zakład (stąd nazwa) – nachodzą na siebie
w pionie, niekiedy również w poziomie. Zamki zapewniają większą szczelność pokrycia. Są w nich
zazwyczaj pewne luzy, pozwalające na regulację
rozstawu dachówek, dlatego ich zużycie jest
zmienne i zależy od wielkości tolerancji zamków.
Korzystne jest stosowanie dachówek z dużą tolerancją na zamkach. Jest to ważne szczególnie,
gdy więźba została wykonana z niesezonowanego
drewna i będzie „pracować”, a dach jest skomplikowany, z wieloma załamaniami lub lukarnami.
Nie ma jednego modelu dachówek zakładkowych, produkuje się je w różnych kształtach. Mogą
być zupełnie płaskie, ze spłaszczoną lub zaokrągloną falą. Są też takie, które imitują tradycyjne niezakładkowe pokrycia: esówkę oraz mnicha-mniszkę.
Masa 1 m2 pokrycia ułożonego z dachówek zakładkowych wynosi 36-49 kg.
pokrycie dachowe
ZAMKI W DACHÓWCE ZAKŁADKOWEJ
WIDOK Z GÓRY
WIDOK Z BOKU
wpust zamka górnego
WIDOK Z DOŁU
nosek do zawieszania
nosek do zawieszania
żebro zamka górnego
żebro zamka górnego
wpust zamka górnego
żebro zamka górnego
żebro zamka
bocznego
żebro zamka
przekrywanego
wpust zamka
bocznego
wpust zamka
przekrywanego
żebro zamka dolnego
wpust zamka dolnego
wpust zamka dolnego
żebro zamka dolnego
żebro zamka dolnego
1 Dachówka ceramiczna z jednym zamkiem dolnym, jednym zamkiem górnym i dwoma zamkami bocznymi
nanoszonych na nie przed wypalaniem. Ma to znaczenie zwłaszcza wówczas, gdy dom będzie stał
w miejscu zacienionym lub zadrzewionym albo
w strefie znacznego obciążenia śniegiem.
Dachówki w kolorze naturalnym są przeważnie ceglastoczerwone; taką barwę nadają im zawarte w glinie związki żelaza. Inne naturalne kolory
to odcienie żółci i szarości. Powierzchnia dachówek naturalnych nie jest gładka, są więc one najmniej odporne na zabrudzenie. Uzyskanie innych
kolorów niż naturalne wymaga angobowania
lub glazurowania.
Powlekanie dachówek przed wypalaniem barwioną gliną z dodatkami uszlachetniającymi
(szlachetną glinką) to angobowanie. Tak wykonane dachówki są gładsze i odporniejsze na zabrudzenia niż naturalne, mają też więcej kolorów.
Najpopularniejsze odcienie to czerwienie i brązy,
ale są też antracytowe, czarne i zielone. Dzięki zastosowaniu dwóch rodzajów angoby otrzymuje się dachówki cieniowane. Istnieją również angoby szlachetne nadające powierzchni większy
połysk niż angoba zwykła i angoby bezbarwne,
pełniące jedynie funkcję ochronną.
Pokrycie wysuszonej dachówki szkliwem i jej
wypalenie – tak najkrócej można opisać proces
glazurowania (inaczej szkliwienia). Ta powłoka
– w porównaniu z angobą – ma więcej domieszek
szklanych, które nadają dachówkom silniejszy połysk. Dlatego dachówki szkliwione są odporniejsze
60
Ł A D N Y
D O M
c z e r w i e c
2 0 0 8
na wilgoć i zabrudzenia niż angobowane. Bezbarwna glazura nie zmienia naturalnej barwy, tylko ją
pogłębia i sprawia, że ich powierzchnia jest bardziej błyszcząca; kolorowa – nadaje wybrany odcień – oprócz typowego, także niebieski, granatowy lub czarny.
Prosto i z przesunięciem
Każdy rodzaj dachówek ceramicznych układa się
i mocuje na połaci inaczej. Wszystkie jednak modele wymagają wykonania rusztu (inaczej – ołatowania), składającego się z wzajemnie prostopadłych kontrłat i łat. Kontrłaty mocuje się wzdłuż
krokwi, aby umożliwiały spływanie wody, którą
silny wiatr może wdmuchiwać pod pokrycie.
NA JAKI ZAMEK
We współczesnych dachówkach zakładkowych system zamków, nazywanych też zaczepami, bywa dość skomplikowany. Mogą być one umieszczone:
n
z boków dachówki – to wyżłobienia (niektórzy producenci nazywają je rąbkami)
biegnące wzdłuż dłuższych krawędzi dachówki. Po ułożeniu dachówek jedna na drugiej zachodzą na siebie, na podobnej zasadzie jak w połączeniach typu pióro-wpust;
n
u góry i u dołu – to zaczepy na spodzie dachówki, jeden znajduje się na górze, dru-
gi na dole, zasada mocowania jest podobna jak w zaczepach z boków.
Są też dachówki, w których z jednej strony umieszczono jeden zamek, a z drugiej – kilka.
Zależnie od rozstawu łat dachówkę można zaczepić o pierwszy, drugi, ostatni… W ten
sposób reguluje się szerokość zakładów – zarówno w pionie, jak i w poziomie, bez konieczności docinania elementów.
pokrycie dachowe
Do kontrłat przybija się łaty – równolegle do okapu i kalenicy dachu. Ich rozstaw zależy od wielkości
dachówek, długości całej połaci (odstęp między łatami musi być jednakowy) i od spadku dachu
(im mniejszy kąt nachylenia, tym większy zakład
dachówek, a mniejszy rozstaw łat).
n Karpiówki mocuje się do łat, dzięki zaczepom
na dolnej powierzchni; jeśli zamiast zaczepów są
otwory – dachówki przybija się do łat gwoździami.
Karpiówki można układać pojedynczo lub podwójnie. Krycie pojedyncze nie zapewnia jednak
wystarczającej szczelności i nie powinno być stosowane do krycia dachów domów jednorodzinnych.
W kryciu podwójnym karpiówki układa się na
dwa sposoby: w łuskę (każdy rząd dachówek wisi
na pojedynczej łacie) lub w koronkę (na jednej łacie wiszą dwa rzędy dachówek, przesunięte względem siebie o połowę szerokości dachówki).
n Esówki nie mają zamków tylko wyprofilowane
zaczepy, które zahacza się na łatach. Esówki zależnie od ścięcia układa się do czoła lub na zakład.
Układanie esówek z krótkimi ścięciami gwarantuje
dwukierunkową szczelność, gdyż dachówki w rzędach są ułożone na zakład, a oprócz tego poszczególne rzędy zachodzą na siebie.
n Mnich-mniszka. Dawniej pokrycie tego typu
wykonywano przy użyciu zaprawy, obecnie najczęściej robi się to na sucho. Wklęsłe mniszki układane na podłożu nakrywa się wypukłymi mnichami,
które do łat mocuje się klamrami lub drutem.
Ze względu na wygląd, najczęściej stosuje się je
do renowacji obiektów zabytkowych.
n Zakładkowe mają od spodu zaczepy, które zahacza się o łaty, a na krawędziach specjalnie wyprofilowane zamki, które podczas układania dachówek na dachu wzajemnie się zazębiają. Tak wykonane pokrycie jest szczelne i stabilne – każda dachówka jest dociskana do następnej z podobną siłą.
1 Naturalne karpiówki w jednym kolorze
ułożone w łuskę
2 Angobowane, cieniowane karpiówki
ułożone w łuskę
3 Pokrycie wykonane z dachówek mnich-mniszka. Poza tradycyjną formą tego typu dachówek w sprzedaży są również imitujące je ceramiczne dachówki zakładkowe
Fabryczne rysy, pęknięcia, odpryski lub odłamania
zlokalizowane w ważnych miejscach to wady dyskwalifikujące dachówki. Takie usterki uniemożliwiają bowiem szczelne ułożenie pokrycia.
Owszem, czasem zdarza się, że dachówki zostaną
uszkodzone podczas transportu. Tego typu reklamacje załatwiane są zazwyczaj od ręki i wadliwe
elementy wymienia się zwykle bez zbędnych formalności. Z wymiany można zrezygnować, jeśli
dach ma skomplikowany kształt i wiadomo, że dachówki trzeba będzie przycinać. Wcześniej warto
to jednak uzgodnić z dekarzem.
Dachówki mają jednak pewne cechy, o których
trudno powiedzieć, że są wadami, choć się takimi
62
Ł A D N Y
D O M
c z e r w i e c
2 0 0 8
Fot.: PODWYSZYŃSKI/CREATON (1-2, 4-5), ZAMARAT/IMERYS (3)
Nie wszystko jest wadą
4 Marsylka. To niejedyny rodzaj dachówki
zakładkowej
5 Dachówki zakładkowe mogą być też
zupełnie płaskie
pokrycie dachowe
6 Dachówki
ceramiczne
układa się
na ruszcie
z kontrłat i łat
7 Po zaczepieniu o łaty
co trzecią
dachówkę spina się po skosie klamrą
lub drutem
Fot.: RÖBEN CERAMIKA BUDOWLANA (6), Grzegorz Otwinowski (7-8)
wydają. By nie zostać niemile zaskoczonym, lepiej
wcześniej być ich świadomym.
n Różnice w odcieniach powierzchni są cechą
charakterystyczną naturalnych dachówek ceramicznych. Świadczą o tym, że są to produkty wykonane z naturalnych surowców. Nie istnieją przecież złoża gliny o konkretnym numerze z wybranej
palety, na przykład RAL. Umiejętnie ułożone tworzą na dachu atrakcyjny melanż. Taki efekt można
osiągnąć, mieszając przy układaniu dachówki
z kilku palet. Jeśli tego się nie zrobi, może się okazać, że jedna połowa dachu jest jaśniejsza, a druga
ciemniejsza.
Może zdarzyć się również, iż dachówki połaciowe mają nieco inny odcień niż gąsior czy dachówka szczytowa. Bynajmniej nie jest to wada
i nie sposób tego uniknąć.
Te drobne odstępstwa barw nie dotyczą natomiast dachówek pokrywanych jednokolorową
angobą. W zasadzie, ponieważ angoba to drobno
zmielona glina z dodatkiem naturalnego barwnika
SPOSOBY UKŁADANIA DACHÓWEK
64
2a Karpiówka ułożona
pojedynczo
2b Karpiówka ułożona
podwójnie w łuskę
2c Karpiówka ułożona
podwójnie w koronkę
2d Dachówka mnich-mniszka
2e Esówka z długim
ścięciem ułożona do czoła
2f Esówka z krótkim
ścięciem ułożona na zakład
2g Zakładkowa ze skróconą długością krycia
2h Zakładkowa z rozsuniętą długością krycia
Ł A D N Y
D O M
c z e r w i e c
2 0 0 8
8 Dachówki
zakładkowe
mają specjalnie
wyprofilowane
na krawędziach zamki,
które się wzajemnie zazębiają. Po ułożeniu takie pokrycie jest bardzo szczelne
pokrycie dachowe
KONIECZNIE Z AKCESORIAMI
Razem z pokryciem dachowym warto od razu
kupić dopasowane do niego akcesoria. Producenci oferują ich sporo – do wykończenia dachu, wentylacji, komunikacji na dachu oraz
zabezpieczeń śnieżnych. Niektóre z nich są
niezbędne, inne można zastosować lub nie,
choć zwykle ma to wpływ zarówno na wygląd dachu, jak i właściwą eksploatację domu.
Nie warto jednak przy tym oszczędzać
na kosztach zakupu dodatkowych elementów
na nowy dach. Zwłoka bardzo często oznacza
później spore wydatki. Gdy dach będzie już
gotowy, nie wystarczy dokupienie potrzebnych elementów. Trzeba jeszcze zapłacić za ich
zamontowanie, a często także za zdjęcie i wymianę części pokrycia.
66
Ł A D N Y
D O M
c z e r w i e c
2 0 0 8
9 Czasem
pojedynczych
uszkodzonych
dachówek
nie warto
reklamować.
Po docięciu
można je
wykorzystać
w miejscach
załamań połaci
Fot.: Grzegorz Otwinowski (9-11)
i na upartego można by się doszukiwać różnych
odcieni w poszczególnych partiach.
n Otarcia dachówek powstają w wielu różnych
sytuacjach: podczas transportu, przy ich zdejmowaniu z palet, w trakcie stawiania na ziemi, podczas wnoszenia na dach, przy przesuwaniu na dachu, a nawet po ich ułożeniu (dekarze przecież po
nich chodzą). Te drobne otarcia na ceramice są
najczęściej widoczne tylko przy oglądaniu jej
z bliska.
Na angobowanych dachówkach ceramicznych
efekt może być potęgowany przez ich ciemny kolor. Nie wpływa to jednak na właściwości pokrycia. Zadaniem angoby jest bowiem nadanie dachówkom ujednoliconego koloru. Powłoka z angoby nie zmniejsza nasiąkliwości i nie poprawia
mrozoodporności dachówki, więc drobne otarcia
nie pogarszają jej jakości.
n Porastanie mchem i glonami. Ich pojawienie się na każdej osłoniętej połaci – położonej
od strony północnej i zacienionej przez drzewa
lub sąsiednie budynki – to tylko kwestia czasu.
Wielu inwestorów upatruje przyczyn ich obecności na dachu w niskiej jakości pokrycia, co prowadzi bardzo często do zatargów z producentami
dachówek ceramicznych. Tymczasem ani mech,
ani glony nie zaszkodzą trwałości ceramicznego
pokrycia. Co więcej, są znakomitym wskaźnikiem
czystości środowiska naturalnego. Rozwijają się
bowiem tam, gdzie w powietrzu i wodach opadowych nie ma zanieczyszczeń, na które są wrażliwe.
Jeśli więc nie uda się ich zwyczajnie polubić, można z nimi walczyć za pomocą odpowiednich środn
ków chemicznych lub wykładzin z miedzi.
10 Otarcia
powierzchni
są dość częste,
ale nie zaszkodzą ani szczelności dachu,
ani trwałości
pokrycia
11 Mech może
się pojawić
nawet na pokryciu z dachówek glazurowanych.
Jego obecność
– choć z reguły niepożądana
– świadczy
o czystości
środowiska
naturalnego