kwalifikacje personelu spawalniczego.indd

Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
Bolesław Kurpisz
Kwalifikacje personelu spawalniczego
określone w Polskich Normach
Jakość wyrobu jest decydującą cechą wpływającą na jego konkurencyjność. Aby ją osiągnąć wyrób powinien być wytwarzany przez
kompetentny i wykwalifikowany personel.
W normie ISO 9001 [1] podkreślono, że „personel wykonujący pracę mającą wpływ na
zgodność z wymaganiami dotyczącymi wyrobu powinien być kompetentny na podstawie
odpowiedniego wykształcenia, szkolenia, umiejętności i doświadczenia” (6.2.1). Wymagania te
dotyczą zwłaszcza personelu stosującego procesy specjalne w wytwarzaniu wyrobów, a zatem
takie, których wyników nie można zweryfikować
poprzez monitorowanie lub pomiary i błędy ujawniają się dopiero w trakcie użytkowania wyrobu.
Do takiego personelu zalicza się personel spawalniczy realizujący proces spajania (spawanie,
zgrzewanie), procesy pokrewne spajaniu (lutowanie, cięcie termiczne itp.), a także personel
kontrolujący jakość tych procesów. Wymagania
stawiane personelowi spawalniczemu ujęte są
w wielu Polskich Normach, które pokrótce omówiono w niniejszym opracowaniu.
Personel spawalniczy
Wytwórca spajanych konstrukcji powinien dysponować kompetentnym personelem do planowania,
wykonywania i nadzorowania produkcji spawalniczej
zgodnie z określonymi wymaganiami. Zostały one
zapisane w normie PN-EN ISO 3834-2 [2] (7.1) dotyczącej wymagań jakości stawianych spawaniu materiałów metalowych. Personel spawalniczy podzielono
na II grupy: wykonujący produkcję spawalniczą oraz
planujący i nadzorujący produkcję.
Personel nadzoru spawalniczego
Wytwórca powinien dysponować odpowiednim
personelem nadzoru spawalniczego. Osoby te są odpowiedzialne za jakość wykonywanych prac i powinny
być upoważnione do podejmowania decyzji w sprawie koniecznych działań. Zadania i odpowiedzialność
tych osób powinny być jasno określone (PN-EN ISO
WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA • 3/2011
3834-2, 7.3). Zostały one ujęte w normie PN-EN ISO
14731 [3] w normatywnym Załączniku B. Ważniejsze
zadania personelu nadzoru spawalniczego dostosowane zostały do wymagań jakości stawianych spawaniu w wieloczęściowej normie PN-EN ISO 3834 (patrz
„WIADOMOŚCI PKN. Normalizacja” nr 11/2010).
Obejmują one 19 ważniejszych zadań realizowanych
w całym procesie wytwarzania, począwszy od zapytania ofertowego klienta aż do tworzenia końcowej
dokumentacji.
Nadzór spawalniczy powoływany jest i prowadzony
na odpowiedzialność wytwórcy. Powinien on mianować przynajmniej jedną odpowiedzialną osobę nadzoru spawalniczego. Jeżeli nadzór spawalniczy prowadzony jest przez więcej niż jedną osobę, zadania
i odpowiedzialności powinny być jasno określone, zaś
osoby powinny mieć odpowiednią wiedzę techniczną,
która umożliwi zadowalające wykonanie tych zadań.
5
Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
Tablica 1. Wymagania dotyczące nadzoru spawalniczego w normie PN-B-06200
Klasa konstrukcji
Kryterium
wymagań
Lp.
Klasa 3
1
2
Konstrukcje
narażone
na zmęczenie
Konstrukcje nienarażone na zmęczenie
Klasa 2
Klasa 1
Klasa 1
Kategoria stali
S235-S275
S235-S275
S355
S235-S355
S235-S355
Grubość elementów [mm]
t ≤ 30 mm
t ≤ 30 mm
t ≤ 30 mm
t
t
Poziom kwalifikacji
nadzoru według
PN-EN ISO 14731
B
B
S
C
C
wykonywania, nadzorowania i kontroli zadań i odpowiedzialności produkcji spawalniczej, w ramach
wybranego lub ograniczonego zakresu technicznego, który obejmuje tylko proste konstrukcje
spajane (na bazie podstawowego, zawodowego
wykształcenia technicznego).
W normach dotyczących wytwarzania odpowiedzialnych konstrukcji spawanych stawia się wytwórcom tych
konstrukcji wymagania dotyczące kwalifikacji personelu nadzoru spawalniczego. Przykładem mogą być aktualne normy dotyczące wytwarzania stalowych konstrukcji budowlanych PN-B-06200 [4] (Tabl. 1) oraz PN-EN
1090-2 [5] (Tabl. 2).
Norma PN-EN ISO 14731 co do wymaganej wiedzy
spawalniczej, czyli do pełnej, specjalnej lub podstawowej wiedzy technicznej, odsyła do Załącznika A, w którym
przywołano dokumenty określające zasady szkolenia, egzaminowania i certyfikowania personelu nadzoru spawalniczego, opracowane przez The International Institute of
Welding (Międzynarodowy Instytut Spawalnictwa – IIW).
Zalecenia te zostały ujęte w dokumencie IIW [6]
dotyczącym kształcenia i certyfikowania:
- Międzynarodowego Inżyniera Spawalnika (IWE),
posiadającego pełną wiedzę techniczną;
- Międzynarodowego Technologa Spawalnika (IWT),
posiadającego specjalną wiedzę techniczną;
Według PN-EN ISO 14731 (6.1) powinno się przy tym
uwzględniać następujące czynniki:
- ogólną wiedzę techniczną, a zatem zawodowe,
średnie i wyższe wykształcenie techniczne;
- specjalną wiedzę techniczną ze spajania i procesów
pokrewnych, odpowiednio do przypisanych zadań,
która powinna być osiągnięta przez kombinację wiedzy teoretycznej, szkolenia i/lub doświadczenia.
Odpowiedzialny personel nadzoru spawalniczego
może być przypisany do jednej z następujących grup:
a) personel o pełnej wiedzy technicznej (C – comprehensive technical knowledge), kiedy pełna
wiedza techniczna jest wymagana do planowania,
wykonywania, nadzorowania i kontroli zadań i odpowiedzialności produkcji spawalniczej (na bazie
wyższego wykształcenia technicznego);
b) personel o specjalnej wiedzy technicznej (S – specific technical knowledge), kiedy poziom specjalnej wiedzy jest wystarczający do planowania,
wykonywania, nadzorowania i kontroli zadań i odpowiedzialności produkcji spawalniczej, w ramach
wybranego lub ograniczonego zakresu technicznego
(na bazie średniego wykształcenia technicznego);
c) personel o podstawowej wiedzy technicznej
(B – basic technical knowledge), kiedy poziom podstawowej wiedzy jest wystarczający do planowania,
Tablica 2. Wymagania dotyczące nadzoru spawalniczego w normie PN-EN 1090-2
Klasa
konstrukcji
EXC2
EXC3
EXC4
Grubość materiału
Stale – Grupy materiałowe
wg ISO/TR 15608
< 25 mm a)
> 25 ≤ t< 50 mm b)
> 50 mm
S235 do S355 (1.1, 1.2, 1.4)
B
S
C c)
S420 do S700 (1.3, 2, 3)
S
C d)
C
S235 do S355 (1.1, 1.2, 1.4)
S
C
S420 do S700 (1.3, 2, 3)
C
wszystkie
C
a) płyty czołowe, płyty głowic i stóp ≤ 50 mm;
b) płyty czołowe, płyty głowic i stóp ≤ 75 mm;
c) dla stali ≤ S275 wystarcza poziom „S”;
d) dla stali NL, M, ML wystarcza poziom „S”.
6
WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA •3/2011
Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
Tablica 3. Normy dotyczące egzaminów kwalifikacyjnych spawaczy
Normy EN i EN ISO
Numery Polskich Norm
Tytuły Polskich Norm
EN 287-1:2004
PN-EN 287-1:2007
Egzamin kwalifikacyjny spawaczy – Spawanie – Część 1: Stale
EN ISO 9606-2:2004
PN-EN ISO 9606-2:2007
Egzamin kwalifikacyjny spawaczy – Spawanie –
Część 2: Aluminium i stopy aluminium
EN ISO 9606-3:1999
PN-EN ISO 9606-3:2001
Egzaminowanie spawaczy – Spawanie – Część 3: Miedź i stopy miedzi
EN ISO 9606-4:1999
PN-EN ISO 9606-4:2001
Egzaminowanie spawaczy – Spawanie – Część 4: Nikiel i stopy niklu
EN ISO 9606-5:2000
PN-EN ISO 9606-5:2002
Egzaminowanie spawaczy – Spawanie –
Część 5: Tytan i stopy tytanu, cyrkon i stopy cyrkonu
EN 287-6:2010
PN-EN 287-6:2010
Egzamin kwalifikacyjny spawaczy – Spawanie – Część 6: Żeliwo
EN ISO 15618-1:2001
PN-EN ISO 15618-1:2002
Egzamin kwalifikacyjny spawaczy w zakresie spawania podwodnego
– Część 1: Spawacze-nurkowie spawający na mokro w warunkach hiperbarycznych
EN ISO 15618-2:2001
PN-EN ISO 15618-2:2002
Egzamin kwalifikacyjny spawaczy w zakresie spawania podwodnego – Część 2: Spawacze- i operatorzy-nurkowie spawający na sucho
w warunkach hiperbarycznych
-
Międzynarodowego Mistrza Spawalnika (IWS),
posiadającego podstawową wiedzę techniczną.
Personel nadzoru spawalniczego, spełniający wymagania tych dokumentów lub mający uznawane
kwalifikacje krajowe, może być uważany za spełniający
odpowiednie wymagania normy PN-EN ISO 14731.
Kształcenie i certyfikowanie personelu spawalniczego prowadzone jest przez Instytut Spawalnictwa w Gliwicach na podstawie autoryzacji Międzynarodowego
Instytutu Spawalnictwa. Szkolenia nadzoru spawalniczego dla wszystkich poziomów wiedzy technicznej
prowadzone są przez Ośrodek Kształcenia i Nadzoru
Spawalniczego Instytutu Spawalnictwa w Gliwicach,
a kształcenie Międzynarodowych Inżynierów Spawalników (IWE) odbywa się również na Politechnikach:
Gdańskiej, Szczecińskiej i Wrocławskiej. Absolwenci
szkoleń otrzymują dyplomy IIW, które są bezterminowe oraz, po zdobyciu odpowiedniej praktyki zawodowej, certyfikaty kompetencji personelu nadzoru spawalniczego. Te certyfikaty są ważne 3 lata i wymagają
odnowienia. Dzięki tej procedurze nadzór spawalniczy
prowadzony jest przez kompetentne osoby.
Spawacze i operatorzy spawania
Zakład spawalniczy powinien zatrudniać wystarczającą ilość spawaczy i operatorów/nastawiaczy z ważnymi świadectwami kwalifikacyjnymi. Z reguły wymaga
się zatrudnienia co najmniej 2 spawaczy i operatorów/
WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA • 3/2011
nastawiaczy do najczęściej stosowanych procesów
spajania. Do dodatkowych procesów spajania, które
są rzadko stosowane wystarcza zatrudnienie co najmniej 1 spawacza lub 1 operatora/nastawiacza.
Spawacze realizujący ręczne i częściowo zmechanizowane procesy spawania uzyskują świadectwo
kwalifikacyjne na podstawie zdanych egzaminów
przeprowadzanych zgodnie z zapisami Polskich Norm
- tabl. 3. Egzamin musi odpowiadać działalności spawacza w produkcji.
Egzaminy spawaczy składają się z części teoretycznej i części praktycznej, przy czym część teoretyczna
w świetle wymagań norm podanych w tablicy 3. nie jest
obligatoryjna. Zakres kwalifikacji spawaczy uzależniony jest od trudności, jakie stwarza wykonywane złącze
egzaminacyjne (próbne), które następnie poddawane
jest badaniom nieniszczącym i niszczącym. Od wyniku
tych badań zależy, czy egzamin można uznać za zdany, czy też nie. Termin ważności uprawnień spawacza
rozpoczyna się z dniem spawania złączy egzaminacyjnych lub z dniem, w którym wszystkie wymagane
badania oceniono pozytywnie. Świadectwo egzaminu
spawacza jest ważne 2 lata pod warunkiem, że nadzór
spawalniczy lub pracodawca potwierdzi co 6 miesięcy, że spawacz pracuje w zakresie swoich uprawnień.
Oznacza to, że przerwa w pracy spawacza dłuższa niż
6 miesięcy pozbawia go kwalifikacji. Ważność świadectwa spawacza musibyć odnawiana co dwa lata.
Egzaminy operatorów urządzeń spawalniczych oraz
7
Z PRAC NORMALIZACYJNYCH
nastawiaczy zgrzewania rezystancyjnego dla w pełni
zmechanizowanych i automatycznych procesów spajania metali odbywają się według PN-EN 1418 [7]. Norma przewiduje kwalifikowanie operatorów/nastawiaczy według następujących sposobów:
- badań technologii spawania;
- badania przedprodukcyjnego lub badania produkcyjnego spajania;
- badania losowego;
- badania funkcjonowania.
Wszystkie sposoby kwalifikowania powinny być
uzupełnione obligatoryjnym egzaminem z wiadomości
dotyczących sposobu działania zastosowanego urządzenia spawalniczego, a ponadto każdy sposób kwalifikowania może być uzupełniony egzaminem z wiedzy
teoretycznej, odpowiednim do zastosowanej technologii spajania. Tego rodzaju egzamin nie jest obligatoryjny. Ważność świadectwa operatora/nastawiacza
rozpoczyna się z dniem, w którym wszystkie wymagane badania oceniono pozytywnie. Podobnie jak spawacza, kwalifikacje operatora/nastawiacza ważne są
dwa lata, pod warunkiem, że są oni zatrudnieni w sposób możliwie ciągły do wykonywania prac w zakresie
swoich kwalifikacji. Dopuszcza się przerwę w pracy nie
dłuższą niż sześć miesięcy. Ważność świadectwa operatora urządzeń spawalniczych/nastawiacza zgrzewania rezystancyjnego musi być odnawiana co dwa lata.
Lutowacze
Egzaminy kwalifikacyjne dotyczą tylko lutowaczy
stosujących procesy lutowania twardego. Przeprowadzane są zgodnie z normą PN-EN 13133 [8]. Świadectwo lutowacza ważne jest trzy lata.
Zakończenie
Procesy spajania ze względu na swój specjalny
8
charakter powinny być realizowane przez kompetentny i wykwalifikowany personel spawalniczy. Wytwórca
odpowiedzialnych wyrobów spajanych powinien zatem
dysponować wystarczającym i kompetentnym personelem do planowania, wykonywania i nadzorowania produkcji spawalniczej. Wymagania dotyczące kwalifikacji
tego personelu ujęte są w wielu Polskich Normach.
Kompetencje i kwalifikacje personelu spawalniczego
potwierdzają certyfikaty kompetencji i świadectwa
kwalifikacyjne wystawiane na okres od 2 do 3 lat.
Dla zapewnienia jakości procesów spajania ważna jest również właściwa kontrola tych procesów zarówno przed, podczas, jak i po spajaniu. Wytwórca,
oprócz personelu spawalniczego, powinien zatem
zatrudniać wystarczający i kompetentny personel do
planowania, wykonywania i nadzorowania kontroli
i badania produkcji spawalniczej, stosownie do przewidzianych wymagań.
Bibliografia
1. PN-EN ISO 9001:2009 Systemy zarządzania jakością – Wymagania
2. PN-EN ISO 3834-2:2007 Wymagania jakości dotyczące spawania materiałów metalowych - Część 2: Pełne wymagania jakości
3. PN-EN ISO 14731:2008 Nadzorowanie spawania – Zadania
i odpowiedzialność
4. PN-B-06200:2002 Konstrukcje stalowe budowlane – Warunki wykonania i odbioru – Wymagania podstawowe
5. PN-EN 1090-2:2009 Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych - Część 2: Wymagania techniczne dotyczące konstrukcji stalowych
6. IIW Guideline. Personnel with responsibility for Welding Coordination. Minimum Requirements for the Education, Examination and Qualification” - Doc. IAB-252-07;
7. PN-EN 1418:2000 Personel spawalniczy - Egzaminowanie
operatorów urządzeń spawalniczych oraz nastawiaczy zgrzewania oporowego dla w pełni zmechanizowanego i automatycznego spajania metali
8. PN-EN 13133:2002 Lutowanie twarde - Egzaminowanie
lutowaczy
WIADOMOŚCI PKN • NORMALIZACJA •3/2011