Teuare te Kabanea ni Kakannato Mai Buakoia Aomata

TE KABANEA NI KAKANNATO
b
TEUARE
TE KABANEA
NI KAKANNATO
MAI BUAKOIA AOMATA
gt-GB
TEUARE
TE KABANEA
NI KAKANNATO
MAI BUAKOIA AOMATA
˘ 2007
WATCH TOWER BIBLE AND TRACT S OCIETY
OF PENNSYLVANIA
All Rights Reserved
Teuare te Kabanea ni Kakannato Mai Buakoia Aomata
Taani Boreeti
WATCHTOWER BIBLE AND TRACT S OCIETY
OF NEW YORK, INC.
Brooklyn, New York, U.S.A.
Boretiaki n 2007
E katauraoaki te boki aei bwa kanoan te waaki n reirei n taekan te Baibara ae
karaoaki ni katobibia aonnaba ae buokaki ni bwaintangira aika aki tebonaki.
Angiin kiibu n te boki aei a anaaki man Te Baibara, ma e kaboraoaki
ma te taetae ni Kiribati ae kabonganaki ngkai. Ngkana e kaotaki NW imwin te
kibu, ao e anaaki man te New World Translation of the Holy Scriptures—With
References, n te taetae n Ingiriti. Ngkana e kaotaki BK imwin te kibu,
e anaaki man Te Baibara ni Katorika n te Taetae ni Kiribati.
Ti karin manreireiti [italics] ni kiibu tabeua.
The Greatest Man Who Ever Lived
Made in Japan
Karaoaki i Tiaban
Gilbertese (gt-GB)
Kanoana
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Rongorongo Mai Karawa
E Karineaki Imwain Bungiana
E a Bungiaki te Tia Katauraoa te Kawai
E Bikoukou ma E Tuai ni Mare
Bungian Iesu—Iia ao n Ningai?
Te Tei Are Beritanaki
Iesu ao Taan Rabakau i Aon Taian Itoi
Kitanan te Uea ae Buakaka
Maiun Iesu n Ana Utu Ngke E Uarereke
Te Mwananga Nako Ierutarem
E Katauraoa te Kawai Ioane
Bwabetitoan Iesu
Te Reirei Man Karirian Iesu
Taani Moan Rimwin Kristo
Ana Moani Kakai Iesu
E Ingainga n Taromauria Iehova
Reireinakin Nikotemo
Kerikakin Ioane ao Rikiraken Iesu
Reireian Ainen Tamaria
Te Kauatai ni Kakai i Kana
N te Tinakoka n Ana Kaawa Iesu
A Kaoaki Taan Rimwin Kristo Aika Aman
Kakai Tabeua Riki i Kaberenaum
Bukin Rokon Iesu i Aon te Aba
Nanoangan te Rebera
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
Okiran Kaberenaum
Kaoakin Mataio
Te Titiraki Ibukin te Aki Mamatam
Mwakuri Aika Raraoi n te Bongi n Taabati
E Kaekaa Bukinana
Kinikan Koraan te Uita n te Bongi n Taabati
Tera ae Riai n te Bongi n Taabati?
Kakororaoan Ana Taetae ni Burabeti Itaia
Rineaia Ana Abotoro
Te Kabwarabwara ae te Kabanea n Tanoata
Korakoran Ana Onimaki Mataniwia Tautia
E Katoka Nanokawakin te Unaine Iesu
E Mamaara Ana Onimaki Ioane?
Akana Kamoamoa ao Akana Nanorinano
Reiakinan te Nanoanga
E Uneakinaki Taekana
E Boaia Baritaio Iesu
Reirei n Taiani Kaikonaki
Katokan te Angibuaka
Rairan Teuae Aki Kariaaki
E Ringa Kunnikaina Neiei
Te Kakatonga Imwin te Tang
Kitanan Mwengan Iairo ao Okiran Natareta
Te Uarongorongo Riki i Kariraia
Te Katauraoi Nakon te Bwainikirinaki
Te Tiritiri n Tain te Rekenibong
E Kaamwarakeia Ngaa ma Ngaa Iesu n te Kakai
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
A Kariaa te Uea ae Mwaaka
“Te Berena ae Koaua Mai Karawa”
A Kitana Iesu Taan Rimwina Aika Bati
Tera ae Kabuakakaira?
Nanoangaaia Akana Rawawata
Te Kariki ao te Iiti
Antai Raoi Iesu?
Bannan Mimitongin Iesu n Uea
Buokan te Tei ae Taniaki
Reiakinan te Nanorinano
Reirei Riki ni Kaetieti
Aron te Kabwarabure
Te Karaba n Nako Ierutarem
Tain te Toa ae Uumwa n Rianna
A Kabwaka ni Katikia
Reirei Riki Tabeua n te Kaitua ni Bong
Antai Tamaia?
Kanorabaan te Mataki
Rawaia Baritaio ni Kakoaua
E Kanakoia 70 Iesu
Te Rao ae te I-Tamaria
Reireian Mareta, ao te Reirei i Aon te Tataro
Nibwan te Kakukurei
Te Amwarake ma te Baritaio
Taekan te Tibwanga
Bwaina te Tatauraoi!
A Aki Bane ni Bua Kaaina
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
Nneia Tiibu ao te Tia Kawakintiibu
Kataakin Riki Tiringan Iesu
E a Manga Nako Ierutarem Iesu
Kaoaki Iroun te Baritaio
Taben te Tia Rimwin Kristo
Ukoukoraia Aika Bua
Karakinan te Nati ae Bua
Iangoraoi ni Katauraoi Nakon Taai Aika Imwaira
Teuare Kaubwai ao Rataro
Te Nako Iutaia ni Karaoa te Mwakuri n Nanoanga
Kaantaningan te Mangauti
Mangautin Rataro
Kamarurungaia Tengaun Rebera n Ana Kabanean n Tai
Iesu n Nako Ierutarem
Ngkana E a Kaotaki Natin te Aomata
Kainnanoan te Tataro ao te Nanorinano
Reirei i Aon te Buuraure ao Tangiraia Ataei
Iesu ma te Tia Kairiri ae Kaubwai
A Beku n te Nne ni Kurebe
Kauntaekaia Taan Rimwin Iesu ni Kaanin Matena
E Angareirei Iesu i Ieriko
Kaikonakan te Mwane ae Taian Mina
N Ana Auti Timon i Betania
Butimwaean Rokon Kristo i Ierutarem
Kawaran Riki te Tembora
Katenuan Ongoraean Bwanan te Atua
Moanakin te Bong ae Rangi ni Kakawaki
Kaotaraeaki ni Kaikonakan te Nne ni Kurebe
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
Kaikonakan te Baka n te Mare
E Aki Mwane Iesu Irouia
E Kabuakakaia Taani Kaitaraa Iesu
Katiaan Ana Mwakuri ni Minita n te Tembora
Kanikinaean Kaitirani Bong
Kaanin Ana Kabanea n Toa Iesu ae te Riao
Te Nanorinano n te Kabanea n Toa ae te Riao
Te Katairiki ae te Kauring
E a Uke te Kauntaeka
Katauraoaia Abotoro Imwain Nakona
Korakaina n te Onnaroka
Kamwaneakina ma Katikana
Kairakina Nakon Annati ao Imwina Kaiaba
Kakeaana n te Katawanang
I Matan te Tanirim ao Imwina Kawaran Birato
Mairoun Birato Nakon Erote ao Okiran Birato
“Noria, ao Aio Teuaei!”
Kabureana ao Katikakina
Korakaina i Aon te Kai
“Bon te Koaua ba Natin te Atua Teuaei”
Taunaki n te Kanimabong, Akea Rabwatana n te Taabati
E a Manga Maiu Iesu!
Kaotina RIki Tabeua
N Namani Kariraia
Ana Kabanea ni Kaoti, ao te Bentekota n 33 C.E.
I Angaatain te Atua
E Kakororaoa Nanon te Atua
Teuare te Kabanea ni Kakannato
Mai Buakoia Aomata
I
AI te aomata ae kona n atongaki n akea te nanououa
bwa te kabanea ni kakannato mai buakoia aomata? N
am iango e na reke kakannaton te aomata man tera?
Man mwaataina ni buaka? Korakorana? Ke rianakon rabakauna?
E taku te tia korea rongorongon rimoa ae H. G. Wells
bwa e kona n ataaki kakannaton te aomata man ‘baike e
katikui bwa a na rikirake, ao aomata ake a karin i nanoia
ana iango aika boou aika teimatoa n ingainga ni kani kakairi iai imwin buan te aomata anne.’ E ngae ngke tiaki te
Kristian Wells ma e taku: “Ni kaineti ma te kaetieti aei, ao e
noraki bwa moan te kakannato Iesu.”
E rangi ni korakora mwaakan aia kairiri Alexander the
Great, Charlemagne (are e aranaki naba bwa “e Kakannato” n ana tai ni maiu), ao Napoleon Bonaparte. E korakora
rotakia aomata ake a mena i aani mwaakaia. Ma e ngae
n anne, e ribootinaki bwa e kangai Napoleon: “E rotii nanoia aomata Iesu Kristo ao e rabakau ni kairiia ana koraki,
e ngae ngke ai akea rabwatana ni mena i rarikia.”
E korakora rotakin maiuia aomata i nanon ririki aika
uoua tenga aika nako, n ana reirei Iesu aika kaunganano ao
arona ni kaota bannan maiuakinan reirei aikai. E kabwarabwara ni kangai temanna te tia koro rongorongo: “E tuai n
rotaki maiuia kaain te aonnaba irouia taanga ni buaka ni kabane, mwaneaba ni maungatabu ni kabane, uea ni kabane
ake a a tia n tautaeka, n aron rotakin maiuia [iroun Iesu].”
E Boni Maiu Rimoa
Ma e kamimi bwa a taku tabeman bwa akea te tai ae
maiu iai Iesu i aon te aba, ma aongkoa e oteaki rongo-
rongona irouia kaain te moan tienture. E kaekaa te nanououa aei te tia korea rongorongon rimoa ae Will Durant
ni kangai: “E na rangi ni kamimi iangoan ae aomata aika
mangori aika kaain te roro teuana a na kona n otea rongorongon te aomata ae rangi ni mwaaka ma n tangiraki [n aron Iesu]. E na kamimi naba ngkana a na rabakau
ni karikirakei kaetieti ibukin te aroaro ni maiu aika moanibaan te raoiroi, ao te itangitangiri n tari ae moan te nakoraoi. Karaoan anne irouia e na kamimi riki nakon kakai
aika koreaki n te Euangkerio.”
Titirakiniko ni kangai: E kona te aomata ae tuai ni maiu
i aon te aba n rotii maiuia aomata n te aro ae rangi ni kamimi aei? E koreaki ae kangai n te boki ae te Historians’
History of the World: “E oti man rongorongon rimoa bwa
e korakora riki ana mwakuri [Iesu] nakon aia mwakuri
aomata nako ake a a tia ni maiu. E moanaki te waaki ae
boou i aon te aba, ae ataaki irouia botannaomata ni kabane
aika tanoata taekaia, n te tai are e bungiaki iai.”
Ao bon iangoia. A boto karenta ni boong aikai i aon te
ririki are e iangoaki bwa e bungiaki iai Iesu. E kabwarabwaraa ni kangai te boki ae te World Book Encyclopedia: “A aranaki ririki ake imwain te ririki anne, bwa B.C.,
ke imwain Kristo. Ao ririki ake imwin te ririki anne a aranaki bwa A.D., ke anno Domini (n ana ririki ara Uea).”
Ma e ngae n anne, a taku taani koro rongorongo aika kakewea Iesu bwa a tii kuneaki n te Baibara bwaai ni kabane
ake ti atai raoi ibukin Iesu. A taku bwa akea riki kakoauan
ae e a bon tia ni maiu. E korea ae kangai H. G. Wells: “A kakeaa taekan Iesu taani koro rongorongo rimoa i Rom, ao
akea rongorongona ni koroboki aika koreaki i nanon te tai
are e maiu iai.” Ma e koaua aei?
E ngae ngke e karako rongorongon Iesu Kristo i buakon
rongorongon rimoa, ma bon iai rongorongona tabeua. E
korea ae kangai te tia korea rongorongon rimoa ae onimakinaki n te moan tienture ae Cornelius Tacitus ae kaain
Rom: “E reke te ara [ae Kristian] mairoun Kristo, are e kamateaki i aani mwaakan Bontio Birato n ana tai n tautaeka Tiberio.” A korea taekan Kristo taani koro rongorongo
naba n te tai anne i Rom aika Suetonius ao Pliny the Younger. N reitaki ma anne, e korea taekan Iakobo are ataaki
bwa “tarin Iesu, are aranaki bwa te Kristo,” te tia korea rongorongon rimoa n te moan tienture are Flavius Josephus.
Mangaia are e koreaki ae kangai n te New Encyclopædia Britannica: “E kakoauaki man rongorongo aikai bwa
a aki nanokokoraki kaain rimoa n aron maiun Kristo, n ikotaki ma te koraki ake a ribaa te Aro ni Kristian. E a tibwa
kauntaekaki anne n raabanen te ka-18 n tienture, te ka-19
ao ni moan te ka-20. Akea te koaua raoi ae aana te kauntaeka aei.”
Ma e ngae n anne, angiin taekan Iesu aika ataaki, a koreaki irouia taan rimwina n te moan tienture. E kawakinaki
aia rongorongo n te Euangkerio, ae bokin te Baibara ae koreaki irouia Mataio, Mareko, Ruka, ao Ioane. Tera ae taekinaki n rongorongo aikai ni kaineti ma taekan Iesu?
Antai Raoi Ngaia?
A a tia n iangoa te titiraki aei raon Iesu n te moan tienture. Ngke a nora ngkoa ana kakai Iesu ni katoka buakan
taari, a mimi ao a iango ni kangai: “Antai Teuaei”? N te tai
teuana imwina ao e titirakinia ana abotoro Iesu ni kangai:
“Kam taku ba antai Ngai?”—Mareko 4:41; Mataio 16:15.
Ngkana ko titirakinaki n anne, tera am kaeka? Te koaua
bwa Iesu bon te Atua? A bati aika taku ni boong aikai bwa
te Atua. Ma a aki kakoauaa raoraona bwa te Atua ngaia. E
kangai ana kaeka te abotoro Betero nakon ana titiraki Iesu:
“Bon te Kristo Ngkoe, are Natin te Atua are maiu.”—Mataio 16:16.
E aki naba taku Iesu bwa te Atua ngaia, ma e kaotia bwa
bon te Mesia are e beritanaki ke te Kristo. E taku naba
bwa boni ngaia “Natin te Atua” ao tiaki te Atua. (Ioane 4:25, 26; 10:36) Ma e ngae n anne, e aki taekinaki Iesu
n te Baibara bwa tii te arona ma aomata. Ma e okoro ibukina bwa e karikaki iroun te Atua imwain bwaai ni kabane. (I-Korote 1:15) E a kaman riki Iesu birion ma birion te ririki n nako, imwain naba karikan te iuniweeti, ao e
maeka i karawa n te rabwata n taamnei, ma ni kukurei n
te tai anne ni kaanin ana reitaki ma Tamana ae Iehova ae
te Atua, ae te tia Karikiriki.—Taeka N Rabakau 8:22, 27-31.
Tao uoua tenga te ririki n nako, ao e kamwainga maiun
Natina te Atua nako nanon biroton te aine, ike e a riki iai
Iesu bwa natin te Atua, ae bungiaki n aron naba bungiaia aomata. (I-Karatia 4:4) Ngke e tabe n rikirake Iesu i nanon te biroto, ao e a mena mwiokona irouia ana karo aika
aomata ake a rineaki iroun te Atua. E a rikirake Iesu bwa
te rorobuaka, ao e a anganaki kauringaan arona ngkoa ni
mamaeka ma te Atua i karawa.—Ioane 8:23; 17:5.
E Kanga n Riki Bwa te Kabanea ni Kakannato?
E riki Iesu bwa te kabanea ni kakannato mai buakoia aomata ibukina bwa e katotonga raoi Tamana are i karawa.
Ibukina bwa bon te Nati ae kakaonimaki Iesu ae katotongan Tamana, e a kona n tuangia taan rimwina ni kangai:
“Ane e a tia n norai ao e a tia n nora naba te Tama.” (Ioane 14:9, 10) E karaoi bwaai nako n aron are e na karaoi
Tamana ae te Atua ae Moan te Mwaaka. E taku: “I aki karaoa te bai teuana n oin au baire, ma I taekina are e a tia
n reireinai te Tama.” (Ioane 8:28, BK) Mangaia are ngkana
ti reiakina taekan Iesu Kristo, ti boni kamataataira naba
ngkanne n anuan te Atua.
Mangaia are e ngae ngke e taekinna te abotoro Ioane,
bwa “akea temanna ae e a tia n nora te Atua,” ma e teimatoa ni korea ae “te Atua bon te tangira.” (Ioane 1:18, BK;
1 Ioane 4:8) E kona ni karaoa aei Ioane ibukina bwa e
ataa ana tangira te Atua n norana iroun Iesu, are e kororaoi katotongan Tamana irouna. E nanoanga Iesu, e akoi,
e nanorinano ao e momoaomata. E kabebetei nanoia aika
mamaara ma aika rawawata, ao aeka n aomata nako, n aroia mwaane, aine, kaubwai, kainnano, aika korakora, ao
aika bure kakaiaki. Tii aomata aika buakaka nanoia aika
aki taatangiria.
Ni koauana e aki tii reireinia taan rimwina Iesu bwa a na
itangitangiri, ma e kaota naba arona ngke e kangai: ‘Ibukina bwa I tangiri ngkami, kam riai n itangitangiri naba.’
(Ioane 13:34) E kabwarabwaraa temanna ana abotoro
bwa ‘e aki kona n ataaki raoi ana tangira Kristo.’ (I-Ebeto
3:19, BK) Te tangira are e kaotiotia Kristo, e rietata riki nakon ae kona n ataaki ao e ‘kairoroia’ aomata bwa a na
maiuakinna. (2 I-Korinto 5:14) Mangaia are ana banna ni
katoto Iesu ae te tangira, e karikia bwa te kabanea ni kakannato mai buakoia aomata. A a tia n rotaki nanoia aomata aika mirion ma mirion mwaitiia n ana tangira rinanon
tienture aika bati, ao e a tia naba ni katamaroai maiuia.
Ma e ngae n anne, iai aika rawa iai ao a kangai: ‘Nori
waaki n iowawa ni kabane ake a a tia ni karaoaki n aran
Kristo, n aroia taian Crusades, Inquisition, ao buaka i marenaia aomata ake a taku bwa Kristian ngaiia aika mirion
ma mirion mwaitiia are a ikamaamate iai.’ Ma ni koauana,
a boni baka n riki aomata aikai bwa taan rimwin Iesu. Ma
a kabuakakaki waakin maiuia ma aia mwakuri n ana reirei. E kairaki Mohandas Gandhi ae kaain te Aro n Hindu,
bwa e na kangai: ‘I tangira Kristo, ma I kabuakakaia Kristian bwa a aki maiuakina maiun Kristo.’
Karekea Kabwaiam Man Reiakinan Taekana
Ni koauana akea riki te reirei ae kakawaki ni boong aikai i rarikin reiakinan maiun Iesu Kristo ma ana mwakuri ni minita. E kaumaki te abotoro Bauro ni kangai: “Tarataraa Iesu . . . kam na [iangoia].” E taku naba te Atua ni
kaineti ma Natina: “Ongo i Rouna.” E na buokiko ni karaoa aio, te boki ae atuna, Teuare te Kabanea ni Kakannato Mai Buakoia Aomata.—Ebera 12:2, 3; Mataio 17:5.
E kataaki ni kaotaki iai rongorongon nako maiun Iesu
i aon te aba aika taekinaki n Euangkerio ake aua, n ikotaki ma ana kabwarabwara, ana kabotau ao ana kakai. A
karinanaki raoi rongorongo aikai ni kaineti ma te tai are a
riki iai. Ni banen mwakoro nako, ao iai kiibu man te Baibara aika kaotaki ake a aana te rongorongo anne. Ko kaungaki bwa ko na wareki kiibu aikai ao ni kaekai titiraki ni
kauring iai.
E taku te tia rabakau man te University of Chicago n taai
aika nako: “E bati riki taekan Iesu ae koreaki man uabwi te
ririki n nako ni karokoa ngkai, ni kabotauaki ma are koreaki uoua tenga te ririki n nako.” Ma e ngae n anne, a riai n
rinanoaki raoi rongorongo aika n te Euangkerio iroun temanna ma temanna, bwa e koreaki ae kangai n te Encyclopædia Britannica: “A bati ataein te kuura n taai aikai
aika kaatuui iangoan baika kaitaraa taekan Iesu ao taian
Euangkerio, ake a tuai n reiakin rongorongon Iesu ake n
taian Euangkerio.”
N iaiangoan raoi rongorongo ake n te Euangkerio, ti kaantaningaia bwa ko na kariaia, ae te kabanea ni kakawaki n tai,
e riki n ana tai n tautaeka te I-Rom ae Kaitara Aukutito, are e
kaoti iai Iesu are te I-Natareta bwa e na anga maiuna ibukira.
B O
I N
I K
E
I)
Te Maunga ae Oman
Turo
K
Kaitareia
Biribi
R A IA
I
R
Koratin
AKaberenaum
Kana
Tiberia
Natareta
Nain
Betetaita
NAMANI
KARIRAIA
T
A
EK
TA A R I A E T
E MER
ITER
( TA A R I A E A
ENIA
B WA B
N
WA K
Titon
n
eta
Ior
e
Te K a r a a n g a a
TA M A R I A
E A
E R
Tukara
Ana Mwanibwa
Iakoba
Arimataia
RI
BO
B
Te Maunga
ae Keritim
+
N
Eberaim
Ieriko
Emmauti
Ierutarem
Betebake
TE ABA ARE
E NAKONAKO
IAI IESU
Betania
Betereem
I U TA I A
TE NAMA
AE TAARI
1
B
Rongorongo Mai Karawa
ON te rongorongo mai karawa te Baibara ni kabanea,
ae katauraoaki mairoun Tamara are i karawa ibukin
reireiara. Ma iai riki rongorongo aika uoua aika okoro ake a taekinaki n te tai ae e a raka ngkai i aon 2,000 te
ririki n nako iroun te anera are e “tei i matan te Atua,” ae
arana Kaberiera. Ti na nora ngkai kawaran te aonnaba aika
kakawaki aika uoua aikai.
Te tai aei bon te ririki 3 B.C.E. ao e maeka ana ibonga Iehova temanna ae Takaria n te tabo ae tabukibuki i Iuta, ae
aki bati n raroa ma Ierutarem. A a kara teuaei ma buuna
ae Eritabeta, ao akea natia. E tabe ni karaoa te mwakuri n
ibonga Takaria n ana tembora te Atua i Ierutarem bwa ana
tei, ngke e a tii karina naba ni kaoti Kaberiera i atain te baonikarea are e kabuokaki iai te karea ae boiarara.
Moan te maaku Takaria, ma e karaua nanona Kaberiera
ni kangai, “Tai maku, Takaria: ba E ongo am tataro te Atua;
ao ane e na bungia natim te mwane bum are Eritabeta, ao
ko na aranna ba Ioane.” E taku Kaberiera bwa “e na kakanato i matan” Iehova Ioane, ao “e na katauraoia aomata
aika a tae nangia i bukin” Iehova.
Ma e aki kona ni kakoauaa Takaria. E taraa ni kangaanga
ae a na kariki ngkai a a kara. Mangaia are e tuangnga Kaberiera ni kangai: “E na bae newem, ao ko na aki kona te
taetae, ni karokoa te bong are a na karaoaki baikai iai, ba
ko aki kakoauai au taeka.”
N te tai anne ao a a mimi aomata ake i ao ngkai e a rangi ni maan Takaria n te tembora. Ngke e a otinako, e a aki
kona n taetae, ma e a tii kona ni kateitea kain ana taeka ni
baina, ao a ataia iai bwa e nora te kakai.
Ngke e a toki ana tei Takaria n te tembora, ao e a okira
mwengana. E kamimi bwa n te tai ae waekoa ao e a bikoukou Eritabeta! E tiku ni mwengana Eritabeta i nanon ni-
maua namwakaina ni kararoaa ma aomata, n taningaa bungina.
Imwina, e a manga kaoti naba Kaberiera. E taetae nakon
antai? Te ateiaine ae tuai ni mare ae arana Maria n te kaawa
ae Natareta. Tera te rongorongo ae anga n te tai aei? Kakauongo! “E a reke i roum te akoaki mairoun te Atua.” E taku
Kaberiera nakoni Maria: “Noria, ane ko na kariki i nanoni birotom, ao ane ko na bungia te nati te mwane, ao ko na aranna
ba Iesu. Ane E na kakanato, ao E na aranaki ba Natin Teuare Moan te Rietata . . . ao ane E na uea i aon te bata are Iakoba n aki toki; ao akea tokin ueana.”
Ti kona ni kakoauaa bwa e namakina te kakabwaia Kaberiera ngkai e taekini rongorongo aikai. Ao ngkana ti wareka
nako taekan Ioane ma Iesu, ti na mataata riki bwa e aera
ngkai a rangi ni kakawaki rongorongo mai karawa aikai.
2 Timoteo 3:16; Ruka 1:5-33.
ˇ Baikara rongorongo mai karawa aika uoua aika kakawaki
ake a taekinaki?
ˇ Antai ae taekini rongorongo, ao nakoia antai?
ˇ Bukin tera ngkai a rangi ni kangaanga
kakoauan rongorongo aikai?
2
E Karineaki
Imwain Bungiana
I
MWIN tuangan te ateiaine ae
Maria iroun Kaberiera are e
na bungia te nati te mwaane
ae e na riki bwa te uea n aki toki,
ao e a titiraki Maria ni kangai: “E
na iranaki te baenne, ngkai akea buu?”
E kabwarabwaraa ni kangai Kaberiera:
“E na roko i aom te Tamnei are Raoiroi, ao
ane e na rabuniko mwakan Teuare Moan te
Rietata: ma ngaia ae, are E na bungiaki E
na atongaki ba Raoiroi, ae Natin te Atua.”
E reitia nako Kaberiera ibukin buokan
Maria bwa e na kakoauaa ana rongorongo ni kangai: “Ao noria, e karika
naba te nati te mwane Eritabeta are
ai-tarim ngkae e a unaine: ao aei kaonouan te namakaina iroun neiere atoatongaki ngkoa ba e kanoabo.”
E kariaia Maria te baere e taekinna
Kaberiera. Ao tera ana kaeka? E taku:
“Nora ana toro te Atua, ae te toro te
aine; e na karaoaki nako iu n ai aron am
taeka.”
N te tai ae waekoa imwin nakoni Kaberiera, e a katauraoia
Maria bwa e na kawara Eritabeta, are e maeka ma buuna ae
Takaria, n te aba ae maungaunga i Iuta. E raroa te
mwananga man ana tabo
Maria ae Natareta bwa
tao tenua ke aua te bong
kaeana.
Ngke e a roko Maria n ana auti Takaria, ao
e a rin ma n anga ana kamauri. E kaonaki Eritabeta
n te taamnei ae raoiroi, ao e
taku nakon Maria: “Moan
te kabaia ngkoe i buakoia
aine, ao e a kabaia uaani birotom. Ao e reke maia aei i
rou ae kawarau iroun tinan
au Uea? Ba noria, ngke a
ongo bwanan ingam taningau, ao e ewe te merimeri i nanoni birotou,
ba e kimareirei.”
Ngke e ongo aei Maria ao e kaeka ma te
kakaaitau ni kangai:
“E neboa te Atua tamneiu, ao e kimareirei nanou iroun te
Atua are au tia Kamaiu. Ba E tarataraa mangorin ana toro
te aine ni karinea: Ba noria, i mwin ngkai ao ane a na bane
rooro n atongai ba I a kabaia. Ba E karaoi baika ababaki nako
iu Teuare mwaka.” E ngae ngke e taekina akoana Maria, ma
e katikui nebonebo ni kabane nakon te Atua. E taku: “Moan
te raoiroi arana. Ao E nanoangaiia akana makua man te rorona nakon te rorona.”
E reita nako neboan te Atua Maria ni kairakina iroun te
taamnei n anenea te taetae ni burabeti ae kangai: “E kaota te
mwaka ni baina; E kamaeia nako akana kainikatonga n iangoan nanoia. E kabwakaia akana korakora man aia kaintokanuea, ao E karietataia akana mangori. E kanuaiia akana baki
ni baika raraoi; ao E kanakoia akana kaubwai n aki kabwaibwaiia. E buoka ana aomata are Iteraera, ba kauringan ana
nanoanga, nakon Aberaam ma ana kariki n aki toki. N ai
aron ana taeka nakoia ara bakatibu.”
E tiku Maria iroun Eritabeta i nanon tao tenua namwakaina, ao e bae n rangi n ibuobuoki nakon Eritabeta i nanon
taiani kabanea n namwakaina imwaini bungina. Moan te
raoiroi ngkai a kona n iraorao aine aika uoman aika kakaonimaki aikai n aia tai ni kakabwaia aei, ni bikoukouia are a
buokaki iai iroun te Atua!
Ko nora aroni karinean Iesu, e ngae ngke e tuai ni bungiaki? E aranna Eritabeta bwa ‘ana Uea,’ ao e ewe te merimeri
are i nanoni birotona ibukini kimwareireina, ngke e moani
kaoti Maria. Ma e ngae n anne, bon iai naba aika a karaoa
ae aki riai nakoni Maria ma natina are e na bungiaki, n aron
Ruka 1:26-56.
ae ti na noria.
ˇ Tera ae e taekinna Kaberiera ni buoka Maria bwa e na mataata bwa e na
kanga ni bikoukou?
ˇ E kanga Iesu ni karineaki imwaini bungiana?
ˇ Tera ae e taekinna Maria n ana anene ni burabeti ibukin neboan te Atua?
ˇ Maanra ana tai n tiku Maria iroun Eritabeta, ao e aera ngkai e riai tikun
Maria iroun Eritabeta n te tai arei?
3
E
E a Bungiaki te Tia
Katauraoa te Kawai
A KAANI bung Eritabeta. E a tia n tiku Maria i
rarikina i nanon tenua namwakaina. Ma e a roko
ngkai ana tai Maria ni kaboo, bwa e nang mwananga n te kawai ae abwabwaki n okira mwengana i Natareta. Onoua riki te namwakaina ao e nang bung.
Imwin nakoni Maria, ao akea bwa e a bung Eritabeta. Ai
kakimwareireira bungin Eritabeta bwa e marurung raoi ma
natina! A bane ni kukurei ma Eritabeta kaain rarikina ma
ana koraki, ngke e a kaota natina nakoia.
Ni kaineti ma Ana Tua te Atua, e riai ni korotobibiaki te
merimeri ae te mwaane wanibong imwin bungiana. Ibukin aei, a bae ni kawaraki kaain te utu irouia
raoraoia ma aia koraki. A tuatua bwa e
na ingoanaki te tei arei n
aran tamana, ae Takaria.
Ma e taku Eritabeta: “Tiaki; ma e na aranaki ba Ioane.” Uringnga bwa anne
te ara are e tua te anera
are Kaberiera bwa e na aranaki iai te tei.
Ma a a manga taku raoraoia: “Akea am utu temanna ae aranaki n te ara
anne.” A taetae ni baia
n titirakina taman te tei
bwa te ara raa ae tangiria. E tua Takaria te baba
ni koroboki ao a bane ni
mimi ngke e a korea ae kangai: “Arana Ioane.”
Ao e a oki naba aron
Takaria ni kona n taetae, n te kakai. Ko bae n uringnga are
e riki ni babanga n taetae ngke e aki kakoauaa ana rongorongo te anera are e na kariki Eritabeta. Ngke e a taetae Takaria, ao a bane ni mimi kaain rarikia ao a taku i bon irouia: “Tera aron te tei aei rimwi?”
E kaonaki Takaria n te taamnei ae raoiroi ao e kangai ma
te kimwareirei: “E na karaoiroaki te Uea, ae Atuaia Iteraera; ba E kawariia ana aomata ao E kamaiuia, ao E katea te
koro ni kamaiu i bukira n ana utu Tawita are ana toro.” Te
“koro ni kamaiu” aei, bon te Uea ae Iesu, ae na bungiaki.
E taekina ae kangai Takaria ibukina: “E na anganira [te
Atua], ngkai ti kamaiuaki mai nanoni baiia ara kairiribai, te
toro i Rouna n aki maku, n te itiaki ma te raoiroi i matana
ni kabane ara bong.”
Imwina ao e taetae ni burabeti Takaria ibukin natina ae
Ioane: “Ao ngkoe, ae te tei, ko na atongaki ba ana burabeti
Teuare Moan te Rietata: Ba ane ko na ri moan te Uea ba
ko na katauraoi kawaina; n angania ana aomata te ata te
maiu ni kabaran aia bure, n ana nanoanga Atuara are E na
kawarira iai te moa ni ngaina mai karawa, n anga te oota
nakoia akana tekateka n te ro ao n nun te mate; ni kairi
waera nako nanoni kawain te rau.”
N te tai aei ao Maria are e tuai ngkoa ni mare, e a roko
ni mwengana i Natareta. Tera ae e na riki nakoina ngkana
Ruka 1:56-80; Nakoaia Ibonga 12:2, 3.
e a ataaki ae e bikoukou?
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
Marangara Ioane ma Iesu?
Baikara baike a riki n ana kawanibong Ioane?
E kanga te Atua ni kawariia ana aomata?
Tera ana mwakuri Ioane are e taetae ni burabetinaki bwa e na karaoia?
4
E
E Bikoukou
ma E Tuai ni Mare
A TOKARA ana katenua n namwakaina ni bikoukou Maria. Ko bae n uringnga bwa e mena iroun Eritabeta ni moan taorakena, ma e a okira ngkai mwengana i Natareta. E nang waekoa ni butanako rongorongona
n ana kaawa, mangaia are e rangi n raraoma iai!
Te bwai ae kabatiaa riki ana kangaanga Maria, e nang riki
bwa buun Ioteba ae te kabenta bwa e kainrouaki ma ngaia.
E ataia bwa n ana tua te Atua nakoia I-Iteraera, aine ake a
kainrou ake a a tia ni wene ni bure ma te mwaane temanna
imwain mareia, a na karebanaki n te atibu ni karokoa mateia. E na kanga ngkanne ni kabwarabwaraa bikoukouna nakon Ioteba?
Kioina ngke e nako Maria i nanon tenua namwakaina, ti
bae n ataa Ioteba bwa e rangi n ingainga ni kan noria. Ni
kaitibooia, ao tao e a kaota te rongorongo Maria nakoina.
E bae ni kabanea ana konaa ni kabwarabwaraa, ae e bikoukou n ana mwakuri te taamnei ae raoiroi mairoun te Atua.
Ma n aron ae ko ataia, moan te kangaanga bwa e na kakoauaa aei Ioteba.
E ataa aron Maria ae raoiroi Ioteba, ao e rangi n tangiria
naba. Ma e ngae ngke tao e kamataataa raoi arona, ma n iangoana kaanga e boni bikoukou iroun te mwaane temanna.
E ngae n anne, ma e bon aki tangiria Ioteba bwa e na karebanaki neiei ni karokoa matena, ke n taraabuaka irouia aomata. Mangaia are e motika ana iango bwa e na buu-raure
ma ngaia n aki kamauantia. N taai akanne ao aomata ake
a kainrou, a taraaki bwa kangaa taanga ni mare, ao e riai te
buu-raure ibukin uruakan te kabae.
Imwina ngke e bon tabe naba Ioteba n iangoi baikai, ao
akea bwa e a matunako. E kaoti ana anera Iehova nakoina
n te mii ao e taku: “Tai maku ni wetea Maria are bum: ba
E riki te baere i nanona iroun te Tamnei are Raoiroi. Ao
ane e na bungia te nati te mwane, ao ko na aranna ba Iesu;
ba boni Ngaia ae na kamaiuia ana aomata man aia bure.”
Ai batira kimwareirein Ioteba ngke e a uti! E aki tabwara
ma e a karaoa naba tuangana iroun te anera, ae kairani Maria nakoni mwengana. Karaoan aei i mataia aomata bon te
waaki ni mare, ao e kakoauaki iai bwa a a mareaki raoi
ngkai Ioteba ao Maria. Ma e aki roko n te wene n taanga
Ioteba ma Maria ngke e bikoukoua Iesu.
Noria! E a rawawata Maria bwa e a kani bung, ma e boni
katokaa naba Ioteba i aon te taongki. A na nakea, ao e aera
ngkai a a mwananga ngkai e a kaani bung? Ruka 1:39-41, 56;
Mataio 1:18-25; Te Tua-Kaua 22:23, 24.
ˇ Tera ana iango Ioteba
ngke e a ongo ae e bikoukou Maria, ao bukin tera?
ˇ E nang kanga naba Ioteba ni buu-raure ma Maria, ngkai a tuai ni mare?
ˇ Tera te mwakuri i mataia aomata ae kaotia bwa
a a mareaki Ioteba ao Maria?
5
E
Bungian Iesu
—Iia ao n Ningai?
KATEA ana moti te tia tautaeka n aaba ake e tautaekani Rom, ae Kaitara Aukutito, bwa a na bane aomata n
okira te kaawa are a bungiaki iai ibukin te koreara. Mangaia are e a mwananga Ioteba nako Betereem bwa e bungiaki
iai.
A bati aomata aika roko i Betereem ibukin te koreara, ma te
tabo ae tii ngaia ae a kona n tiku iai Ioteba ma Maria, boni nneia maan. E bungiaki Iesu iai ae te tabo are a kakawakinaki iai
taongki ao maan riki tabeua. E niniria Maria n te kunnikai ae
te ninira ao e kawenea ni nneni kanaia maan.
Ni koauana e kaira Kaitara Aukutito te Atua bwa e na karaoa te tua ibukin te koreara. Bwa e reke iai angan bungian Iesu
i Betereem, ae te kaawa are e taetae ni burabetinaki n te Baibara bwa e na bungiaki iai te tia kairiri are beritanaki.
Ai kakawakira te tairiki aei! E a kaoti te oota nakoia taani
kawakin-tiibu n te tawaana. Boni mimitongin Iehova! E kaoti
ana anera Iehova ao e kangai: “Tai maku; ba noria, I tuangngkami te rongorongo ae raoiroi, ae kakimareirei, ae aia bwai aomata ni kabaneia: ba E bungiaki n ana kawa Tawita n te bong
aei ami tia Kamaiu, are te Mesia are te Uea. Ao aio te kanikina
nako imi; Ane kam na nora te merimeri ae niraki n te kunnikai ae te ninira, ae wene ni nen te man n amarake.” A karina
ni kaoti anera aika mwaiti riki ma n anene ni kangai: “E na neboaki te Atua ike moan te rietaata, ao e na mena te rau i aon
te aba irouia aomata ake E kukurei irouia te Atua.”—Te Nu Tetemanti N te Taetae ni Kiribati ae Ngkai (NTK).
Ngke a a nako anera, ao a taku taani kawakin-tiibu i mare-
naia: “Ti na nako Betereem ngkai n nora te baere roko, are E
kaotia te Atua nako ira.” A kawaetataia n nako ao a kunea Iesu
n te tabo are e tuangia te anera bwa a na noria iai. Ngke a a karakina te baere e tuangia te anera, a bane ni mimi ake a ongora.
E iaiangoi baike e ongo Maria ao e taui i nanona.
A bati aomata ngkai aika a kakoauaa bwa e bungiaki Iesu n
Ritembwa 25. Ma Ritembwa bon te namwakaina ni kakarau ao
ni kamwaitoro i Betereem. A aki kona ni mena i ao ni kabwakanakotai taani kawakin-tiibu n taai akanne. E aki naba kona
n tuangia aomata te Kaitara i Rom, bwa a na mwananga ribuakon te mwaitorotoro ibukin te koreara, ngkai aroaroia aomata aikai te kani karitei nakoina. E teretere ngkanne bwa e bungiaki Iesu tao n Tebetembwa ke Okitobwa.
Ruka 2:1-20; Mika 5:2.
ˇ E aera ngke a mwananga Ioteba ao Maria nako Betereem?
ˇ Tera te bwai ae kamimi ae riki n te tairiki are e bungiaki iai Iesu?
ˇ Ti kanga n ataia bwa e aki bungiaki Iesu n Ritembwa 25?
6
Te Tei Are Beritanaki
AKI okira Natareta Ioteba ao Maria ma a tiku i Betereem. N ana kawanibong Iesu, ao a a korotobibia,
ni kaineti ma Ana Tua te Atua rinanoni Mote. Bon
te katei bwa e na katokaaki aran te merimeri ae te mwaane
n ana kawanibong. Mangaia are a aranna bwa Iesu, n aron
are a tuangaki ngkoa iroun te anera are Kaberiera.
Imwin teuana tabun te namwakaina, e a koro 40 ana bong
Iesu. A na uotia nakea ngkai ana karo? Nakon te tembora i
Ierutarem, ae tii tabeua te maire raroana ma te tabo are a
mena iai. N Ana Tua te Atua rinanoni Mote, e riai te tina n
anga te karea n te tembora, 40 te bong imwin bungian natina te mwaane.
Anne ae e karaoia Maria. E uoti uoman te mannikiba aika
uarereke bwa ana karea. E kaotaki n aei bwa e aki tau aia
kataumwane Ioteba ao Maria ni maiuia. E kaotaki n te Tua
rinanoni Mote bwa te karea iai, bon te tiibutetei ae teuana ana ririki ni maiu, ae kakawaki riki nakoia mannikiba.
Ma ngkana e aki koro boona iroun te tina, e na anga uoman
te taobe ae te turukon ke uoman te bitian.
E mwanokaaki Iesu iroun te unimwaane n te tembora ae
arana Timeon. E kaotia te Atua nakoina bwa e na aki mate
ni karokoa noran ana Kristo Iehova are beritanaki, ke te
Mesia. N rokon Timeon n te tembora n te bong aei, e a kairaki iroun te taamnei ae raoiroi bwa e na nakon te tei are a
uouotia Ioteba ao Maria.
Ngke e mwanokaa Iesu Timeon, e a kaitaua te Atua ni kangai: “Te Atua, Ko kanakoa am toro ma te rau ngkai, n ai
aron am taeka; ba a a tia matau n nora am kamaiu, ae Ko
katauraoia i mataia aomata ni kabaneia; ae te oota ni kaotaia Tientaire, ao neboakiia am aomata ake Iteraera.”
A mimi Ioteba ma Maria ngke a ongo aei. Imwina e kakabwaiaia Timeon ao e taku nakoni Maria bwa natina aei e
kamenaki bwa “kabwakaia aomata aika bati i buakoia Ite-
A
raera, ao kautaia,” ao nanokawakina irouna ai aron ewarana
n te kabaang.
E mena naba ikekei te unaine ae te burabeti ae 84 ana ririki, ae Nei Ana. E a boni mememena naba n te tembora neiei. N te tai anne ao e roko naba ao e karabwarabwa nakon
te Atua, ma n taekina Iesu nakoia ake a ongora ni kabane.
Ai kukureira Ioteba ao Maria ni baika a riki n te tembora! Ni koauana, a bane n riki bwa kakoauaan ae te tei aei
Ruka 2:21-38; Nakoaia
bon Teuare beritanaki iroun te Atua.
Ibonga 12:1-8.
ˇ N ningai ae e riai ni katokaaki iai aran te nati te mwaane n te katei n
I-Iteraera?
ˇ Tera ae e na karaoia te tina ae te I-Iteraera ni koron 40 ana bong natina te
mwaane, ao tera aron ana kataumwane Maria ni maiuna ae oti iai?
ˇ Antai ake a ota raoi bwa antai Iesu n te tai aei, ao a kanga ni kaotia?
7
I
Iesu ao Taan Rabakau
i Aon Taian Itoi
AI mwaane tabeman ake a mwananga mai Mainiku.
Naakai bon taan rabakau ake a taku bwa a kona ni karaoa te kaiwa man noran kawain itoi i karawa. N abaia
i Mainiku ao a nora te itoi ae boou, ao a ririmwina n te raroa ae bubua ma bubua te kiromita nako Ierutarem.
Ngke a a roko i Ierutarem ao a taku: “E nga te ataei ae e
bungiaki ba aia uea I Iutaia? Ti nora itoina are e oti i mainiku, ao ti a nakomai ba ti na bobaraki i matana.”
Ngke e ongo aei te Uea ae Erote i Ierutarem, ao e rangi
n un. Mangaia are e weteia mataniwi n ibonga ao e titirakinia bwa e na bungiaki iia te Kristo. A kabotoa aia kaeka
man te Baibara ni kangai: “I Betereem.” Ibukin anne ao e
tua Erote kairakia taan rabakau nakoina ao e taku: “Nako,
kakaea taekan te ataei, ao ngkana e reke iroumi ao kam na
kaongoai ba N na nako naba ngai ni bobaraki i matana.”
Ma e boni kani kakaaea te tei Erote bwa e na tiringnga!
Imwin nakoia ao e a riki te bwai ae kamimi ni kaineti ma
te itoi are a noria n ririmoaia. E teretere bwa e rangi n okoro te itoi aei bwa e katauraoaki bwa e na kaira kawaia. A
teimatoa n irira te itoi aei ni karokoa teina i etan te auti are
a maeka iai Ioteba ma Maria.
Ngke a a rin i nanon te auti, ao a a nora Maria ma natina ae uarereke ae Iesu, ao a bane ni bobaraki nakon Iesu.
A butii aia bwaintangira man aia baeki aika koora, ribano
ao mura. Imwina ngke a nang okira Erote n tuangnga mwin
te tei, a tuangaki iroun te Atua n te mii bwa a na aki. Mangaia are a okira abaia n te kawai riki teuana.
Antai n am iango ae e katauraoa te itoi are e buti i karawa ni kairiia taan rabakau i aon taian itoi? Uringnga are e
aki tii kairiia te itoi aei nakon Iesu i Betereem, ma a kairaki
moa nako Ierutarem ike a a boo iai ma te Uea ae Erote, are
e kan tiringa Iesu. E na karaoa anne Erote ngke arona bwa
a aki tuangaki taan rabakau iroun te Atua, bwa a na aki tuangnga mwin Iesu. Bon Tatan te Riaboro ae ana kairiribai te
Atua ae tangira maten Iesu, ao e kabongana te itoi bwa e
na kataia ni kakororaoa ana kaantaninga. Mataio 2:1-12, BK;
Mika 5:2.
ˇ Tera ae kaotia bwa e okoro te itoi are a noria taan rabakau i aon taian itoi?
ˇ E mena iia Iesu ngke a kunea taan rabakau i aon taian itoi?
ˇ E aera ngkai ti ataia bwa Tatan ae katauraoa te itoi ibukini kairaia taan
rabakau i aon taian itoi?
8
Kitanan te Uea
ae Buakaka
E
KAUTA Maria
Ioteba n tuangnga te rongorongo ae
kataweaki. E a bon tibwa tia
ni kaoti ana anera Iehova nakoina ao e kangai: “Uuti, ao kaira
te merimeri ma tinana ni biri
nako Aikubita, ao mena iai ni
karokoa N na tuangko: ba ane e na ukoukora te merimeri
Erote ba e na kamatea.”
A kawaekoaia ni birinako naaka teniman aikai. Ao e aitara
raoi bwa e a tibwa ataia Erote are a mwamwanaia taan rabakau i aon taian itoi, bwa a a tia ni kitana te aba. Uringnga are
a riai n okiria ni kaongoa ngkana a kunea Iesu. E rangi n un
Erote ao ibukin kan tiringan Iesu irouna, e a kanakoa ana taeka bwa a na tiringaki ataeinimwaane aika kakauoua aia ririki
ke i aana, ni kabane i Betereem ao ni kaawa nako ake i rarikina. E katautaua mwaitin te ririki ni maiu aei, ni kaineti ma
te rongorongo are e karekea ngkoa mairouia taan rabakau i
aon taian itoi ake mai Mainiku.
Tiringaia ataei aika mwaane aikai bon te bwai ae rangi
ni kakunnainga norana! A ninia te auti teuana ma teuana
ana tautia Erote n rin iai. Ao ngkana a kunea te ataei
ae te mwaane, ao a
a boni buritia naba
mairoun tinana. Ti
aki ataia bwa iraman
ataei aika kamateaki,
ma korakoran tanginiweneia tiina, e a kakororaoaki iai ana taetae
ni burabeti Ieremia n te
Baibara, are ana burabeti te
Atua.
N te tai anne ao a a
roko raoi Ioteba ma ana
utu i Aikubita, ao a a
tiku ni maeka ikekei.
Ma n te tairiki teuana
e a manga kaoti ana
anera Iehova nakon
Ioteba n te mii, ni kangai: “Uuti, ao kaira te merimeri ma tinana, ao nako abaia Iteraera: ba a mate ake a ukoukora te merimeri ba a na kamatea.” Mangaia are a okira abaia te utu aei, ni kakoroan bukin
te taetae ni burabeti naba teuana are wetean Natin te Atua
mai Aikubita.
E kani maeka Ioteba i Iutaia n aia kaawa are Betereem are
a maeka ngkoa iai imwain birinakoia nako Aikubita. Ma e
ongo bwa e uea iai Arekerau ae te mwaane ae buakaka ae natin Erote, ao ni miina naba teuana e kauringaki taekan te karuanikai iroun Iehova. Mangaia are a nako meang Ioteba ma
ana utu, ni maeka n te kaawa ae Natareta i Kariraia. E a ikawairake Iesu n te tabo aei, ae raroa ma kautun te Aro n IuMataio 2:13-23; Ieremia 31:15; Otea 11:1.
taia.
ˇ Tera te bwai ae kakunnainga ae karaoia te Uea ae Erote, ngke e a ataia bwa a
aikoa okiria taan rabakau i aon taian itoi, ma e kanga ni kamanoaki Iesu?
ˇ E aera ngke e a aki tiku Ioteba i Betereem n okia mai Aikubita?
ˇ Baikara taetae ni burabeti ake a kakoroaki bukia n te tai aei?
9
E
Maiun Iesu n Ana Utu
Ngke E Uarereke
IKAWAIRAKE Iesu i Natareta, ae te kaawa ae tuakarako ma ni mangori. E mena n te tabo ae tabukibuki n aononi Kariraia, n aki raroa ma te mwarua ae
tamaroa ae Ietireera.
Ngke tao ai uoua ana ririki Iesu, e uotaki nako Natareta
mai Aikubita iroun Ioteba ma Maria, ao bon tii ngaia natin
Maria n te tai anne. Ma a waekoa n riki natiia Maria ao Ioteba aika Iakobo, Ioteba, Timon ao Iuta, ao aine naba. Mwaitiia tarin Iesu ma manena aika uarereke e aki kee i aan onoman.
Iai naba ana koraki Iesu. Ti ataa ai tarina ae Ioane ae maeka i Iutaia ae rangi n raroa ma aia tabo. Ma iai aika maeka n
uakaan i Kariraia bwa Tarome ae tarin Maria. Buun Tarome
bon Tebetaio, mangaia are natiia mwaane aika Iakobo ao Ioane, bon ai tarin Iesu. Ti aki ataia bwa e tatakaakaro Iesu ma
ataei aika mwaane aikai ke e aki, ma rimwi riki ngke a a ikawai ao a a rangi n itangitangiri.
E mwakuri korakora Ioteba ibukin boutokan ana utu ae
ririkirake aei. Bon te kabenta ngaia. E kaikawaa Iesu Ioteba
bwa kaanga oin natina, ngaia are e aranaki Iesu bwa ‘natin
te kabenta.’ E reireina Iesu Ioteba bwa e na riki bwa te kabenta, ao e rabakau iai. Anne bukina ae a kangai aomata ibukin Iesu, ‘Te kabenta teuanne.’
A maiuakina taromaurian Iehova ae te Atua kaain ana utu
Ioteba. A ongeaba Ioteba ao Maria n ana Tua te Atua, n te
aro are a rereireinia natiia ni karirikirakei aia onimaki,
‘ngkana a tekateka n aia auti, n nakonakoia n te kawai, ni weneia, ao n teirakeia.’ Iai te tinakoka i Natareta, ao e bae ni
kaakairiia ana utu Ioteba n nako n taromauri iai. Ma a bae
ni kimwareirei riki ni mwamwanangaia nakon te tembora i
Ierutarem. Mataio 13:55, 56; 27:56; Mareko 15:40; 6:3; Te Tua-Kaua 6:6-9.
ˇ E aki kee i aan iraman, mwaitiia tarin Iesu ao
mwanena aika uarereke, ao antai araia tabeman?
ˇ Antai ai-tarin Iesu aika a rangi ni kinaaki?
ˇ Tera te mwakuri are e kataneiaki iai Iesu,
ao bukin tera?
ˇ Tera te reirei ae kakawaki ae e
katauraoia Ioteba ibukia ana utu?
10
E
Te Mwananga Nako Ierutarem
A ROKO te tai are a katoa ririki iai ni mwananga
Ioteba ma ana utu, n ikotaki ma raoraoia ao aia koraki, n nako Ierutarem ni kaea te Toa ae te Riao. Ni
mwanangaia ae raroana tao 100 te kiromita aei, e bati te
ingaingannano iai n aroaroia mai mwaina. Ai bon 12 ngkai
ana ririki Iesu, ao e rangi n ingainga nakon te toa ae okoro
aei.
Tiaki tii tebongina botakin te Toa ae te Riao iroun Iesu
ma ana utu. A a manga tiku riki itibong n ira te Toa ae te
Berena are aki Karikaki, bwa irouia bon reitan naba botakin te Toa ae te Riao. Ibukin anne, maanin mwanangaia ao
tikuia Ierutarem, tao uoua te wiki. Ma n te ririki aei, a a
maan riki ni kaineti ma te bae karaoia Iesu.
E moan ataaki te kangaanga i aoni kawaia n oki mai Ierutarem. A kariaa Ioteba ao Maria bwa e mena Iesu i buakoia aia koraki ke raoraoia n okia arei. Ma e bon aki noraki ngke e a motirawa te aba ibukin te tairiki, ao a a nako ni
kakaaea i buakoia aia koraki ake raoia ni mwananga ma
akea naba. Mangaia are a a manga oki Ioteba ao Maria nako
Ierutarem ni kakaaea.
A kabanea tebongina ni kakaae, ma e aki reke. E aki naba
reke n aia kauabong. N raabanen aia katenibong ni kakaae,
ao a a nako n te tembora. A a nora iai Iesu n tekateka n runa
teuana i buakoia taan reirei aika I-Iutaia, ao e ongora irouia ma n titirakinia naba.
E titiraki Maria ni kangai: “Natiu, e aera ngkai ko karaoa
anne nakoira? Ti tabe ni kakaeko ma te nanokawaki, ngai
ma tamam.”
E mimi Iesu ngkai a aki ataa te tabo ae a na kunea iai. E
titiraki ni kangai: “E aera ngke kam kakaeai? Kam aki ataai
ba I riai ni mena n ana auti Tamau?”
E mimi Iesu bwa e aera ngkai a aki ataa aei ana karo. E
okirikaki ma ana karo ao e teimatoa n aantaeka irouia. E ri-
rikirake ni wanawana ao ni marurung ao n akoaki iroun te
Atua ao aomata. E katea te banna ni katoto Iesu ae raoiroi
man uarerekena ni karokoa ikawaina, n arona n aki tii moanibwai baika reitaki ma te onimaki, ma e kaotiota naba te
Ruka 2:40-52, BK; 22:7.
karinerine nakoia ana karo.
ˇ Tera mwanangaia Iesu ma ana utu ae katoa ririki, ao maanra?
ˇ Tera ae riki ni mwanangaia ngke ai 12 ana ririki Iesu?
ˇ Tera te katoto ae karaoia Iesu ibukia rooro n rikirake ni boong aikai?
11
E
E Katauraoa te Kawai Ioane
A BWAKANAKO tebwi ma itua te ririki imwin titirakinaia taan reirei iroun Iesu n te tembora ngke 12
ana ririki. Ngkai moan iteran te ririki 29 C.E., ao e taraa n ae a a bane aomata n tataekina ai tarin Iesu ae Ioane,
are e a tabe n uarongorongo n aaba nako ake a otabwaninia
te Karaanga ae Ioretan.
Ioane bon te aomata ae kamimi n taraakina ao n ana taetae ni kawai. E kunnikaia ni buraen te kamero, ao e kabaea
nukana n roona ae te kau. Kanana bon te taake ae te rokati
ao aia karewe manibeeru. Aio ana rongorongo: “Rairi nanomi; ba e a kan roko uean te Atua.”
A kaungaki ake a ongora iroun teuaei. A bati aika a ataa
kainnanoan te raraoma, ni bitii maiuia ao ni kitani anuaia
aika bubuaka. Mangaia are a bwabetitoaki iroun Ioane aomata aika bati man aaba nako ake i rarikin te Ioretan, ao mai
Ierutarem naba. E bwabetitoiia Ioane ni kateboia nako n te
ran n te Ioretan. Bukin tera?
Boni kanikinaean ke kaotan rairan nanoia n aia bure n Ana
Berita n Tua te Atua. Mangaia are ngke a roko Baritaio ao
Tarukaio n te Ioretan, ao e kabuakakaia Ioane ni kangai:
“Ngkami aika bunia baiba . . . kam na kariki uaa aika bo raoi
ma rairan nanomi: ao tai taku i nanomi ni kangai, Aberaam
tamara: ba I taku nako imi, ba E kona te Atua ni karikiia natin Aberaam man atibu aikai. Ao e boni wene ngkai te angaraa i rarikini wakani kaai: ao te kai ae aki kariki uaa aika raraoi, ao e koreaki, ao e teweaki nako n te ai.”
A kanakoia ibonga ao tibun Rewi I-Iutaia bwa a na kawara
Ioane, ibukin mwaitiia ake a anaaki nanoia n ana reirei, ao a
titirakinna ni kangai: “Antai ngkoe?”
E kangai Ioane: “Tiaki te Kristo ngai.”
A taku: “Ao ai antai ngkoe? Eria ngkoe?”
E taku: “Tiaki.”
“Te burabeti arei ngkoe?”
“Tiaki.”
Mangaia are a kairoroa ni kangai: “Ai antai
ngkoe? ba ti na tuangia
ake a kanakomaira. Tera
taekinam i roum”?
E kabwarabwara ni kangai Ioane: “Bwanan temanna ngai ae I taetae n
te rereua, ni kangai, Kam
na kaeta kawain Iehova, n
ai aron ana taeka Itaia are
te burabeti.”
A kan atatai ni kangai:
“Ao ko aera ngkai ko bababetito, ngkai tiaki te
Kristo ngkoe, ao tiaki Eria
ngkoe, ao tiaki te burabeti
arei ngkoe?”
E kaeka ni kangai: “I bababetito n te ran: ma E tei
temanna i buakomi, ae kam aki ataia, are roko i mwiu.”
E katauraoa te kawai Ioane ni kairiia aomata bwa a na
butimwaea te Mesia, are e na riki bwa te Uea. E taekinna
Ioane ni kangai: “E korakora riki nako iu Teuare ri mwiu,
ae I aki riai ba N na uouoti ana kau.” Ni koauana, e taku
Ioane: “Teuare roko i mwiu E a riki ba moau, ba boni moau
ma ngkoa.”
Mangaia are ana rongorongo Ioane ae “e a kan roko uean
te Atua,” e katereterea nakoia aomata bwa e nang moana
ana uarongorongo te Uea ae Iesu Kristo, are e mwiokoaki
Ioane 1:6-8, 15-28; Mataio 3:1-12; Ruka 3:1-18;
iroun Iehova.
Mwakuri 19:4.
ˇ Aekakira Ioane?
ˇ E aera ngkai e bwabetitoia aomata Ioane?
ˇ E aera ngkai e taekinna Ioane bwa e a kan roko te Tautaeka n Uea?
12
E
Bwabetitoan Iesu
A KORO 30 ana ririki Iesu ngke tao ai onoua ana namwakaina Ioane n uarongorongo, ao e a kawara Ioane n te Ioretan. Ibukin tera? E na bon tii kawaria? Tao
e kan ataa aroni waakin ana mwakuri Ioane? E aki, ma e tuanga Ioane bwa e na bwabetitoia.
E tukia Ioane ao e taku: “E riai ba N na babetitoaki i
Roum, ao Ko nako iu?” E ataia Ioane bwa ai tarina ae Iesu
bon Natin te Atua ae rianako. Maroaka are e ewewe ngkoa
Ioane i nanoni biroton tinana ngke e kawaria Maria ni bikoukouan Iesu! E bae ni karakina anne tinana are Eritabeta nakoina, n ikotaki naba ma ana rongorongo te anera ibukin bungian Iesu, ao kaotiia anera nakoia taani kawakintiibu n te
tairiki arei.
Mangaia are tiaki te ianena Iesu iroun Ioane. E ataia Ioane
bwa e aki kaineti ana bwabetito nakon Iesu bwa akea ana
bure, ma tii nakoia aomata ake a raraoma man aia bure. Ma
e ngae ngke e tutuki Ioane, e kairoroia Iesu ni kangai: “Kariaia ngkai: ba e riai ba ti na karaoa te raoiroi ni kabanea n te
aro aei.”
E aera ngkai e riai bwabetitoan Iesu? Bwa bwabetitoana
bon te kanikina, tiaki ibukin te raraoma man te bure, ma kaotana bwa e nang tauraoi ni karaoa nanon Tamana. E a tia n
riki Iesu bwa te kabenta, ma ngkai e nang moana karaoan te
mwakuri ni minita, ae ngaia bukin kanakoana nakon te aonnaba iroun Iehova ae te Atua. N am iango e kariaa rikin te
bwai ae kamimi Ioane ngke e bwabetitoa Iesu?
E kangai Ioane rimwi riki: “Teuare kanakomaiai ba N na
bababetito n te ran E kangai nako iu, Ane ko noria ba E ruonna te Tamnei ni mena i aona, ao bon Teuare bababetito n
te Tamnei are Raoiroi.” Mangaia are e kariaa taamnein te
Atua Ioane bwa e na mena i aon teuare e bwabetitoia. Tao e
aki bati ni mimi ngke e a aerake Iesu man te ran ao e nora
“Tamnein te Atua ba E ruo n ai aron te taobe, ao E roko i
aona.”
Ma a bati baika riki n tain bwabetitoan Iesu. “E kaukaki
karawa” nakoina. Tera nanon aei? E teretere bwa ni bwabetitoana, e a oki ana ururing ni kaineti ma maiuna ngkoa i karawa. Mangaia are e a uringa arona Iesu ngke te taamnei
ngaia ae natin Iehova ae te Atua, n ikotaki naba ma bwaai ni
kabane ake e tuangnga ngkoa te Atua i karawa.
Ni bwabetitoana naba ao e roko te bwanaa mai karawa ae
kangai: “Natiu ae tangiraki Teuaei, ae I kakatonga i Rouna.”
Antai bwanana anne? Bwanan Iesu? Tiaki! Ma bon te Atua.
E teretere ngkanne bwa Iesu bon Natin te Atua, tiaki te Atua
ngaia, n aron ae a taku tabeman.
Ma Iesu bon natin te Atua ae te aomata, n aron naba te
moan aomata are Atam. E korea ae kangai te tia rimwin Iesu
ae Ruka imwin kabwarabwaran bwabetitoan Iesu: “Ana ririki
Iesu, ngke E moa n reirei, tao teningaun, ao Ngaia E ongeaki
ba natin Ioteba, are natin Eri, . . . are natin Tawita, . . . are natin Aberaam, . . . are natin Noa, . . . are natin Atam, are natin te Atua.”
Atam bon “natin te Atua” ae te aomata, ao ai tii te arona
naba ma Iesu. Iesu bon teuare te kabanea ni kakannato mai
buakoia aomata, ao e a teretere riki koauana ngkana ti rinanoni maiuna. Ma ni bwabetitoana, e a reke reitakina ae boou
ma te Atua ngke e a riki naba bwa
Natin te Atua ae kabiraki n te
taamnei ae raoiroi. Ai aron ae e a
manga weteaki ngkai nako karawa
are boni nnena ngkoa, n arona ni
moana te mwakuri are e nang kairia nakoni kabureani maiuna n aomata n aki toki, n ana angakarea
ibukini buokan te botannaomata
ae e a tia ni kabuakakaki nakon te
mate.
Mataio 3:13-17; Ruka 3:21-38; 1:
34-36, 44; 2:10-14; Ioane 1:32-34; Ebera 10:5-9.
ˇ E aera ngkai tiaki te ianena Iesu iroun
Ioane?
ˇ E aera e bwabetitoaki Iesu ngkai akea ana
bure?
ˇ Ni kaineti ma te bwai ae ataia Ioane
ibukin Iesu, e aera e aki mimi ngke e ruona
Iesu taamnein te Atua?
13
E
Te Reirei
Man Karirian Iesu
KAIRAKI Iesu iroun taamnein te Atua nakon rereuan Iutaia imwin raoi bwabetitoana. E bati te bwai ae
riai n iangoia bwa ngke e bwabetito, “e kaukaki karawa nako Ina,” ngaia are e a kona n atai bwaini karawa. Ni
koauana, e na kananoi ana iango i aoni baika mwaiti!
E kabanea 40 te ngaina Iesu ao 40 te bong n te rereua n aki
amwarake. Ngke e a rangi ni baki, ao e a kawaria te Riaboro
ni kariria ni kangai: “Ngkana tao Natin te Atua Ngkoe, ao
Ko na tua ba a na riki ni berena atibu aikai.” Ma e ataia Iesu
bwa e na bure ngkana e kabongana mwaakana ni karao kakai ibukin kabwaiana. Mangaia are e rawa nakon kaririana.
Ma e aki bwara nanon te Riaboro. E a manga kariria riki
Iesu bwa e na kibanako man oon te tembora bwa a na kamaiua ana anera te Atua. Ma e aki iraraang Iesu ni karaoa
te bwai ae kamimi aei. E mwanewea te Baibara Iesu ni kaotia bwa e bure kataakin te Atua n te aro aei.
E karaoa te kakai te Riaboro ni kaotii tautaekan nako te
aonnaba nakon Iesu n ana katenua ni kariri, ao e taku: “I
anganiko baikai ni kabane ngkana Ko katorobubua ni bobaraki n taromauriai.” Ma e a manga rawa naba Iesu ni kariaia kaririana nakon karaoan ae buakaka, ao e baireia bwa e
na teimatoa ni kakaonimaki nakon te Atua.
Ti kona n reireiaki man karirian Iesu aikai. N te katoto, e
oti man te kariri bwa te Riaboro tiaki te buakaka, n aron ae
a taku tabeman, ma bon te aomata ae aki kona n noraki. E
oti naba ni karirian Iesu bwa tautaeka ni kabane n te aonnaba bon ana bwai te Riaboro. E na kanga n riki bwa te kariri
ni koaua nakon Kristo, ngkana bon tiaki ana bwai te Riaboro?
Iangoia: E taku te Riaboro bwa e na angan Iesu kaniwangana ngkana e bobaraki n taromauria, n anganna tautaeka
ni kabane n te aonnaba. E kona naba ni karirira te Riaboro n
aron anne, tao ni kamenai imwaira aanga ake a na kona n
reke iroura iai kaubwain te maiu
aei, te mwaaka, ke te kakannato. Ma ai wanawanara ngaira
ngkana ti toua mwin ana katoto Iesu n teimatoa ni kakaonimaki nakon te Atua,
n aki ongeia bwa tera te
kariri!
Mataio 3:16; 4:1-11;
Mareko 1:12, 13; Ruka 4:1-13.
ˇ Baikara baike e kananoi ana
iango Iesu iai, i nanon 40 te bong n
te rereua?
ˇ E kanga te Riaboro ni kataia ni
kariria Iesu?
ˇ Tera reireiara man karirian Iesu?
14
I
Taani Moan Rimwin Kristo
MWIN 40 te bong n te rereua, ao e a okira Ioane Iesu are
e bwabetitoia. Ngke e a uakaan, ao e a taekinna Ioane
nakoia ake a mena ikekei ni kangai: “Nora ana Tiibutetei te Atua, ae uoti nako aia bure kain aonaba! Boni Ngaia
are I taekinna ni kangai, E roko i mwiu te aomata ae riki ni
moau; ba boni moau Ngaia ma ngkoa.” E ngae ngke e ikawai
riki Ioane nakon ai tarina ae Iesu, ma e ataia bwa e a kamani maiu Iesu i karawa n te rabwata n taamnei.
Ma tabeua te wiki imwaina ngke e roko Iesu bwa e na bwabetitoaki iroun Ioane, ao e aki koaua raoi Ioane n are e na
riki Iesu bwa te Mesia. E taku: “Ao I aki kina; ma I roko ni
bababetito n te ran, ba E na kaotaki iai Teuarei nakoia Iteraera.”
E reita nako karakinan te bwai ae riki Ioane ngke e bwabetitoa Iesu nakoia taan ongora ni kangai: “I nora te Tamnei ba
E ruo mai karawa n ai aron te taobe; ao E mena i aona. Ao I
aki kina: ma Teuare kanakomaiai ba N na bababetito n te ran
E kangai nako iu, Ane ko noria ba E ruonna te Tamnei ni
mena i aona, ao bon Teuare bababetito n te Tamnei are Raoiroi. Ao I a tia n noria, ao I a tia ni kaotia ba Natin te Atua
Teuarei.”
N te bong are imwina, e teitei Ioane ma ana reirei aika uoman. Ngke e a manga roko Iesu ao e taku Ioane: “Nora ana
Tiibutetei te Atua!” Ibukin aei a a ira Iesu taan rimwin Ioane te tia Bwabetito aika uoman aikai. Temanna Anterea ao
are temanna Ioane naba arana, ae korei rongorongo aikai. E
iangoaki bwa Ioane aei ai tarin naba Iesu bwa natin Tarome
are tao tarin Maria.
E titirakinia Anterea ao Ioane Iesu, ngke e rairaki n noriia
bwa a rimwina ni kangai: “Tera ae kam ukoukoria?”
“Rabi,” A titirakinna ni kangai “Ko maeka ia?”
E taku Iesu: “Mai, noria.”
A a bon tiku naba Anterea ao Ioane i rarikin Iesu, tao man
te aoa aua n te bwakantaai ni kabanea te bong anne. Imwina,
e a ingainga Anterea ngaia are e a nako ni kakaaea tarina are
Betero. E taku nakoina: “E a reke i roura te Mesia,” ao e kaira
Betero nakon Iesu. Tao n te tai anne e kunea naba tarina Ioane are Iakobo, ao e kairia nakon Iesu; ma aron Ioane n aki
karina te rongorongo aei n ana Euangkerio e boraoi ma aroarona ae ataaki.
N te bong are imwina, e a kunea Biribo ae kaain Betetaita
Iesu, ae titeboo ana kaawa ma Anterea ao Betero. E kaoa ni
kangai: “Ko na irai.”
E a manga kunea Natanaera Biribo, ae arana teuana Baretoromaio ao e taku: “E a reke i roura Teuare e korea taekana
Mote n te Tua, ma burabeti nako, are Iesu are te I-Natareta,
are natin Ioteba.” E nanououa Natanaera ao e taku: “E kona
n riki te bwai ae raoiroi mai Natareta?”
E kaumakia Biribo ni kangai: “Mai, noria.” Ngke a a kawara Iesu, ao e taekina Natanaera Iesu ni kangai: “Noria, bon
te Iteraera ni koaua, ae akea te uarao i rouna!”
E titiraki Natanaera ni kangai: “Ko moa n atai n te tabo
ra?”
E taku Iesu: “I noriko ngke e tuai ni weteiko Biribo, ngke
ko mena i aan te biku.”
E mimi Natanaera ao e taku: “Rabi [nanona Te tia Reirei],
bon Natin te Atua Ngkoe; aia Uea Iteraera Ngkoe.”
E taku Iesu: “Ko ira nanou ngkai I kangai nako im, I noriko i aan te biku? ane ko na nori baika ababaki riki nakoni
baikai.” Imwina e berita ni kangai: “E boni koaua ae I a
tuangngkami ba ane kam na nora karawa ba e na kaukaki,
ma ana anera te Atua ba a na rierake, ma n ruona Natin te
Aomata.”
Imwin aei, e waekoa ni kitana aonon Ioretan Iesu ma taan
rimwina aika boou, ao a nako Kariraia.
Ioane 1:29-51.
ˇ Antai taani moan rimwin Iesu?
ˇ A kanga Betero ao tao Iakobo, ni kairaki nakon Iesu?
ˇ Tera ae kaira Natanaera bwa e na kakoauaa ae Iesu bon Natin te Atua?
15
Ana Moani Kakai Iesu
I TIBWA tebongina ke uabong imwin rikia Anterea,
Betero, Ioane, Biribo, Natanaera ao tao Iakobo bwa
taani moan rimwin Iesu. I aoni kawaia ngkai n okira
Kariraia are abaia. A na nako Kana are ana kaawa Natanaera
ae mena n taabo aika tabukibuki n aki raroa ma Natareta,
are e ikawairake iai Iesu. A kaoaki nakon te botaki ni mare
i Kana.
E roko naba tinan Iesu n te mare. E buoka naba tararuaan
kainnanoia iruwa aika bati Maria bwa boni ngaia raoraoia
kaain te utu ake a mare. Mangaia are e waekoa n ataa te bwai
ae tare, ao e tuanga Iesu ni kangai: “Akea aia wain.”
Ma ngke e tuanga Iesu Maria bwa e na karaoa te bwai teuana ibukin taren te wain, ao e rawa Iesu n te moantai. E
taku: “Tera ae ko tangiria i Rou?” Kioina ngkai ngaia te Uea
ae mwiokoaki iroun te Atua, e aki riai ni kairaki n ana mwakuri irouia ana utu ke raoraona. Mangaia are e katuka taekan aei Maria iroun natina, ma e tii kangai nakoia taani katio: “Ane E tuangngkami Teuanne, ao kam na karaoia.”
Iai oneai kaatibu n ran aika totoa aika kaka 40 te rita
A
kanoaia. E taku Iesu nakoia
taani katio: “Kaoni nen raan
akanne n te ran.” Imwin kaonakia irouia taan ibuobuoki ao e taku Iesu:
“Itia ngkai, ao uotia
nakoni mataniwin te
botaki n amarake.”
E anaaki nanon
mataniwin te botaki ni kangkangin te
wain, bwa e aki ataia
ae reke n te kakai. E
wetea te tia mare te
mwaane ao e taku:
“A bane ni kaotiota
moa te wain ae raoiroi aomata; ao ngke
a bati n nimma, ao
a kaota iai te wain
ae buakaka riki: ao
ngkoe ko kawakina
te wain ae raoiroi ni
karokoa ngkai.”
Aio ana moani kakai Iesu, ao e ka-
korakoraki aia onimaki tan
rimwina n norana. Imwina a
a mwananga Iesu
ma tinana ae Maria
ao tarina nako mairoun tinana ao taan
rimwina, nako Kaberenaum are uakaan ma Namani
Kariraia.
Ioane 2:
1-12.
ˇ E boo n ningai te mare
i Kana i nanon ana tai ni
mwakuri ni minita Iesu?
ˇ E aera Iesu ngke e rawa
nakon ana iango tinana?
ˇ Tera te kakai are e karaoia Iesu, ao tera rotakia
iai aomata?
16
T
E Ingainga n
Taromauria Iehova
ARIN Iesu mairoun tinana ae Maria bon Iakobo, Ioteba, Timon ao Iuta. Imwain mwanangaia naakai ma Iesu
ao taan rimwina nako Kaberenaum, ae te kaawa ae uakaan ma Namani Kariraia, ao tao a tiku moa n aia auti i Natareta ni baarongai aia bwai ake a kainnanoi kaain aia utu ni mwanangaia.
Ma e aera ngkai e nako Kaberenaum Iesu, ao e a aki naba
reita nako ana mwakuri ni minita i Kana, i Natareta, ke n taa-
bo riki tabeua ake a tabukibuki i Kariraia? Bukina teuana, bwa
e ataaki riki Kaberenaum, ao e bubura riki nakoni kaawa tabeua. Irarikina, angiia taan rimwin Iesu ake a boou a maeka iai
ke n uakaan, ngaia are a aki riai ni mwananga nakon te tabo teuana bwa a na kataneiaki iai iroun Iesu.
E karaoi mwakuri aika kamimi Iesu n tikuna i Kaberenaum,
n aron are e taekinna tabeua te namwakaina imwin anne. Ma
a a manga tauraoi naba ni mwananga Iesu ma raona. A na nako
Ierutarem ni kaea te Toa ae te Riao n te ririki 30 C.E. Ni menaia ikekei, ao a nora aron Iesu ae tao a tuai n nonoria mai
mwaina.
A riai I-Iteraera n anga aia karea ae te man, ni kaineti ma Ana
Tua te Atua. Ibukin buokaia n anne, a kaboonakoi maan ao mannikiba aika kona ni kareanaki, taani bitineti ake i Ierutarem.
Ma a kaboonakoi bwaai i nanon te tembora, ao a babakanikawaia aomata ni kabobuakai.
E kaunaki Iesu iai ngaia are e a karaoa ana kai ni kataere ae
te roobu, ao e a kaotinakoia taani kaboonakoi maan. E kabwaroi aia mwane taan raimwane ao e karangai aia taibora. E taku
nakoia taani kaboonakoi taobe: “Uoti nako baikanne! Tai karika Uman Tamau ba te uma ni bobai!”
Ngke a nora aei taan rimwin Iesu, ao a uringa te taetae ni burabeti ibukin Natin te Atua ae kangai: “E urarake nanou ni ira
taangan Umam.” Ma a titiraki ni kangai I-Iutaia: “Tera te kakai
ae ko na karaoia, ae ti na ataia iai ba iai makam ni karaoa anne?”
E kaekaia ni kangai Iesu: “Urua te Temboro aei, ao N na manga kateia n tenibong.”
A taku I-Iutaia bwa e taekina te tembora ni koaua ngaia are
a titirakinna ni kangai: “Abui ma onoua te ririki ngkoa taini katean te Temboro aei, ao ngkoe, ko na manga kateia n tenibong?”
Ma e taekina te tembora ikai Iesu ae taekan rabwatana. Tenua
te ririki imwina, ao a a uringa ana taeka aei taan rimwina ngke
e a kautaki man te mate.
Ioane 2:12-22, BK; Mataio 13:55, Ruka 4:23.
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
E mwananga nakea Iesu imwin te mare i Kana?
E aera Iesu ngke e un, ao tera are e karaoia?
Tera are a uringnga taan rimwin Iesu n norakin ana mwakuri?
Tera are e taekinna Iesu ibukin “te Temboro aei,” ao tera ae e nanonna?
17
Reireinakin
Nikotemo
E
KARAOI baika kamimi Iesu ke kakai,
ngke e kaea te Toa
ae te Riao n 30 C.E. A
bati aomata ake a onimakinna iai. E anaaki nanon
Nikotemo ae kaain te Tanirim are aia tabo ni kaboowi ae rietata I-Iutaia,
ao e kan reirei. Mangaia
are e kawara Iesu n te tairiki ngke e a roo, bwa tao
e maaka are e na uruanaki
reitakina ma mataniwia
I-Iutaia ake tabemwaang
ngkana e noraki.
E taku: “Rabi, ti ataiko
ba te tia reirei ae Ko nako
mai mairoun te Atua: ba
e aki kona te aomata ni
karaoi kakai aika Ko karaoi, ngkana E aki mena te
Atua i rouna.” Ni kaekana
iroun Iesu, e tuanga Nikotemo bwa e riai ni “manga
bungiaki” te aomata bwa e
aonga n rin n Ana Tautaeka n Uea te Atua.
Ma e na kanga ni manga bungiaki te aomata?
E titiraki Nikotemo ni ka-
ngai: “E kona
ni manga rin i
nanoni biroton
tinana, ni bungiaki?”
Tiaki anne ae
nanonaki n te manga bungiaki. E
kabwarabwara
Iesu ni kangai:
“Ngkana e aki
bungiaki te aomata n te ran ma
te Tamnei, ao e aki
kona n rin n uean
te Atua.” Ngke e
bwabetitoaki Iesu
ao e ruonna te taamnei ae raoiroi, ao e a
manga bungiaki “n te ran
ma te Tamnei.” E raonaki n te bwanaa ae kangai mai karawa: “Natiu
ae . . . I kakatonga i Rouna.” E katanoataa iai te
Atua bwa natina aei e a
kabiraki n te taamnei ae
raoiroi ao e a kaantaningaa rinna n te Tautaeka
n Uea i karawa. Rimwi
riki ni Bentekota 33 C.E.,
e a manga reke naba irouia natin te Atua tabeman
te taamnei ae raoiroi, mangaia are a a manga bungiaki ao a a riki bwa natin te Atua aika kabiraki
n te taamnei.
Ma e kakawaki ana mwakuri Natin te Atua ae rianako aei
ngke e mena i aon te aba. E taku Iesu nakon Nikotemo: “Ai
aroni Mote ngke e katea te naeta n te rereua, ao ai arona naba
ba E riai ni kateaki Natin te Aomata, ba e aonga n reke iroun
ane onimakinna te maiu are aki toki.” Eng n aroia tibun Iteraera ake a tenaki irouia naeta aika boitin, a na taraa te naeta ae te burati bwa a aonga ni kamaiuaki, ngaia are a riai naba
aomata nako n onimakina Natin te Atua bwa a aonga ni kamaiuaki man kabureakia nakon te mate.
E kamataataa Iesu ana babaire ae tatangira Iehova ni kangai: “E tangiriia aomata te Atua n te aro are E anga Natina
ae te riki-temanna iai, ba e aonga n aki mate ane onimakinna,
ma e na reke i rouna te maiu are aki toki.” Mangaia are tii
onoua namwakaina imwin moanakin ana mwakuri ni minita
Iesu, ao e a katereterea naba bwa boni ngaia are e kanakoa Iehova ae te Atua bwa e na kamaiua te aba.
E reitia nako ni kangai nakon Nikotemo: “Ba E aki kanakomaia Natina te Atua nako aon te aba ba E na kabuakaka te
aba.” Nanon aei, e aki roko bwa e na kabuakaka te botanaomata ke ni kaburea nakon te kamaunanakoaki. Ma e taku Iesu
bwa e kanakomaiakaki “ba e na kamaiuaki te aba i Rouna.”
E maaku Nikotemo ao e karabaa ni kawara Iesu n te roo.
Mangaia are e kaineti raoi nakoina ana kabanea ni maroro
Iesu ae kangai: “Aio te bwai ae e kabuakakaki te aba iai, ba e
a roko te oota [are e kaotiotia Iesu ni maiuna ao n ana reirei]
i aon te aba, ao aomata a tangira riki te ro nakon te oota; ba
kioina ngkai a bubuaka aia makuri. Ba ane kakaraoa ae buakaka ao e ribaa te oota, ao e aki nako n te oota, ba a kawa ni
kaotaki ana makuri ba a bubuaka. Ma ane karaoa te koaua ao
e nako n te oota, ba a na kaotaki ana makuri ba a karaoaki i
Ioane 2:23–3:21; Mataio 3:16, 17; Mwakuri 2:1-4;
nanon te Atua.”
Warekaia Iteraera 21:9.
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
Tera
Tera
Tera
Tera
ae kaira Nikotemo bwa e na roko, ao e aera e roko n te tairiki?
ae nanonaki n te “manga bungiaki”?
ana kabotau Iesu ae kaineti ma ana mwakuri ibukini kamaiuara?
ae nanonaki n ae e aki roko Iesu bwa e na kabuakakaa te aba?
18
I
Kerikakin Ioane ao
Rikiraken Iesu
MWIN te Toa ae te Riao n 30 C.E., ao a a kitana Ierutarem Iesu ma taan rimwina. A aki okira abaia i Kariraia ma a nako n te aba ae Iutaia, ike a a kaakaraoa iai
te bwabetito. E a tia ni waakina te mwakuri aei Ioane te tia
Bwabetito i nanon teuana te ririki, ao bon iai naba taan rimwina irouna.
E aki karaoa te bwabetito Iesu ma a karaoia taan rimwina
i aan ana kairiri. Titeboo nanon aia bwabetito ma are e karaoia Ioane, ae kaotan aia rairannano I-Iutaia n aia bure n
riaon ana berita n Tua te Atua. Ma imwin utin Iesu man te
mate, e reireinia taan rimwina bwa e nang kaokoro nanon
aia bwabetito. Aia bwabetito Kristian ni boong aikai, e kaota ana katabu te aomata bwa e nang toro iroun Iehova ae
te Atua.
Ni moan iteran ana mwakuri ni minita Iesu aei, e reireinia ma ni bwabetitoia aomata aika raraoma ni koaua ngaia
ma Ioane, ma a mae nako ni mwakuri. Ma a bakantang taan
rimwin Ioane ao a ngurengure nakoina ibukin Iesu ni kangai: “Te Tia Reirei, . . . Akea ba e bababetito ngkai, ao a baneakinna te koraki!”
E aki bakantang Ioane ma e kukurei n nakoraoin ana waaki Iesu, ao e tangiria bwa a na kukurei naba iai taan rimwina. E kauringia ni kangai: “Boni ngkami tani kakoauaai
ba I a tia ni kangai: ‘Tiaki ngai te Metia, ma I kanakoaki ba
N na rimoana.’” Imwina e kabongana te kabotau ae tamaroa ni kangai: “Ngkana e mareaki te aine, ao e riki ba ana
bai teuare buna. Ao raraon teuare e mareaki, e bon tei n
ongongora irouna, ao e koro kukureina n ongo banana. Bon
anne aekani kabaiau, ba te kabaia ae e kororaoi.”
E kukurei Ioane are raoraon te tia Mare te mwaane,
ngke e kaotiia taan rimwina nakon Iesu onoua te namwakaina n nako. Iai i buakoia ake a kaantaningaia bwa a na
riki bwa te koraki ake a kaikonakaki bwa buun Kristo i
karawa, aika Kristian aika kabiraki n
te taamnei. E tangiria Ioane bwa a na
manga rimwin Iesu
taan rimwina, kioina ngkai tabena katauraoan te kawai
ibukin ana mwakuri ni minita Kristo
ae uaana. E kabwarabwara ni kangai
Ioane te tia Bwabetito: “E riai n ririkirake ni kakanato
ngaia; ao ngai, I riai
ni koekoerikaki.”
E korea ae kangai te tia rimwin
Iesu ae boou ae Ioane, are te tia rimwin Ioane te tia
Bwabetito ngkoa,
ni kaineti ma rikian Iesu ao Nakoana ae kakawaki ni kamaiuaia aomata: “Teuare e nako mai eta, ao e mena i aoia
aomata ni kabaneia. . . . E tangira te Nati te Tama, ao e a
tia ni muiokoi bai ni kabane irouna. Ane e kakoaua te Nati,
ao e reke irouna te maiu ae e aki toki. Ane e aki ira nanon
te Nati, ao e na aki reke te maiu irouna, ma bon tibangana
unin te Atua.”
E aki maan imwin ana maroro Ioane te tia Bwabetito ibukin riain kerikakin ana waaki, ao e a matawariki naba iroun
te Uea ae Erote. E matawariki ibukina bwa e kaotiota kairuan Erote, ngke e anaa buun tarina are Biribo, ae Eroria
ni buunna. Ngke e ongo Iesu taekani matawarikin Ioane,
ao e kitana Iutaia ma taan rimwina nako Kariraia.
Ioane 3:22–4:3, BK; Mwakuri 19:4; Mataio 28:19;
2 I-Korinto 11:2; Mareko 1:14; 6:17-20.
ˇ Tera nanon te bwabetito are e kaira karaoana
Iesu imwain kautana man
te mate? Ao tera nanona
imwin manga-utina?
ˇ E kanga Ioane ni kaotia bwa e aki riai aia
ngurengure taan rimwina?
ˇ E aera ngkai e matawariki Ioane?
19
Reireian
Ainen Tamaria
RINANON Tamaria Iesu ma taan rimwina ni kawaia mai Iutaia nako Kariraia. Ngke a a kua ao a a
motirawa i etan te mwanibwa ae kaan ma te kaawa
ae Tukara. E kenaki te mwanibwa aei i nanon tienture
aika bwakanako iroun Iakoba, ao e teimatoa n tiku ni karokoa te bong aei, n uakaan ma te kaawa ae boou n taai aikai
ae Nablus.
Ngke e motirawa Iesu iai ao a nako taan rimwina ni kabooi kanaia n te kaawa. Ngke e a roko ainen Tamaria n itiran, ao e bubutii Iesu ni kangai: “Kamai ba N na moi.”
A aki irekereke I-Iutaia ao I-Tamaria bwa a a kamani kairiribai. Mangaia are e mimi neiei ao e taku: “Ko aera ngkai
Ko butiai nimam, ngkai te I-Iutaia Ngkoe, ao ngai ainen Tamaria?”
E kaeka Iesu: “Ngke tao ko ata . . . Teuae kangai nako im,
Kamai ba N na moi; ao ko a kamani butiia iai, ao E a anganiko te ran ae maiu.”
E taku neiei: “Teuaei, akea am baketi, ao e nano te maniba: ma ngaia ae e reke maia am ran ane maiu? Ko kakanato riki nakon tamara are Iakoba, are anganira te maniba aei,
ao e momoi iai ma natina nako, ma ana man?”
E taku Iesu: “Ane moi n te ran aei ao e a manga taka: ma
A
ane moi n te ran ae N na anganna ao e na bon aki manga
taka, ma te ran ae N na anganna ao bon te maniba n ran i
nanona ae koburake nako nanon te maiu are aki toki.”
E taku neiei nakoina: “Kamai te ran anne, ba I aonga n
aki manga taka ma n aki nako mai kiraroa nako ikai n iti
ran.”
E taku ngkanne Iesu nakoina: “Naako wetea bum, ma ko
a manga nako mai.”
E kaeka neiei n taku: “Akea buu.”
E kakoauaa ana taeka neiei Iesu n taku: “E eti am taeka
ane ko kangai, Akea buu: ba bon iai bum ngkoa ba niiman;
ao tiaki bum teuare mena i roum ngkai.”
E kubanako neiei ao e taku: “Teuaei, I ataiko ba te burabeti Ngkoe.” E kaotiota ana onimaki neiei ngke e taku bwa
I-Tamaria “a tataromauri . . . i aon te maunga aei [Keritim,
ae tei n uakaan]; ao kam [I-Iutaia] taku ba are i Ierutarem
te tabo are riai ba e na taromauri te aba iai.”
Ma e katerea Iesu bwa tiaki te tabo n taromauri te bwai
ae kakawaki. E taku: “Ma e roko te aua, . . . are a na taromauria te Tama iai n te tamnei ma te koaua taan taromauri ni koaua: ba E tangiriia taan taromauria aika ai aroia aikai te Tama. Bon te Tamnei te Atua: ao akana taromauria e
riai ba a na taromauria n te tamnei ma te koaua.”
E rangi n anaaki nanon neiei ao e taku: “I ata te Mesia
(are atongaki ba Kristo) ba E nangi roko: ngkana E roko, ao
E na tuangira bwaai ni kabane.”
E taku Iesu: “Boni Ngaia Ngai ae I taetae nako im.” Iangoia! Te aine ae roko n itiran n te tawanou aei, ae tao e
kaokoroa n itiran ma ainen te kaawa, bwa tao a riribaia ibukin anuani maiuna, ma e akoia Iesu n te aro ae kamimi. E
kamataataa nakon neiei te rongorongo ae tuai ni kaotia
nakon temanna. Tera mwina?
A Bati I-Tamaria Aika Kakoauaa
Ngke a a oki mai Tukara taan rimwin Iesu ma kanaia, ao
a nora Iesu n ana mwanibwa Iakoba are te tabo are a
kitanna iai, ni kakaraki ma ainen Tamaria. Ngke a roko
ao e bonako neierei nakon te kaawa, ni kitana ana tiaeki n
ran.
E korakora nanona n te baere e taekinna Iesu ngaia are e
a tuangia mwaanen te kaawa n te aro ae e na anaaki nanoia
iai ni kangai: “Mai, nora te aomata are tuangai bwaai ni kabane ake I karaoi: tao te Kristo Ngaia?” E nakoraoi kabonganan te titiraki aei, bwa a bon nako mwaane akekei n noria.
N te tai anne ao a kaumaka Iesu taan rimwina bwa e na
kang baike a uoti man te kaawa, ma e kangai: “Bon iai te
amarake i Rou ae kam aki ataia.”
A titiraki i marenaia taan rimwina ni kangai: “Iai ane uota
mai kanana ke akea?” E kabwarabwara Iesu ni kangai: “Kanau te tou mwin ana taeka Teuare kanakomaiai, ao te katia
ana makuri. Tiaki kam taku, Ai ti aua namakaina, ma e
a roko te tai?” Ma e taku Iesu ni kabwarabwaraa taiakin uaa
ni kaineti ma te onimaki: “Kaeka matami, ao tarai tawana;
ba a mainaina n tawa ngkai nakon te taiaki. Ane tai ao e
anganaki boon ana makuri, ao e boti uaa nakon te maiu are
aki toki; ba a na uaia ni kakatonga ane ununiki ma ane tai.”
Tao e kona n noria Iesu bwa iai uaan kaitiboona ma ainen Tamaria, bwa a bati aika onimaki man ana rongorongo
neiei. E uarongorongo neiei nakoia kaain te kaawa ni kangai:
“E tuangai bwaai ni kabane ake I karaoi.” Mangaia are a a
nako mwaanen Tukara ni kawaria n te mwanibwa, ao a butiia bwa e na tiku n reireinia riki. E kariaia Iesu ao e tiku irouia uabong.
A a manga bati riki I-Tamaria ake a kakoauaa Iesu ngke
a ongora irouna. Ao a taku nakon neierei: “Ti kakoauaa
ngkai, ma tiaki n am taeka: ba ti bon ongora i Rouna, ao ti
ataia ba bon te tia Kamaiua te aba.” E karaoa te katoto ae
raoiroi nakoira ainen Tamaria, n arora n uarongorongo ibukin Kristo, n anai nanoia taan ongora iroura bwa a na kan
ongora riki!
Uringnga bwa ai aua ngkai namwakaina imwain te tai, are
taiakin uaan te bare are e kaakaraoaki irouia I-Baretain i nanoni Maati ke Eberi. Mangaia are tao ai Nobembwa ngkai
ke Ritembwa. Nanona bwa imwin te Toa ae te Riao n
30 C.E., a kabanea wanua namwakaina ke e nako riki i Iutaia, Iesu ma taan rimwina n angareirei ao ni bwabetito.
Ngkai a nangi nako Kariraia are abaia. Tera ae na riki nakoia ikekei?
Ioane 4:3-43.
ˇ E aera ngke e mimi ainen Tamaria ngke e kataetaeaki iroun Iesu?
ˇ Tera reireian neiei iroun Iesu ibukin te ran ni kamaiu, ao taabo ike a taromauri aomata iai?
ˇ E kanga Iesu ni kaotia nakon neiei bwa antai ngaia, ao e aera ngke e kamimi
kaotana?
ˇ Tera te uarongorongo are e karaoia ainen Tamaria, ao tera mwina?
ˇ Tera irekereken kanan Iesu ma te bongi n tai?
ˇ Ti na kanga ni warebwaia maanin Iesu n uarongorongo i Iutaia imwin te Toa
ae te Riao n 30 C.E.?
20
E
Te Kauatai
ni Kakai i Kana
AKI motirawa Iesu ngke e okira abana imwin ana
uarongorongo i Iutaia, ma e a moana ana mwakuri
ni minita ae abwabwaki riki i Kariraia are e ikawairake iai. Ma a aki tiku i rarikina taan rimwina, ma a okiri
mwengaia, aia utu ao aia mwakuri ni kareketianti.
Tera te rongorongo are e moana taekinana Iesu? E kangai:
“E a kaan uean te Atua: kam na rairi nanomi, ao ira nanon
te euangkerio.” Tera aroia aomata iai? A butimwaea Iesu
kaain Kariraia. E karineaki irouia aomata nako. Ma tiaki
ibukin ana reirei, ma a bati ake a nori ana
mwakuri aika kamimi ake e karaoi tabeua te namwakaina n nako n tain
te Toa ae te Riao i Ierutarem.
E a moana ana mwakuri ni minita ae abwabwaki Iesu i Kariraia n te kaawa are
Kana. Tao ko uringa
ngkoa are e bita ikai te ran nakon te wain n te botaki ni
mare, ngke e oki mai Iutaia. N te tai aei ao e a aoraki kakaiaki natin ana mataniwi te Uea are Erote Antibati. Ngke
e ongo te mataniwi arei bwa e kitana Iutaia Iesu nako Kana,
ao e a mwananga man ana auti ae raroa i Kaberenaum ni
kawara Iesu. E kaumaka Iesu ibukin rawawatan nanona ni
kangai: ‘Taiaoka kawaekoako, ngkae e tuai ni mate natiu.’
E kaeka Iesu ni kangai: “Ko na nako; e a maiu natim.” E
kakoauaa anne ana mataniwi Erote ao e a moana mwanangana ae abwabwaki n okira mwengana. I aoni kawaina ao
e a kaitiboo ma ana toro, ake a kawaekoaia bwa a na kaongoa ae a a nakoraoi bwaai bwa e a marurung natina! E titirakinia ni kangai: ‘E moan eka n ningai?’
A taku: “Ngkoananoa, n te aua teuana.”
E ataia te mataniwi bwa aio raoi te tai are e kangai iai
Iesu: “E a maiu natim.” Imwin anne ao e a riki teuaei ma
kaain ana auti ni kabane bwa taan rimwin Kristo.
Ai ngaia are e a kakabwaiaki Kana, bwa e a manga karaoa naba ana kauatai ni kakai iai Iesu, n okina mai Iutaia.
Tiaki tii aikai ana kakai ake e karaoi ni karokoa te tai aei,
ma a kakawaki aikai bwa kanikinaean okina nako Kariraia.
E nang okira ngkai mwengana Iesu i Natareta. Tera ae na
Ioane 4:43-54; Mareko 1:14, 15; Ruka 4:14, 15.
riki nakoina ikekei?
ˇ Ngke e a okira Kariraia Iesu,
tera ae riki nakoia taan rimwina,
ao tera aroia aomata nakoina?
ˇ Tera te kakai are e karaoia Iesu, ao tera aron
rotakia aomata ake a
irekereke iai?
ˇ Tera kakabwaian
Kana iroun Iesu?
21
E
N te Tinakoka
n Ana Kaawa Iesu
A BAE ni bati te
ingainga i Natareta
ngke e a oki Iesu.
E ataaki bwa te kabenta
ngaia imwain nakona ni
bwabetitoaki iroun Ioane tao teuana tabun te ririki n nako. Ma ngkai e
a tanoata taekana bwa te
tia karao kakai. A ingainga
kaain te kaawa ni kan nori
ana kakai tabeua ibukia.
E a ueke riki nanoia
ngke e a nakon te tinakoka Iesu n aron ae e taneiai iai. E teirake bwa e na
wareware n tain te taromauri, ao e anganaki te
nira ni boki are ana boki
te burabeti are Itaia. E kunea te rongorongo ae kaotaki iai taekan Teuae kabiraki n taamnein Iehova,
ae mena ni mwakoro 61 n
ara Baibara ni boong aikai.
Imwin ana wareware Iesu i aon taekan Teuarei n uarongorongoa kainaaomatakia ake a tautoronaki, kanoraabakia mataki, ao te ririki are e akoa te aba iai Iehova, e anga te nira
ni boki nakon te tia babaire ao e nako n tekateka. A a bane
ngkai aomata n taraia, e kamaanna teutana ao e a reitia naba
ni kangai: “N te bong aei e a kakoroaki bukin ana taeka te Baibara aei.”
A kuba aomata n tamaroan ana taeka ao a taku: “Tiaki
bon natin Ioteba Teuaei?” E ataia Iesu are a kan noria ni
karao kakai ngaia are e reitia ni kangai: “Ane kam na bon
atonga nako Iu te taetae ni kaikonaki aei, Te tia katoki aoraki, kamaiuko: are ti ongo ba e karaoaki i Kaberenaum, ao
Ko na karaoia naba ikai i abam.” E teretere bwa a iangoia
kaain ana kaawa Iesu bwa e riai ni moanaki te kakamaiu n
ana kaawa, ibukini kabwaiaia moa kaain abana. Mangaia
are a iangoia bwa e kakeaa bongaia Iesu.
E atai aia iango Iesu ngaia are e a taekini tabeua karakin
rimoa. E taku bwa a bati ngkoa aine aika mate buuia i Iteraera n ana bong Eria ao akea mai buakoia ae kanakoaki
Eria nakoina. Ma e tii kawara te aine ae mate buuna ae tiaki te I-Iteraera ma kaain Titon, ike e a karaoa te kakai ni kakamaiu iai. N ana bong Eritai a bati rebera, ma e tii katoka
reberan Naaman are te I-Turia.
A kaunaki aomata ake n te tinakoka n te kabotau ae karakinan rimoa aei, are e a kaotaki iai aia bangaaomata ao
akean aia onimaki, ao a kaumaka Iesu nako tinanikun te
kaawa. A kairia nakoni mangeen te maunga are e tei i aona
Natareta, ao a kataia ni karenakoa mai iai. Ma e reke biriRuka 4:16-30;
nakon Iesu mairouia ao e nako ni kamanoa.
1 Uea 17:8-16; 2 Uea 5:8-14.
ˇ E aera ngke e bati te ingainga i Natareta?
ˇ Tera aia iango aomata n ana maroro Iesu, ma tera are e a manga
rangi ni kaunia?
ˇ Tera ae a kataia ni karaoia aomata nakon Iesu?
22
E
A Kaoaki Taan
Rimwin Kristo Aika Aman
NAKO Kaberenaum Iesu nako rarikin Namani Kariraia,
imwin are e a kuri n tiringaki n ana kaawa are Natareta.
E kakororaoaki iai ana taetae ni burabeti teuana Itaia. E
a kaman taekinaki iai bwa a na nora te oota ae abwabwaki kaaini Kariraia ake a maeka i rarikin taari.
Ngke e tabe Iesu ni karaoa ana mwakuri ni kaotaa te oota rinanon uarongorongoan te Tautaeka n Uea, ao e a kuneia aman
taan rimwina ngkoa. Naakai ake a mwananga ma Iesu, ma a a
manga okiri aia mwakuri ni bitineti are te akawa n okia mai Iutaia. E taraa ni manga kakaaeia ngkai Iesu, bwa a kainnanoaki
taan ibuobuoki ake a na teimatoa n iriria, ae e na kataneiaia ni
waakina nako te mwakuri ni minita imwin nakona.
Mangaia are ngke e nakonako Iesu i mataniwin taari, ma n
nora Timoni Betero ma raona ni kaitiaka aia karaun i taari, ao
e nako ni kawariia. E tokara ana booti Betero Iesu ao e tuangnga
bwa e na kokia nako taari ni kararoaa teutana ma te aba. Ngke
a a beibeti nako teutana, ao e a tekateka i aon te booti ma ni
moana ana angareirei nakoia aomata ake ni mataniwin te aba.
Imwina ao e taku Iesu nakoni Betero: “Nako marawa, ao kabwaka ami karaun ni kamwane iika.”
E kaeka Betero ni kangai: “Te tia Reirei, ti a tia ni karaun ngkebong ni kangaina, ao ti aki kona: ma N na kabwaka te karaun n
am taeka.”
Ngke e a kabwakaki te karaun, ao a a mwane iika aika rangi
ni bati n te aro are e a moanna n raeuaaki te karaun. A kaumakiia toaia ake n te booti are tewana n anoanoiia bwa a na buokiia. N te tai ae waekoa, a a uaia n onrake booti akekei n iika
aika rangi ni bati, ao a a iinako teutana. Ngke e nora aei Betero,
e bobaraki i matan Iesu ao e taku: “Te Uea, Ko na nako mai
rou; ba te aomata ae I buakaka ngai.”
E kaeka Iesu ni kangai: “Tai maku; i mwini ngkai, ao konam
aomata.”
E kaoa naba tarini Betero Iesu ae Anterea ni kaai ni kaumakiia ni kangai: “Mai ri mwiu, ao N na karaoingkami ba taan akawa aika konami aomata.” A kaoaki naba toaia n akawa ake Iakobo ao Ioane ake natin Tebetaio, ao a aki tabwara nakoni
kaoaia. Mangaia are a kitan aia bitineti ae te akawa mwaane aika
aman aikai, ao a a riki bwa taani moan rimwin Iesu aika a teiRuka 5:1-11; Mataio 4:13-22; Mareko 1:16-20; Itaia 9:1, 2.
matoa n iriria.
ˇ E aera Iesu ngkai e kaoia taan rimwina bwa a na iria, ao antai naakai?
ˇ Tera te kakai are e kakamaaka Betero?
ˇ Te aeka n akawa raa are e kaoiia taan rimwina Iesu bwa a na karaoia?
23
N
Kakai Tabeua
Riki i Kaberenaum
TE Bongi n Taabati are imwin ana kakao Iesu nakoia
taan rimwina ake aman ake Betero, Anterea, Iakobo,
ao Ioane, ao a a bane n nakon te tinakoka i Kaberenaum. E a moana iai ana angareirei, ao a rangi ni mimi aomata ibukina bwa e reireinia n ai aron ae e mwaaka, ao tiaki n ai
aroia taani koroboki.
N te Bongi n Taabati naba aei, ao e roko te aomata ae niniaki
n te taimonio. Imwin tabeua te tai ao e a takarua naba ni kangai: “Tera am bwai i roura, Iesu, ae te I-Natareta? Ko nako mai
n uruira? I kinako ba Teuare Moan te Raoiroi Ngkoe, are ana
bwai te Atua.”
Bon temanna mai buakoia ana anera Tatan, te taimonio are
taua aron te aomata arei. E boaia Iesu ni kangai: “Tai karongoa,
ao oti nako mai rouna.”
E kaatikitiki teuarei iroun te taimonio arei ao e tatakarua. Ma
e otinako ao e aki kaikoaka teuarei. A bane ni mimi aomata ao
a taku: “Tera te baei?” “E tuangia tamnei aika kamwara ma te
mwaka, ao a ongo i Rouna.” E a butanako te rongorongo aei n
taabo ake i rarikina.
A kitana te tinakoka Iesu ma taan rimwina ao a nakon ana
auti Timon, ke Betero. E rangi n aoraki tinani buun Betero n te
kabuebue ao a butiia ni kangai: ‘Taiaoka buokia.’ Mangaia are
e kawaria Iesu ao e taua baina, ao e kateirakea. E a boni marurung naba ngkekei te aine arei, ao e a katauraoa marikeia!
Imwina ngke e a bung taai, a a roko aomata aika bati ma aia
aoraki, n ana auti Betero. E aki maan imwina ao a a bane n ikotaki kaain te kaawa i matan te mataroa! E bane ni kamaiuia
aia aoraki Iesu, n aki ongeia bwa tera aorakia. E kainaaomataia
naba ake a taniaki irouia taimonio. Ngke a kaotinakoaki taimonio iroun Iesu ao a takarua ni kangai: “Natin te Atua Ngkoe.”
Ma e boaiia Iesu ao e tukia bwa a na aki taetae, ibukina bwa a
ataia ae te Kristo ngaia.
Mareko 1:21-34; Ruka 4:31-41; Mataio 8:14-17.
ˇ Tera ae riki n te tinakoka n te Bongi n Taabati imwin ana kakao Iesu
nakoia taan rimwina ake aman?
ˇ E nakea Iesu ngke e kitana te tinakoka, ao tera te kakai are e karaoia
ikekei?
ˇ Tera ae riki imwina n te tairiki naba anne?
24
Bukin Rokon Iesu i Aon te Aba
KABONGNGA ni mwakuri Iesu ma taan rimwina
ake aman i Kaberenaum, ao a uotiia naba aia aoraki
aomata nakoina n te tairiki. E aki roko n te reke aia
tai n tiku n tii ngaiia.
Ngkai ai bon te karangaina are imwina. E tuai rangi n ota
ao e a uti nako naba Iesu. E nakon te tabo ae akea kaaina ike
e a tataro iai nakon Tamana. Ma e kimototo ana tai Iesu n
tiku tii ngaia, bwa ngke e a ataia Betero ma raona bwa ai akea,
ao a a kakaaea naba.
Ngke a a kunea Iesu ao e taku Betero: “A bane n ukoukoriko aomata.” A tangira Iesu kaaini Kaberenaum bwa e na
tiku i rarikia. E rangi n rotaki nanoia ni baike e karaoi ibukia! Ma te koaua bwa e roko Iesu i aon te aba bwa e na ka-
A
raoi kakai ni kamarurungia aoraki? Tera ae e taku ibukin aei?
Ni kaineti ma rongorongon te Baibara teuana, e kaekaia
taan rimwina Iesu ni kangai: “Ti na nako ni kaawa aika i
mwaira, ba N na reirei naba iai; ba ngaia ae I nako mai iai.”
E ngae ngke a kaumaka Iesu aomata bwa e na tiku, ma e kangai: “I riai ba N na kaota rongorongon uean te Atua, ae raoiroi, nakoni kaawa nako: ba ngaia are I kanakomaiakaki iai.”
Eng, e roko i aon te aba Iesu bwa e na tataekina Ana Tautaeka n Uea te Atua, are e na katabuaki iai aran Tamana, ma
ni katoki aia kangaanga aomata nako. Ma e karaoi kakai ni
kamarurungia aoraki Iesu bwa e aonga ni kakoauaki ae e kanakoa te Atua. Aekakin naba are e karaoia Mote n tienture
aika nako, are e karaoi kakai ibukin kakoauana bwa ngaia ana
toro te Atua.
Ni kitanan Kaberenaum iroun Iesu bwa e na uarongorongo
ni kaawa ake tabeua, ao a a iria taan rimwina ake aman aika
Betero ma tarina ae Anterea, ao Ioane ma tarina ae Iakobo.
Ko bae n uringnga bwa ai tibwa teuana te wiki n nako imwini kaoaia iroun Iesu bwa a na raonna ni mwananga ao ni
mwakuri.
E rangi n nakoraoi aia uarongorongo Iesu ma taan rimwina
ake aman i Kariraia! E butanako naba rongorongoia n te aono
n Turia. E iraki Iesu ma taan rimwina irouia aomata aika uanao mai Kariraia, Iutaia ao kaawa ake i rarikin te Karaanga
ae Ioretan.
Mareko 1:35-39; Ruka 4:42, 43; Mataio 4:23-25; Te Otinako 4:
1-9, 30, 31.
ˇ Tera ae riki n te karangaina are imwin te bong are e tabetabe iai Iesu i
Kaberenaum?
ˇ Tera bukin kanakoan Iesu nako aon te aba, ao e aera e karaoi kakai?
ˇ Antai aika ira Iesu n uarongorongo i Kariraia, ao tera mwin ana mwakuri
Iesu?
25
N
Nanoangan te Rebera
GKE e a nako Kariraia Iesu ma taan rimwina ake
aman, ao e a butanako rongorongon ana kakai n te
aba arei. E a ongo taekana n te kaawa teuana temanna te mwaane ae rebera. E kabwarabwaraa taekan teuaei te
taokita ae Ruka bwa e “kiaraki n te rebera.” E kananako bwain
rabwatan te aomata te aoraki aei ni butina i rabwatana. Mangaia are e a rangi ni kananoanga te rebera aei.
Ngke e a roko Iesu n te kawa, ao e a kawaria te rebera aei.
Ni kaineti ma Ana Tua te Atua, e riai n takaakaa te rebera ni
kauring ni kangai, “I kamwara, I kamwara!” bwa a aonga ni kamanoaki aomata bwa a na aki kaania bwa mwina a ewekaki. E
a bwaka ngkai te rebera aei ni bobaraki i matan Iesu ao e bubutii ni kangai: “Te Uea, ngkana tao Ko kani kaitiakai, ao Ko
boni konai.”
Ai korakorara onimakinan Iesu irouna! Ma ai kananoangara
taraakina n aorakina aei! Tera ae e na karaoia Iesu? Tera ngkoe
ae ko na karaoia? E kairaki Iesu n ana nanoanga ao e arora
baina n ringa teuaei ma n taku: “I kani kaitiakiko; ko na itiaki.”
E a bon toki naba ngkekei reberana.
Ko tangira te aomata ae nanoanga n aron aei bwa e na riki
bwa am uea? Aron Iesu ni kamarurunga te rebera aei, e kakoauaa nakoira bwa ngkana e a kairiri n te Tautaeka n Uea, e nang
kakororaoaki iai te taetae ni burabeti man te Baibara ae kangai:
“E nanoangaea ane e mamara ma ni kainnano, e kamaiuia
akana a kai nanoia.” E nang katoka nanona Iesu n te baere kani
kaakaraoia are buokaia aomata nako ake a karawawataki.
Imwain naba kamarurungan te rebera, ao e rangi ni kaingaingaia aomata Iesu n ana mwakuri ni minita. Ni kakoroan bukin ana taetae ni burabeti Itaia, e tuanga te aomata are e a
marurung Iesu ni kangai: “Tarataraiko ba ko na aki tuanga temanna.” Imwina e reireinna ni kangai: “Naako moa, kaotiko nakon te ibonga, ao anga baike e tua Mote ba
bwaini kaitiakam, ba te bwai ni kakoaua
nakoia aomata.”
Ma e rangi ni kukurei teuaei n te aro
are e a aki kona ni karabaa taekan
te kakai aei. E nako ni kabutaa nako
rongorongona n te aro are a a mimi aomata, ao a a kan ataa riki taekana, ao
ibukin anne e a riai ni karabaa Iesu
ngkana e rin n aia kaawa. Mangaia
are e memena Iesu n taabo ake a
aki maekanaki, ao a roroko aomata man taabo nako bwa a na
ongora irouna, ao ni kamarurungaki. Ruka 5:12-16; Mareko 1:
40-45; Mataio 8:2-4; Nakoaia Ibonga
13:45; 14:10-13; Taian Areru 72:13, BK;
Itaia 42:1, 2.
ˇ Tera aron te aoraki ae te rebera, ao
tera te kauring are e anganga te aomata
ae rebera?
ˇ Tera aron te rebera ni butiia Iesu, ao
tera reireiara man ana kaeka Iesu?
ˇ E kanga te aomata are kamarurungaki
ni kabwaka n ongeaba iroun Iesu, ao
tera mwina?
26
N
Okiran Kaberenaum
TE TAI aei ao e a rangi n tanoata taekan Iesu, ao
a mwaiti aomata aika mwananga ni kaei taabo
ake e tiku iai Iesu aika aki maekanaki. Tabebong
imwina, ao e a okira Kaberenaum are i rarikin Namani Kariraia. E waekoa ni butanako taekana are e a oki, ao a bati
aika roko n te auti are e mena iai. A roko naba Baritaio ma
taan reirei n te Tua man te tabo ae raroa ae Ierutarem.
E rangi ni bati te koraki n te aro are a a bonota te kawai
nakon te mataroa, ao ai akea ae kona n rin. E a angaraoi
ngkai karaoan te bwai ae rangi ni kamimi. Moan te kakawaki te bwai ae riki n te tai aei, bwa e buokira bwa ti na ataia
ae iai mwaakan Iesu ni katoka karawawataaia aomata, ao
ni manga kamarurungia ake e rineiia.
I nanon ana tai Iesu n reireinia aomata aika uanao, ao a
roko mwaane aika aman n uota teuae mate rabwatana i aon
te kainiwene. A tangira Iesu bwa e na kamarurunga raoraoia arei, ma a aikoa kona n rin ibukin ibetutuia aomata.
Ai kamarakinanora! Ma e aki bwara nanoia. A tamwarakea
taubukin te auti ae borababaua, a kabwangabwangaa ao a
nna rikaaki te kainiwene ma teuarei i aona, nako rarikin
Iesu.
E un Iesu ngkai a uruana te reirei? E aki, ma e ringaki nanona n aia onimaki. E taku nakon teuare mate rabwatana:
“A bara am bure.” Ma e kona ni kabwarai raoi buure Iesu?
A iangoia taani koroboki ao Baritaio bwa e aki konaa. A iango ni kangai: “Ai toa ra teuaei n taetae n te aro anne! E bakanatua! Akea ae e kona ni kabarai bure ba bon ti te Atua!”
E ataa aia iango Iesu ngaia are e kangai nakoia: “E aera
ngkai kam iangoa anne i nanomi? Tera ae e bebete riki atongana nakon teuae e mate rabatana: ‘A bara am bure’ ke
‘Teirake, tabeka am kainiwene ao nakonako’?”
E kariaia Iesu bwa e na noraki te bwai ae kamimi aei, irouia aomata aika uanao n ikotaki ma taani kabuakakaa, are
e a oti iai bwa bon iai mwaakana ni kabwarai buure i aon
te aba, ao boni ngaia te kabanea ni kakannato mai buakoia
aomata. E taraa teuare mate rabwatana ao e tuangnga ni kangai: “Teirake, tabeka am kainiwene, ao nakon am auti.” Ao
e a bon teirake naba, n otinako ma ana kainiwene i mataia
ni kabane! A neboa te Atua aomata ibukini mimia ao a kangai: “Ti tuai man nora te bai ae ai aron aei!”
Ko nora ae taekinna Iesu ae e kairekerekea te bure ma te
aoraki, ao ngaia kabwaran te bure e irekereke ma reken te
marurung? E kabwarabwaraa te Baibara bwa e bure ara moani karo are Atam, ngaia are ti a bane naba n ituaki n uaan
te bure mairouna, are te aoraki ao te mate. Ma e na kabwaraki aia bure te koraki ake a tangira te Atua ao a toro irouna, iroun Iesu i aan ana kairiri n Ana Tautaeka n Uea te
Atua, ao ngkanne a na kamaunaki aoraki ni kabane. Ai raoiroira anne!
Mareko 2:1-12 BK; Ruka 5:17-26; Mataio 9:1-8; I-Rom 5:
12, 17-19.
ˇ Tera ae riki ae kaangaraoa karaoan te mwakuri ae kamimi?
ˇ E kanga n roko iroun Iesu teuare mate rabwatana?
ˇ E aera ngkai ti bane ni bubure, ma e kanga Iesu ni kaota te kaantaninga ae a
kona ni kabwaraki ara bure ao ni kororaoi marurungira?
27
E
Kaoakin Mataio
AKI maan imwin kamarurungan teuare mate rabwatana, ao e a kitana Kaberenaum Iesu nako Namani
Kariraia. A a manga kawaria naba aomata aika uanao, ao e a moana ana reirei nakoia. Ngke e nakonako ao e
a nora Mataio ae arana naba Rewi, n tekateka ni nnen te tia
ikoikoti ana mwane te uea. E kaoa Iesu n taku: “Ko na irai.”
E bae n taneiai Mataio ma ana reirei Iesu ake e tataekin,
n aroia naba Betero, Anterea, Iakobo ao Ioane ni kaoakiia
ngkoa. E waekoa naba ni kariaia kaoana Mataio n aroia. E teirake ao e kitana tabena ae te tia ikoikoti ana mwane te uea,
ao e a irira Iesu.
Imwina e tewea te baka n amwarake Mataio n ana auti, tao
ibukin bukamaruan kaoakina. Kaaina bon raoraon ngkoa
Mataio, ao Iesu ma taan rimwina. A rangi n riribaaki mwaane aikai irouia angiia I-Iutaia bwa a ririkoa te angabwai ibukin te tautaeka n Rom are a riribaia. Irarikina, aia mwaan te
babakanikawaia aomata ni karakai aia angabwai.
A nora Iesu Baritaio n te bukamaru aei, ao a titirakinia
taan rimwina ni kangai: “E aera ngkae E amarake ami tia Reirei ma taan ikoikoti ana mane te uea ma aomata aika buakaka?” E ongo aia titiraki Baritaio Iesu ao e kaekaia ni kangai:
“A aki kai nanoia akana maiu ngkana akea te tia katokiaoraki i rouia, ma a kai nanoia akana aoraki. Ma kam na nako
n reireingkami aron ae kangai, I tangira te nanoanga, ao I aki
tangira te angakarea: ba I aki roko ba N na weteiia akana
raoiroi, ma I roko ba N na weteiia akana buakaka.”
Ma n taraana, e kaoiia taan ikoikoti ana mwane te uea Mataio nakoni mwengana bwa a aonga n
ongora iroun Iesu ao ni kakorakorai
aia onimaki. Mangaia are e iraorao
ma ngaiia Iesu bwa e na buokiia
ni katamaroaa reitakia ma te
Atua. E aki kabuakakaia aekaki aikai Iesu, n aroia Baritaio aika a aki raoiroi.
Ma e a riki bwa kaanga
te tia bwainnaorakia aia
onimaki, ibukin ana nanoanga.
Mangaia are ana
nanoanga Iesu nakoia taani bure, tiaki
kariaiakan aia bure,
ma mwannanoaia n
aron are e karaoia
nakoia ake a aoraki.
Uringa te katoto
are ngke e nanoangaa te rebera ao e
ringnga ao e taku: “I
kani kaitiakiko; ko
na itiaki.” Ti bia kaotiota naba te nanoanga ni buokiia aomata ni kainnanoia, ai
moarara riki buokaia
n aia onimaki. Mataio
8:3; 9:9-13; Mareko 2:13-17;
Ruka 5:27-32.
ˇ E mena iia Mataio ngke e noria Iesu?
ˇ Tera nakoan Mataio, ao bukin tera bwa a riribaaki aeka n aomata
aikai irouia I-Iutaia?
ˇ Tera te ngurengure ibukin Iesu, ao tera arona ni kaekaa?
ˇ E aera Iesu ngkai e mena n te botaki i rarikia taani bure?
28
E
Te Titiraki Ibukin
te Aki Mamatam
A KAN ririki imwin are e nako Iesu ni kaea te Toa ae
te Riao n 30 C.E. N te tai aei, ao e a tia ni kabureaki Ioane te tia Bwabetito i nanon tabeua te namwakaina. E
ngae ngke e tangiriia taan rimwina bwa a na rimwin Kristo, ma
a aki bane ni karaoa anne.
Ngkai a kawara Iesu taan rimwin Ioane are e kabureaki, ao a
titirakinna ni kangai: “E aera ngkai ti babaina te aki mamatam,
ngaira ma Baritaio, ao a aki babainna am reirei?” A taneiai n
aki mamatam Baritaio uabong n te wiki bwa katein naba aia
Aro. Ao tao a kaakaraoa naba anne taan rimwin Ioane. Tao a
aki-mamatam naba bwa a nanokawaki ni kaburean Ioane, ma a
mimi ngkai e aki uataboaki nanokawakia irouia taan rimwin
Iesu.
E kaekaia Iesu ni kangai: “A kona n nanokawaki kain te botaki ni mare ngkana e mena i buakoia teuare e mareaki? Ma e na
roko te bong ae e na uotaki nako iai mairouia teuare e mareaki;
ao ngkanne a na aki mamatam.”
A riai taan rimwin Ioane n uringa ngkoa ana taeka Ioane, are
e taekina Iesu bwa te tia Mare. Ma e na aki iangoa te tai aei Ioane bwa te tai n aki mamatam, ibukina bwa e mena Iesu i buakoia. Bon anne naba aia iango taan rimwin Iesu. Rimwi riki ngke
e a mate Iesu, a rangi n nanokawaki taan rimwina ao a aki mamatam. Ma ngke e a uti ao e a waerake nako karawa, ai akea
riki te bwai ae e na kananokawakia are a na aki mamatam iai.
Imwina ao e a taekini kabotau aikai Iesu: ‘Akea ae itutua te
moti ni kunnikai ae boou i aon te kunnikai ae mane; bwa e urua
te kunnikai ae mane te moti ni kunnikai ae boou, ao e na abwabwaki riki raeuakina. Ao aomata a aki atoa te wain ae boou i
nanoni nnen te wain aika bwaai ni kawai aika kunin te man, bwa
ngkana a atoia a na raeuaka te kun ni man, ao e na raanga nako
te wain, ao e na uruaki nnena, ma a na atoa te wain ae bou i nanoni nnen te wain aika kun ni man aika boou.’ Tera irekereken
kabotau aikai ma te aki mamatam?
E buokiia taan rimwin Ioane te tia Bwabetito Iesu, bwa a na
ataia ae akea ae riai ni baireia bwa taan rimwin Iesu a na bwaina
ana katei ni kawai te Aro n Iutaia, n aron te aki mamatam. E
aki roko bwa e na katamaroai waaki n taromauri ni kawai aika
bane taia ake a a tauraoi ni kaakiaki. E aki riai ni kaboraoaki te
waaki ni Kristian ma ana waaki te Aro n Iutaia anne ae renganaki ma te katei n aomata. E aki konaa, n aron te moti ni kunnikai ae boou ae aki kona n ituaki i aon te kunnikai ae mane,
ke te wain ae boou ae aki kona n atoaki nakoni nnen te wain ae
bwai ni kawai ae kunin te man.
Mataio 9:14-17, BK; Mareko 2:
18-22; Ruka 5:33-39; Ioane 3:27-29.
ˇ Antai aika a kaakaraoa te aki mamatam, ao tera bukina?
ˇ E aera ngkai a boni mamatam taan rimwin Iesu ni menana i rarikia, ma tera
ae e na katoka kainnanoakin te aki mamatam imwina riki?
ˇ Baikara kabotau ake e karakin Iesu, ao tera ae nanonaki iai?
29
N
Mwakuri Aika
Raraoi n te Bongi
n Taabati
GKAI bon te ririki 31 C.E. n te namwakaina ae Maati ke Eberi. A
a bwakanako tabeua namwakaina
imwin taetaen Iesu ma te aine are i etan te
mwanibwa i Tamaria, ni mwanangaia mai
Iutaia nako Kariraia.
Imwin ana angareirei Iesu ni kabutaa Kariraia, e a nako ngkai Iutaia ike e a uarongorongo iai n taian tinakoka. E bati riki rongorongon Iesu i Kariraia ae koreaki n te
Baibara ni kabotauaki ma taekan ana mwa-
kuri ni minita i Iutaia n te tai aei, ao n
namwakaina ake imwin te Toa ae te Riao
n te ririki are nako. E teretere bwa e aki
rangi ni butimwaeaki ana uarongorongo
Iesu i Iutaia, ni kabotauaki ma nakoraoina i Kariraia.
N te tai ae waekoa ao e a nako Ierutarem Iesu are kautun kaawan Iutaia n
31 C.E., ibukin te Toa ae te Riao. N te
kaawa aei i rarikini mataroana are arana
te Mataroa n Tiibu, ao iai te nei ae arana
Beteteta are a roroko iai aoraki, mataki
ao mwauku aika bati. A kakoauaa aomata bwa a kona ni kamarurungaki ake a
tebo n te nei ngkana e kakibeaki ranna.
Bon te Bongi n Taabati te bong aei ao
e nora te mwaane ae mena i etan te nei
Iesu, ae ai 38 ana ririki n aoraki. E titirakina teuarei ni kangai: “Ko kani marurung?” bwa e ataia ae e a maan n aoraki.
E kaeka teuarei n taku: “Te Uea, akea
temanna ae e na kateboai n te nei ngkana
e kakibeaki te ran. Ngkana I tabe n nako
iai, ao e a kaman ruo temanna i maaiu!”
E taku Iesu nakoina: “Teirake, tabeka
am kainiwene, ao nakonako.” E a tii rina
naba ni maiu rabwatan teuaei, e tabeka
ana kainiwene ao e a nakonako!
Ma ngke a noria I-Iutaia, ao a taku:
“Bon te tabati te bong aei, ko aki riai n
tabeka am kainiwene.”
E kaekaia teuarei ni kangai: “E tuangai teuare e kamaiuai ba N
na tabeka au kainiwene ma
n nakonako.”
A titirakinna ni kangai:
“Ao antai te aomata are e tuangko ba ko na tabeka am kainiwene ma n nakonako?” E mangao Iesu i buakoia aomata aika
uanao ao e aki naba ataa arana, teuarei. Ma imwina riki, e a
kaitiboo teuarei ma Iesu n te tembora, ao e a kinaa.
Mangaia are e kawariia I-Iutaia teuarei ao e tuangia are e
marurung iroun Iesu. A kawara Iesu I-Iutaia ngke a ongo. Tera
bukini kawarana? A kan ataia bwa e kanga ni karaoi baika kamimi? A aki, ma a kani kabuakakaa ibukina bwa e karaoi baika raraoi n te Bongi n Taabati. Ao a a moana bwainikirinana!
Ruka 4:44; Ioane 5:1-16, BK.
ˇ Ai maanra ngkai mai mwini kabanean rokon Iesu i Iutaia n te tai ae nako?
ˇ E aera ngkai e rangi n tanoata taekan te nei ae Beteteta?
ˇ Tera te kakai are e karaoia Iesu i etan te nei, ao tera aroia I-Iutaia iai?
30
N
E Kaekaa Bukinana
GKE a bukina Iesu n uruan te Bongi n Taabati mataniwin te Aro n Iutaia ao e taku: “E boni mamakuri nako naba Tamau, ao Ngai I makuri naba.”
E ngae ngke a bukinna Baritaio, ma te aeka ni mwakuri
ae karaoia Iesu e bon aki tabuaki n tuan te Bongi n Taabati. Ana mwakuri n uarongorongo ao ni katoki aoraki, bon
tabena mairoun te Atua, ao e teimatoa ni karaoia ni katoabong bwa e katotonga te Atua ni mwamwakuri. Ma e a kaunia riki I-Iutaia n ana kaeka, ao a a ukoukora kamateana.
Bukin tera?
Ibukina bwa a aki tii kakoauaa ae e urua te Bongi n Taabati Iesu, ma a taku naba bwa e bakannatua kioina ngkai e
taku bwa Natin te Atua ngaia. Ma e aki maaku Iesu ao e
kaota nakoia kaanin ana itoman ma te Atua ni kangai: “Te
Tama E tangira te Nati, ao E kaotioti ana makuri ni kabane nako Ina.”
E a manga taku riki: “Ba E kautiia maate te Tama . . . ao
ai aron naba te Nati, E kamaiuia naba akana E kani kamaiuia.” Ni koauana, e kautiia maate te Nati ni kaineti ma te onimaki! E taku: “Ane ongo au taeka, n onimakina Teuare kanakomaiai . . . e nako man te mate nakon te maiu. . . . Ba e
bon roko te aua, ao bon iai ngkai, ae a na ongo iai bwanan
Natin te Atua maate; ao a na maiu akana ongo.”
E ngae ngke akea te rongorongo ae kaotia bwa e a tia ni
kauta te mate Iesu, ma e tuangia taani bukinna bwa e na
bon roko te tai are a na kautaki iai maate. E taku: “Tai mimi
n aei: ba e na bon roko te aua, ae a na bane iai n ongo bwanana aomata ake a mena i nanon ruaia ni mate, ao a na oti
nako.”
E tuai ni karakina tabena Iesu ae kakawaki n ana
kaantaninga te Atua, n te aro ae teretere ma ni mataata raoi
i mataia aomata, ma ai tibwa ngkai. Ma e bati riki taekana
irouia taani bukinna i rarikin oin ana kaotioti. E kauringia ni kangai Iesu: “Kam kananako nakon Ioane, ao ngaia
e kaotioti i bukin te koaua.”
Uoua te ririki n nako
ao e tuangia mataniwin te
Aro n Iutaia Ioane te tia
Bwabetito, taekan Teuare
na roko imwina. E kauringia Iesu aroia ngkoa n rangi ni karinea Ioane are e
a kabureaki ngkai, ni kangai: “Kam kani kakatonga n ana oota tabebong.”
E kauringia Iesu i aan
te kaantaninga are e kani
buokiia ni kamaiuia. Ma
e aki boboto ana kaeka i
aon ana kaotioti Ioane n
tii ngaia.
“Ba makuri ake E anganai te Tama ba N na kabane, aika
makuri aika I karaoi [n ikotaki ma te kakai are e a tibwa karaoia], a kaotioti i bukiu, ba E kanakomaiai te Tama.” Ma
irarikin anne, e a manga reitia Iesu ni kangai: “Te Tama are
kanakomaiai E kaotioti naba i bukiu.” E kaotioti te Atua
ibukin Iesu, n aron are ngke e bwabetitoaki ao e kangai te
Atua: “Natiu ae tangiraki Teuaei.”
N etina, akea riain kakeaan Iesu irouia taani bukinna aikai, bwa te Baibara are aongkoa a ukeria, e kaotioti ibukin
Iesu! E motika ana taeka Iesu ni kangai: “Ngke tao kam ira
nanoni Mote, ao kam na kakoauaai; ba e korea taekau. Ma
ngkana kam aki ira nanon are koreaki i rouna, ao kam na
iranna n ira nanon ae taekinaki i Rou?”
Ioane 5:17-47; 1:
19-27; Mataio 3:17.
ˇ E aera ngkai e aki urua te Bongi n Taabati ana mwakuri Iesu?
ˇ E kanga Iesu ni kabwarabwaraa tabena ae kakawaki n ana kaantaninga te Atua?
ˇ E taekini aia kaotioti antai Iesu, bwa e aonga ni kakoauaki bwa boni ngaia Natin
te Atua?
31
Kinikan Koraan te Uita
n te Bongi n Taabati
WAEKOA ni kitana Ierutarem Iesu ma taan rimwina n
okira Kariraia. Bon te tai are a a riki iai uaan uita. A a
baki taan rimwina ngaia are a a kiniki uita ni kang. Ma
ibukina bwa bon te Bongi n Taabati, e a kamwatauaki aia mwakuri.
A a tibwa tia mataniwin te Aro n Iutaia i Ierutarem ni bukina Iesu bwa aongkoa e urua te Bongi n Taabati ma n iangoa
kamateana iai. N te tai aei ao a bukibuki Baritaio ni kangai:
“Noria, a karaoa ae aki riai ba e na karaoaki n te tabati am reirei.”
A taku Baritaio bwa kinikan te uita ao bubuana n te bai ni
kanaki, bon te mwakuri n tai ao ni kaaki kun. E kateaki ngkoa
tuan te Bongi n Taabati bwa te waaki ae kakimwareirei ae kau-
A
ngaa te onimaki, ma Baritaio a bitia nakon te bwai ni karawawata n aia babaire aika matoatoa ni kaineti ma mwakuri aika
aki kona ni karaoaki iai. Mangaia are e kaaitaraia Iesu n taiani
katoto man te Baibara ni kaotia bwa e aki kaantaningaia Iehova ae te Atua bwa e na kamanenaki ana tua ibukin te Bongi n
Taabati n te aro ae riao.
E taku Iesu bwa ngke a baki Tawita ma ana aomata, ao a motirawa n te umwa n rianna ae tabu ma ni kang kariki aika karea aika mena iai. A a tibwa tia ni kamwaingaki kariki akanne
man te tabo are a katabuaki iai nakon Iehova ao n oneaki mwia
n aika boou, ao a kawakinaki bwa tii kanaia ibonga. Ma ni kaineti ma te kangaanga are riki n te tai anne, a aki kabuakakaki
Tawita ma ana aomata ngke a kang.
E a manga taku Iesu n ana katoto are teuana: “Tiaki kam a
tia ni wareki aroia ibonga n te Tua, ngkai a ri aon te tabati i nanoni maneaban te Atua n te tabati, ao a aki bure iai?” E ngae
ngke te Bongi n Taabati ma a boni waakina naba kamateaia
maan ibonga, ao mwakuri riki tabeua n te tembora ibukin katauraoani karea aika maan! E a manga taku: “Ma I taku nako
imi ba bon iai ikai ae kakanato riki nakoni maneaban te Atua.”
E boaia Baritaio Iesu ni kangai: “Ao ngke tao arona ba kam
ata aron ae kangai, I tangira te nanoanga, ao I aki tangira te
angakarea, ao kam aki kabuakakaia aika aki bure.” Imwina ao
e a kangai naba: “Ba Uean te tabati Natin te Aomata.” Tera ae
nanonna Iesu n anne? E nanona ana tai ni kairiri n te Tautaeka n Uea ae e na bati te rau iai, i nanon tenga te ririki.
A a tia ngkai aomata ni karawawataki n tautoronakia i aan
ana kairiri Tatan te Riaboro i nanon 6,000 te ririki, n irianaki
ma te iowawa ao te buaka. Ma te Bongi n Taabati ae kakannato ae te tai ae e na tautaeka iai Kristo, bon te tai ni motirawa
man karawawata ni kabane ao man taiani bangaaomata.
Mataio 12:1-8; Nakoaia Ibonga 24:5-9; 1 Tamuera 21:1-6; Warekaia Iteraera 28:9;
Otea 6:6.
ˇ A bukinaki n tera taan rimwin Iesu, ao tera ana kaeka Iesu?
ˇ Tera kabwakaia Baritaio are e katerea Iesu?
ˇ N te aro raa ae Iesu bon “Uean te tabati”?
32
N
Tera ae Riai n
te Bongi n Taabati?
TE Bongi n Taabati teuana ao e nakon te tinakoka
Iesu are e kaan ma Namani Kariraia. E mena iai
te mwaane ae mate baina are ataina. A kamwataua
taraan Iesu Baritaio ao taani koroboki bwa a kan noria bwa
e na kamarurunga teuarei ke e na aki. N tokina a a titiraki
ni kangai: “E riai te katoki aoraki n te tabati ke e aki?”
A kakoauaa mataniwin te Aro n Iutaia bwa e riai te katoki aoraki n te Bongi n Taabati, tii ngkana e a kani mate
te aomata. N aron anne a reirei bwa e aki riai kaetan te rii
ke bautan te mwaoto n te Bongi n Taabati. Mangaia are a
titirakina Iesu taani koroboki ao Baritaio bwa a rangi ni
kani karekea bukinana.
Ma e ataa aia iango Iesu. E ataia naba bwa e rangi n riaon ae riai aia iango ni kaineti ma uruan tuan te Bongi n
Taabati, ao e biri tinanikun te Baibara. Mangaia are e a angaraoi bwa e na karaoa ana kamataku ni kaitaraiia Iesu,
ngke e tuanga teuare mate baina ni kangai: “Tei i nuka.”
E taku ngkanne Iesu nakoia taani koroboki ao Baritaio:
“Antai te aomata i roumi, ae iai ana tiibu, ao ngkana e bwaka i nanon te kinono n te tabati, ao e aki anaia n tabekia?”
Kioina ngkai e bobuaka boon te tiibu, a na aki katikua nakon te bong are imwina, bwa mwina e aoraki ao e bua kaubwaia iai. Irarikin anne e kangai te Baibara: “E mutiakina
maiun ana man te aomata ae raoiroi.”
E katerea te reirei mai iai Iesu ni kangai: “Ao tiaki e kakawaki riki te aomata nakon te tiibu? Ma ngaia ae e riai te
karaoa ae raoiroi n te tabati.” A aikoa kona ni kakewea te
iango ane riai anne, ae kaotiotaki iai te nanoanga, ao a aki
kakarongoa.
E rairaki Iesu ma te un ao te nanokawaki n aroia n imanono n aki wanawana ao e taku nakon teuaei: “Arora baim.”
Ngke e aroria, e a maiu naba.
A aki kaota te kukurei Baritaio ni maiun bain teuaei, ma
a otinako ao a kaboowia kamatean Iesu ma te koraki aika
atongaki bwa raon Erote. Boni kaain naba te koraki aei Tarukaio. A kakairiribai ana koraki Erote aikai ma Baritaio,
ma ngkai a a katiteuanaki ni kaitaraa Iesu. Mataio 12:9-14;
Mareko 3:1-6; Ruka 6:6-11; Taeka N Rabakau 12:10; Te Otinako 20:8-10.
ˇ Tera ae riki ae kaangaraoa karaoan ana kamataku
Iesu ae e na kaitaraia iai mataniwin te Aro n Iutaia?
ˇ Tera ae a kakoauaa mataniwin te Aro n Iutaia ni
kaineti ma te katoki aoraki n te Bongi n Taabati?
ˇ Tera te kabotau ae kabongana Iesu ni kaota iai
kairuan aia iango?
33
E
Kakororaoan Ana
Taetae ni Burabeti Itaia
NAKO Namani Kariraia Iesu ma taan rimwina, imwin
ataakin are a a bairea kamateana Baritaio ao ana koraki
Erote. A uanao aomata i rarikina, ake a kawaria man
kaawan nako Baretain ao man aaba riki tabeua. E kamarurungia aika bati, n te aro are a a ikekeebuti ake iai aorakia aika
kakaiaki bwa a kan ringnga.
Ibukina bwa a uanao aomata n roko, e tuangia taan rimwina
Iesu bwa e riai n tauraoi n taai nako te booti tewaana ibukina.
Ngkana a bwennarinaa te booti ni kararoaa mataniwin te bike
teutana, e na aki ngkanne karibwaaki irouia aomata. E kona n
reitanako ana angareirei man te booti ke n ienako nakon taabo
tabeua ni buokiia aomata iai.
E taekinna te tia rimwina ae Mataio bwa ana mwakuri Iesu
e kakoroa “bukin ana taeka te burabeti are Itaia.” Imwina e
mwanewea te taetae ni burabeti Mataio are e kakororaoia Iesu
ni kangai:
“Aei au tabonibai are I rineia, ae I
tatangiria, ae kukurein nanou. E na
katanoata au eti nakoia botanao-
mata. N na karuoa Tamneiu i aona, E na aki kauntaeka ke n takarua, e na aki kaota banana ni maraen te kawa. E na aki otea
te maunei ae e nang einako, e na aki tiringa te taura ae e nimamate, ni karokoa e na tokanikai te eti. Ao a na onimakinna botanaomata nako.”
Te tabonibai are tatangiraki iroun te Atua bon Iesu. E kabwarabwaraa Iesu ae nanonaki n te eti ke te kaetitaeka ae riai, are
e a tabe ni kabwaouaki n aia katei ni kawai Aaro aika kewe.
Ibukin aroia Baritaio ni karaoa te ribuaka nakon ana tua te
Atua, a aki kona ni buoka te aomata ae aoraki n te Bongi n Taabati! E katereterea raoiroin ana kaetitaeka te Atua Iesu, ao e kabebeteia iai aomata ake a karawawataki ni katei aika ribuaka.
Ibukin anne, a ukera kamateana mataniwin Aaro.
Tera ae nanonaki n ae ‘e na aki kauntaeka ke n takarua n te
aro ae e na oti bwanana ni maraen te kaawa’? Ngkana e kamarurungia aomata Iesu, ao “e kamatoa ana taeka nakoia ba a na
aki kaota taekana.” E aki tangira takaruaean taekana i nanoni
kawai, ke ni bwarantikoaki ma te ingaingannano n te aro ni
kewe irouia aomata.
E uouota naba ana rongorongo ae kabebetenano Iesu nakoia aomata aika kaikonakaki bwa maunei aika nang einako ma n toubekaki. A katotonga
te taura ae nimamate are e nang
mate. E aki toubeka te maunei
Iesu are e a einako ke n tiringa te
taura ae nimamate. Ma e mwaatai
ni kateirakeia aika nimamannei ma
te mwamwannano ao te tangira. Ni
koauana, bon Iesu are a kona n onimakinna botannaomata nako!
Mataio 12:
15-21, BK; Mareko 3:7-12; Itaia 42:1-4.
ˇ E kanga Iesu ni katereterea te kaetitaeka ae riai, n arona n aki kauntaeka
ke n aki takarua ni maraen te kawa?
ˇ Antai aika ai aroia maunei aika einako ma te taura ae nimamate, ao tera
aron Iesu nakoia?
34
T
Rineaia Ana Abotoro
AO ai teuana ao te iterana ngkai te ririki imwin are e
kaotia Ioane te tia Bwabetito bwa Iesu bon ana Tiibutetei te Atua, ao man te tai are e moana iai ana mwakuri ni minita Iesu. N te tai anne ao a a riki Anterea, Timoni Betero, Ioane, ao tao Iakobo (tarin Ioane), ao Biribo ma
Natanaera (ae arana naba Baretoromaio), bwa taani moan rimwina. Imwina riki ao a bati ake a iriia n rimwin Kristo.
Ngkai e nang rineia ana abotoro Iesu, are a na riki bwa raona ni kaan are a na anganaki te kataneiai ae raka. Ma imwain
rineakia, e nakon te maunga Iesu ao e kabanea te tairiki arei
n tataro, tao ni bubutii wanawanana iai ao ana kakabwaia te
Atua. Ngke e a ngaina, ao e a weteia taan rimwina, ao e a
rineia 12 mai buakoia. Ma ibukina bwa abotoro aikai a tabe
ni kataneiaki iroun Iesu, a teimatoa naba n aranaki bwa taan
rimwina.
A rineaki naake onoman ake a taekinaki araia i eta, ake taani moan rimwin Iesu. E rineaki naba Mataio are e weteia
ngkoa Iesu man ana aobiti n ikoikoti ana mwane te uea. Ake
niman, Iuta (ae arana teuana Tataio), Iuta Itekariota, Timon
are te Kananaian, Toma ao Iakobo are natin Arebaio. Iakobo aei, arana naba teuana Iakobo te Uarereke, tao ibukina
bwa e tuakarako riki ke e ataei riki nakon te abotoro Iakobo.
E a tia n ikoikotaki Iesu ma naaka 12 aikai i nanon tabeua
te tai, ao e a rangi ni kinaia. Tabeman mai buakoia bon ana
koraki. E oti bwa Iakobo ma tarina are Ioane bon ai tarin
Iesu. Ao Arebaio e kona n ae bon tarin Ioteba are e kaikawaa
Iesu. Mangaia are natin Arebaio are te abotoro Iakobo tao ai
tarin naba Iesu.
E bae n akea ana kangaanga Iesu n uringan araia ana abotoro. Ma ko kona ngkoe n uringia? Tii ururinga ae uoman ae
araia Timon, uoman ae araia Iakobo ao uoman ae araia Iuta.
Timon iai tarina ae Anterea ao Iakobo tarina Ioane. Anne kiingin uringaia abotoro ake waniman. Ake aman ngkanne, teuare te tia ikoikoti ana mwane te uea (Mataio), teuare e nanououa rimwi riki (Toma), teuare weteaki mai aan te aroka
(Natanaera), ao raoraona are Biribo.
Tengaun ma temanna mai buakoia abotoro boni kaain Kariraia, are aban naba Iesu. Natanaera boni kaain te kaawa ae
Kana. Biribo ao Betero ma Anterea kaain raoi te kaawa ae
Betetaita, ma a a manga mwaing nakon te kaawa ae Kaberenaum Betero ao Anterea, ike e mena iai Mataio. Taan akawa
Iakobo ma Ioane, ao tao a bae ni maeka naba i Kaberenaum
ke n uakaan. E taraa n ae Iuta Itekariota are e kamwanea riMareko 3:
mwi Iesu, bon tii ngaia kaain te aono n Iutaia.
13-19; Ruka 6:12-16.
ˇ Antai abotoro ake ana koraki Iesu?
ˇ Antai ana abotoro Iesu, ao ko na kanga n uringa araia?
ˇ Kaain iia abotoro aikai?
35
Te Kabwarabwara ae
te Kabanea n Tanoata
IO te rongorongo teuana ae aki kona ni mwanuokinaki i
buakoni karakin rimoa n te Baibara: E anga ana Kabwarabwara i aon te Maunga ae rangi n ataaki Iesu
ngke e tekateka i aona. E uakaan te tabo aei ma Namani Kariraia ao tao Kaberenaum naba. E a tia n rineia ana abotoro Iesu
aika 12 mai buakoia taan rimwina, imwin ana kangaina n tataro n te maunga i eta riki. Imwina, e a ruo nakon te tabo ae aoraoi i aon naba te maunga ma ngaiia ni kabane.
N te tai aei ao ko bae n ataia bwa e a rangi ni kua Iesu ma
ni kani matu. Ma a a manga roko naba aomata aika uanao, ao
tabeman a roko mai Iutaia ao Ierutarem, ae 100 nakon 120 te
kiromita raroana. Tabemwaang a roko man te aba are i rarikin
taari are i Turo ma Titon nako meang. A roko bwa a na ongora
iroun Iesu ao a na katokaki aorakia. Iai naba aika a taniaki irouia taimonio, ake ana anera Tatan aika buakaka.
Ngke e ruo rikaaki Iesu, a kawaria n ringnga aoraki, ao e bane
ni kamarurungia. Imwina e a manga nakon te tabo ae rietata
riki i aon te maunga. E tekateka iai ao e a moana ana angareirei nakoia aomata aika uanao, ake a bane n uamae n te tabo ae
aoraoi i matana. Iangoa aei! Ai akea ngkai te aomata naba temanna ikai ae karawawataki n te aoraki ae kakaiaki!
A
A ingainga aomata ni kan ongora iroun te tia reirei ae kona
naba ni karaoi kakai aika
kamimi aikai. Ma e moamoa
riki ana kabwarabwara Iesu aei
ibukin buokaia taan rimwina,
ake a ikotaki i rarikina. Ma a korea taekana Mataio ao Ruka ibukin buokara iai.
E abwabwaki riki karakinan te
kabwarabwara aei iroun Mataio
bwa tao aua okiokina ni kabotauaki ma ana rongorongo Ruka.
Irarikina, bwaai tabeua ake e ko-
rei Mataio, e korei Ruka ngke e taekini Iesu n
ana tai ni mwakuri ni minita teuana, n aron ae
kona n noraki ni kabotauan Mataio 6:9-13 ma
Ruka 11:1-4, ao Mataio 6:25-34 ma Ruka 12:22-31.
E aki kamimi aei, bwa e kaokiokii ana reirei tabeua Iesu n taabo aika mwaiti, ao Ruka e koroi reirei
tabeua mai buakon ana kabwarabwara Iesu i aon te maunga
ngke e a manga taekin reirei aikai Iesu n te tabo teuana.
E rangi ni kakawaki ana kabwarabwara Iesu aei, tiaki tii ibukina bwa a nano reirei iai aika a irekereke ma te onimaki, ma
ibukina bwa e taekini koaua aikai n te aro ae bebete ma ni mataata. E kabonganai kabotau aika a taneiai iai aomata, mangaia
are a kai mataata n nanon ana reirei, akana a ukoukora te maiu
ae raoiroi riki ni kawain te Atua.
Antai Aika Kukurei ni Koaua?
A bane ni kani kukurei aomata. E ataa aei Iesu, ngaia are e a
moana ana Kabwarabwara i aon te Maunga, ni kamataataa aroia te koraki ake a kukurei ni koaua. N aron ae ti kona n iangoia, e bae n rangi n anaaki nanoia te koraki ae uanao aei.
Ma a bae n taraa ni kauntaba reirei tabeua n ana moan taeka,
irouia taan ongoraa aika mwaiti.
E moana ana taeka Iesu ni kainetiia taan rimwina ni kangai:
‘Kam na kukurei ngkami akana kam aki kaubwai, bwa ami bwai
uean te Atua. Kam na kukurei ngkami akana kam baki ngkai,
bwa ane kam na ngae. Kam na kukurei ngkami akana kam tang
ngkai, bwa ane kam na ngarengare. Kam na kukurei ngkana a
ribai ngkami aomata. Kam na kimwareirei n te bong arei, ao
kam na ewewe ni kimwareirei, bwa noria, a bati ami bwai i karawa.’
Aio ana moan taeka Iesu n ana kabwarabwara ae koreaki iroun Ruka. Ma n ana rongorongo Mataio, e taekinia naba Iesu
ake a nimamannei, a nanoanga, a itiaki nanoia, ao taan raoi bwa
a kukurei. A kukurei aomata aikai ae taku Iesu ibukina bwa a
na bwaibwai n te aonnaba, a na nanoangaki, a na nora te Atua
ao a na aranaki bwa natin te Atua.
Ae nanonna Iesu n te kukurei ikai,
bon tiaki te ngarengare ke te kakatonga n aron temanna ngkana e takaakaro. E korakora riki namakinan
te kukurei ni koaua bwa e reitaki ma te raunnano ao namakinan ae e boni bongana maium.
Mangaia are aomata ake a
kukurei ni koaua are e kaotia
Iesu, a ataa kainnanoan baika
irekereke ma aia onimaki, a nanokawaki n aroia ni bubure ao
a ataa te Atua ma n toro irouna. Ma
e ngae ngke a ribaaki ke a bwainikirinaki ibukin karaoan nanon te Atua, ma a
kukurei ibukina bwa a ataia ae a kakukureia te
Atua ao a na karekea irouia Ana kaniwanga are te maiu n aki
toki.
Ma a bati ake a ongora iroun Iesu n aroia naba aomata tabeman ni boong aikai, aika a kakoauaa bwa te maiu ni kaubwai
ao katokan nanoia ni bwain te maiu aei boni baika a kakukureia te aomata. E kaokoro ana iango Iesu ma aei. E taekina kaaitarana ni kangai are a bae ni kubanako iai taan ongora:
“A na reke kaimi ngkami akana kam kaubwai! ba kam a tia n
anganaki kabebetean nanomi. A na reke kaimi ngkami akana
kam ngae! ba ane kam na baki. A na reke kaimi ngkami akana
kam ngarengare ngkai! ba ane kam na nanokawaki ao kam na
tang. A na reke kaimi, ngkana a bane ni kamoamoaingkami aomata! ba a karaoa aron aei aia bakatibu nakoia burabeti ni
kewe.”
Tera ae nanonna Iesu? E aera ngkai a na reke kaira n te kaubwai, te katia ni katokan nanora ni bwain te maiu aei, ao tangiran te kamoamoaki mairouia aomata? Ibukina bwa ngkana e
tabeakini baikai te aomata, e nang katuka ngkanne taekan te
beku iroun te Atua, ae bon tii ngaia ae na karekea te kakukurei ni koaua nakoina. E aki nanonna Iesu bwa e boni
kakukureia te aomata te maiu ni kainnano, te baki ao te
rawawatannano. Ma aekaki n aomata aika rinanon aei, a kai butimwaea
riki ana reirei Iesu, ao a
kona ni kakabwaiaki iai
n te kakukurei ni koaua.
E taku Iesu imwina nakoia taan rimwina: “Taarin te aba ngkami.” E aki
nanonna bwa bon taoro ni koaua ngaiia. Ma
te taoro boni kateimatoan raoiroin te amwarake.
Iai ae tabukirake i rarikin te
baonikarea n ana tembora Iehova, ao a kakamanena ibonga n
taorona iai te karea.
Bon “taarin te aba” taan rimwin Iesu n aroia ni karaoiroa
anuaia aomata. A na kamaiuaki aomata nako ake a butimwaea
aia rongorongo are a tataekinna! E na karikii aroaro aika raraoi
i nanoia ake a na kateimatoaki iai, ma ni karaoiia bwa aomata
aika kakaonimaki ma n onimaki. Aroaro aikai a na tuka kabuakakan aia onimaki ma aroaroni maiuia aika raraoi.
E tuangia taan rimwina Iesu ni kangai: “Ootan te aba
ngkami.” E aki memena te taura i aan te bwaene ma e toka i
aoni nnena mangaia are e kangai Iesu: “Kam na kaoti ami ota
i mataia aomata.” A karaoa aei taan rimwin Iesu n aia uarongorongo nakoia aomata, ao n aroia n riki bwa kaanga oota n aia
katoto ae a maiuakina ana kaetieti te Baibara.
Te Baire ae Rietata Riki Ibukia Taan Rimwina
N taai aika a bon tibwa nako imwain aei, a iangoa Iesu mataniwin te Aro bwa te tia urua Ana Tua te Atua, ao a bairea kamateana. Mangaia are e kamataataa Iesu n ana Kabwarabwara
i aon te Maunga ni kangai: “Tai taku i nanomi ba I roko ba N
na kaki te tua ma burabeti: I aki roko ba N na kaki, ma I roko
ba N na kakoroa bukina.”
Moan te kakawaki Ana Tua te Atua iroun Iesu ao e
kaungaia naba aomata nako
iai. E taku: “Ma ngaia aei,
ba ane ri aon te tua teuana ae maraurau riki i buakon tuua aikai, ma n reireiia aomata te aro
aei, ao e na atongaki ba moan te
mangori n uean te
Atua,” ae nanona e
na aki roko te aomata anne n te Tautaeka n Uea.
E bon aki kakeaa Ana Tua te Atua
Iesu, ao irarikina
e kabuakakai naba
iango aika kona ni
kaira te aomata bwa e
na urua. E taekina moa te
Tua are “Ko na tai kamateia
aomata” Iesu, ao imwina e a
manga kangai: “Ao Ngai I taku nako
imi, ba ane un nakon tarina ao e ananga ni kabuakakaki iai n te
botaki ni motiki-taeka.”
Kioina ngkai e rangi ni kakaiaki te un ae teimatoa iroun temanna ao e kona naba ni kairiri nakon te tiritiri, e kamataataa
Iesu bwa ti riai ni kakorakoraira ni karekea te raoi ma aomata.
E reirei ni kangai: “Ngkana ko uota am karea nakon te baonikarea, ao ngkana tao ko uringa tarim iai, ba iai ana bwai ae e
kanaeng i roum iai, ao ko na kitana am karea iai i rarikin te
baonikarea, naako moa, raoiakina tarim, ao rimwi ko na oki n
anga am karea.”
E a manga taekina te kaitua n tua n Tuua Ake Tebwina Iesu
ni kangai: “Kam ongo ba e atongaki ae kangai, Ko na tai
wene ni bure.” Ma e kabuakakaa naba iaiangoan te aroaro are
e kona ni karekea te wene ni bure Iesu ni kangai: “I taku nako
imi, ba ane tarataraa te aine ba e na kaitaataan nako ina, ao e
a tia ni wene ni bure ma ngaia i nanona.”
E aki tii taekina ikai te iango ae kammaira ae rina n rio ao
ni waekoa ni bua Iesu, ma e taekina aroni kamwatauan ‘te taratara.’ Kamwatauan te taratara n te aro aei, e kauekea tangiran te kaibwabwaru iroun te aomata, ao e kairia nakon te wene
ni bure ngkana e kataaki iai. E na kanga te aomata n totokoa
rikin aei? E kamataataa aroni karaoan te kabanea ni konaa Iesu
ni kangai: “Ngkana tao e kabwakako matam ane mai ataim, ao
ko na autia, ao tewea nako mai roum. . . . Ao ngkana tao e kabwakako ataim, ao ko na koroia, ao tewea nako mai roum.”
A kona aomata ni kariaia korean rangaia ke baia ae mka n te
aoraki, bwa a aonga n rawea maiuia iai. Ma iroun Iesu, e kakawaki riki ‘tewenakoan’ bwaai nako e ngae ngke a rangi ni kakawaki n aron te mata ke te bai, ibukin totokoan kabarekan te iango ao te aroaro ni maiu. Bwa ngkana e aki karaoaki anne, ao
e taku Iesu bwa a na karenakoaki aeka n aomata aikai nako
Keenna (are te tabo ni kabueki maange are uakaan ma Ierutarem), are kaikonakan te kamaunanakoaki n aki toki.
E angareirei naba Iesu i aon te reitaki ma aomata aika ka-
maraka nanoia aomata
ke ni kauniia, ni kangai:
“Tai kaboa te buakaka
ngkami: ma ane boa
tabam ane mai ataim,
ao ko na raira tabam
ane teuana nako ina.”
E aki nanonna Iesu ikai
bwa e bure ngkana e kataia te aomata ni kamanoa boni ngaia ke kaain
ana utu ngkana a iowawa aomata
nakoia. Ngkana e orea tabam te aomata tiaki nanona bwa ko na ikoaki iai ma e
karaoaki ibukin kammarakan nanom. Mangaia are e nanonna
Iesu bwa ngkana e kani kauekea te un ke te kauntaeka te aomata, n arona n orea tabam ke n taetae n aki akaka nakoim, ao e
bure bwa ko na karekekai iai.
E taku Iesu imwin atikan nanoia aomata nakon ana tua te
Atua are tangiran te rao: “Ao Ngai I taku nako imi, Kam na tangiriia ami kairiribai, ao tataro i bukiia akana bainikiriningkami.” E reitia ni kangai ni kaota bukin riain karaoan anne: “Ba
kam aonga n riki ba natin Tamami are i karawa: ba E kaota ana taai i aoia akana buakaka ma akana raoiroi.”
E motika taekan mwakoron te kabwarabwara aei Iesu ni kaungaunga ni kangai: “Kam na moaniban te raoiroi, n ai aron
Tamami are i karawa ngkai moaniban te raoiroi.” E aki nanonna Iesu ikai bwa a kona ni kororaoi aomata. Ma a kona ni
katotonga te Atua, ni karababaa nako aia tangira n rokoroko irouia aomata ake a riribaiia. E kangai ana rongorongo Ruka i
aon ana taeka Iesu anne: “Kam na nanoanga, n ai aron Tamami ngkae E nanoanga naba.”
Te Tataro ao Onimakinan te Atua
Imwina, e kabuakakaia aomata aika mwamwana te aba Iesu,
aika a kantiroaki n aroia ni baka n raoiroi. E taku: “Ngkana ko
angabwai, ao ko na tai katanga te bu i mwaim n ai aroia taani
mamana-te-aba.”
E reitia ni kangai Iesu: “Ngkana kam tataro, ao tai kakairi irouia taani mamana-te-aba: ba a kan tataro n tei ni maneaba ao
i tutani kawai, ba a aonga n noraki irouia aomata.” Ma e reirei
ni kangai: “Ngkana ko tataro, ao ko na rin n am ru, ao ngkana
ko a tia ni bonota am mataroa, ao ko na tataro nakon Tamam
ae raba.” E aki kabuakakaa te tataro i mataia aomata Iesu bwa
e kaakaraoa naba anne. Ma e kabuakakai tataro ake a taekinaki ibukin anaakin nanoia taan ongora bwa a na kamoamoaa te
tia tataro.
E a manga reirei riki Iesu ni kangai: “Ngkana kam tataro, ao
tai barantiko [“kaokiokii taeka,” NW] n ai aroia Tientaire.” E aki
nanonna Iesu bwa e bure okiokiran kabonganan taeka. E a tia
naba ngaia ni kaokiokii “taeka” n ana tataro. Ma e kabuakakaa
‘kaokiokan’ kibuntaeka ni kamatenanoaki, ae aia waaki te koraki ake a kaokioka aia tataro n te bwai are a kabongana n tautaua mwina n tabonibaia.
E karaoa te tataro ni katoto Iesu ae itua bubutii iai, ibukin
buokaia ake a ongora bwa a na bwaati n tataro. Moani bubutii aika tenua iai, a kaota ataakin te Atua
ae te tia tautaeka i aoni bwaai ni kabane, ao e
oti naba iai ana kaantaninga. A bubutii ibukin aran te Atua bwa e na tabuaki, rokon
ana Tautaeka n Uea, ao tauan ana taeka.
Nikirana ake aua taiani bubutii ni kaineti
ma baika ti kainnanoi, n aron te amwarake
ni katoabong, kabwaraan ara bure, kawakinara man te kaririaki ae riaon ara konaa, ao
kamaiuara mairoun teuare e buakaka.
E waakinako Iesu n taekina te bwai ni kamwane ae kaatuuan iangoan te bwaikoraki
ni kangai: “Tai kaiko ami bwai i aon te aba,
ike e kangi bwaai iai te koa ma te rara, ao
a ururu ma n irae taan ira.” A aki tii kai
mauna taiani bwaikoraki, ma akea naba
bongaia ni kaineti ma ara iraorao
ma te Atua.
Mangaia are e
taku Iesu: “Kam na kaiko ami bwai nako karawa.” Ko karaoa
aei ngkana ko moanibwaia te beku ibukin te Atua. Akea ae
kona ni kamaunaa akoakim iroun te Atua ao kakabwaiam aika
a na reke mairouna. Ngkanne e reitia n taku Iesu: “Ike a mena
iai ami bwai, ao a mena naba iai nanomi.”
E reita ana kabwarabwara Iesu i aon ruanikain te kanibwaibwai n te kabotau ae kangai: “Bwaen te rabata te mata: ma
ngaia aei, ngkana e raoiroi matam, ao e oota rabwatam ni kabanea. Ma ngkana e buakaka matam, ao e ro rabatam ni kabanea.” E riki te mata ae mwakuri raoi ibukin te rabwata, bwa ai
aron te taura n te tabo ae rotongitong. Ma e riai n raoiroi te
mata, bwa e aonga n eti ana taratara, are nanona e riai ni kaatuua taraan te bwai teuana. Te mata ae aki kaatuua raoi te taratara, e kairiri nakon te kairua ni katautauani bwaai, ni moanibwaiani bwaikoraki n oneani mwin te beku iroun te Atua, ao
n tokina e na rotongitong te ‘rabwata ni kabane.’
E kamota te reirei i aon aei Iesu n te kabotau ae tamaroa ni
kangai: “Akea ae kona n toro irouia tooka uoman: ba ane e na riba temanna,
ao e na tangira temanna; ke ane e
na nim iroun temanna, ao e na
aki mutiakina temanna. Kam
aki kona n toro iroun te Atua
ma mammon.”
Imwin te reirei aei, e karaui
nanoia taan ongora Iesu bwa a aki riai n raraomaeakini baike a
kainnanoi, ngkana a moanibwaia moa te beku ibukin te Atua.
E taku: “Kam na tarai manin aan-nang, ngkai a aki ununiki, ao
a aki tai, ao a aki uraki nakoni nen amarake; ma E kakaamarakeia Tamami are i karawa.” Imwina e titirakinia ni kangai: “Tiaki kam bongana riki nako ia?”
Imwina ao e taekini kiebun te tawaana Iesu ao e taku “e bon
aki kunnikaiaki Toromon n ai aron tekaina i buakon aikai, n
ana bwai aika tamaroa ni bane. Ao ngkana e kunnikaiaki n aron
aei iroun te Atua uteuten te tawana, . . . ao tiaki E boni kunnikaingkami riki, ngkami aika a karako ami onimaki?” Mangaia
are e motikia Iesu ni kangai: “Tai iango n raraoma, ni kangai,
Tera karara? ao, Tera nimara? ao, Tera karabara? . . . ba E
ataingkami Tamami are i karawa ba a kai nanomi ngkana akea
baikai i roumi. Ma kam na ukoukora moa uean te Atua ma ana
raoiroi; ao a na bane n raonaki baikai nako imi.”
Te Kawai Nakon te Maiu
Te kawai nakon te maiu boni maiuakinan ana reirei Iesu. Ma
e aki bebete karaoana. N te katoto, a ribuaka ni motiki taekaia
tabemwaang Baritaio, ao tao a bati aika katotongia. Mangaia
are ngke e reita ana Kabwarabwara i aon te Maunga Iesu, ao e
kaungaunga ni kangai: “Tai kabuakakaia aomata ngkami, ba
kam kawa ni manga kabuakakaki. Ba ane kam na manga kabuakakaki n te kabuakaka are kam kabuakakaia aomata iai.”
E karuanikai touani mwin aia kairiri Baritaio ake a riao n aroia n tiribureia aomata. E kamataataa karuanikaina Iesu n ana
rongorongo Ruka ni kangai: “E kona te mataki ni manga kaira
ane mataki? tiaki a na uaia ni bwaka i nanon te kinono?”
Bon te bure ae kakaiaki ngkana ko rangi n titiribureiia tabemwaang, ao ni kaatuua aki kororaoia ni kakabuakakaia. Mangaia are e titiraki Iesu ni kangai: “Ko na iranna n taku nakon
tarim, N na buuta te aneke mai nanoni matam; ao noria, bon
te oka i nanoni matam? Te tia mamana-te-aba, ko na buuta moa
te oka mai nanoni matam; ma ngkana ko a tia, ao ko a nora
raoi te buuta te aneke mai nanoni matan tarim.”
E aki nanonaki n aei bwa a aki riai ni kabongana aia ataibwai taan rimwin Iesu n reitakia ma aomata, bwa e
taku: “Tai angania kamea te bwai ae tabu,
ao tai tetewe nako
ami momi i mataia
beeki.” A tabu koaua
ake n Ana Taeka te
Atua. Kaanga ai aron
moomin te bwaeao. Ma
ngkana a kaotia aomata aika kaanga ai aroia kamea ma beeki bwa
a aki mutiakini koaua aika kakawaki aikai, a riai taan rimwin Iesu
ni kitania te koraki anne ao ni kakaaeia ake a butimwaeia riki.
E ngae ngke e a tia Iesu ni maroroakina taekan te tataro n
ana Kabwarabwara i aon te Maunga aei, ma ngkai e a katuruturua kakawakin kateimatoana. E kaumaki ni kangai: “Kam na
bubuti, ao ane kam na anganaki.” E titiraki Iesu ni kamataataa
tauraoin te Atua ni kaekai tataro ni kangai: “Antai te aomata i
roumi, ae angan natina te atibu, ngkana tao e butia te berena?
. . . Ao ngkai kam ata te angania natimi baika raraoi, ngkami
akana kam buakaka, ao tiaki e maiti riki iroun Tamami are i karawa te kan anga baika raraoi nakoia akana butia?”
Imwina ao e taekina te tua ni kairiri ae bati n ataaki,
ae arana te Kibu ni Koora.
E taku: “Bwaai ni kabane aika kam tangiri ba
a na karaoaki nako imi
irouia aomata, ao kam
na karaoi naba nako ia.”
E irekereke maiuakinan
te tua aei ma kaakaraoan ae raoiroi nakoia aomata, ni kaineti ma
are ko tangiria naba
bwa e na karaoaki
nakoim.
E aki bebete te kawai nakon te maiu n aron ae kaotia Iesu n
ana reirei ae kangai: “Kam na rin n te mataroa are wariki: ba e
warebwe te mataroa, ao e rababa te kawai are nako n te mate,
ao a uanao akana rin iai. Ba e wariki te mataroa, ao e irariki te
kawai are nako n te maiu, ao a karako akana kunea.”
A kai mwamwanaki aomata mangaia are e kauring Iesu ni
kangai: “Kam na kawakiningkami nakoia burabeti ni kewe,
akana nako imi ni baka n tiibu, ma boni kameanti aika kaakang
uakekei i nanoia.” E taku Iesu bwa a kona ni kinaaki burabeti
ni kewe n aia mwakuri ao n aia reirei, n aron naba te aroka ae
raoiroi ao ae buakaka ae a kona ni kinaaki man uaaia.
E kabwarabwaraa Iesu bwa e aki tii riki te aomata bwa te tia
rimwina man te bwai are e taekinna, ma man te mwakuri naba
are e karaoia. A taku aomata tabeman bwa aia Uea Iesu, ma
ngkana a aki karaoa nanon Tamana, ao e taku: “Ngai N na taku
nako ia, I bon aki ataingkami ma ngkoa: naako mai Rou,
ngkami aika kam kakaraoa ae buakaka.”
Imwina, e anga ana kabanea n taeka Iesu ae aki kona ni mwanuokinaki n ana kabwarabwara ae kangai: “Ane ongo au taeka
aikai n tauu, ao e na atongaki ba ai aron te aomata ae wanawana, are katea batana i aon te bwa: ao e
bwaka te karau, ao e roko te raanga,
ao e kare te ang, ao a neakina te
bata arei; ao e aki bwaka: ba
a kateaki bouana i aon te
bwa.”
E a manga taku riki
Iesu n te itera are teuana “Ane ongo au taeka
aikai n aki tauu, ao e
na atongaki ba ai aron
te aomata ae baba, are
katea batana i aon te
bike: ao e bwaka te karau, ao e roko te raanga, ao e kare te ang,
ao a neakina te bata
arei; ao e bwaka: ao e
kakaiaki bwakana.”
Ngke e a toki ana
kabwarabwara Iesu,
ao a mimi te koraki
n aron ana angareirei,
bwa e reireinia n aron
te aomata ae iai mwaakana ao tiaki n aroia mataniwin aia Aro. Ruka 6:12-23;
Mataio 5:1-12; Ruka 6:24-26; Mataio 5:13-48;
6:1-34; 26:36-45; 7:1-29; Ruka 6:27-49.
ˇ E mena iia Iesu ngke e anga ana kabwarabwara ae aki kona ni mwanuokinaki, antai ake a roko, ao tera are e riki imwain moanakina?
ˇ E aera ngkai e aki kamimi bwa reirei tabeua man te kabwarabwara i aon te
maunga e koreia Ruka bwa a taekinaki iroun Iesu n te tabo teuana?
ˇ Tera ae karika ana kabwarabwara Iesu bwa e na rangi ni kakawaki?
ˇ Antai aika a kukurei ni koaua, ao bukin tera?
ˇ Antai aika a reke kaia, ao bukin tera?
ˇ A kanga n riki taan rimwin Iesu bwa “taarin te aba” ao “ootan te aba”?
ˇ E kanga ni kaotia Iesu bwa e rangi ni karinea Ana Tua te Atua?
ˇ Tera ana reirei Iesu ae buoka kamaunan aroaro aika aana te tiritiri ao te wene
ni bure?
ˇ Tera ae nanonna Iesu ngke e taekinna bwa ko na anga tabam are te iterana?
ˇ Ti na kanga ni kororaoi n aron te Atua ae kororaoi?
ˇ Baikara reirei ake e anga Iesu ni kaineti ma te tataro?
ˇ Bukin tera ngkai moan te kakawaki riki te kaubwai ae kaikoaki nako karawa,
ao a na kanga ni karekeaki?
ˇ Baikara kabotau aika taekinaki bwa bwaai n ibuobuoki ibukin kararoaan te
kanibwaibwai?
ˇ E aera Iesu ngke e taku bwa ti aki riai n iango n raraoma?
ˇ Tera are e taku Iesu ni kaineti ma kabuakakaaia aomata; ma e kanga ni kaotia bwa a riai taan rimwina ni kabongana aia ataibwai ni kaineti ma aomata?
ˇ Tera are e taku riki Iesu ni kaineti ma te tataro, ao tera te tua ni kairiri are e
taekinna?
ˇ E kanga ni kaotia Iesu bwa e aki bebete te kawai nakon te maiu, ao a kai
mwamwanaki aomata iai?
ˇ Tera ana reirei Iesu are e kamota iai ana kabwarabwara, ao e kanga n rotiia
taan ongora?
36
N
Korakoran Ana Onimaki
Mataniwia Tautia
GKE e anga ana Kabwarabwara i aon te Maunga
Iesu, ao e a boo i nukana abwakin ana mwakuri ni
minita. Nanona bwa ai tii teuana riki te ririki ao
ruaiwa namwakaina nikiran ana tai ibukin katiaan ana mwakuri i aon te aba.
E a rin ngkai Iesu n te kaawa ae Kaberenaum, ae kaanga
ai aron ana kaawa ae tabaokiokiria. A kawaria aia unimwaane I-Iutaia, bwa a kanakoaki iroun mataniwia tautian Rom
temanna ae te Tientaire, ae te mwaane ae kaokoro ana reeti
ma I-Iutaia, bwa a na butiia.
E nangi mate ana toro te mataniwi aei n aorakina ae kakaiaki, ao e tangira Iesu bwa e na kamarurungnga. A onnon
I-Iutaia aikai ibukin te mataniwi arei ni kangai: “E bon riai
ba ko na buoka te aomata arei, ba e tatangira ara botanaomata, ao boni ngaia are e katea ara tinakoka.”
E aki tabwara Iesu ma e a iriia naba mwaane
aikai. Ma ngke a a uakaan, ao e a
kanakoa raoraona te mataniwi arei
bwa e na kangai: “Te
Uea, an tai kabanebuaka am tai n
nakomai. E aki tau
ba ko na kawarai ni
mwengau, ao I aki
tau naba ba N na
kawariko.”
E oti nanorinanon te mataniwi aei n ana taeka, ae teuae taneiai
n tuangia aomata
te bwai ae a na ka-
raoia. Irarikina ao tao e tabeakina Iesu, n ataakin are te katei e katabua te I-Iutaia bwa e na iraorao ma aomata aika tiaki I-Iutaia. E mwanewea naba anne Betero ni kangai: “Kam
ataia ba e aki riai ba e na i raorao te aomata ae te I-Iutaia ma
kaain te aba teuana.”
Tao e aki tangira Iesu te mataniwi arei bwa e na karawawataki ngkana e urua te katei aei, ngaia are e kanakoa raoraona bwa e na butiia ni kangai: “Ti teuana am taeka, ao e a maiu
naba au tabonibai. Ba ngai naba, boni iai au mataniwi, ao iai
tautia aika I tautaeka i aoia. I kangai nakon temanna: ‘Nako’,
ao e nako. I kangai nakon temanna: ‘Nakomai’, ao e nakomai.
I kangai nakon au tabonibai: ‘Karaoa aei’, ao e karaoia.”
Ngke e ongo aei Iesu, ao e mimi ao e taku: “I tuangingkami: I tuai men nora te onimaki ae ai aron aei i buakoia Iteraera.” Imwin kamarurungan ana toro te mataniwi, ao e kabongana te bwai ane e riki anne Iesu n taekina akoaia aomata
aika tiaki I-Iutaia aika a na karekei kakabwaia ake a rawa iai
I-Iutaia ake akea aia onimaki.
E taku Iesu: “Ao I taku nako imi, ba a na roko aomata aika
bati mai mainiku, ao mai maeao, ao a na tekateka ma Aberaam, ma Itaaka, ma Iakoba, n uean te Atua: ma a na teweaki nako natin uean te Atua nako nanon te ro are i ao: te tang
ma te kangengei wii iai.”
“Natin uean te Atua” ake a na ‘teweaki nako i ao,’ bon taekaia I-Iutaia ake a aki butimwaea tibwangaia are a anganaki
moa, are te tautaeka ma Kristo. A tei Aberaam, Itaaka, ao Iakoba ibukin te babaire ni kaineti ma Ana Tautaeka n Uea te
Atua. Mangaia are e taekina aroia Tientaire Iesu ni butimwaeaki bwa a na tekateka n rarikiriki n te taibora, n “uean
Ruka 7:1-10, BK; Mataio 8:5-13; Mwakuri 10:28.
te Atua.”
ˇ A aera I-Iutaia
ngkai a onnon ibukin
te Tientaire are mataniwia tautia?
ˇ Tao tera bukina
ngkai e aki kaoa
Iesu te mataniwi nakon ana auti?
ˇ Tera ae nanonna
Iesu n ana kabanea
ni maroro?
37
E
E Katoka Nanokawakin
te Unaine Iesu
NAKO Nain Iesu ae te kaawa ae raka i aon 32 te kiromita raroana mai Kaberenaum i maiaki maeaona,
imwin kamarurungan ana toro mataniwia tautia irouna. A iria taan rimwina ao te koraki ae uanao. Tao e a
bwakantaai ngke a a roko n aonon Nain. Ikai are a a boo
iai ma te koraki n taunimate. E uouotaki rabwatan te roronga temanna bwa e na taunaki i tinanikun te kaawa.
Moan te kaawa tinana kioina ngkai bon te aine ae mate
buuna, ao bon tii natina aei. Ni maten ngkoa buuna, tao e
reke karauan nanona bwa iai natina. E bae ni kabotoi ana
kaantaninga ma baike e tangiri i nanoni bain natina nakon
taai aika a na roko. Ma n te tai aei ao ai akea ae nang karaua nanona. E a korakora riki nanokawakina ngke
a a iriria kaain te kaawa nakon te tabo n taunimate.
Ngke e nora te unaine aei Iesu, ao e rotaki nanona n nanokawakina ae korakora. Mangaia are
e katuruturua ana taeka ae karaunano ma
n akoi ae kangai: “Tai tang.” E teke nanoia te koraki ae uanao n anuana ao ana
mwakuri. Ngaia are ngke e keerakea te
bao are e uotaki iai te mate ma n ringnga, ao a aki kakarongoa. A bane ni
kakaantaninga bwa tera ae e nang karaoia.
E koaua bwa te koraki ake a irira
Iesu, a a tia n noria ni karaoi kakai
ma ni kamarurungia aomata aika bati.
Ma a tuai n noria ni kauta te mate. E kona
ni karaoa anne? E tua ae kangai Iesu nakon te
mate: “Te roronga, I tuangko ba ko na uti!” Ao e a
tekateka naba teuarei! E a moanna n taetae, ao Iesu e
anga teuarei nakon tinana.
Ngke a noria aomata bwa e a manga maiu te roronga aei,
ao a taku: “E kaoti te burabeti ae kakanato i buakora.” A
taku tabemwaang: “E kawariia ana aomata te Atua.” E waekoa ni butinako rongorongon te bwai ae kamimi aei, i Iutaia ao aono ake a katomimia.
E boni mena naba Ioane te tia Bwabetito n te karabuti,
ao e a kan atai riki ngkai ana mwakuri Iesu ake e karaoi.
Mangaia are a karakini kakai aikai nakoina taan riRuka 7:11-18.
mwina. Tera ana kaeka?
ˇ Tera ae riki ngke e roko Iesu i Nain?
ˇ Tera aron rotakin Iesu n te bwai ae noria, ao tera ae e karaoia?
ˇ Tera aroia aomata nakon ana kakai Iesu?
38
E
E Mamaara Ana Onimaki Ioane?
KAONGOAKI Ioane te tia Bwabetito ae tao ai teuana
ana ririki ni matawariki, taekan manga-utin natin te
aine ae mate buuna i Nain. Ma e boni kan ongo mairoun Iesu Ioane bwa tera ae nanonaki n aei, ngaia are e kanakoia taan rimwina aika uoman bwa a na titirakinna ni kangai:
“Ngkoe are Ko nangi roko? ke ti na kaantaninga temanna?”
Tao e kamimi te titiraki anne kioina ngkai e bon nora taamnein te Atua Ioane n ruona Iesu, ao e ongo naba bwanan te
Atua ni kakoaua ngke e bwabetitoaki Iesu, ni kaania uoua te ririki n nako. A kona n iangoia tabeman bwa tao e a mamaara
ana onimaki Ioane ibukin ana titiraki aei. Ma tiaki ngaia anne.
Ngkana ngaia bwa e a moanna n nanououa Ioane, e na aki kani
kamoamoaa taekana Iesu n te tai aei. Ma e aera ngkai e tabeka
te titiraki aei Ioane?
Tao e tangira te kakoaua mairoun Iesu bwa boni Ngaia te
Mesia ke tiaki. E na rangi ni kakorakoraki Ioane iai ngkai e karawawataki ni kamatawarikana. Ma iai riki bukin ana titiraki.
E kan ataia bwa iai riki ae na roko imwina ke akea, are e na katiai bwaai nako ake a a kaman taetae ni burabetinaki ni kaineti
ma te Mesia.
Ni kaineti ma taetae ni burabeti ake e atai Ioane, Teuare Kabiraki boni mairoun te Atua ae e na riki bwa te uea, ao te tia
kamaiu. Ma e bon teimatoa naba n tauaki Ioane bwa te bure,
e ngae ngke a a bati namwakaina n nako imwin bwabetitoan
Iesu. Mangaia are e teretere ana titiraki Ioane nakon Iesu ae
kangai: ‘Boni ngkoe ae ko na katea ana Tautaeka n Uea te Atua
n te mwaaka, ke ti na taningaa temanna riki ae te tia kamaiu,
bwa e na kakoroi bukin taetae ni burabeti nako aika kakukurei
ake a kaineti ma mimitongin te Mesia?’
E aki kangai Iesu, ‘Boni ngai ae N na roko!’ Ma n te aoa naba
anne e karaoi kakai ni kamarurungia aomata aika bati man aorakia. Imwina e taku nakoia taan rimwin Ioane: “Kam na nako
n tuanga Ioane baika kam nori ma n ongo; ba a noraba mataki,
a nakonako mauku, a kaitiakaki taian rebera, a ongo taeka taningabono, a kautaki maate, a tuangaki akana aki kaubwai te
euangkerio.”
N taekana riki tabeua, tao e kaantaningaia Ioane n ana titiraki bwa e na karaoa ae bati riki Iesu, n aron ae tao e na kainaaomataa man te matawariki. Ma e kaotia Iesu nakon Ioane
ikai bwa e na aki kariaa te kakai ae riao riki nakon ae kaakaraoia ngkai.
Ngke a a nako taan rimwin Ioane, ao e tuangia aomata aika
uanao Iesu bwa Ioane bon ana “man” Iehova are e a kaman
taekinaki ni Maraki 3:1, ao e tei naba ibukin te burabeti are
Eria are e a kaman taekinaki ni Maraki 4:5, 6. Mangaia are e
kamoamoaa Ioane bwa te burabeti ae boraoi kakannatona ma
burabeti nako ake a maiu imwaina ni kabwarabwaraa ni kangai:
“E koaua ae I a tuangngkami ba e tuai ni kaoti temanna ae kakanato riki nakon Ioane are te tia Babetito i buakoia akana bungiaki irouia aine: ma ane moan te mangori n uean te Atua ao
e kakanato riki nako ina. Ao mai mwin ana bong Ioane are te
tia Babetito ao tokina ngkai ao moan te ukoukoraki uean te
Atua.”
E kaotia Iesu ikai bwa e na aki mena n te Tautaeka n Uea i
karawa Ioane, kioina ngkai e na kakannato riki nakoina te aomata ae mangori ae mena iai. E katauraoa kawain Iesu Ioane
ma e mate imwain ae e kamatoaa te berita Kristo, ke te boraraoi ma taan rimwina, bwa a na riki bwa raona ni kairiri n ana
Tautaeka n Uea. Anne bukina ae e taekinna iai Iesu bwa e na
aki mena Ioane n te Tautaeka n Uea i karawa. E na riki Ioane
bwa kaain te aonnaba ae kairaki n Ana Tautaeka n Uea te Atua.
Ruka 7:18-30; Mataio 11:2-15.
ˇ Bukin tera ngke e titiraki Ioane bwa Iesu Teuare e na roko, ke a riai ni kaantaningaa temanna?
ˇ Baikara taetae ni burabeti ake e taekin Iesu ake e kakoroi bukina Ioane?
ˇ E aera ngkai e na aki mena i karawa Ioane te tia Bwabetito i rarikin Iesu?
39
I
Akana Kamoamoa ao
Akana Nanorinano
MWIN taekinan aroaron Ioane te tia Bwabetito aika raraoi, ao e a manga taekinia aomata aika kamoamoa aika
a bibitii aia iango n te tabo arei. E taku: “Te roro aei . . . ai
aroia ataei ake a tekateka ni nee ni bobwai, ake a weteiia raoia, ao a kangai, Ti katangitangi bwaai n anene nako imi, ao kam
aki ruruoia; ti tanginiwenei, ao kam aki tangi naba.”
Tera ae nanonna Iesu? E kabwarabwaraa ni kangai: “E roko
Ioane n aki amamarake ma n aki momoi, ao a kangai aomata,
Te taimonio i rouna. E roko Natin te Aomata n amamarake
ma ni momoi, ao a kangai, Noria, te aomata ae buabeka, ae te
tia nim wain, ae raoia taan ikoikoti ana mane te uea ma aomata aika buakaka!”
E kangaanga kakukureiaia aomata. Akea te
bwai ae a kukurei iai. E maiuakina te aki kani
bwaibwai Ioane ngkai te Natiraite ngaia, ao e ira nanon ana
kaetieti te anera ae e “na bon aki nim wain ma ninima aika
manging.” Ma a taku aomata bwa e taniaki iroun te taimonio.
N te itera teuana, tiaki aron Ioane Iesu are e kaakeai bwaikorakin te maiu aei, ma e karaoa ae a taneiai ni karaoia aomata.
Ma e ngae n anne, e bukinaki bwa e bakatae.
Ai kangaangara kakukureiaia aomata! Kaanga ai aroia ataei
aika takaakaro, ao tao a rawa n ira nanoia raoia ni mwaie
ngkana iai aika a katangitang, ke n nanokawaki ngkana iai aika
tanginiwenei. Ma e taku Iesu: “Ma e kaotaki ba e raoiroi te ataibwai n uaana.” Eng, te bwai ni kakoaua bon taiani mwakuri,
ake a na katerea bwa a kewe bukibuki nako ni kaineti ma Ioane ao Iesu.
E rinei kaawa aika tenua Iesu bwa e na boaiia ibukin mwakuri aika bubuaka aika karaoaki iai, n aron Koratin, Betetaita
ao Kaberenaum, are e a tia ni kaakaraoi angiin ana mwakuri
ni karao kakai iai. E taku Iesu bwa ngke arona bwa e karaoi
mwakuri aikai n aaba ake n aononi Kanaan ae Turo ma Titon,
ao a na bon rairannano kaaini kaawa aikai ni kunnikainia n
raeroba ma mannang. E kabuakakaa Kaberenaum Iesu, ae ai
aron ana kaawa ae tabaokiokiria i nanon ana tai ni mwakuri
ni minita, ni kangai: “E na maiu riki Turo ma Titon nako imi
n te bongi ni kaeti.”
Imwina ao e a neboa Tamana are i karawa Iesu i mataia aomata. E neboa te Atua ibukina bwa e karabai koaua aika kakawaki ibukina mairouia akana wanawana ma akana rabakau,
ma e kaotii baika kamimi nakoia aika nanorinano aika ai aroia
merimeri.
Ni banen ana maroro ao e a anga te kakao ae kakukurei Iesu
ni kangai: “Bane mai nako Iu, ngkami akana kam kua ao kam
rawawata, ao N na motiki rawami. Amoa amou i aomi, ao reirei i Rou; ba I nimamanei ao I nanorinano; ao e na reke i roumi iai motikan rawaia tamneimi. Ba e aoraoi amou, ao e bebete uotau.”
E kanga Iesu n anga te kabebeteaki? N arona ni kainaaomataia aomata man taiani katei aika tautorona te aba, are a karawawataki iai irouia mataniwin te Aro, n aron aia kaetieti aika
tuamatoa ni kaineti ma te Bongi n Taabati. E kaota naba aron
reken te kabebeteaki nakoia ake a karawawataki n te kairiri n
te tautaeka, ao nakoia ake a taonakinako ni korakoran aia bure
n rawawatan mataniwin nanoia iai. E kaota te aro ae e na kabwaraki iai aia bure te koraki ake a karawawataki, ao aroia ni
kona ni karekea reitakia ae kakukurei ma te Atua.
Te aeka n amo are e anga Iesu bon taekan te katabu ma te
nano ni koaua nakon te Atua, ae te toro iroun Tamara are i karawa ae bati n nanoanga man atataiaomata. Ao te uota ae bebete are e anga Iesu nakoia te koraki ake a roko irouna bon te
ongeaba ni baike e tangiri te Atua ibukin maiuia, are taekan
Ana tua aika koreaki n te Baibara. Bon akea karawawatan te
ongeaba ni baikai.
Mataio 11:16-30; Ruka 1:15; 7:31-35; 1 Ioane 5:3.
ˇ A kanga n riki bwa kaanga ataei, aomata aika kamoamoa aika a bibitii aia
iango, ae te roro n ana tai Iesu i aon te aba?
ˇ Tera ae kaira Iesu bwa e na neboa Tamana are i karawa?
ˇ N te aro raa ae a karawawataki iai aomata, ao tera te kabebeteaki are e anga
Iesu?
40
T
Reiakinan
te Nanoanga
AO e bae n tiku Iesu i Nain
are e kauta ngkoa iai natin te
aine are e mate buuna, ke tao
e a kawara te kaawa are i rarikina.
E kani kamwataua taraan teuare e
kaakaraoi kakai aika kamimi te Baritaio ae Timon, ngaia are e a
kaoa Iesu bwa e na amwarake ma
ngaia.
E kariaia kaoana Iesu bwa
e iangoia bwa e a reke
bwa ana tai n angareirei nakoia ake a roko, n aron are e a
tia naba ni kariaia kaoana bwa
e na amwarake ma taan ikoikoti ana mwane te uea ao
taani bure. Ma ngke e a roko
Iesu n ana auti Timon, e aki butimwaeaki raoi n aron ae taneiai ni kaakaraoaki n taai akekei nakoia iruwa.
Bon te katei ae kaota akoaia iruwa tebokani waeia n te ran
ae mwaitoro, bwa a bareka ao ni bueroro waeia imwin te kau
ao te mwananga n te kawai ae bubu. Ma a aki tebokaki waen
Iesu ngke e roko. Akea naba ae kaboria ma ngaia ae te aroaro ae rinanon te katei. Ao e aki naba kabiraki atuna, ae te
katei ae bwabwainaki nakoia iruwa.
N tain te amwarake ngke a rarikiriki iruwa i rarikin te taibora, ao e a rin naba te aine ae aki kaoaki. E kinaaki n te
kaawa arei bwa te aine ae buakaka. Tao e a tia n ongongo ana reirei Iesu, n ikotaki ma ana kakao nakoia ‘te
koraki ake a rawawata bwa e na motiki rawaia.’ Ao
ibukin korakoran nanona ni baike e a tia n nori ao n
ongo, e a ukoukora ngkai Iesu.
E nako akun Iesu te aine aei, ao e katorobubua
i waena. Ngke e bwaka rannimatana i waen Iesu,
ao e a kaoi naba n irana. E anaa ngkanne ana
kabira man nnena, ao e kaboria ma waen Iesu,
ao e kabwaroa i aoia. E mataku Timon ma te
aki-kukurei ao e taku n ana iango: “Ngke tao
te burabeti Teuaei, ao E ata te aine ae ringnga ao arona, ba te aine ae buakaka.”
E ataa ana iango Iesu ao e taku: ‘Timon,
iai te bwai ae N na taekinna.’
E kaeka n taku: “Te tia reirei, taekinna!”
E moanna Iesu ni kangai: “Temanna te aomata ngkoa are e a riai ba a na kabwakaki
ana bwai irouia aomata aika uoman: ana
bwai temanna te kabwaka nimabubua te tiring, ao ana bwai temanna te kabwaka nimabwi. Ao akea aia bwai n anga, ma ngaia are e
katoki kabwakan ana bwai ake i rouia. Ma
ngaia ae antai irouia uakekei ae na tangiria riki?”
E kaeka Timon ma tao te aki bwerengaki, bwa
e taraa n akea irekereken te titiraki ma te bwai ae
e a tia n riki: “I taku ba teuare e katokaki kabwakan are maiti mai rouna.”
E taku Iesu: “E eti am taeka.” Imwina e taraa neierei ao e
taku nakon Timon: “Ko nora te aine aei? I rin i nanon am
auti, ao ko aki anganai te ran ba tebokani waeu: ao neiei e kamaimai waeu n rannimatana, ao e kaoi n iranatuna. Ko aki
kaboria ma Ngai: ao te aine aei e aki toki ni kaboria ma waeu
ma ngke I moa n rin. Ko aki kabira atuu n te kabira: ao te
aine aei e kabiri waeu n te kabira.”
E kaotia iai neiei bwa e raraoma ni koaua ibukin aroarona ngkoa ae buakaka. E motika ana taeka Iesu ni kangai: “I
taku nako im, A bati ana bure ma a kabaraki; ba e bati te tangira i rouna: ma ane ti teutana ae kabaraki nako ina, ao teutana te tangira i rouna.”
E aki nanonna iai Iesu bwa e aki ribaa te buakaka ke e kariaia. Ma te bwai ae riki aei e katereterea bwa e atataiaomata Iesu nakoia aomata aika karaoi kairua, ngkana a manga kaotia bwa a nanokawaki iai ma ni kawara te Kristo
bwa a na kabebeteaki irouna. E kabebetea nanon te aine aei
Iesu ni kangai: “A kabaraki am bure. . . . E kamaiuko am oniRuka 7:36-50; Mataio 11:28-30.
maki; naako ma te rau.”
ˇ Tera aron butimwaean Iesu iroun Timon?
ˇ Antai ae ukoukora Iesu, ao bukin tera?
ˇ Tera te kabotau are e taekinna Iesu, ao tera arona ni kamanena?
41
T
E Uneakinaki Taekana
EUTANA te tai imwin kairuwaeakin Iesu ni mwengan
Timon ao e a moana naba ana kauatai n uarongorongo
i Kariraia. Ni mwanangana are mai mwaina ao e iraki
irouia taani moan rimwina ake Betero, Anterea, Iakobo ao
Ioane. Ma ngkai a a raonna ana abotoro ake 12, ao tabeman
aine. Aine aikai boni Maria are te I-Maketara, Tutanna ao Ioana are buun ana tia mwakuri te Uea are Erote.
Ngke e a moanna ni korakora ana mwakuri ni minita Iesu,
e a rikirake naba uneakinan taekana. E nikiraki iroun Iesu te
mwaane ae taniaki n te taimonio, ae mataki ao e kabi n taetae. Ngke e a kainaaomataa teuaei Iesu mairoun te taimonio
are e taua arona, ao e a kona naba n taetae ao n noraaba. A
mimi aomata ao a taku: “Tao Natin Tawita teuaei?”
A ikoikotaki aomata aika uanao ni katomimia te auti are e
mena iai Iesu n te aro are e a aikoa kona ni kamarikea ma
taan rimwina. A roko naba taani koroboki ma Baritaio man
te tabo ae raroa ae Ierutarem i rarikia te koraki ake a iangoa
Iesu bwa tao “Natin Tawita,” bwa a na kabuakakaa Iesu.
Ngke a ongo takaruaean taekan Iesu ana utu, ao a a roko bwa
a na taua. Ibukin tera?
Ibukina bwa a tuai ni kakoauaa ae bon Natin te Atua, tarin Iesu. Irarikin anne, te takarua ma te kiriwe ae e kauekea
Iesu ngkai, e rangi n okoro ma aroarona are a ataia ngke e
tabe n ikawairake i buakoia i Natareta. Mangaia are a taku
bwa e a rangirang Iesu. A takarua ni kangai: “E rangirang,”
ao a iangoa tauana bwa a na kairia nako.
Ma e teretere ae e boni kamaiua teuare tauaki arona iroun
te taimonio Iesu. A ataia taani koroboki ao Baritaio ao a aki
kona ni kakewea. Mangaia are a kabuakakaa Iesu n tuangia
aomata ni kangai: “E na aki kanakoia taimonio teuanne ngke
arona ba e aki anganaki te maka irouni Beeretebura ae mataniwia taimonio.”
E weteiia taani koroboki ao Baritaio Iesu bwa e atai aia iango, ao e taku: “Te abanuea ae e koroutu i boni irouna, ao e
na kabuanibai. E na aki teimatoa naba te kawa teuana ke te
utu teuana ngkana a koroutu kaaina. Ngkana bon Tatan ae e
kanakoa Tatan, ao e boni buakanna i boni irouna, ao e na kanga n teimatoa ueana?”
Ai rabakaura n iango! E a manga titiraki ni kangai Iesu kioina ngke a taku Baritaio bwa raoia, a kaakanakoia naba taimonio: “Kam taku ba I kanakoia taimonio ni makani Beeretebura; ao ami aomata ngkanne, a na kanakoia taimonio ni
makan antai?” Nanona bwa baike a bukina iai Iesu e riai ni
kaineti naba ma aia waaki. E kauringia Iesu ni kangai: “Ma I
kanakoia taimonio ni makan Tamnein te Atua, ao e kaotaki
iai ba e a roko iroumi Uean te Atua.”
E taku Iesu ni kamataataa mwaakana i aon Tatan ni kanakoia taimonio: “Akea ae e kona n ninia ana auti te aomata ae
e korakora ba e na rawei ana bai. Ma e na kabaea moa te aomata arei, ao e a tiba kona n rawei kanoan ana auti. Ane e
aki raonai, ao bon aiau. Ane e aki buokai ni kaiko, ao e kamaenako.” E teretere bwa a kaitaraa Iesu Baritaio, ni kaotiia
bwa ana koraki Tatan ngaiia. A boni kamaenakoia tibun Iteraera mairouna.
N tokina ao e a kauringia ana koraki Tatan ni karitei aikai
Iesu bwa “ane e taetaebuaka nakon te Tamnei ae e Raoiroi,
ao e na aki kabaraki ana bure.” E kamataataa ni kangai: “Ane
e bure ana taeka nakon Natin te aomata, ao e na kabaraki
ana bure; ma ane e bure ana taeka nakon te Tamnei ae e raoiroi, ao e na aki kabaraki ana bure n te maiu aei ke n te maiu
ae e na roko.” A bure taani koroboki ma Baritaio n te bure
are e aki kona ni kabwaraaki, n aia kabuakaka are a taekinna
bwa aongkoa te kakai are e rangi ni mataata are e aanaki ni
mwaakan taamnein te Atua, boni mairoun Tatan. Mataio 12:
22-32, BK; Mareko 3:19-30; Ruka 8:1-3; Ioane 7:5.
ˇ Tera kaokoron ana kauatai n uarongorongo Iesu i Kariraia ma ana moan?
ˇ E aera ngke a kan taua Iesu ana utu?
ˇ A kanga Baritaio n urua onimakinan Iesu ni kaineti ma ana kakai, ao e kanga ni katereterea keweia Iesu?
ˇ Tera are a bure iai Baritaio, ao bukin tera?
42
N
E Boaia Baritaio Iesu
GKANA ngaia bwa a kanakoaki taimonio ni mwaakan Tatan, nanona bwa e a bonaua mai nukana Tatan. Anne kaekaaia iroun Iesu ma e reitia ni kangai:
“Ngkana kam taku ba e raoiroi te kai, ao e na raoiroi naba
uana; ngkana kam taku ba e buakaka te kai, ao e na buakaka
naba uana.”
E aki raoiroi iangoan ae kanakoaia taimonio iroun Iesu e
riki imwin torona iroun Tatan. Ngkana e raoiroi uaan te kai,
e aki kona ni buakaka te kai. N te itera are teuana, buakakaia
Baritaio ae oti n aia bukibuki aika kewe ao ni kaitaraan Iesu
n akea riaina, e kakoauaki iai bwa e buakaka nanoia. E taetae ma te un Iesu ni kangai: “Ngkami te naa n naeta! Kam na
kanga n taekina ae e raoiroi ngkai kam buakaka? Ba e taetae
te aomata man onraken nanona.”
Kioina ngkai a kaotiotaki nanora n ara taeka, e kona naba
ni boboto bairean taekara ni baike ti taekin. E taku Iesu: “I
tuangingkami ba n te bongi ni motikitaeka, ao a na bae aomata ni kaeka i bukin taeka n aki akaka ni kabane aika a tia
n atong. Ba ko na karaoiroaki ke ni kabuakakaki man am taeka.”
E ngae ngke e a tia Iesu ni karaoi kakai aika bati, ma a butiia taani koroboki ao Baritaio ni kangai: “Te Tia Reirei, ko
bia karaoa te kakai teuana ba ti na noria.” E ngae ngke a tuai
n nora ana kakai mwaanen Ierutarem aikai, ma a aki kona ni
kakewei bwa a mwaiti taani kakoaua. Mangaia are e tuangia
mataniwia I-Iutaia Iesu ni kangai: “A bubuti te kanikina kain
te roro aei, aika a buakaka ma n rawa iroun te Atua; ma akea
ae a na anganaki, ba ti te kanikina ae Iona are te burabeti.”
E kabwarabwaraa ae nanonna Iesu ni kangai: “Ba e tiku
Iona i nanoni biroton te ika ae te toa tenua te ngaina ao tenua te bong. Ao ai aron naba Natin te aomata, e na tiku i nanon te tano tenua te ngaina ao tenua te bong.” Ngke e a otinako Iona imwin ongakina iroun te ika, ao titeboo ma e a
mangauti, mangaia are e a kaman taekina matena Iesu ao mangautina n te katenua ni bong. Ma e ngae n anne, a aki
kakoauaa “te kanikina ae Iona” mataniwia I-Iutaia, e ngae
ngke e a mangauti Iesu.
Mangaia are e taku Iesu bwa a na kautaki n tain te motikitaeka, kaain Ninewe ake a rairi nanoia n ana uarongorongo
Iona, bwa a na kabuakakaia I-Iutaia ake a rawa nakon Iesu.
N aron naba anne e taekina uean Tieba are te aine, are e roko
man te tabo ae raroa kinokino bwa e na ongora ni wanawanan Toromon, ao e kubanako n te bwai are e ongo ma n
noria. Ma e taku Iesu: “Boni iai ikai ae e kakanato riki nakon
Toromon.”
Imwina ao e kaikonaki Iesu n taekina te mwaane ae otinako mairouna te taamnei ae buakaka. Ma e aki kaona nanona
te mwaane aei ni baika raraoi, ngaia are e a manga niniaki n
itiman riki taamnei aika buakaka. E taku Iesu: “Bon anne
naba aroia aomata aika a buakaka aika kain te roro aei.” E a
tia ni kaitiakaki te natannaomata ae Iteraera ao e a tia naba
n rinanon te kaboouaki, n ai aron ae e otinako mairouna te
taamnei ae buakaka tii ibukin tabeua te tai. Ma a kaotiia bwa
buakakan aroia n rarawa nakoia ana burabeti te Atua e a roko
ni korakorana ngkai a a kaitaraa Kristo, ao e kateretereaki iai
bwa a a buakaka riki ngkai nakon are mai mwaina.
Ngke e tabe n taetae Iesu, ao a a roko tinana ma tarina ma
a karibwaki irouia aomata aika uanao. Mangaia are e taku temanna: “Tinam ma uake tarim akana a tei i tinaniku ba a kan
taetae nakoim.”
E titiraki ni kangai Iesu: “Antai tinau? ao antai tariu?” E
arora baina nakoia taan rimwina ao e taku: “Aei tinau, aikai
tariu. Ba ane e ira nanon Tamau are i karawa, ao boni ngaia
tariu ao maneu ao tinau.” E kaotia Iesu ikai bwa e ngae ngke
e korakora reitakina ma ana utu, ma e korakora riki reitakina
Mataio 12:33-50, BK; Mareko 3:31-35; Ruka 8:19-21.
ma taan rimwina.
ˇ Tera kabwakaia Baritaio ni karaoiroa “te kai” ma “uana”?
ˇ Tera “te kanikina ae Iona,” ao e kanga n rawa te aba nako iai rimwi?
ˇ E kanga te natannaomata ae Iteraera n te moan tienture n riki bwa kaanga te
aomata ae otinako te taamnei ae buakaka mairouna?
ˇ E kanga Iesu ni kamataataa reitakina ae kaan ma taan rimwina?
43
E
Reirei n Taiani Kaikonaki
MENA i Kaberenaum Iesu ngke e boaia Baritaio.
Imwina riki n te bong naba anne, e kitana te auti ao e
rianna nakon Namani Kariraia ae uakaan ao a botaki
iai aomata aika uanao. E tokara te booti ao e kararoaaki ma
mataniwin te aba teutana, ao e a moana naba ana angareirei
nakoia aomata ni kaineti ma te Tautaeka n Uea are i karawa. E
karaoa aei ni kabonganai kabotau ke kaikonaki n taekini baika a taneiai aomata iai.
E moan taekina te tia ununiki Iesu ae uniki koraa. Tabeua
koraa a bwaka i rarikin te kawai ao a kanaki irouia mannikiba. Ao tabeua, n te tano ae iai te riribwa i aana. Kioina ngkai
e aki kona n ribunako wakaana, a rai n te riringa aroka ake a
a moana maiuia akekei. Iai aika bwaka i buakon akanta aika
kateketeke, ike a a karibwaaki ngkana a bwebwerake. Ma iai
aika bwaka n te tano ae raoiroi ao a kariki uaaia aika tatabe
bubua, ao tabekai kaka onobwi ao kaka tenibwi.
N te kaikonaki teuana riki, e kabotaua Ana Tautaeka n Uea
te Atua Iesu ma te mwaane ae uniki koraa. Ni waakinakon te
tai, ngke e tabe ni matu teuaei ao ngke e a uti, ao e a bwebwerake te koraa. E aki ataia teuaei bwa e kanga n rikirake. E bon
rikirake ma ni kariki uaa i bon irouna. Ngke e a tai, ao e a taia
uaana teuaei.
E karakina te katenua ni kaikonaki Iesu ae taekan te aomata ae uniki koraa aika raraoi, “ma ngke e matu te aba,” ao e
roko te kairiribai ao e uniki titania i buakon uita. A titirakina
teuaei ana toro bwa a na kouti titania ke a na aki. Ma e kaeka
ni kangai: ‘Kam na aki, bwa kam kaawa n taeki naba uita tabeua. Katikui bwa a na uaia n rikirake ni karokoa te tai. Ao
ngkanne N na tuangia taan tai bwa a na booti titania ao ni kabueki, ma a na uoti uita nakoni nnen te amwarake.’
E reita nako ana maroro Iesu nakoia aomata aika uanao i
aon te bike, ni kaikonaki aika uoua. E kabwarabwaraa bwa
“Uean te Atua” kaanga ai aroni koraan te makeke ae e unikia
te aomata temanna. E taku bwa e ngae ngke bon te kabanea n
uarereke i buakoni koraa, ma e rikirake bwa te aroka ae bubura
ae kakanaki. E a riki bwa te aroka ae a tikubara i buakoni mwangana mannikiba ibukini katanaia.
Tabeman aomata ni boong aikai, a kakewea
ae koraan te makeke te kabanea n uarereke.
Ma e aki taekina aei Iesu bwa e angareirei i
aon aroka. Ma n taai akekei a taneiai kaain
Kariraia ni koraan te makeke ae te kabanea n
uarereke. Mangaia are a mimi ni korakoran
rikiraken te bwai are e kaikonakia Iesu.
E kamota te maroro aei Iesu ni kabotaua
“uean te Atua” ma te iiti are e renganna te
aine ma te burawa ae bati. Imwin tabeua te
tai ao e a rotaki te bua ni burawa arei ni kabane.
Imwin ana angareirei Iesu i aoni
kaikonaki aika nimaua aikai,
ao e kanakoia aomata, ao e okira te auti are e mena iai. A waekoa ni kawaria ana abotoro ake 12 ma tabeman riki.
Kakabwaia Man Ana Kaikonaki Iesu
Ngke a a roko taan rimwin Iesu irouna imwin marorona ma
aomata aika uanao i aon te bike, ao a a rangi ni kan ataa ana
waaki n angareirei are e boou arei. A a tia n ongora ngkoa ngke
e kabonganai taetae ni kaikonaki Iesu mai imwaina, ma tiaki
aroni mwaitin aei. Mangaia are a titiraki ni kangai: “E aera
ngkai Ko taetae nako ia n taetae ni kaikonaki?”
Teuana bukin karaoan aei bwa e na kakoroa bukin ana taeka te burabeti ae kangai: “N na kaurea wiu n taetae ni kaikonaki; N na atongi baika karabaki mai moani karikan aonaba.”
Ma iai riki bukina. Kabonganan kaikonaki irouna e buokia ni
kaotiota nanon te aomata.
Ni koauana, e anaaki nanoia angiia aomata ni mwaatain Iesu
ni kakaraki ao ni karao kakai, ma akea nanoia ni butimwaeia
bwa aia Uea ae a na beku ibukina ke n iriria. A aki kani kariaia bwa a na rotaki
nanoia n te rongorongo.
Mangaia are e
taku Iesu: ‘I taetae nakoia n taetae ni kaikonaki,
bwa a bon taratara,
ma a aki noraba, a
bon ongo ma a aki
ongo, ao a aki atatai. Ao e kakoauaki
irouia ana taeka
Itaia, are kangai: A
karooi nanoia aomata aikai.’
E reitia nako ni
kangai: “Ma a a kabaia matami, ba a
noraba; ao taningami, bwa a ongo. Ba e koaua ae I a tuangngkami ba a bati burabeti ma aomata aika raoiroi, ake a kan nori
baika kam nori, ao aki nori; ao a kan ongo baika kam ongo, ao
a aki ongo.”
Eng, a raraoi nanoia abotoro ake 12 ao tabeman riki. Mangaia are e taku Iesu: “Kam bon anganaki te atai baika raba
aika bwain uean te Atua, ma a aki anganaki ngaiia.” Ibukina
bwa iai nanoia taan rimwin Iesu ni kani mataata, e a kaota nanon te kaikonaki nakoia are taekan te tia ununiki.
E taku Iesu: “Uaan te uita arei bon ana taeka te Atua,” ao
te tano bon te nano. E kabwarabwaraa te koraa are e bwaka i
rarikin te kawai ae matoatoa ni kangai: “E roko iai te riaboro,
ao e anaa te taeka mai nanoia, ba a na aki onimaki ni kamaiuaki.”
N te itera are teuana, te koraa are e unikaki n te tano are iai
te riribwa i aana, e kaineti nakon nanoia aomata ake a kimwareirei ni butimwaea te taeka. Ma e aki kona ni wakaa i nanoia,
ngaia are a bae ni bwaka aomata aikai n aia tai ni kataaki ke n
rokon bwainikirinaia.
E reitia Iesu n taekina te koraa are bwaka i buakon akanta,
bwa e kaineti nakoia aomata ake a ongo te taeka. Ma a a manga kamwaneaki n raraomaeakinan bwain te maiu aei, te kaubwai ao kakukurein te maiu aei, mangaia are a a karibwaki iai
ao a aikoa tawaa uaaia.
E taku Iesu ni kaineti ma te koraa are te kabane are e unikaki n te tano ae raoiroi, aikai bon aomata ake a ongo te taeka
ma nanoia ae raoiroi, a taua ao a kariki uaaia ma te nanomwaaka.
Ai kakabwaiara taan rimwin Iesu aikai ngkai a ukoukoria
bwa a na karekea mairouna mataataia n ana reirei! Nanon Iesu
bwa e na mataata te aba n ana kaikonaki bwa e aonga ni kaotaki te koaua nakoia aomata. E titiraki ni kangai: “E uotaki mai
te bwae ba e na kakiaki i aan te baketi ke i aan te ne ni wene?”
Tiaki ngaia anne. Ma “e na katokaaki i aoni nena?” Ma e a manga reitia ni kangai: “Ma ngaia ae kam na taratarai aromi n
ongo.”
Kakabwaiaki n Reirei Riki Tabeua
A a manga kan reirei riki taan rimwin Iesu imwin kabwarabwaraan nanon te kaikonaki ibukin te tia ununiki. A bubutii
ni kangai: “Ko na kaota nako ira te taetae ni kaikonaki are taekan titania ake ni nen te uita.”
Ai kaokorora aroia taan rimwin Iesu ma nikiraia aomata aika
uanao ake n te bike! Akea irouia aomata akekei te kan atai nanon kaikonaki, a a rauaki naba n tii taekinaia.
E kabotaunaria taan ongora ake i rarikin
taari Iesu ma taan rimwina ake a kawaria n te auti bwa a kan atai baika raba,
ni kangai:
“E na manga baire te aba nako imi n
te baire are kam babaire iai; ao a na kamaitaki bwaai nako imi.” A babaire nakon Iesu taan rimwina, n aroia ni
kaingaingai nanoia nakon ana taeka, ao a kakabwaiaki iai n reireinaki riki. Mangaia are e kaekaia
taan rimwina Iesu ni kangai:
“Teuare uniki uaa aika raraoi Natin te Aomata; ao
nen aroka aonaba ni bane; ao uaa aika raraoi natin uean te
Atua; ao titania natin teuare buakaka; ao te kairiribai are uniki
titania te riaboro: ao bongin te tai tokin aonaba; ao taan tai
anera.”
Imwin kamatataan nanoni bwaai nako ake e taekini n ana
kaikonaki aei, ao e a kaota te bwai ae e na riki imwina. E taku
bwa n tokin te waaki i aon te aba ae ngkai, ao taan tai ke anera
a na kaokoroia Kristian ni kewe ake a kaikonakaki bwa titania
mai buakoia “natin uean te Atua.” A na kanakoaki nakon te
kamaunaki “natin teuare buakaka,” ma “akana raoiroi” aika natin uean te Atua, a na raneanea n ana Tautaeka n Uea Tamaia.
E a manga kakabwaiaia riki taan rimwina Iesu aika a kan
atai baika raba aikai, n taekini kaikonaki riki aika tenua. E kangai te moan: “Uean te Atua ai aron te bwai ae kakawaki are
karabaki n te tawana teuana; are e kunea te aomata temanna,
ao e karaba, ao e kakatonga iai, ma ngaia are e nako ni kabo
ana bwai ni kabane, ao e kaboa te tawana arei iai.”
E reitia riki ni kangai: “Ao manga aio; uean te Atua ai aron
te tia bobwai are ukoukori moomi aika raraoi, ao ngke e kunea
te momi teuana ae e bati boona, ao e nako ni kabo ana bwai
ni kabane iai, ao e kaboa te momi arei.”
Iesu bon ai aron te aomata ae kunea te kaubwai ae karabaki, ao ai aron naba te tia bobwai ae kunea moomin te bwaeao
ae bati boona. E kaboonakoi bwaai ni kabane, ni kabuaa
maiuna ae bati karineana iai i karawa ao e a riki bwa te aoma-
ta ae mangori. Ngke e mena i aon te aba, e karawawataki naba
ao e riribaaki ma ni bwainikirinaki, bwa e na kakoauaki iai
tauna n riki bwa te tia Kairiri n Ana Tautaeka n Uea te Atua.
A riai taan rimwin Iesu ni motika nanoia bwa a kona ni kaboonakoi bwaai ni kabane ke a aki, bwa a aonga ni karekea kaniwangaia ae te uaia n tautaeka ma Kristo, ke te maiu i aon te aba i
aan ana kairiri te Tautaeka n Uea anne. Te koaua bwa ti iangoa
reken tibwangara n Ana Tautaeka n Uea te Atua bwa moan te kakawaki riki nakoni bwain te maiu aei, kaanga te kaubwai ae moanibaan te kakawaki ke moomin-te-bwaeao ae bati boona?
N ana kabanea, e a kabotaua Iesu “uean te Atua” ma te karaun
ae botii aeka n iika nako. Ngkana a kaokoroaki iika, a karenakoaki buakakana ao a kawakinaki raraoina. Mangaia are e taku Iesu,
bwa n tokin te waaki i aon te aba ae ngkai, a na kaokoroaki aomata aika buakaka ma aika raoiroi irouia anera, ao a na kamaunaki aika buakaka.
E moana te waaki n akawa aei Iesu, ngke e weteia taani moan
rimwina bwa a na riki bwa ‘taan akawa aika konaia aomata.’ E
waakinako te mwakuri n akawa aei rinanon tienture aika bati, i
aan aia tararua anera. N tokina ao e a roko te tai n aitaki te “karaun.” Te karaun e tei ibukia botaki nako i aon te aba aika a taku
bwa Kristian ngaiia, n ikotaki ma aia ekaretia Kristian aika kabiraki.
E ngae ngke iai iika aika a na tewenakoaki bwa a bubuaka,
ma ti riai n rangi ni kakaitau bwa a kawakinaki ‘iika aika raraoi.’ Ngkana ti katotonga nanoia taan rimwin Iesu are a ingainga ni kan atatai ma ni kani mataata, ao ti na kakabwaiaki n
anganaki tiaki tii reireiara aika bati riki, ma ti na karekea naba
kakabwaiaara mairoun te Atua are te maiu n aki toki.
Mataio 13:1-52; Mareko 4:1-34; Ruka 8:4-18; Taian Areru 78:2; Itaia 6:9, 10.
ˇ N ningai are e taekini kaikonaki iai Iesu nakoia aomata aika uanao ao iia?
ˇ Baikara kaikonaki aika nimaua ake e taekin Iesu nakoia aomata aika uanao?
ˇ E aera ngke e taku Iesu bwa koraan te makeke bon te kabanea n uarereke?
ˇ E aera Iesu ngke e taetae ni kaikonaki?
ˇ A kanga ni kaotiia taan rimwin Iesu, bwa a kaokoro ma aomata aika uanao?
ˇ Tera ana kabwarabwara Iesu ni kamatataan te tia ununiki?
ˇ Tera kaokoroia taan rimwin Kristo, ma aomata aika uanao ake n te bike?
ˇ Tera ae kaikonakaki n te nne n aroka, koraa aika raraoi ao te tai, ao a tei ibukin antai te tia ununiki, te kairiribai, ao taan tai?
ˇ Baikara kaikonaki ake tenua riki ake e taekin Iesu, ao tera reireiara mai iai?
44
E
Katokan te Angibuaka
BONG ana bong Iesu ni mwakuri bwa e reireinia aomata aika uanao i aon te bike, ao imwina e a manga
kabwarabwarai nanon taiani kaikonaki nakoia tii taan
rimwina. Ngke e a tairiki ao e a taku: “Ti na nako mainikun
te nama.”
Aran te aono are n iteran Namani Kariraia are i mainiku
bon Tekabori, ae nako man te taetae n Erene ae deka, ae nanona “tebwina,” ao polis, ae nanona “te kaawa.” E moamoa
bwainakin te katei n Erene ni kaawan Tekabori, e ngae ngke
a boni maeka iai I-Iutaia aika bati. E aki bati ni mwakuri Iesu
n te aono aei. Ao n aron ae ti na noria imwina, e a manga totokoaki tikuna ni maan iai ni mwanangana aei.
N ana bubutii Iesu are e kan nako n iteran te aba are teuana ao a uotia nako iai taan rimwina n te booti. E ataaki mwanangaia irouia aomata. A waekoa n tokara aia booti aomata
bwa a na iriia naba. E aki rangi n raroa kaeana n te ritaari.
Buburan nanon Namani Kariraia tao 21 te kiromita anauna
ao 12 te kiromita raababana.
E a rangi ni kua n te tai aei Iesu. Mangaia are n te tai ae
waekoa imwin butiia ao e a wene i bukin te booti, e anaa uningana ao e a matunako naba. Iai tabeman i buakoia abotoro
aika a taneiai i taari bwa taan akawa n Namani Kariraia. Mangaia are a kaira kaieiean te booti.
Ma e aki nakoraoi te mwananga aei. Ibukina bwa e aabuee ranin te nama aei are e mena kaanga n te tabo ae mwanono nako ae tao 200 te mita rinanona riki nakon taari, ao te
ea ae mwaitoro ni maunga ake a uakaan e a ukaki rikaaki n
te ang ae korakora, ao e a kauekea te angibuaka ae rangi ni
korakora ae karina n te nama. E a bon riki ngkai aei. A teibabaa naao n orea te booti ao ni bwaro nako aona, n te aro are
e a kuri ni baoti. Ma e boni matunako naba Iesu!
A buannano mwaane aika taneiai i taari aikai, ni kataia ni
bweena te booti. Akea te nanououa bwa a bae n tia ni bobo
ma angibuaka mai mwaina. Ma n te tai aei ao e a bane aia
konaa. Ibukin maakakin te mate, a a
tatakarua ni kauta Iesu ni kangai: ‘Te
tia Reirei, ko aki tabeakinira? Ti a
kan iinako! Kamaiura, ti a kaani bwabwa!’
E teirake ao e kangai nakon te ang
ao taari: “Raoi, bwaaka.” E a tii toki
naba karen te ang ma ni bung te ariki.
E taraiia taan rimwina ao e titiraki ni
kangai: ‘E aera ngkai kam rangi ni
maaku? Akea ami onimaki?’
A maaku taan rimwina ao a titiraki
i marenaia ni kangai: ‘Antai raoi te
mwaane aei? Ngkai e tua nakon te
ang ao taari ao a ongo irouna.’
Ai mwaakara Iesu! Ai karaunanora
ataakin ae iai mwaakan ara Uea i
aoni baika karikaki n aron te ang ao
taari! Ao ngkana e a roko i aon te aba
korakoran ana kairiri n ana Tautaeka
n Uea, a na bane aomata ni mwengaraoi ibukina bwa ai akea te kabuanibwai ae karina, ae na manga riki!
Tabeua te tai imwin tokin te angibuaka, ao a a roko Iesu ma taan rimwina i mainikun te nama. Tao booti
ake tabewa a aki boo ma korakoran
te angibuaka, ao a okiri mwengaia n
Mareko 4:35–5:1;
akea te kabuanibwai.
Mataio 8:18, 23-27; Ruka 8:22-26.
ˇ Tera Tekabori, ao e mena iia?
ˇ Baikara baike a karika te angibuaka ae korakora n Namani Kariraia?
ˇ Tera ae a karaoia taan rimwin Kristo, ngke e a
bane aia konaa n iangoa maiuiia?
45
Rairan Teuae Aki Kariaaki
I KAKAMAAKURA te bwai ae e kaitaraa Iesu n aerakena! A biri nakoina uoman mwaane aika tiritiri mai
buakon te nne ni mate. A taniaki irouia taimonio. E
boboto te rongorongo aei tii nakon temanna, kioina ngkai e
rangi n iowawa riki ao e a maan ni karawawataki n niniakina
irouia taimonio.
E a maan teuae kananoanga aei ni maeka ni bebeekan ribuakon ruanimate. E a bon tatakakaa naba ni ngaina ao ni
bong, ao e korokoroia n atibu. E rangi n iowawa n te aro ae a
bane ni maaku aomata n toua te kawai aei. E a tia ni kataaki
ni kabaeaki, ma e motiki tiein ao e urua kabaeani waena aika
biiti. Akea ae iai korakorana ni kona n taua.
Ngke e kawara Iesu teuaei ma ni bobaraki i waena, a katakaarua taimonio ni kangai: “Tera am bwai i rou, Iesu, ae Na-
A
tin te Atua are Moan te Rietata? I ononiko n Aran te Atua,
ba Ko na aki kamarakai.”
E kaokioka ana taeka Iesu ae kangai: “Oti nako mairoun te
aomata, te tamnei ae ko kamwara.” Imwina ao e titirakinna ni
kangai: “Antai aram?”
E kaeka ni kangai: “Arau Rekeon; ba ti bati.” A mamate nanoia taimonio ni kan nora karawawataaia aomata ake a taniaki irouia, ao n taraana a kukurei ngkana a kiaraki aomata irouia raoia n taimonio aika bati. Ma ngke e kaaitaraia Iesu, ao
a onnonia bwa a na aki teweakinako n te kinono. Ti a manga
nora naba korakoran mwaakan Iesu bwa e kona n tokanikai i
aoia taimonio aika iowawa. E oti naba iai ae a ataa ana motikitaeka te Atua taimonio, are a na karenakoaki n te kinono
ma aia tia kairiri ae Tatan te Riaboro.
Iai te nanai ni beki aika tabe ni kang uteute ae tao 2,000
mwaitiia aika mena i aon te maunga ae uakaan. Mangaia are
a taku taimonio: “Kanakoira nakoia beeki akekei, ba ti na rin
i nanoia.” A rangi n iowawa taimonio ngkai a kani karekea kukureia man niniakia ao karawawataaia aomata ma maan.
Ngke e kariaia Iesu bwa a na rin i nanoia beeki, a a bane ni
birinako beeki ake 2,000 ma
ni bwaka ni katatin te maunga ao ni bwabwa i taari.
Ngke a nora aei taani kawakinia beeki, a kawaekoaia nakon te kaawa bwa a na
ribootina te bwai ae riki, n
te marenaua. Ibukin anne a
a roko aomata man te kaawa bwa a na noria. Ngke a a
roko ao a nora teuare e taniaki ngkoa irouia taimonio
bwa a a tia n otinako mairouna. E a tekateka n oi n
aomata i rarikini waen Iesu
ao e a kunikainna!
A karakina aron teuaei
ni kamarurungaki, naake a noria. A kaongoia
naba aomata aroni kamimin mateia beeki. Ngke
a ongo aei aomata, ao e
waerakeia te maaku ae
korakora, ao a kaumaka
Iesu bwa e na kitana aia
tabo. E kariaia ao e tokara te booti. E onnonia Iesu teuae taniaki
ngkoa irouia taimonio
aei bwa e na iria, ma e
tuangnga ni kangai: “Ko
na nako n am auti nakoia
am utu, ao tuangia baika E karaoi [Iehova] nako im, ma nanoangam i Rouna.”
E taneiai Iesu n tuangia ake e kamaiuia bwa a na aki kaotiota kamaiuaia, bwa e aki tangiria bwa e na tii boboto kakoauana irouia aomata i aon rongorongona aika karakarakaaki.
Ma e riai kaotiotan aei, bwa e aonga n uarongorongo teuae taniaki ngkoa aei, i buakoia aomata ake e a aikoa reke rokon Iesu
irouia. Irarikina e na kakoauaki mwaakan Iesu ni karaoa ae
raoiroi ngkana e noraki teuaei, ni kaitaraan te ribooti ae aki
raoiroi ni buaia beeki are tao e a ueke.
E ongeaba teuarei iroun Iesu, ao e nako. E a moana tataekinani bwaai ni kabane n aonon Tekabori ake e karaoi nakoina
Mataio 8:28-34; Mareko 5:1-20; Ruka 8:
Iesu, ao a mimi aomata iai.
26-39; Te Kaotioti 20:1-3.
ˇ E aera ngkai tao e boboto te rongorongo tii nakon temanna ae taniaki n te
taimonio, ngkai uoman ngaiia?
ˇ Tera ae oti iai bwa a ataa aroia taimonio n teweakinako n te kinono nakon
taai aika a na roko?
ˇ E aera ngkai tao a tatangiria ni kani memena taimonio i nanoia aomata ma
maan?
ˇ E aera Iesu ngke e kariaia teuare taniaki ngkoa iroun te taimonio bwa e na
kaotiota te bwai are E karaoia nakoina?
46
E
E Ringa Kunnikaina Neiei
A ROKO i Kaberenaum rongorongon okin Iesu mai
Tekabori, ao a a ikotaki aomata aika uanao i rarikin
taari bwa butimwaeana. Akea te nanououa bwa a a
bae n tia n ongo taekan katokan te angibuaka irouna ao kamarurungan teuare taniaki irouia taimonio. Ngkai e a aerake
man te booti, ao a a bane ni katomimia ma te ingaingannano ao te kakaantaninga.
Temanna i buakoia ake a kakaantaningaa Iesu bon Iairo ae
te mataniwi temanna n te tinakoka. E bwaka nako aon waen
Iesu ao e kaokioka ana bubutii ni kangai: “E a kani mate natiu te aine: ko na nako mai ni kaki baim i aona, ba e aonga n
eka ma ni maiu!” Bon te bwai ni kakawaki natin Iairo irouna kioina ngkai ana rikitemanna ao ai 12 ana ririki.
E kariaia Iesu ao e a iri n raonaki irouia aomata aika uanao nakon mwengan Iairo. Iangoa aron ingaingan nanoia aomata ni kani manga nora te kakai. Ma e kaatuua iangoan ana
kangaanga ae kakaiaki, te aine temanna i buakoia.
E karawawataki te aine aei i nanon 12 te ririki ibukin nraraana. E a tia ni kakawariia taokita aika kakaokoro, ni kabanea te mwane ae bati i aon ana bwainnaoraki. Ma e tuai n
reke buokana, ao e a rikirake ni kakaiaki riki aorakina.
Ko bae n ataia ae e aki tii kamamaraa te rabwata te aoraki
aei, ma e kamaamaaea naba neiei ma ni kamangoria. E kamatauninga taekinan te aeka n aoraki aei i buakoia aomata.
Irarikin anne, e taekinaki n te Tua Rinanon Mote bwa te nraraa, e karika te aine bwa e na aki itiaki, ao a riai ni kaitiakiia
naba aomata ake a ringa neiei, ke n ringi ana kunnikai ake a
teke n raraana, ao a na tiku n aki itiaki ni karokoa te tairiki.
E a tia neiei n ongongo taekan ana kakai Iesu te aine aei,
ao ngkai e a ukoukoria. Ibukina bwa e ataia neiei bwa e aki
itiaki, e a kabanea ana konaa n ribuakon te koraki n aki
ataaki, bwa e taku i nanona: “Ngkana tao I ringa naba ti kunnikaina, ao I a maiu.” Ngke e karaoa anne ao e a namakina
naba tokin nraraana!
Ma e bae n rangi ni kubanako n ana taeka Iesu ae kangai:
“Antai ae ringai?” E a kanga naba n ataia? E kaeka Betero ao
e taku: ‘Te tia reirei, kai a karibwako aomata aika ibetutu i rarikim ao ngkoe ko titiraki bwa antai ae ringko?’
E taratara nako ni kakaaea te aine Iesu ao e taku: “E bon
ringai temanna: ba I ataai ba e oti nako te mwaka mai Rou.”
Ni koauana e kaokoro ringan Iesu aei, bwa te marurung are
reke iai, e kouta nako korakoran Iesu.
Ngke e noria neiei bwa e a aki kona ni karabaa, ao e a bwaka naba i matan Iesu n ruru ni maaku. E taekina te koaua i
mataia aomata ni kabaneia ibukin aorakina, ao arona n tibwa
marurung ngkai mai iai.
E kairaki Iesu n aron neiei ni kamataataa ana kangaanga,
ao e kabebetea nanona ni kangai: “Natiu, e kamaiuko am onimaki. Nako i nanon te raoi, ao ke e toki aorakim.” Ai raoiroira ataakin ae e nimamannei Teuare e rineaki iroun te Atua
bwa e na tautaekana te aonnaba, e nanoanga, e tabeakinia aomata ao iai naba mwaakana ni buokiia!
Mataio 9:18-22;
Mareko 5:21-34; Ruka 8:40-48; Nakoaia Ibonga 15:25-27.
ˇ Antai Iairo, ao bukin tera ngkai e kawara Iesu?
ˇ Tera ana kangaanga temanna te aine, ao e aera ngkai e rangi ni kangaanga
kawaran Iesu irouna bwa e na buokia?
ˇ E kanga ni marurung neiei, ao e kanga ni kabebetea nanona Iesu?
47
N
Te Kakatonga
Imwin te Tang
GKE e nora te aine ae nraraa Iairo ni kamarurungaki, ao e a bae n rikirake riki onimakinani mwaakan Iesu ni karao kakai. Imwain anne ao e a kaman
tuanga Iesu Iairo bwa e na buoka natina te aine ae tangiraki ae 12 ana ririki, ae nangi mate. Ma ngkai e a riki te bwai
are e rangi n raraomaeakinna Iairo. Ngke e tabe ni kakaraki Iesu ma te aine arei, ao a a roko mwaane tabeman ni
karaurau n tuanga Iairo ni kangai: “E a mate natim. An tai
katabea riki te Tia Reirei!”
Ai kauruakinanora te rongorongo aei! Iangoia: E korakora bwaran nanon te mwaane ae korakora karineana irou-
ia aomata aei, ngke e a ongo bwa e a mate natina. E ongo
aei Iesu, mangaia are e taraa Iairo ao e kaungaa nanona ni
kangai: “Tai maku, ma bon onimaki naba.”
E ira teuae rotaki n te nanokawaki aei Iesu nakoni mwengana. Ngke a a roko, ao e a bati te tang ma te tanginiwenei. A ikotaki aomata aika uanao, ao a ororeiia ibukin nanokawakia. Ngke e rin Iesu ao e titiraki ni kangai: “Tera
bukin te karongoa ma te tang aei? Kai e aki mate neienne,
ba e matu.”
A moana ngareia aomata ngke a ongo aei bwa a aki kakoauaa Iesu, bwa a ataia bwa e a boni mate te tei. Ma
e ngae n anne, e taku Iesu bwa e matu. E nang kaotia nakoia aomata bwa e bebete irouna kautakin
te mate n aroni bebeten kautaia aika matunako, ni kabonganani mwaakana
are e anganna te Atua.
E kaotinakoia aomata
Iesu ma tii Betero, Iakobo, Ioane, ao ana
karo te teinnaine are
mate n tiku. E kairiia naaka niman aikai nakon te tabo are
e wene iai te mate. E
taua baina ao e taku nakoina: “Talitha koum,”
ae nanona: “Te ataeinaine, I tuangko, teirake!” E a teirake naba
te teinnaine, ao e
a moanna n nakonako! E kuri bua
aia iango kaaro aikai ni kimwareireia
ae korakora n te baere
a noria.
Imwin tuangakia Iairo ma buuna iroun Iesu bwa a na angan te tei kanana, e tuangia naba bwa a na aki kaotiota te
bwai ae riki. Ma e ngae n anne, e a butanako rongorongona n te aono arei. Aio te kauoua ni kautiuti ae karaoia Iesu.
Mataio 9:18-26; Mareko 5:35-43, BK; Ruka 8:41-56.
ˇ Tera te rongorongo are e karekea Iairo, ao e kanga Iesu ni kaungaa nanona?
ˇ Tera aroia aomata n rokoia ni mwengan Iairo?
ˇ E aera ngke e taku Iesu bwa e matu te
tei are mate?
ˇ Antai raon Iesu ake niman ake a nora
te mangauti?
48
E
Kitanan Mwengan Iairo ao
Okiran Natareta
BONG ana bong Iesu n tabetabe bwa e borau i taari
mai Tekabori, e kamarurunga te aine ae nraraa ao e kauta natin Iairo ae mate. Ma e tuai n toki naba tabena n
te bong aei. Ngke e kitana mwengan Iairo Iesu, ao a tatakarua
n rimwina uoman mwaane aika mataki ni kangai: “Natin Tawita, Ko na nanoangaira.”
N aranakin Iesu irouia mwaane aikai bwa “Natin Tawita,” a
kaota iai aia onimaki bwa bon Iesu are e na tekateka n ana kaintokanuea Tawita, mangaia are ngaia te Mesia are e beritanaki.
Ma e baka n aki tabe Iesu, ma tangia ni kani buokaki, bwa tao
e na nora nanomwaakaia. Ma e aki bwara nanoia mwaane aikai. A rimwin Iesu nakon te tabo are e na tiku iai, ao ngke e rin
te auti ao a rin naba.
E a titirakinia ngkanne Iesu ni kangai: “Kam taku i nanomi
ba I kona te baenne ni karaoia?”
A kakoauaa ni kangai: “Eng, te Uea.”
Mangaia are e ringa mataia Iesu ao e taku: “E na karaoaki
nako imi n ai aron ami onimaki.” A a tii rina naba n noraaba!
Imwina ao e kabaeia Iesu ni kangai: “Kam na tara te baenne ba
a na aki ataia aomata.” Ma a kaonaki n te kukurei, n te aro are
a aikoa tabe ma ana taeka Iesu, bwa a a tataekinna ni kabutaa
te aba arei.
Ngke a a nako mwaane aikai, ao a kaira te mwaane nakon
Iesu aomata, ae bae newena bwa e taniaki iroun te taimonio. E
kanakoa te taimonio Iesu mairouna ao e a taetae ni kawai naba
teuaei n te tai aei, ao a taku: “E bon aki noraki aron aei ma
ngkoa i buakoia Iteraera.”
A mena naba ikekei Baritaio. A aki kona ni kakewei kakai,
ma ibukin buakakan nanoia, a bukibuki ni kangai ni kaineti ma
nibwan mwaakan Iesu ni karao kakai: “E kanakoia taimonio iroun aia uea taimonio.”
N te tai ae waekoa imwini baikai, e a okira ana kaawa Iesu
ae Natareta, ma a a iria ngkai taan rimwina. Tao teuana te ririki n nako, e kawara ngkoa te tinakoka n reirei iai. E ngae ngke
a mimi moa aomata n ana taeka aika kakukurei, ma imwina a
a manga un n ana reirei ao a kataia n tiringnga. Ngkai e a manga roko naba Iesu, bwa e na kataia ni buokiia riki kaain ana
kaawa bwa e nanoangaiia.
N taabo tabeua ake e kawari Iesu ao e kakawaraki irouia aomata aika uanao, ma e a aki ikai. Mangaia are e a nakon te tinakoka n te Bongi n Taabati bwa e na angareirei iai. A mimi
angiia aomata ake a ongora irouna ao a titiraki ni kangai: “E
reke mai ia wanawanana anne ma makana ni karaoi kakai? Ba
tiaki natin te kabenta teuanne? Ao tiaki Maria aran tinana? Ao
uake tarina, tiaki boni Iakobo, Ioteba, Timon ao Iuta? Ao tiaki
a bane manena ni mena i buakora? Ao ai mai ia naba arona
nako akanne?”
A taku: ‘Bon te aomata naba Iesu n arora. Ti nora rikirakena,
ao ti kinaia ana utu. E nang kanga naba n riki ni Mesia?’ E ngae
ngke iai te kakoaua n aron wanawanana ae korakora ao ana kakai, ma a rawa naba nakoina. A rawa irouna aomata ibukina
bwa a rangi ni kinaa ao ana utu naba, n te aro are e a kangai
Iesu: “Akea te tabo ae e ribaki iai te burabeti, ba ti i abana ao
n ana utu.”
Ni koauana, e mimi Iesu n akean aia onimaki. Mangaia are
tii tabeua ana kakai ikai Iesu n arona ni katokai baina i aoia aoraki tabeman ni kamarurungia.
Mataio 9:27-34; 13:54-58, BK; Mareko 6:1-6; Itaia 9:7.
ˇ Tera ae a kaotia mataki aika uoman n aranakin Iesu irouia bwa “Natin Tawita”?
ˇ Tera kabwarabwaran ana kakai Iesu irouia Baritaio?
ˇ E aera ngkai e kaota te nanoanga ae bati Iesu n okina ni kataia ni buokiia
kaain Natareta?
ˇ Tera ae riki nakon Iesu i Natareta, ao bukin tera?
49
I
Te Uarongorongo
Riki i Kariraia
MWIN te kakorakora n uarongorongo i nanon uoua te ririki, te koaua bwa e kona ni karaurau ma ni motirawa ngkai
man ana mwakuri? Ni kaitaraan anne, e a karababaa riki,
bwa e a manga karaoa mwanangana n uarongorongo ae te katentai i Kariraia. E kawari kaawa nako aika bubura ao aika uarereke n te tabo arei, e reirei n taian tinakoka ao e uarongorongoa taekan te Tautaeka n Uea ae raoiroi. Baika noraki irouna,
a kakoauaa nakoina bwa e riai ni kakorakoraa riki te mwakuri
n uarongorongo.
N taabo nako ake e kawari Iesu ao e noriia iai aomata aika
uanao aika kainnanoa kamarurungan aia onimaki ao kabebeteaia. Kaanga ai aroia tiibu aika akea aia tia kawakin-tiibu, aika
rawawata ma ni kananoanga, ao e nanoangaiia. E tuangia taan
rimwina ni kangai: “E boni karuonako te tai, ma a karako taani makuri. Ma ngaia ae kam na butia Uean te tai ba E na
kanakoia taani makuri nakon ana tai.”
Iai ana babaire Iesu ni kaineti ma te mwakuri ae na karaoaki. E tua nakoia ana abotoro ake 12, ake e rineiia ngkoa ni kaania teuana te ririki n nako. E katoatoaia ni kakauomania, n te
aro ae e a reke onoua te tiim n uarongorongo, ao e a kabwarabwarai taeka n reirei nakoia ni kangai: “Tai nako ni kawaiia
Tientaire ngkami, ao tai rin n aia kawa I-Tamaria: ma kam na
nakoia tiibu ake a bua ake ana utu Iteraera. Ao ngkana kam
nakonako, ao kam na reirei, ni kangai, E a kan roko uean te
Atua.”
Te Tautaeka n Uea ae a na tataekinna aei, bon are e reireinia
Iesu bwa a na tataroia naba n te tataro ni katoto. E nanonaki
n ae e a kaan roko te Tautaeka n Uea, bwa e a kaoti te Uea ae
rineaki iroun te Atua are Iesu Kristo. E angania taan rimwina
Iesu te mwaaka ni kamarurungia aoraki, ao ni kautiia maate
bwa e aonga n ataaki ae ngaiia bon taan tei ibukin te tautaeka
are mairoun te Atua. E reireinia naba bwa a na karaoi mwakuri aikai n aki kabooaki.
Imwina e tuangia taan rimwina bwa a na aki katauraoa uotaia ni mwanangaia n uarongorongo arei ni kangai: “Tai kareke
koora, ma tirewa, ma bititaom n uoti i nanoni kabaean nukami;
ao tai ua buua n amarake n nakonako, ao tai uoti uoua te kabaraki, ao tai ua kau, ao tai ua oko: ba e riai ba e na anganaki
te tia makuri kanana.” Te koraki ake a butimwaea te rongorongo a na kariaia ao a na katauraoa naba te amwarake ma te nne
ni maeka, n aron are e taekinna Iesu ni kangai: “Ngkana kam
rin n te kawa teuana ke n te maeka teuana, ao kam na titiraki
iai ba antai ae raoiroi iai; ao kam na maeka i rouna ni karokoa
kam nako maiai.”
E reireinia naba aroia n uarongorongoa te Tautaeka n Uea
nakoia aomata. E taku: “Ngkana kam rin n te auti teuana, ao
kam na kamauriia kaaina. Ao ngkana a raoiroi kaain te auti arei,
ao e na roko ami rau i aoia: ma ngkana a aki raoiroi, ao e na okiringkami ami rau. Ao ngkana tao e aki mwaneingkami n akoingkami te aomata, ao ngkana e aki ongo ami taeka, ao kam
na ioi tanoni waemi, ngkana kam nako man te auti arei ke man
te kawa arei.”
E kaotia Iesu bwa e na ataaki bwa te kaawa are e rawa nakon aia rongorongo, e na rangi n rawawata motikan taekana. E
kamataataa ni kangai: “E koaua ae I a tuangngkami ba a na
maiu riki I-Totom ma I-Komora nakon te kawa arei, n te bongi
ni kaeti.”
Mataio 9:35–10:15; Mareko 6:6-12; Ruka 9:1-5.
ˇ E karaoa n ningai ana katentai ni mwananga Iesu n uarongorongo i Kariraia,
ao tera ae e kakoauaki nakoina iai?
ˇ Tera ana reirei nakoia ana abotoro ake 12 ngke e kanakoia n uarongorongo?
ˇ E aera ngkai e eti aia angareirei abotoro ae e a kaan te Tautaeka n Uea?
50
I
Te Katauraoi Nakon
te Bwainikirinaki
MWIN ana reirei Iesu nakoia taan rimwina ni kaineti ma
aia uarongorongo, e a manga kauringia taekaia taani kaitaraia. E taku: “Noria, I kanakoingkami n ai aroni kanakoaia
tiibu nako buakoia kameanti: . . . Ao kam na kawakiningkami
mairouia aomata: ba ane a na anga ngkami nakoni kabowi, ao
ane a na kataereingkami ni maneabaia; ao ane kam na kairaki
nako mataia taan tau-taeka ma uea i bukiu.”
E ngae ngke iai te bwainikirinaki ae korakora are a na boo
ma ngaia taan rimwina, ma e berita Iesu ni kabebeteia ni kangai: “Ngkana a anga ngkami, ao tai iangoi ami taeka n raraomaeakin: ba kam na anganaki ami taeka n te aua naba arei. Ba
tiaki ngkami ake kam taetae, ma bon Tamnein Tamami are taetae i nanomi.”
E reitia Iesu ni kangai: “Ao te tari te mwane ane e na anga
tarina nakon te mate, ao te tama ane e na anga natina: ao ane
a na tei rake naati n ekiia nako aia karo, ni kamateia.” E a manga taku riki: “Ane kam na ribaki irouia aomata ni kabaneia i
bukin arau: ma ane nanomwaka ni karokoa te toki ao e na kamaiuaki.”
Moan te kakawaki te uarongorongo. Ibukin aei ao e kamataataa Iesu kainnanoan te wanawana bwa a aonga n teimatoa
n inaaomata ni waakina te mwakuri. E taku: “Ngkana a bainikiriningkami n te kawa aei, ao kam na biri nako n te kawa teuana: ba e koaua ae I a tuangngkami ba kam tuai meni kabuta
aia kawa Iteraera iai i mwain rokon Natin te Aomata.”
E koaua bwa e anga te reirei aei Iesu ma te kauring ao te
kaungaunga nakoia ana abotoro ake 12, ma e kaineti naba nakoia te koraki ake a na buoka tataekinan te rongorongo ni katobibia te aonnaba imwin matena ma mangautina. E mataata
aei man ana taeka Iesu are, abotoro a na “ribaki irouia aomata ni
kabaneia,” ake a uarongorongo nakoia, ao tiaki tii tibun Iteraera. Irarikin anne, a aki kateaki i mataia taan tautaeka ma uea,
abotoro ake e kanakoia Iesu n aia uarongorongo n te tai arei.
Ao a aki naba kamateaki taan onimaki irouia kaain aia utu n
te tai arei.
Ma ngke e taekinaki bwa a na aki buta taabo irouia taan rimwina n uarongorongo iai imwain “rokon Natin te Aomata,”
e taetae ni burabetia Iesu bwa a na aki buta taabo ake a maekanaki n te aonnaba, n taekan Ana Tautaeka n Uea te Atua are
e a tia n tei, ao e a roko naba te Uea ae Iesu Kristo ni karaoa
ana motikitaeka Iehova n Aremaketon.
E reita nako ana reirei Iesu ni kaineti ma te uarongorongo ni
kangai: “E aki mena i aon te tia reirei ane reireiaki, ao e aki
mena naba i aon ana toka te toro.” Mangaia are a riai naba ni
kariaa taan rimwin Iesu bwa a na rinanon te karawawataki ma
te bwainikirinaki, are e boo ma ngaia Iesu n ana tai n tataekina
Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ma e kaungaunga ni kangai: “Tai
maakuia akana kamatea te rabwata ma a aki kona ni kamatea
maiuna; ma maaka teuare kona ni kamauna te rabwata ma
maiuna i Keenna.”
E katea te katoto Iesu ni kaineti ma aei. E nanomwaaka n aki maaka te mate, nakon are e nang urua ana
kakaonimaki nakon Teuare moan te mwaaka ae Iehova ae te Atua. Eng, bon Iehova ae kona ni kamaunaa “maiuna” (ae nanonaki iai te kaantaninga ibukin te manga maiu
bwa te aomata nakon
taai aika a na roko)
ke e kona ni
manga kauta te
aomata bwa e
na nora kakimwareirein te
maiu are aki toki. Ai batira ana tangira ma ana nanoanga Tamara are i karawa ae Iehova!
E a manga kaungaia taan rimwina Iesu n te kaikonaki ae katereterea mwamwannanoaia n te tangira iroun Iehova. E titiraki ni kangai: “Tiaki a kaboaki uoman te tibaaro n te aba-bene?
Ao e bon aki bwaka i aontano temanna n aikai ngkana e aki
ataki iroun Tamami: ma a bane naba ni warekaki iranatumi. Ma
ngaia ae kam na tai maku; ba kam bongana riki nakoia tibaaro
aika bati.”
Te Tautaeka n Uea are e tua Iesu bwa e na tataekinaki irouia taan rimwina, e na bwenauaia kaain te utu, bwa iai aika a na
butimwaeia ao iai aika a na rawa iai. E kamataataa ni kangai:
“Tai taku i nanomi ba I roko ba N na uota te raoi nako aon te
aba: I aki roko ba N na uota te raoi, ma I roko ba N na uota te
kabaang.” Mangaia are e riai n ninikoria kaain te utu are e butimwaea te koaua man te Baibara. E taku Iesu: “Ane tangira riki
tamana ke tinana nako Iu ao e aki riai ba e na anganaki Ngai:
ao ane tangira riki natina te mwane ke natina te aine nako Iu
ao e aki riai ba e na anganaki Ngai.”
Ni banen ana angareirei Iesu ao e a kamataataa bwa te koraki ake a butimwaia taan rimwina, a boni butimwaia naba. “Ao
ane kamooa temanna i buakoia aika uarereke aikai n ti te
mangko n ran ae maitoro ngkae e atongaki ba au reirei, ao e koaua ae I a tuangngkami ba e bon aki kabua ana kaniwanga.”
Mataio 10:16-42; 10:28, NW.
ˇ Baikara kauring ake e tuangia taan rimwina Iesu?
ˇ E kanga ni kaungaia ao ni kabebeteia?
ˇ E aera ngkai a kaineti naba ana reirei Iesu nakoia Kristian ni boong aikai?
ˇ N te aro raa ae e aki mena iai te tia rimwin Iesu i aon
ana tia reirei?
51
E
Te Tiritiri n Tain
te Rekenibong
KANAKOIA ana abotoro Iesu nakon aia tabo n uarongorongo ni kakauomania, imwin anganakia taeka
n reirei. Tao a toa taari aika Betero ma Anterea, ao Iakobo ma Ioane, Biribo ma Baretoromaio, Toma ma Mataio,
Iakobo ma Tataio, ao Timon ma Iuta Itekariota. A tataekina
te Tautaeka n Uea ae raoiroi tiim aika onoua aikai, ao a karaoi kakai ni kamarurungia aomata n taabo ake a nako iai.
N te tai aei ao e teimatoa ni matawariki Ioane te tia Bwabetito. E a kaani koro ngkai uoua ana ririki iai. Tao ko uringnga are e tataekinna Ioane i mataia aomata bwa e bure Erote Antibati ngke e na buuna Eroria, ae buun tarina are Biribo.
Kioina ngke e taku Erote Antibati bwa e toua mwin te Tua
Rinanon Mote, e bae ni katereterea ngkanne Ioane bwa te
bure ni wene ni kimoa te baei. Mangaia are e a kamatawarika Ioane Erote, tao ibukin ana kairoro Eroria.
E kakoauaa Erote Antibati bwa Ioane bon te aomata ae
raoiroi ao e kan ongongora naba irouna. Mangaia are e aki
ataa te bwai ae e na karaoia nakoina. Ma n te itera are teuana, e riribaaki Ioane iroun Eroria ao e ukoukora angana n tiringaki. N tokina, e a reke angana are e kaantaningaia.
Imwain raoi te Toa ae te Riao n 32 C.E., e a bairea te botaki ae bubura Erote bwa ana rekenibong. A roko ni bukamarua te botaki, ana tia mwakuri Erote nako aika bwakuaku ao
mataniwi n te taanga ni buaka, ao ai kaaini Kariraia aika kakannato. E kamwaieaki Tarome ae natin Eroria ma buuna rimoa are Biribo, n te tairiki arei ni kamatakuia iruwa. A bwaka nanoia mwaanen te botaki n ana kamataku.
Moan te kukurei Erote iroun Tarome ngaia are e a taku:
“Butiai ane ko tangiria, ao N na anganiko.” E a manga berita ni kangai: “Ane ko butiai ao I bon anganiko, tao ngkana
iteran ueau.”
E otinako Tarome n ongora ana iango tinana imwain ae e
kaeka ao e taku: “Tera ae N na butiia?”
E a reke angana raoi ngkai. E aki tabwara Eroria ma e a
kaeka naba ni kangai: “Atun Ioane are te tia Babetito.”
E waekoa n okira Erote Tarome ao e butiia ni kangai: “I tangira atun Ioane are te tia Babetito ba ko na anganai ngkainaba n te raurau.”
Moan te nanokawaki Erote iai. Ma ibukina bwa a a tia n
ongo iruwa ana berita, e a maamaa ngkana e nang aki koro
bukina, e ngae ngke e nang tiringaki iai te aomata ae akea ana
bure. N te tai naba anne e kanakoa te tautia nakon te karabuti ma te moti ni kaineti ma te tiritiri arei. N te tai ae waekoa ao e a oki ma atun Ioane n te raurau, ao e a angan Tarome, ao e a nikiria neiei iroun tinana. Ngke a ongo taan rimwin
Ioane te bwai ae riki, ao a roko n anaa rabwatana n taunna,
ao a kaongoa Iesu.
Imwina riki, ngke e a ongongo Erote taekan Iesu ni kamarurungia aoraki ao ni kanakoia taimonio mairouia aomata, ao
e a maaku. E taku bwa Iesu bon Ioane ma e a uti man te mate.
Mangaia are e a rangi ni kan nora Iesu, ma tiaki ibukini kan
ongorana n ana reirei, ma e kani kakoauaa raoi te baere e
Mataio 10:1-5; 11:1; 14:1-12; Mareko 6:14-29; Ruka 9:7-9.
maakua.
ˇ E aera Ioane ngkai e matawariki, ao e aera ngkai e aki kani kamatea Erote?
ˇ E a kanga n reke angan tiringan Ioane iroun Eroria?
ˇ E aera ngke e kan nora Iesu Erote imwin maten Ioane?
52
E Kaamwarakeia Ngaa
ma Ngaa Iesu n te Kakai
RANGI ni kimwareirei abotoro aika 12 aikai, n aia
uarongorongo ae kamimi i Kariraia. Tabeua te tai
imwin tiringan Ioane, ao a a okira Iesu ma ni karakina aroia ma te kakatonga. E noria Iesu bwa a a kua, ao n
tuai naba n amwarake bwa a rangi ni bati aomata n roko ao
n nako, ngaia are e a taku nakoia: ‘Ti na nakon te tabo ae
akea kaaina bwa kam aonga ni motirawa iai.’
A tokara aia booti tao i rarikini Kaberenaum ao a borau
nakon te rereua n tii ngaiia, i mainikun aonon te Ioretan i
etan Betetaita. A bati aomata aika noriia n nako, ao iai aika
a ataa te tabo are a na nako iai. A bane ni biri rimoaia n ri
mataniwin taari, ao ngke e a roko te booti ao a a mena aomata imwaia.
Ngke e aerake Iesu man te booti ao e noriia aomata aika
uanao, ao e nanoangaiia bwa a riki n aroia tiibu aika akea te
tia kawakinia. Mangaia are e kamarurungia aika aoraki i buakoia ao e a moanna n reireinia baika bati.
E waekoa te tai n te aro are a a tuanga Iesu taan rimwina
ni kangai: “Te rereua aei, ao e a kani bong: kanakoia, ba a na
nako n abaia tan ribana, ma kaawa, ni kabo kanaia.”
Ma e kaeka Iesu ni kangai: “Kam na angania kanaia
ngkami.” E ataa te bwai ae e nang karaoia Iesu ma e kataa
moa Biribo ni kangai: “E nga te tabo ae ti na kaboa iai te amarake ae e tau maitina i bukia te koraki aei?”
N ana iango Biribo ao e aki kona ni karaoaki aei. Bwa
mwaitiia aomata tao 5,000 mwaane, ao tao e raka i aon
10,000 ikotaia ma aine ao ataei! E kaeka Biribo bwa n “uabubua te mane n tirewa [ae boraoi ma te bwakabwai n te tai
anne ibukin teuana te bong ni mwakuri], ao a na aki toa naba
baia n tatabeuta te amarake” iai.
Tao e kani kaota kangaangan kaamwarakeaia aomata aika
uanao Anterea ngke e taku: “Iai temanna te ataei ikai ae
A
nimaua ana kariki ni bwaare ao uoman te ika. Ma tera bongaia i bukin te maiti n aomata aei?”
Te tai anne tao Maati ke Eberi imwain raoi te Toa ae te
Riao n 32 C.E., ao a maiureirei uteute ma ni kiriin. Mangaia
are e tua Iesu nakoia taan rimwina bwa a na tuangia aomata bwa a na tekateka i aon te uteute n ikotiia n tatabebubua
ke kakanimangaun. E anai kariki aika nimaua ao uoman iika,
e tararake nako karawa, ao e tataro. Imwina e raeraei kariki
ao e tibwatibwai iika. E angania taan rimwina ao a a manga
tibwatibwai nakoia aomata. E kamimi bwa a bane ni ngae iai
aomata!
Imwina ao e taku Iesu nakoia taan rimwina: “Ikoti nikiran
amarake, ba a kawa” n taonaba. Ni karaoan aei irouia ao a
Mataio 14:13-21;
kaoni bwaene aika 12 n nikirani kanaia!
Mareko 6:30-44; Ruka 9:10-17; Ioane 6:1-13, BK.
ˇ E aera Iesu ngke e ukoukora te tabo ae akea kaaina ibukia ana abotoro?
ˇ E kairiia nakea taan rimwina Iesu, ao e aera ngke e aki koro bukin aia iango
are a na motirawa?
ˇ Ngke e a kaani bong, tera are a kaumakia taan rimwin Kristo, ma tera aron
Iesu n tabeakinia aomata?
53
A Kariaa
te Uea ae Mwaaka
RANGI ni mimi aomata ngkai e
kona ni kaamwarakeia aomata aika
ngaa ma ngaa Iesu. A taku: “Ai boni
Ngaia te burabeti are nangi roko i aon te
aba.” A iangoa Iesu bwa te burabeti ae kakannato riki nakon Mote, ao irarikina, a taku
bwa e na rangi n raoiroi ngkana e uea i aoia.
Mangaia are a baireia bwa a na taua ni kaueaa.
Ma e ataa aia babaire aomata Iesu. Ngaia
are e waekoa n nako bwa e totokoa kairoroana irouia. E kanakoia aomata aika uanao ao
e kairoroia taan rimwina bwa a na toka n te
booti n oki nako Kaberenaum. Ao ngaia e
ararakea te maunga ni kaokoroa ma aomata
bwa e na tataro iai. E tiku Iesu ikanne n tii
ngaia n te tairiki anne.
Imwain tabwenani mainiku ao e a taratara
nako Iesu man ana tabo are rietata arei, ao
e a nori naao bwa a a kamarebua taari ibukin te ang ae korakora. N ootan namwakaina
are e a kan tabwanin maamana ngkai, bwa e
a uakaan te Toa ae te Riao, ao e a noriia
taan rimwina ma aia booti bwa a reimaurua
ni kaitaraa te nao. A rangi ni kakorakoraia
mwaane aikai ni bwetua.
Ngke e nora aei Iesu ao e a ruo naba man
te maunga ma n rianna i aon taari ni kaineta te booti. Raroan te booti tao tenua ke aua
te maire, ma e bon roko naba iai Iesu. Ma e
bakaea te taonnako riki. Ngke a noria taan
rimwina ao a takarua ni kangai: “Te anti.”
E karaui nanoia Iesu ni kangai: “Boni
Ngai; tai maku.”
A
Ma e taku Betero: “Te Uea, ngkana tao boni Ngkoe, ao Ko
na tuangai ba N na nako Im i aon te ran.”
E taku Iesu: “Mai.”
N te tai arei ao e ruo Betero man te booti ao e a nakonako
naba i aon taari ni kaineta Iesu. Ma e maaku ngke e nora te
angibuaka, ao e a iinako naba. E takarua ni kangai: “Te Uea, Ko
na kamaiuai.”
E waekoa n arora baina Iesu ao e raweia ao e taku: “Ko aera
ngkai ko nanokokoraki, ngkoe ae e karako am onimaki?”
Imwin okia Betero ao Iesu nakon te booti, ao e a toki naba
te ang, ao a mimi taan rimwina. Ma a riai ni mimi? Ngkana a
ataa ae ‘nanonaki n te kariki’ ao kakawakin te kakai are e karaoia Iesu tabeua te aoa n nako, ngke e kaamwarakeia aomata aika ngaa ma ngaa n tii nimaua te kariki ao uoman te ika, nanona ngkanne bwa e aki riai ni kamimi irouia nakonakona i aon
taari ao kabebeteani karen te ang. Ma n te tai aei, a a rangi ni
karinea Iesu taan rimwina ao a taku: “Bon te koaua ba Natin
te Atua Ngkoe.”
N te tai ae waekoa ao a a roko i Kennetareta ae te aba ae tamaroa ma ni maiureirei aona, ae uakaan ma Kaberenaum. A
rooa aia booti, ma ngke a a aerake, ao e a kinaaki Iesu irouia
aomata ao a a kabutaa te tabo arei ni kakaaia aia aoraki. A uotaki aoraki aikai i aoni nneia ni wene ao ngke a ringa buruburun
kunnikain Iesu, ao a a marurung naba.
N te tai anne ao aomata aika uanao ake a mena i buakoia
ngaa ma ngaa ake e karaoaki te kakai ni kaamwarakeaia, a ataia
bwa e a kitania Iesu. Mangaia are ngke a roko booti aika uarereke mai Tiberia, ao a a toka naba iai nako Kaberenaum ni kakaaea Iesu. Ngke a a noria ao a titirakinna ni kangai: “Rabi, Ko
roko ikai n ningai?” E boaiia Iesu n aron ae ti nang noria ngkai.
Ioane 6:14-25; Mataio 14:22-36; Mareko 6:45-56.
ˇ Tera ae a kani karaoia aomata nakon Iesu imwin kaamwarakeaia ngaa ma
ngaa irouna n te kakai?
ˇ Tera ae e noria Iesu man te maunga are e mena iai, ao tera ae e karaoia?
ˇ E aera ngkai a aki riai n rangi ni mimi taan rimwin Iesu ni baikai?
ˇ Tera ae riki ngke a a aerake?
54
E
“Te Berena ae
Koaua Mai Karawa”
KAAKANOA te bong are mai mwaina bwa e kaamwarakeia ngaa ma ngaa Iesu, ao imwina e a birinako naba
bwa e rawa n aia iango are a na kaueaa. N te tairiki ao
e a nakonako i aon Namani Kariraia ae buaka; e kamaiua Betero are e a moanna n iinako ngke e nakonako i aon taari ribuakon te angibuaka; ao e katoki marebun naao bwa e kamaiuia taan rimwina bwa e na aki uruaki aia booti.
Ngkai a a manga kunea Iesu i rarikini Kaberenaum, aomata ake e kaamwarakeia ngkoa n te kakai ngke e mena i meangi
mainikun Namani Kariraia, ao a titirakinna ni kangai: “Ko
roko ikai n ningai?” E boaiia Iesu n taku bwa a ukoukoria tii
ibukin te kani marike riki n te amwarake ae akea boona. E kaumakiia bwa a na aki mwakuri ibukin te amwarake ae kai mauna, ma ibukin te amwarake ae teimatoa ibukin te maiu are aki
toki. Mangaia are a titiraki aomata ni kangai: “Tera ae ti na karaoia, ba ti na makuri ana makuri te Atua iai?”
E taekina te mwakuri teuana Iesu ae rangi ni kakawaki ni
kangai: “Aio ana makuri te Atua, ba kam na onimakina ae E
kanakomaia.”
Ma a aki onimakina Iesu aomata, e ngae ngke e a tia ni karaoi kakai aika bati. Ma e kamimi bwa a a manga titiraki ni kangai e ngae ngke e karao kakai: “Tera te kanikina ane Ko karaoia, ba ti na noria, ma n onimakiniko iai? tera ane Ko
makuria? A kangi manna ara bakatibu n te rereua; n ai aron
are koreaki ni kangai, E angania te berena mai karawa ba kanaia.”
Ni kaekaan aia bubutii ibukin te kanikina, ao e katereterea
Iesu Nibwani baika katauraoaki aika kamimi ni kangai: “E aki
anganingkami te berena mai karawa Mote; ma E anganingkami Tamau te berena ae koaua mai karawa. Ba ana berena te
Atua bon Ae ruo mai karawa, ma n angan te aba te maiu.”
A taku aomata: “Te Uea, Ko na tai toki n anganira te berena
anne.”
E kamataataa Iesu ni kangai: “Ngai te berena ni kamaiu:
ane nako Iu ao e
na bon aki baki, ao ane onimakinai ao
e na bon aki taka. Ma I a kaman taku nako
imi, Kam norai, ao kam aki onimaki naba.
Ake E anganai te Tama ao a na bon nako Iu;
ao ane nako Iu ao I bon aki tewea nako.
Ba I ruo mai karawa, tiaki i bukin te karaoa oin nanou, ma bon i bukin te karaoa nanon Teuare kanakomaiai. Ao
aio nanon Teuare kanakomaiai, ba N
na aki kabua temanna i buakoia ake
E anganai ni kabaneia, ma N na kautia n te bong n toki. Ba aio nanon Tamau, ba ane nora te Nati ma n onimakinna ao e na reke i rouna te maiu are aki
toki.”
A a moana ngurengureia I-Iutaia iroun
Iesu ibukina bwa e kangai: “Ngai te berena are ruo
mai karawa.” N aia iango, akea okorona ma aomata
nako ake a bungiaki irouia aomata, ao a rawa nakoina n aron are a karaoia naba kaain Natareta ni kangai: “Tiaki bon Iesu Teuaei, are natin Ioteba, are ti
ata tamana ma tinana? ao E aera ngkae E kangai, I
ruo mai karawa?”
E kaekaia Iesu n taku: “Tai bangantaeka i roumi.
Akea ane kona n nako Iu, ngkana E aki burimaunia te
Tama are kanakomaiai: ao N na kautia n te bong n toki. E
koreaki irouia burabeti ae kangai, Ao ane a na bane n reireiaki iroun te Atua. A bane nako Iu akana ongo ma n reirei iroun te Tama. Akea ae nora te Tama, ma ti Ae mairoun te Atua,
E nora te Tama. E boni koaua ae I a tuangkami ba ane onimaki ao e a reke i rouna te maiu are aki toki.”
E reitia Iesu ni kaokia riki ni kangai: “Ngai te berena ni kamaiu. A kangi manna ami bakatibu n te rereua, ao a mate. Aio
te berena are ruo mai karawa, ba e aonga n amarake iai te aomata ma n aki mate. Ngai te berena are kamaiu are ruo mai
karawa: ngkana e amarake n te berena aei te aomata, ao e na
maiu n aki toki.” Eng, ngkana a onimakina Iesu aomata, are
teuare e kanakoaki iroun te Atua, ao a na kona ni karekea iai
te maiu are aki toki. E aki karekea te maiu are aki toki te
manna, ke berena riki tabeua!
E moanaki te maroro i aon te berena mai karawa teutana te
tai imwin kunean Iesu irouia aomata i rarikin Kaberenaum.
Ma e a reitinako ni karokoa ae e a roko ni kakaongorana rimwi riki ngke e a angareirei Iesu n te tinakoka i Kaberenaum.
Ioane 6:25-51, 59; Taian Areru 78:24; Itaia 54:13; Mataio 13:55-57, BK.
ˇ Baikara baike a riki imwain maroroakinan te berena mai karawa iroun Iesu?
ˇ E aera ngkai akea riain te bubutii ibukin te kanikina, i rarikin noran baike
e a tibwa karaoi Iesu?
ˇ E aera ngke a ngurengure
I-Iutaia iroun Iesu ngke e
taku bwa te berena ni koaua ngaia mai karawa?
ˇ E maroroakinaki iia
taekan te berena
mai karawa?
55
E
A Kitana Iesu
Taan Rimwina Aika Bati
ANGAREIREI Iesu n te tinakoka i Kaberenaum ni
kaineti ma arona n riki bwa te berena ni koaua mai
karawa. Ana maroro bon reitan are e moanna ngkoa
ma aomata ake a kunea Iesu imwin okiia mai mainikun Namani Kariraia, ike a kang kariki ma te ika iai n te kakai.
E reitanako ana taeka Iesu ni kangai: “Te berena ae N nang
anga bon irikou, i bukini kamaiuan
te aba.” Uoua te ririki n nako n
tain te Toa ae te Riao n 30 C.E.,
ao e tuanga Nikotemo Iesu bwa
e rangi n tangiriia aomata te
Atua n te aro are e a
anga Natina bwa te
tia Kamaiu. Mangaia are e a
kaotia ngkai Iesu bwa ane e kana rabwatana n te aro ni kaikonaki n arona n onimakina ana karea ni kaboomwi are e
nang karaoia, e na karekea te maiu are aki toki.
Ma a kuba aomata n ana taeka Iesu aikai. Ao a titiraki ni
kangai: “E na iranna ni kona n anganira irikona ba karara Teuaei?” E tangiria Iesu bwa a na mataata taan ongora bwa bon
te kaikonaki taekani kanakin rabwatana. Mangaia are e katuruturua n taekina te bwai ae e a rangi ni kaun riki ngkana tiaki te kaikonaki.
E taku: “Ngkana kam aki kana irikon Natin te Aomata, ao
ngkana kam aki nima raraana, ao akea te maiu i nanomi. Ane
kana irikou, ma n nima
rarau, ao e reke i rouna
te maiu are aki toki; ao
N na kautia n te bong n
toki. Ba bon te amarake
ni koaua irikou, ao bon
te ninima ni koaua rarau. Ane kana irikou, ma
n nima rarau, ao e memena i nanou, ao Ngai i
nanona.”
E na taraa n rangi ni
buakaka ana reirei Iesu
ngkana arona bwa e nanona te kang aomata. Ma
e bon aki nanona kanakin raoi irikona ke nimakin raoi raraana. E katereterea bwa aomata nako
ake a karekea te maiu are
aki toki, a riai n onimakina ana karea are e nang
anga rabwatana ae kororaoi iai ma ni kawawaea
raraana. Ma a bati taan
rimwina ake a aki kataia ni kaotaia n ana reirei ngaia are a a
rawa, ma n taku: “E matoatoa te taeka anne; ai antai ae kona
n ongora iai?”
E ataia Iesu bwa a bati taan rimwina aika ngurengure, ngaia
are e taku: “E katatatataingkami aei? Ao e aera ngkana tao
kam nora Natin te Aomata ba E rierake nako ike E mena iai
ngkoa? . . . Taeka aika I atong nako imi bon te tamnei, ao te
maiu. Ma bon iai temangina i buakomi aika aki onimaki.”
E reitia Iesu ni kangai: “Ngaia are I a kaman tuangngkami
ba akea ane kona n nako Iu, ba ti ngkana e anganaki iroun
te Tama.” Ni kaineti ma anne ao a bati taan rimwina ake a
kitanna ao a aikoa manga iria. Mangaia are e titirakinia ana
abotoro ake 12 Iesu ni kangai: “Ao ngkami kam kan nako
naba?”
E kaeka Betero ni kangai: “Te Uea, ti na nako n antai? E
mena i Roum taekan te maiu are aki toki. Ao ti kakoauako,
ao ti ataiko, ba Teuare Moan te Raoiroi Ngkoe, are Natin te
Atua.” Ai raoiroira te kakaonimaki aei, e ngae ngke a bon aki
bati n ota Betero ma abotoro ake tabeman n ana reirei Iesu
aei!
E taku Iesu, e ngae ngke e kukurei n ana kaeka Betero: “Tiaki I rineingkami ngkami aika tengauni ma uoman, ao bon te
riaboro temanna i buakomi.” E taekina Iuta Itekariota Iesu
bwa tao e noria ngkai bwa e a moanna n toua te kawai nakon
te buakaka.
E a tibwa tia ni kaunia aomata Iesu ngke e aki kani kaueaki irouia, mangaia are tao a iango ni kangai: ‘Tao tiaki te Mesia teuaei bwa e na kanga ni Mesia ngkai e rawa ni kaueaki?’
Ioane 6:
E bae naba n tiku n aia iango aomata te baei.
51-71; 3:16.
ˇ E anga rabwatana Iesu ibukia antai, ao tera ae nanonaki ‘ni kanakin irikona’?
ˇ Baikara riki ana taeka Iesu aika matoatoa irouia aomata, ma tera ae e kamataataa iai?
ˇ E ngae ngke a bati taan rimwin Iesu aika katoka irakina, ma tera ana kaeka
Betero?
56
E
Tera ae Kabuakakaira?
A KORAKORA riki ngkai kaitaraan Iesu. Tiaki n ae a
tii kitanna taan rimwina aika bati, ma a ukoukora naba
kamateana tibun Iteraera ake a mena i Iutaia, n aron
are a karaoia i Ierutarem n tain te Toa ae te Riao n 31 C.E.
E a roko ngkai tain te Toa ae te Riao n 32 C.E. E nako naba
Iesu ni kaea te Toa ae te Riao i Ierutarem n aron are e taneiai iai ni kaineti ma ana kaetieti te Atua. Ma e taratara raoi
ibukina bwa e a ruanikai ngkai maiuna. Imwina ao e a okira
Kariraia.
Tao e mena Iesu i Kaberenaum n te tai are a kawaria iai
Baritaio ma taani koroboki mai Ierutarem. A ukoukora te
bwai ae a na bukinna iai bwa e urua tuan te Aro. A titirakinna
ni kangai: “A aera am reirei ngkai a aki tau aia katei unimane? ba a aki taua tuan te tebobai i main te amarake.” Tiaki aio
ana tua te Atua, ma a iangoia Baritaio bwa te bure ae kakaiaki ngkana e aki iraki te katei aei, n ikotaki ma tebokan te bai
man te bubuanibai rikaaki.
N onean mwin are e na kaekaia Iesu ni kaineti ma aia bukibuki, e taekina buakakaia ma aroia n urua Ana Tua te Atua
n oin nanoia. E taku: “Ao ngkami, e aera ngkai kam riaon ana
tua te Atua i bukin ami katei? Ba e kangai te Atua: ‘Karinea
tamam ma tinam.’ Ao e kangai naba: ‘Ane e tinaraea tamana ke
tinana, ao e na kamateaki.’ Ao ngkami kam taku ba ngkana e
kangai temanna nakon tamana ke tinana: ‘Au bai are I kona
ni buokiko iai, e a tia ni kareanaki ba ana bai te Atua.’ Ao e
aki bae te aomata anne ni buoka tamana ke tinana.”
A taekinna Baritaio bwa te mwane ao bwaai ni kabane aika
kaokoroaki bwa te bwaintangira nakon te Atua, a riki bwa ana
bwai te tembora, ao a aki kona ni kamanenaki n te itera teuana. Ma ni koauana, te bwai are kaokoroaki, e tiku iroun te aomata are e anga te bwai anne. Mangaia are te nati ae aki raoiroi e birinako man tabena ni kaineti ma buokan ana karo aika
kara aika kainnano, ngke e taekinna bwa ana mwane ke ana
bwai nako bon te “Koreban,” are nanona te bwai ae kaokoroaki bwa te bwaintangira nakon te Atua ke te tembora.
E bae n un Iesu n aia mwakuri Baritaio ae buakaka ni kabwaoua Ana Tua te Atua ao e taku: “Bon anne aromi ni kaakeaa bongan ana tua te Atua, i bukini kamaiuan ami katei!
Tani kewea te aba! e bon eti taekami iroun te burabeti are Itaia
ngke e kangai: ‘A karineai te koraki aei n aia taeka, ma a raroa nanoia ma ngai. Akea manen taromauriau irouia, ba kanoan aia reirei bon aia taeka aomata.”
Tao a kararoaaki moa aomata aika uanao bwa a aonga n titirakina Iesu Baritaio, ma a a tibwa weteaki bwa a na manga
kaania, ngke ai akea aia kaeka Baritaio nakon ana taeka Iesu
ae matoatoa aei ni kaineti ma aroia. E taku: “Ongora irou, . . .
ao ongo nanon te taeka. E aki bua itiakin te aomata n te bai
teuana ae e rin i nanona mai tinaniku. Ma te bai ae e otinako
mai nanona, boni ngaia te bai ae e kabua itiakin te aomata.”
Imwina ngke a a rin taan rimwina n te auti ao a tuangnga
ni kangai: “Ko ataia, a matauninga Baritaio n am taeka anne.”
E kaeka Iesu ni kangai: “Te aroka nako ae e aki unikia Tamau are i karawa, e na taekaki. An tai tabe irouia; boni mataki aika a kairiia mataki. Ngkana e kaira te mataki raona ni
mataki, ao a na uaia ni baka i nanon te kinono.”
E taraa ni mimi Iesu ngke e a titiraki Betero bwa e kan ota ma raona
n rimwin Iesu, bwa tera ae kabuakakaa te aomata. E kaeka ni kangai Iesu: “Ngaia kam bangabai
naba, ngkami? Kam aki ataia
ba te bai ae e rin n te wi, e nakon te biroto, ao i muina e
kakiaki i tinaniku? Ma baika
a otinako man te wi, a nako
man te nano, ao boni ngaai
aika e bua iai itiakin te
aomata. Ba a nako
man te nano iango
aika a bubuaka, ao
e reke iai te tiri-
aomata, te wenenibure, te kamara, te iraa, te kaotioti ni kewe,
ao te kabuakaka. Bon akanne baika a kabua itiakin te aomata. Ma e aki bua itiakin te aomata ngkana e aki taua tuan te
tebobai i main te amarake.”
E aki kabuakakaa te kakaitiaki Iesu. E aki naba kauntaekaa
are e aki riai n teboka baina te aomata imwain katauraoan te
amwarake ke imwain amwarakena. Ma e kabuakakaa aroia
mataniwi n te Aro ake a babakanikawai, ni kataia n urua ana
tua te Atua aika raraoi n aroia ni kairoroa irakin te katei ae
aki nako man te Baibara. Eng, bon aroaro aika bubuaka aika
kabuakakaa te aomata, ao e kaotia Iesu bwa a nako baikai mai
nanona.
Ioane 7:1; Te Tua-Kaua 16:16; Mataio 15:1-20, BK; Mareko 7:
1-23, BK; Te Otinako 20:12; 21:17; Itaia 29:13.
ˇ Tera kaitaraan Iesu are e aitara ma ngaia?
ˇ Tera aia bukibuki Baritaio, ma a kanga n urua Ana Tua te Atua ma nanoia ni
koaua ae katereterea Iesu?
ˇ Baikara baike e kaotii Iesu aika a kabuakakaa te aomata?
57
I
Nanoangaaia
Akana Rawawata
MWIN boakia Baritaio ibukin aia katei aika bangaaomata, ao e a kitania Iesu ma taan rimwina. Tao ko uringnga bwa tabeua te tai imwain anne, ao e kan rawea
motirawana ma ngaiia ma e uruanaki n rokoia aomata aika
uanao. Ngkai e a nako meang ma taan rimwina nakon te
aono ae raroa ae Turo ma Titon. Tii mwanangaia aio, Iesu
ma taan rimwina ae a toua iai tinanikun tian Iteraera.
Imwin reken te auti are a na tiku iai, ao e a kaotia Iesu
bwa e aki tangiria bwa a na manga ataaki irouia aomata. Ma
e aki kona ni karabaa bwa a boni kuneaki naba ikai, e ngae
ngke tiaki aia tabo Iteraera aei. E kawaria te aine ae te
I-Erene ae bungiaki n aonon Kanaan aei, ao e butiia ni kangai: “Te Uea ae Natin Tawita, nanoangaai! E bati ni karawawataki natiu te aine iroun te taimonio.” Ma e aki kaeka
Iesu.
N tokina ao a a tuanga Iesu taan rimwina ni kangai: “Ani
kanakoa neienne, ba e tatakarua n rimuira.” E taku Iesu ni
kabwarabwaraa bukin aki kaekaana: “I kanakoaki ti nakoia
tibu aika a bua i buakoia Iteraera.”
Ma e aki bwara nanon neiei. E kawara Iesu ao e wene ni
baraaki n onnonia ni kangai: “Te Uea, ani buokai!”
Ai rotakira nanon Iesu n ana bubutii neiei! Ma e a manga
taekina naba tabena ni koaua are buokaia ana aomata te
Atua aika Iteraera. E a kataa ngkanne ana onimaki neiei, n
arona n taekina aroia I-Iutaia n riribaia reeti tabeua ni kangai: “E aki riai n anaki kanaia nati ba e na tewenakoaki nakoia kiri [“bunnikamea,” NW].”
Ma e oti ana mwamwannano Iesu nakoia aomata aika tiaki I-Iutaia, ni bwanana n nanoanga ao n tein ubuna. E kabebetea naba kaikonakaia Tientaire nakoia “kiri” ngke e arania bwa “bunnikamea.” E aki un neiei ma e ataa nanon
ana taeka Iesu ni kaineti ma aia riribai I-Iutaia ibukin te reeti, ao e kananorinanoa ni kangai: “E koaua, te Uea. Ma a
amarake naba [bunnikamea] n tamruru aika a baka man aia
taibora aia toka.”
E kaeka Iesu ni kangai: “Neiko, e ababaki am onimaki! E
na karaoaki ane ko tangiria.” Ao e boni koaua! Bwa ngke e
a okira mwengana, ao e a nora natina i aon te kainiwene
bwa e a rangi ni marurung.
A a manga kitana Titon Iesu ma taan rimwina ao a a nako
n iteran te aba, ni bakatekea te Karaanga ae Ioretan. A toua
kaoran te Ioretan are i etan Namani Kariraia, ao n rinrakea
te aono ae Tekabori i mainikun te nama. Ikai are a a ararakea iai te maunga, ma a noraki irouia aomata aika uanao ao
a uotiia aomata aika mwauku nakon Iesu, ma aika a mataki,
a bae neweia ao ai aeka n aoraki aika bati riki n ikotaki ma
ake a bwaibwainnanti. A uotiia nako rarikini waen Iesu ao
e kamarurungia. A mimi aomata ngke a noriia ake a bae neweia bwa a taetae, aika a mwauku bwa a nakonako, aika mataki bwa a noraaba; ao a neboa Atuaia I-Iteraera.
E karaoa te bae okoro Iesu nakon te mwaane ae bonokau
ao e bae newena. A kakai maamaa aomata aika bonokau ai
moarara riki ngkana a uanao aomata. Tao e ataa te mwaane aei Iesu bwa e nakonnano. Ngaia are e a nanoangaia ni
kairia nako, ni kaokoroa. Ngke ai bon tii ngaiia, e a kaota
te bwai are e nang karaoia nakoina Iesu. E karini tabonibaina i nanon taningan teuaei, e baware ao e a ringa naba
newen teuaei. Imwina e tararake nako karawa, ao e ikenrawa ao e taku: “Uki.” E a uki naba taningana, ao e a eti raoi
ana taetae.
Ngke e a tia Iesu ni karaoi kakai aika bati aikai, ao a rangi
ni kakaitau aomata aika uanao. A taku: “A bane n raraoi
ana makuri: E karaoiia taningabono ba a ongo, ao ake
a bae neweia ba
a taetae.” Mataio
15:21-31, BK; Mareko
7:24-37.
ˇ E aera Iesu ngke e
aki waekoa ni kamarurunga natin te aine are
te I-Erene?
ˇ E a manga kairiia
nakea taan rimwina
Iesu?
ˇ E kanga Iesu ni
kaota ana nanoanga
nakon te mwaane ae
bonokau ao e bae newena?
58
Te Kariki ao te Iiti
UANAO aomata ake a karibwaa Iesu i Tekabori. A
bati aika roko mai kiraroa nakon te tabo aei aika a
maeka iai Tientaire aika bati, n ongora irouna ao ni
katokaki aorakia. A uotii bwaene aika bubura aika nnen
amwarake, are a taneiai ni karaoia ngkana a mwananga rinanon taabo ake a mena iai Tientaire.
Ma n tokina ao e a weteia taan rimwina Iesu ao e taku: “I
nanoangaia te koraki aei, ba ai tenibong aia bong n raonai, ao
akea kanaia ngkai. Ngkana a aki amarake i main okia nakon
aia tabo, ao a na baka i nanon te kawai, ba a raroa aia tabo
temangina.”
A titiraki taan rimwina ni kangai: “E na kanga n reke te
amarake ae e tau maitina i bukia aomata aikai, ao bon te rereua te tabo aei?”
E a manga titirakinia Iesu ao e taku: “Iraua
ami kariki?”
A kaeka n taku: “Itiua, ma iika aika uarereke aika ti tabeman.”
E tuangia aomata Iesu bwa a na tekateka i aontano, ao e anai kariki ma iika, e
tataro nakon te Atua, e raeraei ao e a angania naba
taan rimwina. A tibwatibwaia taan rimwina nakoia aomata, ake a bane
n amwarake ni kangaeiia. Imwina ngke a rikoaki nikiran amwarake, ao a on itikora te
bwaene, e ngae
ngke a amwarake
tao 4,000 mwaane,
n ikotaki naba ma
aine ao ataei!
A
Imwin kanakoaia aomata aika uanao iroun Iesu, e toka n
te booti ma taan rimwina, ao a a nako naba maeaon Namani Kariraia. A mena iai Baritaio ma kaain te Aro n Tarukaio,
ao a a kataa Iesu ni kairoroa bwa e na kaota te kanikina mai
karawa nakoia.
E ataia Iesu bwa a kakorakoraia ni kataia, ao e kaeka ni kangai: “Ngkana e a tairiki, ao kam kangai, E na raoi, ba e uraura
rarikini karawa. Ao ngkana e a tiba ingabong, ao kam kangai,
E na buaka te bong aei, ba e uraura rarikini karawa, ao e roro.
Taani mamana-te-aba, kam kona n atai kanikinaeani matani
karawa; ma kam aki kona n atai kanikinaeani boong aikai.”
Ibukin anne ao e arania Iesu bwa te roro ae buakaka ae babakanikawai, ao e kauringia are e tuangia naba ngkoa Baritaio rimoa, are akea te kanikina ae a na anganaki ma tii te kanikina ae Iona. Imwina e a toka n te booti n nako Betetaita
ma taan rimwina are e mena i meangi mainikun Namani Kariraia. I aoni kawaia ao a iangoia taan rimwina bwa a mwaninga n uota te kariki, bon iai ma tii teuana are a nangi bane
n ibuobuokia i marenaia.
E uringa ana maroro Iesu ngkoa ma Baritaio ao Tarukaio
ake taani boutokaa Erote, ao e kaungaunga ni kangai: “Tataraingkami, ao kawakiningkami man aia iiti ni kariki burawa
Baritaio ma Erote.” Ngke e taekina te iiti Iesu ao a taku taan
rimwina bwa e nanona aroia ni mwaninga n uota te kariki,
mangaia are a kauntaekaia i marenaia. E ataia Iesu bwa a aki
ota ao e taku: “E aera ngkai kam taekina te kariki ba akea iroumi?”
E a tibwa tia naba Iesu ni karika te kariki n te kakai ibukia aomata aika ngaa ma ngaa, tao tebongina ke uabong n
nako. A riai n ataia bwa e bae n aki raraoma n akean te kariki. E kauringia ni kangai: “Kam aki uringnga ngke I ototoi
kariki ake nimaua i bukia aomata ake nimaua tenga? A on
irakora te bwaene ngke kam uoti nako makorokoron nikira n
amarake?”
A taku: “Tengauni ma uakora.”
“Ao ngke I ototoi kariki ake itiua i bukia aomata ake aua
tenga, a on irakora te bwaene ngke kam uoti nako nikira n
amarake?”
A taku: “Itikora.”
“Kam tuai ota naba?” E a manga titirakinia Iesu ni kangai:
‘Kam aera, kam aki ataia ae I aki taekina te kariki nako imi?
Kam riai ni kawakini ngkami man aia iiti Baritaio ma Tarukaio.’
A a tibwa ota ngkai taan rimwin Iesu. Te iiti, ae karikirakea
te bua ni burawa, e taekinaki bwa kaikonakan te buakaka.
Ngaia are a a ota taan rimwin Iesu bwa e kaikonaki, ao e kauringia bwa a na kawakinia “man aia reirei Baritaio ma TaruMareko 8:
kaio,” bwa e karikirakea te buakaka aia reirei.
1-21, BK; Mataio 15:32–16:12.
ˇ E aera ngkai a uoti bwaene aika bubura aomata?
ˇ E nakea n te booti Iesu imwin kitanan Tekabori?
ˇ Tera ae a aki ota iai taan rimwin Iesu ni kaineti ma taekinan te iiti irouna?
ˇ Tera ae nanonna Iesu n ana kabwarabwara are ‘aia iiti Baritaio ma Tarukaio’?
59
N
Antai Raoi Iesu?
GKE e a rororake aia booti Iesu ma taan rimwina i Betetaita, ao a a kaira te mwaane ae mataki nakoina aomata, ao a butiia bwa e na ringnga bwa e aonga ni marurung. E taua bain teuarei Iesu nako tinanikun te kaawa, ao
imwin bawarean matan teuarei, e titirakinna ni kangai: “Iai te
bae ko noria?”
E kaeka ni kangai: “I noriia aomata ba kanga aroka aika a
nakonako.” E katokaa baina Iesu i aoni matan teuarei, ao e kaitiaka ana taratara n te aro are e a noraaba raoi. E kanakoa te
mwaane arei Iesu nakoni mwengana ma tuangana bwa e na aki
nakon te kaawa.
E a manga nako Iesu ma taan rimwina nakoni kaawan Kaitareia Biribi, ake i meangini Baretain. A ararake n te raroa ae 48
te kiromita nakon te tabo ae moan te tamaroa ae Kaitareia Biribi ae mena n te aba ae rietana mai tari 350 te mita. Tao bon
tabebong maanin te mwananga nako iai.
I aoni kawaia ao e a nako Iesu ni kaokoroa bwa e na tataro.
Ai tii ruaiwa ke tebwina ngkai te namwakaina imwaini matena,
ao e a raraoma irouia taan rimwina. A bati ake a a tia ni kitanna.
Iai tabeman ake a aki ota ao a bwara nanoia ibukina bwa e rawa
Iesu nakon aia kakorakora aomata ni kani kaueaa. Ao ibukina
naba bwa e rawa ni kaota te kanikina mai karawa ngke e tuangaki irouia taan ribaia bwa e na kaota kakoauaan rikina bwa te
uea. Antai raoi Iesu irouia ana abotoro? Ngke a kawaria n te
tabo are e tataro iai, ao e a titirakinia ni kangai: “A taku aomata bwa antai Ngai?”
A kaeka ni kangai: “A taku temwaangina bwa Ioane are te tia
bwaabetiito; ao temwaangina, bwa Eria; ao temwaangina bwa Ieremia, ke te buraabeti riki temanna.” Eng, a iangoia aomata bwa
Iesu bon temanna mai buakoia mwaane aikai ae e a mangauti
man te mate!
E titiraki ngkanne Iesu ni kangai: “Ao ngkami kam taku bwa
antai Ngai?”
E waekoa ni kaeka Betero ni kangai: “Bon te Kristo Ngkoe,
are Natin te Atua are E maiu.”
E kaota
kukureina
Iesu n ana
taeka Betero
ao imwina e
kangai: “I taku
nakoim, bwa Betero ngkoe, ao N
na katea au ekaretia i aon te bwa aei;
ao e na aki konaa n
ekia nako mwaakan te
mate.” E moani katanoataa ikai Iesu bwa e
na katea te ekaretia ao
akea mwaakan te mate n
tauia kaain te ekaretia aei,
ngkana a a tia ni kakaonimaki ni karokoa mateia i aon te
aba. Imwina e tuanga Betero ni kangai:
“N na anganiko kiingin uean te Atua.”
E kaotia ikai Iesu bwa e na anganaki Betero kakabwaia
aika okoro. Ma e ngae n anne, e aki anganaki Betero te moanibwai i buakoia abotoro, ao e aki naba riki bwa aan te ekaretia.
Bon Iesu ae te Bwaa are e na kateaki i aona ana ekaretia. Ma e
na anganaki Betero kiing aika tenua are e na kauka iai te kawai
ibukia natannaomata aika kakaokoro n rin n te Tautaeka n Uea
i karawa.
E na kabongana te moani kiing Betero ni Bentekota n 33 C.E.
ni kaotia bwa tera ae a riai ni karaoia I-Iutaia ake a rairi nanoia
bwa a aonga ni kamaiuaki. E na kabongana te kauoua ni kiing
teutana te tai imwina, ni kauka kawaia I-Tamaria aika onimaki
bwa a aonga ni kaaina naba Ana Tautaeka n Uea te Atua.
Imwina riki n 36 C.E. e na kabongana te katenua ni kiing ni kauka te kawai nakoia Tientaire ake a aki korotobibiaki, n aroni Korenerio ma raoraona, bwa e na reke naba irouia te tibwanga aei.
E reitanako ana maroro Iesu ma ana abotoro. A nanokawaki
ngke e tuangia taekani karawawatana ao kamateana are e nang
kaaitara ma ngaia i Ierutarem. E aki mataata Betero n are e na
mangauti Iesu nakon te maiu i karawa, ngaia are e kaira Iesu ni
kaokoroa ao e taku: “E na nanoangaiko te Atua: e na aki riki aei
nakoim.” E rairaki Iesu ao e taku: “Naako akuu Tatan! Ko riki
bwa te bwai ni kabwakabwaka nakoiu; bwa e reke iroum aron
nanon te aomata ma tiaki aron nanon te Atua.”
Iai riki aomata ake a mwananga ma Iesu i rarikia abotoro,
ngaia are e weteiia Iesu ao e kabwarabwaraa nakoia bwa e aki
bebete te kakairi irouna ni kangai: ‘Ngkana iai ae e kan rimwiu,
ao ke e kakeaa boni ngaia, ke e tabeka ana kai ni kammaraki, ao
ke e irai. Bwa ane e kani kawakina maiuna, ao e na kabuaa; ma
ane e kabua maiuna i bukiu ao i bukin te rongorongo ae raoiroi, ao e na kawakinna.’
Eng, ngkana a kan akoaki taan rimwin Iesu irouna, a riai n ninikoria ao n anga boni ngaiia. E taku: “Ngkana iai ae e mama irou
ao n au taeka i buakoia kain te roro aei aika a buakaka ma n rawa
iroun te Atua, ao e na mama naba irouna Natin te aomata ngkana e nakomai i nanoni
mimitongin Tamana ma anera
aika a tabu.” Mareko 8:22-38, BK; Mataio
16:13-28, NTK; Ruka 9:
18-27.
ˇ E aera Iesu ngke e
raraoma irouia taan
rimwina?
ˇ Antai Iesu n aia
iango aomata?
ˇ Baikara kiing ake
e anganaki Betero,
ao tera aroni kabonganakia?
ˇ Tera boaakin Betero, ao bukin tera?
60
N
Bannan Mimitongin
Iesu n Uea
GKE e roko Iesu n aonon Kaitareia Biribi, ao e reireinia aomata aika uanao iai n ikotaki ma ana abotoro. E
katanoataa nakoia te rongorongo ae kamimi ae kangai:
“E koaua ae I a tuangngkami ba a na aki mate tabemang i buakoia aika tei ikai, ngkana a tuai n nora Natin te Aomata ngkana
E nako mai ma ueana.”
A bae ni mimi n iangoa ae kangai taan rimwin Kristo: ‘Tera
ae nanonna Iesu?’ Tao e boni wiki imwina, ao e a kairiia Betero, Iakobo ao Ioane Iesu n ararakea te maunga ae rangi n rietata. Tao te tairiki bwa a nimatutu taan rimwina. Ngke e tabe n
tataro Iesu, ao e a onikaki naba i mataia. E a raneanea ubuna n
aron taai, ao e a oota kunnikaina n aron te riringa.
Ngkanne a a kaoti uoman aomata aika kinaaki bwa “Mote ma
Eria,” ao a a moana aia maroro ma Iesu n taekina ‘nakona are
E na kakoroa bukina i Ierutarem.’ E teretere bwa nakon Iesu,
boni matena ao mangautina imwina. Mangaia are e oti n te maroro aei bwa matena ae kamaamaa, e aki riai n totokoaki n aron
are e tangiria Betero.
A a uti mataia ngkai taan rimwin Kristo ao a a matakuakina
te bwai ae riki ma te miroaroa ao a ongora. E ngae ngke te miitara te baei, ma e riki bwa te bwai ni koaua iroun Betero n te
aro are e a karina ana taeka ni kangai: “Te Uea, e raoiroi menara ikai: ngkana Ko nano iai, ao N na katei umwa aika tenua
ikai; teuana umwam, ao teuana umwani Mote, ao teuana umwan
Eria.”
Ngke e tabe n taetae Betero, ao e a rabunia naba te nang ae
oota, ao e taku te bwanaa man te nang arei: “Natiu ae tangiraki Teuaei, ae I kakatonga i Rouna; kam na ongo i Rouna.” A bobaraki ni kaboo mataia ma aontano taan rimwin Kristo ngke a
ongora. Ma e taku Iesu: “Tei rake, ao tai maku.” Ngke a teirake
ao akea ae a noria bwa tii Iesu.
I aoni kawaia n ruo man te maunga n te bong are imwina ao
e a tuangia Iesu ni kangai: “Kam na tai tuangia aomata baike
kam nori, ngkana E tuai n uti mai buakoia maate Natin te
Aomata.” E ueke aia kan titiraki taan rimwin Kristo ni kaineti ma kaotin Eria ao a
taku: “A aera ngkai a taku taani koroboki
ba e riai ba e na nako mai moa Eria?”
E taku Iesu: “E a tia n roko Eria, ao a aki
kinaa.” E taekina Ioane te tia Bwabetito
Iesu, are e kakororaoa tabena ae titeboo ma
Eria. E katauraoa kawain Kristo Ioane, n
aron naba Eria ae katauraoa kawain Eritai.
Ai kaungaakira nanon Iesu ao taan rimwina n te miitara aei! Aio boni bannan
mimitongin Kristo n Ana Tautaeka n Uea.
A nora “Natin te Aomata ngkana E nako
mai ma ueana” taan rimwin Kristo, n aron
are e a kamani beritanna Iesu n te wiiki are
mai mwaina. Imwini maten Iesu, e korea
Betero kakoauaan ‘are a bon nora mimitongin Kristo ngke a mena ma ngaia n te maunga are tabu.’
A tuatua te kanikina Baritaio mairoun
Iesu bwa e aonga ni kakoauaki ae boni
ngaia teuare e beritanaki n te Baibara bwa
te Uea ae rineia te Atua. Ma a aki anganaki
te kanikina. N te itera are teuana, e kariaia
Iesu bwa a na nora onikakina taan rimwina
ake e kaan riki reitakina ma ngaiia, ni kakoauai taetae ni burabeti ibukin te Tautaeka
n Uea. Mangaia are e a korea ae kangai Betero rimwi riki: “Iai i roura aia taeka burabeti ae e ataki riki koauana.”
Mataio 16:
13, 28–17:13; Mareko 9:1-13; Ruka 9:27-37; 2 Betero 1:
16-19.
ˇ A kanga tabeman n nora rokon Kristo n ana Tautaeka n Uea imwaini mateia?
ˇ Tera ae a maroroakinna Mote ma Eria ao Iesu n te
miitara?
ˇ E aera ngkai e kaunganano te miitara aei nakoia
taan rimwin Kristo?
61
N
Buokan te Tei ae Taniaki
GKE a mena i aon te Maunga ae Oman Iesu, Betero,
Iakobo ao Ioane, ao e a riki te kangaanga nakoia taan
rimwin Iesu ake tabemwaang. Ngke e a oki Iesu ao e
a nora aia kangaanga. A uanao aomata aika katomimia taan rimwina, ao a kauntaeka ma ngaiia taani koroboki. A rangi ni kubanako aomata ngke a nora Iesu ao a biri bwa a na butimwaeia. E titiraki ni kangai: “Tera ae kam kauntaeka iai ma ngaia?”
E waerake te mwaane mai buakon te koraki ao e katorobubua i matan Iesu, ao e taku: “Te Tia Reirei, I kaira teuae natiu
aei nakoim, ba e taniaki iroun te tamnei ae e buakaka, n te aro
ae e aki kona n taetae. Ngkana e ninia te ataei te tamnei, ao e
boa ketana i aontano, ao ngkanne e bungibaware ao e kaiaia
wina ao e tiki rabatana. I a tia ni butiia am reirei ba a na kanakoa, ma a aki kona.”
A kareketai taani koroboki ngkai ni kaenaenaia taan rimwina
ni kabwakaia aei. N te tai aei ao e roko raoi Iesu ao e taku: “Te
koraki n aki onimaki! N na bae n tiku i buakomi ni karokoa ningai? N na taotaona nanou iroumi ni karokoa ningai?”
E taraa n taetae Iesu nakoia aomata nako ake a mena ikekei,
ma akea te nanououa bwa e kaineti riki nakoia taani koroboki,
ake a karekea aia kangaanga taan rimwina. E taku ngkanne Iesu:
“Kanakomaia te ataeinimane.” Ma ngke e a nakon Iesu te teinimwaane arei, ao e a boketaia naba te taimonio are i nanona
ao e kaatikitikia. E rabinobino i aontano teuaei ao e bungibaware.
E titiraki Iesu ni kangai: “Man ningai arona aei?”
E kaeka tamana ni kangai: “Mangke e uarereke. A bati ana
tai [te taimonio] n tewenakoa i nanon te ai ao i nanon te ran ba
e na kamatea.” Imwina ao e a bubutii naba te tama ni kangai:
“Ngkana iai te bae ko kona, ao an nanoangaira, buokira!”
Tao e a tia ni kakaae nako buokana te tama aei i nanon ririki
aika bati. Ao ibukina bwa a a kabwaka ngkai taan rimwin Iesu
ni buokia, e a korakora riki bwaran nanona. E ataa bwaran nanon teuaei Iesu, ngaia are e a kaungaa ni kangai: “E aera ngkai
ko kangai: Ngkana ko kona? E konai bai ni kabane ane e onimaki.”
E takarua ngkekei naba taman te teinimwaane n taku: “I onimaki, ma buokai ba N na onimaki riki!”
E boaa te taimonio Iesu ni kangai ngke e karibwaaki irouia
aomata: “Te tamnei ae ko bonotaninga ma ni baennewe, I
tuangko, otinako mai nanon te ataei, ao tai manga okiria!” Ngke
e nang kitana te teinimwaane te taimonio, e a katakaruaea ma
ni kabatiaa kaatikitikina. E a wene n aki kakammwakuri i aontano teuaei, n te aro are a a kangai angiia aomata: “E a mate!”
Ma e taua baina Iesu ao e kateirakea.
A a tia ni kona ni kanakoia taimonio mai mwaina taan rimwina ngke a kanakoaki n uarongorongo. Mangaia are ngke a
a roko n te auti, a titirakina Iesu n tii ngaiia ma ngaia ni kangai:
“E aera ngke ti aki kona ni kanakoa te tamnei arei ngaira?”
E katereterea Iesu ni kaota bukina are e kaineti ma karakon
aia onimaki ni kangai: “Bon ti te tataro ae e kona ni kanakoaki
iai te aeka n tamnei anne.” E
teretere ngkanne
bwa e kainnanoaki moa te katauraoi imwain kanakoan te taimonio
ae raka mwaakana
aei. E kainnanoaki
iai te onimaki ae
korakora n ikotaki
ma te tataro ni bubutii mwaakan te
Atua.
E a manga taku
riki Iesu: “E koaua ae I a tuangngkami ba ngkana
iai ami onimaki
n ai aron uaan te
makeke, ao ngkana kam kangai nakon te maunga anne, Mwaee ngkoe, nako ikekei; ao e boni mwaee: ao bon akea te bwai teuana ae kam aki
kona.” Ai mwaakara te onimaki!
A kona n taraa n aki kona ni kaetaki ke ni kanakoaki kangaanga aika totokoa rikiraken ara beku ibukin te Atua, n aron te
maunga ae rangi n rietata ae kangaanga kamwaingana. Ma e
kaotia Iesu bwa ngkana ti karikirakea te onimaki i nanora, n tetebokia ma ni kaungaa bwa e na bwebwerake, ao e na boni kororaoi ao ti na kona iai n tokanikai i aon bwaai n tutuki ma kangaanga aika kaanga bwarietatan te maunga. Mareko 9:14-29, BK;
Mataio 17:19, 20; Ruka 9:37-43.
ˇ Tera are e noria Iesu n okina man te Maunga ae Oman?
ˇ Tera ana kaungaunga Iesu nakon taman te teinimwaane are e taniaki?
ˇ E aera ngkai a aki kona ni kanakoa te taimonio taan rimwin Iesu?
ˇ Tera aroni mwaakan te onimaki ae kaotia Iesu?
62
E
Reiakinan te Nanorinano
KAN okira ana tabo i Kaberenaum Iesu, imwin kamaiuan te teinimwaane are e taniaki n te tabo ae uakaan ma Kaitareia Biribi. Ma e kani mwananga n tii
ngaia ma taan rimwina bwa e aonga ni katauraoiia imwain
matena ao nakon tabeia imwina. E kamataataia ni kangai:
“E nang kamaneaki Natin te Aomata nako nanoni baiia aomata, ao ane a na kamatea; ao ngkana E a tia ni mate, ao
ane E na manga uti i mwin tenibong.”
E ngae ngke e a tia Iesu n taekina aei mai mwaina, ao a
nora onikakina teniman ana abotoro are e maroroakinaki
iai taekan ‘nakona,’ ma a aki ota naba iai taan rimwina. E
ngae ngke akea mai buakoia ae kani kakewea ae e na mate
n aron are e karaoia ngkoa Betero, ma a maaku ni manga
titirakinna riki iai.
Akea bwa a a roko i Kaberenaum, ae ai aron ana kaawa
Iesu ae e tabaokiokiria n ana mwakuri ni minita. Bon oin
ana kaawa Betero n ikotaki ma abotoro tabeman. A kawara
Betero taan rikoa angabwain te tembora ao a titiraki ni kangai ni kaineti ma kairekerekean Iesu ma uruakan te katei:
“E anga te itera n tiekera [ibukin te tembora] ami tia reirei
ke E aki?”
E kaeka ni kangai Betero: “E anga.”
Tao e roko Iesu imwina naba teutana ma e ataa te bwai
ae riki. Mangaia are e titiraki ni kangai imwain ae e tuangnga Betero: “Tera nanom, Timon? A anganganaki uean
aonaba aia mane ma te angabwai mairouia antai? mairouia
natiia, ke mairouia akana tiaki natiia?”
E kaeka Betero n taku: “Mairouia akana tiaki natiia.”
E manga taku Iesu: “Ma ngaia ae a inaomata naati.” Kioina ngkai Taman Iesu bon Ueani bwaai ni kabane, are Teuare e tataromauriaki n te tembora, e aki kabaeaki ngkanne Natin te Atua bwa e na kabwakaa ana angabwai ibukin
te tembora. E taku Iesu: “Ma ti kawa ni kabwakaia, ma
ngaia ae ko na nako n te nama n tewea nako te matau, ao tabeka te
ika ane moa n aitaki; ao ngkana
ko kaurea wina, ao ane ko na
nora te tiekera iai: ao ko na anaia
n angania i bukiu ma ngkoe.”
Ngke a a botaki taan rimwina
imwin okia mai Kaberenaum, tao
n ana auti Betero ao a titiraki ni kangai: “Ai antai ae kakanato riki n uean te
Atua?” E ataa bukin aia titiraki Iesu, bwa e ataa ae a maroroakinna i marenaia ngke a ririmwina n okia mai Kaitareia
Biribi. Mangaia are e titiraki ni kangai: “Tera are kam kauntaeka iai i nanon te kawai?” A aki kakarongoa taan rimwina
bwa a maamaa ngkai a kauntaekaia bwa antai ae kakannato
riki i buakoia.
Tiaki e na taraa ni kamimi aia kauntaeka taan rimwina, kioina ngkai e a kaania tenua aia ririki n ongora ana reirei Iesu?
E oti iai korakoran rotakia n aki kororaoia, ao ni katein aia
Aro are a kaikawaaki iai. Te Aro n Iutaia are a ikawai i nanona taan rimwina, e kaungaa moanibwaian te nakoa ae rietata ni bwaai ni kabane. Tao e taku i nanona Betero bwa e
kakannato riki i buakoia ibukina bwa e berita Iesu nakoina
bwa e na anganna “kiingin” te Tautaeka n Uea. Tao a namakina naba aekakin anne Iakobo ao Ioane, ibukina bwa a akoaki n nora onikakin Iesu.
N aki ongeia bwa tera bukin aia kauntaeka, ma e karaoa
te kaotioti Iesu bwa e kakorakoraa ni kaeta aia iango. E wetea te tei ni kateia i buakoia, e mwanokaia ao e taku: “Ngkana
kam aki rairaki, ao ngkana kam aki katotong aroia ataei aika
uarereke, ao kam aki rin n uean te Atua. Ma ngaia aei, ba
ane karinanoa n ai aron te tei aei, ao moan te kakanato n
uean te Atua. Ao ane mwanea te tei temanna ae ai aron aei
n akoia, i bukin arau ao e mwaneai n akoai naba.”
Ai raoiroira te kawai aei ibukin kaetaia taan rimwina! E aki
un Iesu irouia ao n arania bwa a kainikatonga, a mwangain-
rang, ke a kani kakannato. Ma e kabongana aroia ataei aika
uarereke aika angiia a nanorinano ao a aki kani kakannato,
ni katereterea nanon ana reirei ni kaetieti nakoia. Mangaia
are e kaotia Iesu bwa a riai taan rimwina ni karikirakei aroaro aika mena irouia ataei aika nanorinano. E motika ana taeka Iesu ni kangai: “Ane mangori riki i buakomi ni kabaneingkami, ao e kakanato.” Mataio 17:22-27; 18:1-5; Mareko 9:30-37; Ruka
9:43-48.
ˇ Tera te reirei are e kaotia Iesu n okia nako Kaberenaum, ao tera aroia ngke a
ongo?
ˇ Bukin tera bwa e aki bae Iesu n te angabwai ibukin te tembora, ma e aera
ngkai e anga?
ˇ Tera are tao ngaia bukin aia kauntaeka taan rimwin Kristo, ao e kanga Iesu
ni kaetiia?
63
N
Reirei Riki ni Kaetieti
GKE a boni mena naba Iesu ma ana abotoro n te auti
i Kaberenaum, ao iai te bwai teuana ae a a manga maroroakinna i rarikin kauntaekan te kani kakannato
riki. Tao e riki aei i aoni kawaia n okira Kaberenaum, ngke
akea Iesu i rarikia. E kangai ana ribooti iai te abotoro Ioane:
“Ti nora temanna te aomata ba e kanakoia taimonio n aram,
ao ti kan tukia, ba tiaki raora.”
E teretere bwa e iangoiia abotoro Ioane bwa tii ngaiia taani
kamarurungia aoraki. Mangaia are e iangoa teuare e karao kakai bwa e aki karaoia n arona ae eti ibukina bwa tiaki raoia.
Ma e kangai Iesu: “Tai tukia, ba te aomata ae e karaoa te kakai n arau, ao e aki kona naba n taetaebuakaai i muina. Ba
ane e aki katei nakoira, ao bon raora. I tuangingkami ae e koaua: ngkana iai ae e kamoingkami n te mangkona te ran, kioina ba ana aomata Kristo ngkami, ao e na bon reke kaniwangana.”
Tiaki nanona bwa e riai ni kaaina te koraki ae iriri ma
Iesu bwa e aonga n
onimakinna. E tuai n
tei te ekaretia ni Kristian, ngaia are tiaki
nanona bwa e kaaina
te ekaretia teuana
ngkai e aki mena i rarikia n iriri ma Iesu.
E rangi n onimakina aran Iesu teuaei,
ngaia ae e tokanikai
iai ni kanakoia taimonio. E karaoa te mwakuri ae boraoi ma are e taekinna
Iesu bwa e na reke iai te kaniwanga.
E kaotia Iesu bwa karaoan aei irouna, e karekea kaniwangana.
Ma tera ngkanne ae e na riki ngkana e kamamaraaki ana onimaki teuaei n aia taeka abotoro ao aia mwakuri? E kakaiaki aei!
E taku Iesu: ‘Ane e kamamaraa ana onimaki temanna, i buakoia aika a uarereke aikai aika a kakoauaai, ao e raoiroi riki
ngkana e kabaeaki te atibu ae bubura i roroana ma n tewenakoaki i marawa.’
E taku Iesu bwa a riai taan rimwina ni kanakoi baika a rangi
ni kakawaki irouia n aron baia, waeia ke mataia ake tao a riki
bwa bwaai ni kamamaara. E raoiroi riki rinia n Ana Tautaeka
n Uea te Atua ma akean baikai irouia, nakon are a na iai baikai ma a karenakoaki ngaiia i Keenna (te tabo ni kabueki maange ae uakaan ma Ierutarem), are e tei ibukin te kamaunanakoaki n aki toki.
E kauring naba Iesu ni kangai: “Tarataraingkami ba
kam na aki riba temanna i buakoia aika uarereke aikai; ba I taku nako imi, A aki toki aia
anera n tarataraa matan Tamau are i karawa.” Imwina ao e kaikonaka kakawakia
“aika uarereke” ngke e karakina te mwaane
ae iai ana tiibu aika tebubua ma e bua temanna. E taku Iesu bwa e na kitania ake 99 teuaei ao n ukoukora are e bua,
ao ngkana e kunea,
e na kimwareirei riki iai nakon
kimwareireina irouia ake 99. E
motikia Iesu ni
kangai: “Ai aron
naba Tamami are i karawa, ngkae E aki tangira maten temanna i
buakoia aika uarereke
aikai.”
Tao e uringa aia
kauntaeka abotoro i marenaia ngaia are e kangai: “E na iai te
taari i nanomi, ao kawakina te inanoi i marenami.” Amwarake
aika maai, a na kangkangiaki n te taoro. Mangaia are e kai butimwaeaki riki ana taeka temanna ngkana e kabongana te taoro ni kaikonaki. Kabonganan te taoro anne, e na buoka kateimatoan te rau.
Ma e kona ni manga riki te kauntaeka ae kakaiaki ibukina
bwa a aki kororaoi aomata. E katauraoa naba aron bwainnaorakian anne Iesu. E taku: “Ngkana e bure tarim nako im, ao ko
na nako ni kaota ana bure nako ina ngkana ti ngkoe ma ngaia:
ao ngkana e ongo i roum, ao ko anaa nanon tarim iai.” Ngkana
e rawa n ongo, e taku Iesu: “Kaira raom temanna ke uoman, ba
e na kakoauaki te taeka ni kabaneaki ni wiia taani kakoauai taeka uoman ke teniman.”
Ngkana a aki nakoraoi waaki akanne, ao e taku Iesu bwa e
na uotaki nakon “te ekaretia” are nanona bwa mataniwin te
ekaretia ake a mwiokoaki bwa a na karaoa te moti iai. Ngkana
e aki kan ongo naba te tia bure n aia babaire mataniwi, e taku
Iesu: “Ke e atongaki i roum ba te Tientaire, ao te tia ikoikoti
ana mane te uea.”
Ni bairean aei irouia mataniwi, a riai ni kabotoi aia iango i
aon kaetieti ake n Ana Taeka Iehova. Mangaia are ngkana a kunea bwa e boni bure temanna ao e riai ni katuuaeaki, ao ‘e kabaeaki naba i karawa’ te moti anne. Ao ngkana a “kabara i aonaba” are nanona a kunea bwa e aki bure te aomata ao e a
“manga kabaraki i karawa.” E taku Iesu ni kaineti ma motikan
taekan buure bwa, “ike a botaki iai uoman ke teniman n arau,
Mataio 18:6-20; Mareko 9:
ao Ngai I mena naba iai i buakoia.”
38-50, BK; Ruka 9:49, 50.
ˇ N ana tai Iesu, bukin tera bwa a kona n onimakinna aomata, e ngae ngke a
aki kaaina te koraki ae iriri ma ngaia?
ˇ Tera aron rawawatan ana bure te aomata ae kamamaraa ana onimaki temanna, ao e kanga Iesu ni kaikonaka kakawakia taan onimaki aikai?
ˇ Tera ae kaira Iesu bwa e na kaungaia ana abotoro bwa a na kamena te taari i
marenaia?
ˇ Tera ae nanonaki n te ‘kabaeaki’ ao te ‘kabwaraaki’?
64
E
Aron te Kabwarabure
MENA n te auti Iesu ma taan rimwina i Kaberenaum. E
maroroakina iai aron kaetan kangaanga aika a riki i marenaia taan rimwina, mangaia are e titiraki Betero ni kangai: “Te Uea, tao ti iraua ana bure tariu nako iu, aika N na kabara?” Kioina ngkai a taekina te kabwarabure ae tenua te tai
okiokina taan reirei n te Aro n Iutaia, e iangoia ngkanne Betero
bwa e akoi ngkana e kabwaabwakia riki nakon “itiua” te tai.
Ma e kairua te iango ae tauan mwaitin te kabwarabure. E kaeta Betero Iesu ni kangai: “I aki taku nako im ba tokim itiua; ma
tokim itingaun itiua.” E kaotia ikai bwa akea tian mwaitin ana
tai Betero ni kabwaraa ana bure tarina.
E kamataataa Iesu nakoia taan rimwina aroia ni kabwarai aia
bure aomata ni karakinan te kaikonaki teuana. Bon taekan te uea
ae kani kaetii aia taarau ana toro irouna. E weteaki temanna ae
mwaitin ana taarau 60,000,000 te tiring. Ai bon akea ana anga teuaei ni kabwaraa ana taarau. Mangaia are e kamataataa Iesu bwa
e tua te uea bwa a na kaboakinako teuaei ma buuna ao natina ao
booia e na kabwaraaki iai ana taarau.
E bobaraki i waen ana toka teuaei ao e onnon ni kangai: “Te
toka, ko na taona nanom nako iu, ba I a bon tai anganiko am
bwai ni kabane.”
E rotaki n te nanoanga te toka n te aro are e a kamaunai ana
taarau te toro aei ae rangi ni bati. Ma e aki maan imwin anne,
ao e reitia Iesu n taku bwa ngke e a nako te toro aei, ao e a boo
naba ma raona n toro ae iai ana taarau irouna ae tii 100 te tiring.
E taua raona n toro aei teuaei ni koona roroana n te aro are e a
moanna ni bono ikena, ao e taku nakoina: “Kamai are riai ba ko
na anganai.”
Ma akea ana mwane teuare raona n toro, ngaia are e a bwaka
i waen teuae bon iai naba ana taarau aei ao e onnon ni kangai:
“Ko na taona nanom nako iu, ba I a bon tai anganiko am bwai.”
E aki nanoanga te toro aei n aron ana toka, ma e tua bwa e na
kaakaki n te auti ni kaikain teuare raona n toro.
E reitia nako Iesu n taku bwa ngke a nora te bwai ae riki tooro tabeman, ao a nako ni kaongoa aia toka. E rangi n un te toka
ao e tua kawaekoan te toro are e taarau irouna. E taku: “Te toro
ae ko buakaka, I tuangko ngkoa ba e a tau ba ko na aki anganai
te baere au mane, ba kioina ngke ko butiai: ao tiaki e riai ba ko
na manga nanoangaea raom n toro n ai arou ngke I nanoangaiko?” E urarake te toka n un ao e tua bwa e na kamatawarikaki te
toro ae akea ana nanoanga aei, ni karokoa ae e bane ni bwara
ana taarau.
E motikia Iesu ni kangai: “Ai aron naba are E na karaoia nako
imi Tamau are i karawa ngkana kam aki kabara aia bure tarimi
mai nanomi.”
Ai raoiroira te reirei aei ibukin te kabwarabure! A rangi n uarereke rawawatan buure ake a kona ni karaoi tarira ni Kristian
nakoira, ni kabotauaki ma ara bure ake a a tia ni kabwaraki iroun te Atua aika kaikonakaki bwa te taarau ae bubura. Irarikina,
e a tia ni kakabwarai ara bure Iehova ae te Atua ngaa ma ngaa
te tai. N taai tabetai ti kona n aki ataia ae ti a tia ni bure nakoina. Tiaki te koaua ngkanne bwa ti riai naba ni kaokioka kabwaraan ana bure tarira, e ngae ngke iai bukin aki raun nanora irouna? Uringa ana reirei ngkoa Iesu n ana Kabwarabwara i aon te
Maunga, are e “na kabara ara bure mai roura, n ai arora ngkai ti
kabara aia bure akana bure nako ira.” Mataio 18:21-35; 6:12; I-Korote
3:13.
ˇ Tera are e kaungaa Betero bwa e na titiraki ibukin kabwaraan ana bure tarina, ao e aera ngkai tao e iangoia bwa kabwaran ana bure temanna itua te tai
bon kaotan te akoi?
ˇ Tera kaokoron ana kaeka n nanoanga te toka nakon ana onnon ana toro, ma
ana kaeka te toro arei nakon
ana onnon raona n toro?
ˇ Tera reireiara man ana
kaikonaki Iesu?
65
N
Te Karaba n Nako Ierutarem
GKAI ai bon Tebetembwa ke Okitobwa n 32 C.E., ao e
a kaan tain te Toa ae Uumwa n Rianna. Angiin ngkai
ana mwakuri ni minita Iesu e a tii karaoia i Kariraia
kioina ngke a kataia ngkoa n tiringnga I-Iutaia n 31 C.E. n tain
te Toa ae te Riao. Ni karokoa te tai aei ao e taraa n ae e tii kawara Ierutarem Iesu ibukin kaean aia toa I-Iutaia aika tenua ake
a kaakaraoi ni katoa ririki.
A kaumaka Iesu tarina ake natin naba Maria ni kangai: “Kitana te tabo aei, ao nakon te aba ae Iutaia.” Ierutarem boni kaawan Iutaia ae bubura ao e mena iai kautun te Aro n Iutaia. A
kaota bukini kanakoana tarina ni kangai: “Akea ae e karaba ana
makuri ngkana a kan noraki.”
E ngae ngke a aki kakoauaa taria ae ikawai ae Iesu bwa bon
te Mesia, Iakobo, Timon, Ioteba, ao Iuta, ma a tangiria naba bwa
e na kaota mwaakana ni karao kakai nakoia kaain te toa ni kabane. Ma e ataa te karuanikai iai Iesu ao e taku: “E aki kona n
ribaingkami aonteaba; ma e ribaai aonteaba, kioina ngkai I kaotiotia ba a bubuaka ana makuri.” Mangaia are e tuangia tarina
Iesu ni kangai: “Kam na nakon te toa, ngkami. I aki nakon te
toa aei ngai, ba e tuai n roko au tai.”
Bukamaruan te Toa
ae Uumwa n Rianna
bon itibong bongina. E
kainaki te toa aei n te
kawanibong, n te botaki ae tabu. E kanikinaeaki tokin te ununiki n te ririki n te toa
aei, ngaia are bon te
tai ni kimwareirei ae
bati ao ni kakaaitau.
Tabebong imwin nakoia tarin Iesu n iriia
nako taani mwananga,
ao e a manga rimwi
Iesu ma taan rimwina,
ma a karabaia mairouia aomata. A toua te kawai ae rinanon Tamaria, ao a aki toua ae totouaki irouia angiia aomata ae uakaan
ma te Karaanga ae Ioretan.
Kioina ngke a kainnanoa aia tabo ae a na tiku iai Iesu ma raona i Tamaria, e a kanakoia ana man ake a na katauraoa mwaaia.
Ma a aki kani karaoa te bwai teuana aomata ibukin Iesu ngke a
ongo ae mwanangana e na nako Ierutarem. A titiraki ma te un
Iakobo ao Ioane ni kangai: “Te Uea, e uara nanom ngkana ti tua
ba e na bakariia te ai mai karawa ni kabuokiia?” E boaiia Iesu
iai, ao a a manga mwananga nakon te kaawa teuana.
Ngke a nakonako n te kawai ao e a taku naba te tia koroboki
temanna nakon Iesu: “Te tia Reirei, N na iririko nako ike Ko
nako iai.”
E kaeka Iesu n taku: “Iai bangaia arobeke, ao ngaoia manin
aan-nang; ma akea neni kawenean atun Natin te Aomata.”
E kamataataa ikai Iesu bwa e na rinanoni kangaanga te tia
koroboki ngkana e a riki bwa te tia rimwina. Ao e taraa n ae e
rangi ni kamoamoa te tia koroboki aei n te aro are e a aki kariaia aei.
E taku Iesu nakon te mwaane riki temanna: “Ko na irai.”
E kaeka teuarei ni kangai: “Taiaoka ba N na nako moa n tauna
tamau.”
E kaekaa Iesu ni kangai: “Katikuia mate ba a na bon taunia aia
mate; ao ngkoe, nako kaotiota Uean te Atua.” E teretere bwa e
tuai ni mate taman teuaei, bwa ngke arona bwa e mate n te tai
aei ao tao e na aki roko ikai teuaei n ongora iroun Iesu. Ma e tuatua teuaei bwa e na tataningaa moa maten tamana. E tuai n tauraoi ni karimoaa Ana Tautaeka n Uea te Atua i nanoni maiuna.
I nanon aia tai ni mwananga nako Ierutarem, ao e a manga tuanga Iesu te mwaane temanna ni kangai: “Te Uea, N na iririko,
ma taiaoka ba N na nako moa ni kabo ma au utu.”
E kaeka Iesu n taku: “Te aomata ae e tanrikaki ngkana e a tia
n taua te makuri, ao e bon aki tau i bukin Uean te Atua.” A riai
ni kaatuua aia iango aomata aika a na riki bwa taan rimwin Iesu
n te mwakuri ibukin te Tautaeka n Uea. E kona ni bwaoua rainin
kawain te aroka ngkana e tanrikaki te tia kamaraua aontano n tarai baika mena i akuna, n onean mwin ae e na kaatuua ana taratara i aoni baika mena imwaina. N aron anne a kai bwaka man
te kawai are e tiki nakon te maiu are aki toki, aomata aika kaaIoane 7:2-10, BK;
tuua iangoan te waaki i aon te aba ae ngkai.
Ruka 9:51-62, BK; Mataio 8:19-22.
ˇ Antai tarin Iesu, ao tera aia namakin ibukin Iesu?
ˇ E aera ngkai a rangi n aki ataa te riai I-Tamaria, ao tera ae a kani karaoia Iakobo ao Ioane?
ˇ Baikara ana maroro Iesu ake tenua ake e karaoi i aon te kawai, ao e kanga ni
katereterea kainnanoan te mwakuri n anganano?
66
E
Tain te Toa ae
Uumwa n Rianna
A TANOATA taekan Iesu ngkai bwa e a kaania tenua te ririki imwin bwabetitoana. Ngaa ma ngaa aomata ake a a tia n nori ana kakai, ao e a taotira rongorongon ana mwakuri n te aba ni kabutaa. A boni kakaaea
naba aomata ngkai a a ikotaki i Ierutarem ibukin te Toa ae
Uumwa n Rianna. A kan ataia mangaia are a taku: “E nga
Teuarei?”
E a riki ngkai rongorongon Iesu bwa te bwai ni kauntaeka. A taku temwangina: “Te aomata ae raoiroi Teuaei.” Ma
a kamatoa n taku tabemwaang: “Tiaki; ma E burebureiia aomata.” E bati te maningongo i aon aei ni boong ake e moanaki iai te toa. Ma akea ae ninikoria n taetae ibukin Iesu
ibukina bwa a maakuia mataniwin te Aro n Iutaia.
Ngke e a boo i nukana te toa, ao e a tibwa roko Iesu. E
nakon te tembora ike a a mimi iai aomata n ana angareirei
ae rangi n nakoraoi. Kioina ngkai e aki ira te kataneiai Iesu
n aia kuura rabi, a rangi ni mimi I-Iutaia ao a taku: “E aera
ngkae E atatai nanoni booki Teuanne, ao E aki reireiaki?”
E kamataataa Iesu ni kangai: “Tiaki au bwai au reirei, ma
bon ana reirei Teuare kanakomaiai. Ngkana e kan toua
mwin ana taeka Teuarei te aomata, ao e na ata te reirei, ba
tao mairoun te Atua, ke tao I taetae mai Rou.” E irii raoi
ana tua te Atua ana reirei Iesu. Mangaia are e riai n teretere
bwa e ukoukora neboan te Atua ao tiaki neboakina. E titiraki Iesu ni kangai: “Tiaki e anganingkami te Tua Mote”? E
boaiia n taku: “Akea temanna i buakomi ae toua mwin te
Tua.”
E a manga titiraki Iesu ni kangai: “Kam aera ngkai kam
ukoukora kamateau?”
E bae n iai iruwa n te toa i buakoia aomata aika uanao,
ake a aki ataa te waaki aei. A taku bwa e aki koaua ae iai
aika a iangoa kamatean te tia reirei ae mwaatai aei. Mangaia
are a iangoa Iesu bwa iai te bwai ae kairua irouna ngkai e
iangoa aei. A taku: “Te taimonio i Roum: antai ae ukoukora kamateam?”
A kani kamatea Iesu mataniwin te Aro n Iutaia, e ngae
ngke tao a aki ataa anne aomata aika uanao. A kataia n tiringa Iesu mataniwin te Aro ngke e kamarurunga ngkoa te
mwaane n te Bongi n Taabati, teuana ma te iterana te ririki
n nako. Mangaia are e kaotaraei aia iango Iesu n titirakinia
ni kangai: “Ngkana e korotobibiaki te aomata n te tabati, ba
e kawa n riaoaki ana tua Mote, ao kam un nako Iu, ngkai I
kamaiua te aomata n te tabati? Tai kareke nanomi n taraan
te bwai, ma kareke nanomi aika eti.”
A a manga taku kaain Ierutarem ake a ataa te
bwai ae riki: ‘Tiaki ngaia are a ukoukora kamateana? Ao taraia, e a boni kaotia nakoia te
koraki, ao a aki taetae nakoina. Tao a ataia
taan tautaeka ae te Kristo Teuaei?’ A kabwarabwaraa ngkanne kaain Ierutarem bukin akikakoauan Iesu bwa te Kristo ni kangai: “Ti
bon ata ike E nako mai iai: ma ngkana E
nako mai te Kristo, ao akea ae ata ike E
nako mai iai.”
E kaeka Iesu ni kangai: “Kam ataai, ao
kam ata ike I nako
mai iai; ao I aki
nako mai i Rou,
ma E koaua Teuare kanakomaiai,
are kam aki ataia.
I ataia; ba I nako
mai mai Rouna,
ao E kanakomaiai.” Ibukin ana taeka aei ao a iangoa tauana,
bwa tao a na kamatawarikia ke a na tiringnga. Ma a aki
kona ibukina bwa e tuai n roko ana tai Iesu ni mate.
Ma a bati aika onimakina Iesu n aron ae a riai ni karaoia.
E a tia ngkoa n nakonako i aon taari, ni kabebetea te ang,
ni katoka marebun taari ae buaka, ni kaamwarakeia aomata aika ngaa ma ngaa n tabeua kariki ma iika n te kakai, ni
katoki aoraki, ni kanakonakoa ae mwauku, ni kaurea matan
ae mataki, ni katoka te rebera, ao ni kauta naba te mate. Mangaia are a titiraki ni kangai: “Ngkana E roko te Kristo, ao
E na karaoi kakai aika maiti riki nakon ake E karaoi Teuaei?”
Ngke a ongo Baritaio bwa
a ngureakini baikai aomata
aika uanao, ao a kanakoaki
tautia irouia Baritaio ma
mataniwi n te Aro n Iutaia
bwa a na katika Iesu.
Ioane 7:11-32.
ˇ E roko n ningai Iesu n te
toa, ao tera aia taeka aomata
ibukina?
ˇ E aera ngkai a taku tabeman bwa tao iai te taimonio iroun Iesu?
ˇ Tera aia iango kaain
Ierutarem ibukin Iesu?
ˇ E aera ngkai a
bati aika onimakina
Iesu?
67
I
A Kabwaka ni Katikia
NANONI waakin te Toa ae Uumwa n Rianna, ao a a
kanakoia tautia mataniwin te Aro bwa a na katika Iesu.
E aki kani karabaa Iesu ma e teimatoa n angareirei i
buakoia aomata ao e taku: “Teutana riki au tai ni mena i
buakomi, ao I a nakon Teuare e kanakoai. Kam na ukerai,
ao N na aki reke iroumi, ba kam aki kona n roko ike I mena
iai.”
A aki mataata I-Iutaia mangaia are a titiraki i marenaia
ni kangai: “E na nakea, ngkai e na aki reke iroura? Tao e na
nakoia raora aika a maeka i buakoia I Kuriiti? Tao e na reireinia kaini Kuriiti? Tera nanon ana taeka ae e kangai: ‘Kam
na ukerai, ao N na aki reke iroumi’ ao ‘Kam aki kona n roko
ike I mena iai?” E taekina matena Iesu ao manga utina nako
karawa, ike a aki kona n rimwi nako iai taan riribai.
E a roko ngkai te kaitua ni bong ao kabaneani bongin te
toa. E kakabwaroa te ran ni katoa ingabong te ibonga are e
itia man te Nei ae Tiroam, bwa e aonga ni bwaro nako kabin te baonikarea. E takarua Iesu ni kangai bwa tao e kauringia aomata te botaki ae kaakaraoaki ni katoa bong:
“Ngkana iai ae e kani moi, ao ke e nakoiu, ao ke e moi. Ba
e kangai te Koroboki: ‘Ane e kakoauaai, ao a na raanga nako
mai nanona karanga n ran ni kamaiu.’”
Ni koauana, e taekin Iesu baika raraoi aika a na riki
imwin ruon te taamnei ae raoiroi. N te ririki are imwina ao
e a ruo te taamnei ae raoiroi n tain te Bentekota. N te tai
anne ao e a bwaro te ran ni kamaiu ngke a a moana aia uarongorongo taan rimwina ake 120. Akea te taamnei ni karokoa te tai anne, n te aro are akea mai mwaina te tia rimwin Kristo ae kabiraki n te taamnei ae raoiroi ma n
anganaki kaantaningan te maiu i karawa.
A a moanna n taetae tabeman ni kaekaa ana reirei Iesu
aei ni kangai: “Ai boni ngaia aei te burabeti ae e tataekinaki!” E teretere bwa a iangoa Iesu bwa te burabeti ae ka-
kannato riki nakoni Mote are e beritanaki bwa e na roko.
A taku tabemwaang: “Boni ngaia te Metia!” Ma a kaitaraa
anne tabemwaang n taku: “Ba e na nako mai Kariraia te
Metia? Kai e taku te Koroboki ba e na bungiaki te Metia
man ana utu Tawita n te kawa ae Betereem, ike e maeka iai
Tawita ngkoa.”
Mangaia are a bwenaua aomata aika uanao bwa a tangira Iesu tabemwaang bwa e na katikaki, ma akea ae katokaa
baina i aona. Ngke a a oki tautia n aki
kaira Iesu, ao a titiraki ni kangai mataniwi n ibonga ma
Baritaio: “E aera ngkai kam
aki kairia mai?”
A kaeka tautia ni kangai: “E tuai n noraki temanna ae e taetae n ai
aron te aomata arei!”
A kaonaki n te un mataniwin te Aro, ao a kabuakaka ma ni kakaniko
ni kangai: “Ngkami naba
kam a irarang irouna? Ba
tao iai temanna ae e kakoauaa i buakoia tan tautaeka ma Baritaio? A bon aki
ata te Tua te koraki aei; a
na maraia!”
N te tai aei e a ninikoria n taetae ibukin Iesu
Nikotemo ae te Baritaio
ao te tia kairiia I-Iutaia
temanna (ao kaain naba
te Tanirim). Tao ko uringnga ae uoua ao te iterana te ririki n nako, ao e
kawara Iesu n te tairiki
Nikotemo ao e kaota iai onimakinana irouna. E taku Nikotemo: “Tao e kariaia ara Tua ba ti na kaburea te aomata n
aki ongora moa irouna ao n aki ata are e karaoia?”
E a korakora riki unia Baritaio ngkai e a tei temanna irouia ibukin Iesu. A takurere ni kangai: “Te I Kariraia naba
ngkoe? Ukeuke n taiani Koroboki, ao ko na ataia ba akea te
burabeti ae e na reke mai Kariraia.”
E ngae ngke e aki taekinaki raoi n te Baibara bwa e na
otinako te burabeti mai Kariraia, ma a kaotia bwa e na roko
te Kristo mai iai, n taekina “te oota ae ababaki” ae e na noraki n te tabo aei. Irarikin anne, e bungiaki Iesu i Betereem,
ao boni kanoan Tawita. E ngae ngke a ataa aei Baritaio ma
tao ngaiia aika a kabutii nako keewe ibukin Iesu nakoia aoIoane 7:32-52, BK; Itaia 9:1, 2; Mataio 4:13-17.
mata.
ˇ Tera ae e kaakaraoaki ni katoa ingabong n tain te toa, ao tao e kanga n taekina aei Iesu?
ˇ E aera ngke a kabwaka tautia ni katika Iesu, ao tera aroia iai mataniwin te
Aro?
ˇ Antai Nikotemo ao tera ae e karaoia ibukin Iesu, ao tera aroia raona ni Baritaio iai?
ˇ Tera te kakoaua bwa e nako mai Kariraia te Kristo?
68
E
Reirei Riki Tabeua n
te Kaitua ni Bong
BONI waaki nako naba kabaneani bongin te Toa ae Uumwa n Rianna, n te kaitua ni bong. E angareirei ngkai
Iesu i nanon te tembora n iterana are “te tabo ni karemangko.” E mena te tabo aei n iteran te tembora ae aranaki
bwa Aia Oo Aine ao iai bwaoki aika a nnennei aia bwaintangira iai aomata.
Ni katoa tairiki n tain te toa aei ao iai taura aika okoro aika
kakauraaki ake a kaotaa iteran te tembora aei. A kateaki taura
aika aua aika totoa ikai, ao kaka aua betin iai aika on n te bwaa.
Te oota ae reke man taura aikai, a reke korakoraia man te bwaa
ae mena ni betin aika 16. E tau korakorana ni kaotaa te tabo
arei ma are e raroa teutana n te tairiki. Te bwai ae e na taekinna ngkai Iesu, tao e kauringia taan ongora aroni maiun taura
aikai. E taku: “Otan aonaba ngai. Ane e rimuiu, ao e aki nakonako i nanon te ro, ma e reke irouna otan te maiu.”
A kaitaraa Iesu Baritaio n taku: “Ko kaotiota taekam i boni
iroum; e aki kakoauaki am kaotioti.”
E kaeka Iesu n taku: “I bon aorai ni kaotiota oin taekau, ao
e boni koaua au kaotioti, ba I ata te tabo ae I nako mai iai,
ao te tabo ae I nako iai. Ao ngkami, kam aki ata te tabo ae I
nako mai iai ma te tabo ae I nako iai.” E a manga reitia ni kangai: “I kaotiota taekau boni ngai, ao e kaotiota naba taekau te
Tama are e kanakoai.”
A kan ataia Baritaio ao a titiraki ni kangai: “E mena ia Tamam?”
E kaeka Iesu ni kangai: “Kam aki ataai, ao kam aki ata Tamau. Ngke arona ba kam ataai, ao kam na ata naba Tamau.”
E ngae ngke a kani katika Iesu Baritaio, ma akea ae kuaia.
E a manga taku riki Iesu: “N nangi nako, . . . Kam aki kona
n roko ike I nako iai?”
A a moanna n iangoa ae kangai I-Iutaia: “E aera ngkai e taku
ba ti aki kona n roko ike e nako iai? Tao e nangi bakabureia?”
E kamataataa Iesu ni kangai: “Ami tabo ngkami, naano;
au tabo ngai, eeta. Kain aon te aba
aei ngkami; ma tiaki kain aon te
aba aei ngai.” E reitia riki ni kangai:
“Kam na boni mate i nanon ami
bure ngkana kam aki kakoauaai ba
boni ngai Teuare Iai.”
E taekina ikai Iesu maiuna ngkoa
imwain rokona i aon te aba, ao taekana ae bon te Mesia ae beritanaki
ke te Kristo. A titiraki ni kangai ma
te aki karinerine: “Ba antai Ngkoe?”
E kaekaia Iesu ni kangai ngkai a
kaitaraa: “Bon ae I tuangingkami
mai moana.” Ma e a manga kangai
riki: “E koaua Teuare e kanakoai, ao I
kaongoa aonteaba baika e a tia n tuangai.” E reitia nako n taku: “Ngkana
kam a tia n tabeka rake Natin te Aomata, ao kam na ataai ba boni ngai
Teuare Iai. Kam na ataai ba I aki karaoa te bai teuana n oin au
baire, ma I taekina are e a tia n reireinai te Tama. Ao bon raou
Teuare e kanakoai: e aki katukai n ti ngai, ba I aki toki ni kakaraoa are e tangiria.”
Ngke e atongi taeka aikai Iesu, ao a bati aika onimakinna iai.
E taku nakoia: “Ngkana kam kakaonimaki ni kawakina au taeka, ao bon au reirei ni koaua ngkami. Kam na ata te koaua, ao
e na kainaomataingkami te koaua.”
A kaitaraa taan ribaia ao a taku nakoina: “Bon ana kariki
Aberaam ngaira, ao ti tuai n toronaki iroun temanna. E aera
ngkai ko kangai: ‘Kam na inaomata’?”
E ngae ngke a a kaman tauaki taekaia I-Iutaia irouia tautaeka aika ianena, ma a aki kani butimwaea ae iai aia toka. A rarawa n aranaki bwa tooro. Ma e katerea Iesu nakoia bwa tooro ni koaua ngaiia. N te aro raa? E taku: “I bon tuangingkami
ae e koaua: ngkana e bure te aomata, ao ai bon ana toro te bure
ngaia.”
Rawaia I-Iutaia ni butimwaea are a toronaki n te bure, e a
kairiia nakon te karuanikai. E kabwarabwaraa Iesu ni kangai:
“Tiaki kain te auti ni koaua te toro; ao te nati, boni kain te auti
n tai nako.” Kioina ngkai e aki bwaibwai te toro, e kona ni kai
kanakoaki. Tii te nati ae bungiaki ke ae e tabekaki ae tiku n te
auti “n tai nako,” ni kabanea ana bong ni maiu.
E reitia Iesu ni kangai: “Ngkana e kainaomataingkami te
Nati, ao kam na inaomata ni koaua.” Mangaia are te koaua are
e kainaaomataia aomata, bon te koaua ibukin te Nati ae Iesu
Kristo. Tii rinanon ana karea ni kaboomwi are e kareana iai
maiuna n aomata ae kororaoi, are a na kona iai ni kainaaomaIoane 8:12-36, BK.
taki aomata man te bure ae karika te mate.
ˇ E angareirei iia Iesu n te kaitua ni bong? Tera ae riki iai n te tairiki, ao tera
irekereken aei ma ana reirei Iesu?
ˇ Tera ae e taekinna Iesu ni kaineti ma te tabo are e nako mai iai, ao tera ae
riai ni kaotaki iai ni kaineti ma rikiana?
ˇ N te aro raa ae a na riki iai I-Iutaia bwa tooro, ao te koaua raa ae e na kainaaomataia?
69
N
Antai Tamaia?
TAIN te toa aei ao e a roko ni kabuebuena aia maroro mataniwia I-Iutaia ma Iesu. E taku Iesu: “I
ataingkami ba ana kariki Aberaam; ma kam ukoukora kamateau, ba kioina ngkae e aki tauaki bukin au taeka i
buakomi. I atongi baika I nori ma Tamau: ao kam karaoi naba
baika kam nori mairoun tamami.”
E ngae ngke e aki taekinna bwa antai tamaia, ma e kamataataa Iesu nakoia bwa e kaokoro tamaia ma tamana. A aki
ota n te baere e taekinna Iesu mataniwia I-Iutaia ao a taku:
“Aberaam tamara.” A taku n aia iango bwa titeboo aia onimaki ma Aberaam are raoraon te Atua.
Ma e kakubanakoia Iesu n ana kaeka ae kangai: “Ngkana
natin Aberaam ngkami, ao kam karaoi ana makuri Aberaam.”
Te nati ni koaua e katotonga raoi tamana. E manga taku: “Ma
kam ukoukora kamateau, Ngai ae te aomata ae I tuangngkami te koaua, are I ongo mairoun te Atua: e aki karaoa aei Aberaam.” Mangaia are e a manga kangai Iesu: “Kam karaoi ana
makuri tamami.”
A teimatoa naba n aki ota bwa e taekina antai Iesu. A kamatoa n taku bwa bon naati raoi ngaiia iroun Aberaam ni kangai: “Ti aki bungiaki n te wene ni bure.” Mangaia are a taku
bwa taan taromauria te Atua ae koaua ngaiia n aron Aberaam
ao a kangai: “Ti temanna Tamara, ba te Atua.”
Ma te koaua bwa bon Tamaia te Atua? E taku Iesu:
“Ngkana te Atua Tamami, ao kam na bon tangirai: ba I oti
nako n nako mai mairoun te Atua; ao I aki nako mai i Rou,
ma E kanakomaiai Teuarei. Kam aera ngkai kam aki ata au
taeka?”
E kataia Iesu ni kaota uaan aia rarawa mataniwin te Aro
aikai nakoina. Ma e a waimataiia ngkai n taku: “Mairoun tamami are te riaboro ngkami, ao kam kani karaoi baike a tangiraki iroun tamami.” Te aeka n tama raa te Riaboro? E kaotia Iesu bwa bon te tia kamamate ao e a manga taku: “Te tia
baranikewe ngaia, ao taman te kewe.” Mangaia are e motikia
ni kangai: “Ane mairoun te Atua ao e ongo ana taeka te Atua;
ma ngaia ae kam aki ongo, ba tiaki mairoun te Atua ngkami.”
A urarake I-Iutaia ni kabuakakaaia iroun Iesu ao a taku:
“Tiaki e bon eti ara taeka ba te I-Tamaria Ngkoe, ao te taimonio i Roum?” Te taeka ae “I-Tamaria” e kabonganaki ibukin
te aki karinerine ao te kabuakaka, bwa I-Tamaria bon aomata aika riribaaki irouia I-Iutaia.
E aki tabe Iesu ma kabuakakana n taekinaki bwa te
I-Tamaria ma e taku: “Akea te taimonio i Rou; ma I neboa
Tamau, ao ngkami kam aki neboai.” Imwina riki ao e a taekina ae kamimi Iesu ni kangai: “Ngkana e taua au taeka te
aomata, ao e na bon aki mate.” E aki nanonna Iesu bwa a na
aki mate taan rimwina ni kabane, ma nanona bwa a na aki
rekenako i buakon te kamaunanakoaki, ke “te mate are te kauoua,” are akea iai te manga uti.
Ma I-Iutaia a taku bwa e nanonna Iesu bwa a na aki mate
taan rimwina, ao a taku: “Ti bon ataiko ngkai ba te taimonio
i Roum. E mate Aberaam ma burabeti nako; ao Ko kangai,
Ngkana e taua au taeka te aomata, ao e na bon aki mate. Ko
kakanato riki nakon tamara are Aberaam, are mate? ao a
mate burabeti: Ko karaoiko ba antai?”
N te maroro aei, ao e teretere bwa e kairii nanoia aomata
Iesu nakon te koaua are boni ngaia te Mesia ae beritanaki.
Ma e aki kaekaia Iesu ni kaotia raoi bwa antai ngaia, ma e kangai: “Ngkana I neboai, ao akea bongan neboau: E neboai Tamau, are kam taku ba Atuami; ao kam aki ataia: ma I ataia;
ao ngkana tao I taku ba I aki ataia, ao I riki ni kewe iai, n ai
aromi.”
E a manga taekina riki Aberaam are te tia onimaki Iesu ni
kangai: “E kimareirei tamami are Aberaam ni kan nora au
bong; ao e bon noria, ao e kakatonga iai.” Eng e a kamani kakaantaningaa rokon te Mesia are beritanaki Aberaam n ana
onimaki. A aki kakoauaa I-Iutaia ao a taku: “A tuai ni koro
nimangaun am ririki, ao Ko a tia n nora Aberaam?”
E kaeka Iesu n taku: “E boni koaua ae I a tuangngkami ba
ngke e tuai ni bungiaki Aberaam, ao bon iai Ngai.” E taekina
arona Iesu i karawa ngke e tuai n roko i aon te aba, bwa te
aomata ae te taamnei ngaia ae mwaaka.
A urarake I-Iutaia n un ngke e taku Iesu bwa e a kaman
riki imwain Aberaam, ngaia are a anai atibu bwa a na karebanaia. Ma e karabaa ao e birinako man te tembora n aki ikoaki.
Ioane 8:37-59; Te Kaotioti 3:14; 21:8.
ˇ E kanga Iesu ni kaotia bwa e kaokoro tamana ma
tamaia taan riribai?
ˇ Tera ae nanonaki ngke a arana
Iesu I-Iutaia bwa te I-Tamaria?
ˇ Tera ae e nanonna Iesu
ngke e taku bwa a na aki
mate taan rimwina?
70
N
Kanorabaan te Mataki
GKE a kataia I-Iutaia ni karebana Iesu, ao
e aki roko n te kitana Ierutarem. Imwina
riki n te Bongi n Taabati, ao e a rinanon
te kaawa ma taan rimwina ngke a a nora naba
teuae bungiaki ni mataki. A titirakina Iesu
taan rimwina ni kangai: “Rabi, antai ae
bure, teuaei ke ana karo, ngkae e bungiaki ni mataki?”
Tao titeboo aia koaua taan rimwina ma aia koaua taian
rabi are e kona ni karaoa ae bure te tei i nanon te biroto. Ma
e kangai Iesu: “E aki bure teuaei, ao a aki naba ana karo: ma
e bungiaki ni mataki ba a aonga ni kaotaki ana makuri te
Atua i rouna.” E aki mataki teuaei ibukin ana bure ke aia
bure ana karo. Ma e reke te aki kororaoi irouia aomata nako
man ana bure te moan aomata are Atam, are e a reke uaana
n aron te bungiaki ni mataki. Uaan te aki kororaoi ae riki
nakon teuaei, e a karekea ngkai ana tai Iesu ni kaotiota ana
mwakuri te Atua.
E kaumaka karaoani mwakuri aikai Iesu ngke e kangai:
“E riai ba ti na karaoi ana makuri Teuare kanakomaiai,
ngkae e ngaina: e a kani bong, ao akea ae kona ni makuri
iai. Ngkai I mena i aon te aba, ao ootan te aba Ngai.” N te
tai ae waekoa ao e nangi nakon rotongitongin te ruanimate
Iesu ni matena, ike akea te bwai ae e kona ni karaoia iai. Ma
ngkai moa ni karokoa te tai anne, e a riki bwa nibwan ootan te aba.
Imwin taekinan aei ao e baware Iesu i aontano ao e karaoa te bokaboka iai. E kabiri matan teuaei iai ao e taku:
“Ko na nako ni kabururu n te nei are Tiroam.” E ongeaba
teuaei ao ngke e karaoa tuangana ao e a noraaba naba. Ai
kukureira n okina bwa ai bon tibwa te tai aei ae e a noraaba iai!
A mimi kaain rarikina ma ake a kinaa, ao a titiraki ni kangai: “Tiaki ngaia are tekateka ni bububuti?” A taku temwangina: “Boni ngaia.” Ma iai aika a aki kakoauaa ao a taku:
“Tiaki, ma kaanga ai arona.” Ma e taku teuarei: “Boni ngaia
ngai.”
A kiriuriu nanoia aomata ao a taku: “A iranaki ni kaureaki matam?”
“E karaoa te bokaboka te aomata are arana Iesu, ao E kabiri matau iai, ao E taku nako iu, Ko na nako n te nei are
Tiroam, ao kabururu: ao I nako ni kabururu, ao I a noraba.”
A titiraki ni kangai: “E nga Teuanne?”
E taku: “I aki ataia.”
A kaira teuare mataki ngkoa aomata nakoia mataniwin te
Aro ake Baritaio. A a manga titirakinna kaua Baritaio bwa
e kanga n noraaba, ao e taku: “E kaki te bokaboka i aoni
matau, ao I kabururu, ao I noraba.”
A bon riai ni kukurei Baritaio ngkai e a noraaba teuae bububutii aei! Ma a aki bwa a kabuakakaa Iesu ni kangai: “Tiaki mairoun te Atua Teuarei.” E aera ngkai a taekina aei? “Ba
E aki kawakina te tabati.” Ma iai naba Baritaio aika a iango
ni kangai: “E na iranna ni kona ni karaoi kakai aika ai aron
aei te aomata ae buakaka?” Ao e a riki te iraraure irouia.
Mangaia are a titirakina teuaei ni kangai: “Tera taekan Teuarei i roum, ngkae E kaure matam?”
E taku: “Bon te burabeti.”
A rawa ni kakoauaa aei Baritaio. A taku bwa tao iai te
boraraoi i marenan Iesu ao teuaei, bwa a na kababaia aomata. Ngaia are ibukini kani kakoauana, a a weteia ana karo
Ioane 8:59; 9:1-18.
teuaei bwa a na titirakinia.
ˇ Tera bukin matakin teuaei ao tera ae tiaki bukina?
ˇ Tera te tairiki are akea ae kona ni mwakuri iai?
ˇ Tera aroia aomata ake a kinaa teuaei, ngke e a noraaba?
ˇ A kanga n iraraure Baritaio ni kaineti ma kanorabaan teuaei?
71
Rawaia Baritaio ni Kakoaua
RANGI ni maaku ana karo teuae mataki ngkoa aei
ae te tia bubutii ngke a a weteaki nakoia Baritaio. A
ataia bwa e a tia ni kamatoaki bwa e na kabaneaki
man te tinakoka ane onimakina Iesu. Katokan te iraorao ma
aomata n te kaawa e
kona ni kabatiaa te
kangaanga, riki na-
A
koia utu aika kainnano. Mangaia are a a kaiangoraoia kaaro
aikai.
A titiraki Baritaio ni kangai: “Bon natimi teuaei? Kam taku
ba e bungiaki ni mataki, ao e kanga n noraba ngkai?”
A taku kaaro aikai: “Ti ataia ba bon natira, ao ti ataia ba e
bungiaki ni mataki. Ma ti aki ataia ba e kanga n noraba ngkai,
ao ti aki ataia ba antai are e kaurei matana.” E bae n tia ni
kaota bukin noraabana teuare natia nakoia, ma a bwaina te
wanawana kaaro aikai n taku: “Ani bon titirakinna, ba e a ikawai, e na bon taekina arona.”
Mangaia are a a manga wetea naba teuarei Baritaio.
N te tai aei ao a a kataia ni kakamaakua ni katerea
are a a tia n ikoikoti rongorongon Iesu aika bubuaka. A kairoroa n taku: “Kaota te koaua i matan te
Atua: ti ataia ba te tia bure te aomata arei.”
E aki kakewei aia taeka teuaei, ma e taku: “I
aki ataia ba te tia bure ngaia.” Ao e reitia ni kangai: “Ti teuana te bai ae I ataia, ba I mataki
ngkoa, ao I a noraba ngkai.”
A kataia Baritaio ni kakaaea buren ana
kaotioti ngaia are a titirakinna riki ni kangai: “E iraniko? E kanga ni kaurei matam?”
E ngurengure teuaei ao e taku: “I a tia n
tuangingkami, ao kam rawa n ongo. E aera
ngkai kam kan ongora riki?” E bwainingareia ni kangai: “Kam kan riki ba ana reirei
naba ngkami?”
E kaunia Baritaio te kaeka aei ao a bukina
teuarei ni kangai: “Ana reirei te aomata anne
ngkoe! Ao ngaira, bon ana reirei Mote. Ti ataia ngaira ba e taetae te Atua nakoni Mote;
ao te aomata anne, ti aki ataia ba e nako mai
ia!”
E kaota mimina teuae nanorinano ma ni
mataki ngkoa aei, ao e taku: “E kamimi: ba
e a tia ni kaurei matau, ao kam aki ataia ba
e nako mai ia!” Tera te reirei mai iai? E taekina te iango ae
bati n ataaki teuaei ae kangai: “Ti ata te Atua ba e aki ongo irouia tani bure, ma e ongo iroun te aomata ae e taromauria
ma ni ira nanona. E tuai men ongo te aba mangkoa ba iai te
aomata ae e a tia ni kaurei matan te aomata ae e bungiaki ni
mataki.” Mangaia are e riai n teretere ae kangai iai: “Ngke
arona ba e aki nako mairoun te Atua te aomata arei, ao bon
akea te bai teuana ae e na kona ni karaoia.”
Akea aia kaeka Baritaio nakon te kabwarabwara ae teretere
aei. A aki kani butimwaea te koaua aei, ao a a koro n ribaa teuaei, ao a taku: “Bon te tia bure ngkoe man am tai ni bungiaki, ao akea ba ko kan reireinira!” Ibukin aei ao a a kakioa
nako teuaei, are nanona a a kabanea man te tinakoka.
Ngke e a ataa te bwai ae riki Iesu, ao e kakaaea teuaei ao e
taku nakoina: “Ko kakoaua Natin te Aomata?”
E kaeka teuae mataki ngkoa aei n taku: “Antai ngaia, ao N
na kakoauaa”?
E taku Iesu: “Boni ngaia ae e taetae nakoim ngkai.”
E waekoa ni bobaraki teuaei i matan Iesu ao e taku: “Te
Uea, I kakoaua.”
E manga taku Iesu: “I roko i aon te aba ba N na motikitaeka, ba a aonga n noraba mataki, ao a aonga ni mataki akana
a noraba.”
A titiraki Baritaio ake a ongo anne ao a taku: “Tao mataki
naba ngaira?” Ngkana a taku bwa e mataki nanoia, nanona
bwa anne aia anga ae a karekea ibukin rawaia nakon Iesu. Ma
e kangai nakoia Iesu: “Ngke arona ba kam mataki, ao bon akea
ami bure.” Ma a imanono n taku bwa e aki mataki nanoia, n
te aro are a aki kainnanoa kaotaan aia onimaki. Mangaia are
e taku Iesu: “Ma ngkai kam taku ba kam noraba, ao e aki mauna ami bure.”
Ioane 9:19-41, BK.
ˇ E aera ngkai a maaku ana karo teuare mataki ngkoa ni weteaia nakoia Baritaio, ao a kaiangoraoia ni kaeka n te aro raa?
ˇ A kanga Baritaio ni kataia ni kakamaaka teuare mataki ngkoa?
ˇ Tera ana kauntaeka teuaei ae teretere te koaua iai, ae kaunia Baritaio?
ˇ E aera ngkai akea bukina ae a riai iai Baritaio ni kaitaraa Iesu?
72
E
E Kanakoia 70 Iesu
A KANI bane te ririki ae 32 C.E., are nanona e a koro
tenua te ririki imwin bwabetitoan Iesu. A a bon tibwa
tia naba ni kaea te Toa ae Uumwa n Rianna Iesu ma
taan rimwina i Ierutarem, ao tao ae a ririaki naba i aona. Ni
koauana, e kabonganai ana kabanea n namwakaina n uarongorongo Iesu aika onoua ni mwakuri i Iutaia ke n te aono ae
kaan i rarikin te Karaanga ae Ioretan i Berea. E bon riai ni karaoaki naba te aono aei.
E koaua bwa imwin te Toa ae te Riao n 30 C.E., ao e kabanea tao wanua namwakaina Iesu n uarongorongo i Iutaia. Ma
imwin are a kataia I-Iutaia ni kamatea n te Toa ae te Riao n
31 C.E., e a kabanea teuana ao te iterana ana ririki ni karaoa
angiin ana mwakuri ni minita n aonon Kariraia. N te tai anne,
e a katea te botaki ae kaainaki irouia taan uarongorongo aika
kataneiaki raoi, ae te bwai ae tuai ni karaoia mai mwaina. Mangaia are e a moana ngkai ana kabanea n uarongorongo ni kakorakoraa i Iutaia.
E moana ana uarongorongo aei Iesu ngke e rineia 70 mai
buakoia taan rimwina ma ni kanakoia ni kakauomania. Mangaia are 35 te tiim ae uarongorongoa te Tautaeka n Uea n te
aono arei. E kanakoia Iesu bwa a na rimoana nakoni kaawa
ma taabo ni bane ake e nang roko iai ma ana abotoro.
E aki kanakoia naaka 70 Iesu nakon tinakoka, ma e tuangia
bwa a na kawari mweenga, ao e kangai: “Ngkana kam rin i nanon te auti teuana, ao kam na kangai moa, Te raoi nakon te
auti aei. Ao ngkana tao e mena natin te raoi iai, ao e na tiku
ami raoi iai.” Tera aia rongorongo? E taku Iesu: “Kangai nako
ia, E kaaningkami uean te Atua.” E kangai te boki ae Matthew
Henry’s Commentary ni kaineti ma aia mwakuri naake 70: “A
uarongorongo man te auti teuana nakon teuana n taabo nako ake
a nako iai n aron are e karaoia naba aia Toka.”
Titeboo te bwai are e tuangia naake 70 Iesu ma are e tuangia naba ngkoa naake 12, ngke e kanakoia n uarongorongo i
Kariraia tao teuana te ririki n nako. E aki tii kauringia naake
70 taekan kaitaraaia are a na boo ma ngaia, ao ni katauraoiia
nakon taekinan te rongorongo nakoia kaain te auti, ma e kamwaakaia naba bwa a na katoki aoraki. Mangaia are ngke e a
roko Iesu tabeua te tai imwia, ao a bati aika a ingainga ni kan
nora te Toka ake a karaoi baika kamimi taan rimwina.
E waakinako aia uarongorongo naake 70 ao ana mwakuri
Iesu n rimwia i nanon te tai ae uarereke. N te tai ae waekoa
ao a a okira Iesu kaain te tiim n uarongorongo ae 35 aei ao a
kakatonga n taku: “Te Uea, a bon ongo i roura taimonio n
aram.” E boni kakatonga Iesu n raoiroin ribootin te mwakuri ngaia are e a kangai: “I nora Tatan ba e bwaka mai karawa
n ai aroni koron te ba. Noria, I anganingkami te mwaka, ba
kam na tou naeta ma tikaobian.”
E ataia Iesu bwa imwin tein Ana Tautaeka n Uea te Atua
n tain te toki, ao e na karenakoaki Tatan ma
ana taimonio mai karawa. Ma ngkai e a
katuruaki riki kakoauan rokon te tai
anne ibukina bwa, a a kona ni kanakoia taimonio aomata. Mangaia are e kamatoaa Iesu n taekina te koaua ae e na roko te
tai ae e na bwaka iai Tatan mai karawa. Are nanona bwa a
anganaki te mwaaka naake 70 n toui naeta ma tikaobian, n te
aro ni kaikonaki. Ma e taku Iesu: “Tai kakatonga n aei, ngkai
a ongo i roumi tamnei; ma kam na kakatonga, ngkai a koreaki arami i karawa.”
E rangi ni kimwareirei Iesu n te aro are e a neboa Tamana
ibukini kabonganaia tooro aika mangori aikai n te waaki ae
moan te tamaroa aei. E taku nakoia taan rimwina: “A kabaia
maata aika nori baika kam nori: ba I taku nako imi ba a bati
burabeti ma uea ake a kan nori baika kam nori, ao a aki nori;
ao a kan ongo baika kam ongo, ao a aki ongo.”
Ruka 10:1-24;
Mataio 10:1-42; Te Kaotioti 12:7-12.
ˇ E uarongorongo iia Iesu n ana tai ni mwakuri ni minita i nanon tenua te ririki, ao aono raa ake e mwakuri iai n ana kabanea n namwakaina ake onoua?
ˇ E kanakoia naake 70 Iesu bwa a na ukoriia
aomata iia?
ˇ E aera Iesu ngke e taku bwa e nora Tatan
bwa e bwaka mai karawa?
ˇ A na kanga naake 70 n touia naeta ma
tikaobian?
73
E
Te Rao ae te I-Tamaria
MENA Iesu tao i rarikini Betania ae te kaawa ae tao
3 te kiromita raroana mai Ierutarem. E titirakinna iai
te mwaane ae mwaatai n te Tua Rinanon Mote ni kangai: “Te tia Reirei, tera ae N na karaoia ba e aonga n reke
i rou te maiu are aki toki”?
E ataia Iesu bwa e aki titiraki te rooia aei ibukin kaotaana
ma e kani kataia. Tian te rooia aei e na kaira Iesu bwa e na
kaeka n te aro ae e na kaunia I-Iutaia. Mangaia are e kaira
te rooia Iesu bwa e na boni kaota nanona ngke e titirakinna ni kangai: “Tera are koreaki n te Tua? e kanga am
wareware iai?”
Ni kaekaan anne, e oti ataibwain te rooia aei ngke e taekina ana tua te Atua are n Te Tua-Kaua 6:5 ao Nakoaia Ibonga 19:18, ni kangai: “Ko na tangira Iehova ae Atuam n nanom ni kabanea, ao n tamneim ni kabanea, ao ni korakoram
ni kabanea, ao ni wanawanam ni kabanea; ao ko na tangira
raom n ai aron tangiram i bon i roum.”
E kaeka Iesu n taku: “E eti ane ko atongnga: karaoa aei,
ao ko a maiu iai.”
E aki rauaki te rooia iai. E aki tau ana kaeka Iesu aei irouna. E tangiria bwa e na boutokaki ana iango iroun Iesu
ma ni kaotaki bwa e raoiroi aroarona nakoia aomata. Ngaia
are e titirakina Iesu ni kangai: “Antai raou?”
E kaineti te taeka ae “raou” n aia koaua I-Iutaia tii nakoia
raoia n I-Iutaia, n aron tein kabwarabwarana n Nakoaia Ibonga 19:18. Imwina riki e a manga taekina ae kangai te
abotoro Betero: “Kam ataia ba e aki riai ba e na i raorao te
aomata ae te I-Iutaia ma kaain te aba teuana.” Mangaia are
e kakoauaa te rooia aei ao tao taan rimwin naba Iesu bwa
a karaoa ae raoiroi ngkana a akoia tii I-Iutaia, kioina ngkai
aomata aika tiaki I-Iutaia bon tiaki raoia.
E na kanga ni kaeta aia iango taan ongora Iesu n aki kaunia? E bae ni kabotoa ana karaki i aon te rongorongo ni koaua ni kangai: “E nako [te I-Iutaia] temanna mai Ierutarem
nako Ieriko, ao e bo ma taani kamarua, ao a tanabaia, ao a
tiringnga, ao a nako ni kitanna ngke
e kuri ni mate.”
E reitia nako Iesu ni kangai:
“Akea ba e a manga nako te ibonga
temanna i nanon te kawai naba arei:
ao ngke e noria, ao e ri kiraroa mai
rouna. Ao ai aron naba tibun Rewi
temanna, ngke e roko n te tabo arei,
ma n taraia, ao e ri kiraroa mai rouna. Ao e roko i rouna te I-Tamaria
temanna, ngke e nakonako; ao
ngke e noria, ao e nanoangaia.”
A bati ibonga ma aia
tia ibuobuoki aika tibun Rewi aika maeka i
Ieriko, ae 23 te kiromita raroana mai Ierutarem ike a beku
n te tembora iai. E karuanikai te kawai are a toua ae e bwatete rikaaki man te rieta ae 900 te mita. E kariaaki te ibonga ao tibun Rewi bwa a na buoka raoia n I-Iutaia n ana kangaanga, ma a aki. N onean mwin anne e a ibuobuoki te
I-Tamaria. A rangi n riribaia kaain Tamaria I-Iutaia, ao anne
bukina are a kabuakakaa Iesu n taai aika tibwa nako n
aranna bwa te “I-Tamaria” ae te ara ae rangi ni buakaka irouia.
Tera ae e karaoia te I-Tamaria ibukini buokan te I-Iutaia?
E taku Iesu: “E kawaria, ao e kabae ikoakina, ao e nurakina
te bwa ma te wain iai; ao e katokaa i aon ana man, ao e uotia nakon te auti n iruwa, ao e kawakinna. Ao ngke e a ingabong ao e anai uoua te tiring [ae boraoi ma te bwakabwai
ibukin uabong], ao e angan teuare ana auti te auti, ao e taku
nako ina, Ko na kawakina teuaei; ao ane bua riki n am bwai
ao I a manga kabooa, ngkana I oki.”
E titirakina te rooia Iesu ngke e a bane ana karaki ni kangai: “Antai raon teuare bo ma taani kamarua i buakoia
uake teniman?”
E aki kani kamoamoaa te I-Tamaria te rooia ma e a tii kangai naba: “Teuare nanoangaia.”
E kamota ana taeka Iesu ni kangai: “Ko na nako ao kakairi i rouna.”
Ngkana e a tuanga naba te rooia Iesu bwa raona aomata
aika tiaki I-Iutaia, e na bae n aki butimwaea anne teuaei, ao
taan ongora naba a na bae n irana te rooia n te maroro aei.
Ma te karaki aei ae kaotii baika a ataaki aikai, e katereterea
te koaua ae aki kona ni kakeweaki, ae bon tiaki tii raora
kaain ara reeti ao abara. Ai tamaroara aron Iesu n angareirei aei!
Ruka 10:25-37; Mwakuri 10:28; Ioane 4:9; 8:48.
ˇ Baikara ana titiraki te rooia nakon Iesu, ao tera bukina?
ˇ Antai raoia I-Iutaia n aia iango, ao bukin tera bwa a bae naba n iango n aron
anne taan rimwin Iesu?
ˇ E kanga Iesu ni katerea te iango ae eti raoi, ae aki kona ni kakewea te rooia?
74
N
Reireian Mareta, ao
te Reirei i Aon te Tataro
ANA tai ni mwakuri ni minita Iesu i Iutaia, ao e nakon te kawa ae Betania. A maeka iai Nei Mareta ma
Nei Maria, ao mwaneia ae Rataro. Tao a a tia ni kaitiboo mai mwaina naaka teniman aikai ma Iesu n ana mwakuri ni minita rimoa, mangaia are bon raoraoia ni kaan. E a
kawara ngkai mwengan Mareta Iesu ao e a butimwaeaki iroun
neiei.
E ingainga Mareta ni katauraoa butimwaean Iesu n aron
ana kabanea ni konaa. Bon te kakabwaia ni koaua ngkana e a
roko ni mwengam, te Mesia are beritanaki! Mangaia ae e rangi n tabetabe Mareta ni katauraoa te marike ae bane
burengana, ao n taraia naba
bwa e na bati te bwai ae
karaoaki are e na kimwareirei ma ni mwengaraoi iai Iesu n tikuna.
Ma e karaua n tekateka tarin Mareta ae Maria, i waen Iesu
ao n ongora irouna. Imwin tabeua te tai ao e a taku Mareta
nakon Iesu: “Te Uea, Ko aki muti ngkae e kitanai tariu ba N
na makuri n ti ngai? ma ngaia ae Ko na tuangnga ba e na buokai.”
Ma e rawa Iesu n taekina te bwai teuana nakon Maria. N
onean mwin anne e reireina Mareta ngkai e rangi ni katabeaiangaa ni bwaikoraki. E bwaina te akoi ni boaia ni kangai:
“Mareta, Mareta, ko iango n raraoma, ao ko katabeaiangako
ni baika bati: ti teuana te bwai ae riai n reke.” E taekinna ikai
Iesu bwa e aki riai kabanean te tai ae bati ni katauraoan te marike. E a tau naba tii tabeua boora n amwarake ke bon tii teuana.
E raoiroi nanon Mareta bwa e kan akoia iruwa. Ma ibukin
arona n tabeaianga ni katauraoan bwaikoraki, e a aki ooa te
reirei n aia auti are e anga Natin te Atua! Mangaia are e motikia Iesu ni kangai: “Ao Maria e rinea te tiba are raoiroi, are
e na bon aki anaki mai rouna.”
N te taina imwina, ao e a titirakina Iesu te tia rimwina temanna ni kangai: “Te Uea, Ko na reireira arora n tataro, n ai
aron Ioane, ngke e reireiia ana reirei.” Tao akea te tia rimwina
aei ngke e reirei ngkoa i aon te tataro Iesu n ana Kabwarabwara i aon te Maunga, teuana ao te iterana te ririki n nako.
Mangaia are e a kaoka ana reirei Iesu aei, ma e reitia n taekina te kaikonaki ni kamataataa riaira ni botumwaaka n tataro.
E moanna ni kangai: “Antai i roumi ae iai raona, ae ko na
kawaria n te nukanibong, ao ko na kangai nako ina, Raou, N
na tangoi am berena tenua; ba e roko i rou raou temanna,
ngkae e nakonako, ao akea nikirau ni kaki i matana; ao teuare i nanon te auti e kaeka ni kangai, Tai nanoai: e bonotaki te
mataroa ngkai, ao a mena natiu i rou ni nera ni wene; I aki
kona n teirake n anganiko? I taku nako imi ba tao e aki tei
rake n anganna, ngkai raona, ma e na tei rake n anganna maitin ae e tangiri, ngkae e kabatia ana bubuti.”
E aki nanonna Iesu n te kabotau aei bwa e aki kan ibuobuoki Iehova ae te Atua ngkana iai aika butiia, n aron te rao
are n te karaki. Ma e kaikonaka are ngkana e kaekaa te bubutii te rao are ribuaka arei ibukina bwa e a okioki, ai mwaitira
ngkanne ana kani kaeka riki Tamara are i karawa ngkai e tatangira! Mangaia are e kangai Iesu: “I taku nako imi, Bubuti,
ao kam na anganaki; ukeuke, ao kam na karereke; karebwerebwe, ao e na kaukaki nako imi. Ba ane bubuti ao e na anganaki; ao ane ukeuke ao e na karereke; ao ane karebwerebwe
ao e na kaukaki nako ina.”
E a manga taekinia taama aika aki kororaoi Iesu ni kangai:
“Ngkana e butiaki temanna i buakomi ae te tama te berena iroun natina, ao e na anganna te atibu iai, ke e aki? Ao ngkana
tao e butiia te ika, ao e na anganna te naeta n onea mwin te ika,
ke e aki? Ao ngkana e butiia te bunatoi, ao e anganna te tikaobian, ke e aki? Ma ngaia aei, ngkai kam ata te angania natimi baika raraoi ngkami akana kam buakaka, ao tiaki e maiti riki iroun
Tamami are i karawa
te kan anga te Tamnei are Raoiroi nakoia
akana butiia?” Ni koauana, e kaunganano
ana reirei Iesu bwa e
kaungaa te botumwaka n tataro.
Ruka 10:
38–11:13.
ˇ E aera Mareta ngke e
kabatiaa ana katauraoi ibukin Iesu?
ˇ Tera ae karaoia Maria, ao
bukin tera bwa e kamoamoaa neiei Iesu ao e aki kamoamoaa Mareta?
ˇ Tera ae kaira Iesu bwa e
na kaoka ana angareirei i
aon te tataro?
ˇ E kanga Iesu ni kaikonaka riain te botumwaaka n
tataro?
75
E
Nibwan te Kakukurei
KARAOI kakai Iesu n ana tai n uarongorongo i Kariraia, ao e a manga karaoi naba i Iutaia. N te katoto, e
kanakoa te taimonio are e karaoa te aomata bwa e na
kabi n taetae. A mimi aomata aika uanao, ma a ibukibuki taani kabuakaka n aron naba are e ueke i Kariraia. A taku: “E kanakoia taimonio irouni Beretebuba are aia uea taimonio.”
Tabemwaang a tangira te mwakuri ae kamimi riki ae a na kakoauaa raoi iai Iesu bwa antai ngaia, ao a kataia ni kairoroa
bwa e na kaota te kanikina mai karawa.
E ataa aia iango taani kabuakaka i Iutaia Iesu, ngaia are e
a kaekaia n aekakin naba ana kaeka i Kariraia. E taku bwa a
na bwaka tautaeka ake a koroutu. E kangai: “Ngkana e koroutu Tatan, ao e na iranna n tei ueana?” E kaota naba karuanikain aroia taani kabuakaka ni kangai: “Ngkana I kanakoia
taimonio n tabonibain te Atua, ao e a bon roko uean te Atua
i roumi.”
E riai n titeboo aia kaeka te koraki ake a nora ana kakai Iesu
ma aia kaeka naake a nora ana kakai Mote i nanon tienture
ake a nako. A taku: “Bon tabonibain te Atua.” Bon “tabonibain te Atua” naba are e korei Tuua Ake Tebwina i aoni baaba aika atibu. Bon “tabonibain te Atua,” are nanona taamneina ae raoiroi, ke mwaakana ae kakammwakuri are e a
kamwakaa Iesu bwa e na kanakoia taimonio ao ni kamarurungia aoraki. Mangaia ae e koaua ae e a roko Ana Tautaeka n
Uea te Atua i buakoia taani kabuakaka, kioina ngkai e a mena
i rarikia Uean te Tautaeka anne ae Iesu.
E kaikonaka ngkanne Iesu ana konabwai ni kanakoia taimonio, bwa kakoauan mwaakana i aon Tatan, n aron te mwaane
ae korakora ae tokanikai i aon te aomata ae uakai ni buaka, ae
tauraoi ni kakawakina ana bareti. E a manga kaoka naba te
kaikonaki are taekinaki ngkoa i Kariraia ni kaineti ma te taamnei ae kamwara. E kitana te aomata te taamnei, ma ibukina
bwa e aki kaona nanona te aomata arei ni baika raraoi, e a
manga oki te taamnei ma raona riki itiman, ao e a rikirake ni
kamwara riki aron te aomata arei nakon are mai mwaina.
Ngke e ongora te aine temanna n reirei aikai, ao e a takarua
naba mai buakon te koraki ni kangai: “E a kabaia te biroto are
bungiko, ma mamma ake Ko mammai.” Kioina ngkai a bareka te riki bwa tinan te burabeti ainen Iutaia, ao riki te Mesia,
e mataata ngkanne bukin atongan aei iroun neiei. E iangoia
neiei bwa e bae n rangi ni kimarimari Maria ibukin rikina bwa
tinan Iesu.
Ma e waekoa ni kaeta ana iango neiei Iesu ni kaineti ma nibwan te kakukurei ni koaua. E taku: “A a kabaia riki akana
ongo ana taeka te Atua ma ni kawakinna.” E aki katerea Iesu
bwa e riai tinana ae Maria n anganaki te karineaki ae okoro.
N onean mwin anne, e kaotia bwa te kakukurei ni koaua, e
reke man te kakaonimaki n toro iroun te Atua, ao tiaki n te
iraorao ma aomata ke te konabwai ni mwakuri.
E boaiia aomata Iesu ake i Iutaia n aron are e karaoia naba
ngkoa i Kariraia, ibukin aia bubutii te kanikina mai karawa.
E tuangia bwa akea te kanikina ae a na anganaki bwa tii te kanikina mairoun Iona. E riki Iona bwa te kanikina man tikuna
i nanon te ika tenibong, ao man ana ninikoria n uarongorongo,
are e a kairiia kaain Ninewe bwa a na rairi nanoia. E taku Iesu:
“Ao noria, bon iai ikai ae kakanato riki nakon Iona.” N aron
naba anne, e mimi uean Tieba are te aine ni wanawanan Toromon. Ma e taku Iesu: “Noria, bon iai ikai ae kakanato riki
nakon Toromon.”
E kabwarabwaraa Iesu bwa ngkana e kauraa te taura te aomata, e aki kaki n te tabo ae raba ke i aan te baketi, ma e kaki
i aoni nnena bwa a na kona n noria aomata. Tao e katerea ni
kabotaua reireiaia aomata aika nanomatoa aikai ma karaoani
kakai nakoia, bwa kaanga ai aroni kaakan te taura n te tabo
ae raba. E aki raoiroi mataia ke a aki kaatuua raoi aia taratara, mangaia are akea bongan ana kakai irouia bwa a aki ataa
nanona.
E a tia ni kanakoa te taimonio Iesu ao e karaoa naba teuae
babanga n taetae bwa e na taetae. E riai ni kaungaki iai nanoia aomata aika raoiroi aia taratara ni kaatuua raoi are a noria
bwa a na kamoamoaa te mwakuri anne ma n tataekina te rongorongo ae raoiroi! Ma a aki karaoa anne taani kabuakaka
aikai. Ao e motikia Iesu ni kangai: “Ma ngaia ae ko na kawakiniko, ba e aonga n aki ro te oota ane i nanom. Ma ngaia aei,
ngkana e bane n oota rabatam, ao ngkana akea ane ro teutana, ao e bane n oota iai, n ai aron te bwae, ngkana e kaootako
n ootana.”
Ruka 11:14-36; Te Otinako 8:18, 19; 31:18; Mataio 12:22, 28.
ˇ Tera ae riki imwin kamarurungan teuarei iroun Iesu?
ˇ Tera “tabonibain te Atua,” ao e kanga n roko Ana Tautaeka n Uea te Atua irouia taan ongora iroun Iesu?
ˇ Tera nibwan te kakukurei ni koaua?
ˇ E na kanga te aomata ni kona ni karaoiroa ana taratara?
76
I
Te Amwarake ma te Baritaio
MWIN kaekaaia taani kabuakaka iroun Iesu, ake a kananououaa mwaakana ni kamarurunga teuare kabi n
taetae, ao e a kaoaki iroun te Baritaio bwa a na amwarake. Imwain amwarakeia ao a bwaina aia katei Baritaio are
a teboki baia nakon bubuanibaia. A kaakaraoa aei imwain
amwarakeia ao imwina, ao i marenantai. E ngae ngke e aki
uruaki ana tua te Atua n te katei aei, ma e a riaon are e
kaantaningaia ni kaineti ma tuan te kakaitiaki.
Ngke e aki ira te katei aei Iesu, ao e mimi iai teuare e kaoa.
E aki taekina mimina teuaei ma e ataia Iesu ao e taku:
“Ngkami aika Baritaio kam kaitiaka akun te mangko ma te
raurau; ma a on nanomi n te babakanikawai ma te buakaka. Ngkami aika kam baba, tiaki ba Teuare karaoa tinanikun te bwai ao E karaoa
nanona naba?”
Mangaia are e kaotaraei aia baka n raoiroi Baritaio Iesu
ake a ira te katei n teteboki baia, ma a kabwaka ni kaitiaka
buakakan nanoia. E reirei ni kangai: ‘Anganga bwaai mai nanomi bwa ami bwai n tituaraoi; ao noria, a bane n itiaki
bwaai nakoimi iai.’ E riai n nako aia angabwai man nanoia
n tatangira, tiaki man atikan nanoia tabemwaang n aia baka
n raoiroi.
E reitia Iesu ni kangai: “A na reke kaimi, Baritaio! ba kam
anganga kabwian te minte ma te rue ma kaai nako aika ububu ni kabane, ao kam ri aon te kaeti raoi taeka ma tangiran
te Atua: e bon riai te karaoi baikai, ao te aki kaki baikekei.”
E tangiraki kabwakaan te kabwianibwai man uaan arokam,
n Ana Tua te Atua nakoia I-Iteraera. Te minte ao te rue bon
aroka aika uarereke aika kabonganaki ibukin kangkangian
te amwarake. A kabwakai naba aia kabwianibwai Baritaio
ni baika uarereke aikai, ma e kabuakakaia Iesu ngkai a aki
tabe ma te bwai ae kakawaki riki ae kaotiotan te tangira ma
te akoi, ao bwainakin te nanorinano.
E a manga kabuakakaia riki Iesu ni kangai: “A na reke
kaimi, Baritaio! ba kam tangiri kaintoka aika moa n raraoi
i nanoni maneaba, ma iinga ni nee ni bobwai. A na reke
kaimi! ba ai aroni neia maate ngkami, aika aki oti, ao a aki
atai aomata akana nakonako i aoia.” E aki kona ni kai noraki barekaia. E taraa n raoiroi aia Aro Baritaio ma ni koauana akea manenana! E boboto aia waaki i aon te baka n
raoiroi.
E ongora taeka ni kabuakaka aikai te rooia temanna, ao
e taku ni kaineti ma Ana Tua te Atua: “Te tia Reirei, Ko kabuakakaira naba n ane Ko atongnga.”
E kaotia Iesu bwa a riai ni bukinaki naba taan rabakau n
te Tua, ngke e kangai: “A na reke kaimi naba ngkami aika
taan reirei te Tua! ba kam kaki uota aika kamamate i aoia
aomata, ao ngkami, kam aki ring uotaia n tabonibaimi teaina. A na reke kaimi! ba kam karaoi ruaia burabeti, ao ami
bakatibu a tiringia.”
Te uota ae taekinna Iesu bon taiani katei aika bwabwainaki, ma a aki kani kabebetei tuua aikai rooia ibukin buokaia aomata. E kaotia Iesu bwa a kariaia naba tiringaia burabeti, ao e kauring ni kangai: ‘E na ukoukoraki mairouia
kaain te roro aei boon raraia burabeti ni kabaneia, ake a nurakinaki ma ngke e moani karikaki aonnaba; mai mwin raraan Abera ao tokina raraan Tekaria, are tiringaki i marenan te baonikarea ma mwaneaban te Atua. E koaua ae I a
tuangngkami ba e na ukoukoraki boona mairouia kaain te
roro aei.’
E “moa ni karikaki aonaba” ngke a bungiaki natin Atam
ma Nei Ewa ao e a riki iai te botannaomata aika kona ni kamaiuaki, mangaia are e maiu n te tai anne Abera. Imwin tiringan Tekaria n te aro n iowawa, ao e a uruakaki naba Iuta
iroun te taanga ni buaka mai Turia. Ma e a burabetina rokon te urubwai ae kakaiaki riki irouia kaain ana roro Iesu
ibukin buakakaia ae korakora. E riki te urubwai aei tao 38
te ririki imwina, n 70 C.E.
E reita nako ana kabuakaka Iesu ni kangai: “A na reke
kaimi, taan reirei te Tua! ba kam uota nako kingin te atatai:
kam aki rin, ao kam tukiia akana kan rin.” A riai taan rabakau n te Tua ni kabwarabwaraa Ana Taeka te Atua nakoia aomata, ni kaotiota ae nanonaki iai. Ma a kabwaka ni
karaoa aei, ao a tuka naba te anga are e na reke iai mataataia aomata.
A rangi n un Baritaio ma taan rabakau n te Tua iroun
Iesu ngkai e kaotiotiia. Ngke e a kitana te auti, ao a a moana aia karitei nakoina ae korakora ao ni kabatiaa titirakinana. A kataia ni kamwanea bwa e na atonga te kaeka are
Ruka 11:37-54; Te Tua-Kaua 14:22; Mika 6:8;
a na kaburea iai.
2 Rongorongo 24:20-25.
ˇ E aera Iesu ngkai e kabuakakaia Baritaio ao taan rabakau n te Tua?
ˇ Baikara uota ake a karawawataia aomata iai rooia?
ˇ E “moa ni karikaki aonaba” n ningai?
77
Taekan te Tibwanga
ATAIA aomata bwa e amwarake Iesu n ana auti te
Baritaio. Mangaia are a ikotaki ngaa ma ngaa i tinanikun te auti n tataningaa otinakona. A ingainga
ni kan ongora irouna ma e okoro aroia ma Baritaio ake a
karitei bwa a kataia ni kakaaea buren ana taeka.
E taku Iesu nakoia taan rimwina: “Kawakiningkami man
aia iiti ni kariki burawa Baritaio ae te kewea te aba.” N aron
ae kamatataaki n tain te amwarake, aia waaki nako n aia
Aro Baritaio a boni kewea te aba. Ma e ngae ngke tao e karabaki buakakaia Baritaio n aroia ni baka n tangira te Atua,
ma e na oti imwin tabeua te tai. E taku Iesu: “Ba e na kao-
A
taki te bai nako ae e karabaki, ao e na bon ataki te bai nako
ae e raba.”
E a manga kaoka naba ana kaungaunga Iesu are e kaungaia naba ngkoa iai naake 12 ngke e kanakoia bwa a na uarongorongo i Kariraia. E taku: “Tai makuia akana a kamatea te rabata, ao akea riki ae a kona ni karaoia i muina.”
Kioina ngkai e aki mwaninga taekan temanna te tibaaro te
Atua, e kaungaia ngkanne taan rimwina Iesu bwa e aki naba
mwaninga taekaia te Atua. E taku: “Ngkana kam katikaki
nakon tinakoka ao nako mataia tani moti ma tan tautaeka,
. . . bon te Tamnei ae e Raoiroi ae e na tuangingkami ami
taeka n te tai naba arei.”
E bubutii temanna te mwaane mai buakon te koraki ni
kangai: “Te Tia Reirei, tuanga tariu ba ti na kakaraoi.” E taekinaki n te Tua are iroun Mote bwa e na karekea uoua tibwangana te karimoa man bwaai, mangaia are akea riain
kauntaekana. Ma e tangira ae bati riki teuaei nakon tibwangana ae riai i aan te tua.
E bon riai ngkai e rawa Iesu n irekereke iai. E taku: “Raou,
antai ae e kateai ba N na motiki taekami ke n tibatibai ami
bai?” E kaungaunga ni kangai nakoia aomata aika uanao:
“Tataraingkami, ao kawakiningkami man te kanibaibai n aekana nako. Ba ngkana tao e bati ana kaubai te aomata, ao
tiaki nanona ba e na teimatoa maiuna iai.” Eng, n aki ongeia bwa mwaitira ana bwai te aomata, ma e na boni mate n
te taina ao ni kitani ni kabane. E kabongana te kaikonaki
Iesu ni kamataataa bwa ti nanobaba ngkana ti aki karekea
arara ae raoiroi iroun te Atua. E kabwarabwaraa ni kangai:
“Iai ngkoa te aomata ae e kaubai, are a karuonako uan
abana. Ao e iango ni kangai: ‘N nang kanga ngkai? Akea te
tabo ae N na kona ni kawakin uan abau iai.’ E manga taku:
‘I ata ae N na karaoia. N na urui nnen au bai, ao N na katei aika a ababaki riki, ao N na nnei au uita ma au bai ni
kabane iai. Ao N na kangai i boni irou: ‘A iko am bai i bukin ririki aika a bati. An aoriko, amarake, moi ao kukurei.’
Ma e taku te Atua nakoina: ‘Te nanobaba! e na anaki maium
n te tairiki naba aei! Ao antai ae e na baini baika ko a tia ni
kaikoi ba am bai?”
E motika ana taeka Iesu ni kangai: ‘Anne aron te aomata
ae kaiko i bon ibukina, ma akea kaubwaina ni kaineti ma te
Atua.’ E ngae ngke tao a na aki mwane ni kaikoan te kaubwai taan rimwin Iesu, ma a kona ni kerikaki man te toro
iroun Iehova ma nanoia ae bwanin ibukin aia taraiaro ni katoabong. Mangaia ae e kabongana te tai aei Iesu ni kaoka
iai te reirei ae raoiroi are e a tia naba n anga tao teuana ao
te itera na te ririki n nako n ana Kabwarabwara i aon te
Maunga. E taku nakoia taan rimwina:
“Ma ngaia ae I tuangingkami: tai tabeaianga i bukin te
amarake ae kam na maiu iai, ke i bukin te kunnikai ae kam
na rabun rabatami iai. . . . Taraia mannikiba aika reeben: a
aki ununiki ao a aki tatai, a aki kaiko bai ao a aki kawakini bai: ao e kaamarakeia te Atua. . . . Tarai aron rikirakeni
kiebu: a aki mamakuri, ao a aki raranga kunnikai. Ma I tuangingkami, ba Toromon naba, i nanoni katokini mimitongina, e aki kunnikaiaki n ai aron tekaina te kiebu. . . .
“Ma ngaia ae tai tabeaianga ni iaiangoia ba tera kanami
ma nimami. Boni bekan aika a iaiangoi baikanne i aon te
aba aei. E ataingkami Tamami ba kam kainnanoi baikanne.
Ma kam na ukera Uean te Atua, ao kam na anganaki naba
baikanne.”
E a moamoa riki, n tain kangaangan te kataumwane ao
a riai n iangoaki raoi ana taeka Iesu aikai. E aki onimakina
ana konabwai te Atua ni katauraoi bwaai ibukia Ana toro,
te aomata ae rangi n tabeaianga ni baika kainnanoaki ibukin maiuna ao e kerikaki iai man ana mwakuri ibukin te
Ruka 12:1-31, BK; Te Tua-Kaua 21:17.
Atua.
ˇ Tao bukin tera ngke e titiraki te mwaane temanna ibukin te tibwanga, ao tera
ana kaungaunga Iesu iai?
ˇ Tera ana kaikonaki Iesu, ao tera nanona?
ˇ Tera te reirei are e kaokia Iesu, ao bukin tera ngkai e angaraoi?
78
I
Bwaina te Tatauraoi!
MWIN kauringaia aomata aika uanao taekan te kanibwaibwai, ma reireiaia taan rimwina bwa a na taraiia man katabeaiangaia ni bwaikoraki, e a manga kaungaunga Iesu
ni kangai: “Tai maku, ngkami ae te nanai ae uarereke; ba E kukurei Tamami n anganingkami ueana.” Mangaia are e kaotia
bwa e karako mwaitiia kaain te Tautaeka n Uea i karawa (ao
e a ataaki te mwaiti imwina ae 144,000). Angiia aomata aika a na karekea te maiu are aki toki, a na maeka
i aon te aba i aan ana kairiri te Tautaeka n Uea.
Ai tamaroara te bwaintangira ae reken ‘te tautaeka
n uea!’ E kaungaia taan rimwina Iesu ni kabwarabwaraa n te baere a riai ni karaoia ngkana e
a reke irouia, ni kangai: “Kabo ami
bwai, ao kam na anga bwaai n tituaraoi maiai.” Eng, a riai ni
kabongana kaubwaia ni karekea kabwaiaia iai tabemwaang n
te onimaki bwa e aonga n reke irouia “te kaubwai i karawa ae
aki mauna.”
E reitia Iesu ni kaungaia taan rimwina bwa a na bwaina te
tatauraoi imwain okina. E taku: “A na kabaeaki nukami, ao
a na ura ami bwae; ao kam na katotongia aomata aika kaantaninga aia uea, ngkana e oki man te baka; ba a na kaukia
naba nako ina, ngkana e roko ni karebwerebwe. A kabaia tooro akana e noriia te uea ba a tabe n tantani, ngkana e roko: e
koaua ae I a tuangngkami ba e na kabaea nukana, ni katekatekaia ba a na amarake, ao e na nako ia n akoiia.”
N te kaikonaki aei, ao tauraoia ana toro te toka n okina, e
kaotaki ni kakerakean aia kamwarai ao ni kabaean nukaia ao
n teimatoaia ni karaoi tabeia rinanon te tairiki anne i aan ootan aia taura ae bati bwaana. E kabwarabwaraa Iesu ni kangai: ‘Ngkana e roko te toka n te kauoua n tei [man te aoa
ruaiwa n te tairiki nakon te nukanibong], ke n te katenua n
tei [man te nukanibong nakon tenua n te karangaina], ao
ngkana e noriia n tauraoi, ao a na kukurei tooro aikai!’
E kakabwaiaia ana toro te toka n aaro aika kamimi. E katekatekaia n te taibora ao e touatinia. E taraiia bwa tiaki tooro
ma bon raoraona aika kakaonimaki. Ai raoiroira kaniwangaia
ae reke man teimatoaia ni mwakuri ibukin aia toka n auan te
tairiki, i nanon aia tai n taningaa okina! E motikia Iesu ni kangai: ‘Bwaina te tatauraoi bwa E na bon roko Natin te Aomata n te aua are kam aki kaantaningaia bwa E na roko iai.’
E titiraki Betero ni kangai: “Te Uea, Ko atonga te taetae ni
kaikonaki aei nako ira, ke nakoia aomata ni kabaneia?”
N onean mwin are e na kaekaa raoi, e taekina te kaikonaki
teuana Iesu ni kangai: “Antai te touati ae kakaonimaki . . . ae
kateaki iroun ana toka ba mataniwiia tabonibaina, ba e na
angangania kanaia aika tibangaia n aia tai? E a kabaia te toro
ae e noria ana toka, ngkana e roko, ba e tabe iai. E koaua ae
I a tuangngkami ba e na kateia ba mataniwin ana bwai ni kabane.”
E teretere bwa te “toka” bon Iesu Kristo. Te “touati” bon
te “nanai ae uarereke” ae te rabwata ae kaainaki irouia taan
rimwin Kristo, ao “tabonibaina” bon naake 144,000 mwaitiia
ake a na kaaina te Tautaeka n Uea i karawa, ma e kateretereaki ikai te mwakuri ae a karaoia ngaiia n tatabemania nako.
“Bwai ni kabane” ake e mwiokoaki iai te touati ae kakaonimaki, bon ana bwai te toka aika irekereke ma ueana n ikotaki ma kaain te aonnaba ake a mena i aan ana kairiri te Tautaeka n Uea.
E reitanako te kaikonaki Iesu ni kaotia ae kona n ae a na
aki bane ni kakaonimaki kaain te rabwata ae te touati ke te
toro ae kakaonimaki, ngke e kangai: “Ma ngkana e taku i nanona te toro arei, E kakiriaria rokona au toka; ao ngkana e a
tiba moa n tiringia tooro mwaane ma tooro aine, ma n amarake, ma ni moi, ma ni manging; ao e na roko ana toka te toro
arei n te bong ae e aki kaantaningaia iai, . . . ao e na korouaia.”
E taku Iesu bwa rokona kaanga ai aron rokon te ai nakoia
I-Iutaia, bwa iai tabeman aika a na butimwaea ana reirei ao
iai aika a na aki. E raka i aon tenua te ririki n nako, ao e bwabetitoaki n te ran, ma ngkai e nang roko n tokina bwabetitoakina nakon te mate, ao e taku: “Ai kai ra nanou ngkae e tuai
n tia!”
Imwin taekinan aei nakoia taan rimwina, e a manga taetae
nakoia aomata aika uanao. E bwaebwaeti ibukin aia imanono n rawa ni butimwaei baika kakoauaa bwa antai ngaia ao
ae nanonaki iai. E taku: “Ngkana kam nora te nang ba e oti
mai maeao, ao kam kangai naba, E a kani karau; ao e boni
koaua. Ao ngkana kam nora te angi maiaki ba e wai, ao kam
kangai, E a kani kabuebue; ao e boni koaua. Ngkami aika taani mamana-te-aba, kam atai kanikina i aon te aba ma karawa;
ao kam aera ngkai kam aki atai kanikinaean te tai aei?” Ruka
12:32-59.
ˇ Iraman kaain te “nanai ae uarereke,” ao tera ae a anganaki?
ˇ E kanga Iesu ni kamataataa riain tauraoia ana toro?
ˇ Antai te “toka,” te “touati,” “tabonibaina,” ao “bwai ni kabane” n ana kaikonaki Iesu?
79
T
A Aki Bane ni Bua Kaaina
ABEUA te tai imwin ana maroro Iesu ma te koraki ake
a ikotaki i tinanikun ana auti te Baritaio, ao a a manga
tuangnga tabeman “taekaia I-Kariraia ake e rengan raraaia Birato [te kowana n Rom ae Bontio] ma raraan aia karea.” Kaaini Kariraia aikai tao boni ngaiia ake a tiringaki n
aia karitei nakon Birato ngke e kabongana te mwane man te
tembora ibukin katean kawain te ran bwa e na rinnako i Ierutarem. Tao, a taku i nanoia te koraki ake a taekina aei nakon
Iesu bwa a bon reke kaia I-Kariraia bwa mwin aia mwakuri
ae buakaka.
Ma e kaeta aia iango Iesu ni kangai: “Kam taku ba a buakaka riki I-Kariraia akekei nakoia I-Kariraia ni kabaneia, ngke
a kamarakaki n te aro arei? I taku nako imi, A aki.” E taekina
ngkanne te bwai ae riki Iesu ni kauringia I-Iutaia ni kangai:
“Ngkana kam aki rairi nanomi, ao kam na bane ni mate n ai
aroia.”
E reitia n taekina te kabuanibwai naba teuana Iesu n aia
tabo, tao ni kaineti naba ma te kateitei ibukin te ran arei. E
taku: “Ao ake tengauni ma waniman, ake e bwakariia te auti
ae te taua i Tiroam, ni kamateia iai, kam taku ba a buakaka
riki nakoia aomata ni kabaneia ake a maeka i Ierutarem?” E
nanonna Iesu bwa a aki karina ni mate aomata aikai ibukin
buakakan aroia ma e riki te kabuanibwai n aron aei nakoia
ibukina bwa a karina ni “bo ma te tekebuaka.” Ma e ngae n
anne e kabongana te tai aei Iesu ni kauring ni kangai: “Ngkana
kam aki rairi nanomi, ao kam na bane ni mate n ai aroia.”
E taetae ni kaikonaki Iesu n te aro ae kaineti raoi ni kangai:
“Iai ana biku te aomata temanna, ae unikaki i nanoni nen ana
kurebe; ao e roko n ukoukori uaa i aona, ao e aki kunei. Ao e
taku nakon te tia ribana, Noria, ai tenua au ririki n roroko n
ukoukori uaa i aon te biku aei, ao I aki kuukunei: koroia; e
aera ngkae e karibwa te aba? Ao e kaeka ni kangai, Te Toka,
ko na katikua n te ririki naba aei, ba N na keniken i rarikina,
ao N na ribanaia: ao ngkana tao e kariki uaa rimwi, ao e raoiroi; ao ngkana tao e aki, ao ko na koroia.”
E a tia Iesu ni kataia
ni karikirakea aia onimaki
kaain te botannaomata ae
Iutaia n te maan ae raka i
aon tenua te ririki. Ma tii
tatabebubua taan rimwina
aika kona n aranaki bwa
uaa aika reke iai. Ngkai n
tokaran ana kaaua n ririki
ni karaoa ana mwakuri ni minita, e a kakorakoraa riki, ni kaikonakan ae e keniken ao e kaamwarakea te aroka are te biku
are taekaia I-Iutaia, n arona ni kakorakoraa n uarongorongo
ao n angareirei i Iutaia ao i Berea. Ma e aki uaana! A
rawa angiia kaain te natannaomata aei n rairi nanoia mangaia are a a tau ni kamaunanakoaki. Tii tabeman nikiraia
aika butimwaeia.
E aki maan imwina ao e a angareirei Iesu n te tinakoka n te
Bongi n Taabati. E nora iai te aine ae bwaokoko i nanon 18
te ririki ibukin taniakina iroun te taimonio. E taetae nakoina
Iesu ma te nanoanga ni kangai: “Neiko, ko kabaraki man aorakim.” E katokaa baina i aona, ao e a eti naba nukan neiei, ao
e a moana ana nebonebo nakon te Atua.
Ma e un iai mataniwin te tinakoka. E totoko ni kangai: “Onobong aika riai ba a na makuri iai aomata: ma ngaia ae kam na
nako mai ni kamaiuaki iai, ao kam na aki n te tabati.” E butimwaea mwaakan Iesu ni katoki aoraki te mataniwi aei, ma e
kabuakakaia aomata ngkai a roko bwa a na kamarurungaki n
te Bongi n Taabati!
E kaeka Iesu n taku: “Ngkami aika taani mamana-te-aba, tiaki kam bane ni kabara ami kao ma ami aati n te tabati mani
neia n amarake, ni kairiia ni kamoiia? Ao ai aron naba te aine
aei, ae bon natin Aberaam temanna ngaia, ae e a kabaea Tatan tenguni ma wan ririki, tiaki ba e riai ba e na kabaraki mani
kabaeana aei n te bong ae te tabati?”
A taonaki n te maamaa te koraki ake a kaitaraa Iesu ngke a
ongo aei. Ma a rangi ni kukurei aomata aika uanao ngkai a
nori kakai nako ake e karaoi Iesu. Ibukin anne, e a manga karakin taetae ni burabeti Iesu ake kaikonaki ni kaineti
ma Ana Tautaeka n Uea te Atua, ake e a tia ni karakin ni menana ngkoa i aon te booti n Namani Kariraia, tao teuana te
ririki n nako.
Ruka 13:1-21; Te Minita 9:11, BK; Mataio 13:31-33.
ˇ Baikara kabuanibwai aika taekinaki ikai, ao baikara reireiara mairoun Iesu
aika reke iai?
ˇ Tera te reirei ae reke man te kaikonaki ibukin te biku ae aki uaa, ao te kakorakora ibukin kauaaeana?
ˇ E kanga ni kaotia te mataniwi bwa e ataa ana konabwai ni katoki aoraki Iesu,
ma e kanga Iesu ni kaotia bwa e mwamwana te aba teuaei?
80
E
Nneia Tiibu ao
te Tia Kawakintiibu
A ROKO i Ierutarem Iesu bwa e na kaea te Toa ae Katabuan te Tembora ke Hanukkah, ae te toa ae bukamaruaki iai kauringan manga katabuan te tembora nakon
Iehova. N 168 B.C.E., tao 200 te ririki imwain anne, ao e taua
Ierutarem Antiochus IV Epiphanes ao e urua te tembora ma
te baonikarea. Ma a a manga tokanikai n taua Ierutarem kaain
Iutaia tenua te ririki imwina, ao e a manga katabuaki riki te
tembora. Imwina ao e a kakauringaki naba ni katoa ririki manga katabuan te tembora.
E karaoaki te Toa ae Katabuan te Tembora aei n aia namwakaina I-Iutaia ae Kitirewi 25, ae tokara raoi kabanean Nobembwa ao moan Ritembwa n ara karenta ae ngkai. N aron ae
kaotaki iroun Ioane, te tai aei bon “tain te kamariri.” Mangaia
are ai bon tii tebubua ao tabeua te bong ao e a roko naba te
Toa ae te Riao ae te tai ae kakawaki n 33 C.E.
E kaikonaki Iesu n taekini nneia tiibu aika tenua ao tabena
ae te tia Kawakintiibu ae Raoiroi. Nneia tiibu ae te moan, e
irekereke ma te babaire ni kaineti ma te Tua Rinanon Mote. E
a riki te Tua bwa te oo, ae kaokoroia I-Iutaia man aroaroia aomata aika buakaka ake tiaki kaain te berita ae okoro ma te Atua.
E kabwarabwaraa Iesu ni kangai: “E boni koaua ae I a tuangngkami ba ane aki rin i nanoni nen te tiibu man te mataroa, ma
e tamarake n te tabo teuana, ao bon te tia ira ao te tia kamarua. Ma ane rin n te mataroa ao te tia kawakin-tiibu.”
Iai aika roko ake a atongia bwa te Mesia, ke Kristo, ma bon
tiaki taani kawakin-tiibu ni koaua n aron ae e taekinna Iesu ni
kangai: “E kaukia nako ina te tia tantani n te mataroa; ao a ongo
bwanana tibu: ao e weteiia ana tiibu n araia nako, ao e kairiia
nako ao . . . A rawa n ira te ianena, ma a biri nako mai rouna:
ba a aki kinai bwanaia ianena.”
Te “tia tantani n te mataroa” ni nneia tiibu ae te moan bon
Ioane te tia Bwabetito. Bon te tia tantani Ioane n te aro ae e
‘kauka’ te mataroa nakon Iesu n arona ni kaotiota Iesu nakoia
tiibu ni kaikonaki akekei, bwa a aonga n ataia ae e na kairiia
nakon te tawaana. Tiibu
aika weteaki n araia aikai iroun Iesu, a na kairaki nakon
te nne n tiibu teuana n aron ae e
kabwarabwaraa Iesu ni kangai: “E
boni koaua ae I a tuangngkami ba
boni Ngai aia mataroa tiibu,” ae
mataroan te nne n tiibu ae boou.
Ngke e karaoa te berita nabangkai
Iesu ma taan rimwina, ao e ruo mai
karawa te taamnei ae raoiroi n tain
te Bentekota are imwina, ao a a
riki iai bwa kaain te nne n tiibu
ae boou.
E a manga kabwarabwaraa
riki nakoana Iesu n taku: “Ngai
te mataroa: ngkana e rin te aomata
i Rou, ao e na kamaiuaki, ao e na rin,
ao e na oti nako, ao e na karekea kanana . . .
I roko ba e na reke te maiu i rouia, ao e na bati n
reke i rouia . . . Ngai te tia kawakin-tiibu ae raoiroi; ao I
ataiia au tiibu, ao a ataai au tiibu, n ai aron te Tama ngkae E
ataai, ao Ngai I ata naba te Tama; ao I anga maiuu i bukiia tiibu.”
E a tibwa tia naba Iesu ni karaui nanoia taan rimwina ni kangai: “Tai maku, ngkami ae te nanai ae uarereke; ba E kukurei
Tamami n anganingkami ueana.” Te nanai ae uarereke aei ae
mwaitiia 144,000, a na rin n te nne ae boou, ke nneia tiibu ae te
kauoua. Ma e a manga taku riki Iesu: “Bon iai au tiibu tabemang, ake tiaki kaain te ne aei: ao e riai ba N na kairiia, ao a
na ongo bwanau; ao a na ti te nanaina, ao ti temanna te tia
kawakin-tiibu.”
Kioina ngkai “tiibu tabemang” bon “tiaki kaain te ne aei,” nanona boni kaain te nne teuana, ae nneia tiibu ae te katenua. Nne
ke oo n tiibu aika te kauoua ao te katenua aikai, e kakaokoro te
babaire ibukiia kaaia. Te “nanai ae uarereke” ae mena n teuana
mai buakon nneia tiibu aikai, a na tautaeka kaaina ma Kristo i
karawa, ao “tiibu tabemang” ake n te nne are teuana, a na mae-
ka n te aonnaba ae te Baretaiti. Ma e ngae ngke a mena
i nanon oo aika uoua tiibu aikai, ma akea te bakantang i marenaia ke a aki namakina te kakaokoroaki, bwa e taku Iesu: “A
na ti te nanaina,” ao a na mena
i aan “te tia kawakin-tiibu” ae
tii temanna.
E kukurei n anga maiuna
te tia Kawakintiibu ae
Raoiroi ae Iesu Kristo ibukia ana tiibu aika
mena i nanon oo aika
uoua. E taku: “I bon
anga. Iai i Rou te mwaka n anga, ao iai i Rou
te mwaka ni manga anaia. I
anganaki te mwioko aei iroun Tamau.” Ngke e taekina aei Iesu, ao e riki iai
te iraraure irouia I-Iutaia.
A taku angiia aomata aika uanao: “Te taimonio i Rouna, ao
E rangirang; kam aera ngkai kam ongora i Rouna?” Ma a kaeka tabemwaang ni kangai: “Taeka aikai bon tiaki ana taeka te
aomata ae taniaki iroun te taimonio.” A a manga taku ngke a
kauringa are e kanoraabaa ngkoa teuare bungiaki ni mataki, tabeua te namwakaina n nako: “E kona te kaure mataia mataki
te taimonio?” Ioane 10:1-22; 9:1-7; Ruka 12:32; Te Kaotioti 14:1, 3; 21:3, 4;
Taian Areru 37:29.
ˇ Tera te Toa ae Katabuan te Tembora, ao e bukamaruaki n ningai?
ˇ Tera nneia tiibu are te moan, ao antai te tia tantani n te mataroa iai?
ˇ E kanga te tia tantani n te mataroa ni kaukia nakon te tia Kawakintiibu, ao a
kona n rin nakea tiibu imwina?
ˇ Antai aika a kaaina ana oo te tia Kawakintiibu ae Raoiroi aika uoua, ao a
riki n irananai kaaina?
81
E
Kataakin
Riki Tiringan Iesu
NAKONAKO Iesu n te tabo ae mano ae aranaki bwa
ana kaman Toromon kioina ngkai bon tain te kamariri.
E mena i rarikin te tembora ao a katobibia I-Iutaia ma n
taku nakoina: “Ko na katoki ningai ingaingan nanora? Ngkana
bon te Metia ngkoe, ao ani kaotia n te aro ae e matata.”
E kaeka Iesu ni kangai: “I a tia n tuangingkami, ao kam aki
kakoauaai.” E tuai n tuangia raoi Iesu are bon te Kristo ngaia,
n aron are e tuanga ainen Tamaria i etan te mwanibwa. Ma e a
tia ni kaotia bwa antai ngaia ngke e kabwarabwaraa nakoia bwa
kaain eta ngaia, ao e a kaman riki imwain Aberaam.
E tangiria Iesu bwa a na kakaaea aomata i bon irouia are te
Kristo ngaia, ngkana a kabotaui baike e kakaraoi ma baike a a
kamani burabetinaki n te Baibara bwa e na kakoroi bukia te
Kristo. Anne bukina ae e tuangia iai taan rimwina bwa a na aki
tuanga temanna ae te Kristo ngaia. Aei naba bukina ae e reita
nako ngkai ana taeka nakoia I-Iutaia aika kaitaraa aikai ni kangai: “A kaotiota taekau makuri aika I karaoi n aran Tamau.
Ma kam aki kakoauaai.”
E aera ngkai a aki kakoauaa? Ibukina bwa e karako te mwakuri ae e na kakoauaki iai bwa Iesu bon te Kristo? Tiaki, ma e
riki aei ni kaineti ma te baere e tuangia Iesu ni kangai: ‘Tiaki
au tiibu ngkami. A ongo bwanau au tiibu. I kinaia, ao a irirai.
I angania te maiu ae aki toki, ao a na aki kamaunaki, ao akea
ae e na anaia mairou. E kakannato riki nakoni bwaai ni kabane Tamau are e a tia ni mwiokoia irou, ao akea temanna ae kona
n anaa te bwai teuana mairoun Tamau.’
E a kabwarabwaraa ngkanne Iesu reitakina ae kaan ma Tamana ni kangai: “Ti temanna ngai ma te Tama.” Kioina ngkai
e mena Iesu i aon te aba ao Tamana i karawa, e teretere bwa e
aki nanona raoi ae tii temanna ngaiia. Ma nanona bwa tii teuana aia kaantaninga, bwa a katiteuanaki.
A un I-Iutaia n ana taeka Iesu aikai, ao a anai atibu bwa a na
karebanaia n tiringnga, n aron are a karaoia naba ngkoa, n tain
te Toa ae Uumwa n Rianna. E ninikoria Iesu ni kaitaraia naaka a kan tiringnga aikai ni kangai: “A maiti makuri aika a raraoi
aika I a tia ni karaoi i matami n ana baire te Tama. Kam karebanaai i bukin te makuri ra i buakoni makuri akanne?”
A kaeka ni kangai: “Ti aki karebanaiko i bukin te makuri ae
e raoiroi, ma boni i bukini kamatauningaan te Atua iroum, ao
i bukina naba ngkai ko atongko ba te Atua, ngkoe ae te aomata.” E aera bwa a taekina anne I-Iutaia, ngkai e aki atongnga
Iesu bwa te Atua?
E teretere bukina bwa e taku Iesu bwa iai mwaakana ni karaoi mwakuri tabeua ake a iangoia bwa ana bwai te Atua n tii
ngaia. N te katoto, e taekinia “tiibu,” bwa e na “angania te maiu
ae e aki toki,” ae te bwai ae e aki kona ni karaoia te aomata. Ma
a tarariaoa te koaua I-Iutaia are e kaotia Iesu bwa e na reke
mwaakana mairoun Tamana.
E kaotia Iesu bwa e mangori riki nakon te Atua, ngke e kangai: “E koreaki ae e kangai n ami Tua [n Taian Areru 82:6]: ‘I
a tia n tuangingkami, bon atua ngkami.’ . . . E taku ba bon atua
aomata aika a anganaki ana taeka te Atua. E a tia ni katabuai
te Tama, ao e kanakoai nako aon te aba: ao kam taku ba I kamatauninga te Atua, kioina ngke I taku ba Natin te Atua ngai.”
Kioina ngkai e taekinaki n te Baibara bwa a kona naba n atongaki taani moti aika buakaka bwa “atua,” tera ngkanne buren
ana taeka Iesu ae kangai: “Natin te Atua ngai” irouia I-Iutaia?
E reitia Iesu ni kangai: “Ngkana tao I aki karaoi makuri aika e
tuangai Tamau, ao tai kakoauaai. Ma ngkana I karaoi makuri
akanne, ao ngkana tao kam aki kakoauaai naba, ao kam riai ni
kakoauai makuri akanne, ba kam aonga n ataia raoi ba e mena
te Tama i nanou [“I katiteuanaki ma te Tama,” NW], ao I mena
i nanon te Tama [“te Tama ae katiteuanaki ma ngai,” NW].”
Ngke e taekina aei Iesu, ao a kataia n taua I-Iutaia. Ma e rabanako, n aron are e karaoia naba ngkoa n tain te Toa are Uumwa n Rianna. E kitana Ierutarem ao e rinanon te ae Karaanga
ae Ioretan nakon te tabo are e moana ana bwabetito iai Ioane,
ni kaania aua te ririki n nako. E kaan te tabo aei ma tian Namani Kariraia are mai maiaki ao tao uabong tabun kaeana mai
Ierutarem.
A bati aomata aika kawara Iesu n te tabo aei, ao a taku: “E
aki karaoa te kakai teuana Ioane, ma a bane ni koaua ana taeka
Ioane ngke e taekina te aomata aei.” Mangaia are a bati aika oniIoane 10:22-42, BK; 4:26; 8:23, 58; Mataio 16:20.
makina Iesu ikai.
ˇ N te aro raa are e tangiria Iesu bwa e na ataaki iai bwa te Kristo irouia aomata?
ˇ A kanga n tii temanna Iesu ao Tamana?
ˇ Tera bukina ae teretere ae a taekinna iai I-Iutaia bwa e kan riki n atua Iesu?
ˇ E kanga n oti man ana taeka Iesu ngke e mwanewea Taian Areru bwa e aki
kani katitebooa ma te Atua?
82
E
E a Manga
Nako Ierutarem Iesu
WAEKOA Iesu ni manga touanako kawaina, n angareirei ni kaawa aika bubura ma aika uarereke. E mwananga ni kaea Ierutarem, ma e tiku moa i Berea i maeaon te Karanga ae Ioretan, ae kaaitara ma aonon Iutaia.
Ni kaineti ma aia reirei I-Iutaia, tii tabeman aomata aika a
na tau nakon te kamaiuaki, ao aei are e a kaira te mwaane temanna bwa e na titiraki ni kangai: “Te Uea, a karako akana
nang kamaiuaki?” E kairoroia aomata Iesu n ana kaeka, bwa
a na iangoa te bwai ae riai ni kaineti ma reken te kamaiuaki
ni kangai: “Kakorakoraingkami [ke kekeiaki mwaaka] ba kam
aonga n rin n te mataroa are wariki.”
E taku Iesu bwa e kaumakaki te kakorakora ibukina “ba a
bati aika ukoukora te kan rin iai, ao a aki kona.” E aera ngkai
a aki kona? E kabwarabwaraa bwa ‘Ngkana e tei rake Teuare
ana auti te auti, ni bonota te mataroa, ao kam na tei i ao, ma
ni karebwerebwe n te mataroa, ni kangai, Te Uea, Ko na kaukia nako ira, ao e na kaekai ngkami ni kangai, I aki ata ike
kam nako maiai; kam na bane n
nako mairou, ngkami aika taani karaoa ae buakaka.’
A bon aoriia ni kaea te tai ae angaraoi irouia, te koraki ake a roko
imwin kainakin te mataroa ma rokanakina. Ma e a bon toki te rin iai. A
riai ni moantaai n roko ngkana a kan
rin, e ngae ngke tao e na angabuaka
irouia. Ai kananokawakira tokia aomata ake a mwinibwaia taromaurian Iehova ni maiuia!
A kabwaka angiia I-Iutaia ake e
roko Iesu ibukia, ni mutiakina
te bwai ae moanibaan te raoiroi
are e katauraoia te Atua ibukin
kamaiuaia. Mangaia are e taku Iesu bwa a na tang ma ni kangengei wia ngkana a karenakoaki. N te itera are teuana, “ao
ane a na nako mai kaaini mainiku ma kaaini maeao ma kaaini meang ma kaaini maiaki,” eng, mai buakoia natannaomata
nako, “ao ane a na tekateka n uean te Atua.”
E reitia Iesu ni kangai: “Iai aika rimwi [aomata aika tiaki
I-Iutaia, ao I-Iutaia aika karawawataki] aika na riki n rimoa,
ao aika rimoa [I-Iutaia aika kanibwaibwai ma n tauaninne n
aia Aro] aika na riki n rimwi.” Aroia n rimwi, nanona bwa e
na aki reke Ana Tautaeka n Uea te Atua irouia ibukin aroia
n taningaroti ao n aki kaota te kakaitau.
N te tai aei ao a kawara Iesu Baritaio ao a taku: “Oti nako,
ao nako maikai; ba e a kan tiringko Erote [Antibati].” Tao bon
Erote ae moani kabutaa te kewe aei bwa e aonga ni birinako
Iesu man te aono arei. E kona ni maaku Erote n irekereke ma
maten ana burabeti te Atua temanna riki, ngkai e bon tiringa
naba Ioane te tia Bwabetito. Ma e tuangia Baritaio Iesu ni kangai: “Nako n tuanga te arobeke arei, ni kangai, Noria, I kanakoia taimonio, ao I kakamaiu n te bong aei, ao ningabong,
ao I a kakoroaki raoi n te kateni bong.”
Ni banen ana mwakuri Iesu ikai, ao e a toua nako kawaina
nako Ierutarem bwa e taku: “E aki konaki n tiringaki te burabeti ngkana e aki mena i Ierutarem.” E aera ngkai e
kaantaningaki bwa e na tiringaki Iesu i Ierutarem?
Ibukina bwa Ierutarem boni kautun te aba, ao e
mena iai te Tanirim are te boowi ae rietata ae
kaaina 71, ao e kaakaraoaki naba iai angakareaia maan. Mangaia are akea riki te tabo
ae riai n tiringaki iai “ana Tiibutetei
te Atua” ma tii i Ierutarem.
E bwaebwaeti Iesu ni kangai: “Ierutarem, Ierutarem, ae ko kamateia
burabeti, ae ko karebanaiia ake a kanakoaki nako im, ai
bati ra au kani
bobotiia natim, n ai aron te moa-aine, ngkana e botiia bunna
i aani baina, ao kam rawa! Noria, e nang kitanaki maneabami
nako imi.” Bwa e na kamaunaki te natannaomata aei ibukina
bwa e rawa nakon Natin te Atua!
N ana tai Iesu ni kanenei nako Ierutarem, ao e kaoaki nakon ana auti aia mataniwi Baritaio temanna. Bon te bongi n
Taabati, ao a mamataukirooia aomata, kioina ngkai iai te
mwaane ikekei ae tibu, ae te aoraki ae reke man batin te ran
i baina ao i rangana. E titirakinia Baritaio Iesu ao naake a
mwaatai n te Tua ni kangai: “E riai te kakamaiu n te tabati, ke
e aki?”
Akea ae kaekaa ngaia are e a katoka aorakin teuarei Iesu ao
e kanakoa. Imwina e titiraki ni kangai: “Antai i roumi ae iai
ana aati ke ana kao, ae bwaka i nanon te maniba, ae na aki katikia rake naba n te bong ae te tabati?” E a manga aki naba
Ruka 13:22–14:6; Ioane 1:29.
kaekaki.
ˇ Tera ae kaotia Iesu ae kainnanoaki ibukin te kamaiuaki, ao
bukin tera ngkai a bati aika mena i tinaniku ngkana e
bonotaki te mataroa?
ˇ Antai aika “rimwi” aika manga rimoa,
ao aika “rimoa” aika manga rimwi?
ˇ E aera ngke e taekinaki bwa
e kan tiringa Iesu Erote?
ˇ E aera ngkai e aki riai
bwa e na tiringaki te
burabeti i tinanikun
Ierutarem?
83
E
Kaoaki Iroun te Baritaio
BONI mena naba Iesu n ana auti te Baritaio are kakannato, ao e a tibwa tia ngkai ni kamarurunga teuae karawawataki n te tibu. Ngke e tabe ni mataku irouia iruwa ake a rinerinei taabo aika kakannato n tain te amwarake,
ao e a angareirei naba i aon te nanorinano.
E taku: “Ngkana ko kaoaki nakon te amarake ni mare, ao
tai nako n tekateka n te moa ni nne. Ba e kawa ni kaoaki naba
temanna ae e kakanato riki nakoim, ao e na roko iroum te tia
kakao, ao e na kangai nakoim: ‘Angan teuaei nnem.’ Ao ko a
nako ngkanne ma te mama ni kaea te kabanea ni nne.”
Mangaia are e reirei ni kangai Iesu: “Ngkana ko kaoaki, ao
nako n tekateka n te tabo ae moan te mangori; e aonga ni kawariko te tia kakao ma ni kangai nakoim: ‘Raou, keerake nakon te tabo ae e kakanato riki.’ Ao ngkanne ko karineaki i buakoia tani kaoaki.” E motika ana taeka Iesu ni kangai: “Ba ane
e karieta, ao e na karinanoaki; ma ane e karinanoa, ao e na karietaki.”
Imwina ao e taku Iesu nakon te Baritaio are e kaoa, ni ka-
bwarabwaraa aroni katauraoan te marike ae karekea te kabwaia ni koaua mairoun te Atua: “Ngkana ko karaoa am botaki n amarake, n te ngaina ke n te tairiki, ao tai kaoia raraom
ke tarim, ke am koraki, ke kain rarikim aika a kaubai. Ba ane
a na manga kaoko naba, ao a na kaboa muin akoaia iroum.
Ma ngkana ko karaoa am botaki n amarake, ao kaoia kainnano, baibainanti, mauku ao mataki. Ko a tekeraoi ngkanne, ba
a aki kona ni kaboi muin akoaia iroum.”
E na kimwareirei te tia katauraoa te marike nakoia ake a
kainnano, n aron are e kabwarabwaraa Iesu nakon teuare e
kaoa ni kangai: “E na kaboaki muin am akoi ngkana a mangauti akana a raoiroi.” Ana kabwarabwara Iesu ni kaineti ma
te marike ae raoiroi aei, e kauringa te iruwa temanna taekan
te baka n amwarake teuana. E taku te iruwa aei: “Ai kabaia ra
aomata aika a na tekateka n amarake n Uean te Atua!” Ma a
aki bane aomata n iangoa te kaantaninga ae kakukurei aei bwa
e rangi ni kakawaki, n aron ae oti n ana kaikonaki Iesu teuana.
“Iai ngkoa temanna te aomata are e karaoa ana botaki n
amarake ae e ababaki, ao e kaoia aomata ake a maiti . . . ao e
kanakoa ana tabonibai ba e na kangai nakoia tani kaoaki: ‘Nakomai, ba a tauraoi bai ni kabane.’ Ma a bane ni karautaeka, temanna i muin temanna. E taku temanna: ‘I a tiba kaboa abau,
ao I bae n nako n noria. I a butiko, kariaia tikuu.’ Ao e taku
temanna: ‘I a tiba kaboia au man kao aika tengaun, ao N na
nako n tuoi aroia. I a butiko, kariaia tikuu.’ Ao e taku are temanna: ‘I a tiba mareaki, ma ngaia ae I
aki kona n
nakoati.’”
E aki boo ma ongina bukin aki rokoia iruwa aikai! E tataneiai n tuoaki te aba ke te nanai imwain kabooaia, ngaia are
akea kaumakan tuoana imwina. N aron naba anne, e aki riai
n tukaki rokon te aomata n te kakao ae kakawaki aei tii ibukina bwa e a tibwa tia ni mare. Mangaia are ngke e ongo te
toka bukin aki rokoia, ao e a urarake n un ao e taku nakon
ana toro:
“ ‘Kawaetatako, nakoni maraen te kawa ma kawaina nako,
ao kairiia mai kainnano, baibainanti, mataki ma mauku.’ Ngke
e oki te tabonibai, ao e taku: ‘Au toka, I a tia ni karaoa are ko
tuangai, ao e mawa naba te tabo.’ E kangai te toka nakoina:
‘Nako, tou kawain te nukamotu ma rarikin taian o, ao kairoroia aomata ba a na nakomai, ba e aonga ni kebo au auti. . . .
Akea temanna ae e na katonga au amarake i buakoia uake a
kaoaki akekei.’”
Tera ae kabwarabwaraki n te kaikonaki aei? Eng, e tei “te
toka” are e katauraoi amwarake ibukin Iehova ae te Atua; “te
tabonibai” are e nako ni kakao, bon Iesu Kristo; ao te “botaki n amarake ae e ababaki,” bon aanga ake a kona iai aomata
n rineaki bwa kaain te Tautaeka n Uea i karawa.
Naake a moani kaoaki imwaia aomata nako bwa a na kaaina
te Tautaeka n Uea, boni mataniwin te Aro n Iutaia n ana bong
Iesu. Ma a rawa nakon te kakao. Mangaia are ni moa man
Bentekota 33 C.E., ao e a kanakoaki te kauoua ni kakao nakoia kaain Iutaia ake a ribaaki ao ake a mangori. Ma e aki tau
mwaitiia ake a butimwaea te kakao ibukin kakoroan te mwaiti
ae 144,000 ake a na kaaina ana Tautaeka n Uea te Atua i karawa. Ngaia are n 36 C.E., tenua ao te iterana te ririki imwina,
ao e a kanakoaki te kabanea ni kakao are te katenua nakoia
aomata aika tiaki I-Iutaia ake a aki korotobibiaki, ao e reitinaRuka 14:1-24, BK.
ko ikoikotaia ni karokoa boong aikai.
ˇ Tera te reirei ibukin te nanorinano are e anga Iesu?
ˇ E na kanga te aomata ni kona ni karaoa te marike ae karekea te kakabwaia ni
koaua mairoun te Atua, ao bukin tera ngkai e na kakukurei nakoina?
ˇ Bukin tera ngkai e aki boo ma ongina aia karautaeka iruwa?
ˇ Tera ae nanonaki n ana kaikonaki Iesu ae taekan te “botaki n amarake ae e
ababaki”?
84
N
Taben te
Tia Rimwin Kristo
GKE e kitana ana auti te Baritaio are kakannato are
kaain te Tanirim Iesu, ao e a toua nako kawaina
nako Ierutarem. A iria aomata aika uanao. Bwa
tera bukina? Tera ae kaantaningaki mairouia akana riki bwa
taan rimwina ni koaua?
Ni mwanangaia arei ao e a taku naba Iesu nakoia aomata aika uanao, ae tao a kubanako iai: “Ngkana iai ae e nakoiu, ao e aki kona n riki ba au reirei ngkana e aki tangirai
riki nakon tamana ma tinana, ao buna ma natina, ao tarina
ma manena, ao bon oini maiuna naba.”
Tera ae nanonna Iesu? E aki nanonna bwa a na riribaiia
aia utu taan rimwina. Ma nanona bwa e na uarereke riki tangiraia aia koraki nakon tangiran Iesu irouia. E taekinaki
ana bakatibu Iesu are Iakoba bwa e ‘ribaa’ Rea ao e tangira
Rakera, ae nanona bwa e uarereke riki tangiran Rea nakon
tangiran Rakera.
Iangoa naba ae taekinna Iesu bwa e riai te tia rimwina n
ribaa naba ae “bon oini maiuna.” E nanonaki ikai bwa e riai
te tia rimwina ni koaua n tangira riki Iesu nakon tangiran
oini maiuna. Mangaia are e kamataataa Iesu bwa te riki bwa
te tia rimwina bon tabera ae moan te kakawaki. Tiaki te
bwai ae riai ni baireaki n aki akaka n akea iangoana raoi.
Irian naba te riki bwa te tia rimwin Iesu bon te kangaanga ao te bwainikirinaki, bwa e kangai: “E aki kona n riki
ba au reirei temanna te aomata ngkana e aki tabeka ana kaibangaki [“kai ni kammaraki,” NW] ma n rimuiu.” Mangaia
are e riai n tauraoi te tia rimwin Kristo ni koaua n nanomwaaka i aan ribaakina n aron naba Iesu. N reitaki naba
ma te kamateaki irouia taan ribaa te Atua ngkana e kaitaraa, n aron ae e nang tauraoi Iesu n rinanona.
Mangaia are a riai aomata aika uanao ake a iria, n iangoi
raoi aroia ni kaineti ma te riki bwa te tia rimwin Kristo. E
kamataataa te koaua iai Iesu n ana kaikonaki ae kangai:
“Ngkana iai temanna i buakomi ae e kani katea te taua, ao
e bae n tekateka moa ni babairea boona, ao e na noria ba e
tau ana mane ke e aki i bukini katiaana. Ba ngkana arona
ba e katoroa aana, ma e aki kona ni katiaa, ao a na ngareakinna akana a noria, ao a na kangai: ‘Tara te aomata aei: e
aiwaea ana kateitei ao e aki kona ni katiaa!’”
Mangaia are e kaotia Iesu nakoia aomata akekei, bwa
imwain rikia bwa taan rimwina, a riai ni kababanea iangoana bwa a na kona ni karaoi baika kaantaningaki mairouia
iai, n aron teuare e kani katea te taua, are e riai n taraia moa
bwa e kona ni katiaa ana kateitei ke e aki. E taekina riki te
kaikonaki teuana Iesu ni kangai:
“Ai aron naba te uea ae e kani buakana te uea temanna:
e na bae moa n tekateka ni iangoia ba e kona ke e aki, ma
ana aomata aika tebuina tenga ni kaitara aiana ae e nakoina ma aomata aika uabui tenga. Ba ngkana tao e aki kona,
ao e na kanakoia tani kaioki ba a na kabowia te raoi ma teuare aiana ngkai e tuai ni kaan.”
E kamataataa Iesu ni kangai: “Ai aromi naba: akea temanna i buakomi ae e kona n riki ba au reirei ngkana e aki
kaki ana bai ni kabane.” A riai n tauraoi ni karaoa anne te
koraki ake a iria ao ai aomata nako ake a reiakina taekan Kristo. A riai n tauraoi ni kabuai aia
bwai ni kabane n ikotaki ma maiuia, ngkana a
kan riki bwa taan rimwina. Ko kukurei ni karaoia?
E reitia Iesu n taku: “Bon te bai ae e raoiroi te taari.” N
ana Kabwarabwara i aon te Maunga, ao e taku bwa taan rimwina bon “taarin te aba,” ae nanona taani karaoiroa aroia
aomata, n aron naba te taoro ae e kateimatoaa raoiroin te
amwarake. “Ma ngkana e mauna taarina, ao e na kanga ni
manga taari? E aki bongana i bukin te tano ke i bukin te
mange.” E motikia ni kangai Iesu: “Ao e tewenakoaki. Ke e
ongo ane iai taningana!”
Mangaia are e kaotia Iesu bwa a riai n aki kakerikaka
korakoran nanoia te koraki ake a a tia n riki bwa taan rimwina i nanon tabeua te tai. Ngkana a kerikaki, a na rikirake n akea uaaia, a na bwainingareaki irouia aomata aika
buakaka, ao a nang aki tau i matan te Atua. Ni koauana a
na riki bwa kabuakakan te Atua. N tokina a na teweaki nako
ni kamaunaki n aron te taoro ae e a buakaka ae akea koraRuka 14:25-35, BK; Karikani Bwaai 29:30-33; Mataio 5:13.
korana.
ˇ Tera ae nanonaki ngkana ko ‘ribaa’ am koraki ao boni ngkoe?
ˇ Baikara kaikonaki ake uoua ake e taekin Iesu, ao tera nanoia?
ˇ Tera ae nanonaki n ana motika Iesu ni kaineti ma taekan te taoro?
85
E
Ukoukoraia Aika Bua
INGAINGA Iesu ni kakaaeia aomata aika nanorinano
ni kan toro iroun te Atua. Mangaia are e a ukoukoriia
aomata nako ao n tataekina te Tautaeka n Uea nakoia,
n ikotaki naba ma aika ataaki bwa taani bure. A a kaania ngkai
Iesu aomata akanne ma n ongora irouna.
Ngke a nora aei Baritaio ma taani koroboki, ao a kabuakakaa Iesu ibukina bwa e ikoikotaki ma aomata ake a iangoiia
bwa a buakaka. A ngurengure i nanoia ni kangai: “E mwaneia aomata aika buakaka Teuaei,
ao E amamarake ma ngaiia.”
Ai kan rietatara nanoia! A
taraiia aomata Baritaio ma
taani koroboki, bwa kaanga te bareka i aani waeia. Aio bukina ae a kabongana naba te taeka n
Ebera ae am ha·’arets, ae
nanona “kaain te aba [aonnaba],” ni kaota iai ribaakia te koraki aei.
Ma e taraiia aomata
Iesu bwa a kakawaki, ao e
akoiia ma n nanoangaiia. N
tokina ao a a ingainga ni kan
ongora irouna aomata aika
mangori aika mwaiti, n ikotaki
naba ma aika ataaki bwa taani
bure. Ma tera aron aia kabuakaka Baritaio ibukin Iesu ngkai
e kabanea korakorana ibukia te
koraki ake a iangoiia bwa akea
uaaia?
E kabongana te kaikonaki
Iesu ni kaekaa aia kaaitara. E
taetae man aia itera Baritaio,
n aron ae kaanga a raoiroi ao a mwaneaki raoi i buakon ana
nanai te Atua, ao naake a buakaka ake taian am ha·’arets, aongkoa a teimatoa ni karaoa ae buakaka ao a a bua. Ongora n ana
titiraki aei:
“Antai i buakomi ae tebubua ana tiibu, ngkana e a bua temanna mai buakoia, ao e na aki kitania ake ruangauni ma ruaman n te rereua n ukoukora are bua, ni karokoa rekena? Ao
ngkana e reke, ao e aonangaia, ni kimareirei. Ao ngkana e roko
ni batana, ao e ikotiia raona ma ake a maeka i rarikina, ao e
taku nako ia, Kam na kimareirei ma ngai, ba e a reke i rou au
tiibu are bua.”
E kabwarabwaraa ae nanonna Iesu n ana karaki ni kangai:
“I taku nako imi ba ai aron naba karawa, ba e na maiti riki te
kimareirei iai i bukin te aomata ae buakaka ae ti temanna ae
raira nanona, nakon te kimareirei i bukiia aomata aika raoiroi
aika ruangauni ma ruaman, aika akea bureia aika a riai n rairi nanoia iai.”
A iangoia i bon irouia Baritaio bwa a raoiroi, mangaia are
a aki riai n rairi nanoia. Ngke a kabuakakaa Iesu tabeman i
buakoia tabeua te ririki n nako, ngke e amwarake ma taan
ikoikoti ana mwane te uea ao taani bure, ao e tuangia ni
kangai: “I aki roko ba N na weteiia akana raoiroi, ma I
roko ba N na weteiia akana buakaka.” A aki kakukureiia
kaaini karawa Baritaio aika baka n raoiroi, ake a taku
bwa akea aia bure ae a riai n rairi nanoia iai. Ma a kimwareirei n aia rairannano ni koaua taani bure.
E a manga kaikonaki riki Iesu ni kamatoaa are aia rairannano taani bure bon te bwai ae rangi ni kakimwareirei. E taku: “Antai te aine ae tebwina ana tiring, ngkana tao e kabua teuana te
tiring, ao e na aki kaura te bwae iai, n iakina te bata, ni kakorakoraa n ukoukoria ni karokoa rekena? Ao ngkana e reke i rouna, ao e ikotiia raona ma ake a maeka i rarikina, ao e kangai,
kam na kimareirei ma ngai, ba e a reke i rou te tiring are I kabua.”
E taekina naba ae irekereke ma anne Iesu ni kangai: ‘I taku
nakoimi bwa ai arona naba bwa bon iai te kimwareirei irouia
ana anera te Atua ibukin te aomata ae buakaka ae tii temanna
ae raira nanona.’
Ai kamimira aroia ana anera te Atua ni mutiakina aia rairannano taani bure! E a moamoa riki ngkai a anganaki aomata aika mangori aika taian am ha·’arets aikai, kaantaningan te
kona n rin n Ana Tautaeka te Atua i karawa. N tokina ao a a
karekei nakoaia i karawa aika ririeta riki nakoia anera! N onean mwin are a na bakantang
iai anera, a aki ma a nanorinano n otaia ae aomata aika
aki kororaoi aikai, a a tia
n tokanikai i aoni kangaanga ni maiuia ake a buokaki
iai bwa a na riki bwa uea
ao ibonga aika atataiaomata
ma n nanoanga i karawa.
Ruka 15:1-10; Mataio 9:13; 1 I-Korinto
6:2, 3; Te Kaotioti 20:6.
ˇ E aera Iesu ngke e iraorao ma ake
a ataaki bwa taani bure, ao tera kabuakakana iai irouia Baritaio?
ˇ Tera aron taraakia aomata irouia
Baritaio?
ˇ Baikara kaikonaki ake e kabonganai Iesu, ao baikara reireiara mai
iai?
ˇ E aera ngkai e kamimi kimwareireia anera?
86
N
Karakinan te Nati ae Bua
GKE e a bane ana kaikonaki Iesu nakoia Baritaio
ae taekan buan te tiibu ma te mwane, e a manga
reitia ngkai n te kaikonaki riki teuana. Bon taekan te tama ae tatangira n arona nakoia natina mwaane
aika uoman, ake a uaia n iai kairuaia.
Te moan bon taekan te karimwi, are ngaia ae bati karakinana n te kaikonaki aei. E anai tibwangana teuaei ake e
anganaki iroun tamana ma te nanoraoi. E a kitana ngkanne mwengana ao e a katia n te maiu aei ni karaoi mwakuri aika rangi ni bubuaka. Ma ongora n ana karaki Iesu,
ao iangoia bwa a tei ibukin antai te koraki ake a karakinaki.
E moanna Iesu ni kangai: “Temanna te aomata ngkoa,
ae uoman natina mwaane; ao e taku te karimwi nakon tamana, Tamau, kamai tibangau ni baika a na bwaka nako
iu rimwi. Ao [te karo] e tibai ana bwai nako ia.” Tera ae e
karaoia te karimwi aei n reken ana bwai irouna?
E kangai Iesu: “I mwini boong aika aki bati ao e kabane ana bwai n ikoti te karimwi, ao e nako n te aba ae raroa, ao e uru ana bwai iai n te maeka ni bakatae.” E boni
kabanea ana mwane ni maeka ma kabekaau. Imwina ao e
a roko te karawawataki, ao e reitia Iesu ni kangai:
“Ngke a bane ana bwai, ao e roko iai te rongo ae korakora n te aba arei; ao e kai nanona ngke akea ana bwai.
Ao e nako ni kanimma ma kaain te aba arei temanna; ao
ngaia e kanakoa nako abana ba e na kaamarakeia beeki.
Ao e kani kaona birotona n uaan te keratio ake a kangi
beeki: ao akea ae anganna.”
Ai mangorira, kioina ngkai akea riki maiuna ma tii te
mwakuri ni kaamwarake beeki, aika maan aika aki itiaki
n te Tua! Ma te bwai ae rotakibuaka riki iai te nati aei, bon
te baki ae korakora, n te aro are e a ngenge ni kanan te
beeki. E taku Iesu bwa “e a manga reke nanona ae wanawana,” ngkai e a rotakibuaka n te rawawata.
E reita ana karaki Iesu ni kangai: “E taku [i bon irouna],
Ai bati ra ana tia makuri tamau aika kau amarake, ao ngai
I mate ni baki ikai! N na tei rake ao N na nako n tamau,
ao N na kangai nako ina, Tamau, I bure nakoni karawa,
ao i matam: I aki riai ba N na manga atongaki ba natim
ngai: ko na karaoai ba aron temanna n am tia mwakuri.
Ao e tei rake, ao e nako n tamana.”
Aio te bwai ae riai n iangoaki: Ngke arona bwa e un nakoina tamana ma n tatakarua n aki akaka ngke e moani
kitana te mwenga, e na bon aki kona ni kamatoaa ana iango i aon te bwai ae e na riai ni karaoia. Tao e na iangoa
okiran abana ma e na kakaaea ana mwakuri n te tabo
teuana bwa e aonga n aki kaitiboo ma tamana.
Ma tiaki ngaia anne, bwa oin ana iango ngkai
bon tii iangoan mwengana!
E teretere bwa te karo are n ana kaikonaki Iesu, e tei ibukin Tamara are i karawa ae tatangira ma n nanoanga ae Iehova
ae te Atua. Ao te nati are bua ke are e bakatae, tao ko ataia bwa e tei ibukia aomata aika ataaki bwa taani bure. Baritaio ake e
taetae Iesu nakoia, a kabuakakaa Iesu ibukina bwa e amwamwarake ma aomata aikai. Ma e
tei ngkanne te karimoa ibukin antai?
Kunean te Nati ae Bua
Ngke e a okira ana auti tamana te
nati ae bua ke ae bakatae are n ana
kaikonaki Iesu, tera aron butimwaeana? Ongora ni kabwarabwarana iroun Iesu:
“Ngke e mena i kiraroa, ao
e noria tamana, ao e nanoangaia, ao e biri, ao e bwaka
i aon roroana, ao e kaboria ma
ngaia.” E rangi n akoi ma n nanoanga
te tama aei nakon natina, mangaia are e
mataata bwa e tei ibukin Tamara are i karawa ae Iehova.
E a bae n tia n ongo te tama taekan natina ae
maiubuaka. Ma e boni butimwaeia naba nakon mwengana n aki kariaa ana kabwarabwara ae tabwanin. Iai
naba iroun Iesu te nano ni kani butimwaei, ngaia anne
bukin biririmoana n taetae ma taani bure ao taan ikoikoti ana mwane te uea, ake a kaikonakaki n te karaki
aei bwa te nati ae bakatae.
Kioina ngkai e atataiaomata te tama n ana kaikonaki Iesu aei, e bae n ataia bwa e raraoma natina man
noran korakoran nanokawakina ngke e oki. Ao arona
ni biririmoa ni kaota te tangira nakon natina, e buoka
te nati bwa e na kona ni waekoa ni kaota ana bure, ao e
taekinna Iesu bwa e kangai te nati nakon tamana: “Tamau,
I bure nakoni karawa, ao i matam: I aki riai ba N na manga atongaki ba natim ngai: ko na karaoai ba aron temanna n am tia makuri.”
Ma ngke e a tibwa taetae te nati, ao e a takarua naba tamana nakoia ana toro ni kangai: “Kawaetataingkami n
uota mai te ninira are moan te raoiroi, ao karinna i aona;
ao karina te burenibai i baina, ao kaau i waena: ao uota
mai te kaotetei ae kamarikaki, ao tiringnga; ao ti na amarake ni kimareirei: ba e mate natiu aei, ao e a manga maiu;
e bua, ao e a manga reke. Ao a amarake ni kimareirei.”
N te tai aei, e mena “te karimoa n te tawana.” Noria bwa
e tei ibukin antai ngkana ko ongora reitan te karaki. E taekina te karimoa Iesu ni kangai: “Ngke e roko ni kaania
te auti, ao e ongo bwanan te katangitang ao te takakaro. Ao e wetea te toro temanna, ao e titirakinna
ba baika ra baikekei. Ao ngaia e taku nako ina,
E a roko tarim; ao tamam e tiringa te kaotetei
ae kamarikaki, ba e mwaneia ngkae e roko ni maiu.
Ao ngaia e un, ao e rawa n rin: ao e oti nako tamana
ni weteia. Ao ngaia e kaeka tamana ni kangai, Noria, I totoro i roum n ririki aika bati, ao I aki ri aon
am tua ma ngkoa; ao ko tuai n anganai te kotitetei,
ba N na amarake ni kimareirei ma raou nako: ao
ngkae e a roko natim anne, ane uru am bwai irouia kabekaau, ao ko tiringa te kaotetei ae kamarikaki i bukina.”
Antai aika katotonga te karimoa, ni kabuakakaa
te mwakuri n nanoanga ae karaoaki nakoia taani bure? Tiaki bon taani koroboki ma Baritaio? Kioina ngkai e ueke taekinan te kaikonaki aei man kabuakakaan Iesu irouia
ngke e butimwaeia taani bure, e teretere
ngkanne bwa a kaikonakaki bwa te karimoa.
E motika ana karaki Iesu n ana
taeka te tama nakon ana karimoa ae kangai: “Natiu, ko
mena i rou n aki toki, ao bon am bwai au bwai ni kabane.
E riai ba ti na amarake ni kimareirei, ao ti na kakatonga:
ba e mate tarim aei, ao e a manga maiu; ao e bua, ao e a
manga reke.”
Mangaia are e aki kamota karakinan aki raun nanon te
karimoa Iesu. Rimwi riki, imwin maten Iesu ma mangautina, “a bati ibonga ake a ira nanon te onimaki,” ao tao
tabeman mai buakoia boni kaain te koraki ake a kaikonakaki bwa “te karimoa,” aika tabe ni kataetaeaki ngkai iroun Iesu.
Ma antai aika tei ibukia naati aika uoman aikai ni
boong aikai? Bon te koraki ake e tau aia atatai ni kaineti
ma ana kaantaninga Iehova, n te aro are e a kona n reke
iai aia iraorao ma ngaia. E tei te karimoa ibukia tabeman
kaain te “nanai ae uarereke,” ke “taiani karimoa, aika a koreaki araia i karawa.” Iai anuaia ae titeboo ma te karimoa.
A aki kani butimwaeia te koraki ake a na kaaina te aonnaba, ae taekaia “tiibu tabemang,” ibukina bwa n aia iango
e na tabeakinaki riki te koraki ae boou aei.
N te itera are teuana e tei te nati ae bakatae, ibukia ana
aomata te Atua ake a kitanna bwa a na kakimwareireiia
ni kaibwabwarun te aonnaba aei. Ma n te taina, a a manga
rairi nanoia ao ni manga riki bwa ana toro te Atua aika bebeku irouna. Ni koauana, ai abwakira ana tangira ma ana
nanoanga te Tama, nakoia ake a ataa riain kabwaraan aia
Ruka 15:11-32; Nakoaia Ibonga 11:7, 8; Mwakubure ma n okiria!
ri 6:7; Ruka 12:32; Ebera 12:23; Ioane 10:16.
ˇ E taekina te kaikonaki ke te karaki aei Iesu nakoia antai, ao bukin tera?
ˇ Antai ae bati karakinana n te karaki aei, ao tera ae riki nakoina?
ˇ A tei ibukin antai te tama ao te karimwi, n ana bong Iesu?
ˇ E kanga Iesu ni katotonga ana nanoanga te tama are n ana kaikonaki?
ˇ Tera ana iango te karimoa ni butimwaean tarina, ao a kanga ni katotonga
te karimoa Baritaio?
ˇ Tera nanon ana kaikonaki Iesu ni kaineti ma ara bong aikai?
87
E
Iangoraoi ni Katauraoi Nakon
Taai Aika Imwaira
A TIBWA tia ni karakina te nati ae bakatae Iesu nakoia
aomata aika uanao n ikotaki ma taan rimwina, taan ikoikota ana mwane te uea aika babakanikawai, taani bure
riki tabemwaang aika rangi n ataaki, ao taani koroboki ma Baritaio. Ngkai e a manga taekina te kaikonaki nakoia taan rimwina ae taekan te aomata ae kaubwai ae ribootinaki nakoina
buakakan ana tia kawakin ana bwai ke ana manatia.
E karakinna Iesu bwa e wetea ana manatia te kaubwai aei, ao
e tuangnga bwa e nang kabanea. E iango ni kangai te manatia:
“‘Tera ae N nang karaoia, bwa ae e a anaaki mai irou te nakoa
ni manatia iroun au mataniwi? E aki tau korakorau ni keniken,
ao I mamaa ni buubuti. E a tia au baaire n te bae N nang
karaoia, bwa a aonga aomata ni butimwaaeai nakoni mwengaia n te
tai are I kabaneaki iai man nakoau ni manatia.’”
Tera ana baire te manatia aei? E weteia
naake a taarau iroun ana mataniwi
ao e taku nakon
temanna: “Iraua
am taarau iroun
au mataniwi?”
E kaeka teuarei ni kangai: “Tebubua te bwai ni baaire ni bwa.”
E taku nakoina: “Ko na anaa beebwan am taarau, ao kawaekoako tekateka ao korea nimabwi.”
E a manga tuanga are temanna ni kangai: “Iraua am taarau?”
E taku: “Tebubua te bwai ni baaire n uiita.”
“Ko na anaa beebwan am taarau, ao korea wanibwi.”
Iai mwaakan te manatia aei ni kauarerekei aia taarau aomata
iroun ana mataniwi, ibukina bwa e bon taua naba ngkai te nakoa ni kawakinan ana mwane te mataniwi. N arona ni kauarerekei baeia aomata, e a karekeia iai raoraona aika kona ni manga kabooa mwin ana akoi ngkana e a kabaneaki man nakoana.
Ngke e ongo aei te mataniwi ao e anaaki nanona iai. “Ao te
mataniwi, e kamoamoaa te manatia are e aki bwaina te eti ibukin iangoraoina.” E reitia Iesu ni kangai: ‘Bwa a wanawana riki
natin te aonnaba aei n aroia n reitaki ma aia roro nakoia natin
te oota.’
E kaungaunga ni kangai Iesu ni kabwarabwaraa nanona nakoia taan rimwina: “Kaboonganai kaubwaimi aika bwain te
maiu aei bwa bwaini karekeaia raomi; ao ngkana a bane, ao ane
kam na mwaneaki n aakoaki ni nne ni maeka ake a aki maamauna.”
E aki kamoamoaa te manatia Iesu ibukin arona ae aki eti ma
ibukin arona n iangoraoi ni katauraoi nakon taai aika imwaina.
‘Natin te aonnaba aei,’ a wanawana ni kabongana aia mwane ke
nakoaia ni karekei aia iraorao iai ma ake a kona ni kabooa mwin
aia akoi. Mangaia are ‘natin te oota’ ae taekaia ana toro te Atua,
a riai naba ni kabonganai aia bwai ae “kaubwaia aika bwain te
maiu aei,” n te aro ae wanawana bwa e aonga ni manena nakoia.
Ma n aron ae taku Iesu, a riai ni kabonganai kaubwaia aikai
ni karekei aia iraorao ma te koraki ake a na kona ni karinia “ni
nne ni maeka ake a aki maamauna.” A mena i karawa mwenga
aikai ni kaineti ma kaain te nanai ae uarereke, ao “tiibu tabemang,” mwengaia bon te Baretaiti i aon te aba. Kioina ngkai tii
Iehova ae te Atua ao Natina aika kona ni karinia aomata ni
mwenga aikai, ti riai ni kakorakoraira ni kamatoaa riki ara iraorao ma ngaia rinanon kabonganan ‘kaubwaira aika bwain te
maiu aei’ ni boutokaa ana waaki te Tautaeka n Uea. Ngkana e
a bane ke e a mauna te kaubwai n aron ae e na riki, ao e nang
kamatoaki ngkanne reken te maiu are aki toki iroura.
E taekinna Iesu bwa ane kakaonimaki ni kawakina te kaubwai
ae uarereke kakawakina aei, ao e na kakaonimaki naba ni kawakina ae kakawaki riki. E taku: “Ngkana arona bwa kam aki kakaonimaki nakoni kaubwain te maiu aei, ao antai ae e na mwiokoi kaubwai ni koaua iroumi [ae taekani baika irekereke ma te
onimaki ke te Tautaeka n Uea]? Ao ngkana kam aki kakaonimaki nakon are ana bwai te aomata temanna [ae taekan baika irekereke ma te Tautaeka n Uea are e mwiokoia ana toro te Atua iai],
ao antai ae e na anganingkami baike bon ami bwai [ae te kaniwanga ae te maiu are aki toki ni nne ni maeka aika aki ma mamauna]?”
Ti aki kona n riki bwa ana toro ni koaua te Atua, ao n riki
naba bwa ana toro kaubwain te maiu aei, bwa e motikia Iesu ni
kangai: “Akea te toro ae e konaa
n toro irouia uoman mataniwi; bwa ane e na ribaa temanna, ao e na tangira temanna, ke e na rangi n reitaki
ma temanna, ao e a kaakeaa
boonganan are temanna.
Kam aki konaa n toro iroun te Atua ma kaubwain te maiu aei.”
Ruka 15:1, 2; 16:1-13, NTK;
Ioane 10:16.
ˇ E kanga te manatia
are n ana kaikonaki Iesu ni
karekea ana iraorao ma te
koraki ake a na kona ni buokia rimwi?
ˇ Tera ‘kaubwaira’ ao ti
na kanga ni kabonganai ni
karekeia raoraora iai?
ˇ Antai aika kona ni karinira ni “nne ni maeka
ake a aki maamauna,” ao
tera aron mwenga aikai?
88
E
Teuare Kaubwai ao Rataro
A TIBWA tia Iesu n taekina aron kabonganan te kaubwai n te aro ae riai nakoia
taan rimwina, ni kabwarabwaraa
bwa ti aki kona ni kaai n toro iroun te Atua ao baikai. A ongora
naba Baritaio ao a kakanikoa Iesu
kioina ngkai a kanimwanemwane.
Mangaia are e taku nakoia: “Bon
ngkami aika kam karaoiroingkami
i mataia aomata; ma E atai nanomi
te Atua: ba te bwai ae kakanato irouia aomata ao bon te bwai ae ribaki i matan te Atua.”
E a roko te tai ae e na rangi ni bitaki iai aroia aomata aika
kaubwai ni bwain te maiu aei, ao aika mwaaka n te tautaeka
ao n te Aro. A nang karinanoaki. Ma a na karietataki te koraki ake a ataa kakawakin aia iraorao ae kaan ma te Atua. E
katerea te bitaki aei Iesu ngke e kangai nakoia Baritaio:
“Bon iai te Tua ma burabeti ni karokoa Ioane [te tia Bwabetito]: ao i mwini boong akekei ao e tataekinaki rongorongon
uean te Atua, ae raoiroi, ao a bane aomata ni kakorakoraia n
rin iai. Ma e kai mauna riki karawa ma aonaba, nakoni bwakan tamrurun te Tua teuana.”
A kamoamoa taani koroboki ma Baritaio bwa a iangoia bwa
a toua mwin te Tua Rinanon Mote. Uringa ngkoa aroia ni kamoamoa ngke e karaoa te kakai Iesu i Ierutarem ni kanoraabaa ae mataki, a taku: “Ana reirei Mote ngaira. Ti ata Mote
ba E taetae te Atua nako ina.” Ma ngkai e a kakoroaki bukin
karaoan te Tua Rinanon Mote, are a na kairaki aomata aika
nimamannei nakon te Uea ae rineia te Atua, ae Iesu Kristo.
Mangaia are ni moa man ana tai Ioane ni mwakuri ni minita,
ao a a tetere aomata n aekaia nako, ma ai moarara riki aika
nanorinano ma ni kainnano, ake a kakorakoraia bwa a aonga n
riki bwa kaain Ana Tautaeka n Uea te Atua.
Kioina ngkai e a tabe ni
kakoroaki bukin te Tua Rinanon Mote, a nang aki ngkanne bae aomata iai. E kariaiakaki n te Tua te buuraure ni kangaanga tabeua, ma
e taku ngkai Iesu: “Ane kanakoa buna ni manga buna temanna ao e wene ni bure: ao ane buna neiere kanakoaki
mairouni buna ao e wene ni bure iai.” Ai kaunra aei nakoia Baritaio, ao riki ngkai a kariaia te buuraure ni kaineti ma baika bati!
E reitia Iesu nakoia Baritaio ni karakina te kaikonaki teuana ae taekaia mwaane aika uoman ake e korakora bitakin aroia ke nakoaia.
Ko ataia bwa a tei ibukia antai
mwaane aikai, ao tera ae
nanonaki ni bitakin aroia?
E taku Iesu: “Temanna te aomata
ngkoa ae kaubwai, ao
e kunnikaia n te kunnikai ae uraura ma
te rinen ae raoiroi, ao
e kimareirei n amarake
raoi n te bong ae koraki:
ao temanna ae arana Rataro ae e reke maiuna n te
bububuti, ao e kaweneaki i
rarikin ana mataroa teuarei, ao e a kiaraki n te kaboa, ao e
kani kaamarakeaki n tamruru ake a bwaka man ana taibora
teuare kaubwai; ao a roko kamea ao a newenewei kaboana.”
E kabongana ikai teuare kaubwai Iesu bwa e na tei ibukia
mataniwin te Aro n Iutaia, aika tiaki tii Baritaio ma taani koroboki, ma Tarukaio ao mataniwi n ibonga naba. A kaubwai
n aron mwiokoaia ae korakora n ana mwakuri te Atua, ao titeboo aroaroia ma teuare kaubwai. Aroia ni kunnikainia n te
uraroo e kaota buburan nakoaia, ao aia kunnikai ae te mainaina e kaotia bwa a iangoia i bon irouia bwa a raoiroi.
A kakeaa bongaia aomata aika mangori aika kainnano te koraki aei ae kaikonakaki iroun teuare kaubwai are kamoamoa,
ao a arania bwa am ha·’arets ke kaain te aonnaba. Mangaia
are te tia bubutii ae Rataro e tei ibukia aomata aikai ake a aki
kaamwarakeaki n te marike n taamnei ao a aki akoaki ni kaineti ma te beku ibukin te Atua, irouia mataniwin aia Aro. Mangaia are a kakeaaki bongaia aomata aika mangori aikai n aron
Rataro ae kinakanaka, bwa aongkoa a mamaara n te onimaki
ao a tau tii nakon raonakia kamea. Ma a boni baki ma n taka
n tangira kanaia n taamnei te koraki aika kaikonakaki iroun
Rataro aikai, ngaia are a mena n te mataroa, ao a ukoukora
tamrurun nako te amwarake n taamnei are e na bwaka man
ana taibora teuare kaubwai.
E reitia Iesu ni kabwarabwaraa
bitakin aron teuare kaubwai ma Rataro. Baikara bitaki aikai, ao a tei
ibukin tera?
Bitakin Teuare Kaubwai ao Rataro
E tei teuare kaubwai ibukia mataniwin Aaro aika taraaki
bwa a kakabwaiaki bwa iai mwiokoaia ni kaineti ma te onimaki, ao e tei Rataro ibukia aomata
aika mangori aika baki n te amwarake
n taamnei. E reitanako ana karaki Iesu,
ni kabwarabwaraa te bitaki ae korakora nakon aroia mwaane aikai.
E taku: “Ao e mate teuare aki kaubwai, ao e
uotaki irouia anera nakoni banibanin Aberaam: ao
e mate naba teuare kaubwai, ao e taunaki. Ao e kaeka matana i Eriti, ngke e maraki, ao e nora Aberaam
ba e mena i kiraroa, ma Rataro i banibanna.”
Kioina ngkai tiaki aomata ni koaua teuare kaubwai ma
Rataro, bwa a tei ibukia koraki n aomata, nanona ngkanne
bwa mateia bon te kaikonaki naba. E tei ibukin tera mateia?
E a tibwa tia Iesu n taekina te bitaki teuana ngke e kangai: “Bon iai te Tua ma burabeti ni karokoa Ioane [te
tia Bwabetito]: ao i mwini boong akekei ao e tataekinaki rongorongon uean te Atua.” Mangaia are bon
aia uarongorongo Ioane ao Iesu Kristo, are e a karika te mate ni kaikonaki nakon teuare kaubwai
ao Rataro ni kaineti ma aroaroia rimoa, ke
anuan maiuia.
Te koraki aika kaikonakaki bwa Rataro
ake aomata aika nanorinano ma n raraoma n aia bure, kaanga, a mate n aroia rimoa ae a kainnano ni baika irekereke ma
te onimaki, ao a manga akoaki iroun te Atua. A taneiai ngkoa
n ukoukora tamrurun te amwarake n taamnei ae bwakabwaka man aia taibora mataniwi n te Aro, ma ngkai a a kanuaaki ni kainnanoia iroun Iesu, n te koaua man te Baibara.
Mangaia are a a uotaki nakon te tabo ae e a reke akoaia iai,
ke bwanibwanin Aberaam ae Kakannato ae taekan Iehova ae
te Atua.
Ma n te itera are teuana, a aikoa akoaki te koraki aika kaikonakaki bwa teuare kaubwai, ibukina bwa a teimatoa n rawa
ni butimwaea rongorongon te Tautaeka n Uea are e reireinia
Iesu. A mate ni kaineti ma bitakin aroia n taraa n akoaki
ngkoa. Aroia aei e kaikonakaki bwa taekani kammarakaia.
Ongora ngkai n ana taeka teuare kaubwai:
“Tamau ae Aberaam, ko na nanoangaai, ao kanakomaia Rataro, ba e na kateboa tabon tabonibaina n te ran, ni kamaitoroa neweu; ba I kamarakaki n te ai aei.” Ai aron te ai ana taeka ni motikitaeka te Atua aika tataekinaki irouia taan rimwin
Iesu ao a rangi ni kammarakiia te koraki aika kaikonakaki bwa
teuare kaubwai. A kani katoka uarongorongoan taeka aikai irouia taan rimwin Iesu bwa e aonga ni bebete iai kammarakaia.
“Ao Aberaam e kangai, Natiu, ko na ururingko ngkoa, ba ko
anganganaki am bwai aika raraoi, ngke ko maiu, ao Rataro e
anganganaki naba baika bubuaka: ma e kabebeteaki nanona
ngkai ikai, ao ngkoe ko kamarakaki. Ao aio riki, e kamenaki
te marenaua ae ababaki i marenara ma ngkoe; ma ngaia aei,
ba ake a kan nako maikai nako imi ao a aki kona, ao a aki
kona n nako ira akana kan nako maikanne.”
Ai riaira ao ai raoiroira korakoran te kaibibiti ae riki i marenaia te koraki aika kaikonakaki bwa Rataro ao te koraki aika
kaikonakaki bwa teuare kaubwai! E a katiaaki raoi te kaibibiti aei tabeua te namwakaina imwina ni Bentekota 33 C.E., ngke
e a oneaki mwin te berita n Tua ni kawai, n te berita nabangkai. E teretere ngkanne bwa bon taan rimwin Kristo aika akoaki iroun te Atua, ao tiaki Baritaio ao mataniwi tabeman n te
Aro. Mangaia are te “marenaua ae ababaki” are e kamaenakoia naake a kaikonakaki bwa teuare kaubwai ma taan rimwin
Iesu, e tei ibukin ana motikitaeka te Atua ae raoiroi ae e aki
kona ni bitaki.
E bubutiia ‘tamana ae Aberaam’ teuare kaubwai ni kangai:
“Kanakoa [Rataro] nakoni batan tamau; ba niman tariu.” E
kaotia teuaei bwa iai ana reitaki ae kaan ma tamana riki temanna ae taekan Tatan te Riaboro. E bubutii teuaei bwa e na kabebeteaki ana taeka ni motikitaeka te Atua, bwa a aonga n aki
kammarakaki ‘tarina ake niman,’ ae taekaia raona n te Aro, n
“te tabo ae kamaraki aei.”
“Ao e taku Aberaam nako ina, Bon iai Mote ma taiani burabeti i rouia; a na ongo i rouia.” Ngkana a aki kan roko n te
tabo ni kammaraki ‘tarina ake niman,’ ao a riai n toua mwin
are koreaki iroun Mote ma Burabeti ae kabwarabwaran taekan Iesu bwa bon te Mesia, ao n riki bwa taan rimwina. Ma
e rawa iai teuare kaubwai ao e kangai: “Tamau ae Aberaam,
tiaki: ma ngkana e nako ia temanna mairouia maate, ao ane a
na rairi nanoia iai.”
Ma e tuangaki ae kangai: “Ngkana a aki ongo irouni Mote
ma burabeti, ao a bon aki ongo naba, ngkana tao e uti temanna mai buakoia maate.” E na aki karaoa te kanikina ae kamimi te Atua ke te kakai ibukini kairaia aomata bwa a na kakoauaa. A riai ni boni wareware n te Baibara ao ni maiuakinna
Ruka 16:14-31; Ioane 9:28, 29;
bwa a aonga n akoaki irouna.
Mataio 19:3-9; I-Karatia 3:24; I-Korote 2:14; Ioane 8:44.
ˇ E aera ngkai bon te kaikonaki maten teuare kaubwai ao Rataro, ao tera ae
nanonaki ni mateia?
ˇ Tera te bitaki are e taku Iesu bwa e riki ni moanakin ana mwakuri ni minita
Ioane?
ˇ Tera are e na toki imwini maten Iesu, ao tera rotakin te buu-raure iai?
ˇ Antai ake a kaikonakaki bwa teuare kaubwai ao Rataro n ana kaikonaki
Iesu?
ˇ Tera te kammarakaki are e karawawataki iai teuare kaubwai, ao tera ae nanonaki n ana bubutii ibukini kabebeteana?
ˇ Tera ae kaikonakaki n te “marenaua ae ababaki”?
ˇ Antai raoi taman teuare kaubwai, ao antai tarina ake niman?
89
T
Te Nako Iutaia ni Karaoa
te Mwakuri n Nanoanga
ABEUA te wiki n nako, n tain te Toa ae Katabuan te
Tembora i Ierutarem, ao a kataia I-Iutaia n tiringa Iesu.
Mangaia are e nako meang, nakon te aono ae uakaan
ma Namani Kariraia.
E a bon tibwa tia naba ni kitana ikai nako Ierutarem, n uarongorongo ni kaawan nako Berea, ae te aba ae mena i mainikun te Karaanga ae Ioretan. Imwin kaikonakan teuare kaubwai ao Rataro iroun Iesu, ao e a reitia nako n angareirei i
aon baike e a tia n anga reirei ngkoa iai i Kariraia.
N aron ae e taekina ae e raoiroi riki iroun te aomata “taurakin te atibu n ii baraua i roroana, ma teweakinakona i marawa” nakon ae e na kamamaraa ana onimaki temanna i buakoia ana toro te Atua “aika uarereke.” E kamataataa naba
kainnanoan te kabwarabure ni kangai: “Ao ngkana tao e kaitiua ana bure [te tari] nako im n tebongina, ao e kaitiua rairana nako im n te bongina ni kangai, I raira nanou; ao ko na
kabara ana bure.”
Ngke a bubutii taan rimwin Iesu nakoina ni kangai: “Ko na
karaka riki ara onimaki,” ao e taku: “Ngkana iai ami onimaki
ae ai aron uaan te makeke, ao ngkana kam kangai nakon te
kai ae te tukamino aei, Ko na taekaki, ao ko na unikaki i marawa; ao e bon ongo i roumi.” Mangaia are e kona ni karaoi
baika kakannato te onimaki ae karako.
E kaikonaka imwina Iesu taekan te bwai ae riiriki irouia aomata ae kaota te iango ae riai ni bwainaki irouia taan toro iroun te Atua ae moan te mwaaka. E taku: “Antai i roumi, ae
iai ana toro ae kume ni barau ke ni kaamarakeiia tiibu, ae na
kangai nako ina, ngkana e oki man te tawana, Nako mai ngkai
n rarikiriki n amarake; ao tiaki e na kangai nako ina, Ko na
kataea nangin ae N na amarake iai, ao kabaea nukam, ao akoai, ngkai I amarake moa ma ni moi; ao ngkoe ko na amarake
ma ni moi rimwi? E katituaraoa te toro arei ba e karaoi baike
e tuangaki? Ao ai aromi naba, ngkana kam kabane baike kam
tuangaki, ao kam na kangai, Tooro ngaira aika akea manera;
ti karaoa ti ae riai ba ti na karaoia.” Mangaia are a aki riai n
iangoia ana toro te Atua bwa a akoa te Atua ngkai a toro irouna. N onean mwin anne, a riai n ururinga kabwaiaia ngkai a
a riki bwa taan taromauria aika kaaini batana aika onimakinaki.
E aki maan imwin taekinan ana kaikonaki Iesu aei, ao e a
roko naba te tia uataeka. E kanakoaki irouni Maria ma Mareta, ake mwanen Rataro ake a maeka i Betania i Iutaia.
E taku te tia uataeka aei: “Te Uea, e a aoraki teuare ko tangiria.”
E kaekaa Iesu
ni kangai: “Tiaki n te aro ae e
na mate iai, ma e
aonga n neboaki
iai te Atua, ao
e na reke naba
iai neboan Natin
te Atua.” Imwin
tikuna uabong
riki n te tabo anne, ao e a taku nakoia taan rimwina: “Ti na
okira Iutaia.” Ma a kauringnga ni kangai: “Te Tia Reirei, a kani
karebanaiko I Iutaia n tai aika a nako naba aikai, ao ko na manga okira te aba anne?”
E kaekaia Iesu ni kangai: “Tiaki e ngaina i nanon tebui ma
uoua te aoa? Ane e nakonako i nanon te ngaina, ao e aki tatanako, ba e nora otan aon te aba aei. Ma ngkana e nakonako
n te bong ao e tatanako, ba akea te ota irouna.”
Te bwai ae nanonna Iesu ni kaineti ma aoan te “ngaina,” ke
te tai are e kataua te Atua ibukin ana mwakuri ni minita Iesu
i aon te aba, e tuai ni bane, ngaia are akea ae kona n tiringnga
moa. E kani kabongana raoi nikiran te “ngaina” are katauaki
ibukina ngkai e a kani bane, bwa a na tiringnga kairiribai
ngkana e a “bong.”
E reitia Iesu ni kangai: “E matu raora ae Rataro, ma N na
nako ni kautia.”
E teretere bwa a iangoa Rataro taan rimwina bwa e boni
matu, ao e na manga uti, ngaia are a taku: “Te Uea, ngkana e
matu, ao e na marurung.”
E kamataataa Iesu ni kangai: “E mate Rataro. Ao I kukurei
i bukimi ngkai I aki mena i rarikina, ba kam aonga ni kakoauaai. Ti a nako ni kawaria.”
E ataia Toma bwa e kona n tiringaki i Iutaia Iesu, ma e kani
boutokaia, ngaia are e kaungaia raona aika taan rimwin naba
Iesu ni kangai: “Ti na nako naba ngaira, ba ti na mate ma
ngaia!” Mangaia are a kariaia taan rimwin Iesu bwa e na ruanikai maiuia ngkana a iria ni mwanangana aei ni karaoa te
Ruka 13:22; 17:1-10; Ioane 10:22, 31,
mwakuri n nanoanga i Iutaia.
40-42; 11:1-16, BK.
ˇ E a tibwa tia n uarongorongo iia Iesu?
ˇ Baikara reirei ake e manga taekini Iesu, ao tera te bwai ae riiriki are e kaikonakia ni kamataataa?
ˇ Tera te rongorongo ae kaongoaki Iesu, ao tera ae nanonna n te “ngaina” ao n
te “bong”?
ˇ Tera ae nanonna Toma ngke e kangai: “Ti na nako naba ngaira, ba ti na mate
ma ngaia”?
90
E
Kaantaningan te Mangauti
A ROKO ngkai Iesu i aon tian Betania, ae te kaawa ae
3 te kiromita kaeana mai Ierutarem. Ai tibwa tabebong
imwin maten Rataro ma taunakina. E tuai n toki nanokawakia Maria ao Mareta, ao a bati aika roko ni kabebeteia.
I nanon aia tai n nanokawaki ao e a roko naba temanna ni
kaongoa Mareta bwa i aoni kawaina Iesu. Mangaia are e ienikuri n nako ni butimwaeia, ma tao e aki kaongoa tarina. Ngke
e kawara Iesu Mareta ao e a tuangnga te baere a kaokiokia
ngaia ma tarina, i nanon abong n nako ae kangai: “Ngke Ko mena ikai, ao e bon aki mate
mwaneu.”
Ma e kaota ana kaantaninga Mareta, ni
kinikinika are e na iai te bwai ae e na karaoia Iesu ibukin
mwanena ni kangai: “Eng, ao I bon ataia ngkai, ba ane Ko butiia te Atua, ao E bon anganiko.”
E berita Iesu ni kangai: “E na boni manga uti mwanem.”
N ana iango Mareta e taekina te mangauti Iesu n te aonnaba n te tai ae e na roko, are e kakaantaningaia naba Aberaam
ao ana toro riki te Atua tabeman. Mangaia are e kaeka ni kangai: “I ataia ba e na bon uti n te manga-uti n te bong n toki.”
Ma e angania te kaantaninga ibukin katokan rawawataia n
te tai naba anne Iesu n ana kaeka ae kangai: “Boni Ngai te
manga-uti, ao te maiu.” Ao e manga kauringa Mareta bwa e a
tia te Atua n anganna te mwaaka i aon te mate ngke e kangai:
“Ane onimakinai, ngkana tao e boni mate, ao e na boni manga maiu: ao ane maiu ma n onimakinai ao e na bon aki
mate.”
E aki nanonna Iesu nakoni Mareta bwa a na aki mate aomata aika kakaonimaki ake a maiu n te tai anne. Ma e kaotia
bwa ane e onimakinna, e kona n reke te maiu are aki toki irouna. Reken te maiu anne irouia angiia aomata e boboto i
aon manga kautakiia n te bong n toki. Ma iai temangina aika
kakaonimaki aika ooa tokin te waaki ae ngkai i aon te aba,
ake a na nora koauan ana taeka Iesu aikai ni kamaiuaia mai
iai. A na bon aki mate! Imwin ana maroro Iesu ae kamimi aei
ao e a titirakina Mareta ni kangai: “Ko ira nanon aei?”
E taku neiei: “Te Uea, I iria. I taku ba e koaua ba te Kristo
Ngkoe, are Natin te Atua, are roko i aon te aba.”
E kawaekoa Mareta n oki nakon tarina ao e tuangnga n akea
temanna ae ongo ni kangai: “E a roko te tia Reirei, ao E kaoko.” E ienikuri Maria ni kitana te auti, ao ngke a noria aomata ao a rimwina, bwa a taku bwa e na nakon te ruanimate.
E kawara Iesu Maria ao e bobaraki i waena n tang ao e taku:
“Te Uea, ngke Ko mena ikai, ao e bon aki mate mwaneu.” E
rangi n rotaki Iesu ngke e nora Maria n tang ao aomata aika
uanao ake a rimwina bwa a tang naba, ao e titiraki ni kangai:
“Kam kaki ia?”
A taku: “Te Uea, mai noria.”
E tang naba Iesu, ao a taku I-Iutaia: “Noria, ai kabatia ra tangirana i Rouna!”
A uringa Iesu tabeman ngke e kanoraabaa ngkoa te teinimwaane ae bungiaki ni mataki, n tain te Toa are Uumwa n
Rianna tabeua te namwakaina n nako, ao a taku: “Tiaki E kona
naba n tuka maten teuaei Teuare kaure matan te mataki arei?”
Ioane 5:21; 6:40; 9:1-7; 11:17-37, BK.
ˇ E roko n ningai Iesu ni mwaakeni Betania, ao tera ae riki ikekei?
ˇ Tera ae aana ana onimaki Mareta ni kaineti ma te mangauti?
ˇ Tera aron rotakin Iesu ni maten Rataro?
91
E
Mangautin Rataro
A ROKO ngkai n ruanimaten Rataro, Iesu ma aomata ake a iria. Bon te bwanganimatang ae bonotaki
matana n te atibu. E taku Iesu: “Kaki atibuna.”
E rawa iai Mareta bwa e tuai n ota n te bwai are e na karaoia Iesu ao e taku: “Te Uea, e a maung: ba ai ana kaa bong
aei ni mate.”
Ma e taku Iesu: “Tiaki I taku nako im rimoa, ba ngkana
ko onimaki, ao ko nora mwakan te Atua iai?”
Mangaia are e a kanakoaki atibuna. E tararake Iesu n tataro ni kangai: “Tamau, I katituaraoiko ba Ko ongo i Rou.
Ao I ataiko ba Ko bon ongo nako naba i Rou: ma I atonga
aei i bukiia aomata aika tei ikai, ba a aonga ni kakoaua ba
Ko kanakomaiai.” E tataro Iesu ni kabaibati bwanana i mataia aomata, bwa a aonga n ataa te bwai are e na karaoia,
bwa e reke arei n te mwaaka mairoun te Atua. Imwina ao
e a takarua ni kangai: “Rataro, ooti mai.”
E otinako Rataro ao a niniraki baina ma waena n niraia
maate, ao e rabunaki matana n te kunnikai. E taku Iesu:
“Kabara, ao kanakoa.”
Ngke a nora te kakai aei I-Iutaia aika bati ake a roko ibukini kabebetean nanoia Maria ao Mareta, ao a onimakina
Iesu. Ma iai tabemwaang aika a kawariia Baritaio ni kaongoia. A waekoa Baritaio ao mataniwi n ibonga ni bairea
aia boowi I-Iutaia ae rietata ae te Tanirim.
Kaain naba te Tanirim mataniwia ibonga ae Kaiaba, n ikotaki naba ma Baritaio, Tarukaio, ibonga aika rietata ao
ake a mataniwi n ibonga mai mwaina. A bwaebwaeti ni kangai: “Tera arora? ba E karaoi kakai aika bati te aomata arei.
Ngkana ti katikua n ai aron aei, ao a na boni bane aomata
n onimakinna, ao ane a na nako mai I-Rom n taua ara kawa
ma ara botanaomata.”
E ngae ngke a taku mataniwin te Aro bwa e “karaoi ka-
kai aika bati” Iesu, ma te bwai teuana ae a raraomaeakinna,
bon nakoaia ma mwaakaia. Kautan Rataro, bon te bwai ae
a rotakibuaka iai Tarukaio, kioina ngkai a aki kakoauaa te
mangauti.
E taku Kaiaba ae tao te Tarukaio naba: “Kam bangabwai,
ao kam aki iango ba e riai i roura ba e na mate te aomata
temanna i bukiia aomata, ao e na aki bora ni mate te botanaomata aei.”
E kairaki Kaiaba iroun te Atua bwa e na taekina aei, bwa
e a manga korea ae kangai te abotoro Ioane imwina: “E aki
atonga aei [Kaiaba] i rouna.” E nanonna Kaiaba bwa e riai
n tiringaki Iesu, bwa e na totokoa are E na anaa nakoaia
ma mwaakaia. Ma ni kaineti ma are e koreia Ioane, ‘e taetae ni burabeti Kaiaba, bwa e nang mate Iesu tiaki tii ibukin te botannaomata arei, ma e aonga ni bootia natin te
Atua.’ Ao ni koauana, bon ana kaantaninga te Atua bwa e
na mate natina bwa te kaboomwi ibukia aomata ni kabane.
E a bwai ngkai ana iango Kaiaba are e tua nakon te Tanirim ni kaineti ma kamatean Iesu. Ma e kitana te tabo
anne Iesu bwa tao e kaongoaki taekan te baire aei iroun Nikotemo, are kaain naba te Tanirim ae akoa Iesu.
Ioane 11:38-54.
ˇ E aera Iesu ngkai e tataro i mataia aomata imwain kautan Rataro?
ˇ Tera aroia aomata ake a nora te kautiuti aei?
ˇ Tera ae e kaota buakakan nanoia kaain te Tanirim?
ˇ Tera ae nanonna Kaiaba, ma tera are e kabonganaki iai iroun te Atua bwa e
na taetae ni burabetinna?
92
E
Kamarurungaia Tengaun
Rebera n Ana Kabanea n Tai
Iesu n Nako Ierutarem
KAMAKEENAKOA aia baire kaain te Tanirim Iesu
ni kaineti ma tiringana, ngke e a kitana Ierutarem nakon te kaawa ae Eberaim, tao 24 te kiromita i meang
mainikun Ierutarem. E tiku ikekei ike a a raroa iai ma taan
riribai, ngaia ma taan rimwina.
Ma e a uakaan te Toa ae te Riao n 33 C.E. ngaia ae e a manga mwananga naba Iesu. E rinanon Tamaria ma Kariraia,
are ai bon ana kabanea naba n roko n taabo aikai imwain
matena. N rokon Iesu ma taan rimwina i Kariraia ao tao a a
manga iriia taani mwananga nako Ierutarem tabeman, ake a
na kaea naba te Toa ae te Riao. A rinanon aonon Berea, are
i mainikun te Karaanga ae Ioretan.
Ngke e moana mwanangana Iesu, ngke e nang rin n te kaawa teuana i Tamaria ke Kariraia, ao e kaitiboo ma tengaun
mwaane aika rebera. E kakamaaku te aoraki aei bwa e kanaki nako iai rabwatan te aomata ae aoraki n aron tabonibaina, taboniwaena, taningana, bwairina ao riana. Ibukin totokoan eweewen te rebera, aio Ana Tua te Atua iai: “E na
rabuna matanriana mai eta, ao e na tatakaaka ni kangai, I kamwara, I kamwara. E na kamwara ni kabanea boong aika e
mena te aoraki anne i nanona . . . E na maeka ni kaokoroa.”
A ira nanon te Tua rebera aika tengaun aikai, ao a kararoaia ma Iesu. Ma a takarua ni kangai: “Iesu, ae te tia Reirei,
Ko na nanoangaira.”
E taku Iesu ngke e noriia mai kiraroa: “Nako ni kaotingkami nakoia ibonga.” E taekina aei Iesu ibukina bwa n Ana
Tua te Atua, bon tabeia ibonga bwa a na katanoataa bwa e a
toki reberan te aomata. N te aro aei a na kona ni kariaiakaki
aomata aikai, ni manga maeka ma aomata aika marurung.
A onimakina mwaakan Iesu ni karao kakai rebera aika tengaun aikai. Mangaia are a ienikuri n nako ni kawariia ibonga, e ngae ngke e tuai n toki aorakia. I aon kawaia ao a a
karekea kaniwangaia ni kaineti ma onimakinan Iesu. A a moanna n noria ao n
namakina tokin reberaia!
A reitanako kawaia rebera ake ruaman, ma e oki te rebera ae te I-Tamaria
ni kakaaea Iesu. Bukin tera? Bwa e rangi
ni kakaaitau n te bwai ae riki nakoina. E
neboa te Atua n te bwanaa ae korakora,
ao ngke e kunea Iesu, e bobaraki i waena
ni kaitaua.
E taku Iesu: “Tiaki a kaitiakaki tengaun? ao a nga uake ruaman? A aki noraki akana rairaki n oki ni karaoiroa te
Atua, ba ti te iruwa aei?”
E taku nakon te I-Tamaria: “Tei rake,
naako: e kamaiuko am onimaki.”
Ngkai ti wareka taekan kamarurungaia rebera aika tengaun iroun Iesu, ti
riai n taua raoi reireiara ae reke man ana
titiraki ae kangai: “A nga uake ruaman?”
Aroia naaka ruaman n aki kakaaitau,
bon te bure ae kakaiaki. Tiaki ti na katotonga te I-Tamaria ni kaotiota te kakaaitau ni baika ti karekei mairoun te Atua,
n ikotaki ma te berita ae koaua ibukin te
maiu ae aki toki n te waaki ae boou ae
raoiroi i aon te aba mairoun te Atua?
Ioane 11:54, 55; Ruka 17:11-19; Nakoaia Ibonga 13:16,
17, 45, 46; Te Kaotioti 21:3, 4.
ˇ E kanga Iesu ni kamakeenakoa aia baire aomata ni
kaineti ma tiringana?
ˇ E rikea Iesu imwina, ao e na nakea?
ˇ E aera ngkai a tei i kiraroa rebera, ao tera bukin
kanakoaia nakoia ibonga iroun Iesu?
ˇ Tera reireiara ae riai n reke n te rongorongo aei?
93
N
Ngkana E a Kaotaki
Natin te Aomata
GKE e boni mena naba Iesu i meang (i Tamaria ke i Kariraia), ao a titirakinna Baritaio ibukin rokon Ana Tautaeka n Uea te Atua. A kakoauaa rokona bwa e na
irianaki n te bukamaru ae buburakaei, ma e taku Iesu:
“E aki noraki rokon Uean te Atua. E aki kona n taekinaki
ni kangai: ‘Ao aei!’ ke ni kangai: ‘Ao arei!’ Ba Uean te Atua bon
[“ae i buakomi,” NW] ane i nanomi.”
Ana taeka Iesu ae “i buakomi,” e rairaki n taai tabetai bwa
“i nanomi.” Mangaia are a iangoia tabeman bwa e nanonna
Iesu bwa Ana Tautaeka n Uea te Atua e mena i nanoia ana
toro te Atua. Ma e teretere bwa e aki mena Ana Tautaeka n
Uea te Atua i nanoia Baritaio aika aki onimaki ake e taetae
Iesu ma ngaiia. Ma e mena i buakoia, kioina ngkai te Uea ae
rineaki ibukin Ana Tautaeka n Uea te Atua ae Iesu Kristo, e
a mena ngkai i rarikia.
E a manga reita ana maroro Iesu ma taan rimwina ibukin
rokon te Tautaeka n Uea, tao ngke a a tia n nako Baritaio. E
iangoa ana tai ni manga mena ma aomata bwa te Uea n ana
Tautaeka rimwi riki, ngke e kauring ni kangai: “Iai aika a na
kangai nakoimi: ‘Ao arei!’ ke ‘Ao aei!’ Tai nako iai, tai ingarakeia [Mesia ni kewe aikai]. Ba aron te iti ae e kia mani iterani karawa nakoni iterana, ao ai aron naba Natin te aomata n
ana bong.” E kaotia Iesu bwa baika kakoauaa manga menana
ma aomata bwa te Uea n ana Tautaeka, kanga ai aron noran
te itirua n te tabo ae rababanako, nakoia aika kan nori.
E reitia n taekin baike a riki ngkoa Iesu bwa kabotau ni kaota aroaroia aomata rimwi riki ni manga menana ma aomata.
E taku: “Aron ana tai Noa ngkoa, ao ai aron naba ana bong
Natin te aomata. . . . Aron naba ana tai Rota: a amaamarake
ma ni momoi aomata iai, a bobobai, a ununiki ma ni kateitei.
Ao n te bong are e kitana Totom iai Rota, ao e baka te karau
ae te ai ma te burimton mai karawa ni kamaunaia ni kabaneia. Ao ai arona naba anne n te tai are e na kaoti iai Natin te
aomata.”
E aki taekinna Iesu bwa a kamaunaki aomata n ana bong Noa
ao Rota tii ibukina bwa a amwamwarake, a momoi, a bobobwai, a kaboonakoi bwaai, a
ununiki ao a kateitei, ae taneiai te aba iai. A kaakaraoa naba
aei Noa ma Rota ao kaain aia
utu. Ma e kaatuuaki karaoan aei irouia tabemwaang n te aro are a
aikoa tabe ma nanon te Atua,
ao aei bukin kamaunaaia. Anne
naba bukin kamaunaaia aomata ngkana e a kaotaki Kristo n
tain te rawawata ae korakora nakon te waaki i aon te aba ae
ngkai.
E reitia Iesu ni kamataataa
riaia aomata ni waekoa ni katauraoi ngkana a nori baika kakoauaa manga menana ma aomata bwa te
Uea n ana Tautaeka n taai aika a na roko ngke e kangai: “N
te bong anne, ngkana e toka te aomata ni buian aon ana auti,
ao ke e tai ruo n anai ana bai akana i nanon ana auti. Ao ai
aron naba te aomata are e mena i nanon te tawana: ke e tai
oki rikaki. Kam na uringa neiere bun Rota.”
Ngkana a kaoti baika kakoauaa manga menan Kristo ma aomata, a aki riai ni kariaia tangiran aia bwaikoraki bwa e na kabaenikaia man te waekoa ni karaoa te mwakuri ae riai. Ngke
e otinako buun Rota mai Totom, e a manga tanrikaki bwa e
tabeaianga n ana bwai ake a tiku imwina, ao e a riki naba bwa
te boua ae te taoro.
E reitanako kabwarabwaran baika a na riki ni manga menana ma aomata rimwi riki, ngke e kangai nakoia taan rimwina: “N te tairiki arei, ao a na uaia ni wene uoman aomata n te tabo ae ti teuana: e na uotaki nako temanna, ao e na
katukaki are temanna. A na botaki uoman aine ni ikiki uita:
e na uotaki nako temanna, ao e na katukaki are temanna.”
Te uotaki nako titeboo ma rinia Noa ma ana utu n te ake,
ao kairaia Rota ma ana utu irouia anera n otinako mai Totom.
Nanona bwa te kamaiuaki. Te katukaki ngkanne nanona te kamaunaki.
A titiraki taan rimwin Kristo ni kaineti ma aei ni kangai:
“N te tabo ra, te Uea?”
E kaeka Iesu ni kangai: “Ike e mena iai te rabata ae e mate,
ao a botaki naba iai mannikiba aika ikare.” Naake a “uotaki
nako” ibukin kamaiuaia, titeboo ma ikare ake a rangi n noraaba n aroia n ikotaki ike e mena iai “te rabata.” Te rabwata e
tei ibukin te Kristo ni koaua ni manga menana ma aomata
bwa te Uea n ana Tautaeka, ae te bwai ae aki noraki ao te baka
Ruka 17:
n te amwarake n taamnei ae e katauraoia Iehova.
20-37, BK; Karikani Bwaai 19:26.
ˇ E kanga ni mena te Tautaeka n Uea i buakoia Baritaio?
ˇ N te aro raa ae ai aron te itirua manga menan Kristo ma aomata?
ˇ E aera ngkai a na kamaunaki aomata ibukin baike a karaoi i nanon manga
menan Kristo ma aomata?
ˇ Tera ae nanonaki n te uotaki nako, ao n te katukaki?
94
N
Kainnanoan te Tataro
ao te Nanorinano
GKE e mena ngkoa Iesu i Iutaia, ao e kaikonaka kakawakin te botumwaaka n tatataro. Ngkai n ana kabanea ni mwananga nako Ierutarem, e a manga kamatoaa riain te aki toki n tataro. Tao e tuai kitana Tamaria ke
Kariraia Iesu ngke e kaikonaki nakoia taan rimwina ni kangai:
“Iai ngkoa, n te kawa teuana, temanna te tia moti are e aki
maka te Atua ao e kaakeai bongaia aomata. Iai naba, n te kawa
anne, temanna te aine are e mate buna. E roroko te aine anne
ni kakawara te tia moti ma ni kangai nakoina: ‘Buokai, karekea
te eti i marenau ma teuare e ribaai.’ E bati ana tai te tia moti n
aki kan tabe iai. N tokina, ao e iango ni kangai: ‘I ngae n aki
mamaka te Atua ma n aki kakabonganaia aomata, ma e aki karauai te aine aei. N na karekea te eti nakoina, ba e aonga n aki
okiokirai ma ni kamaraka atuu.’”
E a manga taku Iesu ni kaineti ma ana kaikonaki: “Kam ongo
ana taeka te tia moti ae e aki ako anne? Ao e uara te Atua? E
na aki karekea te eti nakoia ana aomata aika a tang nakoina ni ngaina ao ni bong? Tao e na baenikai ni buokiia?”
E aki nanonna Iesu bwa Iehova ae te Atua
aekakin raoi te tia
moti ae buakaka. Ma
ngkana ngaia bwa e
kaekaa te bubutii ae
okioki te tia moti
ae buakaka aei, akea
te nanououa ngkanne bwa te Atua ae
raoiroi ma n eti
e na boni kaekaa aia tataro
ana aomata
ngkana a botumwaka n
tataro nakoina. Mangaia are e reitia Iesu ni kangai: “I tuangingkami: e na karekea te eti [te Atua] nakoia n aki baenikai.”
N taai aika mwaiti e aki karaoaki ae riai nakoia aika mangori ma aika kainnano ni kaineti ma te kaetitaeka ae riai, ma e
inanonano te aba nakoia aika kakannato ma aika kaubwai. Ma
e na bairea raoi te kaetitaeka ae riai te Atua ni katuuaeia aika
buakaka ma ni karaoa ae riai nakoia ana aomata, n angania te
maiu are aki toki. Ma iraman aika kakoauaa raoi bwa e na karekea te eti te Atua n aki baenikai?
E titiraki Iesu riki ibukin irekereken te onimaki ma mwaakan te tataro ni kangai: “Ngkana e roko Natin te aomata, ao e
na nora te onimaki i aon te aba ke e na aki”? E ngae ngke e aki
kaekaki te titiraki, ma te kaantaninga bwa tao e na aki rangi ni
bati te onimaki ngkana e roko mwaakan te Tautaeka n Uea iroun te Kristo.
Iai i buakoia ake a ongora iroun Iesu ake a taku i bon irouia bwa e rangi n tamaroa aia onimaki. A onimakinia i bon irouia ma n taku bwa a raoiroi, ao a taraiia tabemwaang bwa a buakaka. Tao iai naba tabeman i buakoia taan rimwin Iesu aika a
iango n aron aei. Mangaia are e kainetiia n ana kaikonaki ni kangai:
“A waerake uoman te aomata nakon te Temboro ba a na tataro: temanna te Baritaio, ao temanna te tia riko angabai. E tei
te Baritaio, ao e tataro i boni irouna ni kangai: ‘I katituaraoiko, te Atua, ngkai tiaki aroia aomata nako ngai, aika tani ira,
tani babakanikawai, ao tani wenenibure, ao tiaki aron naba te
aomata aei ae te tia riko angabai. Uoua au tai n aki mamatam
ni katoa wiki, ao I anganga kabuian au bai ni kabane.’”
A ataaki Baritaio bwa a kan anai nanoia aomata n aroia ni
kaotiotiia bwa a raoiroi i mataia aomata. Boong ake a aki mamatam iai bon Moanibong ao Kaabong, ao a kakabwakai aia
kabwianibwai ni bwaai nako, e ngae ngke baika rangi n uarereke n aron aroka aika taian herb. Tabeua te namwakaina n nako,
ao e oti ribaakia aomata aika mangori n tain te Toa ae Uumwa
n Rianna ngke a kangai: “Te na-n-aomata aei aika a babanga n
te Tua [ae nanonaki aron kabwarabwaraan te Tua irouia Baritaio] a na bon reke kaiia.”
E reitanako ana kaikonaki Iesu n taekina te aomata are e ‘karekeaki kaina’ ni kangai: “Teuare te tia riko angabai, e tei i kiraroa, ao e aki kan tararake nako karawa; ma e boboa bwaabwaana, ao e kangai: ‘Te Atua, nanoangaai, ba te tia bure ngai.’”
Ma ibukina bwa e nanorinano te tia riko angabwai ni kaota ana
bure, e taku ngkanne Iesu: “I tuangingkami: e karaoiroaki teuaei
ngke e oki rikaki nakon ana auti, ao e aki are temanna. Ba ane
e karietaa, ao e na karinanoaki; ma ane e karinanoa, ao e na karietaaki.”
Mangaia are e a manga katuruturua naba Iesu ikai taekan te
nanorinano. A kaikawaaki taan rimwin Iesu n te tabo ae korakora mwaakaia iai Baritaio ao a rangi n tabe aomata iai ma te
nakoa ao te kan kakannato, ngaia are e aki kamimi ngkai e rotaki anuaia iai. Ma ai raoiroira te reirei ae reke ni kaineti ma te
nanorinano man ana angareirei Iesu! Ruka 18:1-14, BK; Ioane 7:49.
ˇ E aera ngkai e kaekaa ana bubutii te aine are e mate buuna te tia moti ae
buakaka, ao tera te reirei ae reke man ana kaikonaki Iesu?
ˇ Tera te onimaki are e na ukoria Iesu n rokona?
ˇ E kainetiia antai Iesu n ana kaikonaki are taekan te Baritaio ao te tia riko
angabwai?
ˇ Tera aroaroia Baritaio ae riai ni kararoaaki?
95
I
Reirei i Aon te Buuraure
ao Tangiraia Ataei
AONI kawaia ngkai Iesu ma taan rimwina nako Ierutarem bwa a na kaea te Toa ae te Riao n 33 C.E. A rinanon
te Karaanga ae Ioretan, ma aonon Berea. E mena naba
Iesu i Berea tabeua te wiiki n nako, ma e a manga kawaekoaki nako Iutaia ibukin aorakin raoraona are Rataro. E maroroakina ngkoa te buuraure Iesu i Berea nakoia Baritaio, ao
ngkai a a manga abokia naba.
E kakaokoro aia koaua Baritaio ni kaineti ma te buuraure.
E taekinna Mote bwa e kona n nako te aine ibukina bwa “tao
iai arona ae e buakaka.” Tabeman a kakoauaa aei bwa e tii kaineti ma te wene ni bure. Ma a iangoa ‘te aro ae buakaka’ ake
tabemwaang bwa buure aika rangi n uarereke. Mangaia are a
kataa Iesu Baritaio ni kangai: “Iai riaina i aan te tua bwa e na
raure te mwaane ma buuna n aron are e bon taku?” A a koaua raoi ngkai bwa e na irekereke Iesu ma te kangaanga n ana
kaeka bwa e na bae ni kaokoro ma aia iango Baritaio.
E kaekaa te titiraki Iesu n te aro ae mwaatai ao e aki kairekerekea ma te iango n aomata, ma e kairiia rikaaki nakon
moan karikan te babaire ae te mare. E taku: “Tiaki kam a tia
ni wareka taekan Teuare e karaoiia aomata ni moani karikan
aonnaba, bwa E karaoiia bwa te mwaane ao te aine, ao E kangai, Ni bukina aei, ao e na kitana tamana ma tinana te mwaane ao e na katiteuanaaki ma buuna, ao a na riki n ti te irikona
naka uoman. Ma ngaia ae ai tiaki uoman ngaiia ma ai te irikona. Ma ngaia aei, ba akana E reitiia te Atua, ao akea te aomata ae e na konaa ni karaureiia.”
Ana moan kaantaninga te Atua are e kaotia Iesu bwa a na
katiteuanaki aomata n te mare ao a na aki buuraure. Ngkana
ngaia anne ao a taku Baritaio: “E aera ngkanne ngke e tua
Mote bwa te mwaane are e kan raure ma buuna, ao e riai n
angani buuna te beebwa n raure, ao e na kanakoa?”
E kangai Iesu: “E kariaingkami Mote bwa kam na raure ma
buumi ibukini matoatoan nanomi, ma tiaki aei arona mani
moan rikin aonnaba.” Eng, ngke e moan karika te baire ae te
mare te Atua n te onnaroka are Eten, ao e aki baireia bwa iai
te buuraure.
E reitia Iesu nakoia Baritaio ni kangai: “I taku nakoimi, bwa
ane e raure ma buuna ao e aki wene ni bure [man te taetae n
Erene ae por·neia] neierei, ao ngkana e a manga iein teuarei
ma te aine temanna, ao e wene ni bure iai.” E kaotia Iesu man
kabonganan te taeka ae por·neia ae nanona wene ni bure, bwa
tii ngaia te bwai ae kariaiakaki iai te buuraure i matan te Atua.
Ngke a a mataata taan rimwina bwa bon te reitaki ae matoatoa te mare ma tii ngkana e riki te bure are kariaiakaki iai
te buuraure, ao a taku: “Ngkana aei aron te mwaane ma
buuna, ao e a raoiroi riki te aki iein.” Akea te nanououa bwa
te aomata are e iangoa te mare, e riai n iangoa raoi moa te reitaki n aki toki iai!
E a manga taekina te aki mare Iesu. E kabwarabwaraa bwa
iai tabeman mwaane aika bungiaki n iunaki are nanona e aki
riki raoi aia bwai ni kariki n te aro are a aikoa kona ni wene
n taanga. Tabemwaang a kaiunakaki irouia aomata imwin
mwakuri n iowawa nakon aia bwai ni kariki n te aro are a aikoa kona ni wene n taanga. Ma iai naba aika a taon nanoia ni
kani mare ao nakon te wene n taanga bwa a aonga ni kabanea
riki aia tai ni beku ni kaineti ma te Tautaeka n Uea are i karawa. E motikia Iesu ni kangai: “Ane e konaa ni butimwaaea
te koaua aei [ae te aki mare], ao ke e tauua.”
A a moanna ngkai aomata n uotiia aia ataei nakon Iesu. Ma
a un taan rimwina nakoia ataei ao a kataia ni kaokiia, bwa a
kamanoa Iesu bwa e na aki karawawataki. Ma e taku Iesu:
“Kanakomaia ataei nakoiu, ao tai tukiia; bwa uean te Atua
bon aia bwai aomata aika ai aroia ataei aikai. E koaua ae I a
tuangkami bwa ane e aki butimwaaea uean te Atua n ai aron
te teei, ao e na bon aki konaa n rin iai.”
Ai raoiroira te reirei ae anga Iesu aei! Ti riai ni katotongi
nanorinanoia ataei ma aroia ni kan reireiaki bwa ti na karekea
iai Ana Tautaeka n Uea te Atua. Ma e kaotaki n ana katoto
Iesu ikai bwa e kakawaki kabonganan te tai ibukin te iraorao
ma ataei ao ai moarara riki aia karo. E a kaota ngkai ana tangira Iesu nakoia ataei n arona n anaiia ni bwabwakoiia ma
ni kakabwaiaia. Mataio 19:1-15, NTK; Te Tua-Kaua 24:1, BK; Ruka 16:18;
Mareko 10:1-16, NTK; Ruka 18:15-17.
ˇ Baikara aia iango Baritaio aika kakaokoro i aon te buuraure, ma ngaia are a
kanga ni kataa Iesu?
ˇ Tera aron Iesu n aia kakorakora Baritaio ni kataia, ao tera te bure are tii
ngaia ae kariaiakaki iai te buuraure?
ˇ E aera ngke a taku taan rimwin Iesu bwa e raoiroi riki te aki mare, ao tera
ana reirei Iesu iai?
ˇ Tera reireiara man aron Iesu n reitaki ma ataei?
96
N
Iesu ma te Tia Kairiri
ae Kaubwai
GKE e rinanon aonon Berea Iesu n nako Ierutarem,
ao e biri nakoina te rorobuaka temanna ao e katorobubua i matana. Tao, e aranaki teuaei bwa te tia kairiri ibukina bwa iai nakoana ae kakannato n te tinakoka n ana
tabo, ke e kaaina te Tanirim. Irarikin anne e rangi ni kaubwai
naba. E taku: “Te tia Reirei ae Ko raoiroi, tera te bwai ae N na
karaoia ba e aonga n reke i rou te maiu are aki toki?”
E taku Iesu: “Ko aera ngkai ko atongai ba I raoiroi? akea ae
raoiroi ba bon ti te Atua.” Tao e kabongana te taeka ae “raoiroi” bwa te karinerine, ma e tuangnga Iesu bwa
e kaineti te karinerine aei nakon te Atua n tii
ngaia.
E reitia ni kangai Iesu: “Ngkana ko
kan rin n te maiu are akea tokina, ao
ko na tou mwin taian tua.”
E taku teuaei: “Aika tuua ra?”
E taekin tuua aika nimaua Iesu man Tuua Ake Tebwina ni
kangai: “Ko na tai kamateia aomata, Ko na tai wene ni bure,
Ko na tai ira, Ko na tai anga am kaotioti ae e kaairua, bwa taekan temanna, Ko na karinea tamam ma tinam.” E taekina naba
te tua ae kakawaki riki Iesu ni kangai: “Ko na tangira ane e
maeka n ua kaani ma ngkoe n ai aron tangiram i bon iroum.”
“I a tia n tou mwin tuua akanne; tera riki ae I riai ni karaoia.”
Aikai ana kaeka teuaei ma nanona ni koaua. “Tera riki ae I riai
ni karaoia?”
E nanoangaa nanon teuaei Iesu ngke e ongora ana bubutii,
ao e namakina tangirana. Ma e ataa aron teuaei Iesu n rangi
n tangira te kaubwai, mangaia are e tuangnga ni kangai: “Ai ti
teuana te bwai are ko tuai ni koro raoi iai, naako kabo am bwai
nako, ao angania akana aki kaubwai, ao e na reke am bwai i karawa iai: ao nako mai, irirai.”
E tataraa teuaei Iesu ma te nanoanga ngke e teirake n taonnako ma te nanokawaki ae bati. Kaubwaina bon baika kamatakia nakon te kaubwai ni koaua ae kakawaki riki. E bwaebwaeti Iesu ni kangai: “Ai roko maki ra akana kaubwai n uean te
Atua!”
A mimi taan rimwin Iesu n ana taeka. Ma a a mimi riki ngke
e a manga kangai: “E kai rin riki te kamero ni bangabangan te
neiran, nakon ane kaubwai ngkana e kan rin n uean te Atua.”
A kan atatai taan rimwina ao a taku: ‘Ao ai antai ae kona ni
kamaiuaki?’
E taataraia Iesu ao e taku: “E aki konaki te baei irouia aomata, ma e konaki iroun te Atua: ba a bane ni konaki bwaai iroun te Atua.”
E kaotia Betero bwa e kaokoro ae a a tia n rineia nakon teuae te kaubwai ngke e kangai: “Noria, ti a tia ni kitani bwaai
ni kabane, ao ti iririko; tera ngkanne ae ti na karekea bwa ara
bwai?”
E berita Iesu ni kangai: “Ngkana E tekateka Natin te Aomata i aon ana kaintokanuea are e tamaaroa, n te aonnaba ae e
boou ao ngkami, aika kam irira, ane kam na tekateka naba i
aoni kaintokanuea aika tebwi ma uoua, n tautaekania aia baronga Iteraera ake tengauni ma ua baronga.” E kaotia Iesu bwa
e na manga kaboouaki aon te aba bwa e aonga n oki iai aroaro ake ngkoa n te onnaroka are i Eten. Ao e na reke kaniwangan Betero ma taan rimwin Kristo ake tabemwaang, ae a na
raona Kristo n tautaekana te aonnaba ae Baretaiti. Ni koauana,
tiaki e na tauraoi n anganako bwaai ni kabane te aomata ibukin kan karekean te aeka ni kaniwanga aei?
Ma irarikin anne a kona naba n reke kaniwanga ngkai bwa
e kangai Iesu: “Akea ane kitana batana, ke tarina, ke mwanena,
ke tinana, ke tamana, ke natina, ke abana, i bukiu, ao i bukin
naba te euangkerio, ae nang aki anganaki ngkai tebubua n te
maiu aei, baata ma taari ma mwaane ma tiina ma naati ma
aaba ma bainikirinaki nako; ao n te aba are nangi roko te maiu
are aki toki.”
N aron ae beritanna Iesu, n taabo nako n te aonnaba ake a
nako iai taan rimwina, e bae n reke irouia te reitaki ma raoia
ni Kristian ae kaan ma ni kakawaki riki nakon ae reke ma kaain
aia utu. E kaawa teuare kaubwai bwa e aki reke irouna te kaniwanga aei ao te maiu ae aki toki n Ana Tautaeka n Uea te
Atua i karawa.
E taku imwina Iesu: “Ma a bati aika rimoa aika a na riki n
rimwi; ao aika rimwi aika a na riki n rimoa.” Tera ae e nanonna?
E nanonna bwa aomata aika bati aika riki n “rimoa” ni mwioko aika kaineti ma te Aro n aron te rorobuaka ae kaubwai aei,
a na aki rin n te Tautaeka n Uea. A na riki n “rimwi.” Ma a
bati aomata n ikotaki ma taan rimwin Iesu aika nanorinano,
ake a iangoaki irouia Baritaio bwa a ‘rimwi’ ao a aranaki bwa
kaain te aonnaba ke taian am ha·’arets. Ma aomata aikai a na
“rimoa,” are nanona a na anganaki te mwiokoaki bwa a na
kona n riki bwa taani kairiri ma Kristo n te Tautaeka n Uea.
Mareko 10:17-31; Mataio 19:16-30 NTK; Ruka 18:18-30.
ˇ Tera nakoan te rorobuaka ae kaubwai aei?
ˇ E aera Iesu ngke e rawa n aranaki bwa e raoiroi?
ˇ E kanga rongorongon te tia kairiri ae te rorobuaka ni kaota kangaangan te
riki ni kaubwai?
ˇ Baikara kaniwanga ake e beritan Iesu nakoia taan rimwina?
ˇ A kanga n riki n rimwi ake a rimoa, ao n rimoa ake a rimwi?
97
E
A Beku n te Nne ni Kurebe
A BON tibwa tia n taekina ae kangai Iesu: “A bati aika rimoa aika na riki n rimwi; ao aika rimwi aika na riki n rimoa.” Ngkai e a kaota nanon aei n te kaikonaki ae kangai:
“Uean te Atua ai aron te aomata ae te tia taua taekan te auti teuana, are nako ngke e a tiba ingabong ni weteiia taani makuri nakoni nen arokana te kurebe.”
E reitia Iesu ni kangai: “Ngke e a tia [te tia taua taekan te auti]
ni kataua boon aia makuri tani makuri nako ba tatabeua te tiring
n te bongina, ao e kanakoia nakoni nen arokana te kurebe. Ao e a
manga oti nako n te aua ruaiwa, ao e noriia aomata tabemang ba
a tei n aoriia n te ne ni bobwai; ao e taku nako ia, Kam na nako
naba nakoni nen te kurebe, ao I a anganingkami baika riai. Ao a
nako. Ao e a manga oti nako ngke e a tawanou, ao n te aua tenua
n te tanimaeaontai, ao e a manga katotonga naba arona are rimoa.
Ao e a manga oti nako n te aua nimaua, ao e a manga noriia aomata tabemang ba a tei, ao e taku nako ia, Kam aera ngkai kam
bon aoringkami n teitei n ua te bong? A kangai nako ina, Akea ae
kamakurira. E taku nako ia, Kam na nako naba nakoni nen te kurebe.”
Te tia taua taekan te auti ke te tia bwaibwai n te nne ni kurebe
bon Iehova ae te Atua, ao te nne ni kurebe bon te natannaomata
ae Iteraera. Taani mwakuri n te nne ni kurebe bon aomata ake a
kairaki nako nanon te berita n Tua. Bon taekaia I-Iutaia ake a maiu
n aia bong abotoro. E tii karaoaki te boraraoi n te bwakabwai nakoia taani mwakuri ake a kabwanina aia bong ni mwakuri. Te bwakabwai bon teuana te tiring ibukin tebongina. E kaokoro aia tai n
teirake ni mwakuri koraki aikai, ae te aoa 9, te tawanou, te aoa 3
ao te aoa 5, are nanona bwa iai aika mwakuri 9 te aoa, iai 6 te aoa,
iai 3 te aoa ao iai aika tii 1 aia aoa ni mwakuri.
Taani mwakuri i nanon 12 te aoa ke ake a kabwanina aia tai, a
tei ibukin mataniwia I-Iutaia ake a teimatoa ni kamani mwakuri n
te Aro. Tiaki aroia taan rimwin Iesu, ake a kabanea angiin maiu-
ia n akawa ke ni karaoi mwakuri
aika akea irekerekeia ma te Aro. N raabanen 29 C.E. e a tibwa kanakoaki Iesu Kristo iroun
te “tia taua taekan te auti” bwa e na ikotiia taan rimwina
aikai. Mangaia are a a riki n “rimwi,” ke bon taani mwakuri
ngaiia n te nne ni kurebe n te aoa 5 n te bwakantaai.
Banen te bong ni mwakuri n te kaikonaki aei e tei ibukin maten
Iesu, ao imwina e a tibwa roko te tai ni bwakabwai irouia taani
mwakuri. E iraki te baire ae kaokoro, are a na bwakabwai moa naake a roko rimwi n aron ae kabwarabwaraki ni kangai: “Ngke e a
tairiki, ao e taku te toka are arokana te kurebe nakon ana touati,
Weteiia taani makuri, ao angania nako boon aia makuri, n angania
moa uake a roko rimwi, ao rimwi uake a roko rimoa. Ao ngke a
roko uake a kamakuraki n te aua nimaua, ao a anganaki tatabeua
te tiring. Ao ngke a roko uake a moa ni kamakuraki, ao a taku i
nanoia ba a nang anganaki baika maiti riki; ma a anganaki naba
tatabeua te tiring. Ao ngke a anganaki, ao a bangantaeka nakon te
tia taua taekan te auti arei, ao a taku, A makuri uaka roko rimwi
ti teuana te aua, ao ko kabotaunariia naba ma ngaira aika ti aki
ongei matera i aan te riringa n te ngaina aei. Ao ngaia e kaeka
temanna i rouia, ni kangai, Raou, I aki babakanikawai nako im: tiaki ko kataua te tiring nako iu? Uota am bwai, ao naako: I kan angan ae rimwi ni kaboraoia ma ngkoe. Tiaki e riai ba N na taua
aron au bwai? E buakaka matam, ngkai I raoiroi?” Ni banena, ao
e kaoka te bwai are e a tia n taekinna rimoa Iesu ni kangai: “Ane
a na riki naba n rimoa aika rimwi, ao ane a na riki n rimwi aika
rimoa.”
E reke te tiring tiaki ni maten Iesu, ma ni Bentekota 33 C.E., ngke
e kabwaroa te taamnei ae raoiroi Kristo, are te “touati” i aoia taan
rimwina. Taan rimwin Iesu aikai ai aroia naake a “rimwi” ake a a
tibwa teirake ni mwakuri n te aoa 5. E aki tei te tiring tii ibukin te
bwaintangira ae te taamnei ae raoiroi. Ma e tei ibukin te bwai ae a
kakabongana taan rimwin Kristo ikai i aon te aba. Bon taekan te
bwai ae nanona maiuia ke reken te maiu are aki toki. Bon te kakabwaia ae taekan rikiia bwa kaain te Iteraera n taamnei, aika kabiraki bwa taan uarongorongoa taekan Ana Tautaeka te Atua.
A waekoa n ataia naake a moan kammwakuraki bwa a a tia ni
karekea booia ae te tiring taan rimwin Iesu, ao a a noriia ni kamanenaa te baere e kaikonakaki bwa te tiring. Ma a tangira ae bati
riki nakon te taamnei ae raoiroi ma kakabwaia ake a irekereke ma
te Tautaeka n Uea. Aia ngurengure ma aia kaaitara, e oti n aroia
ni bwainikirinia taan rimwin Kristo, ake taani mwakuri n te nne ni
kurebe aika “rimwi.”
E tii kaineti kakoroan bukin ana kaikonaki Iesu aei ma uake a
maiu n te moan tienture? E aki, ma e kaineti naba nakoia mataniwin Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia n te ka-21 n tienture aei. A
a riki bwa taan “rimoa” ni kammwakuraki, ibukin nakoaia ao tabeia ae a anganaki n ana nne ni kurebe te Atua n te aro ni kaikonaki. A iangoia taan uarongorongo aika reitaki ma te Watch Tower
Bible and Tract Society bwa taan “rimwi” ni kaineti ma te mwioko n ana mwakuri te Atua. Ma ni koauana te koraki aei aika riribaaki irouia mataniwin Aaro, a karekea te tiring, are e tei ibukin
aia beku ae rine bwa taan tei ngaiia ibukin Ana Tautaeka n Uea te
Mataio 19:30–20:16.
Atua are i karawa.
ˇ E tei te nne ni kurebe ibukia antai? E tei ibukia antai te tia bwaibwai n te nne
ni kurebe, taani mwakuri ake a kabwanina aia aoa ae 12 ao ake a mwakuri 1 te
aoa?
ˇ E bane n ningai te bong ni mwakuri ni kaikonaki, ao e bwakabwai te aba n
ningai?
ˇ E tei ibukin tera kabwakaan te tiring?
98
Kauntaekaia Taan Rimwin
Iesu ni Kaanin Matena
KAAN ma te Karaanga ae Ioretan Iesu ma taan rimwina ngke a kitana aonon Berea ao n rin i Iutaia.
A bati aika mwananga ma ngaiia nakon te Toa ae te
Riao n 33 C.E., are ai tii teuana te wiiki ke e nako riki.
E ririmoaia taan rimwina Iesu, ao a mimi n ninikoriana.
Uringnga ngkoa are tabeua te wiiki n nako ngke e mate Rataro, ao ngke e nang kitana Berea Iesu n nako Iutaia, ao e
kaungaunga Toma ni kangai: “Ti na iria naba ngaira, ba ti
na mate ma Ngaia.” Uringnga naba are ngke e a tia ni kauta Rataro Iesu, ao e boniwiaki n te Tanirim bwa e na kamateaki. Maroaka ae a maaku taan rimwin Kristo ngkai a a
manga toua aonon Iutaia.
E katauraoiia naaka 12 Iesu imwain baika a na riki
imwaia, ao e kangai nakoia ngke tii ngaiia: “Noria, ti nako
Ierutarem; ao ane E na kamwaneaki Natin te Aomata nakoia ibonga ake a kakanato, ma taani koroboki; ao ane a na
motika taekana ba E na kamateaki, ao ane a na angania
Tientaire: ao ane a na kakanikoa, ao a na kataerea, ao
a na bawareia, ao a na kamatea; ao E na manga uti i mwin
tenibong.”
Ana katenua n tai aei Iesu i nanon namwakaina aika a tibwa nako aikai, ae e tuangia iai taan rimwina taekan matena ma mangautina. Ma e ngae ngke a ongora, ma a aki
mataata iai. Tao ibukina ngkai a taku bwa e na manga kaboouaki aia tautaeka I-Iteraera i aon te aonnaba, a ingainga
ni kaantaningaa te karinerine iai n te tautaeka n uea ma
Kristo n te aonnaba.
E ira naba kaean te Toa ae te Riao Tarome are tinaia abotoro aika Iakobo ao Ioane. E arania mwaane aikai Iesu bwa
“natin te ba-ni-karawa,” ibukin aroaroia are a kakaiun. I nanon te tai ae maan teutana ngkai, a bwaina te nano ni kani
kakannato n Ana Tautaeka n Uea Kristo ao a a tia ni kaota
A
nanoia aei nakon tinaia. E a kawara ngkai
Iesu neiei ibukia, ao e bobaraki i matana ma ni bubutii.
E taku Iesu: “Tera ane ko tangiria?”
E kangai: “Ko na tua ba a na tekateka natiu aika uoman aikai, temanna
i angataim ao temanna i angamaingim,
n ueam.”
E ataa oin te bubutii Iesu ma ngaia are
e a taku nakoia Iakobo ao Ioane: “Kam
aki ata ane kam bubuti. Kam kona ni moi
n te mangko are N nangi moi iai ke kam
aki?”
A taku: “Ti kona.” E ngae ngke e a tibwa tia Iesu n tuangia bwa e nang kaitaraa te bwainikirinaki ae korakora ma
te kamateaki, ma a bon aki mataata bwa anne ae e nanonna
n “te mangko” are e nang moi iai.
Ma e kangai Iesu nakoia: “Ane kam na boni moi n au
mangko: ma tiaki au bwai te anga te tekateka i angaataiu,
ao i angamaingu; ma bon aia bwai te tekateka iai ake a motikaki bukiia iroun Tamau.”
Imwina a a ongo abotoro ake tengaun te baere a bubutii
Iakobo ao Ioane, ao a a un. Tao a tokatoka nako naba Iakobo ma Ioane n te kauntaeka rimoa irouia abotoro ibukin ukoukoran ae kakannato riki i buakoia. E oti n aia
bubutii ngkai bwa a aki kamanena ana reirei Iesu are e
anga ngkoa ni kaineti ma aei. E kananokawaki bwa e
tuai n toki korakoran nanoia ni kan rietata.
Mangaia are e a weteia naaka 12 Iesu bwa e na karekea etin te kauntaeka ma te itabarara are a irekereke iai. E
tatangira ngke e reireinia ao e taku: “Kam ataia ba a mataniwiia Tientaire aia uea, ao a tauu naba aroia ake moaia.
Tiaki aromi aei: ma ane kani kakannato i buakomi ao
ke e riki ba ami toro ao ane kan riki ni moami ao
e na riki ba ami kaaunga.”
E katea te banna Iesu ae a riai ni
katotongnga, ao e taku: “Ai aron
naba Natin te Aomata ngkae
E aki nako mai ba E na tautoronia aomata, ma E roko ba
E na toro irouia aomata, ao ba
E na anga maiuna ba unoraia aomata aika bati.” E aki tii toro Iesu
ibukia aomata, ma karaoan anne irouna
e nanonna bwa e na boni mate naba ibukia!
A riai naba taan rimwina ni karekea aroaron
Kristo aei irouia, ae te kan toro ao tiaki te
kan toronia aomata, ao te kani mangori ao
tiaki te kan rietata.
Mataio 20:17-28; Mareko
3:17; 9:33-37; 10:32-45; Ruka 18:31-34; Ioane 11:16.
ˇ E aera ngkai a maaku taan rimwin Kristo?
ˇ E kanga Iesu ni katauraoia taan rimwina nakon
baike imwaia?
ˇ Tera te bubutii nakon Iesu, ao tera rotakia abotoro ake tabemwaang iai?
ˇ Tera aron Iesu ni kanakoraoi kangaanga i marenaia ana abotoro?
99
E
E Angareirei Iesu i Ieriko
A ROKO Iesu i Ieriko ma aomata aika uanao ake e
mwananga ma ngaiia, ae te kaawa ae teuana te bong
kaeana mai Ierutarem. Ieriko bon te kaawa ae uoua
mwakorona bwa iai aia kaawa I-Iutaia ni kawai ae tao teuana ao te iterana te kiromita raroana ma aia kaawa kaain Rom
ae boou. Ngke a a kitana te kaawa ni kawai ao ni bakatetea te
kaawa ae boou te koraki aei, ao a ongongo te karongoa mataki aika uoman aika taani bubutii. Aran temanna Batimea.
Ngke e a ataia Batimea ma raona bwa Iesu are e rirarikiia,
ao a a tatakarua ni kangai: “Ko na nanoangaira, te Uea, ae
Natin Tawita.” Ngke a tuangaki irouia te koraki bwa a na kainabwabu, ao a a kanenei riki bwanaia ni kangai: “Ko na nanoangaira, te Uea, ae Natin Tawita.”
Ngke e ongo Iesu ao e a tei naba, ma n tuangia ake i rarikina bwa a na weteiia. A kawariia mataki naakai ao a taku
nakon temanna: “Kabebetea nanom: tei rake, E weteiko.” E
ewerake te mataki aei ma n tewea nako rabunana ibukin ingaingan nanona, ao ni kawaekoaa nakon Iesu.
E taku Iesu: “Tera ae kam tangiria ba N na karaoia nako
imi?”
A butiia ni kangai: “Te Uea, a na kaureaki matara.”
E kairaki Iesu n ana nanoanga bwa e na ringi mataia. E
taku Iesu nakon temanna irouia n aron ae e koreia Mareko:
“Ko na nako; e kamaiuko am onimaki.” A a tii karina naba
n noraaba mataki aikai, ao a bae n uaia n neboa te Atua. Ngke
a nora aei aomata ni kabane, a a manga neboa naba te Atua.
A aki tabwara Batimea ma raona bwa a a ira naba Iesu.
Ngke e a rinanon Ieriko Iesu, ao e a korakora mwaitiia aomata. A bane ni kan nora teuae kanoraabaia mataki aei. A
karibwaa Iesu aomata ni katomimia, ao ibukin anne, iai ake
a a bon aki kona n nora Iesu. Temanna i buakoia bon Takaio,
ae mataniwia taan riko angabwai i aon Ieriko ni kabutaa.
Moan te katuarereke teuaei ngaia are e a aki nori baike a riki
Mangaia are e biririmoa Takaio ao e tamwarakea te aroka
ae te tukomorea i etan te kawai are e toua Iesu. E kona n nori
bwaai ni kabane man ana tabo aei. Ngke e a roko te koraki
i rarikina, ao e a tararake Iesu ni wetea Takaio ni kangai:
“Takaio, bareiko ruo; ba e riai ba N na mena n am
auti n te bong aei.” E ruo Takaio ma
te kimwareirei, ao e kawaekoa nakon mwengana bwa e na katauraoi
bwaai ibukin ana iruwa ae kakannato.
Ma ngke a nora aei aomata, ao
a bane ni ngurengure. A iangoia
bwa e aki tau Iesu n riki bwa ana
iruwa te aeka n aomata aei. N aron ae ataaki, e kaubwai Takaio man ana babakanikawai n anaimwane n ana mwakuri
are te riko angabwai.
A bati aomata aika ririmwin Iesu, ao ngke e a rin n ana auti
Takaio, ao a ngurengure ni kangai: “E nako n akoaki iroun te
aomata ae buakaka.” Ma e nora nanon Takaio Iesu bwa e
kona n raira nanona. E eti ana kaantaninga Iesu bwa e a manga bon teirake Takaio ni katanoata ni kangai: “Noria, I angania akana aki kaubwai iteran au bwai nako ngkai; ao ngke tao
I taua ana bwai te aomata ni babakanikawai, ao I a manga
kaaua ana bwai nako ina.”
E kaotia Takaio bwa e nanona raoi ana rairannano, ngkai
e na tibwaa iteran kaubwaina nakoia kainnano, ao e na kabongana are te iterana ni kabooa iai mwin ana babakanikawai.
E kona ni warebwaia man korean mwin aia angabwai aomata bwa iraua ae e bae iai irouia. Mangaia are e berita bwa e
na kaoka mwaitin aia bwai aua te tai rakana, ni kaineti ma
ana tua te Atua ae kangai: ‘Ngkana tao e iraea te tibu te aomata ni kamatea, ke ni kaboa nako; ao e na kaboa mwin te
tibu n aman te tibu.’
E kukurei Iesu n ana berita Takaio are e na anganako kaubwaina, ao E taku: “E a roko te maiu n te auti aei n te bong
aei, ba bon natin Aberaam naba teuaei. Ba E a roko Natin te
Aomata ba E na ukoukoriia akana bua ba E na kamaiuia.”
E a bon tibwa tia Iesu ni kaikonaka taekaia ‘ake a bua’ n
ana karaki are taekan te nati ae bakatae. Ngkai ti a nora te katoto ni kaineti ma temanna kaain te koraki ake a bua ae e a
manga kuneaki. E ngae ngke a bwangantaeka mataniwin
Aaro ao aia koraki a ngureakina aron Iesu n tabeakinia aomata aika ai aron Takaio, ma e teimatoa Iesu n ukoukoriia
Mataio 20:
natin Aberaam aika bua ao e a manga kaokiia.
29-34; Mareko 10:46-52; Ruka 18:35–19:10; Te Otinako 22:1.
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
E kaitiboo Iesu ma mataki ake taani bubutii iia, ao tera are e karaoia nakoia?
Antai Takaio, ao e aera ngke e tamwarakea te tikumorea?
Tera aron Takaio ni kaota raoi ana rairannano?
Tera reireiara ae ti kona ni karekea man aron Iesu nakon Takaio?
100
T
Kaikonakan te Mwane
ae Taian Mina
AO e boni mena naba Iesu n ana auti Takaio, ike e a motirawa iai ni kawaina nako Ierutarem. A iangoia taan rimwina bwa ngkana a roko i Ierutarem, ao e nang katanoataa ae te Mesia ngaia, ao e a katea naba ana Tautaeka n Uea.
E na kaeta aia iango Iesu n arona ni kaikonaki ao ni kaotia ae
e kiriaria te Tautaeka n Uea.
E taku: “E nako te mataniwi temanna nakon te aba are e raroa bwa e na kaueaaki iai, ao e na manga okira mwengana.”
Iesu bon “te mataniwi” anne ao karawa bon “te aba are e raroa.” Ngke e a roko Iesu ikekei, ao e a anganna Tamana mwaakana n uea.
Ma imwain nakon te toka aei ao e weteia moa ana toro aika
tengaun ao e angania kaka teuana te mina ae te tirewa ao e taku:
“Kam na kaboonganai baikai ni bitineti iai ni karokoa okiu.”
Tooro aika tengaun aikai a tei ibukia taan moan rimwin Iesu.
Ma n nanona ae raababa riki, a tei ibukia aomata nako ake a
kaantaningaa te uea ma ngaia n te Tautaeka n Uea i karawa.
A kakawaki mwakorokoro ni mwane aika tirewa aikai ao teuana te mina e botau ma mwaitin ana bwakabwai te tia ununiki i nanon tenua namwakaina. Ma a tei ibukin tera taian mina?
Ao baikara karikirake ake a na karaoi tooro aikai ma ngaai?
A tei taian mina aikai ibukin baike a kona ni kabonganai taan
rimwin Iesu ake a kabiraki n te taamnei ni kabatiaaia riki aomata ake a na ababa n te Tautaeka n Uea i karawa, ni karokoa
rokon Iesu bwa te Uea n te Tautaeka n Uea are e beritanaki.
Imwin mangautina ao kaotina nakoia taan rimwina, e a angania taian mina ni kaikonaki ibukin kabatiaaia riki taan rimwina
ake a kaantaningaa naba kaainan te Tautaeka n Uea i karawa.
E reitia Iesu ni kangai: “Ma e ribaaki teuarei [te mataniwi] irouia ana aomata, ao a kanakoia taan taetae i bukiia bwa a na
ri mwiina, ao a na atongi taeka aikai n te aba are e mena iai teuarei: Ti aki tangira teuaei bwa e na uea i aora.” Kaain te kaawa bon tibun Iteraera ke I-Iutaia, ake tiaki taan rimwina. Imwin
nakon Iesu nako karawa, a bwainikirinia taan rimwina I-Iutaia
aikai, ike a a kaotia iai bwa a aki tangiria bwa aia uea. N aroia
aei a katotongia iai kaain te kaawa ake a kamwanangaia taan
uataeka.
A kanga ni kabongana aia mina tooro aika tengaun aikai? E
taku Iesu: “Ngke e a oki, I mwiin reken te nakoa n uea irouna,
ao e tua bwa a na weteaki nakoina tooro ake e a tia n anganiia
te mwane, bwa e aonga n ataia bwa tera aia raka ae a karekea
n te bobwai. E kaoti te moa n aomata i matana, ao E taku, Te
uea, am mina are teuana e a tia ni karekea tebwina te mina riki.
ao ngaia e taku nakoina, E nako raoi am mwakuri, te toro ae
ko raoiroi ngkoe! Ngkai ko a tia ni kakaonimaki n ae e rangi n
uarereke, ao ko na mataniwi i aon tebwina te kaawa. Ao e roko
te kauoman, ao e taku, Te uea, am mina are teuana, e a tia ni
karekea nimaua te mina riki. ao ngaia e taku nakoina, ao ngkoe
naba ko na mataniwi i aon nimaua te kaawa.”
Te toro are tebwina ana mina e tei ibukin te koraki teuana i
buakoia taan rimwina man Bentekota 33 C.E. ni karokoa ngkai,
ae kaaina naba abotoro. Te toro are e karakaa nimaua te mina,
e tei naba ibukin te koraki teuana i nanon te tai anne, ake a karakaa naba ana bwai te uea i aon te aba, ni kabonganai anga
aika nakoraoi ma aia konabwai. A uaia koraki aikai n tataekina
te rongorongo ae raoiroi ao n tokina, a a bati aomata aika raoiroi nanoia aika riki bwa Kristian. Ruaman tooro aika nakoraoi
aia karikirake, ao e bati aia bwai iai.
E reitia Iesu ni kangai: “Ao e roko are temanna ao e taku, Te
uea, ao aei am mina, ae I niniria ni kaawakinna n te kunnikai;
bwa I maakuko, bwa te aomata ae ko matoatoa ngkoe; ko kareke am bwai mani mwiin aia mwakuri aomata, ao ko bobooti
uaa n taabo ake ko aki unuuniki iai. Ao ngaia e taku nakoina,
Te toro ae ko buaakaka, N na kabuaakakako man am taeka
akana nako mai wiim! Ko ataia bwa te aomata ngai ae I matoatoa bwa I kareke au bwai mani mwiin aia mwakuri aomata ao
I bobooti uaa n taabo aika I aki unuuniki iai. E aera ngkanne
ngkai ko aki karina au mwane n te bangke ao I a anaia ma rakana n rokou? Ao e taku nakoia aomata ake a teitei i rarikina,
Kam na anaa te mina mai irouna, ao angan teuare iai irouna tebwina te mina.”
Ni kaineti ma te toro are buakaka, anaakin ana mina ni kai-
konaki nanona anaakin mairouna nnena n te Tautaeka n Uea i
karawa. E a aki reke irouna te kakabwaia ae te kairiri i aoni kaawa aika tebwina ke nimaua. Noria naba bwa e aki kabuakakaki te toro aei ni mwakuri aika bubuaka, ma tii ibukini kabwakana n aki karikirakea kaubwain ana tautaeka n uea ana toka.
Ngke e a anganaki teuare te moan toro ana mina te toro are
buakaka, ao e kangai te taeka ni kaaitara iai: “Te uea, e a kaman
reke irouna tebwina te mina!” Ma e kaeka Iesu ni kangai: “I taku
nakoimi bwa ane iai ana bwai ao e na anganaki riki; ao ane akea
ana bwai ao e na anaaki mai irouna ane iai irouna. Ao i bukiia
taani ribaai akanne, akana a aki tangirai bwa N na tautaeka i
aoia, kairiia mai, ao tiringiia i matau.”
Ruka 19:11-27, NTK;
Mataio 28:19, 20.
ˇ Tera ae kaira Iesu bwa e na kaikonaka taekan taian mina?
ˇ Antai te mataniwi, ao tera te aba are e nako iai?
ˇ Antai tooro, ao tera ae kaikonakaki n taian mina?
ˇ Antai kaain te kaawa, ao tera aroia ni kaota aia riribai?
ˇ E aera ngke e aranaki temanna te toro bwa e buakaka, ao tera ae nanonaki n
anaakin ana mina mairouna?
101
N
N Ana Auti
Timon i Betania
GKE e kitana Ieriko Iesu, ao e nako Betania. E kani
bane te bongina n te mwananga, ibukina bwa te raroa
ae 19 te kiromita e irekereke ma te ararake n taabo
aika kangaanga touaia. Ieriko e mena n te aba ae mwanono
nako 250 te mita rinanona riki nakon taari ao rietan Betania
mai taari tao 760 te mita. Tao ko uringnga bwa Betania, bon
aia kaawa Rataro ma mwanena. Tii tenua te kiromita raroan
te kaawa ae uarereke aei ma Ierutarem, ao e tei i raabeen te
Maunga ae Oriweta i mainikuna.
A bati ake a a tia n roko i Ierutarem ibukin te Toa ae te Riao.
A a kaman roko bwa a na kaitiakiia imwain te toa. Tao a a tia
n ringa te mate ke ni karaoa te bwai ae a na aki itiaki iai. Mangaia are a ira raoi are e baireaki ni kaineti ma kaitiakaia bwa
a aonga n tau ni bukamarua te Toa ae te Riao. N aia tai n ikotaki n te tembora, ao a maroroakinna bwa tao e na kaea te Toa
ae te Riao Iesu ke e na aki.
E a bati te bwarantiko i Ierutarem ni kaineti ma Iesu. E a
butanako naba ataakin are a kan taua ma n tiringnga
mataniwin te Aro. A bon tuatua bwa ngkana
iai ae e ataa te tabo are e mena iai ao a riai
ni kaongoaki. Ai tenua aia tai mataniwin te Aro aikai ni kataia
n tiringnga i nanon namwakaina aika tibwa nako aikai, bwa n
tain te Toa ae Uumwa n Rianna, te Toa ae Katabuan te Tembora, ao imwin kautan Rataro irouna man te mate. Mangaia
are a iango aomata bwa e na manga kaoti riki Iesu i buakoia
ke kanga? A titiraki i marenaia ni kangai: “Tera ami iango?”
Ma e roko Iesu i Betania onobong imwain te Toa ae te Riao,
are e bo raoi n Nitian 14, ni kaineti ma aia karenta I-Iutaia. E
roko i Betania Iesu n tairikin te Kanimabong, ni moan Nitian 8. E aki kona ni mwananga nako Betania n te Kaonobong
ibukina bwa te mwananga n te Bongi n Taabati, ae man bungintaai n te Kanimabong ni karokoa bungintaai n te Kaonobong,
e bon tabuaki n aia tua I-Iutaia. E bae n tiku Iesu ni mwengan
Rataro n tairikin te Kanimabong, n aron are e kaakaraoia mai
mwaina.
Ma e kaoaki Iesu ma raona iroun temanna kaain Betania
bwa a na amwarake ma ngaia n tairikin te Kaonobong. Teuaei
bon Timon, ae te rebera ngkoa, are tao e kamarurungaki naba
iroun Iesu. N te tai anne ao e bekutata Mareta ibukia iruwa n aron ae tataneiai iai. Ma e tabeakina Iesu Maria n aroarona
mai mwaina, ma te bwai ae
e karaoia ngkai e a karika
te kauntaeka i marenaia
aomata.
E kauka nnen te arabata Maria ke te bwatoro ae uarereke, ae
tao kanoana te iterana te kirokuraem te kabira ae boiarara, ae
“te naro ni koaua.” Moan te bobuaka te baei bwa katautauan
boona, mwaitin te bwakabwai i nanon teuana te ririki! Ngke e
kabwaroa te kabira Maria i aon atun Iesu ma waena, ao e kaoi
waena n irana, ao e a taona nako te auti boiararan te kabira
arei.
A un taan rimwina ao a taku: “Tera bukin te bakatae aei?”
E a manga taku Iuta Itekariota: “Tera ngke e kaboaki nako te
kabira anne n tenibubua te mane n tirewa ba buokaia kainnano!” Ma e aki tabe ma kainnano Iuta, bwa e a tia naba n iraa
man te buua ni mwane are e kawakinaki irouia taan rimwin
Iesu.
E boutokaa Maria Iesu ao e taku: “Tai kumea neienne. E aera
ngkai kam karawawata nanona? E raoiroi te makuri are e karaoia nakoiu. A na boni iai kainnano i buakomi n tai nako, ao
kam kona ni buokiia ngkana nanomi. Ao ngai, N na aki tiku i
buakomi n tai nako. E a tia ni karaoa ae e kona neiei; e a tia n
rimoa ni kabira rabatau i main au tai n taunaki. I tuangingkami ae e koaua: N tabo nako ike e na kaotiotaki iai te Rongorongo ae e Raoiroi i aonaba ni kabuta, ao e na tataekinaki naba
iai ana makuri neiei ba kanuringana.”
E a raka ngkai i aon 24 te aoa ana tai Iesu n tiku i Betania,
ao e a butanako rongorongona are e a roko. Mangaia are a bati
aika roko n ana auti Timon bwa a na nora Iesu, ma a roko naba
n nora Rataro. Mangaia are a bairea naba tiringan Rataro mataniwia ibonga, ao tiaki tii tiringan Iesu. E riki aei ibukina bwa
a bati ake a onimakina Iesu man norakin teuare e kautia man
Ioane 11:
te mate! Ai bon buakakara mataniwin te Aro aikai!
55–12:11, BK; Mataio 26:6-13, BK; Mareko 14:3-9, BK; Mwakuri 1:12.
ˇ Tera te kakuakua are e riki n te tembora i Ierutarem, ao bukin tera?
ˇ E aera ngkai e riai Iesu n roko i Betania n te Kanimabong ma tiaki n te Kaonobong?
ˇ Ngke e roko Iesu i Betania, e na bae ni mena iia n te Bongi n Taabati anne?
ˇ Tera ana mwakuri Maria are a tounako iai aomata, ao e kanga Iesu ni boutokaia?
ˇ Tera ae e teretere iai buakakaia mataniwi n ibonga?
102
N
Butimwaean Rokon
Kristo i Ierutarem
TE ingabong are imwina ae te Taabati, Nitian 9, ao e
a kitana Betania Iesu ma taan rimwina n riaon te
Maunga ae Oriweta n nako Ierutarem. N te tai ae
waekoa ao a a uakaan ma Betebake, ae tei i aon te Maunga
ae Oriweta. E tuangia uoman taan rimwina Iesu ni kangai:
“Kam na nako n te kawa ane i mwaimi, ao ane kam na nora
iai te aati ae roaki, ao bunna naba irouna: kabarai, ao kairiia
mai nako Iu. Ao ngkana tao e taetae nako imi te aomata temanna, ao kam na kangai, E ri iai te Uea; ao e a kanakoia
naba.”
E ngae ngke a aki ota moa taan rimwina bwa iai irekereken
aei ma kakoroan bukin te taetae ni burabeti n te Baibara, ma
a a ota iai rimwi. E a kaman taekinna te burabeti ae Tekaria,
bwa e na toka i aon te aati nako Ierutarem te Uea are e beritanna te Atua, eng, “i aon te aati te tei ae bunin te aati.” E
toka naba te Uea ae Toromon i aon bunin te aati, ni kaea kabirakina bwa te uea.
Ngke a a roko taan rimwina i Betebake ma n anaa te bun
arei ma tinana, ao a taku uake a tei ikekei: “Kam aera”? Ma
ngke a tuangaki ae e ri iai te Uea, ao a kariaia uakekei bwa a
na uotiia nakon Iesu. A katokai aia kunnikai taan rimwina i
aon te aati are te tina ma natina, ma e tokara are te bun Iesu.
Ngke e a toka Iesu nako Ierutarem, ao e a tabe n rikirake
mwaitiia aomata. A taakin aia kunnikai angiia i nanon te kawai, ao tabemwaang a kiniki mwaangan baam ni karerenai. A
takarua ni kangai: “E na karaoiroaki te Uea ae nako mai n
aran Iehova: te raoi i karawa, ao te neboaki ike moan te rietata.”
A un tabeman Baritaio ake i buakoia aomata aika uanao n
aia taeka, ao a ngurengure nakon Iesu ni kangai: “Te tia Reirei, Ko na boaiia am reirei.” Ma e kangai Iesu: “I taku nako
imi ba ngkana tao a kainababu aikai, ao ane a na takarua atibu.”
E iangoa te kaawa Iesu ngke e a uakaan ma Ierutarem, ao
e tang ibukina ma n taku: “Ko bia ataia, ae boni ngkoe, eng,
n am bong naba aei, baike e a reke iai am raoi! Ma a karabaki
mai matam ngkai.” Bwa e nang reke kain Ierutarem ibukin
ana aki ongeaba, n aron ae taetae ni burabetiia Iesu ni kangai:
“A na karaoa te marua ma te o ni buaka i rarikim am kairiribai [kaain Rom i aan ana kairiri te mataniwi ae Titus], ao
ane a na otabaniniko, n tauko mai rarikim nako, ao ane a na
boaketam, ma natim ake a mena i nanom; ao a na aki katuka
te atibu teuana i aon teuana i nanom.” E a kaman taekinaki iroun Iesu kamaunakin Ierutarem aei, ao e koro bukina 37 te
ririki imwina n 70 C.E.
Tabeua te wiki imwain anne, a bati aomata ake a nora Iesu
ni kauta Rataro. Ma ngkai a a kabutaa nako taekan
te kakai aei. Mangaia are ngke e a roko Iesu i Ierutarem, ao e a bati te karongoa ma te bwarantiko irouia aomata. A kan ataia tabemwaang
ma ngaia are a taku: “Antai Teuaei?” Ao e teimatoa aia kaeka aomata aika uanao ae kangai:
“Iesu are te burabeti Teuaei, mai Natareta are
i Kariraia.” Ngke a nora te bwai ae riki Baritaio, ao a bwaebwaeti bwa a ataia ae e karako ae irania ao a taku: “E nako te aba n
iria.”
E a manga kawara naba te tembora Iesu
n angareirei, n aron ae taneiai iai ngkana
e roko i Ierutarem. A kawaria mataki
ma mwauku ao e kanoraabaia ma
ni katoki mwaukuia! Ngke a nori
kakai ake e karaoi Iesu mataniwi
n ibonga ao taani koroboki, ao
ngke a ongo takaruaia ataei aika
mwaane n te tembora ni kangai:
“Otanna nakon Natin Tawita,”
ao a a rangi n un. A ngurengure ni kangai: “Ko ongo
aia taeka aikai”?
E taku Iesu: “I ongo: kam tuai ni wareka te taeka are kangai,
Ko kateimatoa kamoamoam mai nanoni wiia ataei aika uarereke ma merimeri?”
E reitanako ana angareirei Iesu, ma n taratarai bwain nako
te tembora. E waekoa te tai n te aro are e a tairaa, ngaia are e
a kitana ikekei ma raona ake 12, ao a okira Betania are tao tenua te kiromita raroana. E bae n tiku ni mwengan Rataro are
Mataio 21:1-11, 14-17; Mareko 11:
raoraona n tairikin te Taabati.
1-11; Ruka 19:29-44; Ioane 12:12-19; Tekaria 9:9.
ˇ N ningai are e rin iai Iesu i Ierutarem bwa te Uea ao e kanga aron rinna?
ˇ Tera aron kakawakin kamoamoaan Iesu irouia aomata aika uanao?
ˇ Tera ana namakin Iesu ngke e iangoa Ierutarem, ao tera are e taetae ni burabetinna?
ˇ Tera ae riki ngke e kawara te tembora Iesu?
103
Kawaran Riki te Tembora
KABANEA aia katenua n tairiki Iesu ma taan rimwina
i Betania imwin rokoia mai Ieriko. Ai bon moan ingabongin te Moanibong ae Nitian 10, ao i aon kawaia
ngkai n nako Ierutarem. E a baki Iesu mangaia are ngke e nora te
aroka ae te biku ae iai baana, ao e a nako ni kaania n noria bwa
iai uaana tabeua ke akea.
E moantaai n riki baan te aroka aei, kioina ngkai tain rikin
baan te biku bon Tun, ao ngkai ai tibwa raabanen Maati. E
kaantaningaia Iesu bwa ngkai e moantaai n riki baana, nanona
bwa tao e na moantaai naba n uaa. Ma e aki kukurei bwa e mwamwana te aba baan te aroka aei. E karekea kain te aroka Iesu
ni kangai: “E na bon tai manga kana uaam te aomata temanna
rimwi.” E oti mwin ana mwakuri Iesu aei ao ae nanonaki iai n
te ingabong are imwina.
A reitanako kawaia Iesu ma taan rimwina, ao a waekoa n roko
i Ierutarem. E nakon te tembora, are e a tia ngkoa ni kamwataua taraana ni bwakantaain ngkoananoa. Ma n te tai aei, e a
karaoa te mwakuri teuana are e karaoia naba ngkoa, tenua te ririki n nako n rokona n te Toa ae te Riao n 30 C.E. E kaotinakoia aomata Iesu ake a kaboonakoi bwaai ao ake a bobwai n te
tembora, ao e karangai aia taibora taan raimwane, ao aia kaintekateka taani kaboonakoi taobe. E aki kariaia naba temanna
bwa e na uabwai rinanon te tembora.
E kabuakakaia taan raimwane ao taani kabooia maan n te
tembora ni kangai: “Tiaki e koreaki ae kangai, E na atongaki maneabau ba maneabaia n tataro botanaomata ni kabaneia? ma
kam karaoia ba neia taani kamarua.” A riki bwa taani kamwarua ibukina bwa a kabuburaa aia boo nakoia aomata aika kani
kabooi aia man ibukin te karea, ngkai tii ngaiia aika kaboonakoia maan. Mangaia are e iangoia Iesu bwa e reitaki te karikirake aei ma te mwakuri n anaibwai ni kairoro ke te mwaan n iraa.
Ngke a ongo taekan te bwai ae karaoia Iesu mataniwi n ibonga, taani koroboki ao mataniwia aomata, ao a a manga ukoukora naba angaia n tiringnga. A kaotia iai bwa a aikoa kona ni
A
bita aroia. Ma akea aia anga ni kamatea Iesu, kioina ngkai a
bane aomata n nimtia bwa a na ongora irouna.
A roko naba Tientaire ni kaea te Toa ae te Riao, irarikia
I-Iutaia. Bon te koraki ake a rairaki nakon te Aro n Iutaia. N te
tai aei ao kaain Erene ake a rairaki naba, a kawara Biribo n tuangnga bwa a kan nora Iesu. E kawara Anterea Biribo bwa tao e
na ongora irouna bwa e riai bwa a na kaitiboo ma ngaia ke e kanga. E boni mena naba Iesu n te tembora, ike a a kona n noria
iai kaain Erene aikai.
E ataia Iesu bwa ai tii tabebong riki imwain matena, ngaia are
e a kaikonaki ni kangai: “E a roko te aua are E na neboaki iai
Natin te Aomata. E boni koaua ae I a tuangngkami ba ngkana
e aki bwaka i nanon te tano uaan te uita ni mate iai, ao e mena
naba n ti ngaia; ma ngkana tao e mate, ao e kariki uaana aika
bati.”
E aki bati ni kakawaki koraan te uita ae tii teuana. Ma tera
arona ngkana e katukaki n te tano ao e a “mate,” ae nanona e a
bon toki rikina ni koraa? E na boni manga maiu, bwa imwin tabeua te tai, e nang bwebwerake bwa te kai ae na karikii koraan
uita aika mwaitikurikuri. N aron naba anne, Iesu bon te aomata ae tii temanna ae kororaoi. Ma ngkana e mate ma te kakaonimaki nakon te Atua, e na riki bwa te tia karekea te maiu ae
aki toki nakoia aomata aika kakaonimaki, ake titeboo nanoia ma
ngaia ae te kan anga ngaiia. Mangaia are e taku Iesu: “Ane tangira maiuna ao e na kabua; ane riba maiuna n te aba aei ao e
na kawakinna i mwain te maiu are aki toki.”
E teretere bwa e aki tii iangoia i bon irouna Iesu bwa e kangai
imwina: “Ngkana e toro i Rou te aomata, ao ke e irirai; ao ike I
mena iai, ao e na mena naba iai au toro: ao ngkana e toro i Rou
te aomata, ao e na karineaki iroun te Tama.” Ai tamaroara te
kaniwanga ae na reke ibukin touan mwin mwanekan Iesu ao te
toro irouna! Bon te kaniwanga ae rine mairoun te Tama, bwa a
na raona Kristo n te Tautaeka n Uea.
E iangoa te rawawata ae korakora Iesu ao te korakai ni maraki ni matena ae imwaina, ao e taku: “E rawawata nanou ngkai;
ao tera au taeka? Tamau, kamaiuai man te aua aei.” E tua bwa
tera ngke e kona ni kararoaaki te baere imwaina. Ma e a manga
taku bwa e na aki kararoaaki ngke e kangai: “Ma I bon roko n
te aua aei i bukin aei.” E boraoi nanon Iesu ma ana babaire ni
kabane te Atua, n ikotaki naba ma ana angakarea ni matena.
Mataio 21:12, 13, 18, 19; Mareko 11:12-18; Ruka 19:45-48; Ioane 12:20-27.
ˇ E aera Iesu ngke e kaantaningaia bwa e na kunea uaan te biku, e ngae ngke
tiaki taina n riki?
ˇ E aera Iesu ngke e arania uake a kaboonakoi bwaai n te tembora bwa “taani
kamarua”?
ˇ N te aro raa ae e katotonga iai koraan te uita ae mate Iesu?
ˇ Tera ana namakin Iesu ni kaineti ma rawawatana ao matena ae imwaina?
104
N
Katenuan Ongoraean
Bwanan te Atua
GKE e mena Iesu n te tembora ao e rangi n rawawata n iangoa te mate are e nang rinanona. E
tabeaianga riki bwa e na tera aron rotakin taekan Tamana iai, mangaia are e tataro ni kangai: “Tamau, neboa aram.”
N te tai anne e a roko naba te bwanaa mai karawa ae kangai: “I a kaman neboia, ao N na manga neboia.”
A mino aia iango aomata aika uanao ao a
taku tabeman: “E taetae te anera nako Ina.”
Ma a taku tabemwaang bwa e rebwe te
baa. Ma ni koauana, bon Iehova ae te
Atua ae taetae! Ma tiaki aio te moantai ae e ongo te aba bwanan te Atua
ibukin Iesu.
N tain bwabetitoan
Iesu, tenua ao te itera-
na te ririki n nako, ao e ongo bwanan te Atua Ioane te tia
Bwabetito ae kangai ibukin Iesu: “Natiu ae tangiraki Teuaei,
ae I kakatonga i Rouna.” Tabeua naba te tai imwin te Toa
ae te Riao ae nako, ngke e onikaki Iesu i mataia Iakobo, Ioane ao Betero, ao a ongo bwanan te Atua ae kangai: “Natiu ae tangiraki Teuaei, ae I kakatonga i Rouna; kam na ongo
i Rouna.” Ao ngkai ai bon te katentai, n ongo te aba bwanan te Atua n Nitian 10, abong imwain maten Iesu. Ma n
te tai aei, e a taetae Iehova n te aro are a na ongo aomata
aika uanao!
E kangai Iesu: “E aki roko te bwana aei i bukiu, ma e roko
i bukimi.” E kakoauaki raoi iai bwa Iesu bon Natin te Atua,
ae te Mesia are beritanaki. E reitia Iesu ni kangai: “E motikaki taekan aonaba ngkai: e na teweaki nako uean aonaba ngkai.” E kakoauaki raoi man kakaonimakin Iesu ni
maiuna, bwa e riai n “teweaki nako” ni kamateaki Tatan te
Riaboro.
E taekina uaan matena Iesu ae nang rinanona ni kangai:
“Ao Ngai, ngkana I kateaki mai aon te aba, ao N na burimauniia aomata ni kabaneia nako Iu.” E aki mate ibukina
bwa e taenikai, bwa uaan matena e na katikiia aomata nakoina bwa a aonga ni kimwareirei ni maiu n aki toki.
Ma a taku te koraki: “Ti ongo n te Tua ba e bon aki toki
te Kristo: ao e aera ngkai Ko taku ba e riai ba E na kateaki
Natin te Aomata? antai ane Natin te Aomata?”
A aki kakoauaa angiia aomata ae Iesu bon Natin te aomata are te Mesia ae beritanaki, e ngae ngke a bati bwaai
ni kakoaua, n ikotaki naba ma bwanan te Atua are a ongo.
Ma e a manga taekina naba Iesu are e taekinna ngkoa onoua te namwakaina n nako n tain te Toa ae Uumwa n Rianna are “te oota” ngaia, ao e kaungaia taan ongora ni kangai: “Ngkai iai te oota i roumi, ao kam na ira nanon te
oota, ba kam aonga n riki ba natin te oota.” Imwin taekinan baikai iroun Iesu ao e a nako naba ni karabaa, ibukina
bwa e a ruanikai maiuna.
E kakoroaki bukin ana taeka Itaia n aroia I-Iutaia n aki
onimakina Iesu, are ‘a kamatakiaki mataia ao e kamatoaki
nanoia bwa a aonga n aki rairaki ma ni kamaiuaki.’ E mitaraaea Iehova Itaia i aon ana kaintokanuea i karawa, n ikotaki naba ma Iesu ni mimitongina i rarikin Iehova imwain
rokona i aon te aba. Ma a kakoroa bukin are e koreia Itaia
I-Iutaia, bwa a nanomatoa n rawa ni kakoauaa bwa boni
Ngaia aia tia Kamaiu are beritanaki.
Ma n te itera are teuana, a bati taani kairiri (ae kaain aia
boowi ae rietata I-Iutaia ae te Tanirim) aika onimakina
Iesu. Uoman mai buakoia bon Nikotemo ao Ioteba ae te
I-Arimataia. Ma a kabwaka taani kairiri aikai ni kaota aia
onimaki n te moantai bwa a maaka kabaneakia man nakoaia n te tinakoka. Ai batira te bwai ae a aki ooia te koraki aei!
E reitia Iesu ni kangai: “Ane onimakinai ao e aki onimakinai, ma e onimakina Teuare kanakomaiai. Ao ane norai
ao e nora naba Teuare kanakomaiai. . . . Ngkana e ongo au
taeka te aomata n aki iri nanoia, ao I aki motika taekana:
ba I aki roko ni motika taekan te aba, ma I roko ni kamaiua
te aba . . . . Te taeka are I atongnga, boni ngaia are e na motika taekana n te kaitira ni bong.”
E kairaki Iehova n tangiraia aomata bwa E na kanakoa
Iesu bwa a aonga ni kamaiuaki ake a onimakinna. Kamaiuaia aomata e boboto i aon ongeabaia ni baike e tuangaki Iesu bwa e na taekin iroun te Atua. E na waaki te motikitaeka n “te kaitira ni bong,” n ana tai Kristo n Tautaeka
ae Maanna Tenga te Ririki.
E motikia Iesu ni kangai: “I aki taetae mai Rou; ma E tuangai te Tama are kanakomaiai ae N na taekinna, ao ae N na
atongnga. Ao I ata ana tua ba te maiu are aki toki: ma ngaia
aei, ba baika I atong, ao I bon atong n ai aron are E tuangai
te Tama.”
Ioane 12:28-50; 19:38, 39; Mataio 3:17; 17:5; Itaia 6:1, 8-10.
ˇ N ningai taai aika tenua are e ongo iai te aba bwanaan te Atua ibukin Iesu?
ˇ E kanga n nora neboan Iesu te burabeti ae Itaia?
ˇ Antai taani kairiri ake a onimakina Iesu, ma bukin tera ngkai a aki kaota aia
onimaki i buakoia aomata?
ˇ Tera “te kaitira ni bong,” ao a na motikaki taekaia aomata i aon tera?
105
N
Moanakin te Bong
ae Rangi ni Kakawaki
GKE e kitana Ierutarem Iesu n tairikin te Moanibong,
ao e okira Betania are e mena n iteran te Maunga ae
Oriweta i mainikuna. E a tia ni kabanea ngkai uabong
n ana kabanea n tai ni mwakuri ni minita i Ierutarem. E bae
ni manga tiku n te tairiki anne iroun raoraona are Rataro. Ai
ana kaaua aei n tairiki i Betania imwin rokona i Ieriko n te Kanimabong ae nako.
Ngkai ai bon ingabongin te Kauabong ae Nitian 11, ao e a
manga mwananga naba ma taan rimwina. E na riki aei bwa
te bong ae kakawaki n ana mwakuri ni minita, mangaia are e
na tabetabe riki iai. Ai bon ana kabanea naba n tai ni kaoti n
te tembora, ao ana kabanea ni bong n uarongorongo nakoia
aomata imwain kabowiana ma kamateana.
A toua naba kawaia arei Iesu ma taan rimwina are riaon
te Maunga ae Oriweta nako Ierutarem. Ni kawaia mai Betania aei, e a nora iai te aroka Betero are karereantiaki
iroun Iesu, ni moaningabongin ngkoananoa. E taku:
“Rabi, akea ba e rai te biku are Ko karereantia.”
Ma e aera Iesu ngke e tiringa te aroka? E kamataataa bukina ni kangai: “E koaua ae I a
tuangngkami ba ngkana iai ami onimaki, ao
ngkana kam aki nanokokoraki, ao kam
kona ae karaoaki nakon te biku aei, ao
tiaki ti ngaia, ma ngkana kam kangai nakon te maunga aei [te Maunga ae Oriweta are a mena i aona], Ko na tabekaki
nako, n teweaki nako marawa, ao e a karaoaki naba. Ao bwaai ni bane, aika kam
bubuti n te tataro, n onimaki, ao
kam na anganaki.”
Mangaia are e a anga
te reirei Iesu nakoia
taan rimwina ni kaineti ma aroia n riai n onimakina te Atua,
ngke e karereantia te aroka arei. E taku: “Bwaai ni kabane aika
kam bubuti, ngkana kam tataro, ao kam na taku i nanomi ba
e reke i roumi, ao kam na anganaki iai.” Ai raoiroira te reirei
aei nakoia, ao riki ngkai e nang roko naba kataakia ae korakora! Ma iai riki irekereken rain te aroka ma aron te onimaki.
Te natannaomata ae Iteraera kanga ai aron te aroka ae te
biku aei, ae mwamwana te aba taraakina. E ngae ngke iai ana
berita ma te Atua, ao e taraa n ae e kakororaoi tuua iai, ma e
kakoauaki bwa bon akea aia onimaki kaaina, a bon aki karikii uaa aika raraoi. Ibukin akean te onimaki, a tabe iai n rarawa nakon Natin te Atua! Mangaia are karereantian te aroka ae te biku iroun Iesu bwa e na rai, e kaota te bwai ae e na
riki nakon te natannaomata ae aki onimaki ae akea uaaia aei.
N te tai ae waekoa, a a roko i Ierutarem Iesu ma taan rimwina, ao n aron ae a taneiai iai, a nakon te tembora ike e a
moana iai ana angareirei Iesu. A bae n uringa ana mwakuri
Iesu are ngkoananoa mataniwi n ibonga ma unimwaanen aon
te aba, are E kaaitaraia taan raimwane, ao a taku nakoina: “Ko
karaoi baikai n antena taeka? ao antai ae tuangko ba Ko na karaoi baikai?”
E kaekaia ni kangai: “N na titirakiningkami moa te bwai teuana, ao ngkana kam tuangai, ao Ngai I a manga tuangngkami
naba Teuare tuangai ba N na karaoi baikai. Ana babetito Ioane, maia? mai karawa, ke mairouia aomata?”
A iango i marenaia ibonga ao unimwaane bwa a na kanga
ni kaeka. “Ngkana tao ti kangai, Mai karawa, ao ane E na kangai nako ira, Ao kam aera ngke kam aki ira nanona? Ao
ngkana tao ti kangai, Mairouia aomata; ao ti makuia aomata;
ba a bane n taku aomata ba te burabeti Ioane.”
A aikoa kona ni kaeka mataniwi aikai. Mangaia are a taku
nakon Iesu: “Ti aki ataia.”
E a manga taku Iesu nakoia: “Ao Ngai I aki tuangngkami
Mataio 21:
naba Teuare tuangai ba N na karaoi baikai.”
19-27; Mareko 11:19-33; Ruka 20:1-8.
ˇ Tera ae kakawaki ni kaineti ma te Kauabong ae Nitian 11?
ˇ Baikara reirei ake e anga Iesu ngke e karereantia te biku bwa e na rai?
ˇ E kanga Iesu ni kaekaia te koraki ake a titirakinna bwa e karaoi bwaai n antena taeka?
106
E
Kaotaraeaki ni Kaikonakan
te Nne ni Kurebe
MENA Iesu n te tembora. E a tibwa tia ni kaminoi aia
iango mataniwin te Aro ake a titirakinna bwa a kan ataia ae antai ae tuangnga bwa e na karaoi baikekei.
Imwain okin aia iango ao e a titirakinia Iesu ni kangai: “Tera
nanomi?” E a kaikonaki ngkai ni kaotiia bwa aekaki n aomata
raa ngaiia.
E taku: “Temanna te aomata ngkoa ae uoman natina mwaane; ao e nako n te karimoa, ao e kangai, Natiu, ko na nako ni
makuri ni nen arokau te kurebe n te bong aei. Ao e kaeka ni kangai, I rawa: ao rimwi e raira nanona, ao e nako. Ao e a manga
nako n te karimwi n tuangnga naba. Ao e kaeka ni kangai, Te
toka, I a nako; ao e aki nako. Antai ae toua mwin ana taeka tamana irouia uake uoman?”
A taku: “Te karimoa.”
Mangaia are e taku Iesu: “E koaua ae I a tuangngkami ba a
rimoami taan ikoikoti ana mane te uea ma kabekaau nako nanon uean te Atua.” A rawa n toro iroun te Atua taan riko angabwai ma kabekaau n te moantai. Ma ngkai a a manga katotonga te karimoa n rairi nanoia ao ni manga toro irouna. N te itera
are teuana, a riki mataniwin te Aro bwa kaanga te karimwi bwa
a taku bwa a na toro iroun te Atua, ma a karaoa ae taekinna
Iesu ni kangai: “Ba e nako imi Ioane [te tia Bwabetito] ni kawain te raoiroi, ao kam aki ira nanona: ma a ira nanona taan
ikoikoti ana mane te uea ma kabekaau: ao ngke kam noria, ao
kam aki rairi naba nanomi rimwi n ira nanona.”
E kaotia Iesu imwina bwa kabwakaia mataniwin te Aro aikai,
tiaki tii rawaia n toro iroun te Atua. Ma bon aomata aika rangi
ni buakaka. E a manga taku Iesu: “Temanna te aomata ngkoa ae
te tia taua taekan te auti teuana, ae ununiki kurebe ni neia, ao
e oi rarikiia, ao e kena nen taonani kurebe i nanona, ao e katea
te auti ni karan ae rietata, ao e angania taan ribana, ao e nako
n te aba teuana. Ao ngke a kan tawa uaan kurebe, ao e kanakoia ana toro nakoia taan ribana akekei ba a na anganaki uaaia.
Ao taan ribana a tauia ana toro, ao a batiboa temanna, ao a
kamatea temanna, ao a karebana temanna n te atibu. Ao e a manga kanakoia tooro tabemang aika maiti riki nakoia ake rimoa:
ao a a manga mwanibuakaiia n ai aroni mwanibuakakiia ake rimoa.”
“Tooro” bon burabeti ake e kanakoia te “tia taua taekan te
auti” ae Iehova ae te Atua nakoia “taan ribana” n ana ‘nne ni kurebe.’ Taan ribana aikai bon taekaia aomata aika kakannato mai
buakoia kaain te natannaomata ae Iteraera, are te natannaomata
ae aranaki n te Baibara bwa ana ‘nne ni kurebe’ te Atua.
Kioina ngkai a iowawa “taan ribana” ma n tiringia “tooro,” e
taku ngkanne Iesu: “Rimwi e kanakoa natina te mwane [te tia
bwaibwai n te nne ni kurebe] nako ia, ao e kangai, Tao ane a na
karinea natiu. Ao ngke a nora te nati arei taan ribana akekei,
ao a taku i rouia, Ai boni ngaia are nang ababa; nako mai,
ti na kamatea, ao ti na tokara abana. Ao a tauua, ao a tewea nako mani nen te kurebe, ao a kamatea.”
Ngkai e a manga taku Iesu nakoia matani-
win te Aro: “Ngkana e roko te toka are arokana te kurebe, ao e
na iraania taan ribana akekei?”
A kaeka mataniwin te Aro ni kangai: “Ane e na kareke kaiia
aomata ake a buakaka n tiringia, ao ane e na anga nen te kurebe
nakoia taan ribana tabemang, akana a na anganna uaana ngkana
bongina.”
Mangaia are a aki ataia bwa a bon taekina iai motikan taekaia,
kioina ngkai a mena naba i buakoia “taan ribana” aika I-Iteraera
n ana ‘nne ni kurebe’ Iehova ae taekaia Iteraera. Te uaa are e kariaa Iehova mairouia taan ribana akanne bon onimakinan Natina, ae bon te Mesia. E kauring ni kangai Iesu ni kaineti ma kabwakaia n aki kaotiota te uaa anne: “Kam tuai ni wareka are n
te Baibara [are n Taian Areru 118:22, 23] are kangai, E riki ni bouan te maninganinga te atibu Are a kaki taani katei maneaba:
Boni mairoun Iehova te baei, Ao e kamimi i matara? Ma ngaia
ae I taku nako imi, E na anaki mai roumi uean te Atua; ao
e na anganaki te botanaomata ae kariki uaana. Ao ane
bwakara te atibu aei ao e na ikoaki iai: ao ane e bwakaria te atibu aei, ao e na kamantia n ukia nako.”
A ataia ngkai taani koroboki ma mataniwi n ibonga bwa e bon taekinia Iesu ae te tia “ababa” ni koaua, ao a a kan tiringnga. Mangaia are e na anaaki
mairoun te natannaomata anne te kabwaia ae te
riki bwa taani kairiri n Ana Tautaeka n Uea te
Atua, ao e na karekeaki te natannaomata ae boou
ae kaainaki irouia ‘taan ribana n te nne ni kurebe’
aika a na kariki uaa aika raraoi.
A aikoa kataia n tiringa Iesu mataniwin te Aro aikai ibukina bwa a maakuia aomata aika bati iai ake
a iangoa Iesu bwa te burabeti.
Mataio 21:28-46;
Mareko 12:1-12; Ruka 20:9-19; Itaia 5:1-7.
ˇ A tei ibukia antai naati ake uoman n ana moani kaikonaki
Iesu?
ˇ N ana kauoua ni kaikonaki, antai are e tei ibukin “te tia taua
taekan te auti,” te ‘nne ni kurebe,’ “taan ribana,” ‘tooro,’ ao te
tia “ababa”?
ˇ Tera ae e na riki nakoia ‘taan ribana n te nne ni kurebe,’ ao
antai ae e na onea mwia?
107
E
Kaikonakan
te Baka n te Mare
A KAOTARAEI Iesu aroia taan koroboki ao mataniwi n ibonga n ana kaikonaki aika uoua, ao a a kan tiringnga. Ma e tuai tia taekaia iroun Iesu bwa e waakinako ni kaikonaki ni kangai:
“Uean te Atua ai aron te aomata ae te uea, ae karaoa te
amarake ni baka i bukin natina te mwane, ao e kanakoia ana
toro ba a na weteiia ake a mwiokoaki nakon te baka: ao a
rawa ni kawaria.”
Iehova ae te Atua bon te Uea ae katauraoa te baka ibukin
ana mare Natina ae Iesu Kristo. N tokina ao e na katiteuanaki te buu te aine ae taekaia taan rimwin Kristo ake a kabiraki ake 144,000 ma Iesu i karawa. Ana aomata te Uea
bon I-Iteraera, ake a karinaki i nanon te berita n Tua n
1513 B.C.E., ao a karekea iai te kona n riki bwa te “koraki n
ibonga.” Mangaia are n te tai anne, a a kaongoaki taekan te
kakao nakon te baka n te mare.
Ma a a tibwa weteaki ake a a tia ni kaoaki n raabanen
29 C.E., are te tai are e a moana iai ana mwakuri Iesu n uarongorongoa te Tautaeka n Uea ma taan rimwina (ana toro
te uea). Ma a rawa n roko tibun
Iteraera ake a weteaki
man 29 C.E. nakon
33 C.E. irouia too-
ro aikai. Mangaia are a anganaki riki aia tai te natannaomata aei iroun te Atua ni weteakiia are te kauoua, bwa e kangai
Iesu:
“E a manga kanakoia tooro tabemang, ao e taku, Kam na
kangai nakoia ake a weteaki, Noria, I a tia ni katauraoi au
amarake: a tiringaki au kao ma au man aika nenea, ao a tae
nangini bwaai ni kabane: mai nako n te baka.” E moanaki te
kauoua ke te kabanea ni wewete, ni Bentekota 33 C.E., ngke
e a kabwaroaki te taamnei ae raoiroi i aoia taan rimwin Iesu.
E waakinako te wewete ke te kakao aei ni karokoa 36 C.E.
Ma a rawa n roko angiia tibun Iteraera. E taku Iesu: “A aki
muti, ao a nako; temanna e nako abana, ao temanna e nako
n ana bwai ni bobwai: ao nikiraia a tauia ana toro, ao a bainikirinia, ao a kamateia.” Ao e reitia ni kangai Iesu: “Ao te
uea e un; ao e kanakoia ana tia buaka n tiringia taani kamamate akekei, ao e kabuoka aia kawa.” E riki aei n 70 C.E., ngke
e a urubekeaki Ierutarem irouia kaain Rom, ao a a kamateaki taan tiritiri aikai.
E a manga kabwarabwaraa te bwai ae riki Iesu man te tai
anne ni karokoa ngkai ni kangai: “Ao e taku [te uea] nakoia
ana toro, E a tae nangin te baka, ma a aki raoiroi ake a weteaki. Ma ngaia ae kam na nako tutani kawai nako, ao akana
kam bo ma ngaiia ao weteiia nakon te baka.” A karaoa aei
tooro ao e a “on rarikin
te baka irouia ake a rarikiriki n amarake.”
N te ririki 36 C.E, e a moanaki iai te mwakuri ni kaoaia
iruwa mai nanon kawai ake i tinanikun aia kaawa te koraki
ake a moan kaoaki ngkoa. Te moan koraki ni kaoaki mai buakoia ake tiaki kaain Iutaia, aika aki korotobibiaki bon Korenerio ae kaain te taanga ni buaka n Rom ao ana utu. E reitinako ikotaia aomata aika tiaki I-Iutaia ni karokoa te ka-20 n
tienture, bwa a onei mwia te koraki ake a a kaman rawa nakon kaoakia.
N te ka-20 n tienture ao e a on nanon te tabo ni baka ibukin te mare. E taekina te bwai ae riki iai Iesu ni kangai: “Ngke
e rin te uea ba e na kawariia ake a rarikiriki n amarake, ao e
nora te aomata temanna iai ae aki kunnikaia te kunnikai ni
baka: ao e taku nako ina, Raou, ko aera ngke ko rin ikai n aki
bwaina te kunnikai ni baka? Ao e aki kona te taetae. Ao e taku
te uea nakoia tooro, kabae baina ma waena, ao tewea nako
nanon te ro are i ao; te tang ma te kangengei wii iai.”
Teuare akea kunnikaina ni baka, e tei ibukia kaain Aaro ake
aongkoa Kristian ngaiia. E aki kinaia te Atua, bwa n ana iango a aki tau ni kaaina te Iteraera n taamnei. E aki naba kabiriia n te taamnei ae raoiroi bwa taan ababa n te Tautaeka
n Uea. Mangaia are a a tewenakoaki i tinaniku n te roo are
a na kamaunaki iai.
E motika ana kaikonaki Iesu ni kangai: “A maiti aika weteaki, ma a karako aika rineaki.” Eng, a bati aika kaoaki man
te natannaomata ae Iteraera bwa a na kaaina te botaki are e
kaikonakaki bwa buun Kristo, ma a karako tibun Iteraera
aika rineaki. Bon tiaki I-Iteraera angiia iruwa ake 144,000 ake
a karekea kaniwangaia i karawa. Mataio 22:1-14; Te Otinako 19:1-6;
Te Kaotioti 14:1-3.
ˇ Antai ake a kaoaki ngkoa nakon te baka, ao a weteaki nako iai n ningai?
ˇ E otinako n ningai te moan wewete nakoia aika kaoaki ao antai tooro ake a
kakao?
ˇ E otinako te kauoua ni wewete n ningai, ao antai ake a a manga kaoaki
imwina?
ˇ E tei ibukia antai teuare akea kunnikaina ni baka?
ˇ Antai aomata aika bati aika kaoaki, ao aika karako aika rineaki?
108
I
E Aki Mwane Iesu Irouia
BUKINA bwa e a tia Iesu n angareirei nakoia kaain te Aro
ake a ribaia, n te tembora ao n taekin kaikonaki aika tenua
aika kaota kairuaia, a a rangi n un ngkai Baritaio ao a a kataia ni kamwanea bwa e na taekina te bwai ae a na kona ni karekea katikana iai. A karioa aia anga ni kamwane ao a kanakoia taan rimwia n raonaki irouia ana koraki Erote, bwa a na
kamwanea.
A taku mwaane aikai: “Te tia Reirei, ti ataiko ba Ko koaua,
ao Ko reiakina ana aro te Atua n te koaua, ao Ko aki mutiakin
aroia aomata, ba Ko aki nanonano n taraakin aroia aomata. Ma
ngaia ae Ko na tuangira, Tera nanom? E riai te angani Kaitara
ana mane, ke e aki?”
E aki mwane Iesu n aia kababa. E ataia bwa ngkana e kangai:
‘Tiaki ngaia anne, e aki riai n te tua te anga te angabwai aei,’ ao
e na bure ngkanne n taetae ni kaitaraa Rom. Ma ngkana e kangai: ‘Eng, e riai ni kabwakaki te angabwai aei,’ ao e na ribaaki
ngkanne irouia I-Iutaia ake a ribaa tautaekanakiia irouia kaain
Rom. Mangaia are e taku: “Ngkami aika taani mamana-te-aba,
kam aera ngkai kam kataai? Katerea te mane ane e anganganaki te uea.”
E taku ngke a anganna: “Ante tamneina aei, ao ante korobokiana aei?”
A taku: “Kaitara.”
“Ma ngaia ae kam na angani Kaitara akana ana bwai Kaitara; ao angan te Atua akana ana bwai te Atua.” Ngke a ongo ana
kaeka Iesu aika mwaatai mwaane aikai, a mimi iai ao a kitanna.
Ngke a nora kabwakaia Baritaio ni kamwanea Iesu Tarukaio,
ake a taku bwa akea te mangauti, ao a titirakinna ni kangai: “Te
tia Reirei, e kangai Mote, Ngkana e mate te aomata n aki natina, ao ke e buna buna tarina ni karika natin tarina. A mena
ngkoa i roura taari-mwaane aika itiman: ao e iein te karimoa,
ao e mate n aki natina, ao e kitana buna iroun tarina: ao ai aron
naba te kauoman, ao te kateniman, ao ai aroia nako naba ni kabaneia uake itiman. Ao i mwiia ni kabaneia ao e mate naba neiere te aine. Ma ngaia ae ante buna neierei irouia uake itiman
n te manga-uti? ba a bane ni bunna.”
E taku Iesu: “Kam a kaairua ra! Ao kam ataia bwa bukin tera?
I bukina bwa kam aki ataa te Baibara ke mwaakan te Atua. Bwa
ngkana a manga maiu man te mate ao a aki konaa n iein ke ni
kaieinaki, n ai aroia anera ake i karawa. Ao ni kaeti ma taekaia
maate ake a manga maiu: kam tuai ni wareware n ana boki
Mote are e taekinaki iai rongorongon te kai are e bue, ao e kaotaki naba iai aron te Atua, ngke E kangai nakoni Mote: Atuan
Aberaam Ngai, ao Atuan Itaaka, ao Atuan Iakobwa? Bwa Ngaia
tiaki Atuaia akana mate, ma Atuaia akana maiu. Kam rangi ni
kaairua.”
A a manga mimi naba aomata aika uanao n ana kaeka Iesu.
Iai tabeman taani koroboki aika kangai: “Te Tia Reirei, e raoiroi ane Ko atongnga.”
Ngke a noria Baritaio bwa e a kain wiia Tarukaio Iesu ao a a
ikotiia ni kawaria. A kani manga kataia riki ngaia are e a taku
temanna te tia koroboki mai buakoia: “Te tia Reirei, tera te tua
ae korakora i buakon taian tua?”
E taku Iesu: “Aei ae moanibaan te kakannato: Kam na ongoraa, Iteraera! Te Uea ae Atuara bon ti Ngaia te Uea! Ko na tangira te Uea ae Atuam ma nanom ni kabanea, ao maium ni kabanea ao wanawanam ni kabanea, ao korakoram ni kabanea. Te
kauoua n tua ae moanibaan naba te kakannato bon aei: Ko na
tangiriia aomata n ai aron tangiram i bon iroum. Akea te tua
teuana ae moanibaan te kakannato riki nakoia aikai.” E reitia
Iesu ni kangai: “E bane te Tua ma aia taeka burabeti nako n
tauraki n tuua aika uoua aikai.”
E taku te tia koroboki: “Te Tia Reirei, E eti ane Ko atongnga,
ao e koaua are Ko taku bwa ti temanna Ngaia, ao akea riki rarikina bwa ti Ngaia: ao tangirana ma te nano ni kabanea, ma te
wanawana ni kabanea, ma te korakora ni kabanea, ao tangiraia
aomata n ai aron tangiran temanna i bon irouna, a a rangi ni
moamoa riki nakoni karea ni kabane ake a katauaki ibukin te
kabuokaki ao nakoni karea nako.”
Ngke e noria Iesu bwa e kaeka te tia koroboki ma te wanawana, ao e taku nakoina: “Ko aki raroa man uean te Atua.”
Ai tenibong ngkai ana tai n angareirei Iesu n te tembora, bwa
n te Taabati, te Moanibong ao te Kauabong. A kukurei n ongora
aomata irouna, ma a kan tiringnga mataniwin te Aro, ma e aki
Mataio 22:15-40; Mareko 12:13-34, NTK; Ruka 20:20-40.
reke angaia.
ˇ Tera aia anga Baritaio ni kamwanea Iesu, ao tera ae e na riki ngkana e kaeka
ni kangai, eng ke tiaki?
ˇ E kanga Iesu ni kamakeenakoa aia iango Tarukaio ni kani kamwanea?
ˇ Tera riki ae a kataia ni karaoia Baritaio ibukin kataakin Iesu, ao tera mwina?
ˇ N ana kabanea n tai Iesu n uarongorongo i Ierutarem, irabong ana tai n
angareirei n te tembora, ao tera mwina?
109
E
E Kabuakakaia
Taani Kaitaraa Iesu
KAMINOIA taani kaitaraa Iesu, n te aro are a a maaku n titirakinna riki. Mangaia are e a biririmoa ni kaotaraea aia aki ota. E titiraki ni kangai: “Tera nanomi nakon te Kristo? ante natina?”
A kaeka Baritaio ni kangai: “Tawita.”
E ngae ngke e aki kakewea Iesu bwa Tawita bon ana bakatibu te Kristo ke te Mesia, ma e a manga titiraki ni kangai: “Ao
e aera Tawita [n Taian Areru 110] ngke e atonga Teuaei iroun
te Tamnei ba ana Uea, ni kangai, E taku Iehova nakon au Uea,
ko na tekateka i angaataiu, ni katiaai moa ba N na kakia taan
ribaiko i aani waem? Ao ngkae E atongaki iroun Tawita ba ana
Uea, ao e aera ngkai natina?”
A kainabwabu Baritaio bwa a aki ataia bwa antai raoi te
Kristo, ke teuare kabiraki. Tiaki tii kanoan Tawita te Mesia n
aron ae a kakoauaa Baritaio, ma e mena i karawa ngkoa ao bon
ana mataniwi ke ana Uea, Tawita.
E a kauringia ngkai aomata Iesu ni kaineti ma taekaia taani
koroboki ma Baritaio. Kioina ngkai a angareirei n Ana Tua te
Atua naakai, bwa “a tekateka taani koroboki ma Baritaio
ni kaintokani Mote,” ma e taku Iesu: “Kawakini baikana a
tuangngkami, ao karaoi.” E a manga taku: “Ma tai kakairi n
aia makuri; ba a tutuatua, ma a aki karaoi.”
Bon aomata aika mwamwana te aba, ao e kabuakakaia Iesu
n taeka ake e taekin naba ngkoa ngke e katairiki n ana auti te
Baritaio temanna tabeua te namwakaina n nako. E taku: “Ma
a karaoi aia makuri ni kabane ba a aonga n noraki irouia aomata.” Ao e taekini katoto ni kangai:
“A karababai aia burakitere.” Baikai bon bwaoki aika uarereke ake a kanim i aon ramwaia ke baia, ao a koreaki i aoia
aua mwakoron te Tua ae kangai: Te Otinako 13:1-10, 11-16; ao
Te Tua-Kaua 6:4-9; 11:13-21. Ma a karababai ni kabuburai baikai Baritaio, ni kaotia bwa aongkoa a ingainga n te Tua.
E reitia Iesu ni kaotia are “a kamarairai buruburun niniraia.”
Ni Warekaia Iteraera 15:38-40, a tuangaki iai tibun Iteraera
bwa a na kaburuburui niniraia, ma a kamwarairai riki buruburun niniraia Baritaio nakoia aomata nako. A karaoaki bwaai
nako ibukin te kantiroaki! E kamatoaa n taku Iesu: “Ao a tangiri nee n rarikiriki n amarake aika moa n raraoi.”
Ma e kananokawaki bwa a rotaki naba taan rimwina n te
kani kakannato. Mangaia are e reireinia ni kangai: “Tai atongaki ngkami ba Rabi: ba ti temanna ami tia Reirei, ao taari
ngkami ni kabaneingkami. Ao tai atonga te aomata temanna i
aon te aba ba tamami: ba ti temanna Tamami, ba Teuare i karawa. Ao tai atongaki ngkami ba taani kairiri: ba ti temanna
ami tia Kairiri, ba te Kristo.” A riai ni kanakoa te kani moanibaa ni kakannato mai nanoia taan rimwina! E kaungaia Iesu ni
kangai: “Ane kakanato riki i buakomi ao e na riki ba ami tia
makuri.”
Imwina ao e a karekei kaia taani koroboki ma Baritaio, ni
kaokioka taekaia ae taani mwamwana te aba. E taku bwa a “bonota uean te Atua nakoia aomata,” ao boni ngaiia naba “ake a
kuribwai aia auti aine aika a mate buia, ma ni kaananaui aia
tataro ni kan noraki.”
E taku Iesu: “A na reke kaimi, taani kairiri aika kam mataki.”
E kabuakakaia Baritaio Iesu bwa a kakeai bongan baike a irekereke ma te onimaki, ao a bairea ae kakawaki ao ae aki irouia,
n oin nanoia. N te katoto, a kangai: “Ngkana e taetae n tuea te
aomata ni maneaban te Atua, ao akea mwina; ma ane taetae n
tuea ni koorani maneaban te Atua, ao e bae iai!” Aroia ni kaatuua riki tabeakinan kooran te tembora nakoni kaatuuan baike a irekereke ma te onimaki n te tabo n taromauri, a boni kaotiota iai matakia n te aroaro ni maiu ae riai.
E kabuakakaia Baritaio Iesu n aron are e karaoia ngkoa bwa
a “katuku bwaai aika bongana riki i buakon ana taeka te Atua,
are te kaeti raoi taeka, ma te nanoanga, ma te onimaki,” ma a
tabeakina riki kabwakaan te kabwianibwai, ni baika a aki bati
ni kakawaki n aron aroka tabeua.
E arania Baritaio Iesu bwa ‘taani kairiri aika mataki, aika
raumeaa te minominonikai, ao a onga te kamero.’ A raumeaa
te minominonikai man aia wain, tiaki ibukina bwa te man ma
ibukina bwa e aki itiaki n te tua. Ma aroia n aki karaoi nanon
Tuua ake a kakawaki riki, e kabotauaki ma ongakin te kameMataio 22:41–23:24; Maro, ae te man ae aki itiaki naba n te tua.
reko 12:35-40; Ruka 20:41-47; Nakoaia Ibonga 11:4, 21-24.
ˇ E aera ngke a kainabwabu Baritaio ngke e titirakinia Iesu taekan are e taekinna Tawita n Taian Areru 110?
ˇ Bukin tera ngke a karababai riki aia burakitere Baritaio, ao a kamwarairai
riki buruburun aia kunnikai?
ˇ Tera ana reirei Iesu nakoia taan rimwina?
ˇ Tera aia kaetieti Baritaio aika boto i aon oin nanoia, ao e kanga Iesu ni kabuakakaia ibukin aki irakin tuua ake a kakawaki riki?
110
Katiaan Ana Mwakuri
ni Minita n te Tembora
IO ana kabanea n tai Iesu ni kaoti n te tembora. Ai bon
kabanean aei ana mwakuri ni minita i aon te aba, ao
imwina ai katikana ngkanne ma kamateana, ae ai tii
tenibong riki. E bon reita nako naba ngkai bwauranaia taani
koroboki ma Baritaio.
E katentai kaokiokan ae kangai: “A na reke kaimi, taani koroboki ma Baritaio, aika taani mamana-te-aba!” Bukini karekeani kaia ae te moan bwa a “teboka akun te mangko ma te
raurau, ma a on nanoia n te babakanikawai ma te buakaka.”
Mangaia are e kaungaia ni kangai: “Kaitiaka moa nanon te
mangko ma te raurau, ba a aonga n itiaki akuia.”
Imwina ao e karekei kaia taani koroboki ma Baritaio ibukin buakakan nanoia ao kamwaraaia are a karabaa ni katamaroan tinanikuia. E taku: “Ai aron ruua ni mate aika kamainainaki ngkami; a bon tamaroa aoia, ma a on nanoia n riia
maate ma te kamwara ni kabanea.”
Ni kabaneana, e a oti aia mwamwana te aba n aroia ni katei ruaia burabeti ao ni katamaroai ibukin nanoia ni kan taraaki bwa a rangi n akoi ma n raoiroi. Ma e kaotia Iesu bwa
ngaiia bon “natiia ake a kamateia burabeti.” Ni koauana, e
a ruanikai maiun are e mwane n aia mwamwana te aba!
E a korakora riki kabuakakaaia iroun Iesu ngke e kangai:
“Ngkami aika naeta, aika bunia baiba, kam na iraningkami ni
biri nako man te tiringaki i Keenna?” Keenna bon te mwarua
are e kabonganaki i Ierutarem bwa te tabo ni maange. Mangaia are e taku Iesu bwa ngkana a teimatoa taani koroboki
ma Baritaio ni karaoa ae buakaka, a na boni kamaunanakoaki n aki toki.
E taku Iesu ni kaineti ma te koraki ake a kanakoaki bwa a
na tei ibukina: “Ane kam na kamateia temangina ao ane kam
na tauriia . . . ao ane kam na kataereia temangina ni maneabami, ao ane kam na kakioia nako man te kawa teuana nakon te kawa teuana: ba a na bane ni kaboaki i roumi raraia
A
ake a raoiroi ake a katinakoaki i aon te aba, ma mwin raraan
Abera are raoiroi ao tokina raraan Takaria are natini Barakia
[arana n te Kauoua n Rongorongo Ieoiata], are tiringaki i roumi i marenani maneaban te Atua ma te baonikarea. E koaua
ae I a tuangngkami ba a na bane n roko baikai i aon te roro
aei.”
Ibukina bwa e bwaurania mataniwia Iteraera Tekaria, “a
karebanaia n atibu n ana tua te uea i nanon oni maneaban Iehova.” Ma n aron are e taetae ni burabetinna Iesu, a na bon
katuuaeaki I-Iteraera ibukin katutuan raraaia aomata aika
raoiroi ni kabane. A katuuaeaki 37 te ririki imwina n 70 C.E.,
ngke e a urua Ierutarem ana taanga ni buaka Rom, ao a mate
I-Iutaia aika raka i aon teuana te mirion.
Ngke e iangoa te tai ae rangi ni kakamaaku aei Iesu, ao e
rangi n rawawata iai. E taku: “Ierutarem, Ierutarem, . . . ai
bati ra au kani bobotiia natim, n ai aron te moaaine ngkana
e botiia bunna i aani baina, ao kam rawa naba! Noria, e nang tiku maneabami i roumi ni maroaa.”
E reitia ni kangai Iesu: “Kam na aki manga norai rimwi ni
karokoa kam kangai, E na karaoiroaki Teuae nako mai n aran
te Uea.” Te tai anne bon ana tai Kristo ni manga mena ma
aomata ngke e a anganaki te Tautaeka n Uea i karawa, ao a
na noria aomata n aia onimaki.
E a manga mwaing Iesu nakon te tabo are e na kona n nora
iai te nne ni mwane n te tembora, ike a tabe ni kabwakai iai
aia mwane aomata aika uanao. A kabwakai mwaane aika bati
iai kaubwai. Ma ngke e roko te aine ae e a tia ni mate buuna,
ao e kabwakaa tii uoua te mwane ae uarereke kanoana.
E weteia taan rimwina Iesu ao e taku: “I bon tuangingkami ae e koaua: e bati riki ana karemangko te aine ae e kainnano aei nakoia akekei ni kabaneia.” A bae ni mimi bwa e na kanga n riki aei, mangaia are e taku Iesu: “Ba a anga mai buakon
rakan aia kaubai; ao neiei, e anga mai buakoni kainnanona
ana bai ni kabane ae boni maiuna.” Imwin taekinan aei ao e
a kitana te tembora Iesu are ai bon ana kabanea naba n tai.
E mimi temanna i buakoia taan rimwina ni buburan te
tembora ao tamaroana, ao e taku: “Te Tia Reirei, taraia, ai
kamimi ra atibu aikai ma kateitei aikai!” Ni koauana, a ribootinaki atibu aikai, bwa kaka 11 te mita abwakia, ao e raka i
aon nimaua te mita rababaia, ao rietaia e raka i aon tenua te
mita!
E kaeka Iesu ni kangai: “Ko nori kateitei akana a ababaki akanne? E na aki tiku iai te atibu teuana ni nnena. A
na bane ni kamaenakoaki.”
Imwin taekinan baikai, ao a rinanon te Mwarua
ae Kiteron Iesu ma ana abotoro, ma n ararakea te
Maunga ae Oriweta. Maikai are a kona iai n nora
raoi te tembora ae rangi n tamaroa aei.
Mataio 23:25–24:3; Mareko 12:41–13:3, BK; Ruka 21:1-6; 2 Rongorongo 24:20-22.
ˇ Tera ae karaoia Iesu n ana kabanea n tai n te tembora?
ˇ E kanga n oti aia mwamwana te aba taani koroboki ma Baritaio?
ˇ Tera ae nanonaki n “te tiringaki i Keenna”?
ˇ E aera ngkai e taku Iesu bwa e bati riki ae anga te aine are
e mate buuna nakon are a anga kaubwai?
111
N
Kanikinaean Kaitirani Bong
GKAI ai boni bwakantaain te Kauabong. Ngke e tabe
n tekateka Iesu i aon te Maunga ae Oriweta n tataraa te tembora are i nano, ao a a roko naba Betero,
Anterea, Iakobo ao Ioane ni kawaria n tii ngaiia. A raraomaeakina taekan te tembora, ibukina bwa e a tia n taekinna Iesu
bwa e na roko te tai are e nang akea atibuna teuana n tiku i
aon teuana.
Ma tao e bati riki kanoan aia iango ngaia are a a kawara
Iesu. Tabeua te wiki n nako ao e taekina manga ‘okina’ ae ana
tai ni manga mena ma aomata ike “E na kaotaki iai Natin te
Aomata.” Ao mai mwaina riki, e a tia n tuangia taekan “to-
kin aonaba [“te waaki i aon te aba,” NW].” Mangaia are a a
rangi ni kiriuriu nanoia abotoro.
A taku “Ko na tuangira ba a na roko n ningai baikanne [ae
na karika kamaunakin Ierutarem ma ana tembora]? Ao tera
kanikinaean rokom [“menam ma aomata,” NW] ao tokin aonaba [“te waaki i aon te aba,” NW]?” Bon tenua mwakoron
aia titiraki. Te moan, a kan ataa tokin Ierutarem ma ana tembora, ao imwina taekan manga menan Iesu ma aomata bwa
te Uea n ana Tautaeka, ao te kabane, taekan tokin te waaki i
aon te aba.
E kaekai mwakoron te titiraki ake tenua Iesu n ana kaeka
ae abwabwaki. E taekina te kanikina are e na ataaki iai bwa
e nang toki aia waaki I-Iutaia; ma e bati riki ae taekinna.
E taekina naba te kanikina are a na ataia taan rimwina
ake a na maiu n taai rimwi, bwa a a maeka n te tai
are e a manga mena iai ma aomata, ao e a kaan tokin te waaki i aon te aba.
Ni waakinakon te ririki, a a kaatuua abotoro taraan kakoroan bukin ana taetae ni burabeti Iesu.
Eng, e moanaki kakoroan bukin baike e taekin,
n aia bong. Mangaia are Kristian ake a maiu 37
te ririki imwina n 70 C.E., a aki kubanako ni kamaunan aia waaki I-Iutaia ma aia tembora.
Ma e aki roko ana tai Kristo ni manga mena ma
aomata n 70 C.E. Manga menana ma aomata bwa te
Uea n ana Tautaeka e a riki rimwi riki. Ma n ningai?
E oti aei ngkana ko karaua n iangoa ana taetae ni
burabeti Iesu.
E a kaman taekinna Iesu bwa a na kaoti “buaka
ma tanuani buaka.” E taku naba bwa “e na tei rake
te botanaomata teuana n eka nako te botanaomata teuana” ao a na roko roongo, mwaeiei ao aoraki aika kamamate. A na ribaaki taan rimwina
ao a na kamateaki. A na kaoti naba burabeti ni
kewe ao a na mwamwanaia aomata aika bati. E
na rikirake te buakaka ao e na kerikaki aia
tangira aomata aika bati. N te tai anne ao e na katanoataki
naba rongorongon Ana Tautaeka n Uea te Atua ae raoiroi
bwa te bwai ni kaotioti nakoia natannaomata ni kabane.
E ngae ngke a na kakoroaki bukin bwaai tabeua man
ana taetae ni burabeti Iesu imwain kamaunan Ierutarem n
70 C.E., ma kakoroan bukina ae tabwanin riki, e na riki i nanon ana tai ni manga mena ma aomata ao n tokin te waaki i
aon te aba. Iangoan raoi aron aon te aba man 1914, e oti iai
bwa e a tabe ni kakoroaki bukin ana taetae ni burabeti Iesu
ae kakawaki aei man te ririki anne, n te aro ae tabwanin.
Mwakoron naba te kanikina aei ae e taekinna Iesu, e na noraki “te bwai n uru-bwai are ribaki.” N 66 C.E. ao e kaoti te
bwai ae ribaaki aei ae te “taanga ni buaka” mai Rom are otabwaninia Ierutarem, ao e urua oon te tembora. E tei ‘te bwai
ae ribaaki’ n te tabo ae aki riai n tei iai.
Ni kakoroan bukin te taetae ni burabeti aei ae tabwanin
riki, te bwai ae ribaaki bon te League of Nations ma onean
mwina ae te United Nations. E taraaki irouia Aaro ake aongkoa Kristian te botaki ae kateaki aei ibukin karekean te raoi
i aon te aba, bwa onean mwin Ana Tautaeka n Uea te Atua.
Ai bon buakakara! Mangaia are n te taina, tautaeka aika reitaki ma te UN, a na manga buakania Aaro ake aongkoa Kristian (ake a kaikonakaki ngkoa bwa Ierutarem) ma ni kamaunaia.
Mangaia are e taetae ni burabeti Iesu ni kangai: “E na bati
te rawawata iai, ae akea arona ma ngke a moa ni karikaki aonaba, ao bon akea arona naba rimwi.” Bon te rawawata ae
korakora kamaunan Ierutarem n 70 C.E., bwa e ribootinaki
bwa e raka i aon te mirion mwaitiia aomata ake a kamateaki.
Ma e na iai te rawawata ae rangi ni korakora riki ni kakoroan bukin mwakoron ana taetae ni burabeti Iesu aei ae tabwanin riki.
Te Raunnano ni Boong Aika Kaitira
E a kani bane te Kauabong ae Nitian 11, ma e reitanako
naba ana maroro Iesu ma ana abotoro ni kaineti ma kanikinaean manga menana ma aomata bwa te Uea n ana Tautae-
ka, ao tokin te waaki i aon te aba. E tuangia naba bwa a na
aki rimwia Kristo ni kewe. E taku bwa e na bati te kakorakora “ao a na burebureiia ake a rineaki ngkana a konaia.” Ma
a na katotongia ikare aika oomwaaka aia taratara naake a rineaki, ao a na ikotaki ike e mena iai te amwarake n taamnei
ni koaua, ae taekan ikotakia ma te Kristo ni koaua ni manga
menana ma aomata ae aki noraki. A na aki mwamwanaki ao
n ikotaki ma Kristo ni kewe.
A na bon noraki Kristo ni kewe. Ma ni kaitaraan anne, e
na aki noraki Iesu ni manga menana ma aomata. E taku Iesu
bwa ngkana e a waaki te rawawata anne, “e na rina ni karoroaki taai, ao e na aki mama namakaina.” Eng, aio te tai ae e
na rangi ni karuanikai iai maiuia aomata man te tai are a moani karikaki iai. Kaanga ai aron ae e a rotongitong taai e ngae
ngke e ngaina, ao kaanga ai aron ae e a aki maama namwakaina n te tairiki.
E reitia nako Iesu ni kangai: ‘A na kamwaeieieaki bwain karawa aika korakora.’ Mangaia are e kaotia bwa e nang bitaki
taraani karawa ao a nang noraki baika kakamaaku iai. E nang
rotakibuaka te aba n te maaku ao te kakeru ae te aro ae tuai
n noraki korakorana man moani karikaia aomata.
Ibukin anne ao e taku Iesu bwa “a na roko kananoangaia
botanaomata i aonaba, ma te mwaninga i bukin rurungani
marawa ma naao; ao ane a na bara nanoia aomata ni maku,
ma ni kaantaningai baike a kan roko i aonaba.” Eng, ngkana
e nang roko n tokina ana tai te botannaomata ae kakamaaku
aei, ao “E na kaoti naba kanikinaean Natin te Aomata i karawa: ao ane a na bane n tang kaain aonaba.”
Ma a na aki bane aomata n raraoma ngkana ‘e roko Natin
te aomata ma mwaakana,’ bwa e na kamauna te waaki ae buakaka ae ngkai i aon te aba. A na aki raraoma “aomata ake a
rineaki” ake 144,000 ake a na ibuokanibwai ma Kristo n te
Tautaeka n Uea i karawa, ao raoia naba ake e arania Iesu bwa
“tiibu tabemang.” E ngae ngke a maeka n te tai ae karuanikai riki nakon are e a tia n noraki man karikaia aomata, ma
a ira nanon ana kaungaunga Iesu ae kangai: “Ngkana a moa
n roko baikai, ao kam na tara rake iai, ao kaeka atumi; ba e a
kan roko kamaiuami.”
E taekina te kaikonaki Iesu bwa a aonga ni kona n ataia
taan rimwina ake a maiu ni boong aika kaitira bwa e a rangi
ni kaan te toki. E taku: “Tara te biku ma kaai ni kabane:
ngkana a a tiba bwebwe, ao kam noria ma n ataia i roumi ba
e a kaan te tai n ua. Ao ai aromi naba, ngkana kam nori baikai ba a roko, ao kam na ataia iai ba e a kaan uean te Atua.
E koaua ae I a tuangngkami ba e na bon aki mauna te roro
aei, ngkana a tuai ni bane n roko baikai.”
Mangaia are ngkana a noria taan rimwina bwa e a tabe ni
kakoroaki bukin mwakoron te kanikina aei aika bati ma ni
kakaokoro, a riai n ataia ngkanne bwa e a kaan tokin te waaki i aon te aba, ao e nang kamaunai buakaka ni kabane Ana
Tautaeka n Uea te Atua. Ni koauana e na roko te toki n aia
tai ni maiu aomata ake a nori kakoroan bukin baike e taekin
Iesu ni kabane! E kauringia taan rimwina Iesu aika a na maiu
ni boong aika kaitira ni kangai:
“Kawakiningkami, ba a kawa n taonaki ami iango n te buabeka, ma te mamanging, ma taian iango n raraomaeakini
bwain te maiu aei, ao ba e rina n roko te bong arei i roumi n
ai aron te ao-ni-katatai: ba ane e na roko n te aro anne i aoia
aomata ni kabaneia aika maeka i aonaba ni bane. Ma kam na
kamarurungingkami n tai nako, ao kam na tataro, ba kam aonga n tokanikai ni biri nako mani baika nangi roko ni kabane, ma n tei i matan Natin te Aomata.”
Kibono Aika Wanawana ao Aika Nanobaba
E a tabe ngkai ni kaekaa aia titiraki ana abotoro Iesu ibukin kanikinaean manga menana ma aomata bwa te Uea n ana
Tautaeka. Ngkai e a manga taekin riki mwakoron te kanikina
aei n taiani kabotau, ke kaikonaki aika tenua.
A na nora kakoroan bukin kaikonaki aikai te koraki ake a
maiu n ana tai Iesu ni manga mena ma aomata. E karakina
te moan ni kangai: “Uean te Atua ai aroia tengaun te kibono, ake a anai aia bwae n oti nako ni butimwaea te tia iein.
A nanobaba niman, ao a wanawana niman.”
Ngke e kangai Iesu bwa “uean te Atua ai aroia tengaun te
kibono,” ao e aki nanonna bwa te koraki ake a kaaina te Tautaeka n Uea i karawa, iterana a nanobaba ao iterana a wanawana! Ma e nanonna bwa baika a irekereke ma te Tautaeka
n Uea are i karawa a kona ni kabotauaki ma te bwai teuana
ke te aroaro teuana.
Kibono aika tengaun aikai a tei ibukia Kristian ni kabane
ake a na kaaina te Tautaeka n Uea are i karawa, ke ake a taku
i bon irouia bwa a na kaainna. Ni Bentekota 33 C.E. ao e a
kabaeaki te ekaretia ni Kristian nakon te mare ma te tia Mare
te mwaane ae e a tia ni kautaki ma n neboaki ae Iesu Kristo.
Ma e na karaoaki te mare i karawa rimwi riki n te tai ae aki
kaotaki moa.
N te kaikonaki ao a mwananga kibono aika tengaun aikai
bwa a na butimwaea te tia mare te mwaane, ao n ira buakon
te rianna nakon te baka n te mare. Ngkana e roko, ao a na
kauramwaakai aia taura ni kaotaa te kawai nakon te mare,
mangaia are a na karinea ngkana e a kaira buuna nakon te
auti are e katauraoaki ibukin neiei. Ma e kabwarabwaraa ni
kangai Iesu: “A uoti aia bwae nake a nanobaba, ao a aki ua
bwa ma a ua bwa nake a wanawana i nanon aia atinibwa ma
aia bwae. Ao ngke e baenikai te tia iein, ao nakekei a bane n
nimatutu ma ni matu.”
Korakoran baenikain te tia mare te mwaane e a kaotia bwa
e na kiriaria manga menan Kristo ma aomata bwa te Uea n
ana tautaeka. E a tibwa roko n ana kaintokanuea n te ririki
1914. N te tairiki ae abwabwaki imwain rokona ao a bane ni
matunako kibono. Ma a aki kabuakakaki iai. Kabuakakaaia
kibono ake a nanobaba e reke man aki uotakin aia bwaa n
aia atinibwaa. E kabwarabwarai aron utia kibono aikai Iesu
imwain rokon te tia mare, ni kangai: “Ngke e a nukanibong,
ao e takarua te aba ni kangai, Noria, te tia iein! kam na otinako ni butimaia. Ao a bane n tei rake kibono akekei, ao a
kauramwakai aia bwae. Ao a taku nake a nanobaba nakoia
nake a wanawana, Kamai teutana n ami bwa, ba a kani mate
ara bwae. Ao a kaekaia nake a wanawana ni kangai, Tao e aki
tau nako imi ao nako ira: ma kam na nakoia taani kabo bwa
ni kabo ami bwa.”
E tei te bwaa ibukin te bwai ae kateimatoaia Kristian ni
koaua bwa taani kaotaa te aba. Te bwaa bon Ana
Taeka te Atua ae kairaki koreana are a kamatoaa tauana Kristian, n ikotaki ma te
taamnei ae raoiroi are e buokiia ni
kamataataia n te Taeka aei. E na
buokiia kibono aika wanawana
te bwaa aei, bwa a na kaotaa aia oota ni butimwaea
te tia mare te mwaane,
n tain te rianna nakon te
baka n te mare. Ma akea
te bwaa are mairoun te
Atua n aia atinibwa, ke
i nanoia te koraki aika
kaikonakaki irouia kibono aika nanobaba. Mangaia are e taekina te bwai ae riki Iesu ni kangai:
“Ngke a nako [kibono aika nanobaba] ni kaboa te bwa, ao
e roko te tia iein; ao a rini ma ngaia n te baka nake a tauraoi
aia bwai: ao e a bonotaki naba te mataroa. Ao rimwi a roko
kibono ake raoia, ao a kangai, Te Uea, te Uea, ko na kaukia
nako ira. Ao e kaekaia ni kangai, E koaua ae I a tuangngkami
ba I aki kinaingkami.”
Imwin rokon Kristo n ana Tautaeka n Uea i karawa ao a a
uti Kristian ni koaua aika kabiraki ake a kaikonakaki irouia kibono aika wanawana, ao a butimwaea mwiokoaia are a na kaotaa te aonnaba ae rotongitong aei ma ni kamoamoaa iai te tia
Mare te mwaane are e a oki. Ma a aki tauraoi ni butimwaia
ma n neboia, te koraki ake a kaikonakaki irouia kibono aika
nanobaba. Mangaia are ngke e a roko te tai, e a aki kauka te
mataroa Kristo nakoia nakon te baka ni mare i karawa. E a katikuia i tinaniku n rotongitongin te tairiki n te aonnaba ae kakamaaku aei, ike a na kamaunaki iai ma taani kaakaraoa ae
buakaka. E motikia Iesu ni kangai: “Kam na kamarurungingkami, ba kam aki ata te bong arei ma te aua arei.”
Kaikonakan te Mwane ae Taian Tarena
E reita nako ana maroro Iesu ma ana abotoro i aon te Maunga ae Oriweta n taekina te kaikonaki riki teuana, ae te kauoua mai buakon ake tenua. Tabeua te bong n nako ngke e mena
i Ieriko, ao e taekina naba kaikonakan te mwane ae taian
mina are e kaotia iai bwa e na rangi ni maan te tai imwain
rokon te Tautaeka n Uea. Iai baika titeboo iai te kaikonaki ae
taekinna ngkai ma are nako, ma ae ngkai e kabwarabwaraa
kakoroan bukin mwakuri ake a na karaoaki i nanon ana tai
Kristo ni manga mena ma aomata bwa te Uea n ana Tautaeka. E kaikonaka riaia taan rimwina ni mwakuri ngkai a teimatoa ni mena i aon te aba, bwa a na karikirakei “ana bwai
nako.”
E kangai Iesu: “Ba [baika irekereke ma te Tautaeka n Uea]
ai aron te aomata temanna ae kan nako n te aba teuana, ao e
weteiia ana toro n angania ana bwai nako.” Teuaei bon Iesu
are imwain mwanangana nako karawa, ao e mwiokoi ana
bwai irouia ana toro, ae taekaia taan rimwina ake a kaantaningaa kaainakin te Tautaeka n Uea i karawa. Tiaki te kaubwai ana bwai Iesu aikai, ma a tei ibukin te tabo n ununiki
ni kaikonaki, ae e katauraoia bwa e aonga ni kona n reke mai
iai taan rimwina aika bati riki.
E mwiokoi ana bwai nako Iesu irouia ana toro, tabeua te
tai imwain waerakena nako karawa. E kanga ni karaoa anne?
Man reireiaia bwa a na teimatoa ni mwakuri n te tabo n ununiki, n aroia n uarongorongoa te Tautaeka n Uea nako tabon aonnaba. E taku Iesu ni kaineti ma anne: “E angan temanna nimaua te tarena, ao temanna uoua, ao temanna teuana;
e angania nako n ai aron rabakauia; ao e a nako naba.”
Mangaia are a tibwaaki tarena ake wanua ake ana bwai
Kristo nakoia tooro n aron aia konabwai ni kaineti ma te onimaki. A tei tooro ibukia taan rimwin Kristo aika kakaokoro
rinania. N te moan tienture, te koraki ake a karekei tarena
ake nimaua, a irekereke naba iai abotoro. E taekinna Iesu bwa
tooro ake a karekei tarena ake nimaua ao uoua, a uaia ni kataboroi n aroia n tataekina te Tautaeka n Uea ao ni karekeia taan rimwin Kristo. Ma e tauna ana tarena n te tano, te
toro are e anganaki teuana.
E reitia n taku Iesu: “Ao imwini boong aika bati ao e roko
aia uea tooro akekei, ao e kaeti ana bwai ma ngaiia.” E a tibwa oki Kristo ni kaetii ana bwai ma ngaiia 1,900 te ririki
imwina n te ka-20 n tienture, are nanona “imwini boong aika
bati.” E kabwarabwaraa ngkanne Iesu ni kangai:
“E roko teuare anganaki nimaua te tarena, ao e uoti riki nimaua te tarena, ao e taku, Te Uea, ko anganai nimaua te tarena: noria, I karaka riki nimaua te tarena i rarikiia. E taku
ana uea nako ina, E raoiroi, te toro ae ko raoiroi ae ko kakaonimaki: ko kakaonimaki nakoni baika karako, N na karaoiko
ba mataniwini baika bati: ko na rin i nanoni kimareirein am
uea.” E kataboroa naba ana tarena te toro are e karekea uoua, ao e reke naba iai kamoamoaana ma kaniwangana.
A kanga n rin ni kimwareirein aia Toka tooro aika kakaonimaki aikai? E reke kimwareirein aia Toka ae Iesu Kristo
ngke e anganaki mwaakana n te Tautaeka n Uea ni menana
ma Tamana i karawa. Kimwareireia tooro aika kakaonimaki
n taai aikai, e reke man mwiokoaia ni baika bati riki ni kaineti ma te Tautaeka n Uea. Ngkana a roko n tokin maiuia i
aon te aba, a na karekea te kimwareirei ae korakora ni kautakia nakon te Tautaeka n Uea i karawa. Ma tera aron te toro
are te kateniman?
“Te Uea, I ataiko ba te aomata ae ko tiritiri ngkoe,” anne
ana ngurengure te toro aei. “I maku, ao I nako ni karaba am
tarena i aantano: noria, ane i roum am bwai.” E rawa ni mwakuri te toro aei n te tabo n ununiki ni kaikonaki, n uarongorongo iai ao ni karekeia taan rimwin Kristo. Mangaia are e
aranna te toka bwa e ‘buakaka ao e taningaroti’ ao e
motika taekana ni kangai:
“Anaa te tarena mai rouna,
. . . Ao kam na tewea nako
te toro ae akea manena aei
nako nanon te ro are i ao:
te tang ma te kangengei wii
iai.” Te koraki ake a kaiko-
nakaki bwa te toro ae buakaka aei, a na tewenakoaki i tinaniku, are akea iai kimwareireia ni kaineti ma te onimaki.
Iai te reirei ae rangi ni kakawaki n aei nakoia aomata nako
ake a taku bwa taan rimwin Kristo ngaiia. A riai ni karikirakea ana bwai aia Toka are i karawa n aroia ni karaoa aia kabanea ni konaa n te mwakuri n uarongorongo, ngkana a kani
karekea kamoamoakia ma kaniwangaia mairouna, ao ngkana
a aki kan tewenakoaki naba i tinaniku n te rotongitong are
tokina te kamaunaki. Ko mwakuri korakora ni kaineti ma
aei?
Rokon Kristo ni Mwaakan Ana Tautaeka
E boni mena naba Iesu i aon te Maunga ae Oriweta. Ni kaekaan aia titiraki ibukin kanikinaean manga menana ma aomata ma tokin te waaki i aon te aba, e a tuangia ngkai te kabanea ni kaikonaki mai buakon ake tenua. E moanna ni
kangai: “Ngkana E nako mai Natin te Aomata ma neboakina,
ma anera ni kabaneia i rarikina, ao ane E na tekateka i aon
ana kaintokanuea ae mimitong.”
E na roko ngkana e a uakaan tokin te waaki i aon te aba.
Ma tera bukin rokona? E taku Iesu: “A na bane ni botaki botanaomata i matana: ao E na karaureia te korakina ma te korakina n ai aron te tia kawakin-tiibu ngkana e karaureia tiibu
ma kooti: ao ane E na kakia tiibu i angaataina, ao kooti i angamaingina.”
E kabwarabwaraa Iesu te bwai
ae na riki nakoia ake a kaokoroaki n te itera are a akoaki iai
ni kangai: “E na taku te Uea nakoia ake i angaataina, Nako mai,
ngkami akana kam kakabaiaki iroun Tamau, kam na anaa ueami
are katauraoaki i bukimi mai moani karikan aonaba.” A na aki tautaeka ma Kristo tiibu aika kaikonakaki ikai, ma a na ababa n te
Tautaeka n Uea, n aroia ni mena
n te aonnaba i aan ana kairiri te tautaeka aei. “Moan karikan
aonnaba” bon te tai are a moani karika iai natiia Atam ma
Nei Ewa, ake a kona ni kakabwaiaki man ana babaire te Atua
ibukin kamaiuan te botannaomata.
Ma e aera a kaokoroaki tiibu nakon atain te Uea are a na
akoaki iai? E kaeka te uea ni kangai: “Ba I baki, ao kam kaamarakeai: I kanimoi, ao kam kamoai: te iruwa Ngai, ao kam
akoai: akea kunnikaiu, ao kam kunnikaiai: I aoraki, ao kam
kawarai: I mena i nanon te auti ni kaikain, ao kam nako Iu.”
Kioina ngkai a mena n te aonnaba tiibu, a kan ataia ngkanne bwa a kanga ni karaoi baikai nakon aia Uea ae mena i karawa. A taku: “Te Uea, ti noriko n ningai ngke Ko baki, ao ti
kaamarakeko? ao ngke Ko kanimoi, ao ti kamoiko? Ao ti noriko n ningai ngke Ko iruwa, ao ti akoiko? Ao akea kunnikaim, ao ti kunnikaiko? Ao ti noriko n ningai ngke Ko aoraki,
ke Ko mena i nanon te auti ni kaikain, ao ti kawariko?”
E kaekaia te Uea ni kangai: “E koaua ae I a tuangngkami
ba ngke kam karaoi baikai nakon temanna ae moan te mangori i buakoia tariu aikai, ao kam karaoi naba nako Iu.” Ta-
rin Kristo bon taekaia nikiraia 144,000 ake a mena n te aonnaba ake a na tautaeka ma ngaia i karawa. Karaoan ae
raoiroi nakoia ae taku Iesu, ai bon titeboo naba ma karaoan
ae raoiroi nakoina.
Imwina ao e taku te Uea nakoia kooti: “Naako mai Rou,
ngkami akana a nang reke kaimi, nakon te ai are aki mamate, are karaoaki ba nen te riaboro ma ana anera: ba I baki, ao
kam aki kaamarakeai: I kanimoi, ao kam aki kamoai: te iruwa Ngai: ao kam aki akoai: akea kunnikaiu, ao kam aki kunnikaiai: I aoraki, ao I mena i nanon te auti ni kaikain, ao
kam aki kawarai.”
Ma a ngurengure kooti ni kangai: “Te Uea, ti noriko n ningai ngke Ko baki, ke Ko kanimoi, ke Ko iruwa, ke akea kunnikaim, ke Ko aoraki, ke Ko mena i nanon te auti ni kaikain, ao ti aki akoiko?” A motikaki taekaia kooti bwa a
buakaka ngkai a aki karaoa te mwakuri are a karaoia tiibu ae
karekea motikan taekaia ae raoiroi. E kaeka Iesu ni kangai:
“Ngke kam aki karaoi baikai nakon temanna ae moan te mangori i buakoia [tariu] aikai, ao kam aki karaoi naba nako Iu.”
Mangaia are iai naba te motikitaeka ae na karaoaki ni menan Kristo ma aomata bwa te Uea n ana Tautaeka, ae na boo
teutana te tai imwain tokin te waaki ae buakaka ae ngkai, n
tain te rawawata ae korakora. A na nako kooti “nakon reken
te kai are aki toki: ma e na nako te koraki ae raoiroi [aika tiiMataio 24:2–25:46; 13:40, 49;
bu] nakon te maiu are aki toki.”
Mareko 13:3-37; Ruka 21:7-36; 19:43, 44; 17:20-30; 2 Timoteo 3:1-5; Ioane 10:16.
ˇ Tera ae kairiia abotoro bwa a na titiraki, ma tera riki ae a iangoia irarikin
anne?
ˇ Iteran ana taetae ni burabeti raa Iesu ae kakoroaki bukina n 70 C.E., ma tera
ae tuai n riki?
ˇ E moani koro n ningai bukin ana taetae ni burabeti Iesu, ma e na kakoroaki
bukina n te aro ae tabwanin riki n ningai?
ˇ Tera te bwai ae ribaaki ae kakoroaki bukina n te moantai, ao tera kakoroan
bukina n te kabanea n tai?
ˇ E aera ngkai uruakan Ierutarem bon tiaki kabanean kakoroan bukin te rawawata ae korakora?
ˇ Baikara baike a riki n te aonnaba ake a kanikinaea manga menan Kristo ma
aomata?
ˇ N ningai are “a na bane n tang kaain aonaba” iai, ma tera aroia taan rimwin
Kristo?
ˇ Tera te kaikonaki are e taekinna Iesu bwa e na buokiia iai taan rimwina ake a
na reke imwina riki, bwa a aonga n ataa kaanin rokon te toki?
ˇ Tera ana kauring Iesu nakoia taan rimwina ake a na maiu ni boong aika kaitira?
ˇ Antai aika kaikonakaki irouia kibono ake tengaun?
ˇ E kabaeaki nakon te mare n ningai te ekaretia ni Kristian ma te tia mare te
mwaane, ao e roko n ningai teuaei ni kaira buuna nakon te baka?
ˇ E tei te bwaa ibukin tera, ao tera ae a kona ni karaoia kibono aika wanawana
kioina ngkai iai irouia aia bwaa?
ˇ E karaoaki iia te baka ibukin te mare?
ˇ Tera te kaniwanga ae raoiroi ae aki reke irouia kibono aika nanobaba, ao tera
ae riki nakoia?
ˇ Tera te reirei ae reke man kaikonakan taian tarena?
ˇ Antai tabonibai, ao baikara baike a onimakinaki iai?
ˇ E roko n ningai te toka ni kaetii ana bwai, ao tera are e kunea?
ˇ Tera te kimwareirei ae reke irouia tooro aika kakaonimaki, ao tera ae riki nakon te kateniman n toro are buakaka?
ˇ Tera te mwakuri ni motikitaeka are e na karaoia Kristo ni manga menana ma
aomata?
ˇ N te aro raa ae a na ababa n te Tautaeka n Uea tiibu?
ˇ N ningai ‘moani karikan aonnaba’?
ˇ E boto i aon tera motikan taekaia aomata bwa tiibu ke kooti?
112
E
Kaanin Ana Kabanea n Toa
Iesu ae te Riao
A ROKO n tokina ana angareirei Iesu nakoia ana abotoro i aon te Maunga ae Oriweta ngke e a kani bane te
bong ae te Kauabong ae Nitian 11. Ai batira te tabetabe
n te bong aei! Ngkai i aoni kawaina n okira Betania ma ana
abotoro bwa a na matu iai, ao e tuangia ni kangai: “Kam ataia
ba ai ti ua bong, ma e a roko te toa are te riao, ao ane E na kamwaneaki iai Natin te Aomata ba E aonga ni kamateaki” n
tauraki i aon te kai.
E bae ni kabanea te bong are imwina Iesu ae te Katenibong
Nitian 12, ni karaua ni motirawa ma ana abotoro. E a tia ni
kabuakakaia mataniwin te Aro i buakoia aomata n te bong are
mai mwaina, ao e a ataia ngkai bwa a tabe n ukoukora kamateana. Mangaia are e a aki kaoti n te Katenibong, bwa e aki
kan uruana ana botaki ma ana abotoro, ae bukamaruan te Toa
ae te Riao ae nang boo n tairikin te bong are imwina.
Ma a ikotaki mataniwi n ibonga ma unimwaane n ana auti
te ibonga ae rietata ae Kaiaba. A maraki nanoia ni kabuakakaaia iroun Iesu n te bong are mai mwaina, ngaia are a a bairea kamwaneana n taua bwa a aonga ni karekea angan kamateana. Ma a kibunikoratia ae kangai: “Tiaki ni bongin nako te
toa, ba a kawa ni kiriwe aomata.” Bwa a maakuia aomata ake
a akoa Iesu.
Ngke a iowawa ni bairea tiringan Iesu mataniwin te Aro aikai, ao e a roko naba aia iruwa. A kubanako bwa bon temanna
mai buakoia ana abotoro Iesu ae Iuta Itekariota. E a tia Tatan
ni karina i nanona, iangoan kamwanean ana tia Reirei! Ai kukureira ngaiia ngke e a kangai Iuta nakoia: “Tera ae kam na
anganai, ao I a kamwanea nako imi?” A boniwia ma te kukurei are a na kabooa teuaei n 30 te mwakoro n tirewa, ae boon
te toro n te berita n te Tua Rinanon Mote. Man te tai aei ao e
a ukoukora ana anga Iuta ni kamwanea Iesu ngkana akea aomata i rarikina.
E moanaki Nitian 13 ni bungintaai n te Katenibong. E roko
Iesu mai Ieriko n te Kanimabong, mangaia are ai te kaonoua
ni bong aei ao ai ana kabanea naba n tairiki Iesu i Betania. Te
bong are imwina ae te Kaabong, e riai ni karaoaki iai te kabanea ni katauraoi ibukin te Toa ae te Riao, are e moa man bungintaai. Te tai anne are e na tiringaki iai te tiibu te tei ibukin
te Toa ae te Riao, ao imwina e na kamwaaki ni kabwaninaki.
A na bukamaru iia ao antai aika a na katauraoi?
E aki kaota te babaire Iesu bwa tao e totokoa are e na kaongoia mataniwi n ibonga Iuta, ao tao a na roko ni katika Iesu
n aia tai ni bukamarua te Toa ae te Riao. Ma ngkai, tao ai tanimaeaontaain te Kaabong, ao e a kanakoia Betero ao Ioane
Iesu mai Betania ao e taku: “Nako ni katauraoa te toa are te
Riao i mwaira, ba ti na kanna.”
A taku: “E nga ike Ko tangiria ba ti na katauraoi iai?”
E kamataataa Iesu ni kangai: “Ngkana kam rin n te kawa, ao
ane e na bo ma ngkami te aomata temanna, ae uota te kaatibu
n ran; kam na iria nako nanon te auti are e rin iai. Ao kam na
kangai nakon te aomata are ana auti te auti arei, E taku te tia
Reirei nako im, E nga te ru n iruwa, ae N na kana te toa are te
Riao iai ma au reirei? Ao ane e na kaota nako imi te ru ae i eta
ae ababaki ae a tauraoi iai bwaina: kam na katauraoi iai.”
Akea te nanououa bwa teuare te tia bwaibwai bon te tia rimwin naba Iesu, ao tao e kaantaningaa butiiana iroun Iesu bwa
e na kabonganaki mwengana ibukin te botaki ae okoro aei. Tao
anne bukina ae a roko Betero ma Ioane i Ierutarem, ao a nori
bwaai ni kabane ake e tuangia Iesu. Mangaia are a taraia raoi
naaka uoman aikai bwa e na tauraoi naba te tiibutetei, ao babaire tabeua riki ake a kainnanoaki irouia taani bukamarua te
Toa ae te Riao aei aika 13, bwa Iesu ma ana abotoro aika 12.
Mataio 26:1-5, 14-19; Mareko 14:1, 2, 10-16; Ruka 22:1-13; Te Otinako 21:32.
ˇ Tera ae karaoia Iesu n te Katenibong, ao bukin tera?
ˇ Tera te boowi are karaoaki ni
mwengan te ibonga ae rietata, ao
tera bukin rokon Iuta irouia mataniwin te Aro?
ˇ Antai ake e kanakoia Iesu
nako Ierutarem n te Kaabong, ao
bukin tera?
ˇ Tera ae a noria naaka
a kanakoaki aikai, ae e a
manga oti iai mwaakan
Iesu ni karao kakai?
113
Te Nanorinano n te Kabanea n
Toa ae te Riao
MENA i Ierutarem Betero ma Ioane bwa a kanakoaki ngkoa iroun Iesu bwa a na katauraoi bwain te
Toa ae te Riao. A a tibwa roko Iesu ma ana abotoro
ake 10 rimwi riki n te bwakantaai. E nang bung taai ngke a a
bwatete rikaaki man te Maunga ae Oriweta. Aio ana kabanea n tai Iesu n taraa te kaawa man te maunga aei ni karokoa mangautina.
N te tai ae waekoa ao a a roko n
te kaawa Iesu ma ana koraki, ao
a a nakon te auti are a na bukamarua iai te Toa. A tamwarake nakon te ruu are
i eta, ike a a nori iai baike a katauraoaki ibukia
bwa a aonga ni kaokoroia ni bukamarua te
Toa. E a kaman kariaa
te tai aei Iesu, n ana
taeka are e kangai: “E
bati au kani kana te
toa ae te Riao aei i
roumi ngkai I tuai ni
maraki ni mate.”
N te katei, e ninimaki aua te mwangko
ni wain n tain te Toa ae
te Riao irouia taani bukamaru. Ngke e anaa te
katenua ni mwangko Iesu,
ao e a manga tataro ni katituaraoi ao e taku: “Anaa aei, ao tibaia i roumi: ba I taku nako imi, N
A
na aki moi n uaan te kurebe i mwin ngkai ni karokoa rokon
uean te Atua.”
I nanon tain te katairiki, ao e teirake Iesu ao e buuta ana
kauaatao, ao e anaa te taara ao e kanoaa te betin n te ran. E
boni kaakaraoaki aei ao taben teuare ana auti e na teboki
waeia ana iruwa. Ma kioina ngkai akea teuare ana auti te auti
i buakoia, e a karaoia Iesu. E kona ni karaoa aei temanna i
buakoia ana abotoro ma ibukin te kaiangatoa i marenaia,
akea ae kani karaoia. Ao ngkai a a maamaa bwa e a moana
tebokani waeia Iesu.
Ngke e kawaraki Betero ao e taku: “Ko na bon aki teboki
waeu.”
E taku Iesu: “Ngkana I aki tebokiko, ao ko aki buokanibwai ma Ngai.”
E kaeka Betero ni kangai: “Te Uea, tiaki ti waeu, ma baiu
ma atuu naba.”
E taku Iesu: “Ane a tia n tebotebo ao e a tau ngkana e teboki ti waena, ma e a bane n itiaki iai: ao kam a itiaki, ma
kam aki bane.” E taekina aei bwa e ataia ae e iangoa kamwaneana Iuta Itekariota.
Ngke e a tia Iesu n teboki waeia uake 12 n ikotaki naba ma
te tia kamwanea ae Iuta, ao e karina ana kauaatao, ao e a rarikiriki naba n te taibora. E taku: “Kam ata ae I karaoia nako
imi ke kam aki? Kam atongai ba te tia Reirei ao te Uea: ao e
bon eti ami taeka; ba boni ngaia Ngai. Ao ngkai I teboki
waemi Ngai ae ami Uea ao ami tia Reirei, ao e riai ba kam
na i teboteboki naba waemi. Ba I anganingkami te bwai ni
kakairi, ba kam na katotonga ae I karaoia nako imi. E boni
koaua ae I a tuangngkami ba e aki kakanato riki te toro nakon ana toka; ao e aki kakanato riki ane kanakoaki nakon
ane kanakoa. Ngkana kam atai baikai, ao kam a kabaia
ngkana kam karaoi.”
Ai raoiroira te reirei aei ni kaineti ma te nanorinano! A aki
riai n ukoukora te kakannato abotoro, n iangoia bwa a rangi
ni kakawaki n te aro are a riai ni beku tabemwaang ibukia.
A riai n toua mwin ana katoto Iesu. Tiaki taekan tebokan te
wae, ma taekan te nano ni kani beku, n aki ongea kabotun
te mwakuri ke aki kakukureina. Mataio 26:20, 21; Mareko 14:17, 18;
Ruka 22:14-18; 7:44; Ioane 13:1-17.
ˇ Tera te bwai ae kaokoro n taraakin Ierutarem iroun Iesu, ngke e rin n te kaawa bwa e na bukamarua te Toa ae te Riao?
ˇ Te kairaua ni mwangko are e kabutia Iesu nakoia ana abotoro ake 12 n tain
te Toa imwin te katituaraoi?
ˇ Tera ae kaakaraoaki nakoia iruwa ngke e mena Iesu i aon te aba, ao e aera
ngkai e aki karaoaki nakoia Iesu ma abotoro ngke a bukamarua te Toa?
ˇ Tera bukin karaoan te mwakuri ae mangori iroun Iesu ae tebokani waeia abotoro?
114
I
Te Katairiki ae te Kauring
MWIN tebokani waeia ana abotoro, ao e a taekina naba
te kibu ae Taian Areru 41:9 Iesu ni kangai: “E tabeka bukini waena n ekai nako te aomata ae katonga au berena.”
Imwina e a kaota raraomana ni kangai: “E nang kamwaneai
temanna i buakomi.”
A a moanna n rawawata abotoro ao a taku nakon Iesu temanna imwin temanna: “Ngai?” E ira naba buakon te titiraki
Iuta Itekariota. E rara nakoni bwanibwanin Iesu Ioane, ao e
taku: “Te Uea, antai anne?”
E taku Iesu: “Temanna naba i buakoia uaka tengauni ma
uoman, ae tabe ni kateboa baina n te raurau ma Ngai ngkai.
Ba E bon nako Natin te Aomata, n ai aroni korobokiana: ma
e na reke kain te aomata ae E nang kamwaneaki Natin te Aomata i rouna! E a kabaia ngke tao e aki bungiaki.” Imwina e
a manga rin Tatan i nanon Iuta, ni kariria n te buakaka are
e mena i nanona. Imwina riki n te tairiki naba aei, ao e a
arana Iuta Iesu bwa “natin te mate.”
E taku Iesu nakon Iuta: “Ane ko nang karaoia, ao barekia.”
Irarikin Iuta, akea irouia abotoro ae ataa ae e nanonna Iesu.
Kioina ngkai e kakawakina te bua ni mwane Iuta, a iangoia
tabeman bwa e tuangnga Iesu ni kangai: “Kabo baike ti ri iai
n te toa,” ke e riai n nako n angania kainnano.
Imwin nakon Iuta, ao e a karaoa te bukamaru Iesu ke te
kauring ae boou, ma ana abotoro ake a kakaonimaki. E anaa
te berena, e tataro ni katituaraoi, ao e urua ma n tibwaia nakoia ao e kangai: “Anaia, kanna.” E kamataataa ni kangai:
“Rabatau aei, ae I anga i bukimi: kam na karaoa aei ba kanuringau.”
Ngke a a bane n tia ni katonga te berena n tatabemania
nako, e anaa te mwangko ni wain Iesu are te kaaua are e kabonganaki n tain bukamaruan te Toa ae te Riao. E tataro
naba ni katituaraoi, ao e kabutia i marenaia n tuangia bwa a
na moi iai, ni kangai: “Te mangko aei te berita nabangkai i
nanon rarau, ae kawawaeaki i bukimi.”
Mangaia are bon aio kauringani maten Iesu. E na kaakaraoaki ni katoa ririki n Nitian 14, n aron are e taku Iesu bwa
kanuringana. A na kaururingaki iai ake a kaakaraoa te botaki aei, bwa e a tia Iesu ma Tamana are i karawa ni karekea te
anga are e na kona ni birinako iai te botannaomata man te
kabuakakaki n te mate. E na oneaki mwin te Toa ae te Riao
n te botaki aei ibukia I-Iutaia ake a a riki bwa taan rimwin
Kristo.
Te berita ae boou are e aanaki n raraan Iesu ae kawawaeaki, e onea mwin te berita n Tua ni kawai. Te tia raoi Iesu
Kristo i marenaia uakoraki n te berita aei, ae taekan Iehova
ae te Atua ao Kristian aika natinaki n te taamnei ae raoiroi ake 144,000. E aki tii karekea
kabwaraan buure te berita aei, ma e kariaiakaki naba iai rikin te natannaomata ae na mena i karawa ao kaaina a na
bane n riki bwa uea ao ibonga.
Mataio 26:21-29; Mareko 14:
18-25; Ruka 22:19-23; Ioane 13:18-30; 17:12; 1 I-Korinto 5:7.
ˇ Tera te taetae ni burabeti n te Baibara are e taekinna Iesu ni kaineti ma te
rao, ao e kainetia nakon antai?
ˇ E aera ngkai a rangi n rawawata abotoro, ao tera aia titiraki n tatabemania
nako?
ˇ Tera are e tuangaki Iuta iroun Iesu bwa e na karaoia, ma tera otaia iai abotoro tabeman?
ˇ Tera te botaki are e karaoia Iesu imwin nakon Iuta, ao tera bukin karaoana?
ˇ Antai taani boraraoi n te berita n tua ae boou, ao
tera ae karekeaki n te boraraoi aei?
115
N
E a Ueke te Kauntaeka
GKE e moan tairiki ao e rangi n tamaroa ana reirei
Iesu ni kaineti ma te nanorinano n tebokani waeia
ana abotoro. Imwina, e a moana waakinan te bukamaru ae boou ae te Kauring ibukin matena are e nang rinanona. Ngkai e a riki te bwai ae aki kona ni kaantaningaki
imwin te reirei are e a tibwa karaoia. A a manga kauntaeka
naba ana abotoro n te aro ae riao bwa antai ae kakannato riki
i buakoia! E taraa n ae reitan aia kauntaeka ae e a okioki i marenaia.
Ko bae n uringa ngkoa are a kauntaekaa naba te kani kakannato ana abotoro Iesu, imwin onikakina i aon te maunga.
Imwina riki ao a bubutii nneia ae kakannato Ioane
ao Iakobo n te Tautaeka n Uea, are e a manga ueke naba iai te kaiangatoa i marenaia abotoro. Ngkai ai bon ana kabanea
n tairiki ma ngaiia, ao ai nanokawakira Iesu ngkai e a manga
noriia ni kauntaeka! Tera ae e karaoia?
N onean mwin are e na bwaurania abotoro n aroia aei, e a
manga taotaona naba nanona n reireinia ni kangai: “A tauu aroia Tientaire aia uea; ao akana tautaeka a atongaki bwa taan
akoi. Ma kam na tai kakairi i rouia. . . . Ba e nga ae kakanato
riki. Ane rarikiriki n amarake, ke ane bekutata? tiaki are rarikiriki n amarake?” Imwina e kauringia ana katoto ao e taku:
“Ao Ngai I mena i buakomi n ai aron te tia bekutata.”
E ngae ngke a aki kororaoi abotoro, ma a raona Iesu i buakon rawawatana. Mangaia ae e taku: “I motika ueami nako
imi, n ai aron Tamau ngke E motika ueau nako Iu.” Te berita
i marenan Iesu ma taan rimwina aika kakaonimaki, e reitiia
bwa a na ibuokanibwai n uea n ana tautaeka. Tii te mwaiti ae
144,000 ake a na anaaki bwa kaain te berita ibukin te Tautaeka n Uea aei.
E ngae ngke a anganaki abotoro te kaantaninga ae kakukurei aei ae te ibuokanibwai n tautaeka ma Kristo n te Tautaeka
n Uea, ma e karako moa aia onimaki n te tai aei. E taku Iesu:
“Ane kam na bane ni bwaka i bukiu n te bong aei.” Ma e
ngae n anne, e tuanga Betero bwa e bon tataro ibukina
ao e kaumakia ni kangai: “Ngkana ko a manga rairaki, ao ko na kateimatoaia tarim.”
E kabwarabwaraa Iesu ni kangai: “Ataei, ai ti
teutana riki au tai ni memena i roumi. Ane kam
na ukoukorai: ao n ai aron au taeka are I atongnga ngkoa nakoia I-Iutaia, ba ike N na nako
iai, ao kam aki kona n roko iai, ao bon anne
au taeka nako imi ngkai. I anganingkami te
tua nabangkai, ba kam na i tangitangiri; n ai
arou ngke I tangiringkami, ba kam na i tangitangiri naba. Ane a na ataingkami aomata ni kabaneia ba au reirei ngkami n aei, ngkana kam i tangitangiri.”
E taku Betero: “Te Uea, Ko na nakea?”
E kaeka Iesu ni kangai: “Ko aki konai n irai ngkai
nako ike N na nako iai; ma ko na irai rimwi.”
E kiriuriu nanon Betero ao e taku: “Te Uea, I aera ngkai I
aki kona n iriko ngkai? N na anga maiuu i bukim.”
E taku Iesu: “Ko na anga maium i bukiu? E boni koaua ae
I a tuangko ba e na bon aki tangi te moa, ni karokoa ko a tia
ni katenua kaakeaau.”
E taku Betero: “Ngkana tao I mate ma Ngkoe, ao I bon aki
kaakeako.” Ao ngke a bane n atonga arei abotoro ake tabemwaang, ao e kamoamoa Betero ni kangai: “Ngkana tao a
bane ni bwaka i bukim, ao I bon aki bwaka ngai.”
E taekina te tai teuana Iesu are e kanakoia iai abotoro n uarongorongo i Kariraia n aki ua bua ni mwane ao bua n amwarake, ao e titiraki ni kangai: “A kai nanomi n te bwai teuana
iai, ke a aki?”
A kaeka ni kangai: “A aki.”
E taku: “Ao ngkai, ba ane iai ana buua-ni-mane, ao ke e uouotia, ma te buua-n-amarake: ao ane akea ana kabaang, ao ke
e anga ninirana ni kaboa ana kabaang iai. Ba I taku nako imi
ba e nang kakoroaki bukin are e taekinaki i bukiu, ni kangai,
Ao E warekaki i buakoia taani bure: ba bon iai kakoroan ae I
taekinaki iai.”
E taekina Iesu te tai are e nang tauraki iai ma taani kakeru,
ke aomata aika buakaka. E kaotia naba bwa a na kaaitara taan
rimwina ma te bwainikirinaki ae korakora. A taku: “Te Uea,
noria, bon aikai kabaang ba uaai.”
E taku Iesu: “E a tau.” N aron ae ti na noria, e waekoa Iesu
n taekina te reirei teuana ae kakawaki ibukina bwa iai te kabaang irouia. Mataio 26:31-35; Mareko 14:27-31; Ruka 22:24-38; Ioane 13:3138; Te Kaotioti 14:1-3.
ˇ E aera ngkai e rangi ni kamimi aia kauntaeka abotoro?
ˇ E kanga Iesu n raoiakina te kauntaeka?
ˇ Tera ae na reke man te berita are e karaoia Iesu ma taan rimwina?
ˇ Tera te tua ae boou are e anga Iesu, ao tera aroni kakawakina?
ˇ E kanga Betero ni kaotia bwa e onimakinna i bon irouna, ao tera are e taku
Iesu?
ˇ E aera ngkai e a kaokoro ana reirei Iesu ma are e anga ngkoa ni kaineti ma
uotakin te bua ni mwane ao te bua n amwarake?
116
E
Katauraoaia Abotoro
Imwain Nakona
A BWARA ngkai te katairiki are a karaoa te kauring
iai, ma a bon tiku naba n te ruu i eta Iesu ma ana
abotoro. A rangi ni bati baika e na taekin Iesu e ngae
ngkai e nang kitania. E karaui nanoia ni kangai: “A na tai
rawawata nanomi; kam na onimakina te Atua.” Ao e reitia
ni kangai: “Kam na onimakinai naba.”
“A bati nee ni maeka n ana auti Tamau.” E reitia nako: “I
nako ni katauraoi nemi i mwaimi. . . . ba ike I mena iai ao
kam na mena naba iai. Ao kam ata ike N na nako iai, ao
kam ata naba te kawai.” A aki mataata abotoro ngke e taekina te nako karawa Iesu, mangaia are e taku Toma: “Te
Uea, ti aki ata ike Ko na nako iai; ao ti na iranna ni kona n
ata te kawai?”
E taku Iesu: “Boni Ngai te kawai, ao te koaua, ao te maiu.”
Eng, tii ngkana e kakoauaa te aomata ma ni katotonga aroaron maiuna, ao e na rin iai n ana auti te Tama i karawa,
ibukina bwa e kangai Iesu: “Akea ane nako n te Tama, ba ti
i Rou.”
E taku Biribo: “Te Uea, kaota te Tama nako ira, ao ti a
tau iai.” E tangiria Biribo bwa e na kaotaki te Atua nakoia
iroun Iesu bwa a na noria n aron are e noraki naba ngkoa
irouia Mote, Eria ao Itaia n taian miitara. Ma e tamaroa riki
ae a noria abotoro nakon te miitara, bwa e kangai Iesu: “I a
maan ra ni mena i roumi, ao ko aki ataai, Biribo? Ane e a
tia n norai ao e a tia n nora naba te Tama.”
E katotonga raoi anuan Tamana Iesu, ngaia are te maeka
ma ngaia ao tataraakina, ai aron ae ko bon nora raoi iai te
Tama. Ma e kakannato riki te Tama nakon te Nati, bwa e
kangai Iesu: “Taeka aika I atongi nako imi, ao I aki atongi
mai Rou.” N etina, e kaotia Iesu bwa e reke ana reirei ni kabane mairoun Tamana are i karawa.
Ai ungara nanoia abotoro n tuangakia ae kangai: “Ane
onimakinai ao e na karaoi makuri aika I karaoi; ao e na karaoi makuri aika kakanato riki”! E aki nanonna Iesu bwa a
na karaoi kakai aika korakora riki taan rimwina nakon ake
e karaoi. Ma e nanonna bwa a na karaoa te mwakuri ni minita n te tai ae maan riki, ao n taabo aika abwabwaki riki,
ao nakoia aomata aika bati riki.
E na aki kaakeaia taan rimwina Iesu imwin nakona. Bwa
e berita ni kangai: “Ane kam bubuti n arau, ao I a karaoia.”
E a manga taku riki: “N na butiia te Tama, ao Ngaia E na
anganingkami te tia Buobuoki temanna, ba E na memena i
roumi n aki toki, are te Tamnei ni koaua.” Imwin waeraken
Iesu nako karawa, ao e a karuoa te taamnei ae raoiroi i aoia
taan rimwina, are te tia ibuobuoki naba.
E a kaan nakon Iesu, bwa e taku: “Ai ti teutana, ao e aki
norai riki te aba.” E nang maiu Iesu n te rabwata n taamnei are e na aki kona n noraki iai irouia aomata. Ma e a manga berita Iesu nakoia ana abotoro ake a kakaonimaki ni
kangai: “Kam [na] norai: ngkai I maiu, ao kam na maiu
naba.” E na aki tii kaoti Iesu nakoia n te rabwata n aomata
imwin mangautina, ma e na kautiia n taina ae riai bwa a na
maiu ma ngaia i karawa n te rabwata n taamnei.
E taekina te tua ae bebete Iesu ni kangai: “Ane iai i rouna au tua nako, ane tauu, ao boni ngaia ane tangirai: ao ane
tangirai ao e na tangiraki iroun Tamau, ao Ngai N na tangiria, ao N na kaotai nako Ina.”
E karina ana taeka te abotoro Iuta ae arana teuana Tataio
ni kangai: “Te Uea, tera ae riki, ngkai Ko na kaotiko nako
ira, ao tiaki nakon te aba?”
E taku Iesu: “Ngkana e tangirai te aomata, ao e taua au
taeka: ao E na tangiria Tamau, . . . Ane aki tangirai ao e aki
tauu au taeka nako.” A aki katotongia taan rimwina aika
ongeaba kaain te aonnaba, bwa a aki kubari ana reirei Kristo. Ngaia are e na aki kaotia nakoia.
E reireinia ana abotoro baika bati Iesu n ana tai ni mwakuri ni minita i aon te aba. A na kanga ni bane n uringi
ngkai a tuai n ota raoi n ana reirei aika bati? E kakukurei
bwa e berita Iesu ni kangai: “Te tia Buobuoki, are te Tamnei are Raoiroi, are E na kanakomaia te Tama n arau, E na
reireingkami bwaai ni kabane, ao E na kaururing i nanomi
bwaai ni kabane ake I atongi nako imi.”
E a manga karaui nanoia Iesu ni kangai: “I katuka te rau
i roumi, I anganingkami au rau. . . . A na tai rawawata nanomi.” E koaua bwa e nang nako Iesu ma e kabwarabwaraa
ni kangai: “Ngke kam tangirai, ao kam kakatonga, ngkai I
nako n te Tama: ba E kakanato riki te Tama nako Iu.”
E a uarereke ngkai nikiran ana tai Iesu i rarikia. E taku: “I
aki manga bati n taetae ma ngkami; ba e nako mai uean aon
te aba, ao akea ana bwai i Rou.” Tatan te Riaboro are e reke
rinna i nanon Iuta ao n taua arona, boni ngaia uean te aonnaba. Ma akea mamaaran Iesu are e na kona iai Tatan ni
kabongana ni katannakoa bwa e na aki toro iroun te Atua.
Karekean te Iraorao ae Kaan
Imwin aia katairiki ngke a karaoa te kauring, ao e a kaungaia ana abotoro Iesu n ana karaki ae rota te nano. Tao ai
mwin te nukanibong ngkai, mangaia are e kaumakiia Iesu
ni kangai: “Tei rake, ti na nako maikai.” Ma imwain nakoia
ao e rotaki nanon Iesu ibukin tangiraia, ngaia are e a reitia
ni karakina te kaikonaki.
E moanna ni kangai: “Ngai te kai ae te kurebe ni koaua,
ao Tamau te tia ribana.” E unika te aroka ae te kurebe ni
kaikonaki te tia Ribana ae Kakannato ae Iehova ae te Atua,
ni kabiran Iesu n te taamnei ae raoiroi n 29 C.E. ngke e bwabetitoaki. Ma e kaotia Iesu bwa e bati riki ae nanonaki n te
aroka ae te kurebe nakon are tii taekana, bwa e kangai: “Te
mwanga ae i nanou ae aki uaa, ao E uotia nako: ao te mwanga ae uaa, ao E kaitiakia, ba e na kamaiti riki uaa. . . . E
aki kona ni kariki uaa te mwanga i bon i rouna, ngkana e
aki mena ni kaina; ao ai aromi naba, kam aki kona, ngkana
kam aki maeka i nanou. Ngai kaina, ngkami mwangana.”
Nimabwi ma teuana riki te bong imwin aei, n te bong ae
te Bentekota, ao a nang riki abotoro ma tabemwaang riki
bwa mwaangan te aroka ae te kurebe, ngkana e a kabwaroaki te taamnei ae raoiroi i aoia. N tokina a nang riki aomata aika 144,000 bwa mwaangan te aroka ae te kurebe ni kaikonaki. A na katiteuanaki naakai ma kain te aroka ae te
kurebe ae Iesu Kristo, ni katabwanina rabwatan te aroka ni
kaikonaki ae kariki uaa ni kaineti ma Ana Tautaeka n Uea
te Atua.
E kabwarabwaraa aroni karekean te uaa Iesu ni kangai:
“Ane maeka i nanou, ao Ngai i nanona, ao e kariki uaa aika
bati; ba kam aki kona te bwai teuana ngkana kam a raure
ma Ngai.” Ma ngkana e aki kariki uaa te aomata ao e taku
Iesu: “E teweaki nako n ai aron te mwanga, ao e rai; ao a
ikoti aomata, ao a tetewe nako n te ai, ao a kabuokaki.” E a
manga berita Iesu n te itera are teuana ni kangai: “Ngkana
kam maeka i nanou, ao ngkana a maeka au taeka i nanomi,
ao kam na bubuti baika kam tangiri, ao a na reke i roumi.”
Ma e a manga taku Iesu nakoia ana abotoro: “E neboaki
Tamau n aei, ngkana kam kariki uaa aika bati; ao bon au
reirei ngkami iai.” Te uaa ae tangiria te Atua mairouia mwaanga, bon aroia ni kaotiotiia bwa a katotongi anuani Kristo,
ao riki te tangira. Ma kioina ngkai Kristo bon te tia tataekina Ana Tautaeka n Uea te Atua, te uaa ngkanne are e tangiraki mairouia, boni karekeaia taan rimwin Kristo n aron
ae e kaakaraoia.
E kaumakiia ngkai Iesu ni kangai: “Maeka n tangirau.”
Ma a na kanga ni karaoia ana abotoro? E taku: “Ngkana
kam kawakin au tua, ao kam maeka n tangirau.” E reitia
Iesu ni kangai: “Aio au tua, ba kam na i tangitangiri, n ai
arou ngkai I tangiringkami. Akea te tangira iroun te aomata, ae korakora riki nakon ae te anga maiuna i bukiia raona.”
Tabeua te aoa mangkai ao e nang kaota ana tangira Iesu
ae rianako aei, ngkana e a anga maiuna ibukia ana abotoro,
ao aomata nako ake a onimakinna. A riai ni kairaki taan rimwina n ana katoto, bwa a na bwaina te aeka n tangira ae
a tauraoi n anga naba ngaiia ibukin tangiran temanna irouia. A na kinaaki n te tangira aei n aron are e a kaman taekinna Iesu ni kangai: “Ane a na ataingkami aomata ni kabaneia ba au reirei ngkami n aei, ngkana kam i tangitangiri.”
E taku Iesu ni kaineti ma kinaakia raoraona: “Raou ngkami, ngkana kam
karaoi baika I tuangngkami. I aki manga
atongngkami ba tooro;
ba te toro e aki ata ane e
karaoia ana toka: ma I
atongngkami ba raou; ba
I kaoti nako imi bwaai ni
kabane ake I ongo iroun
Tamau.”
Ai raoiroira te reitaki aei, ae te iraorao ae
kaan ma Iesu! Ma a riai
taan rimwina n teimatoa
“ni kariki uaa,” ngkana a
kan teimatoa ni kimwareirei n aia iraorao aei.
Ngkana a karaoa anne ao
e taku Iesu: “E na anganingkami te Tama ane
kam butiia n arau.” E
boni koaua bwa anne te kaniwanga ae tamaroa ibukin karikan uaan te Tautaeka n Uea! Ngke e a tia Iesu ni kaungaia
riki abotoro bwa a “na i tangitangiri,” ao e a manga taekina are e na ribaiia te aba. Ma e kabebetei nanoia ni kangai:
“Ngkana tao e ribaingkami te aba, ao kam na ataia ba e ribaai ngke e tuai n ribaingkami.” E kaota Iesu bukin ribaakia taan rimwina iroun te aba ngke e kangai: “E ribaingkami te aba ba tiaki ana bwai te aba ngkami, ma I rineingkami
mai buakon te aba.”
E reita nako taekinan ana riribai te aba Iesu ni kangai:
“Ane a na karaoi baikai ni kabane nako imi i bukin arau, ba
a aki ata [Iehova ae te Atua] Teuare kanakomaiai.” A kabuakakaki aomata ake a riribaa Iesu man ana mwakuri ni karao kakai, bwa e kangai: “Ngke tao I aki karaoi makuri i buakoia ake e aki karaoi te aomata temanna, ao akea aia bure:
ma a bon tia n norai ma Tamau ngkai, ao a ribaira.” Mangaia are e taku Iesu bwa e a kakoroaki bukin are e taekinaki n te Baibara ni kangai: “A ribaai ao akea naba bukin
ribau.”
E a manga kabebeteia naba Iesu n aron are e tuangia
ngkoa, ni berita bwa e na karokoa te tia ibuobuoki, ae te
taamnei ae raoiroi, ae mwaakan te Atua ae rangi ni korakora ni kangai: “E na kaotioti i bukiu; ao ngkami kam na
boni kaotioti naba.”
Taeka ni Kauring Imwain Nakona
E reita nako ana taeka Iesu ni kangai i aoni kawaina ma
ana abotoro ni kitana te ruu i eta.: “I atongi baikai nako imi,
ba kam kawa ni bwaka.” E kamatoaa ngkanne ana kauring
ni kangai: “Ane a na tewenakoingkami mani maneabaia: ao
e na bon roko te bong are e na taku iai ane kamateingkami,
ba e anga karea nakon te Atua.”
Moan te uruaki nanoia abotoro n te kauring aei. E ngae
ngke e kaotia Iesu mai mwaina bwa a na ribaaki irouia aomata, ma e aki kamataataa are a kona naba ni kamateaki
iai. E taku: “I aki atongi baikai nako imi ngkoa, ba kioina
ngke I memena i roumi.” Ai raoiroira bwa e a katauraoiia
ngkai n ana kauring aei imwain nakona!
E reitia Iesu n taku: “N nangi nako ngkai, nakon Teuare
kanakomaiai; ao akea temanna i roumi ae titirakinai ni kangai, Ko na nakea?” Ngke e moan tairiki ao a titirakinna
bwa e na nakea, ma ngkai a a rangi ni maaku n te baere e
tuangia ao a aikoa kona ni manga titirakinna. E taku Iesu:
“E kaon nanomi te nanokawaki, ngkai I atongi baikai nako
imi.” A aki tii nanokawaki abotoro ngkai a ataia bwa a na
karawawataki n te bwainikirinaki ae kakaiaki ma ni kamateaki, ma ibukina naba bwa e nang kitania aia tia Reirei.
Mangaia are e taku Iesu: “E manena riki i roumi nakou:
ba ngkana I aki nako, ao E aki roko i roumi te tia Buobuoki; ma ngkana I nako, ao N na kanakomaia nako imi.”
Ngkana e mena i aon te aba Iesu, e tii kona ni mena n te
tabo teuana n te tai ae tii teuana, ma ngkana e a mena i karawa, e kona ngkanne ni kanakomaia te tia ibuobuoki, ae
taamnein te Atua ae raoiroi nakoia taan rimwina, n taabo
nako ake a mena iai n te aonnaba. Mangaia are e manena
bwa e na nako Iesu.
“E na kaoti aia buakaka aomata nako ia, ma te raoiroi,
ma te motiki-taeka,” te taamnei ae raoiroi are e taekinna
Iesu. E na kaotaraeaki aia bure kaain te aonnaba n aroia n
aki onimakina Natin te Atua. N reitaki ma anne, e na kakoauaki raoiroin Iesu ni waerakena nakon te Tama. Kabwakan Tatan ma kaain ana aonnaba ae buakaka n urua kakaonimakin Iesu e kakoauaa raoi bwa e a tia ngkai ni motikaki
taekan te tia tautaekana te aonnaba aei.
E reitia ni kangai: “A bati riki au bwai aika I kan atongi
nako imi, ma kam aki kona n atai ngkai.” Mangaia are e berita Iesu bwa ngkana e karuoa te taamnei ae raoiroi, ae taekan mwaakan te Atua, ao e na kairiia bwa a na karekea otaia
ni baikai, ni kaineti ma aia konabwai.
A aki mataata abotoro n are e na mate Iesu ao e na manga kaoti nakoia imwin utina. Mangaia are a titiraki i marenaia ni kangai: “Tera [nanon] ane kangai nako ira, Ai ti
teutana, ao kam aki norai; ao ai manga ti teutana, ao kam
norai: ao, Ba I nako n te Tama?”
E ataia Iesu bwa a kan titirakinna ngaia are e taku: “E
boni koaua ae I a tuangngkami ba ane kam na katu rannimatami ma n tang, ma ane e na kimareirei te aba: ane kam
na nanokawaki, ma e na oneaki nanokawakimi ba kakatongami.” A kimwareirei mataniwin te Aro ni bwakantaain te
bong anne, ni kamatean Iesu, ma a nanokawaki iai taan rimwina. Ma e a manga bitaki nanokawakia nakon te kimwareirei ngke e a uti Iesu man te mate! Ao e reitinako kimwareireia ngke a a kakorakoraki n tain te Bentekota,
bwa a na riki bwa taani kakoaua, ni karuoan taamnein te
Atua ae raoiroi i aoia!
E kabotaua aroia abotoro Iesu ma te aine ae ariri imwain
bungina ngke e kangai: “Ngkana e a kani bungi te aine, ao
e raraoma, ba e a roko ana aua.” Ma e kaotia Iesu are e na
mwaninga taekan rawawatana ngkana e a bungia natina, ao
e kaungaia ana abotoro ni kangai: “Bon iai te nanokawaki i
roumi ngkai: ma I a manga noringkami [ni mangautiu], ao
ane a na kakatonga tamneimi iai, ao akea ane anai kakatongami mai roumi.”
Ni karokoa te tai aei, ao a aki bububutii abotoro n aran
Iesu. Ma e taku ngkai: “Ane kam butiia te Tama, ao E bon
anganingkami n arau. . . . ba E bon tangiringkami te Tama,
ngkai kam tangirai, ma ni kakoauaai ba I nako mai mairoun
te Atua. I nako mai mairoun te Tama, ao I roko i aon te aba:
I a manga kitana te aba, ao I nako n te Tama.”
Moan te kaunganano ana taeka Iesu aikai nakoia abotoro. A taku: “Ti kakoauako ba Ko nako mai mairoun te Atua.”
E taku Iesu: “Kam a tiba kakoauaai ngkai? Noria, e roko te
aua, ao e a bon roko ngkai, are kam nang kamaeaki nako
iai, nakon ami tabo nako, ao ane kam na kitanai n ti Ngai.”
E kamimi aei bwa e taraa n aki koaua, ma e boni koro bukina imwain te ngaina!
E motikia ni kangai: “I atongi baikai nako imi, ba kam na
karekea te rau mai Rou. Ami bwai i aon te aba te rawawata: ma kam na kabebetei nanomi; I a tia ni kataea ana kai
te aba.” E a tia Iesu ni kataea ana kai te aba, n arona ni kakaonimaki ni karaoa nanon te Atua, n aki ongei ana kakorakora Tatan ma kaain ana aonnaba, ni kan urua ana kakaonimaki.
Te Kabanea n Tataro n te Ruu i Eta
E rotaki nanon Iesu ibukin tangiraia ana abotoro n te aro
are e a katauraoiia imwain nakona ae e a kaan. Imwin kaungakia ma kabebeteaia n te tai ae maan, ao e a tararake nako
karawa ma ni bubutiia Tamana ni kangai: “Neboa Natim,
ba E na neboiko Natim: n ai arom ngke Ko anganna te mwaka i aoia aomata ni kabaneia, ba E na anga te maiu are aki
toki nakoia ake Ko anganna.”
Ai tamaroara mwanewen ana tataro Iesu ae taekan te
maiu n aki toki! E kona ni kakabwaiaia aomata nako aika
ituaki n te mate Iesu n ana karea ni kaboomwi, ngkai e a
anganaki “te mwaka i aoia aomata ni kabaneia.” Ma e tii
anga “te maiu are aki toki” nakoia aomata ake a kariaiakaki
iroun Tamana. E reita taekinan te maiu ae aki toki Iesu n
ana tataro ngke e kangai:
“Aio te maiu are aki toki, te ataiko ae te Atua ae ti temanna ae koaua, ao Iesu Kristo, ae Ko kanakomaia.” Eng, e boto
kamaiuara man kabatiaan ara atatai ni kaineti ma te Atua ao
Natina. Ma e bati riki ae tangiraki i rarikin tii te atatai.
A riai ni kinaaki raoi naaka uoman aikai iroun te aomata, ao ni karikirakea ana iraorao ma ngaiia ae boto i aon
ataakia. E riai n titeboo nanona ma nanoia ao e riai n tarai
bwaai n aron taraakia irouia. Ao ae kakawaki riki, e riai ni
kakorakoraa te aomata ni katotong aroaroia, n reitakina ma
tabemwaang.
E a manga tataro ni kangai Iesu: “I a tia n neboiko i aon
te aba, ngkai I kabanea te makuri are Ko anganai ba N na
karaoia.” E a tia ni kakororaoa are e mwiokoaki iai ni karokoa te tai aei ao e onimakinna bwa e na katiaa raoi n te tai
ae imwaina, mangaia are e bubutii ni kangai: “Ko na neboai ngkai, Tamau, ma Ngkoe n te neboaki are neboakiu ma
Ngkoe ngke akea aonaba.” Eng, e tuatua ngkai bwa e na manga kaokaki nakon neboakina i karawa n arona mai mwaina
rinanon mangautina.
E taku Iesu ni kamataataa ana mwakuri i aon te aba: “I
kaota aram nakoia aomata aika Ko anganai mai buakon te
aba: bon am bwai ngaiia, ao Ko anganai; ao a kawakina am
taeka.” E kabongana aran te Atua ae Iehova Iesu, n ana
mwakuri ni minita ao e kaetieta raoi aron atongana. Ma e
bati riki ae e karaoia nakon kaotiotan aran te Atua nakoia
ana abotoro. E karababaa riki aia atatai ibukin Iehova ao
otaia n anuana ma ana kaantaninga.
E nanorinano Iesu n arona ni kamoamoaa Iehova bwa
ana Mataniwi, ae Teuae mwakuri ibukina ni kangai: “Taeka
ake Ko anganai, ao I a tia n angania naba; ao a kaki i nanoia, ao a bon ataai ba I nako mai mai Roum, ao a kakoauaa
ba Ko kanakomaiai.”
E kaokoroia taan rimwina Iesu ma aomata n ana tataro
ae kangai: “I aki tataro i bukin te aba, ma I tataro i bukiia
aika Ko anganai . . . Ngke I mena ma ngaiia, ao I kawakinia
. . . ao I bon tantani i rarikiia, ao akea temanna i buakoia
ae bua, ma ti natin te mate” ae Iuta Itekariota. N te tai aei
ao e a karaoa tabena ae rangi ni buakaka Iuta ae kamwanean Iesu. Mangaia are e aki ataia Iuta ae e a kakoroa nanon ae taekinaki n te Baibara.
E reita nako ana tataro Iesu ni kangai: “E ribaiia te aba,
. . . I aki tataro ba Ko na uotiia nako mai aon te aba, ma I
tataro ba Ko na kawakinia mairoun teuare buakaka. Tiaki
ana bwai te aba ngaiia, n ai arou ngkai tiaki ana bwai te aba
Ngai.” A mena i buakon te aba taan rimwin Iesu, ae te botannaomata ae tautaekanaki iroun Tatan. Ma a riai n teimatoa ni kaokoro ma te aba ao buakakana.
E reitia Iesu ni kangai: “Ko na tabuiia n te koaua: am taeka te koaua.” “Te koaua” ae e taekinna ikai Iesu bon te Baibara n Ebera are e aki toki ni mwanewea kanoana. Ma bon
“te koaua” naba ana reirei Iesu nakoia taan rimwina, ao baike a korei imwina ni kairakia iroun te taamnei ae e a riki
bwa te Baibara n Erene ni Kristian. E kona ni kaitiaka te aomata te koaua aei, ni bita maiuna ao ni kaokoroa ma te aba.
E ‘aki tataro Iesu tii ibukia aikai, ma e tataro naba ibukia ake a onimakinna rinanon aia taeka.’ Mangaia are e tataro Iesu ibukia ake a na riki bwa taan rimwina aika kabiraki, ao taan rimwina tabemwaang ake a na uaia n “ti te
nanaina” ma taani kabiraki. Tera ana bubutii ibukia?
“A na bane n riki n teuana; n ai arora, ngkai Ko mena i
nanou, Tamau, ao Ngai i nanom . . . ba a na riki n teuana,
n ai arora ngkai teuana Ngaira.” E ngae ngke a boo nanoia
Iesu ma Tamana ni bwaai nako, ma tiaki tii teuana rabwatan Iesu ma Tamana. E tataro Iesu bwa a na katiteuanaki
taan rimwina n ai aron anne, ao e kaota bukina ngke e kangai: “E na ataai te aba ba Ko kanakomaiai, ao Ko tangiriia,
n ai arom ngkai Ko tangirai.”
E a manga bubutii ngkai Iesu nakon Tamana are i karawa ibukia ake a na riki bwa taan rimwina ake a kabiraki.
Ibukin tera? “Ba a na memena naba i Rou ike I mena iai;
ba a na nora neboakiu are Ko anganai: ba Ko tangirai ngke
a tuai ni karikaki aonaba,” are nanona imwain rikin natia
Atam ma Nei Ewa. N te tai ae rangi ni maan imwain anne,
ao e a kaman tangira Natina te Atua ae te rikitemanna, are
e a riki bwa Iesu Kristo.
E motika ana tataro Iesu ni kangai: “I a kamani kaota
aram nako ia, ao N na boni kaotia; ba e na mena i nanoia te
tangira are Ko tangirai iai, ao Ngai i nanoia.” Bwa ataakin
aran te Atua irouia abotoro, e nanona naba ataakin ana tangira te Atua. Ioane 14:1–17:26; 13:27, 35, 36; 10:16; Ruka 22:3, 4; Te
Otinako 24:10; 1 Uea 19:9-13; Itaia 6:1-5; I-Karatia 6:16; Taian Areru 35:19;
69:4; Taeka N Rabakau 8:22, 30.
ˇ E nakea Iesu, ao tera te kaeka nakon Toma ni kaineti ma te kawai nako iai?
ˇ Tera ana bubutii Biribo are e tangiria bwa e na karaoia Iesu?
ˇ E aera ngkai norakin Iesu iroun te aomata, ai bon norakin naba te Tama?
ˇ A na kanga taan rimwin Iesu ni karaoi mwakuri aika kakannato riki nakon
ake e karaoi?
ˇ N te aro raa, ae akea ana bwai iai Tatan iroun Iesu?
ˇ E unika n ningai te aroka ae te kurebe ni kaikonaki Iehova, ao a kanga n riki
aomata bwa mwaangana ao n ningai?
ˇ Iraua mwaangan te aroka ae te kurebe ni kaikonaki?
ˇ Tera te uaa ae tangiria te Atua mairouia mwaanga?
ˇ Ti na kanga n riki bwa raoraon Iesu?
ˇ E aera ngkai a ribaaki taan rimwin Iesu iroun te aba?
ˇ Tera ana kauring Iesu are e rangi n uruaki iai nanoia ana abotoro?
ˇ E aera a aki titirakina Iesu abotoro ni kaineti ma te tabo are e na nako iai?
ˇ Tera ae a aki mataata iai abotoro?
ˇ E kanga Iesu ni kaikonaka are e na bitaki nanokawakia abotoro nakon te kimwareirei?
ˇ Tera ae taku Iesu ae a nang karaoia abotoro?
ˇ E kanga Iesu ni kataea ana kai te aba?
ˇ N te aro raa, ae e anganaki iai Iesu “te mwaka i aoia aomata ni kabaneia”?
ˇ Tera ae nanonaki ni karekean ataakin te Atua ao Natina?
ˇ N te aro raa, ae e kaotiota iai aran te Atua Iesu?
ˇ Tera “te koaua,” ao e kanga ni kaitiakaki iai te Kristian?
ˇ A kanga n riki n teuana te Atua, Natina ao taan taromauri n te Aro ae koaua?
ˇ N ningai ‘moani karikan aonnaba’?
117
N
Korakaina n te Onnaroka
GKE e a moti ana tataro Iesu, ao e a kaai n anene
ma ana abotoro aika kakaonimaki aika 11, n neboa
Iehova. Imwina ao a a kitana te ruu are i eta. E kia
mwaitoron te tairiki ngke a otinako n rinanon te Mwarua ae
Kiteron ni kaineta Betania. Ma i aoni kawaia ao a tiku n te
onnaroka ae Ketetemane ae te tabo ae a rangi n taatangiria.
A uakaan ma te Maunga ae Oriweta ke a mena i rabeena. A
kakaitiboo Iesu ma ana abotoro n te tabo aei ae otabwaniniaki n aroka aika oriwa.
E kitania waniman abotoro tao ni mataroan te onnaroka
ae Ketetemane, ao e tuangia ni kangai: “Tekateka ikai, ao N
na nako n tataro ikekei.” E kairiia nikiraia ake teniman ake
Betero, Iakobo, ao Ioane, ao a a rinnako i nanon te onnaroka. E a moanna n nanokawaki Iesu ma ni korakai n rawawata. E taku nakoia: “E rawawata nanou n te rawawata ae e kamamate. Tiku ikai, ao raonai n taratara.”
E kararoaia teutana Iesu ao e a bwaka naba ni bobaraki i
aontano, ao e tataro n onnon ni kangai: “Tamau, ngkana e
kona, ao kararoaa te mangko aei ma ngai. Ma ke e iraki nanom, ao tiaki nanou.” Tera ae e nanonna? E aera ngkai e a
rotaki “n te rawawata ae e kamamate”? E a aikoa konaa
moan ana motinnano are e na mate ibukin te kaboomwi?
Tiaki ngaia anne! E aki bubutii Iesu bwa e nang aki mate.
Ngke e totokoa ngkoa iangoan matena Betero ibukin te kaboomwi, ao e aki rin te iango anne iroun Iesu. Ma e korakai
n rawawata ibukina bwa e maaka kabuakakan aran Tamana
ni matena are e na taraa n riki bwa te tia kakeru ae rangi ni
buakaka. E ataia ngkai bwa ai tii tabeua riki te aoa ao e nang
tauraki i aon te boua, ae aron mateia aomata aika rangi ni
buakaka, aika bukinaki bwa a bakannatua ni kaitaraa te Atua!
Aio te bwai ae rangi ni karawawataa.
Ngke e a okiriia abotoro ake teniman imwin ana tataro ae
abwabwaki, ao e a noriia ni matu. E taku nakon Betero:
“Ngaia kam aki kona n raonai n taratara teuana te aoa?
Taratara ao tataro, ba kam aonga n aki konaaki n te kaririaki.” Ma e ataa rotakia n te kua ngkai e a bwakanako te tai,
ao e taku: “E marurung te tamnei ma e mamara te rabata.”
E a manga nako naba Iesu, ao e butiia te Atua bwa e na
kanakoa mairouna “te mangko” arei, ae taekan mwiokoana
ke nanon Iehova ae e na karaoia. Ngke e oki, ao e a manga
kuneia naba naka teniman ni matu, n onean mwin ae a na tataro bwa a aonga n aki kaririaki. Ngke e kataetaeia Iesu, ao
a aki ataa aroia ni kaeka.
N te katenua n tai e a manga nako Iesu, n te raroa ae tao
raroan te atibu ngkana e teweakinako, ao e katorobubua ma
rawawatana ae bati ao rannimatana ao e tataro ni kangai:
“Tamau, ngkana nanom, ao kanakoa te mangko ni maraki aei
mairou.” E taraa n namakina te maraki ae bati Iesu ibukina
bwa e a kan roko te tai are e na tiringaki iai bwa kanga te tia
kakeru, are e na kabuakakaki iai aran Tamana. Maroaka ae e
a rangi ni karawawataki n aranakina bwa e bakannatua, ae
nanona bwa e taetaebuakaa te Atua!
Ma e reitanako ana tataro Iesu ni kangai: “Ma ke e iraki
nanom ao tiaki nanou.” E aantaeka Iesu ni katuka mwiokon
ana kaantaninga i nanoni bain te Atua. Ibukin aei, e a kaoti
te anera ao e a kakorakoraa n taeka tabeua. Tao e tuanga Iesu
te anera aei bwa e teimatoa Tamana n akoia ma ni kukurei
irouna.
Ma ai rawawatara uotan Iesu aei! E boboto iai oin maiuna
are akea tokina ma maiuia aomata nako. E korakai n rawawata nanon Iesu, mangaia are e kakorakoraa riki n tataro, ao
e a timtim maonona i aontano bwa te raraa. E taku te boki
ae The Journal of the American Medical Association, bwa “e ngae
ngke e rangi ni kangaanga reken aei,” ma te “maono ae te raraa . . . e kona n reke ngkana e a rangi ni kakaiaki te rawawatannano.”
Imwina e a okiriia ana abotoro Iesu n te katentai, ao e bon
kuneia naba ni matu. A rangi ni kainnano ibukin korakoran
rawawatan nanoia. E taku: “Kam matu naba ma ni motirawa? E a tau! E a roko te tai ae e na kabureaki iai Natin te Ao-
mata nakoia akana a buakaka. Teirake, ti a nako! Ae e a roko
teuare e na kamaneai!”
Ngke e tabe n taetae, ao e a roko naba Iuta Itekariota n
raonaki irouia aomata aika uanao aika uouotii aia oi ao aia
taura ao aia bwai ni buaka. Mataio 26:30, 36-47, BK; 16:21-23; Mareko
14:26, 32-43, BK; Ruka 22:39-47, BK; Ioane 18:1-3; Ebera 5:7.
ˇ E kairiia nakea abotoro Iesu imwin kitanan te ruu are i eta, ao tera ae e karaoia ikekei?
ˇ Tera ae a karaoia abotoro ngke e tataro Iesu?
ˇ E aera Iesu ngkai e korakai n rawawata, ao tera ana bubutii nakon te Atua?
ˇ Tera ae kaotaki ni maonon Iesu ae te raraa ae timtim?
118
Kamwaneakina ma Katikana
I MWIN te nukanibong ngke e a kairiia aomata aika
uanao Iuta aika tautia, mataniwi n ibonga, Baritaio
ao tabemwaang riki, nakon te onnaroka ae Ketetemane. A kariaia ibonga bwa a na kabooa Iuta n 30 te mwakoro n tirewa ibukin kamwanean Iesu.
Ngke e kitana bukamaruan te Toa ae te Riao Iuta ngke e
moan tairiki, ao e a bon nakoia naba mataniwi n ibonga. A
waekoa ni botia aia bureitiman uakai, n ikotaki ma tabeman
tautia. Tao e kairiia moa Iuta nakon te tabo are a bukamarua iai te Toa ae te Riao Iesu ma ana abotoro. N norakia bwa
a a tia n nako, a a rimwin ngkanne Iuta te koraki ae uanao
aei n otinako mai Ierutarem ao n rinanon te Mwarua ae Kiteron, ma uotaia bwaai ni buaka, taura, ao taian oi.
Ngke e kairiri Iuta n ararakea te Maunga ae Oriweta, ao e
ataa te tabo are e na reke Iesu iai. I nanon te wiki anne n aia
tai n ririanna Iesu ma abotoro i marenan Betania ma Ierutarem, ao a aki toki ni momoana te onnaroka ae Ketetemane bwa a na motirawa ma ni maroro iai. Ma a na kanga tautia ni kinaa Iesu n te rotongitong i aani kaai ake oriwa? Tao
a tuai n nonoria mai mwaina. Mangaia are e angania te kanikina Iuta ni kangai: “Ane N na kaboria ma Ngaia ao boni
Ngaia; kam na tauua.”
E kairiia aomata aika uanao aikai Iuta nakon te onnaroka,
ao ngke e nora Iesu ma ana abotoro, ao e a nakoina naba. E
karaua ni kaboria ma Iesu ao e taku: “Rabi, Ko na mauri.”
E kaonakoa Iesu ni kangai: “Raou, ko aera ikai?” E a manga boni kaekaa ana titiraki ni kangai: “Iuta, ko kamwanea
Natin te Aomata n te kaboria?” Ma e a bati n tau ikai ana
kamwane! E keerake Iesu nakon ootan aia oi ma aia taura ao
e taku: “Antai ae kam ukoukoria?”
E taku te kaeka: “Iesu are te I-Natareta.”
E taku Iesu ma te ninikoria ngke e tei i mataia ni kabane:
“Boni Ngaia Ngai.” A kubanako mwaane aikai n ninikoriana,
bwa a aki kariaa aei ao a kerikaki ma ni bwaka i aontano.
A
E reitia Iesu ma te nimamannei ni kangai: “I a tia n
tuangngkami ba boni Ngaia Ngai: ma ngaia aei, ngkana kam
ukoukorai, ao kanakoia moa uakai.” Imwain aei n te ruu are
i eta, ao e a tia n tuanga Tamana Iesu n te tataro bwa e a tia
ni kawakinia ana abotoro aika kakaonimaki ao akea temanna
ae bua mai buakoia “ma ti natin te mate.” Mangaia are ni kakoroan bukin ana taeka, e tua bwa a na kanakoaki taan rimwina.
Ngke e a oki aia iango tautia, ma n teirake ni kabaea Iesu,
ao a a tibwa ataa te bwai ae nang riki abotoro. A taku: ‘Te
Uea, ti na oro n te kabaang?’ Imwain ae e kaeka Iesu, ao e a
anaa naba teuana te kabaang Betero bwa a uoti kabaang aika
uoua abotoro, ao e a orea naba iai Mariko, ae ana toro mataniwia ibonga. E bootua atun te toro arei iroun Betero ma e
bwabu taningana are te atai.
E taku Iesu ngke e nako n ibuobuoki: “E a tau, kariaia aei.”
E ringa taningan Mariko ao e a mao naba te ikoaki. Imwina
ao e a taekina te reirei teuana ae kakawaki nakoni Betero ni
kangai: “Karina am kabaang i nanoni nena: ba a na bane ni
mate n te kabaang akana anaa te kabaang. Ko taku ba I aki
kona ni butiia Tamau, ao E a kanakomaiia ngkainaba taanga
n anera nako Iu aika maiti riki nakon tengauni ma ua taanga?”
E kariaia katikana Iesu, bwa e kangai: “E na iranaki iai ni
kakoauaki te Baibara, are taku ba e riai ba a na roko baikai?”
E a manga reitia ni kangai: “Tiaki N na moi n te mangko ae
E anganai Tamau?” E butimwaea raoi ana iango te Atua ibukina!
Imwina ao e taku Iesu nakoia aomata aika uanao: “Kam
nako mai ma kabaang ma batiraku n tauai n ai aron tauan
te tia kamarua? I katoa te bong ae koraki n tekateka ma
ngkami n reirei ni maneaban te Atua, ao kam aki tauai. Ao
a bane n roko baikai, ba a na kakoauaki aia koroboki burabeti.”
Ni kaineti ma aei, ao e a tauaki Iesu irouia tautia, te mataniwi n te taanga ni buaka, ao aia bureitiman I-Iutaia. Ngke
a nora aei abotoro, ao a kitana Iesu ni birinako. Ma iai te roronga ae tao te tia rimwina ae Mareko, are e tiku i buakoia
aomata aika uanao. Tao e mena n te auti are e bukamarua iai
te Toa ae te Riao Iesu, ao imwina e a iriia naba aomata aika
uanao maikekei. Ma e a kinaaki, ngaia are e a iangoaki
tauana. E reke birinakona, ma e tiku imwina nirana ae te rinen. Mataio 26:47-56; Mareko 14:43-52; Ruka 22:47-53; Ioane 17:12; 18:3-12.
ˇ E kanga n ataia Iuta bwa e na reke Iesu n te onnaroka ae Ketetemane?
ˇ E kanga n oti raraoman Iesu ibukia ana abotoro?
ˇ Tera ae karaoia Betero ibukin kamanoan Iesu, ma tera ae taku Iesu nakon Betero ni kaineti ma anne?
ˇ E kanga Iesu ni kaotia bwa e butimwaea raoi nanon te Atua ibukina?
ˇ Antai ae tiku ngke a a kitana Iesu abotoro, ao tera ae riki nakoina?
119
E
Kairakina Nakon Annati
ao Imwina Kaiaba
KABAEAKI Iesu bwa kaanga te tia kakeru, ao e kairaki nakon Annati, are te ibonga ae rietata n taai aika
nako. E taua te nakoa anne Annati ngke 12 ana ririki
Iesu, are te tai are e kakubanakoia iai taan reirei n te tembora. Tabeman natin Annati a a tia naba n riki bwa ibonga aika
rietata, ao ngkai e a manga taua te nakoa anne Kaiaba ae
buun natina.
E kairaki moa Iesu nakoni mwengan Annati ibukina bwa
te mataniwi n ibonga aei, e a maan ni kakannato i nanon te
Aro n Iutaia. Kawaran Annati aei, e a karekea ana tai te Ibonga ae Rietata ae Kaiaba ni botiia kaain te Tanirim, ae aia
boowi ae rietata I-Iutaia ae 71 kaaina, ao a a kakaaei naba aia
bukibuki ni kewe.
E a titirakina ngkai Iesu mataniwia ibonga ae Annati ibukia taan rimwina ao ibukin ana angareirei. Ma e kaeka Iesu
ni kangai: “I taetae n aki karabai nakon te aba; I aki toki n
reirei ni nee ni botaki, ao ni maneaban te Atua, ike a bane n
roroko iai I-Iutaia; ao I aki atonga te bwai teuana ni karaba.
Ko aera ngkai ko titirakinai? Titirakinia ake a ongo au taeka,
ba tera are I atongnga.”
E karetabaa Iesu temanna te bureitiman ae tei i rarikina ao
e taku: “Ko kaeka mataniwiia ibonga n ai arom anne?”
E taku Iesu: “Ngkana I a tia n taetae n te aro ae aki riai,
ao kaota buren au taeka; ma ngkana I a tia n taetae n te aro
ae riai, ao ko aera ngkai ko oreai?” Imwin aei ao e a kanakoa
Iesu Annati nakoni Kaiaba.
N te tai aei ao a a ikotaki mataniwi n ibonga, unimwaane,
ao taani koroboki ake kaain te Tanirim ni kabane, ni kaboowi n ana auti Kaiaba. E teretere bwa te kaboowi ibukin motikan taekan temanna n tairikin te Toa ae te Riao, e boni kaitaraa aia tua I-Iutaia. Ma a aki mweuti mataniwin te Aro,
ibukin buakakan aia kaantaninga.
Tabeua te wiki n nako, ngke e kauta Rataro Iesu, ao a
bonnanoia kaain te Tanirim bwa e riai matena. Ao uabong n
nako n te Katenibong, a ikotaki mataniwin te Aro, ni bouruakina tauan ao kamatean Iesu. Iangoa anne, e a kaman kamatoaki taekana bwa e na tiringaki imwain kabowiana!
E a bati ngkai te kakorakora ibukin kakaaeaia taani kakoaua ake a na taekina te bukibuki ni kewe are e na kaaitaraki
iai Iesu. Ma a aki reke taani kakoaua aika titeboo aia rongorongo. N tokina ao a a keerake uoman aomata ao a taku: “Ti
ongo ana taeka, ngke E kangai, N na urua te maneaba aei, ae
karaoaki ni baiia aomata, ao I a manga katea teuana n tenibong ae aki karaoaki ni baai.”
E taku Kaiaba: ‘Ko aki ngongongo? Tera taekam ae a tua
uakai?’ Ma e teimatoa n aki kakarongoa Iesu. A kamaamaeaki kaain te Tanirim iai bwa e a manga bobuaka naba aia kaotioti taani kakoaua aikai. Mangaia are e a manga kataia riki
te ibonga ae rietata ni kamwanea Iesu.
E ataia Kaiaba bwa a rangi n unun I-Iutaia ngkana iai ae e
kan riki bwa Natin te Atua. A a tia ngkoa ni kabuakakaa Iesu
uatai n aranna bwa e bakannatua ao e tau ni mate. N te taina, a kairua ni bukinna bwa e kani kaboraoia ma te Atua. E
a kamwanea ngkai iai Kaiaba ni kangai: “I titirakiniko i matan te Atua are maiu, ba Ko na tuangira ngkana te Kristo are
Natin te Atua Ngkoe.”
N aki ongeia bwa tera aia iango I-Iutaia, ma Iesu bon Natin te Atua. Ao ngkana e teimatoa ni kainabwabu, a kona n
taku aomata bwa e kaotia ae e koaua bwa tiaki te Kristo
ngaia. Mangaia are e kaeka Iesu ma te ninikoria ni kangai:
“Boni Ngaia Ngai: ao ane kam na nora Natin te Aomata ba
E na tekateka i angaatain Teuare Mwaka, ao ba E na nako
mai ma nangini karawa.”
E raeuaa ana kunnikai Kaiaba ibukin korakoran nanona ao
e taku: “E bakanatua; ti aera ngkai ti tangiriia riki taani kaotioti? noria, kam a tia n ongo ana bakanatua ngkai: tera nanomi?”
A taku kaain te Tanirim: “E ananga ni kabuakakaki ni kamateaki.” A a moana bwainingareana, ao n taekin baika bati
ni kaineti ma bakannatuana. A karetabaia ao a bawarea
ubuna. A karabaa ubuna tabeman ao a oreia n timoini baia
ao a kaenaena ni kangai: “Ko na tuangira, Ngkoe, ae Kristo:
antai ae oroiko?” A riki mwakuri n iowawa aika riao aikai, n
te tairiki are e kaboowiaki iai. Mataio 26:57-68; 26:3, 4; Mareko 14:
53-65; Ruka 22:54, 63-65; Ioane 18:13-24; 11:45-53; 10:31-39; 5:16-18.
ˇ E kairaki moa nakea Iesu, ao tera ae riki nakoina ikekei?
ˇ E a manga kairaki nakea Iesu imwina, ao bukin tera?
ˇ E kanga Kaiaba ni kona ni kairiia kaain te Tanirim bwa a na taekina are e
tau ni kamateaki Iesu?
ˇ Baikara mwakuri n iowawa aika uruana te tua ake a riki n tain te kaboowi?
120
Kakeaana n te Katawanang
KITANA Iesu n te onnaroka are Ketetemane Betero ma Ioane bwa a birinako ibukin maakuia, n raonia abotoro ake tabemwaang ma e a toki ngkai birinakoia uaakai. Tao a ooa are e a kairaki Iesu nakoni mwengan
Annati. Ngke e a kanakoa Iesu Annati nakon te Ibonga ae
Rietata ae Kaiaba, ao a ririmwin naba te koraki Betero ma
Ioane ma a taua raroaia. A nanotiotio bwa a maaka kabuanibwain maiuia, ao a tabennanoa naba te bwai are e na riki nakon aia Toka.
Ngke a a roko ni mwengan Kaiaba, ao e a rin Ioane n te katawanang bwa e kinaaki iroun te ibonga ae rietata. Ma e katukaki i tinanikun te mataroa Betero. E waekoa n oki Ioane
ao n taetae nakon neiere e teiakina te mataroa, ao e a manga
karinaki Betero.
E a kamwaitoro ngkai, ao a a kauraa te ai taani kawakina
te auti ma ana bureitiman te ibonga ae rietata. E mena naba
i buakoia Betero bwa e kaabueea, ngkai e taningaa mwin boowian taekan Iesu. N ootan te ai arei, ao e a karaua raoi n taraa Betero te aine are te tia tei n te mataroa, ao e taku: “Ko
memena naba ngkoe iroun Iesu are te I-Kariraia.”
E maraki nanon Betero ngkae kinaaki, ao e a kakeaa naba
Iesu i mataia ni kabane. E taku: “I aki kina, ao I babanga naba
am taeka anne.”
N te tai anne ao e a nako Betero ni kaania te mataroa. E a
manga kinaa temanna te aine ikekei, ao e taku nakoia ake a
tei i rarikina: “E boni memena teuaei iroun Iesu are te
I-Natareta.” E a manga kakeaa naba n te taetae n tuea ni kangai: “I aki kina te aomata arei.”
E teimatoa n tiku Betero n te katawanang, ma e a kataia n
aki rangi ni kaotiotia i mataia aomata. Tao e bae ni mimi n
tangin te moa ngkai ai tibwa mwin te nukanibong. N te tai
anne ao e a rinanoaki motikan taekan Iesu n iteran te auti
are e mena i etan te katawanang. Akea te nanououa bwa a
bae Betero ma tabeman riki ake a tataninga i nano, n noriia
A
taani kakoaua aika kakaokoro bwa a nako n anaaki aia rongorongo ao a a manga oki.
Tao teuana te aoa imwin kinaakin Betero bwa raon Iesu,
ao a a manga kawaria aomata ake a tei i rarikina ao a taku:
“Bon raoia temanna ngkoe; ba e kaotiko am taetae.” Temanna i buakoia bon ana koraki Mariko, are korea ngkoa taningana Betero. E taku: “Tiaki I noriko n te ne n aroka ma Teuarei?”
E kamatoaa ana taeka Betero n taku: “I aki kina te aomata arei.” E boni kataia ni kairiia bwa a na kakoauaa are a bane
ni kairua, n arona n taetae n un ao n tuea, ma e bon taetae ni
karereantia i bon irouna, ngkana arona bwa e aki taekina te
koaua.
N ana katentai Betero ni kakeaa Iesu, ao e a tang naba te
moa. N te tai aei ao e a mwananga Iesu n otinako n tei n te
oo i etan te katawanang, ao e rairaki n taraia. E a tii karina
naba Betero n uringa ana taeka Iesu are e taekinna tabeua te
aoa n nako ngke e mena n te ruu i eta ae kangai: “Ane ko na
katenua kaakeau ngkana e tuai ni kauoua tangina te moa.” E
taonaki nako Betero n rawawatan ana bure, ao e otinako ni
korakai n tang.
E kanga n riki aei? E a kanga naba Betero ni kakeaa ana tia
Reirei tentai n te tai ae waekoa, ngkai e kakoauaa bwa e korakora ana onimaki? Akea te nanououa bwa e bae n aki ataa
rikin aei Betero. E a kataaki ni kamangaoaki te koaua, ao Iesu
e a kaotiotaki bwa te tia kakeru ae rangi n iowawa. Te bwai
ae riki, e a taraaki teuare e aki bure bwa te tia bure. Mangaia
are e a bwaka Betero ni korakoran kataakina. E rotakibuaka
ana kakaonimaki bwa e taonaki ni maakakia aomata. Tera
ngke e aki reke anne iroura! Mataio 26:57, 58, 69-75; Mareko 14:30,
53, 54, 66-72; Ruka 22:54-62; Ioane 18:15-18, 25-27.
ˇ A kanga n rin Betero ao Ioane n ana katawanang te ibonga ae rietata?
ˇ Ngke a mena Betero ao Ioane n te katawanang, tera ae tabe ni karaoaki i nanon te auti?
ˇ Iratai ana tai n tang te moa, ao iratai ana tai Betero ni kakeaa Kristo?
ˇ Tera ae nanonaki ngke e taetae n un Betero?
ˇ Tera ae kaira Betero bwa e na kakeaa Iesu?
121
E
I Matan te Tanirim ao
Imwina Kawaran Birato
A KANI ngaina ngkai. E a tia Betero ni katentai kakeaan Iesu, ao e a roko n tokina aia kabwarabae ni
boowi kaain te Tanirim ao a a maenako. Ma ngke e
a tabwena mainiku ni karangainan te Kanimabong ao a a
manga ikotaki naba, ma n te tai aei a a mena n ana auti ni
boowi te Tanirim. A karaoa aei bwa e aonga n taraa n eti i
aan te tua aia kaboowi are ngkebong. Ngke e a uotaki Iesu
nako mataia, ao a taku n aron are ngkebong: “Ngkana tao
te Kristo Ngkoe, ao Ko na tuangira.”
E taku Iesu: “Ngkana tao I tuangngkami, ao kam bon aki
kakoauai: ao ngkana tao I titirakiningkami, ao kam bon aki
kaekaai.” Ma e ngae n anne, e kaninikoriaa Iesu ni kaotia ni
kangai: “I mwin ngkai ao ane E na tekateka Natin te Aomata i angaataini mwaakan te Atua.”
A kiriwe nanoia ao a taku: “Mangaia ae Natin te Atua
Ngkoe?”
E taku Iesu: “Ngaia ane kam atongnga.”
Ibukin nanoia mwaane aikai ni kani kamatea, e a rangi n
tau ana kaeka aei. A a iangoia bwa e bakannatua. A taku: “E
aera ngkai ti tangira riki te kaotioti? Ba ngaira ti bon ongo
mai wina.” Ngaia are a kabaea Iesu, a kairia nako ao a nikiria iroun te kowana n Rom ae Bontio Birato.
E tabe Iuta are e kamwanea Iesu n tataraa aia
waaki. Ngke e a noria bwa e a moti kamatean
Iesu, ao e a rotia te raraoma ae bati. Mangaia are e a kaokii mwakoro n tirewa ake
30 nakoia mataniwi n ibonga ma unimwaane ao e taku: “I bure ngai ngke
I kamwanea te raraa ae aki bure.”
A kaeka ma te aki mweuti ni kangai: “Tera ara
bwai iai? Ko
na iangoia.” Mangaia are e tewenakoi mwakoro n tirewa
Iuta n te tembora, ao e nako ni kataia ni kabaea roroana.
Ma e mwaoto te mwaanga are e kabaea te roobu iai, ao e
bwaka nako aon te bwaa i nano ao e maenako rabwatana.
A aki ataa te bwai ae a na karaoia mataniwi n ibonga ma
mwakoro n tirewa akekei. A taku: “E aki riai te kaki baikai
i nanoni nen ana mane te Atua, ba boon te raraa.” Mangaia
are imwin aia maroro i marenaia, a a kabooa iai aban te tia
karao mwangko bwa nneia iruwa n taunaki. Ngaia are e a
aranaki te aba arei bwa ‘Te Aba n Raraa.’
Bon te moaningabong naba ngke e a kairaki Iesu nakon
ana bareti te kowana. Ma a rawa n rinnako I-Iutaia ake a
iria bwa n aia koaua, a na baareka ngkana e kaan aia reitaki ma Tientaire. Mangaia are ibukin karauan nanoia iai, e a
otinako Birato ni kawariia i tinaniku. E taku: “Tera ae kam
bukina te aomata aei iai?”
A kaeka ni kangai: “Ngke E aki iowawa Teuaei, ao ti aki
anganiko.”
E taku Birato n aki kani kairekerekea iai: “Kairia nako, ao
motika taekana n ai aron ami tua.”
A taku I-Iutaia ni kaotan ae a tangira matena: “E aki riai
ba ti na kamatea te aomata temanna ngaira.” Ni koauana,
ngkana a tiringa Iesu n tain te Toa ae te Riao, e na bati te
kiriwe irouia aomata, kioina ngkai a bati aika a taku bwa e
rangi n raoiroi Iesu. Ma ngkana a kona ni karekea kamateana irouia kaain Rom bwa aongkoa e bure ni kaitaraa te tautaeka anne, a na aki bukinaki ngkanne irouia aomata.
Mangaia are a aki taekina aia bukibuki mataniwin te Aro,
are a baireia ngkoa ni kabuakakaa iai Iesu bwa e bakannatua, ma a otei aia bukibuki ni kewe aika kakaokoro. A karaoa aia bukibuki ae tenua iterana ni kangai: “Ti nora Teuaei ba [1] E tabe n anaa nanon ara botanaomata aei ni
kabwaoa, ma n [2] tuka te angani Kaitara ana mane, ao [3] E
taku ba boni Ngaia te Mesia ae te uea.”
E tabeaianga Birato ni bukinan Iesu are e taku bwa te uea
ngaia. Mangaia are e a rin n ana bareti ao e a kaoa Iesu na-
koina ao e taku: “Aia Uea I-Iutaia Ngkoe?” Ae nanona, ko
a tia n urua te tua n arom n taekinna bwa te uea ngkoe ni
kaitaraa Kaitara?
E kan ataia Iesu bwa tera aron ataakina iroun Birato
ngaia are e a titiraki ni kangai: “Bon am taeka anne, ke a
tuangko aomata” taekau?
E kaotia Birato ae akea ataakina irouna ma nanona ni kan
ongora taekana ae koaua ni kangai: “Te I-Iutaia ngai? A anga
Ngkoe am botanaomata ma ibonga ake a kakanato nako iu;
tera ae Ko a tia ni karaoia?”
E aki kani karabaa te koaua Iesu, ni kaineti ma te nakoa
n uea aei. Akea te nanououa bwa e bae ni kubanako Birato
n ana kaeka Iesu ngkai. Ruka 22:66–23:3; Mataio 27:1-11; Mareko
15:1; Ioane 18:28-36; Mwakuri 1:16-20.
ˇ Tera bukin are a a manga karaoa aia boowi kaain te Tanirim n te karangaina
anne?
ˇ Tera aroni maten Iuta, ao tera ae karaoaki ma mwakoro n tirewa ake 30?
ˇ N onean mwin are a na tiringa Iesu I-Iutaia, e aera ngkai a tangiriia kaain
Rom bwa a na tiringnga?
ˇ Tera aia bukibuki I-Iutaia ibukin Iesu?
122
E
Mairoun Birato Nakon
Erote ao Okiran Birato
NGAE ngke e aki karabaa Iesu nakon Birato ae
ngaia te uea, ma e kaotia ae e na aki eka nako Rom
ana Tautaeka ni kangai: “Tiaki mai aon te aba ueau:
ngkana mai aon te aba ueau, ao a buaka au aomata, ba e
kawa n anga te aba Ngai nakoia I-Iutaia: ma ngkai, tiaki maikai ueau.” Mangaia are e katentai kaotiotana Iesu ae iai ana
Tautaeka, ma tiaki mai aon te aba.
Ma e a manga kamatoaa riki Birato ni kangai: “Bon te
uea Ngkoe?” Ae nanona bwa te uea ngkoe e ngae ngke ko
taku bwa tiaki mai aon te aba Ueam?
E kaotia Iesu nakon Birato bwa e eti ae taekinna ni kangai: “Ngaia ane ko taku, ba te uea Ngai. I bungiaki i bukin ae te kaotiota te koaua, ao I roko i aon te aba, i bukin
aei naba. Ane ana bwai te koaua ao e ongo bwanau.”
Eng, bukin raoi rokon Iesu i aon te aba bwa e na tataekina “te koaua,” ao riki te koaua ni kaineti ma ana Tautaeka n Uea. E tauraoi Iesu ni kakaonimaki nakon te koaua
anne, e ngae ngke e na mate iai. E a aki kainnanoa te kabwarabwara Birato i aon ana titiraki ae kangai: “Te Koaua
tera”? Bwa e a bati n tau ae e ataia ni kaineti ma karaoan
ana moti.
E okiriia aomata Birato ake a tataninga i tinanikun ana
bareti, ao e tei Iesu i rarikina ngke e taku nakoia mataniwi
n ibonga ma aomata ake i rarikia: “I aki kunea te buakaka
iroun te aomata aei.”
A maraki nanoia aomata aika uanao n te moti, ao a kairoroa ni kangai: “E kananobuakaia kaain aon te aba ni kabuta Iutaia n reirei, ni moa n reirei mai Kariraia, ao tokina
ikai.”
E bae ni mimi Birato n aia ribuaka I-Iutaia ni kaineti ma
babaia n aia Aro. Mangaia are ngke a tatakarua mataniwi
n ibonga ao unimwaane, e rairaki nakon Iesu n taku: “Ko
aki ongo aia taeka aika bati aika a kabuakakako iai?” Ma e
aki kaeka naba teutana Iesu. E mimi Birato n tein moana
ae rau e ngae ngke e bati kabuakakana.
Ngke e a ataia Birato bwa kaain Kariraia Iesu, ao e a karekea iai ana anga ni birinako man katabeana. Te tia kairiri i Kariraia ae Erote Antibati (natin Erote te Kakannato),
e mena i Ierutarem ibukin te Toa ae te Riao, ngaia are e a
kanakoa Iesu nakoina. E tua ngkoa Erote Antibati kabakuan roroan Ioane te tia Bwabetito, ma imwina e a manga
maaku ngke e a ongo are e karao kakai Iesu, bwa e taku
bwa Ioane Iesu ae e a mangauti man te mate.
E a rangi n ingainga ngkai Erote ni kaantaningaa Iesu. Ma
tiaki ibukin tabeakinan Iesu ke kan rinanoan motikan taekana, ke tao ibukin kan atakin ae a kairua bukinana ke a
aki. Ma e bon tii kiriuriu nanona ni kan nori kakai aika e
kaantaningai bwa e na karaoi Iesu n rokona.
Ma e aki katokaa boran Erote Iesu. Bon akea naba ana
kaeka teutana ngke e titirakinaki iroun Erote. E maraki nanon Erote ma ana tautia ao a a kakanikoa. A karina kunnikaina ae tokatoka matana ao a bwainingareia. Imwina ao a
a manga kaokia nakon Birato. Ibukin aei ao a a moanna n
iraorao Erote ma Birato, bwa a kairiribai ngkoa.
Ngke e a oki Iesu, ao e a ikotiia mataniwi n ibonga Birato, aia tia kairiri I-Iutaia, ao aomata, ao e taku: “Kam kaira
mai te aomata aei nako iu, ba kaanga ai aron temanna ae
anai nanoia aomata: ao noria, I a tia n ukoukora arona i matami, ao I aki kunea te buakaka iroun te aomata aei, ni baike kam bukinna iai: ao Erote e aki kunea naba: ba e kaokia
nako ira; ao noria, bon akea ae karaoaki i Rouna ae e riai
matena iai. Ma ngaia ae N na kataerea, ao N na kanakoa.”
Ai ana kauatai aei Birato n taekina Iesu bwa e aki bure.
E ingainga ni kani kainaaomataa, bwa e ataia bwa e nikiraki irouna tii ibukin aia bakantang ibonga. Ngke e kataia
Birato ni kabwaraa Iesu, ao e a korakora riki kaungaana
nako iai. Ngke e tekateka i aon ana kaintoka ni motikitaeka, ao e roko ana rongorongo buuna ae kaumakia ni kangai:
“Tai nanoa te aomata ae raoiroi anne: ba e bati raraomau n
te bong aei n te mi i bukina [bwa mairoun te Atua].”
Ma e na kanga Birato ni kabwaraa te aomata ae akea ana
bure aei, n aron ae e ataia bwa e riai ni karaoia?
Ioane 18:36-38; Ruka 23:4-16; Mataio 27:12-14, 18, 19; 14:1, 2; Mareko 15:2-5.
ˇ E kanga Iesu ni kaekaa te titiraki ni kaineti ma nakoana ae te uea?
ˇ Tera “te koaua” ae e kabanea maiuna Iesu i aon te aba n tataekinna?
ˇ Tera ana moti Birato, ao tera aroia aomata iai, ao tera ae e karaoia Birato nakon Iesu?
ˇ Antai Erote Antibati, ao e aera ngkai e rangi n ingainga ni kan nora Iesu, ao
tera ae e karaoia nakon Iesu?
ˇ E aera ngkai e ingainga Birato ni kani kainaaomataa Iesu?
123
E
“Noria, ao Aio Teuaei!”
ANAAKI nanon Birato n aroaron Iesu ao e kunea
bwa e aki bure, mangaia are e kakaaea ana anga teuana riki ibukin kabwarana. E tuangia aomata aika uanao ni kangai: “N aron te katei . . . I aki toki ni kainaomataa i
bukimi te bure temanna ni katoa tain te Toa are te Riao.”
E karabutinaki Baraba ae te tia tiritiri ae tanoata taekana,
ngaia are e taku Birato: “Antai ae kam tangiria ba N na kanakoa nako imi? Baraba, ke Iesu are atongaki ba te Mesia?”
A anaaki nanoia aomata irouia mataniwi n ibonga ao a tua
bwa Baraba ae e na kabwaraaki, ma e na kamateaki Iesu. E
aki bwara nanon Birato ao e a manga taku: “Antai ae kam tangiria n uake uoman ba N na kanakoa nako imi?”
A takarua ni kangai: “Baraba.”
E rawawata nanon Birato iai ao e taku: “Ao N na irana
Iesu are atongaki ba Kristo?”
A takarua n te bwanaa ae korakora ni kangai: “E na kamateaki.” “E na tauraki.” “Tauria.”
E ataia Birato bwa a tangira maten te aomata ae akea ana
bure, ngaia are e a bubutii ni kangai: “Ba tera te buakaka are
E karaoia? I aki kunea ae e riai matena iai: ma ngaia ae N na
kataerea, ao N na kanakoa.”
E ngae ngke e kakorakoraa, ma a kaungaki aomata irouia
mataniwin te Aro, ao a teimatoa n takarua aomata ni kangai:
“Tauria!” A kaunaki aomata irouia ibonga, ngaia are a tangira maten Iesu. Ao ngkana ko iangoia, nimabong n nako ao
iai tabeman i buakoia aomata akekei, ake a butimwaea Iesu
bwa te Uea ngke e rin i Ierutarem! Ma ngkana iai taan rimwin Iesu i buakoia, ao a kainabwabu ma n aki bati ni kaotiotiia.
E noria Birato bwa akea manen ana bubutii bwa e a moanna ni kauekeaki iai te kiriwe. Ngaia are e a anaa te ran ao
e teboka baina i mataia aomata ao e taku: “I aki bure nakon
raraan te aomata ae raoiroi aei: kam na taraia.” A kaeka aomata n taku: “E na mena raraana i aora, ao i aoia natira.”
Mangaia are ni kaineti ma te baere a tua aomata, ao ibukina bwa e kani kakukureia riki aomata Birato nakon karaoan te bwai ae e ataia bwa e eti, e a kabwaraa Baraba nakoia.
E tua buutan ana kunnikai Iesu ao kataereana. Tiaki te bwai
ni manikangare te kataereaki aei. E kabwarabwaraki n te
boki ae The Journal of the American Medical Association aroia
kaain Rom ni kataereia aomata ni kangai:
“N angiin te tai e kamanenaki te kai ni kataere ae uarereke . . . ae bon te bare ae te kau ae kakaokoro abwakina, ae a
nim iai booro aika biiti ke mwakoron riin te tiibu aika kakang. . . . Ngkana a kaokioka kataerean nukani konaia tautian Rom n angitia, ao booro aika biiti aikai, a na karekea te
babangaki ae korakora, ao e na kaikoaka te kun ma n raeuaa
te iriko te bare ae te kau ma rin te tiibu. Ngkana e reitinako
kataerean te aomata, ao e na reitinako ngkanne raeuakin te
iriko anne ni karokoa rokona n te mwatireti, ao e na bati iai
te raraa n tiinako.”
Imwin kataerean Iesu n te aro ae iowawa aei, e a kairaki
nakon ana bareti te kowana, ao a a ikotaki tautia ni kabane.
A bati tautia aika bwainikirinna n aroia ni katokaa ana bau
ae kateketeke ae te akanta ae biraki, n taonna i aon atuna. A
anganna te kaibwabwa bwa e na taua ni baina are te atai, ao
a karina ana kunnikai ae beboo, ae te aekaki ae a bwabwainna bwaanuea. Ao a bwainingareia ni kangai: “Ko na mauri,
aia Uea I-Iutaia!” A bawareia ao a karetabaia. A anaa te kaibwabwa are matoatoa are i baina ao a ororea atuna iai, ni karibunakoi kateketeken ana “bau” ae mangori.
E rangi ni kamimia Birato aron Iesu n teimatoa n rau ao
n ninikoria, e ngae ngke e kaaitara ma te bwainikirinaki aei,
ao e a manga kakorakoraa naba n iangoa kabwaraana. E tuangia aomata ni kangai: “Noria, N na kaotinakoa Iesu nakoimi, ao kam na ataia iai bwa akea ana bure ae I kunea.” Tao
e iangoia bwa a na nanoangaa Iesu aomata ngkana a nora rabwatana ae rangi n ikoaki. E tei Iesu i mataia aomata aika
akea aia nanoanga aikai, ma ana bau ae kateketeke ao kunni-
kaina te beboo, ma raraan ubuna ae bati marakina iai, ao e
taku Birato: “Noria, ao Aio Teuaei!”
E ngae ngke e a ikoaki Iesu ma ni babaangaki, ma e a bon
tei i mataia bwa teuae te kabanea ni kakannato mai buakoia
aomata! Eng, e oti bwa e rangi ni kakannato Iesu man arona
n rangi n rau, are e riai ni kakoauaa naba Birato. E oti n ana
taeka Birato bwa e karinea Iesu ma n nanoangaia.
Ioane 18:39–19:5, NTK; Mataio 27:15-17, 20-30; Mareko 15:6-19; Ruka 23:18-25.
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
E kanga Birato ni kataia ni kabwaraa Iesu?
E kanga Birato ni kataia ni birinako man katabeana?
Tera aron te kataereaki?
Tera aron kakanikoan Iesu imwin kataereana?
Baikara riki ana anga Birato ibukin kabwaraan Iesu?
124
N
Kabureana ao Katikakina
GKE e rotaki nanon Birato n aron Iesu n rau i buakoni kammarakana, e a manga kataia naba ni kabwaraa, ma a a un riki iai mataniwi n ibonga. A kamatoaa bwa akea te bwai ae e na urua aia kaantaninga ae buakaka
aei. Mangaia are a teimatoa n tatakarua ni kangai: “Kamatea
. . . Kamatea”!
E taku Birato: “Kairia nako ngkami, ao kam na kamatea.”
(A kariaiakaki I-Iutaia bwa a na kamateia aomata aika bure
kakaiaki ni kaineti ma tuan aia Aro, e ngae ngke a a tia n taku
bwa aongkoa akea mwaakaia iai.) Ngkanne ai ana kanimatai
aei Birato ni kaotia bwa akea ana bure Iesu ni kangai: “I aki
kunea te buakaka i nanona.”
A noria I-Iutaia bwa e aki kariaiakaki aia bukibuki are aongkoa e bure Iesu nakon te tautaeka n Rom. Ngaia are a a manga okira aia bukibuki, tabeua te aoa n nako are te bakannatua ni kaineti ma aia Aro, ngke e moani kaboowiaki Iesu n te
Tanirim. A taku: “Iai ara tua teuana, ao e riai ma ara tua arei
ba E na mate, ba E karaoia ba Natin te Atua.”
E a tibwa ongo te bukibuki aei Birato, ao e a rangi ni maaku riki iai. Ngkai e a ataia bwa Iesu bon tiaki te aomata n aroia aomata nako, ngkai buuna e boni mia naba, ao e teimatoa n oti korakoran Iesu ae kamimi n taonan nanona. Ma bon
“Natin te Atua”? E ataia Birato bwa kaain Kariraia Iesu. Ma
e kona ni kamani maiu mai mwaina? E a manga kairia nakon
te bareti, ao e taku: “Mai ia Ngkoe?”
E teimatoa n aki kakarongoa Iesu. E a tia n tuanga Birato
ngkoa are bon te uea ngaia, ao ana Tautaeka bon tiaki mai aon
te aba. Akea riki ngkai te kabwarabwara i rarikin aei ae e na
manena. Ma ibukin kainikatongan Birato ao e a maraki nanona ngke e a aki tataetae, ao e a un naba nakon Iesu ni kangai: “Ko aki taetae nako iu? Ko aki ataai ba iai i rou te kona ni
kanakoko, ao te kona ni kamateko?”
E taku Iesu ma te karinerine: “Akea i roum te kona ni karaoa te bwai teuana nako Iu, ngkana ko aki anganaki mai karawa.” E taekina are e kariaia taan tautaeka aika aomata te
Atua, bwa a na kairiri i aon te aba. E reitia ni kangai: “Ma
ngaia ae e ababaki riki ana bure are anga Ngai nako im.” Eng
e rawawata riki ana bure te ibonga ae rietata ae Kaiaba ma
raona aika boutokaia ao Iuta Itekariota, nakon Birato, ibukin
kaburean Iesu n akea riaina.
E a mimi riki ngkai Birato iroun Iesu ao e a maaku bwa tao
boni mairoun te Atua ngaia, ao e a manga kataia naba ni kabwaraa. Ma a rawa I-Iutaia nakoni Birato. A kaokioka aia bukibuki ni kakamaakua ni kangai: “Ngkana tao ko kanakoa Teuaei, ao tiaki raoni Kaitara ngkoe: ane kauea ao e kakarabakau
nakoni Kaitara.”
N aki ongei kauring aika kakamaaku aikai, ma e a manga
kaira naba Iesu Birato ni kaotinakoa ao e taku: “Noria, ami
Uea!”
A taku: “Kamatea, kamatea, kamatea.”
E ikenrawa Birato n taku: “N na kamatea ami Uea?”
A maraki nanoia I-Iutaia i aan aia kairiri kaain Rom. Ni koauana, a bon ribaa te tautaeka anne ma a baka n tangiria mataniwi n ibonga ngke a kangai: “Akea ara uea ma ti Kaitara.”
N tokina ao e a kariaia aia kairoro I-Iutaia Birato bwa e a
maaka uruan nakoana ma kakannatona. E a kaburea Iesu nakoia. A buuta ana kauaatao Iesu ae beboo tautia ao a karina
are bon ana kunnikai. Ngke e a kairaki nako Iesu bwa e na tauraki, ao a kairoroa bwa e na uota oin ana kai are e na mate iai.
N te tai aei ao e tuai boo tawanou n te Kanimabong ae Nitian 14. E aki roko n te matu Iesu man karangainan te Kaabong, ao e a karawawataki ni baika bati. Ngaia are e a aki
mimi te aba ngkai ai akea korakorana i aan tinebun ana kai
ae e uouotia. Mangaia are e a tebonaki te aomata temanna ae
rikekei ae Timon te I-Kurene ae roko mai Aberika bwa e na
uotia. A iriia aomata aika bati ao iai aine i buakoia aika tang
ma ni bwaebwaeti ibukin Iesu.
E rairaki Iesu nakoia aine aikai ao e taku: “Natin Ierutarem
aika aine, tai tang i bukiu, ma kam na tang i bukimi, ao i bukiia natimi. Ba noria, ane a na roko boong ake a na kangai iai,
A a kabaia akana kanoabo, ma biroto akana aki bung, ma
mamma akana aki kamammaiia ataei. . . . Ba ngkana a karaoi
baikai nakon te kai ae maiu, ao tera ae nang karaoaki nakon te
kai ae mau?”
E taekina te aroka ke te kai ae taekan te natannaomata ae
I-Iutaia Iesu, ae maiu teutana moa bwa e tuai ni kitanaki iroun Iesu ao iai tabeman i buakoia aika onimakinna. Ma
ngkana a a kairaki nako koraki aikai mai buakon te natannaomata, e na tii tiku ngkanne te kai ae mate ni kaineti ma te onimaki. Eng, bon te botannaomata ae e a rai. Ai batira te tangiroa ngkana e a kamaunaa te natannaomata ae Iutaia te taanga
ni buaka n Rom, bwa e kabonganaki iroun te Atua ni karaoa
ana motikitaeka iai! Ioane 19:6-17; 18:31; Ruka 23:24-31; Mataio 27:31, 32;
Mareko 15:20, 21.
ˇ Tera riki aia bukibuki mataniwin te Aro ibukin Iesu, ngke e aki kariaiakaki
are aongkoa e bure nakon te tautaeka n Rom?
ˇ E aera Birato ngke e a rangi ni maaku riki?
ˇ Antai aika rawawata riki aia bure ni kaineti ma te bwai ae riki nakon Iesu?
ˇ A kanga ibonga ni kaira Birato bwa e na anga Iesu nakon te kamateaki?
ˇ Tera ae e tuangia aine Iesu ake a tang ibukina, ao tera ae
nanonna ngke e taekina te kai bwa e “maiu” ao imwina e a
manga “mau”?
125
Korakaina i Aon te Kai
KAIRAKI naba uoman taani kamwarua bwa a na tiringaki ma Iesu. E aki bati n raroa ma te kaawa te
tabo ae a tiku iai te koraki aei ae arana Korokota, ke
Nnen te Tabanou.
A butaki aia kunnikai buure ikai. A anganaki te wain ae renganaki ma te drug ae te mura. E katauraoaki te wain aei irouia ainen Ierutarem, ao a aki totokoia kaain Rom bwa e
buokiia aika tauraki ni kauarerekea marakia. Ma ngke e katongnga Iesu ao e rawa n nimma. Bukin tera? E teretere bwa e
aki kan kariaia te bwai ae na kamamaaraa ana iango ngkai e
nang kaitaraa kataakin ana onimaki ae te kabanea ni kakawaki.
E a wene ngkai Iesu i aon te boua, ao baina i etan atuna.
Akea bwa a a bobitii baina ma waena tautia n neera aika bubura. E mimioua ni maraki ngke a a ribunako neera i marenan irikona ma iani baina ma waena. Ngke e a kateaki te
boua are e tauraki iai, e a rangi n riao riki ngkai marakina
bwa tinebun rabwatana, a a manga raeuai riki ikoakina
imwin bobitiana. E aki karekei kaia tautian Rom Iesu, ma e
tataro ibukia ni kangai: “Tamau, Ko na kabara aia bure; ba a
aki ata ae a karaoia.”
E kanimwa te koroboki Birato i aon te kai ae kangai taekana: “Iesu ae te I-Natareta ae aia Uea I-Iutaia.” E korea aei tiaki tii ibukin karinean Iesu, ma e koro n ribaia naba ibongan
I-Iutaia n aia kairoro nakoina ibukin kani kamatean Iesu. E
tangiria Birato bwa a na bane aomata ni kona ni wareka te
koroboki, ngaia are e tua bwa e na koreaki n taetae aika tenua, aika Ebera, Ratine, ao Erene.
A tabeaianga iai mataniwi n ibonga, n ikotaki ma Kaiaba
ao Annati. A taku bwa e urua kukurein nanoia n aia tokanikai i aon Iesu, te katanoata ae raoiroi aei. Mangaia are a rawa
iai ao a taku: “Tai korea ae Aia Uea I-Iutaia: ma korea ae kangai, E taku, Aia Uea I-Iutaia Ngai.” E kaekaia ibonga Birato ma te un ngkai e aki kukurei ni kairoroana irouia, ao e
A
kamatoaa ana taeka ni kangai: “Are I a tia ni koroia, ao I a
tia.”
A a ikotaki ngkai ibonga ma aomata aika uanao n te tabo
ni kamamate ao a tatakaruaea aia kakewekewe ibukin te koroboki aei. A kaokioka aia bukibuki ae kewe are a taekinna
ngkoa n tain te kaboowi n te Tanirim. Mangaia are e aki kamimi aroia taan rikekei ni kaenaena ma ni katoutoui atuia ni
bwainingare ni kangai: “Ngkoe ae Ko nang urua maneaban
te Atua, ni manga kateia n tenibong, kamaiuko: ngkana tao
bon Natin te Atua Ngkoe, ao ruo.”
A taku mataniwi n ibonga ma taani boutokaia: “E kakamaiu, ma E aki kona te kamaiua. Bon aia Uea Iteraera; ke E
ruo ngkai . . . ao ti na ira nanona iai. E onimakina te Atua;
ke E kamaiua ngkai, ngkana tao E tangiria: ba E kangai, Natin te Atua Ngai.”
A iraraang tautia ao a bwainingarea naba Iesu. A bwainikirinna n anganna te wain ae mao, n te aro are a tii kabooa
ma riana ae e a mwauteretere. A taetae ni kamatauningaa ni
kangai: “Ngkana aia Uea I-Iutaia Ngkoe, ao Ko na kamaiuko.” A kakanikoa naba Iesu taani kamwarua ake a tauraki i rarikina, ae temanna i angamaingina ao
temanna i angataina. Iangoa aei! E a karawawataki ni baika a rangi n riao aikai, Teuare
te kabanea ni kakannato mai buakoia aomata, eng, teuare e buoka ngkoa Iehova
ae te Atua ni karikii bwaai ni kabane!
A anaa kunnikain Iesu ae te
kauaatao tautia ao a tibwai n
aua te tibwa. A kaiwani bwa a
na noria bwa antena bwai.
Ma ana kunnikai are teuana bon te aekaki are
aki ituaki ae a bwabwaini aomata
aika kakannato.
Mangaia are a
taku tautia i
marenaia: “Ti na aki raeraeia, ma ti na kaiwaia,
ba antena bwai.” A aki ataia ae a kakoroa iai bukin are e taekinaki n te
Baibara ni kangai: “A tibai kunnikaiu i buakoia,
ao a kaiwa ninirau.”
Imwina riki, ao e a kakoauaa te tia kamwarua
are temanna bwa Iesu
bon te uea. Mangaia are
e boaa raona ni kamwarua ni kangai: “Ko aki
maka te Atua, ngkai ko
mena n te tiringaki ae ti
te arona ma Ngaia? Ao
ngaira, a bon riai menara iai; ba ti anganaki
boon ara makuri ae riai:
ao Teuaei E bon aki karaoa ae buakaka.” Imwina ao e butiia
Iesu ni kangai: “Uringai ngkana Ko roko n ueam.”
E taku Iesu: “E koaua ae I a tuangko ba ko na mena ma
Ngai i Baretaiti.” E na kakoroaki bukin te berita aei ngkana
e a tautaeka Iesu bwa te Uea i karawa, ao ni kauta te tia kamwarua ae raraoma aei, nakon te Baretaiti n te aonnaba. A
na mwiokoaki bwa taan ribana iai aomata ake a kamaiuaki
Mataio 27:33-44; Mareko 15:22-32; Ruka
man Aremaketon ao raoia.
23:27, 32-43; Ioane 19:17-24.
ˇ E aera ngkai e rawa Iesu n nima te wain ae renganaki ma te drug ae te mura?
ˇ Bukin tera bwa e kanimwaki te koroboki i aon te boua are e tauraki iai Iesu,
ao tera ae riki iai i marenan Birato ma mataniwi n ibonga?
ˇ Baikara bwainikirinan riki Iesu ngke e tauraki, ao bukin tera bwa e riki aei?
ˇ E kanga ni kakoroaki bukin te taetae ni burabeti n te baere e karaoaki ma
ana kunnikai Iesu?
ˇ Tera te bitaki ae e karaoia temanna irouia taani kamwarua, ao e na kanga
Iesu ni kakororaoa ana bubutii?
126
E
“Bon te Koaua ba Natin
te Atua Teuaei”
AKI maan imwin taurakin Iesu n te kai ao e a riki naba
te bwai ae kamimi bwa e a rotongitong te aonnaba i nanon tenua te aoa, e ngae ngke e a tawanou. E aki riki
aei ibukin menan namwakaina i marenan te aonnaba ma taai,
bwa e tii riiriki aei n tain te oiaki, ma tiaki te oiaki ngkai bwa
e a tanimainiku namwakaina bwa tain te Toa ae te Riao. Irarikina, ngkana e riki anne ao e na roo te aonnaba, i nanon tii tabeua te miniti. Mangaia are e riki te rotongitong aei mairoun
te Atua! A a bae n in wiia iai taani kaenaenaa Iesu n te aro ae
a aikoa manga bwainingare.
Ngkana arona bwa e riki te bae kakamaaku aei imwain ae e
takua raona ni kamwarua teuare temanna ao e a butiia naba
Iesu bwa e na uringnga, ao nanona bwa e rairannano man te
bae riki aei. Tao n tain te rotongitong aei e a reke aia tai aman
aine ni kaania te kai ni kammaraki, bwa tinan Iesu ma tarina
ae Tarome, Maria are te I-Maketara ao Maria are tinan te abotoro ae Iakobo te Uarereke. Raoia naba Ioane, ae ana abotoro
Iesu ae taatangiria.
Ai aron ae e ‘ewaraki n te maraki’ tinan Iesu n taraan natina
are e a tia n nabeia raoi, ngkai e a tine ma te korakai ni maraki! Ma e aki tabeakina marakina Iesu, ma e mutiakina
riki aron tinana. E kakorakoraa n
tabeka atuna nakon Ioane ao e
taku nakon tinana: “Neiko, noria,
natim anne!” E a manga tabeka
atuna nakoni Maria ao e taku
nakon Ioane: “Noria, tinam!”
E mwiokoa ngkai ana abotoro ae taatangiria Iesu bwa e
na tabeakina tinana are ai
bon akea buuna bwa e a tia
ni mate. E karaoa aei ibukina bwa a tuai n onima-
kinna, natin Maria ake tabeman. Mangaia are e karaoa te katoto ae raoiroi ni kaineti ma mutiakinan kainnanon tinana
tiaki tii n te aro n rabwata ma ni kaineti naba ma ana onimaki.
E taku Iesu ngke tao te aoa tenua n te bwakantaai: “I taka.”
E namakinna Iesu bwa e a tia Tamana n taua mwaakana mairouna bwa e aonga ni boni kataaki raoi korakoran ana onimaki. Mangaia are e takarua n te bwana ae korakora ni kangai:
“Atuau, Atuau, e aera ngkai Ko kitanai?” Ngke a ongo aei tabeman ake a tei i rarikina, ao a taku: “Noria, E wetea Eria.” E
waekoa ni biri temanna n anaa te ongantari are e kateboaki n
te wain ae mao ao e kanewea n te kaibwabwa ao e kamoia iai.
Ma a taku tabemwaang: “Tai tikaabu moa; ti na mataku ba tao
e na nako mai Eria ni karuoa.”
Ngke e a tia Iesu ni katonga te wain ae mao ao e a takarua
naba ni kangai: “E a tia!” Eng, a a bane n tia ngkai baike e kanakoa Tamana bwa e na karaoi n te aonnaba. E kangai ana kabanea n taeka: “Tamau, I kaki tamneiu i nanoni baim.” E
a mwiokoa maiuna ngkai iroun te Atua, ao e onimakinna bwa
e na manga kaokia nakoina rimwi riki. E kabaraka atuna ao e
a mate naba.
Ngke e anaa kabanean ikena Iesu, ao e a mwaeiei naba te
aba, ao a a tabwena bwaa. Moan te korakora te mwaeiei n te
aro are e a uruaki te bwanganimatang are nneia maate ae mena
i tinanikun Ierutarem, ao a ubaranako rabwataia maate. Ngke
a noriia maate n raea taan rikekei ao a rin n te kaawa ni karakina te bae riki.
N te tai are e mate naba iai Iesu, ao e raeuaaki rokin ana
tembora te Atua are e mena i marenan te tabo ae Tabu ma ae
Moan te Tabu, mai eta nako nano n riki bwa uamwakoro. Te
roki aei bon te kunnikai ae katamaroaki raoi ao 18 te mita
abwakina ao e rangi n tinebu! E aki tii oti n te kakai aei unin
te Atua nakoia taani kamatea Natina, ma e kanikinaea naba ae
e a uki ngkai te kawai nakon te tabo ae Moan te Tabu ae karawa ni maten Iesu.
Ngke a namakina te mwaeiei aomata ma n nori baika riki,
ao a a rangi ni maaku. E neboa te Atua mataniwin te taanga
ni buaka are e kaira tiringan Iesu ni kangai: “Bon te koaua ba
Natin te Atua teuaei.” Tao e mena teuaei i buakoia aomata ngke
a maroroakina are e taku Iesu bwa Natin te Atua ngaia ni bairean taekana i matani Birato. Ao ngkai e a boni kakoauaa raoi
bwa bon Natin te Atua Iesu, eng, boni ngaia teuare te kabanea
ni kakannato mai buakoia aomata.
A rotaki naba aomata tabemwaang n te kakai ae riki aei, ao
a ororei bwanibwania ngke a okiri mwengaia, ni kaotia bwa a
rangi n nanokawaki ao ni maamaa. A taua raroaia taan rimwin
Iesu aika aine ni mataku n te bae riki ma rawawataia ae moan
te bati. E mena naba ikai te abotoro Ioane. Mataio 27:45-56; Mareko 15:33-41; Ruka 23:44-49; 2:34, 35, BK; Ioane 19:25-30.
ˇ E aera ngkai e aki riki te rotongitong are tenua aoana man menan namwakaina i marenan te aonnaba ma taai?
ˇ Imwain raoi maten Iesu, tera te katoto ae raoiroi ae karaoia ibukia aomata
ake a a kara aia karo?
ˇ Baikara bwaai aika aua ake e taekin Iesu imwain matena?
ˇ Tera ae riki n te mwaeiei, ao tera ae nanonaki n raeuakin te roki nakon uamwakoro?
ˇ Tera rotakin mataniwin te taanga ni buaka are e kaira tiringan Iesu, ni kakai
aika riki?
127
E Taunaki n te Kanimabong,
Akea Rabwatana n te Taabati
I BWAKANTAAIN te Kanimabong aei, ao e na moanaki te Bongi n Taabati n Nitian 15, ni bungintaai. E
a konnako rabwatan Iesu i aon te kai bwa e a mate,
ma a teimatoa ni maiu taani kamwarua ake i rarikina. E aranaki bwakantaain te Kanimabong bwa te Katauraoi, ibukina bwa aia kabanea n tai aomata ni katauraoi amwarake,
ao ni katiai mwakuri riki tabeua ake a aki kona n tiku n taningaa banen te Bongi n Taabati.
E okoro ma Boongi n Taabati nako te Bong ae nang moanaki aei, bwa e aranaki naba bwa te Bongi n Taabati ae “kakanato.” Bon te Bongi n Taabati ibukina bwa bon te kaitua
ni bong n aia wiki I-Iutaia, ao irarikina te bong aei bon Nitian 15, are moanibongin te Toa ae te Bwerena ae aki karikaki ae itibong bongina (n taai nako Nitian 15 bon te Bongi
n Taabati n aki ongeia bwa te kairabong n te wiki are e bwakaria), ao ngkai e a bwakara kaituan bongin te wiki ae bon
te Bongi n Taabati.
Ni kaineti ma Ana Tua te Atua, a aki riai n tine i aon te
kai maate ni karokoa te ngaina. Mangaia are a tuanga Birato I-Iutaia bwa e na kawaekoaki mateia naake a tauraki. Ai
ngaia are a otei rangaia kamwarua ake uoman tautia. Ma kioina ngkai e a mate Iesu, a aikoa otea rangana. E kakororaoaki iai te kibu ae kangai: “E na aki oteaki rina teaina.”
Ma e ewara rarikin Iesu te tautia temanna bwa e aonga ni
kakoauaki are e a mate. E teke rarikin buroona n te kainiwai,
ao e otinako te raraa ao te ran mai iai. E taekinna te abotoro Ioane are e nora aei bwa e kakororaoaki iai are e taekinaki n te kibu ae kangai: “A na tara Teuare a ewaria.”
E mena naba n te tabo aei Ioteba ae te I-Arimataia, ae
kaain te Tanirim. E rawa teuaei n irana ana babaire buaka te
boowi ae rietata ibukin Iesu. Ioteba bon te tia rimwin Iesu,
ma e maaku ni kaotia. Ma ngkai, e a ninikoria ao e a kawara
Birato n tuangnga rabwatan Iesu. E tuatua Birato nakon
A
temanna kaain te taanga ni buaka, ao ngke e a kakoauaa te
tautia bwa e a boni mate Iesu, e a tibwa kariaia Birato bwa
e na anganako rabwatana.
E anaa rabwatan Iesu Ioteba ao e niria n te rinen ae tamaroa ae itiaki bwa e katauraoia imwain taunakina. E buokaki
iroun Nikotemo, ae kaain naba te Tanirim. E kabwaka naba
Nikotemo ni kaota onimakinan Iesu ibukin maakan buan nakoana. Ma ngkai e a uota te ninira ae tao 33 te kirokuraem
rawawatana, ae te mura ae renganaki ma te aroe. E bautaki
rabwatan Iesu n ninira aika kaboiararaki ni baikai, bwa aio
aroia I-Iutaia ni katauraoa aia mate imwain taunakina.
E a kaweneaki rabwatana n ana ruanimate Ioteba ae boou,
ae te bwaa ae karauaki ni kaaraki nanona ae mena n te onnaroka ae uakaan. Imwina, e a karabinoaki te atibu ae totoa
nako matan te ruanimate. E kawaekoaki ni katiaaki katauraoan rabwatana ma taunakina imwain te Bongi n Taabati.
Mangaia are a kawaekoaia Maria are te I-Maketara ma Maria are tinan Iakobo te Uarereke ake tao a buoka katauraoana, n okira mwengaia n anai riki boiarara ma kabira. Imwin
te Bongi n Taabati, a iangoia bwa a na nako ni kabira riki rabwatan Iesu bwa e aonga n teimatoa raoiroina n te tai ae
maan.
Te bong are imwina ae bon te Bongi n Taabati (te Kaonobong n ara wiki ngkai), ao a nako mataniwi n ibonga ma Baritaio ni kawara Birato ao a taku: “Te uea, ti uringa te tia
bureburea te aba arei ngke E kangai ngke E maiu, I mwin
teni bong ao I a manga uti. Ma ngaia ae ko na tua ba e na
kamatoaki te ne ni mate ni karokoa te kateni bong, ba a kawa
n roko ana reirei n iraea ma n taku nakoia aomata, E a manga uti mai buakoia maate: ao ane e na buakaka riki te bureburea te aba are rimwi nakon are rimoa.”
E taku Birato: “Bon iai taan tantani i roumi: naako kamatoa te ne ni mate n ai aron ae kam kona.” Mangaia are a nako
ni kamatoatoa te ruanimate ma te atibu arei ao ni kateia tautian Rom bwa a na tantani i rarikina.
N ingabongin moani bongin aia wiki I-Iutaia (ae te Taa-
bati n ara wiki ngkai), ao a uotii boiarara nakon te ruanimate, Maria are te I-Maketara ma Maria are tinan Iakobo, ma
Tarome, Ioana ao aine riki tabeman, bwa a na kabira rabwatan Iesu. I aoni kawaia ao a taku i marenaia: “Antai ae nang
karabinoa nako te atibu aei mai mwaira, mani mataroan te
ne ni mate?” Ma ngke a roko, ao a kunea bwa e riki te mwaeiei imwaia, ao a karabinoa nako te atibu ana anera Iehova.
Bon akea tautia, ao ai akea naba kaain te ruanimate! Mataio
27:57–28:2; Mareko 15:42–16:4; Ruka 23:50–24:3, 10; Ioane 19:14, 31–20:1; 12:42;
Nakoaia Ibonga 23:5-7; Te Tua-Kaua 21:22, 23; Taian Areru 34:20; Tekaria 12:10.
ˇ E aera ngkai e aranaki te Kanimabong bwa te Katauraoi, ao tera te Bongi n
Taabati ae “kakanato”?
ˇ Baikara kiibu ake a kakoroaki bukia ni kaineti ma rabwatan Iesu?
ˇ Tera ae a karaoia Ioteba ao Nikotemo ma taunakin Iesu, ao tera aia itoman
ma Iesu?
ˇ Tera aia bubutii ibonga nakoni Birato, ao tera ana kaeka?
ˇ Tera ae riki n ingabongin moani bongin aia wiki I-Iutaia?
128
N
E a Manga Maiu Iesu!
GKE a noria aine aikai bwa ai akea kaain ruanimaten Iesu, ao e a birinako Maria are te I-Maketara
n tuangia Betero ao Ioane. Ma a tiku i rarikin te
ruanimate aine ake tabemwaang ngke e a tii kaoti naba te
anera ao e weteiia bwa a na rin.
A a manga nora riki te anera temanna aine aikai, ao e
taku temanna irouia anera: “Tai maku ngkami: ba I ataingkami ba kam ukoukora Iesu, are kamateaki . . . Akea ikai;
ba E a uti, n ai aron ana taeka ngkoa. Mai, nora te tabo are
E wene iai te Uea. Ao kawaetataingkami n tuangia ana reirei ba E a uti mai buakoia maate.” Mangaia are a birinako
aine aikai ma te maaku ao te kimwareirei ae bati.
E a tia ngkai ni kuneia Betero ma Ioane Maria ao e taku
nakoia: “A uota nako te Uea man te ne ni mate, ao ti aki ata
ike a kaki iai.” A ienikuri n taeki waeia ni birinako abotoro
aika uoman aikai. E waekoakoa Ioane ngkai e ataei riki,
ngaia are e a roko rimoa n te ruanimate. A a tia ni kitana
ikekei aine n te tai aei, mangaia are ai akea kaaina. E bwatiku rikaaki Ioane n taraa nanon te ruanimate ao e nora te
ninira n tiku, ma e teimatoa ni mena i tinaniku.
Ngke e roko Betero ao e aki tabwara ma e a rin naba. E
nori ninira ni wene ao te kunnikai are e niraki iai atun Iesu
bwa e rukumaki ao e mena n te tabo teuana. E a manga rin
Ioane i nanon te ruanimate ao e a kakoauaa are e taekinna
Maria. Ma a aki iangoia Betero ma Ioane bwa e a uti Iesu,
e ngae ngke e tataekinna ngkoa bwa e na bon uti. A minotaki aia iango uakai ao a okiri mwengaia, ma e a tia ni manga okira ngkai te ruanimate Maria ao e a tiku iai.
A ienikuri aine tabeman n nako ni kaongoraeia taan rimwin Iesu are e a tia ni kautaki man te mate, n aron tuangaia irouia anera. Ngke a taeki waeia ni biri, ao a a kaitiboo naba ma Iesu ao e taku nakoia: “Kam na mauri.” A
bobaraki i waena ni karinea ao e taku nakoia: “Tai maku
ngkami: kam na nako n tuangia tariu ba a na nako Kariraia,
ao ane a na norai iai.”
Imwain anne ngke e roko te mwaeiei ao a kaoti anera, ao
a kororake n te maaku tautia ake a tantani, ao a a riki bwa
kaanga maate. Ngke e a oki nanoia, ao a ienikuri nakon te
kaawa ni kaongoraia mataniwi n ibonga te bae riki. Imwin
aia maroro ibonga ma aia “unimwane” I-Iutaia, ao e a moti
te babaire bwa e na rumwarooaki te baerei ni kamaraan atoia tautia. A tuangaki ae kangai: “Kam na kangai, A roko
e bong ana reirei n iraea ngke ti matu.”
Kioina ngkai a kona n tiringaki tautian Rom ngkana a
matu n aia tai n tei, a berita ibonga ni kangai: “Ngkana tao
e roko aei [taekan matumi] i taningan te tia-tau-taeka, ao ti
na raoiakinna ni kamaiuingkami.” Kioina ngkai e tau mwaitin te mwane ni kamaraato, a a ira tuangakia tautia. Ibukin
anne, e a butanako i buakoia I-Iutaia rongorongon kimoakin rabwatan Iesu.
E taonaki n te nanokawaki Maria are te I-Maketara, are
e tiku n te ruanimate. E nang mena ngkai iia Iesu? Ngke e
bwatiku n taraa nanon te ruanimate, ao e noriia uoman
anera aika bwaimainaina, ake a a manga kaoti! Temanna e
tekateka i etannatu ao temanna i bukiniwae n te tabo are e
wene iai rabwatan Iesu. A taku: “Neiko, ko aera ngkai ko
tang?”
E taku Maria: “Kai a uota nako au Uea, ao I aki ata ike
a kaki iai.” E rairaki ao e nora temanna te aomata are e a
manga titiraki kaua ni kangai: “Neiko, ko aera ngkai ko
tang?” Ao e a manga taku riki: “Antai ae ko ukoukoria?”
E taku neiei bwa te tia kawakina te onnaroka teuaei are
e mena iai te ruanimate, ngaia are e a taku nakoina: “Teuaei, ngke tao ko uotia nako, ao ko na tuangai ba ko kaki
ia, ao N na uotia nako.”
E taku teuarei: “Maria”! E a tii karina naba ni kinaa man
arona n taetae nakoina, bwa bon Iesu. E taku neiei: “Raboni,” ae nanona, te tia Reirei. E ringa Iesu ibukin kimwareireina ae bati ma e taku Iesu nakoina: “Tai ringai; ba I tuai
n rierake nakon Tamau: ma ko na nakoia tariu, ao ko na kangai nako ia, I rierake nakon Tamau, ao Tamami, ao Atuau,
ao Atuami.”
E a birinako ngkai Maria nakon te tabo are a ikotaki iai
abotoro ma taan rimwin Iesu. E reita naba are a taekinna
aine ake mai mwaina ake a a tia n nora Iesu ni mangauti.
Ma a aki kakoauaa Maria mwaane aikai, n aroia naba n aki
kakoauaia aine akekei. Mataio 28:3-15; Mareko 16:5-8; Ruka 24:4-12;
Ioane 20:2-18.
ˇ Tera ae e karaoia Maria are te I-Maketara ngke e nora te ruanimate bwa ai
akea kaaina, ao tera ae riki nakoia aine ake tabemwaang?
ˇ Tera aroni Betero ma Ioane ngke a a noria bwa ai akea kaain te ruanimate?
ˇ A kaitiboo ma antai aine ake tabemwaang i aoni kawaia n nako n taekina mangautin Iesu nakoia taan rimwina?
ˇ Tera ae riki nakoia tautia ake a tantani, ao tera mwin aia karaki nakoia ibonga?
ˇ Tera ae riki ngke ai tii Maria are te I-Maketara n te ruanimate, ao tera mwin
aia karaki aine nakoia taan rimwin Iesu?
129
Kaotina Riki Tabeua
TEIMATOA taan rimwin Kristo n rangi n nanokawaki. A aki kona n ota bwa tera nanon akean kaain
te ruanimate, ao a aki kakoauaa naba aia karaki aine
akekei. Mangaia are imwina riki n te Taabati naba anne, a
kitana Ierutarem nako Emmauti ae tao 11 te kiromita raroana, Kireoba ma raona ae te tia rimwin naba Kristo.
I aoni kawaia ngke a tabe ni karakina te bae riki n te bong
arei, ao e taku nakoia temanna te aomata ae mwananga
naba n te kawai arei: “Tera ae kam taetaenikawaia i aoni kawaimi?”
A tei taan rimwin Kristo aikai ao a mata n nanokawaki
ao e taku Kireoba: “Tao bon ti ngkoe mai Ierutarem ae ko
aki atai baika a riki iai ni bong aikai?” E titiraki ni kangai:
“Ba baika ra?”
A taku: “Bon rongorongoni Iesu are te I Natareta, . . . E
kabureaki irouia ara mataniwi ni berebitero ao irouia ara
tia tautaeka ba e na motikaki kamateana, ao a tauria . . . Ara
kantaninga, ngaira ngkoa, ba boni ngaia are e na kamaiuia
Iteraera.”
A karakin baika kamimi aika riki n te bong aei Kireoba ma
raona aei, ae taekan norakia anera ao te ruanimate ae akea
kaaina, ma a kaotia ae bon akea otaia naba teutana ni baika
riki. E takuia te iruwa aei ao e taku: “Ai nanobaba ra ngkami!
Ao ai iremwe ra ngkami ni kakoauai bai ni kabane ake a taekinaki irouia burabeti! Tiaki e riai ni maraki te Metia ni baikanne ba e na roko ni mimitongina?” E a kabwarabwarai
ngkanne kiibu man te Baibara ni kaineti ma te Kristo.
Ngke a a uakaan ma Emmauti, ao e bakaaea te taonnako
riki te iruwa. A kan ongora riki taan rimwin Iesu aikai ngaia
ae a a kairoroa ni kangai: “Tiku iroura, ba e a tairiki ao e a
kaan te bong.” Mangaia are e a tiku i rarikia ni katonga kanaia. Ngke e katituaraoi n tataro ma n otea te berena n angania, ao a a kinaa bwa bon Iesu ae kaoti n rabwata. Ma e a tii
bua naba.
A
Ngkai a a tibwa ataa bukin ae e rangi n atatai iai te iruwa aei! A taetae i boni irouia ni kangai: “Tiaki a maiu nanora ngke e taetae nakoira i nanon te kawai ma ni kabarai
nanon taiani Koroboki nakoira?” A aki baenikai ma a ienikuri n okira Ierutarem, ao a kuneia abotoro ma naake a botaki ma ngaiia. Imwain ae a karaki Kireoba ma raona, ao a
taku tabeman ma te ingaingannano: “Bon te koaua ba e uti
te Uea! E a tia ni kaoti nakon Timon!” Imwina ao a karakina kaotin Iesu uaka uoman aikai nakoia. Ai ana kaaua n
tai ni kaoti n te bong aei nakoia taan rimwina aika kakaokoro.
E a tii karina naba ni kaoti Iesu n ana kanimatai. E ngae
ngke a roka mataroa bwa a maakuia I-Iutaia taan rimwina,
ma e bon rinnako naba n tei i buakoia, ao e taku: “Te raoi
nakoimi!” A maaku bwa a taku bwa a nora te taamnei. Mangaia are e kabwarabwaraa nakoia bwa tiaki te taamnei
ngaia ngke e kangai: “E aera ngkai kam maku? E aera ngkai
e riki te nanokokoraki iroumi? Tarai baiu ma waeu: boni
ngai! Ringai, ao norai, ba iai irikou ma riu, ao akea irikon
te tamnei ma rina.” Ma a tuai ni kakoauaa.
E titiraki ni kangai Iesu ibukin buokaia ni kakoauaa raoi
ae boni ngaia: “Iai kanami iroumi ikai?” Ngke e a tia ni kana
te mwakoro n ika ae tinimaki, ao e taku: “I bon tuangingkami ngkoa, ngke I mena i buakomi [imwain mateu], ba a riai
ni kakoroaki bukini bai ni kabane ake a koreaki ba taekau
n ana Tua Mote ao irouia burabeti ao n taian Taramo.”
E a reita nako reireinakiia Iesu n te Baibara ni kangai: “E
koreaki ae e kangai: ‘E na bae ni maraki ma ni mate te Metia, ao e na mangauti mai buakoia mate n ana katenua ni
bong.’ Ao e na kaotiotaki n arana te rairannano ma te kabarabure nakoia botanaomata nako, ni moa mai Ierutarem.
Boni ngkami tani kakoauai baikanne.”
Akea Toma i buakoia n aia botaki n tairikin te bong ae
kakawaki aei. Mangaia are ni boong ake imwina, a a tuangnga ma te kimwareirei ni kangai: “Ti a tia n nora te Uea.”
E taku Toma, bwa e kakeweia: “Ngkana I aki nori muin
nera i baina; ngkana I aki karina tabonibaiu ni muin nera;
ao ngkana I aki karina baiu i nanon rarikina, ao N na bon
aki kakoauaa!”
Wanibong imwina, ao a a manga botaki taan rimwin Kristo i nanon te auti. N te tai aei ao iai Toma i buakoia. E ngae
ngke a roka mataroa, ma e a manga tei Iesu i buakoia ao e
taku: “Te raoi nakoimi.” E rairaki nakon Toma, ao e taku:
“Ringa aei n tabonibaim, ao tarai baiu. Arora mai baim, ao
karinna i nanon rarikiu. Tai manga kakewekewe.”
E taku Toma: “Au Uea ma Atuau!”
E taku Iesu: “Ko Kakoaua ngkai ko norai. A kabaia akana
a kakoaua n aki norai.” Ruka 24:11, 13-48, BK; Ioane 20:19-29, BK.
ˇ Baikara titiraki ake e tabeki te iruwa nakoia taan rimwin Kristo aika uoman
n te kawai nako Emmauti?
ˇ Tera ana taeka te iruwa ae a maiu nanoia iai taan rimwin Kristo aikai?
ˇ A kanga taan rimwin Kristo ni kinaa te iruwa?
ˇ Tera te rongorongo ae kakaongora ae a ongo Kireoba ma raona, ngke a okira
Ierutarem?
ˇ E kaoti iia Iesu n ana kanimatai nakoia taan rimwina, ao tera ae riki n te tai
anne?
ˇ Tera ae riki wanibong imwin ana kanimatai Iesu ni kaoti, ao e kanga Toma ni kakoauaa bwa e a uti Iesu?
130
N Namani Kariraia
A OKIRA ngkai Kariraia abotoro n aron are e tuangia
ngkoa Iesu. Ma a aki ataa raoi te bwai ae a na karaoia.
Imwin tabeua te tai, ao e taku Betero nakoia Toma,
Natanaera, Iakobo ma tarina ae Ioane, ao abotoro uoman riki:
“N na nako n akawa.”
A taku naaka onoman aikai: “Ti na iriko.”
A aki roko n te kona ni kangainaa. Ma ngke e a moanna
n oota, ao e a kaoti Iesu i aon te bike, ma a aki kinaa abotoro ae Iesu. E takarua ni kangai: “Ataei, iai kanami?”
A kaekaa man te nama n taku: “Akea.”
E taku: “Kabwaka te karaun mai angaatain te boti, ao kam
a kona iai.” Ngke a kabwakaa, ao a aikoa kona n aita aia karaun ibukin mwaitin konaia.
E takarua Ioane ni kangai: “Bon te Uea”!
Ngke e ongo aei Betero ao e karina ana kunnikai bwa e
aki kunikainna, ao e a ewenako naba i taari. E uarake n te
raroa ae tao 90 te mita. A rimwi abotoro ake tabemwaang
n te booti ae uarereke, ni katikitika aia karaun ae onrake n
te ika.
Ngke a a roko n te aba, ao iai te ai ae ura imwaia, ma iika
aika tinimaki iai, ao iai naba te kariki. E taku Iesu: “Uoti
mai iika ake konami ngkai.” E nako Betero n aita te karaun
ni katikitikia nako aon te bike. Konan te karaun bon 153
iika aika bubura!
E wewete Iesu ni kangai: “Mai amarake.”
Akea i buakoia ae ninikoria n titirakinna bwa ‘antai
ngaia,’ ibukina bwa a bane ni kinaa ae Iesu. Ai ana kaitua
ngkai ni kaoti imwin utina, ao ana katentai aei ni kaoti nakoia tii ana abotoro. E a tibwatibwaa ngkai te kaingabong,
n angania n tatabemania nako tatabeua te kariki ma te ika.
Ngke a a tia n amwarake, ao e bae n taatarai iika aika takabubura Iesu i buakon te kokona, ao e a titirakina naba
Betero ni kangai: “Timon, ae natin Ioane, ko tangirai riki nakoia uakai?” Akea te nanououa bwa e nanona ae kangai: Ko
A
tangira riki te karikirake n te akawa nakon te mwakuri are
I a tia ni katauraoiko nako iai?
E kaeka Betero ni kangai: “Eng, te Uea, Ko ataai ba I tangiriko.”
E taku Iesu: “Kakaamarakeiia au tiibu aika ataei.”
E a manga titirakinna kaua ni kangai: “Timon, ae natin Ioane, ko tangirai?”
E kaeka ma nanona Betero ni kangai: “Eng, Te Uea; Ko ataai
ba I tangiriko.”
E a manga tua riki ae kangai Iesu: “Kakawakinia au tiibu.”
E katenua ana taeka nakoina ni kangai: “Timon, ae natin Ioane, ko tangirai?”
N te tai aei ao e a nanokawaki Betero. Tao n ana iango e a
nanououa Iesu n ana kakaonimaki. Tabeua te tai imwain aei
ngke e tabe ni kaboowiaki taekan Iesu, ao e taekinna Betero
tentai bwa e aki kinaa. Mangaia are e taku Betero: “Ko atai
bwaai ni kabane; Ko ataai ba I tangiriko.”
E katenua naba tuangana Iesu ni kangai: “Kakaamarakeiia
au tiibu.”
N etina, e taetae Iesu nakon Betero i aan te kaantaninga ae
a na bane raona ni mataata n te mwakuri ae e tangiriia bwa a
na karaoia. E nang kitana te aonnaba, ao e tangiriia bwa a na
tabeakinia te koraki aika a na atikaki nakon ana nne n tiibu te
Atua.
N aron Iesu ae kabaeaki ao e kamateaki ibukin karaoan
te mwakuri ae e tangiria te Atua bwa e na karaoia, e a kaotia iai bwa e na rinanon naba te aekaki aei Betero. E tuangnga ni kangai: “Ngke te tei ngkoe, ao ko kabaea nukam,
ao ko nakonako ike ko kan nako iai: ma ngkana ko a unimwane, ao ko na arori baim, ao ane e na kabaea nukam temanna, ao ane e na kairiko nako ike ko aki kan nako iai.”
E ngae ngke e na mate ibukin ana onimaki Betero ma e kaumakia Iesu ni kangai: ‘Teimatoa n irirai.’
E rairaki Betero ao e taku ngke e nora Ioane: “Te Uea, ao
e [na] aera teuaei?”
E taku Iesu: “Ngkana tao I tangiria ba e na tiku ni karokoai, ao tera aei i roum? ko na irai.” Otaia taan rimwin Iesu
aika bati n ana taeka aikai, bwa e na aki mate te abotoro Ioane. Ma e a manga boni kabwarabwaraa rimwi te abotoro
Ioane, bwa e aki taekinna Iesu bwa e na aki mate, ma e tii
kangai: “Ngkana tao I tangiria ba e na tiku ni karokoai, ao
tera aei i roum?”
E korea naba te bwai ae kakawaki rimwi riki Ioane ni kangai: “Bon iai bwaai riki aika bati ake E karaoi Iesu, ao
ngkana tao a na bane ni koreaki, ao I taku ba e aki tau aonaba ba neni booki aika a na koreaki.” Ioane 21:1-25; Mataio
26:32; 28:7, 10.
ˇ E oti n tera bwa a aki ataa raoi te bwai ae a riai ni karaoia abotoro i Kariraia?
ˇ A kanga ni kinaa Iesu abotoro n Namani Kariraia?
ˇ Ana kairatai ni kaoti Iesu ngkai imwin mangautina?
ˇ E kanga Iesu ni kamataataa te bae tangiria bwa a na karaoia abotoro?
ˇ E kanga Iesu ni kaota aroni maten Betero?
ˇ Tera taekan Ioane iroun Iesu, ae kairua otaia iai taan rimwina aika bati?
131
E
Ana Kabanea ni Kaoti,
ao te Bentekota n 33 C.E.
MWIOKO Iesu bwa e na botaki ma ana abotoro aika
11 i aon te maunga i Kariraia. A tuangaki naba taan
rimwin Kristo ake tabemwaang taekan te botaki, ao
mwaitiia ake a ikotaki e bati riki nakon 500. Ai kakukureira
te bwabwaro aei ngkai e a kaoti Iesu, ma ni moana reireinakiia!
Ibuakoni baike e kabwarabwarai Iesu nakoia aomata aika
uanao, bon taekan are e a tia te Atua n anganna te mwaaka
ni kabanea i karawa ao i aonnaba. E kaungaia ni kangai: “Ma
ngaia ae kam na nako ni kakiritiania botanaomata ni kabaneia, ni babetitoiia nako nanon aran te Tama ma te Nati
ma te Tamnei are Raoiroi; n reireiia ba a na kabane baike I
tuangngkami n tauu.”
Iangoia! A bane mwaane, aine ao ataei ni karekea mwiokoaia naba aei ae te mwakuri ibukin karekeaia taan rimwin
Kristo. A na bae ni kataia ni katoka aia uarongorongo ma aia
angareirei taani kaitaraia, ma e kabebetei nanoia Iesu ni kangai: “Noria, I a memena naba i roumi ni boongi ni kabane
ni karokoa tokin aonaba.” E na memena Iesu irouia taan rimwina ni buokiia rinanon ana mwakuri te taamnei ae raoiroi bwa a na kakororaoa aia mwakuri ni minita.
E kakaoti Iesu nakoia taan rimwina i nanon 40 te bong
imwin mangautina. N ana tai ni kaoti ao e rereireinia taekan
Ana Tautaeka n Uea te Atua, ao e katuruturui naba tabeia
ngkai taan rimwina ngaiia. N te taina e kaoti nakon ai tarina
ae Iakobo ae aki onimakinna ngkoa, ao e buokia bwa e na
kakoauaa bwa boni Ngaia te Kristo.
A tuai kitana Kariraia abotoro ngke e tuangia Iesu bwa a
na okira Ierutarem. Ngke e a botaki ma ngaiia ikekei ao e
tuangia ni kangai: “Tai kitana Ierutarem, ma taninga kakoroani bukin ana taeka te Tama, n ai aron ae I a tia n tuangingkami. Ba e babetito Ioane ngkoa n te ran; ma ai ti tabeua
riki te bong, ao kam na babetitoaki, ngkami, n te Tamnei ae
e Raoiroi.”
Rimwi riki ao e a manga botaki Iesu ma ana abotoro, ao
e kairiia n otinako man te kaawa anne nako Betania, are e
mena i mainikun te Maunga ae Oriweta i raabeena. E kamimi bwa e ngae ngke e a tia n tuangia ae e a kaan ana tai n
nako karawa, ma a boni kakoauaa naba are e na katea ana
Tautaeka n Uea i aon te aba. Mangaia are a titirakinna ni kangai: “Te Uea, Ko nangi manga kaoka ueaia Iteraera nako ia
ngkai?”
N onean mwin ae e na kataia ni kaeta aia iango, e aki ma
e a tii kangai naba: “Bon ti te Tama ae e ataia ba ningai te tai
ae e a tia ni baireia ni makana, ao akea ami bai n ataia.” E a
manga katuruturua riki te mwakuri ae a riai ni karaoia ni kangai: “Ngkana e ruoningkami te Tamnei ae e Raoiroi, ao kam
na anganaki te korakora. Kam na riki ba tani kaotiota taekau
i Ierutarem ao i aoni Iutaia ma Tamaria ni bane, ao ni karokoa tabon aonaba.”
Ngke a tabe n taraa Iesu, ao e a moanna ni mwemwerake
nako karawa, ao e a rabunna naba te nang mai mataia. E a
kakeaa rabwatana n aomata, ao e a waerake nako karawa n
rabwatana n taamnei. N aia tai n tararake naaka 11 aikai, ao a a kaoti naba 2 mwaane aika bwaimainaina i rarikia. A titiraki
anera aika kona n noraki aikai ni kangai: “Mmwaaneni Kariraia, e aera ngkai
kam a tiku n tararake nako
karawa? Iesu, ae e uotaki
rake mai buakomi nako karawa, e na manga nakomai n ai
arona naba are kam noria iai
ni waerake nako karawa.”
Aron Iesu ni kitana te aonnaba, e aki bukamaruaki
iroun te botannaomata, ma bon tii taan
rimwina aika kakaonimaki aika ataia.
Mangaia are e na manga oki n aron
naba aei, ae akea bukamaruana, ma tii
taan rimwina aika kakaonimaki aika
a na ataia bwa e a oki, ao e a moana
manga menana ma aomata bwa te
Uea n ana n Tautaeka.
A a ruo ngkai man te Maunga ae Oriweta abotoro, n rinanon te Mwarua ae Kiteron, ao ni manga okira
Ierutarem. A tiku iai
bwa a ira tuangaia iroun
Iesu. Tebwina te bong
imwina, n aia Toa I-Iutaia ae
te Bentekota n 33 C.E., ngke a botaki tao 120 taan rimwina n te ruu i eta
i Ierutarem, ao e a roko naba te karongoa
ae kaanga karen te ang ae baibati ao e kaona
nanon te auti are a mena iai. A kaoti naba aai aika kaanga neewe i aoia ake a bane n roko n te tai arei, ao a a moanna n taetae n taetae aika kakaokoro. Aio bon ruon te taamnei ae raoiroi n aron are e beritanna Iesu!
Mataio 28:16-20;
Ruka 24:49-52; 1 I-Korinto 15:5-7; Mwakuri 1:3-15, BK; 2:1-4.
ˇ Antai ake e reireinia Iesu i aon te maunga i Kariraia imwain
nakona, ao tera ana reirei nakoia?
ˇ Tera aron Iesu ni kabebetei nanoia taan rimwina, ao e na
kanga ni memena irouia?
ˇ Maanra ana tai ni kakaoti Iesu nakoia taan rimwina imwin mangautina, ao tera ae reireinia?
ˇ Antai te aomata ae kaoti Iesu nakoina, ae tuai ngkanne n riki
bwa te tia rimwina?
ˇ Baikara ana kabanea ni botaki Iesu aika uoua ma ana abotoro,
ao tera ae riki n taai akanne?
ˇ E na kanga n oki Iesu n aron naba nakona?
ˇ Tera ae riki n te Bentekota n 33 C.E.?
132
E
I Angaatain te Atua
KAKOAUAKI bwa e a roko Iesu i karawa n ruon te
taamnei ae raoiroi n tain te Bentekota. E kakoauaki
naba rokona i karawa n te miitara nakon te tia rimwina ae Tetebano, tabeua te tai imwina. E taku Tetebano
imwain karebanana ibukin kakaonimakina n uarongorongo:
“Akea ba I nora karawa ba e kaukaki, ao Natin te Aomata ba
E tei i angaatain te Atua.”
Ngke e mena Iesu i angaatain te Atua, ao e tataningaa tuangakina iroun Tamana ae kangai: “Ko na tauu taeka i buakoia am kairiribai.” Ma tera ae e karaoia Iesu n
rokona i karawa ni karokoa te tai
ae nang taua taekaia iai ana
kairiribai? E kairiri ke e tautaeka i aoia taan rimwina
ake a kabiraki, ni kairiia n
aia uarongorongo, ao ni katauraoia bwa a na tau n riki
bwa uea ma ngaia n Ana
Tautaeka n Uea Tamana,
imwin utia man te mate.
N te katoto, e rinea Tauro
Iesu (imwina riki e a kinaaki n
arana n Rom ae Bauro) bwa e
na kauka te mwakuri ni karekeia taan rimwin Kristo n aaba
tabeua. E korakora nanon Tauro n Ana Tua te Atua, ma e
burebureaki ngkoa irouia mataniwin te Aro n Iutaia. Anne bukina are e kariaia ngkoa iai kamatean Tetebano Tauro ao e nako
Tamateko i aan ana taeka te ibonga
ae rietata ae Kaiaba, bwa e na katikiia mwaane ma aine aika taan
rimwin Iesu, nakon te auti ni kaikain i Ierutarem. Ma i aoni
kawaina, ao e a karina naba n ruonna te oota ae rangi n otamwaaka, ao e a bwaka naba i aontano.
E taku te bwanaa ae roko: “Tauro, Tauro, ko aera ngkai ko
bainikirinai?” E taku Tauro: “Te Uea, antai Ngkoe?”
E kaekaki ni kangai: “Iesu Ngai ae ko bainikirinai.”
E tua Iesu nakon Tauro, are e a mataki ngkai n te oota ae
reke man te kakai aei, bwa e na nako Tamateko, ao e na taningaa tuangana iai. Imwina e kaoti Iesu n te miitara nakon
Anania, ae te tia rimwina naba temanna. E taku Iesu nakon
Anania ni kaineti ma Tauro: “Au bwai ae rineaki teuarei, ba
e na uota arau nako mataia Tientaire, ma uea, ma tibun Iteraera.”
Eng, moan te nakoraoi ana mwakuri n uarongorongo ao n
angareirei Tauro (ai Bauro ngkai) ao aia mwakuri taan uarongorongo tabemwaang man ana boutoka Iesu. Ni koauana
tao 25 te ririki imwin kaotin Iesu nakoina n te kawai nako
Tamateko, ao e a koreia naba Bauro bwa e a tia “te euangkerio” n “taekinaki i aonaba ni kabane aika i aani karawa.”
Imwin ririki aika bati, ao e a manga karokoi miitara Iesu
nakon ana abotoro ae taatangiria ae Ioane. Rinanon miitara
aikai ake e kabwarabwarai Ioane ni bokin te Baibara ae Te
Kaotioti, kaanga e a nora iai okin Iesu n Uea n te Tautaeka
n Uea. E taku Ioane bwa e kairaki “i nanon te tamnei,” (are
nanona rinanon ana mwakuri te taamnei ae raoiroi), nakon
te tai ae imwaina ae taekan “ana bong te Uea.” Te bong raa
“te bong” aei?
E oti man neneran raoi taetae ni burabeti n te Baibara n ikotaki ma ana taetae ni burabeti Iesu ni kaineti ma boong
aika kaitira, bwa e moanaki “ana bong te Uea” n te ririki ae
tanoata taekana n rongorongon rimoa, ae 1914. Mangaia are
e a oki Iesu n aki noraki n 1914, ao akea bukamaruana irouia botannaomata, ma bon tii ana toro aika kakaonimaki ake
a ataa okina. N te ririki anne ao e a tuanga Iesu Iehova bwa
e nang tautaeka i buakoia ana kairiribai!
E ira tuangana Iesu iroun Tamana, ao e kaitiaka karawa ni
karenakoia Tatan ma ana taimonio nakon te aonnaba. Imwin
noran aei n te miitara iroun Ioane, ao e a ongo naba te bwana
mai karawa ae kangai: “E a roko ngkai te kamaiu mairoun
Atuara, ma mwakana, ma ueana, ma mwakan ana Kristo.”
Eng, e a moana ana tautaeka Kristo bwa te Uea n 1914!
Ai kakukureira te rongorongo aei nakoia taan taromauria
Iehova i karawa! A kaumakaki ni kangai: “Kimareirei, ngkami
aika taiani karawa, ao ngkami aika kam maeka iai.” Ma tera
aroia kaain te aonnaba? E reitia te bwanaa mai karawa ni kangai: “E na reke kain te aba ma marawa: ba e ruo te riaboro
nako imi, ao e bati n unun, ngkae e ataia ba a kani bane ana
bong.”
Ti a roko raoi ngkai n te tai ane e a kani bane anne. A a
tabe ngkai ni kaotiotiia aomata bwa a tau n rin n te waaki ae
boou i aon te aba ke a na kamaunanakoaki. N etina, e a tabe
ni baireaki ngkai maium nakon taai aika imwaim, ni kaineti
ma arom ni butimwaea euangkerion Ana Tautaeka n Uea te
Atua ae tataekinaki ni katobibia te aonnaba, i aan ana kairiri Kristo.
Imwin anne, e na riki Iesu Kristo bwa Ana tia Tei te Atua
ni kamauna ana waaki nako Tatan i aon te aba, ao aomata
ake a boutokaia. E na kamaunai bwaai nako aika bubuaka
Iesu, n te buaka ae aranaki n te Baibara bwa Aremaketon.
Imwina ao Iesu ae Teuae te kabanea ni kakannato i aoni
bwaai ni kabane, ae kauoman i aan Iehova ae te Atua, e nang
taua Tatan ma ana taimonio ni kabaeia i nanon “te rua” tenga te ririki n te aro ae kaanga a a mate iai. Mwakuri 7:55-60; 8:
1-3; 9:1-19; 16:6-10; Taian Areru 110:1, 2; Ebera 10:12, 13; 1 Betero 3:22; Ruka 22:
28-30; I-Korote 1:13, 23; Te Kaotioti 1:1, 10; 12:7-12; 16:14-16; 20:1-3; Mataio
24:14.
ˇ E mena iia Iesu imwin waerakena nako karawa, ao tera ae kaantaningaia?
ˇ E tautaeka i aoia antai Iesu imwin waerakena nako karawa, ao e kanga ni kakoauaki ana kairiri?
ˇ E moanaki n ningai “ana bong te Uea,” ao tera ae riki ni moanakina?
ˇ Tera aron rotakira n tatabemanira nako n tataekinan te rongorongo ae karaoaki ngkai?
ˇ Tera ae na riki imwin tian te mwakuri n uarongorongo?
133
E Kakororaoa Nanon te Atua
I KAKIMWAREIREIRA kamwawaan Tatan ma ana waaki ae buakaka mai aon te aba iroun te tia Buaka ae te
Uea ae Iesu Kristo! Anne boni moanakin ana Tautaeka
Iesu ae Manna Tenga te Ririki ae uota te raoi!
I aan ana kairiri Iesu ma raona n uea, a nang kaitiaka maangen mwin te buaka ibukin te raoiroi, aomata ake a kamaiuaki
man Aremaketon. A na bae ni kariki i nanon tabeua te tai te koraki aei ao a na ibuobuoki natia aikai n te mwakuri ae kakukurei ae katamaroan te aonnaba bwa e aonga n riki bwa te onnaroka ae moan te raoiroi taraana.
Imwin tabeua te tai, e na kautiia maate Iesu aika mirion ma
mirion mwaitiia man ruanimateia, bwa a na kimwareirei n te
Baretaiti ae tikauarerei aei. E na karaoa aei bwa kakoroan bukin
ana berita ae kangai: “E na bon roko te aua, ae a na bane iai . . .
ake a mena i nanon ruaia ni mate, [n] oti nako.”
Ibuakoia aika a na kautaki iroun Iesu, bon te tia kamwarua
are mate i rarikina i aon te kai ni kammaraki. Ko uringa ngkoa
ana berita Iesu nakoina ae kangai: “E koaua ae I a tuangko [“n
te bong aei,” NW] ba ko na mena ma Ngai i Baretaiti.” Tiaki n
ae e na nako karawa teuaei bwa e na uea ma Iesu, ke tao e na
manga riki n aomata Iesu ma ni maeka ma teuaei n te Baretaiti n te aonnaba. Ma menan Iesu ma te tia kamwarua ae e a raira
nanona aei, nanona bwa E na kautia nakon te maiu n te Baretaiti, ao n taraia bwa a na kakororaoaki kainnanona ni bwaai n
rabwata ao n ana onimaki, n aron ae kaotaki n te iteraniba ae
imwina.
Iangoia! I aan ana kairiri ae tatangira Iesu, a nang bane n rikirake nakon te kororaoi kaain te aonnaba, ake aomata ake a kamaiuaki man Aremaketon n ikotaki ma natia, ao maate aika mirion ma mirion mwaitiia aika teimatoa n ongeaba irouna imwin
kautakia. E na maeka ma aomata Iehova n te aro n taamnei rinanon Natina ae te Uea ae Iesu Kristo. Ao n aron ae e ongo Ioane te bwana mai karawa ae kangai: “E na kabane rannimataia
te Atua ni kaoi mai mataia. Ao e na akea riki te mate, ao e na
akea naba te nanokawaki, ma te tang ma te maraki.” Nanona
A
bwa ai bon akea te aomata n te aonnaba, ae e na karawawataki
ke n aoraki.
N tokin ana tai Iesu n Tautaeka ae Manna Tenga te Ririki, e
nang koro bukin ana kaantaninga te Atua are n te moantai ngke
e tuangia te moan taanga ae Atam ma Nei Ewa, bwa a na kabatiaia natia ni kaona te aonnaba. Eng, e na kaonaki te aonnaba iroun te reeti n aomata ae raoiroi ma ni kororaoi. E reke aei ibukina bwa e na reke irouia aomata kakabwaia aika reke man ana
karea ni kaboomwi Iesu. E nang akea te mate are e reke man
ana bure Atam!
Mangaia are e nang kakororaoi ni kabane baike e tuangaki
Iesu iroun Iehova. Ni banen tenga te ririki, e na anga te Tautaeka n Uea ao te botannaomata ae kororaoi nako nanoni bain Tamana. E na kabwaraaki ngkanne Tatan ma ana taimonio iroun
te Atua man te rua are kaanga a mate iai. Bwa bukin tera?
Ibukina bwa n tokin tenga te ririki, ao angiia ake a maeka n
te Baretaiti bon ake a kautaki, ae te koraki aika tuai ni kataaki
aia onimaki. A aki ataa ana berita te Atua imwain mateia, mangaia are a aki kona ni kaota onimakinana. Ni mangautia ao n
reiakinaia te koaua man te Baibara, e bebete irouia kioina ngkai
a mena n te Baretaiti, ike akea iai kauntabaan te toro iroun te
Atua. Ma ngkana e a anganaki ana tai Tatan bwa e na kataia n
urua aroia n toro iroun te Atua, a na kaotia bwa a kakaonimaki i aan kataakia? Ibukin kaekaan aei, e riai ni kabwaraaki Tatan.
E oti n te kaotioti nakon Ioane, bwa imwin ana tai Iesu n Tautaeka ae Manna Tenga te Ririki, e na tokanikai Tatan ni katannakoia aomata aika aki ataaki mwaitiia man aia beku iroun te
Atua. N tian te kabanea ni kataaki anne, ao a na kamaunaki n
aki toki Tatan ma ana taimonio, ao aomata nako ake a burebureaki irouna. N te itera are teuana, a na kamaiuaki ake a tokanikai i aoni kataakia, ma ni kimwareirei ni karekei kabwaiaia mairoun Tamaia are i karawa n aki totoki.
E teretere bwa e na teimatoa Iesu ni kaakaraoa tabena ae kakawaki ni kaineti ma kakororaoan ana kaantaninga te Atua ma
neboakina. Ai kakukureira te maiu ae imwaira, ae reke man ana
mwakuri te Uea are i karawa ae kakannato ae rineia te Atua.
Ma e ngae n anne, ti aki kona ni mwaninga baike e karaoi ni kabane ngke e riki n aomata i aon te aba.
E kukurei Iesu n roko n te aonnaba ao n reireinira taekan Tamana. Irarikina, e kaotiotii naba aroaron te Atua aika raraoi.
Moan te ringaki nanora ngkana ti iangoa ninikoriana ma arona
ni kaota te nano ni mwaane, bwainan te wanawana ae akea n ai
arona, mwaataina n angareirei, ana kairiri ae kaota ninikoriana
ma aki mamaakuna, ao ana nanoanga ae bati ma ana atataiaomata. Ngkana ti uringa rawawatana ni korakaina ni maraki ngke
e anga ngaia bwa te kaboomwi, ao a kaonaki nanora n te kakaitau ae bati, bwa ibukin nanona, ti a kona iai ni karekea te maiu!
Ai kamimira noran te aomata ae ti a tia n reiakina rongorongona aei, ae Iesu! E teretere kakannatona ao e rangi n rotaki
nanora iai. Ti a kaungaki bwa ti na taekina are e taekinna ngkoa
te kowana n Rom ae Bontio Birato ae kangai: “Noria! Ao aio Teuaei!” Eng, ni koauana bon Teuare te kabanea ni kakannato mai
buakoia aomata!
Man butimwaean ana karea ni kaboomwi, e a kona iai ni katokaki rawawatara ni kaineti ma te bure ao te mate are ti karekea mairoun Atam, ao e a kona n riki iai Iesu bwa “te Tama ae
Akea-tokina.” A aki riai ni karekea tii ataakin te Atua aomata
ake a kani maiu n aki toki, ma a riai n ataa naba Natina ae Iesu
Kristo. E bia buokiko am wareware ma am ukeuke n te boki aei,
ni karekea te atatai aei ae na kairiko nakon kamaiuam! 1 Ioane
2:17; 1:7; Ioane 5:28, 29; 3:16; 17:3; 19:5, NTK; Ruka 23:43; Karikani Bwaai 1:28;
1 I-Korinto 15:24-28; Te Kaotioti 20:1-3, 6-10; 21:3, 4; Itaia 9:6.
ˇ Tera kakabwaiaaia aomata ake a na kamaiuaki imwin Aremaketon ma natia?
ˇ Antai aika a na kimwareirei n te Baretaiti i rarikia naake a kamaiuaki n Aremaketon ao natia aika a na bungia, ao n te aro raa ae e na mena iai Iesu ma
ngaiia?
ˇ Tera aron te aonnaba ao aomata n tokin tenga te ririki, ao tera ae na karaoia
Iesu n te tai anne?
ˇ E aera ngkai e na kabwaraaki Tatan man te rua, ao tera ae na riki nakoina ao
aomata nako ake a kakairi irouna?
ˇ E na kanga Iesu n riki bwa ‘Tamara ae Akea Tokina’?
Ko kukurei ni butimwaei rongorongo riki tabeua?
Ko kona n reitaki ma Ana Tia Kakoaua Iehova i aon www.jw.org.