Somali - Migrationsverket

Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu ushaqeeyaa
Buugaan yar
waxaa iska leh:
Adigoo ah magangalyo doon oo waalid la'an
ah ama qof kole oo xanaanada leh
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 1
1
2011-05-05 15.55
Liis
Salaan
3
Caruur
4
Erayga micnihiisa maxaa waaye?
5
Dalabka magangalyada - maxaa dhici doono?
6
Diiwaangalista kadib - maxaa dhici doono markaas?
12
Baaritaanka magangalyanimada - Mmxaa dhici doono markaas?
14
Go'aanka magangalyada - maxaa dhici doono markaas? 16
Sharciga daganaanshada - maxaa dhici doono markaas?
18
Diidmo - maxaa dhici doono markaas?
20
Rafcaanka (ka dacwooshada)- maxkamada hey'adda laanta socdaalka
21
Rafcaanka - maxkamada sare ee hey'adda laanta socdalka
23
Dib uu laabasho - maxaa dhici doono markaas?
24
Haddii aad mar dhaw gaareeysid 18 sano
25
Dhoor erayo oo kuugu socdo
26
Ku socotaa: Adigoo ah qof qaangaar ah oo muhiim ah
27
Buuga yar waxuu qeeyb ka yah
mashuruucaWarbixin ku socoto ciyaalka
magangalya doonka ah. Mashruucana waa mid
uu maal galiyay misaayinada yurub oo loogu
tala galay qaxootiga (Europiska flyktingfonden).
2
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 2
2011-05-05 15.55
Salaan
Buugaan yar waxaa loogu tala galay adigoo yimid waalid la'an
oo na ka dalbaday magangalyo gudaha Iswiidhan.
Filip Kyrönen iyo Simon Holmberg oo ka socdo
dugsiga sare ee Hedberg oo ku yaalo Helsingborg
ayaa ka qeeyb qaatay qorida. Waxeey sameeyeen
booqasho wax barashadeed, waxeey nagu
caawiyeen in ee soo saaraan warbixin, waxeeyna
macluumaadka ku tijaabiyeen caruur iyo dhalinyaro.
Dabcan buugaan yar wuu isticmaali karaa qofka rabo in uu in
kale oo badan uu ka ogaado magangalyadu waxa ee tahay iyo
habka loo maro raadashada magangalyada. Halkaan waxaan
ku tilmaameeynaa talaabooyinka aad mareeysid marka aad
tahay magangalyo goob.
Buugaan yar waxaa loo akhrin karaa hab kala duwan. Waxaad
akhrin kartaa buuga yar dhamaantiisa, laga bilaabaa ilaawgiisa
ilaa dhamaadkiisa si aad uu hesho aqoon ku saabsan waxa
dhacaayo marka aad dalbaneeysid magangalyo. Ama waxaad
akhrisan kartaa qeeybta ka warameeyso tilaabada aad adiga
ku jirtid.
Xafido buugaan yar! Waxaad adeegsan kartaa inta aad
joogto Iswiidhan oo tahay magangalyo doon.
Mahad weeyn ayee lee yihiin dhamaan ciyaalka, dhalin yarada,
macalimiinta iyo dadka kale oo muhiimka oo ka socdo BRIS,
Rädda Barnen, IM iyo Jamacada Malmö oo qeeyb qaateen oo na
wax ka shegteen markii la sameeynaaye buugaan yar! BRIS, Barnens rätt i samhället (Xuquuqda ilmaha ee
bulshada)waa hey'ad uu shaqeeyso xuquuqda ilmaha.
Waxaad si soo dhaweeyn leh uu booqataa www.bris.se
imaadaan ama uu soo guuraan Iswiidhan. Hey'adda laanta
socdalka waxeey sido kale baartaa dalabka ku saabsan
muwaadinimada iswiidhan. Waxaad si soo dhaweeyn leh uu
booqataa www.migrationsverket.se
IM waxeey uu taagantahay Individuell Människohjälp
(Caawinaada qofka oo gaarka ah). IM waa hey'ad uu sheeyso
ka hortaga faqriga iyo dareenka takoornimada. Waxaad si soo
dhaweeyn leh uu booqataa www.manniskohjalp.se
Rädda Barnen (Gargaarka caruurta) waa hey'ad uu
shaqeeyso xuquuqda ilmaha. Waxaad si soo dhaweeyn leh uu
booqataa www.raddabarnen.se
Hey'adda laanta socdaalka (Migrationsverket) waa
hey'ada dalka Iswiidhan oo baarto dalabyada ka socdo dadka
dalbanaayo magangalyo.
Hey'adda laanta socdalka waxeey sido kale baartaa dalabyada
ka socdo dadka dalbanaayo sharci ee booqasho ugu
Laanta cas (Röda korset) uu shaqeeyso in ee difaacdo iyo in
ee caawiso dadka taasi uu baahan. Haddii aad rabto, waxeey
xataa kuugu caawinaayaan in raadista waalidkaada ama
qaraabadaada. Waxaa si soo dhaweeyn leh uu booqataa
www.rodakorset.se
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 3
3
2011-05-05 15.55
Caruur
Caruur yaa eh? Iswiidhan waxaa caruur ka tahay ilaa aad ka
gaarto 18 sano.
Xuquuqdee lee dahay? Iswiidhan waxeey saxiixday
heshiiska qaramada midoobe ee ku saabsan xuquuqda
caruurta. FN waxeey uu dhigmataa Förenta Nationerna
(Qaramada Midoobe). FN (Qaramada Midoobe) waxaa ku
jiro ku dhawaad dalalka caalamka oo dhan. Waa heey'ad ka
wadakaashato nabada iyo xuquuqda bani'aadamka.
Heshiiska caruurta waxuu ka kooban yahay dhamaan
xuquuqda ee caruurta dhamaantood heeysanayaan.
Iswiidhan iyo ku dhawaad dalalka caalamka oo dhan waxeey
balanqaadeen in ee raacaan heshiiska caruurta.
Heshiiska caruurta waxuu ka kooban yahay sharciyo
tilmaamaayo xuquuqda aad adigo caruur ah, lee dahay.
Sharciyada waxaa loo yaqaan qodob, kaasina waxaa ku qoran:
• in aad leedahay xuquuqda ee lee yihiin ciyaalka kale
(qodobka 2:aad).
• in midaada ugu fiican markasto ee muhiim tahay
(qodobka 3:aad).
• waxaad xaq uu lee dahay in aad noolaato iyo in aad
hormarto (qodobka 6:aad).
• waxaad xaq uu lee dahay in aad sheegto si aad wax uu
aragto (qodobka 12:aad).
Ciyaalka magangalyo raadiska ah waxee lee yihiin
xuquuqda ee lee yihiin ciyaalka jooga bulshada
iswiidhan, tusaale ahaan: • waxaad xaq uu lee dahay in sheegto aragtidaada.
Mecnaheedu waa in aad xaq uu lee dahay in aad hadasho
iyo in lagu dhageeysto haddi aad rabto.
• waxaad xaq uu lee dahay daryeelka bukaanka iyo
daryeelka ilkaha haddii aad uu baahantahay.
• waxaad xaq uu lee dahay in aad skoolka dhigato.
4
Waxaad la kulmi doontaa dad ka kala socdo
hey'ado kala duwan.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey mas'uul ka tahay
waxaa ka mid ah:
• In ee baarto iyo in ee go'aan ka gaarto haddii aad
xaq uu lee dahay magangalyo iyo haddii aada uu
laheen.
• in ee ku magacaawdo wakiil raasmi ah. Waa qof
yaqaan sharciyada iswiidhan oo kuugu caawinaayo
dalabkaada ku saabsan magangalyada.
• in ee ku siiso tageero dhaqaale haddii aada heeysan
lacag aad lee dahay.
• in ee qimeyaan da'daada.
• in ee raadiyaan waalidkaada.
• in ee ku siiyaan tageero marka laga hadlo safarka ka
tagida Iswiidhan haddii aan laguu ogaleen in aad
joogto halkaan.
• in ee degmooyinka la gaaraan heshiis ku saabsan
daganaanshada.
• in ee degmaad ku qoondeeyaan si aad uu dagto.
Degmadu (Kommunen) waxee mas'uul ka tahay
waxa ka mid ah:
• in ee baarto baahidaada iyo in ee go'aan ka gaarto
dadaal iyo dajinta daganaansho haboon.
• in aad dhigato xanaanada, skool iyo dugsi sare.
• in aad hesho wakiil.
• wax loo yaqaan adeegga bulshada. Shaqaalaha
adeega bulshada ka shaqeeyo waxee raacaan sharci
la dhaho sharciga adeega bulshada. Sharciga waxuu
ku saabsanyahay xuquuqda helida daryeel. Waxuu
ka koobanyahay sharciyaal ku saabsan habka ee
bulshada uu caawineeyso dhamaan inta uu baahan
caawinaad oo aan qof kale caawinaad ka heli karin.
Daryeel bukaanka waxeey mas'uul ka yihiin:
• in aad hesho daryeel ilko iyo daryeel bukaaneed.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 4
2011-05-05 15.55
Erayga mecnihiisa maxuu yahay?
Magangalyo mecnaheedu waa hoy la magan galo. Marka uu
qof raadsado magangalyo, qofkaasi waxuu raadsanaa meel uu
ka magan galo oo aan dalkiisa hooyo aheeyn.
Tilaabooyinka magangalyalka waa tilaabooyinka kala duwan
uu qofka magangalyo raadsaadsiga uu maraayo - lagaa bilaaba
raadsiga magangalyada ilaa go'aanka.
Magangalyo doon waa qof Iswidhan imaaday oo raadsaday
gabbaad. Asaga ama ayada, dalabkiisa laga ma siin jawaabtii ugu
danbeesay.
Diidamada lagu siinaayo dalabka magangalyada
mecnaheedu waa in qofka maya la siiyay (loo diiday) dalabkiisa
ku saabsan magangalyo. Asaga ama ayada loo ma ogalo in ee
Iswiidhan joogaan.
Caruur waxaa eh dhamaan inta qof oo ka hooseeyso 18 sano.
Go'aanka arinta magangalyada waa marka uu shaqaalaha
hey'adda laanta socdaalka uu go'aamiyo haddii uu qof magan­
galyo doon ah joogi karo Iswiidhan iyo haddii uu san joogi karin.
Lacagta maalmeedka waa kaalmo uu dalban karo qofka
magangalyo doonka haddii ee ayadu ama asagu uu san
heeysan lacag gooni ah.
Xukun lagu gaaro arrin magangalyo waa marka ee
maxkamada hey'adda laanta socdaalka (Migrationsdomstolen)
ama maxakamade sare ee hey'adda laanta socdaalka (ee loogu
dacwoodo) ee baarto markale haddii qof magangalyo dalab
ah uu joogi karo dalka iswiidhan iyo haddii uu san joogi karin.
Qaxooti waa qof magangalyo dalbaday oo loo ogalyahay in
uu ogalyahay in uu joogo iswiidhan, qaxootinimo daraadeed.
Wakiil waa qof uu sheeynaayo danta caruurta magangalyo
dalabka marka ee san waalidkooda sameeyn karin. Waxuu
wakiilka ahaan karaa nin ama naag.
Joojin gaar ah (Inhibition) mecnaheedu waa in hey'adda
laanta socdaalka ama maxakamada hey'adda laanta
socdalka go'aan ku gaarto in si ku meel gaar ah uu joojiso
safarka laabadka oo ku socdo dalka hooyo ama dal kale.
Hey'ad waa hoowl dowladeed oo doowladu maamusho.
Hey'adooyinka waxee uu shaqeeynaayaan in ee bulshadu
uu kala shaqeeyneeyso sida ee sheegayaan sharciyada uu
barlamaanka go'aan ka gaaray.
Wakiil rasmi ah waa qof yaqaan sharciyada Iswiidhan. Asaga
ama ayadu waxuu magangalyo doonaha ku caawin karaaa
dalabka ku saabsan magangalyada. Wakiil rasmi ah waa
sharci yaqaan ama qareen.
Howl wade (processförare) waa qof uu hadlaayo hey'adda
laanta socdaalka marka la joogo maxkamada hey'adda
laanta socdalka
Adeega bulshada degmad kasto ayuu ku yaalaa. Shaqaaluhu
waxeey ka daba shaqeeyaan sharci loo yaqaan sharciga adeega
bulshada. Sharciga adeega bulshada waxuu ku saabsanyahay
xaq daryeelka ee uu leeyihiin dhamaan inta dagan degmada.
Waxuu ka koobanyahay sharciyo ku saabsan habka ee bulshada
ee uu caawineeyso dhamaan inta caawinaada uu baahan
haddii ee san qof kale caawinaad ka heli karin.
Sharciga daganaanshada mecnihiisu waa in qofka loo
ogalaaday dalabkiisii ku saabsanaa magangalyo. Asaga ama
ayada waa loo ogalyahay in uu joogo dalka Iswiidhan.
Sharciga ajnabiga waa sharci. Sharcigaas waxa ka kooban
oo ka mid ah waa sharciyada ku saabsan haddii loo
ogalyahay qof magangalyo doon ah in uu jooga Iswiidhan
iyo haddii aan loo ogaleen. Barlamaanka Iswiidhan ayaa
go'aan ka gaaro sharciyada.
Rafcaan (In laga dacwoodo) mecnaheedu in qof uu
warqad uu qorto hey'ad ama maxkamada oo uu sheegto
in uu san ku raacsaneen waxa ee hey'ad ama maxkamada
go'aan ku gaartay. Asaga ama ayada waxuu rabaa in hey'ada
ama in maxkamada bedasho go'aanka.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 5
5
2011-05-05 15.55
Dalabka magangalyada - maxaa dhici doono
markaas?
Hey'adda laanta socdaalka waxaa ku yaalo qeeybo kaala duwan. Waxaa la dhihi karaa in
halka qeeyb uu yahay xafiis. Qeeybta koobaad aad imaaneeysid waa qeeybta dalabka.
Halkaan ayaa ka dalbanee magangalyo.
Dalabkaada waa la diiwaan galinaa.
Qeeybta dalabka maxee sameeynee? Qeeybta dalabka
waxeey mas'uul ka tahay in ee dalab ka qaado qofka
dalbanaayo magangalyo. In uu qof raadsado magangalyo
mecnaheedu waa in uu raadsanaayo gabbaad.
Yaan la kulmi karaa, maxeeyna wax iga weeydiinayaan?
Qeeybta dalabka waxaa kula kulmeeysaa shaqaalaha hey'adda
laanta socdaalka. Waxaad ka jawaabi doontaa su'aalo ku
saabsan:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
magacaada.
marka aad dhalatay.
reerkaada.
meesha ee daganyihiin waalidkaada iyo talefoon
lambarkooda.
meesha aad adiga ka timid.
afka aad adiga ku hadasho.
sida aad Iswiidhan ku timid.
sababta aad uga soo tagtay dalkaada hooyo.
sida aa tahay.
Shaqaaluhu waxeey ku weeydiinayaan si eey kuugu qoraan
nidaamka kombiyuutarka ee hey'adda laanta socdalka. Kadib
dalabkaada shaqaadiisa ee sii wadaayaan.
Hey'adda laanta socdalka muhiim ee uu tahay in ee ogaadaan
sababaha aad uu sii dagnaan karin dalkaada hooyo iyo sida uu
caafimaadkaada hada yahay.
6
Haddii aada rabin in aad la hadasho shaqaalaha waa dhihi
kartaa maya. Haddii aad sheegi karin ama aada rabin aad
shaqaalaha wax uu sheegto hada, gor danbe ayaa markasto la
xariiri kartaa hey'adda laanta socdaalka. Waad sameeyn karta
xattaa hadii ee jiraan wax adiga walacsantahay ama haddii aad
su'alooyin kale qabto.
Sababte ayee shaqaaluhu wax iiga weeydiinayaan
reerkeeyga? Muhiim ayee tahay in hey'adda laanta socdaalka
ogaato qofka ee hooyadaa iyo aabahaa yiihin iyo meesha
ee joogaan. Hey'adda laanta socdaalka waxeey sida oo kale
rabaan in ee ogadaan habka ee uu la xariiri karaan.
Qeeybta dalabka waxaad caawinaad ku heli kartaa in aad
wacdo reerkaada ama qaraabo kale oo aad uga waramto
meesha aad joogto iyo sida aad tahay.
Turjumaan
Turjumaan maxuu qabtaa? Si aad adiga iyo shaqaalaha
joogo hey'adda laanta socdaalka aad isku fahamtiin,
turjumaan ayaa turjumi doono waxa aad sheegtaan.
Turjumaanka waxuu ku hadli karaa afka iswiidhan iyo afka
aad adiga ku hadasho. Turjumaanka waxuu joogi karaa isla
qolka ama waxuu ka turjumi karaa talefoonka ama muuqaal
ahaan (fiideyo). Ayadoo turjumaanka la adeegsanaayo
ayaa shaqaalaha laanta socdaalka iyo adiga isla hadli
kariin. Turjumaanka waxuu turjumaa lee waxii la sheego.
Turjumaanka waxaa saaran waajib aamusnaan.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 6
2011-05-05 15.55
Waajib aamusnaan.
Waajib aamusnaan mecnaheedu maxeey tahay? Waajib
aamusnaan mecnaheedu waa in hey'adda laanta socdalka loo
ogaleen in ee sheegto warbixin adiga kuugu saabsan, oo uu
sheegto qof oo aan xaq uu laheen in uu ogaado markii sharciga
loo fiiriyo. Dhamaan inta ka shaqeeyso hey'adda laanta socdalka
waxaa saaran waajib aamusnaan. Turjumaanada iyo waakilada
rasmiga ah xattaa, waxaa saraan wajib aamusnaan.
Ma uu safri karaa dalal kale inta aa Iswiidhan
ka dalbanaayo magangalyo?
Maya, inta aad tahay Iswiidhan ka tahay
magangalyo goob kama bixi kartid xududaha
dalka Iswiidhan. Haddii aad Iswiidhan ka tagto
,dalabkaada magangalyo lama tijaabinaayo.
?
Wakiil
Waakil, maxuu qabtaa? Iswiidhan caruur ayuu ku tahay
haddii aad ka hooseeyso 18 sano. Mecnahpeedu waa in aad
kaligaa go'aan ka gaari karin waxa adiga kuugu saabsan oo
sidii qof weeyn uu kaligiis uu gaari karo uma gaari kartid.
Haddii aad Iswiidhan timaado waalid la'aan waxaad heleeysaa
wakiil. Waa qof weeyn oo kuugu caawin karo wax yaalo kala
duwan. Wakiilka waxuu tusaale ahaan joogaa marka aad la
hadleeysid hey'adda laanta socdalka, haddii aad saxiixeeysid
heshiis ama haddii aad ka hooseeyso 16 sano oo aad
dalbaneeyso kaalmada maalmeedka.
Marka dalabkaada magangalyo la diiwaan galiyo, qeeybta
dalabka ayaa uu ku raadin doonto waakil. Hey'adda laanta
socdaalka waxeey dalabka uu diree degmada. Degmada aad
dagi doonto ayaa ku magacaabeeyso wakiil.
Lama dagi doontid wakiilkaada. Wakiilka mas'uul kama ahan
masruufidnimadaada, waxaa laga wadaa in aad heeysato
cunto, dhar iyo meel aad dagtid. Hey'adda laanta socdalka iyo
degmada ayaa mas'uulnimadaas saarantahay. Wakiilka waajib
aamusnaan ma saarno. Taasi waxaa keentay in wakiilka uu
galaayo booska waalidkaada iyo in uu daneeyo midaada ugu
fiican. Waalidka ma saarno waajib aamusnaan.
Wakiilkeeyga ma saameeyn karaa go'aankeeyga ee
hey'adda laanta socdaalka? Wakiilkaada ma saameeyn karo
go'aanka laakin waxuu kuugu caawin kara in aad la xariirto
waakilkaada rasmiga ah.
Wakiilkaada waxuu kuugu caawinaa wax
yaalo badan. Asaga ama ayada waxuu:
• kuugu caawin doonaa in aad dalbato
magangalyo.
• mas'uul ka ahaan doonaa dhaqaalahaada
(dalbashada lacagta marka aad uu
baahantahay, mas'uuliyada heeynta karka
bankiga).
• ka qeeyb qaadan doonaa baaritaanka lagu
qabanaayo hey'adda laanta socdaalka.
• la xariiri doonaa skoolkaada, waxuuna
ka qeeyb qaadan doonaa wada hadalka
horumarka oo lagu qabanaayo skoolka.
• kuugu caawin doonaa marka aad uu baahato
in aad balansato dhakhtar, dhakhtar ilko iyo
dhakhtarka nafta.
• ka qeeyb qaadan doonaa marka aad xariir la
lee dahay hey'ado , tusaale ahaan hey'adda
laanta socdaalka, xafiiska adeega bulshada
ama hey'adda canshuraha (Skatteverktet).
• waxuu uu shaqeeyn doonaa sidii taageero
markaa la xariireeyso waalid ama qaraabo kale.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 7
7
2011-05-05 15.55
Halkaan waxaad ku qori kartaa lambarada muhiimkaa ah
Daryeelka bukaanka iyo
daryeelka ilkaha
Guriga
Skoolka
Wakiilka rasmiga ah
iyo Hey'adda laanta
socdaalka
Wakiilka
Saaxiibo
Adeega bulshada
Ya go'aamiyo meesha aan dagaayo? Maadaama aad ka
hooseeyso 18 sano, ma go'aami kartid mesha aad dageeysid.
Marka aad dalbaneeysid magangalyo, hey'adda laanta
socdaalka waxeey la xariireeysaa xafiiska adeega bulshada
oo ku yaalo degmada aad joogto. Xafiska adeega bulshada
degmad kasto ayuu ku yaalaa. Shaqaalahu waxeey ka daba
shaqeeyaan sharci loo yaqaan sharciga adeega bulshada.
Sharciga adeega bulshada waxuu ku saabsan yahay xaq
uu lee yihiin daryeel inta joogto degmada. Waxuu ka
kooban yahay sharciga ku saabsan habka ee bulshada uu
8
caawineeyso dhamaan inta uu baahan taageero. Adeega
bulshada ayaa go'amiyo meesha aad dageeysid.
Haddii aad lee dahay qaraabo degan Iswiidhan oo aad rabto
in aad la dagto waa in xafiiska adeega bulshada uu taasi
ogalaadaa. Haddii aada Iswiidhan ku heeysato qaraabo aad
la dagi karto, waxa la dagi kartaa reer ama deganaansho gaar
ah. Taasi waxaa kuugu caawinaayo xafiiska adeega bulshada.
Ma dooran kartid xaafad, waxaana dhici karto in aad ku
qasbanaato in aad guurto xaafad kale inta aad sugeeysid.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 8
2011-05-05 15.55
Wakiil rasmi ah
Wakiil rasmi ah, maxaa waaye? Wakiil rasmi ah waa qof
yaqaan sharciyada Iswiidhan. Asaga ama waxuu kuugu caawin
karaa dalabkaada magangalyo. Wakiil rasmi ah waa sharci
yaqaan ah ama qareen.
Maxuu qabtaa wakiilka rasmiga ah? Wakiilka rasmiga
ah waxuu kuugu caawinaa arintaada magangalyo,
waxuuna kula joogaa marka aad la kulmeeyso hey'adda
laanta socdalka si uu uga waramo sababaha aad raadsatay
magangalyo. Maadaama aad ka hooseeyso 18 sano ma
dooran kartid wakiil rasmi ah. Laakin wakiilkaada waxuu
ka warami karaa haddii aad rabto qof ku matalo oo gaar
ah. Marka ee hey'adda laanta socdaalka go'aamiso in aad
lahaato qof ku matalo ma uu baahnid in aad lacag ku dhiibto.
Aqoonsi
Aqoonsi maxaa waaye? Aqoonsi waxuu ku saabsanyahay
qofka aad tahay, magacaada, meesha aad ku dhalatay, meesha
aad ka timid iyo aabaha iyo hooyada qofka ay kala yihiin.
Maxaan uu tusaa qof aan ahay? Hey'adda laanta socdaalka
waxeey rabtaa in ee ogaato qof aad tahay iyo meesha aad ka
timid si ee uu gaarto go'aan saxsan. Mas'uuliyadaada waaye in
aad muujiso magacaada iyo meel aad ka timid.
Habka ugu fiican aad ku muuji karto aqoonsigaada waa in aad,
tusaale ahaan, muujiso baasaboorkaada ama kaarka aqoonsiga.
Haddii aada muujin karin qof aad tahay waxaa hey'adda laanta
socdaalka ku adkaneeyso in ee qimeeyso haddii aad xaq uu
lee dahay magangalyo iyo haddii aada uu laheen.
Hey'adda laanta socdaalka, waxeey gaari kartaa go'aanka si ka
dhaqsi badan haddii aad muujiso qof aad tahay.
Qimeeynta da'da
Qimeeynta da'da maxaa waaye? Qimeeynta da'da waa
qiyaasnimo ku saabsan inta sano uu qof jiro. Hey'adda laanta
socdaalka waxeey qiyaas ku sameeynee da'daada haddii
aada muujin karin inta sano aad jirto iyo haddii da'daadu uu
egtahay mid aan saxsaneeyn.
Waayo ee muhiim uu tahay in aan muujiyo da'deeyda?
Haddii aada heeysan dokumenti aqoonsiyeed oo aadna ku
muujin karin da'daada si kale, oo hadana ee da'duuna uu eg
tahay mid aan saxsaneeyn, shaqalaha waxaa ku qasban in ee
wada hadal qabtan kula yeeshaan. Wada hadalkaas waxuu ku
saabsan yahay da'aada. Mecnaheedu waa in gacanyaraha uu
kula hadlaayo si uu baaro inta sano aad jirto.
Haddii uu gacanyaraha uu qimeeyo in aad ka weeyn
tahay ama ka yar tahay inta aad sheegtay, waxuu markaasi
gacanyaraha da'daada ka badala saldhiga kombiyuutarka
ee hey'adda laanta socdaalka. Haddii uu gacanyaraha uu
qimeeyo in aad 18 sano jirto ama ka weeyn tahay waxaa lagua
dhaqmaa sidii magangalyo doon qaan gaar ah.
Haddii uu gacan yaraha uu san qimeeyn karin da'daada,
hey'adda laanta socdaalka mar kale ayee kaala hadlee
da'daada. Hey'adda laanta socdaalka waxeey sido kale ku tali
kartaa in aad sameeyso wax loo yaqaan da' xukumad la xariirto
cilmiga daawada. Markaas dhakhtar ayaa raajo ka qaadaayo
cumaacumta gacangta ama ilkaha. Kadib dhakhtarka ayaa
qimeeynaayo ku dhawaad inta sano aad jirto.
Ma laga dacwoon karo xukunka da'da ee hey'adda laanta
socdaalka.. Laakin haddii aad ka dacwooto go'ankaada ee arinta
magangalyada, waxaad ku dacwoon kartaa qimeeynta da'da.
Hey'adda laanta socdalka weey badali kartaa qimeeynteeda
haddii aad keenta dokumenti aqoonsiyeed oo la aqbalaayo
ama haddii aad hab kale ku muujiso da'daada.
Masawir
Hey'adda laanta socdaalka, maxeey masawir iiga qaadee
marka aan raadsanaayo magangalyo? Hey'adda laanta
socdaalka waxeey masawirka uu istimaalayaan nidaamkooda
kombiyuutareed iyo kaarka LMA-ga.
Maxaa waaye kaarka LMA? LMA (lag om mottagande
av asylsökande) mecnaheedu waa sharciga ku saabsan
qaabilaada magangalyo dalbaha. Kaarka LMA-ga waa kaar
caageed oo masawiirkaada ku dhagan yahay. Waxaad
heleeysaa kaarka marka aad Iswidhan ka dalbato magangalyo.
Waxeey cadeeyn uu tahay in aad tahay magangalyo doone iyo
in aad joogi karto Iswiidhan inta aad go'aan ka sugeeyso.
Sawirka farta
Maxeey hey'adda laanta socdaalka iiga qaadee sawirka
farta? Hey'adda laanta socdaalka waxeey sawir uga qaadee
farta si ee uu baarto haddii aad hada ka hor magangalyo doon
ka aheed Iswiidhan ama dal kale oo yurub ku yaal. Haddii aad
gaartay 14 sano, shaqaalaha joogo qeeybta dalabka waxeey
kaa qaadi doonaan sawirka faraha.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 9
9
2011-05-05 15.55
Xeerka Dublin
Maxuu yahay xeerka Dublin? Dalalka yurub iyo Noorwaay,
dalka Islanda iyo Swiserland waxaa ka jiro sharciyaal ku
saabsan dalka mas'uul ka ahanaayo dalab magangaliyeed.
Sharciyaasha waxeey sheegayaan in hal dal lee uu tijaabin
karo dalabka. Sharciyaashaan waxaa loo yaqaan xeerka Dublin,
waxeeyna uu shaqeeynayaan sidii sharci.
Haddii aad joogi jirtay dal kale oo ka tirsan xeerka Dublin inta
aada Iswiidhan imaan, waxaa ku qasbanaa kartaa in aad dalkaas
uu laabato. Waxa ee ku sabsanaa karto waxaa ka mid ah:
• magangalyo waaba ka dalbatay dalkale oo ka tirsan xeerka
Dublin.
• waalidka waxeey si sharci ahaan eh uu joogaan dal kale
oo ka tirsan xeerka Dublin.
• Qaraabo ayaa ku lee dahay dal kale (oo ka tirsan xeerka
dublin) oo ku qaabilo karo oo na ku daryeeli karo.
Habkee loo qaadaa sawirka faraha? Sawirka faraha, waxaa
loo qaadaa adigoo saarayaa farahaada mishiin oo akhrinaayo
farahaada.
Hey'adda laanta socdaalka maxeey ku sameeynee
sawirkaada fareed? Sawirkaada fareed waxaa loo diraa sal
dhigo kombiyuutar oo badan. Hal ka mid ah ayaa ku yaalo
Iswiidhan. Sal dhigaas kombiyuurareed ayee ka arka kartaa
hey'adda laanta socdaalka haddii aad hada ka hor Iswiidhan
ka aheed magangalyo dalbade.
Ururka yurub waxuu lee yahay sal dhig kale oo
kombyuutareed oo la dhaho Eurodac. Dhamaan dalaka
ururka yurub, Noorway, Swiserland iyo dalka Islanda, ayaa
fiirin karo sal dhigaas kombiyuutareed. Haddii aad ka
dalbatay magangalyo hal ka mid ah dalakaan waxeey ka
muuqaneeysaa sal dhiga kombiyuutarka. Dalalkaan waxaa
loo yaqaan dalalka Dublin.
EU mecnaheed? Ururka yurub ayaa loo yaqaan EU. Laga soo
bilaabaa 1995, Iswiidhan waxeey ka tirsan tahay ururka yurub.
27 dal ayaa ka tirsan ururka yurub.
Mexaa dhacaayo haddii uu dal kale oo Dublin ka tirsan
uu tijaabinaayo dalabkeeyga ku saabsan magangalyo?
Markaas adiga iyo wakiilkaada waxaa la in kuugu yeeraa wada
hadal lagu qabanaayo hey'adda laanta socdalka. Kulankaas
waxaa lagu magacaabaa xariirnimo (kommunicering).
Maxaa waaye xariirnimo? Xariirnimada waa wada hadal uu
dhaxeeyo adiga, wakiilkaada iyo shaqaalaha joogo hey'adda
laanta socdaalka. Marka lagu jiro wada hadalkaan waxaad
heleeysaa warbixin ku saabsan xeerka Dublin iyo dal kale
uu noqon karo ama ka yahay in uu tijaabiyo dalabkaada ku
saabsan magangalyada. Waxaad sido kale fursad uu lee dahay
in aad ka waramto haddii aad qabto sababo ku saabsan in
aada uu safrin dal kale oo xeerka Dublin ka tirsan. Waxaad
ka warami kartaa sababta aad uu rabto badalkeeda in
magangalyadaada lagu tijaabiyo Iswiidhan.
Ma dacwoon karaa go'aan Dublineed? Haddii aada ku
qanacsaneeyn go'aanka hey'adda laanta socdaalka waxaad
xaq uu lee dahay in aad go'aanka ugu dacwooto maxkamada
hey'adda laanta socdalka.
10 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 10
2011-05-05 15.55
Haddii aad ka dacwootay go'aankaada Dublineed
mecnaheedu waa in aada xaq uu laheen in aad Iswiidhan
joogto inta ee maxkamada hey'adda laanta socdaalka ee
tijabineeyso arinta. Safarka waxaa la joojinaa lee haddii
ee hey'adda laanta socdaalka ama maxakamda ee ku
dhawaaqdo in safarka la joojiyo.
Maxaa dhici doono haddii ee maxkamada hey'adda laanta
socdaalka ee badasho go'aanka Dublin ee hey'adda
laanta socdaalka gaartay? Hey'adda laanta socdaalka waxeey
go'aanka uga dacwoon kartaa maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka. Haddii hey'adda laanta socdalka ka dacwooto
go'aanka maxkamada hey'adda laanta socdaalka, maxkamada
sare ee laanta socdaalka ayaa xakunto haddii tijaabieeyso ka
dacwooshada. Haddii maxkamada rabto in ee tijaabiso ka
dacwooyashada,iyada ayaa go'aamineeyso haddii dalabkaada
lagu tijaabinaayo Iswiidhan ama dal kale oo Dublin ah.
Wakiil rasmi ah xaq ma uu lee yahay? Haddii ee arintaadu
tahay mid Dublineed xaq uma lihid wakiil rasmi ah. Adigoo
kaashanaayo wakiilkaada waxaad shaqaleeysan kartaa
sharci yaqaan ama qareen. Hey'adda laanta socdalka uma
tagnaaneeyso qarashka qareenka.
Haddii hey'adda laanta socdaalka ka dacwoon maxkamada
laanta socdaalka go'ankeeda, talaabad qaadka magangalyada
Iswiidhan ayuu ka sii soconaa. Shaqaalaha hey'adda laanta
socdaalka ayaa markaas kuugu wici doono baaritaan
magangalyo.
Maxkamada hey'adda laanta socdalka ma tijaabineeyso
sababta aad uu dalbatay magangalyo. Waxeey firinee lee dalka
tijaabinaayo sababtaada magangalyanimo.
Maxaa dhici doono haddii maxkamada hey'adda laanta
socdaalka go'aan ku gaarta in aan dal kale, oo xeerka
Dublin ka tirsan, uu saafrayo? Adiga iyo wakiilkaada waxaa
la iin kuugu wacaa wada hadal lagu qabanaayo hey'adda
laanta socdalka. Halkaan waxaad ku oganeeysaa in aad uu
safreeysid dalka ku qoran go'aankaada. Go'aanka waxaa loo
yaqaan go'aanka wareejinta.
Waxaa sido kale ogaan doontaa safarka suu uu kala socon
doono. Shaqaale ka socdo hey'adda laanta socdalka ayaa
safarka kuugu raaci doono. Dad ka shaqeeyo hey'addaha
joogo dalka aad uu safreeysid ayaa ku qaabilaayo.
Ma ka dacwoon karaa maxkamada hey'adda
laanta socdaalka go'aankeeda Dublineed? Haddii
aada ku qanacsaneen go'aanka waxaad uga dacwoon
kartaa maxakamda sare ee hey'adda laanta socdaalka
(Migrationsöverdomstolen). Haddii maxkamada sare ee laanta
socdaalka rabto in ee tijaabiso rafcaanka, waa maxkamada
go'aamiso haddii dalabkaada lagu tijaabinaayo Iswiidhan ama
haddii lagu tijaabinaayo dalka kale oo ka tirsan xeerka Dublin.
Qofkii rabo in aad sii ogaato
in kale oo badan:
Xeerka Dublin waxuu ka jiraa dalalka soo socdo:
Beljum, Bulgaaria, Qubrus, Danmark, Estland,
Fiinland, Fraansiiska, Greeka, Irland, Itaaliya,
Laatfiyo, Litauen, Luksemborg, Maalta, Hooland,
Booland, Bortuqaal, Romaaniya, Sloofeekiya,
Sloofeeniya, Isbeeyn, UK, Iswiidhan, Jekiyo, Jarmal,
Hangary iyo Awstriya.
Xeerka Dublin waxuu xatta ka hirgalaa Noorwaay,
dalka Island iyo Swiserlaand xattaa ayagoo ka
tirsaneen dalalka ururka yurub.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 11
11
2011-05-05 15.55
Diiwaan galista kadib - Maxaa dhaci doono markaas?
Marka aad dalbato magangalyo, dalabkaada waxaa lagu diiwan galina qeeybaha
qaabilaada ee hey'adda laanta socdaalka.
Maxeey qabataa qeetba qaabilaada? Qeeybta qaabilaada
waxeey mas'uul ka tahay in xariir la lahaato adiga iyo wakiilkaada
inta aad sugeeysid go'aankaada. Shaqaalaha joogo qeeybta
qaabilaada waxeey ka shaqeeyaan waxa ka mid ah:
• in ee go'aamiyaan in aad xaq uu lee dahay lacag
maalmeedka - haddii aada heeysan lacag gooni ah.
• in ee ka waramaan markii go'aan ku saabsan arintaada uu
imaado - haddii aad haa ama maya ku heshay dalabkaada
magangalyo.
• in ee taageero ku siiyaan haddii aad maya ku hesho
dalabkaada magangalyo oo aadna uu laabneeysid guriga.
• in ee raadshaan waalidkaada.
Adiga iyo wakiilkaada waxaa la in kugu yeeraa wada hadal
lagu qabanaayo qeeybta qaabilaada. Kulankaan marka la
qabanao waxaaad ka wada hadleeyssin waxa dhacaayo marka
aad tahay magangalyo dalbade. Markii kulankaan lagu jiro ,
waxaad fursad uu lee dahay in weeydiiso su'alooyin.
Qeeybta qaabilaada waxaad sido kale caawinaad ku heli
kartaa in aad wacdo waalidkaada ama qaraabo kale si aad uga
waramto meel aad joogto iyo sida aad tahay.
Lacagta maaalmeedka
Yaa xaq uu leh lacagta maalmeedka? Haddii aada heysan
lacag gooni ah, waxaad markasto, da'da aad rabtid aad jirtid
xaq uu lee dahay in aad dalbato lacagta maalmeedka oo ka
raad sato hey'adda laanta socdaalka.
Haddii aad ka hooseeyso 16 sano oo aadna heeysan lacag,
waxaad si wada jir ah uu la dalbaan kartaa wakiilkaada lacagta
maalmeedka. Haddii aad gaartay 16 sano oo aadna heeysan
gooni ah, waxaad si gooni ah uu dalban kartaa lacagta
maalmeedka.
Lacagta waxa ee ku filnaaneeyso waxa ka mid ah baahidaada
shakhsiyeed, tusaale ahaan, dhar, kobo, daawo iyo waxad aad
rabto in aad qabato marka aad fasaxa tahay. Haddii aad lee
dahay baahi gaar ah, waxaad markaas xataa dalban kartaa
kaalmo gaar ah.
Maxaa waaye kaalmo gaar ah? Haddii aad baahi gaar
ah uu qabto, tusaale aahan ookiyaale, dharka barafka ama
wax kale aad la'antooda joogi karan oo ee san ku filneen
lacagta maalmeedka, waxa aad adiga iyo wakiilkaada dalban
kartaan kaalmada gaarka ah. Adiga iyo wakiilkaada waxaad
buuxineeysaan dalab. Waa muhiim in aad sharado sababta
aad ugu baahantahay. Dalabka waxaa loo geeynaa qeeybta
qaabilaada oo kadib go'aan ka gaareeyso. Haa ama mayo ayaa
lagu siin karaa dalabkaada ku saabsan kaalmada gaarka ah.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey
raadineeysaa waalidkaada.
Hey'adda laanta socdaalka iyo wakilkaada waxeey isku
dayaayaan in eey helaan waalidkaada. Kulanka koobaad
oo lagu la lee yahay, gacanyaraha qaabilaada waxuu ku
weeydiina haddii aad xariir la lee dahay waalidkaada. Haddii
aad ogtahay meesha ee joogaan waalidkaada waa muhiim in
aad sheegto. Hey'adda laanta socdaalka waxeey rabtaa in ee la
xariiri karto xigtadaada haddii wax kuugu dhacaan.
12 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 12
2011-05-05 15.55
Caafimaad
Xaq ma uu lee yahay daryeel bukaan iyo daryeel ilko?
Waxaad lee dahay isla xuquuqda ee ciyaalka Iswiidhan uu lee
yihiin daryeel bukaan iyo daryeel ilko.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey meesha daryeelida uga
warameeysaa magacaada iyo jidka aad dagantahay si ee
kuugu wici karaan baaritaan caafimaadeed. Baaritaanka
marka lagu jiro waxaad fursad uu heleeysaa in aad la hadasho
shaqaalo joogo rugta caafimaadka.
Haddii aad uu baahantahay in aad booqato isbitaal, rugta
caafimaadka ama dhakhtar ilko waxaad muujineeysaa kaarka
LMA-ga.
Skoolka
Skool ma dhigan karaa? Waxaad lee dahay xuquuq la
siman ciyaalka dagan Iswiidhan oo aad waxaad dhiga
kartaa xanaanada, fasalka ka horeeyo 1:aad, dugsiga hoose
iyo dugsiga sare. Waxaad xaq uu lee dahay in aad dhigato
maadoyinka dhamaantooda iyo in aad hesho hogaan
waxbarasho oo ku hesho afkaada. Ma uu baahnid in aad
sugto inta aad ka bareneeyso afka Iswiidhan si aad uu wadato
hormarinta aqoontaada. Degmada aad dagantahay ayaa laga
rabaa in ee lagu ogalaado bilaabida skoolka.
Maxaa waaye xanaanada? Xanaanada waa hoowl
waxbarasho oo loogu tala galay ciyaalka da'doodu laga
bilaabo hal sano ilaa inta ee skoolka ka bilaabayaan. Ciyaalka
waxeey xanaanada ku bilaabaan da'a kala duwan waxeeyna ka
qeeyb qaataan waqtiya kale duwan ayadoo loo tixgalinaayo
waalidka shaqadooda, waxbarashooda ama baahida canuga
uu qabo in uu boos ka helo xanaanada ayadoo taasu ku
wacantahay xaalada reerka.
Maxaa waaye fasalka ka horeeyo 1:aad? Fasalka ka horeeyo
1:aad waa fasal la dhigto inta aan la bilaabin fasalka koobad ee
dugsiga hoose.
Maxaa waaye dugsiga hoose? Dugsiga hoose waxaa loogu
tala galay ciyaalka uu dhaxeeyo 7 sano iyo 16 sano.
Maxaa waaye dugsi sare? Dhalinyarada Iswiidhan
dhamaantood oo dhameeyay dugsiga hoose waxeey xaq
uu lee yihiin in ee dalbadan sadax sano oo ah waxbarasho
dugsi sare - barnaamij qarameed. Waxbarashada dugsiga
sare waxeey qofka siineeysaa aqoon aasaas ah oo uu
ku wato waxbarasho iyo shaqo iyo nolol qaangaareed
oo mustaqbaleed. Si loo soo galo dugsiga sare waxaa
loo baahanyahay in lagu guleeystay maadooyin badan
oo lagu dhigto dugsiga hoose; 8 maado si loo soo galo
barnaamijyada shaqada iyo 12 maado si loo soo galo
barnaamijka qofka uu diyaarinaayo jaamacada. Haddii
aan la heeysan in ku filan maadoyinka dugsiga hoose
oo lagu guleeystay waxaa fursad loo lee yahay in la
dhigto barnaamijka soo galida. (introduktionsprogram)
Barnaamijka soo galida waxuu sahlaa ardayda in ee soo
galaan barnaamijyada dugsigsa sare (nationellt program)
ama waxuu uu sahla in ardayda suuqa shaqada galaan.
Barnaamijka soo galida, qeeybta afka (språkintroduktion),
waxaa loogu tala galay dhalinyarada joogtay Iswiidhan mudo
gaaban oo uu baahan in ee bartaan afka Iswiidhan aygoo loo
fiirinaayo baahidido ayaa rabidooda.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 13
13
2011-05-05 15.55
Baaritaanka magangalyada - maxaa dhici doono
markaas?
Marka aad raadsato magangalyo waxaa lagugu wacaa baaritaan magangalyo. Sida
caadiga ah waxaa isla kulmeeysiin hal mar.
Habkuu uu ka la socdaa baaritaanka magangalyada?
Baaritaanka magangalyada waxuu lagu qabtaa hey'adda
laanta socdaalka, waxuuna qaadanaa in uu dhaxeeyso labo
iyo sadax saacadood. Inta lagu jiro baaritaanka magangalyada
waxaa ka waramee och ka jawaabee su'aalo ku saabsan,
tusaale ahaan:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
adiga qof ahaantaada.
inta ka tirsan reerkaada.
sida aad tahay.
da'daada.
meesha aad ka timid.
aqoonsi (baasaboor ama dokumenti aqoonsadeed oo
kale).
safarka ku socday Iswiidhan.
sida aad ku aheed dalka hooyo.
waxa aad soo martay.
sababta aad uga soo tagtay dalka hooyo.
sababta aad ugu laabin karin.
Waa muhiim in aad ka waramto waxa aad soo martay oo dhan
iyo sababta aad guriga ugu laaban karin.
Muhiim ayee uu tahay hey'adda laanta socdaalka in ee ogaato
sababta aad usii dagnaan karin dalkaada hooyo.
Sheekadaada waxaa lagu qoraa borotokool. Borotokool waa
qoraal ku saabsan waxa aad tiraahday. Borotokool waxaa
si wada jir ah ula dulmareeysaa wakiilkada rasmiga ah iyo
waakiilkaada. Haddii ee jiraan wax ka qaldan waa muhiim in
la badalo - haddii kale kadib waa kuugu adkaa kartaa in aad
sharaxdo waxa saxsan hadhoow.
Yaa wada joogaayo? Adiga, wakiilkaada iyo wakiilkaada
rasmiga ah waa wada joogeeysiin marka la sameeynaayo
baaritaanka magangalyada. Laba qof oo ka socoto hey'adda
laanta socdaalka ayaa joogi doonto. Hal qof oo baaritaanka
maamulaayo iyo qof la fadhiyo oo qoraayo borotokoolka.
Qolkana waxaa ku jiraayo turjumaan. Turjumaanka uma
shaqaaleeysano hey'adda laanta socdaalka ee waxuu ka
socdaa shirkad kireeyso turjumaanada.
14 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 14
2011-05-05 15.55
Wakiil
Adiga
Turjumaan
Dad ka socdo
hey'adda laanta
socdaalka
Wakiil rasmi ah
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 15
15
2011-05-05 15.55
Go'aan magangalyo - maxaa dhici doono markaas?
Marka aad joogto baaritaankada magangalyo, hey'adda laanta socdaalka
go'aan ayee gaaree.
Habkee uu gaarta hey'adda laanta socdaalka go'aan?
Marka ee hey'adda laanta socdaalka go'aan ka gaarto
arrintaada magangalyo, waxa aad ku sheegtay marka la
qabanaaye baaritaanka magangalyada waxaa loo bandhigaa
warbixinta ee hey'adda laanta socdaalka ka heeyso xaalada
dalkaada hooyo.
Maxaa waaye sharciga ajnabiga? Sharciga ajnabiga waxa
uu ka koobanyahay waxaa ka mid ah: sharciga ku saabsan
haadii laguu ogalyahay in aad Iswiidhan joogto iyo haddii aan
lagu ogaleen. Barlamaanka Iswiidhan ayaa go'aan ka gaaray
sharciga.
Sadax sal oo kala duwan ayaa jiro oo
loogu tal galay magangalyada:
Qaxootiga
Qof ku jir khatarta in la dabagalo markuu uu laabto dalkiisa
hooyo waxuu Iswiidhan uu joogi karaa sidii qaxooti haddii uu
asaga ama ayada uu san dalkiisa ka heli karin gabbaad - daba
galka uu khatarta ugu suganyahay waxaa ugu wacan:
• Jinsigiisa (asalkiisa), waxaa laga wada ka tirsanaada koox
qarameed ama asalkiisa jinsiyeed (tusaale ahaan midabka
jirkiisa)
• dhalashiida, tusaale ahaan afka ama kooxda jinsiyeed.
• diin.
• Aragti siyaasadeed (aragti ku saabsan hab dal loo
maamulaayo).
• ka tirsanaashada koox bulshadeed oo gaar ah, jinsi (lab
ama dhidig) ama dabci galmadeed (dabci galmadeed
waxuu tilmaaa qof haddii uu jeclaado wil, gabar ama
gabdho iyo wiilba).
Si uu helo magangalyo qofka ah magangalyo doonka waa
in uu khatar ugu suganyahay in lagu diba kaco arimahaan
kore, waana in uu ka cabsadaa in uu san laaba karin ama
uu san rabin in uu laabto dalkiisa hooyo oo uu isticmaalo
sidii gabbaad, tusaale ahaan gabbaadka booliska. Sharciga
markii loo fiiryo, kuma xirno haddii diba socdoka ee
wadaan hey'addaha dalka ama haddii hey'addaha dalka
ee san dhibi garin ama rabin in ee dhiiban gabbaad hor
istaagaayo diba kaca.
16 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 16
2011-05-05 15.55
Wax badali karo wax kale iyo inta kale gabbad
baahi uu qabto
Wax badali karo wax kale iyo inta kale gabbad baahi uu qabto
waa dadka aan aheeyn qaxooti oo uu aheeyn habka uu
utilmaamaayo sharciga oo laakin si kastaba ka cabsanaayo in
ee laabtaan dalka hooyo.
Laba sabab oo madaxeed ayaa jirto oo uu qofka uyahay mid
uu baahan gabbaad.
1. Waxuu qatar ugu suganyahay jir dil, ciqaab dil ama naxariis
darid kale ama yasid markuu laabto.
2. Qofka waxuu uu baahanyahay gabbaad maadama ee jirto
khatar dhab ah in uu asaga ama ayada uu ku dhaawacmo
dagaal ama walwal kale oo ka jiro dalka. Waxee ahaan karta
in uu asaga ama ayada uu san ugu laaban karin dalkiso
oo ugu wacan tahay masiibo dabiici ah (dhulgariirka,
fatahaadda ama qarraqmidda, qarax fulkaano iwm)
Qofka waxuu noqanaa mid baahi uu qabo gabbeed lee haddii
uu san gabbaad iyo caawinaad ka heli karin gudaha dalkiisa.
Duruuf dareen badan
Marka ee hey'adda laanta socdaalke ee tijaabineeyso waxa loo
yaqaan duruuf dareen badan, waxeey laanta socdaalka qiimo
ku sameeyneeysaa xalaad caruurta oo dhan. Waa in ee jiraan
sabab xoog leh si ogalaado joogitaanka Iswiidhan. Hey'adda
laanta socdaalka waxeey si gaar ah uu tix qaadaneeysaa
caafimaadka magangalyo doonka, waafajinta Iswiidhan iyo
xaalada qofka dalkiisa hooyo.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 17
17
2011-05-05 15.55
Sharciga daganaanshada - maxaa dhici doono
markaas?
Sharciga daganaashada mecnaheedu waa in aad 'HAA' ku heshay dalabkaada
magangalyo. Waad joogi kartaa Iswiidhan.
Maxaa dhici doono haddii aan helo sharciga
daganaanshada? Adiga iyo wakiilkaada waxaan la in kugu
yeeraa wadahadal oo aad la laheeneeysiin shaqaalo joogo
qeeybta qaabilaada. Kulanka waxaad ku ogaane sababta lagu
siiye sharciga daganaanshada. Waxaad heleeysaa cadeeyn
muujineeyso in aad heshay sharciga daganaanshada.
Marka aad hesho sharciga daganaanshada, hal bil kadib
waa lagaa bixinaa hey'adda laanta socdaalka. Markaas ma
heleeysid mar kale lacagta maalmeedka, kaarkaada bankigana
ma shaqeeyn doono kadib. Haddii aad uu baahantahay
lacagta ku jirto kaarka waa muhiim in aad soo bixiso inta aan
lagaa saarin hey'adda laanta socdaalka.
Sharciga daganaanshada oo joogtada ah mecnihiisu waa in
aad xaq uu lee dahay in aad joogto Iswiidhan ilaa goorka aad
rabto. Arimaha qarkood waxee hey'adda laanta socdaalka ku
dhiibi karta sharci daganaansho oo shaqeeynaayo ilaa waqti
xadidan, tusaale ahaan hal sano.
Arintaada magangalyo kadib waa dhamaatay. Degmada aad
dagantahay ayaa markaas kadib mas'uuulnimadaada oo dhan
saarantahay.
Maxaan qabaneeynaa aniga iyo wakiilkeega marka aan
helo sharciga daganaanshada?
Adiga iyo wakiilkaada waxaad booqaneeysiin hey'adda
canshuuraha (Skatteverket) si lagu diiwaan galiyo. Taasi
mecnaheedu waxa ka mid ah in aad hesho afarta lambar oo
ugu danbeeyso lambarka dhalashada.
18 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 18
2011-05-05 15.55
Aniga halkaan aan daganahay:
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 19
19
2011-05-05 15.55
Diidmo - maxaa dhacaayo markaas?
Diidmo mecnaheedu waxeey tahay in aad MAYA ku heshay dalabkaada ku saabsan
magangalyo. Iswiidhan ma joogi karitd.
Wada hadal ku saabsan go'aan diidmo
Adiga iyo wakiilkaada waxaa la in kuugu yeeraa wada hadal
lagu qabanaayo hey'adda laanta socdaal haddii aad 'maya'
ku heshay dalabkaada magangalyo. Inta lagu jiro wada
hadalka waxaad caawinaad ku heleeysaa in aad fahamto
go'aanka waxa uu ka kooban yahay. Si kastaba haddii aad ka
dacwooneeyso iyo haddii aada ka dacwooneeyn go'aanka
waxaa lagaaga yeeraa hey'adda laanta socdaalka si looga
hadlo xaaladaada iyo habka aad ugu farkareeyso mustaqbalka.
Haddii aan rabo in aan aqbalo go'aanka - maxaan
qabanaa markaas? Markaas waxaa sheegi kartaa in aad ku
qanacsantahay go'aanka. Waxaa loo yaqaan in qanacsanadi
muujin, mecnaheeduna waa in aada rabin in aad ka dacwooto
go'aanka. Muujinta qanacsanida ma ceshan kartid.
Ma ka dacwoon karaa diidmo? Adiga iyo wakiilkaada waad
ka dacwoon kartiin go'aanka haddii aad uu aragto in waxa
aad sheegtay in aan loo qimeeyn si saxsan, haddii aad qabto
in kale oo aad ku dareeysid ama haddii wax muhiim ah eey
san soo bixin. Adiga iyo wakiilkaada go'aanka ayaad uga
dacwooneeysan maxkamada hey'adda laanta socdaalka.
In laga dacwoodo (rafcaan) mecnaheedu maxeey tahay?
In laga dacwoodo mecnaheedu waxeey tahay in adiga iyo
wakiilkada aad hey'ad ama maxkamada waraaqad uu qortaan
oo aad uga waramtaan in aad ku raacsaneeyn waxa ee hey'ad
ama maxkamad ee go'aan ka gaartay. Waxaad rabtaa in
hey'adda ama maxkamada ee badasho go'aanka.
20 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 20
2011-05-05 15.55
Ka dacwoosada - maxkamada hey'adda laanta
socdaalka
Adiga iyo wakiilkaada waxaad ka dacwooshada uu direeysaan
hey'adda laanta socdaalka. Waxaa loogu tala galay si ee
hey'adda laanta markale uu tijaabiso go'aankeda inta ee san
shaqaaluhu ka dacwooshada uu sii dirin maxkamada hey'adda
laanta socdaalka.
Hey'adda laanta socdaalka waxeey fiirineeysaa waxa imaaday,
waxeeyna fiirineeysaa haddii loo baahanyahay warbixin kale.
Kadib ayee maxkamada go'aan gaareeysaa. Go'aanka waxaa
loo yaqaan xukun.
Marka aad adiga iyo wakiilkaada dacwootaan, waxaad
uu sheegi kartaa in aad rabto kulan lagu qabanaayo
maxkamada. Kulaankaasi waxaa loo yaqaan wada xaajood.
Halkaas waxaad fursad uga helee in aad mar kale ka waramto
waxa aad soo martay. Maxkamada hey'adda laanta socdaalka
ayaa go'aamiso hadduu la qabanaayo kulanka wada
xaajoodka ee afka.
Yaa ku jiro marka la qabanaayo kulanka wada xaajoodka
afka? Markii la qabanaayo wada xaajood afeed waxaa inta
badanaa ka qeeyb qaato garsoore, 3 qof oo loo doortay in
ee xubin ka noqdaan garsoorka maxkamada iyo hal hore
dhige ah. Hor dhigaha waa sharci yaqaan oo diyaarinaa wada
xaajoodka. Garsooraha xatta waa sharci yaqaan toobaran.
Sharci yaqaan waa qof bartay sharciyada dalka Iswiidhan.
Xukinka la doortay ma ahan sharci yaqaan toobaran. Marka
ee san joogin maxkamada shaqooyin kale ayee lee yihiin.
Hadda hey'adda laanta socdaalka xakunka ma leh
Hey'adda laanta socdaalka waa dhinac (oo geeys jooga) oo
uu matalaayo howl wade. Howl wadaha waa sharci yaqaan.
Markii la qabanaayo wada xaajoodka, adiga waxaad xigta
dhinac (geeska kale aad xigtaa) Waxaad caawinaad ka
heleeysaa wakiilkaada rasmiga ah iyo wakiilkaada. Wakiilka
rasmiga ah waa sharci yaqaan toobaran.
Turjumaan ayaa ku qeeyb qaadanayo si dadka dhamaantooda
isku fahmaan.
Garsooraha ayaa bilaabaayo wada xaajoodka oo na
go'aaminaayo qofka hadli karo. Markii lagu jiro wada
xaajoodka, waxaad heleeysaa adigoo ku caawinaayo
wakiilkaada rasmiga ah , waxaad fursad uu leheeysaa in aad
uga waamto waxa aad rabtid garsooraha iyo xubinada la
doortay. Marka aad warkaada dhameeysato waxuu fursad uu
hela hawl wadaha ka socdo hey'adda laanta socdaalka in uu
ku weeydiiyo su'aalo. Kadib waxaa laga yaabaa in garsooraha
uu ku weeydiiyo su'aalo. Kadib adiga iyo garsooraha waxaad
adiga iyo garsoorahaada waxaad ku dhameeystireeysiin
in aad hal mar la sharaxo sababta aad ugu laabin karin
dalkaada. Kadib hawl wadaha waxuu sharaxa hey'adda laanta
socdaalka aragtideeda.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 21
21
2011-05-05 15.55
Maxaa loo la jeedaa albaabo xiran? Wada xaajoodka
maxkamada dadka dhamaantood ee uu furnaaneeysaa.
Mecnaheedu waxeey tahay in intii rabtaa ee dhageesato
waa ka qeeyb gali karaab markii la qabanaayo wada
xaajoodka. Laakin haddii ee maxkamadu uu aragto in qof
kasto uu so galin karin qolka maxkamada waxuu garsooraha
go'aamin karaa in albaabada la xiro. Waxaa la dhihi karaa in
taasi mecnaheedu tahay in wada xaajoodka uu yahay mid
sir ah. Makamada waxeey wada xaajoodka ka dhigee mid
sir ah marku yahay mid xasaasi ah ama markii uu dhinac ka
mid ah dhinacyada ku jiro wada xaajoodka uu yahay ciyaal
ka yar 15 sano. Marka ee albaabada xiran yihiin waxaa qolka
maxkamada ku jiro kale intii uu wada xajoodka ku saabsan
yahay. Maxkamada waxeey caadiyan go'aaminee marka lagu
jiro wada xoojaadka bilaawgiisaa haddii albaabada xirnaa
naayaan iyo haddii ee san xirnaaneeyn. Maxkamada waxeey
xatta go'aamin kartaa in albaabada la xariro inta lagu jiro
wada xaajoodka.
Qof kasto maa akhrin karo go'aanka maxkamada?
Go'aan ka soo baxo maxkamad waxaa lagu magacaabaa
xukun. Xukunada maxkamada inta badana waa kuwa
dadweeynaha uu dhaxeeyo, taasi mecnaheeduna waa in
dad kale ee akhrin karaan. Haddii qeeyb ka mid ah xukunka
uu yahay kuwa sir ah waxaa akhrin karo lee markaas
inta uu go'aanka khuseeyo. Go'aanka laftirkiisa (haa ama
maya) waligiisa ma noqdo mid sir ah. Hey'adda laanta
socdaalka ayaa go'aanka sirta leh.
Maxaa dhacaayo wada xaajoodka kadib? Si caadiga ah
go'aanka maxkamada waxuu imaada isbucyo gudaheed.
Maxaa dhacaayo haddii aan helo ogalaansho?
Ogalaanshada mecnaheedu waxeey tahay in maxkamada
hey'adda laanta socdaalka ee uu aragto in aad Iswiidhan
joogi kartid.
Waa muhiim in aad ogaato in hey'adda laanta socdaalka ee
ka dacwoon karto xukun ka soo baxay maxkamada hey'adda
laanta socdaalka, oo laanta socdaalka waxeey uu dacwoon
kartaa maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka.
Taasi mecnaheedu waa in go'aanka marka kale badalmi
karo. Haddii ee san hey'adda laanta socdaalka ka dacwoon
xukunka sadax isbuuc gudaheed, markaasi go'aanka waa
mid hirgalay. Markaasi waa heli kartaa sharci daganaansho.
Adiga iyo wakiilkaada waxaa la in kugu yeera wada hadal
aad la lahaneeysiin shaqaalo joogo qeeybta qaabilaada. In
si badan oo ku saabsan sharciga daganaanshada waxaad ka
akhrisan kartaa bogga 18:eed.
Maxaa dhacaayo haddii aad hesho diidmo? Diidmo
mecnaheedu waxeey tahay in aad maya ka hesho
maxkamada hey'adda laanta socdaalka. Ma badaleeyso
go'aanka hey'adda laanta socdaalka. Xukunka ka socdo
maxkamada laanta socdaalka waxaa looga dacwoon karaa
maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka.
22 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 22
2011-05-05 15.55
Ka dacwoosho - Maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka
Xukunada maxkamada laanta socdaalka waxaa looga
dacwoon karaa maxkamada sare ee laanta socdaalka. För att
din dom ska kunna prövas där måste du få något som kallas
prövningstillstånd.
Xukunada dhamaantooda lagu ma soo qaado maxkamada
sare ee laanta socdaalka. Waxeey xukunada soo qaadaa hadii
ee jirto lee sababo xoog leh ama haddii lagu qasban yahay in
la tijaabiyo arrin sharciyeed.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee laanta
socdaalka dhiibin ogalaanshada tijaabada? Haddii aada
helin ogalaanshada tijaabada waxaa hirgalaayo xukunka
maxkamada hey'adda laanta socdaalka.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee laanta
socdaalka ee san tijaabin arinteeyda ama haddii aan helo
diidmo?
Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdalka
go'aansato in san tijaabineeyn arintaada ma ka dacwoon
kartid taasi.
Haddii maxkamada sare ee hey'adda laanta socdaalka go'aan
ku gaarto oo diidmo ku dhiibto (maya) arintaada ma ka
dacwoon kartid taasi.
Sababaha aad ka waramtay ku ma filnaan in aad sharci
dagaansho ka hesho Iswiidhan.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka dhiibto ogalaansho tijaabo? Haddii aad
hesho ogalaansho tijaabo taasi mecnaheedu waxeey tahay in
xukunkaada lagu tijaabinaayo maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka.
Maxaa dhacaayo haddii maxkamada sare ee hey'adda
laanta socdaalka ee tijaabiso arinteeyda oo ogalaansho
isiiso?
Ogalaanshada mecnaheedu waxeey tahay in maxkamada
sare ee laanta socdaalka uu aragto in aad Iswiidhan joogi
kartaa. Markaas waxaad heleeysaa sharci daganaansho. Adiga
iyo wakiilkaada waxaa la in kugu yeera wada hadal aad la
lahaneeysiin shaqaalo joogo qeeybta qaabilaada. In si badan
oo ku saabsan sharciga daganaanshada waxaad ka akhrin
kartaa bogga 18:eed.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 23
23
2011-05-05 15.55
Uu laabansho - maxaa dhici doono?
Maxaa dhici doono haddii aan helo go'aan diidmo
(maya) oo aan mar kale ka sii dacwoon karin? Adiga iyo
wakiilkaada waxaa la in kugu yeeraa kulamo badan oo lagu
qabanaayo hey'adda laanta socdaalka. Kulamadaas waxeey
ku saabsanaa doonaan uu laabansho. Markii lagu kulumada
waxaad si wada jir ah uga hadleeysiin safarka ku socdo dalka
hooyo ama dal kale oo ku qaabili karo. Waxaad ka hadli
doontaan:
• Qofka ama inta ku qaabili doonto.
• gacan koobaad ahaan waalidka ayaa ku qaabilaa laakin
qaraabo kale xataa waa ku qaabili kartaa. Tusaale ahaan
ayeeyayaal iyo awoowayaal ama walaalo weeyn. Haddii
ee san jirin qaraabo waxaa mindhaa ku qasban tahay in
aad safarto guri lagu xanaaneeyo ciyaalka.
• in ee hey'adda laanta socdaalka ku caawineeyso haddii
aad si xur leh uu laabaneeysid.
• in wakiilkaada uu lee yahay mas'uulmo ku sabsan in uu
dhiibo magaca iyo lambarka talefoonada waalidkaa ama
qaraabada, si hey'adda laanta socdaalka uu la xariiro
karto.
Markasto waxaa wada hadalka lagu dhameeynaa in aad
si wada jir ah uu dulmartaan habka aad sida sii socoto uu
shaqeeyneeysaan. Inta badana adiga iyo wakiilkaada waxaad
heleeysiin hal ama labo casharo oo la xalinaayo oona la iska
rabo wada hadalka danbe.
lee laabanshada haddii aad adiga ku raacsan tahay safarka
laabanshada. Haddii aada imaan marka ee hey'adda laanta
socdaalka ku yeerto ama aad muujiso in aad ka qeeyb
qadaneeyn safarka ku socdo guriga, hey'adda laanta
socdaalka arintaada waxeey uu dhibeeysaa booliiska.
Maxaa dhacaayo haddii arinteeyda booliska loo
wareejiyo? Markaasi booliska ayaa mas'uul ka ah in aad
raacdo go'aanka hey'adda laanta socdaalka iyo maxkamada,
erayo kale haddii la isctimaalo, in aad Iswiidhan ka tagto.
Skool ma dhigan karaa haddii uu booliska arinteeyda
hayo? Waxaad xaq uu lee dahay in aad dhigato skoolka
haddii uu booliska arrintaada hayo.
Xaq ma uu lee yahay daryeel caafimaadeed haddii
uu booliska arinteeyda hayo? Waxaad xaq uu lee dahay
daryeel caafimaadeed inta aad joogtid Iswiidhan.
Laabansho horteeda
Habkee dib uu laabashada uu ka la socotaa? Shaqaalaha
hey'adda laanta socdaalka waxeey kaa raacayaan Iswiidhan
oo waxeey kuu raacayaan dalka aad uu safreeysid.
Waa fiican tahay in aad qaadato:
• cadeyn ku saabsan in aad skool dhigatay
• shahadooyin skooleed, haddii jiraan
• cadeeynta talaalnimada.
• cinwanada jidka, e-mailo (boostada elegtrooniga
ah), lambaro taleefoon oo ee lee yihiin kuwa aad
rabto in aad xariir ka la lahaaato gurigaada.
Maxaa dhacaayo haddii aan rabin in aan uu laabto
guriga go'aanka kadib - go'aanka ku saabsan celin ama
bixin? Hey'adda laanta socdaalka waxeey ka shaqeeynee
Haddii aad rabto ... waxaad uga warami kartaa in aad
Iswiidhan ka safreeysid saaxibadaada, arday fasaleed,
macalin iyo dad muhiim ah .
24 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 24
2011-05-05 15.55
Haddii aad mar dhaw gareeysid 18 sano
Markii loo fiiriyo sharciga Iswiidhan waxaad adiga qaan gaar - qof weeyn - noqoneeysaa marka aad gaarto 18 sano. Mecnaheedu waa in aad ka baxday ciyaalnimada.
Waxaa markaas lagu yeeraa wada hadalka 18 sano jirnimada.
Arintada waxaa loo wareejinaa gacan yare oo la kulmaayo
magangalyo dalbade oo qaan gaar ah. Mecnaheedu waa in
aad adiga si gooni ah mas'uul uga tahay in aad daryeesho
xariirka hey'adda laanta socdaalka.
Lacagta maalmeedka
Adiga ayaa mas'uul ka ah dhaqaalahaada marka aad gaarto
18 sano. Markii la qabanaayo wada hadalka ayaa heleeysaa
warbixin ku saabsan habka ee uu shaqeeyneeyso lacagta
maalmeedka.
Daganaansho
Daganaanshadaada mas'uuliyadeeda ma sarno xafiska
adeega bulshada markaan kadib. Haddii aad caawinaad
uga baahantahay dhinaca daganaanshada waxaad dagi
kartaa mid ka mid ah degaanka hey'adda laanta socdaalka.
Waa guriyaal ee hey'adda laanta socdaalka ka kireeysato
xaafada qaarkood oo ku yaalo Iswiidhan. Adiga fursad uu
ma lihid in aad doorato xaafad. Si gooni ah ayaa habeeysan
kartaa daganaansho, tusaale ahaan dhinaca qaraabada ama
saaxiibada.
Wakiil
Wakiilkaada shaqadiisu wuu dhameeystiraa. Adiga ayaa
booskiisa mas'uuliyada leh. Adiga aya xariir la leh wakiilkaada
rasmiga ah iyo hey'adda laanta socdaalka.
Daryeel caafimaad iyo daryeel
bukaan.
Sharciyada daryeelka caafimaadeed iyo bukaaneed waa
badal maayaan. Waxaad heleeysaa daryeel deg deg ah iyo
daryeel aan la sugi karin. Shaqaalaha joogo isbitaalka ama
rugta caafimaadka ayaa qimeeynaayo haddii aad heleeysid
daryeel.
Laabansho
Haddii uu jiro go'aan ku saabsan in aad uu laabaneeysid
dalka hooyo, ma jiro mar danbe shuruud ku saabsan in uu
jiraayo qof kuugu qaabilaayo dalka hooyo. Mecnaheedu
waa in aad guriga uu safri kartid ayadoo qof qaan gaar ah
uu qaabileeyn.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 25
25
2011-05-05 15.55
Dhowr erayo oo kuugu socdo
In la ahaado magangalyo dalbade ma ahan xaalad caadi eh
- waxaa timid dal cusub, waxaana ka dalbatay magangalyo
(gabbaad) Iswiidhan. Qofna dalkiisa uga ma soo tago si xur
ah oo ku dalbado magangalyo - laakin sababaha markasto
ma ahan ku filan in loo helo sharci dagaansho.
Hubaal ma ahan in aad Iswiidhan joogi kartid. Qaladka adiga
ma lihid haddii aad maya ku hesho dalabkaada magangalyo
Hey'addaha iyo maxkamada ayagoo ka shanaayo
sharciga ajinbiga ayaa go'aaminyo qofka xaq uu leh sharci
daganaansho.
In aad sugta jawaab ku saabsan haddii aad Iswiidhan joogi
karto iyo haddii aada joogi karin waxeey ahaan kartaa mid
kadeed ahaan karto. Waxeey saameeyn kartaa dareenka
jirka. Dareeyn waa caadi - jirka ayaa uu baahan. Waa fiican
tahay in aad muujiso dareenkaada. Waa muhiim in jirkaada
in uu sii daayo oo aad ka hadasho fikirkaada. Ayadoo lagu la
doonaayo, kala hadal wakiilkaada, qof weeyn oo skoolkaada
joogo ama qof kale oo mecna ku leh , waxa aad daremeeyso.
Haddii aada ka hadli karin waxa aad dareemeeyso waxa laga
yaabaa in aad qori karta ama masawri karto waxa aad ku
fakareeyso.
Caafimaadkaada wuu sii fiicnaana haddii aad heeysato wax
aad qabto maalmaha. Subaxdii kac, skool aad, macalimiinta
iyo saaxibada fasalka la kulan. Sameey wax yaalo aad uu
aragto in ee qosol lee yiihiin.
Waxa aad baraneeyso inta aad jawaab sugeeysid qof kaa
ma qaadan karto. Si uu mustaqbalkaba noqdoba, waad
wadaneeysaa, meesha aad joogtaba - Iswiidhan gudaheed
ama dalkale gudihiisa.
Haddii aad qabto su'aalo waad nala soo xariiri kartaa.
www.migrationsverket.se
26 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 26
2011-05-05 15.55
Ku socoto: Adigoo ah qof qaan gaar ah oo muhiim ah
Qaan gaar waa qaan gaar, ciyaalna waa ciyaal.
Ciyaalka, waalidkooda muhiim ayee uu yihiin, marka uu
waalidkuna ka maqanyahay, dadka kale oo weeyn mecno
weeyn ayee lee yihiin!
In la ahaado magangalyo dalbade ma ahan xaalad caadi eh
- waxaa timid dal cusub, waxaana ka dalbatay magangalyo
(gabbaad) Iswiidhan. Qofna dalkiisa uga ma soo tago si xur
ah oo ku dalbado magangalyo - laakin sababaha markasto
ma ahan ku filan in loo helo sharci dagaansho
Adigoo ah qof weeyn, waxaad buxineeysaa kaalin muhiim
ah. Waxaad tahay qofka oo jidka uu tilmaamayo, tageerayana
xaalada uu ku jiro canuga magangalyo doonka ah.
Si wada jir ah ayaa buugaan yar uu la akhrisan kartaa canuga.
Waxaad si wada jir ah uu dulmari kartiin tilaabooyinka kala
duwan oo la maraayo markii la yahay magangalyo doon.
Haddii aad su'aalo qabto, si doonis leh ayaa noola soo xariiri
kartaa. www.migrationsverket.se
Ciyaalku waa kala gaar oo kala duwn sidii dadka qaan gaarka
oo kale. Ciyaalka waxeey wataan arrimo, qarkood arrimahooda
su'aal ayee ka dhiibaan, qarkood kalena su'alaha waa ku
fakaraan laakin waa ka cabsadaan in su'aal weeydiiyaan.
Qof qaan gaar ah oo muhiim ah, waxuu ahaan karaa:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
hooyo.
aabe.
qof kale oo haysta mas'uuliyadda xannaanada
sharciga ee carrurta.
wakiil.
qaraabo.
macalin.
la taliye.
shaqaalaha joogo hey'adda laanta socdaalka.
shaqaale ka socdo hey'add iskeed uu taagan.
shaqaalaha deegaanka loogu tala galay ciyaalka
kaligood imaado.
Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
broschyr_e-barn_somali.indd 27
27
2011-05-05 15.55
broschyr_e-barn_somali.indd 28
SOO SARE: Migrationsverket
100 318 • APRIL 2011 •
•
•
DAABACA: Tabergs Tryckeri AB
Space 360 ayaa damaano ku qaaday fasiraad saxsan oo ka qaadmeeyso qoraalka asliga ah.
SAWIR: Annelie Norde
www.migrationsverket.se
28 Raadiska magangalyada habkaan ayuu uu shaqeeyaa
2011-05-05 15.55