precious

A
OPEN DOEK vzw
WARANDESTRAAT 42
2300 TURNHOUT
014/47.23.30
KFD
EEUWFEESTLAAN 20
1020 BRUSSEL
02/474.26.80
[email protected]
www.opendoek.be
[email protected]
www.kfd.be
Projectleiding: Greet Stevens ([email protected]) en Marc Boonen ([email protected])
Redactie: Lotte Voeten en Gert Hermans – met dank aan Kateline Delembre
Vormgeving: Stef Cuypers
Druk: Van Gompel, Odyse
Open Doek wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap, Provincie Antwerpen, Provincie Limburg,
Stad Turnhout, het Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking van de Federale Overheidsdienst
Buitenlandse Zaken, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking,
Open Doek woont in de Warande, samen met kinderkunstenfestival Storm op Komst, stripwerking Strip
Turnhout, kunsteducatie Kunst in Zicht, volwassenenvorming Dinamo, kunstuitleen Kunst in Huis en
architectuurvereniging Ar-Tur.
Deze brochure kreeg mee inhoud dankzij de inspiratie van een groepje enthousiaste leerkrachten van het
Heilig Graf Instituut uit Turnhout.
Inleiding: Cinema & onderwijs
Cinema en onderwijs: twee werelden die al lang geen vreemden meer zijn voor elkaar.
Films bieden ons toegang tot onbekende werelden en zetten ons aan het denken over onze
eigen wereld. PRECIOUS toont hoe ver beide uit elkaar kunnen liggen. De film schetst een
donker beeld van het miserabele leven van een zwaarlijvige en misbruikte tiener, die door
een alternatieve vorm van onderwijs, een nieuwe lerares en een nieuwe omgeving leert
om zich los te wrikken uit een op het eerste zicht uitzichtloze situatie.
PRECIOUS is een film die extreme reacties oproept. Het is een keiharde en verontrustende
film, zo hard dat het voor sommige kijkers onprettig aanvoelt en zelfs nauwelijks nog
impact lijkt te hebben. Enerzijds lijkt de film ver van ons bed en weinig realistisch in
onze maatschappij, anderzijds kunnen er op elke school tieners als Precious rondlopen.
PRECIOUS doet nadenken over de bevoorrechte positie van sommigen en doet beseffen
dat er op school kinderen zijn wiens leven nauwer aanleunt bij dat van Precious dan bij de
warme thuis die we allemaal nastreven. Ligt Precious’ realiteit niet dichter bij huis dan we
vermoeden? En zo ja, wat is de rol van de school en de leerkracht hierin? Een thematiek
die alleszins lang blijft nazinderen...
Ter voorbereiding van deze brochure werd een korte vragenlijst rondgestuurd naar de
leerkrachten van het Heilig Graf Instituut in Turnhout. Hun antwoorden werden in deze
brochure verwerkt, afgedrukt in de gekleurde kaderstukjes. Velen zien in PRECIOUS een
heel bruikbare film om een dialoog op gang te trekken over:
• het belang, de aanwezigheid en de rol van vertrouwensleerkrachten op school,
• afdoende kennis van de thuissituatie van leerlingen en in welke mate daarmee
rekening te (moeten/kunnen) houden,
• het belang van een positief zelfbeeld en een opbouwende aanpak.
Onze dank gaat uit naar de leerkrachten die vrijwillig hun medewerking hebben verleend
en ons mee inspireerden bij het schrijven van deze brochure.
1
Inhoud
1
Inleiding: Cinema & Onderwijs
4
Filmfiche
4
- Synopsis
5
- Technische kaart
5
- Awards
6
- Perscommentaren
8
Wie heeft deze film gemaakt?
8
- Regie: Lee Daniels
11
Gebaseerd op een boek
12
Context - Tijdskader: Harlem 1987
15
Wie is Precious?
21
- Precious en het recht op liefde
23
- Precious en het recht op moederschap
24
- Precious en het recht om te dromen
26
- Gabourey Sidibe speelt Precious
28
Personages & acteurs
28
- Mary, de moeder van Precious (Mo’Nique)
29
- Ms. Rain (Paula Patton)
30
- De anderen
33
De school: de rol van het onderwijs
34
- Een ommekeer
35
- Each One / Teach One: De methode
37
- Welke rol kan / moet een school vervullen?
40
Andere inhoudelijke elementen
40
- Analfabetisme
40
- Tienerzwangerschappen
40
- Kindermisbruik
41
- Aids
41
- Boodschap vol hoop en respect
43
Beeldanalyse
43
- Generiek
43
- Voice-over
43
- Licht & kleur
44
- Geweld in beeld
45
- Close-ups
45
- Muziek
3
Filmfiche
Synopsis
In 1987 is Claireece Precious Jones –
roepnaam ‘Precious’ – een 16-jarig AfroAmerikaans schoolmeisje. Ze leidt een weinig
benijdenswaardig leven: ze woont in de New
Yorkse getto-wijk Harlem, ze is voor de tweede
maal zwanger van haar afwezige vader, ze
wordt fysiek en emotioneel mishandeld door
haar tirannieke, lamlendige moeder en ze
torst een groot overgewicht met zich mee.
Op school wordt ze door nog meer chaos
omringd. Precious haalt behoorlijke cijfers,
maar ze kan nauwelijks lezen of schrijven.
Een nieuwe kans dient zich onverwacht aan:
Precious mag naar een alternatieve school.
Ze weet niet precies wat ‘alternatief’ betekent,
maar ze heeft een voorgevoel dat deze “Each
One Teach One” school de buitenkans is
waarop ze zo lang heeft gewacht. In de klas
van de begrijpende maar vastberaden Ms.
Rain begint voor Precious een avontuur dat
haar van een leven vol pijn, machteloosheid en
ellende zal leiden naar een betere toekomst.
Ze leert genieten van nieuwe dingen en neemt
haar leven in eigen handen.
Technische kaart
Precious
PRECIOUS: Based on the Novel
“Push” by Sapphire
Regie: Lee Daniels
Scenario: Geoffrey Fletcher,
naar het boek ‘Push’ van Sapphire
Producer: Lee Daniels, Sarah SiegelMagness, Gary Magness
Camera: Andrew Dunn, B.S.C.
Montage: Joe Klotz
Muziek: Mario Grigorov
Soundtrack: Mary J. Blige,
Queen Latifah, LaBelle, e.a.
Speelfilm uit de Verenigde Staten
2009, 109 min
35mm
Originele versie, Nederlandstalig ondertiteld
Distributie: KFD
Met o.a.
Gabourey Sidibe Mo’Nique Paula Patton Mariah Carey Sherri Shepherd Lenny Kravitz Precious
Mary
Ms. Rain
Mrs. Weiss
Cornrows
Nurse John
Awards
PRECIOUS verzamelde 6 Oscar-nominaties en wist er twee te verzilveren: één voor Beste
Vrouwelijke Bijrol (Mo’nique) en één voor Beste Scenario (Geoffrey Fletcher). Ook op
andere filmfestivals gooide PRECIOUS hoge ogen. De film werd geselecteerd voor het
Internationale Filmfestival van Cannes en sleepte op het Sundance Film Festival maar
liefst 3 prijzen in de wacht, o.a. de Grand Jury Prize en de Publieksprijs.
5
Perscommentaren
‘PRECIOUS (...) tunnels inside your head, leaves you moved like
no film in years and then lifts you up in ways you don’t see coming.
Despite the pain at the story’s core, the movie has a spirit that soars.’
(Rolling Stone)
‘Regisseur Lee Evans is erin geslaagd om zijn tweede langspeler met
een niet vaak geziene vitaliteit te injecteren. Wars van alle huidige
trends gaat hij voor een hypergestileerde aanpak om de hellevaart van
het hoofdpersonage uit te beelden. Voeg daar nog een paar superintense
acteerprestaties aan toe en je hebt een van de verrassingen van het jaar!’
(Steven Tuffin, Knack)
‘Een ode aan wilskracht en zelfontplooiing.’
(De Telegraaf)
‘Het is al te makkelijk om cynisch te doen over de film. Maar Daniels
steekt geregeld zijn nek uit. Samen met de geweldige vertolkingen zorgt
die lef voor een ervaring die je niet licht vergeet. De zes Oscarnominaties
zeggen in dit geval wel degelijk wat de film te bieden heeft.’
(RN op www.cinenews.be)
‘De emotionele kracht en het onthutsende realisme van dit
fenomenaal geacteerde melodrama leverde heel wat positieve
commentaren en een heuse hype op, maar het ontbreken van politiek
correcte standpunten en van kritische interpretaties zorgde ervoor dat
na een tijd ook kritiek opdook.’
(Ivo De Kock, Filmmagie)
7
Wie heeft deze film gemaakt?
Regie: Lee Daniels
Regisseur Lee Daniels (USA, 1959) maakte zijn intrede in de filmindustrie als casting agent –
aan de cast van PRECIOUS kan je zien dat hij zijn talent om de juiste acteurs te vinden nog niet
is verloren.
Later werd Daniels de meest succesvolle zwarte producer in Hollywood, die verantwoordelijk
was voor o.a. MONSTER’S BALL (waarvoor Halle Berry als eerste Afro-Amerikaanse vrouw
de Oscar voor Beste Actrice in de wacht sleepte) en THE WOODSMAN. Net zoals zijn regiedebuut SHADOWBOXER (2006) zijn het allemaal films met een sterke sociale, raciale ondertoon.
Daniels was trouwens op politiek vlak actief tijdens de presidentscampagne van Bill Clinton
(2004) toen hij Afro-Amerikaanse jongeren moest motiveren om hun stem uit te brengen.
Lee Daniels verwerkte veel eigen ervaringen in PRECIOUS: ook hij werd mishandeld door zijn
vader, een gewelddadige politieman die zich nog brutaler ging gedragen toen Lee’s homoseksuele geaardheid duidelijk werd.
Producente: Oprah Winfrey
PRECIOUS kon slechts gemaakt worden dankzij de hulp van een machtige producente. Talkshowhost Oprah Winfrey wou graag de co-producente én ‘suikertante’ van
de film worden. Oprah Winfrey werd in 1954 geboren als dochter van een ongehuwd
tienerkoppel. Toen ze op haar twaalfde bij haar moeder ging wonen, werd ze door
verscheidene familieleden misbruikt. Na een ongewenste zwangerschap op haar
14de trok ze bij haar vader in. Hij was streng, maar stuurde haar wel naar school.
Vandaag is Oprah ’s werelds machtigste Afro-Amerikaanse vrouw en de meest invloedrijke figuur in de mediaindustrie. Ze heeft haar eigen filmstudio en tijdschrift
en alles wat ze aanraakt, lijkt in ‘goud’ te veranderen. In vele projecten vocht Oprah
Winfrey voor de rechten van kinderen, vrouwen en Afro-Amerikanen. Ze richtte enkele jaren geleden in Afrika een meisjesschool op.
Oprah Winfrey: ‘Ik realiseerde me dat ik Precious al een miljoen keer gezien had. Ik zie
dat meisje elke morgen op weg naar het werk, ik zie haar op de straathoek staan, ik zie haar wachten op de bus,... En ze is onzichtbaar voor mij geweest. Ik heb haar gezien en niet gezien. Ik dacht:
dat zal me nooit meer overkomen.’
Oprah Winfrey acteerde in THE COLOR PURPLE, een succesfilm en Oscar-winnaar van Steven
Spielberg (1989) waarin het vreselijke lot van Afrikaanse meisjes werd beschreven in de periode van de slavernij in de zuidelijke staten van de V.S.
Pas na lang aandringen kreeg Lee Daniels het vertrouwen van Sapphire om
haar werk onder handen te nemen: “Aanvankelijk weigerde ze. Het leek haar
beter dat ‘Push’ een boek bleef. Gedurende acht jaar bleef ik haar bellen, tot
ze uiteindelijk toegaf.’
9
Gebaseerd op een boek
De volledige titel van de film luidt: PRECIOUS: Based on the Novel “Push” by Sapphire. ‘Push’
is een boek van Sapphire, een in New York wonende dichteres en performster.
Sapphire (° Ramona Lofto) was een kind van militairen. Haar moeder verliet het gezin toen
Sapphire nog jong was. Als jonge hippie hopte ze van de ene job naar de andere maar ze
maakte tenslotte carrière als schrijfster, performster, sociaal werker en lerares in een
alfabetisatieproject. Ze engageerde zich in de holebi-beweging en trad op in allerlei poëzieevenementen. Ze koos voor de naam Sapphire (safier) vanwege de associatie met het beeld
van de ‘strijdlustige zwarte vrouw’. Haar eerste (en voorlopig enige) roman bleef lange tijd
op de planken liggen, maar deed bij de publicatie in 1996 heel wat stof opwaaien. ‘Pas toen ik
het boek in een grote boekhandel zag liggen, besefte ik dat ik niet langer behoorde tot het kleine
circuit van kunstmagazines en daklozenprojecten waar ik vandaan kwam.’
Lee Daniels las het boek in 1996. ‘Het was alsof iemand me met een hamer op het hoofd sloeg.
Ik moest naar adem happen; ik was zodanig onder de indruk. Ik kende zoveel mensen die zo dicht
bij de personages in dit boek stonden; ik kon er mij op elk menselijk vlak mee identificeren. En ik
werd – zoals iedereen – geraakt door de compromisloze eerlijkheid van haar verhaal.’
Haar verzameld poëzie en proza ‘American Dream’ (1994) is gevuld met rauwe, levendige
portretten van mensen wier leven werd verwoest door armoede, geweld en misbruik. ‘Deze
mensen zijn onzichtbaar. We horen dagelijks over hen, maar ze worden volledig verkeerd begrepen. Ik wilde ‘de mens achter de statistieken’ tonen.’
Dat was ook het probleem bij de verfilming: ‘Deze verhalen moesten verteld worden, maar dat
kon niet letterlijk op de manier zoals ze geschreven waren. Dat was veel te hardcore. Het was
moeilijk om trouw te blijven aan de geest van het boek zonder het publiek af te schrikken met zo’n
extreem harde aanpak.’
Net zoals Ms. Rain werkte Sapphire in Harlem om tieners en volwassenen te leren lezen en
schrijven. ‘De inspiratie voor Precious was de veerkracht, de intelligentie en de schoonheid van
veel jonge vrouwen aan wie ik les gaf en die doorzetten, ondanks hun afschuwelijke levensomstandigheden.’
Sapphire is heel even in de film te zien als sociaal werkster.
11
Context - Tijdskader: Harlem 1987
1987 in Harlem, New York, een sociaal en economisch achtergesteld getto waar werkloosheid en crackverslavingen aan de orde van de dag zijn. De buurt staat gekend vanwege zijn
hoge criminaliteit en verpaupering. Pas sinds de jaren 90 krijgt Harlem – dankzij politieke
inspanningen en een strenge misdaadbestrijding – stilaan een beter imago. Toch blijft het
één van New York’s armste en meest achtergestelde buurten. Dit is de wijk waar Precious
leeft, analfabeet, zestien en zwanger van het tweede kind van haar vader. Precious’ vriendinnen op school lijken model te staan voor de problemen waar de arme wijken mee kampen: het zijn slachtoffers van geweld en drugs, kinderen die opgroeiden in een normen- en
bandeloze samenleving. De sociale voorzieningen die er wel zijn, worden niet altijd efficiënt
besteed. Precious’ moeder is de ultieme belichaming van wat politieke partijen in Amerika
vaak de ‘Welfare Queen’ noemen: iemand die misbruik maakt van het sociale stelsel om geld
te krijgen.
De film kreeg hierdoor veel kritiek. Hij zou de zwarte Amerikaanse gemeenschap stigmatiseren, een clichébeeld geven van het leven in getto’s, veelal bevolkt door een grote AfroAmerikaanse gemeenschap. De film werd zelfs ‘racistisch’ en ‘hysterisch’ genoemd, niettegenstaande er bijna uitsluitend zwarten bij de productie betrokken waren.
In beeld wordt er slechts zelden nadrukkelijk verwezen naar de jaren 80; buiten de plaatsen tijdsaanduiding bij aanvang van de film is er bijna niets dat laat vermoeden dat de film zich
afspeelt in 1987. De schets van het tijdskader is veeleer neutraal. De acteurs lachten wel met
de epauletten, zwarte lippenstift en nagellak die ze ‘typisch jaren 80’ vonden en de scènes
in de klas van Ms. Rain doen soms denken aan de high school movies uit de jaren 80 (à la
BREAKFAST CLUB), maar daarmee houdt de gelijkenis ook op.
PRECIOUS is gebaseerd op het boek ‘Push’ van auteur Sapphire. Sapphire wist waarover ze
schreef: van 1983 tot 1993 leefde ze in Harlem en gaf er les om tieners en volwassenen te
leren lezen en schrijven. Tijdens deze jaren kwam ze verschillende meisjes zoals Precious
tegen: ‘Ik wilde tonen dat geletterdheid voor dit meisje onbereikbaar is. Ze is buitengesloten vanwege haar voorkomen. Ze is buitengesloten door haar afkomst en ze is buitengesloten door haar
huidskleur.’ Ook regisseur Lee Daniels voelde zich heel goed thuis in deze eighties setting.
Hij heeft immers dezelfde achtergrond: ‘Ik begreep de taal en de politieke en culturele context
die Sapphire beschreef in haar boek ‘Push’. Dat was toen ook mijn wereld. De meeste spullen uit
dat appartement van Precious komen uit mijn wereld. Letterlijk. De stof op de muren, de bank. Er
hangt een foto van mijn vader aan de muur. Ik ken de geur en de textuur en de vezels en het DNA
van deze wereld.’
Maar moeten we PRECIOUS vastpinnen op dit tijdskader? Is het thema niet universeel en
tijdloos? Spelen zich in getto’s overal ter wereld geen gelijkaardige drama’s af? Misschien
zelfs tot op de dag van vandaag, 20 jaar na de feiten uit deze film...
13
Wie is Precious?
Een 16-jarig meisje, analfabeet, zwanger, fysiek weinig aantrekkelijk, nors, weinig mededeelzaam,… Je herkent sommige eigenschappen misschien bij bepaalde leerlingen, maar
Precious combineert ze allemaal. Dat maakt haar geen vanzelfsprekend titelpersonage voor
een film. Tot we inzage krijgen in het leven van Precious en haar leren waarderen en bewonderen, net zoals ze zichzelf moet leren waarderen..
•
Precious is heel gesloten. Ze lijkt ondoordringbaar, een blok massief beton. Haar ware
karakter blijft goed verscholen, diep weggestoken achter haar ogenschijnlijk norse en
nukkige voorkomen. Ze laat aanvankelijk weinig of niks los over zichzelf en wil haar
trieste levensomstandigheden niet delen met de mensen rondom haar, die ze niet vertrouwt. De directrice op school krijgt geen vat op haar: ‘Je bent zwanger. Wat heb je daarop
te zeggen?’ – ‘Ik had seks.’
Later zal ze zich aan Ms. Rain wel blootgeven. Ms. Rain lijkt oprecht met haar begaan.
Precious heeft (misschien wel voor het eerst) iemand die ze kan vertrouwen. Ze weet wel
zeker dat ze goede bedoelingen heeft.
Precious is enorm gesloten. Het is heel moeilijk om te achterhalen wat er precies met haar
aan de hand is. Heeft een ervaren leerkracht methodes achter de hand om zulke kinderen
te ‘ontdooien’? En hoe begin je daar dan aan? Staat of valt niet alles met ‘vertrouwen’?
•
•
•
•
•
•
‘Niet iedereen heeft de mogelijkheden om te luisteren naar het verhaal van een leerling. De
leerling moet zich in eerste instantie goed op zijn gemak voelen bij de leerkracht. Als je geen
band met de leerling hebt, kan je moeilijk verwachten dat hij/zij plots naar je toekomt.’
‘Vaak is er ook te weinig tijd voor ernstige gesprekken.’
‘Je mag zeker niets forceren. Gewoon laten voelen dat je er bent en dat je ondanks alles in
hen gelooft en blijvende signalen geven dat ze bij jou terecht kunnen.’
‘Veel hangt af van de houding waarmee je zelf voor de klas staat.’
‘Duidelijk maken dat als ze willen praten dit niet persé met jou moet maar dat je hen ook kan
doorverwijzen naar een vertrouwenspersoon.’
‘Observatie van non-verbaal gedrag moet een vaardigheid zijn die een leerkracht in de vingers heeft. Leerlingen aanspreken op vaststellingen die je doet, helpt hen om de dingen te
verwoorden. Luisteren en blijven doorvragen is belangrijk.’
Enkele tips van leerkrachten:
• Eenvoudige vragen stellen zonder een antwoord te eisen.
• Doorverwijzen naar de praktijkleerkracht. In die lessen zijn er soms meer kansen voor
een ‘losse babbel’.
• Contact opnemen met een leerkracht van een vak dat de leerling wél graag doet. Misschien zijn ze meer geneigd om met hem/haar wel te praten.
• De leerling apart nemen, buiten de klassituatie.
15
•
Precious heeft een extreem laag zelfbeeld. ‘Er is niets waar ik goed in ben,’ beweert ze.
Dat verklaart ten dele haar teruggetrokken zwijgzaamheid. ‘Ik heb nog nooit gesproken
in de klas.’ Dat zelfbeeld wordt mee in stand gehouden door haar moeder, die haar dagelijks weer hetzelfde lesje voorhoudt: ‘Niemand wil jou. Jij deugt voor geen reet. Ik maak je
af.’ Hoewel ze hun dochter Claireece de tweede naam ‘Precious’ (kostbaar) meegaven,
is er geen spoor van ouderlijke affectie of waardering. Je vraagt je af waar Precious de
moed vandaan haalt om dagelijks de draad van haar leven weer op te nemen. Maar zelf
beweert ze: ‘Daarom schept God telkens weer een nieuwe dag.’
Gabby Sidibe (Precious): ‘Precious vindt zichzelf het afschuwelijkste schepsel ter wereld. Dat is
een grote last die ze torst. Ze denkt dat ze niet normaal is. Ik ken een heleboel meisjes zoals Precious. Ze zit ook in mij. Ik heb me sinds lange tijd niet meer zo gevoeld; ik ben intussen meer volwassen en ik besef nu dat ik ben zoals de anderen en dat er niet zoiets bestaat als ‘normaal zijn’.
Dus heb ik geput uit mijn herinneringen aan mijn schooljaren om Precious te spelen.’
Precious’ verhaal weerspiegelt ook Gabby’s weg – en dat van veel andere meisjes - naar zelfaanvaarding. Lee Daniels: ‘Precious is immuun voor de pijn om uitgelachen te worden. We weten
dat het met haar wel goed komt. Ze leert om van zichzelf te houden.’
Precious heeft een enorm laag zelfbeeld. Wat kan een leerkracht doen om dat zelfbeeld
op te krikken?
•
•
‘Je kan leerlingen heel zakelijk uitleggen dat alles wat ze meemaken hun gedrag ook tekent,
maar dat dit geen afbreuk doet aan hun puurheid en hun waarde. Als je met veel geduld blijft
herhalen dat zij ook waardevolle individuen zijn, kan de boodschap misschien ooit doordringen. Probeer de leerling ervan te overtuigen dat het behalen van een diploma net voor hen
broodnodig is, om de neerwaartse spiraal te doorbreken.’
‘Als je steeds vernederd wordt en hoort dat je niks kunt, ga je dat uiteindelijk ook zelf geloven.
Door de leerling op school te bevestigen in zijn prestaties kan dit zelfbeeld opgekrikt worden.’
Enkele tips van leerkrachten:
• Complimentjes geven, schouderklopjes (letterlijk), een opgestoken duim, oogcontact,…
‘Aanvankelijk zijn vele leerlingen dat niet gewoon, maar uiteindelijk zie je ze allemaal ontdooien... Daar doe je het voor!’ Elke dag opnieuw oog hebben voor de sterke kanten van een
leerling en – eventueel – de negatieve zaken enigszins negeren.
• Positieve eigenschappen in de verf zetten, ook de kleine positieve punten die eventueel niets met de schoolactiviteiten te maken hebben (bijvoorbeeld goed kunnen koken,
sterke sportprestaties, goed kunnen luisteren, enz.). Maar niet overdrijven! Het moet
geloofwaardig blijven.
• De leerling laten ervaren dat hij/zij wél goed is in iets. Bevestiging geven.
• Haalbare opdrachten geven.
• De leerling zelf een probleem laten oplossen en hem/haar daarbij aanmoedigen, een
positieve stimulans geven.
• Leerlingen helpen hun zelfbeeld in kaart te brengen.
•
Precious is fysiek verwaarloosd. Ze leidt aan overgewicht en is nog nooit naar een dokter
geweest. Gezonde voedingsgewoonten worden door moeder zeker niet gestimuleerd (cfr.
het verorberen van de varkenspoten). Precious is bovenmatig dik, maar obesitas lijkt
voor haar een vluchtroute, een manier om haar zelfminachting te beklemtonen. Na een
zoveelste crisis in huis vlucht ze weg in een overdosis fast-food.
Dik
Volgens Sensoa is er een duidelijk verband tussen seksueel misbruik en gezondheidsklachten bij slachtoffers, die vaak een ‘post-traumatisch stress-syndroom’, vertonen. Slachtoffers
voelen zich angstig, schuldig, beschaamd, waardeloos, machteloos, futloos. Dit kan leiden
tot psychosomatische klachten als slapeloosheid, hoofdpijn, hyperventilatie en... eetstoornissen.
Lee Daniels: ‘Men heeft vele vooroordelen over dikke mensen. Als ik over straat wandel, ga ik er
van uit dat mensen zich niet omdraaien of giechelen. Voor Gabby geldt dat niet. Je weet gewoon
dat het gebeurt, en ik was erbij toen het gebeurde. Ik ken dit soort meisjes. Ik zie ze op straat in
New York. En ik wilde er nooit iets mee te maken hebben. Ik dacht dat ze stonken, lui waren, dom.
Nu niet meer, dat is mijn les.’
‘Ik hou van hoe ik er uitzie,’ zegt Gabby Sidibe. ‘Ik zal nooit een klein maatje hebben. Zo ben ik
niet gebouwd. Dus moet ik het doen met wat ik heb, en dit is wat ik heb. And goddamnit I love it!’
Mo’Nique (die Precious’ moeder vertolkt) pleit als actrice en comedienne al haar hele leven
voor de rechten van dikke vrouwen. Zij begrijpt Gabby volkomen. ‘Wij zijn dikke meisjes en we
hebben al vaak gehuild. Daarom gaat het nu zo makkelijk. We werden al ‘dikke reet, dik varken,
vette trut, vet zwijn,… genoemd. Dus sommige van die tranen zijn echt.’
17
•
Maar Precious is ook eerlijk. Zo eerlijk zelfs dat ze haar steun van de bijstand verknoeit
door haar toestand op te biechten. Hiermee haalt ze nogmaals de toorn van haar moeder
over zich heen, maar ze kan het niet langer aan om steeds te liegen. Precious weet dat
haar moeder de bijstand zal verliezen als ze haar situatie eerlijk vertelt, maar ze kan op
een bepaald moment niet meer. Ze voelt aan dat de sociaal werkster haar nooit kan helpen als ze haar niet vertrouwt, en schetst in enkele brute zinnen hoe het er bij haar thuis
aan toe gaat. De vrouw zit erbij met ‘de mond vol tanden’... dit gaat haar petje te boven.
Eerlijkheid blijkt niet altijd de oplossing te zijn voor tieners als Precious. Zelfs als een leerling de grote stap neemt om een probleem kenbaar te maken aan de leerkracht, volgt daaruit automatisch dat ze hun verhaal ook elders, bij meer bevoegde personen of instanties
moeten doen. Daarop haken ze vaak af.
‘Eenmaal je de waarheid kent, is het moeilijk om het vertrouwen van de leerling niet te schenden.
Bij ernstige gevallen zijn we immers verplicht om – via de directie – ook de ouders e.d. te verwittigen. De leerlingen weten dat. Op zo’n moment geeft het mij als mens/moeder veel hartzeer om te
weten dat er voor de leerling in kwestie vaak geen eenvoudige oplossing bestaat.’
•
Bovenal blaakt ze van wilskracht. Wanneer ze haar kans ziet, is ze enorm strijdlustig om
die te grijpen: ‘I don’t know what an alternative school is. I feel I wanna know. My heart is all
warm inside.’ En wanneer haar moeder in een laatste wanhopige poging alles opbiecht: ‘I
never knew what you was until this day. Not even after all the things you did. (...) You ain’t never gonna see me again.’
Daniels: ‘Precious may sometimes be down, but she is never out.’ Ze geeft nooit op. Achter
haar passieve houding gaat een oplettend, nieuwsgierig meisje schuil met een onwankelbaar geloof dat er voor haar een andere, betere toekomst bestaat. Precious overtreft
zichzelf. Ze maakt er haar levensmotto van. Er is altijd ruimte om te groeien. Je bent
meer waard dan je denkt. Al wat je moet doen, is jezelf overtreffen.
19
Precious en het recht op liefde
‘I ain’t never had no boyfriend. My daddy said he gonna marry me. Love ain’t done nothing for me.
Love beat me. Love raped me. Called me an animal. Made me feel worthless. Made me sick.’
Enkel wie liefde kent, kan ook liefde geven. Precious is altijd van liefde verstoken gebleven.
Van moeder kreeg ze enkel vernederingen, haar vader verwarde liefde met seksueel misbruik. Wat heeft de liefde haar ooit gegeven? ‘De liefde heeft me geslagen, me verkracht en me
een beest genoemd.’ En seks heeft haar aids bezorgd. Ze beseft dat ze misschien zal sterven
zonder ooit een vriendje te hebben gehad, zonder ooit te weten wat het is om echt bemind te
worden.
Daarom is het zo belangrijk dat ze in haar nieuwe klasgroep voor het eerst leert ervaren wat
vriendschap is. Ze leert solidariteit (de meisjes komen haar bezoeken in het hospitaal, Ms.
Rain verleent haar onderdak in haar huis), ze leert gevoelens delen met anderen. Voor Precious zijn dit de eerste ‘normale intermenselijke relaties’. Ze bloeit open. Ze leert van zichzelf
te houden, ze leert omgaan met de genegenheid van anderen. Enkel op die manier is ze in
staat om zelf liefde te geven aan de mensen rondom haar, in eerste plaats aan haar (geboren
en ongeboren) kinderen.
21
Precious en het recht op moederschap
Precious is zwanger en hoewel het (opnieuw) een kind is van haar vader, wil ze het toch houden. Daar is niet iedereen het mee eens. Ms. Rain en de sociaal assistente raden haar aan
om het kind af te staan voor adoptie. Zo kunnen zowel moeder als kind ‘een beter leven’ hebben. Maar dat ervaart Precious als een bedreiging. Zij komt uit het getto en haar gedragscode zegt: ik zal zorgen voor de baby want het is mijn bloed.
Precious heeft al een kind. ‘Mongo’ (afkorting van ‘mongool’) woont bij haar grootmoeder en
moet alleen opdraven om de sociale bijdrage te behouden. Precious beschrijft hoe Mongo
geboren werd ‘terwijl ik op de keukenvloer lag en moeder me verrot schopte.’ Kan iemand als
Precious, die zelf extreem mishandeld is, wel instaan voor twee kinderen, waarvan één gehandicapt?
Toch bereidt Precious zich vol goede moed voor op de komst van de baby. Ze heeft nieuwe
waarden ontdekt in het leven en wil die doorgeven aan haar kinderen. Haar goede voornemens zijn aandoenlijk: kleurplaten en voorlezen... Hoewel ze zelf van thuis uit weinig kennis
en nauwelijks affectie heeft meegekregen, is dat wel iets dat ze belangrijk vindt voor haar
kinderen. Ze is erg dapper in het kiezen van de prioriteiten voor haar nageslacht.
Ben jij ooit geconfronteerd met een zwangere tiener in jouw school? Hoe ga je daar mee om?
Welke houding kan de school in zo’n geval aannemen? Bestaat daarover een gedragscode bij
jullie op school? Schuif je de verantwoordelijkheid af als school (net zoals Precious’ eerste
school), of probeer je te helpen, in dialoog te treden en te hopen op een goede afloop? Kan
een school of leerkracht op zo’n moment helpen om de juiste keuzes te maken?
23
Precious en het recht om te dromen
Precious is nauwelijks te vergelijken met haar leeftijdsgenoten: ze heeft een heel ander leven, heel andere zorgen. Maar één ding heeft ze gemeenschappelijk met de andere meisjes:
haar dromen. Die zijn heel herkenbaar voor een doorsnee tienermeisje: ze wil slank zijn en
knap (voor haar betekent dat: met een lichte huid en lang haar). Ze wil een knap vriendje, ze
wil op de cover van een magazine, ze wil dansen in een videoclip (‘maar moeder zegt dat ik niet
kan dansen’). Ondanks haar negatieve zelfbeeld droomt ze er wel van om ‘populair’ te zijn en
geaccepteerd te worden.
Op haar moeilijkste momenten vlucht ze weg in glamoureuze droombeelden over ‘populaire
Precious’, ‘Precious het fotomodel’, ‘Precious-de-superster’. We volgen haar in zo’n droom
terwijl ze door vader misbruikt wordt: ze droomt zichzelf als een vedette die enthousiast
wordt onthaald op een society evenement, een knap vriendje aan haar zijde. ‘Precious, how
are you feeling?’ – ‘I feel great!’
Behalve een vlucht uit de werkelijkheid, illustreren die fantasieën ook de dubbelzinnige relatie die vele tieners hebben met de populaire cultuur. We verachten allemaal de dwingende
schoonheidsnormen, opgelegd door de ontspanningsindustrie, maar tegelijk zijn ze een
streefdoel. Lee Daniels: ‘In zekere zin maak ik alles wat wij mooi vinden belachelijk. Bovenop
alle ellende die ze thuis meemaakt is ze zwart als de nacht en 180 kilo. Ze kan nooit ontsnappen
aan de wereld waar ze inzit.’
Het idee voor deze dromen is gebaseerd op een jeugdervaring van de regisseur: ‘Ik had het
als kind niet makkelijk, maar ik kon altijd wegvluchten in mijn fantasie. Op m’n 12de zag ik hoe iemand vermoord werd. Ik herinner me nog hoe ik in een luchtbel kroop en veranderde in een prins
met een zilveren kroon, die iemand tot ridder sloeg. Ik belandde zomaar op die plek, om de pijn
niet te moeten voelen. Ik werd beschermd en gered door m’n eigen verbeelding.’
Het is niet toevallig dat de ‘goede fee’ uit Precious’ dromen gespeeld wordt door Susan L.
Taylor, oprichtster van het magazine Essence en een legende in de uitgeverswereld. Als
zwarte vrouw bouwde zij een mode-imperium op, als succesvol onderneemster was zij een
rolmodel voor vele zwarte vrouwen en zij steunt organisaties die campagne voeren voor een
betere zwarte representatie in de Amerikaanse politiek.
Dromen vol hoop
Precious’ dromen staan symbool voor ‘hoop’. ‘Everything is a gift from the universe’, luidt het
in de begingeneriek.
De film begint met straatbeelden van het grauwe Harlem: een brug, een straatlantaarn, duiven... Een fel oranje doek doorbreekt het grijze kleurenpalet. In een droom ziet Precious hoe
haar ‘goede fee’, haar ‘beschermengel’ een sjaal om haar hals hangt. Die zal later nog een
rol spelen in het verhaal.
In de volgende sequentie heeft Precious op school de sjaal om. Een signaal van hoop? Op het
einde van de film geeft ze de sjaal weg aan een buurmeisje. Ze heeft hem niet meer nodig –
ze geeft haar hoop door aan een meisje dat er even erg aan toe is als zij.
Is er hoop voor een zwarte vrouw die op haar 16de nauwelijks kan lezen? Voor iemand die
in de spiegel een blank blond meisje droomt? Voor iemand die hoopt te trouwen met haar
wiskundeleraar en in een chique buurt te wonen? ‘When you’re in the gutter, stepping up onto
the sidewalk seems a whole lot better.’ Iedereen heeft het recht om te dromen; iedereen mag
dromen van een betere toekomst.
25
Gabourey Sidibe speelt Precious
Gabourey Sidibe: ‘Voor mij is het niet moeilijk om mij in Precious’ emoties in te leven. Ik heb medelijden met haar, dus ik kan droevig zijn en huilen wanneer dat moet.’
Het was niet eenvoudig om de juiste ‘Precious’ te vinden. Regisseur
Lee Daniels: ‘Wanneer je de archieven van de castingbureaus uitpluist,
besef je al snel: Hollywood grossiert niet in dit soort meisjes.’ Maar dat
was nog niet eens het grootste probleem: ‘Ik zoek voortdurend naar
authenticiteit. Er waren wel meisjes die net zoals Precious waren. Maar
die wisten zich geen raad met die fantasiescènes. Ze hadden niet dat zelfvertrouwen.’
Gabourey Sidibe studeerde nooit theater, maar ze acteerde wel in
musicals en toneelstukken. Voor PRECIOUS deed ze geen auditie. ‘Ik
dacht niet dat ik een kans maakte, dus waarom tijd verliezen?’ Ze liet zich
toch overhalen door een vriend en haar presentatietape sloeg de filmmakers met verstomming. Daniels: ‘We praatten een hele tijd over het
personage en ik kreeg in de gaten dat zij Precious helemaal begreep. Over
sommige zaken was ze het niet met me eens omdat ze naar haar eigen
ervaringen teruggreep. Dat was prima: ze slijmde niet om de rol te krijgen, maar gaf me haar visie en die blies me volledig omver. Ze is helemaal
geen Precious. Ze praat als een blanke. Ze heeft vriendjes. Ze is zo zelfverzekerd, het is fenomenaal.’
Sidibe herinnert zich de ontmoeting nog goed. ‘We bleven maar praten en ik werd een beetje
kregelig – wanneer zou die auditie nu eindelijk beginnen? Toen zei hij plots: ‘Ik wil dat je meedoet
in mijn film.’ Ik zei: ‘Maar…’. En toen hij weer: ‘Niks te maren; ik wil dat jij de rol van Precious
speelt.’ Ik begon te huilen; een echte cliché-reactie, maar alles ging zo snel.’
Gabourey Sidibe hoopt na PRECIOUS op nieuwe kansen om te blijven acteren: ‘I think people
look at me and don’t expect much. Even though, I expect a whole lot.’
27
Personages & acteurs
Mary, de moeder van Precious (Mo’Nique)
Mary is een kwaadaardige, gefrustreerde vrouw. Ze creëert continu een vijandige, dreigende sfeer in huis door
haar brutaliteit en haar verbale en fysieke geweld. Ze is
ongelooflijk grof in haar taalgebruik. Ze tracht haar dochter
op geen enkele manier te motiveren in het leven. Integendeel: ze ontmoedigt Precious in alles wat ze doet. ‘I should
have aborted your motherfucking arse.’ Wanneer de schooldirectrice Precious door de deurtelefoon voorstelt om een
nieuwe wending aan haar toekomst te geven, reageert
moeder 100 % afwijzend: ‘Denk je dat je speciaal bent? Denk
je dat je iets voorstelt? You’re a dummy, bitch. You will never
know shit. Don’t nobody want you, don’t nobody need you.’
In dit huis heerst terreur; enkel de katten lijken vrijuit te gaan.
Mary mishandelt haar dochter fysiek en psychologisch, maar is er ook sprake van seksuele
mishandeling door de moeder? Wat bedoelt ze precies wanneer ze Precious opdraagt om
haar ‘eens lekker te verwennen’? Ze was al die jaren op de hoogte van het misbruik door haar
man maar kon / wilde niet ingrijpen. Ze geeft Precious de schuld van vaders incestueuze gedrag: ‘Je hebt mijn man afgepakt. Hij geeft jou meer ‘ jong’ dan mij.’ Mary reageert haar teleurstelling in de liefde af op haar dochter.
Je zou denken dat Mary zo weinig normbesef heeft dat ze niet eens weet hoe een fatsoenlijke
vrouw zich moet gedragen. Maar wanneer de sociaal werkster op bezoek komt, blijkt dat
moeder maar al te goed weet hoe het hoort. Plots is haar gedrag onberispelijk en veinst ze
niets dan zorgzaamheid en begrip.
In de afsluitende confrontatie tussen Precious en haar moeder op het kantoor van de sociaal
assistente denken we dat moeder door de mand zal vallen, dat ze ‘ontmaskerd’ zal worden.
We hopen dat ze bestraft zal worden voor haar vreselijke daden. Maar haar pleidooi wekt een
voorzichtige vorm van begrip voor deze vrouw die zelf verwaarloosd, vernederd en gekwetst
werd (ze weet niet wanneer haar dochter geboren werd, maar ze weet nog precies wanneer
haar man Precious voor het eerst betastte). Ze gooit haar ziel op tafel en vraagt om begrip.
Dan beseffen we pas in welke mate zij ook zelf een slachtoffer is.
Van alle personages was Mary’s rol ongetwijfeld het moeilijkste in te vullen. Wie is er bereid
om zo’n macabere, sadistische figuur op een geloofwaardige manier te vertolken? Lee Daniels: ‘Mo’Nique gaf Mary een gelaat. Het boek legt nooit uit waarom Mary al die vreselijke dingen
doet, maar Mo’Nique’s vertolking helpt ons om haar te begrijpen. Iedereen, zelfs de meest vreselijke persoon, was ooit iemands kind.’
Mo’Nique: ‘Zo is Mary nu eenmaal; ze kent geen andere manier. Ze weet zeker dat ze zich niet
gaat uitsloven. Ze laat zich steeds dieper wegzinken in de ellende. Maar wat is er in haar leven
gebeurd dat haar tot zo’n monster heeft gemaakt?’
Mo’Nique is een rolmodel voor Amerikaanse
‘mollige’ vrouwen. Ze bewijst dat je geen panlat hoeft te zijn om sexy te zijn en beroemd te
worden. Ze is vooral bekend als comediënne. Ze
treedt op in comedy programma’s en heeft haar
eigen zaal- en tv-shows. Ze doet ook mee in de
bekende tv-serie ‘The Parkers’. Haar nieuwste
project is een kledinglijn voor volslanke vrouwen.
Precious en Mary in werkelijkheid
In de film zijn Precious en haar moeder elkaars ergste vijanden. Maar in werkelijkheid
heerste er tussen de actrices Gabby Sidibe
en Mo’Nique een heel bijzondere band. ‘Ik
mocht werken met Mo’Nique, die altijd heeft
gestreden om mensen zich goed te laten voelen in hun eigen lichaam. Toen ik haar voor het
eerst onmoette, zei ik: ‘Ik keek altijd naar jou
op televisie en ik wenste dat ik zoals jou kon
zijn en dat ik kon doen wat jij doet.’ Ze was zo
aardig; ze lachte alleen maar en zei: ‘Dat doe je
ook, liefje, dat doe je zeker!’’
Ms. Rain (Paula Patton)
In haar job is de grens tussen leerkracht en psychologe voor Ms. Rain
(gespeeld door Paula Patton) heel minimaal. Op beide vlakken kan
ze voor Precious veel betekenen. Ze stimuleert Precious om te studeren en aldus haar leven in eigen handen te nemen. Maar ze leert
haar ook zelfrespect, ambitie, openheid, … Het sleutelwoord daarbij is
‘vertrouwen’. Precious vertrouwt haar en weet dat dit vertrouwen niet
misbruikt zal worden. Ms. Rain verschaft haar zelfs opvang wanneer
Precious van huis wegloopt.
Paula Patton: ‘Ms. Rain leert hen de basis maar ze brengt haar leerlingen
ook respect voor zichzelf en voor anderen bij. Ze is een soort moeder, kordaat maar zorgzaam. Ze werkt met kinderen van de straat, en als die ook
maar een zweempje kwetsbaarheid in jou ontdekken, zullen ze dat als een
teken van zwakheid interpreteren. Daarom trekt ze een muur op: een ‘te
nemen of te laten’ houding.’
29
Precious ontdekt dat Ms. Rain lesbisch is en dat ze problemen heeft met haar moeder. Achter haar hoge opleiding en gesofisticeerd uiterlijk schuilt ook een ‘outsider’, net zoals haar
studenten. Daardoor kan ze dichter staan bij haar studenten en hen ook beter helpen en begrijpen.
Voor Precious komt dit als een verrassing. Zij heeft altijd geleerd dat homoseksualiteit slecht
is. Haar relatie met Ms. Rain dwingt haar om na te denken over wat juist/fout is. Ze leert
haar gedachten te verruimen, verder te kijken dan wat haar moeder haar altijd verteld heeft.
De anderen
Precious’ vader
Het belangrijkste aspect van het personage van Precious’ vader is zijn afwezigheid. Hij is er
op geen enkele manier om zijn gezin te ondersteunen of bij te staan. Hij komt slechts éénmaal (vaag) in beeld, terwijl hij zijn dochter misbruikt. Zijn enige bijdrage aan het gezinsleven: een boze, gefrustreerde echtgenote en een zwangere, misbruikte dochter.
Hoewel fysiek afwezig in de film, is vader constant aanwezig in het leven van Precious. Hij
doorprikt haar dromen met vreselijke herinneringen en Mongo is zijn kind. De sfeer die er bij
Precious thuis heerst, is grotendeels zijn schuld.
Nurse John & Mrs. Weiss
De rol van Nurse John, de begrijpende verpleger, bleef
in het boek beperkt tot één zinnetje. Maar voor de film
was het belangrijk om een personage te introduceren
dat begrip en medelijden bracht in Precious’ wereld. Er
ontwikkelt zich een band tussen hen beiden, zowel in
het ziekenhuis als daarbuiten. Hij is diegene waarheen
ze vlucht met haar baby. Nurse John is geen onbesproken figuur (hij heeft in de gevangenis gezeten), maar hij
is oprecht bezorgd, een engel die haar onder zijn vleugels neemt.
De rol wordt gespeeld door Lenny Kravitz, bekend als
rockzanger en muzikant.
Ook de rol van Mrs. Weiss, de sociaal assistente, wordt vertolkt door een vedette uit de muziekwereld. Mariah Carey is een heel bekende artieste (niemand had in de VS ooit meer nummer 1 hits dan zij) die op het allerlaatste moment aan boord kwam toen één van de actrices
afhaakte. Daniels: ‘Mariah is everything we’re not supposed to love and yet, we absolutely love her.’
31
De school: de rol van het onderwijs
‘School ain’t gonna help none. Take your ass down to the welfare. Who the fuck does she think she is?’
Precious lijkt gedoemd om net zoals haar moeder voor de rest van haar leven van de bijstand
te leven. Ze komt uit de laagste sociale laag, heeft binnenkort twee kinderen waarvan één
met het Syndroom van Down en is zo goed als analfabeet. Op school verbergt ze zich: meestal zit ze onverschillig en zwijgzaam achteraan in de klas. Ze doet niet eens haar boek open.
Toch heeft ze geen hekel aan de school. Ze weet dat ze goed is in wiskunde (haar boontje
voor de leraar wiskunde helpt haar daarbij) en ze kijkt op naar de meisjes die vooraan in de
klas zitten. Ze verdedigt haar wiskundeleraar op de enige manier die ze kent: hardhandig –
‘Shut the fuck up; I’m trying to listen’ en ze geeft haar medeleerling een klap voor z’n kop. Ze
hoopt dat de school een veilig rustpunt zou kunnen bieden in een chaotisch en overspannen
bestaan. Maar de rumoerige klas is een respectloze heksenketel. Een kort bezoekje aan het
bureau van de directrice maakt onmiddellijk duidelijk: dit is een ‘rampgebied’.
De directrice ontwijkt het probleem van Precious’ zwangerschap door haar van school weg
te sturen. Toch probeert ze Precious nog een vluchtroute te bieden. Daarvoor waagt ze zich
’s avonds in het getto en stuurt ze aan op een gesprek. (Precious: ‘If I were you, I wouldn’t.’) Via
de deurtelefoon verwijst ze Precious naar een alternatieve school. Ze heeft het meisje nog
niet opgegeven; misschien is er nog hoop.
De directrice vraagt niet om vertrouwen van haar leerling; ze eist het: ‘als er thuis iets mis
loopt, wil ik dat je me dat nu vertelt.’ Een vertrouwensband kan je niet forceren; die kan enkel
op natuurlijke wijze groeien door in elkaar te investeren. Bovendien kan de directrice niet
garanderen dat dit vertrouwen – in Precious’ ogen – niet misbruikt zal worden. Het opstarten
van een procedure of het ter orde roepen van moeder zou Precious ervaren als een misbruik
van vertrouwen. Dus zwijgt ze.
Elke school oefent een zekere invloed uit op haar leerlingen. Na alle terreur en vernedering
in huiselijke kring zou de school voor Precious een veilige haven kunnen zijn, een rustpunt.
Een school kan een leerling zoals Precious op dat vlak heel wat bieden: orde, regelmaat,
structuur, een eerlijke behandeling, een doorzichtig regime. Maar Precious’ huidige school
kan niets van dat alles garanderen. Er is geen orde, geen rust, en de leerlingen tonen geen
enkel respect, voor de leerkrachten noch voor elkaar.
33
Kan de school een veilige haven zijn voor kinderen die thuis lijden onder huiselijk geweld of
die afkomstig zijn uit een gewelddadig milieu?
• In de praktijk is dit vaak niet zo. En mocht een school al een veilige haven zijn, dan blijkt
dit vaak een moeilijke verantwoordelijkheid om te dragen. De school wordt in extreme
gevallen een wijkplaats wanneer thuis het fysiek, psychisch of verbaal geweld oplaait.
‘Zulke leerlingen vinden het soms vreselijk om aan een vakantie te beginnen.’
• Soms brengen de standvastigheid, de regelmaat en regels van de school orde in het
chaotisch bestaan van een leerling. De school kan een rustpunt zijn waar ze niet lastig
worden gevallen, waar ze even niet moeten denken aan hun problemen, waar ze de dag
anoniem kunnen doorbrengen en even kind zijn onder de kinderen
Een ommekeer
Precious heeft een ommekeer nodig in het leven. Daar droomt ze van. Elke dag vertelt ze
zichzelf dat er iets zal veranderen: dat ze normaal zal zijn, dat ze zich zal gedragen als een
goede leerling die vooraan in de klas zit. Ze beseft dat er pas een ommekeer kan komen als
ze uit die dagelijkse, vernederende, routineuze tredmolen stapt. Maar er gebeurt niets. Deze
school heeft haar niets te bieden en stimuleert haar op geen enkele manier om haar gedragspatroon te doorbreken. ‘Er staat altijd wel iets in de weg.’ De ommekeer kan er pas komen wanneer ze het initiatief neemt om naar een nieuwe school te gaan: ‘The longest journey
begins with one step’.
PRECIOUS toont ons hoe een nieuwe omgeving en een alternatieve manier van lesgeven jongeren kan helpen meer zelfvertrouwen te krijgen om een uitzichtloze impasse te doorbreken. ‘It’s like a choice, a different way of doing things.’
Hoe kan een school haar leerlingen vertrouwen geven?
• Door de positieve aandacht wordt Precious’ zelfvertrouwen enorm opgekrikt. Ze ontdekt waar ze goed in is. Ze krijgt het gevoel dat ze gewaardeerd wordt en dat ze iets
kan betekenen voor andere mensen. Dat helpt haar om zelfvertrouwen op te bouwen
en maakt haar daadkrachtig en assertief. Ze beseft dat haar thuissituatie niet normaal
is en ze vindt de kracht om zich hier tegen af te zetten.
Each One / Teach One: De methode
‘I don’t know what an alternative school is. I feel I wanna know...’
‘Each one, teach one’ is een Afrikaans gezegde dat stamt uit de tijd van de slavernij. Slaven
werden bewust ‘dom’ gehouden zodat ze beter onder controle konden gehouden worden.
Sommige slaven gingen zichzelf en elkaar onderwijzen. Hun motto was: ‘each one, teach one’.
Dit gezegde wordt in de Afro-Amerikaanse gemeenschap nog steeds gebruikt bij projecten
inzake opleiding en educatie.
Het principe van de methode is dat iedereen van elkaar kan leren en zelf kennis kan doorgeven. Zo worden studenten meer gemotiveerd om te leren (‘ik doe dit omdat ik het leuk vind,
omdat ik er iets aan heb’) en wordt leren vaker als iets aangenaam beschouwd. Vandaar dat
Ms. Rain in de eerste les iedereen laat zeggen waar ze goed in zijn: ‘everybody is good in
something’. De methode werkt met feedback van zowel leerkracht als leerling. Ms. Rain gebruikt hiervoor schriftjes als de basis van de lessen. De studenten gebruiken ze in elke les:
‘they are the key to this class’. Ook later benadrukt Ms. Rain het belang van het schrijven. Ook
al zegt Precious dat ze niks om over te schrijven heeft, Ms. Rain blijft erop hameren: ‘I remember you once told me, you never really got to tell your story. Write! If not for yourself, then for
the people who love you.’
Precious leert doorheen het schooljaar zichzelf naar waarde te schatten. Ze durft eindelijk
opstaan tegen haar moeder en haar eigen leven uitstippelen: ‘Next year highschool. After that
college.’
En hoewel haar leven er niet makkelijker op wordt (tweede kind, aids,...), bloeit ze open. Op
school zien we haar praten en (zelfs) lachen. Ze krijgt voor het eerst in haar leven ‘vriendinnen’. Haar nieuwe klasgenoten zijn stuk voor stuk ook ‘outsiders’, hebben geen ‘normaal’
leven en begrijpen Precious. Die nieuwe ervaring sterkt Precious in de finale confrontatie
met haar moeder: ze weet zich gesteund door leeftijdsgenoten die zelf ook in een lastige positie zitten.
35
Precious bloeit open wanneer ze in een bijzondere school terecht komt die zweert bij het
motto “Each One Teach One”. In ons klassiek onderwijs gaat het er heel anders aan toe. Is
deze methode wel haalbaar in ons onderwijssysteem?
• In het klassieke onderwijs zijn de klasgroepen te groot. Er is geen ruimte voor een individuele aanpak. Bij ‘Each One Teach One’ zijn de klasgroepen veel kleiner en is er dus
meer rechtstreeks contact met de leerlingen. Iedereen wordt nauwgezet gevolgd. Door
de individuele aanpak krijgt elke leerling het gevoel dat hij/zij meetelt. ‘In onze klassen
zitten we met te veel leerlingen in een lokaal om onderwijs te geven op een persoonlijke
basis. Een leerkracht kan nooit overal tegelijk zijn en zich niet met elke leerling individueel
bezig houden.’
• De leerlingen in deze methode hebben slechts één leerkracht. Dat schept een individuele band. In het klassieke onderwijs zijn er zoveel verschillende leerkrachten dat een
kleinschalige, persoonlijke aanpak onmogelijk wordt.
• Het klassieke onderwijs is vooral gericht op kennisoverdracht. Elke leerkracht moet
vooruit om de jaarplannen af te werken. Bij Each One Teach One is de onderwijsvorm totaal anders: de nadruk ligt er niet op bijvoorbeeld het aanleren van een beroep, maar wel
op het zich leren handhaven in de maatschappij. Zo’n aanpak is minder prestatiegericht
en legt de leerlingen minder dwang op.
Welke rol kan / moet een school vervullen?
De film roept een heleboel vragen op over de rol die een school kan vervullen in het leven
van jonge mensen. Maar moet zij die ook vervullen?
•
•
•
•
•
•
•
Is een school verantwoordelijk voor het psychisch welzijn van haar leerlingen?
Moeten scholen een psycholoog in dienst hebben?
Moeten leerkrachten psychologisch beter opgeleid worden? Hoe zou dat moeten gebeuren? Moet er daarvoor gespecialiseerd personeel in dienst worden genomen?
In hoeverre kunnen relatief nieuwe functies (leerlingenbegeleider, schoolpsycholoog,…)
deze rol op school vervullen? Kunnen tieners bij zulke mensen terecht?
Kan een psycholoog iemand zoals Precious helpen?
Heeft de school een meldingsplicht in geval van een verregaande problematische thuissituatie?
Weet het onderwijzend personeel waar zij met zulke meldingen terecht kunnen? Weten
zij tot welke instanties ze zich kunnen richten?
Wat als leerlingen alarmerende signalen uitzenden over hun thuissituatie? Hoe ga je daar
als school/leerkracht mee om? Kan een leerkracht zulke ‘alarmkreten’ makkelijk herkennen?
Het is niet makkelijk om zulke signalen te herkennen, maar toch merken leerkrachten het
vaak wanneer er iets scheef zit. Thuisproblemen kunnen duidelijk worden in heel tegenstrijdige gedragsvormen: ofwel heel teruggetrokken, ofwel heel erg aanwezig:
• Leerlingen vragen extra aandacht. Ze zijn extra opstandig, uitdagend of verbaal agressief. Gehoorzame leerlingen worden plots heel opstandig.
• Leerlingen gedragen zich plots zeer terughoudend en teruggetrokken, in zichzelf gekeerd.
• De schoolresultaten van leerlingen kunnen plots sterk achteruitgaan.
• Leerlingen blijven vaker afwezig.
• Leerlingen zijn plots niet meer ‘in orde’ en ze worden nalatig in het uitvoeren van hun
taken.
• Leerlingen blijven na de les nog een poosje ‘plakken’ in het klaslokaal.
• Leerlingen vragen veel bevestiging; ze zoeken extra affectie bij de volwassenen op
school.
‘Het gaat vaak om leerlingen die altijd vrolijk zijn en die bij klasgenoten als bijzonder ‘cool’ en
onaantastbaar overkomen. Vaak is dat een masker waarachter zij hun gevoelens verbergen. Op
die manier worden ze door hun omgeving vaak verkeerd begrepen, wat de zaak alleen maar erger
maakt. Want eigenlijk zijn die leerlingen stikjaloers op klasgenoten met een normale, evenwichtige gezinssituatie.’
37
Extra barrières:
• Je kan pas achter de waarheid komen als de leerling daar zelf voor open staat en eerlijk
is. Sommigen vertellen spontaan over hun problemen, anderen klappen dicht.
• Alarmsignalen worden vaak verward met het gebruikelijke ‘nukkige’ gedrag van tieners
in hun puberteitsfase, die vaak met ‘ups & downs’ gepaard gaat.
• Leerkrachten zijn vaak bang voor foutieve interpretaties en verkeerde maatregelen. Ze
slaan liever te laat dan te vroeg alarm. Bovendien zijn er nog leerkrachten die twijfelen
aan de noodzaak om in te grijpen:
‘De leerlingen zijn vaak geen vragende partij voor hulp.
Wij kunnen hen op geen enkele manier dwingen om iets prijs te geven.
Wij zijn leerkrachten en geen psychologen.’
•
Een extra probleem voor leerkrachten in het middelbaar onderwijs is dat zij de leerlingen slechts gedurende enkele uren per week ontmoeten.
‘Ik zie de leerlingen slechts 1 uurtje per week en heb nagenoeg geen
kansen tot persoonlijke gesprekken. Daarom lijkt het mij voor leerkrachten
in de lagere school net iets makkelijker om zulke problemen te herkennen.
Zij brengen veel meer uren met hun leerlingen door en kunnen
dus makkelijker een vertrouwensband opbouwen.’
Weten leerkrachten waar ze met dit soort signalen terecht kunnen?
Is men daarover voldoende ingelicht?
Leerkrachten hebben vaak veel vertrouwen in het CLB… maar daar houdt het mee op. Vaak
zoeken zij een oplossing in het doorverwijzen naar deze instantie of naar:
• de directie
• het leerlingensecretariaat
• de tuchtprefect
• de leerlingenbegeleiding
• vzw Kind in Nood
• het anker
“In de agenda van de leerlingen staan enkele belangrijke noodnummers,
bijvoorbeeld van het JAC en de Jongerentelefoon.”
Toch geven een aantal leerkrachten aan dat zij niet voldoende ingelicht zijn over diensten en
instanties die zich over de problemen van de leerlingen zouden kunnen ontfermen.
‘Ik vind hun signalen zeer duidelijk. Het lukt meestal wel ze te plaatsen en
bespreekbaar te maken. Begeleiden en doorverwijzen is veel moeilijker. Ik weet wel
waar ik ermee terecht kan, maar ik heb geen garantie dat daar een goede begeleiding of
opvolging uit voortvloeit. Dat is verschrikkelijk moeilijk om mee om te gaan.’
Enkele bevoegde instanties:
• Vertrouwenscentra Kindermishandeling (VK)
• JAC
• Vzw Kind In Nood
• www.familievan.be
• kinderenen jongerentelefoon
39
Andere inhoudelijke elementen
PRECIOUS bevat een overdosis ellende. Daarom is het makkelijk om de film af te doen als
‘overdreven’ of ‘onrealistisch’. Maar de vele problemen die in PRECIOUS aan bod komen, zou
wel eens reëler kunnen zijn dan we durven denken.
Analfabetisme
Precious kan nauwelijks lezen of schrijven.
Volgens de UNESCO waren er in 2002 ongeveer 875 miljoen laaggeletterden. In Vlaanderen
kan 1 op 7 volwassenen onvoldoende lezen of schrijven. Enkel aanmoediging en ondersteuning kunnen mensen helpen bij hun alfabetisering. Die steun vindt Precious bij ‘Each one,
Teach one’.
Tienerzwangerschappen
Precious is 16 en zwanger van haar 2de kind;
Precious’ vader is tegelijk de vader én grootvader van het kind.
De V.S. is de absolute ‘nummer één’ wat het aantal tienerzwangerschappen betreft. 1/3 van
de zwangere vrouwen geraakt in verwachting voor hun twintigste. Dat maakt jaarlijks zo’n
750 000 tienerzwangerschappen. 80 % van die zwangerschappen komt onverwacht en in 80
% van de gevallen betreft het een ongehuwd meisje.
10 à 20 % van de tienerzwangerschappen zijn het gevolg van verkrachting.
Kindermisbruik
Precious wordt door haar vader en moeder seksueel,
fysiek en mentaal mishandeld.
In de V.S. worden jaarlijks meer dan 3 miljoen klachten in verband met kindermishandeling
gemeld. Elke tien seconden wordt er een aanklacht ingediend.
Aids
Precious raakt besmet met het HIV-virus.
PRECIOUS speelt zich af in de jaren 80, toen de ziekte in volle kracht toesloeg en de dreiging
van Aids en de angst voor de ziekte heel voelbaar werden. Dat had grote gevolgen voor de sociale zeden en moraal. De ziekte werd vaak omgeven door een waas van mysterie; de mensen waren onvoldoende ingelicht over de oorzaken en gevolgen. Net zoals Precious’ moeder
die denkt dat Aids enkel door anale seks wordt doorgegeven, of mensen die dachten dat
enkel homo’s Aids konden krijgen. Aids-remmers bestonden nog niet en wie besmet raakte,
was ten dode opgeschreven.
Boodschap vol hoop en respect
Ondanks al die ellende, wil de film toch
vooral een boodschap van hoop geven; er
is licht aan het einde van de tunnel. Het is
geen 100 % negatief verhaal. Lee Daniels:
‘PRECIOUS is een heel donker verhaal. Waar
mogelijk wou ik echter humor vinden. Je
moet als kijker kunnen lachen, maar tegelijk ook angst, pijn, triestheid en tederheid
voelen. De film moet een emotionele achtbaan zijn. Ik vroeg aan de acteurs om te zoeken naar komische elementen, zelfs wanneer ze het niet gepast vonden. Wanneer je
lacht, help je immers de pijn te genezen.’
De film is ook een pleidooi voor respect
voor een heleboel mensen. De film eist
begrip en respect voor vrouwen, voor
kansarme jongeren, voor zwaarlijvigheid,
voor tienerzwangerschap, voor de AfroAmerikaanse gemeenschap, voor lesbiënnes, voor leerkrachten, enz.
41
Beeldanalyse
De inhoud en de thema’s in PRECIOUS worden op een beeldende manier onderlijnd. De beelden en de manier waarop ze aan ons worden getoond, geven belangrijke achtergrondinformatie over Precious’ situatie en hoe zij die ervaart. Heel wat beeldende technieken komen
aan bod: contrasterend kleurgebruik, close-ups, droomeffecten, betekenisvolle muziek,…
Generiek
Bij het begin van een film krijgen we doorgaans in de generiek de credits in beeld: de namen
van de producent, acteurs, regisseur, e.d. Dat gebeurt bij PRECIOUS op een opvallende manier: de namen worden niet enkel voluit geschreven maar ook steeds herhaald in een soort
‘fonetisch hanenpoten’-schrift: “Smokwd Tinmant” (= Smokewood Entertainment), “Evayfin is
a gif of th unvass” (= Everything is a gift of the universe). Is dit een nabootsing van het straattaaltje uit Harlem? Of moeten deze onhandige krabbels het schrift van de quasi analfabete
Precious voorstellen?
Voice-over
Van Precious’ gelaat valt weinig af te lezen: haar gezicht staat voortdurend op bewolkt met
kans op onweer. De voice-over (= een commentaarstem van iemand ‘buiten beeld’, in dit
geval van Precious zelf) gunt ons een blik in haar gedachten en gevoelens: ‘Mijn naam is
Claireece Precious Jones. Ik wil graag een leuke vriend hebben met heel mooi haar. Ik wil op een
cover van een tijdschrift staan. Mama zegt dat ik niet kan dansen. Want wie zou er met mij en mijn
dikke kont willen dansen?’
Licht & kleur
Het gebruik van kleur en licht staan in deze film volledig ten dienste van het contrast tussen
Precious’ ellende en het vleugje hoop dat ze koestert. In haar fantasie is Precious een superster die geniet van felle spotlights en de flitslampen van paparazzi. Alles baadt in een fel
licht; felle kleuren in een snelle montage.
Wanneer de droom aan flarden gaat, is het contrast heel schrijnend: in een uitgeleefd flatje
in Harlem wordt het helse oranje licht gefilterd en verduisterd door de gesloten gordijnen.
De lichtinval maakt het huis vuil en smerig; alles baadt in een waas van sigarettenrook, zodat
het lijkt alsof de lens van de camera vuil en beduimeld is.
43
Ook een belangrijke stap in haar leven – de
overgang naar een nieuwe school – wordt door
de belichting ondersteund. Precious zit in de
gang van haar nieuwe school. Ms. Rain komt
langzaam naar haar toe gewandeld. De klas en
de gang baden in een fel licht, dat benadrukt
hoe ontoegankelijk deze nieuwe wereld voor
haar lijkt. Ms. Rain nodigt haar uit in de klas
(‘Kom je binnen? De deur sluit binnen 20 sec’).
Precious staat op en verdwijnt door de gang,
het felle licht tegemoet. Wanneer ze de klas
binnen komt, is het alsof er een waas van voor
haar ogen wegtrekt. Het eerste beeld van haar
nieuwe klas is haarscherp en licht.
Hoewel ze een veeleer grijs bestaan leidt, beleeft Precious haar dromen in felle kleuren. In
haar beste dagen durft ze al eens een kleurrijke haar- of armband dragen. Naargelang haar
hoop groeit, verandert ook het kleurgebruik in de film. Merkwaardig dat een ziekenhuiskamer er kleurrijker en gezelliger kan uitzien dan je eigen huis. Wanneer Precious vol moed en
hoop het ziekenhuis uitwandelt, draagt ze een knalgeel T-shirt. Geel is haar lievelingskleur.
Zou het trouwens toeval zijn dat de voornaam van Ms. Rain ‘Blu’ luidt?
De kleur rood blijft doorheen de hele film een symbool van hoop. In de eerste droomscène
reikt een dame in het rood haar een rode sjaal aan, die Precious op haar beurt zal doorgeven
aan iemand die hem meer nodig heeft dan zij. In haar droom draagt Precious opvallend rode
oorringen.
Geweld in beeld
De camera is discreet wanneer het op de visualisering van geweld aankomt: op het moment
dat moeder haar dochter brutaliseert en uitscheldt, wendt de camera zich bij voorkeur af of
toont enkel vage beelden en dreigende contouren. Op de klankband horen we op gedempte
toon de suggestieve geluiden; je hoort de katten janken terwijl moeder haar slaat. Het seksuele misbruik door vader wordt op een gelijkaardige manier in beeld gebracht, met schimmige beelden en een suggestieve klankband.
Hoewel het geweld niet direct wordt getoond, is de impact des te groter. De grauwheid van
Precious’ leven kruipt onder je huid. De kijker blijft verweesd achter.
Close-ups
Het kleine flatje waar Precious samen met haar moeder woont – er is zo weinig ademruimte
– lijkt nog kleiner door de vele (extreme) close-ups van Precious die omzichtig door de kamer beweegt. Ze vult als het ware het hele scherm.
Wanneer de sociaal werkster aan Precious vraagt hoe het is om met haar moeder samen te
leven, antwoordt ze: ‘Zoals een orka op een bank. Ze zegt dat ik altijd eet, maar zij laat mij altijd
eten. Dan noemt ze mij een vet zwijn. Ze zegt dat het huis te klein is vanwege mij.’
Ook de scène waarin Ms. Rain met veel moeite Precious één zin leert lezen, is opgebouwd
uit extreme close-ups van haar ogen en mond en uit flash-backs die moeten aantonen hoe
moeilijk Precious het heeft met de omwenteling die ze doormaakt.
De visuele impact van sommige close-ups is zo intens dat ze bij de kijker een diepe weerzin
oproepen: vaders zweterige buik tijdens de verkrachting op een smoezelige matras of varkenspoten, pruttelend in het vet.
Muziek
Muziek speelt een belangrijke rol in PRECIOUS. Niet alleen droomt
Precious van een leven in de spotlights, als zangeres en danseres,
ook maakt de muziek in de film haar gevoelens en dromen zichtbaar.
Op de soundtrack vind je nieuwe songs, maar ook covers uit de jaren
’30, ’40, ’70 en ’80. Het oudste lied is ‘Did you ever see a dream walking’ van Sunny Gale en dateert uit 1934. Dat zelfs ‘stokoude’ liedjes
ertoe bijdragen om Precious’ verhaal te vertellen, bewijst eens te
meer dat de inhoud van deze film van alle tijden is.
Zowat alle muziek die in de film gebruikt wordt, is ‘Afro-Amerikaans’
en heel wat ‘zwarte muziekgenres’ komen aan bod (gospel, soul,
R&B,…). Er werden stemmen gebruikt van vrouwen die veel betekenen voor de zwarte Amerikaanse gemeenschap: Mahalia Jackson,
LaBelle, Queen Latifah, Mary J. Blige, enz.
45
I Can See in Color
Oorspronkelijk zou Mariah Carey de titelsong opnemen. Maar toen de bekende zangeres
Mary J. Blige een testscreening van de film zag, was ze zo aangedaan dat ze erop stond om
een lied te schrijven dat volledig aansloot bij de wereld en de dromen van Precious. Als geen
ander kon zij zich inleven in Precious’ situatie. Blige kende een moeilijke jeugd: opgegroeid in
de Bronx in een gezin zonder vader en misbruikt tijdens haar jeugd. Op 11-jarige leeftijd ging
ze van school af. ‘I was able to relate automatically because I’ve lived some of that girls’ lives and
I know people who live most of her lives. My hopes are that people are helped and they get the
chance to see that you’re not the only one. You don’t have to carry the guilt and shame for something you didn’t do, you don’t have to pay for this...’ (Mary J. Blige)
It took a long time to get to this place
And now that I’m here no one can ever erase
The joy that I feel way down deep beside
The love that I have for me will never, never die
I can see in color the first sign of spring
The rose buds are blooming
I got a new song, new song to sing
Life looks so amazing
I never knew that it could open my eyes
And for the very, very first time I can see in color
Everything looks beautiful, sky so baby blue
I’m anxious to know where the rest of this road will go
If April showers bring flowers then I need, I need more rain
To quench the drought in me, so rain on me, rain on me
FILM KIJKEN
FILM LEREN
FILM DELEN
FILM SPREIDEN
wereldfilms en docu’s
en buiten de filomzaal
muziek, tentoonstelling
en theater.
workshops, jury’s &
redactiewerk leren film
smaken in de vrije tijd.
met film naar wijken,
gevangenissen, muziekfestivals, ... Open Doek
op verplaatsing.
verspreiden van kwaliteitsfilms en dvd’s.
DE DINSDAGEN
filmselectie op maat,
lesmapen, een vormingsaanbod en filmvisiedagen voor leerkrachten.
FESTIVAL!
elke dinsdag het beste
uit de recente arthouse
cinema.
JONGEREN
SCHOLEN
PROJECTEN
SAMENWERKEN
met andere culturele
actoren, van Borgerhout
tot Zuid-Afrika.
Open Doek vzw, Warandestraat 42, 2300 Turnhout, 014 47 23 30, [email protected], www.opendoek.be
DISTRIBUTIE
BIBLIOTHEKEN
vinden hun weg in het
grote filmaanbod dankzo het dvd-label van
Open Doek.