Atık Sektörü Mevcut Durum Değerlendirmesi Raporu

 Atık Sektörü Mevcut Durum Değerlendirmesi Raporu (2.Taslak ‐ Web, Eylül 2010) Bu rapor Prof. Dr. İzzet Öztürk ve T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır.
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................ ii Tablolar ..............................................................................................................................iv Şekiller................................................................................................................................ v Kısaltmalar..........................................................................................................................vi 1. GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 2. SEKTÖRÜN KISA TANITIMI........................................................................................... 4 3. 2.1 Kentsel Katı Atık ................................................................................................... 5 2.2 Tehlikeli Atıklar..................................................................................................... 7 2.3 Tıbbi Atıklar .......................................................................................................... 8 2.4 Tarımsal (bitkisel ve hayvansal) atıklar ................................................................ 9 2.5 Atıksular ve Atıksu Arıtma Tesislerinden Kaynaklanan Arıtma Çamurları ........... 9 MEVCUT DURUM ...................................................................................................... 14 3.1 Politikalar............................................................................................................ 14 3.1.1 Türkiye’de AB ile uyumlu Entegre Atık Yönetimi’ne İlişkin Master Plan Çalışmaları................................................................................................................. 15 3.1.2 3.2 Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi........................................................ 26 Yasal Düzenlemeler ............................................................................................ 27 Avrupa Birliği Uyum Süreci Kapsamındaki Mevzuat Çalışmaları .............................. 27 3.3 Kurumsal Yapılanma........................................................................................... 29 3.4 Finansman .......................................................................................................... 33 3.5 Ekonomik Araçlar ............................................................................................... 37 3.6 Fiziki Yatırım Projeleri......................................................................................... 39 Eylül 2010 ii
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 4. 3.6.1 Düzenli Depolama ve Kompost Tesisleri..................................................... 39 3.6.2 Düzensiz Depolama Alanları ....................................................................... 39 3.6.3 Ambalaj Atıkları Ayırma ve Geri Kazanım Tesisleri ..................................... 40 3.6.4 Depo Gazı veya Atıktan Enerji Üretim Tesisleri .......................................... 41 3.6.5 Katı Atık Sızıntı Suyu Arıtma Tesisleri.......................................................... 43 3.6.6 Tehlikeli Atık Bertaraf Tesisleri ................................................................... 44 3.6.7 Tıbbi Atık Bertaraf Tesisleri......................................................................... 45 3.6.8 Atıksu Arıtma Tesisleri ................................................................................ 45 3.7 Bilgi Sistemleri, İzleme/Raporlama .................................................................... 46 3.8 Bilimsel ve Teknolojik Ar‐Ge............................................................................... 48 3.9 Eğitim/Kapasite Geliştirme................................................................................. 51 3.9.1 Okul Öncesi Eğitim, İlköğretim ve Ortaöğretim .......................................... 52 3.9.2 Yüksek Öğretim ........................................................................................... 52 SONUÇ ve ÖNERİLER ................................................................................................. 55 KAYNAKLAR ...................................................................................................................... 58 EKLER................................................................................................................................ 60 EK 1: ATIK SEKTÖRÜ PAYDAŞ ANALİZİ........................................................................... 61 EK 2: ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI KATILIMCI LİSTESİ ........................................................................................................................... 77 EK 3: ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ KATILIMCI SÜREÇ VE ÇIKTILARI ....................................................................................................................... 87 EK 4: ATIK SEKTÖRÜ KAYNAK LİSTESİ............................................................................ 92 EK 5: ATIK SEKTÖRÜ İLE İLGİLİ EK TABLOLAR VE ŞEKİLLER............................................ 97 Eylül 2010 iii
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablolar Tablo 1. Türkiye'nin sektörlere göre toplam sera gazı emisyonları (milyon ton CO2 eşdeğeri), 1990‐2007 ................................................................................................................. 4 Tablo 2. Türkiye'de atık sektörü CH4 emisyonu, 1990‐2007...................................................... 4 Tablo 3. 2007 yılı ambalaj ve ambalaj atıkları istatistikî sonuçları............................................. 6 Tablo 4. Türkiye için kentsel katı atık üretimi tahmini............................................................. 13 Tablo 5. Düzenli depolama direktifi hedeflerine göre geçiş süreleri ....................................... 17 Tablo 6. Türkiye için AB Atık Direktifleri ile uyumlu zaman çizelgesi....................................... 20 Tablo 7. Büyükşehir dışındaki Belediyeler için AB ile uyumlu atık yönetimi zaman çizelgesi (KAAP, 2009) .............................................................................................................. 21 Tablo 8. Mevcut Atık Yönetiminde Sera Gazı Azaltımına İlişkin AB ve Türkiye’deki yasal çerçeve ..................................................................................................................................... 28 Tablo 9. Atık yönetimi ile ilgili mevcut kurumsal yapılanma, (KAAP, 2006/2009)................... 31 Tablo 10. 2007‐2023 yılları arasında çevre yatırımlarının sektörlere dağılımı ........................ 33 Tablo 11. Finans kaynaklarının karşılanma oranı..................................................................... 35 Tablo 12. 2010 yılına ait ÇTV yıllık tutarları (TL) ...................................................................... 38 Tablo 13. Yıllara göre kompost tesislerinin kapasite ve geri kazanım miktarları .................... 39 Tablo 14. Lisans Geri Dönüşüm Tesislerin Malzemeye Göre Toplam Kapasiteleri.................. 41 Tablo 15. Depo gazından enerji üretim tesislerinin kurulu güç ve mevcut kapasiteleri.......... 41 Tablo 16. Kamu sektörü Ar‐Ge çalışmaları için kaynak tahsisi................................................. 49 Tablo 17. Ar‐Ge için toplam kamu desteği (Milyon Avro)....................................................... 50 Eylül 2010 iv
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Şekiller Şekil 1. Türkiye’de Katı Atık Kompozisyonu ............................................................................... 5 Şekil 2: Türkiye’de tehlikeli atık bertaraf yöntemlerinin uygulama oranları ............................. 7 Şekil 3. 2012 yılı sonu itibari ile tıbbi atıkların bertaraf durumu (ton/yıl) ................................. 9 Şekil 4. Bölgelerde Oluşan Arıtma Çamuru Miktarı (ton/gün kuru madde) ............................ 12 Şekil 5. Türkiye’de Oluşan Toplam Çamur Miktarı (ton/gün kuru madde)............................. 12 Şekil 6. Katı Atık Ana Planında (KAAP) önerilen AB ile uyumlu Entegre Katı Atık Yönetimi (EKY) Proje akım şeması........................................................................................................... 23 Şekil 7. Çevresel yatırımlara finansman sağlanılabilecek kaynaklar ........................................ 35 Şekil 8. Lisanslı/geçici çalışma izinli ambalaj atıkları geri dönüşüm/toplama‐ ayırma tesisleri (2003‐Aralık 2009) ...................................................................................................... 40 Eylül 2010 v
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Kısaltmalar AAKY Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği AB Avrupa Birliği AK Avrupa Konseyi Ar‐Ge Araştırma‐Geliştirme ATM Atık Toplama Merkezleri AYB Atık Yönetim Birlikleri AYEP Atık Yönetimi Eylem Planı AYK Araştırma Yardımı Komisyonları BB Büyükşehir Belediyeleri BM Birleşmiş Milletler BMİDÇS Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi BTYK Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu BTYK Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇEKÜL Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı ÇEVKO Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı CH4 Metan CNG Compressed Natural Gas Sıkıştırılmış Doğal Gaz CO2 Carbon Dioxide Karbon dioksit ÇOB Çevre ve Orman Bakanlığı Eylül 2010 vi
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ COP7 7th Session of the Conference of the Parties 7. Taraflar Konferansı ÇTV Çevre Temizlik Vergisi DHKD Doğal Hayatı Koruma Derneği DMİ Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü DPT Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü EAY Entegre Atık Yönetimi EC European Commission Avrupa Komisyonu EEC European Economic Community Avrupa Ekonomik Topluluğu EHCIP Environmental Heavy‐Cost Investment Planning Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması için Teknik Yardım Projesi EKY Entegre Katı Atık Yönetimi ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı EU European Union Avrupa Birliği GAP Güneydoğu Anadolu Projesi GSYH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla HAWAMAN Improvement of Industrial Hazardous Waste Türkiye'de Sanayiden Kaynaklanan Management in Turkey Tehlikeli Atıkların Yönetiminin İyileştirilmesi İ.T.Ü İstanbul Teknik Üniversitesi İBB İstanbul Büyükşehir Belediyesi İDKK İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli İSTAÇ İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Çevre Koruma ve Atık Mad. Değ. San. ve Tic. A.Ş. Eylül 2010 vii
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İZAYDAŞ İzmit Büyükşehir Belediyesi İzmit Atık ve Artıkları Arıtma ve Yakma Değerlendirme A.Ş. KAAP Katı Atık Ana Planı KAMAG Kamu Araştırmaları Grubu KKA Kentsel Katı Atık MBR Membrane Bioreactor Membran Bio Reaktör MGT Maddesel Geri Kazanma Tesisi MOEF Ministry of Environment and Forestry Çevre ve Orman Bakanlığı N2O Nitrous Oxide Azotdioksit NAMA Nationally Appropriate Mitigation Actions Ulusal Programlara Uygun Azaltım Eylemleri ÖÇK Özel Çevre Koruma ÖÇKK Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı OECD Organization for Economic Cooperation and İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı Development OSB Organize Sanayi Bölgeleri PEGSÜ Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecindeki Ülkeler PETKİM Petrokimya Holding A.Ş. RDF Refuse Derived Fuel Atıktan Türetilmiş Yakıt STK Sivil Toplum Kuruluşu TABS Tehlikeli Atık Beyan Sistemi TARAL Türkiye Araştırma Alanı TEMA Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Eylül 2010 viii
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu TSI Turkish Statistical Institute Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜBİTAK‐
MAM Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Marmara Araştırma Merkezi TÜİK Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı UÇES AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi UNDP United Nations Development Programme Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı WWF World Wildlife Fund Doğal Hayatı Koruma Vakfı YÖK Yüksek Öğretim Kurulu Eylül 2010 ix
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 1. GİRİŞ Bu Rapor, Çevre ve Orman Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı ortaklığında yürütülen “Türkiye’nin İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı’nın Geliştirilmesi Projesi”ne yönelik önceliklerin belirlenmesi için, 2010 yılı ilk yarısı itibariyle iklim değişikliği ile mücadele bağlamında sera gazlarının azaltılmasına ilişkin mevcut politikalar, bunların uygulama araçları ve tamamlanmış ya da devam eden uygulamalar çerçevesinde olumlu gelişmeleri, varsa iyileştirilmesi, geliştirilmesi gereken yönleri, devam eden faaliyetleri bir stok sayımı yaklaşımıyla saptayarak mevcut durumu değerlendirmektedir. Projenin yürütücü kuruluşu Çevre ve Orman Bakanlığı, uygulayıcı kuruluşu ise Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’dır. Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda “ülkemiz şartları çerçevesinde ilgili tarafların katılımıyla sera gazı azaltımı politika ve tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planı hazırlanarak, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne ilişkin yükümlülüklerin yerine getirileceği” belirtilmiştir. Bu mevcut durum değerlendirmesi, hazırlanacak İklim Değişikliği Eylem Planı’nın zeminini oluşturacak ve önceliklerini belirleyecektir. Bu anlamda, değerlendirme kapsamına, sera gazı azaltımına ilişkin mevcut politikalar ve bunların uygulamaları ile konu hakkında halen devam eden çalışmalar alınmıştır. Sera gazı emisyonlarının miktarının hesaplanması “İkinci Ulusal Bildirim” çalışmaları, iklim değişikliğine uyumla ilgili konular da Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş Milletler Ortak Programı’nın “Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi” bileşeni kapsamında Türk Hükümeti ve UNDP ortaklığında yürütülen paralel süreçlerde ele alındığından, bu rapor çerçevesinde incelenmemiştir. Türkiye’nin Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi, 3 Mayıs 2010 tarihinde Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Eylem Planı’nın oluşturulması aşamasında Strateji Belgesi, göz önünde bulundurulacak en önemli çerçeve belgedir. İklim Değişikliği Eylem Planı’na yönelik mevcut durum değerlendirmesi çalışmaları sırasında henüz taslak aşamasında olduğundan Strateji’den genel çerçeve anlamında yararlanılabilmiştir. Bununla birlikte, Strateji’nin aşağıda belirtilen temel ilkeleri değerlendirmelere temel teşkil etmiştir: “Türkiye’nin iklim değişikliğiyle küresel mücadele kapsamında temel amacı, insanlığın ortak kaygısı olan iklim değişikliğini önlemeye yönelik uluslararası taraflarla işbirliği içerisinde, tarafsız ve bilimsel bulgular ışığında ortak akılla belirlenmiş küresel çabalara, Eylül 2010 1
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ sürdürülebilir kalkınma politikalarına uygun olarak, ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar prensibi ve Türkiye’nin özel şartları çerçevesinde katılmaktır.” Mevcut Durum Değerlendirilmesi raporu, sektör uzmanının literatür çalışmalarına, ilgili paydaşlarla yüz yüze görüşmelere ve paydaşlarla yürütülen katılımcı sürece dayanılarak hazırlanmıştır. İklim değişikliği ile mücadele kapsamında sera gazı azaltımı konusunda alınacak politika ve tedbirleri etkileyebilecek ve bunlardan etkilenebilecek taraflar (paydaşlar), Ek 1’de yer alan paydaş analizi ile belirlenmiş; belirlenen paydaşların sürece aktif katılımları sağlanmaya çalışılmıştır. Çalıştaya davet edilen kurum/kuruluşlar ile katılımcıların listesi Ek 2’dedir. 10 Mart ve 14 Nisan 2010 tarihlerinde yapılan çalıştaylara katılan katılımcılar (bkz. Ek 2) tarafından atık sektörüne ilişkin olumlu gelişmeler belirlenmiş; var olan politikalar ve uygulamalardaki eksiklikler ve aksaklıklar tespit edilmiş; sürmekte olan projeler ve faaliyetler kayda geçirilmiştir. Katılımcılarca belirlenen eksiklikler ve aksaklıklar ile boşluklar, sektör uzmanı tarafından sektöre özgü bir “sorunlar” listesi haline getirilmiştir. Daha sonra bu sorunlar, katılımcılar tarafından sorunların iklim değişikliği ile ilgili Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası yükümlülükleri ile ilişkisi; Avrupa Birliği (AB)’ne uyum süreciyle ilişkisi; Türkiye’nin Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda benimsenen gelişme eksenleriyle ilişkisi; ulusal mevzuattaki yükümlülüklerle ilişkisi; çevresel etkileri ve dışsal maliyetleri1; ve son olarak ülke ekonomisine etkisi olarak belirlenen altı kriter çerçevesinde değerlendirilmiş ve bir öncelik sırasına konmuştur. Katılımcı sürecin detayları, katılımcılar tarafından önceliklendirme kriterlerine verilen ağırlıklar ve çalıştay sonuçlarına göre sorunların öncelik sıralaması, Ek 3’te yer almaktadır. Raporda ilk olarak atık sektörü kısaca tanıtılmakta ve sektörün iklim değişikliği üzerindeki etkileri açıklanmaktadır. Ardından raporun asıl amacı olan mevcut durum değerlendirmesi yer almaktadır. Bu kapsamda atık sektörüne ilişkin olarak sırasıyla temel politikalar, yasal düzenlemeler, kurumsal yapı, finansman kaynakları, ekonomik araçlar, fiziki yatırım projeleri, bilgi sistemleri ile izleme/raporlama sistemleri, bilimsel ve teknolojik Ar‐Ge ve son olarak eğitim ve kapasite geliştirme konuları ele alınmaktadır. Anılan her alt‐başlık altında Türkiye’de atık sektöründe mevcut durumun sera gazı emisyon azaltma politikalarını uygulamak için yeterli olup olmadığı, iklim değişikliği ile mücadele açısından sektördeki olumlu gelişmeler, eksiklikler, geliştirilmesi, iyileştirilmesi veya değiştirilmesi gereken konular ortaya konmaktadır. 1
Bir malın üretiminin ve tüketiminin o malın satıcıları ve alıcıları dışındaki üçüncü kişilere bir maliyet yüklemesine dışsal maliyet denir. Örneğin bir çimento üreticisinin çevrede yarattığı kirlilik sonucu, o çevrede yaşayan insanların sağlık sorunları yaşamaları ve bunlar için ödedikleri maliyetler, dışsal maliyetlerdir. Eylül 2010 2
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ IPCCC Ulusal Sera Gazı Envanteri Hazırlama Kılavuzu’na göre atık sektörü başlıca aşağıdaki bileşenleri içermektedir: Katı atık depolama sahaları (4A), Katı atık biyolojik arıtma tesisleri (4B), Yakma Tesisleri ve açık alanda yakma (4C), Atıksu arıtma ve deşarj tesisleri (4D) ile Diğer tesisler (4E) (IPCC, 2006). Bu rapor kapsamında, yukarıdaki bileşenlerden 4A ve 4B bileşenleri ile kısmen 4C, 4D ve 4E incelenmiştir. Atık Sektörü 2007 yılı verilerine göre Türkiye’nin ikinci büyük sera gazı emisyonu kaynağıdır. Atık sektörü sera gazı emisyonları kentsel katı atıkların, tehlikeli atıkların ve tıbbi atıkların yönetim ve bertarafı dolayısıyla açığa çıkan emisyonlar ile atıksu artıma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurların oluşumundan ve bertarafından kaynaklanan emisyonları içermektedir. Günümüzde Entegre Atık Yönetimi (EAY) için başlıca 5 ana stratejinin aşağıdaki öncelik sırası ile uygulanması öngörülmektedir: Atık önleme ve azaltım (Reduce) Yeniden kullanım (Reuse) Geri dönüşüm (Recycle) Geri kazanım (Recovery) Güvenli depolama Türkiye’de yukarıda belirtilen çerçevede planlanıp uygulanmış bölgesel ölçekte EAY uygulamaları, AB sürecinin de etkisi ile özellikle 2004 sonrası belirgin bir ivme kazanmıştır. Bu kapsamda öncelikle bölgesel düzenli depolama tesisleri yapımı ile önceki düzensiz depolama alanlarının ıslahı atık kumbaraları ve geri dönüşüm merkezleri üzerinden ambalaj atıkları geri kazanımı uygulamaları yaygınlaşmaktadır. İstanbul, Bursa, Gaziantep ve Ankara’daki bazı düzensiz ve düzenli depolama sahalarında depo gazının doğrudan yakılması veya içten yanmalı motorlar ile elektrik enerjisi üretimi yoluyla sera gazı azaltımı uygulamaları bulunmaktadır. Eylül 2010 3
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 2. SEKTÖRÜN KISA TANITIMI Atık sektörü, başlıca sera gazları olan metan (CH4), nitroz oksit (N2O) ve karbondioksit (CO2) gazlarının emisyonuna yol açan ana sektörlerden biri olarak iklim değişikliği ve küresel ısınmada önemli rol oynamaktadır. Küresel ölçekte, 2004 yılı itibarı ile insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının % 3’ünün atık sektöründen kaynaklandığı tahmin edilmektedir (IPCC, 2007). Türkiye’nin 1990‐2008 yılları arası toplam sera gazı emisyonu ve sektörlere göre dağılımı Tablo 1’de verilmiştir (TÜİK, 2010). Tablo 1. Türkiye'nin sektörlere göre toplam sera gazı emisyonları (milyon ton CO2 eşdeğeri), 1990‐2007 Milyon Ton 1990 Enerji 1995 2000 2005 2007 2008 132,13 160,79 212,55 241,45 288,70 277,70 Endüstriyel İşlemler 15,44 24,20 24,37 28,75 29,26 29,83 Tarımsal Faaliyetler 29,78 30,35 27,37 25,84 26,31 25,04 Atık 9,68 23,83 32,72 33,52 35,71 33,92 Toplam 187,03 239,17 297,01 329,56 379,98 366,49 Kaynak: TÜİK, 2010 Not: Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişimlerinden kaynaklanan emisyonlar envantere dâhil edilmemiştir. Mevcut durumda atık sektörü sera gazı emisyonlarının kaynakları düzenli ve kontrolsüz (düzensiz) depolama alanlarından açığa çıkan depo gazı (~% 50‐55 CH4 içerikli) olup, Türkiye’deki 1990‐2007 dönemi CH4 emisyonu durumu Tablo 2’de ayrıca verilmiştir (TÜİK, 2010). Tablo 2. Türkiye'de atık sektörü CH4 emisyonu, 1990‐2007 SERAGAZI KAYNAKLARI 1990 1995 2000 2005 2007 (1000 ton) Atık 304,12 967,32 1.382,98 1.416,78 1.516,65
Katı Atık Bertarafı 304,12 967,32 1.382,98 1.416,78 1.516,65
1. Düzenli Depolama 0,00 111,18
548,83
545,02 725,73
2. Atıkların Kontrolsüz Depolanması 304,12 856,14
834,15
871,76 790,93
Kaynak: TÜİK, 2010. Eylül 2010 4
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Yukarıdaki tablolarda görüldüğü üzere 2008 yılı itibarı ile Türkiye’de atık sektörünün toplam sera gazı emisyonu içindeki payı 33,92 x 106 ton CO2 eşdeğeri/yıl (~% 9,25) olup, enerji sektöründen sonra 2. sırada yer almaktadır. 2004 yılında da yine 2. sırada ve % 9,1 düzeyinde idi (ÇOB, 2008). Atık sektörü sera gazı emisyonları 1990‐2007 döneminde 1990 yılına göre % 119 oranında artmıştır. Türkiye’de atık sektörü CH4 emisyonlarının tamamının düzenli ve düzensiz (kontrolsüz) depolama alanlarından kaynaklandığı ve 2007 yılı itibarı ile toplam 1.516.650 ton/yıl değerine ulaştığı tahmin edilmektedir. Bu miktar CH4 emisyonunun ~% 52’si düzenli, % 48’i ise düzensiz atık depolama alanlarından kaynaklanmaktadır. 2.1 Kentsel Katı Atık Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye’de 2008 yılı itibarı ile toplanan kentsel katı atık miktarı 24.360.863 ton/yıl (1,15 kg/kişi.gün, 420 kg/kişi.yıl) olup ülke nüfusunun % 82’si, belediye nüfusunun ise % 99’u atık toplama hizmetinden yararlanmaktadır. Belediyelerden toplanan atığın % 46’sı düzenli depolama ve kompostlaştırma gibi atık yönetimi mevzuatına uygun yöntemlerle bertaraf edilmekte olup belediye nüfusunun ~% 46’sı bu tür tesislerden yararlanmakta, % 54’ünün atıkları ise düzensiz (kontrolsüz) depolama ve diğer yöntemlerle uzaklaştırılmaktadır. ÇOB Atık Yönetimi Eylem Planı’nda (2008‐2012), 2012 yılında belediye nüfusunun % 70’inin atıklarının düzenli depolama tesislerinde bertarafı öngörülmektedir. Katı Atık Ana Planı Projesi (2006) kapsamında yapılan katı atık kompozisyon belirleme çalışmasının sonucu aşağıdaki grafikte yer almaktadır. Şekil 1. Türkiye’de Katı Atık Kompozisyonu Kaynak: ÇOB Katı Atık Ana Planı Projesi, 2006. Eylül 2010 5
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Kentsel katı atıkların ağırlıkça ~% 30’unu, hacimce ~% 50’sini ambalaj atıkları oluşturmaktadır. Sürdürülebilir bir atık yönetim sistemi, ambalaj atıklarının diğer atıklarla karışmadan kaynağında ayrı toplanmasının ve organize bir yapılanma (ikili toplama) kapsamında geri kazanımını gerektirmektedir. Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca 1992‐2004 döneminde piyasaya sürülen ambalaj atıklarının ~ % 34’ü (öngörülen oran % 33) geri kazanılmıştır (ÇOB, 2010). ÇOB Ambalaj Atıkları Şube Müdürlüğü Ambalaj Bülteni kayıtlarına göre 2007 yılı itibarı ile Türkiye genelinde 2.136.860 ton ambalaj atığı geri kazanımı sağlanmıştır. Bu değer 2007 yılı kentsel atık üretiminin ~ % 8,8’ine karşılık gelmekte olup; ambalaj bileşenlerine göre dağılımı Tablo 3’te verilmiştir (ÇOB, 2010). Tablo 3. 2007 yılı ambalaj ve ambalaj atıkları istatistikî sonuçları Atık Kodu Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (ton) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (ton) Geri Kazanım Oranları (% ) Geri Kazanılması Gereken Miktar (ton) Geri Kazanılan Miktar (ton) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (% ) 15 01 02 PLASTİK 867.221 351.354 35 115.310 139.703 40 15 01 04 METAL 152.562 133.822 35 46.054 75.323 56 15 01 01 KÂĞIT 1.496.089 558.918 35 183.718 1.825.692 327* (50) 343.010 352.550 35 121.987 88.974 25 63.779 49.876 35 16.822 7.168 14 2.922.661 1.446.520 483.891 2.136.860 92 KARTON 15 01 07 CAM 15 01 05 KOMPOZİT TOPLAM Kaynak: ÇOB, 2010. Tabloda kâğıt/karton için gerçekleşen % 327’lik geri kazanım oranının, henüz bütün firmaların piyasaya süren olarak kaydının tamamlanmamış olması nedeniyle gerçek durumda beklenen ~ % 50’lik geri kazanım oranının üzerinde kaldığı görülmektedir. ÇOB tarafından oluşturulan Atık Ambalaj Yazılımı ile kayda alınan ambalaj üreticisi ve piyasaya süren işletme sayısı 2005 yılında 950 iken 2007 yılı sonunda 3.274’e ulaşmış bulunmaktadır. ÇOB Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (AAKY) ile birlikte geri kazanılan plastik, metal ve kâğıt/karton miktarında öngörülen hedeflerin (% 35) üzerinde, cam ve kompozit ambalajlarda ise önemli oranda altında geri kazanım sağlanmıştır. Ambalaj atıkları geri kazanımı halen büyük oranda (% 20‐25) sokak toplayıcıları ve lisanslı firmalarca (ticari, kurumsal ve endüstriyel ambalaj atıkları) gerçekleştirilmektedir. Eylül 2010 6
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ AAKY (2005) yürürlüğe girdikten sonra belediyelerin yürüttüğü atık kumbaraları, basit geri dönüşüm merkezleri ve ayrı toplama uygulamaları ile geri dönüşüm konusunda artan bilinç düzeyinin de etkisi sonucu, mevcut durumda plastik, metal ve kâğıt/karton bileşenlerinde ~% 40 düzeyinde bir geri dönüşüm gerçekleştirilebilmektedir. Ancak daha yüksek oranda bir geri dönüşüm için kent genelinde ikili (ayrı) toplama sistemine geçilmesi gerekmektedir. Ambalaj atıkları geri dönüşümü ile kâğıt/karton gibi biyobozunur atıkların Düzenli/Düzensiz Depolama tesisleri yerine geri dönüşüm sektörüne yönlendirilmesi atık sektörü sera gazı emisyonu azaltımı bakımından büyük önem taşımaktadır. Milli gelirdeki artışa paralel olarak atık akışı içindeki ambalaj atığı oranının da artması ile birlikte, kâğıt/kartonun kaynağında yüksek oranlarda (≥ % 60) geri kazanımı, atık sektöründe sürdürülebilirlik ve sera gazı emisyonlarının azaltımı bakımından önemini daha da arttıracaktır. 2.2 Tehlikeli Atıklar Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 2009 yılı verilerine göre, Türkiye’de üretilen tehlikeli atığın bertaraf yöntemlerine göre dağılımı aşağıdaki şekilde verildiği gibidir. Şekil 2: Türkiye’de tehlikeli atık bertaraf yöntemlerinin uygulama oranları Kaynak: ÇOB, 2009. Yukarıdaki grafikte de görüldüğü gibi, tehlikeli atıkların %3,5’inin bertaraf amaçlı ve enerji geri kazanımı için yakılmaktadır. Ancak, Türkiye’de bu yakma işlemlerinden kaynaklanan CO2, NH4 ve N2O emisyonlarına dair herhangi bir envanter bulunmamaktadır. Eylül 2010 7
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Ayrıca, tehlikeli atıkların ağırlıklı olarak nihai bertarafı için kullanılan depolama ve geri kazanım yöntemleri de sera gazı emsiyonlarına neden olmaktadır, ancak Türkiye için bu kaynaklardan gelen emisyon miktarları da hesaplanmış değildir. Bunların yanı sıra tehlikeli atıkların ülkemiz dışına ihraç edilerek bertarafının sağlanması da söz konusudur. Her yıl birçok firmaya atıklarını Basel Sözleşmesi hükümlerine uygun olarak AB, OECD ve Liechtenstein ülkelerinde bertaraf edebilmeleri için gerekli izinler verilmektedir. 2008 yılı içerisinde 21 adet notifikasyon formu düzenlenmiş ve 30.192 ton atığın ihracatı gerçekleştirilmiştir. 2009 yılında ise 25 adet notifikasyon belgesi düzenlenmiş ve 34.338 ton atığın ihracı yapılmıştır. 2.3 Tıbbi Atıklar Tıbbi atıklar, depo tabanı ‘Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak inşa edilmiş depolama sahalarında düzenli depolanarak bertaraf edilebilirler. Ancak ülkemizde bu özelliklere haiz tıbbi atık düzenli depolama sahası sayısı sınırlıdır. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın verilerine göre Ankara, Bursa, İzmir, Gaziantep, Denizli, Malatya ve Erzincan illerinde yılda toplam 21.646 ton tıbbi atık mevzuata uygun olarak düzenli depolanmak suretiyle bertaraf edilmektedir. Bu rakam ülkemizde oluşan toplam tıbbi atığın yaklaşık %25’ine karşılık gelmektedir. Bunun dışında kalan 47.866 ton tıbbi atık ise (toplam tıbbi atığın %55’i) evsel atık depolama sahalarının ayrı bir yerinde açılan çukurlarda üzerleri sönmemiş kireç ile kaplanmak suretiyle gömülmektedir. Yakma, tıbbi atıkların bertarafında en güvenli yöntem olmakla birlikte, ülkemizde şu anda İzmit Büyükşehir Belediyesi İzmit Atık ve Artıkları Arıtma ve Yakma Değerlendirme A.Ş. (İZAYDAŞ) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Çevre Koruma ve Atık Mad. Değ. San. ve Tic. A.Ş. (İSTAÇ A.Ş.) Tıbbi Atık Yakma Tesisleri tıbbi atıkları yakarak bertaraf etmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre, İstanbul, Kocaeli ve Adapazarı illerinde yakılarak bertaraf edilen tıbbi atık miktarı 17.456 ton/yıl olup, bu rakam ülke genelinde oluşan tıbbi atıkların % 20’ine karşılık gelmektedir (Şekil 3). Adapazarı’nda yakma tesisi bulunmamakla birlikte, bu il merkezinde oluşan tıbbi atıklar İZAYDAŞ’a taşınarak bertaraf edilmektedir. Eylül 2010 8
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tıbbi atıkların bertaraf için yakılması CO2, NH4, N2O emisyonlarına neden olmaktadır. Ancak yakılma işlemleri sonucu salınan sera gazı miktarlarına dair bir envanter bulunmamaktadır. Şekil 3. 2012 yılı sonu itibari ile tıbbi atıkların bertaraf durumu (ton/yıl) 2.4 Tarımsal (bitkisel ve hayvansal) atıklar Tarımsal ve hayvansal atıklarla ilgili envanter bulunmamaktadır. Tarımsal ve hayvansal atıklar diğer atık türleri ile birlikte Avrupa Birliği mevzuatıyla uyumlaştırılmış ve 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı resmi gazete ile yürürlüğe girmiş olan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik’in ekindeki atık listesinde tanımlanmıştır. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Çevre ve Orman Bakanlığı ortaklığında bir çalışma yapılarak bu tür atıkların iklim değişikliğine olan etkisinin ortaya konması gerekmektedir. 2.5 Atıksular ve Atıksu Arıtma Tesislerinden Kaynaklanan Arıtma Çamurları Tüm belediyelere uygulanan 2008 yılı Belediye Atıksu İstatistikleri Anketi sonuçlarına göre, Türkiye’deki 3225 belediyeden 2421'ine kanalizasyon şebekesi ile hizmet verildiği tespit edilmiştir. Eylül 2010 9
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 2008 yılında kanalizasyon şebekeleri ile toplanan 3,26 milyar m3 atıksuyun %44,7'si denize, %43,1'i akarsuya, %3,5'i baraja, %2,1'i göle‐gölete %1,5’i araziye ve %5,1'i diğer alıcı ortamlara deşarj edilmiştir. Kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen 3,26 milyar m3 atıksuyun 2,25 milyar m3'ü atıksu arıtma tesislerinde arıtılmıştır. Arıtılan atıksuyun % 38,3'üne biyolojik, %32,7'sine fiziksel, %28,8'ine gelişmiş ve %0,3’üne doğal arıtma uygulanmıştır. Deşarj edilen atıksuların %69’u arıtılmaktadır. 2008 yılında kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun Türkiye nüfusu içindeki payı %73, toplam belediye nüfusu içindeki payı ise %88 olarak tespit edilmiştir. 2008 yılı verilerine göre atıksu arıtma tesisleri ile hizmet verilen belediye nüfusunun oranı ise Türkiye nüfusu içinde % 46, toplam belediye nüfusu içinde % 61 olarak hesaplanmıştır. 2009 yılında yaklaşık % 65 2010 yılı ilk yarısında %67’dir. 2008 yılı verilerine göre belediyelerden kanalizasyon şebekesi ile alıcı ortamlara deşarj edilen kişi başı günlük atıksu miktarının 173 litre olduğu tespit edilmiştir. 2008 Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Su, Atıksu ve Atık İstatistikleri Anketi kapsamında altyapısı tamamlanmış 97 organize sanayi bölgesi müdürlüğünden elde edilen sonuçlara göre, 2008 yılında su şebekesi ile dağıtılmak üzere 116 milyon m3 su çekilmiştir. Çekilen suyun %53’ü kuyudan, %18’i akarsudan, %13’ü kaynaklardan, %9’u şehir şebekesinden, %7’si ise göl ve barajlardan çekilmiştir. Anket kapsamındaki OSB’ler 2008 yılında toplam 153 milyon m3 atıksu deşarj etmiştir (1). Deşarj edilen atıksuyun % 71’inin akarsuya, % 9’unun şehir kanalizasyonuna, % 8’inin kuru dere yatağına, % 5’inin diğer alıcı ortamlara boşaltıldığı, % 7’sinin ise kooperatiflere ait atıksu arıtma tesislerine gönderildiği tespit edilmiştir. 2008 yılında anket kapsamındaki OSB’ler kaynaklanan toplam 124,5 milyon m3 atıksu arıtılmıştır. Arıtılan atıksuyun %59’ine biyolojik, %39’üne gelişmiş, %2’sine ise fiziksel ya da kimyasal arıtma uygulanmıştır. OSB Üst Kurulu verilerine göre ülkemizde 261 adet OSB tüzel kişilik kazanmış olup, 149 adet OSB tamamlanarak faaliyete geçmiş durumdadır. İşletmede olan OSB’lerden 40’ının atıksu arıtma tesisi mevcut olup, 21’i atıksu arıtma tesisi bulunan belediye kanalizasyonuna, 2’si ise Yeşil Çevre Arıtma Kooperatifi’ne bağlıdır. 10 adet OSB’nin atıksu arıtma tesisi inşaat, 24 adet OSB’nin proje aşamasındadır. Eylül 2010 10
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından toplanan verilere göre atıksu arıtma tesisi olan OSB’ler ve atıksu arıtma tesisi olan belediyelerin kanalizasyonuna bağlanan OSB’ler atıksuyu fazla olan OSB’lerdir. Henüz atıksu arıtma tesisi bulunmayan OSB’lerin ise genellikle atıksu debileri düşüktür. OSB’ler tarafından deşarj edilen atıksuyun çekilen sudan daha fazla olması, OSB bünyesindeki işyerlerinin kendi imkânları ile temin ettikleri suyu OSB kanalizasyon şebekesine deşarj etmelerinden kaynaklanmaktadır. Atıksuların arıtımından kaynaklanan çamurların mevcut durumu, miktarı ve bertaraf yöntemine ilişkin envanter bilgileri arıtma çamuru üreticileri olan OSB’lerden ve belediyelerden alınmıştır. Ayrıca tehlikeli atıklarını elektronik ortamda beyan eden sanayi tesislerinin arıtma çamuruyla ilgili bilgilerinden de faydalanılmıştır. 2008 yılına ait sanayilerden ve belediyelerden alınan verilere istinaden yapılan çalışmalar sonucunda; evsel/kentsel atıksu arıtma tesislerinden 500.000 ton/yıl arıtma çamuru, sanayi tesislerinden ise 575.000 ton/yıl olmak üzere toplam 1.075.000 ton/yıl (kuru katı madde) arıtma çamurunun oluştuğu değerlendirilmektedir. İstanbul, Ankara, Mersin, Adana, Kayseri, Tokat, Eskişehir, Gaziantep ve Diyarbakır kentsel atıksu arıtma tesislerinde çamur çürütücü sistemi bulunmaktadır. Ayrıca İzmir’de kurulması için ihale süreci devam etmektedir. Arıtma çamurları, alternatif yakıt olarak hammadde olarak çimento fabrikalarında kullanılmaktadır. 2009 yılında 16548 ton endüstriyel arıtma çamuru, 27.207 ton evsel arıtma çamuru olmak üzere 43755 ton arıtma çamuru çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılmıştır. Ülkemizde 41 adet çimento fabrikası ve 62 adet döner fırın bulunmaktadır. Çimento fabrikası sayısının 2010 yılında 65’e yükseleceği öngörülmektedir. Bu tesislerden 13 adedi arıtma çamurlarını ek yakıt ve alternatif hammadde olarak kullanma konusunda Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü) lisans almışlardır. Mevcut ve gelecekte oluşması muhtemel arıtma çamuru miktarı hakkında kesin veri olmamakla birlikte Atıksu Arıtımı Eylem Planı’nda (2008–2012) verilen havza bilgileri esas alınarak hesaplamalar mevcuttur. Havzalar doğu, batı ve orta olarak üç bölgeye ayrılmıştır. Batı bölgesinde oluşan çamur miktarı hesaplanırken kişi başı oluşacak çamur miktarı 90 gr/kişi.gün, orta bölgede 80 gr/kişi.gün, doğu bölgesinde ise 60 gr/kişi.gün ortalama % 25 kuru madde içeriği kabulüne göre mevcut ve geleceğe dönük arıtma çamuru miktarları hesaplanmıştır. Eylül 2010 11
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 1800
Çamur Miktarı ton/gün kuru madde
1600
1400
1200
Batı
1000
Orta
Doğu
800
600
400
200
0
2008
2010
2012
2013
Şekil 4. Bölgelerde Oluşan Arıtma Çamuru Miktarı (ton/gün kuru madde) Çamur Miktarı (ton/gün kuru madde)
3500
3000
2500
2000
Toplam Çamur (ton/gün kuru
madde)
1500
1000
500
0
2008
2010
2012
2013
Şekil 5. Türkiye’de Oluşan Toplam Çamur Miktarı (ton/gün kuru madde) Genel olarak tehlikeli atıkların, tıbbi atıkların ve atıksu arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurlarının oluşumu ve bertarafı esnasında meydana gelen sera gazı emisyonları ile ilgili bir envanter bulunmamaktadır. Dünya Bankası’nca yapılan bir çalışmaya göre (World Bank, 2000), 32 Avrupa ülkesindeki birim kentsel katı atık (KKA) üretimi 150‐624 kg/N‐yıl (ortalama:345) ve yıllık KKA üretimi artış hızı ~% 1,5’tir. Yıllık KKA üretimi artış hızı OECD üyesi ülkelerde % 1,9’dur. Dolayısıyla Dünya genelindeki KKA üretimi artış hızları % 1,5‐2,0 aralığında seyretmektedir. Eylül 2010 12
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Çevre ve Orman Bakanlığı Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması için Teknik Yardım Projesi (EHCIP Projesi, 2005) kapsamında yapılan Türkiye’nin KKA üretimi tahminleri Tablo 4’te topluca özetlenmiştir. Söz konusu atık üretimleri, milli gelir ve nüfusun sırasıyla % 5,1 ve % 1,5~2,5 oranlarında artacağı, kişi başına atık üretiminin de takriben % 2~% 3 oranında geometrik olarak artacağı kabulü ile hesaplanmıştır. Tablo 4. Türkiye için kentsel katı atık üretimi tahmini Atık Kaynağı Kentsel Yerleşim 2003 (ton) 2010 (ton) 2020 (ton) 2023 (ton) 12.152.366
15.087.209
18.854.323 19.913.958
Kırsal Yerleşim 6.099.800
6.521.337
6.775.735 6.782.885
Endüstri 3.557.994
5.031.798
8.080.831 9.311.489
Ticari&Kurumsal 5.419.099
7.946.504
13.805.801 16.283.167
27.229.259
34.586.848
47.516.690 52.291.499
Toplam Kaynak: ENVEST (2005) IPCC Ulusal Sera Gazı Envanteri Hazırlama Kılavuzu (IPCC, 2006), atık sektörü tanımı içinde katı atık sektörü ile birlikte yer alan yakma tesisleri ve açık alanda yakma (4C), atıksu arıtma ve deşarj tesisleri (4D) ile diğer tesislerle (4E) ilgili sistematik bir envanter (veri tabanı) bulunmayışı önemli bir eksikliktir. Böylece bir envanterin oluşturulmasını müteakip söz konusu bileşenlerin sera gazı emisyonları bilinen standart yöntemlere göre hesaplanabilir. AB uyum sürecinin de etkisi ile Türkiye’de atık sektörü 2004 sonrası dönemde en hızlı gelişim gösteren sektörlerden biridir. Bölgesel ölçekte hizmet verecek düzenli depolama tesisleri işletmeye açıldıkça aynı bölgedeki düzensiz (kontrolsüz) atık depolama alanlarının ıslah edilerek kapatılması dolayısıyla sera gazı emisyonlarında önemli azalmalar yaşanması beklenmektedir. Bu bağlamda kaydedilen gelişmeler Mevcut durum bölümünde ayrıntılı olarak incelenmektedir. Eylül 2010 13
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 3. MEVCUT DURUM 3.1 Politikalar Türkiye’de atık sektörüyle ilgili politika çerçevesini belirleyen temel belge Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından hazırlanan Kalkınma Planları’dır. 2007 yılına kadar 5 yıllık dönemler için hazırlanan ve 2007’den itibaren planlama süresi 7 yıla çıkartılan bu planlarda atık sektörü, Kentsel ve Kırsal Altyapı sektörü içinde “İçme Suyu, Kanalizasyon, Arıtma Sistemleri ve Atık Yönetimi” veya Gelişme Eksenleri (Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının Geliştirilmesi) alt başlığı altında yer almaktadır. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda (2001‐2005) yer alan Katı Atık Yönetimi ile ilgili ilke ve politikalar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Evsel nitelikli atık içindeki ambalaj atıklarının geri dönüşümünün sağlanması ve halkın bu yönde bilinçlendirilmesi; Atık yönetiminin entegre yönetim anlayışı ile yürütülmesi; Büyükşehir belediyelerinde, atık yönetim hizmetinin tek elden planlanması ve uygulanması; Çevre Temizlik Vergisi’nin hizmetin gerçek maliyetini yansıtacak şekilde tespiti ve tahsilinde gerekliği titizliğin gösterilmesi; İller Bankası Genel Müdürlüğü’nün Atık Projelerinin finansmanına ilişkin mali kapasitesinin arttırılması. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007‐2013) Temel Amaçlar (Gelişme Eksenleri) ana başlığı altında Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının Geliştirilmesi alt başlığında atık yönetimine ilişkin aşağıdaki ilke ve politikalar yer almaktadır: Çevre yönetiminde, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını gözeten, doğal kaynakların koruma/kullanma dengesi ile sürdürülebilir kullanımını esas alan bir anlayışın öncelikli olması; Çevre ile ilgili tüm sektörlerde yatırım, üretim ve tüketim aşamalarında kirleten ve kullanan öder ilkelerini dikkate alan araçların etkin kullanımı; Eylül 2010 14
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Çevresel altyapı yatırımlarının yapım ve işletiminde ölçek ekonomisinin faydalarından yararlanmak üzere Mahalli İdare Birlikleri (Atık Yönetim Birlikleri) kurulmasının desteklenmesi; Entegre Çevre Bilgi Sistemi oluşturularak izleme, denetim ve raporlama altyapısının geliştirilmesi; İklim Değişikliği Eylem Planı hazırlanarak, ülkemizin BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ne ilişkin yükümlülüklerinin yerine getirilmesi; Atık yönetiminin entegre yönetim çerçevesinde planlanarak ülke şartlarına en uygun arıtma/bertaraf teknolojilerinin uygulanması; Çevre Yatırımlarının finansmanında özel sektör katılımını da içeren yeni finansman modellerinin geliştirilmesi; Çevresel altyapı hizmetlerinin planlama, yapım ve işletimine ilişkin belediyelerin kapasitelerinin geliştirilmesi; Çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme çalışmalarının yapılması; Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda, önceki planlardan farklı olarak, sera gazı emisyonlarının azaltımına ilişkin “İklim Değişikliği Eylem Planı” hazırlanarak BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)’nde belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesi öngörülmektedir. 3.1.1 Türkiye’de AB ile uyumlu Entegre Atık Yönetimi’ne İlişkin Master Plan Çalışmaları Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Projesi (EHCIP) (ENVEST, 2005) Türkiye’de katı atık yönetiminin mevcut durumunu belirlemek ve AB mevzuatı ile uyumlu şekilde planlamak üzere AB mali desteği ile Çevre ve Orman Bakanlığı koordinasyonunda 2003‐2005 yılları arasında Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması Projesi yapılmıştır. Bu proje kapsamında, Türkiye’de katı atık sektörünün mevcut durumu belirlenmiş ve AB Düzenli Depolama Direktifi (Avrupa Birliği Komisyonu, 1999) ile Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi’ne (Avrupa Birliği Komisyonu, 1994) uyum için gerekli finansman ihtiyacı analizi (etki analizi) yapılmıştır (ENVEST, 2005). EHCIP Projesi kapsamında hazırlanan Türkiye’nin AB ile Uyumlu Entegre Katı Atık Yönetim Planı’nda, Türkiye’nin belli bölgelere ayrılması ve Atık Birlikleri (Atık havzaları) Eylül 2010 15
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ esaslı yönetim öngörülmüştür. Bu noktadan hareketle, Türkiye, toplam 3 ana ve 11 alt bölgeye ayrılmıştır. Katı atık yönetimi hizmetlerinin kaliteli ve sürdürülebilir bir maliyetle planlanıp yürütülebilmesi için hizmet edilen nüfusun belli bir değerden küçük olmaması gerekmektedir. Bu ortalama nüfus, Avrupa Birliği ülkelerinde yaklaşık 500.000 kişidir. Türkiye’nin coğrafi özellikleri, nüfus yoğunluğu ve ulaşım durumu gibi temel parametreler dikkate alındığında optimum atık yönetim birliği nüfusunun 300.000 kişi civarında olduğu düşünülmektedir. Bu kapsamda, bölgesel katı atık yönetim tesislerinin hizmet vereceği Atık Yönetim Birlikleri veya atık havzalarının, 30‐60 km’lik taşıma mesafelerinde ve olabildiğince fazla nüfusa hizmet vermek üzere oluşturulması hedeflenmiştir. Birlik nüfusları belirlenirken, 2000 yılı nüfus sayımında belirtilen şehir nüfuslarının tümü ile kırsal nüfusların % 85’i dikkate alınmıştır. Başka bir deyişle, kırsal yerleşimlerde yaşayan % 15’lik nüfusun, Birlikler için önerilen bölgesel katı atık hizmetlerinden faydalanmayacağı; ağırlıklı olarak yerel kompostlaştırma metodunu kullanarak atık yönetimini kendi bünyelerinde çözmeleri öngörülmüştür. Proje kapsamında AB Direktiflerine uygun olarak katı atıkların yönetimi için farklı senaryolar üretilmiş ve her bir senaryo için maliyet hesaplanmıştır. Hesaplamalara göre en yüksek maliyetli senaryo, büyükşehirlerde yakma/gazlaştırma seçeneğini esas alan 2. Senaryo2’dur. En ucuz senaryo ise ayrı toplama ve kompostlaştırmayı esas alan Senaryo 1a3’dır. Ancak Senaryo 2’de bile kişi başına ortalama yatırım ihtiyacı, harcanabilir hane halkı gelirinin % 1,2’sini aşmamaktadır. En uygun senaryonun seçiminde esas alınacak ana kriterler AB ambalaj atıkları geri kazanımı ve biyobozunur atıkların düzenli depolama dışına yönlendirilmesi ile ilgili hedeflerin sağlanması olarak belirlenmiş; yapılan etki analizinde farklı senaryoların sera gazı emisyonlarına etkisi incelenmemiştir. Düzenli Depolama Direktifi, düzenli depolama sahaları için ayrıntılı teknik ve işletme ile ilgili standartları düzenler. Buna göre, 2009 yılına kadar mevcut düzenli depolama alanlarının direktif gereklerini yerine getirmek için hazırlanmış uyum planına göre ıslahı veya direktifte belirtilen gözetim ve kapatma yöntemlerine uygun olarak kapatılması öngörülmektedir. Mevcut düzensiz depolama alanlarının ıslahı veya Düzenli Depolama Direktifi gerekleriyle uyumlu yeni düzenli depolama tesislerinin oluşturulması için ihtiyaç duyulacak önemli maliyetler düşünülerek tahmini katılım yılı olan 2014’e kadar direktif gereklerinin yerine getirebileceği gerçekçi görülmemiştir. Bunun yerine uyum için yeni 2
Senaryo 2: Senaryo 2’de Büyükşehirler ile Karadeniz’deki 4 merkezde karışık toplama ve yakma, diğer yerlerde ise ikili toplama/kompost, atık kumbaraları, yakma tesisi, AB düzenli depolama tesisi, İ&Y geri dönüşüm tesisi ile biyometan tesisi önerilmektedir. 3
Senaryo 1a: İkili toplama, atık toplama merkezleri (ATM), atık kumbaraları, maddesel geri kazanma tesisi (MGT), AB düzenli depolama tesisi, inşaat ve yıkıntı atıkları (İnşaat &Yıkım) geri dönüşüm tesisi ile biyometan tesisi (hal, pazaryeri ve lokanta atıkları için) bileşenlerini içeren toplam 119 adet bölgesel atık yönetim tesisini esas almaktadır. Eylül 2010 16
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ düzenli depolama sahalarının geliştirilmesindeki hedef yıl 2023 yılı olarak programlanmış olup; 9 yıllık bir geçiş dönemi esas alınmıştır. AB Düzenli Depolama Direktifi, 2010 yılı için 1995 yılında oluşan biyolojik olarak ayrışabilir atıkların % 75’inin, 2013 yılı için % 50’sinin ve 2020 için % 35’inin düzenli depolamaya kabul edilmesini öngörmektedir. Türkiye’nin 2015 yılında % 75’lik hedefe ulaşması beklenirken, % 50’lik hedefe en erken 2020 yılında ulaşılabileceği tahmin edilmektedir. Düzenli Depolama Direktifi’nin farklı nicel hedefleri için ortaya çıkan geçiş süreci Tablo 5’te gösterilmiştir. Tablo 5. Düzenli depolama direktifi hedeflerine göre geçiş süreleri Madde Düzenli depolama sahalarının AB standartlarına yükseltilmesi Biyolojik olarak ayrışabilir atıkların düzenli depolamadan çekilmesi Geçiş süreci (hedef veya katılım yılından 2014’e kadar) Direktifteki hedef yıl Plandaki hedef yıl 2009
2023
9 yıl % 75 ‐ 2010
% 50 ‐ 2013
% 35 ‐ 2020
2015
2020
2023
‐ 6 yıl 3 yıl Kaynak: (ENVEST, 2005) Türkiye için önerilen AB direktiflerine uyum senaryosunda, ambalaj atıkları geri dönüşüm/geri kazanma hedeflerinin tam olarak 2020 yılında sağlanması öngörülmüştür. Önerilen yaklaşım planına göre, ambalaj atıkları direktifi şartlarını sağlayabilmek için atık kumbaraları ve atık toplama merkezleri ile ikili toplama sistemi ve maddesel geri kazanma tesisleri kurulmalıdır. Biyolojik olarak ayrışabilen atıkların düzenli depolama alanları dışına yönlendirilen miktarı ile ilgili şartları sağlamak için, ayrı (ikili) toplama, uygun arıtma (kompostlaştırma) ve bertaraf yöntemlerinin (yakma/gazlaştırma) yoğun kullanımı gerekecektir. EHCIP Projesi kapsamında, AB ile uyum için gerçekleştirilen yeni atık toplama sistemleri, düzenli depolama sahaları ve arıtma yöntemlerinin değişik bölgelerdeki başlama tarihleri ile ilgili uygulama planı Tablo 6’da verilmiştir (ENVEST, 2005). Geri kazanıma yönelik yatırımlar iki aşamada gerçekleştirilecektir. Tablo 6’daki hücrelerde yer alan farklı tarihler bir taraftan bölgelerin ihtiyaç ve kapasitelerindeki değişiklikleri yansıtırken, diğer Eylül 2010 17
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ taraftan hedeflenen yılları göstermektedir. Tabloda gösterilen ilk senede bölgenin yarısına hizmet verilirken, ikinci senede sistemin bölgenin tamamında hayata geçirilmesi hedeflenmektedir. Parantez içlerinde yer alan yüzdelik değerler ise, proje boyunca sistemin hizmet vereceği nüfusun toplam nüfusa oranını işaret etmektedir. Tablodan görüldüğü üzere büyükşehirler için öngörülen hedef yıllar daha sıkı olmakla beraber, diğer küçük ve orta ölçekli belediyeler için AB standartlarında atık yönetimi daha ileriki yıllarda devreye sokulacaktır. EHCIP Projesi kapsamında hazırlanan Sektöre Özgü Yatırım Planına göre, Türkiye’nin AB ile uyumlu entegre atık yönetimi çerçevesinde, düzensiz depolama alanlarının kapatılması konusunda AB atık yönetimi mevzuatına, 2015 ve 2023 yılları itibarı ile sırası ile % 50 ve % 100 oranında uyum sağlanması hedeflenmektedir. Bu kapsamda gerek ambalaj atıkları geri‐dönüşümü ve gerekse biyobozunur atıkların düzenli depolama alanlarına kabulünün çok sıkı kurallara bağlanması dolayısıyla özellikle 2015 sonrası dönemde atık sektörü sera gazı emisyonlarında büyük azalma beklenmektedir. EHCIP Projesi’nde AB direktiflerine tam uyum esas alındığından, atık sektörü sera gazı azaltımı bakımından da AB ile gerçek bir uyum ve eşgüdüm öngörülmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, EHCIP Projesinde esas alınan AB Ambalaj atıkları ve Düzenli Depolama Direktifleri, İklim Değişikliği Sözleşmesi kapsamında sera gazı emisyonu azaltımını doğrudan desteklemekle birlikte, Türkiye için Atık Sektörü AB’ye uyum senaryosu (Senaryo 2a)’nın sera gazı azaltımı bakımından durumunun ortaya konulmaması bir eksikliktir. EHCIP Projesi kapsamında atıksu arıtma tesisi çamurlarının (biyoatıklar) yönetimi ile ilgili olarak, “Arıtma Çamurunun Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve Özellikle Toprağın Korunmasına İlişkin Avrupa Konseyi (AK) Direktifi 86/278/EEC” çerçevesinde direktife özgü ayrı bir yatırım planı hazırlanmıştır (ENVEST, 2005.a). Söz konusu yatırım planında, Türkiye’de, stabilize olmuş kentsel atıksu arıtma çamurlarının ~ % 40 oranında doğrudan araziye uygulanması, kalan % 60’ının ise diğer yöntemlerle (kompost, yakma, düzenli depolama vb.) bertarafı önerilmektedir. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (ÇOB, 2008.c) ve Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (ÇOB, 2010) uyarınca eşdeğer nüfusu 1.000.000 ve üzeri büyük arıtma tesislerinden çıkan stabilize çamurların katı madde oranı ≥ % 50 olacak şekilde kurutulması gereği dolayısıyla, bu tür atıksu arıtma tesislerinde oluşan çamurların lisanslı çimento tesislerinde yakılması giderek yaygınlaşmaktadır. Bu yüzden her ne kadar orta vadede (2010‐2015) belli oranda (ağırlıklı olarak stabilize) arıtma çamurunun hala atık depolama alanlarına kabulü yapılmakta ise de, özellikle büyükşehirlerde kurutma sonrası granül formuna getirilen Eylül 2010 18
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ stabilize çamurların araziye uygulanması, çimento tesislerinde yakılması ile günlük örtü malzemesi olarak kullanımı gibi yöntemlerle bertarafı yoluna gidilmektedir. Bu itibarla, düzenli depolama alanlarına kabul edilen tehlikesiz atık niteliğindeki evsel ve endüstriyel arıtma çamurlarının kayıt altına alınıp, stabilizasyon durumu da dikkate alınarak 2010 yılı ve sonrası atık sektörü sera gazı emisyonu hesaplarına dâhil edilmesi gerekmektedir. Orta vadede düzenli atık depolama alanlarına kabul edilen ve ağırlıklı olarak stabilize olmuş arıtma çamuru oranının ~ % 30 civarında olduğu tahmin edilmektedir. 2015 sonrası dönemde ise söz konusu oranın < % 10‐15 düzeylerine inmesi beklenmektedir. Eylül 2010 19
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İstanbul, 2010 2008 / İzmir 2010 (% 20) (Büyükşehir) Diğer 2015 2010 / 1b Büyükşehir 2015 (% 30) Belediyeleri Diğer 2015 2015 / 1c Belediyeler 2020 (% 100) (orta/küçük) Ankara 2012 2008 / 2a 2010 (Büyükşehir) (% 20) Antalya/İçel 2012 2008 / 2b (Turistik 2010 (% 30) şehirler) Diğer 2015 2010 / 2c Büyükşehir 2015 (% 20) Belediyeleri Diğer 2015 2015 / Belediyeler 2d Karadeniz 2020 (% 64)* (orta/küçük) Diğer 2015 Belediyeler 2010 / 2e 2015 Akdeniz ve İç (% 50) Anadolu Gaziantep 2013 2008 / 3a 2010 (Büyükşehir) (% 20) Diğer 2014 2010 / 3b Büyükşehir 2015 (% 100) Belediyeleri Diğer 2020 2015 / 3c Belediyeler (% 24)*** 2020 (orta/küçük) Kaynak: ENVEST, 2005. * Trabzon, Rize, Giresun ve Ordu hariç ** Trabzon, Rize, Giresun ve Ordu için yakma *** Elazığ, Iğdır, Malatya ve Van için 1a Eylül 2010 İ&Y Geri Dönüşümü/ Biyometanizasyon Kentsel alan Düzenli Depolama Kapsam ATM/MGT/Atık Kumbaraları Termal Dönüşüm (Yakma/ Gazlaştırma) Bölge Ayrı toplama / Kompostlaştırma (Kentsel alan) Tablo 6. Türkiye için AB Atık Direktifleri ile uyumlu zaman çizelgesi 2010 / 2015 2013 ‐ 2017 2008 / 2009 2008 / 2011 2015 / 2020 2022 2011 / 2016 2011 / 2016 ‐ ‐ 2016 / 2020 2014 / 2020 2010 / 2015 2018 2008 / 2009 2008 / 2011 2010 / 2015 2019 2011 2009 / 2011 2015 / 2020 2022 ‐ 2023 2011 / 2016 2012 / 2016 ‐ 2021 (4 tesis)** 2016 / 2020 2016 / 2020 Kırsal alan 2015 / 2020 ‐ 2011 / 2016 2012 / 2016 2015 / 2020 2019 2012 2008 / 2011 2015 / 2020 ‐ 2011 / 2016 2012 / 2016 ‐ ‐ 2016 / 2020 2017 / 2020 20
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Katı Atık Ana Planı (KAAP 2006 ve 2009) Çevre ve Orman Bakanlığı EHCIP Projesi’nin devamı niteliğinde yaptırılan Katı Atık Ana Planı’nın hedefi, büyükşehirler dışındaki belediyelere bölgesel katı atık yönetimi alanında yol göstermektir. Bu kapsamda, 2005 yılında tamamlanmış olan EHCIP Projesi (ENVEST, 2005) gözden geçirilerek, büyükşehir dışındaki belediyeler için AB Direktifleri ile uyumlu atık yönetim planı, yerel şartlar daha ayrıntılı olarak gözetilerek yeniden oluşturulmuştur. Burada esas olan, AB mevzuatı ile uyumda geri kalınmaması ve ileriye dönük iyileştirmeler yapılabilmesidir. Tablo 6’daki çizelgenin, bu proje kapsamında tadil edilmiş yeni hali Tablo 7’de verilmektedir (KAAP, 2009). Tablo 7. Büyükşehir dışındaki Belediyeler için AB ile uyumlu atık yönetimi zaman çizelgesi (KAAP, 2009) Ayrı toplama/ Bölge 1c Kompost (Kentsel) Marmara/
Ege (Büyükşehi
rler hariç) Karadeniz 2d 2e 3c (Büyükşehi
rler hariç) Akdeniz/İç Anadolu (Büyükşehi
rler hariç) Doğu /Güney Doğu An.* ‐ İkili toplamalı ATM/Atık Kumbaraları MGT Yakma Kentsel Kırsal Depolama İ&Y Geri Dönüşümü/ Biyometan Düzenli 2015 (% 100) 2015 2010/2015 ‐ ‐ 2016 2014 / 2020 2015 (% 100) 2015 2010/2015 ‐ ‐ 2016 2016 / 2020 2015 (% 50) 2015 2010/2015 2015/2020 ‐ 2011 2012 / 2016 2020 (% 24) 2020 2015/2020 ‐ ‐ 2016 2017 / 2020 ‐ ‐ ‐ ‐ 2016 2017 / 2020 (Büyükşehi
rler hariç) 3c Doğu /Güney Doğu An.‐ İkili toplamasız 2015/2020 (Büyükşehi
rler hariç) * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van için. Eylül 2010 21
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 7’de, büyükşehir dışındaki atık birliklerini kapsayan 1c, 2d, 2e ve 3c bölgeleri için atık yönetimini özetlemektedir. Tabloda EHCIP projesiyle ilgili olarak yapılan en önemli düzenleme, geri kazanım sistemlerine yöneliktir. Maddesel geri kazanma tesislerinin işletmeye alınma tarihi, tam kapasiteli reaktörde kompost tesisinde olduğu gibi, ikili toplama sisteminin başlamasıyla aynı tarihe getirilmiştir. Atık toplama merkezleri ve atık kumbaraları için geçerli olan tedrici işletmeye alınma sistemi ve ilk pilot kompost tesisi, ikili toplamanın başlamasından en az 5 yıl önce kurulacak şekilde düzenlenmiştir. Düzenli depolama tesisleri için öngörülen tedrici geçiş ise ortadan kaldırılarak, AB standartlarında düzenli depolamaya geçilmesi gereken tarih Tablo 7’de yer alan ilk yıl olarak belirlenmiştir. İkili toplama, termal dönüşüm ve inşaat/yıkıntı atıkları geri dönüşüm tesislerine yönelik olarak bir düzenleme yapılmamıştır. Son olarak Tablo 7’de dipnotlarda yer alan iller de sisteme entegre edilmiştir. Bu amaçla 3c Bölgesi de ikili toplamalı ve karışık toplamalı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Doğu ve Güneydoğu’da yer alan Elazığ, Iğdır, Malatya ve Van hariç diğer İllerde ikili toplama sistemi uygulanmayacaktır; bu İllerde geri kazanım atık kumbaraları ve atık toplama merkezleri üzerinden yürütülecektir. Yakma uygulanması gereken Trabzon, Ordu, Rize ve Giresun ise, 2d’de yer alan Karadeniz’deki büyükşehir dışındaki diğer İller için uygulanan plana dâhil edilmiştir. Büyükşehirler için Tablo 6’daki EHCIP Projesi uygulama planının aynen geçerli olması öngörülmüştür. Planlanan sistemin detaylı akım şeması Şekil 6’da verilmektedir. Eylül 2010 22
Şekil 6. Katı Atık Ana Planında (KAAP) önerilen AB ile uyumlu Entegre Katı Atık Yönetimi (EKY) Proje akım şeması 23 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 2006 yılında tamamlanan I. Aşama Projesi’nin ardından 2008 yılında başlatılan II. Aşama Projesi’nde, önceden büro çalışması ile belirlenmiş olan Atık Birliklerinin yerel bazda yeniden gözden geçirilmesine karar verilmiştir. I. Aşama çıktıları resmi olarak Belediyelere bildirilmeden önce, bir ön çalışma niteliği taşıyan ilk sonuçların projenin ikinci aşaması ile son kez doğrulanmaları tercih edilmiştir. Bu kapsamda öncelikle Bakanlık veritabanında mevcut bulunan, Türkiye genelindeki yeni Birlik yapıları değerlendirmeye alınmıştır. Bunun için 2008 yılı itibariyle tamamlanmış en güncel çalışma olan Atık Yönetimi Eylem Planı (2008‐2012) verilerinden yararlanılmıştır. Bu güncellemenin ardından, önerilmiş Birlikler ile yeni kurulan yapıların farklılık arz ettiği durumlarda, bu sapmanın sebeplerini ortaya çıkarmak ve yeni çözüm önerileri geliştirmek amacıyla ilgili Belediyeler ile ortak toplantılar düzenlenmiştir. Her bir oturum öncelikle projenin tanıtıldığı ve bölgelendirme çalışmasının hedef ve temel prensiplerinin açıklandığı bir eğitim semineri ile başlamıştır. Eğitimin ardından katılan Yerel Yönetimler ile birebir görüşmeler tamamlanmıştır. Bu sürecin ardından, toplantıların amacına uygun olarak bölgelendirme kriterlerinde ve dolayısıyla Atık Birliklerinde bazı revizyonlara gidilmiştir. Düzeltmeler yerel bazda bölgenin durumuna hâkim ve söz sahibi İdarecilerin katkısı ile yapılmıştır. Bu noktada özellikle coğrafi durum, yol durumu ve iklimsel şartlar yerel yetkililer ile yeniden gözden geçirilmiştir. Revize edilmiş bölgelendirme kriterleri esas alınarak önerilen Revize Atık Birlikleri listesi Ek 5’te sunulmaktadır. Tablonun ilk iki kolonunda İl plaka kodu ve İl adı yer almaktadır. Son kolonda sırasıyla ildeki atık birliği sayısı, birliğin adı ve birliğe üye olan veya olması önerilen İlçe Belediyeleri yer almaktadır. (A) kısaltması aktarma istasyonuna işaret etmekte olup aynı sayı numarasıyla kodlanan aktarma istasyonları, belirtilen İlçelerde ortak olarak kullanılacaktır (örn A1 vb.). EK 5’te verilen KAAP II. Aşama Revize Atık Birlikleri yapılanmasına göre, Türkiye genelinde büyükşehir belediyeleri de dâhil olmak üzere toplam 136 adet Atık Birliği veya Merkezi Atık Bertaraf Kompleksi oluşumu gerekmektedir. Bir Birlik çatısı altında birden fazla düzenli depolama tesisi işletilmesi mümkündür. Ancak önerilen birlik yapılanmaları içerisinde bazı farklılıklar (ayrılma veya dâhil olma) yaşanmaktadır. Bu yüzden Ek 5’teki liste ÇOB tarafından düzenli olarak güncellenmektedir. Görev alanı İl sınırı olan İstanbul ve İzmit Büyükşehir Belediyeleri’nde bölgesel atık yönetimi İl bütününde Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Geliştirme Daire Başkanlıklarınca yürütülmektedir. İstanbul’da tek birlik çatısı altında 3 adet, Kocaeli’nde yine tek birlik çatısı altında 2 adet düzenli depolama tesisi işletilmesi önerilmektedir. Ancak diğer büyükşehir belediyeleri için il sınırı bazında atık yönetimi uygulaması henüz bulunmamaktadır. Eylül 2010 24 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Büyükşehir belediyeleri görev alanı dışındaki toplam atık birliği sayısı 94’dür. İl bazında en fazla atık birliği bulunan iller; 7 atık birliği ile Muğla, 6 atık birliği ile Antalya, 4 atık birliği ile Konya, Mersin ve Aydın’dır. Söz konusu İllerde daha önceden kurulmuş bulunan ve halen kullanılmakta olan düzenli depolama tesisleri mevcuttur. Ancak Katı Atık Ana Planı II. Aşama Projesi ile önerilen toplam 136 adet Atık Birliği’nden küçük ölçekteki (tek veya iki İlçe Belediyesinden oluşmuş) en az 9’unun ilerde daha büyük bir Üst Birlik yapılanması kapsamında veya hizmetlerden yararlanmak suretiyle en yakınındaki daha büyük atık birliklerine entegre olması beklenmektedir. Bunun sonunda, orta vadede (2020 sonrası) Türkiye genelinde ~ 125 adet Merkezi Atık Yönetim Birliği / Atık Havzası sayısında karar kılınması beklenmektedir. ÇOB tarafından EHCIP Projesi’ni takriben hazırlatılan Katı Atık Ana Planı çerçevesinde “Bölgesel Atık Yönetimi Birlikleri” modeli iyice somutlaştırılarak EHCIP Projesi’nde önerilen kavramsal yaklaşımın ülke genelinde daha kolay uygulanması sağlanmıştır. Katı Atık Ana Planı da, AB ile tam uyum yaklaşımı ile AB’nin atık sektörü sera gazı azaltımı politikalarını desteklemekte ve Türkiye için sürdürülebilir bir uyum yaklaşımını içermektedir. Daha önce de belirtildiği üzere EHCIP Projesi Senaryo (2a) ve KAAP II. Aşama uygulamasına karşılık gelen atık yönetimi senaryolarının 2010‐
2030 dönemi sera gazı emisyonu değerleri hesaplanarak bir değerlendirme yapılmamıştır. Atık Yönetimi Eylem Planı Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Atık Yönetimi Eylem Planı (2008‐
2012), Türkiye’nin AB ile uyumlu atık yönetimi planlamasına ilişkin EHCIP ve Katı Atık Ana Planı Projeleri ile AB destekli Entegre Çevre Uyumlaştırma Stratejisi Projesi UÇES (2007‐2023) çıktılarına dayanmaktadır (ÇOB, 2008.b). Atık Yönetimi Eylem Planı 2008‐2012 dönemi hedefleri aşağıda sıralanmıştır: Bölgesel ve ulusal atık planı oluşturmak ve sürekliliğini sağlamak, Atık envanterinin oluşturulması amacıyla elektronik veri tabanı sistemi kurmak ve sürekliliğini sağlamak, Üretim aşamasında, atık oluşumunu minimize eden teknolojilerin kullanılmasını teşvik etmek, Atıkların uluslararası ticaretini AB kriterleriyle uyumlaştırmak ve uygulanmasını sağlamak, Taraf olunan uluslararası çevre sözleşmelerinin uygulanmasını sağlamak, Eylül 2010 25 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Atık üreticilerini ve kamunun; atıkların azaltılması, meri mevzuata uygun geri/kazanımı, bertarafı gibi konularda eğitimler ve seminerler ile bilinçlendirilmesini sağlamak, Kurumsal yapıyı güçlendirmek, Atık yönetiminde görev alan personeli eğitmek. Planın bir parçası durumundaki UÇES 2007‐2023 dokümanı, Türkiye’nin, AB’ye girişi için bir ön koşul olan, AB çevre müktesebatına uyum sağlaması ve mevzuatın etkin bir şekilde uygulanması amacıyla tam uyumun sağlanması için ihtiyaç duyulacak teknik ve kurumsal altyapı, gerçekleştirilmesi zorunlu çevresel iyileştirmeler ve düzenlemelerin neler olacağına ilişkin detaylı bilgileri içermektedir. UÇES’te ağır yatırım gerektiren direktifler (Düzenli Depolama, Tehlikeli Atık, Ambalaj Atıkları ve Atık Yakma Direktifleri) için maliyet, amaçlar, hedefler ve stratejiler geliştirilmiş olup, uygulama için gerekli maliyetler hesaplanmıştır. Yukarıda verildiği üzere AB ile uyumlu ve atık sektörü sera gazı azaltımına ilişkin uluslararası sorumluluklarımızı destekleyen politik süreç ve planlama çalışmaları çok büyük oranda tamamlanmış bulunmaktadır. Ancak bu plan ve politikalar, ekonomik araçlarla (örn. yenilenebilir enerji teşviki, atık depolama vergisi vb.) yeterince desteklenmemektedir. Bu konu, aşağıda “ekonomik araçlar” başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmektedir. UÇES (2007‐2023)’in kısa vade uygulama dokümanı olan Atık Yönetimi Eylem Planı (AYEP) (2008‐2012) ile gerek merkezi gerekse iller bazında AB ile uyumlu entegre atık yönetimi ve atık sektöründe sera gazı azaltımı (ambalaj atıkları geri dönüşümü ve biyobozunur atıklara kota uygulaması) alanında somut hedefler tanımlanmıştır. Ancak planlar, iklim değişikliği ile mücadele ile ilişkilendirilmediğinden, atık sektöründe sera gazı azaltımına ilişkin olarak somut hedef ve teşvik politikaları bulunmamaktadır. Belediyelerin uzun yıllardır kullandıkları düzensiz (kontrolsüz) depolama alanlarının ıslahı ve kapanmasına ilişkin bir planlama bulunmamaktadır. Bu amaçla hazırlanmış, iller bazında düzensiz depolama tesislerinin doğru bir teknik envanteri de yoktur. 3.1.2 Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi Türkiye, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılmasına yönelik küresel çabalara kendi özel şartları ve imkânları çerçevesinde katkıda bulunmak üzere “Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi”ni hazırlamıştır. Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2010‐2020)’nde atık sektöründe sera gazı emisyonu kontrolü ile ilgili olarak aşağıdaki önlemlerin alınması öngörülmektedir: Eylül 2010 26 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Kısa Vade Belediye atıkları ile ilgili mevzuat uyumlaştırma çalışmaları 2010 yılı sonuna kadar tamamlanacaktır. Orta Vade Atık Eylem Planı (2008‐2012) kapsamında yeniden kullanım ve atık geri kazanım miktarı artırılacaktır. 2012 yılı sonuna kadar ülkemizde 104 düzenli depolama tesisi kurulacak ve üretilen belediye atıklarının %76’sı düzenli depolama tesislerinde bertaraf edilecektir. Uzun Vade Atık yönetiminde; kaynağında azaltma, yeniden kullanım, geri dönüşüm ve kazanımı sıralaması daha etkin uygulanacaktır. Düzenli depolama tesislerine giden organik madde miktarı azaltılacak, biyobozunur atıklar enerji veya kompost üretimine yönlendirilecektir. Depolama tesislerinden kaynaklanan gazlar toplanıp doğrudan veya işlenerek enerji üretiminde kullanılacak, eğer kullanılamıyorsa yakılarak bertaraf edilecektir. Türkiye’nin atık sektöründe sera gazı emisyonu azaltımı ile ilgili olarak doğrudan somut bir sayısal hedefi bulunmamaktadır. Ancak AYEP (2008‐2012) ve Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2010‐2012)’ de öngörülen stratejilerin zamanında uygulanması durumunda özellikle düzensiz (kontrolsüz) depolama alanlarının tekniğine uygun olarak ıslahı ve /kapatılması ile biyobozunur atıkların düzenli depolama alanlarına kabulünün önlenmesi sonucu atık sektörü sera gazı (CH4) emisyonlarında büyük bir azalma sağlanacak; ancak özellikle büyükşehirlerde devreye girecek atık yakma/gazlaştırma tesislerinin sayısına bağlı olarak CO2 emisyonlarında artış olacaktır. AYEP (2008‐2012)’in uygulanması durumunda atık sektörü sera gazı emisyonlarındaki tahmin değişimine ilişkin bir hesaplama bulunmamaktadır. 3.2 Yasal Düzenlemeler Atık sektöründe sera gazı emisyonunun azaltımı ile ilgili uluslar arası ve ulusal düzeydeki yasal çerçeve ana hatları ile aşağıdaki gibidir: Avrupa Birliği Uyum Süreci Kapsamındaki Mevzuat Çalışmaları Uluslararası mevzuata uyum ile ilişkili Türkiye’nin gündemindeki en önemli konulardan biri, Avrupa Birliği ile müzakereler kapsamında 21 Aralık 2009 tarihinde açılan 27 sıra no.lu Çevre Faslı’dır. Küresel ısınma ve iklim değişikliğine ilişkin olarak Eylül 2010 27 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ önlemlerin alınması amacıyla bu kapsamda mevzuat uyum çalışmalarına başlanmıştır. Türkiye’nin AB üyelik görüşmeleri sürecinde atık sektörü mevzuat uyumu kapsamında yürürlüğe giren ve aynı zamanda sera gazı emisyonu azaltımını da destekleyen temel direktif ve yönetmelikler Tablo 8’de verilmiştir. AB ve ÇOB atık yönetimi mevzuatı arasındaki önemli bir fark, ÇOB Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte atık kotalarının tanımlanmasındaki baz yılın 1995 yerine 2005 alınmasıdır. Tablo 8. Mevcut Atık Yönetiminde Sera Gazı Azaltımına İlişkin AB ve Türkiye’deki yasal çerçeve AB Mevzuatı Ulusal Mevzuat Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (Resmi Gazete: 05.07.08, 26927 ) Düzenli Depolama Direktifi Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik* (1999/31/EC) (Resmi Gazete: 26.03.10, 27533 ) Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi (94/62/EC) Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (Resmi Gazete: 25.06.2007, 26562) Böylece AB’ye uyum dolayısıyla gerek yüksek oranlarda (≥ % 60) ambalaj atıkları geri dönüşümü gerekse biyobozunur atıkların düzenli depolama tesislerine kabulünün sınırlandırılması ve düzensiz (kontrolsüz) depolama alanlarının ıslah edilerek depo gazının meşalelerde yakılması ve/veya gazdan yenilenebilir enerji geri kazanımı sonucu atık sektörü sera gazı emisyonunun özellikle 2010 sonrası dönemde hızla azaltılmasını mümkün kılacak yasal altyapı tamamlanmıştır. Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (Resmi Gazete: 05.07.08, 26927) atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esasların belirlenmesini kapsamaktadır. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (Resmi Gazete: 26.03.10, 27533) düzenli depolama tesislerine ilişkin teknik esaslar ile atıkların düzenli depolama tesislerine kabulü ve atıkların düzenli depolanmasına ilişkin usul ve esaslar ile alınacak önlemleri, yapılacak denetimleri ve tabi olunacak sorumlulukları kapsamaktadır. Eylül 2010 28 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği (24.06. 2007‐26562) Evsel, endüstriyel, ticari ve işyeri olmasına bakılmaksızın yurt içinde piyasaya sürülen plastik, metal, cam, kâğıt‐karton, kompozit ve benzeri malzemelerden yapılmış bütün ambalajları ve bu ambalajların atıklarını kapsamaktadır. Yukarıda da belirtildiği gibi, atıkların AB Direktiflerine uygun şekilde yönetimi için ulusal düzeyde gereken yasal düzenlemeler yapılmıştır. Ancak yönetmelikler, hızlı biçimde çıkarılmakta; bu yüzden bazı uygulama sorunları yaşanmaktadır. Ayrıca atıklara ilişkin yönetmeliklerin uygulanmasına yönelik altyapı ve gerek merkezi düzeydeki gerekse yerel yönetimlerdeki kurumsal kapasite yetersizdir. Bu da hem mevcut fonlardan yeterli düzeyde yararlanılmasını ve gerekli yatırımların uygulamaya konmasını geciktirmekte; hem de düzenli denetim ve kontroller ile yaptırımların etkinliğini azaltmaktadır. Öte yandan, Belediyelerin oy kaybı endişesi ile yasal düzenlemeleri etkin biçimde uygulayamamaları bilinen bir gerçektir. Geri kazanımın öncelikli kılınması ile ilgili mevzuat eksiktir. Uygulamalardaki bir başka sorun da, Kamu İhale Kanunu’ndan dolayı, atık yönetimi hizmet ihalelerindeki yasal düzenlemelerle belirtilen sürenin çok kısa tutulması sonucu atık yönetimi maliyetlerinin gereksiz yere artmaktadır. 3.3 Kurumsal Yapılanma İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu Türkiye’de sera gazı emisyonlarının azaltılmasına ilişkin politikaların ve yasal düzenlemenin geliştirilmesi ve uygulanmasıyla ilişkili kurumların başında İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) gelmektedir. İDKK bünyesinde kurulu 11 çalışma grubundan üçüncüsü Sanayi, Konut, Atık Yönetimi ve Hizmet Sektörlerinde Sera Gazı Azaltımı Çalışma Grubu’dur. Grup çalışmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinatörlüğünde yürütülmektedir. Bu çalışma grubunda yer alan atık sektörü ile ilgili sera gazı azaltımı çalışmaları kapsamında, özellikle depo gazından enerji üretimi ile kentsel atık (~ % 50 biokütle içerir) yakma/gazlaştırma dolayısıyla salınan CO2 ve biyometan tesislerinde üretilen biyogazdan enerji geri kazanımı yoluyla önlenen metan emisyonlarının izlenmesi gerekecektir. Yerel Yönetimler Türkiye’de atık yönetimi ile ilgili mevcut kurumsal yapılanmadaki uygulayıcı kurumlar belediyelerdir. Belediyeler eliyle yürütülen atık yönetimi hizmetleri büyükşehir ve diğer belediyeler olmak üzere iki farklı yapılanma ile gerçekleştirilmektedir. Büyükşehir belediyeleri hizmet alanı dışında kalan ve diğer illerdeki belediyeler de, ölçek ekonomisinin sağlayacağı maddi faydalar gözetilerek, gerekli mühendislik Eylül 2010 29 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ çalışmaları ile oluşturulan atık yönetim birlikleri (AYB) modeli ile atık toplama ve bertaraf hizmetlerinin yürütülmesi teşvik edilmektedir. ÇOB Türkiye genelinde büyükşehir belediyeleri hizmet alanı dışında kalan ilçe/belde belediyelerinin atık yönetim birlikleri oluşturmalarını kolaylaştırmak üzere bir ana plan (Katı Atık Ana Planı) hazırlatmış olup bu plana uygun şekilde AYB kuran belediyelere Bakanlık hibe fonundan mali destek (Proje ve düzenli depolama tesisi yapımı için) sağlanmaktadır. Türkiye’de atık yönetimi ile ilgili mevcut kurumsal yapı Tablo 9’da özetlenmiştir. Eylül 2010 30 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 9. Atık yönetimi ile ilgili mevcut kurumsal yapılanma, (KAAP, 2006/2009) Kurum Büyükşehir Belediyeleri (B.B. Çevre Koruma Daire Başkanlığı) İlçe/Belde Belediyeleri Hizmet alanı İl sınırı (İstanbul/İzmit) ili merkeze alan 50 km yarıçaplı bir daire içindeki Belediyeler Belediye sınırları içi Görevleri Atık Yönetim Planı Hazırlamak Aktarma Merkezleri Yapım/İşletimi Atık İşleme ve Bertaraf Tesisleri Yapımı /İşletimi Diğer Belediyeler (BB görev alanı dışındakiler de dâhil) Atık Yönetimi Birlikleri (AYB) İlçe Atık Yönetim Planlarını Hazırlamak (toplama, geri kazanım/geri dönüşüm, yerel kompost) Atık Toplama ve Aktarma/ (yakınsa) Depolama Tesislerine Taşıma Hizmet alanı: Genelde il sınırlarını esas alarak oluşturulan, Atık Toplama Havzaları içindeki Belediyeler Birlik Üyesi Belediyeler: Belediye sınırları içi Çevre ve Orman Bakanlığı Türkiye geneli Birlik Hizmet Alanı için AYB hazırlayıp uygulamak Aktarma Merkezleri Yapım/İşletimi Aktarma Merkezleri ile Nihai Bertaraf (Düzenli Depolama) ve Arıtma (Kompost/Biyometan/Termal dönüşüm) Tesisleri arasında taşıma Düzenli Depolama ve Atık Arıtma Tesislerinin Yapımı/İşletimi Maddesel Geri kazanım Tesisleri (ambalaj atıkları) için yer belirleme (Yatırım ve İşletim ambalajlı ürünleri piyasaya sürenlere ait) Birlik Üyesi Belediyeler: İlçe/Belde Atık Yönetim Planlarını Hazırlama Atık Toplama ve Aktarma Merkezleri veya (yakınsa) Düzenli Depolama Tesislerine Taşıma Ambalaj Atıkları Geri dönüşümü (ikili toplama ve/veya kumbara + geri dönüşüm merkezleri) ve Yerel Kompost Faaliyetleri Yürütme AB ile uyumlu Katı Atık Ana Planı (KAAP) ve AYEP, İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı hazırlamak, uygulamaları izlemek Atık Yönetim Planlarını Onaylamak ve Uygulamaları izlemek Atık Bertaraf/Arıtma Tesisleri ile ilgili ÇED ve İşletme İzin Sürecini Yönetmek Eylül 2010 31 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ AYB modelinin KAAP I. Aşama (2006) ve KAAP II. Aşama (2009) çerçevesinde uygulanması başarı ile devam etmektedir. Böylece Türkiye genelinde 130 civarındaki Bölgesel Atık Yönetimi Birimi (büyükşehir belediyesi‐BB veya AYB) üzerinden atık yönetimi hizmetlerini daha kaliteli ve ekonomik olarak sürdürmek mümkün olabilecektir. Kurumsal kapasite geliştirme kapsamında, öncelikle İl Çevre ve Orman Müdürlükleri ile belediyelerde atık yönetimi hizmeti ile sorumlu deneyimli teknik personeli barındıran idari birimler (Atık Şube Müdürlükleri, Çevre Yönetim Müdürlükleri vb.) ya hiç bulunmamakta, ya da etkin bir atık yönetimi için kapasiteleri yetersiz kalmaktadır. Büyükşehirlerde mevcut güçlü atık yönetimi kurumsal ve teknik altyapısından iller ölçeğinde daha etkin biçimde yararlanmak üzere büyükşehir belediyeleri hizmet alanlarının, İstanbul ve Kocaeli Büyükşehir Belediyelerinde uygulandığı üzere bir plan dâhilinde il sınırlarına genişletilmesi konusunda henüz herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Oysa böyle bir düzenleme ile büyükşehirlerin bulunduğu illerde yaşayan nüfusun tamamı entegre atık yönetim hizmetinden yararlandırılabilir. Türkiye’de büyükşehirler dışındaki belediyelerde ise atık yönetim hizmetlerinin, öncelikle il sınırlarındaki belli sayıda belediyeyi kapsayan, teknik ve ekonomik şartlar gerekli kıldığı takdirde il dışındaki bazı belediyeleri de içine alan “atık toplama havzaları” esas alınarak oluşturulan (Bölgesel) Atık Yönetim Birlikleri (AYB) modeli esas alınarak yürütülmesi öngörülmektedir (KAAP, 2006/2009), (AYEP, 2008‐2012). Ancak, söz konusu AYB modelinin sürdürülebilmesi için birlik sınırlarını netleştiren, atık havzası sınırlarını belirleyen, her atık havzası içindeki atık yönetiminin, ilgili AYB tarafından yürütülmesini zorunlu hale getiren yasal bir düzenleme bulunmamaktadır. ÇOB’nin Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) bu konuya ilişkin yeterli teknik altyapıyı içermektedir. Sera gazı envanterlerinin tutulması teknik açıdan ÇOB desteği ile TÜİK tarafından yürütülmektedir. Bütün atık yönetimi ile ilgili projelerin tasarım, yapım ve işletimi bu alanda özel bilgi ve tecrübe birikimi olan Müşavir Mühendislik firmaları denetiminde yürütülmemektedir. Türkiye’de uluslar arası finans desteği alan projeler dışında, yerel kaynaklarla yürütülen projelerin bilhassa yapım sürecinde genellikle Müşavir Mühendislik kontrolü yakın zamana kadar zorunlu değildi. Ancak Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte bu eksiklik giderilmiştir. Eylül 2010 32 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 3.4 Finansman Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Planlaması (EHCIP) projesi kapsamında ülkemizde AB’ye uyum kapsamında çevrenin iyileştirilmesi amacıyla endüstri, tarım ve kentsel alt yapıları da içerecek şekilde yapılması gereken yatırımların maliyetinin 109.650.259 bin YTL (59.006 milyon Avro) olacağı tahmin edilmiştir (ENVEST, 2005). Çevre alanında ihtiyaç duyulan yatırımların yüzde 80’inin kamu sektörü, yüzde 20’sinin ise özel sektör tarafından yapılması beklenmektedir. Tablo 10’da verildiği gibi 2007‐2023 yılları arasında toplam çevre yatırımlarının sektörlere dağılımına bakıldığında, su sektörünün yüzde 58, endüstriyel kirlilik sektörünün yüzde 25, katı atık sektörünün yüzde 16, hava sektörünün de yüzde 0,7 ve doğa koruma sektörünün yüzde 0,4 ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. Çalışmanın kapsamına kimyasallar ve gürültü konusunda yapılması gereken yatırımlar alınmadığından, maliyetleri tahmin edilmemiştir. Tablo 10. 2007‐2023 yılları arasında çevre yatırımlarının sektörlere dağılımı SEKTÖRLER YATIRIM İHTİYACI Milyon YTL* Milyon Avro Oran (%) Su Sektörü Toplamı 63.114
33.969
58
Katı Atık Sektörü Toplamı 17.762
9.560
16
69
37
0
Gürültü Sektörü Toplamı 0
0
0
Kimyasallar Sektörü Toplamı 0
0
0
27.415
14.755
25
490
264
0
108.851
58.585
100
Hava Sektörü Toplamı EKK Sektörü Toplamı Doğa Koruma Sektörü Toplamı Genel Toplam Kaynak: ENVEST (2005) Çevre ile ilgili politikaların uygulanmasında ekonomik araçların rolünün çevre politikalarını destekleyecek şekilde kullanılması gerekmektedir. Özellikle yeni Çevre Kanunu’nda belediyelerin su, atıksu ve katı atıkla ilgili hizmetlerinin karşılığını almasının sağlanması, bu hizmetlerden tahsil ettikleri gelirleri yine sadece bu Eylül 2010 33 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ alanlarda kullanmalarının sağlanması, teşvik ve cezai yaptırımın güçlendirilmesi hususları yer almıştır. Çevre hizmetleri için ücret alınması, yatırımların ihtiyacı olan finansmanın karşılanması için finansman stratejisinin önemli bir bileşeni olması yanında, kirleten öder prensibiyle uyumlu olmak açısından da gereklidir. Ancak, kullanıcılardan alınan ücretlerin, yerel yönetimler tarafından verilen hizmetleri, karşılayabilir olması gerekmektedir. Çevresel yatırımlara finansman sağlanmasında önemli kaynaklardan biri olan tarifeler hizmetin sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz etmektedir. Tarifeler belirlenirken tüketicilerin ödeme gücünün de dikkate alınması ve yapılan yatırımların finansmanın geri kazanılması önem arz etmektedir. UÇES’te kamu tarafından gerçekleştirilecek yatırımlarının finanse edilebilmesi için ulusal ve uluslararası hibe kaynakların belirlenen önceliklendirme kriterlerine göre seçilmiş kentsel alt yapı ve katı atık projelerine kullandırılması ve seçilen projelerden teknik kapasitesi yetersiz olan belediyelere ait olanların İller Bankası aracılığıyla gerçekleştirilmesi için gerekli çalışma ve düzenlerin yapılması öngörülmektedir. UÇES’e göre, katı atık sektörünün finansmanında; katı atık hizmetinin yerel olduğu ve kirleten öder prensibi göz önüne alınarak bu hizmetin finansmanından temelde yerel idareler sorumludur. Merkezi idarece mali katkıda bulunulacak projeler dışsal faydası yüksek olan ve merkezi hükümet tarafında korumaya alınan alanlarda (ÖÇK alanları) uygulanan projelerle sınırlı olacaktır. Çevreye ayrılan AB fonlarının yüzde 30'u katı atık projelerinde kullanılacaktır. AB fonlarının kullanımında gerekli olacak eş‐
finansman yerel yönetimlerce karşılanacaktır. Eş‐finansman sağlanmasında İller Bankası kredileri ve uygun koşullu dış krediler de kullanılabilecektir. İller Bankası kredilerinin yüzde 20’si, dış kredilerin de yüzde 40’ı katı atık projelerinde kullanılacaktır. Yerel yönetimler öz kaynaklarının yüzde 22’sini katı atık projelerinde kullanacaktır. Tablo 11’de 2007‐2023 yılları arasında toplam çevre yatırımlarının finans kaynaklarına göre dağılımları gösterilmiştir. Buna göre, çevre yatırımlarının Merkezi İdareler (Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü‐DSİ, Özel Çevre Koruma Kurulu‐
ÖÇKK, Güneydoğu Anadolu Projesi‐GAP İdaresi gibi kamu kuruluşları) tarafından yüzde 13’ünün sağlanması öngörülmektedir. Yerel idareler tarafından çevre yatırımlarına sağlanması beklenen kaynakların ise İller Bankası Genel Müdürlüğü tarafından yüzde 12, belediye öz kaynaklarından yüzde 22, yurt dışından temin edilen kredilerden yüzde 2, kamu‐özel sektör işbirliği aracılığı ile yüzde 1 olmak üzere toplam çevre yatırımlarının yüzde 37’si olması beklenmektedir (UÇES, 2006). Ayrıca, çevre yatırımlarına AB fonlarından ve diğer hibe kaynaklardan yüzde 22 katkı sağlanması beklenmektedir. Bunlara ilave olarak, yatırımların yüzde 26’sını oluşturan Eylül 2010 34 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ endüstriyel kirliliğin önlenmesine yönelik yatırım ihtiyaçlarının özel sektör tarafından karşılanacağı öngörülmektedir. Tablo 11. Finans kaynaklarının karşılanma oranı Milyon YTL Milyon Avro Oran (%) 1. Merkezi İdare 14.378
7.738
%13
2. Yerel İdare 40.530
21.814
%37
Belediye özkaynakları 24196
13023
%22
İller Bankası 12970
6980
%12
Dış Krediler 1846
994
%2
Kamu‐Özel Sektör İşbirliği 1518
817
%1
28126
15138
%26
2205
1187
%2
23611
12708
%22
108.851
58585
%100
3. Özel Sektör 4. KİT 5. Fonlar (AB+Diğer Hibeler) Genel Toplam Kaynak: UÇES (2006) Çevre alanında AB direktiflerine özgü yatırım planlarının finansman analizi yapılırken farklı finans kaynaklarından faydalanılabileceği düşünülmüştür (UÇES, 2006). Çevre yatırımlarının finansmanı için kullanılabilecek temel finansman kaynakları Şekil 7’de gösterilmektedir. ÇOB Hibe Desteği Şekil 7. Çevresel yatırımlara finansman sağlanılabilecek kaynaklar Kaynak: UÇES (2006) Eylül 2010 35 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Yukarıda belirtildiği gibi, atık yönetimi yatırımlarına ilişkin birçok finansman kaynağı bulunmakla birlikte, ilgili taraflarca finansman kaynaklarına nasıl ulaşılacağı bilinmediğinden, kredi veren organizasyonların taleplerine uygun proje üretilemediğinden, ilgili taraflarda proje yazacak teknik eleman olmamasından ve danışman müşavirlik hizmeti alma geleneği de yerleşmemiş olduğundan bu kaynaklara erişimde sorunlar yaşanmaktadır. Ayrıca belediyelerin borçlarının yüksek olması, kredilere erişebilirliklerinin önünde bir engel teşkil etmektedir. Ülkemizde çevresel yatırımlar yeterli finansal kaynak sağlanarak gerçekleştirilmesine rağmen, yapıldıktan sonra etkin bir şekilde işletilememekte; yatırım yapılırken projeler aynı zamanda işletme ve bakım aşamasında yeterli kaynağı sağlayacak şekilde tasarlanmamaktadır. Daha önce yasal düzenlemeler ile ilgili bölümde belirtildiği üzere, Türkiye Uluslararası Karbon Piyasası ve Emisyon Ticaretine de girememektedir. Türkiye’nin Kyoto Protokolü çerçevesindeki mevcut statüsü dolayısıyla bu tür kaynak yaratma olanaklarından yeterince yararlanılamamaktadır. Atık sektörü finansman ihtiyacını karşılayacak en temel gelir Çevre Temizlik Vergisi (ÇTV)’dir. Su faturalarına bağlı olarak tahsil edilen ÇTV, atık yönetimi hizmetlerinin gerektirdiği (harcanabilir hane halkı gelirinin % 0,5 ~ 0,9 (0,7)’i) düzeyde olmayıp;, AB ile uyumlu atık yönetimi tarifelerinin ancak % 20‐30’unu karşılamaktadır. Ayrıca, su ücretlerinin etkin biçimde faturalanıp tahsil edilmediği durumlarda ÇTV tahsilâtı da aynı derecede güçleşmektedir. Bu yüzden ÇTV’nin kirleten öder prensibine göre, atık yönetimi hizmetlerinin gerçek bedelini karşılayacak seviyeye yükseltecek bir Yerel Yönetimler Tarifeler Yönetmeliği’nin acilen uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Mevcut durumda, Yerel Yönetimler, düşük kaliteli atık yönetim hizmetlerinin sürdürülebilmesi için başka gelirlerinden büyük miktardaki kaynağı atık sektörüne aktarmak zorunda kalmaktadırlar. ÇTV bugünün ihtiyaçlarını karşılamaktan çok uzak olup sokak toplayıcılarının cirosunun bile altındadır (ENVEST, 2005). Bir ekonomik araç olarak ÇTV, aşağıda “ekonomik araçlar” başlığı altında ayrıca incelenmektedir. Farklı finansman modellerinin (kamu/özel sektör işbirliği, yap‐işlet‐devret vb.) uygulanmasında (yasal, idari ve politik) sorunlar yaşanmaktadır. Mevcut yenilenebilir enerji mevzuatı atık sektörünün ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Söz konusu model başta AB olmak üzere tüm Dünyada başarı ile uygulanmaktadır. Atık Yönetim Birliği modeli ile büyük ölçekli bölgesel atık yönetimi çözümüne giden AYB’ye ÇOB tarafından sağlanan düzenli depolama tesisi yapım hibe desteğinin devam ettirilmesine ihtiyaç vardır. Ancak, kaynakların yerinde ve doğru harcanmasını garanti altına almak üzere hibe fonlarının kullanımında müşavir mühendis denetimi sağlanmalıdır. Eylül 2010 36 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 3.5 Ekonomik Araçlar Türkiye’de atık yönetimini düzenleyen ve atık üreticilerini atık azaltımına zorlayan en etkili ekonomik araçlar atık depolama vergisi, çevre temizlik vergisi, yenilenebilir enerji teşviki ile atık borsası olarak sıralanabilir. Atık depolama vergisi, başta belediyeler olmak üzere özellikle kurumsal atık üreticilerini nihai bertarafa (düzenli depolama) giden atık miktarını azaltmaya zorlayan en etkili ekonomik araçlardan biridir. AB ülkelerinde genelde 40~50 Avro/ton atık düzeyinde uygulanan atık depolama vergisi sayesinde, ambalaj atıkları geri dönüşümü ve biyobozunur atıkların düzenli depolama alanları dışında yönetimi alanlarında başarı sağlanmıştır. Bu sayede atık sektöründe kompost, biyometan ve yakma/gazlaştırma teknolojilerinin kullanımı uygun hale gelmektedir. Türkiye’de gerek entegre atık yönetimi ve gerekse atık sektörü sera gazı azaltımı bakımından etkin olabilecek bir düzenli depolama vergisi uygulaması bulunmamaktadır. Türkiye’de konutlara ait çevre temizlik vergisi (ÇTV); su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına 2009 yılı için büyükşehir belediyelerinde 20 Kuruş, belediyelerde 16 Kuruş olarak hesaplanmıştır. Ticari ve endüstriyel katı atık üreticileri tesisin tip ve büyüklüğüne göre yıllık sabit bir harç ödemektedirler. Dereceler değişik tipte tesisler için farklılık göstermektedir. ÇTV’nin % 10’u Çevre ve Orman Bakanlığı’na ayrılmakta olup; geri kalanı ise belediyelere aktarılmaktadır. Büyükşehir belediyeleri dışındaki belediyelerde işyerleri ve diğer şekilde kullanılan binalara ait 2010 yılı ÇTV miktarları Tablo 12’de verilmiştir. Büyükşehir belediyelerinde tabloda verilen ÇTV tutarları % 25 arttırılarak uygulanmaktadır. Atık sektörü mevcut durum değerlendirmesi çalıştaylarında ekonomik araçlara ilişkin olarak öne çıkan başlıca sorunlar aşağıdaki gibidir: Atık depolama vergisi yoktur. Kirleten öder prensibine dayalı olarak atık yönetimi maliyetlerini kapsayacak düzeyde gelir teminini sağlayacak bir tarifeler yönetmeliği henüz yoktur. Ancak “Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesine İlişkin Yönetmelik Taslağı“ ismiyle çalışmaları tamamlanmış ve yayınlanmak üzere Çevre ve Orman Bakanlığa sunulmuş bir taslak mevcuttur. Çevre Temizlik Vergisi katı atık yönetimi hizmetlerini karşılayacak seviyede değildir. Eylül 2010 37 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 12. 2010 yılına ait ÇTV yıllık tutarları (TL) Bina Grupları Derece Derece
Derece
Derece Derece
1. Grup 1900 1500
1180
950 780
2.Grup 1190 900
700
560 470
3.Grup 780 600
470
390 300
4. Grup 390 300
230
190 150
5.Grup 230 190
130
119 95
6. Grup 119 95
67
54 40
7.Grup 40 33
23
20 16
Kaynak: ÇOB (2010.a) Atık borsası etkin değildir. Cezalar zamanında ve etkin olarak uygulanmamaktadır. Atık bertaraf tesislerine zorunlu mali çevre sigortası yapılmamaktadır. Çevre Temizlik Vergisi, mevcut haliyle kirleten öder prensibine dayalı olarak atık yönetimi maliyetlerini kapsayacak düzeyde gelir temini sağlayacak, atıkların en aza indirilmesi ve ayrı toplanması politikalarını destekleyecek bir ekonomik araç değildir. Ülkemizde; çöp kutusu hacmine, toplama sıklığına ve atık ağırlığına bağlı olarak değişebilen, atık yönetimi hizmetlerine karşılık olarak kullanıcıdan harç alınmasına imkân tanıyan bir tarifeler yönetmeliği de bulunmamaktadır. Mevcut ÇTV, olması gerekenin ancak ~% 20‐30’u civarında olup, yerel yönetimler gelirlerinin en az % 40’ını atık toplama ve bertaraf hizmetlerinin sübvansiyonunda kullanmaktadırlar. Mevcut haliyle belediyeler bakımından bu durum sürdürülebilir değildir. Biyometanizasyon ve yakma/gazlaştırma teknolojileri ile atıklardan enerji geri kazanımına AB üyesi ülkelerde (Almanya, İtalya, vb.) uygulandığı gibi yenilenebilir enerji teşviki uygulanması bu tür teknolojilerin ülkemizde de, özel sektör inisiyatifiyle yaygınlaşmasını sağlayacak ve atık sektörü sera gazı azaltımı hedeflerine hızlı bir şekilde ulaşılmasında etkili olacaktır. Dolayısıyla atıktan üretilen yenilenebilir enerjiye ivedilikle AB ülkeleri düzeyinde bir teşvik uygulaması sektöre büyük bir dinamizm getirecektir. Son yıllarda gelişen diğer bir ekonomik yöntem de atık borsalarıdır. Atık Borsası, işletmelerde üretim sonucu ortaya çıkan atıkların geri kazanılmasını ve daha fazla ikincil hammadde olarak değerlendirilmesini; nihai bertaraf edilecek atıkların miktarını azaltarak, daha pahalı bertaraf giderlerinden tasarruf edilmesini sağlayan bir aracılık sistemidir (TOBB, 2007). Atık borsasının etkinliğini arttırıcı mekanizmaların Eylül 2010 38 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ geliştirilmesi de özellikle ticari ve endüstriyel atıkların geri dönüşümü yoluyla atık azaltımında önemli bir potansiyele sahiptir. 3.6 Fiziki Yatırım Projeleri Türkiye’de mevcut atık yönetimi ile ilgili tesis ve sahaların genel bir değerlendirilmesi aşağıda sunulmaktadır. 3.6.1 Düzenli Depolama ve Kompost Tesisleri Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre, ülkemizde, 2009 yılı itibarı ile 41 adet düzenli depolama tesisi bulunmakta ve bir yılda oluşan atığın yaklaşık olarak 12.419.195 tonu bu sahalarda depolanmaktadır. 2010 yılı Temmuz ayı itibarı ile bu sayı 45’e yükselmiştir. Söz konusu sahaların, 2009 yılı hizmet nüfusu ve bertaraf ettikleri atık miktarı Ek 5’te verilmektedir. TÜİK verilerine göre, 2008 yılı itibarı ile oluşan atığın 143.000 tonu, toplam 551.000 ton/yıl kapasiteye sahip kompost tesislerinde işlenmektedir (TÜİK,2010) (Tablo 13). Türkiye’de katı atık sektörü için 2007‐2023 dönemi AB ile uyumlu yönetim sistemi toplam maliyeti ~ 9,6 x 109 Avro olarak tahmin edilmektedir (ENVEST, 2005). Ayrıca, ÇOB Atık Yönetimi Eylem Planı (2008‐2012) dönemi atık sektörü yatırım ihtiyacı, 2007‐2012 dönemi için, toplam 2,067x109 Avro olarak öngörülmektedir (ÇOB, 2008.b) Bu miktarın 1,862x109 Avro’luk kısmı düzenli depolama kalanı ise (205x 106 Avro) ambalaj atıkları tesisleri için tahsisi planlanmıştır. Tablo 13. Yıllara göre kompost tesislerinin kapasite ve geri kazanım miktarları Yıllar Sayısı Kapasite (ton/yıl) İşlenen atık miktarı (ton/yıl) 1995 1 183.000
159.000
2000 2 237.000
(……)**
2005 4 606.00* 165.000
2006 4 605.000* 105.000
2008 4 551.000
143.000
Kaynak: TÜİK, 2010 * Faal olmayan tesislerin sayısı ve kapasitesi dâhildir. ** Bilgi elde edilememiştir. 3.6.2 Düzensiz Depolama Alanları Türkiye’deki mevcut Kontrolsüz (düzensiz) atık depolama sahalarının sayısı 2.000’i küçük, 50’si ise büyük ölçekli olmak üzere 2.050 olarak tahmin edilmektedir (UÇES, 2006). Düzensiz depolama alanları ile ilgili doğru ve güncel bir envanterin bulunmayışı önemli bir eksikliktir. ÇOB tarafından KAAP (2006) kapsamında yürütülen bir anket/envanter çalışmasında bu sayı ~ 1.400 olarak tahmin edilmiştir. Düzensiz Eylül 2010 39 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ depolama alanlarının ıslahı ve kapatılması için gerekli takribi yatırım ihtiyacı 350 x 106 Avro olarak tahmin edilmektedir (ENVEST, 2005). 3.6.3 Ambalaj Atıkları Ayırma ve Geri Kazanım Tesisleri ÇOB tarafından ambalaj atıklarını toplayan‐ayıran ve geri dönüştüren tesisleri kayıt‐
dışı olmaktan çıkarmak ve ticari işletmeler haline getirmek, toplanan, ayrılan ve geri dönüştürülen ambalajları kayıt altına alarak istatistikî veri oluşturmak, tesisleri modernleştirmek için ilk olarak 2003 yılında lisans uygulamasına başlatılmıştır. Ambalaj atıklarını geri kazanmak isteyen gerçek ve tüzel kişiler İl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden lisans almak zorundadırlar. Lisans, toplama‐ayırma tesisi lisansı ve geri dönüşüm tesisi lisansı olmak üzere iki şekilde verilmektedir. 2003’ten 2009’a kadar olan yedi yıllık süreçte ÇOB tarafından lisanslandırılan tesislerin yıllara göre artışı Şekil 8’de gösterilmiştir. Buna göre, 2003 yılında 28 olan tesis sayısı, 2009 yılı itibariyle 295’e yükselmiştir Lisanslı Geri Dönüşüm Tesislerinin toplam kapasiteleri 2.991.488 ton/yıl’dır. Şekil 8. Lisanslı/geçici çalışma izinli ambalaj atıkları geri dönüşüm/toplama‐ ayırma tesisleri (2003‐Aralık 2009) Kaynak: ÇOB (2010.a) Malzemeye göre kapasite miktarları Tablo 14’te yer almaktadır. Eylül 2010 40 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 14. Lisans Geri Dönüşüm Tesislerin Malzemeye Göre Toplam Kapasiteleri Malzeme Tesis Kapasiteleri (ton/yıl) Kâğıt‐Karton 1.717.562 Plastik 1.127.787 Cam 90.268 Metal 46.235 Kompozit 9.636 TOPLAM 2.991.488 Kaynak: ÇOB (2010.a) Bu şekilde toplanan, ayrıştırılan ambalaj atıklarının geri dönüşüm tesislerine gönderilerek ekonomiye tekrar kazandırılması sağlanmaktadır. 3.6.4 Depo Gazı veya Atıktan Enerji Üretim Tesisleri Türkiye’de düzenli depolama sahalarında açığa çıkan depo gazının değerlendirilmesi ile ilgili olarak Ankara, İstanbul ve Bursa’da uygulamalar bulunmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi de bu hususta çalışma başlatmıştır (ÇOB, 2009). Tesislerin toplu haldeki kurulu güç ve mevcut kapasite verileri Tablo 15’de yer almaktadır. Aşağıda bu tesisler hakkında ayrıntılı bilgi verilmektedir. Tablo 15. Depo gazından enerji üretim tesislerinin kurulu güç ve mevcut kapasiteleri Tesisler Mevcut Kapasite Kurulu Güç Ankara Mamak Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 22,6 MW Hasdal (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 22,6 MW
4 MW 8.000.000 kWh
Odayeri (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi 17 MW (1. Proje Safhası) 28 MW (Proje Sonu) 7 MW
7 MW 3,45 MW
1,4 kWh 3,939 MW 1.13 MW
Kömürcüoda (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi Bursa Demirtaş Biyogaz Enerji Üretim Tesisi (faal değildir.) Gaziantep Biyogaz Enerji Üretim Tesisi Kaynak: ÇOB (2010.a) Ankara Mamak Biyogaz’dan Enerji Üretim Tesisi Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Ankara’nın katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, işletilmesi ve Mamak düzensiz katı atık depolama sahasının ıslahı işini bir özel firmaya ihale etmiştir. Ağustos/2006’da 4,2 MW’lık kapasiteyle kurulan enerji Eylül 2010 41 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ santrali ıslah çalışmalarının tamamlanması paralelinde Temmuz/2007’de 5,6 MW kapasiteye ulaşılmıştır. Depo gazının toplanması ile ilgili kapasite artırımı çalışmaları devam etmektedir. Sürdürülen ıslah çalışmaları neticesinde 2007 yılı ilk yarısında toplanan depo gazı ile çalıştırılacak enerji santralinin kapasitesi 11,2 MW’a ulaşmıştır. Mamak Katı Atık Bertaraf Tesisinde evsel katı atıklardan ayrıştırılan sebze, meyve, park ve bahçe atıkları gibi organik atıklar 2 adet anaerobik reaktörde işlenmektedir. Böylece, 2008 yılı sonu itibari ile enerji santralinin kapasitesi 22,6 MW’a ulaşmıştır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Depogazından Enerji Üretim Tesisleri İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hasdal düzensiz depolama sahasında 1994 yılına kadar 5,7 milyon m3 katı atık depolanmış olup, 1995 tarihinden sonra rehabilite edilerek çıkan depo gazları (% 35 Metan ) 2001 yılında devreye alınan enerji santrali ile elektrik enerjisine dönüştürülmektedir. 4 MW Kurulu güce sahip ve 6,5 milyon dolara mal olan tesiste yılda yaklaşık 8.000.000 kWh elektrik enerjisi üretilerek ulusal enerji sistemine verilmektedir. İstanbul’un Avrupa yakasındaki (Odayeri – EYÜP) ve Asya yakasındaki (Kömürcüoda – ŞİLE) düzenli depolama sahalarının kapatılan bölümlerinde oluşan depo gazının bertaraf edilmesi ve aynı zamanda değerlendirilmesi maksadı ile ‘Depo Gazından Enerji’ projeleri başlatılmıştır. 1995 yılından beri Odayeri düzenli depolama sahasında yaklaşık 32.000.000 ton katı atık depolanmıştır. Bu depolama sahası için yaklaşık 28 MW kurulu kapasite öngörülmüştür. Aynı şekilde Kömürcüoda düzenli depolama sahasında yaklaşık 15.000.000 ton katı atık bertaraf edilmiş, bu depolama sahası için ise yaklaşık 7 MW kurulu kapasite öngörülmüştür. Her iki sahada yaklaşık 40 MW kapasiteye varan enerji üretim potansiyeli ortaya konmuştur. Projelerin ilk safhası kapsamında 2008 yılı sonunda, Odayeri’nde 17 MW’lık kapasite kurulmuş olup, 7 MW’lık aktif kapasite kullanılarak enerji üretilmektedir. Kömürcüoda’da ise 7 MW’lık kapasitede enerji tesisi kurulmuş olup tesisin deneme ve devreye alma çalışmaları devam etmektedir. Üretilen enerji, millî elektrik şebekesine 34,5 kV enerji nakil hatları ile iletilmektedir. Bu projeler ile elektrik satışlarına ek olarak karbon emisyonu azaltımı geliri de sağlanmaktadır. Avrupa yakası Göktürk‐Odayeri ve Asya yakası Şile‐ Kömürcüoda düzenli depolama sahası gaz toplama ve enerji üretim projesi ile yıllara sari olarak 2030 yılına kadar 3.400 GWh elektrik üretilmesi planlanmaktadır. Ayrıca yıllık 1.000.000 ton eş‐CO2 emisyon azaltımı sağlanmaktadır. Bursa Büyükşehir Belediyesi Demirtaş Depogazından Enerji Üretim Tesisi 1960‐1996 yılları arasında 36 yıl boyunca kullanılan Demirtaş’ta yer alan düzensiz depolama sahası 16 ha alana sahip olup; 2 milyon m3 atık bulunmaktadır. Saha 10 yıl süreyle kiralama yoluyla çıkan metan gazlarının toplanıp değerlendirilerek elektrik enerjisine dönüştürülmesi amacıyla ihale edilmiştir. Kuyu başına ortalama CH4 Eylül 2010 42 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ miktarı % 55,8 olarak belirlenmiştir. 51 düşey gaz bacası 12 adet kolektör merkezinde toplanmıştır. Sistemde 278 kW’lık 5 adet jeneratör vardır. Tesisin kurulu gücü 1,4 kW/h, gaz emme kapasitesi 900 m3/saat’tir. Ancak bu tesis 2008 itibarı ile faal değildir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Depogazından Enerji Üretim Tesisi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, bir özel firma tarafından yürütülen ve 2010 yılı içinde devreye alınması planlanan ''Katı Atık Düzenli Depolama Alanının Rehabilitasyonu ve Sıkıştırılmış Doğal Gaz (CNG) & Elektrik Üretim Tesisi Projesi'' ile 29 yıl süreyle atıklardan elde edilen depogazından elektrik üretimi planlanmıştır. . 3,393 MW Kurulu güce sahip olan tesiste, ilk etapta 1,13 MW’lık elektrik üretilmesi öngörülmüştür. 3.6.5 Katı Atık Sızıntı Suyu Arıtma Tesisleri Ülkemizde, mevcut düzenli depolama sahalarının 13’ünde katı atık sızıntı suyu arıtma tesisi bulunmaktadır (Ek 5 ‐ Şekil 5.2). Söz konusu tesislerde; ters ozmos sistemleri, membran biyoreaktör (MBR) + nanofiltrasyon sistemleri, anaerobik+aerobik sistemler, aerobik+fakültatif lagün+ ardışık kesikli reaktör sistemleri ve kimyasal arıtma sistemleri kullanılmaktadır. Kullanılan arıtma prosesleri ve sızıntı suyu deşarj şekilleri için yüzdelik dağılımlar Ek 5, Şekil 5.3 ve Şekil 5.4’te verilmiştir. İstanbul genelinde günlük 14.000 ton evsel atık depolama tesislerinde depolanmaktadır. Bu tesislerinde açığa çıkan sızıntı suyu miktarı Kemerburgaz/Odayeri Depolama Sahasında 2.400 m3/gün, Şile/Kömürcüoda Depolama Sahası’nda 1.200 m3/gün olmak üzere toplam 3.600 m3/gün’dür. Her iki sahada kurulu membran biyoreaktör prosesli arıtma tesislerinde biyolojik karbon ve azot giderimi ve ultrafiltrasyon ve nanofiltrasyon sonrası Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deşarj limitlerine inilmektedir. İDEP Projesi kapsamında atık sektörü ile ilgili mevcut durum değerlendirmesi çalıştayları sonunda fiziki yatırım projeleri konusunda öne çıkan başlıca sorunlar aşağıda sıralanmıştır: Geri kazanım ve bertaraf tesisleri sayıca yetersizdir. Düzensiz depolama rehabilitasyon çalışmaları yetersizdir. Düzenli depolama sahaları sayıca yetersizdir. Tehlikeli atık bertaraf tesisleri sayıca yetersizdir. Ara depolama tesisleri sayıca yetersizdir. Eylül 2010 43 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Çöp sızıntı suyu arıtma tesisleri sayıca yetersizdir. Kompost ve biyogaz üretim tesisleri sayıca yetersizdir. Atık depolama ve bertaraf tesisleri için Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) süreci uzayabiliyor ve yargı ile iletişim eksikliği vardır. Yerel yönetimlerin finansal ve kurumsal kapasite sorunu dolayısıyla yüksek kapasiteli ikili (ayrı) toplama uygulamaları başlatılamamaktadır. Fiziki yatırım projelerinin uygulanması ile ilgili olarak yaşanan en öncelikli sorun, ÇED sürecinde özellikle Düzenli Depolama Tesislerinin yer seçimi ile ilgili olarak, iletişim ve bilgi eksikliği dolayısıyla yargı tarafından alınan yürütmeyi durdurma kararlarıdır. Ayrıca ÇTV’nin olması gerekenden çok düşük ve yerel yönetimlerin/ teknik mali kapasite yetersizliği dolayısı ile yüksek kapasiteli ikili toplama başlatılamamaktadır. Bu konu AB ile uyumlu ÇOB yönetmelikleri doğrultusunda bilhassa biyobozunur atıkların D. Depolama Tesisleri dışına yönlendirilmesi uygulamalarını sınırlamaktadır. Aynı şekilde ambalaj atıklarının yüksek oranda (>% 60) geri dönüşümü de belediyelerin mali kapasite sorunu ve ambalajlı ürünleri piyasaya sürenlerin sürece yeterince destek olmayışı (ÇEVKO’nun isteksizliği) dolayısıyla gerçekleştirilememektedir. 3.6.6 Tehlikeli Atık Bertaraf Tesisleri Tehlikeli atıkların geri kazanımı/bertarafını gerçekleştirmek isteyen tesislerin Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan lisans almaları gerekmektedir. 2003 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan atıkların geri kazanımı amacıyla lisans almış olan tesis sayısı sadece 18 iken, 2009 yılı sonu itibariyle lisanslı geri kazanım tesisi sayısı 140’a yükselmiştir. Çevre ve Orman Bakanlığı’nca lisanslandırılmış nihai bertaraf tesisleri bulunmaktadır. Bu tesislerden Kocaeli’nde bulunan İzaydaş’ın 35.000 ton/yıl yakma ve 160.000 ton/yıl düzenli depolama kapasitesi bulunmaktadır. İzmir’de faaliyet gösteren Petrokimya Holding A.Ş. (PETKİM)’nin ise 17.500 ton/yıl kapasitesi bulunmaktadır. Bununla birlikte sadece kendi ürettikleri tehlikeli atıkların bertarafını gerçekleştirmek için Çevre ve Orman Bakanlığı’ndan lisansı bulunan nihai bertaraf tesisleri bulunmaktadır. TÜPRAŞ’ın 7.750 ton/yıl kapasiteli yakma ünitesi, Erdemir’in 6.084 ton/yıl kapasiteli düzenli depolama tesisi ve İsken’in 11.000 ton/yıl düzenli depolama tesisi Çevre ve Orman Bakanlığı’nca lisanslandırılmıştır. Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımları Projesi kapsamında ülkemiz sanayisinin yoğun olduğu ve tehlikeli atıkların en çok üretildiği bölgeler belirlenmiştir. Proje ile Trakya, Marmara, Ege, İç Anadolu ve Doğu Akdeniz bölgelerinin her birinde en az 1 adet tesisin kurulması öngörülmektedir. Bu kapsamda Çevre ve Orman Bakanlığı’na Eylül 2010 44 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ entegre bertaraf tesisi kurulması yönünde başvurular yapılmaktadır. Manisa ili Kula ilçesi Sandal beldesinde Entegre Endüstriyel Atık Bertaraf Tesisi kurulacak olup, tesis bünyesinde 20.000 ton/yıl kapasiteli yakma, 350.000m3/yıl kapasiteli düzenli depolama, 20.000 ton/yıl kapasiteli ön işlem, 20.000 ton/yıl kapasiteli ara depolama üniteleri bulunacaktır. Söz konusu tesis ÇED olumlu kararı, ara depolama ve Atıktan Türetilmiş Yakıt (Refuse Derived Fuel‐RDF) lisansı almış olup, düzenli depolama sahasının inşaatı devam etmektedir. İstanbul Anadolu yakasında Kömürcüoda’da 105.000 ton/yıl kapasiteli tehlikeli atık düzenli depolama ve 2.500 ton/yıl kapasiteli ara depolama tesisi kurulacak olup, ara depolama tesisi lisans almıştır. Ayrıca, Ankara Sincan’da 100.000 ton/yıl kapasiteli tehlikeli atık gazlaştırma ve yakma tesisi ile 200.000 ton/yıl kapasiteli düzenli depolama tesisi kurulacak olup, tesis ÇED olumlu kararı ve ön lisansını almıştır. Life ‘Hawaman’ Projesi: Ülkemizdeki Sanayiden Kaynaklanan Tehlikeli Atıkların Yönetimi’nin iyileştirilmesi amacıyla LIFE ‘Türkiye'de Sanayiden Kaynaklanan Tehlikeli Atıkların Yönetiminin İyileştirilmesi’ (HAWAMAN) Projesi 2007 yılında başlamıştır. Proje ile tehlikeli atık kavramının oluşturulması; ülkemizde sanayiden kaynaklanan tehlikeli atıkların miktarının belirlenebilmesi ve her yıl düzenli olarak güncellemesinin yapılabilmesi amacıyla internet tabanlı atık beyan sistemi kurulması; atıkların sınıflandırılması amacıyla kılavuz kitap hazırlanması ve atık sınıflandırması konusunda eğiticilerin eğitiminin gerçekleştirilmesi; 7 farklı sektör için o sektörden kaynaklanan atıkların belirlenmesi ve yönetimi amacıyla kılavuz kitaplar hazırlanması; atık bertaraf teknolojilerinin neler olduğuna ve hangi tür atıkların hangi tür sistemlerde bertaraf edilebileceğine yönelik eğitimler düzenlenmesi amaçlanmıştır. Proje 2009 yılı Nisan ayında tamamlanmıştır. 3.6.7 Tıbbi Atık Bertaraf Tesisleri Mevcut bertaraf tesislerine ilave olarak işletmeye alınması planlanan yeni tesisler ile 2008 yılı sonu itibari ile toplam tıbbi atığın % 27’sine karşılık gelen 25.230 ton tıbbi atığın sterilize edilerek zararsız hale getirilmesi, toplam tıbbi atığın %19’una karşılık gelen 17.456 ton tıbbi atığın yakılarak, toplam tıbbi atığın % 2’sine karşılık gelen 1.785 ton tıbbi atığın ise düzenli depolanarak bertarafı öngörülmektedir. 3.6.8 Atıksu Arıtma Tesisleri 2008 yılı itibariyle belediyelere ait 29’u fiziksel, 158’i biyolojik, 32’si gelişmiş ve 17’si doğal arıtma sistemi olmak üzere toplam 216 atıksu arıtma tesisi bulunmakta ve bu tesisler ile 442 belediyeye hizmet verilmektedir. 2010 yılı için Çevre ve Orman Bakanlığı verilerine göre 274 adet atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Eylül 2010 45 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 3.7 Bilgi Sistemleri, İzleme/Raporlama Ülkemizde 09.10.2003 tarihinde Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çıkartılmış olup kanunla ilgili 19.04.2004 tarih ve 2004/7189 sayılı yönetmelik yayımlanmıştır. Söz konusu kanun halkın bilgi edinmesine ilişkin yasal çerçeveyi belirlemekte olup ve Avrupa Birliği Çevresel Bilgiye Erişim Direktifinin gerekliliklerini büyük oranda karşılamaktadır. Bilgi Edinme Hakkı Kanunu çerçevesinde ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 5491 sayılı kanunla değişik 2. maddesinde “çevresel bilgi” tanımı getirilmiştir. 2872 sayılı Çevre Kanunun 30. maddesi 5491 sayılı kanunla değişik 21. Maddesi de göz önünde bulundurularak AB Çevresel Bilgiye Erişim direktifine uyumu uygulama açısından güçlendirmek, bilgiye erişim konusunda halkı bilinçlendirmek, halkın çevresel bilgiye erişimini sağlamak amacıyla bir “Çevresel Bilgiye Erişim ve Bilgi Edinme Hakkı Yönetmeliği’nin çıkartılması gerekmektedir (ÇOB, 2006). Türkiye’de ileri seviyede bir çevre koruma yönetim sisteminin oluşturulmasına katkı sağlayacak, sürdürülebilir kalkınma planlarının hazırlanmasında, güncel güvenilir bilgiye dayalı karar verme sürecinde, çevresel bilgiye erişimin ve kurumlararası bilgi değişiminin hızlandırılması amacıyla Ulusal Çevresel Bilgi Değişim Ağı ve Çevresel Bilgi Sistemi oluşturulmaya başlanmıştır. Söz konusu Bilgi sisteminin gerek AB gerekse ulusal mevzuattaki değişiklikler nedeniyle oluşan yeni veri ve bilgi ihtiyacının karşılanması amacıyla sistemin geliştirilmesi ve uygulanması için sürekli danışmanlık ve personel desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. Çevresel Bilgi Değişim Ağı ve Çevresel Bilgi Sistemi yüksel maliyetli bir yatırım gerektirmekte olup, atık yönetimi ve iklim değişikliği etkilerinin etkin izlenmesi bakımından kritik önemdedir. ÇOB’un bu alandaki kapasitesinin çok hızlı bir şekilde geliştirilmesi gerekmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın planlama ve politikalarının oluşturulmasında, uygulamaların izlenmesinde kullanmak üzere ihtiyacı olan veriye erişebilmek amacıyla yaptığı başarılı uygulamalarından biri Atık Ambalaj Yazılımı’dır. Bu yazılımla ambalaj üreticisi ve piyasaya süren işletmeler on‐line olarak ÇOB’na kaydolabilmektedir. Böylece ambalaj atıkları arzı ve geri dönüşümü kolayca takip edilebilmektedir. Atık depolama alanlarına ve kompostlama tesislerine giden atık akışlarını izlemek ve bunlara dayanarak sera gazı emisyonlarını hesaplamak üzere ÇOB’un teknik desteği ile TÜİK tarafından 1992’den beri yürütülen atık üretimi ve atık sektörü sera gazı emisyonu veri tabanı/envanteri bulunmaktadır. Eylül 2010 46 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İller bazında düzensiz depolama tesislerinin doğru bir (alan, atık yüksekliği, kullanım yılları, depolanan atık miktar ve özellikleriyle 1/25.000 ölçekli sayısal haritalara işlenmiş) teknik envanteri bulunmamaktadır. Ülkemizde tehlikeli atıkların yönetimi açısından en büyük eksikliklerden biri etkin bir envanter sisteminin bulunmamasıdır. Bu çerçevede, güncel ve etkin bir envanter oluşturulabilmesi amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığından Türkiye İstatistik Kurumu ile yapılan protokol ve “Türkiye’de Sanayiden Kaynaklanan Tehlikeli Atıkların Yönetiminin İyileştirilesi – LIFE 06 TCY/TR/000292” projesi çerçevesinde Tehlikeli Atık Beyan Sistemi (TABS) oluşturmuştur. Internet tabanlı beyan sistemi ile sanayi tesislerinin 2007 ve 2008 yılında oluşan atıklarına ilişkin veriler toplanmıştır. 2007 ve 2008 yılına ait toplanan tehlikeli atık beyanlarının inceleme ve değerlendirme süreci devam etmekte olup, şu an için veriler ham durumdadır. 2009 yılı atık miktarını belirlemek üzere 2010 yılında yapılan çalışmalar halen devam etmekte olup, önceki yıllarda TUIK tarafından 1.2 milyon ton/yıl olarak belirlenen atık miktarının ortalama 3,5 milyon ton/yıl civarı olduğu tahmin edilmektedir. Çalışmalar devam etmekte olup, 2011 yılı Ocak ayında Tehlikeli Atık miktarına ilişkin Resmi İstatistik açıklanacaktır. “E‐devlet projesi” kapsamında ÇOB tarafından uygulamaya konan diğer bir proje de “Çevrim İçi Çevre İzinleri Projesi”dir. Çevrimiçi Çevre İzinleri, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün görev ve sorumluluğunda bulunan tüm izin ve lisanslar için başvuruların yapılması ve değerlendirilmesi aşamalarını içeren web tabanlı bir yazılımdır. Bu kapsamda izin ve lisans başvuruları sanayi tesisleri adına çevre görevlisi veya çevre danışmanlık firması olarak yeterlik almış kuruluşlar ve kişiler tarafından yapılmaktadır. Başvurular elektronik ortamda başvuruyu inceleyecek mercilere iletilmektedir. Bu merciler çevreyi kirletici etkisi yüksek olan tesisler için Bakanlık Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, çevreyi kirletici etkisi olan diğer tesisler için ise İl Çevre ve Orman Müdürlükleri’dir. Uygulama ile bugüne kadar basılı evrak üzerinden yapılan başvurular yerine teknolojik imkânları kullanarak elektronik başvuruya imkân sağlanmaktadır. Bu amaçla geliştirilen yazılım programı sayesinde başvuruların yapılması, bu başvuruların yetkili mercilere iletilmesi, değerlendirilmesi ve bu merciler tarafından onaylanma süreci online olarak tamamlanabilmektedir. Bununla birlikte, bu izin ve lisanslar sonucu gerçekleştirilen işlemlere ilişkin benzer şekilde on‐
line veri, bilgi ve raporlama sistemi bulunmamaktadır. Atıklara ilişkin mevzuatta yer alan raporlar, il çevre müdürlüklerine iletilmekte; ancak bu raporlardaki veriler, birbirleriyle ilişkilendirilebilecek ortak veri tabanlarında tutulmamaktadır. Türkiye’nin ülke genelinde, bölgesel ve yerel atık muhasebesini yapabilecek bir veri akış sistemi Eylül 2010 47 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ henüz oluşturulmamıştır. Bunun da başlıca nedenlerinden biri, atıkların yerelde yönetiminden sorumlu olan belediyelerin kapasitesinin yetersiz olmasıdır. 3.8 Bilimsel ve Teknolojik Ar­Ge Atık sektöründe sera gazı azaltımı strateji bileşenleri arasında ambalaj atıkları geri dönüşüm, organik atıklardan kompost ve biyometan geri kazanımı ile düşük emisyonlu yakma;/gazlaştırma teknolojilerinin geliştirilmesi önemli yer tutmaktadır. Bilimsel ve Teknolojik Ar‐Ge gerektiren bu tür çalışmalara yönelik öncelikli alanlarının belirlenmesi, gündem oluşturulması ve finansman desteği verilmesi açısından Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ülkemizdeki öncü kuruluştur. TÜBİTAK ağırlıklı olarak 1007 ve 1001 kodlu Ar‐Ge destek programları ile projelere finansman desteği sağlamaktadır. TÜBİTAK 1007 (Kamu Araştırmaları Grubu‐KAMAG) programı kapsamında, kamu kurumlarının sorunlarına Ar‐Ge destekli çözüm getirilmesine yönelik büyük bütçeli projeler desteklenmektedir. TÜBİTAK 1001 programı ise daha ziyade akademik Ar‐Ge niteliğinde ve daha sınırlı bütçeli araştırma projelerinin desteklenmesine yöneliktir. Son yıllarda özellikle 1007 programı kapsamında çeşitli çevre projelerinin desteklendiği bilinmektedir. ÇOB ve belediyeler ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 1007 programından en fazla proje desteği alan kamu kurumlarıdır. Söz konusu program çerçevesinde yürütülen ve entegre atık yönetimi ile sera gazı emisyonu azaltımını da destekleyen önemli bazı 1007 projelerinin isimleri aşağıda verilmiştir: Evsel Atıksular ve Organik Katı Atıkların Birlikte Arıtımı Yoluyla Yenilenebilir Enerji (Biyometan) Geri Kazanım Teknolojilerinin Araştırılması Projesi (2009). Proje No: 105G024. Müşteri Kurum/Yürütücü: ÇOB/ İ.T.Ü. Çevre Mühendisliği Bölümü İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kemerburgaz Kompost Tesisi’nde Üretilen Kompostun Bitki Yetiştiriciliği ve Çim Sahalarda Gübre Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması Projesi (2009). Proje No: 105G‐148. Müşteri Kurum/Yürütücüler: ÇOB/ İstanbul BB/Sabancı Üniv., İ.T.Ü., İSTAÇ, Selçuk Üniv., Bahri Dağdaş A. Enst. Geri Dönüşümlü Plastik Atıkların Granül Ürüne Dönüştürülmesi ve Geri Dönüştürülemeyen Diğer Atıkların Çimento Fabrikalarında Ek Yakıt Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması Projesi (2010). Proje No: 105G108. Müşteri Kurum/Yürütücüler: İstanbul BB./ İSTAÇ A.Ş., Akçansa, TÜBİTAK‐Marmara Araştırma Merkezi (MAM). Eylül 2010 48 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Bitkisel ve Hayvansal Atıklardan Biyogaz Üretimi ve Entegre Enerji Üretim Sisteminde Kullanımı Projesi (Devem ediyor.). Müşteri Kurum/Yürütücüler: Kocaeli BB./ TÜBİTAK‐MAM TÜBİTAK 1007 programı gerek üniversiteler ve gerekse kamu kurumlarındaki Ar‐Ge kapasitesinin gelişmesinde çok önemli rol oynamaktadır. TÜBİTAK 1007 programı yanında, özellikle yüksek miktarda altyapı desteği gerektiren büyük projeler DPT tarafından da desteklenmektedir. Bu yüzden TÜBİTAK ve DPT Ar‐
Ge desteklerinin artarak sürdürülmesi ülkemizin nitelikli araştırmacı kapasitesinin arttırılması bakımından kritik önem taşımaktadır. TÜBİTAK tarafından yürütülen Türkiye Araştırma Alanı (TARAL) projesi üniversite, kamu araştırma kurumları ve özel şirketler gibi Ar‐Ge çalışması yapan kuruluşlar arasında sinerji oluşturmayı hedeflemektedir (ÇOB, 2007). 2005 yılı için ayrılan toplam kaynak 205 milyon Avro’yu bulmuştur. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) Kararı uyarınca 2005 bütçesinden başlayarak, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içerisinde 2002’de % 0,67’den 2005’te % 2’ye çıktığı belirtilen brüt Ar‐Ge harcamalarının payını arttırmak için, ek kamu fonlarının Ar‐Ge bütçesine eklenmesi gerektiği ve 2002’de sayısı 23.995 olan tam zamanlı Ar‐Ge personeli sayısının 2010’a kadar 40.000’e çıkarılması gerektiğine karar verilmiştir. TARAL Fonlarının Kamu Sektöründe Dağılımı (2005) Tablo 16 ve Tablo 17’de verilmiştir (ÇOB, 2007). Tablo 16. Kamu sektörü Ar‐Ge çalışmaları için kaynak tahsisi 2003 2004 TÜBİTAK‐TARAL (kamu sektörü bil.) TÜBİTAK (kendi projeleri) Üniversiteler Kamu Kurumları Toplam 2005 ‐
‐
136
51
43
83
129
132
168
9
10
21
189
185
408
Eylül 2010 49 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 17. Ar‐Ge için toplam kamu desteği (Milyon Avro) Kullanıcı Fonları 2003 2004 Kamu Sektörü Özel Sektör Toplam Destek 2005 189
185
408
73
70
136
262
255
544
BTYK tarafından alınan kararlara göre, TÜBİTAK araştırma programları hazırlayan Bakanlıkları desteklemiştir. Araştırma Yardımı Komisyonları (AYK), Tarım, Orman ve Veterinerlik – Temel Bilimler, Çevre, Toprak, Deniz ve Atmosfer Bilimleri, Elektrik Elektronik ve Bilişim, Sağlık Bilimleri, Mühendislik, Savunma ve Güvenlik Teknolojileri, Uzay Teknolojileri, Sosyal ve Beşeri Bilimler için oluşturulmuştur. Atık sektörü mevcut durum değerlendirilmesi çalıştaylarında bilimsel ve teknolojik Ar‐Ge başlığı kapsamında öne çıkan başlıca sorunlar aşağıda sıralanmaktadır: Nitelikli AR‐GE personeli ile altyapı eksiktir. AB projelerine başvurular bilgisizlik ve ilgisizlik dolayısıyla yetersizdir. Araştırmalar daha çok kalkınmış olan illerde yoğunlaşmış ve diğer illere yaygınlaşmamış durumdadır. TÜBİTAK'ın sera gazı azaltımına yönelik özel bir proje destek fonu bulunmamaktadır. Bilimsel ve teknolojik Ar‐Ge alanında yaşanan iki temel sorun nitelikli Ar‐Ge personeli ve altyapı yetersizliği ile uluslar arası projelere başvurularda yeterli ilginin sağlanamayışıdır. Atıklardan üretilen (geri kazanılan) enerjiye AB ülkeleri düzeyinde bir yenilenebilir enerji teşviki uygulamasının olmaması, bu alandaki bilimsel ve teknolojik Ar‐Ge faaliyetleri için yeterince itici güç/motivasyon yaratılamamasına yol açmaktadır. Türkiye’de özellikle evsel katı atıklardaki yüksek (> % 50) organik madde içeriği bu tür atıklardan yenilenebilir enerji ve kompost geri kazanımı/geri dönüşümü bakımından önemli bir fırsat olabilir. Eylül 2010 50 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 3.9 Eğitim/Kapasite Geliştirme 1999 yılında Türkiye ‐ Avrupa Birliği (AB) ilişkilerinde yeni bir dönem başlamış olup. Aday ülke olarak Türkiye’nin uyması gereken bir dizi yükümlülük bulunmaktadır. AB müktesebatı, yasal düzenlemeleri ve uygulamaları ile uyumlaştırma çerçevesinde, Türkiye’de iklim değişikliği konusunda eğitim ve kamuoyu bilinçlendirme faaliyetleri büyük bir ivme kazanmıştır. 2006 Mayıs ayında yürürlüğe giren yeni Çevre Kanunu, çevre konusunda eğitim ve kamuoyunun bilinçlendirilmesi ile ilgili yeni ve önemli hükümler içermektedir. Yukarıda bahsedilen hükümler şu şekildedir (ÇOB, 2007): Çevrenin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin geliştirilmesi amacıyla, okul öncesi eğitimden başlayarak Millî Eğitim Bakanlığına bağlı örgün eğitim kurumlarının öğretim programlarında çevre ile ilgili konulara yer verilmesi esastır. Radyo ve televizyon kanalları, çevrenin önemine ve çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik programları ayda en az iki saat yayınlar. Hem Türkiye Radyo ‐ Televizyon Kurumu (TRT) hem de özel televizyon ve radyo kanallarında da eğitici yayınların yapılması zorunludur. Çevre ve Orman Bakanlığı Türkiye’de iklim değişikliği ile ilgili faaliyetlerin koordinasyonundan sorumlu kuruluştur. Kamuoyunu bilinçlendirmek amacıyla doğrudan ya da dolaylı olarak iklim değişikliği ile ilgili konularda seminer ve çalıştaylar düzenlemekte ve değerlendirme raporları hazırlamaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında imzalanan bir işbirliği protokolüne bağlı olarak 1999 yılından beri öğrenciler arasında çevre bilincinin artırılması, olumlu tüketim alışkanlıkları kazanmaları, yeniden ağaçlandırma konusuyla ilgili bilgilerinin artırılması, geri dönüştürülebilen katı atıkların kaynağında ayrı ayrı toplanması ve atıkların geri kazanımı amacıyla birçok faaliyet yürütülmüştür. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın ana hizmet birimlerinden biri olan Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı, İl Çevre ve Orman Müdürlükleri ile işbirliği içerisinde Ankara’da 280, ülke çapında 2000 civarında ilköğretim kuruluşunda bir proje yürütmüştür. Söz konusu proje dâhilinde ilköğretim okullarında verilen eğitim kurslarında küresel ısınma ve iklim değişikliği konuları da genel çevre konuları kapsamında ele alınmıştır. Proje dâhilinde olmayan bazı ilköğretim okulları ile özel kuruluşlar ve kamu kurumlarında da talebe bağlı olarak bazı eğitim faaliyetleri gerçekleştirilmiştir. Çevre ve Orman Bakanlığı ayrıca çevre ve ormancılık konularında kamuoyunu bilinçlendirmek üzere kampanyalar yapmakta, poster ve broşürler dağıtmaktadır. Bu Eylül 2010 51 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ amaçla, kaynak belge olarak “Çevre El Kitabı” hazırlanmış ve tüm öğretmen ve öğrencilere dağıtılmıştır (ÇOB, 2007). 3.9.1 Okul Öncesi Eğitim, İlköğretim ve Ortaöğretim Türkiye’de 2010 yılı itibarı ile mevcut sağlık meslek liselerinin altı tanesinde “çevre sağlığı dalı” bulunmaktadır. Ülkemizde genel eğitim politikaları çerçevesinde; çevre eğitiminin anaokullarından başlatılarak ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında sistemli ve düzenli bir şekilde verilmesi esastır. Bu çerçevede, çevre eğitiminin toplumun tüm kesimlerine ulaştırılması için faaliyetler artmıştır. Bu amaçla Milli Eğitim Bakanlığı ve Çevre ve Orman Bakanlığı arasında 1999’da imzalanan işbirliği protokolü kapsamında aşağıdaki faaliyetler yürütülmektedir (ÇOB, 2007): Okul öncesi ve ilköğretim dönemindeki öğrencilerin çevre konusundaki bilincini artırmak amacıyla pratik çevre eğitimine odaklanılması, Ortaöğretim düzeyindeki öğretmen ve öğrencilerin çevre konusundaki bilincini artırmak için çevre eğitiminin müfredata dâhil edilmesi, Müfredatta bulunan zorunlu “çevre dersinin” haftada bir saat olmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı’nın uygun gördüğü programlarda ilköğretim öğrencilerine verilmesi, Mesleki eğitim programlarında olduğu gibi çıraklık eğitim programlarına da çevre konularının dâhil edilmesi ve Yüksek öğretim düzeyindeki öğretmen ve öğrencilere çevre konusunda bilgi verilmesi amacı ile öğretmenlere yönelik meslek içi çevre eğitimi kursları düzenlenmesi. 3.9.2 Yüksek Öğretim 2010 yılı itibarı ile ülkemizdeki 95’i devlet 51’ü özel üniversite (vakıf üniversitesi) olmak üzere toplam 146 üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelerden, 10’u ikinci öğretim programı da içermek üzere, toplam 35 Çevre Mühendisliği Bölümü mevcuttur. Ayrıca Meslek Yüksek Okulları bünyesinde 3 adet Çevre Koruma ve Kontrol, 1 adet Çevre Temizliği ve Denetimi Bölümü bulunmaktadır (YÖK, 2010). Üniversitelerin biyoloji, kimya, coğrafya, jeoloji, sosyoloji ve kamu yönetimi gibi diğer bölümlerin eğitim programlarına çevre konuları dâhil edilmiştir. Bu bölümlerde müfredata ek olarak kamu ve özel sektörün yanında sivil toplum kuruluşlarının (STK’ların) da katılımıyla toplantı, panel ve sempozyumlar gerçekleştirilmektedir. Son yıllarda yüksek öğretim kurumlarının müfredatında çevre konusunda AB ile uyumlaştırma çalışmalarına öncelik verilmeye başlanmıştır. Eylül 2010 52 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Üniversitelerde, Sanayi Kuruluşlarının Enerji Tüketiminde Verimliliğinin Artırılması Hakkında Yönetmelik gereğince Enerji Yönetimi dersleri verilmektedir. Ege ve Osmangazi Üniversitelerinde Enerji Yönetimi Programları bulunmaktadır. Bazı devlet üniversiteleri ve özel üniversiteler eğitim ve araştırma amacıyla ulusal ve uluslararası merkezler aracılığıyla çeşitli kurum ve kuruluşların personelleri için seminer, kurs vb. düzenlemektedir. Bu bağlamda, iklim değişikliği konusu başta olmak üzere birçok çevresel konu değerlendirilmektedir (ÇOB, 2007). TRT, Genel Yayın Planının bir parçası olarak kamuoyu yaratılması ve kamuoyu bilincinin artırılması faaliyetleri yürütmektedir. 2004 yılından bu yana, TRT çevresel konuları bir “program türü” olarak çalışma planına dâhil etmiştir. Birçok kurum ve kuruluş doğrudan ya da dolaylı olarak kamuoyu bilincini artırma ve bilgilendirme faaliyetlerinde medya iletişim araçlarına başvurarak iklim değişikliği temasını kullanmaktadır (örneğin kamu ve özel sektör, STK’lar, uluslar arası kuruluşlar ve üniversiteler). Yakın zamanda, hem TRT hem de özel televizyon kanalları küresel ısınma ile ilgili daha fazla program yayınlamaya başlamıştır. Açık Radyo adlı özel bir radyo kanalının programlarında her hafta iklim değişikliği konusuna yer verilmektedir. Kamuoyunu bilinçlendirme kampanyalarına katkıda bulunma amacıyla her hafta iklim değişikliği uzmanları bu programlara davet edilmektedir. Çevre bilinci faaliyetlerinden biri olan Uluslararası Çevre Filmleri Festivali kamuoyunun çevre bilincini artırmayı hedefleyen önemli bir faaliyettir. Bu festival her yıl Türkiye Sinema ve Audiovisüel Kültür Vakfı tarafından düzenlenmektedir. Türkiye’nin önde gelen çevre STK’ları (Doğal Hayatı Koruma Derneği‐DHKD, Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı‐ÇEKÜL, Doğal Hayatı Koruma Vakfı‐WWF Türkiye, TEMA Vakfı) ve uluslararası kuruluşlar (ECOWOODASIA) festivalin sponsorluğunu üstlenmektedir. Bu proje kapsamında düzenlenen atık sektörü mevcut durum değerlendirmesi çalıştaylarında eğitim ve kapasite geliştirme alanında öne çıkan sorunlar aşağıda sıralanmıştır: Kaynağında ayrı toplama veya atık azaltımı ile ilgili belediyelere ve kamuya bilgi, eğitim ve destek verecek eğitim kuruluşları eksiktir. Atık yönetimi hizmetlerinde çalışan operatör ve teknisyenlere yönelik sertifikalı eğitim programları yetersizdir. Çevre alanında (atıklar konusunda) mesleki eğitim yetersizdir. Eylül 2010 53 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İyi eğitim almış, deneyimli kamu personeli kurumlarda tutulamamaktadır. Eğitim için medyadan yeterli destek sağlanamamaktadır. Politika belirleyicilerin ve karar vericilerin sera gazı azaltımı konusundaki eğitim faaliyetlerine duyarlılıkları yetersizdir. Çevre bilincinin ülke genelinde ilköğretim seviyesine kadar yaygınlaştırılmasını sağlayacak kapasite yetersizdir. Çevre Mühendisliği bölümlerinde iklim değişikliği ve sera gazı azaltımı konularına ayrılan süre ve emek yetersizdir. Sera gazı azaltımı ve düşük karbon ekonomisine yönelik akademik çalışmalar yetersizdir. Çalıştaylarda katılımcılar tarafından da işaret edildiği üzere, iklim değişikliği ve atık sektörü sera gazı azaltımını destekleyen eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinde kaynağında ayrı toplama ve atık azaltımına ilişkin olarak belediyelere ve kamuya eğitim hizmeti verecek deneyimli eğitim kuruluşlarının azlığı ile atık yönetimi hizmetlerinde görev alacak teknisyen ve operatörler için sertifikalı eğitim programlarının yetersizliği en önemli sorunlar olarak öne çıkmaktadır. Bu kapsamda üniversitelerin çevre mühendisliği bölümleri ile büyükşehir belediyelerinin çevre koruma daire başkanlıklarının, gerektiğinde Milli Eğitim Bakanlığı STK’lar işbirliği ile kamuya yönelik eğitim faaliyetleri yetersizdir. Ayrıca teknisyen ve operatörlere yönelik meslek yüksekokullarında eğitim programı oluşturulması ve ÇOB/büyükşehir belediyeleri destekli sertifikalı kurs programları düzenlenmesi yoluyla kapasite geliştirme faaliyetlerine hız verilmelidir. Her türlü eğitim faaliyetinde hızı ve verimliliği arttırarak maliyetleri en aza indirmek üzere e‐
eğitim teknolojisinin teşviki önem taşımaktadır. Çevre Mühendisliği Bölümleri Lisans ve Yüksek Lisans programlarında sera gazı azaltımına yönelik ders, program ve Ar‐Ge faaliyetleri yetersizdir, sektörel sera gazı hesaplaması ve tahmini konularında eğitimde eksiklikler bulunmaktadır. Eylül 2010 54 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Yukarıdaki bölümlerde yapılan mevcut durum değerlendirmesi, sera gazı emisyonlarının azaltılması stratejisinin hayata geçirilmesi açısından atık sektöründeki olumlu gelişmeleri ve temel eksiklikler ile sorunları ortaya koymuştur. Ek 2’de yer alan sektör paydaşlarının katılımıyla yapılan değerlendirmelere göre Atık sektöründe sera gazı azaltımı stratejisi doğrultusunda çözümüne öncelik verilmesi, bir başka deyişle İklim Değişikliği Eylem Planı kapsamında iklim değişikliği ile mücadele için çözüm geliştirilmesi gereken sorunlar (Ek 3), kısa, orta ve uzun vade için öncelik sırasına konarak aşağıda verilmektedir. Kısa vadede ele alınması gereken sorunlar Kirleten öder prensibine dayalı bir tarifeler yönetmeliği ile ÇTV’nin yeterli düzeye yükseltilmesi; Aktif Düzensiz Depolama Gaz toplama ve yakma/enerji üretimi yapılması gereken Düzensiz Depolama alanlarının envanterinin çıkartılarak, Bölgesel düzenli depolama tesislerinin mevcut olduğu yerler öncelikli olmak üzere bu sahaların ıslahı için uygulama planı hazırlanması; İşletmede olan düzenli depolama tesislerinde (sera gazı emisyonunu en aza indirmek üzere) aktif bölmeler (lotlar) 3 yılı aşmamak üzere kapatılıp aktif gaz toplama sistemi ile depo gazının yakılması/enerji üretiminde kullanımı; Atık sektöründe, atıklardan geri kazanılacak enerjiye (depo gazı, biyometan reaktörlerinde üretilen gaz ve atık yakma/gazlaştırma tesislerinde geri kazanılacak biyokütle esaslı enerji de dâhil olmak üzere), İtalya, Almanya, İspanya gibi AB ülkelerinde uygulandığı şekilde etkin bir yenilenebilir enerji teşviki mekanizmasının geliştirilmesi; Atık yönetimi Birliklerinin yasal statüsünün KAAP (2009)’da öngörülen “atık toplama havzaları” esas alınarak güçlendirilmesi; Büyükşehir belediyeleri hizmet alanlarının hızla il sınırlarına genişletilmesi ve Çevre Koruma Daire Başkalıklarının su‐kanalizasyon işletmelerine tarzda “İl Atık İdareleri Genel Müdürlükleri” esaslı olarak yeniden yapılandırılmaları; ÇOB ve belediyelerce yerli finansmanla yürütülen her türlü proje uygulamalarında atık yönetiminde uzmanlaşmış Müşavir Mühendis denetim ve kontrolünün zorunlu hale getirilmesi; Eylül 2010 55 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Ambalaj atıklarını piyasaya sürenlerin AAKY (2005) kapsamında ambalaj atıkları geri dönüşümünde daha aktif katılımını sağlayacak etkin bir yasal düzenlemeye gidilmesi; ÇOB tarafından UÇES (2006) çerçevesinde hazırlanan AYEP (2008‐2012) ve KAAP (2009) planlarının Türkiye genelinde uygulanmasının daha etkin takibi; IPCC Ulusal Sera Gazı Envanteri Hazırlama Kılavuzu (IPCC, 2006), atık sektörü tanımı kapsamında katı atık sektörü ile birlikte ele alınması gereken Yakma Tesisleri ve Açık Alanda Yakma (4C), Atıksu Arıtma ve Deşarj Tesisleri (4D) ile Diğer Tesisler (4E)’i de içermek üzere gerekli ulusal veri tabanı acilen oluşturulması; Atık depolama tesislerine kabul edilen arıtma çamuru miktarının kaydı tutularak sera gazı emisyonundaki etkisinin dikkate alınması; Atık yönetimi sektörü için, AB ile uyumlu sürdürülebilir bir sera gazı azaltım hedefinin belirlenmesi ve izlenmesi. Orta vadede ele alınması gereken sorunlar: AB ile uyumlu entegre atık yönetimi anlayışı ile EHCIP (2005) ve KAAP (2009)’da öngörülen temel ambalaj atığı ve organik atıklar için geri dönüşüm sistemi atık kumbaraları ve geri dönüşüm merkezleri (atık toplama merkezleri) ile park, bahçe ve pazaryeri atıkları için kompost tesislerinin Türkiye genelinde yaygınlaştırılması ve bu yolla geri dönüştürülen ambalaj atıkları ve organik (yeşil) atık miktarının etkin biçimde izlenmesi; Atık azaltımı politikasını desteklemek üzere düzenli depolama vergisi, atık bertaraf ücreti vb. uygulamaların başlatılması; Yüksek kapasiteli ikili toplama ile ilgili altyapı ve kamuoyunu bilinçlendirme çalışmalarına devam edilmesi; İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Kocaeli öncelikli olmak üzere büyükşehirlerde atıkların kütlesel yakma/gazlaştırma teknolojileri ile bertaraf uygulamalarının başlatılması; Atık yönetiminde kamu‐özel sektör işbirliğini zorlaştıran yasal engellerin giderilerek sektörde özel sektör payının arttırılmasının teşviki; Ulusal e‐devlet projesi kapsamında modern bir Çevresel Bilgi Sistemi ile atık sektörünün daha etkin izleme ve denetiminin sağlanması; Eylül 2010 56 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ ÇOB’nin İl/ Bölge Müdürlüklerinin güçlendirilerek yerinden yönetime geçilmesi; Kamu ihale kanununda gerekli düzenlemeye gidilerek atık sektörü hizmet ihalelerindeki sürenin 2 yılı opsiyonlu olmak üzere toplam 8 veya 10 yıla çıkartılmak suretiyle hizmet maliyetlerinin düşürülmesi; Ambalaj atıkları geri dönüşümünde ÇOB AAKY (2005) hedeflerinin izlenmesi; ÇOB ve yerel yönetimlerin teknik ve kurumsal kapasitelerinin yeterli düzeye getirilmesi. Uzun vadede ele alınması gereken sorunlar ÇOB tarafından hazırlanan UÇES (2007‐2023) doğrultusunda atık sektörünün AB müktesebatı ile tam uyumunun sağlanması; Türkiye genelinde kentsel nüfusun tamamında atıkların ulusal ve AB mevzuatına uygun yönetiminin sağlanması (düzenli depolamaya bağlı kentsel nüfus oranının % 100’e çıkartılması, bütün düzensiz depolama alanlarının ıslahı ve depo gazlarının CH4 emisyonunu önleyecek şekilde yönetimi); Düzenli depolama tesislerine kabul edilecek biyobozunur atık miktarının 2005 yılı toplam biyobozunur atık miktarının en fazla % 35’i ile sınırlandırılması; Yüksek kapasiteli ikili toplama sistemi ve büyükşehirlerde termal bertaraf (yakma/gazlaştırma) teknolojileri uygulayarak ambalaj atıkları geri dönüşüm/geri kazanım oranlarının ≥ % 60 düzeyine yükseltilmesi; Genel olarak tehlikeli atıkların tıbbi atıkların ve atıksu arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurlarının oluşumu ve bertarafı esnasında meydana gelen sera gazı emisyonları ile ilgili bir envanter bulunmaması. Eylül 2010 57 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ KAYNAKLAR Avrupa Birliği Komisyonu(1999). Düzenli Depolama Direktifi, 99/31/EC. Avrupa Birliği Komisyonu(1994). Ambalaj Atıkları Direktifi, 94/62/EC. Can, O., (2008). “Gönüllü Karbon Piyasaları ve Gelişimi” Türkiye ve İklim Değişikliği Çalıştayı. Çitil E. vd, (2009). Çevre Kalitesi Yönetiminde Ekonomik Araçların Kullanımının Türkiye’den Bir Örnek Üzerinde İncelenmesi, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Çitil E., (2010). Katı Atık Yönetiminde Ekonomik Araçların Kullanımı ve Çevre Temizlik Vergisi, itüdergisi/d, baskıda. ENVEST Planners Konsorsiyumu. (2005) T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama Direktifi’ne Özgü Yatırım Planı., Ankara. ENVEST Planners Konsorsiyumu. (2005.a) T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Arıtma Çamurunun Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve Özellikle Toprağın Korunmasına İlişkin Konsey Direktifi 86/278/EEC için Direktife Özgü Yatırım Planı,, Ankara. EPA. (1999). Cutting the Waste Stream in Half: Community Record‐Setters Show How (EPA‐530‐F‐99‐017), US EPA. Gönüllü, T., (2009). Çöp Yönetimi ve Ekonomisi, http://www.geridonusum.org Alındığı tarih 10 Mayıs, 2010. IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories. Volume 5: Waste. 2006. Legg, D, vd., (2006). Economic Instruments to Promote Material Resources Efficiency, ETC/RWM Working Paper 2006/1, Copenhagen. Markandya, A. ve Hunt, A., (2001).Market Based Instruments For Environmental Policy In SAP MED Countries, Instructive seminar on the development and application of economic instruments for the implementation of SAP/MED, 9‐10th November, Split. Mimko Mühendislik İmalat Müşavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.Ş. (2006). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. Katı Atık Ana Planı Projesi 1. Aşama Raporu. Mimko Mühendislik İmalat Müşavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.Ş. (2009). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. Katı Atık Ana Planı Projesi 2. Aşama Raporu.‐devam etmektedir.‐ Model Feasible Resmi Web Sayfası: http://www.cowi.com/cowi/en/menu/projects/nature/environmentalpolicyandregul
ation/feasiblemodel.htm Eylül 2010 58 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Organisation for Economic Co‐operation and Development (OECD), (2007). <http://www2.oecd.org/ecoinst/queries/index.htm>, (01.09.2007) T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2004). Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği, T.C. Resmi Gazetesi No: 26562, Tarih: 24.06.2007. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2006). AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES), Türkiye. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı/UNDP. (2007). Türkiye’nin İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi, Türkiye. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008.a). İklim Değişikliği ve Yapılan Çalışmalar, Türkiye. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008.b). Atık Yönetimi Eylem Planı, Türkiye T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008.c). Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, T.C. Resmi Gazetesi No: 25687, Tarih: 31.12.2004. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2008.d). Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, T.C. Resmi Gazetesi No: 26927, Tarih: 05.07.2008. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2009). Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu Ulusal Raporları: Atık Yönetimi, Türkiye. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2010). Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik, T.C. Resmi Gazetesi No:27533, Tarih: 26.03.2010 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı. (2010.a). İnternet adresi: http://www.cygm.gov.tr/CYGM/AnaSayfa/AtikYonetimi.aspx?sflang=tr Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2010) Bölgesel İstatistikler. İnternet adresi: www.tuik.gov.tr Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB). (2007). http://atikborsasi.tobb.org.tr, (15.05.2007) UNDP MDD Çalıştayları, 2010, Atık Sektörü Mevcut Durum Değerlendirmesi (MDD) Çalıştayları, Nisan, Ankara. Yükseköğretim Kurulu (YÖK). İnternet adresi: www.yok.gov.tr Eylül 2010 59 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ EKLER Eylül 2010 60 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ EK 1: ATIK SEKTÖRÜ PAYDAŞ ANALİZİ Paydaş Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü Amaçları İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri KAMU KURUMLARI T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı Ulusal ve uluslararası projeler hazırlamak Atık sektörü politikasını yönlendirme Uluslararası projeleri koordine etmek Atık bütçelerinin genel bütçe içerisindeki yerinin planlanması Devlet bütçesini planlamak Kamu yatırımlarının (binalarında enerji Her beş yılda bir kalkınma verimliliği yatırımları da planı hazırlamak dahil) ve projelerinin bütçelerinin onaylanması Daha iyi planlama açısından bilgi derlenmesi, Kamu atık bütçesinin azaltılması için bilgi sağlanması Emisyon azaltma maliyetlerinin yatırımlar ve kalkınma üzerindeki etki analizleri İklim Değişikliği ile ilgili yatırımlarının boyutunun belirlenmesi Eylül 2010 61 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü Amaçları Yıllık enerji balansı ve Resmi İstatistik Programını hazırlamak ve karbon balansını hazırlamak işleyişini izlemek, Ülkenin ekonomi, sosyal, demografi, kültür, çevre, bilim ve teknoloji alanları ile gerekli görülen diğer alanlardaki istatistikleri derlemek, değerlendirmek, analiz etmek, yayımlamak, resmi istatistik sonuçlarının bilimsel ve teknik açıklamalarını yapmak, Nihai atık üretim sektörleri ile ilgili istatistikleri derlemek, değerlendirmek, analiz etmek İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri İstatistiksel olarak karşılaştırılabilir veriler ve bu sektör verilerinin karbon bağlantılarının kurulması Uluslararası standartlara uygun olarak karbon sisteminin hayata geçirilmesi İstatistiki tanım ve sınıflandırmalarını ilgili ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde belirlemek, ulusal kayıt sistemini oluşturmak T. C. Dışişleri Bakanlığı Türkiye’nin diğer ülkelerle olan ilişkilerini koordine etmek Türkiye’nin uluslararası politika programını idare etmek Uluslararası anlaşmalar ve protokolleri onaylamak İklim Değişikliği uluslararası düzeyde politika ve uygulamalarının yönetilmesi, kuruluşlar arası organizasyon ve koordinasyon, Uluslararası bildirimler ve muhataplık, müzakerecilik Çalışmalarda kapasite gelişimi Somut uygulama süreçleri üzerine know‐
how Uluslararası İklim siyaseti ile ilgili sorumluluklar nedeniyle sektörlerden gelen tepkileri karşılamak Eylül 2010 62 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş T.C. Maliye Bakanlığı T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı İller Bankası Genel Müdürlüğü Eylül 2010 Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
Amaçları Kamu politikalarını şekillendirmek ve kaynak tahsisini bu doğrultuda yönlendirmek, kamu maliyesi alanında temel politika ve öncelikleri belirlemek, maliye politikasına yön vermek Teşvikler, düşük faizli kredi, vergi iadesi gibi mali desteklerle enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji yatırım ve uygulamalarını desteklemek Vergi gelirlerinin toplanması görevini yerine getirmek, vergisel uyumsuzlukları tespit etmek ve önlemek, verginin zamanında ve tam ödenmesini sağlamak Devlete verimli hazların satın alınmasını sağlayacak program ve mevzuat değişikliği Hizmet alanı yerel yönetimlerin kamu kullanımı niteliğini taşıyan her türlü alt ve üstyapı hizmetleri ile (harita, imar planı, jeolojik ve jeoteknik etüt, içme suyu, kanalizasyon, arıtma, katı atık, deniz deşarjı, jeotermal enerji uygulamaları, belediye hizmet binaları, soğuk hava deposu, terminal, peyzaj projeleri ve uygulamaları gibi) ilgili etüt, plan ve proje hazırlamak, bu konularda danışmanlık ve kontrollük hizmetleri vermek ve söz konusu yatırımların gerçekleşmesi için kredi sağlamak Atık yönetimi ile ilgili plan, proje ve yatırımlara finansman temini İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Artan yatırımlar ve yeni istihdam ile vergi ve sigorta gelirlerinde artış Atık sektörü için yenilenebilir enerji, ÖTV ve KDV teşvikleri ile ilgili karar verici kurum Bölgesel Atık Yönetimi Projelerine eş finansman temini yoluyla, ülke sera gazı emisyonunun azaltılmasına katkıda bulunmak 63 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi İklim değişikliği etkilerinin azaltılması için Sanayi sektörünün atık yoğunluğunu azaltmak üzere sanayi strateji ve planı geliştirilmesi İyi tanımlanmış ve iklim politikası ile ilişkilendirilmiş sanayi kalkınma planının uygulanması ile daha rekabetçi bir sanayi Amaçları Tarımsal kalkınma Kırsal toplulukların sosyo‐ekonomik gelişimi Toprak koruma T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi ve ticaret alanlarında plan, program, strateji ve politikalar geliştirmek, Başta KOBİ’ler olmak üzere bütün sanayici, tüccar, esnaf ve sanatkârlara, güvenli, sürdürülebilir ve çevreye duyarlı bir iş ve rekabet ortamı tesis etmek, Sanayi işbirliğine bağlı know‐how transferinin desteklenmesi Organize ve özel sanayi bölgelerinin teşviki yolu ile çevresel etkileri azaltmak Tüketicilerin haklarının korunmasına ve bilinçlendirilmesine yönelik tedbirler almak, Ar‐Ge çalışmalarına sunulan desteklerle, ileri teknolojiye ve yenilikçiliğe dayalı, yüksek katma değer sağlayan bir üretim kültürünün oluşmasına katkı sağlamak İç ticaret hizmetlerine ilişkin ana hedef ve politikaların belirlenmesi Türk mevzuatının AB müktesebatına uyumu, örneğin EV etiketlemesi Eylül 2010 64 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
Amaçları Sanayide, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi ve faaliyetlerin uygulanması için Teknoloji Merkezleri, Teknoparklar, Danışmanlık Merkezleri, Enstitüler ve benzeri birimlerin kurulması, KOBİ’ler için atık yönetimi geliştirilmesi, kapasite geliştirmesi, kümelenme faaliyetleri İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
KOBİ’lerin daha rekabetçi hale gelmesi KOBİ’lerin iklim değişikliği sürecine katılımı ile KOSGEB’in koordinasyon ve destekleme yüklerinin artması KOBİ’lerin planlı yönetim anlayışına, modern ve çağdaş isletmecilik düzeyine ulaşması için yatırımları yönlendirmek Modernizasyon, üretim, yönetim, pazarlama, enformasyon ve teknoloji adaptasyonu gibi konularda “Teknik Yardım ve Destek Program ve Projeleri” yürütmek Danışmanlık merkezlerinin ortak istifadesine yönelik malzeme test ve analiz ile mamul madde fiziki ölçümleme laboratuar ve atölyeleri KOBİ’lerin pazarlama sorunlarına çözümler aramak; isletmelerin yurt içi ve yurt dışı pazarlarda rekabet edebilirlerini artırmak Eylül 2010 65 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
Amaçları T.C. Enerji ve Ülkenin enerji ve tabii Tabii Kaynaklar kaynaklarla ilgili hedef ve Bakanlığı politikasını belirleme Enerji konusundaki politikaları iklim değişikliği politikaları ile uyumlaştırmak, hedef ve Enerji ve tabii kaynakların program geliştirmek bu hedef ve politikalara gerekli alt yapının uygun olarak oluşturulmasına katkı araştırılmasını, sağlamak, uygulamaları geliştirilmesini, izlemek, geliştirmek, üretilmesini ve tüketilmesini sağlamak Enerji sektörü verileri konusunda bilgi Enerji mevzuatının, ikincil sağlanması mevzuatın ve düzenlemelerin Enerji sektöründe hazırlanması ve kabul belirlenen stratejilerin edilmesi hayata geçirilmesini sağlamak Enerji politikası hedeflerinin bir parçası olarak enerji verimliliğinin, yenilenebilir enerjinin ve temiz enerji üretim teknolojilerinin teşviki ve kayıpların azaltılması için altyapı yatırımlarının planlanması İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Enerji politikalarının ve uygulamalarının iklim açısından etkilerini gözlemek Ulusal enerji politikalarını daha iyi planlama ve yönlendirme Çalışmalarda kapasite gelişimi Somut uygulama süreçleri üzerine know‐
how Enerji verimliliği ve yenilebilir enerji ile enerji arzındaki problemlerin azalması İthalat bağımlılığının azaltılması İklim müzakerelerini yürütmek Elektrik sektörü emisyonlarını hesaplamak Eylül 2010 66 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
Amaçları T.C. Çevre ve Çevreyi korumak ve Orman iyileştirmek Bakanlığı (ÇOB) Kirliliği önlemek İklim Değişikliği sürecini yönetmek Doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlamak İklim Değişikliği ulusal düzeyde politika ve uygulamalarının yönetilmesi, kuruluşlar arası organizasyon ve koordinasyon, Uluslararası bildirimler ve muhataplık, müzakerecilik İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Doğru iklim ve çevre politikalarının geliştirilmesinde deneyim kazanmak kapasite geliştirmek, Uluslararası İklim siyaseti ile ilgili sorumluluklar nedeniyle sektörlerden gelen tepkileri karşılamak Orman kaynaklarının Biyolojik çeşitliliği sürdürülebilir bir şekilde İklim değişikliği korumak yönetilmesi, uygulamaları nedeniyle Ormanları korumak, Atık yönetimi, çevrenin azalan hava su toprak geliştirmek ve kirliliği sonucunda daha korunması yaygınlaştırmak fazla canlının, yaşam Sanayi, enerji üretimi, alanının ve ekolojik Odun ve odun dışı orman turizm, maden, petrol, sistemin korunması ürün ve hizmetlerine olan tarım‐gıda vb. talebi karşılamak sektörlerde ÇED Orman kaynaklarının kararları uygulanması tüketiminin azaltılması Orman köylülerini geliştirmek Tüm atıklarının yönetimi, denetimi bertarafı kapsamında ulusal, bölgesel ve yerel yönetim planları yapmak/yaptırmak ve ilgili kurum/kuruluşlarla koordinasyonu sağlamak, Tüm atık türleri ile ilgili istatistiki veriler konusunda veri tabanı oluşturmak için, bu konuda ilgili kurum ve kuruluşlar ile işbirliği yapmak Eylül 2010 67 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü Amaçları İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri ÇOB Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Odun ve odun dışı orman Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, ürün ve hizmetlerini toplumun üretmek bilinçlendirilmesi Ormanları ve doğal kaynakları korumak ve iyileştirmek Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi ÇOB Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSI) Enerji ve sulama amaçlı su kaynaklarının kullanımını en üst seviyeye çıkarmak üzere projeden yatırıma Hidroelektrik enerji ve sulama yatırımları Ekolojik sistemlerin bağlı olduğu su kaynaklarında azalmaları ve şehir nüfusunun ihtiyaçlarını göz önüne alarak HES potansiyelini ve yatırımlarını yeniden ele almak. Sulama ve enerji amaçlı su kaynaklarının azalması sonucunda halk baskısı altında kalmak Şehir suyu şebekelerinde, sulama kanallarında enerji üretmek gibi yenilikçi konuları araştırmak Atık depolama alanı yer seçiminde etkin rol Eylül 2010 Baraj yatırımlarında bölge halkı tepkileri 68 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Amaçları ÇOB Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Dünya ve ülke ölçeğinde doğal tarihi ve kültürel değerlere sahip ancak kentleşme, turizm, tarım ve sanayi gibi kullanımların baskısı altındaki bölgelerde; bütünleşik alan yönetimi yaklaşımıyla, ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği içerisinde, çok yönlü bakış açısı ile sektörler arası eşgüdümü sağlayarak, biyolojik çeşitliliğin korunmasına, doğal, tarihi ve kültürel değerlerin sürdürülebilirliğini koruyarak, insanların sağlıklı ve temiz bir çevrede yaşaması için hizmet vermek Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi, iklim değişikliğine duyarlı özel bölgelerle ilgili plan ve projeler geliştirmek Eylül 2010 69 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü Paydaş Amaçları Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Yenilebilir Enerji, Temiz Enerji üretim teknolojileri ve enerji verimliliği ile ilgili araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütülmesi ve koordinasyonu Marmara Araştırma Enstitüsü (TÜBİTAK‐
MAM) Pilot tesislerin ve demonstrasyon projelerinin desteklenmesi Düşük karbon teknolojileri ve karbon azaltma teknolojileri konusunda araştırma geliştirme faaliyetlerinin/projelerin
in yürütülmesi ve desteklenmesi İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri Yürüttüğü araştırma programlarının, projelerinin ve girişimlerinin etkin ve entegre şekilde hayata geçirilmesi Projeleri/ araştırmaları için Devlet bütçesinin etkin ve entegre biçimde harcanması Diğer kurumlarca yürütülen yenilebilir enerji, temiz enerji üretim teknolojileri ve enerji verimliliği ile girişimleri ile etkileşimin ve işbirliğinin desteklenmesi Düşük karbon teknolojilerinin hayata geçirilmesinde kamu‐
özel sektör işbirliğinin geliştirilmesi Milli Prodüktivite Merkezi Verimlilikle ilgili makro ve mikro düzeydeki gelişmelerin incelenmesi ve değerlendirilmesidir Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Çukurova Kalkınma Ajansı Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yaparak ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi, bölgesel projelere kısmi finansman temini Eylül 2010 70 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Amaçları Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika oluşturma , bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi YEREL YÖNETİMLER Türkiye Belediyeler Birliği Eylül 2010 a)Türkiye’deki tüm belediyeleri Birlik çatısı altında toplamak. b)Belediyelerin menfaatlerini korumak ve gelişmelerine yardımcı olmak. c)Belediyelerin seçilmiş ve atanmış personel ve görevlilerini eğitmek. d)Belediyelerle ilgili kanun hazırlıklarında görüş bildirmek. e)İlgili yurtiçi ve yurtdışı merciiler nezdinde belediyeleri temsil etmek. f)Belediyelere rehberlik etmek. g) Belediyecilik alanında faaliyette bulunan uluslararası kuruluşlar ve yabancı ülke yerel yönetim birlikleri, dernekleri ve benzeri kuruluşları ile işbirliği yapmak, ortak projeler yürütmek, gerektiğinde bu tür kuruluşlara üye olmak, buralarda belediyeleri temsil etmek, belediyelerin bu kuruluşlarla ve diğer ülke belediyeleri ile ilişkilerine gerektiğinde aracılık etmek. 71 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ h)AB sürecinde ülkemizin yerel yönetimler konusunda yapması gereken işler ve hazırlıklara katkı sağlamak, belediyelerin AB’nin hibe, teknik yardım, eşleştirme (twinning) vb program ve imkânlardan yararlanmalarına yardımcı olmak. i)İlgili mevzuat ve bu tüzük hükümlerine uygun olarak belediyeciliğin gelişmesine katkı sağlayacak her türlü faaliyet ve girişimde bulunmak. Belediyeler Kuş‐Atak Belediyeler Birliği Konya Büyükşehir Belediyesi Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Ankara Büyükşehir Belediyesi Kentsel kalkınma ve alt yapının oluşturulması Hemşerilerinin hizmet taleplerine yanıt vermek (su, kanalizasyon, elektrik, şehir aydınlatması, park bahçeler, yollar, ulaşım, çevre temizliği, gibi) Yerleşim alanlarının, inşaatların denetimi Atık yönetimi Kentsel enerji, atık, imar, yerleşim ve ulaşım planlamasında iklim dostu yaklaşımlar ve yönetimi Atık yönetimi projelerini hazırlamak, kısmen/tamamen finanse etmek ve işletmek İklimle ilgili olabilecek her türlü, bina, ulaşım, enerji, su,, nüfus, tarım, hayvancılık, madencilik gibi her alandaki bilgiyi derlemek değerlendirerek kent bazında planlama yapmak Düzenli/düzensiz depolama tesislerinden sera gazı emisyonunu azaltmak İzmir Büyükşehir Belediyesi Eylül 2010 72 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Belediye Şirketleri İZAYDAŞ İSTAÇ A.Ş. Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü
İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri
Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Özellikle atık depolama ve yakma tesisleri kaynaklı sera gazı emisyonlarını minimize etmek, atık önleme, azaltma ve geri dönüşüm faaliyetleri konusunda eğitim, bilinçlendirme ve kamu Ar‐ Ge faaliyetleri Amaçları Sürdürülebilir çevre ve sağlıklı toplum için, atık değerlendirme ve bertaraf konusunda etkin uygulamalar ve çözümler üretmek, toplumsal çevre bilincini artırmak. Atık yönetimi sektöründe yatırım ve işletme faaliyetleri yürüterek çevresel emisyonların azaltımını sağlamak İŞ DÜNYASI ÖRGÜTLERİ VE MESLEKİ KURULUŞLAR Türk Sanayici ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) İş dünyasında Sürdürülebilir büyüme stratejilerinin geliştirilmesi ve uygulanması İş dünyasında dayanışma,işbirliği, mevzuatı yönlendirme, lobi faaliyetleri Sektör yatırımlarının yatırım şartlarını iyileştirme için ortak faaliyetler Teknolojinin yaygınlaştırılması Şirketlerin Rekabet yapısının güçlenmesi Yeni yatırım alanları Düşük karbonlu ekonomiye geçişle ilgili katkı Sektörün muhatabı ve tek ses olmak Bilgi Paylaşımı, Eğitim, Teknolojik gelişim Rekabet ve etik kuralların koyulması Eylül 2010 73 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri Otomotiv sanayi ile ilgili konularda, sanayi ve üyelerini kamu kurum ve kuruluşları ile diğer yurt içi ve yurt dışındaki çeşitli kuruluşlarda temsil etmek, bunların çalışmalarına katılmak ve sanayinin ve üyelerinin hak ve çıkarlarını korumak Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika oluşturma , bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Biyodizel‐ Biyoyakıt üreticisi Şirketleri arasında dayanışma, Mevzuatı yönlendirme, lobi faaliyetleri Biyodizel‐ Biyoyakıt kullanımının üretiminin arttırtması Şirketlerin Rekabet yapısının güçlenmesi Paydaş Amaçları Otomotiv Sanayi Derneği (OSD)‐MAN Türkiye A.Ş. Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birliği (ALBİYOBİR) Teknoloji Transfer Teknolojinin yaygınlaştırılması Sektör yatırımlarının yatırım şartlarını iyileştirme için ortak faaliyetler Sektörün muhatabı ve tek ses olmak Bilgi Paylaşımı, Eğitim, Teknolojik gelişim Rekabet ve etik kuralların koyulması Eylül 2010 74 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş COWI SNS MSG‐MESS Entegre Geri Kazanım ve Enerji San. ve Tic. A.Ş. Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü Amaçları Su temini, atıksu ve katı atık alanlarında tesis işleten belediyelere, bağımsız çalışan şirketlere ve diğer kurumlara müşavirlik ve mühendislik hizmetlerinde bulunmak. İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri Profesyonel mühendislik Atık sektörü yatırımlarını ve müşavirlik hizmetleri planlama, projelendirme verme ve uygulama safhalarında etkin rol Politika oluşturma, bilgi alma, çevreye duyarlı ve paylaşımı, eğitim, düşük karbon emisyonlu toplumun teknolojilerin bilinçlendirilmesi uygulanması Katı atık gerikazanımı ve enerji eldesi alanlarında, bağımsız çalışan şirketlere ve diğer kurumlara müşavirlik ve mühendislik hizmetlerinde bulunmak. Eylül 2010 75 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Paydaş Amaçları Paydaşın İklim Değişikliği Politikasındaki Rolü İklim Değişikliği Politikasının Paydaş Açısından Etkileri Politika oluşturma, bilgi paylaşımı, eğitim, toplumun bilinçlendirilmesi Politika ve karar verme süreçlerine katkı sağlamak SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI UTES Derneği İklim değişikliği konusunda kamuoyu oluşturma, araştırma ARAŞTIRMA KURUMLARI VE AKADEMİK KURULUŞLAR Üniversiteler Araştırma ve eğitim Eğitim, Ar‐ Ge ve Müşavirlik çalışmalarına katılım Bilimsel Ar‐Ge ve veri toplama fırsatı, bilimsel yayın üretme, nitelikli iş gücü yetiştirme, düşük karbonlu ekonomiye dönük teknoloji geliştirme Eylül 2010 76 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ EK 2: ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI KATILIMCI LİSTESİ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ATIK ÇALIŞMA GRUBU DAVETLİ KURUM LİSTESİ Kamu Kurumları TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI BAŞBAKANLIK TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU BAŞKANLIĞI BAŞBAKANLIK AVRUPA BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ İÇİŞLERİ BAKANLIĞI DIŞİŞLERİ BAKANLIĞI MALİYE BAKANLIĞI MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU MARMARA ARAŞTIRMA MERKEZİ MİLLİ PRODÜKTİVİTE MERKEZİ Yerel Yönetimler ÇUKUROVA KALKINMA AJANSI İZMİR KALKINMA AJANSI ADANA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ AFYONKARAHİSAR BELEDİYESİ ANKARA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ Eylül 2010 77 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ATIK ÇALIŞMA GRUBU DAVETLİ KURUM LİSTESİ ANTALYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ BODRUM BELEDİYESİ BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ÇANAKKALE BELEDİYESİ DENİZLİ BELEDİYESİ DİYARBAKIR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ERZURUM BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ESKİŞEHİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ISPARTA BELEDİYESİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İSTAÇ A.Ş. İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KARABÜK BELEDİYESİ KAYSERİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İZAYDAŞ A.Ş. KONYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KUŞADASI BELEDİYESİ KUŞ‐ATAK BELEDİYELER BİRLİĞİ MERSİN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SAKARYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SAMSUN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SİVAS BELEDİYESİ Eylül 2010 78 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ATIK ÇALIŞMA GRUBU DAVETLİ KURUM LİSTESİ URFA BELEDİYESİ VAN BELEDİYESİ TÜRKİYE BELEDİYELER BİRLİĞİ İş Dünyası Örgütleri ve Mesleki Kuruluşlar KATI ATIK KİRLENMESİ ARAŞTIRMA VE DENETİMİ TÜRK MİLLİ KOMİTESİ KIYI ALANLARI YÖNETİMİ TÜRKİYE MİLLİ KOMİTESİ ÇERKEZKÖY ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ GAZİANTEP ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ GEBZE ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ KAYSERİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ TÜKETİCİ DERNEKLERİ FEDERASYONU ALTERNATİF ENERJİ VE BİYODİZEL ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ TÜRK MÜŞAVİR MÜHENDİSLER VE MİMARLAR BİRLİĞİ CAM GERİ DÖNÜŞÜM SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ GERİ KAZANIM SANAYİCİLERİ DERNEĞİ OTOMOTİV SANAYİ DERNEĞİ PETROL SANAYİ DERNEĞİ TÜRK SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI ARBİOGAZ ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ İNŞAAT SAN. VE TİC. A.Ş. BIO COMPOST Eylül 2010 79 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ATIK ÇALIŞMA GRUBU DAVETLİ KURUM LİSTESİ COWI EKODENGE A.Ş. EKOLOJİK ENERJİ EXITCOM HEXACON DANIŞMANLIK VE TİCARET A.Ş. ITC – ANKARA MİMKO A.Ş. MSG‐MESS ENTEGRE GERİ KAZANIM VE ENERJİ SAN. TİC. A.Ş. ORTADOĞU ENERJİ RUST MÜHENDİSLİK TK MÜHENDİSLİK LTD. ŞTİ. Sivil Toplum Kuruluşları EGE ÇEVRE PLATFORMU TÜRKİYE ÇEVRE PLATFORMU ÇEVRE KORUMA VE AMBALAJ ATIKLARI DEĞERLENDİRME VAKFI DOĞA VE ÇEVRE VAKFI TÜRKİYE ÇEVRE VAKFI TÜRKİYE ÇEVRE KORUMA VAKFI TÜRKİYE ÇEVRE KORUMA VE YEŞİLLENDİRME KURUMU SÜRDÜRÜLEBİLİR KIRSAL VE KENTSEL KALKINMA DERNEĞİ TÜRK İNGİLİZ ÇEVRE TOPLULUĞU BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZİ TÜRKİYE OFİSİ Eylül 2010 80 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ATIK ÇALIŞMA GRUBU DAVETLİ KURUM LİSTESİ Araştırma Kurumları ve Akademik Kuruluşlar GAZİ ÜNİVERSİTESİ İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ Uluslararası Kuruluşlar ALMAN TEKNİK İŞBİRLİĞİ AJANSI AVRUPA BİRLİĞİ TÜRKİYE DELEGASYONU JAPON ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ AJANSI Finans Kuruluşları ALMAN YATIRIM BANKASI AVRUPA İMAR VE KALKINMA BANKASI DÜNYA BANKASI TÜRKİYE OFİSİ Eylül 2010 81 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ‐ ATIK ÇALIŞMA GRUBU KATILIMCI LİSTESİ KURUM NO KATILIMCI NO KURUM KATILIMCI 1. 2. ÇALIŞTAY ÇALIŞTAY (10 Mart (14 Nisan 2010) 2010) GÖREVİ KAMU KURUMLARI 1 BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI 1 SERDAR DURU ‐ 2 BAŞBAKANLIK TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU BAŞKANLIĞI 2 BETÜL BAYGÜVEN ‐ 3 MALİYE BAKANLIĞI 3 NAZİFE DEMİRHAN UZMAN YARDIMCISI ‐ 4 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI 4 NURETTİN BULUT MAKİNE MÜHENDİSİ 5 SEVİL UYSAL ÇEVRE YÜKSEK MÜHENDİSİ 6 GÖKNİL GÜRBÜZ MİMAR 7 EMİNE LÜY GÜMÜŞ AB UZMAN YARDIMCISI 8 EMRE GÜRLEYİK KOBİ UZMANI 9 FİLİZ SAYAR MÜHENDİS 10 GÖRKEM GÜRBÜZ KOBİ UZMANI 11 MURAT Ş. SOYKAN KOBİ UZMANI 12 VOLKAN OKUT ÇEVRE MÜHENDİSİ 5 6 BAYINDIRLIK VE İSKAN BAKANLIĞI SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI Eylül 2010 ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ 82 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ‐ ATIK ÇALIŞMA GRUBU KATILIMCI LİSTESİ KURUM NO KATILIMCI NO KURUM ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI KATILIMCI 1. 2. ÇALIŞTAY ÇALIŞTAY (10 Mart (14 Nisan 2010) 2010) GÖREVİ 13 AYKUT DOĞAN ‐ 14 BAŞAK TAŞELİ UZMAN ‐ 15 DAMLA BAYKAL UZMAN ‐ 16 DEMET ERDOĞAN UZMAN YARDIMCISI 17 EMİNE ERCAN ŞUBE ÇUBUKÇU MÜDÜRÜ 18 SERKANT FİDAN 19 TUĞBA İÇMELİ UZMAN 9 TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU 20 MELTEM ÜNLÜ TOKCAER BİLİMSEL PROGRAMLA
R UZMAN YARDIMCISI ‐ 10 ÇUKUROVA KALKINMA AJANSI 21 ASİYE DÜŞÜNCELİ UZMAN ‐ 11 MİLLİ PRODÜKTİVİTE MERKEZİ 22 TUĞBA ALTINIŞIK UZMAN ‐ 23 DR. HALUK DOĞU TEKNİK UZMAN 7 8 ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ‐ UZMAN YARDIMCISI ‐ YEREL YÖNETİMLER 12 TÜRKİYE BELEDİYELER BİRLİĞİ Eylül 2010 83 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ‐ ATIK ÇALIŞMA GRUBU KATILIMCI LİSTESİ KURUM NO 13 14 15 KURUM ANKARA BÜYÜKŞEHIİR BELEDİYESİ KATILIMCI İSTANBUL ÇEVRE YÖNETİMİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 16 İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 17 KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 1. 2. ÇALIŞTAY ÇALIŞTAY (10 Mart (14 Nisan 2010) 2010) GÖREVİ 24 ASLIHAN ACARTÜRK ÇEVRE MÜHENDİSİ ‐ 25 SELÇUK ERDOĞAN ORMAN MÜHENDİSİ ‐ 26 DR. ŞAFAK HERGİMEN TERCAN RAYLI SİSTEMLER DAİRE BAŞKANI VE ÇEVRE KORUMA DAİRE BAŞKAN VEKİLİ 27 ÖZNUR AYDOĞAN ÇEVRE MÜHENDİSİ 28 AYLİN AKBALIK STRATEJİK PLANLAMA UZMANI 29 OĞUZ CAN SİSTEM GELİŞTİRME MÜDÜRÜ ‐ 30 ZAFER KARASAÇLI ÇEVRE MÜHENDİSİ ‐ 31 ELİF SEVER ÇEVRE MÜHENDİSİ ‐ 32 ÇEVRE SERKAN UĞUR YÜKSEK MÜHENDİSİ GAZİANTEP BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ Eylül 2010 KATILIMCI NO ‐ ‐ 84 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞTAYLARI ‐ ATIK ÇALIŞMA GRUBU KATILIMCI LİSTESİ KURUM NO 18 19 20 KATILIMCI NO KURUM KOCAELİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ İZMİT ATIK VE ARTIKLARI ARITMA YAKMA VE DEĞERLENDİR
ME A.Ş. KONYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KUŞ‐ATAK BELEDİYELER BİRLİĞİ 1. 2. ÇALIŞTAY ÇALIŞTAY (10 Mart (14 Nisan 2010) 2010) KATILIMCI GÖREVİ 33 ÇAĞATAY M. BOZKURT DÜZENLİ DEPOLAMA ALANI MÜDÜRÜ ‐ 34 NURETTİN ERİKÇİ TEKNİK GENEL MÜDÜR YARDIMCISI ‐ 35 ÖZLEM DİZMAN ŞEF 36 HALİL AKTAŞ ZİRAAT MÜHENDİSİ ‐ 37 SEYFULLAH CEYLAN İNŞAAT YÜKSEK MÜHENDİSİ ‐ 38 ORKUN AKINCILAR ÇEVRE MÜHENDİSİ ‐ 39 HAMDULLAH YILDIZ 40 TÜLİN YILDIRIM İKLİM SORUMLUSU ‐ 41 YAKUP TÜRKMEN VAKIF MÜDÜRÜ ‐ 42 İREM İPÇİ DİREKTÖR ‐ SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI 21 22 23 TÜKETİCİ DERNEKLERİ FEDERASYONU TÜRKİYE ÇEVRE KORUMA VAKFI TÜRK İNGİLİZ ÇEVRE TOPLULUĞU ‐ Eylül 2010 85 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İŞ DÜNYASI ÖRGÜTLERİ VE MESLEKİ KURULUŞLAR 24 ÇERKEZKÖY ORGANİZE SANAYİ BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 43 SERVİNAZ KURU ÇEVRE YÖNETİM SİSTEM MÜDÜRÜ 25 ALTERNATİF ENERJİ VE BİYODİZEL ÜRETİCİLERİ BİRLİĞİ 44 NAGİHAN ÇAKIR KİMYA MÜHENDİSİ 26 TÜRK MÜŞAVİR MÜHENDİSLER VE MİMARLAR BİRLİĞİ 45 AYŞE MERVE KOCABAŞ ÇEVRE MÜHENDİSİ 27 TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ 46 MUSTAFA ÖZCAN 28 GERİ KAZANIM SANAYİCİLERİ DERNEĞİ 47 GAZİ ACARSOY GENEL SEKRETER 29 OTOMOTİV SANAYİ DERNEĞİ 48 ÜMİT ARSLAN ÇEVRE MÜHENDİSİ 30 TÜRK SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ 49 BAŞAK SÖYLEMEZ UZMAN 50 EMRE TOKCAER COWI CEE İKLİM GİRİŞİMİ İGM ‐ 51 SULTAN ALSAKAL PROJELER DİREKTÖRÜ ‐ 52 İSMAİL ERİMİŞ PAZARLAMA MÜDÜRÜ ‐ 31 32 COWI MSG‐MESS ENTEGRE GERİ KAZANIM VE ENERJİ SAN. TİC. A.Ş. Eylül 2010 ‐ ‐ ‐ 86 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ EK 3: ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ KATILIMCI SÜREÇ VE ÇIKTILARI Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı’nın hazırlanması için şeffaf katılımcı bir süreç öngörülmüştür. Söz konusu katılım, paydaşlardan bilgi almaktan, çıktıları etkileme fırsatı vermeye ve sonuçları paylaşmaya kadar uzanmaktadır. Bu amaçla sera gazı emisyonunun kaynaklarından biri olan atık sektörü ile ilgili bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Atık Sektörü Çalışma Grubu’nun üyeleri, kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ve yerel yönetimlerin temsilcileri ile akademisyenlerden oluşmaktadır. Atık Sektörü Çalışma Grubu’nun Sektörel Odak Noktası kuruluş olarak Çevre ve Orman Bakanlığı belirlenmiştir. Mevcut durum değerlendirmesi için tasarlanan katılımcı süreçte Ankara’da iki çalıştay düzenlenmiştir. Bu çalıştayların tarihleri aşağıda yer almaktadır: Birinci Çalıştay: 10 Mart 2010 İkinci Çalıştay: 14 Nisan 2010 Birinci Çalıştaylar İlk çalıştaylarda, katılımcılara atık sektöründe iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik Tablo 1’in ilk sütununda belirtilen dokuz başlığın her biri altında tablonun ikinci sütununda belirtilen dört soru yöneltilmiştir: Tablo 1: Sektöre Yönelik İncelenen Alanlar ve Katılımcılara Yöneltilen Sorular Sektöre Yönelik İncelenen Alanlar Katılımcılara Yöneltilen Sorular 1) Politikalar •
Bu alanla ilgili ülkemizde neler var? 2) Yasal Düzenlemeler •
Olması gerektiği halde neler yok? (Boşluklar neler?) •
Neler var olduğu halde eksik veya aksak? (Geliştirilmesi, iyileştirilmesi gereken noktalar neler?) •
Bu alanda halen devam eden çalışmalar neler? (Yapılması/düzeltilmesi/geliştirilmesi için faaliyetlerin sürdüğü konular neler?) 3) Kurumsal Yapılanma 4) Finansman 5) Ekonomik Araçlar 87
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Böylece çalıştay çıktılarından, sektöre ilişkin iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik halen var olan araçlar belirlenmiş; var olan bu araçların eksiklikleri ve aksaklıkları varsa tespit edilmiş; sürmekte olan projeler ve faaliyetler kayda geçirilmiştir. Belirlenen eksiklikler ve aksaklıklar ile boşluklar, sorunlar olarak listelenmiş; bu sorunların 3 grupta toplanabildiği gözlemlenmiştir: 1. Grup sorunlar: Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı’nın kapsamı dışında kalan ve konudan bağımsız olarak ülkenin çözüm bekleyen genel sorunları. (Bu sorunlar, Eylem Planı’nın kapsamını aşan sorunlar olduğu için sadece not edilmiştir). 2. Grup sorunlar: Bütün sektörler için ortak olan sorunlar. (Bunlar İklim Değişikliği Politikaları Mevcut Durum Raporu’nda ayrıntılı biçimde incelenmektedir.) 3. Grup sorunlar: İklim değişikliği ile mücadelede sektöre özgü sorunlar. (Bu sorunlar, 2. çalıştayda öncelik sırasına konmuştur). İkinci Çalıştaylar: Bu çalıştaylarda, katılımcılar, birinci çalıştaylarda belirlenen sektöre özgü sorunları tüm sektörler için ortak belirlenen kriterler çerçevesinde değerlendirmiş ve önceliklendirmişlerdir. Değerlendirme öncesi, katılımcılardan bu kriterlerin sektöre özgü ağırlıklarını tespit etmeleri istenmiştir. Tablo 2’de atık sektörü için katılımcıların kriterlere verdikleri ağırlıklar görülmektedir. Tablo 2: Atık Çalışma Grubu’nda tespit edilen sorunların değerlendirilmesinde kullanılan kriterler ve katılımcılar tarafından belirlenen ağırlıkları Kriterler Kriterin Açıklaması Kriterin Ağırlığı (% ) K1 İklim Değişikliği ile ilgili Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası yükümlülükleri ile ilişkisi Türkiye’nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında üstlendiği yükümlülüklere ve halen devam eden 2012‐Sonrası Uluslar arası İklim Rejimi müzakereleri kapsamında ağırlıklı olarak yer alan konulara ilişkin bir sorun önceliklidir. 13,33
K2 AB’ye uyum süreciyle ilişkisi AB’nin politikalarına ve müktesebatına uyum sağlamak bakımından sorun olarak görünen bir konu önceliklidir. 13,33
K3 Sorunun Türkiye’nin Sorun, Dokuzuncu Kalkınma Planının ekonomik ve gelişme eksenleriyle ilişkisi sosyal gelişme eksenleri olan Rekabet Gücünün Artırılması, İstihdamın Artırılması, Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi, Bölgesel Gelişmenin Sağlanması, Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin Artırılması stratejik hedeflerinin gerçekleştirilmesi bakımından önemliyse, önceliklidir. 17,78
88
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Kriterler Kriterin Açıklaması Kriterin Ağırlığı (% ) K4 Ulusal mevzuatın ve Türkiye’nin taraf olduğu uluslar arası sözleşmelerin uygulanma durumu Eğer konuyla ilgili mevcut yasal düzenleme olduğu halde, halen mevzuattaki ya da uygulamalardaki bazı eksiklikler veya aksaklıklar nedeniyle sorun devam ediyorsa, diğer sorunlara göre önceliklidir. 17,78
K5 Sorunun çevresel etkileri ve dışsal maliyetleri Sorun, sadece iklim değişikliği açısından değil; aynı zamanda diğer çevresel konularda örneğin insan sağlığı, biyolojik çeşitlilik üzerinde de yerel, ulusal, bölgesel sorunlar yaratıyorsa önceliklidir. 20,00
K6 Sorunun ülke ekonomisine etkisi Sorun, ülkenin makro ölçekte ekonomisine yük getiriyorsa (örneğin dış borç yükünü arttırma, ekonomik dengeleri bozma, kamu giderlerini arttırma vb) 17,78
TOPLAM 45 100,00
* Bir malın üretiminin ve tüketiminin o malın satıcıları ve alıcıları dışındaki üçüncü kişilere bir maliyet yüklemesine dışsal maliyet denir. Örneğin bir çimento üreticisinin çevrede yarattığı kirlilik sonucu, o çevrede yaşayan insanların sağlık sorunları yaşamaları ve bunlar için ödedikleri maliyetler, dışsal maliyetledir. Sektöre özgü olarak belirlenen sorunlar bu kriterlere göre değerlendirilmiş; kriterlere verilen ağırlıklar da dikkate alınarak, bir öncelik sıralaması çıkarılmıştır. Katılımcılar tarafından yapılan bu değerlendirme sonucu sorunların öncelik sıralaması Tablo 3’te verilmektedir. Yarı‐nesnel bir yöntemle çıkarılan bu öncelik sıralaması, daha sonra katılımcılar tarafından uzmanlık görüşlerine ve kanaatlerine dayanılarak grupça gözden geçirilmiştir. Katılımcılar bu son değerlendirmede, sıralamadaki yerini anlamlı ve mantıklı bulmadıkları sorunlara ilişkin görüşlerini bildirmişler; kısa, orta ve uzun vadede ele alınması gereken sorunları belirlerken, sıralamaları mantıksal çerçeveye oturmayan sorunların gerekirse yerini değiştirmek konusunda sektör danışmanlarına yetki vermişlerdir. 89
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 3: Atık Sektörü Çalışma Grubu’nda iklim değişikliği ile mücadeleye ilişkin belirlenen sorunların öncelik sıralaması Öncelik Sıralaması 1 Sorunlar Puan Çevre Temizlik Vergisi katı atık yönetimi hizmetlerini karşılayacak seviyede değil. 884,44
Atıklara ilişkin yönetmeliklerin uygulanmasına yönelik altyapı ve kapasite yetersiz. 831,11
3 Atık borsası etkin değil. 824,44
4 Tehlikeli atık bertaraf tesisleri sayıca yetersiz. 817,78
5 Düzensiz depolama rehabilitasyon çalışmaları yetersiz. 813,33
6 Düzenli depolama sahaları sayıca yetersiz. 813,33
7 Belediyelerin borçlarının yüksek ve Çevre Temizlik Vergisi miktarının yetersiz oluşu dolayısıyla projelere finansman sağlanamıyor. 813,33
Farklı finansman modellerinin (kamu/özel sektör işbirliği, yap‐işlet‐devret vb.) uygulanmasında sorunlar var. 804,44
9 Atık depolama vergisi yok. 784,44
10 Kirleten öder prensibine dayalı olarak atık yönetimi maliyetlerini kapsayacak düzeyde gelir teminini sağlayacak bir tarifeler yönetmeliği yok. 784,44
Atık sektöründe sera gazı azaltımına ilişkin olarak somut hedef ve teşvik politikaları yok. 780,00
12 Geri kazanım ve bertaraf tesisleri sayıca yetersiz. 766,67
13 Çöp sızıntı suyu arıtma tesisleri sayıca yetersiz. 762,22
14 Geri kazanımın öncelikli kılınması ile ilgili mevzuat eksik. 742,22
15 ÇOB ‘un veri tabanının, IPCC Ulusal Sera Gazı Envanteri Hazırlama Kılavuzu uyarınca (eksik atık sektörü bileşenlerini de içerecek şekilde) geliştirlmesi. 735,56
2 8 11 90
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Öncelik Sıralaması 16 Sorunlar Puan İzleme ve raporlama konusunda belirlenmiş ve uygulanmakta olan sistem etkin değil. 735,56
Kaynağında ayrı toplama veya atık azaltımı ile ilgili belediyelere ve kamuya bilgi, eğitim ve destek verecek eğitim kuruluşları eksik. 722,22
Atık yönetimi hizmetlerinde çalışan operatör ve teknisyenlere yönelik sertifikalı eğitim programları yetersiz. 722,22
19 Çevre alanında (atıklar konusunda) mesleki eğitim yetersiz. 722,22
20 Kompost ve biyogaz üretim tesisleri sayıca yetersiz. 717,78
21 Kamu İhale Kanunu’ndan dolayı, atık yönetimi hizmet ihalelerindeki yasal düzenlemelerle belirtilen sürenin çok kısa tutulması sonucu maliyetler artıyor. 713,33
Yerel yönetimlerin finansal ve kurumsal kapasite sorunu dolayısıyla yüksek kapasiteli ikili (ayrı) toplama uygulamaları başlatılamıyor. 711,11
Atık yönetimi ile ilgili kurumsal kapasite yetersiz ve mevcut sistem etkin çalışmıyor. 704,44
24 Ara depolama tesisleri sayıca yetersiz. 662,22
25 Araştırmalar daha çok kalkınmış olan illerde yoğunlaşmış ve diğer illere yaygınlaşmamış durumda. 651,11
ÇOB Atık Yönetimi Eylem Planı’nda sera gazı azaltımı ve iklim değişikliğine yönelik bir atıf bulunmamakta. 600,00
27 Yasal düzenlemelerde tüm paydaşların katılımı sağlanamıyor. 571,11
28 Atık birliklerinin kurumsal yapısı yeterince güçlü değil. 515,56
29 Atık depolama ve bertaraf tesisleri için ÇED süreci uzayabiliyor ve yargı ile iletişim eksikliği var. 502,22
Atık bertaraf tesislerine zorunlu mali çevre sigortası yapılmıyor. 200,00
17 18 22 23 26 30 91
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ EK 4: ATIK SEKTÖRÜ KAYNAK LİSTESİ KANUNLAR KANUN ADI KURUM KANUN NO TARİH RESMİ GAZETE SAYISI Çevre Kanunu T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 2872 11.08.1983 95 Çevre Kanunu'nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 5491 13.05.2006 26814 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 5346 10.05.2005 18132 İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2560 23.11.1981 18132 Büyükşehir Belediyesi Kanunu T.C. İçişleri Bakanlığı 5216 23.07.2004 24021 Büyükşehir Belediyesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun T.C. İçişleri Bakanlığı 5390 13.07.2005 25819 Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 5312 11.03.2005 24645 Belediye Kanunu T.C. İçişleri Bakanlığı 5393 13.07.2005 27050 92
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ YÖNETMELİKLER TARİH RESMİ GAZETE SAYISI T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 16.12.2003 25318 Çevresel Etki Değerlendirmesi T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik 16.12.2004 25672 Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 17.07.2008 26939 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 14.03.1991 20814 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 21.01.2004 25353 Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 30.07.2004 25538 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 31.08.2004 25569 Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 26.12.2004 25682 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 03.03.2005 25744 Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 19.04.2005 25791 Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 26.11.2005 26005 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 05.07.2008 26927 Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 26.03.2010 27533 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 31.12.2004 25687 YÖNETMELİK ADI Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği KURUM 93
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ YÖNETMELİK ADI KURUM TARİH RESMİ GAZETE SAYISI Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 25.06.2007 26562 Sanayi Kuruluşlarının Enerji Tüketiminde Verimliliğin Arttırılması için Alacakları Önlemler Hakkında Yönetmelik T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 11.11.1995 22460 TARİH RESMİ GAZETE SAYISI 08.08.2008 26961 TEBLİĞLER TEBLİĞ ADI Çevresel Etki Değerlendirmesi Yeterlik Belgesi Tebliği GENELGELER GENELGE ADI Atıksu Arıtma Tesisleri için İş Termin Planı Genelgesi TARİH RESMİ GAZETE SAYISI 23.06.2006 AB DİREKTİFLERİ DİREKTİF ADI DİREKTİF NO TARİH Düzenli Depolama Direktifi 99/31/EC 1999 Ambalaj Atıkları Direktifi 94/62/EC 1994 HÜKÜMET RAPORLARI İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ HÜKÜMET RAPORLARI TARİH Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Kapsamında İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi 2007 I. Türkiye İklim Değişikliği Kongre Raporu Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu Ulusal Raporları: "Atık Yönetimi" 01.12.2009 94
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ ULUSAL STRATEJİLER STRATEJİ ADI KURUM TARİH Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi 2010‐2020 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 2010 Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı 1998 Atık Yönetimi Eylem Planı 2008‐2012 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Atıksu Arıtımı Eylem Planı 2008‐2012 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Ulusal Katı Atık Yönetimi Master Planı T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Türkiye’nin AB ile Uyumlu Entegre Katı Atık Yönetim Planı T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı 2005 PROJELER / UYGULAMALAR RAPOR/PROJE ADI KURUM TARİH Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlaması (EHCIP) Projesi T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ‐ ENVEST Planners Consortium 2005 Katı Atık Ana Planı MIMKO (T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı‐EHCIP Projesi devamı) 2006‐2009 Bölgesel Atık Yönetimi Birlikleri modeli MIMKO Mühendislik İmalat Müşavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.Ş. ‐ Katı Atık Ana Planı Atık Borsası Uygulaması Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
Ulusal Çevresel Bilgi Değişim Ağı ve Çevresel Bilgi Sistemi Oluşturulması Çalışması T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Ambalaj Yazılımı Uygulaması T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevrim İçi Çevre İzinleri Projesi T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Evsel Atıksular ve Organik Katı Atıkların Birlikte Arıtımı Yoluyla Yenilenebilir Enerji (Biyometan) Gerikazanım Teknolojilerinin Araştırılması Projesi ‐ Proje No: 105G024 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ‐ İstanbul Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 2009 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kemerburgaz Kompost Tesisi’nde Üretilen Kompostun Bitki Yetiştiriciliği ve Çim Sahalarda Gübre Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması Projesi ‐ Proje No: 105G‐148 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ‐ İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Sabancı Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi , İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İSTAÇ), Selçuk Üniversitesi, Bahri Dağdaş Araştırma Enstitüsü 2009 2007 95
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ RAPOR/PROJE ADI KURUM TARİH Geri Dönüşümlü Plastik Atıkların Granül Ürüne Dönüştürülmesi ve Geri Dönüştürülemeyen Diğer Atıkların Çimento Fabrikalarında Ek Yakıt Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması Projesi ‐ Proje No: 105G108 İstanbul Büyükşehir Belediyesi İstanbul Çevre Yönetimi Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İSTAÇ), Akçansa, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)‐MAM 2010 Bitkisel ve Hayvansal Atıklardan Biyogaz Üretimi ve Entegre Enerji Üretim Sisteminde Kullanımı Projesi Kocaeli Büyükşehir Belediyesi‐ Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) MAM 2010 96
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ EK 5: ATIK SEKTÖRÜ İLE İLGİLİ EK TABLOLAR VE ŞEKİLLER Tablo 5.1 Katı Atık Ana Planı II. Asama Projesi kapsamında önerilen yeni Atık Birlikleri İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 1) Ada.D.2c: Ceyhan, Feke (A1), İmamoğlu (A1), Kozan, Saimbeyli (A1) 1 ADANA 2) Ada.B.2c: Aladağ (A), Çukurova, Karaisali, Karataş (A), Pozantı (A1), Sarıçam, Seyhan, Yüreğir, Çamardı (Niğde) (A1), Ulukısla (Niğde) (A1) 3) Ada.G.2c: Yumurtalık 2 ADIYAMAN 3 AFYONKARAHİSAR 1) Adı.3c: Adıyaman M., Besni, Çelikhan, Gerger (A1), Gölbaşı (A), Kahta (A1), Samsat, Sincik (A), Tut 1) Afy.D.1c: Afyonkarahisar M., Bolvadin, Bayat, Çobanlar, Çay, Emirdağ, Hocalar (A1), İhsaniye, İscehisar, Sandıklı (A1), Sinanpaşa, Şuhut 2) Afy.B.1c: Başmakçı, Dazkırı, Dinar, Evciler, Kızılören 1) Ağr.B.3c: Ağrı M., Eleşkirt, Hamur, Patnos (A), Taşlıçay, Tutak (A) 4 AĞRI 2) Ağr.D.3c: Doğubeyazıt, Diyadin 5 AMASYA 1) Ama.2d: Amasya M., Göynücek, Gümüşhacıköy, Merzifon, Suluova 1) Ank.O.2a: Altındağ, Akyurt, Ayaş, Bala, Çamlıdere (A), Çankaya, Çubuk (A), Elmadağ, Etimesgut, Gölbaşı, Haymana, Kalecik (A), Kazan, Keçiören, Kızılcahamam (A), Mamak, Polatlı, Pursaklar, Sincan, Yenimahalle 6 ANKARA 2) Ank.B.2a: Beypazarı, Güdül, Nallıhan (A) 3) Ank‐Aks.2a: Evren, Şereflikoçhisar, Ağaçören (Aksaray), Sarıyahşi (Aksaray) 7 ANTALYA 1) Ant.B.2b: Aksu, Döşemealtı, Elmalı (A1), Kepez, Konyaaltı, Kemer, Korkuteli (A1), Muratpaşa 2) Ant.D.2b: Alanya, Akseki, Gazipaşa, Gündoğmuş, İbradı 3) Ant.G.2b: Demre, Finike, Kaş, Kumluca 97
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 4) Manavgat.2b 5) Patara.2b 6) Serik.2b 8 ARTVİN 1) Art.K.2d: Artvin M. Ardanuç, Arhavi, Borçka, Hopa, Murgul, Şavşat 1) Ayd.O.1c: Aydın M., Germencik, İncirliova, Köşk 2) Ayd.B.1c: Kuşadası, Söke 9 AYDIN 3) Ayd.D.1c: Atca, Bozdogan, Buharkent, Karacasu, Kuyucak, Nazilli, Sultanhisar, Yenipazar 4) Didim.1c 1) Bal.D.1c: Balıkesir M., Balya, Bigadiç, Dursunbey, İvrindi, Kepsut, Savaştepe, Sındırgı, Susurluk 10 BALIKESİR 2) Bal.B.1c: Ayvalık, Burhaniye, Edremit, Havran, Gömeç 3) Bal.K.1c: Erdek, Bandırma, Gönen (A), Manyas (A), Marmara Adası (A), Karacabey (Bursa), M.Kemalpaşa (Bursa) 11 BİLECİK 1) Bil.1c: Bilecik M., Bozüyük (A1), Gölpazarı (A2), İnhisar (A1), Osmaneli, Pazaryeri, Söğüt (A1), Yenipazar (A2) 12 BİNGÖL 1) Bin.3c: Bingöl M., Adaklı (A1), Gençsolhan, Kığı (A1), Karlıova (A2), Yedisu (A2) 13 BİTLİS 1) Bit.3c: Bitlis M., Adilcevaz (A1), Ahlat (A1), Güroymak, Hizan (A), Mutki, Tatvan 14 BOLU 1) Bol.2d: Bolu M., Dörtdivan, Gerede (A2), Göynük (A1), Mengen (A2), Mudurnu (A1), Kıbrıscık, Seben, Yeniçağa (A2) 15 BURDUR 1) Burd.2e: Burdur M., Ağlasun, Altınyayla (A), Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Kemer, Tefenni, Karamanlı, Yeşilova 98
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 1) Bur.O.1b: Büyükorhan (A1), Gemlik, Gürsu, Keles (A), Kestel, Mudanya, Nilufer, Orhaneli (A1), Osmangazi, Yıldırım 16 BURSA 2) Bur.D.1b: İnegöl, Yenişehir, Domaniç (Kütahya) 3) Bur.B.1b: Karacabey, Mustafakemalpasa 1) Çan.K.1c: Çanakkale M., Çardak, İntepe, Lapseki, Kepez, Kumkale, Umurbey 17 ÇANAKKALE 2) Çan.G.1c: Ayvacik, Bayramic, Biga, Bozcada (A1), Çan, Ezine (A1), Yenice 3) Çan.B.1c: Ecebat, Gelibolu, Gökçeada 18 ÇANKIRI 1) Çank.2e: Atkaracalar, Bayramören, Çankırı M., Çerkeş, Eldivan, Ilgaz, Korgun, Kızılırmak, Kurşunlu, Şabanözü, Orta, Yapraklı 19 ÇORUM 1) Çor.2d: Çorum M., Alaca, Bayat, Dodurga, İskilip, Kargı (A1), Laçin, Mecitözü, Oğuzlar, Osmancık (A1), Ortaköy, Sungurlu, Uğurludağ 20 DENİZLİ 1) Den.G.1c: Senaryo 1: Acipayam, Beyagac, Çameli, Kale, Serinhisar, Tavas ayrı Birlik kurmalı Senaryo 2: Acipayam (A1), Beyagac (A2), Çameli (A1), Kale (A2), Serinhisar (A1), Tavas (A2) merkeze bağlanmalı 2) Den.K.1c: Denizli M., Akköy, Babadağ, Baklan, Bekilli, Bozkurt, Buldan, Çal, Çardak, Çivril, Güney, Honaz, Sarayköy 1) Diy.G.3b: Bağlar, Bismil, Çınar, Dicle (A2), Eğil, Ergani (A2), Kayapınar, Sur, Yenişehir 21 DİYARBAKIR 2) Diy.K.3b: Hani, Hazro, Kocaköy, Kulp, Lice, Silvan, Sason (Batman) (A1), Kozluk (Batman) (A1) 3) Diy‐Şan.3b: Çelmik (A1), Çüngüş (A1), Siverek (Ş.Urfa), Hilvan (Ş.Urfa) (A) 1) Edi.K.1c: Edirne M, Uzunköprü (A1), Meriç (A1), Havsa, Süleoğlu, Lalapasa 22 EDİRNE 2) Edi.G.1c: Keşan, İpsala, Enez 23 ELAZIĞ 1) Ela.B.3c: Elazığ Merkez, Baskil, Keban (A1), Sivrice Ağın, Arapgir (Malatya) (A1) 99
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 2) Ela.D.3c: Kovancılar, Arıcak, Palu, Karakoçan, Alacakaya, Maden, Yayladere (Bingöl) 24 ERZİNCAN 1) Erzi.3c: Erzincan M., Üzümlü, Çayırlı, Otlukbeli, Tercan, Kemaliye (A), İliç (A), Refahiye (A), Kemah (A) 1) Erz.B.3b: Palandöken, Yakutiye, Pazaryolu (A1), Aşkale, Ilıca, Çat, İspir (A1) 25 ERZURUM 2) Erz.K.3b: Olur, Şenkaya, Oltu, Narman, Tortum, Uzundere, Yusufeli (Artvin) 3) Erz.G.3b: Hınıs (A1), Karaçoban (A1), Tekman, Karayazı, Köprüköy, Horasan, Pasinler 26 ESKİŞEHİR 27 GAZİANTEP 1) Esk.2c: Odunpazarı, Tepebaşı, Mıhalgazi, Sarıcakaya, Seyitgazi, İnönü, Mihalıçcık (A2) , Günyüzü (A1), Sivrihisar (A1), Beylikova (A2), Alpu (A2), Çifteler (A3), Mahmudiye (A3), Han (A3) 1) Gaz.B.3a: Şehitkamil, Şahinbey, İslahiye (A1), Nurdağı (A1), Oğuzeli, Kilis M., Musabeyli (Kilis), Elbeyli (Kilis), Polateli (Kilis), Yavuzeli (A2), Araban (A2) 2) Gaz.D.3a: Nizip, Karkamış, Birecik (Urfa) (A1), Halfeti (Urfa) (A1) 28 GİRESUN 1) Gir.2d: Giresun M., Bulancak, Keşap, Espiye, Tirebolu, Güce, Görele, Piraziz, Çanakçı, Yağlıdere, Dereli, Doğankent, Eynesil 29 GÜMÜŞHANE 1) Gum.2d: Gümüşhane M., Kelkit, Köse, Kürtün, Şiran, Torul 30 HAKKARİ 1) Hak.3c: Hakkari M., Çukurca, Şemdinli, Yüksekova 1) Hat.K.2e: İskenderun, Erzin, Dörtyol, Belen 31 HATAY 2) Hat.G.2e: Hatay M., Altınözü, Kırıkhan, Kumlu, Reyhanlı, Samandağ, Yayladağı, Hassa (A) 1) Isp.B.2e: Isparta M., Aksu (A), Eğirdir, Atabey, Gönen, Keçiborlu, Senirkent, Uluborlu, Sütçüler 32 ISPARTA 2) Isp.D.2e: Gelendost, Yalvaç, Şarkikaraağaç, Yenişarbademli (A) 100
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 1) İçe.G.2b: Anamur, Bozyazı, Aydıncık 2) İçe.D.2b: Tarsus, Çamlıyayla 33 MERSİN 3) İçe.B.2b: Silifke, Mut, Gülnar 4) İçe.O.2b: Akdeniz, Mezitli, Yenişehir, Toroslar, Erdemli 34 İSTANBUL 35 İZMİR 1) İst.And.1c: Beykoz (A), Üsküdar (A), Kadıköy (A), Ataşehir (A) Maltepe (A), Kartal (A), Tuzla (A), Sultanbeyli (A), Pendik (A), Sancaktepe (A), Ümraniye (A), Çekmeköy (A), Şile (A), Adalar (A) İst.Avr1.1c: Gaziosmanpaşa (A), Büyükçekmece (A), Küçükçekmece (A), Avcılar (A), Bağcılar (A), Fatih (A), Bakırköy (A), Esenler (A), Eyüp (A), Eminönü, Sarıyer (A), Şişli (A), Beşiktaş (A), Beyoğlu (A), Güngören (A), Kağıthane (A), Zeytinburnu (A), Bahçelievler (A), Bayrampaşa (A), Sultangazi (A), Başakşehir (A), Beylikdüzü (A), Esenyurt (A), Arnavutköy (A) İst.Avr2.1c: Silivri (A), Çatalca (A), Çerkezköy (Tekirdağ) (A), Saray (Tekirdağ) (A) 1) İzm.G.1a: Menderes, Kiraz (A1), Beydağ (A1), Kemalpaşa (A), Ödemiş (A1), Tire (A), Selçuk, Bayındır, Torbalı, Çeşme (A), Karaburun (A), Urla (A), 2) İzm.K.1a: Dikili, Bergama, Kınık, Menemen, Foça, Aliağa, Güzelbahçe, Balçova, Buca, Narlıdere, Gaziemir, Bornova, Karşıyaka, Bayraklı, Karabağlar, 36 KARS 1) Kars.3c: Kars M., Sarıkamış (A1), Kağızman, Selim (A1), Arpaçay, Susuz, Digor , Akyaka 37 KASTAMONU 1) Kas.2d: Kastamonu M., Abana (A), Ağlı, Araç, Azdavay, Bozkurt (A), Cide (A), Çatalzeytin (A), Daday, Devrekani, Doğanyurt (A), Hanönü, İhsangazi, İnebolu (A), Küre, Pınarbaşı, Seydiler, Şenpazar, Taşköprü, Tosya 1) Kay.K.2c: Özvatan (A1), Felahiye (A1), Sarıoğlan (A2), Bünyan, Akkışla (A2), Pınarbaşı, Sarız (A), Gemerek (Sivas) (A) 38 KAYSERİ 2) Kay.G.2c: İncesu, Yeşilhisar (A), Hacılar, Talas, Tomarza, Yahyalı (A), Kocasinan, Melikgazi, Develi, Tufanbeyli (Adana) (A) 39 KIRKLARELİ 1) Kır.1c: Kırklareli M., Kofçaz, Demirköy, Pınarhisar (A2), Lüleburgaz (A), Babaeski (A1), Vize (A2), Pehlivanköy (A1) 40 KIRŞEHİR 1) Kırş.2e: Kırşehir M., Akpınar, Boztepe, Kaman, Mucur 101
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı 41 KOCAELİ İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 1) Koc.D.1b: Başiskele, Derince, Gölcük, İzmit, Kandıra, Karamürsel, Kartepe Koc.B.1b: Gebze, Körfez, Çayırova, Dilovası, Darıca 1) Kon.O.2c: Derbent, Selçuklu, Meram, Karatay, Kadınhanı, Sarayönü, Çumra 2) Kon.D.2c: Emirgazi (A), Karapınar (A), Ereğli, Halkapınar 42 KONYA 3) Kon.K.2c: Çeltik (A1), Yunak (A1), Kulu, Cihanbeyli, Akşehir (A1), Tuzlukçu (A1), Ilgın, Doğanhisar (A2), Hüyük (A2), Altınekin 4) Kon.G.2c: Taşkent (A1), Hadım (A1), Bozkır, Güneysınır (A), Ahırlı (A2), Yalıhüyük (A2), Seydişehir (A2), Akören (A), Derebucak (A), Beyşehir 43 KÜTAHYA 1) Küt.D.1c: Kütahya M., Altıntaş, Aslanapa, Emet (A), Tavşanlı, Dumlupınar, Çavdarhisar, Harmancık (Bursa) 2) Küt.B.1c: Gediz, Simav, Pazarlar, Şaphane, Hisarcık 44 MALATYA 1) Mal.3c: Malatya M. (A1), Doğanşehir (A2), Doğanyol, Yeşilyurt (A2), Pötürge, Kale, Akçadağ (A2), Battalgazi (A1) 1) Man.B.1c: Manisa M. (A1), Saruhanlı (A1), Gördes (A1), Akhisar (A1), Gölmarmara (A2), Ahmetli (A2), Turgutlu (A2) 45 MANİSA 2) Man.D.1c: Salihli, Alaşehir (A1), Kula (A2), Sarıgöl (A1), Selendi (A2), Demirci (A3), Köprübaşı (A3) 1) Kah.G.2e: Maraş M., Türkoğlu, Andırın, Pazarcık (A), Çağlayancerit (A) 46 KAHRAMANMARAŞ 2) Kah.K.2e: Elbistan, Afşin, Ekinözü, Göksun (A), Nurhak (A), Gürün (Sivas) (A1), Darende (Malatya) (A1) 47 MARDİN 1) Mar.3c: Mardin M., Kızıltepe, Savur, Ömerli, Yeşilli, Mazıdağı, Derik (A), Dargeçit (A1), Midyat (A1), Nusaybin (A) 48 MUĞLA 1) Muğ.K.1c: Muğla M., Yatağan, Ula, Kavaklıdere 2) Muğ.G.1c: Ortaca, Köyceğiz, Dalaman 3) Bodrum.1c 102
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 4) Marmaris.1c 5) Datça.1c 6) Fethiye.1c 7) Milas.1c 49 MUŞ 1) Muş.3c: Muş M., Hasköy, Varto (A), Korkut, Malazgirt (A1), Bulanık (A1) 50 NEVŞEHİR 1) Nev.2e: Nevşehir M., Acıgöl, Avanos, Derinkuyu, Gülşehir, Hacıbektaş (A1), Kozaklı (A1), Ürgüp 51 NİĞDE 1) Niğ.2e: Niğde M., Altunhisar, Bor, Çiftlik 52 ORDU 1) Ord.2d: Ordu M., Gülyalı, Perşembe, Ulubey, Gürgentepe, Kabadüz, Gölköy, Mesudiye, Çamaş, İkizce, Ünye, Fatsa, Korgan, Kumru, Kabataş 53 RİZE 1) Riz.2d: Ardeşen (A), Çamlıhemşin (A), Çayeli (A), Fındıklı, Hemşin (A), Pazar (A) 54 SAKARYA 1) Sak.1b: Adapazarı, Arifiye, Erenler, Serdivan, Ferizli, Söğütlü, Akyazı, Geyve (A1), Hendek, Karapürçek, Karasu, Kaynarca, Kocaeli, Pamukova (A), Sapanca, Taraklı (A1) 1) Sam.K.2c: Atakum, Canik, İlkadım, Bafra, Ondokuzmayıs, Tekkeköy, Alaçam (A), Yakakent (A) 55 SAMSUN 2) Sam.G.2c: Havza, Vezirköprü, Kavak, Ladik, Asarcık 3) Sam.D.2c: Çarşamba, Terme, Ayvacık, Salıpazarı 56 SİİRT 57 SİNOP 1) Sii.3c: Siirt M., Aydınlar, Baykan, Eruh (A1), Kurtalan, Pervari (A1), Şirvan 1) Sin.K.2d: Sinop M., Türkeli (A1), Ayancık (A1), Erfelek, Gerze (A2), Dikmen (A2) 2) Sin.G.2d: Boyabat, Saraydüzü, Durağan 103
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 1) Siv.2e: Sivas M., Yıldızeli, Ulaş, Hafik, Altınyayla (A), Şarkışla (A), İmranlı (A1), Zara (A1) 58 SİVAS 2) Siv‐Gir.2e: Koyulhisar, Gölova, Suşehri, Akıncılar, Doğanşar, Şebinkarahisar (Giresun) (A), Alucra (Giresun) (A), Çamoluk (Giresun) (A) 3) Siv‐Mal.2e: Kangal, Divriği, Kuluncak (Malatya) (A1), Hekimhan (Malatya) (A1), Arguvan (Malatya) (A1), Yazıhan (Malatya) (A1) 59 TEKİRDAĞ 60 TOKAT 1) Tek.1c: Tekirdağ M., Şarköy, Çorlu, Hayrabolu, Malkara, M.Ereğlisi, Muratlı 1) Tok.G.2d: Tokat M., Almus, Artova, Pazar, Reşadiye, Sulusaray, Turhal, Yeşilyurt, Zile 2) Tok.K.2d: Başçiftlik, Erbaa, Niksar, Reşadiye 61 TRABZON 62 TUNCELİ 1) Tra.2d: Trabzon M., Araklı, Arsin, Çaykara, Dernekpazarı, Hayrat, Köprübaşı, Of, Sürmene, Yomra, Akçaabat, Maçka, Beşikdüzü (A), Çarşıbaşı (A), Düzköy (A), Şalpazarı (A), Tonya (A), Vakfıkebir (A), Rize M., Derepazarı (Rize) (A), Güneysu (Rize) (A), İkizdere (Rize) (A), İyidere (Rize) (A), Kalkandere (Rize) (A) 1) Tun.3c: Tunceli M., Çemişgezek (A2), Hozat (A2), Mazgirt, Nazimiye, Ovacık (A), Pertek (A2), Pülümür 1) Şan.B. 3c: Şanlıurfa M., Bozova, Suruç (A), Harran (A1), Akçakale (A1) 63 ŞANLIURFA 2) Şan.D.3c: Ceylanpınar (A), Viranşehir 64 UŞAK 1) Uşa.1c: Uşak M., Banaz, Ulubey, Eşme, Karahallı, Sivaslı, Dumlupınar (Kütahya) 65 VAN 1) Van.3c: Van M., Bahçesaray (A), Gevaş, Gürpınar, Başkale (A), Çatak (A), Edremit, Çaldıran (A1), Muradiye (A1), Erciş (A1), Özalp (A2), Saray (A2) 66 YOZGAT 1) Yoz.2e: Yozgat M., Akdağmadeni (A4), Aydıncık (A3), Boğazlıyan (A), Çandır (A1), Çayıralan (A1), Çekerek, Kadışehri (A3), Saraykent (A4), Sarıkaya, Sorgun, Şefaatli, Yenifakılı (A1), Yerköy (A1), Boğazkale (Çorum) (A), Çicekdağı (Kırşehir) (A2), Akçakent (Kırşehir) (A2) 69 BAYBURT 1) Bay.2d: Bayburt M., Aydıntepe, Demirözü 104
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Plaka Kodu ve İl Adı İldeki Birlik Sayısı, Birlik Adı ve Birlik Üyeleri (İlçe Belediyeleri) 70 KARAMAN 1) Kar.2e: Karaman M., Kazımkarabekir, Ayrancı, Sarıveliler (A1), Başyayla (A1), Ermenek (A1) 71 KIRIKKALE 1) Kırı.2e: Kırıkkale M., Bahşılı, Balışeyh, Çelebi, Delice, Keskin, Karakeçili, Sulakyurt, Yahşihan 72 BATMAN 1) Bat.3c: Batman M., Beşiri, Gercüş (A), Hasankeyf 73 ŞIRNAK 1) Şır.3c: Şırnak M., Beytüşşebap, Cizre (A1), Güçlükonak, İdil (A1), Silopi, Uludere 74 BARTIN 1) Bar.2d: Bartın M., Amasra (A1), Kurucasile (A1), Ulus (A) 75 ARDAHAN 1) Ard.3c: Ardahan M., Çıldır, Damal (A1), Göle (A), Hanak (A1), Posof (A1) 76 IĞDIR 1) Iğd.3c: Iğdır M., Aralık, Tuzluca (A), Karakoyunlu 77 YALOVA 1) Yal.1c: Yalova M., Armutlu, Çınarcık, Çiftlikköy, Termal, Altınova, İznik (Bursa) (A1), Orhangazi (Bursa) (A1) 78 KARABÜK 1) Kara.2d: Karabük M., Eflani (A1), Eskipazar (A2), Ovacık, Safranbolu (A1), Yenice (A2) 79 KİLİS 1) Kil.3c: Kilis M., Musabeyli (A), Elbeyli (A), Polateli 80 OSMANİYE 1) Osm.2e: Osmaniye M., Bahçe, Düziçi, Hasanbeyli, Kadirli (A1), Sumbas (A1), Toprakkale 81 DÜZCE 1) Düz.2d: Düzce M., Akcakoca (A), Cumayeri, Çilimli, Gölyaka, Gümüşova, Kaynaşlı, Yığılca Toplam Atık Birliği 136 105
TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Tablo 5.2. Ülkemizde faaliyet göstermekte olan düzenli depolama sahaları, 2009 yılı atık miktarları ve hizmet nüfusları İl Belediye/Birlik/Tesis Adı Hizmet Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) İşletmeye alınma zamanları Afyon Afyon İli Çevre Hizmetleri Birliği 585.300 247.800 2008 Aksaray Aksaray İli Mahalli İdareler Hizmet Birliği 324.150 106.500 2007 Ankara Ankara Büyükşehir Belediyesi 3.832.000 1.777.000 2006 Antalya Antalya Büyükşehir Belediyesi 892.800 325.800 2003 Antalya Manavgat Çevre Kor. Tur. Altyapı Tes. Yap. Ve İşl. B. 151.000 55.100 2005 Antalya Patara Düzenli Depolama Sahası 33.000 12.750 2000 Aydın Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliği 323.900 137.150 2007 Aydın Didim Belediyesi 37.000 13.500 2006 Bayburt Bayburt İli Yerel Yönetimler Katı Atık Tesis Yapma ve İşletme Birliği 55.000 18.000 2009 Bolu Bolu Belediyesi 150.000 49.275 2006 Bursa Bursa Büyükşehir Belediyesi
2.174.260 984.070 1995 Konya Cihanbeyli Kulu Altınekin İlçe ve Köyleri Çevre Koruma Birliği 182.180 62.500 2007 Denizli Denizli Belediyesi 390.000 180.000 2003 Elazığ Elazığ Belediyesi 266.495 97.090 2009 Erzurum Erzurum Katı Atık Belediyeler Birliği 364.644 126.525 2008 Muğla Fethiye Belediyesi 157.353 66.623 2008 Gaziantep Gaziantep Büyükşehir Belediyesi 1.228.500 421.500 1995 Muğla Göcek 15.000 5.000 1999 Hatay Hatay Çevre Koruma Birliği 350.000 115.000 2009 Isparta Göl‐Bir Belediyeler Birliği 389.207 127.855 2006 106 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Belediye/Birlik/Tesis Adı Hizmet Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) İşletmeye alınma zamanları Mersin Mersin Büyükşehir Belediyesi 795.083 290.205 2008 İstanbul‐1 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Odayeri Dep. Tes.
7.819.633 3.653.333 1995 İstanbul‐2 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kömürcüoda Dep. Tes. 3.480.646 1.626.158 1995 İzmir İzmir Büyükşehir Belediyesi 2.807.105 1.311.460 1992 Kocaeli Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Solaklar Dep. Tes. 485.892 219.915 1997 Kocaeli‐
Dilovası Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Dilovası Dep. Tes. 587.255 265.791 2007 Muğla Marmaris Armutalan Beldibi ve İçmeler Belediyeleri Turizm ve Altyapı Birliği 66.668 51.759 2003 Muğla Köyceğiz‐Dalyan Çevre Koruma birliği 65.750 33.930 2004 Muğla Datça Belediyesi 13.950 5.900 2005 Sakarya Sakarya Büyükşehir Belediyesi 476.517 215.672 2007 Samsun Samsun Büyükşehir Belediyesi 498.566 171.058 2008 Sinop Sinop, Gerze ve Erfelek Belediyeler Birliği 78.978 25.944 Henüz atık alımı yapılmamaktadır.
Ankara Şereflikoçhisar Düzenli Depolama Tesisi 51.387 16.900 2007 Tekirdağ Tekirdağ İli Çevre Hizmetleri Birliği 216.070 97.793 2009 Trabzon‐Rize Trabzon‐Rize Katı Atık Birliği
761.544 250.167 2007 Şanlıurfa Şanlıurfa Katı Atık Bertaraf ve Çevre Hizmetleri Birliği 882.540 257.701 2009 Yalova Yalova İli Yerel Yön. Katı Atık Tes. Yap. ve İşl. Bir. 165.000 69.800 2008 107 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ İl Belediye/Birlik/Tesis Adı Hizmet Nüfusu Atık Miktarı (ton/yıl) İşletmeye alınma zamanları Yozgat Yozgat İli Katı Atık Bertaraf Tesisleri Bİrliği 264.148 86.800 2007 Mersin Silifke 139.602 50.954 2009 Çanakkale Çanakkale‐Lapseki‐
Umurbey‐ Kepez‐Çardak‐Kumkale‐
İntepe Katı Atık Yönetim Birliği 140.000 57.627 2009 Kuşadası Kuşadası, Davutlar, Güzelçamlı, Söke Çevre Koruma, Altyapı Tesislerini Yapma ve İşletme Birliği 180.000 76.200 2009. TOPLAM 31.869.123 13.764.105 108 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ Lisanslı/Geçici Çalışma İzinli Tesis Sayıları
(2003- Aralık 2009)
180
167
160
137
140
128
120
101
100
ToplamaAyırma Tesisi
Geri Dönüşüm
Tesisi
89
81
80
69 70
60
40
20
0
31
23
15 13
2003
14
2004
19
2005
2006
2007
2008
2009
Şekil 5.1. Lisanslı/geçici çalışma izinli ambalaj atıkları geri dönüşüm/toplama‐ ayırma tesisleri Şekil 5.2. Katı atık sızıntı suyu arıtma tesisleri bulunan şehirler 109 TÜRKİYE’NİN ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI’NIN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ ATIK SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ RAPORU ­TASLAK­ 24%
23%
Ters ozmos sistemleri
MBR + Nanofiltrasyon sistemleri
Anaerobik + Aerobik sistemler
15%
23%
Aerbik+ Fakültatif Lagün+ AKR
sistemleri
Kimyasal Arıtma sistemleri
15%
Şekil 5.3. Sızıntı suyu arıtma tesisi üniteleri Şekil 5.4. Sızıntı suyu deşarj şekilleri 110