Karl Rahner, De Gratia ChristI, Codex latinus

Transcription

Für das Internet bearbeitet
von
Otto Schärpf
München 2009
Andere Texte von K.Rahner
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
andere Rahnertexte
Natur und Gnade (Seminar)
Das Geheimnis (Seminar)
Über die Ungläubigen (Seminar)
Kursvorlesung Gnadenlehre (Deutsch)
Vorlesung über die Buße (De poenitentia)
Dogmatische Anthropologie (Vorlesung)
Schöpfung und Urstand des Menschen (Vorlesung)
Über die Ursünde (Vorlesung)
Einige unzusammenhängende Fragen
Aus dem theologischen Kolloquium
i
ii
Inhaltsverzeichnis
Praeliminaria . . . . . . . . . . . . . . .
INDEX RERUM . . . . . . . . . .
Praefatio ad p r i m a m editionem.
Praefatio ad tertiam editionem. . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1 CAPUT I.: De voluntate Dei salvifica
SECTIO PRIMA: De universalitate voluntatis salvificae . . . .
th.1 STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . . . . . . . .
I. Haec thesis: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Conceptus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS: . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. QUALIPICATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . .
VI. Non quaerimus in hac thesi: . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. E c c 1 e s i a: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III, P a t r e s; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . . . . . . . . . .
SECTIO SECUNDA: De inaequelitate voluntatis Dei salvificae .
th.2. STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . . . . . . . .
II.SENSUS THESIS . . . . . . . . . . . . . . . . .
III.CONCEPTUS . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV.ADVERSARII . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V.QUALIFICATIO . . . . . . . . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I.Ecclesia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Quoad rationem theologicam . . . . . . . . . . .
SECTIO TERTIA: De medio obiectivo voluntatis salvificae Dei
th.3 STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . . . . . . . .
PROBATIO et EXPLICATIO THESIS; . . . . . . . . . .
I. Quod spectat Christum ipsum: . . . . . . . . . .
II. Quod spectat Ecclesiam: . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
3
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
5
7
8
8
9
9
9
10
12
13
14
15
15
16
17
18
18
18
18
19
21
22
22
22
22
23
23
27
iii
Inhaltsverzeichnis
2 CAPUT II. De existentia (necessitate) gratiae
Sect.1.A. De necessitate auxilii Dei ad actus honestos
th.4.STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem: . . . . . .
II. CONCEPTUS . . . . . . . . . . . . .
III.SENSUS THESIS . . . . . . . . . . .
IV.ADVERSARII: . . . . . . . . . . . .
V.Notae pro modo probationis . . . . . .
VI. QUALIFICATIO . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. S c r i p t u r a: . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s: . . . . . . . . . . . . . .
IV. T h e o I o g i: . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . . . .
th.5:STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . .
I. Introductio: . . . . . . . . . . . . . . .
II.Conceptus . . . . . . . . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO THESIS: . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. S c r i p t u r a: . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s: . . . . . . . . . . . . . .
IV. T h e o 1 o g i: . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . . . .
Sect.1.B. Necessitas relativa talis auxilii. . . . . . . .
th.6 STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . .
II.CONCEPTUS . . . . . . . . . . . . . . . . .
III.SENSUS THESIS . . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII: . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s: . . . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica; . . . . . . . . . . .
th.7.STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . .
II. CONCEPTUS . . . . . . . . . . . . .
III. ADVERSARII: . . . . . . . . . . . .
IV. SENSUS THESIS . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Praenotandum: . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecc1esia: . . . . . . . . . . . . . . . .
iv
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
31
31
31
31
32
35
35
35
35
35
35
36
37
37
38
38
38
39
42
42
42
42
42
42
43
43
43
44
44
44
45
46
48
50
50
50
51
52
53
54
55
55
55
56
57
59
60
60
60
Inhaltsverzeichnis
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s: . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . .
V. R a t i o T h e o 1 o g i c a: . . .
Sect.1.C. DE RATIONE DEBITI ET INDEBITI
I. Introductio in quaestionem: . . . . . . . .
II. R a t i o debiti, . . . . . . . . . . . . . .
III.R a t i o indebiti. . . . . . . . . . . . . .
Sect.2. De necessitate gratiae elevantis . . . . . .
These 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem: . . . .
II. CONCEPTUS . . . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS . . . . . . . .
IV. ADVERSARII . . . . . . . . . .
V QUALIFICATIO: . . . . . . . . .
PROBATIO . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Praenotanda . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . . . . . .
A.Theologia Paulina: . . . . . . . . .
B. Theologia Joannea . . . . . . . . .
III. Patres: . . . . . . . . . . . . . . .
IV.Theologi . . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . .
Thesis 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
STAT.QUAEST.: . . . . . . . . . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem . . . .
II. CONCEPTUS: . . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS: . . . . . . . .
IV. ADVERSARII: . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO : . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s : . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . .
3 CAPUT III: De gratuitate gratiae elevantis.
Thesis 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
STATUS QUAESTIONIIS : . . . . . . .
I. Introductio in q u a e s t i o n e
II. CONCEPTUS . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS . . . . . .
IV. ADVERSARII: . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecc1esia: . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura : . . . . . . . . . . .
. .
. .
m:
. .
. .
. .
. .
. .
. .
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
62
62
62
62
63
63
63
65
66
66
66
67
69
69
69
69
69
70
70
71
77
82
86
87
88
88
88
88
89
89
90
90
90
90
90
91
91
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
93
93
93
93
94
97
99
100
100
100
101
v
Inhaltsverzeichnis
III. P a t r e s . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. T h e o l o g i (cf. thesim 8, prob.IV):
V. Ratio theologica: . . . . . . . . . . . .
Thesis 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem: . . . . . . .
II. CONCEPTUS . . . . . . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS: . . . . . . . . . . .
IV. ADYERSARII: . . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . . . . . . .
PR0BATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. E c c 1 e s i a : . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s : . . . . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . . . . .
4 CAPUT IV. De supernaturalitate gratiae salutaris.
Thesis 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
STATUS QUAESTIONIS . . . . . . . . . . . .
I. Introductio in Quaestionem: . . . . . .
II.CONCEPTUS . . . . . . . . . . . . .
III. SENSUS THESIS: . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO (vido Lange 261): .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. E c c l e s i a : . . . . . . . . . . . . .
11. S c r i p t u r a : . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s : . . . . . . . . . . . . . .
IV. T h e o l o g i (Lange 282-286): . . .
V. R a t i o T h e o l o g i c a : . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
103
103
104
104
104
104
104
106
108
108
108
108
109
110
111
112
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
115
115
115
115
115
126
126
127
127
127
128
129
130
131
5 CAPUT V. De cooperatione hominis cum gratia ad iustificationem primam. 133
Sectio prima De cooperatione hominis libera cum gratia . . . . . . . . . . . . . . 133
A. Doctrina catholica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
th.13 STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
I. Introductio in quaestionem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
6 CAPUT VIII: De vita deificata hominis ipsa
sectio prima: De gratia actuali . . . . . . . . . . .
A: doctrina communis . . . . . . . . . . . .
B: quaestiones disputatae . . . . . . . . . .
Sectio altera: De Conscientia vitae Supernaturalis.
Ass.I.STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem . . . .
II. EXPLICATIO asserti: . . . . . .
III. QUALIFICATIO: . . . . . . . .
PROBATIO asserti: . . . . . . . . . . . . . .
1. E c c 1 e s i a : . . . . . . . . . . .
vi
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
135
. 135
. 135
. 135
. 135
. 135
. 135
. 142
. 144
. 144
. 144
Inhaltsverzeichnis
2. Scriptura : . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Idem dicendum est de P a t r i b u s : .
4. Pro Theologis . . . . . . . . . . . . . .
5. R a t i o theologica: . . . . . . . . . . .
Assertum II: STATUS QUAESTIONIS . . . . . .
I. INTRODUCTIO IN QUAESTIONEM: .
II. SENTENTIAE: . . . . . . . . . . . . .
III. EXPOSITIO ASSERTI: . . . . . . . .
PROBATIO ASSERTI: . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
145
145
145
145
145
145
145
146
154
7 CAPUT IX: De evolutione et conservatione vitae deificatae
Sectio prima: De evolutione vitae supernaturalis seu de merito. .
th.30.STATUS QUAESTIONIS: . . . . . . . . . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem: . . . . . . . . . . . .
II. Explicantur CONCEPTUS. . . . . . . . . . . . .
III. SESUS thesis: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII: . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. Theologi: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio Theologica: . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sectio altera: De conservatione vitae supernaturalis . . . . . . .
I. Introductio in sectionem alteram et thesim ipsam
II. Explicantur CONCEPTUS: . . . . . . . . . . . .
III. SENSUS thesis: . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII: . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . .
PROBATIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. E c c 1 e s i a : . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Patres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. T h e o 1 o g i : . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. R a t i o t h e o 1 o g i c a : . . . . . . . . . . .
I. Introductio in quaestionem: . . . . . . . . . . . .
II. CONCEPTUS explicandi sunt: . . . . . . . . . .
III. SEMSUS thesis: . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. ADVERSARII: . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. T h e o 1 o g i . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
159
159
159
159
160
160
162
162
163
163
164
165
165
165
168
169
169
169
169
170
171
171
171
172
173
174
174
175
175
175
176
178
178
178
178
178
179
179
179
vii
Inhaltsverzeichnis
th.33.STATUS QUAESTIONIS . . . . .
I. Introductio in quaestionem: . .
II. CONCEPTUS explicandi sunt:
III. SENSUS thesis: . . . . . . . .
IV. ADVBRSARII: . . . . . . . .
V. QUALIFICATIO: . . . . . . .
PROBATIO: . . . . . . . . . . . . . . .
I. Ecclesia: . . . . . . . . . . . . .
II. Scriptura: . . . . . . . . . . .
III. P a t r e s : . . . . . . . . . .
IV. T h e o 1 o g i ; . . . . . . . .
V. Ratio theologica: . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
179
179
180
180
181
181
181
181
182
182
182
182
8 INDEX RERUM
185
Praefatio ad p r i m a m editionem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Praefatio ad tertiam editionem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Notae editoris versionis pro Internet
Dies ist ein Versuch, ob der lateinische Kodex ungefähr in der Struktur wiedergegeben
werden kann, die der wahrscheinlich von Rahner selbst 1936-38 mit Schreibmaschine geschriebene Text hatte. Bei einer eventuellen zu erwartenden zweispaltigen Ausgabe mit
deutschem Text als zweite Spalte geht die von Rahner gewollte und für die lateinischen
Kodizes übliche Strukturierung unter. Die heutigen Textbearbeitungsprogramme geben
leicht die Möglichkeit, die Intention Rahners bei der Strukturierung zu vervollkommnen.
Mit diesem lateinischen Kodex und der Vorlesungsmitschrift Gnadenlehre.pdf“, haben sie
”
eigentlich eine authentische Quelle dieses Traktats, denn die Vorlesung ist ja größtenteils
Deutsch gehalten und stellt das dar, was Rahner auch mit dem lateinischen Text sagen
wollte. Gleichzeitig ist der Kodex auch eine Kontrolle, ob die deutsche Vorlesung wirklich
authentisch ist. Beides zusammen kann eigentlich nicht durch irgendetwas anderes leicht
überboten werden. Der lateinische Text umfasst bis jetzt die Thesen 1 bis 12, die Asserta
I und II zur Bewusstheit der übernatürlichen Erhobenheit, und die Thesen 30 - 33. Er
wird laufend ergänzt und verbessert. (beim Scannen schleichen sich natürlich zunächst
Lesefehler ein, weil der hektographierte lateinische Text mit farbigen Unterstreichungen
und schlechter Wiedergabe der Buchstaben e jedes OCR-Programm etwas überfordert
und der menschliche Leser natürlich auch ermüdet, so dass solche Korrekturen notwendig
sind). Die Zahlen am Rand sind die Seitenzahlen im hektographierten Text. Verweise auf
Texte beim hl.Thomas von Aquin sind verlinkt mit der Ausgabe des Corpus thomisticum,
können also direct on line nachgelesen werden, wenn sie den Text mit dem Acrobatreader
lesen und sie diese Möglichkeit nicht in ihrem Browser aus Sicherheitsgründen deaktiviert
haben.
1
Inhaltsverzeichnis
Praeliminaria
INDEX RERUM
-1- -23-
CAPUT I: De voluntate Dei salvifica
4 - 28
Sectio 1: De existentia et universalitate
-1- -10Th.1. -104 - 14
voluntatis salvificae Dei :
-17Sectio 2: De inaequalitate vol, salv.:
Th.2
14
22
-17- -23Sectio 3: De medio obiectivo vol. salv.:
Th.3
22
- 28
-24CAPUT II; De existentla gratiae ut medii voluntatis salvificae Dei
29 - 84
Sectio 1: De existentia (necessitate) auxilii Dei ad actus naturaliter honestos
seu
-24- -5929
- 65
de gratia medicinali
-24- -37A: Necessitas vera talis auxilii
29
- 43
-24- -32dati ad substantiam legis servandam:
Th.4
29
- 38
-32- -37non dati ad vltanda venialias
Th.5
38 --3743
B: Neceseitas relativa talis auxilii
43
-38- -48quod non est neoessario gratia supern.:
Th.6
44
- 54
-48- -56quod non ad omnem actum requiritur
Th.7
54
- 62
-56- -59C: Ratio debiti et indebiti in hoc auxilio
62 - 65
Sectio 2: De necessitate auxilii Dei ad actus salutares seu de existentia gratiae
-59- -84elevantia
65
- 90
-59- -80necessitas gratiae salutarie in genere:
Th.8
65
- 87
-81- -84necesaitas gratiae salut. ad initium fidei:
Th.9 -8488 --10390
CAPUT III: De gratuitate gratiae elevantis
90
113
-84- -94exclusio debiti physioi at moralis
Th.10. -9490 - 103
-103exclusio dispositionis positivae
Th.11.
103
113
-104- -118CAPUT IV: De supernaturalitate gratiae salutaris
Th.12
113
- 132
-119CAPUT V: De ccoperatione hominis cum gratia ad iustificationem primam 132
- 175
-119Sectio 1: De cooperatione libera cum gratia
132
168
-119A: Doctrina catholica.
132
- 144
-119Cooperatio libera in genere:
Th.13
132 - 126
Reiectio gratiae oblatae: gratia sufficiens.
127 - 137
existentia gratiae sufficientis
Th.14
127 - 133
natura gratiae suff.: beneficium div.:
Th.15
133 - 137
Admissio gratiae oblatae:
gratia efficax in actu primo:
Th.16
137 - 144
B: Disputatio scholastica de natura gratiae efficacis
144 168
Systema praedeterminationis physicae:
Th.17
144 -157
Systema praedeterminationis moralis:
Th.18
157 - 161
Systema Molinistarum:
Th.19
161 - 168
Sectio 2: De cooperatione positiva:
Th.20
169 - 175
CAPUT VI: Le deificatione hominis per gratiam sanctificantem
175 - 233
Deletio peccati:
Th.21
175 - 184
Existentia gratiae sanctificantis
184 - 215
Gratia creata:
Th.22
184 - 195
Gratia increata:
Th.23
195 - 215
Effectus formales gratiae sanctificantis
215 - 233
Consortium divinum:
Th.24
215 - 225
Filiatio adoptiva:
Th.25
225 - 233
2
Praeliminaria
CAPUT VII: De potentiis ad vitam deificatam agendam seu de virtutibus infusis 234 279
Sectio 1: De virtutibus infusis in genere:
Th.26
234 - 248
Sectio 2: De virtutibus theologicis in specie
248 - 279
De spe:
Th.27
248 - 263
De caritate:
Th.28
263 - 279
CAPUT VIII: De vita deificata ipsa
280 – 322
Sectio 1: De gratia actuali
280 - 305
A: Doctrina connnunis:
Th.29
280 - 294
B: Quaestiones disputatae
294 - 305
natura gratiae actualis:
Ass.1
294 - 301
necessitas gratiae actualis:
Ass.2
301
- 305
-306- -322Sectio 2: De oonscientia vitae supernaturalis
135
- 155
-306- -314de conscientia status gratiae:
Ass.1
135
- 145
-314- -322de obiecto formali supematurali:
Ass.2
145
- 155
-323- -350CAPUT IX: De evolutione et conservatione vitae deificatae
157
182
-323- -333Sectio 1: De evolutione vitae supernaturalis seu de merito:
Th.30
157
- 168
-334- -350Sectio 2: De conservatione vitae deificatae
168
182
-334- -340De amissibilitate iustitiae
Th.31
168
- 173
-341- -346De perseverantia potentiali:
Th.32
174
- 179
-346- -350De perseverantia actuali:
Th.33
179 - 182
Rationibus externis adductus opus magistri mei clarissimi Hermanni L a n g e (De gratia,
tractatus dogmaticus, Friburgi 1929) praelectionibus meis librum textus subicere potui,
Ut nihilominus auditores mei summam praelectionum scriptam haberent, opus a Lange
confectus excerpsi. Tamen iste libellus non evasit simplex retractatio illius operis maioris;
nam ordinem rerum alium elegi, tractatum de virtutibus spei et caritatis inserui, de gratia
actuali et de obiecto formali actus salutaris alias ac vir cl. Lange sententias professus
sum, libros et articulos recens editos interdum adnotavi et alia huiusmodi. Spero fore, ut
auditores mei nonnihil utilitatis ex modesto hoc labore percipiant.
Oeniponte, mense junio 1938.
Praefatio ad tertiam editionem.
Codex iste modestus tertia est editio codicis illius, quem scripsi anno 1937-38. Pauca (pro
dolor) interim mutata sunt. Multa igitur debentur libro P.Lange sicut in prima editione,
Praeter illa, in quibus iam in prima editione recessi a sentententia Patris Lange, magistri
mei, alia pauca in hac editione mutata sunt: sententiam de habitudine gratiam inter creatam et increatam aliquantenus emendasse mihi videor; de relatione hominis per gratiam
ad singulas personas Trinitatis paululum aliter sentio ac olim; ordinem thesium, quibus
essentia gratiae sanctificantis exponitur, leviter mutavi.
Additamenta, quae sive bibliographicam sive rem ipsam spectant, saepe facta sunt,
quin notae bibliographicae ullo modo velint esse completae. Codex iste supponit introductionem de historia dogmatis de gratia, quam per integrum saltem mensem protuli,
quin opportunum censuerim eam etiam litteris exhibere, In libro enim P.Henrici Rondet
de hac re discipulus sufficienter de re et de litteratura edocetur. Codex iste supponit tamquam ”librum textus”tractatum respectivum P.Lercher in tertia editione huius theologiae
3
Inhaltsverzeichnis
-1-
dogmaticae. Si interdum iste codex et tractatus dogmaticus Patris Lercher sibi ad verbum
correspondent, tractatus Patris Lercher ab hoc codice dependet, non vice verca.
Oeniponte, mense februario 1951.
Carolus Rahner
4
SECTIO PRIMA: De universalitate voluntatis salvificae
THESIS 1: Existit in Deo voluntas obligans et operosa quoad omnium hominum
salutem supernaturalem. (Lercher IV, 1. thes. 24).
th.1 STATUS QUAESTIONIS:
Sicut omnis theologia revelationis, ita etiam noster tractatus de gratia exordium sumit a
Deo ipso,
I. Haec thesis:
a) breviter recolit theses ex tractatu de providentia et praedestinatione, quatenus docet Deum destinasse et obligavisse hominem ad finem supernaturalem et voluntate
antecedente et condicionata, sed sincera et operosa velle omnium hominum salutem.
b) applicat illas theses ad tractatum de gratia, quatenus deducit ex iis Deum dare ex
hac sua voluntate salvifica omnibus hominibus ratione utentibus (adultis) gratias
saltem remote sufficientes ad salutem assequendam.
c) ex hac voluntate Dei obligante hominem ad finem supernaturalem per actus proprios assequendum postea necessitas et gratuitas gratiae ut medii ad hunc finem
clarius patebit.
II. Conceptus
Ut sensus thesis possit patere, quidam conceptus recolendi sunt:
A. circa DEI VOLUNTATEM:
1) quid sit voluntas in genere; quid sit voluntas Dei et quaenam de ipsa tenenda
sunt in genere (ex philosophia et theologia naturali).
2) divisiones voluntatis (prout concipitur ut actus volendi):
a) voluntas signi: signum aliquod (quod metonymice vocatur voluntas)
• manifestans alicuius voluntatem internam (v. g. praeceptum, prohibitio, concilium etc. 1. q. 19. a. 12c) vel de facto existentem
• vel apparenter et putative tt, existentem, quae ex signo falso vel false
intellecto putatur adesse: voluntas signi t a n t u m.
– Evidens est in Deo veraci voluntatem signi tantum“ non posse
”
adesse nisi ex falsa interpretatione signi per homines ipsos (v. g.
imperium Dei ad Abraham de mactatione filii).
voluntas beneplaciti: voluntas prout adest de facto in volente ipso.
b) voluntas sincera et operosa (solliciti desiderii) circa ipsam realisationem
alicuius rei - velleitas mera (simplex affectus complacentiae, quae versatur
circa rem mere ut repraesentatam)
5
c) voluntas absoluta
voluntas condicionata
• prout aliquid intenditur absolute
• vel dependenter ab aliqua condicione ab alio (vel forte ut ab alio?)
verificanda,
Voluntas vel est simpliciter absoluta
vel facta absoluta post conditionem impletam, cum voluntas beneplaciti condicionata transeat in absolutam condicione impleta.
• Dei voluntas absoluta, cum ipse sit a nullo dependens, necessario
effectum suum obtinet.
• Dei voluntas beneplaciti condicionata, cum sit moraliter immutabilis, necessario transit in absolutam, si condicio ab homine est impleta.
d) voluntas antecedens
voluntas consequens cf. de verit. q. 23 a. 2; historiam huius distinctionis
vide apud Lange 666. voluntas consequens )... prout aliquid intenditur
antecedenter tt. vel etiam consequenter ad aliquem terminum interpositum,
ad aliquam condicionem verificatam
• (v, g. quoad Dei voluntatem: merita vel demerita hominis;
• praevisa mors hominis in statu gratiae vel peccati).
Voluntas antecedens potest esse absoluta vel condicionata. Si voluntas Dei
iam antecedens est absoluta, et tamen eius obiectum (etsi non ipsa
voluntas) dependet ab aliqua condicione, volens debet ipse per se
curare, ut condicio verificetur.
Voluntas consequens in Deo immutabili non potest non esse nisi absoluta.
• –De quaestione qualis sit in concreto terminus interpositus inter voluntatem antecedentem Dei circa salutem omnium hominum et eius
voluntatem consequentem circa exclusionem aliquorum hominum ab
hac salute - vide Lercher IV, 1 n. 365.
• Nos hic iam ut probatum possumus tenere hunc terminum esse praevisa merita vel demerita hominis tempore mortis.
e) voluntas Dei ut legislatoris obligans hominem, ut tendat in finem supernaturalem voluntas Dei ut providentis ordinem creaturarum dans possibilitatem adipiscendi finem supernaturalem per media sufficientia ab ipso collata.
-2-
B. circa GRATIAM:
1. quid hic interim intelligitur nomine gratiae: auxilium Dei homini datum in
ordine ad salutem assequendam et hinc saltem quoad finem supernaturalem
2. divisiones (tt. eae, quae hic respiciendae sunt):
a) gratia efficax - gratia sufficiens
b) gratia remote vel proxime sufficiens (adducens ad vel iam operans unum
idemque opus salutare, do quo agitur, quod hoc vel illud esse potest).
c) gratia ad primam iustificationem ad salutem definitivam per mortem in
statu gratiae
d) gratia oblata - gratia collata
6
C. circa HOMINEM:
1. homo hic intelligitur in statu viae et non in statu termini
2. dividuntur hi homines:
a) relate ad id, quod habent vel non habent ex mediis salutis in fideles, qui fidem christianam acceperunt et retinent adhuc;
infideles: positive
-3- - qui culpa sua reiiciunt fidem sufficienter propositam vel habitam:
negative
- quibus sine culpa nondum fides proposita est;
)
peccatores
prout habent vel non habent gratiam sanctificantem
iusti
b) relate ad modum quo id non habent - in
homines bonae voluntatis (negative infideles),
homines obduratos, qui deliberata voluntate reiiciunt sollicitationem
Dei ad bonum et ita malo adhaerent (obcaecatio intollectus, induratio
voluntatis);
obduratio perfecta in statu termini tt. habetur;
imperfecta etiam in statu viae existere potest.
D. circa conceptum ENTIS SUPERNATURALIS:
Supernaturale est id, quod est supra vires alicuius naturae sive quoad eius possibilitatem, sive eius exigentiam.
Vel aliter: quod nec constitutive nec consecutive nec exigitive ad aliquam naturam pertinet.
: simpliciter - omnem naturae existentis et possibilis superans constitutionem, consecutionem, exigentiam naturalem (non vero debitum supernaturale).
: secundum quid - relate ad certam naturam, et tunc aut quoad substantiam
(res ipsa) aut quoad modum (scil. quo datur, producitur etc. ).
E. circa FINEM HOMINIS INTERNUM:
1) conceptus formalis: id, ad quod homo ordinatus est tamquam ad ultimam sui
perfectionem et ad quod actibus humanis tendere debet.
2) conceptus materialis:
beatitudo naturalis - finis hypotheticus (et de facto irrealis) naturae humanae
ut talis.
beatitudo supernaturalis - finis hominis in ordine nostro de facto existenti a
Deo homini constitutus: visio beatifica.
III. SENSUS THESIS:
1. Adest in Deo voluntas circa salutem supernaturalem hominis adulti
a) absoluta circa obligationem hominis tendendi in finem supernaturalem
b) salvifica beneplaciti (non signi tt. ) sincera et operosa, condicionata et antecedens ad praevisam mortem in statu peccati vel gratiae, quae est
aa) universalis: i. e. se extendit ad omnes homines (adultos) viatores etiam
peccatores, infideles et obstinatos, et ex qua
bb) sufficientes gratias ad salutem his omnibus offert et eis de facto etiam
confert gratias saltem remote sufficientes (pro loco et tempore opportuno)
et quoad fontem et finem supernaturalem (gratias Christi).
7
-4-
2. Hoc modo forma scholastica nihil aliud dicitur nisi quod Paulus in Epist. ad Ephes.
1, 3-14 celebrat: mus t rion tou jel matoc jeou“, quod est eudokÐa“ quaedam, quia
”
”
est aliquod proorizesjai >èn gph“, quo fit ut evangelium vere sit âuangèlion thc
”
”
soterÐac“ et omnia cedant eÒc êpainon dox c qritoc tou jeou“,
”
IV. ADVERSARII
laudis gloriae gratiae - praeter eos, qui evangelio simpliciter fidem detrectant:
1. qui finem supernaturalem negant:
a) eius existentiam - increduli generatim (Materialistae etc. )
b) eius supernaturalitatem qua talem - Luther, Baius, Jansenius.
2. qui voluntatis Dei salvificae universalitatem negant: Praedestinati omnes (vide
Rondet 144ss; 174ss; 269ss);
a) qui sunt
Lucidus presbyter saec. 5, contra quem scripsit Paustus Rejensis.
Godescalcus saec. 9, si Hincmaro Remensi fidem facimus.
Thomas Bradwardine (+1349) aliique quidam Occamistae augustinienses.
Wicleff, et Hus in hac re ab ipso deperdent.
Luther (nom vero Confessio Augustana 1530 et formula Concordiae 1536).
Zwingli
Calvin (de eius sententia dubia circa ordinem adamiticum - vide
Lange 669 n. 3).
Jansenistae praedestinatianie quoad hominem lapsum, Quesnel
cum quibusdam restrictionibus.
b) qui docent: Hi omnes docent voluntatem Dei salvificam circa praedestinatos
ad vitam tt., pro quibus solis Christus passus est, quibus solis dantur gratiae
Christi.
V. QUALIPICATIO:
1. quoad finem supernaturalem:
a) visio beatifica unicus finis hominis eum obligans - de fide (saltem implicite)
definita.
b) eam esse supernaturalem quoad omnem creaturam de facto creatam - saltem
theologice certum.
c) eam esse simpliciter supernaturalem (etiam quoad creaturam omnem creabilem) - sententia cui nulla solida probabilitas opponi potest.
2. quoad universalitatem voluntatis salvificae Dei:
a) aliqua voluntas Dei salvifica sincera universalis - de fide divina. (Hinc Deus
gratiam saltem in communi omnibus omnino offere debet, nec induratum excipiens; immo haereticum est dicere Christum pro solis praedestinatis mortuum
esse, Hinc de fide definita est, eum saltem etiam pro aliquibus aliis mortuum
esse; Christum saltem pro omnibus fidelibus esse mortuum - de fide ex symbolo.
)
b) iustis dari ad implendam legem semper gratiam saltem remote sufficientem de fide definita.
c) conferri etiam infidelibus (aliquibus) gratias Christi - theologlce certum.
8
d) omnibus infidelibus et induratis conferri gratias Christi (ex fine supernaturales, etsi forte entitative naturales) saltem remote sufficientes, sententia hodie
communis et moraliter certa.
VI. Non quaerimus in hac thesi:
-5-
de accuratiore natura et de necessitate gratiae; eius necessitatem ad actum honestum et salutarem ut postea probandam in argumertis partim supponimus.
num adulti infideles negativi usque ad finem vitae esse possint necne et quid de iis
fiat (cf. Lange 688ss),
relate ad quid voluntas Dei salvifica dicatur antecedens. Supponimus tt. sententiam
alibi probatam et abstrahendo ab ea probamus omnibus dari gratias sufficientes.
de accuratiori natura beatitudinis supernaturalis.
de voluntate salvifica Dei erga parvulos (cf. Lercher IV, 1, th. 25). Attamen notandum est moveri posse dubia circa praesuppositionem huius thesis, sc. infantes sine
baptismo morientes non posse salvari. Vide de hac quaestione recentem aliquam
discussionem (G. Mulders, H. Diepen, N. Sanders), expositam a G. Mulders: - Rond
het Limbus-Vraagstuk: Bijdragen 9(1948)2o9-244.
PROBATIO:
I. E c c 1 e s i a:
1.
a) voluntas Dei obligans ad finem qui est visio beatifica:
Carthaginiense XVI (418) can. 3: D 1o2 in nota: non est preater vitam aeternam alia felicitas (formalis).
Lugdunense II (1274): D 464: eodem modo supponit non esse locum inter
coelum et damnationem.
Florentinum (1439): D 693: idem supponit iisdem verbis.
Vaticanum sess. 3, cap. 2: D 1786: Deus ordinavit ad fidem supernaturalem.
Ratio probans: Deus punire nequit quin obligaverit.
b) finis hic est supernaturalis:
Viennense (1311/12): D 475: requiritur lumen gloriae elevans ad Deum videndum.
Damnatio sententiarum Baii (Pius V.): D 1001 etc.: sent. 1-7; 9; 21 (expresse!); 23; 24; 79, - supponitur vel expresse docetur supernaturalitas.
Damnatio Frohschammer (Pius IX): D 1671; supernaturalis hominis elevatio; supernaturale eius cum Deo commercium, Quod de beatitudine maxime valet.
Vaticanum sess. 3, cap. 2: D 1786, cf. etiam D 1808.
Schema in Vaticano propositum fusius de hac re tractavit et definitionem
praeparavit: Collectio Lacensis VII, p. 508s.; 516s.; 524; 547s.; 551; 556s.;
566.
Damnatio Ontologismi etiam aliquomodo huc spectat.
2. quoad universalitatem voluntatis salvificae:
Arelatense (ca. 475): D 160a/b (D3026): mors Christi pro omnium salute, etiam
pro perditis; non Dei voluntate pereunt qui pereunt, Christus nullum perire
vult.
9
Arausicanum II (529): D 200: baptizati possunt implere mandata. Deus non praedestinat ad malum (culpam); hoc etiam reiicitur a Hadriano I (789): D 300,
et a concilio Valentino III (855): D 321s.
Tridentinum sess. 6, cap. 2: D 794; cap. 3: D 795; Christus pro onnibus, toto
mundo ut prcpitiator mortuus est.
Tridentinum sess. 6, cap. 11; D 804, et can. 18: D 828: iustis mandata possibilia
sunt cum auxilio Dei.
Tridentinum sess. 6. can. 17: D 827: non solum praedestinati accipiunt gratiam.
Innocentius X (1653) oontra 5 propositiones Jansenii: D 1096; haereticum est
dicere Christum pro solis praedestinatis esse mortuum.
Alexander VIII (1690) contra Jansenistas: D 1294: Christus non mortuus est pro
solis fidelibus, D 1295: pagani, haeretici, iudaei non carent gratia suff. Christi
eis collata.
Clemens XI (1713) contra Quesnel: D 1376; 1379: sunt gratiae extra Ecclesiam
iam ante fidem. - Idem docet
Pius IX (1863): D 1677.
-6-
II. Scriptura:
1.
a) Vita aeterna (quae ut visio Dei facialis alibi probatur: 1 Cor 13; 2 Cor 5, 7; 1
Jo 3, 2; Apoc 22, 4) est finis ob1igatorius:
aa) Matth 25, 31-46 (et 1. p. ): duplex tt. sors hominis habetur - vita aeterna vel damnaiio.
bb) vita aeterna est terminus fidei (Rom 8, 30; Marc 16, 15-17), Haec fides
autem est homini obligatoria (Marc 16, 16; 1 Jo 3, 23; Jo 3, 18) pro omnibus
hominibus sub poena damnationis.
b) Haec vita aeterna est supernaturalis:
aa) perfecta cognitio Patris (et hinc a fortiori eius visio facialis) derivatur
ex speciali revelatione et condescendentia Filii: Matth 11, 27; Jo 1, 18.
bb) Vita aeterna est gratia“; Rom 6, 23 - et effectus adoptionis in filium“:
”
”
Rom 8, 17; est participatio cum Filio a Patre generato in bonis Patris:
Rom 8, 17; Apoc 3, 21; Luc 22, 29.
Atqui gratia“ et adoptio (quae est assumptio personae extraneae gra”
tuita, non vero restitutio filii deperditi in iura sua) et vita cum Filio
Dei naturali sunt creaturae indebita.
Ergo: Hinc aliqua vera supernaturalitas clare docetur, et quidem ut indebitum etiam homini non lapso (adoptio!).
Supernaturalitas simpliciter talis saltem innuitur: sunt bona ordinis divini qua talis.
2. Voluntas salvifica universalis operosa:
Praenotatio: Deus non potest obligare ad impossibilia; opera salutaria, ut probabitur, sunt impossibilia sine auxilio Dei. Hinc voluntas Dei salvifica seria non
esset, nisi Deus etiam daret gratias ad haec opera sufficientes. Hanc voluntatem
universalem esse antecedenton et conditionatam per se patet.
Probatio positiva:
1) Textus classicus 1 Tim 2, 1-6:
a) agitur de voluntate Dei salvifica: Deus dicitur salvator; vult homines salvos fieri, ad agnitionem veritatis venire.
10
-7-
b) agitur de voluntate Dei circa salutem supernaturalem: i. e. de salute, cuius mediator est Christus.
c) agitur de voluntate operosa: vi huius voluntatis vult Deus preces fieri; vi huius voluntatis misit Filium ut pretium redemptionis.
d) agitur de voluntate universali: omnes homines, quia iidem sunt ac
illi, pro quibus orandum est: omnes ergo et singuli distributive, sicut
distributive pro eis orandum est (ergo saltem adultos); etiam tales,
qui nondum ad agnitionem veritatis pervenerant; ergo etiam infideles.
omnes, cum pro omnibus Christus mortuus sit (cf. infra); omnes et
singuli, cum omnium et singulorum Deus sit creator (áÐc gar... ) (ex qua ratione explicationes Augustini impossibiles evadunt); omnes
homines prout in concreto nunc, cum pro iis oratur, existunt; ergo
peccatores, infideles, obdurati, affecti peccato originali.
2) Alii Textus;
a) Sermo est de o m n i b u s: 1 Tim 4, 10: ... sot r pantwn
”
njrìpwn, mlis ta pÐs twn“ 2 Cor 5, 14 s.: Christus ”Õper pantwn
pèjanen”Jo 1, 9: Logos illuminat omnem hominem; quotquot eum
recipiunt, dat potestatem filios Dei fieri (ísoi... ) 2 Petr 3, 9: omnes
ad paenitentiam reverti debent.
b) Sermo est de salvatione m u n d i: Jo 1, 29; 3, 16s.; 4, 12; 8, 12; 1
Jo 2, 2.
c) in specie pro iustis: 1 Cor 10, 13
1) ex contextu apparet agi de peÐrasmoc“ tamquam poriculo in
”
opere s a 1 u t i s. Cf. 10, 7. 8. 9. 10. 12 (pÐptein), 14; contextus
est periculum idololatriae.
2) Agitur de o m n i b u s fidelibus, cum agatur de solatio (pÐs toc
<ò Jeìc... ). Cf. textus parallelos 1 Cor 1, 8/9; 2 Cor 1, 18/20, 1 Thes
5, 23/24.
3) Dicitur Deum His omnibus dare media ad superandas has difficultates huius salutis. Expeditio difficultatum oppositarum (quibus
iam praeparatur thesis sequens):
a) Si certi prae aliis electi“ (âlektoi, êklogh, klèsic, âklègesjai,
”
kaleÐsjai, etc. ) dicuntur (Mt 22, 14; Rom 1, 7; 11, 5. 7; 1 Cor 1,
27; Eph 1, 4; 1 Thess 2, 12; Jac 2, 5; 1 Petr 1, 1; 2, 9; 2 Pet 1,
10), hoc quidem probat efficacem electionem ad fidem et salutem
esse speciale donum praedilectionis divina et iam antecedenter ad
consensum hominis, non vero aliis denegatas esse gratias sufficientes, cum et ipsi vere vocati“ etsi non electi fuerint (Mt 22, 14),
”
eis crimini vertatur, quod vcoationem non sunt secuti (Mt 22, 7),
hinc possibilitatem completam obsequendi habere debuerint, sicut etiam electio“ aliorum (in terminologia NT. ) non obstante
”
fidelitate Dei (2 Cor 1, 18-20; 1 Thess 5, 23s. ) firma reddi debet
propria electorum activitate (2 Pet 1, 10).
b) Si Deus ipse dicitur quosdam odio habere, obcaecare,
obdurare, quem vult, si dicitur ipsa sua misericordia esse ratio,
non homo eiusque opera, cur quis ad fidem messianicam perveniat
(Rom 9, 6-29; 11, 8 etc. loci VT. hic citati saltem ut typici. aliquo
modo ad nostram rem spectant): haec notari debent:
aa) Veteres Semitae (quorum modum (i. VT. ) loquendi Paulus,
11
multoties VT allegans, sequitur), in modo loquendi non multum
distinguebant inter voluntatem Dei efficientem, praecipientem, approbantem, concedentem, permittentem, sed ea omnia, quae aliquo
modo, licet ad invicem coraparata sat diverso referenda sunt ad Dei
voluntatem, Deum velle dicebant, sicut generatim effectus causarum
secundarum, has in modo loquendi quasi transilientes, saepe ipsi Deo
adscribunt (Altissimus dat vocem suam, etc. ).
bb) Hinc postpositio unius per praedilectionem aiterius potest dici odiun“, obduratio“ etc., quin habeatur vera et positiva aversio
”
”
antecedens Dei erga illum hominem (v. g.: qui non odit patrem vel
”
matrem.. ), et quin Deus positive ex se antecedenter ad hominis cul”
pam obduret. Et talis voluntas permissiva potest eo magis exprimi
terminis positivis, quia electio ad salutem vel reiectio ultlmam rationem habent in diffenentia gratiae iam antecedenti ad libertatem
hominis, et quia Deus positive ordinat obdurationem ad fines bonos
(Rom 11, 7-32), et hinc consequenter ad praevisionem et permissionem actus mali hominis hunc ut medium ad fines bonos positive velle
potest.
cc) Et res debet sensu permissivo concipi; nam haec obduratio
etc. ipsius hominis culpae adscribitur in eodem contextu (etsi non
ut causae ultimae et adaequatae): Rom 9, 30-10, 21. Israel ”verfolgt”(diokein) die Rechtfertigung aus den Werken (9, 31/ 32); Deus
eos vocavit praedestinatione ab ipsis audita (quod iterum supponit,
si hoc debet esse iustificatio Dei, etiam auxilia interna non defuisse
Judaeis: Rom 10, 18) et tota die expandit manus ad populum non
credentem et contradicentem (1o, 21) et non oboedientem evangelio
(10, 16). Talia vero non solum conciliari possunt cum doctrina de
gratiis sufficientibus, sed eam positive postulant.
c) De oratione Christi pro discipulis cum exclusione mundi“ (Jo 17, 9)
”
vide Lerchor IV, 1 n. 362.
-8-
III, P a t r e s;
1.
a)
aa) visionem Dei esse finem hominis semper supponunt.
bb) In controversia Pelagiania explicite reiicitur Pelagii distinctio inter vitam aeternam et regnum coelorum.
b)
aa) Eatenus Patres, praesertim Graeci, supernaturalitatem docent, quatenus Excolentes conceptum deificationis per Spiritum Sanctum nobis
datae, hanc ut homini indebitam habent et ut superantem exigentias naturae, et ex altera parte visionem beatificam considerant ut culmen
et finem huius deificationis. Ita iam Irenaeus totum systema de hac re
excoluit. De visione supernaturali apud eum R 236; similiter Greg. Naz. R
988; Greg. Nyss. R 1037; Joann. Chrys. R 1185; Cyrill. Alex. R 2106/7.
bb) Insuper explicite saepe dicunt Deum naturaliter non cognosci nisi per
creaturas. Ita Origenes R 451; Athan. R 747; Epiphanius R 1106; provocant
ad textus Scripturae Origen. R 452 (Jo 1, 18); Joann. Chrys. R 1161 (Mt
12
11, 27), indicant ut rationem huius impossibilitatis debilitatem naturae
humanae: Greg. Naz. R 986.
cc) In pugna contra Eunomianos fortiter inculcant incomprehensibilitatem
Dei (interdum ita, ut iam possibilitatem omnem visionis negare videantur,
cf. Rouet series 108). Hoc saltem demonstrat a patribua visionem non
esse habitam naturalem. In hoc contextu loquuntur etiam de angelis ita
ut appareat etiam pro eis visionem esse supernaturalem (v. J. Chrys. R
1125).
2. Quoad universalitatem vocationis divinae. Cf. Rouet ser. 125, 139, 140, 345, 346,
347.
-9-
a) in genere dicunt
aa) voluntas Dei damnandi provocatur solis peccatis hominum, qui nolunt
salvari.
bb) hinc iam distinguunt inter voluntatem Dei antecedentem et consequentem: proegoumenon helhma - épomhnon jèlhma“ (Lange 666).
cc) Deum velle omnes salvari, quos creavit.
dd) salutem esse generale beneficium.
ee) neque infideles (Clem. Rom. R 12; Arnobius R 622; Ambros. R 1313)
nec obduratos (Cyrill. Alex. R ?097; Caes. Arel. R 2232) a gratia excludi.
Literatura huius quaestionis apud Lange 679.
b) De Augustino in specie (Cf. Rouet ser. 126-135; Rondet 131 ss. ):
A)
1) Ante Diversas Quaestiones ad Simplicianum“ (397)
”
universalitatem certe docet. Iam in his quaestionibus vero ita loquitur de vasis irae ut logice particularismus voluntatis salvificae
deduci debeat.
2) Eam in operibus practicis semper retinuit ( Fac, ut voceris.. ).
”
”
3) Theoretice adhuc 412 in de spiritu et littera“ 1 Tim 2, 4 universali”
stice explicat.
4) Inde ab circiter 418 relinquit hanc explicationem 1 Tim 2, 4 et false textum particularistice explicat, praesertim studio contra Semipelagianos arreptus. Cf. Lercher IV, 1 n. 363.
B)
1) Fulgentius Augustinum severiorem sequitur;
2) Prosper in De vocatione gentium“ Augustinum severum iterum de”
relinquit;
3) Posteriores semper agnoverunt (D 142 nota 2; 16O a/b) Augustinum
in hac parte non esse necessario sequendum.
C) Hinc in hac re testis traditionis non debet dici, nec recurrendum est
ad explicationes nimis contortaa et nimis subtiles, ut eius doctrina salvetur.
IV. Theologi:
1. Finis obligatorius (a) et supernaturalis (b)
a) semper in explicita eorum professione
b) quo magis tempore scholae priori excolebatur conceptus entis supernaturalis, eo clarius supernaturalitas visionis perspiciebatur.
13
• Hinc iam a saeculis consensus unanimis.
• Thomas ita supernaturalitatem visicnis docet, ut neque ad eam desiderandum vires naturae sufficere dicat (de verit. 14, 2, c).
• Hinc eius desiderium naturalo, quod alibi docet, certe non est desiderium
exigentiae
• (sed forte convenientiae, vel capacitatis per potentiam oboedientialem, vel
desiderium elicitum inefficax, vel desiderium mixtum supponens revelatamn possibilitatem visi-onis).
• Sed de hac interpretatione Thomae et de recentissimis controversiis de
recta intelligentia gratiae et visionis ut supernaturalis et desiderii naturalis
in visionem beatificam (de Lubac etc. ) alibi tractandum est.
2. Universalitas
a) Iam semper habitus est consensus moraliter unanimis in media aetate, etsi
terminologice (”voluntas signi”) theologi forte minus felices fuerint (Bonaventura) interdum.
b) In controversia de efficacitate gratiae saec. 16/17, hinc inde Thomistae et
Augustinienses quoad rem hanc veritatem non satis servarunt, quatenus docuerunt non omnibus obduratis reapse conferre gratias sufficientes, quas eis
offerri non negabant (cf. Lange 670). Sed hodie de hac re neque cum Thomistis
est controversia. Lange 684 nota 1.
V. Ratio theologica:
-10-
1. Finis supernaturalis
a) Existentia et obligatio ordinis supernaturalis et eius supernaturalitas certo
tantum ex revelatione scire potest.
b) De cognitione positiva possibilitatis absolutae visionis intuitivae (quin habeatur exigentia) adhuc disputatur. Generatim ea habetur mysterium stricte
dictum, sunt autem qui id negant nec traditionem de hac re esse unanimem dicunt (de Broglie, Maréchal, cf. Lange 287). Hinc nec est consensus de desiderio
naturali explicando apud Thomam.
2. Universalitas voluntatis salvificae:
a) Voluntas Dei salvifica universalis relate ad finem supernaturalem tt. ex rovelatione scitur.
b) Gratias, quas Deus dat ad hunc finem consequendum esse eo sensu, quo ordo
supernaturalis est indebitus, et cum eo indebitas patet. Gratiae ergo ad actus
supernaturales ut tales sunt indebitae.
c) Sed Deus ad eas dandas libere se ex sua parte obligavit, quatenus ex una
parte finem supernaturalem ut unicum finem hominis constituit et ex altera
parte postulat ab homine actus humanos huic fini intrinsecus proportionatos.
d) Num Deus gratias ad servandam legem naturalem in poenam solius peccati
originalis denegare potuisset, pendet a quaestione de natura peccati originalis,
de qua alibi.
e) EUM de facto nec pro hoc peccato nec pro peccatis personalibus simpliciter eas omnes denegare, ex positiva probatione thesis elucet a posteriori.
14
SECTIO SECUNDA: De inaequelitate voluntatis Dei salvificae
SECTIO SECUNDA: De inaequelitate voluntatis Dei
salvificae
THESIS 2: Haec vero voluntas Dei salvifica non est erga omnes homines aequalis,
cuius voluntatis inaequalitas est mysterium divinae praedilectionis. (Lercher
IV, 1, assertum pag. 405)
th.2. STATUS QUAESTIONIS:
-11-
1) lam constat nobis de sacramento voluntatis“ divinae, qua caritate salvifica fer”
tur Deus in omnes homines in laudem gloriae ssuae“, ut cum Paulo loquamur (Eph.
”
1, 9. 14).
2) Sed hoc consilium voluntatis“ divinae accuratius nobis perscrutandum est, ut eo
”
magis cognoscamus nos esse dilectos a Deo dilectione, qua Deus unumquemque nostrum singulari et incommutabili modo ut hunc singularem prosequitur.
• Deus enim homines nec creavit nec salvavit nec providentia sua tuetur tt. tamquam inferiora speciei, erga cuius inferiora aequali et communi modo afficitur.
• Unumquemque enim nostrum Dominus vocavit ab utero et de ventre matris eius
est recordatus nominis eius (Is 49, 1), sicut Propheta servum Dei loquentem
inducit.
Persona enim unaquaeque non est tantum casus“ speciei nec est tan”
tum effectus concursus legum generalium et circumstantiarum,
sed ipsa de se ipsa disponit libere, quin modus, quo se ipsam quasi cre”
at“, ad alias et universales rationes simpliciter possit reduci.
A pari autem nec Deus modo quasi generali agit cum creatura spirituali.
(De ontologia entis singularis ut talis quaedam scripsi in articulo: Der Einzelne in der Kirche: Stimmen der Zeit 139 (1947) 260-276,
Hinc, cum voluntas Dei sit erga homines salvifica - Deus enim caritas est (1 Jo 4, 8.
-, prosequitur unumquemque caritate aliqua huic uni prorsus singulari et propria.
Hoc ergo primum effertur, cum dicitur Dei salvificam voluntatem non esse erga
omnes aequalem. Consideratio quasi quantitativa caritatis erga determinatum
hominem in comparatione ad caritatem Dei erga alios est quidem vera et legitima et ea statuta etiam prior consideratio patet,
attamen est et manet obiective et absolute considerata secundaria. Deus ergo,
qui est infinita caritas, - infinita non tantum quasi extensive, sed etiam hoc
sensu intensive ut infinite variis modis ad extra diligere possit, - unumquemqua hominem singulari caritate prosequitur. Haec incommutabilis singularitas caritatis eius nobis
tum ex eo facillime patet, quod singuli homines varia et diversa gratiae dona possideant, tum ex eo quod eius caritas perversa hominis voluntate cedit
in caritatem repudiatam. Ex his enim iuxta modo dicenda
revera apparebit non solum diversus effectus huius caritatis Dei erga homines ut merum consequens ad voluntatem hominis, sed caritas Dei ipsa
est alia et alia antecedenter ad responsum quod ea apud homines invenit.
3. Deus ergo certa quadam dilectione singulos homines amat amando creat, amando determinatas gratias largitur, seipsum ita quasi determinato modo homini ita
exhibet ut unusquisque quasi suum habeat Deum. Hunc suum se habendi erga singulos homines modum Deus ex libera caritate ab aeterno elegit,
15
qui modus est mysterium voluntatis liberae, mysterium caritatis, quod nemo
hominum cognocscit nisi amans ipse, in suo amore ipso, et
in quo creatus intellectus et voluntas non quiescit nisi humiliter amando ipsum hunc Deum, qui et quatenua hoc praeciso modo hominem dignatus est
diligere,
Hunc vero modum amandi cum eligat Deus (scientia sua media), simul scit, quo
modo - aut amplectendo aut respuendo - homo huic Dei caritati respondeat.
Si ergo tali praelucente scientia Deus hunc praecise modun caritatis eligit,
cui hominem positive correspondere praevidet,
non solum magnum beneficium ei materiale, sed etiam formale confert.
Nam qui praeviso effectu beneficii bono ex sincera benefaciendi voluntate beneficium materiale confert,
is revera absoluta voluntate benefica ipsum effectum bonum ut talem
velle dicendus est, et
is effectus vere habet rationem specialis beneficii, etsiamsi beneficium materiale non praecise datur propter eius effectum bonum iam
antecedenter ad volitionem beneficii a b s o 1 u t e volitum.
Aliis verbis: hunc hominem relative ad eum ipsum m a i o r e caritate prosequitur quam quae a Deo alii homini praestatur, quem Deus amat modo aliquo
quem huic homini ex eius culpa in perniciem cessurum praescit.
• Si quis quaerit cur Deus hominem tali amore prosequatur, quem eius perniciem futurum esse praevidet,
• nihil respondendum est nisi quod summa maiestas et indepedentia divini
amoris non potest dependere ab hominis voluntate tamquam ab ultima
ratione.
II.SENSUS THESIS
-12-
Ita iam patet accessua ad SENSUM THESIS:
1. Deus inaequaliter diligit homines, ita ut voluntas eius salvifica diversa et inaequalis
sit relate ad singulos homines antecedenter ad eorum maiorem vel minorem vel
denegatam cooperationem.
2. Cum iuxta primam thesim voluntas salvifica Dei exerceatur collatione gratiarum
sufficientium ad salutem adipiscendam,
diversitas huius voluntatis sese manifestat in diversitate gratiarum collatarum,
maxime inquantum hae aut cum efficacia connexionis (efficacia actualis) aut
cum mera efficacia virtutis (efficacia potentialis) dantur, seu ut gratiae efficaces
aut mere sufficientes.
Et ex hac diversitate gratiarum vice versa diversitas voluntatis salvificae in casu particulari cognoscitur, quia iuxta fontes revelationis diversitas in effectu
non ex solo consensu vel dissensu hominis provenit, sed ex diversitate gratiae
in actu primo seu antecedenter ad actum voluntatis humanae (futurum etsi
non futuribilem), et hinc etiam ipsa voluntas Dei salvifica in actu primo iam
inaequalis dici debet.
3. Hac libera inaequalitate voluntatis salvificae divinae statuta non negatur multiplices esse leges ad quas servandas Deus libere sese obligavit. Ita Deus orationi
infallibilem efficaciam promisit, meritas iusti augmentum gratiae dat, omnibus dat
gratiam sufficientem ad salutem, facienti quod in se est non denegat gratiam etc.
Haec omnia ideo liberam inaequalitatem gratiae non minuunt, quia aut sunt a Deo
16
prorsus gratuite promissa aut, si homo aliquid agit, haec hominis actio supponit iam
gratiam a Deo 1 i b e r e iuxta eius solius beneplacitum collatam.
4. Hinc etiam apparet duplex modus, quo thesis probari potest:
a) aut in fontibua explicite dicitur Deum sua dona gratiae ut talia diverse iuxta
suum beneplacitum distribuere,
b) aut ipsum opus salutare non obstante voluntate hominis in ea intercedente ad
specialem praedilectionem D e i reducitur, ita ut gratia ad it opus requisita
iam in actu primo alia et maius beneficium dici debeat quam illa quae opus
salutare ut effectum non secum trahit.
III.CONCEPTUS
-13-
Do oonceptibus pauca dicenda remanent:
1. In caritate distingui potest
elementum affectivum seu ipsa intensitas, qua amans in amatum fertur
et elementum effectivum seu ipsum donum vel beneficium quod amato ex amore
confert.
Quae duo elementa in divina voluntate infinite potenti discrepare nequeunt. Quo
fit, ut unum ex altero cognosoi potest.
2. In beneficio duplex elementum distinguas oportet;
beneficium m a t e r i a l i t e r spectatum: ipsum donum collatum quod et in
quantum accipienti de facto emolumento est vel esse potest (nisi ipse id respuat);
beneficium f o r maliter spectatum: ipsum beneficium prout praecise ex voluntate
benefica dantis datur,
seu elementum effectivum prout est quasi informatum elemento affectivo caritatis.
3. Beneficium in genere potest esse maius vel minus secundum quid, si est maius
aut minus aut ut materiale tantum aut ut formale tantum.
Beneficium potest esse maius vel minus simpliciter, si
beneficium maius vel minua datur ex maiore vel minore affectione erga accipientem. Iuxta antea dicta tale beneficium formale simpliciter
maius iam habetur, si ex voluntate benefica confertur, prout praescitur ut materiale maius.
Nec requiritur ad conceptum beneficii maioris formalis salvandum, ut beneficium praecise sub ratione m a i o r i s prae alio effectus benefici in accipiente
intendatur et praeeligatur.
4. Gratia (quod beneficium Dei hic considerandum venit) hic distingui debet in gratiam sufficientem et efficacem.
a) Gratia sufficiens illa est, quae ad opus salutare (determinatum) exsequendum
• de facto sufficit (efficacia virtutis, efficacia potentialis) et est
• vel praecisive sufficiens, si abstrahitur, num cum opere salutari de facto
coniuncta sit necne,
• vel mere (negative) sufficiens (sufficiens simpliciter), si de facto opus salutare ex culpa hominis non sequitur.
– Gratia praecisive sufficiens hinc est aut est mere sufficiens aut efficax.
b) Gratia efficax est illa, quae cum opere salutari hominis de facto connexa est (efficacia connexionis, efficacia actualis). Haec iterum efficacia connexionis potest
considerari:
17
(a) aut ut efficax (efficacia connexionis) in actu primo i.e. in signo antecedenti ad decisionem hominis ipsius existentem vel de facto futuram.
(b) aut ut efficax in actu secundo i.e. consequenter ad hunc con-sensum
hominis. In efficacia actuali antecedenti gratiae efficacis (si talis gratia,
ut probabitur, revera exsistit) triplex elementum distinguitur:
a) Elementum obiectivum: gratia de facto iam in actu primo dici debet
infallibiliter efficax (utrum ab intrenseco vel extrinseco sit efficax, hic
non quaeritur);
b) elementum cognoscitivum; ut talis a Deo praevisa est;
c) e1ementum affectivum: ut ita cognita a Deo ex caritate homini danda eligitur.
IV.ADVERSARII
ADVERSARII sunt
• praeter Pelagianos
• maxime Semipelagiani: Deus, ne sit acceptor personarum, ex aequo omnibus gratias
offert easque unicuique largitur iuxta mensuram dispositionis ab homine solo effectae
(Cf.Rondet 144 ssq.).
V.QUALIFICATIO
QUALIFICATIO: Thesis, ut sonat,
si abstrahimus ab his vel illis explicationibus ulterioribus, et
si respicimus ordinem concretum naturae lapsae et caritatem Dei erga totum hominem eiusque totam vitam:
est doctrina catholica seu de fide (non definita) ex aperta professione ecclesiae et Scripturae.
PROBATIO:
I.Ecclesia
-14-
Pauca explicita in decisionibus Ecclesiae:
1. Ipse actus salutaris (bona voluntas etc.) adeo emphatice tribuitur Deo ipsi, ut hoc
dici non posset, si iste actus salutaris propter solam voluntatem hominis sequeretur
ex aliqua gratia aequaliter et indifferenter omnibus oblata et in actu primo adhuc indifferenti. Ita Arausicanum passim: Gratia v.g. facit: ut invocetur (D 176)..ut purgari
velimus (D 177)... ut faciat homo (D 193). Gratia, ut operemur, operatur (D 182).
Semper igitur non tantum posse salutariter operari, sed ipsum operari ad gratiam
refertur. Si vero haec indifferenter oblata esset et non esset efficax nisi consequenter
ad consensum hominis, possibilitas esset gratiae, non vero ipse actus salutaris, Has
Arausicani locutiones ita esse intelligendas ex eo etiam sequitur quod sunt Augustini
et Prosperi, apud quos eas hunc sensum habere est extra controversiam.
2. Hadrianus I. ad Episcopos Hispaniae (785) D 300: Deus praeparavit merita, quod
vix dici posset, si bonis et malis aequaliter daret merum posse, si vellent.
Concilium Valentinum III. (855) D 322: praecedit misericordia meritum et e r g a hoc
tantum habetur praedestinatio, non vero ad opera mala. Sed si ipsa opera bona ex
gratia mere consequenter efficaci praecederent, nec haec praedestinata dici possent,
sed aeque tantum praescita dici deberent. Similiter in
18
Symbolo Leonis IX. (1053) D 348.
3. Tridentinum sess. 6, cap, 7. (D 799) dicit iustificationem primam nobis conferri secundum mensuram, quam Spiritus Sanctus partitur singulis prout vult (et secundum
propriam cuisque cooperationem et dispositionem).
4. In controversiis de auxiliis ab utraque parte iam 1599 septem propositiones de efficacitate gratiae in actu primo proponebantur (cf. Lange 565), et semper tantum
disputabatur de m o d o explicandi hanc efficacitatem antecedentem. Et Paulus V.
hanc gratiae efficacitatem inter veritatis catholicae capita recensuit (Lange 565).
5. Ecclesia orat, ut Deus nostras etiam rebelles compellat propitius voluntates (Dom.
4. post Pentecostem).
II. Scriptura
Maior: caritas Dei effective sese tamquam in se ipsa inaequalem erga singulos homines
praebet.
-15-
Prob. maiorem.
1. Deus etiam gratias salutares inaequaliter distribuit. Haec est doctrina
parabolarum Christi.
Matth 25, 14-30: Parabola de talentis.
a) textus;
Matth 20, 1-16: Parabola de operariis in vinea.
Hic tamen textus ad rem non adeo clare spectat.
b) ad explicationem nota:
1) agitur de gratiis utcumque ad salutem aeternam spectantibus.
Nam etsi non probare possumus ex his textibus agi de gratiis internis et entitative supernaturalibus, sermo tamen est de donis Dei,
quibus deciditur discrimen inter salutem et infernum (Mt 25, 30) et
agitur de regno coelorum (Mt 20, 1). Et hoc hic sufficit.
2) Sermo est de gratiis inaequalibus: alii prae aliis plura accipiunt
talenta (Mt 25), alii prae aliis citius vel serius vocantur (Mt 20).
2. Deus denegat alicui gratias, cum quibus is potuisset opus salutare (poenitentiam) perficere (Mt 11, 21; Lc 10, 13. Tyrus et Sidon).
3. Spiritus charismata diversimodo distribuit; 1 Cor 12, 11; Rom 12, 3-8;
Eph. 4, 7-16. Sed haec charismata vel sunt in se non tantum gratiae gratis
datae, sed etiam gratum facientes, vel ordinantur ad tales: nam
a) Eph 4, 7 haec varia distributio simpliciter de qriti“ dicitur.
”
b) 1 Cor 14, 14-17 inter charismata etiam varia dona orationis
recensentur
”
c) 1 Cor 12, 8 dona sapientiae et scientiae sine dubio etiam possidenti ipsi prosunt in opere salutis.
d) Rom 12, 8 idem de dono misericordiae dici debet,
e) Eph 4, 16: omnia charismata ordinantur in aedificationem corporis
Christi per caritatem: hinc de se habent ordinem ad salutem.
4. Deus aliquibus dat gratias in actu primo efficaces, quas aliis denegat,
quae ab eo ut speciale beneficium habentur. Haec consideratio etiam ideo
huc spectat, ubi agitur de voluntate salvifica divina inaequali, quia cum
gratiae non sint efficaces ab intrinseco, eorum efficacia ut talis in ipsissima
voluntate Dei per scientiam mediam illustrata est et manet. Hinc loqui de
gratia ut efficaci nihil est nisi agere de voluntate Dei ut est talis.
A) Adsunt tales gratiae (i. e. quae antecedenter ad praevisum hominis
19
consensum futurum a Deo iam ut efficaces futuri sciuntur et ut tales
decernuntur).
1) Qui effective ad fidem pervenerunt, vocantur electi“ a Deo (cf. su”
pra thes. 1), et quidem kta prìjesin klètoi (Rom 8, 28). Prìjesic Dei
vero est propositum“ Dei, actus ergo voluntatis libere eligentis. Atqui
”
electi“ a Deo (prae ceteris ergo) fideles dici non possent, si eorum fides,
”
quam prae ceteris habent, esset tantum sequela solius consensus eorum
ipsorum. Tunc enim eorum fides de facto accepta dici posset obiectum
praescientiae Dei (essent praesciti), non vero actus voluntatis, qui ex
una parte est actus Dei et ex altera parte non versatur circa omnes
homines. Hoc vero continetur in verbo eligendi“: actus voluntatis est,
”
qui illos ex quibus isti eliguntur, eligere omittit.
2) Rom 9, 6-24:
a) Cap. 9-11 agit Paulus de populi electi reprobatione et explioat,
cur haec non repugnet divinis promissionibus, sapientiae, iustitiae
etc,
b) In hac thesi missam facere possumus omnem
difficultatem,
quae versatur circa existentiam gratiae sufficientis, libertatem
sub motione gratiae efficacis, obdurationem (num sit positiva vel
permissiva tantum a parte Dei). Sed haec certe ex hac pericopa erui
possunt.
c)
aa) agi de gratia salutari. Nam quidquid est de saluti finali singulorum Judaeorum, certe perplurimi non pervenerunt ad fidei professionem in visibili regno Messianico amplectendam, sed increduli
manserunt. Haec vero fides quam ethnici prae Judaeis invenerunt,
cum apud Paulum tractetur in tota epistola ut fundanentum et
initium iustificationis et salutis, certo est actus salutaris, qui ergo
gratiam salutarem supponit.
bb) agi de gratia efficaci in actu primo. Hoc opus salutare ex
gratia salutari Judaei in oppositione ad ethnicos non praestiterunt. Et Apostolus indicat huius rei rationem. Hanc vero rationem
p r i m a r i o non invenit in denegatione consensus humani ad vocationem Dei indifferentem et generalem, sed in ipsa Dei voluntate
(antecedente ergo ad hominis decisionem). Nam electionem dicit
fieri non ex operibus (i. e. Deus non vocat ad fidem et salutem
messianicam propter opera legalia ho-minis), sed ex vocante Deo
(ek tou kalountos (9, 12)), qui eligit (kath’ eklogen) eos, quibus
beneficia sua conferre ipse 1ibero suo consilio decrevit, quin praecedant opera bona vel mala: 9, 11 mede praxanton ti arathon e
phaulon, hina he kath’ eklogen prothesis thou theou (=Dei electivum absolutum beneplacitum seu liberum propositum conferendi
aliquod beneficium) mené (in suo vigore immutabiliter permanens
cognosceretur). Ita ödiun”vel ”dilectio”Dei statuitur c a u s a, non
effectus diversae sortis Jacob et Esau (9, 13). Cf. etiam, quae de
conceptu ekloges modo dicta iunt. Hinc etiam misericordia Dei
eodem modo non tamquam sequela, sed tamquam causa diversae
sortis Jacob et Esau propo-nitur(9, 15. 16, 18). Hinc d i s c r i
m e n ipsum inter infidelitatem Judaei et fidelitatem ethnicorum
-16-
20
primario ad ipsius voluntatis divinae electionem reducitur, discrimen ipsum, non tantum possibilitatem credendi. - Nec obstat,
quod in diversa sorte Jacob et Esau non agitur de opere salutis.
Haec enim historia ab Apostolo affertur tamquam exemplum fornale modi, quo Deus cum hominibus agit, ut in typo illustret hunc
modum agendi circa opus salutare, acceptationem nempe vel reiectionem fidei ab Judaeis et ethnicis. - Ergo est iuxta Apostolum
signum specialis electionis et praedilectionis a parte Dei, si opus
salutare de facto ponitur, seu gratia efficax iam antecedenter ad
consensum hominis alia est quam gratia de se sufficiens, seu est
iam in actu primo efficax.
B) Tales gratiae in actu primo efficaces sunt signum specialis dilectionis Dei. Esse eas beneficium materiale evidens est, item eas conferri
ut tales praecognitas (secus prothesis et eklogé Dei impossibiles essent)
et eas conferri ex amore benevolo salvifico (nam ex hoc motivo iuxta
thes. 1 Deus gratias dat). Iuxta dicta in statu quaestionis vero ex his
tribus elementis iam ratio specialls beneficii formalis habctur.
Minor: Atqui si caritas Dei salvifica de se iam in effectu inaequalis est, id est etiam affective. - Ergo.
5. Hinc etiam patet rationem ultimam et adaequatam talis inaequalitatis
non esse nisi in ipso mysterio beneplaciti divini solius. Nam eam nec esse
in operibus hominis Apostolus expresse dicit, nec ultimatim et pro toto
complexu gratiarum agi de necessitate ad quam Deus libere se obligavit,
ex eo etiam evidens est, quia talis obligatio nec existit, nec existere posset,
quin reincideret in aequalem oblationem gratiae, quae ex sola hominis
voluntate diversum effectum sortiretur.
Hinc revera cum Apostolo exclamare debemus: 0 homo tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei, qui se finxit, quid me fecisti
sic? (Rom 9, 20). 0 altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam
incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles viae eius (Rom 11,
33). Sed nobis, quibus Deus dedit scire se esse incomprehensibilem in mysterio suae sapientiae et scientiae, eo ipso incumbit officium, in captivitatem
redigendo intellectum in obsequium Christi (2 Cor 10, 5) humiliter amando adorare haec Dei mysteria. Si vero id facimus, nobis in ipso hoc actu
spiritus Dei spiritui nostro reddit testimonium, quod filii Dei sumus (Rom
8, 16), Dei, qui caritas est (1 Jo 4, 8), caritas illa, qua ille nos prius dilexit
( 1 Jo 4, 18).
III. P a t r e s:
1. Evidens a priori est, hoc clarum testimonium Scripturae numquam tempore Patrum simpliciter potuisse oblivioni dari.
2. Hinc saltem Inaequalitatem distributionis gratiae in genere saepe efferunt. Cf.
Rouet series 343.
3. Efficaciam gratiae efficacis in actu primo ante Augustinum practice potius quam
theoretice docebant, quatenus monent bonam voluntatem, fidem, caritatem etc. a
Deo esse postulanda et pro his ei gratias esse agendas.
4. Theoretice hanc partem thesis excoluit Augustinus eiusque discipuli. Augustinus
senior potius nimis efficaciam gratiae extulit, ut vix evitaret doctrinam irresisti-
21
bilitatis gratiae. Cf. Lange 564, 547, 549.
-17-
IV. Theologi:
Si excipiuntur forte quaedam, quae semipeligianismum apud priores theologos usque ad
Thomam iuniorem sapiunt (de dispositione hominis positiva ex solis viribus naturae)
quaeque logice non stare possent cum nostra thesi, de ea controversia inter theologos
numquam erat.
V. Quoad rationem theologicam
sufficiant, quae in statu quaestionis dicta sunt.
SECTIO TERTIA: De medio obiectivo voluntatis
salvificae Dei
THESIS 3: Haec Dei voluntas salvifica nos attingit in Christo Jesu in Ecclesia (cf.
Lcrcher IV, 1 pg. 410 ssq. ).
1. Complementi causa hanc thesim addimus ad primum tractatum De Gratia“, quo
”
gratia considerabatur in suo fonte ultimo, qui est beneplacitum divinum imperscrutabile, quo nos vocavit in regnum suum ad participanda ea bona, quae Deo exclusive propria et naturalia sunt. Hoc complementum quasi membrum intermedium
constituit, quo noster tractatus cum praecedentibus coniungitur, cum ibi consideretur oeconomia Dei obiectiva, quae est in Christo et Ecclesia. Voluntas enim Dei
quidem immediate respicit singulares homines inquantum singulorum ut talium vult
salutem unicuique specialem et propriam et sua gratia creata et increata sese ipsum
singulis ccmmunicat. Nihilominus inter Deum et singulos homines in opere salutis et
communicatione gratiae seu vitae divinae medium intercedit a Deo constitutun, per
quod et in quo omnis gratiae communicatio fit, Christus nempe et Ecclesia, quae
cum Christo tamquam eius corpus unum magnum sacramentum gratiae constituit.
2. Ut intelligatur, quo sensu voluntas Dei salvifica nos in Christo et Ecclesia tantum
attingere dicenda sit, quidam conceptus perpoliendi sunt:
Medium in genere est id, quod inter duo intercedit, sive localiter sive quocumque
alio demun modo. Ut medium sensu pressiore aliquid dicitur intercedere inter
duo alia, si sine hoc, quod dicitur medium, unum duorum ab altero haberi
nequit. (Das Mittlere wird zum Mittel). Pro modo, cuo unum ab altero haberi“
”
debet,
varia media distingui possunt:
Si unum ab altero habetur cognitione, mediun est cognoscitivum et manifestativum,
Si unum ab altoro habetur tamquam effectus moralis praemio dignus, habetur medium meritorium;
si habetur ut physice productum ope medii“, medium est effectivum, eo,
”
quod quasi instrumentum est inter efficientem et eius effectum.
22
Si aliquid inter hos duos interest tamquam id secundum quod efficiens
producit suum Effectum, medium est exemplare.
Si tamquan id, propter quod fit, medium est f i n a 1 e.
-18-
3. Inter hominem et Dei voluntatem salvificam Christus et Ecclesia tamquam medium omnibus his sensibus intercedit alio et alio utique modo. Cum non thesim
proponere studeamus, quae onus examinis adauget, sufficit ea, quae sequuntur, modo synthetico proponere, quin accuratius inter varios fontes et gradus certitudinis,
quae singulis ideis proponendis convenit, distinguamus.
PROBATIO et EXPLICATIO THESIS;
I. Quod spectat Christum ipsum:
1. Dei voluntas salvifica versatur circa hominem, qui hac in re triplici ratione considerari debet.
1) est creatura;
2) est creatura talis, quae semper pertinet ad speciem aliquam, humanitatem, quae
ut totum aliquod versatur coram Deo creatore, quae creatura singularis, non
obstante eius incommunicabili singularitate ut personae spiritualis, ad hanc speciem ontologice ut membrum et logice ut inferius eius pertinet;
3) est peccator affectus culpa generis, culpa Adae tamquam capitis et vicem gerentis
totius generis humani.
2. Hoc genus humanum concretum: genus creaturarum, genus ut totum quid, genus
peccatorum, Deus voluntate salvifica vocare dignatus est ad participanda ea bona,
quae Deo naturaliter exclusive propria sunt; hinc iam sequitur, haec bona homini
communicanda esse sensu stricto supernaturalia simpliciter. Et quatenus communicanda sunt generi, quod ea in Adamo sua culpa amisit, ei sunt non tantum indebita
ut creaturae, sed etiam ut generi peccatorum positive eis indignorum.
3. Haec voluntas Dei volentis communicare creaturae sua bona sibi maxime propria versatur primo et principaliter circa Christum Deum hominem. Verbum Patris
assumpsit in unionem suae personae naturam creatam humanam ex genere Adae.
Hinc iam eo ipso varia sequuntur.
a) Haec persona divina subsistens in natura humana habet ius proprie dictum, ut sibi in natura sua creata communicantur omnia Dei bona in quantum
haec naturae creatae absoiute communicari possunt.
Hinc elevatio animae humanae Christi ad ordinem supernaturalem et
maxime ad visionem beatificam huic animae est quidem indebita et
supernaturalis, si in seipsa sola spectatur et in quantum ipsa unio cum
divinitate in una persona Verbi ei est indebita,
sed in quantum haec unio iam supponitur et anima consideratur prout
est iam anima Verbi divini, haec omnia bona sunt ei debita et ornatus
dignus vitae creatae ipsius Dei.
Hinc cum unione hypostatica saltem in una aliqua natura humana ordo
diviniorum bonorum, gratia sanctificans, consortium cum divina natura
in vita deificata oreaturae rationalis iam necessario intravit in genus
humanum.
23
b) Hic Deus-Homo Christus Jesus propter dignitatem suae personae infinitam
et propter immensam perfectionem suae naturae creatae ex hac unione resultantem eo ipso est caput generis humani. Nam ex una parte
homines omnes simul sumpti non sunt tantum collectio plurium mere logice connumeratorum, sed revera
constituunt aliquid totum, quod ut tale intenditur ab intellectu et voluntate creatrice Dei, et hoc maxime relate ad ordinem supernaturalem.
Id enim clarissime elucet ex facto peccati originalis, quo apparet in ordine
supernaturali genus humanum ut totum solidariun quid a Deo haberi et
esse.
Ex altera parte Verbum non assumpsit humanam naturam ex nihilo de
novo creatam, sed ex Maria Virgine, ex genere Adae.
Hinc Deus ipse voluit fieri membrum et pars generis humani in
ordine
naturali et supernaturali, i. e. in ordine concreto ut toto aliquo solidario.
Si vero
persona divina est membrum talis totius ut talis, est eo ipso membrum
maxime principale, est caput generis, est secundus Adam cuius dignitas
et destinatio influere debet in totum illud genus.
c) Iam diximus genus humanum ut totum aliquid a Dei intellectiva voluntate
creatrice intendi: Genus humanum ergo ut totum aliquid effective repraesentat
id, quo Deus sese ab extra imitandum voluit, cum hominem crearet.
Si ergo Deus unum hominem huius totius generis elevat ad consortium
divinae naturae per gratiam creatam in anima eiusdem, id,
si vult conservare hanc unitatem et solidaritatem finis generis totius, facere nequit, quin
eo ipso vocet etiam alios ad eandem elevationem naturae per participationem bonorum supernaturalium. Hoc eo minus fieri potest, cum iste
principaliter vocatus est ex genere humano sua dignitate sit caput et repraesentans huius totius goneris.
Nec obici, potest contra hanc considerationem, ex ea, si vera esset,
sequi omnes homines vocari debere ad unionem hypostaticam cum persona divina.
Ipsa personalitas enim seu id, quo aliqua natura rationalis est maxime
in se ut aliquid totum in se et pro se subsistens ex suo conceptu (nullo
modo univoco!) est id,
quo singulae naturae non inter se conveniunt, sed maxime inter se
distinguuntur, quo praecise fiunt inter se incomparabiles et incommnensurabiles.
Hinc ex speciali modo, quo una natura humana subsistit, pro aliis naturis eiusdem speciei nihil omnino sequitur.
Aliter se res vero habet in donis, quae afficiunt aliquam naturam univocam ut talem. Hoc vero contingit quoad gratiam inhaerentem animae
Christi.
-19-
4 Hinc iam apparet per ipsam unionem hypostaticam genus humanum esse quasi
in radice iam redemptum seu potius vocatum ad ordinem supernaturalem. Ergo
in Christo iam per ipsam eius incarnationem obiective iam manifestata est Dei
voluntas salvifica, qua vocat genus humanum in vitam divinam.
In Christo ergo vere apparuit“, seu revelata est obiective et antecedenter ad
”
24
eius praedicationem et actionem benignitas et humanitas Dei salvatoris (2 Tim
1, 9; Tit 3, 4), quatenus in ipsa incarnatione Dei hominis ex genere Adae,
qui Deus-homo iure nativo possidet bona gratiae supernaturalis, effective sese
manifestavit voluntas Dei vocandi totum genus, ex quo est Christus, in lucem
suam inaccessibilem.
Hinc iam ergo Christus est medium a parte Dei manifestativum et ex nostra
parte cognoscitivum voluntatis Dei salvificae.
Hinc iam intellegitur, qua ratione multi patres ab Irenaeo usque ad Leonem Magnum, praesertim inter Graecos excolant theoriam redemptionis
ut theoriam redemptionis physicae“, ut theoriam recapitulationis:
”
Eo, quod in utero Virginis Deus naturam humanam individualem
assumpsit, totum genus humanum quasi in unum redegit, recapitulavit, totam naturam humanam simpliciter aanctificavit,
Spiritum Sanctum, principium vitae supernaturalis, quod ipse iure nativo
possidet, in totum genus invexit, intelligitur, incarnationem iam esse inchoationem redemptionis
non tantum ideo, quia ea constituta est persona, quae potest sua
actione eam de condigno mereri,
sed ideo principalius, quia ea iam habetur deificatio generis totius in
suo capite, quae deificatio de se iam tendit ad suo extensionem in omnia membra huius generis, nisi in eis occurrit impedimentum, quominus
sese eis communicet.
5. Attamen genus humanum, ut iam diximus, non tantum est genus creaturarum,
cui bona divina sunt indebita, sed est genus in Adam peccatorum, quod positive
his bonis est indignum.
-20-
Non tantum non habet, quo haec bona possit exigere, sed habet, quo repellat
de se haec bona. Hinc haec bona, quae per se quasi postulare posset ut bona
fratris sui primogeniti Christi, effective percipere nequit, antequam haec
positiva indignitas in eo extincta est.
Cum vero Christus ipsa sua incarnatione factus sit repraesentans totius generis, nec hinc indifferens esse possit circa sortem totius generis, cumque
ex altera parte habeat quo per satisfactionem condignam hoc obstaculum a
fratribus suis possit removere, quominus ab partipipatione bonorum Christi
arceantur,
iure intercedit oblatione cruenti in cruce sacrificii pro fratribus, condignam satisfactionem pro culpa Adae praesertim et secundarie pro peccatis omnium
hominum personalibus Deo Patri offert,
huius non tantum misericordiam erga homines lapsos,
sed etiam iustitiam et infinitam sanctitatem manifestat, et acceptatione
huius saticfactionis vicariae supposita (quam acceptationem iure iam in
ipsa incarnatione qua tali factam esse tuto supponere possumus) revera
hoc obstaculum removet, quo homines impediti erant, quominus gratia
Christi sese defunderet in omnes, qui sensu verissimo sese dicunt fratres
eiusdem generis cum illo, qui est Christus benedictus in saecula et Dei
voluntas salvifica incarnata.
Hinc Christus non tantum est medium manifestativum voluntatis Dei salvificae, sed medium meritorium quod attraxit hanc Dei misericordiam non
tantum in extraneos vitae divinae, sed in indignos et hac vita misero lapso
25
in Adam privatos.
Accedit ad hoc, quod Christus per suam incarnationem non quasi naturam humanam ut sic, sed carnem peccati“ (Rom 8, 3), i. e, naturam hu”
manam, assumpsit, p r o u t ex peccato Adae obnoxia est morti tamquam
quasi apparentiae“ peccati et culpabilis distantiae a Deo sancto,
”
iamvero assumendo t a 1 e m naturam humanam Christus eo ipso iam assumit mortem humanam (etsi forte nondum ut per novam culpam humanam ei causandam), quae mors, prout est in homine ratione utente
etiam actus totalis et decisivus, quo homo de se ipso toto decisive et definitive libere disponit, in Christo sanctissimo necessario et actua infinitae
dignitatis, quo Filius totam suam existentiam caritate et oboedientia in
manus Patris tradit.
Breviter: in assumptione humanae naturae iam assumpta est mors humana, qua homo experitur sequelas peccati et Christus eas assumendo et ad
ultimum usque patiendo peccatum superat.
Hinc iam apparet, quo nexu necessaria cum theoria redemptionis physicae per recapitulationem
coniungenda sit theoria redemptionis per satisfactionem in crucis ara
per sanguinem Christi, qui se Deo obtulit pro hominibus, peccatum
destruxit et aeternam redemptionem invenit.
Haec duae theoriae“ redemptionis, si ita loqui omnino fas est, necessa”
rio sese complent, nec una cum ex-clusione alterius efferenda est.
6. Ex hactenus dictis colligitur, cur Christus Deus-Homo sit
medium exemplare et finale voluntatis salvificao divinae. Cum in eius anima iure
proprio resideat gratia, et inde quasi diffundatur in alios homines vi recapitulationis et redemptionis, cumque Christus sit caput generis humani, ceteri
homines in sua vita supernaturali facti sunt secundum exemplar Christi tamquam quasi deficientes imitationes huius deificatae vitae in anima Christi. Hinc
vere destinati sumus conformes fieri imagini filii Dei, ut sit ipse primogenitus in
multis fratribua (Rom 8, 29). Vere ergo Christus est medium exemplare gratiae
nostrae.
Sed est etiam medium finale gratiae nostrae. Homines simul tantum sumpti revera effective et executive repraesentant ideam creatricem quam Deus de homine ut speciali sui imitatione concepit.
Cum vero ex una parte totam hanc ideam in nostro ordine, de facto existente Deus non concepit nisi tamquam fundamentum creaturae participantis vitam Dei trini ipsius in sua luce inaccessibili,
ex altera parte haec vita supernaturalis tamquam in suo fonte resideat
in Deo homine Christo Jesu primogenito omnis creaturae, in quem omnia
creata sunt (Col 1, 15. 16), quique in omnibus tenet primatum (Col 1, 18),
ipse Christus est finis totius generis humani et omnis vita supernaturalis
hominum nihil est nisi obiectiva explicatio illius vitae supernaturalis, quae
in Christo gradu summo habetur.
Hinc non sumus tantum de facto configurati et conformes imagini Filii Dei, sed
participamur vitam divinam, ut simus manifestationes Vitae Christi. Nostra
vita supernaturalis est prolongatio et explicatio vitae Christi. Vere ergo Christus est pro voluntate salvifica Dei non tantum medium manifestativum, et pro
nobis cognoscitivum et meritorium, sed etiam exemplare et finale.
-21-
26
7. Num et quo sensu Christus sit etiam medium effectivum voluntatis Dei salvificae, hic accurratius dici nequit.
a. Evidens est Verbum Dei, ut est Deus, effective in nobis causare gratiam,
quae tamquam a causa saltem principali non potest nisi a Deo ipso procedere.
Sed hoc sensu accepta productio gratiae per Verbum Dei simpliciter coincidit
cum eius productione per voluntatem salvificam Dei ipsam et hinc hoc sensu
Christus medium proprie dictum inter hominem et Dei voluntatem salvificam
dici nequit.
b. Num Christus per suam huminitatem exerceat causalitatem physicam
instrumentalem distinctam ab illa, qua est medium manifestativum et meritorium, hanc difficilem quaestionem dirimere, tractatus Christologici est.
Recolligi possunt, quae de hac re Scheeben (III § 253 n. 233-261), Th. Tschipke
(Die Menschheit Christi als Heilsorgan der Gottheit unter besonderer Berücksichtigung der Lehre des hl. Thomas von Aquin, Preiburg 1940), F. Mitzka
(Das Wirken der Menschheit Christi zu unserem Heil: ZkTh 69 (1947) 139ff. )
et alii docent.
II. Quod spectat Ecclesiam:
1, Sic accurate inquirere possemus, quonam sensu Ecclesia Christi sit et dici debeat
medium voluntatis salvificae, dicere primo deberemus, quaenam necessitudo intercedat Christum inter et Ecclesiam. Haec omnia breviter tantum absolvi seu potius
primis tantum lineamentis adumbrari possunt. Nam nimis multa secus essent attingenda, quae in aliis tractatibus absolvi debent.
Ecclesia est Corpus Christi. Sicut Christus est voluntas salvifica Dei visibiliter seu
melius historice manifestata, historice quasi obiectivata,
ita Ecclesia est perennitas huius Christi per totam historiam generis humani
usque ad finem huius saeculi.
N. B. Historicum vocatur id, quod, ut sit quod esse debet, occupat certum
locum in tempore et spatio tou esse humani,
et ita in hoc hic et nunc“ existens cognosci et
”
non nisi in hoc hic et nunc“ quasi attingi potest et debet, si omnino attin”
gendum est.
2. Sicut in Christo ex una parte vita divina, sese hominibus communicare volens, est
manifestata, historica et obiectiva faota (ipsa constitutione, praedicatione et morte
hominis Dei) et ex altera parte adhuc velate mansit et abscondita humilitate
servi, qui inventus est ut homo, et hinc adhuc revelatione eget, quam creatura adhuc
desideriis inenarrabilibus expectat, sic,
vita divina
-22- in Ecclesia obiective iam adest, iam non tantum intravit in genus humanum, sed ut tale revera historice adest et cognoscitur seu visibilis est (D
1794),
et ex altera parte adhuc revelatione eget, adhuc velata est, nec erit perfecte
manifestata nisi cum schema huius saeculi (1 Cor 7, 31) transierit et revera
perfecte id apparuerit quod iam nunc sumus, cum venerint nuptiae Agni, et
uxor eius, quae est Ecclesia, sese praeparavit (Apoc 19, 7).
Quatenus haec vita historica“ est et in quantum est, vocatur Ecclesia, in quantum
”
haec vita adhuc quaerit suam obiectivationem historicam, suam plenam visibilitatem
27
et revelationem, in quantum ergo adhuc fieri“ vult Ecclesia, gratia etiam datur
”
extra“ Ecclesiam. De his et sequentibus vide, quae dixi in articulo: Die Zugehorigkeit
”
zur Kirche nach der Lehre der Enzyklika Pius’ XII. Mystlci Corporis Christi: ZkTh
69 (1947)129-188 (prae-sertim 176-188).
2. Hinc iam aliquo modo suspicari quis potest, quo sensu Ecclesia sit medium gratiae.
A) Duplex periculum in hac quaestione evitari sollicite debet:
a) Ne quis neget etiam extra Ecclesiam gratias Christi a Deo donari. Hac
de re iam locuti sumus, cum diceremus nec infideles a gratia Christi collata
excludi. Hi vero certe adhuc sunt extra Ecclesiam. (Cf. etiam D 1647; 1677).
Idem etiam sequitur ex catholica doctrina baptismi flaminis (D 388) et
validitatis sacramentorun extra Ecclesiam collatorum.
b) Ne quis ex altera parte neget dogma catholicum, quo profitemur extra
Scclesiam nullam esse salutem. (Cf. D 423; 430; 468; 570 b; 714; 1000; 1473;
1647; 1677). Hoc dogmate
non tantum docemur homines lege divina teneri ingredi in Ecclesiam
(CIC 1322 §2), et hinc, qui sua culpabili inoboedientia legem hanc
violavit, damnari sicut transgressor cuiuscumque demum legis divinae.
Sed si effata magisterii modo citata accuratius perpenduntur, quae
impossibilitatem salutis extra Ecclesiam non derivant ex transgressione legis de Ecclesia ingredienda, sed ex necessitate Ecclesiae ipsius ut
unicae arcae salutis (Cf. D 1647), apparet
Ecclesiam esse necessariam ad salutem necessitate medii, seu
(utique per positivam Dei voluntatem) eam habere necessariam
relationen ad salutem obtinendam antecedenter ad aliquod praeceptum Dei; et hinc ab hoc medio adhibendo excusare nec ignorantiam
nec impossibilitatem, uti fit in eis, ad quae sola lege tenemur. Haec
necessitas medii, quae competit Ecclesiae,
eadem est ac nccessitas medii, quam fides docet de baptismo. Est
ergo Ecclosia necessaria necessitate medii
hypothetica, i. e. tali necessitate, quae sub certis adiunctis saltem ab
usu rationis pollentibus alio medio (non vero excusatione vel dispensatione a lege) suppleri potest.
Hinc est quod per fidem caritate formatam (cum implicito saltem
voto ingrediendi Ecclesiam visibilem) aliquis etiam salvari potest
quin sit membrum Ecclesiae visibilis.
B) Sed ne quis ex hac veritate omnino tenenda circa Ecclesiam necessariam
necessitate medii hypothetica tantum suspicetur, re etsi non verbis doctrinam
de Ecclesia ut unica arca salutis iterum derelinqui, speculative hae duae
veritates sub a) et b) recensitae ita componi posse videntur:
Datur quidem gratia extra Ecclesiam, qua homo adultus salvari potest,
sed non datur nisi gratia Ecclesiae, cum omnis gratia sit gratia Christi,
Verbi Dei, quod c a r o factum est.
Onmis enim gratia hoc sensu est gratia Ecclesiae, quod omnis vita supernaturalis, quippe quae est vita Ohristi caro facti, ut talis habet tendentiam
visibiliter sese manifestandi, quae manifestatio historica“ nihil aliud est
”
nisi Ecclesia Christi.
Hinc omnis gratia provenit ex Christo capite Ecclesiae et
-23-
28
tendit ad Ecclesiam, corpus Christi in quo gratiaßeu vita divina homi”
num apparet“, ut factum historicum.
”
Adverti insuper debet, hominibus etiam intra“ Ecclesiam
”
existentibus multas dari gratias, quin haec donatio medio visibili seu historico (sacramentis) historice in se vel in suis effectibus
appareat, et
tamen his gratiis constitui vitam supernaturalem Eeclesiae. Hinc etiam mirum esse non potest, alias gratias extra“ Ecclesiam dari et
”
tamen eas habere internam tendentiam efficiendi vitam supernaturalem visibiliter se manifestantem in Ecclesia ut vitam eius.
C) Hisce consideratis, iam dicere possumus, quo sensu voluntas salvifica Dei
nos attingat in Ecclesia ut in medio gratiae. Ecclesia est medium voluntatis
salvificae 1.manifestativum et 2.cognoscitivum et 3.effectivum,
quatenus ut perennitas Christi (qui est medium manifestativum voluntatis
salvificae principale)
tum sua existentia et praedicatione testatur voluntatem Dei salvificam sollicitantem homines,
tum sua activitate sacramentali eam exequitur,
tum sua existentia historice manifestat vitam ex hac Dei dilectione resultantem effective factam esse vitam generis humani.
Et cum omnis gratia ex interna sua natura hanc tendentiam habeat, cumque
omnis gratia ex capite Ecclesiae derivetur, omnis gratia est gratia Ecclesiae,
etiamsi extra Ecclesiam a Deo arcano modo elargiatur.
Cum ergo omne propositum voluntatis Dei tendat in laudem gloriae suae (Eph
1, 5. 6) cumque hoc Dei propositum salvificans nos non attingat nisi in Christo
et in Ecclesia, patet nobis non aliud officium incumbere nisi aeterna laus, qua
caritati Dei dicimus: Ipsi gloria in Bcclesia et in Christo Jesu in omnes
”
generationes saeculi saeculorum. Amen“ (Eph. 3, 21).
-24-
29
30
2 CAPUT II. De existentia
(necessitate) gratiae
SECTIO PRIMA: De necessitate auxilii Dei ad actus
naturaliter honestos seu de gratia medicinali.
A. Necessitas vera talis auxilii.
THESIS 4: Homo lapsus sine auxilio Dei speciali non habet potentiam moralem
diu servandi totam legem naturalem quoad substantiam. (Lercher IV, 1 thesis
8).
th.4.STATUS QUAESTIONIS:
I. Introductio in quaestionem:
-25-
1. Deus ex voluntate salvifica hominem et obligat et ei media necessaria suppeditare paratus est, ut debeat et possit salutem supernaturalem adipisci.
2. Hanc vero salutem supernaturalem homo ratione pollens suis actibus humanis
acquirere debet. Cum Deus erga hominem sincera et operosa yoluntate salvifica
affectus sit et ex hac voluntate paratus sit ad praebendum ea media omnia, quae
forte requiruntur, ut homo sua activitate possit acquirere salutem, quaeritur, quae
in concreto sint haec media seu auxilia a Deo homini data, quorum usu salutem
operatur. Quaeri enim potest, utrum Deus eo iam omnia ex sua parte in hunc finem
fecerit, quod hominem intellectu et libertate praeditum creavit, et eiusdem naturae constitutione legem naturalem promulgavit hominique implendam imposuit, an
ultra haec Deus alia media addere debeat, sine quibus homo salutem assequi non
potest. Si ad secundam partem quaestionis affirmative responderi debeat, statuitur
eo ipso necessitas gratiae“ ad salutem supernaturalem et simul, cum de voluntate
”
salvifica Dei iam constet, eiusdem gratiae existentia.
3. Actus proprii, quibus homo ad finem supernaturalem tendere debet, concrete sunt
actus, quibus implet mandata Dei: Si enim vis ad vitam ingredi, serva mandata Dei“
”
(Mt 19, 17). In hac vero observatione mandatorum Dei per actus humanos moraliter
honestos et ad vitam aeternam conducentes duplex elementum distingui debet;
a) ipsa conformitas actuum humanorum cum lege Dei sive naturali sive etiam
positiva.
b) ipsa interna proportio actuum horum cum fine supernaturali, ad quem ordinantur. Cum enim lex naturae (et multae forte leges divinae positivae) etiam
valeret et cognosci posset, quin homo ordinatus esset ad finem supernaturalem,
ipsa conformitas actuum humanorum cum lege divina nondum eo ipso dicit
internam proportionem horum actuum cum fine supernaturali. Hinc si Deus
talem internam proportionem actuum ab homine exigit, is sola impletione legis
divinae nondum posuit actum ad salutem positive conducentem.
31
4. Hinc quaestio exorta, de qua in numero 2, in duas dividitur partes;
a) num requiratur auxilium Dei speciale ad hoc, ut actus humani sint conformes legi naturali.
b) num insuper Deus requirat internam proportionem actuum honestorum ad
finem supernaturalem.
Ad primam quaestionem respondit tractatus de auxilio Dei speciali, quod, cum
conferatur homini lapso seu privato dono integritatis, dicitur gratia medicinalis
vel sanans, quatenus est quasi medicina contra concupiscentiam hominis lapsi praevertentem deliberationem rationis ad normam legis Dei et contra eam
persistentem.
Ad secundam quaestionem respondit tractatus de gratia elevante entitative supernaturali et physice absoluteque necessaria ad actus supernatmrales seu intrinsecus correspondentes ad finem supernaturalem, qui ut tales a Deo in homine
requiruntur.
5. In hac prima sectione unice quaeritur responsum ad primam quaestionem
seu
agitur de gratia medicinali vel sanante.
II. CONCEPTUS
II. Ut sensus thesis pateat, singuli Conceptus in tenore eius occurentes explicandi sunt:
1. Homo lapsus: homo affectus peccato originali, hinc destitutus dono integritatis, nondum iustificatus, i. e. sine vita divina habituali per gratiam sanctificantem. Intelligitur homo adultus normalis condicionis cum sufficienti cognitione legis naturalis,
et consideratur consequenter quidem ad peccatum originale, tamen antecedenter ad
pcccata personalia (quae de tali valent, ut patent a fortiori quadrant ad hominem
personaliter peccatorem).
2. Potentia (impotentia) moralis: Distinguendum est inter potentiam (impotentiam)
physicam et moralem quoad observationem legis naturalis. Potentia hominis physica (impotentia) in eo est, ut homo habeat (vel non habeat) vires physicas, i. e.
intellectum sufficienter expeditum et voluntatem liberam, ut possit, si velit, implere Dei mandata et peccata (saltem formalia) evitare. Potentia physica est ergo
possessio eius, quo homo a parte sua observare potest legem naturalem. Impotentia
physica vero est defectus eius, quo legem observare potest homo. Pptentia (impotentia) moralis est in absentia (praesentia) talis et tantae difficultatis observationi
obstantis, quantam homines secundum communem modum agendi constantem et
uniformem reapse non superant.
Impotentia moralis, difficultas observationi legis obstans, in duplici signo rationis
considerari potest:
a) antecedenter ad ipsam actionem hominis etiam futuribilem, qua cedit difficultati. Haec impotentia moralis antecedens (in se sola spectata), uti patet,
debet intactam relinquere potentian physicam, secus iam sermo esse nequit de
peccato formali. Hinc si difficultas iam tanta esset, ut iam qua antecedens per
se excluderet omnem exceptionem ut per se possibilem, redundaret in impotentiam physicam, i. e. signum esset vires pbysicas ipsas de se non sufficere. Nam
quae alia atque haec ratio assignari posset, quod potentia physica vere talis
numquam non solum difficultates semper de facto non superat, sed etiam iam
antecedenter ad hunc eventum difficultas tanta et talis est, ut omnes homines
sine ulla exceptione ei cederent? Hinc tuto dicere possumus: impotentia moralis
(vere et tantum talis) antecedenter ad liberam actionem hominis saltem futuri-
32
-26-
-27-
bilem considerata de se necessario exceptiones debet pati, secus fit impotentia
physica. Nec iuvat provocare ad seriem actuum
difficilium, qui ut singuli in se considerati (seu distributive sumpti) difficultate
victa poni possent, sed ut tota series (collectiva sumpti) poni nequeunt. Nam si
difficultas antecedens totius seriei ut totius iam tanta est, ut de se et secundum
naturam suam intrinsecam spectata iam excludat omnem executionem totius
seriei etiam in casu exceptionali alicuius hominis heroici, impotentia moralis
fit talis, quae aufert responsabilitatem saltem pro hoc vel illo actu determinato (etsi nos non assignare possumus, in quem actum determinatum seriei sese
contrahit impossibilitas antecedens actus alicuius indeterminati totius seriei),
seu evadit impossibilitas physica. Cogita de thypotheta: potest singula menda
ut singula in thypothesi evitare, difficultas in evitanda tota serie mendorum
omnium certe maior est. Ast, aut adhuc superari potest, dein non est, cur a
priori haec possibilitas nunquam actuetur, aut non iam superari potest, dein
nullus iudex prudens et benignus dicet eum esse responsabilem pro omni omnino mendo, quod commisit. Si quis vero ita iudicat, concedit talem impotentiam
esse revera physicam. Hinc impotentia mere moralis antecedens per se pati debet et potest exceptiones. Sed lege etiam, quae in contrarium dicit v. g. Beraza
apud Lercher IV, 1 pg. 193.
b) Consequenter ad ipsam hominis actionem saltem futuribilem, qua is cedit
difficultatibus, quae obstant observationi legis. Si Deus (scientia media) praescit, qui homines futuribiles de facto huic impossibiiitati morali antecedenti
cessuri sint, quique non, et si de facto tantum creare decrevit illos homines,
quos tales praevidit, qui cessuri sint difficultati vel rectius cessuri essent, nisi
accepturi essent auxilium speciale, dein ex una parte impotentia moralis de
facto mullam habitura esset exceptionem sine hoc Dei auxilio speciali quoad
homines de facto existentes ( futuros“) et ex altera parte intelligitur, our impo”
tentia moralis utpote non ab intrinseco insuperabilis, intactam reliquit libertatem physicam et moralem hominis. Inde non est concludendum Deum praecise
homines creandos ita eligere, ne sint, qui suis viribus solis difficultates legis naturalis de facto superaturi essent. Hoc prorsus non requiritur. Sufficit ut Deus
scientia media sciat homines, qui de facto ab ipso creantur, omnes tales esse, qui
de facto difficultatibus cessuri sunt (vel potius essent, si suis viribus relinquerentur). Ratio, propter quam tales tantum creantur, potest absolute alia esse
quam praecise voluntas, ne alii sint. Hinc impossibilitas moralis, quae nullam
habet exceptionem. componitur e duplici elemento: ex elenento antecedente
summae difficultatis (quae tamen de se adhuc exceptiones admitteret) et ex
elemento consequente voluntatem et scientiam Dei (quibus fit, ut de facto tales
exceptiones non fiant nisi per auxilium Dei impotentiam moralem superans).
c) Hinc etiam apparet impotentiam moralem, qualem in thesi statuimus, i. e.
quae nullam exceptionem habitura esset, si Deus auxilium speciale non praeberet, non posse sciri nisi e divina revelatione, quippe cum praesupponat scientiam Dei de futuribilibus.
Hoc a fortiori valet, quia experimentum, quid homo sine tali auxilio valeat,
sumi nequit, cum ei tale auxilium semper praesto sit, et abstractio ab hoc
auxilio fictionem inducit, cum tale auxilium per se debitum sit homini et hinc
eius natura ut complete instructa sine eo cogitari nequit.
3. Auxilium Dei speciale: intelligitur auxilium divinitus datum praeter facultates naturales, habitus naturaliter acquisitos et concursum Dei generalem ad actus humanos.
33
-28-
De hoc auxilio nota, licet non stricte ad thesim pertineant, quae sequuntur;
a) non necessario est gratia interna supernaturalis illuminationis vel confortationis, superioribus hominis facultatibus immissa. Immo ante initium fidei“
”
(i. e. ante actus immediate ad susceptionem fidei conducentes) talis esse posse
non videtur, cum secundum communem fere theologorum sententiam initium
fidei sit primum opus salutare.
b) potest esse gratia externa (providentia praecavens occasiones mali, adducens
influxus externos bonos etc. ).
c) Dona supernaturalia habitualia per se sola in iustis non sufficere postea probabitur.
d) Haec auxilia sunt supernaturalia dona quoad finem (cum saltem producant
dispositionem negativam ad iustificationem).
e) E thesi de voluntate salvifica (th.1) elucet, tale auxilium saltem remote sufficiens nemini a Deo denegari, ne peccatoribus obduratis quidem. Patet tamen
hominem peccatis personalibus posse esse causam, cur Deus multa talia auxilia
maiora et ut maiora indebita deneget, quae secus contulisset. Hinc ex una parte
condicio in tenore thesis apposita ( sine auxilio Dei speclali“) numquam simpli”
citer verificatur, i. e. homo viator numquam tali auxilio simpliciter destituitur,
ex altera parte tamen thesis habet momentum practicum, quia cum homo tali
auxilio semper indigeat, ipse suis actibus (oratione, docilitate ad inspirationes
Dei, bonis operibus) curare debet, ne Deus illi ea auxilia deneget, cum quibus
de facto hominem cooperaturum esse Deus praevidet.
f) De ratione debiti vel gratuiti, quae huic auxilio competit, postea expresse sermo erit.
4. Substantia legis naturalis:
a) Lex naturalis primo hic intelligitur presse talis seu participatio legis aeternae
in rationali creatura (I, II q. 91 a 2) huic ipsa eius creatione communicatae,
quaeque e rerum natura lumine rationis solius cognosci potost.
b) Sed e natura rei patet, thesim etiam valere de legibus Dei positivis (Novi
Testamentl), CUM et inquantum his eadem difficultas obstet ac legi naturali, licet hae ut plurimum insuper non possunt impleri nisi actibus salutaribus,
ad quos praeter illud auxilium, de quo in hac thesi insuper gratia entitative
supernaturalis physice et absolute est necessaria.
c) Substantia legis: est id, quod lex primo et per se praecipit. Duplici sensu substantia legis intelligi potest et simul in hac thesi intelligitur.
1) Lex, quatenus obligat ita sub gravi, ut non possit non impleri nisi eo,
quod eo ipso homo se totaliter avertat a Deo fine ultimo. Brgo substantia
legis respicit praecepta sub gravi imposita in oppositione ad praecepta sub
levi peccato urgentia.
2) Lex, quatenus praecipit solam substantiam operum (i. e. operum, uti
essent etiam in ordine mere naturali et ut e natura cogsnoscuntur, abstrahendo a modo salutari impletionis, quo opera propter internam proportionem ad finem supernaturalem positive conducunt ad salutem, sive
merendo salutem consummatam beatitidinis sive saltem positlve disponendo ad inchoatem salutem iustificationis). Ergo substantia legis respiclt
honestam eius impletionem, abstrahendo a salutari impletione.
5. Diuturna impletio totius legis: intellegimus
a) legem collective sumptam. Utrum thesis etiam valeat de singulis praeceptis
distributive sumptis necne, non quaerimus.
34
b) Diuturnam impletionem: tempus diuturnum pro variis adiunctis et indolibus
hominum est sat diversum. Sed ne homo optimus quidem habet de se solo potentiam diu“ (i. e. humano modo intellectum: per integros annos) observando
”
legem, praesertim cum moneamur cotidie et semper auxilium Dei implorare (cf.
D 132; 183 etc. ).
III.SENSUS THESIS
III. Hisce etianr S E N S U S thesis patet sufficienter.
IV.ADVERSARII:
a) Pelagiani: Homo solus suis viribus ad perfectam impeccantiam pervernire potest.
Sed hoc asserto respondebant ad illam quaestionem adhuc indeterminatam hac in
thesi I, 2, i. e. negabant necessitatem gratiae, quin distinguerent inter honestam
et salutarem impletionem legis divinae. Et Patres illius temporis eodem modo in
”
globo“ hanc sententiam reiecerunt. Quid inde pro probatione thesis sequatur, statim
dicetur.
b) De sententiis theologorum vide apud Lange 138, 150-152.
V.Notae pro modo probationis
V. Pro modo probationis ex antiquis Ecclesiae et Patrum documentis haec notanda sunt:
Tunc temporis non adeo accurate in pugna contra Pelagianos distinguebatur inter
modum impletionis vel salutaris vel honestae tantum legum divinarum, immo saepius perfectam impeccantiam Pelagianorum sine gratia tantum reiciebant, cum qua
reiectione per se stare potest observatio substantiae legis sine gratia.
Hinc inspici in his documentis semper debet, ad quid gratia“ requiratur: si ea pos”
tulatur ad peccata gravia personalia evitanda, quae secus propter tentationes, cupiditatem, concupiscentiam etc. acciderent, evidens est agi de doctrina nostrae thesis,
si vero tantum sermo est de homine, qui sine gratia peccator est (v. g. D 195) vel
de homine in Adamo lapso, qni non nisi per gratiam bene utitur libero suo arbitrio
(v. g. D 131; 133 etc. ), haec saltem potius spectant ad impossibilitatem actus
salutaris sine gratia elevante, nec hic ergo afferenda sunt.
VI. QUALIFICATIO
Cum ergo iuxta modo dicta doctrina huius thesis in fontibus non sine permixtionibus cum
aliis veritatibus proponatur, non videtur constare eam esse in se, uti in thesi proponitur,
definitam. Cum vero ex altera parte in iisdem fontibus satis clare doceatur, thesis recte
dicitur theologice certa.
PROBATIO:
I. Ecclesia:
-29-
I.Ecclesia: vide statum quaestionem: V.
Carthaginense XVI. (418) can. 3 et 5 (D 103 et 105): Gratia datur etiam ad evitanda
peccata personalia gravia secus committenda.
Indiculus c. 3 (D 132). Pro omni homine requiritur cotidianum ausxilium Dei ad superandas diaboli insidias et vincendas carnis concupiscentias.
35
In aliis textibus (D 135, 174, 181, 184, 186, 187, 190) primario quidem sermo est de
necessitate gratiae ad agendum salutariter (non tantum honeste), sed cum semper
etiam respiciantur colluctatio adversus carnem et daemones, infirmitates voluntatis,
falsitas et iniustitia, mundana cupiditas, laesa voluntas etc., hi textus etiam demonstrant persuasionem Ecclesiae de summa infirmitate morali hominis lapsi et gratia
sanante destituti.
Tridentinum: sess. 6, cap. 13 (D 806) et can. 22 (D 832) docet etiam pro iustificatione
requiri speciale Dei auxilium, ut in pugna cum carne, mundo, diabolo usque ad finem
possit perseverare. Hinc idem a fortiori valet pro homine, qui in hac thesi respicitur.
II. S c r i p t u r a:
Judaei
A) Rom 7, 18-25.
1) Praenota:
a) Agitur de deductione nostra ex his, quae Paulus explicite docet, quia
thesim nostram qua talem directe non enuntiat.
b) charis“ 7, 25 directe non dicit gratiam“ sensu theologico, sed gratia”
”
rum actionem.
2)Textus ipse:
a) Paulus loquitur in persona Iudaei sub lege Mosaica constituti et sine gratia derelicti. Nam agitur de persona, quae legem Mosaicam cognovit (7, 9)
et ex altera parte non est iustificata per gratiam Christi. Nam est venumdata sub peccato (7,14), non agit bonum (7, 15), sed peccatum (7, 17 et
20), non invenit perficere bonum (7, 18). Talia vero non quadrant ad hominem iustificatum. Nam is solutus est a lege mortis (7, 6), fructifilcat Deo,
(7, 4), liberatus est a lege peccati et mortis (8, 2) etc.
b) Quod Paulus dicit de Iudaeo a gratia derelicto, eodem modo valent de
ethnico sine gratia. Nam;
1. Rom cap. 1-3 expresse declaratur statum moralem omnium hominum et Iudaeorum et ethnicorum prorsus eundem esse: Causati enim
”
sumus Iudaeos et Graecos omnes esse sub peccato“ (3, 9).
2. Ratio (saltem partialis), cur secundum Paulum omnes sint sub lege
peccati, eodem modo valet de ethnicis ac de Iudaeis: concupiscentia (6,
12; 7, 7; 7, 8), lex membrorum (7, 23).
c) De tali homine Paulus dicit, eum sine gratia (7, 24. 25; 8, 2 etc. ) non
posse servare legem effective (7, 14-23). Intelligitur impletio legis Mosaicae
et quidem s a 1 u t a r i s, non tantum honesta (nam talis datur per
gratiam iustificationis (Rom 8), quam Paulus in toto contextu respicit).
Attamen quae hic de impossibilitate observationis legis dicuntur, etiam de
illa valent, de qua in thesi sermo est. Nam:
1. Lex Mosaica hic a Paulo non primario respicitur ut est mere positiva, cum agatur de lege; Non concupisces“ (7, 7), quae etiam in lege
”
naturali et ab ipsis ethnicis cognita (2, 14 ss) continetur.
2. Hinc insuper ratio impossibilitatis a Paulo assignata (concupiscentia
etc. ) valet etiam de lege naturali honeste implenda, non tantum de
eius salutari impletione. Et etiam alibi status hominis non iustificati a
Paulo exhibetur tamquam deficiens non tantum a salutari impletione
mandatorum, sed etiam affectus peccatis lege naturali quoad substantiam prohibitis (Rom 1, 23-33; 3, 9-18; Col 3, 5-8; Eph 2, 1-3; Tit 3; 1
-30-
36
Petr 4, 3).
B) Alii textus docent etiam hominem iustum tentari a talibus tantisque sollicitationibus ad peccatum, ut non nisi per auxilium Dei (utique fidelis) per humilem orationem imploratum incolumis evadat: 1 Cor 10, 12 ss. Mt 6, 13 ( et ne nos inducas
”
in tentationem“), Mt 26, 41; ( Vigilate et orate, ne intretis in tentationem, spiritus
”
quidem promptus, caro autem infirma“).
III. P a t r e s:
1. Patres ante Augustinum non quidem distinguebant inter honestam et salutarem impletionem legis divinae, sed saepe dicunt nos indigere in pugna cum diabolo, carne,
concupiscentia etc. auxilio clivino, quia secus hi hostes salutis nimis potentes sunt.
Hinc ex eorum doctrina confici potest argumentum eodem modo ac ex Paulo. In
specie vide Rouet 548, 1162, 1191, 1210, 1263 et Lange 148.
2. In pugna antepelagiana reicitur perfecta impeccantia Pelagii (v. g. Hieronymus:
Rouet 1404, 1406), et docetur necessitas gratiae ad impletionem mandatorum. Sed
saepe difficulter distingui potest inter salutarem et honestam impletionem mandatorum. Cum vero impossibilitas saepe reducatur ad vim tentationum et concupiscentiae, idem argumentum confici potest ac illud e doctrina Ecclesiae. Sic Augustinus
(edoctus tum per litteras S. Pauli tum per propriam experientiam) celebrat necessitatem gratiae divinae, qua denum homo ad veram iibertatem servitii divipi liberatur
a iugo peccati, si ergo gratiam non adeo ut deificantem, sed ut liberatricem effert.
implicite etiam nostram thesim profitetur, etiam si haec gratia liberans (ergo san”
ans“) neque adaequate distinguatur apud eum a gratia salutari neque a concursu
divino simpliciter tali (Cf. Rond6t 99 ss. ). Vide Rouet series 313, 315, (317).
IV. T h e o I o g i:
-31-
1. In medio aevo generatim habent alium statum quaestionis: quaerunt, num gratia
habitcualis et iustificans necessaria sit ad implendam substantiam legis. Hinc eorum
responsio affirmativa (v. g. Thomas senior) plus postulat ac nostra thesis et responsio negativa nondum eo ipso est contra eam, cum sat multi ex his theologis requirant saltem auxilium speciale ( gratiam gratis datam“). Ita v. g. Bonaventura. Sed
”
difficulter dicitur, quidnam apud singulos theologos intelligatur sub tali gratia gra”
tis data“ vel tali auxilio speciali“ (actus-habitus, naturale-supernaturale auxilium,
”
internum externorum, concursum etc. ?). Thomas saltem maior (de veritate q. 24,
a. 12 et S. Th. 1, II q. 109 a 8) postulat ad hoo gratiam habitualem, ergo plus quam
nos (cf. Lange 151-152).
2. Theologi post Tridentinun de nostro statu quaestionis tractant, Lange 119-21; 138;
152).
a) Vasquez (mort. 1604) ad omnem actionem honestam (non tantum ad diuturnam impletionem legis) postulat cogitationem congruam“, quae e fonte su”
pernaturalis est, qua fit, ut tale opus honestum sit etiam supernaturale. Sed
cum non omnis cogitatio congrua dici possit indebita et etiam hinc inde talis
surgere debeat in homine e communi prorsus ordine naturae, tale auxilium“
”
dici nequit speciale. Ripalda (mort. 1648) putavit de se ad opus omne morale
sufficere vires hominis, sed positiva lege et imperio Deum statuisse omni actui
honesto addere gratiam entitative supernaturalem, ut omnis actus honestus,
saltem ex actu supernaturali concomitante vel imperante priorem actum, fiat
37
supernaturalis. Sed etiam abstrahendo interim a quaestione, num de facto non
sint actus honesti, quin necessario sint de facto etiam salutares, saltem in hac
sententia vires hominis ad actum honestum ut talem nimis aestimantur.
b) Tempore saeculi 16.-18. theologi saepe plus exigerunt ac nos: Augustinenses
(Berti, m. 1766, Noris, m. 1704, Bellelli, m. 1742), concedebant quidem singulos
actus honestos fieri posse sine auxilio divino quoad obiectum et finem proximum honestos, sed ad omnes et singulos actus e fine ultimo (etiam naturali)
honestos requiri speciale divinum auxilium contendebant. De hac sententia postea plura sunt dicenda. Bellarminus et Suarez affirmabant necessitatem auxilii
specialis etiam quoad graves tentationes distributive sumptas. Ita etiam hodie
multi theologi (e. g. Mazella, Lahouse, Beraza et alli). Molina et tunc temporis
multi Jesuitae thesim nostram tenebant, immo sensu exclusivo: ad singulas tentationes graves distributive sumptas probabiliter non requiri auxilium speciale,
sed tantum pro diuturna observatione totius legis collective sumptae.
c)Hodie in thesi nostra praecisive sumpta omnes conveniunt.
-32-
Praeter ea, quae in statu quaestionis dicta sumt, haec tantum sunt notanda:
1. Impotentia moralis statuta est antecedens et universalis. Sed haec impotentia iam
antecedenter ad consensum absolute universalis non videtur posse explicari solum
ex eo, quod necessitas antecedens ad actum aliquem indeterminata non tollat libertatem singularium actuum ut determinatorum. Sed necessitas antecedens videtur
explicanda ope scientiae mediae, ut fecimus in statu quaestionis.
2. Talis impotentia non facit hominem monstrum, Provenit enim e mira coniunctione spiritus et materiae. Insuper auxiiium hoc debitum esse postea dicetur. Nec
mirum est hominem in vita mortali dependere posse et debere a speciali et suavi
providentia Dei humiliter imploranda. Et oblocutori semper cum Augustino responderi potest: Sed incerta est mihi, inquis, de meipso voluntas Dei?! Quid ergo? Tuane
”
tibi voluntas de teipso certa est.. ? Cum igitur utraque incerta sit, cur non homo
firmiori quam infirmiori fidem suam. spem caritatemque committit? (De praedest.
sanctorum 11, n. 21). Tutiores vivimus, si totum Deo damus (de dono porsev. 6, n.
12). An vero timendum est, ne tunc de se homo desperet, quando spes eius ponenda demonstratur in Deo, non autem desperaret, si eam in seipso superbissimus et
infelicissimus poneret? “ (1. C. C. 22, 62).
THESIS 5: Nemo, ne iustue quidem, in statu naturae lapsae habet sine speciali
privilegio Dei potentiam moralem diu vitandi omnia peccata venialia (Lercher
IV, 1 thesis 11).
th.5:STATUS QUAESTIONIS:
I. Introductio:
1. Thesis haec arcte connectitur cum thesi priore, et constituit quandam accuratiorem determinationem illius impotentiae moralis quoad honestam impletionem legis
naturalis, de qua ibi sermo fuit.
2. Licet thesis non tam pro peccatoribus (hi enim parum curare solent peccata venialia), quam pro iustis alicuius momenti sit, haec thesis tamen tamquam aliquod com-
38
plementum prioris thesis absolvitur. Ratio enim ultima eorum, quae utraque thesi
docentur, eadem est: constitutio hominis lapsi, destituti dono integritatis.
3. Ex altera parte, varia discrimina inter utramque thesim intercedunt:
a) Ibi hominem iustum non quidem explicite exclusimus (nam thesis 4 valet
etiam de illo), sed applicationem explicitam illius thesis ad hominem iustum
reservavimus futuro tractatui de perseverantia hominis iustificati in iustitia acquisita. In h a c thesi ob rationes practicas iam his explicite respicimus etiam
hominem iustum, i. e, illum, qui dona supernaturalia habitualia iustificationis
iam accepit.
b) Ibi in priore thesi egimus de hypothesi irreali: si omni homini lapso spepiale
auxilium denegaretur, nullus evitaret peccatum grave contra substantiam legis
naturalis. Sed illud auxilium speciale quod postulabatur, erat tantum speciale,
prout superaddi debet viribus naturae et concursui Dei generali; sed non erat
speciale hoc sensu, quasi id paucis tantum hominibus dare Deus paratus esset.
Immo id per se etiam naturae lapsae debitum esse postea dicetur, et Deum
id de facto ne personali quidem culpa indignis denegare ex thesi prima elucet.
H a c in thesi non hypothesis irrealis, sed status de facto existens hominum
consideratur: de facto non evitant omnia peccata venialia. Ut hic status de
facto existens tolleretur, requireretur auxilium tale, quod non tantum ut viribus
physicis superadditur speciale esset, sed quod, si et in quantum daretur vel
datur, daretur contra generalem legem Dei, qua statuit velle se tale auxilium
hominibus in genere denegare. Hinc tale auxilium non tantum dicitur auxilium
speciale, sed privilegium speciale.
II.Conceptus
-33-
II. Ut sensus thesis intelligatur, c o n c e p t u s quidam sunt recolendi;
1. Quid sit homo in statu naturae lapsae (et in Christo regeneratae), quid iustus, explicatione ulteriori hic nondum indigent.
2. Peccatum veniale:
a) Distinctionem inter peccatum grave et leve de facto existere (de fide definita), eamque esse non ex sola positiva ordinatione Dei, sed ex natura rei (doctrina certa) ex tractatu de peccatis hic supponitur.
b) Peccatum veniale hic intelligitur, peccatum personale (non originis), actuale
(non agimus de reatu culpae permanente), quod ex una parte est actus humanus
liber moraliter malus, seu positive difformis a lege divina, et quo ex altera parte
habitualis conversio ad Deum ut ultimum finem per caritatem non tollitur (vel
non tolleretur, si haec conversio adesset). Ulteriora de natura peccati venialis
hic non quaeruntur: de eius natura metaphysica; de natura subiecti, in quo
tantum inveniri potest; de analoga tantum convenientia cum peccato gravi in
unum conceptum, quo sensu peccatum leve dici possit esse tantum praeter
”
legem“ (I II, q, 88, a. 1 ad 1) etc.
c) Peccatum veniale distinguitur: 1) in venialia ex natura rei, veniale ex imperfectione actus (deliberationis et assensus).
2) in venialia plene deliberata (quae uti patet solum in re fieri possunt, quae
ex natura rei ipsius est tantum leviter prohibita), et semideliberata (subrepticia), quae talia esse possunt vel ex solo defectu perfectae advertentiao
ad rationem mali in opere, vel cumulative cum levitate rei ipsius (veniale
leve ex natura rei e t ex defectu perfectae deliberationis). Haec ultima sen-
39
-34-
su perfecto vocantur venialia subreptitia simpliciter. Circa tale peccatum
hoc statim notetur: certe ad omne peccatum formale requiritur voluntarium liberum circa ipsam honestatem vel inhonestatem actus (D 1094 etc).
Hoc vero dicit requiri in peccato aliquam saltem advertentiam ad actionis
honestatem ut talem, et assensum liberum in eam. Tale quid debet ergo
etiam adesse in peccatis venialibus subrepticiis. Hinc si homo prorsus non
attendit ad inhonestatem talis actus, nec peccatum leve formale committit.
Ita certe multa peccata venialia materialia, cum de facto talis advertentia
non habeatur, immo forte pro arctitudine conscientiae humanae ne haberi quidem possit, non fiunt formalia. Nec ultimatim iuvat contra hoc
provocare ad voluntarium in causa. Si inadvertentia circa inhonestatem
alicuius actus est voluntaria in causa, peccatum leve tunc commissum est,
cum ponebatur causa, et prout tunc peccatum materiale nunc commissum praevideri potuit. Redit ergo iterum quaestio, utrum tunc cum plena
advertentia causa haec posita fuerit necne. Hinc defectus considerationis
et advertentiae, qui intrat in definitionem peccati subrepticii, tandem aliquando non potest talis esse ut omnem deliberationem tollat. Sed iuxta
experientiam datur reflexio quaedam in honestatem actus virtualis et concomitans tantum, quae ex una parte componi potest cum absentia formalis
reflexionis (qua inhonestas actionis ut talis tamquam obiectum explicitum
et intentum coram conscientia versatur) et quae ex altera parte tamen sufficit ad culpabilitatem peccati subrepticii constituendam. Si ergo peccatum
materialiter leve ponitur cum tali reflexione virtuali et mere concomitante
in eius inhonestatem, tale peccatum vocatur iure subrepticium.
3) Impotentia moralis: De hac re recoli debent et adverti, quae in priori fhesi dicta sunt.
a) Agitur ergo de impotentia morali tantum (non physicae), universali (sine exceptione a parte hominis solius), antecedente. Haec vero impotentia antecedens
ipsum actum hominis realis componitur ex elemento simpliciter antecedenti
(summa difficultas, quae per se solam adhuc admitteret exceptiones) et ex elemento consequente ad voluntatem divinam, quae homines, qui tales exceptiones
posituri essent, sub luce scientiae mediae cognitos creare omittit. Universalitatem ergo huius impotentiae stante libertate et responsibilitate hominis non
exclusive petimus ex eo, quod possibilitas actus indeterminati (et hinc libertas) componi posset cum impossibilitate omnium actuum singulorum determinatorum simul sumptorum (seu totius seriei actuum ut talis). Hinc tamen
non negamus difficultatem ex tota serie actuum maiorem fieri et ex hoc capite
impossibilitatem moralem partim esse derivandam. Hoc sensu prorsus verum
est, quod Thomas dicit v. g. I, II, q. 109, a. 8.
b) E nostra explicatione deinde etiam intelligitur, cur homo non excusatur a
peccato per denegationem talis auxilii, quo homo vincere posset hanc impotentiam moralem. Sicut homo non excusatur a peccato, eo quod pro gratia in
actu primo efficaci accepit tantum gratiam mere sufficientem, nec excusaretur,
si Deus omnibus omnino hominibus tales gratias efficaces denegaret, dummodo
eis det gratias sufficientes, cum quibus cooperari possent, si vellent, sic etiam
res se habet quoad denegatum hoc privilegium specialissimum: homo habet
potentiam antecedentem (ex sua natura et ex auxilio Dei) (quasi gratiam sufficientem) vitandi omnia peccata venialia, quae vere ei ut formalia imputari
possunt. Sed de facto tales homines (exceptione rarissima dempta) non sunt,
uti ex fontibus positivis a posteriori scimus, qui hanc possibilitatem actuant.
40
-35-
Ad hoc enim requireretur, sicut ad omne opus salutare et honestum, gratia efficax, et Deus praeter exceptiones rarissimas hanc gratiam efficacem ad evitanda
omnia peccata subrepticia dare noluit. Et hinc, sicut gratia efficax talis est iam
in actu primo, ita impotentia resultans ex denegata gratia efficaci hoc sensu
est antecedens, et denegata omnibus gratia efficaci impotentia fit antecedens
et universalis. Et his etiam intelligitur, quo sensu fontes ipsum posse“ evitare
”
peccata venialia homini denegent (D 833). Primo fontibus statuitur de facto
nullos homines evitare omnia peccata venialia. Secundo vero insuper statuitur
impossibilitas, quae, prout distinguenda est a commiscione peccatorum venialium de facto existente, concipienda est ut antecedens. Talem impossibilitatem,
ut iam explicavimus eam, componi posse cum libertate etiam morali hominum
(ergo cum possibilitate evitandi peccata venialia) ex dictis iam aliquomodo patet et ex eis, quae postea de gratia efficaci et sufficienti dicenda erunt, adhuc
clarius patebit. Ad hanc quaestionem dirimendam, recto sensu applicari potest
divisio celeberrima inter sensum compositum et divisum; denegatione privilegii
specialis homo potest evitare omnia peccata venialia in sensu diviso quidem,
sed non in sensu composito, quia sensus compositus iam includit exercitium libertatis a Deo scientia media praevisum, sicut iam dictum est et iterum fusius
dicetur.
c) Quaeri ergo ulterius tantum potest, cur talis denegatio a parte Dei non sit
non aequa et nimis severa. Ad hoc revera cum Hurter responderi potest: dura
tunc censenda forte esset, si non possemus cavere venialia plene deliberata,
si non possemus facile impetrare eorum veniam, si, quidquid damni ex hac
fragilitate in nos redundat, non abunde compensaretur bonis, ad quae eius
conscientia et memoria nos inducit. Fovet enim humilitatem, excitat ad opera
poenitentiae et mortificationis.
4. Diuturna evitatio peccati venialis: Definitio Tridentini excludit tantum possibilitatem pro t o t a vita iusti. Et tota vita, uti clarum est, intelligitur diuturnior protractio
vitae. Hinc in thesi sermo tantum est de hominibus adultis, qui per longiorem vitam
conari debent evitare venialia, Ergo v. g. non de iusto est sermo, qui post iustificationem in aetate adulta acceptam aliquot tantum dies adhuc vivit. Si vero talis per
menses et annos aliquot adhuc vivit, declaratio Tridentini ad eum applicari debet;
talis non potest per totam vitam (ergo concrete per menses et annos) sine peccato
veniali vivere. A pari autem dein idem quoad tempus dici debet de nobis, qui ut infantes iam accepimus iustificationem. Hinc quoad tempus idem dici debet ac in thesi
priori, et nostra definitio temporis apparet tamquam deductio certa ex definitione
Tridentina. Si definitio Tridentini aliter exponeretur, posset aliquis v. g. dicere eum,
qui guinquaginta annos vivit, iuxta Tridentinum non quidem posse evitare omnia
venialia, qui vero quadraginta tantum annos vitam agit, id posse. Si tamen doctrina
Tridentini etiam de secundo homine valet, quod evidens est, cum a Tridentino non
postulatur 1 o n g i o r vita, nostra etiam explicatio et deductio quoad tempus ex
Tridentino evidens apparet. Hoc tempus pro hominibus et adiunctis aliud et aliud
esse (uti dictum est antea th. 4) etiam patet.
5. Privilegium definiri solet: exceptio a lege generali et odiosa. Privilegium speciale est
privilegium quod rarissime conceditur. Deus ergo lege generali noluit hominibus dare
talia auxilia efficacia, quibus de facto evitarent omnia peccata venialia. Exceptio
a tali lege certe est rara, immo rarissima. Unica exceptio quam scimus positive,
habetur in B. V. M. (Christus, cum sit intrinsecus impeccabilis, tali privilegio non
eguit, cum privilegiatus de se lege teneretur. ) Tale privilegium, si dat, Deus per se
41
variis modis exsequi potest: aut dono habituali et interno integritatis (immunitatis
a concupiscentia), aut continua serie auxiliorum actualium.
III. SENSUS THESIS
SENSUS THESIS ex dictis iam sufficienter patet. Notari id debet, fontes quidem non
distinguere inter venialia plene deliberata et subrepticia tantum. Sed cum nec de miseria
hominis plus affirmandum sit, quam quod stricte probari potest, cum etiam iuxta antea
dicta peccatum subrepticium sit verum aliquod peccatum leve, de quo fontes loquuntur,
ex eis plus non erui potest quam homines saltem subrepticia omnia vitare non posse.
IV. ADVERSARII
sunt Pelagiani, quatenus perfectam impeccantiam ut possibilem (immo ex solis viribus
naturalibus) statuerunt, eamque a multis sanctis Veteris et Novi Testamanti de facto
possessam fuisse asseruerunt. (Sed ne Pelagii doctrina exaggeretur, respicienda sunt ea,
quae Plinval in Revue des sciences philosophiques et theologiques 25 (1936) 429-458 docet
de Pelagii ipsius evolutione et doctrina). De simili pseudomystica doctrina Beguardorum
vide D 471.
V. QUALIFICATIO THESIS:
a) Ne iustum quidem sine speciali privilegio posse per totam vitam omnia venialia vitare: de fide definita.
b) Idem valere de non iustificatis et pro diuturna evitatione: certum ex definitis.
PROBATIO:
-36-
Praenota: Fontes partim docent impotentiam moralem circa venialia omnia vitanda,
partim tantum explicite dicunt d e f a c t o neminem omnia vitasse et vitare. Sed ex
tali facto tam universali recte concludi potest ad moralem impotentiam, quae non
ordinariis gratiis, sed solo privilegio rarissimo tollitur.
I. Ecclesia:
a) Carthaginiense XVI. (418) - canon. 6-8 (D 106-108): omnes veraciter dicunt se habere peccatum, et pro se ipsis orant. Dimitte nobis debita nostra“. (Nota: in his
”
canonibus textus Scripturae allegantur, qui partim (sed non omnes) bene probant
thesim nostram!)
b) Concilium Viennense (1311-12) reicit doctrinam Beguardorum et Beguinarum, qua
censebant posse aliquem tantam perfectionem acquirere, ut penitus impeccabilis
evadat: D 471.
c) Tridentinum sess. 6, cap. 11 et can. 23 (D 804, 833): sunt etiam in iustis levia et
quotidiana peccata, quae venialia vocantur, quaeque ne a iusto quidem vitari possunt in tota vita nisi ex speciali prlvilegio. Quid ex hoc canone pro thesi, uti iacet,
sequatur, vide in statu quaestionis.
II. S c r i p t u r a:
Mt 6, 12; Lc 11, 4. Dimitte nobis debita (Lc: peccata) nostra“. Ita orare omnes debent
”
(Mt 6, 9; Lc 11, 2). Hinc omnes (universalitate morali, non physica) peccatis se esse
42
affectos dicunt et veraciter id dicere posse debent. Idem elucet ex Mc 11, 25-26. Pro
interpretatione authentica textus Mt 6, 12 vide Carthaginiense can. 8 (D 108).
Jac 3, 2: Polla gar ptaiomen“ (=inopinato offendere, quo verbo infirmitas et subreptio
”
talis peccati innuitur: agitur ergo de venialibus) hapantes“ (= hama pantes - germ.:
”
alle miteinander).
Textum non valere de mortalibus peccatis apparet ex 1 Jo 3, 6. Nihil probatur
ex Prov 24, 16 ( septies (in infortunia) enim cadet iustus et resurget“).
”
Nec ex 1 Jo 1, 8-10 (ubi sermo est de peccaminositate generis humani, propter
quam Redemptore indiget, et in qua hinc peccatum originale et peccata personalia mortalia saltem principalius, si non unice respiciuntur).
III. P a t r e s:
-37-
Vide Rouet series 316,
sed adverte tempore Augustini sensu latiore etiam actus humanos, prout ex peccato originali destituti sunt ordinatione ad finem supernaturalem, et motus concupiscentiae
dictamen rationis praevenientis (v. g. Rouet 1509), peccata“ appellari, quae evitari
”
non possunt (quae tamen terminologia hodie evitanda est: D 792, 1050, 1051, 1074,
1075).
Hinc non omnis textus patristicus afferri solitus revera respicit thesim nostram.
Vide v. g. textus qui hic afferri iure possunt:
Gregorius Naz.: R 981;
Augustinus: R 1536; 1733 (in fine); 1794 (hic habes
etiam privilegium B. V. M, ); 1846 (ascetica monitio sedulo cavendi etiam levia!);
1888; 1976.
Leo Magnus: R 2201.
Alii apud Lange 167; Pesch V, 179-180.
IV. T h e o 1 o g i:
1. Post Augustinum de thesi ipsa (praecisive de subrepticiis intellecta) nulla iam controversia.
2. Aliqui tenebant (Gotti, Gonet, Montesinos, Serra; vide Beraza n. 261) speciale privilegium, de quo Tridentinum, requiri etiam pro evitandis omnibus venialibus plene
deliberatis. Sed dein difficulter intelligitur, quomodo votum sanctorum approbari
possit de vitandis omnibus venialibus deliberatis. Esse enim votum de impossibili et
hinc nullum.
3. Disputatur num et cui (Jo. Baptistae. S. Joseph) forte adhuc adscribi possit privilegium simile ac habuit B. V. M. Vide Beraza 356.
1. Vide statum quaestionis.
2. Cum peccata venialia ex iisdem proveniant fontibus ac peccata gravia, quibus a
Dei caritate separamur, experimentum, quod de nostra infirmitate ex illis sumimus,
internam nostram infirmitatem cotidie nobis experiendam demonstrat, qua etiam
ad peccata proni sumus, quibus divina vita amittitur.
Et hoc salutare experimentum infirmitatis nostrae nos impellere debet ut post imploratam veniam venialium ( dimitte nobis debita nostra“) auxilium Dei contra gravia
”
43
-38-
peccata invocemus dicendo: Et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a
”
malo. Amen“.
3. Etsi distinctio obiectiva inter peccatum grave et leve analoge tantum inter se
convenientia ut dogma fidei et veritas etiam pro vita christiana reali valens sedulo
observari debet, tamen ex altera parte haec vera distinctio ne fiat ansa, ut quis evitet
veraciter et humiliter“ se dicere peccatorem, quia ex una parte peccata gravia (ut
”
putat) non commiserit et ex altera parte peccata levia subrepticia ut talia ipsum
quasi centrum personae non tangant et ideo ex intimo corde“ de eis poeniteri non
”
potest. Prima et ultima veritas non est haec distinctio, sed vera et humilis confessio,
nos esse revera peccatores.
Id tamen veraciter dicimus, quia, etsi nullius culpae (gravis) nobis conscii sumus,
ultimatim nescimus utrum amore an odio digni simus (Eccle 9, 1), quia nos ipsos
iudicare ultimatim non possumus, quia, si stamus, Deus, non nostra libertas nos
sustentat, quia ultimatim nescimus, utrum peccata nostra concreta, quae obiective
levia sunt, etiam subiective tantum talia sint necne, quia bonus non est nisi is, qui
semper de novo se ut peccatorum confitens ad solam misericordiam Dei confugit,
quin audeat umquam oonnumerando sua merita coram Deo ad suam provocare
innocentiam. De his et similibus vide v. g. quae scripsi de Das Gebet der Schuld“
”
in Von der Not und dem Segen des Gebetes“ (Innsbruck 1950 2. Aufl. ) 118-139.
”
Cf. etiam: Hans Urs von Balthasar, Sur la formule Simul iustus et peccator“ dans
”
1’oeuvre de Karl Barth: RSR 35 (1948) 92-101 (etsi cum cautione aliqua legendum)
et in libro eiusdem auctoris: Therese von Lisieux (Olten 1950) 89 ss; 312 ss.
Sect.1.B. Necessitas relativa talis auxilii.
THESIS 6: Ad hoc ut actus humanus non sit peccatum, non necessario et semper requiritur gratia intrinsecus eum ordinans ad finem supernaturalem, seu
aliis verbis: actus humanus moralis non adaequate distinguitur in peccatum
personale formale et actum salutarem. Hinc non omnia opera peccatorum et
infidelium sunt peccata. (Lercher IV, 1 thesis 13).
1. In hac prima sectione capitis secundi nostri tractatus consideramus actus humanos
inquantum conformes esse debent legi naturali, et quaerimus, num homo indigeat
speciali auxilio ad hoc, ut legem naturalem quoad substantiam possit implere. Ad
hanc quaestionem eatenus affirmative iam respondimus, quatenus statuimus necessitatem et existentiam specialis auxilii Dei (gratiae sanantis) ad diuturnam impletionem substantiae totius legis (Thesis 4).
2. Hoc vero responso quaestio nondum est decisa, num tale auxilium etiam requiratur ad singulos actus, ut sint conformes legi naturali ut tali, prouti sunt actus singuli
in oppositione ad diuturnam impletionem substantiae totius legis.
3. Ob rationes historicas et propter diversam qualificationem theologicam, quae singulis sequentium thesium enuntiationibus convenit, haec quaestio in duas dividatur
oportet quaestiones:
a) Quaeritur, quid homo relate ad legem naturalem valeat sine dono gratiae
alicuius, qua positive ad Deum crdinetur, prout iste est finis ordinis de fac-
44
-39-
to existentis. Cum vero homo ordinetur ad Deum ut est finis hominis in ordine
de facto existente, inchoative sive per actum salutarem positive disponentem ad
susceptionem alicuius habitus supernaturalis sive iam per fidem supernaturalem et perfecte per caritatem supernaturalem (quae, si adest ut actus, coniuncta
est semper cum habitu infuso caritatis theologicae et cum gratia sanctificante), et cum ergo distingui debeat inter gratiam mere actualem, donum virtutis
infusae fidei (vel saltem actus fidei supernaturaliter elevati) et donum habituale gratiae sanctificantis et caritatis infusae (habitualis), haec quaestio in tres
ulterius dividitur partes:
aa) Quid valeat homo gratia sanctificante destitutus seu peccator relate
ad singulos actus humanos, prout conformes esse debent legi naturali.
bb) Quid valeat homo supernaturali fide destitutus seu infidelis relate ad
singulos actus humanos prout conformes esse debent legi naturali.
cc) Quid valeat sine omni gratia salutari etiam mere actuali.
b) Quaeritur, quid homo relate ad legem naturalem valeat sine auxilio aliquo
indebito (actuali), intrinsecus mere naturali (sine gratia medicinali seu sanante.
4. Prior quaestio sub a) in hac thesi absolvetur, posteriori quaestione sub b) ad sequentem remissa. Licet verum sit responso ad sequentis thesis quaestionem dato
(quo docetur hominem lapsum sine ullo auxilio indebito posse facere et quandoque
facere aliquos actus naturaliter honestos) per se etiam a fortiori huius thesis quaestionem esse absolutam, tamen hanc thesim priorem statuimus, quia ei ob rationes
evolutionis historicae dogmatis maior qualificatio theologica convenit. Aliae rationes
pro distinctione harum duarum thesium ex explicato sensu huius thesis patebunt.
II.CONCEPTUS
Ut sensus thesis eluceat, CONCEPTUS quidam sunt explicandi:
1. peccator: ille, qui est in statu peccati mortalis, seu qui peccato sive originali sive
personali habituali sive utroque a Deo fine ultimo (concreto) habitualiter est aversus.
Quatenus hac in thesi peccator aliquo modo opponitur infideli, peccator“ supponitur
”
hic habere fidem supernaturalem.
2. infidelis: qui est in statu infidelitatis sive positivae sive negativae. Agitur ergo de homine, qui neque fidem supernaturalem ut virtutem theologicam (sacramento) infusam
habitualiter possidet, nec elicuit actum fidei supernaturalis et statum saltem moralem inde resultantem habitualiter retinet. A quaestione, utrum tali actu fidei homo
iam ante iustificationem accipiat habitum fidei supernaturalem necne, hic abstrahimus. Si ad hanc quaestionem negative responderi debet vel deberet, tamen talis
homo ex actu fidei et statu morali inde resultante recte dici deberet fidelis“. Nec
”
quaeritur, utrum haec infidelitas componatur cum agnitione unius veri Dei (Judaei)
necne (idololatri et athei).
3. peccatum, actus peccaminosus formalis et personalis: Inte11igitur ergo talis actus, qui
de novo auget reatum culpae et poenae. Actus ergo, qui dicitur non esse peccatum,
ex una parte intelligitur actus humanus (i. e. voluntarius liber in ordine morali),
qui ex altera parte nec graviter nec leviter ita offendit contra legem Dei, ut homini
tamquam novum demeritum nova poena dignum imputari possit, ultra illud, quod
sive peccato originali sive peccatis personalibus aliis iam sibi contraxit.
4.
45
a) auxilium Dei, de quo in hac thesi est sermo, est gratia sola et omnis, qua actus
humanus moraliter bonus (honestus) intrinsecus fit proportionatus fini ultimo
hominis concreto i. e. visioni beatificae supernaturali (gratia salutaris).
b) haec gratia entitative supernaturalis hic distingui debet:
aa) in gratiam iustificationis habitualem (gratiam sanctificantem cum virtutibus theologicis infusis, qua homo ex peccatore fit iustus).
bb) virtutem theologicam fidei infusae, qua homo certe fit fidelis“ (cf. ta”
men etiam supra n. 2).
cc) tale auxilium transiens (gratia entitative supernaturalis actualis) quo,
etsi non homo totus et habitualiter, tamen singularis actus eius positive sive inchoative sive perfecte ordinatur et proportionatur ad finem supernaturalem. (Patet si tale auxilium producit actum caritatis, qua homo
perfecte ordinatur ad finem supernaturalem, eo ipso hominem infusione
gratiae sanctificantis habitualiter converti ad finem supernaturalem).
c) haec diversa dona supernaturalia ideo iam hic distinguenda sunt, quia certitudo (et hinc qualificatio theologica) circa possibilitatem operum non peccaminosorum sine his donis alia et alia est, prout opus tale sine hoc vel illo dono
fieri supponitur.
-40-
5. Quoad opera peccatorum et infidelium, quae non sunt peccata, licet non fiant ex
gratia de qua n. 4:
a) Distingui debet:
aa) quaestio iuris sive possibilitatis; possuntne talia opera sine gratia fieri,
an eo ipso ex natura rei actus humani talium hominum sunt nova peccata;
bb) quaestio facti: fiuntne de facto ab eis opera, quae non sunt peccata, quin
de facto fiant actus salutares.
b) Rationem peccati haec opera forte afficientem ex variis capitibus adesse suspicari quis posset:
aa) aut simpliciter iam ex eo, quod talis homo careat habituali conversione
ad Deum finem supernaturalem (inchoativa per fidem, perfecta per gratiam
habitualem),
bb) aut ex eo, quod Deus supponatur exigere ab homine sub poena novi
peccati, ut omnis actus positive sit conducens ad Deum finem supernaturalem eo, quod actus ad hunc finem psychologice ordinetur, prout finis est
per fidem cognitus et caritate theologica dilectus,
cc) aut ex eo, quod natura humana carens his donis (maxime habitualibus) ita corrupta putetur, ut actus humanus ex ea sine gratia (salutari)
proveniens sit eo ipso moraliter malis.
III.SENSUS THESIS
Ex his iam SENSUS THESIS explicari potest:
1. Speculative enuntiatum principale est in eo, quod actus humanus non adaequate
dividitur in opus positive (sive positive disponendo sive de condigno merendo) conducens ad salutem supernaturalem et in peccatum formale personale, quod ex se
novum reatum culpae et poenae constituit. Hinc actus humanus n o n est necessario
et semper aut opus salutare aut opus dignum damnatione et poena. Potest quidem
homo versari in adiunctis, in quibus tale dilemma locum habet; v. g.: cui fides ex
46
praedicatione sufficienter proposita est, is aut debet elicere actum fidei supernaturalis aut positive contrahit novum peccatum formale infidelitatis. Sed tale quid
necessario ex natura rei omni de omnino actu humano morali dici non potest. Ex
hoc asserto alia, quae in tenore thesis dicuntur, logice sequuntur.
2. Quoad evolutionem dogmatis historicam et hinc quoad qualificationem vice versa
procedendum est. Et ad hoc est etiam attendendum, quod probationem thesis spectat. Si ergo ordinamus ea, quae in thesi docentur, secundum gradum certitudinis et
seriem, in qua ab Ecclesia proponebantur, ita res est concipienda:
-41-
a) absolute certum ex fide definita est, peccatores non necessario in omni opere
peccare. Aliis verbis: de fide definita est, dari opera, quae ex una parte ponuntur
ab homine non iustificato (seu non perfecte et habitualiter ordinato ad finem
supernaturalem), quaeque ergo non procedunt ex gratia sanctificante (quae est
principium habituale huius ordinationis), et quae ex altera parte tamen non
merentur novum odium Dei. Sed ex tali asserto solo nondum excluditur actum
talem per elevationem eius transeuntem ope gratiae salutaris actualis esse positive conducentem ad salutem (dispositio positiva ad iustificationem). Immo
Tridentinum tales respicit actus, cum dicit, non omnia, quae ante iustificationem fiunt, esse peccata. Hinc tale assertum solum adhuc componi posset cum
opinione actum humanum moralem adaequate distingui in peccatum formale
et actum salutarem. Nihilominus id saltem scimus non omnia opera peccatorum esse peccata, ut novatores saec. 16. et aliquatenus etiam Jansenistae
putaverunt, et hinc actum moralem saltem non adaequate distingui in actum
ex principio habituali conversionis ad Deum finem ultimum procedentem et
peccatum formale. Hinc etiam patet, naturam lapsam non posse adeo esse corruptam, ut ne cum gratia supernaturali actuali quidem possit opus positive ad
salutem conducens ponere.
b) Theologice certum est, non omnia opera, quae non ex fide supernaturali et
habiiuali procedunt, esse peccata. Damnata enim est sententia: necesse esse
inifidelem in omni opere peccare. Hinc ex una parte reicienda est sententia,
adaequatam esse distinctionem inter opus sub lumine fidei factum et peccatum
formale, datur ergo opus infidelis (qui ergo nec tali opere iam fidelis fit), quod
non est peccatum, sed ex altera parte nec hoc asserto solo constat, esse posse
actus morales, qui ponuntur sine ulla gratia supernaturali, et qui tamen non
sunt peccata. Sic v. g. actus proxime disponentes ad fiden (iudicium de credibilitate et credentitate revelationis, pius credibilitatis affectus etc. ) seu initium
”
fidei“ ex una parte sunt certe opera infidelis“ ex altera parte certe fiunt ex
”
gratia supernaturali actuali. Si ergo tales actus exclusive essent illi, quos etiam
infidelis sine peccato ponere posset, adhuc actus moralis adaequate distingui
posset in actum salutarem et peccatum formale.
c) Hinc insuper dicimus, esse posse in peccatoribus et infidelibus actus morales, qui ex una parte, cum sine u 1 1 a gratia ordinis supernaturalis (gratia
entitative, non tantum quoad fontem et finem supernaturali) fiant, actus salutares positive ad vitam aeternam conducentes non sunt, et tamen ex altera
parte etiam non sunt peccata. Hinc in concreto esse possunt actus honesti
(conformes legi naturali) negative tales. Licet hoc ultimum assertum ex fontibus difficilius quam priora asserta probetur, tamen etiam hoc assertum cum
P. Lercher (IV, 1 n. 233, tamquam theologice certum habemus. Ex hoc deinde
asserto probato sequitur assertum de quo hic in statu quaestionis III, 1.
47
3. Et his iam facilius intelligitur, cur thesis haec hic ponatur. Si et in quantum iam
supponimus distinctionem actus salutaris et actus honesti pro tractatu de relativa
tantum necessitate auxilii specialis ad actus honestos, sequens thesis per se prorsus
sufficeret. Et haec distinctio, si et in quantum supponitur, elucet ex supposita vel
probata supernaturalitate finis concreti hominis. Sed historice de facto cognitio explicita talis distinctionis tum inter finem irrealem naturalem et supernaturalem tum
inter actum honestum et salutarem praecise evolvebatur in et ex quaestione, quid
requiratur, ut actus hominis moralis esse possit, quin sit peccatum novum. Praecise
ex eo, quod cognoscebatur non omne opus, quod sine gratia“ fit, esse peccatum,
”
apparuit hanc gratiam“, quae tamen haberi debet absolute necessaria, per se non
”
posse respicere bonam moralitatem actus qua talem, sed ad aliud quid esse absolute
necessariam, aliis verbis distinguendum esse inter gratiam supernaturalem elevantem
et gratiam sanantem. Hinc distinctio inter utramque gratiam et inter actum honestum et salutarem, quam mere logicam et conceptualem iam ante hanc thesim et
priorem probatam introduximus, ut obiectivam et realem ex ipsa demum probatione thesis sequitur. Hoc vero non tam clare erui posset, si tantum thesim sequentem
statueremus, praesertim cum huic non eadem qualificatio theologica conveniat.
-42-
4. Si dicimus, posse esse et de facto interdum esse actus humanos, qui una ex parte
non sunt salutares (cum non procedant ex gratia elevante), et qui ex altera parte
tamen non sunt peccata, sed actus honesti negative tales, nullo modo contendimus
hominem in omnibus casibus et circumstantiis posse quasi eligere, num velit prae
peccato et actu salutari actum mere honestum ponere. Sic v. g. infidelis relate ad
revelationem sibi sufficienter propositam non potest non vel committere peccatum
infidelitatis vel ponere actum fidei supernaturalis. Et ratio ultima est in eo, quod
iam lege naturali tenemur Deo forte etiam supernaturaliter sese manifestanti vel
lege positiva aliquid praecipienti oboedire. Deus vero lege positiva omnes homines
ad aliquos saltem actus ex gratia supernaturales saepius in vita ponendos obligavit.
Hinc, si et in quantum haec lex in concreto urget, electio tantum habetur inter
peccatum et actum salutarem. Cum vero ex altera parte probari nequit existere
legem, qua obligamur, ut actus humanos ex nostra parte necessario et semper ita
ponamus, ut simul a parte Dei supernaturali gratia elevati salutares evadant, esse
possunt actus mere honesti praesertim in illis, qui ex defectu fidei non possunt
ex sua parte actus a Deo supernaturali gratia elevandos ponere. Talem legem non
esse utique a posteriori ex facto actuum mere honestorum in hac et sequenti thesi
probando elucet.
IV. ADVERSARII:
1. In genere hoc notandum est: Error fundamentalis omnium adversariorum ultimatim est in eo, quod iustitiam“, quam homo suis actibus acquirere et coram Deo
”
habere debet, ut finem concretum unicum obtineat et actuum honestatem (conformitatem cum lege naturali) identificaverunt, seu non agnoverunt, distinctionem
in actum honestum (naturam) et actum salutarem ( supernaturam“). Hinc iuxta
”
eos defectus ordinationis actus ad finem hominis concretum eo ipso dicit internam
corruptionem actus in se solum spectati. Et defectus gratiae habitualis est eo ipso
interna et totalis corruptio naturae ut talis.
2. In specie hic considerandi sunt:
a) Protestantes saec. 16.: natura humana cum omnibus suis viribus peccato ori-
48
ginali intrinsecus corrupta est, immo nec quando fide fiduciali iustificatur, interne renovatur. Omnia opera talis raturae mala concupipcentia inficiuntur et
sunt peccata, quamvis iustificatis (qui identificantur cum fidelibus“, i. e. fi”
dem fiducialem habentibus) non impufentur. Testimonia Novatorum vide apud
Beraza n. 311 et Lange 314 ss., 348. Hodie haec sententia extra scholam dia”
lecticam“ inter Protestantes satis derelicta est. Cf. Lange 315.
b) Baius: Cum etiam Baius visionem beatificam habeat finem naturalem, naturam
lapsam sine gratia intrinsecus corrputam habere debet. Hinc peccatum originale consistit in habituali concupiscentia. Et haec necessario in homine gratia
destituto viget, et simul eius actus non obstante eorum necessitate imputantur in peccata formalia. Nam Deus ita est unicus et obligatorius finis omnium
actuum humanorum, ut ab omnibus et singulis actibus intendendus est, prout
est obiectum fidei et caritatis. Si id non fit, iam peccatum formale habetur,
quia ita iam actus vitiosae concupiscentiae habetur. Hinc Baius reicit distinctionem scholasticorum duplicis amoris, naturalis scil. et supernaturalis. Omnis
amor rationalis creaturae aut est mala cupiditas aut divina caritas per Spiritum Sanctum in corda diffusa. Admittit quidem esse etiam caritatem aliquam
initialem“. Sed cum infidelis etiam tali necessario careat, in omni opere peccat,
”
et peccator, quamdiu et in quantum talem caritatem, quae vincit eius cupiditatem, non possidet, similiter in omni opere facere cogitur peccata formalia.
-43-
c) Jansenistae: Jansenius cum doceat hominem ex una parte necessario maiorem
delectationem sequi, et ex altera parte infidelibus delectationem caelestem omnem denegari, hi infideles in omni opere necessario sequuntur delectationem
mundanae cupiditatis, saltem quatenus haec opera non procedunt ex caelesti
caritate, praeter quam admittere amorem Dei naturalem error Polagii et Juliani Aeclanensis est. Tale opus vero constituit peccatum novum formale, quia ad
tale in ordine nostro libertas a necessitate non requiritur. Ut apparenter saltem servet doctrinam Tridentini de positiva dispositione ad salutem, Jansenius
concedit esse in peccatoribus fidelibus actus bonos, quatenus ex caritate aliqua
(divinitus data) imperfecta procedunt. Quesnel asserit fidem cum spe et caritate et remissione peccatorum semper coniungi. Hinc cum in ceteris sequatur
Jansenium, satis aperte fateri cogitur, etiam omnes peccatores in omni opere peccare, id quod de oratione impiorum explicite dicit. Explicite doctrinam
Jansenii de duplici tantum amore profitetur.
d) Augustinenses (Noris +1704; Bellelli +1742; Berti +1766) similem ac Jansenistae propugnant sententiam. Eam censura theologica notare quidem non licet
theologo (cf. D 1090 nota 3 sententiam Benedicti XIV). Sed si et in quantum
non offendunt contra damnationes Baii et Jansenistarum, id provenit ex defectu
consequentiae in eorum systemate. Hinc ei quod nos positive in thesi statuimus, qualificationem theologicam dare possumus, licet Augustinenses damnare
nobis non liceat, et Augustinenses ipsi videant quomodo suam sententiam logice componant cum eis, quae ex fontibus positive eruimus. De cetero eorum
sententia hodie est obsoleta. De variis circumstantiis historicis scholae Augus”
tiniensium“ vide Rondet 319 ss. Pro interpretatione doctrinae eorum videndus
est etiam H. de Lubac, Surnaturel (Paris 1946) 162-183, qui recedit a communi sententia theologorum de systemate Augustiniensium. Cf. L. Renevart, La
nature pure“ à la lumière de 1’Encyclique Humani generis“: NRTh 74 (1952)
”
”
49
337-354.
Secundum eos status naturae purae“, in quo visio facialis non est finis hominis,
”
a Deo de potentia quidem absoluta institui potuisset, non vero secundum potentiam ordinatam, qua etiam bonitas et alia Dei attributa respiciuntur. Homo
infallibiliter sed libere maiorem delectationem sequitur. Hinc opera infideliun,
qui victricem delectationem caritatis non accipiunt, semper sunt peccaminosa. Sed non sunt semper graviter peccaminosa, quia non intrinsecus vitiantur,
sed eo saltem venialiter peccaminosa sunt, quia obligamur, ut omnes et singuli
actus virtuali saltem intentione ad Deum propter se dilectum referamus. Ad
hoc vero requiritur gratia caritatis saltem imperfectae, quam Deus numquam
concedit infidelibus, qui verum Deum prorsus ignorant, neque communiter iis
infidelibus, qui verum Deum agnoscunt. Ergo opera infidelium saepe quidem
bona sunt ratione obiecti, finis operis et finis proximi operantis, sed in prima
classi infidelium semper, in altera classi plerumque ratione finis ultimi peccatum
omissionis saltem leve constituunt. Si haec omnia logice inter se compossibilia
sunt vel essent, Augustinienses non offendunt vel offenderunt contra damnationes Baii et Jansenistarum. Quatenus nobis certum videtur, ea inter se et cum
doctrina Ecclesiae obiective esse incompossibilia, nostrum assertum positivum
etiam prout adversatur huic doctrinae, certum esse videtur.
V. QUALIFICATIO:
-44-
a) Non omnia opera peccatorum esse peccata: de fide definita.
b) Non omnia opera infidelium esse peccata: theologice certum ex damnatione Jansenistarum.
c) Ex solo defectu omnis gratiae entitative supernaturalis (etiam actualis) opera
non fieri eo ipso peccata: theol. certum ex damnatione Baii, Jansenistarum et
sententia communi theologorum.
PROBATIO:
I. Ecclesia:
A. Quod spectat opera peccatorum:
Concilium Constantiense sess. 15 (1415) (pro qualificatione cf. D 661) prop. 16
(D 642): mortale peccatum non universaliter inficit actus hominis vitiosi.
Trident. sess. 6, can. 7/8 (D 817-818) /Cf. sess. 6, cap. 5-6 (D 797-798) et sess. 14,
cap. 4 (D 898)/: saltem actus peccatoris positive dispositivi ad iustificationem
non sunt peccata (de fide definita).
Damnatio Jansenistarum per Alex. VIII (1690) prop. 11 (D 1301): non omne,
quod non est ex fide caritate formata, peccatum est.
Damnatio synodi Pistoriensis per Pium VI. (1794) n. 23 (D 1523): in peccatoribus non ita dominatur cupiditas, ut per generalem eius influxum omnes illius
actiones inficiantur et corrumpantur.
B. Quod spectat opera infidelium:
Damnatio Baii per Pium V. (1567) prop. 25 (D 1025): Non omnia opera infidelium sunt peccata, nec philosophorum virtutes (sc. de quibus in philosophia
morali agitur) sunt vitia.
50
Damnatio Jansenistarum per Alex. VIII. (1690) prop. 8 (D 1298): non necesse
est infidelem in omni opere peccare. (Tale assertum obiective nec cum doctrina
Augustiniensium conciliari potest, quia in eo nulla distinctio est inter varias
classes infidelium).
Damnatio Quesnellii prop. 48 (D 1398): sine lumine fidei / quod apud Quesnellium includit caritatem. CF. D 1402/ est aliquid, quod non est aberratio et
peccatum. Prop. 42 (D 1392): non sine sacrificio fidei nihil est nisi impuritas
et indignitas.
C. Quod spectat opera sine omni influxu gratiae intrinsecus supernaturalis:
a) Damnatio Baii: prop. 34; 36; 37 (D 1034; 1036; 1037): licite sustinetur distinctio
inter amorem Dei naturalem, qui ex solis viribus naturae oritur, et amorem
gratuitam (sc. ex gratia).
b) Saepius reicitur doctrina, sine gratia“ in homine non esse nisi peccata. Ita D
”
1027/28 (Baii prop. 27/28); D 1352 (Quesnel prop. 2); D 1388/1390 (Quesnel prop. 38/40), D 1392 (Quesnel prop. 42). Cum vero in tali reiectione non
distinguatur inter varia genera gratiae supernaturalis, non videtur tam saepe
repetita reiectio necessitatis gratiae“ pro evitanda peccata coarctanda esse ad
”
gratiae dona habitualia.
c) Reicitur prop. 38 Baii (D 1038); omnis amor creaturae rationalis aut vitiosa
”
est cupiditas,.. aut laudabilis illa caritas, qua per Spiritum Sanctum in corde
diffusa Deus ametur“. Atqui Baius voce caritatis“ etiam comprehendit amo”
rem Dei supernaturalem imperfectum et actualem tantum, qui ergo certe non
necessario procedit ex dono gratiae habitualis. Si ergo tamen eius sententia
reicitur, evidens est, dari etiam sine ulla gratia supernaturali actum, qui non
est vitiosa cupiditas et peccatum.
-45-
II. Scriptura:
A. Quoad peccatores:
a) Scriptura laudat quaedam opera a peccatoribus (immo infidelibus et idololatris) facta ante eorum iustificationem et ea Deo excitanti adscribit (quae ergo
certe non sunt peccata), ita: 2 Paral 33, 11-13 (18) Scriptura laudat orationem
Manassis, regis impii (33, 9); 2 Paral 36, 22 suscitavit Dominus spiritum Cy”
ri“ (ut permittat Judaeis reditum in palaestinam); Esther 15, 11: convertitque
Deus cor regis (Assueri) in mansuetudinem.
b) Scriptura admonet peccatores (et infideles) ad orationem, eleemosynam,
poenitentiam: Eccli 21, 1; Ezech 18, 30; Dan 4, 24; Act 2, 38 et alii textus,
de quibus sermo erit in tractatu de dispositione ad iustificationem.
B. Quoad infideles:
Rom 2, 12-16, v. 14: cum enim gentes, quae legem non habent, naturaliter quae
”
legis sunt faciunt... “
a) Gentes non sunt ethnicochristiani, ut Augustinus senior putavit, sed ethnici
(saltem negative) infideles. Hoc ex contextu elucet: cap. 1-3 vult Paulus probare
lamentabilem statum tum Judaeorum tum ethnicorum sine fide et iustificatione per gratiam Christi. Insuper hi dicuntur fÔsei“, i. e. sola natura docente
”
facere ea, quae legis sunt, i. e. sine revelatione Dei proprie dicta. Tale quid de
51
ethnicochristianis, qui participant legem positivam VT, dici nequit; cf. etiam
de hac interpretatione D 1022.
b) Agitur de operibus, quae non sunt peccata: faciunt t tou nìmou“ (2, 14),
”
agunt secundum legem in cordibus eorum scriptam (2, 15) opera, quae a conscientia approbantur et quibus sese defendere possunt coram Deo iudice (2,
15/16).
c) Agitur de casu non irreali. Nam ex casu irreali probari non posset, ethnicos
legem naturalem cognovisse et hinc inexcusabiles esse, si de facto generatim
eam non implent. Hoc vero Paulus in contextu probare intendit (2, 14. 15 etc).
d) Hoc textu n o n immediate probatur haec opera bona fieri sine interna gratia
Dei supernaturali. FÔsei“ tantum excludit legem revelatam tamquam adiuto”
rium ad haec opera. Idem dici debet de operibus sub A., quae Scriptura laudat
in peccatoribus.
C. Quoad opera bona sine ullo auxilio intrinsecus supernaturali.
Ex ratione modo sub B. d) allata directum argumentum scripturisticum fieri non
potest. Sed:
a) alibi etiam ex fundamento scripturistico probatur supernaturalitas status
concreti hominis; essentiam peccati originalis esse in defectu ordinationis hominis ad hunc finem per gratiam. Ita vero iam apparet naturam non esse intrinsecus in se corruptam. Hinc non iam apparet, cur talis natura non saltem
interdum possit ponere actum sibi et ita legi naturali correspondentem, Et
defectus positivae ordinationis talis actus in finem supernaturalem homini imputari tamquam peccatum novum praeter originale non potest, quia ex una
parte iuxta Scripturam ad peccatum formale personale requiritur voluntarium
liberum, ex altera parte hic defectus positivae ordinationis saltem in negative
infideli libere voluntarius dici nequit.
b) Ex scriptura satis clare elucet fidem esse initium gratiae Christi (intrinsecus supernaturalis) et salutis (Heb 11, 6: fides suppositum est, ut opus vere
Deo /ut salutare/ placeat; Phil 3, 6-7: Paulus iustitiam secundum legem irreprehensibilem ex una parte sibi adscribit (3, 6) et tamen eam/ ut per fidei
gratiam iustificatus (3, 9)/ respuit (3, 8). Utrumque vero facere non posset si
hi actus legi conformes iam fuissent ex gratia supernaturali salutares). Si vero
res ita est, opera quae supra ab infidelibus facta et ut bona habita sunt, salutaria ex interna gratia supernaturali esse non possunt. Hinc quae sub A. et B.
recensebantur, partim saltem enuntiatum sub C. probant.
-46-
D. Circa difficultates ex Sacra Scriptura notas: Rom 14, 23 fides“ intelligenda est
”
dictamen certae conscientiae, uti ex contextu apparet.
Heb 11, 6 placere“ sensu perfecto non possumus sine fide, quatenus fides theo”
logica praerequiritur ad iustificationem et actus salutares, quibus vere et nobis
salutariter Deo placemus. Inde non sequitur, opera sine fide eo ipso esse positive
inhonesta et peccaminosa.
III. P a t r e s:
1. De doctrina omnium Patrum Graecorum et Latinorum ante Augustinum non potest esse dubium:
52
-47-
a) omnes sponte agnoverunt testimonium animae naturaliter christianae“, i. e.
”
agnoverunt paganos naturali quasi instinctu naturae multa opera bona facere,
vitia fugere etc. Textus vide apud Lange 98 et Rouet 275; 415; 982; 1162; 2244.
b) Ex altera parte facile intelligitur eos generatim non accurate distinguere vel
advertere, utrum opera bona peccatorum vel infidelium ex solis viribus naturae
an simul cum interiori gratia fiant.
2. Augustinus:
a) Textus positivi pro thesi: vide Rouet 1528; 1733; 1905; Lange 99-101; Lercher
IV, 1 n. 238. Ex his textibus apparet primo Augustinum saltem admisisse
actus disponentes ad iustificationem bonos, qui nondun ex caritate perfecta
procedunt, licet utique sint iam ex gratia actuali; secundo etiam in infidelibus
quaedam recte facta admittit, et quidem etiam in pugna cum Pelagianis: vide
v. g. R 1733 (ex anno 412): lineamenta extrema imaginis Dei etiam in homine
infideli remanserunt; ita quaedam merito recteque laudanda faciunt, quae eis
forte proderunt ut mitius puniantur (R 1905). Nec haec postea retractavit, sed
adhuc in fine vitae infidelem aliquid imaginis Dei adhuc habere concedit (cf.
Lange 100).
b) Textus apparenter saltem negativi: vide Lange 107; Lercher IV, 1 n. 238 et
240; Rouet 1463; 1729; 1902-1905; 2037; 2041; 2042 (tres ultimi textus sunt
Prosperi Aquitani). Praesertim Contra Julianum“ 4, 3 Augustinus tamquam
”
dogma fidei catholicae propugnat, omnia opera infidelium esse peccata, et eis
omnem omnino possibilitatem actus non peccaminosi denegat. Pro explicatione
huius sententiae textus aliquatenus inservire possunt: R 1450; 1472; 1943; 2044
(Fulgentius). - De variis interpretationibus vide Lange 108. - Sufficiens explicatio praebetur a Joanne Ernst ( Die Werke und Tugenden der Ungläubigen nach
”
St. Augustin“ 1871): Augustinus adhibet conceptum peccati latiorem: quatenus status peccaminosus peccati originalis, quod est peccatum verum, formale,
voluntarium (licet sit haec omnia tantum analoge ad peccatum personale) sese
quasi ita extendit ad actus hominis culpa originali affecti, ut hi actus ordinatione ad finem supernaturalem priventur, hi actus reatu culpae originalis quasi
informati sensu analogo et eodem sensu ac peccatum originale peccata formalia
dici possunt. Sed quatenus eorum peccaminositas re est eadem ac illa culpae
originalis, haec peccata“ non constituunt novam culpam nova poena dignam.
”
Ergo sicut se habet peccatum habituale originale ad peccatum habituale personale, ita se habet talis actus infidelis ad peccatum vere personale formale.
Est peccatum actuale sensu analogo, cuius peccaminositas identica est cum
reatu peccati originalis. Cum vero hodie fere necessario peccaminositas actus
alicuius intelligatur de peccato n o v o personali, ab hoc modo loquendi hodie
abstinendum est.
IV. Theologi:
a) Si Augustinenses et theologi illi, de quibus thesis sequens aget, excipiuntur, nulla
est controversia. De doctrina S. Thomae vide Lange 103-105.
b) Circa quaestionem, utrum Deus viribus naturae sine auxilio supernaturali super
omnia possit diligi, vide Lercher IV, 1 n. 239. Per se haec quaestio non speciali
solutione, sed applicatione principiorum in his thesibus statutorum indiget.
53
V. Ratio theologica;
-48-
a) In genere vide statum quaestionis.
b) De quaestione cur homo peccator et infidelis non eo peccet in omni opere, quia
actum suum non potest ordinari ad finem ultimum, qui in ordine concreto est Deus
caritate supernaturali diligendus, haec notentur: Ad solutionem huius quaestionis
distinguendus est finis operis, finis operantis proximus, finis operantis ultimus, praeceptum affirmativum, praeceptum negativum. Hae distinctiones si applicantur, apparet etiam sine auxilio supernaturali posse hominem ponere opus ex fine operis et
fine operantis proximo honestum. Dein mandatum Dei, quo iubemur ordinare vitam
nostram ad finem supernaturalem? non potest probari esse tale, ut homo debeat
omnes et singulos actus deliberatos positive referre ad hunc finem supernaturalem.
Mandatum de caritate supernaturali est enim praeceptum affirmativum, quod quidem semper, sed non pro semper urget. Dein saltem in negative infideli defectus
ordinationis actus in finem supernaturalem est inculpabilis, hinc nec ei in peccatum
personale imputari potest (cf. D 1067; 1068; 1292). Insuper non apparet, cur homo
sine auxilio gratiae non possit hinc inde actum ordinare ad Deum finem ultimum,
cum ex una parte opus ipsum ordinabile sit (est enim ex supposito et fine operis
et operantis proximo honestum), et ex altera parte Deus ut finis ultimus viribus
naturalibus cognosci possit, praesertim cum talis relatio ad Deum non necessario
explicita esse debeat, sed sufficiat implicita, immo et interpretativa. Hinc opus etiam honestum esse potest ex fine ultimo, etsi non salutare, quia Deus ut finis ultimus
supernaturalis non nisi caritate theologica appeti potest.
c) Ut tamen ex altera parte granum veritatis in sententia adversariorum melius intelligamus, haec forte notare convenit: Homo ratione utens in vita sua ad veram et
supernaturalem dilectionem Dei ut finis visione beatifica possidendi pervenire debet. Nisi quis gratis et periculose supponit Deum non omnibus hominibus in vita
eorum concretam possibilitatem talis dilectionis praestare, concedere debet, omnem
hominem ratione utentem alicubi et aliquando in vita sua aut Deum supernaturali
caritate diligere et posse et debere aut peccato personali et gravi ab hac obligatione
deficere. Iamvero singuli actus deliberati, quibus simul sumptis tandem aliquando
tota vita hominis ut unum et totum componitur, non nimis inter se dissociari et
quasi atomizari debent. Ita enim inter se connectuntur, se mutuo excipiunt et ab
invicem dependent, ut revera omnis talis actus non est neque diiudicari potest talis,
qualis de facto est, nisi in hac unitate huius unius vitae spiritualis, qua homo de
se suaque sorte aeterna decidit. Immo a parte hominis vix umquam possibile erit
dicere, quo momento“ et actu vitae alicuius humanae illa decisio locum obtineat,
”
quae quasi totam vitam spiritualem informando totam hanc vitam in hanc aut illam
directionem (ad Deum aut ad damnationem) ordinat. Haec si considerantur, facile
apparet, in concreto et pro aliqua consideratione existentiali“ raro occurrere casum,
”
in quo certo dici posset hic in concreto agi de actu humano, qui neque actus salutaris
neque verum peccatum est. Nam talis actus singularis semper videtur poni in virtute alicuius quasi fundamentalis et totalis decisionis, qua homo suum sibi proprium
finem iam elegit (quin semper et accurate dici possit, ubinam et quando haec decisio
facta sit, cum necessario ultimatim, licet sit necessario conscia, sese reflexioni proprie dictae subtrahat. ) Iam-vero talis decisio fundamentalis et universalis aut Dei
caritas supernaturalis aut peccatum personale grave erit, nisi forte excipias casum
negative infidelis, de qua infidelitate mere negativa tamen difficulter constat, quandonam vere habeatur. Ubi haec decisio fundamentalis et totalis dominans et quasi
54
informans omnes actus singulos vitae alicuius spiritualis est de facto peccatum grave (status peccaminosus, habitudo et attitudo peccaminosa), non quidem sequitur
omnem actum ex tali statu resultantem eoque quasi informatum novum constituere
necessario peccatum (quod esset exageratio), sed eatenus talis actus tamen ad vitam
peccaminosam pertinet, quatenus integratur“ in vitam peccati et, licet in se non
”
culpabilis“ sit, inservit vitae a Deo aversae construendae et perficiendae, inservit
”
ad ultiorem realisationem“ huius intimae aversicnis a Deo, et hinc sub hoc respectu
”
rationem peccati“ participat.
”
THESIS 7: Homo lapsus sine omni auxilio indebito potest facere et quandoque
facit aliquos actus naturaliter honestos. (Lercher IV, 1 thesis 12).
-49-
1. Versamur adhuc in quaestione, quid homo valeat, quidque non, relate ad substantian legis naturalis honeste implendam.
Haec quaestio re coincidit cum quaestione de existentia et necessitate gratiae
sanantis.
• Statuimus primo veram aliquam necessitatem eius pro diuturna impletione substantiae legis,
• secundo statuimus relativitatem necessitatis talis auxilii, quatenus id non pro
omni et singulari actu ut tali necessarium est.
2, Haec quaestio de relativa tantum necessitate gratiae ad honestam impletionem
legis naturalis iuxta statum quaestionis thesis sextae I, 3/4, III, 3 duplici gressu
absolvatur oportet: quaeritur
a) utrum ad honestam positionem singulorum actuum ut singulorum semper
et necessario requiratur gratia entitative supernaturalis sive habitualis sive actualis tantum;
b) utrum saltem ad hoc requiratur auxilium speciale aliquod, entitative quidem naturale, sed tamen indebitum naturae lapsae, quodque itaque bonis naturaliter debitis (viribus physicis) superadditur. Tale quid, quod ex una parte
ut de facto datum, ex altera parte ut gratis datum concipitur, in ordine nostro
concreto vix aliter concipi potest nisi ut datum propter merita Christi et ut
tale ex fonte et fine supernaturale, licet sit et maneat entitative naturale; tale
indebitum datum eo magis hic ut propter merita Christi datum concipi debet
(licet ex conceptu solo identificari haec duo non possint), quia etiam fontes
et adversarii auxilium indebitum, de quo quaestio est, semper concipiunt ut
datum propter merita Christi.
3. Quaestionem priorem iam in tbesi antecedenti negative solvimus. Quaestio posterior in hac thesi absolvenda proponitur.
II. CONCEPTUS
CONCEPTUS quidam sunt explicandi:
1. Homo lapsus intelligitur hic homo, qui caret tum gratia sanctificante tum (pro actu
de quo in thesi est sermo) gratia actuali entitative supernaturali, qua saltem actus
eius intrinsecus proportionatur fini supernaturali.
55
2. Auxilium indebitum: intelligitur aliqua gratia mere sanans, sed indebita. Iam sermo
erat de gratia sanante in genere, ibi iam (th. 4, II, 3) breviter de eius natura egimus.
Ibi vero abstraximus a quaestione, utrum talis gratia (quae requiritur ad diuturnam
impletionem substantiae legis naturalis) debita sit homini necne. Hic respicitur tantum gratia sanans, prout est indebita. Cur hoc bene notandum sit, statim dicetur
in explicatione sensus thesis.
3. Possibilitas et factum actus honesti sine omni auxilio indebito: distinguendum est
inter quaestionem possibilitatis sive iuris et quaestionem facti:
a) quaestio iuris quaerit, utrum homo habeat de se vires sufficientes, ut ex eis solis saltem unum alterumve actum hdnestum ponere possit, necne. Talis quaestio
affirmari posset, etiamsi numquam actus mere honestus ideo poni posset, quia
omnis actus honestus in ordine nostro concreto eo ipso ex gratia elevante fieret
salutaris.
b) Quaestio facti quaerit, utrum de facto fiant necne actus mere honesti ex solis
vlribus hominis sine ullo auxilio Dei indebito.
Cur haec distinctio hic bene attendenda sit, ex sensu tum thesis tum adversariorum patebit.
III. ADVERSARII:
Ut sensus thesis satis explicari possit, prius consideranda est sententia adversariorum.
Post absolutam thesim priorem duae tantum sententiae hic recenseri debent:
1. Gabriel Vasquez (+1604). In Thomae Sum. Th. I, II, q. 109, a. 2, disp. 189-190
(proponit suam sententiam ut rectam explicationem doctrinae Augustini et Thomae)
haec fere docet.
a) Non negat etiam hominem lapsum antecedenter ad omnem gratiam habere
ex natura sua ut tali intrinsecus non corrupta sola vires physicas et morales
interdum honeste agendi;
b) Sed requiritur ad omnem actum honestum de facto ponendum
cogitatio
”
congrua“. Voluntatem enim bene operaturam praecedere necesse est cogitationem de bono faciendo, eamque non quamlibet, sed congruam, qua bonum ita
suadetur, ut et persuadeatur, seu ut de facto homo huic cogitationi assentiens
opus exsequatur.
c) haec cogitatio congrua oritur quidem ex causis naturalibus, seu est entitative naturalis, attamen omnis talis cogitatio speciali subest providentiae divinae, quatenus, ad modum gratiae efficacis, ut talis in actu primo iam congrua a
Deo (scientia media) praevidetur et confertur, et ut talis est auxilium creaturae
rationali in omni statu et a fortiori homini lapso non debitum titulo creationis
et conservationis, et hinc distinguendum a communi influxu, quo Deus cum
omnibus causis naturalibus concurrit.
d) haec cogitatio congrua indebita et requisita ad omnem actum honestum datur homini propter merita Christi. Cum vero ita hoc auxilium sit quoad modum
supernaturale, actus ex eo procedentes manent entitative naturales, sed tamen
sunt iam salutares ex gratia modaliter supernaturali et hinc semper constituunt
dispositionem positivam, etsi forte remotam ad iustificationem. Hinc secundum Vasquez numquam dantur de facto actus honesti, quin eo ipso sint actus
salutares, licet, quod spectat quaestionem possibilitatis et iuris, ex solis viribus
naturalibus possint esse actus mere honesti.
-50-
56
2. Johannes Martinez de Ripalda (+1648) in opere celeberrimo De ente supernatu”
rali“ (lib. I, disp. 20, et lib. Vtdisp. 114, sect. 13 n. 110 ss. ) haec fere docet:
a) Ex natura quidem rei (quod spectat ergo quaestionem possibilitatis) ad actum
honestum nulla gratia simpliciter dicta seu theologica requiritur.
b) Ex positiva tamen lege Dei et supernaturali providentia Dei fit, ut de facto
numquam actus honestus fiat, quin simul ex gratia supernaturali fiat salutaris.
Nam Deus statuit, ut omnis conatus hominis ex sua parte producens opus
honestum cum auxilio intrinsecus supernaturali ita coniugatur, ut tale opus
saltem vel ex imperio alicuius actus supernaturalis extrinsecus supernaturale
et salutare reddatur vel actum supernaturalem circa idem obiectum ut comitem
habeat. Breviter: ex historica necessitate (etsi non ex natura rei) omnis actus
honestus semper est etiam ex gratia entitative (non tantum modaliter ut apud
Vasquez) supernaturali salutaris.
IV. SENSUS THESIS
Ex dictis iam SENSUS thesis accuratius determinari potest:
1. Quaestio iuris: possunt esse actus honesti sine omni auxilio indebito. Uti ex doctrina
adversariorum huius thesis et ex thesi anteoedenti elucet, hoc assertum practice
iam in priori thesi absolvebatur. Nam ibi iam exclusimus requiri ex natura rei ad
omnem actum honestum gratiam aliquam ita entitative supernaturalem, ut ea opus
fiat positive ad salutem conducens.
-51-
Per se quidem, si meros conceptus absolute possibiles spectamus, auxilium
prorsus indebitum ratione non coincidit cum gratia entitative supernaturali
data ex meritis Christi.
(Immo - et hoc hanc distinctionem ut possibilem confirmat - concedi potest
et debet dari de facto auxilia entitative naturalia et simul indebita, quae
dantur ex providentia supernaturali, et quibus actus fiunt, qui ut dispositio
negativa (non vero positiva) remote aliquo modo conferunt ad salutem).
Hinc mere logice posset concipi hypothesis, dari quidem actus mere honestos,
qui tamen numquam fiunt sine aliquo auxilio indebito (etsi entitative mere naturali). Attamen, si meram quaestionem possibilitatis spectamus (abstrahendo
ergo adhuc a quaestione facti) primo nulla est ratio positiva pro tali hypothesi.
Nam si natura humana ex sua essentia ordinata est ad actus humanos legi naturali conformes (et hoc iam ex philosophia a posteriori constat), et si non
est positive et intrinsecus in se ipsa vitiata (et hoc iam ex thesi antecedenti constat), nulla ratione iam sustineri potest, eam tantum ex dono indebito
habere facultatem (saltem antecedentem) ad hoc, ad quod tamquam ad aliquid neceesario obtinendum ex se ordinata est. Secus talis natura in se ipsa
repugnaret.
Hinc si probatum est, eam non propter peccatum originale indigere
auxilio entitative supernaturali ad singulos actus honestos, etiam iam
constat eam non requirere auxilium indebitum ad solam possibilitatem
actus singularis honesti ut talis constituendam.
Secundo idem etiam elucet ex aliquibus decisionibus Ecclesiae, quas consideravimus in thesi antecedenti (thesis 6, probatio ex Ecclesia, c, aa), ex
quibus elucet licite sustineri doctrinam de amore naturali ex solis viribus
naturae (D 1034, 1036, 1037).
57
Tertio eadem res patet etiam ex eo, quod de facto non sunt theologi, qui
ex una parte concedunt fieri posse aliquos saltem aotus honestos sine gratia
entitative supernaturali, et ex altera parte tamen contendunt tales fieri non
posse sine auxilio indebito. Hinc ergo tuto dicere possumus: post thesim
antecedentem probatam iam constat de possibilitate ut tali actus honesti
alicuius simul omni auxilio indebito.
Hinc etiam in probatione huius thesis alterius tantum respicienda est quaestio
facti i. e. quaeri tantum debet, utrum de facto sint actus mere honesti necne
sine auxilio aliquo indebito.
Hinc etiam in hac thesi tantum illos adversarios respicimus, qui ex una parte
concedunt de se posse fieri talem actum, et tamen contendunt de facto tales
actus simul esse semper etiam salutares et numquam mere honestos.
2. Quaestio facti: Contendimus ergo etiam de facto esse actus mere honestos sine auxilio aliquo indebito. Quid contra hypotheses Ripaldae et Vasquesii dicendum sit, in
probatione ipsa dicetur. Hic vero iam haec notanda sunt:
a) cum etiam adversarii huius thesis concedant quaestionem possibilitatis et
iuris ut talem affirnative esse decidendam, cumque ergo aeque ac nos distinctionem inter ordinem salutis supernaturalis et naturam ut talem concedant,
non offendunt contra decisiones Ecclesiae, de quibus in thesi antecedente egimus. Nam hae inculcant contra Baium et Jansenistas hanc fundanentalem distinctionum, quae ad rectum conceptum gratiae Christi efformandum absolute
necessaria est, sed nolunt decidere quaestionem, utrum de facto sint actus honesti mere tales, cum perfecta distinctio inter naturam et gratiam possit etiam
sustineri, si de facto omnes actus honesti simul essent salutares. Hinc decisiones
Ecclesiae, de quibus thesis prior, ad hanc thesim probandam afferri nequeunt.
Hoc etiam notandum est, ut qualificatio theologica huius thesis bene intelligatur,
b) Recte etiam intelligatur oportet quomodo assertum huius thesis se habeat
ad assertum thesis 4, ubi sermo erat de necessitate alicuius auxilii specialis
ad diuturnam impletionem substantiae totius legis naturalis. Ibi respiciebatur
auxilium speciale pro diuturna impletione legis naturalis, hic quaeritur, num
auxilium indebitum requiratur ad singulos actus. Sed insuper hoc notandum
est: In thesi 4 tantum sermo erat de auxilio speciali, non vero iam ibi quaerebatur, utrum tale auxilium pro diurturna impletione legis necessarium sit debitum
necne. Hinc per se in hac thesi quaestio eodem modo ita poni posset: utrum tale
auxilium esset etiam necessarium pro singulis actibus necne, ita ut, si negative
responderetur, auxilium omne, tum debitum tum indebitum, ut necessarium
ad singulos actus ut tales reiceretur. De facto tamen in hac thesi quaerimus
explicite tantum de necessitate vel non-necessitate auxilii indebiti. Per se ergo
etiam post hanc thesim probatam adhuc cogitari posset, auxilium naturae humanae debitum ad omnem actum humanum honestum requiri. Sed practice et
implicite eis, quae haec thesis explicite statuet, etiam tale auxilium debitum ut
necessarium reicitur. Nam auxilium speciale debitum et necessarium pro omnibus et singulis actibus humanis honestis ut singulis repugnat. Nam natura ex
supposito ita est ad actus tales honestos ponendos ordinata, ut etiam in ipsa
hac hypothesi auxilii universaliter necessarii et debiti pro actibus honestis auxilium tale praecise ut sibi debitum sensu stricto exigere possit. Si vero ex suis
viribus natura humana nullum omnino talem actum ne inchoativum quidem
-52-
58
ponere posset, non iam videtur, quomodo tamen dici posset ad tales actus esse
ordinata, aut certe tale auxilium tandem aliquando ad ipsam constitutionem
naturae qua talis pertinere et non esse speciale dicendum est. Hinc ex thesi hac
probata elucet, aliquos saltem actus honestos ex natura humana (evoluta) hinc
inde provenire etiam sine ullo auxilio debito, licet sit evidens cum tali auxilio
plures fieri actus tales, immo, ut thesis 4 dicit, totam seriem actuum talium
ininterruptam et diuturniorem non nisi ex tali auxilio provenire. Inconfinnitas
apparenter talis, quae ex statu quaestionis diverso inter thesim 4 et 7 habetur,
quatenus non de perfecto eodem auxilio ad actus humanos sive omnes (th. 4)
sive singulos (th. 7) quaeritur, ex rationibus historiae dogmatis provenit. Ex
una parte enim adhuc oontroversia est inter theologos, utrum auxilium, de quo
thesis 4 agit, sit debitum necne. Hinc in illa thesi consultius abstraximus ab
hac quaestione, et in thesi illa tantum ea consideravimus, de quibus omnes
consentiunt, et quaestionem de ratione debiti vel indetiti illius auxilii sub littera C huius sectionis discutiemus. Ex altera parte theologi auxilium, de quo
nunc in thesi 7 agimus, considerant sub conceptu gratiae“, i. e. alicuius doni
”
indebiti, et hinc quaerunt, utrum aliqua gratia“ requiratur ad actus singu”
los honestos rite ponendos necne. Ut hunc statum quaestionis consuetum in
theologia retineamus, explicite inquirimus in hac thesi in necessitatem seu rectius non-neeessitatem alicuius auxilii indebiti. Sed convenit notare, hac thesi,
si considerantur, quae modo sunt dicta, implicite etiam probari, eam, gradu
utique minori, etiam valere ad auxilium speciale debitum.
3. Si ergo complectimur doctrinam, quae his thesibus 4, 6, 7 statuitur, haec dicenda sunt:
-53-
a) Fieri possunt actus humani, qui sunt conformes legi naturali et qui sunt exclusive tales. Hinc actus humanus non adaequate distinguitur in peccatum personale et actum salutarem.
b) Actus tales distributive sumpti (saltem aliqui) fieri possunt sine auxilio speciali Dei sive debito sive indebito ( gratia“ sanante),
”
c) Actus tales omnes collective sumpti (quibus diu observatur tota substantia
legis) non fieri possunt sine auxilio speciali Dei de se entitative naturali (gzatia
sanante), sine quo relate ad diuturnam observantiam substantiae legis naturalis
habetur in homine impotentia moralis, universalis, antecedens.
d) Hoc auxilium insuper, ut postea probabitur, est homini mere consequenter
ad peccatum originale debitum, sed homini personaliter peccatori ex sola voluntate salvifica Dei datur, et ex eadem voluntate maius tale praestatur quam
quod ab homine exigi potest. Hinc tale auxilium recte vocari potest g r a t i a
sanans, Et his omnibus probatis sectio tractatus nostri, quae de existentia et
necessitate gratiae sanantis ut talis agitur, absolvi poterit.
V. QUALIFICATIO:
Ob rationes supra IV, 2, a allatas qualificationem stricte theologicam dare nolumus. Attamen propter unanimem fere consensum theologorum in nostra thesi contra sententiam
Ripaldae et Vasquesii et propter rationes rei internas, quae afferentur, thesis moraliter
certa haberi debet.
59
PROBATIO:
Praenotandum:
1. Post thesim priorem praesertim contra Augustinienses (qui postulant ad singulos
actus quoad rem gratiam entitative supernaturalem) prolatam et eis praesuppositis, quae his in statu quaestionis IV, 1 et 2 a-b dicta sunt, quaerendum est tt. in
probatione thesis:
a) Num iuxta fontes theologicos revera omnes actus nhoesti (de quorum possibilltate ut tali ex viribus naturae iam constat) simul sint salutares;
b) Num rationes allatae a Vasquez et Ripalda pro sententia affirmativa de facto rem evincant.
2. Prior quaestio magis ex Ecclesia et Scriptura solvenda est, in quantum id fieri potest. Altera quaestio magis spectat ad rationem theolcgicam. Ex utroque responso
simul sumpto deinde assertum nostrum elucet.
I. Ecc1esia:
1.
a) Trident. sess. 6, cap. 8 (D 801) et Vatican. sess. 3, cap. 3 (D 1789): fides ut
virtus supernaturalis (ergo ex gratia entitative supernaturali procedens) est
humanae salutis initium, fundamentum et radix omnis iustificationis, ad quam
iuxta Trident. sess. 6, cap. 6 (D 798) homines perveniunt dum excitati divina
”
gratia et adiuti fidem ex auditu concipientes libere moventur in Deum“.
Ex his colligendum esse videtur, actus post fidei praedicationem auditam iam ad
susceptionem fidei satis proxime perducentes ( initium fidei“) et eatenus ad
”
fidem“ ut eius initium pertinentes esse initium iustificationis, et hinc actus
”
vere salutares. (Nota: quatenus etiam initium fidei“ ad actus salutares pertinet
”
(D 139, 141, 178, 179 etc. ) merito reiicitur doctrina Quesnelli perfectum actum
vel habitum fidei infusum esse primam gratiam (entitative?) supernaturalem
(D 1376-79). Sed ex hac damnatione nullatenus sequitur omnes actus etiam
ante ipsum initium fidei procedere de facto ex gratia entitative supernaturali
et esse ex tali vel alia gratia salutares). Breviter Ecclesia ut actus salutares illos
considerat, quibus ab initio fidei ad Deum tenditur“(D 141).
”
b) At: Si secundum Vasquez et Ripalda omnes actus honesti essent simul salutares, essent initium iustificationis etiam ante ullam fidei praedicationem, et
non iam videretur, quomodo initium salutis“ coincideret cum initio fidei, uti
”
fontes insinuant. Nam actus honesti et (iuxta Vasquez et Ripalda) simul salutares alicuius infidelis negativi, qui v. g. post viginti annos fidei praedicationem
audiet, certe adeo remotissime respiciunt eius fidem futuram, ut hi iam initi”
um“ fidei dici posse non videantur. (Nota: Hac argumentatione non negamus
tales actus esse dispositionem negativam ad fidem eiusque initium, et hinc auxilium divinitus datum ad tales actus posse dari propter merita Christi. Hinc
nostra argumentatio non supponit sententiam reiectam infideles nullum influxum a Jesu Christo accipere (D 1295). Sed negamus tales actus posse iam
vocari initium fidei“, quod esse deberent iuxta decisiones allatas, si essent
”
actus salutares. )
-54-
2.
a) Amor Dei super omnia a parte principii subiectivi supernaturaliter elevatus
videtur esse actus caritatis, qui consequenter hominem iustificat. (Hoc certe
60
- 55 -
ille admittere debet, qui censet actum intentionalem subiective alium eo ipso
etiam habere aliud obiectum formale). Nam ad talem actum nihil requiri videtur nisi ut Deus, prout est bonus in se et sibi, ametur, et ut actus sit entitative
supernaturalis. Verum est argumentum nostrum sequens ulterius non procedere, si quis insuper postulet, ut talis actus vere hominem iustificans versetur
circa Dei bonitatem, prout ea ex fidei auditu cognoscitur. Sed notandum est
Ripaldem ipsum hoc non postulare: De ente supernat. Lib. III, disp.. 63, sect.
2-5, lib. I, disp. 20, sect. 22-23, praesertim n. 115. (Et in tali hypothesi saltem
haberemus mirum aliquod ens: Amor Dei super omnia entitative supernaturalis, qui tamen non est caritas theologica, ens ergo satis inauditum in theologia).
Ergo cum amor Dei super omnia naturalis homini possibilis sit, esset iuxta sententiam saltem Ripaldae eo ipso etiam caritas theologica iustificans, quin haec
procederet ex fide theologica stricte dicta, quod Ripalda etiam 1. c. aperte
concedit.
b) Atqui deinde haberetur iustificatio sine fide stricte dicta (quae supponit locutionem Dei proprie dictam). Hoc vero cum duplici doctrina Ecclesiae componi
posse non videtur:
aa) Cum doctrina de fide stricte theologica ut fundamento et radice omnis
iustificationis (cf. supra n. 1).
bb) Cum doctrina Ecclesiae fidem late dictam ex testimonio creaturarum
similive motivo ad iustificationem non sufficere (Innocentius XI| D 1173).
De interpretatione huius decisionis vide Pesch VIII, n. 438 ss.
c) Ab hac quaestione fidei late dictae distinguenda est quaestio de possibilitate fidei stricte dictae, sed virtualis, de qua agendum est in tractatu de fide (vide
v. g. Lercher I n. 683 s. ). Hanc theoriam de sufficientia fidei stricte quidem
dictae, sed virtualis tantum in casu necessitatis si supponimus ut probabilem (propter voluntatem salvificam universalem Dei, quae secus aegre sustineri
potest), thesis nostra de actibus vere salutaribus nonnisi cum initio fidei“ ex”
orientibus theoretice vera manet, attamen fatendum esset, in hac suppositione
p r a c t i c e fere omnes actus vere honestos p o s s e esse simul salutares. Nam
actus vere honestus non ponitur nisi explicite vel implicite cognita existentia
Dei ut vindicis et remuneratoris ordinis moralis. Hac vero cognitione supposita
iuxta theoriam P. Straub actus fidei stricte dictae super omnia firmissimae eo
ipso possibilis (imo obligatorius) est, etsi non simpliciter identificatur cum ipsa
hac cognitione (fide late dicta). Si ergo practice cum omni cognitione Dei et
cum omni actu honesto fides stricte dicta, sed virtualis etiam sine explicita
revelatione per auditum locutionis Dei formalis haberi potest, imo fere respui
non potest sine peccato, practice cum omni actu honesto haberetur vel haberi
potest illa fides, quae requiritur et sufficit, ut actus honestus fiat simul salutaris,
si nempe fit etiam in virtute huius fidei stricte dictae sed virtualis. Theoretice
ergo in suppositione huius theoriae P. Straub verum maneret axioma: non est
actus salutaris nisi cum initio fidei; practice tamen hoc initium fidei fere ubique
haberetur ibi, ubi actus vere honestus coram Deo existente et remuneratore habetur et ex tali cognitione Dei ista fides virtualis quasi sponte oritur. Si ergo
theoria P. Straub cum doctrina Innocentii XI. componi potest, etiam sequelae
saltem practicae huius doctrinae pro quaestione, quandonam actus salutaris ex
fide stricte dicta possibilis sit, admittendae sunt vel essent. Cum hic non sit
nostrum hanc theoriam Straubianam ulterius examinare et diiudicare, etiam
has eius sequelas apertas relinquere cogimur. Sufficiat ergo nobis has quaes-
61
tiones indicare et contenti simus saltem theoretice nostram thesim etiam in
suppositione theoriae de fide virtuali inconcussam manere.
3. Ergo iuxta doctrinam Ecclesiae actus honesti illi tt. de facto sunt salutares, qui ad
fidem suscipiendam satis proxime disponunt. Cum vero de possibilitate ut tali actuum honestorum sine auxilio indebito iam constet (th. 6 et 7, stat. qu. IV, 1),
saltem esse p o s s u n t actus honesti, qui de facto non sunt salutares. Immo ex
modo dictis sententia Ripaldae simpliciter iam est exclusa. Sententia Vasquesii eatenus saltem exclusa est, quatenus actus illi, qui ae facto procedunt ex cogitatione
congrua, non dici possunt eo ipso salutares, etsi omnis cogitatio congrua hominis ad
mentem Vasquesii esset indebita.
II. Scriptura:
1. Contra Ripaldam ex Scriptura argumentum probabile confici potest simile ac illud,
de quo egimus in argumento ex decisionibus Ecclesiae: Actus salutaris non est nisi
ex fide theologica vel ad eam proxime praeparans: cf. in thesi 6 probationem ex
Scriptura C) bb) (Hebr 11, 6, Phil 3, 6-7). Hinc non omnes actus honesti possunt
esse salutares.
2. Idem dici potest contra Vasquez, saltem quatenus actus ex cogitatione congrua indebita procedentes simul habet salutares.
III. P a t r e s:
1. Generatim Patres de hac re non tractant. Quae v. g. Ripalda locis citatis e Patribus in suum favorem citat, non sunt ad rem, cum aeque bene vel de initio fidei vel
de dispositione negativa ad salutem intelligi possunt.
2. Quatenus Augustinus ex una parte concedit actus honestos sine gratia, ex altera
parte voce gratiae“ indistinctim intelligit omnem influxum Dei indebitum, quoad
”
rem nostrae thesi favet. Textus vide in th. 6 et Lange n. 124.
IV. Theologi:
1. Theoria Vasquesii et Ripaldae inter theologos semper fuit satis singularis. Vasquez
aliquos invenit, quibus eius sententia aliquatenus placet (Schiffini, Portalié, Harent).
Ripalda satis solus remansit.
2. Ex Thoma vide v. g, De verit, q. 2?, a. 7 ad 8; 2, II, q. 10, a, 4 etc. De difficultatibus,
quae iuxta Vasquez ex De verit. q. 24, a 14 contra nostram thesim moveri possunt,
vide Lange 126.
V. R a t i o T h e o 1 o g i c a:
-56-
1. Iam constat de possibilitate ut tali actus honesti sine auxilio indebito et debito. Vide st. qu.
2. Rationes theologicae, quae militant contra opinionem adversariorum, secundum
quam actus honesti de facto existentes ex auxilio indebito sunt simul salutares,
iam in argumento ex Ecclesia recensebantur. Ex hoc argumento praesertim contra
Ripaldem elucet, non posse esse legem generalem Dei, quo vult omnes actus honestos
supernaturaliter elevare et ita supernaturales reddere.
3. Verum quidem est omnem cogitationem congruam, quae de facto ad omnem actum honestum requiritur, esse aliquomodo heneficium Dei, immo in multis casi-
62
bus beneficium huic vel illi homini determinato indebitum et datum propter merita
Christi. Sed inde nondum sequitur, tale beneficium ut sic et pro genere humano in
universo essentialiter alterius ordinis esse ac beneficia ordinis physici. Nam etiam
haec (v. g. sanitas intellectus, bona indoles etc. ) huic vel illi homini in individuo
possunt esse indebita, et tamen naturae specificae hominis et secundum suam speciem debentur. Hinc v. g. Deus non potest omnes mente captos de potentia ordinata
creare. Simile dicendum est, quoad cogitationem congruam. Actus honestus ex sua
parte est finis naturae ut talis, ad quem ex se ordinatur, ex altera parte actus talis (utique de facto positus, non tt. possibilis) non fieri potest absque cogitatione
congrua. Hinc si talis cogitatio semper et in omni casu esset indebita, natura non
posset in ullo casu exigere id, sine quo ipsa perfici nequit. Ita natura in se et ex
se ipsa manca dicenda esset, quod repugnat. Talem considerationem etiam valere
de natura in Adam lapsa, sequitur ex essentia peccati originalis. Hoc peccato homo
non amisit, quod natura ut tali ex essentia sua interna convenit, sed tt. dona sibi
indebita. Si vero aliquae cogitationes in genere naturae specificae ut tali debitae
sunt, haec ratio debiti debet sese tandem aliquando etiam contrahere ad determinatam cogitationem congruam determinati hominis, licet nos non assignare possimus,
in qua praecise id accidat, et licet maneat omni determinato individuo ut praecise
huic semper aliquomodo indebita. Sed cum hoc modo non magis gratuita sit quam
omne beneficium physicum (etsi illa hoc maius beneficium sit), gratia“, vel indebita
”
simpliciter vocari nequit.
C. De ratione debiti et indebiti, quae convenit gratiae sananti.
1.
-57-
a) Iam egimus de existentia et necessitate auxilii specialis pro honesta impletione legis naturalis. Cognovimus tale auxilium esse vere necessarium et hinc
de facto existere, attamen hanc necessitatem esse relativam, quatenus etiam
sine eo aliqui actus honesti ab homine solis propriis viribus poni possunt.
b) Etiam iam breviter indicavimus, quae sit natura huius gratiae
sanantis
(Thesis 4, st. qu. II, 3). Ulteriora vide apud lange n. 155, 156 et, quatenus
in fontibus (praesertim antiquitatis) voce gratiae“, quae requiritur ad actum
”
salutarem ponendum etiam ut elementum unum partiale includitur gratia,
prout est remedium contra difficultates iam legi naturali ut tali obstantes
(seu gratia ut sanans), ad hoc auxilium iuxta fontes theologicos describendum
conferunt etiam ea, quae Lange n. 186 e fontibus affert.
2. Hinc restat, ut quaeramus, utrum hoc auxilium homini sit debitum necne. Cum
fundamenta essentialia huius quaestionis spectant tractatum de peccato originali,
ea hic breviter absolvi potest.
II. R a t i o debiti,
RATIO DEBITI, quae et quatenus convenit gratiae sananti:
63
1. Haec ratio cum maxime spectet hominem consequenter ad peccatum priginale
solum (antecedenter ad peccata personalia), videndum est, num ex eis de hac re
aliquid erui possit, quae de peccato originali theologi docent. Sed prius breviter
videre expedit, quid theologi de ipsa nostra quaestione hic solvenda sentiant.
2. Duplex habetur sententia (vide Lange 159/160):
a) 0mne auxilium gratiae sanantis esse homini indebitum, et quidem ita, ut sit
aa) vel iam indebitum homini in statu naturae purae. Ita v. g. Suarez
bb) vel saltem consequenter ad peccatum originale. Ita v. g. multi Thomistae (Salmanticenses), Mazzella, Billot, Fr. Schmid etc.
b) Auxilium hoc (mere prout inservit ad legem naturalem honeste implendam)
est tum homini in statu naturae purae tum homini mere consequenter ad peccatum originale debitum. Hanc sententiam Beraza vocat confidenter communio”
rem sententiam theologorum“ (n. 282, obiect. l, inst. 3, p. 263). Huic sententiae
v. g. adscribunt Scheeben, Fr. Georg Schmid, Wilmers, Schiffini, Beraza, Huarte, Lange etc.
3. Solutio quaestionis cum petenda sit ex doctrina de peccato originali eiusque sequelis, de his haec notanda sunt ex illis, quae alibi docentur et probantur:
a) Natura pura possibilis differt a natura lapsa ut tali sicut nudus a nudato“.
”
Hinc quae de una valent vel valere possent, de alia etiam tuto dici possunt.
Hinc propter solum peccatum originale Deus iustus nec denegat nec denegare
posse videtur, quae naturae ut tali conveniunt vel ab ea exegi iure possunt.
Nam ab Adam ut vicem gerente totius generis humani non videntur nisi ea
dependere posse, quae naturae sunt indebita.
b) Hinc v. g. provenit, quod hodie theologi communiter docent, infantes sine
gratia et simul sine peccato personali morientes (si tales sunt, quod non absolute constare videntur) non privari eis bonis, quae in statu naturae purae
constituissent beatitudinem naturalem. Et Ecclesia contra calumnias Jansenistarum hanc sententiam admitti posse docet: D. 1526.
4. Haec vero principia applicanda sunt ad nostram quaestionem:
a) Certe auxilium morale, de quo in thesi 4.
aa) potuisset etiam necessarium esse naturae purae possibili. Nam secus
natura nostra de facto existens a natura pura non tt. ut spoliatus a nudo
differet.
bb) Fuisset vero tali naturae debitum. Nam ex una parte hoc auxilium
adeo est necessarium, ut sine eo natura attingere nequeat hypotheticum
finem“ suum, ad quem ex se ex interna sua finalitate ordinata est. Ex
”
altera parte creator sapiens et iustus sibi debet, ut quod creat, finem suum
attingere possit.
b) Iuxta ea vero, quae sub n. 3 dicta sunt, tuto idem dicere possumus de natura lapsa ut tali. Sicut propter solum peccatum originale Deus ei non denegat
id, quod beatitudinem naturalem materialiter talem constituit, sic nec propter
solum hoc peccatum denegat nec denegare potest ea media, sine quibus statum
sibi decentem, ad quem ordinata est, obtinere et conservare non potest. Secus
homo sine sua culpa personali poneretur in condicione, in qua non solum non
posset attingere beatitudinem supernaturalem sibi indebitam, sed etiam morali
-58-
64
necessitate a nullo fugienda bona naturalia et sibi iuxta 3, b) secundum omnes
theologos debita amitteret.
c) Si dicimus auxilium illud speciale ad diuturnam impletionem substantiae totius legis de se homini consequenter ad solum peccatum originale esse adhuc
debitum, inde nullo modo sequitur, hominem id posse ita postulare? ut illud
non debeat supplicibus precibus humiliter impetrare. Nam creator certe effectivam collationem beneficii per se debiti in creaturam rationalem apte et
sapienter dependentem esse velle potest a eondicione ab ipsa hac creatura rationali verificanda. Dummodo haec creatura verificatione talis condicionis sibi
possibili id, quod de se ei debitum est, sibi procurare possit, liberum est Deo, ut
viam statuat, qua hoc debitum ab homine effective obtinendum sit. Exempla
sint filii, qui urbane petere debent ea, ad quae a parentibus accipienda de se
ius naturale habent, quodque ius tamen amittere possunt, si ea negligant, ad
quae ex urbanitate, debita gratitudine, subiectione etc. tenentur.
d)
aa) Obiiceret forte quis: secundum explicationem, quam de impotentia morali relate ad diuturnam impletionem totius legis sine hoc auxilio Dei speciali dedimus, hoc auxilium non necessario debitum esse oportet, quia ex
una parte universalitas huius impotentiae non explicabatur nisi ex libera
voluntate hominis futuribili praevisa, et ita homo etiam sine hoc auxilio
habet potentiam moralem antecedentem in sensu diviso (cf. th. 5, st. qu.
II, 3, a-b) et ex altera parte deinde non videtur, cur Deus praecise auxilium ut indebitum non denegare posset, sine quo praecise iuxta nostram
explicationem etiam non nisi culpa propria peccaret.
bb) Respondetur: Etiam nostra explicatio de impotentia morali hominis data
semper inculcavit elementum eius simpliciter antecedens (summa difficultas iam ipslus totius seriei actuum legem totam implentium) esse tantum
tantique ponderis, ut ex se solo iam paucissimas aliquas exceptiones de
facto existentes pateretur, licet tales possibiles sint et hinc responsabilitas
absoluta intacta maneat. Sed sapientia et iustitia sapientis et iusti creatoris ex rationibus supra allatis necessario exigere videtur, ut non tt. in
rarissimis casibus, sed saepe et communiter potentia moralis observandi
legem moralem talis adsit, cui non adiuncta est impotentia moralis de qua
in th. 4 loquebatur. - Sed verum est ex tali consideratione elucere, id quod
Deus relate ad tale auxilium debet, non valde multum esse.
III. Ratio indebiti, quae et quatenus convenit gratiae sananti.
-59-
1. Ex variis capitibus hoc auxilium speciale indebitum esse potest et saepe est:
a) Quatenus ordo noster concretus supernaturalis est et indebitus, quidquid
directe vel indirecte, positive vel negative huic ordini inservit, sub hoc respectu rationem indebiti participat. Cum etiam hoc auxilium tali modo (saltem
per negativam dispositionem eo effectam) huic ordini inservire possit, sub hoc
respectu indebitum dici potest.
b) Aliquod auxilium tale concretum potest simpliciter esse indebitum, quatenus non nisi propter merita Christi ad finem supernaturalem confertur, vel
uberius datur.
c) Cum qui grave peccatum personale commisit, meretur aeternam damnationem, nullumque ius habeat ad remissionem nec solus sibi possit eam acquirere,
65
etiam non iam auxilia specialia talia iure exigere potest, quibus opus est, ne
ulteriora gravia peccata addat. Quamdiu talis in statu viae est, habebit adhuc
ex sola praevidentia communi et necessaria aliquas cogitationes congruas et
hinc inde aliquos actus honestos ex solis suis viribus ponet. (th. 7). Sed inde
nec meretur remissionem peccati prioris, nec ideo recuperat ius amissum ad
auxilium speciale, de quo est sermo. Hinc peccatori personali omne hoc auxilium speciale est indebitum et ei de facto tt. confertur ex sola liberali voluntate
salvifica Dei.
d) Quia iuxta satis communem sententiam theologorum gratia entitative supernaturalis etiam influxum habere potest in observationem legis naturalis qua
talis contra difficultates huic legi obstantes, si talis gratia loco auxilii entitative tt. naturalis fideli datur a Deo, ne in tentationibus succumbat, talis gratia
sanans sub respectu eius supernaturalitatis etiam semper est indebita.
2. His omnibus perpensis etiam elucet iure merito tale auxilium, quod de se ordinis
naturalis est, a fontibus vocari gratia.m“.
”
3. De difficultate, quomodo natura pura absque ullo peccato existens concipi possit, quae tamen indigeat tali auxilio speciali, vide Lange n. 162,
SECTIO ALTERA: De necessitate auxilii Dei ad actus
salutares seu de existentia gratiae elevantis.
These 8
THESIS 8: Ad omnem actum salutarem interna gratia supernaturalis absolute et
physice necessaria est. (Lercher IV, l, th. l4).
-60-
1. Iam ex thesi prima constat hominem voluntate Dei salvifica et admitti et obligari
ad finem ultimum supernaturalem, i. e. visionem beatificam, quae exigentiam omnis
creaturae possibilis in se sola spectatae superat. Creatura vero, si habet expeditum
usum suarum facultatum, suis propriis actibus ad hunc finem tendere debet. Si
”
enim vis a. d vitam ingredi, serva mandata“. ait Dominus (Mt. 19, 17)
2. Hinc oritur quaestio, quales sint oporteat hi actus quibus homo hunc finem supernaturalem appetere debet. Duplex absolute hypothesis possibilis est:
a) Homo ponit cum aut sine auxilio entitative naturali, de quo sectio prima
huius capitis egit, actus conformes legi naturali (actus honestos)
aa) Hi quidem ex natura rei non possunt esse intrinsecus proportionati
fini hominis supernaiurali. Nam sunt actus alicuius naturae, quae ex se
sola prorsus non habet internam exigitivam tendentiam et proportionem
ad visionem beatificam. Nec auxilium illud, de quo hucusque egimus, de
se transcendit hunc ordinem naturae solius, cum tt. detur, ut facilius,
certius et diutius fiant actus, qui etiam sine eo poni possunt et ponuntur.
bb) Sed Deus tales actus acceptat et imputat homini ut actus qui,
si
fiunt, transmittunt hominem in vitam aeternam, quin sint ex se et intrinsecus proportionati huic fini. Tales actus in hac hypothesi salutares“ dici
”
deberent, licet sint entitative tantum naturales, aeu mere honesti.
66
Sect.2. De necessitate gratiae elevantis
-61-
b) Homo ponit actus intrinsecus proportionatos huic fini supernaturali, et ut
tales ponat, a Deo exigitur. Hi actus ex sua natura ontologica sunt essentialiter
eiusdem ordinis ac illi, quibus Deus ut finis altimus visione et caritate beatifica
possidetur, ita ut actus hominis ad finem et in fine ad eundem ordinem pertineant. Cum vero finis sit supernaturalis, evidens est, tales actus intrinsecus
huic fini proportionatos ab homine ex solis viribus suae naturae poni non posse.
In hac ergo hypothesi ipsa natura hominis et consequenter eius actus vel saltem
eius actus soli a Deo ita elevari“ debent, ut iam ipsi ex sua interna qualitate,
”
et non tantum ex extrinseca eorum per Deum acceptatione, conducant ad visionem beatificam. Id, quo actus humani moraliter boni ita a Deo elevantur,
vocatur gratia. Actus tales gratia elevati et hinc intrinsecus fini supernaturali
proportionati in hac hypothesi soli vocari possent salutares“.
”
3. Utraque hypothesis in hoc nostro ordine ex voluntate Dei verificari debeat et verificetur, ex sola revelatione sciri potest. Hinc quaeritur, quinam actus in nostro
ordine concreto vere salutares dici possint. Hac vero quaestione nihil aliud quaeritur, quam utrum actus salutares (i.e. qui positive sive inchoative sive perfecte ad
vitam aeternam conducunt) sine gratia“, an solum cum ea poni possint. Si enim
”
in responso ad hanc quaestionem postulatur gratia“ aliqua interna, quae absolute
”
et physice necessaria est, ut actus humanus possit esse salutaris, talis gratia“ iam
”
apparet ut prorsus distinguenda ab illa gratia medicinali, de qua ut mere relative
necessaria hucusque locuti sumus. Et ex hoc responso dein iam suspicari quis potest,
(licet postea de ea re explicite sit sermo in aliis thesibus) hanc gratiam ideo esse
absolute et physice necessariam, quia praecise inservit ad actum hominis in illum
ordinem elevandum, qui est ordo ontologicus visionis beatificae.
4. Cum ergo tractatus de gratia sit tractatus de vita hominis deificata, cuius culmen
est visio Dei trini facialis, iam elucet hac quaestione huius thesis nos ingredi in
illas quaestiones quae huic tractatui sunt propriae. Abhinc itaque fere exclusive erit
sermo de gratia hac elevante, quae prorsus distinguenda est a gratia medicinali, de
qua hucusque egimus quaeque analoge tt. cum gratia elevante in unum conceptum
mere sub respectu gratuitatis et finis, non vero internae naturae utriusque gratiae
convenit.
II. CONCEPTUS
1.Actus salutaris intelligitur:
a)
aa)omnis actus sive mere internus sive cum opere externo coniunctus.
bb) Salutaris: actus positive, non tt. negative (non impediendo) conducens
ad salutem animae, sive inmediate meretur consummatam salutem beatitudinis caelestis, sive saltem positive disponit ad inchoatam salutem iustificationis.
cc) Ut talis semper est deliberatus, liber, honestus.
b)
aa) Nondum explicite pro ipsa probatione quaeritur, qui actus in concreto
sint ita salutares v.g. num etiam dispositio proxima ad finem suscipiendam
dici debeat actus salutaris. Tantum dicimus, si et in quantum actus positive
conducens est ad salutem, ad eum requiri gratiam.
bb) Nec licet actum salutarem definire ex necessitate gratiae ad eum. Secus thesis tautologiam enuntiaret. Nec iam hic expedit exclusive actum
67
salutarem definitione sua quasi metaphysica describere tamquam actum
intrinsecus proportionatum visioni beatificae vel participantem intellectualitati, quae Deo ipsi exclusive naturalis est. Haec enim natura metaphysica
actus salutaris non elucebit explicite nisi ex supernaturalitate gratiae ut
tali probata, sed nondum tam clare ex eius sola necessitate qua tali.
2. Gratia intelligitur:
a)
aa) Sensu obiectivo, i.e. non gratiosa Dei voluntas, sed ipsum donum Dei ex
tali voluntate gratis et indebite collatum.
bb) Interna: ipsi animae spirituali eiusque potentiis superioribus directe immissa, non tantum gratia externa (praedicatio, monitio, lectio, applicatio
ritus, motio potentiarum inferiorum etc.). Haec potest magis respicere tum
intellectum, ut iste ponat cogitationem salutarem, tum voluntatem, ut ea
eliciat salutarem volitionem vel imperet opus salutare externum. Cum etiam cogitatio salutaris ut actus libere voluntarius procedat oporteat ex
imperio liberae voluntatis, gratia imprimis voluntatem respicit, et in hac
re maxime pugna est cum Pelagianis,
cc) Supernaturalis i.e. interim vago sensu; aliquid non ex principiis naturae
procedens nec ab ea exactum, sed naturae libere superadditum, vires novas
ei conferens, propter merita Christi a Spiritu Sancto collatum.
b)
aa) Talis gratia nec confundi ergo debet cum concursu Dei generali ad omnes actus (etiam malos) requisito. Quod etiam in probatione ex Scriptura
attendendum est, ne textus de concursu Dei generali agentes allegentur.
bb) In tali gratia nondum distinguimus inter gratiam actualem et habitualem.
cc) Nec eius supernaturalitatem iam hic accuratius determinamus.
dd) Nec hic accuratius inquirimus, quomodo gratia afficiat superiores animae facultates, quae sit eius natura (entitas physica etc.).
3. Necessitas physica et abso1uta.
a) Gratia est necessaria: i. e. sine ea actus salutaris fieri non potest.
b) Gratia es a b s o 1 u t e , non hypothetice tantum necessaria: in ordine nostro concreto (qui ipse utique non est absolute necessarius, sed etiam alius
esse potuisset, si Deus id voluisset) iam supposito sub nulla hypothesi (v.g.
impossibilitate, ignorantia etc.) actus salutaris sine gratia fieri potest.
c) Gratia est physice necessaria: sine hac gratia vires physicae naturae son solum
propter maximam difficultatem rarissime ponerent vel ponere possent actum
salutarem, sed ipsae ex se non sunt tales, quae ullum actum talem ut actum potentiae proportionatum (etiam singulare,!) admittant. Aliis verbis: iam
antecedenter ad omnem difficultatem, et remota omni tali difficultate et adhibitis omnibus adminiculis moralibus (doctrina, indoles bona, circumstantiae
foventes) adhuc vires hominis solae actum salutarem ponere nequeunt. Talem
impotentiam physicam dein esse necessario sine ulla exceptione universalem et
iam relate ad singulos actus ut singulos evidens est.
-62-
68
III. SENSUS THESIS
III. SENSUS thesis ex introductione in quaestionem et conceptibus explicatis sufficienter
patet.
IV. ADVERSARII
IV ADVERSARII (praeter eos qui doctrinam chriatianam in genere et visionem Dei ut
finem hominis negant):
a)Judaizantes (cf. epist. ad Romanos et Galatas)
b)Pelagiani (Pelagius, Gaelestius, Julianus Aeclanensis): Ad actus salutares requiritur
tantum gratia possibilitatis (i.e. natura a Deo creata et libero arbitrio instructa).
Utile iuvamen confert gratia externa legis, admonitionis, exempli Christi, ut facilius id impleatur, quod sola natura minus facile peragit. Videntur etiam interdum
admisisse gratiam internam illustrationis pro intellectu ut utile (non necessarium)
adminiculum (D 137). Concedebant etiam gratiam esse remissionem peccatorum
personalium (peccatum originale negabant) . Sed aliquam gratiam voluntati internam et necessariam negabant vehementer. Verum est, tunc temporis non adeo explicite distinctum esse inter gratiam sanantem et elevantem. Hinc difficulter dicitur,
utrum Pelagiani gratiam magis ut sanantem an ut elevantem voluerint impugnare.
Dicendum esse videtur tum Augustinum tum etiam Pelagianos gratiam illam unam,
de qua utrique loquebantur, magis et primario ut sanantem concepisse. Sed cum
Pelagiani certe gratiam voluntati internam tamquam destructivam libertatis simpliciter reiiecerint, certe sunt etiam adversarii huius thesis. Effata Pelagianorum aliqua
apud R. 1411-1416; 1855; Rondet 112- 130. Hic apud Rondet invenis etiam recentissimam bibliographiam de Pelagianismo (Hedde, Amann, Plinval, Kirmer, Coméliau,
Consette);
c) Rationa1ismus modernus cum sua cultura mere ethica.
V QUALIFICATIO:
Thesis est de fide definita (verba physice et absolute“ sunt certa explicitio dogmatis
”
definiti) .
PROBATIO
Praenotanda
-63-
Praenotanda ad totam probationem spectantia: In probationo attendi debet:
a) Ad actus ut salutares: De his in fontibus sermo est, si describuntur actus meritorii vitae aeternae, ad salutem ordinati, ut actus qui ponuntur, sicut expedit, sicut
oportet ad salutem ut actus in ordine redemptionis et vitae per Christum datae
etc. Verum quidem est, locutiones sicut ut expedit“, sicut oportet“ ad mentem
”
”
Augustini eiusque discipulorum (v.g. in Arausicano) non immediate et directe significare ontologicam (immo forte inconsciam) elevationem actuum honestorum, sed
potius integrationem actuum vitae moralis in illam caritatem, quam diffundit Spi”
ritus Sanctus in cordibus nostris“ (cf. Augustinus, Enchiridion n.32 PL 40,288). Sed
praecise ita postulatur gratia Spiritus Sancti ad illos actus, qui sunt sicut oportet“,
”
ut referantur ad vitam aeternam. Quaenam sit intima natura huius auxilii Spiritus
Sancti necessario requisiti, haec quaestio theologorum mediaevalium nondum debuit
69
occupare Augustinum eiusque discipulos, et nihilominus hi intelligebant actus salutares illos, qui ex divino Spiritu (ergo ex supernaturali principio) positive ad vitam
aeternam conducunt.
b) Ad gratiam ut internam. De tali gratia in fontibus agi sequitur ex eo, quod talem
gratiam non vero externam Pelagiani impugnabant et Patres defendebant; quod
describitur ut illustratio intellectus et inspiratio voluntatis; quod ut gratia absolute
necessaria declaratur (adminicula externa vero homo sibi ipsi suis viribus procurare
posset); quod his auxiliis opponitur.
c) Ad gratiam ut absolute et physice necessariam. De tali necessitate agi in fontibus,
elucet ex imaginibus adhibitis (palmes in vite etc), ex eo, quod gratia postulatur
ad actus o m n e s et singulos, ut omnino possibiles sint (nam facultas, ex qua
sine speciali aliquo auxilio ne ullus singularis actus procedere potest, sibi relicta
physice ad tales actus impotens et disproportionata est. Nam alia ratio, propter
quam umquam ne unus quidem actus fiat, excogitari nequit).
I. Ecclesia:
Noli provocare ad Carthaginense XVI, D 103-105, quia ibi non clare elucet, utrum de
gratia ad honeste an ad salutariter agendum sermo sit. Similiter damnatio generalis
Ephesini (431) D 126 ss. non dicit, quos errores Caelestii in concreto respiciat. Conceptio actus salutaris ( ut expedit“, ut oportet“) in pugna contra Semipelagianos,
”
”
qui aliquos actus salutares sine gratia fieri censebant, clarius exprimi coepta est.
Hinc:
Indiculus c6 (D135): Deus in ipso libero arbitrio operatur omnem omnino motum bonae
voluntatis. Similiter clausula post cap.9 (D 141).
Arausicanum II (529) passim, praesertim can.6/7 (D 179 s.): donum gratiae (inspiratio
et illuminatio) est omnis actus bonus, qui ad salutem pertinet vitae aeternae et fit
sicut oportet. Similiter epilogus (D 199).
Tridentinum sess.6,cap.5 (D 797): exordium salutis est gratia praeveniens (inspiratio
et illuminatio), sine qua homo movere se ad iustitiam non potest. Idem dici debet
de actibus iam iustificati: cap.16 (D 809).
Tridentinum sess.6,can.l-3 (D 811-813): ad iustificationem obtinendam requiritur gratia interna, praeveniens, gratis data. Idem per transennam docetur can.32 (D 842)
de operibus meritoriis iustificati.
Vaticanum sess.3,cap.3 (D 1791) contra Hermes docet fidem salutarem requirere praevenientem illuminationem et inspirationem, quae sunt donum Dei et gratia.
Hinc conciliis Arausicano et Tridentino, saltem simul sumptis, thesis tota quoad rem
definita est.
II. Scriptura:
-64-
Praenotandum:
1. In aliis fontibus tamquam textus probationis ex Scriptura pro hac et sequenti thesi afferuntur inter alia:
Prov 8,35 (LXX) (D 134,177); Jo 6,44 (D 181); Jo 15,5 (D 105; 138; 180; 197; 809);
Rom 8,14 (D 134); 1 Cor 4,7 (D 179;199); 1 Cor 12,3 (D 181); I Cor 15,10 (D 135;
179); 2 Cor 3,5 (D 180); Phil 1,6 (D 178; 199); Phil 1,29 (D 199); Phil 2,13 (D
141;177); Eph 2,8 (D 178;; 199); Jac 1,17 (D 199).
Ex his et similibus vero pro probatione exegetico-scripturistica consultius hi saltem
70
omittuntur: Prov 8,35 (non est in Vulgata); Jo 6,28 s. (opus quod Deus exigit); Rom
8,26 (de obiecto convenienti petitionis secundum voluntatem Dei); Rom 11,35 ; 1
Cor 4,7 (non distinguuntur dona Dei naturalia et supernaturalia); 1 Cor 12,3 (non
actus salutaris, sed criterium dignoscendi charismatis); 1 Cor 15,10 (gratia gratis
data muneris apostolici); Phil 1,29 (gratia per externam providentiam).
2. Ut textus, qui plus minus explicite thesim nostram respiciunt, iure aestimari possint, considerandi sunt in contextu totius doctrinae de gratia, quae apud Paulum
et Joannem occurrit. Hinc iam in hac thesi quaedam alia (non omnia!) elementa
doctrinae de gratia in genere praeter necessitatem gratiae aliquomodo consideranda sunt, quorum omissio probationem solidam et non nimis ieiunam satis difficilem
redderet.
A.Theologia Paulina:
I. Ex generali doctrina Pauli de gratia pro probatione sequenti necessitatis eiusdem
(sub II) haec notentur:
-65-
1. Gratia est aliquid internum et permanens:
A) Aliquid internum: Nota vox gratiae“ (qric) raro apud Paulum exclu”
sive aliquod donum internum ut tale significat (cf. v.g. Rom 1,5; 12,3; 1
Cor 3,10; Ephes 3,2.7; Gal 2,9. In his locis significat quidem donum ipsum
personam afficiens, ei datum“ ut tale, attamen non adeo gratiam sanc”
tificantem, sed gratiam muneris apostolici). Secus qric“ generatim dicit
”
totum ordinem gratuitae redemptionis et iustificationis hominis a Deo Patre per Christum in Spiritu Sancto institutum, in quo“ homo nunc stat,
”
sub quo“ est (Rom 6,14). Sed alii termini et locutiones clare describunt
”
donum internum hominem sanctificans. Ita in iustificatione fit, ut : Spiritus
Sanctus nobis datus habitet in cordibus nostris: Rom 5,5; 8, 9.11.15.23; 1
Cor 2,12; 3,16; 6,19; 2 Cor 3,3; 5,5; Gal 3,2.5; 4,6; 1 Thess 4, 8; 2 Tim l,
14; Tit 3,5; Hebr 6,4. Siimus templiim Spiritus Sancti (Dei): 1 Cor 3,1617; 2 Cor 6,16. Simus potati (getränkt) uno Spiritu; 1 Cor 12,13; (cf. Eph
5,18). Simus uncti et sigillati Spiritu Sancto: 2 Cor 1,21.22; Eph 1,13; 4,30.
Christus, vita nostra et virtus nostra, sit in nobis, habitans in cordibus;
Rom 8,10; 2 Cor 4,11/12; 12,9; Gal 2,20; Eph 3,17; Col 1,27. Virtus Dei
(Spiritus) operetur in nobis: Rom 15,13.18; 1 Cor 2,5; 12,11; Eph 3,16; Phil
2,13; Hebr 6,5.
B) Aliquid permanens (Cf. Bertrans 91-101) (utrum sit aliquid physice permanens an habitualis relatio ethica, postea discutietur);
a) id iam sequitur ex eo, quod pneuma concipitur tamquam id, quod
opponitur statui permanenti (legi, regno, potestati) peccati et mortis:
Rom 5-8.
b) Sequitur ex conceptu inhabitationis pneumatis in homine ut in templo: cf. supra.
c) Item ex conceptu sigillationis (usque in diem redemptionis definitivae: Eph 4,30) et potationis.
d) Ex eo, quod pneuma in homine concipitur tamquam principium, ex
quo continuo opera bona procedere debent (Rom 8,13; Gal 5,16.25),
ita ut tales homines simpliciter sint pneumatici: Gal 6,1; (1 Cor 2,15;
3,1).
e) Ex eo, quod possessio pneumatis est condicio et inchoatio vitae ae-
71
ternae (Rom 8,16.17: 8,23; 2 Cor 1,22; Gal 4,6.7; Eph 1,14), ita ut iam
nunc in novum aliquod regnum translati simus (Col 1,13) et aliquam
vitam“ iam nunc possideamus (Rom 6,4 etc) (Monse 138-143).
”
f) Ex eo, quod status vitae novae concipitur tamquam creatio, transformatio, regeneratio, constitutio novi hominis, induitio Christi, resurrectio: Rom 6,13; 7,6; 8,29; 12,2; 1 Cor 4, 15; 2 Cor 3,18; 4,16, 5,17;
Gal 3,21; 3,27; 4,19; 6,15; Eph 2,5. 10; 2,15; 4,22-24; Col 2,13; 3,1.10;
Tit 3,5.
2. Gratia est aliquid s u p e r n a t u r ale (Rademacher passim; Wobbe 18-20):
A) Est aliquid indebitum, gratuitum; Paulus passim: Rom 3,24; 4,16; Eph
2,6.8; Tit 3,5 (ulteriora apud Lange 200-202)
B) Est aliquid ordinis essentialiter divini:
a) Est enim aliquid, quod nititur in incarnatione Christi, Filii Dei,
quae incarnatio certe est aliquid simpliciter supernaturale; nam tali
Christo coniungimur, fimus membra eius, ei conformes, in eo exsistentes, corpus eius etc.: cf. supra 1.a) et Rom 8,29; 12,4.5; 1 Cor 1,2.9.30;
3,23; 4,15; 6,15.17; 12,27; Eph 1,23; 5,30; Phil 3,9; Col 1,18 etc.
b) Habemus Spiritum C h r i s t i : Rom 8,9; 2 Gor 3,18.
c) Gratia habet intrinsecam teleologiam in vitam aeternam et iam est
eius inchoatio: Rom 8,16.17.23; 2 Cor 1,22; 5,5 (arrabon); Eph 1,14;
Gal 4,7. Haec vita aeterna vero est visio beatifica (1 Cor 13,10-12, 2
Cor 5,7). Visio beatifica vero est ordinis stricte divini, cum Deus lucem
inhabitet inaccessibilem et eum nemo hominum videre possit (1 Tim
6,16).
d) Gratia est adoptio in filium (Rom 8,15.23; Gal 4,5; Eph 1,5). Adoptio vero est assumptio personae extraneae (non filii deperditi) in iura
filii naturalis, ita ut de facto participemus bona filii Dei naturalis ut
talis (Rom 8,17.29), et non iam simus servi (Gal 4,7), licet omnis creatura de se serva Dei sit. Nota Paulum mumquam (sicut v.g, Philo)
qrin“ dicere de beneficio naturali, etsi etiam talia saepe indebita sint
”
et gratiarum actionem exigant (1 Cor 10,31; Rom 14,6; Col 3,17) (cf.
Wobbe S.19).
3. Gratia est aliquid ontologicum creatum non t a n t u m Spiritus divinus ipse
nec tantum (actualis vel habitualis) relatio mere ethica ad Deum:
A) Est partim saltem distinctun quid ab inhabitante Spiritu divino ipso:
a) Nam secus inhabitatio Spiritus deberet concipi tamquam nuda aliqua praesentia localis.
b) Donum creatum etiam explicite satis clare distinguitur a Spiritu
Sancto ipso
• Nam de nobis ipsis aliquid praedicatur tamquam effectus Spiritus:
Cf. supra 1 A) et B) et
• agi a Spiritu (Rom 8,14); spirare Spiritum (Rom 12,11); sanctificari
in Spiritu (Rom 15,16); pneumaticos esse (1 Cor 2,15); iustificari in
Spiritu Dei (1 Cor 6,11); potari Sipiritu (1 Cor 12,13); ungi, sigillari Spiritu (2 Cor 1,21;22; Eph 1,14); creari, transformari, renovari,
regenerari, confortari Spiritu (Eph 3,16; 1 Tim 1,12; 2 Tim 2,1); illuminari (Eph 1,18; 5,14; Hebr 6,4); gustare donum ooeleste (Hebr
6,4).
• Dicimur habere primitias Spiritus (Rom 8,23) et arram Spiritus
72
-66-
(Angeld, 2 Cor 1,22; 5,5). In his locutionibus Spiritus“ non solum
”
videtur esse genetivus epexegeticus, sed etiam partitivus, quia interior homo concipitur ut talis qui de die in diem magis renovatur (2
Cor 4,16; Eph 3,16; 4,23; 2 Tim 1,6).
• Dicitur d e Spiritu (aliquid) effundi super nos (Tit 3,5), nos participare eum (Hebr 6,4).
• Paulus cognoscit varia charismata inaequalia, quae opiritus Sanctus
distribuit sicuti vult, et quae saltem partim non sunt tantum gratiae gratis datae, sed possidentem ipsum sanctificant: vide thesim .,
probationem ex Script.n.3.
• Pneuma“ aliquoties apud Paulum videtur distingui tum a Spiritu
”
Sancto, tum a spiritu hominis mere naturali, ita ut haec vox vel
gratiam creatam vel mentem humanam, prout est gratia creata informata, significare debeat. Ita Rom 5,5: pneuma sanctum (sine articulo!) datur. Ipsum pneuna testatur pneumati nostro filiationem
adoptivam: Rom 8,16; vivimus in pneumate et non in carne, quia
Pneuma Dei habitat in nobis: Rom 8,9 (cf. Gal 5,16/17; 6,8); 1 Cor
14,14: Spiritus meus orat, sed sine mente (nous). Cf.Phil 4,23 ; 1
Thess 5,23. Cf. Prat II, S.84 f.
• Per possessionem Spiritus habet homo aliquam dÔnamin“, vel
”
dunmeic“, quae ergo distinguendae sunt a Spiritu ipso Rom 15,
”
13.18; 1 Cor 2,4.5; 4,20; 2 Cor 12,9; Eph 3,16.20; 1 Thess 1,5.
• Unicuique datur charis in aliqua mensura (quod saltem etiam gratiam internam respicere videtur): Eph 4,7.
B) Est aliquod ontologicum, non tantum relatio mutua mere ethica“ in”
ter Deum et hominem:
a) Cum iam, ut alibi probatur, constet agi in hac re etiam de persona Spiritus Sancti, ergo de obiectiva aliqua realitate physica una cum
eius effectu in anima humana, si talis Spiritus dicitur accipi“ (Rom
”
8,15; 1 Cor 2,12; 2 Cor 11,4; Gal 3,2.14); dari“ (Rom 5,5; 2 Cor 1,22;
”
5,5; 1 Thess 4,8), tribui“ (Gal 3,5), mitti“ (Gal 4,6), sese habere ut
”
”
sigillum“ (Eph 1,13; 4,30: 2 Cor 1,22) et unctionem“ ( Eph 1,21)
”
”
et potum“ (1 Cor 12,13), talia de relatione mere ethica (amicitia,
”
cognitione etc.) dici non possunt, praesertim cum pneuma ut distinctum quid inter Deum, a quo mittitur, ex quo accipitur, et hominem
concipiatur: 1 Cor 2,12; 6,19. Idem dici debet de conceptu creationiss
regenerationis, renovationis etc.
b) In suppositione relationis mere ethicae illae dynameis non possent
concipi nisi ut motiva obiectiva, quae determinant relationem inter
Deum et hominem, eamque intimam, confidentem etc. redderent. Sed
dynamis apud Paulum numquam significat motivum“, sed vim ali”
quam physicam (patrandi miracula etc.)(Reinhard 63/64).
c) Si gratia“ ipsa esset relatio ethica inter Deum et hominem, debe”
ret ipsa consistere in actibus ethicis (et in statu inde habitualiter
remanente). Sed de facto concipitur a Paulo possessio Spiritus etc.,
tamquam praesuppositio praerequisita ad hoc, ut actus Deo placentes
ponere possimus. Paulus distinguit inter esse secundum spiritum“ et
”
sentire secundum spiritum“ (Rom 8,5), inter spiritu vivere“ et spiri”
”
”
tu ambulare“ (Gal 5,25); ex primo debet alterum sequi, sed non sunt
73
idem. Hinc bona opera concipiuntur ut fructus Spiritus (Gal 5,22-23),
quae ut facere possimus, praerequirebatur aliqua nova quasi creatio
Dei (Eph 2,l0; cf. 2 Tin 2,21.22). Gratia est non ipsum opus bonum
mere ethicum, sed dÔnamic ad talia opera (Rom 1,16; 2 Cor 4,7; 12,9;
Eph 3,16.20; 6,10; Col 1,29; 2 Tim 1,7).
d) Si totus christianismus esset tantum restitutio relationis ethicae
ad Deum (reconciliatio mere ethica etc), dein forte intelligeretur
adhuc satisfactio vicaria Cbristi relate ad ipsissimam remissionem
peccatorum personalium hominum, sed neque quid sibi vellet remissio
peccati alicuius originalis proprie dicti (Rom 5,12-21), neque quomodo
mors et sacrificium Christi positive nos sanctificaret. Nam ipsa positiva
habitudo ad Deum in tali suppositione non nisi per actus personales
hominis singularis effici posset. Haec vero praecise necessario per
Christum ipsum fit: per Christum habemus pacem cum Deo (Rom 5,1;
Eph 2,14-17; Col 1,20; 3,15), habemus iustificationem (positivam, non
meram absentiam peccatorum priorum) (Rom 3, 22-24; 5,18.19; 1 Cor
1,30; 6,11; 2 Cor 5,21; Gal 2,17-21, Phil 3,9; Tit 3,7); habemus vitam
(Rom 5,17.18.20.21; 6,8.23; 8,2;1 Thess 4,14; 5,9; 2 Tim 1,1; Tit 3,7);
habemus adoptionem filiorum (Rom 6,12-17; Gal 4,4.5.7; 1 Cor 1,9;
Eph 1,5.11); habemus Spiritum Sanctum (Rom 8,9.12-17; Gal 4,6; Tit
3,6) etc. Quomodo haec omnia a Christo effecta dici possent, si omnis
positiva relatio nostra inter Deum et nos actibus et habitibus nostris
mere moralibus absolveretur, non intelligitur.
e) Idem sequitur ex theologia sacramentaria Apostoli: Ipsis ritibus sacraraentalibus effectus gratiae (ut causae instrumentali) adscribitur,
quin umquam mentio sit de influxu ritus psychologico in suscipientem,
sed ritus concipitur ut immediata causa ipsius gratiae (1 Cor 6,11; Eph
5,26; Tit 3,5; 1 Cor 12,12; Gal 3,27; Rom 6,3-7; 2 Cor 1,21.22; 1 Cor
10,16-17; 11,26-29; 1 Tim 4,16; 2 Tim 1,6-7). Cf. Prat II,305-330. Sed
quid talis ritus efficere posset, in hypothesi merae relationis ethicae ad
Deum non apparet.
f) Ontologica conceptio possessionis Spiritus inde etiam comnendatur, quia ab Apostolo concipitur tamquam causa effectus alicuius physici futuri: glorificationis futurae corporis et creaturae omnis: Rom 8,1923; 1 Cor 15,22; 15,44-49; 2 Cor 4, 10-11; Rom 8,19-23; Rom 6,3-5, Phil
3,20.
g) Confirmari potest natura ontologica status gratiae apud Paulum
eo, quod multi Proptestantes (Holsten, Lüdemann, Holtzmann, Pfleiderer, Gunkel, Heitmüller, Feine, Jüilicher, J.Weiss etc.) false censent
Paulum voce pneumatis concipere vim (fluidum) aliquam materialem,
etsi tenuem et coelestem. Hoc saltem demonstrat agi de realitate ontologica, non mere ethica (cf. Bertrans 109-121). Id, etsi non plus, etiam
probant textus paralleli, quos hi auctores de pneumate, dunmei etc. ex
Judaismo et Hellenismo allegant. Idem clare etiam apparet ex doctrina
Patrum antiquissimorum, qui in ipsa pugna contra Gnosticismum, in
quo natura ontologica gratiae“ sensu amorali vel extra-morali conci”
pitur, naturam ontologicam gratiae profitentur. (Ita iam Ignatius Antiochenus; epistola secunda Clementis“ ad Corinthios; Pastor Hermae,
”
Irenaeus etc.).
-67-
74
II. His consideratis iam propius accedere possumus ad considerationem actuum salutarium ex gratia ut necessaria provenientium:
-68-
1. Sunt tales actus, qui ex pneumate fiunt:
A)EX gratia baptismali debent correspondentes actus concupiscentiae et
peccato oppositi procedere: Rom 8,4.5. Debemus agi“ per Spiritum (Rom
”
8,14) et ita Spiritu actus corporis mortificare: Rom 8,13. Debemus Spiritu
fidei spem iustitiae accipere: Gal 5,5. Tantum fides caritate operans (quae
fides et caritas sunt dona Spiritus: Rom 4,16; Rom 9; Phil 1,6 etc.) aliquid
valet: Gal 5,6. Debemus ex piritu accepto vivere et ambulare et fructus afferre: Gal 5,13-25. Debemus in Spiritu seminare, ut fructus vitae aeternae
recipiamus: Gal 6,8. Opera bona sunt id, ad quod faciendum quasi de novo
creati sumus Eph 2,10. Alia vide apud Bertrams 46-70; Reinhard 77-83;
Rademacher 137-193; Prat II,375-426.
B) Atqui iam constat statum pneumaticum saltem etiam includere gratiam internam ontologicam.
2. Non sunt actus salutares nisi tales, qui ex gratia aliqua interna procedunt:
A) Considerationes generales: Iam constat secundum theologiam Paulinam
hominem vere deificari, elevari in ordinem, cuius finis ex interna theologia
huius status est visio beatifica, et de facto fieri ex Spiritu actus correspondentes huic novae naturae regeneratae et pneumaticae. Hinc eo ipso
suspicari quis debet, actus qui ex tali gratia non procedunt, non posse
esse eiusdem valoris coram Deo, cum non sint eiusdem naturae. Paulus
(ex)implicite tantum considerat differentiam generalem inter actus correspondentes statui simpliciter gratia destituto et statui in gratia habituali.
Illi sunt secundum carnem, hi secundum Spiritum (Rom 8,4/5 etc.). Oui
secundum carnem“ ambulant, his actibus certe Deo simpliciter placere ne”
queunt (Ron 8,6.8).Sed talia opera ita carnalia“ sunt, tum quia non pro”
cedunt ex Spiritu (Rom 8,8.9), tum quia generatim“ positive offendunt
”
contra legem Dei iam naturalem (Rom 1,23-33; 3,9-18; 7; Col 3,5-8; Eph
2, 1-3; Tit 3,1; dicimus generatim“ propter Rom 2, 14), quae duo momen”
ta Paulus explicite non distinguit. Hinc quaestio oritur, cuius naturae sit
actus, qui ex una parte praecedit statum habitualem iustificationis, et ex
altera parte tamen non recenseri potest inter opera secundum carnem, quia
est preparatio et dispositio ad iustificationem. De tali actu Paulus loquitur
sub voce fidei“, quatenus haec concipitur tamquam medium acquisitionis
”
iustificationis. Haec fides certe est actus salutaris, nam reputatur ad iustitiam (Rom 4,3.5), dicitur esse actus valde bonus honorans Deum (Rom
4, 17-25), medium, instrumentum, fons iustificationis (iustificatio est dÐa
”
pÐs tewc“; Rom 3,30; pÐs tei“ Gal 3,28;
ëk pÐs tewc“: Rom 3,30; 5,1; Gal
”
”
3,8.24). Non vero intelligeretur cur fidei talis efficacia (meritum de congruo) adscriberetur, si in se eiusdem naturae esset ac opera legis“, quibus
”
Paulus talem efficaciam denegat (Rom 3,20.28; 9,30-32; Gal 2,l6-20), nam
in natura psychologica sola vix satis differrent, cum verum opus legis etiam dicat aliquam subiectionem sub Deo etc. Hinc iure concludimus etiam
fidem iam esse actum hominis sub impulsu Spiritus Dei gratuite ei collato,
praesertim cum Deo adscribatur inceptio salutis (Phil 1,6; 2,13), Paulus
loquatur etiam de pneuma pÐs tewc“ (2 Cor 4,13) et de fide iam iustificati
”
(Gal 5,6 etc). Et ipsum per fidem salvari“ dicat esse gratiam (Eph 2,8),
”
75
ex quibus omnibus concludi posse videtur etiam ipsam fidem esse gratiam (Cf. Prat. II,288-290; Reinhard 9-19; praesertim 14; cf. tamen Lange
n.63 annot.2.). Insuper omnis cognitio supernaturalis in genere (ergo etiam fides) Spiritui adscribitur (Col 1,9; lCor 2,10-16; lCor 2,5. cf. Reinhard
14) et etiam fides inter fructus Spiritus recensetur (Gal 5,22; Rom 12, 3;
lCor 12,9). Hoc eo magis valet, quia secundum Paulum sine gratia sumus
simpliciter mortui (Rom 6,13; Eph 2, 1.5; cf.Eph 5,8; Col 2,13) et ita non
apparet, quomodo ut tales soli possimus aliquid efficere, quod sicut fides
ad iustificationem confert. Si ergo tamen secundum Paulum in adultis ad
iustificationem praerequiritur actus dispositivus positivus, etiam iste debet
ex auxilio gratiae fieri, quo illa vivificatio (nova creatio etc.) iam inchoatur.
Hinc iam ex his considerationibus magis generalibus tuto dicere possumus,
secundum Paulum omnes actus salutares ex gratia procedere.
B) Textus singuli, qui explicite necessitatem gratiae pro omnibus actibus
salutaribus efferunt (hi semper considerandi sunt sub luce totius theologiae
paulinae de gratla):
a)Phil 2,12s: Cum metu et tremore vestram salutem operamini; Deus
”
est enim qui operatur in vobis et velle et perficere (melius operari) pro
bona voluntate (sua) (Õper thc eÎdokÐac)“. Paulus in contextu adhortatur Philippenses, ut etiam in sua absentia non minus sedule (cum
timore et tremore) opus salutis curent, quam se praesente. Et ratio,
quam pro hac re (cura salutis ipsa in absentia Apostoli, non praecise
pro timore et tremore“) addit, est cooperatio Dei in toto opere salutis
”
ab initio usque ad finem. Agitur ergo de actibus salutaribus (salutem
operari) - de omnibus (iam velle“ salutem, non tantum perficere“ est
”
”
opus Dei) - de gratia (nam agitur de cooperatione Dei ad actus salutares ut tales, agitur ergo de gratia, non de concursu generali, qui
etiam ad opera mala requiritur) -,agitur de gratia interna (nam Deus
dicitur i n vobis operari, et ânèrgein“, quod de hac actione Dei dici”
tur, insinuat administrationem alicuius internae energiae“ cf. Zorell
”
ânèrgeia“ et
ânergèw“: ânèrgeia in NT tantum de Deo (et diabolo)
”
”
dicitur, et agitur semper de potestate efficaci in re supernaturali vel
praeternaturali, miraculosa vel prodigiosa, et saepe talis vox coniungitur cum voce dÔnamic“, quae etiam est, ut vidimus, terminus technicus
”
in theologia Paulina de gratia). Explicite quidem in hoc textu sermo
est tantum de salutari volitione, sed cum etiam cogitatio salutaris libera supponat volitionem salutarem, eatenus saltem textus etiam valet
de cogitatione salutari. Confirmatur tota haec consideratio per illud
Õper thc eÎdokÐac“. >EudokÐa enim (praesertim si ita absolute ponitur,
”
quin addatur, cuius sit haec eÎdokÐa) est saepe benevola voluntas Dei
aliquid faciendi (Mt 11,26; Luc 10,21; 2,14), praesertim in ordine vocationis supernaturalis (Eph. 1,5.9). De exegesi huius textus vide Prat
II,99, nota 4.
b) 2 Cor 3,5 agit de necessitate auxilii divini ad cogitationem aliquam
et quidem (ex mera exegesi huius textus solius) probabiliter salutarem;
Non quasi sufficientes (Ñkanoi) simus cogitare aliquid a nobis quasi ex
”
nobis, sed sufficientia (Ékanìthc: melius ergo; idoneitas, facultas) nostra
ex Deo est, qui et idoneos nos fecit ministros novi testamenti“.
Contextus (vide Lange n.41): Adversarii Paulum superbiae et arro-
-69-
76
-70-
gantiae accusaverunt. Contra has calumnias ipse ostendit, unde suam
confidentiam hauserit: Constitutus a Christo apostolus, hoc munere
bene functus est, i.e. non solum utiliter pro aliis, sed etiam salutariter
pro se ipso: nam 1,12 loquitur de testimonio conscientiae circa animae suae puritatem et sinceritatem coram Deo et in eius gratia: 2,15
dicit se Christi bonum odorem fuisse; 2,17 se in sinceritate ex Deo,
coram Deo et in Christo praedicasse. Hanc praedicationem evangelii etiam sibi ipsi salutarem non offert, ut se Corinthiis commendet,
quia tali commendatione non eget (3,1-3), nec tali commendatione
sibi aliquid adscribere vult (3,4), ad Deum enim per Christum haec
persuasio de modo suo agendi est,(3,4). Nam ex nobis ne cogitationem quidem salutarem habemus (3,5), hinc a fortiori (3,6: qui et...)
Deus est qui apostolos ad munus eorum idoneos facit (3,6).
Agitur ergo de omni cogitatione salutari, non solum de cogitatione praedicationis solum aliis fructuosae. Nam ante saepius locutus
est Paulus de apostolatu etiam sibi salutari. De apostolatu aliis fructuoso loquitur 3,6 tq. de re alia distincta a cogitatione de qua 3,5
(...qui et idoneos ministros nos fecit).
Agitur de gratia aliqua: Nam suam confidentiam habet per Christum (3,4). Sed dona naturalia non habentur per Christum.
Agitur de gratia interna, quia agitur de auxilio Dei, quo ipsa facultas (hikanotes), non aliquod auxilium ad facilius agendum, praestatur. Cf. 1 Cor 3,7 (et Phil 2,13), ubi interna cooperatio Dei ( incre”
mentum dare“) opponitur externo auxilio Dei per homines ( planta”
re“ et rigare“).
”
Agitur de auxilio absolute et physice necessario, quia ipsa idoneitas datur, ergo intellectus ex se solo ex internis suis principiis non
est idoneus ad eiusmodi cogitationem.
Sed confer in sensum aliquatenus oppositum de hac interpretatione Prat 1,174-176, qui tamen iam in sua versione textus (pg.174)
illud kaÈ“ omittit.
”
B. Theologia Joannea
Nota: Multi textus, qui afferentur, sunt ipsius Domini. Sed quia ad ea recte intelligenda
opus est explicatione eorum per doctrinam etiam ipsius Apostoli, quae insuper in modo
cogitandi et loquendi valde affinis est doctrinae Christi ipsius, utriusque doctrinam sub
uno conspectu damus.
I. De theologia gratiae apud Joannem in genere .
1. Gratia est aliquid internum et permanens.
A) internum:
Nota: Neque apud Johannem donum internum generatim voce gratiae
designatur, sed potius res haec exprimitur conceptibus vitae, luminis,
pneumatis, relationis inter Deum (Filium) et hominem.
a) Deus, Christus etc. est in nobis: Nos non solum sumus in Deo, Christo, veritate, caritate, lumine etc.:(Jo 6,54; 14,20; 15, 2.4-7.9-10; 17,21;
1 Jo 2,5-6.9- 10.24.27-28; 3,24; 4,13.15.16; 5,20); sed Deus (Pater, Filius, caritas, vita, spiritus, verbum Dei, semen Dei, aqua viva, unctio,
77
testimonium Dei) est in nobis (Jo 5,42; 6,53.56; 7,38; 14,5.20.23; 15,4;
17,26; 20,22; 1 Jo 2,14.15.27; 3,9; 3, 15.17.24; 4,4.13.15; 5,10.13).
b) Habemus vitam divinam in nobis: Habemus vitam a Christo, qui est
vita ipsa, per fidem in eum: Jo 1,4; 3,14-16.35; 4,14; 5,24.40; 6,27.40.47;
6,33. 53; 10,10.28; 11,25; 17,2-3; 1 Jo 4,9; 5,11-12. Haec vita habetur
per aliquam generationem ex Deo (ergo intrinsecus vivificati sumus. Cf.
Frey 226-28). Sumus ex Deo: Jo 8,47; 1 Jo 3,10.19; 4,4.6; 5,19. Sumus
generati ex Deo (spiritu): Jo 1,13; 3,3.5-8; 1 Jo 2,29; 3,9; 4,7; 5, 1.4.18.
Hinc vere filii (tekna) sumus, non tantum (iuridice) nominamur: Jo
1,12; 11,52; 12,36; 1 Jo 3,1.2.10. Haec vita est in nobis ipsis: Jo 6,53.
Haec vita aeterna est aliquid praesens, non tantum futurum: Jo 5,24;
1 Jo 3,14 (Cf. Frey 50-58).
c) Habemus Spiritum in nobis:
Habemus Spiritum:
baptizamur in Spiritu Sancto: Jo 1,33;
regeneramur ex Spiritu: Jo 3,5.8; aqua viva (quae est Spiritus: Jo
7,39) est in nobis: Jo,4,14; 7,38;
adoramus in Spiritu: Jo 4,23-24; est in nobis: Jo 14,17; accipitur: Jo
20,22; 1 Jo 3,24; 4,13. Sumus ipsi pneuma: Jo 3,6.
B) permanens: Sequitur ex ipso conceptu vitae per aliquam generationem ex
Deo acceptam et iam in nobis praesentem. Fortissime inculcatur a Johanne,
eo quod multoties dicit haec dona in nobis manere et manere debere cibus
manet“ in vitam aeternam (Jo 6,27); nos manemus in Christo et Deo etc.
”
vel viceversa (Jo 5,38; 6,56; 8,31; 14,16; 15,4-7.9-10; 1 Jo 2,10.14.27-28;
3,6.9.15.17.24; 4,12-13.15-16; 5,13).
2. Est aliquid supernaturale
A) Est aliquid indebitum:
• quod a Christo datur est charis: Jo 1,14-17;
• est exhibitio caritatis inexcogitabilis: Jo 3,16; 1 Jo 3,1.
B) Est aliquid supernaturale:
• nam est vita quam Christus dat: Jo 6,33; 10,10.28; 11,25; 14,6; 17, 2-3;
13,8;
• est vita Filii Dei unigeniti ipsius participata, est ergo aliquid ordinis
divini:
• nam vivimus in Christo: Christus in nobis;
• nam generamur ex Deo, ita ut analogum principium vitale habeamus
ac Filius naturalis (hinc fere semper Johannes dicit: tèkna jeou, non
ÍioÐ jeou; cf. Monse 138s.);
• explicite Iesus parallelismum effert inter suam habitudinem ad Patrem
(quae certe est ordinis divini) et nostram ad eum; Jo 6, 57; 14,20;
15,9.10; 17, 11.21.22 cum 17,5.24; 17,23.26;
• sumus non iam servi sed dilecti filii Dei: Jo 15,15; 16,27;
• habemus per Filium cognitionem Dei ignoti ut talis: Jo 1,18;
• habemus aliquam koinwnÐam cum Filio naturali quasi in omnibus (1 Jo
1, 3.5),
– cum simus eius fratres (Jo 20,17),
– cum dederit nobis suam gloriam (17,2), quam a Patre ab aeterno
habet (Jo 17, 5.24),
– cum det nobis suum Spiritum, qui a Christo accipit (Jo 14,16-17;
-71-
78
-72-
16, 7.8.13-15),
– cum omnia, quae a Patre audiverit anuntiaverit nobis (Jo 15,15).
3. Est aliquid ontologicum creatum:
A) est partim distinctum ab inhabitante Deo; nam ipsi fimus pneuma: Jo
3,6; vita“ nostra debet nos ipsos afficere et determinare; datur augmentum
”
gratiae et varii gradus eius: Jo 1,14.17; 3,34; 15,2; pneuma non necessario
nec sempsr significat personam Spiritus Sancti: cf. Jo 4, 23.24; 3,6; 6,63;
7, 39b (pneuma sine articulo!). Hinc dantur pneumata ex Deo: 1 Jo 4,2; 4,1;
Deus dedit e x Spiritu: l Jo 3,24; 4,13; datur semen Dei (1 Jo 3,9) et unctio
a Sancto (1 Jo 2,20.27).
B) Est aliquid ontologicum, non mera relatio ethica inter Deum et hominem. Quoad nagnam partem possunt argumenta, quae supra in theologia
Paulina adhibuimus, mutatis mutandis, hic applicari:
a) expressiones: pneuma, chrisma, semen, aqua, etc. de mere ethica relatione describenda non dici possunt.
b) Ipsum esse in Christo (vite) est praesuppositio actionis ethicae in
Deum: Jo 15, 2-6. Idem dicendum est de semine Dei in nobis et de
generatione ex Deo: 1 Jo 3,6.9. Opera apparent tamquam manifestatio
status ipsius hominis, non tamquam eius causa: 1 Jo 3,10; 1,6; 2,5 .
Unctio est causa cognitionis supernaturalis: 1 Jo 2,20,27.
c) Tum dependentia necessaria positivae habitudinis ad Deum a Christo, tum theologia sacramentaria Johannis (Jo 3,5; 6,27.48-59; 20,2123) idem supponunt.
d) Eadem confirmatio ac in theologia Paulina, ex opinione veterum
Patrum et modernorum exegetarum afferri posset.
II. De necessitate gratiae internae ad actus salutares.
1. Considerationes generales. Ex eis, quae modo dicta sunt, similes oonsiderationes generales fieri possunt ac ex doctrina Pauli. Similiter ac Paulus Johannes
ultimatim tantum duplicem statum hominis novit: vel esse in Christo etc. et
ita vitam habere, aut esse separatum ab eo, et ita in morte manere, esse in
Spiritu vivificante aut esse in carne (Jo 1,11-13; 3,5.16.18.36; 5,23.24.40.42;
6,29.33.35.36-40.47. 50.59; 7,38; 8, 12,15.19.24.31-37.42-47.51.52; 9,39; 10,10;
11, 25.26.51- 52; 12,26.46-50; 13,20; 14,6.7.21.23; 15,1-6.18.19.23; 17,3-9.14;
20,31;). Aliis verbis: tota vita et sors hominis simpliciter dependet ab eius relatione ad Christum. Haec vero relatio, uti iam dictum est, consistit in unione
cum ipso per gratiam internam. Hinc in genere saltem actus salutares tales esse
debere, qui in hac unione et ex ea procedunt, evidens est. Insuper secundum Johannem a morte transgredimur in vitam per fidem in Christum (Jo 3,15.16.36;
5,24; 6,29.40.47 etc). Hinc concludere debemus opera illius, qui nondum Christo credit, esse opera mortui, et hinc ipsa mortua et infructuosa. Hoc vero nihil
aliud dicit nisi non esse opera viva nisi ex relatione vivifica cum Christo per
fidem, quae relatio vivifica cum Christo gratia“ vocatur. Insuper iam diximus
”
opera bona (cognitionis supernaturalis, caritatis erga fratres, etc.) considerari
a Johanne tamquam effectus et manifestationes illius esse et manere in Deo et
Christo, seu generationis ex Deo et unctionis (Jo 14,16.17; 15,2-6.16; 16, 13; 1
Jo 1,6; 2,5; 2,20.27; 3,10).
2. Textus expliciti.
A) Jo 15,1-6, parabola vitis et palmitum, gua docemur nos sine Christo ni-
79
hil posse facere.
Agitur de omni et solo actu salutari: facere“ (15,5) est fructus ferre“
”
”
(15,2), et quidem in illo ordine, in quo Christus vitis est (15,1.5). Chritus ex contextu vero dicitur vitis, quia vitis se habet ad palmites, qui in
illa sunt, sicut Chritus ad discipulos, qui in illo sunt, manent et manere
debent (15,4).In Christo esse et manere vero est locutio apud Johannem usitatissima ad unionem cum Christo per gratiam designandam
(cf. supra Jo 17,21: totus effectus orationis Christi et fidei credentium
est in eo, ut hi sint in Patre et Filio).
Agitur ergo de ordine salutis. Quod confirmatur ex eo, quod infructuositas inducit poenam ignis (15,6-cf. Mt 3,10), quod Pater agricola dicitur, qui curam diversam habet de variis palmitibus (quod de concursu generali dici non posset). Si ergo esse in vite - Christo“ significat
”
habere vitam supernaturalem“ ferre fructus“ et facere“ dicit actus
”
”
”
salutares correspondentes tali vitae. Agitur de omni tali actu, quia sine
Christo nos simpliciter nibil facere posse dicimur. Etsi contextus ostendat agi maxime de fructuosa operatione eorum, qui dilectione iam sunt
perfecte coniuncti cum Christo (15,9), tamen 15,5 dicit simpliciter nihil
sine Christo nos facere posse, et hinc 15,5 valet etiam de aliis actibus
positive salutaribus, qui nondum ex caritate supernaturali procedunt.
Talis enim sententia tam universaliter sumi debet, quam natura parabolae admittit. Atqui palmes a vite separatus simpliciter nihil, ne
imperfecta initia fructuum salutarium quidem producere potest. De
cetero quid valeat de positiva dispositione ad iustificationem, adhuc
clarius ex textu sequenti patebit. Homines ergo sine Christi influxu
nihil prorsus in ordine salutis facere possunt.
Agitur de gratia supernaturali ex dictis iam constat.
Agitur de gratia interna: hoc ex indole parabolae elucet: sicut palmiti
adiumenta externa (terra, sol, pluvia, vinitores) non prosunt nisi maneat coniunctus cum vite eiusque vitali influxu, ita idem valet de homine, nisi maneat intrinsecus coniunctus cum Christo. Insuper externa
adiumenta hic Patri adscribuntur (Jo 6,44 habetur consideratio inversa: Christus ut homo externe invitat ad fidem, Pater interne trahit).
Cum ex supra dictis de gratia interna iam constet, de hac explicatione tamquam de maxime, nisi unice apto sensu parabolae dubium esse
nequit.
Agitur de auxilio absolute et physice necessario.
B) Jo 6,44: Nemo potest venire ad me nisi Pater, qui misit me, traxerit
eum (cf.6,64.65 ). Cf. A.Charue, L’incredulitè des Juifs dans le Nouveau
Testament, Gembloux 1929, praes. 251 ff.
Contextus: Sermo eucharisticus (6,26-59). 6,27 Christus annuntiat thema sermonis: panem eucharisticum. 6,28-47 declarat Christus, quale
opus homines ex sua parte praestare debeant (6,28-29), ut eis dari
possit iste cibus caelestis: est fides in eum. Et in tali contextu dat
ultimam rationem (partialem) cur Judaei hoc opus praestare nolint;
Pater debet eos trah(d)ere ad fidem (6,64-65) Tali modo Johannem
non profiteri aliquem determinismum per gratiam vel particularismum
voluntatis salvificae Dei fuse probat Frey 214- 218.
Agitur de actu salutari dispositivo ad salutem, nam sermo est de ve”
-73-
80
nire“ aliquo ad Christum, ad quem qui pervenit, habet fidem in eum
et inde vitam. Quod de aliquo venire ad fidem sermo est, explicite
Dominus dicit 6,64-65.
Agitur de gratia interna. Nam Christus praecise rationem reddere vult,
cur sua predicatio, miracula, etc. (ergo influxus externus de facto positus) finem non producerint. Hinc illud trahere Patris“ non potest
”
iterum significare influxum externum, sed significat internam aliquam
illuminationem et motionem (cf. Mt 16,17).
Trahere“ apte ad tale quid significandum adhibetur.
”
Agitur de gratia absolute necessaria: simpliciter enim et absolute dicitur: nemo potest venire“; non vero nemo potest facile venire“.
”
”
Confirmatur necessitas gratiae (etsi non indoles interna eius) apud Johannem ex eo, quod opus salutis saepe Deo ipsi adscribitur; Pater dat“
”
Christo discipulos (Jo 6,37.39; 17,2.6.9), alii credere non possunt, quia
non pertinent ad oves Christi (Jo 10,26) sed filii diaboli sunt (Jo 8,4244.47. Cf. 12,37.40).
Annotatio: Aliqua opera ex theologia biblica de gratia, quae cum fructu legi possunt, et e quibus ulterior bibiiographia hauriri potest:
-74-
P. Prat, La théologie de Saint Paul I,II.
A. Rademacher, Die übernatürliche Lebensordnung nach der paulinischen und johanneischen Theologie, Freiburg 1903.
J. Bertrams, Das Wesen des Geistes nach der Anschauung des Apostels Paulus
(Neutestamentliche Abhandlungen IV) Münster 1913.
G.P. Wetter, Charis, Leipzig 1913. P.X.Monse, Johannes und Paulus, ein Beitrag
zur neutestamentlichen Theologie (Neutestamentl.Abbhandl.V,2.3.) Münster
1915.
W. Reinhard, Das Wirken des heiligen Geistes im Menschen nach den Briefen des
Apostels Paulus, Freiburg 1918.
A. Harnack, Die Terminologie der Wiedergeburt und verwandter Erlebnisse in der
ältesten Kirche (TU 42,2), Leipzig 1918.
J.B.Prey, Le concept de vie“ dans 1’Evangile de St. Jean. Biblica 1(1920) 37-58;
”
211-239.
W. Schauf, Sarx, der Begriff Fleisch“ beim Apostel Paulus unter besonderer Be”
rücksichtigung seiner Erlösungslehre. (Neutestamentliche Abhandlungen XI,
1-2), Münster 1924.
F. Büchsel, Der Geist Gottes im N.T., Gütersloh 1926.
J. Freundorfer, Erbsünde und Erbtod beim Apostel Paulus (Neutestamentl. Abhandlungen XI, 1-2), Münster 1927.
W. Koester, Die Idee der Kirche beim Apostel Paulus (Neutestament. Abhandlungen XIV, 1), Münster 1928.
A. Wikenhauser, Die Christusmystik des hl. Paulus (Biblische Zeitfragen XII,810), Münster 1928.
P. Gächter, Zum Pneumabegriff des hl. Paulus, ZkTh 53 (1929) 345-408.
I. Moffat, Grace in the New Testament, London 1931.
J. Wobbe, Der Charis-Gedanke bei Paulus (Neutest. Abh.XIII,3) Münster 1932.
K. Prümm, Der christliche Glaube und die altheidnische Welt II, Leipzig 1935,
S.111-162; 275-321.
I. Dey, Paliggenesia, ein Beitrag zur Klärung der religionsgeschichtlichen Bedeu-
81
tung von Tit.3,5 (Neutest. Abh.XVII,5) Münster 1937.
E. Prucker, Gnosis Theou. Untersuchungen sur Bedeutung eines religiösen Begriffes beim Apostel Paulus und bei seiner Unwelt (Cassiciacun 4), Würzburg 1937.
A. Grillmeier, Die religiöse Erfahrung des Christen nach der Lehre des Neuen Testamentes (Freiburger Dissertation) 1941.
E.Stauffer, Die Theologie des Neuen Testamentes, Stuttgart 1941.
A. Koeberle, Reohtfertigung und Heiligung, 4 Aufl., Leipzig 1938.
P. Rousselot, La grace d’ après saint Jean et d’ après saint Paul: RSR(1928) 87104.
G. Kittel - G. Priedrich, Theologisches Wörterbuch zum NT (varii articuli qui
rem nostram spectant).
H. Rondet, Gratia Christi. Essai d’histoire du dogme et de theologie dogmatique
(Paris 1948) 47-74.
W. T. Hahn, Das Mitsterben und Mitauferstehen mit Christus bei Paulus, Ein
Beitrag zum Problem der Gleichzeitigkeit des Christen mit Christus, Gütersloh
1937.
E. Tobac, Grace (Fondements scripturaires) DAFC II, 324-344.
E. Tobao, Le problème de la justification dans S. Paul, Löwen 1908.
III. Patres:
(Textus vide Rouet, series 308 et 314; Lange 46-52; 67-68)
a) In genere dici debet, a priori evidens esse doctrinam tam clare non tantum
explicite hinc inde in Scriptura enuntiatam, sed cum tota eius doctrina de
supernaturali elevatione hominis per Christum et in Christo tot nexibus coniunctam, numquam potuisse apud Patres oblivioni dari.
b) Ut effata Patrum et quidem iam primorum saeculorum de necessitate gratiae recte aestimari possent, per se tota eorum doctrina de regeneratione, de
deificatione hominis, de possessione Spiritus Sancti, de restitutione imaginis
et similitudinis Dei in homine, etc, consideranda esset. Talia iam fere perfecte
exculta sunt apud Irenaeum, Hippolytum, Originem. Talia non mere ethice“
”
interpretanda esse iam apud hos Patres (immo clarius quam v.g.apud Augustinum), extra controversiam est. Iam Patres priorum saeculorum noverunt gratiam physicam creatam habitualem. Ita sermo est, v.g. de propriis pneumatibus“
”
(Irenaeus), de qualitate Spiritus“ (Iren.), semine spiritus (Iren. Cl. Alex.), de
”
energia et dynamei per spiritum (Pastor Hermae), de gratia, quae crescere potest (Iren.), de parte, traduce, pignore, portione Spiritus (Iren., Tertul.), de vi
Sp. S., de magna substantia sanctitatis (Tertul.), etc. Et semper haec gratia
physica in homine considerabatur tanquam principium praerequisitum, ex quo
tunc cognitio supernaturalis, tum opera salutaria procedunt (v.g. Iren. R.220,
Tertul., R.348). Quid iam ex tali doctrina deificationis pro necessitate gratiae
ad omnia opera salutaria sequatur, iam explicatum est in argumento ex Sc.
Explicita testimonia de necessitate gratiae, apud Lange 46-47,67.
c) Patres priorum saeculorum et Patres graeci in genere debuerunt magis
pugnare contra Gnosticismum eiusque determinismum et conceptum gratiae
extra-moralem. Hinc si interdum libertatem ita efferre videntur ut gratiam
expectare exercitium libertatis et consequenter ad hoc exercitium a Deo dari
videatur (fere ad modum doctrinae semi-pelagianae), benigne interpretandi
sunt. (cf. v.g, R. 114, 1153, 1155, 1207, 1219, in oppositione ad 1165, 1167).
-75-
82
-76-
d) Patres graeci posteriores (praesertim Athanasius, Gregorius Nyssenus, Cyrillus Alex, Maximus Confessor, Joannes Damascenus) amplius excolunt hanc
habitualem et ontologicam deificationem hominis per Spiritum divinum in homine inhabitantem. Ita vero fundamentum ontologicum nostrae thesis clare
docent. Textus explicitos de necessitate gratiae vide Lange n. 48; R. 808, 963,
1003, 1165, 1167, 2163, 2359. Conspectum, bibliographiam et textus de hac
deificatione apud Patres graecos vide apud Rondet 77-98.
e) Patres latini posteriores generatim non tam clare et fuse tractant de habituali
supernaturali elevatione hominis. (Aliqua vide R.1318, 2193; de Augustino circa
hanc rem, Lange 281; Ernst, Die Werke und Tugenden der Unglaubigen, S.
147-57; Rondet 100-103; ibidem de Leone Magno 168 ss: de Patribus latinis
in genere vide v.g. H. Rahner, ZkTh 59(1935) 383-93). Hinc ipsi necessitatem
gratiae ut sanantis generatim magis urgent. Ita v.g. iam Cyprianus (R.558)
vel Ambrosius (R 1302) Sed quatenus indiacriminatim necessitatem gratiae ut
absolutam simpliciter affirmant, etiam hic audiendi sunt. Textus, Lange n.49.
f) Augustinus necessitatem gratiae in genere semper agnovit et professus est.
Ante 395/96, ideas semipelagianas non satis evitavit, quod ipse fatetur et in Retractationibus emendat. In De diversis quaestionibus ad Simplicianum“ (397),
”
cognovit omnem actum salutarem a gratia praeveniri. Provccat inde ab hoc
tempore praesertim ad 1 Cor 4, 7, aliosque textus Scripturae, praxim Ecclesiae orantis et testimonia Patrum (Cypriani, Ambrosii, Gregorii Naz. etc.). In
pugna contra Pelagianos, inde ab anno 410, necessitatem gratiae internae absolutam ad omnes actus salutares fortiter defendit. Scripsit v. g. anno 412 De
”
peccatorum meritis et remissione“ (magis hic de peccato originali, sed etiam
de necessitate gratiae: R 1715, 1717); De spiritu et littera“ (412) (inculcat
”
hic necessitatem internae gratiae); De natura et gratia“ (415); De perfectio”
”
ne iustitiae hominis“ (415) (in hac epistola habemus definitiones ut dicitur
”
Caelestii“); De gestis Pelagii“.(417). (narrat historiam synodi 415 Diospoli ha”
bitae, et gratiam esse absolute necessariam clare docet: R 1850; De gr. Cti. et
”
de pec. orig.“ (gratia non tantum ad facilius implenda mandata datur: R 1855,
1854; Contra Julianum haeresis Pelagianae defensorem“(421) (R 1902/03); De
”
”
gratia et libero arbitrio“ (426/7) (R 1936-38); De correptione et gratia“(426”
27)(R 1954) (In hoc libro occurrit celeberrima illa distinctio inter adiutorium
”
sine quo non“ Adae datum et adiutorium quo“ in ordine infralapsario colla”
tum eis, qui praedestinantur, qua distinctione postea Jansenistae abutebantur;
cf. Rondet 125; H. de Lubac, Surnaturel/Paris 1946/56-61, 82-85). ln scriptis contra semipelagianos gratiam absolute necessariam esse etiam ad initium
fidei defendit. De praedestinatione sanctorum“ (428-29)(R 1978-1984), De
”
”
dono perseverantiae“ (428-29)(R 2004-5). Ultimum opus contra Pelagianos est:
Contra secundam Juliani responsionem imperfectum opus“ (R 2008-9).
”
g) Post Augustinum et damnationem Pelagianismi, de thesi nostra, uti sonat,
controversia in Ecclesia non iam esse potuit. Ipsi Semipelagiani, licet censerent initium aliquod salutis ex solis viribus hominis fieri, in genere absolutam
necessitatem gratiae ad opera salutaria admittebant.
Annotatio: Ex bibliographia de doctrina Patrum circa gratiam haec notari convenit:
A.Harnack, Die Terminologie der Wiedergeburt und verwandter Erlebnisse in der
älteren Kirche (TU 42,2), Leipzig 1918.
L.Baur, Untersuchungen über die Vergöttlichungslehre in der Theologie der grie-
83
chischen Väter: Tüb. Theol. Quartalschrift 98 (1916)467-91; 99(1918) 225-52
(Ignatius); 100(1919) 426-46 (Apologeten); 101(1920) 28-64; 155-86(lrenaeus).
I.Sprinzl, Die Theologie der apostolischen Väter; Wien 1880.
H.Weinl, Die Wirkungen des Geistes und der Geister im nachapostolischen Zeitalter, Freiburg 1899.
H.Korn, Die Nachwirkungen der Christusmystik des Paulus in den apostolischen
Vätern, Leipzig 1928.
H.Schumacher, Kraft der Urkirche, Das neue Leben“ nach den Dokumenten der
”
ersten zwei Jahrhunderte, Preiburg 1934.
A.Strucker, Die Gottebenbildlichkeit des Menschen in den ersten zwei Jahrhunderten, Münster 1913.
P.Stoll, Die Lehre des hl.Irenaeus von der Erlösung und Heiligung: Der Katholik
85 (1905) 46.71; 87-109; 181-201; 264-89; 349-53.
P.Gächter, Unsere Einheit mit Christus nach dem hl. Irenaeus. ZkTh 58(1934)
503-32.
A.Verriele, Le plan du salut d’après Saint Irenê: Revue des sciences religieuses
14(1934) 493 -524.
F.Wörter, Die christliche Lehre über das Verhältnis von Gnade und Freiheit von
den apostolischen Zeiten bis auf Augustin, Freiburg 1856-1860.
O.Faller, Griechische Vergottung und christliche Vergöttlichung: Gregorianum
6(1925) 427-35 (Clemens von Alex.)
G.W.Butterworth, The Deification of man in Clement of Alexandria: Journal of
theol. Studies 17 (1916).
K.Rahner, De termino aliquo in theologia Clementis Alexandrini: Gregorianum 18
(1937). 426-31.
H.Rahner, Taufe und geistliches Leben bei Origines: Zeitschrift f.Asz. u.Mystik
7(1932) 205-23.
F.Mitzka, Gnostizismus und Gnadenlehre: ZkTh 51(1927) 60-64.
A.D.Neffe, Geschichte des Wortes supernaturalis“. ZkTh 46 (1922) 337-60.
”
K.Rahner, Sünde als Gnadenverlust in der frühkirchlichen Literatur: ZkTh
60(1936) 471-510.
L.Atzberger, Die Logoslehre des hl. Athanasius, München 1880.
H.Strater, Die Erlosungslehre des hl. Athanasius, Freiburg 1894
K.Bornhäuser, Die Vergottungslehre des hl. Athanasius und Johannes Damaszenus , Gütersloh 1903.
V.Cremers, Die Verlossungsidee bij Athanasius den Groote, Turnhaut 1921.
E.Scholl, Die Lehre des Basilius von der Gnade, Freiburg 1881.
F.K.Hümmer, Des hl. Gregor von Nazianz von der Gnade Lehre, Kempten 1890.
H.Rahner, Die Gottesgeburt, Die Lehre der Kirchenväter von der Geburt Christi
im Herzen der Gläubigen: ZkTh 59(1935) 333-418.
J.B.Aufhauser, Die Heilslehre des hl. Gregor von Nyssa, München 1910
E.Weigl, Die Heilslehre des hl. Cyrillus von Alexandrien, Mainz 1905
I.Mahé, La sanctification d’après Saint Cyrill d’Alexandrien: Revue d’hist. Eccl.
10(1909) 30 - 40; 469-492.
I.P. de Groot, De leer van den hl. Cyrillus van Alexandrie over de heiligmakende
genade: Theol. Studien 31(1913) 343-58;501-15
J.Fahey, Doctrina S. Hieronymi de gratiae divinae necessitate, Mundelein 1937.
G.Weigel, Faustus of Riez, an historial introduction, Philadelphia 1938
J.B.Schoemann, Gregors von Nyssa theologische Anthropologie als Bildtheologie:
-77-
84
-78-
Scholastik 18(1943)31-53; 175-200.
A.Lieske, Zur Theologie der Logosmystik bei Origines, Münster 1938
A.Mayer, Das Bild Gottes in Menschen nach Clemens von Alexandrien, Rom 1942
(Studia Anselmiana 15).
J.Loosen, Logos und Pneuma im begnadeten Menschen bei Maximus Oonfessor,
Münster 1941.
H.U.von Balthasar, Die Gnostischen Centurien“ des Maximus Confessor, Frei”
burg 1941.
H.U.von Balthasar, Kosmische Liturgie. Maximus der Bekenner. Höhe und Krise
des griechischen Weltbildes. Freiburg 1941.
J.B.Berchem, La role du Verbe dans 1’oeuvre de la creation et de sanctification
d’après saint Athanase: Angelicum 15(1938)201-32
J.B.Berchem, Le Christ sanctificateur d’après saint Athanase: Angelicum 15
(1938) 515-558.
Chevalier, La présence de la Trinité par la sanctification d’aprés les Pères grecs:
La vie spirituelle 55(1938) 153-186.
M.-J.Gongar, La dêification dans la tradition spirituelle de 1’orient: La vie spirituelle 43(1935)91-107.
J.Gross. La divinisation du chrétien d’après les Pères grecs. Contribution historique à la doctrine de la grace.Paris 1938. Cf. Zam 14 (1939) 79-94.
W.Roslan, Die Grundbegriffe der Gnade nach der Lehre der apostolischen Väter:
Theol. Quartalschrift 119(1938) 200-225; 275-317.
S.Stenger, Cyrill von Alexandrien über den Heiligen Geist. Benedikt. Monatssckrift 21 (1939) 159-172.
A.Heitmann, Imitatio Dei. Die ethische Nachahmung Gottes nach der Vaterlehre
der ersten zwei Jahrhunderte (Studia Anselmiana 10 Rom 1940
E.Scharl, Recapitulatio mundi. Der Rekapitulationsbegriff des hl. Irenaous und
seine Anwendung auf die Körperwelt, Freiburg 1941.
I.C.Martinez, Notas sobre unas notas para la história de la palabra sobre-natural“:
”
Arch.Theol.Granatense 1(1938) 56-85.
H.U.von Balthasar, Prénsée et pensée. Essai sur la philosophie religieuse de Grégoire de Nysse, Paris 1942. J.Daniélou, Platonisme et Mystique. Essai sur la
doctrine spirituelle de Saint Grégoire de Nysse, Paris 1944.
P.Galtier, Le Saint Esprit et nous d’après les Pères grecs. Rom 1946
L.Bouyer, L’incarnation et 1’église corps du Christ dans la theologie de
S.Athanase, Paris 1943.
A.Lieske, Die Theologie der Christusmystik Gregors von Nyssa: ZkTh 70 (1948)
1-45, 129-168;315-340.
H.du Manoir, Dogme et spiritualité chez S.Cyrille d’Alexandrie: Paris 1945.
L.Malevez, L’Eglise dans le Christ, RSR 25(1935) 257-291; 418-440.
E.Mersch, Le corps mystique du Christ, 2 Bde, Löwen 1936,2.Aufl.
W.T.Witley, The doctrine of the grace, London 1932 (Gnadenlehre der griechischen Väter).
M.Lot.-Borodine, La doctrine de la déification dans l’église grecque jusqu’au XIe
siècle: Rev. de 1’hist. des religions 105(1932)5-43; 106(1932)525-74; 107(1933)855. Cf.M.I.Congar: La vie spirituelle 43 (1935) 91-107.
Literaturam de gratia apud Augustinum vide apud
O.Bardenhever, Geschichte der altkirchkichen Literatur IV (Preiburg 1924, 510-
85
11;
Rauschen-Altaner, Patrologie (10/11.Aufl.,Freiburg 1931), 342-45;
E.Portalié in Dict. theo1. cath. I, col 2375-2408;
B.Altaner, Patrologie (Preiburg 1938) 284,
J.Schmucker, Die Gnade des Urstandes und die Gnade der Auserwählten in Augustins: De Correptione et gratia (im Selbstverlag des Verfassers) 1940;
B.Altaner, Patrologie2 (Freiburg 1950) 379, 392.
IV.Theologi
-79-
a) In media aetate theologi cum scirent doctrinam Pelagii esse haeresim, cumque omnes Augustinum doctorem gratiae sequi contenderent, numquam thesim, uti sonat,
in dubium vocare volebant. Hinc semper necessitatem absolutam gratiae internae
pro actibus vitam aeternam merentibus Augustinum sequentes docuernnt. Etiam
supernaturalitatem huius gratiae ut talem magis reflexe cognoscere coeperunt, de
qua re inde a Thoma inclusive dubium non iam esse potuit. (A.Landgraf, Studien
zur Erkenntnis des Übernatürlichen in der Frühscholastik: Scholastik 4 (1929) 1- 37,
189-220; 352-389).
b) Ex altera parte, cognitio talem gratiam esse etiam absolute necessariam pro actibus ad iustificationem positive conducentibue, quae iam contra Semipelagianos
ab Arausiacano clare docebatur, aliquatenus satis diu iterum obscurabatur. (cf.
A.Landgraf, Die Vorbereitung auf die Rechtfertigung und die Eingiessung der heiligmachenden Gnade in der Frühscholastik: Schol. 6 (1931)42-62; 222-247;354-380;451501). Variae rationes id effecerunt. Ex una parte vix cognoscebatur historia et doctrina Semipelagianismi. Arausicanum vix umquam allegatur. De cognitione, respective
ignorantia Semipelagianismi et Arausicani apud theologos medii aevi in genere et
apud S.Thomam in specie vide H.Bouillard, Conversion et grace chez Saint Thomas
(Paris 1944) 92-122. Insuper tota nostra quaestio sub novis conceptibus tractabatur, quo factum est (ut fieri solet), ut non ab initio perfecte tota veritas tradita his
novis conceptibus exprimeretur. Sic theologi fere. per totam aetatem mediam sub
voce gratiae gratum facientis (hereditas ab Augustino) satis unanimiter intelligunt
gratiam sanctificantem habitualem (novus conceptus Aristotelicus). Hinc fere unice
tamquam actus salutares illos considerant, qui ex tali gratia procedentes, simul sunt
de condigno meritorii, et ad hos tantum doctrinam Ecclesiae contra Pelagianismum
applicant. Quominus clare assertum etiam ad actus positive ad iustificationem disponentes extenderent (quod de se intendebant), alia insuper obstabat difficultas: actum
omnem, ut sit voluntarius, necessario, procedere debere putabant ex correspondente facultate vel habitu.(cf. v.g. Thomas, Q.disp.de caritate,ad11 ; et J. Stufler, Divi
Thomae Aquinatis doctrina de Deo operante, Innsbruck 1923, 325ss.). Hinc actus
supernaturalis ex habitu supernaturali procedat oportet. In tali vero suppositione
difficilius intelligitur, quomodo actus ille esse possit supernaturalis, qui disponit ad
susceptionem habitus. Accedit, quod in antiqua Ecclesia id, quo homo ante et ad
iustificationem facere debet, non considerabatur sub conceptu (Aristotelico) dispositionis ad formam suscipiendam, et hinc non ab initio in media aetate clare percipiebatur, quid ex doctrina Ecclesiae pro tali dispositione erui deberet. Ita factum est,
ut id quod Eeclesia praesertim in Arausicano docebat, alquatenus obscurabatur.
Sic nonulli veteres theologi aliquam positivam dispositionem ad gratiam habitualem ex viribus solis naturae admittebant. Id eo facilius fieri potuit, quia usque ad
1
non existit in Corpus thomisticum
86
-80-
medium fere seculum 13. conceptum explicitum supernaturalitatis actus salutaris
non habuerant neque conceptum potentiae ad gratiam mere oboedientialis, et inde
theologi putare potuerunt se admittere posse dispositionem positivam ad gratiam,
dummodo tenerent talem dispositionem gratiam non posse mereri et gratiam ita
gratuitam manere. Ita v. g. adhuc ipse Thomas iunior admittit dispositionem positivam ex solis viribus naturae (I Sent.dist. 17,q2 ad 3 ; II Sent.dist. 28,q.1,a.4; IV
Sent.dist. 17,q.1,a.2,qc 1 et 2. Textus vide apud Lange 219). Sed v.g. Bonaventura postulat ad talem actum gratiam gratis datam“ (II Sent.dist.28,a.2,q.1; de eius
”
doctrina, cf.F.Mitzka, Die Lehre des hl. Bonaventura von der Vorbereitung auf die
heiligmachende Gnade, ZkTh 50(1926) 27-72, 220-252). Pro eadem re Thomas senior
exigit: auxilium gratuitum“ Dei interius animam moventis sive inspirantis bonum
”
”
propositum“ (1,II,q.109.a.6 corp.), et fidem omnem semper docuit ex gratia interna
procedere ( III Sent.dist.23,q.3,a.2; 2,II, q,6,a.1 corp; 1 ,II, q. 114 ,a. 5 ad1). Sed
neque his omnia sunt plana. Quaeri enim potest cuius naturae sit talis gratia“ ita
”
requisita (externa tantum (Bonaventura?) aut modaliter supernaturalis aut habitus
ipse correspondens ipsi actui de quo agitur?), et ad quam dispositionem talis gratia
requiratur (ad proximam tantum, an ad omnem dispositionem etiam remotam?).
De his vero postea fusius sermo esse debebit. Inde a temporibus Thomae saltem
necessitas gratiae internae gratuitae (quidquid accuratius dici debet de eius interna
natura) ad omnes actus salutares etiam iustificationem praecedentes iterum clare
docebatur. Tantum Durandus et Nominales in fine mediae aetatis de actibus ad
salutem dispositivis Semipelagianismum non vitaverunt.
c) Cum lente inde a saeculo XIV (cf.F.Mitzka, Anfänge einer Konkurslehre im
13.Jahrhundert: ZkTh 54 1930) 161-179) conceptus gratiae actualis entitative supernaturalis praeter gratiam habitualem excoli inciperetur, facilius etiam quaestio
de actu aliquo vere supernaturali ante iustificationem solvi potuit, et hinc iterum
clarius intelligebatur id, quod Ecclesia de necessaria gratia entitative supernaturali
ad omnem actum salutarem docebat, applicari posse et debere etiam ad actum
omnem salutarem nondum iustificati. Ita Tridentinum pro dispositione (saltem
proxima) iustificationis clare requirit gratiam internam supernaturalem. Et inde a
Suarezio aliisque ab omnibus docetur, nullam posse esse dispositionem positivam
nisi ex tali gratia, ne remotissimam quidem. Quae pro bibliographia circa doctrinam
de gratia ex theologia mediaevali notanda sunt, inveniuntur (praeter Lange) apud
J.Auer, Die Entwicklung der Gnadenlehre in der Hochscholastik mit besonderer
Berücksichtigung des Kardinals Mateo d’Acquasparta (Freiburg 1942) 355-357;
H.Rondet, Gratia Christi (Paris 1948) 180-253; H.Bouillard, Conversion et grace
chez S.Thomas d’Aquin (Paris 1944)IX-XV et passim in libro ipso. Addendus
est his libris et articulis; R.-Ch.Dhont, Le problème de la préparation à la grace.
Debuts de l’Ecole franciscaine, Paris 1946; B.Lonergan, St.Thomas’ thought on
gratia operans: Theological Studies 2 (1941 ) 289-324; 3 (1942) 69-88; 375- 402;
533-578.
a) Cum finis hominis sit simpliciter supernaturalis, actus non nisi ex gratia elevanti
(quae naturae lapsae solum propter merita Christi datur) internam proportionem
habere possunt, tum ratione meriti, tum ratione positivae dispositionis. Hinc nonnisi
tales actus ex interna natura sua possunt salutares esse.
b) De facto insuper nec ullos alios actus a Deo quasi per extrinsecam denominatio-
87
nem et imputationem ut positivam dispositionem et ita ut salutares admitti tantum
ex revelatione huius facti ipsius sciri potest.
-81-
Thesis 9
THESIS 9: Etiam ad initium fidei eadem gratia necessaria est. (Lercher IV,1, thesis
15.)
STAT.QUAEST.:
I. Introductio in quaestionem
1. Tractantes de necessitate absoluta et physica gratiae supernaturalis iam diximus
eam necessariam esse ad omnes actus salutares (th.8). Sed saltem tenor praecedentis
thesis non accuratius determinavit, qui et quales sint isti actus salutares, pro quibus
gratia supernaturalis necessaria esse dicitur. In thesi praecedenti tantum diximus
vocare nos omnes et solos illos actus salutares, qui non solum sunt honesti, sed insuper qui positive conducunt ad salutem sive perfecte (i.e. actus iustificati de condigno
augmentum gratiae (iustificationem secundam) et maiorem gloriam caelestem merentes) sive inchoative (i.e. actus nondum iustificati positive (merito de congruo)
sese ad iustificationem primam disponentis). Sed thesis praecedens in suo tenore
hanc secundam classem actuum salutarium (ad iustificationem primam positive disponentium) potius hypothetice tantum respexit: s i sunt tales actus disponentes
(quod iam evidens est) et quidem ita ut sint positive disponentes (seu ex natura
sua positive ad salutem conducentes) (quod adhuc probandum est), non fiunt nisi
ex gratia interna supernaturali absolute et physice necessaria.
2. Itaque in hac thesi per modum unius probamus tum tales actus ut vere salutares
de facto existere tum ad eos gratiam, de qua thesis praecedens, esse necessariam.
3. Ut tale assertum speciali thesi absolvamus, cuius probationis elementa omnia
quoad rem iam in thesi 8 afferebantur, rationibus magis historicis inducimur. Inde ab Augustino usque ad Concilium Arausicanum per saeculum disputabatur de
necessitate gratiae absoluta praecise pro his actibus dispositivis, seu pro initio fidei“.
”
II. CONCEPTUS:
CONCEPTUS initii fidei explicandus est:
1. Nomen: desumptum est ex Cantico Canticorum 4,8 secundum versiones LXX et
Italam: veni, coronaberis de capite Amana“. Henne vertit: Steig herab vom Mana”
”
”
berg“(rosch amana)“. Nomem proprium amana“ ergo LXX false verterunt fide“ et
”
”
hinc rosch amana initium fidei“. Hoc verbum Augustinus fecit terminum techni”
cum in theologia de gratia (v.g. De perfectione iustitiae 19,41; De praedestinatione
Sanctorum 2,3; R 1978; 1979 etc.).
2. Sensum: non desumendus est ex significatione vocabulorum ut talium, sed ex sensu,
qui huic verbo in lite Augustini contra Semipelagianos attribuebatur. Nam hunc
sensum definitio Ecclesiae praesupponit. In lite vero Semipelagiana ex utraque parte
sub voce initium fidei“ intelligebantur actus salutares iustificationi (non necessario
”
ipsi fidei!) praevii. Hinc initium fidei constituunt omnes et soli actus, qui ex una parte
praecedunt iustificationem per infusionem gratiae sanctificantis, et qui ex altera
parte vere salutares dici debent. Ad tales actus (ut praesertim ex Tridentino constat)
certe pertinent fides informis, timor iustitiae divinae, odium et detestatio peccati (ex
88
-82-
motivo supernaturali), spes, poenitentia. Iuxta Indiculum ad initium fidei recenseri
debent: sancta cogitatio, pium consilium, omnisque motus bonae voluntatis (D 135),
bonae voluntatis exordia (D 139), iuxta Arausicanum: invocatio gratiae (D 176),
voluntas purgandi a peccatis (D 177), credulitatis affectus (D 178, sed ex contextu
apparet istum terminum non intelligendum esse sensu hodierno, sed dici de cumulo
omnium actuum usque ad regenerationem sacri baptismatis“), actus praeparatorii
”
(credere, velle, desiderare, petere etc. D 179), cogitatio et electio salutaris (D 180).
Etiam tempore Augustini initium fidei“ includit ipsum actum fidei theologicae, et de
”
se non dicit (saltem non exclusive) actum, qui ipsam fidem praecedit; hinc Bonifatius
II complectens doctrinam Arausicani in sua approbatione dicit: ut nulli ulterius
deberet esse ambiguum f i d e m quoque ipsam venire de gratia (D 200 b; cf. etiam 200
a). Hinc initium fidei non est idem ac actus, qui secundum hodiernam theologiam ad
praeambula fidei“ pertinent (iudicium de credibilitate et credentia revelationis, pius
”
credulitatis affectus). Ex his ergo ergo scimus esse actus salutares, qui iustificationem
(quae est quasi-terminus ad quem initii fidei) praecedunt, possumus etiam aliquos
ex eis assignare (praesertim fidem, spem, attritionem). Sed ubi accurate sit quasi
terminus a quo“ actus honesti ex gratia elevante fiunt salutares, clare assignare
”
non possumus. De hac re tantum hypothetice dicere possumus: si et inquantum
talis actus honestus est etiam salutaris, est initium fidei et non fit nisi ex gratia
supernaturali. Non simpliciter omnes actus honestos ita ad initium fidei pertinere,
iam constat ex thesi 7.
III. SENSUS THESIS:
Ex his apparet, quid doceat thesis. Thesis secundum quid est merum corrolarium thesis
praecedentis. Affirmat enim id de quibusdam actibus salutaribus, quod thesis 8 de omnibus in genere enuntiavit. Sed tamen etiam aliquatenus plus dicit: affirmat non tantum
hypothetice, sed absolute existentiam quorundam actuum salutarium ante ipsam iustificationem, qui consequenter, uti iam ex priori thesi constat et ex hac thesi iterum constabit,
non nisi ex gratia elevante poni possunt. Ad utrumque ergo in probatione attendendum
est: esse tales actus iustificationi praevios salutares, eosque esse ex gratia interna absolute
necessaria. Qui sint hi actus, sub II iam dictum est, in quantum id fieri potest.
IV. ADVERSARII:
ADVERSARII sunt Semipelagiani:
a)De nomine harum reliquarum Pelagianorum“ vide apud Lange n.57; nota 1; Ron”
det 144.
b) Inter eos (omnes saec.5) recenseri debent (gradu utique vario): Cassianus ( Colla”
tor“), Vincentius Lerinensis, Faustus Reiensis. Hilarius Arelatensis, Gennadius, Arnobius iunior, auctor Praedestinati“. - Impugnabantur ab Augustino, Tirone Pro”
spero Aquitano (qui composuit praeter alia: De gratia Dei Indiculum“. (v). De
”
”
vocatione omnium gentium“), Caelestino papa (D 128). Hormisda papa (+523)(D
173 a), Avito Viennesi (+518), Fulgentio Ruspensi (+532), Caesario Arelatensi, qui
praeerat Concilio Arausicano, quod approbante Bonifatio II 529 liti semipelagiano
finem imposuit. De lite Semipelagiana vide Rondet 144-161.
c) Docent Semipelagiani: admittendam esse tum necessitatem gratiae tum existentiam peccati criginalis. Sed unicam et adaequatam rationem praedestinationis esse
ipsam et solam voluntatem hominis. Secus Deum, si de se ipso inaequaliter grati-
89
am distribueret, fieri acceptorem personarum. Deum de facto ideo tantum gratias
et praemia indifferenter oblata inaequali modo conferre, quia vario modo homines
gratias desiderarent, peterent etc. Hoc ut fieri posset, Deum exspectare (generatim
saltem) voluntatem hominum, qui solis suis viribus initium fidei“ (desiderium salu”
tis, advocationem medici“, orationem pro gratia etc.) ponerent. Si hoc bono naturae
”
( initiali gratia“) homines bene uterentur, eos accipere gratiam salvantem“. Simili
”
”
modo perseverantiam officium hominum esse, non specialem Dei gratiam. Ulteriora,
praesertim occasionem huius sententiae (ut reactionis contra rigidam doctrinam Augustini senioris de praedestinatione et de efficatia gratiae - neglecta gratia sufficiente
- vide apud Lange 57-58 (547- 549) et K.Rahner, Augustinus und der Semipelagianismus: ZkTh 62 (1938) 171-196. - De falsa interpretatione Semipelagianismi a parte
Jansenistarum (cf. D 1095) vide Lercher IV, 1 n.257. Ibidem etiam de Semipelagianismo Hermesii.
-83-
V. QUALIFICATIO :
De fide definita.
PROBATIO:
I. Ecclesia:
Indiculus c.6 (D 135): omnis motus bonae voluntatis (etiam sancta cogitatio) ex Deo
est.
Indiculus c.8 (D 139): exordia bonae voluntatis ad Christi gratiam referenda sunt.
Indiculus c.9 (D 141): ab initio fidei a gratia praevenimur.
Arausicanum (passim) praesertim can.3-8 (D 176-181): etiam initium fidei (D 178) cum
actibus, de quibus st.qu. II, est ex gratia praeveniente.
Tridentirmm et Vaticanum (in quibus etiam praecise de actibus ad iustificationem disponentibus sermo est) : vide thesim 8, prob. ex Ecclesia.
II. Scriptura:
Recolenda sunt, quae in thesi 8 dicta sunt.
a) Effatum generale, quod etiam de initio fidei valet: Jo 15, 5 .
b) De cogitatione salutari: 2 Cor 3,5.
c) De initio salutis et fidei: Phil 2,12; Jo 6,44.
d) Textus, qui apparenter oppositi sunt (Act 16,31; Zach 1,3; Eph 5,14; Mt 7,7 etc),
docent quidem propter actum hominis bonum libere positum gratiam ulteriorem
dari, sed non negant ipsum hunc actum oriri ex gratia aliqua praeveniente.
III. P a t r e s :
-84-
a) In genere vide thesim praecedentem.
b) Si aliqui Patres (v.g. Chrysostomus) de initio salutis loqui videntur ad modum Semipelagianorum, id vel explicandum est, sicuti explicabantur modo aliqui textus
Scripturae (II d), vel tribuendum est fini paraenetico, vel etiam partim concedi
potest aliquos Patres cum Sanctis Joanne Cassiano, Vincentio Lerenensi, Fausto
Reiensi et ipso Augustino iuniore in hac re tunc errasse, cum de hac re explicita
quaestio in Ecclesia non agitabatur.
90
c)Textus explicitos Patrum ante Augustinum pro thesi vide apud Lange 67, inter quos
Basilius (?): R 963.
d) Augustinus episcopus clare thesim docet provocans ad traditionem: R 1446; 1450;
1456; 1458; 1569; 1671; 1734; 1936; 1940; 1968; 1978-84; 2004-2006.
Magistrum sequuntur Prosper (R 2034) (2045) et Fulgentius (R 2243; 2246; 2278).
IV. Theologi:
vide thesim praecedentem.
vide statum quaestionis et thesim praecedentem.
91
92
3 CAPUT III: De gratuitate gratiae
elevantis.
Thesis 10
THESIS 10: Gratia necessario ad actus salutares requisita homini est indebita.
(Lercher IV,1 theais 18).
STATUS QUAESTIONIIS :
I. Introductio in q u a e s t i o n e m:
-85-
1. Adhuc versamur in quaestione de immediato termino voluntatis salvificae Dei,
qui est gratia. Deus vult omnes homines salvos fieri beatitudine supernaturali. Hanc
beatitudinem adulti acquirere debent actibus suis salutaribus. Hi vero actus non
fieri possunt nisi ex gratia absolute et physice necessaria. Hinc quaeri potest et debet, quae sit natura intimior huius gratiae. Iam diximus eam esse aliquid a Deo
collatum, homini internum et superiores eius facultates afficiens. In hac thesi novam
eius determinationem statuimus, quae iam ipso eius vocabulo innuitur: gratuitatem
gratiae.
2. Per se quidem haec veritas ex praecedentibus logice deduci potest: cognovimus
enim iam supernaturalitatem finis hominis, gratiae necessitatem ad actus salutares, prout et inquantum hi sunt intrinsecus proportionati fini huic supernaturali et
ita indebito. Hinc per se iam intelligitur, id, quo actus fini huic indebito intrinsecus proportionatur, participare gratuitatem ipsius finis. Nam ut huic sint intrinsecus
correspondentes, gratia necessario requiri dicebatur. Attamen, cum fontes generatim
potius gratuitatem gratiae quam supernaturalitatem finis ultimi hominis efferant et
inculcent, nos in hac thesi iuxta fontes (saltem partim) immediate probamus gratuitatem gratiae, ex qua probatione dein iterum clarius elucebit supernaturalitas tum
gratiae tum finis ipsius.
3. Haec gratuitas gratiae relate ad hominem negat aliquam relationem hominis ad
gratiam, qua fieret, ut ex se ipso hanc gratiam sibi procurare posset. Cum vero
iam ex prioribus thesibus constet, Deum ipsum sua activitate physice gratiam producere, haec relatio hominis, si esset, in duplici tantum genere cogitari posset:
a) aut in genere causae efficientis moralis (late dictae); haec iterum esset:
aa) aut exigentia ipsius naturae ut talis,
bb) aut exigentia actuum huius naturae: meritum,
b) aut in genere causarum internarum (moralium): causa materialis: dispositio
(moralis). Licet hi duo respectus re saepe coincidant, nec semper coincidunt
nec in conceptu confundi debent. De priore quaestione in hac thesi sermo erit,
altera in sequenti thesi absolvetur.
93
II. CONCEPTUS
CONCEPTUS explicandi sunt:
1. Homo intelligitur simpliciter talis in se solo consideratus, et uti patet, antecedenter
ad eius elevationem in statum gratiae et actum salutarem. Respicitur ergo primo
homo uti est post lapsum Adae: homo lapsus. Intelligitur vero insuper in hac thesi
homo etiam abstrahendo a culpa originali. Hinc duplex simul in hac thesi movetur
quaestio: utrum solum ideo homini gratia indebita sit, quia ut lapsus per peccatum
originale positivam indignitatem contraxit, quominus gratiam reciperet, an gratia ei
etiam abstrahendo ab hac ratione (ergo etiam Adae in statu supralapsario) indebita
et gratuita dici debeat. Cum ergo thesis simpliciter loquatur de homine, utramque
quaestionem complectitur.
2. Gratia: intelligitur illa, quae requiritur ad omnes et solos actus salutares (cf.thesis 8 et
9). Notandum est, thesim eo, quod loquitur de gratia ad actus salutares, non unice
respicere gratiam actualem in oppositione ad gratiam habitualem. Pars enim maior
et maioris momenti actuum salutarium praerequirit gratiam habitualem, ex eaque
procedit. Hinc voce gratiae indiscriminatim per modum unius intelligitur gratia
omnis entitative supernaturalis, sicut in thesibus 8 et 9.
3. Exclusio debiti: ut intelligatur, quo sensu gratia homini indebita dicatur, considerari
debent, quo sensu aliquid dici possit debitum. Hinc distinguendum est:
A) debitum physicum naturae: fundatur in exigentia naturae: Natura aliqua ex
sua interna essentia ad determinatum finem a Creatore ordinata est. Quatenus Deus ipse sua voluntate sapienti et bona talem naturam creavit, vult eo
ipso etiam id, ad quod ab ipso est ordinata. Quatenus talis natura iam effective constituta concipitur, sua interna teleologia (appetitu naturali) tendit in
finem suum et eo ipso exigit“ quasi a Deo ea media, sine quibus finem as”
sequi non potest, et Deus sibi ipsi tamquam sapienti creatori debet, ut haec
media creaturae suppeditet. Supponitur ergo, talem naturam“ iam existere.
”
Talis natura ut ens contingens potuit etiam a Deo non creari. Deus igitur in
eius creatione liber est. Homini ergo possibili“ Deus nihil omnino debet. Et
”
eatenus omnia, quibus constituitur homo existens, ei indebita“ dici possunt. Si
”
vero h i c sermo est de debito et indebitoj, ncn intelligitur haec ratio indebiti,
quae et inquantum convenit homini, prout libere a Deo creatore existentiam
realem accipit, quaeque ratio materialiter pro qualitate rei ita creatae maior et
minor esse potest, licet formaliter spectata semper eadem est. Hic si loquimur
de debito, intelligitur tale, quod homini iam ut existenti concepto adhuc est et
manet indebitum. Ratio ergo indebiti, quod gratiae convenire probabimus, non
confundenda est cum illo indebito“, quod necessario omne ens contingens libe”
re a Deo creatum afficit. Verum quidem est, omnem hominem existentem Deo
debere gratias agere pro omni re, qua homo constituitur tamquam de dono,
quod Deus ei non debuit. Sed si homo de gratia sua Deo gratias refert, gratus
est de re, quam Deus ei etiam denegare potuisset, licet homo iam ut existens
supponatur.
B) Debitum morale: constitutum actibus honestis negative talibus, seu qui ponuntur solis viribus naturalibus sine gratia salutari. Prout hoc debitum morale
aut iustitiam Dei aut eius aequitatem aut eius benignam liberalitatem spectat, triplex causa moralis tale debitum (utique gradu diverso tale!) constituens
distingui debet:
-86-
94
Thesis 10
-87-
a) meritum de condigno: meritum morale (das Verdienst): obsequium ipsi
personae ut tali praestitum, non meritum mere physicum (der Verdienst:
emolumentum mere materiale mercede materiali recompensandum).
aa) meritum in genere: opus praemio dignum seu actus, gui in obsequium alterius ita praestatur, ut praemio dignus sit. Cum Deo obsequium
ab homino praestari nequat nisi per gloriam formalem, evidens est tantum opus (saltem) moraliter bonum ut tale opus praemio dignum in
quaestionem venire posse. Ratio meriti est ea qualitas operis, vi cuius opus praemium exigit (si exigere potest), in casu ergo nostro ipsa
honestas actus humani.
Distinguendum est inter meritum in actu primo sive meritum aptitudinale (valor operis, vi cuius de se aptum est ut ab altero acceptetur
tamquam obsequium ei praestitum) et meritum in actu secundo sive
meritum actuale, opus de facto alteri praestitum et ab eo acceptatum,
quod post talem acceptationem iam postulat praemium. Patet meritum
in actu secundo (consequenter ad eius acceptationem) semper supponere meritum aptitudinale, secus aliquod opus ad summum forte esset
condicio, sub qua unus alteri donum aliquod gratuitum dat. Sed vice
versa res alio modo se habet: in genere loquendo potest aliquod esse
meritum aptitudinale, quin fiat meritum actuale, nam non semper unusquisque obligatur acceptare aliquod opus alterius in suum obsequium
et emolumentum. Quod Deum spectat, cum ipse positive velit actuum
humanorum honestatem, de se eam in obsequium suum acceptare censendum est. Si ergo talis actus honestus sive secundum aequalitatem
sive saltem secundum aliqualem (etsi deficientem) proportionem relate
ad gratiam constituit (vel in nostro casu potius constitueret) meritum
aptitudinale (de congruo vel de condigno) hoc in nostro casu concreto eo ipso in meritum actuale transit (seu potius transiret). Hinc ex
probatione, non inesse actibus mere honestis hominis rationem meriti
actualis, de facto in nostro casu probatur, etiam in eis deficere rationem
meriti aptitudinalis. Quod notandum est pro probatione thesis.
bb) meritum de condigno ut tale. Est meritum, quod in acceptante inducit debitum ex titulo iustitiae. Et hoc fieri possit, requiritur, ut meritum aptitudinale saltem secundum aestimationem moralem valoris
sit aequale cum praemio debito. Haec aequalitas non necessario debet esse arithmetica ( secundum rigorem iustitiae“) in qua unice ipse
”
internus valor operis et praemii mere in se spectatorum consideratur
(uti v.g. fit in merito physico et mercede materiali operarii) sed debet esse saltem aequalitas geometrica seu proportionis, in qua etiam
ipsarum personarum ratio habetur. Talis aequalitas habetur v. g. si
Deus dat beatitudinem pro opere salutari, vel si artifex pro artificio
honorarium“ accipit: ipsae res datae quantitative inter se non perfecte
”
aequari possunt (cum non sint perfecte eiusdem naturae), sed si quod
ab utraque parte datur, etiam aestimatur in relatione (proportione)
ad personam utriusque dantis (prout danti datu difficile, carum etc.
est), duae hae proportiones inter se comparatae aequales dici possunt.
Licet ergo concedamus, etiam talem aequalitatem merae proportionis
posse sub certis condicionibus sufficere ad meritum de condigno constituendum, tamen supponitur semper aliquam veram proportionem
95
inter ipsum opus praestitum qua tale et praemium intercedere, secus
de praemio ex titulo iustitiae non iam sermo esse potest.
b) meritum de congruo:
aa) De conceptu meriti in genere, qui etiam hunc conceptum ingreditur, vide supra.
bb) Meritum de congruo ut tale: in eo aliquatenus deficit unum vel alterum vel utrumque elementum, quod habetur in merito de condigno:
aut non habetur aequalitas, ne proportionis quidem, inter meritum
aptitudinale et praemium, aut deest acceptatio sub titulo iustitiae aut
utrumque. Sed si nihilominus spectatis opere operante et remunerante aliqua decentia sive aequitas praemiandi habetur, adest meritum
de congruo. Meritum aptitudinale, cum habeat ex una parte aliquem
valorem tamquam aliquale obsequium remuneranti praestitum et ex
altera parte tamen ne aequalitatem proportionis quidem cum praemio
habeat, provocat ad benevolam aequitatem praemiantis, et si is praemium promisit, ad huius fidelitatem. Prout talis promissio a Deo habetur
vel non habetur, tale meritum de congruo est fallibile vel infallibile.Patet meritum de condigno et meritum de congruo convenire in unum
conceptum tantum analogum. - De habitudine inter meritum in actu
primo et in actu secundo ea dicenda sunt, quae modo statuta sunt de
hac re quoad meritum in genere, a) aa).
c) impetratio:
aa) sensu latiore est quicumque modus efficaciter movendi liberalitatem et benevolentiam alicuius ad danda beneficia. Tale quid de se etiam
fieri potest operibus in aliquale obsequium alterius factis i.e. operibus
de congruo meritoriis. Et quatenus etiam oratio ad Deum est aliquatenus obsequium Deo praestitum (est enim agnitio eius excellentiae et
propriae dependentiae absolutae etc), etiam oratio potest considerari
ut meritum de congruo et sic ut impetratio sensu latiori.
bb) Sensu stricto intelligitur talis impetratio, prout haec abstrahit ab
omni merito etiam de congruo. Talis impetratio fit oratione, prout est
moralis motio liberalitatis et misericordiae per humilem deprecationem. Oratio sub hoc respectu movet Deum non ut obsequium Deo
praestitum, sed ut humilis confeesio propriae indigentiae; provocat neque ad Dei iustitiam neque ad eius aequitatem, sed ad solam eius benignam misericordiam, ut indigentia et miseria hominis libere flecti se
sinat, quin habeat homo in se titulum positivum, ad quem pro dono
divino accipiendo provocare possit. In hac thesi impetratio intelligitur
sensu stricto, quia impetratio sensu latiore iam sub conceptu meriti
de congruo comprehenditur. Talem impetrationem sensu stricto de se
non tollere gratuitatem doni, quod propter eam datur, evidens est;
nam impetratio praecise provocat ad liberam indebitam misericordiam
alterius. Cum vero fontes de facto etiam excludant talem modum obtinendi gratiam, etiam impetratio in hac thesi respicienda est, ut cognoscatur, Dei benignam et absolute liberam voluntatem beneficam, qua
gratiam confert, adeo indebite praevenire omnem conatum hominis, ut
ne propter eius impetrationem quidem gratiam largiatur.
-88-
96
Thesis 10
III. SENSUS THESIS
SENSUS THESIS hisce patet:
1
a)Negamus hominem (sive antecedenter sive consequenter ad peccatum originale,
et in se solo spectatum)
posse ex debito aliquo physico exigere gratiam salutarem.
Neque gratia debetur homini propter aliquod meritum sive de condigno
sive de congruo, neque in actu primo neque in actu secundo, quod coram
Deo sibi solis suis viribus naturalibus acquirere posset.
Negamus insuper Deum de facto per impetrationem naturalem hominis
moveri ad gratiam dandam.
• Licet enim - spectatis meris conceptibus - ratio gratuitatis alicuius doni
per impetrationem obtenti servari possit,
• de facto tamen ex fontibus positivis (praesertim ex Arausicano) scimus, Deum ad gratiam dandam nec per impetrationem moveri. Hinc
gratia salutaris est sub omni respectu homini indebita, et homo nullam
positivam dignitatem ad eam habet.
• Quare ille, qui multa peccata personalia commisit, ad eam recipiendam
est quidem indignior quam alter qui nondum iustificatus honeste
vivit,
• sed inde iste honeste vivens non fit dignior ad gratiam, quia maior
dignitas tantum ibi esse potest, ubi aliqua positiva dignitas est.
• Talis vero in nullo hommine invenitur.
b)Tali asserto non excluditur, posse hominem cum gratia elevante (sive habituali sive actuali tantum) et ex ea meritum (de condigno vel de congruo)
acquirere relate ad gratiam ulteriorem. Hoc non negamus, immo postea in fine totius tractatus explicite probabimus. Sed inde nihii deduci potest contra
nostram thesim. Haec enim excludit meritum ex solo homine ad gratiam, non
vero meritum ex homine cum gratia ad ulteriorem gratiam.
c) Neque affirmamus, gratuitatem gratiae, quam statuimus, excludere debitum, quod oritur ex promissione divina prorsus gratuito facta, vel meritum,
quod Christus relate ad gratias hominibus conferendas sibi acquisivit.
2. Quoad probationem thesis haec ex hoc sensu thesis explicato sequuntur et notanda sunt:
a) In casu nostro ex probatione, actus hominis mere honestos non constituere relate ad gratiam salutarem meritum in actu secundo, etiam sequitur tale meritum aptitudinale adesse non posse. Insuper ex exclusione debiti moralis
elucet etiam debitum physicum non posse adesse. Nam dignitas personae et teleologia interna ipsius naturae certe influunt in actum eius et partim
saltem constituunt huius actus valorem, de quo quaeritur, utrum sit meritorius
gratiae. Si ergo talis actus gratiam non meretur (gratia ad ipsos actus talis personae et naturae), a fortiori talis natura sola (utique talis, qualis nunc existit
et tales actus ponit) eam exigere non potest.
• Licet ergo debitum physicum et morale conceptu prorsus differunt,
• ex negato debito morali (in actu secundo de facto posito)
• eo ipso excluditur debitum physicum naturae humanae de facto nunc existentis (lapsae).
97
– (Nota: Hoc verum est, licet ex affirmato debito morali non sequeretur
adesse etiam debitum physicum).
• Haec duo eo tutius simul probare possumus (immo etiam si abstrahimus
ab hac consideratione),
– quia fontes non adeo distinguunt inter diversa genera debiti,
– sed simpliciter asserunt, hominem simpliciter nullum ius nullumque
meritum ad gratiam accipiendam habere,
– et prorsus absona esset suppositio v.g. Patres Arausicani voluisse
quidem debitum morale reicere,
– sed Semipelagianis concedere debitum physicum.
– Tali debito enim hi prorsus contenti fuissent,
– immo id fuisset, quod tantum Pelagiani ipsi postulare ausi sunt.
-89-
b) Quod impetrationem spectat, haec addenda sunt: per se forte etiam in ea distingui posset,
• impetratio in actu primo (humilis oratio qua talis)
• et in actu secundo (oratio prout efficaciter movet misericordiam Dei).
Explicite in thesi tantum probare intendimus, non adesse efficacem impetrationem in actu secundo,
a.v. Deum de facto non dare gratiam salutarem propter orationem naturalem hominis.
Explicite ergo abstrahimus a quaestione, utrum talis oratio in se spectata
(in actu primo) habeat necne talem vim moventem misericordiam liberam
Dei.
Ouoad rem de hac quaestione dici debet, orationem naturalem talem vim non
habere.
• Hoc ex postea probanda supernaturalitate gratiae clare elucet.
• Nam humilis precatio miseri servi provocans ad Dei misericordiam in tali
hypothesi
• postularet pro creatura de se essentialiter serva adoptionem in filiam et
sponsam et consortium divinae naturae,
quae tali creaturae adeo sunt improportionata, ut talis petitio ex se iam potius
impudentia quam impetratio dici deberet.
Quare impetratio iam in actu primo nullum valorem impetratorium habet, et
Deus omnino consentanee ad naturam rerum decrevit, se talem orationem minime accepturum esse, ut propter eam conferat gratiam salutarem.
c) Ouod spectat probationem gratiae ut indebitae homini etiam innocenti,
a) Arausicanum tantum loquitur de homine lapso, uti de facto nunc existit.
Hinc debitum physicum naturae innocentis tunc tantum certe exclusum est
per reiectionem debiti moralis in natura lapsa, si iam supponimus, eam intrinsecus ut talem nunc non esse aliam, ac fuit in statu supralapsario. Hoc quidem
tuto supppnere possemus ex tractatu de peccato originali eiusque sequelis.
b)Sed haec pars thesis immediatius ex eo probatur, quod
damnatio Baii certe aliquam veram supernaturalitatem proprie dictam
gratiae docet (de qua postea fusius agetur), quae ex una parte in Baii
damnatione explicite et ex ipso conceptu supernaturalitatis respicit etiam
Adam ante peccatum eius, et ex altera parte saltem negat dona gratiae
homini (etsi forte non omni creaturae) esse debita.
98
Thesis 10
Simile quid ex Vaticano desumi potest.
Eodem modo etiam procedit probatio ex Scriptura: ibi saltem aliqua supernaturalitas donorum gratiae erui potest, ex qua sequitur, ea saltem
dona homini innocenti debere esse indebita.
• Hoc procedendi modo non totam doctrinam de supernaturalitate gratiae postea discutiendam praeoccupamus.
• Nam quando explicite de supernaturalitate gratiae ut tali sermo erit,
• explicite probandum erit, gratiam transcendere exigentiam omnis omnino creaturae possibilis,
• et interna ratio huius supernaturalitatis eruenda erit.
3. Si tali modo consideramus relationem salutis Deum inter et hominem sub ratione
debiti et indebiti,
-90-
• nullo modo intrudimus in totam hanc relationem considerandam aliquem iuri”
dismum“ et conceptus, qui a priori et per se iam inepti sunt ad hanc relationem
rite concipiendam.
• Nam primo Verbum Dei ipsum relationem actuum salutarium ad Deum talibus
conceptibus debiti, iustitiae, praemii etc. exprimit (Mt 5,12; 16,27; 20,1 ss.;
Rom 2,6 ss.; 1 Cor 3,8; 9,24; 2 Cor 5,10; 6,13; 9,6; Phil 3,14; 2 Thess 1,5; 2
Tim 2,3.5; 4,8; Heb 6,10, 10,35; Apoc 2,10; 7,14 s etc). Hinc non potest a priori
absona esse quaestio, num talis ratio debiti ad gratiam etiam actibus hominis
mere honestis conveniat.
• Secundo praecise ipsa hac thesi statuimus, non intercedere rationem debiti,
iustitiae etc., in collatione gratiae divinae, sed eam esse opus imperscrutabilis
liberalitatis Divinae erga hominem, qui nullo pacto tale quid exigere potest.
– Et ita haec thesis etiam inserviet ad recte intelligendum, quo tantum sensu
actus etiam salutares merita constituunt coram Deo.
– Cum hi actus salutares procedant ex gratia, quae hac in thesi ut homini
indebita probatur, apparet ex hac praecise thesi,
– talem esse caritatem Dei, ut velit esse merita nostra,
– quae ultimatim sunt sua dona, et hinc etiam
– merita nostra cedere in laudem gloriae gratiae Dei, qui gratis nos dilexit
et diligit.
IV. ADVERSARII:
A. Quoad statum infralapsarium:
1) Pelagiani, quatenus actus coram Deo vitam aeternae meritorios fieri posse putabant sine gratia naturae superaddita. In quantum Pelagiani gratiam“ ali”
quam admittebant, eam ut debitam dari asserebant propter merita praecedentia, sed tale meritum ut meritum de congruo tantum habuisse videntur (cf.
Augustinus, Contra duas epistolas Pelagianorum ad Bonifacium 2,8,17; 4,8,41;
textus apud Lange n. 197).
2) Semipelagiani: initium salutis, quod iuxta eos praecedit gratiam, considerabant
tamquam aliquod exiguum meritum vel saltem impetrationem gratiae. Certe
non putaverunt initium fidei esse meritum de condigno (textus apud Lange 197
n.1, Beraza 359). Hoc notare convenit, quia si Arausicanum tamen meritum
ex homine solo reicit, certe etiam reicitur meritum de congruo et impetratio
gratiae.
99
3.Aliqui theologi mediae aetatis, qui positivam dispositionem ad iustificationem
per actus solius naturae admittentes his actibus adscribebant meritum de congruo (cf. thesim 8, prob. IV). Ita v. g. Thomas iunior (II. Sent. dist. 27,
q.1,a.4,ad 4).
B. Quoad statum supralapsarium: Baius , Jansenistae et aliquatenus Augustinenses:
censent statum, quo homo ordinatur ad vitam aeternam, fuisse pro Adamo ante
lapsum finem naturalem (Augustinenses: saltem si spectatur Dei potentia ordinata)
et hinc gratiam huius status fuisse homini innocenti debitam (debito physico). Cf.
Lange 72; 78; 80; 87; 259.
V. QUALIFICATIO:
a) Quoad honinem lapsum: quoad rem de fide definita (aliquantulum cautius Lange
198; nos cum Lercher IV,1 n. 293; Beraza n. 362; 372; Pesch, Compendium III.
prop.. 32).
b) quoad hominem simpliciter: thesis fidei proxima et definibilis (cf. Lange 261; Lercher l.c.).
PROBATIO:
I. Ecc1esia:
1. Quoad hominem ut lapsum:
Indiculus cap. 5 (D 134); nemo Deo aliunde placet, nisi ex eo, quod ipse donaverit.
cap. 6 (D 135): sine Deo nihil possumus in opere salutis.
Epilogus (D 141): omnia merita hominis a gratia praeveniuntur.
Arausicanum can. 3 (D 176): non ex invocatione humana gratia confertur, sed
vice versa (ita etiam excluditur impetratio, non tantum meritum).
can.6 (D 179): non propter petitionem, orationem, humilitatem etc. gratia datur.
can.18 (D 191): gratia indebita praecedit omnia merita.
can.22 (D 195): ex se solo homo habet tantum peccatum et mendacium (ergo
certe ne meritum de congruo quidem).
clausula (D 200) nullis praecedentibus bonis meritis gratia datur, et sine tali
gratia non est opus bonum“.
”
• Hoc vero negat (sicut etiam D 195) ipsum meritun aptitudinale (bonum opus ipsum) et non tantum eius acceptationem.
• Meritum etiam de congruo ab Arausicano excludi, sequitur eo, quod maius meritum Semipelagiani non postulabant et tamen hi praecise in Arausicano damnantur,
• et ex eo, quod Arausicanum etiam impetrationem excludit, ergo a fortiori
meritum de congruo.
Tridentinum sess.6, cap.5 (D 797) dicit quidem gratiam ad actus positive ad iustificationem disponentes dari nullis existentibus meritis“, sed
”
cum cap.8 (D 801) meritum ( promereri“) excludat ab actibus positive dispo”
nentibus,
• qui certe habent iuxta theologos meritum de congruo relate ad gratiam
iustificationis,
• meritum“, de quo cap.5, posset per se intelligi de solo merito de condigno,
”
-91-
100
Thesis 10
• ita, ut ex hoc textu non totam thesim probare possemus.
2. Quoad hominem simpliciter:
Damnatio Baii per Pium V (1567):
a) status habitualis iustitiae originalis fuit indebitus, immo et supernaturalis: prop.21; 23; 24; 26; (D 1021; 1023; 1024; 1026).
b) Hinc etiam actus huius status (merita) sunt gratia: prop. 1; 3; 7; 9 (D
1001; 1003; 1007; 1009).
Vaticanum sess.3, cap.2: finis hominis est supernaturalis (D 1786) et hinc etiam
revelatio (D 1785; 1787; can.3: D 1808).
sess.3, cap. (D 1789) fides est etiam subiective seu a parte actus supernaturalis
(virtus supernaturalis ex gratia).
In variis schematibus praeparatis Concilium idem voluit definire quoad statum
hominis totum (Collectio Lacensis VII,516; 517 s. 555-58; 562-65; 566; textus
apud Lange 267).
II. Scriptura :
1. Quoad hominem lapsum: Argumentum desumitur ex doctrina Pauli.
-92-
a) iuxta Paulum totus status iustificationis in genere est gratia“ i.e. donum Dei
”
indebitum:
aa) gratia apud Paulum ex conceptu opponitur merito (êrgon, mÐsjoc,
æfeÐlhma): Rom 3,24 (qric - d¸rean: cf 2 Cor 11,7 etc); Rom 4,4 (qric
in oppositione ad mÐsjoc et æfeÐlhma); Rom 5,15 (qric = d¸rea); Rom
11,5 (qric = libera electio); Rom 11,6 (qric in oppositione exclusiva ad
opera). Cf. Wobbe 15-17; Wetter 18-36.
Tale meritum, quod ita gratiae opponitur, saltem debet concipi ut meritum sensu stricto i.e. meritum de condigno. (merces).
Cf. definitionem Aristotelis: Reth.2,7 (Bekker 1385 a):
• gratia est id, quo habens dicitur succurrere indigenti non pro aliqua
re (prius ab ipso indigente accepta)
• nec ut (ex eo) ipsi succurenti aliquid (recompensationis) fiat,
• sed ut illi (indigenti) aliquid (boni accidat.)
bb) tota redemptio et status justificationis est tali modo gratia (ergo non
datus propter merita). Ita redemptio objectiva: Rom 3,23- 24; 5,8; Eph 1,6.
Sed etiam redemptio subjective communicata seu justificatio: Rom 3,24-28;
4,1-5; Gal 2,16.21; 3,5; Eph 2,6-8; 2 Tim 1,9; Tit 3,5.7.
Ex his clare apparet, justificationem
non dari propter merita, quae homo ex se solo facit: opera legis“,
”
quae homo ut suam“ justitiam facit (Phil 3,9; Rom 10,3).
”
Haec opera legis non exclusive considerari, prout praecise sunt
impletio legis positivae ut talis (ex quo quis concludere posset, ea
praecise ut talia secundum Paulum
non mereri justificationem), jam
Judaei
alibi dictum est (cf. Thesis 4 p.36)(Kodex olim p. 29),
et sequitur etiam ex fine, quem Paulus pro tali gratuita justificatione assignat:
• ne quis in se glorietur (Rom 3,27; 4,2; Eph 2,8),
• ne quis aliquod debitum de se solo coram Deo habeat (Rom 4,5).
101
Hominem non posse mereri justificationem sequitur etiam ex eo, quod antecedenter ad justificationem (saltem inchoatam) homo concipitur a
Paulo tamquam mortuus, (Eph 2,1; Col 2,13), filius irae ex natura
(Eph 2,3; cf Col.1,21 etc), quasi nihil (1 Cor 1,28), quod nova generatione et creatione indiget (Gal 6,15; 2 Cor 5,17; Eph 2,10; Tit 3,5).
• Haec juxta Paulum valent simpliciter de omnibus, non tantum de hominibus peccatis personalibus affectis,
• quia simpliciter omnes sunt sub lege et imperio peccati, damnationis
et mortis (Rom 5,12-21; Gal 3,22; Rom 3,9).
• Si vero homo gratiam quocumque modo suis actibus mereri posset, poneret ex se sat magnum initium salutis, et hinc simpliciter mortuus
in ordine salutis dici non posset.
• Et haec ultima saltem consideratio valet etiam contra hypothesim, hominem posse ex se solo saltem per meritum de congruo vel per
impetrationem gratiam (justificationem) sibi procurare. Vide de his
etiam P. Bläser, Das Gesetz bei Paulus (Neutest.Abhandl.XIX, 1-2)
Münster 1941.
b) Nec initio salutis ut tali praecedit ullum meritum a parte hominis:
aa) secus vix tam emphatice et exclusive tota salus gratiae indebitae attribui posset. Nam (cf.supra sub a) non tantum dicitur justificationem cum
suis donis excedere merita exigua hominis et eam eatenus esse gratuitam et
indebitam, sed simpliciter dicitur gratiae nullum prorsus opus praecedere,
quo meritum aliquod constituitur et in quo homo gloriari i.e. sibi aliquid
adscribere posset.
bb) Etiam ipsa fides, quae est quasi instrumentum justificationis, gratuitae electioni Dei attribuitur, qui secundum suum beneplacitum et gratuitum propositum eligit, quos efficaciter ad fidem vocare decernit (Rom
9. cf Th 2 olim p.15-16). Hinc saltem haec fidei gratia, ut est prae alia
efficax, donum indebitum est.
cc) Gratiae nullum omnino meritum, ne de congruo quidem, praecedere, sequitur etiam ex alia consideratione: fides, quae est medium pro justificatione accipienda (Rom 3,30; 5,1; Gal 3,8.24. 28), ex una parte non constituit meritum de condigno (Rom 3,24-28; 4,1-6 etc.) et tamen videtur esse
meritum de congruo (Rom 4, 17- 25: fides ut actus Deum honorans habet
aliquam efficaciam relate ad justificationem), ex altera parte fides jam procedit ex gratia (cf.thesim 8: Phil 1,6; 2,13; 2 Cor 3,5; Eph 2,8). Tale opus
fidei, quod, licet procedat ex gratia ad summum concipitur ut meritum
de congruo, a Paulo: ita opponitur operibus legis; quae homo sine gratia
ex solis suis viribus facit, ut his operibus relate ad justifioationem denegetur illa efficacia, quam fides habet (Rom 3,20.28; 9,30-32; Gal 2,16-21). Si
vero opera naturalia constituerent meritum aliquod de congruo relate ad
gratiam fidei (utpote actum supernaturalem), haberent relate ad aliquam
gratiam eandem naturam, ac fides ipsa, et hinc fides et opera naturalia sibi
non ita opponi possent. Hinc operibus naturalibus relate ad initium fidei
ne meritum de congruo quidem convenire potest.
-93-
2. Ouoad hominem simpliciter: Hominem etiam abstrahendo a peccato originali non
habere ullum jus ad gratiam (debitum physicum vel debitum morale ex actu in
statu naturae purae et innocentis posito) probatur ex eo, quod scriptura habet
102
Thesis 10
gratiam donum supernaturale, quod saltem hominis naturam et exigentias superat.
De doctrina Paulina supernaturalitatis vide thes.8, olim p.65; de doctrina Johannea
th.8, p.71.
III. P a t r e s .
1) Cum quaestio hujus thesis intime cohaeret cum quaestione de necessitate gratiae
ad omnem actum salutarem, in hac thesi fere eadem dicenda sunt ac in thesi 8 et 9.
2) Quatenus Patres etiam ante Augustinum docent supernaturalitatem gratiae (vide Rouet series 353), implicite formaliter docent etiam hanc thesim. Aliquos textus
satis explicitos ante Augustinum vide Lange 46-49, 67. Difficultates ex Patribus (v.g.
R 808: Cyrillus Hier.; 1155; Chrysostomus) eodem modo expediuntur ac in thesi 8
et 9.
3) Augustinus ante episcopatum docuit aliquem motum bonae voluntatis“, aliqua
”
occultissima merita“ praecedere gratiam (expositio quarundam propositionum ex
”
epistola ad Romanos 60-64 De diversis quaestionibus 83, q.68,n.3s. ). Inde ad 397
perfectam gratuitatem gratiae cognovit (cf Rouet 2005). Hanc doctrinam deinde
contra Pelagianos et Semipelagianos strenue defendit. Textus: Rouet ser.340. Sed in
tota controversia, generatim saltem, ab utraque parte haec quaestio magis considerabatur sub respectu specialis gratuitatis gratiae ut efficacis. Sed quatenus Augustinus
gratuitatem gratiae ex ejus conceptu derivat (Lange 191,nl) et quatenus etiam pro
Adamo in paradiso exigit gratiam (v.g. R.1955; 1699; Lange 280-81), quae, licet
non fuerit efficax, gratia“ tamen est, implicite saltem nostram thesim totam docet.
”
Quod Augustinus reicit etiam impetrationem gratiae, vide v.g. R 1451; 2006.
4) De discipulis Augustini magistrum sequentibus vide R 2034, 2044; 2045 (Prosper)
et Beraza 364,374 (Leo Magnus, Prosper, Fulgentius, Gregorius Magnus).
IV. T h e o l o g i (cf. thesim 8, prob.IV):
1. Jam veteres theologi semper negabant hominem posse ex se solo gratiam (habitualem) de condigno mereri. Ita v.g. Thomas I,II,q.ll4, a.5 et iam II.Sent.dist.27,q.l,a.4.
-94-
2. Illi vero theologi, qui ex rationibus in thesi 8 allatis docuerunt aliquam positivam
dispositionem ad salutem ex solis viribus naturalibus, huic actui attribuerunt meritum de congruo (ita v.g. Alexander Halensis, Thomas junior (?) etc). Sed magis
magisque postulabatur etiam jam ad meritum de congruo aliqua gratia gratis da”
ta“; ita v.g. jam Bonaventura (II.Sent.dist.28ra.2,q.l). De difficultate quoad meritum
de oongruo in Thoma seniore ( I,II,a.114,a.3 corp.) vide Lange. 206, Beraza n.366,
p.338, et Bouillard 30-35, 153-154 (qui ne in Thoma juniore quidem invenit Me”
ritum de congruo“ pro gratia justificante per actus mere honestos). Quidquid est
de satisfaciente solutione hujus difficilis textus, in quo Thomas senior videtur concedere meritum de qongruo in opere, quod procedit ex solo libero arbitrio, certe
II,II,q.83,a.l5, ad 1 docet, orationem tunc tantum habere efficaciam impetrandi gratiam gratum facientem, si procedit ex aliqua gratia quasi ex gratuito dono“ (nec
”
hoc revocatur in II,II,q.83,a.6 corp.; cf Lange 207). Unde veniant tales obscuritates,
jam ezplicatum est in thesi 8.
103
3. Post Tridentinum in hac quaestione non jam est controversia. Tantum Augustinienses quoad debitum physicum naturae innocentis non satis recesserunt a doctrina
Baii et Jansenistarum.
1. Debitum morale excluditur jam per thesim 8. Si enim homo lapsus sine ullo auxilio supernaturali posset ullum meritum relate ad gratiam acquirere vel gratiam
sibi (impetratione) efficaciter procurare, certe poneret actum positive ad salutem
conducentem seu actum salutarem ex solis suis viribus.
2. Thesis haec etiam sequitur ex postea probanda supernaturalitate stricte dicta gratiae. Ex hac probatione etiam elucet impetrationem iam in actu primo non valere
et debitum physicum nec in natura innocenti quidem inveniri.
Thesis 11
THESIS 11: Per vires naturae homo lapsus nullo modo potest se positive disponere
ad gratiam salutarem. Asserenda tamen est dispositio mere negativa secundum
principium Facienti quod est in se, Deus non denegat gratiam“.
”
STATUS QUAESTIONIS:
1. Cf. th. 10, st.q.I,1-3.
2. Tractantes de gratuitate gratiae supernaturalis jam diximus eam homini ex se solo
non deberi neque titulo debiti physici neque debiti moralis. Hinc jam excludimus
quod homo sese relate ad gratiam salutarem quasi constituere possit in gener6 causae
efficientis moralis. Nunc ulterius quaerendum est, num possit ex suis solis viribus sese
saltem constituere causam quasi materialem aptam ad formam gratiae recipiendam
per dispositionem ab homine ipso in se inductam.
II. CONCEPTUS
1) Homo lapsus: homo consequenter ad peccatum originale, carens gratia supernaturali.
Intelligitur ergo tum ille, qui omni gratia etiam pure medicinali caret, tum ille, qui
instructus quidem est auxilio debito vel indebito entitative naturali, sed caret gratia
salutari.
-95-
2) Vires naturae: vires hominis physicae et morales, quae ei competunt ex sua natura,
sive hae confortantur auxilio entitative naturali sive non.
3. Dispositio:
A) Dispositio in genere:
a)
104
Thesis 11
aa) in facto esse: aptitudo seu proportio (per habitudinem realem) subjecti ad aliquam formam recipiendam. (Subjectum: id cui certa determinatio ontologice convenit et de quo logice praedicatur. Forma: id quo
subjectum in certo entium genere ontologice constituitur, et quod de
subjecto praedicatur.)
bb) in fieri: productio talis aptitudinis ad formam recipiendam in subjectc per causam efficientem (sive physicam sive moralem).
b)
-96-
aa) dispositio physica: dispositio ad formam physicam, quae dispqsitio
inducta est per causam prout haec ipsa est physica et ut talis agit et
consideratur.
bb) dispositio moralis: dispositio ad formam (sive physicam sive moralem tantum) inducta per causam moralem (saltem etiam ut talem) seu
per actum liberum.
c) dispositio remota et proxima, prout subjectum plus minus proxime aptum ad formam constituitur.
d) differentia dispositionis a merito: Differunt saltem conceptu et saepe etiam re. Dispositio moralis, quae de facto formam e x i g i t (vide infra), induit rationem meriti (saltem de congruo). Abstrahimus a quaestione num
dispositioni morali in fieri (utpote per actum moralem) de facto semper
conveniat meritum saltem de congruo aptitudinale. Certe ei non semper et
necessario meritum actuale ne de congruo quidem convenit (v.g. sacerdos
probus est aptus ad episcopatum ei conferendum). Differentia: meritum
fit in obsequium alterius et ut tale postulat praemium, dispositio solum
respicit subjectum, quod se disponit, quin haec eo ipso cedere debeat in
emolumentum alterius. Meritum semper exigit (saltem in actu primo) praemium, dispositio non necessario exigit formam. Causalitas meriti est in
genere causae efficientis, dispositio vero in genere causae materialis.
B) Dispositio simpliciter talis, seu proprie dicta, seu dispositio positiva est illa,
quae vere verificat definitionem dispositionis modo datam. Dispositio positiva
in facto esse est ergo realis habitudo, qua subjectum de se indifferens constituitur plus minus proxime idoneum ad formam suscipiendam. Est ergo positiva
realitas, quae accidentaliter supervenit subjecto illudque potius ad hanc quam
ad aliam formam aptum reddit. Sic v.g. disponitur lignum ad combustionem
ab arefaciente vel a calefaciente. Effectus formalis dispositionis est idoneitas
subjecti ad formam. Triplex talis dispositio distingui potest:
a) dispositio quae exigit formam seu dispositio exigentiae: Ovulum foecundatum exigit infusionem animae; viator debito syngrapho instructus exigere potest aditum in terram alienam.
b) dispositio, quae quidem non exigit formam, sed quam ut praerequisitam forma ipsa ex natura exigit. Hanc dispositionem Beraza n.377 dispositionem oondignitatis vocat. Ariditas ligni non exigit combustionem, sed
vice versa. Scientia et probitas sacerdotis non exigit episcopatum, sed vice
versa.
c) dispositio, quae neque formam exigit neque ab hac ex hujus natura exigitur, sed quae per legem utrique extrinsecam in subjecto necessario requiritur, ut formam accipere possit. Sic requiritur aetas canonica pro episcopatu. Vocemus hanc dispositionem legalem.
C) Dispositio improprie talis seu dispositio mere negativa. Cum haec dispositio
105
sit valde improprie talis, improprie tantum verificat, quae diximus de dispositione in genere. Est omissio positionis (novi) obstaculi prohibentis ingressum
formae. Hinc non reddit subjectum magis idoneum ad formam suscipiendam,
sed tantum omittit facere subjectum adhuc minus idoneum ad formam suscipiendam, si subjectum jam fuit ineptum ad formam, dispositione negativa
cavetur quidem, ne fiat ineptius, sed inde non fit aptum. Sic ponit aliquis dispositionem negativam, qui, quamvis facile possit, lignum madidum non ulterius
madefacit.
4. Reliqui conceptus, praesertim axiomatis: Facienti quod est in se...“ ex sensu thesis
”
explicato patebunt.
III. SENSUS THESIS:
1. Negamus in thesi, hominem lapsum ex solis suis viribus, et ne cum auxilio naturali Dei quidem, posse in se inducere ullam positivam dispositionem relate ad gratiam
salutarem.
• Excludimus ergo dispositionem tum exigentiae,
• tum condignitatis,
• tum legalem, quas vocavimus. Hinc:
a) neque sibi ex se acquirere potest dispositionem, quae exigit gratiam salutarem.
b) neque gratia salutaris exigit, ut homo habeat certam dispositionem ante gratiae salutaris susceptionem et sine ea faciendam.
• Verum quidem est, gratiam salutarem ad hoc, ut de facto ponatur actus
liber salutaris, necessario exigere liberam cooperationem hominis, et Deum
talem cooperationem ut sic efficaciter
• saepe forte obtinere collatione gratiae de se medicinalis efficacis,
• sed collatio ipsa gratiae salutaris, qua fit actus aupernaturalis indeliberatus, nullo modo dependet a dispositione aliqua praerequisita.
c) neque Deus legem statuit nolle se dare gratiam salutarem, nisi homo naturaliter certam dispositionem praestiterit, et velle se dare gratiam, quia et ubi
primum ( ! ) hanc dispositionem praestiterit homo.
2. Cum peccato homo se indignum gratia salutari reddat, peccatum de se est obstaculum gratiae.
Quod non dicit de facto peccata semper et necessario impedire collationem gratiae salutaris. Nam tali asserto induceretur vel dispositio condignitatis vel legalis.
Deus vero potest conferre et de facto confert etiam ita positive indigno gratias salutares, saltem saepius in vita (cf. thesim 1),
vel cautius: Deus saepius in vita omni homini (adulto) etiam personaliter indigno dat ex meritis Christi tales gratias (etsi forte interim entitative naturales)
quibuscum si cooperatur, ei etiam conferuntur gratiae entitative supernaturales
(cf.Lange 232).
Sed Deus potest etiam (non obstante thesi 1) hanc vel illam gratiam salutarem propter peccatum aliquod hominis ei denegare.
106
Thesis 11
-97-
Hinc, qui aliquod peccatum omittit, omittit aliquod obstaculum, quod de se aptum est ad collationem gratiae impediendam, quodque saltem interdum de facto
ex justo judicio Dei collationen gratiae impedit.
Si ergo aliquis (infidelis) suis viribus et auxilio gratiae medicinalis omnia
peccata personalia (in illo temporis intervallo, quo Deus ex sua gratuita misericordia gratiam salutarem ei offerre decrevit) omittit, non quidem
fit positive dignus ad gratiam neque minus indignus quam antea (obstat
enim tum peccatum originale, tum ratio indebiti, quae gratiae etiam erga
hominem innocentem convenit), sed cavet, ne fit indignior quam erat, et ita
propter gratuitam voluntatem salvificam Dei (eamque solam!) infallibiliter
tunc (non eo ipso statim!) accipiet gratiam salutarem, quando Deo homini
eam offerre placebit. Et hoc sensu talis homo ponit dispositionem
negativam.
Si quis vero novis peccatis personalibus sese gratia reddit indigniorem, tamen non infallibiliter impedit gratiam. Immo juxta thesim primam aperte
concedimus hinc inde etiam omni tali peccatori (infideli) gratias Christi
(saltem entitative naturales) a Deo conferri.
Tamen condicio utriusque hominis (facientis et non facientis) non est prorsus et sub omni respectu eadem relate ad collationem gratiae et salutaris
seu entitative supernaturalis.
• Nam si juxta thesis 6,7,9 supponimus gratiam entitative supernaturalem non dari ante initium fidei, non obstante voluntate salvifica Dei
universali facile fieri potest,
• ut non faciens, quod in se est, de facto numquam accipiat gratiam
entitative supernaturalem, item dum q u i facit, quod est in se, (non:
Q u i a facit) tandem aliquando ex hac voluntate salvifica Dei gratiam
etiam entitative supernaturalem accipere debeat.
• Et quatenus in hac thesi de tali gratia sermo est, jure hanc differentiam
inter utrumque hominem eo efferimus, quod dicimus, unum ponere
dispositionem negativam, alterum non ita.
- Si ita negamus pro collatione gratiae necessario supponendos esse actus
honestos tamquam dispositionem positivam,
eo non affirmamus nulla prorsus dona physica praesupponi (in adultis).
Ita oollatio gratiae certe exigit, ut habeatur natura rationalis, et quidem
in adultis usus expeditus rationis et voluntatis etc.Ex dictis etiam intelligitur sensus axiomatis: Facienti quod est in se..“
”
• Faciens“ est ille, qui suis viribus et auxilio aliquo pure sanante evitat
”
gravia peccata et agit opera honesta. Si dicitur facienti tali Deum non
denegare gratiam,
• non dicitur gratiam ei dare, q u i a facit, sed gratia ei datur, quia Deus
jam antecedenter ad talia facta unice ex pura misericordia et liberalitate suae salvificae voluntatis paratus est ad talem gratiam homini per
peccatum originale lapso dandam,
• et hinc, si iste non novis peccatis sese adhuc indigniorem reddit, aliquando etiam de facto infallibiliter dat.
• Quae gratia dein, quippe quae solo peccato personali formali respui
possit (quod in tali casu ex supposito non fit), de facto effectum actus
salutaris deliberati obtinebit.
107
3. Quoad probationem haec notari convenit: Fontes rem non tractant sub conceptu
aristotelico dispositionis. Cum vero dispositio moralis exigentiae eo ipso dicit meritum saltem de congruo, fontes talem dispositionem reiciunt exclusione omnis meriti
relate ad gratiam. Reliquae species dispositionis positivae excluduntur per fontes eo,
quod docent gratiam saepe etiam conferri eis, qui peccatis personalibus ea indigni
sunt. Dispositio negativa fontlbus eo docetur, quod ex una parte in eis peccatum
apparet tamquam obstaculum gratiae et ex altera parte in fontibus docetur voluntas
Dei salvifica universalis etiam consequenter ad peccata personalia et hinc a fortiori
ad peccatum mere originale.
IV. ADYERSARII:
1. Qui docent dispositionem positivam naturalem ad gratiam (saltem quoad rem, etsi
non his teriminis) :
a) Pelagiani, Semipelagiani et forte aliqui Patres in hac re cum Augustino juniore (ante 397) errantes.
b) aliqui antiquiores theologi, qui dispositionem positivam ex solis viribus naturalibus asseruerunt vel SALtem ad talem dispositionem positivam non exegerunt gratiam internam supernaturalem (cf. th. 8, prob. IV.).
c) in fine mediae aetatis Durandus et Nominales (Occam, G. Bielet Scotus ipse
ab hoc errore vix defendi potest. Cf. Lange 226;228).
-98-
2. Qui etiam reiciunt dispositionem mere negativam:
A) Thomistae post Tridentinum, v.g. Salmanticenses, Billuart. Ita etiam generatim hodierni Thomistae. Sed cum hi hodie aeque ac nos voluntatem salvificam
Dei doceant, quoad rem vix a nostra sententia dissentiunt.
b) Alii theologi ex aliis scholis, v.g. Schiffini, Scheeben, Atzberger. Sed de his
idem valet ac de Thomistis hodiernis. De Vasquez et Ripalda vide Lange 244.
V. QUALIFICATIO:
a) Exclusio dispositionis exigentiae: quoad rem de fide definita praesertim ex Arausicano (cf. Lercher IV,1 n, 301 ; paululum cautius Lange 214.
b) Exclusio dispositionis condignitatis et legalis: theologice certa (ita Lercher IV, 1 n.
381; Lange 214 certa).
c) Admissio dispositionis mere negativae in sensu exposito: tuta et multa probabilior
(ita Lange 1.c.).
PR0BATIO:
I. E c c 1 e s i a :
1. quoad dispositionem exigentiae:
a) Dispositio moralis, utpote inducta per actum moralem liberum honestum, si
formam exigit, exigit eam per exigentiam, quae convenit ipsi huic actui libero
honesto, ergo propter meritum saltem de congruo. Atqui iuxta definitionem
Arausicani (et Indiculi) (D134; 135; 176;179; 191 ; 195; 200) in homine lapso
ex eo solo nullum omnino meritum existit ad gratiam salutarem (cf. th. 10).
Ergo nec dispositio exigentiae positiva,
108
Thesis 11
-99-
b) Dispositio positiva exigentiae in fieri esset actus salutaris. Atqui talis iuxta
Ecclesiam in eodem Concilio et in Tridentino non fit nisi ex gratia praeveniente
(cf. th. 8 et th. 9). Ergo ad hanc gratiam homo ex se solo positive se disponere
nequit.
c) Tridentinum explicite dicit nos per gratiam ad conversionem disponi“ (sess.
”
6 c.5 et 6; (D797; 798)). Hinc saltem dispositio proxime exigitiva diseris verbis
homini solo abiudicatur. Idem quoad rem (etsi deest verbum dispositio“) clare
”
docetur sess. 6 can. 3 (D813) sine praeveniente gratia homo non potest credere,
sperare, diligere, poenitere, sicut oportet, ut ei iustificationis gratia conferatur.
Similiter in sess.14 cap 4 (D898 vox disponere“ ex gratia occurrit.)
”
d) Variis locis Arausicani simpliciter actibus mere humanis (non tantum prout
sunt merita) omnis efficacia pro salute abiudicatur, ita ut quoad rem etiam
omnis dispositio saltem exigitiva excludatur. Sic can.6 omnis actus, qui ut talis
dispositio in quaestionem venire potest (petere, orare, pulsare, quaerere etc.)
gratiae adscribitur (D 179). Quod habet homo ex se solo tantum peccatum et
mendacium est: can 22 (D 195).
2. quoad dispositionem condignitatis et legalem: Juxta Ecclesiam gratia ipsa facit, ut
velimus etc., nullum actum nostrum exspectat, confertur etiam peccatoribus personaliter talibus, actus ejus naturales nihil conferunt ad salutem, sed sunt tantum
peccatum et mendacium. Vide Arausicanum can.6 (D 179), can. 4 (D 177), can.8
(D 181), can.22 (D 195). Atqui si esset dispositio positiva naturalis condignitatis vel
legalis, contrarium obtineret.
3. quoad dispositionem negativam: Haec nostra explicatio ut talis non explicite docetur ab Ecclesia, sed nititur duplici veritate quae etiam in professione Ecclesiae est: in
veritate voluntatis salvificae universalis (cf. thes. 1), et in veritate peccata hominis
influxum habere in distributionem gratiae. Si Ecclesia enim dicit, Deum neminem
deserere nisi ab eo prius deseratur (Trident.sess.6 cap.ll (D 804) Vatic.sess.3 cap.3
(D 1794)), tunc supponit, posse Deum alicui sese prius deserenti in poenam peccati
gratiam subtrahere. Et id si valet juxta haec concilia de jam fideli et justifioato, a
fortiori verum esse debet de homine nondum ad fidem vocato. Si vere utraque haec
veritas constat, et si juxta Ecclesiam homo ex suis viribus et cum auxilio de se entitative naturali potest diu vitare peccata contra substantiam legis naturalis (cf thesis
4,6,7), quoad rem hisce simul sumptis docetur id, quod nos apto termino possibilitatem dispositionis negativae vocari posse putamus. Theologi Vaticani in annotatione
aliqua n.43 ad schema constitutionis de doctrina catholica c.18 (Coll.Lac.VII 518 a)
dicunt (l.c. 553 a): Quando definitur necessitas gratiae supernaturalis...id intelligitur
”
de dispositione positiva et per modum meriti de congruo, non autem de dispositione
improprie dicta et solum negativa, quatenus homo majora impedimenta gratiae non
ponat, cf. Suarez, De gratia lib.4, c. 12-17, lib.8,c.7.“
II. Scriptura:
1. Dispositio positiva exigitiva aperte peccat contra necessitatem physicam pro omni
actu salutari etiam initiali, et contra gratuitatem gratiae. Atqui haec jam probata
sunt ex Scriptura (th.8-10, cf. praesertim Phil 1,6; 2,12s.; 2 Cor 3,5; Jo 15,5; 6,44;
Eph 2,1.5.6).
2. Dispositiones aliae excluduntur eo, quod juxta Scripturas etiam non quaerentibus
109
et contradicentibus gratia confertur (Rom 10,20-21 = Is 65,1.2). Cf. etiam Arausicanum can.3 (D 176). Traditio provocat ad exempla peccatorum in Scriptura
(Matthaei, Sauli, Zachaei etc), qui nulla bona dispositione praecedente ex sola misericordia Dei gratiam consecuti sunt (Ita v.g. Augustinus, Prosper, Cassianus, Arausicanum can.8 (D 181)).
-100-
3. Quoad dispositionem negativam, simili modo ac in argumento ex Ecclesia argumentum conficitur, in quantum fieri potest. In Scriptura docetur voluntas salvifica universalis (th. 1), potentia aliqua moralis hominis circa actus mere honestos (theses
4,6,7).Et insinuatur hominem posse se suis peccatis adhuc gratia indigniorem reddere, eo quod v.g. Paulus dicit, se misericordiam Dei consecutum esse, quia (íti)
ignorans fecit in incredulitate (1 Tim 1, 13), et Christus in cruce orat: Pater, dimitte
illis, non enim (gr) sciunt, quid faciunt (Lc 23,34). Si talis actus non tam culpabilis
est quam ille, qui cum plena deliberatione ponitur, et ita ex una parte quocumque
modo ratio est, cur quis gratiam consequatur et ex altera parte id esse non potest ad
modum positivi meriti, id tantum ita explicari potest, quod alius actus non tali modo cum aliqua ignorantia coniunctus hominem adhuc indigniorem gratia reddidisse
supponitur.
III. P a t r e s :
1. de dispositione positiva:
a) Quoad Patres Augustino priores idem dicendum est, ac quod iam dictum est
in thesibus 8-10. Cum docent gratuitatem et supernaturalitatem gratiae, principia fundamentalia etiam huius thesis ponunt. Interdum etiam ipsum initium
salutis gratiae adscribunt, et hinc positivam dispositionem naturalem excludunt. Ita Cyprianus (Testimonia 3,4): In nullo gloriandum, quando nostrum nihil
est. Basilius(?): R 963. Ambrosius R1302. Alia apud Lange m.49; 67. Si forte
aliqui in hac re erraverint (R808; 892; 1155; 1219), id nobis saltem signum esse potest hos Patres voluisse hoc modo (etsi terminologice minus feliciter) id
exprimere, quod hodie dicimus dispositionem negativam.
b) Augustinus senior (una cum discipulis) clare quoad rem dispositionem positivam omnem reicit. Praeparatur enim voluntas a Domino“ (Prov.8,35 iuxta
”
LXX et Italam, cf.D 134, 177) pro hac re saepe ab Augustino citatur (R 1889;
1906; 1941; 1958; 1982). Vide Rouet seriem 314.
2. de dispositione negativa:
a) Patres ante Augustinum et iterum inde a Prosperi De vocatione gentium“
”
extollunt clare voluntatem salvificam universalem. (Cf. Louis Capéran: le problème du salut des infidèles, Essai historique, Paris 1912; Car. Passaglia, De
partitione divinae voluntatis in primam et secundam deque universali reparati
ordinis amplitudine, Rom 1851; Rouet series 125; 346;347). In tali contextu ex
altera parte etiam saepe dicunt, Deum etiam in collatione gratiae respicere ad
ea, quae homo ex se facit (quod, cum non sposit intelligi de dispositone positiva, apte explicatur in nostra sententia dispositiones negativae (cf. Rouet 808;
892; 1053; 1155; 1279; 1343; 1355 etc).
b) Praeformatio quaedam principii: Facienti quod in se est ...“ habetur apud Isi”
dorem Pelusiotam(+ca.435) lib.V.epist.459 ad Isidorum episcopum (PG78,1594
A)+ Qui enim omnia, quae ln eo sunt, implet, huic benigne Deus annuit.“
”
c) Augustinus senior ne negativam quidem dispositionem videtur agnoscere (cf.
Lange 236) Sed id inde explicatur quod universalismum voluntatis salvificae Dei
110
Thesis 11
in ordine infralapsario non iam agnovit. Cum vero nobis de hac veritate certo
constet (thesis 1), nec quoad quaestionem de dispositione negativa Augustinus
nobis sequendus est.
IV. Theologi:
-101-
1.quoad dispositionem positivam:
a) De difficultatibus in genere, quas theologi antiquiores in assequenda mente
Ecclesiae (iam in Arausicano definita) circa actus iustificationem praecedentes passi sunt, iam dictum est (th. 8 p.75).
b) Ita Thomas (cf. Lange 219-224) in Comm. in Sententias Magistri et in quaest.
disp. de veritate (q. 6 q.2.9; 24,a.15) docet adhuc dispositionem positivam naturalem. In S.c.gent.III, 149 vero dein docet: Praevenitur (homo) igitur divino auxilio ad bene operandum (interno? supernaturali?) magis quam divinum
auxilium praeveniat quasi merendo illud vel se praeparando ad illud. In Quodlibet.1 q.4, q.7 (1269) docet necessitatem auxilii interni actualis ad praeparationem saltem ultimam gratiae. sed illud non videtur concepisse ut entitative
supernaturale (Cf. Quodl.1 q.4,a.8 ad 2,et Lange 222). Idem dein docet in I,II
q.109, a,6, et q.112 ,a.2: postulat auxilium speciale internum gratuitum. Sed
neque nunc illud clare ut supernaturale declarat.
c) Aegidius Romanus O.S. Aug. (+1316) evolutionem Thomae perficiens nunc
clare docet praeparationem proximam ad gratiam tantum fieri posse ex auxilio interno supernsturali (Lange 225).
d) Hanc sententiam deinceps Thomistae et multi Scotistae contra Nominales
defendunt (Lange 227)
e) De Durando, Occam etc., vide stat. Quaest. (Lange 226)
f) Tridentinum aaltem docet proximam praeparationem non fieri sine auxilio
gratiae internae. Ab hoc tempore omnes theologi concesserunt, et etiam dispositionem remotam gratiae supernatturali attribuendam esse. Tamen aliquam
remotissimam“ impropriam“ dispositionem naturalem (quam ut positivam
”
”
concepisse videntur, cum eam comparent cum succitate in ligno) aliqui tunc
temporis adhuc admiserunt: Ita Dominicus Soto (+1500), Bartholomaeus Medina(+1581), Adreas Vega (=1560). Tandem Suarez (de gratia lib.8 cap.7) et
alii huius temporis theologi ostenderunt nullam positivam dispositionem mere
naturalem, licet remotissima sit, admitti posse. Quae doctrina brevi communiter recepta est.
2. quoad dispositionem negativam (vide Lange 237-245):
a) Iam Petrus Lombardus (I dist,41 n.2) novit aliquam sententiam secundum
quam aliqui qui melius vivunt, quam alii, ita non cuidem merentur gratiam,
non tamen merentur omnino repelli et gratiam sibi subtrahi“. Alexander Ha”
lensis (Lange237) iam satis clare dispositionem negativam docet.
b) Thomas in S.c.gentes III,159 conceptum dispsitionis negativae bene explicat,
quia homo non quidem potest per motum liberi arbitrii gratiam promereri vel
acquirere, potest tamen se ipsum impedire, se eam recipiat“. Sed cum Thomas
”
putet, hominem diu peccata gravia non posse evitare nisi ex gratia habituali supernaturali et auxilio habitibus superaddito (Lange 182-3), practice hunc conceptum dispositionis negativae ad nostram quaestionem applicare non potest
pro ordine infralapsario, et hinc Thomas senior (S.c. gent.III,100; I,II,q.109,a
,6 ad 2) axioma: Facienti quod in se est .. constanter non explicat nisi de eo,
111
qui cum auxilio g r a t i a e cooperando facit, quod in se est. Sed notandum
est Tbomam seniorem hinc inde (v,g , 2 . II,q.2,a.5 ad 1) putare homini aliquoties gratiam sufficientem denegari ob solum peccatum originale, quod cum
seria voluntate salvifica universali componi non potest. Nostra ergo sententia
mediam viam tenet inter Thomam iuniorem, qui admisit dispositionem naturalem positivam, et Thomam seniorem, qui in homine lapso cum detrimento
universalitatis voluntatis salvificae Dei ne dispositionem negativam agnoscere
videtur.
c) Thomistae posteriores (Caietanus, Banez, Salmanticenses: Lange 241 ; 245)
Thomam seniorem sequentes et ita reicientes dispositionem negativam, axioma
Facienti quod in se es...“ de actu humano cum gratia explicant. Sed quatenus
”
v.g. Soto et Medina dispositionem positivam remotissimam naturalem admittunt, etiam apparet non prorsus perinde esse ad collationem gratiae, utrum
homo viribus naturalibus bene an male utatur. Et cum Salmanticenses et moderni Thomistae universalitatem voluntatis salvificae divinae agnoscant, quoad
rem vix a nostra sententia discrepant et tantum coguntur, ut sibi stare possint,
docere omnibus omnino hominibus de facto conferri gratiam entitative supernaturalem (non tantum ex fonte et fine talem). Hoc forte aegre conciliatur cum
nostris thesibus 6 et 7, sed non est contra hanc thesim.
d) Molina (+ca.1600) (cum aliquo additamento:Lange 243), Lessius ( + 1623)
ad mentem Molinae, et praesertim Suarez (1617) (modo prorsus eodem ac nos
in thesi) conceptum dispositionis mere negativae excoluerunt, quam hodie v.g.
defenderunt Palmieri, Mazzella, Lahousse, Pesch, Beraza, Lange etc.
-102-
1. De dispositione positiva:
a) Dispositio naturalis positiva exigentiae clare laederet gratuitatem et hanc supernaturalitatem gratiae salutaris.
b) Dispositio naturalis positiva condignitatis gratiam faceret pedisequam hominis, et vix posset explicari quomodo talis dispositio non dici deberet actus
salutaris. Utrumque vero est contra doctrinam Ecclesiae et Scripturae.
c) Disposito positiva legalis, quam vocavimus, non quidem laederet gratuitatem
gratiae, cum potius sit condicio sine qua non collationis gratiae, quam Deus
ipse statuit. Sed est contra experientiam et doctrinam Scripturae. Et ne Semipelagiani quidem ausi sunt talem legem Dei generalem statuere. Nec ab ullo
theologo hodie admittitur.
2. De dispositione negativa:
a) Rationes positivae iam explicatae sunt in statu quaestionis et in probatione ex
fontibus thesis.
b) Hinc tantum crisi subiciendae sunt rationes, quae contra dispositionem negativam afferuntur.
aa) Talis dispositio videtur pertinere ad initium fidei. Resp. : non ita, cum
sit dispositio mere negativa.
bb) Nostra opinio non videtur sibi bene constare, cum dispositionem dicat mere negativam et tamen asserat, congruere ut Deus potius plerumque
det vocationem ad fidem talibus, qui ita negative dispositi sunt. Resp. :
non praescribimus Deo legem, quos vocare debeat, sed tantum dicimua
112
Thesis 11
-103-
illos, qui sua perfecte praestant, a sua parte spectatos in minus mala condicione versari quam alii, cum Deus certe propter peccata maiores gratias
denegare possit (licet numquam de facto omnem gratiam deneget), et hinc
tales, qui talia nova obstacula non posuerunt et correspondent gratiae immediate ad fidem vocanti, ex voluntate Dei salvifica (non ex suis actibus
mere honestis) tandem aliquando infallibiliter ad iustificationem pervenire Deum plerumque alios non vocare non dicimus. Sed cum ex voluntate
salvifica certe saltem etiam vocet, qui faciunt, ouod in se est, hi certe ad
iustificationem perveniunt. In allis vero fieri potest, ut saltem hinc inde in
poenam peccatorum personalium non accipiant immediatam et proximam
vocationem ad fidem et iustificationem per gratiam entitative supernaturalem. Et eatenus iure statuitur differentia inter facientem et non facientem,
quod in se est, relate ad collationem gratiae supernaturalis.
cc) sunt etiam gratiae supernaturales remote ad fidem vocantes. Resp.: aliquae, transeat (cf. Lange 232). Sed qui non adversatur thesibus nostris 6
et 7, admittere debet actus mere honestos et hinc gratias entitative naturales. Et hinc manet quaestio, num condicio relate ad gratiam salutarem
conferendam eadem prorsus sit in illo, qui cum gratia entitative naturali
cooperatur, et in illo, qui non ita agit.
dd) Peccatum non est universe prohibens gratiam. Resp.- Concedo; sed
estne peccatum numquam gratiam communem et sufficientem proximam
ad actum salutarem prohibens? Tale quid ex voluntate salvifica et universali certe non potest probari.
ee) Absentia dispositionis non movet Deum ad gratiam denegandam. Resp. : non semper et infallibiliter, concedo. Numquam ad denegandam salutarem proximam gratiam ad iustificationem, nego.
ff) Alias obiectiones vide apud Beraza 394-395.
-104-
113
114
4 CAPUT IV. De supernaturalitate
gratiae salutaris.
Thesis 12
THESIS 12: Haec gratia absolute gratuita, quae et in quantum est absolute et
physice necessaria ad actus salutares, est secundum substantiam supernaturalis
seu transcendit naturam, vires et exigentias omnium creaturarum et intrinsecus
pertinet ad eum ordinem divinum, cuius est visio Dei intuitiva.
STATUS QUAESTIONIS
I. Introductio in Quaestionem:
1 . Homo cum a Dei voluntate salvifica et obligante ordinetur in finem supernaturalem (th.1), suis actibus positive tendere debet ad hunc finem. Hi actus. dicuntur sa”
lutares“. Ad eos ponendos auxilium divinum internum et absolute gratuitum physice
et absolute est necessarium (th. 8 - 11).
2. Hinc quaeritur de ultima ratione, propter quam haec gratia simul physice et absolute est necessaria et homini tamen est prorsus indebita. Haec ratio est supernaturalitas gratiae, qua fit,
• ut ex una parte actus ex ea positus intrinsecus correspondeat fini hominis
supernaturali et ita sit intrinsecus salutaris,
• et ex altera parte haec gratia homini, sicut creaturae omni, sit simpliciter
indebita.
II.CONCEPTUS
1. Quid sit gratia salutaris - gratuita - physice et absolute nessaria, et quid sit actus salutaris (sive positive conducens ad iustificationem primam sive meritorius de condigno iustificationis secundae et vitae aeternae), iam explicatum est in capitis secundi
sectione altera et in capite tertio.
2. Quae species gratiae salutaris ( habitualis - actualis) hic respicitur, in explicando
sensu huius thesis dicetur.
3. Ens supernaturale:
A)Naturale.
a) natura aliqua: ad efformandum conceptum genuinum entis supernaturalis procedendum est a natura“, prout dicit aliquam specificam substantiam limitatam
”
(creatam),
115
• quae determinata essentia atque forte ex partibus essentialibus et integralibus constituitur,
• ex qua determinatae proprietates, facultates, vires, dispositiones resultant;
quae conformiter ad suas potentias activas et passivas producit et recipit
actus et forte acquirit habitus,
• quae varia sibi extrinseca exigit, ut possit conservari, convenienter agere
atque evolvi et finem sibi proportionatum attingere, ne ipsa et vires eius
frustra sint.
Quaecumque ergo his modis,
– sive constitutive (natura ipsa),
– sive consecutive (proprietates, facultates etc.),
– sive exigitive (finis proportionatus, media ab extra ad hunc finem
collata) ad aliquam rem specificam pertinent,
huic sunt naturalia et debitum“ naturae constituunt.
”
Sed notandum est: intelliguntur hic natura et bona ei debita
– non in individuo et quoad gradum,
– sed secundum speciem.
Hinc talia determinato individuo
-105ut tali et in certo gradu
– possunt esse indebita,
– quin cessent esse naturalia seu secundum speciem et speciei debita.
b) natura universa ( natura“: die Natur) intelligitur
”
complexus omnium substantiarum creatarum (et creabilium)
cum omnibus iis, quae (constitutive, consecutive, exigitive) in conceptu
singularis alicuius talis substantiae vel totius complexus earum continentur.
c) Sed ne hi conceptus nimis plani et evidentes alicui videantur, duo sedulo
consideranda sunt.
• Una animadversio respicit ipsum conceptum naturae, prout ad certas
res applicatur,
• altera cognitionem certae naturae“, quam nos habemus vel adquiri”
mus.
aa) Verum quidem est, omne ens (sicut in philosophia probari et explicari debet) habere suam determinatam naturam“ immutabilem et
”
fixam, seu non omnia fieri posse omnia, quasi omnia ex communi (ut ita
dicam) materia formarentur et indefinite in quodcumque aliud iugi evo”
lutione“ possent transformari. Hoc valet etiam de, homine et omni ente
spirituali et libero, quidquid dicunt existentialistae“ extremi.
”
i) Ex altera parte profunda intercedit differentia inter conceptun natu”
rae“, prout applicatur
• ad res infrapersonales et non-spirituales (non liberas), et conceptum
naturae“, prout dicitur
”
• de ente spirituali et libero (de existentia“ in sensu moderno huius
”
vocis).
Licet iste conceptus naturae“ in sua puritate ontologica, prout in
”
vera meta-physica excolitur, ad omne omnino ens applicari potest,
unus sit et dici debeat (sicut conceptus entis in vera metaphysica) ,
tamen eius applicatio ad entia adeo diversa, ut sunt ens nonspirituale et spirituale, cautissime facienda est.
116
Thesis 12
-106-
ii) Fateri debemus philosophiam scholasticam aliquatenus pronam esse
(cum omnis cognitio fiat per conversionem ad phantasma“ et ideo nimis
”
facile res materiales tantun coram mente versentur, si cogitandun est de
rebus spiritualibus)
ad naturam“ entis (non?)-spiritualis concipiendam per modum enti”
um spiritualium.
H a e c habent naturam“ , cuius intima ratio est definitio et restric”
tio ad certum, fixum et absolute insuperabilem ambitum actionum
propriarum et rerum, quae eius co-mundum“ ( Umwelt“) constituunt.
”
”
Aliis verbis: habent naturam, cuius potentiae obiectum formale absolute finitum habent.
Natura“ entis spiritualis e contra ut talis in eo praecise consistit, ut
”
habeat ambitum infinitum suae activitatis,
• ut obiectun formale potentiarum spiritualium nullun limen intrinsecum habeat,
• ut vero sensu possit fieri quodammodo omnia“.
”
iii) Dum ergo natura entis infraspiritualis sit (ut ita dicam) limitata
• respectu termini et finis, ad quem“ tendit,
”
iv)natura entis spiritualis est quiden
• limitata respectu termini a quo procedit“ (ratione suae historicitatis,
”
corporalitatis, dependentiae a sensitivitate etc.),
• sed est vero sensu illimitata ratione termini ad quem“ ipsa tendit,
”
• versus quem est quasi aperta“.
”
(Hoc adeo verum est, ut inde ultima ratio petenda est, cur ens
non-spirituale non habeat potentiam oboedientialem“ ad visionem
”
beatificam,
ens vero spirituale eam habeat, undecumque id demum scimus).
v) Haec si considerantur, facile apparet non adeo facile dici posse,
1. ad quid in concreto ens spirituale per suam naturam“ ordinatum sit
”
et ad quid non ordinatum sit,
2. quid sua libertate ex seipso tandem aliquando (peccando aut honeste
agendo) facere possit, quid non,
3. quid ei a Deo ratione suae naturae“ a Deo conferri possit, quid non.
”
4. Immo forte dici potest, si haec obiectiva illimitatio huius naturae“
”
spiritualis salten secundum quid consideratur,
a) cognitionem alicuius entis tali naturae“ indebiti,
”
b) quod ab ea exigi non potest,
c) non adeo ex consideratione huius naturae qua talis et in se spectatae mutuari posse,
d) sed potius ex consideratione ipsius obiecti, quod ei dicitur indebitum et supernaturale“.
”
vi)Aliis verbis et rem ad nostrum casum applicando:
1. visionem beatificam et gratiam salutarem correspondentem esse naturae hominis indebita et supernaturalia dona,
2. haec cognitio non ex mensuratione naturae eiusque capacitatis naturalis a nobis in nobis facta, sed ex verbo Dei petenda est,
3. qui communicando nobis haec dona simul dicit ea esse dona absolute
gratuita sui personalis amoris,
4. quem nulla creatura accipere potest et debet tamquam per se eviden”
117
tem“ finem suarum tendentiarum.
vii)Et quaestio metaphysico-theologica dein tantum esse potest, c u r
haec visio ut indebita credi potest non obstante indefinita transcendentia“
”
entis spiritualis in omne verum et bonum.
bb) Cognitio certae et indeterminatae naturae in casu concreto res ardua
et admodum difficilis est.
i) Et quidem p r i m o ex rationibus generalibus: Cognitio humanae
rei concretae
a sensibus incipit. Hi vero exhibent externam phaenomenalitatem
rerum, non earum naturam.
Conceptibus quidem metaphysicis et principiis aprioristicis
transcendentalem structuram rerum ( ut entis etc.) homo cognoscit.
• Sed illa phaenomenalitate externa et ista ontologica structura rei cognita nondam scitur eius natura concreta.
• Scimus quidem rem determinatam debere habere naturam“ ali”
quam determinatam,
• scimus externam eius phaenomenalitatem certam habere debere
relationem et necessitudinem cum hac natura postulanda,
• sed ita hanc naturam ipsam nondum clare cognovimus.
Id eo minus, quia acuratior habitudo inter naturam et apparentias eius, quas experimur, valde variabilis esse potest.
Et teste experientia homo hodie (in oppositione ad hominem antiquum et mediaevalem) didicit
• tum res materiales tantum,
• tum regna plantarum et animalium,
• tum hominem ipsum habuisse historiam“,
”
quam sola cotidiana experientia ductus nemo suspicatus esset, et
ita haec omnia non obstante invariabili“ natura aliquam variabilita”
tem et virtualitatem multiplicem possidere, quae ambitum harum
naturarum determinare fere non nisi post earum historiam“
”
cognitam permittit.
Solum quoad hominem nostrae cognitionis condicio aliquatenus melior est.
Non solum quia is ex interna experientia nostra ipsa nobis sub
quibusdam respectibus pervius est,
sed etiam quia homo praecise illud ens est, quod in omni cognitione et in ipsa iam quaestione de se ipso affirmat
• sese esse ens cum illimitata et absoluta transcendentia ad
ens omne et totum. Per hanc suam transcendentalem affirmationem sui ipsius ut talis entis transcendentis
• iam aliquomodo habetur cognitio propriae naturae vere metaphysica ( et non tantum experimentalis et physica),
quam secus de aliis rebus (si forte Deum secundum quid excipias,
qui et quatenus is in omni cognitione implicite affirmatur) non habemus.
Sed haec hic ulterius prosequi non vacat. 1 Sed hac transcenden1
vide Seminar über die Ungläubigen Kapitel 6, Seminar über das Geheimnis Kapitel 3, Seminar über
118
Thesis 12
-107-
tali et metaphysica cognitione hominis circa seipsum nondum
adaequatam cognitionem totius naturae humanae haberi facile patet.
ii) Accedit specialis difficultas s e c u n d o quoad ipsum hominem,
si eius naturam cognoscere volumus. Non obstantibus eis, quae modo
insinuavimus circa elementum quasi aprioristicum et transcendentale
in autocognitione humana, plena et adaequata
cognitio humanae naturae non potest fiere nisi auxilio
experientiae aposterioristicae, quam homo de seipso sumit, experientia aliqua, quae (in casu ideali cognitionis quam maxime
perfectae)
• non tantum eis uti debet, quae unusquisque in momento arbitrarie
fixo suae individualis existentiae cognoscit in seipso de seipso,
• sed omnia ea complectere deberet, quae tota humanitas in tota
sua historia tamquam experimentum humanum de seipsa passa
est et cognovit.
• Ita tantum virtualitates omnes huius naturae“ humanae et ita
”
ea ipsa cognosci perfecte posset.
Sed inde iam surgit difficultas. Non tantum quia haec historia
nondum est completa nec ulli homini perfecte cognita. Sed ex alia
ratione, quae maxime nostram dogmaticam quaestionem spectat.
Apriori enim non potest ut impossibile excludi, in historia tum
singularis hominis tum maxime totius generis humani gratiam divinam entitative supernaturalem magnum exercere influxum. Id
ex duplice capite.
1. Ex una parte habetur voluntas Dei salvifica universalis, quae
suum influxum exercet etiam extra ambitum christianismi et historiae salutis illius, in qua revelatio Dei formalis elementun principale est.
2. Ex altera parte non potest (ut saepe dat opera aut inreflexe
fit) supponi tamquam evidens, gratiam entitative supernaturalem
a) esse mere ontologicam elevationum actuun salutarium hominis
b) sine ullo influxo in conscientiam“ humanam eiusque vitae
”
physicae et consciae, quae iterum inter maximas causas vitae historicae generis humanae recenseri debet.
c) Immo postea in aliquo asserto nostri tractatus contrarium
probabimus.
Haec duo (1. et 2.) si supponuntur, non potest dici ea, quae homo in sua historia de seipso etiam extra ambitum revelationis formalis experitur, necessario et adaequate debere coincidere cum
sua natura, prout haec contradistinguitur ab ente supernaturali.
Haec suppositio huius coincidentiae si non fit vel saltem si non ut
apriori evidens habetur, saltem in conceptu
duplicem sensum naturae“ humanae distinguere debemus etiam
”
relate ad ea, quae ex experientia sua sine revelatione proprie dicta
seu philosophice“ homo de seipso scit:
”
Natur und Gnade, Vorlesung über dogmatische Anthropologie
119
i) natura historica“ , i.e. totam et solum id, quod sine revela”
tione proprie dicta de seipso homo experitur et ad suum ultimum
principium internum ( naturam“) reducit,
”
ii) et natura“ sensu dogmatico, i.e. totum et solum id, quod
”
homo radicitus est et manet, si et in quantum a sua natura
”
historica“ substrahitur illud, quod per gratiam entitative supernaturalem et per suam gratuitam et obligantem ordinationem ad
visionem beatificam est et esse debet.
Hi duo conceptus non necessario coincidere explicavimus. At, si
vera sunt, quae modo diximus, natura dogmatica“ non ex sola ex”
perientia et cognitione philosophica cognosci potest.
• Fieri enim potest, ut ea quae homo de seipso ex sua naturali
”
cognitione“, i.e. sine revelatione proprie dicta cognoscit, contineant
elementa quae debentur gratiae et ordinationi hominis ad visionem
beatifican (vel etiam eiusdem hominis lapsu a statu originali).
• Neque apriori supponi potest haec elementa de se supernaturalia
in sua, experientia de se ipso contenta et cognita ideo etiam u t
t a 1 i a supernaturalia cognosci debere et ideo posse ex conceptu
naturae humanae sine revelatione eliminari et ita posse conceptum historicum naturae humanae purificari“, ut iam mera via
”
philosophica obtineatur conceptus dogmaticus naturae humanae.
Cognoscere enim ens supernaturale et id cognoscere ut supernaturale
duae res sunt, quae non necessario sunt simul.
• Non igitur supponendum est nos extra ambitum revelationis et
mere philosophice iam illum conceptum clarum et purificatum in
concreto habere et quidem adaequate, quem in theologia intelligimus,
• sic si sermo est de natura“ humana in oppositione ad ens super”
naturale. Si id omnino fieri potest, conceptum dogmaticum naturae contradistinctum a conceptu historico eiusdem naturae non
obtinemus nisi consequenter ad revelationem.
• Illa enim saltem ex parte docet nos, quae in nobis sunt absolute
supernaturalia, et hinc nobis possibile fit, aliquatenus subtrahere
a conceptu historico naturae humanae ea, quae potius sunt gratiae
Dei.
Haec praenotanda visa sunt, ne nimis facile putemus nos ex ipsis
conceptibus formalibus naturae et entis supernaturalis solis iam clare
scire posse, quidnam hi conceptus in ooncreto circa hominem oontineant et dicant. De his legi possunt, quae scripsi de Natur und
”
Gnade“: Orientierung 14 (1950) 141-145.
-108-
B) Supernaturale:
a) Supernaturale in genere.
aa) Supernaturale immediate et intrinsecus afficiens aliquam naturam: supernaturale cum sit nomen relativum, denotat perfectionem,
quae accedit ad substantiam, cui naturaliter debita non est. Hinc
substantia supernaturalis ex conceptu repugnat. Datur quidem substantia, quae est supra aliam imperfectiorem, sed inde supernaturalis
proprie dici nequit, cum una substantia (completa) alteram ut huius
120
Thesis 12
-109-
determinatio, qua haec in seipsa spectata mutaretur et alia fieret,
afficere non possit. Hinc ens supernaturale ex conceptu suo est
ens, quod ut modus substantialis vel ut accidens ad substantiam
(naturam) ut eius perfectio accedit. Supernaturale in genere igitur
est ens accidentale (sensu lato), naturae creatae (alicui aut omni)
positive (i.e.adhuc consequenter ad huius naturae constitutionem et
creationem praesuppositam) indebitum et superadditum, seu id quod
neque constitutive neque consecutive neque exigitive ad naturam
(sive aliquam sive universam) pertinet eique ut ulterior perfectio
superadditur.
bb) Ens supernaturale tale p e r o r d i n e m ad tale
supernaturale (sub aa)) naturam aliquam in se immediate afficiens. Nomen supernaturale“ per analogiam attributionis (extrinsecae
”
vel intrinsecae) transfertur ad ea significanda, quae ut causa, effectus, signum etc. habent ordinem ed perfectionam supernaturalem
immediate afficientem naturam aliquam. Sic sermo est de ordine
supernaturali, de societate supernaturali, de mediis supernaturalibus,
de veritate supernaturali etc.
b) Divisiones entis supernaturalis:
aa) Supernaturale quoad modum tt.: perfectio naturae superaddita,
quae huic quoad modum collationis (vel ut individuo ea carente) est
indebita (e.g.scientia de se naturalis, non acquisita sed infusa , visus
homini caeco miraculose restitutus). Et vocatur etiam praeternaturale.
Supernaturale quoad rem seu substantiam (entitative): perfectio,
quae in se spectata naturae alicui specificae indebita eique superaddita
est (e.g. immortalitas pro vita organica).
bb) Supernaturale secundum quid (relative): id quod alicui determinatae naturae (quasi ut termino a quo) indebitum est eamque ad perfectionem determinatae et specifica altioris naturae (quasi ut terminum
ad quem) elevat: partcipatio naturae creatae vel creabilis essentialiter
superioris (e.gr. cognitio hominis absque conversione ad phantasma ad
modum angeli). Tale supernaturale etiam praeternaturale vocari solet.
Supernaturale simpliciter (absolute): id quod alicui naturae indebitum est eique superadditur, quodque soli Deo, prout naturae universae
opponitur, proprium et naturale est, et ita transcendit naturam, vires,
exigentias omnium creaturarum sive existentium sive possibilium: participatio boni soli naturae divinae connaturalis (e. g.unio hypostatica,
visio beatifica, gratia sanctificans). Ex hac definitione iam elucet substantia, quae correspondet huic enti supernaturali, simpliciter non posse esse substantiam creatam (quasi ex ulla tall accidens connaturaliter
effluere posset), sed esse ipsam divinam naturam.
c) Falsae interpretationes entis supernaturlis cavendae:
Supernaturale,
prout in hac thesi intelligitur, non est idem ac: violentum, innaturale,
miraculosum, transempiricum (DEUS, angeli) superrationale, negative
indebitum (creatio etc), spirituale. Supernaturale potest esse naturale“,
”
prout hoc dicit nativum, originarium, historicum, seu id quod inde a
nativitate, constitutione, initio alicuius entis ei de facto convenit (ita
121
Augustinus et v.g. D 130 intelligunt naturale“).
”
C)De habitudine inter naturale et supernaturale:
a) De conceptu f o r m a 1 i potentiae oboedientialis ad ens supernaturale. Ex dictis intelligitur
ex una parte ens supernaturale substantiam creatam ( naturam“) affice”
re, determinare, ad esse altius elevare, et
ex altera parte hanc naturam nec ex se producere tale ens nec id ixigere.
Hinc talis natura
ex una parte habet potentiam aliquam seu capacitatem ad recipiendum tale ens ut suam perfectionem et
ex altera parte haec potentia relate ad ens supernaturale nec activa
est nec passive exigens.
Talis potentia dicitur potentia oboedientialis. Non est aliquid reale naturae superadditum, neque est merum ens rationis sive mera non- repugnantia, sed consistit in ipsa natura, prout notae eius reales non repugnant notis
entis supernaturalis, sed talis entis subiectum esse possunt.
Talis potentia oboedientialis inesse potest in potentiis naturalibus tum
passivis tum activis.
Natura eiusque facultates, prout mere passive perfectionem supernaturalem recipiunt, dicuntur potentia oboedientialis passiva.
Quatenus natura per suas facultates vitales active concurrit cum influxu supernaturali Dei ad ens supernaturale constituendum (actum
salutarem) dicitur potentia oboedientia1is activa.
Utrum talis activitas concipi possit sine praevia et mere passiva elevatione supernaturali facultatis humanae et utrum ita habeatur potentia oboedientialis stricte activa necne, hic nondum dirimendum est (cf.Lange 525).
De historia termini cf. Lange 258.
b) De conceptu m a t e r i a 1 i potentiae oboedientialis ad ens supernaturale entitative et simpliciter tale : Quaeritur itaque quaenam natura
habeat talem potentiam oboedientialem ad ens entitative et simpliciter
supernaturale.
In hac quaestione abstrahimus a potentia oboedientiali relate ad unionem
hypostaticam (cf. III, q.4,a.l), et tantum quaerimus de potentia oboedientiali ad perfectionem simpliciter supernaturalem, qua ipsa aliqua
natura in linea naturae ut talis (ut principium agendi) ad ordinem
divinum elevatur.
Haec perfectio, ut postea probabitur, est participatio
intellectualitatis Dei, prout huic soli naturaliter propria est. Quaeritur
ergo, cui naturae relate ad hanc perfectionem convenire possit potentia
oboedientialis.
Respondetur sola et omnis natura spiritualis, i.e. illa, cui de se iam naturaliter competit aliqua illimitatio (transcendentia absoluta, infinitas
obiectiva) in ordine obiecti, quocum (cognoscendo et volendo) agit.
• Nam tantum natura, quae de se iam nata est quodammodo omnia
fieri, potest ex una parte capax esse entis infiniti, ut est in se, et
ex altera parte tamen hac elevatione non cessare esse id quod erat
(puta: homo, angelus etc.).
• Omnis enim alia natura ex sua essentia iam coarctata ad certum et
122
Thesis 12
-110-
limitatum ambitum entium, ad quae ut ad obiectum et terminum
activitatis habet relationem transcendentalem, non posset sua activitate immediate attingere esse infinitum, ut est in se, quin tolleretur
haec eius essentia, et ita perfectio superaddita quasi destrueret id,
cui confertur.
• Hinc natura spiritualis propter absolutam illimitationem in ordine
intentionali est potentia oboedientialis ad ens simpliciter supernaturale, quatenus fieri potest quodammodo omnia , est capax Dei, ut
est in se.
• Quatenus vero haec illimitata transcendentia finem habet etiam abstrahendo a visione beatifica per eam absolute possibili, quippe quae
est condicio apriori pro cognitione obiectiva vera omnis singularis
entis sub ratione entis“ et pro libertate, vel saltem contrarium pro”
bari nequit, haec transcendentia naturae spiritualis non exigit visionem beatificam.
• Vide de hac non-exigentia visionis beatificae per illimitatam transcendentiam intellectualitatis humanae v.g. Karl Rahner, Hörer des
Wortes (München 1941) 88-102. (Utrum mera possibilitas positiva
non exigitiva ex sola hac transcendentia probari possit necne, quaestio est disputata cf. Lange 285, 287).
c) Inde etiam hic quaedam de habitudine inter ens supernaturale (gratiam) et naturam dici possunt.
G r a t i a s u p p o n i t n a t u r a m sed tantum, ut potentiam
oboedientialem, ergo tantum ut naturam spiritualem qua talem. Certum vero statum huius naturae (merita naturalia, debitum physicum
etc.) non esse condicionem, sine qua non, pro gratia iam in capite
antecedenti dictum est. Inde etiam est, quod dici nequit gradum gratiae collatae mensurari secundum gradum dispositionis sive physicae sive moralis. Tale assertum enim confunderet potentiam oboedientialem
cum potentia naturali saltem passiva. Actus supernaturales supponunt
et sunt quidem actus vitales facultatum superiorum naturae spiritualis, sed non ut potentia naturalis, sed ut oboedientialis. Hinc licet forte
(si admittis doctrinam de obiecto formali novo actus supernaturalis),
quo perfectior est quidam actus ut supernaturalis, eo perfectior sit etiam iste actus ut naturalis, vice versa idem dici nequit: falsum enim
esset dicere: quo (physice et moraliter) perfectior est actus humanus
ut naturalis, eo perfectior est (eius elevatione supposita) etiam ut supernaturalis. Ita e.g. fit, ut anima humana Christi, licet ipsa cum suis
actibus ut naturalibus sit et maneat secundum substantiam specifice
inferior naturae angelicae, tamen quasi infinito modo in ordine participationis in intellectualitate divina superet omnes alias creaturas etiam
angelicas.
G r a t i a p e r f i c i t n a t u r a m . Cum natura spiritualis
veram, etsi tantum oboedientialum habeat potentiam relate ad gratiam, hac gratia vere perficitur et quidem gradu eminenti. Sed haec
perfectio non est intra ambitum earum perfectionum, quas natura
qua pura ex se ipsa appetitu naturali appetit. Licet ergo perfectio
supernaturalis perfecte in statu termini possessa sit eo ipso etiam
impletio desiderii omnis naturalis et actuatio omnis potentiae natura-
123
lis, perfectio supernaturalis, quamdiu nec in sua realitate immediate
perfecte percipitur, nec ex potentia oboedientiali ut tali perfecte
per merum appetitum naturalem praesagiri potest, in statu viae pro
natura, quae ut completa semper habet quasi tendentiam innatam sese
in seipsa perficiendi, apparenter videri et sentiri potest ut destructiva
naturae. Id eo magis, quia gratia ut gratia Christi crucifixi, ab ratione
pollentibus haberi nequit nisi in participatione crucis Dominicae. Vide
v.g. de hac re, quae scripsi: Passion und Aszese: Geist und Leben, 22
(1949) 15-36.
Natura numquam videtur carere interna ordinatione supernaturali ad
visionem beatificam. Loquimur de natura historica“, prout hunc con”
ceptum supra distinximus a conceptu naturae purae sensu dogmati”
co“. Et nobis affirmari et posse et debere videtur naturam, prout de
facto existit, non tantum eoipso constituere potentiam oboedientia”
lem“ pro visione beatifica et gratia entitative supernaturali simpliciter
( elevante“), sed semper in ordine concreto affectam esse interna et
”
incondicionata ordinatione positiva ad visionem beatificam. Haec ordinatio positiva et incondicionata (inducens positivam obligationem et
exigentiam“ relate ad visionem beatam) censenda quidem est superna”
turalis (i.e. talis quae gratuite et sine exigentia a parte naturae purae
sensu dogmatico a Deo libere creaturae spirituali collata est), secus
enim nobis videtur ipsa supernaturalitas visionis beatificae et gratiae
elevantis relate ad hominem de facto existentem periclitari. Sed ex altera parte haec ordinatio interna et incondicionata (prout talis) non
videtur nobis simpliciter identificanda cum gratia sanctificante, prout
de facto hominem justificat. Ita enim res generatim quidem concipitur.
Censetur generatim hominem non ordinari ad visionem beatificam i
n t e r n e nisi per ipsam gratiam hominem iam iustum constituentem
vel ad summum per gratiam elevantem actualem homini de facto iam
collatam. Et putatur quamdiu haec gratia hominem nondum iustificat,
ordinationem eius in visionem beatificam non existere nisi in decreto
Dei obligante quidem, sed homini interim mere extrinseco. Sed ita res
non videtur esse. Tali enim concipiendi modo non videtur evitari posse
extrinsecismus“ in materia gratiae, qui realitati correspondere non vi”
detur. Quaeri enim potest, num ontologia vere meta-physica admittere
possit decretun Dei tale posse ut obiectivum concipi si non habet revera terminum obiectivum realem et creatum in ipsa creatura. Quaeri
potest, num sine tali obiective in ipso honine realizata ordinatione positiva et incondicionata vere concipi possit peccatum originale in quo
privatio gratiae sanctificantis non debeat tantum contradicere alicui
decreto Dei, quod homini externum manet, sed ipsi homini eiusque
structurae obiective existenti, ut tale peccatum tamquam obiectiva divisio homnis in seipso vere et perfecte dici possit ei internum. Item
quaeri potest, num poena damni“ in damnato aliter ut realis poena
”
in ordine supernaturali concipi possit, si visio beatifica esset ei tantun
illud, quod externum decretum ei tamquan finem constituit, non vero
illud, quo toto pondere sui esse realis tendit. His et aliis rationibus videtur posse affimari , hominem, prout de facto existit, numquam carere
aliqua interna et incondicionata ordinatione ad visionem beatificam et
-111-
124
Thesis 12
hanc ordinationem pertinere ad naturam hominis historicam, etsi non
spectat naturam puram sensu dogmatico.
Haec ordinatio, quam existentiale“ hominis supernaturale vocare
”
nobis placeret, ex una parte est supernaturalis et absolute indebita,
ex altera parte in homine de facto existente numquam abest.
Non est huius loci hoc existentiale supernaturale hominis de facto existentis ulterius discutere, eiusque habitudinem ad ipsam gratiam, prout haec generatim concipitur, profundius examinare.
Sufficit nobis haec hic indicasse, ut appareat viam conciliationis
non deesse, qua componitur lis inter eos, qui,
ut evitent extrinsecismum in materia gratiae, putent ordinationen absolutam et incondicionatam ad visionem beatificam (non
obstante huius supernaturalitate et gratuitate) postulandam esse
in ipsa natura ut tali et cum ea absolute et necessario identica,
et eos, qui, ut evitent periculum pro gratuitate gratiae et visionis, censent hominen posse et debere (nisi est iam sub gratia elevante) aliquando existere sine ulla i n t e r n a ordinatione ad
visionen beatificam et proinde interna quasi esse extra ordinem
gratiae et cum hoc ordine non coniunctum nisi per decretun Dei
homini externum.
- Vide quae de hac re scripsi in articulo iam indicato: Orientierung 14
195O) 141-145.
D) Ex bibliographia nota praeter libros et articulos in thesi 8 citatos e.g.
-112-
M.J.Scheeben, Natur und Gnade;
J.B.Terrien, La grace et la gloire I-II, Paris 1897;
J.V.Bainvel, Nature et Surnaturel, Paris 1903;
G.de Broglie, De la plaoe de surnaturel dans la philosophie de S.Thomas:
Rech.de science rel. 14 (1924)193-246, 481- 496; 15 (1925) 51-53;
D.Thalhammer, Gnade und Seelenleben: ZkTh 61 (1937) 163-210; Edelmenschentum und Gnade: ZkTh 61 (1937) 483-508;
G.de Broglie, Tractatus de fine ultimo, Paris 1938
idem, Du caractère mysterieux de notre élévation surnaturelle:
Nouv.Rev.théol.64 (1937) 337-376;
P.Descoqs, Le mystère de notre élévation surnaturelle, Paris 1938;
H.de Lubac, Surnaturel,Etudcs historiques, Paris 1946;
G.de Broglie, De fine ultimo humanae vitae. Tractatus theologicus, Pars prior
positiva. Paris 1948;
H.Rondet, Nature et surnaturel dans la théologie de S.Thomas: RSR
33(1946); Philippe de la Trinité, Du péché de Satan et la destinée de
l’esprit: Etudes Carmélitaines, Satan, 1948, S.44-85;
Ch.Boyer, Nature pure et surnaturel dans le Surnaturel du P.de Lubac: Gregorianun 28 (1947) 379-395;
H.de Lubac, Le mystère du surnaturel: RSR 36 (1949) 80-121;
H.Rondet, Le problème de la nature pure et la théologie du XVIe siècle: RSR
35 (1948) 481-521;
H.de Lubac, Duplex hominis beatitudo (Saint Thomas 1 a 2 ae,q,62 a.1):
RSR 35 (1948) 290-299;
G.de Broglie, De gratuitate ordinis supernaturalis: Gregorianun 29 (1948)
125
435-463.
Non possunt hic omnes recenseri, qui in controversia circa doctrinam H.de
Lubac partem aliquam egerunt (de Blic, Boyer, Philippe de la Trinité, Malevez, de Broglie, A.Michel, Donnelly, Roy, Laurin, Schnaus etc.). Bibliographiam invenis v.g. apud A.Avelino Esteban Romero, Nota bibliografica
sobre la llamada Teologia Nueva“: Revista Espanola de Teologia 9 (1949)
”
303-318; 527-546. M.-J.Guillou, Surnaturel: RSPhTh 24 (1950)226-243.
4. Ordo visionis beatificae.
Cum in doctrina de gratia agatur de perfectione entis
ut spiritualis, cuius facultates essentialiter sunt intentionales,
descriptio talis perfectionis vix non fieri potest nisi assignando obiectum huius
naturae et eius facultatum ita supernaturaliter elevatarum.
Deus cognitione immediata per se propria (visione intuitiva cf. D 530) cognitus
et amore correspondente amatus finis est proportionatus, ad quem homo supernaturaliter elevatus ex interna teleologia huius status tendit.
Et cum igitur hic status participet supernaturalitatem huius finis, haec supernaturalitas status hominis apte explicatur ex supernaturalitate visionis beatificae.
III. SENSUS THESIS:
-113-
1. Agitur de gratia ad actus salutares. Tali gratia hic non exclusive intelligitur gratia
actualis in oppositione ad habitualem, quippe quae ad multos actus salutares etiam
absolute et physice sit necessaria.
Sermo ergo est hic in genere de omni et soli gratia, quae requiritur ad hoc, ut
homo positive sit et agat aliquid in ordine salutis, cuius finis est visio beatifica.
Quaenam in specie dona gratiae ad hanc gratiam supernaturalem computari
debeant, postea in sequentibus thesibus erit determinandum.
Practice probatio huius thesis imprimis respiciet gratiam sanctificantem ut principium habituale operativum actuum salutarium.
• Supernaturalitas gratiae sanctificantis hac thesi sufficienter probata erit.
• Ea enim est, ut postea docebitur, principium formale filiationis adoptivae,
consortii divinae naturae etc.,
• ex quibus in hac thesi supernaturalitas gratiae salutaris potissimun probatur.
• Supernaturalitas gratiae actualis et habituum virtutum suo loco cx hac
thesi explicite deducetur.
2. Haec gratia in hac thesi ut supernaturalis probanda est supernaturalitate entitative et simpliciter tali. Hinc demonstranda est non solun ut transcendens exigentias hominis sive lapsi sive innocentis sive per debitum physicum sive per debitun
naturaliter morale (quod iam praestitit th.10), sed ut transcendens naturam universam, seu ut physice et moraliter indebitum omni omnino creaturae sive existenti
sive creabili.
3. Probatio partim supponit supernaturalitaten entitative et simpliciter talem visionis Dei facialis (cf.th.1 ),et ex ea deducit etiam gratiam utpote ad eundem ordinem
pertinentem esse eodem modo supernaturalem, partim pro eius supernaturalitate
argumenta independentia affert.
IV. ADVERSARII
(abstrahendo ab iis, qui gratiam ipsam et visionem Dei ut finem hominis negant):
126
Thesis 12
a) Gnostici, Manichaei, Pantheistae, Beguardi et Beguinae (D 471, 475).
b) Tenpore Reformationis“: Protestantes, Baius, Jansenius: Gratia homini in statu
”
”
supralapsario est debita“.
c) Augustinienses: saltem de potentia ordinata Deus debet creaturae rationali innocenti
gratiam et ordinationem ad visionem Dei intuitivam.
d) Theologia illuminationis“ et semirationalismi saec. XIX. inter catholicos: negligi”
tur gratia entitative et simpliciter supernaturalis, et ita actus salutaris ab actu
honesto vix distinguitur (Stattler, Hermes, Günther, Frohschammer, aliquo modo
Hirscher, Kuhn. Reactio contra hanc Theologiam semirationalistam facta est praesertim per Kleutgen, Schäzler, Scheeben). Similes errores inveniuntur apud theologos
russicos modernos, qui theosophiam aliquam rationalistico-mysticam profitentur. Vide Lange 252, 260.
e) Ripalda (De ente supern. I,disp. 23:, sect. I) putat posse absque temeritate ut sententiam probabilem defendi dona gratiae non esse supra omnem substantiam creabilem,
etsi est supra omnem naturam de facto existentem.
V. QUALIFICATIO (vido Lange 261):
1) Aliqua elevatio indebita supra naturam humanam (etiam innocentem): fidei proxima et definibilis.
2) Elevatio supra naturam angelicam: (naturam universam de facto existentem): theologice certa.
3) Sententia Augustiniensium et Ripaldae nullam habent solidam probabilitatem.
PROBATIO:
I. E c c l e s i a :
-114-
(cf. thesim 1 de supernaturalitate finis hominis).
Concil. Viennense (D 475): ad visionem Dei requiritur lumen gloriae elevans.
Damnatio Baii per Pium V.: prop. 21; (D 1021): humanae naturae sublimatio et exaltatio in consortium divinae naturae fuit etiam homini innocenti indebita et supernaturalis. (Ergo hic ipse terminus technicus primo in decisionibus Ecclesiae occurrit,
et saltem aliqua vera supernaturalitas docetur, licet forte non necessario supernaturalitas simpliciter talis).
Similiter prop. 23 et 24 (D 1023, 1024).
Prp.1;3;7; (D 1001; 1003; 1007): reicitur sententia Baii, secundum quam opera salutaria hominis innocentis et angelorum et consequenter adeptio finis ultimi merita
eorum, sed non gratia fuerunt. Quae sententia aperto nititur in falsa suppositione,
condicionem pro his actibus praesuppositam debitam esse et non supernaturalem.
Damnatio Quesnellii per Clementem XI: prop.35 (D 1385) Gratia Adami non fuit debita naturae sanae et integrae.
Damnatio Synodi Pistoriensis n.16 (D 1516) Status supralapsarius non fuit debitus ex
naturali exigentia et condicione hunanae naturae.
Damnatio Jac. Frohschammer per Pium IX (1862): Supernaturalis est finis hominis
cum mediis, quae ad ipsum spectant (D 1669). Ratio (nec angelica quidem: D 1673)
non potest ex se attingere supernaturalem hominis elevationem ac supernaturale
eiua cum Deo commercium (D 1671).
Vaticanum (1): sess.3, c.2 (D 1786): Deus hominem ordinavit ad finem supernaturalem per participationem bonorum divinorum (ex qua apparet, agi de fine simpliciter
127
supernaturali).
sess.3,c.2, can.3 (D 1808): homo ad perfectionem evehi potest, quae naturalem superat.
sess.3,c.3 (D 1789; 1791): fides dicitur supernaturalis, et quidem, uti videtur, etiam
propter eius principium subiectivum (non tantum propter obiectum et motivum),
sc. gratiam.
In Schematibus Vaticani plura definienda proponebantur: non tantum supernaturalitas finis, sed etiam supernaturalitas supra omnes exigentias et vires naturae creatae“
”
status gratiae (sanctitatis, adoptionis in filiun, renovationis ad Dei similitudinem et
societatem): Collect.Lac.VII, 516 b; c; 517-518; 524 b; 547-548; 551-552; 555-557;
562-565; 566.
Pius X (Pascendi) (D 2103): reicitur exigentia naturalis ad ordinem supernaturalem.
Quid ex his textibus elucent iam dictun est in qualificatione thesis.
11. S c r i p t u r a :
-6-
1) De supernaturalitate finis hominis vide thesin 1, p.10.
2) De supernaturalitate gratiae iam nunc collatae (cf. alias rationes et textus singulos
in thesi 8.):
A) Scriptura docet conferri iam in hac vita quaedam dona realia internae gratiae, quibus homo constituitur:
a) filius Dei adoptivus (sed non per meram iuridicam denominationem, sed
per veram aliquam generationem ex Deo): Jo 1,12-13; Tit 3,5-7; Jac 1,18;
1 Pet 1,3-4; Rom 8,14-24; Gal 4, 4-7; Eph 1,5;
b) heres regni cum Christo, ita ut aliquando cum Filio Dei naturali regnaturus sit: Rom 8,17 (coheredes cum Christo), Gal 4,7 (quia non iam servus,
sed filius, ideo heres); Eph 1,14-18; Col 3, 24; Heb 9,15; 1 Pet 1,4 (hereditas) ; Luc 22,29 (regnum quod Pater Christo disposuit, disponit ipse
nobis); Apoc 3,21 (sessio cum Patre et Pilio in eodem throno); Eph 5,5
(hereditas in regno Christi et Dei).
c) consors divinae naturae (jeic koÐnonoc fÔsewc) 2 Pt 1,4. - Agitur de
consortio, nunc iam possesso, quia agitur (2 Pt 1,4) de rebus promissis,
quae dono iam data sunt (ita probabilius: epaggelmata dedoretai) et quia
gratia in genere iuxta scripturam est inchoatio formalis futurae possessionis Dei. Agitur de consortio reali et physico, non mere ethico, quia hoc
consortium effertur ut ratio, propter quam vita ethica agenda sit (1,5) et
quia in genere scriptura docet gratiam entitativam internam (cf. thesim 8).
-115-
d) iam partim formaliter possidens id, quod constituet gloriam aeternam
(certe supernaturalem: thes. 1):
aa) habet iam rrabwn, rram (Angeld, non vero: Pfand) hereditatis:
Eph 1,14; 2 Kor 1 ,22; 2 Kor 5,5.
bb) habet iam primitias (parq ) donorum spiritus in altera vita complete possidendorum: Rom 8,23.
cc) habet filiationem adoptivam per Spiritum (Ro 8,15) et quidem ita,
ut tantum huius filiationis consummationem exspectare debeat: Rom
8,23 (vita aeterna ipsa est filiatio adoptiva); 1 Jo 3,2.9 (vita aeterna ut
apparitio eius quod iam nunc sumus) .
128
Thesis 12
dd) possidet iam nunc vitam aeternam: Jo 3,36; 5,24; 1 Jo 3,14.
e) Haec gratia supernaturalis (quae hactenus magis ut status habitualis
considerabatur) sese etiam extendit ad actus salutares et horum principium activum permanens est: cf. th. 8, pp.64et 70.
B) Atqui haec dcna sunt ordinis divini et simpliciter supernaturalia.
-65- -711) in genere exhibentur ut gratia“ indebita cf. th.8 p.71 et 78; th. 10.
”
2)
a) filiatio adoptiva includit in suo conceptu:
aa) participatio iurium et bonorum solis filiis naturalibus debitorum. Hic filius vero in nostro casu est filius unigenitus, divina
persona. Hinc id, quod nobis confertur, soli huic debitum esse potest, agitur ergo de ordine stricte divino.
bb) vocatio personae extraneae (non filii naturalis indigni restituendi in sua iura!) gratuita. Ergo non agitur de ratione indebiti
propter peccata hominum. Gratuitas huius adoptionis explicite etiam effertur: Jak 1,18; Tit 3,5; 1 Jo 3,1.
b) hereditas (Erbrecht) in ipso hoc regno, quod filio unigenito Patris
et Deo ipso est proprium, nulli creaturae, de se essentialiter servae,
naturaliter titulo iuris proprii convenire potest.
c) consortium divinae naturae ontologicum, quod 2 Pet 1,4 celebratur,
certo non intelligitur tale, quo omnes creaturae per propriam naturam
eo ipso participant analoge Deum. Tale quid enim non computari posset
inter maxima et pretiosa nobis promissa“ (2 Petr 1,4). Hinc consor”
tium intelligi debet in bonis, quae naturae divinae qua tali exclusive
prae omnibus creaturis sunt propria. Hinc nec agi potest de supernaturalitate secundum quid. Si enim homo dona angelis specifice propria
reciperet, consors fieret angelicae naturae, sed essentialiter (relate ad
terminum ad quem) propius ad naturam divinam non accederet, ut
dici potest consors divinae naturae.
d) visio beatifica ut simpliciter supernaturalis iam probata est et alibi
probanda est. Hinc idem dici debet de formali eius inchoatione per gratiam, tum quia gratia in Scriptura tamquam talis inchoatio formalis
gloriae consideratur, tum quia ratio meriti, quae convenit actibus iustificati relate ad gloriam, supponit, opera ideo tanti valoris esse, quia
versantur in eodem ordine ac proemium ipsum.
III. P a t r e s :
-76-
(vide bibliographiam p. 83 ss. et Lange 249, 273-281): Rouet series 340, 351, 353, 357,358.
-116-
1. Patres docent ipsam rem: participationem Dei, Spiritus Divini; consortium divinae
naturae; filiationem adoptivam per gratiam, deificationem (cf.Rouet ser.357-359).
Et his implicite formaliter docent supernaturalitatem gratiae sicut scriptura:
a) ita iam Patres Apostolici docent inhabitationem Dei (R 36 Barnabas), hominem fieri deiferum (R 40 Ig.Antioch.), vivere in Christo (R 43 Ig.Antioch.),
uniri Deo (R 61 Ig.Antioch.), Dei esse, Deum participare (Ig.Antioch.) etc.
Pastor Hermae celebrat inhabitationem Spiritus in anima iusti.
b) Irenaeus, Tertullianus, Hippolytus, Clemens Alex., Origines excolunt doctrinam gratiae sanctificantis: Per Christum ex gratia Patris invehitur Spiritus
129
in mundum, inhabitat hominem, coelestem eum reddit; unit eum sibi; addit
ad imaginem, quae est homo naturalis, similitudinem Dei; facit, ut fiant ex
hominibus Dei (ita iam Iustinus) cf.v.g. R 219; 251; 253; 449; 529; Lange 273.
c) Patres Antiariani (Athanasius, Basilius etc.), docent per gratiam hominem
deificari, (theopoieisthai, theosis, theopoiesis etc.), Deum fieri, consortem divinae naturae, Spiritum Sanctum participare. Inde deducunt Spiritum, quo
accepto homo fit consors divinae naturae, debere esse divinam personam, ex
qua conclusione apparet hoc consortium hominis cum Deo esse in bonis quae
Deo uf tali naturaliter exclusive sunt propria. (cf. R 770, 780, 813, 944, 950,
1027, 1071, 1186, 1216, etc.).
d) Totum systema supernaturalis elevationis hominis excoluit Cyrillus Alex.:
Sumus per gratiam, quod Christus est per naturam, transformamur, Spiritum
Divinum accipimus, elevamur supra naturam nostram, habemus unionem cum
Deo accidentalem, sicut Christus habet unionem cum Deo substantialem, deificamur (R 2063; 2106; 2115, Lange 276). Similiter postea Pseudo-Areopagita,
Maximus Confessor, Joannes Damascenus (cf. Lange 277).
e) Patres Latini minus clare et fuse excolunt hanc deificationem. Attamen saltem in scriptis practicis easdem ideas hinc inde tradunt (Ambrosius: R1283,
1318-19. Augustinus: Lange 280- 281; Leo Magnus: R 2193). Cf. P. Dumont,
Le surnaturel dans la théologie de S.Augustin: Rev. des sciences religieuses 11
(1931) 513-542.
2. Patres iam habent terminos aequivalentes (Lange 253): coelestia superducere (Irenaeus); Íperkìsmioc (Clemens Alex,), super naturam efferre (Origines R 529); sanctitas, quae nec pro angelis est fÔsei“ (Basilius R 941, 950); ex gratia excedere
”
naturam (Greg.Nyss, R 1027); excedere naturam (Chrysostom. R 1185); super naturam; vocatio naturae servae pertinens ad ea, quae super naturam sunt (Cyrill.Alex.
R 2106); spiritus naturaliter tantum ad Christum pertinens (Aphraates R 683),
supernaturalis (ÍperfÔhc), cf. Deneffe ZkTJa 46 (1922) 337-360; potentior natura
(Tertullianus R 348) , gratia in oppositione ad naturam bonam (August. R 1755,
1982). De historia vocis supernaturalis“ vide de Lubac, Surnaturel, (Paris 1946)
”
325-428.
IV. T h e o l o g i (Lange 282-286):
-117-
1. Theologi priores, cum in Augustino de supernaturalitate gratiae pauca tantum invenerint,
• cumque Patres graecos non adeo bene noverint, lente conceptum entis supernaturalis evolverunt. Usque ad initium saec. XIII vox supernaturalis vix umquam
nostro sensu technico adhibetur et status Adae supralapsarius in terminologia
Augustini naturalis“ vocabatur.
”
• Movent praesertim quaestionem, cur tantum ex gratia (ut sciverunt praesertim
ex Augustino) Deum super omnia diligere possit et cur omne meritum gratiam
supponat.
• Post multa tentamina inde a Philippo Cancellario (+ 1236) distinctius cognitum est, gratiam salutarem non tantum esse aliquid homini superadditum vel
solis bonis hominibus proprium (quae dici possent etiam de gratia mere sanante),
• sed ideo requiri,
quia homo in Deum caritate tendere debet prout est obiectum revelatio-
130
Thesis 12
nis et fidei
qui ut talis a cognitione naturali et hinc nec a dilectione naturali attingi
potest (licet etiam homo possit hac diligere Deum plus quam seipsum),
quippe qui ut Deus revelationis sit summum bonum quod est elevans per
”
gratiam et gloriam et hoc propter se“ (Philippus Cancel.).
• Ita hoc tempore a theologis clare et explicite cognitum esse videtur,
gratiam debere tollere ontologicam improportionem hominis relate ad Deum, uti est in seipso.
Cf.A. Landgraf, Studien zur Erkenntnis des Übernatürlichen in der Frühscholastik: Scholastik 4 (1929) 1-37; 189-220; 352-389.
2. Inde a medio saec.XIII Alexander Halensis, Bonaventura, et prsesertim Thomas
conceptum entis supernaturalis clare docent (etsi eius applicatio ad omnem actum
positive disponentem ad iustificationem partim adhuc deficiat).
Pro Alexandro Halensi, Bonaventura et aliis cf. Lange 282, Landgraf l.c.p.384
sq.
Thomas vocem supernaturalis“ passim adhibet
”
• (vox haec in uno articulo (de veritate q.12,a.7) 22x occurrit).
• Essentia animae gratuito a Deo in esse quoddam divinum elevatur, ut
idonea sit ad divinas operationes (II Sent.dist. 26,q.1,a.3).
• Gratia et gloria ex mera liberalitate naturae superadditae sunt, cum gloria
ut proportionem naturae excedens, ut bonum supernaturale non sit per
vires naturae (de verit. q.6,a.2;
• q.14,a.2;
• q.14,a.10 ad 2;
• q 27,a.2).
• Idem docet in Summa (I q.62,a.1;
• I,II,q.62,a.1;
• q.111 ,a.2;
• q.112,a.1;
• q.114,a.2).
• In hoc ultimo loco etiam videtur negare desiderium naturale visionis beatificae (cf.etiam de hac re II Sent.dist.33 q.2,a.2).
• Alibi vero saepe loquitur de desiderio naturali visionis beatificae (I q.12,a,1;
• Comp.Theol.c.104;
• S.c .g.III,50).
• Quomodo hoc desiderium naturale in visionem beatificam apud Thomam
intelligendum sit, adhuc inter theologos controvertitur. Recentiorem bibliographiam de hac re vide apud Lange n.285 n.1, recentissimam bibliographiam in libris et articulis in statu quaestionis huius thesis indicatis.
3. Theologi posttridentini praesertim Soto, Bellarminus, Suarez, Ripalda fuse
explicaverunt et ad varias quaestiones (gratiam actualem praesertim) applicaverunt conceptum entis supernaturalis.
V. R a t i o T h e o l o g i c a :
1. Ratio naturalis non potest probare nec necessitatem nec existentiam ordinis supernaturalis; explicat eius convenientiam ad naturam spiritualis creaturae; solvit (saltem negative) objectiones contra possibilitatem elevationis supernaturalis.
2. Utrum mera possibilitas talis ordinis sit mysterium stricte dictum necne, quaestio
131
-118-
-119-
est etiam hodie disputata. Sententia communior videtur esse affirmativa (cf.Lange
287).
3. Sententia Ripaldae caret omni solida probabilitate et aegerrime conciliari potest
cum doctrina fontium. Filiatio divina, hereditas Dei, consortium divinae naturae, a
fontibus exhibentur tamquam indebita creaturae qua tali, non tantum certis naturis: dicuntur enim haec bona pertinere ad ordinem divinum ( Filii naturalis Patris),
prout opponitur ordini creaturarum, quibus tantum per participationem accidentalem gratiosam communicari possunt (cf. Lange 289). Si Ripalda urget Deum debere
posse per unam substantiam supernaturalem“ obtinere, quod per substantiam na”
turalem et accidens supernaturale tamquam duas entitates obtinet, respondendum
est:
a) Talis conceptio accidens illud supernaturale nimis distinctum concipit a dono
increato gratiae, et quaeritur, num etiam hoc donum increatum possit tali
substantiae supernaturali“ esse debitum.
”
b) Ens supernaturale conceptum in linea substantiae teste revelatione est ipsum
et unicum esse divinum. Et ex tali conceptu entis supernaturalis ad ulteriores
inquisitiones metaphysicas entis supernaturalis procedi posset.
4. Ex supernaturalitate gratiae elucet, cur gratia ad actum salutarem sit absolute et
physice necessaria, cur sit indebita, cur homo actionibus mere honestis eam mereri
nequeat (etiam non in actu primo), nec eam per impetrationem naturalem (nec in
actu primo quidem) sibi emendicare possit.
5. Alia iam dicta sunt in statu quaestionis.
132
5 CAPUT V. De cooperatione hominis
cum gratia ad iustificationem
primam.
Sectio prima De cooperatione hominis libera cum gratia
A. Doctrina catholica.
THESIS 13: Voluntas humana etiam in statu naturae lapsae sub motione gratiae
praevenientis libertatem indifferentiae obtinet ad consentiendum vel dissentiendum(Lercher IV,1 thesis 20).
THESIS 13:
I. Introductio in quaestionem.
1. Tractatus de gratia agit de homine deificato per Christum in Spiritu divino. Ad
talem enim vitam Deus creaturam spiritualem suam omnem dignatus est vocare, ut
omnia cedant in laudem gloriae gratiae suae. Haec voluntas Dei salvifica obligatoria
et universalis operosa est per gratiam internam physice et absolute necessariam
et omni creaturae indebitam. Hac ergo gratia administrata homo agit vitam, qua
participat vitam divinam ipsam.
2. Antequam agi poterit de ipsa hac vita hominis deificata per gratiam,
quaerendum est de susceptione huius gratiae, cuius natura in genere iam considerata est.
Haec communicatio huius gratiae sub duplici respectu tractari potest:
1. sub respectu visibili (historico)
2. et invisibili (metempirico).
Cum enim omnis gratia sit gratia verbi incarnati, ultimatim omnis gratiae
communicatio aspectum historicum habet:
• voluntas Dei nos ita attingit in Christo et Ecclesia, ut haec Ecclesia visibilis
sit medium necessarium ad gratiam (sensu in thesi 3. explicato).
• Haec causalitas historica Ecclesiae circa gratiam executioni mandatur praesertim per sacramenta;
– sed de hoc respectu historico communicationis gratiae hic ulterius non
est nobis agendum.
– Habet vero haec communicatio gratiae Christi alterum aspectum invisibilem et homini internum.
– Et hic proprie spectat tractatum de gratia.
∗ Cum enim gratia non obstante immo postulante sua natura ontologica sit medium vitae intellectualis,
133
5 CAPUT V. De cooperatione hominis cum gratia ad iustificationem primam.
∗ qua participamus propriam vitam eius, qui est cognitio et amor
subsistens,
∗ fieri non potest, quin susceptio gratiae in eis, qui vitae personalis
(actus humani) sunt capaces,
∗ fiat per actum personalem (humanum) ipsius hominis.
3.Hinc duplex quaestio oritur:
a) quomodo actus humanus liber cooperetur cum gratia.
b) quales in concreto requirantur actus tales liberi, quibus homo vitam divinam
per gratiam sibi oblatam suam facit.
• Prima quaestio est sectionis primae huius capitis,
• altera quaestio secundae sectionis.
4. Prima ergo quaestio in parte prima sectionis primae (sub A) statuit doctrinam catholicam de hac re,
altera pars respiciet quaestiones scholasticas de ulteriore explicatione metaphysica
earum veritatum, quas fide docemur in parte prima.
5. Sub A) ergo discutitur cooperatio hominis libera cum gratia, prout haec ex fide cognoscitur. Docebitur ergo:
a) factum liberae cooperationis hominis cum gratia (th.13)
134
6 CAPUT VIII: De vita deificata
hominis ipsa
sectio prima: De gratia actuali
A: doctrina communis
Thesis 29: Existunt auxilia actualia supernaturalis gratiae internae quae a fontibus exhibentur tamquam illustrationes intellectus et inspirationes voluntatis immediatae importantque actus vitales indeliberatos et deliberatos. (Lercher IV, 1 thesis 16)
B: quaestiones disputatae
-306-
Assertum I Assertum II
ASSERTUM I: Sine speciali revelatione nemo de sua iustitia certitudinem strictam
habere potest.
Ass.I.STATUS QUAESTIONIS:
I. Introductio in quaestionem
I. Introductio in quaestionem totius sectionis et huius asserti:
1. Cf. th. 29 st.q. I, 1-4.
2. Quaeritur ergo, quomodo vita supernaturalis sese manifestet in conscientia humana. Constat enim
• ex una parte actus salutares esse supernaturales, superare ergo saltem a parte
subjectiva actus omnem actum vitalem mere naturalem, et
• ex altera parte hos actus de facto esse intentionales, conscios i.e. exhibere
alicui aliquid et quidem ita,
– a.) ut per hanc intentionalem repraesentationem objecti alicuius
– b.) percipiens ipse simul seipsum percipiat.
• Ita exsurgit quaestio, quomodo inter se se habeant entitativa supernaturalitas et conscientia actus i.e. conceptus objectivus et conceptus subjectivus.
– Estne haec natura entitativa actus ut supernaturalis
∗ aliquid quod non solum ontologice
∗ sed etiam intentionaliter, seu conscie homini praesens est,
– an manet haec entitativa supernaturalitas actus inconscia?
135
3. Ut status quaestionis totius huius sectionis percipiatur, haec notanda sunt: Omnis actus cognoscitivus, qualem homo experitur, prout est conscius, varia
elementa continet
a) objectum ab extra susceptum et perceptum. Cognitio enim humana
non est conscia possessio sui ipsius, qua cognoscens se per se percipit et se
quasi habet,
• sed est perceptio alterius a se,
• quod ut aliquid alienum intentioni cognitionis se sistit
• et ut distinctum a cognoscente percipitur. Et in hac tantum perceptione rei
• extrinsecus advenientis homo de se scit et seipsum percipit.
– Foris est, ut esse possit apud se.
Haec objecta externa percepta variis inter se nectuntur relationibus et
necessitudinibus.
• Potest ex uno ad alterum concludi,
• unum ex alio cognosci,
• unum proptor aliud appeti.
1. Ita unum potest alterius esse principium logicum et volitivum
2. (motivum logicum et appetitivum).
Talis necessitudo inter objecta aeque ac haec ipsa potest esse adventicia
i.e.
1. percipitur a posteriori ut objectiva relatio inter has res,
2. quae relatio (aeque ac ipsae hae res)
3. sola experientia apostorioristica mere detegitur“.
”
a) Hoc sensu ratio formalis“, sub qua aliquid cognoscitur aut appe”
titur,
b) aeque potest pertinere ad objecta ab extra suscepta et percepta.
b) objectum formale aprioristicum. Hoc objectum formale in sensu, de quo hic
agitur,
prorsus est distinguendum ab objecto formali aposterioristico, de
quo
modo sub a) sermo erat.
• Si v.g. invenio vel audio Deum posse honorari per misericordiam erga
pauperem, et si consequenter ad hoc de pauperi elemosynam, objectum
et motivum formale huius actus est valor ethicus religionis in Deum
et nihilominus tale obiectum formale aeque est a posteriori et ab
extrinseco acquisitum ac quodcumque obiectum adventicium. Si
sermo est de
objecto formali, quod claritatis gratia vocare volumus aprioristicum,
intelligitur ratio,
1. sub qua objecta adventicia percipiuntur, talis,
2. quae ipsi facultati ingenita est,
3. sub qua a priori ad omnem eius perceptionem vel volitionem
4. omnia obiecta possibilia aggreditur.
Haec ratio facultati non suppeditatur ab obiectis, sed hanc tamquam legem praeviam imponit omnibus suis obiectis.
Inde non sequitur obiectum formale aprioristicum esse formam aprioristicam, quae cognitioni abscondit obiectivas qualitates obiectorum
adventiciorum.
-307-
136
Sed haec forma aprioristica solam ponit legem praeviam, quaenam
determinationes obiectivae rerum huic facultati apparere possint.
• Sic oculus v.g. ex natura sua, seu ex suo obiecto formali aprioristico
non potest videre nisi colores, et ex perspecta indole talis obiecti
formali quaedam de coloribus apriori statui possunt.
• Inde vero non sequitur colores non esse obiectivas rerum qualitates (utrum hoc ex aliis rationibus negandum sit necne, hic non est
dicutiendum).
Si quis ex tali ratione subiectivismum profiteretur, sine ulla ratione
supponeret
• legem cognitionis aprioristicam (et hoc sensu subiectivam“) ne”
cessario debere contradicere obiectivis rerum determinationibus.
• Sed de his dubiis criticis fusius tractat doctrina metaphysica de
cognitione et volitione.
De hoc obiecto formali aprioristico duo hic notare maximi momenti
est:
aa) Hoc obiectum formale est
1. determinatum per entitativam naturam facultatis
2. et est semper tantum conscium prout actu est forma obiecti adventicii.
• Prima pars huius asserti patet per se: ratio enim, propter quam
facultas obiecta, quae ei adveniunt, sub hac praecise ratione percipit,
non potest esse sita in obiceto ut tali (nam illud habet etiam alios
aspectus possibiles), sed in subiecto percipiente.
• Si vero ita, alia cogitari nequit nisi ipsa natura ontologica facultatis.
Hoc obiectum formale in actibus cognitionis est conscium i.e. non
agit ad modum legis mechanicae determinantis solum processum
physicum cognitionis,
quin ipsum appareat in effectu huius processus i.e. in obiecto cognito,
sed potius est ratio logica“ simul cognita (con-scia) quae domina”
tur toti processui cognitionis.
1. Si enim hoc obiectum formale maneret inconscium, nec obiecta distincta ullo modo aliquam totalitatem cognitam obiectorum constituere
possent.
2. Si vero omne obiectum materiale adventicium prorsus seorsum perciperetur, cognitio ipsa iam cessaret.
Subiectum enim aliquid ut a se distinctum percipere nequit (ne illo quidem modo, quo verbi gratia sensitivitati talis obiectivatio“
”
possiblis est),
nisi experiendo aliquo saltem modo exercito ipsam successionem
obiectorum consciorum.
Nam tali solum modo se ut permanens et a rebus perceptis sibi
in tempore succedentibus distinctum in actu exercito experiri potest
.
3. Facilius adhuc apparet, ipsum obiectum formale esse conscium ex eo,
quod secus differentia obiectorum materialium diversorum percipi non
posset.
4. Nam omnis perceptio differentiae supponit consciam aliquam communem rationem perceptam iam a priori (ratione, non tempore prius!) ad
137
hanc cognitam differentiam.
5. Quae enim sub nulla ratione communi percepta cognoscerentur, nec
ut comparabilia et ita ut differentia percipi possent. Non enim plura
secundum se (i.e, ut sunt plura) uniuntur ut ait Thomas.
Obiectum formale aprioristicum ergo conscium dici debet, nec est aliquid,
quod sola reflexione primum conscium fit, licet ita primum, si omnino, o
”
b ie c t u m“ cognitionis fit. (Ita v.g. Thomas dicere potest,
nos in cognitione intellectuali omnia percipere sub ratione entis quae est ergo conscia -, quin tali modo dicere velit rationem entis esse
primum obiectum, quod percipit v.g. infans). Si ergo obiectum formale
aprioristicum dici debet conscium,
nullatenus asseritur, obiectum formale esse primum o b i e c t u m
cognitum, nec id esse in omni actu omnino obiectum“ cognitum.
”
1. De se non est obiectum cognitum, sed ratio formalis obiecti cogniti.
2. Nec hoc ita intelligendum est, quasi fiat cognitum ut id, ad quod in
obiecto ut distinctam partem terminatur intentio actus cognoscitivi.
3. Sed obiectum formale est quasi horizon“, ambitus“ et medium“,
”
”
”
in et sub quo solo positum obiectum adventicium est cognoscibile,
est, ut Thomas dicit, forma“ obiecti, lumen quo id videtur,
”
4. sed (saltem in actu directo) id solum per hoc, quod lumen“ ipsum
”
terminatur ad aliquod obiectum (cf. v.g. Thomas I.Sent.dist.3 q.4
a.5 corp., III Sent. dist.14 q.1 a.1 sol.2 ad 2; IV Sent. dist. 49 q.2
a.1 ad 15; de veritate q.9 a.1 ad 2, q.14 a.8 ad 4; q.18 a.1 ad 1;
Quodl. q.7 a.1 corp.). Ulteriora de hac re: Karl Rahner, Geist in
Welt. Zur Metaphysik der endlichen Erkenntnie bei Thomas von
Aquin. Innsbruck 1939.
bb) Ita etiam apparet obiectum formale aprioristicum ut tale tantum sensu
valde analogo omnino dici posse obiectum“. Nam non est id, quod intentioni
”
mentis obicitur“, sed potius ratio a parte cognoscentis, secundum quam
”
obiectum conscie suscipitur.
Immo hoc obiectum formale aprioristicum et modo insinuato conscium ex
conceptu suo eo ipso
• ne postulat quidem, ut saltem per reflexionem subsequentem
• fieri possit obiectum in se intentum actus reflexi.
Verum quidem est, v.g. in cognitione intellectuali hoc lumen“ intellectus
”
agentis,
• quod est in actu directo forma alicuius intelligibilis actu et ut tale
conpercipitur,
• posse per reflexionem in condiciones cognitionis aprioristicas fieri obiectum actus alicuius sequentis ratione sui perceptum.
Sed haec possibilitas non includitur in conceptu obiecti formalis ut talis.
• Nam v.g. etiam in cognitione sensitiva habetur tale obiectum formale
aprioristicum conscium, quin potentia sensitiva possit in se et condiciones suae activitatis reflectere ( ad se redire“: cf. S.c.g.IV, c.11) et
”
ita id, quod fuit conperceptum nunc ratione sui percipere.
• Hinc saltem in genere constat: esse obiectum formale conscium“ et
”
fieri posse obiectum proprie dictum cognitionis per reflexionem“ non
”
esse conceptus commutabiles.
• Esse actu conscium et esse objectum actu vel potentia (et per reflexio-
-308-
138
nem in actum traducendum) conscium non est idem.
– Quaenam rationes in casu aliquo concreto talem reflexionem in principium conscium cognitionis impedire possint, hic nondum est discutiendum.
– Notandum insuper est: Quod unius facultatis obiectum formale
aprioristicum est, potest alterius facultatis esse obiectum materiale adventicium. Sic v.g. nonnisi auditus potest sonus audire“, licet
”
etiam intellectus possit scire, quid sit sonus.
-309-
c) Actus ipse positus. In omni actu alicuius cognitionis subiectum cognoscens aliquo
modo (etsi gradu diversissimo) non solum obiectum percipit, sed etiam seipsum,
licet forte (v.g. per impossibilitatem reflexionis - reditionis in se ipsum - conpletae)
se ipsum non experitur reduplicative u t ab obiecto distinctum eique oppositum.
In omni cognitione cognoscens seipsum experitur. Si vero quaeritur, quid accuratius ita experiatur cognoscens (et quidem in illo actu, in quo ei obiectum
externum adventicium sistitur),
dici debet ei de se nihil praesens“ esse nisi id, quo et quatenus est principium
”
ipsius obiecti.
• Nam secus in tali actu directo perceptionis obiecti haberentur duo obiecta:
cognoscens et cognitum,
• et non intelligeretur cur unum (cognoscens) non esset conscium nisi in
cognitione obiecti adventicii.
– Hinc cognitio sui in actu cognoscitivo directo obiecti adventicii quoad
rem
– nihil aliud est nisi cognitio obiecti formalis aprioristici,
– quod s i m u 1 est natura cognoscentis ipsa sibi conscia
– e t forma obiecti adventicii.
Ita fit, ut reflexio in naturam ontologicam actus ipsius et per eam in naturam
cognoscentis
semper fieri debeat per reflexionem in essentiam obiecti formalis aprioristici.
• Si igitur haec reflexio (quacumque ex causa) impossibilis est,
• nec illa fieri potest et ita talis cognoscens
• nec ex suo actu directo suam propriam naturam facere potest obiectum
reflexum.
Hinc quaestio, num aliquis suam naturam ut principii cognoscentis ut obiectum
reflexionis cognoscere possit (quod plus dicit, quam eum illam experiri et vi”
vere“) redit in quaestionem,
num cognoscens obiectum formale aprioristicum reflexione possit facere verum obiectum ratione sui intentum.
4. Haec si prae oculis habentur, iam accuratius percipitur, quid quaeri possit, si de
conscientia vitae supernaturalis quaestio movenda est:
a) Quaeri potest de supernaturalitate“ conscia obiecti adventicii. Quaerere de
”
tali conscientia nihil aliud est nisi
quaerere, num actus supernaturalis habeat necessario obiectum adventicium, quod ex revelatione per fidem ex auditu scitur.
Cum vero constet, multa obiecta materialia actus supernaturalis cum
obiectis materialibus per scientiam naturalem adventiciis communia esse (cogita v.g. de misericordia aut mere honesta aut salutari circa
139
pauperem visum),
haec quaestio ita determinari accuratius debet, ut quaeratur, utrum
obiectum formale aposterioristicum actus supernaturalis semper debeat esse aliquod obiectum ex f i d e haustum seu motivum fidei
supernaturale necne.
Ita vero quaeritur, num Deus decreverit se supernaturali gratia non
elevaturum esse nisi eos actus, qui procedunt ex aliquo motivo
supernaturali, id est ex supernaturali revelatione hausto.
Patet tale motivum esse adventicium, id est obiectum, quod ab extra
recipitur.
Etiam si tale requiritur, ut Deus actum supernaturaliter elevet, nihil deciditur de quaestione,
• utrum tale obiectum ab extra datum etiam ut obiectum formale aposterioristicum
• absolute etiam percipi posset per actum entitative naturalem,
• an solum per actum entitativum supernaturalem.
Haec quaestio de necessitate motivi formalis ex revelatione
supernaturali hausti ad hoc, ut actus per Deum supernaturaliter elevetur, est quaestio moralis“ (cf Pesch 69), quae tractatur in quaestione
”
de condicionibus meriti.
b) Quaeri potest de supernaturalitate obiecti formalis aprioristici
supernaturalis in omni actu entitative supernaturali a parte conceptus
subiectivi.
• Constat enim actum supernaturalem physice alium esse ac actum vitalem naturalem.
• Hinc ergo quaeritur, utrum entitativa et specifica differentia actus supernaturalis ab actu naturali necessario eo ipso inducat aliquod specificum
obiectum formale aprioristicum, quod in nullo actu physice naturali
attingi potest
– (sicut v.g. tactus“ in oppositione ad auditum motionem aeris nullate”
nus ut sonum potest percipere).
• Haec quaestio metaphysica“ nullatenus debet confundi cum quaestione
”
morali“.
”
– Haec quaerit, quid homo possit hoc vel illo actu ab extra recipere et
constituere rationem, circa quam versatur.
– Illa quaerit, quam rationem sub qua“ homo ex suis afferat, ut om”
nia, quae ei ab extra sese manifestant, sub ea percipiat eaque quasi
informet.
• Periculum talis illegitimae confusionis eo maior est,
– quia forte accidere potest, ut de eo, quod est obiectum formale aprioristicum actus ut subiective supernaturalis,
– sciri possit et de facto sciatur tamquam de obiecto adventicio,
– quod ut tale cognoscitur via aposterioristica sive per actum naturalem
sive per actum supernaturalem.
(Simili modo ac si quis, qui reflectionis metaphysicae non est capax, audit ex doctrina alterius se omnia percipere sub ratione entis).
Hinc nihil efficit contra sententiam affirmantem obiectum supernaturale specificum actus physice supernaturalis,
qui demonstrat tale quid posse etiam ab actu naturali percipi et
-310-
140
-311-
constitui obiectum formale (utique adventicium).
Nam talis actus sub suo naturali obiecto formali aprioristico (necessario) tamquam obiectum adventicium (quasi libere sibi praesens
constitutum)
perciperet aliquid obiective supernaturale ut suum obiectum formale
aprioristicum libere electum.
∗ Sic v.g., qui (ex hypothesi) actu naturali audisset de Trinitate
eamque crederet fide naturali auctoritatis in Deum scientem et
veracem et hunc Deum trinum nunc amaret,
∗ actum amoris poneret, qui habet Dei trini bonitatem obiectum
formale aposterioristicum, et nihilominus hunc actum amoris
∗ poneret in virtute boni divini in se, quod defensores sententiae
obiectum formale supernaturale affirmantis actui volitivo supernaturali ut obiectum formale aprioristicum adscribunt.
Obiectum formale aprioristicum et aposterioristicum clare distinguenda esse ideo iam rationabiliter negare quis non potest,
∗ quia ex una parte nemo negare potest hominem in variis actibus
pro libitu posse varia obiecta formalia“ sibi relate ad idem obiec”
tum materiale constituere (v.g. aut bonitatem relativam Dei aut
absolutam, aut veracitatem hominis aut Dei etc.)
∗ et tamen negari non potest, in omnem actum intellectualem influere idem obiectum formale“ fundamentale arbitrio hominis
”
prorsus subtractum et in ipsa facultate ut tali iam inscriptum
(v.g. quoad actus naturales: verum ut sic, bonum ut sic).
∗ Haec quaestio metaphysica de facto iuxta antea dicta (3 b) bb) )
duplicem continet quaestionem:
aa) utrum de facto actus physice ( quoad substantiam“) supernaturalis
”
propter suam naturam physicam habeat objiectum formale supernaturale
necne
bb) utrum tale obiectum formale aprioristicum possit per internam
reflexionem fieri obiectum in se intentum cognitionis reflexae.
• Dicimus per internam reflexionem“, ut talem cognitionem obiecti for”
malis ut talis distinguamus statim
• a cognitione, quae de eo saltem haberi potest per communicationem
ab extra, qua docemur tale factum reapse existere.
Has duas quaestiones sub aa) et bb) saltem formaliter non coincidere,
elucet praecise ex eis, quae ante de obiecto formali aprioristico diximus.
c) Quaeri potest tertio de possibilitate cognitionis ipsius supernaturalitatis
actus supernaturalis subiectivi. Uti patet,
• non agitur de tali cognitione (plus minus certa), quae ab extrinseco acquiritur (quatenus scilicet fide scitur, in certis adiunctis Deum actum honestum
supernaturliter elevare).
• Sed agitur de cognitiore huius supernaturalitatis per reflexionem in ipsum
hunc actum, quem quis ut eum ponens experitur.
– Quaeritur, utrum talis cognitio possibilis sit.
– Si iuxta simplicem experientiam supponimus nullum actum supernaturalem conscium esse (ne ut naturalem quidem), nisi prout obiectum
materiale adventicium habet,
– deinde iuxta dicta sub 3 c) evidens est, hanc quaestionem coincidere
141
–
–
–
–
–
cum quaestione de conscientia obiecti formalis aprioristici.
Si tale obiectum formale aprioristicum actui ut secundum substantiam supernaturali convenit,
deinde etiam eatenus habetur conscientia d i r e c t a actus supernaturalis ut talis.
Prout hoc obiectum formale supernaturale ut tale per reflexionem subsequentem potest aut non potest fieri obiectum in se intentum,
ex hoc concomitante conscientia actus ut supernaturalis potest fieri
aut non potest fieri cognitio ipsius supernaturalitatis actus ut talis.
Ex qua dein supernaturalitate actus ita reflexe cognita posset deinde facile inferri supernaturalitas (elevatio) potentiae
et ita tandem status gratiae habitualis.
Si vero sive ex experientia sive ex fontibus positivis constat, talem
cognitionem proprie dictam et reflexam status propriae iustificationis
per reflexionem in actus suos acquiri non posse,
deinde viceversa elucet, obiectum formale aprioristicum (si tale adest)
non posse reflexione transmutari in obiectum proprie dictum,
sed nondum constat tale obiectum formale aprioristicum omnino non
adesse.
5. Ex modo dictis iam patet, cur primum nostrum assertum ponamus.
• Ex una parte est assertum, de quo theologi catholici inter se conveniunt, exhibet ergo doctrinam in hac quaestione communem.
• Ex altera parte saltem negative viam praeparamus ad quaestionem
metaphysicam de supernaturalitate obiecti formalis.
Si enim constat, de statu propriae iustificationis certitudinem haberi non posse,
dein satis constat, viam reflexionis in supernaturalitatem actus esse
imperviam.
• Si enim talis reflexio omnino possibilis esset, iam non videtur,
– cur non cum certitudine fieri posset, quippe
– cum testimonium conscientiae, quae reflexionis omnino capax est,
– de se primum et maxime certum fontem cognitionis constituat.
• Ita vero negative praeparamus quaestionem, quae in hac sectione solvenda
est,
– num sc, actus supernaturalis habeat obiectum formale speciale,
– quod a nullo actu naturali ut tali attingi potest.
Post hoc assertum statutum iam dicere possumus: si tale obiectum formale
adest,
certe saltem non potest actu reflexo ut tale fieri obiectum in se perceptum.
• Si vero nihilominus affirmabimus existentiam talis obiecti formalis supernaturalis,
explicandum nobis erit, cur talis reflexio in id, quod tamen conscium dicimus,
in hoc casu impossibilis sit.
II. EXPLICATIO asserti:
1. Certitudo stricte dicta intelligitur ea, quae nititur in motivo, quod omnem prudentem formidinem errandi excludit.
142
-312-
Prout nexus inter motivum et sententiam certam est metaphysicus, physicus,
moralis (i.e.
1. fundatus in essentia immutabili rerum,
2. in natura concreta divinae potentiae subiecta,
3. communi modo agendi hominum),
a) haec certitudo est metaphysica,
b) physica,
c) moralis (stricte talis).
Praeter has certitudinis proprie dictae species datur etiam certitudo moralis
late dicta, quae consistit
1. in magna aliqua probabilitate tali, quae in rebus vitae practicae saepe unice
haberi potest et pro hac vita etiam sufficit.
2. Certitudo moralis, late et stricte dicta saepe difficulter inter se discernuntur.
3. Nec hoc hac in thesi opus est.
Nam sufficit asserere et probare, hominem de suo statu iustitiae non talem
certitudinem habere, quae omnem prudentem formidinem errandi excludit.
Tale assertum clare ex fontibus, probari potest.
Ex altera parte tale assertum non dicit, hominem non posse sibi eam certitudinem moralem saltem late dictam de suo statu gratiae acquirere, quae in vita
practica sufficit et cui acquiescere potest.
• Nam si dicimus hanc certitutdinem, quam de hac re obtinere possumus,
non omnem prudentem formidinem errandi excludere,
• non dicimus hominem hunc defectum certitudinis stricte dictae debere sumere tamquam motivum, ut eliciat positive actus timoris et dubitationis de hac re.
Nam iuxta fontes homo quidem debet salutariter timere de sua constantia,
non debet sibi certo staturere se esse de numero praedestinatorum (D 805,
825).
• Tales enim actus salutaris timoris de facto eliciti sensum legitimum habent,
• cum respiciant futurum et hinc salutariter influant in futurum modum
agendi hominis.
Sed fontes non postulant, ut is, qui fecit, quod in se est, de statu suo actuali,
prout resultat ex tempore praeterito, actibus positive elicitis dubitet et formidet.
Et recte quidem: nam tum, qui putant se habere absolutam certitudinem
de propria iustificatione,
tum ii, qui obiectivae incertitudini de statu gratiae non volunt acquiescere
et praecise ita convincuntur se velle habere talem certitudinem,
• cardinem suae existentiae“ potius in se ipsis habere conantur et con”
tendunt
• quam in Dei misericordia.
– Nolunt se Deo relinquere et Dei honori vivere,
– nolunt agnoscere, id quo omnia explicantur et tuta sunt, esse creaturae myaterium absconditum (cf. etiam th. 2).
Si ergo, postquam fecimus, quod in nobis est, immo si iterum dubitamus,
• num id praestiterimus, si reprehendit nos cor nostrum“,
”
• non debemus corda nostra quieta reddere nostrae innitentes iustitiae,
• sed in conspectu eius (Dei), cum Deus maior sit corde nostro et novit
143
omnia (cf 1 Jo 3. 19-20).
Si vero et in quantum speculative quaeritur, utrum habeatur certitudo
stricte talis de statu actuali gratiae,
• respondendum utique est negative,
• et ita iure Tridentinum (D 802) dicit, quemlibet, dum seipsum suamque propriam infirmitatem et indispositionem respicit, de sua gratia
formidare et timere posse.
2. Non negamus hominem in certis et extraordinariis casibus talem certitudinem acquirere posse.
• Talis specialis revelatio enim possibilis est.
• Non hic accuratius determinandum est, quomodo talis revelatio fieri possit,
– v.g. per locutionem Dei proprie dictam, ut fit in revelatione prophetica,
– aut per experientiam mysticam status gratiae etc.
3. Thesis excludit talem certitudinem
• non solum, ut in rigore intellecta fecit Th. 20, prout talis provenit ex revelatione
Dei (fides fiducialis),
• sed etiam prout talis ex aliis fontibus hauriri forte posset.
– Hinc non solum fides et conclusio theologica infallibilis excluditur
– sed etiam quaecumque alia certitudo stricte talis.
-313-
4. Non asserimus in hac thesi iustitiam parvuli modo baptizati non posse absoluta
certitudine sciri (cf. Beraza 964). Thesim proponimus de solis adultis.
5. Quid ex tali asserto sequatur pro quaestione de conscientia activitatis supernaturalis ut talis et quid non sequatur, iam dictum est sub II, 5.1
6. De sententiis variis, quae de hac quaestione olim habebantur, cf. Lange 331.
III. QUALIFICATIO:
a) exclusio certitudinis fidei: veritas definita (D 802),
b) exclusio certitudinis theologicae infallibilis: conclusio certa ex definitis.
c) absentia omnis certitudinis stricte dictae: theol. certum ex consensu theologorum.
PROBATIO asserti:
1. E c c 1 e s i a :
Excludit certitudinem fidei, cui non potest subesse falsum: Trid. sess. 6 cap.9 (D 802).
Et notandum est: si praeter fidem certitudo absoluta ex evidenti experientia interna
haberi posset, talis definitio non multum sensum haberet, qua talis certitudo experimentalis deinde saltem ratione indubitabilitatis maior esset quam certitudo fidei
auctoritatis, et hinc absentia certitudinis fidei non posset ratio efficax esse, cur aliquis de sua gratia possit timere, quod tamen Tridentinum ex hoc defectu certitudinis
deducit.
1
Emendatio editoris: I, 5
144
2. Scriptura :
a) Exclusio certitudinis strictae, cf. th. 20 prob. II, 1 c. Hi textus simpliciter videntur
omnem strictam certitudinem excludere.
b) existentia certitudinis moralis latae: Jo 14,16s; 14,20; Rom 5,19; 8,16; 1 Jo 3,14. 19.
21 s; 4,13; 5,19.
3. Idem dicendum est de P a t r i b u s :
cf. Th. 20 prob. III, 3; Beraza 966: 969.
4. Pro Theologis
cf. 1.II.q.112 a.5.
5. R a t i o theologica:
-314-
a.) non habetur certitudo fidei vel conclusionis infallibilia theolgicae: cf. Th.20, prob.
V,3.
b.) non habetur evidentia interna: nam teste experientia
• non percipimus reflexe et distincte gratiam sanctificantem in se,
• nec absoluta certitudine scimus condiciones ad eam accipiendam requisitas impletas esse
– (neque ex nostra parte: cooperatio,
– neque a parte Dei: elevatio actuum dispositivorum).
• Et sicut non evidens est actus nostros dispositivos ad iustificationem omnino
recte positos esse,
• sic nec de illis tali evidentia haberi potest, ex quibus tamquam ex effectibus
gratiae internae ad eam concludi posset. Cf. Beraza 965.
c.) potest haberi certitudo moralis lata, quae sufficit ad exclusionem actualis formidinis: Beraza 97o.
Assertum II: STATUS QUAESTIONIS
Assertum II : Actui entitativo supernaturali omni ex ipsa eius subiectiva elevatione convenit obiectum formale, quod ut tale a nullo actu naturali attingi
potest. Hoc vero obiectum formale nequit reflexione interna contradistingui ab
obiecto formali actus intellectualis naturalis et hac via constitui in terminum
et motivum iudicii.
I. INTRODUCTIO IN QUAESTIONEM:
1. Quid in genere quaeramus in tota hac sectione, cuius scopus principalis in hoc asserto attingi debet, iam diximus: in introductione asserti praecedentis.
2. Ibi etiam exposuimus conceptus, quibus hoc in asserto nobis utendum est,
• et varias distinximus quaestiones (quaestio moralis“ - quaestio metaphysica“),
”
”
• quae nullatenus confundi debent.
II. SENTENTIAE:
1. De historia et litteratura huius quaestionis conferatur oportet Lange 305-307.
145
-315-
2. Duplex potissimum habetur sententia:
a) sententia affirmans: Thomistae v.g. Salmanticenses, Joannes a.S. Thoma,
Garrigou-Lagrange etc. sed etiam Suarez, Wirceburgenses, Mazzella, Bainvel,
Mattiusi, Boyer etc.
Procedunt ex axiomate: actus specificatur ab obiecto,
provocant ad fontes positivos ( illustratio“, illuminatio“ per gratiam).
”
”
Hinc docent actus quoad substantiam (a parte actus subiectiva) supernaturales omnes habere etiam obiectum formale supernaturale,
i.e. essentialiter aliud et altius, quam quod ab actu naturali attingi potest.
b) Sententia negans: Molina, Molinistae plurimi, Ripalda, Lugo, Franzelin, Billot, Lennarz, Lange etc, quorum sententia dicitur esse hodie longe communior.
Negant hi actum unice posse specificari a parte actus et obiecti formalis
simul,
dicendo specificationem etiam fieri posse a sola parte subiectiva actus:
contendunt fontibus satisfieri etiam tali explicatione,
provocant ad experientian internam, qua tale obiectum formale speciale detegi nequeat;
demonstrant quoad singulos actuum species (v.g. quoad fidem) motivum
fornale (v.g. auctoritatem Dei) in actu aliquo naturali et supernaturali
esse idem.
3. Status totius quaestionis etiam hodie est adhuc satis obscurus. Nam ab utraque
sententia non solum
nondum ubique clare distinguitur inter quaestionem moralem et metaphysicam,
sed vix ullibi distinctio fit inter obiectum formale aprioristicum, quod per ipsam elevationem ontologicam actus inducitur et quod itaque est in omni actu
supernaturali unum idemque (sicut omni actui intellectuali idem tale obiectum
formale convenit, scil. ens ut sic verum et bonum)
et obiecta formalia adventicia, quae ab extra hauriuntur et quidem aliud et aliud
pro variis actibus, et circa quae deinde quaestio oritur,
• num tale obiectum adventicium etiam actus naturalis percipere
• et sibi obiectum formale constituere possit.
Patet ex hac ultima quaestione neque affirmative neque negative soluta aliquid deduci posse de quaestione,
• num ipsam elevationem actus, si adest, consequatur obiectum formale
aprioristicum unum,
• quod quia debetur elevationi, non nisi tali modo haberi potest.
4. Patet totam hanc quaestionem esse disputatam non solum theolgice, sed praesertim etiam philosophice, quia solutio eius fere tota dependet a sententia, quam quis
de tota ontologia et metaphysica cognitionis profitetur.
5. Impossibile est singulas theologorum sententias hic accuratius exponere et ita distincte indicare, in quantum cum singulis sententiis conveniamus, in quantum ab eis
discrepemus. Sufficiat ergo nostram sententiam breviter exponere et probare.
III. EXPOSITIO ASSERTI:
1. Actus supernaturalis omnis est actus intentionalis. Cognoscit vel appetit ergo aliquid intentionaliter repraesentatum sub certa aliqua ratione formali. Quaeritur ergo
quodnam obiectum formale actui supernaturali conveniat.
Haec quaestio distinguenda est, prout quaeritur aut de obiecto formali, quod
146
certae alicui speciei actuum supernaturalium convenit,
aut de obiecto formali, quod actus supernaturalis ut talis (in genere) prosequitur.
Illa quaestio est tractatus de singulis virtutibus, haec hic unice solvenda proponitur.
2. Respondemus ad hanc quaestionem:
-316-
a) adesse revera in omni actu supernaturali tale obiectum formale specifice supernaturale,
• quod secum fert ipsa natura physica talis actus et eius potentiae.
– Quapropter tale obiectum formale est aprioristicum, i.e.
– eo ipso coniunctum cum natura physica actus et potentiae supernaturaliter elevatorum
• et logice antecedens ad perceptionem obiecti adventicii,
– quod in actu supernaturali sive ut materiale sive ut formale aposterioristicum
– (i.e. obiectum formale singularum virtutum ut talium)
– percipitur in virtute tendentiae in hoc obiectum formale aprioristicum
supernaturale.
b) hoc obiectum formale aprioristicum ut tale a nullo actu naturali
attingi
posse.
• Non dicimus, actum aliquem naturalem non posse hoc obiectum formale
percipere
– sive ut obiectum materiale
– sive ut obiectum formale aposterioristicum determinati actus.
• Sed si actus intellectualis naturalis hoc obiectum formale facit suum obiectum,
dein id sibi intentionaliter proponit in virtute sui proprii obiecti formalis naturalis sc. entis ut sic.
Sed actus naturalis nullo modo obiectum formale actus supernaturalis aprioristicum reddere potest suum proprium obiectum formale
aprioristicum,
– primo quia nulla facultas pro lubitu obiectum suum formale
∗ utpote in natura ontologica facultatis inscriptum
∗ et ea determinatum
– mutare potest, quin tali modo
∗ ipsam hanc naturam facultatis ontologice mutaret,
∗ et secundo, quia intellectualitas naturalis ontologice est inferior,
quam quod tale obiectum formale habere possit.
c) Si quaeritur, quale sit hoc obiectum formale supernaturale aprioristicum,
dicimus
id esse ens simpliciter, seu, si placet, Deus trinus.
Actus naturalis intellectualis habet tanquam obiectum formale aprioristicum immutabile ens ut sic,
sive ut verum ut sic (pro intellectu)
sive ut bonum ut sic (pro voluntate).
Intellectualitas supernaturaliter elevata, quippe cum sit participatio intellectualitatis divinae, prout Deo exclusive naturaliter propria est,
percipit omnia non iam sub ratione entis ut sic, entis communissimi,
147
sed
sub ratione entis simpliciter, ipsius esse illimitati, quod est in concreto
Deus trinus.
• Si enim Deus omnia cognoscit et appetit, non prout fertur in ens ut
sic,
• sed in ens simpliciter, i.e. in se ipsum (quod ei soli naturaliter convenit),
is qui hanc divinam intellectualitatem ut talem participat, idem
obiectum formale habere debet.
• Ipsa enim elevatio supernaturalis ontologica naturam intellectualem
humanam sic afficit,
• ut sit participatio intellectualitatis divinae qua talis.
Tale quid vero debet se manifestare in hac intellectualitate qua tali,
ergo in ordine intentionalitatis et conscientiae qua tali.
• Quo fit, ut intellectus et voluntas ita elevati
• non solum ut natura“ internam teleologiam physicam habeat in Deum
”
ipsum, qua est Deus,
• sed ut etiam ut intellectus et ut voluntas tendant in Deum ipsum,
– a.v, ut, si supernaturaliter agunt, omnia cognoscant et appetant
sub ratione Dei ut talis,
– in virtute illius tendentiae, qua tendunt in Deum ipsum.
Hoc vero affirmare nihil aliud est nisi dicere, obiectum formale aprioristicum actus supernaturalis esse Deum ipsum.
• Intellectualitas naturalis affirmat Deum ratione et virtute affirmationis entis ut sic,
– quatenus in hac affirmatione implicite affirmatur Deus.
• Intellectualitas supernaturalis cognoscitiva et volitiva affirmat Deum ratione Dei ipsius.
d) Iuxta ea, quae diximus de conceptu obiecti formalis aprioristici in genere,
constat
id non merum principium ontologicum facultatis intentionalis esse,
sed elementum conscium omnis actus respectivae facultatis tanquam formam obiecti intentionalis concreti seu
horizonta“, sub quo concognito omne percipitur, quod ut obiectum appre”
henditur.
• Nihilominus non dicimus, immo cum ipsis defensoribus responsi negativi quoad nostram quaestionem ipsi nos positive affirmamus
• hoc obiectum formale aprioristicum conscium n o n posse fieri per
reflexionem internam conscientiae obiectum in se intentum.
– Possumus quidem de eo aliquid scire,
– eius existentiam affirmare,
– id accurate determinare.
• Sed hoc nobis non possibile redditur, quia capaces sumus internae reflexionis immediatae in condiciones a priori actuum nostrorum supernaturalium ut talium,
• sed quia ab extra per fidem scimus actus nostros entitative et simpliciter esse supernaturales et
– inde concludimus, quale sit obiectum formale horum actuum.
– Nos de facto id non scire posse ex interna reflexione in actus nostros
148
-317-
ipsos
∗ sequitur ex asserto primo huius sectionis.
∗ Ibi iam monuimus hanc esse sequelam illius asserti de nonexistentia certitudinis circa statum gratiae proprium.
Si vero obiectum formale aprioristicum supernaturale non per immediatam
reflexionem ut obiectum distinctum ab obiecto formali intellectualitatis ut
naturalis percipi potest,
non potest constitui in principium alicuius deductionis logicae.
• Nam ut aliquid principium tale possit esse,
• non debet esse tantum conscium,
• sed debet esse perceptum ut obiectum in se directe (saltem in actu
reflexo) intentum.
– Nam tantum ut tale potest esse terminus alicuius iudicii, quod ut
principium servit ratiocinationi et deductioni logicae.
– Hoc explicite notare non caret momento pro aliis quaestionibus.
∗ Si v.g. analysis fidei“ agit de relatione inter assensum fidei et ea,
”
quae ut cognita veritati fide affirmatae extrinseca sunt et tamen
in hunc assensum fidei influunt vel saltem ab eo supponuntur,
∗ deinde conari quis posset (sicut de facto quidam fecerunt: Ulloa,
Adam etc), lumen“ hoc supernaturale adhibere ad hanc analysim
”
fidei perficiendam.
Si ex una parte retinetur obiectum formale supernaturale esse
solum id, quo aliquid cognoscitur supernaturaliter (etsi conscium)
et n o n fieri posse id, q u o d cognoscitur, nisi ex fide ipsa,
et si ex altera parte in analysi fidei motivum assensus super omnia firmi debet esse id, quod cognoscitur et in quantum tale esse
debet,
dein patet hanc nostram de obiecto formali supernaturali doctrinam non in auxilium vocari posse ad analysim fidei instituendam.
e) Quaeri insuper debet, cur tale obiectum formale supernaturale
conscium
non possit per reflexionem internam erigi in obiectum in se intentum.
• Esse obiectum formale conscium et esse pervium reflexioni in genere
non necessario coincidere iam dictum est supra.
• Quaeritur ergo solum, cur in casu nostro haec duo de facto non coincidant.
• Quoad hoc duo potissimum consideranda sunt:
aa) Habitudo inter obiectum formale aprioristicun intellectualitatis naturalis ex una parte et supernaturalis ex altera parte (cf. etiam th. 12
st.q. II 3 C b) et modus repraesentationis obiecti alicuius in hac vita.
aaa) De obiecto formali naturali
Considerandum primo iterum est, obiectum formale aprioristicum aliquod
proprie non esse rem“ aliquam, licet non possimus id describere nisi
”
indicando rem“ aliquam, circa quam versatur, et ad quam facultas
”
tendit.
• Si v.g. dicimus, ens ut sic esse obiectum formale intellectus naturalis,
• non volumus dicere, intellectum suo intuitui“ in omni actu obiective
”
sistere et proponere ens ut sic (nisi praecise agitur de speculatione
149
aliqua metaphysica),
• sed dicimus intellectum aliquod obiectum concretum sibi proponere
in illa amplitudine subiectiva facultatis in et per actum concognita,
cui a parte obiecti correspondet ens in tota sua latitudine (ens ut
sic).
– NON adest intuitus aliquis in ens ut sic (nam ubi tale quid ut tale
videri posset, cum non existant nisi entia singularia et concreta et
quomodo res concreta actu percepta et ens ut sic ita perceptum
se haberent inter se?),
– sed adest conscientia directa (de se nullatenus reflexa) illimitationis aprioristicae propriae facultatis intentionalis (ex qua utique,
si reflexio fieri potest, a priori cognosci possunt fundamentales
determinationes ( transcendentalia“) obiecti, quod huic facultati
”
correspondet).
• Haec tendentia aprioristica obiective illimitata intellectualitatis naturalis insuper per se solam nullum potest sibi dare obiectum concretum.
• Ut tale detur (in quo cognito ipsa haec tendentia solum conscia fit),
requiritur determinatio intellectus ab extra,
– causa aliqua quasi materialis, i.e. obiectum sensibile,
– seu saltem species creata limitata, cum qua determinatione tendentia aprioristica (tamquam quasi-forma eius) intelligibile actu
constituit.
Ita patet hanc transcendentiam intellectualitatis naturalis ad omne
ens esse tantum principium partiale actualis cognitionis, in qua ipsa
conscia fit.
Alterum principium est species impressa creata et finita. Ita elucet
hanc capacitatem illimitatam intellectualitatis naturalis, quam exprimimus per eius obiectum formalis,
non posse exigere vera exigentia actuationem aliquam sine respectu
ad suum comprincipium.
-318-
bbb) De obiecto formali supernaturali
Quae de obiecto formali aprioristico naturali diximus itaque etiam valent de obiecto formali supernaturali: Non sistitur Deus ipse in sua
essentia (nec clare, nec obscure) intuitui actus supernaturalis huius
vitae,
sed habetur conscientia directa et nullo modo reflexa tendentiae in
Deum ipsum aliquando visione beatifica possidendum,
et in hoc horizonte omnia obiecta supernaturalia particularia adventicia intellectualitas supernaturalis sibi sistit.
Et etiam haec tendentia aprioristica ut principium cognitionis partiale non eo ipso conscia est, sed indiget, ut conscia fiat, obiecto aliquo
repraesentato.
• Si et quamdiu hoc obiectum non est ipse Deus immediate visus,
obiectum tale necessarium non potest esse nisi creatum et ita finitum.
• Tale vero obiectum ex una parte non est condicio intrinsecus et
essentialiter requisita per hunc dynanismum intellectualem superna-
150
•
•
•
•
turalem,
sicut est in dynamismo naturali (nam dynamismus supernaturalis
etiam per Deum ipsum suam essentiam immediate manifestantem
actuari potest, ut fit in visione beatifica),
sed est condicio interim de facto requisita, quia Deus ipse nondum
videtur.
– Ita vero fit, ut hic dynamismus supernaturalis conscius non est
– nisi ut tendentia illimitata, in qua et quatenus obiectum limitatum percipitur.
Et quamdiu Deum ipsum non videmus, per finitum obiectum hoc
requisitum ut mere de facto et non essentialiter requisitum
dynamismum supernaturalem ex sola reflexione percipere non possumus.
– Hoc enim solum fieri posset, aut eo quod dynamismus supernaturalis
– aut se solo, aut per obiectum repraesentatum non finitum conscius fieret.
– Primum repugnat, quia dynamismus ratione sui solius non est
cognitio, sed principium cognitionis,
– alterum, quia hoc non fit nisi in coelo.
ccc) Comparatio duarum amplitudinarum
Si nunc hae duae amplitudines (tendentia naturalis et supernaturalis)
inter se comparantur,
• apparet ea singulari prorsus modo difficulter determinabili
• et non illo communi modo inter se differe, quo v.g.
– obiectum formale alicuius sensus
– et obiectum fornale intellectuale inter se differunt.
• Obiectum formale alicuius sensus est pars aliqua obiecti formalis
intellectualitatis,
• certam et limitatam regionem amplitudinis intellectualis sibi usurpat,
• quo fit ut certa obiecta particularia, quae in amplitudine intellectuali continentur,
• sinpliciter sint extra amplitudinem aprioristicam certi sensus (et
sensitivitatis simpliciter).
– Ita vero fit, ut qui conscientiam habet suae amplitudinis intellectualis, non solum obiectum formale sensitivum habere possit
conscium,
– sed etiam ut intellectualiter hoc obiectum formale, eius limitationem transcendendo, ut tale cognoscere possit (quod bruto inpossibile est)
– et sic obiectum formale conscium reflexe ut cognitum obiectum
sibi sistere.
• Aliter se res habet, si tendentia in obiectum formale supernaturale et tendentia in obiectum formale intellectuale naturale simul in
conscientia directa conscie fiunt in aliquo actu.
– In hoc casu hae duae facultatis anplitudines non eo differunt,
quod una ampliorem obiectorun possibilium regionem continet,
151
quippe cum iam ambitus intellectualitatis naturalis de se est illimitatus, quia ens ut sic nullam non conprehendit rationem entis.
– Quamdiu vero tendentiae intellectuali supernaturali obiectum
formale aprioristicum nondum etiam ut obiectum materiale immediatum datum est, a.v. quamdiu Deus non immediato intuitu
videtur,
– hanc tendentiam oonsciam homo experiri non potest nisi tamquam illimitatam capacitatem et amplitudinem propriae receptibilitatis supernaturalis.
– Haec vero capacitas illimitata conscia ab illa capacitate intellectualitatis naturalis aeque illimitata per solam reflexionem distingui
nequit.
– Nam, quamdiu nondum ut talis plene per visionem beatificam
actuata est, ratione sui amplitudinem alterius non transcendit.
– Nam iuxta ea, quae iam th. 12 de potentia oboedientiali intellectualitatis naturalis ad gratiam supernaturalem diximus,
– haec entitativa elevatio non adeo est concipienda tamquam abolitio coarctationis intellectualitatis ad certum determinatum ambitum entis (ratione obiecti formalis iam naturaliter intellectualitas
creata est capax“ Dei visi, etsi non exigens“ Deum visum) sed
”
”
tamquam id, quo intellectualitatis naturalis tendentia ratione sui
solius illimitata iam tendere potest in sui actuationem completam
per Deum visum ipsum sine respectu ad suum conprincipium naturale essentiale (speciem impressam creatam), quod de se eius
completam actuationem per modum unius in visione Dei intuitiva
excludit.
• Sed cum tendentia aprioristica intellectualitatis naturalis, licet ut
principium partiale,
• tamen in se ipsa sese manifestat,
• haec eius restrictio per suum conprincipium non velat eius illimitationem.
– Et ex altera parte illimitatio dynamismi supernaturalis
– nondum manifestat se ut essentialiter independens ab obiecto
limitato,
– in cuius repraesentatione sola interim conscius fit.
• Hinc illimitatio tendentiae intellectualitatis supernaturalis ab illa
illimitatione distingui nequit.
Breviter: tendentia in infinitum intellectualis, quae convenit intellectualitati naturali,
quaeque quidem continuo subest legi, ut ita dicam, gravitatis, qua
haec tendentia semper simul ad obiectum creatum limitatum adstringitur
et tamun ipsa conscia manet, et tendentia in infinitum, quae de
se huic legi gravitatis non iam subest,
quae tamen adhuc non conscia fit nisi in obiecto creato
repraesentato,
ab invicum distingui non possunt.
bb) Accedit alia ratio saltem subsidiaria ad primam: iuxta ea, quae in thesi de conditionibus meriti dicemus, actus vitalis non a Deo elevatur, nisi
-319-
152
prout habet obiectum formale adventicium fidei ex auditu (obiectun formale supernaturale).
• Si hoc supponimus, facile apparet obiectum formale supernaturale
aprioristicum de facto (etsi non de iure) non adesse nisi simul cum
obiecto formali supernaturali, quod ab extra percipitur.
• Dein vero homo non potest distinguere, utrum ratio, sub qua obiectum
aliquod materiale percipit, sit alia ac in actu naturali iam propter ipsam
elevationem actus (a priori),
• an solum eo, quod hic actus obiectum formale sibi proponit, quod ab
extra sibi assumpsit.
– Et quia tale obiectum supernaturale adventicium de se etiam actu
naturali percipi potest (ut statim dicemus),
– homo actum supernaturalem ab actu naturali sola reflexione in id,
quod continet conscie, distinguere non potest.
3. Breviter adhuc respondendum est ad quaestionem, utrum actus entitative naturalis de se percipere possit obiectum supernaturale ab extra ei datum, i.e. veritas
aliqua, quae nonnisi ex revelatione sciri potest.
-320-
• Respondemus affirmative. Nam si obiectum formale intellectus est ens ut sic
in tota sua latitudine et analogia (qua omnia entia intrinsecam relationem ad
invicem habent), saltem a Deo analoge et per negationes omne ens (ergo etiam
supernaturale“) tali intellectui proponi potest.
”
• Si enim quaedam entia simpliciter ita proponi non possent, transcendentia
obiectiva intellectus simpliciter illimitata dici iam non posset.
– Accedit argumentum a posteriori: veritas sublimissima et maxime abscondita vitae divinae intimae conceptibus de se naturalibus, etsi analoge et
negative, exprimi potest: veritas de SS. Trinitate.
– Si ergo dicimus esse obiectun formale, quod a nullo actu naturali attingi
potest, id intelligimus de solo obiecto formali aprioristico et quidem, prout
hanc functionem actu exercet. ∗ Alia utique est quaestio, utrum de potentia ordinata Deus revelatione tale obiectum supernaturale proponere posset, si non simul actum
humanum perceptionis eiusdem elevare saltem paratus esset.
∗ Ad hanc quaestionem rectius negative respondendum esse videtur.
· Deus enim de potentia ordinata secreta intima suae vitae internae
non videtur posse nisi ei revelare, quem ad hanc vitam per gratiam
et gloriam admittere paratus est.
· Cf. etiam D 1786, ubi revelatio absolute necessaria dicitur solum
propter finem hominis supernaturalem.
· Iure dicitur etiam eam non esse nisi ex hoc fine Deo dignam. Nam
secreta cordis non communicantur nisi ei, qui est amicus, vel ut fiat
talis, non vero profano et extraneo, qui talis manet.
4. Impossibile est hic accuratius determinare, quomodo obiectum formale supernaturale aprioristicum modificetur,
• prout quasi informat varios actus hominis (intellectivos et volltivos et varias
species horum),
• et quomodo se habeat ad obiecta formalia adventicia horum actuum (v.g. ad
auctoritatem Dei in fide etc.).
153
PROBATIO ASSERTI:
Conisideratis eis, quae iam in explicatione asserti dicta sunt, probandum restat, convenire
de facto actui entitative et quoad substantiam (i.e. subiective) supernaturali objectum
formale speciale, quod a nullo actu naturali attingi potest. Reliquorum probationem iam
explicatio asserti praeoccupavit.
1. Actus specificatur ab obiecto formali. Hoc axioma in se duplici sensu intelligi potest:
• de obiecto formali adventicio i.e. tali, quod concreto actui alicuius facultatis
sive per liberam assumptionem sive per determinationes, ab extrinseco contingentes convenit,
• et de obiecto formali aprioristico i.e. de obiecto formali, quod omni actui
facultatis alicuius ex interna natura huius facultatis a priori ad eius determinationem per obiectum extrinsecum convenit.
– Nos in hoc asserto unice curamus secundum sensum huius axiomatis.
– Quaeritur num in hoc sensu verum sit: actus non specificatur non nisi simul
ab obiecto formali aprioristico,
∗ seu a.v. ubi habetur actus entitative alius, ibi habetur etiam actus
intentionaliter alius i.e. habetur aliud obiectum saltem formale aprioristicum.
∗ Ex hoc obiecto formali alio inferri posse actum subiective (ontologice)
esse alium,
∗ non indiget probatione, nam natura entitativa actus est ratio, cur talis
actus praecise hoc et non aliud obiectum percipiat.
Sed quaeritur, utrum iure etiam illatio inversa fieri possit: ubi
actus
subiective est specifice alius, ibi habet etiam intentionaliter aliud obiectum formale.
Respondetur affirmative. Primo: talem mutationem vel differentiam ontologicam actuum subiectivorum sine differentia in ordine conscientiae saltem,
naturaliter non scimus.
Nam naturaliter novimus, solos actus subiectivos, prout sunt principia eius, quod conscium fit.
Si aliquid existens supponitur, quod nec in se nec in suo effectu sese
prodit in conscientia, id iure nec physice ad actum intentionalem pertinere dicimus.
Hinc ubi habetur mutatio aliqua ontologica, aut se manifestat in conscientia, aut non pertinet ad talem actum.
Secundo: secus non intelligeretur ad quid talis mere subiectiva mutatio
actus utilis esset.
– Respondent adversarii eam requiri, ut actus iste sit intrinsecus conformis fini supernaturali.
∗ Attamen non videtur, quomodo actus intentionalis, cuius natura
ergo tota quanta in hoc est, ut exhibeat aliquid conscium, ipse sit
fini supernanaturali positive conformis, nisi habet aliud obiectum ac
actus naturalis.
∗ Si quis admittit aliquam ontologicam ut inconsciam ordinationem
ad finem supernaturalem, deinde ista concipienda esset ut merus
habitus entitativus, (fere ad modum gratiae sanctificantis),
-321-
154
∗ qui forte, etiam actum intentionalem aliquem ut subiectum habere
posset, sed quomodo iste habitus dici possit ipsum actum ut talem
ordinare in finem supernaturalem, non apparet.
∗ Nam actus non intelligitur quaecumque entitas, sed illud ipsum,
quod homines experiuntur conscie.
– Si ergo admittitur conceptus alicuius entiatis, quae est actus intentionalis et simul a1iquid aliud (puta entitas aliqua admittitur inconscia),
et actus subiectivus et actus obiectivus (actus absolute consideratus
et actus relativus ad obiectum) non iam ut stricti correlativi aspectus
partiales unius eiusdem rei, sed crude ut duae entitates saltem inadaequate distinctae considerantur.
2. Omne ens est verum. Hoc axioma fundamentale metaphysicae non solum dicit, omne ens posse esse obiectum cognitionis alicuius, sed, cum conceptus entis sit analogus,
primo dicit, ens in tantum (ergo gradu alio et alio) posse esse obiectum perceptibile,
in quantum est vario et vario gradu ens.
-322-
• Haec perceptibilitas, quae gradus habet intrinsecas differentes iuxta gradus
entis analogi,
• primo et per se non potest intelligi ut relativa ad quamcumque demum facultatem cognoscitivam (nam perceptibilitas per cognitionem obiecto externam potius dependet a perfectione cognoscentis, quam a perfectione obiecti
cognoscendi),
• sed ut relativa ad ipsam rem, de qua respectiva perceptibilitas praedicatur.
Hoc vero nihil aliud dicit nisi rem aliquam se ipsam percipere in quantum est ens actu, seu pro gradu, quo recedit a non-esse. Itaque omne ens
”
est verum“
secundo dicit, omne ens sui ipsius conscium esse (reditionis ad se capacem
esse ut Thomas dicit), in quantum est ens.
Tantum in tali suppositione v.g. intelligitur, cur cognitio“ sit perfectio
”
simplex, i. e. perfectio quae enti analogo gradu suae actualitatis convenit, et ita enti, quo perfectior est, eo formalius (et non tantum eminenter)
attribui potest.
Ita intelligitur axioma Thomae, cognitionem crescere cum gradu immate”
rialitatis“ , quippe cum materia“ sit illa potentialitas (non-actualitas),
”
”
qua ens, quod ea intrinsecus afficitur, eo ipso impeditur, quominus ad se
redeat, sui conscium fiat.
Ex tali consideratione relationis metaphysicae inter ens“ et verum“ intel”
”
ligitur, omnem praedicationem de gradu, quo alicui enti esse convenit, implicite necessario continere aliquod iudicium de gradu, quo conscientia sui
convenit.
Haec nunc applicentur oportet ad illam entitatem, quam supernaturalem
vocamus. Ut haec vero rite fieri possint,
notandum prius est, ens supernaturale utpote accidens, esse non proprie
ens, de quo primo axioma modo explicatum valet,
sed potius principium entis (seu quo est ens), de quo omne axioma metaphysicum non valet, nisi prout est principium tale, seu in unitate cum toto
ente proprie dicto, cuius est principium.
Haec nunc entitas supernaturalis ex interna sua natura est entitas, qua
alia maioris entiatis et actualitatis specificae cogitari nequit. His omnibus
155
suppositis dicimus:
– ubi adest ens proprie dictum, quod ex una parte est tantae actualitatis,
ut sit sui consciun, et cuius ut talis ens supernaturale (ut principium
quo) est determinatio,
– haec entitas supernaturalis non potest esse inconscia.
∗ Non dicimus ullo modo, omne ens supernaturale esse eo ipso conscium.
∗ Nam to esse conscium enti, non principio entis convenit.
∗ Hinc conscientia entis supernaturalis dependet ab hoc, utrum ens,
cuius est principium, ut tale habeat necne hunc gradum actualis
(immaterialitatis), ut sui conscius sit.
– Sed dicimus: Si ens aliquod secundum suam ultimam actualitatem et
propter huius actualitatis gradum est sui conscium, et si entitas supernaturalis est huius actualitatis determinatio, haec determinatio non
potest esse inconscia.
– Nam secus aliqua entitas (actus vitalis intellectualis secundus) esset
conscia, et tamen non secundum illam rationem eius ipsius, quae est
eius summa actualitas (elevatio eius supernaturalis).
– Hoc vero repugnat axiomati supra exposito, secundum quod enti alicui
(si omnino) secundum gradum et in gradu maximae eius actualitatis
conscientia convenit.
Breviter: metaphysice admitti nequit, quod summa actualitas entis alicuius
minus sit conscia quam inferior gradus actualitatis talis entis.
Talis conscientia vero elevationis supernaturalis, utpote principii activitatis intentionalis, nihil aliud est quam conscientia obiecti formalis intentionalis,
nihil aliud est quam conscientia obiecti formalis aprioristici, quia intelligens actu et obiectum intelligibile actu ut talia sunt idem i.e. id, quo intelligens est actu talis, sese manifestat ut intelligibilitas obiecti ut talis (cf.
supra assert. I st.q.I. 3,6).
3. Fontes positivi loquuntur de gratia ut de illustrationibus et inspirationibus, quae
non nisi ex gratia interna supernaturali haberi possunt (cf. th.29).
• Tale assertum vero clarius et perfectius verificatur, si admittitur tales actus
vitales intentionales ut tales (ergo prout habent obiectum intentionale) alias
esse, ac si fierent sine gratia,
• si ergo habent aliud obiectum saltem formale. Dein enim tales actus sponte
apparent ut iliustrationes et inspirationes.
4. Obiectiones, quas adversarii contra nostram sententiam afferunt (cf. Lange 309310), de facto non attingunt nostram sententiam.
• Nam solum respiciunt obiectum formale adventicium supernaturale (et probant
tale posse attingi etiam per actum naturalem)
• et false supponunt omne id, quod est conscium, debere per reflexionem fieri
posse obiectum ut tale in se obiective repraesentatum.
• Cur talis suppositio gratis fiat, iam supra dictum est.
• Non vero negamus aliquas harum obiectionum revera subvertere sententiam
affirmativam huius totius quaestionis, prout haec sententia affirmativa a multis
eorum defensoribus intelligitur.
156
-323-
...—o—...
157
158
7 CAPUT IX: De evolutione et
conservatione vitae deificatae
Sectio prima: De evolutione vitae supernaturalis seu de
merito.
THESIS 30: Homo iustus bonis operibus vere meretur apud Deum augmentum
gratiae sanctificantis et gloriae coelestis (Lercher IV,1 thesis 7).
-324-
1. Iam in capite praecedente egimus de vita supernanaturali hominis. Sed ibi consideravimus hanc vitae deificatae activitatem quasi in instanti singulari, i.e. actum
eius aliquem singularem. Omnis vero vita est factum historicum, et quo altior est,
eo magis fit historica“, i.e. est simul genetica, quatenus est series irreversibilis statu”
um sibi succedentium et inter se dependentium, certum locum in spatio et tempore
occupantium, sed est simul opus libertatis, quo fit ut hi status non causalitate mechanica univoce determinata sibi succedant, sed sint totidem manifestationes totius
personae de se tota in singulis actibus libere disponentis. Hinc non solum hanc vitam
in instanti considerare debemus, sed etiam ipsam eius evolutionem.
2. Haec evolutio in ente spirituali duplicem praebet aspectum. Entis enim spiritualis
vita non adeo, ut fit in entibus mere materialibus, constituitur statibus sibi succedentibus, quorum posterior excludit priorem, sed in ente spirituali ut tali, et a
fortiore in ente supernaturaliter elevato omnis prior status per posteriorem aufertur ita, ut in posteriore simul conservetur et sublimior remaneat, quo fit ut totum
praeteritum“ entis spiritualis per eius praesens“ intret in eius futurum“ (saltem si
”
”
”
abstrahimus a casu, in quo vita intellectualis succesive honeste et inhoneste agendo
directiones essentialiter oppositas assumit). Ubi ergo talis vita adest, et quidem ita
ut vera evolutio habeatur (quae plus est quam mera successio statuum ad invicem
indifferentium), haec vita comprehendit in statu omni posteriori adhuc totum ef”
fectum“ statuum priorum et simul tendit in statum aliquem finalem et definitivum
(nam processus in indefinitum concepti libertatis personalis de propria persona vere et definitive disponentis repugnat). Vita ergo intellectualis ut talis ergo semper
augetur“ et tendit ita in statum suum definitivum.
”
3. Vitae intellectuali supernaturaliter elevatae a fortiori duplex iste aspectus conveniat oportet. Talis vita ergo in singulis suis statibus conservat effectum priorum
statuum. Et ita sibi efformat statum suum finalem, quo simul tota est actu id, quod
sese prioribus statibus successivis constituit. Historia praeterita vitae supernaturalis
adhuc in praesenti remanens vocatur in theologia gratiae augmentum. Et quatenus
haec gratia per successivos status aucta et tota conservata est inchoata constitutio
159
status finalis haec auctio est augmentum gloriae coelestis. Quatenus status singuli (actus salutares) considerantur ut causae huiua evolutionis et exprimuntur sub
categoriis moralibus, dicuntur merita pro augmento gratiae sanctificantis et gloriae
coelestis.
II. Explicantur CONCEPTUS.
1. Quis sit homo iustus, quid actus salutaris (opus bonum) iusti, iam constat. Quatenus quaeri potest, quinam actus salutares iusti sint revera tales, ut sint vere meritorii gratiae et gloriae, agitur de condicionibus meriti, de quibus necessaria in ratione
theolggica dicentur.
2. Meritum: Quid sit meritum in genere, in concreto et abstracto sumptum (opus meritorium, ratio meriti in hoc opere), meritum in actu primo et in actu secundo
(aptitudinale), meritum de condigno et de congruo, meritum physicum (materiale)
et morale, meritum de condigno correspondens aequalitate mathematica (secundum
rigorem iustitiae commutativae) et aequalitate geometrica praemio, explicatum iam
est in thesi 10 st.q. II 3.
III. SESUS thesis:
-325-
1. Agitur ergo de actibus salutaribus hominis viatoris (status enim viae est tempus
merendi), qui est in statu gratiae i.e. habet gratiam sanctificantem et virtutes infusas. Haec opera bona intelliguntur actus liberi (etiam quoad eorum moralitatem)
et honesti (i.e, positive conformes legi naturali, non inhonesti vel indifferentes) et
supernaturales. Sunt ergo non s o 1 u m ideo moralis valoris supernaturalis coram
Deo, quia dignificantur ex subiecto gratia sanctificante ornato, sed insuper quia ipsi
actus supernaturaliter sunt elevati. Quaenam condiciones requirantur a parte operis,
ut gratia habitualis operativa revera influat in hos actus honestos ab homine positis,
i.e. utrum gratia eo ipso influat in omnes actus honestos iusti, an requiratur, ut
homo ponat actum ex motivo supernaturali (obiecto formali supernaturali adventicio: quaestio moralis, de qua iam supra in capite praecedenti sermo breviter erat),
in ratione theologica discutietur. Hinc tenor thesis in rigore intellectus abstrahit a
quaestione, utrum omnes actus honesti hominis iustificati sint ex gratia eo ipso in
eos influente meritorii, an tantum aliqui tales actus (scil. ii, qui fiunt ex motivo supernaturali) tales sint, et iustus etiam honesta opera ponere possit, quae non sunt
meritoria. Tale opus meritorium intelligitur primo actus internus voluntatis in se formaliter liber, et secundo etiam opus externum prout tali actu voluntatis imperatur
et cum eo unum opus totale constituit. Num actui externo qua tali propria et distincta moralitas et ita ratio meriti conveniat necne, philosophiae et theologiae morali
relinquitur discutiendum. Sententia negativa est probabilior. (Cf. Noldin I 78. Pro
applicatione huius quaestionis ad actus externos imperatos ab actu supernaturali:
Beraza 997). In explicatione theologica etiam discutietur quaestio, utrum soli actus
intensiores an etiam remissiores et ita omnes actus salutares gratiae augmentum
producant.
2. Haec opera dicimus vere“ mereri. Tenor thesis ita adhibet modum loquendi Tri”
dentini (D 842). Sed uti postea probabitur, intelligitur a Tridentino et ita etiam in
thesi tali vero“ merito meritum de condigno. Intelligitur ergo opus aliquod in obse”
quium Dei ita praestitum, quod talis valoris moralis est, ut per aliquam aequalitatem
saltem geometricam praemium, de quo agitur, adaequet et ideo accedente accepta-
160
Sectio prima: De evolutione vitae supernaturalis seu de merito.
-326-
tione Dei non solum ex aequitate sed etiam aliquo modo ex iustitia hoc praemium
sibi vindicet. Inde non negatur, conceptum iustitiae quoad relationem inter Deum et
hominem sensu tantum analogo adhiberi posse, quod iam ex eo patet, quod omnia,
quae Deo praestamus, tum tantum sensu analogo in Dei emolumentum cedant, tum
ab ipso Deo nobis dono data sunt. Insuper meritum, quod iustus suis bonis operibus
acquirit, relate ad gloriam coelestem eatenus habet condicionem adnexam, quatenus
respectiva gloria iusto de facto non debetur, nisi is ius quaesitum servaverit usque
ad mortem (vel sibi per reviviscentiam meritorum, de qua sermo est in tractatu
de poenitentia, reacquisiverit). Meritum ergo continet titulum iustitiae ad gloriam,
si homo servat ius, non vero continet ullum iustitiae titulum, ut homini servetur,
seu ut ipse servet hoc ius, quia praedestinatio complete spectata eodem modo non
potest esse obiectum meriti, sicut nec prima gratia efficax tale obiectum esse potest.
Ex his iam apparet, quam analoge tantum hic sermo sit de titulo iustitiae. Si talis
titulus iustitiae operibus nostris relate ad gratiam et gloriam adscribitur, id non fit,
ut habeatur quo quasi in nobis gloriantes et ad nostrum ius“ provocantes aliquid a
”
Deo expostulemus, sed potius ut interna dignitas talium operum, quae ex Dei gratia
supernaturali et habituali sola facere possumus, distinguatur ab valore eorum actuum, qui sine gratia supernaturali fiunt. Hinc etiam huius thesis veritas ultimatim
non cedit nisi in laudem gloriae gratiae Dei prolatam ab illis, qui sese servos inutiles
coram Deo profitentur.
3. His operibus meritoriis homo dicitur mereri augmentum gratiae:
a) augmentum gratiae sanctificantis et virtutum infusarum. Breviter iam hic in
st.q. notare et probare convenit gratiam habitualem augmenti capacem esse.
Intelligitur non augmentum extensivum (v.g. fidei ad plura obiecta fidei materialia explicite credita) neque maior facilitas vel firmitas actuum ponendorum
(quod potius ex condicionibus psychologicis naturalibus dependet), sed augmentum internum habitus ex parte sua subiectiva, seu prout est entitas supernaturalis in anima. Tale augmentum internum intensivum Jovinianus (nullos
gradus iustitiae v.g. per opera supererogatoria admittens) et Protestantes (iustitiam in sola fide fiduciali reponentes) negare debuerunt. Beguardi tantum
gradum perfectionis in hac vita obtineri posse censuerunt, ut ulterior progressus impossibilis evadat (D 471. 474). Probatur possibilitas augmenti gratiae
habitualis ex doctrina Ecclesiae: Trident. sess. 6 cap. 10 (D 803); can 24 (D
834); can 32 (D 842). Patet etiam ex eo, quod etiam sacramenta, quae statum
gratiae iam supponunt (v.g. Eucharistia: Trid. sess. 13 cap. 7: D 880), tamen
gratiam conferunt (Trid. sess. 7 can. 8; D 851). Scriptura saepe loquitur de
incremento, abundantia, progressu etc. iustitiae, gratiae, fidei, caritatis, etc, de
continua hominis interni renovatione, de studio maioris perfectionis (Prov. 4,18
Luc 17,5; 2 Cor 4,15-17; 9,8-11; 1o,15; Eph 4,15; Phil 1,9; 3,12s; Col 1,10; 1
Thess 4,1; 2 Petr 3,18; Apoc 22, 11). Postquam de infusione habituum gratiae
et virtutum constat, tales textus optime intelliguntur etiam de augmento interno et intensivo horum donorum et totius iustitiae inhaerentis. Pro patribus
vide Rouet series 343, 368; 437,443; 447: Pesch V 378; 380; VIII 61. Theologi
de hac re consentiunt. De speculativa explicatione augmenti vide Lange 486,
Pesch VIII 66-69. Quaeritur quomodo augmentum physicae intensitatis horum
habituum explicandum sit. Thomistae id explicant per maiorem radicationem
habitus in subiecto, Scotus, Suarez etc. per additionem graduum, qui inter se
ad unam qualitatem constituendam uniantur. Sed hae explicationes tandem
vix plus sunt quam descriptio eiusdem facti per varias imagines. Cum hi ha-
161
-327-
bitus ultimatim ordinentur in ipsam cognoscitivam et volitivam possessionem
entis infiniti, elucet hos habitus ut tales internum terminum non habere de
se, in indefinitum augeri posse, sed terminum externum habere ex libera Dei
ordinatione (cf. th.2). Cum habuerimus virtutes infusas tamquam emanationes
physicas unius gratiae sanctificantis et eius obiectivas explicationes, probabiliter sustinetur cum Ripalda, crescente gratia sanctificante etiam omnes habitus
virtutum (ut sunt supernaturales et infusae) augeri et vice versa.
b) Tale augmentum gratiae et virtutum fit per opera bona iusti. Quatenus relate ad hoc augmentum efficiendum adscribimus his operibus rationem meriti,
eis adscribimus causalitatem moralem, et eatenus potius Deum consideramus
ut causam physicam efficientem huius augmenti. Nihilominus inde non negamus
haec opera ut actus physice supernaturales considerari etiam posse ut causas
(creatas) physicas huius augmenti. Nihil enim obstat, quominue dicatur haec
vita supernaturalis ontologica sua activitate secunda cum concursu Dei correspondente sese physice evolvere et crescere. Nam talis consideratio ontologica
nihil est nisi aspectus alter necessarius considerationis moralis.
c) Si operibus bonis rationem meriti adscribimus, alias in eis ratione impetrandi gratias non negamus. Ita opera bona habere possunt rationem satisfactionis,
de qua tractatus de poenitentia agit. Orationi convenit ratio impetrationis (cf.
Pesch I th. 19).
d) Num praeter gratiae sanctificantis et virtutum infusarum augmentum etiam
aliae gratiae (gratiae actuales) obiectum meriti esse possint et quaenam gratiae
tale obiectum esse non possint, in ratione theologica dicetur.
4. Bona opera merentur augmentum gloriae. Num etiam prima gloria sit obiectum
meriti de condigno, de hac quaestione disputata sermo erit in expositione doctrinae
Ecclesiae. Supponimus ex tractatu de novissimis gloriam coelestem varios gradus admittere, et quidom non solum quoad beatitudinem accidentalem, sed etiam quoad
gloriae essentiam, seu ipsam visionem beatificam (D 693, 842). Hanc beatitudinem
subiectivam quae essentialiter in visione beatifica consistit, et ad quam ut beatitudo
accidentalis accedit glorificatio corporis etc., dicimus augeri per bona opera. Cum
gratia internam et physicam teleologiam habeat in visionem beatificam eiusque sit
inchoatio formalis, patet, tale augmentum gloriae nihil esse nisi connaturalem consequentiam augmenti gratiae.
IV. ADVERSARII:
Sunt imprimis Protestantes veteres: Si natura peccato originali penitus corrupta est et
fide fiduciali iustificante non interne sanatur, sequitur, opera iustificati, licet propter merita Cbristi fide fiduciali apprehensa a Deo non imputentur in peccata, tamen influxu
permanentis peccati originalis sive concupiscentiae infici et esse peccata saltem venialia
(cf D 771; 772; 775). Nihilominus Luther exhortatur ad bona opera, sed considerat bona
opera ut signum et necessarium fructum fidei, licet iis valorem vere meritorium deneget.
Hodierni Protestantes adhuc in catholicum terminum meriti et mercedis (licet sint biblici)
invehere solent, sed quoad rem non adeo longe distant a catholica doctrina.
V. QUALIFICATIO:
1. Thesis, ut sonat, est de fide definita.
2. Hoc verum meritum esse de condigno est theologice certum. (Sed attendendum est
162
ad analogiam, quae huic conceptui in hac applicatione convenit).
3. Ulteriores explicationes sunt liberae.
PROBATIO:
I. Ecclesia:
-328-
(Textus principales: Trid. sess.6. cap.16 et can. 32. D 809; 842).
1. Condiciones meriti:
a) Homo debet esse viator: Leo X. contra sententiam Lutheri 38 (D 778): animae
defunctorum sunt extra statum merendi. Idem supponitur in Trid. sess. 6 cap
10 et 16 (D 803; 809).
b) Homo debet (pro merito de condigno) esse in statu gratiae: Trid. sess. 6
cap. 8 (D 801); nihil, quod iustificationem praecedit, eam promeretur (de condigno); Trid. sess.6 cap 16 D 809) derivat meritum ex statu gratiae. Idem docet
Pius V contra Baium (D 1012; 1013; 1015; 1017; 1018).
c) Debet agere opera bona (ergo honesta et in obsequium Dei facta, quae procedunt ex gratia supernaturali interna: cf. th. 8); Trid. sess. 6 cap 16 et can 32
(D 809; 842). Cf etiam Arausicanum, can. 18 (D 191.) Damnatio Ekardi per
Joannem XXII (D517-519); Florentinum, decret. pro Jacob. (D 714); Damnatio
Baii (D 1002; 1012 ssq).
d) Debet libere agere: cf. th. 13.
2. Natura meriti: Agitur de merito de condigno. Nam:
a) Est verum“ meritum (D 809; 832). Ergo est meritum proprie et stricte dictum.
”
Atqui meritum de congruo non est eiusmodi.
b) Mereri“, promereri“ intelligitur a Trid. non meritum de congruo. Nam Trid.
”
”
sess. 6 cap 8 (D 801) dicit hominem iustificationis gratiam non posse promere”
ri“. Atqui Concilium certe noluit damnare sententiam satis communem, actus
dispositivos efficere meritum de congruo infallibile. Hinc promereri in Concilio
plus quam tale significare debet. Ergo meritum de condigno.
c) Hoc meritum datur a iusto iudice (D 809), est Merces“ (D 809), est retri”
”
butio“ (Trid. sess. 6 can.26: D 836).
d) Agi de merito de condigno etiam ex historia concilii elucet (Lange 704).
3. Obiecta meriti:
a) Augmentum gratiae: D 832. Gratia intelligenda est de gratia sanctificante,
quia Concilium certissime noluit definire gratias actuales esse meritum de condigno (quia de hac possibilitate etiam post Trid. disputatur, negante v.g. Ripalda), et quia Concilium ita ab omnibus theologis intelligitur. Similiter Trid.
sess. 6 cap.10 (D 803); can. 24 (D 834).
b) Augmentum gloriae coelestis: D 809 ( vita aeterna“); D 842 ( vita aeterna
”
”
et ipsius vitae aeternae (si tamen in gratia decesserit) consecutio atque etiam gloriae augmentum“). Quia de vita aeterna absolute sermo est, imprimis
cogitandum est de gloria essentiali. Vita aeterna“ et vitae aeterna consecu”
”
tio“ non sunt duo praemia distincta, sed se habent ut ius ad mercedem cum
oondicione a parte hominis adnexa et solutio mercedis condicione impleta. Si
Concilium verbis distinguit inter vitam aeternam et gloriae augmentum, non
vult docere, etiam primam gloriam esse obiectum meriti. Nam qui in infantia
baptizatus numquam gratiam amisit et bona opera fecit (de quo ergo valet generalis definitio Concilii) certe non meretur primam gloriam, nisi forte secundo
163
titulo. Dein, qui gratiam sanctificantem acquirit habens usum rationis, eo ipso
habet concretum titulum pro gloria, quin hunc titulum de condigno meruerit
(D 801), ergo sicut nec titulum gloriae primae ita nec gloriam primam de condigno meruit, praesertim cum Concilium statum gratiae ut condicionem meriti
de condigno praerequisitam doceat (cf supra n.1b). Quare modum loquendi
(vita aeterna - augmentum gloriae) intelligimus tanquam generalem assignationem obiecti meriti ( vita aeterna“, quin in eo distinguatur gloria prima et
”
secunda) et accuratior determinatio, secundum quem respectum vita aeterna
possit esse obiectum meriti ( atque etiam augmentum gloriae“). Hoc atque eti”
”
am“ ergo considerandum est potius ut explicativum quam ut additivum. Sunt
tamen multi theologi, qui etiam primam gloriam in adulto ex opere operantis se iustificante habent ut meritum de condigno. Si quis admittit, ultimum
actum dispositivum pro iustificatione per mutuam prioritatem causarum iam
efficienter ex gratia et caritate procedere, non patitur difficultatem, quam modo
insinuavimus. Cf pro hac sententia Beraza n. 1028-1029.
II. Scriptura
-329-
(cf etsi caute etiam Kittel TLWN IV 699-736).
1. Praenotanda: Augmentum gratiae deberi operibus bonis, sequitur ex textibus, quibus
in statu quaestionis iam probavimus possibilitatem augmenti gratiae in genere (cf
st.q. III, 3a)). Gloriam esse obiectum meriti elucet ex textibus modo afferendis.
Requiri iam statum gratiae apparet ex eo, quod Paulus docet saepissime peccatorem
non ex operibus (ergo nec positive disponentibus), sed gratis ex fide iustificari (Rom
3,24; 4,4s; 9,3Oss; 11,6; Eph 2,8s. cf. th.10-11), et ex eo, quod fructus supernaturales
supponunt insertionem in vite Christo (Jo 15) etc.. Hinc explicite quoad doctrinam
Scripturae solum probandum restat, opera bona esse de oondigno meritoria, seu
continere titulum iustitiae relate ad beatitudinem coelestem.
2. Opera bona sunt meritoria de condigno: Beatitudo in genere (ergo saltem eius augmentum) declaratur terminis qui ex natura sua indicant aliquam rationem iustitiae
inter Deum praemiantem et hominem ex operibus suis tali praemio dignum. Nam:
a) Beatitudo dicitur merces“ (misjìc): Sap 5,16; Prov 11,18; Is 40?10; Mt 5,12;
”
20,1-8; 1 Cor 3?8; Apoc.22,2.
b) Beatitudo dicitur bravium (Brbeion, praemium quod certaminis arbiter victori certaminis dat) et corona (s tèfanoc): 1 Cor 9,24s; Phil 3,14; 2 Tim 2,3.5;
4,7s: Jac 1,12; Apoc 2,10.
c) Beatitudo dicitur retributio (ntapìdosic),
retributio
mercedis
(misjapìdosic): 2 Cor 6,13; Col 3,23s; Hebr 10,35; 11,6.26.
d) Opera bona faciunt hominem dignum“ vita aeterna: Sap 3,5; Lc 20,35; 2
”
Thess 1,5; Apoc 3,4.
e) Deus dat praemium secundum ius aliquod ( iustus iudex“): 2 Tim 4,8; Hebr
”
6,10; cf Prov 19,17.
f) Statuitur nexus causalis inter opera bona et beatitudinem: Mt 25,34ss. 2 Cor
4,17; Phil 2,12; Apoc 7,14s.
g) Praemium redditur secundum mensuram et proportionem operum et laboris:
Mt 16,27; Lc 19,16ss; Rom 2,6 ss; 1 Cor 3,8; 2 Cor 9,6; Apoc 22,12.
h) Meritum bonorum operum aequiparatur demerito peccatorum, qui certe ex
iustitia puniuntur: Mt 25, 34-46; Jo 5,29; Rom 2?6ss; 2 Cor 5,10; Gal 6,8.
164
III. P a t r e s :
Vide Rouet series 366-372; Lange 708-710. Patres thesim clare docent, ut etiam Protestantes fateri coguntur. Relationem inter vitam aeternam ut gratiam et ut nostrum meritum
praesertim Augustinus perfecte excoluit. (cf v.g. R 449; 1477).
IV. Theologi:
Varias meriti species explicite distinguunt atque bonis operibus quoad gratiae et gloriae
augmentum rationem meriti de condigno attribuunt. Cf v.g. Thomas 1.II q.114.
V. Ratio Theologica:
-330-
1. Ratio interna meriti: Habetur persona deificata opera deiformia agens. Talia opera
vero tum ratione dignitatis personae agentis (quae dignitas influit in valorem operum: cf. tractatum de satisfactione Christi) tum ratione valoris interni operum (sunt
intrinsecus supernaturalia) saltem secundum aequalitatem proportionis (geometricam i.e. etiam habito respectu personae merentis et praemiantis) relate ad gloriam
(et hinc etiam relate ad eius titulum physicum: gratiam sanctificantem) meritum
aequale aptitudinale constituunt.
Cum acceptatio a parte Dei non desit (habetur enim promissio Dei de beatitudine)
hoc meritum evadit actuale. Meritum tale non tollit gratuitatem gratiae et gloriae,
quia nititur in fundamento purae benignitatis divinae tum ratione gratiae efficacis
primae tum ratione primae gratiae supernaturalis.
2. Disputant theologi, ad quam speciem iustitiae reducenda sit iustitia illa, ex qua
Deus debet praemium operum (iustitia legalis, distributiva, commutativa). Quatenus
iustitia, de qua hic agitur, est analoga tantum ad eas, quae inter homines vigere
debent, secundum quid ad omnes has species reduci potest. Cf. Lange 713. Rigorem
iustitiae deficere patet ex eo, quia Deus proprie nihil utilitatis ex nostris operibus
percipit, quia ei ultimatim non ex nostris servimus, quia opera nostra ei ex aliis titulis
iam debentur, cum sit noster dominus, quia deest aequalitas arithmetica inter opera
et praemium.
3. Etiam virtutes infusas augeri sequitur tum ex interna necessitudine inter actus virtutum et eorum habitus, tum ex nexu inter gratiam sanctificantem et virtutes infusas.
4. Condiciones meriti;
a) Requiri statum viae, libertatem, statum gratiae, actus honestos et ex gratia
entitative supernaturales, acceptationcm Dei, ulteriore explicatione non iam
indiget.
b) Quaeritur, utrum omnes actus salutares an intensiores tantum augeant habitus gratiae et virtutum (cf Lange 486, Beraza 1032). Sententia hodie communis
cum Thoma seniore omnibus actibus salutaribus iusti tale meritum attribuit.
Speculative per se aliquantulum cautius loquendum esse videtur. Nam certe
quoad demerita datur tum exercitium libertatis, quo tanta deliberatione et
quasi pondere homo de se suaque salute (sua existentia“) disponit, ut revera
”
ipse totus in sua essentiali ad Deum relatione attingatur (peccatum grave),
tum exercitium libertatis, quo homo non tali pondere existentiali agit, ut de
sua essentiali relatione ad Deum disponat (peccatum leve ex imperfectione actus). Sicut ergo homo in hac parte de sua ad Deum ratione essentiali (quae
in concreto consistit in existentia vel defectu gratiae sanctificantis) non cum
165
qualibet libertate, sed tantum cum libertate qualificata disponere potest, sic
speculative de se idem ex aequo dicendum videtur, si de tali dispositione positiva agitur. Nam omne augmentum gratiae, quippe quod contineat aliquid, quod
ius ad gloriam ipsam dicit, (etsi relate ad primam gloriam tantum secundum
titulum efficere possit), est dispositio positiva hominis de ipsa salute sua. Hinc
non videtur, cur non postulanda sit pro tali actu, qui auget gratiam, eadem
libertas qualificata. Practice tamen sententia communis sustineri potest. Nam
actus singuli hominis non nimis ab invicem distincti considerandi sunt, cum inter se physice et moraliter maxime concatenati sint. Hinc practice semper etiam
actus remissiores“ fient in virtute praecedentium decisionum qualificatarum et
”
hinc harum rationem meriti participabunt.
c) Quaeritur, utrum ad omnem actum salutarem, ut sit meritorius, non solum
requiratur entitativa elevatio actus, sed etiam motivum supernaturale (adventicium) i.e, motivum fidei. Haec est quaestio moralis“, quam in sectione al”
tera, capitis praecedentis ut in hoc capite tractandam tetigimus, quamque a
quaestione metaphysica“ (obiecti formalis supernaturalis specifici aprioristici)
”
distinguendam esse ibi diximus. Haec quaestio iterum dupliciter distingui potest: quaeri potest, utrum requiratur motivum ex fide sumptum qualecumque,
an insuper motivum caritatis(ut motivum externum actum alterius virtutis
imperans). Tota haec quaestio est disputata. Ex eius solutione partim dependet quaestio, utrum (saltom de iure) etiam in iustis possint esse actus honesti
steriles“ i.e. non positive conducentes ad salutem. Nam si actus sine motivo
”
supernaturali possent tamen esse entitative supernaturales, non videretur, cur
non essent etiam meritorii. Et itaque etiam viceversa: Si sine tali motivo non
sunt entitative aupernaturales, et si-48homini licet unum alterumve actum etiam
sine tali motivo ponere (cf th.6 pg 54 sub b), dein talis actus ex una parte non
esset supernaturalis et ex altera parte tamen non esset positive inhonestus:
esset ergo steriliter honestus. De litteratura moderna circa hanc quaestionem
(Müllendorf, Lingens, Schmid, Ernst, Lehmkuhl, Landgraf) cf Lange 726, Pro
aliis autoribus Beraza 1000. De hac quaestione videtur dicendum: Cum agatur
de actu intentionali et libero, actus non videtur posse tendere in finem supernaturalem (per eius elevationem ontologicam), nisi homo etiam intentionaliter et
libere hunc finem appetit (num secus actus, non homo deliberate agens ipse in
hunc finem tenderet). Hinc motivum fidei revera in actum influens requiritur,
(Argumenta ex fontibus positivis apud Beraza 999, Pesch 406 et in operibus ab
Ernst conscriptis). Sed quia etiam intentio virtualis et implicita revera influit in
actum, talis intentio sufficere dicenda est, nec requiritur pro omnibus et singulis
actibus intentio actualis et explicita in motivum fidei. Quaeritur ergo practice
tantum, quando in concreto adsit talis intentio implicita et virtualis. Videtur
dicendum eam adesse eo ipso in christiano, qui semel per actum caritatis se
totum ordinavit in Deum, quotiescumque cum ea libertate morali agit, quae
ad merendum (sive ut directe sive ut indirecte influens: cf supra b) requiritur.
Nam si homo cum tali decisione sufficientis ponderis“ existentialis agit circa
”
aliquid honestum et ita de se totum disponit, eo ipso implicite et in actu exercito se talem vult et de se ut tali disponit, qualis de facto est: homo ontologice
et per propriam decisionem ad finem supernaturalem ordinatus. Hinc practice
in omni actu, qui vere est perfecte honestus, homo christianus habet etiam motivum supernaturale, quod est ex fide et est motivum caritatis. Ita quoad rem
non discedimus a Thoma, de malo qu.2 a.5 obiectio 11. Possumus ergo dicere:
-331-
166
-332-
Sententiae theologorum magis magisque in hoc convergunt, quod ex una parte
requiritur de facto ad meritum motivum fidei et caritatis et ex altera parte tamen tale eo ipso habetur in homine iusto honeste agente. Hanc alteram partem
huius asserti admittimus sub explicatione sub b) data. Practice tamen reno”
vatio bonae intentionis“ explicitae, dummcdo utique vere influat in actiones
et non maneat merum exercitium memoriae praeter actionem, fidelibus valde
commendanda est, nam tali modo meritum certe valde augetur.
5. Obiecta meriti (cf Lange 714 - 720): Quaeritur insuper, quaenam possint obiecta
meriti sive de condigno sive de congruo praeter augmentum gratiae sanctificantis et
gloriae, quaenam non.
a) Obiecta meriti de condigno:
aa) De quaestione disputata, num gloria prima obiectum talis meriti possit,
iam in negativam partem disputatum est (cf supra prob. I 3,b). Sed multi
positive respondent.
bb) gloria accidentalis. Nam in ordine concreto coniuncta est cum gloria essentiali.
cc) gratiae actuales (de se externae, cum tales tantum insuper requirantur)
sufficientes, quae ergo dant potestatem perseverandi, probabiliter titulo
meriti de condigno comparari possunt, quia connaturaliter augmentum gratiae sanctificantis sequuntur. Gratiae tales saltem sufficientes sunt enim id,
quo gratia sanctificans sese conservat. Id valet de iusto, non de peccatore,
qui nullum meritum de condigno habere potest.
b) Non possunt esse obiectum meriti de condigno, sed tamen meriti de congruo:
aa) gratia sanctificans prima (et gratiae actuales ad eam conducentes) relate ad opera peccatoris salutaria (actus positive dispositivos). Cf Trid.
sess. 6 cap 8 (D 801) et damnatio Baii (D 1012ss) et th.10. Ratio interna
est in eo, quod dignitas personae (status gratiae) ad meritum de cordigno
requisitum non adest. Tales actus tamen possunt habere rationem meriti de congruo relate ad ulteriores gratias actuales et ad iustificationem (cf
th.10). Nam hi actus internam teleologiam ad iustificationem habent, et ex
eorum elevatione etiam aliquem valorem supernaturalem. Quia Deus tum
gratias sufficientes (th. 1 et 14) tum pro sufficiente dispositione gratiam
iustificationis (th.20) promisit, hoc meritum de congruo est infallibile tum
quoad ulteriores gratias actuales ad iustificationem disponentes tum quoad
ipsam iustificationom.
bb) gratia efficax in genere. Excludi eam a merito de condigno est sententia
communis et certa. Nam ad tale quid augmentum gratiae sanctificantis non
ordinatur, et secus iustus statim post primum actum (saltem heroicum, si
tantum tali tale meritum adscriberetur) esset confirmatus in gratia. Nam
unus actus mereretur actum sequentem et ita porro. Gratiae efficaces post
primam possunt tamen esse meritum de congruo fallibile, quia congruum
dici potest, ut Deus det saltem ferventer agenti tales gratias, praesertim
cum etiam pro talibus homo orare possit. Quia Deus vero nec ex natura
rei obligatur nec se promissione obligavit ad tales dandas, hoc meritum de
congruo est fallibile. Hoc valet tum de iusto tum de peccatore (proportione
servata). Prima gratia efficax nullius meriti obiectum est.
cc) donum perseverantiae actualis. Est haec doctrina saltem theologice certa (cf Trid. sess. 6 cap.13 et can. 16: D 806; 826) hanc perseverantiam actua-
167
-333-
-334-
lem non posse merito de condigno comparari. Ratio est in eo, quod primam
gratiam efficacem salutarem nullo modo quis potest mereri, subsequentes
gratias efficaces saltem non merito de condigno. Haec vero requiruntur, ut
aliquis de facto in gratia perseveret. Prima gratia efficaci supposita potest
tamen acquirere quoad hanc perseverantiam meritum de congruo fallibile,
sicut quoad gratias efficaces.
dd) reparatio post lapsum: idem ex iisdem rationibus valet, ac quoad gratiam sanctificantem primam sub aa), saltem si iam primus actus dispositivus
ad novam iustificationem supponitur. Hic actus ipse (procedens ex aliqua
gratia efficaci) potest esse forte obiectum meriti de congruo fallibilis relate
ad bona opera in praecedenti statu iustitiae facta. Thomas hoc ultimum
negat.
ee) gratiae aliis dandae. Nam non possumus ex iustitia postulare, ut Deus
det propter merita unius aliis gratias (nisi in casu Christi, qui est caput
generis humani a priori ad suam satisfactionem et relate ad quem adest
acceptatio a parte Dei). Propter communionem tamen sanctorum in corpore Christi mystico unus iustus relate ad alios potest acquirere meritum
de congruo fallibile respectu eorum, quae gratiae supernaturalis et gratiae
efficacis.
c) Non possunt esse ullius meriti obiectum:
aa) prima gratia ut supernaturalis: th.10- th.11.
bb) prima gratia supernaturalis efficax, quia ei ex conceptu nullus actus salutaris praecedit, qui iam exegisset priorem gratiam efficacem.
cc) praedestinatio complete sumpta. Haec enim dependet ex absoluto Dei
decreto efficiandi hunc prae alio determinatum ordinem gratiarum. Ante
hoc decretum vero nulla fuerunt merita absolute futura et merita condicionate futura non possunt esse ratio hunc prae alio ordinem eligendi.
6. De reviviscentia meritorum solet agi in tractatu de poenitentia.
7. Quaeri per modum scholii adhuc potest, num habitus infusi sint etiam capaces diminutionis, sicut habitus acquisiti diminui possunt. Theologi respondent negative.
Cf Lange 487. Ratio est in eo, quod tamquam causa moralis demeritoria talis diminutionis habitus infusi tantum peccatum veniale in quaestionem venire potest. Sed
cum peccatum veniale non gignit deordinationem hominis circa finem eius, Deus
non est censendus diminuere in poenam talis peccati habitus infusos, qui hominem
ordinant ad finem. Cf 2 II,qu. 24 a.10. Sed possunt his peccatis diminui habitus morales acquisiti, qui sunt etiam maximi momenti pro vita supernaturali, et sic fervor
caritatis.
Sectio altera: De conservatione vitae supernaturalis
De amissibilitate iustitiae
THESIS 31: Iustitia adaequate aumpta potest amitti, etiam in perpetuum. Amittitur omni et solo peccato mortali gratia sanctificans cum omnibus donis infusis
praeter habitus fidei et spei, qui non destruuntur nisi peccatis directe oppositis.
(Lercher IV,1 thesis 6).
168
I. Introductio in sectionem alteram et thesim ipsam
1. Totum caput nonum tractatus nostri agit de evolutione et conservatione vitae deificatae, quam homo in iustificatione accepit. Vita omnis quidem ipsa sua evolutione
sese defendit contra sui interitum. Sed vita biologica nihilominus habet internam
tendentiam sese ita evolvendi, ut sua se evolutione tollat. Vitae vero intellectuali et
a fortiore vitae supernaturali talis interna deficientia in mortem non convenit.
Vita enim supernaturalis ut participatio vitae divinae ipsius de se positivi progressus in infinitum capax est, quin ista evolutio sit ullo modo simul prolixitas mortis.
Nihilominus etiam haec vita supernaturalis interire potest, non quidem ex interna
sua natura, sed ex causa ei extrinseca: ex peccato. Hinc vicissim sequitur, conservationem huius vitae specialem functionem huius vitae esse.
2. Hinc facile patet, quales in se contineat quaestiones tractatus de vitae supernaturalis conservatione:
a) Quaestio de possibilitate amissionis vitae supernaturalis: th. 31.
b) Quaestio de possibilitate conservationis vitae supernaturalis seu de potestate
perseverandi: th. 32.
c) Quaestio de actuali perseverantia: th. 33.
II. Explicantur CONCEPTUS:
-335-
1. Iustitia adaequata: gratia sanctificans cum ceteris habitibus infusis, qui vel certe vel
probabiliter ad dona iustificationis pertinent (virtutes theologicae, virtutes infusae
morales, dona Spiritus Sancti).
2. Peccatum mortale (actuale) intelligitur ille actus moraliter et perfecte liber, quo
homo sic se convertit ad bonum creatum lege divina prohibitum, ut se simpliciter
avertat a Deo fine ultimo, Opponitur peccato veniali actuali, quod ast actus moraliter malus, quo non tollitur habitualis conversio ad finem ultimum per caritatem.
Quaenam peccata in concreto sint mortalia, theologia moralis docet.
3. Peccata directe opposita fidei et spei intelliguntur illa peccata, quae immediate
obiecto formali harum virtutum repugnant (quoad fidem: infidelitas, haeresis, apostasia, dubium de fide deliberatum; quoad spem: odium Dei, desperatio et praesumptio haereticalis). Sed notandum est, non omne peccatum ex virtute fidei vel
spei prohibitum ipso facto esse his virtutibus directe oppositum sensu modo explicato. Sic v.g. negatio fidei mere externa, erubescentia fidei, communicatio in sacris
activa mere materialis (et tamen in casu illicita), praesumptio non haereticalis etc.
non eo ipso his virtutibus ita directe opposita“ sunt, ut respectivos habitus des”
truant. Sed de his in theologia morali agendum est.
III. SENSUS thesis:
1. Iustitia adaequate sumpta i.e. gratia sanctificans cum omnibus donis gratiae gratum
facientis possunt amitti. A.v. non omnis, qui semel iustificatus est, eo ipso necessario
usque ad mortem iustitiam servabit. Neque si quis post baptismum graviter delinquit
vel si a fide desciscit, indicium est, quo ipsum numquam vere iustificatum fuisse
evincatur. Et iustitia potest in perpetuum amitti, quare etiam reprobi per aliquod
vitae tempus possunt fuisse iusti.
169
2. Iustitia (in genere) amittitur peccato mortali omni. Ergo non solum peccato infidelitatis. Sed solo peccato mortali: sunt ergo etiam peccata, quibus iustitia non
destruitur.
3. Quod singula dona gratiae attinet:
a) gratia sanctificans, caritas, virtutes morales infusae, inhabitatio Spiritus sancti eiusque dona, ergo omnia praeter infusas virtutes fidei et spei omni peccato mortali amittuntur. Sed notandum est, existentiam singulorum horum donorum non esse aeque certam. Et insuper etiam qualificatio theologica quoad
amissionem singulorum non est eadem (Cf infra sub V).
b) habitus fidei amittitur peccatis directe oppositis tis et non nisi his peccatis.
Habitus spei amittitur peccatis spei directe oppositis et peccatis, quae fidem destruunt, quia spes fidem supponit. Etiam hi habitus connaturaliter cum gratia
tamquam eorum principio radicali physico perire deberent per omne peccatum
mortale. Tamen, ut revelatio docet, ex speciali Dei ordinatione conservantur,
ut novae iustificationis fundamentum permanens esse possint, nisi committat
homo peccata eis directe opposita.
IV. ADVERSARII:
-336-
1. Negant possibilitatem amissionis iustitiae:
a) Iovinianus (adversarius Hieronymi mortuus ante 406) docet eos, qui fuerunt
baptizati, non posse tentari a diabolo ita ut succumbant, secus ostendi tali
lapsu, eos fuisse aqua tantum et non Spiritu baptizatos.
b) Calvinus et alli Praedestinatiani“: Qui revera fuerunt regenerati, numquam
”
statum adoptionis simpliciter amittunt. Cf. Lange 464.
c) Alii saltem, ut Beguardi et Quietistae, nimis facile perfectum confirmationem in gratia admiserunt (cf D 471, 472, 1275- 78, 1281).
2. Errant de causis amissionis iustitiae;
a) Luther qui iustitiam imputatam sola amissione fidei fiducialis perire putavit.
b) Ii qui distinctionem inter peccata gravia et levia negaverunt: Iovinianus et
Pelagianus, qui plenam impeccantiam ad iustitiam retinendam postularunt;
Wiclef (omne peccatum de se est gravis; veniale tantum habetur ex venia Dei
in praedestinatis ad gloriam) et similiter Luther et Calvinus; quidam theologi
recentes (ut Schell et Wittig) qui grave peccatum, quod ad aeternam damnationem ducit, illud tantum habuerunt, quod elevata manu“ aut in infidelitate
”
patratur seu non est infirmitatis, quod contra bonam voluntatem“ accidit.
”
Plura de his in tractatu de peccatis dicenda sunt.
3. Quoad singulorum donorum amissionem non semper una fuit sententia catholicorum:
a)Omnes concedunt caritatem et inhabitationem Spiritus Sancti nunquam manere sine gratia sanctificante.
b)Paucissimi (cfr. Ripalda, De ente supern. Lib. VI. disp. 128 sect.5 n.68-75) unum alterumve habitum virtutis infusae moralis, qui vel valde affinis est virtuti
fidei (v.g.: Pius credulitatis affectus, prudentia, etc.) vel ad novam iustificationem disponit (v.g.: habitus poenitentiae), remanere putaverunt.
c)De fidei et spei conservatione post iustitiam amissam et destructione per peccata directe opposita habetur consensus. Disputatio de qualificatione.
170
V. QUALIFICATIO:
1. Iustitia in genere posse amitti, et de facto per omne et solum peccatum mortale
amitti: De fide definita.
2. Fidem infusam (eam esse habitum physicum: nondum aeque explicite definitum:
conf. th. 26) non quolibet peccato tolli: De Fide definita.
3. Caritatem ex inhabitatione Spiritus Sancti non manere sine gratia sanctificante: De
Fide (etsi non explicite definita, cum immediate sequatur ex definitis et a Magisterio
Ordinario doceatur).
4. Fidem destrui peccato infidelitatis, spem non expelli sine peccatis directe fidei aut
spei oppositis: theol.certum.
5. Virtutes infusas morales et dona Spiritus Sancti (quorum omnium existentia tq. habituum tantum est probabilis) amitti cum gratia sanctificante: certum.
PROBATIO
I. E c c 1 e s i a :
-337-
(Textus principales: Trident. sess. 6, cap. 12 (D 805); cap. 15 (D 808) can. 23 (D 833);
can. 27-28 (D 937 s)).
1. Iustitia in perpetuum amitti potest Trident. sess. 6 can. 23 (D 833): vere iustificatus
potest gratiam iterum amittere (et quidem, quin sibi certam resipiscentiam possit
promittere: Trid. sess, 6 cap. 12: D 805, cap. 13: D 806). Idem docetur; Viennense (D
471s); Innocentius XI contra Molinos (D 1272ss.; 1281): Clemens XI contra Quesnel
(D 1393) et in textibus de quo modo sub n.2. Idem supponitur in tota doctrina
Tridentini de sacramento poenitentiae: sess. 14 cap. 1 (D 894).
2. Iustitia omni et solo peccato mortali amittitur:
a) amittitur omni peccato mortali, quale non solum est peccatum infidelitatis:
Trid. sess. 6 cap. 15 (D 808) est speciale caput de hac veritate. Trident. sess. 6
can.27 (D 837): definitio. Trident. sess. 7 can. de baptismo 6 (D 862): baptizatus
gratiam etiam aliter ac per infidelitatem amittere potest.
b) solo peccato mortali gratia amittitur: docetur existentia peccatorum etiam
venialium: Trident. sess. 6 cap. 11 (D 804): Iustus potest vitare mortalia; si
cadit in venialia non desinit esse iustus. Docetur etiam alibi existentia venialium: Carthagin. can. 6 ss (D 106ss); Trident. sess. 6 can. 23(D 833); sess.14 cap.
5 (D 899: materia libera confessionis!); can. 7 (D 917), Pius V. contra Baium
(D 1020).
3. Amissio singulorum donorum (inquantum de his aliquid in doctrina Ecclesiae explicite continetur):
a) caritas: est inseparabilis a gratia sanctificante. Nam Trident. promiscue voce
gratiae et caritatis utitur vel utrumque tamquam unum totale donum iustitiae
considerat: cf. Trident. (D 799ss: iustitia - susceptio gratiae et donorum - caritas
Dei diffusa. D 821: gratia et caritas ut principium internae iustitiae). Trid. sess.
6 can. 28 (D 838) supponitur fidem sine gratia habere“ esse idem ac fidem
”
”
sine caritate habere“. Trident. sess. 6 cap. 7 (D 800) docet perfectam unionem
cum Christo non haberi nisi accedente caritate. Ergo cessante hac unione per
peccatum mortale caritas adhuc adesse nequit.
b) fides:
aa) non tollitur quolibet peccato: Trident. sess. 6 cap. 15 (D 808); can. 28 (D
838): explicita definitio. Aperte agitur de illa fide, cuius infusio ut entitatis
171
ontologicae in sess. 6 cap. 7 (D 799s: cf th.22 et 26) docetur. Cf insuper
D 1302; 1401, ubi contra Jansenistas et Quesnel existentia fidei sine ulla
caritate ut possibilis defenditur.
bb) tollitur peccato infidelitatis: Trident. sess. 6 cap. 15 (D 808): infideli”
tate, per quam et ipsa fides amittitur“ (non est definitio, cum hoc tantum
in obliquo dictum sit).
c) spes: non tollitur quolibet peccato mortali: Clemens XI. contra Quesnel prop.
57 (D 1417): potest esse spes in Deo, ubi non est amor Dei.
-338-
II. Scriptura:
1. De amissibilitate iustitiae in genere (cf. K. Rahner, Sünde als Gnadenverlust in der
frühkirchlichen Literatur: ZkTh 60(1936)471-482).
a) Scriptura N.T. docet possibilitatem amissionis gratiae potius implicite, quatenus:
aa) in consideratione morali et legali effectum peccati gravis docet hominem tali modo quasi mori“, perdi“ (moraliter), fieri inimicum Dei, agere
”
”
contra eius voluntatem, eum excitare iram Dei, offendere contra sanctitatem Dei etc.
bb) in oonsideratione eschatologica docet hominem graviter delinquentem
sibi attrahere iudicium Dei, mortem et perditionem aeternam, exclusionem
a regno Dei etc. Uterque effectus supponitur etiam possibilis apud iam iustificatos. Cf. v.g. Iudas datus Christo a Patre tamen est filius perditionis:
Jo 17,12; Catalogi vitiorum“ apud Paulum (1 Cor 6,9s; Gal 5,19-21; Eph
”
5,5; Col 3,5-6; Apoc 21,8) docent plura esse peccata gravia, excludere a
regno Dei et esse etiam pro illis iustificatis possibilia, quos Paulus in his
textibus alloquitur. Iamvero scimus (th. 23-28) iuxta Scripturam effectus
(formales) gratiae (sanctitas, filiatio adoptiva, ius ad regnum, virtutes caritatis etc) his peccatis directe esse oppositos. Ergo talia peccata gratiam
destruunt.
b) Sunt quidem textus, qui immediate et explicite amissionem gratiae per peccata docere videantur (cf. v.g. Rom 11, 16-24; 1 Cor 9,27; 2 Cor 6,1; Gal 5,4;
Hebr 6,4-6; 10,29; 12,15; Jac 1,14-15, textus plurimi qui agunt de morte“ per
”
peccatum effecta). Sed si accuratius inspiciuntur, non videntur excedere ambitum considerationis moralis aut eschatologiae de effectibus peccatorum. Ad
explicitam doctrinam talis veritatis satis accedunt: Hebr 6,4-6; 10,29; Jo 15,6;
1 Jo 3,15. Si aliunde supponitur, peccatum grave etiam a iustificato comnitti
posse, dein textus ut 1 Jo 3,10 satis explicite amissionem gratiae exprimunt.
Sed sufficit pro thesi argumentatio indirecta, de qua sub a).
2. Peccato mortali omni et solo iustitia amittitur:
a) sunt multa peccata excludentia a regno Dei (ergo etiam a gratia): Catalogi
”
vitiorum“ apud Paulum.
b) sunt tamen etiam alia peccata levia: Mt 6,12; Lc 11, 4; (etiam iusti et sancti
debent cotidie veniam petere: cf. D 107- 108); 1 Cor 3,10-15 (Doctor orthodoxus
vana et otiosa superaedificat supra fundamentum fidei, pro quibus detrimentum
patitur, sed tamen salvatur); Jac 3,2 (in multis offendimus omnes). Quaedam
peccata comparantur festucis (Lc 6,41) et culicibus (Mt 23,24).
3. Quoad singula dona.
a) Caritas: Scriptura effert incompatibilitatem caritatis (explicite sermo est de ac-
172
-339-
tuali vel de morali habitudine hominis in Deum per caritatem) et peccati gravis:
1 Jo 3,10.14.15; 4,17. Ex altera parte caritas apparet tamquam causa iustificationis, plenitudo legis, perfectio etc.. Hinc aversio a Deo simpliciter talis et
caritas in Deum coexistere non possunt. Et Traditio hos textus de caritate (de
se actuali) recte etiam de habituali infusa caritate intelligit. Nam habitus de
se totus ad actum ordinatur. Talis vero in casu non solum non ponitur, sed
positive excluditur. Hinc nec habitus manere supponendus est.
b) inhabitatio Spiritus Sancti: cf. v.g. Hebr 10,29. Insuper notandum est Scripturam numquam donum creatum et increatum separare. Hinc, quod valet de
uno, valet de altero.
c) amissio fidei:
aa) non fit per omne peccatum grave: Mt 7,22 s; 1 Cor 13,2 supponitur
casus, in quo aliquis ex fide Christi (charismatica et dogmatica ut illius
supposito) miracula facit, et tamen non habet caritatem, et non noscitur“
”
a Christo. Parabolae zizaniorum, sagenae, vestis nuptialis, virginum fatuarum (Mt 13,24ss. 47 ss; 22,11; 25,1ss) ostendunt, regnum Dei terrestre i.e.
Ecclesiam coetum fidelium constitui tum iustis tum peccatoribus fidelibus.
Jac 2,14 novit fidem sine operibus, quae salvare non potest. Traditio hos
textus non solum intelligit de publico actu fidei non retractato in peccatore,
sed de habitu infuso servato in peccatore.
bb) Fides infidelitate amitti potest: Scriptura novit relapsos in infidelitatem: 1 Tim 1,19; 4,1; 2 Tin 2,18. Traditio hanc infidelitatem tamquam
amissionem habitus fidei interpretatur.
Patres:
III. P a t r e s : Cf Rouet series 364,241,242 et ZkTh60(1936) 482-51O.
-340-
1. Patres apostolici priores (Ignatius, epistola Barnabae etc) rem hanc adhuc exponunt
sicut Scriptura: Adhibent considerationem potius moralem et eschatologicam circa
effectus peccatorum.
2. In pugna contra Gnosticismum primo explicite urgebatur, gratiam internam peccato iterum amitti posse (Pseudo-Clemens 2. ad Corint.; Pastor Hermae: Irenaeus;
Clemens Alexandrinus). TERtullianus clare docet amissibilitatem internae gratiae
et iam distinguit inter delicta ad mortem“, mortalia delicta“, et delicta non ad
”
”
”
mortem“ levia delicta“, delicta cotidianae incursionis“. Similiter deinde docent
”
”
amissibilitatem gratiae et inter peccatorum genere distinguunt Cyprian, Origenes
etc.
3. Temporibus posterioribus haec doctrina iam satis evoluta retinetur, et tamtum quaeritur, quaenam peccata in concrato sint ita mortalia. Hieronymus doctrinam Joviniani expresse reiecit. Idem Hieronymus et Augustinus etiam contra Jovinianum et
Pelagianos existentiam peccatorum venialium defenderunt. Patres Graeci tamquam
effectum peccati hoc maxime exhibent, quod homo a Spiritu Sancto deseritur (R
683; 770; 973).
4. Patres etiam bene norunt fidem mortuam absque operibus caritatis. Ita v.g. Augustinus: R 1679.
173
IV. T h e o 1 o g i :
In genere de thesi plane consentiunt, Cf. vg. 2.II.q.24 a.11 et 12 pro amissibilitate caritatis;
1.II q.65 a.2 pro connexione virtutum moralium infusarum cum caritate; 1.II q.68 a.5 pro
connexione donorum Spiritus Sancti cum caritate; 1.II q. 65 a.4 pro remanentia fidei et
spei sine caritate; 2.II q.5 a.3 pro cessatione habitus fidei ex peccato infidelitatis; 1.II q.40
a.4 et 2.II q.17 a.7 pro amissione spei.
V. R a t i o t h e o 1 o g i c a :
-341-
1. Sicut in adultis requiritur pro iustificatione acceptatio libera eius (th. 20), sic etiam
gratia habitualis a Deo non conservatur in eo, qui positivo actu contrario eam respuit, praesertim cum gratia habitualis sanctificans et peccatum habituale simul in
homine non possint coexistere. Si gratia sanctificans non posset amitti, perseverantia finalis non esset magnum et speciale donum Dei (th. 33). Omni peccato gravi
amitti sanctificantem gratiam ex eo apparet, quia omni peccato se homo voluntarie
moraliter avertit a fine ultimo, quae aversio cum ontologica conversione per gratiam
sanctificantem coexistere nequit. Peccatum leve non destruit gratiam, quia non tollit
moralem ad finem ultimum ordinationem essentialem.
2. Caritas cum gratia sanctificante destruitur, quia nihil aliud est nisi totalis ordinatio hominis ad finem ultimum in linea potentiarum, sicut gratia sanctificans ea est
in linea naturae. Insuper importat mutuam amicitiam inter Deum et hominem, quae
peccato gravi omni contraria est.
3. Inhabitatio Spiritus Sancti inseparabiliter coniuncta est cum gratia creata (th. 23).
Ergo etiam cessat cum ea.
4. Dona Spiritus Sancti ut habitus vitam supernaturalem permanentem facilitantes
gratiam sanctificantem supponunt. Ergo non possunt sine ea remanere.
5. Virtutes morales infusae sunt facultates gratiae sanctificantis ut principii radicalis
vitae deificatae. Ergo saltem connaturaliter debent cessare cum suo principio radicali. Cum ex altera parte non existant rationes ex fontibus positivis, eas tamen ut
virtutes informes ex Dei positiva ordinatione (qualis habetur quoad fidem et spem)
manere, eae de facto cessare dicendae sunt cessante gratia sanctificante.
6. Licet eodem modo connaturaliter fides et spes infusae cum gratia sanctificante
cessare deberent, tamen scimus ex fontibus positivis eas de facto a Deo conservari, nisi peccatis directe oppositis destruuntur. Talis ordinatio divina conveniens
est: Peccator quamdiu Deo fidem vel spem non denegat, non penitus ab eo se separat. Quare etiam Deus convenienter eum non deserit totaliter, sed benigne illa
dona relinquit, quae sunt vel ut fides humanae salutis initium, fundamentum et
”
radix omnis iustificationis“ (D 801), vel insuper ut spes ulteriorem adhuc continet
dispositionem ad iustitiam recuperandam, quia spes beatitudinis, iustitiae et veniae
inter praecipuas dispositiones numeranda est (D 798; 898). Spem etiam tolli peccato
infidelitatis ex eo sequitur, quia fides est substantia (fundamentum) sperandarum rerum (Hebr 11,1), Accuratior determinatio, quaenam peccata sint directe his duabus
virtutibus opposita, theologiae moralis est.
De perseverantia potenziali
THESIS 32: In statu naturae lapsae neque iustus in accepta iustitia diu perseverare potest sine speciali Dei auxilio (Lercher IV, 1 thesis 9).
174
-342-
1. Cf th. 31 st.q. I 1-2.
2. Quaestio de conservatione vitae supernaturalis, quam in thesi antecedenti negative, i.e. statuendo periculum amissionis eius coepimus tractare, nunc positive tractanda est, i.e. de modo ipso, quo positive conservatur haec vita, exercendo proprias
functiones vitales internas et suscipiendo nova media externa, quibus sustentatur.
Posset forte videri, vitam supernaturalem secundo hoc medio non indigere. Nam
omnia, quae ad eam agendam requiruntur, homini iam collata esse videntur: habet
naturam“ supernaturalem (virtutes infusas). Et explicite statuimus, ad actus tales
”
vitae iam permanenter deificatas non iam actuale auxilium praeter conoursum Dei
correspondentem requiri. Negavimus enim necessitatem gratiae actualis supernatu”
ralis“ pro actibus salutaribus, qui procedunt ex habitibus infusis. Nihilominus etiam
vita supernaturalis indiget ad suam conservationem auxilio aliquo ab extra, sine quo
diu conservari nequit. Haec vita deificata et enim in concreto vita hominis lapsi, hominis, cui non omnia illa dona per iustificationem restituuntur, quae in protoparente
amisit. Et cum illud auxilium, quod Deus Adamo in dono integritatis permanenter
contulit, non eodem modo honini lapso iustificato iterum restituatur, defectus talis auxilii habitualis suppletur per alia auxilia potius actualia. Et his demum vita
supernaturalis diu conservari potest.
3. Cum ergo tractatus de gratia non sit fusius de concreto exercitio vitae christianae
deificatae, de usu sacramentorum et de oratione agere (hoc enim vitae supernaturalis
exercitio ipsa in concreto crescit et conservatur), restat, ut tractemus de aliquo Dei
auxilio speciali, quod ad eius conservationem requiritur.
4. Quaestio haec intime connectitur cum ea, quae tractabantur in thesi 4. Ibi enim
probavimua hominem lapsum (nondum iustificatum) sine auxilio Dei speciali non
habere potentiam diu servandi totam legem naturalem quoad substantiam. Eadem
quaestio nunc tractatur quoad hominem iterum iustificatum. Ex ipsa experientia
immediate elucet in se spectatas diffioultates contra observationem substantiae legis
naturalis (quam si non observat, eo ipso homo etiam vita supernaturali privatur) in
homine iusto non esse de se minores quam in homine lapso nondum iustificato. Nam
donum integritatis iustificato non restituitur. Hinc eo ipso valet de eo etiam thesls 4.
Attamen quaeritur, utrum forte illud auxilium speciale“, quod thesis 4 postulat, in
”
homine iusto praecise in donis supernaturalibus habitualibus ita consistat, ut ulteriore auxilio non indigeat, an praeter dona habitualia supernaturalia insuper auxilio
alio speciali confortari debeat, quod est eiusdem naturae ac gratia medicinalis, cuius
necessitatem th. 4 probavit.
1. Status naturae lapsae: status hominis privati dono integritatis seu immunitatis a
concupiscentia dictamen rationis praevenientis et contra id persistentis.
2. Homo iustus: homo instructus gratia sanctificante et ceteris donis habitualibus ad
iustitiam adaequate sumptum pertinentibus.
3. Perseverantia: permansio in accepta iustitia. (In hoc sensu sumpta non debet confundi cum aliqua virtute, quae etiam perseverantia“ vocari potest, quae est habitus
”
mentis, qua homo non facile a proposito per difficultates obortas dimoveri se sinit).
Distinguitur:
175
a) Perseverantia imperfecta (temporalis), - perfecta (finalis i.e. usque ad vitae
finem). Perseverantia perfecta (finalis) etiam adest, si status gratiae brevissime
duravit, dummodo finis vitae accidat in statu gratiae.
b) perseverantia activa - perseverantia passiva. Perseverantia passiva habetur,
si perseverantia finalis per opportunitatem mortis (i.e. per mortem homini in
statu gratiae supervenientem) inducitur (sive providentia ordinaria, sive extraordinaria Dei), perseverantia activa habetur per activam et continuam conservationem gratiae usque ad mortem. In perseverantia finali concreta generatim
utrumque elementum occurrit.
c) Perseverantia potentialis - perseverantia actualis. Persoverantia potentialis
est potentia perseverandi, relate ad quam abstrahitur ab hoc, utrum homo
cum ea de facto perscveret necne. Coalescit haec perseverantia potentialis ex
viribus physicis et moralibus, naturalibus et supernaturalibus, internis et externis, quibus iustus acceptam iustitiam contra omnes difficultates servare potest.
Perseverantia potentialis eodem modo praescindit ab effectu actualis purseverantiae, sicut gratia praecisive sufficiens ab efficacia. Perseverantia actualis
(finalis) est permansio in accepta iustitia, quae de facto obtinetur (active vel
passive vel utroque modo simul).
4. Impotentia moralis etiam iusti, sine speciali auxilio diu retinere iustitiam per observationem legis naturalis (honestam et de facto insuper supernaturalem) intelligitur
eadem et cum iisdem elementis ac in thesi 4.
5. Auxilium speciale etiam prorsus eodem sensu intelligitur ac in th.4. Non debet ergo esse necessario internum et entitative supernaturale, et est distinctum ab influxu
habituum infusorum. Est ergo de se gratia sanans vel medicinalis. Est speciale, quatenus viribus hominis permanentibus superaddi debet, non vero acsi non omnibus
(in aliqua saltem mensura) daretur.
6. Quid sit diuturna“ observatio legis vel perseverantia in iustitia vide th. 4.
”
III. SEMSUS thesis:
-343-
1. Perseverantia (activa) in iustitia accepta practice coincidit cum evitatione omnis
peccati gravis saltem per honestam (quao vero de facto practice simul salutaris est cf.
th.30 prob. V 4 c) reiectionem difficultatum contra legem naturalem. Nam peccatum
grave etiam in iusto vix cogitari potest, quod non sub uno alterove respectu est simul offensa contra legem naturalem. Nam praeter obligationem ad legem naturalem
observandam homini christiano incumbit officium aliquos saltem eliciendi actus intrinsecus supernaturales v.g. fidei, caritatis etc, qui vero, cum iis generatim obligatio
ad actus similes naturales corresponderet (amor Dei naturalis, obligatio quaerendi
veritatem religiosam), novura onus super legem naturalem vix constituunt. Incumbit ei insuper obligatio quorundam actuum externorum (susceptio sacramentorum,
assistentia S. Sacrificii, ieiunium et abstinentia etc). Sed etiam horum actuum difficultas psychologica et moralis non est specifice alia ac illa, quae in observatione legis
naturalis occurrit (pigritas, gula, difficultas occupationis cum rebus supernaturalibus
etc). Hinc saltem in genere difficultas vitae christianae, quae impotentiam aliquam
moralem pro retentione iustitiae creare potest, etsi forte quantitative est aliquatenus maior quam vita honestatis naturalis, specifice vix alias difficultates morales
habet ac lex naturalis. Accedit, quod omnis laesio legis divinae positivae (supernaturalis) saltem dicit laesionem illius legis naturalis, quae voluntati divinae legitime
manifestatae oboedire tenemur. Hinc practice revera retontio iustitiae acceptae per
176
2.
3.
4.
-544-
5.
6.
evitationem peccati gravis (th. 31) easdem difficultates morales debet superare ac
diuturna observatio legis naturalis quoad substantiam in infideli vel peccatore.
Nunc vero satis clucet has difficultates, quae tum peccatorem tum iustum premunt, non superari per habitus supernaturales infusos. Nam hi ex tota sua natura
non dantur adeo, ut actus correspondentes facile ponantur, sed ut omnino fieri possint salutares. Non dantur, ut actus honesti fiant contra difficultates obstantes, sed,
ut, si fiant, sint supernaturaliter elevati. Hi habitus ergo non adeo respiciunt existentiam actuum vitalium, sed eorum elevationem entitativam. Hinc igitur condicio
concreta hominis iustificati, quod spectat pugnam cum difficultatibus legi naturali
et hinc perseverantiae obstantibus, essentialitor non est mutata.
Applicatur ergo th. 4 ad iustum: Etiam iustus ex se solo, non obstantibus habitibus
suis infusis, quibus differt a peccatore et infideli, laborat ea impotentia morali diu
servandi legem moralem (et sic conservandi iustitiam acceptam), qua patitur homo
lapsus, de qua in thesi 4. Itaque ad hanc impotentiam moralem superandam indiget auxilio speciali i.e. distincto a suis viribus physicis et moralibus naturalibus et
habitibus supernaturalibus.
Quale hoc speciale auxilium sit, iam in th. 4 dictum est. Dicimus insuper tale requiri
ut homo possit perseverare, seu ut habeat perseverantiam potentialem. Nullo modo
ergo in hac thesi sermo est de perseverantia finali actuali. Quapropter ergo auxilium
pro perseverantia potentiali et pro actuali multum differunt. Illud inducit seriem
aliquam gratiarum (praecisive) sufficientium, unicuique iusto de facto confertur,
potest insuper, quatenus ut externum et pure medicinale consideratur, homini saltem
in genere (etsi forte non homini in individuo) dici debitum. Hoc vero consistit in
gratia aliqua efficaci vel serie talium, non unicuiquc datur, et adeo est gratuitum,
ut ne meritum quidem de congruo infaliibile possit esse.
Praesertim de hoc auxilio ad perseverantiam potentialem notandum est, id nulli
iusto denegari, sed sufficienter in potestate uniuscuiusque iusti collocari. Potest
quidem esse, ut sufficientes vires ad superandam integram, diuturnam et gravem
aliquam tentationem non statim ab initio adsint, sed iustus iis viribus et auxiliis,
quae habet, potost interim resistere, et si cum gratia remote sufficiente facit, quod
in se est, maiora etiam auxilia a Deo petit, gratiam proxime sufficientem infallibili ter habebit. Per negligentiam seu tepiditatem venialiter culpabilem vel per alia
peccata venialia impediuntur vel saltem possunt impediri uberiora auxilia, et ita
perseverantia in statu gratiae difficilior redditur, sed moraliter imposaibilis non fit.
Num aliquando peccatum veniale ratio sit pro Deo denegandi gratiam efficacem pro
superanda gravi tentatione et dandi gratiam vere sed mere sufficientem, nec affirmari nec negari potest. Cum ex th.1 et 14 iam satis constet, omni iusto auxilium
sufficiens dari ad perseverantiam, hanc proprietatem huius auxilii fide tenendam
non ulterius probamus (cf Trident. sess. 6 cap. 11 (D 804) et can. 18 (D 828) et 22
(D832); Innocentius X prop. 1 Jansenii (D 1092)).
Ecclesia docet explicite necessitatem talis auxilii pro perseverantia potentiali f i n
a 1 i i.e. usque ad finem vitae in gratia. Quomodo ex hac necessitate legitime inferatur
necessitas talis auxilii ad diu servandum statum gratiae, facile patet. Talis illatio
eodem modo fit, ac illa, qua ex impossibilitate per totam vitam evitandi venialia,
deduximus, venialia diu evitare esse impossibile (cf. th. 5). Nec hanc quaestionem
in probatione ulterius spectamus.
177
IV. ADVERSARII:
1. Pelagiani (non Semipelagiani, qui tantum adversantur doctrinae, perseverantiam actualem esse adhuc donum specialius): homo liber solis suis viribus potestatem persevcrandi sine peccato habet.
2. Theologi veteres aliquoties iam habitibus infusis sufficientem potestatem superandi
tentationes adscripserunt (cf Lange 172)
V. QUALIFICATIO:
Saltem theologice certum (non dicimus thesim esse definitam explicite, quia theologi de
sensu Trident. sess. 6 can. 22 (D 832) disputaverunt).
PROBATIO:
I. Ecclesia:
-345-
a) Indic. cap. 3 (D 132) iam dicit, nec iustum idoneum esse ad peccata vitanda, nisi
”
per quotidianum adiutorium Dei perseverantiam bonae conversationis acceperit“.
b) Arausicanum can. 10 (D 183): Adiutorium etiam renatis et sanatis semper est im”
plorandum, ut ad finem bonum pervenire vel in bono possint opere perdurare“.
c) Trident. sess. 6 cap. 11 (D 804 initio): Deus monet petere quod non possit iustus.
d) Trident. sess. 6 cap. 13 (D 806 initio): Perseverantiae finalis munus non potest aliunde haberl nisi a Deo solo.
e) Trident. sess. 6 can. 22 (D 832): S.q.d. iustificatum vel sine speciali auxilio Dei in
”
accepta iustitia perseverare posse vel cum eo non posse, A.S.“ In hoc textu agitur:
aa) de auxilio, quod etiam iam iustificato adhuc conferri debet. Secus speciale“
”
relate ad iustificatum dici non posset. Ergo debet esse distinctum ab habitibus,
quibus aliquis iustus est.
bb) de auxilio ad modum gratiae sanantis: iam capita huic canoni corrospndentia i.e. cap. 11 et 13 (D 804; 806) speciale munus perseverantiae postulant
propter pugnam cum carne, mundo, diabolo, propter observationem mandatorum. Ergo hoc auxilium postulatur ad tollendam illam impotentiam moralem,
quae homini sibi relicto impossibilem iam reddit observationem legis naturalis.
Insuper secus tale auxilium aliud cogitari non posset nisi gratia elevans ut talis.
Num vero specialis gratia elevans (actualis) etiam pro actibus iustificati requiratur necne, Concilium decidere noluit, ut eX Actibus Concilii elucet (Lange
174). Ergo sermo est non de gratia ut elevante, sed ut sanante.
cc) de perseverantia potentiali (non de actuali). Nam agitur de aliquo posse“,
”
et non immediate de perseverare“ ipso. Si ageretur de auxilio ad perseveran”
tiam actualem ut talem (ergo de gratia efficaci ad pereseverandum qua tali),
Concilium in secunda parte definitionis ( vel cum eo non posse“) nimis stul”
tum errorem profligasset, asserentem scil. cum perseverantia actuali non posse
perseverari. Ergo definitio haec agat oportet de potentiali perseverantia.
II. Scriptura:
1. Etiam iusti adhuc exponuntur pugnae periculosae: Debent certare certamen fidei (1
Tim 6,12), colluctare adversus daemonia (Eph 6,12), tentationes (Jac 1,2.12), concupiscentiam (Jac 1,14), diabolum (1 Petr 5,8; 2 Cor 11,14; Eph 6,11), spirituales
nequitias (Eph 6,12).
178
-346-
2. Media, quibus in hac pugna victores esse possunt, a Scriptura non supponuntur
ut iam eo ipso in possessione iusti qua talis (non sunt ergo ipsa eius iustitia habitualis). Nam monentur fideles ad talia media sibi procuranda; debent (adhuc)
Induere“ armatura Dei (Eph 6,11.13) et praesertim debent auxilium Dei implora”
re, ne in tentationibus succumbant (Mt 6,13; 26.41), quae victoria ad Dei influxun
reducitur (1 Cor 10,13).
3. Iuxta Scripturam homo lapsus non potest diu servare substantiam legis naturalis
sine speciali auxilio et quidem propter concupiscentiam (Rom 7,7). Atqui teste experientia hae difficultates sola iustificatione ut tali non evanescunt. Ergo iustus eodem
modo ac peccator tali speciali auxilio indiget.
III. P a t r e s :
1. Quoad Patres Augustino priores cf. v.g. R 485 (Origines) R 1153, 1191 (Chrysostomus).
2. Augustinus et eius discipuli thesim clare docent. Cf Rouet series 313; 315; 317.
IV. T h e o 1 o g i
(cf. Lange 181 -183):
1. Iam satis bene Anselmus exhibet necessitatem gratiae alicuius aubsequentis“ (ad
”
iustificationem) pro perseverantia. Iam eam describit ad modum gratiae sanantis
( removendo vim tentationis“, augendo affectum rectitudinis“ etc).
”
”
2. Thomas: in hac doctrina magnam evolutionem subiit. Tandem in S.th. praeter habitus infusos etiam speciale auxilium necessarium doclarat ad vitandum peccatum
et ad perseverantiam in iustitia, ot quidem quia infirmitas naturae lapsae gratia
habituali sola non perfecte sanata est. Nondum satis explicite distinguit inter perseverantiam potentialem et actualem. Cf 1,11 q.109 a.9; a.10; q.114 a.9; 2.II q.137
a.4.
cf. st.q.
De perseverantia actuali
THESIS 33: Donum perseverantiae finalis actualis habet rationem specialis beneficii gratuiti divini (Lercher IV. 1 thesis 10).
th.33.STATUS QUAESTIONIS
1. Tractamus in sectione altera huius ultimi capitis de conservatione vitae supernaturalis. Definitive haec vita conservata est, si quis est confirmatus ita in gratia, ut suam
deificationem non iam amittere possit. In ordinario modo agendi providentiae divinae talis confirmatio hominis non confertur, nisi cum morte. In hac enim definitiva
ratificatione vitae anteactae omnis talis permanet, qualis sua libera decisione factus
est. Hinc definitive vita supernaturalis conservata est, si actu status gratiae tempore
179
-347-
mortis possidetur. Si quis vero existens actu in statu gratiae decedit, is habet donum actualis perseverantiae finalis. Qui ergo agit de conservatione definitiva vitae
supernaturalis, de dono perseverantiae actualis tractare debet.
2. Practice homo gratiam conservat (quod spectat perseverantiam activam) per evitationem peccati gravis et continuum augmentum positivum huius vitae supernaturalis, et (quod spectat perseverantiam passivam) eo, quod mors ei per providentiam
divinam) accidit, cum est in statu gratiae. Utroque modo vero haec perseverantia
dependet a voluntate salvifica Dei. Nam non solum opportunitas beatae mortis a
providentia libera et imperscrutabili Dei dependet, qui venit ut fur in nocte (Mt
24,43; Lc 12,39; 1 Thess 5,2.4; 2 Petr 3,10; Apoc 3,3; 16,15), sed etiam ipsa perseverantia actuaiis activa est donum Dei. Nam omnis actus salutaris de facto positus
ponitur in virtute gratiae alicuius efficacis, quae habet rationem specialis beneficii
divini prae gratia mere sufficiente (Cf. Th. 2, pg. 13; Th. 16 totam).
3. Ita apparet hanc thesim nil esse nisi applicationem thesium 2 et 16. Si pro omni
opere salutari de facto posito requiritur gratia, quae est iam in actu primo efficax,
et si talis gratia efficax est beneficium speciale, deinde omnis actus salutaris, et
praesertim series illa actuum salutarium, quae in concreto constituit perseverantiam
finalem actualem, rationem specialis beneficii induit.
1. Quid sit perseverantia potentialis-actualis, imperfecta (temporalis) - perfecta (finalis); activa-passiva iam dictum est in th. 32.
2. Beneficium: donum alicui collatum
et cedens in emolumentum eius. Distinguitur ma-12-13teriale et formale (Cf th. 2, pg 16-17; th. 15, pg 133).
locum tenet inter auxili3. Beneficium speciale: beneficium speciale“ quasi medium
-35”
”
um speciale“ et privilegium speciale“ (th. 5, pg 41, sub n. 5). Beneficium speciale
”
enim non solum dicit auxilium, quod viribus hominis physicis et moralibus superaddi debet (auxilium speciale), sed insuper quod non omnibus conceditur. Nam
illud auxilium speciale perseverantiae potentialis omnibus conceditur ex voluntate
Dei salvifica, perseverantia vero actualis non ita. Et eatenus hoc illo dono maius
est. Ex altera parte hoc beneficium speciale non est privilegium speciale. Nam tale
est exceptio rarissima legis alicuius. Beneficium speciale perseverantiae vero multis
conceditur, nec obstat alicui legi vel generali modo agendi Dei.
4. Quid sit gratia in actu primo efficax, docuit iam th. 2 et 16.
III. SENSUS thesis:
-348-
1. Donum perseverantiae finalis actualis est beneficium maius quam perseverantia potentialis, et ita beneficium speciale. A.v. perseverantia finalis actualis non solum
est id, quod homo ipse efficit cum potestate omnibus collata honeste et salutariter
usque ad finem vitae agendi, sed ratione sui (non tantum ratione perseverantiae potentialis) habet rationem beneficii materialis et formalis Dei, quod ad illud auxilium
speciale perseverantiae potentialis ut novus favor formalis (etsi forte non materialiter distinctus) accedit. Hoc donum est donum gratuitum, et quidem non tantum
quatenus gratias ut supernaturales includit, quarum saltem dicit gratias efficaces in
oppositione ad mere sufficientes. Tales vero nec obiectum meriti de condigno, nec
meriti de congruo infallibilis esse possunt. Immo harum prima nullius meriti (ne de
congruo fallibilis) esse potest (th. 30). Et etiam perseverantia passiva (opportunitas
180
mortis) saltom non potest esse obiectum meriti de congruo infallibilis. Cum enim
Dominus moruerit sese ut furem in nocte venturum esse et nos itaque debere vigilare, certe noluit sua promissione mortem nostram ut opportunam dependentem
facere a condicione aliqua, quam homo de se implere possit. Opportunitatem mortis
non GSSG obiectum meriti de condigno facile patet. Nullus enim actus meritorius
sive internam ordinationem ad tale praemium habet sive pro tali praemio tamquam
obiectum acceptationis Dei probari potest.
2. Momentum practicum huius thesis est in eo, ut videat fidelis, totam suam vitam
supernaturalem esse in manu Dei, obiectum esse divini beneplaciti imperscrutabilis, et tale manere etiam, si quis iure putat sese gratiam sanctificantem consecutum
esse et ex fide scit, Deum nulli iusto gratias ad perseverantiam necessarias et sufficientes denegaturum esse. Quae cum ita sint, fidelis ad procurandum hoc munus
perseverantiae actualis specialius et indebitum non potest aliud facere nisi humilibus
precibus id a divina clementia implorare. Haec oratio debitis instructa qualitatibus
iure dicitur propter Mt 7,7-11; Lc 11,5-13; Mc 11,24; Jo 16,23s esse infallibilis (cf
Pesch IX, 347). Sed cum oratio pro perseverantia actuali, ut sit efficax, dicatur ipsa
debere esse perseverans usque ad vitae finem, haec perseverantia cum illa practice
coincidit, ita ut vero sensu aliquo donum perseverantiae finalis dici possit consistere
in dono orationis perseverantis. Cum vero deinde ad tale donum iuxta ipsam hanc
thesim speciale requiratur auxi1ium et beneficium, quod numquam totum simul est
in potestate nominis, homini unice restat, ut spem de futuro collocet in misericordia Dei et in instanti quolibet praesenti faciat semper, quod cum gratia Dei ei hoc
temporis momento agendum incumbit.
3. In thesi non intramus in quaestionem, cur haec perseverantia actualis in omni omnino ordine liberae decisionis (infralapsario et supralapsario) sit beneficium Dei. Sed
cum iam dixerimus, gratiam efficacem et quidem omnem esse in omni ordine a mere
sufficiente distinctam (th. 16, pg 141. n.4), etiam haec veritas facile intelligitur.
IV. ADVBRSARII:
-349-
1. Sunt Semipelagiani. Hi quidem concedebant requiri auxilium Dei, ut homo possit
perseverare, sed illud ut omnibus ex aequo oblatum habebant ita, ut perseverantia
actualis unice sit officium hominis, non vero gratia specialis Dei.
2. De aliis, qui non satis clare et universaliter efficaciam gratiae in actu primo admittunt, et ita consequenter etiam hanc thesim non clare tueri possunt, vide th.
16, st.q. IV, 2-4.
V. QUALIFICATIO:
theologice certum.
PROBATIO:
I. Ecclesia:
Trident. sess. 6, can. 16 (D 826): sermo est de magno illo usque in finem perseveran”
tiae dono“. Agitur in hoc canone de perseverantia actuali, nam tantum hanc aliquis
sibi non cum infallibili certitudine ascribere potest, de perseverantia vero mere potentiali ex fide certus est (D 804; 830).
181
Haec ergo perseverantia actualis ut t a 1 i s videtur hic dici donum Dei i.e. non tantun prout media potestatis perseverandi a Deo dependent, seu non solum ratione
perseverantiae potentialis. Nam hic est sensus obvius melius dein intelligitur, cur
hoc donum magnum“ dicatur, cur homo non certus esse possit de sua perseveran”
tia, ut est donum D e i (ergo non solum prout haec perseverantia dependet a propria
hominis in suo bono proposito constantia).
Si enim perseverantia potentialis et actualis solum per liberam decisionem hominis
futuram distinguerentur, homo quidem de perseverantia actuali incertus esse posset,
sed non de ea ut est donum Dei, et haec non posset dici arcanum divinae praedesti”
nationis mysterium“ (Trid. sess. 6 cap. 12. D 805) circa eos quos Deus sibi elegerit“
”
(1.c).
II. Scriptura:
1. Scriptura tam emphatice perseverantiam actualem ad Deum reducit ut eius causam, ut plus videatur intelligere quam quod Deus aequaliter dat meram potestatem
perseverandi omnibus iustis. Ita Phil. 1,6: Deus ipse perficiet“ opus bonum, quod
”
coepit in Christianis. 1 Petr 5,10: Deus...qui vocabit nos ... ipse perficiet, confirmabit, solidabitque. Jerem 32,40: Timorem meum dabo in cor eorum, ut non recedant
a me. Etiam apud Joannem opus salutis, fides in Christum Deo ipsi adscribitur (Jo
3, 99 ; 17,2.6.9; 10,26-29). Hinc etiam a parti opus totum salutis, perseverantia ut
talis est opus Dei.
2. Saepe monemur, ut perseverantiam a Deo petamus. Ps. 50, 13 (Spiritum sanctum tuum ne auferas a me). Jo 17,11 (Pater sancte, serva eos in nomine tuo). Lc
18,1; 21,36; Oratio Dominica.
3. Scriptura docet gratiam in actu primo iam aut efficacem aut mere sufficientem: Cf
th. 16. Atqui si res est ita, perseverantia actualis gratiis efficacibus efficienda eandem
rationem beneficii maioris et gratuiti habet, quam convenit gratiae efficaci. Ergo.
4. Mors opportuna tribuitur speciali Dei providentiae: Sap 4,11.14: Raptus est, ne
malitia mutaret intellectum eius... propter hoc properavit educere illum de medio
iniquitatum.
III. P a t r e s :
-350-
1. Ante Augustinum vix aliquid explicitum de hac re apud Patres.
2. Augustinus inde a De correptione et gratia“ (426) ex professo (ut ipse fatetur) de
”
hac doctrina egit eamque fortiter inculcavit. Cf. Rouet series 127-235 (135?); 320;
321. De oratione pro perseverantia cf. Rouet series 342.
IV. T h e o 1 o g i ;
Cf Lange 570, Thomas 1,II q.109 a.10. Iam per saecula inter theologos de hac thesi est
consensus tamquam de re ad minimum intime cum fide nexa.
1. Hoc beneficium speciale perseverantiae actualis non necessario debet materialiter
distinctum cogitari a beneficio perseverantiae potentialis certo homini in concreto
collato, sed est summa earum gratiarum efficacium quibus per elementum perseverantiae passivum opportunae mortis convenit efficatia finalis i.e. efficatia quae non
182
iterum per subsequentem lapsum hominis tollitur, sed definitive acquisita manet in
confirmatione beatorum.
2. Cum opportuna mors et gratia efficax constituendam a gratuita voluntate Deo
dependeat, sit beneficium materiale et formale maius quam gratia mere sufficiens,
nec umquam obiectum stricte dicti meriti esse possit, perseverantia actualis eodem
modo superat perseverantiam potentialem, sicut gratia efficax gratiam mere sufficientem.
3. Sic tractatus ibi terminatur, unde exorsus est. Voluntate salvifica mysteriosa Dei
Patris vocati sumus in regnum filii dilectionis suae, ut divinae naturae consortes
effecti hac in terra vitam agamus filiorum Dei. Eadem voluntate salvifica adoranda
sua deducat nos Pater misericordiarum in gloriam suam, ut nos, qui ante speravimus
in Christo, simus in laudem gloriae gratiae suae.
183
184
8 INDEX RERUM
-1- -23-
CAPUT I: De voluntate Dei salvifica
(1 - 23) 4 - 28
Sectio 1: De existentia et universalitate voluntatis
-1- -10salvificae Dei :
Th. 1. (1 - 10)-104 - 14
-17Sectio 2: De inaequalitate vol, salv.:
Th. 2 (10 - 17) 14
- 22
-17- -23Sectio 3: De medio obiectivo vol. salv.:
Th. 3 (17 - 23) 22
- 28
-24- -84CAPUT II; De existentla gratiae ut medii voluntatis salvificae Dei
(24-84) 29 - 90
Sectio 1: De existentia (necessitate) auxilii Dei ad actus naturaliter honestos
seu
-24- -59de gratia medicinali
(24 - 59)29
65
-24- -37A: Necessitas vera talis auxilii
(24 - 37) 29
- 43
-24- -32dati ad substantiam legis servandam:
Th. 4 (24 - 32) 29
- 38
-32- -37non dati ad vitanda venialias
Th. 5 (32 - 37) 38
- 43
-37- -56B: Neceseitas relativa talis auxilii
(37 - 56) 43
- 62
-38- -48quod non est neoessario gratia supern.:
Th. 6 (38 - 48)44
- 54
-48- -56quod non ad omnem actum requiritur
Th. 7 (48 - 56) 54
- 62
-56- -59C: Ratio debiti et indebiti in hoc auxilio
(56 - 59) 62 - 65
Sectio 2: De necessitate auxilii Dei ad actus salutares seu de existentia gratiae
-59- -84elevantia
(59 - 84) 65
- 90
-59- -80necessitas gratiae salutarie in genere:
Th. 8 (59 - 80) 65
- 87
-81- -84necesaitas gratiae salut. ad initium fidei:
Th. 9 (81 - 84)-8488 --10390
CAPUT III: De gratuitate gratiae elevantis
(84 - 103) 90
- 113
-84- -94exclusio debiti physioi at moralis
Th. 10. (84 - 94)-9490 - 103
-103exclusio dispositionis positivae
Th. 11. (94 - 103) 103
- 113
-104- -118CAPUT IV: De supernaturalitate gratiae salutaris
Th. 12. (104 - 118) 113 - 132
CAPUT V: De ccoperatione hominis cum gratia
-119- 175
ad iustificationem primam
(119 - 175) 132
-119Sectio 1: De cooperatione libera cum gratia
(119 - 168) 132
168
-119A: Doctrina catholica.
(119 - 144) 132
- 168
-119Cooperatio libera in genere:
Th. 13 119 - 126 132 - 126
Reiectio gratiae oblatae: gratia sufficiens.
127 - 137
existentia gratiae sufficientis
Th. 14 127 - 133
natura gratiae suff.: beneficium div.:
Th. 15 133 - 137
Admissio gratiae oblatae:
gratia efficax in actu primo:
Th. 16 137 - 144
B: Disputatio scholastica de natura gratiae efficacis
144 168
Systema praedeterminationis physicae:
Th.17 144 - 157
Systema praedeterminationis moralis:
Th.18 157 - 161
Systema Molinistarum:
Th.19 161 - 168
Sectio 2: De cooperatione positiva:
Th.20 169 - 175
CAPUT VI: Le deificatione hominis per gratiam sanctificantem
175 - 233
Deletio peccati:
Th.21 175 - 184
Existentia gratiae sanctificantis
184 - 215
Gratia creata:
Th.22 184 - 195
185
8 INDEX RERUM
Gratia increata:
Effectus formales gratiae sanctificantis
Consortium divinum:
Filiatio adoptiva:
CAPUT VII: De potentiis ad vitam deificatam agendam
seu de virtutibus infusis
Sectio 1: De virtutibus infusis in genere:
Sectio 2: De virtutibus theologicis in specie
De spe:
De caritate:
CAPUT VIII: De vita deificata ipsa
Sectio 1: De gratia actuali
A: Doctrina connnunis:
B: Quaestiones disputatae
natura gratiae actualis:
necessitas gratiae actualis:
Sectio 2: De oonscientia vitae supernaturalis
de conscientia status gratiae:
Ass.1
de obiecto formali supematurali:
Ass.2
CAPUT IX: De evolutione et conservatione vitae deificatae
Sectio 1: De evolutione vitae supernaturalis seu
de merito:
Th.30
Sectio 2: De conservatione vitae deificatae
De amissibilitate iustitiae
Th.31
De perseverantia potentiali:
Th.32
De perseverantia actuali:
Th.33
Th.23 195
215
Th.24 215
Th.25 225
-
215
233
225
233
(306
(306
(314
(323
Ass.1
Ass.2
- 322)
- 314)
- 322)
- 350)
234 - 279
234 - 248
248 - 279
248 - 263
263 - 279
280 - 322
280 - 305
280 - 294
294 - 305
294 - 301
301
- 305
-306- -322135
- 155
-306- -314135
145
-314- -322145
- 155
-323- -350157 - 182
(323
(334
(334
(341
(346
-
157
- 168
-334- -350168
- 182
-334- -340168
- 173
-341- -346174
- 179
-346- -350179 - 182
Th.26
Th.27
Th.28
Th.29
333)
350)
340)
346)
350)
-323- -333-
Rationibus externis adductus opus magistri mei clarissimi Hermanni L a n g e (De gratia,
tractatus dogmaticus, Friburgi 1929) praelectionibus meis librum textus subicere potui,
Ut nihilominus auditores mei summam praelectionum scriptam haberent, opus a Lange
confectus excerpsi. Tamen iste libellus non evasit simplex retractatio illius operis maioris;
nam ordinem rerum alium elegi, tractatum de virtutibus spei et caritatis inserui, de gratia
actuali et de obiecto formali actus salutaris alias ac vir cl. Lange sententias professus
sum, libros et articulos recens editos interdum adnotavi et alia huiusmodi. Spero fore, ut
auditores mei nonnihil utilitatis ex modesto hoc labore percipiant.
Oeniponte, mense junio 1938.
Praefatio ad tertiam editionem.
Codex iste modestus tertia est editio codicis illius, quem scripsi anno 1937-38. Pauca (pro
dolor) interim mutata sunt. Multa igitur debentur libro P.Lange sicut in prima editione,
Praeter illa, in quibus iam in prima editione recessi a sentententia Patris Lange, magistri
mei, alia pauca in hac editione mutata sunt: sententiam de habitudine gratiam inter creatam et increatam aliquantenus emendasse mihi videor; de relatione hominis per gratiam
ad singulas personas Trinitatis paululum aliter sentio ac olim; ordinem thesium, quibus
essentia gratiae sanctificantis exponitur, leviter mutavi.
186
Additamenta, quae sive bibliographicam sive rem ipsam spectant, saepe facta sunt,
quin notae bibliographicae ullo modo velint esse completae. Codex iste supponit introductionem de historia dogmatis de gratia, quam per integrum saltem mensem protuli,
quin opportunum censuerim eam etiam litteris exhibere, In libro enim P.Henrici Rondet
de hac re discipulus sufficienter de re et de litteratura edocetur. Codex iste supponit tamquam librum textus“ tractatum respectivum P.Lercher in tertia editione huius theologiae
”
dogmaticae. Si interdum iste codex et tractatus dogmaticus Patris Lercher sibi ad verbum
correspondent, tractatus Patris Lercher ab hoc codice dependet, non vice verca.
Oeniponte, mense februario 1951.
Carolus Rahner
187

Karl Rahner, De Gratia ChristI, Codex latinus

Transcription

Similar documents

Weltkarte der Erscheinungen