XANA BIBELE YI DYONDZISA YINI Hakunene?
Transcription
XANA BIBELE YI DYONDZISA YINI Hakunene?
LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA XANA BIBELE YI DYONDZISA YINI Hakunene? bh-TS BIBLE ULONGESHA bh-SH XANA BIBELE YI DYONDZISA YINI Hakunene? BUKU LEYI I YA Photo Credits: ˛ Page 7: Courtesy American Bible Society ˛ Page 19: Earth: NASA photo ˛ Pages 24-5: WHO photo by Edouard Boubat ˛ Pages 88-9: Explosion: Based on USAF photo; child: Based on WHO photo by W. Cutting 5 2005 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania All Rights Reserved Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? VAKANDZIYISI Watch Tower Bible and Tract Society of South Africa 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A. Nkandziyiso wa 2012 Buku leyi a yi xavisiwi. Yi lunghiseleriwe ku pfuneta entirhweni wa misava hinkwayo wa ku dyondzisa vanhu Bibele, lowu seketeriwaka hi minyikelo ya ku tirhandzela. Handle ka loko ku kombisiwile, Matsalwa lama tshahiweke ebukwini leyi ma huma eka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima. Laha ku kumekaka NW endzhaku ka ku tshaha, swi kombisa leswaku mhaka ya kona yi huma eka New World Translation of the Holy Scriptures —With References ya Xinghezi. What Does the Bible Really Teach? Tsonga (bh-TS) Made in the Republic of South Africa Yi Endliwe eRiphabliki Ra Afrika Dzonga J.G. LESWI NGA ENDZENI NDZIMA TLUKA Xana Lexi Hi Xona Xikongomelo Xa Xikwembu? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 3 1. Hi Yihi Dyondzo Leyi Nga Ntiyiso Malunghana Ni Xikwembu? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8 2. Bibele I Buku Leyi Humaka Eka Xikwembu 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 18 3. Hi Xihi Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Misava? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 27 4. Yesu Kreste I Mani? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 37 5. Nkutsulo I Nyiko Ya Nkoka Leyi Humaka Eka Xikwembu 9 9 47 6. Lava Feke Va Kwihi? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 57 7. Ntshembo Wa Xiviri Hi Varhandziwa Va Wena Lava Feke 9 9 9 66 8. Mfumo Wa Xikwembu I Yini? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 76 9. Xana Hi Hanya “eMasikwini Yo Hetelela”? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 86 10. Ndlela Leyi Swivumbiwa Swa Moya Swi Khumbaka Vutomi Bya Wena Ha Yona 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 96 11. Ha Yini Xikwembu Xi Pfumelela Leswaku Ku Va Ni Ku Xaniseka? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 106 12. Ku Hanya Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu 9 9 9 9 9 9 9 9 9 115 13. Langutelo Ra Xikwembu Hi Vutomi 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 125 14. Ndlela Yo Va Ni Ndyangu Lowu Tsakeke 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 134 15. Vugandzeri Lebyi Amukelekaka Eka Xikwembu 9 9 9 9 9 9 9 9 9 144 16. Seketela Vugandzeri Bya Ntiyiso 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 154 17. Tshinela Eka Xikwembu Hi Xikhongelo 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 164 18. Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 174 19. Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 184 Xiengetelo 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 194 Xana Lexi Hi Xona Xikongomelo Xa Xikwembu? HLAYA phepha-hungu rin’wana ni rin’wana. Kutani u hlalela mahungu eka thelevhixini kumbe u ma yingisela eka xiya-ni-moya. U ta kuma leswaku ku vulavuriwa ngopfu hi vugevenga, nyimpi ni vutherorisi! Anakanya hi swiphiqo swa wena n’wini. Swi nga endleka leswaku u dya mbitsi u xeva hi nhlomulo hikwalaho ko vabyeriwa hi loyi u n’wi rhandzaka kumbexana munhu wa kona u lovile. Swi nga endleka u titwa ku fana ni munhu lonene Yobo, loyi a vuleke leswaku wa “tsakama hi ku xaniseka.”—Yobo 10:15. Tivutise: ˇ Xana lexi a xi ri xona xikongomelo xa Xikwembu ha mina ni vanhu lavan’wana hinkwavo? ˇ I mani la nga ndzi pfunaka leswaku ndzi kota ku tiyisela swiphiqo swa mina? ˇ Xana swa tshembisa leswaku hi ta kala hi hanya hi ku rhula emisaveni? Bibele yi ni tinhlamulo leti enerisaka ta swivutiso leswi. 4 BIBELE YI DYONDZISA LESWAKU XIKWEMBU XI TA ENDLA SWILO LESWI LANDZELAKA LA MISAVENI. “Xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.”—Nhlavutelo 21:4 “La khutaka u ta tlula kukota mhunti.” —Esaya 35:6 “Mahlo ya lava nga voniki ma ta pfuriwa.” —Esaya 35:5 ‘Hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va ta huma.’ —Yohane 5:28, 29 “Ku hava munhu la tshamaka kona la nga ta ku: ‘Ndza vabya.’ ” —Esaya 33:24 “Ku ta va ni mavele yo tala emisaveni.” —Pisalema 72:16 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 6 VUYERIWA HI LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA Leswi u swi dyondzeke eka matluka lama hundzeke, u nga swi bakanyeli etlhelo naswona u nga swi teki swi ri norho ntsena. Xikwembu xi tshembisa leswaku xi ta swi endla naswona Bibele yi hlamusela ndlela leyi xi nga ta swi endla ha yona. Nilokoswiritano, Bibele yi vuyerisa hi tindlela to tala. Yi ku pfulela ndlela ya leswaku u tiphina hi vutomi sweswi. Yimanyana, u anakanya hi swilo leswi ku karhataka. Ku nga ha va ku ri ku pfumala mali, swiphiqo swa ndyangu, ku vabya kumbe ku feriwa hi murhandziwa wa wena. Bibele yi nga ku pfuna leswaku u kota ku langutana ni swiphiqo sweswo namuntlha, naswona yi nga ku chavelela hi ku hlamula swivutiso swo fana ni leswi: ˇ Ha yini hi xaniseka? ˇ Hi nga swi kotisa ku yini ku langutana ni swilo leswi hi tikiselaka vutomi? ˇ Hi nga endla njhani leswaku ndyangu wa hina wu va lowu tsakeke? ˇ Ku endleka yini hi hina loko hi fa? ˇ Xana hi ta kala hi va vona varhandziwa va hina lava feke? ˇ Hi nga tiyiseka njhani leswaku Xikwembu xi ta swi endla leswi xi tshembiseke leswaku xi ta hi endlela swona enkarhini lowu taka? Xana Lexi Hi Xona Xikongomelo Xa Xikwembu? 7 Leswi u hlayaka buku leyi, swi vula leswaku u rhandza ku tiva leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Buku leyi yi ta ku pfuna. Xiya leswaku tindzimana ta yona ti ni swivutiso leswi fambisanaka na tona ehansi ka tluka. Vanhu va timiliyoni va tiphinile hi ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha, va tirhisa swivutiso ni tinhlamulo. Hi tshemba leswaku na wena u ta tiphina. Onge Xikwembu xi nga ku katekisa loko u ri karhi u tiphina hi dyondzo leyi tsakisaka ni leyi enerisaka, leyi nga ta ku endla u tiva leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene! TIVA BIBELE YA WENA BIBELE yi vumbiwa hi tibuku ta 66 leti katsaka ni mapapila. Swi pandziwe swi va tindzima ni tindzimana leswaku yi ta hlayeka hi ku olova. Loko ku kombisiwe matsalwa ebukwini leyi, nomboro leyi landzelaka vito ra buku kumbe ra papila ra Bibele yi vula ndzima kasi leyi landzelaka ndzima i ndzimana. Hi xikombiso, loko ku tsariwe “2 Timotiya 3:16,” swi vula leswaku i papila ra vumbirhi leri yaka eka Timotiya, ndzima 3, ndzimana 16. U ta hatla u tolovela Bibele ya wena hi ku pfula matsalwa lama kombisiweke ebukwini leyi. Nakambe, u nga sungula ku hlaya Bibele siku ni siku! Loko wo hlaya tindzima tinharhu kumbe ta ntlhanu hi siku, u ta heta Bibele hinkwayo hi lembe. NDZIMA YO SUNGULA Hi Yihi Dyondzo Leyi Nga Ntiyiso Malunghana Ni Xikwembu? Xana hakunene Xikwembu xi ni mhaka na wena? Xana Xikwembu xi njhani? Xana xi ni vito? Xana swa koteka ku va ni vuxaka ni Xikwembu? XANA u tshama u xiya ndlela leyi vana va vutisaka swivutiso ha yona? Vo tala va sungula ku vutisa swivutiso loko va sungula ku vulavula. U kuma va ku honolerile ivi va ku vutisa swivutiso swo fana ni leswi nge: Ha yini xibakabaka xi ri xa wasi? Tinyeleti ti endlisiwe ku yini? I mani la dyondziseke swinyenyana ku yimbelela? U nga ha ringeta hi matimba ku hlamula swivutiso swa vona kambe minkarhi yin’wana swa tika. Hambiloko u hlamule kahle, ku nga ha landzela xivutiso xin’wana lexi nge: Ha yini? 2 A hi vana ntsena lava vutisaka swivutiso. Loko hi ri karhi hi kula, na hina hi ni swivutiso leswi hi lavaka tinhlamulo ta swona. Hi vutisa swivutiso sweswo leswaku hi kuma nkongomiso, hi tiva makhombo lawa hi faneleke hi ma papalata kumbe leswaku hi eneriseka hi leswi hi lavaka ku swi tiva. Kambe swi vonaka onge vanhu van’wana va tshika ku vutisa swivutiso, ngopfu-ngopfu leswi nga swa nkoka swinene. Hambiloko va vutisa kambe va hatla va karhala ku lavisisa tinhlamulo ta kona. 3 Anakanya hi xivutiso lexi vutisiweke eka xifunengeto xa buku 1, 2. Ha yini swi ri swinene ku tshamela ku vutisa swivutiso? 3. Ha yini vanhu vo tala va tshika ku lava tinhlamulo ta swivutiso swa nkoka swinene? Hi Yihi Dyondzo Leyi Nga Ntiyiso Malunghana Ni Xikwembu? 9 leyi, swivutiso leswi vutisiweke exinghenisweni kumbe leswi vutisiweke emasungulweni ya ndzima leyi. Leswi hi swin’wana swa swivutiso swa nkoka swinene, leswi u nga swi vutisaka. Kambe, vanhu vo tala va hatle va karhala ku lavisisa tinhlamulo ta swivutiso sweswo. Ha yini? Xana Bibele yi na tona tinhlamulo ta swona? Van’wana va vona onge tinhlamulo ta yona ta tika ku ti twisisa. Van’wana va vilerisiwa hi leswaku va ta kala va tihlekisa hi vanhu hikwalaho ko vutisa swivutiso. Kasi van’wana va tibyele leswaku swivutiso swo tano swi nga hlamuriwa ntsena hi varhangeri va vukhongeri kumbe hi vadyondzisi. Wena u ri yini? 4 Swi nga endleka leswaku na wena wa swi lava ku kuma tinhlamulo ta swivutiso swa nkoka evuton’wini. Handle ko kanakana, minkarhi yin’wana u tivutisa swivutiso leswi landzelaka: ‘Hi xihi xikongomelo xa vutomi? Xana vutomi byi ta tshama byi ri hi ndlela leyi ntsena? Kahle-kahle Xikwembu xi njhani?’ I swinene ku vutisa swivutiso swo tano naswona i swa nkoka leswaku u lava tinhlamulo leti enerisaka ni leti tshembekaka, kukondza u tikuma. Yesu Kreste, mudyondzisi la dumeke u te: “Hambetani mi kombela, kutani mi ta nyikiwa; hambetani mi lava, kutani mi ta swi kuma; hambetani mi gongondza, kutani mi ta pfuleriwa.”—Matewu 7:7. 5 Loko u ‘hambeta u lava’ tinhlamulo ta swivutiso swa nkoka, u ta kuma leswaku ku lavisisa ka wena ku ta ku vuyerisa swinene. (Swivuriso 2:1-5) Ku nga khathariseki leswi van’wana va ku byeleke swona, ti kona tinhlamulo, naswona u nga ti kuma eBibeleni. Tinhlamulo ta kona ta olova naswona u nga swi kota ku ti twisisa. Kasi xa nkoka swinene hi leswaku ti ku endla u va ni ntshembo naswona u tsaka. Nakambe ti nga ku pfuna leswaku u titwa u enerisekile sweswi. A hi rhange hi xivutiso lexi karhataka vanhu vo tala. XANA XIKWEMBU A XI NA MHAKA NA HINA NASWONA A XI NA NTWELA-VUSIWANA? 6 Vanhu vo tala va pfumela leswaku swi tano. Va vula leswaku ‘Loko Xikwembu a xi ri na mhaka na hina, misava a yi nga ta va 4, 5. Hi swihi swivutiso swin’wana swa nkoka leswi hi nga swi vutisaka evuton’wini naswona ha yini hi fanele hi lava tinhlamulo ta swona? 6. Ha yini vanhu vo tala va ehleketa leswaku Xikwembu a xi na mhaka loko vanhu va xaniseka? 10 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? leswi yi nga xiswona namuntlha!’ Misava leyi hi hanyaka eka yona yi tele hi tinyimpi, rivengo ni nhlomulo. Kasi hina vanhu, ha vabya, ha xaniseka naswona hi feriwa hi varhandziwa va hina. Hikokwalaho, vanhu vo tala va ri, ‘Loko Xikwembu a xi ri na mhaka na hina naswona xi twisisa swiphiqo swa hina, a xi ta swi sivela leswaku swi nga vi kona.’ 7 Leswi nyanyisaka xiyimo hi leswaku minkarhi yin’wana vafundhisi va endla leswaku vanhu va anakanya leswaku Xikwembu a xi na ntwela-vusiwana. Njhani? Loko vanhu va weriwa hi khombo, va byeriwa leswaku i ku rhandza ka Xikwembu. Entiyisweni, vafundhisi volavo va sola Xikwembu hikwalaho ka swilo swo biha leswi endlekaka. Xana hi yona dyondzo leyi nga ntiyiso malunghana ni Xikwembu? Kahle-kahle Bibele yi dyondzisa yini? Yakobo 1:13 yi hlamula yi ku: “Loko a ri endzingweni, munhu a nga vuli a ku: ‘Ndzi ringiwa hi Xikwembu.’ Hikuva Xikwembu xi nga ka xi nga ringiwi hi swilo swo biha naswona xona a xi ringi munhu.” Swi le rivaleni leswaku Xikwembu a xi si tshama xi vanga vubihi lebyi hi byi vonaka emisaveni namuntlha. (Yobo 34: 10-12) I ntiyiso leswaku xa swi pfumelela swilo swo biha leswaku swi endleka. Kambe, ku pfumelela nchumu wo karhi leswaku wu endleka a swi fani ni ku wu vanga. 8 Hi xikombiso, anakanya hi tatana la tlhariheke ni la nga ni rirhandzu, loyi a nga ni jaha leri kuleke, leri nga si humaka muti. Loko jaha leri ri xandzuka kutani ri tsuva ri suka ekaya, tatana wa rona a nga ri siveli. Jaha leri ri ta ya emahlweni ri hanya vusopfa kutani swilo swi ri fambela ximatsi. Xana ku ta va ku ri tata wa rona la vangeke leswaku ri va ni swiphiqo? Nikatsongo! (Luka 15: 11-13) Hilaha ku fanaka, Xikwembu a xi va sivelanga vanhu loko va hlawula ku famba endleleni yo biha, kambe a hi xona xi vangeke swiphiqo leswi va weleke eka swona. Hakunene, a swi twali ku sola Xikwembu hikwalaho ka maxangu hinkwawo lawa vanhu va langutaneke na wona. 7. (a) Swi tise ku yini leswaku vafundhisi va siya vanhu vo tala va ri ni miehleketo ya leswaku Xikwembu a xi na ntwela-vusiwana? (b) Kahle-kahle, i yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi miringo leyi hi nga ha langutanaka na yona? 8, 9. (a) Xana u nga ku kombisa njhani ku hambana exikarhi ka ku pfumelela vubihi ni ku byi vanga? (b) Ha yini hi nga fanelanga hi sola Xikwembu hileswi xi pfumeleleke vanhu leswaku va famba endleleni yo biha? Hi Yihi Dyondzo Leyi Nga Ntiyiso Malunghana Ni Xikwembu? 11 Ku ni swivangelo leswi twalaka leswi endleke leswaku Xikwembu xi pfumelela vanhu va famba endleleni yo biha. Tanihi leswi xi nga Muvumbi wa hina la nga ni matimba hinkwawo, a swi bohi leswaku xi hi hlamusela swivangelo swa kona. Hambiswiritano, Xikwembu xi swi hlamuserile swivangelo swa kona hikuva xa hi rhandza. U ta twa leswi engetelekeke hi swivangelo sweswo eka Ndzima 11. Kambe, swi tive leswaku Xikwembu a hi xona xi vangaka swiphiqo leswi swi hi kayakayisaka. Ku ri ni ku swi vanga, xi hi byela ndlela leyi nga yona ntsena yo huma eka swiphiqo leswi! —Esaya 33:2. 10 Ku tlula kwalaho, Xikwembu xa kwetsima. (Esaya 6:3) Leswi swi vula leswaku xi tengile naswona a xi na xisandzu. A xi si tshama xi endla nchumu ni wun’we wo biha. Kutani hi nga xi tshemba hilaha ku heleleke. Kambe, a hi nge va tshembi vanhu va nyama hikuva minkarhi yin’wana va kanganyisa. Hambi ku ri valawuri lava tshembekaka ngopfu, minkarhi yin’wana a va swi koti ku lulamisa swihoxo leswi endliweke hi vanhu vo biha. Kambe Xikwembu xi ni matimba hinkwawo. Xi ta swi kota ku herisa ku xaniseka hinkwako loku vanhu va langutaneke na kona, loku vangiweke hi vubihi. Loko Xikwembu xi teka goza, xi ta byi herisela makumu vubihi!—Pisalema 37:9-11. 9 XANA XIKWEMBU XI TITWISA KU YINI HI VUHOMBOLOKI LEBYI HI LANGUTANAKA NA BYONA? 11 Leswi vubihi bya ha riki kona, xana Xikwembu xi titwisa ku yini hi swilo leswi endlekaka emisaveni sweswi ni leswi wena u langutaneke na swona? Bibele yi dyondzisa leswaku Xikwembu xi “rhandza vululami.” (Pisalema 37:28) Hikwalaho xi ni mhaka swinene loko xi vona leswi lulameke ni leswo biha. Xi venga nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga lulamangiki. Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi ‘vavisekile embilwini ya xona’ loko xi vona misava hinkwayo yi tele vubihi, enkarhini lowu hundzeke. (Genesa 6:5, 6) Xikwembu a xi si cinca. (Malakiya 3:6) Xa ha ma venga maxangu lama nga kona emisaveni hinkwayo. Naswona Xikwembu a xi swi rhandzi ku vona vanhu va ri karhi 10. Ha yini hi tshemba leswaku Xikwembu xi ta swi herisa swilo hinkwaswo leswi karhataka vanhu? 11. (a) Xana Xikwembu xi titwisa ku yini hi vuhomboloki? (b) Xana Xikwembu xi titwisa ku yini loko u xaniseka? 12 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? va xaniseka. Bibele yi vula leswaku ‘xa ku khathalela.’—1 Petro 5:7. 12 Hi nga tiyiseka njhani leswaku Xikwembu a xi swi tsakeli ku hi vona hi xaniseka? Hi lebyi vumbhoni byin’wana. Bibele yi dyondzisa leswaku munhu u endliwe hi xifaniso xa Xikwembu. (Genesa 1:26) Hikwalaho, hi ni timfanelo letinene hikuva na xona Xikwembu xi ni timfanelo letinene. Hi xikombiso, xana wa swi tsakela ku vona vanhu lava nga riki na nandzu va xaniseka? Loko u nga swi tsakeli ku vona vuhomboloki byo tano, swi tive leswaku Xikwembu na xona xi byi venga ngopfu. 13 Nchumu wun’wana lowu endlaka leswaku hina vanhu hi va lava hlawulekeke hi leswaku hi ni rirhandzu. Yoleyo hi yin’wana ya tindlela leti kombisaka leswaku hi tekelele Xikwembu. Bibele yi dyoLoko u lava leswaku ndzisa leswaku “Xikwembu i rirhandzu.” munhu wo karhi a (1 Yohane 4:8) Hi ni rirhandzu hileswi Xiku tiva, u n’wi byela kwembu xi hi rhandzaka. Xana rirhandzu vito ra wena, a swi tano ke? Xikwembu ri nga ku susumeta leswaku u herisa ku xi hi byela vito ra xaniseka ni vuhomboloki lebyi u byi voxona eBibeleni naka emisaveni namuntlha? Loko a wu ri ni matimba yo byi herisa, xana a wu ta byi herisa? Ina, a wu ta endla tano! Swi tive ke, leswaku Xikwembu na xona xi ta herisa ku xaniseka ni vuhomboloki. Switshembiso leswi boxiweke emasungulweni ya buku leyi a hi norho ntsena kumbe mintsheketo yo hungasa ha yona. Switshembiso swa Xikwembu swi ta hetiseka! Kambe, leswaku u swi tshemba, u fanele u tiva leswi engetelekeke hi Xikwembu lexi hi tshembisaka swona. 12, 13. (a) Ha yini hi ri ni timfanelo letinene to fana ni rirhandzu, naswona rirhandzu ri endla leswaku hi titwisa ku yini hi leswi endlekaka emisaveni? (b) I yini lexi nga ku tiyisekisaka leswaku hakunene Xikwembu xi ta endla swo karhi hi swiphiqo leswi nga kona emisaveni? Bibele yi dyondzisa leswaku Yehovha i Muvumbi la nga ni rirhandzu, la endleke swilo hinkwaswo leswi nga kona XIKWEMBU XI LAVA U TIVA VITO RA XONA I yini lexi u nga xi endlaka loko u lava leswaku munhu wo karhi a ku tiva? Xana a wu n’wi byeli vito ra wena? Xana Xikwembu xi ni vito? Etikerekeni to tala va vula leswaku vito ra xona i “Xikwembu” kumbe “Hosi,” kambe wolawo a hi mavito ya xiviri. I swithopo, swo fana ni “hosi” ni “muungameri.” Bibele yi dyondzisa leswaku Xikwembu xi ni swithopo swo tala. Swin’wana swa swona i “Xikwembu” ni lexi nge “Hosi.” Hambiswiritano, Bibele yi tlhela yi dyondzisa leswaku Xikwembu xi ni vito: vito ra xona i Yehovha. Pisalema 83:18 yi ri: “Wena loyi vito ra wena u nga Yehovha, wena u ri wexe u La nge Henhla-henhla emisaveni 14 14. Vito ra Xikwembu i mani naswona ha yini hi fanele hi ri tirhisa? 14 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hinkwayo.” Loko Bibele ya wena yi nga ri na rona vito leri, hi kombela u ya eka Xiengetelo lexi kumekaka eka matluka 195-7, ebukwini leyi kutani u ta kuma xivangelo xa kona. Ntiyiso wa mhaka hi leswaku vito ra Xikwembu ri humelela ko tala ematsalweni ya khale ya Bibele lama tsariweke hi voko. Hikwalaho, Yehovha u lava leswaku u tiva vito ra yena u tlhela u ri tirhisa. Hi nga ha vula leswaku u tirhisa Bibele leswaku a titivisa eka wena. 15 Xikwembu xi tithye vito leri vulaka swo tala. Vito ra xona leri nge Yehovha, ri vula leswaku Xikwembu xi ta hetisisa xitshembiso xin’wana ni xin’wana xa xona nileswaku xi ta endla xin’wana ni xin’wana lexi tiyimiseleke ku xi endla.1 Hakunene vito ra Xikwembu ri hlawulekile. Ri fanela xona ntsena. Yehovha u hlawuleke hi tindlela to talanyana. Njhani? 1 Rungula leri engetelekeke leri hlamuselaka vito ra Xikwembu ni ndlela leyi ri vitaniwaka ha yona ri kumeka eka Xiengetelo lexi nga eka matluka 195-7. 15. Xana vito leri nge Yehovha ri vula yini? Ndlela leyi tatana la nga ni rirhandzu a rhandzaka vana va yena ha yona yi kombisa rirhandzu lerikulu leri Tata wa hina la nge matilweni a hi rhandzaka ha rona Hi Yihi Dyondzo Leyi Nga Ntiyiso Malunghana Ni Xikwembu? 15 Hi swi vonile leswaku loko Pisalema 83:18 yi vulavula hi Yehovha, yi te: “Wena u ri wexe u La nge Henhla-henhla.” Nakambe i Yehovha a ri yexe loyi ku vuriwaka leswaku u ni “Matimba Hinkwawo.” Nhlavutelo 15:3 yi ri: “Yikulu naswona ya hlamarisa mintirho ya wena, Yehovha Xikwembu, xa Matimba Hinkwawo. Tindlela ta wena ti lulamile naswona i ta ntiyiso, wena Hosi leyi nga riki na makumu.” Xithopo lexi nge “[wa] Matimba Hinkwawo,” xi hi dyondzisa leswaku a ku na un’wana la nga ni matimba lawa Yehovha a nga na wona. Matimba ya yena a ma nge pimanisiwi na nchumu; i makulu ngopfu. Nakambe, xithopo lexi nge “Hosi leyi nga riki na makumu,” xi hi tsundzuxa leswaku Yehovha u hlawulekile hi ndlela yin’wana. Hi yena la veke kona minkarhi hinkwayo. Pisalema 90:2 yi ri: “U Xikwembu ku suka enkarhini lowu nga riki na makumu [kumbe hilaha ku nga heriki] ku ya enkarhini lowu nga riki na makumu.” Sweswo swi endla leswaku hi va ni xichavo lexikulu, a swi tano ke? 17 Nakambe Yehovha u hlawulekile, hikuva hi yena ntsena la nga Muvumbi. Nhlavutelo 4:11 yi ri: “Swa ku fanela, Yehovha, wena Xikwembu xa hina, ku amukela ku vangama ni ku xiximiwa ni matimba, hikuva u tumbuluxe swilo hinkwaswo, naswona hikwalaho ka ku rhandza ka wena swi ve kona, swi tumbuluxiwile.” Hinkwaswo leswi u nga swi anakanyaka—ku sukela eka swivumbiwa swa moya leswi nga le tilweni ku ya eka tinyeleti leti tateke xibakabaka ni mihandzu leyi kumekaka emirhini ku katsa ni tinhlampfi leti teleke elwandle ni le milambyeni—swi kona hileswi Yehovha a nga Muvumbi! 16 XANA U NGA VA NI VUXAKA NA YEHOVHA? Loko vanhu van’wana va hlaya hi timfanelo ta Yehovha leti endlaka leswaku a xiximiwa swinene, va teriwa hi ku chava. Va vona onge Xikwembu xi le henhla swinene eka vona lerova a va nge pfuki va swi kotile ku va ni vuxaka na xona nileswaku a va nchumu eka Xikwembu lexi tlakukeke swonghasi. Kambe, xana i swinene ku titwa hi ndlela yoleyo? Bibele a yi pfumelelani na 18 16, 17. Swithopo leswi landzelaka swi hi dyondzisa yini hi Yehovha: (a) “[wa] Matimba Hinkwawo”? (b) “Hosi leyi nga riki na makumu”? (c) “Muvumbi”? 18. Ha yini vanhu van’wana va vona onge a swi nge koteki leswaku va va ni vuxaka ni Xikwembu, kambe i yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka? 16 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? swona sweswo. Loko yi vulavula hi Yehovha, yi ri: ‘Entiyisweni, a nga le kule ngopfu ni un’wana ni un’wana wa hina.’ (Mintirho 17: 27) Bibele yi tlhela yi hi khutaza yi ku: “Tshinelani eka Xikwembu, kutani xi ta tshinela eka n’wina.”—Yakobo 4:8. 19 U nga byi aka njhani vuxaka ni Xikwembu? Xo sungula, hambeta u endla leswi u swi endlaka sweswi—ku nga ku dyondza hi Xikwembu. Yesu u te: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Ina, Bibele yi dyondzisa leswaku ku tiva Yehovha na Yesu swi yisa ‘evuton’wini lebyi nga heriki’! Hilaha se swi hlamuseriweke hakona, “Xikwembu i rirhandzu.” (1 Yohane 4:16) Nakambe Yehovha u ni timfanelo tin’wana letinene, leti endlaka leswaku a rhandzeka. Hi xikombiso, Bibele yi vula leswaku Yehovha i “Xikwembu xa tintswalo ni nsovo, la hlwelaka ku hlundzuka, la teleke musa wa rirhandzu ni ntiyiso.” (Eksoda 34:6) Hi “lonene naswona u lunghekele ku rivalela.” (Pisalema 86:5) Xikwembu xi lehisa mbilu. (2 Petro 3:9) Xa tshembeka. (Nhlavutelo 15:4) Loko u ri karhi u dyondza leswi engetelekeke eBibeleni, u ta swi vona leswaku Yehovha u swi kombisile leswaku u ni timfanelo leti ni tin’wana to tala leti endlaka leswaku a rhandzeka. 20 I ntiyiso leswaku u nge swi koti ku vona Xikwembu hikuva i moya. (Yohane 1:18; 4:24; 1 Timotiya 1:17) Kambe u nga tiva vumunhu bya xona hi ku dyondza Bibele. Hilaha mupisalema a vuleke hakona, u nga swi kota ku “vona ku tsakisa ka Yehovha.” (Pisalema 27:4; Varhoma 1:20) Loko u ri karhi u dyondza hi Yehovha, u ta va wa xiviri eka wena kutani u ta va ni swivangelo leswi engetelekeke swa ku n’wi rhandza ni ku titwa u ri ni vuxaka na yena. 21 U ta swi twisisa hakatsongo-tsongo leswaku ha yini Bibele yi hi dyondzisa leswaku hi teka Yehovha a ri Tata wa hina. (Matewu 6:9) Vutomi bya hina byi huma eka yena naswona u hi navelela le19. (a) Hi nga byi sungurisa ku yini vuxaka ni Xikwembu naswona hi ta vuyeriwa hi yini? (b) Hi tihi timfanelo ta Xikwembu leti u ti rhandzaka ngopfu? 20-22. (a) Xana leswi hi nga swi kotiki ku vona Xikwembu swi vula leswaku a hi nge swi koti ku va ni vuxaka na xona? Hlamusela. (b) I yini lexi vanhu van’wana va nga ku khutazaka ku swi endla, loko va anakanya leswaku va ringeta ku ku phula ekhombyeni, hambiswiritano, u fanele u endla yini? Hi Yihi Dyondzo Leyi Nga Ntiyiso Malunghana Ni Xikwembu? 17 swinene evuton’wini—tanihi laha tatana un’wana ni un’wana a nga endlaka hakona eka vana va yena. (Pisalema 36:9) Bibele yi tlhela yi dyondzisa leswaku vanhu va nga va vanghana va Yehovha. (Yakobo 2:23) Tivone se u ri munghana wa Muvumbi wa swilo hinkwaswo leswi nga kona! 22 Loko u ri karhi u dyondza swo tala eBibeleni, u ta kuma leswaku vanhu van’wana va ta ringeta ku ku sivela ku dyondza, va nga ha anakanya leswaku va ringeta ku ku phula ekhombyeni. Swi nga ha endleka va chava leswaku u ta tshika tidyondzo leti a wu ti pfumela eku sunguleni. Kambe u nga pfumeleli munhu a ku sivela ku va munghana lonkulu wa Xikwembu. 23 I ntiyiso leswaku ku ni swilo swin’wana leswi u nga taka u nga swi twisisi eku sunguleni. Loko u titsongahatile, u ta kombela mpfuno, kambe u nga tshiki ku vutisa swivutiso hi ku chava leswaku u ta hlekiwa hi vanhu. Yesu u vule leswaku i swinene ku titsongahata ku fana ni n’wana. (Matewu 18:2-4) Naswona hilaha hi swi tivaka hakona, vana va vutisa swivutiso swo tala. Xikwembu xi lava leswaku u kuma tinhlamulo ta swona. Bibele yi bumabumela van’wana lava a va hisekela ku dyondza hi Xikwembu. Va kambisise Matsalwa hi vukheta va lava ku vona loko swilo leswi va swi dyondzeke swi ri ntiyiso.—Mintirho 17:11. 24 Ndlela leyinene ngopfu yo dyondza hi Yehovha i ku kambisisa leswi Bibele yi swi tameleke. Bibele a yi fani ni tibuku tin’wana. Hi ndlela yihi? Ndzima leyi landzelaka yi ta hlamusela mhaka leyi. 23, 24. (a) Ha yini u fanele u ya emahlweni u vutisa swivutiso swa leswi u swi dyondzaka? (b) Hi ta bula hi yini eka ndzima leyi landzelaka? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Xikwembu xi na mhaka na wena hi ku kongoma.—1 Petro 5:7. ˇ Vito ra Xikwembu i Yehovha.—Pisalema 83:18. ˇ Yehovha wa ku rhamba leswaku u tshinela eka yena.—Yakobo 4:8. ˇ Yehovha u ni rirhandzu, musa ni tintswalo. —Eksoda 34:6; 1 Yohane 4:8, 16. NDZIMA YA VUMBIRHI Bibele I Buku Leyi Humaka Eka Xikwembu Bibele yi hambane njhani ni tibuku letin’wana hinkwato? Xana Bibele yi nga ku pfuna njhani leswaku u langutana ni swiphiqo swa wena n’wini? Ha yini u fanele ku tshemba vuprofeta lebyi tsariweke eBibeleni? XANA wa ha tsundzuka loko munghana la rhandzekaka a ku nyika nyiko yo hlawuleka? A swi kanakanisi leswaku a wu tsake ngopfu naswona u yi teke yi ri nyiko leyinene. Phela, nyiko yi ku byela swo karhi hi loyi a ku nyikaka yona—yi ku byela leswaku u teka vunghana bya n’wina byi ri bya risima. Swi le rivaleni leswaku u n’wi nkhensile munghana wa wena hi nyiko leyi a ku nyikeke yona. 2 Bibele i nyiko leyi humaka eka Xikwembu leyi hi faneleke hi yi amukela hi mandla mambirhi. Buku leyi yo hlawuleka yi hi paluxela swilo leswi a hi nga ta pfuka hi swi tivile ni siku ni rin’we. Hi xikombiso, yi hi byela hi ku vumbiwa ka matilo lama nga ni tinyeleti, misava ni vanhu vo sungula ku nga wanuna ni wansati. Bibele yi tamele misinya ya milawu leyi tshembekaka, leyi nga hi pfunaka leswaku hi langutana ni swiphiqo swa vutomi ni maxangu. Yi hlamusela ndlela leyi Xikwembu xi nga ta xi hetisisa ha yona xikongomelo xa xona kutani xi tisa swiyimo leswinene emisaveni. Hakunene Bibele i nyiko leyi tsakisaka! 3 Nakambe Bibele i nyiko leyinene hikuva yi hi byela swo karhi hi Yehovha Xikwembu, Munyiki wa yona. Leswi a hi nyikeke buku 1, 2. Hi tihi tindlela leti ha tona Bibele yi nga nyiko leyi tsakisaka, leyi humaka eka Xikwembu? 3. Leswi Yehovha a hi nyikeke Bibele swi vula yini, naswona ha yini yi ri nyiko leyinene? 19 Bibele leyi vuriwaka “Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima” yi kumeka hi tindzimi to tala yoleyo, swi vula leswaku u lava leswaku hi n’wi tiva kahle. Hakunene, Bibele yi nga hi pfuna leswaku hi va ni vuxaka na Yehovha. 4 Loko u ri na yona Bibele, a hi wena ntsena. Bibele yi hundzuluxeriwe hi tindzimi leti tlulaka 2 300 yi helerile kumbe ku ri tibuku to karhi ta yona, kutani vaaki va misava lava tlulaka 90 wa tiphesente va na yona. Hi xiringaniso, ku kandziyisiwa Tibibele to tlula miliyoni, vhiki rin’wana ni rin’wana! Ku kandziyisiwe tikopi ta tibiliyoni ta Tibibele leti heleleke kumbe leti nga helelangiki. Swi le rivaleni leswaku a ku na buku yin’wana leyi fanaka na Bibele. 5 Ku tlula kwalaho, Bibele yi “huhuteriwe hi Xikwembu.” (2 Timotiya 3:16) Hi ndlela yihi? Bibele yi hlamula hi yoxe yi ku: “Vanhu a va vulavula leswi humaka eka Xikwembu va ri karhi va susumetiwa hi moya lowo kwetsima.” (2 Petro 1:21) Hi xikombiso: N’wamabindzu a nga byela matsalana leswaku a tsala papila. Papila rero i marito ya n’wamabindzu. Hikwalaho ri huma eka n’wamabindzu, ku nga ri eka matsalana. Hilaha ku fanaka, Bibele yi tamele marito lama humaka eka Xikwembu ku nga ri lama humaka eka vavanuna lava rhumiweke leswaku va yi tsala. Xisweswo swi fanerile ku va Bibele hinkwayo yi vitaniwa “rito ra Xikwembu.”—1 Vatesalonika 2:13. 4. I yini leswi ku tsakiseke hi ndlela leyi Bibele yi kandziyisiwaka ha yona? 5. Hi yihi ndlela leyi Bibele yi ‘huhuteriweke hi Xikwembu’ ha yona? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 20 YA PFUMELELANA NASWONA YA PAKANISA Swi teke malembe lama tlulaka 1 600 ku tsala Bibele. Lava tirhisiweke ku yi tsala a va hanyanga hi nkarhi wun’we naswona a va huma eka mindhavuko yo hambana-hambana. Van’wana a va ri varimi, vaphasi va tinhlampfi ni varisi. Kasi van’wana a va ri vaprofeta, vaavanyisi ni tihosi. Luka, la tsaleke Evhangeli a a ri dokodela. Bibele ya pfumelelana ku suka eku sunguleni ku ya emahetelelweni ya yona hambileswi lava tirhisiweke ku yi tsala a va huma eka mindhavuko yo hambana-hambana.1 7 Buku yo sungula ya Bibele yi hi byela ndlela leyi swiphiqo swa vanhu swi sunguleke ha yona. Buku yo hetelela yi hi byela leswaku misava hinkwayo yi ta va paradeyisi kumbe ntanga. Tibuku to hambana-hambana ta Bibele ti rungula matimu ya magidi ya malembe naswona buku ha yin’we yi hi pfuna leswaku hi twisisa xikongomelo xa Xikwembu ni ndlela leyi xi nga ta hetiseka ha yona. Ndlela leyi Bibele yi pfumelelanaka ha yona ya hlamarisa swinene, kambe a swi fanelanga swi hi hlamarisa hikuva hi swona leswi hi nga swi langutelaka ebukwini leyi humaka eka Xikwembu. 8 Bibele ya pakanisa etimhakeni ta sayense. Yi tamele ni rungula leri twisisiweke endzhaku ka nkarhi wo leha ri tsariwile. Hi xikombiso, buku ya Levhitika yi tamele milawu leyi a yi kongomisa Vaisrayele va khale leswaku va nga tshiki munhu la nga ni vuvabyi lebyi tlulelaka a tshama ni vanhu van’wana, swin’we ni milawu ya nsivelo-mavabyi, kasi matiko lama va rhendzeleke a ma nga tivi nchumu hi milawu yo tano. Enkarhini lowu vanhu a va ri ni langutelo leri hoxeke hi xivumbeko xa misava, Bibele se a yi vurile leswaku i xirhendzevutana kumbe bolo. (Esaya 40:22) Bibele yi vule hi ku pakanisa leswaku misava yi ‘hayekiwe ehenhla ka hava.’ (Yobo 26:7) I ntiyiso leswaku Bibele a hi buku leyi hlamuselaka ti6 1 Hambileswi vanhu van’wana va vulaka leswaku tibuku tin’wana ta Bibele ti kanetana ni tin’wanyana, a byi kona vumbhoni bya sweswo. Vona ndzima 7 ya buku leyi nge Bibele—Xana I Rito Ra Xikwembu Kumbe I Ra Munhu?, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. 6, 7. Ha yini ku pfumelelana ka rungula leri nga eBibeleni ku ri nchumu lowu hlamarisaka swinene? 8. Nyika swikombiso swa leswaku Bibele ya pakanisa etimhakeni ta sayense. Bibele I Buku Leyi Humaka Eka Xikwembu 21 mhaka ta sayense. Kambe loko yi vulavula hi timhaka ta sayense, yi ba nhloko ya mhaka. Xana a hi swona leswi a hi ta swi langutela ebukwini leyi humaka eka Xikwembu? 9 Nakambe Bibele ya pakanisa etimhakeni ta matimu naswona ya tshembeka. Leswi yi swi vulaka swi kongomile. A yi boxi ntsena mavito ya vanhu kambe yi boxa ni nxaxamelo wa rixaka leri va humaka eka rona.1 Vatsari va yona a va fani ni van’wamatimu lava dumeke, lava hi xitalo va nga boxiki ku hluriwa ka vanhu varikwavo, vatsari va Bibele a va tshembekile lerova va tsale ni swihoxo swa vona vini ni swa matiko ya vona. Hi xikombiso, ebukwini ya Bibele ya Tinhlayo, mutsari wa yona, Muxe, u vule xidyoho xa yena lexikulu lexi a kumeke xigwevo lexikulu hikwalaho ka xona. (Tinhlayo 20:2-12) A hi xitalo u kumaka marungula yo tano lama tshembekeke eka marungula man’wana ya matimu kambe ma kumeka eBibeleni hikuva i buku leyi humaka eka Xikwembu. BUKU YA VUTLHARI LEBYI PFUNAKA Leswi Bibele yi huhuteriweke hi Xikwembu, yi “pfuna ku dyondzisa, ku tshinya [ni] . . . ku lulamisa swilo.” (2 Timotiya 3:16) Ina, Bibele i buku leyi pfunaka. Yi tamele vuxokoxoko lebyi hi pfunaka ku twisisa hi vuenti ndlela leyi munhu a vumbekeke ha yona. Sweswo a swi hlamarisi hikuva Mutsari wa yona, Yehovha Xikwembu, i Muvumbi! U twisisa mianakanyo ya hina ni ndlela leyi hi titwaka ha yona ku tlula leswi hina hi titivisaka xiswona. Ku tlula kwalaho, Yehovha u tiva leswi hi swi lavaka leswaku hi va lava tsakeke. U tiva ni mahanyelo lawa hi faneleke hi ma papalata. 11 Xiya marito ya Yesu lama vuriwaka Dyondzo ya le Ntshaveni, lama kumekaka eka Matewu tindzima 5 ku ya eka 7. Edyondzweni 10 1 Hi xikombiso, vona nxaxamelo wa rixaka leri Yesu a humeke eka rona, lowu kumekaka eka Luka 3:23-38. 9. (a) Hi tihi tindlela leti Bibele yi kombisaka ha tona leswaku ya pakanisa naswona ya tshembeka etimhakeni ta matimu? (b) Xana ku tshembeka ka vatsari va yona ku ku byela yini hi Bibele? 10. Ha yini swi nga hlamarisi leswi Bibele yi nga buku leyi pfunaka? 11, 12. (a) Hi tihi timhaka leti Yesu a vulavuleke ha tona eDyondzweni yakwe ya le Ntshaveni? (b) Hi tihi timhaka tin’wana leti pfunaka, leti Bibele yi vulavulaka ha tona naswona ha yini ndzayo ya yona yi nga hundzeriwi hi nkarhi? Esaya mutsari wa Bibele u profete hi ta ku wa ka Babilona leyi leyinene swonghasi, Yesu u vulavule hi timhaka to hlayanyana, leti katsaka ndlela yo kuma ntsako wa xiviri, yo lulamisa timholovo, yo khongela ni ndlela leyi ha yona munhu a nga vaka ni langutelo lerinene hi swilo leswi vonakaka. Marito ya Yesu ma ha pfuna swinene namuntlha ku fana ni nkarhi lowu a ma vuleke ha wona. 12 Misinya yin’wana ya milawu ya Bibele yi vulavula hi vutomi bya ndyangu, matirhelo ni ku va ni vuxaka ni vanhu van’wana. Misinya ya milawu ya Bibele yi tirha eka vanhu hinkwavo naswo- Bibele I Buku Leyi Humaka Eka Xikwembu 23 na ndzayo ya yona ya pfuna minkarhi hinkwayo. Vutlhari lebyi tameriweke hi Bibele byi katsakanyiwa hi marito ya Xikwembu lawa xi ma vuleke hi ku tirhisa muprofeta Esaya, loko a ku: “Mina Yehovha, ndzi Xikwembu xa wena, Loyi a ku dyondziselaka ku ku pfuna.”—Esaya 48:17. BUKU YA VUPROFETA Bibele yi tamele vuprofeta byo tala, lebyi byin’wana bya byona se byi hetisekeke. Hi xikombiso, Yehovha u tirhise muprofeta Esaya la hanyeke hi lembe-xidzana ra vunhungu B.C.E., leswaku a profeta hi ta ku lovisiwa ka muti wa Babilona. (Esaya 13:19; 14:22, 23) Ku boxiwe vuxokoxoko bya ndlela leyi muti lowu a wu ta hluriwa ha yona. Mavuthu lama hlaselaka a ma ta phyisa mati ya nambu wa Babilona kutani ma tsemakanya ma nghena emutini ma nga kalanga ma lwa na munhu. A hi sweswo ntsena. Vuprofeta bya Esaya byi kale byi vula ni vito ra hosi leyi a yi ta hlula Babilona—ku nga Korexe.—Esaya 44:27–45:2. 14 Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 200—hi vusiku bya October 5 na 6, 539 B.C.E.—ku ni vuthu leri fikeke ri gova ekusuhi na Babilona. A ri kongomisiwa hi mani? A ri kongomisiwa hi hosi ya Muperesiya, leyi vuriwaka Korexe. A wu fikile nkarhi wa leswaku ku hetiseka vuprofeta lebyi hlamarisaka. Kambe, xana hakunene vuthu ra Korexe a ri ta hlula muti wa Babilona ri nga kalanga ri lwa, hilaha ku profetiweke hakona? 15 Vusiku byebyo Vababilona a va ri ni nkhuvo naswona a va titwa va sirhelelekile endzeni ka marhangu lamakulu ya muti wa vona. Kasi hi nkarhi wolowo, Korexe a a ri karhi a hambukisa mati ya nambu lowu a wu tsemakanya muti. A swi tekanga nkarhi leswaku mati ma phya kutani masocha ya yena ma kota ku tsemakanya nambu ma tshinela emarhangwini ya muti. Kambe vuthu ra Korexe a ri ta nghenisa ku yini emarhangwini ya Babilona? Siku rero nivusiku, swi endlekile leswaku tinyangwa ta muti ti siyiwa ti nga pfariwanga va nga swi xiyanga! 13 13. Hi byihi vuxokoxoko lebyi Yehovha a huhuteleke muprofeta Esaya leswaku a byi tsala malunghana na Babilona? 14, 15. Hi yihi ndlela leyi vuxokoxoko byin’wana bya vuprofeta bya Esaya malunghana na Babilona byi hetisekeke ha yona? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 24 Malunghana na Babilona ku profetiwe leswi: “A ku nge he tshamiwi eka yena, naswona a nge vi kona eka xitukulwana xin’wana ku ya eka xitukulwana xin’wana. Muarabiya a nge wu dzimi ntsonga wa yena kona, naswona ku hava varisi lava nga ta tshika mintlhambi ya vona yi vundza kona.” (Esaya 13:20) Vuprofeta lebyi a byi vulanga ta ku herisiwa ka muti ntsena kambe byi tlhele byi boxa ni leswi a swi ta landzela endzhaku ka sweswo. Byi kombise leswaku muti wa Babilona a wu ta loviseriwa makumu. Byi kona vumbhoni bya ku hetiseka ka marito lawa. Vumbhoni bya kona i ndhawu leyi nga riki na vaaki ya Babilona wa khale—kwalomu ka tikhilomitara ta 80 edzongeni wa Baghdad, eIraq, leswi tiyisekisaka leswaku Yehovha a a tiyisile loko hi nomu wa Esaya, a te: “Ndzi ta n’wi kukula hi nkukulo lowu lovisaka.”—Esaya 14:22, 23.1 17 Ku kambisisa ndlela leyi ha yona Bibele yi nga buku ya vuprofeta lebyi tshembekaka swi tiyisa ripfumelo, a swi tano ke? 16 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hi vuprofeta bya Bibele, vona broxara leyi nge Buku Ya Vanhu Hinkwavo, matluka 27-9, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. 16. (a) Esaya u profete leswaku ku ta hetelela ku endleke yini hi muti wa Babilona? (b) Hi yihi ndlela leyi vuprofeta bya Esaya malunghana ni ku lovisiwa ka muti wa Babilona byi hetisekeke ha yona? 17. Xana ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ku tiyisa ripfumelo hi ndlela yihi? Bibele I Buku Leyi Humaka Eka Xikwembu 25 Hakunene, loko Yehovha Xikwembu a hetisise switshembiso leswi a swi endleke enkarhini lowu hundzeke, hi fanele hi tiyiseka hilaha ku heleleke leswaku xitshembiso xa yena xo endla misava yi va paradeyisi, na xona xi ta hetiseka. (Tinhlayo 23:19) Kunene hi ni ntshembo wo kuma “vutomi lebyi nga heriki lebyi Xikwembu, lexi xi nga hembiki, xi byi tshembiseke emahlweni ka minkarhi leyi nga heriki.”—Tito 1:2.1 “RITO RA XIKWEMBU RA HANYA” Hi ku landza leswi ha ha ku bulaka ha swona eka ndzima leyi, swi le rivaleni leswaku Bibele i buku yo hlawuleka hakunene. Ina, i ya nkoka naswona ya pfumelelana yi tlhela yi pakanisa etimhakeni ta sayense ni ta matimu, yi ni vutlhari lebyi pfunaka naswona yi 18 1 Ku lovisiwa ka muti wa Babilona ko va xin’wana xa swikombiso swa ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele. Swikombiso swin’wana swi katsa ku lovisiwa ka muti wa Tiri ni wa Ninivha. (Ezekiyele 26:1-5; Sofaniya 2:13-15) Nakambe vuprofeta bya Daniyele byi longoloxe mimfumo ya misava leyi a yi ta fuma hi ku landzelana endzhaku ka mfumo wa Babilona. Yona yi katsa mfumo wa Meda-Peresiya ni wa Grikiya. (Daniyele 8:5-7, 20-22) Leswaku u kuma nhlamuselo ya vuprofeta byo tala lebyi khumbaka Mesiya, lebyi Yesu Kreste a byi hetiseke, vona Xiengetelo lexi kumekaka eka matluka 199-201. 18. Hi wahi marito ya nkoka lawa muapostola Pawulo la nga Mukreste a ma vulaka hi “rito ra Xikwembu”? Marhumbi ya Babilona 26 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? tamele vuprofeta byo tshembeka. Muapostola Pawulo la nga Mukreste u tsale a ku: “Rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba, ri kariha ku tlula banga rihi ni rihi leri tsemaka hi matlhelo mambirhi, ri tlhava hambi ku ri ku ya fika emaaveni ya moya-xiviri ni moya, ni ya mahlangano swin’we ni mongo wa wona, naswona ra swi kota ku twisisa miehleketo ni makungu ya mbilu.”—Vaheveru 4:12. 19 Mahanyelo ya hina ma nga cinca loko hi hlaya “rito” ra Xikwembu kumbe rungula ra xona, leri kumekaka eBibeleni. Swi ta hi pfuna leswaku hi kota ku tikambisisa hi ndlela leyi hi nga si tshamaka hi tikambisisa ha yona. Hi nga ha vula leswaku ha xi rhandza Xikwembu, kambe ndlela leyi hi angulaka ha yona eka leswi hi dyondzisiwaka swona eRitweni ra xona leri huhuteriweke, ku nga Bibele, swi ta paluxa leswi hi swi anakanyaka hambi ku ri leswi hi tiyimiseleke swona. 20 Hakunene Bibele i buku leyi humaka eka Xikwembu. I buku leyi hi faneleke hi yi hlaya, hi yi dyondza naswona hi yi rhandza. Kombisa leswaku wa yi tlangela nyiko leyi humaka eka Xikwembu hi ku ya emahlweni u kambisisa leswi yi swi tameleke. Loko u ri karhi u endla tano, u ta xi twisisa kahle xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu. Ndzima leyi landzelaka yi ta hlamusela leswaku hi xihi xikongomelo xexo ni leswaku xi ta hetisisiwa hi ndlela yihi. 19, 20. (a) Bibele yi nga ku pfuna njhani leswaku u tikambisisa? (b) U nga kombisa hi ndlela yihi leswaku wa yi tlangela nyiko yo hlawuleka leyi humaka eka Xikwembu, ku nga Bibele? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Bibele yi huhuteriwe hi Xikwembu kutani ya pakanisa naswona ya tshembeka.—2 Timotiya 3:16. ˇ Rungula leri kumekaka eRitweni ra Xikwembu ra pfuna eka xin’wana ni xin’wana lexi hi xi endlaka siku ni siku.—Esaya 48:17. ˇ Switshembiso swa Xikwembu leswi kumekaka eBibeleni swi ta hetiseka hakunene. —Tinhlayo 23:19. NDZIMA YA VUNHARHU Hi Xihi Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Misava? Hi xihi xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu? Hi yihi ndlela leyi Xikwembu xi tlhontlhiweke ha yona? Xana vutomi byi ta va njhani enkarhini lowu taka la misaveni? ENTIYISWENI Xikwembu xi ni xikongomelo lexi tsakisaka hi misava. Yehovha u lava leswaku yi tala hi vanhu lava tsakeke ni lava hanyeke kahle. Bibele yi vula leswaku ‘Xikwembu xi rime ntanga aEdeni’ nileswaku xi ‘endle leswaku ku mila murhi wun’wana ni wun’wana lowu navelekaka ematihlweni ya munhu ni lowu fanelekaka ku dyiwa.’ Endzhaku ka loko Xikwembu xi vumbe wanuna wo sungula ni wansati, ku nga Adamu na Evha, xi va veke ekaya leri ro xonga kutani xi ku eka vona: “Tswalanani mi andza, mi tata misava, mi yi fuma.” (Genesa 1:28; 2:8, 9, 15) Hikwalaho, a ku ri xikongomelo xa Xikwembu leswaku vanhu va va ni vana, va ndlandlamuxa kaya leri a ri ri ntanga leswaku ri tata misava hinkwayo nileswaku va khathalela swiharhi. 2 Xana u ehleketa leswaku xikongomelo xa Yehovha Xikwembu hi vanhu xa leswaku va hanya emisaveni leyi nga paradeyisi xi ta kala xi hetiseka? Xikwembu xi ri: “Ndzi swi vurile . . . ndzi ta tlhela ndzi swi endla.” (Esaya 46:9-11; 55:11) Ina, leswi Xikwembu xi tiyimiseleke ku swi endla xi ta swi endla hakunene! Xi vula leswaku ‘misava leyi a xi yi tumbuluxelanga swa hava kambe xi yi vumbele leswaku ku akiwa eka yona.’ (Esaya 45:18) I 1. Hi xihi xikongomelo xa Xikwembu hi misava? 2. (a) Hi swi tivisa ku yini leswaku xikongomelo xa Xikwembu hi misava xi ta hetiseka? (b) Hi ku ya hi Bibele, i vamani lava nga ta hanya hi masiku? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 28 vanhu va muxaka muni lava Xikwembu a xi lava leswaku va hanya emisaveni leyi? Naswona a xi lava leswaku va hanya nkarhi wo tanihi kwihi eka yona? Loko Bibele yi hlamula yi ri: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.”—Pisalema 37:29; Nhlavutelo 21:3, 4. 3 Swi le rivaleni leswaku leswi a swi si endleka. Sweswi vanhu va vabya ivi va fa; va lwa va dlayana. Ku ni leswi nga fambangiki kahle. Hambiswiritano, a swi kanakanisi leswaku Xikwembu a xi nga tiyimiselanga leswaku misava yi va hi ndlela leyi yi nga xiswona namuntlha! Timhaka ti onhake kwihi? Ha yini xikongomelo xa Xikwembu xi nga hetisekanga? Etibukwini ta matimu leti tsariweke hi vanhu, a yi kona leyi nga hi nyikaka nhlamulo hikuva timhaka ti onhake le tilweni. MASUNGULO YA NALA Buku yo sungula ya Bibele yi hi byela hi mukaneti wa Xikwembu la humeleleke entangeni wa Edeni. U vuriwa “nyoka” kambe a a nga ri nyoka ya xiviri. Buku yo hetelela ya Bibele yi vula leswaku hi ‘loyi a vuriwaka Diyavulosi na Sathana, la xisaka misava hinkwayo leyi akiweke.’ U tlhela a vuriwa “nyoka ya khale.” (Genesa 3:1; Nhlavutelo 12:9) Ntsumi leyi ya matimba kumbe xivumbiwa lexi nga vonakiki xa moya, xi tirhise nyoka leswaku xi kota ku vulavula na Evha, tanihi laha munhu la tlhariheke a nga endlaka onge rito ra yena ri huma eka xipopana. Swi le rivaleni leswaku munhu yoloye wa moya a a ri kona loko Xikwembu xi vumba misava leswaku vanhu va ta tshama eka yona.—Yobo 38:4, 7. 5 Hambiswiritano, leswi swivumbiwa hinkwaswo swa Yehovha swi hetisekeke, i mani la endleke loyi a vuriwaka “Diyavulosi” kumbe “Sathana”? Handle ko tipfinyinga, un’wana wa vana lava va Xikwembu va moya, lava nga ni matimba, u tihundzule Diyavulosi hi yexe. Xana sweswo swi kotekise ku yini? 4 3. Hi swihi swiyimo leswi vangaka gome leswi nga kona emisaveni naswona leswi swi tlakusa swivutiso swihi? 4, 5. (a) Kahle-kahle i mani la vulavuleke na Evha hi ku tirhisa nyoka? (b) Swi nga tisa ku yini leswaku munhu loyi a nga tshama a va lonene, la tshembekaka a hundzuka khamba? Hi Xihi Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Misava? 29 Phela, namuntlha munhu loyi a a lulamile naswona a tshembeka, a nga hundzuka khamba. Xana sweswo swi endlekisa ku yini? Munhu yoloye a nga pfumelela ku navela ko biha leswaku ku dzima timitsu embilwini ya yena. Loko a tshamela ku anakanya hi ku endla swilo sweswo swo biha, u ya a navela ku swi endla. Kutani loko o tshuka a kuma nchumu lowu ku nga khale a ri karhi a wu lava, a nga ha wu yiva.—Yakobo 1:13-15. 6 Hi swona leswi endlekeke eka Sathana Diyavulosi. Swi tikomba onge u xi twile Xikwembu loko xi byela Adamu na Evha leswaku va va ni vana va tata misava. (Genesa 1:27, 28) Swi le rivaleni leswaku Sathana u te: ‘Phela, vanhu lava hinkwavo va nga gandzela mina ku ri ni ku va va gandzela Xikwembu!’ Hiloko ku navela ko biha ku ya ku dzima timitsu embilwini ya yena. U hetelele a teke goza ra ku kanganyisa Evha hi ku hembela Xikwembu. (Genesa 3:1-5) Hi ndlela yoleyo u hundzuke “Diyavulosi,” leswi vulaka “Mulumbeti.” Hi nkarhi lowu fanaka u hundzuke “Sathana,” leswi vulaka “Mukaneti.” 7 Sathana Diyavulosi u xise Adamu na Evha hi mano ya yena leswaku va nga xi yingisi Xikwembu. (Genesa 2:17; 3:6) Kutani va hetelele va file hikuva Xikwembu a xi vurile leswaku loko va nga xi yingisi, va ta fa. (Genesa 3:17-19) Leswi Adamu a a nga ha hetisekanga hikwalaho ka xidyoho, vana va yena hinkwavo va tswariwe va ri ni xidyoho. (Varhoma 5:12) Leswi swi endlekeke ha yena hi nga swi fanisa ni pani ra ku baka xinkwa. Loko pani ri phatekile, ku endleka yini hi swinkwa leswi bakiwaka hi rona? Lofo ha rin’we ri huma ri phatekile kumbe ri nga hetisekanga. Hilaha ku fanaka, munhu ha un’we u tswariwa a “phatekile” hikwalaho ka leswi Adamu a nga hetisekangiki. Hi yona mhaka leyi vanhu hinkwavo va dyuhalaka ivi va fa.—Varhoma 3:23. 8 Entiyisweni loko Sathana a endla leswaku Adamu na Evha va dyohela Xikwembu, a a hlohlotela moya wa ku xandzuka. A 6. Swi tise ku yini leswaku n’wana wa Xikwembu wa moya, la nga ni matimba, a hundzuka Sathana Diyavulosi? 7. (a) Ha yini Adamu na Evha va file? (b) Ha yini vana hinkwavo va Adamu va dyuhala ivi va fa? 8, 9. (a) Swi tikomba onge hi xihi xihehlo lexi Sathana a hehleke Xikwembu ha xona? (b) Ha yini Xikwembu xi nga hatliselanga ku dlaya vaxandzuki volavo? 30 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? a sola ndlela leyi Yehovha a fumaka ha yona. Kahle-kahle, Sathana a a ku: ‘Xikwembu i mufumi wo biha. Xi byela vanhu va xona mavunwa ivi xi va tsona swilo leswinene. Vanhu a va fanelanga va fumiwa hi Xikwembu. Va nga tiendlela swiboho eka leswinene ni swo biha. Naswona va ta tiphina hi vutomi loko va fumiwa hi mina.’ Xana Xikwembu a xi ta xi lunghisa njhani xihehlo xo tano xa xisandzu? Van’wana va ehleketa leswaku Xikwembu a xi Xana Sathana a a ta n’wi nyikisa ku yini Yesu mimfumo hinkwayo ya misava loko a yi nga ri ya yena? Hi Xihi Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Misava? 31 fanele xi dlaye vaxandzuki volavo. Kambe, xana sweswo a swi ta va swi herise xihehlo xa Sathana? Xana a swi ta va swi kombisile leswaku ndlela leyi Xikwembu xi fumaka ha yona yi lulamile? 9 Vululami lebyi hetisekeke bya Yehovha a byi nga ta n’wi pfumelela leswaku a hatlisela ku dlaya vaxandzuki volavo. U swi vonile leswaku a ku laveka nkarhi leswaku xihehlo xexo xa Sathana xi lulamisiwa hi ndlela leyinene ni leyi nga ta kombisa leswaku Diyavulosi i muhembi. Hiloko Xikwembu xi endla xiboho xo tshika vanhu va tifuma va ri karhi va kuceteriwa hi Sathana. Leswaku hikwalaho ka yini Yehovha a endle tano ni leswaku ha yini a pfumelele leswaku ku hundza nkarhi wo leha swonghasi a nga si tlhantlha mphikamakaneta leyi, swi ta hlamuseriwa eka Ndzima 11 ya buku leyi. Kambe, mhaka leyi hi faneleke hi anakanyisisa ha yona hi leyi: Xana Adamu na Evha va endle kahle hi ku yingisa Sathana loyi a a nga si tshama a va endlela nchumu ni wun’we lowunene? Xana a swi ri swinene ku va va pfumele leswaku Yehovha, loyi a va nyikeke swilo hinkwaswo, i muhembi la nga ni tihanyi? Xana wena a wu ta va u endle yini? 10 I swinene ku anakanyisisa hi swivutiso leswi hikuva un’wana ni un’wana wa hina namuntlha, u langutana ni mphikamakaneta yoleyo. Ina, na wena u ni lunghelo ro hlamula swihehlo leswi Sathana a hehlaka Yehovha ha swona. U nga pfumela leswaku Yehovha a va Mufumi wa wena kutani u pfuneta eku paluxeni ka mavunwa ya Sathana. (Pisalema 73:28; Swivuriso 27:11) Khombo ra kona, vanhu vo tala namuntlha emisaveni leyi a va swi lavi ku endla tano. Sweswo swi tlakusa xivutiso xa nkoka lexi nge, Xana kahle-kahle Bibele yi dyondzisa leswaku Sathana u fuma misava leyi? 11 I MANI LA FUMAKA MISAVA LEYI? Yesu a nga si tshama a swi kanakana leswaku misava leyi 10. U nga swi hlamula njhani swihehlo leswi Sathana a hehlaka Yehovha ha swona? 11, 12. (a) Xana ndzingo lowu Sathana a ringeke Yesu ha wona wu swi kombisa hi ndlela yihi leswaku misava leyi yi fumiwa hi Sathana? (b) I yini xin’wana lexi kombisaka leswaku Sathana hi yena la fumaka misava leyi? 32 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? yi fumiwa hi Sathana. Hi ndlela yo karhi ya singita, Sathana u tshama a kombisa Yesu “mimfumo hinkwayo ya misava ni ku vangama ka yona.” Hiloko Sathana a n’wi tshembisa a ku: “Swilo leswi hinkwaswo ndzi ta ku nyika swona loko wo nkhinsama u ndzi gandzela.” (Matewu 4:8, 9; Luka 4:5, 6) Anakanya hi mhaka leyi. Xana Sathana a a ta ringa Yesu hi ku n’wi nyika mimfumo ya misava loko misava leyi a yi nga fumiwi hi yena? Yesu a nga yi kanetanga mhaka ya leswaku mimfumo hinkwayo ya misava i ya Sathana. Hakunene Yesu a a ta va a kanete mhaka yoleyo loko mimfumo leyi a yi nga lawuriwi hi Sathana. 12 I ntiyiso leswaku Yehovha i Xikwembu xa matimba hinkwawo, Muvumbi wa vuako lebyi hinkwabyo byo hlamarisa. (Nhlavutelo 4:11) Nilokoswiritano, a ku kona laha Bibele yi vulaka leswaku Yehovha Xikwembu kumbe Yesu Kreste i mufumi wa misava leyi. Entiyisweni, Yesu u vule hi ku kongoma leswaku Sathana i “mufumi wa misava leyi.” (Yohane 12:31; 14:30; 16:11) Bibele yi tlhela yi vula leswaku Sathana Diyavulosi i “xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo.” (2 Vakorinto 4:3, 4) Loko muapostola Yohane la nga Mukreste a tsala hi ta mukaneti loyi kumbe Sathana, u te: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.”—1 Yohane 5:19. NDLELA LEYI MISAVA YA SATHANA YI NGA TA HERISIWA HA YONA 13 Loko lembe rin’wana ni rin’wana ri ri karhi ri hundza, vubihi bya misava byi ya byi nyanya. Yi tele hi masocha lama tshamaka ma ri eku lweni, van’watipolitiki lava nga tshembekiki, varhangeri va vukhongeri lava kanganyisaka ni swigevenga leswi nga riki na ntwela-vusiwana. Misava hinkwayo yi le ka xiyimo lexi ku hundzula xona ku nga ku tlanga hi nkarhi. Bibele yi vula leswaku nkarhi wu le kusuhi wa leswaku Xikwembu xi herisa misava leyi yo biha hi nyimpi ya xona ya Armagedoni. Sweswo swi ta endla leswaku ku simekiwa misava leyintshwa yo lulama. —Nhlavutelo 16:14-16. 13. Ha yini ku ri ni xilaveko xa misava leyintshwa? Hi Xihi Xikongomelo Xa Xikwembu Hi Misava? 33 Yehovha Xikwembu u hlawule Yesu Kreste leswaku a va Hosi ya Mfumo wa Yena wa le tilweni, kumbe hulumendhe. Khale ka khaleni, Bibele yi profete yi ku: “Hi velekeriwe n’wana, hi nyikiwe n’wana wa jaha; naswona ku fuma ka vuhosana ku ta va ekatleni ra yena. Kutani vito ra yena u ta thyiwa . . . Hosana ya Ku Rhula. Ku tala ka ku fuma ka vuhosana ni ku rhula a swi nge vi na makumu.” (Esaya 9:6, 7) Malunghana ni mfumo lowu, Yesu u dyondzise valandzeri va yena leswaku va khongela va ku: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” (Matewu 6:10) Hilaha hi nga ta swi vona hakona loko hi ya emahlweni ni buku leyi, ku nga ri khale Mfumo wa Xikwembu wu ta susa mimfumo ya misava leyi ivi wu sala wu fuma wu ri woxe. (Daniyele 2:44) Kutani Mfumo wa Xikwembu wu ta tisa misava leyi nga paradeyisi. 14 MISAVA LEYINTSHWA YI TSHINELE! Bibele ya hi tiyisekisa yi ku: “Ku ni matilo lamantshwa ni misava leyintshwa leswi hi swi rindzeleke hi ku ya hi xitshembiso xa [Xikwembu], naswona ku ta va ni ku lulama eka swona.” (2 Petro 3:13; Esaya 65:17) Minkarhi yin’wana loko Bibele yi vulavula hi “misava” yi va yi vulavula hi vanhu lava hanyaka eka yona. (Genesa 11:1) Kutani “misava leyintshwa” yo lulama i vanhu lava amukelekaka eka Xikwembu. 16 Yesu u tshembise leswaku emisaveni leyintshwa, vanhu lava nga ta amukeleka eka Xikwembu va ta kuma nyiko ya “vutomi lebyi nga heriki.” (Marka 10:30) Hi kombela u pfula eka Yohane 3:16 na 17:3 eBibeleni ya wena, kutani u hlaya leswi Yesu a vuleke leswaku hi fanele hi swi endla leswaku hi kuma vutomi lebyi nga heriki. Sweswi vona mikateko leyi Bibele yi tshembisaka leswaku yi ta kumiwa hi lava va faneriwaka hi nyiko yoleyo leyi humaka eka Xikwembu loko misava yi ta va yi ri Paradeyisi. 15 14. I mani loyi Xikwembu xi n’wi hlawuleke leswaku a va Hosi ya Mfumo wa xona naswona sweswo swi profetiwe hi ndlela yihi? 15. “Misava leyintshwa” i yini? 16. Hi yihi nyiko ya risima leyi Xikwembu xi nga ta yi nyika lava amukelekaka eka xona naswona hi fanele hi endla yini leswaku hi yi kuma? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 34 Vubihi, nyimpi, vugevenga ni madzolonga swi ta va swi nga ha ri kona. “Lowo homboloka a nge he vi kona . . . Kambe lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava.” (Pisalema 37:10, 11) Ku ta va ni ku rhula hikuva ‘Xikwembu xi ta herisa tinyimpi ku ya fika emakumu ya misava.’ (Pisalema 46:9; Esaya 2:4) Kutani “lowo lulama u ta hluka, ni ku rhula ku ta andza ku fikela n’weti wu nga ha vi kona”—leswi vulaka leswaku ku rhula ku ta va kona hilaha ku nga heriki!—Pisalema 72:7. 18 Vagandzeri va Yehovha va ta tshama va sirhelelekile. Minkarhi hinkwayo loko Vaisrayele lava hanyeke enkarhini wa ku tsariwa ka Bibele va yingisa Xikwembu, a va tshama va sirhelelekile. (Levhitika 25:18, 19) Mawaku ndlela leyi swi nga ta tsakisa ka yona ku tiphina hi nsirhelelo lowu fanaka eParadeyisini!—Esaya 32:18; Mikiya 4:4. 19 Swakudya a swi nge he kayiveli. Mupisalema u yimbelele a ku: “Ku ta va ni mavele yo tala emisaveni; ma ta khapakhapa etinhlohlorhini ta tintshava.” (Pisalema 72:16) Yehovha Xikwembu u ta katekisa vanhu va yena vo lulama, “kunene misava yi ta humesa swimila swa yona.”—Pisalema 67:6. 20 Misava hinkwayo yi ta hundzuka paradeyisi. Ku ta akiwa makaya lamantshwa yo xonga ni mintanga etikweni leri a ri onhiwe hi vanhu lava nga ni xidyoho. (Esaya 65:21-24; Nhlavutelo 11: 18) Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, swiphemu swa misava leswi nga ha riki na vanhu vo biha, swi ta lunghisiwa kukondza misava hinkwayo yi va ntanga wo saseka lowu nga ni mihandzu leyi vekaka ku fana ni ntanga wa le Edeni. Xikwembu a xi nge pfuki xi tsandzekile ku ‘pfula voko ra xona kutani xi enerisa ku navela ka xilo xin’wana ni xin’wana lexi hanyaka.’—Pisalema 145:16. 21 Vanhu ni swiharhi va ta hanyisana hi ku rhula. Swivandzana 17 17, 18. Hi nga tiyiseka njhani leswaku ku ta va ni ku rhula ni nsirhelelo emisaveni hinkwayo? 19. Hi swi tivisa ku yini leswaku ku ta va ni ndzalo ya swakudya emisaveni leyintshwa ya Xikwembu? 20. Hi nga tiyiseka njhani leswaku misava hinkwayo yi ta hundzuka paradeyisi? 21. I yini lexi kombisaka leswaku vanhu ni swiharhi va ta hanyisana hi ku rhula? 36 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? ni swifuwo swi ta dya swin’we. Hambi ku ri xihlangi a xi nge swi chavi swiharhi leswi sweswi swi nga ni khombo.—Esaya 11:6-9; 65:25. 22 Vuvabyi byi ta hela. Leswi Yesu a nga Hosi ya Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni, u ta tshungula vanhu hinkwavo lava vabyaka hi mpimo lowu tlulaka lowu a va tshunguleke ha wona loko a ha ri la misaveni. (Matewu 9:35; Marka 1:40-42; Yohane 5:5-9) Kutani “ku hava munhu la tshamaka kona la nga ta ku: ‘Ndza vabya.’ ”—Esaya 33:24; 35:5, 6. 23 Varhandziwa va hina lava feke va ta pfuxiwa kutani va nga ha tlheli va fa. Hinkwavo lava etleleke emasirheni, lava nga emianakanyweni ya Xikwembu va ta pfuxiwa va tlhela va hanya. Entiyisweni, “ku ta va ni ku pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.”—Mintirho 24:15; Yohane 5:28, 29. 24 Hakunene lava va hlawulaka ku yingisa Yehovha Xikwembu, Muvumbi wa hina Lonkulu, va tlhela va n’wi tirhela, va ta tiphina hi vumundzuku lebyi tsakisaka! Loko Yesu a tshembisa mudyohi loyi a feleke etlhelo ka yena, a ku: “U ta va na mina eParadeyisini,” a a vulavula hi Paradeyisi leya ha taka emisaveni. (Luka 23:43) I swa nkoka leswaku hi dyondza leswi engetelekeke ha Yesu Kreste, loyi a nga ta hi tisela mikateko leyi hinkwayo. 22. Ku ta endleka yini hi vuvabyi? 23. Ha yini ku pfuxiwa ka vafi ku ta va nchumu lowu tsakisaka eka hina? 24. U titwa njhani hi ku hanya emisaveni loko se yi hundzuriwe Paradeyisi? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Xikongomelo xa Xikwembu xo hundzula misava yi va paradeyisi xi ta hetiseka. —Esaya 45:18; 55:11. ˇ Sweswi misava leyi yi fumiwa hi Sathana. —Yohane 12:31; 1 Yohane 5:19. ˇ Emisaveni leyintshwa, Xikwembu xi ta nyika vanhu mikateko yo tala.—Pisalema 37:10, 11, 29. NDZIMA YA VUMUNE Yesu Kreste I Mani? Hi wihi ntirho wo hlawuleka lowu Yesu a wu endlaka? A a huma kwihi? A a ri munhu wa njhani? KU NI vanhu vo tala lava dumeke emisaveni. Van’wana va dume emugangeni lowu va tshamaka eka wona, kasi van’wana va dume edorobeni kumbe etikweni ra rikwavo. Kambe ku ni lava va dumeke emisaveni hinkwayo. Hambiswiritano, ku tiva ntsena leswaku ximani-mani u dumile a swi vuli leswaku u n’wi tiva hilaha ku heleleke. A swi vuli leswaku u tiva vuxokoxoko bya ndhavuko wa yena ni leswi a nga xiswona. 2 Emisaveni hinkwayo ku na leswi vanhu va nga tshama va swi twa ha Yesu Kreste, hambileswi a hanyeke la misaveni kwalomu ka malembe ya 2 000 lama hundzeke. Hambiswiritano, vanhu vo tala va ni mavonelo yo hambana-hambana hi leswi Yesu a a ri xiswona hakunene. Van’wana va vula leswaku a a ri munhu lonene ntsena. Van’wana va ri a a ri muprofeta. Kasi van’wana va vula leswaku Yesu i Xikwembu kutani u fanele a gandzeriwa. Xana swi tano hakunene? 3 I swa nkoka leswaku u va ni vutivi lebyi kongomeke ha Yesu. Ha yini? Hikuva Bibele yi ri: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Ina, ku va ni vutivi lebyi kongomeke ha Yehovha Xikwembu na hi Yesu Kreste swi nga endla leswaku u kuma vutomi lebyi nga 1, 2. (a) Ha yini ku tiva swo karhi hi munhu la dumeke swi nga vuli swona leswaku u n’wi tiva hilaha ku heleleke? (b) Hi wahi mavonelo yo hambana-hambana lawa vanhu va nga na wona ha Yesu? 3. Ha yini swi ri swa nkoka leswaku u va ni vutivi lebyi kongomeke ha Yesu? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? heriki. (Yohane 14:6) Ku tlula kwalaho, Yesu u veke xikombiso lexinene xa ndlela leyi hi nga hanyaka ha yona ni leyi hi faneleke hi hanyisana ni van’wana ha yona. (Yohane 13:34, 35) Eka ndzima yo sungula ya buku leyi, hi twe dyondzo leyi nga ntiyiso malunghana ni Xikwembu. Sweswi a hi kambisiseni leswi kahlekahle Bibele yi swi dyondzisaka ha Yesu Kreste. MESIYA LA TSHEMBISIWEKE Khale ka khaleni loko Yesu a nga si velekiwa la misaveni, Bibele yi profete hi ta ku ta ka loyi Xikwembu a xi ta n’wi rhumela tanihi Mesiya kumbe Kreste. Rito leri nge “Mesiya,” (leri humaka eka rito ra Xiheveru) na “Kreste” (leri humaka eka rito ra Xigriki), havumbirhi bya wona ma vula “Mutotiwa.” Munhu loyi la tshembisiweke a a ta totiwa, leswi 4 4. Rito leri nge “Mesiya” ni leri nge “Kreste,” ma vula yini? Yesu u ve Mesiya kumbe Kreste loko a khuvuriwa Yesu Kreste I Mani? 39 vulaka leswaku Xikwembu a xi ta n’wi hlawula leswaku a endla ntirho wo hlawuleka. Eka tindzima tin’wana leti landzelaka hi ta dyondza swo tala hi xikhundlha xo hlawuleka lexi Mesiya a nga ta nyikiwa xona leswaku a hetisisa switshembiso swa Xikwembu. Hi ta tlhela hi dyondza hi mikateko leyi Yesu a nga hi tiselaka yona sweswi. Hambiswiritano, a swi kanakanisi leswaku loko Yesu a nga si velekiwa, vanhu vo tala va lave ku tiva leswaku ‘I mani loyi a a ta va Mesiya?’ 5 Hi lembe-xidzana ro sungula C.E., vadyondzisiwa va Yesu wa le Nazareta a va nga kanakani nikatsongo leswaku a a ri yena Mesiya la tshembisiweke. (Yohane 1:41) Un’wana wa vadyondzisiwa, ku nga wanuna la vuriwaka Simoni Petro, u byele Yesu hi ku kongoma a ku: “U Kreste.” (Matewu 16:16) Kambe, i yini lexi tiyisekiseke vadyondzisiwa volavo, lexi na hina hi nga tiyisekaka ha xona leswaku hakunene Yesu i Mesiya la tshembisiweke? 6 Vaprofeta va Xikwembu lava hanyeke emahlweni ko va Yesu a ta emisaveni, va profete timhaka to tala ha Mesiya. Timhaka leti a ti ta pfuna vo tala leswaku va kota ku n’wi tiva. Hi nga swi fanisa hi ndlela leyi: A hi nge u rhumiwa ku ya landza munhu loyi u nga si tshamaka u n’wi vona, munhu loyi u le xitichini xa mabazi lexi nga lo mphaa, hi vanhu kumbe exitichini xa xitimela kumbe erivaleni ra swihaha-mpfhuka leri ku kalaka ni vuphelo bya marha hi ku tala ka vanhu. Xana a swi nga ta ku olovela loko u byeriwe swo karhi hi munhu wa kona? Hilaha ku fanaka, Yehovha u tirhise vaprofeta va le Bibeleni leswaku va hlamusela hi vuxokoxo, leswi Mesiya a a ta swi endla ni leswi a a ta langutana na swona. Ku hetiseka ka vuprofeta byebyo byo tala a ku ta pfuna vanhu lava tshembekaka leswaku va n’wi tiva hi ku olova. 7 Anakanya hi swikombiso swimbirhi ntsena. Xo sungula, loko ka ha sale malembe lama tlulaka 700 leswaku a ta emisaveni, muprofeta Mikiya u profete leswaku Loyi a tshembisiweke u ta velekeriwa eBetlehema, ku nga ximutana xa le tikweni ra Yuda. (Mikiya 5:2) Kahle-kahle Yesu u velekeriwe kwihi? Kona 5. I yini lexi vadyondzisiwa va Yesu a va nga xi kanakani ha yena? 6. Kombisa ndlela leyi ha yona Yehovha a pfuneke vanhu va yena lava tshembekaka leswaku va tiva Mesiya. 7. Hi wahi marito ya vaprofeta vambirhi lama hetisekeke, lawa a ma khumba Yesu? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 40 eximutanini xexo! (Matewu 2:1, 3-9) Xikombiso xa vumbirhi, loko ka ha sale malembe-xidzana yo tala leswaku a velekiwa, vuprofeta lebyi tsariweke eka Daniyele 9:25, byi boxe rona lembe leri Mesiya a a ta humelela ha rona—ku nga 29 C.E.1 Ku hetiseka ka vuprofeta lebyi ni byin’wana, ku kombisa leswaku Yesu a a ri Mesiya la tshembisiweke. 8 Vumbhoni byin’wana bya leswaku Yesu a a ri Mesiya byi humele erivaleni loko lembe ra 29 C.E. ri ya eku heleni. Rona lembe rero, Yesu u ye eka Yohane lowa Mukhuvuri, leswaku a ta n’wi khuvula eNambyeni wa Yordani. Yehovha u tshembise Yohane leswaku u ta n’wi nyika xikombiso lexi a nga ta tiva Mesiya ha xona. Yohane u xi vonile xikombiso xexo loko a khuvula Yesu. Loko Bibele yi vula leswi endlekeke, yi ri: “Loko Yesu a khuvuriwile, a huma hi ku hatlisa ematini; kutani waswivo, matilo ma pfuleka, a vona moya wa Xikwembu wu xika ku fana ni tuva wu ta ehenhla ka yena. Waswivo! Nakambe, ku huma rito ematilweni, ri ku: ‘Loyi i N’wananga, la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi amukeleke.’ ” (Matewu 3:16, 17) Endzhaku ka loko Yohane a vonile ni ku twa leswi endlekeke, a nga swi kanakananga nikatsongo leswaku Yesu u rhumiwe hi Xikwembu. (Yohane 1:32-34) Yesu u ve Mesiya, kumbe Kreste, la hlawuriweke ku va Murhangeri ni Hosi, loko moya wa Xikwembu kumbe matimba ya xona lama tirhaka, ma chuluriwe ehenhla ka yena siku leri a khuvuriweke ha rona.—Esaya 55:4. 9 Ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ni xitiyisekiso xa Yehovha Xikwembu hi byakwe, ku swi veka erivaleni leswaku Yesu a a ri Mesiya la tshembisiweke. Kambe, Bibele yi hlamula swivutiso swin’wana swimbirhi swa nkoka ha Yesu Kreste: Xo sungula, xana a a huma kwihi? Xa vumbirhi, a a ri munhu wa njhani? 10 YESU A A HUMA KWIHI? Bibele yi dyondzisa leswaku Yesu a a tshama etilweni loko a 1 Leswaku u kuma nhlamuselo hi vuprofeta bya Daniyele lebyi hetisekeke eka Yesu, vona Xiengetelo lexi kumekaka eka matluka 197-9. 8, 9. Hi byihi vumbhoni lebyi humeleke erivaleni loko Yesu a khuvuriwa, bya leswaku a a ri Mesiya? 10. Xana Bibele yi vula leswaku Yesu a a ri kwihi loko a nga si ta la misaveni? Yesu Kreste I Mani? 41 nga si ta la misaveni. Mikiya u profete leswaku Mesiya a a ta velekiwa eBetlehema a tlhela a vula leswaku a a ri wa ‘masungulo lama sukelaka eminkarhini yo sungula.’ (Mikiya 5:2) Yesu hi byakwe u vule ko tala leswaku a a tshama etilweni a nga si velekiwa tanihi munhu wa nyama. (Yohane 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Tanihi xivumbiwa xa moya etilweni, Yesu a a ri ni vuxaka byo hlawuleka na Yehovha. 11 Yesu i N’wana la rhandzekaka ngopfu eka Yehovha—ku ni xivangelo lexi twalaka xa sweswo. U vuriwa “mativula ya ntumbuluko hinkwawo,” hikuva hi yena xivumbiwa xo sungula lexi Xikwembu xi xi tumbuluxeke.1 (Vakolosa 1:15) Ku ni xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku N’wana loyi a rhandzeka ngopfu. Hi yena “N’wana la tswariweke a ri swakwe.” (Yohane 3:16) Leswi swi vula leswaku Yesu hi yena loyi Xikwembu xi n’wi vumbeke hi xoxe. Naswona Yesu hi yena loyi Xikwembu xi n’wi tirhiseke loko xi vumba swilo leswin’wana hinkwaswo. (Vakolosa 1:16) Nakambe, Yesu u vuriwa “Rito.” (Yohane 1:14) Leswi swi hi byela leswaku Xikwembu a xi tirhisa yena leswaku a xi vulavulela, a swi kanakanisi leswaku a a hundzisa marungula ni swileriso leswi humaka eka Tatana, a swi hundzisela eka vana lavan’wana va moya ni va nyama. 12 Xana N’wana loyi wa mativula wa ringana ni Xikwembu hilaha van’wana va vulaka hakona? Bibele yi vula leswaku a swi tano. Hilaha hi voneke hakona eka ndzimana leyi hi humaka eka yona, N’wana loyi u vumbiwile. Swi le rivaleni leswaku u ni masungulo, kasi Yehovha Xikwembu a nga na masungulo kumbe makumu. (Pisalema 90:2) N’wana la tswariweke a ri swakwe a nga si tshama ni siku ni rin’we a teriwa hi mianakanyo ya leswaku a tiringanisa ni Tata wa yena. Bibele yi swi humesela erivaleni 1 Yehovha u vitaniwa Tatana hikuva hi yena Mutumbuluxi. (Esaya 64:8) Tanihi leswi Yesu a tumbuluxiweke hi Xikwembu, u vitaniwa N’wana wa Xikwembu. Swi tano ni hi swivumbiwa leswin’wana swa moya, na swona swi vitaniwa vana va Xikwembu ku katsa na Adamu hi yexe.—Yobo 1:6; Luka 3:38. 11. Bibele yi swi kombisa hi ndlela yihi leswaku Yesu i N’wana wa Yehovha la rhandzekaka ngopfu? 12. Hi swi tivisa ku yini leswaku N’wana loyi wa mativula a nga ringani ni Xikwembu? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 42 leswaku Tatana u nkulu eka N’wana. (Yohane 14:28; 1 Vakorinto 11:3) Yehovha hi yena a ri yexe la nga “Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” (Genesa 17:1) Hikwalaho a nga kona la ringanaka na yena.1 13 Yehovha ni N’wana wa yena wa mativula va hete tibiliyoni ta malembe va ri vanakulobye lavakulu—ka ha sele nkarhi wo leha leswaku ku vumbiwa matilo lama nga ni tinyeleti swin’we ni misava. A swi kanakanisi leswaku a va rhandzana ngopfu! (Yohane 3: 35; 14:31) N’wana loyi la rhandzekaka a a tekelele Tata wa yena. Hi yona mhaka leyi Bibele yi vulaka leswaku N’wana loyi “i xifaniso xa Xikwembu lexi nga vonakiki.” (Vakolosa 1:15) Ina, N’wana loyi wa le tilweni u swi kombisile leswaku u tekelele timfanelo ni vumunhu bya Tata wa yena hilaha n’wana wa munhu wa nyama a nga tekelelaka tata wakwe hakona hi tindlela to hambana-hambana. 14 N’wana wa Yehovha la tswariweke a ri swakwe u suke etilweni hi ku tirhandzela, a ta emisaveni leswaku a ta va munhu wa nyama. Kambe, u nga ha vutisa u ku, ‘Swi kotekise ku yini leswaku munhu wa moya a velekiwa a ri munhu wa nyama?’ Leswaku sweswo swi koteka, Yehovha u endle singita. Loko N’wana wa yena wa mativula a ha ri etilweni, Yehovha u teke vutomi bya yena a byi nghenisa embelekweni wa nhwana wa Muyuda, la vuriwaka Mariya. A swi kalanga swi lava tatana wa nyama. Hi ndlela yoleyo Mariya u veleke n’wana la hetisekeke kutani a n’wi thya vito ra Yesu.—Luka 1:30-35. XANA YESU A A RI MUNHU WA NJHANI? Leswi Yesu a swi vuleke ni ku swi endla loko a ri la misaveni, swi hi pfuna leswaku hi n’wi tiva ku antswa. Kasi xa nkoka swinene, ha Yesu, hi kota ku n’wi tiva kahle Yehovha. Ha yini swi ri 15 1 Leswaku u kuma vumbhoni lebyi engetelekeke bya leswaku N’wana loyi wa mativula a nga ringani ni Xikwembu, vona Xiengetelo eka matluka 201-4. 13. Xana Bibele yi vula yini loko yi ku, N’wana “i xifaniso xa Xikwembu lexi nga vonakiki”? 14. Swi tise ku yini leswaku N’wana wa Yehovha la nga yexe a velekiwa a ri munhu wa nyama? 15. Ha yini hi vula leswaku ha Yesu hi kota ku n’wi tiva kahle Yehovha? Yesu Kreste I Mani? 43 tano? Phela u nga rivali leswaku N’wana loyi i xifaniso lexi heleleke xa Tata wa yena. Hi yona mhaka leyi Yesu a byeleke un’wana wa vadyondzisiwa va yena a ku: “Loyi a ndzi voneke u vone na Tatana.” (Yohane 14:9) Tibuku ta mune ta Bibele leti vuriwaka Tievhangeli—ku nga Matewu, Marka, Luka na Yohane—ti hi byela swo tala hi ta vutomi, mintirho ni hi vumunhu bya Yesu Kreste. 16 Yesu a a tiveka ngopfu tanihi “Mudyondzisi.” (Yohane 1:38; 13:13) Xana a a dyondzisa yini? Rungula ra yena a ri dzike ngopfu eka “mahungu lamanene ya mfumo”—ku nga Mfumo wa Xikwembu, hulumendhe ya le tilweni, leyi nga ta fuma misava hinkwayo ni leyi nga ta tisela vanhu lava yingisaka mikateko ya hilaha ku nga heriki. (Matewu 4:23) Rungula leri a ri huma eka mani? Yesu hi byakwe u te: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke,” ku nga Yehovha. (Yohane 7:16) Yesu a a swi tiva leswaku Tata wakwe u lava leswaku vanhu va twa mahungu lamanene ya Mfumo. Eka Ndzima 8, hi ta dyondza leswi engetelekeke hi Mfumo wa Xikwembu ni leswi wu nga ta swi endla. 17 Hi kwihi laha Yesu a a dyondzisa kona? A a dyondzisa kun’wana ni kun’wana laha a a kuma vanhu kona—ematiko-xikaya ni le madorobeni, eswimitanini, etindhawini ta vuxaviselo ni le makaya ya vanhu. Yesu a a nga rindzeli leswaku vanhu va ta eka yena. A a ya eka vona. (Marka 6:56; Luka 19:5, 6) Ha yini Yesu a tikarhate hi ndlela yoleyo, a heta nkarhi wo tala swonghasi a chumayela ni ku dyondzisa? Hikuva loko a endla tano, a a endla leswi Xikwembu xi n’wi rhumeke swona. Minkarhi hinkwayo Yesu a a endla ku rhandza ka Tata wa yena. (Yohane 8:28, 29) Kambe, a ku ri ni xivangelo xin’wana lexi endleke leswaku a chumayela. A a yi twela vusiwana mintshungu leyi a yi ta eka yena yi ta n’wi vona. (Matewu 9:35, 36) A yi honisiwa hi varhangeri va vukhongeri, lava a va fanele va yi dyondzisa ntiyiso malunghana ni Xikwembu ni hi swikongomelo swa xona. Yesu a a swi tiva kahle leswaku vanhu va ni torha ra rungula ra Mfumo. 16. Xana rungula ra Yesu a ri dzike ngopfu eka yini, naswona a ri huma eka mani? 17. Yesu a a dyondzisa kwihi, naswona ha yini a a tikarhatela ku dyondzisa vanhu? Yesu u chumayele kun’wana ni kun’wana laha vanhu a va kumeka kona 18 Yesu a a ri munhu wa rirhandzu ni ntwela-vusiwana swinene. Hi yona mhaka leyi a swi olova leswaku vanhu va n’wi tolovela naswona a a ri ni tintswalo. Hambi ku ri vana a va titwa va ntshunxekile loko va ri na yena. (Marka 10:13-16) Yesu a a nga ri na xihlawuhlawu. A a venga vukanganyisi ni vuhomboloki. (Matewu 21:12, 13) U kombe vavasati xichavo hambileswi hi nkarhi wolowo a va tekeriwa ehansi naswona va nga ri na timfanelo to ya kwihi. (Yohane 4:9, 27) Yesu a a titsongahata swi suka embilwini. Siku rin’wana u hlambise vaapostola va yena milenge, ku nga ntirho lowu hi ntolovelo wu endliwaka hi nandza. 19 Yesu a a tshama a tiyimisele ku nyika vanhu leswi va swi pfumalaka. Leswi swi vonake kahle loko a hanyisa vanhu hi singita, hi ku pfuniwa hi matimba ya moya wa Xikwembu. (Matewu 14: 14) Hi xikombiso, wanuna un’wana loyi a a ri ni nhlokonho, u fike eka Yesu, a ku: “Loko u swi lava, u nga ndzi basisa.” Yesu u twe ku vava ni ku xaniseka loku a ku twiwa hi wanuna loyi. 18. Hi tihi timfanelo ta Yesu leti ti ku tsakisaka ngopfu? 19. Hi xihi xikombiso xa leswaku Yesu a a tshama a tiyimisele ku nyika vanhu leswi va swi pfumalaka? 45 Hiloko ntwela-vusiwana wu n’wi susumetela leswaku a tshambuluta voko a khumba wanuna yoloye, ivi a ku: “Ndza swi lava. Basisiwa.” Kutani wanuna yoloye a hanyisiwa! (Marka 1:40-42) Anakanya ndlela leyi wanuna yoloye a titweke ha yona! U TSHEMBEKE KU YA FIKA EMAKUMU Yesu u veke xikombiso lexinene ngopfu xa ku yingisa Xikwembu etimhakeni hinkwato. U tshame a tshembekile eka Tata wa yena wa le tilweni, eka swiyimo hinkwaswo leswi a langutaneke na swona hambileswi a kanetiweke ni ku xanisiwa hi tindlela to hambana-hambana. Yesu u yime a tiyile kutani u kote ku hlula miringo ya Sathana. (Matewu 4:1-11) Ku ve ni nkarhi lowu maxaka ya Yesu a ma nga pfumeli eka yena, ma kala ma vula leswaku “wa hlanya.” (Marka 3:21) Kambe Yesu a nga swi pfumelelanga sweswo leswaku swi n’wi kavanyeta; u ye emahlweni ni ntirho wa Xikwembu. Hambileswi Yesu a rhukaniweke ni ku tseketseriwa, u tikhomile, a nga ringetanga ku tirihisela eka valala va yena.—1 Petro 2:21-23. 20 20, 21. Yesu u xi veke njhani xikombiso xa ku tshembeka eka Xikwembu etimhakeni hinkwato? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 46 Yesu u tshame a tshembekile kukondza a fa rifu ra tihanyi emavokweni ya valala va yena. (Vafilipiya 2:8) Twana leswi a swi tiyiseleleke hi siku ro hetelela a ha ri munhu wa nyama. U khomiwile, a hehliwa hi timbhoni ta mavunwa, a voniwa nandzu hi vaavanyisi vo homboloka, a hlekuriwa hi ntshungu lowu n’wi pfukeleke a tlhela a xanisiwa hi masocha. Loko se a beleriwe emhandzini, u koke moya ro hetelela kutani a huwelela a ku: “Swi hetisekile!” (Yohane 19:30) Hambiswiritano, endzhaku ka masiku manharhu Yesu a file, Tata wa yena wa le tilweni u n’wi pfuxile, ivi a n’wi nyika vutomi bya moya. (1 Petro 3:18) Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, u tlhelele etilweni. U fike kona a “tshama evokweni ra xinene ra Xikwembu,” kutani a yimela leswaku a nyikiwa matimba ya vuhosi.—Vaheveru 10: 12, 13. 22 I yini leswi Yesu a swi hetisiseke hi ku tshama a tshembekile kukondza a fa? Kahle-kahle, rifu ra Yesu ri hi pfulele ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi, hi ku pfumelelana ni xikongomelo xa Yehovha xa le ku sunguleni. Ndzima leyi landzelaka yi ta hlamusela leswaku rifu ra Yesu ri swi endlisa ku yini sweswo. 21 22. I yini leswi Yesu a swi hetisiseke hi ku tshama a tshembekile kukondza a fa? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Vuprofeta lebyi hetisekeke ni xitiyisekiso xa Xikwembu hi xoxe swi swi veka erivaleni leswaku Yesu i Mesiya kumbe Kreste.—Matewu 16:16. ˇ Yesu u hanye nkarhi wo leha etilweni a ri xivumbiwa xa moya a nga si ta la misaveni. —Yohane 3:13. ˇ Yesu a a ri mudyondzisi, munhu la nga ni rirhandzu naswona u veke xikombiso lexinene xa ku yingisa Xikwembu hilaha ku heleleke. —Matewu 9:35, 36. NDZIMA YA VUNTLHANU Nkutsulo I Nyiko Ya Nkoka Leyi Humaka Eka Xikwembu I yini nkutsulo? Wu humesiwe njhani? Wu nga ku pfuna hi ndlela yihi? U nga kombisa hi ndlela yihi leswaku wa wu tlangela? HI YIHI nyiko ya nkoka leyi u nga tshama u nyikiwa yona? A swi bohi leswaku nyiko yi durha leswaku yi va ya nkoka. Phela, nyiko a yi vi ya nkoka hileswi yi durhaka. Kambe yi va ya risima swinene loko yi ku tsakisa kumbe yi enerisa xilaveko xo karhi evuton’wini bya wena. 2 Eka tinyiko hinkwato leti u nga navelaka ku nyikiwa tona, ku ni leyi nga ya nkoka swinene ku ti tlula hinkwato. I nyiko leyi Xikwembu xi yi nyikeke vanhu. Yehovha u hi nyika swilo swo tala ngopfu kambe nyiko ya nkoka swinene eka hina i xitlhavelo xa N’wana wa yena, Yesu Kreste, lexi veke nkutsulo. (Matewu 20: 28) Hilaha hi nga ta swi vona hakona eka ndzima leyi, nkutsulo i nyiko ya risima swinene ku tlula hinkwato leti u nga nyikiwaka tona, hikuva yi nga endla leswaku u tsaka hilaha ku nga heriki naswona yi nga enerisa swilaveko swa wena swa nkoka. Hakunene, nkutsulo i ndlela leyikulu eka hinkwato, leyi kombisaka leswaku Yehovha wa ku rhandza. 1, 2. (a) Leswaku hakunene nyiko yi va ya nkoka swinene eka wena, yi fanele yi va njhani? (b) Ha yini ku nga vuriwaka leswaku nkutsulo i nyiko ya risima swinene eka tinyiko hinkwato leti u nga nyikiwaka tona? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 48 I YINI NKUTSULO? Hi ku kongoma hi nga ku, nkutsulo i ndlela leyi Yehovha a ponisaka vanhu ha yona eka xidyoho ni rifu. (Vaefesa 1:7) Leswaku hi twisisa dyondzo leyi ya Bibele, hi fanele hi anakanya hileswi endlekeke le nsin’wini ya le Edeni. Hi ta kota ku twisisa leswaku nkutsulo i nyiko ya risima swinene eka hina loko ho rhanga hi twisisa leswi Adamu a lahlekeriweke hi swona loko a dyoha. 4 Loko Yehovha a vumba Adamu, u n’wi nyike nchumu wun’wana wa risima swinene—ku nga vutomi lebyi hetisekeke. Anakanya leswaku sweswo a swi ta vula yini eka Adamu. Leswi a a vumbiwe a ri ni miri ni mianakanyo leswi hetisekeke, a a nga ta vabya, a dyuhala kumbe a fa. Leswi a a ri munhu la hetisekeke, a a ri ni vuxaka byo hlawuleka na Yehovha. Bibele yi vula leswaku Adamu a a ri “n’wana wa Xikwembu.” (Luka 3:38) Hikwalaho, Adamu a a ri ni vuxaka lebyikulu na Yehovha Xikwembu, lebyi fanaka ni bya n’wana ni tata wakwe la nga ni rirhandzu. Yehovha a a vulavula ni n’wana wa yena wa laha misaveni, a nyika Adamu mintirho leyi enerisaka a tlhela a n’wi byela leswi a swi languteleke eka yena.—Genesa 1:28-30; 2:16, 17. 5 Adamu a a endliwe hi “xifaniso xa Xikwembu.” (Genesa 1: 27) Sweswo a swi nga vuli swona leswaku loko u vone Adamu swi fana niloko u vone Xikwembu. Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 1 ya buku leyi, a swi koteki ku vona Yehovha hikuva i moya. (Yohane 4:24) Hikwalaho Yehovha a nga na miri wa nyama ni ngati. Loko hi ku Adamu u vumbiwe hi xifaniso xa Xikwembu, hi vula leswaku u ni timfanelo leti fanaka ni ta Xikwembu, leti katsaka rirhandzu, vutlhari, vululami ni matimba. Xin’wana lexi Adamu a a fana ni Tata wa yena ha xona hileswaku a a ri ni ntshunxeko wo tihlawulela. Leswi vulaka leswaku 3 3. I yini nkutsulo naswona i yini lexi hi faneleke hi xi twisisa leswaku hi ta kota ku tlangela nyiko leyi ya risima? 4. Xana vutomi lebyi hetisekeke lebyi Adamu a nyikiweke byona a byi ri njhani? 5. Bibele yi vula yini loko yi ku Adamu a a endliwe hi “xifaniso xa Xikwembu”? Nkutsulo I Nyiko Ya Nkoka Leyi Humaka Eka Xikwembu 49 Adamu a a nga fani ni muchini lowu endlaka ntsena leswi wu endleriweke swona. Yena a a kota ku tiendlela swiboho, a hlawula leswinene eka leswo biha. Loko a a lo hlawula ku yingisa Xikwembu, a a ta hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga Paradeyisi. 6 Kutani swi le rivaleni leswaku loko Adamu a hlawula ku nga xi yingisi Xikwembu kutani a gweviwa rifu, u lahlekeriwile swinene. Xidyoho xa yena xi endle leswaku a lahlekeriwa hi nyiko liya ya vutomi lebyi nga heriki ni mikateko hinkwayo leyi a yi ta tisiwa hi byona. (Genesa 3:17-19) Khombo ra kona, a hi Adamu ntsena la lahlekeriweke hi nyiko leyi ya risima, ni vana lava a a ta va na vona enkarhini lowu taka a va ta lahlekeriwa na vona. Rito ra Xikwembu ri ri: ‘Xidyoho xi nghene emisaveni hi munhu un’we Adamu, ni rifu hikwalaho ka xidyoho, xisweswo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo hikuva hinkwavo va dyohile.’ (Varhoma 5:12) Ina, hinkwerhu hi tswariwe hi ri ni xidyoho hikwalaho ka Adamu. Hi yona mhaka leyi Bibele yi vulaka leswaku u ‘tixavisile’ evuhlongeni bya xidyoho ni rifu a tlhela a xavisa ni vana va yena. (Varhoma 7:14) Adamu na Evha a va rivaleriwanga xidyoho xa vona hikuva va hlawule ku nga xi yingisi Xikwembu hi vomu. Kambe, ku vuriwa yini hi vana va vona, ku katsa na hina? 7 Yehovha u ponise vanhu hi nkutsulo. I yini nkutsulo? Nkutsulo wu katsa swilo swimbirhi. Xo sungula, nkutsulo i hakelo leyi humesiwaka leswaku nchumu wo karhi wu tlhelela eka n’wini wa wona. Hi nga wu fanisa ni mali leyi humesiwaka leswaku ku ntshunxiwa socha leri khomiweke hi valala. Xa vumbirhi, nkutsulo i hakelo leyi sivaka, kumbe leyi hakelaka nchumu wo karhi. Wu fana ni mali leyi hakeriwaka leswaku ku lunghisiwa nchumu lowu onhakeke kumbe munhu la vavisiweke. Hi xikombiso, loko munhu a vange mhangu yo karhi, u fanele a humesa mali leyi ringanaka kahle ni ntikelo wa leswi onhiweke. 6. Loko Adamu a honisa ku yingisa Xikwembu, i yini lexi a lahlekeriweke hi xona naswona sweswo swi hi khumbe njhani hina vana va yena? 7, 8. Kahle-kahle nkutsulo wu katsa swilo swihi swimbirhi? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 50 Xana a swi ta kotekisa ku yini ku hakela nchumu lowu Adamu a endleke leswaku hinkwerhu hi lahlekeriwa hi wona naswona a hi ta ntshunxiwa njhani evuhlongeni bya xidyoho ni rifu? A hi voneni nkutsulo lowu Yehovha a wu humeseke ni leswi wu nga ku pfunaka ha swona. 8 NDLELA LEYI YEHOVHA A HUMESEKE NKUTSULO HA YONA 9 Leswi ku lahlekeke vutomi bya munhu la hetisekeke, a byi kona vutomi bya munhu la nga hetisekangiki lebyi a byi ta kota ku byi kutsula. (Pisalema 49:7, 8) A ku laveka nkutsulo lowu ringanaka hi ku pakanisa ni leswi lahlekeke. Leswi swi pfumelelana ni nawu wa vululami lebyi hetisekeke, lowu kumekaka eRitweni ra Xikwembu, lowu nge: “Moya-xiviri wu ta hakeriwa hi moya-xiviri.” (Deteronoma 19:21) Kutani, i yini lexi a xi ta kota ku kutsula moya-xiviri lowu hetisekeke kumbe vutomi lebyi lahliweke hi Adamu? A ku laveka vutomi byin’wana lebyi hetisekeke lebyi a byi ta va “nkutsulo lowu yelanaka” na byona. —1 Timotiya 2:6. 10 Yehovha u wu humese njhani nkutsulo lowu a wu laveka? U rhumele un’wana wa vana va yena va moya lava hetisekeke leswaku a ta emisaveni. Kambe, Yehovha a nga pambulanga ntsena n’wana wihi na wihi eka vana va yena va moya a n’wi rhumela emisaveni. U rhumele loyi a nga wa risima swinene eka yena, N’wana wa yena la tswariweke a ri swakwe. (1 Yohane 4:9, 10) N’wana loyi u siye kaya ra yena, etilweni, a ta emisaveni hi ku tirhandzela. (Vafilipiya 2:7) Hilaha hi dyondzeke hakona eka ndzima leyi hi humaka eka yona, Yehovha u endle singita loko a nghenisa vutomi bya N’wana wa yena embelekweni wa Mariya. Moya wo kwetsima wa Xikwembu wu endle leswaku Yesu a velekiwa a ri munhu la hetisekeke wa nyama naswona a nga ri na xidyoho.—Luka 1:35. 11 Xana munhu un’we u swi kotise ku yini ku kutsula vanhu 9. A ku laveka nkutsulo wa muxaka muni? 10. Yehovha u wu humese njhani nkutsulo? 11. Xana munhu un’we a nga swi kotisa ku yini ku kutsula vanhu va timiliyoni? Nkutsulo I Nyiko Ya Nkoka Leyi Humaka Eka Xikwembu 51 va timiliyoni? Kasi swi tise ku yini leswaku vanhu va timiliyoni va tikuma va ri vadyohi? U nga rivali leswaku loko Adamu a dyoha, u lahlekeriwe hi nyiko ya risima ya vutomi lebyi hetisekeke. Kutani a nga swi kotanga ku byi hundzisela eka vana va yena. U lo kota ku va hundzisela xidyoho ni rifu. Yesu, loyi Bibele yi n’wi vitanaka “Adamu lowo hetelela” a a ri ni vutomi lebyi hetisekeke bya munhu wa nyama naswona a nga si tshama a dyoha. (1 Vakorinto 15:45) Hi nga ha vula leswaku Yesu u sive Adamu leswaku a ta hi ponisa. U hakele nkutsulo lowu xidyoho xa Adamu xi laveke leswaku wu hakeriwa, hi ku nyikela hi vutomi bya Yena lebyi hetisekeke kutani a tshama a ri la yingisaka Xikwembu. Hi ndlela yoleyo, Yesu u endle leswaku vana va Adamu va tlhela va va ni ntshembo.—Varhoma 5:19; 1 Vakorinto 15:21, 22. 12 Bibele yi ku hlamusela hi vuxokoxoko ku xaniseka loku Yesu a ku tiyiseleke loko a nga si fa. Yi vula leswaku u biwe hi ndlela ya tihanyi, a beleriwa hi ndlela yo vava kutani a fa rifu ro vava emhandzini ya nxaniso. (Yohane 19:1, 16-18, 30; Xiengetelo eka matluka 204-6) Ha yini a swi fanerile leswaku Yesu a twisiwa ku vava konghasi? Eka ndzima yin’wana leyi hi nga si fikaka eka yona, hi ta vona ndlela leyi Sathana a yi kanakaneke ha yona mhaka ya leswaku Yehovha u na wona malandza lama nga ta tshama ma tshembekile loko ma ringiwa. Hi ku tiyisela nxaniso lowukulu a tshembekile, Yesu u kote ku khomisa Sathana tingana eka leswi a swi vuleke. U kombise leswaku munhu la hetisekeke, la nga ni ntshunxeko wo tihlawulela, a nga swi kota ku tshama a tshembekile eka Xikwembu ku nga khathariseki leswaku Diyavulosi u n’wi ringa hi ndzingo wa njhani. Yehovha u fanele a tsakile swinene loko a vona N’wana wa yena la rhandzekaka a tshama a tshembekile!—Swivuriso 27:11. 13 Xana nkutsulo wu hakeriwe njhani? Hi siku ra vu-14 ra n’hweti ya Xiyuda ya Nisani, hi lembe ra 33 C.E., Yehovha u pfumele leswaku N’wana wa yena la hetisekeke a dlayiwa. Hi ndlela yoleyo Yesu u nyikele “kan’we swi helela kwalaho” hi vutomi 12. Ku ringiwa ka Yesu ku kombise yini? 13. Xana nkutsulo wu hakeriwe njhani? Yehovha u nyikele hi N’wana wa yena la tswariweke a ri swakwe leswaku a va nkutsulo Nkutsulo I Nyiko Ya Nkoka Leyi Humaka Eka Xikwembu 53 bya yena lebyi hetisekeke bya munhu wa nyama. (Vaheveru 10: 10) Hi siku ra vunharhu endzhaku ka loko Yesu a file, Yehovha u n’wi pfuxile leswaku a tlhela a hanya vutomi bya moya. Loko Yesu a fika etilweni, u nyike Xikwembu ntikelo wa vutomi bya yena bya munhu wa nyama, lebyi a nyikeleke ha byona leswaku byi va nkutsulo eka vana va Adamu. (Vaheveru 9:24) Yehovha u wu amukerile ntikelo wa xitlhavelo xa Yesu lexi a xi ri nkutsulo lowu lavekaka leswaku ku ponisiwa vanhu evuhlongeni bya xidyoho ni rifu.—Varhoma 3:23, 24. NDLELA LEYI NKUTSULO WU NGA KU PFUNAKA HA YONA 14 Hambileswi hi nga ni xidyoho, hi nga swi kota ku tiphina hi mikateko yo tala hikwalaho ka nkutsulo. A hi voneni yin’wana ya mikateko leyi hi yi kumaka sweswi ni leyi hi nga ta yi kuma enkarhini lowu taka hikwalaho ka nyiko leyi ya risima, leyi Xikwembu xi hi nyikeke yona. 15 Ku rivaleriwa swidyoho. Hikwalaho ka leswi hi tswariweke hi ri ni xidyoho, a swi olovi leswaku hi endla leswinene. Hinkwerhu ha dyoha hileswi hi swi vulaka kumbe hileswi hi swi endlaka. Kambe xitlhavelo xa Yesu xa nkutsulo xi endla leswaku hi kota ku ‘rivaleriwa swidyoho swa hina.’ (Vakolosa 1:13, 14) Hambiswiritano, leswaku swidyoho swa hina swi rivaleriwa hakunene, hi fanele hi hundzuka hi ku helela. Nakambe hi fanele hi kombela Yehovha hi ku titsongahata leswaku a hi rivalela hikwalaho ka leswi hi nga ni ripfumelo eka xitlhavelo xa nkutsulo xa N’wana wa yena.—1 Yohane 1:8, 9. 16 Ku va ni ripfalo leri baseke emahlweni ka Xikwembu. Loko hi titwa hi ri ni nandzu, hi nga hatla hi heleriwa hi matimba ni ku tivona hi nga pfuni nchumu. Hambiswiritano, hi tintswalo ta yena, Yehovha u hi pfulele ndlela leswaku hi n’wi gandzela hi mapfalo lama baseke, hi ku endla leswaku hi rivaleriwa swidyoho hi nkutsulo lowu a wu humeseke, hambileswi hi nga vanhu lava nga hetisekangiki. (Vaheveru 9:13, 14) Leswi swi endla 14, 15. Hi fanele hi endla yini leswaku hi ‘rivaleriwa swidyoho swa hina’? 16. I yini lexi endlaka leswaku hi gandzela Xikwembu hi ripfalo leri baseke, naswona ripfalo ro tano ri hi pfuna njhani? Ku engetela vutivi bya wena ha Yehovha i ndlela yin’wana leyi kombisaka leswaku wa yi tlangela nyiko ya yena ya nkutsulo leswaku hi vulavula na Yehovha hi ntshunxekile. Hikwalaho hi nga vulavula na yena hi xikhongelo hi ntshunxekile. (Vaheveru 4:14-16) Ku tshama u ri ni ripfalo leri baseke swi endla leswaku munhu a va ni ku rhula endzeni ka yena, a nga tilanguteli ehansi naswona ku endla leswaku a tsaka. 17 Ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. Varhoma 6:23 yi ri: “Hakelo leyi tisiwaka hi xidyoho i rifu.” Ndzimana yoleyo yi tlhela yi ku: “Kambe nyiko leyi nyikiwaka hi Xikwembu i vutomi lebyi nga heriki ha Kreste Yesu Hosi ya hina.” Eka Ndzima 3 ya buku leyi, hi hlamusele mikateko leyi nga ta va kona eParadeyisini kwala misaveni. (Nhlavutelo 21:3, 4) Hikwalaho ka leswi Yesu a hi feleke, hi ta kota ku kuma mikateko yoleyo hinkwayo, ku katsa ni vutomi lebyi nga heriki hi ri vanhu lava hanyeke kahle emirini. Leswaku hi kuma mikateko yoleyo, hi fanele hi kombisa leswaku ha yi tlangela nyiko leyi ya nkutsulo. U NGA KU KOMBISA NJHANI KU TLANGELA KA WENA? 18 Ha yini hi fanele hi nkhensa Yehovha hi mbilu hinkwayo hikwalaho ka nkutsulo? Phela, nyiko yi va ya risima swinene loko munhu wa kona a tirhise nkarhi wa yena, matimba kumbe mali leswaku a yi kuma. Ha tsaka loko hi vona leswaku nyiko 17. Hi yihi mikateko leyi veke kona hileswi Yesu a hi feleke? 18. Ha yini hi fanele hi nkhensa Yehovha hileswi a humeseke nkutsulo? Nkutsulo I Nyiko Ya Nkoka Leyi Humaka Eka Xikwembu 55 leyi munhu a hi nyikeke yona yi huma embilwini. Nkutsulo i nyiko ya risima eka tinyiko hinkwato hikuva Xikwembu xi nyikele hi nchumu lowu ku nga si tshamaka ku nyikeriwa ha wona. Yohane 3:16 yi ri: “Xikwembu xi rhandze misava swinene xi kala xi nyikela hi N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe.” Nkutsulo wu kombisa leswaku Yehovha u hi rhandza hi mbilu ya yena hinkwayo. Nakambe wu kombisa leswaku Yesu na yena wa hi rhandza hikuva u nyikele hi vutomi bya yena hi ku tirhandzela hikwalaho ka hina. (Yohane 15:13) Hikwalaho, nyiko ya nkutsulo yi fanele yi hi khorwisa leswaku Yehovha ni N’wana wa yena va hi rhandza.—Vagalatiya 2:20. 19 Kutani ke, u nga swi kombisa hi ndlela yihi leswaku wa yi tlangela nyiko ya nkutsulo leyi Xikwembu xi hi nyikeke yona? Xo sungula, tiva leswi engetelekeke hi Munyiki Lonkulu, Yehovha. (Yohane 17:3) Ku dyondza Bibele hi ku tirhisa buku leyi swi ta ku pfuna leswaku u endla tano. Loko u ri karhi u kurisa vutivi bya wena ha Yehovha, u ta ya u n’wi rhandza. Kutani rirhandzu rero ri ta endla leswaku u lava ku n’wi tsakisa.—1 Yohane 5:3. 20 Kombisa ripfumelo exitlhavelweni xa nkutsulo wa Yesu. Ku vuriwe leswi malunghana na Yesu: “Loyi a kombisaka ripfumelo eka N’wana u ni vutomi lebyi nga heriki.” (Yohane 3:36) Hi nga ri kombisa njhani ripfumelo eka Yesu? Munhu a nga vi na ripfumelo hi ku vula ntsena hi nomu. Yakobo 2:26 yi ri: “Ripfumelo leri nga riki na mintirho ri file.” Ina ripfumelo ra xiviri ri vonaka hi “mintirho” ku nga swiendlo swa hina. Ndlela yin’wana yo kombisa leswaku hi ni ripfumelo eka Yesu i ku endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi n’wi tekelela, ku nga ri hileswi hi swi vulaka ntsena kambe ni hi swiendlo swa hina.—Yohane 13:15. 21 Vana kona enkhubyeni wa lembe ni lembe wa Xilalelo xa Hosi. Hi vusiku bya Nisani 14, 33 C.E., Yesu u simeke nkhuvo wo hlawuleka lowu Bibele yi wu vitanaka “xilalelo xa Hosi.” (1 Vakorinto 11:20; Matewu 26:26-28) Nkhuvo lowu wu tlhela wu 19, 20. Hi tihi tindlela leti u nga kombisaka ha tona leswaku wa yi tlangela nyiko leyi Xikwembu xi hi nyikeke yona ya nkutsulo? 21, 22. (a) Ha yini hi fanele hi va kona enkhubyeni wa Xilalelo xa Hosi lowu vaka kona lembe ni lembe? (b) I yini lexi nga ta hlamuseriwa eka Ndzima leyi landzelaka? 56 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? vitaniwa Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste. Yesu u simeke nkhuvo lowu leswaku a pfuna vaapostola va yena ni Vakreste hinkwavo va ntiyiso, lava veke kona endzhaku ka vona, leswaku va tsundzuka leswaku hi ku fa ka yena tanihi munhu wa nyama la hetisekeke, u nyikele moya-xiviri wa yena kumbe vutomi bya yena byi va nkutsulo. Malunghana ni nkhuvo lowu, Yesu u lerise a ku: “Tshamani mi ri karhi mi endla leswi leswaku mi ndzi tsundzuka.” (Luka 22:19) Ku va kona eXitsundzuxweni, ku hi tsundzuxa leswaku Yehovha na Yesu va hi rhandza ngopfu lerova va kale va hi kutsula. Hi nga kombisa leswaku ha wu tlangela nkutsulo hi ku va kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Yesu, lembe ni lembe.1 22 Hakunene lunghiselelo ra Yehovha ra nkutsulo i nyiko ya risima swinene. (2 Vakorinto 9:14, 15) Nyiko leyi nga pimanisiwiki na nchumu yi kota ku pfuna ni lava feke. Ndzima 6 na 7 ti ta hlamusela leswaku swi endlekisa ku yini. 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hileswi Xilalelo xa Hosi xi vulaka swona, vona Xiengetelo eka matluka 206-8. LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Nkutsulo i ndlela leyi Yehovha a ponisaka vanhu ha yona eka xidyoho ni rifu.—Vaefesa 1:7. ˇ Yehovha u humese nkutsulo hi ku rhumela N’wana wa yena la tswariweke a ri swakwe leswaku a ta hi fela.—1 Yohane 4:9, 10. ˇ Nkutsulo wu endla leswaku hi rivaleriwa swidyoho swa hina, hi va ni ripfalo leri baseke naswona hi va ni ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki.—1 Yohane 1:8, 9. ˇ Hi kombisa leswaku ha wu tlangela nkutsulo hi ku engetela vutivi bya hina ha Yehovha, hi ku kombisa ripfumelo eka xitlhavelo xa nkutsulo wa Yesu ni hi ku va kona eXilalelweni xa Hosi.—Yohane 3:16. NDZIMA YA VUTSEVU Lava Feke Va Kwihi? Ku endleka yini hi hina loko hi fa? Ha yini hi fa? Xana swi ta chavelela ku tiva xiyimo xa xiviri lexi vafi va nga eka xona? LESWI i swivutiso swa nkoka leswi se ku hundzeke magidi ya malembe vanhu va ri karhi va tivutisa swona. Ku nga khathariseki leswaku hi vamani kumbe hi tshama kwihi, kambe tinhlamulo ta swona ta hi khumba. 2 Eka ndzima leyi hi humaka eka yona, hi hlamusele ndlela leyi ha yona xitlhavelo xa nkutsulo wa Yesu Kreste xi hi pfuleleke ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki. Hi tlhele hi dyondza leswaku Bibele yi profete nkarhi lowu ha wona ‘rifu ri nga ta va ri nga ha ri kona.’ (Nhlavutelo 21:4) Kambe hi karhi ha fa. Solomoni Hosi yo tlhariha u te: “Lava hanyaka va swi tiva leswaku va ta fa.” (Eklesiasta 9:5) Hi ringeta ku hanya nkarhi wo leha hilaha hi nga kotaka hakona. Hambiswiritano, ha tivutisa leswaku ku ta endleka yini hi hina loko hi fa. 3 Loko hi feriwa hi loyi hi n’wi rhandzaka, ha rila. Hi nga vutisa hi ku: ‘Ku endleke yini ha vona? Xana va le ku xanisekeni? Xana va hi sirhelela? Xana hi nga va pfuna? Xana hi ta tlhela hi va vona?’ Tikereke hi ku hambana ka tona ti swi hlamula hi tindlela to hambana-hambana swivutiso leswi. Tin’wana ti dyondzisa leswaku loko u endla leswinene evuton’wini, u ta ya etilweni kambe loko u endla leswo biha, u ta ya eku hisiweni endhawini yo xanisa vanhu. Tin’wana ti dyondzisa leswaku loko vanhu va fa, va hundzela exivandleni xa mimoya va ya tshama ni vakokwa wa vona. Kasi tin’wana ti dyondzisa leswaku loko vanhu va fa, va ya 1-3. Hi swihi swivutiso leswi vanhu va swi vutisaka mayelana ni vafi naswona tikereke hi ku hambana ka tona ti swi hlamula hi ndlela yini? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 58 exivandleni xin’wana laha va fikaka va avanyisiwa kutani va velekiwa se va ri eka xivumbeko xin’wana. 4 Tikereke to tano hinkwato ti pfumela nchumu wun’we—leswaku ku ni nchumu lowu salaka wu hanya loko miri wu fa. Hi ku ya hi tikereke to tala ta nkarhi lowu hundzeke ni ta namuntlha, hi ya emahlweni hi hanya hilaha ku nga heriki hi ndlela yo karhi naswona hi kota ku vona, ku twa ni ku anakanya. Kambe, xana swi nga kotekisa ku yini sweswo? Phela, switwi swa hina ni mianakanyo ya hina swi fambisana ni ku tirha ka byongo bya hina. Loko munhu a fa, byongo byi tshika ku tirha. Mikhumbulo, mintlhaveko ni switwi swa hina a swi nge swi koti ku ya emahlweni swi tirha hi swoxe hi ndlela yo karhi leyi nga hlamuselekiki. Swa fa. KAHLE-KAHLE KU ENDLEKA YINI LOKO MUNHU A FA? Leswi endlekaka loko munhu a fa a hi nchumu lowu Yehovha, Muvumbi wa byongo a nga tsandzekaka ku wu hlamusela. Muvumbi u swi tiva kahle leswi endlekaka naswona xiyimo xa vafi u xi hlamuserile eRitweni ra yena ku nga Bibele. Dyondzo ya yona leyi nga le rivaleni hi leyi: Loko munhu a fa, u tshika ku va kona. Rifu i rito-fularha ra vutomi. Vafi a va twi nchumu, a va voni nchumu naswona a va anakanyi nchumu. A ku na nchumu ni wun’we eka hina lowu salaka wu hanya loko miri wu file. A hi na moya-xiviri kumbe moya lowu nga fiki.1 6 Endzhaku ka loko Solomoni a swi xiyile leswaku lava hanyaka va swi tiva leswaku va ta fa, u tsale a ku: “Loko ku ri lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo.” Hiloko a ya emahlweni a hlamusela ntiyiso wolowo wa xisekelo hi ku vula leswaku lava feke a va nge swi koti ku rhandza kumbe ku venga nileswaku “a ku na ntirho hambi ku ri kungu, vutivi kumbe vutlhari [esirheni].” (Eklesiasta 9:5, 6, 10) Hilaha ku fanaka, Pisalema 146:4 yi vula leswaku loko munhu a fa, “miehleketo yakwe ya lova.” Ha fa, kutani a hi nge 5 1 Leswaku u kuma nhlamuselo ya rito leri nge “moya-xiviri” ni leri nge “moya,” hi kombela u vona Xiengetelo eka matluka 208-11. 4. Hi wihi nchumu wun’we lowu tikereke to tala ti pfumelelanaka ha wona mayelana ni rifu? 5, 6. I yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi xiyimo xa lava feke? Lava Feke Va Kwihi? swi koti ku ya emahlweni hi hanya loko miri wa hina wu file. Vutomi bya hina byi fana ni langavi ra khandlhela. Loko langavi rero ri timiwa a ri yi helo. Ro nyamalala. LESWI YESU A SWI VULEKE HI LAVA FEKE 7 Yesu Kreste u vulavule hi xiyimo xa lava feke. U vulavule ha xona hikwalaho ka Lazaro loyi a a n’wi toloverile swinene loyi se a a file. Yesu u byele vadyondzisiwa va yena a ku: “Lazaro nakulorhi u ye eku wiseni.” Vadyondzisiwa a va ehleketa leswaku Yesu u vula leswaku Lazaro u lo etlela kunene leswaku a ta hlakarhela eka vuvabyi lebyi n’wi khomeke. Kambe a swi nga ri tano. Yesu u hlamusele a ku: “Lazaro u file.” (Yohane 11:11-14) Xiya leswaku Yesu u fanise ku fa ni ku wisa swin’we ni ku etlela. LaXana langavi ri zaro a a nga ri etilweni kumbe etiheleni leti ye kwihi? pfurhaka. A a nga yanga ku ya hlangana ni tintsumi kumbe vakokwa wa yena. Lazaro a a nga yanga exivandleni xin’wana leswaku a ya velekiwa nakambe, leswaku a va eka xivumbeko xin’wana. A a ri eku wiseni esirheni onge hiloko a biwe hi vurhongo lebyikulu byo pfumala ni milorho. Matsalwa man’wana ma fanisa rifu ni ku etlela. Hi xikombiso, loko mudyondzisiwa Stefano a khandliwe hi maribye, Bibele yi vula leswaku u ‘etlele eku feni.’ (Mintirho 7:60) Hilaha ku fanaka, muapostola Pawulo u tsale leswaku hi nkarhi wa yena a ku ri ni lava va ‘etleleke eku feni.’—1 Vakorinto 15:6. 8 Xana a ku ri xikongomelo xa Xikwembu xa le ku sunguleni leswaku vanhu va fa? Doo! Yehovha a a endle leswaku vanhu va hanya hilaha ku nga heriki emisaveni. Hilaha hi dyondzeke hakona eku sunguleni ka buku leyi, Xikwembu xi veke mpatswa wo sungula wa vanhu eparadeyisini yo xonga. Xi va nyike vutomi lebyi hetisekeke. Yehovha a a va navelela leswinene ntsena. Xana u 7. Yesu u yi hlamusele njhani ndlela leyi rifu ri nga xiswona? 8. Hi swi tivisa ku yini leswaku a ku nga ri xona xikongomelo xa Xikwembu leswaku vanhu va fa? 60 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? kona mutswari la nga ni rirhandzu, la navelaka leswaku vana va yena va xanisiwa hi switlhavi leswi fambisanaka ni ku dyuhala ni rifu? A nga kona! Yehovha a a va rhandza vana va yena naswona a a lava leswaku va tiphina hi ntsako emisaveni hilaha ku nga heriki. Loko Bibele yi vulavula hi vanhu yi ri: ‘Yehovha u veke etimbilwini ta vona nkarhi lowu nga riki na makumu.’ (Eklesiasta 3: 11) Xikwembu xi hi vumbe hi ri lava navelaka ku hanya hilaha ku nga heriki. Naswona xi pfule ndlela ya leswaku hi swi kota ku hanya hilaha ku nga heriki. Yehovha u vumbe vanhu leswaku va ta hanya emisaveni hilaha ku nga heriki Lava Feke Va Kwihi? 61 LEXI ENDLAKA LESWAKU VANHU VA FA Kutani, ha yini vanhu va fa? Leswaku hi kuma nhlamulo, hi fanele hi kumisisa leswi endlekeke loko ka ha ri ni wanuna un’we ni wansati un’we emisaveni. Bibele yi ri: “Yehovha Xikwembu a endla leswaku emisaveni ku mila murhi wun’wana ni wun’wana lowu navelekaka ematihlweni ya munhu ni lowu fanelekaka ku dyiwa.” (Genesa 2:9) Hambiswiritano, ku ni nchumu wun’we lowu a n’wi aleleke eka wona. Yehovha u byele Adamu a ku: “U nga ha tidyela u eneriseka eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga. Kambe loko ku ri murhi wa ku tiva leswinene ni leswo biha u nga tshuki u wu dya hikuva siku u nga ta wu dya, u ta fa hakunene.” (Genesa 2:16, 17) Nawu lowu a wu nga tiki lerova munhu a nga tsandzeka ku wu yingisa. A ku ri ni mirhi yo tala leyi Adamu na Evha a va nga tidyela mihandzu ya yona. Kambe nawu lowu wu va pfulele ndlela yo hlawuleka yo kombisa leswaku va n’wi nkhensa Loyi a va nyikeke swilo hinkwaswo, ku katsa ni vutomi lebyi hetisekeke. Ku yingisa ka vona a ku ta kombisa nileswaku va byi xixima vulawuri bya Tata wa vona wa le tilweni nileswaku va wu lava nkongomiso wa yena wa rirhandzu. 10 Khombo ra kona, mpatswa wo sungula wa vanhu wu hlawule ku tlula nawu wa Yehovha. Sathana u tirhise nyoka kutani a vutisa Evha a ku: “Xana hakunene i ntiyiso leswaku Xikwembu xi vule leswaku mi nga tshuki mi dya eka murhi wun’wana ni wun’wana wa ntanga?” Evha u hlamule a ku: “Mbhandzu wa mirhi ya ntanga hi nga dya. Kambe loko ku ri ku dya mbhandzu wa murhi lowu nga exikarhi ka ntanga, Xikwembu xi te, ‘mi nga tshuki mi dya eka wona, e-e, mi nga tshuki mi wu khumba leswaku mi nga fi.’ ”—Genesa 3:1-3. 11 Hiloko Sathana a ku: “Entiyisweni mi nga ka mi nga fi. . . . Xikwembu xi tiva leswaku siku mi nga ta dya eka wona, mahlo ya n’wina ma ta pfuleka kutani mi ta fana ni Xikwembu, mi ta tiva leswinene ni leswo biha.” (Genesa 3:4, 5) Sathana a a lava leswaku Evha a pfumela leswaku u ta vuyeriwa loko o dya mbhandzu 9 9. Hi xihi xipimelo lexi Yehovha a xi vekeleke Adamu, naswona ha yini nawu lowu a wu nga tiki lerova munhu a nga tsandzeka ku wu yingisa? 10, 11. (a) Swi tise ku yini leswaku mpatswa wo sungula wa vanhu wu nga xi yingisi Xikwembu? (b) Ha yini ku nga yingisi ka Adamu na Evha ku ri nandzu lowukulu? 62 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? lowu yirisiweke. Hi ku ya hi yena, Evha a a ta tihlawulela leswinene ni leswo biha; a a ta tiendlela ku rhandza ka yena. Sathana u tlhele a hehla Yehovha hileswaku leswi a nge swi ta va humelela loko va dya mbhandzu wolowo i mavunwa, a swi nge humeleli. Evha u ma khorwile mavunwa wolawo ya Sathana. Hiloko a teka mbhandzu a wu dya. Kutani a nyika ni nuna wa yena leswaku na yena a dya. Va dye va ri karhi va swi tiva leswaku a va fanelanga va dya. A va swi tiva kahle leswaku va endla leswi Xikwembu xi va byeleke leswaku va nga swi endli. Hi ku dya mbhandzu wolowo, a va wu honisa hi vomu nawu wo olova ni lowu twisisekaka. Va kombise leswaku va n’wi tekela ehansi Tata wa vona wa le tilweni ni vulawuri bya yena. Ku pfumala xichavo loku va ku kombiseke eka Muvumbi wa vona la nga ni rirhandzu a ku ri nandzu lowu nga rivaleriwiki! Adamu u vumbiwe hi ntshuri kutani u tlhelele entshurini Lava Feke Va Kwihi? 63 Hi xikombiso: Xana a wu ta titwisa ku yini loko wo kurisa n’wana wa jaha kumbe wa nhwanyana ivi a hanya hi ndlela leyi kombisaka leswaku a nga ku xiximi nikatsongo kumbe a nga ku rhandzi? A swi ta ku twisa ku vava. Kutani anakanya ndlela leyi Yehovha a faneleke a titwe ha yona loko Adamu na Evha va hlawula ku endla leswi lwisanaka na yena. 13 A xi nga ri kona xivangelo xa leswaku Yehovha a tshika Adamu na Evha va ya emahlweni va hanya hilaha ku nga heriki. Va file hilaha a vuleke hakona leswaku va ta fa. Vutomi bya Adamu na Evha byi herile. A va hundzelanga exivandleni xa mimoya. Hi vula tano hikwalaho ka leswi Yehovha a swi byeleke Adamu endzhaku ka loko a tlule nawu wa yena. Xikwembu xi te: “U [ta] tlhelela emisaveni hikuva u humesiwe eka yona. Hikuva u ntshuri u ta tlhelela entshurini.” (Genesa 3:19) Xikwembu xi endle Adamu hi ntshuri wa misava. (Genesa 2:7) Loko Adamu a nga si endliwa, a a nga ri kona. Hikwalaho, loko Yehovha a vula leswaku Adamu u ta tlhelela entshurini, A a vula leswaku Adamu u ta tlhelela eka xiyimo lexi a a ri eka xona, xa ku nga vi kona. Adamu a a nga ta va na vutomi, a a ta fana ni ntshuri lowu a endliweke ha wona. 14 Adamu na Evha a va ta va va ha hanya ninamuntlha, kambe va file hikuva va hlawule ku ka va nga xi yingisi Xikwembu kutani va dyoha. Lexi endlaka leswaku hi fa hi leswaku ku dyoha ka Adamu ni ku fa ka yena swi endle leswaku vana va yena hinkwavo va tswariwa va ri ni xidyoho ni rifu. (Varhoma 5:12) Hikwalaho, xidyoho xexo xi fana ni ku tluleriwa hi vuvabyi lebyi dlayaka, lebyi munhu a nga ta ka a nga swi koti ku byi balekela. Rifu leri vangiwaka hi xona i ndzhukano eka vanhu. Rifu i nala, a hi munghana. (1 Vakorinto 15:26) Hi ba mandla hi vuyelela hileswi Yehovha a endleke leswaku ku va ni nkutsulo lowu nga ta hi ponisa eka nala loyi la chavisaka! 12 KU TIVA XIYIMO XA XIVIRI HI LAVA FEKE SWA PFUNA Swa chavelela ku tiva leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi 15 12. I yini lexi nga hi pfunaka hi twisisa ndlela leyi Yehovha a titweke ha yona loko Adamu na Evha va hlawula ku endla leswi lwisanaka na yena? 13. Yehovha u te ku ta endleka yini hi Adamu loko a fa naswona sweswo swi vula yini? 14. Ha yini hi fa? 15. Ha yini swi chavelela ku tiva ntiyiso hi ta xiyimo xa vafi? 64 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? xiyimo xa vafi. Hilaha hi swi voneke hakona, lava feke a va twi ku vava naswona a va le nhlomulweni. A xi kona xivangelo xo va chava hikuva a va nge hi vavisi. A va lavi mpfuno wa hina kasi na hina a va nge hi pfuni hi nchumu. A hi nge swi koti ku vulavula na vona, na vona a va nge swi koti ku vulavula na hina. Varhangeri vo tala va vukhongeri va xisa vanhu va va byela leswaku va nga pfuna lava feke kutani vanhu lava pfumelaka mavunwa yo tano va nyika varhangeri lava mali. Kambe, ku tiva xiyimo xa xiviri hi lava feke swi ta hi pfuna leswaku hi nga kanganyisiwi hi lava dyondzisaka tidyondzo to tano ta mavunwa. 16 Xana kereke ya wena ya pfumelelana ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka hi ta lava feke? Tikereke to tala a ti pfumelelani na swona. Ha yini? Hikuva leswi ti swi dyondzisaka swi huma eka Sathana. U tirhisa vukhongeri bya mavunwa leswaku byi dyondzisa vanhu leswaku loko miri wa vona wu fa, va ta ya emahlweni va hanya exivandleni xa mimoya. Lebyi i vunwa lebyi Sathana a byi pfanganisaka ni mavunwa man’wana leswaku vanhu va fularhela Yehovha Xikwembu. Njhani? 17 Hilaha swi kombisiweke hakona eku sunguleni, tikereke tin’wana ti dyondzisa leswaku loko munhu a endla leswo biha, u ta ya exivandleni lexi a nga ta fika a xanisiwa endzilweni hilaha ku nga heriki. Dyondzo leyi yi rhukana Xikwembu. Yehovha i Xikwembu xa rirhandzu naswona a nge pfuki a xanise vanhu hi ndlela leyi. (1 Yohane 4:8) U nga n’wi teka njhani munhu la xanisaka n’wana wa yena la nga yingisiki hi ku khoma voko ra yena a ri hisa endzilweni? Xana a wu ta n’wi xixima munhu wo tano? Entiyisweni, xana u nga lava ni ku aka vuxaka na yena? Nikatsongo! U nga n’wi teka a ri munhu la nga ni nsele lowukulu. Phela hi swona leswi Sathana a lavaka leswaku hi swi pfumela mayelana na Yehovha, leswaku ku sukela khale ka khaleni, u le ku xaniseni ka vanhu hi ndzilo lowu nga timekiki! 18 Sathana u tlhela a tirhisa tikereke tin’wana leswaku ti dyo16. Tidyondzo leti dyondzisiwaka etikerekeni to tala ti huma kwihi naswona sweswo swi vonaka hi ndlela yihi? 17. Ha yini dyondzo ya ku xanisa vanhu hilaha ku nga heriki yi ri ndzhukano eka Yehovha? 18. Mhaka ya ku gandzela vafi yi sekeriwe eka dyondzo yihi ya vukhongeri leyi nga vunwa? Lava Feke Va Kwihi? 65 ndzisa leswaku loko vanhu va file, va hundzuka mimoya leyi faneleke yi xiximiwa ni ku dzunisiwa hi lava hanyaka. Hi ku ya hi dyondzo leyi, mimoya ya vafi yi nga hundzuka vanghana lavakulu kumbe valala lavakulu. Vanhu vo tala va ma pfumela mavunwa lawa. Va chava vafi kutani va va xixima va tlhela va va gandzela. Bibele a yi pfumelelani nikatsongo ni dyondzo yoleyo, ku ri na sweswo yi dyondzisa leswaku lava feke va etlele nileswaku hi fanele hi gandzela Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso ntsena, ku nga Yehovha, Muvumbi ni Muwundli wa hina.—Nhlavutelo 4:11. 19 Ku tiva ntiyiso hi ta xiyimo xa vafi swi ku sirhelela leswaku u nga hambukisiwi hi mavunwa ya tikereke. Swi tlhela swi ku pfuna leswaku u twisisa tidyondzo tin’wana leti humaka eBibeleni. Hi xikombiso, loko se u swi vona leswaku vanhu a va hundzeli exivandleni xa mimoya loko va file, u kota ku xi twisisa kahle xitshembiso xa leswaku vanhu va ta hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi nga paradeyisi. 20 Khale ka khaleni, Yobo wanuna la tshembekaka u tshame a tlakusa xivutiso lexi nge: “Xana loko munhu la tiyeke emirini a fa a nga tlhela a hanya?” (Yobo 14:14) Xana swi nga koteka leswaku vanhu lava nga riki na vutomi, lava etleleke emasirheni, va tlhela va hanya? Leswi Bibele yi swi dyondzisaka emhakeni leyi swa chavelela hakunene, hilaha ndzima leyi landzelaka yi nga ta hlamusela hakona. 19. Ku tiva ntiyiso hi ta xiyimo xa vafi swi hi pfuna ku twisisa dyondzo yihi ya Bibele? 20. Hi xihi xivutiso lexi nga ta tlhuvutsiwa eka ndzima leyi landzelaka? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Lava feke a va voni kumbe ku twa kumbe ku anakanya.—Eklesiasta 9:5. ˇ Lava feke va le ku wiseni; a va le ku xanisekeni.—Yohane 11:11. ˇ Ha fa hikwalaho ka leswi hi tswariweke hi ri ni xidyoho lexi humaka eka Adamu. —Varhoma 5:12. NDZIMA YA VUNKOMBO Ntshembo Wa Xiviri Hi Varhandziwa Va Wena Lava Feke Hi swi tivisa ku yini leswaku lava feke va ta pfuxiwa hakunene? Xana Yehovha wa swi lava ku pfuxa lava feke? I vamani lava nga ta pfuxiwa? A HI NGE u le ku tsutsumeni, u hlongorisiwa hi nala wa wena la lavaka ku ku dlaya. Wa ku tlula hi matimba naswona a wu swi koti ku n’wi siya hi rivilo. Wa swi tiva leswaku loko o ku khoma, swi herile hi wena hikuva u tshama u n’wi vona a dlaya vanghana va wena van’wana. Hambi u ringeta hi matimba ku engetela rivilo kambe u ya a tshinela. U swi vona kahle leswaku ndlela yo pona a yi kona. Kambe, u nga swi rindzelanga, ku humelela munhu a lava ku ku lamulela. U ni matimba swinene ku tlula nala wa wena naswona u ku tshembisa leswaku u ta ku pfuna. A swi kanakanisi leswaku mbilu ya wena yi ta wa! 2 Hi ndlela yo karhi ku ni nala wo tano la ku hlongorisaka. Kahle-kahle u le ku hi hlongoriseni hinkwerhu ka hina. Hilaha hi dyondzeke hakona eka ndzima leyi hi humaka eka yona, Bibele yi vula leswaku rifu i nala. A nga kona ni un’we wa hina la nga ri balekelaka. Vo tala va hina hi n’wi vonile nala loyi loko a dlaya vanhu lava hi va rhandzaka. Kambe Yehovha u ni matimba swinene ku tlula rifu. Hi yena Mulamuleri la nga ni rirhandzu, loyi ana se a kombiseke leswaku a nga n’wi hlula nala loyi wa hina. Naswona u tshembisa leswaku nala loyi, ku nga rifu, u ta n’wi lovisela makumu. Bibele yi ri: “Rifu i nala wo hetelela la nga ta herisiwa.” (1 Vakorinto 15:26) Lawa i mahungu yo tsakisa! 1-3. Hi wihi nala loyi a hi hlongorisaka hinkwerhu, naswona ha yini ku kambisisa leswi Bibele yi swi dyondzisaka swi hi tisela ntsako? Ntshembo Wa Xiviri Hi Varhandziwa Va Wena Lava Feke 67 A hi rhange hi vona ndlela leyi hi titwaka ha yona loko rifu ri hi hlasela. Sweswo swi ta endla leswaku hi twisisa nchumu wun’wana lowu nga ta endla leswaku hi tsaka ngopfu. Phela, Yehovha u tshembisa leswaku lava feke va ta tlhela va hanya. (Esaya 26:19) Kunene va ta pfuxiwa hikuva Yehovha hi yena la tshembisaka leswaku va ta tlhela va hanya. 3 LOKO U FERIWA HI LOYI U N’WI RHANDZAKA Xana u tshama u feriwa hi loyi u n’wi rhandzaka? Mabibi ya mbilu ni gome swin’we ni ku heleriwa hi matimba, leswi vangiwaka hi ku feriwa, swi nga vonaka swi nga tiyiseleleki. Loko hi langutane ni xiyimo xexo, hi fanele hi lava nchavelelo eRitweni ra Xikwembu. (2 Vakorinto 1:3, 4) Bibele yi hi pfuna leswaku hi twisisa ndlela leyi Yehovha na Yesu va titwaka ha yona hi rifu. Yesu, loyi a a ri xikombiso lexi hetisekeke xa Tata wa yena, a a swi tiva leswaku swi njhani ku feriwa hi loyi u n’wi rhandzaka. (Yohane 14:9) Loko Yesu a ri eYerusalema, a a tala ku endzela Lazaro ni vasesi wa yena, Mariya na Marta, lava a va tshama emutini wa le kusuhi wa Betaniya. A va ri vanghana lavakulu. Bibele yi ri: “Yesu a a rhandza Marta ni makwavo wa xisati na Lazaro.” (Yohane 11:5) Kambe, hilaha hi swi voneke hakona eka ndzima leyi hi humaka eka yona, Lazaro u file. 5 Xana Yesu u titwise ku yini loko munghana wa yena a fa? Hi byeriwa leswaku Yesu na yena u ririle loko maxaka ni vanghana va rila rifu ra Lazaro. Loko Yesu a va vona, u twe ku vava ngopfu. U ‘konyile emoyeni, a karhateka.’ Kutani rungula ri ya emahlweni ri ku: “Yesu a humesa mihloti.” (Yohane 11:33, 35) Xana ku rila ka Yesu a ku kombisa leswaku a nga na ntshembo? Doo! Entiyisweni, Yesu a a swi tiva leswaku ku ta endleka nchumu wun’wana wo hlamarisa ku nga ri khale. (Yohane 11:3, 4) Hambiswiritano, u ve ni gome leri vangiwaka hi rifu. 6 Hi nga ha vula leswaku ku rila ka Yesu ku hi tiyisa nhlana. Ku 4 4. (a) Ha yini ndlela leyi Yesu a titwaka ha yona hi mhaka ya ku feriwa hi loyi u n’wi rhandzaka, yi hi dyondzisa ndlela leyi Yehovha a titwaka ha yona? (b) I vamani lava a va ri vanghana vo hlawuleka va Yesu? 5, 6. (a) I yini lexi Yesu a xi endleke loko a ri ni ndyangu ni vanghana va Lazaro lava a va rila nkosi wa yena? (b) Ha yini ku rila ka Yesu ku hi tiyisa nhlana? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 68 hi dyondzisa leswaku Yesu ni Tata wa yena, Yehovha, va ri venga rifu. Kambe, Yehovha Xikwembu wa swi kota ku lwa ni nala loyi a n’wi hlula! A hi voneni leswi Xikwembu xi pfumeleleke Yesu leswaku a swi endla. “LAZARO, HUMA!” Lazaro a a vekiwe ebakweni kutani Yesu u kombele leswaku ku susiwa ribye leri a ri pfale nomu wa bako. Marta u arile hikuva Lazaro a a ri ni masiku ya mune a file naswona miri wa yena se a wu sungule ku bola. (Yohane 11:39) Hi ku ya hi langutelo ra vanhu va nyama, a ku nga ha ri na ntshembo! 8 Hiloko ribye ri susiwa kutani Yesu a huwelela hi rito leri tlakukeke a ku: “Lazaro, huma!” Ku endleke yini? ‘Munhu loyi a a file u humile.’ (Yohane 11:43, 44) A swi kanakanisi leswaku vanhu lava a va ri kona kwalaho a va tsake ku tlula mpimo! Ku nga khathariseki leswaku Lazaro a a ri xaka, munghana kumbe muakelani, lexi a va xi tiva hileswaku a a file. Kambe va kote ku tlhela va vona murhandziwa wa vona a yime swin’we na vona. Sweswo swi fanele swi vonake onge ko va norho. A swi kanakanisi leswaku vo tala va vukarhe Lazaro va tsakile. Koloko ku ve ku hluriwa ka rifu hakunene! 9 Yesu a nga vulanga leswaku u endle singita leri hi matimba ya yena n’wini. Exikhongelweni xa yena loko a nga si vitana Lazaro, u swi veke erivaleni leswaku Yehovha hi yena Xihlovo xa matimba lawa a nga ta pfuxa mufi ha wona. (Yohane 11:41, 42) A ku nga ri ro sungula leswaku Yehovha a tirhisa matimba ya yena hi ndlela leyi. Ku pfuxiwa ka Lazaro i rin’wana ra masingita ya kaye ya ku pfuxiwa ka vafi, lama tsariweke eRitweni ra Xikwembu.1 Swa tsakisa ku hlaya ni ku kambisisa marungula lawa. Ma 7 1 Marungula man’wana ma kumeka eka 1 Tihosi 17:17-24; 2 Tihosi 4: 32-37; 13:20, 21; Matewu 28:5-7; Luka 7:11-17; 8:40-56; Mintirho 9:36-42; na 20:7-12. 7, 8. Hi ku ya hi langutelo ra hina vanhu, ha yini ku vonake ku nga ha ri na ntshembo emhakeni ya Lazaro, kambe i yini lexi Yesu a xi endleke? 9, 10. (a) Yesu u vule leswaku i mani Xihlovo xa matimba lama a ma tirhiseke ku pfuxa Lazaro? (b) I yini xin’wana lexi munhu a vuyeriwaka hi xona loko a hlaya hi ta ku pfuxiwa ka vafi eBibeleni? Eliya u pfuxe n’wana wa noni. —1 Tihosi 17:17-24 Muapostola Petro u pfuxe wansati la nga Mukreste la vuriwaka Dorkasi. —Mintirho 9:36-42 Ku pfuxiwa ka Lazaro ku endle leswaku vanhu va tsaka swinene.—Yohane 11:38-44 70 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hi dyondzisa leswaku Xikwembu a xi yi hi nghohe, hikuva ku pfuxiwe vana, vanhu lavakulu, va xinuna ni va xisati, Vaisrayele ni lava nga riki Vaisrayele. Naswona vanhu lava ku vulavuriwaka ha vona eka marungula lawa ku vuriwa leswaku a va tsakile! Hi xikombiso, loko Yesu a pfuxa xinhwanyetana lexi a xi file, vatswari va xona “a va nga ha tikoti hi ku tsaka.” (Marka 5:42) Ina, Yehovha u endle leswaku va tsaka hi ndlela leyi a va nga ta pfuka va yi rivarile ni siku ni rin’we. 10 I ntiyiso leswaku vanhu lava Yesu a va pfuxeke va hetelele va file. Xana sweswo swi vula leswaku ku pfuxiwa ka vona a ku ri ku tlanga hi nkarhi? A swi tano. Marungula lawa ya le Bibeleni ma endla leswaku hi kholwa tidyondzo tin’wana ta nkoka naswona ma endla leswaku hi va ni ntshembo. LESWI HI SWI DYONDZAKA ETIMHAKENI TA KU PFUXIWA KA VAFI 11 Bibele yi dyondzisa leswaku lava feke “a va tivi nchumu nikatsongo.” A va hanyi naswona a va nge ku byeli nchumu hileswi endlekaka endhawini yin’wana. Leswi hi swi vona hileswi humeleleke eka Lazaro. Xana loko Lazaro a pfuka eku feni, u rungulele vanhu hi ta leswi a swi voneke etilweni? Kumbe, xana u va chavise hi ta ku hisiwa ka vanhu etiheleni? Doo! A ku kona laha Bibele yi vulaka leswaku Lazaro u rungule timhaka to tano. Emasikwini ya mune lawa a ma heteke a file, ‘a a nga tivi nchumu nikatsongo.’ (Eklesiasta 9:5) Lazaro a a tietlelerile eku feni.—Yohane 11:11. 12 Rungula ra ku pfuxiwa ka Lazaro ri tlhela ri hi dyondzisa leswaku ku pfuxiwa ka vafi i mhaka ya xiviri, a hi ntsheketo. Loko Yesu a pfuxa Lazaro, a ku ri ni vanhu lava a va n’wi langutile loko a ri karhi a n’wi pfuxa. Hambi ku ri varhangeri va vukhongeri lava a va venga Yesu, a va alanga leswaku singita leri ri endlekile. Ematshan’weni yo ala, va te: “Xana hi ta endla yini, hikuva munhu loyi [Yesu] u endla masingita yo tala?” (Yohane 11:47) 11. Xana rungula ra ku pfuxiwa ka Lazaro ri hi pfuna hi ndlela yihi leswaku hi vona leswaku Eklesiasta 9:5 yi tiyisile? 12. I yini lexi endlaka hi tiyiseka leswaku hakunene Lazaro u pfuxiwile eku feni? Ntshembo Wa Xiviri Hi Varhandziwa Va Wena Lava Feke 71 Vanhu vo tala va tile va ta vona munhu la pfuxiweke. Kutani sweswo swi endle leswaku vo tala va va ni ripfumelo eka Yesu. Ku pfuxiwa ka Lazaro ku va nyike vumbhoni bya xiviri bya leswaku Yesu a a rhumiwe hi Xikwembu. Vumbhoni lebyi a byi ri erivaleni lerova varhangeri van’wana va Vayuda lava a va ome tinhloko, va luke mano yo dlaya Yesu na Lazaro.—Yohane 11:53; 12:9-11. 13 Xana swa twisiseka ku pfumela leswaku ku pfuxiwa ka vafi i mhaka ya xiviri? Ina, swa twisiseka hikuva Yesu u dyondzise leswaku siku rin’wana “hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo” va ta pfuxiwa. (Yohane 5:28) U nga rivali leswaku Yehovha i Muvumbi wa swilo hinkwaswo leswi hanyaka. Xana swi fanele swi hi tikela ku pfumela leswaku u ta swi kota ku endla leswaku swilo leswi feke swi tlhela swi hanya? Phela, Yehovha a nga rivali. Kambe, xana u ta swi kota ku tsundzuka varhandziwa va hina lava feke? Ku ni timiliyoni ta timiliyoni ta tinyeleti exibakabakeni, kambe Xikwembu xi tiva nyeleti yin’wana ni yin’wana hi vito! (Esaya 40:26) Hikwalaho Yehovha Xikwembu u ta swi kota ku tsundzuka xin’wana ni xin’wana hi varhandziwa va hina lava feke, naswona u ta swi kota ku va pfuxa va tlhela va hanya. 14 Hambiswiritano, xana Yehovha wa swi lava ku pfuxa lava feke? Bibele yi dyondzisa leswaku u tiyimiserile ku va pfuxa. Yobo wanuna wo tshembeka u vutisile a ku: “Xana loko munhu la tiyeke emirini a fa a nga tlhela a hanya?” Yobo a a vula leswaku u ta rindza esirheni kukondza ku fika nkarhi lowu Xikwembu xi nga ta n’wi tsundzuka ha wona. U byele Yehovha a ku: “U ta vitana, mina ndzi ta ku hlamula. U ta navela ntirho wa mavoko ya wena.”—Yobo 14:13-15. 15 Anakanya hi mhaka leyi! Yehovha wa swi navela ku pfuxa lava feke. Xana a swi tsakisi ku tiva leswaku Yehovha u titwa hi ndlela yoleyo? Kambe ku vuriwa yini hi ku pfuxiwa ka lava feke enkarhini lowu taka? I vamani lava nga ta pfuxiwa naswona va ta pfuxeriwa kwihi? 13. Ntshembo wa hina wa leswaku hakunene Yehovha u ta va pfuxa lava feke wu sekeriwe kwihi? 14, 15. Xana Yehovha u titwisa ku yini hi ku pfuxa lava feke hilaha swi kombisiweke hakona emaritweni ya Yobo? 72 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? “HINKWAVO LAVA NGA EKA MASIRHA-BAKO YA XITSUNDZUXO” 16 Timhaka ta le Bibeleni ta ku pfuxiwa ka lava feke ti hi dyondzisa swo tala mayelana ni leswi swi nga ta endleka enkarhini lowu taka loko ku pfuxiwa lava feke. Vanhu lava pfuxiweke kwala misaveni va tlhele va tshama ni varhandziwa va vona. Swi ta va tano ni loko ku pfuxiwa vafi enkarhini lowu taka—kambe hi ndlela leyi antswaka ngopfu. Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 3, xikongomelo xa Xikwembu hileswaku misava hinkwayo yi va paradeyisi. Leswi vulaka leswaku ku fanele ku herisiwa nyimpi, vugevenga ni mavabyi ku ri kona lava feke va pfuxiwaka. Va ta kota ku hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyi, va titshamele hi ku rhula naswona va tsakile. 17 I vamani lava nga ta pfuxiwa? Yesu u vule leswaku ‘hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va ta twa rito ra yena kutani va huma.’ (Yohane 5:28, 29) Nhlavutelo 20:13 yi seketela mhaka yoleyo loko yi ku: “Kutani lwandle ri humesa vafi lava nga eka rona, rifu ni Hayidesi swi humesa vafi lava nga eka swona.” “Hayidesi” yi vula sirha leri toloveleke. (Vona Xiengetelo eka matluka 212-13.) Hinkwavo lava nga emasirheni va ta pfuxiwa. Vanhu va tibiliyoni lava wiseke emasirheni va ta tlhela va hanya. Muapostola Pawulo u te: “Ku ta va ni ku pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.” (Mintirho 24:15) Xana sweswo swi vula yini? 18 “Lava lulameke” va katsa vanhu vo tala lava hi hlayeke ha vona eBibeleni, lava hanyeke loko Yesu a nga si ta laha misaveni. Van’wana va vona i Nowa, Abrahama, Sara, Muxe, Rhuti, Estere ni van’wana va ntsandza-vahlayi. Van’wana va vavanuna ni vavasati lava va ripfumelo ku vulavuriwa ha vona eka ndzima 11 ya buku ya Vaheveru. Kambe “lava lulameke” va katsa ni malandza ya Yehovha ya manguva lawa lama nga fa. Hikwalaho ka ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi, a ha ha ri chavi rifu.—Vaheveru 2:15. 16. Xana lava feke va pfuxeriwa ku hanya eka swiyimo swa njhani? 17. Xana ku pfuxiwa ka vafi ku ta va kukulu hi ndlela yihi? 18. “Lava lulameke” lava nga ta pfuxiwa, va katsa vamani naswona wena u titwa njhani hi ntshembo lowu? Ntshembo Wa Xiviri Hi Varhandziwa Va Wena Lava Feke 73 Ku vuriwa yini hi vanhu lavan’wana hinkwavo lava nga n’wi tirhelangiki Yehovha hikwalaho ka leswi va nga tivangiki nchumu ha yena? Vanhu lava va timiliyoni “lava nga lulamangiki” a va nge rivariwi. Na vona va ta pfuxiwa leswaku va nyikiwa nkarhi wo dyondza hi Xikwembu xa ntiyiso ivi va xi tirhela. Hi nkarhi wa gidi ra malembe, lava feke va ta pfuxiwa kutani va nyikiwa nkarhi wa leswaku va tirhela Yehovha swin’we ni vanhu lava tshembekaka emisaveni. Wolowo wu ta va nkarhi lowu tsakisaka. Nkarhi lowu wu vitaniwa Siku Ra Vuavanyisi eBibeleni.1 20 Xana leswi swi vula leswaku vanhu hinkwavo lava feke va ta pfuxiwa? Doo! Bibele yi vula leswaku vafi van’wana va le “Gehena.” (Luka 12:5) Ndhawu leyi vuriwaka Gehena yi thyiwe tano hileswi a ku lahleriwa thyaka eka yona naswona a yi ri ehandle ka muti wa Yerusalema wa khale. A ku lahleriwa mintsumbu ni thyaka eka yona. Vafi lava a va lahliwa kona hi lava Vayuda a va va teka va nga faneriwi hi ku lahliwa ni ku pfuxiwa. Hikwalaho, swa fanela leswi rito Gehena ri fanekiselaka ku loviseriwa makumu. Hambileswi Yesu a nga ta avanyisa lava hanyaka ni lava feke, Yehovha hi yena la nga ta va Muavanyisi wo hetelela. (Mintirho 10:42) Lava nga ta kumeka va hombolokile naswona va nga swi lavi ku hundzuka, a nge va pfuxi. 19 KU PFUXERIWA ETILWENI Bibele yi tlhela yi vulavula hi ku pfuxiwa kun’wana ka ku ya hanya tanihi xivumbiwa xa moya. Bibele yi vula leswaku i Yesu Kreste ntsena la pfuxiweke hi ndlela leyi. 22 Endzhaku ka loko Yesu a dlayiwile loko a ha ri munhu wa nyama, Yehovha a nga pfumelanga leswaku N’wana wa Yena la tshembekeke a tshama esirheni. (Pisalema 16:10; Mintirho 21 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hi Siku Ra Vuavanyisi, hi kombela u languta Xiengetelo eka matluka 213-15. 19. I vamani “lava nga lulamangiki” naswona Yehovha u ta va nyika nkarhi wo endla yini? 20. I yini Gehena naswona i vamani lava yaka kona? 21, 22. (a) Hi kwihi ku pfuxiwa kun’wana loku nga kona? (b) I mani la veke wo sungula ku pfuxeriwa evuton’wini bya moya? 74 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 13:34, 35) Xikwembu xi pfuxe Yesu kambe a xi n’wi pfuxanga a ri munhu wa nyama. Muapostola Petro u vula leswaku Kreste u ‘dlayiwe a ri wa nyama kambe a hanyisiwa a ri wa moya.’ (1 Petro 3:18) Hakunene leri a ku ri singita lerikulu. Yesu u tlhele a hanya a ri xivumbiwa xa moya lexi nga ni matimba! (1 Vakorinto 15:3-6) Yesu u ve wo sungula ku pfuxiwa hi ndlela leyi yo hlamarisa. (Yohane 3:13) Kambe a a nga ta va wo hetelela. 23 Hi ku tiva leswaku u ta tlhelela etilweni ku nga ri khale, Yesu u byele valandzeri va yena lava tshembekaka leswaku u ta va “lunghiselela ndhawu” loko a fika le tilweni. (Yohane 14:2) Yesu u vule leswaku lava yaka etilweni i “ntlhambinyana” wa yena. (Luka 12:32) I vangani lava nga ta vumba ntlawa lowu lowutsongo wa Vakreste vo tshembeka? Hi ku ya hi Nhlavutelo 14:1, muapostola Yohane u ri: “Hiloko ndzi languta, kutani waswivo, a ku ri ni Xinyimpfana [Yesu Kreste] xi yime eNtshaveni ya Siyoni, xi ri ni lava 144 000 va tsariwe vito ra xona ni vito ra Tata wa xona emimombyeni ya vona.” 24 Vakreste lava va 144 000, ku katsa ni vaapostola va Yesu vo tshembeka, va pfuxeriwa ku ya hanya etilweni. Va pfuxiwa rini? Muapostola Pawulo u tsale leswaku va ta pfuxiwa loko Kreste a sungula ku fuma. (1 Vakorinto 15:23) Hilaha u nga ta swi vona hakona eka Ndzima 9, hi hanya enkarhini wolowo wa ku fuma ka yena. Leswi vulaka leswaku loko lava ha seleke va 144 000 va fa, va pfuxiwa xikan’we-kan’we va ya hanya etilweni. (1 Vakorinto 15:51-55) Hambiswiritano, vanhu lavan’wana hinkwavo va ni ntshembo wo pfuxeriwa ku hanya emisaveni leyi nga ta va yi ri Paradeyisi enkarhini lowu taka. 25 Ina, Yehovha u ta n’wi hlula hakunene nala wa hina loyi a nga rifu, a nge he tlheli a va kona! (Esaya 25:8) Kambe, u nga ha tivutisa, ‘Xana lava pfuxeriwaka ku ya hanya etilweni, va ya endla yini kwale?’ Va ta vumba Mfumo wo hlamarisa wa le tilweni. Hi ta dyondza leswi engetelekeke hi mfumo lowu eka ndzima leyi landzelaka. 23, 24. I vamani lava vumbaka ntlawa wa “ntlhambinyana” wa Yesu naswona i vangani? 25. Hi ta dyondza hi yini eka ndzima leyi landzelaka? Ntshembo Wa Xiviri Hi Varhandziwa Va Wena Lava Feke LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Timhaka ta le Bibeleni ta ku pfuxiwa ka lava feke ti hi nyika ntshembo wa xiviri. —Yohane 11:39-44. ˇ Yehovha u tiyimiserile ku pfuxa vafi. —Yobo 14:13-15. ˇ Hinkwavo lava nga emasirheni va ta pfuxiwa. —Yohane 5:28, 29. Eparadeyisini, lava feke va ta pfuxiwa kutani va tlhela va vonana ni varhandziwa va vona 75 NDZIMA YA VUNHUNGU Mfumo Wa Xikwembu I Yini? I yini leswi Bibele yi hi dyondzisaka swona hi Mfumo wa Xikwembu? I yini leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta swi endla? Xana Mfumo wa Xikwembu wu ta ku endla rini ku rhandza ka Xikwembu la misaveni? VANHU vo tala emisaveni va xi tiva xikhongelo lexi hi xitalo xi vitaniwaka Xikhongelo xa Hosi. I xikhongelo lexi dumeke lexi Yesu Kreste hi byakwe a xi tirhiseke tanihi xikombiso xa ndlela leyi ku nga khongeriwaka ha yona. I xikhongelo xa nkoka swinene naswona loko u kambisisa swikombelo swinharhu swo sungula eka xona, swi ta ku pfuna leswaku u dyondza swo tala swa leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene. 2 Emaritweni yo sungula ya xikhongelo lexi, Yesu u dyondzise vayingiseri va yena a ku: “Mi fanele mi khongela hi ndlela leyi: ‘Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri kwetsimisiwe. Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.’ ” (Matewu 6:9-13) Xana swi vula yini swikombelo leswinharhu? 3 Se hi dyondze swo tala hi vito ra Xikwembu, ku nga Yehovha. Naswona se hi hlamusele swo talanyana malunghana ni leswi ku rhandza ka Xikwembu ku nga swona—leswi xi swi endleleke vanhu ni leswi xi nga ta va endlela swona enkarhini lowu taka. Kambe, Yesu a a vulavula hi yini loko a vula leswaku hi khongela hi ku: “Mfumo wa wena a wu te”? I yini Mfumo wa Xikwembu? Xana ku ta ka wona ku ta ri kwetsimisa hi ndlela yihi vito ra Xi1. Hi xihi xikhongelo lexi dumeke lexi hi nga ta xi kambisisa sweswi? 2. Hi swihi swilo swinharhu leswi Yesu a dyondziseke vadyondzisiwa va yena leswaku va swi khongelela? 3. I yini leswi hi faneleke hi swi tiva hi Mfumo wa Xikwembu? Mfumo Wa Xikwembu I Yini? 77 kwembu? Naswona ku ta ka Mfumo lowu ku fambisana hi ndlela yihi ni ku endliwa ka ku rhandza ka Xikwembu? LESWI MFUMO WA XIKWEMBU WU NGA SWONA Mfumo wa Xikwembu i hulumendhe leyi simekiweke hi Yehovha Xikwembu, leyi nga ni Hosi leyi hlawuriweke hi Xikwembu. I mani Hosi ya Mfumo wa Xikwembu? I Yesu Kreste. Tanihi Hosi, Yesu u nkulu eka vafumi hinkwavo lava nga vanhu va nyama naswona u vitaniwa “Hosi ya lava nga tihosi ni Mufumi wa lava nga vafumi.” (1 Timotiya 6:15) U ni matimba yo kota ku endla swilo leswinene ngopfu ku tlula mufumi wihi ni wihi la nga munhu wa nyama, hambi loyi a vonakaka a tlula lavan’wana hi vunene. 5 Xana Mfumo wa Xikwembu wu ta fuma wu ri kwihi? Leswaku hi kuma nhlamulo a hi rhange hi tiva leswaku Yesu u kwihi? Wa ha tsundzuka leswaku u beleriwe emhandzini ya nxaniso ivi a fa kutani a pfuxiwa eku feni. Hi ku hatlisa endzhakunyana ka sweswo, u tlhandlukele etilweni. (Mintirho 2:33) Leswi vulaka leswaku Mfumo wa Xikwembu wu kwale tilweni. Hi yona mhaka leyi Bibele yi wu vitanaka ‘mfumo wa le tilweni.’ (2 Timotiya 4: 18) Hambileswi Mfumo wa Xikwembu wu nga le tilweni, wu ta fuma ni misava.—Nhlavutelo 11:15. 6 I yini lexi endlaka leswaku Yesu a va Hosi leyinene ngopfu? Xivangelo xin’wana hi leswaku a nge pfuki a file. Loko Bibele yi n’wi pimanisa ni vafumi lava nga vanhu va nyama, yi n’wi vitana “loyi ku nga yena ntsena la nga fiki, la tshamaka eku vonakaleni loku nga tshinelelekiki.” (1 Timotiya 6:16) Sweswo swi vula leswaku xin’wana ni xin’wana lexinene lexi Yesu a nga ta xi endla xi ta tshama hi masiku. Naswona u ta endla swilo swo tala leswi nga ta vuyerisa vanhu va yena. 7 Loko vuprofeta bya Bibele byi vulavula ha Yesu byi ri: “Moya wa Yehovha wu ta tshama ehenhla ka yena, moya wa vutlhari ni wa ku twisisa, moya wa xitsundzuxo ni wa matimba, moya wa 4 4. I yini Mfumo wa Xikwembu naswona i mani Hosi ya wona? 5. Xana Mfumo wa Xikwembu wu ta fuma wu ri kwihi naswona wu fuma yini? 6, 7. I yini lexi endlaka leswaku Yesu a va Hosi leyinene ngopfu? 78 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? vutivi ni wa ku chava Yehovha; naswona yena u ta tiphina hi ku chava Yehovha. A nge avanyisi hi ku ya hi leswi a swi vonaka ematihlweni ya yena, kumbe a tshinya hi ku ya hi leswi twiwaka hi tindleve takwe ntsena. Kutani u ta avanyisa swisiwana hi ku tshembeka, naswona u ta tshinya hi vunene ku pfuna lavo rhula emisaveni.” (Esaya 11:2-4) Marito lawa ma kombisa leswaku Yesu u ta va Hosi yo lulama ni leyi nga ni ntwela-vusiwana eka vanhu lava nga ta hanya emisaveni. Xana u nge swi tsakeli ku fumiwa hi hosi yo tano? 8 Hi lowu nchumu wun’wana lowu tsakisaka hi Mfumo wa Xikwembu: Yesu a nge fumi a ri yexe. Ku ni lava va nga ta fuma na yena. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u byele Timotiya a ku: “Loko hi ya emahlweni hi tiyisela, hi ta tlhela hi va tihosi swin’we.” (2 Timotiya 2:12) Ina, Pawulo na Timotiya swin’we ni van’wana lava tshembekaka, lava hlawuriweke hi Xikwembu, va ta fuma na Yesu eMfun’weni wa le tilweni. I vangani lava nga ta kuma nkateko lowu? 9 Hilaha swi boxiweke hakona eka Ndzima 7 ya buku leyi, muapostola Yohane u kombiwe xivono lexi eka xona a voneke “Xinyimpfana [Yesu Kreste] xi yime eNtshaveni ya Siyoni [ntsindza wa vuhosi bya yena bya le tilweni], xi ri ni lava 144 000 va tsariwe vito ra xona ni vito ra Tata wa xona emimombyeni ya vona.” I vamani lava va 144 000? Yohane u ri: “Lava hi vona lava hambetaka va landzela Xinyimpfana ku nga khathariseki leswaku xi ya kwihi. Lava va xaviwe evanhwini leswaku va va swirhangana eka Xikwembu ni le ka Xinyimpfana.” (Nhlavutelo 14:1, 4) Ina, i valandzeri va Yesu Kreste lava tshembekaka, lava hlawuriweke hi ku kongoma leswaku va ya fuma na yena etilweni. Loko va file, va pfuxeriwa etilweni leswaku “va ta va tihosi emisaveni” swin’we na Yesu. (Nhlavutelo 5:10) Ku sukela enkarhini wa vaapostola, Xikwembu a xi ri karhi xi hlawula Vakreste vo tshembeka leswaku xi ta hlanganisa nhlayo ya 144 000. 8. I vamani lava nga ta fuma na Yesu? 9. I vangani lava nga ta fuma na Yesu naswona Xikwembu xi sungule rini ku va hlengeleta? Mfumo Wa Xikwembu I Yini? 79 Mhaka ya leswaku Yesu ni lava va 144 000 va fuma vanhu i lunghiselelo lerinene ngopfu. Phela, Yesu u swi tiva kahle leswaku swi njhani ku va munhu wa nyama ni leswaku swi njhani ku xaniseka. Pawulo u vule leswaku Yesu “a hi yena loyi a nga tsandzekaka ku hi tshandzisa eku tsaneni ka hina, kambe hi loyi a ringiweke hi tindlela hinkwato ku fana na hina, kambe yena a nga vanga na xidyoho.” (Vaheveru 4:15; 5:8) Lava va nga ta fuma na yena va xanisiwile va tlhela va tiyisela loko va ha ri vanhu va nyama. Kasi va langutane ni swiphiqo leswi vangiwaka hi ku nga hetiseki va tlhela va tiyiselela mixaka hinkwayo ya mavabyi. A swi kanakanisi leswaku va ta swi twisisa swiphiqo leswi vanhu va langutanaka na swona! 10 I YINI LESWI MFUMO WA XIKWEMBU WU NGA TA SWI ENDLA? 11 Loko Yesu a vula leswaku vadyondzisiwa va yena va fanele va khongelela Mfumo wa Xikwembu leswaku wu ta, u tlhele a vula leswaku va fanele va khongelela ku rhandza ka xona leswaku ku endliwa “emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” Xikwembu xi le tilweni naswona tintsumi to tshembeka ti endla ku rhandza ka xona minkarhi hinkwayo, kona le tilweni. Hambiswiritano, eka Ndzima 3 ya buku leyi, hi dyondze leswaku ntsumi yin’wana yo homboloka yi tshike ku endla ku rhandza ka Xikwembu kutani yi endla leswaku Adamu na Evha va dyoha. Eka Ndzima 10, hi ta dyondza swo tala hi leswi Bibele yi swi dyondzisaka malunghana ni ntsumi leyi yo homboloka, leyi hi yi tivaka hi vito leri nge Sathana Diyavulosi. Sathana ni swivumbiwa leswi nga tintsumi ta moya, leswi hlawuleke ku n’wi landzela—leswi vuriwaka madimona—va pfumeleriwile leswaku va tshamanyana etilweni. Leswi vulaka leswaku hi nkarhi wolowo a hi hinkwavo lava a va endla ku rhandza ka Xikwembu. Sweswo a swi ta cinca loko Mfumo wa Xikwembu wu sungula ku fuma. Yesu Kreste, Hosi leya ha ku vekiwaka exiluvelweni, a a ta lwa na Sathana. —Nhlavutelo 12:7-9. 10. Ha yini ku ri lunghiselelo lerinene leswaku Yesu ni lava va 144 000 va fuma vanhu? 11. Ha yini Yesu a vule leswaku vadyondzisiwa va yena va fanele va khongelela leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa etilweni? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 80 Marito lama landzelaka ya vuprofeta ma hlamusela leswi a swi ta endleka loko ma ku: “Ndzi twa rito lerikulu etilweni ri ku: ‘Sweswi ku ponisa ni matimba ni mfumo wa Xikwembu xa hina ni vulawuri bya Kreste wa xona se swa tirha, hikuva [Sathana] muhehli wa vamakwerhu u lahleriwe ehansi, yena loyi a va hehlaka vusiku ni nhlikanhi emahlweni ka Xikwembu xa hina!’ ” (Nhlavutelo 12:10) Xana u swi xiyile swiendlakalo swimbirhi swa nkoka leswi hlamuseriwaka endzimaneni leyi ya Bibele? Xo sungula, Mfumo wa Xikwembu wu sungula ku fuma wu ri ehansi ka Yesu Kreste. Xa vumbirhi, Sathana wa hlongoriwa etilweni a lahleriwa emisaveni. 13 I yini leswi endlekeke endzhaku ka swiendlakalo sweswo swimbirhi? Malunghana ni leswi humeleleke etilweni, ha hlaya: “Tsakani hikwalaho ka swona, n’wina matilo na n’wina lava tshamaka eka wona!” (Nhlavutelo 12:12) Ina, tintsumi leti tshembekaka etilweni ta tsaka hikuva Sathana ni madimona ya yena va hlongoriwile kutani etilweni ku sale ntsena lava tshembekaka eka Yehovha Xikwembu. Ku ni ku rhula loku heleleke ni ntirhisano. Etilweni ku endliwa ku rhandza ka Xikwembu. 14 Kambe, ku humelele yini emisaveni? Bibele yi ri: “Khombo eka misava ni lwandle, hikuva Diyavulosi u xikele eka n’wina, a hlundzukile swinene, hi ku tiva leswaku u ni nkarhi wo koma.” (Nhlavutelo 12:12) Sathana u hlundzukile leswi a hlongoriweke etilweni nileswi a saleriweke hi nkarhi wo koma. Leswi a hlundzukeke, u vanga nhlomulo kumbe “khombo” emisaveni. Eka ndzima leyi landzelaka hi ta dyondza leswi engetelekeke hi “khombo” leri. Loko ha ha anakanya hi mhaka leyi, hi nga ha vutisa, Xana Mfumo wa Xikwembu wu nga swi kotisa ku yini ku endla leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa la misaveni? 15 Wa ha tsundzuka leswi Xikwembu xi tiyimiseleke ku swi endla hi misava leyi? Ndzima 3 yi swi hlamuserile. Le Edeni, 12 12. Hi swihi swiendlakalo swimbirhi swa nkoka leswi hlamuseriwaka eka Nhlavutelo 12:10? 13. I yini leswi endlekeke hikwalaho ka leswi Sathana a hlongoriweke etilweni? 14. Ku humelele yini endzhaku ka loko Sathana a lahleriwe la misaveni? 15. I yini leswi Xikwembu xi tiyimiseleke swona hi misava leyi? Mfumo Wa Xikwembu I Yini? 81 Xikwembu xi kombise leswaku ku rhandza ka xona hi leswaku misava yi va paradeyisi leyi teleke hi vanhu lavanene, lava nga fiki. Sathana u endle leswaku Adamu na Evha va dyoha kambe sweswo a swi xi hundzulanga xikongomelo xa xona, swi lo kavanyeta ku hetiseka ka leswi Xikwembu xi lavaka leswaku misava leyi yi va xiswona ntsena. Xikongomelo xa Yehovha ka ha ri leswaku ‘lavo lulama va dya ndzhaka ya misava, va tshama eka yona hi masiku.’ (Pisalema 37:29) Naswona Mfumo wa Xikwembu wu ta xi hetisisa xikongomelo xexo. Hi ndlela yihi? 16 Xiya vuprofeta lebyi kumekaka eka Daniyele 2:44. Byi hlayekisa xileswi: “Emasikwini ya tihosi teto Xikwembu xa le tilweni xi ta veka mfumo lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi. Mfumo lowu wu nga ka wu nga hundziseriwi eka vanhu van’wana. Wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo, kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.” Xana leswi swi hi byela yini hi Mfumo wa Xikwembu? 17 Xo sungula, swi hi byela leswaku Mfumo wa Xikwembu a wu ta simekiwa “emasikwini ya tihosi teto” kumbe loko mimfumo yin’wana yi ri karhi yi fuma. Xa vumbirhi, swi hi byela leswaku Mfumo lowu wu ta va kona hilaha ku nga riki na makumu. A wu nge hluriwi ivi wu siviwa hi mfumo wun’wana. Xa vunharhu, Mfumo wa Xikwembu wu ta lwa ni mimfumo ya misava. Mfumo wa Xikwembu wu ta hlula. Kutani vanhu va ta hetelela va fumiwa hi wona ntsena. Hi kona vanhu va nga ta tiphina hi mfumo lowunene ku tlula hinkwayo. 18 Bibele yi vula swo tala hi nyimpi yoleyo yo hetelela leyi nga ta va kona exikarhi ka Mfumo wa Xikwembu ni mimfumo ya misava leyi. Hi xikombiso, yi dyondzisa leswaku loko makumu ma ri karhi ma tshinela, mimoya yo biha yi ta haxa mavunwa leswaku yi xisa ‘tihosi ta misava hinkwayo leyi akiweke.’ Hi xikongomelo xihi? Hi xikongomelo xo “ti [tihosi] hlengeletela nyimpi ya siku lerikulu ra Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” Tihosi ta misava ti ta hlengeleteriwa “endhawini leyi vuriwaka Har–Magedoni hi Xiheveru.” (Nhlavutelo 16:14, 16) Hikwalaho 16, 17. Xana Daniyele 2:44 yi hi byela yini hi ta Mfumo wa Xikwembu? 18. Yi vuriwa yini nyimpi yo hetelela leyi ku nga ta va ku lwa Mfumo wa Xikwembu ni mimfumo ya misava leyi? 82 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? ka leswi vuriweke eka tindzimana teto timbirhi, nyimpi leyi yo hetelela, leyi ku nga ta va ku lwa mimfumo ya vanhu ni Mfumo wa Xikwembu, yi vitaniwa nyimpi ya Har–Magedoni kumbe Armagedoni. 19 I yini leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta kota ku swi endla hi Armagedoni? Anakanya nakambe hi xikongomelo xa Xikwembu hi misava. Yehovha Xikwembu u tiyimisele leswaku misava yi tala hi vanhu vo lulama lava hetisekeke, lava nga ta n’wi tirhela va ri eParadeyisini. I yini lexi endlaka leswaku sweswo swi nga koteki sweswi? Xo sungula, ha dyoha, ha vabya ivi hi hetelela hi file. Hambiswiritano, eka Ndzima 5 hi dyondze leswaku Yesu u hi ferile leswaku hi kota ku hanya hilaha ku nga heriki. Kumbexana wa ha ma tsundzuka marito lama tsariweke eka Evhangeli ya Yohane, lama nge: “Xikwembu xi rhandze misava swinene xi kala xi nyikela hi N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe, leswaku un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka yena a nga lovisiwi kambe a va ni vutomi lebyi nga heriki.”—Yohane 3:16. 20 Xihinga xin’wana hi leswaku vanhu vo tala va endla swilo swo biha. Va hemba, va kanganyisa naswona mahanyelo ya vona ma bihile. A va swi lavi ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Vanhu lava endlaka swilo swo biha va ta lovisiwa hi nkarhi wa nyimpi ya Xikwembu ya Armagedoni. (Pisalema 37: 10) Kambe, xivangelo xin’wana lexi endlaka leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku nga endliwi emisaveni hileswaku mimfumo a yi va khutazi vanhu leswaku va ku endla. Yo tala yi ni tihanyi kumbe yi hombolokile. Bibele yi vula hi ku kongoma yi ku: ‘Munhu u fuma munhu ku n’wi endla swo biha.’—Eklesiasta 8:9. 21 Endzhaku ka Armagedoni, vanhu va ta va va fumiwa hi mfumo wun’we ku nga Mfumo wa Xikwembu. Mfumo wolowo wu ta endla ku rhandza ka Xikwembu wu tlhela wu tisa mikateko leyi tsakisaka. Hi xikombiso, wu ta susa Sathana ni madimona ya yena. (Nhlavutelo 20:1-3) Matimba ya xitlhavelo xa Yesu 19, 20. I yini lexi sivelaka leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku nga endleki sweswi la misaveni? 21. Mfumo wu ta swi endlisa ku yini leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa la misaveni? Ku hlongoriwa ka Sathana ni madimona ya yena va lahleriwa emisaveni ku tise khombo emisaveni. Swiphiqo swo tano swi ta herisiwa ku nga ri khale 84 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? ma ta tirhisiwa hi ndlela leyi nga ta endla leswaku vanhu lava tshembekaka va nga tlheli va vabya kumbe va fa. Ku ri na sweswo, va ta hanya hilaha ku nga heriki loko se ku fuma Mfumo wa Xikwembu. (Nhlavutelo 22:1-3) Misava yi ta hundzuriwa paradeyisi. Hikwalaho, Mfumo wu ta endla leswaku ku rhandza ka Xikwembu ku endliwa emisaveni naswona wu ta kwetsimisa vito ra Xikwembu. Xana sweswo swi vula yini? Swi vula leswaku eku heteleleni, loko se ku fuma Mfumo wa Xikwembu, vanhu hinkwavo lava hanyaka va ta dzunisa vito ra Yehovha. XANA MFUMO WA XIKWEMBU WU TA SWI ENDLA RINI SWESWO? 22 Loko Yesu a byela vadyondzisiwa va yena leswaku va khongela va ku, “Mfumo wa wena a wu te,” swi le rivaleni leswaku hi nkarhi wolowo Mfumo wolowo a wu nga si ta. Xana wu tile loko Yesu a tlhandlukela etilweni? Doo, hikuva endzhaku ka loko Yesu a pfuxiwe eku feni, Petro na Pawulo va vule leswaku vuprofeta lebyi kumekaka eka Pisalema 110:1 byi hetiseke eka yena loko byi ku: “Rito ra Yehovha eka Hosi ya mina ri ri: ‘Tshama evokweni ra mina ra xinene ku fikela loko ndzi veka valala va wena va va vunavelo bya milenge ya wena.’ ” (Mintirho 2:32-35; Vaheveru 10:12, 13) Leswi vulaka leswaku u fike a rindza. 23 Kambe a a ta rindza nkarhi wo tanihi kwihi? Hi lembe-xidzana ra vu-20, swichudeni swa Bibele leswi hisekaka swi ye swi swi 22. Hi swi tivisa ku yini leswaku Mfumo wa Xikwembu a wu tanga loko Yesu a ri la misaveni kumbe hi ku hatlisa loko a pfuxiwa ivi a tlhandlukela etilweni? 23. (a) Xana Mfumo wa Xikwembu wu sungule rini ku fuma? (b) I yini leswi ku nga ta buriwa ha swona eka ndzima leyi landzelaka? Loko se ku lawula Mfumo wa Xikwembu, ku rhandza ka xona ku ta endliwa emisaveni hilaha ku endliwaka hakona etilweni Mfumo Wa Xikwembu I Yini? 85 LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Mfumo wa Xikwembu i hulumendhe ya le tilweni leyi Hosi ya wona ku nga Yesu Kreste, naswona ku tekiwe vanhu va 144 000 emisaveni leswaku va ta fuma na yena.—Nhlavutelo 14:1, 4. ˇ Mfumo wu sungule ku fuma hi 1914 naswona hi rona lembe rero Sathana u hlongoriwe etilweni a lahleriwa la misaveni.—Nhlavutelo 12:9. ˇ Mfumo wa Xikwembu wu ta lovisa mimfumo ya vanhu ku nga ri khale kutani misava yi ta va paradeyisi.—Nhlavutelo 16:14, 16. twisisa hakatsongo-tsongo leswaku nkarhi wolowo wa ku rindza a wu ta hela hi 1914. (Malunghana ni lembe leri, vona Xiengetelo eka matluka 215-18.) Leswi endlekeke emisaveni ku sukela hi 1914 swi tiyisekise leswaku ndlela leyi swichudeni swa Bibele leswi hisekaka a swi yi twisisa ha yona mhaka yoleyo a yi ri ntiyiso. Ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ku kombisa leswaku hi 1914, Kreste u ve Hosi naswona Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni wu sungule ku fuma. Hikwalaho, hi hanya ‘enkarhini wo koma’ wa ku fuma ka Sathana. (Nhlavutelo 12:12; Pisalema 110:2) Nakambe hi nga vula hi ku tiyiseka leswaku ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu wu ta teka goza kutani wu endla leswaku ku rhandza ka xona ku endliwa la misaveni. Xana swa ku tsakisa ku twa sweswo? Xana wa swi kholwa leswaku i ntiyiso? Ndzima leyi landzelaka yi ta ku pfuna u vona leswaku hakunene hi swona leswi Bibele yi swi dyondzisaka. NDZIMA YA VUKAYE Xana Hi Hanya “eMasikwini Yo Hetelela”? Hi swihi swiendlakalo leswi Bibele yi profeteke leswaku swi ta endleka enkarhini wa hina? Xana Rito ra Xikwembu ri vula leswaku vanhu va ta va njhani “emasikwini yo hetelela”? Malunghana ni ‘masiku yo hetelela’ hi swihi swilo leswinene leswi Bibele yi profeteke leswaku swi ta endleka? XANA u tshama u hlalela mahungu eka thelevhixini kumbe u ma yingisela eka xiya-ni-moya ivi u ku, ‘Xana misava leyi yi ta helela kwihi?’ Makhombo ma humelela hi xitshuketa lerova a ku na munhu la nga ku byelaka leswi nga ta humelela mundzuku. (Yakobo 4:14) Hambiswiritano, Yehovha wa swi tiva leswi nga ta humelela enkarhini lowu taka. (Esaya 46:10) Khale ka khaleni, Rito ra yena, ku nga Bibele, ri profete swilo swo biha leswi nga ta humelela enkarhini wa hina ri tlhela ri vula swilo leswinene leswi nga ta endleka ku nga ri khale. 2 Yesu Kreste u vulavule hi Mfumo wa Xikwembu lowu nga ta herisa vubihi kutani wu hundzula misava leyi yi va paradeyisi. (Luka 4:43) Vanhu va lave ku tiva leswaku Mfumo wolowo wu ta ta rini. Hambi ku ri vadyondzisiwa va Yesu va n’wi vutisile va ku: “Xi ta va xihi xikombiso xa vukona bya wena ni xa makumu ya mafambiselo ya swilo?” (Matewu 24:3) Loko a va hlamula, u va byele leswaku i Yehovha Xikwembu ntsena la tivaka siku leri makumu ya mafambiselo lawa ya swilo ma nga ta fika ha rona. 1. Hi kwihi laha hi nga yaka kona loko hi lava ku tiva hi swa nkarhi lowu taka? 2, 3. Hi xihi xivutiso lexi vadyondzisiwa va Yesu va n’wi vutiseke xona naswona u va hlamule njhani? Xana Hi Hanya “eMasikwini Yo Hetelela”? 87 (Matewu 24:36) Hambileswi Yesu a nga va byelangiki siku ra kona, u va byele swilo leswi a swi ta endleka emisaveni loko Mfumo wu nga si tisela vanhu ku rhula ka xiviri ni nsirhelelo. Leswi a swi vuleke swi karhi swa humelela! 3 Loko hi nga si kambisisa vumbhoni bya leswaku hi hanya ‘emakumu ya mafambiselo ya swilo,’ a hi tweninyana hi ta nyimpi leyi ku nga riki na munhu loyi a a ta yi vona. A yi lweriwa etilweni kambe ndlela leyi yi heleke ha yona ya hi khumba. NYIMPI ETILWENI Ndzima leyi hi humaka eka yona ebukwini leyi yi hlamusele leswaku Yesu Kreste u ve Hosi etilweni hi lembe ra 1914. (Daniyele 7:13, 14) Xikan’we-kan’we loko Yesu a ha ku nyikiwa matimba ya Mfumo, u teke goza. Bibele yi ri: “Kutani ku tlhekeka nyimpi etilweni: Mikayele [vito rin’wana ra Yesu] ni tintsumi ta yena va lwa ni dragona, [ku nga Sathana Diyavulosi] dragona yona yi lwa yi ri ni tintsumi ta yona.”1 Sathana ni tintsumi ta yena to homboloka, ku nga madimona, va hluriwile kutani va hlongoriwa etilweni va lahleriwa emisaveni. Vana va Xikwembu vo tshembeka va moya va tsakile leswi Sathana ni madimona va hlongoriweke. Kambe, laha misaveni vanhu a va nga ta tsaka. Ku ri na sweswo Bibele yi profete leswi: “Khombo eka misava . . . hikuva Diyavulosi u xikele eka n’wina, a hlundzukile swinene, hi ku tiva leswaku u ni nkarhi wo koma.”—Nhlavutelo 12:7, 9, 12. 5 Xiya leswi a swi ta endleka loko ku hela nyimpi ya le tilweni. Leswi Sathana a hlundzukeke, a a ta tisela vanhu lava nga emisaveni khombo. Hilaha u nga ta swi vona hakona, hi hanya enkarhini wolowo wa khombo. Kambe, khombo ra kona a ri nge teki nkarhi wo leha, ri ta va ra “nkarhi wo koma.” Hambi ku ri yena Sathana wa swi tiva sweswo. Bibele yi vula 4 1 Loko u lava ku tiva leswaku Mikayele i vito rin’wana ra Yesu Kreste, vona Xiengetelo eka matluka 218-19. 4, 5. (a) Ku humelele yini etilweni loko Yesu a vekiwa ku va Hosi? (b) Hi ku ya hi Nhlavutelo 12:12, a byi ta va byihi vuyelo bya nyimpi ya le tilweni? 88 leswaku nkarhi wolowo i ‘masiku yo hetelela.’ (2 Timotiya 3:1) Hi fanele hi tsaka hikuva Xikwembu xi ta hatla xi susa nkucetelo wo biha wa Diyavulosi emisaveni! A hi kambisiseni swilo swin’wana leswi Bibele yi swi profeteke, leswi endlekaka sweswi hi vulavulaka. Swi kombisa leswaku hi hanya emasikwini yo hetelela nileswaku ku nga ri khale, Mfumo wa Xikwembu wu ta tisela vanhu lava rhandzaka Yehovha mikateko leyi nga ta tshama hi masiku. A hi rhangeni hi ku kambisisa swikombiso swa mune leswi Yesu a vuleke leswaku nkarhi lowu hi hanyaka eka wona hi ta wu vona ha swona. SWIKOMBISO LESWIKULU SWA MASIKU YA MAKUMU 6 “Tiko ri ta pfukela tiko rin’wana ni mfumo wu ta pfukela mfumo wun’wana.” (Matewu 24:7) Ku fe timiliyoni ta vanhu etinyimpini ta lembe-xidzana leri hundzeke. N’wamatimu un’wana wa le Britain u tsale a ku: “Eka matimu hinkwawo, a ku si tshama ku halatiwa ngati yo tala ku fana ni leyi halatiweke eka lembexidzana ra vu-20. . . . Nyimpi a yo va tshamelo maxelo eka lembe-xidzana leri, a wu kala nkarhi lowu a ku nga ri na tinyimpi.” Xiviko lexi humaka eka Vandla ra Worldwatch xi ri: “Nhlayo ya vanhu lava feke enyimpini [hi lembe-xidzana ra vu-20] yi phindheke kanharhu, loko yi pimanisiwa ni ya lava feke eka tinyimpi hinkwato leti lwiweke ku sukela hi 6, 7. Xana leswi vuriweke hi Yesu malunghana ni tinyimpi ni ku kayivela ka swakudya swi hetiseka hi ndlela yihi namuntlha? 89 lembe-xidzana ro sungula AD ku ya fika hi 1899.” Nyimpi yi dlaye vanhu vo tlula dzana ra timiliyoni ku sukela hi 1914. A nga kona la nga hlamuselaka gome ni ku vava loku twiwaka hi vanhu lava feriweke hi varhandziwa va vona. 7 “Ku ta va ni ku kayivela ka swakudya.” (Matewu 24:7) Vaendli va ndzavisiso va vula leswaku ku ve ni ku andza loku hlamarisaka eka ntshovelo wa swakudya emalembeni ya 30 lama hundzeke. Hambiswiritano, swakudya swi ya swi kayivela hikuva vanhu vo tala a va na mali leyi ringaneke yo xava swakudya kumbe va pfumala masimu lawa va nga ma rimaka. Ematikweni lama ha hluvukaka, vanhu vo tlula biliyoni va sika. Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo ri ringanyeta leswaku lembe ni lembe ku fa vana vo tlula ntlhanu wa timiliyoni hikwalaho ka ndlala. 8 “Ku ta va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava.” (Luka 21:11) Hi ku ya hi Nkambisiso wa Sayense ya Matimu ya Misava wa le United States, ku languteriwe ku tsekatseka lokukulu ka misava ka 19 hi xiringaniso hi lembe. Matimba ya ku ninginika ka kona ma nga kota ku mbindzimuxa miako ma tlhela ma pandza misava. Nakambe hi xiringaniso, lembe ni lembe ku ve ni ku tsekatseka ka misava loku ku nga hirimuxaka miako. Tirhekhodo leti nga kona ti kombisa leswaku ku tsekatseka ka misava ku dlaye vanhu 8, 9. I yini lexi kombisaka leswaku vuprofeta bya Yesu malunghana ni ku tsekatseka ka misava ni mintungu byi hetisekile? 90 vo tlula timiliyoni timbirhi ku sukela hi 1900. Xiviko xin’wana xi ri: “Nhluvuko wa swa thekinoloji a wu pfunanga ku ya kwihi leswaku vanhu va nga dlayiwi hi ku tsekatseka ka misava.” 9 “Ku ta va ni mintungu.” (Luka 21: 11) Hambileswi ku endliweke nhluvuko eka ta vutshunguri, mavabyi ya khale ni lama ha ku tumbulukaka ma dyisa vanhu mbitsi. Xiviko xin’wana xi vula leswaku mavabyi ya 20 lama dumeke—lama katsaka rifuva, dari ni kholera—hi wona se ma cangayirisaka vanhu manguva lawa, naswona man’wana ya wona a ma ha tshunguleki hi ku olova hi mirhi leyi tolovelekeke. Se ku tumbuluke mavabyi man’wana lamantshwa ya kwalomu ka 30. Man’wana ya wona a yi si kumeka mirhi yo ma tshungula naswona ma dlaya. VANHU VA MASIKU YA MAKUMU Bibele yi boxe swikombiso swo karhi leswi endlekaka emisaveni yi tlhela yi profeta leswaku masiku ya makumu ma ta vonaka hi ku cinca ka mahanyelo ya vanhu. Muapostola Pawulo u hlamusele leswi vanhu a va ta va xiswona. Eka 2 Timotiya 3:1-5 ha hlaya: “Emasikwini yo hetelela ku ta fika minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” Hi ku komisa, Pawulo u vule leswaku vanhu va ta va 10 ˇ lava tirhandzaka ˇ varhandzi va mali 10. Hi yihi mikhuva leyi hlamuseriweke eka 2 Timotiya 3:1-5 leyi u yi vonaka eka vanhu va manguva lawa? 91 ˇ lava nga yingisiki vatswari ˇ lava nga tshembekiki ˇ lava nga riki na xinakulobye xa ntumbuluko ˇ lava nga tikhomiki ˇ lava nga ni tihanyi ˇ lava rhandzaka mintsako ku ri ni ku rhandza Xikwembu ˇ va ri ni xivumbeko xa ku tinyiketela loku nga ni vukwembu kambe va tikomba va nga tshembeki eka matimba ya kona 11 Xana va tano vanhu va le mugangeni wa ka n’wina? A swi kanakanisi leswaku va tano. Kun’wana ni kun’wana u kuma vanhu lava nga ni mikhuva yo biha. Sweswo swi vula leswaku Xikwembu xi ta va herisa ku nga ri khale hikuva Bibele yi ri: “Loko lavo homboloka va hluka ku fana ni ximila ni vanhu hinkwavo lava hanyaka hi swo biha va rhumbuka, va swi endlela leswaku va ta loviseriwa makumu.”—Pisalema 92:7. SWIKOMBISO LESWINENE! Hakunene masiku lawa ya makumu ma ni makhombo yo tala, hilaha Bibele yi profeteke hakona. Hambiswiritano, ku ni swilo leswinene leswi endlekaka 12 11. Pisalema 92:7 yi ri ku ta endleka yini hi lavo biha? 12, 13. Xana “vutivi bya ntiyiso” byi andze hi ndlela yihi “enkarhini [lowu] wa makumu”? 92 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? exikarhi ka vagandzeri va Yehovha hambileswi misava leyi yi nga ni nkitsikitsi. 13 Buku ya Daniyele eBibeleni yi profete leswaku “vutivi bya ntiyiso byi ta andza.” Xana sweswo a swi ta endleka rini? A swi ta endleka “enkarhini wa makumu.” (Daniyele 12:4) Ngopfungopfu ku sukela hi 1914, Yehovha u pfune lava va swi lavaka hi mbilu hinkwayo ku n’wi tirhela leswaku va va ni vutivi lebyi engetelekeke bya Bibele. Va ye va ti twisisa swinene tidyondzo ta risima leti khumbaka vito ra Xikwembu ni xikongomelo xa xona, xitlhavelo xa Yesu Kreste lexi nga nkutsulo, xiyimo xa vafi ni ku pfuxiwa ka vona. Tlhandlakambirhi, vagandzeri va Yehovha va dyondza ndlela leyi va nga hanyaka vutomi bya vona ha yona leswaku va vuyeriwa va tlhela va tisa ku dzuneka eka Xikwembu. Nakambe, va ye va swi twisisa kahle leswi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta swi endla ni ndlela leyi wu nga ta lulamisa swilo ha yona emisaveni. Va endla yini hi vutivi byebyo? Xivutiso xexo xi hi yisa eka vuprofeta byin’wana lebyi hetisekaka emasikwini lawa ya makumu. 14 Loko Yesu Kreste a profeta hi “makumu ya mafambiselo ya swilo,” u vule leswaku “mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke.” (Matewu 24: 3, 14) Mahungu lamanene ya Mfumo—leswi Mfumo wu nga swona, leswi wu nga ta swi endla ni ndlela leyi hi nga kumaka mikateko ya wona ha yona—ma karhi ma chumayeriwa emisaveni hinkwayo ematikweni lama tlulaka 230, hi tindzimi leti tlulaka 400. Timiliyoni ta Timbhoni ta Yehovha ti chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi ku hiseka. Ti huma eka “matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato.” (Nhlavutelo 7:9) Timbhoni ti fambisa tidyondzo ta Bibele ta le kaya ta mahala ni vanhu lava lavaka ku tiva leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene. Koloko i ku hetiseka ka vuprofeta lebyi tsakisaka, ngopfu-ngopfu leswi Yesu a profeteke leswaku Vakreste va ntiyiso va ta ‘vengiwa hi vanhu hinkwavo’!—Luka 21:17. 14. Mahungu lamanene ya Mfumo ma chumayeriwa ku fikela kwihi namuntlha, naswona i vamani lava ma chumayelaka? “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke.” —Matewu 24:14. Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 94 XANA WENA U TA ENDLA YINI? Leswi vuprofeta byo tala bya le Bibeleni byi nga le ku hetisekeni namuntlha, xana a wu pfumeli leswaku hi hanya emasikwini ya makumu? Loko Yehovha se a enerisekile hi ku chumayeriwa ka mahungu lamanene, hi kona “makumu” ma nga ta fika. (Matewu 24:14) “Makumu” ma vula nkarhi lowu Xikwembu xi nga ta herisa vubihi ha wona emisaveni. Yehovha u ta tirhisa Yesu ni tintsumi leti nga ni matimba leswaku a lovisa hinkwavo lava N’wi kanetaka hi vomu. (2 Vatesalonika 1:6-9) Sathana ni madimona ya yena a va nge he va hambukisi vanhu. Endzhaku ka sweswo, Mfumo wa Xikwembu wu ta tisa mikateko eka vanhu hinkwavo lava titsongahatelaka vulawuri bya yena lebyinene.—Nhlavutelo 20:1-3; 21:3-5. 16 Leswi makumu ya mafambiselo ya Sathana ma nga le kusuhi ni ku hela, hi fanele hi tivutisa leswi, ‘Xana mina ndzi fanele ndzi endla yini?’ I vutlhari ku hambeta u dyondza leswi engetelekeke hi Yehovha ni leswi a swi languteleke eka hina. (Yohane 17:3) Vana xichudeni lexi hisekelaka ku dyondza Bibele. Titolovete ku hamba u hlangana ni lava navelaka ku endla ku rhandza ka Yehovha. (Vaheveru 10:24, 25) Nghenisa vutivi lebyi engetelekeke lebyi Yehovha Xikwembu a endleke leswaku byi kumiwa hi vanhu emisaveni hinkwayo, u hundzula mahanyelo ya wena loko swi fanerile, leswaku u ta amukeleka eka Xikwembu.—Yakobo 4:8. 17 Yesu u profete leswaku vanhu vo tala va ta byi bakanyela le kule vumbhoni bya leswaku hi hanya emasikwini ya makumu. Ku lovisiwa ka lavo biha ku ta ta hi xitshuketa. Ku ta tela vanhu vo tala va nga ku rindzelanga ku fana niloko khamba ri fika nivusiku. (1 Vatesalonika 5:2) Yesu u lemukise a ku: “Hilaha masiku ya Nowa a ma ri hakona, ni masiku ya vukona bya N’wana wa munhu ma ta va tano. Hikuva kukota leswi a va ri xiswo15 15. (a) Xana wa pfumela leswaku hi hanya emasikwini ya makumu, naswona ha yini u pfumela? (b) Xana “makumu” ma ta vula yini eka lava kanetaka Yehovha naswona ku ta endleka yini eka lava titsongahatelaka vulawuri bya Mfumo wa Xikwembu? 16. I yini lexi u nga ta va u tlharihile loko wo xi endla? 17. I yini lexi nga ta endla leswaku ku lovisiwa ka lavo homboloka ku fikela vanhu vo tala va nga ku rindzelanga? Xana Hi Hanya “eMasikwini Yo Hetelela”? 95 na emasikwini wolawo ya le mahlweni ka ndhambi, va dya, va nwa, vavanuna va teka ni vavasati va hlomisiwa, ku fikela siku leri Nowa a ngheneke ha rona engalaveni; nileswi va nga lemukangiki nchumu ku fikela loko ndhambi yi fika yi va kukula hinkwavo, swi ta va tano ni hi vukona bya N’wana wa munhu.” —Matewu 24:37-39. 18 Hi yona mhaka leyi Yesu a byeleke vayingiseri va yena a ku: “Tivoneleni leswaku timbilu ta n’wina ti nga tshuki ti tshikileriwa hi ku dya ngopfu ni ku nwa ngopfu ni ku vilela hi vutomi, kutani hi xitshuketa siku rero ri mi wela hi xihatla ku fana ni ntlhamu. Hikuva ri ta wela hinkwavo lava tshamaka emisaveni hinkwayo. Kutani, hitekani nkarhi hinkwawo mi endla xikombelo leswaku mi ta humelela loko mi balekela swilo leswi hinkwaswo leswi nga ta humelela, ni ku yima emahlweni ka N’wana wa munhu [mi ri lava amukelekaka].” (Luka 21:34-36) Loko marito ya Yesu ho ma tekela enhlokweni hi ta va hi tlharihile. Ha yini? Hikuva lava amukeriwaka hi Yehovha Xikwembu ni “N’wana wa munhu,” Yesu Kreste, va ni ntshembo wo pona loko mafambiselo ya Sathana ma lovisiwa kutani va hanya hilaha ku nga heriki emisaveni leyintshwa yo tsakisa, leyi nga kwala nyongeni!—Yohane 3:16; 2 Petro 3:13. 18. Hi xihi xilemukiso xa Yesu lexi hi faneleke hi xi tekela enhlokweni? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Masiku ya makumu ma vonaka hi tinyimpi, ku kayivela ka swakudya, ku tsekatseka ka misava ni mintungu.—Matewu 24:7; Luka 21:11. ˇ Emasikwini yo hetelela, vanhu vo tala va tirhandza, va rhandza mali ni ntsako kambe a va xi rhandzi Xikwembu.—2 Timotiya 3:1-5. ˇ Emasikwini lawa yo hetelela, mahungu lamanene ya Mfumo ma karhi ma chumayeriwa emisaveni hinkwayo. —Matewu 24:14. NDZIMA YA VUKHUME Ndlela Leyi Swivumbiwa Swa Moya Swi Khumbaka Vutomi Bya Wena Ha Yona Xana tintsumi ta hi pfuna? Xana tintsumi to homboloka ti va kucetele njhani vanhu? Xana hi fanele hi chava mimoya leyo biha? HAKANYINGI loko u lava ku tiva munhu, u fanele u tiva ni ndyangu wa ka vona. Hilaha ku fanaka, leswaku u tiva Yehovha Xikwembu, u fanele u ti tiva kahle tintsumi takwe, hikuva i swirho swa ndyangu wa yena wa le tilweni. Bibele yi vula leswaku tintsumi i “vana va Xikwembu.” (Yobo 38:7) Kutani, hi byihi vutihlamuleri lebyi ti nga na byona eku hetisiseni ka xikongomelo xa Xikwembu? Xana ku ni leswi ti nga tshama ti swi endlela vanhu enkarhini lowu hundzeke? Xana ku na leswi tintsumi ti ku pfunaka ha swona? Loko swi ri kona, ti ku pfuna njhani? 2 Bibele yi vulavula ko tala hi tintsumi. Leswaku hi tiva leswi engetelekeke hi tintsumi, a hi kambeni swikombiso swi nga ri swingani leswi vulavulaka ha tona. Xana swi tise ku yini leswaku ti va kona? Vakolosa 1:16 yi ri: “Ha yena [Yesu Kreste] swilo hinkwaswo swi tumbuluxiwile ematilweni ni le henhla ka misava.” Leswi vulaka leswaku Yehovha Xikwembu u tirhise N’wana wa yena wa mativula leswaku a vumba swivumbiwa hinkwaswo swa moya leswi vuriwaka tintsumi. Xana i tingani tintsumi leti nga kona? Bibele yi vula leswaku ku vumbiwe madzana ya timiliyoni ta tintsumi naswona hinkwato ti ni matimba.—Pisalema 103:20.1 1 Loko yi vulavula hi tintsumi to lulama, Nhlavutelo 5:11 yi ri: “Nhlayo ya tona a yi ri timiriyadi ta timiriyadi” kumbe “khume ra magidi ri andzisiwe hi khume ra magidi.” (Nhlamuselo ya le hansi ya NW) Kutani, Bibele ya vula leswaku ku vumbiwe tintsumi ta madzana-dzana ya timiliyoni. 1. Ha yini hi fanele hi tiva tintsumi? 2. Swi tise ku yini leswaku tintsumi ti va kona naswona i tingani? Swivumbiwa Swa Moya Swi Khumba Vutomi Bya Wena 97 Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele, ri hi byela leswaku loko misava yi tumbuluxiwa, ‘vana va Xikwembu hinkwavo va huwelerile va dzunisa.’ (Yobo 38:4-7) Xisweswo tintsumi ti vumbiwe ka ha sele nkarhi wo leha leswaku ku vumbiwa misava ni vanhu va nyama. Tsalwa leri ri tlhela ri boxa leswaku tintsumi ta swi kota ku tsaka hikuva ri vula leswaku ‘hinkwato ti huwelerile hi ntsako.’ Xiya leswaku ‘vana va Xikwembu hinkwavo’ va huwelele swin’we hi ntsako. Hi nkarhi wolowo tintsumi hinkwato a ti ri ndyangu lowu nga ni vun’we lowu tirhelaka Yehovha Xikwembu. 3 NSEKETELO NI NSIRHELELO WA TINTSUMI Ku sukela loko swivumbiwa swa moya leswi tshembekaka swi vone ku tumbuluxiwa ka vanhu vo sungula, swi tshame swi ri karhi swi lava ku vona ndlela leyi ndyangu wa vanhu wu andzaka ha yona ni ndlela leyi xikongomelo xa Xikwembu xi nga ta hetiseka ha yona. (Swivuriso 8:30, 31; 1 Petro 1:11, 12) Hambiswiritano, loko nkarhi wu ri karhi wu famba, tintsumi ti xiye leswaku vanhu vo tala va tshike ku tirhela Muvumbi wa vona la nga ni rirhandzu. A swi kanakanisi leswaku sweswo swi hlunamise tintsumi leti to tshembeka. Kambe, rini na rini loko munhu hambi a ri un’we, a hundzuka a vuyela eka Yehovha, ‘tintsumi ta tsaka swinene.’ (Luka 15:10) Leswi tintsumi ti karhatekaka swinene hi vuhlayiseki bya lava va tirhelaka Xikwembu, a swi hlamarisi leswi hi ku phindha-phindha Yehovha a tirhiseke tintsumi leswaku ti tiyisa ti tlhela ti sirhelela malandza ya yena yo tshembeka ya la misaveni. (Vaheveru 1:7, 14) Hi leswi swikombiso swin’wana. 5 Tintsumi timbirhi ti pfune Lota wo tshembeka ni vana va yena va vanhwanyana leswaku va pona loko ku lovisiwa miti yo homboloka ya Sodoma na Gomora, hi ku va humesa eka yona. (Genesa 19:15, 16) Endzhaku ka malembe-xidzana yo tala, muprofeta Daniyele u hoxiwe ekheleni ra tinghala, kambe u ponile 4 3. Yobo 38:4-7 yi hi byela yini hi tintsumi? 4. Bibele yi swi kombisa njhani leswaku tintsumi to tshembeka ta khathala hileswi vanhu va swi endlaka? 5. Hi swihi swikombiso swa nseketelo wa tintsumi leswi hi swi kumaka eBibeleni? 98 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? kutani a ku: “Xikwembu xa mina xi rhume ntsumi ya xona, yi pfala nomu wa tinghala.” (Daniyele 6:22) Hi lembe-xidzana ro sungula C.E., ntsumi yi ntshunxe muapostola Petro ekhotsweni. (Mintirho 12:6-11) Nakambe, tintsumi ti seketele Yesu loko a sungula ntirho wa yena wo chumayela laha misaveni. (Marka 1:13) Naswona, loko Yesu a ri ekusuhi ni ku fa, ku humelele ntsumi yi fika “yi n’wi tiyisa.” (Luka 22:43) Nseketelo wolowo wa ntsumi wu fanele wu n’wi tiyisile swinene Yesu hi nkarhi wolowo wa nkoka swinene evuton’wini bya yena! 6 Namuntlha tintsumi a ta ha humeleli emahlweni ka vanhu va Xikwembu laha misaveni va ri karhi va ti vona. Kambe, tintsumi ta matimba ta Xikwembu ta ha va sirhelela vanhu va xona hambileswi va nga ti voniki hi mahlo ya nyama, ngopfu-ngopfu ti va sirhelela eka swilo leswi nga onhaka vumoya bya vona. Bibele yi ri: “Ntsumi ya Yehovha yi aka nxaxa ku rhendzela hinkwavo lava n’wi chavaka, naswona ya va ponisa.” (Pisalema 34:7) Ha yini marito lawa ma fanele ma hi tiyisa nhlana? Hikuva ku ni swivumbiwa swa moya swo biha leswi nga ni khombo, leswi lavaka ku hi lovisa! Swivumbiwa leswi i vamani? Swi huma kwihi? Swi ringeta ku hi lovisa hi ndlela yihi? Leswaku hi kuma nhlamulo, a hi rhange hi kambisisanyana xiendlakalo xin’wana lexi endlekeke loko vanhu va ha ku tumbuluxiwa. SWIVUMBIWA SWA MOYA LESWI NGA VALALA VA HINA 7 Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 3 ya buku leyi, ntsumi yin’wana yi navele ku fuma vanhu, hiloko yi fularhela Xikwembu. Endzhakunyana ntsumi leyi yi tiviwe hi vito leri nge Sathana Diyavulosi. (Nhlavutelo 12:9) Eka malembe-xidzana ya 16 endzhaku ka loko Sathana a kanganyise Evha, u swi kotile ku kucetela vanhu hinkwavo leswaku va fularhela Xikwembu, u lo tsandziwa hi vanhu va nga ri vangani vo tshembeka, ku nga Avele, Enoko na Nowa.—Vaheveru 11:4, 5, 7. 6. (a) Xana tintsumi ti va sirhelela njhani vanhu va Xikwembu namuntlha? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi tlhuvutsa sweswi? 7. Xana Sathana u endle vanhu va fularhela Xikwembu hi mpimo wo tanihi kwihi? Swivumbiwa Swa Moya Swi Khumba Vutomi Bya Wena 99 Hi nkarhi wa Nowa, tintsumi tin’wana ti xandzukele Yehovha. Ti siye ndhawu ya tona endyangwini wa Xikwembu wa le tilweni, ti ta la misaveni kutani ti tihundzula vanhu va nyama. Ha yini? Genesa 6:2 yi ri: “Vana va Xikwembu xa ntiyiso va sungula ku vona leswaku vana va vanhwanyana va vanhu va sasekile; hiloko va ya teka vasati eka vona, ku nga hinkwavo lava va va hlawuleke.” Kambe Yehovha Xikwembu a nga ma pfumelelanga mahanyelo ya tintsumi leti ni vuhomboloki lebyi veke kona hikwalaho ka wona, leswaku swi ya emahlweni. U tise ndhambhi emisaveni, leyi fikeke yi lovisa vanhu hinkwavo vo biha kutani ku 8 8. (a) Swi tise ku yini leswaku tintsumi tin’wana ti hundzuka madimona? (b) I yini leswi madimona ma swi endleke leswaku ma pona Ndhambhi ya le nkarhini wa Nowa? “Xikwembu xa mina xi rhume ntsumi ya xona, yi pfala nomu wa tinghala.” —Daniyele 6:22 100 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? sala malandza ya yena yo tshembeka ntsena. (Genesa 7:17, 23) Leswi swi endle leswaku tintsumi leti xandzukeke kumbe madimona, ma boheka ku siya mimiri ya wona ya nyama, ma tlhelela etilweni ma ri swivumbiwa swa moya. Ma seketele Diyavulosi, loyi a veke “mufumi wa madimona.”—Matewu 9:34. 9 Loko tintsumi leti nga yingisangiki ti fika etilweni, a ti amukeriwanga etilweni ku fana ni mufumi wa tona, Sathana. (2 Petro 2:4) Hambileswi ti nga ha swi kotiki ku tihundzula vanhu va nyama sweswi, ta ha swi kota ku kucetela vanhu leswaku va endla swo biha. Entiyisweni, madimona lawa ma pfuna Sathana leswaku a ‘xisa misava hinkwayo leyi akiweke.’ (Nhlavutelo 12:9; 1 Yohane 5:19) Njhani? Kahle-kahle, tintsumi ti tirhisa tindlela leti endleriweke ku hambukisa vanhu. (2 Vakorinto 2:11) A hi kambisiseni tin’wana ta tindlela leti. NDLELA LEYI MADIMONA MA HAMBUKISAKA VANHU HA YONA 10 Madimona ma tirhisa vungoma leswaku ma xisa vanhu. Vungoma byi vula ku tirhisana ni madimona, hi ku kongoma kumbe hi munhu wo karhi. Bibele ya byi sola vungoma naswona yi hi lemukisa leswaku hi nga tshuki hi tihlanganisa ni nchumu wun’wana ni wun’wana lowu fambisanaka na byona. (Vagalatiya 5:19-21) Madimona ma tirhisa vungoma ku phasa vanhu hilaha muphasi wa tinhlampfi a tirhisaka xirhiyo leswaku a phasa tinhlampfi. Muphasi wa tinhlampfi u tirhisa swirhiyo swo hambana-hambana leswaku a ta kota ku phasa tinhlampfi to hambana-hambana. Hilaha ku fanaka, mimoya yo biha yi tirhisa tindlela to hambana-hambana ta vungoma leswaku yi lawula vutomi bya vanhu va tinxaka hinkwato. 11 Muxaka wun’wana wa vungoma lowu madimona ma wu tirhisaka, i ku hlahluva. Tindlela tin’wana ta ku hlahluva i vungoma bya swilo swa le mpfhukeni, ku tirhisa makhadi yo vhumbha ha wona, ku vhumbha hi ku tirhisa swivoni, ku nyanga swandla ni ku lava ku tiva hi swilo swo chavisa kumbe swilo 9. (a) Ku endleke yini hi madimona loko ma fika etilweni? (b) I yini leswi hi nga ta swi kambisisa malunghana ni madimona? 10. Xana vungoma i yini? 11. I yini ku hlahluva naswona ha yini hi fanele hi ku papalata? Madimona ma kanganyisa vanhu hi tindlela to hambana-hambana leswi munhu a swi lorheke. Hambileswi vanhu vo tala va swi vonaka swi nga hoxanga ku hlahluva, Bibele yi kombisa leswaku vavhumbhi ni mimoya yo homboloka swa fambisana. Hi xikombiso, Mintirho 16:16-18 yi vulavula hi “dimona ra vungoma” leri a ri pfuna nhwanyana wun’wana leswaku a ‘vhumbha.’ Kambe, kuteloko dimona ri humesiwile eka yena, a nga ha swi kotanga ku vhumbha. 12 Ndlela yin’wana leyi madimona ma xisaka vanhu ha yona i ku va khutaza leswaku va lava ku tiva hi lava feke. Hi xitalo vanhu lava nga le gomeni hikwalaho ko feriwa hi murhandziwa wa vona va byeriwa mavunwa hi xiyimo xa lava feke. Mungoma a nga ha vula rungula ro karhi ro hlawuleka kumbe a vulavula hi rito leri fanakanyana ni ra mufi. Hikwalaho ka sweswo, vanhu vo tala va anakanya leswaku vanhu lava feke va hanya nileswaku loko vo vulavurisana na vona va ta kota ku tiyisela gome leri va nga na rona. Kambe “nchavelelo” wo tano wu hoxile naswona wu ni khombo. Ha yini? Hikuva madimona ma swi kota ku tiendla vanhu lava feke kutani ma byela mungoma leswi ma swi tivaka hi mufi. (1 Samuwele 28:3-19) Tlhandlakambirhi, hilaha 12. Ha yini swi ri ni khombo ku ringeta ku vulavurisana ni lava feke? NDLELA YO LWA NI MIMOYA YO BIHA ˇ Lahla swilo leswi fambisanaka ni vungoma ˇ Dyondza Bibele ˇ Khongela Xikwembu Swivumbiwa Swa Moya Swi Khumba Vutomi Bya Wena 103 hi dyondzeke hakona eka Ndzima 6 ya buku leyi, vanhu lava feke a va ha hanyi. (Pisalema 115:17) Kutani “un’wana ni un’wana la vutisaka lava feke” u xisiwa hi mimoya leyo biha naswona sweswo swi lwisana ni ku rhandza ka Xikwembu. (Deteronoma 18: 10, 11; Esaya 8:19) Hikwalaho, tivonele leswaku u nga phasiwi hi ntlhamu wa madimona lowu nga ni khombo. 13 Mimoya yo biha a yi xisi vanhu ntsena kambe yi tlhela yi va chavisa. Namuntlha Sathana ni madimona ya yena va karihe ngopfu hikuva va swi tiva leswaku va saleriwe hi “nkarhi wo koma” leswaku va pfaleriwa, va nga ha yi emahlweni ni vukanganyisi bya vona. (Nhlavutelo 12:12, 17) Hambiswiritano, magidi ya vanhu lava siku ni siku a va tshama va ri karhi va chava mimoya yo biha, va swi kotile ku ntshunxeka. Va swi endlise ku yini? I yini lexi munhu a nga xi endlaka hambiloko se a nghene hi nhloko evungomeni? NDLELA YO LWA NI MIMOYA YO BIHA Bibele yi hi byela ndlela leyi hi nga lwaka ni mimoya yo biha hi tlhela hi ntshunxeka eka yona. Anakanya hi xikombiso xa Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va muti wa Efesa. Van’wana va vona a va hanya hi vungoma va nga si va Vakreste. Loko se va endle xiboho xo byi fularhela, va endlise ku yini? Bibele yi ri: “Vo hlaya swinene lava a va hanya hi masalamusi va hlengeleta tibuku ta vona kutani va ti hisa emahlweni ka vanhu hinkwavo.” (Mintirho 19:19) Vanhu volavo lava a va ha ku va Vakreste, va veke xikombiso lexinene eka lava lavaka ku lwa ni mimoya yo biha namuntlha, hi ku hisa tibuku ta vona ta masalamusi. Vanhu lava lavaka ku tirhela Yehovha va fanele va lahla swilo hinkwaswo leswi fambisanaka ni vungoma. Sweswo swi katsa tibuku, timagazini, tivhidiyo, swifaniso ni tikhasete ta vuyimbeleri, leti khutazaka vungoma, ti endla onge byi kahle naswona bya tsakisa. Swin’wana swa kona i switshungulo kumbe swilo swin’wana leswi vanhu va swi vehelaka leswaku va tisirhelela ha swona eka makhombo.—1 Vakorinto 10:21. 14 13. Van’wana vo tala lava eku sunguleni a va chava madimona va endle yini? 14. Ku fana ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va le Efesa, hi nga tintshunxa njhani eka mimoya yo biha? 104 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Endzhaku ka loko ku hundze malembe yo karhi Vakreste va le Efesa va hise tibuku ta vona ta masalamusi, muapostola Pawulo u va tsalele a ku: ‘Hi dodombisana ni mavandla lama hombolokeke ya moya.’ (Vaefesa 6:12) Madimona a ma lan’wanga. A ma ri karhi ma ringeta ku kombisa leswaku ma nga va pfuna vanhu. Kutani, i yini xin’wana lexi Vakreste volavo a va fanele va xi endla? Pawulo u te: “Ehenhla ka swilo hinkwaswo, rhwalani xitlhangu lexikulu xa ripfumelo, lexi mi nga ta kota ku timela ha xona miseve hinkwayo leyi pfurhaka ya lowo homboloka [Sathana].” (Vaefesa 6:16) Loko ripfumelo ra hina ri tiyile, hi ta swi kota ku hlula mavandla lama hombolokeke ya moya.—Matewu 17:20. 16 Kutani ke, hi nga ri tiyisa njhani ripfumelo ra hina? Hi ku dyondza Bibele. Khumbi ra tiya loko ri ri ni masungulo lama tiyeke. Swi tano ni le ka hina, loko hi lava leswaku ripfumelo ra hina ri tshama ri tiyile, ri fanele ri va ri simekiwe eka vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra Xikwembu, ku nga Bibele. Loko hi hlaya hi tlhela hi dyondza Bibele siku ni siku, ripfumelo ra hina ri ta tiya. Ku fana ni khumbi leri tiyeke, ripfumelo leti tiyeke ri ta hi sirhelela eka nkucetelo wo biha wa mimoya yo biha.—1 Yohane 5:5. 17 Hi rihi goza rin’wana leri Vakreste va le Efesa a va fanele va ri teka? A va fanele va kuma nsirhelelo wun’wana hikuva a va hanya emutini lowu vudimona a byi tinyike matimba. Hi yona mhaka leyi Pawulo a va byeleke a ku: “Hi swikhongelo swa mixaka hinkwayo ni xikombelo mi hamba mi khongela nkarhi hinkwawo hi moya.” (Vaefesa 6:18) Leswi na hina hi hanyaka emisaveni leyi vudimona byi tinyikeke matimba, i swa nkoka leswaku hi khongelela nsirhelelo wa Yehovha hi mbilu hinkwayo leswaku hi ta kota ku lwa ni mimoya yo biha. I swa nkoka ku tirhisa vito ra Yehovha loko hi khongela. (Swivuriso 18:10) Hikwalaho hi fanele hi hambeta hi khongela leswaku Xikwembu xi hi ‘kutsula eka lowo homboloka,’ Sathana Diyavulosi. (Matewu 15 15. I yini lexi hi faneleke hi xi endla loko hi lava ku hlula mavandla lama hombolokeke ya moya? 16. Hi nga ri tiyisa njhani ripfumelo ra hina? 17. Hi rihi goza leri hi faneleke hi ri teka loko hi lava ku hlula mimoya yo biha? Swivumbiwa Swa Moya Swi Khumba Vutomi Bya Wena 105 6:13) Yehovha u ta swi hlamula swikhongelo swo tano leswi humaka embilwini.—Pisalema 145:19. 18 Mimoya yo biha yi ni khombo, kambe loko hi kaneta Diyavulosi naswona hi tshinela eka Xikwembu hi ku endla ku rhandza ka xona, hi nga swi kota ku hanya hi nga yi chavi. (Yakobo 4:7, 8) Matimba ya mimoya yo biha ma pimiwile. Se yi avanyisiwile hi nkarhi wa Nowa naswona yi ta avanyiseriwa makumu enkarhini lowu taka. (Yudha 6) Nakambe u nga rivali leswaku tintsumi ta Yehovha leti nga ni matimba ta hi sirhelela. (2 Tihosi 6:15-17) Tintsumi teto ti swi navela hi mbilu hinkwayo leswaku hi hlula mimoya leyo biha. Kahle-kahle tintsumi to lulama ti hi khutaza leswaku hi endla tano. Hikwalaho, a hi tshameni hi ri ekusuhi na Yehovha ni ndyangu wa yena wa swivumbiwa swa moya leswi tshembekaka. Nakambe, onge hi nga papalata muxaka wun’wana ni wun’wana wa vungoma naswona minkarhi hinkwayo hi tirhisa ndzayo leyi humaka eRitweni ra Xikwembu. (1 Petro 5:6, 7; 2 Petro 2:9) Hi ndlela yoleyo hi ta kota ku hlula loko hi ri karhi hi lwa ni swivumbiwa swo homboloka swa moya. 19 Kambe, ha yini Xikwembu xi pfumelele mimoya leyo biha ni vuhomboloki leswi xanisaka vanhu swonghasi? Xivutiso xexo xi ta hlamuriwa eka ndzima leyi landzelaka. 18, 19. (a) Ha yini hi fanele hi tiyiseka leswaku hi ta hlula loko hi ri karhi hi lwa ni swivumbiwa swo homboloka swa moya? (b) Hi xihi xivutiso lexi nga ta hlamuriwa eka ndzima leyi landzelaka? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Tintsumi to tshembeka ti pfuna lava tirhelaka Yehovha.—Vaheveru 1:7, 14. ˇ Sathana ni madimona ya yena va xisa vanhu va endla leswaku va fularhela Xikwembu. —Nhlavutelo 12:9. ˇ Loko u endla ku rhandza ka Xikwembu kutani u kaneta Diyavulosi, Sathana u ta ku balekela. —Yakobo 4:7, 8. NDZIMA YA VUKHUME-N’WE Ha Yini Xikwembu Xi Pfumelela Leswaku Ku Va Ni Ku Xaniseka? Xana Xikwembu hi xona xi vangaka ku xaniseka loku nga kona emisaveni? Hi yihi mphikamakaneta leyi pfukeke le nsin’wini ya Edeni? Xana Xikwembu xi ta ku herisa hi ndlela yihi ku xaniseka ka vanhu? ENDZHAKU ka nyimpi leyi tsemaka nhlana leyi a yi ri kona etikweni rin’wana leri nga sala ri hlakatiwile, mintsumbu ya magidi ya vavasati ni vana yi lahliwe emugodini lowukulu, lowu rhendzeriweke hi swihambano leswitsongo. Eka xihambano ha xin’we a ku tsariwe marito lama nge: “Hikwalaho ka yini?” Lexi i xivutiso lexi minkarhi yin’wana vo tala va xi vutisaka loko va ri ni gome. Vanhu va vutisa xivutiso lexi loko nyimpi, khombo, vuvabyi kumbe vugevenga, swi dlaye murhandziwa wa vona kumbe swi onhe yindlu ya vona kumbe ku ri ni swin’wana leswi va vangeleke gome. Va lava ku tiva leswaku ha yini va weriwa hi makhombo yo tano. 2 Ha yini Xikwembu xi pfumelela leswaku ku va ni ku xaniseka? Loko Yehovha Xikwembu a ri ni matimba hinkwawo, rirhandzu, vutlhari naswona a ri ni vululami, ha yini misava yi tele hi rivengo ni ku pfumala vululami swonghasi? Xana na wena u tshama u tivutisa swivutiso leswi? 3 Xana swi hoxile ku lava ku tiva leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelela leswaku ku va ni ku xaniseka? Van’wana va anakanya leswaku ku vutisa xivutiso xo tona swi kombisa leswaku ripfumelo 1, 2. Hi swihi swilo leswi xanisaka vanhu namuntlha naswona swi endla leswaku va vutisa swivutiso swihi? 3, 4. (a) I yini lexi kombisaka leswaku a swi bihanga ku vutisa Xikwembu leswaku ha yini xi pfumelela leswaku ku va ni ku xaniseka? (b) Xana Yehovha u titwisa ku yini hi vubihi ni ku xaniseka? 107 Yehovha u ta herisa ku xaniseka hinkwako ra vona ri tsanile kumbe va delela Xikwembu. Kambe, loko u hlaya Bibele, u ta kuma leswaku malandza ya Xikwembu lama tshembekeke ni lawa ma xi chavaka, na wona ma tshame ma vutisa swivutiso swo tano. Hi xikombiso, muprofeta Habakuku u vutise Yehovha a ku: “Ha yini u ndzi endla ndzi vona leswo biha, naswona u tshamela ku languta ku karhateka? Ha yini ku phanga ni madzolonga swi ri emahlweni ka mina, ha yini ku ri ni ku holova, naswona ha yini ku ri ni ku lwa?”—Habakuku 1:3. 4 Xana Yehovha u holovele muprofeta Habakuku hileswi a vutiseke swivutiso sweswo? Doo! Ematshan’weni yo n’wi holovela, u endle leswaku marito lama humaka embilwini ya Habakuku ma tsariwa eka rungula leri huhuteriweke ra Bibele. U tlhele a n’wi pfuna leswaku a swi twisisa kahle leswi a swi endleka naswona a va ni ripfumelo leri tiyeke. Yehovha u lava leswaku swi va tano ni le ka wena. Tsundzuka leswaku Bibele yi hi dyondzisa leswaku ‘wa hi khathalela.’ (1 Petro 5:7) A nga kona munhu la vengaka vubihi ni ku xaniseka loku vangiwaka hi byona, ku fana ni Xikwembu. (Esaya 55:8, 9) Hambiswiritano, ha yini ku ri ni ku xaniseka konghasi emisaveni? 5 HA YINI KU RI NI KU XANISEKA KONGHASI? Vanhu va tikereke to hambana-hambana va lave ku tiva 5. Hi swihi swivangelo leswi pfaka swi vuriwa loko ku hlamuseriwa leswaku ha yini vanhu va xaniseka, kambe i yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka? 108 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? xivangelo xa ku xaniseka konghasi eka varhangeri ni vadyondzisi va vona. Hakanyingi va byeriwa leswaku i ku rhandza ka Xikwembu nileswaku xi swi kunguhate khale hinkwaswo leswi a swi ta endleka, ku katsa ni makhombo lama humelelaka. Vanhu vo tala va byeriwa leswaku Xikwembu xi endla swilo hi ndlela leyi nga twisisekiki kumbe leswaku xi dlaya vanhu—hambi ku ri vana—leswaku va ta ya eka xona le tilweni. Kambe, hilaha se u dyondzeke hakona, Yehovha Xikwembu a nge pfuki a vange vubihi. Bibele yi ri: “A swi ve ekule swinene ni Xikwembu xa ntiyiso leswaku xi endla hilaha ku hombolokeke, ni Lowa Matimba Hinkwawo ku endla hilaha ku nga lulamangiki!”—Yobo 34:10. 6 Xana wa swi tiva leswaku ha yini vanhu hi xihoxo va hehla Xikwembu hikwalaho ka ku xaniseka hinkwako loku nga kona la misaveni? Ko tala va hehla Xikwembu xa Matimba Hinkwawo hileswi va anakanyaka leswaku hi xona lexi fumaka misava leyi. A va wu tivi ntiyiso wa nkoka lowu nga lo dlaa, erivaleni, lowu Bibele yi wu dyondzisaka. Ntiyiso wolowo u dyondze ha wona eka Ndzima 3 ebukwini leyi. Ntiyiso wa kona hileswaku mufumi wa xiviri wa misava leyi i Sathana Diyavulosi. 7 Bibele yi veka mhaka erivaleni yi ku: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya lowo homboloka.” (1 Yohane 5:19) Mhaka leyi i ntiyiso loko u anakanyisisa hi yona. Mahanyelo ya vanhu va misava leyi ma swi veka erivaleni leswaku va tekelele xivumbiwa xa moya lexi “xisaka misava hinkwayo leyi akiweke.” (Nhlavutelo 12:9) Sathana u ni rivengo lerikulu, wa xisa naswona u ni tihanyi. Hi swona leswi endlaka leswaku ni misava leyi a yi lawulaka yi va ni rivengo lerikulu, vuxisi ni tihanyi. I xivangelo xo sungula lexi endlaka leswaku vanhu va xaniseka swonghasi. 8 Xivangelo xa vumbirhi lexi endlaka leswaku vanhu va xaniseka swonghasi hi leswaku, hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Ndzima 3 ebukwini leyi, hi mpfhuka ku ve ni ku xandzuka le ntangeni wa Edeni, vanhu va hundzuke lava nga hetisekangiki ni ku va ni xidyoho. Vanhu lava nga ni xidyoho va rhandza ku fuma 6. Ha yini vanhu vo tala hi xihoxo va hehla Xikwembu hikwalaho ka ku xaniseka loku nga kona emisaveni? 7, 8. (a) Vanhu va misava leyi va kombisa njhani leswaku va tekelele mufumi wa yona? (b) Xana ku nga hetiseki ka vanhu ni “nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki,” swi hoxe xandla hi ndlela yihi eku xanisekeni ka vanhu? Ha Yini Xikwembu Xi Pfumelela Leswaku Ku Va Ni Ku Xaniseka? 109 van’wana kutani sweswo swi vanga tinyimpi, ntshikilelo ni ku xaniseka. (Eklesiasta 4:1; 8:9) Xivangelo xa vunharhu xa ku xaniseka i “nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki.” (Eklesiasta 9: 11) Leswi misava leyi yi nga lawuriwiki hi Yehovha, Mufumi la sirhelelaka, vanhu va nga ha tikuma va ri eku xanisekeni hikwalaho ko va endhawini yo karhi hi nkarhi lowu nga fanelangiki. 9 Swa hi chavelela ku tiva leswaku Xikwembu a hi xona xi vangaka ku xaniseka. A hi xona xi vangaka tinyimpi, vugevenga ni ntshikilelo kumbe hambi ku ri makhombo ya ntumbuluko, lama endlaka leswaku vanhu va xaniseka. Hambiswiritano, ha ha lava ku tiva leswaku, Ha yini Yehovha a pfumelele leswaku ku va ni ku xaniseka hinkwako loku nga kona? Phela, loko ku ri leswaku hakunene u ni Matimba Hinkwawo, a nga swi kota ku herisa ku xaniseka loku. Kambe, ha yini a nga ku siveli? Xikwembu xa rirhandzu lexi hi xi tivaka, xi fanele xi ri ni xivangelo lexi twalaka xo tshika vanhu va xaniseka.—1 Yohane 4:8. KU SUNGULA KA MPHIKAMAKANETA YA NKOKA Ku va hi kumisisa leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelele leswaku ku va ni ku xaniseka, hi fanele hi anakanyisisa hi leswi humeleleke loko vanhu va sungula ku xaniseka. Loko Sathana a xise Adamu na Evha leswaku va nga n’wi yingisi Yehovha, ku pfuke xivutiso xa nkoka swinene. Sathana a a nga kanakani leswaku Yehovha u ni matimba. Phela wa swi tiva leswaku matimba ya Yehovha a ma nge pimanisiwi na nchumu. Kambe, Sathana u sole mfanelo ya Yehovha yo fuma. U hehle Yehovha a vula leswaku i mufumi wa tihanyi, hi ku vula leswaku Yehovha wa hemba hileswi a alaka ku byela vanhu leswinene, leswi va nga ta swi kuma. (Genesa 3:2-5) Hi marito man’wana Sathana a a vula leswaku vanhu va nga swi kota ku tihanyela va nga fumiwi hi Xikwembu. Sweswo a ku ri ku hlasela vuhosi bya Yehovha, ku nga mfanelo ya yena yo fuma. 11 Adamu na Evha va xandzukele Yehovha. Entiyisweni va te: ‘A hi swi lavi leswaku Yehovha a va Mufumi wa hina. Hi nga swi kota ku tiendlela swiboho eka leswinene ni swo biha.’ Xana Yehovha a a ta yi lulamisa njhani mphikamakaneta leyi? Xana a a ta swi 10 9. Ha yini hi fanele hi tiyiseka leswaku Yehovha u ni xivangelo lexi twalaka xo tshika vanhu va hambeta va xaniseka? 10. I yini lexi Sathana a nga xi sola naswona u xi sole hi ndlela yihi? 11. Ha yini Yehovha a nga lovisanga vaxandzuki va le Edeni? Xana xichudeni lexi xi tiva ngopfu ku tlula mudyondzisi wa xona? dyondzisa njhani swivumbiwa leswi nga vanhu ni tintsumi leswaku vaxandzuki lava va endle xihoxo nileswaku mafumelo ya yena hi wona lamanene ku tlula hinkwawo? Un’wana a nga ha vula leswaku Xikwembu a xi fanele xi lovise vaxandzuki lava ivi xi vumba vanhu van’wana. Kambe, Yehovha ana se a a xi vurile xikongomelo xa yena xa leswaku vana va Adamu na Evha va fanele va tata misava, naswona a a lava leswaku va hanya emisaveni leyi nga paradeyisi. (Genesa 1:28) Minkarhi hinkwayo Yehovha u hetisisa swikongomelo swa yena. (Esaya 55:10, 11) Kasi, handle ka sweswo, ku lovisa vaxandzuki va le Edeni a ku nga ta tlhantlha mphikamakaneta leyi pfukeke malunghana ni mfanelo ya Yehovha yo fuma. 12 A hi endle xikombiso. A hi nge mudyondzisi u byela swichudeni ndlela leyi swi faneleke swi wu endla ha yona ntirho wo karhi wo tika. Ivi xichudeni xin’wana lexi lwisanaka ni mudyondzisi xi vula leswaku ndlela leyi a lavaka leswaku ntirho wolowo wu endliwa ha yona, yi hoxile. Kutani xi byela swichudeni-kulobye leswaku mudyondzisi a nga tivi nchumu, xona xi tiva ndlela yo antswa yo endla ntirho wolowo. Kutani ku va ni swichudeni swin’wana leswi anakanyaka leswaku xi tiyisile ivi na swona swi yima na xona. I yini leswi mudyondzisi a faneleke a swi endla? Loko o hlongo12, 13. Kombisa leswaku ha yini Yehovha a pfumelele Sathana leswaku a fuma misava nileswaku ha yini Xikwembu xi pfumelele vanhu leswaku va tifuma. Ha Yini Xikwembu Xi Pfumelela Leswaku Ku Va Ni Ku Xaniseka? 111 la swichudeni leswi xandzukeke, swichudeni leswin’wana swi ta n’wi teka njhani? Xana a swi nge anakanyi leswaku xichudeni lexi xandzukeke ni leswi swi yimeke na xona, swi tiyisile? Phela swichudeni leswin’wana hinkwaswo a swi nge he n’wi xiximi mudyondzisi loyi, swi ta anakanya leswaku u chava ku kombiwa xihoxo xa yena. Kambe, a hi nge mudyondzisi u pfumelela xichudeni lexi xandzukeke leswaku xi kombisa swichudeni leswin’wana ndlela leyi xona a xi ta wu endla ha yona ntirho wolowo. 13 Yehovha u endle leswi fanaka ni leswi endliweke hi mudyondzisi loyi. U nga rivali leswaku mhaka leyi a yi nga khumbi vaxandzuki lavaya va le Edeni ntsena. Ku ni timiliyoni ta tintsumi leti a ti hlalerile. (Yobo 38:7; Daniyele 7:10) Ndlela leyi Yehovha a lulamiseke ku xandzuka koloko ha yona, a yi ta ti khumba ngopfu tintsumi teto naswona a yi ta hetelela yi khumbe ni swivumbiwa hinkwaswo leswi nga vanhu. Kutani i yini leswi Yehovha a swi endleke? U tshike Sathana a kombisa ndlela leyi a nga ta fuma vanhu ha yona. Xikwembu xi tlhele xi tshika vanhu leswaku va tifuma va ri karhi va kongomisiwa hi Sathana. 14 Mudyondzisi loyi hi vulavuleke ha yena eka xifaniso xa hina wa swi tiva leswaku xichudeni lexi xandzukeke ni swichudeni leswi yimaka na xona, va hoxisile. Kambe wa swi tiva nakambe leswaku swichudeni leswin’wana swi ta dyondza swo karhi emhakeni yoleyo loko o pfumelela swichudeni leswi xandzukeke swi ringeta ku endla leswi swi anakanyaka leswaku swi lulamile. Loko swichudeni leswi xandzukeke swo hluleka, swichudeni hinkwaswo leswo tshembeka swi ta swi vona leswaku mudyondzisi hi yena ntsena la nga ni mfanelo yo swi dyondzisa. Endzhaku ka sweswo swi ta swi twisisa loko mudyondzisi a hlongola xichudeni xihi na xihi lexi xandzukaka. Hilaha ku fanaka, Yehovha wa swi tiva leswaku vanhu va timbilu letinene ni tintsumi va ta pfuneka loko va vona leswaku Sathana ni lava yimaka na yena va hlulekile nileswaku vanhu a va nge swi koti ku tifuma. Ku fana na Yeremiya wa khale, va ta tivonela hi ya vona ntiyiso wa marito lama nge: “Oho Yehovha, ndzi swi tiva kahle leswaku ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena.”—Yeremiya 10:23. 14. Hi byihi vuyelo lebyi nga ta va kona leswi Yehovha a endleke xiboho xa ku tshika vanhu va tifuma? 112 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? HA YINI A TSHIKE VANHU VA XANISEKA NKARHI WO LEHA SWONGHASI? 15 Kambe, ha yini Yehovha a pfumelele vubihi leswaku byi ya emahlweni nkarhi wo leha swonghasi? Naswona ha yini a nga siveli swilo swo biha? Anakanya hi swilo swimbirhi leswi mudyondzisi loyi hi vulavuleke ha yena exifanisweni xa hina a a nga ta swi endla. Xo sungula, a a nga ta xi pfala nomu xichudeni lexi xandzukeke loko xa ha sungula ku vula mhaka ya xona. Xa vumbirhi, mudyondzisi a a nga ta xi pfuna eka leswi xi lavaka ku swi endla. Hilaha ku fanaka, ku ni swilo swimbirhi leswi u faneleke u anakanyisisa hi swona leswi Yehovha a a tiyimisele leswaku a nge swi endli. Xo sungula, a nga n’wi sivelanga Sathana ni lava va yimaka na yena loko va ringeta ku kombisa leswaku leswi va swi endlaka swi lulamile. Leswi vulaka leswaku a swi fanerile leswaku a pfumelela nkarhi wo karhi wu hundza. Ematin’wini lama tekeke magidi-gidi ya malembe, vanhu va ringete tindlela hinkwato ta ku tifuma. Vanhu va endle nhluvuko etimhakeni ta sayense ni le ka swilo swin’wana, kambe, vusweti, vugevenga, nyimpi ni ku pfumala vululami swi nyanyile. Swi ve erivaleni leswaku mfumo wa munhu wu be hansi. 16 Xa vumbirhi, Yehovha a nga n’wi pfunanga Sathana leswaku a fuma misava leyi. Hi xikombiso, loko Xikwembu a xi lo sivela makhombo lama tsemaka nhlana, xana sweswo a swi nga ta vula leswaku leswi vaxandzuki va swi vuleke i ntiyiso? Xana Xikwembu a xi nga ta va xi endle leswaku vanhu va anakanya leswaku kumbexana swilo swi nga n’wi fambela kahle munhu loko a tifuma? Phela, loko Yehovha a a lo endla tano, a a ta va a seketele mavunwa lawa a phyarhekiweke wona. Hambiswiritano, ‘a swi koteki leswaku Xikwembu xi hemba.’—Vaheveru 6:18. 17 Kambe, ku vuriwa yini hi ku onhaka loku veke kona hikwalaho ka leswi vanhu va xandzukeleke Xikwembu? Hi nga rivali leswaku Yehovha u ni matimba hinkwawo. Hikokwalaho, u ta swi kota ku herisa ku xaniseka hinkwako ka vanhu. Hilaha se hi dyo15, 16. (a) Ha yini Yehovha a pfumelele vubihi leswaku byi ya emahlweni nkarhi wo leha swonghasi? (b) Ha yini Yehovha a nga sivelanga swilo swo tanihi makhombo lama tsemaka nhlana? 17, 18. Yehovha u ta endla yini hi ku onhaka loku vangiweke hi mfumo wa vanhu ni nkucetelo wa Sathana? Ha Yini Xikwembu Xi Pfumelela Leswaku Ku Va Ni Ku Xaniseka? 113 ndzeke hakona, ku onhiwa ka pulanete ya hina ku ta lulamisiwa loko misava yi hundzuriwa Paradeyisi. Ku va ni ripfumelo exitlhavelweni xa Yesu xa nkutsulo ku ta herisa leswi xidyoho xi swi tiseleke vanhu, kasi rifu ri ta herisiwa loko lava feke va pfuxiwa. Hi ndlela yoleyo Xikwembu xi ta tirhisa Yesu ku “herisa mintirho ya Diyavulosi.” (1 Yohane 3:8) Yehovha u ta endla swilo leswi hinkwaswo hi nkarhi lowu faneleke. Hi fanele hi tsaka leswi a nga hatliselangiki ku teka goza hikuva ku lehisa ka yena mbilu ku endle leswaku hi kota ku dyondza ntiyiso ni ku n’wi tirhela. (2 Petro 3:9, 10) Leswi Xikwembu xa ha lehiseke mbilu, xi lava leswaku lava va xi rhandzaka va xi gandzela, kutani xona xi ta va pfuna leswaku va tiyisela loko va ri karhi va xaniseka hi ndlela yihi na yihi leyi va nga langutanaka na yona emisaveni leyi pfilunganeke.—Yohane 4:23; 1 Vakorinto 10:13. 18 Van’wana va nga ha ku, Xana ku xaniseka loku hinkwako a ku ta va ku ri kona loko Xikwembu a xi lo vumba Adamu na Evha xi va endla leswaku va nga swi koti ku xandzuka? Ku kuma nhlamulo ya xivutiso xexo, u fanele u tsundzuka leswaku ku ni nyiko ya risima leyi Yehovha a ku nyikeke yona. U TA YI TIRHISA NJHANI NYIKO LEYI XIKWEMBU XI KU NYIKEKE YONA? 19 Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 5 ebukwini leyi, munhu u vumbiwe a ri ni ntshunxeko wa ku tihlawulela. Xana wa swi xiya leswaku yoleyo i nyiko ya risima? Xikwembu xi vumbe swiharhi swa ntsandza vahlayi naswona swi kongomisiwa hi vutlhari bya ntumbuluko. (Swivuriso 30:24) Vanhu va endle tirhoboto leti endlaka xin’wana ni xin’wana lexi ti endleriweke xona. Xana a hi ta tsaka loko Xikwembu a xi hi vumbe hi ndlela yoleyo? Doo, hi yona mhaka leyi hi tsakaka leswi hi nga ni ntshunxeko wo tihla19. Hi yihi nyiko ya risima leyi Yehovha a hi nyikeke yona naswona ha yini hi fanele hi yi teka yi ri ya risima? Xikwembu xi ta ku pfuna leswaku u tiyisela loko u xaniseka 114 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? wulela leswi hi lavaka ku va swona, ndlela leyi hi lavaka ku hanya ha yona, vanhu lava hi lavaka leswaku va va vanghana va hina ni swin’wana. Ha swi rhandza ku va ni ntshunxeko wo karhi naswona Xikwembu xi lava leswaku hi hanyisa xisweswo. 20 Yehovha a nga swi lavi loko hi n’wi tirhela leswaku hi hetisisa nawu ntsena. (2 Vakorinto 9:7) Hi xikombiso: Loko n’wana a byela mutswari a ku “ndza ku rhandza,” i yini lexi mutswari a xi tsakelaka ngopfu—xana u tsakisiwa hileswi ku nga ni un’wana la byeleke n’wana leswaku a vula tano kumbe hileswi a vulaka swi huma embilwini? Kutani xivutiso hi leswaku, Xana wena u ta wu tirhisa njhani ntshunxeko wa wena wo tihlawulela lowu Yehovha a ku nyikeke wona? Sathana, Adamu na Evha a va wu tirhisanga hi ndlela ya vutlhari ntshunxeko wa vona. Va xandzukele Yehovha Xikwembu. Wena u ta endlisa ku yini? 21 U nga swi kota ku yi tirhisa hi ndlela leyinene ngopfu nyiko leyi yo hlamarisa ya ntshunxeko wo tihlawulela. U nga ha hlanganyela ni timiliyoni ta vanhu lava hlawuleke ku seketela Yehovha. Va tsakise Xikwembu hikuva va hisekele ku kombisa leswaku Sathana u vule mavunwa ya rihlaza naswona a nge pfuki a swi kotile ku fuma vanhu. (Swivuriso 27:11) Na wena u nga endla tano hi ku hlawula ku hanya hi ndlela leyinene. Sweswo swi ta hlamuseriwa eka ndzima leyi landzelaka. 20, 21. Hi nga yi tirhisa njhani nyiko ya ntshunxeko wa ku tihlawulela, hi ndlela leyinene ngopfu naswona ha yini hi fanele hi endla tano? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Xikwembu a hi xona xi vangaka swilo swo biha emisaveni.—Yobo 34:10. ˇ Sathana u sole mfanelo ya Yehovha ya ku fuma, hi ku vula leswaku i muhembi nileswaku a nga swi lavi leswaku vanhu lava a va fumaka va kuma swilo leswinene.—Genesa 3:2-5. ˇ Yehovha u ta tirhisa N’wana wa yena leswaku a va Hosi ya Mfumo wa Mesiya, lowu nga ta herisa ku xaniseka hinkwako evanhwini.—1 Yohane 3:8. NDZIMA YA VUKHUME-MBIRHI Ku Hanya Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu U fanele u endla yini leswaku u va munghana wa Xikwembu? Ntlhontlho wa Sathana wu ku khumba njhani? Hi wahi mahanyelo lawa Yehovha a nga ma rhandziki? U fanele u endla yini leswaku u hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu? I MUNHU wa njhani loyi u nga lavaka leswaku a va munghana wa wena? A swi kanakanisi leswaku u lava munhu la nga ni vonelo leri fanaka ni ra wena, la rhandzaka leswi u swi rhandzaka ni loyi mahanyelo ya yena ma fanaka ni ya wena. Naswona u ta rhandza munhu loyi a nga ni timfanelo letinene to fana ni ku tshembeka ni musa. 2 Ku sukela khale ka khaleni, ku ni vanhu lava Xikwembu xi va hlawuleke leswaku va va vanghana va xona lavakulu. Hi xikombiso, Yehovha u vitane Abrahama nakulobye wa yena. (Esaya 41:8; Yakobo 2:23) Xikwembu xi vule leswaku Davhida i “wanuna la amukelekaka embilwini ya mina,” hikuva a a ri munhu la rhandzekaka eka Yehovha. (Mintirho 13:22) Nakambe, Yehovha u teke muprofeta Daniyele tanihi “munhu loyi a navelekaka swinene.”—Daniyele 9:23. 3 Ha yini Yehovha a teke Abrahama, Davhida na Daniyele va ri vanghana va yena? U byele Abrahama a ku: ‘U yingise rito ra mina.’ (Genesa 22:18) Kutani Yehovha u aka vuxaka ni vanhu lava titsongahataka, lava endlaka leswi a va byelaka swona. U byele Vaisrayele a ku: “Yingisani rito ra mina kutani ndzi ta va Xikwembu 1, 2. Boxa swikombiso swa vanhu lava Yehovha a va tekeke va ri vanghana va yena lavakulu. 3. Ha yini Yehovha a hlawula vanhu vo karhi leswaku va va vanghana va yena? 116 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? xa n’wina, n’wina mi ta va vanhu va mina.” (Yeremiya 7:23) Na wena u nga va munghana wa Yehovha loko u n’wi yingisa! YEHOVHA U TIYISA VANGHANA VA YENA Ku va munghana wa Xikwembu swi vuyerisa ngopfu. Bibele yi vula leswaku Yehovha u lava tindlela to “kombisa ntamu wakwe eka lava mbilu ya vona yi hetisekeke eka yena.” (2 Tikronika 16:9) Xana Yehovha a nga wu kombisa njhani ntamu wa yena eka wena? Ndlela yin’wana hi leyi boxiweke eka Pisalema 32:8, laha hi hlayaka marito lama nge: “[Mina Yehovha] ndzi ta endla leswaku u va ni ku twisisa naswona ndzi ku letela hi ndlela leyi u faneleke u famba ha yona. Ndzi ta ku tsundzuxa ndzi veke tihlo ra mina ri ri ehenhla ka wena.” 5 Yoleyo i ndlela leyi tsakisaka leyi kombisaka nkhathalelo wa Yehovha! U ta ku kongomisa a tlhela a ku sirhelela loko u ri karhi u pfumela ku kongomisiwa hi yena. Xikwembu xi lava leswaku u hlula miringo leyi u langutaneke na yona. (Pisalema 55:22) Kutani loko u tirhela Yehovha hi mbilu hinkwayo, u nga tiyiseka ku fana ni mupisalema loyi a nga te: “Ndzi veke Yehovha emahlweni ka mina nkarhi hinkwawo. Hikuva u le vokweni ra mina ra xinene, a ndzi nge tsekatsekisiwi.” (Pisalema 16:8; 63:8) Ina, Yehovha a nga ku pfuna u hanya hi ndlela leyi n’wi tsakisaka. Kambe, hilaha na wena u swi tivaka hakona, ku ni nala wa Xikwembu la nga swi laviki leswaku u endla tano. 4 NTLHONTLHO WA SATHANA Ndzima 11 ya buku leyi yi hlamusele ndlela leyi Sathana Diyavulosi a tlhontlheke vulawuri bya Xikwembu ha yona. Sathana u hehle Xikwembu hi mavunwa, a vula leswaku Yehovha u hombolokile hileswi a nga tshikangiki Adamu na Evha va tihlawulela leswinene ni swo biha. Endzhaku ka loko Adamu na Evha va dyohile naswona misava yi ri karhi yi tala hi vana va vona, Sathana u sole xikongomelo xa vanhu xo tirhela Xikwembu. U te: “Wena Xikwembu, vanhu a va ku tirheli hileswi va ku rhandzaka. Loko wo ndzi pfumelela, ndzi nga va hambukisa hinkwavo.” Mhaka leyi khumbaka wanuna la vuriwaka Yobo, yi kombisa leswaku 6 4, 5. Yehovha u wu kombisa njhani ntamu wa yena eka vanhu va yena? 6. I yini leswi Sathana a swi vuleke hi vanhu? Ku Hanya Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu 117 hi swona leswi a swi ri emianakanyweni ya Sathana. I mani Yobo naswona swi tise ku yini leswaku ntlhontlho wa Sathana wu n’wi khumba? 7 Yobo u hanye kwalomu ka malembe ya 3 600 lama hundzeke. A a ri munhu lonene hikuva Yehovha u te: “A ku na munhu la fanaka na yena emisaveni, munhu la pfumalaka xisandzu, wo lulama, la chavaka Xikwembu naswona a kendlukaka eka leswo biha.” (Yobo 1:8) Yobo a a tsakisa Xikwembu. 8 Sathana u sole xikongomelo xa Yobo xo tirhela Xikwembu. Diyavulosi u byele Yehovha a ku: “Xana wena a wu vekanga rihlampfu ku n’wi sirhelela [Yobo] ni ku sirhelela yindlu yakwe ni hinkwaswo leswi a nga na swona matlhelo hinkwawo? U katekise ntirho wa mavoko yakwe, naswona swifuwo swakwe swi tele hinkwako-nkwako emisaveni. Kambe, ndzi kombela leswaku u cinca u tshambuluta voko ra wena, u khumba hinkwaswo leswi a nga na swona kutani u vona loko a nga ta ka a nga ku rhukani exikandzeni.”—Yobo 1:10, 11. 9 Hi ndlela yoleyo, Sathana u vule leswaku Yobo u tirhela Xikwembu hileswi xi nga ta n’wi nyika swo karhi. Diyavulosi u tlhele a vula leswaku loko Yobo o ringiwa, u ta fularhela Xikwembu. Xana Yehovha u angurise ku yini eka ntlhontlho lowu wa Sathana? Leswi mhaka leyi a yi khumba xikongomelo xa Yobo xo tirhela Yehovha, u pfumelele Sathana leswaku a ringa Yobo. Sweswo a swi ta yi kombisa kahle mhaka ya leswaku Yobo u rhandza Xikwembu hakunene kumbe a nga xi rhandzi. MIRINGO YA YOBO Sathana a nga ha yimayimanga, u lo namba a tisela Yobo miringo yo hambana-hambana. Swifuwo swin’wana swa Yobo swi yiviwile ivi swin’wana swi dlayiwa. Naswona malandza ya yena yo tala ma dlayiwile. Sweswo swi siye Yobo a ri xisiwana. Khombo rin’wana a ku ri ku dlayiwa ka vana va Yobo va khume hi xidzedze. 10 7, 8. (a) I yini lexi endleke leswaku Yobo a va munhu wo hlawuleka eka vanhu va nkarhi lowu a a hanya eka wona? (b) Sathana u xi sole hi ndlela yihi xikongomelo xa Yobo xo tirhela Xikwembu? 9. Hi yihi ndlela leyi Yehovha a anguleke ha yona eka ntlhontlho wa Sathana naswona ha yini? 10. Hi yihi miringo leyi Yobo a langutaneke na yona naswona u angurise ku yini? Yobo u kume hakelo hikwalaho ka leswi a tshameke a tshembekile Ku Hanya Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu 119 Hambileswi a weriweke hi makhombo lawa yo chavisa, “Yobo a nga dyohanga kumbe ku vula leswi nga fanelangiki eka Xikwembu.”—Yobo 1:22. 11 Sathana a nga lan’wanga. U fanele a anakanye leswaku hambileswi Yobo a koteke ku tiyiselela ku lahlekeriwa hi rifuwo ra yena, malandza ya yena ni vana va yena, kambe loko o vabya u ta fularhela Xikwembu. Yehovha u pfumelele Sathana leswaku a hlasela Yobo hi vuvabyi lebyi nyenyetsaka, byo vava. Kambe, hambi ku ri byona byi tsandzekile ku dlaya ripfumelo ra Yobo eka Xikwembu. Ematshan’weni ya sweswo, u vule hi xivindzi a ku: “Ndzi nga ka ndzi nga tshiki vutshembeki bya mina kukondza ndzi timeka!” —Yobo 27:5. 12 Yobo a a nga swi tivi leswaku maxangu ya yena ma vangiwa hi Sathana. Leswi Yobo a a nga tivi nchumu leswaku Diyavulosi u tlhontlhe vulawuri bya Yehovha, u anakanye leswaku Yehovha hi yena la n’wi vangelaka maxangu lawa a langutaneke na wona. (Yobo 6:4; 16:11-14) Hambiswiritano, u tshame a tshembekile eka Yehovha. Leswi Sathana a swi vuleke leswaku Yobo u tirhela Xikwembu hileswi xi nga ta n’wi nyika swo karhi, swi hundzuke mavunwa ya rihlaza hikuva Yobo u tshame a tshembekile! 13 Ku tshembeka ka Yobo ku endle leswaku Yehovha a kota ku hlamula ntlhontlho wa Sathana lowu sandzaka. Hakunene Yobo a a ri munghana wa Yehovha naswona Xikwembu xi n’wi rihile hikwalaho ko hanya hi ku tshembeka.—Yobo 42:12-17. NDLELA LEYI WENA U KHUMBEKAKA HA YONA Mhaka leyi pfuxiweke hi Sathana ya ku tshembeka ka vanhu eka Xikwembu, a yi nga khumbi Yobo ntsena. Na wena ya ku khumba. Sweswo swi vonaka kahle eka leswi vuriwaka eka Swivuriso 27:11, laha Rito ra Yehovha ri nge: “N’wananga, tlhariha u tsakisa mbilu yanga, leswaku ndzi ta angula loyi a ndzi tlhontlhaka.” Marito wolawo lama tsariweke endzhaku ka madzana ya malembe 14 11. (a) Hi xihi xihehlo xa vumbirhi lexi Sathana a hehleke Yobo ha xona naswona Yehovha u angurise ku yini? (b) Xana Yobo u angurise ku yini eka vuvabyi bya yena lebyi vavaka? 12. Yobo u angurise ku yini eka ntlhontlho wa Diyavulosi? 13. Ku tshembeka ka Yobo eka Yehovha ku n’wi vuyerise ha yini? 14, 15. Hi swi tivisa ku yini leswaku ntlhontlho wa Sathana a wu nga khumbi Yobo ntsena kambe a wu ta khumba vanhu hinkwavo? 120 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Yobo se a file, ma kombisa leswaku Sathana u ye emahlweni a tlhontlha Xikwembu ni ku hehla malandza ya xona. Loko hi hanya hi ndlela leyi tsakisaka Yehovha, entiyisweni hi hoxa xandla leswaku xihehlo xa Sathana xi hundzuka vunwa kutani sweswo swi tsakisa mbilu ya Xikwembu. Xana u titwa njhani hi sweswo? Xana a swi nge ku tsakisi ku hoxa xandla leswaku swihehlo swa Diyavulosi swi hundzuka vunwa hambiloko sweswo swi ta vula leswaku u hundzula mahanyelo ya wena? 15 Xiya leswaku Sathana u te: “Hinkwaswo leswi munhu a nga na swona u ta swi humesa leswaku a ponisa moya-xiviri wakwe.” (Yobo 2:4) Loko Sathana a vula a ku “munhu,” u swi veke erivaleni leswaku xihehlo xa yena xi katsa vanhu hinkwavo, ku nga ri Yobo ntsena. Leyi i yinhla ya nkoka. Sathana u tlhontlha ku tshembeka ka wena eka Xikwembu. Diyavulosi u lava ku ku vona u nga xi yingisi Xikwembu kutani u fularhela ndlela leyinene loko u langutane ni swiyimo swo tika. Xana Sathana a nga swi endlisa ku yini sweswo? 16 Hilaha swi hlamuseriweke hakona eka Ndzima 10 ebukwini leyi, Sathana u tirhisa tindlela to hambana-hambana leswaku vanhu va fularhela Xikwembu. U hlasela ‘ku fana ni nghala leyi vombaka, leyi lavaka loyi yi nga n’wi dyaka.’ (1 Petro 5:8) Hi ndlela yoleyo, nkucetelo wa Sathana wu nga vonaka loko vanghana, maxaka kumbe vanhu van’wana, va ku kaneta loko u ringeta ku dyondza Bibele ni ku tirhisa leswi u swi dyondzaka.1 (Yohane 15: 19, 20) Kasi Sathana wa swi kota nakambe ku “tihundzula ntsumi ya ku vonakala.” (2 Vakorinto 11:14) Diyavulosi a nga tirhisa tindlela ta vuxisi leswaku a ku yenga u tshika ku hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. A nga ha ku heta matimba, kumbexana a ku endla u tivona u nga ta swi kota ku hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. (Swivuriso 24:10) Ku nga khathariseki leswaku 1 Leswi a swi vuli swona leswaku lava va ku kanetaka va lawuriwa hi Sathana hi ku kongoma. Kambe Sathana i xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo naswona misava hinkwayo yi lawuriwa hi yena. (2 Vakorinto 4:4; 1 Yohane 5:19) Xisweswo, hi nga langutela ku vengiwa loko hi hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu naswona van’wana va ta hi kaneta. 16. (a) Hi tihi tindlela leti Sathana a ti tirhisaka ku hambukisa vanhu eka Xikwembu? (b) Xana Diyavulosi a nga ti tirhisa njhani tindlela leti eka wena? Ku Hanya Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu 121 Sathana u tiendla “nghala leyi vombaka,” kumbe “ntsumi ya ku vonakala,” ntlhontlho wa yena wa fana: Leswi a swi vulaka hi leswaku loko u langutane ni miringo, u ta tshika ku tirhela Xikwembu. U nga angurisa ku yini eka ntlhontlho wa yena, u kombisa leswaku u tshembekile eka Xikwembu hilaha Yobo a endleke hakona? KU YINGISA SWILERISO SWA YEHOVHA U nga angula ntlhontlho wa Sathana hi ku hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. Sweswo swi katsa yini? Bibele yi ri: “U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi matimba ya wena lamakulu hinkwawo.” (Deteronoma 6:5) Loko u ya emahlweni u rhandza Xikwembu, u ta ya u navela ku endla leswi xi swi languteleke eka wena. Muapostola Yohane u tsale a ku: “Ku rhandza Xikwembu, hi kona ku hlayisa swileriso swa xona.” Loko u rhandza Yehovha hi mbilu ya wena hinkwayo u ta kuma leswaku “swileriso swa xona a swi tiki.”—1 Yohane 5:3. 18 Hi swihi swileriso swa Yehovha? Swin’wana swa swona swi katsa mahanyelo lawa hi faneleke hi ma papalata. Hi xikombiso, vona bokisi leri nga eka tluka 122, leri nge “Papalata Leswi Yehovha A Swi Vengaka.” Eka rona u ta kuma ku xaxametiwe mahanyelo lawa Bibele yi ma solaka hi ku kongoma. Man’wana ya wona ma nga ha vonaka ma nga bihanga loko u ma twa ro sungula. Kambe, endzhaku ka loko u anakanyisise hi matsalwa lama kombisiweke, swi nga endleka u swi xiya leswaku i vutlhari ku tirhisa milawu ya Yehovha. Swi nga ha endleka leswaku swi ku tikela ngopfu ku cinca mahanyelo ya wena. Hambiswiritano, u ta eneriseka naswona u va ni ntsako swinene loko u hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. (Esaya 48:17, 18) Naswona u nga swi kota. Hi swi tivisa ku yini? 19 Yehovha a nga langutelanga leswaku hi endla swilo leswi hi nga taka hi nga swi koti ku swi endla. (Deteronoma 30:11-14) U 17 17. Hi xihi xivangelo lexikulu xa leswaku hi yingisa swileriso swa Yehovha? 18, 19. (a) Hi swihi swileriso swin’wana swa Yehovha? (Vona bokisi leri nga eka tluka 122.) (b) Hi swi tivisa ku yini leswaku Xikwembu a xi langutelanga leswaku hi endla leswi hi nga taka hi nga swi koti ku swi endla? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 122 tiva vuswikoti bya hina ni swipimelo swa hina ku tlula ndlela leyi hina hi titivaka ha yona. (Pisalema 103:14) Tlhandlakambirhi, Yehovha a nga hi nyika matimba leswaku hi kota ku n’wi yingisa. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Xikwembu xa tshembeka, a xi nge mi tshiki mi ringiwa hi ndlela leyi tlulaka leswi mi nga swi tiyiselaka, kambe loko mi ringiwa xi ta mi nyika ndlela yo huma, leswaku mi kota ku swi tiyisela.” (1 Vakorinto 10:13) Yehovha a nga ku pfuna leswaku u kota ku tiyisela, hi ku ku nyika “matimba lama tlulaka lama tolovelekeke.” (2 Vakorinto 4:7) Endzhaku ka loko Pawulo a tiyiselele miringo yo tala, u te: “Eka swilo hinkwaswo ndzi ni ntamu hikwalaho ka loyi a ndzi nyikaka matimba.”—Vafilipiya 4:13. PAPALATA LESWI YEHOVHA A SWI VENGAKA Ku dlaya.—Eksoda 20:13; Madzolonga.—Pisalema 11:5; 21:22, 23. Swivuriso 22:24, 25; Malakiya 2:16; Vagalatiya 5:20. Ku tikhoma loko biha ka rimbewu.—Levhitika 20:10, 13, Mavulavulelo yo biha. 15, 16; Varhoma 1:24, 26, 27, 32; 1 Vakorinto 6:9, 10. —Levhitika 19:16; Vaefesa 5:4; Vakolosa 3:8. Vungoma.—Deteronoma 18: Ku tirhisa ngati hi ndlela yo biha.—Genesa 9:4; Mintirho 9-13; 1 Vakorinto 10:21, 22; Vagalatiya 5:20, 21. Vugandzeri bya swikwembu swa hava. 15:20, 28, 29. Ku ala ku wundla ndyangu. —1 Timotiya 5:8. Vudakwa.—1 Vakorinto 5:11. Ku hlanganyela etinyimpini kumbe enkwetlembetanweni wa tipolitiki ta misava leyi. Ku yiva.—Levhitika 6:2, 4; —Esaya 2:4; Yohane 6:15; 17:16. Vaefesa 4:28. Ku dzaha fole kumbe ku tirhisa swidzidzirisi leswi ku vuriwaka leswaku i swa ku tihungasa.—Marka 15:23; —1 Vakorinto 10:14. Ku hemba.—Swivuriso 6:16, 19; Vakolosa 3:9; Nhlavutelo 22:15. Makwanga.—1 Vakorinto 5:11. 2 Vakorinto 7:1. Ku Hanya Hi Ndlela Leyi Tsakisaka Xikwembu 123 KU HLAKULELA TIMFANELO TA XIKWEMBU I ntiyiso leswaku ku tsakisa Yehovha a swi vuli ntsena ku papalata swilo leswi a swi vengaka. U fanele u rhandza ni leswi a swi rhandzaka. (Varhoma 12:9) Xana a wu va rhandzi vanhu lava nga ni vonelo leri fanaka ni ra wena, lava rhandzaka leswi u swi rhandzaka ni lava mahanyelo ya vona ma fanaka ni ya wena? Yehovha na yena u rhandza vanhu vo tano. Hikwalaho, dyondza ku rhandza swilo leswi Yehovha a swi rhandzaka. Swin’wana swa swona swi hlamuseriwe eka Pisalema 15:1-5, laha hi 20 20. Hi tihi timfanelo leti rhandzekaka eka Xikwembu, leti u faneleke u ti hlakulela naswona ha yini swi ri swa nkoka? 124 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hlayaka hi ta vanhu lava Xikwembu xi va tekaka va ri vanghana va xona. Vanghana va Yehovha va kombisa leswi Bibele yi swi vulaka “mihandzu ya moya.” Yona yi katsa timfanelo to fana ni “rirhandzu, ntsako, ku rhula, ku va ni mbilu yo leha, musa, vunene, ripfumelo, ku olova [ni] ku tikhoma.”—Vagalatiya 5:22, 23. 21 Ku hlaya ni ku dyondza Bibele minkarhi hinkwayo swi ta ku pfuna leswaku u hlakulela timfanelo leti rhandzekaka eka Xikwembu. Naswona ku dyondza leswi Xikwembu xi swi languteleke eka wena swi ta ku pfuna leswaku u hanya hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka xona. (Esaya 30:20, 21) Loko u ya u rhandza Yehovha, u ta ya u navela ku hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. 22 Ku hanya hi ndlela leyi tsakisaka Yehovha swi lava matshalatshala yo karhi. Bibele yi fanisa ku cinca mahanyelo ya wena ni ku hluvula vumunhu bya khale ivi u ambala lebyintshwa. (Vakolosa 3:9, 10) Kambe, loko mupisalema a vulavula hi swileriso swa Yehovha, u tsale a ku: “Ku swi hlayisa swi ni hakelo leyikulu.” (Pisalema 19:11) Na wena u ta kuma leswaku swa vuyerisa swinene ku hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. Hi ku endla tano, u ta angula ntlhontlho wa Sathana ivi u tsakisa mbilu ya Yehovha! 21. I yini lexi nga ta ku pfuna leswaku u hlakulela timfanelo leti rhandzekaka eka Xikwembu? 22. U ta vuyeriwa hi yini loko u hanya hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Loko u yingisa Xikwembu u nga va munghana wa xona.—Yakobo 2:23. ˇ Sathana u vule leswaku vanhu hinkwavo a va nge swi koti ku tshama va tshembekile. —Yobo 1:8, 10, 11; 2:4; Swivuriso 27:11. ˇ Hi fanele hi papalata mahanyelo lama nga xi tsakisiki Xikwembu.—1 Vakorinto 6:9, 10. ˇ Hi nga tsakisa Yehovha hi ku venga leswi a swi vengaka ivi hi rhandza leswi a swi rhandzaka. —Varhoma 12:9. NDZIMA YA VUKHUME-NHARHU Langutelo Ra Xikwembu Hi Vutomi Hi rihi langutelo ra Xikwembu hi vutomi? Hi rihi langutelo ra Xikwembu hi ku humesa khwiri? Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha byi xixima vutomi? MUPROFETA YEREMIYA u ri: “Entiyisweni Yehovha i Xikwembu. I Xikwembu lexi hanyaka.” (Yeremiya 10:10) Ku tlula kwalaho, Yehovha Xikwembu i Muvumbi wa swilo hinkwaswo leswi hanyaka. Swivumbiwa swa le tilweni swi ri eka yena: “U tumbuluxe swilo hinkwaswo, naswona hikwalaho ka ku rhandza ka wena swi ve kona, swi tumbuluxiwile.” (Nhlavutelo 4:11) Loko Hosi Davhida a yimbelela risimu ro dzunisa Xikwembu, u te: “Hi wena u nga ni xihlovo xa vutomi.” (Pisalema 36:9) Kutani, vutomi i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. 2 Nakambe Yehovha u seketela vutomi bya hina. (Mintirho 17: 28) U hi nyika swakudya leswi hi swi dyaka, mati lawa hi ma nwaka, moya lowu hi wu hefemulaka ni misava leyi hi tshamaka eka yona. (Mintirho 14:15-17) Ndlela leyi Yehovha a endleke swilo leswi ha yona yi endla leswaku hi tiphina hi vutomi. Kambe leswaku hi tiphina hilaha ku heleleke, hi fanele hi dyondza milawu ya Xikwembu hi tlhela hi hanya hi yona.—Esaya 48:17, 18. KU KOMBISA LESWAKU HA BYI XIXIMA VUTOMI Xikwembu xi lava leswaku hi xixima vutomi—bya hina ni bya van’wana. Hi xikombiso, hi nkarhi wa Adamu na Evha, n’wana wa vona Kayini u hlundzukele ndzisana ya yena Avele. Yehovha u lemukise Kayini leswaku vukarhi bya yena byi ta n’wi endlisa xidyoho lexikulu. Kambe Kayini u xi be hi makatla xilemukiso 3 1. I mani la vumbeke swilo hinkwaswo leswi hanyaka? 2. Xikwembu xi endle yini leswaku hi kota ku hanya? 3. Xana Xikwembu xi titwise ku yini hi ku dlayiwa ka Avele? HI KOMBISA LESWAKU HI XIXIMA VUTOMI ˇ hi ku nga dlayi n’wana la nga si velekiwaka ˇ hi ku tshika mikhuva leyi nga basangiki ˇ hi ku susa rivengo hinkwaro etimbilwini ta hina Langutelo Ra Xikwembu Hi Vutomi 127 xexo. Hiloko a “hlasela Avele makwavo a n’wi dlaya.” (Genesa 4: 3-8) Yehovha u xupule Kayini leswi a dlayeke makwavo.—Genesa 4:9-11. 4 Endzhaku ka loko ku hundze magidi ya malembe, Yehovha u nyike vanhu va Israyele milawu leyi a yi ta va pfuna leswaku va n’wi tirhela hi ndlela leyi amukelekaka eka yena. Milawu leyi yi pfa yi vitaniwa Nawu wa Muxe hileswi Yehovha a yi hundziseleke eka vanhu hi ku tirhisa Muxe. Nawu wun’wana wa Muxe a wu ku: “U nga tshuki u dlaya hi vomu.” (Deteronoma 5:17) Leswi swi kombise Vaisrayele leswaku Xikwembu xi teka vutomi bya munhu byi ri bya risima kutani na vona a va fanele va teka vutomi bya vanhu van’wana byi ri bya risima. 5 Ku vuriwa yini hi vutomi bya n’wana la nga si velekiwaka? Hi ku landza Nawu wa Muxe, a swi hoxile ku dlaya n’wana la ha riki embelekweni wa mana wakwe. Na byona vutomi byebyo i bya risima eka Yehovha. (Eksoda 21:22, 23; Pisalema 127:3) Leswi vulaka leswaku ku humesa khwiri i xidyoho. 6 Ku xixima vutomi swi katsa ku va ni langutelo lerinene hi vanhu-kulorhi. Bibele yi ri: “Mani na mani la vengaka makwavo i mudlayi, naswona ma swi tiva leswaku a ku na mudlayi loyi vutomi lebyi nga heriki byi tshamaka eka yena.” (1 Yohane 3:15) Loko hi lava ku kuma vutomi lebyi nga heriki, hi fanele hi susa rivengo hinkwaro etimbilwini ta hina hikuva rivengo hi rona ri hlohlotelaka tinyimpi to tala leti nga kona. (1 Yohane 3:11, 12) I swa nkoka leswaku hi dyondza ku rhandzana. 7 Ku vuriwa yini hi ku xixima vutomi bya hina vini? Hi ntolovelo a nga kona la lavaka ku fa kambe minkarhi yin’wana vanhu va titsakisa hi swilo leswi vekaka vutomi bya vona ekhombyeni. Hi xikombiso, vanhu vo tala va dzaha fole, mbangi kumbe va hungasa hi swidzidzirisi. Swilo leswi swi onha miri naswona hi xitalo lava hanyaka ha swona va fa. Munhu la tirhisaka swilo leswi a nga teki vutomi byi ri bya risima. Mikhuva leyi yi thyakile 4. ENawini wa Muxe, Xikwembu xi yi kandziyise njhani mhaka ya ku va ni langutelo lerinene hi vutomi? 5. Hi fanele hi ku languta njhani ku humesa khwiri? 6. Ha yini hi nga fanelanga ku venga vanhu-kulorhi? 7. Hi yihi mikhuva yin’wana leyi kombisaka leswaku munhu a nga byi xiximi vutomi? 128 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? emahlweni ka Xikwembu. (Varhoma 6:19; 12:1; 2 Vakorinto 7:1) Loko hi lava ku tirhela Xikwembu hi ndlela leyi amukelekaka eka xona, hi fanele hi tshika mikhuva yo tano. Hambileswi swi nga hi tikelaka ku tshika mikhuva yo tano, Yehovha a nga hi pfuna leswaku hi yi tshika. Naswona a nga ma tekeli hansi matshalatshala lama hi ma endlaka, lama kombisaka leswaku hi teka vutomi bya hina byi ri nyiko ya risima leyi humaka eka yena. 8 Loko hi xixima vutomi, hi ta papalata swilo leswi vekaka vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni. A hi nge tlangi hi vutomi naswona a hi nge tihoxi ekhombyeni hi vomu hikwalaho ko lava ku titsakisa kumbe leswaku hi nyanyuka. Hi ta papalata ku chayela hi vusopfa hi papalata ni mintlangu leyi nga ni madzolonga kumbe leyi nga ni khombo. (Pisalema 11:5) Xikwembu a xi nyike Vaisrayele nawu lowu nge: “Loko wo tshuka u aka yindlu leyintshwa [leyi nga ni lwangu leri u nga kotaka ku famba eka rona], u fanele u tlhela u endla guma elwangwini ra wena, leswaku u nga veki nandzu wa ngati ehenhla ka yindlu ya wena, hikuva munhu la waka a nga wa a ri ehenhla ka yona.” (Deteronoma 22:8) Hi ku pfumelelana ni nsinya wa nawu lowu, switepisi swa kaya ra wena a swi tshame swi ri exiyin’weni lexinene leswaku ku nga vi na munhu la phijekaka ivi a wa a vaviseka. Loko u ri ni movha, tiyiseka leswaku yi le ka xiyimo lexinene. Yindlu ya wena kumbe movha wa wena swi nga tshuki swi veka vutomi bya wena kumbe bya van’wana ekhombyeni. 9 Ku vuriwa yini hi vutomi bya swiharhi? Na byona i bya risima eka Muvumbi. Xikwembu xi hi pfumelela ku dlaya swiharhi leswaku hi dya nyama ya swona kumbe hi endla swiambalo hi madzovo ya swona kumbe hi tisirhelela leswaku swi nga hi vavisi. (Genesa 3:21; 9:3; Eksoda 21:28) Hambiswiritano, swi hoxile ku khoma swiharhi hi ndlela ya tihanyi kumbe ku hungasa hi ku swi dlaya nakambe swi kombisa leswaku hi teka vutomi byi nga ri bya risima nikatsongo.—Swivuriso 12:10. 8. Ha yini hi fanele hi tshama hi ri karhi hi tsundzuka mhaka ya ku va hi nga veki vutomi bya hina ni bya van’wana ekhombyeni? 9. Loko ku ri leswaku hi xixima vutomi, hi ta swi khoma njhani swiharhi? Langutelo Ra Xikwembu Hi Vutomi 129 KU XIXIMA NGATI Loko Kayini a heta ku dlaya makwavo Avele, Yehovha u te eka yena: “Ngati ya makwenu yi huwelela eka mina yi ri emisaveni.” (Genesa 4:10) Loko Xikwembu xi vulavula hi ngati ya Avele a xi vulavula hi vutomi bya Avele. Kayini a a herise vutomi bya Avele kutani a a fanele a xupuriwa hikwalaho ka sweswo. A swi fana niloko ngati ya Avele kumbe vutomi bya yena byi rila eka Yehovha byi lava ku rihiseriwa. Ndlela leyi vutomi byi fanaka ha yona ni ngati yi tlhele yi vonaka endzhaku ka Ndhambhi ya siku ra Nowa. Loko Ndhambhi yi nga si fika, vanhu a va tidyela mihandzu, matsavu, mavele ni timanga. Kambe endzhaku ka Ndhambhi, Yehovha u byele Nowa ni vana va yena a ku: “Xiharhi xin’wana ni xin’wana lexi famba-fambaka lexi hanyaka xi ta va swakudya swa n’wina. Hilaha ku fanaka ni hi swimila swa rihlaza, hinkwaswo ka swona ndzi mi nyika swona.” Kambe, Xikwembu xi veke xipimelo lexi: “Ntsena nyama leyi nga ni moya-xiviri wa yona [kumbe vutomi]—ngati ya yona—mi nga tshuki mi yi dya.” (Genesa 1:29; 9:3, 4) Swi le rivaleni leswaku ngati ni vutomi bya xivumbiwa i nchumu wun’we eka Yehovha. 11 Hi kombisa leswaku ha yi xixima ngati hi ku ka hi nga yi dyi. Eka Nawu lowu Yehovha a wu nyikeke Vaisrayele u va lerise a ku: “Loko ku ri munhu un’wana ni un’wana . . . loyi loko a hlota a khoma xivandzana kumbe nyenyana leswaku yi dyiwa, u fanele a halata ngati ya kona kutani a yi seletela hi misava. . . . Ndzi byele vana va Israyele ndzi ku: ‘Mi nga tshuki mi dya ngati ya muxaka wihi ni wihi wa nyama.’ ” (Levhitika 17:13, 14) Nawu lowuya Xikwembu a xi wu nyike Nowa kwalomu ka malembe ya 800 lama hundzeke, wa leswaku ngati ya xiharhi yi nga dyiwi, a wa ha tirha. Langutelo ra Yehovha a ri ri erivaleni: A swi nga hoxaka loko malandza ya yena ma dya nyama kambe a ma nga fanelanga ma dya ngati. A ma fanele ma halata ngati ya kona emisaveni—ku nga ku tlherisela vutomi bya xivumbiwa eka Xikwembu. 12 Xileriso lexi fanaka xa ha tirha ni le ka Vakreste. Vaapostola 10 10. Xikwembu xi swi kombise njhani leswaku vutomi ni ngati swa fana? 11. Hi kwihi ku tirhisiwa ka ngati loku Xikwembu xi ku yiriseke ku sukela enkarhini wa Nowa? 12. Hi xihi xileriso lexi khumbaka ngati, lexi moya wo kwetsima wu xi leriseke eka lembe-xidzana ro sungula, lexi xa ha tirhaka ninamuntlha? 130 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? ni vavanuna van’wana lava a va rhangela valandzeri va Yesu eka lembe-xidzana ro sungula, va hlanganile leswaku va endla xiboho xa swileriso leswi a swi fanele swi yingisiwa hi swirho hinkwaswo swa vandlha ra Vukreste. Hi lexi xiboho lexi va xi endleke: “Moya lowo kwetsima swin’we na hina hi tsakele ku ka hi nga mi engeteleli ndzhwalo wun’wana, handle ka swilo leswi, leswi fanelaka, ku papalata swilo leswi nyikeriwaka swifaniso swa hava ni ngati ni swilo leswi dlayiweke hi ku tlimbiwa nkolo [leswi ngati ya swona yi nga halatiwangiki] ni vumbhisa.” (Mintirho 15: 28, 29; 21:25) Hikwalaho, hi fanele hi ‘papalata ngati.’ Loko hi endla tano, Xikwembu xi hi teka hi ri lava papalataka ku gandzela swikwembu swa hava ni vuoswi. 13 Xana xileriso lexi nge hi papalata ngati xi katsa ku papalata ku pomperiwa ngati? Ina. Hi xikombiso: A hi nge dokodela u ku byela leswaku u tshika ku nwa byala. Xana sweswo swi ta va swi vula leswaku u tshika ku nwa byala hi nomu kambe u byi nghenisa emirini wa wena hi ku byi pompela emisiheni? Kunene a swi tano! Hilaha ku fanaka, ku papalata ngati swi vula leswaku a hi nge yi nghenisi hi ndlela hambi yi ri yihi emirini wa hina. Kutani xileriso xa ku papalata ngati xi vula leswaku a hi nge pfumeleli munhu a pompela ngati emisiheni ya hina. 14 Ku vuriwa yini loko Mukreste a vaviseke ngopfu kumbe a fanele a endliwa vuhandzuri lebyi rharhanganeke? A hi nge madokodela ma vula leswaku loko o ala ku pomperiwa ngati u ta fa! Swi le rivaleni leswaku Mukreste yoloye a nge swi lavi ku fa. U ta endla matshalatshala yo hlayisa nyiko ya risima leyi Xikwembu xi n’wi nyikeke yona, hi ku amukela ku tshunguriwa hi ndlela yin’wana leyi nga taka yi nga tirhisi ngati. Kutani u ta lava matshungulelo man’wana loko ma ri kona naswona u ta pfumela tindlela tin’wana to tshungula leti nga tirhisiki ngati. 15 Xana Mukreste a nga honisa nawu wa Xikwembu leswaku a lehisa vutomi bya yena emafambiselweni lawa ya swilo? Yesu u te: “Mani na mani loyi a lavaka ku ponisa moya-xiviri wakwe [kumbe vutomi] u ta lahlekeriwa hi wona; kambe mani na mani 13. Kombisa ndlela leyi ha yona xileriso xo papalata ngati xi katsaka ku papalata ku pomperiwa ngati. 14, 15. Mukreste u fanele a angurisa ku yini loko madokodela ma vula leswaku u fanele a pomperiwa ngati, naswona ha yini? Langutelo Ra Xikwembu Hi Vutomi la lahlekeriwaka hi moya-xiviri wakwe hikwalaho ka mina u ta wu kuma.” (Matewu 16:25) A hi swi lavi ku fa. Kambe loko ho ringeta ku ponisa vutomi bya hina sweswi hi ku tlula nawu wa Xikwembu, hi ta lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki. Hikwalaho i vutlhari ku tshemba nawu lowu lulameke wa Xikwembu, hi ri ni ntshembo wa leswaku hambiloko ho fa sweswi, Munyiki wa hina wa Vutomi u ta hi tsundzuka loko a pfuxa lava feke kutani a tlhela a hi nyika nyiko leyi ya risima.—Yohane 5:28, 29; Vaheveru 11:6. 16 Namuntlha, malandza yo tshembeka ya Xikwembu ma tiyimisele ku landzela nkongomiso wa yena loko swi ta emhakeni ya ngati. A va nge pfuki va dye muxaka wihi na wihi wa ngati. Nakambe, a va nge pfuki va pfumele ku tshunguriwa hi ngati.1 Va tiyiseka leswaku Mutumbuluxi wa ngati u swi tiva kahle leswi swi va faneleke. Xana wa pfumela leswaku swi tano? Loko dokodela wa wena o ku byela leswaku u tshika ku nwa byala, xana a wu ta byi nwa hi ku byi nghenisa emirini wa wena hi ku byi pompela emisiheni? NDLELA YIN’WE NTSENA LEYI NGATI YI NGA TIRHISIWAKA HA YONA 17 Nawu wa Muxe wu kandziyise ndlela yin’we ntsena leyi ngati yi faneleke yi tirhisiwa ha yona. Loko Yehovha a lerisa Vaisrayele ndlela leyi a va fanele va n’wi gandzela ha yona, u te: “Moya-xiviri [kumbe vutomi] wa nyama wu le ngatini, kutani 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke malunghana ni matshungulelo man’wana lama nga tirhisiki ngati, vona matluka 13-17, eka broxara leyi nge Xana Ngati Yi Nga Byi Ponisa Njhani Vutomi Bya Wena?, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. 16. I yini leswi malandza ya Xikwembu ma tiyimiseleke ku swi endla loko swi ta emhakeni ya ngati? 17. Le Israyele wa khale, hi yihi ndlela yin’we ntsena leyi amukelekaka eka Yehovha Xikwembu, leyi ngati a yi fanele yi tirhisiwa ha yona? 132 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? mina ndzi mi vekele yona ealitarini leswaku yi kombela ku rivaleriwa ka mimoya-xiviri ya n’wina, hikuva i ngati leyi kombelelaka ku rivaleriwa hi moya-xiviri lowu nga eka yona.” (Levhitika 17:11) Loko Vaisrayele va dyohile, a va ta rivaleriwa hi ku endla xitlhavelo hi xiharhi ivi va teka ngati ya xona va yi chela ealitarini le tabernakeleni kumbe hi ku famba ka nkarhi va yi chela ealitarini le tempeleni ya Xikwembu. Hi yona ndlela leyi ngati a yi fanele yi tirhisiwa ha yona ntsena eswitlhavelweni swo tano. 18 I ntiyiso leswaku Vakreste va ntiyiso a va le hansi ka Nawu wa Muxe, kutani a va endli switlhavelo hi swiharhi leswaku va ta chela ngati ya swona ealitarini. (Vaheveru 10:1) Hambiswiritano, ku cheriwa ka ngati ealitarini hi nkarhi wa Vaisrayele, a ku fanekisela xitlhavelo xa risima xa N’wana wa Xikwembu, Yesu Kreste. Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 5 ya buku leyi, Yesu u nyikele hi vutomi bya yena bya nyama eka hina, hi ku pfumela leswaku 18. Hi yihi mikateko leyi hi nga ta yi kuma hikwalaho ka ngati ya Yesu leyi halatiweke? U nga kombisa hi ndlela yihi leswaku vutomi ni ngati i swa risima? Langutelo Ra Xikwembu Hi Vutomi 133 ngati ya yena yi va xitlhavelo. Kutani u tlhandlukele etilweni a ya nyika Xikwembu ntikelo wa ngati yakwe leyi halatiweke leswaku yi tirha minkarhi hinkwayo. (Vaheveru 9:11, 12) Sweswo swi hi pfulele ndlela ya leswaku swidyoho swa hina swi rivaleriwa kutani hi pfulekeriwa hi ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki. (Matewu 20:28; Yohane 3:16) Matirhiselo wolawo ya ngati ma ve mpfuno lowukulu ngopfu! (1 Petro 1:18, 19) Hi ta ponisiwa ntsena loko hi ri ni ripfumelo eka ntikelo wa ngati ya Yesu leyi halatiweke. 19 Hi fanele hi nkhensa Yehovha Xikwembu hikwalaho ka nyiko ya rirhandzu ya vutomi! Naswona sweswo swi fanele swi hi susumetela ku byela van’wana hi lunghelo leri hi pfulekeleke ro kuma vutomi lebyi nga heriki, leri lavaka leswaku hi va ni ripfumelo exitlhavelweni xa Yesu! Ku va ni langutelo ra Xikwembu hi vutomi bya vanhu-kulorhi, swi ta hi susumetela leswaku hi hisekela ku va pfuna. (Ezekiyele 3:17-21) Loko hi gingiritekela ku endla ntirho lowu, hi ta kota ku vula ku fana ni muapostola Pawulo loko a ku: “Ndzi basile engatini ya vanhu hinkwavo, hikuva a ndzi tshikanga ku mi byela ndzayo hinkwayo ya Xikwembu.” (Mintirho 20:26, 27) Ndlela leyinene ngopfu yo kombisa leswaku hi teka vutomi ni ngati swi ri swa risima swinene, i ku byela van’wana hi Xikwembu ni swikongomelo swa xona. 19. Hi fanele hi endla yini leswaku hi nga vi na nandzu, hi va lava ‘baseke eka ngati ya vanhu hinkwavo’? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Vutomi i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. —Pisalema 36:9; Nhlavutelo 4:11. ˇ Ku humesa khwiri swi hoxile hikuva vutomi bya n’wana la nga si velekiwaka i bya risima eka Xikwembu.—Eksoda 21:22, 23; Pisalema 127:3. ˇ Hi kombisa leswaku hi xixima vutomi hi ku ka hi nga tiveki ekhombyeni ni ku va hi nga dyi ngati.—Deteronoma 5:17; Mintirho 15:28, 29. NDZIMA YA VUKHUME-MUNE Ndlela Yo Va Ni Ndyangu Lowu Tsakeke U fanele u endla yini leswaku u va nuna lonene? Wansati u fanele a endla yini leswaku a va nsati lonene? Ku laveka yini leswaku u va mutswari lonene? Vana va nga hoxa xandla hi ndlela yihi leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke? YEHOVHA XIKWEMBU u lava leswaku ndyangu wa wena wu va lowu tsakeke. Rito ra yena, ku nga Bibele, ri nyika nkongomiso eka xirho xin’wana ni xin’wana, ri hlamusela leswi Xikwembu xi lavaka leswaku un’wana ni un’wana a swi endla endyangwini. Loko xirho ha xin’we xa ndyangu xi endla leswi Xikwembu xi swi languteleke eka xona, ku va ni vuyelo lebyinene. Yesu u te: “Va tsaka lava twaka rito ra Xikwembu va tlhela va ri hlayisa!”—Luka 11:28. 2 Leswaku ku va ni ntsako endyangwini, hi fanele hi tsundzuka leswaku ndyangu hi woxe wu sunguriwe hi Yehovha, loyi Yesu a n’wi vitaneke “Tata wa hina.” (Matewu 6:9) Ndyangu wun’wana ni wun’wana emisaveni wu kona hikwalaho ka Tata wa hina wa le matilweni—naswona a swi kanakanisi leswaku u swi tiva kahle leswi endlaka leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke. (Vaefesa 3:14, 15) Kutani, i yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka mayelana ni leswi xirho ha xin’we endyangwini xi faneleke xi swi endla? LUNGHISELELO RA NDYANGU RI SUNGURIWE HI XIKWEMBU 3 Yehovha u vumbe vanhu vo sungula, Adamu na Evha, kutani 1. Hi xihi xilotlelo xa ndyangu lowu tsakeke? 2. I yini lexi hi faneleke hi xi tsundzuka leswaku ndyangu wa hina wu va lowu tsakeke? 3. Bibele yi ri ndyangu wa vanhu wu sungurise ku yini naswona hi swi tivisa ku yini leswaku leswi yi swi vulaka i ntiyiso? Ndlela Yo Va Ni Ndyangu Lowu Tsakeke 135 a va hlanganisa va va nuna ni nsati. U va veke ekaya ro saseka leri a ri ri paradeyisi kwala misaveni—ku nga ntanga wa Edeni—kutani a va byela leswaku va va ni vana. Yehovha u te: “Tswalanani mi andza, mi tata misava.” (Genesa 1:26-28; 2:18, 21-24) Lowu a hi ntsheketo hikuva Yesu u kombise leswaku leswi buku ya Genesa yi swi vuleke hi masungulo ya ndyangu i ntiyiso. (Matewu 19:4, 5) Hambileswi hi langutanaka ni maxangu yo tala lama hi dyisaka mbitsi sweswi, a hi xona xikongomelo xa Xikwembu, kutani a hi voneni leswaku ha yini swi nga koteka leswaku mindyangu yi va leyi tsakeke. 4 Un’wana ni un’wana endyangwini a nga hoxa xandla leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke, hi ku va ni rirhandzu ku fana ni Xikwembu. (Vaefesa 5:1, 2) Kambe, hi nga xi tekelela njhani Xikwembu kasi a hi swi koti no xi vona? Hi nga dyondza ndlela leyi Yehovha a endlaka swilo ha yona hi ku languta leswi N’wana wa yena wa mativula a swi endleke loko a te laha misaveni a huma etilweni. (Yohane 1:14, 18) Loko N’wana loyi, Yesu Kreste a ri la misaveni, u endle swilo leswi fanaka ni leswi endliwaka hi Tata wa yena wa le matilweni lerova ku vona Yesu ni ku n’wi yingisa, a swi fana niloko u ri na Yehovha, u N’wi yingisile. (Yohane 14:9) Hikwalaho, un’wana ni un’wana wa hina a nga hoxa xandla leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke, hi ku dyondza rirhandzu leri Yesu a ri kombiseke ni ku landzela xikombiso xa yena. XIKOMBISO EKA VAVANUNA LAVA TEKEKE Bibele yi vula leswaku vavanuna lava tekeke va fanele va khoma vasati va vona hi ndlela leyi fanaka ni leyi Yesu a a khoma vadyondzisiwa va yena ha yona. Xiya nkongomiso lowu wa Bibele lowu nge: “Vavanuna, hambetani mi rhandza vasati va n’wina, hilaha Kreste na yena a rhandzeke vandlha hakona kutani a tinyiketa hikwalaho ka rona, . . . Hi ndlela leyi vavanuna va fanele ku rhandza vasati va vona ku fana ni mimiri ya vona. Loyi a rhandzaka nsati wakwe wa tirhandza, hikuva a nga kona munhu loyi a 5 4. (a) Hi yihi ndlela leyi un’wana ni un’wana endyangwini a nga hoxaka xandla leswaku ku va ni ntsako? (b) Ha yini ku dyondza mahanyelo ya Yesu swi ri swa nkoka swonghasi leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke? 5, 6. (a) Ndlela leyi Yesu a khomaka vandlha ha yona yi vekela vavanuna lava tekeke xikombiso hi ndlela yihi? (b) Munhu u fanele a endla yini leswaku swidyoho swa yena swi rivaleriwa? 136 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? tshameke a venga nyama yakwe; kambe wa yi wundla ni ku yi khathalela, hilaha Kreste na yena a endlaka hakona evandlheni.” —Vaefesa 5:23, 25-29. 6 Ndlela leyi Yesu a a va rhandza ha yona vadyondzisiwa va yena lava a va ri swirho swa vandlha ra yena, i xikombiso lexinene ngopfu eka vavanuna lava tekeke. Yesu “u va rhandze ku fikela emakumu,” a nyiketela ni vutomi bya yena hikwalaho ka vona hambileswi a va nga hetisekanga. (Yohane 13:1; 15:13) Hilaha ku fanaka, vavanuna lava tekeke va khongoteriwa: “Tshamani mi ri karhi mi rhandza vasati va n’wina naswona mi nga va hlundzukeli ku tlula mpimo.” (Vakolosa 3:19) I yini lexi nga ta pfuna wanuna leswaku a tshama a ri karhi a tirhisa ndzayo leyi, ngopfu-ngopfu loko nsati wa yena a pfa a tsandzeka ku endla swilo hi vutlhari? U fanele a tsundzuka swihoxo swa yena n’wini ni leswi a faneleke a swi endla leswaku Xikwembu xi n’wi rivalela. Swi vula yini sweswo? Swi vula leswaku u fanele a rivalela lava n’wi dyohelaka, ku katsa ni nsati wa yena. Na yena nsati u fanele a endla hilaha ku fanaka. (Matewu 6:12, 14, 15) Wa swi vona leswaku ha yini vanhu van’wana va vula leswaku vukati byi famba kahle loko vatekani va ri lava rivalelanaka? 7 Nakambe vavanuna lava tekeke va fanele ku tsundzuka leswaku minkarhi hinkwayo Yesu a a anakanyela vadyondzisiwa va yena. A a anakanyela ku tsana ka vona ni swilaveko swa vona swa nyama. Hi xikombiso, loko va karhele, u te: “Tanani, mi ri swenu hi ya enhoveni, mi wisanyana.” (Marka 6:30-32) Hilaha ku fanaka, vavasati va fanele va anakanyeriwa na vona. Bibele yi vula leswaku i ‘swibya swo tsana,’ leswi vavanuna va lerisiwaka leswaku va swi “xixima.” Ha yini? Hikuva vavanuna ni vavasati va ta kuma tintswalo “leti nga faneriwiki ta vutomi.” (1 Petro 3:7) Vavanuna lava tekeke va fanele va tsundzuka leswaku nchumu wa risima eka Xikwembu i ku tshembeka, ku nga ri ku va wanuna kumbe ku va wansati.—Pisalema 101:6. 8 Bibele yi vula leswaku wanuna la “rhandzaka nsati wakwe wa 7. I yini leswi Yesu a swi anakanyeleke naswona u vekele vavanuna lava tekeke xikombiso xihi? 8. (a) Ha yini ku vuriwa leswaku wanuna “loyi a rhandzaka nsati wakwe wa tirhandza”? (b) Ku va “nyama yin’we” swi vula yini eka wanuna ni nsati wakwe? Ndlela Yo Va Ni Ndyangu Lowu Tsakeke 137 tirhandza.” Xivangelo xa sweswo hileswaku “a va ha ri vambirhi, kambe i nyama yin’we,” hilaha Yesu a vuleke hakona. (Matewu 19:6) Kutani a nga kona la faneleke a navela ku hlanganyela rimbewu ni munhu un’wana handle ka munghana wa yena wa vukati. (Swivuriso 5:15-21; Vaheveru 13:4) Sweswo va nga kota ku swi endla loko va tiyimisele ku nga tsonani. (1 Vakorinto 7:3-5) Xitsundzuxo lexi nga fanelangiki xi rivariwa hi lexi nge: “A nga kona loyi a tshameke a venga nyama yakwe; kambe wa yi wundla ni ku yi khathalela.” Vavanuna va fanele va rhandza vasati va vona hilaha va tirhandzaka hakona, va tsundzuka leswaku va ta tihlamulela eka nhloko ya vona, Yesu Kreste.—Vaefesa 5:29; 1 Vakorinto 11:3. 9 Muapostola Pawulo u vulavule hi “xinakulobye lexikulu xo fana ni lexi Kreste Yesu a nga na xona.” (Vafilipiya 1:8) Xinakulobye xa yena a xi phyuphyisa naswona a xi endla leswaku a rhandzeka eka vavasati lava veke vadyondzisiwa va yena. (Yohane 20:1, 11-13, 16) Vavasati va navela leswaku vanuna va vona va va rhandza hi mbilu hinkwayo. XIKOMBISO EKA VAVASATI LAVA TEKIWEKE Ndyangu i nhlengeletano kutani leswaku swilo swa yona swi famba kahle, wu fanele wu va ni nhloko leyi wu rhangelaka. Hambi ku ri Yesu u ni Nhloko. “Nhloko ya Kreste i Xikwembu” tanihi laha ‘wanuna a nga nhloko ya wansati.’ (1 Vakorinto 11:3) Yesu u hi vekele xikombiso lexinene hi ku titsongahata eka Xikwembu hikuva hinkwerhu hi ni nhloko leyi hi faneleke hi titsongahata eka yona. 11 Vavanuna lava nga hetisekangiki va endla swihoxo kutani hakanyingi a va vi tinhloko leti nga swikombiso leswinene emindyangwini ya vona. Kutani i yini lexi wansati a faneleke a xi endla? A nga fanelanga a swi tekela ehansi leswi nuna wa yena a swi endlaka kumbe a ringeta ku n’wi tekela vunhloko. Wansati u fanele a tsundzuka leswaku munhu la nga ni moya wo rhula ni wo olova i wa nkoka swinene eka Xikwembu. (1 Petro 3:4) Loko 10 9. Hi yihi mfanelo ya Yesu leyi boxiweke eka Vafilipiya 1:8, naswona ha yini vavanuna va fanele va kombisa mfanelo leyi eka vasati va vona? 10. Hi yihi ndlela leyi Yesu a nga xikombiso lexinene eka vavasati lava tekiweke? 11. Wansati u fanele a tikhoma njhani eka nuna wa yena naswona hi byihi vuyelo lebyi nga ta va kona? 138 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? wansati a ri ni moya wo rhula, swi ta n’wi olovela ku titsongahata hi ndlela leyi amukelekaka eka Xikwembu, hambiloko a langutane ni swiyimo leswi ringaka. Ku tlula kwalaho, Bibele yi ri: “Wansati u fanele ku va ni xichavo xo enta eka nuna wakwe.” (Vaefesa 5:33) Kambe ku vuriwa yini loko nuna wa yena a nga ri na mhaka ni Vunhloko bya Kreste? Bibele yi khongotela vavasati lava tekiweke yi ku: “Tivekeni ehansi ka vanuna va n’wina, leswaku, loko ku ri ni lava nga yingisiki rito, va ta kokiwa handle ka rito hi ku tikhoma ka vasati va vona, hikwalaho ka leswi va veke timbhoni leti ti ku voneke hi mahlo ku tikhoma ka n’wina loku tengeke swin’we ni xichavo lexi enteke.”—1 Petro 3:1, 2. 12 Hambi nuna wa yena i mupfumeri kumbe a hi mupfumeri, wansati u ta va a nga deleli loko a phofula langutelo ra yena hi vutlhari, leri hambaneke ni ra nuna wa yena. Langutelo ra yena ri nga ha va ri ri rinene naswona ndyangu hinkwawo wu nga vuyeriwa loko wu n’wi yingisa. Hambileswi Abrahama a nga n’wi yingisangiki nsati wa yena Sara, kambe u endle xiringanyeto lexinene lexi a xi ta tlhantlha xiphiqo xo karhi endyangwini wakwe, xisweswo Xikwembu xi byele Abrahama xi ku: “Yingisa rito rakwe.” (Genesa 21:9-12) Hambiswiritano, loko wanuna a endla xiboho emhakeni yo karhi lexi nga kwetlembetaniki ni nawu wa Xikwembu, wansati u kombisa ku titsongahata eka nuna wa yena hi ku seketela xiboho xexo.—Mintirho 5:29; Vaefesa 5:24. 13 Swi tele swilo leswi wansati a nga swi endlaka leswaku a khathalela ndyangu wa yena. Hi xikombiso, Bibele yi kombisa leswaku vavasati lava tekiweke va fanele va ‘rhandza vanuna va vona, va rhandza vana va vona, va va lava hlutekeke emianakanyweni, va va lava tengeke, va tirha ekaya, va va vanene naswona va tiveka ehansi ka vanuna va vona.’ (Tito 2:4, 5) Loko wansati a ri karhi a khathalela vutihlamuleri bya yena tanihi nsati tlhelo manana, ndyangu wa yena wu ta tshama wu ri karhi wu n’wi rhandza ni ku n’wi xixima. (Swivuriso 31:10, 28) Kambe, tanihi leswi vukati byi hlanganisaka vanhu lava nga hetisekangiki, swiyimo swin’wana swo tika swinene swi nga endla leswaku vatekani va hambana kumbe va dlaya vukati. 12. Ha yini swi nga hoxanga leswaku wansati a phofula langutelo ra yena hi xichavo? 13. (a) Tito 2:4, 5 yi khongotela vavasati lava tekiweke leswaku va endla yini? (b) Xana Bibele yi ri yini hi ku dlaya vukati ni ku hambana? Hi xihi xikombiso lexinene lexi Sara a xi vekeleke vavasati lava tekiweke? Ku ni swiyimo swo karhi leswi Bibele yi pfumelaka leswaku vatekani va hambana hikwalaho ka swona. Hambiswiritano, ku hambana a ku fanelanga ku tekiwa ku ri yona ndlela yo tlhantlha swiphiqo hikuva Bibele yi ri: “Wansati a nga hambani ni nuna wa yena; . . . naswona wanuna a nga fanelanga a tshika nsati wa yena.” (1 Vakorinto 7:10, 11) Nakambe Matsalwa ma boxa leswaku loko un’wana eka vona a endle vumbhisa, loyi a nga riki na nandzu a nga hlawula ku dlaya vukati loko a vona swi fanerile.—Matewu 19:9. XIKOMBISO LEXINENE EKA VATSWARI Yesu u vekele vatswari xikombiso lexinene hi ndlela leyi a a khoma vana ha yona. Loko van’wana va ringete ku sivela vana loko va ta eka Yesu, u te: “Tshikani vana lavatsongo va ta eka mina; mi nga ringeti ku va sivela.” Bibele yi vula leswaku hiloko “a angarha vana, a va katekisa, a va tlhandleka mavoko.” (Marka 10:13-16) Leswi Yesu a tinyikeke nkarhi wo va ni vana, na wena u fanele u tinyika nkarhi wo va ni vana va wena! Va lava u va nyika nkarhi wo tala swinene. U fanele u tinyika nkarhi wo va dyondzisa hikuva hi swona leswi Yehovha a lerisaka vatswari leswaku va swi endla. —Deteronoma 6:4-9. 14 14. Yesu a a va khoma njhani vana, naswona i yini leswi vana va swi lavaka eka vatswari va vona? 140 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Leswi vuhomboloki bya misava leyi byi yaka byi nyanya, vana va lava vatswari lava nga ta va sirhelela eka vanhu lava lavaka ku va hlasela, vo fana ni lava pfinyaka vana. Xiya ndlela leyi Yesu a va sirheleleke ha yona vadyondzisiwa va yena, lava a a va vitana “vana lavatsongo,” hikwalaho ka leswi a a va rhandza. Loko a khomiwile naswona a ri kusuhi ni ku dlayiwa, Yesu u luke mano ya leswaku va kota ku baleka. (Yohane 13:33; 18:7-9) Tanihi mutswari, u fanele u xalamukela matshalatshala ya Diyavulosi yo lava ku hlasela vana va wena. U fanele u va lemukisa ka ha ri ni nkarhi.1 (1 Petro 15 1 Buku leyi nge Dyondza Eka Mudyondzisi Lonkulu, ndzima 32, yi hlamusela ndlela leyi vana va nga sirheleriwaka ha yona, yi kandziyisiwe hi Timbhoni ta Yehovha. 15. I yini leswi vatswari va nga swi endlaka leswaku va sirhelela vana va vona? I yini leswi vatswari va nga swi dyondzaka eka ndlela leyi Yesu a a va khoma ha yona vana? Ndlela Yo Va Ni Ndyangu Lowu Tsakeke 141 5:8) Va le khombyeni lerikulu ngopfu hi tlhelo ra nyama, ra moya ni ra mahanyelo. 16 Hi vusiku lebyi Yesu a feke ha byona, vadyondzisiwa va yena va kanetane hi leswaku i mani lonkulu exikarhi ka vona. Yesu a nga va karihelanga, kambe hi rirhandzu u hambete a va khongotela hi marito ni hi xikombiso xa yena lexinene. (Luka 22:24-27; Yohane 13:3-8) Loko u ri mutswari, xana wa yi vona ndlela leyi u nga tekelelaka xikombiso xa Yesu ha yona loko u laya vana va wena? I ntiyiso leswaku va fanele va tshinyiwa kambe va fanele va tshinyiwa hi “mpimo lowu ringaneke,” ku nga ri hi vukarhi. Loko u vulavula na vona a wu fanelanga u phatluka, u va twisa ku vava “ku fana ni ku tlhava ka banga.” (Yeremiya 30:11; Swivuriso 12:18) N’wana u fanele a layiwa hi ndlela leyi hi ku famba ka nkarhi a nga ta yi twisisa leswaku ha yini ndzayo ya kona a yi fanerile.—Vaefesa 6:4; Vaheveru 12:9-11. XIKOMBISO EKA VANA Xana vana va nga dyondza swo karhi eka Yesu? Ina! Yesu u kombise hi xikombiso xa yena n’wini ndlela leyi vana va faneleke va yingisa vatswari va vona ha yona. U te: ‘Ndzi vulavula hilaha Tatana a ndzi dyondziseke hakona.’ U engete a ku: “Nkarhi hinkwawo ndzi endla swilo leswi n’wi tsakisaka.” (Yohane 8:28, 29) Yesu a a yingisa Tata wa yena wa le tilweni naswona Bibele yi byela vana leswaku va yingisa vatswari va vona. (Vaefesa 6:1-3) Hambileswi Yesu a a ri n’wana la hetisekeke, a a yingisa vatswari va yena, Yosefa na Mariya lava a va nga hetisekanga. A swi kanakanisi leswaku sweswo swi endle leswaku un’wana ni un’wana endyangwini wa ka va Yesu a tsaka!—Luka 2:4, 5, 51, 52. 18 Xana vana va yi xiya ndlela leyi va nga fanaka na Yesu ha yona leswaku va tsakisa vatswari va vona? I ntiyiso leswaku minkarhi yin’wana vana va nga vona onge swa tika ku yingisa vatswari kambe Xikwembu xi lava leswaku va endla tano. (Swivuriso 1:8; 6:20) 17 16. I yini leswi vatswari va nga swi dyondzaka eka ndlela leyi Yesu a swi tameleke ha yona swihoxo swa vadyondzisiwa vakwe leswi a swi vangiwa hi ku nga hetiseki ka vona? 17. Yesu u ve xikombiso lexi hetisekeke eka vana hi ndlela yihi? 18. Ha yini Yesu a a yingisa Tata wa yena wa le tilweni minkarhi hinkwayo naswona i mani la tsakaka loko vana va yingisa vatswari va vona namuntlha? 142 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Minkarhi hinkwayo Yesu a a yingisa Tata wa yena wa le tilweni hambiloko a langutane ni swiyimo swo tika. Siku rin’wana loko Xikwembu xi lava leswaku Yesu a endla nchumu wun’wana wo tika swinene, u te: “Susa xinwelo lexi [ku nga swo karhi leswi a a lerisiwe swona] eka mina.” Nilokoswiritano, Yesu u endle leswi Xikwembu xi n’wi kombeleke swona hikuva a a swi tiva leswaku Tata wa yena u tiva leswi a faneleke a swi endla. (Luka 22:42) Loko vana va dyondza ku yingisa, va ta va tsakisa ngopfu vatswari va vona ni Tata wa vona wa le tilweni.1—Swivuriso 23:22-25. 19 Diyavulosi u ringe Yesu naswona hi swi tiva kahle leswaku na vona vana u ta va ringa leswaku va endla leswo biha. (Matewu 4: 1-10) Sathana Diyavulosi u tirhisa ntshikilelo wa tintangha, kutani a swi olovi ku wu tiyiselela. Hikwalaho i swa nkoka leswaku vana va papalata ku aka vuxaka ni vadyohi! (1 Vakorinto 15:33) Dina, n’wana wa Yakobe a a hambeta a tolovelana ni vanhu lava nga riki vagandzeri va Yehovha, kutani sweswo swi pfuxe madzolonga lamakulu. (Genesa 34:1, 2) Anakanya ndlela leyi ndyangu wu nga ta va ni gome ha yona loko un’wana ekaya a wela eku tikhomeni ko biha hi tlhelo ra rimbewu!—Swivuriso 17:21, 25. 1 N’wana a nga honisa mutswari wa yena loko ntsena a n’wi byela leswaku a tlula nawu wa Xikwembu.—Mintirho 5:29. 19. (a) Hi yihi ndlela leyi Sathana a ringaka vana ha yona? (b) Loko vana va tikhoma hi ndlela yo biha swi nga endla leswaku vatswari va titwisa ku yini? I yini leswi vana va faneleke va swi tsundzuka loko va ringiwa? Ndlela Yo Va Ni Ndyangu Lowu Tsakeke 143 XILOTLELO XA NTSAKO ENDYANGWINI Loko ndyangu wu tirhisa ndzayo ya Bibele, wu nga swi kota ku langutana ni swiphiqo. Kahle-kahle, ku tirhisa ndzayo yoleyo hi kona ku nga xilotlelo xa ntsako endyangwini. Hikwalaho, vavanuna, rhandzani vasati va n’wina, mi va khoma hi ndlela yo fana ni leyi Yesu a a khoma vandlha ra yena ha yona. N’wina vavasati, titsongahateni eka vunhloko bya vanuna va n’wina, mi landzela xikombiso xa wansati la fanelekaka, la hlamuseriweke eka Swivuriso 31:10-31. Vatswari, letelani vana va n’wina. (Swivuriso 22:6) Vatatana, ‘ungamelani mindyangu ya n’wina hi mukhuva lowunene.’ (1 Timotiya 3:4, 5; 5:8) N’wina vana, yingisani vatswari va n’wina. (Vakolosa 3:20) A nga kona endyangwini la hetisekeke, hinkwerhu hi endla swihoxo. Hikwalaho, titsongahate eka van’wana, u kombela ku rivaleriwa. 21 Hakunene, Bibele yi tamele tindzayo to tala ni ndzetelo lowu khumbaka ndyangu. Tlhandlakambirhi, yi hi dyondzisa hi misava leyintshwa ya Xikwembu leyi nga ta va paradeyisi leyi teleke hi vanhu lava tsakeke, lava gandzelaka Yehovha. (Nhlavutelo 21:3, 4) Mawaku ntshembo lowu hi wu languteleke! Nisweswi hi nga va ni mindyangu leyi tsakeke loko hi tirhisa ndzetelo wa Xikwembu, lowu humaka eRitweni ra xona, ku nga Bibele. 20 20. Leswaku ndyangu wu va lowu tsakeke, i yini lexi un’wana ni un’wana a faneleke a xi endla? 21. Hi wihi ntshembo lowu tsakisaka lowu hi wu languteleke naswona hi nga endla njhani leswaku mindyangu ya hina yi va leyi tsakeke sweswi? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Vavanuna va fanele va rhandza vasati va vona ku fana ni mimiri ya vona.—Vaefesa 5:25-29. ˇ Vavasati va fanele va rhandza mindyangu ya vona va tlhela va xixima vanuna va vona. —Tito 2:4, 5. ˇ Vatswari va fanele va rhandza vana va vona, va va dyondzisa ni ku va sirhelela.—Deteronoma 6:4-9. ˇ Vana va fanele va yingisa vatswari va vona. —Vaefesa 6:1-3. NDZIMA YA VUKHUME-NTLHANU Vugandzeri Lebyi Amukelekaka Eka Xikwembu Xana vukhongeri hinkwabyo bya amukeleka eka Xikwembu? Hi nga byi vona njhani vukhongeri bya ntiyiso? I vamani lava gandzelaka Xikwembu xa ntiyiso emisaveni namuntlha? YEHOVHA XIKWEMBU u hi khathalela hi mbilu hinkwayo, naswona u lava leswaku hi vuyeriwa hi nkongomiso wa yena wa rirhandzu. Loko hi n’wi gandzela hi ndlela leyi a yi amukelaka, hi ta va ni ntsako naswona hi ta papalata swiphiqo swo tala evuton’wini. U ta hi pfuna a tlhela a hi katekisa. (Esaya 48:17) Hambiswiritano, ku ni mintlawa yo tala ya vukhongeri leyi vulaka leswaku yi dyondzisa ntiyiso mayelana ni Xikwembu. Kambe, leswi yi swi dyondzisaka hi Xikwembu ni leswi xi swi languteleke eka hina, swi hambanile swinene. 2 U nga yi tiva njhani ndlela leyinene leyi hi faneleke hi gandzela Yehovha ha yona? A swi kali swi lava u dyondza tidyondzo ta mintlawa leyi hinkwayo ya vukhongeri ivi u ti pimanisa. U fanele u dyondza ntsena leswi hakunene Bibele yi swi dyondzisaka hi vugandzeri bya ntiyiso. Hi xikombiso: Matiko yo tala ma ni xiphiqo xa mali leyi nga riki ya xiviri. Loko a wo nyikiwa ntirho wo kumisisa mali leyi nga riki ya xiviri, xana a wu ta endla njhani? Xana a wu ta nhlokohata muxaka wun’wana ni wun’wana wa mali leyi nga riki ya xiviri? Doo! Loko u tlharihile, u ta heta nkarhi u ri karhi u kambisisa mali leyi nga ya xiviri leswaku u yi tiva kahle. Loko se u swi vonile leswaku mali ya xiviri yi njhani, swi ta ku 1. Hi ta vuyeriwa hi yini loko hi gandzela Xikwembu hi ndlela leyi amukelekaka eka xona? 2. Hi nga yi tiva njhani ndlela leyinene yo gandzela Yehovha, naswona hi xihi xifaniso lexi nga hi pfunaka leswaku hi twisisa mhaka leyi? Vugandzeri Lebyi Amukelekaka Eka Xikwembu 145 olovela ku vona leyi nga riki ya xiviri. Hilaha ku fanaka, loko hi ri karhi hi kambisisa vukhongeri bya ntiyiso, hi kota ku vona bya mavunwa. 3 I swa nkoka leswaku hi gandzela Yehovha hi ndlela leyi amukelekaka eka yena. Vanhu vo tala va kholwa leswaku Xikwembu xi tsakisiwa hi vukhongeri hinkwabyo, kambe sweswo a hi swona leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Phela ni ku tivula Mukreste a swi ringananga. Yesu u te: “A hi hinkwavo lava nge eka mina, ‘Hosi, Hosi,’ lava nga ta nghena emfun’weni wa matilo, kambe ku ta nghena la endlaka ku rhandza ka Tata wa mina la nge matilweni.” Hikwalaho, leswaku hi amukeleka eka Xikwembu, hi fanele hi dyondza leswi Xikwembu xi swi languteleke eka hina. Yesu u vule leswaku lava va nga ku endliki ku rhandza ka Xikwembu i “vaendli va leswo kala nawu.” (Matewu 7:21-23) Vukhongeri bya mavunwa byi fana ni mali leyi nga riki ya xiviri, a byi pfuni nchumu. Kasi lexi chavisaka ngopfu hi leswaku byi ni khombo. 4 Yehovha u pfulele un’wana ni un’wana la nga emisaveni lunghelo ro kuma vutomi lebyi nga heriki. Kambe, leswaku hi kuma vutomi lebyi nga heriki eParadeyisini, hi fanele hi sungula sweswi ku gandzela Xikwembu hi ndlela leyi faneleke hi tlhela hi hanya hi ndlela leyi amukelekaka eka xona. Khombo ra kona, vo tala a va swi lavi ku endla tano. Hi yona mhaka leyi Yesu a nga te: “Nghenani hi nyangwa leyo khuma; hikuva gondzo leri yisaka endzovisweni ri anamile ri tlhela ri pfuleka, naswona va tele lava nghenaka ha rona; kambe nyangwa leyi yisaka evuton’wini yi khumile, ni gondzo ra kona ri larile, naswona a hi vangani lava ri kumaka.” (Matewu 7:13, 14) Vukhongeri bya ntiyiso byi yisa evuton’wini lebyi nga heriki. Kambe vukhongeri bya mavunwa byi yisa endzovisweni. Yehovha a nga swi lavi leswaku munhu ni un’we a lovisiwa, hi yona mhaka leyi a nyikaka vanhu hinkwavo nkarhi wo dyondza ha yena. (2 Petro 3:9) Leswi vulaka leswaku ndlela leyi hi gandzelaka Xikwembu ha yona yi nga hi yisa evuton’wini kumbe yi hi yisa endzovisweni. 3. Hi ku ya hi Yesu, hi fanele hi endla yini leswaku hi va lava amukelekaka eka Xikwembu? 4. Marito ya Yesu malunghana ni magondzo mambirhi ma vula yini, naswona ha rin’we ri yisa kwihi? 146 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? NDLELA YO TIVA VUKHONGERI BYA NTIYISO Xana ri nga kumiwa njhani ‘gondzo leri yisaka evuton’wini’? Yesu u vule leswaku vukhongeri bya ntiyiso byi ta vonaka hi mahanyelo ya vanhu va byona. U te: “Mi ta va vona hi mihandzu ya vona.” “Murhi wun’wana ni wun’wana lowunene wu humesa mbhandzu lowunene.” (Matewu 7:16, 17) Leswi vulaka leswaku lava nga le vukhongerini bya ntiyiso va ta vonaka hi tidyondzo ni mahanyelo ya vona. Hambileswi vagandzeri va ntiyiso va nga hetisekangiki naswona va endlaka swihoxo, kambe hinkwavo ka vona va lwela ku endla ku rhandza ka Xikwembu. A hi kambisiseni timfanelo ta tsevu leti lava nga evukhongerini bya ntiyiso va vonakaka ha tona. 6 Malandza ya Xikwembu, ma sekela tidyondzo ta wona eBibeleni. Bibele hi yoxe yi ri: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni, leswaku munhu wa Xikwembu a faneleka hi ku helela, a hlomisiwa hi ku helela eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.” (2 Timotiya 3:16, 17) Loko muapostola Pawulo a tsalela Vakreste-kulobye, u te: “Loko mi amukela rito ra Xikwembu, leri mi ri tweke eka hina, mi ri amukerile, ku nga ri kukotisa rito ra vanhu, kambe, mi ri amukele hilaha ri nga hakona hakunene rito ra Xikwembu.” (1 Vatesalonika 2:13) Hikwalaho, tidyondzo ni ndlela leyi vanhu lava nga le vukhongerini bya ntiyiso va faneleke va hanya ha yona a swi sekeriwanga eka mavonelo ni mindhavuko ya vanhu. Swi sekeriwe eRitweni ra Xikwembu leri huhuteriweke, ku nga Bibele. 7 Yesu Kreste u veke xikombiso lexinene hikuva a a seketela tidyondzo ta yena eRitweni ra Xikwembu. Loko a khongela Tata wa yena wa le tilweni, u te: “Rito ra wena i ntiyiso.” (Yohane 17: 17) Yesu a a ri tshemba Rito ra Xikwembu naswona xin’wana ni xin’wana lexi a a xi dyondzisa a xi pfumelelana ni Matsalwa. Hakanyingi Yesu a a ku: “Ku tsariwile.” (Matewu 4:4, 7, 10) Kutani endzhaku ka sweswo a a tshaha tsalwa. Hilaha ku fanaka, vanhu va Xikwembu namuntlha a va dyondzisi mavonelo ya vona. Va 5 5. Hi nga va tiva njhani lava nga evukhongerini bya ntiyiso? 6, 7. Xana malandza ya Xikwembu ma yi languta njhani Bibele naswona Yesu u veke xikombiso lexinene hi ndlela yihi emhakeni leyi? LAVA VA GANDZELAKA XIKWEMBU XA NTIYISO ˇ ˇ ˇ ˇ ˇ ˇ va dyondzisa leswi humaka eBibeleni va gandzela Yehovha ntsena naswona va twarisa vito ra yena va rhandzana hi mbilu hinkwayo va pfumela leswaku Yesu hi yena ntsena loyi Xikwembu xi hi ponisaka ha yena a hi xiphemu xa misava va chumayela leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena wu nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu 148 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? kholwa leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu naswona leswi va swi dyondzisaka va swi seketela hilaha ku heleleke eka rona. 8 Lava nga le vukhongerini bya ntiyiso va gandzela Yehovha ntsena va tlhela va twarisa vito ra yena. Yesu u te: “U fanele ku gandzela Yehovha Xikwembu xa wena, naswona u fanele ku endlela yena ntsena ntirho wo kwetsima.” (Matewu 4:10) Hikwalaho, malandza ya Xikwembu ma gandzela Yehovha ntsena. Ku gandzela loku ku katsa ku tivisa van’wana leswi vito ra Xikwembu xa ntiyiso ri vulaka swona ni leswaku i Xikwembu xa njhani. Pisalema 83:18 yi ri: “Wena loyi vito ra wena u nga Yehovha, wena u ri wexe u La nge Henhla-henhla emisaveni hinkwayo.” Yesu u veke xikombiso emhakeni yo pfuna van’wana leswaku va tiva Xikwembu hilaha a vuleke hakona exikhongelweni xa yena a ku: “Vito ra wena ndzi ri kombise vanhu lava u ndzi nyikeke vona emisaveni.” (Yohane 17:6) Hilaha ku fanaka, vagandzeri va ntiyiso namuntlha va dyondzisa van’wana vito ra Xikwembu, swikongomelo swa xona ni timfanelo ta xona. 9 Vanhu va Xikwembu va rhandzana hi mbilu hinkwayo. Yesu u te: “Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.” (Yohane 13:35) Hi yona ndlela leyi Vakreste vo sungula a va rhandzana ha yona. Rirhandzu leri sekeriweke eka misinya ya milawu ya Bibele ri kota ku hlula xihlawuhlawu xa rixaka, xa ntshamisano ni xa vutiko kutani ri hlanganisa vanhu ivi va hanyisana ku fana ni vana va munhu. (Vakolosa 3:14) Swirho swa vukhongeri bya mavunwa a swi swi koti ku hanyisana ku fana ni vana va munhu. Hi swi tivisa ku yini? Hikuva swi dlaya lava nga riki va tiko ra swona kumbe lava nga riki va rixaka ra rikwavo. Vakreste va ntiyiso a va rhwali matlhari va ya dlaya Vakreste-kulobye kumbe vanhu van’wana. Bibele yi ri: “Vana va Xikwembu ni vana va Diyavulosi va vonaka hi leswi: Mani na mani la nga hambetiki a famba hi ku lulama a nga humi eka Xikwembu, hambi ku ri loyi a nga rhandziki makwavo. . . . Hi fanele hi rhandzana; hi nga fani na Kayini, loyi a humeke eka lowo homboloka ivi a dlaya makwavo.”—1 Yohane 3:10-12; 4:20, 21. 8. Ku gandzela Yehovha swi katsa yini? 9, 10. Hi tihi tindlela leti Vakreste va ntiyiso va kombisaka ha tona leswaku va rhandzana? Vugandzeri Lebyi Amukelekaka Eka Xikwembu 149 Kambe, a swi vuli leswaku loko munhu a nga dlayi van’wana u ni rirhandzu ra xiviri. Vakreste va ntiyiso va tirhisa nkarhi wa vona, matimba ya vona ni swilo swa vona hi ku tirhandzela, leswaku va pfuna van’wana ni ku va khutaza. (Vaheveru 10:24, 25) Va pfunana loko van’wana va ri nhlomulweni naswona a va dyeleli munhu. Entiyisweni, va hanya hi ndzayo ya Bibele leyi nge ‘endlelani hinkwavo leswi nga swinene.’—Vagalatiya 6:10. 11 Vakreste va ntiyiso va pfumela leswaku Yesu Kreste hi yena loyi Xikwembu xi hi ponisaka ha yena. Bibele yi ri: “A ku na ku ponisiwa eka un’wana, hikuva ku hava vito rin’wana ehansi ka tilo leri nyikiweke vanhu leri hi faneleke ku ponisiwa ha rona.” (Mintirho 4:12) Hilaha hi voneke hakona eka Ndzima 5, Yesu u nyikele hi vutomi bya yena leswaku byi va nkutsulo eka vanhu lava yingisaka. (Matewu 20:28) Ku tlula kwalaho, Yesu i Hosi ya Mfumo wa le tilweni, leyi Xikwembu xi yi hlawuleke leswaku yi fuma misava hinkwayo. Kutani Xikwembu xi lava leswaku hi yingisa Yesu hi tlhela hi tirhisa leswi a hi dyondzisaka swona loko hi lava vutomi lebyi nga heriki. Hi yona mhaka leyi Bibele yi nge: “Un’wana ni un’wana loyi a kombisaka ripfumelo eka N’wana u ni vutomi lebyi nga heriki; loyi a nga yingisiki N’wana a nge byi kumi vutomi.”—Yohane 3:36. 12 Vagandzeri va ntiyiso a hi xiphemu xa misava. Loko Yesu a ri karhi a tengisiwa hi Pilato, mufumi wa Rhoma, u te: “Mfumo wa mina a hi xiphemu xa misava leyi.” (Yohane 18:36) Ku nga khathariseki leswaku valandzeri va Yesu va ntiyiso va tshama kwihi, va lawuriwa hi Mfumo wa le tilweni naswona a va hlanganyeli nikatsongo etimhakeni ta tipolitiki ta misava leyi. A va hlanganyeli eka mpfilumpfilu wa misava. Hambiswiritano, vagandzeri va Yehovha a va kavanyeti vanhu loko va lava ku va swirho swa mintlawa yo karhi ya tipolitiki kumbe lava va lavaka ku vhoteriwa. Hambileswi vagandzeri va Xikwembu va ntiyiso va nga hlanganyeliki etimhakeni ta tipolitiki, va yi yingisa milawu ya tiko. Ha yini? Hikuva Rito ra Xikwembu ri va lerisa leswaku va ‘tiveka ehansi ka valawuri lava tlakukeke.’ (Varhoma 13:1) Loko valawuri va tipolitiki va sindzisa vagandzeri va ntiyiso leswaku va tlula 10 11. Ha yini swi ri swa nkoka ku pfumela leswaku Yesu Kreste hi yena loyi Xikwembu xi hi ponisaka ha yena? 12. Xana ku nga vi xiphemu xa misava swi katsa yini? 150 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? milawu ya Xikwembu, vona va landzela xikombiso xa vaapostola lava nga te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku tlula vanhu.”—Mintirho 5:29; Marka 12:17. 13 Valandzeri va Yesu va ntiyiso va chumayela leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena wu nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu. Yesu u profete a ku: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi 13. Valandzeri va Yesu va ntiyiso va wu languta njhani Mfumo wa Xikwembu kutani va endla yini ha wona? Loko u tirhela Yehovha swin’we ni vanhu va yena, a wu nge lahlekeriwi hi nchumu kambe u to kuma swilo swo tala ngopfu Vugandzeri Lebyi Amukelekaka Eka Xikwembu 151 va vumbhoni ematikweni hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Valandzeri va ntiyiso va Yesu Kreste a va khutazi vanhu leswaku va tshembela eka vafumi va vanhu leswaku va va tlhantlhela swiphiqo swa vona, ku ri na sweswo, va twarisa leswaku Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni hi wona ntsena wu nga ta tlhantlha swiphiqo swa vanhu. (Pisalema 146:3) Yesu u hi dyondzise leswaku hi khongelela mfumo wolowo loko a ku: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.” (Matewu 6:10) Rito ra Xikwembu ri profete leswaku Mfumo lowu wa le tilweni “wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo [leyi fumaka sweswi], kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.”—Daniyele 2:44. 14 Hi ku landza leswi ha ha ku bulaka ha swona, tivutise: ‘Hi wihi ntlawa wa vukhongeri lowu tidyondzo ta wona hinkwato ti sekeriweke eBibeleni naswona wu twarisaka vito ra Yehovha? Hi wihi ntlawa lowu hanyaka hi rirhandzu leri sekeriweke eka misinya ya milawu ya Bibele, lowu kombisaka ripfumelo eka Yesu, lowu wu nga riki xiphemu xa misava naswona wu twarisaka leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena wu nga ta tlhantlha swiphiqo hinkwaswo swa vanhu? Eka mintlawa hinkwayo ya vukhongeri leyi nga kona emisaveni, hi wihi lowu wu fambisanaka ni swilaveko leswi?’ Vumbhoni byi kombisa leswaku i Timbhoni ta Yehovha.—Esaya 43:10-12. XANA U TA ENDLA YINI? Xikwembu a xi tsakisiwi ntsena hi ku va munhu a pfumela eka xona. Bibele yi vula leswaku ni madimona ma kholwa leswaku Xikwembu xi kona. (Yakobo 2:19) Kambe, swi le rivaleni leswaku a ma endli ku rhandza ka Xikwembu naswona a ma amukeleki eka xona. Leswaku hi amukeleka eka Xikwembu, hi fanele hi pfumela eka xona hi tlhela hi endla ku rhandza ka xona. Nakambe hi fanele hi tihambanisa ni vukhongeri bya mavunwa, hi amukela vugandzeri bya ntiyiso. 15 14. Hi wihi ntlawa wa vukhongeri lowu u vonaka leswaku wu fambisana ni swilaveko swa vugandzeri bya ntiyiso? 15. I yini swin’wana leswi Xikwembu xi swi languteleke eka hina handle ko pfumela ntsena leswaku xi kona? 152 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Muapostola Pawulo u kombise leswaku a hi fanelanga hi hlanganyela evugandzerini bya mavunwa. U tsale a ku: “ ‘Humani exikarhi ka vona, mi tihambanisa,’ ku vula Yehovha, ‘naswona tshikani ku khumba xilo lexi nga basangiki’; ‘kutani ndzi ta mi amukela.’ ” (2 Vakorinto 6:17; Esaya 52:11) Hikwalaho, Vakreste va ntiyiso va papalata nchumu wun’wana ni wun’wana lowu fambisanaka ni vugandzeri bya mavunwa. 17 Bibele yi kombisa leswaku mintlawa hinkwayo ya vukhongeri bya mavunwa i xiphemu xa “Babilona Lonkulu.”1 (Nhlavutelo 17:5) Vito rero ri hi tsundzuxa muti wa khale wa Babilona, laha vukhongeri bya mavunwa byi sunguleke kona endzhaku ka Ndhambi ya siku ra Nowa. Tidyondzo to tala ni mikhuva leyi tolovelekeke evukhongerini bya mavunwa swi sungule khale koloko le Babilona. Hi xikombiso, Vababilona a va gandzela swikwembu swa vunharhu-un’we. Namuntlha, dyondzo-nkulu leyi tikereke to tala ti yi dyondzisaka i ya Vunharhu-un’we. Kambe, Bibele yi swi veka erivaleni leswaku ku ni Xikwembu xin’we xa ntiyiso, ku nga Yehovha ni leswaku N’wana wa yena i Yesu Kreste. (Yohane 17:3) Nakambe Vababilona a va kholwa leswaku munhu u ni moya-xiviri lowu nga fiki, lowu humaka emirini wa yena loko a fa nileswaku ku ni laha wu yaka wu ya xanisiwa kona. Namuntlha, tikereke to tala ti dyondzisa leswaku moya-xiviri kumbe moya wa xanisiwa etiheleni. 18 Tanihi leswi vugandzeri bya Babilona wa khale byi hangalakeke emisaveni hinkwayo, swi fanerile ku vula leswaku Babilona Lonkulu wa manguva lawa i mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. Naswona Xikwembu xi vule leswaku mfumo lowu wa misava wa vukhongeri bya mavunwa wu ta herisiwa hi xitshuketa. (Nhlavutelo 18:8) Xana wa swi vona leswaku ha yini swi ri swa nkoka leswaku u tihambanisa ni xin’wana ni xin’wana lexi fambisanaka ni Babilona Lonkulu? Phela Yehovha Xikwembu u 16 1 Ku kuma rungula leri engetelekeke leswaku ha yini Babilona Lonkulu a yimela mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa, vona Xiengetelo eka matluka 219-20. 16. Munhu u fanele a endla yini leswaku a nga hlanganyeli evugandzerini bya mavunwa? 17, 18. I yini “Babilona Lonkulu” naswona ha yini swi ri swa nkoka leswaku hi hatla hi “huma eka yena”? Vugandzeri Lebyi Amukelekaka Eka Xikwembu 153 lava leswaku u hatla u “huma eka yena” ka ha ri ni nkarhi.—Nhlavutelo 18:4. 19 Van’wana va nga ha tshika ku tolovelana na wena hikwalaho ka leswi u endleke xiboho xo tshika mikhuva ya vukhongeri bya mavunwa. Hambiswiritano, loko u tirhela Yehovha swin’we ni vanhu va yena, u ta kuma swilo swo tala ngopfu, a wu nge lahlekeriwi hi nchumu. U ta va ni vamakwerhu vo tala va moya ku fana ni vadyondzisiwa vo sungula va Yesu, lava fularheleke swilo hinkwaswo leswaku va n’wi landzela. U ta va xirho xa ndyangu lowukulu wa Vakreste va ntiyiso va misava hinkwayo, lava ku rhandzaka hi mbilu hinkwayo. Nakambe “emafambiselweni lama taka ya swilo,” u ta va ni ntshembo lowu tsakisaka wa ku kuma vutomi lebyi nga heriki. (Marka 10:28-30) Kumbexana lava va ku fularheleke hikwalaho ka leswi u swi pfumelaka, va ta kambisisa leswi Bibele yi swi dyondzisaka ivi na vona va va vagandzeri va Yehovha. 20 Bibele yi dyondzisa leswaku ku nga ri khale, Xikwembu xi ta herisa mafambiselo lawa yo biha ya swilo ivi xi tisa misava leyintshwa leyi nga ta lawuriwa hi Mfumo wa xona. (2 Petro 3:9, 13) Yoleyo yi ta va yi ri misava leyi tsakisaka swonghasi! Naswona emisaveni leyintshwa yo lulama ku ta va ku ri ni vukhongeri byin’we ntsena, vanhu va ta gandzela hi ndlela yin’we ntsena. Xana a ku nge vi vutlhari eka wena ku endla leswi lavekaka leswaku u hlanganyela ni vagandzeri va ntiyiso sweswi? 19. U ta vuyeriwa hi yini hi ku tirhela Yehovha? 20. Byi ta va byihi vumundzuku bya lava va nga eka vukhongeri bya ntiyiso? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Ku ni vukhongeri byin’we ntsena bya ntiyiso. —Matewu 7:13, 14. ˇ Vukhongeri bya ntiyiso byi vonaka hi leswi byi swi dyondzisaka ni hi mahanyelo ya swirho swa byona.—Matewu 7:16, 17. ˇ Timbhoni ta Yehovha ti gandzela hi ndlela leyi amukelekaka eka Xikwembu.—Esaya 43:10. NDZIMA YA VUKHUME-TSEVU Seketela Vugandzeri Bya Ntiyiso I yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka mayelana ni ku tirhisa swifaniso? Hi rihi langutelo ra Vakreste hi tiholideyi ta vukhongeri? U nga va hlamusela njhani van’wana leswi u swi pfumelaka handle ko va khunguvanyisa? A HI NGE u tshubule leswaku ku ni chefu leyi haxiweke emugangeni wa ka n’wina hinkwawo. Munhu wo karhi u lahlele thyaka leri nga ni chefu swi nga tiviwi hi munhu naswona vutomi bya vanhu se byi le khombyeni. U nga endla yini? A swi kanakanisi leswaku loko swo koteka, u ta rhurha emugangeni wolowo. Kambe niloko se u rhurhile, wa ha ta tama u tivutisa leswaku, ‘Xana na mina yi ndzi nghenile chefu liya?’ 2 Swi tano ni hi vukhongeri bya mavunwa. Bibele yi dyondzisa leswaku byi thyakisiwe hi tidyondzo ni mikhuva leyi nga basangiki. (2 Vakorinto 6:17) Hi yona mhaka leyi swi nga swa nkoka leswaku u huma ‘eBabilona Lonkulu,’ mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. (Nhlavutelo 18:2, 4) Xana se u humile? Loko u humile swa nkhenseka. Kambe ku ni swin’wana leswi u faneleke u swi endla endzhaku ka loko u tihambanisile kumbe u fularhele vukhongeri bya mavunwa. U fanele u tivutisa leswi, ‘Xana ku ni mikhuva yo karhi ya vugandzeri bya mavunwa leyi ndza ha hanyaka ha yona?’ Hi leswi swikombiso swin’wana. 1, 2. Hi swihi swivutiso leswi u faneleke u tivutisa swona endzhaku ka loko u fularhele vukhongeri bya mavunwa naswona ha yini u vona swi ri swa nkoka? 155 SWIFANISO NI KU PHAHLA SWIKWEMBU 3 Van’wana va hete malembe va ri ni swifaniso kumbe tindhumbha emakaya ya vona. Xana swi tano ni le ka wena? Loko swi ri tano, swi nga ha ku tikela kumbe u nga vona swi hoxile ku khongela Xikwembu u nga khomanga xifaniso kumbe u nga ri endhumbheni. Nakambe swi nga ha endleka leswaku wa swi rhandza ku va ni swifaniso kumbe ndhumbha. Kambe Xikwembu hi xona xi hi byelaka ndlela leyi xi lavaka leswaku hi xi gandzela ha yona, naswona Bibele yi dyondzisa leswaku a xi swi lavi leswaku hi tirhisa swifaniso. (Eksoda 20:4, 5; Pisalema 115: 4-8; Esaya 42:8; 1 Yohane 5:21) Kutani u nga seketela vugandzeri bya ntiyiso hi ku lahla nchumu wun’wana ni wun’wana lowu u nga na wona, lowu fambisanaka ni vugandzeri bya mavunwa. Na wena u fanele u swi languta hi ndlela leyi Yehovha a swi langutaka ha yona—tanihi swilo leswi “nyenyetsaka.”—Deteronoma 27:15. 3. (a) Bibele yi ri yini hi ku tirhisa swifaniso naswona ha yini van’wana swi va tikela ku amukela langutelo ra Xikwembu? (b) U fanele u endla yini hi swilo leswi u nga na swona, leswi fambisanaka ni vugandzeri bya mavunwa? 156 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Nchumu wun’wana lowu tolovelekeke evukhongerini bya mavunwa i ku phahla swikwembu. Loko van’wana va nga si dyondza ntiyiso wa Bibele, a va kholwa leswaku vafi va hanya endhawini yin’wana leyi nga vonakiki nileswaku va nga pfuna lava hanyaka kumbe va va vavisa. Kumbexana na wena swi tele swilo leswi a wu swi endla leswaku u tsakisa vakokwa wa wena lava feke. Kambe hilaha u dyondzeke hakona eka Ndzima 6 ya buku leyi, lava feke a va ha hanyi. Hikwalaho ku ringeta ku vulavula na vona i ku tlanga hi nkarhi. Kahle-kahle, marungula wahi ni wahi lama vonakaka ma huma eka murhandziwa la feke, ma va ma huma eka madimona. Hi yona mhaka leyi Yehovha a nga va pfumelelangiki Vaisrayele ku vulavula ni lava feke kumbe ku hlanganyela eka muxaka wihi ni wihi wa vungoma.—Deteronoma 18:10-12. 5 U fanele u endla yini loko ku ri leswaku enkarhini lowu hundzeke a wu gandzela hi ku tirhisa swifaniso kumbe ku phahla swikwembu? Hlaya u tlhela u anakanyisisa hi tindzimana ta Bibele leti ku kombaka vonelo ra Xikwembu hi swilo swo tano. Khongela Yehovha siku ni siku, u n’wi byela leswaku u lava ku seketela vugandzeri bya ntiyiso kutani u n’wi kombela a ku pfuna leswaku u va ni mianakanyo leyi fanaka ni ya yena.—Esaya 55:9. 4 VAKRESTE VO SUNGULA A VA NGA YI TLANGELI KHISIMUSI 6 Vukhongeri bya mavunwa byi nga thyakisa ndlela leyi munhu a gandzelaka ha yona hileswi byi tlangelaka tiholideyi leti tolovelekeke. A hi endle xikombiso hi Khisimusi. Ku vuriwa leswaku nkhuvo wa Khisimusi wu tlangela ku velekiwa ka Yesu Kreste naswona vukhongeri byin’wana ni byin’wana lebyi tivulaka bya Vukreste bya yi tlangela. Kambe a ku kona laha ku vuriwaka leswaku vadyondzisiwa va Yesu va lembe-xidzana ro su4. (a) Hi swi tivisa ku yini leswaku ku phahla swikwembu i ku tlanga hi nkarhi? (b) Ha yini Yehovha a nga va pfumelelanga vanhu va yena leswaku va hlanganyela eka muxaka wihi ni wihi wa vungoma? 5. Xana u fanele u endla yini loko ku ri leswaku enkarhini lowu hundzeke a wu gandzela hi ku tirhisa swifaniso kumbe ku phahla swikwembu? 6, 7. (a) Ku vuriwa leswaku ku tlangeriwa yini hi nkhuvo wa Khisimusi, naswona xana valandzeri va Yesu va lembe-xidzana ro sungula a va wu tlangela nkhuvo lowu? (b) Xana minkhuvo ya masiku ya ku velekiwa a yi fambisana na yini enkarhini wa vadyondzisiwa va Yesu vo sungula? Seketela Vugandzeri Bya Ntiyiso 157 ngula a va yi tlangela holideyi leyi. Buku leyi nge Sacred Origins of Profound Things yi ri: “Endzhaku ka loko ku hundze malembe-xidzana yo tala Kreste a velekiwile, a nga kona loyi a a tiva lomu a velekeriweke kona, naswona vo tala a va nga ri na mhaka nileswaku u velekeriwe kwihi.” 7 Hambiloko vadyondzisiwa va Yesu a va ri tiva siku leri a velekiweke ha rona, a va nga ta ri tlangela. Ha yini? Hikuva hilaha The World Book Encyclopedia yi vulaka hakona, Vakreste vo sungula “a va teka ku tlangela siku ra ku velekiwa ka munhu wo karhi ku ri mukhuva wa vuhedeni.” Minkhuvo yimbirhi ya masiku ya ku velekiwa lama boxiweke eBibeleni i ya tihosi timbirhi leti a ti nga ri vagandzeri va Yehovha. (Genesa 40:20; Marka 6:21) Nakambe minkhuvo ya masiku ya ku velekiwa a yi dzunisa swikwembu swa vahedeni. Hi xikombiso, hi May 24, Varhoma a va tlangela ku velekiwa ka xikwembukati lexi vuriwaka Diana. Hi xamundzuku xa kona, a va tlangela siku ra ku velekiwa ka Apollo, xikwembu xa vona xa dyambu. Hikwalaho, masiku ya ku velekiwa a ma fambisana ni vuhedeni, ku nga ri Vukreste. 8 Ku ni xivangelo xin’wana lexi endleke leswaku Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va nga ri tlangeli siku ra ku velekiwa ka Yesu. Swi vonaka onge vadyondzisiwa va yena a va swi tiva leswaku minkhuvo ya masiku ya ku velekiwa a yi fambisana ni vukholwa-hava. Hi xikombiso, Magriki yo tala ni Varhoma va khale, a va kholwa leswaku ku ni moya lowu a wu fika loko munhu un’wana ni un’wana a velekiwa kutani wu n’wi sirhelela vutomi bya yena hinkwabyo. Buku yin’wana leyi nge The Lore of Birthdays, yi ri: “Moya lowu a wu hlangana ni xikwembu xo karhi hi ndlela leyi nga tivikaniki.” A swi kanakanisi leswaku Yehovha a a nga ta tsakisiwa hi nkhuvo wihi ni wihi lowu a wu ta hlanganisa Yesu ni vukholwa-hava. (Esaya 65:11, 12) Kutani, swi tise ku yini leswaku vanhu vo tala va tlangela Khisimusi? 9 LOMU KHISIMUSI YI TUMBULUKEKE KONA Vanhu va sungule ku tlangela siku ra ku velekiwa ka Yesu 8. Hlamusela ndlela leyi minkhuvo ya masiku ya ku velekiwa yi hlanganaka ha yona ni vukholwa-hava. 9. Swi tise ku yini leswaku siku ra December 25 ri tekiwa ri ri siku ro tlangela ku velekiwa ka Yesu? 158 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hi December 25, endzhaku ka loko ku hundze malembe yo tala a nga ha ri kona emisaveni. Kambe a hi rona siku leri Yesu a velekiweke ha rona hikuva swi tikomba onge u velekiwe hi October.1 Kutani ha yini ku hlawuriwe December 25? Swi vonaka onge van’wana lava hi ku famba ka nkarhi va tivuleke Vakreste “va navele leswaku siku leri ri kotlana ni nkhuvo wa Varhoma wa vuhedeni wa ku tlangela ‘ku velekiwa ka dyambu leri nga hluriwiki.’ ” (The New Encyclopædia Britannica) Hi xixika, loko dyambu ri nga hisi ngopfu, vahedeni a va va ni minkhuvo yo tlangela ku vuya ka dyambu eka maendzo ya rona ya le kule, tanihi leswi ri voningaka ri tlhela ri kufumeta vanhu. A ku anakanyiwa leswaku ri sungula ku vuya hi December 25. Varhangeri va vukhongeri va amukele nkhuvo lowu kutani va ringeta ku hundzula vahedeni hi ku wu endla wu vonaka onge i wa “Vukreste.”2 10 I khale Khisimusi yi tiviwa tanihi holideyi leyi humaka evuhedenini. Hikwalaho ka leswi a swi tiviwa leswaku a yi sekeriwanga helo eMatsalweni, a yi yirisiwile eNghilandhi ni le ka tikoloni tin’wana ta Xana u nga xi Amerika hi lembe-xidzana ra vu-17. Mani dya xiwitsi lexi rholiweke na mani loyi a a nga yi entirhweni hi siku etaleni? ra Khisimusi, a a rihisiwa. Kambe, a swi tekanga nkarhi leswaku mikhuva leya khale yi tlhela yi amukeleka kutani ku engeteriwa ni yin’wana leyintshwa. Khisimusi yi tlhele yi va holideyi leyi dumeke naswona ya ha dumile ematikweni yo tala. Hambiswiritano, hikwalaho ka leswi yi fambisanaka ni vukhongeri bya mavunwa, 1 Vona Xiengetelo, eka matluka 221-2. 2 Nkhuvo wa Saturnalia na wona wu hoxe xandla leswaku siku ra December 25 ri amukeriwa. Nkhuvo lowu a wu dzunisa xikwembu xa Varhoma xa vurimi, a wu tlangeriwa hi December 17-24. Hi nkarhi wa nkhuvo lowu wa Saturnalia, a ku dyiwa, ku tsakiwa swinene naswona vanhu a va nyikana tinyiko. 10. Enkarhini lowu hundzeke, ha yini vanhu van’wana a va nga yi tlangeli Khisimusi? Seketela Vugandzeri Bya Ntiyiso 159 lava va lavaka ku tsakisa Xikwembu a va yi tlangeli Khisimusi kumbe holideyi yin’wana ni yin’wana leyi sunguriweke hi vahedeni.1 XANA I SWA NKOKA KU TIVA LOMU TIHOLIDEYI TI TUMBULUKEKE KONA? 11 Van’wana va pfumela leswaku tiholideyi to fana ni Khisimusi ti tumbuluke evuhedenini kambe va vona swi nga hoxanga ku ti tlangela. Entiyisweni vanhu vo tala a va anakanyi hi vugandzeri bya mavunwa loko va tlangela tiholideyi teto. Minkhuvo leyi yi tlhela yi endla leswaku mindyangu yi kota ku hlangana. Xana na wena u ri tano? Loko swi ri tano, lexi ku siveleka leswaku u seketela vugandzeri bya ntiyiso i ku rhandza vandyangu ku nga ri ku rhandza vukhongeri bya mavunwa. Hakunene, Yehovha, musunguri wa ndyangu u lava leswaku u va ni vuxaka lebyinene ni maxaka ya wena. (Vaefesa 3:14, 15) Kambe u nga tiyisa vuxaka byebyo hi ndlela leyi amukelekaka eka Xikwembu. Loko muapostola Pawulo a tsala hi leswi hi faneleke hi anakanyisisa hi swona, u te: “Hambetani mi tiyiseka hi leswi amukelekaka eHosini.”—Vaefesa 5:10. 12 Kumbexana u anakanya leswaku mhaka ya ku tlangela tiholideyi namuntlha a yi khumbani helo ni masungulo ya tona. Xana hakunene swi na mhaka leswaku ti sungule kwihi? Ina swi na mhaka! Hi xikombiso: A hi nge u vona xiwitsi etaleni. Xana u nga xi rhola u xi hoxa enon’wini? Doo! Xiwitsi xexo xi thyakile. Tiholideyi, na tona ta fana ni xiwitsi xexo, ti vonaka ti tsakisa kambe ti tekiwe endhawini leyi fanaka ni tala. Leswaku hi seketela vugandzeri bya ntiyiso, hi fanele hi va ni langutelo leri fanaka ni ra muprofeta Esaya, loyi a byeleke vagandzeri va ntiyiso a ku: “Mi nga khumbi nchumu lexi nga basangiki.”—Esaya 52:11. 1 Loko u lava ku twa vonelo ra Vakreste va ntiyiso hi tiholideyi leti tolovelekeke, vona Xiengetelo, eka matluka 222-3. 11. Ha yini vanhu van’wana va tlangela tiholideyi, kambe i yini lexi faneleke xi va xa nkoka eka hina? 12. Endla xikombiso xa leswaku ha yini hi fanele ku papalata mikhuva swin’we ni minkhuvo leyi tekiweke evuhedenini. 160 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? KU TIRHISANA NI VAN’WANA HI VUTLHARI U nga ha tikuma u khome nyarhi hi timhondzo loko u tshika ku hlanganyela eminkhubyeni ya tiholideyi. Hi xikombiso, vatirhi-kuloni va nga ha hlamala leswaku ha yini u nga ha hlanganyeli eka tiholideyi to karhi entirhweni. A hi nge u nyikiwa nyiko ya Khisimusi! Xana swi ta va swi hoxile loko u yi amukela? Ku vuriwa yini loko munghana wa wena wa vukati a nga swi kholwi leswi u swi kholwaka? U nga endla njhani leswaku vana va wena va nga titwi va lahlekeriwe hi swo karhi hikwalaho ka leswi mi nga ti tlangeliki tiholideyi to karhi? 14 U fanele u tirhisa vutlhari leswaku u ta kota ku tlhantlha xiphiqo ha xin’we lexi u nga langutanaka na xona. Loko ku ri ni ndlela yo karhi leyi vanhu va toloveleke ku pfuxela ha yona hi siku rero, u nga ha nkhensa ivi u timiyelela. Kambe, a hi nge u pfuxeriwa hi munhu loyi u n’wi vonaka siku ni siku kumbe loyi u tirhaka na yena. Loko swi ri tano, u nga ha n’wi hlamusela leswaku ha yini u nga wu tlangeli nkhuvo wolowo. Minkarhi hinkwayo vana ni vuxiyaxiya. Bibele ya hi tsundzuxa: “Marito ya n’wina a ma ve ni nsovo nkarhi hinkwawo, ma lungiwe hi munyu, leswaku mi tiva ndlela leyi mi faneleke ku hlamula un’wana ni un’wana ha yona.” (Vakolosa 4:6) Vana ni vuxiyaxiya leswaku vanhu va nga ku teki u ri la nga riki na xichavo. Ematshan’weni ya sweswo, hlamusela xiyimo xa wena hi vutlhari. Swi veke erivaleni leswaku a wu lwisani ni ku nyikana tinyiko ni swinkhubyana, kambe swilo sweswo u tsakela ku swi endla hi masiku man’wana. 15 Ku vuriwa yini loko munhu a lava ku ku nyika nyiko? Swi ta ya hi swiyimo. Loyi a ku nyikaka nyiko yoleyo a nga ha ku: “Ndza swi tiva leswaku a wu yi tlangeli holideyi leyi. Kambe ndzi lava ku ku nyika nyiko leyi.” Loko swi ri tano, u nga ha swi vona swi nga hoxanga ku amukela nyiko yoleyo hi siku rero hi ku va u swi vona swi nga fani ni ku hlanganyela enkhubyeni wa holideyi yoleyo. Kambe, loko loyi a ku nyikaka nyiko yoleyo a nga swi tivi leswi u swi kholwaka, u nga ha n’wi byela leswaku a wu yi tlangeli holide13 13. Hi yihi mintlhontlho leyi u nga langutanaka na yona loko u tshika ku tlangela minkhuvo ya tiholideyi to karhi? 14, 15. U nga endla njhani loko u pfuxeriwa hi ndlela yo karhi leyi vanhu va pfuxelanaka ha yona hi siku ra holideyi yo karhi kumbe loko un’wana a lava ku ku nyika nyiko? Seketela Vugandzeri Bya Ntiyiso 161 yi yoleyo. Sweswo swi ta n’wi pfuna a twisisa leswaku ha yini u amukela nyiko kambe u nga n’wi nyiki nchumu hi nkarhi wolowo. Kasi xin’wana, swi nga va swinene leswaku u nga yi amukeli nyiko yoleyo loko swi ri erivaleni leswaku va ku nyika yona hi xikongomelo xa ku kombisa leswaku a wu yimi eritweni ra wena kumbe u tshika leswi u swi kholwaka leswaku u ta kuma tinyiko. KU VURIWA YINI HI SWIRHO SWA NDYANGU? Ku vuriwa yini loko swirho swa ndyangu swi nga ri swa vukhongeri lebyi u nga eka byona? Laha na kona swi lava u tirhisa vutlhari. A xi kona xivangelo xa leswaku u holovisana na vona hi mukhuva kumbe nkhuvo wun’wana ni wun’wana lowu maxaka ya wena ma wu tlangelaka. Ematshan’weni ya sweswo, xixima langutelo ra vona hilaha na wena u languteleke leswaku va xixima ra wena. (Matewu 7:12) Papalata nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga ta ku endla u vonaka onge wa hlanganyela enkhubyeni wa holideyi yoleyo. Hambiswiritano, vana ni vuxiyaxiya loko swi ta eka swilo leswi nga khumbaniki helo ni ku tlangela nkhuvo wolowo. Kahle-kahle u fanele u tikhoma hi ndlela leyi nga ta ku siya u nga biwi hi ripfalo.—1 Timotiya 1:18, 19. 17 U fanele u endla yini leswaku vana va wena va nga titwi va kayela swo karhi leswi va nga tlangeriki minkhuvo ya tiholideyi leti nga pfumelelaniki ni Matsalwa? Sweswo swi titshege ngopfu hi leswi u swi endlaka exikarhi ka lembe. Vatswari van’wana va hlela leswaku ku va ni nkarhi lowu va nyikaka vana va vona tinyiko. Yin’wana ya tinyiko ta risima leti u nga tinyikaka vana va wena i nkarhi wa wena ni ku va kombisa leswaku wa va rhandza. 16 HANYA HI VUGANDZERI BYA NTIYISO Leswaku u tsakisa Xikwembu, u fanele u fularhela vugandzeri bya mavunwa kutani u seketela vugandzeri bya ntiyiso. Xana sweswo swi katsa yini? Bibele yi ri: “A hi khathalelaneni leswaku 18 16. U nga byi tirhisa njhani vutlhari loko u vulavula hi timhaka leti khumbaka minkhuvo ya tiholideyi? 17. I yini lexi u nga xi endlaka leswaku vana va wena va nga titwi va kayela swo karhi loko va vona tintangha ta vona ti ri karhi ti tiphina hi minkhuvo ya tiholideyi? 18. Xana ku va kona eminhlanganweni ya Vukreste swi nga ku pfuna njhani leswaku u seketela vugandzeri bya ntiyiso? 162 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hi khutazana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene, hi nga fularheli ku hlengeletana ka hina, hilaha ku nga ntolovelo wa van’wana, kambe hi khutazana, naswona hi endla tano hilaha ku engetelekeke ngopfu tanihi leswi mi vonaka siku ri tshinela.” (Vaheveru 10:24, 25) Minhlangano ya Vukreste i ndhawu leyi tsakisaka yo gandzela Xikwembu hi ndlela leyi amukelekaka eka xona. (Pisalema 22:22; 122:1) Eminhlanganweni yo tano, Vakreste lava tshembekaka va “khutazana.”—Varhoma 1:12. 19 Ndlela yin’wana leyi u nga seketelaka vugandzeri bya ntiyiso ha yona i ku byela van’wana swilo leswi u swi kumeke loko u ri karhi u dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha. Hakunene vanhu vo tala va ni ‘nhlomulo naswona va konya’ hikwalaho ka vubihi lebyi nga kona emisaveni namuntlha. (Ezekiyele 9:4) Kumbexana va kona vanhu lava u va tivaka, lava nga ni nhlomulo naswona va konyaka. Ha yini u nga va byeli hi ta ntshembo wa nkarhi lowu taka, lowu sekeriweke eBibeleni? Loko u ri karhi u hlanganyela ni Vakreste va ntiyiso naswona u byela van’wana swilo leswi tsakisaka leswi u swi dyondzeke eBibeleni, u ta ya u nga ha swi naveli ku hlanganyela eka mikhuva ya vugandzeri bya mavunwa, leyi eku sunguleni a wu yi rhandza. Loko u seketela vugandzeri bya ntiyiso a swi kanakanisi leswaku u ta tsaka ngopfu naswona u ta kuma mikateko yo tala.—Malakiya 3:10. 19. Ha yini swi ri swa nkoka leswaku u byela van’wana swilo leswi u swi dyondzeke eBibeleni? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Vugandzeri bya ntiyiso a byi fambisani nikatsongo ni ku tirhisa swifaniso ni ku phahla swikwembu.—Eksoda 20:4, 5; Deteronoma 18:10-12. ˇ Swi hoxile ku hlanganyela eminkhubyeni leyi tumbulukeke evuhedenini.—Vaefesa 5:10. ˇ Vakreste va ntiyiso va fanele va va ni vuxiyaxiya loko va hlamusela van’wana leswi va swi pfumelaka.—Vakolosa 4:6. Ku hanya hi vugandzeri bya ntiyiso swi tisa ntsako wa xiviri NDZIMA YA VUKHUME-NKOMBO Tshinela Eka Xikwembu Hi Xikhongelo Ha yini hi fanele ku khongela Xikwembu? Hi fanele hi endla yini leswaku Xikwembu xi twa swikhongelo swa hina? Xikwembu xi swi hlamula njhani swikhongelo swa hina? LOKO misava yi pimanisiwa ni vuako hinkwabyo, i yitsongo swinene. Entiyisweni, loko Yehovha, “Muendli wa tilo ni misava,” a languta matiko, u ma vona ma fana ni thonsi leri waka ekhuwaneni. (Pisalema 115:15; Esaya 40:15) Hambiswiritano, Bibele yi ri: “Yehovha u le kusuhi ni hinkwavo lava n’wi vitanaka, eka hinkwavo lava n’wi vitanaka hi ntiyiso. U ta enerisa ku navela ka lava va n’wi chavaka, naswona u ta ku twa ku rila ka vona va kombela ku pfuniwa.” (Pisalema 145:18, 19) Anakanya hi mhaka leyi! Muvumbi wa hina lowa matimba hinkwawo u le kusuhi na hina naswona wa hi yingisa loko hi n’wi ‘vitana hi ntiyiso.’ Kunene ku tshinela eka Xikwembu hi xikhongelo i lunghelo leri nga pimanisiwiki na nchumu! 2 Kambe, loko hi lava leswaku Yehovha a yingisa swikhongelo swa hina, hi fanele hi n’wi khongela hi ndlela leyi a yi amukelaka. Leswaku hi endla tano, hi fanele hi twisisa leswi Bibele yi swi dyondzisaka malunghana ni xikhongelo! I swa nkoka leswaku hi twisisa leswi Matsalwa ma swi vulaka emhakeni leyi, hikuva xikhongelo xi hi tshineta eka Yehovha. 3 HA YINI HI FANELE KU KHONGELA YEHOVHA? Xivangelo xin’wana xa nkoka xo khongela Yehovha hi le- 1, 2. Ha yini hi fanele ku teka xikhongelo xi ri lunghelo lerikulu naswona ha yini hi fanele hi tiva leswi Bibele yi swi dyondzisaka malunghana ni xikhongelo? 3. Hi xihi xivangelo xin’wana xa nkoka xo khongela Yehovha? 165 “Muendli wa tilo ni misava” u tiyimiserile ku yingisa swikhongelo swa hina swaku u hi khutaza leswaku hi endla tano. Rito ra yena ri hi khutaza ri ku: “Mi nga vileli ha nchumu, kambe eka hinkwaswo tivisani Xikwembu swikombelo swa n’wina hi xikhongelo ni xikombelo swin’we ni ku nkhensa swikombelo swa n’wina; kutani ku rhula ka Xikwembu loku tlulaka miehleketo hinkwayo ku ta rindza timbilu ta n’wina ni matimba ya n’wina ya mianakanyo ha Kreste Yesu.” (Vafilipiya 4:6, 7) Hakunene, a hi nge ri honisi lunghiselelo ro tano ra rirhandzu leri Mufumi-nkulu wa vuako hinkwabyo a hi lunghiseleleke rona! 4 Xivangelo xin’wana hi leswaku ku hambeta hi khongela Yehovha i ndlela yin’wana yo tiyisa vuxaka bya hina na yena. Munghana wa wena lonkulu a wu n’wi tsundzuki ntsena loko u lava swo karhi. Ku ri na sweswo, u tshama u ri karhi u anakanya hi yena kutani vuxaka bya n’wina bya tiya loko mi ri karhi mi burisana, mi phofulelana leswi nga le swifuveni swa n’wina ni ku byelana ndlela leyi mi titwaka ha yona ni leswi mi karhataka. Mhaka leyi yi lave ku fana ni vuxaka bya hina na Yehovha Xikwembu. Buku leyi yi ku pfunile leswaku u dyondza leswi Bibele yi swi vulaka hi Yehovha, vumunhu bya yena ni swikongomelo swa yena. U swi vonile leswaku i munhu wa xiviri. Kutani 4. Xana ku hambeta hi khongela Yehovha swi byi tiyisa njhani vuxaka bya hina na yena? 166 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? xikhongelo xi ku pfulela ndlela yo phofulela Tata wa wena wa le tilweni, leswi nga emianakanyweni ya wena ni ndlela leyi u titwaka ha yona. Loko u endla tano, u tshinela eka Yehovha. —Yakobo 4:8. HI SWIHI SWILAVEKO LESWI HI FANELEKE HI SWI FIKELELA? 5 Xana Yehovha u yingisa swikhongelo hinkwaswo? Xiya leswi a swi byeleke Vaisrayele lava a va ri vaxandzuki hi siku ra muprofeta Esaya, u te: “Hambiloko mi endla swikhongelo swo tala, a ndzi yingisi; mavoko ya n’wina ma tele ku halata ngati.” (Esaya 1:15) Kutani swiendlo swo karhi swi nga endla leswaku Xikwembu xi nga swi yingisi swikhongelo swa hina. Hikwalaho, leswaku Xikwembu xi yingisa swikhongelo swa hina, ku ni swilaveko swo karhi leswi hi faneleke hi swi fikelela. 6 Xilaveko xa nkoka hi leswaku hi fanele hi va ni ripfumelo. (Marka 11:24) Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Handle ka ripfumelo a swi koteki ku xi tsakisa kahle [Xikwembu], hikuva la tshinelelaka Xikwembu u fanele a kholwa leswaku xi kona ni leswaku hi xona muhakeri wa lava va xi lavaka hi mbilu hinkwayo.” (Vaheveru 11:6) Ku va ni ripfumelo ra xiviri a swi vuli ku tiva ntsena leswaku Xikwembu xi kona nileswaku xi yingisa ni ku hlamula swikhongelo. Ripfumelo ri kombisiwa hi swiendlo. Ndlela leyi hi hanyaka ha yona siku ni siku yi fanele yi swi veka erivaleni leswaku hi ni ripfumelo.—Yakobo 2:26. 7 Nakambe, Yehovha u lava leswaku lava tshinelaka eka yena hi xikhongelo va endla tano hi ku titsongahata ni hi mbilu hinkwayo. Swi le rivaleni leswaku hi fanele hi titsongahata loko hi vulavula na Yehovha! Loko vanhu va ya vulavula ni hosi kumbe presidente, hi ntolovelo va kombisa xichavo, va xixima xikhundlha lexi tlakukeke xa mufumi yoloye. Kutani i swa nko5. I yini lexi kombisaka leswaku Yehovha a nga yingisi swikhongelo hinkwaswo? 6. Hi xihi xilaveko xa nkoka xa leswaku Xikwembu xi yingisa swikhongelo swa hina, naswona hi nga xi fikelela njhani xilaveko xexo? 7. (a) Ha yini hi fanele ku va ni xichavo loko hi vulavula na Yehovha exikhongelweni? (b) Loko hi khongela Xikwembu, hi nga kombisa njhani leswaku ha titsongahata naswona hi khongela hi mbilu hinkwayo? Tshinela Eka Xikwembu Hi Xikhongelo 167 ka swinene leswaku hi titsongahata loko hi ya eka Yehovha! (Pisalema 138:6) Phela, i “Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.” (Genesa 17:1) Loko hi khongela Xikwembu, ndlela leyi hi vulavulaka na xona ha yona yi fanele yi kombisa leswaku ha xi xixima xikhundlha xa xona. Ku titsongahata ko tano ku ta hi susumeta leswaku hi khongela hi mbilu hinkwayo, xikhongelo xa hina xi nga hundzuki risimu ra chela.—Matewu 6:7, 8. 8 Xin’wana lexi lavekaka leswaku Xikwembu xi twa swikhongelo swa hina, i ku hanya hi ku pfumelelana ni leswi hi swi khongelelaka. Yehovha u langutele leswaku hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi pfumelelana ni leswi hi swi khongelelaka. Hi xikombiso, loko hi khongela hi ku, “Hi nyike namuntlha xinkwa xa hina xa siku leri,” hi fanele ku tirha hi matimba lomu hi thoriweke kona. (Matewu 6:11; 2 Vatesalonika 3:10) Loko hi khongela leswaku hi hlula ku tsana ko karhi loku hi nga na kona, hi fanele ku tshama hi pfule mahlo leswaku hi ta papalata swiyimo leswi nga hi endlaka leswaku hi wela endzingweni. (Vakolosa 3:5) Handle ka swilaveko leswi, ku ni swivutiso leswi khumbaka xikhongelo, leswi hi faneleke hi kuma tinhlamulo ta swona. KU HLAMULA SWIVUTISO SWIN’WANA MALUNGHANA NI XIKHONGELO 9 I mani loyi hi faneleke hi n’wi khongela? Yesu u dyondzise valandzeri va yena leswaku va khongela eka “Tata wa hina la nge matilweni.” (Matewu 6:9) Kutani, swikhongelo swa hina swi fanele swi kongomisiwa eka Yehovha Xikwembu ntsena. Hambiswiritano, Yehovha u lava leswaku hi xixima xikhundlha xa Yesu Kreste, N’wana wa yena la tswariweke a ri swakwe. Hilaha hi dyondzeke hakona eka Ndzima 5, Yesu u rhumeriwe emisaveni leswaku a ta hi kutsula eka xidyoho ni rifu. (Yohane 3:16; Varhoma 5:12) U vekiwe ku va Muprista Lonkulu ni Muavanyisi. (Yohane 5:22; Vaheveru 6:20) Hikwalaho, Matsalwa ma hi 8. Hi nga endla njhani leswaku hi hanya hi ku pfumelelana ni leswi hi swi khongelelaka? 9. I mani loyi hi faneleke hi n’wi khongela naswona hi fanele hi kongomisa swikhongelo swa hina eka yena hi vito ra mani? 168 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? byela leswaku hi yisa swikhongelo swa hina eka Yehovha ha Yesu. Yena hi yexe u te: “Hi mina ndlela ni ntiyiso ni vutomi. A nga kona loyi a taka eka Tatana handle ko ta ha mina.” (Yohane 14:6) Leswaku swikhongelo swa hina swi twiwa, hi fanele hi swi kongomisa eka Yehovha ntsena hi vito ra N’wana wa yena. 10 Xana hi fanele hi yima kumbe hi tshama loko hi khongela? Doo! Yehovha a nga lavi leswaku mavoko kumbe miri wa hina wu va eka xiyimo xo karhi. Bibele ya pfumela leswaku hi nga khongela hi ri eka swiyimo swo hambana-hambana. Swiyimo swa kona swi katsa ku tshama, ku korhamisa nhloko, ku nkhinsama ni ku yima. (1 Tikronika 17:16; Nehemiya 8:6; Daniyele 6:10; Marka 11:25) Xa nkoka a hi ku yima kumbe ku tshama loku nga ta voniwa hi vanhu van’wana, kambe i ku tiyimisela loku humaka embilwini. Entiyisweni, loko hi ri karhi hi endla mintirho ya hina ya siku ni siku kumbe loko hi langutane ni xiyimo xo karhi, hi nga khongela hi mbilu kun’wana ni kun’wana laha hi nga kona. Yehovha wa swi yingisa swikhongelo swo tano hambiloko lava nga le kusuhi na hina va nga swi twi.—Nehemiya 2:1-6. 11 I yini leswi hi nga swi khongelelaka? Bibele yi ri: ‘Ku nga khathariseki leswaku i yini lexi hi xi kombelaka hi ku ya hi ku rhandza ka Yehovha, wa hi twa.’ (1 Yohane 5:14) Kutani hi nga khongelela xin’wana ni xin’wana lexi fambisanaka ni ku rhandza ka Yehovha. Xana Yehovha wa swi lava leswaku hi khongelela swilo leswi hi vilerisaka? Ina! Ku khongela Yehovha hi nga ku fanisa ni ku vulavula ni munghana wa hina lonkulu. Hi nga ha vulavula hi ntshunxekile, hi ‘chulula timbilu ta hina’ eka Xikwembu. (Pisalema 62:8) Swi fanerile leswaku hi kombela moya wo kwetsima, hikuva wu ta hi pfuna leswaku hi endla leswinene. (Luka 11:13) Nakambe hi nga kombela nkongomiso wo endla swiboho swa vutlhari ni matimba yo langutana ni swiyimo swo tika. (Yakobo 1:5) Loko hi dyoha, hi fanele hi kombela ku rivaleriwa hi tshembe xitlhavelo xa Kreste. (Vaefesa 1:3, 7) 10. Ha yini swi nga bohi leswaku hi tshama, hi korhamisa nhloko kumbe hi yima hi ndlela yo karhi loko hi khongela? 11. Hi swihi swilo swin’wana leswi munhu hi yexe a faneleke a swi khongelela? Tshinela Eka Xikwembu Hi Xikhongelo 169 Kambe, hi nga khongeleli ntsena timhaka ta hina vini. Swikhongelo swa hina swi fanele swi katsa ni vanhu van’wana—swirho swa mindyangu swin’we ni vagandzeri-kulorhi.—Mintirho 12:5; Vakolosa 4:12. 12 Eswikhongelweni swa hina hi fanele hi rhangisa swilo leswi khumbaka Yehovha Xikwembu. A swi kanakanisi leswaku hi fanele hi n’wi nkhensa hi mbilu hinkwayo hikwalaho ka vunene lebyi a hi kombaka byona. (1 Tikronika 29:10-13) Yesu u vule xikhongelo xa xikombiso, lexi kumekaka eka Matewu 6:9-13, lexi eka xona a hi dyondzisaka leswaku hi khongelela ku kwetsimisiwa ka vito ra Xikwembu. Lexi landzelaka hi leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta, nileswaku ku rhandza ka xona ku endliwa emisaveni hilaha ku endlekaka hakona etilweni. Yesu u boxe swilo swa munhu hi yexe endzhaku ka loko a vule swilo leswi swa nkoka leswi khumbaka Yehovha. Na hina loko hi rhangisa swilo leswi nga swa nkoka eswikhongelweni swa hina, hi kombisa leswaku a hi karhateki hi swilo leswi khumbaka hina ntsena. 13 Xana swikhongelo swa hina swi fanele swi leha ku fikela kwihi? Bibele a yi vuli leswaku swi fanele swi leha ku fikela kwihi swikhongelo swa munhu loko a tikhongelela a ri yexe niloko a khongelela van’wana. Swi nga ha komisiwa ku fana niloko hi khongelela swakudya, kumbe swi leha ku fana niloko munhu a tikhongelela a ri yexe, a chululela Yehovha leswi nga le xifuveni xa yena. (1 Samuwele 1:12, 15) Hambiswiritano, Yesu u swi sorile swikhongelo swa van’wamunene, lava endlaka swikhongelo swo leha leswaku va voniwa hi van’wana. (Luka 20:46, 47) Yehovha a nga swi rhandzi swikhongelo swo tano. Xa nkoka i ku khongela swi huma embilwini. Hikwalaho, ku leha ka swikhongelo leswi amukelekaka ku ta ya hi swilaveko ni hi swiyimo. 14 Xana hi fanele hi khongela kangani? Bibele yi hi khutaza 12. Hi nga swi rhangisa njhani swilo leswi khumbaka Tata wa hina wa le tilweni eswikhongelweni swa hina? 13. Xana Bibele yi ri swikhongelo leswi amukelekaka swi fanele swi leha ku fikela kwihi? 14. Xana Bibele yi vula yini loko yi hi khutaza ku ‘hambeta hi khongela,’ naswona ha yini sweswo swi khutaza? 170 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? leswaku hi ‘hambeta hi khongela,’ hi “phikelela exikhongelweni” ni ku ‘khongela minkarhi hinkwayo.’ (Matewu 26:41; Varhoma 12:12; 1 Vatesalonika 5:17) I ntiyiso leswaku marito lawa a ma vuli leswaku hi fanele hi tshama hi ri eku khongeleni siku hinkwaro. Kahle-kahle, Bibele yi hi khutaza leswaku hi khongela nkarhi na nkarhi, hi ya emahlweni hi nkhensa Yehovha hikwalaho ka vunene bya yena naswona hi lava nkongomiso, nchavelelo ni matimba ya yena. Xana a swi tiyisi nhlana ku tiva leswaku Yehovha a nga hi pimeli leswaku hi vulavula na yena nkarhi wo tanihi kwihi loko hi khongela? Loko hi ri tlangela hakunene lunghelo ra xikhongelo, hi ta kuma tindlela to tala to khongela Tata wa hina wa le tilweni. 15 Ha yini hi fanele ku vula hi ku “Amen” loko hi gimeta xikhongelo? Rito leri nge “amen” ri vula leswaku “hakunene” kumbe “a swi ve tano.” Swikombiso swa Matsalwa swi kombisa leswaku swi fanerile ku vula hi ku “Amen” loko hi heta ku khongela, hambiloko u tikhongelela kumbe u khongelela van’wana. (1 Tikronika 16:36; Pisalema 41:13) Hi ku vula hi ku “Amen” loko hi heta ku khongela, hi tiyisekisa leswaku leswi hi swi vuleke swi huma embilwini. Loko hi ku “Amen”—hi mbilu kumbe hi vula swi twala—loko munhu un’wana a heta ku hi khongelela hi va hi kombisa leswaku hi pfumelelana ni leswi a swi vuleke.—1 Vakorinto 14:16. NDLELA LEYI XIKWEMBU XI HLAMULAKA SWIKHONGELO SWA HINA HA YONA 16 Xana hakunene Yehovha wa swi hlamula swikhongelo? Ina, wa swi hlamula! Hi ni xivangelo lexi tiyeke xo tshemba leswaku “Mutwi wa xikhongelo” u hlamula swikhongelo leswi humaka embilwini, leswi endliwaka hi vanhu va timiliyoni. (Pisalema 65:2) Yehovha a nga hlamula swikhongelo swa hina hi tindlela to tala. 15. Ha yini hi fanele ku vula hi ku “Amen” loko hi gimeta xikhongelo kumbe loko un’wana a heta ku hi khongelela? 16. Hi wihi ntshembo lowu hi nga vaka na wona emhakeni ya xikhongelo? Tshinela Eka Xikwembu Hi Xikhongelo 171 Yehovha u tirhisa tintsumi ta yena ni malandza ya yena ya laha misaveni ku hlamula swikhongelo. (Vaheveru 1:13, 14) Ku ni mintokoto yo tala ya vanhu lava khongeleke Xikwembu leswaku xi va pfuna va twisisa Bibele ivi endzhakunyana ka xikhongelo xexo va endzeriwa hi nandza wa Yehovha. Mintokoto yo tano i vumbhoni bya leswaku tintsumi ti kongomisa ntirho wo chumayela hi Mfumo. (Nhlavutelo 14:6) Yehovha a nga hlamula swikhongelo swa hina loko hi ri evuswetini, hi ku rhumela 17 17. Ha yini ku vuriwa leswaku Xikwembu xi tirhisa tintsumi ta xona ni malandza ya xona ya laha misaveni leswaku xi hlamula swikhongelo swa hina? Xikhongelo xa wena xi nga twiwa nkarhi wun’wana ni wun’wana Yehovha a nga hlamula swikhongelo swa hina hi ku endla leswaku Mukreste-kulorhi a navela ku hi pfuna loko hi pfumala swo karhi Mukreste-kulorhi leswaku a hi pfuna hi nchumu wo karhi lowu hi wu pfumalaka.—Swivuriso 12:25; Yakobo 2:16. 18 Nakambe Yehovha Xikwembu u hlamula swikhongelo swa malandza ya yena, hi ku tirhisa moya wa yena wo kwetsima ni Rito ra yena, ku nga Bibele. A nga hlamula swikhongelo swa hina swo kombela ku pfuniwa ku tiyisela miringo hi ku hi kongomisa ni ku hi nyika matimba, hi moya wa yena wo kwetsima. (2 Vakorinto 4:7) Hakanyingi nkongomiso wa swikhongelo swa hina wu huma eBibeleni, laha Yehovha a hi nyikaka kona mpfuno wo endla swiboho swa vutlhari. Loko hi ri karhi hi endla dyondzo ya hina vini ya Bibele niloko hi hlaya tibuku ta Vukreste to kota buku leyi, hi nga kuma matsalwa lama nga hi pfunaka. Hi nga ha twa tinhla ta matsalwa eminhlanganweni ya Vukreste, leti hi faneleke hi anakanya hi tona kumbe leti ti vuriwaka hi nkulu wo karhi evandlheni loyi a lavaka ku hi pfuna.—Vagalatiya 6:1. 19 Loko swi vonaka onge Yehovha wa hlwela ku hlamula swikhongelo swa hina, sweswo a swi vuli swona leswaku u tsandzeka ku swi hlamula. Hi fanele hi tsundzuka leswaku Yehovha u hlamula swikhongelo hi ku ya hi ku rhandza ka yena naswona hi nkarhi wa yena. U tiva leswi hi swi pfumalaka naswona u tiva ni ndlela leyinene yo hi khathalela ku tlula leswi hi titivisaka xiswona. Hakanyingi u hi nyika nkarhi wa 18. Xana Yehovha u wu tirhisa njhani moya wakwe wo kwetsima ni Rito ra yena leswaku a hlamula swikhongelo swa malandza ya yena? 19. I yini leswi hi faneleke hi swi tsundzuka loko swikhongelo swa hina swi vonaka onge a swi hlamuriwi? 173 leswaku hi ‘hambeta hi kombela, hi lava ni ku hambeta hi gongondza.’ (Luka 11:5-10) Loko hi khongela hi ku phikelela, hi kombisa Xikwembu leswaku swilo sweswo hi swi lava hi mbilu hinkwayo naswona ripfumelo ra hina ri tiyile. Ku tlula kwalaho, Yehovha a nga hlamula swikhongelo swa hina hi ndlela leyi hi nga yi xiyiki. Hi xikombiso, a nga hlamula xikhongelo xa hina lexi khumbaka ndzingo wo karhi, hi ku nga wu susi kambe a hi nyika matimba yo wu tiyiselela.—Vafilipiya 4:13. 20 Hi nkhensa swonghasi leswi Muvumbi wa vuako lebyi a nga le kusuhi ni hinkwavo lava n’wi vitanaka hi ndlela leyi faneleke, hi xikhongelo! (Pisalema 145:18) Onge hi nga ri tirhisa hilaha ku heleleke lunghelo leri ra risima ra xikhongelo. Loko hi endla tano, hi ta va ni ntshembo lowu tsakisaka wo tshinela ekusuhi na Yehovha, Mutwi wa xikhongelo. 20. Ha yini hi fanele ku ri tirhisa hilaha ku heleleke lunghelo ra risima ra xikhongelo leri hi nga na rona? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Ku khongela Yehovha minkarhi hinkwayo swi hi pfuna leswaku hi tshinela eka yena.—Yakobo 4:8. ˇ Leswaku Xikwembu xi twa swikhongelo swa hina, hi fanele hi va ni ripfumelo, hi titsongahata naswona hi khongela hi mbilu hinkwayo. —Marka 11:24. ˇ Hi fanele hi yisa swikhongelo swa hina eka Yehovha hi N’wana wa yena.—Matewu 6:9; Yohane 14:6. ˇ Yehovha, “Mutwi wa xikhongelo,” u hlamula swikhongelo hi ku tirhisa tintsumi, malandza ya yena ya laha misaveni, moya wa yena wo kwetsima ni Rito ra yena.—Pisalema 65:2. NDZIMA YA VUKHUME-NHUNGU Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu Munhu u fanele a khuvuriwa njhani leswaku a va Mukreste? Hi wahi magoza lawa u faneleke u ma teka leswaku u fanelekela ku khuvuriwa? Munhu u tinyiketela njhani eka Xikwembu? Hi xihi xivangelo xa nkoka xa leswaku munhu a khuvuriwa? “WASWIVO! Nhlengeleto wa mati hi lowu; i yini lexi ndzi sivelaka ku khuvuriwa?” Xivutiso lexi xi tlakusiwe hi ndhuna ya le hubyeni ya le Etiyopiya eka lembe-xidzana ro sungula. Mukreste la vuriwaka Filipi u yi dyondzise leswaku Yesu i Mesiya 1. Ha yini ndhuna ya le hubyeni ya le Etiyopiya yi kombele ku khuvuriwa? Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu 175 la tshembisiweke. Wanuna loyi wa Muetiyopiya u teke goza hikuva leswi a swi dyondzeke eMatsalweni swi n’wi khumbe mbilu. U swi veke erivaleni leswaku u lava ku khuvuriwa!—Mintirho 8:26-36. 2 Loko ku ri leswaku tindzima leti hundzeke ta buku leyi u ti dyondze hi vukheta ni Mbhoni ya Yehovha, swi nga endleka leswaku na wena u tivutisa leswaku, ‘I yini lexi ndzi sivelaka ku khuvuriwa?’ Se u dyondze hi ta xitshembiso xa Bibele xa vutomi lebyi nga heriki eParadeyisini. (Luka 23:43; Nhlavutelo 21: 3, 4) Nakambe u dyondze hi xiyimo xa xiviri xa vafi ni hi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vona. (Eklesiasta 9:5; Yohane 5:28, 29) Swi nga endleka leswaku se u sungule ku hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha eminhlanganweni ya vandlha, naswona u tivonele hi ya wena ndlela leyi vugandzeri bya tona byi nga bya ntiyiso ha yona. (Yohane 13:35) Xa nkoka swinene, u fanele se u sungule ku aka vuxaka na Yehovha Xikwembu. 3 U nga swi kombisa njhani leswaku u lava ku tirhela Xikwembu? Yesu u byele valandzeri va yena a ku: “Fambani mi ya endla vanhu va matiko hinkwawo va va vadyondzisiwa, mi va khuvula.” (Matewu 28:19) Yesu hi yexe u ve xikombiso hi ku khuvuriwa ematini. A nga phuphuteriwanga hi mati naswona a nga cheriwanga mati enhlokweni. (Matewu 3:16) Rito leri nge “khuvula” ri huma eka rito ra Xigriki leri vulaka ku “peta.” Hikwalaho, loko Mukreste a khuvuriwa, u fanele a petiwa kumbe a nyuperisiwa ematini. 4 Hinkwavo lava lavaka ku va ni vuxaka na Yehovha Xikwembu va fanele va khuvuriwa ematini. Ku khuvuriwa u voniwa hi mani na mani swi kombisa leswaku u navela ku tirhela Xikwembu. Swi kombisa leswaku u tsakela ku endla ku rhandza ka Yehovha. (Pisalema 40:7, 8) Hambiswiritano, ku ni magoza yo karhi lawa u faneleke u ma teka leswaku u fanelekela ku khuvuriwa. 2. Ha yini u fanele u anakanyisisa hi mhaka ya ku khuvuriwa? 3. (a) Yesu u va lerise yini valandzeri va yena? (b) Nkhuvulo wa mati wu endlisiwa ku yini? 4. Xana ku khuvuriwa ematini swi kombisa yini? 176 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? KU LAVEKA VUTIVI NI RIPFUMELO Ana se u sungurile ku teka goza ro sungula. Njhani? Hi ku nghenisa vutivi bya Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste, kumbexana hi ku dyondzeriwa Bibele nkarhi na nkarhi. (Yohane 17:3) Kambe a swi heleli eku dyondzeni ntsena. Vakreste va fanele va “tala vutivi lebyi kongomeke bya ku rhandza ka [Xikwembu].” (Vakolosa 1:9) Lexi pfunaka swinene emhakeni leyi i ku va kona minkarhi hinkwayo eminhlanganweni ya vandlha ya Timbhoni ta Yehovha. I swa nkoka ku va kona eminhlanganweni yoleyo. (Vaheveru 10:24, 25) Ku va kona minkarhi hinkwayo eminhlanganweni swi ta ku pfuna leswaku u engetela vutivi bya wena hi Xikwembu. 6 A swi kali swi lava leswaku u tiva Bibele hinkwayo leswaku u fanelekela ku khuvuriwa. Ndhuna ya le hubyeni ya le Etiyopiya a yi ri ni vutivi byo karhi, kambe a yi lava ku pfuniwa leswaku yi twisisa swiyenge swo karhi swa Matsalwa. (Mintirho 8:30, 31) Swi tano ni le ka wena, ka ha ri ni swo tala leswi u faneleke u swi dyondza. Entiyisweni, u ta tshama u ri karhi u dyondza swo karhi hi Xikwembu. (Eklesiasta 3:11) Hambiswiritano, loko u nga si khuvuriwa, u fanele ku dyondza u tlhela u amukela tidyondzo ta masungulo ta Bibele. (Vaheveru 5:12) Tidyondzo toleto ti katsa ntiyiso hi xiyimo xa vafi ni nkoka wa vito ra Xikwembu ni Mfumo wa xona. 7 Kambe, a swi ringananga ku va ni vutivi ntsena, hikuva “handle ka ripfumelo a swi koteki ku xi tsakisa kahle [Xikwembu].” (Vaheveru 11:6) Bibele yi hi byela leswaku loko vanhu van’wana emutini wa khale wa Korinto, va twa rungula leri a ri chumayeriwa hi Vakreste, va ‘khorwile kutani va khuvuriwa.’ (Mintirho 18:8) Hilaha ku fanaka, dyondzo ya Bibele yi fanele yi endla leswaku u va ni ripfumelo leri sekeriweke eRitweni ra Xikwembu leri huhuteriweke. Dyondzo ya Bibele yi fanele yi ku pfuna leswaku u va ni ripfumelo eka switshembiso swa Xikwembu ni le 5 5. (a) Hi rihi goza ro sungula leswaku u fanelekela ku khuvuriwa? (b) Ha yini minhlangano ya Vukreste yi ri ya nkoka? 6. U fanele u va ni vutivi bya tanihi kwihi bya Bibele leswaku u kota ku khuvuriwa? 7. Xana ku dyondza Bibele ku fanele ku va ni vuyelo byihi eka wena? Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu 177 ka matimba lama ponisaka ya xitlhavelo xa Yesu.—Yoxuwa 23: 14; Mintirho 4:12; 2 Timotiya 3:16, 17. KU BYELA VAN’WANA NTIYISO WA BIBELE Loko ripfumelo ra wena ri ya ri kula embilwini ya wena, swi ta ku tikela ku miyela u nga swi byeli van’wana leswi u swi dyondzeke. (Yeremiya 20:9) U ta boheka ku byela van’wana hi Xikwembu ni hi swikongomelo swa xona.—2 Vakorinto 4:13. 9 U nga sungula ku byela van’wana leswi u swi dyondzeke eBibeleni hi ku vulavula ni maxaka, vanghana, vaakelani ni vatirhi-kuloni hi vutlhari. Hi ku famba ka nkarhi u ta navela ku chumayela ku fana ni Timbhoni ta Yehovha. Loko se u navela ku endla tano, byela Mbhoni leyi dyondzaka na wena Bibele. Loko swi vonaka onge wa faneleka ku chumayela ni vandlha, ku ta endliwa malunghiselelo ya leswaku wena ni loyi a ku dyondzisaka Bibele, mi hlangana ni vakulu vambirhi va vandlha. 10 Leswi swi ta ku pfuna leswaku u tolovelana ni vakulu van’wana lava nga Vakreste, lava risaka ntlhambi wa Xikwembu. (Mintirho 20:28; 1 Petro 5:2, 3) Loko vakulu volavo va vona leswaku wa swi twisisa ni ku swi pfumela leswi Bibele yi swi dyondzisaka, naswona u hanya hi ku pfumelelana ni misinya ya milawu ya Xikwembu, nileswaku hakunene u lava ku va Mbhoni ya Yehovha, va ta ku byela leswaku wa faneleka ku huma nsimu swin’we ni vandlha tanihi muhuweleri la nga khuvuriwangiki wa mahungu lamanene. 11 Vakulu lava ku kambelaka va nga ha xiya leswaku ku ni swilo leswi wa ha faneleke u swi lunghisa emahanyelweni ya wena leswaku u ta fanelekela ku huma nsimu swin’we ni vandlha. Ku nga ha va ku ri ku tshika mikhuva leyi a wu yi endla exihundleni. Hikwalaho, leswaku u faneleka ku va muhuweleri la nga 8 8. I yini lexi nga ta ku susumeta leswaku u byela van’wana leswi u swi dyondzeke? 9, 10. (a) I vamani lava u nga va byelaka leswi u swi dyondzeke eBibeleni? (b) Xana u fanele u endla yini loko u lava ku huma nsimu swin’we ni Timbhoni ta Yehovha? 11. Hi swihi swilo leswi van’wana va faneleke va swi fularhela va nga si fanelekela ku huma nsimu swin’we ni vandlha? 178 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? khuvuriwangiki, u fanele ku va se u tshike ku endla swidyoho leswikulu, swo kota ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu, vudakwa ni ku tirhisa swidzidzirisi.—1 Vakorinto 6:9, 10; Vagalatiya 5:19-21. KU HUNDZUKA NI KU HUNDZULUKA Ku ni magoza man’wana lawa u faneleke u ma teka u nga si fanelekela ku khuvuriwa. Muapostola Petro u te: “Hundzukani mi hundzuluka leswaku ku hlanguriwa swidyoho swa n’wina.” (Mintirho 3:19) Ku hundzuka swi vula ku tisola hikwalaho ka nchumu wo karhi lowu u wu endleke. Swi fanerile leswaku munhu a hundzuka loko a tshame a hanya hi ndlela yo biha, kambe i swa nkoka ku hundzuka hambiloko munhu a hanye hi ndlela leyi a yi vonaka yi ri yinene. Ha yini? Hikuva hinkwerhu hi vadyohi kutani hi lava leswaku Xikwembu xi hi rivalela. (Varhoma 3:23; 5:12) Loko u nga si sungula ku dyondza Bibele, a wu nga swi tivi leswaku ku rhandza ka Xikwembu i yini. Kutani a swi nga ta koteka leswaku u endla ku rhandza ka xona hilaha ku heleleke! Hi yona mhaka leyi swi nga swa nkoka leswaku u hundzuka. 13 Ku hundzuka ku fanele ku landzeriwa hi ku “hundzuluka.” U fanele u endla swin’wana endzhaku ka loko u tisorile. U fanele u fularhela mahanyelo ya wena ya khale kutani u tiyimisela hi mbilu hinkwayo ku hambeta u endla leswinene. Ku hundzuka ni ku hundzuluka i magoza lawa u faneleke u ma teka u nga si khuvuriwa. 12 KU TINYIKETELA Ku ni goza rin’wana ra nkoka leri u faneleke u ri teka u nga si khuvuriwa. U fanele u tinyiketela eka Yehovha Xikwembu. 15 Loko u tinyiketela hi xikhongelo eka Yehovha Xikwembu hi mbilu hinkwayo, u tshembisa leswaku u ta tirhela yena ntse14 12. Ha yini ku hundzuka ku ri mhaka ya nkoka? 13. Swi vula yini ku hundzuluka? 14. Hi rihi goza ra nkoka leri u faneleke u ri teka u nga si khuvuriwa? 15, 16. Swi vula yini ku tinyiketela eka Xikwembu, naswona i yini lexi susumetelaka munhu leswaku a endla tano? Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu 179 na hilaha ku nga heriki. (Deteronoma 6:15) Kambe, ha yini munhu a fanele a navela ku tirhela Xikwembu? A hi endle xikombiso hi jaha leri gangisaka ntombhi. Loko ri tshama ri ri karhi ri yi vona ni ku vona mahanyelo ya yona lamanene, ri ya ri yi rhandza hi mbilu hinkwayo. Hi ku famba ka nkarhi ri ta kombela ku cata na yona. I ntiyiso leswaku loko ri cata na yona, ri ta byarha vutihlamuleri lebyi engetelekeke. Kambe rirhandzu ri ta endla leswaku jaha leri swi ri olovela ku teka goza rero ra nkoka. 16 Loko u sungula ku tiva ni ku rhandza Yehovha, u susumeteleka ku n’wi tirhela hi mbilu hinkwayo, ni ku gandzela yena ntsena. Un’wana ni un’wana la lavaka ku landzela N’wana wa Xikwembu, Yesu Kreste, u fanele a ‘titshika.’ (Marka 8:34) Hi titshika hi ku tiyiseka leswaku ku navela ka hina ni tipakani ta hina a swi hi siveli ku yingisa Xikwembu hi mbilu hinkwayo. Leswi vulaka leswaku u fanele u rhanga hi ku tiyimisela ku endla ku rhandza ka Yehovha Xikwembu evuton’wini bya wena u nga si khuvuriwa.—1 Petro 4:2. KU HLULA KU CHAVA LESWAKU U TA TSANDZEKA Van’wana va chava ku teka goza ro tinyiketela eka Yehovha hileswi va vonaka onge i ku teka goza lerikulu. Va chava leswaku va ta va ni vutihlamuleri lebyikulu eka Xikwembu loko se va ri Vakreste lava tinyiketeleke. Hikwalaho ko chava leswaku va nga ha endla swidyoho ivi va khomisa Yehovha tingana, va vona swi antswa leswaku va tshama va nga tinyiketelanga eka yena. 18 Loko u ri karhi u dyondza ku rhandza Yehovha, u ta susumeteleka ku tinyiketela eka yena ni ku endla hinkwaswo leswi u nga swi kotaka leswaku u tshama u tinyiketerile. (Eklesiasta 5:4) Swi le rivaleni leswaku loko se u tinyiketerile, u ta lava ku “famba hi mukhuva lowu fanelaka eka Yehovha leswaku [u] n’wi tsakisa hi ku helela.” (Vakolosa 1:10) A swi nge ku tikeli nikatsongo ku endla ku rhandza ka Xikwembu hikuva wa xi rhandza. A swi kanakanisi leswaku u ta pfumelelana ni muapostola 17 17. Ha yini van’wana va chava ku tinyiketela eka Xikwembu? 18. I yini lexi nga ku susumetaka leswaku u tinyiketela eka Yehovha? Goza ra nkoka leswaku munhu a fanelekela ku khuvuriwa i ku nghenisa vutivi bya Rito ra Xikwembu embilwini Ripfumelo ri fanele ri ku susumeta leswaku u byela van’wana leswi u swi pfumelaka Yohane, la tsaleke a ku: “Ku rhandza Xikwembu, hi kona ku hlayisa swileriso swa xona; kasi loko swi ri swileriso swa xona a swi tiki.”—1 Yohane 5:3. 19 A swi kali swi lava leswaku u va la hetisekeke leswaku u ta tinyiketela eka Xikwembu. Yehovha u tiva ku tsana ka wena naswona a nge pfuki a langutele leswaku u endla leswi u nga kotiki ku swi endla. (Pisalema 103:14) Wa swi lava leswaku u tinyiketela eka yena kutani u ta ku pfuna a tlhela a ku seketela. (Esaya 41: 10) Tiyiseka leswaku loko u tshembe Yehovha hi mbilu ya wena hinkwayo, u ta “lulamisa tindlela ta wena.”—Swivuriso 3:5, 6. 19. Ha yini u nga fanelanga u chava ku tinyiketela eka Xikwembu? Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu 181 KU KOMBISA KU TINYIKETELA KA WENA HI KU KHUVURIWA 20 Swilo leswi ha ha ku bulaka ha swona, loko wo swi dyela marhambu ya nhloko, swi ta ku pfuna leswaku u tinyiketela eka Yehovha hi xikhongelo. Un’wana ni un’wana la rhandzaka Xikwembu hi mbilu hinkwayo, u fanele a tlhela a “vula erivaleni hi nomu wa yena leswaku a ponisiwa.” (Varhoma 10:10) Xana u nga swi endlisa ku yini sweswo? 20. Ha yini ku tinyiketela eka Yehovha ku nga fanelanga ku va mhaka ya le xihundleni ntsena? Xana se u tinyiketerile eka Xikwembu hi xikhongelo? Ku khuvuriwa swi vula ku fa emahanyelweni ya hina ya khale kutani hi pfuxeriwa ku endla ku rhandza ka Xikwembu 182 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Byela muhlanganisi wa huvo ya vakulu evandlheni ra ka n’wina leswaku u lava ku khuvuriwa. U ta hlela leswaku vakulu van’wana va ku vutisa swivutiso leswi katsaka tidyondzo ta masungulo ta Bibele. Loko vakulu volavo va swi vona leswaku wa faneleka, va ta ku byela leswaku u lunghekela ku khuvuriwa enhlengeletanweni leyi landzelaka.1 Hi ntolovelo ku va ni nkulumo etinhlengeletanweni to tano, leyi hlamuselaka leswi ku khuvuriwa swi vulaka swona. Endzhaku ka sweswo, xivulavuri xi ta rhamba hinkwavo lava yaka eku khuvuriweni leswaku va hlamula swivutiso swimbirhi swo olova, leswi kombisaka leswaku va ri “vula erivaleni” ripfumelo ra vona. 22 Nkhuvulo hi wona wu swi vekaka erivaleni leswaku munhu u tinyiketerile eka Xikwembu naswona se i Mbhoni ya Yehovha. Lava yaka eku khuvuriweni va nyuperisiwa ematini leswaku va kombisa mani na mani leswaku va tinyiketerile eka Yehovha. 21 LESWI KU KHUVURIWA KA WENA KU VULAKA SWONA 23 Yesu u vule leswaku vadyondzisiwa va yena va ta khuvuriwa “hi vito ra Tatana ni ra N’wana ni ra moya lowo kwetsima.” (Matewu 28:19) Leswi vulaka leswaku munhu la khuvuriwaka u tiva xikhundlha xa Yehovha Xikwembu ni xa Yesu Kreste. (Pisalema 83:18; Matewu 28:18) Nakambe wa swi tiva leswaku i yini moya wo kwetsima kumbe matimba lama tirhaka ya Xikwembu nileswaku swi tirha yini.—Vagalatiya 5:22, 23; 2 Petro 1:21. 24 Hambiswiritano, ku khuvuriwa a hi ku petiwa ntsena ematini. Ku yimela nchumu wo karhi wa nkoka swinene. Ku 1 Lunghiselelo ra nkhuvulo ri tshama ri ri kona etinhlengeletanweni ni le mintsombanweni leyi Timbhoni ta Yehovha ti vaka na yona lembe ni lembe. 21, 22. U nga ri kombisa njhani ripfumelo ra wena “erivaleni”? 23. Xana swi vula yini ku khuvuriwa “hi vito ra Tatana ni ra N’wana ni ra moya lowo kwetsima”? 24, 25. (a) Xana ku khuvuriwa swi fanekisela yini? (b) Hi swihi swivutiso leswi faneleke swi hlamuriwa? Nkhuvulo Ni Vuxaka Bya Wena Ni Xikwembu 183 nyuperisiwa ematini swi fanekisela ku fa emahanyelweni ya wena ya khale. Ku humesiwa ematini swi kombisa leswaku se u hanyela ku endla ku rhandza ka Xikwembu. Nakambe, tsundzuka leswaku u tinyiketele eka Yehovha Xikwembu hi ku kongoma, ku nga ri eka ntirho wo karhi kumbe ndlela yo karhi, vanhu vo karhi kumbe nhlengeletano yo karhi. Ku tinyiketela ni ku khuvuriwa ka wena i masungulo ya vuxaka lebyikulu ni Xikwembu—ku nga vuxaka bya xiviri eka wena na xona.—Pisalema 25:14. 25 Loko u khuvuriwa a swi vuli leswaku u ta ponisiwa. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “Hambetani mi tirhela ku ponisiwa ka n’wina hi ku chava ni ku rhurhumela.” (Vafilipiya 2: 12) Ku khuvuriwa ko va masungulo ntsena. Hikwalaho, xivutiso hi leswaku, U nga endlisa ku yini leswaku u tshama u ri karhi u rhandza Xikwembu? Ndzima ya hina yo hetelela yi ta hlamula xivutiso lexi. LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Nkhuvulo wa Vakreste wu vula ku nyuperisiwa hi ku helela ematini, ku nga ri ku phuphuteriwa hi mati.—Matewu 3:16. ˇ Goza ro sungula loko munhu a lava ku khuvuriwa i ku nghenisa vutivi ni ku kombisa ripfumelo ivi ku landzela ku hundzuka, ku hundzuluka ni ku tinyiketela eka Xikwembu. —Yohane 17:3; Mintirho 3:19; 18:8. ˇ Leswaku u tinyiketela eka Yehovha, u fanele ku titshika hilaha vanhu a va endla hakona loko va lava ku landzela Yesu.—Marka 8:34. ˇ Ku khuvuriwa swi kombisa leswaku munhu u file emahanyelweni ya yena ya khale ivi a pfuxeriwa ku endla ku rhandza ka Xikwembu.—1 Petro 4:2. NDZIMA YA VUKHUME-KAYE Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu Xana swi vula yini ku rhandza Xikwembu? Hi nga tshama hi ri karhi hi rhandza Xikwembu hi ndlela yihi? Yehovha u ta va nyika yini lava tshamaka va ri karhi va n’wi rhandza? Xana Yehovha u ta va khokholo ra wena eminkarhini leyi ya mangava? A HI nge u le ku fambeni epatwini naswona ku ni xidzedze lexikulu. Xibakabaka xi ya xi ku dzwii! Ku ba rihati, tilo ra dzindza kutani mpfula yi ku vuyavuyani! U ringeta ku hatlisela ku ya kuma vutumbelo. Ivi loko u ku wa languta, u vona ndhawu yo tumbela eka yona hala tlhelo ka patu. Yi tiyile, mpfula a yi ngheni naswona yi vonaka yi ri kahle. A swi kanakanisi leswaku u to vhela u tilongela eka yona! 2 Hi hanya eminkarhini ya mangava. Swiyimo swa misava swi ya swi nyanya ku biha. Kambe ku ni ndhawu leyi sirhelelekeke, leyi hi nga balekelaka eka yona ivi hi tshama hi sirhelelekile. Hi yihi ndhawu ya kona? Twana leswi Bibele yi swi dyondzisaka: “Ndzi ta vula eka Yehovha ndzi ku: ‘U vutumbelo bya mina ni khokholo ra mina, Xikwembu xanga, lexi ndzi nga ta tshembela eka xona.’ ”—Pisalema 91:2. 3 Ehleketa hi mhaka leyi! Yehovha, Muvumbi ni Hosi ya vuako hinkwabyo i khokholo ra hina 1, 2. Hi kwihi laha hi nga kumaka vutumbelo lebyi sirhelelekeke namuntlha? 3. Hi nga endla njhani leswaku Yehovha a va khokholo ra hina? Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu 185 leri tiyeke. A nga hi hlayisa hikuva u ni matimba yo hlula xin’wana ni xin’wana lexi nga hi hlaselaka. Hambiloko ho twisiwa ku vava, Yehovha u ta swi kota ku herisa ku vava koloko. Xana hi nga endla njhani leswaku Yehovha a va khokholo ra hina? Hi fanele hi n’wi tshemba. Ku tlula kwalaho, Rito ra Xikwembu ri hi khongotela ri ku: “Tihlayiseni erirhandzwini ra Xikwembu.” (Yudha 21) Ina hi fanele hi tihlayisa erirhandzwini ra Xikwembu, hi tshama hi ri karhi hi rhandza Tata wa hina wa le tilweni. Hi ndlela yoleyo, hi nga tiyiseka leswaku i khokholo ra hina. Kambe hi nga byi aka njhani vuxaka byo tano? VONA RIRHANDZU RA XIKWEMBU U RI AMUKELA Leswaku hi tshama hi ri karhi hi rhandza Xikwembu, hi fanele hi twisisa ndlela leyi xi kombiseke ha yona leswaku xa hi rhandza. Anakanya hi tin’wana ta tidyondzo ta Bibele leti u ti dyondzeke ebukwini leyi. Leswi Yehovha a nga Muvumbi, u hi nyike misava leswaku yi va kaya ra hina leri tsakisaka. U endle leswaku yi va ni ndzalo ya swakudya ni mati, rifuwo ra ntumbuluko, swiharhi leswi tsakisaka, naswona kun’wana ni kun’wana laha hi langutaka kona hi vona swilo swo xonga ntsena leswi a swi vumbeke. Leswi Xikwembu xi nga Mutsari wa Bibele, xi hlavutele vito ra xona ni timfanelo ta xona eka hina. Tlhandlakambirhi, Rito ra xona ri paluxa leswaku xi rhumele Yesu emisaveni, N’wana wa xona la tswariweke a ri swakwe, leswaku a ta hi fela. (Yohane 3:16) Kutani nyiko yoleyo yi vula yini eka hina? Yi endla leswaku hi va ni ntshembo wa leswaku vumundzuku bya hina byi ta va lebyi tsakisaka. 5 Ntshembo wa hina wa nkarhi lowu taka wu titshege ni hi nchumu wun’wana lowu Xikwembu xi wu endleke. Yehovha u simeke hulumendhe ya le tilweni, ku nga Mfumo wa Mesiya. Ku nga ri khale, wu ta herisa ku xaniseka hinkwako kutani wu endla misava yi va paradeyisi. Anakanya hi mhaka leyi! Hi nga hanya eka yona hi ku rhula ni hi ntsako hilaha ku nga heriki. (Pisalema 37: 29) Loko ha ha rindze nkarhi wolowo, Xikwembu xi hi nyika nkongomiso wa ndlela leyi ha yona hi nga hanyaka vutomi byo antswa swinene namuntlha. Xi tlhele xi hi nyika nyiko ya xikhongelo, ku nga ndlela yo vulavurisana na xona nkarhi wun’wana ni wun’wana hi nga kavanyetiwi hi nchumu. Leti ko va tindlela 4 4, 5. Hi tihi tindlela tin’wana leti Yehovha a kombiseke ha tona leswaku wa hi rhandza? Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? tin’wana leti Yehovha a kombisaka ha tona leswaku wa va rhandza vanhu hinkwavo ku katsa na wena. 6 Xivutiso xa nkoka lexi u faneleke u xi dyela marhambu ya nhloko hi lexi: Leswi Yehovha a ndzi rhandzaka, ndzi ta angurisa ku yini? Vo tala va ta ku: “Na mina ndzi fanele ndzi n’wi rhandza.” Xana na wena u vula tano? Yesu u vule leswaku xileriso lexikulu eka hinkwaswo hi lexi nge: “U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi mianakanyo ya wena hinkwayo.” (Matewu 22:37) Hakunene u ni swivangelo swo tala swo rhandza Yehovha Xikwembu. Kambe, xana ku rhandza Yehovha hi mbilu hinkwayo, moya-xiviri hinkwawo ni mianakanyo hinkwayo, swi vula ntsena ku titwa u n’wi rhandza? 7 Hilaha Bibele yi swi kombiseke hakona, ku rhandza Xikwembu a hi mhaka ya ku titwa u n’wi rhandza ntsena. Entiyisweni, hambileswi swi nga swa nkoka ku titwa leswaku u rhandza Yehovha, ndlela yoleyo u titwaka ha yona ko va masungulo ntsena ya rirhandzu ra xiviri. U nge wu byali murhi wa maapula u nga ri na mbewu ya kona. Hambiswiritano, loko u navele apula, xana u nga tsaka loko munhu o ku nyika mbewu ya kona ntsena? Nikatsongo! Hilaha ku fanaka, ku titwa u rhandza Yehovha Xikwembu ko va masungulo ntsena. Bibele yi ri: “Hikuva ku rhandza Xikwembu, hi kona ku hlayisa swileriso swa xona; kasi loko swi ri swileriso swa xona a swi tiki.” (1 Yohane 5:3) Leswaku hakunene ha xi rhandza Xikwembu, rirhandzu rolero ri fanele ri veka mihandzu leyinene. Ri fanele ri vonaka hi swiendlo.—Matewu 7:16-20. 8 Loko hi yingisa swileriso swa Xikwembu hi tlhela hi hanya hi misinya ya milawu ya xona, hi va hi kombisa leswaku ha xi rhandza. Sweswo a swi tiki. Ku ri na sweswo, milawu ya Yehovha yi endleriwe ku hi pfuna leswaku hi tiphina hi vutomi, hi titwa hi 6. U fanele u endla yini ku kombisa leswaku u nkhensa rirhandzu leri Yehovha a ku kombiseke rona? 7. Xana ku ni swin’wana leswi lavekaka emhakeni ya ku rhandza Xikwembu handle ko titwa u xi rhandza ntsena? Hlamusela. 8, 9. Hi nga kombisa njhani leswaku hi tlangela rirhandzu ni vunene lebyi Xikwembu xi hi endleleke byona? Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu 187 enerisekile, ku nga ri ku hi tikisela. (Esaya 48:17, 18) Loko hi hanya hi ku pfumelelana ni nkongomiso wa Yehovha, hi kombisa Tata wa hina wa le tilweni leswaku hakunene ha swi tlangela hinkwaswo leswi a hi endlelaka swona. Swi twisa ku vava leswi vanhu vo tala va nga swi tlangeliki swilo swo tano. A hi swi lavi ku va lava nga tlangeliki, hi fana ni vanhu van’wana va le nkarhini wa Yesu loko a ha ri la misaveni. Yesu u tshungule vanhu va khume lava a va ri ni nhlokonho, kambe ku lo vuya un’we ntsena a ta nkhensa. (Luka 17:12-17) A swi kanakanisi leswaku hina hi lava ku fana ni wanuna luya un’we loyi a vuyeke a ta nkhensa, ku nga ri lavaya va kaye lava nga nkhensangiki! 9 Kutani ke, hi swihi swileriso swin’wana swa Yehovha leswi hi faneleke hi swi yingisa? Hi bule hi swo hlayanyana ebukwini leyi, kambe a hi pfuxeteni swin’wana swa swona. Ku yingisa swileriso swa Xikwembu swi ta hi pfuna leswaku hi tshama hi ri karhi hi xi rhandza. 10 TSHINELA SWINENE EKA YEHOVHA Ku dyondza hi Yehovha i goza ra nkoka ro tshinela eka yena. I 10. Hlamusela leswaku ha yini swi ri swa nkoka ku hambeta hi nghenisa vutivi ha Yehovha Xikwembu. Ndlela leyi u rhandzaka Yehovha ha yona yi fana ni ndzilo lowu faneleke wu tshama wu ri karhi wu hlanganyeteriwa leswaku wu nga timeki 188 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? nchumu lowu munhu a faneleke a hambeta a wu endla. A hi nge u le ku orheni ka ndzilo ehandle nivusiku naswona xirhami xo bee, xana u nga tshika ndzilo wolowo wu timeka? Nikatsongo! U ta hambeta u hlanganyetela tihunyi leswaku wu tshama wu ri karhi wu pfurha. Phela, loko wo timeka u nga fa! Swi tano ni hi vutomi bya wena, tanihi leswi tihunyi ti endlaka leswaku ndzilo wu tshama wu ri karhi wu pfurha, “vutivi bya Xikwembu” byi ta tiyisa rirhandzu ra hina eka Yehovha.—Swivuriso 2:1-5. 11 Yesu a a lava leswaku valandzeri va yena va hambeta va rhandza Yehovha ni Rito ra Yena ra risima nileswaku va tshama va tiyile. Endzhaku ka ku pfuxiwa ka yena, Yesu u dyondzise vadyondzisiwa va yena vambirhi byin’wana bya vuprofeta lebyi kumekaka eMatsalweni ya Xiheveru, lebyi hetisekeke eka yena. Vuyelo bya kona byi ve byihi? Endzhaku ka nkarhi va te: “Xana timbilu ta hina a ti nga pfurhi loko a ri karhi a vulavula na hina egondzweni, loko a hi pfulela Matsalwa hi ku helela?”—Luka 24:32. 12 Loko u swi twa ro sungula leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene, xana sweswo a swi ku endlanga leswaku u tsaka, ivi u hisekela ku endla ku rhandza ka Xikwembu? Kunene swi ve tano! Va tele lava titweke hi ndlela yoleyo. Lexi tikaka i ku hambeta u rhandza Xikwembu ni ku endla leswaku rirhandzu rero ri ya ri kula. A hi lavi ku fana ni vanhu va misava leyi hi hanyaka eka yona. Yesu u profete a ku: “Rirhandzu ra vo tala ri ta hola.” (Matewu 24:12) U nga swi sivela njhani leswaku rirhandzu ra wena ha Yehovha ni tidyondzo ta Bibele ri nga holi? 13 Hambeta u nghenisa vutivi bya Yehovha Xikwembu ni bya Yesu Kreste. (Yohane 17:3) Anakanyisisa hi leswi u swi dyondzaka eRitweni ra Xikwembu, u tivutisa: ‘Xana leswi swi ndzi dyondzisa yini ha Yehovha Xikwembu? Hi swihi swivangelo swin’wana leswi ndzi susumetelaka leswaku ndzi n’wi rhandza hi mbilu ya mina hinkwayo, mianakanyo ya mina hinkwayo ni hi moya-xiviri wa mina hinkwawo?’ (1 Timotiya 4:15) Ku anakanyisisa hi ndlela leyi swi ta endla leswaku u tshama u ri karhi u rhandza Yehovha. 11. Xana leswi Yesu a swi dyondziseke swi ve ni vuyelo byihi eka valandzeri va yena? 12, 13. (a) Xana vanhu vo tala namuntlha va titwisa ku yini hi Xikwembu ni hi Bibele? (b) Hi nga endla njhani leswaku rirhandzu ra hina ri nga holi? Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu 189 Ndlela yin’wana leyi u nga endlaka leswaku rirhandzu leri u rhandzaka Yehovha ha rona ri tshama ri ri karhi ri hisa i ku khongela minkarhi hinkwayo. (1 Vatesalonika 5:17) Eka Ndzima 17 ya buku leyi, hi dyondze leswaku xikhongelo i nyiko ya risima leyi humaka eka Xikwembu. Tanihi leswi vanhu va tiyisaka vunghana bya vona hi ku tshama va ri karhi va vulavurisana hi ku ntshunxeka, ni vuxaka bya hina na Yehovha byi ta tshama byi tiyile loko hi vulavula na yena hi xikhongelo minkarhi hinkwayo. I swa nkoka leswaku swikhongelo swa hina swi nga hundzuki risimu ra chela—ku nga ku phindha-phindha marito lama fanaka kambe ma nga vuli nchumu. Hi fanele hi vulavula na Yehovha ku fana ni n’wana loko a vulavula ni tata wa yena la n’wi rhandzaka. Kambe hi fanele hi vulavula na yena hi xichavo, hi ntshunxekile naswona hi phofula leswi nga etimbilwini ta hina. (Pisalema 62:8) Ina, dyondzo ya munhu hi yexe ya Bibele ni xikhongelo lexi humaka embilwini i swilo swa nkoka evugandzerini bya hina naswona swi hi pfuna leswaku hi tshama hi ri karhi hi rhandza Xikwembu. 14 TIPHINE EVUGANDZERINI BYA WENA Dyondzo ya munhu hi yexe ya Bibele ni xikhongelo i swiendlo swa vugandzeri leswi hi nga swi endlaka exihundleni. Hambiswiritano, ku ni xiendlo xin’wana xa vugandzeri lexi hi nga xi endlaka erivaleni: ku nga ku vulavula ni van’wana hi leswi hi swi pfumelaka. Xana se va kona lava u vulavuleke na vona hi tidyondzo ta Bibele? Loko swi ri tano, u ve ni lunghelo ra risima. (Luka 1:74) Loko hi byela van’wana hi tidyondzo leti hi ti dyondzeke malunghana na Yehovha Xikwembu, hi endla ntirho wa nkoka swinene lowu nyikiweke Vakreste hinkwavo va ntiyiso—ku nga ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu.—Matewu 24:14; 28:19, 20. 16 Muapostola Pawulo a a teka ntirho wa yena wo chumayela wu ri wa risima, a a wu vitana xuma. (2 Vakorinto 4:7) Ku vulavula ni vanhu hi Yehovha Xikwembu ni hi swikongomelo swa yena i ntirho wo antswa ku tlula mintirho leyin’wana hinkwayo. A nga kona Muthori la fanaka na Yehovha naswona hi vuyeriwa swinene leswi 15 14. Xana xikhongelo xi nga hi pfuna njhani leswaku hi tshama hi ri karhi hi rhandza Yehovha? 15, 16. Ha yini swi fanerile leswaku hi teka ntirho wo chumayela hi Mfumo wu ri lunghelo ni xuma? 190 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hi n’wi tirhelaka. Loko u endla ntirho lowu, u pfuna vanhu va timbilu letinene leswaku va tshinela eka Tata wa hina wa le tilweni nileswaku va famba endleleni leyi yisaka evuton’wini! Kunene a wu kona ntirho lowu enerisaka ku fana na wona. Ku tlula kwalaho, ku chumayela hi Yehovha ni hi Rito ra yena, swi tiyisa ripfumelo Yehovha u lava leswaku u tiphina hi “vutomi bya xiviri.” Xana u ta tiphina? Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu 191 ra wena ni rirhandzu ra wena eka yena. Yehovha na yena wa ma tlangela matshalatshala ya wena. (Vaheveru 6:10) Ku tshama u khomekile entirhweni lowu swi ku pfuna leswaku u tshama u ri karhi u rhandza Xikwembu.—1 Vakorinto 15:58. 17 I swa nkoka ku tsundzuka leswaku ntirho wo chumayela hi Mfumo i wa xihatla. Bibele yi ri: “Chumayela rito, u va eka rona hi xihatla.” (2 Timotiya 4:2) Ha yini swi ri swa nkoka namuntlha leswaku hi chumayela hi xihatla? Rito ra Xikwembu ri ri: “Siku lerikulu ra Yehovha ri le kusuhi. Ri le kusuhi, naswona ra hatlisa swinene.” (Sofaniya 1:14) Ina, nkarhi wa leswaku Yehovha a herisa mafambiselo lawa ya swilo wu tshinele. Vanhu va fanele va lumiwa ndleve! Va fanele va swi tiva leswaku lowu i nkarhi wa leswaku va hlawula Yehovha tanihi Hosi ya vona. Makumu ‘a ma nge hlweli.’—Habakuku 2:3. 18 Yehovha u lava leswaku hi n’wi gandzela erivaleni swin’we ni Vakreste va ntiyiso. Hi yona mhaka leyi Rito ra yena ri nge: “A hi khathalelaneni leswaku hi khutazana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene, hi nga fularheli ku hlengeletana ka hina, hilaha ku nga ntolovelo wa van’wana, kambe hi khutazana, naswona hi endla tano hilaha ku engetelekeke ngopfu tanihi leswi mi vonaka siku ri tshinela.” (Vaheveru 10:24, 25) Loko hi hlangana ni vapfumeri-kulorhi eminhlanganweni ya Vukreste, hi va ni lunghelo leri tsakisaka ro dzunisa ni ku gandzela Xikwembu xa hina lexi rhandzekaka. Nakambe ha akana ni ku khutazana. 19 Loko hi ri karhi hi hlangana ni vagandzeri van’wana va Yehovha, rirhandzu ni vuxaka bya hina evandlheni swa tiya. I swa nkoka leswaku hi languta timfanelo letinene eka van’wana, hilaha Yehovha a endlaka hakona eka hina. U nga languteli leswaku vapfumeri-kuloni va va lava hetisekeke. Tsundzuka leswaku hinkwavo ka vona, va siyasiyana eku kuleni ka vona hi tlhelo ra moya naswona hinkwerhu ha swi endla swihoxo. (Vakolosa 3:13) Aka vuxaka lebyikulu ni lava va rhandzaka Yehovha hi mbilu hinkwayo, sweswo swi ta ku endla leswaku u kula emoyeni. Ina, 17. Ha yini ntirho wa Vakreste wo chumayela wu ri wa xihatla namuntlha? 18. Ha yini hi fanele ku gandzela Yehovha erivaleni swin’we ni Vakreste va ntiyiso? 19. Hi nga endla njhani leswaku ku va ni rirhandzu leri tiyeke evandlheni ra Vukreste? 192 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? ku gandzela Yehovha swin’we ni vamakwenu va moya swi ta ku pfuna leswaku u tshama u ri karhi u rhandza Xikwembu. Xana Yehovha u va nyika yini lava n’wi gandzelaka hi ku tshembeka naswona va tshamaka va ri karhi va n’wi rhandza? TIVEKELE PAKANI YO FIKELELA ‘VUTOMI BYA XIVIRI’ Yehovha u nyika malandza ya yena lama tshembekaka vutomi, kambe vutomi bya muxaka muni? Xana u nga vula leswaku wa hanya hakunene sweswi? Vo tala hi nga ha vula leswaku swi le rivaleni leswaku ha hanya. Phela, ha hefemula, ha dya naswona ha nwa. Sweswo swi vula leswaku ha hanya. Naswona minkarhi yin’wana loko swilo swi hi fambela kahle hi nga ku, “Kunene hi le ku tiphineni hi vutomi!” Kambe, Bibele yi vula leswaku a nga kona loyi hakunene a hanyaka. 21 Rito ra Xikwembu ri hi khutaza leswaku hi “khomelela swinene evuton’wini bya xiviri.” (1 Timotiya 6:19) Marito wolawo ma kombisa leswaku “vutomi bya xiviri” hi ta byi kuma enkarhini lowu taka. Ina, loko se hi hetisekile, hi kona hi nga ta tiphina hi vutomi hilaha ku heleleke hikuva hi ta va hi hanya hi ndlela leyi Xikwembu a xi lave leswaku hi hanya ha yona ku sukela eku sunguleni. Loko hi ta va hi hanya emisaveni leyi nga paradeyisi, hi hanye kahle, hi ri ni ku rhula naswona hi tsakile, hi kona hi nga ta va hi tiphina hi “vutomi bya xiviri”—ku nga vutomi lebyi nga heriki. (1 Timotiya 6:12) Xana ntshembo wolowo a wu tsakisi? 22 Hi yihi ndlela leyi u nga ‘khomelelaka swinene ha yona evuton’wini bya xiviri’? Eka rona tsalwa rero, Pawulo u khutaze Vakreste leswaku va “endla leswinene” ni ku “fuwa hi mintirho leyinene.” (1 Timotiya 6:18) Kutani, swi le rivaleni leswaku swi titshege hi ndlela leyi hi swi tirhisaka ha yona leswi hi swi dyondzeke eBibeleni. Kambe, xana Pawulo u vule leswaku loko hi endla mintirho leyinene hi ta kuma “vutomi bya xiviri”? Doo, hikuva entiyisweni ntshembo wolowo lowu tsakisaka wu titshege hi “musa lowu nga faneriwiki” wa Xikwembu. (Varhoma 5:15) Hambiswiritano, Yehovha u lava ku hakela lava n’wi tirhelaka va tshembekile. U lava leswaku u hanya “vutomi bya xiviri.” Lava 20 20, 21. I yini “vutomi bya xiviri” naswona ha yini wu tsakisa ntshembo wo kuma vutomi byebyo? 22. Hi yihi ndlela leyi u nga ‘khomelelaka swinene ha yona evuton’wini bya xiviri’? Tshama U Ri Karhi U Rhandza Xikwembu 193 tshamaka va ri karhi va rhandza Xikwembu va ta kuma vutomi byo tano lebyi nga heriki, lebyi tsakisaka ni byo rhula. 23 I swinene leswaku un’wana ni un’wana wa hina a tivutisa leswi, ‘Xana ndzi gandzela Xikwembu hi ndlela leyi xi yi hlamuseleke eBibeleni?’ Loko ho tiyiseka leswaku siku ni siku nhlamulo ya hina i ina, eka xivutiso lexi, hi ta va hi ri endleleni leyi yisaka evuton’wini. Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha i khokholo ra hina. U ta sirhelela vanhu va yena lava tshembekaka eka masiku ma nga ri mangani lama seleke ya mafambiselo lawa ya khale ya swilo. Yehovha u ta tlhela a hi kutsula hi nghena emafambiselweni ya swilo lamantshwa lama tsakisaka, lama nga kwala nyongeni. Mawaku ndlela leyi hi nga ta tiphina ha yona loko se hi tikuma hi hanya enkarhini wolowo! Naswona hi ta tsaka ngopfu leswi hi nga ta va hi endle swiboho swa vutlhari emasikwini lawa yo hetelela! Loko wo endla swiboho swo tano sweswi, u ta tiphina hi “vutomi bya xiviri,” vutomi lebyi ku sukela eku sunguleni Yehovha Xikwembu a a lava leswaku byi va xiswona hilaha ku nga heriki! 23. Ha yini swi ri swa nkoka leswaku hi tshama hi ri karhi hi rhandza Xikwembu? LESWI BIBELE YI SWI DYONDZISAKA ˇ Hi kombisa leswaku hi rhandza Xikwembu hi mbilu hinkwayo hi ku yingisa swileriso swa xona ni ku tirhisa misinya ya milawu ya xona. —1 Yohane 5:3. ˇ Ku dyondza Rito ra Xikwembu, ku khongela Yehovha hi mbilu hinkwayo, ku dyondzisa van’wana ha yena ni ku n’wi gandzela eminhlanganweni ya Vukreste, swi ta hi pfuna leswaku hi tshama hi ri karhi hi rhandza Xikwembu.—Matewu 24:14; 28:19, 20; Yohane 17:3; 1 Vatesalonika 5:17; Vaheveru 10:24, 25. ˇ Lava va tshamaka va ri karhi va rhandza Xikwembu va ni ntshembo wo tiphina hi “vutomi bya xiviri.”—1 Timotiya 6:12, 19; Yudha 21. XIENGETELO NHLOKO-MHAKA TLUKA Ndlela Leyi Vito Ra Xikwembu Ri Tirhisiwaka Ha Yona Ni Nhlamuselo Ya Rona 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 195 Ndlela Leyi Vuprofeta Bya Daniyele Byi Profeteke Ku Ta Ka Mesiya Ha Yona 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 197 Yesu Kreste I Mesiya La Tshembisiweke 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 199 Ntiyiso Malunghana Ni Tatana, N’wana Ni Moya Wo Kwetsima 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 201 Lexi Endlaka Vakreste Va Ntiyiso Va Nga Xi Tirhisi Xihambano eVugandzerini Bya Vona 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 204 Xilalelo Xa Hosi I Nkhuvo Lowu Dzunisaka Xikwembu 9 9 9 9 206 I Yini Leswi Rito “Moya-xiviri” Ni “Moya” Ma Vulaka Swona Hakunene? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 208 Xana I Yini Sheol Na Hayidesi? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 212 Xana I Yini Siku Ra Vuavanyisi? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 213 1914 I Lembe Leri Xiyekaka eVuprofeteni Bya Bibele 9 9 9 9 9 9 215 Mikayele Ntsumi Leyikulu, I Mani? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 218 Ku Hlamuseriwa Ka “Babilona Lonkulu” 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 219 Xana Yesu U Velekiwe Hi December? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 221 Xana Hi Fanele Hi Tlangela Tiholideyi? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 222 195 Ndlela Leyi Vito Ra Xikwembu Ri Tirhisiwaka Ha Yona Ni Nhlamuselo Ya Rona XANA Pisalema 83:18 yi hundzuluxeriwe njhani eBibeleni ya wena? EBibeleni leyi vuriwaka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Yo Kwetsima yi hundzuluxeriwe hi ndlela leyi: “Leswaku vanhu va ta swi tiva leswaku wena loyi vito ra wena u nga Yehovha, wena u ri wexe u La nge Henhla-henhla emisaveni hinkwayo.” Tibibele to talanyana ti hundzuluxele ndzimana leyi hi ndlela leyi fanaka ni leyi. Hambiswiritano, vahundzuluxeri vo tala va susa vito leri nge Yehovha va ri siva hi swithopo swo fana na “Hosi” kumbe “La Nga Riki Na Makumu.” I yini lexi faneleke xi tsariwa eka ndzimana leyi? Xana i xithopo kumbe i vito leri nge Yehovha? Ndzimana leyi yi vulavula hi vito. Eka ririmi ro sungula ra Xiheveru, leri Bibele yi hundzuluxeriweke yi suka eka rona, ku tsariwe vito ro hlawuleka endzimaneni leyi. Ri peletiwe hi tinhlanga ta Xiheveru ku nga ˘˙˘˝ (YHWH). Hi Xitsonga, vito leri ri vitaVito ra Xikwembu niwa “Yehovha.” Xana vito leri ri humelela hi tinhlanga ta ntsena eka ndzimana yin’we ya Bibele? Doo! Xiheveru Eka Matsalwa yo sungula ya Xiheveru, ri humelela kwalomu ka 7 000! Xana vito ra Xikwembu i ra nkoka ku fikela kwihi? Anakanya hi xikhongelo lexi nga xikombiso, lexi vuriweke hi Yesu Kreste. Marito ya xona yo sungula ma ri: “Tata wa hina la nge matilweni, vito ra wena a ri kwetsimisiwe.” (Matewu 6:9) Endzhakunyana Yesu u khongele Xikwembu a ku: “Tatana, vangamisa vito ra wena.” Xikwembu xi hlamule xi ri tilweni xi ku: “Ndzi ri vangamisile naswona ndzi ta tlhela ndzi ri vangamisa.” (Yohane 12:28) Swi le rivaleni leswaku vito ra Xikwembu i ra nkoka swinene. Kutani, ha yini vahundzuluxeri van’wana va suse vito leri loko va hundzuluxela Bibele kutani va ri siva hi swithopo? Ku vonaka ku ri ni swivangelo swimbirhi leswi va vhikaka ha swona. Xo sungula, vo tala va vula leswaku vito rero a ri fanelanga ri tirhisiwa hikuva namuntlha a yi tiviwi ndlela leyi a ri vitaniwa ha yona eku sunguleni. Xiheveru xa khale a xi tsariwa xi nga ri na switwari. Hikwalaho, a nga kona loyi a nga vulaka hi ku kongoma leswaku vanhu va khale va le Bibeleni a va ti vitanisa ku yini tinhlanga leti nge YHWH. Kambe, xana sweswo swi vula leswaku a hi fanelanga ˘˙˘˝ 196 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? hi tirhisa vito ra Xikwembu? Swi nga ha endleka leswaku enkarhini wa Bibele, vito ra Yesu a ri vitaniwa Yeshua kumbexana Yehoshua—a nga kona la swi tivaka. Hambiswiritano, vanhu vo hambana-hambana emisaveni namuntlha va vitana vito ra Yesu hi tindlela leti nga faniki, va ri vita hi ndlela leyi tolovelekeke hi ririmi ra rikwavo. A va tshiki ku ri tirhisa hikwalaho ka leswi va nga swi tiviki leswaku a ri vitanisiwa ku yini eka lembe-xidzana ro sungula. Hilaha ku fanaka, loko wo endzela etikweni rimbe, u ta kuma leswaku vito ra wena ri vitaniwa hi ndlela leyi u nga yi tolovelangiki hi ririmi ra kona. Hikwalaho, mhaka ya ku ala ku tirhisa vito ra Xikwembu hileswi hi nga tiyisekiki hi mavitanelo ya rona ya khale, a yi twali. Xivangelo xa vumbirhi lexi vahundzuluxeri va vhikaka hi xona loko va susa vito ra Xikwembu eTibibeleni xi fambisana ni ndhavuko wa khale wa Vayuda. Vo tala va pfumela leswaku vito ra Xikwembu a ri fanelanga ri vuriwa. Swi le rivaleni leswaku xivangelo xexo i ku tirhisiwa ka nawu wa Bibele hi ndlela leyi hoxeke, ku nga nawu lowu nge: “U nga tshuki u khoma vito ra Yehovha Xikwembu xa wena hi ndlela leyi nga pfuniki nchumu, hikuva Yehovha a nge tshiki ku xupula la khomaka vito rakwe hi ndlela leyi nga pfuniki nchumu.” —Eksoda 20:7. Nawu lowu wu yirisa ku tirhisa vito ra Xikwembu hi ndlela leyi hoxeke. Kambe, xana wu yirisa ku tirhisiwa ka vito ra xona hi ndlela leyi xiximekaka? Nikatsongo! Vatsari va Bibele ya Xiheveru (“Testamente Ya Khale”) hinkwavo a va ri vavanuna lava tshembekeke, lava a va hanya hi Nawu lowu Xikwembu xi wu nyikeke Vaisrayele va khale. Kambe, hakanyingi a va tirhisa vito ra Xikwembu. Hi xikombiso, va ri tirhise ko tala eka tipisalema leti a ti yimbeleriwa hi mintshungu ya vagandzeri va Xikwembu. Yehovha Xikwembu u kale a lerisa vagandzeri va yena leswaku va vitana vito ra yena, kutani lava tshembekaka va endle tano. (Yuwele 2:32; Mintirho 2:21) Hikwalaho, Vakreste namuntlha a va kanakani ku tirhisa vito ra Xikwembu hi ndlela ya xichavo, hilaha Yesu a endleke hakona.—Yohane 17:26. Vahundzuluxeri va Bibele va endla xihoxo lexikulu hi ku susa vito ra Xikwembu va ri siva hi swithopo. Va endla leswaku Xikwembu xi nga tiveki naswona xi vonaka xi nga ri xa xiviri, kasi Bibele yi khutaza vanhu leswaku va va ni “xinakulobye na Yehovha.” (Pisalema 25: 14) Anakanya hi munhu la nga munghana wa wena lonkulu. Xana a mi ta va vanghana lavakulu loko a wu nga ri tivi vito ra yena? Swi tano ni hi Xikwembu, loko vanhu va nga tivisiwi vito ra xona, leri nge Yehovha, xana va ta swi kotisa ku yini ku aka vuxaka lebyikulu na xona? Ku tlula kwalaho, loko vanhu va nga ri tirhisi vito ra Xikwe- Xiengetelo 197 mbu, a va swi koti ni ku tiva nhlamuselo ya rona ya nkoka. Xana vito ra Xikwembu ri vula yini? Xikwembu hi xoxe xi hlamusele leswi vito ra xona ri vulaka swona, eka Muxe, nandza wa xona wo tshembeka. Loko Muxe a vutise Xikwembu vito ra xona, Yehovha u hlamule a ku: “Ndzi ta tikombisa ndzi ri lexi ndzi nga ta tikombisa ndzi ri xona.” (Eksoda 3:14) Vuhundzuluxeri bya Rotherham, byi ri: “Ndzi ta va lexi ndzi rhandzaka ku va xona.” Leswi vulaka leswaku Yehovha a nga va xin’wana ni xin’wana lexi a lavaka ku va xona leswaku a hetisisa swikongomelo swa yena. A hi nge u kota ku va xin’wana ni xin’wana lexi u lavaka ku va xona! Xana u nga va endlela yini vanghana va wena? Loko un’wana wa vona o vabyela ku fa, u nga va dokodela u n’wi tshungula. Loko un’wana a pfumala mali, u nga n’wi pfuna hi ku n’wi nyika mali. Kambe, ntiyiso hi leswaku a wu na wona matimba yo endla swilo swo tano. Hinkwerhu a hi na wona. Loko u ri karhi u dyondza Bibele, u ta hlamala ndlela leyi Yehovha a kotaka ku va xin’wana ni xin’wana lexi a lavaka ku va xona leswaku a hetisisa switshembiso swa yena. Naswona u tsakela ku tirhisa matimba ya yena leswaku a pfuna lava n’wi rhandzaka. (2 Tikronika 16:9) Vanhu lava nga ri tiviki vito ra Xikwembu a va swi koti ku tiva timfanelo leti letinene ta vumunhu bya Yehovha. Handle ko tipfinyinga, vito ra Yehovha ri fanele ri tsariwa eBibeleni. Ku tiva leswi ri vulaka swona ni ku ri tirhisa hi ku ntshunxeka loko hi n’wi gandzela swi ta hi pfuna swinene leswaku hi tshinela eka Yehovha, Tata wa hina wa le tilweni.1 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hi vito ra Xikwembu, leswi ri vulaka swona ni swivangelo swo ri tirhisa evugandzerini, vona broxara leyi nge Vito Ra Xikwembu Leri Nga Ta Tshama Hi Masiku, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Ndlela Leyi Vuprofeta Bya Daniyele Byi Profeteke Ku Ta Ka Mesiya Ha Yona MUPROFETA DANIYELE u hanye emalembeni lama tlulaka 500 Yesu a nga si va kona la misaveni. Nilokoswiritano, Yehovha u paluxele Daniyele rungula leri a ri ta komba nkarhi lowu Yesu a a ta totiwa ha wona hi moya wo kwetsima kumbe lowu ha wona a a ta hlawuriwa Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 198 ku va Mesiya kumbe Kreste. Daniyele u byeriwe leswi: “U fanele u tiva, u twisisa leswaku ku sukela eku humeni ka rito ro vuyisela ni ku pfuxa Yerusalema ku fika eka Mesiya lowa Murhangeri, ku ta va ni mavhiki ya nkombo, ni mavhiki ya 62.”—Daniyele 9:25. Leswaku hi tiva nkarhi lowu Mesiya a a ta fika ha wona, hi fanele hi rhanga hi tiva leswaku nkarhi wolowo wu sungule rini ku hlayeriwa. Hi ku ya hi vuprofeta, wu sungule “eku humeni ka rito ro vuyisela ni ku pfuxa Yerusalema.” Xana ‘rito leri ro vuyisela’ ri vuriwe rini? Hi ku ya hi Nehemiya, mutsari wa Bibele, rito ro pfuxa marhangu ya Yerusalema ri vuriwe hi ‘lembe ra vu-20 ra Atazekiseki lowa hosi.’ (Nehemiya 2:1, 5-8) Van’wamatimu va yima hi rito rin’we leswaku Atazekiseki u sungule ku va hosi hi lembe ra 474 B.C.E. “MAVHIKI YA 70” Malembe ya 490 Mavhiki ya nkombo Mavhiki ya 62 Vhiki rin’we (Malembe ya 49) (Malembe ya 434) (Malembe ya nkombo) 455 406 “Rito ro vuyisela . . . Yerusalema” Ku pfuxiwa ka Yerusalema & B.C.E. C.E. ) 29 33 36 Ku fika ka Mesiya Ku “dlayiwa” ka Mesiya Ku hela ka “mavhiki ya 70” Xiengetelo 199 Kutani lembe ra vu-20 ra ku fuma ka yena ri ve hi 455 B.C.E. Se hi swi kumile leswaku vuprofeta bya Daniyele malunghana na Mesiya byi sungule hi lembe ra 455 B.C.E. Daniyele u komba leswaku a ku ta hundza nkarhi wo tanihi kwihi ku ya fika loko ku humelela “Mesiya lowa Murhangeri.” Vuprofeta bya yena byi boxa “mavhiki ya nkombo, ni mavhiki ya 62.”—ku nga mavhiki ya 69. Xana nkarhi wolowo wu lehe ku fikela kwihi? Vuhundzuluxeri byo tala bya Bibele byi vula leswaku a hi mavhiki ya xiviri, lama ha rin’we ri tekaka masiku ya nkombo, kambe i mavhiki lama yimelaka malembe. Leswi vulaka leswaku vhiki ha rin’we ri yimela malembe ya nkombo. Vayuda va khale a va yi toloverile mhaka leyi ya mavhiki lama yimelaka malembe kumbe malembe lama hlayiwaka hi va nkombo. Hi xikombiso, a va tlangela lembe ra Savata hi lembe rin’wana ni rin’wana ra vunkombo. (Eksoda 23:10, 11) Kutani, mavhiki ya 69 ya vuprofeta ma ringana ni malembe ya 69 lama andzisiweke ka nkombo ku nga ntsengo wa malembe ya 483. Lexi hi faneleke hi xi endla sweswi i ku hlayela. Loko hi hlayela malembe ya 483 ku sukela eka lembe ra 455 B.C.E., hi fika eka lembe ra 29 C.E. Hi rona lembe leri Yesu a khuvuriweke ha rona kutani a va Mesiya!1 (Luka 3:1, 2, 21, 22) Xana koloko a hi ku hetiseka ka vuprofeta lebyi hlamarisaka bya Bibele? 1 Ku sukela eka 455 B.C.E. ku ya fika eka 1 B.C.E. i malembe ya 454. Ku sukela eka 1 B.C.E. ku ya fika eka 1 C.E. i lembe rin’we. Kutani ku sukela eka 1 C.E. ku ya fika eka 29 C.E. i malembe ya 28. Loko hi hlanganisa malembe ya 454 na lembe rin’we na malembe ya 28, hi kuma malembe ya 483. Yesu u ‘dlayiwe’ hi lembe ra 33 C.E., exikarhi ka vhiki ra vu-70 leri yimelaka malembe. (Daniyele 9:24, 26) Vona buku leyi nge Nyikela Nyingiso Eka Vuprofeta Bya Daniyele! ndzima 11, na Insight on the Scriptures, Vholumo 2, matluka 899-901. Havumbirhi bya tona ti kandziyisiwe hi Timbhoni ta Yehovha. Yesu Kreste I Mesiya La Tshembisiweke LESWAKU hi kota ku tiva Mesiya, Yehovha Xikwembu u huhutele vaprofeta vo tala va le Bibeleni leswaku va hlamusela hi ta ku velekiwa ka yena, hi ntirho wa yena ni hi ta ku fa ka Mukutsuri loyi la tshembisiweke. Vuprofeta lebyi hinkwabyo bya le Bibeleni byi hetiseke eka Yesu Kreste. Ya hlamarisa ndlela leyi byi pakanisaka ha yona ni ku hlamusela mhaka hi vuxokoxoko. Hi xikombiso, a hi kambisise vuprofeta byi nga ri byingani lebyi hlamuseleke ta ku velekiwa ka Mesiya ni vuhlangi bya yena. Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 200 VUPROFETA LEBYI KHUMBAKA MESIYA XIENDLAKALO VUPROFETA KU HETISEKA U velekiwe erixakeni ra Yuda Genesa 49:10 Luka 3:23-33 U velekiwe hi nhwana Esaya 7:14 Matewu 1:18-25 U hume erixakeni ra Hosi Davhida Esaya 9:7 Matewu 1:1, 6-17 Yehovha u vule leswaku i N’wana wa yena Pisalema 2:7 Matewu 3:17 Vanhu vo tala a va n’wi kholwanga Esaya 53:1 Yohane 12:37, 38 U nghene eYerusalema a gade mbhongolo Zakariya 9:9 Matewu 21:1-9 U xengiwe hi munghana la n’wi tshembeke Pisalema 41:9 Yohane 13:18, 21-30 U xengiwe hi swiphemu swa silivhere swa 30 Zakariya 11:12 Matewu 26:14-16 A nga wu pfulanga nomu emahlweni ka vaxengi va yena Esaya 53:7 Matewu 27:11-14 Va avelane swiambalo swa yena hi vuhlolotwana Pisalema 22:18 Matewu 27:35 U rhukaniwile loko a ri emhandzini ya nxaniso Pisalema 22:7, 8 Matewu 27:39-43 A ku na rhambu ni rin’we ra yena leri tshovekeke Pisalema 34:20 Yohane 19:33, 36 U lahliwe ni lava fuweke Esaya 53:9 Matewu 27:57-60 U pfuxiwe eku feni a nga si sungula ku bola Pisalema 16:10 Mintirho 2:24, 27 U tshame evokweni ra xinene ra Xikwembu Pisalema 110:1 Mintirho 7:56 Xiengetelo 201 Muprofeta Esaya u profete leswaku Mesiya u ta huma erixakeni ra Hosi Davhida. (Esaya 9:7) Hakunene Yesu u velekiwe erixakeni ra Davhida.—Matewu 1:1, 6-17. Mikiya, muprofeta un’wana wa Xikwembu u profete leswaku n’wana loyi u ta hetelela a ri mufumi nileswaku u ta velekiwa ‘eBetlehema Efurata.’ (Mikiya 5:2) Hi nkarhi lowu Yesu a velekiweke ha wona, a ku ri ni miti mimbirhi eIsrayele leyi a yi vuriwa Betlehema. Wun’wana a wu ri ekusuhi na Nazareta, exifundzheni xa n’walungu wa tiko kasi lowun’wana a wu ri ekusuhi na Yerusalema eYudiya. Muti wa Betlehema lowu a wu ri ekusuhi na Yerusalema eku sunguleni a wu vuriwa Efurata. Yesu u velekiwe emutini wolowo, hilaha muprofeta a vuleke hakona!—Matewu 2:1. Vuprofeta byin’wana bya Bibele byi vule leswaku N’wana wa Xikwembu u ta vitaniwa “a huma aEgipta.” Loko Yesu a ha ri xihlangi, u yisiwe aEgipta. U vuyele emutini lowu a velekeriweke eka wona endzhaku ka ku fa ka Heroda, kutani sweswo swi hetisise vuprofeta. —Hosiya 11:1; Matewu 2:15. Eka chati leyi nga eka tluka 200, matsalwa lama xaxametiweke ehansi ka rito leri nge “Vuprofeta” ma hlamusela mhaka ya Mesiya hi vuxokoxoko. Hi kombela u ma pimanisa ni lama xaxametiweke ehansi ka rito leri nge “Ku Hetiseka.” Sweswo swi ta ya swi tiyisa ripfumelo ra wena naswona u ta swi vona leswaku hakunene Rito ra Xikwembu ri tiyisile. Loko u ri karhi u kambisisa matsalwa lawa, tsundzuka leswaku lama vulavulaka hi vuprofeta ma tsariwe ka ha sele madzana-dzana ya malembe leswaku Yesu a velekiwa la misaveni. Yesu u te: “Swilo hinkwaswo leswi tsariweke enawini wa Muxe ni le ka Vaprofeta ni Tipisalema malunghana na mina swi fanele ku hetiseka.” (Luka 24:44) Hilaha u nga ta swi vona hakona eBibeleni ya wena, hinkwaswo swi hetiseke hilaha swi hlamuseriweke hakona! Ntiyiso Malunghana Ni Tatana, N’wana Ni Moya Wo Kwetsima VANHU lava pfumelaka dyondzo ya Vunharhu-un’we va vula leswaku Xikwembu i vanhu vanharhu—ku nga Tatana, N’wana ni Moya wo Kwetsima. Ku vuriwa leswaku vanhu lava hi vunharhu bya vona va ringana, va ni matimba hinkwawo naswona a va na masungulo. 202 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Hi ku ya hi dyondzo leyi ya Vunharhu-un’we, Tatana i Xikwembu, N’wana i Xikwembu ni Moya wo Kwetsima i Xikwembu, kambe hinkwavo i Xikwembu xin’we. Vo tala lava pfumelaka dyondzo leyi a va yi kaneti mhaka ya leswaku na vona vini a va swi koti ku yi hlamusela. Hambiswiritano, va vula leswaku yi kumeka eBibeleni. Ntiyiso hi leswaku rito “Vunharhu-un’we” a ri kumeki helo eBibeleni. Kambe, xana ku kona laha ku vulavuriwaka hi mhaka leyi yelanaka na Vunharhu-un’we? Ku hlamula xivutiso xexo, a hi langute tsalwa leri lava pfumelaka dyondzo leyi va vulaka leswaku ri seketela Vunharhu-un’we. “RITO A A RI XIKWEMBU” Yohane 1:1 yi ri: “Eku sunguleni Rito a a ri kona, naswona Rito a a ri ni Xikwembu, Rito a a ri [Xikwembu].” Loko u ya mahlweni u hlaya ndzima leyi, u kuma laha muapostola Yohane a swi vekaka erivaleni leswaku “Rito” i Yesu. (Yohane 1:14) Hambiswiritano, leswi Rito a vuriwaka Xikwembu, van’wana va gimeta hi leswaku N’wana ni Tatana va fanele va ri Xikwembu xin’we. U nga rivali leswaku eku sunguleni ndzimana leyi ya Bibele a yi tsariwe hi Xigriki. Kutani hi ku famba ka nkarhi vahundzuluxeri va yi hundzuluxela yi ya eka tindzimi tin’wana. Vahundzuluxeri vo hlayanyana va Bibele a va xi tirhisanga xivulwa lexi nge “Rito a a ri [Xikwembu].” Ha yini? Hi ku ya hi vutivi lebyi va nga na byona bya Xigriki, va gimete hi leswaku xivulwa lexi nge “Rito a a ri [Xikwembu]” xi fanele xi hundzuluxeriwa hi ndlela yin’wana. Njhani? Hi leswi swikombiso swi nga ri swingani: “Rito [Logos] a ri fana ni Xikwembu.” (A New Translation of the Bible) “Rito a ri ri xikwembu.” (The New Testament in an Improved Version) “Rito a ri ri ni Xikwembu naswona a ri fana na xona.” (The Translator’s New Testament) Hi ku ya hi vahundzuluxeri lava, Rito a ri nga ri Xikwembu hi xoxe.1 Kambe, Rito ri vuriwa “xikwembu” hileswi ri nga ni xikhundlha lexi tlakukeke ku tlula swivumbiwa hinkwaswo swa Yehovha. Laha rito leri nge “xikwembu” ri vula “la nga ni matimba.” KUMA TINHLA LETI ENGETELEKEKE Vanhu vo tala a va xi tivi Xigriki lexi tsariweke eBibeleni. Kutani u nga swi tivisa ku yini leswi hakunene muapostola Yohane a a vula swona? Anakanya hi xikombiso lexi: Mudyondzisi u hlamusela swi1 Leswaku u kuma nhlamuselo leyi engetelekeke ya Yohane 1:1, vona matluka 24-25 ya Xihondzo xa Rindza xa November 1, 2008, lexi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Xiengetelo 203 chudeni swa yena mhaka yo karhi. Endzhaku ka sweswo swichudeni swi yi twisisa hi tindlela to hambana-hambana. Xana swi nga xi tlhantlha njhani xiphiqo xexo? Swi nga xi tlhantlha hi ku kombela mudyondzisi leswaku a swi hlamusela mhaka yoleyo hi vuenti. A swi kanakanisi leswaku ku kuma tinhla leti engetelekeke ku ta swi pfuna leswaku swi yi twisisa kahle mhaka yoleyo. Hilaha ku fanaka, u nga swi kota ku twisisa nhlamuselo ya Yohane 1:1 hi ku kamba Evhangheli ya Yohane, xisweswo u ta ri twisisa kahle langutelo ra Yesu emhakeni leyi. Ku dyondza tinhla leti engetelekeke hi mhaka leyi swi ta ku pfuna leswaku u endla xiboho lexi faneleke. Hi xikombiso, xiya leswi Yohane a hambeteke a swi tsala eka ndzima 1, ndzimana 18, a ku: “A ku na munhu la tshameke a vona Xikwembu [xa Matimba Hinkwawo].” Kambe vanhu va n’wi vonile Yesu, N’wana wa munhu hikuva Yohane u ri: “Rito [Yesu] u ve nyama ivi a tshama exikarhi ka hina, naswona hi vone ku vangama ka yena.” (Yohane 1:14) Kutani, swi nga kotekisa ku yini leswaku N’wana a va xiphemu xa Xikwembu xa Matimba Hinkwawo? Yohane u tlhela a vula leswaku Rito a a ri “ni Xikwembu.” Kambe, xana munhu a nga swi kota ku va ni munhu wo karhi kambe hi nkarhi lowu fanaka a ri munhu yoloye? Tlhandlakambirhi, hilaha swi tsariweke hakona eka Yohane 17:3, Yesu u swi veka erivaleni leswaku ku ni ku hambana exikarhi ka yena ni Tata wakwe wa le tilweni. U n’wi vitana “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso.” Kutani, loko Yohane a gimeta Evhangheli ya yena u ri: “Leswi swi tsaleriwe leswaku mi kholwa leswaku Yesu i Kreste N’wana wa Xikwembu.” (Yohane 20: 31) Xiya leswaku Yesu a nga vitaniwi Xikwembu kambe u vitaniwa N’wana wa Xikwembu. Rungula leri engetelekeke leri kumekaka eka Evhangheli ya Yohane, ri kombisa ndlela leyi Yohane 1:1 yi faneleke yi twisisiwa ha yona. Yesu, ku nga Rito i “xikwembu” hileswi a nga ni xikhundlha lexi tlakukeke kambe a nga ringani ni Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. TIYISEKISA TINHLA LETI U TI KUMEKE Tlhela u anakanya hi xikombiso xa mudyondzisi ni swichudeni. A hi nge swichudeni swin’wana swa ha yi kanakana mhaka leyi mudyondzisi a swi hlamuseleke yona, hambiloko a ringete ku yi hlamusela kahle. Xana swi fanele swi endla yini? Swi nga ha vutisa mudyondzisi un’wana. Loko mudyondzisi lon’wana a vula leswi fanaka ni leswi vuriweke hi lowo sungula, swichudeni swo tala swi nga ha eneriseka. Hilaha ku fanaka, loko u nga tiyiseki kahle hileswi Yohane lowa mutsari wa Bibele a swi vuleke hi vuxaka lebyi nga 204 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? kona exikarhi ka Yesu ni Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, u nga ha kamba leswi vuriweke hi mutsari un’wana wa Bibele leswaku u kuma rungula leri engetelekeke. Hi xikombiso, anakanya leswi vuriweke hi Matewu. Loko a vulavula hi ku hela ka mafambiselo lawa ya swilo, u tshaha Yesu a ku: “Malunghana ni siku ra kona ni nkarhi wa kona a ku na munhu la swi tivaka, hambi ku ri tintsumi ta le matilweni hambi ku ri N’wana, kambe swi tiviwa hi Tatana ntsena.” (Matewu 24:36) Xana marito lawa ma yi tiyisekisa njhani mhaka ya leswaku Yesu a hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawo? Yesu u vula leswaku Tatana u ni vutivi byo tala ku tlula N’wana. Phela, loko Yesu a a ri xiphemu xa Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, a a ta va ni vutivi lebyi fanaka ni bya Tatana. Kutani, swi le rivaleni leswaku N’wana a nge ringani ni Tata wakwe. Kambe, van’wana va nga ha ku: ‘Yesu u hanye etilweni a tlhela a hanya la misaveni. Eka ndzimana leyi u vulavule a ri la misaveni.’ Loko swi ri tano, ku vuriwa yini hi moya wo kwetsima? Loko wu ri xiphemu xa xona Xikwembu lexi nga Tatana, ha yini Yesu a nga vuli leswaku wu ni vutivi lebyi fanaka ni bya Tatana? Loko u ri karhi u dyondza Bibele u ta tolovelana ni matsalwa yo tala ya Bibele lama seketelaka mhaka leyi. Ma tiyisekisa ntiyiso lowu tiviwaka malunghana na Tatana, N’wana ni moya wo kwetsima.—Pisalema 90:2; Mintirho 7:55; Vakolosa 1:15. Lexi Endlaka Vakreste Va Ntiyiso Va Nga Xi Tirhisi Xihambano eVugandzerini Bya Vona VANHU vo tala va rhandza xihambano naswona va xi xixima. The Encyclopædia Britannica yi vula leswaku xihambano i “mfungho wa nkoka swinene evukhongerini bya Vakreste.” Nilokoswiritano, Vakreste va ntiyiso a va xi tirhisi xihambano evugandzerini bya vona. Ha yini? Xivangelo xa nkoka hi leswaku Yesu Kreste a nga felanga exihambanweni. Rito ra Xigriki leri hi ntolovelo ri hundzuluxiweke va ku “xihambano” i stau·ros. Kahle-kahle ri vula “mhandzi.” Bibele leyi vuriwaka The Companion Bible yi ri: “Rito [Stau·ros] a ri vuli timhandzi timbirhi leti hingakanyiweke ku fana ni xihambano . . . A ku Xiengetelo 205 kona laha Xigriki xa [Testamente Leyintshwa] xi vulavulaka hi timhandzi timbirhi leti hingakanyiweke.” Ku ni matsalwa yo hlayanyana laha vatsari va Bibele va tirhiseke rito rin’wana loko va vulavula hi laha Yesu a feleke kona. Rito ra kona ra Xigriki i xylon. (Mintirho 5:30; 10:39; 13:29; Vagalatiya 3: 13; 1 Petro 2:24) Rito leri ri vula “mhandzi” kumbe “nhonga” “muchizo” kumbe “murhi.” Loko buku leyi vuriwaka Das Kreuz und die Kreuzigung (Xihambano ni ku Beleriwa eXihambanweni), leyi tsariweke hi Hermann Fulda, yi hlamusela xivangelo xo va vanhu vo tala va dlayiwa hi ku hayekiwa emhandzini, yi ri: “Mirhi a yi nga tali ku kumeka etindhawini leti vanhu a va dlayeriwa eka tona. Kutani a ku celeriwa mhandzi. Vadyohi a va boheleriwa kumbe va beleriwa milenge ni mavoko ma yisiwe ehenhla emhandzini yoleyo.” Kambe, vumbhoni lebyi khorwisaka ku tlula hinkwabyo byi huma eRitweni ra Xikwembu. Muapostola Pawulo u ri: “Kreste u hi xavile a hi ntshunxa eka ndzhukano wa Nawu yena a va ndzhukano ematshan’weni ya hina, hikuva ku tsariwile: ‘A ku rhukaniwe munhu un’wana ni un’wana la hayekiweke emhandzini.’ ” (Vagalatiya 3:13) Laha muapostola Pawulo u tshahe Deteronoma 21:22, 23, leyi hi ku kongoma yi vulavulaka hi mhandzi, ku nga ri xihambano. Tanihi leswi ndlela yo tano yo dlaya munhu a yi endla munhu a va “ndzhukano,” a swi nge vi swinene leswaku Vakreste va khavisa makaya ya vona hi swifaniso swa Kreste a beleriwe exihambanweni. A byi kona vumbhoni bya leswaku emalembeni ya 300 endzhaku ka loko Kreste a file, lava tivulaka Vakreste a va tirhisa xihambano evugandzerini bya vona. Hambiswiritano, hi lembe-xidzana ra vumune, Constantine, Hosi ya muhedeni u hundzukele eka Vukreste bya vaxandzuki kutani a kucetela leswaku ku tirhisiwa xihambano tanihi mfungho wa byona. Hambileswi swi nga tivekiki leswaku xikongomelo xa Constantine a ku ri yini, kambe mhaka ya Yesu Kreste la hayekiweke exihambanweni a yi sekeriwanga helo. Kahlekahle, xihambano xi te ni vahedeni. New Catholic Encyclopedia yi ri: “Xihambano xi kumeka eka vanhu lava hanyeke Vukreste byi nga si va kona ni lava nga riki Vakreste.” Vakambisisi van’wana vo hambana-hambana va kume leswaku xihambano xi fambisana ni ku gandzela ntumbuluko ni mihivahivani ya vuhedeni leyi kucetelaka rimbewu. Kutani, ha yini mfungho lowu wa vuhedeni wu ye emahlweni wu tirhisiwa? Swi tikomba onge a ku ri ku olovisela vahedeni leswaku 206 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? va ta amukela “Vukreste.” Nilokoswiritano, swi le rivaleni leswaku Bibele a yi pfumelelani nikatsongo ni ku gandzela mfungho wa vuhedeni. (2 Vakorinto 6:14-18) Nakambe Matsalwa ma yi ala mixaka hinkwayo ya vugandzeri bya swikwembu swa hava. (Eksoda 20:4, 5; 1 Vakorinto 10:14) Kutani swa twisiseka leswi Vakreste va ntiyiso va nga xi tirhisiki xihambano evugandzerini bya vona.1 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hi xihambano, vona buku leyi nge Ku Hlamulana Hi Matsalwa, matluka 397-401, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Xilalelo Xa Hosi I Nkhuvo Lowu Dzunisaka Xikwembu VAKRESTE va lerisiwa ku tlangela nkhuvo wa Xitsundzuxo xa rifu ra Kreste. Nkhuvo lowu wu tlhela wu vitaniwa “xilalelo xa Hosi.” (1 Vakorinto 11:20) I yini lexi endlaka leswaku wu va wa nkoka swonghasi? Wu fanele wu tlangeriwa rini naswona hi ndlela yihi? Yesu Kreste u simeke nkhuvo lowu hi vusiku bya Paseka ya Xiyuda ya lembe ra 33 C.E. Paseka i nkhuvo lowu a wu tlangeriwa kan’we hi lembe, hi siku ra vu-14 ra n’hweti ya Xiyuda ya Nisani. Swi vonaka onge Vayuda a va kota ku tiva siku leri hi ku rindza dyambu leswaku ri tsemakanya ekweyitoro hi ximun’wana. Hi siku rero, vusiku byi va byi ringana kahle ni nhlikanhi hi tiawara ta 12. N’weti lowu nga ta thwasa hi ximun’wana xexo, wu vula ku sungula ka n’hweti ya Nisani. Kutani Paseka a yi tlangeriwa hi siku ra vu-14 ra n’hweti yoleyo, endzhaku ka ku pela ka dyambu. Yesu u tlangele Paseka ni vaapostola va yena kutani a hlongola Yudasi Iskariyota ivi a simeka Xilalelo xa Hosi. Leswi nkhuvo lowu wu siveke Paseka ya Xiyuda, wu fanele wu tlangeriwa kan’we ntsena hi lembe. Evhangheli ya Matewu yi ri: “Yesu a teka xinkwa, loko a nkhensile, a xi phema ivi a nyika va- Xiengetelo 207 dyondzisiwa, a ku: ‘Tekani, mi dya. Leswi swi vula miri wa mina.’ Nakambe, a teka xinwelo, loko a nkhensile, a va nyika xona, a ku: ‘Nwanani eka xona, hinkwenu ka n’wina; hikuva leswi swi vula “ngati ya ntwanano” ya mina, leyi nga ta halateriwa vo tala leswaku va rivaleriwa swidyoho.’ ”—Matewu 26:26-28. Van’wana va pfumela leswaku Yesu u hundzule xinkwa xi va miri wa yena ni vhinyo yi va ngati ya yena. Kambe, miri wa Yesu a wu helerile loko a nyika vaapostola va yena xinkwa. Xana hakunene vaapostola va Yesu a va dya nyama ya yena ni ku nwa ngati ya yena? Doo, phela sweswo a ku ta va ku ri vukhema ni ku tlula nawu wa Xikwembu. (Genesa 9:3, 4; Levhitika 17:10) Hi ku ya hi Luka 22: 20, Yesu u te: “Xinwelo lexi xi vula ntwanano lowuntshwa hikwalaho ka ngati ya mina, leyi nga ta halateriwa n’wina.” Xana xinwelo xexo xi hundzuke “ntwanano lowuntshwa” hakunene? Phela sweswo a swi nga ta koteka hikuva ntwanano i ku pfumelelana, a hi nchumu lowu u nga wu khomaka hi mavoko. Hikwalaho, xinkwa ni vhinyo swi fanekisela swo karhi. Xinkwa xi fanekisela miri wa Kreste lowu hetisekeke. Yesu u tirhise xinkwa lexi saleke loko va tlangela nkhuvo wa Paseka. Xinkwa xa kona a xi nga ri na comela. (Eksoda 12:8) Hakanyingi Bibele yi tirhisa comela ku fanekisela ku bola kumbe ku onhaka. Hikokwalaho, xinkwa xi fanekisela miri wa Yesu lowu hetisekeke, lowu a endleke xitlhavelo ha wona. A wu nga ri na xidyoho.—Matewu 16:11, 12; 1 Vakorinto 5:6, 7; 1 Petro 2:22; 1 Yohane 2:1, 2. Vhinyo yo tshwuka yi fanekisela ngati ya Yesu. Ngati yoleyo yi endla leswaku ntwanano lowuntshwa wu tiya. Yesu u vule leswaku ngati ya yena yi halatiwile leswaku vanhu va ta “rivaleriwa swidyoho” swa vona. Xisweswo, vanhu va kota ku va lava baseke emahlweni ka Xikwembu kutani va nghena eka ntwanano lowuntshwa na Yehovha. (Vaheveru 9:14; 10:16, 17) Ntwanano lowu wu endla leswaku Vakreste vo tshembeka va 144 000 va kota ku ya etilweni. Va ta fika va va tihosi ni vaprista kutani va katekisa vanhu hinkwavo.—Genesa 22:18; Yeremiya 31:31-33; 1 Petro 2:9; Nhlavutelo 5:9, 10; 14:1-3. I vamani lava faneleke va dya swifanekiselo leswi hi nkarhi wa Xitsundzuxo? Lava faneleke va dya xinkwa ni ku nwa vhinyo hi lava va ngheneke eka ntwanano lowuntshwa—hi leswaku lava nga ni ntshembo wo ya etilweni. Moya wo kwetsima wa Xikwembu wa va tiyisekisa leswaku va hlawuriwe ku va tihosi etilweni. (Varhoma 208 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 8:16) Nakambe Yesu u endle ntwanano wa Mfumo na vona.—Luka 22:29. Ku vuriwa yini hi lava va nga ni ntshembo wo hanya hilaha ku nga heriki emisaveni loko se yi ri Paradeyisi? Va yingisa xileriso xa Yesu xa leswaku va va kona eXilalelweni xa Hosi, kambe vona a va dyi, vo hlalela kunene. Timbhoni ta Yehovha ti tlangela nkhuvo wa Xilalelo xa Hosi kan’we hi lembe hi Nisani 14 loko dyambu ri pela. Hambileswi va nga talangiki lava vulaka leswaku va ni ntshembo wo ya etilweni, nkhuvo lowu i wa risima eka Vakreste hinkwavo. I nkarhi lowu hinkwavo va anakanyisisaka hi rirhandzu lerikulu swinene leri Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste va va kombeke rona. —Yohane 3:16. I Yini Leswi Rito “Moya-xiviri” Ni “Moya” Ma Vulaka Swona Hakunene? U EHLEKETA yini loko u twa rito leri nge “moya-xiviri” ni leri nge “moya”? Vanhu vo tala va anakanya leswaku marito lawa ma vula nchumu lowu nga vonakiki ni lowu nga fiki, lowu nga le ndzeni ka hina. Va anakanya leswaku loko munhu a fa, nchumu lowu nga vonakiki wa huma ivi wu ya emahlweni wu hanya. Tanihi leswi vanhu vo tala va kholwaka dyondzo leyi, va hlamala loko va twa leswaku a ku kona nikan’we laha Bibele yi dyondzisaka mhaka yo tano. Kutani ke, i yini moya-xiviri naswona i yini moya, hi ku ya hi leswi Rito ra Xikwembu ri swi dyondzisaka? RITO “MOYA-XIVIRI” HILAHA RI TIRHISIWEKE HAKONA EBIBELENI A hi rhange hi rito leri nge moya-xiviri. U nga rivali leswaku eku sunguleni, Bibele a yi tsariwe hi Xiheveru ni Xigriki ntsena. Loko vatsari va Bibele va vulavula hi moya-xiviri, va tirhise rito ra Xiheveru leri nge nephesh kumbe ra Xigriki leri nge psy·khe. Marito lawa ma humelela minkarhi leyi tlulaka 800 eMatsalweni naswona eBibeleni leyi vuriwaka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa ri hundzuluxeriwe hinkwako ri va “moya-xiviri.” Loko u kambisisa ndlela leyi rito “moya-xiviri” kumbe “mimoya-xiviri” ri tirhisiweke ha yona eBibeleni, swi va erivaleni leswaku ri vula (1) vanhu, Xiengetelo 209 (2) swiharhi, kumbe (3) vutomi bya munhu ni bya xiharhi. A hi kambisise matsalwa man’wana lama tirhisaka tinhlamuselo letinharhu. Vanhu. ‘Emasikwini ya Nowa, vanhu va nga ri vangani, ku nga mimoya-xiviri ya nhungu, va ponisiwe ematini.’ (1 Petro 3:20) Swi le rivaleni laha leswaku rito leri nge “mimoya-xiviri” ri yimela vanhu—ku nga Nowa, nsati wa yena ni vana va yena vanharhu va majaha ni vasati va vona. Eksoda 16:16 yi vulavula hi xileriso lexi Vaisrayele va nyikiweke xona loko va rholela manna. Va byeriwe leswi: “Rholelani xin’wana xa xona, . . . hi ku ya hi nhlayo ya mimoya-xiviri leyi un’wana ni un’wana wa n’wina a nga na yona entsongeni wakwe.” Mpimo wa manna leyi a va yi rholela, a yi ta ya hi nhlayo ya vanhu lava a va ri kona endyangwini ha wun’we. Swikombiso swin’wana swa le Bibeleni laha rito “moya-xiviri” kumbe “mimoya-xiviri” ri tirhisiweke eka munhu kumbe vanhu, swi kumeka eka Genesa 46:18; Yoxuwa 11:11; Mintirho 27:37; na Varhoma 13:1. Swiharhi. Erungulweni ra Bibele ra ntumbuluko hi hlaya marito lama nge: “Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: ‘Mati a ma tale hi mimoya-xiviri leyinyingi leyi hanyaka naswona swivumbiwa leswi hahaka a swi hahe ehenhla ka misava ni le henhla exibakabakeni xa matilo.’ Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: ‘Misava a yi humese mimoya-xiviri leyi hanyaka hi ku ya hi mixaka ya yona, swifuwo, swiharhi leswi famba-fambaka ni swivandzana swa misava hi ku ya hi mixaka ya swona.’ Hiloko swi va tano.” (Genesa 1:20, 24) Eka tindzimana leti, tinhlampfi, swifuwo ni swiharhi, hinkwaswo swi vuriwa “mimoya-xiviri.” Nakambe swinyenyana ni swiharhi swi vuriwa mimoya-xiviri eka Genesa 9:10; Levhitika 11:46; na Tinhlayo 31:28. Vutomi bya munhu. Minkarhi yin’wana rito leri nge “moya-xiviri” ri vula vutomi bya munhu. Yehovha u byele Muxe a ku: “Hinkwavo vanhu lava a va hlota moya-xiviri wa wena va file.” (Eksoda 4:19) Xana valala va Muxe a va hlota yini? A va lava vutomi bya yena. Eku sunguleni, loko Rahele a veleka n’wana wa yena, Benjamini, ‘moya-xiviri wa yena wu humile (hikuva u file).’ (Genesa 35:16-19) Hi nkarhi wolowo, Rahele u file. Nakambe anakanya hi marito ya Yesu loko a ku: “Hi mina murisi lonene; murisi lonene u nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka tinyimpfu.” (Yohane 10:11) Yesu u nyikete moya-xiviri wa yena leswaku vanhu va kuma vutomi. Eka tindzimana leti ta Bibele, swi le rivaleni leswaku rito leri nge “moya-xiviri” ri vula vutomi bya munhu. U ta kuma 210 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? swikombiso leswi engetelekeke swa rito leri nge “moya-xiviri” leri vulaka vutomi bya munhu, eka 1 Tihosi 17:17-23; Matewu 10:39; Yohane 15:13; na Mintirho 20:10. Loko u ri karhi u dyondza Rito ra Xikwembu, u ta kuma leswaku a ku kona eBibeleni laha ku humelelaka rito leri vulaka leswaku “moya-xiviri” a wu fi kumbe leswaku wu “hanya hilaha ku nga heriki.” Ematshan’weni ya sweswo, Matsalwa ma vula leswaku moya-xiviri wa fa. (Ezekiyele 18:4, 20) Hikwalaho, Bibele yi vula leswaku munhu la feke i ‘moya-xiviri lowu feke.’—Levhitika 21:11. NHLAMUSELO YA RITO LERI NGE “MOYA” Sweswi a hi kambisiseni ndlela leyi Bibele yi ri tirhisaka ha yona rito leri nge “moya.” Vanhu van’wana va anakanya leswaku rito leri nge “moya” i nhlamuselo yin’wana ya rito leri nge “moya-xiviri.” Kambe, a swi tano. Bibele yi swi veka erivaleni leswaku “moya” ni “moya-xiviri” i swilo swimbirhi leswi nga faniki. Swi hambanisa ku yini? Vatsari va Bibele va tirhise rito ra Xiheveru leri nge ruach kumbe ra Xigriki leri nge pneuma loko va vulavula hi “moya.” Matsalwa hi woxe ma kombisa leswi marito lawa ma vulaka swona. Hi xikombiso, Pisalema 104:29 yi ri: “Loko [Yehovha] u susa moya [ruach] wa swona, swa timeka, swi tlhelela entshurini wa swona.” Nakambe Yakobo 2:26 yi vula leswaku ‘miri lowu nga riki na moya [pneuma] wu file.’ Eka tindzimana leti, “moya” wu yimela nchumu lowu endlaka leswaku miri wu kota ku hanya. Miri wa fa loko wu nga ri na moya. Hikwalaho, eBibeleni, rito leri nge ruach a ri hundzuluxeriwanga ri va “moya” ntsena kambe ri tlhela ri vula “matimba,” kumbe matimba ya vutomi. Hi xikombiso, loko Xikwembu xi vulavula hi Ndhambhi ya siku ra Nowa, xi te: “Ndzi tisa ndhambi ya mati ehenhla ka misava leswaku yi lovisa nyama hinkwayo ehansi ka matilo, leyi nga ni matimba ya vutomi [ruach] eka yona.” (Genesa 6:17; 7:15, 22) Xisweswo, “moya” wu vula matimba lama nga vonakiki lama endlaka leswaku swivumbiwa hinkwaswo swi hambeta swi hanya. Moya-xiviri ni moya a swi fani. Miri wu lava moya leswaku wu ta hanya tanihi leswi xiya-ni-moya xi lavaka tibetri leswaku xi kota ku tlanga. Leswaku mhaka leyi yi twala kahle, a hi endle xikombiso hi xiya-ni-moya lexitsongo. Loko u hoxa tibetri eka xona kutani u xi pfulela, ndzilo lowu nga le tibetrini wu endla leswaku xi hanya kumbe xi tlanga. Kambe, loko tibetri ti nga ri kona, xa fa kumbe Xiengetelo 211 xi miyela. Swi tano ni hi mixaka yin’wana ya swiya-ni-moya loko swi nga tlhomiwanga egezini. Hilaha ku fanaka, moya hi wona wu endlaka leswaku miri wa hina wu hanya. Nakambe, ku fana ni betri kumbe gezi, moya a wu twi nchumu naswona a wu anakanyi. I matimba lama nga vonakiki. Kambe, loko mimiri ya hina yi nga ri na wona moya kumbe matimba ya vutomi, wa ‘timeka kutani wu tlhelela entshurini,’ hilaha mupisalema a vuleke hakona. Loko Eklesiasta 12:7 yi vulavula hi ku fa ka munhu, yi ri: “Ntshuri [wa miri wa yena] wu tlhelela emisaveni laha a wu ri kona ni moya wu tlhelela eka Xikwembu xa ntiyiso lexi xi wu nyikeke.” Loko moya kumbe matimba ya vutomi ma huma emirini, miri wa fa kutani wu tlhelela emisaveni laha wu humeke kona. Hilaha ku fanaka, matimba ya vutomi na wona ma tlhelela eka Xikwembu, laha ma humeke kona. (Yobo 34:14, 15; Pisalema 36:9) Kambe, sweswo a swi vuli leswaku matimba ya vutomi ma teka riendzo ma ya etilweni. Swi vula ntsena leswaku loko munhu a fa, ntshembo wa leswaku a tlhela a hanya wu le ka Yehovha Xikwembu. Swi fana ni leswaku vutomi bya yena byi le mavokweni ya Xikwembu. I matimba ya Xikwembu ntsena lama nga endlaka leswaku munhu yoloye a tlhela a kuma moya kumbe matimba ya yena ya vutomi, leswaku a ta kota ku hanya. Kunene swi tiyisa nhlana ku tiva leswaku hi swona leswi Xikwembu xi nga ta swi endla eka hinkwavo lava nga wisa eka “masirha-bako ya xitsundzuxo”! (Yohane 5:28, 29) Hi nkarhi wa ku pfuxiwa ka vafi, Yehovha u ta vumbela munhu la etleleke esirheni miri lowuntshwa, kutani a n’wi pfuxa a tlhela a hanya, hi ku huhutela moya kumbe matimba ya vutomi emirini wa yena. Mawaku ndlela leyi sweswo swi nga ta tsakisa ha yona! Loko u lava ku dyondza leswi engetelekeke hi ndlela leyi rito “moya-xiviri” ni “moya” ma tirhisiweke ha yona eBibeleni, u ta kuma rungula ra nkoka eka broxara leyi nge Ku Humelela Yini Hi Hina Loko Hi Fa? ni le bukwini leyi nge Ku Hlamulana Hi Matsalwa, matluka 163-8 na 155-9, hatimbirhi ka tona ti kandziyisiwe hi Timbhoni ta Yehovha. 212 Xana I Yini Sheol Na Hayidesi? RITO ra Xiheveru leri nge she’ohl ni ra Xigriki leri nge haides ma tirhisiwe minkarhi yo tlula 70 eBibeleni yo sungula hi tindzimi leti. Havumbirhi bya wona ma fambisana ni rifu. Vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele byi tirhise rito “sirha” “tihele” kumbe “mugodi.” Kambe, eka tindzimi to tala, a ma kona marito lama kotaka ku humesa nhlamuselo leyi kongomeke ya rito rero ra Xiheveru ni ra Xigriki. Hi yona mhaka leyi Bibele leyi vuriwaka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa yi tirhisaka rito “Sheol” na “Hayidesi.” Kahle-kahle marito lawa ma vula yini? A hi xiyeni ndlela leyi ma tirhisiwaka ha yona eka tindzimana to hambana-hambana ta Bibele. Eklesiasta 9:10 yi ri: “A ku na ntirho hambi ku ri kungu, vutivi kumbe vutlhari eSheol, ndhawu leyi u yaka eka yona.” Xana leswi swi vula leswaku Sheol i ndhawu yo karhi kumbe sirha ro karhi laha hi lahleke murhandziwa wa hina? A swi tano! Loko Bibele yi vulavula hi xivandla xo karhi xa vafi kumbe sirha, yi tirhisa marito man’wana ya Xiheveru kumbe ya Xigriki, ku nga ri she’ohl na haides. (Genesa 23:7-9; Matewu 28:1) Nakambe, Bibele a yi ri tirhisi rito “Sheol” loko yi vulavula hi sirha leri ku lahliweke vanhu vo hlayanyana eka rona, ro kota ndhawu leyi ku lahliwaka vandyangu wun’we eka yona kumbe laha ku lahliweke vanhu vo tala.—Genesa 49:30, 31. Kutani “Sheol” i xivandla xa njhani? Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku “Sheol” kumbe “Hayidesi” i xivandla lexi nga xikulu ku tlula ni ndhawu leyi ku lahliweke vanhu vo tala eka yona. Hi xikombiso, Esaya 5:14, yi kombisa leswaku Sheol “yi ahlamise nomu wa yona ku tlula mpimo.” Hambileswi hi ndlela yo fanekisela Sheol se yi miteke vanhu va ntsandza-vahlayi, swi vonaka onge a yi si kolwa. (Swivuriso 30:15, 16) Ku hambana ni tindhawu to tala leti tolovelekeke to lahla vafi, ‘Sheol a yi eneriseki.’ (Swivuriso 27:20) Sheol a yi tali. Yi tshama yi pfulekile. Hikwalaho, Sheol kumbe Hayidesi a hi ndhawu ya xiviri leyi kumekaka endhawini yo karhi. Kambe, i sirha leri tolovelekeke ra vanhu, leri fanekiselaka ndhawu leyi vanhu hinkwavo va yaka kona loko va file. Dyondzo ya Bibele ya ku pfuxiwa ka vafi yi hi pfuna leswaku hi va ni ku twisisa loku engetelekeke hi “Sheol” na “Hayidesi.” Rito ra Xikwembu ri fanisa Sheol na Hayidesi ni sirha leri vanhu lava Xiengetelo 213 ngheneke eka rona va nga ta pfuxiwa.1 (Yobo 14:13; Mintirho 2:31; Nhlavutelo 20:13) Nakambe, Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku lava nga eSheol kumbe eHayidesi, va katsa lava tirheleke Yehovha ni lava nga n’wi tirhelangiki. (Genesa 37:35; Pisalema 55:15) Hikwalaho, Bibele yi dyondzisa leswaku ku ta va ni ku “pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.”—Mintirho 24:15. 1 Ku hambana ni sweswo, lava feke, lava nga taka va nga pfuxiwi, ku vuriwa leswaku va le “Gehena,” ku nga ri eSheol kumbe eHayidesi. (Matewu 5:30; 10:28; 23:33) Gehena na yona a hi xivandla xa xiviri, yi fana na Sheol na Hayidesi. Xana I Yini Siku Ra Vuavanyisi? KU TA yini emianakanyweni ya wena loko u anakanya hi Siku ra Vuavanyisi? Van’wana va anakanya leswaku vanhu va tibiliyoni va ta fola layini exiluvelweni xa Xikwembu. Kutani un’wana ni un’wana a avanyisiwa. Van’wana va nyikiwa vutomi bya le tilweni kutani van’wana va avanyiseriwa ku ya xanisiwa hilaha ku nga heriki. Kambe, Bibele a yi pfumelelani na swona sweswo. Rito ra Xikwembu a ri hlamuseli nkarhi lowu wu ri lowu chavisaka kambe ri wu hlamusela wu ri nkarhi lowu tiyisaka nhlana ni lowu swilo swi nga ta tlhela swi va exiyin’weni lexinene. Eka Nhlavutelo 20:11, 12, muapostola Yohane u hi byela nhlamuselo ya yena ya Siku ra Vuavanyisi, u ri: “Kavaloko ndzi vona xiluvelo lexikulu xo basa ni loyi a tshameke eka xona. Misava ni tilo swi nyamalala emahlweni ka yena, kutani ndhawu ya swona a ya ha kumekanga. Kavaloko ndzi vona vafi, lavakulu ni lavatsongo, va yime emahlweni ka xiluvelo, kutani ku pfuriwa tibuku-nsongwa. Kambe ku pfuriwa buku-nsongwa yin’wanyana; i buku-nsongwa ya vutomi. Vafi va avanyisiwa hi ku landza swilo leswi tsariweke eka tibuku-nsongwa hi ku ya hi swiendlo swa vona.” I mani Muavanyisi loyi ku vulavuriwaka ha yena laha? Yehovha Xikwembu hi yena Muavanyisi-nkulu wa vanhu hinkwavo. Kambe u nyike un’wana ntirho lowu wa ku avanyisa. Hi ku ya hi Mintirho 17:31, muapostola Pawulo u vule leswaku Xikwembu “xi veke siku leri xi nga ni xikongomelo xo avanyisa misava leyi akiweke hi ku lulama hi wanuna loyi xi n’wi vekeke.” 214 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Muavanyisi loyi a vekiweke i Yesu Kreste la pfuxiweke. (Yohane 5:22) Kambe, ri sungula rini Siku ra Vuavanyisi? Ri ta teka nkarhi wo tanihi kwihi? Buku ya Nhlavutelo yi kombisa leswaku Siku ra Vuavanyisi ri ta sungula loko ku hela nyimpi ya Armagedoni loko mafambiselo ya Sathana ma herisiwile.1 (Nhlavutelo 16:14, 16; 19:19–20:3) Endzhaku ka Armagedoni, Sathana ni madimona ya yena va ta pfaleriwa gidi ra malembe ekheleni ro enta. Hi nkarhi wolowo, lava 144 000, va ta va vaavanyisi naswona va ta sungula ku fuma etilweni va ri “tihosi na Kreste ku ringana malembe ya 1 000.” (Nhlavutelo 14:1-3; 20:1-4; Varhoma 8:17) Siku ra Vuavanyisi a hi nkarhi wa tiawara ta 24 lowu nga ta hundza hi ku hatlisa. I nkarhi lowu nga ta teka malembe ya 1 000. Hi nkarhi wolowo wa malembe ya 1 000, Yesu Kreste u ta “avanyisa lava hanyaka ni lava feke.” (2 Timotiya 4:1) “Lava hanyaka” ku ta va ku ri “ntshungu lowukulu” lowu nga ta va wu pone Armagedoni. (Nhlavutelo 7:9-17) Muapostola Yohane u tlhele a vona “lava feke . . . va yime emahlweni ka xiluvelo” xa vuavanyisi. Hilaha Yesu a tshembiseke hakona, ‘lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va ta twa rito ra yena Kreste kutani va huma,’ hi ku va va pfuxiwa eku feni. (Yohane 5:28, 29; Mintirho 24:15) Kambe, ku avanyisiwa ka vona ku ta va ku sekeriwe eka yini? Hi ku ya hi xivono xa muapostola Yohane, ku ‘pfuriwe tibuku-nsongwa’ kutani “vafi va avanyisiwa hi ku landza swilo leswi tsariweke eka tibuku-nsongwa hi ku ya hi swiendlo swa vona.” Xana tibuku-nsongwa leti ti tamele swiendlo swa vanhu swa nkarhi lowu hundzeke? Doo, vanhu a va nge avanyisiwi hi swiendlo leswi va swi endleke va nga si fa. Hi swi tivisa ku yini sweswo? Bibele yi ri: “Loyi a feke, xidyoho xa yena xi hlanguriwile.” (Varhoma 6:7) Xisweswo, lava pfuxiwaka va ta va va rivaleriwe swidyoho swa vona hinkwaswo leswi va swi endleke va nga si fa. Hikwalaho, tibuku-nsongwa ti fanele ti yimela swilaveko swin’wana swa Xikwembu. Leswaku lava poneke Armagedoni ni lava pfuxiweke va kota ku hanya hilaha ku nga heriki, va fanele va yingisa swileriso swa Xikwembu, ku katsa ni swileriso swin’wana ni swin’wana leswi Yehovha a nga ta swi paluxa hi nkarhi wa malembe ya gidi. Xiswe1 Malunghana ni Armagedoni, hi kombela u vona buku leyi nge Insight on the Scriptures, Vholumo 1, matluka 594-5, 1037-8, ni ndzima 20 ya buku leyi nge Gandzela Xikwembu Xi Ri Xin’we Xa Ntiyiso, hatimbirhi ka tona ti kandziyisiwe hi Timbhoni ta Yehovha. Xiengetelo 215 swo vanhu va ta avanyisiwa hikwalaho ka leswi va swi endleke hi nkarhi wa Siku ra Vuavanyisi. Siku ra Vuavanyisi ri ta endla leswaku vanhu va timiliyoni va pfulekeriwa ro sungula hi lunghelo ro dyondza hi ku rhandza ka Xikwembu ni ku hanya hi ku pfumelelana na kona. Leswi vulaka leswaku ku ta va ni ntirho lowukulu wo dyondzisa vanhu. Hakunene, “vaaki va tiko leri noneke va ta dyondza ku lulama.” (Esaya 26:9) Hambiswiritano, van’wana a va nge swi lavi ku hanya hi ku pfumelelana ni ku rhandza ka Xikwembu. Esaya 26:10 yi ri: “Hambiloko lowo homboloka o kombiwa tintswalo, a nga ka a nga ku dyondzi ku lulama. Etikweni ro lulama u ta endla hilaha ku hombolokeke naswona a nge byi voni vukulu bya Yehovha.” Vanhu volavo vo homboloka va ta dlayiwa va nga ha pfuxiwi hi nkarhi wa Siku ra Vuavanyisi.—Esaya 65:20. Loko Siku ra Vuavanyisi ri hela, lava va poneke va ta ‘hanya’ hilaha ku heleleke, va va vanhu lava hetisekeke. (Nhlavutelo 20:5) Xisweswo, Siku ra Vuavanyisi ri ta endla leswaku vanhu va tlhelela eka xiyimo lexi a va fanele va va eka xona ku sukela eku sunguleni, ku nga xiyimo xa ku va lava hetisekeke. (1 Vakorinto 15: 24-28) Kutani va ta langutana ni ndzingo wo hetelela. Sathana u ta ntshunxiwa ekhotsweni kutani a tshikiwa leswaku a ringeta ku hambukisa vanhu ro hetelela. (Nhlavutelo 20:3, 7-10) Lava va nga ta n’wi hlula hi tindlela hinkwato va ta vona ku hetiseka ka xitshembiso xa Bibele lexi nge: “Lavo lulama va ta dya ndzhaka ya misava, va ta tshama eka yona hi masiku.” (Pisalema 37:29) Ina, Siku ra Vuavanyisi ri ta va nkateko eka vanhu hinkwavo lava tshembekaka! 1914 I Lembe Leri Xiyekaka eVuprofeteni Bya Bibele SWICHUDENI swa Bibele swi huwelele ka ha sale makume ya malembe leswaku a ku ta va ni swiendlakalo leswi hlamarisaka hi 1914. A swi ri swihi swiendlakalo swa kona, naswona hi byihi vumbhoni lebyi kombaka leswaku 1914 i lembe ra nkoka? Hilaha swi tsariweke hakona eka Luka 21:24, Yesu u te: “Yerusalema wu ta kandziyeriwa hi matiko, kukondza ku hetiseka nkarhi Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? 216 lowu vekiweke wa matiko.” Muti wa Yerusalema a wu ri ntsindza wa tiko ra Vayuda—laha a ku ri ni xiluvelo xa tihosi ta rixaka ra Hosi Davhida. (Pisalema 48:1, 2) Hambiswiritano, tihosi leti a ti hambanile ni tihosi ta matiko laman’wana. A ti tshama “exiluvelweni xa Yehovha” tanihi vayimeri va Xikwembu. (1 Tikronika 29:23) Xisweswo, muti wa Yerusalema a wu ri xikombiso xa vuhosi bya Yehovha. Kambe, xana vuhosi bya Xikwembu byi sungule rini ku “kandziyeriwa hi matiko” naswona ma byi kandziyele njhani? Sweswo swi humelele hi lembe ra 607 B.C.E. loko muti wa Yerusalema wu hluriwe hi Vababilona. A ku nga ha ri na munhu “exiluvelweni xa Yehovha,” naswona nxaxamelo wa tihosi ta yindlu ya Davhida wu kavanyetiwile. (2 Tihosi 25:1-26) Xana ku “kandziyeriwa” loku a ku ta hambeta hilaha ku nga heriki? Doo, hikuva vuprofeta bya Ezekiyele loko byi vulavula hi hosi yo hetelela ya le Yerusalema, ku nga Sedekiyasi byi te: “Susa xifunengeto xa nhloko, u tlakusa harhi. . . . Xi nga ka xi nga vi xa munhu kukondza ku fika loyi mfanelo yi nga ya yena, ndzi fanele ndzi n’wi nyika xona.” (Ezekiyele 21:26, 27) Loyi “mfanelo yi nga ya yena” eka harhi ya Davhida i Kreste Yesu. “MINKARHI YA NKOMBO” Malembe ya 2 520 Malembe ya 606 1/4 Malembe ya 1 913 3/4 October 607 B.C.E. ku ya ka December 31, 1 B.C.E. January 1, 1 C.E. ku ya ka October 1914 607 “Yerusalema wu ta kandziyeriwa hi matiko” & B.C.E. C.E. ) 1914 “Ku fika loyi mfanelo yi nga ya yena” Xiengetelo 217 (Luka 1:32, 33) Kutani ke, ku “kandziyeriwa” a ku ta hela loko Yesu a va Hosi. Xana xiendlakalo xexo lexikulu a xi ta humelela rini? Yesu u kombise leswaku Vamatiko a va ta fuma ku ringana nkarhi lowu vekiweke. Rungula ra Daniyele ndzima 4 ri ni swikombiso leswi nga pfunaka munhu ku tiva leswaku a ku ta teka nkarhi wo tanihi kwihi. Ri hlamusela norho wa vuprofeta wa Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona. U vone murhi lowukulu lowu tsemiweke. Xikundzu xa wona a xi nga ta kula hikuva a xi bohiwe hi nsimbi ni koporo. Ntsumi yi te: “A ku hundze minkarhi ya nkombo eka xona.”—Daniyele 4: 10-16. EBibeleni, minkarhi yin’wana mirhi yi yimela vulawuri. (Ezekiyele 17:22-24; 31:2-5) Kutani, ku tsemiwa ka murhi wo fanekisela swi komba ndlela leyi vuhosi bya Xikwembu a byi ta kavanyetiwa ha yona, hilaha a byi yimeriwa hakona hi tihosi leti a ti tshama exiluvelweni le Yerusalema. Hambiswiritano, xivono xi swi veke erivaleni leswaku ‘ku kandziyeriwa ka Yerusalema’ a ku ta va ka xinkarhana—a ku ta teka “minkarhi ya nkombo.” Xana wolowo i nkarhi wo tanihi kwihi? Nhlavutelo 12:6, 14 yi kombisa leswaku minkarhi yinharhu ni hafu yi ringana ni “masiku ya 1 260.” Hikwalaho, “minkarhi ya nkombo” a yi ta phindha masiku wolawo kambirhi, ku nga masiku ya 2 520. Kambe Vamatiko a va tshikanga ku ‘kandziyela’ vulawuri bya Xikwembu loko ku hela masiku ya 2 520 endzhaku ka ku wa ka muti wa Yerusalema. Kutani swi le rivaleni leswaku vuprofeta lebyi a byi ta teka nkarhi wo leha. Hi ku ya hi tsalwa ra Tinhlayo 14:34 ni ra Ezekiyele 4:6, lama vulaka leswaku “siku rin’we ri yimela lembe rin’we,” “minkarhi ya nkombo” a yi ta endla malembe ya 2 520. Malembe ya 2 520 ma sungule hi October 607 B.C.E., loko muti wa Yerusalema wu tekiwa hi Vababilona naswona hosi ya rixaka ra Davhida yi susiwile exiluvelweni xa yona. Nkarhi wolowo wu hele hi October 1914. “Nkarhi lowu vekiweke wa matiko” wu hele enkarhini wolowo, kutani Xikwembu xi veke Yesu Kreste ku va Hosi etilweni.1—Pisalema 2:1-6; Daniyele 7:13, 14. 1 Ku sukela eka October 607 B.C.E. ku ya ka October 1 B.C.E. swi endla malembe ya 606. Kutani ku sukela eka October 1 B.C.E. ku ya ka October 1914 C.E. swi endla malembe ya 1 914. Loko hi hlanganisa malembe ya 606 na 1 914, hi kuma malembe ya 2 520. Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke hi ta ku wa ka muti wa Yerusalema hi lembe ra 607 B.C.E., vona xihloko lexi nge “Chronology” eka Insight on the Scriptures, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. 218 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? Hilaha Yesu a profeteke hakona, “vukona” bya yena tanihi Hosi ya le tilweni byi vonake hi swiendlakalo leswikulu emisaveni —ku nga nyimpi, tindlala, ku tsekatseka ka misava ni mintungu. (Matewu 24:3-8; Luka 21:11) Swiendlakalo sweswo swi nyika vumbhoni lebyikulu bya ntiyiso wa leswaku hakunene lembe ra 1914 hi rona leri Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni wu sunguleke ku fuma ha rona ni leswaku ri ve ku sungula ka ‘masiku ya makumu’ ya mafambiselo lawa yo biha ya swilo.—2 Timotiya 3:1-5. Mikayele Ntsumi Leyikulu, I Mani? XIVUMBIWA xa moya lexi vuriwaka Mikayele a xi boxiwi ko tala eBibeleni. Hambiswiritano, loko ku vulavuriwa ha xona xi boxiwa xi ri eku endleni ka swo karhi. Ebukwini ya Daniyele, Mikayele u lwa ni tintsumi leto homboloka; epapileni ra Yuda u kanetana na Sathana; naswona eka Nhlavutelo u lwa na Diyavulosi ni madimona yakwe. Leswi Mikayele a lwelaka vulawuri bya Yehovha a tlhela a lwa ni valala va Xikwembu, u hanya hi ku ya hi nhlamuselo ya vito rakwe leyi nge “I Mani La Fanaka Ni Xikwembu?” Kahle-kahle Mikayele loyi i mani? Minkarhi yin’wana vanhu va tiviwa hi mavito man’wana. Hi xikombiso, mupatriyaka Yakobo u tiviwa hi vito ra Israyele, kasi muapostola Petro u tiviwa hi ra Simoni. (Genesa 49:1, 2; Matewu 10:2) Hilaha ku fanaka, Bibele yi kombisa leswaku, Mikayele i vito rin’wana ra Yesu Kreste loko a nga si ta laha misaveni ni loko se a fambile. A hi kambisiseni Matsalwa leswaku hi kumisisa mhaka leyi. Ntsumi leyikulu. Rito ra Xikwembu loko ri vulavula hi Mikayele ri ri i “ntsumi leyikulu.” (Yudha 9) Xiya leswaku Mikayele u vitaniwa ntsumi leyikulu. Leswi swi vula leswaku i yin’we ntsena ntsumi yo tano. Kahle-kahle rito leri nge “ntsumi leyikulu,” eBibeleni ri humelela ri ri eka vun’we, a ku kona laha ri humelelaka ri ri evunyingini. Tlhandlakambirhi, Yesu u ni xikhundlha xa ku va ntsumi leyikulu. Malunghana na Hosi Yesu Kreste la pfuxiweke, 1 Vatesalonika 4:16 yi ri: “Hosi hi yoxe yi ta xika hi le tilweni hi rito ro lerisa, hi rito ra ntsumi leyikulu.” Xisweswo rito Xiengetelo 219 ra Yesu ri hlamuseriwa ri ri ra ntsumi leyikulu. Hikwalaho, tsalwa leri ri vula leswaku Yesu hi byakwe hi yena Mikayele ntsumi leyikulu. Murhangeri wa Vuthu. Bibele yi vula leswaku “Mikayele ni tintsumi ta yena va lwa ni dragona . . . ni tintsumi ta yona.” (Nhlavutelo 12:7) Xisweswo, Mikayele i Murhangeri wa vuthu ra tintsumi leto tshembeka. Nakambe Nhlavutelo yi hlamusela Yesu a ri Murhangeri wa vuthu ra tintsumi leto tshembeka. (Nhlavutelo 19:14-16) Muapostola Pawulo na yena u vulavule hi ku kongoma hi “Hosi Yesu” na hi “tintsumi takwe ta matimba.” (2 Vatesalonika 1:7) Kutani ke, Bibele yi vulavula hi Mikayele ni “tintsumi takwe” na Yesu ni “tintsumi takwe.” (Matewu 13:41; 16:27; 24:31; 1 Petro 3:22) Leswi eRitweni ra Xikwembu ku nga riki kona laha ku vulavuriwaka hi mavuthu mambirhi ya tintsumi to tshembeka ta le tilweni—lerin’wana ri rhangeriwe hi Mikayele naswona lerin’wana ri rhangeriwe hi Yesu—swa twala ku gimeta hi leswaku Mikayele a ku na un’wana handle ka Yesu Kreste loko a ri exikhundlheni xakwe xa le tilweni.1 1 Rungula leri engetelekeke leri kombaka leswaku vito ra Mikayele i ra N’wana wa Xikwembu ri kumeka eka Insight on the Scriptures Vholumo 2, matluka 393-4, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Ku Hlamuseriwa Ka “Babilona Lonkulu” BUKU ya Nhlavutelo yi tamele marito man’wana lama fanekiselaka swo karhi. (Nhlavutelo 1:1) Hi xikombiso, yi vulavula hi wansati loyi a tsariweke vito leri nge “Babilona Lonkulu” emombyeni wakwe. Wansati loyi ku vuriwa leswaku u tshame ehenhla ka “mintshungu ni matiko.” (Nhlavutelo 17:1, 5, 15) Leswi a nga riki kona wansati wa xiviri la nga swi endlaka sweswo, swi vula leswaku Babilona Lonkulu ku fanele ku ri wo fanekisela. Kutani, xana nghwavava leyi yo fanekisela yi yimela yini? Eka Nhlavutelo 17:18, wansati loyi wo fanekisela u hlamuseriwa a ri “muti lowukulu lowu nga ni mfumo ehenhla ka tihosi ta 220 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? misava.” Rito leri nge “muti” ri komba nhlengeletano ya vanhu. Leswi ‘muti lowu lowukulu’ wu lawulaka “tihosi ta misava,” wansati la vuriwaka Babilona Lonkulu u fanele a ri nhlangano lowu nga ni nkucetelo ematikweni hinkwawo. Wu nga vuriwa mfumo wa misava. Xana i mfumo wa muxaka muni? I wa vukhongeri. Xiya ndlela leyi tindzimana tin’wana ta buku ya Nhlavutelo ti yi hlamuselaka ha yona mhaka leyi. Mfumo wu nga ha va wa tipolitiki, wa mabindzu kumbe wa vukhongeri. Wansati la vuriwaka Babilona Lonkulu a hi mfumo wa tipolitiki hikuva Rito ra Xikwembu ri ri “tihosi ta misava” kumbe swirho swa politiki swa misava leyi, swi ‘endle vumbhisa’ na yena. Vumbhisa byakwe byi vula vuxaka lebyi a byi endleke ni vafumi va misava leyi, nakambe byi tlhela byi swi veka erivaleni leswaku ha yini a vuriwa “nghwavava leyikulu.”—Nhlavutelo 17:1, 2; Yakobo 4:4. Babilona Lonkulu a ku nge vi mfumo wa mabindzu hikuva ‘vaxavisi va misava’ lava yimelaka van’wamabindzu, va ta n’wi rila enkarhini wa ku lovisiwa ka yena. Entiyisweni, tihosi ni vaxavisi va hlamuseriwa va ri lava languteke Babilona Lonkulu va ri “ekule.” (Nhlavutelo 18:3, 9, 10, 15-17) Hikwalaho, swa twala ku gimeta hileswaku Babilona Lonkulu a hi mfumo wa politiki kumbe wa mabindzu, kambe i mfumo wa vukhongeri. Leswaku Babilona Lonkulu i vukhongeri swi tiyisekisiwe hi marito lama nge u xisa matiko hinkwawo hi “vungoma” byakwe. (Nhlavutelo 18:23) Leswi mixaka hinkwayo ya vungoma yi humaka eka vukhongeri ni madimona, a swi hlamarisi leswi Bibele yi vulaka leswaku Babilona Lonkulu i “vutshamo bya madimona.” (Nhlavutelo 18:2; Deteronoma 18:10-12) Nakambe mfumo lowu wu hlamuseriwa wu ri lowu vengaka vukhongeri bya ntiyiso, wu xanisa “vaprofeta” ni “vakwetsimi.” (Nhlavutelo 18:24) Kahle-kahle, Babilona Lonkulu u venga vukhongeri bya ntiyiso hi mbilu ya yena hinkwayo lerova u xanisa “timbhoni ta Yesu” hi ndlela ya tihanyi hambi ku ri ku ti dlaya. (Nhlavutelo 17:6) Hikwalaho, swi le rivaleni leswaku wansati loyi a vitaniwaka Babilona Lonkulu u yimela mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa, lebyi katsaka vukhongeri hinkwabyo lebyi lwaka na Yehovha Xikwembu. 221 Xana Yesu U Velekiwe Hi December? BIBELE a yi hi byeli leswaku Yesu u velekiwe rini. Kambe, yi hi nyika xivangelo lexi twalaka xa leswaku a nga velekiwanga hi December. Xiya leswaku xiyimo xa maxelo a xi ri njhani le Betlehema laha Yesu a velekiweke kona. Hi n’hweti ya Xiyuda ya Chislev (leyi fambisanaka na November/December) a ku ri ni xirhami ni timpfula. N’hweti leyi landzelaka yoleyo a ku ri Tebeth (December/ January). A ku titimela minkarhi yin’wana ku va ni gamboko etindhawini leti tlakukeke. A hi voneni leswi Bibele yi hi byelaka swona malunghana ni maxelo ya xifundzha xolexo. Ezra mutsari wa Bibele u kombisa leswaku kahle-kahle Chislev a yi ri n’hweti leyi tiviwaka hi maxelo ya yona ya xirhami ni mpfula. Endzhaku ko vula leswaku ntshungu a wu hlengeletane eYerusalema “en’hwetini ya vukaye [Chislev] esikwini ra vu-20 ra n’hweti,” Ezra u vika leswaku vanhu a va “rhurhumela . . . hikwalaho ka mpfula.” Malunghana ni maxelo ya nkarhi wolowo wa lembe, vanhu lava hlengeletaneke va te: “I nguva ya mpfula, a swi koteki ku yima ehandle.” (Ezra 10:9, 13; Yeremiya 36:22) Hi yona mhaka Loko Yesu a velekiwa varisi a va tshame ni mintlhambi ya vona enhoveni nivusiku 222 Xana Bibele Yi Dyondzisa Yini Hakunene? leyi varisi va le swifundzheni sweswo a va tiyiseka leswaku vona ni mintlhambi ya vona a va tshami emadyelweni nivusiku hi December! Hambiswiritano, Bibele yi vula leswaku varisi a va ri enhoveni va langutele mitlhambi ya vona evusikwini lebyi Yesu a velekiweke ha byona. Kahle-kahle Luka mutsari wa Bibele u kombisa leswaku hi nkarhi wolowo, varisi a va “tshama ehandle ka muti, va rindza mintlhambi ya vona nivusiku” ekusuhi ni le Betlehema. (Luka 2:8-12) Xiya leswaku varisi a va tshama ehandle ka muti le madyelweni, ku nga ri ku famba-famba ehandle ninhlikanhi ntsena. A va tshame ni mintlhambi ya vona enhoveni nivusiku. Xana swa twala ku vula leswaku vanhu va nga va va ri ehandle eBetlehema hi December leyi tivekaka hi maxelo lama titimelaka ni lama nga ni timpfula? Doo! Hikwalaho swilo leswi humeleleke loko Yesu a velekiwa swi kombisa leswaku a nga velekiwanga hi December.1 Rito ra Xikwembu ri hi byela hi ku kongoma leswaku Yesu u fe rini, kambe ri hi nyika vuxokoxoko byitsongo bya leswaku u velekiwe rini. Leswi swi hi endla hi tsundzuka marito ya Hosi Solomoni la nga te: “Vito ra antswa ku ri ni mafurha lamanene, ni siku ra ku fa ku ri ni siku leri munhu a velekiweke ha rona.” (Eklesiasta 7:1) Kutani a swi hlamarisi leswi Bibele yi nyikeleke vuxokoxoko byo tala malunghana ni ntirho lowu Yesu a wu endleke ni rifu rakwe kambe yi nyikela vuxokoxoko byitsongo malunghana ni nkarhi wa ku velekiwa ka yena. 1 Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke, vona matluka 269-273 ya buku leyi nge Ku Hlamulana Hi Matsalwa, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Xana Hi Fanele Hi Tlangela Tiholideyi? TIHOLIDEYI ta vukhongeri ni tin’wana leti tolovelekeke leti tlangeriwaka namuntlha ematikweni yo tala a ti humi eBibeleni. Kutani ke, xana hi wahi masungulo ya ku tlangeriwa ka tona? Loko u swi kota ku endla vulavisisi elayiburari u ta twa leswi tibuku ti swi vulaka hi tiholideyi leti dumeke laha u tshamaka kona. Xiya swikombiso swi nga ri swingani. Xiengetelo 223 Easter. The Encyclopædia Britannica yi vula leswaku, “ku hava lexi kombisaka ta ku tlangeriwa ka nkhuvo wa Easter eka Testamente Leyintshwa.” Xana yi sungule njhani Easter? Yi sungule eka vugandzeri bya vuhedeni. Hambileswi ku vuriwaka leswaku hi holideyi leyi ku tlangeriwa nkhuvo wa xitsundzuxo xa ku pfuxiwa ka Yesu, swilo leswi endliwaka hi nkarhi wa Easter a hi swa Vukreste. Hi xikombiso, malunghana ni “mpfundla wa Easter” lowu tolovelekeke, The Catholic Encyclopedia yi ri: “Mpfundla i mfungho wa vuhedeni naswona minkarhi hinkwayo wu fanekisela ku veleka.” Ku Tlangela Lembe Lerintshwa. Siku ni mikhuva leyi fambisanaka ni ku tlangela Lembe Lerintshwa swi ya hi matiko. Malunghana ni masungulo ya nkhuvo lowu, The World Book Encyclopedia yi ri: “Mufumi wa Rhoma Julius Caesar u veke January 1 tanihi Siku ra Lembe Lerintshwa hi 46 B.C. Varhoma va nyiketele siku leri eka Janus, xikwembu xa tigede, tinyangwa ni masungulo ya swilo. N’hweti ya January yi thyiwe yi suka eka Janus, loyi a a ri ni swikandza swimbirhi—xin’wana xi langute emahlweni xin’wana xi langute endzhaku.” Kutani ku tlangela Lembe Lerintshwa swi sungule eka mindhavuko ya vuhedeni. Halloween. The Encyclopedia Americana yi ri: “Loko munhu a landzelela swilo leswi endliwaka hi nkarhi wa Halloween, swi famba swi kala swi ya fika eka ntlango wa Druid [huvo ya vaprista va khale va rixaka ra Vacelt] wa le minkarhini ya le mahlweni ka Vukreste. Rixaka ra Vacelt a ri ri ni minkhuvo ya swikwembu swimbirhi leswikulu—xikwembu xa dyambu ni xikwembu xa vafi . . . , lexi nkhuvo wa xona a wu endliwa hi November 1, ku nga ku sungula ka Lembe Lerintshwa ra Vacelt. Nkhuvo wa vafi wu nghenisiwe eka mikhuva ya Vukreste hakatsongo-tsongo.” Tiholideyi Tin’wana. A swi koteki ku vulavula hi minkhuvo hinkwayo leyi endliwaka emisaveni hinkwayo. Hambiswiritano, tiholideyi leti tlakusaka vanhu kumbe minhlangano ya vanhu a ti amukeleki eka Yehovha. (Yeremiya 17:5-7; Mintirho. 10:25, 26) Nakambe, tsundzuka leswaku masungulo ya minkhuvo ya vukhongeri hi wona ma kombisaka leswaku yi tsakisa Xikwembu kumbe a yi xi tsakisi. (Esaya 52:11; Nhlavutelo 18:4) Misinya ya milawu ya Bibele leyi boxiweke eka Ndzima 16 ya buku leyi yi ta ku pfuna u vona ndlela leyi Xikwembu xi swi langutaka ha yona ku tlangela tiholideyi leti nga riki ta vukhongeri. Xana u nga tsakela ku kuma rungula leri engetelekeke? U nga tihlanganisa ni Timbhoni ta Yehovha eka www.jw.org.
Similar documents
Teedza Ndzimu U Tjilile Tjose
All Rights Reserved Teedza Ndzimu U Tjilile Tjose Bakwali WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF SOUTH AFRICA NPC 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A. Tshambiso ye 2011
More informationTsonga - Treatment Action Campaign
Ndzi dyondze ntivo-vukhongeri. Vanhu va ehleketa leswaku ntivo-vukhongeri yi vulavula ntsena hi Bibele, kambe ya ha tlhela yi khumbha vulawuri bya vaaki. Un’wana wa vadyondzisi va mina a ku ri muti...
More information