AraĢtırma Raporu

Transcription

AraĢtırma Raporu

TASLAKTIR
AraĢtırma Raporu
ĠÇĠNDEKĠLER
DEVAMSIZLIK VE OKULU TERK RĠSKĠ DURUM SAPTAMASI VE ĠHTĠYAÇ
ANALĠZĠ
1. GiriĢ
2. AraĢtırmanın yöntemi
3. Tanımların gözden geçirilmesi
4. Dünyadan çalıĢmalar ve veriler
5. Türkiye‘de daha önce yapılan çalıĢmaların gözden geçirilmesi
6. Sorunun büyüklüğü
7. Nedenler
8. Farkındalık ve tutum
9. Uygulamalar ve sorunlar
10. Devamsızlık veya okul terk riski göstergeleri
11. Çözüm önerileri ve yapılabilecekler
12. Genel değerlendirme
13. Türkiye‘de okul terk ve devamsızlık ile ilgili mevzuat
14. AraĢtırma ekibi
15. Kaynaklar
16. ġekiller
17. Tablolar
Devamsızlık ve Okulu Terk Riski Durum Saptaması ve Ġhtiyaç Analizi
2
GĠRĠġ
Okula devamsızlık fiziksel, psikolojik ve toplumsal birçok etmenden kaynaklanabilen ve
öğrencinin akademik baĢarısını olumsuz yönde etkileyebileceği düĢünülen istenmeyen bir
öğrenci davranıĢıdır (Altınkurt, 2008).
Devamsızlık, uzun yıllardır toplumsal ve özel ilgi gerektiren eğitimsel, sosyal ve adli bir
problemdir ( National Center for School Engagement, 2005). Ülkemizde Eğitim ve Öğretim
ile ilgili düzenlemeler Anayasamız baĢta olmak üzere çeĢitli kanun ve yönetmeliklerce
belirlenmiĢtir. Türkiye‘de 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ve 222 sayılı Ġlköğretim ve
Eğitim Kanunu‘na göre 6-14 yaĢ grubunda ki tüm kız ve erkek çocuklar için 8 yıllık
ilköğretim zorunludur. Ancak, günümüzde okullara kayıtlı olduğu halde çeĢitli nedenlerle
eğitimini sürdürme konusunda baĢarısız olma riski taĢıyan pek çok öğrenci vardır (Pehlivan,
2006).
Bu rapor T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Genel Müdürlüğü ve UNICEF tarafından
yürütülen ―81 Ġlde devamsızlık riski altında bulunan öğrencilerin eğitim ihtiyaçlarını
desteklemek ve izlemek amacıyla bir sistemin kurulması için MEB il yetkilileri ile diğer
kurum yetkilerinin kapasitesinin geliĢtirilmesi‖ kapsamında hazırlanmıĢtır.
Raporun hazırlanmasının amacı; devamsızlık ve okul terk riski altındaki çocukların erken
belirlenmesi, izlenmesi ve gerekli müdahalelerin yapılması konusunda öğretmenler ve okul
yöneticileri için bir eğitim programının içeriğini belirlemek amacıyla bir durum saptaması ve
ihtiyaç analizi yapmaktır.
Yukarıdaki amaç doğrultusunda araĢtırmanın hedefleri Ģunlardır:
 Devamsızlık veya terk nedenlerinin saptanması
 Devamsızlık veya terkin ön belirtileri ile erken tanıma yöntemlerinin saptanması
 Devamsızlık veya terke müdahale yöntemlerinin saptanması
3
ARAġTIRMANIN YÖNTEMĠ
Rapor hazırlanırken dört farklı kaynak ve yöntemden yararlanılmıĢtır.
1. Daha önce yapılan çalıĢmaların gözden geçirilmesi
2. E-okul verilerinin yeniden analizi
3. Niteliksel araĢtırma
4. Niceliksel araĢtırma
Daha önce yapılan çalıĢmaların gözden geçirilmesi; ilköğretim düzeyinde okul terk riskinin en
düĢük düzeye indirilmesi için Türkiye‘de ve farklı ülkelerdeki uygulamaların gözden
geçirilmesini içermektedir. Rapor hazırlanırken Türkiye‘de yazılmıĢ tezler, konu ile ilgili
kitaplar, makaleler ve internet kaynaklarından faydalanılmıĢtır. Okul terk ve devamsızlık
odaklı çalıĢan merkez ve kuruluĢların siteleri incelenmiĢtir. Ayrıca MEB‘in hazırladığı
istatistikler de değerlendirmeye alınmıĢtır.
E-okul verilerinin yeniden analizi için e-okul veri tabanından bir örneklem belirlenmiĢtir. Eokul veri tabanı çok büyük bir veriyi içerdiği ve analiz zorluğu yaratacağı için özel bir
örneklemde çalıĢma yapmak hedeflenmiĢtir. Böylece niceliksel ve niteliksel araĢtırmanın
yapıldığı illerin de e-okul veri tabanı analiz edilmiĢtir. bu amaçla e-okul veri tabanından
Ağrı, Ġstanbul, Gaziantep, Diyarbakır, Trabzon, Bolu illerinden 6. Sınıf öğrencileri seçilmiĢtir.
Her ilden ilk 500 öğrenci ardıĢık olarak seçilmiĢ ve araĢtırmaya alınmıĢtır.
NĠTELĠKSEL VE NĠCELĠKSEL ARAġTIRMA
Örneklem
Ġllerin seçimi
Yüksek devamsızlık olan illerden sosyoekonomik düzeyi yüksek veya düĢük olan iller
seçilmiĢtir. Bunların içinden de küçük ve büyük birer il seçilmiĢtir. Yüksek terk oranı ve
sosyoekonomik düzeyi yüksek olan küçük bir il olmadığı için Gaziantep‘in bir ilçesi
seçilmiĢtir (Tablo 1.1).
DüĢük devamsızlık olan iller arasından iki il seçilmiĢtir. Çünkü temel hedefimiz yüksek
devamsızlık nedenlerini bulmaktır. DüĢük devamsızlık olan iller sadece karĢılaĢtırma yapılma
amacıyla seçilmiĢtir. DüĢük devamsızlık olan iller arasında düĢük sosyoekonomik düzeyli il
olmadığı için orta sosyoekonomik düzeyden bir il seçilmiĢtir.
Ġstanbul Türkiye örneklemi için iyi bir örnek olabileceği ve orta düzeyde devamsızlık oranına
sahip olduğu için çalıĢmaya alınmıĢtır.
Okulların seçimi
AraĢtırma ilköğretim okullarında yapılmıĢtır. Seçilen her ilden aĢağıdaki kategori ve kriterlere
uygun olarak okul seçilmiĢtir. Ancak her ilin kendi özelliklerine uygun olmasına da özen
gösterilmiĢtir. 1000 öğrenciden az öğrenciye sahip olan okullar düĢük nüfuslu okul olarak
kabul edilmiĢtir. Ancak il düzeyinde bu farklılık gösterebilir.
4
1-Yüksek devamsızlık olan oranı okullar arasından seçilen okul türleri Ģunlardır:
 Normal eğitim (ikili olmayan) ve düĢük nüfuslu bir okul
 Normal eğitim (ikili olmayan) ve yüksek nüfuslu bir okul
 Ġkili eğitim olan ve düĢük nüfuslu bir okul
 Ġkili eğitim olan ve yüksek nüfuslu bir okul
 Bir adet YĠBO
2-DüĢük devamsızlık oranı olan okullar arasından seçilen okul türleri Ģunlardır:
 Normal eğitim (ikili olmayan) ve düĢük nüfuslu bir okul
 Normal eğitim (ikili olmayan) ve yüksek nüfuslu bir okul
 Ġkili eğitim olan ve düĢük nüfuslu bir okul
 Ġkili eğitim olan ve yüksek nüfuslu bir okul
 Bir adet YĠBO
Niceliksel araĢtırma örnekleminin özellikleri
AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin %46.2‘si kadındır. %53.2‘si normal, %35.2‘si ikili
eğitimde, %11.6‘sı ise YĠBO‘da çalıĢmaktadır. AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin yaĢ
ortalaması 34.19, eğitimci oldukları yıl sayısının ortalaması 10.22, bulundukları okuldaki
eğitim yılı sayısının ortalaması ise 4.16‘dır (Tablo 4.1, 4.2).
AraĢtırmaya alınan öğrencilerin %55.5‘i kız, geri kalanı erkektir. YaĢ ortalaması 12.5
bulunmuĢtur. Anketi yanıtlayanların diğer özellikleri aĢağıda verilmiĢtir (Tablo 5.1).
 Öğrencilerin %5.6‘sı derslerinde baĢarılı olmadıklarını belirtmiĢtir. Erkeklerde ve
düĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha düĢüktür.
 Öğrencilerin %95‘i ailelerinin ilgili olduklarını belirtmiĢtir.
 Öğrencilerin %90‘ı bir problemi olsa aileleriyle rahatça konuĢamadıklarını
belirtmiĢtir. Kızlarda ve düĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha
yüksektir.
 Öğrencilerin %9.9‘u bugüne kadar en az bir disiplin cezası aldığını, %46‘sı
öğretmeninden en az bir kez dayak yediğini belirtmiĢtir. Erkeklerde ve düĢük
sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha yüksektir.
 Okulda kendilerini güvende hissetmediklerini belirtenlerin oranı %10.1‘dir.
 Öğrencilerin %85‘i ders dıĢı aktivitelere girmeyi sevdiğini belirtmiĢtir. Kızlarda bu
oran daha yüksektir. Sosyoekonomik duruma göre bu bulgu farklılık
göstermemektedir.
5
10 çocuktan biri kendini okulda güvende hissetmediğini belirtmiĢtir. Bu bulgu okul ortamında
bir sorun olduğunun bir baĢka göstergesidir. Öte yandan öğrencilerin yarısı öğretmenlerinden
en az bir kez dayak yediklerini belirtmiĢlerdir. Bu bulgu öğretmenlerin disiplin yöntemleri
konusunda yetersiz olduğunu göstermektedir.
Okullarda ders dıĢı aktivite öğrencilerin büyük çoğunluğu tarafından sevilmektedir. Bu
nedenle bu aktivitelerin artırılmasının önemi açıktır. Genel olarak öğrencilerin müdürle
iliĢkisi oldukça düĢük olarak bulunmuĢtur. Rehber öğretmenlerle iliĢkisi zayıf olan
öğrencilerin oranı dörtte bire yakındır.
Ankete katılan öğrenciler, okulla iliĢkilerini Ģu Ģekilde değerlendirmiĢlerdir (Tablo 5.2).
 Öğrencilerin %4.6‘sı öğretmenlerinin, kendi isimlerini bilmediklerini belirtmiĢtir.
Öğrencilerin %59‘u müdürlerinin kendi isimlerini bilmediğini belirtmiĢtir. Kızlarda bu
oran daha fazladır.
 Öğrencilerin %10.8‘i rehber öğretmenini tanımadığını belirtmiĢtir. Erkeklerde bu oran
daha fazladır. Öğrencilerin %43.1‘i rehber öğretmeninin kendi isimlerini bilmediğini,
%80.5‘i ise rehber öğretmeniyle arasının iyi olduğunu belirtmiĢtir. Ankete katılan
öğrencilerin %75.‘i bir sorunu olsa rehber öğretmeniyle konuĢabileceğini belirtmiĢtir.
Kızlarda bu oran daha yüksektir.
 Öğrencilerin %95.4‘ü öğretmenleriyle arasının iyi olduğunu, %73.1‘i öğretmeninin
kendisiyle ilgilendiğini belirtmiĢtir. Cinsiyet ve sosyoekonomik duruma göre bu bulgu
farklılık göstermemektedir.
Araçlar ve uygulama
Niteliksel araĢtırmada derinlemesine görüĢme ve odak grup yöntemleri uygulanmıĢtır.
Niteliksel araĢtırmada terk eden çocuklar ve aileleriyle, okul yöneticileriyle, öğretmenlerle,
rehber öğretmenlerle, RAM çalıĢanları ve yöneticileriyle görüĢmeler yapılmıĢtır. 97
öğretmen, 53 idareci, 73 okul terk eden çocuk ve 76 ebeveynle görüĢme tamamlanmıĢtır.
GörüĢmeler merkezden gelen ve yerel araĢtırmacılar tarafından yapılmıĢtır.
Niceliksel araĢtırmada anket yöntemi uygulanmıĢtır. AraĢtırmaya okuldaki çocuklar ve
öğretmenler alınmıĢtır. Anketler yerel araĢtırmacılar tarafından dağıtılmıĢtır. Anketlere isim
yazmaları istenmemiĢtir. Niceliksel araĢtırmada 294 öğretmene ve 1131 öğrenciye anket
uygulanmıĢtır (Tablo 1.2).
AraĢtırmada danıĢmanlar tarafından geliĢtirilen formlar uygulanmıĢtır. Bu araĢtırmada temel
hedefi öğretmenlere ne gibi bilgiler verilmesi olduğu için, sorular bu konuya odaklanmıĢtır.
Bu nedenle okul terk nedenleri ayrıntılı sorgulanmamıĢ ve okul terk nedenleri arasında
özellikle okulla ilgili etkenlerin araĢtırılmasına ağırlık verilmiĢtir.
AraĢtırma Mayıs-Haziran 2009 tarihlerinde tamamlanmıĢtır.
6
TANIMLARIN GÖZDEN GEÇĠRĠLMESĠ
Devamsızlık ve okul terk tanımlarında oldukça ciddi bir karıĢıklık yaĢanmaktadır. Tanımlar,
dünya literatüründe de karıĢıktır. Eğitimin resmi onaylı diploma olmaksızın sonlandırılması
uluslararası literatürde en genel olarak, okul terki olarak tanımlanmaktadır. Ancak ulusal
düzeyde ise okulu terk ile ilgili bir tanım bulunmamaktadır. Çünkü ilköğretimde sekiz yıllık
eğitim zorunludur.
Okul terk kavramı Türkiye‘de ilköğretim için yaĢ haddini dolduran, yurt dıĢına giden, ölen ve
hastalığından dolayı eğitime evine dahi gidemeyecek durumda olan çocuklar için
kullanılmaktadır. Bunların içinde çeĢitli nedenlerle yaĢ haddini doldurmuĢ bulunan ve
ilköğretimden diploma almadan ayrılan çocuklar odaklanılması gereken çocuklardır. Gerisi
ise devamsızlığın farklı düzeyleri ve tanımlanmasıyla ilgilidir.
E-okul veri tabanında ise pasif ve aktif devamsızlık terimi kullanılmaktadır. Pasif devamsızlar
olarak okula devam etmeyen, bir anlamda okulu terk edenler değerlendirilmektedir. Aktif
devamsızlar ise özürsüz devamsız ancak okula halen devam eden veya devam etme olasılığı
bulunan öğrencileri kapsamaktadır. Bir öğrenci zorunlu öğrenim çağında olduğu sürece
sistemde kayıtlı olduğu ve sürekli devamsızlık halinde okulla iliĢiği kesilmediği için ve
dahası, e-okul veri tabanında ‗aktif‘ ve ‗pasif‘ öğrenci bölümünde hangi öğrencilerin pasif
olacağına yönelik net ve ortak kararlaĢtırılmıĢ bir tanım bulunmadığı için okulu terk riski ile
ilgili tespit ve müdahale güçlükleri yaĢanmaktadır.
Uluslar arası tanımlamalar
Türkiye‘de olduğu gibi birçok ülkede de okul terk ve devamsızlık büyük bir problem olarak
görülmektedir. Ancak devamsızlığın tanımlanması ülkeden ülkeye değiĢiklik göstermektedir.
Stoll (1990) çalıĢmasında devamsızlığı ―meĢru bir nedeni olmadan okulda bulunmama‖
olarak tanımlamaktadır.
Webber (2004) ise çalıĢmasında devamsızlığı ―okul dönemi içerisinde mazeretsiz olarak
okulda bulunmama‖ Ģeklinde tanımlamıĢtır. Ancak bu tanımlamalar zaman bakımından
belirsiz olmaları sebebiyle tartıĢmalı görünmektedirler. ÇeĢitli tanımlamalar bu konu üzerinde
de durmakta ve devamsızlık ile ilgili bir dersten bir haftaya kadar ayrıma gitmektedirler
(Atkinson, Halsey, Wilkin ve Kinder, 2000).
Whitney, 1994 yılında yaptığı çalıĢmada yasal nedenler bakımından okullar arasında
uygulamada farklılıklar olabileceğine, mazeretli ve mazeretsiz devamsızlıkların ölçütlerinin
de bu doğrultuda farklı olabileceğine dikkat çekmektedir (Akt; Edward ve Malcom, 2004).
Bu tanımlamaların yanı sıra literatürde, ―alıĢkanlık haline gelen devamsızlık‖ ve ―sürekli
devamsızlık‖ Ģeklinde bir ayrıma gidilmiĢtir. Ancak bu tanımlamalar yapılırken verilen
süreler yeteri kadar ayırt edici görülmemektedir.
Okul devamsızlığın yanı sıra, okul terk kavramı da çalıĢma için tanımlanması gereken bir
terimdir. Terim, Cullen tarafından (2000) yasal okuldan ayrılma yaĢından önce ve/veya sınırlı
ve gerekli formal nitelikleri edinmeden okuldan ayrılma olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir
7
tanım okul terki, eğitim ve öğrenime devam edebilme ve iĢgücü piyasasına girebilme
gerekliliklerini yerine getirememe olarak sunmaktadır (Kaufman, Alt ve Chapman, 2004).
Literatüre göre, öğrenciler çok farklı neden ve Ģekillerde eğitim sisteminin dıĢında
kalmaktadır. Bu doğrultuda Jonasson ve Blöndel (2005) okul terkini tanımlarken, öncelikle
okul seviyesinin (zorunlu temel eğitim, ilköğretim birinci veya ikinci seviyesi, ortaöğretim,
yüksek öğretim) ve okul terkinin çeĢidinin (okula hiç baĢlamama, kısıtlı bir süre için okula
devam etmeme, mezun olmadan eğitim sisteminin dıĢına çıkma) açıkça belirtilmesi
gerektiğine değinmiĢlerdir.
1800‘lerde sosyal bilimlerin ilgi odağı olmaya baĢlayan çocuk suçluluğu alanında yapılan
çalıĢmalarda okul terk kavramı ―suçun anaokulu‖ olarak da tanımlanmıĢtır (Alt. Gavin, 1997)
Amerika BirleĢik Devletlerinde özellikle 1970‘lerden itibaren çocuk suçluluğunda yaĢanan
artıĢ da çocuk adalet sisteminde okul devamsızlığı ve okul terki konularına olan ilgiyi
arttırmıĢtır (McCluskey ve ark, 2004). Bu Ģekilde okul terk / devamsızlık kavramları adalet
sistemi içinde kalıcı yer bulmuĢtur.
Kearney‘in tanımlaması
2008 yılında bir çalıĢmada Kearney, ―Devamsızlık ilköğretim veya ortaöğretim okullarında
özürlü ya da özürsüz olarak bulunmama‖ diye tanımlamaktadır.
Bu çalıĢmaya göre, özürsüz devamsızlıklar, gün boyu okul reddetme davranıĢı veya çocukkaynaklı okul katılımını reddetme ve/veya sınıfta meydana gelen problemlerden
kaynaklanabilmektedir. AraĢtırmacılar genellikle okul terkine değil, okul reddetme
davranıĢına odaklanmaktadırlar. Okul reddetme davranıĢı uzatılmıĢ okul devamsızlıkları,
düzenli okul veya ders kaçırma, kronik sabah gecikmelerinden oluĢan (Ģekil 1) heterojen ve
boyutlu bir yapıdır. Okul reddetme davranıĢının bölümleri bu formlardan herhangi birini
kapsayabilmekte ve günlük olarak değiĢkenlik gösterebilmektedir. Okul reddetme davranıĢı
dersi asma, okul reddi ve okul fobisi yapılarını altında toplayan Ģemsiye kavramdır.
Dersi asma kavramı genellikle özürsüz, yasadıĢı, gizli olarak okulda bulunmama, endiĢe
kaynaklı olmayan devamsızlık, ailenin bilgisi dıĢında ve ihmal veya akademik problemlere
veya evsizlik veya fakirlik gibi durumlara bağlı gerçekleĢen devamsızlığı tanımlamaktadır.
Şekil 1: Gençlerdeki okul reddi davranışı süreci
Devamsızlığa
Okula
Okula
Düzenli
Okula
Ders yılının
UzatılmıĢ
bağlı yaptırım
gelmemek
devamlılığa
devamsızlık
devamlılığa
belirli
süreler
ve ceza
için
eĢlik eden
ve derslerden
eĢlik eden
dönemlerinde
halinde
uygulamalarının
sabahları
tekrarlayan
kaçma
tekrarlayan
okula
okula
altında kalan
tekrarlayan
sabah geç
devamsızlık
devamsızlık
devamsızlık
okul
uygunsuz
kalmaları
ve derslerden
devamlılığı
davranıĢlar
kaçma
------------------- X ------------------X------------------X----------------- X----------------- X ------------------X--------------
Kearney‘e göre; okul reddi kavramı genellikle ayrılık, genelleme veya sosyal kaygıdan ortaya
çıkan endiĢe-kaynaklı devamsızlığı tanımlamakta kullanılmaktadır. Okul fobisi kavramı
genellikle korku-kaynaklı devamsızlık anlamına gelir ancak gençler okul ile ilgili nadiren
fobik olmaktadırlar ve bu sebeple bu terim yakın zamanda yapılan çalıĢmalarda önemini
yitirmiĢtir. Ders asma, okul reddi ve okul fobisi kavramlarının alternatifli olarak
8
kullanılmaları veya tutarsız bir Ģekilde tanımlanmaları literatürdeki temel problemlerden
biridir.
―Check and Connect‖ programının tanımlaması
Geç kalma, okul veya derse geç kalma olarak tanımlanmaktadır.
Yüksek Risk: 1 ay içinde 5 kez veya daha fazla tekrar etmesi.
Ders atlama, gün içinde belirli dersleri mazeret göstermeden kaçırma olarak
tanımlanmaktadır.
Devamsızlık, bir tam gün özürlü veya özürsüz olarak okulda bulunmama olarak
tanımlanmaktadır. Öğrencini okuldan uzaklaĢtırma cezası alarak okulda bulunmadığı günlerde
bu gruba dahil edilmektedir.
Davranış sevkleri, uygunsuz davranıĢlar sebebiyle idare veya ilgili yetkililere yapılan
yönlendirmeler olarak tanımlanmaktadır.
Yüksek Risk: 1 ay içinde 4 kez veya daha fazla sevk alınması
Zorunlu alıkonma (detention), uygunsuz davranıĢın sonucu olarak öğrencinin okul öncesi
veya sonrasında okula zaman ―borcu‖ olarak tanımlanmaktadır. Öğrenciden sıklıkla okul
sınırları içinde bazı görevleri yerine getirmesi, okul iĢlerini tamamlaması ya da en azından
sessizce oturması beklenmektedir.
Yüksek Risk: okula bağlı olarak, 1 ay içinde 4 kez veya daha sık alıkonma alma
Okul içi askıya alma (uzaklaĢtırma), uygunsuz davranıĢın sonucu olarak öğrencinin okul
gününü okul binası içinde ancak ayrı bir sınıf ya da bölümde vakit geçirmesi anlamına
gelmektedir. Öğrenci tipik olarak gözetim altında ödev yapma veya okul bakımı ile ilgili
projelerde yer alma gibi yapılandırılmıĢ bir aktiviteye katılım gösterme veya en azından sessiz
oturma durumunda bırakılır.
Yüksek Risk: okula bağlı olarak, 1 ay içinde 2 kez veya daha sık askıya alınma
Okul-dışı askıya alma uygunsuz davranıĢın sonucu olarak öğrencinin belirli sayıdaki gününü
evde geçirmesi anlamına gelmektedir. Askıya alınma süresi boyunca öğrencinin okul sınırları
içine girmesine izin verilmemektedir.
Yüksek Risk: 1 ay içinde 2 gün ve üzerinde askıya alınma
Dersten Kalma Öğrencinin herhangi bir dersten F veya D alması olarak tanımlanmaktadır.
Yüksek Risk: bir ders döneminde bir veya daha fazla F ve/veya iki veya daha fazla D alma
Düşük kredi de kalma öğrencin dört ila beĢ yıl içerisinde mezun olmasına yetecek krediyi
kazanamaması durumu olarak tanımlanmaktadır.
Yüksek Risk: Alınabilir kredilerin %80‘inin altında kalma
ERG’nin tanımları
Sürekli Devamsızlığı Olan Öğrenci
9
10 gün üst üste mazeretsiz olarak okula devam etmeyen öğrenciye ―sürekli devamsız öğrenci‖
denir.
Eğitim sisteminden diplomasız ayrılma riski taĢıyan öğrenci
Bir önceki öğretim yılında devamsızlıktan baĢarısız sayılıp yeni öğretim yılının il 15 gününde
izinsiz olarak okula devam etmeyen öğrenciye ―eğitim sisteminden diplomasız ayrılma riski
taĢıyan öğrenci‖ denir. Bu risk grubundaki öğrencinin kaç yıldır eğitim sistemi dıĢında
olduğunun bilgi sistemi tarafından tespit edilmesi ve verilerde belirtilmesi, müdahale
yöntemlerini ve öncelikli hedef grupları belirlemek açısından gereklidir.
Okula geri kazandırılmıĢ öğrenci
Önceki öğretim yıl(lar)ında devamsızlıktan baĢarısız sayılıp yeni öğretim yılında okula devam
etmeye baĢlayan veya yetiĢtirici sınıflardaki eğitimden yararlanan öğrenciye ―okula geri
kazanılmıĢ öğrenci‖ denir.
Okulu nihai olarak terk etmiĢ öğrenci
Zorunlu öğrenim çağını tamamlamıĢ olmasına rağmen ilköğretime devam etmek için herhangi
bir talepte bulunmamıĢ ya da ilköğretime devam etmek için talepte bulunmuĢ ancak 16 yaĢını
doldurmuĢ olmasına rağmen ilköğretim diploması almamıĢ öğrenciye ―okulu nihai olarak terk
etmiĢ öğrenci‖ denir.
Bu raporda…
Bu raporda söz konusu karıĢıklıktan dolayı, ―devamsızlık ve okul terki‖ tanımı
kullanılacaktır. Çünkü araĢtırmalar sırasında karıĢıklığa yer vermemek için her iki terim
birden kullanılmıĢtır. Raporun sonunda ise bir tanım önerisi yapılmıĢtır.
10
DÜNYADAN ÇALIġMALAR VE VERĠLER
Devamsızlığı Etkileyen Faktörler
Ġlgili literatür tarandığında, devamsızlığı etkileyen faktörlerin bakıĢ açılarına göre farklılıklar
gösterdiği görülmüĢtür. Bu faktörlerden öğrencinin bakıĢ açısına göre tanımlananlar arasında
can sıkıntısı, okuldaki ilgili alanlarının azlığı, gereksiz dersler, cezalandırmalar, öğretmenlerle
kötü iliĢkiler (Star, 2000; DeKalb, 1999) gibi faktörlerin yanı sıra, arkadaĢ edinememe, okula
devam etmek için bir neden görememe, okuldaki sosyal yalnızlık da bulunmaktadır. Literatür
taramasında karĢılaĢılan diğer devamsızlık faktörleri de aile kaynaklı, okul kaynaklı ve
toplum kaynaklı problemler olarak ayrılmaktadır.
Okul terkini önleme programları ile ilgili yapılan bir derlemede (Woods, 1995), okul veya
ilgili kurumun mevcudunun, mevkisinin, ortam güvenliğinin, öğrencinin veya velinin ihtiyaç
duyabileceği hizmetlere eriĢme imkanının, müfredat içeriğinin ve öğrencinin gelecek
planlarının birbirine uygunluğunun, öğrencinin hayatını bir bütün olarak algılayabilen ilgili
öğretmenlerin öğrenci okul terk problemi ile doğrudan iliĢkileri olduğu ifade edilmiĢtir.
Crews‘ın (2000) çalıĢması, bir öğrencinin okula devamının sağlanmasındaki rolleri ve
sorumlulukları aĢağıdaki gibi sıralamıĢtır:

Öğrenciler: Okula devamla ilgili olarak bir numaralı sorumluluk öğrencinin
kendisindedir. Öğrencilerin okula devamının artması ve baĢarının sağlanması için
kaliteli bir eğitimin önemini her öğrenci anlamalıdır. Öğrenciler, baĢarılı olabilmek ve
toplumda etkin bir rol alabilmek için okula devam etmenin kritik bir önemi olduğunu
kavramak zorundadırlar.

Aileler: Artan öğrenci devamı ve baĢarısının sağlanması için, aileler, etkin olarak
kendi çocuklarının eğitimine katılmalı ve onları yönlendirmelidirler. Aileler kendi
çocuklarına eğitimin önemini aktarmak zorundadırlar.

Öğrenme koĢulları: öğrenci devamının artması ve okuldaki baĢarısının sağlanması
için, öğrencinin öğrenmesini sağlayan koĢulların en iyi biçimde oluĢturulması gerekir.
Bu koĢullar, öğrencinin çalıĢmak için çaba göstereceği güvenli ve olumlu bir yer
olmalıdır. Bu koĢulların oluĢturulması için öğretmen destek grubu, yöneticiler ve diğer
okul personeli yardımcı olabilir.

ĠĢyerleri: ĠĢyerleri öğrencilerin ücretli olarak çalıĢıp okumak zorunda olduklarının
farkındadırlar. Onlar, çalıĢan öğrencilerin, sınıftaki gereklilikleri yerine getirip
getirmediklerinden emin olmalıdırlar. Çok sayıda öğrenci gece geç saatlere kadar
çalıĢmaktadırlar. ĠĢyerleri, okullarla iĢbirliği yaparak, öğrencilerin okula devamının
sağlanması çabalarını desteklemeli ve çalıĢan öğrencinin düzenli olarak okula devam
etmesini sağlamalıdırlar. Eğer öğrenci iĢten sonra okula gitmiyorsa, tekrar düzenli
olarak okula devam etmeye baĢlayana kadar öğrenci geçici olarak iĢten çıkarılabilir ya
da çalıĢma saatleri azaltılabilir.

Toplum: Gençlerin okula düzenli olarak devam etme kararı almasında tüm toplumun
etkin bir rol alması gerekmektedir. Toplum, okula devam etmeyen öğrencilerin nerde
11
olduklarından endiĢe etmelidir. Bu öğrenciler bir problemle karĢılaĢtıklarında onlara
yardım etmeye hazır olunmalıdır. Okuldan kaçan öğrencilerin varlığı, toplumun
eğitimle ilgili değerlerini yansıtmaktadır. Eğer toplum, çocukların okula gidip
gitmedikleri konusunda endiĢelenmiyorsa, bu rahatlığın olumsuz etkilerini daha sonra
öğrenciler yetiĢkin olarak topluma katıldıklarında hissedecektir.
Dünya’da Okul Terk – Okul Terk Riski
Bu konuda ilköğretime yönelik kaynak sayısı oldukça azdır. Amerikan Ulusal Liseler
Merkezi‘nin(2007) (National High School Center) yaptığı bir çalıĢmaya göre okulu terk etme
riski taĢıyan çocukların ortak temel özellikleri de aĢağıdaki Ģekilde belirlenmiĢtir:




Temel derslerden düĢük notlar alma,
Okul devamsızlığı,
Bir sonraki sınıfa geçmede yaĢanan zorluklar / sınıfta kalma
Sınıfta derslerden kopukluk ve davranıĢ bozuklukları
A.B.D.‘de yapılmıĢ bir diğer araĢtırmaya göre (Jerald, 2006), öğrencilerin okul terk riskini
önemli ölçüde arttıran 3 temel faktör vardır:
1. Öğrencilerin Sosyo-Kültürel Yapıları:
 Bir öğrenci eğer fakir ise, bir azınlık gruba dahil ise, erkek ise, ilk ve
orta seviye eğitimde çok fazla ve çok sık okul değiĢtirmiĢ ise lisede
okul terkine daha yatkın olabilmektedir.
 Öğrenci eğer boĢanmıĢ ailelerden geliyor ise, anne okulu terk etmiĢ ya
da eğitimsiz ise, aileden eğitime yönelik destek görmüyor ise ve eğer
ailesi öğrencinin arkadaĢlarının ailelerini tanımıyor ise o öğrenci okul
terk riski grubuna girmektedir.
 Eğer bir ergen olarak öğrenci, eriĢkin sorumlulukları yükleniyor ise
(çocuk sahibi olmak, evlenmek, iĢ sahibi olmak…) mezun olamadan
okuldan ayrılma olasılığı artmaktadır.
2. Öğrencinin Eğitimsel Deneyimleri: Bu problemler okul kaynaklı ve
öğretmenlerin direkt olarak müdahale edebilecekleri problemler olduğu için,
terk riskini azaltma çalıĢmalarında hedef alınması gereken temel konulardır.
Ayrıca ilerki dönemde terk riski taĢıyan çocukların belirlenmesinde de önemli
rol oynamaktadır. Bu problemleri iki ana grupta tanımlanmaktadır:
 Akademik Performans: Derslerde zorlanan ve akademik olarak geri
kalan öğrencilerin terk riski yükselmektedir. DüĢük notlar ve baĢarısız
sınav sonuçları gibi faktörler de mezuniyet olasılığını düĢürmektedir.
 Eğitimsel Katılım: Okuldan kopan ve disiplin problemi yaĢayan
öğrencilerde terk olasılığı artmaktadır. Yüksek devamsızlık, müfredat
dıĢı aktivitelere katılımın azlığı, uygunsuz sınıf içi davranıĢlar,
öğretmen ve arkadaĢlarla kötü iliĢkiler mezuniyet olasılığını
azaltmaktadır.
3. Okul Karakteristikleri: ÇeĢitli çalıĢmalar göstermektedir ki kiĢilerarası
iliĢkilerin daha iyi olduğu, düĢük nüfuslu, öğrencilerine destek olan
12
öğretmenlere sahip, daha özenli ve hedefe odaklı müfredatların okutulduğu
okullarda okul terk oranı düĢmektedir.
Benzer bir Ģekilde, Amerika‘da Ulusal Okula Adaptasyon Merkezinin araĢtırmalarına göre
(National Center for School Engagement) öğrencilerin okula devamsızlık yapmaları ile ilgili
nedenler, temelde üç etmene dayanmaktadır. Bu etmenler: aile ve toplum, okul ve öğrencinin
kiĢilik özellikleridir. Bu faktörler alt baĢlıklara ayrıldığında Ģunları içerdiği görülmektedir:

Okul Ġle Ġlgili Etmenler:
- Sürekli ve etkili olarak uygulanan okul devam politikalarının olmaması
- Okula devam kayıtlarının tutulma güçlüğü ve kayıtların ciddi tutulmaması
- Aile veya veliye devamsızlığın bildirilmemesi
- Öğrencilerin kiĢilik özelliklerinin farklı olması ve buna bağlı olarak geliĢen
farklı gereksinimlerin ve beklentilerininin göz önünde bulundurulmaması
- Okul ortamının iyi olmaması,
- Okulun güvenlik koĢullarının yeterli olmaması, okuldaki Ģiddet, baskı gibi
durumlara tolerans gösterilmesi
- Bazı öğrencilerin özel ihtiyaçlarının belirlenmesindeki yetersizlikler

Ailevi ve Toplumsal Etmenler:
- Ailenin ekonomik durumu ya da çeĢitli sağlık nedenleri ile öğrencinin ailesine
bakmak veya çalıĢmak durumunda olması
- Öğrencinin aile içinde Ģiddete maruz kalması veya ilgi görmemesi
- Kızların erken hamilelik yaĢaması, erken evlendirme
- Ev ile okul arasında çeĢitli suçların mağduru olma
- Olumsuz rol modellerin akranları arasında çok sayıda olması
- Aile içerisinde eğitime karĢı bakıĢ açısının olumlu olmaması ve ailenin
devamsızlık davranıĢını desteklemesi

KiĢisel Etmenler:
- DüĢük akademik performans, özel eğitim ihtiyacının olması veya özgüven
eksikliği,
- Akıl sağlığı ile ilgili gereksinimler
- Alkol ve uyuĢturucu kullanımı, küfür etme
- Eğitimle ilgili bir vizyonun olmaması.
Dünya’dan Ġstatistikler
Dünya‘da ilköğretim çağında okul terk ve devamsızlık oranlarına bakıldığında da farklı
tablolar ortaya çıkmaktadır.
2003 yılı istatistiklere bakıldığında, Nijerya‘da 6-12 yaĢ arası okul çağı çocukların yaklaĢık
olarak %24.2‘sinin okula devam etmedikleri görülmektedir (Oni, 2008). Okul devamsızlığı
yapan 2000 çocuğun ailesi ile görüĢüldüğünde, bu devamsızlıkların sebepleri Ģu Ģekilde ifade
edilmiĢtir: yoksulluk, eğitime ihtiyaç duyulmadan kolay yoldan para kazanma isteği, erken
evlilikler nedeni ile kız çocuklarını okutmama görüĢü, erkek çocuklarının ise tarlada ve
mevsimlik iĢlerde çalıĢtırılması (Obiunu, 2006).
Nijerya‘da Edo Bölgesinde 350 adet okulu terk eden öğrenci ile yapılan anket çalıĢması
sonucunda öğrencilerin okul terk sebeplerini kiĢisel özellikleri, ev içi kaynaklı problemler,
13
finansal problemler ve toplumsal sorunlar olarak sıraladıkları gözlenmiĢ olup akran baskısı ve
okul içi faktörler çalıĢma içinde istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıĢtır (Aluede ve
Ġkechukwu, 2003).
Meksika‘da UNICEF‘inde katkıları ile uygulanan; 1997 yılında ‗Progresa‘ adlı ile baĢlayarak
2002 yılı itibariyle ‗Oportunidades‘ adı altında yürütülen proje yoksullukla mücadeleyi
hedeflemektedir. Bu projeye bağlı olarak yürütülen çalıĢmalarla 2003 yılı itibariyle 4.2
milyon aileye maddi destek sağlanmıĢtır. Programın uzun vadede ki amaçlarından biri destek
sağlanan ailelerin eğitim yoluyla da yoksulluk sınırının üzerine çıkmalarını sağlamaktır ve bu
kapsamda 2003/04 öğretim yılında, 1.4 milyon ilköğretim öğrencisine burs imkanı
sağlanmıĢtır.
Projenin eğitim ayağındaki baĢarılarına bakıldığında ilköğretim üçüncü sınıfta ve kırsal
alanlarda kız ve erkek öğrenci okul terkinin sırasıyla %14.8 ve % 22.4 azaltıldığı; ilköğretim
üçüncü sınıfta ve kentsel alanlarda bir üst sınıfa geçemeyen kız ve erkek öğrenci sayısının
sırasıyla %14.2 ve %9.6 oranında azalmasının sağlandığı görülmektedir.
14
TÜRKĠYE’DE DAHA ÖNCE YAPILAN
ÇALIġMALARIN GÖZDEN GEÇĠRĠLMESĠ
MEB verileri
Milli eğitim Bakanlığının 2008 yılı verilerine göre ilköğretimde okullulaĢma oranı %97‘dir
(Tablo 2.3). Özürsüz devamsız öğrencilerin sınıflara göre dağılımına bakıldığında, 1. Sınıf ve
6. Sınıf öğrencilerinde yoğunlaĢma olduğu görülmektedir (ġekil 2). Bu bulgu, devamsızlık
sorunun özellikle 6. Sınıf öğrencilerinde bir sorun olduğunu göstermektedir.
Ġlköğretimde Sürekli Devamsız Öğrenciler Sorunu ve Çözüm Önerileri
(ġerif KarataĢ – Ġlköğretim MüfettiĢi / Erzurum)(Eğitim ve Denetim Dergisi, 2003)
2001–2002 eğitim ve öğretim yılında, Ġlköğretim MüfettiĢliğince yapılan araĢtırma ve
incelemede, Erzurum ilinde toplam öğrenci sayısının 156.000 olduğu tespit edilmiĢtir. Aynı
eğitim ve öğretim yılında Erzurum merkez ve merkeze bağlı köy okulları ile Horasan,
Karaçoban ve Olur ilçesinde ki öğrenci sayısı 24.801‘dir. Yapılan araĢtırmada kayıtlı 24.801
öğrenciden 2064‘ünün sürekli devamsız olduğu, bunların kız ve erkek öğrenci dağılımının ise
sırasıyla %68 ve %32 olduğu görülmüĢtür. Sürekli devamsız öğrencilerin sınıflara göre
oranları Tablo 2.4‘te verilmiĢtir.
Bu sonuca göre 3.4.5.6 sınıflarda kayıtlı bulunan öğrencilerin ciddi oranda devamsızlıklarının
bulunduğu görülmektedir. 7. sınıfa gelindiğinde bu oranın %6,8‘e düĢmesi ve 8. sınıfta 0,8‘e
kadar inmesi dikkat çekicidir.
Erzurum‘da 2002–2003 yılında yapılan MüfettiĢlik araĢtırma ve incelemesine göre; bölge‘de
24.602 kayıtlı öğrenci olduğu saptanmıĢ ve toplam sürekli devamsız öğrenci sayısının 795
olduğu tespit edilmiĢtir. 2001–2002 eğitim yılına oranla sürekli devamsız öğrenci sayısında
%60 oranında düĢüĢ olduğu görülmüĢtür.
Erzurum ilinde MüfettiĢlikçe yapılan çalıĢmada belirlenen devamsızlık nedenleri aĢağıdaki
gibidir:
1. Çocukların nüfusa kaydının geç yapılması; gerçek yaĢlarının, nüfus
cüzdanlarına göre bilinen yaĢlarından büyük olması
2. Ġlköğretim çağındaki kız öğrencilerin bedenen geliĢmiĢ olmalarını velilerin
gerekçe göstermesi
3. Ailelerin ekonomik yetersizlikleri ve okul masraflarını karĢılayamadığını
gerekçe göstermesi
4. Bölgedeki ailelerin çok sayıda çocuğunun olması, ekonomik sıkıntı yaĢaması
ve buna bağlı olarak ilköğretim çağındaki çocuklarını çalıĢtırmak suretiyle aile
bütçesine katkıda bulunmalarını ilköğretime devam etmelerinde daha önemli
ve gerekli görmeleri
5. Çok az oranda da olsa kimi ilköğretim çağındaki çocukların eğitim görme
isteğinin olmayıĢı ve okula karĢı ilgisizliği
6. Sürekli devamsız öğrencilerle ilgili olarak özellikle 22 Sayılı Kanun ile 4306
Sayılı Kanunun ihlali halinde bir yargılamanın ve müeyyidenin etkin olarak
uygulanmayıĢı
15
7. Milli Eğitim Bakanlığının genelgelerle birlikte ilköğretimde devamsızlık
konusunda 20+15=35 günlük sınırlamayı kaldırması, öğrencinin bir dönem
notu almıĢ olmasını ġube Öğretmenleri Kurulunda durumunun görüĢülmesi
için yeterli görmesi
8. Kimi ailelerin evlerinin okula uzak oluĢu
9. Bazı öğrencilerin kaynaĢtırma eğitimine tabi oluĢu ve velilerin özürlü
öğrenciyi okula göndermek istememesi
10. Dar gelirli ailelerde bakıma muhtaç anne, baba, büyükanne, büyükbaba, kardeĢ
olması ve özellikle ilköğretim çağındaki kız çocuklarının bu kiĢilerin bakımını
üstlenmesi veya aile tarafından görevlendirilmesi
11. Daha önceki yıllarda çocuklarını okula göndermeyen velilerin, okul yönetimi
ve öğretmenlerin takibi sonucu tekrar okula göndermek istemelerine rağmen,
öğrencilerin yaĢıtlarına göre daha alt sınıfta öğrenime devam etme,
kendilerinden yaĢça ve bedenen küçük öğrenciler ile aynı sınıfta okumayı
kabullenememesi ve velinin de aynı düĢüncede olması
12. Köylerde bazı ailelerin ilköğretim çağındaki çocukları ev, tarla gibi iĢlerde
çalıĢtırmaları
13. Bazı ailelerin okulların eğitime devam ettiği bahar ve güz aylarında yaylalara
çıkmaları ve çocuklarını da beraberlerinde götürmeleri
14. Kırsal kesimde, kız çocuklarının ilk okuma ve yazma döneminden sonra okula
gönderilmemesi yönünde yanlıĢ da olsa yaygın bir inancın, töre ve geleneğin
olması
15. Köylerde kız çocukların niĢanlanması veya resmi nikah olmadan
evlendirilmesi
16. Kırsal kesimde eğitim ve öğretimin öneminin tam olarak kavranmamıĢ olması
17. Velilerin taĢımalı, yatılı ve pansiyonlu ilköğretime olumlu yaklaĢmaması
18. Göç
19. Ailenin bölünüĢü, anne ve babaların ayrılması
20. Kimi ilköğretim çağındaki çocuğun ailede yaĢanan sorunları bahane ederek
ailesini ve okulunu terk ederek, büyük Ģehirlere kaçması
21. Ġlköğretim okullarının bir kısmında 5 yıllık eğitim öğretim verilmesinden
dolayı bu okullarda öğrenimini tamamlayan öğrencilerin 6,7 ve 8. sınıflar
bulunan ilköğretim okullarına nakil sırasında izlerinin kaybedilmesi, kayıt
iĢlemi yapılmadan nakil belgesi düzenlenemediğinden beĢ yıllık öğrenimini
tamamladığı ve devam edeceği sekiz yıllık eğitim veren okul yöneticilerinin
sorunu çözememesi
22. Aday öğretmenlerin, özellikle köylerde, öğrenci velileri ile yeterli düzeyde
iletiĢim kuramayıĢları sonucu sürekli devamsız durumdaki öğrencilerin okula
devamlarını sağlayamamaları.
Resmi Genel Liselerde Öğrenci Devamsızlığı ve Buna Dönük Okul Yönetimi Politikaları
(Ankara Ġli Örneği)
(Zeki Pehlivan, 2006)
Zeki Pehlivan‘ın (2006) resmi genel liselerdeki öğrenci devamsızlığının nedenlerinin
belirlenmesi ve bu sorunun giderilmesine yönelik olarak uygulanabilecek okul yönetimi
politikalarının saptanması amacıyla yaptığı tez çalıĢmasında, Ankara ilinde öğretmen, idareci
ve branĢ öğretmenleri ile sık devamsız öğrenciler ile görüĢmüĢtür.
16
Nicel ve nitel olarak iki boyutta yürütülen çalıĢmada veriler, Ankara ilinin 8 merkez
ilçesindeki resmi genel liselerde görev yapan yönetici, rehber öğretmen ve branĢ öğretmenleri
ve yine bu liselerde kayıtlı görünüp sürekli devamsız olan öğrencilerle görüĢmeler yapılmak
suretiyle elde edilmiĢtir.
Pehlivan‘ın liselerde devamsızlık ile ilgili öğretmen ve öğrenciler ile yaptığı görüĢmeler
sonucunda, öğretmenlerin öğrenci devamsızlık sebeplerini ailevi (aile içi Ģiddet, kötü
muamele, ailenin parçalanması, ailenin eğitim düzeyinin düĢük olması…), eğitimsel
(öğrencinin ilgi ve yeteneklerine uygun alanlara geçiĢlerine olanak sağlanamaması,
öğretmenlerin öğrencinin ilgisini çekecek yöntemler kullanmaması, okul-aile iletiĢiminin
yetersiz olması…) ve öğrenci kaynaklı (okul dıĢı arkadaĢ grubu, ergenlik sorunları, okul
çevresinde öğrenciyi çeken sinema, kafe gibi etmenler) nedenler olarak üçe ayırmıĢtır.
Yine aynı çalıĢmada devamsızlık yapan öğrenciler ile yapılan görüĢmelerde devamsızlık
nedenleri okulda sıkılma, okulu ve dersleri sevmeme, arkadaĢların özendirmesi ve eğitimle
ilgili beklentilerin olmaması olarak saptanmıĢtır. Pehlivan, çalıĢmada elde edilen bulgulardan
çıkarılan en önemli sonucun, devamsızlık konusunda öğrenci ve öğretmenlerin farklı
düĢündüklerinin ortaya çıkması olduğunu belirtmiĢtir.
Eğitim Politikası Önerileri:
Pehlivan (2006) çalıĢmasında görüĢülen idareci, öğretmen, branĢ öğretmeni ve devamsız
öğrencilerden elde ettiği veriler doğrultusunda aĢağıda listelenen eğitim politikası önerilerini
geliĢtirmiĢtir:

Ailelerin; anne-baba eğitimi, okuma-yazma eğitimi, meslek eğitimi vb. gibi eğitimlere
katılmaları sağlanarak daha bilinçli olmalarının sağlanması gerekir. Böylece aile içi
iliĢkilerin daha sağlıklı hale gelmesi ve eğitim düzeyinin yükseltilmesi sağlanabilir.

Okullarda uygulanan programların uygulanması sırasında öğretmenlerin öğrencileri
daha aktif derslere katabileceği bir düzenlemenin ya da öğretim yönteminin
kullanılması gereklidir. Bu Ģekilde hem öğrenme daha kalıcı olacaktır hem de öğrenci
derslerde sıkılmayacaktır.

Öğrencilerin ortaöğretime gelmeden önce portfolyoları çıkarılarak, hangi alanlarda
daha yetenekli olduğu tespit edilmeli ve ortaöğretimde program seçiminden
kaynaklanacak sorunlar en aza indirgenmelidir.

Okul aile iliĢkileri çok daha etkin kullanılmalıdır. Bunun için öğrenci velileri sadece
para istemek, sorun aktarmak vb. nedenlerle okula çağrılmamalıdır. Onların okulun
gerçekleĢtirdiği sosyal, kültürel ve sportif etkinliklere katılımcı olmalarına olanak
verilmeli ve böylelikle okula alıĢık olmaları sağlanmalıdır.

Okulların çevrelerinde bulunan ve gençler için sakıncalı olabilecek kahvehane,
internet kafe vb. yerlere okul saatleri içerisinde girilmesinin yasaklanması gereklidir.
Yeni yapılacak okulların yapım yerinin seçilmesinde çevre koĢullarının çok iyi
değerlendirilmesi ve okulun kendi içerisinde ilgi çekici (spor salonu, kütüphane,
sinema salonu, kantin, bilgisayar laboratuarı…) alanların bulundurulmasına dikkat
edilmelidir.
17

Öğrencilerin bulundukları düzey bakımından en sorumlu oldukları dönem lise çağıdır.
Bu nedenle hem rehber öğretmenler hem de diğer branĢ öğretmenlerinin özellikle
okuldan kaçma alıĢkanlığı olan öğrencilerle iliĢkilerinde daha dikkatli olmaları
gereklidir. Öğretmenlerin öğrencilere yaklaĢımlarında daha sevecen, iletiĢime açık,
yargılayıcı değil paylaĢımcı olarak öğrencileri kazanma çabası içerisinde olmaları
gereklidir. Ayrıca, üniversitelerde yetiĢen öğretmen adaylarının okuldan kaçan
çocuklar ya da risk altındaki çocuklar ile ilgili bilgilendirilmeleri gereklidir. Halen
sistemde yer alan öğretmenler için de Hizmet Ġçi Eğitim programları ile bilgilendirme
yapılarak bu konuda bilinç yaratılmalıdır.

Milli Eğitim Bakanlığı‘nın öğrencilerin devamsızlıkları ile ilgili daha duyarlı olmaları
gereklidir. Ġl ve ilçe düzeylerinde yetki vererek ve özendirerek, projeler ve programlar
üretmeleri sağlanmalıdır. Bu programların uygulanmasını denetlemeli ve programların
baĢarılarını değerlendirmelidir.

Okulların kendi olanakları ile kaynak yaratmalarına ve böylelikle okulun daha temiz,
düzenli ve hem öğrenci hem de öğretmen için eğitim yapılabilir bir ortam
sağlanmalıdır.
Öğrenci Devamsızlıklarının Nedenleri Ve Devamsızlığın Akademik BaĢarıya Olan Etkisi
(Yahya Altınkurt – 2008)
Altınkurt‘un çalıĢmasında yaptığı derleme doğrultusunda öğrenci devamsızlık nedenlerini altı
boyutta ele almıĢtır, bunlar: yöneticilerden, öğretmenlerden, aileden, çevreden, akademik
kaygıdan kaynaklanan nedenler ve son olarak da bireysel nedenlerdir. Altınkurt‘un
çalıĢmasını referans alarak bu baĢlıkları detaylandıracak olursak
Yöneticilerden Kaynaklanan Nedenler:
Okul yöneticilerinin öğrenci üzerine doğrudan etkisi olmasa bile dolaylı olarak etkisi
bulunmaktadır (Balcı, 2001). Okul disiplin politikaları, okul içi etkinlikleri örgütleme, giriĢ
çıkıĢların ve tenefüs saatlerinin belirlenmesi öğrenci devamsızlığını etkileyen etmenleri
oluĢturabilir. Okul yönetiminin hoĢgörü düzeyi tutturması, esnek bir düzen kurması, öğrenci
görüĢlerini alması, onların istek ve beklentilerini okul amaçlarına zarar vermeden
gerçekleĢtirmelerine yardım etmesi, okul kökenli devamsızlık nedenlerini azaltabilecek
etkinlikler arasında sayılabilir (Basar, 2001)
Öğretmenden Kaynaklanan Nedenler:
Öğretmenlerin sınıf içinde olumlu tutum ve davranıĢları öğrencilerin okula bağlılığı üzerinde
olumlu etki yaparken; öğretmenin sınıf içindeki otoriter tavrı, öğrencilerle olan iletiĢiminin
yetersizliği, öğrenciden yeteneklerinin üzerinde performans beklemesi gibi etmenler,
devamsızlık gibi istenmeyen davranıĢlara neden olabilmektedir (Ataman, 2001)
Aileden Kaynaklanan Nedenler:
Öğrencinin aile ortamı, onun davranıĢlarının temel kaynağıdır. Anne babanın çocuk yetiĢtirme
tarzları, eğitim düzeyleri, boĢanma gibi pek çok etken öğrenci davranıĢlarını etkilemektedir
(Senemoğlu, 2001; Cüceloğlu, 2003; Sarıtas, 2001). Ailenin çocuğun davranıĢlarını aĢırı
18
derecede kontrol etmeye çalıĢması ya da aĢırı ilgisiz davranması öğrencilerin devamsızlık
yapmalarına neden olabilmektedir.
Çevreden Kaynaklanan Nedenler:
Öğrencinin çevresinde yer alan çeĢitli arkadaĢ grupları, öğrenci davranıĢı üzerinde etkilidir.
Öğrenciler grup dinamiğinin etkisi ile bir grup içerine girebilmek ya da grup içerisinde
kalabilmek için devamsızlık yapabilirler (KağıtçıbaĢı, 1998; Arkonaç, 2001; Güney, 2000).
Bunun yanında, öğrencinin evinin okula uzak olması gibi fiziki nedenler de devamsızlık
nedeni olabilir.
Akademik Kaygıdan Kaynaklanan Nedenler:
Öğrencilerin öğrenimleri süresince baĢarılı olmalarını sağlayan, akademik baĢarılarını olumlu
Ģekilde etkileyen etmenlerden birisi, öğrencilerin sahip oldukları etkin ve verimli ders çalıĢma
alıĢkanlıklarıdır (Vergili ve Atılgan, 1998). Öğrencilerin düzenli bir ders çalıĢma
alıĢkanlıkları yoksa sınavlarına çalıĢmak ya da ödev yapmak gibi nedenlerle devamsızlık
yapabilmektedirler.
Bireysel Nedenler:
Öğrencilerin; okul dıĢında çalıĢmak zorunda olması, psikolojik rahatsızlıklar, yeterince
güdülenmediği için okulu sevmemesi ve gelecek kaygısı gibi pek çok bireysel neden
devamsızlık yapmasına neden olabilmektedir (Kadı, 2000)
Altınkurt (2008) yaptığı araĢtırma sonunda aĢağıdaki sonuçlara varılmıĢtır:

Öğrencilerin yarısı, devamsızlık yapmasında okul yönetiminin etkisi olduğu
görüĢündedir

Öğrencilerin yaklaĢık beĢte ikisi devamsızlık yapmasında öğretmenlerin etkisi olduğu
görüĢündedir

Öğrencilerin yaklaĢık beĢte biri ailesinden kaynaklanan nedenlerin devamsızlık
yapmasında etkili olduğu görüĢündedir

Öğrencilerin yaklaĢık dörtte biri çevreden kaynaklanan nedenlerin devamsızlık
yapmasında etkili olduğu görüĢündedir

Öğrencilerin beĢte birinden fazlası akademik kaygıdan kaynaklana nedenlerin
devamsızlık yapmasında etkili olduğu görüĢündedir
19
Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Okul Terk ve Ġzlenmesi ile Önlenmesine Yönelik
Politikalar (GökĢen ve ark.)
ÇalıĢma Sonuçları:
GökĢen ve arkadaĢlarının (2006) çalıĢmasındaki dikkat çekici unsurlardan bir tanesi Türkiye
genelinde öğrenci sayısındaki azalmanın (okul terkin) 4. sınıfta baĢlaması ve 5. ve 6.
sınıflarda hızlanmasıdır. Yine aynı çalıĢmaya göre sekiz yıllık ilköğretimde, iller bazında
farklılıklar görülmekle birlikte, ortalama yüzde 15 oranında öğrenci kaybı yaĢanmaktadır. Bu
bilgi, KarataĢ‘ın (2003) çalıĢmasının verilerini de destekler niteliktedir.
GökĢen ve arkadaĢlarının (2006) çalıĢmasına göre, ilköğretim okullarında okulu terk
konusunda en önemli kurumsal yapı okullardır, dolayısı ile okulu terk konusunda ilköğretim
okullarının mevcut konumu ile ilgili değerlendirmede bulunmak önem taĢır. GökĢen ve
arkadaĢları çalıĢmada okul terk konusunda okulların mevcut durumlarında aĢağıdaki
eksiklikler ile karĢılaĢıldığını belirtmiĢlerdir:

Okulu terke iliĢkin standart tanım eksiklikleri bulunmaktadır.

Okulu terk için oluĢturulmuĢ risk grupları ve izleme sistemleri bulunmamaktadır.

Okulu terkin önlenmesine yönelik okul ve okul yönetimleri için yeterli görev, yetki ve
sorumluluk bulunmamaktadır.

Okulu terkin önlenmesine yönelik okulların kurumsal kapasitesi sınırlıdır.

Okul ile çevresinin okulu terk konusunda iletiĢim ve iliĢkileri sınırlıdır.
ÇalıĢma bulguları iki boyutta ele alınmıĢtır: nitel ve nicel bulgular. ÇalıĢmadan elde edilen
nicel bulgular aĢağıdaki 4 ana baĢlıkta ele alınmıĢtır.

Ekonomik koĢullardan kaynaklanan nedenler
o Ekonomik yetersizlikler nedeniyle çocukların iĢte veya evde çalıĢtırılması
o Ekonomik yetersizlikler nedeniyle eğitim harcamalarının karĢılanamaması
o ġartlı nakil transferinin olumsuz kullanımı

Eğitim sistemi ve okul koĢullarından kaynaklanan nedenler
o Okulun / Sınıfın kalabalık olması
o Mevcut baĢarı ölçme ve sınıf geçme sistemi
o Okul içindeki ve dıĢındaki sınıf geçme sistemi
o Öğretmenlerin yetersizliği ve eğitimin kalitesizliği
o Okul müfredatının ağır ve yüklü olması, öğrencin yeteneklerinin ortaya
çıkartılamaması
o Okulun öğrenci, veli ve öğretmen için cazibe merkezi olmaması

Sosyal, kültürel ve ailevi koĢullardan kaynaklanan nedenler
o Göç ve göçün olumsuz etkileri
o Aile yapısı, dağılmıĢ ve parçalanmıĢ aileler
20
o
o
o
o
o
Dil sorunu
Annenin eğitimi ve eğirim ile ilgili bilinç seviyesi
Ailenin ve çocuğun eğitimden beklentilerinin düĢük olması
BeĢ yıllık ilköğretim alıĢkanlıklarının sürdürülmesi
Geleneksel yapı, kız çocuklarının okutulmasın yönelik önyargılar, inançlar ve
dini faktörler
o Ġyi rol modellerin eksikliği ve medyanın etkileri

Bürokratik ve Siyasal nedenler
Risk Grupları
Bu çalıĢmada okul terk davranıĢında risk grubunu oluĢturan faktörler Ģu Ģekilde belirlenmiĢtir.











Cinsiyet (kız çocukları)
Okul-yazar olmayan annenin çocukları
Okulla ilgisi olmayan ailelerin çocukları
Eğitimden beklentinin düĢük olduğu aileler
Evde konuĢulan dilin Türkçe olmaması
ÇalıĢmak zorunda olan çocuklar
Evde hane halkı kiĢi baĢı harcama
YaĢanılan konutun sahibi olmama
DüĢük okula aidiyet
Sorunlu öğretmen ile iletiĢim
Okulun fiziksel olanaksızlıkları
Ayrıca yapılan çalıĢma kız ve erkek çocuklarda karĢılaĢılan risk durumlarını da kendi içinde
gruplamaktadır. Buna göre kız çocuklarında riskli durumlar aĢağıdaki gibidir:
 Annenin okur-yazar olmaması
 Okul baĢarısızlığı
 Okulun fiziksel olanaksızlıkları
 Bir iĢte çalıĢması
 Evde konuĢulan dilin Türkçe olmaması,
Erkek çocuklarında karĢılaĢılan risk grupları ise kız çocuklara göre farklılıklar göstermektedir
ve aĢağıdaki sıralanmaktadır:
 Okul baĢarısızlığı
 Bir iĢte çalıĢması
 Okulun fiziksel olanaksızlıkları
 Ailenin okula ilgisizliği
 Çocuğun okula aidiyetinin düĢük olması Ģeklinde sıralanmaktadır.
Türkiye‘de ilköğretim okullarında okul terk kavramı ve ilgili mevzuat
GökĢen ve arkadaĢlarının yaptığı literatür taramasından elde ettikleri verilere göre mevcut
hukuki mevzuatta, Türkiye‘de ilköğretim okullarında, okulu terk yerine okula devamsızlık
kavramının tanımlandığı görülmektedir. Ġlgili hukuki düzenlemelerde süre belirtmeksizin üst
üste okula gelmeyen ve gelmeme mazereti aile-veli ya da vasisi tarafından üç gün içinde
21
okula bildirilmeyen; bu nedenle mülki amirlerin tebligatına uğrayan, buna rağmen okula
gönderilmeyen öğrencileri sürekli devamsız sayılmaktadır.
GökĢen ve arkadaĢlarının ―Hukuki Mevzuat ve uygulaması‖nı incelemesi sonucunda
Türkiye‘de ilköğretim okullarında okulu terk etmiĢ bir öğrenciyi tanımlayan unsurlar
Ģunlardır:
 Sekiz yıllık bir ilköğretim okuluna kaydını yaptırmamıĢ olması;
 14 yaĢın altında olması;
 Ġzinsiz veya mazeretsiz sürekli devamsız olması;
 Bu süre içinde bir baĢka okula kayıt ve devam ediyor olmaması;
 Bir sonraki dönem tekrar kayıt olmaması;
 Okulda raporlu veya izinli olmaması;
 Ülke dıĢına çıkmamıĢ olması.
Kapsamlı bir hukuki ve kuramsal çerçeve mevcut olmasına rağmen ilköğretim okullarında
okulu terk sürmekte ve önemli bir sorun oluĢturmaktadır. AĢağıda mevcut hukuki ve
kurumsal yapının sorunları ve kısıtları ile ilgili değerlendirme baĢlıklar halinde
sunulmaktadır.
 222 sayılı yasa uygulan(a)mamaktadır
 Okul yönetimi ve okul müdürünün sınırlı yetkileri
 Okul kayıt sisteminin esnekliği
 Nüfus sayımı, kaydı ve güncellemesinin sağlıklı olmaması
 Kayıtlı adres ve ikametgah adreslerinde yaĢanan sıkıntılar
 T.C. nüfus kağıdı olmaksızın kayıt yapılması
 Okullarda sağlıklı bilgi ve istatistik altyapısı olmaması
Türkiye’de Ġlköğretim Okullarında Yüksek Okul Terk Oranı ve Okula Kayıt Olmama
(Darbaz ve ark.)(2009)
Darbaz ve arkadaĢlarının (2009) çalıĢması TÜĠK‘in 2006 çocuk ĠĢgücü Anketi verilerini
kullanarak, Türkiye‘de ki 6–14 yaĢ arasında bulunan çocuk iĢçilerinin güncel bir profilini
çizmeyi amaçlamıĢtır. ÇalıĢma Türkiye‘de ki 6–14 yaĢ arasında olan 12.478.000 çocuğu
temsil etmektedir.
ÇalıĢan Çocuklar ile Ġlgili SözleĢmeler
Türkiye, 1992‘de Uluslararası ÇalıĢma Örgütü‘nün (ĠLO) Çocuk İşçiliğinin Sona Erdirilmesi
Uluslararası Programı’na (IPEC) katıldığından beri çocuk iĢçiliğiyle mücadelede önemli bir
yol kat etti. Bu çerçevede Türkiye, 1998‘de minimum çalıĢma yaĢını 15 olarak belirleyen ve
2001‘de en kötü Ģartlardaki çocuk iĢçiliğini yasaklayan 138 ve 182 sayılı ĠLO sözleĢmelerini
kabul etmiĢtir. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi İçin
Zamana Bağlı Politika Program Çerçevesi, 2014 yılında 15 yaĢ altı çocuk iĢçiliğinin
tamamen ortadan kaldırılmasını öngörmektedir.
22
ÇalıĢan Çocuklar ile Ġlgili Ġstatistikler
2006 yılı itibariyle Türkiye‘de 6-14 yaĢ arasında 320 bin çocuğun çalıĢtığı görülmektedir.
ÇalıĢan bu çocukların %35‘i kız, yüzde 65‘i ise erkektir. Bu 320 bin çocuk iĢçinin okula
devam durumları Tablo 2.5‘te verilmiĢtir
Okula devam etmeyen çocuk iĢçilerin eğitim durumlarına daha detaylı olarak bakıldığında, bu
çocukların zorunlu eğitim çağını tamamlayamadan okulu bıraktıkları ya da en yüksek öğrenim
durumu olarak ilköğretimi tamamladıkları görülmektedir. Okula devam etmeyen çocuk
iĢçilerin %52.7‘si ilköğretimden mezun olduktan sonra okumaya bırakmıĢ, %23.2‘si
ilköğretimi tamamlamadan okulu terk etmiĢ, %24.1‘i ise hiç okula gitmemiĢ. Bu istatistiklerin
detayları Tablo 2.6‘da verilmiĢtir.
ÇalıĢmaya göre, hiç okula gitmemiĢ 6-14 yaĢ arası çocukları %47.9‘unun hiç okula
gitmemelerinin ana sebepleri çocuklarının çalıĢmak zorunda olması ve okul masraflarını
karĢılayamamaları olarak çıkmıĢtır. Okula gitmemenin sebepleri Tablo 2.7‘de detaylı olarak
sunulmuĢtur.
Yerel Belediye ÇalıĢmaları – Ġstanbul Bahçelievler Belediyesi Örneği
Türkiye‘de ki devamsızlığın azaltılması, eğitime katılımın arttırılması ile ilgili uygulamalara
bakıldığında bölge bazında bazı özel çabaların da gösterildiği görülmektedir. Okulların
çalıĢmalarının dıĢında, Belediyelerde kendi bölgelerinde çalıĢmalar yürütülebilmektedir.
Örnek olarak, Ġstanbul‘da Bahçelievler Belediyesi‘nin okul çağında olup da okula devam
etmeyen öğrenciler ile ilgili çalıĢmaları mevcuttur. Bu çalıĢmalar doğrultusunda Bahçelievler
Belediyesi kendi hizmet bölgesi içinde kalan okul idarecileri ile iĢbirliğine girerek, bölgesel
bazda incelemelerde bulunmuĢtur, ayrıca yerel Sağlık Ocakları ile öğrencilerin sağlık
problemlerinin çözümü, Muhtarlıklar ile yazıĢmalar aracılığı ile adres değiĢikliği nedeni ile
velisine ulaĢılamayan öğrencilere ulaĢma, MüfettiĢler Kurulu ile irtibat halinde bulunarak
ilgili raporların detaylı incelenmesi ve gereğinin yapılması, devamsızlık yapan öğrencilerin ev
ziyaretlerinin düzene konulması, Halk eğitim Müdürlükleri ile bölgede karĢılaĢılan
devamsızlık sebeplerinin çözümüne yönelik iĢbirliği… gibi çalıĢmalar yürütmektedirler
(Bahçelievler Belediyesi Ġnternet Sitesi, 2006). Ancak literatür çalıĢmasında baĢka bir
belediyeye ait benzer bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır.
Nitelikli Eğitim ve Derse Devam ĠliĢkisi
(Yılmaz ve ark., 2007)
Yılmaz ve arkadaĢlarının 116 lisans öğrencisi ile yapılan çalıĢmalarında derse devamın
öğrencinin akademik performansı üzerinde doğrudan etkili olduğu görülmüĢtür.
Okul Devamsızlık Nedenleri Anketi Uygulaması
Türkiye‘de birçok ilköğretim okulunun rehberlik servisleri tarafından özellikle 4, 5, 6, 7 ve 8.
sınıf öğrencilerine ―devamsızlık nedenleri anketi‖ uygulanmaktadır. Bu anket doğrultusunda
öğrencilere sorunları 3 ana baĢlıkta yöneltilmektedir, bunlar:
- Aileden kaynaklı nedenler (ailede ki çok çocukluğa eĢlik eden ekonomik güçsüzlük,
bilinçsizlik, ilgisizlik…),
23
-
Çocuktan kaynaklanan nedenler (yetersizlik düĢünceleri, fiziksel ya da zihinsel
problemler, arkadaĢları ve okul çalıĢanları ile iliĢkileri…),
Okul ve çevresinden kaynaklanan nedenler (barınma ve ulaĢım sorunları,
öğretmenlerde ki tükenmiĢlik…).
Sekiz Yıllık Zorunlu Eğitim Uygulamasında KarĢılaĢılan Zorluklar
(Kıran, 1999)
Yapılan araĢtırmada elde edilen ulusal ve uluslar arası devamsızlık ve terk nedenlerinin yanı
sıra Kıran‘ın (1999) çalıĢmasında ülkemize özgü bir durum olarak özellikle doğu bölgelerinde
ortaya çıkan coğrafi sıkıntılara da değinilmiĢtir. ÇalıĢmaya göre kırsal bölgelerimizdeki
yerleĢim birimlerinin dağılımından kaynaklanan problemler bu bölgelerde okullaĢma oranını
da doğrudan etkilemektedir (Kıran,1999).
24
SORUNUN BÜYÜKLÜĞÜ
Devamsızlık ve okul terkin yaygınlığını saptamak için e-okul veri tabanının incelenmesinden,
niteliksel ve niceliksel araĢtırmanın bulgularından yararlanılmıĢtır.
Niteliksel araĢtırma bulguları
Niteliksel araĢtırmada görüĢme yapılanların hepsinden çok farklı yanıtlar alınmıĢtır. Örneğin
okul terk eden öğrenci sayısı birden 200‘e kadar değiĢmektedir. Bu durum aslında okul
çalıĢanlarının konunu büyüklüğü hakkında yeterince bilgiye sahip olmadığının bir göstergesi
olarak düĢünülebilir.
Niceliksel araĢtırma bulguları
AraĢtırmaya katılan öğretmenler, öğrencilerinin %6.2‘sinin 20 günden fazla devamsızlık
yaptığını ve %2.6‘sının okulu terk ettiğini bildirmiĢlerdir. Bu oran e-okul verileri ile
örtüĢmektedir (Tablo 4.3).
Öğretmenler, bu yıl içinde sık devamsızlık yapan ortalama 3 öğrenci ve ailesiyle
ilgilendiklerini belirtmiĢlerdir. 100 öğrencileri varsa, kendi verdikleri oranlara bakarak en az 6
öğrencilerinin 20 günden fazla devamsızlığı olmasını beklemekteyiz. Ancak sadece 3 öğrenci
ile yakından ilgilendiklerini belirtmiĢlerdir (Tablo 4.3).
Öğrencilerin ise %13.3‘ü son dönem içinde 6 gün ve daha fazla devamsızlık yaptıklarını
belirtmiĢtir (Tablo 4.3).
E-Okul Veri Tabanının Ġncelenmesi
Genel e-okul verileri
2008-2009 Eğitim Öğretim Döneminde pasif ve aktif devamsızların sayıları ve oranları Tablo
2.1‘de görülmektedir. Tabloda yer alan aktif devamsız öğrenci tanımı özürsüz devamsız
öğrenci tanımını kapsamaktadır.
Buna göre ülke genelinde;
 Pasif devamsızların kayıtlı öğrencilere oranı %2.49,
 Aktif devamsızların kayıtlı öğrencilere oranı %3.05
 Toplam devamsızların kayıtlı öğrencilere oranı %5.5‘dir.
Seçilen örneklemin e-okul verilerinin analizi
Aktif öğrencilerin yıllık devamsızlık ortalaması 73,75 (s.s.=82,91) gündür. Pasif öğrencilerin
yıllık devamsızlık ortalaması 83, 22 (s.s.=84,52) gündür. Tablo 3.1‘de devamsızlık gün
sayısının kümülatif değerleri verilmiĢtir. Buna göre 5 gün devamsızlık yapan öğrenciler tüm
grubun %66,4‘ünü oluĢturmaktadır. Tablo 3.2‘de aktif ve pasif öğrencilerin illere göre
devamsızlık oranları verilmektedir.
25
NEDENLER
Devamsızlık ve okul terke yol açan nedenler hakkında niteliksel araĢtırmadan elde edilen
verileri aĢağıdaki Ģekilde özetleyebiliriz.
Öğrenciden kaynaklanan sorunlar
 Okula alıĢamama
 Akademik yetersizlikler, derslerden geri kalma, dersleri anlamama, takip edememe
 Okuldaki arkadaĢlar tarafından dıĢlanma, alaya alınma
 Dil problemleri
 YaĢın geçmesi / yaĢıtlar ile okuyamama
 Kız çocuklarının ev iĢleri ile ilgilenmesi, aile büyüklerinin ya da kardeĢlerinin
bakımını üstlenmeleri
 Mevsimlik iĢçi olarak çalıĢma
 Sağlık Problemleri
 Öğrencilerin gelecek kaygısı taĢımamaları / eğitime inançlarının olmaması
Aileden kaynaklanan sorunlar
 Ekonomik zorluklar (Bu baĢlık hem okul, ulaĢım, giyim gibi masrafların
karĢılanamaması hem de maddi yetersizlikler sebebi ile öğrencilerin çalıĢması ve ev
geçindirme yükümlülüğünün erkek çocukta olmasını kapsamaktadır)
 Kız çocuklarının erken geliĢmesi ve ailelerdeki namus kavramı
 Erken yaĢta yapılan evlilikler
Okuldan kaynaklanan sorunlar
 Okulların fiziksel yetersizlikleri
 Olumsuz öğretmen ve idareci tutumları
 Derslerin öğrencilerin ilgisini çekmemesi
 Yatılı ve de taĢımalı eğitimde mesafe ve eve, aileye duyulan özlem
Kanun / Yönetmelikler / Sistemden kaynaklanan sorunlar
 Sık taĢınan öğrencilerin nakil problemi
 Devamsızlık sonucu bir yaptırım ile karĢılaĢmıyor olma
Öğrenciler sağlık sorunlarının okula devamsızlık yapma için önemli bir etken olarak
değerlendirdikleri görülüyor. Bunun dıĢında okula devam etmeme nedenleri olarak saydıkları
etkenler sırasıyla Ģunlardır:
 Okula gidip gelmenin zorluğu (düĢük sosyoekonomik düzeyde daha yüksek),
 Ev iĢleri (kızlar ve düĢük sosyoekonomik düzeyde daha yüksek),
 ÇalıĢarak eve para getirme gerekliliği (erkekler ve düĢük sosyoekonomik düzeyde
daha yüksek),
 Derslerinin kötü olması (düĢük sosyoekonomik düzeyde daha yüksek)
26
 Okulda kendisini güvende hissetmemek (Tablo 5.6).
Öğrencilerden okulu terk etmeleri için önemli olabilecek etkenleri sıralamaları istendiğinde de
sağlık sorunlarının ilk sırada yer aldığı görülüyor. Bunun dıĢında okula devam etmeme
nedenleri olarak saydıkları etkenler sırasıyla Ģunlardır (Tablo 5.9):
 Okula gidip gelmenin zorluğu (düĢük sosyoekonomik düzeyde daha yüksek),
 Derslerinin kötü olması (düĢük sosyoekonomik düzeyde daha yüksek),
 Okulu sevmemeleri,
 ÇalıĢarak eve para getirme gerekliliği (erkekler ve düĢük sosyoekonomik düzeyde
daha yüksek),
 Ailesinin okula gitmesini istememesi (kızlar ve düĢük sosyoekonomik düzeyde daha
yüksek)
Okulu terk ve devamsızlık düĢük sosyoekonomik düzeyde daha kolay yapılabilecek bir Ģey
olarak gözükmektedir. Bir baĢka deyiĢle düĢük sosyoekonomik düzeyde okuldan vaz geçmek
daha kolaydır. Kızlar ailelerinin isteklerine daha çok önem verirken, erkekler çalıĢma
zorunluluğunu daha fazla hissetmektedir.
Okul baĢarısı devamsızlık ve okulu terk için önemli bir neden olarak belirtilmektedir.
Öğrencilerin okula devam etmek konusunda kararlı oldukları, bırakmayı düĢünmedikleri ve
okulu sevdikleri dikkati çekmektedir. Bu nedenle devamsızlık ve okul terkinin baĢka
nedenlere bağlı olduğu düĢünülebilir.
Öğrencilerin okula gitme nedenleri
Öğrencilerin %44.6‘sı okulu sevdiği için, %28.8‘i gitmediği günün telafisi zor olduğu için,
%12.2‘si ailesinin öğrenecek olması nedeniyle, %2.4‘ü öğretmenlerinin fark edecek olması,
%4.8‘i ceza alacağı nedeniyle okula devamsızlık yapmadıklarını belirtmiĢtir (Tablo 5.7).
Devamsızlık riskini artıran etkenler aĢağıda belirtilmiĢtir (Tablo 5.12).
 Erkeklerde 2 kat
 ―Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler‖ diyenlerde yaklaĢık 3.5 kat,
 ―Diğer öğrenciler benimle ilgili yalan söylediler, dedikodumu yaptılar ve baĢkalarının
da beni sevmemesi için uğraĢtılar‖ diyenlerde yaklaĢık 2 kat
 ―Ara sıra okula gitmesem de olur‖ diyenlerde yaklaĢık 3 kat
 Öğretmeninden dayak yiyenlerde yaklaĢık 3 kat
 ÇalıĢanlarda yaklaĢık 2 kat
 Zorunlu olarak çalıĢanlarda yaklaĢık 3 kat
 Sigara içenlerde yaklaĢık 12 kat
 Sık alkol içenlerde yaklaĢık 14 kat
 Ġlköğretimi tamamlamakta kararlı olmayanlarda yaklaĢık 4 kat
 ―Okulu bitirmek önemli değil‖ diyenlerde yaklaĢık 10 kat
 Derslerinde baĢarısız olduğunu düĢünenlerde yaklaĢık 5 kat
 Bir problemi olduğunda ailesiyle rahat konuĢamayanlarda yaklaĢık 4 kat
27
Ailevi etkenler
Öğrencilerin %94‘ü ailelerinin okuldaki baĢarılarıyla ilgili olduklarını belirtmiĢtir. DüĢük
sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha düĢüktür.
Ankete katılan öğrencilerin %5.1‘i okulu bırakırsa annelerinin, %5.4‘ü okulu bırakırsa
babalarının üzülmeyeceğini belirtmiĢtir. Cinsiyete göre bu bulgu farklılık göstermemektedir.
DüĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha yüksektir.
Öğrencilerin %12‘si ailesi ve öğretmenlerinin okul durumu hakkında düĢük iletiĢim içinde
olduklarını belirtmiĢtir. DüĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha yüksektir.
Terk ederlerse öğrencilerin bu durumu kimle paylaĢacakları
Okulu terk edecek olurlarsa öğrencilerin %66.5‘i anneleriyle, %55.6‘sı babalarıyla, %41.8‘i
öğretmenleriyle, %31.6‘sı rehber öğretmenleriyle, %16.8‘i müdürüyle ve %44.6‘sı
arkadaĢlarıyla paylaĢacağını bildirmiĢtir (Tablo 5.10). ArkadaĢlarıyla paylaĢacak olanların
oranı öğretmenlerinden daha yüksektir.
Okulu bırakmayı düĢündükleri zaman rehber öğretmenle paylaĢma oranının öğretmenle
paylaĢma oranına göre düĢük olması ilginçtir. Rehber öğretmenlerinin isimlerini bilme
oranları da oldukça düĢüktür. Bu bulgunun rehberlik sisteminin yetersiz kaldığını gösterdiği
söylenebilir.
ÇalıĢma ve okula ulaĢım
Öğrencilerin %11.1‘i okul dıĢında herhangi bir iĢte çalıĢtığını, %5.9‘u çalıĢmak zorunda
olduklarını belirtmiĢlerdir. Erkeklerde ve düĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran
daha yüksektir.
Öğrencilerin onda biri çalıĢtıklarını söylerken bunların sadece yarısı çalıĢmak zorunda
oldukları için çalıĢtıklarını belirtmiĢtir. Bu bulgu, zorunda olmadığı halde çalıĢan öğrenci
sayısının büyüklüğünü göstermektedir. Bir baĢka deyiĢle çalıĢan öğrencilerin yarısı zorunlu
oldukları için çalıĢmaktadır.
Öğrencilerin %26.2‘si ise okula gidiĢlerinin zor olduğunu belirtmiĢtir. Cinsiyet ve
sosyoekonomik duruma göre bu bulgu farklılık göstermemektedir. Öğrencilerin dörtte biri
okula ulaĢmanın zor olduğunu belirtirken, terk nedeni olarak gösterenlerin oranı onda birdir.
Okula gitmek zor olsa bile bunun terk nedeni olma ihtimali daha düĢük olarak gözükmektedir.
E-okul verilerinin analizinden elde edilen bulgular
E-okul verilerinin analizinden elde edilen bulgular göstergeler bölümünde verilmiĢtir.
28
FARKINDALIK VE TUTUM
Okul terk ve devamsızlık konusunu okul çalıĢanlarının çok önemsemediği görülmüĢtür. Okul
yöneticileri ve öğretmenler devamsızlık ve terkin yoğun yaĢandığı bölgelerde konuya
hassasiyetlerini yitirmiĢlerdir. Okul içi diğer aktiviteler daha önemli olarak
değerlendirilmektedir. Özellikle bakanlık merkez teĢkilatının önemsediği konulara odaklanma
çok fazladır. Ders baĢarısına ve diploma verilmeye odaklanılmıĢ durumdadır.
Okul çalıĢanlarında devamsızlığın öğrenci, aile ve dıĢ etkenlerden kaynaklandığı izlenimi
hakimdir. Bu nedenle öğretmen ve okul yöneticileri, devamsızlık ve okul terki konusunda
kendilerini sorumlu tutmamaktadır. Bunun sonucu, özel yöntemler geliĢtirmemektedirler.
Genel olarak akademik olarak baĢarısız, sorunlu davranıĢları olan, devamsızlık yapan ve okul
terk riski olan öğrencilere karĢı olumsuz ve umutsuz bir yaklaĢım gözlenmiĢtir. Öğrenciler
arasında ―baĢarılı‖ ve ―yaramaz‖ ayrımı yapılmaktadır. Okul terk ve devamsızlık durumunda
―yaramaz‖ öğrencinin takibi yapılmamaktadır. Sanki kısıtlı imkanlarını bu çocuklara değil,
diğerlerine harcama eğilimi bulunmuyor. Halbuki, bu öğrencilerin oranı %5 civarındadır. Asıl
nedenin bu konuda yeterisz bilgi ve beceriye sahip olmaları olduğu düĢünülmüĢtür.
Öğretmenlerin öğrencilerden beklediği saygı kavramı daha çok ―itaat‖ içermektedir. Öğrenci
ve öğretmen arasında bir güç savaĢı dikkati çekmektedir. ―Ya sen/ya ben‖ savaĢına
girilmektedir. Öğrencilerin yarısı öğretmenlerinden en az bir kez dayak yediklerini
belirtmiĢlerdir. Bu bulgu da öğretmenlerin disiplin yöntemleri konusunda yetersiz olduğunu
göstermektedir.
nedenlere bağlı olduğu düĢünülebilir. Öğrenciler okulu sevdiklerini söylerken, öğretmenler
tersini düĢünmektedir. Bu nedenle ―okulu sevme‖ kavramı hakkında bir uyumsuzluk olduğu
söylenebilir. Öğrencinin okuldan, öğretmenin öğrenciden beklentisi farklıdır.
Öğretmenlerin devamsızlığı bir sorun olarak 10 üstünden ortalama 4.24 olarak tanımlaması
dikkat çekicidir. Halbuki daha önceki sorularda belirttikleri devamsızlık oranları oldukça
yüksektir. Bu durum, devamsızlık ve okul terk oranlarının önemi hakkında yeterince bilgi
sahibi olmadıklarını göstermektedir (Tablo 4.4).
Okul terkinden okulu sorumlu tutma oranı %10 civarlarındadır. Bu da sorumluluğu
üstlenmeme eğiliminin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir (Tablo 4.4).
Öğretmenler genelde okul dıĢındaki etkenlerin okul terk riskinden sorumlu olduğunu ileri
sürerken, bu sorunun çözümünde okula iliĢkin etkenlerin önemli rol alabileceği öne sürmeleri
ilginçtir (Tablo 4.6).
Öğrenci verilerini göz önüne aldığımızda aĢağıdaki bulguları görmekteyiz (Tablo 5.5).
29
 Öğrencilerin %14.2‘si ―ceza almayacağını bilsem devamsızlık yaparım‖ demiĢtir.
Erkeklerde ve düĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha yüksektir.
 Öğrencilerin %4‘ü ―ceza almayacağımı bilsem hiç gelmem‖ demiĢtir. Erkeklerde bu
oran daha fazladır.
 Öğrencilerin %6.2‘si ailelerinin okula gitmelerini istemediğini söylemiĢtir.
 Öğrencilerin %3.8‘i ilköğretimi tamamlamakta kararlı değillerdir. Cinsiyet ve
sosyoekonomik duruma göre bu bulgu farklılık göstermemektedir.
 Öğrencilerin %8‘i okulda öğrendiklerinin hayatının gidiĢatını etkilemeyeceğini
düĢünmektedir. Erkeklerde ve düĢük sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha
yüksektir.
 Öğrencilerin %97.8‘i bir meslek sahibi olmayı istemektedir. Erkeklerde ve düĢük
sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha yüksektir.
 Öğrencilerin % 97‘si okulu bitirmenin kendileri için önemli olduğunu belirtmiĢlerdir.
Kızlarda ve yüksek sosyoekonomik düzeyi olanlarda bu oran daha yüksektir.
 Öğrencilerin %2.4‘ü okula gitmeyi sevmediğini belirtmiĢtir. Erkeklerde bu oran daha
yüksektir. Sosyoekonomik duruma göre bu bulgu farklılık göstermemektedir.
30
UYGULAMALAR VE SORUNLAR
Niteliksel araĢtırma bulgularına göre uygulamadan kaynaklanan sorunlar Ģunlardır:
Öğretmenlerden kaynaklanan sorunlar:
Öğrenciler arasında ―baĢarılı‖ ve ―yaramaz‖ ayrımı yapan öğretmenler, okul terk ve
devamsızlık durumunda ―yaramaz‖ öğrencinin takibini yapmamaktadır. Ayrıca daha çok ders
baĢarısına odaklanmıĢ durumda olan öğretmenler, öğrencilerin davranıĢ sorunları karĢısında
öğretmenler yetersiz kalmaktadır. Öğretmenlerde tükenmiĢlik değil, çaresizlik ve değer yitimi
gözlenmektedir. Öğretmenle öğrenci arasında saygıya dayanan bir iliĢkiden çok, ―Ya sen/ya
ben!‖ Ģeklinde sürdürülen bir güç savaĢı bulunmaktadır.
Ġdarecilerden kaynaklanan sorunlar:
Devamsızlık takipleri okullarda düzenli olarak yapılamamaktadır. E-okul devamsızlık
giriĢlerini idareciler yapmakta, öğretmenlere geri bildirim yalnızca veli toplantılarından önce
verilmektedir. Ġdareciler gerekli olduğunda yönlendirme yapabilecekleri kurumların kimler
olduklarını ve neler yapabileceklerini bilmedikleri için ihtiyaç durumunda ailelere doğru
yönlendirme yapamamaktadır. Ayrıca belirli bir süreyi aĢan devamsızlık durumunda açılması
gereken davanın ve kanuni sürecin nasıl yürütüleceği konusunda bilgileri bulunmamaktadır.
Bu koĢullar altında öğrenciler tarafından yapılan devamsızlıklar örtbas edilerek, devamsızlık
ikinci plana atılmakta ve okullar tarafından diğer sorumluluklara öncelik verilmektedir.
Okulların öncelikleri arasında öğrenciye diploma verebilmek gelmektedir.
Ġdareci / Öğretmen Ortak Sorunlar:
Okula devamsızlık ve terkin yoğun yaĢandığı bölgelerde idareci ve öğretmenler bu konuya
karĢı hassasiyetlerini yitirmiĢ bulunmaktadır. Ġdareciler, rehber öğretmenler ve öğretmenler
terk ve devamsızlık durumunda uygulanması gereken prosedürü bilmemektedir. Ev
ziyaretlerinin ne sıklıkta ve nasıl yapılacağı ve baĢarısızlık durumunda yapılması gerekenler
belirsiz durumdadır. Eğer öğretmen ve idareciler tarafından okula devamsızlık yapan
öğrencinin evine yapılan ilk ziyaret baĢarısızsa, ikincisine gidilmemektedir. Okullarda
devamsızlığa yönelik aile eğitimi yapılmamaktadır. Ayrıca öğretmen ve idareciler arasındaki
iletiĢim kopukluğu birçok okulda yoğun olarak hissedilmektedir.
RAM‘lardan kaynaklanan sorunlar:
RAM‘larda devamsızlık ve terk konularında gerçekleĢtirilen faaliyetler yetersiz olup, daha
çok özel eğitime ağırlık verilmektedir. Aylık rehber öğretmenler toplantısı da
yapılmamaktadır. RAM‘lara öğrencilere sadece tanı koyarak müdahalede bulunmamaları
sebebiyle, okullar tarafından yönlendirme yapılmamaktadır.
Öğrencilerden kaynaklanan sorunlar:
31
Öğrenciler okula devamsızlık yaptıkları için sınıfta kalmayacaklarını bilincindedir. Bu durum
da devamsızlığı körüklemektedir. Dil sorununun saklanması da bir baĢka etkendir.
Kanun / Yönetmelik / Sistemden kaynaklanan sorunlar:
E-okul sisteminde bulunan adreslerin ve telefonların büyük bölümünün yanlıĢ ya da eksik
olması devamsızlık ya da terk sorunu yaĢanan öğrencilerin ailelerine ulaĢılmasını
zorlaĢtırmaktadır. Okul idarecilerinin yürütmesi gereken bürokratik iĢlemlerin fazla olması,
öğrenci devamsızlıklarının arka plana itilmesine sebep olmaktadır. Bunun yanı sıra ailelerin
büyük bölümü hukuki süreçten haberdar değildir. Süreç hakkında bilgisi olan aileler ise
uygulamanın gerçekleĢtiğine hiç Ģahit olmadıkları için caydırıcı bir unsur olarak
görmemektedir. Okul yönetimi ise milli eğitimin bu konuyu ciddiye aldığına
inanmamaktadır. Ayrıca eğitim sisteminin ders baĢarısına dayanması, okullarda sosyal
imkanların düĢük olması, ne olursa olsun çocuğun sınıfını geçmesi ve öğrenciye yönelik
bireyselleĢtirilmiĢ bir yaklaĢımın olmaması da devamsızlığı etkileyen faktörlerdir.
Toplumsal etkenlerden kaynaklanan sorunlar:
Toplumsal olarak eğitime gereken önem ve değer verilmemektedir. Okula devamsızlık
konusunda ise bu konuda bir Ģey yapılamayacağı inancı yerleĢmiĢ durumdadır.
Öğretmenlerle KarĢılaĢılan Diğer Sorunlar:
Öğretmenlerin birçok Ģeyi teoride bildiği, ancak uygulamada deneyim sahibi olmadığı ifade
edilmiĢtir. Öğrenciler ile öğretmenlerin beklentilerinin uyuĢmaması sıklıkla sorunlara yol
açmaktadır. Öğretmenlerin bir bölümünün öğrencilere karĢı kırıcı davranmaları veya ―dersim
bitsin, gideyim‖ tavrına sahip olmaları da öğrencinin okuldan soğumasına yol açabilmektedir.
Ayrıca öğretmenler tarafından öğrencilerle birebir ilgilenilmemesinin iletiĢim ve eğitimde
kopukluğa yol açtığı, öğretmenlerin öğrencinin seviyesine inememesinin, esnek
olamamalarının, sabırsız hareketlerinin de öğrencilere olumsuz yansıdığı dile getirilmiĢtir.
Öğrencinin dersinde baĢarısız olması, o öğretmen tarafından sevilmediği hissini
doğurabilmektedir. Bazı öğretmenler baĢarısız öğrenciye karĢı ilgilerini yitirebildikleri gibi,
ilgisizlik ve düĢük notlara karĢı ―aĢırı‖ tepki de verebilmektedir. Bu sebeple bazı öğrenciler
ise öğretmenlerinin verdikleri ödevleri yapmadıkları zaman sınıf önünde küçük düĢmek
istemedikleri için okula gelmemeyi seçebilmektedir.
Okulu terk eden öğrenciler ve aileleriyle yapılan derinlemesine görüĢmelerden elde
edilen bilgiler
Okulu terk eden öğrenciler ve aileleriyle farklı illerde yürütülen derinlemesine görüĢmelerde,
okula devamsızlık yapan öğrencilerle ilgili öğretmen ve idarecilerin bu durumu önlemek için
yaptıkları Ģöyle sıralanmıĢtır:
Öğrenciler okula devamsızlık yaptıkları zaman bazılarının evine uyarı amaçlı mektup
gönderilmiĢ ve bazılarının velileri veya kendileri ile öğretmenleri tarafından görüĢülmüĢtür.
Fakat öğrencilerin büyük bir kısmı da kendileri ya da aileleriyle hiçkimsenin görüĢmediğini
ve devamsızlıkla ilgili hiçbir yaptırım olmadığını belirtmiĢtir. Okul idaresi tarafından uyarı
amaçlı mektup gönderilmeyen ya da evlerine telefon edilmeyen ailelerin oranı da yüksektir.
32
Bazı aileler ve öğrenciler öğretmenlerinin evlerini ziyaret ettiğini ve bazıları da hiçkimsenin
onları ziyarete gelmediğini belirtmiĢtir. Bazı okullar aileleri arayarak ya da öğrencinin
arkadaĢları vasıtasıyla haber göndererek okula görüĢmeye gelmelerini istemiĢ, ancak ev
ziyareti yapmamıĢtır. Ev ziyaretleri ve okulda yapılan görüĢmelerle çocuğu ve ailesini ikna
etmeye çalıĢan öğretmenlerin ve idarecilerin çoğu da bu konuda baĢarılı olamamıĢtır.
Bazı öğrencilerin okula devamsızlık yapma sebepleri arasında, okulda öğretmenlerinden veya
idarecilerden Ģiddet görmeleri, öğretmenlerinin daha çok baĢarılı olan öğrencilerle ilgilenerek
kendilerini yoksaymaları ve arkadaĢlarının önünde azar iĢitmekten çekinmeleri sıralanmıĢtır.
Öğrencilerin bir kısmı ise öğretmenlerinin sınıf tekrarı yaptıkları için veya derslerde baĢarısız
oldukları için kendileri ile özel olarak ilgilendiğini ve çok iyi davrandığını belirtmiĢtir.
Pekçok öğrenci okulu bırakmadan önce okuldan herhangi birine bu konuda haber
vermediğini, fakat bir kısmı öğretmeniyle, arkadaĢlarıyla ya da idarecilerle konuĢtuğunu
söylemiĢtir.
Az sayıda öğretmen tarafından bazı öğrenciler için psikoloğa veya rehber öğretmene
yönlendirme yapılmıĢtır. Aileler arasında konuyla ilgili okul tarafından herhangi bir eğitim
verildiğini ifade eden olmamıĢtır. Bazı ailelere okul idaresi aracılığıyla çeĢitli kurumlardan
maddi destek sağlanmıĢtır.
Ev ziyaretlerine giden öğretmen ve idareciler çoğunlukla, çocuğu okula göndermemenin bir
suç olduğunu ve hukuki yaptırımları olacağını anlatmıĢtır. Ancak velilerin çoğu hukuki
yaptırımın ne olacağı konusunda bilgileri olmadığını ifade etmiĢlerdir. Okul idarecileri ve
öğretmenler tarafından bilgilendirilmeyen velilerin bir kısmı cezai bir yaptırım olduğunu
valilikten gelen görevlilerden, bir kısmı televizyondan, bir kısmı da komĢularından
öğrenmiĢtir. Az sayıda veli ise böyle bir yaptırımdan hiç haberleri olmadığını belirtmiĢtir. Bu
hukuki yaptırımların kendisine uygulandığını belirten herhangi bir veli de olmamıĢtır.
Özellikle Ağrı‘da ve Trabzon‘da velilerin çok azı bu konuda bilgi sahibi olduklarını ve bilgisi
olanlar da çocuk okulu bıraktıktan sonra cezai bir yaptırım olduğu ile ilgili öğretmenler
tarafından bilgilendirildiklerini ifade etmiĢtir.
Ağrı‘da sıklıkla ifade edilen bir diğer konu da öğretmenlerin ev ziyareti yaptıkları zaman
sadece kendilerine bilgi verdiği ama çocuğu okula göndermemelerine sebep olan maddi
problemlerle ilgili bir yol gösterilmediği olmuĢtur. Velilerin bir kısmı yardım amaçlı okula
baĢvurmadıklarını, bir kısmı da idare tarafından maddi bir yardım sağlanabilseydi çocuğunu
okula gönderebileceğini söylemiĢtir.
Bazı öğrenciler tarafından öğretmenlerinin sadece baĢarılı öğrenciler ile ilgilendiği, eğer
öğretmenleri onlarla daha fazla ilgilenmiĢ, ya da ailelerini ikna edebilmiĢ olsa okula devam
edebilecekleri belirtilmiĢtir.
Diyarbakır‘da çocukların bir kısmı öğretmenlerinin onlara kızdığını, bağırdığını, dövdüğünü
ve bunlar olmasa okula devam etmiĢ olabileceklerini söylemiĢlerdir. Bazı çocukların
öğretmenleri ise çocukların ailelerinin servis olmadığı için onları okula göndermediklerini
öğrendiğinde valiliğe kadar giderek servis sağlanması için çaba harcamıĢ ve eve ziyarette
bulunarak çocuğun kendisiyle ya da ailesiyle görüĢmüĢtür.
33
Ġstanbul‘da görüĢülen çocukların çoğu öğretmenlerinin ve okul idarecilerinin kendisini okula
döndürebilmek için ellerinden geleni yaptıklarını, okula çağırarak görüĢtüklerini, kendisine
her Ģekilde yardımcı olacaklarını belirttiklerini ifade etmiĢtir. Ancak bir çocuk okul
müdürünün ailesine kendisini okuldan alıp bir iĢe vermelerini söylediğini belirtmiĢtir.
Ağrı‘da özel eğitime ihtiyaç duyan bir öğrenci okulda kendisi ile ilgilenilmemesi sebebiyle
okulu bıraktığını, bir öğrenci de öğretmeninin gelip ailesiyle özel eğitime ihtiyaç duyduğu
konusunda görüĢtüğünü ama ne yapmaları gerektiğini söylemediğini ifade etmiĢtir.
Trabzon‘da görüĢülen ailelerin hemen hepsi eve mektup gönderildiğini ya da telefon
edildiğini ama öğretmenlerin ya da idarecilerin ev ziyareti yapmadığını belirtmiĢtir. Ayrıca
öğretmenler devamsızlık sorunu baĢladıktan sonra öğrencilerle de herhangi bir görüĢme
yapmamıĢtır.
Gaziantep‘te görüĢülen bir veli ise okul idaresi tarafından sürekli çeĢitli sebeplerle
kendilerinden para talep edildiğini ve en sonunda çocuklarını okuldan almak zorunda
kaldıklarını belirtmiĢtir.
Öğrencilerin %46.3‘ü devamsızlık yaptıklarında hiçbir Ģey olmadığını, %24.4‘ü ailelerine
telefon edildiğini, %15.5‘i arkadaĢlarıyla haber gönderildiğini, %9.9‘u eve kağıt geldiğini,
%2.5‘i ise öğretmeninin eve geldiğini belirtmiĢtir (Tablo 5.4).
Öğrencilerin önemli bir kısmı devamsızlık yaptıkları takdirde herhangi bir Ģekilde okul
tarafından uyarılmadıklarını belirtmiĢlerdir. En sık kullanılan yöntem eve telefon etmek ve
arkadaĢlarla haber göndermek olmaktadır. Bunların etkin bir yöntem olduğunu söylemek
güçtür.
Öğretmenler, son bir yıl içinde sık devamsızlık yapan ortalama 3 öğrenci ve ailesiyle
ilgilendiklerini belirtmiĢlerdir. 100 öğrencileri varsa, formun baĢındaki sorulara verdikleri
yanıtlara bakarak en az 6 öğrencilerinin 20 günden fazla devamsızlığı olmasını
beklemekteyiz. Ancak sadece 3 öğrenci ile yakından ilgilendiklerini belirtmiĢlerdir (Tablo
4.3).
Öğretmenlerin okul terk riski veya devamsızlığı olan öğrencileri hakkında idareciyle görüĢme
oranları da oldukça düĢüktür. Bu sayılar hem verdikleri sıklığın altındadır, hem de yakından
ilgilendikleri öğrenci sayısından azdır. Bu durum idarecileriyle yakın bir iletiĢim ve
paylaĢımda olmadıklarını göstermektedir (Tablo 4.3).
Okul terk riski olan öğrencilerinin sadece beĢte birinin ailesiyle görüĢme yapıldığı
öğretmenler tarafındanbildirilmiĢtir. Bu bulgu da niteliksel görüĢmelerde elde ettiğimiz
izlenimlerle benzerdir (Tablo 4.3). Öğretmenler, devamsızlık konusunda idareden aldıkları
destekten memnun olduklarını belirtmektedirler (Tablo 4.4).
34
DEVAMSIZLIK VEYA OKUL TERK RĠSKĠ
GÖSTERGELERĠ
Niceliksel araĢtırma
Öğretmenlere göre terk riski olarak en önemli göstergeler sırasıyla Ģunlardır (Tablo 5):
1. Ailenin okula ilgisinin düĢük olması
2. Babanın eğitim düzeyinin düĢük olması
3. Annenin eğitim düzeyinin düĢük olması
4. Öğrencinin ekonomik düzeyinin düĢük olması
5. Ailenin dağılmıĢ, parçalanmıĢ aile olması
6. Göç eden aile olması
7. ÇalıĢan çocuk olması
8. Devamsızlığın giderek sıklaĢması
9. Okul baĢarısının düĢük olması
10. Dil sorununun olması
Öğretmenlerin ailevi nedenleri öne alması dikkati çekmektedir.
Niteliksel araĢtırma
Niteliksel araĢtırmada elde edilen bilgilere göre okul terk ve devamsızlık riski göstergeleri
aĢağıdaki Ģekilde özetlenmiĢtir.
 Uyum sorunları (Eğitim yılına geç baĢlayanlar, uzun süre veya sık ara verenler, okul
ya da sınıf değiĢtiren, yeni duruma uyum sağlamakta zorlanan öğrenciler, okula ait
olma duygusu taĢımayan öğrenciler, dil sorunu olan çocuklar, özellikle 1. kademedeki
Türkçeyi iyi kullanamayan, kendini Türkçe iyi ifade edemeyen öğrenciler).
 Akademik sorunlar (akademik baĢarısı düĢük olan öğrenciler, 4–5. sınıfta derse karĢı
ilgisizlik gösterenler, yaĢı büyük olanlar)
 DavranıĢlar (Kurallara uymakta zorlananlar, disiplinsiz öğrenciler, davranıĢları kontrol
altına alınamayanlar, eleĢtiri kaldıramayanlar, içe kapanıklar, okulda yalnız kalmaya
baĢlama, köĢeye çekilme, devamsızlıkları düzenli Ģekilde artanlar, yatılı okulda altını
ıslatma olanlar, uyurgezerler…)
 Bireysel özelliklerden kaynaklanan sorunlar (Beden geliĢimi hızlı ve çarpıcı olan
kızlar, hayat sevinci kalmayan öğrenciler, uyum ve davranıĢ sorunu olan arkadaĢları
olanlar)
 Ebeveyn özelliklerinden kaynaklanan sorunlar (Ailede davranıĢ bozukluğu olanlar Ģiddet, cinsellik vb, ailelerinde kanun ile ihtilaf halinde bireyler bulunan öğrenciler,
ailede alkol ve uyuĢturucu madde kullanımının olması)
35
 Aile yapısından kaynaklanan sorunlar (BoĢanmıĢ, parçalanmıĢ, birden fazla evlilik
içeren ailelerin çocukları, ebeveynin ikinci evliliği yapmıĢ olması, kalabalık ve çok
çocuklu aileler, ağabey ya da ablası okulu terk etmiĢ öğrenciler)
 Ebeveyn tutumlarından kaynaklanan sorunlar (Kuralları uygulamakta zorlanan,
çocuğu kontrol edemeyen aileler, çocuğunun eğitimine önem vermeyen, ilgi
göstermeyen, okula nadiren gelen ya da hiç gelmeyen ailelerin çocukları, gelenekler
ve dini tutumlara körü körüne bağlı ailelerin çocukları)
 Ekonomik nedenlerden kaynaklanan sorunlar (Eğitim araç ve gereç masraflarını
karĢılayamayan öğrenciler, ekonomik zorluklar yaĢayan aileler, ailelerin günlük ya da
mevsimlik iĢlerde çalıĢıyor olması, çalıĢan çocuklar)
 Çevresel etkenlerden kaynaklanan sorunlar (Göç sonucu bölgeye gelip adaptasyon
sorunu yaĢayan ailelerin çocukları, göç alan ve kenar mahallelerde oturan çocuklar)
 ArkadaĢ iliĢkilerinden kaynaklanan sorunlar (Aktivitelere katılmayan, genellikle
yalnız olan çocuklar, ArkadaĢ gruplarından dıĢlanan öğrenciler, ArkadaĢlarının yakın
zamanda değiĢmesi)
E-okul verilerinin analizinden elde edilen bulgular
Halen Okullarına Devam eden Öğrenciler için Ayırdedici Fonksiyon Analizi Sonuçları
Aktif öğrenciler için yapılan analizde devamsızlık değiĢkeni kategorik bir değiĢken haline
getirilmiĢ ve gruplama değiĢkeni olarak analize alınmıĢtır. Yordayıcı değiĢken olarak ise 7
ayrı risk değiĢkeni kullanılmıĢtır. Bu değiĢkenlerin oluĢturulma süreci aĢağıda
anlatılmaktadır.
DeğiĢkenin frekans dağılımına bakıldığında aktif öğrencilerin %50‘sinin 3 günün altında
devamsızlık yaptığı görülmektedir. Bu değer aynı zamanda dağılımın orta değeridir. Uç
değerler dağılımdan çıkartıldığında, değiĢkenin dağılımına bakıldığında, ortalamasının 5,84,
dağılım orta değerinin 3 olduğu belirlenmiĢtir. Bilindiği gibi ortalama bir dağılımdaki
değerlerin dağılımdaki ölçüm sayısına bölünmesiyle elde edilir. Orta değerse, bir dağılımdaki
bütün değerlerin küçükten büyüğe doğru sıralandığında en ortada kalan değerdir. Bu iki ölçü
grup değiĢkeninin oluĢturulmasındaki ilk ipucunu vermektedir. Kısaca, 3 ve 5 gün
devamsızlığın grupların bir ya da ikisinin kesme noktaları olmaları gerektiği anlaĢılmıĢtır.
Ġlk grubun 0-3 arası devamsızlık yapan öğrencilerden, ikinci grubun 3-5 gün arası devamsızlık
yapan öğrencilerden oluĢması gerektiğine karar verilmiĢtir. Bu iki grupla aktif öğrencilerin
%66,4‘ü kapsanmıĢtır.
Geriye kalan grupların oluĢturulmasında sürekli devamsızlık değiĢkeninden yararlanılmıĢtır.
Üçüncü gruptaki öğrenciler 5-10 gün arasında devamsızlığa sahip öğrencilerdir. Bu grupla
beraber bütün dağılımdaki öğrencilerin %84‘ü kapsanmaktadır. Zira 10 gün okula
devamsızlık eden bir öğrenci iki tam okul haftasını kaçırmıĢ demektir. 4. ve 5. Gruplar
oluĢturulurken geri kalan öğrencilerin ikiye bölünmesi düĢünülmüĢtür. O nedenle 10-20
arasında devamsızlık yapmıĢ öğrenciler ve 20 ve daha fazla gün devamsızlık yapmıĢ
öğrenciler olarak ikiye ayrılmıĢtır. Bir dağılımın en yukarıdaki ve alttaki dilimleri o özellikle
36
ilgili en fazla bilgi veren dilimlerdir. Bu nedenle 5. grupta kalacak öğrencilerin tepedeki
%6‘lık dilimden seçilmesine karar verilmiĢtir.
Belirtildiği gibi değiĢkenin z puanlarına çevrilmesi sadece en belirgin grupların neler
olduğunun saptanması amacını güdüyordu. Bu amaca eriĢildikten sonra değiĢkeninin kendisi
yani orijinal hali kullanılmıĢtır. Tablo 3.3‘te devamsızlık grupları ve bunların yüzdelik payları
verilmektedir.
Risk Değişkenlerinin Oluşturulması
Bir öğrencinin okulu terk etme risklerinin belirlenmesinde öğrencinin kendisiyle (okul
baĢarısı, sağlık durumu gibi, davranıĢ durumu gibi), okul çevresiyle (mevcut gibi), aile ve
hane çevresiyle (yaĢadığı yer ve ailesinin sosyo-ekonomik durumu gibi) ilgili değiĢkenler
etken olacaktır. Bu çalıĢma kapsamında bu üç etkeni yansıtacak 7 risk değiĢkeni
oluĢturulmuĢtur. Bu değiĢkenlerdeki en düĢük risk puanı 1‘dir. Zira ilköğretim kadar önemli
ve yasal olarak zorunlu olan eğitim aĢamasında herhangi bir öğrencinin risk altında olmadığı
düĢünülemez. Dolayısıyla, en düĢük risk grubundaki öğrenci bu değiĢkenlerin tamamından 7
puan alacaktır.
1. Okul baĢarısı: Öğrencinin okul baĢarısı yıl sonu geçme notuyla ölçülmektedir. Bu ölçüm
önce Milli Eğitim Bakanlığının not verme sistemine göre beĢ gruba ayrılmıĢtır. Bu gruplar
daha sonra en yukarıdaki grup (85-100 puan arası) en düĢük risk grubu ve en alttaki grup en
yüksek risk puanını alacak Ģekilde yeniden puanlanmıĢtır. bu durumda, geçme notu 0-44 puan
arasında olanlar 4 risk puanı, 45-54 puan arasında olanlar 3 risk puanı, notları 55 ila 84
arasında olan iki grup da 2 risk puanı almıĢtır. Geçme notu en yüksek olan grup 1 risk puanı
almaktadır.
2. DavranıĢ puanları: Yukarıda bu değiĢkenlerin adları verilmektedir. Aktif grubundaki her bir
öğrenci bu değiĢkenlerden 1 ila 5 arasında bir puan alabilmektedir. Bu puanlar tam ters yönde
döndürülerek risk puanları haline getirilmiĢtir. Dokuz davranıĢ değiĢkeninde puanı 1, 2 ve 3
olan öğrencilere en yüksek risk puanı olan 3, davranıĢ notu 4 olan öğrencilere 2 ve en yüksek
puan olan 5 almıĢ öğrencilere 1 risk puanı verilmiĢtir. Dolayısıyla, bu gruptaki dokuz farklı
değiĢkenden en riskli durumdaki öğrenci 27 puan, en az riskli gruptaki bir öğrenci 9 puan
alacaktır. Uygulama kolaylığı açısından öğrencilerin bu değiĢkenlerden aldıkları toplam puan
hesaplanmıĢ ve dağılım ortalamalarının etrafında nihai risk puanlarını almak üzere
gruplanmıĢtır. Buna göre alınan puanların ortalaması 17, 2896‘dır. Bunun ±1 standart sapma
(s.s.=6,59419) altında ve üstünde kalanlar alt ve üst grup olarak belirlenmiĢtir. Alt gruptakiler
1 risk puanı, ±1 standart sapma arasında kalanlara 2 puan ve üst gruba 3 risk puanı verilmiĢtir.
3. Sağlık Etkenleri: Veride bir öğrencinin sağlık durumunun belirlenmesi için yedi farklı
özellik bulunmaktadır. Bunlar bir öğrencinin engelinin ve süreğen bir hastalığının bulunup
bulunmadığı, bir kaza, ameliyat ya da hastalık geçirip geçirmediğiyle ilaç ya da protez
kullanıp kullanmadığıdır. Değerlendirmemizde, eğer bir öğrenci bu sağlık sorunlarına sahip
değilse 1, sahipse 2 puan almıĢtır. Daha sonra öğrencilerin bu değiĢkenlerden aldıkları en
düĢüğü 7 en yükseği (kuramsal olarak ) 14 olabilecek bu toplam puanın ortalaması alınmıĢ ve
yine ±1 standart sapmanın altında, üstüne ve içinde kalanlara göre üç gruba ayrılmıĢtır. Bu
değiĢkenin ortalaması 7, 3525 ve standart sapması 0,75766‘dır. üst grupta kalanlar 3, alt
grupta kalanlar 1 ve orta grupta kalanlar 2 puan almıĢlardır.
37
4. Okul Mevcudu: Kalabalık bir okulda öğretmenlerin her bir öğrenciye ayırabilecekleri
zaman doğal olarak düĢecektir. O yüzden dağılımdaki okulların mevcutlarının ortalaması
alınmıĢ ve davranıĢ değiĢkenlerine uygulanan iĢlem buna da uygulanmıĢtır. Bu değiĢkenin
ortalaması 1178, 7237 ve standart sapması 812,0944‘tü.
5. Ekonomik Etkenler: Bu değiĢkenin oluĢturulmasında öğrencinin oturduğu evin ailesine ait
olup olmadığı ve hanenin gelir düzeyi dikkate alınmıĢtır. Evin durumu değiĢkeninde kirada
oturan örencilere 2 ve kendi evinde ya da lojmanda oturan öğrencilere 1 puan verilmiĢtir.
Gelir düzeyindeyse orta, iyi ve çok iyi gelirli ailelerden gelen öğrenciler 1, düĢük gelirli
ailelerden gelen öğrenciler 2 ve gelir düzeyleri çok kötü olan ailelerden gelen öğrencilere 3
risk puanı verilmiĢtir.
Daha sonra her bir öğrencinin bu değiĢkenlerden aldıkları puan hesaplanmıĢ ve yukarıdaki
değiĢkenlerde olduğu gibi ortalama (2,7221) ±1 standart sapma (0,74988) hesabıyla üç gruba
ayrılmıĢlardır. Yine en alttaki gruba 1, aradaki gruba 2 ve üstteki gruba 3 risk puanı
verilmiĢtir.
6. Hane Etkenleri: bu risk etkeni oluĢturulurken öğrencinin kiminle yaĢadığı, kendine ait bir
odasının olup olmadığı, evin ısınma Ģekli, hanede ailesinden baĢka birinin yaĢayıp yaĢamadığı
ve kardeĢ sayısı hesaba katılmıĢtır. Sırasıyla açıklamak gerekirse, öğrenci ailesiyle yaĢıyorsa
1, sadece annesi, sadece babası ya da bunların dıĢında velisiyle yaĢıyorsa 2 risk puanı almıĢtır.
Kendi odası olan öğrencilere 1, olmayan öğrencilere 2 puan verilmiĢtir. Evin ısınma Ģeklinde
kaloriferli evde oturanlar 1, diğer bütün ısınma Ģekilleri 2 olarak puanlanmıĢtır.
Evde sadece ailesiyle yaĢayan öğrencilere 1 puan verilirken, diğerlerine 2 risk puanı
verilmiĢtir. Son olarak yine ortalama ve standart sapma hesabı kullanılarak kardeĢ sayısı
değiĢkeni 3 gruba ayrılmıĢtır. 2 ve daha az kardeĢi olanlar 1, 2 ila 6 kardeĢi olanlar 2, 6‘dan
fazla kardeĢi olanlar 3 risk puanı almıĢlardır. Bu puanlamadan sonra, öğrencilerin elde
ettikleri puanlar yine ortalama (7, 4319) ve standart sapmasına (1,2491) göre en düĢük risk
taĢıyan grup 1, ortadaki 2 ve en yüksek risk taĢıyan grup 3 olmak üzere puanlanmıĢtır.
7. Ebeveyn Etkeni: Bu değiĢkenin oluĢturulması sırasında anne ve baba için ayrı ayrı verilmiĢ
olan eğitim düzeyi, sağ olup olmadıkları ve ebeveynlerin birlikte oturup oturmadıkları
özellikleri kullanılmıĢtır. Eğitim düzeylerinin risk puanına göre düzenlenmesinde okuma
yazma bilmeyen ve sadece okuma yazma bilenlere 3, ilköğretim ve benzerinden mezun
olanlara 2, lise ve daha üzeri eğitim seviyesine sahip olanlara 1 puan verilmiĢtir.
Ebeveyn sağ olduğu durumda öğrenciler 1, sağ olmadığı durumda 2 puan almıĢlardır. Son
olarak ebeveynlerinin birlikte olduğu durumda 1 olmadıkları durumda 2 puan verilmiĢtir.
Öğrencilerin hem annelerinden hem de babalarından aldıkları puanlar toplanıp, ortalaması
(7,7900) ve standart sapmasına (0,91544) göre 3 gruba bölünmüĢtür.
Diğer değiĢkenlerde olduğu gibi en alt grup 1 risk puanı ve diğerleri de sırasıyla 2 ve 3 risk
puanları almıĢlardır. Tablo 3.4‘te oluĢturulmuĢ değiĢkenlerin kendi aralarındaki ve toplam
devamsızlık puanıyla korelasyonları gösterilmektedir.
Devamsızlık Grupları ve Risk DeğiĢkenleri Arasında Yapılan Ayırdedici Fonksiyon Analizi
Sonuçları
38
OluĢturulmuĢ beĢ devamsızlık grubuna üyeliğin yordanabilmesi için yedi risk değiĢkeni
kullanılarak bir doğrudan ayırdedici fonksiyon analizi yapılmıĢtır. Kullanılan yordayıcı
değiĢkenler yedi farklı alanda devamsızlığa yol açabilecek risk etkenlerini ifade etmektedir.
Bu yedi risk değiĢkeni öğrencinin yıl sonu geçme notu, okul mevcudu, sağlık etkenleri,
davranıĢ etkenleri, ekonomik etkenler, hane etkenleri ve ebeveyn etkenleridir.
Gruplama değiĢkeninin gruplarıysa 0-3 gün arası devamsızlık yapan öğrenciler (yeĢil), 3-5
gün arası devamsızlık yapan öğrenciler (turuncu), 5-10 gün arası devamsızlık yapan
öğrenciler (kırmızı), 10-20 gün arası devamsızlık yapan öğrenciler (kahverengi) ve 20 günden
daha fazla devamsızlık yapan (siyah) öğrencilerdir. Bundan böyle bu gruplar anlatım kolaylığı
açısından sırasıyla parantez içindeki renk kodlarıyla ifade edilecektir.
Ayırdedici fonksiyon analizi pek çok diğer analiz gibi çok değiĢkenli istatistik analizlerin
karĢılaması gereken normallik sayıltılarının karĢılanmasını gerektiren bir analizdir. Bu çok
değiĢkenli normallik sayıltıları normal dağılım, doğrusallık ve dağılımın homojenliğidir.
DüĢük sayılı örneklemlerde bu sayıltılar sonuçların güvenirliğini etkilemektedir. Ancak
teamülen 1200 kiĢinin üzerindeki örneklemlerin bütün normallik sayıltılarını karĢıladığı kabul
edilmektedir. Bizim örneklemimiz 2856 kiĢiden oluĢtuğu için dağılımın bütün normallik
sayıltılarını karĢıladığı kabul edilmiĢtir.
Analizde 4 ayırdedici fonksiyon türetilmiĢtir. Yapılan analizde 1. Fonksiyonun özdeğeri 0,094
olarak bulunmuĢtur. Bu fonksiyonun tek baĢına devamsızlık grupları üzerinde açıkladığı
varyans %86,9‘dur. Bu fonksiyonun Wilks Lamda değeri 0,901‘dir. 2 (28) = 179,987.
p<0,001. Bu fonksiyon dıĢında manidar fonksiyon bulunmamaktadır.
AnlaĢılma kolaylığı açısından söylemek gerekirse ilk fonksiyon x eksenine denk gelmektedir.
ġekil–2‘de grupların x ve y ekseni üzerinde dağılımları verilmiĢtir. Sadece ilk fonksiyon
manidar olduğu için y eksenindeki dağılıma değil, x ekseni üzerinde dağılıma bakmak
gereklidir. Grup ortalarına bakıldığında devamsızlık gruplarının 1‘den 5‘e sırayla dizildikleri
görülebilir. Ġlk dört grup birbirine yakın dururken 5. grup yani 20 günden daha fazla
devamsızlık yapmıĢ olan siyah grup diğerlerinden daha uzağa düĢmüĢtür (ġekil 3).
Yapı matrisine bakıldığında haneyle yani öğrencinin yaĢadığı evle ilgili risk etkeninin en fazla
yordama gücüne (fonksiyon yükü =0,784) sahip olduğu görülmektedir. Bu değiĢkeni
ebeveynleriyle ilgili risk etkenleri (fonksiyon yükü = 0,610) ve onun da ardından okul
mevcudu risk etkeni (fonksiyon yükü=0,460) gelmektedir. Fonksiyon yükü bir değiĢkenin
fonksiyonlarla toplu grup-içi korelasyonlarını ifade etmektedir. Yapı matrisi Tablo 3.5‘te
verilmektedir. Tablo‘da yanında (*) olan değiĢkenler bulundukları sütundaki fonksiyonla
manidar korelasyona sahiptir. Ancak fonksiyonlardan sadece ilki manidar varyans açıkladığı
için bu tabloda 1. sütundaki manidar korelasyonlara bakmak gereklidir.
Tablo 3.5‘te değiĢkenlerin birer risk değiĢkeni olduğu hatırlamak gereklidir. Dolayısıyla
grupları birbirinden ayırmada yani bir ilköğretim öğrencisinin okula ne kadar devamsızlık
yapacağını belirleyen en güçlü etken hane etkenleridir. Hatırlanacağı gibi, öğrencinin kiminle
yaĢadığı, kendi odasının olup olmadığı, evin ısınma Ģekli, evde kendi ailesinden baĢka birinin
yaĢayıp yaĢamadığı ve kardeĢ sayısı bu risk değiĢkenini oluĢturan alt değiĢkenlerdi. Risk
değiĢkeninin fonksiyonla olumlu iliĢkide olması, risk ne kadar artarsa grupların birbirinden o
kadar çok ayrıldığını göstermektedir.
39
Ebeveyn etkenleri anne ve babanın eğitim düzeyleri, hâlâ birlikte olup olmadıkları ve hayatta
olup olmadıklarını içermekteydi. Tablodan da görülebileceği gibi bu risk ne kadar artarsa yani
eğitim düzeyleri ne kadar düĢükse, ebeveynler ayrıysa ve hayatta değillerse hane etkenleriyle
birlikte öğrencinin okula devamı olumsuz Ģekilde etkilenmektedir. Son olarak okul mevcudu,
diğer bir deyiĢle öğrencinin öğretmenlerinden ve okul yönetiminden gördüğü ilginin miktarı
da öğrencinin okula devamını olumsuz Ģekilde etkilemektedir.
Belirtildiği gibi bu değiĢkenler bizim oluĢturduğumuz risk değiĢkenleriydi. Ancak her bir
değiĢkenin ayrı ayrı etkisinin görülmesi de önemlidir. Bu nedenle, değiĢkenlerin risk etkeni
haline getirilmemiĢ halleriyle bir ayırdedici fonksiyon analizi daha yapılmasına karar
verilmiĢtir.
Devamsızlık Grupları ve Aile, Okul Ve Öğrenci DeğiĢkenleri için Ayırdedici Fonksiyon
Analizi
Bu analizde, okul öğretim Ģekli, okulun yatılı olup olmadığı, öğrencinin genel geçme notu,
teĢekkür ve takdir alıp almadığı, okulda sosyal etkinliklerin düzenlenip düzenlenmediği,
davranıĢ değiĢkenlerinin tamamı, hane değiĢkenlerinin tamamı, ebeveyn değiĢkenlerinin
tamamı yordayıcı değiĢken olarak kullanılmıĢtır. Gruplama değiĢkeni de yine devamsızlık
düzeyleri değiĢkenidir.
Yapılan analizde 4 ayırdedici fonksiyon üretilmiĢtir. Bu fonksiyonlardan 2‘si manidar
düzeydedir. Ayıredici fonksiyon analizinde, fonksiyonun ne anlama geldiği daha önceki
analizde anlatılmıĢtı. Bu analizin manidar fonksiyonları için tekrarlamak gerekirse, manidar
olduğu Tablo 3.6‘da görülebilen ilk fonksiyon x ekseni üzerinde grupların birbirinden nasıl
ayrıldığını göstermektedir. Diğer analizden farklı olarak burada manidar olduğu bulunan 2.
Fonksiyon ise y ekseni üzerinde grupların birbirinden nasıl ayrıldığını göstermektedir. ġekil3‘te grupların bu iki fonksiyon üzerinde dağılımı daha rahat görülebilir. Burada unutulmaması
gereken bu analizde kullanılan değiĢkenlerin birer risk değiĢkeni olmadığıdır. Dolayısıyla
grupların x ekseni üzerindeki dağılımları ġekil-2‘dekinin tersi yönündedir.
ġekil 4‘e bakıldığında ikinci, üçüncü ve dördüncü grupların her iki eksende de birbirine yakın
durduğunu, birinci ve beĢinci grupların diğerlerinden ayrıldığını görmek mümkündür.
Hatırlanacağı gibi birinci ve beĢinci gruplar sırasıyla devamsızlıkları 0-3 gün arası ve 20
günden fazla olan öğrencilerden oluĢmaktaydı.
Bu grupların birbirinden hangi yordayıcı değiĢkenlerin manidar fonksiyon yüküyle
ayrıldığının anlaĢılabilmesi için yapı matrisine bakıldığında ilk eksen üzerinde öğrencinin
baĢarısını ifade eden teĢekkür ve takdir almasının, kendine ait bir odasının bulunmasının,
ebeveynlerinin eğitim düzeylerinin ve son olarak ailenin gelir düzeyinin yordayıcı değere
sahip olduğu anlaĢılmaktadır. Ġkinci eksen üzerindeyse okulun yatılı bir okul olup
olmadığının; kardeĢ sayısının; okulda sosyal etkinliklerin bulunup bulunmasının; genel
akademik not ortalamasının ve onur listesinde bulunacak kadar baĢarılı olup olmamasının;
verimli çalıĢma, sosyal etkinliklere katılım, kendini tanıma, iletiĢim ve sosyal etkileĢim,
çözüm odağına sahip olup olmama, ortak değerlere uyum sağlayıp sağlayamamasının,
özbakım becerileri ve çevreye duyarlı olup olması gibi davranıĢ değiĢkenlerinin; annesiyle
babasının ayrı ya da birlikte olup olmasının ve son olarak annesinin yaĢayıp yaĢamadığının
manidar yordayıcı güce sahip olduğu görülmektedir.
40
Buradan çıkartılabilecek sonuç, diğer analizin sonuçlarıyla uyumludur. Tıpkı diğer analizdeki
gibi anne-babanın eğitim düzeylerinin (diğer analizde ebeveyn etkenleri) önemi açıkça
görülebilmektedir. Buna ek olarak öğrencinin ders çalıĢabilmek için kendisine ait bir odasının
bulunması ve evin gelir düzeyinin de grupların birinci fonksiyon üzerindeki dağılımına katkısı
olmaktadır.
Ġkinci fonksiyon üzerindeki dağılımı yordayan değiĢkenlere bakıldığında göze çarpan
davranıĢ değiĢkenleridir. Bu değiĢkenler daha çok öğrencinin okula uyum sağlamasıyla ve
diğerleriyle kaynaĢmasıyla, ayrıca okulun onun için çekici ve istenir bir yer hale
getirilmesiyle ve kendi kendine yetebilen bir birey olabilecek alt yapının kazandırılmasıyla
iliĢkilidir. Yanı sıra, öğrencinin anne ve babasının birlikte olup olmamasıyla, annesinin
hayatta olup olmaması ve kardeĢ sayısı da grup üyeliğini yordamaktadır. Bu değiĢkenler de
çocuğun ev içindeki varlığıyla ve duygudurumuyla iliĢkidir.
Devamsızlık Grupları için Risk DeğiĢkenleriyle Regresyon Analizleri
Bundan baĢka her bir devamsızlık grubunda elimizdeki değiĢkenlerin ne gibi etkileri
olduğunun anlaĢılabilmesi için her bir gruba ayrı birer regresyon analizi yapılmıĢtır. Bu
değiĢkenler okul mevcudu risk etkeni, öğrencinin geçme notu risk etkeniyle daha önce
oluĢturulmuĢ hane, ebeveyn, ekonomik, sağlık ve davranıĢ puanlarına iliĢkin risk etkenleridir.
Yapılan regresyon analizlerinden sadece ilki yani yeĢil devamsızlık grubu için yapılan analiz
manidar sonuçlar vermiĢ, diğer gruplar için yapılan analizlerde manidar sonuçlara
ulaĢılamamıĢtır. YeĢil grup için analiz sonuçları aĢağıda verilmektedir.
Yeşil Devamsızlık Grubu için Regresyon Analizi Sonuçları
Birinci yani en az devamsızlık yapan grup için yapılan regresyon analizi manidar sonuçlar
vermiĢtir. Tablo 3.8‘de bu sonuçlar bulunmaktadır. Buna göre yeĢil gruptaki öğrencilerin
devamsızlık yapmasını yordayan tek risk değiĢkeni ekonomik risk etkenleridir. Buradan
devamsızlığı az bile hatta sorunsuz görünüyor bile olsa ekonomik risk etkeninde yüksek ya da
orta grupta olan öğrencilerin takibinin daha bu devamsızlık aralığındayken baĢlaması
gerektiği anlaĢılmaktadır.
Aktif Öğrenciler Analiz TartıĢma
Bu analizin sonuçlarının erken uyarı sistemine en temel katkısı devamsızlık gruplarına
ayrılmıĢ çocuklar için yapılabilecek müdahalenin zamanının ve alanlarının belirlenmiĢ
olmasıdır. Bu durumda yeĢil bölgeden turuncu bölgeye geçen çocuğun dikkatle gözlenmeye
baĢlanması ve öğrenci kırmızıyı bölgeye geçecek olursa evdeki durumu konusunda
ebeveynlerinin uyarılması gerektiği anlaĢılmaktadır. Buna ek olarak ebeveyn durumunun
öğrencinin ilköğretime devamında önemli etkisi olduğu görülmektedir.
Ebeveynlerin hayatta olup olmaması ya da birlikte olup olmamalarının dıĢarıdan müdahaleye
pek açık alanlar olmadığı barizdir. Ancak ebeveynlerin eğitim düzeyi çocuklarını okula
göndermeye istekliliklerini ya da en azından bu konudaki özenlerini etkilemektedir. Bu
durumda da ebeveyn eğitimleri ya da ebeveynlerin eğitimin önemi konusunda
bilgilendirilmelerinin önemi bir kere daha teyid edilmektedir. Son olarak okul mevcudunun
okula devam konusunda etkili bir etken olduğu görülmüĢtür. Kalabalık okullarda öğrencilerin
devamsızlık yapabiliyor olmalarının nedeni öğretmen ve idarecilerden gördükleri ilginin
41
diğerlerine nazaran daha az olması olabilir. Bu sorun devamsızlık takibinin daha sıkı bir
Ģekilde yapılmasıyla bir nebze de olsa çözülebilir.
Okulu Terk EtmiĢ ―Pasif‖ Öğrenciler için Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları
Bir öğrencinin ilköğretimi terk etmesinin nedenlerini ve bu nedenlere yol açan etkenlerin
belirlenmesinde alternatif olarak birkaç analiz kullanılabilir. Varyans analizi ya da aktif
öğrencilere uygulandığı gibi ayırdedici fonksiyon analizi bu çalıĢma kapsamında ilk akla
gelen analizlerdir. Lakin yukarıda da aktarıldığı gibi matematiksel benzerlikleri yüzünden
hem varyans analizinde grupların örneklem sayıları çok önemlidir.
Her bir etkileĢim ve temel etki grubunda en az 15 kiĢinin (gözlemin) bulunması sonuçların
güvenirliği için temeldir. Dahası bu sayılar sağlanmazsa analizin yürütülmesindeki sakıncalar
literatürde belirtilmektedir. Analize girmesini düĢünülen değiĢkenlerin temel etki ve etkileĢim
gruplarına bakıldığında bu sayıların karĢılanmaktan çok uzak olduğu görülmüĢtür. Zira il ve
devamsızlık nedeni tablosundan bile anlaĢılabileceği gibi hem nedenler hem de okul terkinin
gözlediği illerde belli il ve nedenlere bir yığılma söz konusudur.
Bunun dıĢında varyans analizi ya da temel olarak standart sapma ve değiĢkenlerin
varyanslarındaki birlikte değiĢmeyi temel alan analizlerde hangi grupların hangi bağımlı
değiĢken üzerinde nasıl bir etkisinin gözlenebilmesi mümkündür. Ancak bu çalıĢma
kapsamında hangi öğrencilerin okulu terk etme nedenlerinin ne gibi değiĢkenlere bağlı
olduğunu bulmak, erken uyarı sisteminin yapılandırılabilmesi için daha önemlidir. Bu nedenle
her bir okul terk nedenini yordayan değiĢkenlerin neler olduğunun anlaĢılması gereklidir.
Bütün bunlar göz önüne alındığında varyans analizi yerine, bir grup bağımsız değiĢkenin bir
bağımlı değiĢkenle iliĢkilerinin ve yordama güçlerinin ölçüldüğü regresyon analizi tercih
edilmiĢtir.
Tıpkı ayırdedici fonksiyon analizi ve varyans analizi gibi regresyon analizi de sonuçlarının
güvenilirliği için çok değiĢkenli normallik sayıltılarının karĢılanmasını gerekli kılar.
DeğiĢkenlerin her birinin normal dağılımda olmasının yanı sıra, analize girecek değiĢkenlerin
tamamının iki düzeyli bir kategorik değiĢken ya da sürekli bir değiĢken olması gerekmektedir.
Zira bu analiz
Pearson korelasyon formülünü kullanmaktadır. Bu korelasyon formülü de iki kategorili iki
değiĢken ya da sürekli iki değiĢken arasındaki iliĢkinin incelenmesinde kullanılır. Dolayısıyla
test edilecek değiĢkenlerde, analize uyum sağlayabilecekleri değiĢiklikler yapmak
gerekmiĢtir. AĢağıda bu süreç aktarılmaktadır.
Değişkenlerin Oluşturulması
Yukarıda regresyon analizi için iki kategorili ya da sürekli değiĢkenlerin Ģart olduğu
belirtilmektedir. Eldeki değiĢkenler bu durumda değilse, değiĢkenlerin kukla değiĢken haline
getirilmesi gerekir. Kukla değiĢkenler bir değiĢkenin her bir kategorisinin ayrı bir
değiĢkenmiĢ gibi kodlanmasıdır.
Örneğin, medeni durum değiĢkeninin üç boyutu (bekâr, evli, boĢanmıĢ) olduğunu
varsaydığımızda, bu kategoriler 1 ve 0 olarak ayrı yeniden birer değiĢken gibi kodlanır. Bu
durumda bekâr katılımcılar, bekâr değiĢkeninde 1, evli ve boĢanmıĢ değiĢkenlerinde 0 olarak
kodlanır. Evli bir kiĢiyse bekâr değiĢkeninde ve boĢanmıĢ değiĢkeninde 0 olarak ve evli
42
değiĢkeninde 1 olarak kodlanır. Bu boyutların hepsini ya da bazılarını analize sokmak
mümkündür.
1. Okulu Terk Etme Nedenleri: Okulu terk nedenlerine iliĢkin kukla değiĢkenlerin
oluĢturulmasından önce, zihinsel, iĢitme ve ortopedik engelleri yüzünden okuldan ayrımlı
öğrencilerle sağlık nedenlerini ileri sürerek okuldan ayrılan öğrenciler silinmiĢtir. Zira sayılan
bu değiĢkenlerden birini neden olarak gösteren çocukların okula geri dönmesi için
yapılabilecek müdahaleler sınırlıdır. Buna ek olarak belirli bir neden belirtmeden okuldan
ayrılma nedeni ―diğer‖ olarak iĢaretlenmiĢ öğrenciler de silinmiĢtir. Bunun sonunda analize
1705 öğrenci alınmıĢtır. N=1705.
Seçilen illere bakıldığında Bolu‘da ilköğretimi terk etmiĢ ya da pasif duruma düĢmüĢ öğrenci
olmadığı görülmektedir. AĢağıdaki tabloda illere ve okuldan ayrılma nedenlerine göre öğrenci
sayıları verilmektedir. Tabloda ayrıca hem illere hem de ayrılma nedenlerine göre
devamsızlık ortalamaları, standart sapmaları verilmektedir.
Tablodan da görülebileceği gibi Trabzon‘da sadece 6 öğrenci ailevi nedenlerle okulu terk
etmiĢtir. Bunun dıĢında Diyarbakır ve Ağrı ilköğretimi terk eden öğrenciler toplamında en
yüksek iki ildir. Ayrılma nedenlerine bakıldığında en sık rastlanan okuldan ayrılma nedeni
olarak pek de açık olmayan ailevi nedenler görülmektedir. il ve devamsızlık nedenlerinin her
ikisi de göz önüne alındığında Diyarbakır‘da ailevi nedenlerle okuldan 385 öğrencinin
ayrıldığı açıktır.
Veritabanındaki okuldan ayrılma nedenlerine bakıldığında (Tablo 3.9) gruplanabilecekleri
görülecektir. Erken evlilik, geleneksel nedenler ve bir ailenin göçer olması ailevi nedenler
arasında görülebilir. Bunun dıĢında ―ev hizmetlerinde, mevsimlik iĢlerde, sanayide ya da
sokakta‖ çalıĢtırılan öğrenciler de genel olarak çalıĢma nedeniyle okuldan ayrılmıĢ olarak
görülebilir. Nedenler arasında bulunan ―nüfus yaĢının fiziki yaĢla uyumsuz olması ve
bulunduğu yerde 6-8. sınıfların bulunmaması‖ eldeki örneklem içinde erken uyarı sisteminin
oluĢturulmasında verimli olabilecek nedenler değildir. Zira bu iki durumda da aileye ya da
öğrenciye fazla seçenek kalmamaktadır. Bu çalıĢma kapsamında önemli olan
değiĢtirilebilecek ve yönetilebilecek nedenlerin tespit edilmesi ve bunların değiĢmesi için
çözüm çarelerinin ortaya konmasıdır. Dolayısıyla, okuldan ayrılma nedenleri ailevi nedenler,
ekonomik nedenler ve öğrencinin çalıĢtırılması olarak düĢünülebilir. AĢağıdaki tabloda da
görülebileceği gibi ailevi nedenler en sık rastlanan okul terk nedenidir.
Okuldan ayrılma nedenleri 3 gruba ayrıldıktan sonra anlatılan Ģekilde kodlanarak ailevi
nedenler, ekonomik nedenler ve öğrencinin farklı yerlerde çalıĢtırılması olarak üç ayrı kukla
değiĢken oluĢturulmuĢtur.
2. Risk DeğiĢkenleri: Aktif öğrencilerde olduğu gibi bu grupta da risk etkenlerinin
oluĢturulabileceği değiĢkenler bulunmaktaydı. Aktif öğrenciler için uygulanan süreçle, bu
grupta bulunan değiĢkenlerden dört ayrı risk değiĢkeni oluĢturulmuĢtur. Bunlar, sağlık
etkenleri, hane risk etkenleri, ebeveyn etkenleri ve ekonomik etkenlerdir. Bu değiĢkenlerin
her birinde 3 kategori bulunmaktadır. Ortada bulunan grup, o değiĢkenin en az güçlü grubudur
ve analize fazladan yük olmaktan ve yorumu ve sonuçların anlaĢılmasını zorlaĢtırmaktan
baĢka bir yordayıcı gücü olmaz. Sadelik ve anlaĢılma kolaylığı göz önüne alındığında ortada
bulunan gruplar analize alınmamıĢtır. Frekans sayımı alındığında Sağlık ve ebeveyn riskleri
düĢük olan grupta okulu terk eden öğrenci olmadığı görülmüĢtür. Nihayetinde, bu grupta
43
analizde kullanılmak üzere Ģu değiĢkenler bulunmaktadır: Sağlık risk – yüksek grup, Hane
risk – yüksek ve düĢük gruplar, ebeveyn risk- yüksek, ekonomik risk – yüksek ve düĢük
gruplar.
3. Okulla ilgili değiĢkenler: Bu değiĢkenler okulun öğretim Ģekli (ikili – tam gün), okulun
yatılı olup olmaması (yatılı – gündüzlü), okulun taĢımalı bir okul olup olmadığıdır (taĢımalı –
taĢımalı değil). Görüldüğü gibi bu değiĢkenler hâlihazırda iki kategorilidir. Bunlara ek olarak
okulun mevcuduyla ilgili değiĢken sürekli bir değiĢkendir.
Bağımlı değiĢkenler ve bağımsız değiĢkenler arasındaki korelasyonlar Tablo 3.11‘de
gösterilmektedir.
Okulu Terk Nedenleri için çoklu Regresyon Analizleri
Belirtildiği gibi gruplanarak ve eksiltilerek geri kalan 3 okulu terk nedeni için 3 çoklu
regresyon analizi yapılmıĢtır. ÇalıĢtırılma nedeniyle okulun terk edilmesinin bağımlı değiĢken
olduğu analizde manidar sonuçlara ulaĢılamamıĢtır. yine sonuçlar tablolardan da
görülebileceği marjinal olarak manidardır. marjinal düzeyde manidar olan bir analizin
sonuçları güvenilir değildir. F değiĢiminin manidarlığı sütununda bir analizin manidar
sayılabilmesi için 0,05‘ten küçük olması gereken 0,06‘dır. manidarlık sınırına çok yakın
olduğu için bu analizin sonuçları katiyetle olmasa bile fikir verici olması bakımından faydalı
görülmüĢ ve rapor edilmiĢtir.
Tablo 3.12‘de model ve değiĢken istatistikleri verilmektedir. Eğik olarak belirtilmiĢ değiĢken,
yani okulun yatılı bir okul olup olmaması çalıĢtırılma nedeniyle okulu terki marjinal düzeyde
de olsa yordamaktadır. DeğiĢkenin iĢaretinin ters olması ailelerin çalıĢtıracakları çocuklarını
yatılı bir okula göndermek yerine okuldan almayı tercih ettikleri Ģeklinde yorumlanabilir.
Diğer iki okulu terk nedeni için yapılan analizler aĢağıda anlatılmaktadır. Ailevi nedenlerle
okulun terk edilmesi için yapılan analizde manidar sonuçlar elde edilmiĢtir. Sonuçlara göre
ekonomik riskin yüksek olması yani ailenin gelir grubunun düĢük olmasıyla öğrencinin
devam ettiği okulun yatılı bir okul olup olmaması ailelerin çocuklarını okuldan almalarını
manidar bir Ģekilde yordamaktadır. Dolayısıyla, düĢük gelirli bir ailenin çocuğunu okuldan
almasının en önemli nedeni okulun tipidir. Denebilir ki, bu aileler çocuklarını yatılı bir okula
göndermek yerine okuldan almaktadırlar. Hem model hem de değiĢken istatistikleri Tablo
3.13‘te özetlenmektedir.
Çocukların ekonomik nedenlerle okuldan alınmaları için yapılan analizin sonuçlarına göre
ekonomik riski yüksek aileler ekonomik nedenlerle çocuklarını okuldan uzaklaĢtırmaktadır.
Ayrıca öğrencinin gittiği okulun yatılı olması burada da okuldan ayrılmayı manidar bir
Ģekilde yordamaktadır. Bu analizin sonuçları Tablo 3.14‘te aktarılmaktadır.
ÇalıĢtırılan öğrencilerin marjinal olarak manidar sonuçları dahil regresyon analizlerinin
sonuçlarını kısaca toparlamak gerekirse, ailelerden kaynaklı ya da çocukların okul
yaĢantısıyla baĢ etmesinden kaynaklı olarak bir öğrencinin yatılı okulda okuması o öğrencinin
okuldan ayrılma olasılığını bütün okuldan ayrılma nedenlerinde manidar olarak
yordamaktadır.
44
Bunun dıĢında manidar sonuçlar elde edilen son iki analizde yani ekonomik ve ailevi
nedenlerle öğrencilerin okuldan ayrılmasında ailelerinin ekonomik risk etkenlerinin manidar
önemi ortaya çıkmaktadır. Ekonomik risk değiĢkeni bir ailenin gelir düzeyi ve yine
giderlerinin önemli bir miktarını belirleyen kira durumu değiĢkenlerinden oluĢmaktadır.
Hatırlanacağı gibi kirada oturan ve düĢük gelirli aileler regresyon analizinde kullanılan üst
ekonomik risk grubunu oluĢturuyorlardı.
Pasif Öğrenciler için Regresyon Analizlerine iliĢkin TartıĢma
Sonuç kısmında belirtildiği gibi toplam olarak bir öğrencinin okuldan ayrılmasındaki en
önemli iki etken ailesinin ekonomik düzeyi ya da analize girdiği Ģekliyle, ailesinin bulunduğu
ekonomik risk grubu ve okulun yatılı bir okul olup olmamasıdır. Eğitimin bir birey için önemi
çoklukla kendi ailesinden öğrendiği bir Ģeydir. Resmi eğitim almıĢ insanların kendi
çocuklarının da aynı ya da daha iyi bir eğitim almasına istekli oldukları ve bu türden pek çok
ailede bir çocuğun okula gidip gitmeyeceğinin tartıĢmasının bile yapılmadığı bilinmektedir.
Eğitim düzeyi her zaman olmasa da çoğunlukla ekonomik düzeyle yüksek iliĢki içindedir.
Toplumsal katmanlarda ilerlemenin en bilinen yolu bu ikisinin birlikte bulunmasıdır.
Dolayısıyla eğitim almamıĢ ve/veya ekonomik düzeyleri düĢük bile olsa bu ailelerin
çocuklarını okula göndermek için teĢvik edilmeleri gerekli görünmektedir. Bu teĢvik, aileleri
eğitimin genel olarak, ilköğretimin özel olarak önemini anlamak üzere eğitmek ya da
çocukların eriĢimlerinin kolay olduğu okulların yaĢadıkları yerde bulunması olabilir.
Zira ailelerin ekonomik durumları düĢük olduğunda yatılı okullara bakıĢının çocuklarını okula
göndermek yerine göndermemelerine neden olduğu analizler sonucunda elde edilen bir diğer
bulgudur. Bu hem ailelerin yatılı okulda okuyacak bir çocuk için ekonomik sınırlarını
zorlamalarına hem de 13 yaĢında bir çocuğun yatılı okul yaĢantısında zorlanması ve eğitim
almak için yeterince güdülenemiyor olmasına bağlı olabilir.
Pasif ve Aktif Öğrenciler için Yapılan Analizlere iliĢkin Ortak TartıĢma
Genel olarak analiz sonuçlarına bakıldığında bir öğrencinin okulu terkinde ve yüksek
devamsızlığında önemli etkenlerin yaĢadığı evle, ebeveynleriyle ve okulla ilgili etkenler
olduğu görülmektedir. Bunlar bir çocuğun yetiĢme sürecinde ve eğitim sürecinde etkili olduğu
yerleĢik olarak bilinen etkenlerdir. Analiz sonuçlarımız da bu çok bilinen gerçeği bir kere
daha ortaya koymaktadır.
45
ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ VE YAPILABĠLECEKLER
Niteliksel araĢtırmada elde edilen bulgulara göre devamsızlık ve okul terkinin önlenmesinde
yapılabilecekler ve çözüm önerileri aĢağıda sıralanmıĢtır.
Öğretmenlerin tarafından yapılabilecekler:

















Rehber öğretmenin dönem baĢında e-okul sistemini inceleyerek devamsızlık için risk
grubunda bulunan öğrencileri belirlemesi ve bu öğrencilerle düzenli görüĢmeler
yapması,
1. kademe öğretmenlerinin her bir öğrenci için detaylı Ģekilde dosya hazırlamaları ve
öğrencinin 2. kademedeki öğretmenlerinin bu dosyayı inceleyerek içindeki bilgilerden
faydalanması,
Dil problemi yaĢayan öğrencilerin, ana dillerine de hakim olan bir öğretmenin sınıfına
alınmaları ve bu çocuklarla özel olarak ilgilenilmesi,
Hem akademik olarak baĢarılı hem de baĢarısız olan öğrencilerin evlerine düzenli ev
ziyaretleri yapılması,
E-okul sisteminde öğretmenlerin sadece kendi sınıfları hakkındaki bilgileri daha
ayrıntılı bir Ģekilde girmelerinin sağlanması ve bu Ģekilde bir önceki sınıftan diğer
sınıfa gerekli bilgilerin aktarılması,
Öğrencilerden geri bildirim alınması,
Vaka yönetimi felsefesinin oluĢturulması,
Yalnızca okulda değil dıĢarıda da öğrencilere ilgi gösterilmesi,
Daha fazla ilgi göstererek ve mevcut olumsuz tutumlar değiĢtirilerek, öğrenciye
sevildiği ve önemsendiğinin hissettirilmesi,
Derslerin daha ilgi çekici hale getirilmesi, öğrenciyi de içeren sosyal aktivitelerin
arttırılması ve öğrencilerin ilgi alanlarına göre yönlendirilmeleri,
Öğrenciye okulda ve sınıf içinde sorumluluklar vererek kendisini okulun bir parçası
olarak hissetmesini sağlanması,
Devamsız öğrencilerin telafi edici derslere alınmaları ve bu süre içinde onlara okulu
sevdirme amaçlı giriĢimlerde bulunulması,
Öğrencilere ekonomik yardım sağlama ile ilgili giriĢimlerde ve bu giriĢimlerin
planlamasında öğretmenin de rol alması,
Özellikle kız çocuklarının ihtiyaç duyduklarında yanlarına gidebilecekleri bir bayan
müdür yardımcısı ya da rehber öğretmen bulunmasının sağlanması,
Öğretmenlerin öğrencilerin seviyelerini bilmesi ve gerçekdıĢı beklentilerden uzak
olmaları,
Öğretmen ve idarecilerin okulda baĢarılı ve baĢarısız öğrenci ayrımı yapmasının
engellenmesi,
Birebir iletiĢim sayesinde öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin tespit edilmesi.
Ġdarecilerin tarafından yapılabilecekler:

Düzenli devamsızlık takibi yapılması ve devamsızlık iĢlemlerinin kayıt altına
alınması,
46














Devamsızlık henüz gerçekleĢmeden, erken dönemde fark edilmesi için birimler arası
koordinasyonun sağlanması,
Okulda kız öğrencilerin çekinmeden gidebilecekleri bir bayan rehber öğretmen ya da
bayan idareci bulundurulması,
Kanuni yaptırımların uygulanması,
Ev ziyaretlerine idarecilerin yanlarında gerektiğinde öğrenci, baĢörtülü öğretmen ve
din görevlisi götürmeleri,
Ekonomik nedenlerin aile tarafından bahane amacıyla kullanıldığı durumların
saptanması,
Devamsızlık 5 günü aĢtıktan sonra, henüz öğrenci okuldan soğumadan harekete
geçilmesi,
Devamsızlığın üzerine gidilmezse öğrencinin her halükarda mezun olacağının
bilincine varılıp, uygun adımların atılması,
Gidildiği söylenen evlerin %10‘una idareci tarafından tekrar gidilmesi ve ailenin
aranması,
Halk eğitim merkezleri, belediye, muhtar ve imam ile iĢbirliği yapılması,
Ġdarecilerin öğrencileri dinlemeleri; spor, müzik gibi öğrenci faaliyetlerinin
arttırılması,
Devamsızlık ile ilgili hukuki süreçlerin uygulanmasının fayda getirebileceğini
bilincinin kazanılması,
Ġdarecilerin aileleri para kaynağı olarak görmekten vazgeçmeleri,
Gerekirse ailelerin aile danıĢma merkezlerine yönlendirilmesi,
Ġdarecilerin öğretmenlerle iletiĢim içinde olmaları ve birbirlerinin deneyimlerinden
faydalanmaları.
Ġdareci ve öğretmen tarafından ortak yapılabilecekler:




Öğrenci ile konuĢurken kırıcı hareket ve sözlerden kaçınma,
Ġdareci, rehber ve öğretmenin tepkilerinin tutarlı olması, öğrencinin kafasının
karıĢtırılmaması,
Bir sorun olduğunda uzman yardımı alınarak, öğrenciye ceza uygulanmadan ve sert
davranılmadan problemin çözülmesi,
Ġdarecilerin çalıĢmalardan elde edilen sonuçları analiz etme ve yönetim konularında
gerekli becerilere sahibi olmaları.
Ailelere yönelik eğitim ve uygulanması gereken yaklaĢım:









Ailelerin geziler, kermesler, oyun günleri, YĠBO‘larda öğrenci ile birlikte bir hafta
kalınması gibi programlarla okul aktivitelerine katılımlarının sağlanması,
ġartlı nakit transferi alana çocuk çalıĢtırılamaz denmeli
Gerektiğinde okul aile birliğinin devreye girmesinin sağlanması,
Bir kardeĢ okul varsa sadece öğrenciye değil, öğrencinin ailesine de giyim yardımı
yapılmasının sağlanması,
Mahkemeden önce yeĢil kart, koruculuktan alınma vb
STK‘nın aileye yönelik etüt yapması,
Ailelerle birebir iletiĢim kurulması,
Bilinçlendirme amacıyla aile eğitimi verilmesi,
Aile için iyi bir model çizilmesi gerekliliğinin kavranması,
47





Ġyi rol modellerin ailelere tanıtılması,
Ailelere karĢı devamsızlık konusunda daha katı davranılması,
Cezaların uygulanması gerektiği bilincinin yerleĢmesi,
Problemin maddi olması durumunda ekonomik destek bulunması,
Ailelerin dini yönde de aydınlatılarak, geleneksel diye ifade edilen sebeplerle kız
çocuklarını okutmamalarına engel olunması.
Kanun ve yönetmeliklerle ilgili yapılabilecekler:
 Adres ve telefon değiĢikliklerinin okula bildirilmesinin zorunlu hale getirilmesi,
 Ġlgili kanun ve yönetmeliklerin netleĢmesi ve bu konuda tüm okul çalıĢanlarının
bilgilendirilmesi,
 Okullarda idari/operasyon ekibi kurulması,
 Devamsızların diploma alabilmeleri için ek eğitim verilmesi,
 Yatılı okulda;
o Hafta sonları eve servis sağlanması,
o Öğretmenlerin de YĠBO‘da eğitim görmüĢ kiĢilerden seçilmesi,
o Okulda kadın ve erkek öğretmen oranının dengeli olması,
 Öğrenciyi eğitim hayatına kazandıran kiĢilere sicil verilmesi.
RAM‘lar tarafından yapılabilecekler:



RAM çalıĢanlarının öğretmen ve velilere yönelik konu ile ilgili seminerler
hazırlamaları,
Devamsızlık konusunda aktif rol almaları,
Kent içinde diğer kuruluĢlarla koordinasyon sağlamaları.
Çevresel etkenler:













Okul çevresinin güvenliği için polis desteği sağlanması,
Çevresel olarak daha problemli semtlere yönelinmesi ve buralara rehber öğretmen
gönderilmesi,
Mahalle eğitimi verilmesi,
Aile eğitimi için bir iletiĢim minibüsü oluĢturulması,
Güvenlik görevlilerinin sayısının artırılması,
Okul çevresindeki spor kulüpleri ve üniversitelerin desteği alınarak, bu yerlerin
kütüphane, spor salonu ve havuzlarından öğrencilerin faydalanmalarının sağlanması,
Okullarda spor takımlarının oluĢturulması,
Her ay okullar arası rehber öğretmen, idareci ve öğretmen paylaĢım toplantıları
yapılması,
Öğrencilere 1. kademe sonunda ya da 2. kademe baĢında mesleki tanıtımlar yapılmaya
baĢlanması,
Okul dıĢında çalıĢmak zorunda kalan öğrencilerin derslerinden kopmamaları için ek
ders olanaklarının sağlanması,
Meslek gruplarından kiĢiler çağırılarak öğrencilere konuĢma yapmalarının sağlanması,
Ailelerinin ihtiyaçlarının çeĢitli kurumlar tarafından takip edilmesi ve karĢılanması,
Dönem dönem ailelere sorumlulukları hatırlatılarak, öğrencinin eğitim hayatında aktif
hale getirilmeleri,
48




Bölgedeki üniversitelerde görev yapan uzmanların aile ve öğretmenlere ihtiyaçları
doğrultusunda eğitim vermeleri,
Okul yakınındaki kulüp ve vakıflarla anlaĢma yapılarak, öğrencilerin bu kurumlardaki
bilgisayar, havuz gibi avantajlarından ücretsiz ya da uygun fiyatla faydalanması
sağlanması,
Kur‘an kurslarında verilen eğitimin öğrenciyi okuldan soğutucu nitelikte olmaması,
bilgiyi-bilimi destekleyici bir eğitim verilmesi,
Okul çevresinin güvenliği için gerektiğinde emniyetten ve muhtarlıklardan destek
alınması.
Diğer öneriler ve yapılabilecekler:













Eğitimin önemi ile ilgili kitapçıkların dağıtılması ve seminerlerin düzenlenmesi,
Okula karĢı duyarlılığı arttıran projeler geliĢtirilmesi,
Devamsızlık ve okul terk riski taĢıyan öğrenciler için özel bir program ya da etkinlik
oluĢturulması,
Çocuğun ekonomik nedenlerle çalıĢmasını önlemek üzere, gerektiğinde aileye yardım
yapılması,
Bakanlık tarafından özel olarak bu alanda çalıĢacak yetkililer atanması,
Okulların fiziki koĢullarının da öğrenciyi okuldan soğutmayacak nitelikte olmasının
sağlanması,
Her yıl ekonomik durumlar ile ilgili anketler yapılması, uzman kiĢilerin bu anketleri
değerlendirmesi ve ailelerin ihtiyaç duydukları hizmetlere yönlendirilmesi,
Öğrencilerin okula ana sınıfından alıĢtırılması,
1. kademe öğrencilerin sorunlu veya sorunsuz olmaları gözetilmeden hepsine tek tek
ev ziyareti yapılması,
KaynaĢtırma öğrencilerinin diğer öğrencilerden ayrı olarak ele alınması ve 2. kademe
öğrencilerinin ayrı binalarda eğitim görmelerinin sağlanması,
Konu ile ilgili kanunların düzeltilmesi ve net bir Ģekilde uygulanması,
Öğrenciler için sınıf tekrarı uygulamasının olması,
Özel eğitim sınıflarındaki öğrencilerin, uzmanlarla birlikte ―özel‖ eğitim görmesi.
Öğretmenler tarafından okul terk riskini azaltmada etkin olabilecek etkenlerin rolü sırasıyla
aĢağıdaki gibidir (Tablo 4.7).
1. Öğrencilerin okuma isteğinin artması
2. Öğrencilerin okulu daha çok sevmeleri
3. Ebeveynlerin eğitiminin artması
4. Rehberlik servislerinin daha iyi çalıĢması
5. Okulun aileyle yakın temas içinde olması
6. Bir çocuk okula gelmediğinde doğrudan hemen aile ile iletiĢime geçmek
7. Kızların eğitimine yönelik önyargıların değiĢmesi
8. Bir çocuk okula gelmediği zaman, onunla hemen bu durum hakkında konuĢmak,
yokluğunun fark edildiğini hissettirmek
9. Öğrencinin davranıĢ sorunlarının çözülmesi
10. Okul içinde, öğrencinin kendini güvende ve saygı duyulan bir yerde hissetmesini
sağlayacak ortamlar yaratmak
11. Sınıf öğretmenlerinin devamsızlığı takip etmesini teĢvik etmek
49
12. Okul terki riski olan öğrenciler için özel programlar uygulanması
13. Sınıf mevcutlarının azalması
14. Öğretmen öğrenci iliĢkisinin kalitesinin artması
15. Okulun fiziki imkanlarının iyileĢmesi
Öğrencilerin okulu ve okumayı sevmesinin öneminin vurgulanması önemlidir.
Okul terkinin önlenmesinde öğretmenler kendilerini orta derecede bilgili görürken, bu riski
taĢıyan öğrenci ve ebeveynleri çalıĢmada kendilerini daha yeterli hissetmektedirler (Tablo
4.8).
50
GENEL DEĞERLENDĠRME
SORUN ALANLARI
1. Yaygınlık
1a. Devamsızlık yaygın bir sorundur
Farklı çalıĢma ve bulgulara baktığımızda okul terk oranı (her öğretim yılında diplomasız
ayrılanların oranı) %2-3 civarında gözlenmekte iken, 10 gün ve üstü devamsızlık oranları
oldukça yüksektir. E-okul verilerine göre okula devam eden öğrencilerin yıllık devamsızlık
ortalaması 73 gün bulunması, devamsızlığın boyutları hakkında bize bilgi vermektedir.
Öğretmenler genelde devamsızlık ve okul terk oranının çok düĢük olduğunu veya olmadığını
söylemektedirler. Öte yandan devamsızlık ve okul terk için verdikleri oranlar bizim diğer
bulgularımızla örtüĢmektedir.
1b. Risk grubu %5‘lik bir dilimden oluĢmaktadır
Niceliksel araĢtırmada %5‘lik bir öğrenci grubu okul baĢarısını düĢük, ailelerinin ilgisiz
olduğunu, okulu bırakırsa ailelerinin üzülmeyeceğini belirtmektedir. Öğretmenler de %5-6
oranında öğrencilerin devamsız olduğunu bildirmiĢlerdir. Genel e-okul verileri de benzer bir
bulguyu vermektedir.
Okul baĢarısı düĢük, aileleri ilgisiz olan, okulu bırakırsa ailelerinin üzülmeyeceğini söyleyen,
çok sık devamsızlığı ve davranıĢ sorunları olan öğrenci oranının %5 civarında olduğu
görülmektedir.
2. Tanımlar
2a. Devamsızlık tanımları çok karmaĢıktır.
Okullarda hiç kimse pasif ve aktif devamsızlık tanımının ayrımını yapamamıĢtır.
Devamsızlığa müdahale edilmesi gereken sınır belli değildir. Okul terkin tanımı da
yapılamamaktadır.
2b. Pasif devamsızlık kavramı yetersiz ve hatalıdır
E-okul verilerinde aktif devamsızlık ortalaması 73,75 iken, pasif devamsızlık yapanların
ortalaması 83,22 çıkmaktadır. Bu bulgu her ikisi arasında bir ayrım yapılmadığının da bir
göstergesidir.
2c. Öğrencilerin büyük çoğunluğu 5 gün ve daha az süre devamsızlık yapmaktadır.
Ġlköğretimde normal dağılımın 5 gün devamsızlık olduğu söylenebilir. Öğrencilerin sadece
%5‘i 20 günden fazla devamsızlık yapmaktadır. 5 günden fazla devamsızlık yapan öğrenciler,
daha uzun devamsızlık yapan öğrencilerden farklı özellikler göstermektedir. Bu bulgular 5
gün sınırının bir kırılma noktası olduğu söylenebilir.
51
3. Temel sorunlar
3a. E-okul verileri düzenli girilmemekte ve güncellenmemektedir
Devamsızlık ve genel olarak e-okul verilerinin giriĢinde sorunlar vardır. Veriler oldukça
eksiktir. E-okul sisteminde bulunan adreslerin ve telefonların büyük bölümünün yanlıĢ ya da
eksik olması devamsızlık ya da terk sorunu yaĢanan öğrencilerin ailelerine ulaĢılmasını
zorlaĢtırmaktadır.
Devamsızlık verilerinin günü gününe girilmediği görülmüĢtür. Bunun nedeni iĢ yükü olarak
gösterilmiĢse de özellikle devamsızlık verilerinin önemsenmediği dikkati çekmiĢtir.
3b. Kayıtlı ama devamsız öğrenci sayısı yüksektir
Okula doğrudan kayıt yapılmakta, böylece bölgede okula gitmeyen öğrenci kalmamaktadır.
Ancak kayıt edilen öğrencilerin okula gelip gelmedikleri takip edilememektedir. Bu nedenle
sorunun devamsızlık üstünden tanımlanması yararlıdır.
3c. Okullarda ders dıĢı aktivite sayısı çok düĢüktür
Okullarda ders dıĢı aktivite öğrencilerin büyük çoğunluğu tarafından sevilmektedir. Bu
nedenle bu aktivitelerin artırılmasının önemi açıktır. Ancak ders dıĢı aktivite sayısının çok
düĢük olduğu, çeĢitli nedenlerden dolayı idareci ve öğretmenlerin buna önem vermediği
dikkati çekmiĢtir.
3d. Her çalıĢan öğrenci zorunluluktan çalıĢmamaktadır
Öğrencilerin onda biri çalıĢtıklarını söylerken bunların sadece yarısı çalıĢmak zorunda
oldukları için çalıĢtıklarını belirtmiĢtir. Bu bulgu, zorunda olmadığı halde çalıĢan öğrenci
sayısının büyüklüğünü göstermektedir. Bir baĢka deyiĢle çalıĢan öğrencilerin yarısı zorunlu
oldukları için çalıĢmaktadır. Kızlar ailelerinin isteklerine daha çok önem verirken, erkekler
çalıĢma zorunluluğunu daha fazla hissetmektedir.
3e. Rehber öğretmen öğrenci iliĢkisi yetersiz düzeydedir
Okulu bırakmayı düĢündükleri zaman rehber öğretmenle paylaĢma oranının öğretmenle
paylaĢma oranına göre düĢük olması ilginçtir. Rehber öğretmenlerinin isimlerini bilme
oranları da oldukça düĢüktür. Rehber öğretmenlerle iliĢkisi zayıf olan öğrencilerin oranı dörtte
bire yakındır.Bu bulgunun rehberlik sisteminin yetersiz kaldığını gösterdiği söylenebilir.
4. Nedenler
4a. Hane ve ebeveyn özellikleri ile okul mevcudu devamsızlıkta belirleyicidir
Devamsızlık üstüne sırasıyla yaĢadıkları yerin özellikleri (öğrencinin kiminle yaĢadığı, kendi
odasının olup olmadığı, evin ısınma Ģekli, evde kendi ailesinden baĢka birinin yaĢayıp
yaĢamadığı ve kardeĢ sayısı), ebeveyn özellikleri ve okul mevcudu önemli etki
göstermektedir.
52
Erken evlilik, geleneksel nedenler ve bir ailenin göçer olması ailevi nedenler arasında
görülebilir. Bu Ģekilde sınıflandığında ailevi nedenler en önemli devamsızlık ve okul terk
nedeni olarak ortaya çıkmaktadır.
4b. Hiçbir değiĢken tek baĢına okul terk ve devamsızlık üstünde etkili gözükmemektedir.
DeğiĢkenlerin birlikteliği olumsuz sonucu doğurma ihtimalini artırır gözükmektedir. Örneğin
Geçme notu ile davranıĢ etkenleri arasında bir bağlantı vardır. Geçme notu ile risk katsayısı
arasında da bir bağlantı vardır. Bu durum geçme notunun toplam riski önemli ölçüde
etkilediğini, geçme notunun ise davranıĢ etkenlerinden önemli ölçüde etkilendiğini
göstermektedir.
DüĢük sosyoekonomik düzeye sahip olan ailelerin çocukları için okula ulaĢım, okulun yatılı,
öğrencinin kız olması gibi etkenler çocukların aileleri tarafından okula gönderilmemeleriyle
iliĢkili gözükmektedir. Okulu terk ve devamsızlık düĢük sosyoekonomik düzeyde daha kolay
yapılabilecek bir Ģey olarak gözükmektedir. Bu aileler, sanki baĢka etkenlerle uğraĢmaktan
imtina etmektedirler.
DüĢük gelirli bir ailenin çocuğu yatılı da okuyorsa, yani bu iki risk bir araya geldiğinde okula
devamsızlık sık görülmektedir.
Okul baĢarısının düĢük olması devamsızlık ve okulu terk için önemli bir neden olarak
belirtilmektedir.
5. Uygulamalar
5a. Devamsızlığa müdahale erken dönemde yapılmamaktadır
Öğrenci devamsızlık yapsa bile, yılsonuna kadar beklenmektedir. Yılsonu sınavına da
girmediği takdirde pasif devamsızlık olarak iĢaretleme eğilimi oldukça fazladır. Bunun nedeni
―ilköğretimde derslerden yalnızca bir not alması ve bu notun da geçer olması durumunda
çocuğun üst sınıfa geçmesi‖ olarak belirtilmektedir. Ancak devamsızlığın saptandığı
durumlarda yapılması gereken iĢlemlerın eksik yapılmasının da bunda önemli payı olduğu
dikkati çekmektedir.
Öğretmenlerin okul terk eden öğrenciler için verdikleri sayı ile yakından ilgilendikleri öğrenci
sayısı yarı yarıyadır. Yani öğretmenler devamsızlık yapan öğrencilerinin sadece yarısıyla
ilgilenmektedirler.
5b. Öğretmen idareci iletiĢimi yetersizdir
Öğretmenlerin okul yöneticileriyle yakın iliĢki içinde olmadığı saptanmıĢtır. Devamsızlık
verileri okul yönetimine verilmekle birlikte, bu verilerin ortak değerlendirilmesi, terk riski
altındaki çocuklara özel bir ilgi gösterilmesi konusunda yeterli iĢbirliği yapmadıkları
görülmüĢtür.
5c. Aileye yönelik çalıĢmalar yetersizdir
Okul çalıĢanları sorunu ailelere bağlamakla birlikte, aile ile çalıĢma oranları çok düĢüktür.
Okullarda aile eğitimi yok denecek düzeydedir. Okul idaresinin okul terk riski taĢıyan
53
öğrencilerin aileleriyle görüĢme oranı da oldukça yok denecek kadar azdır. Okul ile aile
arasında iletiĢim yetersizdir.
5d. Devamsızlık durumunda yapılacak standart iĢlemler konusunda bilgi yetersizdir
Mevcut yasal uygulamaların bile, yeterince bilinmediği ve uygulanmadığı gözlenmektedir.
Öğrencilerin ve ailelerin çoğunluğu devamsızlık durumunda okulun kendileriyle iletiĢime
geçmediğini belirtmektedir. En sık kullanılan yöntem eve telefon etmek ve arkadaĢlarla haber
göndermek olmaktadır. Bunların etkin bir yöntem olduğunu söylemek güçtür.
Ev ziyaretlerinin bir standardı yoktur. Okul baĢarısı düĢük olan öğrencilerin evlerine ziyaretin
daha az yapıldığı dikkat çekmektedir. Kime, ne zaman, nasıl gidileceği; baĢarısız olduğu
takdirde ne yapılabileceği konusunda bilgi ve aileyle iletiĢim becerisi yetersizdir. Ev
ziyaretlerinin sayısı keyfi olarak değiĢmektedir. Öte yandan bir grup öğretmen ve okul
yöneticisinin geliĢtirdiği özel ve etkin yöntemler de dikkati çekmektedir.
5e. Çocuğunu okula göndermeyen ailelere dava açılmamaktadır.
Hem okul yöneticilerinde, hem de ailelerde ―dava açılan veya sonuçlanan var mı ki!‖ tarzında
bir bakıĢ açısı yerleĢmiĢtir. Yasal süreç uygulanmaktadır. Aileler yasalar hakkında bilgili
olup, yasaların uygulanmayacağına inanmaktadırlar. Yöneticiler ise genel olarak dava açma
konusunda bilgisizdir.
5f. Rehberlik AraĢtırma Merkezleri (RAM) devamsızlık konusunda pasif konumdadır
Öğretmenler, RAM‘ların sadece tanı koymaları ancak müdahalede bulunmamaları sebebiyle
uzun zamandır RAM‘lara yönlendirme yapılamamaktadır. RAM‘lar devamsızlık ve terk
konularında zayıf olup, daha çok özel eğitime ağırlık vermiĢlerdir. Aylık rehber öğretmenler
toplantısı yapılmamaktadır.
6. Farkındalık ve tutum
6a. Okul çalıĢanları sorunu dıĢsallaĢtırmaktadır
Devamsızlığın öğrenci, aile ve dıĢ etkenlerden kaynaklandığı izlenimi hakimdir. Bu nedenle
öğretmen ve okul yöneticileri, devamsızlık ve okul terki konusunda kendilerini sorumlu
tutmamaktadır. Bunun sonucu, özel yöntemler geliĢtirmemektedirler.
6b. Devamsızlık okul çalıĢanlarınca önemsenmemektedir
Okul terk ve devamsızlık konusunu okul çalıĢanlarının çok önemsemediği görülmüĢtür. Okul
yöneticileri ve öğretmenler devamsızlık ve terkin yoğun yaĢandığı bölgelerde konuya
hassasiyetlerini yitirmiĢlerdir. Okul içi diğer aktiviteler daha önemli olarak
değerlendirilmektedir. Özellikle bakanlık merkez teĢkilatının önemsediği konulara odaklanma
çok fazladır. Ders baĢarısına ve diploma verilmeye odaklanılmıĢ durumdadır.
6c. Risk alındaki öğrencilere yaklaĢım ve tutum olumsuzdur
Genel olarak akademik olarak baĢarısız, sorunlu davranıĢları olan, devamsızlık yapan ve okul
terk riski olan öğrencilere karĢı olumsuz ve umutsuz bir yaklaĢım gözlenmiĢtir. Öğrenciler
54
arasında ―baĢarılı‖ ve ―yaramaz‖ ayrımı yapılmaktadır. Okul terk ve devamsızlık durumunda
―yaramaz‖ öğrencinin takibi yapılmıyor. Sanki kısıtlı imkanlarını bu çocuklara değil,
diğerlerine harcama eğilimi bulunmuyor. Halbuki, bu öğrencilerin oranı %5 civarındadır. Asıl
nedenin bu konuda yeterisz bilgi ve beceriye sahip olmaları olduğu düĢünülmüĢtür.
6d. Disiplin uygulamaları konusunda bilgi ve beceri eksikliği vardır
Saygı kavramı yanlıĢtır, öğrenci ve öğretmen arasında daha çok güç savaĢı vardır. Öğretmen
ile öğrenci arasında ―Ya sen/ya ben‖ savaĢına girilmektedir. Öğrencilerin yarısı
öğretmenlerinden en az bir kez dayak yediklerini belirtmiĢlerdir. Bu bulgu da öğretmenlerin
disiplin yöntemleri konusunda yetersiz olduğunu göstermektedir.
nedenlere bağlı olduğu düĢünülebilir. Öğrenciler okulu sevdiklerini söylerken, öğretmenler
tersini düĢünmektedir. Bu nedenle ―okulu sevme‖ kavramı hakkında bir uyumsuzluk olduğu
söylenebilir. Öğrencinin okuldan, öğretmenin öğrenciden beklentisi farklıdır.
ÖNERĠLER
1. Devamsızlık ve okul terk tanımı tekrar yapılmalıdır
1a. Okul terk ile ilgili kavramların, devamsızlık tanımı üstünden geliĢtirilmesi yararlı
olacaktır.
Okul terk kavramının fonksiyonel olmadığı görülmektedir. Bu nedenle okul terk ile ilgili tüm
kavramların devamsızlık tanımı üstünden geliĢtirilmesi yararlı olacaktır. Okul terki
devamsızlığın bir sonucudur. Devamsızlığın ise birçok etkenden kaynaklandığı ancak bu
çocukların okul baĢarısızlığı da ortak bir sorundur. Birçok riskli davranıĢı da bu sorunun
beraberinde görmekteyiz. Okuldan ayrılma ise sadece devamsızlığın değil geç kayıt olmak,
sağlık, ölüm akademik baĢarısızlık gibi nedenlere de bağlı olabilir.
1b. Devamsızlık tanımları, devamsızlık yönetimini kolaylaĢtıracak tarzda olmalıdır.
Devamsızlık ve okul terk tanımı tekrar yapılmalıdır. Mevcut tanımlar değiĢmelidir. Pasif
devamsızlık tanımı kalkmalıdır. Devamsızlık tanımları, devamsızlık yönetimini
kolaylaĢtıracak tarzda olmalıdır. Öneri aĢağıda verilmiĢtir. Devamsızlıkların tanımlanmasında
özellikle ardıĢık ve kesintili devamsızlığın ayrı ele alınması gerekliliği açıktır. Her iki tipte
devamsızlığa müdahale yöntemleri farklılık göstermelidir.





Zorunlu devamsızlık (Kayıt edilmeyen, sağlık, ölüm, akademik baĢarısızlık vb)
ArdıĢık Devamsızlık (ArdıĢık 3 gün okula özürsüz gelmeme, uzun süreli olursa,
düzenli devamsızlık olarak tanımlanır)
Kesintili Devamsızlık (ArdıĢık olmayan 5 gün okula özürsüz gelmeme)
Düzenli Devamsızlık (ArdıĢık 7 gün veya kesintili 15 gün okula özürsüz gelmeme)
Sürekli devamsızlık (ArdıĢık 20 gün veya kesintili 20 gün ve daha fazla okula
özürsüz gelmeme)
Devamsızlık tanımı sadece okula devamsızlığı değil, derse devamsızlığı da içermektedir.
55
2. BireyselleĢtirilmiĢ, aĢamalı bir devamsızlık yönetimi geliĢtirilmelidir
2a. AĢamalı devamsızlık yönetimi geliĢtirilmelidir
Öğretmenler sık devamsızlık ve okul terk riskinin farkındadır. Ancak bu terk riskinin veya
devamsızlığın önemi/büyüklüğü konusunda haberdar değillerdir. Öte yandan müdahale
konusunda oldukça yetersiz gözükmektedirler. Sorumluluk üstlenmeme eğilimi de oldukça
yüksektir. Bu nedenle tek baĢına erken uyarı sisteminin veya farkındalık artırmanın yeterli
olmayacağı kanaatindeyiz.
AĢamalı devamsızlık yönetimi aĢağıdakileri içermelidir.
 Okul içi düzenlemeler
 Eylem planları
 Risk ve ihtiyaç saptama araçları
 Uygulama kılavuzları
 Ġzleme ve değerlendirme
2b. AĢamalı eylem planları oluĢturulmalıdır
Devamsızlık yönetimi için standartların oluĢturulması, bir yönetim planının geliĢtirilmesi
gereklidir. Buna iliĢkin bilgi aĢağıdaki Ģekilde de verilmiĢtir. Bu planda her aĢamada
yapılması gerekenler eylemler saptanmalıdır. Bu amaçla bir algoritma oluĢturulmalıdır. Planın
iĢleyip iĢlemediğini test edecek öz denetim modeli geliĢtirilmelidir.
2c. Devamsızlığa yönelik eylem ve uygulamalar iyi tanımlanmalıdır
Devamsızlık için oluĢturulacak eylem planlarında yapılacak ev ziyaretleri veya çocuğa ve
ailesine yönelik uygulanacak programlar belirlenmelidir. Bunlara örnek aĢağıda verilmiĢtir.
 Akademik destek programı
 Okul içi aile eğitimleri
 ÇalıĢan çocuk programı
 Okul değer eğitimi
 Eve mektup
 Ev ziyareti
 Ekonomik destek
 DavranıĢ sorunları yönetimi
 Yasal yollar
 Psikolojik destek
 YaĢam becerileri eğitimi
ÇalıĢan öğrenciler saptanmalıdır. Bu öğrencilere ulaĢmak için yöntemler geliĢtirilmelidir.
Aile eğitimlerinin önemi çok açık olarak analizlerde ortaya çıkmıĢtır. Ancak ebeveynlere
yönelik bir eğitim gözlenmemiĢtir. Bu nedenle ebeveyn eğitimlerinin daha düzenli ve sık hale
getirilmesi gerekmektedir.
56
2d. Uygulama kılavuzları oluĢturulmalıdır
Uygulanacak müdahalelerin nasıl ve kim tarafından uygulanacağını açıklayan kılavuz ve
yönergeler oluĢturulmalıdır. Bu yönergelerde duruma ve bölgesel özellikler de göz önüne
alınmalıdır. Devamsızlık için uygulanacak her eylemin bir yönergesi olmalıdır.
2e. Öğrenciye yönelik bireyselleĢtirilmiĢ yaklaĢım uygulanmalıdır.
Her öğrencinin farklı riskleri ve ihtiyaçları vardır. Bu nedenle buna uygun bir düzenleme
getirilmelidir. Hangi öğrencinin hangi programa katılacağı, yapılacak risk değerlendirilmesi
ile objektif kriterlere uygun olarak saptanmalıdır.
2f. Risk ve ihtiyaç değerlendirmesi için araçlar geliĢtirilmelidir
Risk ve ihtiyaç değerlendirmesi için hazırlanacak ölçme değerlendirme aracının pilot
uygulamalarla geçerli ve güvenilir olması sağlanmalıdır. Aracın eğitimi yaygın olarak
yapılmalı, araç belirli dönemlerle gözden geçirilmeli, değiĢen durumlara uygun olarak yeni
versiyonları geliĢtirilmelidir.
2g. Ġzleme ve değerlendirme yapılandırılmalıdır
Tüm uygulamaların izleme ve değerlendirilmesinin yapılabilmesi için izleme çizelgeleri
geliĢtirilmelidir. Bu formların doldurulması zorunlu hale getirilmelidir.
3. Okul içi düzenlemeler yapılmalıdır
3a. Okul içi devamsızlık kurulları oluĢturulmalıdır
Öğretmen ve okul yöneticilerinin, devamsızlık konusunda daha yakın iletiĢim içinde
olmalarının sağlanması için ortak sorumluluk taĢıyacakları bir sistemin geliĢtirilmesi yararlı
olacaktır. Bu amaçla okul içinde devamsızlık kurullarının oluĢturulması, okul içi iletiĢimi
artıracak, devamsızlık yapan öğrenciye yönelik dikkatin ve özenin sağlanmasını
kolaylaĢtıracaktır.
3b. Sınıflar arası bilgi geçiĢi sağlanmalıdır
Bir önceki sınıftan diğer sınıfa öğrenciler hakkında bilgilerin geçirilmesini sağlayacak
yöntemler geliĢtirilmelidir. Bu amaçla özellikle 6. sınıftan itibaren sınıf öğretmenleri için eokul içinde daha ayrıntılı bir form hazırlanmalı ve öğrencileri için bunu doldurmaları
sağlanmalıdır.
3d. Okullarda internet kafelerle mücadele stratejisinin geliĢtirilmesi gerekir.
3e. Okul içinde öğrenciden ve öğretmenden geri bildirim alma sistemi kurulmalıdır.
3f. Devamsızlık verilerinin düzenli girilmesi sağlanmalıdır.
E-okul verilerinin güncellenip güncellenmediği denetlenmelidir.
57
3g. Ders dıĢı aktivite sayısı artırılmalıdır.
Öğretmenlerin derslerin daha eğlenceli geçmesini sağlayacak yöntemler konusunda eğitilmesi
gereklidir.
4. Erken uyarı göstergelerine uygun müdahale stratejileri geliĢtirilmelidir
4a. ArdıĢık olmayan 5 gün devamsızlık süresi eĢik noktasıdır
ArdıĢık olmayan 5 gün devamsızlık süresi erken uyarı iĢareti olarak değerlendirilmelidir. 5
gün sonrasında devamsızlık için planlanan aĢamalı eylem planı uygulanmalıdır. Devamsızlık
sürdüğü veya sürmediği durumlar için bir yol haritası geliĢtirilmelidir.
4b. YaĢadığı yer, aile özellikleri ve ekonomik durumu olumsuz ve Ģube baĢına düĢen öğrenci
sayısı yüksek olan okullardaki çocuklar yakından izlenmelidir
Çok kısa süreli devamsızlıkta bile (0-3), ekonomik düzeyi düĢük olan çocukların izlenmesi
gereklidir.
4c. Okul terk ve devamsızlık riski çok boyutlu olarak değerlendirilmelidir
Örneğin sosyoekonomik düzeyi düĢük olan ailelerde, sadece ekonomik yaklaĢım yeterli
olmayacaktır. Ekonomik destek yanında, farklı desteklerin verilmesi ve danıĢmanlık
yapılması yararlı olacaktır. Bu amaçla risk ve ihtiyaç değerlendirme formundan elde edilecek
veriler kullanılabilir.
5. Merkezi düzenlemeler yapılmalıdır
5a. Uygulamaların merkezden denetlenmesi gerekir
Yapıldığı söylenen ev ziyaretleri gibi programların uygulanıp, uygulanmadığını anlamak için
uygulamaların %10‘u merkezden telefonla aranarak teyit edilmelidir.
5b. Öğretmen ve yöneticiler devamsızlığın yönetimi konusunda bilgilendirilmelidir
Öğretmenlerin sadece okul terk riski olan öğrenci ve ebeveynleri ile iletiĢim konusunda
bilgilenmeleri değil, okul içinde bu soruna yaklaĢım konusunda da bilgilenmelerinin gerekli
olduğu düĢünülmektedir. Öğretmen ve idarecilerin, okul terk ve devamsızlık riskinin
önlenmesinde okul olarak alabilecek önlemler konusunda bilgi ve beceri kazanmaları, bunu
sorunun önlenmesinde önemli bir etken olarak kabullenmeleri, yapacakları müdahalelerin
baĢarılı olabileceğine de inanmaları gereklidir.
5c. Farkındalık için tekrarlayıcı bir uyarı sistemi oluĢturulmalıdır
Öğrenci ve yöneticilerin farkındalığını artırmak için sürekli eriĢilebilir Ģekilde eğitim
programları yıl içinde tekrarlanmalı, merkez teĢkilattan konuyla ilgili hatırlatıcı yazıların yılda
en az dört kez okullara gönderilmelidir.
5d. E-okul sisteminde devamsızlık için yeni bir modül geliĢtirilmelidir.
58
AĢamalı devamsızlık yönetimi ile ilgili her türlü veri giriĢi ve izleme e-okul üstünden
yapılmalıdır.
5e. Sürekli araĢtırma sistemi kurulmalıdır
Devamsızlığı belirleyecek gün sayısının daha iyi belirlenebilmesi için e-okul verilerine
dayanan daha kapsamlı araĢtırmalara ihtiyaç vardır. Bu amaçla uzun süreli çalıĢmalar
yürütülmelidir. Ayrıca e-okul verilerinin düzenli değerlendirilebilmesi için veri analizi sistemi
oluĢturulmalıdır.
6. Rehberlik sistemi konuyla ilgili olarak aktifleĢtirilmelidir
6a. Rehber öğretmenlerin konuya odaklanmaları sağlanmalıdır
Rehber öğretmen sayısı artırılmalıdır. Rehber öğretmenlerin devamsızlık ve okul terk
konusunda çalıĢmaları sağlanmalıdır.
6b. Aylık rehber öğretmen toplantıları düzenli yapılmalıdır
Aylık rehber öğretmen toplantılarının yapılıp yapılmadığı denetlenmelidir. Bu amaçla bir
toplantı yönergesi hazırlanmalıdır.
7. BaĢarısız ve sorunlu öğrenciye yönelik özel programlar geliĢtirilmelidir
7a. Risk altındaki öğrencilerin okul baĢarısını artırılmalıdır
Risk altındaki öğrencilerin okul baĢarısının artırılması için özel eğitim olanakları yaratılması,
zorunlu durumlarda özel sınıflar oluĢturulması yararlı olabilir.
7b. Etüt saatleri uygun çalıĢma ortamları olmayan öğrenciler için yaygınlaĢtırılmalıdır
YaĢadıkları mekanlar ders çalıĢmaya elveriĢli olmayan öğrencilerin, baĢarısız olabilecekleri
bir gerçektir. Okul baĢarısının da okul terk etmede öğrenciler tarafından önemli bir etken
olarak görülmesi nedeniyle okul baĢarısının artırılmasına yönelik ilave akademik çalıĢmaların
yapılması gerekir.
8. Devamsızlık takip merkezleri kurulmalıdır
Devamsızlık için uygulanacak programlar için il içinde mevcut programlardan da
yararlanılmalıdır. Bu amaçlara ulaĢılması için il içinde bir koordinasyon sağlanmalıdır. Bu
koordinasyon, devamsızlık takip merkezi adıyla kurulacak bir merkez aracılığıyla
yürütülebilir. Merkezin RAM‘lar içinde kurulması daha uygundur. Bu merkez ildeki diğer
tüm kurumlarla koordinasyondan sorumlu olmalıdır.
9. Yönetici ve öğretmenler eğitilmelidir
9a. Eğitimler farkındalık, bilgi ve beceriyi artırmaya yönelik olmalıdır
Öğretmen ve yöneticiler aĢağıdaki konularda eğitilmelidir.
 Okul terk ve devamsızlığın önem ve tanımı,
59




DavranıĢ sorunu olan çocuklara yaklaĢım,
Devamsızlık yönetimi,
Konuyla ilgili program uygulama becerisi kazanma,
Risk göstergelerini tanıma ve erken dönem iĢaretleri.
9b. Kolay yaygınlaĢacak eğitim modeller kullanılmalıdır
Eğitimler internetten sürekli eriĢilebilecek Ģekilde olmalı, ancak her ilde eğitilecek eğiticiler
ile pekiĢtirme toplantıları yapılmalıdır.
60
TÜRKĠYE’DE OKUL TERK VE DEVAMSIZLIK ĠLE
ĠLGĠLĠ MEVZUAT
Ülkemizde Eğitim ve Öğretim ile ilgili düzenlemeler Anayasamız baĢta olmak üzere çeĢitli
kanun ve yönetmeliklerce belirlenmiĢtir
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
7.11.1982 kabul tarihli Anayasamızın 42. maddesi ―Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi‖
baĢlığını taĢır ve aĢağıdaki gibidir:
Madde 42:
- Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
- Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tesbit edilir ve düzenlenir.
- Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaĢ bilim
ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu
esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.
- Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
- Ġlköğretim kız ve erkek bütün vatandaĢlar için zorunludur ve Devlet
okullarında parasızdır.
- Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile
eriĢilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.
- Devlet, maddi imkanlardan yoksun baĢarılı öğrencilerin, öğrenimlerini
sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve baĢka yollarla gerekli yardımları yapar.
Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı
kılacak tedbirleri alır.
- Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araĢtırma ve inceleme
ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun
engellenemez.
- Türkçeden baĢka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk
vatandaĢlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim
kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim
yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası antlaĢma
hükümleri saklıdır.
1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu:
14.06.1973 kabul tarihli Kanunun 8 ve 22 maddeleri eğitimde eĢitlik ve ilköğretimin
zorunluluğu ile ilgili düzenlenmiĢ maddelerdir ve aĢağıdaki gibidir:
Madde 8
Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkan eĢitliği sağlanır.
Maddi imkanlardan yoksun baĢarılı öğrencilerin en yüksek eğitim
kademelerine kadar öğrenim görmelerini sağlamak amacıyle parasız yatılılık,
burs, kredi ve baĢka yollarla gerekli yardımlar yapılır.
- Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiĢtirmek için özel tedbirler
alınır.
Madde 22 – (DeğiĢik: 16/6/1983 - 2842/7 md.):
61
-
Ġlköğretim 6 - 14 yaĢlarındaki çocukların eğitim ve öğretimini kapsar, Ġlköğretim, kız
ve erkek bütün vatandaĢlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.
222 Sayılı Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu:
5.1.1961 kabul tarihli Kanunun 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58 ve 59. maddeleri ―Okula
Devam‖ ortak ana baĢlığını taĢımaktadırlar ve aĢağıdaki gibidirler:
Madde 52
Her öğrenci velisi yahut vasisi veya aile baĢkanı çocuğunun mecburi ilköğretim
kurumuna muntazaman devamını sağlamakla ve özrü yüzünden okula gidemeyen çocuğun
durumunu en geç üç gün içinde okul idaresine bildirmekle yükümlüdür.
Mülki amirler, ilköğretim müfettiĢleri ve zabıta teĢkilatı ilköğrenim çağındaki
çocukların mecburi ilköğretim kurumlarına devamlarını sağlamakla veli yahut vasi veya aile
baĢkanlarına ve okul idarelerine yardımla ve her türlü tedbiri almakla vazifelidirler.
Madde 53 (Değişik: 12/10/1983 - 2917/7 md.)
Okula devam etmeyen öğrencilerin devamsızlık sebepleri okul idarelerince ve
ilköğretim müfettiĢlerince araĢtırılarak devama engel olan maddi ve manevi sebeplerin
giderilmesine çalıĢılır. Bu sebeplerin giderilmesi mümkün olmadığı takdirde durum, köylerde
muhtara, diğer yerlerde mülki amirlere bildirilir. Bu makamlarca gerekli tedbirler alınır.
Okul idareleriyle muhtar ve mülki amirlerin bu vazifeleri devamsız öğrenciler
hakkındaki kovuĢturmanın her safhasında devam eder.
Madde 54
55 inci maddenin ikinci fıkrasında yazılı zorlayıcı sebepler dıĢında çocuğun ailesi
yanında kalmasını gerektiren ailede ölüm, yaralanma, düğün, askere gitme, bağ, bahçe, tarla
ve sürüde tarım ve hastalık savaĢı yapılması gibi sebeplerle öğrencilere bir yıl içinde 15 günü
geçmemek üzere okul idarelerince izin verilir.
Madde 55 - (Değişik: 12/10/1983 - 2917/8 md.)
Hastalık, sel, kar, deprem ve yangın gibi okul idaresince takdir edilecek sebeplerle
okula gelemeyen öğrenciler izinli sayılırlar. Bu hallerin dıĢında 53 üncü madde gereğince
yapılacak teĢebbüs ve alınacak tedbirlere rağmen;
a) Çocuğunu okula göndermeyen;
b) Verilen izin müddetini geçiren;
c) Geç nakil yaptıran;
d) Okul çevresi dıĢına çıkarak izini kaybettiren;
e) Çocuğunun devamsızlık durumunu özürsüz olarak zamanında okul idaresine bildirmeyen;
Öğrencinin veli veya vasi veya aile baĢkanları, okul idaresince köylerde muhtarlığa, diğer
yerlerde mülki amirliğe hemen bildirilir.
Muhtarlar ve mülki amirler en geç üç gün içinde durumun veli veya vasi veya aile
baĢkanlarına tebliğini sağlarlar. Yapılan tebliğde okulca kabul edilecek meĢrü sebepler
dıĢında çocuğun okula gönderilmemesi halinde para cezası ile cezalandırılacağı, para cezasına
rağmen okula devamsızlık halinde de hapis cezası verileceği ayrıca bildirilir.
62
Madde 56 - (Değişik: 12/10/1983 - 2917/9 md.)
Muhtarlıkça veya mülki amirce yapılan duyuruya rağmen, çocuğunu okula
göndermeyen veli veya vasi veya aile baĢkanları hakkında aĢağıdaki iĢlem yapılır:
a) Okul idaresi devamsız öğrenci ile ilgili evrakı ait olduğu ilçe eğitim müdürlüğüne
gönderir. Merkez ilçelerde ise evrak, ilçe eğitim müdürlüğü kanalıyla Milli Eğitim
Müdürlüğüne gönderilir.
Ġlçelerde eğitim müdürü, merkez ilçelerde ise milli eğitim müdürü en çok bir hafta
içinde, devamsız öğrencinin veli veya vasi veya aile baĢkanına, çocuğun okula devam
etmediği her gün için yüz lira para cezası verilmesini, mahalli mülki amirin onayına sunar.
Mülki amir, öğrencinin devamsızlık durumunu değerlendirerek önerilen cezayı aynen veya
değiĢtirerek onaylar veya reddeder. Cezanın onaylanmaması halinde öğrenci izinli sayılır.
Para cezasına iliĢkin kararın ilgililere tebliğ iĢlemi üç gün içinde mülki amirliklerce
yaptırılır. Kararın bir örneği öğrencinin veli veya vasi veya aile baĢkanına, bir örneği ilgili
eğitim müdürlüğüne, bir örneği de gereği yapılmak üzere mahalli özel idareye gönderilir.
Para cezası, özel idarelerce 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında
Kanun hükümlerine dayanılarak tahsil edilir.
b) Verilen para cezasının kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren üç gün içinde
çocuğunun okula devamını sağlamayan veli veya vasi veya aile baĢkanlarının, isim ve
adresleri okul idaresi tarafından derhal bağlı bulunulan eğitim müdürlüğüne bildirilir.
Ġlgili eğitim müdürlükleri;
(1) Devamsız öğrencinin adı ve durumu hakkında okul idaresince hazırlanan belgeleri,
(2) Öğrencinin veli, vasi veya aile baĢkanına yapılan tebligata iliĢkin yazıları,
(3) Mülki amirliklerce verilen para cezasına ait karar ve bu kararın öğrencinin veli veya vasi
veya aile baĢkanına tebliğine dair belgeleri, Ġhtiva edecek Ģekilde hazırlayacakları dosyaları
yetkili Cumhuriyet savcılığına intikal ettirirler.
Cumhuriyet savcısı, engeç on gün içinde sulh ceza mahkemesinde kamu davası açar.
Sulh ceza mahkemesince çocuğun veli veya vasi veya aile baĢkanı hakkında yirmi
günden iki aya kadar hafif hapis cezasına hükmolunur.
c) Verilen hapis cezası kararının kesinleĢmesinden itibaren bir hafta içinde çocuğunu
okula göndermeyen veya devamını sağlamayan veli veya vasi veya aile baĢkanı hakkında,
ilgili eğitim müdürlüğünce yeniden yapılan suç duyurusu üzerine, Cumhuriyet savcılığı
tarafından yukarıdaki hükümler uyarınca kovuĢturma yapılır.
Madde 57 - (Değişik: 12/10/1983 - 2917/10 md.)
Okul idareleri ve mülki amirliklerce bu Kanuna göre usulen sorulacak sorulara cevap
vermekten kaçınanlar, gerçeğe uymayan beyanda bulunanlar bir aya kadar hafif hapis cezası
ile cezalandırılırlar.
63
Madde 58 - (Değişik: 12/10/1983 - 2917/11 md.)
Bu Kanunda yazılı suçları iĢleyenler hakkındaki soruĢturma ve kovuĢturmalar 3005
sayılı MeĢhut Suçların Muhakeme Usulü Kanununun 1 inci maddesinin (A) bendindeki yer ve
aynı Kanunun 4 üncü maddesinde yazılı zaman kaydına bakılmaksızın sözü edilen Kanun
hükümlerine göre yapılır.
Madde 59
Ġlköğrenim çağında olup da mecburi ilköğretim kurumlarına devam etmiyenler, hiçbir
resmi ve özel iĢ yerinde veya her ne surette olursa olsun çalıĢmayı gerektiren baĢka yerlerde
ücretli veya ücretsiz çalıĢtırılamazlar.
Ġlköğretim kurumlarına devam ettiklerini belgeliyenler ise, çocukların çalıĢtırılmasını
düzenliyen kanun hükumleri uygulanmak Ģartiyle ancak ders zamanları dıĢında bu gibi
yerlerde çalıĢtırılabilirler.
Ġlköğretim çağında bulunan ve mecburi ilköğretim kurumlarına devam eden
çocukların bu kanunda gösterilen ve Milli Eğitim Bakanlığınca açılmasına izin verilmiĢ
olunanlar dıĢında, her ne ad altında kurulmuĢ olursa olsun, özel kurs ve dersanelere kabulü
yasaktır.
Yukardaki hükümlere aykırı davrananlar hakkında iki aya kadar hafif hapis cezası ile
birlikte 250 liradan aĢağı olmamak üzere hafif para cezası verilir.
Bu fiilleri tekerrür edenler hakkında verilecek ceza öncekinin iki mislinden az olamaz
ve bu cezalar ertelenmez.
Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Kurumları Yönetmeliği
27.08.2003 tarih ve 25212 sayılı resmi gazetede yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı
Resmi Kurumlar Yönetmeliğinin 25, 26, 27, 28, 29, 30 ve 31. maddeleri sırasıyla ilköğretim
devam zorunluluğu, derse devamsızlık, devamın izlenmesi, özürlü devamsızlık, izin verme,
okula geç gelme ve iliĢik kesme konularına değinmektedir ve aĢağıdaki gibidirler.
Devam Zorunluluğu
Madde 25 — Ġlköğretim kurumlarına kaydedilen zorunlu öğrenim çağındaki
öğrencilerin velileri öğrencilerin okula devamını sağlamakla yükümlüdürler. Okul
yönetimleri, millî eğitim müdürlükleri, müfettiĢler, muhtarlar ve mülkî amirler 222 sayılı
Kanunun ilgili hükümleri gereğince çocukların okula devamını sağlamakla yükümlüdürler.
Derse Devamsızlık
Madde 26 — Normal ve ikili öğretim yapan okullarda ilk derse girdiği hâlde sonraki bir
veya daha fazla derse özürsüz olarak girmeyen öğrencinin durumu velisine ivedilikle bildirilir
ve devamsızlığı yarım gün sayılır.
Devamın Ġzlenmesi
64
Madde 27 — (DeğiĢik: 24.12.2008/27090 RG) Ġlköğretim kurumlarında öğrencilerin
okula devamları zorunludur.
Ġlköğretim okullarındaki öğrencilerden, okulun bulunduğu yerleĢim biriminin dıĢına
çıkan, adresi bulunmayan ve okulu olmayan bir yere gidenlerin durumu, okul yönetimince eokuldaki devam bölümüne zamanında iĢlenir. Öğrencilerin devamsızlıkları, e-okul sistemi
üzerinden okul yönetimlerince sürekli takip edilir.
Yurt dıĢına giden öğrencilerin yurt dıĢı adresi, okul yönetimince e-okul sistemine
iĢlenir. Bakanlıkça yurt dıĢındaki okullara devamlarının sağlanmasıyla ilgili tedbirler alınır.
Bu durumdaki öğrencilerin kayıtları, yaĢları zorunlu öğrenim çağı dıĢına çıkıncaya kadar
silinmez.
Özürlü Devamsızlık
Madde 28 —
Okula devam ederken, yangın, deprem, sel ve benzeri doğal afet veya ana, baba, kardeĢ
gibi yakınlarından birinin ağır hastalığı, ölümü gibi önemli nedenlerle kendilerine izin verilen,
tedavi yahut ameliyatı gerektiren bir hastalıktan dolayı okula özürlü olarak devam edemeyen
öğrencilerin özürlerinin bitiminde okula devamları sağlanır.
(DeğiĢik ikinci fıkra: 2.5.2006/26156 RG) Velisinin yazılı izni ile yurt içi ve yurt dıĢı
sanatsal, sosyal, sportif, kültürel ve benzeri etkinlikler ile yarıĢmalara katılacak öğrenciler,
hazırlık çalıĢmaları ve etkinliklerin devamı süresince izinli sayılır. Ġzinleri, 13/1/2005 tarihli
ve 25699 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim ve Orta
Öğretim Kurumları Sosyal Etkinlikler Yönetmeliği hükümlerine göre verilir.
Bu durumdaki öğrencilerin yetiĢtirilmesi için veli, öğretmen, okul rehberlik ve
psikolojik danıĢma hizmetleri servisi ve okul yönetiminin iĢ birliği ile gerekli önlemler alınır.
Ġzin Verme
Madde 29 — Öğrencinin ailesi yanında kalmasını gerektiren hastalık, ölüm, aileden
birinin askerlik durumu, tarımsal çalıĢmalar gibi nedenlerle velisinin yazılı bildirimi üzerine
bir ders yılında en çok on beĢ güne kadar izin verilebilir.
Bu izinler, en az yarım gün olmak üzere parça parça veya bütün olarak okul müdürü
veya yetkili kılacağı müdür yardımcıları tarafından verilir.
Özüre bağlı izinler devamsızlıktan sayılmaz.
Okula Geç Gelme
Madde 30 — Okula geç gelmeyi veya izinsiz olarak sınıftan ya da okuldan ayrılmayı
alıĢkanlık hâline getiren öğrencilerin bu durumlarının önlenmesi için veli, öğretmen, okul
rehberlik ve psikolojik danıĢma hizmetleri servisi ve okul yönetiminin iĢ birliği ile gerekli
önlemler alınır.
ĠliĢik Kesme
Madde 31 — Ġlköğretim kurumlarına kayıtlı öğrencilerden;
a) Resmî sağlık kurullarından, "Sağlık durumu, zorunlu öğrenim çağı süresince okula
devam etmesi uygun değildir. "hükmünü taĢıyan raporu alanlar için devam zorunluluğu
aranmaz. Bunlar, "Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği"ne göre yönlendirilirler. Haklarında
kovuĢturma yapılmaz.
65
b) (DeğiĢik:20.8.2007/26619 RG) Zorunlu öğrenim çağını bitirdiği öğretim yılı sonuna
kadar ilköğretim okulunu bitiremeyen öğrenciler, ilköğrenimlerini tamamlamak üzere en çok
iki öğretim yılı daha okula devam edebilirler. Bu iki yıllık uzatma sonunda da okulu
bitiremeyen öğrencilere öğrenim durumunu gösterir Öğrenim Belgesi verilir (EK–1).
c) Yürürlükten kaldırılmıĢtır. ( 21.10.2004/25620 RG )
ç) (DeğiĢik:20.8.2007/26619 RG) Ancak zorunlu öğrenim çağı dıĢına çıkan ve iki yıl
daha öğrenim görmesine imkân verilen 8 inci sınıftaki öğrencilerin o öğretim yılı sonuna
kadar okula devamları sağlanır. Ders yılı sonunda baĢarılı olanlara ilköğretim diploması
düzenlenir. BaĢarısız olan 8 inci sınıf öğrencileri ile ara sınıflarda öğrenim çağı dıĢına çıkan
ve iki yıl uzatma hakkını kullanan öğrencilerin, ders yılı sonunda öğrenim belgesi
düzenlenerek okulla iliĢkileri kesilir. Bu durumdaki öğrenciler Açık Ġlköğretim Okuluna
yönlendirilir.
66
ARAġTIRMA EKĠBĠ
Proje koordinatörü
Doç. Dr. Kültegin Ögel
Adres: Faruk Ayanoğlu cad, 2/7, Feneryolu, Kadıköy, Ġstanbul.
Tel: 0 216 450 14 99.
E-posta: [email protected]
Proje asistanları
Yasemin Sanal
GülĢah Karadayı
DanıĢmanlar
Didem Müge Siyez
Ceyda Yılmazçetin Eke
Saha araĢtırmacıları
Diyarbakır Saha AraĢtırmacısı: Cahit Karaman
Trabzon Saha AraĢtırmacısı:Fatma Altun
Bolu Saha AraĢtırmacısı: Sevgi Biçer
Gaziantep ve Nizip Saha AraĢtırmacısı: Mehmet Ulukütük
Ağrı Saha AraĢtırmacısı: Nevzat Alpaslan
Ġstanbul Saha AraĢtırmacısı: Görgün Yılmaz
67
KAYNAKLAR
Altınkurt, Y. (2008). Öğrenci Devamsızlıklarının Nedenleri ve Devamsızlığın Akademik
BaĢarıya Olan Etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2008, Sayı:20,
sf: 129-142
Aluede, O ve Ġkechukwu, B.N. (2003) Analysis of The Variables That Predispose
Adolescents to Dropout of Schools. International Journal of The Advancement of
Counselling. Vol:25, No:2/3, September 2003.
Bahçelievler Belediyesi (2006). Okul Çağında Olup da Okula Devam Etmeyen Öğrenciler ile
Ġlgili ÇalıĢmalar. (http://www.bahcelievler.bel.tr/bpi.asp?caid=243&cid=190 sitesinden
alınmıştır).
Darbaz, B. ve KolaĢin, G. (2009), 125 Bin Çocuk ĠĢçi Okula Gitmiyor, 30 Bini Hiç GitmemiĢ,
(http://betam.bahcesehir.edu.tr/UserFiles/File/ArastirmaNotu033.doc sitesinden alınmıĢtır)
DeKalb, J. (1999). Student Truancy. Student Truancy. ERIC Digest, Number 125. April 1999
(http://www.ericdigests.org/1999-4/truancy.htm sitesinden alınmıĢtır)
ERG. Eğitim Sisteminden Diplomasız Ayrılma Sorunu ve Çözüm Önerileri - 31.10.2007 ERG
Politika Notu
Gavin, T. (1997) Truancy: Not Just Kids Stuff Anymore. FBI Law Enforcement Bulletin, 66,
8-14.
Ġlköğretim ve Eğitim Kanunu – 222 Sayılı. 12.01.1961 tarih ve 10705 sayılı Resmi Gazete.
(http://mevzuat.meb.gov.tr/html/24.html sitesinden alınmıĢtır)
Jerald, C.D. (2006) Identifying Potential Dropouts: Key Lessons For Building an Early
Warning Data System. American Diploma Project Network, June 2006.
Ġyamu, E. O. S. ve Obiunu, J. J. (??) The Dilemma of Primary School Attendance in Nigeria..
Journal of Instructional Psychology, Vol.33, no: 2, 147-153
KarataĢ, ġ. (2003). Ġlköğretimde Sürekli Devamsız Öğrenciler Sorunu ve Çözüm Önerileri.
Eğitim ve Denetim Dergisi, Yıl:1, Sayı:1
(http://ggurses2.tripod.com/ogretmenler1/dev_ogr.htm sitesinden 1 Haziran 2009 tarihinde
alınmıĢtır)
Kaufman, P., Alt, M.N, Chapman, C. (2004). Dropout Rates in The United States: 2001
(NCES 2005-46). U.S. Department of Education. National Center for Education Statistics.
Washington DC. Government Printing Office
Kearney Christopher A.. School absenteeism and school refusal behavior in youth: A
contemporary review. Clinical Psychology Review 28 (2008) 451–471
68
Keeping Kids in School Using Check & Connect for Dropout Prevention. David Evelo, Mary
Sinclair, Christine Hurley, Sandra Christenson, and Martha Thurlow. US Department of
Education, Office of Special Education Programs (OSEP), March, 1996.
Kıran, H.(1999) Sekiz Yıllık Zorunlu Eğitim Uygulamasında KarĢılaĢılan Sorunlar.
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi.1990/1 Sayı:7/14
Los Angeles District Attorney‘s Office (2006). ACT - Abolish Chronic Truancy Program.
(http://da.co.la.ca.us/cpys/act.htm sitesinden alınmıĢtır)
Mann-Erickson, G. Ve Martinez, J. (2007) 21 Ways To Engage Students in School.
(http://www.schoolengagement.org/TruancypreventionRegistry/Admin/Resources/Resources/
21WaystoEngageStudentsinSchool.pdf sitesinden Mayıs 20 tarihinde alınmıĢtır)
McCluskey, C.P., Bynum, T.S. ve Patchin J.W. (2004). Reducing Chronic Absenteesim: An
Assesment of Early Truancy Initiative. Crime and Delinquency, Vol:50, No:2, April 2004,
214-134
Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Kurumları Yönetmeliği. 27.08.2003 tarih ve 25212 sayılı
Resmi Gazete (http://mevzuat.meb.gov.tr/html/225_0.html sitesinden alınmıĢtır)
Milli Eğitim Temel Kanunu – 1739 Sayılı. 24.06.1973 tarih ve 14574 sayılı Resmi Gazete
(http://mevzuat.meb.gov.tr/html/88.html sitesinden alınmıĢtır)
National Center for School Engagement, (2005). Truancy Prevention In Action: Best
Practices and Model Truancy Programs
National Center for School Engagement. 10 Things a School Can Do to Improve Attendance.
(http://www.schoolengagement.org/TruancypreventionRegistry/Admin/Resources/Resources/
10ThingsASchoolCanDoToImproveAttendance.pdf sitesinden 20 Mayıs 2009 tarihinde
alınmıĢtır)
National Dropout Prevention Center. The Keys to Success in Dropout Prevention: The 21
most Effective Strategies Defined. Department of Iowa.
(http://www.dropoutprevention.org/pubs/solutions_and_strategies.php sitesinden alınmıĢtır)
National High School Center (2007). Approaches to Dropout Prevention: Heeding Early
Warning Signs with Appropriate Interventions. (www.betterhighschools.org sitesinden
alınmıĢtır)
Oni, J. (2008). Universality of Primary Education in Nigeria: Trends and Issues. International
Journal of African – American Studies. Jan. 2008, Vol:7, No:1, 23-31
Pehlivan, Z. (2006), Resmi Genel Liselerde Öğrenci Devamsızlığı ve Buna Dönük Okul
Yönetimi Politikaları (Ankara Ġli Örneği). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi ve Teftişi Doktora Programı, Doktora Tezi.
Stoll P. (1990). Absent pupils who are officially present. Education Today, 40, 3, 22-5.
69
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
Unicef (2005) Oportunidades.(http://www.unicef.org/turkey/wd/_dcd05d8.doc sitesinden
alınmıĢtır)
U.S. Department of Education, U.S. Department of Justice (1996). Manuel to Combat
Truancy. July 1996 (http://www.ed.gov/pubs/Truancy/index.html sitesinden alınmıĢtır)
Woods, E.D. (1995) Reducing The Dropout Rate. School Improvement Research Series.
Series IX. Close up #17, 1994-1995
Yılmaz, C., Özdil, T. Gülçiçek, B. ve Altıparmakoğulları, Ġ. (2007). Nitelikli Eğitimde BaĢarı
ile Derse Devam Arasındaki ĠliĢki. XVI. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirisi.
(http://www.pegem.net/akademi/kongrebildiri_detay.aspx?id=5335 sitesinden alınmıĢtır)
70
ġEKĠLLER
ġekil 2: Özürsüz devamsız öğrencilerin sınıflara göre dağılım (%)
ġekil-3 Grupların Ayırdedici Fonksiyonlar Üzerinde Dağılımları
4
2
2.
0
Fonksiyon
-2
-4
-6
-4
-2
0
2
1. Fonksiyon
71
ġekil-4 Devamsızlık Grup Ortalarının Ayırdedici Fonksiyonlar Üzerinde Dağılımı
Kanonik Ayırdedici Fonksiyonlar
Devamsızlık Kategorileri
4
1
2
3
4
5
Grup Ortası
2
2. Fonksiyon
4
12
5
0
3
2
4
2
0
2
4
1. Fonksiyon
72
TABLOLAR
Tablo 1.1: Örneklemin seçimi
Devamsızlık
SED
GeliĢmiĢlik
Ġl
düzeyi
büyüklüğü
Ġl adı
Nüfus
Pasif
Aktif
devamsızlık
devamsızlık
%
%
Toplam
devamsızlık
Yüksek
DüĢük
4
Büyük
Diyarbakır
1.492.828
6,3
4,0
10,4
Yüksek
DüĢük
5
Küçük
Ağrı
265.714
12,8
7,0
19,8
Yüksek
Yüksek
2
Büyük
Gaziantep
1.612.223
3,7
5,4
9,2
Yüksek
Yüksek
2
Küçük
Gaziantep–
ilçesi
(Nizip)
Yüksek
1
Büyük
Ġstanbul
12.697.164
1,9
2,5
4,4
DüĢük
Orta
3
Büyük
Trabzon
748.982
0,8
0,8
1,7
DüĢük
Yüksek
2
Küçük
Bolu
268.882
0,9
0,9
1,9
Orta
Tablo 1.2: Ġllerden Gelen GörüĢme ve Uygulanan Anket Sayıları
Ġstanbul
Ağrı
Bolu
Trabzon
Diyarbakır
Antep + Nizip
Toplam
Öğretmen
Anket
70
Öğrenci
Anket
210
104
166
235
120
294
520
1131
Öğretmen
GörüĢme
15
16
9
15
27
15
97
Ġdareci
GörüĢme
8
7
6
7
9
16
53
Terk Eden
Öğrenci
5
31
0
9
27
1
73
Terk Eden
Veli
10
31
0
8
27
0
76
73
Tablo 2.1: Devamsızlık ve okul terkinin illere göre dağılımı-1
pasifler %
Devamsiz
aktif
toplam
aktifler %
devamsiz.
toplam
Devamsiz
toplam %
17579
12,82137309
9676
7,057261847
27255
19,87863493
397579
25213
6,341632732
41211
10,36548711
66424
16,70711984
105968
8421
7,946738638
6757
6,376453269
15178
14,32319191
41065
2353
5,729940338
3246
7,90454158
5599
13,63448192
GÜMÜġHANE
20900
2401
11,48803828
196
0,937799043
2597
12,42583732
VAN
252507
11798
4,672345717
16475
6,524571596
28273
11,19691731
DĠYARBAKIR
360811
22867
6,337667089
14705
4,075540934
37572
10,41320802
ERZURUM
153972
4054
2,63294625
11610
7,540332008
15664
10,17327826
MARDĠN
174397
9320
5,344128626
8160
4,67897957
17480
10,0231082
BĠTLĠS
84848
3049
3,59348482
5403
6,367857816
8452
9,961342636
KARS
65879
1765
2,679154207
4668
7,085717755
6433
9,764871962
KĠLĠS
24654
924
3,747870528
1388
5,629918066
2312
9,377788594
ġIRNAK
107417
4700
4,375471294
5255
4,892149287
9955
9,267620581
GAZĠANTEP
322891
12211
3,781771558
17547
5,43434162
29758
9,216113178
SĠĠRT
81671
4144
5,074016481
3292
4,030806529
7436
9,104823009
AKSARAY
65720
3925
5,972306756
1749
2,661290323
5674
8,633597079
BATMAN
127833
6339
4,958813452
4542
3,55307315
10881
8,511886602
BĠNGÖL
55480
1648
2,970439798
2086
3,759913482
3734
6,73035328
EDĠRNE
46626
861
1,846609188
2107
4,518937932
2968
6,36554712
ADIYAMAN
128025
3762
2,938488576
3811
2,976762351
7573
5,915250928
ADANA
344348
9359
2,717890041
10998
3,193862023
20357
5,911752065
HATAY
247679
7115
2,872669867
7395
2,985719419
14510
5,858389286
NĠĞDE
58645
1263
2,153636286
2133
3,637138716
3396
5,790775002
AYDIN
135377
2745
2,027670875
4557
3,366155255
7302
5,39382613
KIRġEHĠR
34183
1378
4,031243601
393
1,149694292
1771
5,180937893
MERSĠN
269398
6692
2,484057046
6652
2,469209126
13344
4,953266171
ĠZMĠR
İL ADI
Kayıtlı öğrenci Devamsız
toplam
pasif toplam
AĞRI
137107
ġANLIURFA
MUġ
IĞDIR
463654
8325
1,795519935
13949
3,008493402
22274
4,804013338
KAHRAMANMARAġ 197117
3947
2,002364078
5490
2,785147907
9437
4,787511985
YOZGAT
81573
2290
2,807301436
1534
1,880524193
3824
4,687825629
BAYBURT
14746
285
1,932727519
393
2,665129527
678
4,597857046
ĠSTANBUL
1692991
32827
1,93899436
42952
2,537048336
75779
4,476042696
KIRKLARELĠ
40979
358
0,873618195
1464
3,572561556
1822
4,446179751
HAKKARĠ
62429
1259
2,016690961
1504
2,409136779
2763
4,42582774
ARDAHAN
24063
406
1,687237668
658
2,734488634
1064
4,421726302
KONYA
323487
5076
1,569151156
9056
2,799494261
14132
4,368645417
SĠVAS
104387
2750
2,634427659
1578
1,511682489
4328
4,146110148
ERZĠNCAN
33974
642
1,889680344
746
2,195796786
1388
4,08547713
YALOVA
27104
572
2,11038961
501
1,848435655
1073
3,958825266
SAMSUN
222087
2938
1,322904988
5821
2,621044906
8759
3,943949894
MANĠSA
191578
2780
1,451106077
4429
2,311852092
7209
3,762958168
TOKAT
103674
1638
1,579952544
2188
2,110461639
3826
3,690414183
TEKĠRDAĞ
101187
1151
1,1374979
2535
2,505262534
3686
3,642760434
74
Tablo 2.1: Devamsızlık ve okul terkinin illere göre dağılımı-2
pasifler %
Devamsiz
aktif
toplam
aktifler %
devamsiz.
toplam
Devamsiz
toplam %
1641
1,877144818
1542
1,763898421
3183
3,64104324
344817
5160
1,496445941
7394
2,144325831
12554
3,640771772
25498
384
1,506000471
499
1,957016237
883
3,463016707
94050
1718
1,826687932
1492
1,586390218
3210
3,41307815
BALIKESĠR
152175
1618
1,063249548
3447
2,265155249
5065
3,328404797
SĠNOP
31897
ĠL ADI
Kayıtlı öğrenci Devamsız
toplam
pasif toplam
OSMANĠYE
87420
BURSA
ÇANKIRI
ELAZIĞ
416
1,304197887
616
1,931216102
1032
3,235413989
AFYONKARAHĠSAR 112305
1465
1,304483327
2106
1,875250434
3571
3,179733761
KASTAMONU
55947
524
0,936600711
1229
2,196721898
1753
3,133322609
NEVġEHĠR
45606
722
1,583125027
699
1,532693067
1421
3,115818094
ÇANAKKALE
58660
527
0,898397545
1290
2,199113536
1817
3,097511081
MALATYA
127154
1483
1,166302279
2350
1,848152634
3833
3,014454913
DENĠZLĠ
135124
1963
1,452739706
2095
1,550427755
4058
3,003167461
ANTALYA
280548
3010
1,072900181
5241
1,868129518
8251
2,941029699
ORDU
131093
1916
1,461557825
1866
1,423416964
3782
2,884974789
KAYSERĠ
191121
2412
1,262027721
3003
1,571255906
5415
2,833283627
UġAK
49028
472
0,962715183
917
1,870359794
1389
2,833074978
TUNCELĠ
10037
137
1,364949686
145
1,444654777
282
2,809604463
ÇORUM
89514
1178
1,315995263
1312
1,465692517
2490
2,781687781
ARTVĠN
25568
348
1,361076345
339
1,325876095
687
2,686952441
GĠRESUN
74739
859
1,149333012
1097
1,467774522
1956
2,617107534
SAKARYA
142432
1363
0,956947877
2353
1,652016401
3716
2,608964278
ANKARA
594075
5765
0,970416193
9084
1,529099861
14849
2,499516054
KOCAELĠ
229108
2301
1,004329836
3351
1,462628978
5652
2,466958814
BURDUR
34702
599
1,726125295
225
0,648377615
824
2,37450291
ESKĠġEHĠR
88541
959
1,083114038
1138
1,285280266
2097
2,368394303
KARAMAN
39997
360
0,900067505
566
1,415106133
926
2,315173638
BĠLECĠK
27375
256
0,935159817
317
1,157990868
573
2,093150685
KÜTAHYA
77915
789
1,012641982
840
1,078097927
1629
2,090739909
MUĞLA
114320
809
0,707662701
1499
1,311231631
2308
2,018894332
KARABÜK
29323
251
0,855983358
326
1,111755277
577
1,967738635
ZONGULDAK
92508
807
0,872356985
996
1,07666364
1803
1,949020625
BOLU
39900
379
0,949874687
398
0,997493734
777
1,947368421
DÜZCE
57810
484
0,837225394
622
1,075938419
1106
1,913163812
AMASYA
56549
430
0,760402483
617
1,091089144
1047
1,851491627
RĠZE
56359
464
0,823293529
574
1,018470874
1038
1,841764403
TRABZON
132624
1130
0,852032815
1184
0,892749427
2314
1,744782242
ISPARTA
55632
444
0,798101812
502
0,902358355
946
1,700460167
BARTIN
32164
184
0,572068151
268
0,833229698
452
1,405297849
KIRIKKALE
41401
357
0,862298012
0
0
357
0,862298012
75
Tablo 2.3: Net OkullulaĢma Oranı
Erkek
Kız
Toplam
Kayıtlı öğrenci sayısı (6-13 yaĢ grubu)
5.294.392
4.966578
10.260.970
6-13 yaĢ grubu çağ nüfusu
5.408.015
5.131.381
10.539.396
97,90
96,79
97,36
Ġlköğretimde net okullulaĢma oranları (%)
Tablo 2.4
DEVAMSIZLIK
% 5.9
% 10.70
% 13.10
% 16.50
% 17.30
% 27.60
% 7.9
% 0.90
SINIF
1. sınıf
2. sınıf
3. sınıf
4. sınıf
5: sınıf
6. sınıf
7. sınıf
8. sınıf
Tablo 2.5. Çocuk ĠĢçilerin Okula Devam Durumları:
Toplam
Erkek
Okula devam durumu
Sayı
Oran
Devam ediyor
196 077 %61,2
Devam etmiyor
124 178 %38,8
Toplam
320
254
%100
Sayı
137
915
69
455
207
370
Kız
Oran
%66,5
%33,5
%100
Sayı
58
161
54
723
112
884
Oran
%51,5
%48,5
%100
Tablo 2.6 Okula Devam Etmeyen Çocuk ĠĢçilerin Eğitim Durum:
Toplam
Okula devam etmeyenlerin durumu
Sayı
Oran
Bir okuldan mezun olmuĢ
65 431
%52,7
Bir okuldan mezun olmadan terk etmiĢ
28 846
%23,2
Hiç okula gitmemiĢ
29 901
%24,1
Toplam
124 178
%100
76
Tablo 2.7. Hiç okula gitmemiĢ çocuk iĢçilerin okula gitmeme sebepleri:
Toplam
Erkek
Kız
Sayı
Oran
Sayı
Oran
Sayı
Aile izin vermiyor
7 995
%26,7
2 059
%19,0
5 935
ÇalıĢmak zorunda
7 087
%23,7
1 737
%16,0
5 350
Okul masraflarını
7 233
%24,2
3 502
%32,2
3 731
karĢılayamıyor
Diğer
3 272
%10,9
1 262
%11,6
2 011
Okul uzak
1 201
%4,0
395
%3,6
806
YaĢı büyük
1 336
%4,5
549
%5,1
786
Okul yerine meslek öğrenmiĢ
1 211
%4,1
793
%7,3
418
Hasta veya özürlü
567
%1,9
567
%5,2
Toplam
29 901
%100
10 864
%100
19 036
Oran
%31,2
%28,1
%19,6
%10,6
%4,2
%4,1
%2,2
%0,0
%100
77
Tablo 3.1: Devamsızlığın kümülatif oranları
3 gün
5 gün
7 gün
10 gün
14 gün
20 gün
22 gün
23 gün ve üstü
%52
%66,4
%76,1
%83,9
%89,2
%94
%95,2
%100
Tablo 3.2: Aktif ve Pasif Öğrencilerin Ġllere göre Devamsızlık Ortalama ve Standart
Sapmaları
Ġl
Grup
Aktif Öğrenciler
Pasif Öğrenciler
Toplam
Ortalama
Standart Sapma
n
AĞRI
87,80
69,52
456
BOLU
55,82
79,54
498
DĠYARBAKIR
50,24
77,63
458
GAZĠANTEP
77,39
90,83
457
ĠSTANBUL
45,51
71,50
479
TRABZON
123,98
78,94
500
AĞRI
81,56
77,47
846
BOLU
29,25
29,34
2
DĠYARBAKIR
91,77
83,24
1473
GAZĠANTEP
84,62
97,37
355
ĠSTANBUL
71,64
86,17
1001
TRABZON
81,85
51,90
10
AĞRI
83,74
74,82
1302
BOLU
55,71
79,41
500
DĠYARBAKIR
81,92
83,81
1931
GAZĠANTEP
80,55
93,75
812
ĠSTANBUL
63,18
82,60
1480
TRABZON
123,15
78,68
510
Tablo 3.3: Devamsızlık Grupları
Devamsızlık Grubu
1. Grup
2. Grup
3. Grup
4. Grup
5. Grup
Devamsızlık Sınırları
0-3 gün
3-5 gün
5-10 gün
10-20 gün
20 ve üzeri gün
Toplam
Yüzdelik Payı
Frekans
1453
369
477
301
256
2856
Toplam Yüzde
50,9
12,9
16,7
10,5
9,0
50,9
63,8
80,5
91,0
100,0
78
Tablo 3.4 OluĢturulan DeğiĢkenlerin Kendi Aralarında ve Devamsızlıkla
Korelasyonlarıyla Ortalama ve Standart Sapmaları
DeğiĢken
Ortalama
(s.s.)
Toplam
Devamsızlık
8,586
(18,691)
Toplam
risk
katsayısı
14.710
(1,954)
Geçme
Notu
2,649
(0,824)
Okul
Mevcudu
2,012
(0,523)
Sağlık
Etkenleri
2,075
(0,264)
DavranıĢ
Etkenleri
1,817
(0,655)
Ekonomik
Etkenler
2,145
(0,352)
Hane
Etkenleri
1,951
(0,665)
Ebeveyn
Etkenleri
2,044
(0,515)
Toplam
risk
katsayısı
Geçme
notu
Okul
Mevcudu
Sağlık
Etkenleri
DavranıĢ
Etkenleri
Ekonomik
Etkenler
Hane
Etkenleri
Ebeveyn
Etkenleri
r
,178(*)
,025
-,072(*)
,025
,003
,091(*)
,162(*)
,156(*)
n
1738
2718
2856
2610
2728
2634
2547
2114
r
,719(*)
,320(*)
,096(*)
,698(*)
,343(*)
,549(*)
,472(*)
n
1738
1738
1738
1738
1738
1738
1738
r
,025
-,057(*)
,737(*)
,036
,091(*)
,056(*)
n
2718
2473
2717
2498
2417
2003
r
,010
,061(*)
,110(*)
,012
,030
n
2610
2728
2634
2547
2114
r
-,066(*)
,032
-,026
-,033
n
2483
2539
2451
2015
r
,024
,091(*)
,030
n
2507
2425
2011
r
,147(*)
,133(*)
n
2474
2040
r
,405(*)
n
1976
* Korelasyonun 0,01 düzeyinde manidar olduğunu göstermektedir.
Tablo 3.5: Ayırdedici Fonksiyon Analizi Yapı Matrisi
Fonksiyon
Yordayıcı DeğiĢken
1
2
3
4
Hane Etkenleri
,784(*)
,053
-,479
-,347
Ebeveyn Etkenleri
,610(*)
,145
,159
,075
Okul Mevcudu
,460(*)
,087
,416
,142
Ekonomik Etkenler
,449
-,671(*)
,067
,478
Geçme Notu
,076
,170
-,587(*)
,516
Sağlık Etkenleri
,141
,354
,357(*)
-,060
DavranıĢ Etkenleri
,081
,446
-,522
,719(*)
Tablo 3.6 Ayıredici Fonksiyon Analizinde Fonksiyonların Manidarlıkları
Wilks Lamda
Ki-Kare
Serbestlik Derecesi
Manidarlık
1‘den 4’e
,776*
449,259
124
,000
2’den 4’e
,928*
132,037
90
,003
3’ten 4’e
,974
46,374
58
,864
4
,991
16,398
28
,960
Fonksiyon Testleri
79
Tablo 3.7 Aktif Öğrenciler Devamsızlık Grupları için Ayırdedici Fonksiyon Analizi Yapı
Matrisi
Fonksiyon
1
2
3
4
TeĢekkür
,513(*)
,014
,017
,046
Odası var mı?
-,468(*)
-,197
,154
-,148
Baba. Eğitim Düzeyi
,443(*)
,294
,080
,120
Takdir
,430(*)
-,145
-,050
-,141
Anne. Eğitim Düzeyi
,421(*)
,191
-,001
,141
Gelir Düzeyi
,365(*)
,235
,077
,162
Okul Yatılı mı?
-,118
,616(*)
-,342
-,176
KardeĢ Sayısı
-,461
-,533(*)
,296
-,035
Okulda Sosyal etkinlikler var mı?
,342
,400(*)
,310
-,292
Geçme Notu
,066
,278(*)
,090
,100
Verimli ÇalıĢma
,031
,277(*)
,098
,193
Sosyal Etkinliklere Katılım
,074
,265(*)
,081
,193
Kendini Tanıma
,067
,257(*)
,075
,204
ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim
,082
,242(*)
,119
,092
Anne Medeni Durum
,078
,239(*)
-,115
,128
Çözüm Odaklı mı?
,083
,235(*)
,038
,183
Takım ÇalıĢmasına Yatkın mı?
,080
,233(*)
,006
,151
Ortak Değerlere Uyumlu mu?
,087
,227(*)
,025
,179
Baba Medeni Durum
,128
,224(*)
-,128
,170
Özbakım
,093
,220(*)
,004
,147
Uyumlu mu?
,080
,214(*)
,060
,121
Çevreye Duyarlı mı?
,104
,188(*)
-,037
,166
Onur
,038
,118(*)
-,040
,030
Anne. Sağ mı?
,049
-,050(*)
-,009
-,007
Evleri Kira mı?
-,144
,260
,293(*)
-,065
Okul Öğretim ġekli
,225
-,104
,242(*)
,209
Kiminle YaĢıyor?
-,062
-,086
,099(*)
,080
Okula nasıl geliyor?
-,278
-,099
-,039
,395(*)
Evde aile dıĢında yaĢayan var mı?
,006
-,069
,199
,239(*)
Baba.Sağ mı?
,030
,089
,145
,219(*)
ÇalıĢıyor mu?
,070
,142
-,112
-,196(*)
80
Tablo 3.8: YeĢil Gruptaki Öğrenciler için Risk DeğiĢkenleriyle Regresyon Analizi
Model istatistikleri
2
R
R
F DeğiĢimi
s.d. 1
s.d. 2
F DeğiĢiminin Manidarlığı
0,132
,0017
2,107
7
837
0,41
DurbinWatson
0,029
Bağımsız DeğiĢken Ġstatistikleri
Standardize EdilmemiĢ Katsayılar
Model
Standardize edilmiĢ
Katsayılar
t
Manidarlık Düzeyi
(Sabit)
1,099
Standart
Hata
,466
2,361
,018
Geçme Notu Risk
-,086
,070
-,064
-1,226
,221
Okul Mevcudu Risk
-,142
,088
-,055
-1,610
,108
Sağlık Etkenleri
-,024
,146
-,006
-,165
,869
DavranıĢ Etkenleri
Ekonomik
Etkenler
Hane Etkenleri
-,034
,086
-,021
-,396
,693
,297
,134
,077
2,213
,027
,035
,067
,020
,522
,602
Ebeveyn Etkenleri
,066
,081
,032
,821
,412
B
Beta
Tablo 3.9 Ġllere ve Devamsızlık Nedenlerine Göre Öğrenci Sayıları, Ortalamalar ve
Standart Sapmalar
AYRILMA NEDENĠ
ĠL
Nedenlere
göre
Devamsızlık
Ortalaması
(n/s.s.)
111,25
(779/72,67)
130,02
(111/72,15)
125,48
(23/78,40)
129,06
(86/68,68)
106,32
(331/55,45)
129,67
(27/71,07)
AĞRI
DĠYARBAKIR
GAZĠANTEP
ĠSTANBUL
TRABZON
Ailevi nedenler
127
385
55
206
6
Ekonomik
yetersizlik
45
48
2
16
-
Erken evlilik
2
9
12
-
-
30
46
7
3
-
74
205
12
41
-
10
9
2
6
-
4
13
2
-
-
126,74
(19/105,40)
51
94
19
9
-
103,17
(172/71,19)
76
29
-
-
-
1
18
2
19
-
-
8
-
2
-
125,88
(420/73,91)
99,61
(864/61,24)
150,62
(113/60,03)
107,31
(302/72,92)
159,33
(6/4,13)
Ev hizmetlerinde
çalıĢan çocuk
Geleneksel
nedenler
Göçerler
Mevsimlik iĢçi
olarak çalıĢan
çocuk
Nüfus yaĢı ve fizikî
yaĢı arasındaki
uyumsuzluk
6-8. sınıfların
olmaması
Sanayide çalıĢan
çocuk
Sokakta çalıĢan
Ģocuk
Ġllere göre devamsızlık
ortalaması (n/s.s)
96,93
(105/44,52)
106,70
(40/74,46)
69,60
(10/34,28)
N = 1705
81
Tablo 3.10 Gruplandıktan Sonra Öğrenci Sayıları, Ortalamalar ve Standart Sapmalar
Ayrılma NEdeni
ĠL
Toplam
Devamsızlık
Ortalaması
(s.s.)
Ağrı
Diyarbakır
Gaziantep
Ġstanbul
Trabzon
Ailevi nedenler
213
608
81
253
6
1161
110,549
(68,314)
Ekonomik nedenler
45
48
2
16
-
111
130,018
(72,151)
ÇalıĢtırılma
35
85
11
24
-
155
119,168
(75,072)
1427
Toplam
Devamsızlık Ortalaması (s.s.)
293
741
94
293
6
129,337
(78,610)
105,504
(60,972)
153,72
(69,089)
106,726
(73,424))
159,333
(4,131)
82
TASLAKTIR
Tablo 3.11 Regresyon Analizlerindeki DeğiĢkenlerin Birbirleriyle Korelasyonları
Ayrılma Nedenleri
(Bağımlı DeğiĢkenler)
Okul
DeğiĢkenleri
Risk Kukla DeğiĢkenleri
Ayrılma
Nedenleri
Ekonomik
Ailevi
Ekonomik
ÇalıĢtırılma
Sağlık (Yüksek)
Hane (Yüksek)
Hane (düĢük)
Ebeveyn
(Yüksek)
Ekonomik
(Yüksek)
Ekonomik
(DüĢük)
Ġkili/Tam Gün
Yatılı/değil
TaĢımalı/Değil
-,607(*)
Risk Kukla DeğiĢkenleri
Okul DeğiĢkenleri
Sağlık
(Yüksek)
Hane
(Yüksek)
-,729(*)
,010
,006
,004
-,003
-,039
-,006
-,112(*)
,213(*)
-,038
,013
-,101(*)
-,025
-,021
,004
-,002
,066(*)
,019
,072(*)
-,204(*)
,054(*)
-,019
,009
,011
-,009
,005
-,009
-,010
,078(**)
-,091(*)
,001
,001
,020
,108(*)
,045
,068(*)
-,241(**)
,083(*)
-,017
,161(*)
-,085(*)
,106(*)
-,013
,058
-,030
,009
-,002
,086(*)
,084(*)
-,023
,002
-,038
,025
,028
,085(*)
,069(*)
-,033
-,084(*)
,028
,019
,124(*)
-,167(*)
-,269(*)
,128(**)
,074(*)
,293(*)
-,034
,029
-,031
-,034
-,446(*)
-,199(*)
-,588(*)
-,073(*)
,212(*)
ÇalıĢtırılma
,077(*)
Hane
(düĢük)
Ebeveyn
(Yüksek)
Ekonomik
(Yüksek)
Ekonomik
(DüĢük)
Ġkili
/Tam Gün
Yatılı
/Değil
TaĢımalı
/Değil
Mevcut
,170(*)
TASLAKTIR
Tablo 3.12: ÇalıĢtırılma Nedeniyle Okulun Terk Edilmesi için Regresyon Analizi Özet
Tablosu
2
R
R
0,139
0,019
F DeğiĢimi
s.d. 1
s.d. 2
Durbin-Watson
1,779
10
906
0,060
0,018
Model
Katsayılar
t
Manidarlık Düzeyi
1,799
,072
(Sabit)
,301
Standart
Hata
,167
Sağlık R (Yüksek)
,007
,027
,008
,242
,809
Hane R (Yüksek)
,002
,024
,002
,071
,943
Hane R (düĢük)
Ebeveyn R
(Yüksek)
,000
,070
,000
,006
,995
,025
,024
,034
1,023
,307
,002
,029
,002
,064
,949
-,002
,029
-,002
-,068
,946
B
Ekonomik R
(Yüksek)
Ekonomik R
(DüĢük)
Ġkili / Tam gün
Beta
,046
,028
,076
1,674
,094
Yatılı / değil
-,108
,039
-,099
-2,764
,006
TaĢımalı / Değil
-,047
,059
-,027
-,788
,431
Okul Mevcudu
2,09E-005
,000
,065
1,525
,128
Bağımlı DeğiĢken: ÇalıĢtırılma Nedeniyle Okulu Terk
Tablo 3.13: Ailevi Nedenlerle Okulun Terk Edilmesi için Regresyon Analizi Özet
Tablosu
2
R
R
0,213
0,045
F DeğiĢimi
s.d. 1
s.d. 2
4,317
10
906
0,000
DurbinWatson
0,26
Model
Katsayılar
t
Manidarlık Düzeyi
(Sabit)
,401
Standart
Hata
,209
1,918
,055
-,004
,034
-,004
-,109
,913
Hane R (Yüksek)
,006
,030
,007
,205
,838
Hane R (düĢük)
Ebeveyn R
(Yüksek)
,009
,087
,003
,103
,918
-,008
,031
-,009
-,261
,794
-,081
,037
-,078
-2,223
,026
-,033
,036
-,030
-,914
,361
-,032
,035
-,041
-,918
,359
,271
,049
,195
5,541
,000
-,014
,074
-,006
-,188
,851
Okul Mevcudu
-3,94E-006
,000
-,010
-,230
,818
B
Ekonomik R (Yüksek)
Ekonomik R
(DüĢük)
Ġkili / Tam gün
Yatılı / değil
Beta
Bağımlı DeğiĢken: Ailevi Nedenlerle Okulu Terk
Tablo 3.14: Ekonomik Nedenlerle Okulun Terk Edilmesi için Regresyon Analizi Özet
Tablosu
R
R2
F DeğiĢimi
s.d. 1
s.d. 2
0,200
0,040
3,772
10
906
0,000
DurbinWatson
0,67
Model
Katsayılar
t
Manidarlık Düzeyi
2,042
,041
(Sabit)
,298
Standart
Hata
,146
-,003
,024
-,004
-,120
,904
Hane R (Yüksek)
-,008
,021
-,012
-,375
,707
Hane R (düĢük)
Ebeveyn R
(Yüksek)
-,009
,061
-,005
-,154
,878
-,017
,021
-,026
-,797
,426
Ekonomik R (Yüksek)
,079
,026
,109
3,115
,002
B
Beta
Ekonomik R
(DüĢük)
Ġkili / Tam gün
,035
,025
,046
1,389
,165
-,015
,024
-,027
-,602
,548
Yatılı / değil
-,163
,034
-,169
-4,783
,000
,061
,052
,040
1,173
,241
Okul Mevcudu
-1,69E-005
,000
-,059
-1,417
,157
85
Tablo 3.16: Okuldan ayrılanlarda (pasif devamsızlar) cinsiyet dağılımı
N
%
ERKEK
1343
33,4
KIZ
2683
66,6
Toplam
4026
100,0
Tablo 3.17: Okuldan ayrılma nedenlerinin cinsiyete göre dağılımı
Nedenler
Ailevi nedenler
Diğer nedenler
Ekonomik Yetersizlik
Erken evlilik
Ev hizmetlerinde
çalıĢma
Geleneksel nedenler
Göçerler
Mevsimlik gezici
Nufus yaĢı ile fizik yaĢ
farklılığı
Ortopedik
Sanayide ve hizmette
çalıĢan
Sağlık nedeniyle
Sokakta çalıĢtırılma
Zihinsel engelli
Öğrenim gördüğü
ĠĢitme engelli
Toplam
ERKEK
N
%
228
17,0%
819
61,0%
48
3,6%
2,0%
27
38
14
11
23
2
34
51
9
13
25
1
1343
KIZ
N
551
1366
63
23
59
2,8%
1,0%
,8%
1,7%
294
13
8
,1%
2,5%
5
3,8%
,7%
1,0%
1,9%
,1%
100,0%
59
1
5
80
2683
150
6
%
20,5%
50,9%
2,3%
,9%
2,2%
Toplam
N
779
2185
111
23
86
11,0%
,5%
,3%
5,6%
332
27
19
,2%
,2%
7
2,2%
,0%
,2%
3,0%
100,0%
173
40
110
10
18
105
1
4026
%
19,3%
54,3%
2,8%
,6%
2,1%
8,2%
,7%
,5%
4,3%
,2%
1,0%
2,7%
,2%
,4%
2,6%
,0%
100,0%
Kikare=240.85, sd=15, p<0.001
86
Tablo 3.15: SınıflandırılmıĢ devamsızlık süresinin cinsiyetle karĢılaĢtırılması
Devamsızlık süresi
Erkek
Kız
Toplam
1106
1087
2193
0-3 gün
72,3%
81,9%
76,8%
378
208
586
3-5 gün
24,7%
15,7%
20,5%
29
21
50
5-10 gün
1,9%
1,6%
1,8%
13
6
19
10-20 gün
,9%
,5%
,7%
3
5
8
20 günden fazla
,2%
,4%
,3%
1529
1327
2856
Toplam
100,0%
100,0%
100,0%
(kikare değeri=39,7, sd=4, p<0.001)
87
Tablo 4.1: AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin özellikleri
Ġl
Genel
N
%
Ağrı
N
%
Antep
N
%
Diyarbakır
N
%
Ġstanbul
N
%
Trabzon
N
%
N
Bolu
%
Cinsiyet
Kadın
Erkek
212
247
46.2
53.8
44
57
43.6
56.4
46
56
45.1
54.9
34
45
43
57
31
21
59.6
40.4
43
59
42.2
57.8
14
9
60.9
39.1
Okul Türü
Normal
Ġkili
YĠBO
242
160
53
53.2
35.2
11.6
40
37
22
40.4
37.4
22.2
55
38
9
53.9
37.3
8.8
36
32
9
46.8
41.6
11.7
36
16
0
69.2
30.8
0
64
25
13
62.7
24.5
12.7
11
12
0
47.8
52.2
0
Tablo 4.2: AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin baĢka özellikleri
Genel
Ort
ss
YaĢ
Eğitimci
olduğu yıl
sayısı
Bulunduğu
okulda
eğitim yıl
sayısı
Ağrı
Ort
Ss
Antep
Ort
ss
Diyarbakır
Ort
ss
Ġstanbul
Ort
ss
Trabzon
Ort
ss
Bolu
Ort
ss
34.19
8.33
30.58
5.66
33.61
7.15
32.25
6.95
32.58
8.85
41.21
8.45
32.08
8.52
10.22
8.06
6.94
5.38
9.47
6.88
7.59
5.28
8.33
8.06
17.48
8.76
8.36
7.84
4.16
3.45
3.34
3.12
3.95
3.19
3.82
2.58
3.27
3.91
6.06
3.71
2.95
2.88
88
TASLAKTIR
Tablo 4.3: AraĢtırmaya katılan öğretmenlere göre okullarındaki devamsızlık ve okul terk oranları
Öğrencilerinizin yüzde kaçının 20 günden
fazla devamsızlığı var?
Bu yıl içinde okulu terk eden kaç öğrenciniz
oldu?
Bunların yaklaĢık yüzde kaçı kızdı?
Bu yıl kaç öğrenciyle sık devamsızlık yaptığı
için özel olarak ilgilendiniz?
Bu yıl sık devamsızlık yapan öğrencilerinizin
kaçının ailesiyle görüĢebildiniz?
Bu yıl sık devamsızlık yaptığı için kaç
öğrenci hakkında idarecinizle konuĢmak
zorunda kaldınız?
Bu yıl kaç öğrenciyle okulu terk etme
ihtimali olduğu için özel olarak ilgilendiniz?
Bu yıl okulu terk ihtimali olan öğrencilerin
yüzde kaçının ailesiyle görüĢebildiniz?
Bu yıl okulu terk ihtimali olan kaç öğrenci
hakkında idarecinizle konuĢmak zorunda
kaldınız?
Ağrı
Genel
Ort
SS
Ort
6.26
7.77
10.77
6.73
8.68
SS
Ort
Diyarbakır
Ort
SS
Ġstanbul
Ort
SS
Trabzon
Ort
SS
Ort
SS
8.60
9.47
9.28
6.29
8.05
2.50
4.79
3.23
3.25
6.59
0
Antep
SS
Bolu
ANOVA
F
P
2.63
7.43
2.74
4.61
1.84
2.34
4.34
6.73
5.96
18.66
.70
1.36
1.00
1.26
2.81
0.1
11.28
23.75
6.95
16.83
13.03
23.07
19.36
30.96
22.07
34.61
2.89
10.90
9.33
22.37
4.53
0.01
3.12
6.69
2.93
3.60
2.91
3.07
3.83
5.15
5.65
16.60
1.59
2.63
4.00
10.37
2.04
0.07
3.04
8.76
2.00
2.34
2.93
3.52
6.50
18.58
3.63
8.18
1.35
1.75
2.53
3.68
2.69
0.02
2.50
3.84
2.32
2.30
2.86
3.43
3.40
3.12
3.35
8.45
1.36
1.87
1.78
2.48
2.45
0.03
1.65
2.17
1.50
1.56
1.89
1.84
2.91
3.21
1.64
2.41
.57
1.08
1.50
1.87
7.06
0.00
18.26
34.30
15.70
32.52
23.35
37.024
34.32
41.84
17.50
35.44
2.61
13.49
13.00
29.63
5.49
0.00
1.66
2.19
2.00
2.66
1.64
1.59
2.95
2.60
1.36
2.10
.63
1.26
.50
1.00
7.04
0.00
Tablo 4.4: AraĢtırmaya katılan öğretmenlere göre okul terk riskine bakıĢ
Devamsızlık konusunda idareden aldığım
destekten memnunum
Okulu terk eden öğrenciler konusunda
idareden aldığım destekten memnunum
Okulumda devamsızlık bir sorun
Okulumda okul terki bir sorun
Okulu terk eden öğrencilerden okulun
sorumlu olduğunu düĢünüyorum
Genel
Ort
SS
Ort
Ağrı
SS
Antep
Ort
SS
Diyarbakır
Ort
SS
Ġstanbul
Ort
SS
Trabzon
Ort
SS
Bolu
Ort
SS
7.73
2.99
7.37
3.12
7.53
2.97
6.79
3.13
8.49
2.88
8.41
2.71
8.59
2.48
3.89
0.002
7.53
3.19
7.67
2.99
7.18
3.26
6.98
3.20
7.60
3.61
7.90
3.19
8.76
2.44
1.54
0.17
4.24
2.95
3.83
3.40
4.62
3.39
4.09
3.67
4.52
3.14
3.69
3.38
6.59
4.95
3.49
3.10
3.78
1.94
3.42
2.97
2.30
1.64
3.14
2.81
2.59
1.09
3.18
2.36
13.05
11.64
0.00
0.00
1.35
2.55
1.05
1.94
1.67
2.95
1.85
2.83
.96
1.93
1.42
2.87
.38
1.11
1.99
0.078
ANOVA
F
P
Tablo 4.5: AraĢtırmaya katılan öğretmenlere göre öğrencilerde okul terk riski göstergeleri
Devamsızlığın giderek sıklaĢması
Okul baĢarısının düĢük olması
ÇalıĢan çocuk olması
Ailenin okula ilgisinin düĢük olması
Öğrencinin ekonomik düzeyinin düĢük
olması
Göç eden aile olması
Babanın eğitim düzeyinin düĢük olması
Annenin eğitim düzeyinin düĢük olması
Ailenin dağılmıĢ, parçalanmıĢ aile olması
Dil sorununun olması
Kaç gün devamsızlıktan sonra öğrencinin
artık okula gelmeme yani okulu terk riski
olduğunu düĢünüyorsunuz?
Genel
Ort
SS
Ort
Ağrı
SS
Antep
Ort
SS
Diyarbakır
Ort
SS
Ġstanbul
Ort
SS
Trabzon
Ort
SS
Ort
SS
4.61
3.92
4.65
7.04
3.68
3.56
3.86
3.52
5.02
4.19
5.39
7.48
3.82
3.71
3.95
3.43
4.48
3.71
4.67
6.82
3.59
3.42
3.63
3.60
5.35
4.89
6.81
8.84
3.32
2.97
3.22
1.85
4.60
3.50
4.20
6.53
3.77
3.45
3.56
3.51
3.42
2.94
2.60
5.59
3.66
3.72
3.54
3.97
5.68
5.33
3.26
6.71
3.52
3.95
3.85
3.45
3.16
3.50
12.53
8.28
0.008
0.004
0.00
0.00
6.46
3.61
6.74
3.41
6.20
3.78
8.64
2.01
6.72
3.56
4.54
3.82
6.40
3.04
12.47
0.00
5.04
6.75
6.73
5.66
3.25
3.78
5.83
3.58
3.64
3.51
5.02
6.69
6.70
4.76
4.19
3.78
3.42
3.48
3.64
3.72
5.34
7.11
6.55
5.33
2.54
3.79
10.64
3.75
3.67
2.96
6.69
8.28
8.53
6.28
5.24
3.09
2.21
2.32
3.14
3.71
5.17
6.56
6.75
6.39
2.28
3.92
3.54
3.64
3.73
2.85
3.05
5.41
5.48
5.59
2.05
3.47
4.08
3.91
3.88
3.16
6.18
6.22
6.63
7.18
2.54
3.48
3.26
3.23
2.95
3.08
9.29
2.20
6.58
2.93
10.95
0.00
0.053
0.00
0.013
0.00
24.59
13.99
25.75
13.42
24.07
14.93
24.86
13.44
27.74
17.91
22.25
11.94
22.65
11.87
1.08
0.373
Bolu
ANOVA
F
P
Tablo 4.6: AraĢtırmaya katılan öğretmenlere göre okul terk riskini azaltmada sorumlu olabilecek etkenlerin ağırlığı
Öğretmenler
Ġdareciler
Okul dıĢındaki kurumlar (belediye, valilik,
SHÇEK vb)
Okul içi ortam
Genel
Ort
SS
Ort
Ağrı
SS
Antep
Ort
SS
Diyarbakır
Ort
SS
Ġstanbul
Ort
SS
Trabzon
Ort
SS
Bolu
Ort
SS
6.47
3.41
6.31
3.30
6.75
3.71
6.01
3.14
6.06
3.51
6.93
3.47
6.40
2.87
0.94
0.45
6.30
3.35
5.93
3.17
6.19
3.69
6.02
3.07
6.54
3.51
6.83
3.41
6.54
2.97
0.90
0.48
4.92
3.54
4.53
3.51
4.68
3.78
5.14
3.16
5.46
3.68
5.06
3.73
5.13
2.91
0.64
0.66
6.76
3.17
6.92
2.89
6.34
3.33
6.80
2.95
6.32
3.09
7.05
3.57
7.54
2.55
1
0.41
90
ANOVA
F
P
Tablo 4.7: AraĢtırmaya katılan öğretmenlere göre okul terk riskini azaltmada etkin olabilecek etkenler
Genel
Ort
SS
Ort
SS
Antep
Ort
SS
Diyarbakır
Ort
SS
Ġstanbul
Ort
SS
Trabzon
Ort
SS
Bolu
Ort
SS
8.10
2.40
8.38
2.18
7.93
2.55
7.87
2.40
7.71
2.71
8.39
2.38
8.04
1.93
1.06
0.37
Öğrencinin davranıĢ sorunlarının çözülmesi
Okulun aileyle yakın temas içinde olması
Bir çocuk okula gelmediğinde doğrudan
hemen aile ile iletiĢime geçmek
Bir çocuk okula gelmediği zaman, onunla
hemen bu durum hakkında konuĢmak,
yokluğunun fark edildiğini hissettirmek
Sınıf öğretmenlerinin devamsızlığı takip
etmesini teĢvik etmek
Okul içinde, öğrencinin kendini güvende ve
saygı duyulan bir yerde hissetmesini
sağlayacak ortamlar yaratmak
Okul terki riski olan öğrenciler için özel
programlar uygulanması
8.55
8.64
2.03
2.01
8.61
9.04
1.77
1.44
8.53
8.52
2.13
2.25
8.24
8.47
2.12
1.90
8.28
8.40
2.32
2.38
8.83
8.65
2.03
2.12
8.86
8.59
1.52
2.03
1.03
1.07
0.39
0.37
8.59
2.01
8.92
1.58
8.54
2.24
8.09
2.45
8.84
1.82
8.62
1.89
8.45
1.68
1.70
0.13
8.58
2.07
8.88
1.65
8.35
2.49
8.19
2.18
8.38
2.25
8.92
1.75
8.59
1.94
1.84
0.10
8.17
2.33
8.36
2.31
8.02
2.54
7.93
2.35
8.19
2.44
8.41
2.06
7.77
2.26
0.70
0.62
8.55
2.02
8.94
1.48
8.45
2.26
8.15
2.33
8.05
2.38
8.96
1.65
8.04
1.85
3.16
0.008
8.17
2.34
8.12
2.28
8.04
2.48
8.12
2.19
8.19
2.48
8.44
2.27
7.90
2.73
0.38
0.85
Ebeveynlerin eğitiminin artması
Rehberlik servislerinin daha iyi çalıĢması
Öğrencilerin okulu daha çok sevmeleri
8.87
8.85
1.90
1.95
8.79
8.93
1.84
1.64
8.51
8.58
2.39
2.28
9.05
8.91
1.61
2.21
8.78
8.86
2.05
1.87
9.13
8.95
1.62
1.66
9.14
8.90
1.38
2.19
1.29
0.45
0.26
0.81
8.94
1.77
8.95
1.66
8.76
1.93
9.05
1.81
8.63
2.05
9.32
1.39
8.38
2.08
1.91
0.09
Öğrencilerin okuma isteğinin artması
Kızların eğitimine yönelik önyargıların
değiĢmesi
Okulun fiziki imkanlarının iyileĢmesi
Sınıf mevcutlarının azalması
8.98
1.67
9.01
1.57
8.83
1.92
9.03
1.62
8.65
1.95
9.21
1.41
9.04
1.46
0.96
0.44
8.59
2.23
9.05
1.75
8.55
2.41
8.56
2.46
8.21
2.15
8.44
2.31
8.42
2.20
1.24
0.28
8.07
8.14
2.62
2.75
8.31
8.01
2.33
2.67
7.84
7.84
2.95
3.07
7.81
8.12
2.69
2.70
7.56
8.25
2.90
2.86
8.47
8.38
2.41
2.64
8.33
8.71
2.19
2.12
1.34
0.62
0.25
0.69
Öğretmen öğrenci iliĢkisinin kalitesinin
artması
Ağrı
91
ANOVA
F
P
Tablo 4.8: AraĢtırmaya katılan öğretmenlerin okul terk riskini önlemede kendi bilgi ve becerilerini değerlendirmesi
Okul terkinin önlenmesinde kendinizi ne
kadar bilgili hissediyorsunuz?
Sık devamsızlık yapan, okul terki riski olan
çocuklarla iletiĢimde kendinizi ne kadar
yeterli hissediyorsunuz?
Sık devamsızlık yapan, okul terki riski olan
çocukların aileleriyle iletiĢimde kendinizi
ne kadar yeterli hissediyorsunuz?
Genel
Ort
SS
Ort
Ağrı
SS
Antep
Ort
SS
Diyarbakır
Ort
SS
Ġstanbul
Ort
SS
Trabzon
Ort
SS
Bolu
Ort
SS
6.85
2.35
6.37
2.28
7.02
2.42
6.82
2.66
7.05
1.84
7.20
2.30
6.47
2.33
1.50
0.18
7.18
2.11
7.03
2.13
7.34
2.26
6.83
2.18
7.40
1.93
7.41
1.94
7.04
2.15
0.99
0.42
7.05
2.38
6.62
2.50
7.56
2.22
6.66
2.60
7.30
2.02
7.16
2.32
7.15
2.43
2.08
0.07
92
ANOVA
F
P
Tablo 5.1: Okul ve aile iliĢkileri
Genel
Cinsiyet
Kız
Ders dıĢındaki okul aktivitelerine
katılmayı ne kadar seversin?
Okulda kendini ne kadar güvende
hissediyorsun?
Derslerinde ne kadar baĢarılısındır?
Ailen seninle ne kadar ilgilidir?
Bir problemin olsa ailenle ne kadar
rahat konuĢabilirsin?
Ailen senin okuldaki baĢarılarınla
ne kadar ilgilenir?
Sen okulu bırakırsan annen ne
kadar üzülür?
Sen okulu bırakırsan baban ne
kadar üzülür?
Ailen ve öğretmenlerin senin
okuldaki durumun hakkında ne
kadar iletiĢim içindedir?
Bugüne kadar hiç disiplin cezası
aldın mı?
Bugüne kadar herhangi bir
öğretmeninden dayak yedin mi?
Okula gidiĢin geliĢin ne kadar zor?
Okul dıĢında herhangi bir iĢte
çalıĢıyor musun?
Okulda dıĢında herhangi bir iĢte
çalıĢmak ZORUNDA olduğun için
mi çalıĢıyorsun?
Ekonomik durum
DüĢük
Yüksek
Hiç - Az
Orta - Çok
Hiç - Az
Orta - Çok
n
%
n
%
n
%
n
%
63
71.6 449 65.7 25 28.4 234 34.3
Hiç - Az
n
%
220 14.2
Orta - Çok
n
%
1329 85.8
Hiç - Az
n
%
95
44*
Orta - Çok
n
%
746 57.3
Erkek
Hiç - Az
Orta – Çok
n
%
N
%
121
56
557 42.7
157
10.1
1395
89.9
77
49.7
771
56.4
78
50.3
595
43.6
57
73.2
454
65.7
22
27.8
237
34.3
87
78
156
5.6
5
10
1463
1471
1401
94.4
95
90
38
38
96
44.7*
50
63.6*
806
804
751
56.2
55.8
54.7
47
38
55
55.3
50
36.4
628
637
623
43.8
44.2
45.3
30
42
66
83.3*
87.5*
81.5*
484
473
445
65.9
65.4
64.6
6
6
15
16.7
12.5
18.5
250
250
244
34.1
34.6
35.4
94
6
1463
94
60
65.2
786
54.8
32
34.8
648
45.2
42
93.3*
470
64.7
3
6.7
256
35.3
77
5.1
1428
94.9
42
56
782
55.7
33
44
622
44.3
33
89.2*
462
64.7
4
10.8
252
35.3
81
5.4
1424
94.6
47
58
775
55.4
34
42
623
44.6
39
88.6*
356
64.4
5
11.4
252
35.6
180
12
1319
88
95
53.7
723
55.8
82
46.3
573
44.2
65
84.4*
430
63.7
12
15.6
245
36.3
156
9.9
1400
89.2
56
36.4*
791
57.7
98
63.6
581
42.3
65
77.4*
449
65.2
19
22.6
240
34.8
715
46
838
54
261
37.1*
587
71.6
443
62.9
233
28.4
251
70.3*
260
62.8
106
29.7
154
37.2
1148
173
73.8
11.1
408
1377
26.2
88.7
633
32
56.3
18.8*
214
812
53.6
60.1
492
138
43.7
81.2
185
538
46.4
39.9
352
66
61.2*
84.6*
162
445
82.7
64.3
223
12
38.8
15.4
34
247
17.3
35.7
89
5.9
1407
93.9
19
22.6*
793
57.4
65
77.4
588
42.6
39
95.1*
449
64.2
2
4.9
250
35.8
93
Tablo 5.2: Öğretmen ve idarecilerle iliĢkileri
Genel
Cinsiyet
Kız
Rehber öğretmeninle aran ne kadar
iyidir?
Rehber öğretmenin seninle ne
kadar ilgilenir?
Bir problemin olsa rehber
öğretmeninle ne kadar rahat
konuĢabilirsin?
Öğretmenlerinle aran ne kadar
iyidir?
Öğretmenlerin seninle ne kadar
ilgilenir?
Bir problemin olsa öğretmenlerinle
ne kadar rahat konuĢabilirsin?
Müdürünle aran ne kadar iyidir?
Müdürün seninle ne kadar ilgilenir?
Bir problemin olsa müdürünle ne
kadar rahat konuĢabilirsin?
Öğretmenlerin senin ismini biliyor
mu?
Müdürün senin ismini biliyor mu?
Rehber öğretmenini tanıyor
musun?
Rehber öğretmenin senin ismini
biliyor mu?
Ekonomik durum
DüĢük
Yüksek
Hiç - Az
Orta - Çok
Hiç - Az
Orta – Çok
97
67.4 405 66.3 47 32.6 206 33.7
Hiç - Az
294 19.5
Orta - Çok
1214 80.5
Hiç - Az
152 52.4
Orta - Çok
670 56.3
Erkek
Hiç - Az
Orta – Çok
138 47.6 520 43.7
408
26.9
1106
73.1
213
52.9
611
56.5
190
47.1
471
43.5
121
65.1
382
66.8
65
34.9
190
33.2
379
24.9
1141
75.1
188
50.7*
642
57.4
183
49.3
477
42.6
128
71.1
375
65.1
52
28.9
201
34.9
71
4.6
1480
95.4
33
47.8
811
55.9
36
52.2
639
44.1
25
75.8
487
66
8
24.2
251
34
135
8.8
1406
91.2
64
48.1
771
56
69
51.9
607
44
54
79.4*
455
65.3
14
20.6
242
34.7
335
21.6
1216
78.4
181
55.2
664
55.7
147
44.8
528
44.3
109
68.6
402
66
50
31.4
207
34
538
599
691
34.9
39.1
44.9
1004
933
848
65.1
60.9
55.1
293
323
392
55.4
54.7
57.9
554
511
448
56.5
56.2
53.9
236
268
285
44.6
45.3
42.1
427
398
383
43.5
43.8
46.1
190
205
217
71.4*
67.9
65.2
315
299
291
63.4
65.1
67.2
76
97
116
28.6
32.1
34.8
182
160
142
36.6
34.9
32.8
Evet
1481 95.4
Hayır
72
4.6
Evet
813 55.8
Hayır
33
50
Evet
643 44.2
Hayır
33
50
Evet
485 66.3
Hayır
30 73.2
Evet
247 33.7
Hayır
11 26.8
635
1370
41
89.2
911
166
59
10.8
315
766
50.6*
56.7*
527
71
58.9
45.2
307
584
49.4
43.3
367
86
41.1
54.8
202
448
63.7
65.7
308
61
68.3
72.6
115
234
36.3
34.3
143
23
31.7
27.4
866
56.8
657
43.1
466
54.5
363
56.8
389
45.5
276
43.2
292
64.9
214
68.6
158
35.1
98
31.4
94
Tablo 5.3: Okula devamsızlık
Son ders dönemi içinde toplam kaç
tam gün okula devamsızlığın vardır?
0 gün
1 – 5 gün
6 – 14 gün
15 – 21 gün
22 gün veya daha fazla
Genel
Cinsiyet
Ekonomik Durum
Kız
N
576
754
163
32
9
%
37.5
49.1
10.6
2.1
0.6
N
361
384
75
11
3
DüĢük
Erkek
%
64.1
51.8
46.6
34.4
37.5
N
202
357
86
21
5
%
35.9
48.2
53.4
65.6
62.5
N
190
253
49
10
4
Yüksek
%
70.9
64.9
57.6
66.7
100
N
78
137
36
5
0
%
29.1
35.1
42.4
33.3
0
Tablo 5.4: Okula devamsızlık yapınca ne oluyor?
Okula devamsızlık yaptığında ne
oluyor?
Genel
N
Ailene telefon ediliyor
Eve kağıt geliyor
Öğretmenin eve geliyor
ArkadaĢlarınla haber gönderiliyor
Hiçbir Ģey olmuyor
Cinsiyet
Ekonomik Durum
Kız
291
118
30
185
552
%
24.4
9.9
2.5
15.5
46.3
N
137
59
13
107
319
%
48.6
50.0
43.3
59.4
58.6
DüĢük
Erkek
N
145
59
17
73
225
%
51.4
50.0
56.7
40.6
41.4
95
N
93
43
13
66
184
%
60.0
84.3
81.2
77.6
64.3
Yüksek
N
62
8
3
19
102
%
40.0
15.7
18.8
22.4
35.7
Tablo 5.5: Okula devam ile ilgili tutum
Genel
Cinsiyet
Kız
Ġlköğretimi tamamlamakta ne kadar
kararlısın
Okulda öğrendiğin Ģeyler hayatının
gidiĢatını ne kadar etkileyecektir?
Okulu bitirip bir meslek sahibi
olmak senin için ne kadar önemlidir
Okulu bitirmek senin için ne kadar
önemli?
Okula gitmeyi ne kadar seviyorsun?
Eğer ceza almayacağını bilsen
devamsızlık yapar mısın?
Eğer ceza almayacağını bilsen hiç
gelmemezlik yapar mısın?
Ailen okula gitmemeni istiyor mu?
Ekonomik durum
DüĢük
Yüksek
Hiç - Az
Orta - Çok
Hiç - Az
Orta - Çok
n
%
n
%
n
%
n
%
18
85.7 496
66
3
14.3 256
34
Hiç – Az
n
%
59
3.8
Orta – Çok
n
%
1501 96.2
Hiç - Az
n
%
29
49.2
Orta - Çok
n
%
820 55.8
Erkek
Hiç - Az
Orta – Çok
n
%
N
%
30 50.8 649 44.2
124
8
1425
92
49
41.5*
793
56.7
69
58.5
606
43.3
46
88.5*
465
64.8
6
11.5
253
35.2
34
2.2
1520
97.8
11
33.3*
835
56
22
66.7
656
44
15
83.3
496
66
3
16.8
256
34
46
3
1512
97
14
30.4*
833
56.2
32
69.6
649
43.8
18
90*
496
65.9
2
10
257
34.1
28
8
37
2.4
Evet
222 14.2
1515 97.6
Hayır
1340 85.8
8
22.2*
Evet
91 42.1*
839 56.5
Hayır
758 57.6
77.8
Evet
125 57.9
646 43.5
Hayır
557 42.4
16
66.7
Evet
69 55.2*
496 66.7
Hayır
444 68.6
33.3
Evet
56 44.8
249 33.4
Hayır
203 31.4
62
4
1488
96
20
33.3*
821
56.2
40
66.7
639
43.8
24
75
492
63.3
8
25
250
33.7
1464
93.8
96
6.2
797
55.5
53
57.6
640
44.5
39
42.4
483
66.4
34
72.3
244
33.6
13
27.7
96
Tablo 5.6: Okula devamsızlık nedenleri ile ilgili tutum
Senin okula devamsızlık yapman için
en önemli sebebin aĢağıdakilerden
hangisi olabilir
Gidip gelmekte zorlanmam
ÇalıĢarak eve para getirme gerekliliği
Senin veya aile üyelerinin sağlık
sorunları
Derslerinin kötü olması
Ev iĢleri
Ailenin okula gitmeni istememesi
KardeĢlerine bakmak zorunda olman
Okulu sevmemen
Öğretmenini sevmemen
Müdürünü sevmemen
Okulda kendini güvende hissetmemen
Genel
Cinsiyet
Ekonomik Durum
Kız
DüĢük
Erkek
Yüksek
N
123
40
533
%
13.4
4.4
58
N
51
13
336
%
42.5
33.3
64.1
N
69
26
188
%
57.5
66.7
35.9
N
41
16
180
%
83.7
88.9
64.5
N
8
2
99
%
16.3
11.1
35.5
40
43
25
26
32
15
2
40
4.4
4.7
2.7
2.8
3.5
1.6
0.2
4.4
18
27
16
14
7
5
0
21
46.2
67.5
64
53.8
23.3
33.3
0
53.8
21
13
9
12
23
10
2
18
53.8
32.5
36
46.2
76.7
66.7
100
46.2
12
18
10
12
6
9
1
9
85.7
100
83.3
100
50
75
100
64.3
2
0
2
0
6
3
0
5
14.3
0
16.7
0
50
25
0
35.7
Tablo 5.7: Okula devamsızlık yapmama nedenleri
Senin okulda devamsızlık yapmıyor
olmanın en önemli sebebi nedir?
Genel
N
Ailemin öğrenecek olması
Öğretmenimin fark edecek olması
Her hangi bir ceza alacak olmam
Gitmediğim günün telafisinin zor
olması
ArkadaĢlarımı göremeyecek olmam
Okulu sevmem
Cinsiyet
Ekonomik Durum
Kız
134
26
53
315
%
12.2
2.4
4.8
28.8
66
488
6.0
44.6
N
52
11
24
167
%
39.7
45.8
45.3
53.9
24
296
37.5
61.7
DüĢük
Erkek
N
79
13
29
143
%
60.3
54.2
54.7
46.1
40
184
62.5
38.3
97
N
Yüksek
49
8
14
95
%
79.0
80.0
70.0
56.2
N
13
2
6
74
%
21.0
20.0
30.0
43.8
20
177
52.6
72.0
18
69
47.4
28.0
Tablo 5.8: Okulda zorbalık
Genel
Cinsiyet
Kız
Bana kötü isimler taktılar,
kırıcı Ģekilde alay ettiler
Diğer öğrenciler bilerek beni
olayların dıĢında tuttular,
gruplarına almadılar, beni
görmezden geldiler
Beni itip kaktılar, bana
vurdular ve tehdit ettiler
Diğer öğrenciler benimle ilgili
yalan söylediler, dedikodumu
yaptılar ve baĢkalarının da beni
sevmemesi için uğraĢtılar
Paramı veya eĢyalarımı aldılar
veya zarar verdiler
GörünüĢüm veya konuĢmamla
alay ettiler
Sık
Seyrek
n
%
1200 76.8
n
363
1454
93.1
1478
Ekonomik durum
DüĢük
Seyrek
n
%
387 65.3
n
128
%
70.3
Yüksek
Seyrek
Sık
n
%
n
%
206 34.7 54 29.7
46.7
479
66.3
36
67.9
243
33.7
17
32.1
44
63.8
483
65.9
28
75.7
250
34.1
9
24.3
44
71
47.3
455
66.6
57
64.8
228
33.4
31
35.2
644
44.6
33
42.9
485
67.1
29
60.4
238
32.9
19
39.6
608
44
65
46.4
463
66.2
50
68.5
236
33.8
23
31.5
Erkek
Sık
%
23.2
Seyrek
n
%
676 57.6*
n
175
%
49
107
6.9
792
55.6
56
95.4
72
4.6
817
56.3*
1399
90.2
152
9.8
766
1474
94.9
80
5.1
1408
90.7
145
9.3
Sık
Seyrek
n
%
498 42.3
N
182
%
51
53.3
932
44.4
49
25
36.2
633
43.7
56
79
52.7
603
801
55.4
44
57.1
775
56
75
53.6
98
Sık
Tablo 5.9: Okul terk nedenleri ile ilgili tutum
Senin okula hiç devam etmemek için
en önemli sebebin aĢağıdakilerden
hangisi olabilir?
Genel
N
Gidip gelmekte zorlanman/ Okulunun
uzak olması
ÇalıĢarak eve para getirme gerekliliğin
Senin veya aile üyelerinin sağlık
sorunları
Derslerinin kötü olması
Ailenin okula gitmeni istememesi
Okulu sevmemen
Öğretmenini sevmemen
Müdürünü sevmemen
Okulda kendini güvende hissetmemen
Cinsiyet
Ekonomik Durum
Kız
N
DüĢük
Erkek
%
N
%
N
Yüksek
102
%
11.8
51
52
47
48
44
%
89.8
5
N
%
10.2
69
351
8.0
40.8
15
203
21.1
59
53
141
77.9
41
36
111
83.7
64.2
7
62
16.3
35.8
88
60
76
20
11
82
10.2
7.0
8.8
2.3
1.3
9.5
43
41
32
7
8
46
50
69.5
42.7
38.9
72.7
56.1
43
18
43
11
3
36
50
30.5
57.3
61.1
27.3
43.9
28
21
22
7
5
32
73.7
80.8
61.1
53.8
62.5
76.2
10
5
14
6
3
10
26.3
19.2
38.9
46.2
37.5
23.8
Tablo 5.10: Okulu bırakma düĢüncesini paylaĢma
Okulu bırakmayı düĢünsen, aĢağıdaki
kiĢilerden hangisi ile bu durumu
paylaĢırdın?
Annem
Babam
Öğretmenim
Rehber öğretmenim
Müdürüm
ArkadaĢlarım
Genel
Cinsiyet
Ekonomik Durum
Kız
N
1026
859
643
488
264
689
%
66.5
55.6
41.8
31.6
16.8
44.6
N
574
442
367
289
131
397
%
57.1
52.6
58.1
60.6
50.8
58.6
DüĢük
Erkek
N
431
398
265
188
127
280
%
42.9
47.4
41.9
39.4
49.2
41.1
99
N
336
291
229
171
100
226
%
64.5
65.8
68.8
68.4
69.4
64.9
Yüksek
N
185
151
104
79
44
122
%
35.5
34.2
31.2
31.6
30.6
35.1
Tablo 5.11: Farklı değiĢkenlere göre okula devamsızlık süreleri
0 gün
1.
Son 30 günde ne sıklıkta sigara içtiniz? (d-e-f-g)
N
2
%
25
1–5 gün
N
%
3
37.5
N
1
6–14 gün
%
12.5
Hayatınız boyunca kaç kez alkol içtiniz? (d-e-f)
0
0
3
42.9
2
28.6
1
14.3
1
14.3
121
31*
34.1
30.4
172
54
48.5
52.9
49
12
13.8
11.8
10
2
2.8
2.0
2
3
0.6
2.9
18*
44
25.7
30.1
35
76
50
52.1
11
18
15.7
12.3
3
6
4.3
4.1
3
2
4.3
1.4
27*
47
545
227
495
311
535*
42
211*
1*
27
34.2
33.3
37.6
36.8
36.9
36.5
37.3
28
29.9
100
32.5
44
71
717
304
672
425
718
79
385
0
45
55.7
50.4
49.5
49.3
50
49.8
50
52.7
54.6
0
54.2
5
17
147
68
139
94
142
22
80
0
5
6.3
12.1
10.1
11
10.3
11
9.9
14.7
11.3
0
6
1
4
29
13
27
18
30
4
21
0
5
1.3
2.8
20
2.1
2
2.1
2.1
2.7
3.0
0
6
1
2
9
5
8
5
8
2
6
0
1
1.3
1.4
0.6
0.8
0.6
0.6
0.6
1.3
0.9
0
1.2
8*
21
25.8
37.5
16
25
51.6
44.6
4
7
12.9
12.5
1
1
3.2
1.8
3
2
6.5
3.6
295
37.9
388
49.9
76
9.8
15
1.9
4
0.5
Bana kötü isimler taktılar, kırıcı Ģekilde alay ettiler (sık)
Diğer öğrenciler bilerek beni olayların dıĢında tuttular, gruplarına
almadılar, beni görmezden geldiler (sık)
Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler (sık)
Diğer öğrenciler benimle ilgili yalan söylediler, dedikodumu
yaptılar ve baĢkalarının da beni sevmemesi için uğraĢtılar (sık)
Paramı veya eĢyalarımı aldılar veya zarar verdiler (sık)
GörünüĢüm veya konuĢmamla alay ettiler (sık)
Öğretmenlerin senin ismini biliyor mu? (hayir)
Müdürün senin ismini biliyor mu? (hayir)
Rehber Öğretmenini tanıyor musun? (hayir)
Rehber öğretmenin senin ismini biliyor mu? (hayir)
Ailen okula gitmeni istiyor mu? (Hic)
Bugüne kadar hiç disiplin cezası aldın mı? (Hic)
Bugüne kadar herhangi bir öğretmeninden dayak yedin mi???
Okul dıĢında herhangi bir iĢte çalıĢıyor musun? (Hic)
Okul dıĢında herhangi bir iĢte çalıĢmak ZORUNDA olduğun için
mi çalıĢıyorsun?
Ġlköğretimi tamamlamakta ne kadar kararlısın? (Hıc)
Okulda öğrendiğin Ģeyler hayatının gidiĢatını ne kadar
etkileyecektir?(Hiç)
Okula gidiĢin ne kadar zor (Hiç)
100
15–21 gün
N
%
2
25
22 gün ve daha fazla
N
%
0
0
Tablo 5.11: Farklı değiĢkenlere göre okula devamsızlık süreleri (devam)
Okulu bitirmek senin için ne kadar önemli (Hiç)
Okula gitmeyi ne kadar seviyorsun (Hiç)
Okulda kendini ne kadar güvende hissediyorsun (Hiç)
Rehber öğretmeninle aran ne kadar iyidir? (Hiç)
Rehber öğretmenin seninle ne kadar ilgilenir? (Hiç)
Bir problemin olsa rehber öğretmeninle ne kadar rahat
konuĢabilirsin? (Hiç)
Öğretmenlerinle aran ne kadar iyidir? (Hiç)
Öğretmenlerin seninle ne kadar ilgilenir (Hiç)
Bir problemin olsa öğretmenlerinle ne kadar rahat konuĢabilirsin
(Hiç)
Müdürünle aran ne kadar iyidir? (Hiç)
Müdürün seninle ne kadar ilgilenir? (Hiç)
Bir problemin olsa müdürünle ne kadar rahat konuĢabilirsin?
(Hiç)
Derslerinde ne kadar baĢarılısındır
Ailen senin okuldaki baĢarınla ne kadar ilgilenir? (Hiç)
Sen okulu bıraksan annen ne kadar üzülür
Sen okulu bıraksan baban ne kadar üzülür (hic)
Ailen ve öğretmenlerin senin okuldaki durumun hakkında ne
kadar iletiĢim içindedir.
0 gün
N
%
7*
26.9
0
0
10
40
56
42.4
70*
36.8
40
27.6
1–5 gün
N
%
12
46.2
5
71.4
13
52.0
56
42.4
92
48.4
82
56.6
N
2
1
3
16
22
18
6–14 gün
%
7.7
14.3
8
12.1
11.6
12.4
5
6
28*
29.4
26.1
29.8
6
14
46
35.3
60.9
48.9
5
2
16
29.4
8.7
17
1
1
1
5.9
4.3
1.1
0
0
3
0
0
3.2
71*
86*
108
33.6
30.5
34.7
99
144
148
47.1
51.1
47.6
32
42
45
15.2
14.9
14.5
6
7
7
2.9
2.5
2.3
0
1
2
0
0.4
0.6
5*
9
16*
17
26
20
29
37.2
41.5
37.7
13
17
20
20
34
52
54.8
46.5
48.8
49.3
3
4
4
3
6
12
12.9
9.3
7.3
8.7
3
1
1
1
2
12
3.2
2.3
2.4
2.9
1
0
2
0
1
4
0
4.7
0
1.4
101
15–21 gün
N
%
3
11.5
1
14.3
0
0
1
0.8
1
0.5
3
2.1
22 gün ve daha fazla
N
%
2
7.7
0
0
0
0
2
1.5
4
2.1
2
1.4
Tablo 5.12: Farklı soruların devamsızlık süresini belirleme riski
Cinsiyet*
Gelir Durumu
Bana kötü isimler taktılar, kırıcı Ģekilde alay ettiler
Diğer öğrenciler bilerek beni olayların dıĢında tuttular, gruplarına almadılar, beni görmezden geldiler
Beni itip kaktılar, bana vurdular ve tehdit ettiler*
Diğer öğrenciler benimle ilgili yalan söylediler, dedikodumu yaptılar ve baĢkalarının da beni sevmemesi
için uğraĢtılar*
Paramı veya eĢyalarımı aldılar veya zarar verdiler
GörünüĢüm veya konuĢmamla alay ettiler
Eğer ceza almayacağını bilsen devamsızlık yapar mısın?
Eğer ceza almayacağını bilsen hiç gemlemezlik yapar mısın?
Öğretmenlerin senin ismini biliyor mu?
Müdürün senin ismini biliyor mu?
Rehber öğretmenini tanıyor musun?
Rehber öğretmenin senin ismini biliyor mu?
Ailen okula gitmeni istiyor mu?
Ara sıra okula gitmesem de olur*
Bugüne kadar hiç disiplin cezası aldın mı?
Bugüne kadar herhangi bir öğretmeninden dayak yedin mi?*
Okul dıĢında herhangi bir iĢte çalıĢıyor musun?*
Okulda dıĢında herhangi bir iĢte çalıĢmak zorunda olduğun için mi çalıĢıyorsun?*
102
Odds
orani
%95 güven aralığı
2.543
1.328
4.869
.653
.235
1.818
1.616
.825
3.167
1.990
.764
5.186
3.677
1.495
9.043
2.281
1.036
5.026
1.421
.429
4.703
1.660
.687
4.012
.521
.252
1.075
.523
.157
1.742
1.036
.245
4.376
.916
.493
1.702
1.146
.444
2.959
1.006
.541
1.869
.784
.186
3.295
.349
.163
.747
.535
.233
1.226
.349
.177
.689
.431
.202
.917
.333
.136
.817
Tablo 5.12 (devam): Farklı soruların devamsızlık süresini belirleme riski
Son 30 günde ne sıklıkta sigara içtiniz*
3. Hayatınız boyunca kaç kez alkol içtiniz?*
Ġlköğretimi tamamlamakta ne kadar kararlısın *
Okulda öğrendiğin Ģeyler hayatının gidiĢatını ne kadar etkileyecektir?
Okula gidiĢin geliĢin ne kadar zor?
Okulu bitirip bir meslek sahibi olmak senin için ne kadar önemlidir
Okulu bitirmek senin için ne kadar önemli? *
Okula gitmeyi ne kadar seviyorsun?
Ders dıĢındaki okul aktivitelerine katılmayı ne kadar seversin?
Rehber öğretmeninle aran ne kadar iyidir?
Rehber öğretmenin seninle ne kadar ilgilenir?
Bir problemin olsa rehber öğretmeninle ne kadar rahat konuĢabilirsin?
Öğretmenlerinle aran ne kadar iyidir?
Öğretmenlerin seninle ne kadar ilgilenir?
Bir problemin olsa öğretmenlerinle ne kadar rahat konuĢabilirsin?
Müdürünle aran ne kadar iyidir?
Müdürün seninle ne kadar ilgilenir?
Bir problemin olsa müdürünle ne kadar rahat konuĢabilirsin?
Derslerinde ne kadar baĢarılısındır? *
Ailen seninle ne kadar ilgilidir?
Bir problemin olsa ailenle ne kadar rahat konuĢabilirsin?*
Ailen senin okuldaki baĢarılarınla ne kadar ilgilenir?
Sen okulu bırakırsan annen ne kadar üzülür?
Sen okulu bırakırsan baban ne kadar üzülür?
Ailen ve öğretmenlerin senin okuldaki durumun hakkında ne kadar iletiĢim içindedir?
2.
103
Odds
orani
%95 güven aralığı
11.911
2.333
60.797
14.507
2.734
76.982
.256
.075
.877
.497
.149
1.659
1.328
.721
2.445
.354
.045
2.772
.106
.038
.297
.167
.020
1.420
.475
.142
1.587
.905
.318
2.580
.852
.353
2.053
.748
.288
1.939
.459
.060
3.545
.577
.076
4.389
.616
.215
1.764
.698
.319
1.525
.757
.369
1.554
.827
.402
1.701
.137
.045
.418
.694
.092
5.253
.266
.108
.655
.866
.115
6.501
.352
.104
1.189
1.113
.149
8.302
.577
.173
1.923

AraĢtırma Raporu

Transcription

Similar documents

Haziran 2011 - Trakya Üniversitesi

Meslek Eğitimi Macerası

Eğitim İzleme Raporu 2009 - Kadın Sorunları Araştırma Ve