çevre durum raporu 2009

T.C.
NEVŞEHİR VALİLİĞİ
İL ÇEVRE ve ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ
NEVŞEHİR İLİ
2009 YILI
ÇEVRE DURUM RAPORU
2009
NEVŞEHİR
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
A-COĞRAFIK KAPSAM
A. 1. Giriş
A. 2. İl ve İlçe Sınırları
A. 3. İlin Coğrafi Durumu
A. 4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu
A. 5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi
B - DOĞAL KAYNAKLAR
B. 1. Enerji Kaynakları
B. 2. Biyolojik Çeşitlilik
B. 3. Toprak
B. 4. Su Kaynakları
B. 5. Mineral Kaynakları
C- HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)
C. 1. İklim ve Hava
C. 2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları
C. 3. Atmosferik Kirlilik
C. 4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri
D-SU
D. 1. Su Kaynaklarının Kullanımı
D. 2. Doğal Drenaj Sıstemlerı
D. 3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri
D. 4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları
D. 5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri
E-TOPRAK ve ARAZİ KULLANIMI
E. 1. Genel Toprak Yapısı
E. 2. Toprak Kirliliği
E. 3. Arazi
F-FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
F. 1. Ekosistem Tipleri
F. 2. Flora
F. 3. Fauna
F. 4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin
İsteneceği
Alanlar
G-TURİZM
G. 1. Yörenin Turistik Değerleri
G. 2. Turizm Çeşitleri
G. 3. Turistik Altyapı
G. 4. Turist Sayısı
G. 5. Turizm Ekonomisi
G. 6. Turizm-Çevre İlişkisi
H-TARIM VE HAYVANCILIK
H. 1. Genel Tarımsal Yapı
H. 2. Tarımsal Üretim
H. 3. Organik Tarım
H. 4. Tarımsal İşletmeler
1
5
19
19
23
28
29
32
33
33
36
40
40
40
42
44
44
44
45
46
46
47
49
50
51
54
70
71
74
75
75
75
76
78
82
82
ii
H. 5. Tarımsal Faaliyetler
I- MADENCİLİK
82
I. 1. Maden Kanununa Tabii Olan Madenler ve Taş Ocakları
Nizamnamesine
Tabii olan Doğal
Malzemeler
I.
2. Madencilik Faaliyetlerinin
Yapıldığı
Yerlerin Özellikleri
I. 3. Cevher Zenginleştirme
I. 4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri
I. 5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla
Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları
J-ENERJİ
84
87
87
87
87
J. 1. Birincil Enerji Kaynakları
J. 2. İkincil Enerji Kaynakları
J. 3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı
J. 4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar
K-SANAYİİ VE TEKNOLOJİ
88
89
89
89
K.1. İl Sanayiinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Buna Etkileyen
Etkenler
K. 2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması
K. 3. Sanayiinin İlçelere Göre Dağılımı
K. 4. Sanayi Gruplarına Göre işyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
K. 5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı
K. 6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler
K. 7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı
L-ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME
L. 1. Altyapı
L. 2. Ulaşım
L. 3. Haberleşme
L. 4. İlin Plan Durumu
L. 5. İldeki Baz İstasyonu Sayısı
M-YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M. 1. Kentsel ve Kırsal Planlama
M. 2. Altyapı
M. 3. Binalar ve Yapı Çeşitleri
M. 4 Sosyo-Ekonomik Yapı
M. 5 Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri
M. 6. Nüfus
N- ATIKLAR
N. 1 Evsel Katı Atıklar
N. 2 Tehlikeli ve Zararlı Atıklar
N. 3 Özel Atıklar
N. 4. Diğer Atıklar
N. 5. Atık Yönetimi
N. 6 Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu
N. 7 Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması Ve Aktarma
Merkezleri
N. 8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri
N. 9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi
N. 10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri
O- GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
O. 1. Gürültü
91
91
91
92
92
93
93
94
96
97
97
98
103
108
108
110
111
114
116
116
116
118
118
118
118
119
119
119
120
O. 2. Titreşim
P- AFETLER
P. 1. Doğal Afetler
P. 2. Diğer Afetler
P. 3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri
R- SAĞLIK VE ÇEVRE
R. 1. Temel Sağlık Hizmetleri
R. 2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri
S. ÇEVRE EĞİTİMİ
S. 1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri
S. 2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri
T- ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi
T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli
Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi
iii
121
122
123
123
125
125
131
131
132
132
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarını Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlaması
132
T.4.Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması
132
132
TABLOLAR
Sayfa No
Tablo B.1: Aylık Ortalama Güneşlenme Süresi ( Saat, dakika)
Tablo B.2: Dadağı-Arafa Kömür Özellikleri
Tablo B.3: Ormanlık Alan Bilgileri
Tablo B.4: Nevşehir İli Yer Altı Suyu Kaynakları Kullanım
Durumu
Tablo B.5: Nevşehir İli Metalik Maden Envanteri
Tablo C.1: Rüzgar bilgileri
Tablo C.2: Basınç bilgileri
Tablo C.3: Nem bilgileri
Tablo C.4: Sıcaklık bilgileri
Tablo C.5: Buharlaşma bilgileri
Tablo C.6: Yağmur bilgileri
Tablo C.7: Kar, dolu, sis ve kırağı bilgileri
Tablo C.8: Isınma Amaçlı İthal Kömürün Özellikleri ve Sınırları
Tablo C.9: Sanayi Amaçlı İthal Kömürün Özellikleri ve Sınırları
Tablo C.10 Yerli Kömürün Özellikleri ve Sınırları
Tablo C.11 : Belde ve Köylerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin
Özellikleri
Tablo D.1: Nevşehir Su Kaynakları
Tablo D.2: Akarsu Bilgileri
Tablo E.1: Genel Arazi Dağılımı
Tablo F.1: Ormanların Hakim Ağaç Türlerine Göre Dağılımı
Tablo F.2: İşletme Sınıfı ve Kapalılığa Göre Orman Alanlarının
Dağılımı
Tablo F.3: Sahipli Hayvan Bilgileri
Tablo F.4: Sahipsiz Hayvan Bilgileri
Tablo F.5: Hayvan Hakları İhlalleri Hakkında Bilgiler
Tablo F.6: Göreme Tarihi Milli Parkı Coğrafi Durum
Tablo F.7: Sahanın Adı ve İdari Durumu
Tablo G.1:Ziyaretçi Durumları
Tablo H.1: Ekilebilir Arazi Dağılımı
Tablo H.2: Önemli Tarım Ürünleri Üretim, Pazarlama ve Tüketim
Durumu
Tablo H.3: Hayvansal Ürün Miktarları
Tablo H.4: Tarım Alet Makina Sayıları
Tablo H.5:Tarla Bitkileri Üretim Miktarı
Tablo H.6: Buğday Üretim Miktarı
Tablo H.7: Baklagiller Üretim Miktarı
Tablo H.8: Meyve Üretimine Ait Bilgiler
Tablo H.9: Bağ Üretim Miktarı
Tablo H.10: Sebze Üretimine Ait Bilgiler
iv
28
28
29
33
35
36
36
36
36
37
37
37
38
39
39
39
42
43
47
49
49
52
52
53
57
58
75
76
76
77
77
78
79
79
79
80
80
Tablo H.11: Büyükbaş Hayvancılığa Ait Bilgiler
Tablo H.12: Küçükbaş Hayvancılığa Ait Bilgiler
Tablo H.13: Kümes Hayvancılığı Bilgileri
Tablo H.14: Arıcılık Bilgileri
Tablo I.1: İlimizdeki Sanayi Madenleri Bilgileri
Tablo I.2: Metalik Maden Bilgileri
Tablo I.3: Linyit özellikleri
Tablo J.1: Jeotermal envanteri
Tablo L.1: Temiz Su Sistemi Bilgileri
Tablo L.2: Yeşil Alan Bilgileri
Tablo L.3 : Baz İstasyonları Bilgileri
Tablo M.1: Kentsel gelişme alanı bilgileri
Tablo M.2: Üniversite öğrenci sayısı
Tablo M.3: Büro ve Dükkânlara Ait Bilgiler
Tablo M.4:Yaş Gruplarına göre nüfus dağılımı
Tablo N.1: İl Merkezi Tıbbi Atık Miktarları
Tablo P.1: İlçelerimizin Deprem Bölgeleri Haritasındaki Yeri
Tablo R.1: Sağlık Kurumlarının İlçelere Göre Sayısı
Tablo R.2: Bulaşıcı Hastalıklarla İlgili Bilgiler
Tablo R.3.: Zoonotik Hastalıklar
Tablo R.4: Uygulanan tüm Antijenlerin Dağılımı
Tablo R.5: Bebek Ölüm Nedenleri
Tablo R.6: Ölümlerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Tablo R.7: Aile Planlaması Çalışmaları
Tablo T.1: “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen faaliyetler
v
81
81
81
82
84
81
85
85
89
94
95
98
105
108
109
114
117
114
125
125
126
126
127
127
128
133
ŞEKİLLER
Şekil A.1: Nevşehir İl ve İlçe Sınırları
Şekil A.2: Açık saray harabeleri
Şekil A.3: Balondan bir görünüm
Şekil A.3: Peri bacaları
Şekil B.1: İlimizdeki bir tuz madeni
Şekil E.1: Arazi Dağılımı
Şekil F.1: Uçhisar Kalesi
Şekil F.2: Paşabağı peribacaları
Şekil F.3: Vadiden bir görünüm
Şekil G.1:Hacıbektaş Veli Türbesi
Şekil G.2: Atlı doğa gezisi
Şekil G.3: Golf alanı
Şekil G.4: Balon uçuşları
Şekil H.1: Ekilebilir Arazi Dağılımı
Şekil I.1: Tuz Madeni
Şekil I.2:Kireç ocağı
Şekil I.3:Kum ocağı
Şekil L.1: Orman Haftası ağaçlandırma çalışmaları
Şekil M.1: Katı atık deponi sahası
Şekil M.2: Yaş nüfus dağılımı
Şekil P.1: Nevşehir İli Deprem Bölgeleri Haritası
vi
Sayfa No
5
8
22
27
34
47
60
63
64
72
72
73
74
76
84
86
86
93
112
114
122
LİSTELER
Liste B.1: IUCN-Red Data Book “V” ve “ R” Kategorisinde bulunan türler
vii
Sayfa No
31
COĞRAFİK KAPSAM
A.1. GİRİŞ
Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi’nde 38º-39º kuzey enlemleri ile 34º-35º doğu boylamları
arasında bulunmaktadır. İlin sınırını doğuda Kayseri, batıda Aksaray, güneyde Niğde ve
kuzeyde Yozgat ile Kırşehir oluşturmaktadır. Nevşehir ilinin yüzölçümü 5.386 km2dir.
Kızılırmak vadisinin güney yamacına kurulmuş olan İl merkezinin rakımı 1.150 m dir.
İl, doğudan batıya doğru inildikçe çukurluğu artan Kızılırmak vadisinin ikiye ayırdığı, güney
ve kuzey bölgelerine doğru gidildikçe yükselen bir konum arz eder.
Nevşehir, tarih ve doğanın iç içe geçerek, bütünsel bir güzellik sergilediği beldeleri ve
bölgede yaşamış uygarlıkların zenginleştirdiği kültürel birikimi ile Türkiye’nin eşsiz turizm
cennetlerinden biridir.
Erciyes Dağı ile Hasan Dağının aktif birer yanardağ olduğu dönemlerde püskürttükleri
lav ve tüflerin milyonlarca yılda yağmur, rüzgâr, akarsular gibi etkenler yoluyla aşınması
sonucu oluşan ve şeklinden dolayı peribacası olarak adlandırılan, dünyada bu kadar yoğun
örneği olmayan oluşumlar, bölgemizde turizmi etkileyen en önemli doğal kaynaktır.
Peribacaları gibi ilginç jeolojik yapıların yanı sıra, kayalara oyulan yerleşim yerleri de ender
doğal ve kültürel merkezlerdendir.
Yapılan kazılardan elde edilen bilgilere göre Nevşehir İli’nin M.Ö 3000 yıllarına kadar
uzanan bir tarihi olduğu anlaşılmaktadır. İlimiz tarih öncesi çağlardan beri yerleşmeye sahne
olmuştur.
Yer altı kaynakları bakımından zengin olan Nevşehir’in Acıgöl ve Derinkuyu
yörelerinde perlit; Avanos’ta kaolin, Gülşehir’de barit, tuz ve linyit bulunmaktadır. İlimiz
toprakları yer altı suları bakımından da zengin olup, Kozaklı ilçesinde kaplıcalar
bulunmaktadır.
A.1.1. Nevşehir’in Tarihi Gelişimi
Nevşehir, ilk dönemlerde “Nyssa”, daha sonraki dönemlerde “Soandos Nisa” ve
“Muşkara” adları ile anılmıştır. İlinin en eski yerleşim yeri Gülşehir ilçesi Civelek
Mağarası’nda görülür. Yapılan kazılar sonucunda Eski Tunç Çağı’na (M.Ö. 3000–2000) ve
Assur Ticaret Kolonileri Çağı’na (M.Ö.2000–1750) ait eserler ele geçmiştir. Nevşehir
civarında bulunan çok sayıdaki höyüklerde özellikle Eski Tunç Çağı’na ait kalıntılar tespit
edilmiştir.
M.Ö. 2000–1750 yılları arasında Kuzey Mezopotamya’da yaşayan Assur tacirler
Anadolu’da ticari koloniler kurarak ilk ticaret örgütünü oluşturmuşlardır. Bu ticaretin merkezi
Kayseri Kültepe, Kaniş-Karum’dur. (Karum: Ticaretin yapıldığı pazaryeri, ticari
organizasyonun yapıldığı yer, liman, koy anlamındadır.) Belgelerde adı geçen ve yeri
saptanabilen karumlardan biri de Karum-Hattuş’tur (Boğazköy). Karumlardan daha küçük
pazaryerleri ise Wabartum olarak adlandırılmıştır. Nevşehir civarında sayısız wabartumlar
tespit edilmiş ancak bu yerleşim yerlerinde yazılı belge bulunamadığından yerleşimlerin
wabartum adları bilinememektedir.
M.Ö. II. binin başlarında Avrupa’dan Kafkaslar üzerinden gelerek Kapadokya
Bölgesi’ne yerleşen Hititler, daha sonra yerli halkla kaynaşarak imparatorluk kurmuşlardır.
Dilleri Hind-Avrupa dil grubundandır. Başkentleri Hattuşaş (Boğazköy) olan Hititlerin önemli
şehirleri Alacahöyük ve Alişar’dır. Kapadokya Bölgesi’nde bulunan bütün höyüklerde
Hititlere ait kalıntılara rastlamak mümkündür.
Friglerin Orta Anadolu’nun önemli kentlerinin hemen hepsini yıkarak Hitit
İmparatorluğu’nu ortadan kaldırılmasından sonra Orta ve Güneydoğu Anadolu’da Geç Hitit
Krallıkları ortaya çıkmıştır. Kapadokya Bölgesi’ndeki Geç Hitit Krallığı ise Kayseri, Niğde,
Nevşehir’i içine alan Tabal Krallığı’dır. Bu döneme ait Gülşehir-Sivasa (Gökçetoprak),
Acıgöl-Topada, Hacıbektaş-Karaburna Köyü’nde Hitit Hiyeroglifi ile yazılmış kaya anıtları
bulunmaktadır.
Kimmerler’in Frig egemenliğine son vermesi sonucu Anadolu’da Medler (M.Ö. 585),
daha sonra da Persler (M.Ö. 547) görülür. Eski Pers dilinde “Katpatuka” olarak adlandırılan
Kapadokya bölgesi, ‘Cins Atlar Ülkesi’anlamına gelmekteydi. Persler, Zerdüşt dinine bağlı
olduklarından ve ateşi kutsal saydıklarından bölgedeki volkanları özellikle Erciyes ve
Hasandağı’nı kutsal saymışlardır.
Persler, Kapadokya’dan geçerek başkentlerini Ege’ye bağlayan, ‘Kral Yolu’nu
geliştirmişlerdir. Makedonya Kralı İskender M. Ö. 334 ve 332 de Pers ordularını arka arkaya
bozguna uğratarak bu büyük İmparatorluğu yıkmıştır.
İskender, komutanlarından Sabiktas’ı bölgeyi denetimi altına almakla görevlendirince,
halk buna karşı çıktı ve eski Pers soylularından Ariarathes’i kral ilan etti. I. Ariarathes (M.Ö.
332-322) Kapadokya Krallığı’nın sınırlarını genişletti.
Kapadokya Krallığı, Roma’nın bir eyaleti olduğu M.S. 17 yılına kadar varlığını
korumak için Makedonyalılarla, Pontuslularla, Galatlarla, Romalılarla mücadele etmiştir.
M.S. 17’de Tiberius Kapadokya’yı Roma’ya bağlayarak bölgedeki kargaşaya son
verdi. Romalılar bölgeyi ele geçirdikten sonra batıya bir yol yaparak Ege’ye ulaşımı
sağladılar. Bu yol hem askerî hem de ticari açıdan önemliydi.
Bu sırada Anadolu’da yayılmaya başlayan ilk hristiyanların bir kısmı büyük
şehirlerden köylere göç etmeğe başladılar. Kayseri’nin önemli bir din merkezi haline geldiği
4. yüzyılda, kayalık Göreme ve çevresini keşfeden hristiyanlar, Kayseri Piskoposu da olan
Aziz Basil’in dünya görüşünü benimseyerek kayalar içinde manastır hayatını başlattılar.
2. yüzyıl sonlarında Kapadokya’da önemli sayıda hristiyan toplulukları
bulunmaktaydı. 3. yüzyılda kuvvetli şahsiyete sahip rahipler bölgeyi dini düşünce ve
yaşantının merkezi haline getirdiler. 4. yüzyılda Kapodokya üç büyük azizin (Kayseri
Piskoposu Büyük Basil, kardeşi Nyssalı Gregory ve Nazianuslu Gregor) memleketi olarak
bilinirdi. Bölge halkı Greko-Roma fikirlerinden ziyade İran’ın etkisi altında kalmıştır. Orta ve
Doğu Anadolu’da olduğu gibi Kapadokya da Bizans’ın ilk yıllarında sakin bir dönem
yaşamıştır. İmparatorluk sınırları Akdeniz havzasından Kafkaslara kadar uzandığı için
Kapadokya Bölgesi bu imparatorluğun merkezi haline geldi. Ancak 7. yüzyıldan itibaren
Persler tekrar Anadolu’yu istila ettiler ve Kayseri’yi işgal altında tuttular. Daha sonra
Kudüs’ü ele geçirdiler ve Hakiki Haçı Ctepsiphon’a taşıdılar (Ctepsiphon: Bağdat sınırları
içinde antik bir yerleşim yeri). Bunun üzerine İmparator Heraclius Anadolu’nun elde kalan
kısımlarını askeri eyaletlere ayırdı ve Kapadokya, askerî açıdan organize edildi. Orduda
hizmet edenlere topraklar verildiğinden toprağa sahip askerî aristokrat grubu ortaya çıktı.
Daha sonra imparator Heraclius kaybedilen toprakları geri alıp Hakiki Haçı Kudüs’e geri
götürdü. Ancak doğu eyaletlerinde askerî bir düzen bulunmadığından Araplar tarafından işgal
edildi. Kayseri 647 ve 726’da iki kez el değiştirdi. Derinkuyu ve Kaymaklı gibi düz ovalarda
yaşayan halk yer altı yerleşimini tercih ederek kendilerini savundular. Dağlık bölgelerdeki
kaya kiliseleri ve hücreler sığınak oldu.
Malazgirt Zaferinden sonra Bizans’ın elinde bulunan Anadolu’nun Fethi hareketi
içinde başta Kutalmışoğlu Süleyman Şah olmak üzere Artuk, Tutak, Danişmend, Mengücek,
Ebulkasım, Ebulgazi vb. Türkmen Beyleri yer almışlardı. Büyük Selçuklu Sultanı
Melikşah’ın ölümünden sonraki iktidar kavgası sırasında Doğu Anadolu’da Saltuklu,
Danişmend, Mengücek ve Artuklu Türkmen Beylikleri oluşmuştur. 1075 tarihinde
Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkez olmak üzere Nevşehir’in de içinde
bulunduğu Orta Anadolu, Güney Marmara, İç Ege ve Doğu Akdeniz Bölgeleri’nin geniş
bölümlerinde de Türkiye Selçukluları Devleti kurulmuştur. Aslında 1067’de Kayseri’yi
2
fetheden Türkmen Beyleri’nden Afşin Bey Kızılırmak’ın orta çığırı boyunca fetihlerine
devam ederek Nevşehir ve çevresini de Selçuklu toprakları içerisine katmıştı.
Süleyman Şah 1081 yılında Bizansla yaptığı antlaşma ile Anadolu’da egemenliğini
fiilen olduğu gibi hukuken de kabul ettirmiş, sultanlığını ilan ederek kudretli bir devlete sahip
olduğunu ortaya koyup Büyük Selçuklu Devleti ile olan sembolik bağlılığını sona erdirmiştir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluşu Süleyman Şah Antakya’ya düzenlediği ilk sefer
sırasında Ebul Gazi’yi (Hasan Bey ki Hasandağı bu zatın ismi ile anılır.) Kapadokya’ya vali
tayin eder.
Nevşehir Türkiye Selçukluları Dönemi’nde doğu-batı istikametinde birer menzillik
mesafede yapılmış kervansaraylarla ve bunlar arasındaki güzergahı izleyen ticaret yolu
üzerinde küçük bir yerleşim yeri idi. Bu yol batıda Ege kıyıları, Doğuda Orta Asya Türk
Dünyası ve Çin’e, Mezopotamyaya yönelen çok işlek, canlı bir ticari hayata sahip, kültür
köprüsü görevi de gören önemli bir yoldur. Özellikle I. Alaaddin Keykubat Döneminde (1217
-1230) bu yol üzerinde kervansaraylarla çok zengin yükler taşınarak doğu- batı, kuzey- güney
istikametinde iç ve dış ticaret canlılık kazanmış, Türkiye Selçukluları en parlak dönemlerini
yaşamıştır. Bu dönem ve sonrasında yapılan şifahaneler, aşevleri, yollar, köprüler, kaleler ve
külliyelerle Anadolu bayındır hale gelmiştir.
Türkiye Selçuklu Sultanı II. Keykavus ile IV. Rüknettin Kılıçarslan’ın birlikte saltanat
sürdükleri dönemde anlaşmazlığa düşünce IV. Rüknettin Kılıçarslan Ürgüp’e sığınmıştır.
Türkiye Selçuklu Devleti 1243 Kösedağ Savaşında mağlup olduktan sonra fiili idare
Moğollara geçmiş ve Sultanın yanında Moğol valileri tarafından yönetilmeye başlanmıştır.
Son Selçuklu Sultanlarından III. Alaaddin Keykubat da Moğol Hükümdarı Gazan Han’la
anlaşmazlığa düştüğünde Ürgüp yakınlarında sığındığı mağarada sıkı bir takiple yakalanmıştı.
II. Mesut son Türkiye Selçuklu Sultanı olarak Kayseri’de 1308’de ölünce Moğollar sembolik
de olsa Selçuklu tahtına kimseyi oturtmadılar. Anadolu’yu merkezden gönderdikleri valilerle
yönetmeyi sürdürdüler. Bu idari yetersizlik sonucunda Anadolu’nun çeşitli yerlerinde
beylikler ortaya çıktı. Osmanlılar, Karamanlılar, Menteşeoğulları, Germiyanoğulları gibi.
Türkiye tarihinde Anadolu Türk Beylikleri Dönemi başladı.
Beylikler Dönemi
Anadolu Selçuklu Devleti parçalanınca Moğalların Anadolu Valisi Timurtaş’ın daha
sonra da Eratna Bey’in egemenliğini taşıyan Nevşehir, 1381’de Kadı Burhanettin tarafından
ele geçirildiyse de 1397’de yöreye Karamanoğulları egemen oldular. Bir Oğuz boyu olan
Karamanlı Aşireti 13. yüzyılda Anadolu’ya gelmişti. Türkiye Selçuklu Hükümdarı I.
Alaaddin Keykubat onları İçel Bölgesi’ne yerleştirmişti. Kerimüddin Karaman Bey başkenti
Ermenek olan Karamanlı Beyliğini kurdu. Kerimüddin Karaman Bey’in yerine geçen Mehmet
Bey 1277’de Türkçe’yi resmi dil ilan ederek Türk kültürüne büyük hizmet etmiş oldu.
Karamanoğulları Türkiye Selçuklu Devleti başkenti Konya’yı zaptederek merkezlerini burayı
taşıyıp, Türkmenler arasında büyük saygınlık kazandılar. Karamanoğulları Nevşehir’in de
içinde bulunduğu Orta Kızılırmak Konya Bölümü ve Anamur- Mersin kıyılarına kadar Doğu
Akdeniz’de egemenlik alanlarını genişlettiler. 1397’de Yıldırım Bayezit Karaman İlini
topraklarına katınca Nevşehir (Muşkara) Osmanlı Beyliğine dahil oldu. Yıldırım Bayezıt’ın
Konya’yı fethinden sonraki gelişmeleri anlatan Aşık Paşazade Tarihi’nde: ‘‘Etrafın şehirlerine
haber vardı kim bu gelen padişah gayet adildir. Ve ol şehirlerden dahi adam geldi kim hana
gelip şehri tımar edin!. . . Aksaray’ı, Niğde’yi ve Kayseri’yi verdiler. Develi, Karahisarı ve
Uçhisarı cümlesini nevalisi ile teslim ettiler.” der. Ancak bu dönem kısa sürdü. Yıldırım
Bayezıt 1402 Ankara Savaşında Timur’a yenilince Karamanlı Beyliği yeniden kuruldu. Bir
ara Nevşehir Kadı Burhaneddin Beyliği egemenlik alanına dâhil olmuştur.
Osmanlıları en çok uğraştıran bu beyliğe II. Bayezit 1487’de son verince Karaman
Beyliği’ne ait topraklarla beraber Muşkara da Osmanlı Devleti sınırları içine dâhil oldu.
3
Nevşehir ve yöresi Osmanlı idaresi altında bir süre barış içinde yaşadı. Özkonak’ta
Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferi sırasında yapılan köprü Nevşehir’deki Erken Osmanlı
yapısı olması açısından önemlidir.
Kanuni Sultan Süleyman tahta çıktığında (1520) hazinenin gelirini arttırmak için yeni
bir arazi tahriri yaptırdı. İl yazıcılarının bir kısmı ürün miktarını ve tarla ölçümlerini fazla
göstererek vergileri arttırdılar. Bazı dirlik sahiplerinin toprağı ellerinden alındı. Bu durum
halk ve asker arasında hoşnutsuzluğa neden oldu. Ayrıca 1582’den başlayıp ardarda gelen
İran seferleri de Anadolu tımar düzenini bozmuştu. Sefere çağrılan dirlik sahiplerinden
bazıları ailelerini karışık ortam içerisinde bırakıp gidemeyeceklerini ileri sürerek yasalara
karşı çıkarak ‘Celâli’ oldular. Devlet isyanları güçlükle bastırabildi. Tüm bu olumsuzluklar
Nevşehir’de etkisini şiddetli şekilde gösterdi. Yöre halkı arzuladığı barış, huzur ve kalkınma
dönemini Damat İbrahim Paşa zamanında yaşamıştır.
Cumhuriyet Döneminde Nevşehir
Nevşehir Mondros Mütarekesi günlerinde 12. Kolordu’ya bağlı 11. tümenin denetim
alanı içindeydi. Karargâhı Niğde’de bulunan tümenin önemli silah ve cephane depolarından
biri de Nevşehir’de idi.
Kapadokya yöresi Milli Mücadele yıllarında Mütareke’nin belirlediği paylaşım
alanlarının dışında kaldığı için önemli bir olaya sahne olmamıştır. Bununla birlikte
Dellaczade Hacı Osman Efendi; Sivas Kongresi'ne Nevşehir delegesi olarak katılmış,
memleketinde Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyeti'nin şubesini kurmuş ve milli
mücadeleye katılımı sağlamıştır.
Milli Mücadele yıllarında Nevşehir’e ilişkin olarak anılması gereken bir başka gelişme
de Mustafa Kemal’in 22 Aralık 1919’da Hacıbektaş’a gelmesidir. Bektaşileri Milli
Mücadele’ye kazandırmak amacını güden Mustafa Kemal, Hacı Bektaşı Veli Tekkesi Çelebisi
Cemalettin Efendi ve tekke şeyhi Salih Niyazi Baba ile görüştü. Ülkenin içinde bulunduğu
durum uzun uzadıya ele alındı. Her iki Bektaşi önderi de Mustafa Kemal ile aynı düşüncede
olduklarını ve Milli Mücadele saflarına katıldıklarını açıkladılar. Bu Mustafa Kemal’in Sivas
Kongresi sonrasında kazandığı en önemli başarılarından biriydi. Bu görüşmeden sonra
Anadolu’nun her yanındaki Bektaşi Tekkeleri birer Kuvay-i Milliye karargâhı işlevi gördü.
Nevşehir Osmanlıların son dönemlerinde Niğde Sancağı’na bağlı bir kaza idi.
Cumhuriyetimizin ilanından sonra 1924’te Niğde yeni idari yapılanmada bir İl olarak ortaya
çıkarken Nevşehir de ilçelerinden biri oldu.
6429 sayılı yasa ile Nevşehir 20 Temmuz 1954 tarihinde il haline getirildi. Kırşehir ve
Kırşehir’e bağlı Mucur, Avanos, Hacıbektaş (1945’te ilçe oldu.), Kayseri’ye bağlı Ürgüp
(1935’te ilçe oldu.), Niğde’ye bağlı Arapsun (1948’de Gülşehir adını aldı.) Nevşehir’in
ilçeleri haline getirildi. Kozaklı ve Hamamorta köyleri Avanos’a bağlı birer köy iken
birleştirilerek 1954’te Kozaklı adıyla ilçe olarak Nevşehir’e bağlandı. Kırşehir 1957’de tekrar
İl yapıldı. Mucur ilçesi ile beraber Nevşehir’den ayrıldı. Daha önceleri Melegübü ismi ile
anılan bir bucak merkezi olan Derinkuyu 1 Nisan 1960’ta ilçe durumuna getirildi. Acıgöl
kasabası ise 4 Temmuz 1987’ de ilçe olmuştur.
4
A. 2. İL VE İLÇE SINIRLARI
Nevşehir İli, Merkez İlçe dâhil 8 ilçeye sahiptir. İlçeler; Acıgöl, Avanos, Derinkuyu,
Gülşehir, Hacıbektaş, Kozaklı ve Ürgüp’tür.
Şekil A.1: Nevşehir İl ve İlçe Sınırları
Kaynak: http://harita.sitesi.web.tr
A. 2. 1. Acıgöl
1914 yılında bucak merkezi, 1952 yılında kasaba olan Acıgöl, 1987 yılında kanunla
Nevşehir İli'ne bağlı bir ilçe olmuştur. Adı 1926 yılında, yakınında bulunan suyu acı gölden
dolayı Acıgöl olarak değiştirilmiştir. Daha önce Acıgöl “Dabada-Dobada-Topada” gibi
isimlerle anılmıştır.
Nevşehir İli'nin batısında yer alan Acıgöl, güneyden Derinkuyu İlçesi ve Aksaray İli,
kuzeyde Gülşehir, batıda Aksaray İli ve doğuda Merkez İlçe ile çevrilidir.
Nevşehir-Ankara Karayolu üzerinde bulunan Acıgöl İlçesinin merkezi Nevşehir'e 20
km. uzaklıktadır. İlçenin 5 belediyesi ve 8 köyü vardır. İlçe ekonomisi genelde tarıma
dayalıdır, hayvancılık da önemli yer tutmaktadır.
5
Acıgöl’de tespit edilebilen en eski yerleşim M.Ö. VIII. yüzyıla aittir. Ağıllı köyü
yakınlarındaki Topada Geç Hitit Dönemi’ne ait Hitit hiyeroglifi ile yazılmış kaya anıtında
bölgenin siyasi durumu ve liderinin icraatları ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
Nevşehir Müze Müdürlüğü’nün Kurugöl’de yaptığı kazılar sonucunda M.Ö. II. yüzyıla
ait taştan yapılmış lahitler içerisinde ve ölü küpleri içerisinde Arkaik Dönem’e ait lekithoslar
(koku şişesi), yüzük, fayanstan kolyeler ele geçmiştir.
Acıgöl’ün bir başka özelliği de yerleşim merkezinde yer alan yeraltı yerleşimidir. İki
tanesi orjinal olmak üzere üç girişi tespit edilebilmiştir. Orjinal olmayan üçüncü girişin her iki
tarafında kapı yüksekliğinde taşlar konulmuş, yatay tek taşla da (lento ) kapı desteklenmiştir.
Girişin uzantısında yer alan mekânlar bazalt taştan kemerli olarak yapılmıştır. Ancak 50–100
yıl öncesine aittirler. Gerek teknik, gerekse şekil açısından Özlüce ve Mazı Yeraltı Şehri’ne
benzerlik göstermektedir.
Henüz tam olarak temizlenmemiş olan yeraltı şehrinde büyük salonlar birbirlerine
tünellerle bağlanmıştır. Kısa bir koridor vasıtasıyla yeraltı şehrinin kaya oyma mekânlarına
ulaşılır. Girişteki kısa koridorun karşısındaki sürgü taşlı alan şehrin birinci orjinal girişi ve ilk
salonudur. Kısa bir koridorla ikinci büyük salona geçilir. Bu mekânda yer alan üç büyük niş
oturma ya da yatak odalarıdır. Bu kısıma giriş dar bir aralık vasıtasıyladır. Tavan kısımları iyi
oyulmuş beşik tonozlu gibidir. Burada havalandırma bacalarının yanı sıra haberleşme
delikleri de bulunmaktadır. Bu kısımdan üçüncü büyük salona geçiş dar, alçak, oldukça
kavisli bir galeri sayesindedir. Galeri boyunca kandil koymak için küçük nişler bulunur.
Küçük mekânın üç tarafında kaya kiliselerinin apsisleri gibi oyulmuş küçük odalar yeralır.
Buradaki havalandırma bacası diğerlerinden farklı olarak yukarıya doğru konik bir biçimde
daralmaktadır.
Bugüne kadar pek çok yeraltı şehrinin orjinal girişleri bulunamamıştır. Bilinenler ise
fazla bir özellik göstermezler. Acıgöl yeraltı şehrinin ikinci orjinal girişi Mazı yeraltı şehrinin
tam benzeri olup ustaca düşünülmüş bir örnektir. Girişin yan duvarları düzensiz taşlardan,
tavan kısmı ise düzgün, ince, uzun taşlardan örülmüştür. Aynı tip örgü sistemi civardaki ev
kapılarında da görülmektedir.
Tatlarin
Acıgöl ilçesinin 10 km kuzeyinde yer alan Tatlarin kasabası, gerek yeraltı kenti ve
kiliseleri gerekse konut mimarisi ile Kapadokya Bölgesi’nin ilginç yörelerinden birisidir.
Tatlarin Kilisesi
Acıgöl ilçesine bağlı olan ve Acıgöl’ün 10 km kuzeyinde yer alan Tatlarin kasabasının
kale olarak adlandırıldığı tepesinin yamacında yer alır.
İki nefli iki apsisli, beşik tonozlu olan kilisenin narteksi yıkılmıştır. Oldukça iyi
korunmuş olan fresklerdeki sahneler bantlarla birbirinden ayrılmıştır. Zeminde koyu gri,
tasvirlerde ise mor, hardal ve kırmızı renkler kullanılmıştır.
Sahneleri: Apsiste Meryem ve Çocuk İsa, Michael ve Gabriel; Konstantin ve Helena,
başkalaşım, İsa’nın cehenneme inişi, Kudüs’e giriş, İsa’nın çarmıha gerilmesi ve dokuz azizin
yanı sıra kiliseyi yaptıran kişinin portresi de yer almaktadır.
Tatlarin Yeraltı Şehri
Nevşehir ili, Acıgöl ilçesinin 10 km kuzeyinde, Tatlarin kasabasının “kale” olarak
adlandırıldığı tepesinde yer alır. Yeraltı şehri ilk olarak l975 yılında tespit edilmiş, 1991
yılında ziyarete açılmıştır. Kale mevkiinde yeraltı yerleşimlerinin dışında pek çok kilise
bulunmakta ancak bunların büyük bir bölümü doğal nedenlerle yıkılmıştır. Asıl giriş kapısı
yıkılmış olan yeraltı şehrine batı yönündeki iki mekân sayesinde girilebilmektedir. Yeraltı
şehri, oldukça geniş alanlara yayılmış, ancak küçük bir kısmı temizlenebilmiştir. Halen iki
6
katı gezilebilmektedir. Mekânların büyüklüğü, erzak depolarının sayısının ve kiliselerin
çokluğu normal bir yeraltı yerleşiminden ziyade askeri garnizon ya da manastır kompleksini
akla getirir.
Girişten 15 metre uzunluğundaki kavisli bir koridor vasıtasıyla dikdörtgen planlı geniş
bir mekâna ulaşılır. Girişteki 1,5 metre çapında ortası delikli bir sürgü taşı bu mekânın giriş
çıkışını kontrol altına alınmasını sağlamaktadır. Sağ taraftaki nişin içinden aşağıya doğru
oyulan ve halk tarafından “zindan” olarak adlandırılan mekânda üç iskelet bulunmuştur.
Tuvaletin de yer aldığı bu ana mekânın sağ tarafında kiler/mutfak bulunmaktadır. Bu alanın
Roma Dönemi’nde mezarlık alanı, Bizans Dönemi’nde de kiler olarak kullanılmış olması
gerekmektedir. Çünkü bu odadaki nişler, yöredeki Roma Dönemi kaya mezarlarındaki
-ölülerin yatırıldığı- nişlerden farksızdır. Ancak daha sonraki dönemlerde bu nişlerin tabanları
oyulmuş ve içine erzak konulmuştur.
İkinci girişte ahır yer alır. Daha önce erzak deposu olarak kullanıldığı şüphesiz olan bu
geniş mekân sütunlarla desteklenmiştir. Tabanında beş adet ambar bulunmaktadır. Tavan
kısmında yeraltı yerleşiminin başka mekânlarına ulaşılabilen havalandırma bacası yer alır.
Birinci büyük mekân ile ikinci büyük mekân dar bir koridorla birbirine bağlanır. Zikzak
biçimli bu koridorda tuzak ve bağlantıyı kesen sürgü taşı bulunmaktadır.
A. 2. 2. Gülşehir
Gülşehir, 1209 tarihinde Mengücükoğulları hâkimiyetinde iken, Selçuklular tarafından
işgal edilmiş ve “Arapsun” olan adı da o tarihte Gülşehir olarak değiştirilmiştir. Gülşehir
ilçesi, güneyde Nevşehir, kuzeyde Hacıbektaş, doğuda Avanos ve Merkez ilçeler, batıda
Kırşehir ve Aksaray illeriyle çevrilidir. Gülşehir ilçesinin Nevşehir kent merkezine uzaklığı
18 km. dir. İlçenin bir bucak, 5 kasaba belediyesi vardır.
Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’e yaptığı imarı, bir başka Osmanlı Sadrazamı
Karavezir Mehmet Seyyid Paşa da Gülşehir’e yapmış, 30 haneli Gülşehir’i bir külliye ile
donatmıştır. Külliye; cami, medrese ve çeşmeden oluşmaktadır.
İlçede temel geçim kaynağı tarımdır. İlçenin sulak yerlerinde sebzecilik, meyvecilik;
sulak olmayan yerlerinde ise tahıl ve bağcılık tarımı yapılmaktadır. Bağlardan elde edilen
kaliteli ve yüksek bomeli yaş üzümleri şıra, sirke ve şarapçılıkta kullanılır.
Civelek Mağarası
Gülşehir’in 4 km doğusunda yer alan Civelek köyü yakınlarındaki mağara, sadece
Gülşehir’in değil aynı zamanda Nevşehir’in de en eski yerleşimidir. Mağara, köyün Gürlek
Tepe olarak adlandırılan tepesinde yer alır. Kalkerli bir yapıya sahip olan mağaraya 14 m
uzunluğunda aşağıya doğru uzanan bir galeri vasıtasıyla inilebilmektedir. Ana mekânı 22x11
m olan mağaranın tavan kısımlarında kalsit kristalden oluşan 5–15 cm arasında değişen
uzunluktaki sarkıtlar yer almaktadır. Nevşehir Müzesi ve İtalyan mağara bilimcileri ile
birlikte yapılan çalışmalarda mağara tabanında, özellikle göçen kaya parçaları arasında ve
galerilerde Kalkolitik Döneme (M.Ö. 5000–3000) ait, elde şekillendirilmiş tek kulplu
fincanlar, çeşitli boylarda çömlekler, dokumacılıkta kullanılan ağırşaklar, taştan ve kemikten
aletler ele geçmiştir. Ayrıca mağaranın çevresinde yapılan yüzey araştırmalarında da
obsidiyenden ve sileksten yapılmış aletler bulunmuştur. Mağara koruma altına alındığından
ziyarete kapalıdır.
Açık Saray Harabeleri
Nevşehir-Gülşehir yolu üzerinde, Gülşehir’e 3 km uzaklıktaki Açık Saray Harabeleri,
tüf kayalar içine oyulmuş sayısız mekânları, Roma Dönemi kaya mezarları, IX. ve X. yüzyıla
tarihlenen kaya kiliseleri ile önemli bir piskoposluk merkeziydi. Halk arasında “ Hacı Bektaş
Veli Mescidi” olarak adlandırılan mekânın mihrabının günümüze kadar korunmuş ve İslami
bir yapı olması açısından dikkat çekmektedir. Kareye yakın planlı mescidin batı kesiminde
7
yüksekçe nişler yeralmaktadır. Bu ören yerinde bulunan mantar biçimindeki peribacaları
yörede tektir.
Şekil A.2:Açık saray harabeleri
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Aziz Jean (Karşı) Kilisesi
Gülşehir’in hemen girişinde yer alan ve iki katlı olan Aziz Jean Kilisesi’nin alt katında
kilise, şarap mahzenleri, mezarlar, su kanalı ve görevlilere ait mekânlar, üst katında ise
İncil’den alınmış sahnelerle süslenmiş bir diğer kilise yer almaktadır.
Alt kata ait kilise, tek apsisli, haç planlı, haç kolları, beşik tonozludur. Merkezi
kubbesi çökmüştür. Süsleme açısından direk ana kaya üzerine kırmızı aşı boyası ile stilize
hayvan, geometrik ve haç tasvirleri resmedilmiştir. Üst kattaki kilise ise tek apsisli ve beşik
tonozludur. Ana apsisteki resimlerin dışında oldukça iyi korunmuş olan kilise siyah bir is
tabakası ile kaplıydı. Kilisenin restorasyonu ve konservasyonu 1995 yılında Restoratör
Rıdvan İşler tarafından yapıldıktan sonra bugünkü haline gelmiştir.
İsa ve İncil siklusunu içeren kilisede sahneler, bantlar içinde frizler halindedir. Siyah
zemin üzerine sarı ve kahverengi renkler kullanılmıştır. Niş tonozlarında ve cephelerinde
bitkisel ve geometrik motifler tercih edilmiştir. Batı ve güney duvarında, Kapadokya
Bölgesi’nde oldukça nadir olarak resmedilen son yargı sahnesi yer alır. Kilise, apsisinde yer
alan yazıtına göre 1212 yılına tarihlenmektedir.
Sahneleri: Apsiste Deesis, ön cephesinde kuş tasvirleri altında müjde, tonozunda
madalyonlar içinde aziz tasvirleri; tonozun güney kanadında son yemek, ihanet, vaftiz,
altında Meryem’in ölümü; kuzey kanadında İsa’nın çarmıhtan indirilmesi, kadınlar boş mezar
başında, İsa’nın cehenneme inişi; batı ve güney duvarında ise son yargı.
Sivasa Gökçetoprak Yeraltı Şehri
Yeraltı şehri, Gülşehir ilçesinin 35 km batısında yer alan Gökçetoprak köyü
yakınlarındadır. İlk kez 1989 yılında Fransız araştırma ekibi, 1991 yılından itibaren de İtalyan
asıllı Roberto Bixio ve Stefano Saj Commissione Nazionale Cavita Artificiali yeraltı
şehirlerinde çalışmalarda bulunmuştur.
Sivasa yeraltı şehri, bölgeye göre farklı bir jeolojik karaktere sahiptir. En altta
kızılımsı kahverengi renkte olan çamur taşı, üstünde kalınlığı 3–4 m’yi bulan aglomera (iri
taneli tüf) ve en üst kısımlarında da sert bir volkanik kayaç olan andezit kaya blokları
bulunmaktadır. Yeraltı şehri, çamur taşı ve aglomera formastasyonunun içine kazılmıştır.
Platonun yamacına oyulan yeraltı şehrinin girişi dar bir kaya bloğu vasıtasıyladır.
Henüz tam olarak temizlenmemiş ve ışıklandırılmamış olan yeraltı şehrinin iki katı tespit
edilebilmiştir. Her iki katında da büyük düzgün olmayan dikdörtgen mekânlar birbirlerine dar
8
ve uzun koridorlarla bağlanmıştır. Koridorların girişlerinde bulunan kapı taşları, dışarıda
kesilip içeriye getirilmişlerdir. Yeraltı şehrinin 1,5 km uzağında bulunan kaya bloklarının
üzerindeki izler bunu kanıtlayan en iyi delildir. Yeraltı şehrinin ikinci katında yer alan su
kuyusu 25 m derinlikte olup içinde halen su bulunmaktadır.
Gökçetoprak köyünün kuzey ve batı yamaçlarında da yöre halkı tarafından halen ahır,
depo ve samanlık olarak kullanılan çok sayıda yeraltı yerleşimleri bulunmaktadır.
Karavezir (Kurşunlu ) Camii
Karavezir Camii; ilçe merkezinde Karavezir Seyyid Mehmet Paşa tarafından 1780
yılında Mimar Ebubekir Halil Ağa’ya yaptırılan muhteşem kurşun kaplı bir Camii’dir.
Vakfiyesinden cami mimarının 8 akçe yevmiye ile çalışan Ebu Bekir Veledi Halil Efendi
olduğu anlaşılmaktadır.
Üç kapılı bir avluda yer alan Karavezir Camii, yaklaşık 400 m² bir alanı
kaplamaktadır. Osmanlı mimarisinin karakteristik özelliklerini taşıyan cami, iki renkli kesme
taştan yapılmış, kare planlı, ana mekânını kaplayan 11 m çapındaki kubbe dört kemer üzerine
oturtulmuştur. Kubbe dört sivri kemer ve köşelerde pandantifler ile beden duvarları üzerine
oturmuştur. Kubbe ağırlığını kısmen köşe kuleleri ve payeler, kısmen de kemerler taşır.
Kuzey cephesinde fazla simetrik olmayan 6 sütunun taşıdığı üç gözlü son cemaat yeri
bulunmaktadır. Üç kubbede de derinlemesine aynalı tonozla örtülüdür. Sütunlar birbirlerine
basık sivri kemerle bağlanmıştır. Son cemaat yeri kubbeleri, içten pandantiflerle, dıştan
kasnağa oturur. Kubbelerde yer yer nemden dökülmüş olmakla beraber kalem işi süslemeler
bulunmaktadır.
Giriş kapısı çerçevesinin üzerinde profilli barok üslupta mermer kitabe bulunmaktadır.
Yeşil zemin üzerine altın yaldızla işlenmiş madalyon şeklinde I. Abdülhamid’in tuğrası yer
alır. Tuğranın yan taraflarında siyah, yeşil, mavi renkte yağlı boya ile boyanmış birer demet
çiçek bulunmaktadır.
A. 2. 3. Hacıbektaş
1270 yılında Hacıbektaş-i Veli'nin yerleşmesiyle bir yerleşim birimi haline gelmiştir.
1541 yılına kadar Niğde İline bağlı bir köy iken, 1854 yılında belediye teşkilatını kurarak
Kırşehir'e bağlanmış, 1948 yılında Kırşehir'in bir ilçesi haline getirilmiş, 1954 yılında
Nevşehir'in il olmasıyla Hacıbektaş bir ilçe olarak Nevşehir'e bağlanmıştır. Hacıbektaş
ilçesinin Nevşehir il merkezine uzaklığı 47 km.dir. Hacıbektaş'ın bir ilçe belediyesi, 2 kasaba
belediyesi ve 28 köyü vardır.
Nevşehir-Kırşehir yolu üzerinde Nevşehir’e 45 km uzaklıkta olan Hacıbektaş İlçe
merkezinde yapılan kazılar sonucunda Eski Tunç Çağı, Hitit, Frig, Hellenistik ve Roma
Dönemi’ne ait ele geçen eserler, Hacıbektaş Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
Hacıbektaş yakınlarındaki Karaburna köyü yakınlarında Topada ve Sivasa’da olduğu
gibi Geç Hitit Dönemi’ne ait Hitit hiyeroflifi ile yazılmış Karaburna kaya anıtı bulunmaktadır.
Bu yazıtta Kral Sapas’ın NIAS SAPAS ile yaptığı anlaşma ve bu anlaşmaya
uymadıkları takdirde Haran tanrısı Armas, tanrıçası Kumiapi ve Datti Kubaba’nın
aşağılayacağından bahsetmektedirler.
Hacı Bektaş-ı Veli Müzesi
Nevşehir İli Hacıbektaş ilçesinde Hacı Bektaş-ı Veli Külliyesi’nin 1. avlusunda girişin
sağındaki yapı 1959–1964 yılları arasında restore edilmiş, 16 Ağustos 1964 tarihinde
Etnografya Müzesi olarak düzenlenmiş ve ziyarete açılmıştır. Müze, 1. avlu (Nadar avlusu ),
2. avlu (Dergah avlusu ) ve 3. avlu ( Hazret avlusu ) olmak üzere ana bölümden oluşmaktadır.
1. Avlu: Eskiden Nadar (At) avlusu da denilen bu bölüme, güneydeki anıtsal
görünümlü Çatal Kapı’dan girilir. Girişin hemen sağında 1902 yılında Tekke Postnişini
9
Feyzulla Dedebaba zamanında Sadrazam Halil Paşa’nın eşi Fatma Nuriye Hanım tarafından
yaptırılan ve üzerinde Mühr-ü Süleyman motifi bulunan Üçler Çeşmesi yer alır. Eskiden bu
avlu içinde günümüze kadar ulaşmayan; atevi, ekmekevi, hamam, tuvalet, mihmanevi,
çamaşırhane gibi bölümler bulunmaktaydı.
2. Avlu: Eskiden Dergâh Avlusu da denilen bu bölüme, üçgen alınlıklı ve sivri
kemerli Üçler Kapısı’ndan girilir. Bu avlu içinde sırasına göre sağda; Arslanlı Çeşme, aşevi,
Baba Köşkü, Tekke Camii, ortada; havuz, solda; mihmanevi, meydanevi, kilerevi ve
Dedebaba Köşkü gibi bölümler bulunmaktadır.
Arslanlı Çeşme: Klasik Mısır Sanatı tarzında İskenderiye mermerinden yapılmış olan
arslan yontusu, ünlü Mısır Valisi Kavalalı M. Ali Paşa soyundan Fatma Hanım tarafından,
M. 1875 yılında Tekke’ye hediye babında gönderilmiştir. Arslanların içine yerleştirildiği esas
çeşme, M. 1554 yılında eski Silistre Valisi Malkoç Bali Bey hayrına yaptırılmıştır.
Aşevi Baba Köşkü: Protokolde, Dedebaba’dan sonra gelen Aşevi Babası’nın
oturduğu köşk, bugün Müze idaresi olarak hizmet vermektedir.
Aşevi: Kitabesinden M. 1560’ta Malkoç Bali Bey hayrına yaptırıldığı anlaşılan
aşevi’nde meşhur karakazan, halife kazanları ve diğer mutfak eşyaları sergilenmektedir.
Tekke Camii: M. 1834 yılında, Padişah II. Mahmut tarafından yaptırılan camii klasik
tarzda; içten kubbeli görünümüne rağmen dıştan kurşun kaplamalı ve basık külahlı olarak
inşaa edilmiştir. Güdük minaresi orjinal olmayıp restorasyon ürünüdür.
Havuz: Giriş kapısının tam karşısında bulunan havuzun kitabesinden anlaşıldığına
göre; 1906–1908 yılları arasında dönemin Beyrut Valisi’ nin (H. Rıfat Paşa) eşi Nazlı Hanım
tarafından yaptırılmıştır. Güney duvarı, üçgen alınlıklı olarak yapılmış olup; oniki dilimli
Hüseyni taç ile sonlandırılmıştır. Fıskiyesinde, Korinth tipi antik başlık kullanılmıştır.
Mihmanevi: Tekke faal iken, gelen konukların ağırlandığı bu bölüm, bugün müze
deposu olarak kullanılmaktadır.
Meydanevi: Tekke’nin en önemli bölümlerinden biri olup, kitabesine göre; M. 1367
yılında Sultan Murat tarafından yaptırılmıştır. Burada tarikata intisap etme yani ikrar verme
ve nasip alma törenleri yapılıyordu. Meydan Odası’nın rekonsrüksiyon olarak bingi
tekniğinde inşaa edilen tavanı ilgi çekicidir. Bu bölümde; oniki makamı simgeleyen postlar,
levhalar, Bektaşi Tahtı, müzik aletleri, tablolar, eski siyah-beyaz fotoğraflar, mühürler ve
diğer etnoğrafik eserler sergilenmektedir.
Kilerevi: İki katlı olan bu bölümün alt katı, eskiden Tekke kasası ve depo olarak; üst
kat ise, Dedebaba Köşkü olarak hizmet veriyordu. Şimdi ise Kütüphane deposu olarak hizmet
vermektedir.
3. Avlu: Eskiden Hazret avlusu da denilen bu bölüme, basık kemerli, yeşil kanatlı,
Altılar Kapısı’ndan girilir. Atatürk Köşesi, Pirevi, Balım Sultan Türbesi ve Hazire
bulunmaktadır.
Pirevi: Girişin tam karşısında yer alan bu yapı kompleksi, M. XIII.-XVI. yüzyıllar
arasında tamamlanmıştır. Girişin sağ ve sol yanında; Tekke’ye hizmet etmiş bulunan Dede ve
Babalar’ın mezarları bulunmaktadır. Akkapı denilen süslemeli mermer kapıdan, kalem işi
motiflerle bezeli olan Orta Methal yani salona girilir. Sağ tarafta; Tekke’nin çekirdeği sayılan
ve Dervişlerin zikredip, olgunlaştıkları Çilehane (kızılcahalvet) denilen hücre yer alır.
Üstünde kitabesi bulunan, mütevazı bir kapıdan, Kırklar Meydanı’na geçilir. Tavanı ahşap,
duvarları kalem işi bezemelerle süslü olan bu bölümde; muhtemel olarak Hindistan’dan
Tekke’ye hediye olarak gelmiş olan ünlü Kırkbudak şamdan, Hz. Ali’nin el yazması Kur’an-ı
Kerim’den bir sure, İran Şahı’nın adağı ipek halı, sancaklar, fincan takımları, Türbe’nin
süslemeli orijinal gümüş kapısı, bazı silahlar ve Bektaşi kültürüne ait bazı etnoğrafik eserler
sergilenmektedir. Meydanın doğusunda; Horasan Erleri, batısında Çelebiler’in mezarları
bulunmaktadır. Gökeşik de denilen, mütevazı ve süslemeli mermer kapıdan Huzur-u Pir’e
yani Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli Türbesine girilir. Yapı Selçuklu mimarisi geleneğinde inşaa
10
edilmiş olup; kubbe ve duvarları kalem işi bezemelerle süslenmiştir. Yüksek tip sandukası
yeşil puşidelerle süslüdür. Türbe’nin üst kısmı; dıştan sivri külahlı ve kurşun kaplamalıdır.
Güvenç Abdal Türbesinde ise Güvenç Abdal, eşi Dünya Güzeli ve hizmetkârlarının
sandukaları bulunmaktadır. Türbe kemerli tonozla örtülü olup, restorasyon ürünü bezemelerle
süslüdür.
Balım Sultan Türbesi: Avlunun sağ tarafında, piramidal külah örtülü ve Selçuklu
mimarisi tarzında inşaa edilmiştir. Balım Sultan; Dimetoka’daki Bektaşi Tekkesinde yetişmiş
ve daha sonra merkez Tekke’ye gelerek, Bektaşilik’e önemli hizmetlerde bulunmuştur. Bu
nedenle de Bektaşilik’te Pir-i Sani (İkinci Pir) olarak kabul edilir. Balım Sultan
sandukasından başka Kalender Şah mezarının da bulunduğu Türbe, ölümünden üç yıl sonra
M. 1519’da; Yavuz Sultan Selim’in komutanlarından Dulkadiroğulları Beyi, Şeyhsuvar Ali
Bey tarafından inşaa ettirilmiştir. Kubbe içi ve duvarları kalem işi bezemelerle süslü olan
türbe içinde; şamdan, orijinal kapı ile bazı levhalar sergilenmektedir. Türbenin önünde ise
kutsal sayılan tarihi Dilek Ağacı (Karadut-Morus Nigra) bulunmaktadır.
Hazire: Balım Sultan Türbesi’nin hemen yanında bulunan mezarlıkta, Tekke’ye
hizmette bulunan dervişler yatar. Hüseyni, Elifi ve Ethemi tipteki mezar taşı başlıkları, Türk İslam Sanatı’nın özgün eserlerindendir.
Diğer Müze ve Örenyerleri
Arkeoloji ve Etnoğrafya Müzesi: İlçe merkezinde ve Hacıbektaş Veli Müzesi’nin
100 m kadar batısındadır. Sulucakarahöyük’te, 1967–1976 yılları arasında yapılmış olan
bilimsel kazılarda ortaya çıkan arkeolojik buluntular sergilenmektedir. Arkeolojik ve
etnografik eserlerin sergilendiği müzede, iki eser deposu, laboratuvar ve kütüphane
bulunmaktadır. Hacıbektaş arkeoloji ve etnografya müzesinin belli başlı eserleri arasında Eski
Tunç, Asur Ticaret Kolonileri, Hitit, Frig, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine aitçift
kulplu kaplar, kâseler, pişmiş topraktan ölü gömme küpleri gibi eserler bulunmaktadır.
Kadıncık Ana Evi: Velâyetname’de adı geçen ve Bektaşilik’te önemli sayılan bir
kişinin ikamet ettiği evdir. Müze Müdürlüğü’ne başvurulması halinde görevli sağlanarak
ziyaret edilebilir.
Bektaş Efendi Türbesi: M. 1603 yılında ölmüş olan Bektaş Efendi ile ilgili pek bir
bilgi yoktur. Kubbesi ve duvarları kalem işi bezemelerle süslü olan türbe, Selçuklu Kümbet
Mimarisi tarzında inşaa edilmiştir.
Çilehane-Deliklitaş: İlçenin 3km. doğusundaki Arafat Dağı’nda bulunan mağaradır.
Hacı Bektaş-ı Veli’nin bu mekânda halvette bulunduğuna inanılır. Ayrıca, bu delikten
geçenlerin günahlarından arındığı yönünde bir inanç da vardır. Zemzem çeşmesi, Hacı
Bektaş-ı Veli, Yunus Emre ve Ozanlar Anıtları ile 5.000 kişilik modern amfitiyatro bu tepede
bulunmaktadır.
Beştaşlar: İlçenin 5 km kadar kuzeyinde; Çivril Köyü yakınlarında bulunmaktadır.
Jeolojik bakımdan önem taşıyan, beş adet dev boyutlu taş vardır. Taşların efsanesi,
Velayetname’de ayrıntılı olarak anlatılır.
Atatürk Evi: İlçe merkezinde bulunan evde; M. Kemal Atatürk, 22-23 Aralık 1919
tarihlerinde konuk edilmiştir. XIX. yüzyılda inşaa olunan ev, restore edildikten sonra, MüzeEv olarak halkın ziyaretine açılmıştır.
A. 2. 4. Avanos
Nevşehir’in 18 km kuzeyinde olan Avanos’un antik dönemdeki adı “Venessa”dır. Çok
sayıda çanak çömlek atölyesi bulunan ilçede seramik yapım geleneği Hititlerden beri
süregelmektedir. Kızılırmak’ın getirdiği kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru,
Avanoslu seramik sanatçılarının elinde şekil almaktadır.
11
Avanos’u ikiye ayıran ve Anadolu’nun en uzun nehri olan Kızılırmak ve onun çevresi,
çağlar boyunca çok sayıda olaylara sahne olmuştur. Avanos yakınlarında, Kızılırmak’ın
hemen kenarındaki bir Roma mezarlığında ele geçen mermerden lahit, Merkez Kapadokya
Bölgesi’nde bugüne kadar ele geçen tek lahit olması açısından ilginçtir. Lahit, 1971 yılında
tesadüfen ortaya çıkmış, semerdam biçimindeki kapağı kimliği tespit edilmeyen şahıslarca
açılmış ve içindeki buluntular ne yazık ki çalınmıştır. Ceset üzerinde yapılan patolojik ve
paleoantropolojik araştırmalar sonucunda lahitin, saçları kına ile boyanmış bir kadına ait
olduğu anlaşılmıştır.
Avanos’ta XIII. yüzyıl Selçuklu Dönemi’ne tarihlenen Saruhan Kervansarayı ve
Alaaddin Camii bulunmaktadır.
Saruhan
Nevşehir’in Avanos ilçesinin 5 km güney doğusunda Ürgüp’ün ise 6 km kuzeyinde,
Damsa vadisinde yer alır. Han, doğu-batı bağlantısındaki Aksaray-Kayseri güzergâhındadır.
II. İzzettin Keykavus zamanında -belki de onun tarafından- 1249 yılında yaptırılan Saruhan
2.000 m² lik bir alanı kaplamaktadır.
Zelve
Avanos’a 5 km, Paşabağlarına 1 km uzaklıktaki Zelve, Aktepe’nin dik ve kuzey
yamaçlarında kurulmuştur. Üç vadiden olaşan Zelve Ören Yeri, peribacalarının en yoğun
olduğu yerdir. Vadideki peribacaları sivri uçlu ve geniş gövdelidir.
Uçhisar, Göreme, Çavuşin gibi kaya oyma mekânlardaki trogloditik yaşamın ne zaman
başladığı bilinmeyen Zelve, özellikle IX. ve XIII. yüzyılda hıristiyanların önemli yerleşim ve
dini merkezlerinden biri olmuş; aynı zamanda rahiplere ilk dini seminerler de bu yörede
verilmiştir.
Yamaçların dibinde yeralan “Direkli Kilise” Zelve’deki manastır hayatının ilk
yıllarına aittir. Kilise süslemelerinde tercih edilen kabartma haçlar daha çok ikonoklastik
düşünce ile yakından ilgilidir. İkonoklastik Dönem öncesine tarihlenen Balıklı, Üzümlü ve
Geyikli Kiliseler vadinin önemli kiliselerindendir.
1952 yılına kadar iskân edilmiş vadide manastır ve kiliselerden başka yerleşim yerleri,
iki vadiye açılan tünel, değirmen, cami ve güvercinlikler bulunmaktadır.
Çavuşin
Bölgenin en eski yerleşim yerlerinden biri olan Çavuşin, Göreme-Avanos yolu
üzerinde, Göreme’ye 2 km uzaklıktadır. Çavuşin’deki Vaftizci Yahya adına yapılan kilise
bölgeye hâkim bir yerdedir. Muhtemelen V. yüzyılda yapılmış -boyanmış- olduğundan
bölgenin en eski kilisesidir. Kapadokya’da pek görülmeyen geniş avlusu son yıllarda
kayaların kopması sonucu yıkılmıştır.
Eski Çavuşin vadisindeki harabeler, hristiyan dervişlerinin ve topluluklarının yaşadığı
yerlerdi. Çavuşin’in hemen yanındaki Güllüdere’de beş kilise bulunmaktadır. Vadinin
yakınındaki Haçlı Kilise aynı zamanda müslüman Arapların akınlarına karşı savunma amaçlı
olarak da kullanılmıştır.
Paşabağları ve Aziz Simeon Hücresi
Göreme-Avanos yolunun sağında, yoldan 1 km içeridedir. Eskiden “Rahipler Vadisi”
bugün “Paşabağı” olarak adlandırılan bu alan, kendine özgü peribacalarıyla doludur. Çok
gövdeli ve çok başlı olan bazı peribacalarının içlerine şapel ve oturma mekânları oyulmuştur.
Üç başlı peribacalarının birinde Aziz Simeon adına yapılmış bir şapel ve inziva
hücresi bulunmaktadır. Dar bir baca vasıtasıyla ulaşılabilen hücrenin girişini antitetik haçlar
süslemektedir. İçinde ocak, oturma ve yatma mekânları ile ışık girmesini sağlayan pencere
aralıkları mevcuttur.
12
V. yüzyılda Halep yakınlarında münzevi bir hayat sürdüren Aziz Simeon, mucizeler
yarattığı söylentileri çıkınca, halkın aşırı ilgisinden kaçarak önce iki metre yüksekliğinde bir
sütun üzerinde daha sonra 15 m yüksekliğinde bir sütun üzerinde yaşamaya başlar. Aziz
Simeon, aşağıya sadece müritlerinin getirdiği az miktarda yiyecek ve içeceği almak için iner.
Kapadokyalı münzeviler ise bir sütun yerine hazır buldukları peribacalarını oyarak
dünyevi hayattan uzaklaşırlar. Peribacasını aşağıdan yukarı doğru oyarak 10–15 m
yükseklikte kaya odalarda yaşar, kaya yataklarda yatarlar.
Çavuşin (Nicephorus Phocas) Kilisesi
Göreme-Avanos yolu kenarında, Göreme’ye 2,5 km uzaklıktadır. Oldukça yüksek tek
nefli, beşik tonozlu, üç apsisli olan kilisenin narteksi yıkılmıştır. 964/965 yıllarına
tarihlenmektedir.
Sahneleri: Tonozda müjde, ziyaret, bakireliğin ispatı, Mısır’a kaçış, Yusuf’un ikinci
rüyası, Havarilerin Tanrı yolunda görevlendirilmesi, üç müneccimin tapınması, masum
çocukların katliamı, Elizabeth’in takip edilişi, Zekeriya’nın öldürülmesi; batı duvarında Yusuf
ve Meryem deney sonrası, Beytüllahim’e yolculuk, doğum, son yemek, ihanet, İsa’nın
cehenneme inişi, vaftiz; kuzey duvarında İsa Platus önünde, İsa Golgota yoluna, İsa çarmıhta,
İsa’nın ölümü; güney duvarında Kudüs’e giriş, Lazarus’un diriltilmesi, kör adamın
iyileştirilmesi, İsa’nın çarmıhtan indirilmesi, kadınlar boş mezar başında; apsis duvarında
başkalaşım resmedilmiştir.
Güllüdere (Aziz Agathangelus) Kilisesi
Çavuşin köyüne yaklaşık 2 km uzaklıktaki Güllüdere vadisinin en soldaki kolunda yer
alır. Vadinin hemen başlangıcında, solda dik bir yamaç üzerine yapılmıştır.
Nef, dikdörtgen planlı, düz tavanlı ve geniş tek apsislidir. VI-VII. yüzyıla tarihlenen
mimariye IX.-X. yüzyılda apsis ilave edilmiştir. Apsisteki iki ya da üç fresk seviyesi apsisin
devamlı olarak boyandığını gösterir. Madalyon içinde tahtta oturan İsa’nın sağında ve solunda
yeralan İncil yazarlarının sembolleri simetrik olarak resmedilmiştir.
Düz tavan, kabartma olarak yapılmış, ortada daire içinde haç, kenarlarda ise palmiye
motiflerinin arasında çelenk motifleriyle dekore edilmiştir. Bu şekilde haçı esas alan
dekorasyonlar daha çok İkonoklastik Döneme aittir. Kapadokya’da yaşayan halkın haça karşı
özel sevgisinden dolayı İkonoklastik Dönem sonrasında da sevilerek yapılan bir motiftir.
Çünkü haç Kudüs’teki “ Kutsal Haç”ı temsil etmekteydi.
Sahneleri: Geniş apsiste Peygamberin görünümü, Melekler Gabriel ve Michael, İsaac,
Ezekiel, kiliseye adını veren Aziz Agathangelus ve Anastasia, apsisin ön cephesinde ise vaftiz
sahnesi.
Özkonak Yeraltı Şehri
Avanos’un 14 km uzağında yer alan yeraltı şehri, İdiş dağının kuzey yamaçlarına
volkanik granit bünyeli tüf tabakalarının oldukça yoğun olduğu yere yapılmıştır. Geniş
alanlara yayılmış olan galeriler birbirlerine tünellerle bağlanmıştır.
Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehirlerinden farklı olarak katlar arası haberleşmeyi
sağlayacak çok dar ve uzun delikler bulunmaktadır. Düzgün oyulmuş odaların girişleri
kapatıldığında havalandırma da bu dar (5 cm) ve uzun deliklerle sağlanmıştır. Yine diğer
yeraltı şehirlerinden farklı olarak sürgü taşından sonra, tünel üzerine (düşmana kızgın yağ
dökmek maksadıyla) delikler oyulmuştur.
Özkonak yeraltı şehrinde Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehrinde olduğu gibi hava
bacası, su kuyusu, şırahane ve sürgü taşları bulunmaktadır.
A. 2. 5. Ürgüp
Nevşehir’in 20 km doğusunda olan Ürgüp Kapadokya Bölgesinin en önemli
merkezlerindendir. Göreme’de olduğu gibi tarihsel süreç içerisinde çok sayıda isme sahip
13
olmuştur. Bizans Döneminde Osiana (Assiana), Hagios Prokopios; Selçuklular Dönemi’nde
Başhisar; Osmanlılar zamanında Burgut kalesi; Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren de
Ürgüp adıyla anılmıştır.
Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim antik adı Tomissos olan Damsa Çayı’nın
doğusundaki Avla Dağı etekleridir. İngiliz Arkeolog Ian Todd’un burada yaptığı yüzey
araştırması sonucunda çok sayıda obsidiyenden ve sileksten Paleolitik Döneme ait aletler
bulmuştur. Daha geç dönemlere ait en önemli kalıntılar ise Ürgüp kasaba ve köylerinde
bulunan Roma Dönemi’ne ait kaya mezarlardır.
Bizans Döneminde de önemli bir dini merkez olan Ürgüp, köy, kasaba ve
vadilerindeki kaya kiliselerin ve manastırların piskoposluk merkeziydi.
XI. yüzyılda Ürgüp, Selçuklular’ın önemli kentleri Konya’ya ve Niğde’ye açılan
önemli bir kale konumundaydı. Bu döneme ait iki yapı kentin merkezindeki Altıkapılı ve
Temenni Tepesi Türbeleri’dir. Bir anne ve iki kızına ait olan ve XIII. yüzyılda yaptırılan
“Altı Kapılı Türbe” altı cepheli, her cephesinde kemerli pencereli ve üstü açıktır. Ürgüp’ün
Temenni Tepesi’nde bulunan iki türbeden birinin, 1268 yılında Vecihi Paşa tarafından
yaptırılan ve halk arasında “Kılıçarslan Türbesi” olarak da anılan Selçuklu Sultanı IV.
Rüknettin Kılıçarslan’a, diğerinin ise III. Alaaddin Keykubat’a ait olabileceği
düşünülmektedir. Ancak araştırmacılara göre bu olasılıklar oldukça zayıftır.
1515 yılında Osmanlı topraklarına katılan Ürgüp, XVIII. yüzyılda Osmanlı Sadrazamı
Damat İbrahim Paşa’nın kadılık makamını doğduğu kent olan Nevşehir’e (Muşkara)
bağlaması nedeniyle ilk kez ikinci planda kalır. Ancak Paşa da Ürgüplüleri mağdur etmemek
için Nevşehir yakınlarındaki Kavak köyünden yaklaşık 20 km bir yeraltı yolu ile su getirtir.
Sokak ve meydanlara mermerden çeşmeler yaptırarak şiirlerini dönemin meşhur şairlerine
yazdırmış, kitabelerini de en iyi ustalara kazıtmıştır. Bu kitabeli çeşmelerin sadece bir kaçı
orjinal yerindedir.
Ürgüp’teki bir diğer önemli yapı da Rum Hamamı’dır. Rumca kitabesinden temelinin
1900’de atıldığı tüm halkın ortak çalışması sonucunda 1909’da tamamlandığı anlaşılmaktadır.
Şemsettin Sami 1888–1900 yıllarında yazdığı Kamus-ül Âlem adlı tarih ve coğrafya
ile ilgili eserinde Ürgüp’te 70 cami, 5 kilise ve 11 kütüphane olduğunu belirtir.
Ürgüp civarındaki Pancarlık, Üzengi ve Keşlik vadisi hem tarihi, hem de doğal
değerleri olan vadilerdir.
Ürgüp Müzesi
1971 yılında açılan müze, Ürgüp ve civarından ele geçen fosil örneklerinin dışında
Prehistorik, Eski Tunç Çağı, Hitit, Frig, Pers, Hellenistik, Roma, Bizans ve Osmanlı Dönemi
eseri mevcuttur. Müzede ayrıca yörenin mahalli kıyafetlerinin, eşyalarının ve silahların
bulunduğu etnoğrafik seksiyon da bulunmaktadır. Ürgüp Müzesi’ne bağlı ören yerleri
Mustafapaşa (Sinasos) Aios Vasilios Kilisesi, Manastır Vadisi Kiliseleri, Yeşilöz
(AzizTheodor) Kilisesi ve Pancarlık Kilisesi’dir.
Aziz Theodore (Tağar) Kilisesi
Ürgüp-Kayseri yolundan 8,5 km sonra sağa dönülüp 8 km daha gidildiğinde Ürgüp
ilçesinin Yeşilöz köyüne ulaşılır. Buradaki kilise ‘T’ planlı, merkezi kubbelidir. (Kubbe
çöktüğünden camla kapatılmıştır.) Üst katta bulunan galeriye bir merdiven sayesinde
çıkılmaktadır. Bu nedenle Kapadokya kiliseleri içinde tek örnektir. Genelde resimleri iyi
korunmuş olan kiliseyi üç sanatçı kendi stillerine göre farklı zamanlarda süslemiştir. Aziz
Theodore adına yapılmış olan Tağar Kilisesi, XI-XIII. yüzyıllara tarihlenmektedir. Sahneleri;
Deesis, müjde, doğum, peygamberlerin görünümü, havarilerin görünümü, İsa çarmıhta,
melekler Gabriel ve Michael, madalyonlar içinde aziz tasvirleridir.
Pancarlık Kilisesi
Ortahisar kasabasının güneyinde, Ürgüp-Mustafapaşa yolunun sağındaki Pancarlık
vadisindedir. Düz tavanlı, tek nefli ve tek apsislidir. Kilisedeki duvar resimleri daha çok yeşil
14
zeminlidir ve oldukça iyi korunmuştur. İlk bakışta kiliseyi iki farklı sanatçının farklı
zamanlarda boyadığı düşünülse de sahneler ve tüm yazılar ayrı ayrı incelendiğinde aynı
sanatçı tarafından süslendiği anlaşılmaktadır. Zengin İncil siklusunu içeren kilisede sahneler,
frizler halinde birbirini takip etmekte, frizin her iki yanını madalyonlar içinde aziz tasvirleri
sınırlamaktadır. Pancarlık Kilisesi XI. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir.
Sahneler: Peygamberlerin görünümü, müjde, ziyaret, bakireliğin ispatı, Beytüllahim’e
yolculuk, doğum, üç müneccimin tapınması, Joseph’in ikinci rüyası, Mısır’a kaçış, masum
çocukların katliamı, İsa’nın mabete takdimi, Elizabeth’in takip edilişi, Vaftizci Yahya’nın
görevlendirilmesi, vaftiz, İsa’nın denenmesi, Kana düğünü, şarap mucizesi, balık ve
ekmeklerin çoğaltılması, havarilerin tanrı yolunda görevlendirilmesi, şeytan çarpmış adamın
iyileştirilmesi, cüzzamlı adamın iyileştirilmesi, sakat kadının iyileştirilmesi, Jairus’ un kızının
iyileştirilmesi, balıkların çoğaltılması mucizesi, İsa ve Samarralı kadın, başkalaşım, İsa
Golgota yolunda, İsa çarmıhta, İsa’nın cehenneme inişi, İsa’nın göğe yükselmesi, melek
Gabriel ve Michael ve madalyonlar içinde aziz tasvirleri.
Ürgüp/Taşkınpaşa Camii
Nevşehir, Ürgüp ilçesinin, Damsa köyü merkezinde yer alan Taşkınpaşa Camii,
Karamanlılar Dönemi’ne aittir. Bugün beyaz badana ile boyanması nedeniyle çirkinleştirilmiş
portali geometrik bezeli bordürlerle süslüdür. Kesme taştan inşa edilmiş cami, kıble yönünde
üç nefli, on bir tonozla örtülüdür. Kemerler mermer başlıklı payeler üzerine oturur. Camiinin
üzeri ise düz toprak damdır.
Halen Ankara Etnoğrafya Müzesi’nde sergilenen cevizden kakma tekniğinde yapılmış
mihrabı, bugüne kadar kalan tek ahşap örnek olması nedeniyle önemlidir. Mihrabın
etrafındaki iki sıra bordür arabesk süsleme ve ayetlerle süslenmiştir. Mimberi ise büyük bir
özenle işlenmiş, Selçuklu Dönemi’nden beri Anadolu’da uygulanmaya başlanan kündekari
tekniğinde yapılmışlardır. Bir çatma tekniği olan kündekaride sekizgen, baklava ve yıldız
şeklinde olan ahşap parçalar birbirlerine iç içe geçerek bağlanmış, birbirlerine tutturmak için
çivi ya da yapıştırıcı kullanılmamıştır. Parçalar geçme olduğundan ahşabın kuruması
nedeniyle ayrılmalar ve çatlaklar oluşmaz.
Ürgüp/Taşkınpaşa Türbesi
Ürgüp’ün Damsa (Taşkınpaşa) köyü merkezinde yer alan, Selçuklu Beyi
Taşkınpaşa’ya ait türbe, dörtgen gövdeden sekizgen başlıklı çatıya dıştan pandantif şeklinde
üçgenlerle geçilir.
Türbenin mezar odasına doğu yönünde ve ‘L’ biçiminde birkaç basamaklı merdiveni
vasıtasıyla inilebilmektedir. Tüf kayanın oyulmasıyla inşa edilmiş, basık beşik tonozlu mezar
odası 4,30 m uzunluğunda, 2,10 m genişliğinde, 2,10 m yüksekliğindedir. Odanın ortasında
sembolik olarak yapılmış taş sanduka bulunur.
Türbenin gövdesi ise düzgün kesme taşlardan inşa edilmiştir. Kuzey yönündeki
portali, geometrik motiflerle bezelidir. Portalin dışındaki cephelerde sadece pencerelerin
üstünde oldukça sade, geometrik süslemeler yer alır. Türbenin iç kısmı ise merkezi
kubbelidir. Duvarlarda kırmızı aşı boyası ile yazılmış dualar, ortada ise üç adet taş sanduka
bulunmaktadır.
Taşkınpaşa’nın hemen karşısında yer alan türbe ise Hızır Reis’e aittir. Aynı döneme
tarihlenen türbe baldaken tarzda inşa edilmiş, altıgen planlıdır. Türbeye iki taraflı basamaktan
oluşan merdivenle çıkılmaktadır. Türbenin ortasında ise mermerden yapılmış üzerleri
tamamen Arapça kitabe ve geometrik motiflerle süslenmiş üç adet taş sanduka yer alır.
Ürgüp/Taşkınpaşa Medresesi
Ürgüp-Soğanlı yolu kenarında, Ürgüp’ün 20 km güneyindeki Damsa (Taşkınpaşa)
köyündedir. Karamanoğulları’na ait medrese 22,60x23,85 m ölçülerindedir.
15
Portali, mescitteki mihrabı, kapı ve pencereleri düzgün kesme taşlardan duvarları ise
moloz taşlarla örülüdür. Üst örtüsü tamamen yıkılmış olmasına karşın girişin hemen
solundaki merdivenlerden en az iki katlı olduğu anlaşılmaktadır.
Batı taraftaki portalinde görülen zengin taş işçiliği klasik Selçuklu üslubundadır.
Portal, tamamen geometrik ve bitkisel motiflerle süslüdür. Girişin üstünde yer alması gereken
kitabesi kayıptır. Basık kemerli girişin hemen sağında medresenin mescidi bulunur. Mihrabı
portalde olduğu gibi zengin bitkisel motiflerle süslüdür. Üst kısım palmet dizileri, çift sıra
bordürü ise bitkisel motiflerle bezelidir. Dikdörtgen planlı, üzeri açık avlunun etrafında
birbirinden bağımsız mekânlar yer alır.
Ortahisar
Nevşehir-Ürgüp karayolu üzerinde, Ürgüp’e 6 km uzaklıktadır. Ortahisar Kalesi hem
stratejik hem de yerleşim amacıyla kullanılmıştır. Kalenin eteklerinde Kapadokya’nın
karakteristik sivil mimari örnekleri bulunmaktadır. Ayrıca hemen hemen tüm vadilerin
yamaçlarına oyulan soğuk hava depolarında yörede yetişen patates ve elma, Akdeniz
Bölgesi’nden getirilen portakal ve limon saklanmaktadır.
Ortahisar vadilerinde son derece ilginç manastır ve kiliseler bulunmaktadır. Bunlar
Sarıca Kilise, Cambazlı Kilise, Tavşanlı Kilise, Balkan Deresi Kiliseleri, Hallaç Dere
Manastırı’dır.
Üzümlü Kilise
Ortahisar kasabasının batısındaki Kızılçukur vadisinin hemen başında, yoldan yaklaşık
1 km uzaklıktadır.
Üzümlü Kilise’nin bulunduğu peribacası, keşişlerin yaşadığı bir manastır kompleksi
gibi oyulmuştur. Peribacasının alt kısmında kilise, üst kısımda ise -duvarları kısmen
yıkıldığından dışarıdan rahatça görülebilen- tavanında kabartma haç bulunan bir mekân yer
alır.
Kilise tek apsisli ve nefli ve kare planlıdır. Nefin arka kısmında mezar nişi
bulunmaktadır. Kilise’nin ithaf yazısında Stylite Nichitas’a ait bir yazıt bulunduğundan
dolayı bu kilise Aziz Nichitas Kilisesi olarak da anılmaktadır.
Düz tavanlı nef oldukça zengin bir bezeme ile dekore edilmiştir. Portakal renkli zemin
üzerine daire ve dörtgenlerden oluşan haç motifi, etrafında üzüm salkımları ve geometrik
motifler resmedilmiştir. Bordür ise içinde malta haçı bulunan madalyonlarla süslüdür. Kesin
olmamakla birlikte VIII. ya da IX. yüzyıla ait olabileceği düşünülmektedir.
Sahneleri: Apsiste tahtta oturan Meryem ve kucağında çocuk İsa, yanlarda ise
melekler Gabriel ve Michael, nefin kuzey ve güneyinde sütunlar arasında on iki havari ve
doktor azizler.
Mustafapaşa
Ürgüp’ün 6 km güneyinde yer alır. Mustafapaşa’nın batısında bulunan Gömede Vadisi
jeomorfolojik açıdan Ihlara vadisi’nin küçük bir benzeridir. Ihlara vadisi’nde olduğu gibi kaya
oyma kiliselere, barınaklara ve vadinin içinden geçen bir dereye sahiptir.
Mustafapaşa’daki önemli kilise ve manastırlar; Aios Vasilios Kilisesi, KonstantinEleni Kilisesi, Manastır Vadisi Kiliseleri ve Gömede vadisi’nde Alakara Kilise ve Aziz Basil
Şapeli’dir. Ayrıca Osmanlı Dönemi’nde inşa edilmiş güzel taş ve ağaç işçiliği gösteren bir de
medresesi bulunmaktadır.
Aziz Basil Şapeli
Mustafapaşa kasabasının yaklaşık 2 km batısında, Göreme vadisinin batı yakasındadır.
İki apsisli, dikdörtgen planlı ve düz tavanlı iki nefli şapel, iki sütunla desteklidir. Batı nefinin
duvarlarında üzeri kırmızı aşı boyası ile süslü yarı kabartma sütunlar ve aralarında nişler yer
alır. Doğudaki nef ise oldukça zengin geometrik ve bitkisel motiflerle dekore edilmiştir.
16
Gömede vadisi’ne bakan, kısmen yıkılmış kapısı olan bu nefin yanında kilise banisine ait
olabilecek bir mezar bulunmaktadır.
Doğu nefin apsisi herbirinde bir patriğin adı yazılı, etrafı palmetlerle çevreli üç malta
haçı ile süslüdür. Tasvirlerin yerine isimleri yazılı bu üç malta haçlarından ortadaki
Abraham’ı, diğerleri İsaac ve Yakup’u temsil etmektedir. Araştırmacılar bu malta haçlarının
cenneti ya da Golgota’ daki üç haçı sembolize ettiğini belirtmektedirler. Tavandaki büyük
boyutta, etrafı geometrik ve bitkisel motiflerle boyalı haç, kornişte yer alan yazıta göre Aziz
Konstantin’i simgelemektedir.
İkonoklastik düşünce ile ilgili bu motiflerin yanı sıra, apsisin ön cephesine iki önemli
aziz, Aziz Basil ve Nazianuslu Aziz Gregory resmedilmiştir. Aziz Basil Şapeli, bazı
araştırmacılara göre İkonoklastik Dönem’e (726-843) yada daha geç döneme
tarihlenmektedir.
Mazı Yeraltı Şehri
Antik adı “Mataza” olan Mazı köyü, Ürgüp’ün l8 km güneyinde, Kaymaklı Yeraltı
Şehri’nin ise l0 km doğusundadır. Vadinin her iki dik yamaçlarında Erken Roma Dönemi’ne
ait kaya mezarları bulunmaktadır. Platoda ise çok sayıda Bizans Dönemi’ne ait mezarlar yer
alır.
Yeraltı şehri, derin vadide yer alan köyün batı dik yamacına oyulmuştur. Değişik
yerlerde dört girişi tespit edilebilmiş, asıl giriş düzensiz taşlardan örülü bir koridorladır. Kısa
koridordaki iri sürgü taşı, yeraltı şehrinin giriş çıkışı kontrol altına alınmasını sağlamaktadır.
İç kısımdaki küçük oda, sürgü taşının rahat bir şekilde hareket etmesi için yapılmıştır.
Ayrıca sürgü taşının karşısında kapının tam olarak kapanması için bir girinti bulunmaktadır.
Böylece dışarıdan içeriye girmek imkansız hale gelmektedir.
Girişin tam karşısındaki sütunlu mekan ahırdır. Yeraltı yerleşiminin geniş alanlarına
yayılan ahırlar, diğerlerinden farksızdır. Ancak bir ahırın ortasında kayadan oyulmuş,
hayvanların su içmesini sağlayan yalak bulunması diğerlerinden farklı özelliğidir. Ahırların
çok sayıda olması hayvansal üretimin bolluğunu dolayısıyla refah seviyesinin yüksek
olduğunu gösterir. Ahırların arasında kalan bir mekan, şırahane olarak kullanılmıştır. Tavan
kısmında moloz taşlardan örülmüş, üzümleri aşağıya doğru dökmeye yarayan bir baca yer
alır.
Ahırlardan kısa bir koridor vasıtasıyla yeraltı şehrinin kilisesine ulaşılır. Bu mekanın
girişi sürgü taşı ile kapatılabilmektedir. Kilise apsisi, Kaymaklı Yeraltı Şehri’ndeki kilisenin
aksine uzun kenar köşesine oyulmuş, fasatı kabartmalarla süslenmiştir. Kilisenin kenarlarına
oturmaya yarayan alçak platformlar yapılmıştır. Girişin yanında bulunan oda ise din
görevlisine ait olmalıdır. Kilisede bulunan aşağıya doğru yaklaşık 20 m derinlikteki su
kuyusu, yeraltı şehrinin gerçek derinliğini göstermesi açısından önemlidir. Kilise apsisinin
karşısındaki küçük oyuk aynı zamanda gizli baca olup yeraltı şehrinin diğer mekanlarına
geçişi sağlar. Bacanın iki tarafındaki küçük oyuklar tırmanmayı kolaylaştırmıştır.
Üst katlara geçiş gizli bacalar sayesindedir. Üst kat salonları ve odaları birbirlerine
dar, uzun tünellerle bağlanmıştır. Mazı yeraltı şehrinin genel özelliği alt kat mekanlarının
bağlantıları kısa pasajlarla, üst kat mekanlarının ise uzun, dar pasajlarla sağlanmasıdır. Bu
pasajların çoğu kapandığından dolayı yeraltı şehrinin ne kadar bir alana yayıldığı
bilinememektedir. Dini mekana sahip Kaymaklı ve Derinkuyu yeraltı şehirleri büyük alanlara
yayılmıştır. Mazı yeraltı yerleşiminde de bir kilise bulunduğundan dolayı onlar gibi geniş
alanlara yayılmış olması olasıdır.
A. 2. 6. Derinkuyu
1927 yılında bucak merkezi, 1930 yılında kasaba olan Derinkuyu, 1960 yılında
Nevşehir'e bağlı bir ilçe olmuştur. İlk adı "Melegobi"dir. Hitit ya da Kapadokya dilinde “zor
17
geçim” anlamına gelen bir isimdir. Bugünkü adının Derinkuyu olmasının nedeni ise halkın
içme ve kullanma suyunu 60–70 m. derinlikteki kuyulardan temin etmesidir.
Bu ilçenin en önemli özelliği, yerin altına oyulmuş oldukça geniş alanlara yayılan
yeraltı yerleşimidir. Derinkuyu’da ayrıca yeraltı yerleşiminin güneyinde yer alan XIX. yüzyıla
ait ortodoks kilisesi ve Cumhuriyet Mahallesinde tüf kayaya oyulmuş Aya Meryeros
Manastırı da bulunmaktadır.
Derinkuyu Yeraltı Şehri
Nevşehir- Niğde karayolu üzerinde ve Nevşehir'e 30 km. uzaklıkta bulunan Derinkuyu
ilçesindedir. Kaymaklı yeraltı şehrinde olduğu gibi burada da büyük bir topluluğu içinde
barındıracak ve ihtiyaçlarını karşılayacak mekânlar vardır. Bu yeraltı şehri 8 katlıdır.
Derinkuyu yeraltı şehrinin derinliği yaklaşık 85 m’dir. Bu yeraltı şehri, bir yeraltı şehrinde
bulunan tüm özelliklere sahiptir (ahır, kiler, yemekhane, kilise, şırahane v.s.). Ayrıca 2. katta
misyonerler okulu bulunmaktadır. Geniş bir alan olan okulun tavanı, yeraltı şehirlerinde pek
rastlanmayan beşik tonoz ile örtülüdür. Salonun solundaki mekanlar, çalışma odalarıdır.
Yeraltı şehrinin 3. ve 4. katlarından sonra merdivenle doğrudan doğruya derinlemesine
inilmekte ve 7. katta bulunan haç planlı kiliseye ulaşılmaktadır. Oldukça geniş olan bu mekan
sütunlarla desteklenmiş olup buradan uzanan dar, kavisli tünel bir mezarla son bulmaktadır.
Yeryüzü ile bağlantısı bulunan 55 m derinliğindeki havalandırma bacası, aynı
zamanda su kuyusu olarak da kullanılmaktadır. Alt kata kadar uzanan kuyulardan her kat
yararlanamaz, ayrıca istila anında zehirlenmeyi önlemek için bazı kuyuların ağzı yeryüzü ile
bağlantısızdır.
1965 yılında açılan Derinkuyu yeraltı şehrinin halen % 10’u gezilebilmektedir.
Derinkuyu ilçesine bağlı Suvermez ve Doğala köylerinde de henüz tam olarak araştırılmamış
yeraltı şehirleri bulunmaktadır.
Yeraltı şehirleri sadece Kapadokya bölgesinin jeolojik oluşumlarına özgü yapılar olup
diğer bölgelerde bu tür örneklere rastlanmamaktadır.
Özlüce Yeraltı Şehri
Eski adı “Zile” olan Özlüce Köyü merkezindeki yeraltı şehri, Nevşehir-Derinkuyu
karayolu üzerindeki Kaymaklı Kasabasının 6 km batısındadır.
Özlüce yeraltı şehri, diğer yeraltı yerleşimlerinden hem jeolojik yapısı hem de mimari
açıdan oldukça farklıdır. Yeraltı şehrinin bünyesinde değişik renklerden oluşan tüfler
bulunmaktadır. Tam olarak temizlenmemiş olan bu yeraltı yerleşiminde kat sistemi yoktur,
ancak oldukça geniş alanlara yapılmıştır.
Girişte bazalttan yapılmış, birbirine geçmeli iki kemerli mekan bulunmaktadır. Daha
sonra yine moloz taşlarla örülü 15 m uzunluğunda bir geçit vasıtasıyla asıl tüf kayaya ulaşılır.
Yeraltı şehrine girişi sağlayan taştan yapılmış mekanlar, asıl yeraltı şehrini oluşturan kaya
oyma mekanlara nazaran daha yenidir. Bu koridorun bitiminde 1,75 m çapında sert granit
taştan yapılmış sürgü taşı bulunmaktadır.
Girişteki ana mekan, yeraltı yerleşiminin en geniş olanı olup, iki bölümden ibarettir.
Büyük mekanın sağında erzak depoları, solunda ise oturma odaları bulunmaktadır. Oldukça
uzun olan galerilerin kenarlarında hücre tipi odalar, tabanlarda ise tuzaklar yer alır.
A. 2. 7. Kozaklı
İlçe; 1954 yılında birbirine yakın mesafede bulunan Hamamorta, Buruncuk, Bağlıca
ve Kozaklı köylerinin birleşmesi ile kurulmuştur. İlçede halen türbesi bulunan Kozoğlu adlı
zat’ın kayalarla sıcak suyun etrafını çevirerek hamam yaptığı, hamamın çevre köylerin
ortasında olması nedeniyle “hamamorta” adını aldığı türbe taşlarındaki yazıtlardan
18
anlaşılmaktadır. Taşların üzerinde yapılan incelemeler neticesinde Kozoğlu adlı şahsın
Selçuklular devrinde yaşadığı ilçenin adının ise bu zat’tan geldiği rivayet edilmektedir.
Nevşehir’in yaklaşık 100 km kuzeyinde yer alan Kozaklı’nın eski adı Hamamorta’dır.
Kozaklı civarında çok sayıdaki tümülüsler, Roma Dönemi’ne ait olup Nevşehir arkeolojisi
için önemli yer tutmaktadır.
Sağlık turizmi açısından önemli bir yere sahip Kozaklı kaplıcaları, Batı Alman
Kaplıcalar Birliği sınıflamasına göre sodyumlu, kalsiyumlu, klorürlü olup A ve C grubu şifalı
sular grubuna girmektedir.
Kozaklı kaplıcalarından iltihabı olmayan romatizmal hastalıkların, kireçlenmelerin,
cilt hastalıklarının, kemik, eklem ve kas hastalıklarının, kronik iltihaplı kadın hastalıklarının,
damar sertliklerinin, mantar hastalıklarının tedavisinde başarılı sonuçlar alındığı gözlenmiştir.
Kozaklı’ya yaklaşık 7 km uzaklıktaki Kanlıca kasabasında Nevşehir bölgesinde sıkça
rastlanan yeraltı yerleşimi de bulunmaktadır.
A. 3. İLİN COĞRAFİ DURUMU
Nevşehir, İç Anadolu Bölgesi’nde 38º 12’ ve 39º 20’ kuzey enlemleri ile 34º 11’ ve
35º 06’ doğu boylamları arasında kalır. Konya kapalı havzasında kalan Derinkuyu ilçesi
dışında, bütünüyle Orta Kızılırmak Havzası’na giren Nevşehir, konum itibariyle Türkiye’nin
tam ortasında olup, yüzölçümü 5.467 km²’dir. Ülke topraklarının binde 7’sini kaplar.
Denizden yüksekliği 1.259 m’dir.
İl alanı, yöresel açıdan, doğudan Kayseri’nin Yeşilhisar, İncesu ve Merkez,
kuzeydoğudan Yozgat’ın Boğazlıyan ve Şefaatli, güney, güneybatı ve batıdan Niğde,
Aksaray Merkez ve Ortaköy ilçesi ile çevrilidir. Yüzey şekilleri açısından ise, İlin doğusunda
Hodul dağı ve uzantıları, kuzeyinde Delice Irmak vadisi, güney ve güneybatısında Erdaş dağı
ve uzantıları vardır.
A. 4. İLİN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU
Nevşehir İl alanı, Orta Anadolu’da Erciyes, Melendiz ve Hasandağı gibi eski
yanardağların kül ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş çok geniş bir plato üzerinde yer
almaktadır. Bu platoyu, ülkenin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, doğu-batı doğrultusunda
ve derinliğine vadilerle sık bir şekilde parçalamıştır. İl merkezi Kızılırmak platosu adıyla
anılan bu geniş ve yüksek düzlüklerin batı yamaçlarında kurulmuştur.
Dağlar
Nevşehir İl alanında rastlanan yeryüzü şekillerinden en az ağırlıklı olanı dağlardır. İl
alanının % 18,5’ini kaplayan dağlar, genellikle Kızılırmak vadisinin kuzeyinde ve güneyinde
toplanmıştır. İldeki dağların asıl oluşum dönemi III. Jeolojik zamandır. Alp kıvrımlaşması
sırasında Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu dağları şekillenirken ortaya çıkan sıkışmalarla
Orta Anadolu’da yer yer yükselme çökmeler olmuştur. Çöken kesimde uzanan Nevşehir
toprakları, III. Jeolojik zamanda (Neojende) göl suları altında kalmıştır. Daha sonra yörede
çok yoğun volkanik ve tektonik hareketler oluşmuş, İl alanının büyük bir bölümü çıkan lav ve
tüflerle örtülürken bir yandan da yeni kırılmalar ve püskürmelerle yükselmiş böylece dağlar
oluşmuştur. İldeki başlıca dağlar şöyle sıralanabilir:
Erdaş Dağı
İlin güneybatısındaki bu dağ, Niğde topraklarında geniş ve yüksek kütleler oluşturan
Melendiz ve Hasandağı eteklerine dek uzanan Kızılırmak platosu üzerindedir. Aslında bir
yanardağ olan Erdaş kütlesi, Kızılcin, Ağıllı, Kurugöl, Doğala ve Çakıllı köylerinin arasını
doldurur. Eğimi genellikle % 20’nin üzerinde olan Erdaş dağında iklim çok sert geçer. Toprak
19
tabakasının sığlığı da bunlara eklenince, çıplak bir görünüm ortaya çıkar. 1.982 metre
yüksekliktedir. Bu doruk aynı zamanda ilin en yüksek noktasıdır.
Hodul Dağı
İlin doğusunda yer alan Hodul dağı, Erdaş dağına göre daha düzenli bir sıra oluşturur.
Derinkuyu yöresinin doğusundan başlayan sıra, yer yer daralıp genişleyerek doğu ve
kuzeydoğu yönünde uzanır. Kuzey yönünde Kızılırmak’a karışan akarsuların açtığı vadilerle
derin bir şekilde parçalanan Hodul dağı, volkanik yapılıdır. En yüksek noktasının yükseltisi
1.949 metre olan bu dağ sırası, Erciyes yanardağından püsküren lav ve tüflerin birikmesiyle
ortaya çıkmıştır. III. Jeolojik zamanın sonlarıyla IV. Jeolojik zamanın başlarında iyice
şekillenen Kayseri-İncesu, Yeşilhisar çöküntü oluğuyla Erciyes kütlesinden ayrılarak
bağımsız bir sıra oluşturmuştur. Aynı zamanda Nevşehir-Kayseri sınırını oluşturan Hodul
dağı, akarsu vadileri ve çöküntü alanlarının yakınında % 20’nin üzerinde eğimli yamaçlara
dönüşür. Hodul dağı genellikle bitki örtüsünden yoksundur. Eteklere doğru bozuk ardıç,
meşe, alıç, ahlat gibi ağaç türleri ile bazı otsu bitkilere rastlanır.
Kızıldağ
İl alanının kuzeyinde Kozaklı yöresiyle Kızılırmak vadisini birbirinden ayıracak
şekilde doğu-batı doğrultusunda uzanan bu dağ, Erciyes dağından çıkan lavlarla tüflerin
Kızılırmak vadisi ile oyulmasından sonra bağımsız bir kütle durumuna dönüşmüştür. En
yüksek noktası 1.768 m ile Altıpınar köyünün doğusundaki kesimdedir. Yarı kurak kuşak
üzerinde yer alan dağ, bozkır bitkileri dışında doğal örtüden yoksundur.
Hırka Dağı
İl alanının kuzeyinde Gülşehir ile Hacıbektaş arasında yükselen bu dağ da yine
Kızılırmak vadisine parelel olarak doğu-batı istikametinde uzanır. En yüksek noktası 1.683 m
olan dağın zirveleri tamamı ile çıplak ve kayalık olup eteklerde bozkır bitkileri yanında
özellikle kuzey yamaçlarda meşe ağacının oluşturduğu orman toplulukları vardır.
Oylu Dağı
Nevşehir ilinin doğusunda yer alan bu dağda oluşum olarak diğerleri ile benzerlik
göstermektedir. En yüksek noktası 1.642 metre ile sivri tepedir. Uzun yıllar az eğimi olan
yamaçlarında ve üzerindeki geniş düzlüklerde tarım yapılmıştır. Bitki örtüsü olarak yine,
bozkır bitkileri meşe, ardıç, ahlât, alıç gibi ağaçlara rastlanır.
Aşıklı Dağ
Oylu dağı ile kuzey-güney istikametinde paralel konumda olan bu dağ, Nevşehir’in
güney-güneydoğu istikametinde Niğde yolu kenarında bağımsız büyük bir kütle halindedir.
En yüksek noktası 1.695 m olan Aşıklı dağ, volkanik bir birikimdir. Üzerinde yine meşe ve
ardıçlar yanında bozkır bitkileri vardır. Eteklerinde halen bağcılık devam etmektedir.
Kermil Dağı
Nevşehir ilinin doğusunda Uçhisar kasabası güneyinde yer alan dağ, Ürgüp yolu
kenarındadır. En yüksek noktaları 1.486 metre ile Beşik Kaya tepe ve 1.516 metre ile Çıplak
tepedir. Genellikle bitki örtüsünden yoksun olup, tüf tabakası açığa çıkmaya başlamıştır.
Uçhisar (Akdere Dağı)
Kermil dağının güneybatısında aynı silsile üzerinde olup yüksekliği 1.543 m’dir.
Tamamen bitki örtüsünden yoksundur.
20
Topuz Dağı
Ürgüp ilçesinin doğusundan başlayıp uzun bir silsile ile Hodul dağına doğru uzanır.
Çökek köyü üzerinde Topuzkara dağ olarak başlayıp güneydoğu istikamette Fakıd dağ,
Topuz dağ olarak Tekke dağına oradan da Hodul’a birçok tepe ile sıralanır. Ortalama rakımı
1.600 metre civarında olup birçok tepecikten oluşmaktadır. Üzerinde yer yer meşe
toplulukları yanında, ahlât, alıç, ardıç gibi ağaç türleri ve bozkır bitkileri vardır.
Ziyaret Dağı (İdiş Dağı)
İlin kuzey doğusunda Avanos’un kuzeyinde yükselen bu dağ silsilesinin güney ve
doğu kenarı Kızılırmak’a dayanır. En yüksek noktası 1.581 metre olan Ziyaret dağı ortalama
% 50 meyile sahiptir. Kızılırmak vadisine doğu-batı istikametindeki dağ silsileleri genelde
bitki örtüsünden yoksundur. Kuzey yamaçlarında Özkonak, Göynük kasabalarına doğru meşe
toplulukları vardır. Son yıllarda yapılan ağaçlandırmalarla bir miktar daha bitki örtüsü ile
kaplanmıştır. Bu dağların yanında İlin genel yapısını teşkil eden ve volkanik hareketler
sonucu oluşmuş kepez tabir edilen düz tepeler vardır. Bunlardan Nevşehir çevresinde
Akkepez, Karakepez, Ortakepez, Bucakkepez sayılabilir.
A. 4. 1. Nevşehir İli Platoları
İl alanının yarısından çoğu platolarla kaplıdır. III. Jeolojik zamanın sonlarıyla IV.
Jeolojik zamanın başlarında ortaya çıkan kıvrılma-sıkışmalar ve volkanik hareketler
sonucunda, daha önce neojen gölleri altında olan İl alanı yükselmiştir. Doğudaki Erciyes,
güneyde ve güneybatıdaki Melendiz ve Hasandağı gibi yanardağlardan çıkan lavlar çevreye
yayılarak geniş platolar oluşturmuştur. Bu platolar, Kızılırmak tarafından ortadan yarılarak
günümüzdeki görünümünü kazanmıştır. Akarsuyun yöredeki önemi nedeniyle, İl
topraklarında platoların tümüne birden Kızılırmak platosu adı verilmektedir.
Kızılırmak Platosu
1.500 metreye kadar çıkan yükselti basamaklarına dizilmiş olan bu platolarda eğim
genellikle % 20’nin altındadır. Ancak akarsu vadileri yakınında eğimin % 20’nin üzerine
çıktığı görülür. Püskürük ana maddenin çözünmesi ile oluşan plato toprakları çoğunlukla pek
sığdır. Kış ve ilkbahar yağışlarını yeterince almadığı için, bu topraklar genellikle çıplaktır.
Bunun bir nedeni de yaz aylarının sıcak ve kurak geçmesidir. İlkbaharda yeşillenen ve çiçek
açan bozkır bitkileri, sıcakların bastırmasıyla kurur. Geniş platolara karşın, İlde zengin
otlakları olan yaylalar azdır. Buna bağlı olarak, geleneksel yöntemlerle yapılan hayvancılık
gelişmemiştir. Mera niteliği taşıyan düşük yükseltili platoların bir bölümünde, nadaslı kuru
tarım yapılmaktadır.
A. 4. 2. Nevşehir İli Akarsuları ve Göletleri
İlimiz toprak ve jeolojik bünyesinin sonucu olarak akarsu bakımından fakirdir.
Akarsular, faydanılamayacak kadar derinden akar. İlimizin belli başlı akarsuyu Kızılırmak’tır.
Kızılırmak
Nevşehir volkanik kütlesi önünden kuzeybatıya doğru yön değiştirerek akan tek
akarsudur. İki tarafta yükselen birisi volkanik, diğeri strüktüral yaylalar arasında serilen geniş
ve çıplak bir vadi içerisinde akar. Arazi yapısı bakımından bu yörede çok su kaybeder. Buna
karşılık kendisinin akışı üzerinde tesir yapabilecek kudrette beslenecek kol almaz. Değişik
topraklı yerlerden geçtiği için suyu daima bulanıktır. Derinden aktığı için de sulama ve diğer
işlerde pek fazla faydalanılamaz.
Göletler
İlimizde Kumtepe ve Yalıntaş Göleti bulunmaktadır.
21
A. 4. 3. Nevşehir İli Vadi ve Ovaları
Nevşehir’de yeryüzü şekilleri açısından vadiler çok önemlidir. Volkanik lav tüflerden
oluşan kesimlerde, akarsular dar oluklar açmıştır. Vadiler dar ve dik olduğundan verimli
ovalar pek azdır.
İlin en önemli vadisi Kızılırmak vadisi olup Göreme vadisi, Karacaören vadisi,
Damsa vadileri bu vadiye dikey inen vadilerdir.
Kızılırmak Vadisi
Orta Anadolu platolarının Nevşehir sınırları içerisinde kalan kesimleri, Kızılırmak
tarafından doğu-batı doğrultusunda derince yarılmıştır. Türkiye’nin en uzun ve önemli
vadilerinden biri olan Kızılırmak vadisinin Nevşehir’deki bölümü pek geniş değildir.
Yalnızca Avanos ve Gülşehir yörelerinde yer yer genişleyen vadide dar ovalar oluşmuştur.
Kızılırmak vadisine kuzeyden ve güneyden çok sayıda yan vadi açılır. Bu vadilerin tümü
akarsularca kazılmıştır. Bunlar, genellikle pek genişleme olanağı bulamadan Kızılırmak
vadisine açılır.
Kıyı Ovaları
Kızılırmak’ın kuzeyinde ve güneyinde, vadi tabanındaki doğu batı doğrultulu tarım
alanları Nevşehir’in kıyı ovalarıdır. Ancak bu taban topraklar, yalnızca iki yerde ova niteliği
kazanabilmektedir. Kızılırmak vadisinin genişlediği Avanos yöresinde, alüvyal ve kolüvyal
topraklarla kaplı geniş alanlar ortaya çıkmıştır. Yaklaşık 10 km boyunca uzanan kıyı ovası
pek geniş değildir. Bu ovanın genişliği 2-3 km dolayındadır. Avanos yakınında, güneyden
Kızılırmak vadisine açılan yan vadiler boyunca uzanır ve bu kesimde genişliği 6 km’ ye kadar
çıkar. Ovanın, alüvyal topraklarla kaplı asıl verimli kesimi de burasıdır. Küçük olmasına
karşın, İlin sanayi bitkileri ve yumru bitkileri üretimi açısından, ovanın önemi büyüktür.
Şekil A.3: Balondan bir görünüm
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
22
Gülşehir yakınında, Kızılırmak vadisinin tabanı yeniden başlar ve yaklaşık 12 km
uzunluğunda, 2-4 km genişliğinde bir kıyı ovası oluşturur. Ovanın 2/3’ü alüvyal, kalan
bölümü de kolüvyal topraklarla kaplıdır. Bu kıyı ovasının doğu ucu, kuzeyden Kızılöz
deresinin, güneyden Sulusaray deresinin taşıdığı kolüvyal maddelerle dolarak bir miktar
genişlemiş durumdadır.
Kızılırmak vadisi, İl alanından çıkmadan yer yer genişlemekteyse de hiçbir yerde ova
sayılabilecek düzlükler oluşmamıştır. Nevşehir’in güneydoğu ucunda yer alan Derinkuyu
yöresi, Konya kapalı havzası içinde kalmaktadır. Yöreden, doğuya doğru çok sayıda küçük
vadi açılmakta ve bu vadilerin tabanları Derinkuyu yöresinde birleşerek geniş düzlükler
oluşturmaktadır.
Derinkuyu Ovası
Nevşehir’in en büyük ovası olan Derinkuyu ovası, güneye doğru eğimli ve çok sayıda
küçük akarsuyun taşıdığı alüvyonlarla kaplanmıştır. Akarsular yaz döneminde bütünüyle
kuruduğu için ovanın, yüzey sularıyla sulanması olanağı yoktur.
Ova Derinkuyu’dan Kuyulutatlar köyüne kadar yaklaşık 20 km uzanmaktadır. Orta
kesiminde genişlik 16 km’ye kadar uzanmaktadır.
Nevşehir’de bu ovalar dışında kimi taban topraklarda ve platolar arasında, genellikle
kuru tarım yapılan çok sayıda küçük düzlük vardır. Ova sayılabilecek kadar geniş
olmamalarına karşın, son yıllarda tarımda modern araçların kullanımının..artmasıyla,..bu
alanların önemi artmaya başlamıştır. ............................................................................
A. 5. JEOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ
Nevşehir ve civarı, Premesozoyik-Paleozoyik birimleri, Kretase birimleri, Tersiyer
birimleri ve kuvaterner birimlerinden oluşmaktadır.
KAMAN GRUBU
Tamadağ Formasyonu: Fillat, serisit-kloritşist, kalkşist, mermer ve kuvarşistlerden
oluşmuştur. Hırkadağı, Akçataş Köyü, Özkonak kasabası civarında yüzeyler. Tahmini
kalınlığı 350 m kadardır. Üzerine gelen Tersiyer birimleriyle ilişkisi açılı uyumsuzdur.
Bozçaldağ Formasyonu: Hırkadağ, Ziyaretdağ, Büyükçaltepe, İsmailsivrisi Tepe,
Karpuztepe, Evlektepe ve Hüyüklütepe civarında yüzeyler. Gri-boz, beyaz, şeker dokulu, iri
kristalli mermerlerden oluşmaktadır. Tahmini kalınlığı 350 m kadardır.
Karadağ Graniti: Karadağ, İkizağıl mevkii, Akçataş ve Anapınar köyleri civarında
yüzeyler. Granit, granodiyorit, diyoritporfir, monzonit, lökogranit, siyenit, kuvarsporfir türü
kayaçlardan oluşmaktadır. Kradağ graniti, Tamadağ Formasyonunu keser ve bu formasyon
içinde sokulumlar halinde gözlenir.
Ayhan Formasyonu:
Saytepe Üyesi: Reyhanlı Tepe ile Dadağı Köyü arasında 16 km2 lik bir alanda
yüzeyler. Kötü boylanmalı, paralel katmanlı çakıltaşı, çamurtaşından oluşur.
Esefin Üyesi: Keçiağlat Tepe ile Kubaca Tepe arasında yüzeyler. Kumtaşı ve kumlu
marnlardan oluşmuştur.
Kubaca Üyesi: Devebaşı Tepe, Elmadere, Kubaca Tepe civarında yüzeyler. Silisli,
orta tabakalı kireçtaşı ile bitümlü şeyl ve kumtaşından oluşmaktadır.
İlicek Üyesi: Tabanda koyu renkli konglomera ve orta-ince tabakalı kumtaşlarından
oluşmuştur. İlicel-Çayır ve Karapınar Çiftliği arasında 20 km2 lik alanda yüzeyler.
Lalelik Üyesi: Kumtaşı, marn ve çörtlü kireçtaşından ibarettir. Gümüşyazı Köyü ile
Özkonak arasında 23 km2 lik alanda yüzeyler.
23
Altınpınar Formasyonu:
Altınpınar, Akarca Köyü, Ağbayır Tepe mevkii, Sarılar ile Belbarak Köyü arasında
yüzeyler. Genelde fliş karakterli kaya birimlerinden oluşur. Boztepe kireçtaşı üyesiyle yanal
ve düşey geçişlidir.
Boztepe üyesi, gri-boz renkli, gevrek yapılı, orta tabakalı kireçtaşıyla temsil oluınur.
Kızılöz Formasyonu, Arafa Üyesi: Genel olarak linyitli, marn ve kumtaşından
oluşmuştur. Alemli Köyü ile İnek Deresi arasında yüzeyler.
Kızılöz Formasyonu
Kırmızı çakıltaşı ve kumtaşından oluşmuştur. Kütükçü, Kuyulukışla, Alaoğlu çiftliği
ve Çivril Köyü çevresinde yüzeyler.
Bozdağ Volkaniti: Volkanik breş, aglomera, lapilli ve tüf kayalardan oluşmaktadır.
Tuzköy Formasyonu
Kumtaşı-silttaşı-tüf arakatkılı ve çakıltaşından oluşmuştur. Tuzköy ve doğusunda,
Eskiyaylacık Köyü çevresinde yüzeyler.
Kızılkaya İgnimbiriti: Pembe, turuncu renkli, som, sert ignimbirit akıntısından
oluşur. Andezitik karakterli ve sütunsal yapılıdır.
Yüksekli Formasyonu
Çakıltaşı, çapraz tabakalı kumtaşı, miltaşı, tüf ve kumlu tüfitten ibarettir. Killik,
Belbarak, Engel, Çalış, Küpeli Dağı ile Düğer Köyleri civarında yüzeyler.
Özkonak Üyesi: Pomzalı tüf çakıllı, gri-boz renkli, tüf özelliğinde kaya birimlerinden
oluşur. Yüksekli Formasyonunun diğer kayaçlarıyla geçişlidir.
Kuvaterner Birimleri
Kuvaterner yaşlı olarak Kızılırmak, Kızılırmak çakıltaşı, Gülşehir ve Kızıldağ
bazaltları ile Balkaya Traverteni ve günümüzde de oluşmaya devam eden alüvyon çökelleri
yer alır. Gülşehir ve Kızıldağ bazaltlar, olivin-bazalt, traki-andezit karakterlidir. Balkaya
traverteni, demiroksit damarlı, orta-kalın tabakalı ve gözeneklidir.
YAPISAL JEOLOJİ
Nevşehir ve civarı, Hersiniyen ve Alp orojenezleri etkisinde kalmıştır. Tektonik
etkinlik nedeniyle yörede kıvrımlar ve faylar oluşmuştur. En önemli fay, Hırkadağı
güneyinde, Civelek-Gümüşkent arasında 20 km uzunluğundaki kırık hattıdır. Diğer belirgin
faylardan biri de, Keçiağlat Tepe’den K-G doğrultulu uzanan, doğrultu atımlı sol yönlü
faydır. Kızılöz Formasyonu, Hırkadağı ile Yiren Dağı arasında bir çökelme havzası senklinali
oluşturmaktadır.
A. 5. 1. Metamorfizma ve Magmatizma
Kızılırmak boyunca 1 metre kalınlığında kum ve çakıl ve bloklardan oluşan bitkisel
toprak yer almaktadır. Bölgedeki kayaçlar asit ve bazik plütonlar halinde oluşmuşlardır. Asit
ve bazik plütonlar birbirleriyle grift vaziyette bulunurlar. Bazik plütonlar asit plütonlardan
daha yaşlıdır. Granit ve gabrolar metamorfik serileri kesmektedirler. Bazik intrüzyonlardan
daha gençtir.
Faaliyetler Üst Miyosen’de başlamış, Kuvaterner’de devam etmiş ve Erciyes’in
volkanizmasına ait bazalt, aglomera, volkan çakılları, volkan külü, tüf, ignimbirit, bims ve
volkan bombalarını meydana getirmişlerdir.
Volkanit faaliyet Üst Miyosen’de başlamış ve günümüzden yaklaşık bir milyon
öncesine kadar sürmüştür. Genç Tersiyer-Kuvaterner yaşlı volkanik faaliyetin ürünleri (lav
kubbeleri, lav akıntıları, volkan konileri, kraterler, volkanik tüf ve agromeralar) Nevşehir
dolaylarında yüzeylenmektedirler. Bölgede volkanik faaliyetin ürünleri olan lav ve tüfler
24
genellikle kalkalkalin nitelikte andezit, dasit ve riyodasitlerle alkalin özellikle bazalt trakit ve
fonolitlerdir.
Nevşehir dolaylarındaki ufak çaplı kraterler, maarlar ve geniş alanlara yayılmış tüfler,
Göreme–Avanos yöresinin peri bacası gibi oluşumlar, Orta Anadolu’daki bu genç volkanik
faaliyetin doğal anıt özelliği taşıyan ilginç örnekleridir.
Lav akıntıları volkanitler arasında en eski ve uzun süreli birimi oluştururlar. Kayaçlar
monoten görünümlü ve porfirik yapılıdırlar. Andezit domları üst miyosende ve ponsiyen yaşta
oldukları sanılmakatadır.
Kavak üyesi, ignimbrit karakterlidir. Açık kahverengi, beyazımsı renkli homojen
ignimbrit, ankelit ve pomza içermektedir. Kavak üyesinde beyaz-kirli beyaz renkli, andezitik
bileşenli, camsı tüfitli, köşeli parçacıklı pomza külü düzeyleri izlenmektedir.
Bölgede mesozoyik öncesi en yaşlı birim Kalkanlı dağı formasyonudur (PMk).
Silimanit–kuvars-şist, kuvars mikaşist, gnays, biyotit şist, amfibolit şistlerde oluşan ve
birbirleriyle geçişli bazen bantlı ve mercek yapılı olup gri, yeşilimsi, mavimsi renklerde ve sık
kıvrımlıdır. Bunlara da geçişli ve yaklaşık 300 metre kalınlığa varan mermer, şist, gnays
ardalanması şeklinde Tamadağ formasyonu (Pmf) ile yaklaşık 250 metre kalınlığında orta
kalın tabakalı, iri kristalli mermerlerden oluşan Bozçaldağ formasyonu (Pmb) bulunmaktadır.
Üst kretase öncesi bölgeye yerleşen granit, granit porfir, granodiyorit, gabro, riyodasit
ve silisli kayaçlardan oluşan Ortaköy granotoidi (&o) ve bunları kesen gabro kayaları (W) ile
üst kretase yaşlı riyolit, porfirit, trakit, andezitlerden oluşan Kızıltepe volkanitleri (nk)
Tersiyer yaşlı birimler tarafından örtülmektedir.
Üst miyosen –Pliyosen yaşlı birimlerden Tuzköy formasyonu (Tt) sarı renkli, ince
tabakalı silt taşı, silistli kil taşı, kum taşı ve tüfit ardalanmalıdır. Kireçtaşı ve kil taşlarında jips
kristallerininde gözlendiği ve sünger taşından oluşan Kesiktepe üyesinin de (Ttk) ayrıldığı
birim 100 metre kalınlığındadır ve Kızılöz formasyonu ile uyumsuzdur. Bu birim ile uyumlu
olarak beyazımsı–gri renkli çapraz tabakalı kumtaşı, çakıllı kumlu tüffit, miltaşı, kiltaşı ile
kabakumtaşı ve çakıl taşından oluşan ortalama 200 metre kalınlığındaki yüksekli formasyonu
(Ty) bulunmaktadır.
Geniş bir alanda volkano-tortul şeklinde yüzeylenen Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı
Ürgüp formasyonu (Tü), aşağıdaki üyeler ile temsil edilmektedir.
Kavak üyesi (Tük): Açık kahve, beyazımsı renkli, homojen ignimbrit, ankelit ve
pomza içermektedir.
Haltarpınar üyesi (Tüh): Genelde lateritik toprak, kumlu, siltli, killi karışımlar
halindedir.
Sarımadantepe üyesi (Tüs): Masif ve kalın tabakalı ignimbritlerden oluşmuştur.
Damsa bazaltı (Tüd): Tabanda gözenekli olivin bazalt, üstte ise hiperten ve ojitce
zengin, gözenekli olivinsiz bazalt karakterindedir.
Cemilköy üyesi (Tüoc): Pomzalı volkano-tortul bir birimdir.
Tahar üyesi (Tüt): Orta-kalın tabakalı pembe renkli tüfit tabakalarından oluşmuştur.
Karadağ üyesi (Tük1 ): Nevşehir yapı taşı olarak tanınan tüfitik karakterli, kalın
tabakalı, karışık lahar çökelidir.
İncesu üyesi (Tüi): Gri, pembe renkli ignimbritik dasitik tüftür.
Ağıllı üyesi (Tüa): Aglomera, kumtaşı, kiltaşı ve tüfitten oluşmaktadır.
Salur üyesi (Tüs1 ): Kum, kumtaşı ve tüflü çakıltaşından oluşmaktadır.
Topuzdağ bazaltı (Tüt1): Alt düzeyleri olivinsiz, ojit ve hipeistence zengin, üst
düzeyleri olivin bazalt özelliğinde lav akıntısıdır.
Koşladağ üyesi (Tük2): Marnlarla başlayıp gölsel killi kireçtaşlarına geçen birimler
30 m kalınlığındadır ve Ürgüp formasyonunun üst düzeylerini oluşturur.
Kızılkaya ignimbriti (Tk1): Toplam kalınlığı 25 m’yi bulan andezitik karakterli
sütunsal yapılı olup üst seviyelere volkanik çakıllıdır.
25
Çataltepe bazaltı (Tüç): Genelde hipersten ojit, gri renkli, gözenekli bazalttır.
Kuaterner yaşlı birimler şu şekilde ayırtlanmıştır:
Lav parçası ve opsidiyence zengin camsı ve pomzalı Alacaşar tüfü (Qa), pumisce
zengin kumtepe külü (Qk), volkanik cam özelliğindeki Boğazköy obsidiyeni (Qb), Acıgöl
çevresinde görülen andezitik pomza, kül, temel kazıntı parçalarından oluşan piroklastik
bileşenli Korudağ andezitik camı/Qt1), üst seviyelerde obsidiyen içeren perlit yumrulu
Göllüdağ tüfü (Qg), teknesel çapraz tabakalanmanın sık görüldüğü çakıl, kum ve kil
çökellerinden oluşan Kızılırmak çakıltaşı (Qç), olivin bazalt özellikli Kızıldağ bazaltı (Qk2),
bazaltik andezit ve traki-andezit nitelikli Karnıyarıktepe bazaltı (Qk3), volkan bombası, kül
lapilli ve bazaltik cüruf konileri (Qc), sıcak yeraltısuyu çökeli olan kıvrımlı ve ince tabakalı
Hacıbektaş taşı olarak tanınan traverten (Qt), çoğunlukla Kızılırmak nehri boyunda
yüzeylenen yaklaşık 10 m kalınlığındaki çakıltaşı, kumtaşı ve milden oluşan eski alüvyon
(Qe) ile yamaç molozları (Qy) ve çakıl, kum, mil ve topraktan oluşan alüvyon (Qal) en
genç birimler olarak sınırlanmaktadır.
A. 5. 2. Tektonik ve Paleocoğrafya
Bölge, Hersiniyen ve Alp orojenezleri etkisinde kalmıştır. Tektonik hareketler
neticesinde yörede faylar ve kıvrımlar oluşmuştur. Faylar genellikle kuzeybatı-güneydoğu ve
kuzey-güney yönünde gelişmiştir. En önemli fay karaburç fayıdır. Faylanma bazaltların
teşekkülünden sonra olmuştur. Gidiş yönü K65B’dir ve yüksekli formasyonu (Ty), Tamadağ
formasyonuna (Pmt) göre alçalmıştır. Yaklaşık 20 km uzunluğunda ve 350 atımlıdır.
Kızılırmak’ın güneyinde Tuzköy’den batıya doğru K70B gidişli iki önemli fay daha
bulunmaktadır. Bunlar da düşey atımlı olup Tuzköy (Ty) ve Altıpınar (Ta)
formasyonlarından geçmektedir. Diğer belirgin faylardan biri de Gezenin köyü batısında
Arafa üyesi (Tka) ile Altıpınar formasyonu (Ta) arasında gözlenmektedir. D-B yönlü 50 m
düşey atımlı ve 12 km uzunluğunda olan bu fay, Kızılöz derede makas şeklini alarak KB-GD
yönlü diğer bir fayla kesişmektedir.
Altıpınar formasyonunu oluşturan kaya birimlerinin tabakaları tektonik etkinlik
nedeniyle değişik yönlere doğru eğimlenmişlerdir. Daha genç kaya birimlerinin
tabakalarındaki eğimlerinde ise bir terslik görülmemektedir.
Peribacalarının Oluşumu
Bölgedeki ilginç oluşumlardan biri olan “peri bacaları” erozyonun getirdiği tüf
tabakasının rüzgar ve sel sularının aşınımıyla oluşmuştur. Bu sel suları vadilerdeki çatlaklarda
ve sert kayalarda oluşan kopuklarda yolunu bularak yamaçlardan aşağı iner, inerken de vadide
bulunan sürüklenebilir maddeleri yanında götürür. Geride aşınmamış konik şeklinde bazalt
şapkalı şekiller ortaya çıkar. Şapkalı peribacaları dediğimiz oluşumlar en çok Ürgüp
yakınlarında görülür. Konik gövde tüf ve volkanik kül den oluşurken şapka ise daha sert olan
lahar veya ignimbritten oluşmuştur.
Kapadokya’da şapkalılar, mantar şeklinde olanlar, sütunlar, sivri uçlular gibi çeşitli
peri bacaları vardır ve genelde Uçhisar, Ürgüp, Avanos, Şahinefendi, Soğanlı, Nevşehir ve
Kayseri’de görülür.
26
Şekil A.4:Peri bacaları
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Bölgedeki bir diğer ilginç oluşum ise dalgalı yer şekilleri ve yağışların sonucu
oluşmuş vadi kenarlarındaki desenlerdir. Peribacalarının dışında vadi yamaçlarında
yağmur sularının oluşturduğu ilginç kıvrımlar bölgeye ayrı bir özellik katmaktadır.
Kapadokya Bölgesi’nde erozyonun oluşturduğu diğer peribacası tipleri ise, konili,
mantar biçimli, sütunlu ve sivri peribacalarıdır.
Vadilerde tortulaşma sonucu lavların ısı farkından kaynaklanan bir renk yelpazesi
oluşmuştur. Bütün bu yer şekilleri Uçhisar, Çavuşin, Güllüdere, Göreme, Meskendir,
Ortahisar, Kızılçukur ve Pancarlık vadilerinde görülebilir.
Milyonlarca yıl boyunca İç Anadolu Platosunun dev volkanları patlamışlar ve
sonradan medeniyetin beşiği olacak bu topraklara lavlarını püskürtmüşler. Uygun iklim
şartları ve bereketli toprakları sayesinde dünyanın bilinen ilk medeniyeti 10.000 yıl önce
Konya yakınlarında Çatalhöyük’de kurulmuş. İnsanoğlunun 9.000 yıl önce Hasan
Dağı’nda gerçekleşen patlamayı resmettiği ilk manzara resmi burada bulunmuştur.
(A) COĞRAFİK KAPSAM, KAYNAKÇA
27
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
B. DOĞAL KAYNAKLAR
B. 1. ENERJİ KAYNAKLARI
B. 1. 1. Güneş
Nevşehir Meteoroloji İstasyon Müdürlüğünde ortalama güneşlenme süresini ölçen
helyograf aleti bulunmakta olup, ortalama güneşlenme şiddetini ölçen aktinograf aleti
bulunmamaktadır.
Tablo B.1: Aylık Ortalama Güneşlenme Süresi ( Saat, dakika)
Ocak
3,2
Şubat
3,0
Mart
4,1
Nisan
7,3
Mayıs
10,0
Haziran
11,6
Temmuz
11,0
Ağustos
12,6
Eylül
8,2
Ekim
6,6
Kasım
4,5
Aralık
2,4
Yıllık Ortalama
7,0
Kaynak: Meteoroloji İl Müdürlüğü,2009
B. 1. 2. Su Gücü
Nevşehir İli sınırları içerisinde sulama amaçlı olarak kurulmuş bulunan üç adet baraj
mevcuttur. Bunlar Damsa Barajı, Tatlarin Barajı ve Ayhanlar Barajıdır. Ayrıca Avanos İlçesi
Bozca Köyünde, Gülşehir İlçesi Tuzköy Kasabasında ve Ürgüp İlçesi Sarıhıdır Köyünde 3
adet barajın inşaatı devam etmektedir.
B. 1. 3. Kömür
Gülşehir ilçesinde Dadağı-Âlemli köyünde ve Gümüşyazı Köyünde kömür madenleri
bulunmaktadır.
Tablo B.2: Dadağı-Arafa Kömür Özellikleri
İl
:
Nevşehir
İlçe :
Gülşehir
Köy :
Gümüşyazı
Mevki :
Dadağı-Arafa
Pafta ve Koordinatları :
K33-a3
Y:44 000-45 000
X:01 000-02 000
Genel Jeoloji :
Sahanın temelinde metamorfik seri yer alır. Eosen yaşlı olması muhtemel,
kalker-marnlı seri içinde linyit zuhurları bulunmaktadır.
Cevher Minarelleri ve Parajenez :
Linyit. Oligo-Miyosen yaşlı seri içinde yer alan kömür zuhurlarının
kalınlığı 80–90 cm. arasındadır.
Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Kimyasal bileşimi: Su %3,32;Kül % 19,38; S: % 6,05;
AID: 5.000 Kcal/Kg; Rezerv 3 000 000 t.
Kaynak: MTA Orta Anadolu II. Bölge Müdürlüğü, 2009
B. 1. 4. Doğal Gaz
Nevşehir İli sınırlarında doğalgaz rezervi bulunmamaktadır.
B. 1. 5. Rüzgar
İlimizde rüzgar santrali bulunmamaktadır.
B. 1. 6. Biyokütle
İlimizde biyogaz kullanılmamaktadır. Ancak odun ve tezek yakacak olarak
kullanılmaktadır.
B. 1. 7. Petrol
İlimiz sınırlarında petrol rezervi yoktur.
28
B. 1. 8. Jeotermal Sahalar
Nevşehir termal olanaklar açısından büyük zenginlik taşımaktadır. Kozaklı ilçesindeki
kaynak 105 0C’de olup kaplıca turizmi açısından çok büyük bir potansiyeldir. Ayrıca Ürgüp
ilçesinin 5 km doğusunda “Ürgüp Kaplıcası” bulunmaktadır. Suyun ısısı 14 0C’dir. Sudan en
çok içme ve yarım banyo şeklinde faydalanılır. Deri hastalıkları için ise su banyosu ve
kaynağından az ilerisinde kükürtlü çamur banyosu yapılmaktadır.
Ilimizde çok sayıda hastalığı tedavi eden içmeler de bulunmaktadır. Bu içmelerin
başında Üzengi Çay İçmesi, Bahçeli İçmesi, Çorak ve Karakaya İçmeleri gelir.
Nevşehir’deki mevcut termal kaynağın sağlık sektörü içinde ele alınması ve bu sektöre
teşviklerin sağlanmasıyla, Kozaklı yabancı ve yerli turistler için önemli bir sağlık merkezi
olarak değerlendirilebilecektir.
B. 2. Biyolojik Çeşitlilik
Bölgede başlıca habitat tipi antropojen steptir. İnsan populasyonunun hızla artması ve
biyolojik faktörlere açık olması nedeniyle yaban hayatı arazi ve civarında cok fakirdir.
B. 2. 1. Ormanlar
Nevşehir Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde İlimizin toplam ormanlık alanı
7.315 ha. olup, bu alanın 3.593 ha kısmı verimli orman, 3.722 ha alanı ise bozuk orman
alanıdır.
Tablo B.3: Ormanlık Alan Bilgileri
ORMANLIK ALANLAR
Bölme
Meşcere
Plan işletme
No
Tipi
Sınıfı
29
Alan
(ha)
Bölme
No
ORMANLIK ALANLAR
Plan
Alan (ha)
işletme
Sınıfı
A
23.5
Meşcere Tipi
1
ÇkÇsab1
A
51.5
96
2
SÇka0/ BMBt
A/ B
72.5/35.0
97
SÇkDya0
A
9.5
3
BMBt
B
36.5
98
SÇkDya0-1
A
27.5
4
BMBt
B
38.0
SÇkDya0-2
A
6.5
5
BMBt
B
22.5
SÇkDya0-1
A
7.5
6
NMBt
B
14.0
SÇkDya0-2
A
8.0
7
NMBt
B
26.5
SÇkDya0-1
A
3.0
8
NMBt
B
48.0
SÇkDya0-2
A
2.5
9
NMBt
B
57.0
10
NMBt
B
39.0
11
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
40.0/5.0
12
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
43.5/25.5
103
SÇkDya0
A
27.5
13
NMBt
B
43.0
104
SÇkDya0
A
35.5
14
NMBt
B
50.0
106
SÇkDya0
A
16.5
15
NMBt
B
41.5
107
SÇkDya0
A
47.0
16
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
5.5/30.0
108
SÇkDya0
A
41.5
17
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
14.5/29.0
124
SÇkDya0
A
8.0
18
NMBt
B
35.5
125
SÇkDya0
A
9.5
19
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
9.5/29.5
126
20
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
37.5/47.0
21
SÇkDya0/ NMBt
A/ B
49.0/42.5
26
SÇkDya0
A
27
SÇkDya0
A
28
SÇkDya0
29
99
100
101
102
SÇkDya0
SÇkDya0-1
A
12.5
SÇkDya0-2
A
10.0
SÇkDya0
A
75.0
SÇkDya0-1
A
11.0
SÇkDya0-2
A
16.5
127
SÇkDya0
A
27.0
45.0
128
SÇkDya0
A
20.0
30.0
129
SÇkDya0
A
24.5
A
36.0
130
SÇkDya0
A
17.5
SÇkDya0
A
32.5
131
SÇkDya0
A
26.0
30
SÇkDya0
A
35.0
132
SÇkDya0
A
32.5
31
SÇkDya0
A
23.0
133
SÇkDya0
A
40.5
32
SÇkDya0
A
24.5
134
SÇkDya0
A
50.0
33
SÇkDya0
A
37.0
135
SÇkDya0
A
39.0
30
34
SÇkDya0
A
46.5
136
SÇkDya0
A
48.5
41
SÇkDya0
A
45.0
156
SÇkDya0
A
36.5
42
SÇkDya0
A
25.5
158
SÇkDya0
A
40.0
43
SÇkDya0
A
58.0
159
SÇkDya0
A
11.5
44
SÇkDya0
A
46.0
160
SÇkDya0-1
A
4.0
45
SÇkDya0
A
21.0
SÇkDya0-2
A
29.5
71
Mçka
A
24.5
161
SÇkDya0
A
28.0
75
SÇkDya0
A
27.0
162
SÇkDya0
A
5.0
76
SÇkDya0
A
17.5
163
SÇkDya0
A
43.0
77
SÇkDya0
A
37.5
164
SÇkDya0
A
33.0
78
SÇkDya0
A
33.0
165
SÇkDya0
A
16.5
79
Mçka
A
13.0
166
SÇkDya0
A
34.0
80
Mçka
A
54.0
167
SÇkDya0
A
43.0
81
Mçka
A
40.5
168
SÇkDya0
A
40.5
82
SÇkDya0
A
22.5
169
SÇkDya0
A
47.0
83
Çkab1/ SÇkDya0
A/ A
23.0/33.0
170
SÇkDya0
A
38.0
190
SÇkDya0
A
30.0
171
SÇkDya0
A
43.0
191
SÇkDya0
A
83.0
172
SÇkDya0
A
64.0
192
SÇkDya0
A
54.0
173
SÇkDya0
A
46.5
193
SÇkDya0
A
36.0
174
SÇkDya0
A
47.5
194
SÇkDya0
A
23.5
175
SÇkDya0
A
37.0
195
SÇkDya0
A
52.5
186
SÇkDya0
A
11.0
196
SÇkDya0
A
25.0
187
SÇkDya0
A
25.0
197
SÇkDya0
A
28.5
188
SÇkDya0
A
16.5
198
BMBt
B
74.0
189
SÇkDya0
A
39.5
199
BMBt
B
54.0
235
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
80.0/5.0
200
BMBt
B
73.0
236
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
3.5/4.0
201
BMBt-1/ BMBt-2/
B/ B
35.0/2.5
237
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
21.0/30.0
BMBt-3/ BMBt-4
B/B
2.0/31.0
238
BArDy-1/ BArDy-2
A/ A
19.0/2.5
202
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
23.0/11.0
BArDy-3/ BMBt-1
A/ B
2.0 / 23.5
203
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
87.0/2.0
BMBt-2/ BMBt-3
B/B
12.0 / 1.0
204
BMBt
B
64.0
BArDy-1/ BArDy-2
A/A
57.0/2.5
205
BMBt
B
78.0
BAr
A
122.5
206
BMBt-1/ BMBt-2/
BMBt-3
B/ B/ B
8.0/61.0/2.0
240
BArDy-1/ BArDy-2
A/ A
6.5/2.0
207
BMBt
B
89.0
241
BMBt/ BarDy/ BAr
B/ A/A
12.0/50.5/62.0
208
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
20.0/42.0
242
BMBt
B
43.5
209
BMBt
B
51.0
243
BMBt
B
2.5
210
BMBt
B
49.0
244
BMBt
B
15.5
211
BMBt
B
60.0
245
BMBt
B
27.5
212
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
28.0/6.0
246
BMBt
B
2.0
213
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
24.0/31.5
247
BMBt
B
4.0
214
BMBt
B
31.0
248
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
0.5/17.0
215
BMBt
B
93.0
249
BMBt
B
10.0
216
BMBt-1/ BMBt-2/
B/ B/
57.0/3.0/
250
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
7.0/7.0
BMBt-3/ BMBt-4/
B/ B/
5.0/48.5/
251
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
4.5/11.0
239
BMBt-5
B
7.0
252
BMBt
B
42.0
217
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
5.0/14.5
253
BMBt
B
26.0
218
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
24.0/10.0
254
BMBt
B
10.5
219
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
15.5/1.5
255
BMBt
B
4.5
220
BMBt
B
91.0
256
BMBt
B
88.0
221
BMBt
B
131.0
257
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
21.0/56.5
222
Çkab1
A
40.0
258
BMBt
B
72.0
223
BMBt
B
37.5
259
BMBt
B
22.0
224
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
13.0/4.5
260
BMBt
B
225
BMBt
B
73.5
261
BMBt
B
76.0
81.0
226
BMBt
B
73.0
262
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
13.0/25.0
227
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
10.0/4.5
263
BMBt
B
18.5
228
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
19.0/63.5
264
BMBt
B
28.0
229
230
BMBt
BMBt
B
B
79.0
7.5
265
266
BMBt
BMBt
B
B
42.5
31.0
231
BMBt
B
31.5
267
BMBt
B
16.0
232
BMBt
B
92.0
268
BMBt
B
16.0
233
BMBt
B
5.0
269
BMBt
B
26.0
234
BMBt-1/ BMBt-2
B/ B
3.0/67.5
271
BMBt
B
75.0
TOPLAM
7315.0
Kaynak: Nevşehir Orman İşletme Şefliği,2009
B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları
Nevşehir Orman İşletme Şefliği sınırları içerisinde kavak, okaliptüs, söğüt, kızılağaç
gibi türler yetiştirilen tarım alanları bulunmamaktadır.
B. 2. 2. Çayır ve Mera
İlimizde toplam 66.885 ha mera alanı bulunmaktadır. Çayır ve meralar hayvan
yetiştiriciliği açısından önem arzetmektedir.
B. 2. 3. Sulak alanlar
İlimizden Türkiye’nin en uzun ırmağı olan Kızılırmak geçmektedir. Ayrıca İl
havzasının orta kesiminde Doğu-Batı doğrultusundaki Kızılırmak’ın kuzeyinde Kızılöz deresi
yer almaktadır. Bunların dışında 30’a yakın çay ve dere bulunmakta olup, İlimizin akarsu
yüzeylerinin toplamı 436 ha’dır. İlimizde doğal göl bulunmamaktadır.
B. 2. 4. Flora
Liste B.1: IUCN-Red Data Book “V” ve “ R” Kategorisinde bulunan türler
a) IUCN-Red Data Book “V” Kategorisinde bulunan (Önlem alınmazsa zarar görebilecek bitkiler)
1. Thesium scabriflorum
2. Ferula halophila
b) IUCN-Red Data Book “ R” Kategorisinde bulunan (Türkiye genelinde az bulunan endemik türler)
1. Acantholimon saxifragiforme
2. Alkanna cappadocia
3. Alyssum lepidato-stellatum
4. Astra-cantha kırshehirica
5. Astracantha talassea
6. Astragalus elatus
7. Campenula stricta var. Alida gensis
8. Dianthus zederbaueri
9. Linaria genistofolia ssp, polyclade
10. Hieracium paphlagonicum
11. Matthicla anchonifolia
12. Onobrychis elata
13. Onobbrychis paucijuga
14. Onobbrychis podperea
15. Paronychia condensat
16. Paronychia dudleyi
17. Phryna ortegioides
18. Reseda armena
19. Reseda tomentosa var, tomentasa
20. Rhamnus hirtellus
21. Silene splendens.
Kaynak: İl Çevre ve Orman İl Müdürlüğü,2009
31
B. 2. 5. Fauna
a) Memeliler: Kurt (canis lupus), Tilki (Vulper vulper), Su tipi (Lutra lutra), Porsuk
(Meles meles), Sansar (Martes fonia), Tavşan (Lepus europeus)
b) Kuşlar: Keklik (Alectoris graeca), Bıldırcın (Coturnix), Güvercin (Culumba ivila),
Doğan (Falco sp.) .
c) Sürüngenler: Kaplumbağa (Testudo graeca), Kertenkele (Lucerta viridus).
d) Balıklar: Yayın (Silurus gionis), Sazan (Cyprinus)
B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve
Diğer Hassas Yöreler
"Göreme Tarihi Milli Parkı”, 30.10.1986 Tarih ve 86/ 11135 Sayılı Bakanlar
Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiştir.
PAFTA KONUMU ( 1 / 25. 000 ÖLÇEKLİ PAFTALAR ): Göreme Tarihi Milli
Parkı’nın alanı 4 adet 1 / 25. 000 ölçekli pafta üzerine oturmaktadır. Bu paftalar;
1- KAYSERİ K 33 c 1,
2- KAYSERİ K 33 c 2,
3- KAYSERİ K 33 c 3,
4- KAYSERİ K 33 c 4 dür.
B. 3. TOPRAK
B. 3. 1. Toprak Yapısı
İlimiz toprakları volkanik tüflerden meydana gelmiştir. Dolayısıyla geçirgen bir
yapıya sahiptir. Yapılan çalışmalarla Nevşehir tarım topraklarının % 85’i tınlı, % 9’u killitınlı, %2’si killi ve %4’ü kumlu bünyeye sahiptir.
İlimiz topraklarının Kozaklı, Gülşehir’in batısı, Derinkuyu merkez ve çevresi,
Avanos’un kuzey kesimlerindeki araziler 1., 2., 3. sınıfa giren arazilerdir ve her türlü tarıma
uygundur. Ürgüp ve çevresi ile Merkez ilçenin büyük bir kısmında 6. sınıf topraklar vardır.
Tarıma elverişli olmayan bu topraklar nedeniyle bu bölgelerde ancak vadi içinde ekim
yapılmaktadır.
Bütün bölgelerde toprakların verimi iklim şartlarına özellikle de yağışların durumuna
göre değişmektedir. Karakterleri itibarıyla toprak gruplarını aşağıdaki şekilde ayırmak
mümkündür:
Kahverengi Topraklar
Orta Anadolu’nun yaygın toprak türü olan kahverengi topraklar İlimizin çok geniş
alanlarını kaplamaktadır. Organik madde ihtiva eden topraklarda tabii vejatasyon olarak orta
boylu çayır otları hakimdir. Fakat bu toprakların büyük bölümünde tahıl ekilmektedir.
Regosal Topraklar
İlimizde kahverengi topraklardan sonra en büyük toprak grubu regosol topraklardır.
Volkanik karakterli olan bu topraklara özellikle Ürgüp-Nevşehir yöresinde rastlanmaktadır.
Doğal vejetasyon çayır otları ve gevenler olmakla birlikte, eğimin elverişli olduğu kesimlerde
sebze tarımı yapılabilmektedir.
Kırmızı Kahverengi Topraklar
Genel özellikleri kahverengi topraklara benzer. Sıcak iklimin yol açtığı oksitlenme
nedeniyle kahverengi topraklar kırmızımsı bir renk almıştır. Bu toprakların büyük bir
bölümünde bağ-bahçecilik yapılmaktadır.
32
Kireçsiz Kahverengi Topraklar
Genel olarak kahverengi topraklarda üstte organik madde, altta ise kireç birikimi
görülür. Kireçsiz kahverengi topraklar ise kalın bir üst tabaka ve kil birikimli bir alt tabakadan
oluşur. Doğal vejetasyon seyrek çalılardır.
Alüviyal Topraklar
Bu toprak türü kapladığı alan bakımından 5. sırada yer alır. Tarımsal açıdan çok
önemli olan bu genç topraklar yüzey sularının taşıdığı sedimentlerle oluşmuştur. Genellikle
sorunsuz ve verimli topraklardır.
Nevşehir’de bunlar dışında podzolik topraklar, organik topraklar, çorak topraklar ve
kahverengi orman topraklarına da rastlanır. Fakat bu gruplar çok küçük alanları kaplayan
önemsiz toprak türleridir.
B. 4. SU KAYNAKLARI
B. 4. 1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar
İlimiz için hesaplanan yıllık yer altı su kaynağı rezervi 133,14 hm3 olup, bu rezervin
34,28 hm3’ü içme ve kullanma suyu için tahsis edilmiştir. Bu miktarın 31,4 hm3’ü
Belediyeler tarafından, kalanı ise diğer yerleşimler tarafından kullanılmaktadır. İçme suyu
sorunu bulunmakta olup, içme suyu amaçlı kaynak araştırmaları devam etmektedir.
İlimizde Damsa, Tatlarin ve Ayhanlar Barajları bulunmaktadır. Bu barajlar ile brüt
2.936 ha fayda sağlanmaktadır. İlimizdeki baraj rezervuarları 379 ha’dır.
B. 4. 2. Yeraltı Su Kaynakları
İlimiz kısmen veya tamamen Nevşehir-Gülşehir havzası, Misli havzası Mazı havzası,
Ürgüp havzası ve Develi-Yeşilhisar havzası içerisinde yer almaktadır. Söz konusu
havzalardaki en önemli akifer volkano sedimanter kökenli taneli birimlerdir.
İlimize ait yer altı suyu potansiyeli ve kullanım durumu Tablo B.4’te verilmiştir.
Tablo B.4: Nevşehir İli Yer Altı Suyu Potansiyeli ve Kullanım Durumu
Yeraltısuyu Sulama Üniteleri
(Toprak ve Su Koop.)
Rezerv
(hm3/yıl)
Tahsis Durumu (hm3/yıl)
133,14
İçme ve Kullanma
Suyu
37,16
Sulama Suyu
58,28
TOPLAM
95,44
Sulama
Alanı (ha)
5659
Tahsis
Miktarı
(hm3/yıl)
Kalan
Rezerv
(hm3/yıl)
18,17
37,70
Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü XII. Bölge Müdürlüğü, 2009
B. 4. 3. Akarsular
İlimizden Türkiye’nin en uzun ırmağı olan Kızılırmak geçmektedir. Sivas İlinden
doğup Karadeniz’e (Bafra) dökülmektedir. Ayrıca İl havzasının orta kesiminde Doğu-Batı
doğrultusundaki Kızılırmak’ın kuzeyinde Kızılöz deresi yer almakta ve kuzey kesimin
sularının tamamına yakınını direne etmektedir. Bunların dışında 30’a yakın çay ve dere
bulunmakta olup, İlimizin akarsu yüzeylerinin toplamı 436 ha’dır.
B. 4. 4. Göller ve Göletler
Nevşehir’de doğal göl yoktur. İlimizdeki gölet rezervuarları toplam 401 ha’dır.
B. 5. MINERAL KAYNAKLARI
B. 5. 1. Sanayi Madenleri
Nevşehir İlinde ekonomik bakımdan önemli yeraltı kaynakları olup, bunların başında
perlit, linyit, tuz ve onix gelmektedir.
33
Perlit (Pomza)
İlimizde pomza maden rezervinin MTA pomza etüt arama çalışmaları sonucunda
yüksek olduğu belirlenmiştir. Yapı elemanları imalatında ve çeşitli sanayi dallarında
kullanılan pomzanın İlimizdeki rezervi 450.000.000 m3tür. Acıgöl, Ürgüp, Derinkuyu
arasındaki bölgeden çıkarılmakta olup, önemli miktarlarda ihraç edilmektedir. Acıgöl
İlçesindeki yatakların toplam rezervi 450 milyon ton civarındadır. Derinkuyu ilçesi
sahalarındaki orta kaliteli perlitlerin genleşme oranı 3,2-4,5 arasında değişmekte olup,
sahalarda toplam 320 milyon ton olarak jeolojik rezerv belirlenmiştir.
Acıgöl perlit yatakları
İlçede çok sayıda perlit sahaları bulunmakta olup, yatakların toplam rezervi 450
milyon ton civarındadır.
Derinkuyu-Kayışkıran, Büyük ve Küçük Göllüdağ ve Bozdağ perlit yatakları
Orta kaliteli olan perlitlerin gevşeme oranı 4-4,5 arasındadır. Jeolojik rezerv 320
milyon tondur.
Tuz
Gülşehir ilçesine bağlı Tuz köyü yakınlarında ve Hırka dağının doğu yamaçlarından
çıkartılır. Toplam rezervin 50.000.000 tonun üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Tuzköy
sahasındaki % 92 NaCl içerikli ve 75 milyon ton görünür, 96 milyon ton muhtemel ve 960
milyon ton mümkün rezerv belirlenmiştir.
Şekil B.1: İlimizdeki bir tuz madeni
Kaynak: İl Çevre ve Orman İl Müdürlüğü,2009
Onix
Hacıbektaş ilçesinde çıkarılan bu mermer türüne “Hacıbektaş taşı” da denmekte olup,
genelde süs eşyası yapımında kullanılır. Avanos Kaya hamamı mevkiindeki mermerlerin
1.000.000 ton üzerinde jeolojik rezerv yatakları vardır. Merkez ve Avanos ilçelerinde zengin
kil yatakları, kavlin toplam rezervi 1.180.000 tona ulaşan kaolin yatakları mevcuttur. Ancak
bu yataklar henüz işletmeye açılabilmiş değildir. Ulaşımı kolay olan yataklar tuğla yapımında
kullanılmaktadır. Ayrıca bunun yanında Nevşehir’e özel kepez adı verilen yapı taşları bol
miktarda çıkartılıp inşaatlarda kullanılmaktadır.
34
B. 5. 2. Metalik Madenler
İlimize ait metalik maden envanteri tabloda verilmiştir.
Tablo B.5: Nevşehir İli Metalik Maden Envateri
METALİK MADEN YATAK VE ZUHURLARI
1.1. Boyalı Manganlı Demir Zuhuru
İl: Nevşehir
İlçe: Ürgüp – İncesu
Köy: Erdemisin, Boyalı, Karlık, Cemilköy, Akçaviran
Mevki: Olukderesi
Pafta: K 33-c2,c3
Genel Jeoloji: Sahada,Tesiyer volkanizmasına ait kayaçlar yüzeyler. Seri, altta aglomera ve tüfler ile başlar.Volkanizmanın kesikliğe
uğradığı dönemlerde marn,kil ve kalkerler gibi göl çökelleri gözlenir.Daha üstte olivinli – piroksenli bazalt,andezit ve ignimbritler izlenir.
Cevher Mineralleri ve Parajenez: Psilomelan,Limonit
Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevher hidrotermal oluşumlu olup, 10-15cm kalınlıklarda damarcıklar halindedir.
1.2. Avanos Boksit Zuhuru
İl: Nevşehir
İlçe: Avanos
Mevki: Başağılın Dölek – Yamanın Dağı
Pafta ve Koordinatları: K 33-C1 Y: 59 000-61 000 X : 84 000-86 000
Genel Jeoloji: Sahanın K-KBsında Paleozoik yaşlı metamorfitler yüzeyler. Batısında ise, Ü.Kretase yaşlı granitler bulunur. G-GB’da
Kuvaterner yaşlı Acıgöl, Erciyes, Hasan Dağı volkanizmaları yer almaktadır. Oligosen’e ait konglomera ve kum taşları geniş alanlar
kaplar. Bunun üzerine ise karasal kökenli çökeller gelir.
Cevher Mineralleri ve Parajenez: Diaspor, Kavolin
Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Asidik volkanik kayaçların alterasyonu ile oluşmuşlardır. Tektonik olaylarla ortaya çıkan sıcak sular
ve yer altı-yerüstü sularının etkisi ile primer boksit oluşumları da gözlenir.
Kaynak: MTA Orta Anadolu II. Bölge Müdürlüğü, 2009
B.5.3. Enerji madenleri
Konu hakkında detaylı bilgi I.1.3 bölümünde verilmiştir.
B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler
İlimizde çok sayıda kum ve taş ocakları bulunmaktadır. Kum-çakıl hammaddeleri orta
kalitede olup, yaklaşık 20 milyon m3 mümkün rezerve sahiptir. Avanos, Gülşehir ve Ürgüp
ilçeleri kum-çakıl yatakları bakımından önem arz etmektedir.
(B) DOĞAL KAYNAKLAR, KAYNAKÇA
• D.S.İ. XII. Bölge Müdürlüğü, 2009
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
• Nevşehir Orman İşletme Şefliği,2009
• MTA Orta Anadolu II. Bölge Müdürlüğü,2009
• Tarım İl Müdürlüğü,2009
• Meteoroloji İl Müdürlüğü, 2009
35
C. ) HAVA (ATMOSFER VE İKLİM)
C. 1. İKLİM VE HAVA
Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçen tipik karasal iklim
özelliklerini taşır. Merkez ilçede sinoptik ve klima meteorolojik ölçümleri yapılmaktadır.
Kapadokya Havalimanında uçuş bilgileri için metar rasatları yapılmaktadır. Avanos ve Ürgüp
İlçelerinde ise sadece iklim çalışmaları için klima rasatları yapılmaktadır.
C. 1. 1. Doğal Değişkenler
C. 1. 1. 1. Rüzgâr
Tablo C.1: Rüzgar bilgileri
Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn) Aylık ve Yıllık Ortalamalar: Ocak : 2,2 Şubat : 2,5 Mart: 2,6 Nisan: 1,9 Mayıs: 1,7 Haziran: 1,9
Temmuz : 1,9 Ağustos: 1,8 Eylül: 1,5 Ekim: 1,8 Kasım: 1,5 Aralık: 2,4 Yıllık toplamda Ortalama Rüzgar Hızı (m/sn): 2,0 m/sn.
En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı : SE 18,8 m/sn.
Ortalama Fırtınalı günler sayısı ( Rüzgar Hızı saatte 17,2 m/sec. den fazla olan ): Ocak: 1 gün, Şubat: 2 gün, Mart: 1 gün, Nisan: 1 gün,
Mayıs: 0 gün, Haziran: 1 gün, Temmuz: 0 gün, Ağustos: 0 gün, Eylül: 0 gün, Ekim: 0 gün, Kasım: 0 gün, Aralık: 1 gün ve Yıllık
toplamda Fırtınalı günler sayısı: 7 gün’dür. Ortalama: 0,6 gün
Ortalama Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı ( Rüzgar Hızı saatte 10,8 ile 17,1 m/sec. arasında olan ): Ocak: 9 gün, Şubat: 10 gün, Mart: 10
gün, Nisan: 3 gün, Mayıs: 4 gün, Haziran: 9 gün, Temmuz: 0 gün, Ağustos: 0 gün, Eylül:1 gün, Ekim: 5 gün, Kasım: 4 gün, Aralık: 11 gün
ve Yıllık toplamda Kuvvetli Rüzgarlı Günler sayısı: 66 gündür. Ortalama: 5,5 gün.
1. derece Hakim Rüzgar Yönü: SSW (Güneygüneybatı - Lodos), 2. derece Hakim Rüzgar Yönü: NNE (Kuzeykuzeydoğu-Poyraz),
3.derece Hakim Rüzgar Yönü: SSE (Güney güney Doğu- Keşişleme), 4. derece Hakim Rüzgar Yönü:SE (Güney Doğu-Keşişleme)dir.
Aylar itibariyle rüzgarın hakim olduğu yönler ise; SSW (Güneygüneybatı - Lodos): 6 ay, NNE (Kuzeykuzeydoğu-Poyraz): 3 ay, SSE
(Güney güney Doğu- Keşişleme):2 ay SE (Güney Doğu-Keşişleme) :1 ay’dır.
Rüzgarların Esme Sayıları Toplamı: Ocak: SSE yönünden, Şubat: SSE yönünden, Mart: SSW yönünden, Nisan: SSW yönünden, Mayıs :
SSW yönünden, Haziran: SSW yönünden, Temmuz: NNE yönünden, Ağustos: NNE yönünden, Eylül: NNE yönünden, Ekim: SSW
yönünden, Kasım: SSW yönünden, Aralık: SE yönündendir.
Mevsimlik hakim rüzgar yönü: İlkbahar:SSW, Yaz: NNE, Sonbahar:SSW, Kış:SSE
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
C.1. 1. 2. Basınç
Tablo C.2: Basınç bilgileri
Ortalama En Yüksek Basınç (hPa): 881,0
Ortalama En Düşük Basınç (hPa) : 864,7
Ortalama Buhar Basıncı (hPa): Ocak: 4,8 - Şubat: 5,1 - Mart: 5,1- Nisan: 6,9 -Mayıs: 8,7 Haziran: 10,2 –Temmuz: 12,8 - Ağustos: 9,9Eylül: 9,8- Ekim: 7,8 - Kasım: 6,7 - Aralık: 6,1 Yıllık Ortalama Buhar Basıncı (hPa): 7, 8 hPa
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
C.1. 1. 3. Nem
Tablo C.3: Nem bilgileri
Aylık Ortalama Bağıl Nem (%) : Ocak: 66 - Şubat: 67 - Mart: 65 - Nisan: 62 - Mayıs: 57 - Haziran: 46 - Temmuz: 54 - Ağustos: 45 Eylül:57 - Ekim: 46 - Kasım: 69 - Aralık: 67 ve Yıllık Ortalama Bağıl Nem ( %): 58’dir.
Aylık En Düşük Bağıl Nem (%) : Ocak: 14 - Şubat: 28 - Mart: 15 - Nisan: 20 - Mayıs: 13 - Haziran: 14 - Temmuz: 17 - Ağustos: 10 Eylül: 14 - Ekim: 9 - Kasım: 25 - Aralık: 28 ve Yıllık En Düşük Bağıl Nem ( %): 10’dur.
Nemin En az olduğu aylar : Haziran, Eylül, Ekim
Nemin En fazla olduğu aylar : Kasım, Aralık, Şubat
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
C. 1. 1. 4. Sıcaklık
Tablo C.4: Sıcaklık bilgileri
Aylık Ortalama Sıcaklık (0C) : Ocak: 2,3 - Şubat: 3,2 - Mart: 3,9 - Nisan: 9,1 - Mayıs: 14,0 - Haziran: 20,3 - Temmuz: 21,6 - Ağustos:
20,5 - Eylül: 15,9 - Ekim: 16,2 - Kasım: 6,7 - Aralık: 5,7 Yıllık Ortalama Sıcaklık : 11,6
2009 Yılı Aylık Ortalama En Yüksek Sıcaklık ( 0C) : Ocak: 6,1 - Şubat: 7,3 Mart: 8,8 - Nisan: 14,9 - Mayıs: 19,5 - Haziran: 26,8 Temmuz: 27,6 Ağustos: 27,5 - Eylül: 22,4 - Ekim: 22,6 - Kasım: 11,6 - Aralık: 9,9 ve Yıllık Ortalama En Yüksek Sıcaklık: 17,1
2009 Yılı Aylık Ortalama En Düşük Sıcaklık (0C) : Ocak: 0,0 - Şubat: 0,0 Mart: 0,0 - Nisan: 4,3 - Mayıs: 7,9 - Haziran: 12,8 - Temmuz
: 14,8 Ağustos: 12,3 - Eylül: 9,9 - Ekim: 11,1 - Kasım: 3,3 - Aralık: 2,3
En Yüksek Sıcaklık, Günü ve Yılı: 34,0 0C , 06.Ağustos .2009
En Düşük Sıcaklık, Günü ve Yılı : -16,4 0C , 01.Ocak.2009
Günlük En Yüksek Sıcaklık Farkı 19,9 0C ‘dir.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
36
C. 1. 1. 5. Buharlaşma
Meteorolojide, sıvı haldeki suyun su buharı haline geçme sürecidir. Bu süreç
devamlıdır ve yoğunlaşma işlemine kadar sürer. Atmosferde tersine gerçekleşen olay
yoğunlaşmadır. Buharlaşma havuzuna ölçülü olarak koyulan suyun gün içinde eksilen miktarı
ölçülerek, o güne ait buharlaşma miktarı belirlenir. Yeryüzünün % 75’nin okyanus, deniz, göl
ve ırmaklarla kaplı olduğu düşünülürse, günde çok büyük miktarda su buharı atmosfere
taşınmaktadır. Serbest su yüzeyinde oluşacak buharlaşmanın oranı bir çok faktöre bağlıdır
fakat bunlardan en önemlisi yüksek sıcaklık ve düşük buhar basıncıdır. Sıcak ve kuru
iklimlerde buharlaşma daha fazladır. Yıllık toplam buharlaşma miktarı yıllık toplam yağıştan
az veya fazla olabilir.
Ocak, şubat, mart, nisan ve aralık aylarında don olayından dolayı ölçümler
yapılmamaktadır.
Tablo C.5: Buharlaşma bilgileri
Aylık Ortalama Buharlaşma (mm) : Ocak ayı: 0,0- Şubat ayı: 0,0-Mart ayı: 0,0- Nisan ayı: 0,0- Mayıs ayı: 4,2-Haziran ayı: 6,8 Temmuz ayı: 5,9 -Ağustos ayı: 6,7-Eylül ayı: 4,7-Ekim ayı: 6,6 - Kasım ayı: 0,9 - Aralık ayı: 0,0
Yıllık Ortalama Buharlaşma (mm) : 3,0
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
C. 1. 1. 6. Yağışlar
C.1.1.6.1. Yağmur
Tablo C.6: Yağmur bilgileri
Ortalama Toplam Yağış (mm) : Ocak ayı: 49,8 - Şubat ayı: 76,5 - Mart ayı: 83,8 - Nisan ayı: 51,5 - Mayıs ayı: 63,3 - Haziran ayı: 25,7
Temmuz ayı: 52,7 - Ağustos ayı: 0,0 - Eylül ayı: 12,2 - Ekim ayı: 3,7 - Kasım ayı: 78,9 - Aralık ayı: 45,8 Yıllık Toplam Yağış (mm) : 543,9
Günlük En Çok Yağış Miktarı (mm) : Ocak ayı: 14,5 - Şubat ayı: 16,0 Mart ayı: 17,2 - Nisan ayı: 11,8 - Mayıs ayı: 23,8 - Haziran ayı:
8,8 - Temmuz ayı: 25,5 Ağustos ayı: 0,0 - Eylül ayı: 4,2 - Ekim ayı: 2,4 - Kasım ayı: 23,2 - Aralık ayı: 18,0
Yağışın Mevsimlere göre dağılımı (mm) : İlkbahar (Mart,Nisan,Mayıs): 52,8, Yaz (Haziran,Temmuz,Ağustos): 34,3, Sonbahar (Eylül,
Ekim,Kasım): 29,8, Kış (Aralık,Ocak,Şubat) : 48,5
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı
Tablo C.7: Kar, Dolu, Sis ve Kırağı bilgileri
Kar Yağışlı Gün Sayısı : Ocak ayı: 3, Şubat ayı: 10, Mart ayı: 16, Nisan ayı: yok, Mayıs ayı: yok, Haziran ayı: yok, Temmuz ayı: yok,
Ağustos ayı: yok, Eylül ayı: yok, Ekim ayı: yok, Kasım ayı: 2, Aralık ayı: 4 ve Yıllık toplamda Ortalama: 2,9
Karla örtülü Günler Sayısı: Ocak ayı: 7, Şubat ayı: 11, Mart ayı: 11, Nisan ayı: yok, Mayıs ayı: yok, Haziran ayı: yok, Temmuz ayı: yok,
Ağustos ayı: yok, Eylül ayı: yok, Ekim ayı: yok, Kasım ayı: 1, Aralık ayı: 2 ve Toplamda Ortalama Karla Örtülü Günler Sayısı: 2,7
En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) : Ocak ayı: 17, Şubat ayı: 15, Mart ayı: 9, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim
ayı: Kar yok - Kasım ayı: 4, Aralık ayı: 4 ve Yıllık En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm): 17 ve Ocak ayındadır.
Don Gün Sayısı : Ocak ayı: 16, Şubat ayı: 14, Mart ayı: 17, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ayı: yok, Kasım ayı:
5, Aralık ayı: 9 ve Toplamda: 61 gün
Sisli Gün Sayısı: Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım ayı: sis yok, Aralık ayı: 2 gün ve
Toplamda Ortalama Sisli Günler Sayısı: 2 gün’dür.
Ortalama Dolulu Günler Sayısı: Ocak ayı: yok, Şubat ayı: 2, Mart ayı: 1, Nisan ayı: 1, Mayıs ayı: 2 , Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,
Ekim, Kasım, Aralık ayı: dolu yok ve 2009 Yıllık toplamda Ortalama Dolulu Günler Sayısı: 0,5
Ortalama Kırağılı Günler Sayısı: Ocak ayı: 3, Şubat ayı: 0 gün, Mart ayı: 1, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ayı:
yok, Kasım ayı: 5, Aralık ayı: 7 ve Toplamda Ortalama Kırağılı Günler Sayısı: 13 gün
Sisin En Yüksek Olduğu Aylar : Aralık ayı.
Sisin En Düşük Olduğu Aylar : Ocak,Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim ve Kasım aylarında hiç
olmamıştır.
Dolunun En Yüksek Olduğu Aylar : Şubat, Mart, Nisan ve Mayıs ayları.
Dolunun En Düşük Olduğu Aylar: Ocak, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarında hiç olmamaktadır.
Kırağının En Yüksek Olduğu Aylar: Aralık , Kasım Ocak ve Mart
Kırağının En Düşük Olduğu Aylar: Şubat, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim ayında hiç olmamıştır.
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
37
C. 1. 1. 7. Seller
Nevşehir’de ölçüm yapılan Meteorolojik veriler doğrultusunda sel olacak çok yoğun
yağış (50.0 mm. ve yukarısı yağış) yoktur.
C. 1. 1. 8. Kuraklık
Ağustos, Ekim ve Eylül aylarında yağış ortalamalarının en az kayıt edildiği aylardır.
Kuraklık nedeniyle; tarımsal alanlarda elde edilen ürünlerin zaman zaman %25, % 50 hatta
%60 ları geçen verim düşüklüne sebep olduğu bilinmektedir.
C. 1. 1. 9. Mikroklima
İl sınırları içerisinde Nevşehir Merkezde deniz seviyesinden 1.259 m. yükseklikte
bulunan istasyonun iklim verilerine göre değerlendirme yapıldığında, bulunulan bölge
itibariyle tipik karasal iklim özellikleri mevcuttur.
C. 1. 2. Yapay Etmenler
Baraj ve göletlerin iklime etkisi olmaktadır.
C. 1. 2. 1. Plansız Kentleşme
İlimizde belirgin göç olayı olmamakla birlikte, Ülkemiz ve İlimiz şartlarında tarım
kesimindeki girdi maliyetlerinin pahalı, ürünün ucuz olması nedeniyle uzun yıllardır devam
eden, yoğunluk arz etmeyen ve geçmiş yılların devamı niteliğinde özellikle İlimiz köylerinden
İstanbul’a göç olmaktadır. İlimizin fazla göç almaması nedeniyle ve İlimizdeki belediyelerin
tamamına yakınının imar planları bulunduğundan plansız kentleşme görülmemektedir.
1975 yılından günümüze kadar, Nevşehir sürekli göç veren bir İl durumunda
görünmektedir. 1980’li yıllarda dışarıya göçün hızı yavaşlamıştır. 1990’lı yıllara gelindiğinde
göç hızının arttığı görülmektedir. Ayrıca, bu hız İç Anadolu Bölgesi’nin hayli üzerindedir.
Bölgede iki tür göçten söz edilebilir, birincisi kırdan kente (İl ve ilçe merkezine), ikincisi
büyük kentlere doğru yaşanan göçtür.
C. 1. 2. 2. Yeşil Alanlar
Konu hakkında detaylı bilgi L.1.3. bölümünde verilmiştir.
C. 1. 2. 3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar
13 Ocak 2005 tarih ve 25699 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak 01.04.2005
tarihinde yürürlüğe giren “Isınmadan Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği”, 17
Mart 2005 tarihli ve 25758 sayılı ve 14 Mayıs 2007 tarihli ve 26522 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanarak yürürlüğe giren “Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü
Yönetmeliğinde Değişiklik yapılmasına Dair Yönetmelik” ile Çevre ve Orman Bakanlığı,
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü’nün 30.07.2009 tarih ve 2009/15 genelgesi ile Nevşehir İli
ve tüm ilçelerinin II.(ikinci) Grup Kirlilik Derecesinde olduğu belirtilmiştir. 27.08.2009 tarih
ve 60 sayılı Mahalli Çevre Kurul Kararında 2009–2010 kış sezonunda kullanılacak yakıt
özellikleri ve alınacak önlemler belirtilmiştir.
A-YAKIT ÖZELLİKLERİ
İlimiz Merkez İlçe ve diğer ilçelerinde kullanılacak olan yakıtların özellikleri şu şekildedir:
Tablo C.8: Isınma Amaçlı İthal Kömürün Özellikleri ve Sınırları
Özellikler
Sınırlar
Toplam Kükürt (kuru bazda)
: En çok. % 1,0 (%+0,1 tolerans)
Alt Isıl Değer (kuru bazda)
: En az 6400 Kcal/kg (- 200 tolerans)
Uçucu Madde (kuru bazda)
: % 12-33 (+&2 tolerans)
Toplam Nem (orijinalde)
: En çok % 13
Kül (kuru bazda)
: En çok %16 (+2 tolerans)
Boyut* (satışa sunulan)
: 18-150 mm ( en çok ±% 10 tolerans)
* Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu en az 10-18 mm olabilir”
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
38
Tablo C.9: Sanayi Amaçlı İthal Kömürün Özellikleri ve Sınırları
Özellikler
Sınırlar
Alt Isıl Değer
: 6000 kcal/kg (- 500 tolerans)
Toplam Kükürt
: En çok. % 1,0 (%+0,1 tolerans)
Uçucu Madde
: %36(+%1 tolerans)
Boyut
: 0-50 mm
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
2-YERLİ KÖMÜR:
Tablo C.10 Yerli Kömürün Özellikleri ve Sınırları
Yerli Kömürlerin Özellikleri
Sınırlar
Toplam Kükürt (kuru bazda)**
Alt Isıl Değer (kuru bazda)**
: En çok % 2,3
: En az 4200 Kcal/kg (-200 tolerans)
Toplam Nem (orijinalde)
: En çok %30
Kül (kuru bazda)
: En çok %30
Boyut *(satışa sunulan)
:18-150 mm (18 mm altı ve
150 mm üstü için en çok % 10 tolerans)
*Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.
**Alt Isıl Değeri (kuru bazda) en az 5000kcal/kg (-500 tolerans) yanabilir kükürt (kuru bazda) oranı en çok yüzde bir buçuk
(%1.5) ve diğer özellikleri bu Tablo’da belirtilen özellikleri sağlayan yerli kömürler mevcut soba ve kazanlarda yakıldığında bacadan
atılan kükürt dioksit konsantrasyonu, bu Tablo’da özellikleri belirlenen kömürün mevcut soba ve kazanlarda yakılmasında bacadan
atılan kükürt dioksit konsantrasyonu eşdeğerini aşmadığı akredite olmuş veya Bakanlıkça uygun görülen laboratuarlar tarafından
belgelenmesi halinde bu Yönetmeliğin 28 inci maddesine göre sınır değerlerin aşılmadığı (II.Grup) il ve ilçelerde ısınma amacıyla
kullanılabilir.
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Tablo C.11 : Belde ve Köylerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri
Yerli Kömürlerin Özellikleri
Sınırlar
Toplam Kükürt (kuru bazda)
Alt Isıl Değer (kuru bazda)
: En çok % 2,5
: En az 3400 Kcal/kg
Boyut *(satışa sunulan)
: 18-150 mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için en çok % 10 tolerans)
(-200 tolerans)
*Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir. ”
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
C. 1. 2. 4. Endüstriyel Emisyonlar
Endüstriyel kirlilik yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik tedbir alınmadan
havaya bırakılması sonucu meydana gelmektedir. Endüstriyel emisyonlardan oluşan kirlilik
yoğun yaşanmamaktadır. Küçük sanayi bölgelerinde tesis ve işletmelerin kaliteli yakıt
kullanmaları sağlanmaktadır. Bunun yanında kaçak yanık yağ, eski lastik ve kırpıntı atıkları
yakan tesisler bulunmakta ve hava kirliliğine neden olmaktadır. Denetimler yapılmaktadır.
İlimizde hava kirliliğine neden olabilecek büyük fabrikalar Yibitaş Lafarge Çimento
Fabrikası ve Erciyes Kireç Fabrikasıdır. Her iki tesisin de emisyon izni vardır. Çimento
fabrikasının elektro filtresi bulunmaktadır.
C. 1. 2. 5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar
Motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli bir etkendir.
Egzoslardan yayılan CO, NO, Hidrokarbonların ve Pb emisyonları hava kirliliğinin % 42’sini
oluşturmaktadır. Bir taşıt 10 dakikada, bir insanın ihtiyacı olan ortalama 15 m3 lük havayı
kullanılmaz hale getirmektedir.
39
İlimizdeki egzos emisyonu ölçüm istasyonları, yaptıkları ölçüm sonuçlarını
Müdürlüğümüze gönderilmektedir. Ayrıca Trafik Şube Müdürlüğü ile birlikte denetimler
yapılmaktadır.
C. 2. HAVAYI KİRLETİCİ GAZLAR VE KAYNAKLARI
C. 2. 1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman
İlimizde bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonunda SO2 ölçümleri yapılmaktadır.
C.2. 2. Partikül Madde (PM) Emisyonları
İlimizde bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonunda Partikül Madde (PM) ölçümleri
yapılmaktadır.
C. 2. 3. Karbonmonoksit Emisyonları
İlimizde CO ile ilgili ölçümler yapılmamaktadır.
C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları
İlimizde NOx ölçümleri yapılmamaktadır.
C. 2. 5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları
İlimizde hidrokarbon ve kurşun ile ilgili ölçümler yapılmamaktadır.
C. 3. ATMOSFERİK KİRLİLİK
C. 3. 1. Ozon tabakasının incelmesinin etkileri
Bu konuda akademik bir çalışma yapılamamıştır.
C. 3. 2. Asit Yağışlarının Etkileri
Bu konuda akademik bir çalışma yapılamamıştır.
C. 4. HAVA KİRLETİCİLERİNİN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ
C. 4. 1. Doğal çevreye olan etkileri
C. 4. 1. 1. Su üzerindeki etkileri
Kükürtdioksit suda hemen çözünen, sıcak ve soğuk suda hemen eriyen renksiz bir
gazdır. Atmosferde hızlı şekilde sülfirik aside dönüşmesinden dolayı, atmosferde kalış süresi
çok kısadır. Asitler genelde havada aerosoller halinde bulunurlar. Bu aerosoller kar, yağmur,
dolu gibi yağışlarla yeryüzünde birikirler. Kükürt emisyonu, azotdioksit emisyonu ve
atmosferik şartların etkinliği yağışın asidi tesirinin artmasına neden olur.
C. 4. 1. 2. Toprak üzerine etkileri
Hava kirliliğine neden olan gazlar ve partiküller, yağışlarla toprağa geçerek, toprak
kalitesini ve verimliliğini etkilerler.
C. 4. 1. 3. Flora ve fauna üzerindeki etkileri
Hava kirletici gazlar asidik yağışlarla ormanlar üzerinde etkilerini gösterir. Ağaç
yapraklarındaki büyüme ve gelişmeyi engellerler. Bitkiler hava kirliliğinden üç şekilde
etkilenir.
• Nekroz adı verilen yaprak dokusunun eğilip, bükülmesi.
• Klorosis adı verilen beyazlanmalar veya diğer renklerdeki lekeler.
• Büyüme bozulmaları.
40
Hayvanlarda kronik zehirlenmeler daha çok arsenik, kurşun, molibden vb.
kirleticilerin üzerine çökeldiği otların yenilmesi ile görülür.
C. 4. 1. 4. İnsan sağlığı üzerindeki etkileri
Havadaki kirletici madde konsantrasyonları vücut direncinin azalmasına, solunum
yolu rahatsızlıklarına, kalp ve dolaşım yolu rahatsızlıklarına, baş ağrısına neden olur. Yüksek
konsantrasyonlarda NO2 akciğerlerde ödem ve kanamalara neden olur. Özelikle yoğun trafikte
şoförlerin maruz kaldığı CO gazı, 50 ppm derişiminde bulunduğunda zaman kavramını
yitirme, 100 ppm de kalp ve dolaşım yetmezliği, 250 ppm de şuur kaybı ve 750 ppm de
ölümle sonuçlanır.
C. 4.2..Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri
Hava kirliliğinin eşyalar ve binalar üzerinde de etkisi vardır. Havada bulunan 0,3
mikron çapındaki ince toz tanecikleri eşyalar üzerine yapışarak renk değişimine ve kirliliğe
neden olur. Kükürtdioksit bakımından zengin atmosferde metaller çok hızlı şekilde
paslanırlar. Ozon ve diğer oksitleyici maddelerin ise kauçuk malzeme üzerinde parçalayıcı
etkisi vardır. Kirletici madde konsantrasyonları bina taşlarında, sanat eserlerinde aşınmaya ve
dış cephe kirliliğine neden olur.
(C) HAVA (ATMOSFER) ve İKLİM, KAYNAKÇA
• Nevşehir Belediye Başkanlığı,2009
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2009
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2009
41
D-SU
D. 1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI
Nevşehir ilinde su kaynaklarının kullanım amacı içme suyu ve tarımsal sulamadır.
D. 1. 1. Yeraltı suları
Nevşehir İlinin yeraltı ve yerüstü su kaynakları sınırlıdır. Kuyularla yapılan mevcut
içme suyu temin çalışmaları, şehir merkezinin uzun vadeli ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır.
Nevşehir İli ve yakın çevresini kapsayan havzaların emniyetli işletme rezervleri tahsis
edilmiş durumdadır. Geriye kalan rezerv ağırlıklı olarak içmesuyu taleplerinin
karşılanmasında kullanılmaktadır. Ayrıca havzada yer yer aşırı çekimler nedeniyle kuyularda
15-25 m’lik düşümler gözlenmektedir.
Nevşehir Merkez içme suyu ihtiyacını Çardak-K ve çoğunlukla Gülşehir
havzalarından karşılamaktadır. Ancak İlimizin yoğun olarak içme suyu ihtiyacını sağladığı
Gülşehir havzasındaki rezervin tamamı tahsis edilmiştir.
Tablo D.1: Nevşehir Bölgesi Kalite Gözlem Amaçlı Kuyulardan Alınan Su Örneklerinin Analiz Sonuçları
Ca
Mg
Cl
SO4
%Na
İlçe
Köy
Tarih
Sıcaklık pH
(mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l)
(C0)
NO3
(mg/l)
Sertlik
Derinkuyu
Merkez
11.06.2009
20
6,74
1,14
3,52
0,28
0,36
19,21
6,27
23,3
Ürgüp
Başdere
28.05.2009
23
7,79
1,15
2,03
0,19
0,39
24,43
21,13
15,9
Ürgüp
Karain
24.06.2009
11
7,31
3,11
2,74
0,27
0,59
21,46
9,23
29,3
Ürgüp
Karain
24.06.2009
11
7,31
3,11
2,74
0,27
0,59
21,46
9,23
29,3
Ürgüp
Şahinefendi
24.06.2009
18,5
7,88
1,49
0,41
0,09
0,09
27,29
8,25
9,5
Derinkuyu
Merkez
11.06.2009
19,5
6,82
2,61
1,60
0,43
0,17
29,36
10,79
21,1
Ürgüp
Başdere
16.09.2009
20
6,70
3,74
1,31
0,53
0,15
14,19
14,17
25,3
Ürgüp
Başdere
10.09.2009
23
8,01
1,78
1,13
0,19
0,14
27,03
12,72
14,6
Ürgüp
Şahinefendi
28.09.2009
19
7,96
1,54
0,42
0,08
0,06
18,90
9,91
9,8
Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü 12. Bölge Müdürlüğü,2009
D. 1. 2.Jeotermal Kaynaklar
Kozaklı İlçesinde sıcaklığı 29 C0 ve debisi 10 l/s olan jeotermal kaynak tespit
edilmiştir. Bu alanda yapılan sondajlarda 80-93 C0 arasında değişen sıcaklık, 275 l/s debi ve
63,3 MWt güce sahip akışkan görünür hale getirilmiş ve ülke ekonomisine kazandırılmıştır.
Bunun dışında Acıgöl ve Avanos yörelerinde de sıcaklıkları 25 C0 ile 27,5 C0 arasında değişen
jeotermal kaynaklar bulunmaktadır.
D. 1. 3. Akarsular
Bölgenin en önemli akarsuyu Kızılırmak’tır. Kızılırmak Nehri potansiyeli 2.567
hm3/yıl, yüzey alanı 396 ha dır. Diğer yan derelerin yüzey alanları 40 ha dır.
42
D. 1. 4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar
İlimizde doğal göl yüzeyi bulunmamaktadır. Baraj ve göletler bulunmaktadır.
Tablo D.2: Nevşehir İlinde bulunan baraj, gölet verileri
Proje Adı:
Nevşehir-Hacıbektaş Kumtepe Göleti
Kullanım Amacı:
Sulama
Proje Kaynağı:
Çayırbağözü Deresi
Yıllık Ortalama Akım:
1,6 hm3
Havzası:
Kızılırmak
Alt Havzası:
Hacıbektaş
Göl Tipi:
Gölet
Proje Adı:
Nevşehir-Gülşehir Yalıntaş Göleti
Kullanım Amacı:
Sulama
Proje Kaynağı:
Alaçoraközü Deresi
Yıllık Ortalama Akım:
10,76 hm3
Havzası:
Kızılırmak
Alt Havzası:
Alaçoraközü
Göl Tipi:
Baraj
Proje Adı:
Nevşehir-Avanos Ayhanlar Barajı
Kullanım Amacı:
Sulama
Proje Kaynağı:
Kızılöz Deresi
Yıllık Ortalama Akım:
12,66 hm3
Havzası:
Kızılırmak
Alt Havzası:
Kızılöz
Göl Tipi:
Baraj
Proje Adı:
Nevşehir-Ürgüp Damsa Barajı
Kullanım Amacı:
Sulama
Proje Kaynağı:
Damsa Çayı
Yıllık Ortalama Akım:
7 hm3
Havzası:
Kızılırmak
Alt Havzası:
Damsa
Göl Tipi:
Baraj
Proje Adı:
Nevşehir-Tatlarin Barajı
Kullanım Amacı:
Sulama
Proje Kaynağı:
Acısu Deresi
Yıllık Ortalama Akım:
2,255 hm3
Havzası:
Kızılırmak
Alt Havzası:
Acısu
Göl Tipi:
Baraj
Kaynak: DSİ Genel Müdürlüğü 12. Bölge Müdürlüğü,2009
D. 1. 5. Denizler
İlimiz sınırları içerisinde deniz bulunmamaktadır.
43
D. 2. DOĞAL DRENAJ SISTEMLERI
Doğal drenajla genelde köylerimizde içme suyu olarak yararlanılmaktadır. Son
yıllarda yağışların azlığı ve yeraltı suyundan aşırı çekimler nedeniyle hemen hemen kuruma
aşamasına gelinmiştir.
D. 3. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİĞİ VE ÇEVREYE ETKİLERİ
Doğal su kaynakları genelde yerleşim alanları içerisinde kalmasından kaynaklanan
kirlenmeye maruz kalmaktadır. Bunun yanında daha önemlisi bu kaynaklara yakın açılan
sondaj ve keson kuyular nedeniyle yeraltı su tablasının daha alt seviyelere düşmesinden
kaynaklanan bir yok olma sürecine girmektedir.
D. 3. 1. Yeraltı Suları ve Kirlilik
Yeraltı suları son yıllardaki yağışların azlığı daha önemlisi bilinçsiz bir şekilde yapılan
aşırı çekim nedeniyle her geçen gün daha alt seviyelere inmektedir.
Nevşehir-Derinkuyu yakınlarındaki 49616 nolu limniğraflı sondaj kuyusundaki yer altı
suyu seviyesi 100 m, Derinkuyu yakınlarındaki 57513 nolu limniğraflı sondaj kuyusundaki
seviyeler ise 55 m civarındadır. Özetle bölge genelinde yıllık yağışlara ve sondaj
kuyularından yapılan çekimlere bağlı olarak ortalama 15-25 m civarında düşümler
olmaktadır.
İlimizde DSİ 12. Bölge Müdürlüğü tarafından sondaj kuyularından kalite gözlem
amaçlı su örnekleri alınmaktadır.
D. 3. 2. Akarsularda Kirlilik
İlimizde yer alan Kızılırmak ve Karasu’nun geçtiği yerleşim alanları içerisinde atık ve
kanalizasyon sularının buralara boşaltılması nedeniyle hızlı bir kirlenme içerisindedir. Bunun
yanında Kızılırmak kenarında birçok çakıl ve kum ocağı mevcuttur.
D. 3. 3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik
Göletlerde yağışların azlığı ve göleti besleyen doğal kaynakların etrafında açılan
sondaj kuyularının artması nedeniyle rezervuarlarında düşme gözlenmiştir.
D. 3. 4. Denizlerde Kirlilik
İlimizde deniz bulunmamaktadır.
D. 4. SU VE KIYI YÖNETİMİ, STRATEJİ VE POLİTİKALARI
Doğal kaynakların korunması için bunların çevresinde koruma bantlarının çizilmesi ve
bu alanlar içinde kalan sondaj kuyularının kapatılması, denetimlerin sıklaştırılması
gerekmektedir. Köy Hizmetleri İl Müdürlüğü’nün eski yıllarda drenajla içme suyu temin ettiği
köy sayısı günden güne azalmakta ve DSİ XII. Bölge Müdürlüğü yeraltı suyuna
yönelmektedir.
Kontrolsüzce açılan kuyu sayısının gün geçtikçe artması ve buralardan aşırı çekim
yapılması nedeniyle yeraltı su tablası hızlı bir şekilde aşağıya çekilmiştir.
Akarsuların özellikle Kızılırmak kenarında kıyı kenar çizgisi çalışmasının yapılması
gerekmektedir.
44
D.5. SU KAYNAKLARINDA KİRLİLİK ETKENLERİ
D.5.1. Tuzluluk
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.2. Zehirli Gazlar
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.1. Siyanürler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.2. Petrol ve Türevleri
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5. 6. Çözünmüş Organik Maddeler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5. 7. Patojenler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5. 8. Askıda Katı Maddeler
Konu hakkında detaylı çalışma yapılmamıştır.
D.5. 9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği
Çevre ve Orman Bakanlığı ile Türkiye Atom Enerjisi Kurumu arasında 2002 yılında
yapılan “Çevresel Radyoaktivitenin Belirlenmesi Amacıyla Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
ile Çevre ve Orman Bakanlığı Arasında Yapılacak İşbirliğine Dair Protokol”e göre su ve
toprakta olası bir kirlenmeye karşı yıllık radyoaktivite izleme çalışmalarına başlanmıştır.
(D) SU, KAYNAKÇA
• DSİ XII. Bölge Müdürlüğü,2009
• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden Tetkik ve Arama Genel
Müdürlüğü,2009
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
• Nevşehir Belediye Başkanlığı,2009
45
E-TOPRAK ve ARAZİ KULLANIMI
E. 1. Genel Toprak Yapısı
İlimiz toprakları volkanik tüflerden meydana gelmiştir. Dolayısıyla geçirgen bir
yapıya sahiptir. Yapılan çalışmalarla Nevşehir tarım topraklarının % 85’i tınlı, % 9’u killitınlı, %2’si killi ve %4’ü kumlu bünyeye sahiptir. Tarım, mera, orman arazileri
bulunmaktadır.
Nevsehir bölgesinde karakterlerine göre 5 çesit toprak vardır. Bunlar kahverengi,
regosal, kırmızı kahverengi, kireçsiz kahverengi ve alüvyal topraklardır.
Kahverengi Topraklar: Orta Anadolu’nun yaygın toprak türünü oluşturan
kahverengi topraklar, Nevsehir’de de genis alanları kaplamaktadır. Bu toprakların büyük
bölümünde tahıl ekimi yapılmaktadır. Organik madde ihtiva eden bu topraklarda doğal
vejetasyon, orta boylu çayır otlarıdır.
Regosal Topraklar: Kahverengi topraklardan sonra en yaygın toprak grubudur.
Volkanik karakter taşıyan bu topraklara özellikle Ürgüp’de rastlanmaktadır. Doğal vejetasyon
çayır otları ve gevenler olmakla birlikte, eğimin müsait oldugu yerlerde sebze tarımı da
yapılabilmektedir.
Kırmızı Kahverengi Topraklar: Genel özellikleri itibariyla kahverengi topraklara
benzemektedir. Sıcak iklimin yol açtığı oksitlenme nedeniyle kahverengi topraklar kırmızımsı
bir renk almaktadır. Bu toprakların büyük bölümünde bağcılık ve bahçecilik yapılmaktadır.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar: Kahverengi topraklarda genel olarak üstte organik
madde, altta ise kireç birikimi görülür. Kireçsiz kahverengi topraklar ise kalın bir üst tabaka
ve kil birikimli bir alt tabakadan oluşur. Dogal vejetasyon seyrek çalılardır.
Alüvyal Topraklar: Tarımsal açıdan çok önemli olan bu genç topraklar, yüzey
sularının taşıdığı sedimentlerle oluşmuştur. Genellikle sorunsuz ve verimli topraklardır.
Nevsehir’de belirtilen toprak türleri dışında, podzolik, organik, çorak topraklara ve
kahverengi orman topraklarına da rastlanılmaktadır. Fakat bunlar küçük alanları
kaplamaktadır.
E. 2. TOPRAK KİRLİLİĞİ
E. 2. 1. Kimyasal Kirlenme
E. 2. 1. 1 Atmosferik Kirlenme
Atmosferde bulunan SO2, florlu bileşikler, karbon tozları gibi partikül maddeler ve
ağır metallerin toprakta meydana getireceği birikimler toprak kirliliğine yol açmaktadır.
İlimizde çevre kirliliğine yol açacak sanayi kollarının yaygın olmaması nedeniyle tarım
arazilerini tehdit edecek boyutta atmosferik kirlilik gözlenmemiştir.
E. 2. 1. 2 Atıklardan Kirlenme
İlimizde kentsel atıklar akarsulara boşaltılmaktadır. Birçok yerleşim biriminin arıtma
tesisi yoktur. Bu akarsuların sulamada kullanılması tarım arazilerinde çoraklaşmaya yol
açmaktadır.
E. 2. 2. Mikrobiyal Kirlenme
Tarım arazilerinde mikrobiyal kirlenme konusunda bir çalışma yoktur. Atık suların
sulama suyuna karışması mikrobiyal kirlenmeye neden olmaktadır.
46
E. 3. ARAZİ
E. 3. 1 Arazi Varlığı
Tarım il ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Hayvan varlığı açısından ise zengin
olmayan ilde tarımsal etkinlikler, hayvancılığa nazaran daha önemli bir yer tutmaktadır.
Toprakların büyük bir kısmı patates, pancar ve hububat yetiştirmeye müsaittir. Nevşehir'de,
tarımsal üretim denilince ilk üç üretim kolunu tahıllar, patates ve bağcılık oluşturmaktadır.
Genel arazi dağılımı açısından, toplam 538.630 hektar arazi varlığının yarıdan fazlası
ekilebilir arazi olarak kullanılmaktadır. Çayır ve meralar hayvan yetiştiriciliği açısından önem
arzetmektedir. Bölgenin arazi varlığı içerisinde ormaklık araziler varlığı oldukça düşük bir
paya sahiptir. İlçeler itibariyle arazi dağılımına bakıldığında, Kozaklı ve Avanos’un ekilebilir
arazi açısından daha şanslı olduğu görülmektedir.
Tablo E.1: Genel Arazi Dağılımı
ARAZİ VARLIĞI
ALAN (Ha.) %
352.218
Ekilebilir Arazi
65,4
Orman Arazisi
Çayir Mera
Tarima Elverişli Olmayan Arazi
TOPLAM
7.056
1,3
68.405,6
110.950,4
538.630
12,6
21,1
100,0
Kaynak: İl Tarım Müdürlüğü,2009
Şekil E.1: Arazi Dağılımı
Arazi Dağılımı
Ekilebilir Arazi
Orman Arazisi
Çayir Mera
Tarima Elverişli Olmayan
Arazi
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
E. 3. 1. 1. Arazi Sınıfları
İlimizde Orta Anadolu’nun yaygın toprak türü olan kahverengi toprak grubunun III,
VII, VI ve IV arazi sınıfları çok geniş alanlarını kaplamaktadır.
47
E. 3. 1. 2. Kullanım Durumu
Nevşehir’de kuru tarım arazileri ile mera alanları geniş yer tutmaktadır. Kuru tarım
arazileri Kozaklı ve Hacıbektaş ilçelerinde, mera alanları ise Merkez, Avanos ve Gülşehir
İlçelerinde yoğundur.
Nevşehir’in tarımsal üretiminde en geniş ekim alanı tahıllara ayrılmaktadır. Toplam
tahıl üretiminde önemli pay buğdayın, endüstri bitkileri içerisinde ise patatesindir.
Endüstri bitkileri içerisinde en önemli pay patates üretimindedir. Endüstri bitkileri için
kullanılan ekim alanlarının önemli bir bölümünde patates üretimi yapılmaktadır.
E. 3. 2 Arazi Problemleri
Kuru tarım yapılan arazilerde yaşlık problemi vardır. Çayır-meralarda çoraklık ve
yaşlık problemleri görülmektedir. Ayrıca su erozyonu da kuru tarım, bağ bahçe ve çayır
meralarda görülen bir problemdir.
(E) TOPRAK ve ARAZİ Kullanımı, Kaynakça
•
•
48
Tarım İl Müdürlüğü,2009
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
F-FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
F.1. Ekosistem Tipleri
F.1.1. Ormanlar
F. 1. 1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı
limiz sınırları içerisinde bulunan alanların jeolojik yapısı neojendir. Toprak yapısı
genellikle granit, grandiosit, sianit ve volkanik oluşumlardan meydana gelir. Dolayısıyla
geçirgen bir nitelik taşımaktadır, orta ve hafif bünyeli topraklardır.
İlin yıllık yağış ortalamasının az olması ve iklimin karasal olması nedeniyle ormanlar
yeterli gelişmeyi gösterememektedir. Bunun yanında bakı özellikleri de etkili olmaktadır.
Güney bakılarda nem oranının az olması sebebiyle başarı oranı düşüktür.
F.1.1.2. İlin Orman Envanteri
Mülkiyetleri açısından Nevşehir Orman İşletme Şefliği sınırları içerisindeki ormanlar
Devlet Ormanı statüsündedir. İlde, Orman Genel Müdürlüğü tarafından işletilen ormanlardan
orman ürünleri ve orman dışı ürünler üretilmemektedir. Orman Genel Müdürlüğü tarafından
işletilen ormanlardan orman ürünleri ve orman dışı ürünler üretilmemektedir.
Ormanlık alan toplamı 7.315 ha olup, bu ormanların 3.356,5 ha kısmı koru ormanı,
3.958,5 ha kısmı baltalık ormandır.
Tablo F.1: Ormanların Hakim Ağaç Türlerine Göre Dağılımı
Ağaç Türü
Alan
Karaçam
114,5 ha
Meşe
4.090,5 ha
Sedir
2.783,5 ha
Ardıç
1.26,5 ha
TOPLAM
7.315,0 ha
Kaynak: Nevşehir Orman İşletme Şefliği,2009
Tablo F.2: İşletme Sınıfı ve Kapalılığa Göre Orman Alanlarının Dağılımı
Ormanlik
Verimli
İŞLETME
%71-100
%41-70
%11-40
TOPLAM
SINIFI
Ha
Ha
Ha
Ha
Bozuk
Ormanlik Alan
Ha
Ha
Plantasyon
132,0
-
2.898,0
3.030,0
326,5
3.356,5
Baltalık
-
563,0
-
563,0
3.395,5
3.958,5
2.898,0
3.593,0
3.722,0
7.315,0
TOPLAM
132,0
563,0
Kaynak: Nevşehir Orman İşletme Şefliği,2009
Nevşehir İli ormanlarında artan bir yapı gözlenmektedir. Bunun sebebi ilk olarak
yapılan ağaçlandırma çalışmaları, diğeri ise halkın orman üzerinde azalan baskısıdır.
F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları
Nevşehir İli ormanlarının sağladığı yararlar konusunda yapılmış bir proje yoktur.
Ancak; yapılan çalışmalar kapsamında, sahalar koruma altına alınarak yaban hayatının
korunması ve gelişmesine katkıda bulunulmuş, yöre halkına sosyo-ekonomik yönden katkı
sağlanılmış, yapılan çalışmalarla toprak, erozyona karşı koruma altına alınmış, toprak
verimliliğinin artmasına zemin hazırlanmıştır. Bunların yanında iklim üzerinde olumlu etkileri
de bulunmaktadır.
49
F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları
Yıl içerisinde programa alınan orman kadastro çalışmaları bulunmamaktadır.
Kadastrosu tamamlanmış orman alanları miktarı 9.896,0 ha dır. Yıl içerisinde 2/B ile orman
sınırı dışına çıkartılan alan yoktur. Şimdiye kadar 2/B olarak orman sınırı dışına çıkartılan
alan miktarı 8,0 ha dır.
Tescili yapılmış orman alanı miktarı 8454,9 ha dır. 2009 yılı içerisinde tapulu kesim
yapılmamıştır.
Mevcut özel orman yoktur. Kanunun 17 . maddesine göre izin almak ve yatay alanın
% 6sını geçmemek üzere imar planlamasına uygun inşaat yapılabilir. İnşaatların yapılmasında
orman alanlarının tabii vasıflarının korunmasına özen gösterilir.
6831 sayılı Orman Kanununun 16, 17 ve 18. maddesine göre 3 adet izin verilmiş olup,
toplam izin verilen alan 6.580,0 m2 dir.
F. 1. 2. Çayır ve Meralar
İlde bulunan çayır ve meralar genellikle zayıf sınıf meralardır. Ot verimleri düşük olup
ağır otlatma baskısı altında bulunmaktadır. Kaliteli ot oranı çok düşüktür. Karşılaşılan en
önemli problem düşük yağış ve ağır otlatmadır.
İlimizde çayır ve meraların amenajman planları yapılmış ve 15 Nisan-15 Ekim
tarihleri arasında otlatma yapılması, diğer zamanlarda meraların dinlendirilmesi planlanmıştır.
Mera Kanunu kapsamında Hacıbektaş İlçesi Çiğdem köylerinde ıslah projesi yürütülmektedir.
F. 1.3. Sulak Alanlar
Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamındaki faaliyetler için, Kızılırmak
yakın çevresinde yapılmak istenen faaliyetlerle ilgili olarak yönetmelik gereği
Bakanlığımızdan izin alınması gerekmektedir.
F. 1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.)
Yükseltinin az olması yağışı azaltmış ve bu durum step (bozkır) bitki örtüsünü
yaygınlaştırmıştır. Karasal iklim bölgesinde olan İlimizde step yani bozkır bilgileri görülür.
F. 2. FLORA
F. 2. 1. Habitat ve Toplulukları
Nevşehir, karasal iklim bölgesinde yer alması nedeniyle bitki örtüsü step (bozkır)
özelliği..gösterir.:Başlıca..bitki..türleri..arasında..gevenler,:kekik..türleri,::buğdaygiller,kangal
vb. dikenler sayılabilir. Bunların yanısıra genel alanda çok büyük bir paya sahip olmasa da
bozuk meşe baltalıkları, bozuk ardıç toplulukları yörenin tahrip görmüş doğal orman örnekleri
arasında sayılabilir. Keza son yıllarda yapılan ağaçlandırma çalışmaları sonucu elde edilen ve
sedir, karaçam, akasya, akçaağaç, dişbudak, badem vb. türlerin plantasyonu ile elde edilen
sahaları da yeni habitatlara örnek olarak vermek mümkündür.
Yine akarsu boylarında yetişen kavak, söğüt, iğde, ceviz ağaçlarının oluşturduğu bitki
toplulukları ile tarım amaçlı yetiştirilen asma türleri kayısı, badem, elma, armut vb. meyve
ağaçlarının oluşturduğu alanları da bitki topluluklarına örnek olarak vermek mümkündür.
F. 2. 2. Türler ve Populasyonları
Bozkır (step) bitki türlerinin hâkimiyetinde olan yörede, çayır otları, geven türleri,
kekikler, buğdaygiller, dikenler populasyonların yoğunluğunu oluşturmaktadır.
Bunların..yanında...meşe...türleri, alıç, ahlat ,ardıç, karaçam, sedir, akasya, akçaağaç,
50
dişbudak, söğüt, ceviz, asma türleri...ve.kavak ağaçlarının oluşturduğu az yoğunluklu
populasyonlardan da bahsetmek mümkündür.
F. 3. FAUNA
Bölgede başlıca habitat tipi antropojen steptir. İnsan populasyonunun hızla artması ve
biyotik faktörlere açık olması nedeniyle yaban hayatı arazi ve civarında çok fakirdir.
F. 3. 1. Habitat ve Toplulukları
Yörenin tarih boyunca birçok kültürlerin etkisinde kalarak yoğun tahripler görmesi,
doğal kaynak tüketimindeki bilinçsizlikler, iklimsel ve antropolojik etkenlerle birçok hayvan
türü yok olmuş birçoğu da yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakılmıştır. Bu yüzden ciddi
manada bir habitattan bahsetmek şu an için mümkün gözükmemektedir.
Ancak Kızılırmak’ın İlin tam ortasından geçmesi ve bu ırmağa bağlanan birçok akarsu
çevresinde yaşayan canlı türlerinin oluşturduğu küçük habitatlarla yine dağlık kesimlerdeki
ormanlık alanlarda, meralarda, tarım alanlarında yaşayan canlı türlerinin oluşturduğu genel
manada bozkırın her ortamda görülen türlerinin habitat ve topluluklarından bahsetmek
mümkündür.
F. 3. 2. Türler ve Populasyonları
Nevşehir ilinin genel coğrafi yapısı; dağlar, yüksek platolar, vadiler, çöl tabir edilen
düzlükler ve Kızılırmak yanında diğer küçük akarsularla sulanabilen araziler olmak üzere çok
değişkenlik göstermektedir. Bu değişkenliklere paralel olarak yörede yaşayan türler ve
bunların populasyonlarında değişiklikler görülebilmektedir. En çok rastlanılan türler; keklik,
bıldırcın, güvercin, sığırcık, serçe, karga, baykuş, şahin, kartal gibi kuş türleri ile su
kenarlarına gelen ördek, kaz gibi türlerdir. Memeli türleri olarak; kurt, çakal, tilki, tavşan,
porsuk, vaşak, yaban domuzu gibi türlerden bahsetmek mümkündür. Keza sürüngenler,
kemirgenler vb. diğer türlere baktığımızda da yılanlar, kertenkeleler, tarla fareleri,
kaplumbağalar en çok rastlanılan türler olarak sıralanabilir.
Populasyonlarla ilgili ciddi bir çalışma elimizde mevcut olmamakla birlikte dengeli bir
populasyon yapısından bahsetmek mümkün değildir. Zaman zaman her bir türün lehinde ve
aleyhinde değişimler yaşanmakta olup özellikle kuş türlerinde ciddi azalmalardan bahsetmek
mümkündür.
F. 3.3. Hayvan Yaşama Hakları
Yasalar çerçevesinde çalışmalar sürdürülmekte olup 4915 sayılı yasa ile yaban hayatı
ve avcılık çalışmaları disipline edilmeye çalışılmakta 5199 sayılı 2004 yılında yürürlüğe giren
ve ülkemiz için yeni sayılan Hayvanları Koruma Kanunu’nca da diğer hayvanlarla ilgili
yaşama haklarına yönelik çalışmalar yürütülmektedir.
F.3.3.1. Evcil Hayvanlar
İlimizdeki evcil hayvanlara yönelik sağlıklı bir envanter çalışması mevcut
olmadığından çalışmalar yavaş yürümektedir.
51
F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar
Bazı ilçelerde hayvan barınağı bulunsa da, çoğu ilçede barınak bulunmamaktadır. Halk
kedi ve köpek beslemekte olup, aşılama vb. bakımları hayvan sahiplerince yapılmaktadır.
Tablo F.3: Sahipli Hayvan Bilgileri
Belediye Adı
Mevcut Durum
Yazihüyük
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Sulusaray
Kasabada sahipli 220 köpek ve 180 kedi bulunmaktadır.
Karahasanlı
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır. Kasabada sahipli 32 adet köpek ve 85 adet
kedi bulunmaktadır.
Nar
Belediyede kaydı bulunan 75 adet sahipli köpek mevcut olup, koruma altındadır.
Kalaba
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Avanos
Belediye tarafından kayıt altına alınan sahipli 525 adet köpek ile 420 adet kedi bulunmaktadır.
Hayvanlar için sahipleri tarafından aşılatma ve kısırlaştırma çalışmaları yapılmaktadır.
Acıgöl
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır. Aşılama, kısırlaştırma vb. çalışmalar
yapılmamaktadır.
Gülşehir
Kedi, köpek, tavuk ve hindi bulunmakta olup, sahipleri tarafından aşılatma yapılmaktadır.
Suvermez
Kasabada sahipli 200 köpek ve 100 kedi bulunmaktadır.
Kozaklı
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Özkonak
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
İnallı
Kasabada sahipli 50-60 adet köpek, 40-50 adet kedi bulunmakta olup İlçe Tarım Müdürlüğü
tarafından aşıları yapılmaktadır.
Göre
Kasabada sahipli 150 köpek ve 500 kedi bulunmaktadır. Belediyeye ait hayvan barınağı
bulunmamaktadır.
Abuuşağı
Kasabada sahipli 50 köpek ve 100 kedi bulunmaktadır. Belediyeye ait hayvan barınağı
bulunmamaktadır.
Göre
Kasabada büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır. Ayrıca 280 adet kovan
bulunmaktadır.
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2009
F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar
Hayvan
yapılmaktadır.
barınağı
bulunan
ilçelerde
hayvanlara
aşılama,
kısırlaştırma
vb.
Tablo F.4: Sahipsiz Hayvan Bilgileri
Belediye Adı
Mevcut Durum
Yazihüyük
Başdere
Nar
Kalaba
Aşılama, kısırlaştırma vb. çalışmalar yapılmamaktadır.
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Aşılama, kısırlaştırma vb. çalışmalar yapılmamaktadır. Kasabada sahipsiz hayvan sayısı azdır.
Avanos
Hayvanların beslenmesi ve geçici olarak barınması sağlanmaktadır.
Gülşehir
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Hacıbektaş
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kızılağıl
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Ortahisar
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Topaklı
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Mustafapaşa
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Suvermez
Merkez
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır. Kasabada sahipsiz 150 köpek, 50 kedi
bulunmaktadır.
Barınakta 50 adet köpek bulunmaktadır. Tedavi ve aşılamaları yapılmaktadır.
Sarılar
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Ovaören
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kurugöl
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
İnallı
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Göre
Aşılama, kısırlaştırma vb. çalışmalar Tarım İl Müdürlüğü tarafından yapılmaktadır.
Karasenir
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Göreme
Belediyeye ait hayvan barınağı bulunmamaktadır.
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2009
52
F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban
Hayvanlar
Evcil hayvanlarla ilgili ciddi bir tehdit yoksa da bazı türlerin sayısında İl genelinde
geçmişe nazaran çok ciddi bir azalma söz konusudur. (özellikle at, eşek gibi) Keza yaban
hayatındaki kuş türlerinin (keklik, bıldırcın, toy, güvercin, üveyik vb.) sayılarında azalmalar
olup, gerekli denetimler yapılarak önlemler alınmaktadır.
F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri
Tablo F.5: Hayvan Hakları İhlalleri Hakkında Bilgiler
Belediye Adı
Mevcut Durum
Yazihüyük
Anonslarla hayvanlara karşı kötü muamele edenlere para cezası uygulanacağı bildirilmektedir. Kaçak ve
usulsüz avcılıkla ilgili olarak halkı bilgilendirmeye yönelik anonslar yapılmaktadır.
Karahasanlı
Kaçak avlanmayı önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Başdere
Kaçak ve usulsüz avcılık hakkında çalışmalar yürütülmektedir. Uyarı levhaları asılmaktadır.
Kalaba
Kaçak ve usulsüz avcılıklarla mücadele edilmektedir.
Avanos
Usulsüz avlanmayla ilgili olarak avcılar kulübü tarafından av yasağı gibi önlemler alınmaktadır.
Acıgöl
İlçede yaban havyanı olmaması sebebiyle avcılık yapılmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet
ulaşmamıştır.
İlçede hayvan hakları ihlali, kaçak ve usulsüz avcılık yapılmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet
ulaşmamıştır.
Hayvan hakları ihlalini önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Gülşehir
Hacıbektaş
Kızılağıl
Topaklı
Usulsüz avlanmayla ilgili olarak Jandarma tarafından denetlemeler yapılmaktadır. Belediyeye konu ile ilgili
şikayet ulaşmamıştır.
İlçede av alanı bulunmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır.
Mustafapaşa
Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır. Av mevsimi tarihlerine avcılar uymaktadır.
Suvermez
İlçede av alanı bulunmamaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet ulaşmamıştır.
Kozaklı
Merkez
Belediye veteriner hekimliği ve zabıta ile kontroller yapılmaktadır. Belediyeye konu ile ilgili şikayet
ulaşmamıştır.
Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
Özkonak
Kaçak avcılık yapılmamaktadır.
Ovaören
Kaçak ve usulsüz avcılıktaki mücadeledeki durum hakkında bilgilendirmeler sağlanıp uyarılar verilmektedir.
Kurugöl
Kaçak ve usulsüz avcılara izin verilmemektedir
İnallı
Kaçak ve usulsüz avcılara izin verilmemektedir.
Göre
Hayvan hakları ihlalini önlemek için anonslar yapılmaktadır.
Karasenir
Konu ile ilgili olarak halkı bilgilendirmek için brifing verilmiştir.
Göreme
Basın ve yayın yoluyla kamuoyu bilgilendirilmektedir.
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2009
F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği
5199 sayılı yasa ile birlikte özellikle belediyelere çeşitli yükümlülükler getirilmiş
başıboş ve sahipsiz hayvanlar için barınaklar yaptırılması istenmiş olup periyodik olarak bu
barınaklar takip edilmektedir. Yine Valiliklerde kurulan Hayvan Hakları Kurulu ve hem
İldeki hem de ülke genelindeki gönüllü kuruluşlarla işbirliği planlanmaktadır.
53
F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği
Alanlar
F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar
F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu
Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat
Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”
İlimiz sınırları içerisinde “Göreme Tarihi Milli Parkı” 30.10.1986 Tarih ve
86/11135 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiştir.
F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman
Bakanlığı’nca Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı
Yerleştirme Alanları”
İlimizde 3167 sayılı kanun uyarınca ayrılmış Yaban Hayatı Koruma ve Yaban ve
Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları bulunmamaktadır.
F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2.
Maddesinin “a - Tanımlar” Bendinin 1., 2., 3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları”,
“Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle
3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun
Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında
Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun 12.11.1999 gün ve 1123
sayılı kararı ve “Kapadokya Bölgesi” sit irdeleme ve derecelendirme çalışmaları ile İlimizde
bulunan sit alanları belirlenmiştir.
F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal
ve Üreme Sahaları
İlimiz sınırları içerisinde su ürünleri istihsal ve üreme sahaları bulunmamaktadır.
F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirliliği
Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete’de
Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar
İlimizde bulunan içme ve kullanma suyu kaynaklarının Su Kirliliği Kontrolü
Yönetmeliğinin 17., 18., 19., ve 20. maddelerince tanımlanan alanlar bulunmamaktadır.
F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava
Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas Kirlenme
Bölgeleri”
Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. maddesinde tanımlanan “Hassas
Kirlenme Bölgeleri” İlimiz sınırları içerisinde bulunmamaktadır.
F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu
Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar
İlimizde “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” bulunmamaktadır.
F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar
Nevşehir’de Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alan bulunmamaktadır.
54
F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler
Bu bölüm F.1.1. Ormanlar başılığı altında incelenmiştir.
F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar
İlimizin denize kıyısı yoktur.
F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında
Kanunda Belirtilen Alanlar
İlimizde zeytin üreticiliği yapılmamaktadır.
F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar
Bu bölüm F.1.2. Çayır ve Meralar başığı altında incelenmiştir.
F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar
İlimizde bulunan Kızılırmak “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”
kapsamındadır.
F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması
Gerekli Alanlar (**)
F.4.2.1. 20.2.1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma
Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan “Önemli
Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri,
“Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”
İlimizde “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi”
uyarınca koruma altına alınmış alan bulunmamaktadır.
F.4.2.2. 12.6.1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barselona
Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar
İlimizde Barcelona Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınan alan bulunmamaktadır.
F.4.2.2.1. 23.10.1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan
“Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde
“Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş Alanlar
İlimizde “Özel Çevre Koruma Alanı” yoktur.
F.4.2.2.2. 13.9.1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler
Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100
Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar
İlimizin Akdeniz’e kıyısı bulunmamaktadır.
F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has
Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal
Alanlar
İlimizin Akdeniz’e kıyısı bulunmamaktadır.
55
F.4.2.3. 14.2.1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2.
Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan
“Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar
Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi”nin 1. ve 2. maddeleri
gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınan, İlimizde 177 envanter
numarası ile tescilli Kapadokya Bölgesi “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen
kültürel, tarihi ve doğal alan olarak bulunmaktadır.
F.4.2.4. 17.05.1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak
Yürürlüğe Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme
Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca
Koruma Altına Alınmış Alanlar
İlimizde “Özellikli Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alanların Korunması Sözleşmesi” uyarınca koruma altına alınmış alanlar bulunmamaktadır.
F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***)
F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan
Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri
Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)
İlimizi de kapsayan “Kırşehir-Nevşehir-Niğde-Aksaray Planlama Bölgesi 1/100 000
Ölçekli Çevre Düzeni Planı”nda, Avanos, Çat, Göreme, Sulusaray, Uçhisar, Ürgüp,
Mustafapaşa ve Ortahisar; Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinde kalmaktadır.
Çevre Düzeni Planı’nda Hacıbektaş, Gülşehir, Sarıhıdır, Narköy, Güvercinlik, Göre
yerleşimlerinde kentsel sit alanı; Gülşehir, Karacaşar, Göre, Acıgöl, Tilköy, Karaburna,
Ovaören, Aksalur, Topaklı yerleşimlerinde arkeolojik sit alanı; Mustafapaşa, Başdere
yerleşimlerinde doğal sit alanı gösterilmektedir.
Çevre Düzeni Planı’nda Gümüşkent, Kavak, Kaymaklı, Suvermez, Yazıhüyük,
Derinkuyu, Karaburna, Taşkınpaşa, Topaklı yerleşimlerinde jeolojik sakıncalı alanlar
gösterilmektedir.
Ayrıca Çevre Düzeni Planı’nda Gümüşkent, Karakaya, Kozaklı yerleşimlerinde
kaplıca bulunduğu gösterilmektedir.
F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması
Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa
Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının
Tamamı
İlimizde özel mahsul plantasyon alanı bulunmamaktadır.
F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun
veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde
6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların
Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle
Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan
Sulak Alan Kalan Yerler
56
İlimizden geçen Kızılırmak Nehri “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”
kapsamındadır.
F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları
Nevşehir ili sınırları içerisinde korunması gereken alan olarak göller, akarsular ve
yeraltısuyu işletme sahaları bulunmamaktadır.
F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye
Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı
Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz
Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar
İlimizde benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşum olarak
“Kapadokya Bölgesi” yer almaktadır. Bu alana ilişkin özellikler F.5.1. Milli Parklar başlığı
altında incelenmiştir.
F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın
Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden
Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar
İlimizde 6831 sayılı Orman Kanununa tabii korunması gereken mesire yerleri
bulunmamaktadır.
F.4. HASSAS YÖRELER KAPSAMINDA OLUP
BİLGİLERİN İSTENECEĞİ ALANLAR
(*)
BÖLÜMÜNDEKİ
F. 4. 1. 1.Milli Parklar
1.Alanın Resmi Adı:
“ Göreme Tarihi Milli Parkı”
2. Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb. bilgiler dâhil):
İç Anadolu Bölgesi’nde, İlimiz sınırları içerisinde yer almaktadır. Milli Park sahası
içerisindeki Ürgüp, Göreme, Çavuşin, Uçhisar, Ortahisar ve Zelve yerleşimleri, dünyaca ünlü
Kapadokya mimarisi ve sokak dokusunu sergileyen, geleneksel yaşamın muhafaza edildiği
yerleşim birimleri olup bölgenin doğal zenginliğinin yanında, kültürel zenginliğini ve
peyzajını da ziyaretçilere sunmaktadır. Yerleşimlerdeki arkeolojik alanlar bölgenin yüzyıllar
öncesine dayanan geçmişine ışık tutarken aynı zamanda bir araştırma ve eğitim alanı
özelliğine sahiptir.
Tablo F.6: Göreme Tarihi Milli Parkı Coğrafi Durum
KÖYLER
COĞRAFİ
BÖLGESİ
İL
İLÇELER
1. Merkez
KASABALAR
1. Göreme
2. Uçhisar
İç Anadolu
-
Nevşehir
2. Avanos
3. Ürgüp
1. Merkez
2.Ortahisar
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
57
ORMAN
İÇİ
-
KÖYLER
ORMAN DIŞI
1. Aktepe (Zelve)
2. Çavuşin
-
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın alanı 4 adet 1/25.000 ölçekli pafta üzerine
oturmaktadır. Bu paftalar;
1- Kayseri K 33 c 1,
2- Kayseri K 33 c 2,
3- Kayseri K 33 c 3,
4- Kayseri K 33 c 4 dür.
3.Alanı:
3.1 Toplam Alan (km2)
Göreme Tarihi Milli Parkı’nın toplam alanı 95,72 km2dir.
Turizm Alanı: Bakanlar Kurulunun 23.09.1997 Tarih ve 97/9985 Sayılı Kararı ile
Nevşehir ve Çevresinde Turizm Alanı daraltılmasına gidilmiştir. Yapılan bu düzenlemeye
göre Göreme Tarihi Milli Parkı’nın tamamı Turizm Alanı içerisinde kalmaktadır. Milli Park
alanı içerisinde Turizm Merkezi bulunmamaktadır.
Sit Alanları ( Doğal, Tarihi, Arkeolojik, Kentsel ): Gayrimenkul Eski Eserler ve
Anıtlar Yüksek Kurulunca, 10.07.1976 gün ve A-69 sayılı kararı ile Kapadokya Bölgesi için
belirlenen doğal sit alanlarının irdelenmesine yönelik Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını
Koruma Kurulunun 12.07.1998 gün ve 891 sayılı öneri kararına istinaden yapılan
değerlendirmeler sonucunda benimsenip 12.11.1999 gün ve 1123 sayılı karar ekinde sunulan
1/25.000 ölçekli sit alanlarını gösteren haritaya göre Milli Park alanının tamamı sit alanları
içerisinde kalmaktadır. Milli Park alanı içerisinde, 1nci Derece, 2nci Derece ve 3ncü Derece
Doğal Sit Alanları, Kentsel Sit Alanları ve 1nci Derece Doğal Sit Alanı ve Arkeolojik Sit
Alanı bulunmaktadır.
3.2. Kara Yüzeyi (km2)
“ Göreme Tarihi Milli Parkı” 95,72 km2dir. Toplam 9.572 ha alanı kapsayan Göreme
Tarihi Milli Parkı’nın içerisinde ormanlık ve sulak alan bulunmamakla birlikte 7.359,64 ha
tarım alanı ve 1.264,05 ha kayalık ve çalılık alan bulunmaktadır. Bunlardan tarım alanları
toplam Milli Park alanının yüzde 76,89’unu kaplarken, kayalık ve çalılık alanlar toplam
alanın yüzde 13,21’ini kaplamaktadır.
3.3. Su Yüzeyi (km2)
“Göreme Tarihi Milli Parkı” sınırları içerisinde su yüzeyi bulunmamaktadır.
3.4. Kıyı Uzunluğu (m)
“Göreme Tarihi Milli Parkı” sınırlarının su yüzeylerine kıyısı bulunmamaktadır.
4. Alanın Açıklamalı Tanıtımı:
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
Tablo F.7: Sahanın Adı ve İdari Durumu
GENEL MÜDÜRLÜK
DOĞA KORUMA VE
MİLLİ PARKLAR GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
MÜDÜRLÜK
Göreme Milli Park Mühendisliği
İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ
BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ
ORMAN GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
ADANA
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
58
MÜHENDİSLİKLER
İŞLETME
MÜDÜRLÜĞÜ
POZANTI
Nevşehir D. K. ve M. P. Mühendisliği
ORMAN İŞLETME ŞEFLİKLERİ
NEVŞEHİR
5. Yasal Konumu:
30.10.1986 tarih ve 86/11135 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan
edilmiştir.
Milli Park, Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) tarafından
6.12.1985 tarihinde 357. sırada “Göreme Tarihi Milli Parkı ve Kapadokya’nın Kayalık
Alanları” adıyla Dünya Doğal ve Kültürel Mirası Listesine alınmıştır. Ülkemiz bu listede
bulunan 9 yerden birisi durumundadır.
6. Yerleşimler ve Nüfusları:
Göreme Tarihi Milli Parkı sınırları içerisinde bir ilçe (Ürgüp), üç kasaba (Göreme,
Uçhisar, Ortahisar) ve iki adet köy yerleşimi bulunmaktadır. Bu yerleşim yerlerinin 2000 yılı
nüfus sayımına göre toplam nüfusu 37.774’dir. Bu alanlardaki toplam yapılaşma alanı 422,79
ha.’dır. Bu alan toplam milli park alanının yüzde 4,42’sine karşılık gelmektedir.
7. Sosyo-Ekonomik, Kültürel, Tarihsel Özellikler:
Sosyo-Ekonomik Yapı:
Milli Park içerisindeki seyir noktalarında yörenin kültürünü yansıtan ve yöre
insanlarınca sergilenen el sanatlarını görme, inceleme ve satın alma imkânı bulunmakta iken
Milli Parkın etki alanında bulunan Avanos yerleşiminde çömlekçilik sanatı ile ilgili bilgi
edinilebilmekte, bireysel uygulamalar gerçekleştirilebilmektedir. Başta Ürgüp ve Göreme
olmak üzere Milli Park sahası içerisinde bulunan turistik restaurant ve eğlence yerleri
bölgenin erişilebilirliğinin yüksek olması nedeni ile sadece Milli Park sahası içerisine değil,
tüm çevre İllere hizmet verebilmektedir.
Kültürel ve Tarihsel Özellikler
a) Tarihi Özellikler:
Anadolu’da yayılmaya başlayan ilk Hıristiyanların bir kısmı büyük şehirlerden köylere
göç etmeye başlamışlardır. Kayseri’nin önemli bir din merkezi haline geldiği 4. Yüzyılda
kayalık Göreme ve çevresi önemli bir merkez haline gelmiştir.
Alan; volkanik tüften oluşmuş ilgi çekici manzara yapısı içerisinde Bizans kilise
mimarisi ve dinsel sanat tarihinden önemli bir devri sergilemektedir.
Bölgenin özelliklerinden dolayı burada yaşayanlar savaşların etkilerinden, merkezi
idarenin otoritesinden uzak kalmayı başarabilmişlerdir. Ana ulaşım yollarına uzaklığı ve
engebeli bir alan olması, gizlenmek isteyen veya dini inzivaya çekilenler için uygun korunma
yeri olmuştur. Manastır hayatı 3. yüzyıl sonları ile 4. yüzyıl başlarında başlamış ve hızla
yayılmıştır. Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap
yapım yerleri bulunan mekânlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir.
Arkeolojik Özellikler:
Milli Park sahası içerisindeki Ürgüp, Göreme, Çavuşini, Uçhisar, Ortahisar ve Zelve
yerleşimleri, dünyaca ünlü Kapadokya mimarisi ve sokak dokusunu sergileyen, geleneksel
yaşamın muhafaza edildiği yerleşim birimleri olup bölgenin doğal zenginliğinin yanında,
kültürel zenginliğini ve peyzajını da ziyaretçilere sunmaktadır.
İlk çağ medeniyetlerinden kalan izler arasında arkeolojik kazılar sonucu değerli
eserlerin bulunduğu höyüklerin önemli bir yeri vardır. Kapadokya’da ilk medeniyetlere ait
önemli izler yer altı şehirleri, tümülüsler, yazıtlar ve Kapadokya tabletleridir.
59
Bölgedeki kilise ve manastırların başlıcaları şunlardır:
Göreme Açık Hava Müzesinde bulunanlar; Tokalı Kilise, Rahibeler Manastırı (Kızlar
Manastırı), Yılanlı Kilise (Aziz Onuphrius Kilisesi), Elmalı Kilise, Aziz Basil Şapeli,
Karanlık Kilise, Rahipler Manastırı, Çarıklı Kilise, Aziz Bardam Şapeli, Aziz Catherine
Şapeli’dir.
Göreme Kasabası içerisindeki ve vadi içlerindeki kiliseler ise; Kadir Durmuş Kilisesi,
Yusuf Koç Kilisesi, El-Nazar Kilisesi, Saklı Kilise, Kılıçlar Kilisesi, Meryem Ana Kilisesi
(Kuşluk Kilisesi), Aziz Eustathius Şapeli, Yamalı Kilise, Eğri Taş Kilisesi, Eski Bacak
Kilisesi, Teodorus Şapeli, Derphanion Kilisesi, Madolyon Kilisesi, Çift yüzlü şapel, Ağaçaltı
Kiliseleri, Manastır Sütunlu Kilise ve Ala manastır Kilisesi’dir.
Bölgedeki diğer önemli kilise ve manastırlar ise; Ürgüp-pancarlık kilisesi, Ortahisar
Üzümlü Kilise, Direkli Kilise, Haçlı Kilise, Çavuşin–Vaftizci Yahya Kilisesi, Büyük
Güvercinlik Kilisesi, Güllüdere Kilisesi, Zelve Kilisesi’dir. Ayrıca Uçhisar Kasabası
içerisindeki Uçhisar Kalesinin zirvesinde Bizans dönemine ait mezarlar bulunmaktadır.
Şekil F.1:Uçhisar Kalesi
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
c- Mitolojik Özellikler:
Bölgede mitolojik özelliğe sahip pek çok efsaneden en bilineni Amaz Köyü Göçü’dür.
Amaz, Ürgüp’ün iki köyü olan Yeşilöz ve Taşkınpaşa köyleri sınırlarında bulunan bir
mevkinin adıdır. Burada kayadan oyma harabeler bulunmaktadır.
Geçmiş dönemde o mevkiide Amaz köylüleri yaşarmış bunlar oldukça fakir bir hayat
sürermiş. O zaman komşu köy olan Damsa (Taşkınpaşa) köyü zengin köyü imiş. Bir de
beyleri varmış. Bu bey Damsa’ya sürekli büyük binalar yaptırırmış. Yalnız bunların
inşaatında, Amaz köylülerini zorla çalıştırır haklarını vermezmiş, bu köylüler Damsa’daki
inşaatlarda çalışmaktan kendi işlerine bakamaz olmuşlar ve daha da fakirleşmişler.
Kendilerine yapılan bu denli haksızlığa daha fazla tahammül edemeyen Amaz köylüleri
oradan göç etmeye karar vermişler. Akşamdan göç hazırlıklarına başlamışlar. Sabah yola
çıkarken de canlı bir tavuğun tüylerini yolarak bir kalburun altına koymuşlar Damsa’lılara;
“siz de bizi bu tavuk gibi yoldunuz” demek istemişler. Sabah Amaz köylülerini işe götürmek
için gelen Damsa beyi kalburun altındaki yolunmuş tavuğu görünce yaptığı işin yanlış
60
olduğunu anlamış. Ama iş işten geçmiştir. Oradan göç eden insanlar Şam’a kadar giderler.
Burada Amaz isminde bir mahalle kurarlar.
d- Etnoğrafik özellikler:
I ) El Sanatları:
Kapadokya’nın tarihi ve doğal zenginliği çağlar boyunca bölge insanı tarafından doğal
malzemelerle yoğrulup bütünleşmiş ve sanata dönüşmüştür. Kültürel mirası canlı tutmasının
yanında ekonomik bir getirisi de olan el sanatları, çömlekçilik, halı (kilim) dokumacılığı,
Çulfa (kaba kumaş dokumacılığı), el yapımı bebek üretimi ve onyx taş işlemeciliğidir.
Dokumacılık
Ürgüp, Avanos ilçelerinde dokuma sanatının bir türü olan halıcılık oldukça gelişmiştir.
Bölge halıları “istar” tezgâhında dokunmaktadır. Geleneksel tarz halılarda üç boy halı tipi
görülmektedir. Bunlar :
Sedir Halısı ( ince uzun )
Taban Halısı ( uzun ve geniş )
Seccadelik Halı ( küçük boy )dan oluşmaktadır.
Halılar, renkler bakımından çevrede bulunan doğal ( kök ) boyalardaki renklerle
parelellik gösterir. En çok bulunan renkler yeşilin tonları, siyah, kahverengi, sarı ve vişne
rengidir. Motif olarak daha çok geometrik ve madalyonlu kompozisyonlar tercih edilir.
Motifine göre belli başlı halı adları olarak göbekli, manikli, yılan bahçesi gibi çeşitlerini
sayabiliriz.
Nevşehir Taşı
XIX. yüzyıl Nevşehir evleri, yamaçlara ya kayaların oyulması suretiyle ya da kesme
taştan inşa edilmişlerdir. Bölgenin tek mimari malzemesi olan taş, yörenin volkanik
yapısından dolayı ocaktan çıktığında yumuşak olduğundan çok rahat işlenebilmekte ancak
hava ile temas ettikten sonra sertleşerek çok dayanıklı bir yapı malzemesine dönüşmektedir.
Kullanılan malzemenin bol olması ve kolay işlenebilmesinden dolayı yöreye has olan taş
işçiliği gelişerek mimari bir gelenek halini almıştır.
II) Yöresel Yemekler:
Yemek çeşitlerine baktığımızda, kullanılan malzeme ağırlıklı olarak yörede yetişen
patates, buğday, mercimek, nohut, fasulye, kabak gibi ürünlerden oluşmaktadır. Damak zevki
olarak doyurucu özelliğe sahip bulunan un ve et ürünleri genel tercihlerdir. Geleneksel
Nevşehir mutfağında, işler iki mekân içerisinde yürütülmektedir. Birincisi tandırın ve ocağın
bulunduğu çardak (tandırevi), ikincisi ise malzemelerin bulunduğu kayıt damıdır.
Nohutlu yahni, ayva dolması, zerde, zerde pilavı, etli mantı, aside, tandır fasulyesi,
tarhana çorbası, gendime yemeği, köftür, bulgur, yufka ekmek yöresel yemeklerdir.
Ayva Dolması
Ayvanın kabukları soyulup, içi oyulduktan sonra kıyma orta kıyılmış bulgurla
doldurulur. Pişerken de su ve pekmez katılır.
Zerde
Su içinde iyice pişirilen pirinç üzerine toz şeker dökülerek karıştırılır.
Zerde Pilavı
Bol suda pişirilmiş pirinç üzerine eritilmiş tereyağı dökülerek iyice karıştırılır.
Önceden hazırlanan zerde, pilav üzerine dökülür.
61
Kayısı Yahnisi
Genellikle bitirgen denilen tatlı kayısıdan yapılır. Eğer kayısı tatlı değilse, pişirilirken
içine pekmez katılır. Parça et veya kıyma ile kayısılar, çömlekte pişirilir.
Dolaz
Bir tatlı çeşididir. Yumurta, un, su bulamaç haline getirilir. Isıtılmış olan yağ içine
karıştırılarak pembeleşene kadar pişirilir. Sonra lengere alınıp, üzerine pekmez dökülerek
yenilir.
Aside
Un ve yağ kavrulduktan sonra pekmezle karıştırılarak lengerlerle (yayvan tabak)
dağıtılır.
Gendime Yemeği
Bir tavanın içine tereyağı konulur, soğan ve salçası konularak kavrulur. Bu karışımın
içerisine yarması katılarak biraz daha kavrulur. Diğer yanda kurutulmuş kemik çömleğin
altına konulur. Kurutulmuş haldeki yarma da eklenip, üstü basa su ilave edilir ve çömleğin
ağzı kapatılarak tandırda pişer.
Köftür Yapımı
Yapılacak miktara göre un ayrılır. Bakır leğende karıştıra karıştıra içine üzüm şırası
ilave edilir. Bu hali ile ocağa konur. Karıştırmak suretiyle koyulaşıncaya kadar pişirilir. Daha
sonra geniş bir tepsiye boşaltılıp, orada iyice soğuyuncaya kadar bekletilir. Soğuduktan sonra
baklava dilimi şeklinde kesilir ve güneşte kurutulur.
III) Mahalli Kutlamalar: Yörede düğünlerde yapılan geleneksel kutlamalar vardır.
Bayrak Kaldırma: Bu tören ile düğünün olacağı topluma haber verilir.
Kız Başı Yakma ve Övülme (Kına Gecesi):
Bölgede kutlanılan Mahalli Diğer Özel Günler ise;
1) Ürgüp Bağbozumu Festivali ve Şarap Yarışması
2) Ürgüp İlçesi / Aksalur Kasabası Kiraz Festivali (20 Haziran)
3) Nevşehir Türkmen Sofrası Şöleni (21 Eylül)
4) Avanos İlçesi Uluslar arası El Sanatları Festivali
FAALİYETLER:
Sosyal - Kültürel Faaliyetler:
Şenlikler:
Nevşehir Türkmen Sofrası Şöleni (21 Eylül)
Nevşehir’ in İl Oluşu (20 Temmuz)
Festivaller:
Ürgüp Bağbozumu Festivali (3 – 5 / 4 – 6 Ekim)
Ortahisar Limon Festivali ( Haziran)
Aksalur Kiraz Festivali (20 Haziran)
Avanos Festivali (Kapadokya El Sanatları ve Sanat Günleri) (18 Haziran, 25 Haziran,
13 Ağustos, 28 Ağustos, 10 Eylül tarihlerinde olmak üzere beş gün )
Diğerleri: Yarışmalar –Limon Festivali / Ürgüp Şarap Yarışması (2-6 Haziran)
IV) Yöresel Giyim Tarzı: Kadınlar şalvar giyip, başlarına yemeni takarlar. Erkekler
ise günümüze uygun giyinmektedirler.
e- Antropolojik Özellikler:
f- Sosyolojik Özellikler: Kapadokya bölgesi dil ve anlatım bakımından İç Anadolu
Bölgesinin özelliklerini taşır. Yerel ağız gelişme sürecinde geçirilen yönetsel ve toplumsal
değişimlerden, bunların etnik yapıda doğurduğu karışımdan izler taşır. Halkın kullandığı dil
kurallı Türkçeden bölgesel ağız olarak farklılaşır. Halk dilinde 20 ünlü, 43 ünsüz harf tespit
edilmiştir. Uzun ve kırık hava grubunda da yeralan türküler yöreye özgü türkülerdir.
62
Geleneksel halk oyunları sınıflandırmasında Kapadokya Türkiye coğrafyasında halay
grubunda yeralır.
Nevşehir yöresinin geleneksel söz kesme, nişan ve düğün gelenekleri şehir
merkezlerinde sürdürülmekte, bu gelenekler böylece devam ettirilmektedir.
Estetik Kaynak Değerleri:
Peyzaj Özellikleri: Bölge doğa olaylarının oluşturduğu pek çok peyzaj güzelliklerine
sahiptir. İki adet örenyeri kapsamında olan ve bünyesinde kilise, şapel, manastır ve diğer kaya
oyma yaşam mekânlarının topluca bulunduğu Göreme Açık Hava Müzesi Örenyeri ve Zelve
Örenyeri’dir. Yörede doğal aşınma sonucu ortaya çıkan ve yöre halkı tarafından savunma
amaçlı kullanılan ve doğudan batıya doğru yöre halkı tarafından adlandırılan Başhisar
(Ürgüp) Kalesi, Ortahisar Kalesi ve Uçhisar Kalesi bölgedeki önemli görsel kaynak
değerlerindendir.
Eskiden rahipler vadisi diye de bilinen Paşabağı ise bölgedeki peribacalarının bir
değişik formu olan bir gövdeli üç-dört başlı peri bacası tipi ile farklı bir görsellik
kazandırmaktadır.
Şekil F.2: Paşabağı peribacaları
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Güneşin batışının seyredildiği Ortahisar Kasabasında bulunan Kızılçukur mevkiindeki
jeolojik oluşumların yapmış olduğu renk cümbüşü ile gün batımında kızıla dönüşen vadi ayrı
bir görsel değerdir.
Çavuşin’de yöre taşlarından yapılmış kayalara oyulmuş evler köye farklı bir mimari
kazandırmıştır. Güvercinleri ile birlikte Kayalara oyulmuş güvercinlikleri bir başka değerdir.
Göreme Kasabası ve yakınlarında bulunan vadilerdeki farklı formlardaki peri bacaları
Göreme Açık Hava Müzesi yolu üzerindeki Göreme harabeleri vadi içlerindeki kaya
mekanlara oyulmuş kiliseler ise bir başka güzellik taşır.
Uçhisar Kasabası Güvercinlik Vadisindeki sıralı üç veya dört katlı güvercinlikler
bölgenin yine önemli kaynak değerlerindendir.
Ayrıca bölge içerisinde yeralan Kızılçukur, Güllüdere, Bağlıdere, Zemidere ve Kılıç
yürüyüş vadileri vadi içerisindeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların sergilendiği bir
63
açıkhava müzesi görünümündedir. Ayrıca bu vadilerde bölgeye has pek çok bitki türüne
rastlamak mümkündür.
Şekil F.3: Vadiden bir görünüm
Kaynak:İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel):
8.1. İklim Özellikleri
İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak bölümünde yer alan Nevşehir İli sınırları
içerisinde kalan Milli Park alanında karasal iklim egemendir. Yaz ayları sıcak ve kurak, kış
ayları soğuk ve yağışlıdır.
8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler)
Milli Park alanındaki en önemli jeomorfolojik oluşumlar “Peribacaları”dır. Eski
kütleler üzerinde sert, büyükce kaya parçaları (bazalt ya da ignimbrit) varsa, sözkonusu
parçalar herbir piramidin üstünde bir örtü veya baş gibi yer alarak altındaki sütunu su
süpürmesine (aşındırma) karşı korurlar. Ancak bu sütun biçimlerinin meydana gelmesi için bu
sert kayaçların bulunması da şart değildir. Üstleri bir kaya parçası ile korunmuş bu sütunlara
“Peribacası” denir. Milli Park alanındaki en ilginç peribacaları göreme, Zelve, Paşabağı, Kızıl
Devrent (Periler Vadisi), Kılıçlar Vadisi, Güllüdere Vadisi, Bağlıdere Vadisi, Güvercinlik ve
Zemidere Vadilerindedir. Bu yerlerdeki peribacaları biçim, renk ve boyutlar açısından
farklılıklar göstererek etkileyici görünümler oluştururlar. Gövdeleri konik ya da silindirik,
simetrik ya da asimetrik, tek ya da ikili–üçlü bileşik gövdeli, başlıklı ya da başlıksız olan
çeşitleri vardır. Birbirine benzeyen peribacaları aynı yerde toplanırken, farklı kesimlerde
topoğrafya koşulları değiştiğinden biçimleri de değişmektedir.
Biçim açısından peribacalarının gösterdiği farklılıklar gövdeyi meydana getiren kayaç
türüyle yakından ilgilidir. Gövde tek bir kayaç türünden oluşuyorsa koni biçimini alır. Yatay
tabakaların bulunduğu alanlarda peribacaları genellikle düzgün ve silindirik bir gövdeye
sahiptirler. Tabaka eğimi ile yamaç eğimi arasında belirli bir açı bulunuyorsa asimetrik
gövdeli peribacaları gelişir. Tüfleri örten lav akıntılarının bulunduğu yerlerde aşınma
64
sonucunda bu sert ve dirençli tabakanın çatlaklar boyu incelmesi ve sonra da ana tabakadan
kopması ile başlıklı peribacaları oluşmuştur. Bu tiplere örnek vermek gerekirse; Bağlıdere
Vadisinde silindir gövdeli ve başlıklı, Paşabağı Mevkiinde simetrik koni biçimli ve bitişik
gövdeli iki-üç başlıklı, Ürgüp Çatalkaya mevkiinde ikisi bitişik üç adet koni biçimli ve
başlıklı peribacaları sayılabilir.
Milli Park alanındaki renk çeşitliliği de biçim çeşitliliğinden geri kalmaz. Beyaz, sarı,
pembe, gri, siyah gibi açıklı–koyulu renkler çevrede çok etkileyici bir renk yelpazesi
oluştururlar. Bu renk farklılığına neden olan da yöredeki kayaç türlerinin kimyasal
bileşimindeki farklılıklardır. Beyaz riyolotik tüflerin yaygınlaştığı alanlarda, eğer yüzeyde
dirençli tabakalar yoksa “badlands topoğrafyası” (kırgı bayır) dediğimiz keskin veya yuvarlak
sırtlı biçimler geniş sahalarda bembeyaz dalgalar halinde yayılır. Sarımsı–beyaz peribacaları;
ayrışmış riyolit tüflerin, kırmızı ve pembe renkli olanlar ise riyolotik tüflerin yayılma
alanlarında görülür. Devrent Vadisinde yaygın olan pembe renkli peribacaları bu vadiye
‘Pembe Vadi’ adının verilmesine neden olmuştur. Kırmızı renkli peribacalarının bulunduğu
bir başka vadi ise ‘Kızılçukur’ olarak adlandırılmıştır.
Milli Park alanı içerisindeki peribacaları dışındaki jeomorfolojik oluşumlardan bir
diğeri de doğal görünümlerin toplu olarak çok iyi seyredildiği kaleler mevcuttur. Halkın kale
adına yakıştırdığı, aslında aşınım sonucu ortaya çıkan ignimbritlerden oluşmuş, bulunduğu
zeminden yaklaşık 50 m. kadar yükselen Ortahisar ve Uçhisar Kaleleri (Tanık tepeler )’dir.
Bu iki kaleye göre daha doğuda bulunan ve eski adı ‘Başhisar’ olan Ürgüp Kalesi de sahanın
içerisinde yeralmaktadır.
8.3. Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil)
Yöreye özgü jeolojik doğal biçimler Üçüncü Jeolojik Zamanın ikinci yarısında,
Neojen adına verdiğimiz dönemde ( yaklaşık 25 milyon yıl önce ) oluşmaya başlamıştır. Bu
değişik manzaranın hazırlanmasında önce yerkürenin iç güçleri etkisini göstermiştir. İyice
sertleşmiş durumdaki yer kabuğu derinlemesine kırıklarla yarılmaya başlamıştır. Yer
kabuğunun derinliklerinde bulunan ‘‘mağma” adını verdiğimiz yarı akıcı kızgın maddeler, bu
kırıkların araladığı yarıklardan dışarı çıkarak öncelikle Erciyes, Hasan Dağı ve Melendizler
gibi volkan konilerini oluşturmuşlardır. Yörenin coğrafi yapısının mimarları bu volkanlardır.
Bu üç volkanik dağın püskürttükleri maddeler için tek baca yetmemeye başlayınca
çevrelerinde ikincil koniler (parazit koniler) oluşmaya başlamış ve yörede küçüklü büyüklü
yeni kraterler meydana gelmiştir. Bu ikincil konilerde çeşitli volkanik maddeler püskürtmeye
devam etmişlerdir.
Volkan bacalarından püskürtülen lav ve tüflerin günümüzde kapladığı alanın genişliği
gözönüne alındığında, bunların yalnızca Erciyes, Melendiz ve Hasan Dağından çıkıp yayıldığı
düşünülemez. Bu nedenlede bugün aşınım ile ortadan kalkmış başka volkanik merkezlerde
bölgenin oluşumunda etkinlik göstermişlerdir.
Volkanların, Milli Park alanındaki bugünkü coğrafya manzarasını vermeleri
bacalarından ve yan bacalarından attıkları maddelerle gerçekleşmiştir. Volkanlar her zaman
aynı büyüklükte ve aynı katılıkta maddeler fırlatmazlar. Dışarı attıkları maddeler gaz halinde
(fümeral safhası) olduğu gibi katı (piroklastik maddeler) ve akıcı maddeler (lav) halinde de
olabilir. Coğrafyada “piroklastik maddeler” dediğimiz katı maddeler ya kül ya da daha büyük
parçalar (lapili, volkan bombası) halinde fırlatılır. Milli Park alanı ve çevresine yayılmaya
başlayan volkanik malzeme içinde küllerin ve lavların özel bir yeri vardır. Yörede alabildiğine
uzanan ve her köşede karşımıza çıkan bu iki öge, renklerindeki zıtlıkla da hemen dikkati
çekerler. Beyaz ve sarımsı küller “tüf” adını verdiğimiz yumuşak kayaçları meydana
getirirken yarı akıcı madde biçimindeki lavlarda sert ve koyu renkteki kayaçları
oluşturmuşlardır. Küller, volkan bacalarından kendilerini fırlatan ilk hızlarının etkisiyle
dağıldıkları gibi, rüzgârlarda bu dağılıma yardımcı olmuşlardır. Savrulan küller, o günkü
65
topoğrafyanın elverişli yerlerinde ve özellikle sığ göllerinde yatay tabakalar halinde üst üste
yığılmışlardır. Zamanla kalınlıkları yüzlerce metreye bulan bu kül katmanları altında eski
temel arazi kaybolmuştur. Bu tabakanın bünyesinde tüften başka; tüffit, ignimbrit, lahar,
volkan külü, kil, kumtaşı, marn, aglomera ve bazalt gibi jeolojik kayaçlarda bulunmaktadır.
Milli Park alanındaki yüzey biçimleri, jeolojinin iç güçlerini dış güçlerin
tamamlamasıyla daha da çeşitlenmiştir. Bu kez oluşan biçimlerin aşınma evresi başlamıştır.
Devamlı ve bol yağışların egemen olduğu “Pluviyal Dönemde” geniş ölçüde aşınma biçimleri
ortaya çıkmıştır. Aşınmayı kolaylaştırıcı coğrafya koşulları bu alanda bir araya gelmiştir.
Örneğin: Kızılırmak Vadisi ile eski yayla yöresi arasındaki kot farkı; yörede yazla kış,
geceyle gündüz arasındaki sıcaklık farkının tüf yüzeyinde meydana getirdiği aşınma; ilkbahar
ve ‘kırk ikindi’ yağmurlarının sağanak halinde düşmesi ve doğal bitki örtüsünün step (bozkır)
görünümünde yani ormansız olması yöredeki jeolojik yapının oluşmasına katkıda
bulunmuştur. Plato yüzeyinden Kızılırmak’a doğru eğimli yüzey arazi üzerinde birbirine
paralel uzanan vadiler, önce aralarında birtakım keskin sırtlar meydana getirmişler, daha sonra
bu sırtlar yanlardan gelen daha küçük yarıntılarla koniler, piramitler ve sütunlar biçiminde
parçalanmıştır.
8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklar
da dâhil)
Andezitik ve riolitik bileşimde olan ve bazı seviyelerinde breş aglomeraları ihtiva eden
volkanik tüfler içinde yüzeye yakın kısımlarda fazla yaygın olmayan, gelişmemiş ve
muntazam olmayan bir çatlak sistemi vardır. Tüflerin poroziteleri orta derecededir. Bunların
bünyevi ve permeabilitesi yoktur. Çatlakların bulunduğu zonlarda bu çatlak sisteminin tesiri
ile lokal permeabiliteleri vardır. Kalınlıkları yüzlerce metreye bulmaktadır.
Volkanik tüfler içinde bulunan çatlaklardan tüfler içine sızan yağış ve yüzey akış
sularının çok az bir kısmı bu gelişmemiş, yaygın olmayan ve derinlere inmeyen çatlak sistemi
içerisinde toplanarak, tüflerin yeraltı suyunu tutmalarını bir nevi akifer özelliği göstermelerini
sağlamaktadır. Bu sular, topoğrafyanın çatlakları kestiği müsait yerlerden çıkış gözleri
bularak çok küçük debili kaynaklar halinde yeryüzüne çıkarlar.
8.5. Toprak Yapısı
Milli Park alanındaki toprakların büyük bir bölümü regesol topraklardır. Bu topraklar
derin, pekişmemiş mineral depozitler üzerindeki genç topraklardır. A ve C horizonları
oluşmuştur. A horizonu esas olarak mineraldir. Zayıf oluşumlu, kaba bünyeli, sığ veya orta
derin A horizonu C horizonuna belirli bir geçiş yapmaz. Ana madde bağlantısız depozitler,
volkanik tüf ve küllerdir.
Göreme Kasabası ile Çavuşin Köyüne ait arazinin bir bölümünde Kolüviyal topraklar
mevcuttur. Yüzey akışı ve yan derelerle taşınarak biriken materyaller üzerinde oluşmuş (A) C
profilli genç topraklardır. Özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına
benzelerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yok ya da yetersizdir.
8.6. Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri,
endemik ve tehdit altındaki)
Flora:
Milli Park alanındaki geniş kapsamlı flora çalışması, 1989–1990 yıllarında Gazi
Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyeleri ile Ankara Ormancılık
Araştırma Enstitüsü Silvikültür Bölüm Başkanlığı’nın ortaklaşa çalışması ile
gerçekleştirilmiştir.
Yapılan bu çalışma kapsamında alandan 1151 farklı bitki örneği toplanmış ve neticede
tür ve tür altı düzeyde toplam 674 takson tespit edilmiştir. İran–Turan floristik bölgesine dahil
olan Milli Park alanındaki türlerin fitocoğrafi bölgelere dağılım oranları şu şekildedir: Bu
66
türlerin 200 tanesi İran-Turan, 35 tanesi Akdeniz (15’i Doğu Akdeniz), 24 tanesi AvrupaSibirya fitocoğrafi bölgelerine aittir. Ayrıca bu türlerin 116’sı Türkiye için endemiktir.
Endemik olan 116 türün 87 tanesi İran-Turan, 5 tanesi de Doğu Akdeniz floristik bölgesine
aittir. Diğer 24 endemik tür ise Türkiye’de daha geniş yayılışlıdır.
Geniş anlamda Milli Park vejetasyonu İç Anadolu Step formasyonu içerisinde yer alır.
Bu formasyonun çoğu bitkileri otsu olmasına rağmen, alanda yer yer seyrek de olsa kuraklığa
ve tahribata dayanıklı bodur Juniperus oxycedrus (Ardıç), Amygdalus orientalis (Yabani
Badem), Crataegus spp. (birkaç Alıç türü), Rhamnus spp. (Cehriler) gibi ağaçlar ve çalılar da
vardır. Diğer odunsu türlere çevresine göre daha nemli ve ılıman vadi içlerinde bol miktarda
rastlanılmaktadır. Bunlardan bazıları; Populus tremula (Titrek Kavak), Salix spp. (Söğütler),
Viburnum opulus (Kartopu), Colutea cilicia (Patlangaç), Lonicera etrusca (Hanımeli),
Syringa spp. (Leylaklar) gibi türlerdir.
Milli Park alanına ve yakın çevresine özgü bölgesel endemik olan iki tür tesbit
edilmiştir. Bunlar Astracantha kırshirica ve Astracantha talassea (İki Geven türü)’dır. Ayrıca,
Allium nevsehirense (Nevşehir soğanı) ve Onosma decorticans’ın bilim dünyasına tanıtıldığı
ilk tip örnekleri Göreme’den toplanmıştır. Milli Park alanında yetişen ilginç bir türaltı
taksonda Scrophularia libanotica var. nevshehirensis’tir. İlk defa Derinkuyu’dan toplanarak
tanıtılan bu salgı tüylü, kırmızı çiçekli varyete sadece Nevşehir yöresinde yetişmektedir.
Ekim ve ark.., tarafından 1989 yılında Türkiye’nin tehlike altında nadir ve endemik
bitkilerinin IUCN Red Data Book kategorilerine göre yapmış olduğu sınıflandırma
kapsamında, Milli Park alanında tesbit edilen 116 endemik türün 2’si “V” yani önlem
alınmazsa zarar görebilir kategorisine, 21 tanesi de “R” yani dar alanda yayılış gösteren,
nadir fakat tehdit altında olmayan bitkiler kategorisine girmektedir. Diğer endemikler (93 tür)
ise “n” kategorisindedir. Yani bunlar için şimdilik herhangi bir tehlike sözkonusu değildir.
Göreme Tarihi Milli Parkı alanında daha önce toplama yapan botanikçilerden
başlıcaları şunlardır: P. H. Davis etc. al., F. Sorger, M. Koyuncu et. al., Roper, Alava, K.
Karamanoğlu, A. Baytop, McNeill, Coode ve Jones’dur. Bunlardan Türkiye Florası adlı
eserin editörü olan P. H. Davis 19 Haziran 1952de Dodds’la birlikte, 31 Ağustos 1957de
Hedge ile birlikte ve 30 Nisan 1966da da Doroty Lygon’la birlikte olmak üzere farklı
senelerde ve birer günlük sürelerde Göreme ve çevresinden toplama yapmıştır.
Fauna:
Milli Park alanı ve çevresinin asırlar boyunca devamlı olarak iskân görmüş ve
kullanılmış olması nedeniyle bir miktar kuş ve memeli türünün kaybolmasına, diğerlerinin de
habitatlarının ve sayılarının büyük ölçüde azalmasına sebep olmuştur. Ayrıca Milli Park
alanının ve çevresinin step karekteri göstermesi de sahadaki faunayı sınırlayıcı önemli bir
etkendir.
Milli Park alanında 5 tür sürüngen, 11 adet memeli türü ve 20 adet de kuş türü tesbit
edilmiştir. Milli Park alanında sucul yaşamın makro göstergesi olarak ikiyaşamlılar 2 tür ile
temsil edilmektedir. Bunun nedeni ise, Milli Park alanı içerisinde daimi su bulunduran
kaynağının olmamasıdır.
BİLİMSEL ADI
A) KUŞLAR
1. ACCIPITRIFORMES
1. ACCIPITRIDAE
1. Buteo rufinus
2. GALLIFORMES
2. PHASIANIDAE
2. Alectoris chuckar
3. Coturnix coturnix
3. COLUMBIFORMES
3. COLUMBIDAE
4. Columba livia
67
TÜRKÇE ADI
1. YIRTICI KUŞLAR
1. ATMACAGİLLER
1. Kızıl Şahin
2. TAVUKLAR
2. TAVUKSULAR
2. Taş Kekliği
3. Bıldırcın
3. GÜVERCİNGİLLER
3. GÜVERCİNGİLLER
4. Kaya Güvercini
5. Streptopelia decaocto
4. APODIFORMES
4. APODIDAE
6. Apus apus
7. Apus melba
5. CORACIFORMES
5. MEROPIDAE
8. Merops apiaster
6. UPUPIDAE
9. Upupa epops
6. PASSERIFORMES
7. ALAUDIDAE
10. Melanocorypha calandra
11. Galerida cristata
8. HIRUNDINIDAE
12. Hirundo rustica
9. SITTIDAE
13. Sitta neumayer
10. CORVIDAE
14. Pica pica
15. Corvus corene cornix
5. Kumru
4. SAĞANLAR
4. EBABİLGİLLER
6. Ebabil ( Karasağan )
7. Akkarılı Ebabil
5. KUZGUN KUŞLARI
5. ARIKUŞUGİLLER
8. Arıkuşu
6. ÇAVUŞKUŞUGİLLER
9. İbibik
6. ÖTÜCÜ KUŞLAR
7. TARLAKUŞUGİLLER
10. Boğmaklı Tarlakuşu
11. Tepeli Toygar
8. KIRLANGIÇGİLLER
12. İs Kırlangıçı
9. SIVACIKUŞUGİLLER
13. Kaya Sıvacısı
10. KARGAGİLLER
14. Saksağan
15. Leş Kargası
11. STURNIDAE
16. Sturnus vulgaris
12. PASSERIDAE
17. Passer domesticus
18. Passer montanus
13. FRINGILLIDAE
19. Carduelis carduelis
14. EMBERIZIDAE
20. Emberiza melanocephala
11. SIĞIRCIKGİLLER
16. Sığırcık
12. SERÇEGİLLER
17. Ev Serçesi
18 Dağ Serçesi
13. İSPONOZGİLLER
19. Saka
14. KİRAZKUŞUGİLLER
20. Karabaş Kirazkuşu
B) İKİ YAŞAMLILAR
1. AMPHIBIA
1. Bufo bufo
2. Bufo viridis
C) SÜRÜNGENLER
1. REPTILIA
1. Testudo graeca
2. Agama raderata
3. Typhlops vermicularis
4. Eirenis modestus
5. Ophiops elegans
D) MEMELİLER
1. MAMALIA
1. Hemiechnus auritus
2. Sorex minitus
3. Telpa europaea
4. Pipistrellus nathusii
5. Rattus rattus
6. Mesocricetus brandti
7. Mus musculus
8. Vulpes vulpes
9. Meles meles
10. Mortes foina
11. Lepus europeus
1. İKİYAŞAKLILAR
1. Siğilli Kurbağa
2. Gece Kurbağası
1. SÜRÜNGENLER
1. Adi Tosba (Kablumbağa)
2. Bozkır Keleri
3. Kör Yılan
4. Uysal Yılan
5. Kertenkele
1. MEMELİLER
1. Uzun Kulaklı Kirpi
2. Cüce fare
3. Köstebek
4. Pürtüklü Derili Yarasa
5. Ev Sıçanı
6. Avurtlak
7. Ev Faresi
8. Tilki
9. Porsuk
10. Sansar
11. Tavşan
9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri
varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb.)
Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu:
Milli Park alanındaki arazinin büyük bir bölümünün mülkiyeti özel şahıslara aittir.
Arazinin diğer bölümü de hazine arazisine aittir. Bölgenin 7.359,64 ha tarım arazisidir.
Ulaşım Olanakları:
Göreme Tarihi Milli Parkı’na İstanbul’dan Ankara-Aksaray-Nevşehir ya da
Ankara-Kırıkkale-Kırşehir-Nevşehir bağlantılı çift şeritli asfalt devlet karayolu ile
ulaşılabilmektedir. İstanbul-Nevşehir arasındaki yol mesafesi 730 km, Ankara-Nevşehir
68
arasındaki yol mesafesi ise 276 km.’dir. İstanbul’dan ayrıca sahaya 35 km uzaklıkta bulunan
Uluslararası Tuzköy Hava Limanına Türk Hava Yollarının haftada uyguladığı 2 gün tarifeli
seferleriyle de ulaşmak mümkündür.
Sahaya komşu olan İllerle bağlantılı yolların tamamı asfalt ve çift şeritli devlet
karayoludur. Komşu İllerin sahaya olan uzaklıkları ise; Aksaray’a 75 km, Kayseri’ye 102 km,
Kırşehir’e 93 km, Niğde’ye 76 km ve Yozgat’a 204 km dir. Milli Park alanına; batı ve güney
yönünde Ankara-Adana karayolundan Niğde ya da Aksaray üzerinden veya Ankara-Kayseri
karayolundan Kırşehir ve Hacıbektaş üzerinden, doğu ve kuzeydoğudan ise Kayseri'den
Avanos'a ya da Ürgüp'e gelen karayolu ile ulaşılır.
Ayrıca turizm aktivitelerinin canlandığı ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarında
Uluslararası Tuzköy Hava Limanına yurt dışı bağlantılı charter uçuşları da mevcuttur.
Havayolu ulaşımı Nevşehir Tuzköy Havaalanı ve Kayseri Erkilet Havaalanı ile
sağlanabilmekte iken demiryolu ulaşımı Kayseri’deki TCDD istasyonundan
sağlanabilmektedir.
Ziyaretçiler Milli park içerisinde ve yakınındaki yerleşim yerlerinde bulunan (Ürgüp,
Göreme, Ortahisar, Uçhisar, Avanos’ta) çok sayıdaki otel ve pansiyonda
konaklayabilmektedirler.
Saha içerisinde yüz civarında turistik tesisin yanında, Milli Parklar Genel
Müdürlüğü’ne ait idare ve ziyaretçi binası olarak “ Göreme evi” adlı bir de tesis mevcuttur.
Diğer : Balon Uçuşu, Atlı Gezi.
Fotoğrafçılık için ilginç bir peyzaj sergileyen Milli Park sahasında doğal ve
bozulmamış vadilerde düzenlenen yürüyüş güzergâhlarında yürüyüş etkinliklerinin yanında
binicilik ve kampçılık etkinliklerine yönelik hizmetler de sunulmaktadır. Balonla dolaşmak
için dünyadaki sayılı mekânlardan birisi durumundaki Milli Park sahasında özel balon
şirketlerince düzenlenen balon gezilerine katılmak mümkündür.
10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı Alanlar, vb.):
Göreme Tarihi Milli Park alanı içinde turizm baskısından dolayı sorunlarla
karşılaşılmaktadır. Karşılaşılan başlıca sorunlar şunlardır:
•
•
•
•
Mülkiyet Sorunları
Kaçak Yapılaşma
Plansız Yapılaşma
Çevre Kirliliği
Göreme Tarihi Milli Park alanı içerisinde özellikle Göreme ve Uçhisar yörelerinde
bulunan peri bacalarının insanlar tarafından kullanımı engellendikten sonra bakımsızlıktan
kaynaklanan çatlaklar ve yıkılmalar oluşmaktadır.
(F) FLORA-FAUNA HASSAS YÖRELER, KAYNAKÇA
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
• Nevşehir Orman İşletme Şefliği,2009
• İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2009
• Belediye Başkanlıkları,2009
69
G.TURİZM
G. 1. Yörenin Turistik Değerleri
Nevşehir’in de içinde yer aldığı Kapadokya Bölgesinin sınırları Antik Dönemde
güneyde Kilikya, kuzeyde Karadeniz, doğuda Malatya ve Elazığ, batıda ise Konya’ya kadar
uzanmakta idi. Günümüzde ise Kapadokya denilince Nevşehir, Niğde, Aksaray, Kayseri,
Kırşehir İllerini içine alan bölge akla gelmektedir. Dar anlamda ise Kapadokya ile Nevşehir
özdeşleşmiştir.
Nevşehir ve yöresi tarihi hazineleri ve turistik değerleri yönünden dünyada hiç bir
ülkeye nasip olmayan bir zenginliğe sahiptir. İlimiz Hitit, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı
devirlerine ait kıymetli eserlerini sinesinde saklayan çok yönlü bir bölgedir. Doğuda Erciyes
ve batıda Hasan dağının volkanik tüflerinden meydana gelen yumuşak kalkerli arazi, tabii
tesirler ve insan emekleri ile işlenmiştir. Yöremiz ilk Hıristiyanlara ev sahipliği yaptığından
ayrıca bölgemiz dinsel ve görsel bir turizm cennetini andırır.
Ülkemizde eski eser bilincinin artması ve bölgemize turistlerin gelmeye başlaması ile
birlikte 1952 yılında Göreme Açıkhava Müzesi, daha sonra da Zelve Örenyeri, Kaymaklı ve
Derinkuyu yer altı şehirleri temizlenerek ziyarete açılmıştır. Örenyerlerinin ziyarete açılması
ve ziyaretçi potansiyelinin artması, günümüze kadar gelebilmiş eserlerin korunmasını ve
restorasyonunu gündeme getirmiştir. Bölgedeki kaya kiliselerinin onarımına Kültür Bakanlığı
ve ICCROM uzmanlarınca 1976 yılında Tokalı Kilisesinin restorasyonu ile başlanmıştır.
Göreme Vadisi UNESCO tarafından 1985 yılında Dünya Kültür Mirasına dahil edilerek
bölgenin korunmasına yönelik faaliyetlerin başlamasına yönelik çalışmaların hız kazanmasına
neden olmuştur. Geçen sürede 18 adet kilisede restorasyon çalışmaları yapılmıştır.
G. 1. 1. Yörenin Doğal Değerleri
Bölgemizde Göreme vadisi, Açık Hava Müzesi, Kadirak Deresi, Kızılırmak Kıyıları,
Ballıkaya, Üzengi Deresi, Damsa Barajı gibi tarihi ve doğal güzellikleri bulunmaktadır.
Ürgüp, Göreme, Uçhisar, Çavuşini, Ortahisar ve Göreme’de bulunan güvercinlikler ve
kaya oyma depolar yörenin bozulmamış kültürel özellikleri ve geleneksel kırsal yaşamını
yansıtan alanlar durumunda olup ziyaretçilerin ilgisini çekecek niteliktedir.
Milli parkın ilgi çekici manzara yapısını oluşturan peribacaları ve peribacalarının
oyulmasıyla yapılan kilise, şapel ve benzeri mekânların bulunduğu Göreme Ören Yeri, Zelve
Ören Yeri, Uçhisar Kalesi, Ortahisar Kalesi, Temenni Tepesi, Ürgüp-Kayakapı Mahallesi,
Çavuşini Kilisesi, Kızılçukur Seyir Alanı, Paşabağı Mevkii görülmesi gereken yerlerdir.
Ayrıca Kızıl Çukur, Bağlıdere, Güvercinlik, Kılıçlar, Meskendir, Güllüdere, Çallıdere
Zindanönü ve Zemi Deresi Vadileri peribacalarının ve kaya oyma mekânların arasında
bölgenin doğal güzelliklerinin yaşanabileceği yerlerdir.
Bölge özellikle Bizans Dönemi’nde yoğun bir yerleşmeye sahne olmuş, Göreme,
Ürgüp ve Ortahisar dinsel merkezler olarak gelişmiştir. Bu devirlerde çok sayıda kaya oyma
mekânlar, kiliseler, şapeller, yeraltı şehirleri inşa edilmiştir. Kaya kiliselerini süsleyen freskler
Kapadokya Bizans sanatının önemli ürünleridir.
Avanos’ta çok sayıda çanak çömlek atölyesi bulunmaktadır. Kızılırmak’ın getirdiği
kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru Avanoslu seramik sanatçılarının elinde
şekil almaktadır.
Ayrıca Kızılçukur, Güllüdere, Bağlıdere, Zemidere ve Kılıç yürüyüş vadileri vadi
içerisindeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların sergilendiği bir açıkhava müzesi
70
görünümündedir. Ayrıca bu vadilerde bölgeye has pek çok bitki türüne rastlamak
mümkündür.
Kozaklı civarında çok sayıdaki tümülüsler, Roma Dönemi’ne ait olup Nevşehir
arkeolojisi için önemli yer tutmaktadır. Acıgöl’de ise M.Ö. VIII. yüzyıla ait yerleşim tespit
edilmiştir.
G. 1. 1. 1. Konum
Turistik kaynaklar Merkez İlçe, Uçhisar Kasabası, Ortahisar Kasabası, Nar Kasabası,
Göreme Kasabası, Çat Kasabası, Kaymaklı Kasabası, Mazı Köyü, Ürgüp İlçesi, Mustafapaşa
Kasabası, Derinkuyu İlçesi, Avanos İlçesi, Çavuşin köyü, Özkonak Kasabası, Hacıbektaş
İlçesi, Gülşehir İlçesi, Acıgöl ilçesi, Tatlarin Kasabası merkez ve mücavir alanları
içerisindedir.
G. 1. 1. 2. Fiziki Özellikleri
Orta Anadolu’daki Hasandağ, Göllüdağ ve Erciyes jeolojik devirlerde aktif birer
volkandı. Değişik zamanlarda bu volkanların patlaması sonucunda ortaya çıkan küller 100150 m kalınlığında tüf tabakası meydana getirmiştir.
Vadi yamaçlarından inen sel suları ve rüzgârın tüflerden oluşan bu yapıyı
aşındırmasıyla “peribacası” adı verilen ilginç oluşumlar ortaya çıkarmıştır. Sel suları
vadilerdeki çatlaklarda ve sert kayalarda oluşan kopuklarda yolunu bularak yamaçlardan aşağı
inerken vadide bulunan sürüklenebilir maddeleri yanında götürür, geride aşınmamış konik
şeklinde bazalt şapkalı şekiller ortaya çıkar.
G. 1. 2. Kültürel Değerler
İlimizin başlıca kültürel varlıkları vadiler, peri bacaları, yeraltı şehirleri, ören yerleri,
kiliseler, hisarlar, kaleler ve Türk İslam eserleridir.
Kapadokya denilince akla ilk olarak Göreme vadisi gelmektedir. Merkez İlçe, Avanos,
Ürgüp ilçeleri sınırları içinde bulunan 5 kasaba, 10 köy, 25 vadi, peri bacaları, kiliseler ve
doğal güzellikler Göreme Vadisini oluşturmaktadır.
Uçhisar, Ortahisar ve Başhisar aynı zamanda kale görevini yerine getiren büyük peri
bacalarıdır.
Avanos Saruhan Kervansarayı, Nevşehir Damat İbrahim Paşa Külliyesi, Hacıbektaş-ı
Veli Külliyesi, Gülşehir Karavezir Külliyesi, Ürgüp’ te II. Rükneddin-i Kılıçaslan Külliyesi
ve Medresesi en önemli Türk İslam eserleridir. Göreme Açık Hava Müzesi, Zelve Örenyeri,
Çavuşin Ören Yeri başlıca ören yerleridir. Bölgede çoğunluğu kaya oyma olmak üzere 400
civarında kilise bulunmaktadır.
G. 2. Turizm Çeşitleri
İlimizde kültür, sağlık, termal, doğa yürüyüşü, atlı doğa yürüyüşü, inanç turizmi,
sportif amaçlı turizm, golf, balon, eğlence, kongre turizmi gibi turizm çeşitleri yapılmaktadır.
Kültür Turizmi: Bölgemizde kültür turizminin alt yapısını kaya oyma kiliseler
(Göreme Tokalı, Elmalı, Karanlık, Çarıklı, Çavuşin Nicephoras Phocas, Mustafapaşa Aios
Vasilios, Gülşehir St. Jean Kilisesi, Tatlarin Kiliseleri), yer altı şehirleri (Kaymaklı,
Derinkuyu, Özkonak, Tatlarin, Mazı), Hacıbektaş Veli Külliyesi, Kervansaraylar
(Ağzıkarahan, Sarıhan), Selçuklu ve Osmanlı Dönemine ait diğer dini ve kültürel yapılar
(Taşkınpaşa Camii ve Medresesi, Damat İbrahim Paşa Camii ve Külliyesi, Gülşehir Karavezir
Camii ve Külliyesi) oluşturmaktadır.
71
İnanç (Din) Turizmi: En yaygın olan turizm türüdür. Özellikle Göreme Vadisi, Zelve
Vadisi, Gomeda Vadisi ve Açıksaray Vadisi kilise ve manastırlar açısından zengin vadilerdir.
Ayrıca Hacıbektaş İlçesindeki Hacıbektaş Veli Türbesi de her yıl yüzbinlerce ziyaretçinin
gezdiği önemli turizm merkezidir.
Şekil G.1:Hacıbektaş Veli Türbesi
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2009
Atlı Doğa Turizmi: Önemli turizm etkinliklerinden birisi de atlı doğa turizmidir.
Bölgedeki doğa harikası vadiler gelen ziyaretçilere at sırtında gezdirilerek farklı bir turizm
etkinliği gerçekleştirilmektedir. Güzergahlar Avanos, Mustafapaşa, Gomeda Vadisi, Zelve,
Paşabağları, Sarıhan, Zemi Deresi, Kılıçlar Vadisi, Çat Vadisi, Devrent Vadisi ile Aksaray
Güzelyurt (Geveri)’a kadar uzamaktadır.
Şekil G.2: Atlı doğa gezisi
Kaynak: nevsehir.gov.tr,2009
72
Trekking (Doğa Yürüyüşü): Kızılçukur, Gomeda, Çat, Meskendir, Güvercinlik
Vadileri doğa yürüyüşleri ile ziyaretçilere daha yakından tanıtılmaktadır.
Spor ve Golf Turizmi: Turistik tesislerin alt yapısı sportif faaliyetlerin yapılması ve
büyük organizasyonların gerçekleştirilmesi için yeterlidir. Özellikle ulusal ve uluslar arası
şampiyonalar ve bazı profesyonel lig futbol kulüplerinin kamp çalışmaları için, spor salonları,
çim sahaları ve diğer spor alt yapısı yeterlidir.
Golf turizmi açısından Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2004 yılı içerisinde yaptığı
çalışma neticesinde 4 bölgede (Avanos, Çat, Mustafapaşa, Uçhisar) uygun yerler tespit
edilmiştir.
Şekil G.3: Golf alanı
Kaynak: nevsehir.gov.tr,2009
Eğlence Turizmi: Turistler için bölgesel özelliklere dayalı olarak yapılmış kaya oyma
restaurantlar mevcuttur. 10 adet restaurantta Türk Gecesi adı altında çeşitli folklor gösterileri
yapılmaktadır. Ayrıca sema gösterileri de yapılmaktadır. Özellikle Sarıhan Kervansarayında
sadece sema gösterisi yapılmakta ve yöremize gelen yabancıların büyük beğenisini
kazanmaktadır.
Balon Turizmi: Kapadokya Bölgesinin doğal güzelliklerinin daha iyi görülebilmesi
için bölge özelliklerinden de faydalanılarak balon turizmi gelişmiştir. Özellikle yabancı
turistler tarafından tercih edilen balon turizmi ile sabah erken saatlerde balona binilerek
güneşin doğuşu ve doğan güneşin peribacaları üzerinde meydana getirdiği çeşitli ışık oyunları
havadan daha net görülebilmektedir. İlimizde balon turizmi ile ilgilenen 8 firma ve bunların
elinde de uçmaya hazır 50ye yakın balon bulunmaktadır. Balonlar 1 defada 20 yolcuya kadar
taşıyabilmektedir. Yapılan uçuşlarla bir sezonda yaklaşık 150.000 kişi uçurulmuştur.
73
Şekil G.4: Balon uçuşları
Kaynak: nevsehir.gov.tr
Termal Turizmi: Kozaklı İlçesinde bulunan termal kaynak kaplıca turizmi açısından
çok büyük bir potansiyeldir. İlçede turizm ve belediye belgeli 30 adet otel ve motelde toplam
6.000 yatak mevcuttur. Son yıllarda turizm yatırımcılarının gözdesi durumunda bulunan
ilçede oteller yapılmaktadır.
Kongre Turizmi: İlimizde yer alan 4 ve 5 yıldızlı otellerin salonları düzenlenecek
kongre, seminer, konferans ve panel gibi faaliyetlerin yapılması için uygun durumdadır.
Ancak kapasite olarak yeterli değildir. Özellikle kış aylarında kongre turizmi bölge turizmi
için önemli bir kaynaktır. Ekonomik açıdan kente önemli faydalar sağlayabilecek olan bu
potansiyel, sosyal açıdan da önemli etkiler yaratabilir.
Kültür ve Turizm Bakanlığınca 2002 yılında kongre turizmine hizmet etmek üzere
Ürgüp’te yaklaşık 1000 kişi kapasiteli Uluslar arası Kongre merkezi inşaatına başlanmıştır.
Belediyesince inşaatın tamamlanması halinde Uluslar arası Kongre Merkezi Ankara’dan
sonra İç Anadolu ve Kapadokya Bölgesinin yegâne Kongre Merkezi olacaktır. Ayrıca
Nevşehir Belediye Başkanlığı tarafından çok amaçlı Kongre Merkezi inşaatı yapılmasına
başlanmıştır.
G. 3. Turistik Altyapı
İlimizde 42 adet turizm belgeli, 11 adet yatırım belgeli tesis bulunmaktadır. Ayrıca 3
adet turizm belgeli lokanta, 207 adet belediye belgeli tesis bulunmaktadır.
Yöremizde halkımızın ve turistik akışın ihtiyacını karşılayacak kapasitede bir otogar
bulunmaktadır. Ankara ve Kayseri’ye duble yollarla bağlı olan İlimizden Antalya’ya,
Aksaray-Konya hattından rahatlıkla ulaşmak mümkündür. İlimizde ülkemizin 6. büyüklükteki
havalimanı mevcuttur. Düzenli seferlere 2006 yılında başlanmış olup, THY tarifeli seferleri
yapılmaktadır.
74
G. 4. Turist Sayısı
İlimizde ziyarete açık 5 adet müze, 13 adet örenyeri mevcuttur. Müze ve
örenyerlerimizin ziyaretçi sayısı ve TÜRSAB indirimli bilet geliri de dahil ziyeretçi geliri
Tabloda verilmiştir.
Tablo G.1: Ziyaretçi Durumları
Ziyaretçi sayısı
Yerli
548.275
Yabancı
1.138.487
TOPLAM
1.686.762
Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2009
G. 5. Turizm Ekonomisi
İlimizde yaşayan halkın % 30’u turizm gelirinden istifade etmektedir. Buna karşılık
turizmle ilgili işletmelerde çalışan personeller, ev pansiyonculuğu, yerel halk bölgemizde
bulunan otel, pansiyon, acenta, turistik eşya satıcılarında çalışarak turizmden gelir
sağlamaktadırlar. Bunun dışında bölgede tarımla uğraşan halk da yetiştirdiği sebze ve
meyveleri, beslediği büyükbaş ve küçükbaş hayvanları pazarlayarak turizm gelirlerinden
istifade etmektedirler.
G. 6. Turizm-Çevre İlişkisi
İl merkezi, ilçe ve beldelerimizde işyeri tabelalarının belirli bir standartta yapılmaması
nedeniyle görsel kirlilik, özellikle şehir merkezinde yolların dar, sürücülerin bilinçsiz ve araç
sayısına göre otoparkların yetersiz kalması nedeniyle gürültü kirliliği mevcuttur.
(G) TURİZM, KAYNAKÇA
75
•
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2009
•
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
•
nevsehir.gov.tr, 2009
H-TARIM VE HAYVANCILIK
H. 1. Genel Tarımsal Yapı
İlimizde buğday, patates, şeker pancarı, çerezlik kabak, bakliyat üretilmektedir. Ayrıca
bağcılık ve meyvecilik de yapılmaktadır.
Tablo H.1: Ekilebilir Arazi Dağılımı
Ürün Kategorileri
Alan (Da)
%
Tahıllar
2.088.730
59,3
Endüstri Bitkileri
44.045
1,3
Baklagiller
61.720
1,8
Yem Bitkileri
49.344
1,4
Yumru Bitkileri
106.485
3,02
Yağlı Tohumlar
3.050
0,08
Sebze Ekilişleri
98.064
2,8
Bağ Sahası
232.570
6,6
Meyve Ağaç Sayısı 961.512 Adet
17.774
0,5
Nadas Alanı
703.238
19,9
Tarıma Elverişli Kullanılmayan Arazi
117.158
3,3
TOPLAM
3.522.178
100,0
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
Şekil H.1: Ekilebilir Arazi Dağılımı
T ahıllar
Yumru Bitkileri
Sebze Ekilişleri
Bağ Sahası
Nadas Alanı
T arıma Elverişli Kullanılmayan
Arazi
Diğerleri
Ekiliş alanı olarak buğdaydan sonra en çok ekimi yapılan patatestir. Bağcılık Nevşehir
tarımında önemli bir yere sahiptir. 23.258 ha. bağ sahası Merkez, Avanos, Ürgüp, Gülşehir ve
Acıgöl ilçelerinde yoğunlaşmıştır.
Tablo H.2: Önemli Tarım Ürünleri Üretim, Pazarlama ve Tüketim Durumu
Cinsi
Ekiliş Alanı (Da)
Üretim (Ton) Ort. Verim (kg./Da.)
Buğday
1.295.030
380.579
294
Patates
105.500
430.650
4.082
Bağ
232.570
141.140
606
Şeker Pancarı
44.045
229.975
5.221
Çerezlik Kabak
87.902
5.772
65
Bakliyat
61.720
6.583
-
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
76
Yaş üzüm Taskobirlik tarafindan, büyük kısmı özel şarap fabrikaları, sirke ve pekmez
imalathaneleri tarafindan alınmaktadır. Bir kısmı da iç piyasada ve komşu illerde sofralık
olarak tüketilmektedir. Çerezlik kabak üretimi Gülşehir, Acıgöl ve Merkez İlçeye bağlı
köylerde yoğun olarak yapılmaktadır.
İlimizde hayvancılık daha çok küçük aile işletmesi olarak yapılmakta olup, son
yıllarda destekleme çalışmaları ile büyük işletmeler kurulmaya başlanmıştır. Büyük ve küçük
baş hayvanlardan elde edilen sütün bir kısmı süt ve süt mamulleri üretim tesislerinde işlenerek
piyasaya sunulmaktadır. Geri kalan kısmı süt, yoğurt, tereyağı ve peynir olarak değerlendirilip
satılmaktadır.
Tablo H.3:Hayvansal Ürün Miktarları
Yıllık Üretim Miktarı
Ürünler
(Ton, adet)
Süt
86.800 ton
Et
860 ton
Yapağı
30 ton
Yumurta
162.064.500 adet
Bal
86,8 ton
Bal Mumu 1,1 ton
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
İlimiz tarımında ve hayvancılığında makinalaşma ileri bir safhada olup, tüm tarım
kollarında toprak işlemeden hasada kadar birçok işlem makina ile yapılmaktadır.
Tablo H.4: Tarım Alet Makina Sayıları
ALET MAKİNA
Traktör
Biçerdöver
Batöz
Mibzer
Gübre Dağıtıcısı
Sırt Pülverizatörü
Kuyruk Milinden Hareketli Pülv.
Motopomp (Elektrikli)
Motopomp (Termik)
Derin kuyu Pompası
Süt Sağım Makinesi
Selektör
Pulluk
Çapa Makinesi
At Pulluğu
Yağmurlama Tesisi
Balya Makinesi
Silaj Makinesi
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
ADET
16.430
496
1.031
5.824
8.889
12.004
6.494
3.309
1.382
4.127
3.325
51
16.747
3.055
1.150
5.300
23
57
Patates
İlimizde 2009 yılında üretilen 430.650 ton patatesin büyük bir bölümü iç piyasada
tüketilmektedir. Ekiliş alanı olarak buğdaydan sonra en çok ekimi yapılan patates, Türkiye
üretiminin %10’unu teşkil etmektedir. 2009 yılında 11.893.810 kg patates ihraç edilmiştir.
Bağcılık
Nevşehir tarımında önemli bir yere sahiptir. 23.257 ha. bağ sahası Merkez, Avanos,
Ürgüp, Gülşehir ve Acıgöl ilçelerinde yoğunlaşmıştır.
2009 yılında üretilen yaş üzüm miktarı 141.140 tondur. Bu miktarın; 34.150 tonu
kurutmalık için ayrılmış olup, bundan 8.550 ton kuru üzüm elde edilmiştir. Yaş üzüm
77
Taskobirlik tarafından, büyük bir kısmı özel şarap fabrikaları, sirke ve pekmez imalathaneleri
tarafından alınmaktadır. Bir kısmı da iç piyasada ve komşu illerde sofralık olarak
tüketilmektedir. 8.550 ton kuru üzümün tamamı iç ve dış piyasada tüketilmektedir.
Şeker pancarı
İlimiz 2009 yılı üretimi 229.975 ton olup, elde edilen ürünün tamamı Kayseri ve
Niğde bor şeker fabrikaları tarafından alınmaktadır.
Çerezlik kabak
Gülşehir, Acıgöl ve Merkez ilçeye bağlı köylerde ekimi yoğun olarak yapılmaktadır.
Üretim miktarı olan 5.772 tonun tamamı iç ve dış piyasada tüketilmektedir.
Bakliyat
İlimizde toplam bakliyat üretimi 6.583 ton olup tüccarlar tarafindan alinip iç piyasada
tüketilmektedir.
Meyvecilik
1.777 ha meyvecilik sahası, Gülşehir, Avanos ve Ürgüp ilçesi köylerinde
yoğunlaşmıştır. Kayısı, elma, armut, kiraz gibi çeşitler ekonomik değere haizdir.
H. 2. TARIMSAL ÜRETİM
H. 2. 1. Bitkisel Üretim
H. 2. 1. 1. Tarla Bitkileri
Tablo H.5:Tarla Bitkileri Üretim Miktarı
Ürün Adı
TAHILLAR
Buğday
Arpa
Çavdar
Yulaf (dane)
BAKLAGİLLER
Ekim Alanı (da)
2.088.730,0
1.295.030
629.300,0
109.950,0
54.450,0
61.720,0
Hasat Edilen Alan (da)
2.064.730,0
1.283.030
617.300,0
109.950,0
54.450,0
61.720,0
Üretim Miktarı (Ton)
626.754,0
380.579
203.070,0
29.442,5
13.662,5
6.583,7
ENDÜSTRİYEL BİTKİLER (Şeker Pancarı)
44.045,0
44.045,0
229.975,0
106.485,0
105.500,0
535,0
450,0
3.050,0
1.150,0
400,0
1.500,0
49.344,0
32,0
100,0
200,0
6.952,0
830,0
30,0
26.000,0
5.950,0
1.775,0
400,0
20,0
1.700,0
5.355,0
431.497,5
430.650,0
627,5
220,0
461,0
111,0
52,0
298,0
YUMRU BİTKİLER
106.485,0
Patates
105.500,0
Soğan (Kuru)
535,0
Sarımsak (Kuru)
450,0
YAĞLI TOHUMLAR
3.050,0
Ayçiçeği(Çerezlik)
1.150,0
Ayçiçeği(Yağlık)
400,0
Aspir
1.500,0
YEM BİTKİLERİ
49.344,0
Hayvan Pancarı
32,0
Fiğ (Dane)
100,0
Hasıl mısır
Dane Mısır
200,0
Silajlık Mısır
6.952,0
Tritikale (dane)
830,0
Bakla (hayvan yemi)
30,0
----------------------------------------------------------------------------Fiğ (ot)
26.000,0
Yonca (ot)
5.950,0
Korunga (ot)
1.775,0
Tritikale (ot)
400,0
Sorgum (ot)
20,0
Yulaf (ot)
1.700,0
Mürdümük (ot)
5.355,0
TOPLAM EKİM ALANI (da) :
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
78
2.353.374,0
144,0
10,0
107,5
27.020,0
331,5
3,6
Yeşil ot
16.875,0
2.472,0
390,0
Kuru ot
5.186,0
5.178,0
655,0
80,0
4,0
545,0
293,0
437,5
H.2.1.1.1. Buğdaygiller
İlimizde 2009 yılında üretilen buğday miktarı 380.579 tondur.
Tablo H.6: Buğday Üretim Miktarı
Ürün Adı
Ekim Alanı (da)
Hasat Edilen Alan (da)
Üretim Miktarı (Ton)
Buğday(Durum) 12.600,0
12.600,0
3.770,0
Buğday(Diğer)
1.270.430,0
376.809,0
1.282.430,0
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
H.2.1.1.2. Baklagiller
İlimizde toplam bakliyat üretimi 6.584 ton olup tüccarlar tarafından alınıp, iç piyasada
tüketilmektedir.
Tablo H.7: Baklagiller Üretim Miktarı
Ürün Adı
Ekim Alanı (da)
Hasat Edilen Alan (da)
Üretim Miktarı (Ton)
BAKLAGİLLER 61.720,0
61.720,0
6.583,7
Kuru Fasulye
8.170,0
1.109,2
8.170,0
Yeşil Mercimek
13.600,0
13.600,0
1.300,0
Nohut
39.950,0
37.950,0
4.174,5
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
H. 2. 1. 1. 3. Yem Bitkileri
İlimizde yem bitkilerinin ekim alanı 78.597 da’dır.
H. 2. 1. 1. 4. Endüstriyel Bitkiler
İlimizde endüstri bitkilerinin ekim alanı 45.145 da olup, şeker pancarı ve patates
yetiştirilmektedir.
H. 2. 1. 2.Bahçe Bitkileri
H. 2. 1. 2. 1. Meyve Üretimi
Tablo H. 8: Meyve Üretimine Ait Bilgiler
MEYVELİKLER KAPLADIĞI
ALAN (DA)
SERT KABUKLULAR
1.840
Badem
170
Ceviz
1.670
TAŞ ÇEKİRDEKLİLER
6.405
Erik
80
İğde
40
Kayısı
3.937
Kiraz
343
Şeftali
100
Vişne
705
Zerdali
1.200
ÜZÜMSÜ MEYVELER
137
Dut
Çilek (örtüaltı dahil)
137
YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER
9.392
Elma(Golden)
1.061
Elma(Starking)
1.344
Elma(Amasya)
3.442
Elma(Grannysmith)
471
Elma(Diğer)
1.436
Armut
1.348
Ayva
290
Muşmula
TOPLAM TOPLU MEYVELİK ALANI (da):
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
ÜRÜN ADI
79
MEYVE VEREN
AĞAÇ SAYISI (ADET)
31.700
10.370
21.330
328.720
40.890
15.960
128.580
13.220
7.980
21.140
100.950
5.320
5.320
595.772
68.962
85.195
167.960
6.620
85.425
144.920
36.490
200
ÜRETİM
MİKTARI (TON)
1.529,9
297,4
1.232,5
7.882,7
1.042,3
124,7
3.544,2
440,1
195,9
512,2
2.023,3
395,9
109,9
286,0
26.124,6
3.036,6
3.710,6
9.387,4
326,5
3.382,5
5.108,1
1.170,9
2,0
17.774
Tablo H. 9: Bağ Üretim Miktarı
ÜRÜN ADI
MEYVE VERMEYEN YAŞTAKİ
BAĞ ALANI (DA)
MEYVE VEREN YAŞTAKİ
BAĞ ALANI (DA)
ÜRETİM MİKTARI
(TON)
Bağ (Sofralık)
950
58.350
41.038
Bağ (Kurutmalık)
890
67.100
36.656
Bağ (Şaraplık)
7.610
97.670
63.447
223.120
141.140,5
TOPLAM ALAN (da) : 9.450
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
H. 2. 1. 2. 2. Sebze Üretimi
Tablo H.10: Sebze Üretimine Ait Bilgiler
ÜRÜN ADI
ÜRETİM MİKTARI (TON)
BAKLAGİL SEBZELERİ
775,00
454,25
Fasulye
575,00
424,25
Barbunya Fasulye
200,00
30,00
MEYVESİ YENEN SEBZELER
96.309,00
28.489,20
Bamya
14,00
3,80
Biber(Dolmalık)
171,00
257,60
Biber(Sivri)
657,00
1.027,20
Domates (sofralık)
2.435,00
10.433,50
Domates (salçalık)
700,00
2.850,00
Hıyar (sofralık)
672,00
1.579,00
Hıyar (turşuluk)
50,00
90,00
Kabak (Çerezlik)
87.902,00
5.772,10
Kabak (Bal)
100,00
220,00
Karpuz
2.325,00
3.884,50
Kavun
855,00
1.477,50
Patlıcan
428,00
894,00
SOĞANSI YUMRU KÖK SEBZELER
513,00
479,10
Havuç
32,00
39,50
Sarımsak(Taze)
20,00
10,00
Soğan(Taze)
431,00
380,00
Kırmızıpancar
1,00
1,00
Yerelması
3,00
3,00
Bayır Turp
16,00
30,60
Kırmızı Turp
10,00
15,00
YAPRAĞI YENEN SEBZELER
467,00
507,22
Ispanak
172,00
171,00
Beyaz Lahana
59,00
120,52
Kırmızı Lahana
10,00
20,00
Göbekli Marul
97,00
101,20
Kıvırcık Marul
16,00
18,50
Pırasa
52,00
62,00
Nane
10,00
5,00
Maydanoz
51,00
9,00
TOPLAM SEBZE EKİM ALANI (da):
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,2009
80
EKİM ALANI (da)
98.064,00
H.2.1.2.3. Süs Bitkileri
İlimizde süs bitkileri ekimi ve pazarlaması yapılmamaktadır.
H. 2. 2. HAYVANSAL ÜRETİM
İlimizde hayvancılık daha çok küçük aile işletmesi olarak yapılmakta olup, son
yıllarda destekleme çalışmaları ile büyük işletmeler kurulmaya başlanmıştır.
H. 2. 2. 1. BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK
Tablo H.11: Büyükbaş Hayvancılığa Ait Bilgiler
8.113
2 VE DAHA
YUKARI
IRKLARIN
YAŞTA
TOPLAM
ORANI (%)
(BOĞAÖKÜZ)
388
19.125
41,8
11.641
471
2 YAŞINDAN 2 VE DAHA
KÜÇÜK
YUKARI
SIĞIR IRKI
DANA,TOSUN
YAŞTA
VE DÜVE
(İNEK)
Saf Kültür
10.624
Kültür Melezi 12.306
24.418
53,4
Yerli
1.285
803
69
2.157
4,8
TOPLAM
24.215
20.557
928
45.700
100
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,2009
H. 2. 2. 2. KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK
Tablo H.12: Küçükbaş Hayvancılığa Ait Bilgiler
CİNSİ
Koyun
1 YAŞINDAN
KÜÇÜK DİŞİ
VE ERKEK
15.960
1 VE DAHA
YUKARI YAŞTA
(DİŞİ)
1 VE DAHA
YUKARI YAŞTA
(ERKEK)
TOPLAM
25.160
1.255
42.375
Kıl Keçisi 923
1763
149
2.835
TOPLAM 16.883
26.923
1.404
45.210
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü,2009
H. 2. 2. 3. KÜMES HAYVANCILIĞI (KANATLI ÜRETİMİ)
Tablo H.13: Kümes Hayvancılığı Bilgileri
CİNSİ
ADEDİ
Tavuk
751.700
Hindi
5.473
KANATLI Ördek
2.210
Kaz
2.808
TOPLAM
762.191
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
H. 2. 2. 4. SU ÜRÜNLERİ
Nevşehir İli genelinde su kaynaklarının kültür balıkçılığına uygun olmaması nedeniyle
alabalık yetiştiriciliği yapılmamaktadır. Satılan alabalıklar yalnızca üretim yerlerinden
getirilerek, ticari amaçla balıkların satışa kadar canlı tutulabilmesi için stoklanmaktadır.
H. 2. 2. 5. KÜRK HAYVANCILIĞI
İlimizde kürk hayvancılığı yapılmamaktadır.
81
H. 2. 2. 6. ARICILIK VE İPEKBÖCEKÇİLİĞİ
İlimiz genelinde ipekböcekçiliği ile ilgili herhangi bir çalışma yoktur. Arıcılık yapan
işletme sayısı 850 olup, üretilen bal miktarı 81,7 ton, balmumu üretimi ise 1,2 ton dur. Balın
pazarlanması, genelde perakende olarak yapılmaktadır. Balmumunun değerlendirilmesi ise
petek imal eden işletmelere veya ilaç satan bayilere verilerek yeni petekle takas etmek
şeklinde olmaktadır.
İlimizde çiçek balı üretilmekte, çam balı üretilmemektedir. Organik arıcılıkla ilgili
herhangi bir çalışma yoktur. Bu konuda zaman zaman çiftçiler bilgilendirilmektedir.
Tablo H.14: Arıcılık Bilgileri
CİNSİ
İlkel Kovan
Arıcılık Fenni Kovan
TOPLAM
ADEDİ
145
7.529
7.674
Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2009
H. 3. ORGANİK TARIM
İlimizde organik tarımın yaygınlaşması ve geliştirilmesi için çiftçi eğitim toplantıları
düzenlenerek, Merkez ve ilçelere bağlı köylerde üreticiler ve çiftçiler bilgilendirilmektedir.
Hem tüketicilere hem de yöredeki çiftçilere, organik tarımla üretilen ürün tüketiminin
özendirilmesi ve güvenli gıda konularında basın ve yayın aracılığıyla bilgi akışı
sağlanmaktadır. Özellikle organik tarım potansiyeli oluşturabilecek arazilerde ekim
alanlarının ve üretim miktarlarının arttırılması planlanmaktadır.
H. 4. TARIMSAL İŞLETMELER
H. 4. 1. KAMU İŞLETMELERİ
İlimizde tarımsal üretim yapan kamu işletmesi bulunmamaktadır.
H. 4. 2. ÖZEL İŞLETMELER
Büyük ve küçükbaş hayvanlardan elde edilen süt 94.250 tondur. Bu miktarın bir kısmı
süt ve süt mamulleri üretim tesislerinde işlenerek piyasaya sunulmaktadır. Geri kalan kısmı
süt, yoğurt, tereyağı ve peynir olarak değerlendirilip satılmaktadır.
H. 5. TARIMSAL FAALİYETLER
H. 5. 1. PESTİSİT KULLANIMI
Bağ küllemesinde toz kükürt 80-73-92-98lik dozlarda, dekara 2-6-8 kg olarak 3
tekerrürle kullanılır. Bağ salkım güvesi için azinphos methyl 25lik doz 200gr/100 Lt su,
parathion methyl 360 Gr/Lt 100gr/100 Lt suya kullanılır.
Patates böceği için imidochlorpid 100 kg tohum 30 g, azinphos methyl 25 Lik doz
200gr/100 Lt suya; patates mildiyösü için propineb 70 200 Gr/100 Lt suya, bakırlı ilaçlar 300500 g arası 100 Lt suya; tahıllarda yabancı otlar için 2,4d dimethylamin 50 Ec dekara 160-200
g; hububatta sürme-rastık için; tohum ilaçlaması carboxin Wp 100 kg tohuma 150 g ilaç
kullanılır.
82
H. 5. 2. GÜBRE KULLANIMI
İlimiz tarımında ve hayvancılığında makinalaşma ileri bir safhada olup, tüm tarım
kollarında toprak işlemeden hasada kadar bir çok işlem makina ile yapılmaktadır. İlimizde
8.857 adet gübre dağıtıcısı bulunmaktadır.
H.5.3. Toprak Kullanımı
5403 sayılı Toprak Koruma Kanunu çerçevesinde hareket edilmektedir.
(H) TARIM, KAYNAKÇA
Tarım İl Müdürlüğü, 2009
83
I. MADENCİLİK
I. 1. Maden Kanunu’na Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler
I. 1. 1. Sanayi Madenleri
Nevşehir’de sanayi madenlerinden barit, kaolen, kaya tuzu, kum-çakıl, kükürt
çıkarılmaktadır. Özellikle kum-çakıl ocakları yoğunluktadır.
Tablo I.1: İlimizdeki Sanayi Madenleri Bilgileri
Endüstriyel yatak ve zuhurları
Barit
Adres
:
Tenör
:Rezerv
:Kaolen
Gülşehir-Arafa sahası
% 92,75 BaSO4
2.000-2.500 ton görünür
Adres
:Tenör
:Rezerv
:Kaya Tuzu (NaCl)
Avanos-Kayahamamı, Çakmaklı, Başağılın, Çakmakkaya sahaları
% 13-34 Al2O3, % 0,54-2,5 Fe2O3
1.325.000 ton görünür, 2.325.000 ton muhtemel.
Adres
:
Tenör
:Rezerv
:Kum-Çakıl
Gülşehir-Tuzköy sahası
% 92 NaCl
75.046.649 ton görünür, 96.384.456 ton muhtemel, 959.411.250 ton mümkün
Adres
:Kalite
:
Rezerv
:Kükürt (S)
Avanos Sarıhıdır Köyü
Orta
20.153.750 m3 mümkün
Adres
Ürgüp- (Sarıhıdır, Avcılar) sahası
:Tenör
% 0,55 – 43 S
:Rezerv
500 ton muhtemel
:Adres
Gülşehir (Cemel, Arafa) sahası
:
Tenör
% 28 S
:Rezerv
200 ton muhtemel
:
Kaynak:MTA
Orta Anadolu II.Bölge Müdürlüğü,2009
Şekil I.1: Tuz Madeni
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
84
I. 1. 2. Metalik Madenler
Ürgüp ve Avanos İlçelerinde metalik maden yatakları bulunmaktadır.
Tablo I.2: Metalik Maden Bilgileri
Metalik Maden Yatak ve Zuhurları
Boyalı Manganlı Demir Zuhuru
İl
Nevşehir
:
İlçe
Ürgüp – İncesu
:
Bucak
:
Köy
Erdemisin – Boyalı – Karlık – Cemilköy – Akçaviran
:
Mevki
Olukderesi
:
Pafta ve Koordinatları
K 33-c2,c3 Y:- X ::
Sahada, tersiyer volkanizmasına ait kayaçlar yüzeyler. Seri, altta aglomera ve tüfler ile başlar. Volkanizmanın
Genel Jeoloji
kesikliğe uğradığı dönemlerde marn, kil ve kalkerler gibi göl çökelleri gözlenir. aha üstte olivinli–piroksenli bazalt,
andezit ve ignimbritler izlenir.
Cevher Mineralleri ve
Psilomelan, Limonit
Parajenez
Cevher hidrotermal oluşumlu olup, 10-15cm arasında değişen kalınlıklarda damarcıklar halindedir. Yer yer breş
dolgusu ve ince filon şeklinde izlenir.
Yatak Özellikleri ve
Cevherleşme
Tenör:Fe%28,5-50,5,Mn%0,2-0,18
Rezerv:Görünür+Muhtemel+Mümkün 15.000 ton.
Avanos Boksit Zuhuru
İl
Nevşehir
:
İlçe
Avanos
:
Bucak
:
Köy
:
Mevki
Başağılın Dölek – Yamanın Dağı
:
Pafta ve Koordinatları
K 33-C1 Y: 59 000-61 000 X :84 000-86 000
Sahanın K-KB sında Paleozoik yaşlı metamorfitler yüzeyler. Batısında ise, Ü.Kretase yaşlı granitler bulunur.
Genel Jeoloji
G-GB’da Kuvaterner yaşlı Acıgöl, Erciyes, Hasan Dağı volkanizmaları yer almaktadır. Oligosen’e ait konglomera ve
kum taşları geniş alanlar kaplar. Bunun üzerine ise karasal kökenli çökeller gelir.
Cevher Mineralleri ve
Diaspor, Kavolin
Parajenez
Asidik volkanik kayaçların alterasyonu ile oluşmuşlardır. Yamanın Dağı kavolinleri 7km2 lik bir alana yayılmışlardır.
Neojendeki tektonik olaylarla ortaya çıkan sıcak sular ve yer altı-yerüstü sularının etkisi ile primer boksit oluşumları
Yatak Özellikleri ve
da gözlenir. Başağılın mevkiindeki zuhurlar ise, 0,5 m-1cm kalınlıktaki silisifiye zonun üzerindeki dasitin
Cevherleşme
alterasyonu ile oluşmuştur.
Tenör:Al2 O3 %30-40, F2O3 %1,5, SiO2 %50
Rezerv:Görünür+Muhtemel 504 469 ton.
Kaynak:MTA Orta Anadolu II.Bölge Müdürlüğü,2009
I. 1. 3. Enerji Madenleri
Gülşehir İlçesinde linyit yatakları bulunmaktadır.
Tablo I.3: Linyit özellikleri
Adres
Gülşehir-Arafa sahası
:
Tenör
% 92,75 BaSO4
:Rezerv
3.000 ton mümkün
:Nem Oranı
% 3,32
% 19,38
Kül Oranı
% 6,05
Kükürt Oranı
5.000 Kkal/kg
Alt Isıl Değeri
Kaynak:MTA Orta Anadolu II.Bölge Müdürlüğü,2009
I. 1. 4. Maden Kanunu’na Tabi Olan Doğal Malzemeler
İlimizde pomza, taş, kum-çakıl, tuğla kiremit kili, mermer, kireç taşı, kaoleni dolomit
gibi madenlerle ilgili ocaklar bulunmaktadır. Bu ocaklar ÇED Yönetmeliği ve ilgili diğer
yönetmelikler çerçevesinde izinler almaktadır. Ocakların denetimi yapılmaktadır.
85
Şekil I.2:Kireç ocağı
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Avanos ve Gülşehir İlçelerinde kum ocakları, Merkez ve Ürgüp ilçelerinde pomza
ocakları yer almaktadır.
Şekil I.3:Kum ocağı
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
86
POMZA
Ülkemizde bulunan pomza sahaları içerisinde, en iyi kalite ve en fazla kullanım
alanına sahip olan (inşaat sektörü dışında) Nevşehir ili pomzalarıdır. Merkez İlçe ve Ürgüp
İlçesinde çok sayıda pomza yatakları bulunmaktadır. Bu yatakların toplam rezervi yaklaşık
450 milyon m3 civarındadır. Tekstil sektöründe kullanılan iyi kalitedeki pomzaların büyük bir
bölümü ilimizden karşılanıp ihraç edilmektedir.
I. 2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri
Taş Ocağı İşletmeciliği yapılan yerler volkanik tüf özelliğindedir. Pomza maden
ocakları yerleri ise andezitik, riyolitik ve dasitik volkanik erüpsiyon sonucu fışkıran gazlarını
ani olarak kaybetmeleri sonucu oluşan çok poroz volkanik lavlardır.
I. 3. Cevher Zenginleştirme
İlimizde cevher zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır.
I. 4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri
Maden işletmeleri kazı faaliyetleri sonucunda alanların bozulması, araziye bırakılmış
olan dekapaj atık ve artıklarının çevreye olabilecek olumsuz etkileri söz konusu
İlimizdeki
madencilik
faaliyetleri
Müdürlüğümüz
tarafından
olabilmektedir.
denetlenmektedir.
Ayrıca ilgili yönetmelikler gereği madencilikle ilgili faliyet sahipleri tarafından
“Doğaya Yeniden Kazandırma Planı” ile “Çevre Yönetim Planı” sunulmaktadır. Bu planlarda,
faaliyet ile bozulan arazilerin düzeltilerek yeniden kullanıma hazır hale getirilmesini
sağlayacak tedbirler ve işlemlerle ilgili taahhütler yer almaktadır.
I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan
Rehabilitasyon Çalışmaları
Madencilik faaliyetlerinin çevreye olabilecek olumsuz etkileri Çevresel Etki
Değerlendirmesi sürecinde kontrol altına alınmaktadır. “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen
projeler hakkında denetimler yapılmaktadır. Arazilerin tekrar eski haline getirilerek yeniden
kullanıma kazandırılması amacıyla yapılması düşünülen gerekli rehabilitasyon çalışmalarının,
faaliyetin sona ermesini beklemeden işletme aşamasındayken başlatılması konusunda uyarılar
yapılmaktadır. Ağaçlandırma çalışmalarına önem verilmektedir.
Çalışması biten ocaklar tespit edilip, rehabilitasyon ile ilgili yükümlülükleri faaliyet
sahibine bildirilerek önlem aldırılmaktadır.
I)
MADENCİLİK, KAYNAKÇA
• MTA Orta Anadolu II. Bölge Müdürlüğü,2009
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
87
J-ENERJİ
J. 1. Birincil Enerji Kaynakları
J. 1. 1. Taşkömürü
İlimizde taşkömürü rezervi bulunmamaktadır.
J. 1. 2. Linyit
İlimiz Gülşehir İlçesi Dadağı-Arafa Mevkiinde linyit rezervi bulunmaktadır. Kömür
kalınlığı 80-90 cm arasında değişmektedir. Kükürt oranı çok yüksek olması nedeni ile ısınma
amaçlı kullanılmamaktadır.Yalnızca sanayi amaçlı kullanılmaktadır.
J. 1. 3. Asfaltit
İlimizde rezervi bulunmamaktadır.
J. 1. 4. Bitümlü Şist
İlimizde rezervi bulunmamaktadır.
J. 1. 5. Hampetrol
İlimizde petrol rezervi bulunmamaktadır.
J. 1. 6. Doğalgaz
İlimizde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır
J. 1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum)
Ilimizde rezervi bulunmamaktadır.
J. 1. 8. Orman
Ormanlık alan toplamı 7.315 ha olup, bu ormanların 3.356,5 ha kısmı koru ormanı,
3.958,5 ha kısmı baltalık ormandır.
J. 1. 9. Hidrolik
İlimizde Ürgüp İlçesi Sarıhıdır Kasabası, Avanos İlçesi Bozca Köyü ve Gülşehir İlçesi
Tuzköy Kasabasında hidroelektrik santraller bulunmaktadır.
J. 1. 10. Jeotermal
Termal turizm Kozaklı İlçesi’nde görülmektedir. İlçede bulunan kaplıca tesisleri, sera
ve yerleşim yerleri jeotermal kaynak ile ısıtılmaktadır.
88
Tablo J.1: Jeotermal envanteri
Kozaklı-Kozaklı
Doğal çıkış değerleri
Sondaj değerleri
0
Sıcaklık: 29 C
Sıcaklık: 80-93 C0
Debi: 10 l/s
Debi: 275 l/s
Acıgöl-Karacaören
Doğal çıkış değerleri
Sıcaklık
27,5 C0
Debi
2,5 l/s
Acıgöl-Karacaören
Doğal çıkış değerleri
Sıcaklık
27,5 C0
Debi
2,5 l/s
Acıgöl-Sevincili
Doğal çıkış değerleri
Sıcaklık
25 C0
Debi
0,01 l/s
Avanos-Gölbağları
Sıcaklık
26,5 C0
Debi
0,1 l/s
Kaynak: MTA Orta Anadolu II.Bölge Müd.,2009
J. 1. 11. Güneş
İnsanların birçok ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılabilen güneş enerjisi
yenilenebilir enerji kaynağıdır. Güneş pilleri, termal güneş santralleri, pasif güneş enerjisi
sistemleri konut ve işyerlerindeki güneş kolektörleri ile enerji elde etmek mümkündür.
Türkiye genelinde olduğu gibi İlimizde de güneş enerjisinin en yaygın kullanımı
ekonomik olması nedeni ile sıcak su ısıtma sistemleridir.
J. 1. 12. Rüzgâr
Atmosferde bol ve serbest halde bulunan rüzgâr yenilenebilir ve temiz bir enerji
kaynağıdır. Enerjinin depolanması başka bir enerjiye çevrilmesi mümkündür.
İlimizde yıllık ortalama rüzgâr hızı 1,8 m/sn, en hızlı esen rüzgar yönü SE ve hızı 20,2
m/sn dir. İlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanmak için herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
J. 1. 13. Biyokütle
Biyokütle organik maddelerin dönüşümü ile enerji eldesidir. Bitki, hayvan ve sanayi
atıkları kaynak olarak kullanılır.
İlimizde kırsal kesimlerde odun ve tezek yakılarak geleneksel biyokütle
kullanılmaktadır. İlimizde biyogaz üreten herhangi bir tesis bulunmamaktadır.
89
J. 2. İkincil Enerji Kaynakları
J. 2. 1. Termik Enerji
Termik santraller kömür, motorin, doğalgaz, fuel-oil, jeotermal enerji kaynaklarının
kullanılması ile elektrik enerjisinin üretildiği tesislerdir. İlimizde termik enerji santralleri
yoktur.
J. 2. 2. Hidrolik Enerji
Hidrolik santrallerde akarsuların gücünden yararlanarak elektrik enerjisi elde
edilmektedir. İlimizde Avanos İlçesi Sarıhıdır Köyünde ve Gülşehir İlçesi Tuzköy
Kasabasında toplam 3 adet hidroelektrik santrali bulunmaktadır.
J. 2. 3. Nükleer Enerji
Hızla tükenmekte olan petrole karşı alternatif olarak gösterilen ve atomun
parçalanması ile elde edilen nükleer enerji günümüzde en çok konuşulan enerji türüdür.
İlimizde radyoaktif minarelerle ilgili rezerv mevcut değildir. İlimizde nükleer enerji
santralleri yoktur.
J. 2. 4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi
Doğanın kendi evrimi içinde bir sonraki gün aynen mevcut olabilen enerji kaynağına
“yenilenebilir enerji” denilmektedir. Bugün yaygın olarak kullanılan fosil yakıtlar, yakılınca
biten ve yenilenemeyen enerji kaynaklarıdır. Oysa su, güneş, rüzgâr ve jeotermal gibi doğal
kaynaklar yenilenebilir olmalarının yanı sıra temiz enerji kaynaklarıdır.
İlimiz Kozaklı ilçesinde bulunan jeotermal kaynaklar konutların ısıtılmasında
kullanılmaktadır.
J. 3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı
İlimizde elektrik enerjisi tüketimi ağırlıklı olarak tarım sektöründedir. Daha sonra
sırasıyla konut ve hizmetler, sanayi ve ulaştırma sektörleri gelmektedir.
J. 4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar
Enerji tasarrufu için, tasarruflu ampül kullanılması önerilmektedir. İl genelinde kaçak
tarama çalışmaları ekipler halinde rutin olarak yapılmaktadır. Kaçak kullanımın azaltılması ile
ilgili olarak sayaçlar dışarı alınmıştır. 10 yıllık damga süresi dolmuş sayaçların ayarı
yapılmaktadır.
(J) ENERJİ; KAYNAKÇA
•
•
•
90
Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü,2009
Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. Genel Müdürlüğü
Müdürlüğü,2009
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Nevşehir
İşletme
K-SANAYİİ VE TEKNOLOJİ
K. 1. İl Sanayiinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Buna Etkileyen Etkenler
İlimiz ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Bölgenin doğal yapısı nedeniyle sit
alanlarının fazla olması sanayi sektörünün gelişmesini azaltmaktadır.
İlde çok büyük ölçekli fabrikalar yoktur ancak son dönemlerde organize sanayi
bölgeleri kurulmakta ve sanayileşme artmaktadır.
Sanayi sektörü tarım, ulaştırma, haberleşme, ticaret ve inşaat sektörlerinden sonra
gelmektedir.
K. 2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması
İlimizde gıda, un, yem ve içki fabrikaları yoğunluktadır. Organize Sanayi Bölgesi
bulunmamaktadır. Sanayi sektörü olarak ihracatımız bulunmamaktadır.
K. 2. 1. Sanayii Alanları
Merkez İlçe, Ürgüp, Gülşehir, Avanos, Hacıbektaş ve Kozaklı İlçelerinde sanayi sitesi
bulunmaktadır.
Nevşehir küçük sanayii sitesi: 34.420 m2
Nevşehir Lale sanayii sitesi: 260.720 m2
Nevşehir metal işleri küçük sanayii sitesi: 7.480 m2
Ürgüp küçük sanayii sitesi: 51.196 m2
Gülşehir küçük sanayii sitesi: 55.000 m2
Avanos küçük sanayii sitesi: 13.400 m2
Hacıbektaş küçük sanayii sitesi: 87.809 m2
Kozaklı küçük sanayii sitesi: 70.000 m2
K. 2. 2. Küçük Sanayii Siteleri
İl Merkezinde 3 adet, Ürgüp, Avanos, Kozaklı, Hacıbektaş, Gülşehir İlçelerinde 1 adet
küçük sanayii siteleri mevcuttur.
K. 2. 3. Organize Sanayii Bölgeleri
Nevşehir İlinde sanayi kuruluşları tarım ve toprağa dayalı olduğundan daha çok un,
yem, tuğla-briket üzerine yoğunlaşmıştır. Hammaddeye dayalı sanayi kuruluşları Avanos
İlçesi Mahmatlar, Kalaba, Topaklı kasabalarında yoğunlaşmıştır. Son zamanlarda Nevşehir
Ticaret ve Sanayi odasının girişimleri ile Merkez Boğaz Köyü civarında Özel Organize
Sanayi Bölgesi (OSB) yapılandırılması başlamıştır. Bundan sonraki sanayi yoğunluğunun bu
bölgeye kayacağı düşünülmektedir.
Ayrıca; Acıgöl İlçesi İğdeli Mevkiinde OSB Devlet Kredisi ile yapılandırılmaktadır.
Avanos İlçesi Kalaba kasabasında da Özel OSB yer seçimi yapılmış olup, henüz bir faaliyeti
yoktur.
K. 3. Sanayiinin İlçelere Göre Dağılımı
Merkez İlçe ve Avanos İlçesinde gıda sanayi yoğundur. Ayrıca Avanos İlçesinde tuğla
ve kiremit fabrikaları da yoğunluktadır. Ürgüp, Avanos ve Gülşehir İlçelerinde içki fabrikaları
bulunmaktadır.
91
K. 4. Sanayi Gruplarına Göre işyeri Sayıları ve İstihdam Durumu
K. 4. 1. Gıda, İçki ve Tütün Sanayii
Ürgüp, Avanos ve Gülşehir İlçelerinde içki fabrikaları bulunmaktadır. Merkez İlçede
bakliyat depolama ve paketleme tesisleri bulunmaktadır. Özellikle Mahmat İlçesinde un
fabrikalarının sayısı fazladır. İlimizde tütün sanayi tesisi bulunmamaktadır.
K. 4. 2. Dokuma, Giyim eşyası ve Deri Sanayii
İlimizde 1 adet dokuma fabrikası ve 3 adet tekstil fabrikası bulunmaktadır. Deri sanayi
ile ilgili işletme bulunmamaktadır.
K. 4. 3. Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayii
İlimizde orman ürünleri sanayi bulunmamaktadır. Mobilya sanayii küçük çapta
imalatla faaliyetini sürdürmektedir.
K. 4. 4. Kağıt-Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayii
İlimizde 6 adet matbaa bulunmaktadır.
K. 4. 5. Kimya-Petrol, Kömür, Kauçuk ve Plastik Ürünleri Sanayii
İlimizde 1 adet tesiste, plastik malzemelerin geri dönüşümü ile boru üretimi
yapılmaktadır. Ayrıca 1 adet tesiste de plastik boru imalatı yapılmaktadır.
İlimizde kimya-petrol ile kauçuk ve plastik ürünleri sanayii bulunmamaktadır.
İlimizde kömür ocakları bulunmakat olup, kömürle ilgili sanayi tesisi bulunmamaktadır.
K. 4. 6. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayii
İlimizde 10 adet tuğla fabrikası, 3 adet briket fabrikası, 1 adet kireç fabrikası ve 1 adet
çimento fabrikası mevcuttur.
Genellikle bims fabrikaları ve Nevşehir taşı denilen sarı renkli taşın kesim ve işçiliği
yapılan tesisler bulunmaktadır.
K. 4. 7. Metal Ana Sanayii
İlimizde 1 adet döküm sanayii faaliyet göstermektedir. Ayrıca 1 adet tesiste metal
malzemeden boru ve profil üretimi yapılmaktadır.
K. 4. 8. Metal Eşya-Makine ve Teçhizat, Ulaşım Aracı, İlmi ve Mesleki Ölçme
Aletleri Sanayi
İlimizde metal eşya-makine ve teçhizat, ulaşım aracı, ilmi ve mesleki ölçme aletleri ile
ilgili sanayi tesisi bulunmamaktadır.
K. 4. 9. Diğer İmalat Sanayii
İlimizde oto yedek parça sanayi ve karoser ekipmanları imalatı yapan tesisler
bulunmaktadır.
K. 5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı
İlimizde bulunan sanayi tesislerinde genellikle gelişen teknolojiye ayak uyduracak
şekilde makine ve teçhizat kullanarak üretim yapılmaktadır.
92
K. 6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler
K. 6. 1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği
Sanayi tesislerinden kaynaklanan hava kirliliğini en az düzeyde tutulabilmek için
denetimlerimiz devam etmektedir.
Yönetmelik gereği emisyon iznine tabii olan tesislerin izin alması sağlanmakta ve
izinli tesislerin denetimi yapılmaktadır.
K. 6. 2. Sanayi tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği
İlimizde atık sularını Kızılırmak Nehrine veren çok fazla tesis bulunmamakla bereber
Avanos ilçesindeki kuru sistemle çalışmayan tavuk çiftliklerinin atıksularını Kızılırmak
nehrine vermeleri engellenmektedir.
Gülşehir İlçesinde bulunan Kavaklıdere Şarapları A.Ş. ye ait şarap fabrikasında
biyolojik atıksu arıtma tesisi bulunmaktadır. Merkez İlçedeki Mey İçki fabrikasında da atıksu
arıtma tesisi bulunmaktadır.
K. 6. 3. Sanayi tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği
Sanayi tesisleri büyük oranda Belediye imar planlarında gösterilen sanayi bölgelerinde
bulunmaktadır. Bu nedenle toprak kirliliği büyük ölçüde önlenmiştir.
K. 6. 4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği
İlimizde genellikle küçük sanayi siteleri bulunmaktadır. Gürültü kirliliğine etkileri yok
denecek kadar azdır.
K. 6. 5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar
İlimizde genellikle küçük sanayi sitelerinde bulunan tesislerin atıkları çevreye zarar
vermeyecek şekilde kaplarda toplanarak, Belediye tarafından alınmaktadır.
Sanayi tesislerinde oluşan katı atıklar da sahada depolanıp, ilgili Belediyenin katı atık
deponi sahasına bırakılmaktadır.
K. 7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı
İlimizde büyük endüstriyel kazalar için acil durum planı Müdürlüğümüz tarafından
2001 yılında yapılmıştır. Bu planda Nesteks Tekstil Fabrikası, Yibitaş Çimento Fabrikası,
Anadolu Gaz LPG Dolum Tesisi, Taskobirlik Şarap ve Sirke Fabrikası, döküm fabrikası ve
Tekel İçki Fabrikası vb. tesislerin acil durumlarda yapması gereken işlemler belirtilmiş ve
konu ile ilgili kişilerin açık kimlik ve adresleri belirtilmiştir.
(K) SANAYİ ve TEKNOLOJİ, KAYNAKÇA
•
•
93
Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü, 2009
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
L-ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME
L. 1. ALTYAPI
L. 1. 1. Temiz Su Sistemi
İlimizdeki temiz su sistemine ait bilgiler Tablo L.1de verilmektedir.
Tablo L.1: Temiz Su Sistemi Bilgileri
Belediye Adı
Mevcut Durum
Yazıhüyük
İller Bankası tarafından açılan 2 adet su kuyusundan saniyede 14 litre su akmaktadır. Su sürekli klorlanmaktadır.
Karahasanlı
3 adet kaynaktan içme suyu temin edilmektedir. İsale hattı boruları PVC olup, toplam uzunluğu 38 km dır.
Nar
Kalaba
İçme suyu kapasitesi 15 lt/sn.dir. PVC ve asbest borudan oluşan şebeke mevcuttur.
İçme suyu sondajla verilmektedir. Su borularının toplam uzunluğu 30 km dir.
Avanos
Bozca köyündeki 3 adet kuyudan toplam 87 m³/sn su sağlanmaktadır. İçme suyu arıtma tesisi vardır. Arıtılan su
depolara oradan da şebekeye pompalanmaktadır. Dağıtımda plastik ve astbest borular bulunmaktadır. Bozca
Avanos arası isale hattı 30 km , şehir içi şebeke hattı 140 km dir.
Başdere
2 adet kuyudan toplam 10 l/sn su sağlanmaktadır. İsale hattı boruları PVCdir. İsale hattı 3 km, şebeke 35 km dir.
Acıgöl
4 adet kuyudan 50 l/s su verilmektedir. İsale hattı boruları PVCdir. Depolar sürekli klorlanmaktadır.
Gülşehir
Hacıbektaş
İçme suyu cazibe ile kaynak suyundan verilmektedir. İçme suyu alt yapısının % 95i tamamlanmıştır.
İçme suyu cazibe ile kaynaktan asbest borularla verilmektedir. Debisi 52 l/s dir. Su analizi yapılmaktadır.
Ortahisar
Şebeke ağının uzunluğu 10 km.dir. Aralıklı olarak klorlanmaktadır.
Topaklı
Mustafapaşa
İsale hattı boruları asbest olup, uzunluğu 12 km dır.
4 adet kaynaktan sağlanmaktadır. Borular PVC ve asbesttir. Toplam sertlik 28,6 F.S., Ph:7,81 olarak ölçülmüştür.
Suvermez
2 adet kuyudan sağlanmaktadır. Sağlık İl Müdürlüğünce alınan numunelerde arsenik düzeyi sınır değerin üzerinde
çıkmıştır. (12,31 Ug/l). Arıtma tesisi kurulması için şartlı ödenek alınmış, ihalesi yapılarak sondaj kuyusu
vurulmuştur. Mevcut şebeke 40 km dir. Yeni kuyu hizmete açılacaktır.
Kozaklı
Merkez
3 adet kuyudan içme suyu temin edilmektedir. İsale hattı boruları PVC ve asbest olup, toplam uzunluk 54 kmdir.
Temiz su şebekesi 245.000 m, isale hattı 7.621 m, isale terfi hattı 34.058 m dir. Ayrıca 100 ve 600 mm çaplı PVC
boru ile AÇB boru kullanılmaktadır.
Temiz su kaynağımızın kapasitesi 24lt/sn. olup, analizleri yapılmaktadır. Hat PVC boru olup yaklaşık 45.500
metredir.
15 Km’den isale hattı ile cazibeli olarak depolara iletilmektedir. Toplam 2 adet 150 m3’lük, 1 adet 250 m3’lük, 2
adet 75 m3’lük 5 depo vardır.
İçme suyu günlük kapasite 550 m3’dür. Klorür 142 mgr/ltd ir. Ana hat atermit tali hatlar 14 atülük PVC borular
ile döşenmiştir. Sürekli klorlama yapılmaktadır.
İçme ve kullanma suyu 2 adet derin kuyudan elde edilmektedir. İçme suyu, kapasiteleri 10 Lt/Sn. İçme suyu hattı
uzunluğu depo içi hattı ile birlikte 24.205 m’dir.
İçme ve kullanma suyu 2 adet derin kuyudan elde edilmektedir. İçme suyu kapasitesi 15Lt/sn, İçme suyu hattı
uzunluğu depo içi hattı ile birlikte 25,215 Km’dir.
İçme ve Kullanma suyu 3 adet derin kuyudan elde edilmektedir. İçme suyu kapasitesi 9 Lt/sn, İçme suyu hattı
uzunluğu 3 km’dir.
2 adet kuyudan içme suyu temin edilmektedir. İsale hattı 15 km, şebeke uzunluğu 20 km dir.
Kaymaklı
Özkonak
Sarılar
Kurugöl
İnallı
Göre
Karasenir
Abuuşağı
1 adet kuyudan su sağlanmakta olup, debisi 20 m3/sn. dir. Borular plastik ve asbesttir.
Göreme
5 adet kuyu bulunmaktadır. İçme suyu asbest borularla ulaştırılmakta ve şehir içi dağılımları plastik borularla
yapılmaktadır. Ayda 2 kez Sağlık İl Müdürlüğünce ölçümleri yapılmaktadır.
Kaynak:Belediye Başkanlıkları,2009
L. 1. 2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi
İlimiz genelinde ilçelerde kanalizasyon bulunmakta ya da tamamlanma aşamasındadır.
İlimiz Merkez ilçenin kanalizasyon sistemi mevcuttur. Ürgüp (Ürgüp-Ortahisar-Mustafapaşa
ile ortak) ve Avanos (Uçhisar’ın bir kısmı, Göreme ve Çavuşin ile ortak) İlçelerinde atıksu
arıtma tesisleri vardır. Avanos İlçesinde biyolojik atık su arıtma tesisi bulunmakta olup
kapasitesi 60 m³/sndir. Arıtılan atık su Kızılırmak’a deşarj edilmektedir. Avanos İlçesinde
yağmur suları özel yağmur hattıyla toplanmaktadır.
Nevşehir Belediyesi atıksu arıtma tesisi ihale aşamasındadır. Gülşehir İlçesinde doğal
arıtma tesisi mevcut olup, kanalizasyondan sonra doğal arıtma tesisine atıksular verilmektedir.
Kanalizasyon sistemi bulunmayan yerlerde evsel atıksular fosseptikte
biriktirilmektedir.
94
L. 1. 3. Yeşil Alanlar
Mevcut yeşil alanlar bu gün için azdır. Yoğun konut alanları içinde büyük yeşil alanlar
ayrılamamaktadır. Dere yatakları çevresinde oluşturulan yeşil kuşaklar, yerleşme alanları
içinde ferahlık yaratacak doğal boşluklar olarak değerlendirilmiştir.
İlçelerde genellikle kayısı, elma, armut ağaçları bulunmaktadır. Karaçam, sedir çamı,
meşe, palamut ve akasya ile ağaçlandırma yapılmaktadır. Müdürlüğümüz tarafından yapılan
ağaçlandırma çalışmaları ile yeşil alanlar arttırılmaktadır.
Tablo L.2: Yeşil Alan Bilgileri
Belediye Başkanlığı
Kişi Başı Yeşil Alan
Miktarı (m2 )
Yeşil Alanlar (m2 )
Yazihüyük
51.000
1
Başdere
30.000
15
Nar
33.800
13
Kalaba
30.000
53
Avanos
1.252.100
81
Acıgöl
12.000
1,6
Gülşehir
98.300
10
Hacıbektaş
464.400
87
Ortahisar
44.000
25
Mustafapaşa
643.000
314
Suvermez
189.971
42
Kozaklı
2.500.000
32
Merkez
870.600
11
Kaymaklı
11.500
11
Özkonak
50.000
60
Sarılar
-
5
Ovaören
17,500
7
Kurugöl
127,476
64
İnallı
135,550
54,30
Göre
500.000
-
Karasenir
36.000
-
Abuuşağı
50.000
Kaynak: Belediye Başkanlıkları,2009
-
L. 1. 4. Elektrik İletim Hatları
İl genelinde bulunan elektrik iletim hatlarının yeraltına alınması çalışmaları devam
etmektedir.
L. 1. 5. Doğalgaz Boru Hatları
İlimizde doğalgaz altyapı çalışmaları tamamlanmıştır.
95
L. 2. ULAŞIM
L. 2. 1. Karayolları
L. 2. 1. 1. Karayolları Genel
İlimizde Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü’ne bağlı 67. Bakım Şube Şefliği ve bu
şefliğe bağlı bakımevleri bulunmaktadır. İlimizde 238 km devlet yolu, 252 km il yolu olmak
üzere toplam yol uzunluğu 490 km dir. 265 km bölünmüş yol bulunmaktadır. Otoyol
bulunmamaktadır.
L. 2. 1. 2. Ulaşım Planlaması
İlimiz Aksaray, Kayseri, Kırşehir, Niğde ve Yozgat illerine komşu olup Adana,
Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Konya, Trabzon ve Van
İllerine ulaşımlar yapılmaktadır.
L. 2. 1. 3. Toplu Taşıma Sistemleri
Kent içi taşımacılık midibüslerle yapılmaktadır. Bir midibüsün yolcu kapasitesi 20
koltuk ve 30 ayakta taşıma olarak 50 kişidir. Yakıt olarak motorin kullanılmaktadır.
L. 2. 1. 4. Kent İçi Yollar
Kent içi 9.230.500 m2 lik yol alanının %48,99’i tamamlanmış olup, kişi başına 113
m2 alan düşmektedir.
L. 2. 1. 5. Araç Sayıları
İl genelindeki araç sayıları bilgileri Tablo L.3.’te verilmiştir.
L. 2. 2. Demiryolları
İlimiz Kozaklı İlçesinin Kanlıca ve Karasenir kasabalarından demiryolu geçmektedir.
Ulaştırma Bakanlığı, Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü
tarafından yapım ve işletilmesi planlanan Kayseri-Şefaatli Demiryolu Projesi; İlimiz idari
sınırlarından da geçmektedir. 107.613 km uzunluğunda planlanan demiryolu hattının;
yaklaşık 16 km’lik kısmı Nevşehir sınırları içerisindedir.
L. 2. 2. 1. Kullanılan Raylı Sistemler
İlimizde raylı sistem yoktur.
L. 2. 2. 2. Taşımacılıkta Demiryolları
İlimizde taşımacılıkta demiryolu ağı kullanılmamaktadır.
L. 2. 3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı
İlimizde deniz
yapılmamaktadır.
ve
göl
bulunmamaktadır.
Kızılırmak
L. 2. 3. 1. Limanlar
İlimiz denize kıyısı bulunmadığından liman bulunmamaktadır.
L. 2. 3. 2. Taşımacılık
İlimizde deniz bulunmadığından deniz taşımacılığı yoktur.
96
nehrinde
taşımacılık
L. 2. 4. Havayolları
İlimiz Gülşehir İlçesi’ne bağlı Tuzköy Kasabası’nda Kapadokya Havalimanı
bulunmakta olup, Nevşehir merkeze 27 km uzaklıktadır.
Havalimanında toplam 3500 m²'lik ortak kullanımlı, 700.000 yolcu/yıl kapasiteli iç ve
dış hatlar terminali mevcuttur.
L. 3. HABERLEŞME
Yerleşim merkezlerinde ihtiyaç duyulan yerlere yeraltı şebekesi yapma çalışmaları
devam etmektedir. İlimizde havai kablo oranı %59, yeraltı kablo oranı % 41’dir.
L. 4. İLİN PLAN DURUMU
Nevşehir’in mevcut imar planı 1966 yılında İller Bankası bünyesinde Yüksek Mimar
Nezihe Taner yönetiminde hazırlanmış ve halen uygulanmaktadır. Eski imar planı 1960 yılı
nüfusu 18.808 baz alınarak, 1990 yılı nüfusu 50.000 olacağına göre hazırlanmıştır.
İmar planının ana hatları ile uygulanmasına çalışıldığı halde, planda henüz
gerçekleşmeyen ana kararlar olduğu gibi, plan dışı gelişmeler oldukça dağınık olup, geniş
alanlar kapsamaktadır.
Uygulamaya paralel 152 plan değişikliği (20.9.1981 tarihine kadar) İmar ve İskan
Bakanlığı’nca onanmıştır. Nevşehir’de en önemli ve kent gelişmesini etkileyen plan
değişiklikleri, sanayi siteleri ile ilgili olanlardır. Kentin güney batısındaki bu yoğun iş
alanları, yeni konut alanlarını da bu yöne çekerek plan dışı gelişmelere neden olmuştur.
Nevşehir’de bu tür plan dışı gelişmelerle, mevcut yerleşmedeki eski plan kararlarını
bütünleştirmek ve 2000 yılı için saptanan nüfusun kentsel donatım ihtiyacı ile yeni yerleşme
kararları verilerek yeni bir plan üretilmesi, planlama amaçlarının başında gelmektedir.
97
L. 5. İLDEKİ BAZ İSTASYONU SAYISI
İlimizde toplam 280 adet baz istasyonu vardır. Yapılan ölçüm ve denetimlerde baz
istasyonlarının yönetmelik limit değerleri altında çalıştığı tespit edilmiştir.
Tablo L.3: Baz İstasyonları Bilgileri
SİTE ADRESİ
OPERATÖR
Avea
KUYULUTATLAR KASABASI
Avea
YENİ KAYSERİ CADDESİ HOTEL DİLARA
Avea
ORSAN OTEL YENİ KAYSERİ CADDESİ
Avea
KAHVECİ DAĞI MEVKİİ
Avea
İMRAN MAHALLESİ GÜLLÜCE SOKAK NO:1 EREN HOTEL
Avea
B. EVLERİ MAHALLESİ KARASEKİ MEVKİİ
Avea
ÇORAKLI YOLU BELEDİYESİ SU DEPOSU YANI
Avea
GÖRÇEKLİ MEVKİİ TURKCELL KULESİ YANI GÖREME
Avea
AŞAĞI MAHALLE ÇUBUK KUMESİ UÇHİSAR
Avea
ŞAHİN TEPESİ
Avea
GÜZELYURT MAHALLESİ KIZILTEPE MEVKİİ 24. CADDE NO:7
Avea
BAHÇELİEVLER MAHALLESİ SARUHAN CADDESİ TV VERİCİLERİ VE AKBEL SOKAK AVONOS-NEVŞEHİR
Avea
HERİKLİ MAHALLESİ MUSTAFA PARMAKSIZ CADDESİ KOÇ APARTMANI NO:27
Avea
2000 EVLER MAHALLESİ CUMA PAZARI YERİ TT ARASI
Avea
YENİ SANAYİ SİTESİ 9. BLOK SİTE MEYDANI SANAYİ CAMİİ
Avea
İBRAHİM PAŞA MAHALLESİ OSMAN GAZİ SOKAK NO:31 VE KARATAŞ MEVKİİ
Avea
KAYA CAMİİ MAHALLESİ MEHMET AĞA SOKAK NO:16 NEVŞEHİR
Avea
TV VERİCİLERİ KARŞISI NARLI TEPE MEVKİİ NEVŞEHİR
Avea
ESENTEPE MAH. ÜRGÜP CAD. NO:16
Avea
GÜZELYURT MAHALLESİ ERCAN SOKAK NO:1 VE 24.CAD. NO:5
Avea
YUKARI MAH. BADINTEPE MEVKİİ TURKCELL TELSİM VERİCİLERİ YANI
Avea
TV VERİCİLERİ YANI SULUSARAY KASABASI
Avea
AKSARAY YOLU 6. KM GOODYEAR LASTİK FABRİKASI YANI
Avea
GÖRÇELİ MEVKİİ TVVERİCİLERİ GÖREME / NEVŞEHİR
Avea
ORUÇ REİS MAHALLESİ ERTEPE MEVKİİ AİLE PARKI GÜLŞEHİR-NEVŞEHİR
Avea
BALA MAHALLESİ ÇANAKLIK MEVKİİ ARIA İSTASYONU YANI
Avea
KAYSERİ CADDESİ ALMİRA HOTEL ÜRGÜP-NEVŞEHİR
Avea
FATİH MAHALLESİ KARAYAZI MEVKİİ SU DEPOSU YANI ÜRGÜP-NEVŞEHİR
Avea
TV VERİCİLERİ MEVKİİ TELSİM TURKCELL İSTASYONLARI YANI
Avea
BELEDİYE PAZAR YERİ
Avea
ORTAHİSAR PTT MERKEZ MÜD.
Avea
ORTA MAH. RAGIP ÜNER CAD. YUKARI MEZARLIK TELSİM KULESİ ÖZKONAK 13638 PARSEL
Avea
KIRATLIOĞLU MAHALLESİ YUNUS EMRE CADDESİ NO:67
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
AVUÇ KÖYÜ
EVRAN TEPESİ TUZKÖY
ALAADİN MAH. GÜL VEREN SOK. NO:25
BAĞLARBAŞI MAHALLESİ ŞİRİN SOKAK TOPAKLI KASABASI
ESBELLİ TEPESİ SU DEPOSU ÖNÜ ÜRGÜP / NEVŞEHİR
YENİYAPAN KÖYÜ
TOPRAKLI RL
KARAHASANLI BELDESİ TURKCELL KULESİ YANI
GÖZTEPE MEVKİİ KAYMAKLI
LİLİMAY MAHALLESİ AYVALI KÖYÜ
NEVŞEHİR KAVAK KÖYÜ KARŞISI TURKCELL KULESİ MEVKİİ
SARILAR SU DEPOSU YANI SARILAR
BEKDİK MAHALLESİ AKSARAY CADDESİ NETSEK KARŞISI NO:37
NEVŞEHİR ÜNİVERSİTE YOLU ÜZERİ 5. KM YURTKUR KIZYURDU KARŞISI
GÜRCALİ MEVKİİ 3.PAFTA 9388 PARSEL GÖREME
FATİH MAH. KARYAZ MEVKİİ MUSTAFA OTEL ARKASI SU DEPOSU
ÜRGÜP TV VERİCİ YANI VODAFONE KULE
Avea
Avea
Avea
Avea
RAGIP ÖNER MAH. VEFA KÜÇÜK CAD. NO:89
ÇAYİÇİ KÖYÜ TEPETARLA MEVKİİ
MEMİŞ BEY MAHALLESİ FESTİVAL SOKAK NO:11
KARASOKUM MAHALLESİ OSMANLI CADDESİ NO:10
98
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
Avea
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
99
YENİMAHALLE 11.SOKAK PAFTA:24 ADA:16 NO:5
BAHÇELİ MAHALLESİ SEFA SOKAK NO:3 ENSAR UN DEĞİRMENİ
ÇAYIRLI MAHALLESİ 478 ADA 13 PARSEL
EMEK MAHALLESİ SAATÇİ HOCA CADDESİ SAĞLAYANLAR YAPI KOOPARATİFİ NO:49
2000 EVLER TOKİ İŞ MERKEZİ
KARAPINAR BAHÇELİEVLER MAHALLESİ 123 ADA K33D22-A PAFTA
MEHMET AKİF BULVARI NO:3
TATLARIN KASABASI YUVA YOLU İSTİKAMETİ 1. KM VODAFONE KULESİ
KARSIDAG MEVKİİ TRT VERİCİSİ YANI
DERİN KUYU İLÇESİ GİRİŞİ OPET BENZİNLİK BAHÇESİ
ORUC REIS MAH. ERTEPE MEVKİİ AİLE PARKI
KAYSERİ CADDESİ BÜYÜK OTEL
NECİP FAZIL KISAKÜREK BULVARI ESKİ OTOGARI YERİ KAPADOKYA AVM
AKSALUR VODAFONE VE TURKCELL KULESİ AKSALUR
ATATÜRK BULV. UZAY İŞ MERKEZİ NO:7
İBRAHİM PAŞA MAH. OSMANGAZİ SOK. NO:31
2000 EVLER MAH. CUMA PAZARI YERİ TÜRK TELEKOM ARSASI
DERE MAH. HAFIZ İNCEKARA CAD. NO:69
ESENTEPE MAH. MURAT SOK. NO:25
KAPADOKYA DEDEMAN HOTEL ÜRGÜP YOLU 2.KM
ASOS THERMAL DELUXE HOTEL KAPLICALAR MEVKİİ
ÇAT KASABASI MEZARLIK GİRİŞİ VODAFONE KULESİ ÇAT
TOPAÇ SU DEPOSU TURKCELL KULESİ YANI
İNANLI SU DEPOSU ARKASI İNANLI
ÖZYAYLA KÖYÜ BİLEN MEVKİİ TURKCELL KULE YANI ÖZYAYLA KÖYÜ
İŞ BANKASI DERİNKUYU ŞUBESİ ATATÜRK CAD. ESKİ BELEDİYE ALTI NO:31/A
DOĞALAR KÖYÜ ÇAKMAK MAH. NO:120
CUMHURİYET MEYDANI TT BİNASI NO:8 KARACAŞAR
GÖYNÜK TT BİNASI GÖYNÜK
GÜMÜŞKENT BELEDİYE YANI VODAFONE KULESİ GÜMÜŞKENT
KAVAK KÖYÜ MEVKİİ TRT KULESİ YANI PAFTA:133C-05C ADA:136 PARSEL:7 YANI
KARASENİR BELDESİ
BAŞDERE TT BİNASI BAŞDERE
AVANOS TV VERİCİLERİ TEPESİ ADA NO:54,PAFTA NO:5,PARSEL NO:1
TV VERİCİLERİ TEPESİ
KARŞIDAĞ TV VERİCİLERİ
YENİ MAHALLE OTEL SOKAK GÜMÜŞKENT
NEVŞEHİR BELEDİYE SU DEPOSU
HACI BEKTAŞ BULVARI TV VERİCİLERİ YANI
KAPADOKYA DEDEMAN HOTEL
GÖREME TV VERİCİLERİ
AVANOS YOLU BEĞENDİK MAĞAZASI NEVŞEHİR
KAVAK BELEDİYESİ BÜYÜKBURUN TEPESİ
ÇALLIGEDİK TRT VERİCİLERİ (HİMMET SARIKAYA RL İSTASYONU) TEPESİ KALABA
ACIGÖL BELEDİYE VERİCİLERİNİN OLDUĞU TEPE
BAYRAMLI MAHALLESİ NİĞDE CAD. NO:97 SHELL BAYİİ YANI
BEKİR AGA MAHALLESİ ZİLE YOLU SK. GÖZTEPE MEVKİİ KAYMAKLI
SASLAR TEPESİ AKTOP GIDA SAN. TEKSTİL ARKASI AKSULAR
MUSTAFA PARMAKSIZ CADDESİ NO:47 PINAR APARTMANI
İLİCEK KÖYÜ HACIBEKTAŞ NEVŞEHİR
ÖZYEL OTEL BAHÇELİEVLER MAHALLESİ NO:20 ORTAHİSAR MEVKİİ
ESKİ SANAYİ NEVŞEHİR
TÜRK TELEKOM MÜDÜRLÜĞÜ DAMAT İBRAHİM PAŞA BUL.
YENİ KAYSERİ CADDESİ NO:3 AVLANMAZ İŞHANI
BAŞDERE BELDESİ KAYSERİ CADDESİ TEPE BAŞI BAYRAK TEPE MEVKİİ AKSALUR
GÖRE KASABASI TV VERİCİLERİ TEPESİ
CAMİKEBİR MAH. HASTANE CAD. ÖZKONAK
MUSTAFAPAŞA
SÜMER MAHALLESİ EYÜP SOKAK ÖDEMİŞLER APARTMANI NO:2
SUVERMEZ BELDESİ NEŞAT ERTAŞ SK. SUVERMEZ
2000 EVLER MAHALLESİ YETİŞTİRME YURDU YANI BELEDİYE YEŞİL ALANI
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
100
ALTIKAPI MAHALLESİ SARIHAN SOKAK PAFTA:18 ADA:30 PARSEL
TÜRK TELEKOM İDİŞ RL İSTASYONU ÖZKONAK
AYDINLI MAH. GÖRÇELİ SOKAK GÖRÇELİ TEPESİ GÖREME
ŞAHİNEFENDİ KASABASI
RAGIP ÜNER MAHALLESİ ZÜBEYDE HANIM CADDESİ NO:110
KARLIK KÖYÜ
YENİ SANAYİ SİTESİ EK BLOKLAR HURDALIK YANI CAMİ ARKASI NO:17 ADA NO:2357 PARSEL NO:1
KARANESİR KASABASI
BAĞLICA MAHALLESİ KAPLICA CADDESİ BOZOĞLAN TEPESİ
MAZIKÖY ESKİ TRT VERİCİSİ TEPESİ
AKSARAY YOLU 7.KM BOĞAZKÖY İLFAT MEVKİİ
KOZAKLI NEVŞEHİR
BAHÇELİ KÖYÜ BAHÇELİ YENİ CAMİİ ÜRGÜP
KARAHASANLI KASABASI
ÜRGÜP YOLU 6.KM HAPİSANE YOLU OYLU DAĞI GÖRE
AKSARAY CADDESİ NO:2
31 NOLU ADA 92 NOLU PARSEL ÇİLEHANE MEVKİİ
NEVŞEHİR KALESİ GÜNEYİ TELSİZ ROLESİ YANI
HACIBEKTAŞ CADDESİ AYIŞIĞI SOKAK GÖBELDİ TEPESİ KARABURNA
İLİCEK KASABASI UNSAN UN FABRİKASI
DUAYERİ MAH. MEHMET AKİF BUL. NO:1/C
ESENTEPE MAHALLESİ ÜRGÜP CADDESİ NO:22
TATLARIN KASABASI SU DEPOSUNUN 25 METRE GÜNEYİ
FEVZİ ÇAKMAK MAHALLESİ YEŞİL HAT YOLU ABUUŞAĞI
MERKEZ ÖZYAYLA KÖYÜ L33A03B1A PAFTA 144 ADA 1 NOLU PARSEL MEZARLIK YANI
GÖREME OTEL AÇIKHAVA MÜZESİ YOLU GÖREME
YALÇINLAR UN FABRİKASI MAHMAT KASABASI
ATATÜRK BULVARI İSTİKLAL CAD. YAVUZ SULTAN SELİM CAMİİ KARACASAR
YAVUZ SULTAN SELİM MAHALLESİ OĞUZHAN CADDESİ NO:24 SARILAR
ÜRGÜP GİRİŞİ YENİ OTOGAR YANI,ADA NO:231,PAFTA NO:37,PARSEL NO:39
UÇHİSAR KASABASI ADNAN MENDERES CADDESİ BELEDİYE BİNASI
CUMHURİYET MAHALLESİ KARŞIDAĞ TV TEPESİ 69 PAFTA 781 ADA 32 PARSEL
MAZI KÖYÜ ESKİ TV VERİCİLERİ TEPESİ L33B-02C PAFTA,2931 PARSEL
GÜZELYURT MAH. 80. YIL BUL. OĞUZLAR GAZNEVİ CAMİİ
SOFULAR KÖYÜ TRT BINASI
KIZILAĞIL KASABASI,KAYSERİ CAD. KIZILAĞIL HABEŞ CAMİİ YANI PAFTA J33C-21D-3B
KURUGÖL BELEDİYESİ DOĞALA CAD. KURUGÖL MERKEZ CAMİİ
TOPAÇ KÖYÜ SU DEPOSU YANI 132 ADA 46 PARSEL
YENİ MAH.YENİ KAYSERİ CAD. VALİLİK KARŞISI NİSA OTEL NO:35
NEVŞEHİR-AKSARAY KARAYOLU YOLU ÜZERİ NARSU GIDA KARŞISI
AKARCA KAS. KAYSERİ-KIRŞEHİR YOLU ÜZERİ KÜÇÜKÇAL TEP.
YUVA KÖYÜ ORTABEL TEPESİ K32C-19A PAFTA,104 ADA,126 PARSEL
HERİKLİ MAH.MUSTAFA PARMAKSIZ CAD. NARYOLU(NARYOLU SK.) VİLTON OTEL NO:8
TUZKÖY BEL.KOOP. EVL. KAYADİBİLİ SK. GEDİKKAYA (EVREN BURNU) TEPESİ
ÇALIŞ KÖYÜ TEPESİDELİK TEPESİ K33B-03B PAFTA
HACIHALİLLİ KÖYÜ KIZILYAVŞANLI MEVKİİ BUZAGILIK TEPESİ K32B-22C PAFTA 115 ADA 101 PARSEL
KALECİK KASABASI J33C-06D PAFTA 131 ADA 29 NOL
KIRATLIOĞLU MAH. YUNUS EMRE CADDESİ ŞERAFETTİN APT. NO:67
ÜRGÜP YOLU ÜZERİ 4. KM HAFLI MEVKİİ YÜKSEL HALI UCKISAR
OVAÖREN KASABASı CAMININ 125M. KUZEYI PAFTA K32C-2B ADA:126 PARSEL:1
ÜRGÜP GİRİŞİ YENİ OTOGAR YANI
AYDINLI MAH. GÖRÇELİ SOK. GÖRÇELİ TEPESİ GÖREME
YENİ MAH. KAYSERİ CAD. AVLANMAZ İŞHANI ÇATI KATI
AVANOS TV VERİCİLERİ TEPESİ
ÜRGÜP TV VERİCİLERİ YANI
ÇAYİÇİ KÖYÜ TEPETARLA MEVKİİ AVEA BAZ İSTASYONU
NEVŞEHİR-AKSARAY KARAYOLU YOLU ÜZERİ NARSU GIDA KARŞISI
YAPRAKLI SEKİ MEVKİİ PAFTA:56 ADA:626 PARSEL:2
NEVŞEHİR BELEDİYE SU DEPOSU
GÜMÜŞYAZI KÖYÜ ÜMMET TEPESİ ADA NO:144,PARSEL 366 SU DEPOSUNUN 290M. GÜNEYDOĞUSU
YENİ MAH. YENİ KAYSERİ CAD. NO:35 VALİLİK KARŞISI NİSA OTEL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
TURKCELL
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
VODAFONE
101
YENİ SANAYİ SİTESİ EK BLOKLAR HURDALIK YANI CAMİİ ARKASI NO:17
OVAÖREN KÖYÜ BELEDİYE ÇAMLIK ALANI İÇİ
KAPADOKYA FORUM AVM
2000 EVLER MAH.YETİŞTİRME YURDU BELEDİYE YEŞİL ALANI
CUMHURİYET MEYDANI İSTİKLAL MAHALLESİ DEPOLU SOKAK SU DEPOSU YANI CAT
KAPADOKYA FORUM AVM BİNASI
GÖZTEPE MEVKİİ BELEDİYE TV ANTENLER YANI KAYMAKLI
ATATÜRK BULVARI RASİM ÜZER İŞ HANI NO:74
KOZAKLI BOZOĞLAN MEVKİİ
NEVŞEHİR - AKSARAY YOLU ÜZERİ ORGANİZE SANAYİİ KARŞISI FATİH UN FABRİKASI
ÖZKONAK BELEDİYE MEZARLIĞI ÖZKONAK
ORUÇ REİS MAH. ERTEPE MEVKİİ ESKİ TV VERİCİLERİ YANI
YENİ MAHALLE ÇAĞLAYAN MEVKİİ GÜMÜŞKENT
VAROL DİNLENME TESİSLERİ DERİNKUYU GİRİŞİ
YUKARI MAHALLE TEPESİ TV VERİCİLERİ YANI
BELEDİYE TV VERİCİLERİ KARASEKİ MEVKİİ
MEHMET DİNLER BULVARI NO: 7 DİNLER OTEL
2000 EVLER MAHALLESİ KARAYAZI MEVKİİ 1964 ADA 3 NOLU PARSEL
GÜZELYURT MAHALLESİ ÜRGÜP CADDESİ NO: 59 NURAY APARTMANI
ORTAHİSAR BELEDİYE SU DEPOSU MEVKİİ ORTAHİSAR
AYDINLI MAHALLESİ GÖRECELİ TEPESİ GÖREME
GÜZELYURT MAHALLESİ VEFA KÜÇÜK CADDESİ NO: 9 GÖKÇEN PETROL ARKASI
TRT VERİCİLERİ YANI GÖRE
KAYSERİ / KIRŞEHİR YOLU ÇİMENTO FABRİKASI YANI TOPRAKLI R/L
MUSTAFAPAŞA BELEDİYESİ SU DEPOSU
AVANOS TT BİNASI , HACIBEKTAŞ PTT, MERKEZ İLÇE TT BİNASI
KARŞIDAĞ VERİCİLERİ MEVKİİ
KARAHASANLI KASABASI KARŞI MAHALLE KARTAL TEPESİ MEVKİİ ADA 120 PARSEL 59 ARSA
KALECİK KASABASI BELEDİYE HUB.DEP. BAH.BEL. KANT. YANI ADA:156 PARSEL:10 ARSA
NEVŞEHİR MR GÖRÜNTÜLEME MERKEZİ TİCARET BORSASI KARŞISI NO: 19 / NEVŞEHİR
YENİMAHALLE MAHALLESİ 11. SOKAK NO: 5 PAFTA 24 ADA 16 PARSEL 18 ARSA AVANOS
AHMET DEDEOĞLU SOKAK KARATAŞ MEVKİİ PAFTA 19.K.3 ADA 1458 PARSEL 3 MERKEZ
KIRATLIOĞLU MAHALLESİ CENGİZ TOPEL SOKAK 2376 ADA 14 NOLU PARSEL
HACIBEKTAŞ - KIRŞEHİR KARAYOLU 2. KM VİRANBAĞLARI MEVKİİ 26.30. PAFTA
KARASOKU MAHALLESİ NAR CADDESİ NO: 38 / NEVŞEHİR
TRT VERİCİLERİ CİVARI ÜRGÜP / NEVŞEHİR
KARASOKU MAHALLESİ ATATÜRK CADDESİ NO: 89
AVUÇ KÖYÜ PAFTA 2-3 ADA 14 PARSEL 68 HACI BEKTAŞ / NEVŞEHİR
HACIHALİLİ KÖYÜ BEŞİKTEPE MEVKİİ PAFTA kB2b18d4c ADA 177 PARSEL 4 GÜLŞEHİR / NEVŞEHİR
KARABURNA KASABASI YENİ MAHALLE HACIBEKTAŞ CADDESİ HACIBEKTAŞ / NEVŞEHİR
TURGUT ÖZAL CADDESİ KARAKUM MEVKİİ (91/A NO'LU EVİN KARŞISI BAĞ) UÇHİSAR / NEVŞEHİR
YENİ MAHALLE HASTANE CADDESİ NO: 18 ÖRNEK UN FABRİKASI KALABA
SARILAR CADDESİ YENİ MAHALLE DEDEOĞULLARI UN FABRİKASI TOPRAKLI
TOPTANCILAR SİTESİ MUSTAFA PARMAKSIZ CADDESİ GÖREME TUZ FABRİKASI NO: 50
FABRİKA CADDESİ (MEHMET AKİF CADDESİ) NO: 11 LADİN MOBİLYA ÜRGÜP / NEVŞEHİR
MEHMET AKİF ERSOY MAH. FEVZİ ÇAKMAK KALDIRIM MEVKİİ 17-K PAFTA, 2195 ADA, 5 PARSEL
HERİKLİ MAHALLESİ MUSTAFA PARMAKSIZ CADDESİ KOÇ APARTMANI NO: 27
MAHMATLAR - KALABA KARAYOLU 3.KM YALÇINLAR UN FABRİKASI MAHMATLAR
İBRAHİMPAŞA MAHALLESİ FATİH SOKAK NO: 1 / NEVŞEHİR
AKSALUR GİRİŞİ TURKCELL KULE YANI ZEFİRİUM FABRİKASI ARKASI AKSALUR
BEKDİK MAH. AKSARAY CAD. NO:37 ADA NO:196 PARSEL NO:30 PAFTA NO:19-L-1
AKPINAR-KURUAĞIL KARAYOLU 1.5KM ADA NO:119 PARSEL NP:109 HAZİNE ARAZİSİ
İBRAHİMPAŞA MAH. DOKTOR SADIK AHMET CADDESİ FATİH SOKAK ÖZSA EKMEK FABRİKASI ÜZERİ
NO:1
YENİMAHALLE MAH. 11.SOK. NO:5 PAFTA:24,ADA:16,PARSEL:18, ARSA
GÜZELYURT MAH. VEFA KÜÇÜK CAD. NO:9 GÖKÇEN PETROL ARKASI
HERİKLİ MAH. MUSTAFA PARMAKSIZ CAD. KOÇ APT. NO:27
BEKDİK MAHALLESİ AKSARAY CAD. NO:37 ADA NO:196 PARSEL NO:30 PAFTA NO:19-L-I
MEHMET DİNLER BULVARI NO:7 ÜRGÜP DİNLER OTEL
YENİ MAHALLE MAH. 11 SOKAK NO:8 PAFTA NO:24 ADA NO:16 PARSEL NO:18 ARSA
KIRATLIOĞLU MAHALLESİ CENGİZ TOPEL SOKAK ADA NO:2376 PARSEL NO:14
YENİ MAHALLE KAYSERİ CADDESİ VALİLİK KARŞISI NO:35 NİSA OTEL
VODAFONE ATATÜRK BULVARI HACI RASİM ÜZER İŞ HANI NO:74
VODAFONE GÜZELYURT MAHALLESİ ÜRGÜP CADDESİ NO:59 NURAY APARTMANI
VODAFONE SARILAR BELEDİYESİ GİRİŞİ GÜRTEPE MEVKİİ
VODAFONE MAZI KÖYÜ KAYABAŞI MEVKİİ PAFTA NO:L33B-02B PARSEL NO:350
VODAFONE BOZCA KÖYÜ BAYRAMHACILI BARAJ ŞANTİYE ALANI
VODAFONE BAŞ MAH.ŞEHİT ALİ GÜVEN CAD. DİNK SOKAK NO:12 ÜNFA OTEL ÜSTÜ
VODAFONE 20000 EVLER MAH. KARAYAZI MEVKİİ 1964 ADA 3 NOLU PARSEL
VODAFONE BAŞDERE KÖYÜ
VODAFONE KARASENİR KASABASI TURKCELL KULESİ YANI
VODAFONE KAVAK KASABASI ARDIÇLI BAYIR MEVKİİ PARSEL:1276 K.33.C.17AD DEKİ BELEDİYE ARSASI
VODAFONE KAVAK KÖYÜ MEVKİİ TURKCELL-TRT KULESİ PAFTA NO:133C-05C ADA NO:176 PARSEL NO:7
VODAFONE TURGUT ÖZAL BULVARI ÇUBUK MEVKİİ AVEA KULESİ YANI BELEDİYE SU DEPOSU
VODAFONE KARAHASANLI KASABASI KARŞI MAHALLE TEPESİ MEVKİİ 120.ADA 59.PARSELDEKİ ARSA
VODAFONE TATLARIN KASABASI GİRİŞİ BALLIK MAH. KÖY İÇİ MEVKİİ TURKCELL KULESİ YANI
VODAFONE KARAÖZÜ MAH. EĞRİM MEVKİİ ÜRGÜP TV VERİCİLERİ YANI
VODAFONE TUZKÖY KASABASI EVRAN TEPESİ PARSEL NO:5880 AVEA VE TURKCELL İSTASYONLARI YANI
VODAFONE SÜMER MAH. AHMET DEDEOĞLU SOK. KARATAŞ MEVKİİ PAFTA NO:19.K.3 ADA NO:1458 PARSEL NO:3
VODAFONE FABRİKA CAD.(MEHMET AKİF CAD.) NO:11 LADİN MOBİLYA
VODAFONE KAYSERİ NEVŞEHİR YOLU BOZCA KÖYÜ GİRİŞİ BEŞİKTEPE MEVKİİ
VODAFONE SULUSARAY TV VERİCİ TEPESİ AVEA KULESİ SULUSARAY
VODAFONE ÇAT KASABASI BELEDİYE MEZARLIĞI GİRİŞİ
VODAFONE KARASENİR KASABASI ÇORAKBAŞI MEVKİİ ADA NO:156 PAFTA NO:J3B,17C PARSEL NO:64
VODAFONE HACIHALİLİ KÖYÜ BEŞİKTEPE MEVKİİ PAFTA NO:KB2B18D4C ADA NO:177 PARSEL NO:4
VODAFONE KARABURNA KASABASI YENİ MAH. HACI BEKTAŞ CAD. PAFTA NO:K 32 B 15 ADA NO:108 PARSEL NO:3
VODAFONE AVUÇ KÖYÜ PAFTA NO:2-3 ADA NO:14 PARSEL NO:68
VODAFONE KARLIK KÖYÜ KARŞIDAĞ TEPESİ TURKCELL KULESİ YANI
VODAFONE CUMHURİYET MAH. KARŞIDAĞ SOK. MEVKİİ ADA NO:781AVEA VE TURKCELL KULESİ ARASI
VODAFONE AKSARAY YOLU 7.KM BOĞAZ KÖYÜ İLFAT MEVKİİ PAFTA NO:K33-D-18D ADA NO:102 PARSEL NO:219
VODAFONE KALABA-TOPAKLI KARAYOLU 4.KM ERCİYES KİREÇ İŞLETMESİ KARŞISI ÇALIŞKÖYÜ
VODAFONE NEVŞEHİR GÖREME MÜZE YOLU GİRİŞİ TOURİST OTEL GÖREME
VODAFONE DEDEMAN KAPADOKYA OTELİ ÜRGÜP YOLU 2.KM
Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Ankara Bölge Müdürlüğü,2009
(L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME, KAYNAKÇA
• Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü,2009
• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğü,2009
• İl Emniyet Müdürlüğü,2009
• Belediye Başkanlıkları,2009
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
• İl Telekom Müdürlüğü,2009
102
M-YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS
M. 1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA
M. 1. 1. Kentsel Alanlar
Doğal Güzelliklerin Kent Formuna Etkileri
M.1.1.1. Jeolojik Yapısı
Nevşehir ve civarı, Premesozoyik-Paleozoyik birimleri, Kretase birimleri, Tersiyer
birimleri ve kuvarterner birimlerinden oluşmaktadır. İl alanı, Orta Anadolu’da Erciyes,
Melendiz ve Hasandağı gibi eski yanardağların kül ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş çok
geniş bir plato üzerinde yer almaktadır. Bu platoyu, ülkenin en uzun akarsuyu olan
Kızılırmak, doğu-batı doğrultusunda ve derinliğine vadilerle sık bir şekilde parçalamıştır.
İl merkezi Kızılırmak platosu adıyla anılan bu geniş ve yüksek düzlüklerin batı
yamaçlarında kurulmuştur. Neojen gölleri altındaki yanardağlardan çıkan lavlar, platoda,
göller ve akarsular üzerinde 100–150 m. kalınlığında farklı sertlikte tüf tabakaları
oluşturmuştur. Bu tabakanın içerisinde tüften başka tüffit, ignimbrit tüf, lahar, volkan külü,
kil, kum taşı, marn, aglomera ve bazalt gibi jeolojik kayaçlar bulunmaktadır.
Üst pliosenden başlayarak başta Kızılırmak olmak üzere akarsuların, göllerin ve hava
şartlarının bu tüf tabakalarını aşındırmaları nedeniyle bölge bugünkü halini almıştır.
M. 1. 1. 1. 2. Topoğrafyası
İl alanı, Orta Anadolu’da Erciyes, Melendiz ve Hasandağı gibi eski yanardağların kül
ve lavlarının birikmesiyle oluşmuş çok geniş bir plato üzerinde yer almaktadır. Bu platoyu,
ülkenin en uzun akarsuyu olan Kızılırmak, doğu-batı doğrultusunda ve derinliğine vadilerle
sık bir şekilde parçalamıştır.
Bölgede bulunan orman alanları insan tahribatı sonucu nispeten tarıma uygun
olmayan, eğimin yüksek olduğu dağlık ve taşlık alanlara sıkışmıştır.
Orman alanları Nevşehir’in belli başlı dağlık alanlarında bulunmaktadır. Bunlar Erdaş
Dağı, Hırka Dağı, Hodul Dağı, Oylu Dağı, Topuz Dağı, Ziyaret Dağı ve bunların
uzantılarından oluşmaktadır.
M. 1. 1. 1. 3. İklim Özellikleri
Nevşehir İç Anadolu Bölgesi’nde 38o 12’ ve 39o 20’ kuzey enlemleri ile 34o 11’ ve
35 06 doğu boylamları arasında kalır. Konya kapalı havzasında kalan Derinkuyu İlçesi
dışında, bütünüyle orta Kızılırmak havzası’na giren Nevşehir, konum itibariyle Türkiye’nin
tam ortasındadır. Yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçen tipik karasal iklim
özelliklerini taşır. Denizden yüksekliği 1.259 metredir.
o
’
M. 1. 1. 1. 4. Genel Toprak Yapısı
İklim, topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Nevşehir İlinde çeşitli büyük
toprak gruplarına ait topraklara rastlamak mümkündür. Bunun yanında toprak örtüsünden
yoksun arazi tipleri de mevcuttur. İlimiz genelinde tarım, mera, orman arazileri
bulunmaktadır.
Alüviyal Topraklar
Bu topraklar akarsuların taşıdığı alüviyal ana materyalin ayrışması sonucu meydana
gelmiş genç topraklardır. Profil oluşumu tamamlanmamış, yer yer A-C Horizonlarına sahip,
derin ve verimli olan bu topraklar İlimizde Kızılırmak Vadisi ve diğer bazı akarsuların
kenarlarında ince bantlar şeklinde bulunmaktadır.
103
Hidromorfik Alüviyal Topraklar
Bu topraklar sık sık taşkınlara uğrayan, yüksek taban suyuna ve gleyleşmiş profile
sahip topraklardır.
Kolüviyal Topraklar
Genellikle dik eğimli yamaçların eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer
çekimi, toprak kayması, yüzey akışı ve yan derelerden taşınarak biriken materyallerin
ayrışması ile oluşmuş A-C Horizonlarına sahip genç topraklardır. Bu toprakların drenajları
iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Nevşehir ilinde çok değişik yerlerde görülen
kolüviyal topraklar 33.650 hektarlık bir alan kapsar.
Kireçsiz Kahverengi Topraklar
A B C Profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi
kahverengi olabilir. B horizonu kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonu dâhil
solumun tamamına sulandırılmış asit damlatıldığında köpürmez. Solumdan yıkanan kireç C
horizonunda birikmiştir. Bu nedenle C horizonunun rengi daha açıktır. Bazen C horizonunda
kireç yumruları gözlenebilir. Bu topraklar iyi drenajlı ve verimli topraklardır.
M. 1. 1. 1. 5. Deprem Kuşağı
Nevşehir ve çevresi 3. derecede tehlikeli deprem bölgesindedir. Kırşehir ve Kayseri
gibi bölgesel deprem sahalarının etkisinde kalabilir. En önemli fay, Hırkadağı güneyinde,
Civelek-Gümüşkent arasında 20 km uzunluğundaki kırık hattır.
M. 1. 1. 2. Kentsel Büyüme Deseni
Nevşehir nüfusunun % 40’ı merkezde yaşamaktadır. 2009 yılı adrese dayalı nüfus
sayım sonuçlarına göre merkez nüfusu 84.631 dir. Nüfusun büyük çoğunluğu yeni konut
alanlarını tercih etmektedir.
M. 1. 1. 3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları
İl genelinde belediyelerin imar planlarında bu planın projeksiyon nüfusunun ihtiyaç
olacağı alandan çok daha fazla bir alan gelişmeye konut alanı olarak açılmıştır.
Kırşehir-Nevşehir-Niğde-Aksaray Planlama Bölgesi 1/100 000 Ölçekli Çevre Düzeni
Planı’nda belediye bazında önerilen gelişme alanları Tablo M.1de verilmiştir.
104
Tablo M.1 Kentsel gelişme alanı bilgileri
PLAN HESAPLARI
İLÇE
ACIGÖL
AVANOS
BELEDİYE ADI
ACIGÖL
İNALLI
KARAPINAR
KURUGÖL
TATLARIN
AKARCA
GÖYNÜK
KALABA
MAHMAT
ÖZKONAK
SARILAR
TOPAKLI
AVANOS
YERLEŞİK ALAN (HA)
ÖNERİ KENTSEL GELİŞME
ALANI (HA)
367
137
145
47
173
30
85
61
128
85
109
36
41
22
420
238
158
38
382
183
157
88
167
107
Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinde kaldığı için gelişme
alanı önerilmemiştir.
ÇALIŞ
237
108
DERİNKUYU
780
605
DERİNKUYU
SUVERMEZ
310
87
YAZIHÜYÜK
455
142
ABUUŞAĞI
213
59
GÜLŞEHİR
353
159
GÜMÜŞKENT
56
39
GÜLŞEHİR
KARACAŞAR
131
43
OVAÖREN
65
29
TUZKÖY
110
205
HACIBEKTAŞ
482
225
HACIBEKTAŞ
KARABURNA
92
30
KIZILAĞIL
180
90
KALECİK
67
101
KANLICA
88
40
KOZAKLI
KARASENİR
91
38
KOZAKLI
378
283
KARAHASANLI
179
54
GÖRE
117
70
KAVAK
73
125
KAYMAKLI
317
79
NARKÖY
97
58
MERKEZ
NEVŞEHİR
1,040
943
ÇAT
GÖREME
Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinde kaldığı için gelişme
alanı önerilmemiştir.
SULUSARAY
ÜÇHİSAR
AKSALUR
63
101
BAŞDERE
53
114
ÜRGÜP
ÜRGÜP
Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesinde kaldığı için gelişme
MUSTAFAPAŞA
alanı önerilmemiştir.
ORTAHİSAR
TOPLAM
8,359
4,899
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
Konut
Nevşehir’de konut yerleşme alanları yapılaşma yönünden iki ana grup olarak
belirlenmektedir. Bunların bir bölümü, Kale çevresinde dik eğimli eteklerde kentin eski
yerleşme alanları, diğeri ise planlı gelişme ile muntazam oluşmuş yerleşme alanlarıdır.
105
Kentin gelişmesinde ve şekillenmesinde, kent içinden geçen Aksaray-Kayseri
karayolu da etkili olmuştur. Bu aks üzerinde yer alan sanayi ve küçük sanatlar siteleri, konut
alanlarını da bu yönlere çekerek yol boyu gelişen bir kent yapısı ortaya çıkmıştır. Kentin
gelişmeye elverişli ve henüz boş alan bölgesi, Avanos yolu doğusunda, Göreme yoluna kadar
uzanan kısmıdır.
Ticaret
Nevşehir’de mevcut ticaret, eski imar planında ayrılan yerde gelişmiş ve alan
yetmediğinden ana yollar boyunca bir dağılım başlamıştır. Ayrıca, Aksaray yolunda kurulan
sanayi ve küçük sanatlar dolaylı olarak ticari faaliyetleri bu yöne çekmiş, gerek siteler içinde
gerekse bu bölgedeki ana yollar üzerinde iş yerleri gelişmiştir. Ayrıca mevcut pazar yerleri de
yetersiz duruma gelmiş, yeni pazarlama alanlarına gerek duyulmaya başlanmıştır. Kent için
gerekli, yeni toptancı hali ve hayvan pazarı yerleri seçilmiştir.
Sanayi
Nevşehir’de köklü bir sanayi gelişmemiştir. Dağınık olarak inşa edilmiş un fabrikaları
ve şarap fabrikaları kısmen korunmuştur.
M. 1. 1. 4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk
Nevşehir nüfusunun % 40’ı merkezde yaşamaktadır. 2009 yılı adrese dayalı nüfus
sayım sonuçlarına göre merkez nüfusu 84.631 dir. Nüfusun büyük çoğunluğu yeni konut
alanlarını tercih etmektedir.
M. 1. 1. 5. Kentsel Yenileme Alanları
Koruma Kurulunca onaylı koruma imar planı bulunan kentsel yerleşim alanlarında
mevcut planın hükümleri geçerlidir. İlgili idarelerce yapılan imar planı değişiklikleri için
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu onayının alınması gereklidir. Mevcut
planlarda değişiklik yapılabilmesi için, hazırlanacak revizyon imar veya uygulama planlarının
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’ nun görüşüne sunulması gerekir.
M. 1. 1. 6. Endüstri Alanlarda Yer Seçimi
Endüstri alanlarında yerseçimi genellikle İl merkezinde toplanmıştır. İlimiz genelinde
sanayi alanları aşağıda sıralanmıştır.
Nevşehir küçük sanayii sitesi: 34.420m2
Nevşehir Lale sanayii sitesi: 260.720 m2
Nevşehir metal işleri küçük sanayii sitesi: 7.480 m2
Ürgüp küçük sanayii sitesi: 51.196 m2
Gülşehir küçük sanayii sitesi: 55.000 m2
Avanos küçük sanayii sitesi: 13.400 m2
Hacıbektaş küçük sanayii sitesi: 87.809 m2
Kozaklı küçük sanayii sitesi: 70.000 m2
M. 1. 1. 7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından onarım izni verilen
yapılar için Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu’nun 5.11.1999 gün ve 660,
661 sayılı ilke kararı geçerlidir.
Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından yapı izni verilecek
parsellerdeki yeni yapılaşmaların projelendirilmesinde, aşağıdaki koşullar geçerlidir.
106
a-Doğal çevre içinde yer alan yeni yapılaşmada doğal görünüm ve topoğrafyayı
zedelemeyen mimari çözümlerin geliştirilmesi esastır. Bu amaçla, yeni yapılaşmanın yakın
çevresiyle birlikte etüt edilerek, doğal yapıyla etkileşimini gösteren vaziyet planı ve silüet
çizimleri yanısıra, gerekli görüldüğünde, projenin maket veya 3 boyutlu gösterim
teknikleriyle takdimi istenir.
b-Geleneksel doku içinde yer alan yeni yapılaşmada, doku karekterini zedelemeyen
mimari çözümlerin geliştirilmesi esastır. Bu amaçla, yeni yapılaşmanın bulunduğu yapı adası
ve yakın çevresiyle birlikte etüd edilerek, mevcut dokuyla etkileşimini gösteren vaziyet planı
ve silüet çizimleri yanı sıra, gerekli görüldüğünde, projenin maket veya üç boyutlu gösterim
teknikleriyle takdimi istenir.
c-Yerel mimariyle dilbirliği (benzeşim) içinde bulunmak veya yerel mimariyle uyumlu
çağdaş yorumlara yönelmek olasıdır. Her iki durum içinde de ölçü, oran, biçim, üslup, inşaat
tekniği ve malzeme kullanımı bakımlarından çevreye aykırı olmayan, nitelikli çözümler
aranır. Yerel mimariyle uyumlu çözümlerin geliştirilmesinde, örnek alınan doku veya tekil
yapıdaki belirgin yapı, plan, kesit cephe özelliklerinin topluca dikkate alınması beklenir.
Dokunun önemli unsurları olan, avlu duvarlarıyla çevrili açık mekan (avlu, bahçe) düzeni ile,
yarı açık mekan (revak, arkat) tipolojilerinin sürekliliği gözetilir.
Pencere, kapı, cumba gibi ögelerin tasarımında, yerel mimarinin kütle
kompozisyonlarındaki dolu-boş ve çıkma oranları, açıklıkların gruplanış tarzları ve zemin ile
üst katlardaki düzen farklılaşmaları göz önüne alınır.
Çatı çözümlerinde yeni yapılaşmanın bulunduğu yörede egemen olan biçimlenme ve
malzemelerin kullanılması esastır. Yerine göre düz çatı mecbur olabileceği gibi, eğimli çatı
(beşik, kırma vb.) söz konusu olduğunda çatı arası ve cihannüma (Yıldızköşk, Sinekliköşk)
çözümlerine, kat alanının %15’ini aşmama koşuluyla gidilebilir.
Doku içinde yer alan yapılaşmada, bina cephe hattı ve bahçe duvarları, mevcut sınırı
izler. Mevcut yol güzergahları ve özgün kaplama malzemesi değiştirilemez.
M. 1. 2. Kırsal Alanlar
Son yıllarda görülen nüfus artışı incelendiğinde Merkez İlçede kent nüfus artış
oranının, kırsal nüfus artış oranından fazla olduğu görülmektedir. Bu da Nevşehir’de
kentleşme eğiliminin arttığını ortaya koymaktadır.
1975 sayımlarından sonra kırsal kesimde, bu alanlardaki kuraklık, tarıma elverişli
toprağın sınırlı oluşu nüfusun azalmasına neden olurken Nevşehir’de yeni açılan iş alanları bu
nüfusu çekmekte ve ilerisi için ümit verici gelişmeler izlenmektedir.
M. 1. 2. 1. Kırsal Yerleşme Deseni
İlimiz nüfusunun % 30’u kentlerde % 70’i kırsal kesimde yaşamakta ve nüfusun
yaklaşık % 65’i tarımla uğraşmaktadır. Mevcut ekilebilir arazi çiftçi aileleri tarafından
işletilmektedir
M. 1. 2. 2. Arazi Mülkiyeti
İlimiz genelinde tarım, mera, orman arazileri bulunmaktadır.
107
M. 2. ALTYAPI
İlimiz Merkez ilçede kanalizasyon sistemi mevcut olup, atıksu arıtma tesisi yapımı
devam etmektedir. İlçelerin çoğunda kanalizasyon sistemi bulunmaktadır. Kanalizasyonu
olmayan ilçelerde fosseptik kullanılmakta olup, kanalizasyon sistemi yapılma aşamasındadır.
İl genelinde kanalizasyonu olmayan köylerde çalışmalar devam etmektedir.
İlimizde kullanma suyu kuyulardan sağlanmaktadır. Genellikle isale hattı boruları
PVC dir. Bazı yerleşimlerde isale hattında asbest borular kullanılmaktadır.
M. 3. BINALAR VE YAPI ÇEŞITLERI
M. 3. 1 Kamu Binaları
Nevşehir’de, geniş saha isteyenler dışındaki resmi kurumlar genellikle sıkışık ve
yetersiz binalarda hizmet görmektedir. Resmi kurumların çoğu Hükümet Konağı’nda
bulunmaktadır.
M. 3. 2 Okullar
İlimizde 163 ilköğretim okulu, 43 ortaöğretim, 1 adet eğitim uygulama okulu, 4 adet
anaokulu, 8 adet özel eğitim okulu bulunmaktadır.
Ayrıca İlimizde 1 adet üniversite bulunmaktadır. Üniversitede 3 adet fakülte, 1 adet
yüksekokul, 3 adet meslek yüksekokulu, 2 adet enstitü mevcuttur.
Tablo M.2: Üniversite öğrenci sayısı
Fakülte/Yüksekokul
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Mevcut
öğrenci
1180
Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi
129
Fen Edebiyat Fakültesi
615
Nevşehir Meslek Yüksekokulu
1319
Semra ve Vefa Küçük Sağlık Y.O.
209
Turizm İşl. ve Otel.Y.O.
141
Hacıbektaş Veli M.Y.O.
607
Ürgüp Sebahat ve Erol Tok Söz M.Y.O.
171
Gülşehir M.Y.O.
139
Avanos M.Y.O.
34
Fen Bilimleri Enstitüsü
40
Sosyal Bilimler Enstitüsü
133
TOPLAM
4717
Kaynak: Nevşehir Üniversitesi Rektörlüğü,2009
M. 3. 3 Hastaneler ve Sağlık Tesisleri
İlimizde toplam 5 adet devlet hastanesi, 64 adet sağlık ocağı, 8 adet özel sağlık
kurumu, 2 adet dispanser bulunmaktadır. İlimiz Merkez, Ürgüp ve Hacıbektaş ilçelerinde
devlet hastaneleri bulunmaktadır.
M. 3. 4 Sosyal ve Kültürel Tesisler
Nevşehir İli Ürgüp ve Hacıbektaş İlçelerinde Kültür Merkezi mevcuttur. Nevşehir
Gazi Stadı, Merkez’deki Damat İbrahimpaşa spor salonu (1500 kişi kapasiteli), Ticaret Lisesi
spor salonu (500 kişi kapasiteli), ilçelerde Ürgüp spor salonu (500 kişi kapasiteli ), Avanos
spor salonu (500 kişi kapasiteli), Hacıbektaş 60. yıl spor salonu (2500 kişi kapasiteli),
108
Gülşehir spor salonu ( 500 kişi kapasiteli ) bulunmaktadır. 1 adet tenis kortu faal durumdadır.
İlimizde 2 adet atış poligonu bulunmaktadır.
Merkezde Gazi Stadı spor kompleksi içerisinde 2 ve 3 nolu çim futbol sahaları,
ilçelerde Avanos, Ürgüp, Gülşehir, Derinkuyu olmak üzere 7 adet çim futbol sahası ve 103
adet toprak futbol sahası vardır. Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü’nün spor kompleksi içerisinde
1 adet tenis kortu faal durumdadır. Ayrıca İlimizde Kapadokya Sporcu Kamp Eğitim Merkezi,
Nevşehir Gençlik Merkezi ile Gülşehir İlçesi Gençlik Merkezi bulunmaktadır.
Nevşehir Gençlik Merkezi ile Gülşehir Gençlik Merkezi’nde resim kursu, satranç
kursu, bilgisayar kursu, gençlik haftası kutlamaları, halk oyunları kursu, izcilik, fotoğrafçılık
kursu, kompozisyon ve şiir yarışmaları, gençlik şenlikleri, yaz spor kursları, ulusal ve merkez
gençlik kampları, zihinsel engelli gençlerin spor eğitimleri faaliyetleri yapılmaktadır.
M. 3. 5 Endüstriyel Yapılar
İlimizde Merkez ilçede 85, Ürgüp’te 9, Avanos’ta 40, Gülşehir’de 5, Kozaklı’da 4,
Ürgüp’te 8, Hacıbektaş’ta ise 2 adet sanayi sicil belgeli sanayi kuruluşu bulunmaktadır.
M. 3. 6 Göçer ve Hareketli Barınaklar
İnşaat şantiyesindeki barınaklar göz önüne alınmadığı takdirde İlimizde göçer ve
hareketli binalar bulunmamaktadır.
M. 3. 7 Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar
İlimiz genelinde çok sayıda otel bulunmaktadır. 4 adet 5 yıldızlı, 15 adet 4 yıldızlı otel
bulunmaktadır. Oteller Ürgüp, Kozaklı ve Merkez İlçede yoğundur. Ayrıca pansiyon ile özel
işletme belgeli tesisler de bulunmaktadır.
M. 3. 8 Bürolar ve Dükkânlar
Tablo M.3: Büro ve Dükkânlara Ait Bilgiler
İş Hanlarının Adı
İşyeri Sayısı
Merkez İşhanı
72
Kemerli Çarşı
38
Modern Çarşı
104
Işıksaçan-Çınar İşhanı
20
Kubbeli Çarşı
25
Görgünler Pasajı
42
Mıhcılar İş Merkezi
12
Yaylaklı İşhanı
35
Kolukısa İş Merkezi
70
Çekirdekçiler İşhanu
150
Avşaroğlu İşhanı
25
Avlanmaz İşhanı
60
Atasavun İşhanı
28
2000 Evler Belediye İşyerleri
12
Toptancılar Sitesi+Depo
80
Forum AVM
100
Kaynak: Nevşehir Belediye Başkanlığı,2009
109
M. 3. 9 Kırsal Alanda Yapılaşma
Kırsal alanda bağ evleri ile mandıralar bulunmaktadır. Buralarda tarla, bağ ve
bahçelerde arazinin % 5’ini geçmeyecek şekilde yapılaşmalar oluşturulmaktadır.
M. 3. 10 Yerel Mimari Özellikler
İlimizde yerel mimari özellik olarak; yığma kargir, yöresel kesme taştan bahçeli,
içerisinde avlusu olankışlık malzemenin depolandığı kilerli bir yapı tarzı var idi. Kentleşme
ve bunun getirdiği apartman mimarisinin yoğun olması sebebiyle kent dokusunun tamamen
bozulduğu gözlenmektedir. Arsa stokçuluğunun fazla olması, arsa üretiminde yoğunluğun
artması ile eski kent dokusu terk edilmiştir. Ancak sadece köylerde eski tarz yapım şekli
görülebilmektedir. İlimiz büyüdükçe ve kentleşme olgusu yerleştikçe yerel mimari
özelliklerini kaybedecektir. Bu özelliklerin yitirilmemesi için eski binaların restorasyonuna
ağırlık verilebilir. Yerel mimari özellikleri yoğun olan sokaklar korunup, restorasyonu
yapılabilir.
M. 3. 11 Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller
Yöresel mimari tarzın etkin yapı elemanı kesme taştır. Kesme taş ocakları Nevşehir
merkez Karayazı’da bulunmaktadır. Ayrıca ilçelerde bulunan taş ocakları Ürgüp ve Kavak
gibi sit alanında kalmış olmaları nedeniyle kapatılmıştır.
M. 4 SOSYO-EKONOMIK YAPI
M. 4. 1. İş Alanları ve İşsizlik
İlimizde hizmet, sanayi ve tarım sektöründe istihdam sağlanmaktadır. 4.4500 adet
kayıtlı işsiz bulunmaktadır. Bu kişilere meslek edindirmek amacıyla kurslar açılmaktadır.
Web tasarımı, iş makineleri kullanımı, kaynakçılık, tesisatçılık, aşçılık vb. kurslara kursiyerler
devam etmektedir.
M. 4. 2 Göçler
Nevşehir’in aldığı göçte iş arama ve bulma, verdiği göçte ise hane fertlerinden birine
bağımlı durumlar etkilidir. Yurt dışına işçi olarak giden aileler vardır. Özellikle Avanos ve
Ürgüp ilçesi halkında işçi olarak yurt dışına giden aileler yoğunluktadır. Ankara-İstanbul ve
İzmir gibi büyük şehirlere çok miktarda göç olmaktadır.
M. 4. 3 Göçebe İşçiler (Mevsimlik)
İlimizde turizm sektöründe göçebe (mevsimlik) işçi bulunmamaktadır. İnşaat
sektöründe göçebe işçiler çalışmaktadır. Bu göçebe işçilerin asıl ikamet yerleri; Boyabat
(Sinop), Kavak (Samsun), Kadınhanı ve Ilgın (Konya), İskilip ve Oğuzlar (Çorum), Aksaray
ve Yozgat İlleridir. Bu İllerden göçebe olarak Nisan ayında İlimize gelinmekte ve Eylül
ayında tekrar ikamet yerlerine dönülmektedir.
M. 4. 4 Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı
İlimizde, devlet hüküm ve tasarrufu altındaki alanlar ile tescilli alanların toplamı
482.328.359,54 m2 dir. Tescilli alan miktarı 356.725.566,73 m2dir. Devlet hüküm ve
tasarrufu altındaki alanlar 19.213.374,62 m2 dir.
110
M. 4. 5 Konut Yapım Süreçleri
Konut üretiminde ağırlıklı olarak kooperatifçilik ve yeni yeni hız kazanan yap-sat
üretimi görülmektadir. Kentin genelinde konut ihtiyacı karşılanmış gibi görünse de gelişen ve
büyümekte olan İlimiz için konut üretimi devam etmektedir.
M. 4. 6 Gecekondu Islah ve Önleme Projeleri
İlimizde gecekondu türünde yapılaşma görülmemekle birlikte, imar planlarında
gecekondu önleme bölgeleri kaldırılmıştır. Ayrıca 5609 sayılı Gecekondu Kanunu’nda
Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 28.03.2007 terih ve 26476 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup söz konusu kanun uyarınca, 775 sayılı Gecekondu
Kanununda Bayındırlık ve İskan Bakanlığına ait hak, yetki, görevler, alacak, borç ve
mükellefiyetler Başbakanlık- Toplu Konut İdaresi Başkanlığına (TOKİ) devredilmiştir. Bu
nedenle 775 sayılı gecekondu uygulamaları TOKİ tarafından yürütülmektedir.
M. 5 YERLEŞİM YERLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ
M. 5. 1. Görüntü Kirliliği
2001 tarih ve 02 sayılı İl Mahalli Çevre Kurulunda alınan kararda özetle “İlimiz
hudutları dâhilinde karayolları veya diğer köy yolları güzergâhlarında, gerek görüntüsü
gerekse yapısı itibari ile çevre kirliliğine yol açan her türlü ilan ve reklam panolarının
belediye hudutları dâhilinde belediyelerce, belediye hudutları haricinde Karayolları, Köy
Hizmetleri, Emniyet Müdürlüğü ve Jandarma Komutanlığınca tespit edilerek kirlilik yaratan
levhaların kaldırılmasına ve bahsi geçen kuruluşlarca kaldırılan levhaların yeniden
konulduğunun tespiti halinde ilgililer hakkında gerekli cezai işlemlerin uygulanmasına”
denilmiştir.
Tabelalar konusunda alınan 28.07.2004 tarih ve 2004/06 sayılı İl Mahalli Çevre Kurul
Kararında “İlimizde görüntü kirliliğinin nedenlerinden biri olan tabelalar konusunda mevcut
uygulamanın devamına; eskiyen, bozulan levhaların yerine güncelleştirilmiş tabelaların
konulması, bakım ihtiyacı olanların bakımlarının ilgili belediyelerce yapılması ” denilerek
tabelalar konusu gündeme taşınmış ve İlimiz genelindeki bu sorunun giderilebilmesi için bazı
kurum ve kuruluşlara görevler düşmüştür.
Görüntü kirliliği ile ilgili değerlendirmeler ve denetimler İl Mahalli Çevre Kurulu
kararları çerçevesinde yapılmaktadır.
M. 5. 2 Binalarda Ses İzolasyonu
Binalarda ses izolasyonu ile ilgili yürürlükteki imar kanunu ve yönetmeliklerinde
herhangi bir madde bulunmamaktadır. Ancak ısı yalıtımı zorunlu olduğundan özellikle cam
yünü, yöresel taş, ekstrüde polistren ve özellikle bims malzemeleri ısı yalıtımında
kullanılmaktadır. Bu malzemelerin istenilen düzeyden daha az ses yalıtımı özelliği de
bulunmaktadır. Yöremizde de inşaatlarda bu malzeme ve imalatlar kullanılmaktadır.
M. 5. 3 Hava Alanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları
İlimiz Tuzköy kasabasında havaalanı bulunmaktadır. Hava alanının Gülşehir ilçesine
uzaklığı 10 km, İlimize olan uzaklığı ise 27 km dir. Hava alanı trafiği yoğun değildir. Gürültü
hakkında çalışma bulunmamaktadır.
M. 5. 4 Ticari ve Endüstriyel Gürültü
Konu hakkında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
111
M. 5. 5 Kentsel Atıklar
İlimizdeki atıklar katı ve sıvı atıklar olarak değerlendirilebilir. Merkez ilçede 36.500
ton/yıl evsel katı atık oluşmaktadır. Bu atıklar; mutfak artıkları, kâğıt, karton, plastik, cam ve
metalden oluşmaktadır. Katı ve hafriyat atıkları ile ilgili olarak Müdürlüğümüzce denetimler
yapılmaktadır.
Katı Atıklar: Evsel atıklar genelde plastik çöp torbalarında biriktirilip, belediye
tarafından belirtilen muhtelif saatlerde araçlarla toplanmaktadır. Hiçbir yerleşim yerimizde
düzenli çöp toplama sahaları oluşturulmamıştır. Evsel katı atıkların içinde bulunan teneke,
demir, sac, alüminyum gibi metaller, naylon pet şişe ve plastik maddeler, şişe, bez, kâğıt gibi
maddeler çöplüklerde ayıklanarak geri dönüşümü sağlanmaktadır. Çöplerin içerisinde geri
kazanılabilen çöplerin miktarı düzenli çöp alanlarının olmayışı nedeni ile tespit
edilememektedir. Çöplerin ayrıştırılması Belediye tarafından ihaleye verilerek özel sektöre
verilmektedir. Çöpler belediyelik yerleşim yerlerinde belediyesince tesbit edilen yerlere
dökülmektedir. Köylerde ise rastgele yerlere dökülmekte ve bu da rüzgârlı havalarda etrafa
dağılmalara ve çevre kirliliğine sebep olmaktadır. Bazı seyahat eden araçlardan yol
kenarlarına atılan veya dökülen çöplerinde çevre kirliliğine neden olduğu görülmektedir.
İnşaat atıkları olarak hafriyat ve moloz atıklarının yol kenarlarına veya belediyelik
yerleşim yerlerinde belediyesince tesbit edilen yerlere döküldüğü, yol kenarlarına dökülen
atıkların oluşturduğu kirlilik görülmektedir.
Atıkların Bertaraf Edilmesi: Kentimizde üretilen çöpler merkezde Nevşehir
Belediyesi tarafından toplanarak şehir merkezine yaklaşık 8 km uzaklıkta bulunan Sulusaray
yolu İçmece mevkiinde bulunan katı atık deponi sahasında depolanmaktadır. Depolanan
çöpler özel sektör tarafından ayrıştırılarak geri kazanılacak maddeler alındıktan sonra üzerleri
toprakla kapatılarak alıcı ortama verilmektedir.
Atıkların geri dönüştürülmesine yönelik çalışmalar, vahşi depolama alanlarından
Nevşehir Belediye Başkanlığı ve Ürgüp Belediye Başkanlığı olmak üzere 2 tanesinde pet,
plastik, cam, metal vb. malzemelerin kaynağından ayrıştırılıp toplanması şeklinde
yapılmaktadır. Bu şekilde evsel katı atıklar iki kategoride ( geri dönüşebilir malzemeler ve
organik atıklar ) ayrı poşetlerde toplanmakta ve değerlendirilmektedir.
Şekil M.1: Katı atık deponi sahası
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
112
İlimizde katı atıklar Sulusaray İçmece mevkinde bulunan katı atık deponi sahasında
depolanmaktadır. Tesise 30.05.2003 tarihinde ÇED Olumlu kararı verilmiş olup, ihale
aşamasındadır. Düzenli depolama yapılmamaktadır. Çöp deponi alanları sızdırmasız ve
geçirmesiz tabanlarla kaplı olmadığından yeraltı sularının ve toprak kirliliğinin olması söz
konusudur. Katı Atık Düzenli Depolama Alanı hafriyat çalışmaları tamamlanmak üzeredir.
Sıvı Atıklar: İl merkezi ve Merkez ilçeye bağlı kasabalara ait atık suları arıtacak olan
arıtma tesisi proje aşamasında olup çalışmalar devam etmektedir. Proje aşamasında bulunan
arıtma tesisinin Nar Kasabası ile Sulusaray Kasabaları içerisinde yapılarak arıtılan suyun
Kızılırmak’ a verilmesi tasarlanmıştır. Mülkiyeti Nevşehir Belediyesine ait 40.000 m2’lik
alanı kaplayan Atıksu Arıtma Tesisi Nevşehir’in kuzeyinde Nar-Burgaz Mevki olarak geçen
yerde ve Nevşehir’e 4.5 km uzaklıktadır. Tesisten faydalanacak yerleşimler 31.12.2007 tarihli
veriler ışığında Nevşehir Belediyesi (81.688 kişi), Göre Belediyesi (2.520 kişi), Uçhisar
Belediyesi (3.420 kişi), Nar Belediyesi (2.637 kişi), Çardak Köyü (1.947 kişi), Güvercinlik
Köyü (613 kişi) olarak toplam 92.825 kişidir.
Turizm sektörünün yoğun olduğu Avanos ve Ürgüp İlçelerinde arıtma tesisleri
kurularak faaliyete geçmiş olup tam kapasite ile çalıştırılmaktadır. Bu tesislerde biyolojik
arıtım yapılmaktadır. Ürgüp Belediyesi atıksu arıtma tesisine Mustafa Paşa, Ortahisar
Kasabası ile İbrahim Paşa Köyünün kanalizasyonu bağlıdır. Göreme Kasabası
kanalizasyonunun tamamı Uçhisar Kasabası kanalizasyonunun bir kısmı Avanos Belediyesi
atık su arıtma tesisine verilmektedir.
Bunun yanında Dedeman oteli, Kapadokya Lodge oteli, Türkmen et entegre tesisi,
Arapoğlu et kesim ve muhafaza tesisi, Yibitaş Lafarge Çimento fabrikası ve MEY rakı
fabrikası gibi bazı özel işletmelerde biyolojik arıtma tesisi bulunmaktadır.
Arıtması olmayıp kanalizasyon olan yerleşim yerlerinde; sıvı atıkların şebekede
toplanarak direk alıcı ortama deşarj edildiği görülmektedir. Kanalizasyon olmayan yerlerde
atıksular fosseptik çukurlarında toplanmaktadır.
Hastane Atıkları: İlimiz genelindeki hastane ve benzeri sağlık kuruluşlarında tıbbi
atıkların tümü yönetmeliğe uygun torbalarda toplanmaktadır. Merkez İlçede atıklar geçici atık
depolarından en fazla iki gün sürede Nevşehir Belediyesince bekletilerek alınmaktadır. Tıbbi
atıklar özel temizlik şirketi tarafından toplanmaktadır.
İlimizde tıbbi atıklarla ilgili olarak 1 adet firmaya lisans verilmiştir. Tıbbi atık yakma
tesisi mevcut değildir.
Hastane ve sağlık ocakları, diş hekimleri, eczaneler, özel kliniklerde açığa çıkan tıbbi
atıklar için günler belirlenmiş olup, tıbbi atıklar deponi sahasında kireçlenip gömülerek
bertaraf edilmektedir.
M. 5. 6.Binalarda Isı Yalıtımı
Isı yalıtımı Belediyelerce imar yönetmeliği çerçevesinde yaptırılmaktadır. Isı yalıtımı
uygulamasında yeni alternatifler geliştirilerek, ısı yalıtımında maksimum verim ve buna bağlı
olarak yakıt giderlerinde azalma ve hava kirliliğine de kısmen çözüm üretilmektedir. Ayrıca
yakıt giderlerinin fazla olması, ısı yalıtımı uygulandığında giderlerin azalmasından dolayı
vatandaşların ısı yalıtımına olan ilgisi artmaktadır. Bu nedenle tek satıhlı pencerelerin
sökülerek, ısı yalıtımlı cam kullanılarak çift satıha dönüştürüldüğü, dış cephelerde mantolama
ile eski ve yeni binalarda ısı yalıtımının uygulandığı görülmektedir.
113
M. 6. NÜFUS
M. 6. 1 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi
2000 yılı nüfus sayımında İl genel toplamı 309.914, ilçeler toplamı 136.523, beldeler
toplamı 100.378, köyler toplamı 73.013 dir. 2007 yılı adrese dayılı nüfus sayımında ise İl
genel toplamı 280.058, ilçeler toplamı 145.037, beldeler toplamı 78.247, köyler toplamı
56.774 tür.73.013 dir. 2009 yılındaki toplam nüfus 284.025tir.
M. 6. 2 Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı
2007 yılı adrese dayılı nüfus sayımı sonuçlarına göre, toplam nüfus 280.058, erkek
nüfusu 138.092, kadın nüfusu ise 141.966dır. 2009 yılında ise toplam nüfus 284.025 olup, bu
sayının 140.348i erkek, 143.677si kadındır.
Tablo M.4:Yaş Gruplarına göre nüfus dağılımı
Yaş Grubu
Toplam Nüfus
0-4
22.678
5-9
23.567
10-14
25.413
15-19
23.067
20-24
21.961
25-29
23.644
30-34
21.722
35-39
21.016
40-44
19.101
45-49
17.945
50-54
15.062
55-59
12.590
60-64
10.977
65-69
8.231
70-74
6.886
75-79
5.697
80-84
3.084
85-89
1.047
90 +
376
Kaynak:tuik.gov.tr,2009
Şekil M.2:Yaş-nüfus dağılımı
90.000
82.500
75.000
67.500
60.000
52.500
45.000
37.500
30.000
22.500
15.000
7.500
0
Nüfus
0-14
15-29
30-49
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
114
50-69
70-89
90 +
M. 6. 3 İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları
Nüfus yoğunluğu sırasıyla Merkez, Ürgüp, Gülşehir ve Avanos ilçelerinde
görülmektedir.
Ürgüp’ün yüzölçümüne göre nüfusunun fazla olması, yoğunluğunun ilk nedeniyse de
arazi miktarına göre nüfusunun artma sınırına gelmesi, artış hızını düşürmektedir. Hacıbektaş
ilçesindeki nüfus azalışını da yurt dışına fazla işçi göndermesi ve sanayi yönünden
gelişmemesiyle açıklayabiliriz.
İlimiz Kapadokya bölgesi sınırları içerisinde olduğundan turizm sezonunda yerli ve
yabancı turistlerden dolayı gözle görülür bir yoğunluk meydana gelmektedir. Bunun yanında
hasat zamanı ilçelerimize genellikle güneydoğu illerimizden gelen işçilerden dolayı da nüfus
yoğunluğu olmaktadır.
M. 6. 4 Nüfus Değişim Oranı
2007 yılında İl genel toplam nüfusu 280.058 iken, 2009 yılında 284.025tir. Nüfus
değişim oranı 1,4’tür.
(M)YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS, KAYNAKÇA
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
• Tarım İl Müdürlüğü,2009
• Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü,2009
• İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2009
• Nevşehir Belediye Başkanlığı,2009
• İl Milli Eğitim Müdürlüğü,2009
• İl Milli Emlak Müdürlüğü,2009
• İl Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü,2009
• Meteoroloji İl Müdürlüğü,2009
• İl Sağlık Müdürlüğü,2009
• Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü,2009
• Nevşehir Üniversitesi Rektörlüğü,2009
• www.tuik.gov.tr
115
N. ATIKLAR
N. 1 Evsel Katı Atıklar
Çöpler genelde plastik torbalarda biriktirilip belediye tarafından belirli saatlerde
araçlarla toplanmaktadır. Düzenli çöp toplama sahaları oluşturulmamıştır. Evsel katı atıkların
içinde bulunan teneke, demir, sac, aliminyum gibi dönüşümü sağlanmaktadır. Çöplerin
içerisinde geri kazanılabilen çöplerin miktarı düzenli çöp alanlarının olmayışı nedeni ile tespit
edilememektedir. Çöplerin ayrıştırılması Belediye tarafından ihaleye verilerek özel sektöre
verilmektedir. Çöplerin köylerde rastgele yerlere dökülmesi rüzgârlı havalarda etrafa
dağılmalara ve çevre kirliliğine sebep olmaktadır. Bazı seyahat eden araçlardan yol
kenarlarına atılan veya dökülen çöplerin çevre kirliliğine neden olduğu görülmektedir.
İnşaat atıkları olarak hafriyat ve moloz atıkları yol kenarlarına veya belediyelik
yerleşim yerlerinde belediyesince tesbit edilen yerlere dökülmekte olup, yol kenarlarına
dökülen atıklar kirlilik oluşturmaktadır.
İlimizde 34 adet belediyenin üye olduğu toplam nüfusu 208.531 olan Kapadokya İl
Özel İdareler ve Belediyeler Birliği bulunmaktadır. Katı atıklar için tartım çizelgesi
düzenlenmekte olup, bu çizelgeye göre mutfak atıkları katı atıkların büyük çoğunluğunu
oluşturmakta olup, bu oran yaz mevsiminde %78, kış mevsiminde %48dir.
N. 2 Tehlikeli ve Zararlı Atıklar
İlimizde tehlikeli ve zararlı atıklar konusunda Müdürlüğümüzce denetimler ve
çalışmalar sürdürülmektedir.
Tehlikeli atıklar ile ilgili yönetmeliklerde belirtilen şartları taşıyan firmalar ve taşıma
araçları ile ilgili olarak Müdürlüğümüze başvurular yapılmakta, uygun görülenler
lisanslandırılmaktadır.
Kontamine varil, plastik bidon ve tankların geri kazanım tesisine Bakanlığımız
tarafından Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında İşletme Lisansı verilmiştir.
Ayrıca Valiliğimizce anılan tesise ait iki araca Tehlikeli Atık Taşıma Lisansı verilmiştir.
Hurda kablo ve yağlı kablo geri kazanım tesisine de Bakanlığımız tarafından Tehlikeli
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında geçici çalışma izni verilmiştir.
N. 3 Özel Atıklar
N. 3. 1 Tıbbi Atıklar
İlimizde 6 hastane, 2 adet diyaliz merkezinden tıbbi atıklar özel firma tarafından
lisanslı tıbbi atık aracı ile tıbbi atık üreten kurum ve kuruluşlardan belirlenen gün ve saatlerde
alınarak çöp alanında ayrı bir yerde bertaraf edilmektedir.
İl merkezinde toplanan tıbbi atıkların mevcut depolama sahasında evsel atıklardan ayrı
bir alanda bertaraf edilmektedir. Pazartesi, çarşamba, cuma günleri olmak üzere ayda
ortalama 13 gün toplanmaktadır.
İlçelerde tıbbi atıklar, evsel atıklarla birlikte toplanmaktadır. İlçelerde, tıbbi atıklar
sağlık ocaklarından kaynaklanmakta olup, bunlar genel olarak enjektör, pamuk, gazlı bez, boş
iğne ambalajları, ilaç kutuları, cam şişeler vb. şeklindeki atık malzemelerdir. Atıklar gömülüp
üzerine kireç dökülmektedir.
116
Tablo N.1: İl Merkezi Tıbbi Atık Miktarları
Sağlık Kuruluşu
Atık Miktarı
(kg/yıl)
Dr. İ. Şevki Atasagun Yeni Devlet Has. ve SSK hastanesi
29.186
Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi
19.000
Yimpaş Çağrı Hastanesi
Özel Kapadokya Hastanesi
7.744
11.612
Özel Versa Hastanesi
6.725
Özel Kapadokya Diyaliz Merkezi
8.220
Kaynak: Nevşehir Belediye Başkanlığı, 2009
N. 3. 2 Atık Yağlar
İlimizde sanayi tesislerinden kaynaklanan sıvı yağların tespiti ve geri kazanımı ile
ilgili çalışmalar sürdürülmektedir.
Atık yağ üreticilerine, atık yağları lisanslı firmalara vermeleri bildirilmiş olup, atık
yağlarla ilgili Ulusal Atık Taşıma Formları Müdürlüğümüze gönderilmektedir. Toplam 14,5
ton atık madeni yağ, lisanslı firmalara verilmiştir. 18 adet otel, bitkisel atık yağlarla ilgili
olarak lisanslı firmalarla yaptığı sözleşmeyi Müdürlüğümüze gönderilmiştir.
N. 3. 3 Bitkisel ve Hayvansal Atıklar
İlimizde hayvansal atıklar ile ilgili yapılan şikayetlerde, yerinde inceleme yapılarak
gerekli kurum ve kişilere bilgilendirme ve ikazlar yapılmaktadır. İlimizde gübre vb. hayvansal
atıkların çevreye zarar vermeyecek şekilde depolanması için, Belediyelere ve şahıslara
uyarılar ve bilgilendirme çalışmaları yapılmaktadır.
Kurban kesimi ile ilgili olarak alınan kararlar, dikkat edilmesi gereken hususlar
belediyelere bildirilmektedir. Bayram süresince, oluşturulan komisyon ile birlikte denetimler
yapılmıştır.
N. 3. 4.Pil ve Aküler
Atık akü teslimi yapıldığında, Ulusal Atık Taşıma Formları Müdürlüğümüze
gönderilmektedir. İlimizdeki belediyelere ve ilgili kurumlara yönetmelikle ilgili bilgilendirme
yapılmış olup, 2 adet Ulusal Atık Taşıma Formu sunulmuş ve 11.380 kg pil ve akünün lisanslı
firmalara teslimi sağlanmıştır.
N. 3. 5 Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller
İlimizde yakma fırınları bulunmamaktadır.
N. 3. 6 Tarama Çamurları
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
N. 3. 7 Elektrik ve Elektronik Atıklar
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır
N. 3. 8 Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar
Bu konuda herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
117
N. 4 Diğer Atıklar
N. 4. 1.Ambalaj Atıkları
200 m2 den büyük kapalı alana sahip toptan veya perakende olarak ambalajlı ürünleri
satan mağaza, market, süpermarket vb. alışveriş yerlerinin yükümlülükleri ve dikkat etmesi
gereken hususları hakkında bilgilendirme yapılmıştır. 10 adet firma Müdürlüğümüze
başvuruda bulunarak, atık miktarlarını bildirmiştir.
Ambalaj Atıkları Yönetmeliği
kapsamında bir adet geri kazanım tesisi lisans almak üzere valiliğimize müracaat etmiş olup
süreç devam etmektedir.
Ürgüp ilçesinde ambalaj atıkları, katı atıklardan ayrı olarak özel bir araç ile
toplanmaktadır.
N. 4. 2.Hayvan Kadavraları
İlimizdeki hayvan kadavraları gömülerek bertaraf edilmektedir. Bu tür atık üreten
tesislerde geri kazanım yapılmamaktadır.
N. 4. 3.Mezbaha Atıkları
İlimizde üç adet mezbahane bulunmaktadır. Değerlendirilebilir atıklar (bağırsak, deri
vs.) işlevine göre kullanılmaktadır. Kesim esnasında ortaya çıkan kan ise ayrı olarak tanklarda
biriktirilmesine rağmen rendering tesisilere gönderilememektedir.
Ürgüp ve Avanos İlçelerindeki belediyelere ait mezbahanelerin atık suları, belediye
atıksu arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Diğer mezbahanelerdeki biriken kanlar ise
gömülmektedir.
N. 5. ATIK YÖNETIMI
Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanımı için Ürgüp Belediye Başkanlığı
tarafından atık yönetim planı sunulmuş ve onaylanmıştır.
N. 6 KATI ATIKLARIN MİKTAR VE KOMPOZİSYONU
Merkez ilçedeki katı atıklara ait tartım çizelgesine göre toplam atık miktarının büyük
çoğunluğunu mutfak artıkları oluşturmaktadır. Ağırlık olarak sırasıyla kül, plastik, kağıt,
karton, cam ve metal atıklar bulunmaktadır.
N. 7 KATI ATIKLARIN BİRİKTİRİLMESİ, TOPLANMASI, TAŞINMASI VE
AKTARMA MERKEZLERİ
İlimizde katı atık deponi alanı ile ilgili problemler bulunmaktadır. Depolama alanında
düzensiz depolama yapılmaktadır. Atıklar kaynağında ayrı toplanmamaktadır. Her tür atık
için ayrı taşıma aracı bulunmamaktadır. Transfer istasyonu bulunmamaktadır.
Nevşehir Belediyesinin çöpleri özel şirket tarafından toplanmaktadır. 10 adet
sıkıştırmalı araç evsel atıkları hergün akşam belirlenen saatlerde alarak düzensiz depolama
alanına götürmektedir.
İlçelerde katı atıklar Belediyeler tarafından kamyonlarla toplanmaktadır. Genellikle
atıkların kışın büyük kısmını soba külü, yazın ise mutfak çöpleri oluşturmaktadır.
Belediyelerde çöp toplama araçlarının eski olması, personelin kıyafet eksikliği gibi sıkıntılar
bulunmaktadır.
118
N. 8. ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERI
N. 8. 1. Katı Atıkların Depolanması
İlimizde Merkez İlçeye 8 km. mesafedeki Sulusaray İçmece Mevkiinde bulunan evsel
katı atık bertaraf alanına Merkez İlçe, Nar, Sulusaray Kasabaları ve Kapadokya İl Özel
İdareleri Belediyeler Birliğine üye 34 adet belediyenin atıkları getirilmektedir.
Merkez ilçede bulunan düzenli depolama tesisinde, 2007 yılı başından 2026 yılı
sonuna kadar 20 yıllık ihtiyacı karşılayacak şekilde atıkların depolanması hedeflenmektedir.
Düzenli depolama sahasının hücrelere bölünerek inşa edilmesi ve doldurulması
planlanmıştır. 20 yıllık süre için 1.510.918 ton atık depolanması planlanmıştır. Depolama
sahasında kompaktörle sıkıştırılmış atık yoğunluğu 0,75 ton/m3 alındığında 2.015.000 m3
depolama hacmi gerekmektedir.
İlçelerde katı atıklar, genellikle kasaba dışındaki açık alanda depolanıp, iş makineleri
ile üzeri toprakla kapatılmaktadır. Atıklarda ağırlık olarak kül ilk sıradadır.
N. 8. 2. Atıkların Yakılması
İlimizde Yönetmeliğe uygun yakma tesisi bulunmamaktadır.
N. 8. 3. Kompost
İlimizde kompost tesisleri bulunmamaktadır.
N. 9. ATIKLARIN GERI KAZANIMI VE DEĞERLENDIRILMESI
İlimizde üretilen çöpler ihaleye vermek sureti ile özel sektör tarafından ayıklanarak
değerlendirilmektedir.
Ambalaj atıklarının toplanması ve geri kazanımı için Ürgüp Belediye Başkanlığı
tarafından atık yönetim planı sunulmuş ve onaylanmıştır.
N. 10. ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
İlimizde Sulusaray İçmece mevkiinde katı atık deponi sahası mevcut olup, 30.05.2000
tarihinde “ÇED Olumlu Kararı” verilmiştir. Ancak düzenli depolama yapılmamaktadır.
Söz konusu atıkların içerisinde evsel atıkların yanında zararlı maddeleri ihtiva eden
atıklar da bulunmaktadır. Çöp deponi alanları sızdırmasız tabanlarla kaplı olmadığından
yeraltı sularının ve toprak kirliliğinin olması söz konusudur.
(N) ATIKLAR, KAYNAKÇA
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
• Nevşehir Belediye Başkanlığı,2009
119
O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
O. 1. GÜRÜLTÜ
O. 1. 1. Gürültü Kaynakları
Gürültü kaynakları, nicelik ve nitelik bakımından yaşam düzeyinin yükselişine paralel
olarak artmıştır. Bu nedenle gürültü, insanların sağlığını etkileyen çevre kirletici faktörler
arasında yer almaktadır.
İlimizde gürültü kaynaklarını karayolları, havayolları, inşaat makinaları ve sanayi
bölgeleri olarak gruplayabiliriz. Hava alanına iniş ve kalkışlar, inşaat makinaları, şehir içi ve
şehir dışı trafik yolları gürültü oluşturmaktadır.
O. 1. 1. 1. Trafik Gürültüsü
Karayoluna çıkan motorlu taşıtların susturucu veya ses giderici parçalar olmadan
trafiğe çıkması, araç üzerinde veya içinde korna veya ses çıkaran başka cihazlar gürültüye
sebep olmaktadır.
O. 1. 1. 2. Endüstri Gürültüsü
İlimizde endüstri gürültüsüne dair, Müdürlüğümüzde gürültü ölçüm cihazı
bulunmaması nedeniyle ölçüme dayalı çalışma yapılamamıştır. Sanayi kuruluşlarının sanayi
bölgelerinde
toplanması
ile,
oluşacak
gürültünün
kontrolü
ve
azaltılması
sağlanabilinmektedir.
O. 1. 1. 3. İnşaat Gürültüsü
Diğer gürültü kaynaklarına göre, inşaat gürültüsü süreklilik göstermemektedir.
İlimizde inşaat gürültüsü belirlemeye yönelik çalışma yapılamamıştır.
O. 1. 1. 4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler
İlimizde bu konuda gürültü ölçüm cihazı bulunmaması nedeniyle çalışma
yapılamamıştır. Ancak, yerleşim yerlerinde yaşanan gürültü şikayetlerinde denetim yaparak,
gürültünün önlenmesi için önlem alınması gerektiği bildirilmekte ve önlem alınıp alınmadığı
kontrol edilmektedir. Şikayete konu olan yerleşim alanı, gürültü konusunda yetki devri
yapılan belediye başkanlığı sınırlarında ise, ilgili belediye başkanlığı konu hakkında
bilgilendirilerek, şikayete konu olumsuzluğun giderilmesi bildirilmektedir.
O. 1. 1. 5. Hava Alanları Yakınında Oluşan Gürültü
İlimizde Tuzköy İlçesinde hava alanı bulunmakta olup, hava alanı ve yakınındaki
gürültü seviyesi ile ilgili çalışma yapılamamıştır.
O. 1. 2. Gürültü ile Mücadele
Müdürlüğümüze yapılan gürültü şikayetlerinde durum tespit edilip, gürültünün
azaltılması amacıyla tedbirler alınması sağlanmaktadır.
O.1. 3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri
O. 1. 3. 1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri
Nevşehir İlinde uygulanmakta olan imar planlarında gürültüye dönük yaptırımlar
bulunmamaktadır. Gürültü kirliliğinin en belirgin şekli trafik gürültüsüdür.
O. 1. 3. 2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri
Nevşehir ilinde trafik, sanayii ve turizm tesislerinden kaynaklanan gürültü kirliliği
konusunda bu güne kadar bir çalışma yapılmamıştır.
120
O. 1. 4. Gürültünün İnsanlar Üzerindeki Etkileri
O. 1. 4. 1. Fiziksel Etkileri
Gürültünün işitme sistemi üzerindeki etkisi; gürültü ile karşılaşma süresi, gürültünün
sürekli veya kesikli olması, kişinin yaşı, bireysel duyarlılık derecesi, iç kulağın fonksiyon
durumu, kulağın önceden geçirmiş olduğu veya mevcut olan hastalığına bağlı olarak değişir.
Gürültü belirli bir düzeyin üzerine çıktığı zaman iç kulak etkilenmekte ve işitme yeteneği tiz
seslerden başlayarak gerilemektedir. Gürültünün işitme kaybına sebep olduğu 1830’lardan
beri üzerinde durulan bir olaydır. Sabit ve kararlı gürültüler ile işitme duygusunun kaybolma
riski arasında sürekli bir bağıntı bulunduğundan bu kriter milletler arası düzeyde büyük
ölçüde kullanılmaktadır. Gürültü kulak zarında ve kalpte rahatsızlıklar yapabilir. Gürültünün
insanlarda baş ağrısı, alınganlık ve öfkeli davranışlar yaptığı kabul edilmektedir.
O. 1. 4. 2. Fizyolojik Etkileri
Vücut aktivitesinde değişiklikler kan basıncında artış, dolaşım bozuklukları,
solunumda hızlanma, kalp atışlarında hızlanma, ani reflekslerdir. Gürültünün en bilinen
etkileri, uykusuzluğa ve uykuya geç başlamaya neden olması, stresi artırmasıdır. Gürültüye
uzun süre maruz kalınması kalp atışlarında kan basıncında, solunumda, göz bebeğinde
değişiklik oluşturmakta, kandaki ürik asit ve lipit seviyelerini etkilemektedir.
O. 1. 4. 3. Psikolojik Etkisi
Davranış bozuklukları, öfkelenme, genel rahatsızlık duygusu, sıkılma gibi
rahatsızlıklar görülmektedir. Gürültü şiddeti arttıkça rahatsızlık, uyumsuzluk, uykuya geç
başlama, uyuyamama ve yorgunluk şikâyetleri artmaktadır.
O. 1. 4. 4. Performans üzerine Etkileri
Gürültünün; morali ve çalışma etkinliğini düşürdüğü, yorgunluğa neden olduğu
bilinmektedir. Fakat bu etkinin ölçülebilir olmaması nedeniyle direk ilişki gösterilmemekte ve
bir hipotez olarak ele alınmaktadır. İş veriminde azalma, konsantrasyon bozukluğu,
hareketlerin engellenmesi vb. rahatsızlıklar olmaktadır.
O. 2. Titreşim
Titreşim kaynakları olan madenler ve taş ocakları yerleşim bölgelerinden uzak olduğu
için halk sağlığını etkilememektedir. Tuzköy havaalanı Tuzköy kasabasına çok yakın
olmasına rağmen titreşime karşı alınmış herhangi bir tedbir bulunmamaktadır.
(O) GÜRÜLTÜ, KAYNAKÇA
•
121
İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
P. AFETLER
P. 1. DOĞAL AFETLER
P. 1. 1. Depremler
İlimizin kuzeyi 3.derece, güneyi 4. derece deprem kuşağında olup günümüze kadar
hayatı olumsuz etkileyecek kayda değer deprem olmamıştır. İlimiz yakınında aktif bir fay
hattı yoktur.
Tablo P.1: İlçelerin Deprem Bölgesi Haritasındaki Yeri
Acıgöl
3–4
Avanos
3
Derinkuyu
3–4
Gülşehir
3–4
Hacıbektaş
3
Kozaklı
2–3
Ürgüp
3
Merkez
3–4
Kaynak: Bayındırlık ve İskân İl Müdürlüğü,2009
Şekil P.1: Nevşehir Deprem Bölgeleri Haritası
Kaynak: Bayındırlık ve İskân İl Müdürlüğü,2009
122
P. 1. 2. Heyelan ve Çığlar
İlimiz ve çevresi jeolojik olarak volkanik tüf birimine sahiptir. Bu tüflerin dayanımı az
olduğundan ve su ile temasında zamanla ayrıştığından sıkça kaya düşmesi olayına
rastlanılmaktadır. Bu alanlar Bayındırlık ve İskân Bakanlığı teknik elemanlarınca etüt yapılıp,
yasaklı alanlar olarak ilan edilmiştir. İlimizde herhangi bir çığ olayı ile ciddi anlamda heyelan
olayına rastlanmamıştır.
Heyelan ve çığ ile ilgili olarak 2007 yılında Ürgüp ilçesi Temenni Tepesi mevkiinde
meydana gelen heyelan olayında 3 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, 3 vatandaşımız da
enkazdan sağ olarak çıkartılmıştır. Bunun haricinde İlimizde başka herhangi bir heyelan veya
çığ olayı yaşanmamıştır.
P. 1. 3. Seller
İlimiz sınırları içerisinde sel olarak adlandırılabilecek tek kayıt önceki yıllarda
Kaymaklı kasabasında görülen sel olayıdır.
P. 1. 4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi, ülkemizde de ormanlarımız için en büyük
tehlike orman yangınlarıdır. İlimizde 08.08.2002 tarihinde orman yangını gerçekleşmiş olup,
9 hektarlık alan yanmıştır. Yanan alanın 7 hektarı tarım arazisi (anız), 2 hektarı orman
yangınıdır. Orman yangının 1 hektarı örtü yangını, 1 hektarı tepe yangını şeklinde
gerçekleşmiştir. Yanan ağaçlar meşe olup, meşcere tipi bozuk meşe baltalık tesisidir.
P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri
Bölgede karasal iklim tipi söz konusudur. Haziran, temmuz, ağustos, eylül, ekim ayları
rutubet ekonomisi açısından en kritik aylardır. Orman alanları iklim tipi yarı kurak
sınırındadır. Buna bağlı olarak vejetasyon tipi park görünümlü kurak mıntıka ormanları
içerisinde kalmaktadır. Orman ağaçlandırma çalışmalarında toprak işleme zamanı kasım,
şubat, mart, nisan, mayıs aylarıdır. Dikim ayları ise kasım, aralık, mart, nisan aylarıdır.
P. 1. 6. Fırtınalar
İlimizde yıllık ortalama fırtınalı gün sayısı (hızı 17,2 m/sec dan fazla) 0,3’tür.
P. 2. Diğer Afetler
P. 2. 1. Radyoaktif Maddeler
Nevşehir İlinde radyoaktif madde kullanılmamaktadır.
P. 2. 2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar
Nevşehir İlinin denize sınırı yoktur.
P. 2. 3. Tehlikeli Maddeler
İlimizde tehlikeli maddelerle ilgili herhangi bir afet meydana gelmemiştir.
P. 3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri
Tüm ülkemizde afete ilişkin çalışmalar 7269 sayılı Yasa ve 88/12777 sayılı “Afetlere
İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik” hükümlerine göre İl
Afet ve Acil Durum Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Yapılan tüm çalışmalar “İl Afet
Planı” içerisinde yer almaktadır.
123
P. 3. 1. Sivil Savunma Birimleri
İlimizde mahalli mükelleflerden oluşan sivil savunma klavuzları ve servisleri mevcut
olup, buna ilaveten İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü bünyesinde Arama Kurtarma Ekibi
(10 kişilik kadro, 4 mevcut) donanımlı olarak mevcuttur. Ayrıca İlimizde planlamaya tabi
kurum, kuruluş ve müesseselerin sivil savunma servisleri mevcut olup, gerektiğinde bu servis
görevlilerine afetlerde görev verilmektedir.
P. 3. 2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri
2007/12937 sayılı “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik”
gereğince kurum ve kuruluşların Yangın Yönergesinin hazırlanması, kamu ve özel binaların
kendi yangın güvenliklerinin alınmasının sağlanması, bununla ilgili eğitimin yapılması,
yangın istatistiklerinin tutulması, İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü’nün görevi olup, yangın
önlemleri ile ilgili diğer yangın tedbirleri Belediye İtfaiye Teşkilatının görevidir.
P. 3. 3. İlkyardım Servisleri
İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü bünyesinde mükellefiyet sistemine dayalı İlkyardım
ve Ambulans Servisi (56 kişi) ile Acil Kurtarma ve Yardım Ekibi içerisinde Sağlık
Müdürlüğü personellerinden oluşan ilkyardım ekibi bulunmaktadır. Bu ekiplerin eğitim ve
tatbikatları yapılmakta olup gerektiğinde ve istendiğinde 112 Acil Yardım hizmetlerine
katılacaktır. İlkyardım görevi Sağlık Müdürlüğü’ne bağlı kuruluşlarda oluşturulan 112 Acil
Yardım Servisine aittir.
P. 3. 4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı
Afetzedeler ve mültecilerin yeniden iskânı için İl Özel İdaresi’nce İlimizde Tarım İl
Müdürlüğü’ne ait arazide yer tahsisi yapılması sağlanmıştır. Plan ve krokisi mevcuttur.
P.3.5 Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar Arası Taşınımı İçin Alınan
Tedbirleri
Bu amaçlı bir plan bulunmamaktadır.
P.3.6 Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar
Afetlere ilişkin olarak İl Afet Planı ve İl İcra Planları mevcut bulunup olası afet
durumlarında uygulamaya konulacaktır
Büyük endüstriyel kazalarla ilgili olarak İlimizde büyük endüstriyel sektör
bulunmadığından planlaması yapılmamıştır.
P. AFETLER, KAYNAKÇA
• İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü,2009
• İl Sivil Savunma Müdürlüğü,2009
124
R. SAĞLIK VE ÇEVRE
R. 1. Temel Sağlık Hizmetleri
R. 1. 1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı
İlimiz sağlık kurumlarının ilçelere göre dağılımı ile Tablo R.1’de verilmiştir.
Tablo R.1: Sağlık Kurumlarının İlçelere Göre Sayısı
İlçe
Hastane
Sağlık Ocağı
Dispanser
Özel Sağlık Kurumu
Merkez
3
15
2
4
Acıgöl
1
5
-
-
Avanos
-
10
-
1
Derinkuyu
-
4
-
-
Gülşehir
-
8
-
-
Hacıbektaş
1
8
-
-
Kozaklı
-
6
-
-
Ürgüp
1
8
-
-
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2009
R. 1. 2. Bulaşıcı Hastalıklar
Tablo R.2: Bulaşıcı Hastalıklarla İlgili Bilgiler
Yaş
Grupları
Akut Kanli
İshal
Bruselloz
Hastalık İsimleri
Hepatit A
Hepatit B
Hepatit C
Kuduz Riskli Temas
Vaka Ölüm
Vaka
Ölüm Vaka
Ölüm
Vaka Ölüm
Vaka
Ölüm
Vaka
Ölüm
Erkek
4
-
67
-
6
-
95
-
22
-
1.110
-
Kadın
6
-
38
-
5
-
79
-
20
-
472
-
TOPLAM
10
-
105
-
11
-
174
-
42
-
1.582
-
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2009
R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları
İlimizde içme ve kullanma suyu ihtiyacı yer altı sularından karşılanmaktadır. Yer altı
suları derin kuyu yöntemiyle yeryüzüne çıkartılarak belirli bölgelerde yapılmış olan depolarda
toplanmakta daha sonra dağıtım depolarında klorlanarak şebeke kanalıyla sunulmaktadır.
Suların kontrolleri düzenli bir biçimde tüm yerleşim yerlerinin içme-kullanma sularından
bakteriyolojik ve kimyasal numuneler alınarak yapılmaktadır.
İlimizde büyük bir bölümü turistik tesislerde olmak üzere yüzme havuzları
bulunmaktadır. Bunların çoğu Kozaklı İlçesinde faaliyet gösteren kaplıca tesisleri bünyesinde
yer almaktadır. Ayrıca İşletme İzni alarak faaliyet gösteren ve tamamı Kozaklı İlçesi sınırları
dahilinde bulunan kaplıca tesislerinden ilgili Yönetmelikte belirlenen sıklıkta bakteriyolojik
ve kimyasal su numuneleri alınarak Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş olan
laboratuarda analizleri yaptırılmaktadır. Böylece tedavi amacıyla kullanılan termomineralli
suların da kontrolleri sağlanmaktadır.
R.1.2.2. Denizler
Nevşehir İli’nin denize kıyısı bulunmamaktadır.
125
R.1.2.3. Zoonotik Hastalıklar
Tablo R.3.: Zoonotik Hastalıklar
HASTALIĞIN ADI
VAKA SAYISI
Kuduz
0
Brucellosis
54
Leptospirosis
0
Antraks
0
Salmonellosis
11
Tüberkülosis
29
Uyuz
71
Chlamydiosis
0
Listeriosis
0
Q Humması
0
Sıtma
0
Toxoplazma
1
Ekinokokkosis
5
Sistiserkoz
0
Distamatosis
0
Kala Azar
0
Leishmaniosis
0
Trichomoniasis
54
Teniasis
311
Ascariasis
283
Trişiniosis
0
Shigellosis
0
Tuleramie
0
TOPLAM
819
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2009
R.1.3. Gıda Hijyeni
05.06.2004 tarihli ve 25483 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
5179 Sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde
Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunun 23. maddesi çerçevesinde gıda
kaynaklı zehirlenme vakalarında gerekli olan epidemiyolojik çalışmalar İl Sağlık
Müdürlüğü’nce yapılmaktadır.
R. 1. 4. Aşılama Çalışmaları
Tablo R.4: Aşı Oranları
DaBT-İPA-Hıb 3
KPA 3
HEP B 3
Doz
Doz
Doz
BCG
3K
Td 2 +
Doz
Doz
0 Yaş Grubu Hedef Nüfus
0 Yaş Hedef Nüfus
4.285
4.459
5.131
4.400
3.637
4.448
4.219
Bakanlık O Yaş Hedef Nüfus
4.704
4.459
5.131
4.400
3.637
4.448
4.219
Kaynak:İl Sağlık Müdürlüğü,2009
126
Doz
R.1.5. Bebek Ölümleri
Tablo R.5: Bebek Ölüm Nedenleri
İlçe
Ölüm Nedeni
AVANOS
MASERE ÖLÜ DOĞUM/ PREMATÜRE/ANİ BEBEK ÖLÜM SEND./ K.K.H./ TAZE ÖLÜ DOĞUM
MERKEZ
TAZE ÖLÜ DOĞUM/ MASERE ÖLÜ DOĞUM/ RDS-PNÖMOTORAKS/ ASFİKSİ/
PNÖMOTORAKS+YENİDOĞAN SOL. YETM. +ŞOK/ PREMATÜRE/ KONJENİTAL ANOMALİ/ K.K.H./
PREMATÜRE-SEPSİS-BÖBREK YETMEZLİĞİ-ANEMİ/ K.K.H.+DOWN SENDR/ KONJENİTAL
ANOMALİ DOWN SENDROMU
PREMATÜRE
HACIBEKTAŞ
DERİNKUYU
ACIGÖL
PREMATÜRE/ ANİ BEBEK ÖLÜMÜ/ MASERE ÖLÜ DOĞUM/ İMMATÜRE/
PREMATÜRE+PERİNATAL ASFİKSİ/ K.K.H./ TAZE ÖLÜ DOĞUM/ İSHALLİ
HASTALIKLAR+MALNÜTRİSYON/ PREMATÜRE +RDS+SESPİS
NÖROMETBOLİK HAST./ KONJENİTAL ANOMALİ/ TAZE ÖLÜ DOĞUM/ PREMATÜRE/ NÖROLOJİK
PROBLEM (EPİLEPSİ)/ EVDE ÖLÜM
ÜRGÜP
SEPSİS/ K.K.H./ KKH+KONJENİTAL ANOMALİ/ MASERE ÖLÜ DOĞUM/ SOLUNUM YETMEZLİĞİ/
PREMATÜRE +RDS
KOZAKLI
KONJENİTAL ANOMALİ/MASERE ÖLÜ DOĞUM/ PREMATÜRE+RDS
GÜLŞEHİR
SEPSİS/ MASERE ÖLÜ DOĞUM
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2009
R. 1. 6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı
Tablo R.6: Ölümlerin Dağılımı
Yaş
Cinsiyet
grubu
0
1-4
Erkek/ Kadın
45
Erkek/ Kadın
1/2
Erkek/ Kadın
Toplam
10-14
Erkek/ Kadın
Toplam
15-24
Erkek/ Kadın
Toplam
25-44
Erkek/ Kadın
Toplam
45-49
Erkek/ Kadın
Toplam
50-64
Erkek/ Kadın
Toplam
65+
Erkek/ Kadın
Toplam
TOPLAM
26/19
Toplam
Toplam
5-9
Sayı
Erkek/ Kadın
3
1/2
3
1/1
2
3/0
3
17/13
30
17/4
21
110/49
159
444/424
868
620/514
1134
Toplam
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2009
127
R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları
Tablo R.7: Aile Planlaması Çalışmaları
Danışmanlık Alan
Kişi Sayısı
Sağlık Ocakları
11.392
Polikliniğe
Başvuran
Kişi Sayısı
24.220
RİA
430
Tüp
Ligasyonu
Vazektomi
-
-
AÇSAP Merkezleri
7.197
11.809
1.219
-
-
Devlet Hastaneleri ve
Doğumevleri
130
458
29
23
-
Özel
50
217
130
126
5
TOPLAM
18.769
36.704
1.808
149
5
Kaynak: İl Sağlık Müdürlüğü,2009
R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri
R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Hava kirlenmesinin stres etkisi önemli bir faktördür. Solunan karbondioksit kandaki
oksijenin yerini alır ve kanla taşınan oksijen miktarının büyük oranda azalmasına neden olur.
Tepkilerin ağırlaşmasına, süregen bir yorgunluk ve uyku haline neden olmaktadır.
Kükürtoksitleri soluk borusunu ve akciğerleri olumsuz etkilemektedir. Geçici ve kalıcı
zedelenmelere yol açmaktadır.
Genellikle yaşlı ve kronik akciğer kalp hastalığı olan hastalar hava kirliliğinden
olumsuz etkilenmektedir. Bu etkilenme akciğerlerde zedelenme sonucu ortaya çıkan hafif
belirtilerden, söz konusu kişilerde ölüm oranının artımına kadar değişen etkiler
yapabilmektedir.
Geçici zedelenmelerden var olan kronik sorunların ağırlığının artmasına kadar değişen
bu etkilerin tek bir madde ya da kirletici öğe ile açıklanabilmesi mümkün olmamaktadır.
Bütün kirletici faktörlerin bir arada birbirine eklenen etkilerine bağlanmaktadır.
Hava kaynaklı kurşuna bağlı olarak zekâ geriliğine neden olmaktadır. Bu nedenle
benzinde bulunan kurşun tetraetilin azaltılması ve kullanımının yasaklanmasına yönelik
çabalar başlatılmıştır. Kurşun seviyeleri ile incelenen toplumun zekâ düzeyleri arasındaki ters
ilişki birçok çalışmada gösterilmiştir.
R. 2. 2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Su kirlenmesinin yaratacağı sonuçlar birçok önemli hastalık nedeni olabilmektedir.
Kanalizasyon suları ile kirlenen sularda bakteri ve virüs oranı artar. Tifo, dizanteri, hepatit,
kolera ve diğer bulaşıcı hastalıkların bu yolla yayılımına sebep olur.
Sağlık için uygun olmayan su, taşıdığı ve içerdiği birçok maddelerle çeşitli
hastalıkların nedeni olabilir. İçinde taşıyabildiği çözünmüş veya çözünmemiş inorganik
tuzlar, bakteriler, parazitler, virüsler ve bitkisel maddelerle birçok hastalığın gelmesine yol
açarlar.
a) Suda Eriyebilir, İnorganik Tuzların Neden Olduğu Hastalıklar: Sulardaki sülfat,
nitrat, endüstri atıklarından ya da çeşitli sebeplerle sulara karışan arsenik, kurşun, siyanür,
bakır, krom gibi birçok maddeler zehirlenme ve hastalıkların sebebi olabilmektedir.
b) Suda Erimeyen İnorganik Maddelerin Neden Olduğu Hastalıklar: İçme suyu
içerisinde süspansiyon halindeki ince kum diğer tanecikler barsak mukozasının tahrişi
suretiyle ishallere sebep olabilirler. Asbest elyafları da bu grupta incelebilir.
128
c) Sudaki Bitkisel Maddelerin Neden Olduğu Hastalıklar: Küçük yosunların içme
suyunda varlığına bağlı olarak ishalleri meydana getirdiği muhtelif yayınlarda
bildirilmektedir. Ayrıca özellikle şişeleme yapılan su teknolojisinde dolumdan bir süre sonra
sporlarından çıkarak çimlenebilen alglerden başka küf mantarları, maya mantarları patojen
olmasalar bile çok büyük problem teşkil ederler.
d) Suda Bulunan Özel Bakterilerin Neden Olduğu Hastalıklar: Su araçları ile
kolaylıkla geçebilecek en önemli ve en tehlikeli hastalık şüphesiz koleradır. Ayrıca hayvan
hastalıklarından antrax, salmonellose, burucellose, tuleremi, pasteurellose, toxoplasmosis,
leptospirosis, domuz kızılı, psittacosis, mantar hastalıkları gibi birçok hastalık etkenleri hep su
ile geçebilecek hastalık meydana getirmektedirler.
e) Su İle Geçebilen Virüslerin Sebep Olduğu Hastalıklar: Çocuk felci, Enfeksiyöz
hepatit, Enterisit, Şap hastalığı, Sığır vebası v.b.
R. 2. 3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Çöplerin tekniğine uygun bir şekilde uzaklaştırılmamaları halinde halk sağlığı ile ilgili
problemler ortaya çıkar. Katı atıklar yoluyla en az 20 tip hastalığın taşınıp bulaştığı
bilinmektedir. Çöplerden hastalık taşıyan en önemli iki faktör, sinekler ve farelerdir. Sinekler
çok çabuk ve fazla üreme kabiliyetine sahiptir. 1 dm3 çöpte 2500 sinek üreyebilir ve bunlar,
dizanteri ve benzeri pek çok salgın hastalığı taşıyabilir.
Çöplerin halk sağlığı ile ilgili en tehlikeli yönü, belediyelerin, katı atıkların
planlanması sırasında sağlık tesirlerini gözönünde bulundurmamalarıdır.
R. 2. 4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
İlimizde gürültü kaynaklı olarak karayolları, havayolları, inşaat makinaları ve sanayi
bölgeleri adı altında gruplayabiliriz.
Karayoluna çıkan motorlu taşıtların susturucu veya ses giderici parçalar olmadan
trafiğe çıkması, araç üzerinde veya içinde korna veya ses çıkaran başka cihazların sebep
olduğu hava alanına iniş ve kalkışlarında, inşaat makinalarının etkisi, şehir içi ve şehir dışı
trafik yollarının düzensiz yerleşime bağlı sebepler olduğu görülmektedir.
Gürültünün insanlara olan etkileri, fizyolojik, psikolojik, sosyal durumlarına ve
eylemlerine bağlı olarak değişmektedir. Gürültü karşılıklı konuşma ile iletişimi ve
konsantrasyonu engelleme, dinleme ve algılama güçlüğü yaratma, uykuyu bozma, baş ağrısı
ve genel sıkıntılar oluşturma gibi olumsuzlukllara neden olmaktadır. Sürekli gürültüye maruz
kalma durumunda ise kalıcı duyma bozuklukları ortaya çıkmaktadır.
R. 2. 5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Pestisit etkilenimindeki kişilerde görülen kronik etkileşim sonuçları; kanser, doğum
defektleri, nörotoksisite, üreme ve fertilite üzerindeki istenilmeyen etkiler olarak sıralanabilir.
İlimizde pestisitler patates üretiminde yoğun olarak kullanılmaktadır. Kimi zaman
çiftçiler tarafından bilinçsizce kullanılabilmektedir.
Pestisitlerin hedef alınmayan canlılar üzerindeki etkileri çok çeşitlidir. Bu etkileri
mutajenik, kanser yapıcı, hastalık yapıcı ve gelişmeyi durdurucu olarak sıralamak
mümkündür. Ekolojik dengenin bozulmasına da neden olan bu maddelerin uzun vadeli
etkileri olabilmektedir.
129
R. 2. 6. İyonize Radyasyondan Korunma
Ultraviyole ışınlarının temel kaynağı Güneş’tir. Elektrik ve kaynak arkları, ultraviyole
lambaları ve güneş lambası olarak bilinen ultraviyole lambalarının bu özelliği bulunmaktadır.
Güneş’ten dünyaya ulaşan ışın miltarı; koruyucu ozon tabakası, bulut durumu, mevsim, günün
saati, enlem, deniz düzeyinden yükseklik gibi durumlara bağlıdır. UV ışınları su, kar veya
kumdan yansıyarak etkili olabilir. Bu gibi durumlarda kar veya güneş körlüğü denilen
durumlar ortaya çıkar.
İlimizde insan sağlığını etkileyecek herhangi bir iyonize radyosyon problemi
bulunmamaktadır.
R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri
Konu hakkında İlimiz genelinde yapılmış çalışma bulunmamaktadır.
(R ), SAĞLIK VE ÇEVRE KAYNAKÇA
• İl Sağlık Müdürlüğü,2009
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
130
S. ÇEVRE EĞİTİMİ
S. 1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri
Çevre eğitimi; toplumun tüm kesimlerinde çevre bilincinin geliştirilmesi, çevreye
duyarlı, kalıcı ve olumlu davranış değişikliklerinin kazandırılması ve doğal, tarihi, kültürel,
sosyal ve estetik değerlerinin korunması, aktif olarak katılımın sağlanması ve sorunların
çözümünde görev alma olarak tanımlanabilir.
İlimizde çevre eğitimi ile ilgili olarak Müdürlüğümüz, Milli Eğitim Müdürlüğü ile
işbirliği yaparak okullarda faaliyetlerde bulunmaktadır. Öğrencilerin yaş gruplarına göre
hazırlanan çevre konulu ve atıkların geri kazanımı ile ilgili slâytlar, düzenli depolama ile
vahşi depolamanın farkının fotograf ve slâytlarla anlatılması vb. çalışmalar ile öğrencilere
bilgi verilmektedir.
S. 2. Çevreyle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri
S. 2. 1. Çevre Vakıfları
Nevşehir Çevre Koruma Vakfı 1990 yılında kurulmuştur. Kurulduğu yılda okullar
arası çevre ile ilgili çeşitli yarışmalar düzenlenmiştir. Şu anda herhangi bir faaliyeti yoktur.
TEMA Vakfı Nevşehir Şubesi vardır. Ağaçlandırma çalışmaları mevcuttur. İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesine bağlı olarak Çevre Kulubü kurulmuştur.
S. 2. 2. Çevre Dernekleri
Nevşehir ilinde çevre dernekleri bulunmamaktadır.
S. 2. 3. Çevreyle İlgili Federasyonlar
Nevşehir ilinde çevreyle ilgili federasyonlar bulunmamaktadır.
S, ÇEVRE EĞİTİMİ, KAYNAKÇA
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
131
T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA
T. 1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi
Bilindiği gibi canlı yaşamının devam edebilmesi için hava, su ve toprak gibi doğal
kaynaklara ihtiyaç göstermektedir. İlimizdeki turistik tesislerin çokluğu nedeni ile su
kaynaklarımızın korunması yönünde yapılan çalışmalar aralıksız devam etmektedir.
İlimizde sürekli denetim programları yapılmakta mevcut çevre sorunları tespit edilerek
çevresel tahribatın önlenmesi için çalışmalar yapılmaktadır.
İlimiz Halk Sağlığı Laboratuarı tarafından SO2 ve partiküler madde ölçümleri
yapılmaktadır. Ayrıca İlimize ait Hava Kalitesi İzleme İstasyonu ile de SO2 ve partiküler
madde ölçümleri yapılmaktadır.
T. 2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,
Korunması ve Geliştirilmesi
İlimizde mevcut doğal kaynakların, ekolojik dengenin bozulmaması göz önünde
bulundurularak verimli kullanılması için gerekli tedbirler alınmaktadır. Çevre olacak zararın
en az seviyede kalmasına ve doğal yapının zarar görmemesine azami dikkat gösterilmektedir.
T. 3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarını Çevrenin Taşıma
Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlaması
Bölgemizin önemli bir kısmının sit alanı olması sebebi ile faaliyetlerin çoğunluğu
uygulanmamaktadır.
Müdürlüğümüz, çevreye olumsuz etkileri olabilecek faaliyetlerle ilgi olarak tüm
kurum ve kuruluşlara konu hakkındaki yönetmeliklere uygun olarak raporları hazırlatmakta,
gerekli tedbirleri aldırmakta ve denetimler yapmaktadır.
T. 4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması
Çevre bilincinin yaygınlaşması ile insanların kurallara uyması ve doğa tahribatının en
aza indirilmesi hedeflerimiz arasındadır.
T. 5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması
Konu hakkında İlimiz genelinde herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.
T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi
İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi kapsamında değerlendirilen faaliyetlere
yönelik olarak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 16.12.2003 tarih ve 25318 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği”
hükümleri doğrultusunda işlemler yapılmaktadır.
2009 yılında “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen faaliyetlere ait bilgiler Tablo
T.1’de verilmiştir.
132
Tablo T.1: 2009 yılında “ÇED Gerekli Değildir” kararı verilen faaliyetler
FAALİYET SAHİBİ
FAALİYET KONUSU
Çelikler Metal Bakır ve Kablo Ürünleri Pazarlama San. ve
Hurda ve Yağlı Kablo Geri Kazanım Tesisi
Tic. Ltd. Şti.
FAALİYET YERİ
Acıgöl
İlçesi,
Kasabası
Varilci Geri Dönüşüm San. ve Tic. Ltd. Şti.
“Gümüş Geri Kazanım Tesisi”
Merkez İlçe, Boğaz Köyü
Avanos Belediye Başkanlığı
Kum ocağı
Merkez İlçe, Sulusaray Köyü
Koyuncu Mad. San. Ve Tic. Ltd. Şti.
Pomza ocağı
Ürgüp İlçesi, Mazıköyü
Güney Doğalgaz San. ve Tic. A.Ş.
Sondaj yöntemi ile CO2 gazı çıkarılması
Gülşehir İlçesi
Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
Kentsel Yenileme Projesi
Merkez İlçe
Molu Enerji Üretim A.Ş
Nehir tipi HES
Kurugöl
Ürgüp İlçesi, Sarıhıdır Köyü
Metin SERTKAYA
Pomza ocağı
Derinkuyu İlçesi
Usaş Uğur Serdaroğlu İnş. Taah. San. ve Tic. A.Ş.
Hazır Beton Tesisi
Avanos İlçesi, Bozca Köyü
Gülşehir Belediye Başkanlığı
Kum çakıl ocağı
Gülşehir İlçesi
Ünal Agrege Mad. San. ve Tic. Ltd. Şti.
Kum çakıl ocağı ve elek tesisi
Gülşehir İlçesi
Civelekler Mad. İnş. Taah. San. Tic. Ltd. Şti.
Pomza ocağı
Merkez İlçe
TEİAŞ
Enerji İletim Hattı
Avanos İlçesi
Şerafettin ÇETE
Kum çakıl ocağı ve eleme tesisi
Ürgüp İlçesi, Sarıhıdır Köyü
Usaş Uğur Serdaroğlu İnş. Taah. San. ve Tic. A.Ş.
Bazalt ocağı
Avanos İlçesi, Bozca Köyü
Konkasör tesisi
Avanos İlçesi, Çalış Kasabası
Kömür ocağı ve eleme tesisi
Gülşehir İlçesi,Gümüşyazı
Köyü
Acıgöl
İlçesi,
Tatlarin
Kasabası
Merkez
İlçe,
Sulusaray
Kasabası
Süha Tur. Taş. Sey. Ac. Taah. İnş. Tic. A.Ş.
Elmas Grup Mad. En. İnş. Akar. San. Tic. A.Ş.
Nev Beton
Bazalt ocağı ve konkasör tesisi
Acerler İnş. Taah. Mad. Ltd. Şti.
Taş ocağı ve konkasör tesisi kapasite artırımı
Ata Turizm
Otel
Avanos İlçesi
Nurdal Mermer
Traverten ocağı
Avanos İlçesi, Balkaya Köyü
Baten Enerji
HES Projesi
Gülşehir İlçesi,Tuzköy
Kasabası
Molu Enerji Üretim A.Ş.
6,4 MW HES için yatak düzenleme ve beton
santrali
Ürgüp İlçesi, Sarıhıdır Köyü
Kaynak: İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA, KAYNAKÇA
• İl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2009
133