üniversite - sanayi işbirliği

Transcription

üniversite - sanayi işbirliği
www.cankaya.edu.tr
Sayı: 32 Nisan 2009 ISSN 1304-9836
ÜNİVERSİTE SANAYİ
İŞBİRLİĞİ
Dünya Kadınlar Günü
Türkiye’de Küresel Ekonomik
Krizden Çıkış Önerileri
Takım Kaptanımız ve
Genç Oyuncumuz ile Röportaj
İçindekiler
Küme, Bölgesel Kalkınmayı Sağlayabilecek Bir
Modeldir
Hizmet İçi Eğitimin Önemi, Kurumsallaştırılması
ve Çankaya Üniversitesi Uygulamaları
Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ
Dr. A.Turan ÖZTÜRK
3
“Üniversite - Sanayi İşbirliği” ve “Kümelenme”
Prof. Dr. Levent KANDİLLER
Üniversite Sanayi İşbirliği Üzerine Bir
Değerlendirme
Prof. Dr. Üstün DİKEÇ
7
14
Üniversite - Sanayi İşbirliği
16
Doç. Dr. C. Zaim ÇİL
Üniversite - Sanayi İşbirliği Üzerine
Dr. Zeki Uğurata KOCABIYIKOĞLU
21
Yalnız Ruhlar: Kadına Yönelik Duygusal Şiddet
Prof. Dr. Emel DOĞRAMACI
25
Kadınların İşgücü Piyasasındaki İstihdamı ve İş
Hayatında Karşılaştıkları Sorunlar
32
İrge ŞENER
Merhaba Bebek
40
Öykü AĞTAŞ
Kesirli Türev ve Uygulamaları (FDA’08) 3. IFAC
Çalıştayı 5-7 Kasım 2008 Rapor
Prof. Dr. Dumitru BALEANU
Güzel Sanatlar, Sergi ve Sergileme
Prof. Dr. Faruk Yalçın UĞURLU
42
44
“Yeni Anayasa” Yapmak
Doç. Dr. Şeref İBA
Çankaya Üniversitesi adına Sahibi:
Prof. Dr. Ziya Burhanettin Güvenç
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü:
Yrd. Doç. Dr. Cem Karadeli
[email protected]
Yayın Kurulu:
Prof. Dr. Ziya Burhanettin Güvenç
Prof. Dr. T. Nahit Töre
Yrd. Doç. Dr. S. Cem Karadeli
Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Koç
Gülşen F. Çulhaoğlu
Kerem Gün
GÜNDEM NİSAN 2009
F. Besim Kavukçu
Manolya Turabık
Öykü Ağtaş
Yazı İşleri:
Ayça Tatoğlu
Yayın Hazırlık:
Ebru Güler
Fotoğraflar:
Doğan Dereağzı,
Şerafettin Karaköy
Uluslararası Arkeopark Projesi
63
Kerem KÖKSAL
Pazarlama ve Satış
Sinan ERGİN
65
Dikkat Eksikliği ve Akademik Çalışmalara
Yansımaları
Aylin İLDEN KOÇKAR
69
Çanakkale Savaşları’nın Stratejik Boyutları
Dr. Ersin YILMAZ
75
Türkiye’de Küresel Ekonomik Krizden Çıkış Önerileri
Prof. Dr. Dilek ÖZBEK, Prof. Dr. Aziz KONUKMAN,
Prof. Dr. Üstün DİKEÇ
80
Çankaya Üniversitesi Sürekli Eğitim Danışma ve
Araştırma Merkezi (SEDAM)
Sertifika Töreni
91
Haberler
Topluluk
Haberleri
Topluluk
92
98
Öğrencilerimizden
107
103
Spor
Takım Kaptanımız ve
Genç Oyuncumuz ile Röportaj
110
46
Fotoğraflarla Yeni Kampüs
114
50
Basında Çankaya Üniversitesi
115
Ege Yeni Yıla Gergin Girdi
Arş. Gör. Uğur BAYILLIOĞLU
54
Yönetim Yeri:
Çankaya Üniversitesi Rektörlüğü
Öğretmenler Caddesi No: 14
Yüzüncüyıl 06530 Ankara
Tel: 0312 284 45 00 / 140
Tasarım:
Turuncu Digital Reklamcılık
Matbaacılık Tic. Ltd. Şti.
Basım yeri ve tarihi:
Ajanstürk Gazetecilik ve Matbaacılık
İnş. San. A.Ş.
İstanbul Yolu 7.km Necdet Evliyagil
Sokak No:24 Batıkent - Ankara,
15 Nisan 2009
Çankaya Üniversitesi Basın
ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
tarafından hazırlanmıştır.
Dergide yayınlanan yazılar kaynak
gösterilerek kullanılabilir.
İmzalı yazılardaki görüşler
yazarlarına aittir.
Üç ayda bir yayımlanır.
Yerel süreli.
Başyazı
Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ
Çankaya Üniversitesi Rektörü
İŞİM KÜMESİ ŞİİRİ
Kümeleşmek, bölgesel kalkınma için en iyi modeldir
Modelin başarısındaki sır, bize özgün hale getirilmesindedir
Bu model, koşullarımıza uygun stratejik planlar ile desteklenmektedir
Unutmayınız, Üniversite ve sanayinin birlikteliği kalkınmanın temelidir
Ankara’mızda pilot olarak seçtiğimiz sektör, İş ve İnşaat Makineleridir
Kısacası, İŞİM’dir
Küme modelimiz ile 2 yıldır İŞİM kümemiz desteklenmektedir
Üniversitemizin de en önemli projesi, İŞİM kümesidir
Hedefimiz, bölgemizi krizlere karşı daha dayanıklı bir endüstri bölgesine dönüştürmektir
Krizlerde sızlanmak ve marka üretememek, İŞİM kümemizin kaderi değildir
Gelecek, dürüstlükle ve çok çalışmakla şekillendirilebilir
İŞİM kümemiz de, kendi geleceğini kendisi baştan inşa edecektir
Kendimize duyduğumuz güven duygusu, Kümemizi kuracak
Kümemizin etkisi, Anadolu’nun ortasından bütün yurdumuza yayılacak
İşte bu, çalışkan, dürüst ve inançlı insanların yazgısı olacak
Ey sektörümüzün temsilcileri, tercihimizi yapmalıyız artık
Bir tarafta fakirlik, sıkıntılar ve geri kalmışlık
Diğer tarafta ise dimdik duran ekonomik bağımsızlık
GÜNDEM NİSAN 2009
1
Editörden
F. Besim KAVUKÇU
Değerli Okuyucularımız,
Gündem dergisinin 2009 Ocak sayısının kapak konusunda sizlere, tüm dünyanın şu anda bir numaralı sorunu olan küresel kriz hakkında detaylı bilgiler
vermeye çalışmış; söz konusu krizin neden ve sonuçlarını aktarmaya gayret göstererek krizden çıkış
önerilerini sıralamıştık. 2009 Nisan sayımızın kapak
konusunu ise küresel krizden çıkmanın en önemli
yollarından biri olarak nitelendirdiğimiz “Üniversite Sanayi İşbirliği” şeklinde belirlendi. Dergimizin
içeriğinde; bilimsel çalışmalar ve teknolojiye bağlı
ekonomi modellerinin tercih edildiği küresel dünyada üniversite sanayi işbirliğinin güncel sorunlara
ne gibi çözüm önerileri getirdiğini, amaçlarını ve
bu birlikteliğin ulaşmayı planladığı hedefleri gerek
röportajlar gerekse makalelerle işlemeye çalıştık.
Kapak konusunun dışında, Üniversitemizde bulunan Çankaya Üniversitesi Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (KADUM) önderliğinde
düzenlenen 8 Mart Dünya Kadınlar Günü üzerine
etkinlik ve konferansın deşifreleriyle birlikte Uluslararası Ticaret Doktora Bursiyeri Sayın İrge Şener ve
İşletme Fakültesi Üçüncü Sınıf Öğrencisi Sayın Öykü
Ağtaş`ın bu konudaki yazılarını aktarmaya çalıştık.
Geçen sayıdan itibaren başladığımız, Çankaya Üniversitesi Öğrenci Toplulukları’nı tanıtma köşemize
bu sayımızda da Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu ve İşletme ve Ekonomi Topluluğu’yla devam
ediyoruz. Bahsi geçen toplulukların kuruldukları
günden bugüne kadar nasıl gelişim gösterdiğini,
2
GÜNDEM NİSAN 2009
yapılan ve yapılması planlanan etkinliklerini konuyla ilgili sayfalarımızda bulabilirsiniz.
Gündem dergisinin bu sayısında iki yeni bölümü
siz okuyucularımızın beğenisine sunuyoruz. Bu bölümlerin ayrıntılarına, üç aylık zaman zarfında yazılı
basın ve İnternet ortamında çıkan Çankaya Üniversitesi haberlerini bulabileceğiniz “Basında Çankaya
Üniversitesi” ve inşaatı hızla devam eden Eskişehir
yolu üzerindeki yeni kampüsümüzün son halini
fotoğraflarla yansıtan “Fotoğraflarla Yeni Kampüs”
adlı sayfalarda ulaşabilirsiniz.
Yukarıda bahsettiğim içeriğin dışında, Türkiye Bayanlar Basketbol 1. Ligi (TBBL)’nde mücadele eden
tek Ankara ekibi olan Çankaya Üniversitesi Bayan
Basketbol Takımımızın Kaptanı Sayın Gülizar Sezer ve takımımızın altyapısından itibaren gerek
kulübümüzde gerekse Üniversitemizde basketbol
hayatını sürdüren Sayın Candide Öztürk`ün keyifli
röportajları dergimizin spor sayfalarında yer alıyor.
Bunların dışında, Çankaya Üniversitesi’nden haberler, topluluk etkinliklerimiz, düzenlenen konferanslar,
değerli öğretim görevlilerimiz, idari personelimiz ve
öğrencilerimizin yazı, makale ve şiirleriyle dopdolu
bir içerik siz değerli okuyucularımızı bekliyor.
Yayın Kurulumuz ve derginin hazırlanıp basılması
için büyük emek harcayan Basın ve Halkla İlişkiler
Birimimiz adına sizlere keyifli okumalar dilerim.
Kapak Konusu
Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ
Çankaya Üniversitesi Rektörü
KÜME, BÖLGESEL KALKINMAYI
SAĞLAYABİLECEK BİR MODELDİR
“Bir üniversite bölgesindeki, ülkesindeki her türlü hastalıktan sorumludur. Üniversitenin sosyal sorumluluğu vardır. Bu nedenle üniversitenin sanayinin içinde olması,
onunla işbirliği yapması, dertlerine çözüm bulması onun asli görevlerinden biridir.”
OSTİM Yönetimi’nin “üniversite–sanayi işbirliği”
kapsamındaki projelerinde “sosyal sorumluluk” ve
“vazife” duygusu içinde gönüllü rol alan ve sahaya inen üniversitelerimizden biri de Çankaya Üniversitesi oldu. Rektör Prof. Dr. Ziya Burhanettin
Güvenç’in Ostim’de firma sahipleri ile sıcak ilişkiler
kurarak yürüttüğü KÜME çalışması bölgedeki sanayicilerin takdirini kazanarak diğer üniversitelerimize
de örnek oluyor. Prof. Güvenç, iş ve inşaat makineleri sektöründe yürütülen projeleri ve üniversite–
sanayi ilişkileri hakkındaki sorularımızı yanıtladı.
Çankaya Üniversitesi olarak Ostim’de “kümelenme” üzerine yoğun çalışmalarınız var. İş ve İnşaat
Makineleri Kümesi (İŞİM) çerçevesindeki bu çalışmalarınızı ana hatları ile anlatır mısınız?
İŞİM Kümesi, iş ve inşaat makineleri kümesinin kısa
adıdır. Bu ad çok güzel tuttu; çünkü biz hep “işi-
mize bakacağız” diyoruz. Bu çalışmamızın yaklaşık
2 yıllık bir mazisi var. İlk 6 ayımız Ostim Organize Sanayi Bölgesi’nin analizi ile geçti. Pilot sektör
arıyorduk. Bu modelin, Türkiye’de yeni olduğu ve
doğru uygulama gerektirdiği için, herkes tarafından benimsenebilmesi ve mutlaka başarılı olması için altı aylık süremizi analize ayırdık. İnandırıcılığımızın yüksek olması için güçlü bir sektörde
başlamalıydık. OSTİM Yönetimi ile birlikte küme
ekibimiz Ostim’in mevcut durumunu analiz etti.
Bunların sonucunda iş ve inşaat makineleri alanı;
bu işten ekmek yiyen insan sayısı, yapılan ihracat
büyüklüğü ve somut ürün ortaya koyabilme açısından deneyimli bir sektör olarak seçildi.
1,5 yıl kadar bu sektörü kümelenme fikrine alıştırabilmek için dönem dönem eğitim seminerleri verildi. Ayrıca kümeye maddî kaynak sağlayabilmek için
GÜNDEM NİSAN 2009
3
Kapak Konusu
biz de Avrupa Birliği Ulusal Ajans’ın Ostim’e gelerek
vermiş olduğu eğitim seminerine katıldık. “Yenilik
transferi” başlığı altında AB’den kaynak transfer
edebileceğimizi gördük. Bunu da değerlendirebilmek için Ostim’deki arkadaşlarımızla beraber 2
proje yaptık. İki projeden alınan kaynakla küme
ekibinin çalışması için gerekli teçhizattan tutun yapılacak anket masrafları, anketör ücretleri, kümenin tanıtımıyla ilgili malzeme dâhil ihtiyaç duyduğumuz elemanların ücretlerine kadar karşıladık.
Bunun yanı sıra üniversite olarak biz, sektörün gerçek durumunu yakından görerek bu alandaki her
birimin iyileşmeye ihtiyaç duyduğunu, birçok şeyi
verimli yapamadıklarını, bilgi düzeylerinin yetersiz olduğunu, başarılı ürünler ortaya koyduklarını;
ama bu ürün ortaya çıkana kadar her aşamada
verim alamadıklarını tespit ettik. Lokal iyileştirme
yapmaya karar verdik. Sektörde 120 üretici firmamız var. Bu firmaların dertleri üniversitede proje
olarak çözülsün ve firmalarımız kendi işyerlerinde
bunları uygulasın. Lokal iyileştirme için 11 proje
geçen yıl yapıldı. Bu sene 20 proje ile sayıları ve
çeşitliliği arttı. Hem sosyal iyileştirmeler hem mühendislik projeleri yapıldı. 3. yılda daha da artacak
olan bu projelerle birlikte daha büyük problemlere odaklanacağız.
Burada ham maddeden son ürüne giden hat
üzerinde eksik ve ideallerden uzak olan noktaları
tespit edip onların üzerine proje yapmaya başlayacağız. Bunlar, bize, sanayicimize ve onların çalışanlarına özgü projeler olacak.
Kümelenme konusunun yeni olduğunu söylediniz.
Modele ilişkin farklı yaklaşım ve tanımlar var mı?
“Kümelenme” deyince kamu kuruluşları, meslek
örgütleri ya da KOBİ’lerimiz ne anlıyor?
Kümelenme deyince aslında 2 yıl önce kimse bizim
kafamızdaki resmi görmüyordu. Küme dediğimiz
zaman bir birliktelik anlaşılıyordu. Kooperatif gibi,
ÇAYKUR gibi, Fiskobirlik gibi bir birliktelikler anlaşılıyordu; ama bu birlikteliklerle küme arasındaki farkı
4
GÜNDEM NİSAN 2009
kimse bilmiyordu. Bunu bizim anlatmamız 6 ayımızı
aldı. Maalesef bunun ne anlam taşıdığını bizim bürokratlarımız da bilmiyor. Küme için gerekli hukukî
altyapının var olduğunu zannediyorlar. Hâlbuki gerekli hukukî altyapı dernek, vakıf ve kooperatifler
için var. Ancak küme, özünde bunların hepsinden
farklıdır. Dış Ticaret Müsteşarlığı’ndan gelen ilgili daire başkanı, “küme kurulduğunda nasıl yönetilecek”
sorusuna “herkes istediği yöntemi benimseyebilir”
şeklinde bir yanıt verdi. Demek ki onların kafasındaki
küme kavramı bizimkinden farklı görünüyor. Herkesin kafasında kendi kümesi var. Küme sözcüğü grup
anlamı yerine de kullanılıyor; buna Antakya’daki bir
toplantıda şahit oldum. Konu küme; ama 5 tane firma yan yana gelmiş bunlar küme oluşturmuş, diye
algılanıyor. Bunu gerçek anlamda anlayan bir tek Ostim ve Üniversitemizdeki ekibimiz.
İŞİM Kümelenme Projesi’nin sonucunda üniversite,
KOBİ ve ülke açısından hangi hedeflere varılmış
olacak?
Küme bir modeldir. Bunun da uygulandığı pilot sektör iş ve inşaat makineleri sektörü. Sektörü dünyada
daha rekabetçi yapacak, gelecekte daha ileri teknoloji ile ürün üretebilmesini sağlayacak ve nanoteknoloji ile katkılandırılabilecek ürün üretebilecek noktaya çekeceğiz. 30 sene sonra var olmak ve ayakta
kalabilmek istiyorsa sadece Ostim değil; bütün Türkiye nanoteknoloji ile ürün üretmek zorunda. O yüksek teknolojide ürün üretemeyenler bugün siyah
beyaz televizyon üretmeye çalışanların durumuna
düşecek. Bugün o televizyonu kim alır? Hedefimiz
de bu kümeyi o teknoloji noktasına çekmek. Küme,
bir ülkenin refah düzeyini yükseltecek, bölgesel kalkınmasını sağlayabilecek bir modeldir. Dolayısıyla
sağlıklı kümelenmeyi sağlayabilirsek bölge kalkınacak. Biz istiyoruz ki bunu Anadolu’nun her tarafında
kuralım ve o bölgeler de küme vasıtasıyla kalkınsın.
Bunları tek bir bayrak altında toplayabilecek Anadolu Kümeler Birliği’ni kuralım. Bu kümeler de birbiriyle
iş birliği yapsın, dayanışma içinde olsun.
Üniversite-sanayi işbirliği kavramı neyi ifade ediyor? Bu kavramı sanayicilerimiz ve üniversiteler
nasıl algılıyor?
Üniversite sanayi işbirliği yıllardır söylenen; ama
bir türlü gerçekleştirilemeyen bir tanımdır. Bu
deyim, Türkiye’de hiçbir zaman kök salamadı,
tutunamadı. Ancak gelişmiş ülkelerde, özellikle
ABD’de üniversite-sanayi işbirliği çok güçlü ve iç
içedir. Sanayinin talepleri üniversitelerin projeleri
oluyor. Bunu biz de sanayicilerimizle yakın ilişkiler
Kapak Konusu
içine girdiğimizde gördük. Hepsi, üniversite-sanayi işbirliği deyince “yok öyle bir şey” diyor. “Peki,
siz Çankaya Üniversitesi ile çalışıyorsunuz” denildiğinde “o ayrı bir şey” deniyor. Türkiye’nin başkentindeki Ostim OSB’de bile bu kadar eksik varsa,
bir de diğer OSB’leri düşünün. Demek ki üniversite
sanayi ilişkisi çok zayıf kalmış.
Üniversitelerin sanayi ile işbirliği yapması kamu
görevi midir; yoksa sosyal sorumluluk mudur?
Bir üniversite bölgesindeki, ülkesindeki her türlü hastalıktan sorumludur. Üniversitenin sosyal sorumluluğu vardır. Bu nedenle üniversitenin sanayinin içinde
olması, onunla işbirliği yapması, dertlerine çözüm
bulması onun aslî görevlerinden biridir. Bu, aynı zamanda gönüllü bir eylemdir. Bu, bizim kalpten yaptığımız bir sosyal sorumluluğumuzdur. Zaten bunu
sorumluluk olarak kabul etmemizin nedeni bu işi
gönüllü yapıyor olmamız. Ünlü bir hadisin tam bununla ilişkisi vardır; “komşusu açken tok yatan bizden
değildir” diyor Peygamber Efendimiz. Şimdi bunu
Antakya’da da söyledim, 21. yüzyılda bunun anlamı
şudur: Nohut, mercimek, fasulye değil; bir tarafta
Ar-Ge kültürü olan, bilgiyi takip eden, dünyayı takip
eden, araştırma yapan, bilgi üreten üniversite var ve
diğer tarafta da bunlara sahip olamayan sanayi var.
Buradakilerde vebal var, bu “açlara” bunları verme
konusunda vebal var. Biz bu uyarıya uymayanların
durumuna düşmek istemiyoruz.
Üniversiteniz sanayi bölgesine, yani sahaya kendi
arzusu ile inen ender eğitim kurumlarından biri.
Bu olumlu yaklaşım üniversite-sanayi işbirliği açısından arızî, yani istisnaî bir durum olarak tanımlanabilir mi?
Maalesef bu bizim tarafımızdan değil de başkaları
tarafından böyle isimlendirildi. Ostim Başkanı Orhan
Bey’in yaptığı cansiperane girişimler var. Bu girişimlerde Çankaya Üniversitesi ve Ostim Organize Sanayi
Bölgesi arasında ortak, kader birliği yapmış bir projemiz var. Bu söz konusu olduğu zaman Orhan Bey “o
başka, onu ayrı yere koyun” diyor. Şimdi bu durumu
arızî, hastalıklı bir durum gibi göstertmeye çalışıyorlar. Hâlbuki olması gereken budur. Buna inovatif, yenilikçi yaklaşım da diyebilirsiniz. İnşallah bu geçmişteki bütün hoş olmayan üniversite-sanayi ilişkilerini
siler ve olması gereken hale dönüştürür.
Üniversite-sanayi işbirliğinde devlet üniversitesi
ya da özel üniversite olmanın yaklaşım açısından
bir farkı var mı?
Prensipte hiçbir fark olmaması gerekiyor. Mevzuat
aynı. Devlet üniversiteleri hangi sıkıntıyı yaşıyorsa biz
de aynı sıkıntıları yaşıyoruz. Bütün olay buna inanmakta yatıyor. Doğru nedir, ülkenin kalkınması için
doğru adımlar nelerdir, bunların üzerine gidilmesi
gerekiyor. Dekan arkadaşımızla biz kader ortaklığı
yaptık; birlikte gittik araştırdık başlangıçta. İki kişinin
inandığı şeye Orhan Bey inandı ve bugüne baktığımızda, bunu kavrayıp anlayan 50 firmamızın olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla bu gönüllülük işidir. Bugün mesaimizin büyük kısmını küme çalışmalarına
ayırıyoruz; çünkü öldükten sonra bize bu kalacak.
Tarihsel olarak üretim teknolojilerinde devrimler yaşandı. Siz toplantılarda hep üretimde nanoteknoloji
devrimini geç kalmadan yakalamamız gerektiğini
söylüyorsunuz. Nanoteknoloji niçin önemlidir?
Kendi tarihimize dönüp bakıyoruz. Matbaa
Avrupa’da icat edildi ve biz gavur icadı diye 300 yıl
matbaayı içeri almadık; elle yazmayı koruduk. Ancak eninde sonunda matbaa bu topraklara girdi.
Şimdi matbaanın Osmanlı’ya girmesinden önceki
30 yılı düşünün, elle kitap yazanlar var. Bir tarafta
da kısa sürede kitap yazabilecek, seri üretim yapabilecek bir teknoloji var. Matbaa girdi, elle yazanlar
işinden oldu. Avrupa’nın Sanayi Devrimi’ni yakalamış olduğu dönemi düşünün, bizimkilerin Kanunî
zamanında kapitülasyonlar için kapıyı açtığı dönemi düşünün. Onlar fabrikalarda ürettikleri ürünleri
bol miktarlarda üreterek Osmanlı’daki ekonomiyi
çökerttiler. Bu bizim tarihsel olarak 2 kere yaşadığımız bir şey. Cumhuriyet döneminde sıfırdan kurulan bir devlet, Atatürk’ten sonra bu taraflara kafa
yoran yöneticilerimiz olmadığı için mikro teknoloji
çağını kaçırdı. 50 sene önce ortaya atılan fikir, 25
sene önce geldi bu nano boyutuna dayandı. Bu
dayanma döneminden bugüne kadar geçen bir
kuluçka zamanı oldu. Bilimsel araştırmalar yapılıyor
ve bu araştırmalar nasıl üretime dönüştürülür, şeklinde özetlenebilecek bir evreyi geçiriyoruz şu an.
Bu evre şu anda ticarî ürün vermeye başladı. Miktarı
2006 yılı dünya verileri ile kıyaslandığında 60 milyar
dolar. Dünyadaki nano teknoloji ile üretime dayalı
ekonominin büyüklüğü 15 trilyon dolar. Küçük gibi
görünüyor; ama bu daha kuluçka dönemi. Bu sektör, 30 yıl sonra inanılmaz bir ekonomik patlama
yapacak. Hatta önümüzdeki 30 yıl içinde de değil;
10 yıl sonrasında 2006’daki 60 milyar dolarlık olan
ticarî ürünün 1 trilyon dolara ulaşması bekleniyor.
Tabii kriz yüzünden bu biraz sarsılmış olabilir; çünkü
firmaların Ar-Ge’ye ayırdığı kaynak azaldı. Önümüzdeki 15 yıl var sayıldığında 1 trilyon dolarlık bir ekonomiden söz edebiliriz. İkinci 15 yıl, bu çok büyük
GÜNDEM NİSAN 2009
5
Kapak Konusu
bir ekonomik pazara dönüşecek. Sözünü ettiğim
30 yıllık arifeyi iyi geçiremezsek dünyanın her yerini nano teknolojili ürünler kaplamışken, siz bunları
üretemez hale, tıpkı örneğini verdiğim siyah beyaz
televizyon üretenlerin yaşadığı duruma, düşersiniz.
Şu anda bir tsunaminin 30 yıl öncesindeyiz. Matbaanın Osmanlı’ya girmesinden önceki 30 yıl gibi
bir durum yaşıyoruz. Burada da nanoteknoloji tsunamisi her tarafı saracak. Kullandığımız her şeyde;
arabada, telefonda, ışıkta ev aletlerinde bu teknoloji bulunacak. Bunu kullanıp ürün üretemeyenler,
hiçbir şeyini satamayacak. Bunun için dalga öncesi
bir 30 yıl var. Bu kapitülasyonlardan önceki 30 yıl
gibi. 30 yıl sonra “hadi yapalım” dediğimizde artık
çok geç olacak. Düşünün ki OSB’deki herkes işini
kaybetmiş, siparişler kesilmiş, sadece iç pazara çalışıyor; ama iç pazardaki müşteri de daha kullanışlı ve
dayanıklı olduğu için ithal ürün alıyor.
Eskiden bizim transistorlu radyolarımız, lambalı televizyonlarımız vardı. Biz böyle giderse 30 yıl sonra
hâlâ transistorlu radyo, lambalı televizyon üretiyor
gibi olacağız. 30 yıl sonra Japon, elimizin tırnağının
içine sığacak ve belki de duvar kâğıdı gibi kullanılabilecek bir televizyon veriyor olacak. Biz siyah
beyaz tüplü televizyonu 1000 TL’ye satarken Japon
bunu bize 50 TL’ye satabiliyor. Bu koşullarda siz var
olamazsınız.
Böyle bir tehdit ya da teknolojik değişim sürecinde bilim adamları, üniversiteler ve KOBİ’ler neler
yapmalı?
Bu ihtiyaca cevap verebilmek ve bu ciddi tehdide
çözüm üretebilmek için kümelenme modeli, dedik.
Bu iş ciddi yatırım, insan gücü ve maddî kaynak istiyor. Üniversite ve firmaların tek tek yapabilmesi
mümkün değil. Bir üniversitenin hem araştırma yapıp prototip üretip hem bunu ticarî bir ürüne dönüştürme olasılığı sıfır. Bu durumda gerçek anlamda üniversite-sanayi işbirliği gerekiyor. Üniversite
araştırmasını yapacak, prototipini çıkaracak, sanayiciyi eğitecek; sanayici de kendi üzerine çıkacak ki
bu prototipi kavrayıp ürününün daha da geliştirecek. İşte bu yüksek teknolojiye gidişle olur. Yüksek
teknolojiye başka türlü ulaşamayacağımızı gördüğümüz için kümelenme modelini aldık. Tek başına
ne üniversite ne sanayici bir şey yapabiliyor; çünkü
sanayicinin kaynağı yok, insan gücü yok. Tabi biz
bu hedefe giderken pürüzleri aşabilmek için kümelenme kavramını biraz daha genişlettik. Yerel
yönetimleri de bunun içine kattık. Sanayicimizin
alt yapı sıkıntılarını çözmesini yerel yönetimlerden
isteyeceğiz. Küme modelinde bunlar da var.
Bir bilim adamı olarak, rektör olarak KOBİ’lere rekabetçi özelliklerini artırabilmeleri için neler öneriyorsunuz? Onlara bilgi, bilişim, inovasyon, teknoloji ve
Ar-Ge kavramları neyi ifade etmeli?
Yine burada reçete olarak küme modelini verdik;
çünkü buradaki yenilikçi modelin, Ar-Ge’nin ancak
sağlıklı bir kümede olabileceğini düşünüyoruz.
Küme kurulduktan sonra sürdürülebilir, olgunlaşmış, kritik bir kitleye ulaşmış yani dünyayla rekabet
edebilecek, kendi yeniliklerini üretebilecek bir yere
dönüşecek. Dünyadaki yenilikleri ve teknolojiyi
de yakından takip etmeli. Ar-Ge kültürü de ancak
sağlıklı bir kümede var olabilir. Biz firmalara ortak
Ar-Ge yapmalarını öneriyoruz. Bu firmaların hiçbirisi, kaynak ayırmak istese dahi, tek başına Ar-Ge
yapamaz. Biz kritik kitleye, ortak Ar-Ge, ortak test
laboratuvarı, çok pahalı cihazların ortak alımı ve
kullanımı şeklinde bir birliktelikle ulaşabileceğimize inanıyoruz. En önemli alt yapıyı kümenin gelişimi oluşturacaktır.
Üniversitenizin sanayi bölgelerine yönelik farklı
projeleri var mı? Varsa bizimle paylaşır mısınız?
Ostim’i analiz ederken biz bir sektör seçtik. Bu sektörden ekmek yiyen sadece Ankara’da 500–600
firma geldi bize. Tabii bunların kaçı iş ve inşaat
makineleri sektöründe faaliyet gösteriyor, bunlara
bakacağız. Bunlar coğrafî olarak Ankara’nın değişik noktalarına yayılmış. Ostim’in dışında kalan firmalar da var. Biz kümeyi sektörel bazda kurmayı
hedeflediğimiz için Ostim OSB’de yeşeren bu fikir,
Ostim’in dışına da taştı. İŞİM Kümesi’nin logosunda
da yeşerdiği yer olarak Ostim var, diğer dalgalar da
diğer organize sanayi bölgelerini simgeliyor. Onlarla halka tamamlanıyor. İvedik ve diğer organize
sanayi bölgelerimizdeki firmalarla da projeler yapmaya başladık. Başkent OSB’yi de ziyaret edeceğiz.
Onların da iş ve inşaat makineleri sektöründe çeşitli
firmaları vardır. Onları da kümenin içine çekmeye
çalışacağız. Böylece kritik kitleye ulaşmaya çalışacağız. Kritik kitle, insan ve beyin gücü sayısı. Bu sayıya Avrupa’da çok kolay ulaşılabilir; ancak Avrupa
ile bizdeki eğitimli insan sayıları arasında dağlar kadar fark var. O nedenle bu kritik kitleye ne zaman
ulaşabiliriz; onu bilemiyoruz. Üniversitemizin en
büyük projesi budur. Bunun dışında Fakültelerimizdeki hocaların da yerel olarak buna benzer projeleri var; ama ben bölgenin kalkındırılması ve refah
düzeyinin artırılması için bundan daha büyük bir
proje tanımıyorum.
Bu röportaj Ostim Gazetesi’nden Kemal Çeküç tarafından yapılmış ve Ostim Gazetesi’nde yayınlanmıştır.
6
GÜNDEM NİSAN 2009
Kapak Konusu
Prof. Dr. Levent KANDİLLER
Çankaya Üniversitesi
Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dekanı
“ÜNİVERSİTE-SANAYİ İŞBİRLİĞİ” VE
“KÜMELENME’’
Gündem Dergisi Olarak 32. sayımızın kapak konusu olan “Üniversite-Sanayi İşbirliği”
ve “Kümelenme” hakkında, Çankaya Üniversitesi Mimarlık - Mühendislik Fakültesi
Dekanı Prof. Dr. Sayın Levent Kandiller ile bilgilendirici ve çok doyurucu bir röportaj
gerçekleştirdik.
Günümüz ekonomik gelişmelerini baz alarak Üniversite-sanayi İşbirliğini, önemi ve ekonomiye katkısı açısından değerlendirir misiniz?
Günümüz ekonomik gelişmelerini değerlendirebilmek için son 50 yıla bakılmasının faydalı olacağı görüşündeyim. Üniversite-sanayi işbirliği,
ekonominin değer zincirine baktığımızda, daha
çok AR-GE ve inavasyon faaliyetlerinden ekonomiye bir tepki veriyor ve diğerlerine bir ivme katıyor. Çok büyük küresel şirketler ve onların AR-GE
departmanlarında, zaten doktoralı personel çalışıyor, o doktoralı araştırmacıları yetiştiren yerler
de üniversiteler. Herhangi bir şirket, araştırma laboratuvarlarını kuracak kadar zengin olmamışsa
temel ve uygulamalı araştırmalarını, üniversite tesislerinde yaptırıyor. Ondan sonra bunu herhangi
bir şekilde patente dönüştürdüğünde ve patent
alımının sonunda bunu ürüne çevirdiğinde, bu
ürünle ilgili sorunlarını üniversitelerle çözebiliyor.
Bazı şirketlerin, AR-GE takımları, insan gücü, tesis ve araştırma fonları bakımından bir üniversite
kadar büyük olabiliyor. Devletler de, AR-GE departmanlarını destekliyorlar. Genelde -maalesef
bu destekleme daha çok savunma sanayi ve
uzay araştırmaları yönünde oluyor- ekonomiye
kazandırılıyor. Küçük şirketler (aslında zamanında küçük olan daha sonra çok devleşen firmalar
da vardır, buna en güzel örnek, Microsoft, Apple,
Nokia gibi) ise şöyle şekillenir: Bir yenilikçi fikri
olan üniversite hocaları ve lisans eğitimini yapan öğrenciler, üniversitenin çevresindeki merkezlerde ilk şirketleri kurar ve ilk uygulamalarını
yapar, daha sonra kurumsal kimlikleri şekillenir.
Bütün bu süreçlerde, aslında tüm AR-GE kadrolarını yetiştiren yerler ve ilk ivmeleri veren yerler,
hep üniversiteler olmuştur. Üniversiteler, sanayi
ve devlet tarafından hep fonlanmıştır. Mikro anlamdaki ekonomik büyümeler, sanayi, yeni ürün,
GÜNDEM NİSAN 2009
7
Kapak Konusu
yeni şirket ve yeni servisler bazında hep üniversite merkezli olmuştur.
Bu birliktelik son günlerde hayli artan istihdam sorununa bir çözüm olabilir mi?
Doğal olarak olur; çünkü üniversite-sanayi işbirliğinde hep artı değer çıkar. Artı değerler de yeni
ürünler, yeni işletmeler demektir. Yeni ürünlerin
satışı gerçekleştikçe yeni işletmeler kurulur, bu
da istihdam yaratır. Bir de kuru istihdamdan öte
kaliteli insan gücünün yetiştirilmesi önemli. İşte
o kaliteli insan gücünü yetiştirenler de üniversitelerdir. Birçok büyük sanayici aslında bu birliktelik sayesinde ortaya çıkıyor. Daha üniversitede
okurken, üniversite-sanayi işbirliği kanallarından
birinde çalışıyor. Mezun olduktan sonra sanayiye
geçiyor ve orada yükseliyor.
Hızla küreselleşen dünyada bu işbirliği küresel
ekonomiye ne gibi katkılar sağlamaktadır/sağlayacaktır?
Johnson&Johnson gibi firmalara baktığımızda,
AR-GE faliyetlerine ayırdığı para çok yüksektir;
hatta bazen Türkiye’nin genel bütçesinden bile
fazla para ayırdıklarını görebiliriz. O şirketler, küresel zincirde işin kaymağını yiyen şirketler. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için bir örnek daha
vermek isterim. Biz Türkiye`de F-16 savaş uçağı
üretiyoruz. Yüksek teknoloji ürünü gibi geliyor.
Bir savaş uçağının en değerli kısmı, uçuş ve atış
kontrol, navigasyon sistemleridir. Biz burada uçağın bir anlamda kaportasını üretiyoruz; yani malzemeyi alıp bir şekil veriyoruz. Sonra uçağımız
gidiyor giydirilip, bu sistemlerle donatılıp geri geliyor. Bir savaş uçağının maliyetine baktığımızda,
biz çok ufak bir parçasına katkıda bulunuyoruz ve
diyoruz ki biz uçak üretiyoruz. Asıl olması gereken, katma değeri yüksek parçalara odaklanmak.
Siz onu yaptığınız zaman geri kalan işlemler, işin
hamaliyesi oluyor. İşte küresel zincirler, bir anlamda böyle kuruluyor. Biz özellikle geçmiş yıllarda hep hamaliyesiyle uğraştık. İtalyada
kullanımdan kalkan Fiat modellerinin kalıpları, Türkiye’ye
geldi, o modeller seri olarak
üretilmeye başlandı, tecrübe kazanıldı, geliştirilmeye
çalışıldı ve Türkiye, sıfırdan
üretim yapabilen bir ülke
haline geldi. Tofaş’la başlayıp, Hyundai ve Ford gibi firmalar fabrikalarını ülkemize
kurdular. Bu örneklerde de
görüldüğü üzere, küresel zincirin neresinde olduğunuz önemli. Zincirin önemli halkalarından biri
olmak kısmında da üniversite-sanayi işbirliği devreye giriyor ve önem kazanıyor. Üniversite-sanayi
işbirliği olursa operasyonlarınızı daha iyi yönetebiliyor, yüksek katma değer sağlayabiliyorsunuz.
Üniversite-sanayi
işbirliğinde hep artı
değer çıkar. Artı
değerler de yeni
ürünler, yeni işletmeler
demektir.
Ekonomi küreselleşmeden
önce, aslında üniversiteler küreselleşti. Uluslararası
standartlarda bilimsel araştırma yapmak, bilimsel yayın yapmak, patent almak,
üniversiteleri küreselleştirdi. Daha sonra şirketler ve
ekonomiler küreselleşmeye
başladı. Aslında bu bir varolma savaşı. Varolma da hem
işletmelerin operasyonlarını
iyi yönetmesiyle hem de değer zinciri içinde kendini iyi konumlandırmasıyla oluyor. Bu varolmayı
iki uçta nitelendirebiliriz: Birincisi, işlerini devam
ettirebilme. Katma değerleri çok yüksek olmayan
ürünlerle bu zincirin bir parçası olabilmek ve işlerini bir şekilde devam ettirebilmek. İkincisi ise
katma değeri çok yüksek ürünlerde; yani tabiri caizse işin kaymağında, o değer zincirinin en
değerli halkası olabilmekte. En önemli halka olabilmek için de daha önce söylediğim gibi, AR-GE
çalışmalarına fazlasıyla önem vermek gerekiyor.
Bu da genellikle üniversite-sanayi işbirliğiyle olur.
Bir örnek olarak, bizim kimya endüstrimizin, ilaç
endüstrimizin, kozmetik endüstrimizin ürettiği
ürünlerin birim maliyetlerine baktığımızda klasik
olarak oldukça düşüktür. Tezgâh maliyetleri de
düşüktür; ama bu ürünlerin satış fiyatlarının birim
maliyetlere göre artmasındaki en önemli kalem,
AR-GE faaliyetleridir. Asıl artı değeri de o yaratır.
8
GÜNDEM NİSAN 2009
Özele indirgersek Çankaya Üniversitesi’nin bu konuda yürüttüğü çalışmalar nelerdir?
Son birkaç yıldır Çankaya Üniversitesi, üniversite-sanayi işbirliğini çok stratejik bir yönelim
olarak benimsemiştir. İlk kurulduğumuz yıllarda
üniversite olarak çok kaliteli bir eğitim vermeye
odaklanmıştık, bunu başardık. Bu yolda devam
ederken bu defa bilimsel çalışmalarda belli bir kaliteyi yakalayalım, uluslararası indekslerdeki yayın
kalitemizi ve sayımızı arttıralım, kişi başına düşen
yayın sayımızı arttıralım dedik, burada da belli bir noktaya geldik. Son üç yılın ortalamalarına
Kapak Konusu
bakarsak, birçok tanınmış üniversitenin bulunduğu listede ilk on içerisindeyiz. Kişi başına düşen
yayın ortalamalarında yine son üç yıldır Bilkent
Üniversitesi’nin, noktadan sonraki iki hanesinin
çok az altında duruyoruz ve ilk 10’u yakaladık. Eğitimi iyi veriyoruz, uluslararası kendi küresel sektörümüzde iyi işler yapıyoruz. Şimdi üçüncü aşama olarak, bu anlamdaki birikimimizi en azından
yerel sanayimize aktarmayı benimsedik. Son üç
yıldır üniversite-sanayi işbirliği kanallarını açmaya
çalışmaktayız. Değişik çalışmalar yapıyoruz. Özellikle KOBİ’lere odaklandık, Ankara’daki organize
sanayi bölgelerindeki KOBİ`lerle bir kümeleme
faaliyetimiz var.
Hangi iş kolunda faaaliyet gösteren firmalarla yakın temastayız?
Daha çok, imalat sanayi firmalarıyla yakın temastayız. Biraz daha özele inersek, iş ve inşaat makinaları sektörüyle yakın temastayız.
Çankaya Üniversitesi’nin özellikle Ostim ve İvedik
Sanayi Bölgesi’yle birlikte yürüttüğü “Kümelenme”
projesini, Üniversite-Sanayi İşbirliği konusunun neresine koyabiliriz?
Tam merkezine. Bizim yapmak istediğimiz şey şu:
Kümelenmeyle aslında bir taşla iki kuş vurmak istiyoruz. Kümelenme, bir yerel kalkınma modeli.
Bu model sadece araç; bir amaç değil. Yine aynı
zamanda kümelenme, bir üniversite-sanayi işbirliği modeli. Bu anlamda ikisi çakışıyor. Kümelenmenin içerisinde, işbirlikçi firmaların yanı sıra
üniversiteler, araştırma merkezleri, hemen onların
etrafında belediyeler, kamu desteği veren kuruluşlar ve yerel kalkınma ajansları yer alıyor. Biz
kümelendirmeyi üniversite merkezli olmadıkça
doğru bulmuyoruz. Türkiye’de daha önce kümelenme çalışmaları yapılmış; ancak çok başarılı olduğunu söylemek zor. Bizim getirdiğimiz metodoloji, aslında imalat yapan işletmeler kadar, yani
bir kümeyi oluşturacağımız işletmeler kadar, ana
eksende, merkezde üniversiteyi tutabilmek. Bizim
kümelenme çalışmamızın alanı, Ankara’yı merkez
tutarsak 50 kilometrelik bir çaptaki işletmeler.
Size göre “Kümelenme” deyince, kamu kuruluşları,
meslek odaları, kobiler ve/veya sade bir vatandaş
ne anlamalıdır?
Kümelenmede yapılan şey, birbirleriyle rekabette
olan, aynı ürünleri üreten firmalarla ticaret zinciri silsilesinde yer alan diğer firmalar ve onların
ürünlerini alarak yeni bir şeyler katıp, bir sonraki
tedarikçiye ulaştıran firmaları bir araya getirmek.
Bir firmanın lisansını aldığı ürünü üretmek için beraber çalıştığı tedarikçileri var. Bunlar, hammadde
üreticileri olduğu gibi, belli bir ürünün belli bir
GÜNDEM NİSAN 2009
9
Kapak Konusu
parçasını üreten tedarikçiler de olabilir. Bu firmalar, zincirin içerisinde birden fazla da olabiliyor;
yani sanayiye baktığımızda böyle bir grift ilişki
var. Belli bir sektörde çalışan ve rekabet içinde
olan; ama birbirleriyle de aynı zamanda damardan ilişkileri olan firmalardan bir küme oluşturmaya çabalıyoruz. Bu kümenin birinci esprisi,
coğrafi yakınlıktan oluşan bir takım avantajları
ortaya koymaktır. Örneğin, coğrafi olarak tedarikçiyle ana işletmeci yakınsa, ana işletmeci kendi
sistemi içerisinde stok tutmaz. Tedarikçiden gerekeni çok kısa süre içerisinde alabilir. Böylece stok
maliyetinden kurtulmuş olur. İkinci esprisi, tek
başına yapamadıklarını, birlikte harekete geçerek
yapmak; yani bir test laboratuvarı kuramıyorlar, finansal büyüklükleri buna uygun değil; ama küme
olarak davrandıklarında, gerekli kanalları zorladıklarında, kulis yaptıklarında, kümenin bir parçası
olarak üniversite de gerekli işleri projelendirdiğinde, belki de ceplerinden hiç para çıkmadan
gelişmiş bir ölçme laboratuvarına sahip olabiliyorlar. Bazen birbirlerinin tezgâhlarını, bazense
birbirlerinin entellektüel sermayelerini, tasarım
mühendislerini kullanabiliyorlar. Teker teker fuarlara gitmektense küme olarak fuarlara gidiyorlar.
Uzakdoğu’ya, Amerika’ya baktığımızda, kümeler
zaten var. Kümelendirme, bizim bir icadımız değil.
Biz bu kümeleri inceledik, tartıştık ve Türkiye’ye
uyarlamaya çalışıyoruz. Türkiye’deki firmaların bu
ülkelere oranla iş yapma biçimi, işletmelerinin
10
GÜNDEM NİSAN 2009
büyüklüğü ve bakış açısı çok farklı. Biz zaten bilinen kümelenme fikrini ülkemizin özeline yoğurup kendi modelimizi ortaya koymaya çalışıyoruz.
Yaklaşık 2,5 yıldır, Sayın Rektörümüzün önderliğinde çalışıyoruz. Kendisi tüm toplantılara katılıyor ve temel kümelenme politikasının çerçevesini
yerleştiriyor. Gördüğümüz şey şu: Çerçeve doğru,
yaklaşım doğru; ancak ağır ilerliyoruz. Bunun nedenide şu, zamanında üniversite-sanayi işbirliği
doğrultusunda yapılan çalışmalar başarısız olmuş.
Bu başarısızlığın da bazı nedenleri var. Bu işbirliği,
projenin iki bacağı tarafından da kötüye kullanılarak tahrip edilmiş. Sanayicinin üniversiteden gelen insana güveni yok. Biz kümelenme konusunu
açtığımızda bize, üniversite yöneticisi, danışman,
akademisyen fıkraları anlattılar. Bunlardan bir tanesini sizinle paylaşmak isterim: “Dağlık köylerin
birinde, bir çoban oldukça büyük olan sürüsünü
otlatırken, gözlüklü çantalı bir adam yanına yanaşıyor ve sürüsünde kaç hayvan olduğunu bilebileceğini söylüyor, çoban da kabul ediyor. Adam,
dizüstü bilgisayarını açıyor, coğrafi bilgi sistemine
bağlanıyor, yörenin koordinatlarını veriyor, uzaydan fotoğrafı alıyor, koyunları tanımlayıcı bilgileri
girdikten sonra sistem çalışıyor ve koyunlar sayılıyor, sonucunda 787 adet koyun olduğu ortaya
çıkıyor. Çoban buna şaşırıyor ve adama, bu bilgi
sonunda bir hediye vermek istiyor, bir koyun hediye ediyor. Akademik görüntüdeki zat giderken,
çoban seslenip, o zatı geri döndürüyor ve şöyle
Kapak Konusu
bir teklifte bulunuyor: ‘Ben sizin ne iş yaptığınızı
söylersem o aldığınız koyunu bana iade eder misiniz?’. Adam tarafından bu öneri kabul ediliyor. Çoban, ‘Siz, üniversitede çalışan bir danışmansınız’
diyor. Adam şaşırıyor ve ‘Nereden bildiniz?’ diye
soruyor. Çobanın cevabı ise şu oluyor: ‘Öncelikle siz benim bildiğim şeyi bana söylediniz, ayrıca
yaptığınız işten anlamadığınız ortada; çünkü size
köpeğimi verdim siz koyun zannedip götürüyorsunuz’”. İşte biz, bu kümelenme çalışmasına böyle
başladık.
Öncelikle Ostim Organize Sanayi Bölgesi’nin yönetim kurulu odasına girip altı ay orada çalıştık,
sahaya inmemize izin vermediler. Niyetimizi,
ciddiyetimizi ve kararlığımızı anlamaya çalıştılar.
Dediğim gibi, sanayiciyi danışman zamanında
kullanmış, projeler yaptırmış; ancak sanayiciler
yeterli katkıyı alamamışlar, projeler rafta kalmış.
Üniversitede çalışan hocalar terfi etmek istiyor,
bu da yayınlara bağlı. Uygulamalı araştırmalardan
yayın oluşturma süresi daha uzun. Ancak teorik
ve deneysel çalışmalar yaptığınızda yayınlarınızı
daha kolay ve daha kısa sürede gerçekleştirebiliyorsunuz. Akademik zeminlerdeki terfi sistemi,
hem akademisyeni uygulamalı çalışmalardan
uzaklaştırdı hem de eğitim kalitesini biraz düşürdü. İki taraf da birbirinden uzaklaştı böylece.
Sanayici, kendi derdine çare arıyor, çare ararken
son derece miyopik, günü kurtarmaya yönelik kararlar alıyor. Yeterli birikime sahip elamanı yok, bu
yetişmiş elemanlar üniversitede kendi şatolarında
oturuyor. Amaçları, bilimsel yayınlarını arttırıp terfi almak. Dolayısıyla iki kesim birbirinden uzaklaşıyor. Bizim amacımız, bu uzaklaşan kitleyi birbirine
yakınlaştırmak. Bunu yaparken de üç aşamalı bir
yöntem belirledik.
İlk aşamada, birkaç yıl içerisinde kümeye dâhil
olan işletmelerin rehabilitasyonlarını yapacağız.
İkinci aşamada, küme deyip bir araya getirdiğimiz,
birbirleriyle hem rekabet hem de alış-veriş içinde
yer alan, aynı sosyal çevreye sahip insanları, temel
ürünler etrafındaki tedarik zincirlerini kurgulatıp
bunları iyi yönetmeye efor sarf edeceğiz. Üçüncü
aşama ise bu işletmelere AR-GE yaparak, katma
değeri yüksek ürünleri küresel piyasaya sürmelerini sağlamak istiyoruz. Bu anlamda, ekonomik
bir gelişme ve yerel kalkınma modeli kümelenme.
Bunun etrafında değişik kamu kuruluşları, meslek
odaları, belediyeler, değişik kalkınma ajansları,
devlet organları da var.
Bir kümeyle herhangi bir sektörde aynı işi yapan
meslek kuruluşlarının aynı fiziki mekânda toplanmasının arasındaki fark nedir?
Bir kümeyle örneğin kuyumcular çarşısının farkı
şurada: Kuyumcular çarşısı, benzer iş yapan işletmelerin içerisinde yer aldığı bir yığın. Birbirine
bağlı değil; en ufak rüzgârda uçuşan kum taneleri
gibi dağılacak bir yığın. Küme ise, işte bu tedarik
zincirleri, ortak alanlar, ortak araştırma merkezleri,
üniversitenin ortak kullanımı, devletin ortak teşvikiyle farkında olmasalar da köklerinden birbirine
bağlanmış çınarlar gibi, çok dayanıklı. Kümeler,
son ekonomik krizlere de dayanır, fırtınalara da
kasırgalara da. Dikkat ederseniz 2000`li yılların başındaki ekonomik krizde, kuyumcular çarşısı çok
etkilendi, dükkânların %35`i kapandı. Bunun sebebi, bir küme değil de yığın olması. Biz, projemizin Türkiye’ye örnek olmasını hedefliyoruz. Sektör
olarak ilk olarak, başta iş ve inşaat makineleri sektörünü seçtik.
Diğer üniversitelerle ve devlet kuruluşlarıyla kümelenme projesi bağlamında nasıl bir ilişkimiz var,
neler yaptık, neler yapacağız?
Kümelenme Projesi’ni yürütürken bir taraftan da
diğer üniversitelere bu projeyi ve bu projenin
modelini göstermek istiyoruz. Son iki yılda yaptıklarımız, hem basından hem de diğer üniversitelerden; yani rakiplerimizden övgüler aldı. Diğer
üniversiteleri biraraya toplayarak bu işin tarihçesini, nasıl yapılması gerektiğini, Sanayi Odası
bünyesinde bir brifingle açıkladık. Ankara’daki on
üniversitenin de temsilcileri vardı. Biz bu olayın
sanayi, üniversite ve devlet bacaklarını anlatarak,
kümelenme konusunda özel teşvik programlarının yaratılmasına çalışıyoruz. Bu anlamda, Ticaret
Bakanlığı’yla, Dış Ticaret Müsteşarlığı’yla, Devlet
Planlama Teşkilatı’yla yakın temas içerisindeyiz,
yaptığımız çalışmayı model olarak onlara sunuyoruz ve takdir aldığımızı da rahatlıkla söyleyebilirim.
Kümelenme Projesi’nin sonunda Üniversite olarak
ne tür hedeflere varmak istemekteyiz?
Öncelikle biz bu çalışmaya, bir sosyal sorumluluk
projesi olarak başladık. Bu çalışmalarda bulunan
arkadaşlar, özellikle akşam ve gece saatlerini bu
projeye veriyor. Ailelerinden, özel yaşantılarından, kişisel zamanlarından feragat ediyor ve bir
kuruş dahi almıyor. Üniversite-sanayi işbirliğinin
zamanında kötüye kullanılmasına yol açan daGÜNDEM NİSAN 2009
11
Kapak Konusu
nışmanların yaptığı; bir takım paralar alıp, çok da
işe yaramayan projeleri yapıp uygulanabilirliğinin
olmaması sebebiyle, projelerin raflarda çürümesine neden olmaktır. Biz kümelenme projesine
başlarken, sanayiciye sizden para istemiyoruz,
dedik ve bu konuda halen ısrar ediyoruz. Böyle
bir samimiyetle başlayınca yavaş yavaş sanayicinin güvenini kazandık. Kümelenme ana başlığı
altında yürüttüğümüz projelerin, Üniversitemize
birçok yönden faydası var. Buna örnek olarak, bu
projenin içerisinde çalıştığımız çok ufak bir çalışma grubunu anlatmak istiyorum. İki sene önce,
Endüstri Mühendisliği Bölümü’yle başladık çalışmaya. Endüstri Mühendisliği Bölümümüzden bir
grup oluşturduk. İşletmelere projeler yapıyoruz.
Bunu dördüncü sınıfta okuyan öğrencilerimizle
ve başlarında iki hocamızla götürüyoruz. Her bir
grupta beş adet öğrenci ve iki adet akademisyen
hocamız bulunuyor. İşletmelerin gerçek hayatta
yaşadığı bir problemini alıyoruz, dokuz ay boyunca sorunun çözümü için bu ekip çalışıyor. Haftalık
programlar hazırlayıp, belirlenen süre sonunda
işletmenin sorununu çözmüş oluyoruz. Burada
üç ayrı paydaş var. Buna kendi aramızda “Kazan
Kazan Kazan” modeli diyoruz. İşletme, parasız
olarak beş mühendis adayı ve iki adet deneyimli
mühendis öğretim görevlisi veya öğretim üyesi
akademisyenle bir probleminin çok sistematik
şekilde çözülmesini sağlıyor. Öğrencilerimiz kazanıyor, bugüne kadar teorik okudukları şeylerin
gerçek hayata yansımalarını görüyor ve projeyi
bitirdikten on beş gün sonra da bu tip işletmelerde çalışıyor. Yani onları bekleyen hayatın bir
çeşit stajını yapıyor, gerçek sorunlarla başetmeyi
ve takım çalışmasını öğreniyor. Her şeyi sıfırdan
tasarlamak kolaydır, bu gruptaki öğrencilerimiz,
işler yürürken ortaya çıkan sorunlara çareler üretmeyi öğreniyor. Birer endüstri mühendisi olarak
elleri biraz yağlanıyor, parçaların kokusunu alıyor
ve en önemlisi, o sistemin içerisinde yaşamayı
öğreniyorlar. Üçüncüsü, bu projeleri yönlendiren
hocalarımız da yerel sanayiyi tanıma imkânı buluyor. Siz bir işletmenin içinde yaşamadan, onların
sorunlarını çözemezsiniz. Öğretim üyesi olarak, o
işletmenin lisanını öğreniyorsunuz, kişilerini öğreniyorsunuz, iş yapma biçimini öğreniyorsunuz,
ondan sonra üniversite-sanayi işbirliğinde işletmelere yardımcı olabilecek kıvama geliyorsunuz.
Onları daha net ikna eder hale geliyorsunuz. Geçen sene 11 proje böyle yapıldı. Bu sene projelere,
Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği, Bilgisayar
12
GÜNDEM NİSAN 2009
Mühendisliği, İşletme bölümlerimiz de katıldı ve
proje sayısı 15`e çıktı. Bu dönem içerisinde Uluslararası Ticaret Bölümümüz de dâhil oluyor ve
proje sayısı 20`ye çıkıyor. Bununla da amacımız,
farklı fakülteleri ve bölümleri projenin içerisine
dahil ederek, farklı işletmeleri birebir rehabilitasyondan geçirmek. Yapmak istediğimiz, sanayicinin güvenini kazanmak, üniversitedeki öğretim
kadrosunun dikkatini sanayiye çekebilmek. Daha
odaklanmış projelerle birlikte, sadece bir işletmeye yönelik değil sektöre işe yarar projelerle hizmet etmek. Devlet ve Avrupa Birliği’nde var olan
AR-GE teşvik fonlarının daha iyi kullanılmasına
yönelik projeler yazmak ve sektörel yaygınlaştırılmış etkiyi sağlayacak biçimde bu fonların düzenlenmesini, kullanılmasını sağlamak, vesile olmak, araç olmak istiyoruz. Çok yaygın işler oluyor
kümelenme projesinde, yukarıda verdiğim örnek
umarım iyi bir örnek olmuştur.
Sizin de yönetim kurulu üyesi olduğunuz ÜSİMP
(Üniversite-sanayi İşbirliği Merkezleri Platformu)
ve yine üyesi bulunduğunuz MDK (Mühendislik Fakültesi Dekanları Konseyi) Üniversite-sanayi İşbirliği konusuna nasıl yaklaşmakta? Bu konuda ne tür
çalışmalar yapmakta?
Platformun tarihçesine bakmak lazım. Üniversitesanayi işbirliği platformları oluşturma fikri ortaya
çıktığında, Türkiye’nin değişik yerlerinde, değişik
sektörlerde, değişik biçimde, sanayiye danışmanlık hizmeti vermek, proje bağlantılı üniversite-sanayi işbirliğini desteklemek için kuruldu bu platformlar. Destekleyicisi de TÜBİTAK oldu. TÜBİTAK,
bu projeler silsilesinden desteğini çektikten sonra, bunlar dernek veya şirket haline dönüştürüldü.
Bu dernek ve şirketler biraraya gelerek yeniden
bir platform oluşturuldu. Bu platform, aslına bakarsanız yeni oluşmuş bir platform. Altı ayda bir
toplanıyor, üniversite-sanayi işbirliği konferansları, kongreleri düzenliyor. Platform, kendi arasında kümeleşmeye çalışıyor aslında. Ben başka bir
nedenle bu platformun üyesi oldum. MDK ise bir
sivil inisiyatif. Son sekiz yıl içerisinde şu ana kadar on altı kez toplanmış durumda. Türkiye’deki
tüm mühendislik veya mühendislik-mimarlık fakülteleri dekanlarından oluşan bir inisiyatif. Altı
ayda bir toplanıp iki gün boyunca görüşmeler
yapıyoruz. Bazı başarı hikâyelerimiz var. Örneğin,
mühendislik alanındaki yeterlilikleri oluşturduk.
Programları akredite edebilmek adına bağımsız
bir akreditasyon ajansı kurduk. Bunun dışında
bizim de desteklediğimiz bazı inisiyatifler var.
Kapak Konusu
Ben de bu konseyin beş kişiden oluşan yürütme
kurulundayım. Kurula vakıf üniversitelerini temsilen iki sene süreyle seçildim. Daha önce Bilkent
Üniversitesi Dekanı’nın yürüttüğü işi devraldım.
ÜSİMP`nin MDK toplantılarına katılması için seçilen bir üyesi var. Platform, şu anda üniversitelerde
yapılan çalışmalarla sanayinin ihtiyaçlarını biraraya getirmeye ve kendi sesini duyurmaya çalışıyor;
ama icraat olarak henüz çok şey başarmış değil.
Önümüzdeki Mayıs’taki toplantıda da konu, kümelenme olacak. Kümelenme nasıl bir modeldir,
nasıl bir model olmalıdır, onu tartışacağız. Ben de
MDK adına ÜSİMP Kongresi’nde bazı bilgiler aktaracağım.
Son olarak, bu röportajı okuyan sayın okurlara
söylemek istedikleriniz var mı?
Çankaya Üniversitesi’nin üçüncü ayağını temelden yükseltmeye başladık. Birinci ayağı, çok iyi bir
eğitim-öğretim vermekti, bunu seneler içerisinde
başardık. İkinci ayağı, çok iyi bilimsel çalışmalar
yapmak ve bu çalışmaların uluslararası tanınmış
ve taranan indekslerde yer alabilmesini sağlamak,
uluslararası araştırma-geliştirme projelerinde yer
almak, bu projeleri kurgulamak ve yönetmekti.
Bunlar, seneler içerisinde arttı. Şimdi üçüncü ayağı,
uygulama araştırma, yerel sanayiye destek, topluma destek, sosyal sorumluluk projeleri yaratmak.
Bu amacımızı da kümelenme projesiyle gerçekleştirmeyi hedefliyoruz. Bu üç sacayağı üzerinde,
Üniversitemiz sarsılmaz bir dengede büyümeye
devam edecek. Özellikle yeni kampüsümüzle
birlikte yeni bölümler açarak, üniversite-sanayi
işbirliğine hizmet etmeye devam etmek istiyoruz. Öğrenci odaklı bir eğitim sistemi hazırlamayı,
en büyük müşterimiz olan sanayiye, ihtiyaçlarına
uygun programları tasarlamayı, müfredatları değiştirmeyi ve biraz daha uygulamalı, gerçek hayat
problemleriyle yoğrulmuş, güncel öğretim teknolojileri kullanan bir eğitim sistemini hedefliyoruz
ve bunda büyük aşamalar kaydettik. Bu üçayak
birbirinden hiç bağımsız değil. Siz uygulamalı bir
projeyle sanayicinin önemli bir derdine çare bulduğunuzda, bundan yayın da yapabilir, ders malzemesi de çıkarabilirsiniz. Bütün paydaşlar, aslında bu üçayak üzerindeki dengeden faydalanıyor.
Benim röportajı okuyan sayın okurlara söylemek
istediğim, bizi izlemeye devam etmeleri olacaktır.
Öğrenme konusunda başarı öykülerimiz sürecek,
biz bu konuya çok inanıyoruz. Kısa soluklu bir
proje değil, 25–30 yıllık aktif akademisyenlik hayatımızda, yer alacağımız, kovalayacağımız bir büyük program. Bu inisiyatifin içinde yer almaya ve
bize destek vermeye devam etsinler. Bu modelin
başarılı olmasını bizim gibi istesinler. Bu bir yerel
kalkınma modeli, sosyal sorumluluk projesi, üniversite-sanayi işbirliğinin ayakları yere basan, yaygınlaştırılmış etkilerini sağlamak için kurgulanmış
iyi bir model. Biz bu yolda yürümeye kararlıyız.
GÜNDEM NİSAN 2009
13
Kapak Konusu
Prof. Dr. Üstün DİKEÇ
Çankaya Üniversitesi
İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
ÜNİVERSİTE SANAYİ İŞBİRLİĞİ ÜZERİNE
BİR DEĞERLENDİRME
2547 Sayılı Yüksek Öğretim Kanunun Yüksek öğretim kurumlarının görevleri ile ilgili 12. maddesinin
(a) bendinde üniversitelerin “ çağdaş uygarlık ve
eğitim-eğitim esaslarına dayanan bir düzen içinde toplumun ihtiyaçları...na yönelik….. bilimsel
araştırma…. ve danışmanlık yapmak,” ; (d) maddesinde “……toplumun özellikle sanayileşme …..
alanlarında eğitilmesini sağlamak,” ; (e) maddesinde “ülkenin …….ekonomik yönlerden ilerlemesini
ve gelişmesini ilgilendiren sorunlarını, diğer kuruluşlarla işbirliği yaparak…sonuçlarını toplumun
yararına sunmak…..ve önerilerini bildirmek,” ; (g)
maddesinde “yörelerindeki……..sanayinin gelişmesine ve ihtiyaçlarına uygun meslek elemanlarının yetişmesine ve bilgilerinin gelişmesine katkıda
bulunmak……ilgili kurumlarla işbirliği yapmak..”
denilerek bir anlamda günümüzde üniversite sanayi işbirliğinin bir anlamda özellikle önemi dolaylıda olsa vurgulanmaktadır. Ayrıca, üniversite
ile sanayi kuruluşları arasındaki uzun süreli ve etkin bir ilişkinin kurulması hedeflenmektedir.
14
GÜNDEM NİSAN 2009
Özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde,
üniversiteler eğitim ve öğretim hizmetlerinin yanı
sıra temel ve uygulamalı alanlarda bilgi üretmek
ve bu bilgileri özel sektör birimlerinin karşılaştıkları sorunlara pratik çözümlemeler getirerek katkıda
bulunmak zorundadırlar. Üniversitelerin teorik ve
temel bilgilerinden yararlanılarak sanayinin gereksinim duyduğu yönetim, işletme ve teknolojik
alanlara katkıda bulunmak olarak tanımlanabilecek üniversite sanayi işbirliği aynı zamanda üniversitelere de önemli katkılarda bulunduğu bir
gerçektir.
İkinci Dünya Savaşından hemen sonra üniversite
sanayi işbirliği önce gelişmiş ülkelerde başarı ile
uygulanmaya başlamış ve ülkelerin ekonomik gelişme programları içinde önemli bir kurum olarak
yer almıştır. Türkiye de ise , üniversite sanayi işbirliği ilk kez seksenli yıllarda gündeme gelmiş ve
İstanbul Teknik Üniversitesi ile İstanbul Sanayi ve
Ticaret Odası arasında yapılan bir anlaşma ile 1985
yılında uygulamaya sokulmuştur. Bilahare diğer
Kapak Konusu
üniversiteler ile yerel sanayi kuruluşları arasında
üniversite sanayi işbirliği çalışmaları ağırlıklı olarak
teknopark uygulamalarına kaydırılmıştır. Amaç,
bir yandan üniversitelerin bilim ve teknoloji imkanlarının sanayi kuruluşlarına sunmak bir yandan
da sanayi olanaklarının üniversitelere araştırmaları
için yeterli olanak sağlanmasıdır.
İşbirliğinden her iki tarafta yarar sağlamaktadır.
Sanayi kuruluşları üretimin her aşamasında karşılaştıkları sorunların çözümlerini kısa zamanda
kolaylıkla elde edebilmekte, teknolojik ve yönetsel bilgi gereksinimlerini karşılamakta ve ürün
kalitelerini standartlaştırmakta ve iyileştirmekte;
üniversite elemanları da kendilerini uygulama
alanları bularak geliştirmekte, akademik çalışma
yapmakta ve bilime de katkıda bulunmakta, temel
bilgilerini pratiğe aktarabilmekte, bir iş tecrübesi
elde etmektedir. Ayrıca, üniversite sanayi işbirliği
üniversiteler arası rekabet eğitim ve araştırmalarını daha da artırmaktadır.
Üniversite sanayi işbirliğinin başarısı, taraflar arasında karşılıklı güvenin sağlanmasına, yasalarda
gerekli düzenlemelerin yapılmasına ve aracı kurumsal yönlendirmelerin geliştirilmesine bağlı
olduğunu unutmamak gerekir. Bunun için, üniversite elemanlarının sanayi kuruluşlarında geçici
çalışmaları için yasal düzenlemelerin yapılması;
sanayi kuruluşlarında çalışanlara yönelik üniversitelerde gerekirse özel programlar açılarak onların
eğitilmesi ; sadece teknik konularda değil yönetim,
kanuni ve mali konularda da işbirliğinin ve eğitimin genişletilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca, işbirliği
çerçevesinde ağırlıklı olarak küçük ve orta ölçekli
sanayi birimlerine öncelik verilmesi ve uluslararası alanda yaratılan olanaklardan ve tecrübelerden yaralanılmalıdır.Bu konuda Bologna süreci ve
benzeri uluslar arası kurumsal çalışmalar zaten var
olan işbirliğini artıracaktır.
Üniversitemizin de Ankara’da bulunan sanayi kuruluşları ile yaptığı işbirliği girişimi taraflara yapacağı katkıların yanı sıra projelerde yer alacak üniversitemiz öğrencilerine de uzmanlık ve mezun
olduktan sonra iş olanakları sağlayacaktır.
GÜNDEM NİSAN 2009
15
Kapak Konusu
Doç. Dr. C. Zaim ÇİL
Çankaya Üniversitesi
MMF Elektronik Haberleşme Bölümü Öğretim Üyesi
ÜNİVERSİTE - SANAYİ İŞBİRLİĞİ
Türkiye’de üniversite-sanayi işbirliği konusu ağırlıklı
olarak Kıbrıs Harekâtı ve sonrasında Türkiye’ye uygulanan ambargo döneminde konuşulmaya başlanmıştır. Türkiye istediği malları parasını ödese bile
alamayacağını görünce, her şeyi dışarıdan satın alarak bölgede kendi istediği koşullarda yaşayamayacağını hatırlamıştır. Özellikle savunma ve güvenlik
ihtiyacından başlayarak, birçok sanayi ihtiyacının
yerli kaynaklardan karşılanması gerektiği gerçeği ile
karşı karşıya kalmıştır. Güvenli bir ortamda refaha
ulaşabilmek için sanayinin geliştirilmesi ve güçlendirilmesinin kaçınılmaz olduğunu fark etmiştir. Kendi uçağını, tankını, gemini kendin yap sloganlarını o
günleri yaşayanlar bilir.
Peki, ihtiyacınız olduğu zaman size makineyi, uçağı, elektroniği, yazılımı vermeyen taraf bunu yapabilecek teknolojiyi verir mi? Hayır. Zaten ambargo
koşulları olmasa da teknolojiyi hiç kimse kimseye
kolay kolay vermez. Bağımsızlık gibi teknoloji de
aslında verilmez; ancak alınır. Bir de eğer hazır
16
GÜNDEM NİSAN 2009
değilseniz, size bir teknoloji verilse bile onu zaten anlayamazsınız, kullanamazsınız. O halde teknolojinin aşamalı bir şekilde sizin tarafınızdan da
üretilmesi, geliştirilmesi ve sonuçta işe yarar bir
ürüne dönüştürülmesi gerekmektedir. Teknoloji uygulamalı bilimin sonucu olarak ortaya çıkar.
Uygulamalı bilim de temel bilimden türer ve ona
dayanır.
Üniversiteler eğitim-öğretim yapılan, sanayi ve
toplumun diğer kesimlerinin ihtiyacını karşılayacak
eleman yetiştirilen, temel ve uygulamalı araştırma
yapılan, yeni bilginin geliştirildiği, paylaşıldığı, öğrenildiği kurumlardır. Üniversiteler aynı zamanda
kendi ihtiyacı olan araştırmacıları ve bilim insanlarını da yetiştirir. Temel değerleri arasında akademik özgürlük, fikir-düşünce özgürlüğü bulunan,
tartışmalarını ve toplantılarını gizli değil; açık ve
şeffaf bir şekilde yapmayı arzulayan, aynı konuda
çalışan insanlarla, dil, din, ırk ayrımları yapmadan
bir ortamda bilim için çalışmayı tercih eden ve bil-
Kapak Konusu
giyi bilgi için yapan yerlerdir. Yaptıklarını duyuran,
paylaşan kurumlardır.
Sanayi kuruluşları, firmalar, ise temelde kendi iştigal
alanında en yüksek kârı yapıp ortak ve çalışanlarına
sürdürülebilir kazancı ve imkânları sağlamaya çalışır. Bir ürüne, hizmete yönelik uygulamalı araştırma-geliştirme (Ar-Ge) yapmayı, sonra da bunu en
kısa zamanda ticarî hale getirip müşteriye satmayı
hedeflerler. Rekabetin dünyanın her tarafından geldiği küresel bir pazarda yaşayabilmek ve sağlıklı gelişebilmek için daha verimli olup rekabette sürekli
bir avantaj sağlamak, bilgi oranı yüksek ve katma
değeri yüksek, yenilikçi ürünler ile kârlılıklarını artırmak, müşterinin en beğendiği ürünü diğerlerinden
farklı ve daha hızlı bir şekilde piyasaya çıkarmak ve
satmak isterler.
Bilim evrenseldir; ama teknoloji yereldir. Üniversiteler bilimi yaymak, paylaşmak isterken sanayi geliştirdiği veya herhangi bir şekilde elde ettiği bilgiyi,
teknolojiyi mümkün olduğunca saklamak, gizlemek ister. Bunu da patentle, gizli tutarak veya başka
yollarla sağlamaya çalışır.
Üniversitelerde çalışan bilim insanları-araştırmacılar bulgularını yayınlamaya çalışır; çünkü bilim insanları itibarlı bilimsel dergilerde, etkinliklerde nitelikli yayın yapmazsa istediklerine ulaşamaz, terfi
edemez, beklediği saygıyı görmez. Üniversitelerde
“publish or perish: yayın yap yoksa bilim camiasında yaşayamazsın” kuralı geçerlidir. Sanayide ise, en
az kaynakla en çok kârı getiren ürün, süreç, hizmet
ve mutlaka başarılı satış yakalayan ürünler, hizmetler beklenildiği için, farklı bir ürün geliştirirken alınan risklerin en aza indirilmesi ve hatta mümkünse
her fikirden, projeden daha ilk denemede başarılı
bir ürün çıkması beklenir. Oradaki mühendis, uzman ve projeciler ise sürekli bir “demo or demolish:
ürünün çalıştığını göster yoksa saygınlığını veya işini kaybedersin” baskısı altında yaşar. Fark yaratan,
kendisine para kazandıran teknolojisini, sanayici
başkasından saklar, yapım bilgisini çeşitli şekilde
korumaya çalışır.
Herhangi bir konudaki uzman zor yetişir, uzmanlığı derinleştikçe bu tip insanlar daha da az bulunur.
Uzmanlar sanayiden çok üniversitenin çatısı altında
bulunmaktadır. Günümüzde herhangi bir teknik
konuda araştırma yapmak, çok pahalı ve uzun süre-
li yatırımlar gerektirmektedir. Bu araştırmaları yapabilecek merkezleri, laboratuvarları kurabilmek için
gereken yatırımları ise bir sanayi kuruluşunun tek
başına yapabilmesi imkânsızlaşmaktadır. Üniversiteler için de zor olmasına rağmen, bilim insanlarının, kütüphanelerin ve öğrencilerin varlığı, devletin
de yardımı ile bu merkezleri üniversitede kurmak
ve yaşatmak nispeten daha uygulanabilir ve kolaydır. Teknolojinin sınırlarında çalışıp fark yaratan bir
ürün sunmaya çalışan sanayi, bu noktada konunun
uzmanlarının bulunduğu üniversiteye muhtaçtır.
Başarılı ve ileri teknoloji içeren bir ürün, örneğin
veri, ses ve görüntüyü anında verip alabilen, kablosuz olarak İnternete bağlanabilen, bulunduğu
yeri küresel konumlama sistemi (Global Positioning
System-GPS) vasıtası ile gösterebilen bir cep telefonu, içinde birçok alanda daha önce, çoğunlukla
başkaları tarafından geliştirilmiş, yüzlerce, hatta
binlerce patent kullanmayı, bunları tümleştirmeyi
gerektirir. Sanayici bunları ve bir ürünün geliştirilmesinin zorluklarını, sistem ve teknik gereksinimlerinin oluşturulması, takibi, gerçekleştirilmesi, doğrulanması, konfigürasyonun yönetimini, ürünün
alt parçalarının en iyi, en ucuz nerede yapıldığını,
bunu ne kadar sürede temin edebileceğini, hangi
koşullarda test edilmesi gerektiğini bilir. Bu ürünün
kısa sürede (bugünlerde on iki ay civarında) geliştirip piyasaya sürülmesi için organize olabilmeyi
yaşayarak öğrenmiştir. Üniversite ise işin bu taraflarındaki ayrıntıları, zorlukları sanayici gibi bilemez.
Çoğunlukla bilmek de istemez; çünkü üniversitenin
öncelikleri başkadır.
Dünyamız artık küresel bir köy haline gelmiştir. İnternet, bilgi değişimini ve paylaşımını her gün daha
da artırırken elektronik, yazılım ve iletişim teknolojilerindeki büyük gelişmeler, her geçen gün daha
çok bilgiyi daha ucuza ve hızlı olarak işlemeyi sürekli hızlanarak artırmaktadır. Çin’deki bir kişi ABD’deki
bir kişiyle gerçek zamanlı olarak görüntülü bir şekilde konuşabilmekte, isteyen yüz binlerce kitaplık
bilgiye anında ulaşabilmektedir. Bilgi değişimi ve
uluslararası anlaşmalar sonucunda ticaret artık sınır tanımamaktadır. Bunun sonucunda Ankara’daki
bir firmanın rakibi dünyanın her yerindeki firmalar
olabilmektedir. Rekabet gittikçe artmış ve firmaların yaşayabilmesi için yenilikçi süreçler, hizmetler,
ürünleri rakiplerden hızlı bir şekilde geliştirmek
GÜNDEM NİSAN 2009
17
Kapak Konusu
kaçınılmaz hale gelmeye başlamıştır. Yenilik de
Ar-Ge olmadan yapılamadığı için Ar-Ge yapmak,
başkalarının sahip olmadığı bilgiyi geliştirmek, ona
ulaşmak ve elde tutmak sanayi için yaşamsal hale
gelmiştir. Sanayi, Ar-Ge yapabilmek için üniversiteye muhtaçtır.
Teknolojinin gittikçe daha hızlı gelişmesi, sanayinin
bunu kendi başına izlemesini imkânsız hale getirmiştir. Öte yandan pazar payını korumak isteyen
öncü firmaların en büyük korkusu gelişmekte olan
bir teknolojiyi takip edememek ve rakiplerinden
geriye düşmektir. Bu nedenle özellikle büyük sanayi
kuruluşları üniversitelerle sürekli işbirliği yapmakta
ve herhangi bir konuda en uzman olan ve en çok
bilgiye sahip üniversite ve bilim insanlarını bulup
işbirliği yapmaya çalışmaktadır. Öte yandan üniversitelerdeki öğrenciler sadece teorik bilgi değil; aynı
zamanda uygulamalı bilgi de
edinmek ve sanayinin kullandığı araçları ve teknolojiyi de
takip etmek istemektedir.
olmuştur. Bunu yapabilmek de taklitle veya lisans
altında üretim ile mümkün olmadığı için, lisansı
veren ile o malı üretip rekabet edilemeyeceğine
göre, yerli sanayimizin de Ar-Ge yapmak, yeni bir
fikir bulmak veya üretmek, bunu ticarî ürüne dönüştürmek, yani yenilik yapmak iradesi ve ihtiyacı
oluşmaya başlamıştır.
İşbirliği yapılması için tarafların tek tek çalışma
yerine bir arada çalışmaktan doğan bir menfaati olması gereklidir. Üniversitedeki uzmanın ve
araştırma laboratuvarının yeteneklerinden yararlanarak yenilikçi ürün geliştirmeye çalışan sanayicinin yanında, üniversitedeki araştırmacıların
ve üniversitenin de bu çalışmadan bir fayda elde
etmesi, üniversite-sanayi işbirliğini gerçekleştirmek ve sürdürülebilir olmasını sağlamak için ön
koşuldur. Yapılacak çalışmanın gerçekten günlük,
olağan konular dışında derin
ve ayrıntı teknoloji konularında olması üniversiteyi de
bu çalışmaya katılmada daha
heyecanlı yapar. Bu heyecanın altında yatan neden; nitelikli ve herkesin bilmediği,
çoktan piyasaya sürülmemiş,
yaygınlaşmamış, henüz herkes tarafından bilinmeyen
konularda sanayinin çalışmasıyla ortaya o işlerden bilimsel yayınlar, raporlar, patentler, makaleler çıkma ihtimalidir. Bunun olabilmesi
için de sanayinin o seviyede işler yapması yani
teknolojinin sınırında işlerde çalışması, üniversitenin de bu konuda dünyada fark yaratabilecek uzmanlara ve altyapıya sahip olması gerekir. Bunları
sağlamak ise kolay işler değildir. Yüzyıllardır üniversite ve sanayici geleneği olan, trilyonlarca dolarlık kaynakları bu konulara yatırmış dünyanın her
yerinden en parlak öğrencileri çekmiş köklü üniversiteler ve her birisi dünya markası olmuş yılda
milyarlarca dolar ciro yapan, buna göre sermayesi
ve altyapısı olan çok uluslu firmaların seviyesine
kolayca ulaşılmasının ihtimali de doğal olarak düşük olacaktır. Bu normaldir. Ancak hal böyle diye
umutsuzluğa da gerek yoktur. Herkesin kendi çapında en iyiyi yapabileceği iş ve konular her zaman vardır ve olacaktır.
Teknolojinin gittikçe
daha hızlı gelişmesi,
sanayinin bunu kendi
başına izlemesini
imkânsız hale
getirmiştir.
Yeni bir ürün ortaya çıkarmak,
yenilikçilik (innovation) bir zamanlar kapalı bir ekonomi
olan Türkiye için de kaçınılmaz hale gelmiştir. Gümrük
duvarları arkasında yabancı
bir markanın verdiği lisansla
ürün üretip yerli pazara sunmak ve kolayca para kazanmak günleri geride kalmıştır. Türkiye, AB ile Gümrük Birliği anlaşmasını imzalayıp Uruguay Yuvarlak
Masa süreçleri gibi uluslararası ticarî anlaşmalar
içinde yer almaya başladıktan sonra, yerli pazarımız
çok uluslu firmaların, irili ufaklı yabancı üreticilerin
de mekânı haline gelmiştir. Yerli tüketici bu sayede dünyadaki en iyi ürünleri alabilme özgürlüğüne
kavuşmuş ve onlardaki yüksek kalite seviyesine ve
göreceli ucuzluğa alışmış ve beklentileri yükselmiştir. Bu tüketiciye artık ne üretsem satarım mantığı
ile mal satmak imkânsız olmuştur. Yerli üreticimiz,
sanayicimiz için de uluslararası hammadde, yarı
mamul kaynaklarına daha etkin ve ucuza ulaşma
imkânı doğmuş, aynı zamanda uluslararası pazar
da kendisine açılmıştır. Bu durumda yerli sanayicimiz için de artık tek çıkar yol oyunun kurallarına uyarak, daha rekabetçi mal ve hizmet üretmek
18
GÜNDEM NİSAN 2009
Kapak Konusu
İşte Türkiye de 1974 sonrasındaki süreçte kendi sanayisinin üniversite ile işbirliği yapmasının önemini
daha iyi kavramaya başlamıştır. Bunun için çeşitli
teşvik ve politikalar hayata geçirilmeye başlanmıştır. Üniversitenin sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikli
elemanı yetiştirme görevi ve kendi öğrencilerine
ileride çalışması muhtemel firmalarda staj yaptırması, sanayinin de bir takım raporları, dokümanları üniversiteye hazırlatma ihtiyaçları şeklindeki
vb. bildik ve yeterince gelişmiş olmayan işbirliği
de bu teşvikler ve politikalarla artmaya başlamıştır. Üniversitelerin her ilde kurulması, özel üniversitelerin kurulması, teknoloji geliştirme merkezleri
(teknokent) kurulması, üniversitelerde yayınlara ve
araştırmalara verilen teşvikler, üniversitelerde ve
araştırma kuruluşlarında teknolojik kuluçka merkezleri oluşturulması, TÜBİTAK vasıtası ile araştırma faaliyetlerinin daha çok desteklenmesi, özellikle
TÜBİTAK’ın 1007 kodlu ürün prototipi geliştirmeye
yönelik sanayi ve üniversiteyi bir araya gelmeye zorlayan ve uygulayıcı bakanlık eliyle yürütülen Ar-Ge
projeleri, sanayi tezleri (santez) teşvikleri, patent
bilincinin oluşturulması ve alınmasını kolaylaştırıcı
tedbirlerin getirilmesi ve TTGV gibi kuruluşlarca da
araştırma destekleri verilmesi bu konuda hayata
geçirilen önemli uygulamalar arasındadır.
Ayrıca bilindiği gibi ülkeler, savunma ve güvenlik
ihtiyaçlarının karşılanmasında serbest ticaret kurallarını uygulamak zorunda değildir. Bu konulardaki
ihtiyaçlarını kendi uygun gördükleri yerden ve istedikleri şekilde karşılayabilirler. Bu husus da savunma ve güvenlik için ayrılan kaynakların ülke sanayisinin geliştirilmesinde bir araç olarak kullanılmasına
imkân tanımaktadır. Savunma Sanayi Müsteşarlığı
(SSM) öncülüğünde ve Türk Silahlı Kuvvetleri’nin
(TSK) de etkin desteğiyle savunma alanında yerli
firmalardaki yeteneklerin kullanılması ve geliştirilmesi, proje kaynaklarının yerli firmalara yönlendirilmesi, bu kuruluşlara 1007 kodlu projeler vasıtası ile de üniversitelerle işbirliği yapacakları Ar-Ge
projeleri yaptırılması, kritik ve milli olarak kazanılması gereken yeteneklerin yurt içinde geliştirilmesi
politikalarının kararlı ve sürekli olarak uygulanması da üniversite-sanayi işbirliğine önemli katkılar
yapmaktadır. Buna ilave olarak, üniversiteler veya
sanayi kuruluşlarında Ar-Ge merkezleri kurulması
(nanoteknoloji Ar-Ge merkezi, uzay Ar-Ge merkezi
gibi), ana entegratör firmalar vasıtası ile sanayinin
yönlendirilmesi, örgütlenmesi ve düzenlenmesi,
bileşenler üreten taşeron firmalara kaynak aktarılmasının teşviki ve mükemmeliyet merkezleri ve
ağlarının kurulması da üniversite-sanayi işbirliğini
geliştirmektedir.
Bunlara paralel olarak, AB 7. Çerçeve Programları
(ÇP)’nın sağladığı olanaklar da üniversite-sanayi
işbirliğini sağlamayı ve uluslararası işbirliklerini
teşvik etmektedir. Lizbon Kararları ile AB, 2010 yılında dünyada sürdürülebilir ekonomik büyümeye
sahip, daha iyi iş alanları yaratabilen, en rekabetçi ve dinamik bilgi tabanlı ekonomi ve toplum
olmayı hedeflemiştir. Bunun için üye ülkelerin
Ar-Ge harcamalarının 2010 yılında gayri safi milli
hâsılalarının (GSMH) %3’üne ulaşmasını ve bunun
çoğunlukla özel sektör tarafından sağlanmasını
hedeflemiştir. Bu kararlar doğrultusunda üniversitelerin rolünü ise bilginin üretimi ve yayılması ve
bilginin toplum refahına yönelik kullanımı olarak
belirlemiştir.
Üniversite-sanayi işbirliğinin sağlıklı bir şekilde gelişmesi için bu kurumlardaki farklı organizasyonel
kültürlere sahip insanların birbirini daha iyi anlaması gerekir. Aynı problemin farklı kültürlere sahip
olan bu organizasyonlar tarafından benzer şekilde
anlaşılabilmesi için birlikte çalışmak ve yaşamak
gerekmektedir. Bu nedenle yukarıda sayılan tedbir, teşvik ve politikalar bu organizasyonların daha
fazla bir arada çalışmasını sağladığı için, kültür
bariyerinin aşılmasına ve ortak çalışmaya olan direncin azalmasına katkı yapmaktadır. Bilindiği gibi
GÜNDEM NİSAN 2009
19
Kapak Konusu
teknoloji transferinin önündeki en önemli engel
de organizasyonlardaki kültürel farklardır.
Dünyada son yıllarda açık ve özgür ticaret kuralları gelişince bunu teşvik eden ve hatta zorlayan
ülkeler bu defa dünyanın başka köşelerinde ortaya
çıkan yeteneklerin kendi ülkelerindeki firmalarla kıyasıya rekabet ettiğini, bunun sonucunda çoğunlukla birçok sektörde kendi sanayisinin yok olma
tehlikesi ile karşı karşıya kaldığını görmüştür. Tüketici daha kaliteli ürünü daha ucuza almaktan dolayı
sevinirken öte yandan birçok kişi kapanan işyerleri
nedeniyle işsiz kalmıştır. Ortaya çıkan işsizler, hükümetler üzerinde baskı oluşturmaya başlamıştır. Bu
baskıya rağmen, rekabeti kısıtlamanın çıkarlarına
uygun olmadığını düşünen bu en zengin ülkeler,
rekabetin getirdiği bu sorunlara çözüm bulmaya
çalışmışlardır. Sonuçta kendi ülkelerindeki firmalarının daha bilinçli ve örgütlü olurlarsa bu rekabetle
mücadele edebileceğini düşünmüşlerdir. Bunun
için sanayinin, araştırma kuruluşlarının, üniversitelerin, finans kuruluşlarının içinde yer aldığı ağların
kurulmasını teşvik etmişlerdir.
Bundan bağımsız, birbirine fiziksel olarak yakın bulunan sanayinin yatay olarak ürün çeşitliliği yaratıp
bir kapsam ekonomisi oluşturması, düşey olarak da
çeşitli seviyelerde ürünler ve hizmetlerle bir araya
geldikleri zaman bir ölçek ekonomisi oluşturması,
bunun ihtiyaç duyulan nitelikte ve sayıda uzmanların birbirine yakın olarak bulunmasını sağlaması
ile bir ağ ile birbirine bağlanmayı ve fiziksel olarak
birbirine yakın şekilde örgütlenmeyi, buna kümelenme (clustering) diyoruz, cazip kılmıştır. Silikon
Vadisi, kümelenmeye en klasik örnektir. Bu sayede
sanayi, üniversite, araştırma kurumu ve finans kuruluşlarının da desteği ile ortaya çıkan küme daha
etkin bilgi üretmeye başlamış ve kümede yer alan
20
GÜNDEM NİSAN 2009
firmalar daha rekabetçi ürünler, hizmetler ürünleri
piyasaya sunmuştur. Bu da üniversite-sanayi işbirliğini başka boyutlara taşımaktadır. Kümeler içinde
yer alan üniversiteler, çeşitli alanlarda uzağı daha iyi
görebilme ve öncülük edebilme yetenekleri nedeniyle kümelere yön veren doğal liderler olma durumundadır. Bu durum üniversitenin topluma yararlı
olma rolü nedeniyle kümeler vasıtası ile de sanayiyi yönlendirme, örgütleme sorumluluğunu almaya
zorlamaktadır. Rekabet için birlikte Ar-Ge yaparken,
üniversite ile çalışan sanayi, bir de rekabet ve yenilikçi ürünler geliştirebilmek için örgütlenirken üniversiteyi yanında görünce üniversiteye daha çok
güven duymaya başlamakta, organizasyonel kültür
bariyerleri gittikçe azalmaktadır.
Bu tespitler ışığında dünyada ve Türkiye’de gelecekte üniversite ve sanayinin daha çok ve sıkı işbirliği yapmak zorunda olduğu açıktır. Bunu sağlayacak ortamların yaratılması kanun yapıcılara
düşerken, sanayi ve üniversite de kendi süreçleri
ve organizasyonunu değişen koşullara göre geliştirmek zorunda kalacaktır. Bu işbirliği sonucunda
ortaya çıkacak yeni bilgi ve ürünler ve bunların yaratacağı katma değer ülkelerin gelirlerini ve insanların refahını artıracaktır.
Son olarak Üniversitemizin bu işbirliğinde nerede olduğundan kısaca bahsetmek gerekmektedir.
Çankaya Üniversitemiz de üniversitenin içinde yaşadığı topluma direkt faydalı olmasından hareketle,
üniversite-sanayi işbirliğini her iki boyutu ile yani
birlikte Ar-Ge yaparak yenilikçi ürün geliştirme bu
sayede firmaların teknik ve üretimle, verimlilikle
ilgili sorunlarına çözüm bulma için çalışırken, aynı
zamanda OSTİM Organize Sanayi Bölgesi’nde (OSB)
yer alan İş ve İnşaat Makineleri (İŞİM) firmalarının
bir küme (İŞİM Kümesi) içinde örgütlenmesi çalışmalarına önderlik etmek yoluyla faaliyet göstermektedir. Bu çalışmaların da, yukarıda bahsedilen
faaliyetler ile birlikte, ülkemizde yerli ve dünya ölçeğinde rekabetçi bir sanayi oluşturması, şu anda 50.
sıralarda bulunduğumuz dünya rekabetçilik sıralamasında üst basamaklara bir an önce tırmanmamızı sağlamasını, firmalarımızın daha fazla katma
değerli ürünler yaparak daha fazla kâr etmelerini
sağlamasını, bu kaynakların bir kısmının da Ar-Ge
için ayrılarak üniversitelerimiz ve firmalardaki bilgi
üretim sürecini geliştirmesini umuyoruz.
Kapak Konusu
Dr. Zeki Uğurata KOCABIYIKOĞLU
Çankaya Üniversitesi
Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği
Yarı Zamanlı Öğretim Görevlisi
ÜNİVERSİTE - SANAYİ İŞBİRLİĞİ ÜZERİNE
Sanayi, gelişmesini bilim ve mühendislikteki gelişmelere borçludur.
açık ara önde olmasına katkı yapmıştır.
Bu noktada çoğu zaman karıştırılan mühendis tanımına açıklık getirmekte fayda olacaktır.
Aşağıdaki sorulara tüm üniversitelerimizin özellikle mühendislik fakülteleri açısından bir göz
atalım:
Mühendis nedir?
• Müfredat programları ne derece sanayiye yöneliktir?
Mühendis ne yapar?
• Üniversitelerde laboratuvar imkânları yeterli midir?
Mühendis, halk arasında çoğu zaman bilim adamı
ile karıştırılır.
• Öğretim elemanlarımız acaba sanayiyi ne kadar
tanımaktadır? İmkânlar nedeniyle tanımamak bir
kusur olamaz; ama tanımak istememek bir kusur
sayılmalıdır.
Oysa Mühendis bilim adamı değildir. “Mühendis,
bilimi daha iyi bir yaşam için günlük hayatımıza uygulayan kişidir”.
• Üniversiteler sanayi ile ne kadar temas halindedir?
Mühendis, olayların nedeninden çok sonucu ile
uğraşır ve uygulamaya önem verir.
• Sanayi istediği mühendis yapısını kazanabilmek
için üniversiteler ile ne kadar yakın çalışmaktadır?
Bizde sık sık neden ve niçin gibi sorular mühendise sorulur ve mühendisler de bilim adamı gibi
soruları yanıtlamaya çalışır. Oysa mühendislerin “neden ve niçin” soruları ile uğraşmak yerine
“yaptım ve çalıştı” ile uğraşmaları daha yerinde
olacaktır.
• Sanayi problem ve projelerini ne ölçüde üniversiteler ile paylaşmaktadır?
Mühendislikle beraber ortaya çıkan pratiklik ve
uygulamacılık, Batıda doğan sanayinin daha
da gelişmesine ve ilerlemesine yol açmış, Batının
Bu soruların cevaplarının genelde olumsuz olduğu, üniversite-sanayi-öğrenci üçgeninin yeterince etkin çalışmadığını hemen herkes kabul
etmektedir. Bundan zarar gören ise kaynaklarını
etkin kullanamayan ülkemiz olmaktadır. Öncelikle
sanayinin öneminin toplum olarak hepimiz tarafından anlaşılması gerekiyor.
GÜNDEM NİSAN 2009
21
Kapak Konusu
Bu gün Batı dünyasının daha uygar bir toplum
olmasının altında yatan nedenlerden birisi de
1700’lü yıllarda İngiltere’de başlayan ve diğer
Batı ülkelerinin hemen adapte oldukları Sanayi
Devrimi’dir.
sitelerinin çok altındaki görevlerle yetinmelerine,
diğer yandan da sanayi-üniversite işbirliğinin
kurulamamasına yol açmıştır. Sanayi-üniversite
işbirliğinin kurulamamasını sadece bu nedene
bağlamak doğru bir yaklaşım olmayacaktır.
Sanayi devrimi ve kültürel devrim yumurta-tavuk
ilişkisi kadar girift ve iç içedir. Ziraata dayalı toplumların kültür, sanat ve düşünce devrimi yaşama
şansı sanayi toplumlarına göre daha azdır.
Bu gün bu açık kapatılmaya, yıllarca ihmal edilen
yaratıcılığa ve tasarıma gereken önem verilmeye ve sanayide bütünlük sağlanmaya başlamıştır.
Sanayi sözcüğü toplumlar için gelişme ile eş anlamlı bir hale gelmiştir.
Şimdi tasarımda verimlilik ve sanayide tasarım
çalışmalarının nasıl yönlendirilmesi gerektiği tartışılmaktadır.
Toplumlar sanayileştikçe fikirsel, kültürel ve sanatsal yeniliklere daha kolay açılabilmekte, daha
uygar bir toplum haline gelebilmektedir.
Sanayi devrimini yaşamadan sanayileşmeye çalışan Türkiye’nin durumu, savaşmadan kurulan
devletlerin durumuna benzetilebilir. Taklitle elde
etmenin kolaylığına alışmış toplumumuz, problem çözme alışkanlığını yitirdiği için, küçük sorunlarda bile bocalamakta, sağına soluna bakıp
nereden ne kopyalayabileceğini araştırmaktadır.
Kendine olan güvenini nerdeyse tamamen yitirmiş ve kendisinin bir şey yapamayacağına inandırılmış durumdadır. Çözümün özgün olduğunu ve
kendisinde olduğunu unutmuştur. Çözüm; araştırıcılıkta, denemecilikte, bilimsel düşünce tarzına
yaklaşım göstermede, kendine güvenmekte, yaratıcılığını yitirmemekte ve uygulamacılıktadır.
Bir diğer ifade ile sanayi satılamayacak veya
üretilemeyecek bir tasarımı ortaya çıkartmanın
amaç olmadığını anlamaya başlamıştır. Devrim
Otomobilleri’ni 48 yıl önce yapmak sorunu çözmedi. 2009 yılında Türkiye hâlâ kendi otomobilini
yapamamaktadır.
İlk ve son Türk tasarımı otomobil, DEVRİM, 1961.
Bilim ve sanayinin toplumları ileri götüren bir unsur olduğunda hemfikir kalınması gerekir. Bu gün
Batıda sanayinin gelişmiş olmasında;
• Mühendisliğin amaca yönelik kullanılması,
• Üniversitelerin amaca uygun eğitim vermesi
• Sanayinin üniversitelerle işbirliği yapması
önemli rol oynamıştır.
Türkiye’de de üniversite ve sanayinin eğitim, araştırma ve proje çalışmalarında bütünleşerek ülkemize olumlu katkı sağlaması gerekir.
Dave Packard ve Bill Hewlett. Bir garajda başlattıkları yaratıcılık, HP ismiyle dev bir sanayi oldu.
Türkiye, bir dönem mühendissiz sanayiyi zorlamış ve son zamanlarda da sanayisiz mühendisliği zorlar olmuştur.
Sanayi kuruluşlarımızın ve sanayicilerimizin kısa
vadeli kâr düşünceleri araştırma-geliştirme ile
birlikte tasarımın ihmal edilmesine ve mühendislerimizin yıllarca Batıya göç etmesine veya kapa22
GÜNDEM NİSAN 2009
Üniversitelerimizin müfredat programlarını sanayiden gelecek geri beslemeye göre yönlendirmesi, uygulamaya, laboratuvar çalışmalarına,
stajlara daha fazla önem vermesi, yaratıcılığı
desteklemesi, öğrencilerin uygulamacı yönlerini ve kişiliklerini geliştirecek eğitim programları
düzenlemesi gerekir.
Üniversite-sanayi işbirliğinin kurulmasında görev sadece üniversitelere düşmemeli; bu konuda
sanayi de istekli ve paylaşımcı olmalıdır. Bunun
Kapak Konusu
kendiliğinden gelişmesini beklemek ise iyimserlik
olacaktır.
Bunu yaparken hiçbir taraf, problem veya proje
küçümsenmemeli, ülkemizin kaynaklarının en verimli şekilde değerlendirilmesi amaç olarak görülerek konu ele alınmalıdır.
Bu konuda Çankaya Üniversitesi’nin OSTİM
ile oluşturduğu çalışma ortamı örnek gösterilebilir. Bu projelerde çalışan ve emeği geçen
herkesi kutlamak gerekir.
DELL bilgisayarlarının yaratıcısı Michael Dell.
İlk kişisel bilgisayarını geliştirdiği Texas Üniversitesi’ndeki laboratuvarı ziyaret edip öğrencilerle fotoğraf çektiriyor. Üniversitede başlayan yolculuk dev
bir sanayi ile sonlanıyor.
Tek tek konuşulduğunda herkes işbirliği üzerinde
mutabık kalmaktadır; ancak ortaya somut bir şeyler
koymaya geldiğinde iki tarafın da pek fazla mesafe
kat edebildiği söylenemez. Bunu aşan pek çok üniversitemiz ve sanayi kuruluşumuz olsa da genel resmi daha iyi göstermek pek mümkün olmamaktadır.
Irak’taki bir Amerikalı albayın söylediği gibi, “Dünyanın bu bölgesinde ne yaptığınız değil; ne
söylediğiniz itibar görmektedir.”
Burada görev, üniversite ve sanayi kuruluşlarımız
kadar fazlasıyla devlet kurumlarımıza da düşmektedir. Bunlar; TÜBİTAK, Sanayi Bakanlığı, Milli
Eğitim Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Mahalli
İdareler ve YÖK gibi kurumlar olabilir.
Konulacak özendirici tedbirler ile üniversitelerimizin sanayi ile ortaklaşa proje üretmeleri, birlikte
çalışmaları sağlanabilir. Arkasına üniversitelerimizi
(en azından bir tanesini) almamış sanayi kurumlarımızın arzu edilen seviyeye, yani özgün tasarım
yapan, araştırmacı, inovasyona açık, çevre dostu ve
uluslararası niteliklerde kabul görecek bir noktaya
gelmesi mümkün değildir. Batıdaki büyük sanayi
ve teknoloji şirketleri incelendiğinde, mutlaka arka
planda bir üniversitenin olduğu görülecektir.
Bunu Türkiye’de de başarmamak için hiç bir sebep yoktur. Yapılacak tek şey sanayimizin, büyük
veya küçük demeyip tüm problem ve projelerini üniversitelerimizle paylaşmasını sağlamak ve
bu konuda gerekli teşviklere olanak yaratmaktır.
Ülkeler kaynaklarını verimli kullanabildikleri ölçüde ön saflarda olacaktır. Üniversite-sanayi işbirliği
sonucu sağlanacak gelir ve destekler üniversitelerimizin kaynaklarını artıracak, devlet üniversiteleri
devlete ve dolayısıyla vergi mükelleflerine yük
olmaktan kurtulacak, milli ekonomiye doğrudan katkı sağlayacaktır.
Üniversitelerdeki tek veya ağırlıklı kriter yayın yapmak olmamalı; uygulamalara verilen önem çerçevesinde tüm üniversitelere devlet desteği verilmelidir. Yayın yapmanın önemini yadsıyamayız.
Yayın yapmayı önemserken yarınımız olan öğrencilerimizin eğitimi, sanayi kuruluşlarımızla yapılan
projeler, verilen hizmetler ve en önemlisi ekonomiye sağlanan katkı ikinci plana atılmamalıdır.
Eğitimin kalitesi öğrencinin kişiliğinde yansır.
Gençlerimizi ikinci sınıf bir eğitime veya hiç kullanmayacağı bilgilerle donatılmış, uygulama
yapamayan, elini işe bulaştırmamış biri olarak
mezun olmaya mecbur etmemeliyiz. Böyle yaptığımız zaman sanayimizin istenilen yönde gitmesini sağlayacak mühendisleri yetiştirmemiş oluruz
ve üniversite-sanayi işbirliğini kurmak zorlaşır.
Sözünü ettiğimiz üniversite-sanayi işbirliği konusunda bu güne kadar hiçbir çalışma yapılmadığını da söyleyemeyiz. Önceleri Türkiye’nin bilimsel
yönlendirilmesi üzerinde yoğunlaşılmış, son zamanlarda etkin bir üniversite-sanayi işbirliği tartışılmaya, en önemlisi ticarî düşünme biçiminin
üniversite ortamına aktarılması noktasında durulmaya başlanmıştır.
Aslında ticarî düşünmeyi her kurumumuzun içerisine yerleştirmemiz gerekiyor. Bu düşünce biçimini, geleneksel olarak sadece asker/polis üstlenmiş; ulusumuzun asırlarca ihmal ettiği söz konusu
ticarî yaklaşım, bu konunun uzmanı olan Batılılarca ustaca kullanılarak Türkiye’ye pahalı bedeller
ödettirilmiş ve halen de ödettirilmektedir.
Ticarî düşünme ile birlikte yalnızca bilim ve teknolojide yetkinleşme değil; bilimsel ve teknolojik
GÜNDEM NİSAN 2009
23
Kapak Konusu
araştırmalar sonucu ortaya konan yeni bilgileri
ekonomik ve toplumsal fayda sağlayacak ürünlere, üretim yöntemlerine dönüştürme, inovasyonda yetkinleşme sağlanmış olacaktır.
Günümüz dünyasında ülkeler topyekün ekonomik savaş vermektedir. Bazı kurumlarımızın bu
savaşın dışında kalması düşünülmemelidir. Büyük
bir ihale söz konusu olduğunda başbakan ve devlet başkanlarının devreye girdiği, politik silahların
kullanıldığını ve seyahatlerden kaçınılmadığı görülmektedir. Ticaret ataşeleri eski alışkanlıklarını
bırakıp firmalarıyla bütünleşiyor. Bu noktada hepimizin aynı gemide olduğunu unutmaması lazım.
Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003–2023
Strateji Belgesi’nde;
“...Ögretim üyelerinin diğer üniversitelerde, araştırma kurumlarında ve sanayide uzun süreli görev alabilmeleri
veya yarı zamanlı çalışabilmeleri sağlanmalıdır. Böylece
öğretim üyelerinin sahip olduğu birikimin ekonomide
katma değer yaratabilmesinin yolu açılmalıdır.”
denilmektedir.
Bugün Türkiye, 1990’lı yılların kazanımları olarak,
üniversite-sanayi işbirliğini geliştirme amacıyla yararlanılabilecek iki önemli mekanizmaya sahiptir:
• Yasası 2001’de çıkarılabilen Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
• TÜBİTAK’ın 1996 Eylül’ünde yürürlüğe koyduğu
bir programın ürünü olan Üniversite-Sanayi
Ortak Araştırma Merkezleri.
24
GÜNDEM NİSAN 2009
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri’nin sayısı otuzu aşmıştır. Üniversite-sanayi işbirliğini geliştirme açısından, bu bölgelerden beklenen fayda sağlanmış
mıdır? Teknoloji geliştirme bölgeleri kurulmasının
ana felsefesi olan “teknoloji geliştirmeye yönelik
üniversite odaklı firma kümeleşmeleri oluşturma” fikrinin ne derece sağlanabildiği tartışılır.
Üniversitelerimizin bu bölgeleri sadece birer gelir
kapısı olarak görmemeleri; buralarda iş yapan firmaların da bu bölgeleri sadece vergi indiriminden
istifade etmek için kullanmamaları gerekir.
Burdaki ana fikir, sanayi kuruluşlarını ve üniversitelerimizi fiziksel olarak yakınlaştırıp aralarında
işbirliği sağlamak ve onları birbirlerinden istifade
eder duruma getirmektir.
Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezleri’nin varlıklarını sürdürebilmeleri önemli
olacaktır. Bu konuda görev, bu merkezlere taraf
olan üniversitelerimize ve sanayimize ve elbette
devlet kurumlarımıza düşüyor. Ancak bilim ve
teknoloji politikalarına ilişkin süreçlerde, öncülüğü, bilim dünyasının yapması daha sıklıkla
görülmektedir.
Sanayimizin de kabuğunu kırarak, üniversitelerimizdeki kaynaklarımızı ekonomiye katma konusunda daha istekli olmalarını istemek zorundayız. Ekonomik refah için tüm ülke kaynaklarımızı
devreye sokmak, araştırma-geliştirme-tasarıma
önem vermek ve çok çalışmak zorundayız.
Dünya Kadınlar Günü
KADUM
Prof. Dr. Emel DOĞRAMACI
Çankaya Üniversitesi KADUM Müdürü
YALNIZ RUHLAR:
KADINA YÖNELİK DUYGUSAL ŞİDDET
Çankaya Üniversitesi Kadın Çalışmaları ve Uygulama Merkezi olarak her yıl 8 Mart’ta Türkiye’de
kadın olgusunun önemli bir boyutunu gündeme taşımayı görev bilmekteyiz. Üniversitemizin
çağdaşlaşma ve modernleşmeye yönelik vizyonu
doğrultusunda 1998 yılında kurulan KADUM olarak bugüne kadar gerçekleştirmiş olduğumuz etkinliklerdeki temel amacımız, kadının toplum içinde yaşadığı sorunlara çare aramak olmuştur. Bu
amaca yönelik olarak düzenlediğimiz etkinliklerin
pek çoğunda ülkemizin sivil toplum örgütleriyle
ve Üniversitemizin öğrenci topluluklarıyla işbirliği
yapmaktayız. Örneğin, Üniversitemizin Toplumsal Dayanışma Topluluğu, Amatör Fotoğrafçılık
ve Film Topluluğu ve Çankaya Çeviri Çevresi gibi
öğrenci toplulukları birlikte çalıştığımız gruplar
arasında yer alıyor. Bu vesileyle kurulduğumuz ilk
günden beri bizden desteğini hiç eksik etmeyen
Üniversitemizin kurucusu Sayın Sıtkı Alp’e en içten şükranlarımı ifade etmek isterim.
Şiddetin dayandığı kapı kadın. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü’nün 8 Mart 2009
için üst başlık olarak belirlemiş olduğu ‘Kadına
Yönelik Şiddet’ olgusundan hareketle bu yılki
toplantımızda şiddetin bir boyutu olan duygusal
şiddet sorununu gündeme taşıyarak tartışmayı
amaçlıyoruz.
Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü ve
Avrupa Komisyonu’nun desteklediği bir projenin
sonuçlarına göre, Türkiye’de 2009 yılı Ocak ayında
kadına yönelik yaşanan şiddet olaylarının dağılımı
şöyledir: Duygusal şiddet: %44, Ekonomik şiddet:
%40, Fiziksel şiddet: %39, Cinsel şiddet: %15. Ardından, tehdit, çocuğu kullanma, izole etmek, vb.
Türkiye’de kadına yönelik şiddet toplumumuzu
oluşturan kültürel değerler çerçevesinde incelendiğinde giderek artan yükseliş eğilimi göstermektedir. Genellikle sözlü ve yazılı basına yansıyan
şiddet biçimi, fiziksel şiddet niteliğindedir. Hiç
kimsenin görmeyi arzu etmediği bu tür dehşet
sahnelerini gözler önüne sermektedir. Şiddet, sadece Türkiye’de değil; dünyada da kadının ezilen
cins olarak kadının yaşadığı en önemli sorunların başlıcasıdır. Kadına yönelik şiddet nedeniyle
İspanya’da bir sene içerisinde 70 kadın yaşamını
yitirmiştir.
GÜNDEM NİSAN 2009
25
KADUM
Duygusal şiddete maruz kadınların pek çoğu, kendi durumlarını değerlendirememekte ve giderek
artan oranda psikolojik olarak yıkılmış, yalnız bir
hayata sürüklenmiş durumdadır. Tanım bakımından diğer şiddet türlerine göre daha karmaşık bir
tür olan duygusal şiddet veya psikolojik şiddet
uygulamaları ne yazık ki çoğu zaman toplumun
dikkatinden kaçabilmektedir. Kadına yönelik duygusal şiddet yöntemlerinin başlıcaları şunlardır:
Küçümsemek, kendisine olan güvenini yok etmek, aşağılayıcı sözler söylemek, kendisini eksik
ve ruh hastası gibi hissetmesine yol açmak, yemeği dökmek, eşyaları kırmak, istediği yapılmadığında günlerce surat asmak, kıskançlık, arkadaşlarına,
yakınlarına hakaret etmek, başkalarının yanında
küçük düşürücü sözler sarf etmek, korkutmak,
sindirmek, maddi ve manevi olarak kadını destek
alabileceği kişi ve kuruluşlardan soyutlamak. Gözle görünmeyen şiddete karşı da günlük hayatın
her alanında bütün toplumdan duyarlı olmalarını
diliyorum. Üniversitemizde bugünkü tartışmalarla
pekişecek olan farkındalık dalgasını yakın ve uzak
çevrelerine yaymalarını rica ediyorum.
Sıtkı ALP:
Çankaya Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı
Her yıl 8 Mart’ta toplumda kadınla ilgili sorunların
Üniversitemizin çatısı altında tartışılması bir gelenek haline gelmiştir. Yurdumuzda diğer bütün
alanlardaki öncülüğü ile Cumhuriyetimizin kurucusu büyük önder Atatürk, Türk kadınına eşitliklerin en çağdaşı olan seçme ve seçilme hakkını
kademeli bir şekilde tanımıştır. Önce mahalli se26
GÜNDEM NİSAN 2009
Dünya Kadınlar Günü
çimlerde diğer bir değişle belediye seçimlerinde
kadınlara sadece seçme hakkı veriliyor. 1934 yılında hem seçme hem de seçilme hakları tanınmış
oluyor. Atamıza şükran borçluyuz. Gerek Birleşmiş
Milletler’in gerekse Atatürk’ün yaklaşımlarının arkasında iki önemli neden yer almaktadır: Bunlardan birincisi, dünya barışının korunması, ikincisi
ise sosyal gelişim ve temel insan haklarının kullanılması için kadınların kendilerini geliştirmesine
olanak tanınmasıdır. Kadınlara eşit hakların verilmesinin dünya barışını kuvvetlendireceği kabul
edilmiştir. Kadınların erkeklerle eşit tutulması ile
dünya barışı arasında doğrudan bir bağlantı olduğu kabul görmüşken ne yazık ki bu eşitliği hazmedemeyen bir takım zihniyetler, kadına yönelik
olarak baskı, yıldırma ve şiddet uygulamaları içine
girmiş ve bunu giderek farklı biçimlerde ortaya
koymuşlardır. Bu biçimlerden biri de kadına yönelik duygusal şiddettir.
Bugün burada toplanmamızın nedenini oluşturan ve toplumsal yaramız olan en önemli şiddet
biçimi de duygusal şiddettir.
Bilindiği gibi, Çankaya Üniversitesi en güncel sorunları gündeme getirmeyi ve toplumla sürekli
bir etkileşim içinde olmayı her zaman bir sosyal
sorumluluk görevi olarak benimsemiştir.
Tayyibe Gülek DOMAÇ:
Devlet Eski Bakanı
Bu konu sadece belli günlerde dile getirilmeyecek
kadar önemli bir konudur. Duygusal şiddet yeteri
kadar dile getirilmiyor. Fiziksel şiddet, kadınların
KADUM
Dünya Kadınlar Günü
ekonomik anlamda, siyasi katılım anlamında, eğitim anlamında yaşadıkları sıkıntılar daha çok dile
getirilmektedir. Bunlarda da veriler çok iç açıcı
değil. Konuya ilişkin çok kapsamlı yeni raporlar
var, kısaca onlara da değinmek istiyorum. Bu, zannettiğimizden çok daha yaygın ve dolayısıyla çok
da duyarlı olunması gereken bir konu. Kadınların
sıkıntısına genel çerçevede baktığımızda bir çok
alanda kötüye gittiğini düşünürsek, diğer sorunlarla duygusal şiddet de bir araya gelince onu oratadan kaldırmak da çok daha zor hale geliyor. Günümüzün Türkiyesinde her beş kadından birinin
okur yazar olmadığı, eğitimde kadın oranlarının
çok düşük olduğu, aile şiddetinin giderek arttığı,
kadınların iş gücüne katılımının Cumhuriyet tarihinde en düşük düzeyde olduğu bir dönemdeyiz. 1999’da bile bu oran %30’lardayken şu anda
bu oran, %25’lere düşmüştür. Çalışan kadınların
%66’sı kayıt dışı çalışıyor. Çalışma alanlarında da
kadınların genelde hep alt kademelerde yer aldığını görüyoruz. Çalışma alanlarının en gerisinde
de siyasi alan yer alıyor. Cumhuriyet tarihi boyunca on dört kadın, bakan olarak görev yapmış ve
bu dönemde de sadece kadından sorumlu devlet
bakanılığı makamında kadın olmasını kınıyorum.
Neden bir enerji bakanı, eğitim bakanı, kültür bakanı, kadın olmasın. Yerel seçimlerde de ne yazık
ki oranlar %1’ler civarındadır. Burada çözüm için
birinci şart, siyasi iradenin bu konuda istekli olmasıdır. Toplumun yarısını teşkil eden kadınların
da karar alma mekanizmasında yer almasının sağlanması gerekir.
Meral KIZRAK:
KADUM Yönetim Kurulu Üyesi
Benim vurgulamak istediğim konu, kadınların
cinsiyet rollerine ve şiddete ilişkin tutumları. Kadınlar bu şiddetin nesnesi mi öznesi mi? Kadınlar
şiddete uğradıklarının farkındalar mı? Şiddeti tanımlayabiliyorlar mı? Erkek egemen bir toplumda
yaşamaktan hoşnutlar mı, değiller mi?
Başbakanlık Kadın Enstitüsü Genel Müdürlüğü
tarafından yapılan bir araştırmada, kadınlara şiddete ilişkin sorular sorulmuş ve kadınların buna
ilişkin tutumlarının ortaya çıkması beklenmiştir.
Bu araştırma sonucunda, kadınların %47’si erkek,
kadından sorumludur, %49’u kadın, eşiyle tartışmamalıdır diyor. Konuşmamın içeriğinde yaşanmış olaylardan da örnekler vermek istiyorum.
Otuz yıllık evliliğinde hep acı görmüş, psikolojik,
ekonomik ve fiziksel şiddetlere maruz kalmış bir
kadının şiirini sizlerle paylaşmak istiyorum.
Nikahlım, belası başımın,
Rakısının başına geçtiği zaman çılgına dönüyorum.
Korkuyorum olacaklardan,
Çocuklarımın üzülmesinden, ana avrat küfürlerin,
o korkunç sarhoşluğun yok mu,
Kişiliğinin değiştiği andır.
Ne çok korkuyorum o zaman
Yıkıcısın, yakıcısın, kırıcısın, yok edicisin,
Bir başkası olup çıkıyorsun, korkutuyorsun beni.
Başa çıkamam ne yapsan da feleğini şaşırdığın
andır,
Mahpusluğumdur benim.
Bedenimle düşüncemle zincire vurulduğum andır.
Bu dizelerin yazarı eşiyle çok acı yıllar geçirmiştir.
Kendisi Doğan Cüceloğlu’nun kitabına konu olmuş bir kadın. Adana’da yetişmiş, büyümüş, lise
mezunu bir kadın. Otuz yıl boyunca eşini kendi
yöntemleriyle dize getirmeye çalışmış. Şiirde de
belirtildiği gibi, mahpus hayatı yaşamış. Eşi bir
gün dahi ismini söylememiş; yani yok sayılmış.
Peki buna rağmen Saniye Hanım neden otuz yıl
boyunca eşine katlanmış, neden evliliğini sürdürmüş? Aklınızdan parası yoktu, ekonomik özgürlüğü yoktu, gibi sebepler geçebilir; ancak bunlar,
Saniye Hanım için geçerli sebepler değil. Varlıklı
bir ailesi var, birkaç kez ailesine gidiyor; fakat tekrar eşine geri dönüyor. İşe başvuruyor, gitmiyor,
boşanma davası açıyor; ama davaya gitmiyor.
Saniye Hanım’ın böyle çelişkileri var. Bunun sebebini kendi kendime düşündüğüm zaman, şöyle
sonuçlar çıkartmaya gayret ettim: Bence Saniye
Hanım kendisinde var olan bireysel potansiyelin
farkında değildi, hayatının merkezine başka bir
gücü; yani erkeği yerleştirme çabası içindeydi.
Karşısındaki erkeği değiştirmek için enerjisini sarf
etti; oysa ki kendi içindeki potansiyelin, yaratıcılığın, çalışkanlığın farkında olsaydı otuz yıl mahpus
hayatı sürmeyecekti, diye düşünüyorum.
Kitabın bazı bölümlerinde Saniye Hanım şunu
dile getiriyor: “Ben kocama çok bağlı bir insandım, onun için çektim.” Bence bağlılıkla bağımlılığı birbirine karıştırıyoruz. Bağlılık, hiçbir zaman
benliğini başkasına sunmak anlamına gelmemeli, yaşamanın merkezine bir başkasını oturtmak
anlamına gelmemeli. Bağımlı olduğunun farkına
GÜNDEM NİSAN 2009
27
KADUM
varamazdı belki; ancak eşi öldükten sonra bağımlı olduğunu kavrayabildi. Eşi öldükten sonra bile
onu arar olmuş, çünkü acı çekiyor, aşağılanıyor,
küçümseniyor olsa bile eşinin varlığı ile bütünleşiyordu. Belki içten içe bir erkeğin, bir gücün koruyuculuğuna ihtiyaç duymaktaydı. Bunalımlı bir
otuz yıl geçirmesine rağmen, evimin erkeği var,
diyebiliyordu.
Biz kadınlar olarak artık sorumluluğu ve inisiyatifi elimize almamız gerekiyor. Başkasından bir şey
beklemememiz gerektiğini düşünüyorum. Şartlar
ne olursa olsun hayat yolunda ilerlerken ön koltuğu erkeklere vermemeli, onlarla yan koltukta
seyahat etmeliyiz. Bunun da riskleri var, bir kaza
anında en çok zararı ön koltukta oturanlar alacaktır; ancak o riskleri göze almadan da özgür kalabileceğimizi düşünmüyorum. Özgürlük yolunda
bir takım bedeller ödenecektir. Yalnız ruhlar bile
olsak, özgür ruhlar olmayı tercih ediyorum.
Serhan YILMAZ:
Çankaya Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü
Öğrencisi
Kadına karşı psikolojik şiddet, filmlerde, dizilerde,
haberlerde; hatta hayatımızda karşımıza çıkabilecek bir konu. Ben, birçoğumuzun hatırlayacağı
Şoför Nebahat karakterinden yola çıkmak istiyorum. Kendisi bir taksi şoförü, saçları şapkasının altında gizli, makyajsız, feminenlikten uzak, erkeksi
hareketleri var. Bu şekliyle mesleğinde kadın olmanın kendisine yaratacağı sıkıntılardan kaçmak
ister gibi bir hali var. Bu karakterin yer aldığı bu
filmde birisi Şoför Nebahat’e bir soru yöneltiyor,
diyor ki: “Neden kadın gibi değil de erkek gibi
hareket ediyorsun, kadın olmaktan mı utanıyorsun?” Karakterin verdiği cevap ise şu şekilde: “Ben
kadın olmaktan her zaman gurur duydum, ama
müşteriler ya da diğer araç sürücüleri, benim kadın olduğumu anlarlarsa; ‘Sen kadınsın şoförlük
yapamazsın’ diyecekler.”
Burada sözü edilen şey, psikolojik şiddet. Kadını
pes etmeye zorlamak, onunla uğraşmak. Yıllar öncesinin bir filmi olmasına rağmen o gün yaşanan
problemler bugün de yaşanmaktadır.
Filmdeki bir başka diyalogda ise bir erkek yolcu,
Nebahat’i çok başarılı buluyor ve kadın olduğunu
anlayınca çok şaşırıyor. Kendisine diyor ki: “ Ben
daha önce bir kadının bir erkekten daha güzel otomobil kullanabileceğini düşünemezdim.” Gördüğünüz gibi, kadına karşı yapılan psikolojik şiddetin
28
GÜNDEM NİSAN 2009
Dünya Kadınlar Günü
hiçbir dayanağı bulunmamaktadır. Bana göre kadına karşı psikolojik şiddet uygulayan insanın psikolojik açıdan incelenmesi gerekmektedir.
Bir başka örnekle konuyu anlatmak gerekirse,
üniversite eğitimim süresince yaptığım yaz stajlarından birinde yaşadığım bir tecrübeyi sizlerle
paylaşmak isterim. Bir kadın mühendisin altında
çalışıyordum ve kadın mühendis çok ciddi çalışmalar yürütüyordu. Kendisinin çalışma konusu, üretim
bandındaki sorunların bir an önce çözülmesiydi.
Kendisi bu konuya ilişkin çok başarılı bir proje sundu, büyük bir takdir aldı. Proje tamamlandıktan bir
süre sonra üretim bandında bir sorun oldu ve kendisi sorunu çözmek için aşağıya inecekti ki departman müdürü ona “Sen otur, aşağıdaki işçilerin dikkati dağılmasın” dedi. Tabii ki o anda mühendisin
yüzü düştü ve ben de bu duruma çok üzüldüm.
Bunun üzerine dedi ki: “Ben bu konuda on beş
gün boyunca bir çalışma yürüttüm, bu çalışmanın karşılığını orada vermem gerekiyor ve bu konu
benim uzmanlık alanım.” Departman müdürü de:
“ O zaman sen konuyu erkeklerden birisine anlat,
o insin aşağıya” dedi. Bu çalışma on beş dakika
içerisinde bir başkasına aktarılamayacağı için üretim bandı iki saat boyunca durmak zorunda kaldı.
Bence burada en büyük sorumlu da departman
müdürüdür ve onun bu hareketlerine müdahale
etmeyen insanları da suçsuz görmek yanlış olur.
Ortamda bulunan diğer kadınlardan dahi herhangi bir ses çıkmadı.
Eğitim süresince yaptığımız bitirme projelerinden
de bir örnek vermek istiyorum. Son sınıftaki beş
tane bayan arkadaşımız, bitirme projelerini yapmak için firmaya gidiyor ve bilgi toplamak istediklerini söylüyor; fakat firma yetkililerinin verdiği cevap yukarıda anlattığım olaydakiyle aynı oluyor:
“Siz aşağıya inmeyin biz size ne istiyorsanız verelim” deniliyor. Burada beni düşündüren olay, arkadaşlarımıza yapılan bu psikolojik şiddetin neye
dayandığı. Öne sürülen bahane, her iki örnekte
de aynı, o da “işçilerin dikkatinin dağılması”. Bence bu bahaneler, onların kendi içsel düşüncelerini
örtme çabasından kaynaklanıyor.
Paylaştığım örneklerde dikkat ettiyseniz aynı
durumda olan, aynı eğitimi almış bir kadın ve
bir erkeğin farklı görülmesinin sadece ayrımcılık olarak tanımlanması çok yanlış olur. Bence bu
yapılanlar, ciddi bir psikolojik şiddettir. Bırakın
kadının mühendis olmasını kabullenmeyi, kadının çalışmasına bile laf eden bir toplumda yaşı-
Dünya Kadınlar Günü
yoruz. Bu toplumda da çalışan bir kadın olmak
gerçekten çok zor. Hele ki bu konuda laf eden
insanların eğitim düzeyleri de yüksek olduğunda
insan bu duruma daha çok üzülüyor. Psikolojik
şiddeti hukuk yakalayamadığı için belki bugün
bu noktaya geldik.
Bu noktaya kadar anlattıklarım, kadına yöneticisi
tarafından uygulanan psikolojik şiddetti. Bunun
bir boyutu daha var, bu da yönetici konumundaki kadınların duygusallıklarına toplumdaki bakış
açısı ve bu konudaki psikolojik şiddet. Ben gözümüzde daha iyi canlanması açısından bu konuda
da güncel bir örnek vermek istiyorum. “Çocuklar
Duymasın” isimli dizide, tam konumuza uyacak
birkaç örnek gözüme çarpmıştı. Oradaki Meltem
karakteri çalıştığı şirketin insan kaynakları departmanı sorumlusudur ve kendisinden seksen
kişiyi işten çıkartması istenmiştir. Kendisi de bunun üzerine evde bir çalışma yapmıştır ve bu detaylı çalışmayı yaparken kocası demiştir ki: “ Eğer
erkek olsaydın bununla bu kadar uğraşmazdın,
ne kadar duygusalsın.” Kadın, kocasının bu sözleriyle duygusal şiddete maruz kalıyor. Bir sonraki sahnede bakıyoruz ki kadın bu değerlendirmeyi yaparken işçilerin çalışma süreleri, hizmet
süreleri gibi kriterleri göz önünde bulundurarak
aslında çok mantıklı bir şekilde bu eleme işlemini yerine getirmeye çalışıyor.
Bence bu konudaki psikolojik şiddetin en önemli
sebebi, erkeğin, karşısındaki kadının başarısından
dolayı bir eziklik duygusuna bürünüp kendisini
salt erkek olduğu için ön plana çıkartmaya çalışmasıdır. Ben sadece erkek olduğum için üstünüm
düşüncesi var.
Psikolojik şiddet her yerde var. Evde, işte, sokakta
kadın için bu maalesef kaçınılmaz bir şey ve ka-
KADUM
dının statüsü ne olursa olsun kadınlar bu sorunu
yaşamaya mahkum bırakılıyor.
Doç. Dr. Haldun Soygür:
Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Klinik Şefi
Konu kadın olunca bizler, Anadolu topraklarında yaşayan insanlar olarak ayrıca sorumluluk
taşıyoruz diye düşünüyorum. Bizler eski zamanlardan beri kadına her zaman çok değer vermiş
bir toplumun evlatları olmamıza rağmen bugün her nasılsa bulunduğumuz noktanın trajedisi ortada.
Şiddet, bir kişiye güç ve baskı uygulayarak istediği
bir şeyi yapmak veya yaptırmak olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla bu tanımın ışığında baktığımızda
bir insana istediğinizi yaptırma doğrultusunda
yaptığınız her şey şiddettir. Dünyada da Türkiye’de
de kadına yönelik şiddet, açık seçik ortadadır. İşin
ilginç yanı, erkekler veya toplumun bütünü kadına yönelik şiddeti vicdanlarında yasal hale getirmek için bir takım ön yargıların ve mitlerin arkasına
saklanmaya çalışıyor. Ne yapıyorlar? Kadın abartır,
kadın kışkırtır, kadın mazoşisttir tarzında söylemlerin arkasına saklanılır. Bir başka mit de erkeğin
kadına şiddet uygulamasının tek sebebi alkolmüş
gibi gösterilmeye çalışılmasıdır. Bu, arkasına sığınılacak bir şey değildir. Ailenin içinden bedensel ya
da duygusal bir şiddet sesi geliyorsa; “Bu bir aile
problemidir, aralarında çözsünler”in arkasına saklanmak var, sorunu yoksulluğa ve işsizliğe gönderme yaparak açıklamaya çalışmak var. Bir de “Bunlar
evliler, alan memnun satan memnun siz ne karışıyorsunuz” tavrı var. Ayrıca öteden beri alışılagelmiş
bir laf olan “Erkek evin reisidir, döver de sever de”
miti var.
GÜNDEM NİSAN 2009
29
KADUM
Kadınlar duygusal şiddete maruz kalıyor. Bununla ilgili birkaç tespitte bulunmak istiyorum. Nasıl
oluyor da bu kadar çok sayıda kadın, kendilerini olduklarından daha değersiz, daha akılsız ve
daha yetersiz görüyor? Bir biçimde toplum yüzyıllar boyunca kadınların üstü örtülü bir biçimde kendilerini daha değersiz, yetersiz ve akılsız
görmelerine neden oluyor. Bu, benlik saygısının
azlığı anlamına gelir. Benlik saygısının azlığı da
birey olarak kadının ruhsal sağlığını, ilişkilerini,
işteki performansını, başkalarına ve genel olarak
dünyaya olan tavrını etkileyecektir. Benlik saygısının azlığı grup olarak pek çok kadını politik,
ekonomik ve sosyal açıdan etkiler. Benlik saygısı;
yani özgüven açısından kadınlar bir biçimde erkeklerden daha geride yer alıyor. Erkek bir biçimde maça galip başlıyor.
Kadınların benlik saygısı neden düşük? Bu çok
açık, yıllar boyunca erkek egemen bir toplumun
altında kadınların üzerinde kurulan baskı sonucunda kadının da üstünde baskı oluşuyor. Bireysel olarak kadının başını ağrıtan pek çok psikolojik sorunun kökeninde düşük benlik saygısı var
ve altta yatan nedeni incelemeksizin bu sorunlara çözüm bulmaya girişmek, başka sorunlara
neden oluyor. Düşük benlik saygısı ve neden
olduğu sorunlar, kadınların erkek egemen toplumda dışarıdan gördükleri baskının devamını
kolaylaştırır. Kadınların grup olarak ilerlemeleri
için kadında birey olarak benlik saygısının geliştirilmesi gerekir. Bu belki de bu konuşmanın ana
cümlesidir.
Çok yakın bir zamanda Ankara’nın varoşlarında
yüz kadar kadına bir konuşma yapmıştım ve konuşmama şöyle başlamıştım. “Kardeşlerim, kendinizi değerli hissediyor musunuz?”, “Kendinizi
nasıl görüyorsunuz?” büyük bir kısmı, değersiz
hissettiklerini söyledi. Bu çok hazin bir şey; ama
aynı zamanda da oradaki ortamın samimiyetini
de yansıtıyor. Temel mesele, kadının benlik saygısını arttırma yönünde ne yapacağımız olmalıdır; çünkü eğer bir kadının benlik saygısı yeterli
düzeyde değilse kadın, kendi için en iyi olacak
biçimde davranmaz; bunalır, atalete girer ve sonunda vazgeçer. Vazgeçmek de teslim olmak
demektir.
Benlik saygısı dediğimiz şey, kendimiz için ne kadar saygın olduğumuzdur. Bence temel problem,
kadının benlik saygısını türlü nedenlerle aşağıda
tutmasıdır.
30
GÜNDEM NİSAN 2009
Dünya Kadınlar Günü
Dr. İlker KILIÇ:
Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi
Alman filozofu Nietzsche erkeklere öğüt verir,
der ki: “Kadına mı gidiyorsun; kamçını yanına al.”
Burada aslında fiziksel bir şiddetten bahsetmiyor, kamçınla kadına vur demiyor, yanına al; çünkü kadın senin gücünü duymalı, onun yaratılışı
bunu gerektirir, diyor. Burada söylenen, salt kadınlara yönelik kötü bir bakış açısı değil. Aslında
Nietzsche’nin yapmak istediği, biyolojiyi kadına
karşı yaklaşımına bağlamak dolayısıyla kadını bir
doğa verisiymiş gibi ele almaktır. Freud, “Biyoloji,
yazgıdır” der. Dolayısıyla Nietzsche’nin bu sözlerini, bir güç ilişkisi biyolojiye nasıl bağlanır, konusunda söylenmiş bir söz olarak algılamak doğru
olur.
Şiddet, daha çok erkeğe yakıştırılır. Erkek saldırganlığı göz önüne geldiğinde bu kriminal bir
vakaymış gibi değerlendirilir; ama bir kadının saldırganlığı değerlendirilirken kriminal olarak değil;
psikolojik bir vaka olarak değerlendirilir.
Bu, toplumsal düşünceye yerleşmiş bir olgudur.
Bunu en başından hukukun içine nasıl sokabiliriz? Eğer bir şiddet uygulaması varsa birisi nesne
konumuna gelmiştir. İnsan onuru, insan hakları,
kanunun en temel özelliklerinden bir tanesidir.
Bütün insan haklarını sadece insan onurunun
üzerine inşa etmek mümkün. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin birinci maddesi şunu söyler:
“ İnsanlar hür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine
karşı kardeşlik zihniyetiyle hareket etmelidirler.”
Dolayısıyla insanı insanlığından çıkartan, onu
nesne durumuna düşüren her olgu, insan onuruna aykırıdır. Politikanın öznesi değil; nesnesi
yapılması, şiddetin öznesi tarafından uygulanan
davranışlara maruz bırakılması, işkenceye maruz kalması, bütün bunlar, insan onuruna karşıt
eylemlerdir. Hukuk en başından bu genel teorik
düzlem zemininde şiddeti yakalar. Kadınlara Karşı
Şiddetin Önlenmesine Dair Bildiri’de bir tanım yapılmış, aile içi şiddeti tanımlayan kanunun uygulanmasına dair bir yönetmeliğimiz var. Bu arada,
duygusal şiddeti psikolojik şiddet olarak nitelendiren çeşitli görüşler olduğu gibi, bu ikisini ayıran
görüşler de var. Psikolojik şiddette daha çok karşı
taraf etkendir; ama duygusal şiddete maruz kalanın iç dinamikleri uyarılır. Bunun dışında bir de
sözel şiddet diye bir tanımlamamız var. Kimi zaman sözel şiddete ilişkin olan söylemler, duygu-
Dünya Kadınlar Günü
sal şiddetin içinde değerlendirilir. Tehdit, hakaret,
sövmek, aşağılama. Bunlar sözel şiddet mi, yoksa
duygusal şiddet mi? Aslında hukukun yakalayamamasının sebeplerinden bir tanesi de bu tanım
güçlüğüdür.
Hukukun bunları görebilmesi, bunları yaptırıma
bağlayabilmesi için bir özelliğinin olması gerek.
Bütün bunlar iş, oluş, süreç içerisinde gelişen
davranışlar, bunlar sadece sözle de eylemle de
mimiklerle de yapılabilir. Hukuk dediğimiz şey,
sadece ölçülen davranışları görür. Ölçülemeyen
davranışları görmez. Bir mülkiyetin ihlalini, yaralamayı hukuk görür. İstihdama katılım oranlarındaki
düşüşü hukuk görmez. Sadece bunu engellemek
için programatik hükümler koyar. Günümüzde ise
bunun tam tersini gerçekleştirmek için konumlu
hükümler vardır. Örneğin iş yerlerindeki kreşlerin
kapatılması ya da emzirme sürelerinin azaltılması
gibi. Duygusal şiddet, bir dışlama mekanizmasıdır; ama sonuçları bakımından bu tip hukuksal
düzenlemelerle aynı sonuçları doğurur. İstihdamı azaltarak kadınları üretim ilişkileri içerisinden
soyutlarsınız. Duygusal şiddet ve şiddetin görünmeyen biçimini de kullanarak kadınları sosyal
ilişkiler, üretim ilişkileri içerisinden soyutlamak da
mümkündür. Eğer bu görünebilen bir şiddet olsa,
hukukun gördüğü yaptırıma bağladığı bir şiddet
olsa bunu önlemek mümkün. Hukukun zafiyeti
sadece ölçülebilen davranışları konu edinebilmesidir. Duygusal şiddet, bir hukuki olay olarak
hukukun konusu olmuş. Gerek ailenin kurulması
kanununda gerekse kadına karşı şiddetin önlenmesine ilişkin sözleşmede -ki Türkiye de bunun
tarafıdır- buna benzer uluslararası düzenlemelerle düzenlenmiş hukuksal bir konu. Bu konunun
içerisine girebilecek birçok olay ölçülemediği için
de hukukun da konusu olmaktan dışarıda kalıyor.
Neyin duygusal şiddet olduğuna karşı bir müphemlik söz konusudur. Bir davranışın algılanmasından kaynaklı müphemlik bu. Gerek şiddet uygulayan gerekse şiddet uygulanan kişi tarafından
bu müphemlik söz konusu olduğu kadar, bununla
uğraşması gereken yetkililer tarafından bu müphemlik, bu konuda tedbir alınmasını engelleyen
bir sorun oluşturuyor.
İkincisi, bunların ortaya konulması sorun yaratıyor. Kadınlar kendilerine duygusal şiddetin uygulandığını söylemek istemez. O yüzden yapılan
araştırmalar, birbirini tutmaz. Anket çalışması yaparsanız duygusal şiddete uğrayan kadınların sayısı azdır; ancak klinik çalışmalarda bu daha fazla
KADUM
çıkar. Dolayısıyla bu tarz davranışlara maruz kalmış kişiyi neyin şiddet olduğu konusunda bilgilendirmek gerekir. Bunun sonucunda şiddete maruz kalanlar, buna maruz kaldıklarını bir ankette
söylemedikleri şeyi bir klinik ortamda söyleyebilir.
Bir diğeri, tespit edilmesi. Diğeri ise bunun kanıtlanmasıdır. Duygusal şiddet, kanıtlanması oldukça
zor bir şiddet türü; hatta cinsel şiddet türüne maruz kalanlar için bile bu böyle değilken duygusal
şiddete maruz kalanlar, tespit edilememektedir.
Dolayısıyla bunların tespit edilmesi yargı kurumları tarafından kolay değildir. Klinik çalışmalarla
bu tespit edilse bile ceza hukuku açısından kesin sonuç alınamayabilir; dolayısıyla bu gibi durumların cezasız kalma olasılığı çok büyük. Bizim
hukukumuzda duygusal şiddetin bir kısmını kapsayan hükümler vardır. Sadece kadına karşı şiddete değil; ama genel olarak cinsiyet ayrımcılığına
ilişkin bir takım kurallar var. Örneğin Türk Ceza
Kanunu’nda ayrımcılık yasağı, aile fertlerine kötü
muamele madde hükümleri de uygulamaya giriyor ya da aile hukukundan doğan yükümlülüğün
ihlali duygusal şiddet içinde değerlendirebileceğimiz hakaret suçu da hukuken düzenlemiş; ama
bunlar, sadece kadına yönelik olarak işlenebilecek
suçlar değil.
2004 yılında yapılan anayasa değişikliğinde getirilen 10. maddede diyor ki: “Kadın ve erkek eşit
haklara sahiptir. Devlet bu eşitliğin yaşama geçirilmesini sağlamakla yükümlüdür.” Ancak bunu
ifade etmiş olmak, bu konuda fazla bir şey yapmış
olma anlamına gelmiyor. Bu zaten hukukun genel
ilkelerinde imzaladığımız sözleşmelerden ortaya
çıkabilen bir durum. Bizim hukuk sistemimizdeki
eşitlik, fırsat eşitliği şeklinde algılanır. Eğer koşullarda eşitlik yoksa fırsat eşitliği koşullardaki eşitsizliği bir kat daha arttırır. Kadınlara yönelik pozitif
ayrımcılığın istenme sebeplerinden biri, bu koşullarda eşitliği ortaya koyabilme, bu fırsat eşitliğinin
dengesiz sonuçlarını ortadan kaldırabilme amacına yöneliktir.
Kadına yönelik şiddet, eğitim arttıkça, medenileştikçe, okuma yazma oranı arttıkça, kadınlar iş gücüne katıldıkça azalacaktır. Bütün bunlar anlamlı
istatistiksel verilerle doğrulanmayan öngörülerdir. Bu bakış açısı, bu üretim sisteminin kendisine
ilişkin bir bakış açısıdır. Aydınlanmanın kendisi, kadını bir doğa verisi olarak, erkeği de doğa üzerinde etkinlikte bulunabilecek bir özne olarak görür.
Dolayısıyla aydınlanmanın kendi özünde şiddet
vardır.
GÜNDEM NİSAN 2009
31
Dünya Kadınlar Günü
İrge ŞENER
Çankaya Üniversitesi
Uluslararası Ticaret Bölümü
Doktora Bursiyeri
KADINLARIN İŞGÜCÜ PİYASASINDAKİ
İSTİHDAMI VE İŞ HAYATINDA
KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR
SUNUŞ
Türkiye’de işgücü piyasasının cinsiyet yapısı ile
ilgili genel bir eğilimi mevcuttur. Kadınlar işgücünün çok sınırlı bir bölümünü oluşturmaktadır;
çünkü kadınların işgücüne katılımlarının önünde
çok önemli engeller bulunmaktadır. Bu engeller,
Türkiye’de kadınların istihdam oranlarının gelişmiş ülkelerden ziyade birçok gelişmekte olan
ülke ortalamalarından bile daha düşük olmasına
neden olmaktadır. Bu engeller için çözüm önerileri geliştirilmedikçe işgücünün cinsiyetçi yapısında değişimin olması kolay görülmemektedir.
Kadınların işgücüne katılımlarının önündeki çok
önemli engellerin yanı sıra, işgücüne katılan kadınların da çok çeşitli sorunlar yaşadığı aşikârdır.
Bu sorunlar daha çok kadınların işten ayrılmalarında etkili olmaktadır. Bu kapsamda, Türkiye’de
kadın istihdamının yapısı, kadınların istihdamının
32
GÜNDEM NİSAN 2009
önündeki engeller ve kadınların iş hayatında karşılaştıkları bazı sorunlar aşağıda değerlendirilmektedir.
Türkiye’de İşgücü Durumu
Türkiye’de işgücü durumu ile ilgili son veriler,
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından belirlenen Kasım 2008 dönemine aittir. Bu verilere
göre, Türkiye genelinde istihdam edilenlerin sayısı 2007 yılının aynı dönemine göre 448 bin kişi
artarak 21 milyon 315 bin kişiye, diğer taraftan
işsizlerin sayısı ise 645 bin kişi artarak 2.995 bin
kişiye yükselmiştir (Tablo–1).
İşgücünün eğitim, işyeri ve iş bilgilerine göre
dağılımları ise şöyledir: Bu dönemde istihdam
edilenlerin %60,2’si lise altı eğitimli, %59,5’i ücretli, maaşlı ve yevmiyeli, %27,5’i kendi hesabına
ve işveren, %13’ü ücretsiz aile işçisidir. Yine aynı
verilere göre; %59,5’i “1–9 kişi arası” çalışanı olan
Dünya Kadınlar Günü
işyerlerinde çalışmaktadır. Ayrıca %3,1’inin ek bir
işi vardır ve %4,3’ü mevcut işini değiştirmek veya
var olan işine ek bir iş aramaktadır. Ücretli olarak
çalışanların %87,6’sıysa sürekli bir işte çalışmaktadır (TÜİK, Hane Halkı İşgücü İstatistikleri, Kasım
2008).
Toplam işgücünün cinsiyet dağılımı ise Türkiye’de
işgücü piyasasının cinsiyetçi yapısını göstermektedir. TÜİK’nin son verilerine göre, toplam
Kadınların İşgücüne Katılım Oranları
2008 yılı Kasım döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, geçen yılın aynı dönemine
göre 1,5 oranında artışla %48,4 olarak gerçekleşmiştir. Cinsiyete göre işgücüne katılma oranları
dikkate alındığında, kadınların işgücüne katılımları erkeklere göre çok düşüktür. Kasım 2008
dönemi itibariyle, erkeklerde işgücüne katılma
oranı %71,8 ve bu oran kadınlarda %25,4 olarak
gerçekleşmiştir. (TÜİK, Hane Halkı İşgücü İstatistikleri). 2000 yılında kadınların işgücüne katılma
oranının %26,6 olduğu dikkate alındığında, bu
oranın geçmiş yıllar itibariyle de azalmakta olduğu görülmektedir.
Kadın ve erkeklerin işgücüne katılım oranları arasında büyük bir fark olmasının yanı sıra, kadınların
işgücüne katılım oranları dünyadaki en düşük değerler arasında yer almaktadır. Toplam kadın nüfusunun ancak dörtte birinin istihdam edildiği Türkiye, Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ile karşılaştırıldığında
kadın istihdam oranının en düşük olduğu ülkedir.
2007 verileri dikkate alındığında, Türkiye’de kadınların istihdam oranı %26,1 iken Avrupa Komisyonu
- Eurostat verilerine göre AB’ye üye 27 ülkede kadın istihdam oranı %58,3’dür. Kadınların istihdamı
bakımından Türkiye, OECD ülkeleri arasında da en
işgücünün %73,5’i erkek, %26,5’i ise kadındır ve
bu durumda, işgücündeki her dört kişiden sadece birinin kadın olduğu ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de kadınların işgücünde az oranda yer
almasının çok çeşitli nedenleri olmasının yanı
sıra işsizliğin artması da en çok kadınları etkilemektedir; zira özel sektörde çalışan kadınların işe
alınmada erkeklerden daha az tercih edilmekte
ve yine işten en önce onlar çıkarılmaktadır.
son sırada yer almaktadır. Diğer taraftan, Türkiye’de
kadınların istihdamı gelişmekte olan bölgelerin ortalamalarından da düşük seviyededir. Uluslararası
Çalışma Örgütü (ILO) raporuna göre, 2007 yılında
Orta Doğu bölgesinde kadınların istihdam oranı
%28,1, Güney Asya bölgesinde %34,1, Latin Amerika ve Karayipler’i kapsayan bölgede ise %47,1’dir.
Bu oranlar, Türkiye’deki kadın istihdamı düşünüldüğünde, son derece düşündürücüdür.
Kent ve Kırsal Yerlerde Kadınların İstihdama Katılım Oranları
Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, kırsal
yerlerde kentsel yerlere göre daha fazladır (Tablo–1). Benzer şekilde, kadınların işgücüne katılım
oranları kent ve kırsal yerler arasında da farklılık
göstermektedir. Kadınlar, kentsel yerlere oranla
kırsal bölgelerde işgücünün daha fazla parçası
olmaktadır (Tablo–2).
Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2008 yılı raporuna göre, bunun nedeni kırsal yerlerde tarımın hane ekonomisi
ile bütünleşmiş olmasından dolayı kadınların büyük çoğunluğunun ücretsiz aile işçisi konumunda
işgücünde görünmeleridir. Oysaki kentsel yerlerde piyasa ve hane sektörleri birbirinden daha
net biçimde ayrılmaktadır ve kadınlar kente göç
GÜNDEM NİSAN 2009
33
Dünya Kadınlar Günü
tikleri, Kasım 2008). Tarım, sanayi ve hizmetler
sektörlerindeki istihdamın yapısı cinsiyete göre
değerlendirildiğinde, 2000 yılı ile son yıllardaki
durumun çok farklılık göstermediği görülmektedir. Tarım sektöründe kadın-erkek oranları birbirine yakın değerler gösterirken kadın-erkek istihdamı sanayi ve hizmetler sektörlerinde yaklaşık
%20-%80 seviyelerindedir (Tablo–3).
ettiklerinde, düşük niteliklerinden dolayı kent işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu niteliklere sahip
olmamaları ve geleneksel yapı sonucu işgücü dışında kalmaktadır. Kırsal alanda tarımsal üretimde
yer alan kadınlar, göç sonucu kentlerde kendilerini ev kadını olarak veya kayıt dışı sektörlerde çalışarak ya da sonuçta işsiz kesimin bir parçası olarak
bulmaktadır. Kentlerde, özellikle çocuk, özürlü ve
yaşlı bireylere yönelik bakım hizmetlerinin yaygın
olmaması ve var olan hizmetlerin de pahalılığı bu
kadınların istihdamını engelleyen önemli bir etkendir (Kadın ve Ekonomi, 2008).
Kadın İstihdamının Yapısı
Kasım 2008 dönemi itibariyle, istihdam edilenlerin %48,6’sı hizmetler sektöründe, %25,8’i tarım,
%19,8’i sanayi ve %5,8’i de inşaat sektörlerinde
çalışmaktadır (TÜİK, Hane Halkı İşgücü İstatis-
34
GÜNDEM NİSAN 2009
Cinsiyete göre istihdamın meslek gruplarındaki
dağılımı incelendiğinde, kadınların en fazla tarım,
hayvancılık gibi işlerde çalıştığı; ancak bu alanda
çalışanların yıllar itibariyle azaldığı görülmektedir.
Kadınların en fazla çalıştığı ikinci meslek grubu ise
sanayi ve hizmetler sektörlerindeki nitelik gerektirmeyen işlerdir. Kadın istihdamı için dikkat çekici
olan, profesyonel ve yardımcı profesyonel meslek
gruplarında çalışan kadınların oranının erkeklerden daha fazla olmasıdır. Bu oranlar yıllar itibariyle
de artış göstermektedir (Tablo–4).
Dünya Kadınlar Günü
Türkiye’de kadınların istihdamı genel olarak düşük olmasına rağmen, profesyonel – yardımcı
profesyonel meslek gruplarındaki kadınların oranı kadın işgücünün çok daha fazla olduğu birçok
gelişmiş ülke ile benzer ve hatta bazı gelişmiş ülkelerden daha yüksektir. Örneğin, yükseköğretim
kurumlarında sayıları düzenli olarak artış gösteren kadınların, 2007–2008 öğretim döneminde
öğretim elemanı olarak temsili %40 seviyesine
ulaşmıştır (Tablo–5). 1998–2002 döneminde Avrupa Birliği’ne üye 25 ülkedeki kadın öğretim
elemanı ortalamasının oranı %34,8’dir. Türkiye
için bu oran, Avrupa Birliği ülkelerinin ortalamalarının üzerindedir ve bunun yanı sıra Türkiye,
kadın profesörlerin sayısı bakımından bu ülkeler
arasında ilk sırada yer almaktadır (Healy, Özbilgin ve Aliefendioğlu, 2005). Türkiye’de toplam
profesörler içinde kadın oranı %29’a ulaşmıştır.
Ayrıca mevcut 130 üniversitenin 13’ünde kadın
rektör görev yapmakta ve bunun yanı sıra, mimarların %37’si, doktor ve operatörlerin %29’u ve
avukatların da %33’ü kadınlardan oluşmaktadır
(Türkiye’de Kadının Durumu, 2009).
Kadın istihdamının bu yapısı, ilk bakışta çelişkili
görünse de, kadınların eğitimine karşı gösterilen
ikili yaklaşımın bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Profesyonel ve yardımcı profesyonel meslek
gruplarında yer alan kadınlar, Atatürk inkılâplarının sağladığı fırsat eşitliğinden faydalanma şansına sahip az sayıdaki üst-orta sosyoekonomik
sınıfların mensuplarıdır. Bu kadınların meslek sahibi olmalarının yanı sıra gelişmiş ülkelerde dahi
erkek egemenliğinde olan mimarlık-mühendislik,
tıp ve hukuk gibi alanlarda yer almalarına olumlu bakılırken çoğunlukla alt sosyoekonomik sınıf
mensubu diğer kadınların eğitim görmeleri bile
tartışılabilmektedir.
Bu çerçevede, Türkiye’de kadın istihdamın yapısını üç belirgin grup oluşturmaktadır. Bu gruplar;
yüksek eğitimli meslek sahibi kadınlar, eğitimsiz
veya eğitim seviyesi düşük genellikle kentlerde
düşük ücretli emek yoğun işlerde çalışan kadınlar ve kırsal yerlerde tarım sektöründe ücretsiz
aile işçisi olarak çalışan kadınlardan oluşmaktadır. Kadınlar; toplumdaki konumları, cinsiyete dayalı meslekî ayrıma göre her üç gruptaki kadın
işgücüne katılımları sırasında ve söz konusu işgü-
cünde yer aldıkları süre bazında ayrımcılıkla karşı
karşıya kalmakta ve çok çeşitli sorunlarla yüzleşmektedir.
Kadınların İşgücüne Katılımının Önündeki
Engeller
Kadınların kayıt dışı çalışma biçimlerinde yoğunlaşması ve formel istihdama dâhil olsalar bile, çeşitli ayrımcılıklarla karşılaşması kadın işgücü arzı
üzerinde belirleyici olan toplumsal ve kültürel
faktörlere bağlıdır. Bunların başında, tüm dünyada egemen olan cinsiyete dayalı işbölümü ve
bu işbölümünün kadınları çocuk veya yaşlı bakımından, gündelik ev işlerinden sorumlu tutması
gelmektedir. Erkekler ise aileyi geçindirmek için
gelir getirici işlerde çalışmakla yükümlüdür. Kadınların toplumsal olarak karşılıksız ve görünmez
olan hane içi emekleri; kadınları çocukluktan başlayarak eğitim-öğretim fırsatlarından yararlanmada, üretken kaynaklara ulaşmada, gelir getirici
çalışma biçimlerine katılmada, meslek ve kariyer
edinmede erkeklere kıyasla dezavantajlı konuma
sokmaktadır. Bu durum, söz konusu eşitsizliklerin
kaynağında yatmaktadır (Toksöz, 2007).
Ülkemizde kadınların istihdam imkânlarını sınırlayıcı ve işgücüne katılımlarını zorlaştırıcı etkenler,
Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü’nün
2008 raporunda; eğitim ve öğretimde, işe almada
ve ücret belirlemede, yerleştirmede ve yatay geçiş
uygulamalarında ayrımcılığın yanı sıra esnek olmayan çalışma koşulları, üretim kaynaklarına ulaşabilirlikten yoksun olma, aile sorumluluklarının yetersiz
paylaşımına ek olarak çocuk bakım hizmetlerinin
yetersiz olması olarak sıralanmaktadır.
GÜNDEM NİSAN 2009
35
Dünya Kadınlar Günü
Buradan hareketle, kadınların işgücü piyasasına katılımlarını engelleyen en önemli sorunlar aşağıda
ele alınmaktadır:
1) Yetersiz Eğitim:
Kadınların işgücüne katılımını engelleyen en
önemli unsurların başında eğitim seviyelerinin düşük olması gelmektedir. Genel olarak, lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı %46,3 iken, yükseköğretim mezunlarında bu oran %78,8’dir. Lise
altı eğitimlilerde erkeklerin işgücüne katılma oranı
%70,6 iken, kadınlarda %21,4; lise ve dengi okul mezunlarında erkeklerde işgücüne katılım oranı %75,4
iken kadınlarda %33,6 ve yükseköğretim mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı %83,9 iken
kadınlarda %71,2’dir (TÜİK, Hane Halkı İşgücü İstatistikleri, Kasım 2008) (Tablo–6). Bu oranlardan da
görülmektedir ki eğitim seviyesi yükseldikçe kadın
ve erkeklerin işgücüne katılma ve istihdam oranları
arasındaki fark da önemli ölçüde azalmaktadır. Kadınların işgücüne katılımlarında, eğitimin belirleyici
rolü erkeklere göre daha güçlüdür.
Eğitim seviyesi düşük kadınlar genelde katma değeri yüksek olmayan işlerde düşük ücretle çalışmaktadır. Ücretlerin düşük olması ise kadınların
birçoğunun çalışmak yerine ev kadını olarak kalmayı tercih etmelerine sebep olmaktadır (Kadın ve
Ekonomi, 2008). Bunun yanı sıra, kadınların eğitim
seviyesi düşük olan belli bir bölümü ise, kayıt dışı
sektörde yoğunlaşmakta ve standart olmayan işlerde çalışmaktadır.
2) Kadınların Geleneksel Rolleri:
Kadınların işgücüne katılımı; çocuk, özürlü veya
yaşlı bireylerin bakımının geleneksel yapıda kadının sorumluluğunda olması, bu bakım hizmetlerinin ev dışındaki kurumlarca yapılmasının yetersizliği ve söz konusu hizmetlerin pahalılığı nedeniyle
de düşüktür. Kadının geleneksel yapıda yer alan bu
rollerine uygun toplumsal beklentilerle çalışma yaşamı bağdaşmamaktadır. Kadınlar, bu rolleri nedeniyle işten ayrılmakta veya işlerini kimi kesintilerle
gerçekleştirmektedir. Çalışma saatlerinin katılığı ve
esnek istihdam olanağının azlığı, özellikle çocuklu
kadınlar için, iş hayatı ile ev hayatı arasında önemli sorunlara neden olmaktadır (Kadın ve Ekonomi,
2008).
36
GÜNDEM NİSAN 2009
Evlilik durumu, kentlerde yaşayan kadınların işgücü
piyasasına katılımlarını belirleme açısından önemli
bir role sahiptir. Evli olmayan kadınların işgücüne
katılma oranları evli olanlarınkinden daha yüksektir. Özellikle çocuk doğumu ve bakımı, kadınların
istihdamında önemli bir engel olarak ortaya çıkmaktadır. Özel sektörde işverenler açısından belirleyici faktör maliyet olduğundan, kadınların hamile
kalması, çocuk doğurması ve bunlardan dolayı izne
ayrılması ek maliyet yaratan unsurlar olarak görülmekte ve işe eleman alımlarında erkekler tercih
edilmektedir (Toksöz, 2007).
3) İşgücü Piyasasının Cinsiyet Temelinde Ayrışması:
‘Şeffaf Duvar’ ya da ‘Cam Duvar’ (glass walls) olarak da bilinen meslekî ayrım (yatay meslekî ayrım),
1970’li yıllardan itibaren azalsa da, birçok çalışan
halen cinsiyete göre ayrımlanmış işlerde çalışmaktadır (Reskin, 1993). Ancak, Anker’in (1997) de belirttiği üzere, günümüzde halen geçerli olsa da, geçmişte belirgin olarak gözlemlenebilen tamamen
kadın veya erkeklere ait bilinen işlerde cinsiyete
göre esneklik oluşmuştur. Meslekî ayrım neticesinde oluşan bir örgütün cinsiyet bileşimi, işten ayrılma davranışı da dâhil olmak üzere, çalışanların iş ile
ilgili davranışlarını etkilemektedir (Reskin, McBrier,
ve Kmec, 1999).
Meslekî ayrım, kadınlar için bazı mesleklerde yasalarla belirlense de (örneğin, maden işçiliği gibi)
çoğunlukla geleneksel bir ayrım söz konusudur.
Kadınlar geleneksel olarak kadınlara özgü biçimde
tanımlanan belirli işlerde çalışmaktadır. Örneğin,
sekreterlik ve hemşirelik gibi meslekler çoğunlukla kadınlarla özdeşleştirilmektedir. Bazı işlerde son
yıllarda az da olsa değişim olmakla birlikte, söz konusu alanlar, yazılı olmayan kurallara göre kadınlar
için kapalıdır (örneğin, kadın beyin cerrahı, pilot
veya şoför nadiren görülmektedir).
Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de çalışma
yaşamında cinsiyete dayalı ayrımcılık nedeniyle kadınların büyük çoğunluğu işgücü piyasasının dışında kalmakta, işgücüne katılanlar da belli sektör ve
mesleklerde ve daha çok alt kademelerde yoğunlaşmaktadır (Kadın ve Ekonomi, 2008). Türkiye’de
kadınların en fazla tarım, hayvancılık gibi işlerde
çalıştığı ortaya çıkmaktadır. İkinci sırada ise nitelik
gerektirmeyen işler yani imalat sanayi ve hizmetlerdeki niteliksiz faaliyetler bulunmaktadır (Toksöz,
2007).
Dünya Kadınlar Günü
4) İş yaşamında Yükselmelerinin Engellenmesi ve Desteklenmemesi:
Şeffaf/Cam Duvar kavramının yanı sıra, özellikle
eğitim seviyesi yüksek olan kadınların karşılaştıkları
önemli bir diğer sorun ise ‘Şeffaf Tavan’ veya ’Cam
Tavan’ olarak nitelenen ‘dikey meslek ayrım’dır. İş
yaşamında, kadın ve erkeklerin yönetici olarak birbirlerinden oldukça farklılık gösterdiğine dair genel
bir düşünce hâkimdir ve erkeklerin kadınlara göre
daha iyi yönetici olduğu düşüncesi, geçmişe göre
nispeten azalsa da, günümüzde halen varlığını sürdürmektedir. Kadınların işyerlerinde alt kademelerde yoğunlaşmasını belirten bu kavram, şeffaf/cam
tavan olarak bilinmektedir.
Türkiye’de bu ayrım belirgin olarak göze çarpmaktadır. Üst düzey yöneticiler arasındaki kadınların çok
düşük oranı işe alım süreçleri kadar işte yükseltme
süreçlerinin de kadınlara yönelik ayrımcılık içerdiğinin açık bir göstergesidir (Toksöz, 2007). Kadınların
profesyonel ve yardımcı profesyonel mesleklerde-
6) Engelli Kadınlar:
Kadınların istihdamı ile ilgili olarak uzun süredir ihmal edilen önemli bir konu da engelli olan kadınların işgücüne katılımıdır. Engelli kadınlar, işgücü piyasasında hem kadın hem engelli olmaktan dolayı,
‘ikili dezavantaj’ yaşamaktadır. Dolayısıyla engelli
olan kadınların karşılaştıkları sorunlar, kadınların işgücü piyasasında karşılaştığı tüm sorunlarla birleş-
ki oranları erkeklerinkinden daha yüksek olmasına
karşın, üst yöneticilik konumundaki oranlarının düşüklüğü dikkat çekicidir (Tablo–4).
5) Kadınların Ücretlerinin Düşüklüğü:
Çalışma yaşamında ayrımcılığın kendisini en belirgin ortaya koyduğu alanların başında kadın ve
erkekler arasındaki kazanç farklılıkları gelmektedir.
Eşit değerde işe eşit ücret ödenmemesi bunun bir
nedeni olabildiği gibi, cinsiyete dayalı meslekî ayrım sonucu kadınların düşlük ücretli işlerde yoğunlaşması da bir diğer nedendir (Toksöz, 2007).
TÜİK 2006 Kazanç Yapısı Anketi sonuçlarına göre,
erkeklerin kadınlardan daha yüksek kazanç elde ettiği görülmektedir. Bu verilere göre, ortalama brüt
ücret erkekler için 1.107 TL kadınlar için ise 1.091
TL’dir. Kanun yapıcı, üst düzey yönetici ve müdürler
grubunda yer alan kadınlar haricinde diğer meslek
gruplarındaki tüm kadınların ortalama ücretleri erkeklerden daha düşüktür (Tablo–7).
tiğinde olumsuz sonuçlar katlanarak artmaktadır.
Bu durum da engelli kadınların işgücüne katılım
oranına önemli ölçüde etki etmektedir. Türkiye’de
engelli erkeklerin işgücüne katılım oranı %32 civarında iken, engelli kadınların sadece %6,7’si işgücüne katılabilmektedir. Kamu kurumlarında memur
olarak istihdam edilen toplam engelli bireylerin ise
%83’ü erkek, %17’si ise kadındır (Başbakanlık Özür-
GÜNDEM NİSAN 2009
37
Dünya Kadınlar Günü
lüler İdaresi Başkanlığı, 2008). Bu oranlar, engelli
kadınların işgücüne katılımlarının teşvik edilmesi
gerektiğini göz önüne sermektedir.
Kadınların İşgücünde Karşılaştıkları Sorunlara Örnekler
Ülkemizde kadınların işgücüne katılımlarını sınırlayıcı önemli nedenlerin yanı sıra, istihdam edilen
kadınlar da işyerlerinde birçok sorunla karşılaşmaktadır. Bu konu ile ilgili yapılan birçok araştırma bulunmaktadır ve yapılan araştırmalarda kadınların
işyerlerinde karşılaştıkları davranışların işten ayrılmalarında önemli etkileri olduğu belirlenmiştir.
Araştırmalarda, işverenlerin kadınları potansiyel
olarak işten ayrılan çalışanlar olarak değerlendirdiği; çünkü bu çevrelerde kadınların işten ayrılma
ortalamasının erkeklerinkinden yüksek olduğu
görüşü mevcuttur. Ancak, kadınların işten ayrılma
oranlarının erkeklerinkine göre daha fazla olduğunu kanıtlayan araştırmalar genellikle 1970–1980’li
yıllarda gerçekleştirilmiştir. Bundan dolayı benzer
sonuçların günümüz çalışanları için ortaya çıkması
belirsizdir.
Günümüzde, kadınların işgücünde karşılaştıkları
sorunların çok çeşitli olduğu aşikârdır; ancak bu
bölümde, kadınların çalışma hayatında karşılaştığı
ve üzerinde çok fazla durulmayan kimi hususlara
dikkat çekilmek istenmektedir.
Öncelikli olarak, 5 ilde yürütülen ve toplam 252
yöneticiyi ele alan araştırmanın sonucuna göre
Türkiye’de yöneticilerin işten ayrılma niyetlerinin
nedenlerinin cinsiyete göre birbirinden farklılaşmakta olduğu tespit edilmiştir (Şener ve Doğan,
2007). Bu araştırma sonucuna göre, erkekler için iş
stresi işten ayrılma niyetini artırırken genel iş memnuniyeti işten ayrılma niyetini azaltmaktadır. Diğer
taraftan, kadınlar için amirlerinden ve iş arkadaşlarından memnuniyet işten ayrılma niyetini azaltmaktadır. Bu sonuçlar, erkekler için daha çok iş ile ilgili hususların; kadınlar için ise iş ortamındaki diğer
bireylerin önemli olduğunu ortaya koymaktadır.
Ankara’da yapılan 106 kadın çalışanı kapsayan başka bir araştırmada ise yönetici pozisyonunda çalışan kadınların yanı sıra, işletmelerin diğer kademelerinde yer alan kadınların karşılaştıkları nezaketsiz
davranışlar ele alınmıştır (Şener, 2008). Bu tür davranışlar göz ardı edilmeye çalışılsa da işyerlerinde
nezaketsizlik her tür işletmede ve işletmelerin her
kademesinde yaygın bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar işyerinde ayrımcılık çeşitli
38
GÜNDEM NİSAN 2009
yasalar ile engellenmiş olsa da bazı yazarlara göre
ayrımcılık açıkça olmasa da nezaketsiz davranışlar
ile devam etmektedir. Cortina (2008), nezaketsizliğin bazı sosyal gruplara karşı uygulanan modern
ayrımcılığın örtülü bir şekli olduğunu belirtmektedir. Literatürde, işyerindeki nezaketsizlik “işyerinde
karşılıklı saygı normlarını ihlal eden, incitme niyetiyle yapılan çarpık davranış” olarak tanımlanmıştır
(Andersson ve Pearson, 1999:457). İşyerinde nezaket, çalışanların birbirlerine karşı saygılı davranmasını, birbirlerine pozitif olmalarını ve karşılıklı ilişki
kurmalarını sağlamaktadır (Pearson vd, 2000). Buna
ek olarak, Andersson ve Pearson (1999) çalışanlar
arasındaki iletişimin artması ve bu iletişimin daha
karmaşık ve sık hale gelmesi nedeniyle, işyerinde
daha fazla nezakete ihtiyaç olduğunu belirtmektedir. Ancak, işyerlerinde görünen odur ki nezaket
değil; nezaketsizlik artmaktadır.
Araştırma katılımcılarının %70,7’si nezaketsiz davranışlara maruz kaldıklarını belirtmiştir. Kamu sektöründe çalışan kadınlar, bu davranışları sergileyenlerin %80’inin yöneticileri veya kendilerinden
daha üst kademede yer alan çalışanlar olduğunu,
%18’inin kendileri ile aynı kademede çalışan; ancak
kendilerinden daha kıdemli olan personelden olduğunu ve %2’sinin ise diğer çalışanlar olduğunu
belirtmiştir. Özel sektör çalışanlarında ise bu oranlar sırasıyla %69, %24 ve %7’dir. Kamu sektöründe
bu tür davranışları sergileyenlerden %96’sı, özel
sektörde ise %83’ü erkektir.
Araştırma katılımcıları nezaketsiz davranışları genel anlamda saygısız davranışlar ve iş ile ilgili olan
nezaketsiz davranışlar olarak iki ayrı grupta tanımlamaktadır. Saygısızlık olarak nitelendirilen nezaketsiz tavırlar çeşitli davranışları kapsamaktadır. Bu
davranışlar; çalışma odalarına izin almadan veya
kapıya vurulmadan girilmesi, izin almadan kişisel
eşyalarının kullanılması ve iade edilmemesi, “sen”
biçiminde veya isimle hitap edilmesi, gürültülü bir
şekilde konuşulması, küfür edilmesi, özel hayata
karşı saygısız olunması, kendisi yokmuş gibi davranılması, toplantılara geç gelerek bekletilmesi, alay
edilmesi, dışlanılması, özel hayatlarının kendilerine
karşı kullanılması ve hatta selam verilmemesi, teşekkür edilmemesi olarak sıralanmaktadır. Bunlara
ek olarak, bazı katılımcılar bu davranışların sürekli
olması sonucunda psikolojik şiddete maruz kaldıklarını belirtmiştir.
Bu davranışların yanı sıra, iş ile ilgili olan çeşitli nezaketsiz davranışlar da tanımlanmıştır. Bu davra-
Dünya Kadınlar Günü
nışlar; sorumsuzca davranmak ve sorumluluktan
kaçınmak, işlerini başkalarına yaptırmak, çalışma
saatlerine uymamak, yapılacak işleri paylaşmamak,
bilgilerine güvenmemek ve dikkat etmemek, çalışma grubu içinde dışlanmak, bilgileri hakkında şüphe duymak, işlerini sıradan ya da gereksiz olarak nitelendirmek, sorulan bir konunun cevabına hürmet
etmemek, angarya işler vermek ve işlerine karışmak
şeklinde sıralanabilir.
rısı toprağa bağlı kaldıkça öteki yarısı göklere yükselebilsin?”
M. Kemal ATATÜRK – 1 Eylül 1925 İkdam gazetesi.
Kamu sektöründe çalışan kadınlar daha çok saygısız
davranışlar olarak nitelendirilen davranışlar ile karşılaştıklarını belirtirken özel sektörde çalışan kadınlar
ise işleri ile ilgili nezaketsiz davranışlara maruz kaldıklarını belirtmiştir.
Bu araştırma bulgularında dikkat edilmesi gereken
en önemli husus, nezaketsiz davranışlara maruz kalan kadınların, yaş, eğitim seviyesi, medenî durum,
işletmedeki pozisyon ve işletmede çalışma süresi
bakımından farklılık göstermemesidir. Çalışan kadınlar hangi eğitim seviyesine sahip olurlarsa olsun
ve hangi kademelerde yer alırsa alsın, nezaketsiz
davranışlara maruz kalmaktadır. Bu durum, kadınlara karşı işyerlerinde halen devam eden örtülü ayrımcılığın bir göstergesidir.
SONUÇ
Tüm dünyada kadınların işgücüne katılım oranları
artarken Türkiye’de dünyadakine benzer bir artış
söz konusu olmamıştır ve halen Türkiye’de işgücü
piyasası erkek egemen bir yapıya sahiptir. Kadınların işgücü piyasasına son derece yetersiz katılımı,
yüksek işsizlik oranları, işgücü içinde çoğunlukla
gelir getirmeyen veya düşük gelirli işlerde yoğunlaşma ve cinsiyete dayalı meslekî ayrıma maruz kalma söz konusu yapının göstergeleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadınlar, işgücüne katılım sırasında
yaşadıkları sorunların ötesinde işgücünde de çeşitli
sorunlar ile karşı karşıya kalmaktadır. Bu sorunlar
kadınların işten ayrılma davranışlarına etki etmektedir.
Türkiye’nin karşı karşıya olduğu düşük istihdam sorununun, aslında kadın istihdamı ile ilişkili olduğu
düşünüldüğünde kadınların işgücünde yer almalarının Mustafa Kemal Atatürk’ün 1925 yılında belirttiği gibi sürdürülebilir kalkınmanın temelini oluşturduğu ortaya çıkmaktadır.
“İnsan topluluğu, kadın ve erkek denilen iki cins insandan oluşur. Kabil midir bu kütlenin bir parçasını
ilerletelim, ötekini ihmal edelim de kütlenin bütünü ilerleyebilsin? Mümkün müdür ki bir cismin ya-
KAYNAKÇA
1. Andersson, L.M. and Pearson, C.M.; Tit for Tat? The Spiraling Effect of Incivility in the Workplace. Academy of Management Review, 24(3), 452-471, 1999.
2. Anker, R.; Theories of Occupational Segregation by Sex: An Overview, International Labor Review, 136: 315-339, 1997.
3. Avrupa Komisyonu – Eurostat, Population and Social Conditions, 2008.
4. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Kadın ve Ekonomi (Politika
Dokümanı), Ankara, 2008.
5. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü, Türkiye’de Kadının Durumu, Ankara, 2009.
6. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Ankara, 2008.
7. Cortina, L.M.; Unseen Injustice: Incivility as Modern Discrimination in Organizations. Academy of Management Review, 33(1), 55-75, 2008.
8. Healy, G., Özbilgin, M., Aliefendioğlu, H.; Academic Employment and Gender: A Turkish Challenge to Vertical Sex Segregation. European Journal of
Industrial Relations, Volume:11 (2), pp. 247–264, 2005.
9. ILO, Global Employment Trends for Women, 2008
10. ÖSYM Yüksek Öğretim İstatistikleri, 1994–2008.
11. Pearson, C.M., Andersson, L.M. and Porath, C.L.; Assessing and Attacking
Workplace Incivility. Organizational Dynamics, 29(2), 123-137, 2000.
12. Reskin, B.; Sex Segregation in the Workplace, Annual Review of Sociology, 19: 241-270, 1993.
13. Reskin, B.F., McBrier, D.B., Kmec, J.A.; The Determinants and Consequences of Workplace Sex and Race Composition, Annual Review of Sociology,
25: 335-361, 1999.
14. Şener, İ. ve Doğan, B.; Karşı Cinsin Yöneticisi Olmak ya da İşten Ayrılmak:
Birlikte Çalışılan Grubun Cinsiyet Bileşiminin İşten Ayrılma Davranışına Etkisi,
15. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi, Sakarya, 2007.
15. Şener, İ; Discrimination in an Implicit Form: Incivility in the Workplace,
2nd Biennial International Women’s Studies Conference, İzmir, 2008.
16. Toksöz, G.; Türkiye’de Kadın İstihdamının Durumu, Uluslararası Çalışma
Ofisi, Ankara, 2007.
17. TÜİK, Hane Halkı İşgücü İstatistikleri, Kasım 2008; Kazanç Yapısı Anketi,
2006.
GÜNDEM NİSAN 2009
39
Dünya Kadınlar Günü
MERHABA BEBEK
dile getirdiğinde işten kovulacaksın, hatta tazminat vermemek için zorla istifa ettirileceksin. Korkan gözlerle bakma bana öyle, bunları sokakta da
yaşayacaksın; bakışlarla, sözlerle, fiziksel yollarla…
Öyle zamanlar olacak ki bebek, kocanın cinsel şiddetine maruz kalacaksın.
Öykü AĞTAŞ
Çankaya Üniversitesi
İşletme Bölümü 3. Sınıf Öğrencisi
Dünyaya hoş geldin bebek. Nasıl, cinsiyetin kadın
mı? 1-0 yenik başladın desene hayata. Neden mi?
O kadar çok nedeni var ki bebek. Anlatmamı mı
istiyorsun? Peki, o zaman başlayalım. Evre evre
gidelim. Öncelikle “baba” baskısını yaşayacaksın.
Eve geç gelmen, giyimin, kuşamın, yürüyüşün, arkadaşların, makyajın… Her nefesinde bu baskıyı
hissedeceksin. Gelelim okuluna bebek. Okulda ne
mi olacak? “Hoca”. Eteğinin boyu, saçının toplanış
şekli, kahkahanın dozajı… Sonra üniversiteyi kazanacaksın ve bunların üzerine bir de yurt kuralları
eklenecek. Cinsiyet ayrımcılığını en çok göreceğin yer burası olacak. Erkek öğrenciler ile kadınların giriş- çıkış saatleri arasındaki farkı göreceksin.
Üzerinde sürekli gözetleyen, soran gözleri hissedeceksin. Ha bir de bu arada sevip evleneceksin.
Şimdiki kim mi? “Koca”. İdare etmek öğretilecek
sana, “Kocandır yapar, sever de söver de, yeri gelir
döver de.” Ha atlamayalım bu arada iş yeri var bir
de. İş yerinde üstlerinin tacizlerine uğrayacaksın,
40
GÜNDEM NİSAN 2009
Bedeninden soğuyacaksın yavaş yavaş. Kendine
yabancılaşacaksın, garipseyeceksin. Hamile misin?
O zaman ya işten ayrılacaksın ya da çocuğun senden ayrı büyüyecek, onun o en güzel anlarına tanıklık edemeyeceksin. Ki zaten sen kadınsın çocuk
da doğmuş, kırıp dizini oturacaksın evinde çocuğunu büyüteceksin. Kariyer mi dedin? Söylüyorum
ya sana bebek görevlerin var senin, toplum tarafından üzerine yüklenmiş görevlerin var. Kadınsın
sen! Evine bakacaksın, kocanın eline saydığı parayla evi geçindireceksin, kocanın ihtiyaçlarını gidereceksin… Aldatılma ve hakaret konusuna hiç
mi hiç girmiyorum. Belli başlı öğretilerle büyütüleceksin bebek. Kadın dediğin en başta “namus!”tur.
Namus da “iki bacağının arasında gizlidir”. Kasadır,
hazinedir. Kadının istek ve arzuları olmaz, olamaz;
günahtır! Töreler vardır. Ailenin yüzünü eğmeyeceksin, kızartmayacaksın. Bunun için de gerekirse
sana zorla sahip olanla evlendirilirsin veya diri diri
gömülürsün ya da can bildiğin ağabeyin, baban
tarafından katledilirsin çocuk yaşta.
Kadına sadece cinsel gözle bakmaya o kadar aşina
insanlar göreceksin ki bu yüzden erkekleri tahrik
ettiğin için sana, saçını başını göstermemen için,
baskılar yaşatılacak. Bir süre sonra kadınların dillerine dikkat edeceksin; erkeksi bir dil kullandıklarını
göreceksin. Erkeksi konuşma tarzını dillerine em-
Dünya Kadınlar Günü
poze ettikleri zaman özgürleştiklerini zanneden
kadınlar.
Çevrende bunları kanıksamış kadınlar göreceksin,
bunları görev bilmiş, “erkeğin yanında gıkı çıkmaz
kadının” safsatasını anadili bellemiş kadınlar göreceksin. Medya ve sınıfın, kendi bedenini kullanmasına göz yuman, kendini cinsel obje olarak kabul
edip metalaştıran ve bu şekilde para kazanan kadınlar göreceksin.
Sonra kriz gelecek kapına bebek ve bu kriz teğet
değil; delip geçecek. En çok da kim mi etkilenecek? Tabii ki kadınlar! Su ve tuzdan çorba yapmayı
öğreneceksin, bununla da karın doyurmayı. Her
türlü harcamandan kısacaksın. Hani eve hapsediliyorsun ya orası da dar edilecek sana. Eğer işte
çalışıyorsan da işten ilk çıkarılacak olan sensin.
Kaçırma gözlerini hemen öyle bebek, daha deden
yaşındaki adamlar tarafından bedenine yapılacaklar var. Ha, bir de böyle olaylarda “tıp” oynayan adli
tıp var. Sokaklarda dövülen kadınlar göreceksin ve
bunu meşrulaştıranları izleyeceksin…
Emeğin yok sayılıyor, eziliyorsun. Sen evinde görülmeyen, sömürülen emeksin; çünkü sen kadınsın! Hadi ama asma öyle suratını, ağlama. Neden
mi gözlerine umutla bakıyorum? Bugün 8 Mart
bebek, Dünya Kadınlar Günü. Nerden, nasıl mı çıkmış, anlamı mı ne? 8 Mart 1857. Amerika’nın New
York’unda Cotton Tekstil Fabrikası’nda düşük ücretle, uzun çalışma saatleriyle, emekleri sömürülerek çalışan yüzlerce kadın işçi. İnsanlık dışı çalışma
koşullarına karşın insanca yaşayabilmek için greve
giderler. Kendilerini fabrikaya kilitleyen bu cesur
kadınlara patronun müdahalesi bir hayli sert olur.
Fabrikayı alevler sarar, çok azı kaçarak kurtulur bu
yangından. 129 kadın işçi ise yanarak can verir. 52
yıl sonra 1910’da Danimarka’nın Kopenhag şehrinde Kadın Sosyalist Enternasyonal Toplantısı yapılır.
Clara Zetkin’in önerisi ile 8 Mart Uluslararası Emekçi Kadınlar Günü olarak kabul edilir bu toplantıda.
1975’te, Birleşmiş Milletler, 8 Mart’ı Dünya Kadınlar
Günü olarak kabul eder ve 2 yıl sonra 1977’de BM
Genel Toplantısı’nda 8 Mart tarihi aynı zamanda
Uluslararası Barış Günü olarak kabul edilir.
Neden mi barış? Bilmen gerekir ki güzel bebek, savaşlarda en çok canı yanan, en çok gözyaşı döken
kadınlardır; çünkü kadınlar aynı zamanda anadır,
bacıdır. Bir anne çocuğunu toprağa nasıl uğurlar,
bunu nasıl kaldırabilir? Hangi anne yavrusunu yitirmek ister. Hangi anne diğer annelerin de evlat
acısı yaşamasını ister? Bu dünya topraklarına barış
gelecekse kadınlar sayesinde gelecek; çünkü barışı
en çok analar, kadınlar istiyor. Barış diye beyaz gelinliğiyle umut dağıtarak dünyayı dolaşan tertemiz
bir insana tecavüz edilip öldürülür; fakat kadınlar
bunun ardından daha çok “barış” diye haykırır!
Yalnız kadının barışmadığı şeyler de vardır; şiddet,
taciz, töre, sömürülme ve yok sayılma gibi.
Yaşam alanlarını ve kaynaklarını paylaşmayı istiyorsun. Her seferinde “hayır” yanıtını alıyorsun.
Toplum, erkeklere sunduğu imkânları kadınlara
sunarken cimrileşiyor, bencilleşiyor, kadınları eşitsizliğe kelepçeliyor. İşte 8 Mart, kadınların bunları
aşmaya, dünyayı değiştirmeye çalıştığı, yaşamlarını gerçekten eşit ve özgür kılmak istediği ve pozitif ayrımcılığı ön plana çıkardığı günün adıdır.
Evet, bebek! Ataerkil bir toplumda yaşıyoruz. Evet,
eziliyoruz. Evet, yok sayılıyoruz, her anlamda sömürülüyoruz, ikinci sınıf insan yerine konuluyoruz!
Ama biz varız güzel bebek! Kadınlar her yerde! Bu
dünyayı, yaşamı güzelleştiren, hayatı yaşanabilir
kılan her şeyde…
Bakışların neden değişti bebek? Efendim, kadınlar her yerde mi diyorsun? Umudun mu yeşerdi?
Bugün 8 Mart Kadınlar Günü mü diyorsun? Hoş
geldin bebek, hoş geldin…
GÜNDEM NİSAN 2009
41
Makale
Prof. Dr. Dumitru BALEANU
Çankaya Üniversitesi
Matematik-Bilgisayar Bölüm Başkanı
Çalıştay, Çankaya Üniversitesi tarafından AnkaraTürkiye’de düzenlenmiştir.
IFAC, Çankaya Üniversitesi ve TÜBİTAK, Çalıştayın
ana sponsorları olmuştur.
Çalıştayın başlıca kapsamı; kesirli sistemlerde, hem
teorik hem uygulamalı yönleriyle gelinen en son
noktayı sunmak olmuştur.
Çalıştay Başkanı Profesör J.A. Tenreiro Machado
(Portekiz) ve Başkan Yardımcıları Alain Oustaloup
(Fransa) ve Wen Chen (Çin) olmuştur. Ulusal Organizasyon Komitesi’nin Başkanı Profesör Dumitru
Baleanu (Türkiye)’dur.
42
GÜNDEM NİSAN 2009
KESİRLİ TÜREV VE
UYGULAMALARI
(FDA’08)
3. IFAC ÇALIŞTAYI
5–7 KASIM 2008
RAPOR
Çalıştay süresince, 16 davetli konuşmacı sunum
yapmış ve çalıştaya 34 farklı ülkeden toplam 152
kişi katılmıştır.
145 taslak basılmak üzere kabul edilmiş ve söz
konusu taslak metinler, katılımcılara CD üzerinde
dağıtılmıştır. Seçilen makaleler; Springer, Physica
Scripta (konu sayısı), Communications in Nonlinear Science and Numerical Simulation (özel sayı) ve
Computers and Mathematics with Applications
(özel sayı) adlı kuruluşlar tarafından basılacaktır.
Ayrıca Çalıştayda “Kesirli Hesaplarda Çözülmemiş
Araştırma Problemleri” konulu bir yuvarlak masa
Makale
toplantısı yapılmıştır. Ortaya konan problemlerin
listesi FDA’08 adlı web sayfasında (http://www.
cankaya.edu.tr/fda08/FDA08-RoundTable.ppt)
görülebilir.
FDA’08 Yazar Ödülleri şu şekilde sunulmuştur:
1. M. Caputo (İtalya)
2. R. Nigmatullin (Rusya)
3. J.A. Tenreiro Machado (Portekiz)
4. O.P. Agrawal (ABD)
5. E. Scalas (İtalya)
6. J. Sabatier (Fransa)
7. R. Magin (ABD)
8. W. Chen (Çin)
1. D. Valerio (Portekiz)
2. A. Konuralp (Türkiye)
3. Ö. Defterli (Türkiye)
4. A. Serbest (Türkiye)
5. T. Shcheglova (Rusya)
Çalıştayın açılış konuşmaları; FDA’08 Ulusal Organizatörü D. Baleanu, FDA’08 Başkanı J.A. Tenreiro,
Çankaya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ziya Güvenç,
Çankaya Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanı Sıtkı
Alp tarafından yapılmıştır. Açılış töreninin özel konuğu Vatikan’ın Türkiye Büyükelçisi Başpiskopos
Antonio Lucibello olup Prof. Michele Caputo’nun
ödülünü vermekle şereflendirmiştir.
9. J.J. Trujillo (İspanya)
Çalıştayın en son programı http://www.cankaya.
edu.tr/fda08/tentative_program.php
10. Y. Luchko (Almanya)
adresinde bulunabilir.
FDA’08 Genç Yazarlar İçin Riemann-Liouville Ödülleri verilmiştir. Birincilik ödülünü ABD’den Yan Li
kazanmıştır. Finalistler şöyledir:
Katılımcılar; hoş geldin partisi, geziler ve öğrenci
konserlerinin de içinde bulunduğu çeşitli sosyal
programlarla iyi vakit geçirmiştir.
1. Y. Li (ABD)
3. J. Adams (ABD)
Çalıştayla ilgili fotoğraflar FDA’08 adlı web adresinden “FDA08 Photos” menüsü aracılığıyla görülebilir
veya aşağıdaki bağlantıdan indirilebilir:
4. M. Sharma (Hindistan)
http://album.cankaya.edu.tr/?level=collection&id=5
5. O. Chis (Romanya)
FDA’08 ile ilgili daha fazla bilgiye http://www.cankaya.edu.tr/fda08 adresinden ulaşılabilinir.
2. A.K. Golmankhaneh (Hindistan)
FDA’08 Genç Yazarlar İçin Mittag-Leffler Ödülleri
verilmiştir. Birincilik ödülünü Portekiz’den Duarte
Valerio kazanmıştır. Finalistler şöyledir:
Dumitru Baleanu, Virginia Kiryakova
GÜNDEM NİSAN 2009
43
Makale
Prof. Dr. Faruk Yalçın UĞURLU
Çankaya Üniversitesi
İç Mimarlık Bölümü Öğretim Üyesi
GÜZEL SANATLAR, SERGİ VE SERGİLEME
Güzel Sanatlar, diğer alanlardan farklı özellikleri bulunan bir özel alandır. Çağlar boyunca, insanoğlu
sonlu var oluşunu sorgularken daima kalıcı bir eser
peşinde koşmuştur; çünkü kendi var oluşu eserinin
yaşamı ve ilgi görmesiyle sürebilecek ve belki de
nesillerle ilişkisinde bu esere yer verdikçe söz konusu var oluş sonsuza taşınabilecektir. Genelde eserlerin niteliğinin başkaları tarafından algılanması ve
değerlendirilmesi eser sahipleri için çok önemli
olagelmiştir. Böylece eser daha çok bireyi ve toplumu etkileyerek klasik ve kalıcı bir düzey kazanabilmektedir. Sanatçıların eserlerini ve zanaatkârların
da ürünlerini her fırsatta tanıtmak veya daha düzenli bir şekilde söz konusu yapıtların sunuşlarını
gerçekleştirecek ortamlarda, sergilerde bulundurmak istemeleri de hep bu nedenledir.
Sergiye katılmak için eser veya ürünlerin belirli bir
düzeye gelmiş olması koşulu, sergi süresince olumsuz kritik alma korkusu, olumlu veya olumsuz karşılanma heyecanı ayrı ayrı sergilere katılacakların
daha verimli çalışmalarını tetikleyen durumlar olduğundan sergi kavramı, bir bütün olarak toplam
öğretim eğitim sürecine doğrudan veya dolaylı bir
biçimde önemli katkılar sağlar. Bu nedenle güzel
sanatların her alanında, her fırsatta sergi düzenlemeye gidilmesi bütün bireyler ve kurumlar için
önemli bir özdenetim aracıdır.
Sergiler sadece eserlerin sunulmasına aracı olmayıp
aynı zamanda, onların bir araya getirilerek birbir44
GÜNDEM NİSAN 2009
leriyle karşılaştırılıp daha detaylı algılanmasına da
katkı sağlar. Bu süreç, oluşturduğu sanatsal ortamın
yardımıyla, ilgili alanda ilk adımlarını atan sanatçılar
için çok değerli bir öğretim eğitim fırsatı da sayılabilir; çünkü bu ortamda, sanatçının vazgeçilmez
eylemi olan özdenetim rahatça gerçekleşecektir.
Ayrıca algılanan eserlere olan istemin yeşermesi
ile bu istem paralelinde gelişen manevi değer yanında oluşacak maddi değerler de önemlidir. Örneğin sanatsal değeri bulunan bir resim, bazen bir
bireysel kimi zaman da bir grupsal veya toplumsal
beğeniyi tetikler. Bu durumda söz konusu eser, ya
özel bir ev veya iş yerinde sınırlı bir izleyici ile ya da
ulusal, uluslararası sanat galerilerinde, müzelerde
büyük izleyici grupları ile varlığını sürdürür.
Sanatsal eserler her zaman sadece görsel duyumsama ile algılanan yapıtlar olmayabilir. Bu algılama; görsel, fiziksel, hatta daha çok yönlü de olabilir. Örneğin
iç mimari ve endüstri tasarım ürünleri bu grupta yer
alır. Bu tavır, endüstriyel bir ürün olan mobilya gibi
bir eserde, ona dokunmak, kullanışının özelliklerini ayrıntılı algılamak, hatta onu bir süre kullanmak
şeklinde olabilir. İç mimari de ise bir mekânsal ürün,
ancak onun içinde bir süre yaşandığında toplam bir
anlamı ifade edebilir. O halde bahsi geçen ürünlerin
sergilenmelerinde de farklı yöntemlere gereksinim
olduğu açıktır. Bir endüstriyel ürün olan otomobilin test sürüşü ile algılatılmasına çalışmak gibi, belki
bir konutun veya mekân parçasının (banyo, mutfak
Makale
beraberinde getirecektir. Bu nedenle bir sergi süresince, sergilenen eserler konusunda ayrıntılı bilgilere sahip bir çalışanın, gerektiğinde açıklama veya
danışmanlık yapabilmek üzere, söz konusu alanda
devamlı görevli olması da sağlanmalıdır. Böylece
sergiyi izleyenler hangi noktalara, hangi dizide ve
ne yönde yaklaşıp hangi ölçüde zaman ve dikkat
harcayacaklarını rahatça ve eksiksiz belirleyebilir.
gibi) da aynı şekilde algılanabilme olanağını sağlayan
yöntemlerle sergilenmesi de söz konusu olabilir.
Sergi kavramının bir başka yönü ise hazırlanma, açılış ve izlenme sürecidir. Sergilerin açıldıkları yerler de
farklı olabilir. Sergilerin öğretim eğitim ortamlarında,
toplumsal yaşam veya iş alanlarındaki özelliklerinin
farklı olması doğaldır. Bir üniversitenin güzel sanatlar
bölümlerinden birinde yer alacak bir sergide farklı
değerlerde, başarılı veya başarısız sayılabilecek eserlerin sergilenmesi söz konusu olabilir. Belki de sergiyi
hazırlayanlar, bu faaliyetin bir ilk yaklaşımı veya orijinal düşünceyi sunmak ya da bilimsel sürecin bir deneysel aşamasını oluşturmayı hedeflemektedir. Ancak her ne olursa olsun, sergi düzenleyenlerin bazı
kurallara uyması da beklenmelidir. Örneğin algılamayı yanıltıcı sıralamalar, objeleri olduğundan daha
farklı değerde ortaya koyan düzenlemeler veya etik
olmayan pazarlama stratejileri vb. hususlar çok hassas ele alınması gereken konulardır.
Sergilerin belirli aralıklarla, belli alanlarda sürekli tekrar eden, gelenekselleşen tipleri yanında sadece bir
defa düzenlenenleri de olabilir. Üniversite ortamında bazı aktivitelerin, bu arada bölüm sergilerinin de
geleneksel organize edilmesinin, izleyici ilgi ve sayısının artması, özdenetimin sönümsüz sağlanması vb.
yararları olduğu bilinir. Ancak bütün sergilerin düzey
ve düzeninin birbirine benzer olması, izleyicilerin
istemini ve sergilerin verimini olumsuz etkileyebilir.
Bu nedenle her sergide bir öncekinden farklı bir düzen ve orijinal bir toplam atmosfer oluşturulmalıdır.
Sergilerin toplumsal kültüre olumlu katkısının farkında olan toplumlar, üniversite ürünlerinin izlenmesini
üniversitenin verimli üretim potansiyelinin oluşma
standardını ölçmede bir araç olarak algılar. Bu nedenle de çoğu sergiler toplumun kolay ulaşabileceği
geniş ve donanımlı mekânlarda, sergiyi destekleyici,
faydayı zenginleştirici konser, panel, gösteri vb. diğer
sunumlarla birlikte düzenlenir.
Sergilerin bilimsel düzeyleri paralelinde kültürel yarar sağlamaları da gerekir; çünkü oluşacak birikimler, meslek insanına istemde doğru yönelmeleri de
Sergi organizasyonlarında izleyicilerin çok yönlü
konfor ortam ve gereksinimleri de mutlaka düşünülmelidir. Sergi için hazırlanan mekân; sessiz, hafif
fon müziği duyulan, temiz, yeterince ışık ve hava
alan, dinlenme ve servis köşeleri ile sergi konusunda hazırlanmış bilgilerin yer aldığı tanıtım kitapçıkları bulunan bir ortam olmalıdır. Ayrıca ortamda,
sergilenen eserlerin ve izleyenlerin güvenliğinin de
düşünülmüş olduğu bir görüntülü algılama sisteminin bulunması da yararlı olabilir.
Her sergide izleyicilerin görüş ve düşüncelerini yazabilecekleri bir sergi anı defterinin de bulunması,
oluşacak birikimin kaybolmasını önleyecektir. Zamanımızdaki teknik gelişimler paralelinde bireylerin
bu defterlere yazı yazmaya yönelmeleri söz konusu
olmayabilir, diye ayrıca ses ve görüntü kaydedici bir
sistemin düşünülmesi de mümkündür.
Serginin hazırlanma, açılma ve izlenmesinin ardından toplanma aşamaları, her bir adımı ayrı bir ekip
tarafından ele alınması gereken önemli süreçlerdir.
Organizasyonun toplam başarısı, sergi kapanana
kadar olmamalıdır. Sergi sonucunda ortamda yer
alan eserler sahiplerine zarar görmemiş bir şekilde
iade edilmeli ve sergi sonunda ortaya çıkan bütün
veriler değerlendirilerek bir sonraki aşamada bilimsel girdilerin hazırlanılmasına da çalışılmalıdır.
Her anlamdaki sergi, özellikle de güzel sanatlar
ortamlarındaki eserlerin yer aldığı sergiler, bütün
aşamaları ile toplumlardaki bilimsel, demokratik,
sosyal, ekonomik, psikolojik etkileşim, gelişim ve
davranışları yönlendiren, insan olma özelliklerini ve
başarı ideallerini özendiren yapılarıyla ilerleme ve
değişimin vazgeçilmez unsurudur.
Yaşamımızın her aşamasında çok sayıda sergi düzenleyebilme ve onları izleyebilmenin önemi açıktır. Eğitim öğretimin yer aldığı bütün kurumlarda,
özellikle de üniversitelerde, her gün artan nitel
ve nicel özelliklerde sergi açılmasına ve bunların
toplumsal kalkınmamıza, Cumhuriyetimizin ilk dönemlerindeki coşku ile değerli katkılar sağlamasını
umuyor ve bekliyoruz.
GÜNDEM NİSAN 2009
45
Makale
“YENİ ANAYASA”
YAPMAK
açık yürekli konuşma ve belgelerle doludur.
Doç. Dr. Şeref İBA
Çankaya Üniversitesi
Hukuk Fakültesi, Anayasa Hukuku
Yarı Zamanlı Öğretim Üyesi
Türkiye’de anayasa yapımında, genel olarak tepkisel
yaklaşım egemen olmuştur. Her yeni anayasa ya
da anayasa değişikliği, önceki dönemlerde yaşanan
sorunlara reaksiyon niteliğinde hükümler getirmiştir. Anayasa yapımı, doğası gereği sadece normatif
düzenleme cambazlığı ve hukuk tekniği ustalığı
değildir. Disiplinler arası bilgi ve birikim gerektirir.
Anayasa yoluyla toplumun önünü açacak yol haritaları sunma ideali, toplumdan destek gördüğü ve
özümsendiği ölçüde anlamlı bir iştir. Öyleyse anayasa, bireyin ve dolayısıyla gönüllerde yer tutacak
kadar toplumun kendi hazırladığını düşündüğü bir
metin olmalıdır. Yürürlüğe girer girmez ezberlere
de giren dillerden düşmeyen bir şarkı gibi.
Toplumu hukuk yoluyla yukarıdan dizayn etme eskimiş ve klasik bir anlayıştır. Yeni anayasa yapımında ya da anayasa değişikliği politikalarında yükselen değer, “uzlaşma” ve “ikna”dır. Türkiye özelinde,
uzlaşma kültürünün daha da önemli olduğu kuşkusuzdur. Anayasa yapım sürecinde iç dinamiklerin
etkisi olduğu kadar dış dinamiklerin de çok önemli
bir payı vardır. Bu katkıların boyutunu ölçmek için,
anayasa değişikliklerinin perde arkasını irdelemek
gerekir. Anayasa değişikliği kanun tekliflerinin,
Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu ve komisyondaki görüşme tutanakları ve komisyon raporları gibi yasama materyallerinden izini sürmek
çoğu zaman yeterli olmaktadır. Gerçekten de tarihi
değere sahip bir arşiv belgesi niteliğindeki Meclis
tutanakları, her değişikliğin arka planına ışık tutan
1
46
Bu genel değerlendirmelerden sonra, 1982 Anayasası ve geçirdiği son değişikliklerden bazılarını
dikkatli ve seçici gözlerle okumak gerekmektedir.
Özellikle, ülkemizde geçerli olan hükümet sistemi
bağlamında derin etkileri ortaya çıkacak anayasa
değişikliklerinin örnek inceleme konusu yapılması
gerekir. Daha sonra, yeni anayasa söylemlerine değinmek uygun görünmektedir.
1982 Anayasası, bir önceki 1961 Anayasası’na tepki
olarak hükümet sistemini “rasyonelleştirici” nitelikte
yeni kurallar öngörmüştü. Yeni anayasa, yasama organının kurumsal ve işlevsel özellikleriyle ilgili kayda değer yenilikler getirmişti.1 Örneğin, Cumhuriyet
Senatosu lağvedilerek iki meclisli yapıdan yeniden
tek-meclisli parlamento yapısına dönülmüştü. Otorite yönünde yolunu şaşırmış olan 1982 Anayasası
da toplum kuşaklarının önüne “anayasa yoluyla çözüm” sunamamıştı. Yürürlüğe girdikten sonra yeni
yeşeren demokrasi ortamında her kesimin yoğun
ve haklı eleştiri oklarına hedef olmuştu.
Ara rejim döneminde yapılmış olan 1982 Anayasası, defolu olarak piyasa sürülen bir elbise muamelesi görmeye başlamıştı. Öte yandan, özgürlükler
bağlamında 1961 Anayasası ile sağlanan kazanımları geriye götüren bu anayasa, daha yolun başında
değişiklik ihtiyaçlarıyla birlikte anılmaya başlanmıştı. Anayasanın kurduğu hükümet modeli ve rejim
tartışmaları, siyasi ajandaların ön sıralarında yer tutmuştu.
Yaklaşık 26 yaşında olan 1982 Anayasası döneminde, yasama-yargı ve yürütme organlarının ilişkileri
ve dolayısıyla, siyasi rejim arayışlarına ilişkin tartışmalar güncelliğini hiç yitirmemiştir. Bugüne kadar
1982 Anayasası’nda 15 kez değişiklik gerçekleştirilmiştir. Anayasanın “Cumhuriyetin Temel Organları”
kısmının, “Yasama” başlıklı birinci bölümünde yer
alan doğrudan parlamentoyla ilgili 26 maddenin
15’inde çeşitli tarihlerde 17 kez değişiklik yapıl-
Şeref İBA &Rauf Bozkurt (2006), 100 Soruda Türk Parlamento Hukuku, Ankara, Nobel Yayınevi, 3. Baskı.
GÜNDEM NİSAN 2009
Makale
mıştır. Bu değişikliklerin 9’u yasama organının işleyişine ve 8’i de kuruluşuna ilişkindir. Yasama ve
denetim çalışmalarında verimlilik ve etkinliğin arttırılması gerekçesiyle yapılan anayasa değişikliklerine uyum sağlamak amacıyla Türkiye Büyük Millet
Meclisi İçtüzüğü’nde değişiklikler yapma ihtiyaçları
ortaya çıkmıştır.
lama ve savunulabilirliği zayıf bir hukukî yorumdu.
İlkin, önceki cumhurbaşkanı seçimlerinde böyle bir
konu gündeme bile gelmemişti. 2 Anayasa yorum
teknikleri bağlamında, Türkiye Büyük Millet Meclisi
birleşimleri için “gündem konusu ne olursa olsun
tek bir toplantı yetersayısı olduğu” uygulamasını
çürütecek yeni bir gerekçe yoktu.
1982 Anayasası döneminde başkanlık ve yarı-baş- Anayasa Mahkemesi, ilk kez önüne gelen davada,
kanlık sistemine geçilmesine yönelik öneri ve siyasi usul yönünden “eylemli içtüzük kuralı” yolundan
projeler moda olmuştu. Aslında bu konuda fiilen giderek “367 tezi”ni doğrulayan sürpriz bir karar
kayda değer bir girişimde bulunulmamıştı. Ancak, vermiştir. Buna göre, Türkiye Büyük Millet Meclisi
2007 yılında gerçekleştirilen 11. Cumhurbaşkanı se- Genel Kurulu’nun 27.4.2007 tarihli 96. Birleşimi’nde
çiminde yaşanan siyasî krizin yeni ve radikal kimi yapılan cumhurbaşkanı seçimi birinci turunu iptal
gelişmelere gebe olduğu belliydi. Bunun da ma- etmiş ve diğer turlara devamı önlemek için de senevra alanı elbette Anayasa metni oldu. Bir yandan çim işleminin yürürlüğünü durdurmuştur. Anayasa
“sivil anayasa” hazırlık ve söylemleri yoğunluk ka- Mahkemesi kararında;
zanırken diğer yandan da anayasa düzleminde bir
“Anayasanın 102. maddesinin
nokta atışı yapılarak sadece
cumhurbaşkanı seçimiyle ilgi1982 Anayasası, bir önceki 1961 ilk fıkrasında Cumhurbaşkanının seçimi için öngörülen
li kuralların değiştirilmesi günAnayasası’na
tepki
olarak
hükümet
üçte iki çoğunluk, dava kodeme geldi. Anayasa tekniği
nusu Meclis kararına ilişkin bisistemini “rasyonelleştirici”
yönünden yaşananlar, tam da
siyaset sahnesinde görülen nitelikte yeni kurallar öngörmüştü. rinci oylama yönünden hem
toplantı hem de karar yeterkrize verilen hazırlıksız ve tipik
Yeni anayasa, yasama organının sayısını kapsamaktadır. Bu
bir tepkisel anayasa değişikliği örneği sergilenmişti.
kurumsal ve işlevsel özellikleriyle nedenle İçtüzüğün 121. maddesinde yapılan gönderme
ilgili kayda değer yenilikler
11. Cumhurbaşkanı seçim takdoğrultusunda aynı yetersayıviminin işlemeye başlamasına
nın benimsenmiş olduğunun
getirmişti.
yakın, Yargıtay Onursal Başkabulü gerekir.”3
kanı Sabih Kanadoğlu’nun, o
günkü parlamento kompozisyonunda kilitlenmeye gibi zorlama değerlendirmeler vardır. Anayasa Mahyol açacak hukukî bir demeci basında yer almaya kemesi kararında, belli yorum tekniklerine aşırı ağırlık
başlamıştı. Kanadoğlu, TBMM Genel Kurulu’ndaki verilmesine bağlanabilecek bu tip gerekçeler yer alsa
toplantı yetersayısını düzenleyen Anayasa’nın 96. da yine de hukuken kendi içinde tutarlı bir karar vemaddesinde “başkaca bir hüküm yoksa” ibaresi- rildiğini kabul etmek gerekir. Yüksek Mahkeme’nin
nin, belli hallerde genel toplantı yetersayısının (184 bu kararının ardından 22. Dönem Meclisi’nce cummilletvekili) yetmeyeceği anlamına geldiğini; cum- hurbaşkanının seçilemeyeceği anlaşıldığından erken
hurbaşkanı seçimiyle ilgili 102. madde çerçevesin- seçim kararı alınmıştır. Kanadoğlu’nun hukukî zaferi,
de yapılacak meclis toplantısının (birleşim) ancak başka konularda da ilginç ve yeni görüşlere cesaret
TBMM üye tamsayısını 2/3 çoğunluğu yani 367 mil- verdi. Bunlar arasında, cumhurbaşkanını seçemeyen
letvekilinin hazır bulunmasıyla açılabileceğini ileri bir meclisin fesholmuş sayılacağı için “erken seçim
sürdü. Ses getiren bu ilginç görüş etrafında yoğun kararı” dahi alamayacağı ve böylece siyasî bir açmaztartışma başladı. Anayasacılardan başlayarak bu la karşı karşıya kalınacağı biçimindeki bir fantezi diktartışmaya katılmayan neredeyse kalmadı. Kanta- kate değerdi.
rın topuzunu kaçıranlar, kamplara bölünenler oldu.
İşte böyle bir siyasî atmosferde, pragmatist bir anla“367 tezi” olarak literatüre giren görüş, oldukça zor- yışla, Anayasa Mahkemesi’nin 367 tezi konusunda2
3
Örneğin, Turgut Özal’ın seçildiği turlarda kullanılan toplam oylar 2/3 çoğunluğa ulaşmamıştır.
Anayasa Mahkemesi Kararı, E.2007/45, K.2007/54, 1.5.2007.
GÜNDEM NİSAN 2009
47
Makale
ki kararından sonra, 11. Cumhurbaşkanı seçiminde
Mecliste yaşanan siyasî kriz üzerine cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesiyle ilgili Anayasa
değişikliğine gidildi. Yaşanan bunalıma, net bir
tepki ifadesi olarak Anayasanın 96. maddesindeki
“başkaca hüküm yoksa” ibaresini metinden çıkaran
bir anayasa değişikliği gerçekleştirilmiştir. Bundan
daha da önemlisi, Anayasanın cumhurbaşkanı seçimini düzenleyen 101. ve 102. maddeleri de değiştirilmiştir.
Divanı’nın görev süresi 2+3 =5 yıl olarak kalmıştır.
Ayrıca halk tarafından seçilecek cumhurbaşkanının
klasik görev ve yetkileri kâğıt üzerinde aynen korunmuştur.
Anayasa değişikliği sonrasında sistemin, siyasal
rejim bakımından, artık eskisi gibi olmayacağı kesindir. Ancak, parlamenter rejim geleneğimizin nereye ve ne ölçüde kayacağını şimdiden kestirmek
güçtür.
31.5.2007 tarihli ve 5678 sayılı Anayasa Değişikliği Şu halde, cumhurbaşkanının halk tarafından seçilKanunu, kabaca cumhurbaşkanını siyasal bir po- mesine ilişkin anayasa değişikliği, tam bir tepkisel
zisyon ve kimlik haline getirecek “5+5” formülünü değişim öyküsünü andırmaktadır. Bu örnek olay inve cumhurbaşkanının halk tarafından seçimini be- celemesinden de anlaşılacağı üzere, anayasa metlirledi. Başka bir deyimle, parlamenter rejimin ana ninde değişiklik yapmak her durumda fiilî çözüm
parametreleri aynen korunduğu halde, yalnızca anlamına gelmemektedir.
“cumhurbaşkanının halk taraGenel olarak 1982 Anayafından seçilmesi” noktasında
Kanun teklifinin TBMM
sası’nda bugüne kadar 15
değişiklik yapıldı. Finlandiya,
Genel
Kurulu
ve
Anayasa
kez değişiklik ve 4 kez de
İrlanda, Bulgaristan ve Slovakya gibi ülkelerdeki sisteme
Komisyonu’ndaki görüşmelerde halk oylaması yapılmıştır. Bu
değişikliklerin arka planında
benzer bir modele adım atılsöz
alan
milletvekilleri,
anayasa
yer alan bir diğer dış dinamik
mış oldu. Parlamenter cumhuriyet modelinin ana para- değişikliğinin kızgınlıkla, alelacele de AB müktesebatına uyum
metrelerine dokunulmadan ve duygusal bir şekilde yapıldığını çabasıdır. Bugüne kadar, AB
müktesebatına uyum amasadece
cumhurbaşkanının
ve tehlikeli bir sürece girileceğini cıyla kanun düzeyinde 10
halk tarafından seçilmesi, hüpaket çıkarılmıştır. Ayrıca, üç
kümet sistemleri bağlamında
sıklıkla dile getirdi.
anayasa değişikliği paketinin
klasikleşmiş ayrımlara uymade geri planında uyum amayan bir siyasal modele doğru
kayış anlamına gelecektir. Ancak, halk tarafından cı güttüğü söylenebilir. Öte yandan, demokratikseçilen cumhurbaşkanı ile hükümetin aynı siyasal leşme hedefi, klasikleşen iç dinamiklerimizden
çizgiden olup olmamasına göre değişik hipotezler birisidir. 1982 Anayasası’nın geçirmekte olduğu
hızlı değişim trafiği, Türkiye’de anayasa hukukude ortaya atılmaktadır.4
nun dinamik bir disiplin haline gelmesine zemin
Kanun teklifinin TBMM Genel Kurulu ve Anayasa oluşturmuştur.
Komisyonu’ndaki görüşmelerde söz alan milletvekilleri, anayasa değişikliğinin kızgınlıkla, alelacele
ve duygusal bir şekilde yapıldığını ve tehlikeli bir
sürece girileceğini sıklıkla dile getirdi.5 Gerçekten
de acil bir hamle ve hışımla kabul edilen anayasa
değişikliği paketi, aynı anayasa metninde çelişkili
maddeler kalması sonucunu doğuran özensizlik
veya unutkanlık ürünü bir girişim niteliği taşımaktadır. 77. maddedeki değişiklikle TBMM’nin seçim dönemi 4 yıla indirildiği halde, 94. maddede Başkanlık
4
86 maddesi ve başlangıç metni (dibace) değişmiş olan 1982 Anayasası, tutarlı bir hukukî metin
olmaktan çıkmış, içsel bütünlüğünü ve dil uyumunu kaybetmiştir. Bu noktada sil baştan yeni
bir anayasa yapımı, oldukça masum bir ihtiyaç
olarak görünmektedir. Yeni bir anayasa cazibesi
bununla da sınırlı değildir. Değişik toplum kesimleri, yeni bir anayasanın kendilerine ilaç gibi
gelecek yeni kazanımlar sağlayacağı beklentisi
Şeref İBA (2008), “Güle Güle Parlamenter Rejim”, Ankara, Çelik-İş Sendikası Dergisi, Sayı:23, s.33.
Anayasa Komisyonu Raporu ( S.Sayısı: 1409), Dönem: 22/5, s.10.
6
Şeref İBA (2008), Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Ankara, Turhan Yayınevi, 2. Bası, s.8.
5
48
GÜNDEM NİSAN 2009
Makale
içine girmiştir. Bir yandan da yeni anayasanın
yürürlükteki anayasaya göre oluşmuş normal bir
dönem parlamentosunca yapılıp yapılamayacağı
konusunda bile uzlaşma yoktur. Teknik deyimiyle
aslî kurucu iktidar yetkisinin kullanımıyla alakalı
asgarî bir anlayış birliği görünmemektedir. Anayasa yapmak yetkisiyle özel olarak oluşturulacak
bir kurucu meclis gerektiği yönünde görüşler de
dile getirilmiştir.
Anayasa uzmanlarınca hazırlandıktan sonra kamuoyuna açıklanan yeni anayasa taslağı, “sivil anayasa” olarak anılmıştır. Anayasa yapma dinamiklerinin
ve usulünün son iki anayasadan farklı, en azından
daha demokratik olduğunu belirtmek üzere yapılmış görünen bu yakıştırma, literatürde olmayan
bize özgü bir nitelemedir. 6 Parlamento dışında
tartışılan “sivil anayasa taslağı”, parlamento içinde resmen işleme girememiştir. 22. ve 23. Yasama
Dönemleri’nde, anayasa yapımının Türkiye Büyük
Millet Meclisi’ndeki mutfağı işlevini gören ve daha
önce başarılı çalışmalara imza atmış olan “Anayasa
Uzlaşma Komisyonu” toplanamamıştır.
Bilindiği gibi, her anayasa, o toplumun yaşam
senedidir. Gelişmiş ve istikrarlı toplumların, genellikle kısa (çerçeve) metinler şeklinde ve çok az
sayıda değişikliğe uğramış anayasalarına mistik
anlamlar yükledikleri ve büyük saygı gösterdikleri
bilinen bir gerçektir. Yaşlı anayasalar, toplumların
tarihî kazanım ve özgürlük mücadelelerinin hafızası işlevini de görmektedir. Duayen anayasacılarımızdan Tarık Zafer TUNAYA’nın, “insan derisiyle
kaplı anayasa” nitelemesinde ustalıkla anlatmaya
çalıştığı gibi, anayasalar birçok işlevinin yanı sıra,
insan odaklı bir yaklaşımla çağdaş ve demokratik
bir toplum düzeninin garantisini sağlayan üstnormlardır.
Türkiye’de yeni bir anayasaya ihtiyaç vardır. Bu
yöndeki girişimlerin zamanlaması oldukça önemlidir. Yeni anayasa girişimleri üzerinden vuruşma
alanları oluşturmak, özden uzaklaşma demektir.
Yeni anayasa, her şeyden önce bir uzlaşma konusu ve samimiyet işidir. Yeni anayasa yapmak, geçmişle veya bir yerlerle hesaplaşma alanı değildir.
Böyle bir anlayışla hareket edildiği takdirde, toplumumuzun önünü açacak sivil bir anayasal reformun başarılabilmesi mümkündür.
TEMEL KAYNAKLAR
• Anayasa Mahkemesi Kararı, E.2007/45, K.2007/54, 1.5.2007.
• Anayasa Komisyonu Raporu ( S.Sayısı: 1409), Dönem: 22/5, s.10.
• Şeref İBA (2008), Anayasa Hukuku ve Siyasal Kurumlar, Ankara, Turhan
Yayınevi, 2.Bası.
• Şeref İBA (2008), “Güle Güle Parlamenter Rejim”, Ankara, Çelik-İş Sendikası Dergisi, Sayı:23.
• Şeref İBA &Rauf Bozkurt (2006), 100 Soruda Türk Parlamento Hukuku,
Ankara, Nobel Yayınevi, 3. Baskı.
GÜNDEM NİSAN 2009
49
Makale
Arş. Gör. Uğur BAYILLIOĞLU
Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi
EGE YENİ YILA GERGİN GİRDİ
Aslında Türk–Yunan ilişkileri açısından 2008 yılı,
önceki senenin Aralık ayından beri Kardak Kayalıkları civarında devam eden çipura gerginliği dışında, Yunan Başbakanı Kostas Karamanlis’in Türkiye
ziyareti ile son derece olumlu başlamıştı. 2008
Ocak sonunda, bölgede çipura mevsiminin sona
ermesi ile gerginlik azalmıştı. Ancak yine de özellikle hava sahasına ilişkin uyuşmazlık nedeniyle Ege
semalarında her iki tarafın jetlerin it dalaşı (dogfight) denilen tehlikeli savaş oyunları yaptığı ve
Yunan Deniz Kuvvetleri unsurlarının ufak çaplı karasuları ihlallerinde bulunduğu görülmüştü. Bunlar dışında Ege sularına genelde sükûnet hâkimdi.
Ege’nin yıl sonuna doğru ısınacağına ilişkin ilk belirti, Akdeniz’den gelmiştir. Kasım ayının ortasında,
Türkiye adına araştırma faaliyeti yürüten Norveç
tabiiyetindeki bir araştırma gemisi ile buna refakat
eden TCG Gediz Firkateyni’ne, Antalya’ya bağlı Kaş
ilçesinin karşısında yer alan Yunanistan’a ait Meis
Adası’nın 80 mil güneyinde bir Yunan savaş gemisi tarafından önleme yapıldığı ve iki savaş gemisi
arasında bölgenin aidiyetine ilişkin muhabere (ha1
berleşme) gerçekleştiği haberi basına yansımıştır1.
Konuya ilişkin olarak Yunan Dışişleri Bakanlığı’nın
Ankara nezdinde harekete geçtiği ve Yunan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Giorgos Koumoutsakos’un
gemilerin Yunan karasuları dışında; fakat Yunan
kıta sahanlığı içinde olduğunu açıkladığı kaydedilmiştir2. Bu karşılaşmanın nedeni, bu bölgede kıta
sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge sınırlandırması bulunmaması ve Rum Kesimi’nin Türkiye’nin
kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge haklarını yok sayan sınırlandırma anlaşmaları yapmasıdır.
Aynı şekilde Yunanistan da Türkiye’nin haklarını yok
sayan bir tutum içinde, bölgedeki kıta sahanlığı ve
münhasır ekonomik bölge alanları üzerinde hak
iddia etmektedir. Türkiye, Rum Kesimi’nin akdettiği
sınırlandırma anlaşmalarını tanımamakta ve Yunan
iddialarını da reddetmektedir. Dolayısıyla bu bölgedeki kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge
alanları tartışmalıdır ve bu uyuşmazlık, uzun süre
devam edeceğe benzemektedir.
Yine Kasım ayında Türk basınına yansıyan haberlerde3 bir Türk balıkçı ailesinin Akyarlar ile İstanköy
Hürriyet, 16 Kasım 2008, s. 1 ve 33; Vatan, 16 Kasım 2008, s. 1 ve 19;
http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_2_17/11/2008_102201, (18.11.2008)
3
Bkz: Hürriyet, 18 Kasım 2008, s. 21; Vatan, 18 Kasım 2008, s. 15.
2
50
GÜNDEM NİSAN 2009
Makale
(Kos) Adası arasında, Akyarlar’dan 1 mil uzaklıkta,
ahtapot avlarken İstanköy Adası’ndan geldiği sanılan bir Yunan sahil güvenlik botunun acımasız
tacizine uğradığı ve geri dönmek zorunda kaldığı
görülmüştür. Televizyon kameralarına da yansıyan
bu taciz esnasında aile çok zor anlar yaşamıştır.
Aslında bu, birçok Türk balıkçısının maruz kaldığı;
fakat kamuoyuna yansımayan sayısız tacizlerden
sadece biridir.
Ardından, Aralık’ta Kardak Kayalıkları çevresinde
başlayan çipura mevsimi, tıpkı geçen seneki gibi,
tarafları karşı karşıya getirmiş ve artık gelenekselleşen çipura gerginliğini başlatmıştır. Aralık ayı
boyunca Kardak Kayalıkları çevresinde iki tarafın
balıkçıları avlanmaya başlamış ve Türk ve Yunan
sahil güvenlik botları arasında mutat karşılaşmalar
yaşanmıştır.
Ancak en önemli olayın 2008’in son günü yaşandığı görülmektedir. 31 Aralık 2008’de, Türkiye
tarafından hava sahasının ihlal edildiğinin açıklandığı; ihlali yapan Yunan helikopterinin içinde
Yunan Genelkurmay Başkanı Dimitris Grapsas ile
Kara Kuvvetleri Komutanı Dimitris Vulgaris’in bulunduğu belirtilmiştir4. Aslında bu olaydan daha
önce Noel’de, Bulamaç (Farmakonissi) Adası
Garnizonu’na asker taşıyan bir başka Yunan helikopterinin, Türk birimleri tarafından radyo kanalıyla uyarıldığı kaydedilmiştir5. Türkiye’nin, Yunan helikopterlerinin Bulamaç Adası üzerinde Türk hava
sahasını ihlal ettiğine ilişkin açıklamasının Yunan
Cumhurbaşkanı Karolos Papoulias’ın Türkiye’yi
“huysuz komşu” olarak ilan etmesine neden olduğu ve kendisini 6 Ocak’taki Suya Haç Atma Töreni
için Eşek (Agathonissi) Adası’na ziyarette bulunmaya sevk ettiği belirtilmiştir 6 . Nitekim Papoulias,
Eşek Adası’nda yapılan Suya Haç Atma Töreni’ne
katılmış ve Türkiye’nin gri bölgeler tezini eleştiren
açıklamalarda bulunmuştur7. Söz konusu iki adanın önemi, egemenliklerinin belirsiz olmasıdır.
Yunanistan’ın bu girişimi, iki devleti savaşın eşiğine getiren Ocak 1996 tarihindeki Yunanistan’ın
Kardak Kayalıkları’na asker çıkartarak yarattığı fiilî
duruma benzemektedir; fakat adalar üzerindeki
egemenlik uyuşmazlığına hiçbir hukukî etkisi bulunmamaktadır. Gerçekten de Yunanistan burada
egemenlik gösterisi icra etmektedir. Cumhurbaşkanı ve yüksek rütbeli komutanların katılımı ile
Yunanistan’ın egemenlik gösterisini daha yüksek
bir profilden yürütme çabasında olduğu anlaşılmaktadır. Böylece egemenliği kendisine devredilmemiş olan bu adalar üzerindeki hâkimiyet iddiasını fiilî uygulamalar ile gösterme gayreti içindedir.
Ancak uluslararası hukukta egemenlik gösterileri,
hâkimiyet kazanılmasına yetmemektedir. Genel
uluslararası hukuk egemenlik müessesesi açısından, hukukî bir duruma dayanmayan fiilî uygulama, tutum ve durumlara itibar etmemektedir.
Bu iki ada üzerindeki Yunan egemenlik iddiasının
hiçbir hukukî dayanağı bulunmamaktadır. Bunun
nedeni, Doğu Ege Adaları’nın kaderini belirleyen
uluslararası antlaşmaların bu adaları Yunanistan’a
devretmemiş olmasıdır. Dolayısıyla Yunanistan’ın
egemenlik iddiası hukukî temeli olan bir sav değildir. Türkiye’nin, Yunan oldu bittilerine yönelik
tutumu ise bu girişimlere karşı nota vermek, bölgeye deniz ve hava kuvvetleri unsurları göndermek suretiyle hukukî bir duruma dayanmayan,
Yunan egemenlik iddiasını tanımama tutumunu
göstermek ve daha önce sergilenen tutumlarını
teyit etmek şeklinde ortaya çıkmakta ve bu noktada Türkiye, iddia ve haklarını saklı tutarak hukukî
pozisyonunu korumaktadır.
Aslında Yunanistan uzun zamandır Ege’deki statükoyu kendi lehine çevirecek davranışlar içindedir; çünkü aslında Yunanistan da Ege’deki birçok
adanın aidiyeti konusunda tereddüt yaşamaktadır.
Bu nedenle Yunanistan, egemenlik konusunda
tereddüt içinde bulunduğu adaları iskâna açmak,
adaların üstüne fener dikmek, balıkçı barınakları
inşa etmek gibi hâkimiyet gösterileri yapmaktadır.
Bunlar içinde en önemlisi 1995 Kasımı’nda basına
yansıyan ve Ege’deki bazı küçük adaların iskâna
açılacağına ilişkin haberlerdi. Ege’deki egemenliği
devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklar sorunu,
ancak Kardak Krizi ile resmiyet kazanarak diğer Ege
4
Radikal, 3 Ocak 2009, s. 12; Hürriyet, 3 Ocak 2009, s. 14.
http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=1&artid=4494749, (06.01.2008).
6
http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_100002_03/01/2009_103505 (04.01.2009).
7
http://www.stargazete.com/dunya/yunanlilar-turkiye-ile-barısci-bir gelecek-istiyor-160307.htm. (07.01.2009)
5
GÜNDEM NİSAN 2009
51
Makale
uyuşmazlıklarının arasındaki yerini almıştır. Gerçekten de Aralık 1995’te Figen Akat adlı Türk gemisinin
Kardak Kayalıkları’nda karaya oturması ile başlayan
ve her iki devletin Kayalıklar üzerinde hak iddia
eden nota teatileri ile devam eden kriz, silahlı bir
çatışmaya ramak kala yoğun diplomatik girişim ve
arabuluculuk faaliyetleri ile sona erdirilmiştir. Buna
rağmen gri bölgeler tezinin kaynağını oluşturan
egemenliği belirsiz ada, adacık ve kayalıklar hakkındaki uyuşmazlık taraflar arasında çözülememiş
ve halen devam etmektedir. Ege’de Kardak Kayalıkları gibi egemenliği devredilmemiş 152 ada olduğu
belirtilmektedir8. Son gerginliğin kaynağı olan Bulamaç ve Eşek Adaları da bunlardan sadece ikisini
oluşturmaktadır. Ege’de aidiyeti belirsiz ada, adacık
ve kayalıklar bağlamında ortaya çıkan egemenlik
uyuşmazlığının nedenini, Yunanistan’ın aksi yöndeki iddialarına rağmen, Ege Adaları’nın statüsünü
saptayan uluslararası antlaşmaların, adaların aidiyeti meselesini kısmen düzenlemesidir. Hal böyle
olunca Ege’de bazı adaların aidiyeti, hukuken belirsiz kalmıştır. Hukukî durum itibariyle söz konusu bu
belirsizlik halen sürmektedir. Nitekim Uluslararası
Daimi Hakem Mahkemesi, Eritre ile Yemen arasındaki eski Osmanlı toprağı olan ve Kızıldeniz’de
bulunan bazı ada, adacık ve kayalıkların aidiyetine
ilişkin davada verdiği kararda, Türkiye ile Yunanistan arasındaki aidiyeti belirsiz ada, adacık ve kayalık
hakkındaki uyuşmazlığın temel kilitlenme noktası olan Lozan Anlaşması’nın 16. maddesine ilişkin
olarak yaptığı yorum ile bazı adaların aidiyetinin
belirsiz olduğunu açıkça kabul etmiştir 9. Bu adaların kaderi, Lozan Antlaşması’nın 16. maddesine
göre ilgili taraflarca tayin edilecektir ki burada sözü
edilen ilgili taraflardan birisi şüphesiz Türkiye’dir.
Zaten Türkiye de bu konuyu müzakere etmek için
defalarca Yunanistan’a çağrıda bulunmuş; fakat Yunanistan, Lozan Antlaşması’nın 16. maddesine çok
açık bir şekilde aykırı olarak, adaların kendi egemenliğinde olduğu iddiasından vazgeçmeyerek
gönderilen çağrılara sürekli olumsuz yanıt vermiş8
tir. Yunanistan’ın yukarıda belirtilen son davranışları, bu tutumunun sürdüğünü göstermektedir.
Yunanistan, Lozan Antlaşması’nın 6, 12, 15 ve 16.
maddelerinin hatalı yorumu sonucu Gökçeada,
Bozcaada ve Tavşan adaları ile Anadolu sahiline 3
milden daha az uzaklıkta bulunan adalar dışındaki
tüm Ege adalarının Yunan egemenliğinde olduğunu iddia etmektedir. Oysa bu yorum tarzı, çok açık
biçimde Lozan Anlaşması’nın söz konusu maddelerinin lafız ve ruhuna aykırı düşmektedir.
Kardak Krizi ile günışığına çıkan egemenliği devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklar uyuşmazlığı
Ege’deki temel sorunu oluşturmaktadır10. Gerçekten
de karasularının genişliği ve sınırlandırılma uyuşmazlığı, kıta sahanlığı sınırlandırması uyuşmazlığı
ve hava sahasına ilişkin uyuşmazlık, Ege’de en son
ortaya çıkan bu son uyuşmazlıktan doğrudan doğruya etkilenmektedir. Dolayısıyla genel olarak Ege
uyuşmazlığının çözülmesi, münhasıran egemenliği
belirsiz ada, adacık ve kayalıklar uyuşmazlığının çözülmesine bağlıdır. Bu anlaşmazlık çözülmedikçe,
Ege’de gerginlik hiçbir zaman eksik olmayacaktır.
2009 başı itibariyle son olarak değinilmesi gereken çok önemli bir diğer gelişme, Rus donanmasının Ege’de icra ettiği askeri tatbikattır. Rus Uçak
Gemisi Amiral Kuznetsov ve refakatindeki üç savaş
gemisinin, Rodos açıklarında uluslararası sularda
tatbikat gerçekleştirdiği ve bu durumun Yunanlıları
çok sevindirdiği kaydedilmiştir11. Tatbikatın Rodos
ile Kıbrıs arasındaki Atina FIR Hattı ile Girit’in güneyindeki Atina FIR Hattı içinde icra edilmesi planlanmıştır12. Rusların bu bölgede neden bir tatbikat
yapma ihtiyacı hissettiğine ilişkin resmî bir gerekçe
gösterilmediği gibi, Yunanistan’ın da sivil havacılıktan sorumlu olduğu FIR Hattı içinde NATO üyesi
olmayan bir devlete neden askeri tatbikat yapma
izni verdiğinin açıklanmadığı belirtilmiştir13. Aslında
Yunanistan açısından bu sorunun cevabı çok basittir. Yunanistan; üçüncü bir tarafı işin içine sokarak
uluslararası hukuka aykırı olan hava sahası genişli-
Celalettin YAVUZ: Antlaşmalarla Yunanistan’a Devredilmemiş Ada, Adacık ve Kayalıkların Hukukî Statüleri de dâhil Menteşe Adaları (Onikiada)’nın Tarihi, 2003, s. 67–68
ve 146 no’lu dipnotta zikredilen kaynaklar.
9
Sertaç Hami BAŞEREN: Ege Sorunları, Ankara, 2006, s. 71.
10
Bkz: Ali KURUMAHMUT: Ege’de Temel Sorun, Egemenliği Tartışmalı Adalar, Ankara, 1998, (passim)
11
Hürriyet, 6 Ocak 2009, s. 10.
12
http://arsiv.sabah.com.tr/2009/01/04//haber,08BCD632285244F29B4E7586FED34DF4.html, (09.01.2009).
13
ibid.
52
GÜNDEM NİSAN 2009
Makale
ği, hukuka aykırı FIR Hattı algılama ve uygulaması,
arama kurtarma sorumluluk sahalarındaki iddiaları
ile askersizleştirilmiş statüdeki adaların bu durumlarının değiştiğine ilişkin iddialarına destek aramaktadır. Kanımızca, burada özellikle Yunanistan’ın FIR
Hattı üzerindeki egemenlik iddiaları etkin rol oynamaktadır. FIR Hattı, sivil uçuşlar için, uçuş bilgi ve
uyarı hizmetlerinin sağlandığı bir alandır. Ege’nin
büyük bölümünde FIR sorumluluğu, Yunanistan’a
bırakılmıştır. FIR yetkisi sadece sivil uçuşlar açısından geçerli olmakla beraber, Yunanistan Ege’ye
çıkan Türk savaş uçaklarından da uçuş rotası istemekte ve böylece FIR yetkisini suistimal etmektedir.
Türk Hava Kuvvetleri ise, Yunanistan’ın FIR yetkisini
suiistimal eden bu talebini yerine getirmemekte
ve Türk savaş uçaklarının uçuş rotaları hiçbir zaman Yunanistan’a bildirilmemektedir. Bu da Ege’de
neredeyse her gün yaşanan it dalaşlarının, Yunan
hava sahasının genişliğinden sonraki en önemli
nedenini oluşturur. İşte Yunanistan, Atina FIR Hattı
içinde Rusların yapmasına izin verdiği bu tatbikat
ile Rus savaş uçaklarının uçuş rotası vermesini temin ederek bu durumu hukukî bir zorunlulukmuş
gibi takdim etme gayreti içindedir. Zaten Rusların
bir uçak gemisi ile katılımının sağlanması bu amacı
açıkça ortaya koymaktadır. Aynı şekilde söz konusu
tatbikat ile Yunanistan’ın, arama kurtarma sorumluluk sahaları ve adaların askersizleştirilmiş statülerinin ihlali gibi konulardaki iddia ve tutumunu, üçüncü bir tarafı işin içine sokarak hukuka uygunmuş
gibi takdim gayreti içinde olduğu da görülmektedir. Özellikle Rus savaş uçaklarının askersizleştirilmiş
statüdeki Menteşe Adaları’nın üstünden uçmaları
sağlanarak, bu statünün değiştiği iddiasına dayanak için kullanılması düşünülüyor olabilir. Bununla
beraber şu husus açıkça belirtilmelidir ki Rus tatbikatı, Ege’deki mevcut hukukî durum üzerinde yasal
bir etki doğurmamakta ve Türkiye’nin haklarına zarar verici bir işlev ifa etmemektedir.
Ege’deki Rus tatbikatı sürerken ilginç bir gelişme
daha yaşanmıştır. Rus Deniz Kuvvetleri Sözcüsü İgor
Dyagalo’nun Rus Itar–Tass Haber Ajansı’na yaptığı
açıklamada, Akdeniz’de Türk ve Rus savaş gemilerinin iletişim tatbikatının yanı sıra KA–27 helikopterleriyle arama ve kurtarma tatbikatı yapacağını söyle14
miştir14. Tatbikatta arama ve kurtarma senaryolarının
icrası, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de tek taraflı olarak
ilan ettiği arama ve kurtarma sorumluluk sahasına
ilişkin iddialarına destek vermektedir. Görüldüğü
gibi Rusya, hem Yunan hem Türk iddialarına destek veren bir tutum içindedir. Kanımızca, Rusların
bu tutumlarını hukukî değil; siyasi açıdan sonuç
doğurur şekilde değerlendirmek en isabetli yol olarak ortaya çıkmaktadır. Gerçekten de kamuoyunun
gündemini fazla meşgul etmese de Rusların Ege’de
Yunanistan’ın izniyle Atina FIR Hattı içinde yaptığı
tatbikat ile Türkiye ile ortaklaşa gerçekleştirmeyi
planladığı tatbikat, Rusların küresel güç dengesi
oyununda kartlarını yeniden kardığını göstermekte ve zaten denklem üstüne denklemin kurulduğu
bölgede, yepyeni bir denklem kurmaktadır.
“Haritada Bulamaç (Farmakonissi) ve Eşek (Agathonissi) Adaları görülmektedir. Haritada bu
adaları Yunan toprağı olarak gösteren mavi çizgi, hayali bir çizgi olup, hiçbir hukuki duruma
dayanmamaktadır. Dolayısıyla hukuken geçerli bir sınır çizgisi niteliğinde değildir.”
http://www.tumgazeteler.com/?a=4520891, (10.01.2009).
GÜNDEM NİSAN 2009
53
Makale
Dr. A.Turan ÖZTÜRK
Çankaya Üniversitesi
İnsan Kaynakları Daire Başkanı
HİZMET İÇİ EĞİTİMİN ÖNEMİ, KURUMSALLAŞTIRILMASI
VE ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ UYGULAMALARI
54
1. GİRİŞ
2. KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE
Günümüzde klasik üretim faktörlerine ilave olarak,
beşerî sermayenin önemi giderek artmaktadır. Eğitimin üretkenliğe ve büyümeye olan etkileri Jong
ve Soete tarafından 21 OECD ülkesi üzerinde yapılan çalışmada ortaya konulmuştur. Bu çalışmanın
sonucunda, ilave bir yıllık eğitimin uzun vadede
üretimdeki verimliliği %6 oranında artırdığı ve fizikî
sermaye birikimine önemli katkı sağladığı tespit
edilmiştir. Artık, iş yapmanın yeni yöntemi, “hizmet
içi eğitimi kurumsallaştırmaktan” geçmektedir. İşletme sahip ve/veya yöneticileri, varlıklarını sürdürmek için üretim bileşenleri olarak fizikî sermaye ile
beşerî sermaye arasında optimal dengeyi kurmak
zorundadır. Çalışanlar, işletmelerin kaynaklarından
biri değil; bütün kaynakları kullanan, beşerî sermaye bileşenleridir. Bu nedenle iyi eğitim almış nitelikli iş gücünün istihdamı ve çalışanların niteliklerinin geliştirilmesi, her seviyede yöneticinin öncelikli
görevi olmalıdır. Bu makalede, hizmet içi eğitimin
önemi, kurumsallaştırılması ve bu konudaki Çankaya Üniversitesi uygulamaları incelenmiştir.
Planlama ile başlayan insan kaynakları yönetimi
yedi temel işlevden oluşur. Bunlar:
GÜNDEM NİSAN 2009
• Planlama
• Kadrolama (sağlama, seçme, yerleştirme)
• Değerleme
• Ödüllendirme
• Yetiştirme-Geliştirme
• Endüstri ilişkileri
• Koruma işlevleridir. (Kaynak, 2000:19)
Nihaî amaçları kâr elde etmek olan işletmelerde,
üretimin optimizasyonu için etkili bir faktör olan
eğitimin rolü ve önemi, giderek artmaktadır. Özlü
bir tanım ile eğitim, ”çevrenin de etkisiyle istendik
davranış değişikliği oluşturma sürecidir.” Açık bir
sistem olarak eğitim, girdiler, işlemler, çıktılar ve
dönütten oluşan, en az bir hedefi gerçekleştirmek
üzere, örgütlenip uygulamaya konulan bir süreçtir.
İncelemeye geçmeden önce bazı tanımları yapmak yararlı olacaktır:
Makale
• Çalışma ve iş: Kişinin çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile belirli ödüller karşılığında emeğini
kullanarak üretken faaliyetlerde bulunması “çalışma” ve bu faaliyetleri sırasında üstlendiği belirli rol
ya da işlevler de “iş” olarak adlandırılır.
• Personel eğitimi: Çalışanların ve onların oluşturdukları grupların, işletmede şu anda sahip oldukları
ya da ileride sahip olacakları görevleri daha etkin bir
şekilde yapabilmeleri için, onların meslekî bilgilerini geliştiren, düşünce, rasyonel karar alma, davranış
ve tutum, alışkanlık ve anlayışlarına olumlu katkılar
yapmayı amaçlayan, bilgi ve becerilerini arttıran
eğitsel faaliyetlerdir. (Sabuncuoğlu,1986:125)
• Yetiştirme ve geliştirme: Yetiştirme, yeni işe
girmiş personeli kapsamına alan, yeni yeteneklerin
kazandırılması ve işin gereklerine göre, bireye lazım
olan bilgi ve beceri düzeyine ulaşılması için yürütülen faaliyetlerdir. Geliştirme: Varolan yeteneklerin
iyileştirilmesidir. Başka bir deyişle ”bir işte çalışan,
deneyimleri olan; fakat istenilen ve tatmin edecek derecede tüm bilgilere sahip olmayan kişilere
yönelik bir eğitim faaliyetidir.” (Tortop,1989:125)
Yetiştirme, belirli bir işin gerektirdiği nitelik ve yeteneklerin bireye kazandırılmasına ilişkin eğitsel
faaliyettir. Ancak geliştirme, kişide bulunan bilgi
ve yeteneklerin mevcut iş için yeterli düzeyde olsa
bile, hem bireyin daha verimli çalışması hem farklı
pozisyonlarda istihdamı için kendisine yeni bilgi ve
yeteneklerin kazandırılması ya da mevcut olanların
geliştirilmesidir.
• İşe alıştırma (Oryantasyon) eğitimi: İşletmeye
yeni giren ya da bölüm değiştiren iş görenlere işe
başlama öncesi veya işe girdiği ilk günlerde uygulanan eğitime işe alıştırma, başka bir deyişle oryantasyon eğitimi denir. (Kaynak, 2000:194 )
• Hizmet içi eğitim: Çalışanlara mesleki bilgi ve
becerilerini geliştirmeleri için çalıştıkları süre içinde
verilen eğitimdir. (Türkçe Sözlük, 2005:896)
• İş dizaynı: Belirli bir iş ya da birbirlerine bağımlı işlerden oluşmuş sistemlerin, hem çalışanların iş
deneyimlerini hem işleri başında verimlerini artırmak amacı ile değiştirilmesini içeren faaliyetlere iş
dizaynı denir. (Hackman, 1977:96)
• Benzer unsurlar teorisi: Eğitim transferlerinin,
ancak eğitim anında öğrenilenlerin gerçek yaşamdakiyle aynı olduğunda oluşabileceğini varsayar.
Öğrenme ortamındaki görevler, materyaller, araç
ve gereç ile diğer özellikler iş ortamına uyduğu
oranda transfer başarılı olur. (Kaynak, 2000:129)
• Yakın transfer: Eğitilenlerin edindiği becerilerin,
iş ortamında tamamen uygulanabilmesidir. Benzer Unsurlar Teorisi, yaklaşık transferin oluşmasının
göstergesidir. (Kaynak, 2000:130 )
• Uzak transfer: Eğitilenin eğitim ortamında öğrendiklerini, iş ortamıyla eşdeğer olmasa bile, uygulayabilmesini öngörür. (Kaynak, 2000:131)
• Yönetici desteği: Yöneticilerin, eğitim programlarına katılmaya ne derece önem verdikleri, verilen
eğitim kapsamının işe uygulanmasına verdikleri
önemle bağlantılıdır. (Kaynak, 2000:137)
• Destek ağı: İş başında öğrenilmiş yeterliliklerini
kullanmadaki gelişmelerini tartışmak üzere bir araya gelmeye karar vermiş iki veya daha fazla eğitilenin oluşturduğu gruba denir. (Kaynak, 2000:140)
• Eğitimin etkinliği: İşletmenin ve eğitilenlerin
eğitimden sağladıkları faydaları ifade eder (Eğitilenler için faydalar; yeni beceri veya davranışların
öğrenimidir. İşletme için faydalar ise artan satışlar
ve daha fazla tatmin olmuş müşteri demektir).
• Öz yönelimli öğrenim: Öğretimin tüm yönleri
için-ne zaman verileceği ve kimlerin katılacağı-personelin sorumluluk almasını içermektedir. Eğitilenler önceden belirlenmiş eğitim içeriğini eğitici olmadan kendi başına yürütür. Yani eğitici, öğrenimi
değerlendirmek veya eğitilenleri sorularını yanıtlamak için vardır. (Kaynak, 2000:195)
• Çıraklık: Hem iş başında hem sınıf içi gerçekleşen
bir iş-çalışma eğitim metodudur. Çıraklık programlarının büyük bir avantajı da öğrencilerin öğrenirken
ücret kazanabilmesidir. Dezavantajı ise, kadınların
girişinin sınırlanması ile program tamamlandığı zaman iş bulma garantisinin olmamasıdır.
• Simülasyonlar: Gerçek yaşamda yer alan bir durumu temsil eden bir eğitim metodudur. Simülatör,
personelin işte kullandığı fizikî ekipmanları kopya
etmektedir. Simülasyonların kilit özelliği, bu sistemlerin eğitilenlerin iş başında karşılaşacağı teçhizat
ve duruma uygunluk derecesidir. Yani simülatörlerin, iş ortamında bulunanlarla aynı unsurlara sahip
olmaları gerekir.
GÜNDEM NİSAN 2009
55
Makale
• Vaka çalışması: Personel veya organizasyonun,
zor bir durumun üstesinden nasıl geldiği hakkında
bir betimlemedir. Eğitilenlerden, yapılan eylemleri
analiz edip eleştirerek uygun davranışları belirtmeleri ve başka türlü nelerin yapılabileceğini önermeleri istenir.
• Takım eğitimi: Ortak hedeflere ulaşmak için
birlikte çalışan bireylerin performansının koordine
edilmesini içerir.
izlerinin görüldüğü 2009 yılında, yurt ve dünya genelinde işini kaybeden ve/veya etmek üzere olan
insanların hali bu tespiti doğrulamaktadır. Görüldüğü üzere çalışma, kişilere bir yandan ekonomik
yararlar sağlarken diğer taraftan da onların bedenî
ve ruhî bütünlüğünü koruyucu bir rol oynamaktadır. Kişiler, bir işe sahip oldukları sürece toplumda
saygınlık, takdir edilme, tanınma, sevgi ve aidiyet
duygularını da tatmin ederler.
Günümüzde teknolojik gelişmelerin ulaştığı boyut
• Bilgisayar temelli eğitim (BTE): Bilgisayarın öğve toplumsal faktörler, salt ekonomik yararlar göz
renmeye uyarıcı etki sağladığı, eğitilenlerin soruları
önünde tutulduğundan, kişilerin işlerinden sağlacevapladığı ve bilgisayarın
dıkları manevî tatmin duyguanaliz ederek cevaplayana
Sanayileşme, toplumları oluşturan sunu zayıflatmıştır. Gerçekten
geribildirim olanağı verdiği
bireylerin inanç, değer, beklenti
işlerin bölünebilir en küçük
etkileşimli bir eğitimdir.
ve gereksinimlerini de etkileyerek ve basit parçalara ayrılması
• İnternet temelli eğitim:
sonucunda, işler tekrarlı, rutin
sosyal dokuda önemli değişiklikler ve monoton bir hale gelerek
Genel bilgisayar veya kişisel
bilgisayar ağları kullanılarak
kişi için anlamını yitirmiş ve
yaratmıştır.
verilen eğitimdir.
çalışanlar kullandıkları alet
ve
makinelerin
değişebilir
parçaları durumuna
• İntranet temelli eğitim: Bir şirketin kendi bilgidönüşmüştür. Bu durumda çalışanlarda iş tatminsayar ağını kullanarak eğitim sağlamasıdır.
sizliği, ruhsal ve fiziksel yorgunluk, stres, iş ve çev• Uzaktan öğrenme (Distance Learning): Coğreye yabancılaşma gibi sorunlar ortaya çıkmıştır.
rafî olarak dağınıklık arz eden şirketler tarafından
Sanayileşme, toplumları oluşturan bireylerin inanç,
yeni ürünler, politikalar, prosedürler, beceri eğitimdeğer, beklenti ve gereksinimlerini de etkileyerek
leri ve uzmanlık konferansları hakkında bilgi aktarsosyal dokuda önemli değişiklikler yaratmıştır. Bu
mak üzere kullanılır. Günümüzde bireyselleştirilmiş,
nedenle yönetici ve/veya iş sahipleri, işyerlerinde iş
bilgisayar temelli eğitim uzaktan öğrenmeyi kolayve eğitim dizaynı çalışmalarına başlamıştır. Böylece
laştıracak enstrümanlar sunmaktadır.
işletmelerde verimlilik, kalite ve maliyetlerde geliş3.İNCELEME:
me sağlanırken iş görenler açısından da iş tatmini
sağlanacağı için işletmenin bütününde çoğaltan
3.1. Çalışma Hayatında İşlerin Değişen Özellikleri
etkisi görülecektir.
Bireyler insanlık tarihi ile beraber, çeşitli gereksinimlerini karşılamak için, sahip oldukları ya da son- 3.2. İş Yerlerinde Eğitimin Önemi ve Amacı
radan edindikleri beceri, yetenek, yatkınlık ve de- Genel bir yaklaşımla eğitim, toplumların yaratıcı
neyimlerini kullanarak bazı faaliyetlerde bulunur. gücünü ve verimliliğini artırırken bu süreçte, niBu faaliyetlerden hangilerinin çalışma, hangilerinin telik ve nicelikçe yetişmiş elemanlar ile de kalkınçalışma dışı çabalar olduğu araştırmacıların konu- ma çabalarına katkı sağlar. Artık işletmelerde çalısu olmuştur. Örneğin, iktisatçılar çalışmayı ”kişinin şanlar, işletmenin en değerli kaynağı olarak kabul
karşılığında ücret aldığı ve bu ücretin maliyetinin edilmektedir. Jerome Wiesner‘in ifade ettiği gibi
milli hâsılaya dâhil edildiği faaliyetler” olarak ta- ”kullanılmayan maddî kaynaklar, mutlaka kaybolnımlarken (Thomas,1974:379) bir Fransız sosyoloğu muş sayılmaz; fakat kullanılmayan insan kaynakları
ise kişinin psikolojik dengesinde işinin önemli rolü daima kaybolmuş demektir.” Titiz bir seçim süreci
olduğunu belirterek bu dengenin ancak çalışma sonucu işe alınmış çalışanlara; ekonomik, teknoloyolu ile korunduğunu ve çeşitli ruhsal rahatsızlıkla- jik ve toplumsal değişimlere uyum sağlamak için
rın da yine çalışarak önlenebildiğini öne sürmüştür eğitim verilmelidir. Eğitim ihtiyacı gösteren kişilere,
(Friedmann,1961:131). Gerçekten de küresel krizin sistemli ve iş gereklerine uygun eğitim verilmediği
56
GÜNDEM NİSAN 2009
Makale
takdirde, zamanla bilgi ve beceriler aşınacak ve maliyetler yükselecektir. Nihaî amacı kâr elde etmek
olan işletmeler eğitimi, en düşük maliyetle en fazla
üretimin yapıldığı bir enstrüman olarak kullanarak
üretimin optimizasyonunu sağlayacaktır.
ihtiyaçların karşılanması kadar karşılanmaması da
etkileyecektir. İhtiyaçları karşılanmayan bireylerin
gösterdiği tipik davranışlardan bazıları, en az olumsuzdan en çok olumsuza doğru sıralanarak aşağıda
verilmiştir (Balzer, 1976:142):
Eğitimin, bu temel amacın yanı sıra, ekonomik,
toplumsal ve bireysel amaçları da vardır. Eğitimin
ekonomik amacı, üretim ve verimliliği artırmaktır.
İşgörenlere gerekli bilgi, beceri ve tutumların kazandırılması ile işletmelerde kontrol ve denetim
azalacağı gibi iş kazalarının da oranı düşecek ve
hata olasılıklarının azalmasıyla da hammadde israfı ortadan kalkacaktır. Yeniliklere açık personel
ile işletmenin maliyet kayıpları asgarî seviyeye indirilecektir (Taymaz,1981:6). Eğitimin toplumsal ve
bireysel amaçları ise iş görenlerin motive edilmesi,
güven duygusunun yerleştirilmesi, bilgi ve yeteneklere göre yükselmeye imkân tanınması ve koordineli işbirliği ile örgütsel amaçların bireysel amaçlarla bütünleştirilmesidir.
• Olumsuz sonuçlar yaratabilecek söylenti ve rivayetleri yaymak.
3.3. Çalışma Ortamında Bireylerin İhtiyaçları
ve Beklentileri
Çağdaş insan kaynakları yöneticileri, çalışanların
ihtiyaç ve değer yargılarını görebildiği ve bunları
karşılayabildiği ölçüde etkili olabilecektir. İhtiyaçlarının karşılandığına inanan çalışanlar daha verimli olacaktır. Çalışma ortamındaki bireylerin, İKY
tarafından dikkate alınması gereken bazı ihtiyaçları
şunlar olabilir (Locke, 1976:1303):
• Başarı ihtiyacı
• Geri besleme(Feedback)
• Özerklik
• İstikrar ve tutarlılık
• Adalet
• Tanınma, kabul edilme ve statü
• Dürüstlük
• Sorumluluk ve anlamlılık
• Öz saygı
• Maddi rahatlık
• İş güvenliği ve güvencesi
• Rahat ve konforlu bir ortam
Bireylerin iş yaşamındaki davranış ve tutumlarını,
• İşini kötü ve yanlış yapmak.
• İş yerindeki mal, malzeme veya aletleri çalmak.
• Mal, ürün ve teçhizata kaza ile zarar vererek bu
konuda yetkililere haber vermemek.
• Mal, ürün veya teçhizata bilinçli olarak zarar vermek.
Diğer taraftan ihtiyaçları tatmin edilmiş, başarı güdüsü yüksek bireylerden oluşan bir işgücü, üretim
kalitesi için elinden gelen her şeyi yapacaktır.
Çalışanların İKY açısından beklentileri, bireylerin
örgütlerden ne almaları gerektiğidir. İhtiyaçlar gibi,
beklentilerin de karşılanmaması olumsuz sonuçlara
yol açacaktır. Bazen de yönetimin iyi bir uygulama
olarak gördüğü bir şeyi, bireyler farklı olarak algılayabilir. İKY açısından işlev ve uygulamaların etkinliği, bunların bireylerce nasıl algılandığına bağlı
olacaktır.
3.4. İş Gerekleri ve Çalışanlardan Beklentiler
İş gerekleri, herhangi bir işi uygun bir biçimde yapabilmek için kişide bulunması gereken özellikleri
içerir. İş gerekleri, iş analizi süresinde toplanan bilgilerle ve genellikle iş tanımlarının hazırlanmasından
sonra, iş tanımlarındaki görev ve sorumlulukları temel alınarak yapılır. İş gereklerinin içerdiği bilgiler;
eğitim, deneyim, yaş, zihinsel ve fiziksel beceriler
vb. konulardır. Ayrıca iş analizinden elde edilen bilgiler, tehlikenin işin kendisinden mi yoksa çevresinden mi kaynaklandığını anlamamızı ve zamanında
önlemler almamızı kolaylaştırır.
3.5. Eğitim İhtiyacının Saptanması ve Eğitim
Programının Kapsamı
Bir işletmenin işgücü kaynaklarının etkinliğinin artırılması için eğitim faaliyetlerinin iş görenlerin ve
işletmenin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde planlanması ve uygulanması gerekir. Eğitim ihtiyacını şu
şekilde formüle etmek mümkündür: Eğitim ihtiyacı= İşin gerekleri - İş görenin şu andaki yetenekleri.
Eğitim ihtiyacının belirlenmesinde ağırlık artık, her
GÜNDEM NİSAN 2009
57
Makale
yönüyle ”tam adam” kavramı ile onun organizasyonun amaçlarına ulaşmasındaki rolü üzerinde
toplanmaktadır (İnal,1982:433). Eğitim ihtiyaçlarının
bir bütünlük içinde belirlenmesi için üç tür analize
ihtiyaç duyulur:
• Örgüt (Organizasyon analizi): Organizasyon
içerisinde eğitime ihtiyacı olan yerlerin, bölümlerin
saptanmasıdır.
• İş (Görev) analizi: Kısaca iş görenin yapacağı işin
incelenmesidir.
• Kişi (Performans analizi): Her iş görenin, işini
oluşturan görevleri ne kadar iyi yapıp-yapmadığının ortaya konulmasıdır. Yani, istenilen performans
düzeyiyle mevcut performans düzeyi arasındaki
farkı ortaya koymaktır.
Eğitilecek iş görenlerin seçimi; eğitim faaliyetlerinin
hangi organlar tarafından gerçekleştirileceği, eğiticilerin seçilmesi, eğitim konularının belirlenmesi,
eğitimin yeri, zamanı ve süresinin tespit edilmesidir. Eğitim alacak iş görenleri belirlemede dikkat
edilmesi gereken husus, acilen eğitime ihtiyaç gösteren ve işlerin en çok aksadığı bölümlerde çalışan
bireylere öncelik verilmesidir. Eğitim faaliyetleri,
ayrı bir departman yoksa İK bölümü tarafından yürütülmelidir. Eğitim konuları seçilirken iş görenlerin
en çok ihtiyaç duydukları konulara öncelik verilmeli, ayrıca bu konular sınırlandırılmalıdır. Eğitim,
58
GÜNDEM NİSAN 2009
işletmelere bir maliyet yükleyeceğinden, eğitim
programları verimlilik ilkesi gereği elverdiğince kısa
tutulmalıdır.
3.6. Eğitim yöntemleri
Eğitim, eğitilecek kişilerin öğrenmelerine yardım
etme ve gerekli bilgi, beceri ve tutumları kazanmaları için faaliyetleri düzenleme sanatıdır (Taymaz1981:116). Bu nedenle, eğitim programının
hazırlanması ve uygulanmasında uygun yöntem
ya da yöntemlerin seçimi, başarı sağlamada son
derece etkili bir faktördür. İş yerlerinde uygulanan
eğitim yöntemleri kısaca aşağıdaki gibidir:
• İşbaşı Eğitim Yöntemleri: İş göreni işletmeden
ve işinden uzaklaştırmadan verilen eğitime dayanır. İş gören bir yandan işini yaparken diğer taraftan eğitime tabi tutulur. İşçi bir hata yaptığında
bunu düzeltmesi için kendisine fırsat verilir ve geri
besleme yapılır.
• Gözlemci Nezaretinde Eğitim: Maliyetinin düşük ve uygulama kolaylığı nedeniyle yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. İşletmeye yeni gelen ya da
iş değiştiren bir iş görenin, bilgi, beceri ve tecrübe sahibi olan bir diğer iş gören veya ustabaşının
yanında yetiştirilmek üzere verilmesidir. Pratik bir
yöntem olmakla birlikte, eğiten kişinin ehil olması,
her zaman onun iyi bir eğitmen olduğunun göstergesi değildir.
Makale
• Yönlendirme (Coaching) Yöntemi: İş görenlerin başarılarının, amirleri tarafından, sistemli olarak
gözlenip denetlenerek değerlendirilmesi esasına
dayanır. Yöntemin başarısı, yöneticinin yeteneğine
bağlıdır. Kolay, ucuz ve iki yönlü anlaşmayı gerektiren basit bir yöntem olması nedeniyle tercih edilir.
denle işletme oyunları yöntemi, rasyonel ve duygusal öğeler arasında daha iyi bir denge sağlar ve
gerçek iş durumuna daha yakındır (Keith,1982:240).
Ancak oldukça pahalı bir eğitim yöntemi olması
nedeniyle, genellikle yönetici personelin eğitiminde kullanılan bir yoldur.
• Kılavuz (Monitör) Aracılığı ile Eğitim: Kalifiye
işçi, ustabaşı veya teknisyenler arasından seçilen kişilerin, pedagojik ve teknik bilgilerle donatılarak iş
görenlerin eğitiminde görevlendirilmesidir. Seçilen
kişilere “kılavuz” ya da monitör denir.
• Rol Oynama Yöntemi: Bireyleri gerçek iş yaşamına alıştıran, diğerleriyle yakın ilişkiler kurmayı ve
işbirliğini öğreten, sorunlara çözüm üretmeyi hedefleyen bir yöntemdir.
• Staj Yoluyla Eğitim: İleride yüklenecekleri görevlere ilişkin çalışma koşullarını tanıma, işleri öğretme,
meslekî sorumluluk taşıma ve işe uyum yeteneklerini geliştirme gibi yararlar sağlayan bir eğitim yöntemidir. (Güngör,1995:272)
• İş Değiştirme (Rotasyon) Eğitimi: Organizasyonun çeşitli bölümlerinde ve belli zaman diliminde,
önceden belirlenmiş bir plana göre, eğitim verilmesidir. Böylece, bir takım bireysel ve çevresel değişiklikler ve çeşitli departmanların kilit noktaları,
rotasyon sırasında iş görene gösterilmektedir. İş
görenlerin, işlerinden duydukları tatmin derecesini
artırmak için iş rotasyonunun etkili bir çözüm olduğu da ifade edilmektedir.
• İşdışı Eğitim Yöntemleri: Teorik bilgiler vermeye
yönelik olarak, iş göreni işinin başından uzaklaştırarak işletme içinde veya dışında eğitimin verilmesidir.
• Anlatım Yöntemi: Bir eğiticinin ders verme, konferans vb. metotlarla bir konuyu geniş bir dinleyici
kitlesine anlatmasıdır.
• Örnek olay (Vaka) Yöntemi: İlk kez 1920 yılında Harvard Üniversitesi tarafından uygulamaya
konulmuş, daha sonra yaygın olarak kullanılmaya
başlanmıştır. Burada temel amaç, bir tartışma ortamı içerisinde gerçek durumu ya da sorunu bütün
ayrıntılarıyla bir gruba incelettirmek ve tartışma
sonrası katılanları daha bilinçli düşünmeye, etkili
karar almaya ve çözümler bulmaya yöneltmektir.
(Sabuncuoğlu, 1986:112)
• İşletme Oyunları Yöntemi: Rol oynamayı da içeren bir laboratuvar yöntemidir. Rol oynama en çok
etkileşimde bulunan insanların duyguları üzerinde
dururken bu yöntem idarî sorunları vurgular. Bu ne-
• Duyarlılık Eğitimi (T Grubu): İnsanların kendi
tecrübe, his, tepki, algı ve davranışlarını inceleyerek
fark etmesini ve bunların başkalarını ne yönde etkilediğini öğrenmelerini sağlamaya çalışır. Duyarlılık
eğitimi, yönetici eğitiminde kullanılan bir yöntemdir. Amerikalı Psikolog K. Lewin ve çalışma arkadaşlarının “liderlik eğitimi” ile ilgili tartışmaların yapıldığı seminerde uygulanmıştır. Duyarlılık eğitimi,
gerginliğe dayanamayanlar için uygun bir yöntem
değildir. Burada bireylerin gönüllü katılımcı olmalarına dikkat edilmelidir.
• Beklenen Sorunlar (In–Basket) Yöntemi: Eğitilecek kişilerden, hayalî bir işletmede oldukları
varsayılarak işten ayrılan yöneticilerden boşalacak
yerleri doldurmaları ve o işi yönetmeleri istenir.
Adaylar, bir yöneticinin bir günde maruz kaldığı
iletişime tepki gösterir. Bu yöntem, masa başı yöntem olarak da isimlendirilmektedir (Sabuncuoğlu,
1986:162). Genellikle yönetici eğitiminde kullanılan
bu yöntemin, hazırlık ve değerlendirme aşaması ve
eğitim amacına uygunluğunun sağlanması oldukça güç ve zaman alıcıdır.
3.7. İşe Alıştırma (Oryantasyon) Eğitimi
İşe alma sürecini başarı ile tamamlayan işletmelerde, kişinin işletmeye uyum sorunu önemli bir
problem olarak karşımıza çıkar. İşine uyum sağlayamayan bir kişinin işine devamsızlık göstermemesi, üstleri ile çatışmaması ve işten ayrılmaması için
işe alıştırma özel bir önem kazanmıştır. İşe alıştırma
kavramı yerine; işe intibak, aşılama, içe geçirme, yöneltme, yön verme ve oryantasyon vb. kavramlar
da kullanılmaktadır. Yeni personel, organizasyona
girmeden önce gerilim içindedir. Yaşamındaki izlenimleri ile organizasyonun beklentilerinin karşılaştığı bir dönemde bulunur. Her organizasyonun
kendine özgü biçimsel normlarının ve diğerlerinGÜNDEM NİSAN 2009
59
Makale
den farklı bir kişiliği olduğu söylenebilir. Bir organizasyonu diğerinden ayıran nitelikler, yeni personelin huzursuzluğuna yol açabilir (Aldemir ve
Diğerleri,1998:145).
İşletmeye yeni katılan personel için ilk yılın bunalımlı geçeceği kanaati mevcuttur. Bu sürede yeni personel, organizasyonun beklentileri doğrultusunda
değişmeye ve gelişmeye açık bir konumdadır. Bu
dönem, yeni personelin toplumsallaştırılması ve
hedeflerini gerçekleştirebilmesi için organizasyonu
kişiselleştirme çabaları içinde olduğu görülür. İşe
alıştırma süreci, yeni personelin organizasyonuna
ve iş çevresine uyumlaştırılması ile ilgili bir etkinliktir. İşten ayrılmaların, personelin işe başlamasından
itibaren geçen ilk altı aylık sürede olması, yeni personelin tamamen kendi haline terk edilmesinden
ileri gelmektedir. İşe alıştırma, yalnız işe alınan personeli değil; mevcut personeli de kapsar.
İşe alıştırma bir eğitim türüdür. Ancak, bu süreci
salt eğitim olarak nitelememek gerekir. Eğitim, temel bir bilgi eksikliğinin giderilmesine yönelik bir
çalışmadır. Oysa insan kaynaklarınca planlanan çalışmada, sadece bilgi eksikliğinin giderilmesi amaçlanmaz. Temel bilgi, eğitim ile elde edilir. Söz konusu bilgiler ise işe alıştırma programının amacını
oluşturur. İşe alıştırma programının amacı, eski ve
yeni personelin kısa sürede görevlerine intibak etmelerini sağlamaktır. Böylece personel:
• Güdülenir ve moralce yükselir,
• Verimliliği artar.
İşe alıştırma programının kapsamı ise kimin nasıl
bir alıştırma programına alınacağı ile ilgilidir. Bu
program, eski ve yeni personeli kapsar. Bir alıştırma programının içeriğini belirlerken personelin
organizasyon içerisindeki pozisyonu da göz önüne
alınmalıdır. Bir organizasyonda aşağı kademelere
inildikçe programın daha yoğun olması beklenir.
En yoğun alıştırma programınınsa organizasyona
yeni katılan ve alt kademelerde yer alan personele
uygulanması gerektiği hatırda tutulmalıdır.
İşe alıştırma programının süresi: Bu konuda kesin bir
süre söylenemez. Bir işin esasını personele birkaç
dakikada anlatan ilk kademe yöneticisinin yaptığı
uygulama ile düzenli kurslar gibi işi tüm ayrıntılarıyla personele aktarmaya çalışan yapılanmalar, birer
alıştırma programıdır. Organizasyonlarda işe alıştır60
GÜNDEM NİSAN 2009
ma programının ilk bölümü, İK. yetkilileri tarafından yerine getirilir. Bu bölümde, yeni personele organizasyon ile hizmet ve ürünler tanıtılır. Sağlanan
yardımlar ve hakları açıklanır. Bu tür genel bilgilerin
verilmesinden sonra çalıştığı birimdeki yöneticinin
görevi başlar. Bu görev, yönetici adına kıdemli bir
personelce yerine getirilebilir. İşe alıştırma eğitiminde çeşitli yöntem ve teknikler kullanılabilir. Bu
yöntem ve teknikler; konferanslar, açık oturumlar,
işletme gezileri, işletmeyi tanıtıcı yayınlar, görsel ve işitsel teknikler, astlarla yapılan görüşmeler
şeklinde olabilir. Yönetim biliminin kurucusu Peter
F.Drucker’in şu sözü yöneticilerin dikkatlerinden
uzak tutmaması gereken bir öğüttür: ”İnsanlarla ilgili kararlarınızı önceliğiniz haline getirin. Bir insanı
işe almak ve doğru göreve yerleştirmek için dört
saatimizi ayırmazsak yanlışımızı düzeltmek için 400
saat harcamamız gerekebilir.”
İşe alıştırma eğitiminin hedefleri aşağıdaki gibidir
(Sabuncuoğlu, 1986:151):
• Yeni işe alınan iş görene işletme politikaları, işletmenin örgütsel yapısı, üretim konusu ve süreci,
sosyal haklar ve sorumluluklar, yükselme olanakları,
iş koşulları ve iş güvenliği tedbirleri vb. konularda
aydınlatıcı bilgiler vermek.
• İş görene yeteneklerine uygun işi seçme olanağı
sağlamak.
• İş görenin işe ve işletmeye yabancılaşmasını önleyerek sosyal kaynaşmayı sağlamaktır.
• İş görenlerin işe uyumunu sağlayarak işgücü dönüşüm oranını azaltmak.
• Belirsizlikten doğan şikâyet ve yakınmaları önlemek.
• İş görenlerin, belirsizlik ve bilgisizlik nedeniyle deneme–yanılma yöntemiyle öğrenmeye çalışmalarına, kural ihlaline engel olmaktır.
İşe alıştırma aynı zamanda, yönetimin personel politikalarını gözden geçirmesine de olanak tanır ve
geri besleme sürecini başlatır. Yöneticiler, işe alma
sürecindeki aksaklıkları, işe alıştırma sonucunda
yapılacak değerlendirmelerin ışığında saptayabilir.
Neticede organizasyon içerisinde düzenlemelere
gidilebilir. Deneme süresi sonunda, İK yetkilisi ile
işe yeni başlatılan iş görenin amirinin de hazır bulunduğu bir görüşmede personel değerlendirilir.
Makale
Bu değerlendirmede iyi ve noksan taraflar ortaya
konur. Neticede işe devamı uygun bulunanlar, işe
devam ettirilir.
bireye işi ile yetenekleri arasında bir ayarlama yapma ya da yeteneklerini en iyi gerçekleştireceği işi
seçme olanağı vermesidir.
3.8. Hizmet içi Eğitim ile Alıştırma Eğitimi
Arasındaki İlişki
4. ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ UYGULAMALARI
Günümüzde artık “yeni” diye öğrendiğimiz birçok
bilgi bu hızlı gelişmeyle kısa süre içerisinde yerini
yeni kavramlara bırakmakta ve bu durum devamlılık göstermektedir. İşte toplumların, kurumların
ve ülkelerin sağlıklı örgütlenebilmeleri ve süreklilik
kazanabilmeleri bu değişmeye ayak uydurmaları
ile olabilecektir. Bu hızlı gelişmelere ayak uydurmanın en etkin ve temel yolu da kuşkusuz “eğitim”dir.
Ülkelerin, kurumların ve insanların bu gelişmeleri
yakından takip etmeleri ve yeniliklerden haberdar
olmaları için sistemli eğitim çalışmalarına önem
vermeleri gerekmektedir. Bu eğitimin içeriğinde
bulunan en önemli basamaklardan biri de hizmet
içi eğitimdir.
4.1. Görevleri arasında bilgiyi üretmek, dağıtmak
ve kullanmak olan Çankaya Üniversitesi, her seviyedeki insan kaynağını, varlığının nedeni olarak
görmekte ve onların nitelik ve niceliklerini geliştirecek önlemleri almaktadır. Çalışanlarının verimliliğini ve o katma değerini yükseltecek önlemler
alınmakta ve uygulanmaktadır. Bu maksatla çağdaş bir yaklaşım olan ”Eğitim ve Performans
Değerlendirme Birimi” 2008-2009 Eğitim ve
Öğretim Yılı’nda kurularak faaliyete geçmiştir. Anılan birimin eğitime ilişkin faaliyetleri özet olarak
aşağıda sıralanmıştır:
• 25.12.2008 tarihli duyuru ile Üniversite birimlerine
yayımlanan Eğitim ve Performans Değerlendirme
Takvimi ile uygulama başlatılİşe alıştırma eğitiminin temel amacı mıştır.
Hizmet içi eğitim arasında yer
alan en önemli olgulardan
personeli işletmeye kazandırmaktır. • 4857 sayılı kanunun 7. madbiri de işe alıştırma eğitim
desi (İş İlişkisi) ve 4857 sayılı
Yeni personelin yürüteceği işin
programıdır. İşletmeye yeni
kanunun 77. maddesi (Çagiren ya da bölüm değiştiren
koşulları, uyacağı kurallar ve
lışanların İş Sağlığı ve Güpersonele işe başlamadan
sağlanan sağlık, iş güvenliği ve iş venliği Eğitimlerinin Usul ve
önce veya işe ilk girdiği günEsasları Hakkında Yönetmelik)
dinlenmesi gibi olanaklarla ilgili
lerde uygulanan eğitime işe
gereği iş sağlığı ve iş güvenalıştırma eğitimi adı verilir. Dieksiksiz bilgi vermektir.
liği eğitimi planlanmış olup
ğer bir ifade ile işletmeye yeni
uygulamaya başlanmıştır. Bu
giren ya da bölüm değiştiren personele işe başlakapsamda çalışanlara verilecek eğitim programı
ma öncesi ve işe girilen ilk günlerde uygulanan ilk
konuları aşağıya çıkarılmıştır:
eğitim çabalarıdır. Bu eğitimde, işin gerektirdiği tutum ve bilgilerin edinilmesi, düşünsel ve bedensel • İş Yeri Hekimince Verilecek Eğitim Konuları
becerilerin kazandırılması ve bu şekilde iş görenin (a) Genel iş sağlığı ve iş güvenliği kuralları,
en kısa zamanda işe uyumun sağlanması amaçlan(b) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prenmaktadır.
sipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması,
Bir işletme için işe alıştırma eğitimi neden gereklidir?
(c) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya
İşe alıştırma eğitiminin çeşitli amaçlarından söz edi- çıkan riskler,
lebilir. İşe alıştırma eğitiminin temel amacı perso(d) İlk yardım, kurtarma,
neli işletmeye kazandırmaktır. Yeni personelin yürüteceği işin koşulları, uyacağı kurallar ve sağlanan • Yapı ve Teknik İşler Müdürlüğü Teknik Persağlık, iş güvenliği ve iş dinlenmesi gibi olanaklarla sonelince Verilecek Eğitim Konuları
ilgili eksiksiz bilgi vermektir. Çalışma koşulları ile il- (a) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı,
gili olarak çalışma saatleri, ücret, eğitim, işinde yükselme ve disiplin gibi konularda personel aydınla- (b) Kişisel koruyucu alet kullanımı,
tılmalıdır. İşe alıştırma eğitiminin bir diğer amacı, (c) Uyarı işaretleri,
GÜNDEM NİSAN 2009
61
Makale
(d) Yangın olayı ve yangından korunma,
pılan çalışmada ortaya konulmuştur. Bu çalışmanın
(e) Temizlik ve düzen,
sonucunda ilave bir yıllık eğitimin uzun vadede
(f) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri,
• İ.K.D. Başkanlığı Performans Değerlendirme ve Eğitim Şefliği Personelince Verilecek
Eğitim Konuları
(a) İş kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve
işyerindeki riskler,
(b) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler,
(c) İşyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma,
sermaye birikimine önemli katkı sağladığı tespit
edilmiştir. Uluslararası Yönetim Geliştirme Merkezi (İMD)’nin hazırladığı 2006 Dünya Rekabet Yıllığı verilerine göre, nitelikli işgücü oluşturmak için
çalışanların eğitimine bütçe ayırmada Türkiye 51.
sırada yer alıyor. Bu sıralama övünülecek bir tabloyu ortaya koymamaktadır. Artık iş yapmanın yeni
yöntemi, “hizmet içi eğitimi kurumsallaştırmaktan”
(d) Ergonomeni,
geçmektedir. İyi eğitim almış nitelikli işgücü, kıya-
4.2. Yönetim ve beceri geliştirmeye yönelik olarak
aşağıda sıralanan hizmet içi eğitim konuları, eğitim ve öğretim takvimine paralel olarak Rektörlük
Makamı’nca yapılacak planlama doğrultusunda,
içerden veya dışardan temin edilen eğitmenler ile
ihtiyaç sahibi çalışanlarımıza verilecektir:
sıya rekabetin yaşandığı günümüzde işletmelerin
• Kurum kültürü, insan ilişkileri, etkili iletişim, etkili
takım çalışması, yönetim becerileri geliştirme, yönetimde kritik hatalar, liderlik, isteklendirme, Coaching, zaman yönetimi, toplantı yönetimi, çatışma
yönetimi ve uzlaşma, müzakere teknikleri, kendini
yönetmek, farklılık yaratmak, katma değer yaratmak, davranış geliştirme, pozitif düşünme, stres ve
iş yaşamı, davranışta değişim ve öğrenen organizasyon, telefonda iletişim, yaratıcılığın geliştirilmesi, etkili sunuş teknikleri, duygusal zekâ, eğitimcinin
eğitimi, nasıl öğretmeli, kurumsal sorumluluk, yöneticiler için iş güvenliği, 5S belge yönetimi, fark
yaratmanın anatomisi.
Kaynakça:
5. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Giderek çok boyutlu hale gelen işletmelerde iş gören eğitimi ve iş ilişkileri iyi düzenlenmediği zaman
tatminsiz, başarı güdüsü düşük iş görenler ile optimum verimi yakalamak ve iş yaşamının niteliğini
yükseltmek mümkün görülmemektedir. Yönetici,
başkaları vasıtasıyla hedefe koşan kişidir. Yaratıcı
çözümler; beşerî sermayeye önem verilmesi, işyerlerinde nitelikli işgücünün istihdam edilmesi ve
eğitimin kurumsallaştırılmasını zorunlu kılmaktadır.
Günümüzde, klasik üretim faktörlerine ilave olarak,
beşerî sermayenin önemi giderek artmaktadır. Eğitimin üretkenliğe ve büyümeye olan etkileri Jong
ve Soete tarafından 21 OECD ülkesi üzerinde ya62
üretimdeki verimliliği %6 oranında artırdığı ve fizikî
GÜNDEM NİSAN 2009
varlıklarını sürdürmesinin teminatıdır. Çağdaş eğitimi öncelikli görev edinmiş olan Çankaya Üniversitesi, bilgi çağını anlayıp özümseyen çalışanları ile
geleceğe güvenle bakmaktadır.
• Aşkın, C. İnal (1982),İşgören, Baytaş Yayıncılık
• Dinçer, Ö.(1994).Bir Örgüt Geliştirme Tekniği Olar Duyarlılık Eğitimi,Marmara
Üniversitesi İİBF, İstanbul
• Friedman, G.(1961).The Anatomy of Work, W. Rawson(Çev.), Heinemann
Educational Boks Ltd., London
• Hackman, J.R.(1977). “Work Design”,J.R.Hackman I.L. Suttle (Der.)Imroving
Life at Work Goodyear Puplishing Co. Santo Monica
• Karagül, M.(2003).Beşerî Sermayenin Ekonomik Büyümeyle İlişkisi ve Etkin
Kullanımı, Akdeniz Üniversitesİ İİBF. Dergisi
• Kaynak, T. ve diğerleri(2000), İnsan Kaynakları Yönetimi, İ.Ü.İşetme Fakültesi Yayını, İstanbul
• Keith, D.(1982).İşletmelerde İnsan Davranışı, 5. Baskı (Çev. Tosun , K ve
Diğeri)
• Locke, E.A. (1976).”The Nature and Causes of Jobe Satisfaction”, Handbook
of Industrial and Organizational Psychology, Rand McNally, Chicago
• Önal, G. (1995).Temel İşetmecilik Bilgileri,Türkmen Kitabevi, İstanbul
• Sabuncuoğlu, Z. (1986). Personel Yönetimi;Politika ve Yönetsel Teknikleri,
5. Baskı, Teknoğrafik Matbaacılık A.Ş., İstanbul
• Taymaz,H. (1981).Hizmet içi Eğitimi; Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Ankara
Üniversitesi Eğitim Faf. Yayın No.94, Sevinç Matbaası
• Tutum, C. (1979),Personel Yönetimi, TODAİE Yayın No.79, Ankara
• Türkçe Sözlük(2005). Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara
Makale
Kerem KÖKSAL
Çankaya Üniversitesi
İç Mimarlık Bölümü, Bölüm Teknisyeni
ULUSLARARASI ARKEOPARK PROJESİ
Son dönemlerde sualtı güzelliklerinin ve turizminin önem kazanması ve gitgide popüler bir hale
gelmesinden sonra, Türkiye’nin scuba konusunda
dünya üzerindeki önemi giderek artmaktadır. Bugüne kadar Türkiye’de de çok gelişen bir spor dalı
olmayan, sadece meraklılarına ya da otellerin bir alternatif olarak müşterilerine sunduğu scuba dalışlarına, uluslararası bir soluk kazandıracak bir proje
olan Mordoğan Arkeopark, 28 Şubat’ta batırılan ilk
tekneyle hayat buldu. İzmir Karaburun asfaltı üzerinde, İzmir’e 80 km, Karaburun’a ise 20 km uzaklıkta olan, Mordoğan bölgesinde oluşturulmaya başlanan bu arkeoparkla gerek bilimsel gerekse sportif
anlamda Mordoğan, bir sualtı merkezi haline getirilerek yörenin ülkemize ve tüm dünyaya tanıtılması
amaçlanmaktadır.
gömülmüş binlerce gemiye ev sahipliği yapan denizlerimiz, son dönemde hızla yayılan organizasyon ve turizm faaliyetleri nedeniyle büyük oranda
tahrip edilmiş durumdadır. Bu doğal yapıların tekrar kazanılması maalesef imkânsızdır; lakin sözünü
ettiğimiz bu çalışmalar sayesinde, deniz tarihinin
ve sualtı batıklarının araştırılması, envanterleşmesi
amaçlanmakta ve sağlanmaktadır. Mordoğan’da
da antik dönem gemi replikaları üzerine çalışmalar
yapılmış ve projenin ilk üç aşaması şöyle sıralanmıştır.
* M.Ö. 600’lere ait ticari bir teknenin bütün teçhizatıyla modellenip batırılması.
Bu çalışma, Türkiye’nin ikinci arkeopark projesidir.
Kaş Arkeopark Pilot Projesi, 2006 yılından bu yana
sürdürülen çalışmalar sonucunda önemli yerlere
gelmiş bir programdır. Akdeniz ve Ege sahillerimiz,
başlıca antik deniz yolları üzerinde olduğu için mükemmel bir zenginliğin mirasçılarıyız. Antik Yunan
ve Mısır arasındaki ticaret yolları üzerinde sulara
GÜNDEM NİSAN 2009
63
Makale
Yukarıda çizimi görülen gemi, atölyelerde imal edilerek 28 Şubat’ta gerçekleştirilen bir törenle batırılmıştır. Konuyla yakından ilgilenen bölge sakinleri, yeni limandan teknelerle açılıp antik geminin
batırılışını seyretmiştir. Geminin batırılmasıyla ilgili
görsel alttadır.
Ayrıca bu sürecin belgesel haline getirilmesi için
gerekli çekimlerle beraber söz konusu filmin televizyon kanallarında gösterimi için bazı görüşmeler
de yapılmış; hatta TRT ve CNN TURK televizyonları,
bu belgeseli yayınlamak için prensip anlaşmasına
imza atmıştır. Belgeselin çekimi için ise Tahsin Ceylan, Ateş Evirgen, Bedri Sincar, Murat Egi, Coşkun
Aral, Savaş Karakaş ve Emine Çaykara ile görüşülmüştür.
* M.Ö. 600’lere ait askerî bir teknenin kalıntılarının
yine Ege sularında bulunması, projenin mimarlarına
fikir vermiş; bunun sonunda, kalıntıları bulunan askerî geminin bir benzerinin imal edilmesi ve tekne
yapıldıktan sonra da batırılması gündeme gelmiştir. Bu projeyle, sualtında bir tekne tipolojisi oluşturulması düşünülmüştür. Henüz yapım aşamasında
olan teknenin batırılması için birkaç ay daha beklememiz gerekmekte.
* Yapay Kazı Alanı’nın oluşturulması ise projenin
üçüncü ayağını teşkil etmektedir. Batırılan teknelerin hemen yanına kurulması düşünülen arkeolojik
alanın hayata geçmesi için tahmini tarihin Nisan
sonu olduğunu belirten yetkililer, yaptıkları kamuoyu açıklamalarıyla da bu konuyla ilgili olarak yöre
halkından yardım istediklerini belirtmiştir. Projeye
çok sıcak bakan yöre halkı, batıkta yer alacak pişmiş
toprak kapların bir an önce temini için elinden gelen gayreti göstermektedir.
64
GÜNDEM NİSAN 2009
Ayrıca, düzenlenmesi planlanan sempozyum ve
atölye çalışmalarıyla projenin desteklenmesi plan
dâhilindedir. Bununla birlikte söz konusu bölgede
temel sualtı arkeolojisi eğitimleri düzenlenmesinin
de projeye destek olabileceği düşünülmüş ve yaz
ayları hedef alınarak çalışmalara başlanmıştır. Projeyi sırtlanan İzmir Sualtı Topluluğu’nu, 360 Derece
Araştırma Grubu’nu, Mordoğan Belediyesi’ni ve ismini bilmediğim bütün kahramanları bir kez daha
kutlayarak çalışmalarındaki başarılarının devamını
diliyorum.
Bir sualtı âşığı olarak, sualtı dünyası ile henüz tanışamayanlar için anlam ifade etmese de, biz sualtı
dostları için çok önemli olan bu projeyi hayata geçirenleri bir kez daha kucaklıyor ve bütün insanlığı,
doğal güzellik ve kaynakları korumaya davet ediyorum.
Seminer
Sinan ERGİN
Asemble Yönetim Kurulu Başkanı
PAZARLAMA VE SATIŞ
Kişi kendini değiştirme kararı vermediği sürece
hiçbir eğitim metodu başarıya ulaşmayacaktır. Ne
demiş olabiliriz burada? Düşünün ki aramızda bazı
arkadaşlarımız, “ ben pazarlama ve satışı sevmiyorum, kapı kapı gezip pazarlamacı mı olacağım” şeklinde düşünüyor olabilirler. Biz de burada iki saat
boyunca pazarlama teknikleri vermeye çalışalım.
Bu kişinin tekniklerden herhangi bir şekilde alması
mümkün olur mu? Kişinin bunu alabilmesi için önce
kendi iç bünyesinde hatta bilinçaltına kadar kendisinin bunu kabullenmiş olması lazım. Her şeyi oluşturan pazarlama esasında. İşin ana mesleği orası.
Şöyle düşünün bir nehir akıyor; fakat bu nehirden
biz nereye kurarsak bir baraj yaparız ve o barajdan
elektrik, su alabilirizi belirleyen kişi esasında pazarlamacılar. Bizim nereye ne yapmamızın gerekli
olduğunu, hangi ürünü hangi fiyatla vermemiz gerektiğini belirleyen bölüm pazarlama. Pazarlamacılar satıcı değildir. Önce onu belirlememiz lazım
ve pazarlamacıların hepsini esasında yıkmak, çöpe
atmak lazım. Bunu ben söylemiyorum. Hatta ‘Mor
İnek’ in yazarı dahi aynısını söylüyor. Yazar diyor ki
pazarlamacılar kahrolsun. Aynı şeyi HP’ nin patronu
da söylüyor; çünkü pazarlamacılar o kadar bilimsel
çalışmaya çalışıyorlar ki. O bilimsel çalışma içerisinde ne yazık ki beynimize o güne kadar dolmuş olan
birçok yanlış tecrübeler ve bilgi birikimi bizi yanlış
yere götürüyor. Biliyorsunuz Sony’i Sony yapan şey
walkman. Biliyorsunuz walkman ile bunlar dünya
çapında bir yere geliyorlar, fakat daha sonrasında
walkman ile kimse ilgilenmiyor ve walkman zaman
içerisinde ölmeye başlıyor fakat sonra bir adam çıkıyor ve diyor ki iphone diye birşey çıkartalım, hatta
iphonu’nun ötesinde ipod çıkartalım. Artık insanlar
arabasında cd çalıp kullanılıyor, evinde zaten son
cihazlar var buna yatırım yapmamak lazım diyor.
Oradaki pazarlama bölümünde çalışan arkadaşlar
gerekli görmüyorlar. Beyaz renkle bunu çok güzel
biçimde ambalajlıyor ve ilk fiyatı 435 dolardan satışa başlıyor. 435 dolardan bunu satıyor acayip bir
patlama oluyor. Üç ay sonra diyor ki bu modellerimizde bir hata yapmışız, yeni modelimiz çıktı, eski
ürününüzü getirin 35 dolara yenisini alabilirsiniz
diyor. % 78’i geri götürüyor. Üç ay sonra bu ürünü
veriyorlar, üzerine 235 dolar daha veriyorlar. Birazcık daha gelişmiş teknolojisini alıyorlar. Toplamda
GÜNDEM NİSAN 2009
65
Seminer
600 küsür dolara esasında bir walkman’in biraz
daha gelişmişini hepimize sattılar. Burada olan
satıcılık, pazarlamacılık değil. Pazarlamacılık olaya
daha bilimsel bakmaya çalışıyor. Örneğin adamın
bir tanesi çok güzel MBA yapmış, inanılmaz marketing bilen bir kişi alıyorlar diyorlar ki, “Afrika’ya
terlik, ayakkabı satabilir miyiz?” Kenya’ya gidiyor,
bakıyor bırak ayakkabı satmayı, kimsenin giyecek
ayakkabısı yok. Sonra oraya bir tane satıcı adamı
gönderiyorlar. Adam uçaktan iner inmez, “buraya
fabrika kurmamız lazım diyor, kimsenin ayakkabısı
yok, herkese ayakkabı satabiliriz” diyor.
Satıcılar biraz daha olaya farklı bakabiliyorlar. Demek ki bizim farklı bakış açısına ihtiyacımız var. Bu
farklı bakış açısının geldiği yerin ne olduğunu öncelikle bulmamız lazım.
Kitapların hepsini okuyalım ama hiçbirine aşık olmayalım. Neden? Kitabın içindeki bilgiler bugün
için çok güzel görünüyor ve bizim bir şekilde beynimize giriyor, fakat o giren bilgiyi o kadar sahipleniyoruz ki dünyanın değişimine bir türlü ayak
uyduramıyoruz. Eski bilgiler bizde kaldığı için yeni
bilgiyi bir türlü sokamıyoruz. Kitaptaki bilginin öte66
GÜNDEM NİSAN 2009
sinde kendilerinden herhangi bir şey koymadan ve
yeni bir dünya alemin olduğuna bakmadan esasında ilerliyorlar. Bundan altı, yedi ay önce Citybank
dünyanın en güzel bankası değil miydi? Hatta belki hepiniz çalışmak istiyordunuz. Şimdi Citybank
neredeyse battı batacak, geldiği noktaya bakın.
O zaman bizim ne yapmamız lazım? Biz, her şeyi
okuyacağız, her şeyi araştıracağız arkadaşlar ama
ne zamana kadar, sonuna kadar her türlü bilgiyi aldığımıza, sahip olduğumuza inanana kadar.
Örneğin, ben pazarlamacı ya da satıcıysam neyi
görmem lazım? Krizin herkese olan etkisini görüyor olmam lazım. Neden? herhangi bir ürün pazarlıyorsam onların girmiş olduğu etkiden ben nasıl
bir fırsat doğurabilirimi farketmem lazım. O yüzden
benim, bilginin doğruluğundan çok onun etrafına
ve dünyaya yaymış olduğu durumu gözlemliyor
olmam lazım. O zaman ne yaparım? Bugün Baki
arkadaşımız konuşurken, dedi ki gelecek iki yıl tasarrufta, tasarruf edici ürünlere yatırım yapmak lazım. Yarın Kore’ye gidiyor. Elektriği % 30 takıyorsunuz pirize daha az fatura gelen bir sistem üzerinde
bir şeyler bulmuş. İşte bu satıcılık esasında. Bunu
Seminer
düşünmeyen iş adamı ne yapıyor? Yandım ben
öldüm, bittim diyor. Eleman çıkartmak, masrafları
kısmak lazım diyor.
İyi satıcılar, pazarlamayı gerçekten profesyonelce
yapanlar ne yapıyorlar biliyor musunuz? Hipnoz,
pazarlamanın kökeni aslında hipnoza dayanıyor. Bir
kişiyi etki altına almak demek aslında.
Demek ki pazarlamacının veya satıcının görevi aslında bu kısa süre içerisinde satmış olduğu ürüne o
kişiyi hipnoz edebilmek.
Angelina Jolie ve Brad Pitt’in oynadığı bir film var,
Mr. and Mrs. Smith. O filmde de bir sahne var. Brad
Pitt eve geliyor ve dolabı açıyor, oradan bir tane
kola alıyor ve içiyor. Buna indirect pazarlama diyorlar. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre o filmden çıkan ve üç saat içerisinde kola içenlerin oranı
% 96. Bu tamamiyle orada vermiş oldukları mesajdı
aslında yani pazarlamanın dahiyane bir fikriydi.
recek kişi biziz. Görüşmeye gittiğimiz an itibariyle
ilk yedi saniye kapıdan girdiğinizde size bakıyor ve
diyor ki, “ tamam bu kişi iyi” ve kafasında hemen
birşey oluşturuyor. Demek ki bizim o yedi saniyeyi çok iyi kullanmamız gerekiyor. Karşıdaki kişinin
tipine ve rolüne girmemiz gerekiyor. Rol oynama
sanatı hayatımızdaki esasında en önemli mutluluk
sanatlarından bir tanesi. Esasında hepimiz rol oynuyoruz. Mesela hocanızı görüyorsunuz, çok sevmiyorsunuz ama bir rol oynuyorsunuz ona karşı. Ya
da babanızı görüyorsunuz başka bir rol oynuyorsunuz İyi bir aktör olmaktan bahsediyorum, yani
hayatın içinde çizmiş olduğunuz her rol.
Yeni bir ürün çıkartıyor ve bu ürünün yıllarca satacağını düşünüyorsunuz. Örneğin, Starbucks müthiş
bir ürün. Dünyada litresi benzinden daha pahalı.
Starbucks muhteşem bir iş yapmıştır. Kendisini bireysel olarak da pazarlayan bir firmadır. Starbucks’a
gittiğiniz zaman kahve siparişi vermezsiniz. Dersiniz ki latte olacak. Size bireyNeden başarısız oluyoruz
İyi
satıcılar,
pazarlamayı
gerçekten
sel olarak hazırlanmış bir ürün
ekonomide? Madde kavrasunulur. Siz de farkında olmamını yani parayı çok fazla ön
profesyonelce yapanlar ne
dan o ürünü alırsınız. Kahve 5
plana çıkarttığınız an itibayapıyorlar
biliyor
musunuz?
Hipnoz,
TL ise, latte olunca 8.5 TL yine
riyle olay amacından çıkıyor
de siz o kahveyi alırsınız. Güve olay başka bir noktaya
pazarlamanın kökeni aslında
zel kağıt bardakta içersiniz. Bu
ulaşıyor. Bu krizin patlamasıhipnoza
dayanıyor.
Bir
kişiyi
etki
ciddi derecede büyük başarı
nın, Citybank’ın batmasının
kaydetmişti ancak bu innovanedeni de bu olmuş olabilir.
altına almak demek aslında.
tif fikir kendini yenilemediği
Alışveriş yapmıyorsunuz artık,
paradan para kazanmaya çalışıyorsunuz. Şirketler için şu anda Starbucks neredeyse Amerika’da kane yapıyorlar şimdi? Üç aydan üç aya bilgilerini patılmak üzere. Her ay iki, üç tane mağazayı kapatborsaya veriyorlar. Amaçları ve dertleri borsadaki maya başladılar çünkü ürün kendini yenilemiyor.
değerlerini yukarı doğru çıkartmak ya da faizden
daha fazla para kazanmak. Ne yaparsanız yapın bir
iş yapmadan para kazanmak dönemini yaşadığımız
için şu anda bu krizi yaşıyoruz. Sonuçta gelinen
nokta alışverişin durduğu yer. İyi bir satıcı olarak
bu gidişe dur dememiz ve farklı birşey yapmamız
lazım.
Diyelim ki üç tane çocuksunuz evde ve babanızdan
harçlık alacaksınız. Kim daha iyi satıcıysa o alacak.
İyi bir finans müdürü oldunuz ileride. Kim bankadan en iyi krediyi alacak? İyi satıcı olan firmasını,
projelerini, kendini en iyi biçimde anlatan. Buradan
mezun oldunuz iş arıyorsunuz, İnsan Kaynakları ile
görüşüyorsunuz. Kendini yedi saniyede anlatabilen
kişiler bir şekilde o işi alacaklar. CV’ yi zenginleşti-
Kendimizi ya da ürünü yenilemediğimiz sürece
başka birşey ortaya çıkıyor. İnnovatif olmayan şeyler kaybetmeye başlıyor. Herşeyin innovatif olması
lazım ancak neyi innovatif yaparsak yapalım ürün
başka firmalar özellikle Çinliler tarafından kopyalanıyor. Demek ki innovasyon da yeterli olmuyor,
başka birşey gerekiyor. İnnoaktif pazarlama. Ürünün iyisi ya da kötüsünü, sürekli olarak pazara farklı
şekilde sunmak gerekiyor.
Şu anda en çok beğenilen arabalardan biri Audi
A3. Audi’nin 1988 yılında battığını biliyor musunuz?
Audi’yi, Türkiye’ye ilk girdiği dönem içerisinde taksiciler kullanırdı ve Doğuş Grubu bununla ilgili üç
yıl boyunca çok ciddi derecede uğraş verdi. ‘Beyaz çoraplılar Audi’ye binemez’, ‘Elinde tesbih olan
GÜNDEM NİSAN 2009
67
Seminer
Audi’ye binemez’, şeklinde reklam kampanyaları
başlattı ve sonuçta sattılar.
Baktığınız zaman araba şirketlerinin hepsi batıyor
çünkü araba hep aynı, dört lastikli, biraz daha tipleri değişmiş vaziyette ama değişik, enteresan bir
araba yok. Mesela şu kriz döneminde nasıl bir araba çıkmış olsa başarılı olur? Güneş enerjisi ile çalışan, hibrit çok güzel bir model yapacaksın, Mini
Cooper gibi olacak dış görünüşü, güneş enerjisiyle
çalışacak, maksimum 50 km. hızla gidecek hatta. O
zaman başarılı olabilir. Bizim farklı konseptleri görmemiz lazım. Peki üç yıl sonra, dünya krizden çıktı,
sizin ürünleriniz sattı. Ne yapmanız gerekir? Halk
her zaman tasarrufu sever diye sahiplenirseniz yine
batarsınız çünkü bu sefer halk para harcamak, daha
güzele binmek isteyecek, o zaman da sizin farklı bir
ürünü oraya koymuş olmanız gerekecek.
Mesela Del firması. Dediler ki, ‘Biz kişiye özel laptop
yapacağız ve 48 saat içinde kendimiz teslim edeceğiz. Del’in web sitesine giriyorsun, kendi bilgisayarını oluşturuyorsun, 48 saat içerisinde Ups sana teslim ediyor. Muhteşem bir sistem ve büyük patlama
yaptı. Bu patlama bir kere, iki kere, üç kere, beş kere
oldu ama onuncu kere olmadı. Del firması dört yıl
sonra yeniden aşağı doğru inmeye başladı.
çok ziyaret edilen mağaza o. Bir araştırma yapmışlar; mağazaya girenlerin % 85-86 Mac kullanıcısı zaten, yeni müşteri değil. Mac’i kullanan kişiler
yeniden o mağazaya gidiyorlar. % 15-20’si aslında
yepyeni müşteriler fakat o kadar fazla ürün satıyor
ki yan ürünleriyle beraber, bir Mac kullanıcısına birçok değişik ürünü satmış oluyorlar.
Örneğin, merchandise konusunda Ferrari, Porshe
çok başarılıydı. Elbisesi, tişörtü, ayakkabısı, gözlüğü
satılırdı. Buna pazarlamada ‘merchandise’ diyoruz
yani bir ürünü bir kişiye satmak yeterli değil, o kişiye
o ürünün yan ürünlerini satmanız da çok önemli.
Hiçbir teknik size bir şey sağlamaz. Kişi öncelikli
olarak kendisinde o tekniğin kendisinde olduğunu
bilmesi lazım. Şunu sakın unutmayın, çok sevdiğiniz, aşık olduğunuz mesleği yaptığınız zaman paranın hiçbir değeri yok. Hatta üstüne siz bile para
verebilirsiniz. Para ondan sonra gelen bir değerdir.
Bir işi sevmiyorsanız sakın yapmayın. Hayatınızdan
verdiğinizi anlarsınız, kilo almaya, mutsuz olmaya
başlarsınız ve artık hayat çekilmez bir hal almaya
başlar, parayı yiyemezseniz bile. O yüzden hayatta
mutluluğun sırrının kesinlikle insan ilişkisi, iletişim
olduğunu unutmayın. İletişim dediğimiz şey de aslında pazarlama ve satışın kökenidir.
Benim kullanmış olduğum marka Mac. Türkiye’de
çok başarılı gitmiyor şu anda ama Amerika’da en
Bu yazı, 5 Mart 2009 tarihinde Çankaya Üniversitesi’nde yapılan konferansın çözümlemesidir.
68
GÜNDEM NİSAN 2009
Konferans
Aylin İLDEN KOÇKAR
Uzman Psikolog
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE
AKADEMİK ÇALIŞMALARA YANSIMALARI
Dikkat eksikliği, hiperakte bozukluğunu duymuş
olabilirsiniz. Dikkat eksikliği basında çok yer verilen,
güncel bir konu ve oldukça da önemli. Özellikle çocukluk döneminde ele alınması gereken bir sorun.
Çocukluk ve ergenlik döneminde ele alınmadığı
durumlarda işte bugün konuşacağımız noktaya geliyoruz, ‘Yetişkinlikte dikkat eksikliği, hiperaktivite
bozukluğu nasıldır? Nasıl seyreder?’ Bugünün gündemi şöyle, dikkat eksikliği ne? Yetişkinlikte dikkat
eksikliği var mı? Akademik hayata bunun bir etkisi
var mı? Hayatımızın diğer alanlarına bir etkisi var mı,
yok mu? ve çözüm önerileri nelerdir?
Dikkat eksikliği, hiperakte bozukluğu dediğimiz
zaman insanların aklına ilk gelen, fırtına gibi esen,
anormal derecede duvarlara tırmanan, hiç durmayan bir çocuk görüntüsü aslında, ama bu kadar
kolay değil ve tabiki her bozuklukta ve hastalıkta
olduğu gibi, bunun seviyeleri var. Tabiki duvara tırmanma düzeyinde hiperaktif çocuklar olabilir ve
durum bu haldeyse genellikle bu çocuklar daha
çabuk yakalanır, tanı konulması ve tedavi almaları
açısından, ancak durum özellikle diperaktivitenin
olmadığı zamanlarda daha zor tanımlanır. Dolayısıyla, şunu da bilmemiz lazım, hiperaktivite çocukluk
çağında başlayan bir bozukluktur ancak, çocukluk
çağında başlayan bir bozukluk olmasına rağmen,
ergenlik döneminde sona erer veya yetişkinlik döneminde tamamen yok olur diyemiyoruz. Ergenlik
döneminde sürüyor ve erişkinlik dönemine de devam ediyor.
Dikkat eksikliğinin birtakım belirtilerine bakacak
olursak, tabiki dikkat ve konsantrasyon ile ilgili
güçlükleri olacak bu kişilerin, dikkati iyi biçimde
odaklayamamak, dürtüsellik vardır. Dürtüsel olmak
demek, çabuk tepki vermek demektir. Tepkisellik
olarak da sık sık bahsedilir bundan, hemen hareket
etmek, fevri davranışlar, aklına ilk geleni yapmak
gibi. Bunlar dürtüsel davranışlardır. Olumsuz sonuçlarını bilse bile, yine de ilk düşündüğü ve ona
keyif verecek hareketi gerçekleştirmektir dürtüsel
davranışlar.
Erişkenlik döneminde bu durum aşırı hareketlilik
şeklinde seyretmiyor ancak çok hareketli değiliz
GÜNDEM NİSAN 2009
69
Konferans
diye dikkat eksikliği ya da hiperaktivite bozukluğu
yoktur diyemiyoruz, hareketlilik, dikkat eksikliği ve
dürtüsellik boyutları, çocukluk, ergenlik dönemlerinde çok belirgindir. Yetişkinlik döneminde ise bizim için anlamlı ve önemli olan belirtiler nelerdir?
Konsantrasyona ilişkin birtakım zorluklar, dersin
başına oturduğunuz zaman konsantre olamama,
planlama ile ilgili zorluklar, planlama yapabilme,
kendinizi organize edebilme.
Dikkat eksikliğine baktığımız zaman hem akademik
hayatı, hem de sosyal hayatı etkiliyor. Sosyal hayatı
etkileme yönü belki daha çok dikkatinizi çeker. İkili
ilişkilerden bahsediyorum, aşk hayatınızdan bahsediyorum. Dikkat eksikliği hayatımızın bu kısmını da
malesef oldukça olumsuz biçimde etkiliyebiliyor.
Dikkat eksikliği tanısı konmuş kişilerin, tanısı eğer
çocuklukta konmuşsa, bu bitti, gitti yok artık bende böyle birşey gibi olmuyor. Bu kişilerin yaklaşık
% 60’ında dikkat eksikliği erişkinliğe kadar devam
edebiliyor, % 40’ında oldukça kontrol altına alınabilmiş oluyor veya bu kişiler durumu kompanse
etmeyi çok iyi öğrendikleri için sıkıntı azalabiliyor.
Dikkat eksikliği hayatımızda her alanda olduğu gibi
70
GÜNDEM NİSAN 2009
iş hayatınızı da etkiliyor. O yüzden bu konuda bir
farkındalık kazanıp, farkındalığınız doğrultusunda
ilerleyen dönemlerde bu durumun iş hayatınızı
nasıl etkilemeyeceği üzerine odaklanmak gerekir.
Kendinizi zaman zaman idare etmede zorlanma
duygularınız olabilir, davranışlarınız olabilir, çabuk
hareket ediyor olabilirsiniz, düşünmeden hareketler söz konusu olabilir. Düşünmeden hareket etmenin her ne kadar ergenlik döneminin bir özelliği
olduğu söylesek de sürekli bunun olması dikkat
eksikliğine ilişkin bir belirtidir. Bunun yanısıra dürtülerinizi, hep dürtülerinizi dinlemek. Hiçbir şekilde başka bir planlama, geleceğe ilişkin düşünceyi
öncelikle ele almadan, istedikleriniz doğrultusunda
hayatı yaşamak. Nedir şimdilik sizin işiniz? Üniversitedesiniz, sabah kalkılacak, derse gelinecek, bir şekilde eve gidilecek, ödevler vardır, çalışmalar vardır.
Bunların yapılması gerekir. Bunların sürekli ertelenmesi, üzerinde düşünülmemeye çalışılması, başına
oturduğunuz zaman hiçbir şekilde ona konsantre
olamamanız, önemsiz denilebilecek pek çok konunun daha dikkat dağıtıcı ve ön planda gelmesi
dikkat eksikliği açısından anlamlıdır.
Konferans
Odaklanma dedim, odaklanma ne demek? Dersin
başına oturdunuz ve gerçekten ona odaklanabiliyorsunuz, gayet güzel okuduğunuzu anlıyorsunuz,
uzun süre konsantre olabiliyorsunuz, erişkinlerin
dikkat süresi 45-50 dk. arasındadır. Daha iyi olan
insanlar var kesinlikle ama bunun daha az olduğu
durumlarda yine bir soru işareti diyorum, hemen
tanıya gitmiyoruz. Bunun dışında planlama yapmakla ilgili birtakım zorluklar var. Ben, bugün şuna
çalışmalıyım, yarın bunun sınavı var veya bir hafta
öncesinden, ben bu konuda çalışmalıyım ki rahat
etmeliyim, gibi uzun dönem planlar yapamamak
dikkat eksikliğinde anlamlı. Onun dışında , günlük
hayat, bir sürü ufak tefek iş var. O kağıt Öğrenci
İşleri’ne götürülecek, bu not arkadaşımdan alınacak, şu kitabı kitabevinden almam lazım, şunu kütüphaneye bırakmam lazım gibi pek çok ufak tefek
işler var hayatımızda ve bunun dışında da bambaşka ufak tefek işleriniz var. Sosyal hayatınızla ilgili de
işler olabilir. Bunları hatırlamada zorluğunuz var
mı? Bunları belleğinizde tutmada ve uygulamada
zorluğunuz var mı?
Bir diğer konu da zamanı idare etmek, erişkinlikte
yine, dikkat eksikliğinin önemli bir belirtisi. Dikkat eksikliği olan kişiler zamanı idare etmekle ilgili
güçlük yaşayabilir. Mesela bir işe başladığı zaman,
o işin ne kadar zamanda biteceğini kestirememek.
On sayfalık bir yeri okumam lazım. On sayfa kaç
dakikada biter? Başka bir insan çok hızlı okuyabilir,
benim hızım şu kadardır, ben bu kadarda bitiririm
demek veya üst üste arkadaşlarınızla randevulaşmak için sözleşmek. Ben yetişirim gibi. Yarım saatte
Kızılay’a gideceğim, tekrar gelmem geri dönmem
de öyle, ben senden iki saat sonra olabilirim gibi
birşey yerine, tamam tamam gelirim ben onbeşyirmi dakika sonra oradayım deyip sürekli insanları
bekletmek, dikkat eksikliğinde yine sık görülen bir
durum.
Para harcamak, hepimiz harcıyoruz, ama para harcamaktan kast ettiğim şey, hiçbir şekilde sonuçlarını düşünmeksizin harcama yapmak. Bu tür sıkıntılar
hep dikkat eksikliğinin belirtisi. Hepsi asla bir insanda olmaz.
Tedavi edilmediği zamanlarda ne olur? Ufak tefek,
büyük küçük farketmeksizin sürekli birtakım işleriniz olur ve bu işler sonsuza dek de sürünür. Kaçırılan çok işiniz olur çünkü; belli son günler vardır;
ödevin son günü bugünmüş gibi. Bu durum dikkat
eksikliği olan kişilerde çok olur. Dikkat eksikliği olan
kişilerde unutkanlık çok sık görülür. Bu özel hayatınızda olabilir, iş hayatınızda olabilir, ileride sosyal
ilişkileriniz açısından çok sıkıntılı olabilir.
Bu arada şunu da belirteyim, dikkat eksikliği hiperakte bozukluğu veya sadece dikkat eksikliğine
baktığımız zaman, bu durumda olan erkekler kızlara oranla daha fazla. Erkeklerde daha belirgin olarak
ortaya çıkıyor ancak kızlarda dikkat eksikliği olmaz
mı? Oluyor. Özellikle de aslında sadece dikkat eksikliği kızlarda zaman zaman daha çok görülüyor.
Çocukluk döneminde de en çok atlanan sıkıntılardan bir tanesi bu. Çocuk duvarlara tırmanmıyor
ve sınıf kenarında oturup dışarlara dalıp gidiyorsa
öğretmenleri bu çok fazla rahatsız etmiyor. Dalgın,
hayalci gibi geçiştiriliyor bu çocuklar, ancak erişkinlik döneminde devam ettiği de göz önüne alınırsa
muhakkak çocukluk döneminden itibaren ele alınması gereken bir durum.
Pişmanlık çok yaşanan birşeydir dikkat eksikliği olan
kişilerde çünkü; randevuları unuttuğunuz için, ailenizi ve arkadaşlarınızı kırdığınız için, üzüntü, pişmanlık hali hayatınızın önemli bir parçası haline
gelir ancak yaşam böye devam etmemeli tabiki.
Bunun çözüm yöntemleri var.
Erişkinlerde birşey vardır, öğrencilerde çok görülür,
bacağı sallama, bu mesela artık duvarlara tırmanma ya da çocuklukta görülen ortalıkta koşturma
gibi değil de artık bacak sallama, el tıkırdatmalar
gibi belirtilerle tezahür ediyor. Belirgin bir koşturmaca değil, genel bir huzursuzluk hissi sürekli, iç
huzursuzluk, gerginlik, sinirlilik özellikle, çabuk sinirlenebilme, ani tepkilerle fevri davranabilme.
Aşırı konuşur dikkat eksikliği olan kişi. Hareketliliği
de varsa eğer hiç durmadan konudan konuya, yakalayamazsınız, lafın başını sonunu. Bütün bunlar
belirgin biçimde görülür.
Bir de duygulanımda değişiklik diyoruz. Duygulanımda değişiklik ne? Örneğin çok mutlusunuz
sonra bir anda en ufak şeyde gözleriniz dolabiliyor.
Bu durum kızlarda çok sık olur, erkeklerde ise daha
çok sinirlenme tarzında birtakım eğilimler, bir anda
kendini bedbaht hissteme gibi sık sık dalgalanmalar olur. Ergenlik döneminde de olur bunlar, ama
dikkat eksikliği ile ilişkili olarak baktığımız zaman
GÜNDEM NİSAN 2009
71
Konferans
erişkinlik döneminde hala bunların devam ediyor
olması durumunda bunun nedenleri araştırılmalı. Özellikle hayatınızda çok anlamlı ve önemli bir
stresör yoksa o dönemde ve sürekli duygularda bir
dalgalanma varsa önemli.
Dürtüsellik de yine bu değişken ruh halinin bir
göstergesi. Düşünmeden konuşma, özellikle sosyal
ilişkilerde ve ikili ilişkilerde çok ciddi sıkıntılara yol
açabiliyor. Mesela düşünmeden annenize onu çok
kıracağını bildiğiniz birşey söylüyorsunuz veya düşünmeden erkek ya da kız arkaşınıza saçma sapan,
o anda aklınıza ilk gelen, ama gerçekten çok kaba
olabilecek bir kelime sarfediyorsunuz, sonra çok
pişman oluyorsunuz belki ama bunu çok sık yapıyorsunuz, tekrar ediyorsunuz.
Sonuçlarını hiç düşünmeden keyifli aktiviteler konusunda müthiş bir hızla devam etme. Nedir bunlar? Yarın sınav var ama çalıştım zaten. Arkadaşımın
evine gideyim de onunla film izleyelim, bir parti
varmış oraya gidelim tarzında düşünce sistemleri.
Dikkatin dağilması erişkinlikte nasıl oluyor? Çok
çabuk dağılıyor. Bir derste, elli dakikanın ellisinde
de dikkatinizi veremiyorsunuz. Yirminci dakikadan
sonra birşeyler kopmaya başlıyor.
Sık sık eşyalarını kaybetme ya da unutma, etrafta
bırakma. Konuşulanları, okuduklarınızı hatırlayamama. Okuduklarınıza dikkatinizi uzun süre odaklaya72
GÜNDEM NİSAN 2009
mama veya okuduğunuz yeri tekrar tekrar okuma
ihtiyacı hissetme. Başkaları konuşurken kopup gitme. Konuşurken çok sık konu değiştirme, konudan
konuya atlama.
Çabaya ilişkin birtakım sorunlarımız var. Çaba meselesi akademik açıdan en büyük sorun yaratan
problemlerden bir tanesi diyebilirim. Çaba göstermede zorluk var, motivasyon sorunları var. Bunun
teorik olarak akademik başarınızın iyi için olması
gerektiğini bildiğiniz halde ve isterseniz olabileceğini bildiğiniz halde bir türlü orada yeterli sabrı
gösterememe, buna ilişkin motivasyon sağlayamama gibi.
Uzun süre çaba göstermemiz gereken durumları
düşünelim. Diyelim ki ödeviniz var, bir projeniz var
uzun sürecek bu iş, buna yönelik çaba gösterme.
Dönemin başında çok motivasyon sorunu süperdir, sonlarına doğru azalır. Bu da anlamlı. Aynı şekilde sabır gösterememe.
Belleğe ilişkin birtakım sorunlarımız var. Belleğe
ilişkin sorunlar kısa süreli bellekte. Kısa süreli bellek
ne? Ben size telefon numaramı söyledim, size beş
dakika sonra sorduğumda hatırlayabilirsiniz. On
dakika sonra sorduğumda belki yarınız hatırlayacaktır, bundan bir gün sonra aynı şeyi size sorsam,
eğer tekrar etmediyseniz unutursunuz. Kısa süreli
bellek böyle birşey, küçük bir çay bardaği gibi bir-
Konferans
şey. Dolduruyoruz. Uzun süreli bellek de bir küvet
olsun ona boşaltıyoruz. Boşaltmazsak, uzun süreli
belleğe tekrar ederek atmazsak bilgiler uçup gider.
Kısa süreli bellekteki problemler dikkat eksikliği
olan bireylerde çok belirgin var. Dolayıyısla tekrar
da edilmediği zaman öğrenilen bilgilerin çok çabuk unutulması söz konusu oluyor. Söylenenlerin
hatırlanmaması, birşeylerin unutulması, sürekli kaybedilmesi gibi. İşlerinizi düzenleyememe. Bunu iyi
biçimde planlayamama. İşlerin hep bir yerden aksaması. Evle ilgili, okulla ilgili işleri bir türlü gerçekleştirememe. İşe başlamada zorlanma. Bir ödeviniz
var, bir türlü başlayamıyorsunuz ya da sınavınız var
bir türlü başına oturamıyorsunuz gibi birtakım sorunlar.
Problem çözmeye ilişkin birtakım sorunlar, yani etkili problem çözme becerilerinin bir türlü gerçekleştirememek. Sosyal ilişkilerde ve ikili ilişkilerde en
büyük probleme yol açan konulardan bir tanesi.
Önceliklerinizi belirleyememe. Ufak tefek işlere çok
önem verme, daha önemli olan işlere bir türlü başlayamama, onlara önceliği verememe. Çok çabuk
sıkılma. Gece uykuya dalmada ve gündüz uyanık
kalmada zorluk. Dikkat eksikliği olan bireyler geceleri daha uzun süre oturup, gündüzleri de uyumayı
tercih ediyorlar.
Bir kez daha genel olarak baktığımız zaman okul
başarısını, okul bittikten sonra iş hayatını, sosyal
hayatımızı ve aşk hayatımızı etkiliyor. Bir de finansal
durumu etkiliyor.
Saatlerce ders başında oturmak, ama çok azını yapabilmek, planlama yapmak ama planın gereklerini
yerine getirememek gibi sorunları çok sık görüyoruz.
Nasıl bir sorun yaratıyor dikkat eksikliği ilişkilerde?
Romantik ilişkilerde, sizin bütün dikkatinizin birlikte
olduğunuz insanda olması bekleniyor. Doğumgününüzü, özel günleri, sizin için anlamlı olan anları
hatırlaması bekleniyor. Dikkat eksikliği olan kişiler
için bunların hepsini hatırlamak çok zor.
Diyelim ki artık uzun dönemde ileride evlenildi ve
dikkat eksikliği çözümlenmedi, dikkat eksikliği olmayan taraf çok fazla iş üstlenir. Temizlik, faturaların yatırılması, ev ile ilişkili sorumlulukların yerine
getirilmesi, çocuklarla ilişkili sorumlulukların yerine
getirilmesi, diğer birey sanki çocukmuş gibi hayatı-
na devam eder. Bu koşullar altında da insanlar kendilerini değersiz hissedebiliyorlar. Sürekli önemli
günler, anlar, söyleneneler unutuluyorsa, çok bekletiliyorsa ne olacak? Bütün bunlar ikili ilişkilerde
sıkıntı yaratacaktır.
Bir sorunumuz da aşırı yeme sorunu. Dikkat eksikliği olan kişiler ne zaman acıktıklarını tam kestiremiyorlar. Açlık sinyallerini görmezden gelebiliyorlar.
Açlık sinyalleri görmezden gelindiğinde inanılmaz
bir açlık bir anda gelmiş gibi olabiliyor. O zaman da
önlerine ne çıkarsa yemeye başlıyorlar.
Herşey kötü mü dikkat eksikliği olan kişlerle ilgili?
Hayır, değil. Gayet güzel yanları da var bu kişilerin.
Mesela yaratıcı olmaları. Standartın dışında düşünme. Biz belli kalıplara giriyoruz ya okul hayatıyla
birlikte, belki aile yaşantısı da bunu istiyor. Bu kalıpların daha dışında düşünüyor dikkat eksikliği olan
bireyler. Dolayısıyla çok yaratıcı olabiliyorlar. Bu bağımsızlık anlamında, bağımsız düşünmeyi ve çok
iyi doğaçlamayı getiriyor. Çok hevesli olabiliyorlar
yaşama dair, çok doğal. Çok bulaşıcı olabiliyor bu
da, çok keyifli birşey aslında bu kişilerle arkadaş
olmak çünkü; yaşama dair çok büyük mutlulukla
sarılabiliyorlar, çok hareketli oldukları için bir anda
her şeyi yapabiliyorlar. Hızlı düşünüyorlar, çabuk
adapte oluyorlar. İlgilerini çeken bir konuysa çok
çabuk oradaki verileri alıp toparlayıp yeni birşey
ortaya koyabiliyorlar. Buluşlar dolayısıyla aslında bu
şekilde çıkıyor dünyada. Bir de enerji düzeyleri çok
yüksek yine onlarla birlikte olmak bazı insanlar çok
yorucu, bazı insanlar için de çok keyifli olabiliyor.
Bir diğer olumlu yan da aşırı odaklanma. Odaklanıyorlar aslında ama ilgilerini çeken bir konu varsa
odaklanıyorlar. İlgilerini çekmeyen konularda odaklanamıyorlar.
Bu noktada şuna çok iyi bakmanız lazım kendiniz
konusunda farkındalık kazanmanız gerekiyor. İkincisi de; istediğiniz işi buldunuz mu? Yapmak istediğiniz iş konusunda bir fikriniz var mı? Buna yönelik
araştırmalarınız var mı? Keyifle yaptığı şeyi bulabilirse dikkat eksikliği olan kişiler burada çok başarılı
olacaklardır. Bu duruma çok güzel bir örnek, Micheal Phelps. Dikkat eksikliği, hiperakte bozukluğu
tanısı çok ağır düzeyde konulmuş bir kişi ancak inanılmaz birşey başardı. İşte bu aşırı derecede odaklanma için mükemmel bir örnek. Örneğin; Einstein
da okuldan atılmış bir kişi. Onda da dikkat eksikliği
GÜNDEM NİSAN 2009
73
Konferans
ve öğrenme güçlüğü var. Clinton’da var. Bu insanlar herşeyi yapabiliyorlar yeter ki istedikleri bir alan
bulunsun ve tabi ki uygun tedavi yöntemleri ele
alınsın.
Yapmamız gereken şeyler, dikkat eksikliği olsun ya
da olmasın, yaparsanız çok işe yarar yöntemler. Tanı
konulduktan sonra etkilerini azaltmak için pek çok
yöntem var bu işte ve bu yöntemleri uyguladığımız
sürece de bütün etkiler azaltılabiliyor. Dikkat eksikliği olan kişiler için planlama yapmak zor demiştim. O zaman planlamaya ilişkin birtakım aşamaları
öğretmek gerekiyor. Nedir bunlar? Bir çeşit ajanda
kullanmak. Her sabah ajandaya bakmak. Günlük
olarak da yapılması gerekenlerin yazılması gerekiyor. Sürekli not almak, programın güncellenmesi
de gerekli. Hep planlamaya ilişkin bakın ve görsel
hatırlatıcılar kullanmak çok önemli. Görebileceğiniz
yerlere post-it’ler yapıştırmak.
Zamanı iyi kullanmaya yönelik neler yapmak gerekiyor? Düzenli olarak bazı işlerinizi yapabilirsiniz? Ne olabilir bu? Her pazartesi ben bu dersime
çalışacağım rutin olması açısından, rutin olduğu
zaman daha kolay hatırlanabilir hale geliyor işler.
Başarabileceğinizden daha fazlasını üstlenmemek.
Biraz kendinizin farkında olmak. Kendinize biraz
daha fazla zaman tanımak. Bir yerden ne zaman
kalkacağınızı kestiremiyorsunuz. Bu durumlarda
yine hatırlatıcılar kullanmak faydalı olacaktır.
Akademik hayatta ne yapmalıyız? En sevdiğiniz
işten başlıyorsunuz. Sabaha en sevdiğiniz işten
başladığınız zaman daha anlamlı biçimde değerlendiriyorsunuz. Sevmediğiniz iş enerjinizi, motivasyonunuzu tüketiyor, isteğinizi kaybediyorsunuz.
O zaman en sevdiğiniz dersten başlayın çalışmaya
ve bunu daha az keyif aldığınıza doğru. Bazen çok
gözünüzde büyür bir ödev vardır. Bu tür şeyleri
küçültmek çok önemlidir. Küçültmek ne demek?
Birer birer, adım adım başlamak. Enerjinizi hep iyi
olduğunuz konulara odaklamaya çalışın. Ne kadar
iyi olduğunuz alanları da pekiştirirseniz ileride o
alanlarda başarılı olma ihtimaliniz artacak.
Dikkat eksikliğinin yoğun olduğu kişilerde ilaç tedavisi uygulanan tedavilerden bir tanesi, diğeri ise
konuşma terapisi. Biraz daha detaylı biçimde ele
alınması gerekiyor sosyal ilişkilerin, aşk ilişkilerinden tutun, aile ilişkilerine kadar pek çok şeyin düzenlenmesi gerekiyor. Terapinin yanı sıra çok aşırı
dikkat eksikliği ve çok aşırı hareketliliği olan bir kişide erişkenlikte ilaç da kullanılabiliyor.
Bu yazı, 24 Şubat 2009 tarihinde Çankaya Üniversitesi’nde yapılan konferansın çözümlemesidir.
74
GÜNDEM NİSAN 2009
Konferans
Dr. Ersin YILMAZ
Emekli Tümgeneral
ÇANAKKALE SAVAŞLARI’NIN
STRATEJİK BOYUTLARI
Osmanlı İmparatorluğu’nun gerçekten son 200 yılı
ne şekilde harcanmıştır onu vurgulamaya çalışacağız.
Gerçek bir kırılma noktası olan Çanakkale Savaşı’ndan
sonra, uzun zamandır, yavaş yavaş kendi değerlerini
kaybetmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanma süreci kolaylaşmış ve Türk toplumu kendini
kazanmıştır. Bu olayın en büyük çıkarımlarından birisi de 1915 Çanakkale Savaşları’ndan sonra, Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluşuna temel hazırlanmasıdır.
Bu savaş aslında bir insanlık savaşıdır. İnsanların
kendini ispat etme savaşıdır. Bir devletin doğması
için çekilen sancılardır. O bakımdan çok güzel bir
süreçtir bizim için. Aslında yüzbinlerce insanın ölmesi bakımından talihsizliktir ama aynı zamanda
Türk insanına çok büyük bir cesaret ve inisiyatif kazandırması, geçmişini tekrar ele geçirmesi bakımından büyük bir talihtir, Çanakkale Savaşları.
Konumuz, Çanakkale Savaşları’nın stratejik boyutları. Sunumumu şu sırayla yapmak istiyorum; Çanakkale Savaşı öncesi genel durum ve savaşın sebepleri, deniz harekatı, kara harekatı ve Çanakkale
Savaşı’nın stratejik sonuçları.
1915 yılı ilkbaharında Çanakkale’nin dağları, bayırları, dereleri ve denizleri yüzbinlerce insanın vücutlarıyla kucaklaştı. İlkbahar yağmurları yerine mübarek
şehitlerimizin ve Avrupa’dan, Asya’dan, Afrika’dan,
Avustralya’dan ve Kuzey Amerika’dan, dünyanın beş
kıtasından gelen her renk ve ırktan insanın kanlarıyla
sulandı. Peki Çanakkale Muharebeleri neden yapıldı? 19. yüzyıl boyunca İngiltere, Rusya’nın Akdeniz
ve Ortadoğu üzerindeki emelleriyle sıcak denizlere
açılma idealinin gerçekleşmesine bir engel olarak
gördüğü Osmanlı İmparatorluğu’nu desteklemeye
başlamıştı. İngiltere’nin bu desteği Akdeniz, Kafkaslar ve Ortadoğu Bölgeleri’nden geçen ulaştırma
yolları üzerindeki hayati önemi haiz çıkarlarından
kaynaklanıyordu. Özellikle Akdeniz deniz ulaştırma
yolu İngiltere için bir imparatorluk yoluydu. Yüzyılın sonlarına doğru petrolün çok önemli stratejik bir
madde olarak ortaya çıkması ve Ortadoğudaki Osmanlı Devleti’nin toprakları üzerindeki zengin petrol kaynaklarının bulunması, gerçekte hiçbir zaman
Osmanlı Devleti’ni desteklememiş olan ancak çıkarları gereği destekleme siyaseti yürüten İngiltere’nin
bu siyasetinden de vazgeçerek Osmanlı Devleti’ni
GÜNDEM NİSAN 2009
75
Konferans
parçalama siyasetin yönelmesine sebep olmuştur.
İngilizler bu amaçlarını gerçekleştirmek maksadıyla
İstanbul’a giden yolun üzerindeki tabi engel olarak
gördükleri Çanakkale Boğazı’nın denizden zorlanarak geçilip geçilemeyeceğini çeşitli vasıtalarla etüd
etmişler, fakat her seferinde endişe verici neticelere
ulaşmışlardır. Bu konuda yaptıkları çalışmalar neticesinde İngilizler bu harekatın muhtemelen son
derece güç olacağını anlamışlardı ama denemekten de geri kalmadılar.
Tırmanan gerginlik neticesinde, 1 Ağustos 1914’te
I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle birlikte, emperyalist devletlerin kendi aralarındaki mücadelesi
tüm dünya sathına yayılmış oldu. Osmanlı Devleti
savaşın başında tarafsız kalmakla birlikte jeostratejik konumu nedeniyle her iki tarafın da ilgi alanıydı.
Özellikle Rusya ile diğer itilaf devletlerinin irtibatını
kesecek bir durumda olması bu devletleri rahatsız
ediyordu. Bu durum, İtilaf Devletleri’ni Çanakkale
harekatına yönelten başlıca nedendi. İngiltere’yi
Çanakkale Boğazı’na harekat yapmaya zorlayan iki
önemli neden daha vardı. Birinci neden; bizzat Enver Paşa’nın da katıldığı Sarı Kamış Harekatı’nın başarısızlıkla sonuçlanmasına rağmen Rus Çarlığı’nın
İngiltere’den yardım talebinde bulunmasıydı.
İngiltere’nin değerlendirmelerine göre Rusya’nın
bu talebinin karşılanmasının bir başka stratejik değeri de Türklerin kuvvetlerini Doğudan çekerek,
Çanakkale’ye kaydırmaları halinde Batı cephesinde
İtilaf Devletleri lehinde bir durum yaratcak olmasıydı. İkinci nedeni ise; Cemal Paşa’nın 3 Şubat 1915’te
76
GÜNDEM NİSAN 2009
başlayan Süveyş Kanalı Haerkatı’nın Mısır’daki İngiliz Kuvvetleri Komutanı General Maxwell üzerinde
yarattığı korku ve endişeydi. Her ne kadar kanal
harekatı başarısızlıkla sonuçlanmışsa da General
Maxwell kendi hükümetine Osmanlı Kuvvetleri’nin
bu bölgeden çekilmesini sağlayacak ikinci bir cephenin de açılmasını da önermişti. Amiral Karden’in
11 Ocak tarihli ayrıntılı harekat planı, 15 Ocak günü
hükümet tarafından kabul edilerek istediği gemilere ilaveten yeni hizmete giren Queen Elizabeth
Muharebe Gemisinin de emrine verileceği kendisine bildirildi. Böylece İngilizleri Çanakkale Boğazı’na
getirecek zincirin halkaları tamamlanmış olacaktı.
İtilaf Devletleri’nin Çanakkale taarruzundan beklentileri şunlardı;
Almanya’nın en önemli müttefiklerinden birisini saf
dışı bırakmak, Rusya’ya yardım için hayati öneme
haiz bir deniz ulaştırma yolunu açmak ve hala tarafsız olan Balkan Devletleri’ni özellikle Yunanistan,
Bulgaristan ve Romanya’yı İtilaf Devletleri safına
çekmek.
Bilindiği üzere Çanakkale harekatı deniz ve kara harekatı olmak üzere iki safhada cereyan etmiştir.
Deniz Harekatı: İtilaf Devletleri deniz harekatı
öncesinde 107 parça muharip savaş gemisinden
oluşan bir deniz gücü oluşturmuşlardı. Bu o zamana kadar dünyada bir harekat için biraraya gelmiş
en güçlü birleşik donanmaydı da denilebilir. Osmanlı Donanması ise ikmal, ihmal, bakımsızlık gibi
nedenlerden dolayı, nitelik ve nicelik bakımından
Konferans
kifayetsiz olarak I. Dünya Harbi’ne girmek zorunda
kalmıştı. Harbin öncesinde donanmanın güçlendirilmesi maksadıyla İngiltere’ye sipariş edilerek
yapımı tamamlanmış ve son kuruşuna kadar parası ödenmiş olan Sultan Osman ve Reşadiye isimli
gemilerimize İngiltere tarafınden el konulmuştu.
Çanakkale Boğazı savunma sistemini oluşturan
topların çoğu eski, atış mesafeleri kısa, cephaneleri
çok azdı. Bu nedenle Çanakkale Boğazı savunma
sistemini güçlendirmek için yoğun çabalar harcandı. Bu kapsamda öncelikle kıyı bataryaları takviye
edildi. 7 Mart 1915’e kadar Selanik, İntibah, Samsun
ve Nusret Gemileri ile Çanakkale Boğazı’na toplam
403 mayın on hat halinde döşendi. Boğazı zorlayacak olan düşman filosunun komutanı Amiral Kardin
ise durumdan çok emindi. Nitekim 2 Mart 1915’te
Churchill’e gönderdiği telgrafta 14 gün sonra,
İstanbul’dayız, diyordu. Bu ifadesine rağmen Amiral
Karden, 12 Mart 1915 günü görevinden istifa etti.
Yerine -harekattan bir gün önce- Amiral de Robeck
atandı. Churchill, bu talihsiz amirale gönderdiği
mesajda harekatın hiç geciktirilmeden ve başka bir
emir beklemeksizin, ilk fırsatta icrasını emrediyor
ve talihinin açık olması dileğinde bulunuyordu, ancak Amiral de Robeck’e dilenen bu talih birkaç gün
önce kapanmıştı. Zira 360 tonluk mütevazi bir tekne olan Nusret Mayın Gemisi, güçlükle elde edilen
son 26 mayını, 7-8 Mart 1915 gecesi, 100’er metre
arayla Erenköy önlerinde paralel olarak döşemişti.
Bu onbirinci hattın, diğer hatlardan farklı bir şekilde sahile paralel olarak tesisi 18 Mart harekatının
kaderinin değişmesinde en büyük rollerden birini
oynayacaktı. Önceki tecrübelere göre düşman gemilerinin, Boğazda bombardıman sonunda hat değiştirme manevrasını Erenköy Koyu’nda yapmaları
tahmin edilmiş ve bu tahmin çok iyi değerlendirilmişti. Mayınların manevra hattına dik olarak dökülmesi sürpriz tesiri yapabilirdi.
Tarafların 18 Mart öncesi hazırlıkları böyleydi ve
94 yıl öncesi bugüne yani 17 Mart tarihine gelindi. Tarihsel Fransız cesaretiyle, İngiliz soğukkanlılığı, Türkün alçakgönüllü kahramanlığı karşısında
bu daracık yerde bir sınav verecekti. Dünya bu
olaya kadar Türkleri hep fetih savaşlarında tanımıştı. Yurt savunmasında ise güçlerinin neye yettiğini ilk kez hecelemeye başlayacaklardı.18 Mart
1915 Perşembe sabahı tarihin o zamana kadar
görmediği büyüklükte 247 ağır topa sahip, yüzen
çelik kale misali, muazzam düşman armadası saat
10:05’te üç hat halinde Boğaz’a girmeye başladı.
Saat 11:00’den itibaren dünyanın en büyük savaş
gemisi Queen Elizabeth’in 38 cm.’lik dev topları
Anadolu Hamidiyesi Tabyası ile Çimenlik Kalesi’ni
hedef alarak ateşe başladı. Diğer zırhlılar da kendilerine tahsis edilen hedefleri dövmeye başlamışlardı. Bir sure sonra Amiral De Robeck daha yakın
mesafeden ateş açma zamanının geldiğine inanarak, ikinci hatta bekleyen zırhların ön safa geçmelerini emretti ama artık tek taraflı ateş bitmiş
ve düşman filosu Türk toplarının menzili içerisine
girmişti. Deniz Tabyalarımızın başarılı atışları sonucunda saat 12:30’da düşman ilk kayıplarını vermeye başladı ve İngiliz Agamennon, Lord Nelson,
Albion ve Fransız gemileri isabet aldı. Saat 13:45
sularında cephane sıkıntısı nedeniyle bataryalarımızın ateş yoğunluğu azaldığından Amiral De Robeck üçüncü hattaki gemilere Fransız gemileriyle
yer değiştirmelerini emretti. Bir ve ikinci hattaki
gemiler görev değiştirmek üzere geri çekilip, her
zaman yaptıkları gibi Anadolu sahillerine doğru
dönüşlerini tamamlıyorlardı ki şiddetli bir inflak
sesi duyuldu. Bir süre sonra da Fransız Zırhlısı 600
kişilik personeli ile boğazın sularına gömüldü.
Ortaya çıkan mayın tehlikesi Amiral De Robeck’i
gerçekçi bir karar vermeye zorluyordu ve kararını verdi. Boğaz’dan mümkün olduğu kadar uzağa
çekilecekti. Tüm gemiler saat 19:00’dan itibaren
top taarruzu altında Boğaz’ı terketmeye başladılar. İtilaf Devletleri’nin Donanmasına bu ağır sürprizi hazırlayan, Yüzbaşı Hakkı komutasındaki 360
tonluk küçük, mütevazi Nusret Gemisi ve onun
cesur personeliydi. Bu son 26 mayın Nusret Mayın
Gemisi tarafından eşsiz bir şekilde değerlendirilmişti. Böylece düşman, Çanakkale Boğazı’nın deniz harekatı ile geçilemeyeceğini anlamıştı.
Kara Harekatı: Çanakkale Boğazı’nın donanma
ile geçilmesinin mümkün olmadığını anlayan İtilaf
Devletleri bu defa da, kara harekatı ile ilgili hazırlıklar yapmaya başladılar. Çanakkale Boğazı’nın çevresini oluşturan arazi yapısı itibariyle, savunmayı
kolaylaştıran, taarruz harekatını ise zorlaştıran bir
konumdaydı. Gelibolu Yarımadası Batı - Doğu istikametinde gelişecek taarruz harekatında, sağlıklı
savunmaya imkan vermeyecek bir coğrafi duruma
sahipti. Tarafların kuvvet yapılarına bakıldığında,
İtilaf Kuvvetleri beş piyade tümeni, bir piyade tugayı ve yeni gemilerle ikmal edilmiş olan birleşik
filonun tamamından oluşuyordu. Kara Kuvvetleri
GÜNDEM NİSAN 2009
77
Konferans
kuzey ve güney çıkarma grubu şeklinde tertiplenmişti. İtilaf Kuvvetlerinin planına göre kuzey çıkarma grubunu oluşturan Anzak Kolordusu Kabatepe
Bölgesi’ne, güney çıkarma grubu ise, Seddülbahir
Bölgesi’ne çıkarılacaktı. Planlar, asıl taarruz güneyden olacak şekilde hazırlanmıştı. Türk savunmasının güney kanadını tespit maksadıyla bir Fransız
tugayı Kumkale Bölgesi’ne çıkarma yapacak, Bolayır ve Beşige Bölgesi’ne amfibi gösteri icra edecekti. İtilaf Devletleri’nin planı Gelibolu müstahkem
mevkiine kısa sürede el atarak donanmayı savunmasız bir Boğazdan geçirme ve İstanbul’a el atma
düşüncesine dayanıyordu. Liman von Sanders’in
komuta ettiği kuvvetler, 5. Ordu, 3. ve 15. Kolordular, Çanakkale müstahkem mevkii Komutanlığı ve
doğrudan komutanlığa bağlı 5. Piyade Tümeni ile
1. Bağımsız süvari tugayından oluşuyordu. Bu kuvvetlerin toplamı 6 piyade tümeni, 1 süvari tugayı,
bir piyade alayı ve 4 seyyar jandarma taburudur.
26 Mart 1915’te kurulan 5. ordu’ya komutan olarak atanan General Liman Von Sanders, düşmanın
çıkmasına izin vermeden imhasını sağlama şeklinde ana fikri terk ederek, kıyılarda nispeten zayıf
kuvvetlerle düşmanı karşılama ve güçlü ihtiyatlarla imha ana fikrini benimsemişti.
Mustafa Kemal 29 Eylül 1913’te Sofya’ya ateşe
olarak tayin edilmişti. Osmanlı Devleti’nin harbe
katılmasından sonra Yarbay Mustafa Kemal vatan
müdafaasında aktif görev almak için harbiye Nazırı
Enver Paşa’ya başvurup vazife istemişti. “Arkadaşlarım, muharebe cephelerinde ateş hattında bulunurken, ben Sofya’da ateşelik yapamam”, diyen
Mustafa Kemal Çanakkale’de 19. Tümen Komutanlığına atanmıştı.
78
GÜNDEM NİSAN 2009
25-27 Nisan 1915 tarihinde cereyan eden Kumkale
çıkarması bir Fransız tugayı ile gerçekleştrilmiştir.
31 ve 39. alayların inatçı savunmaları sonucunda
bu bölgede tutunamayan düşman 26-27 Nisan
gecesi çekilmek zorunda kalmıştır. Daha sonraki
Arıburnu çıkarmasının amacı ise özellikle Arıburnu
ve Kabatepe bölgelerine ve son safhada Kilitbayır Platosu’na el atmaktı. Buradaki muharebelerin
ilk gününde 19. Tümen Komutanı Yarbay Mustafa
Kemal’i görüyoruz. 25 Nisan gündüz taarruzlarında kontrolündeki 57. alayı emir beklemeden muharebeye sokan Yarbay Mustafa Kemal’in icra ettiği koordineli taarruz kıyı başının genişlemesini
engelleyen ilk ciddi denemedir. Tümen komutanı
Yarbay Mustafa Kemal’in Conkbayırı’nda karşılaştığı
bir olay, O’nun kahramanlığını gözler önüne getirir.
Yarbay Mustafa Kemal Conkbayırı’na vardığı zaman
tümene bağlı 57. Alay’dan küçük bir müfrezenin,
‘Cephanemiz tükendi’, diyerek çekilmekte olduğunu, onların gerisinde de kalabalık düşman askerlerin ilerlediğini ve Conkbayırı’na ulaşmak üzere
olduğunu görür. Mustafa Kemal duruma derhal
müdahale eder ve askerlerine, ‘Düşmandan kaçılmaz. Cephaneniz yoksa süngünüz var’, diyerek, o
anda kaybedilmekte olan inisiyatifi tekrar ele geçirir. Conkbayırı, süngü savaşı ile o an düşman eline
düşmekten kurtulmuştur. Yarbay Mustafa Kemal’in
‘Kazandığımız an bu andır’, dediği bu durum, düşmana karşı kazanılan bir zaferi simgelemektedir.
Taarruz emrini alan kahraman 57. Alayın tümü, komutanı dahil şehit olmuştur.
Arıburnu muharebeleri’nde amacına ulaşamayan
düşman, daha sonra sırasıyla Kirte ve Anafartalar
Bölgeleri’ne taarruz ederek şansını denemişse de
Konferans
sonuçta karşısında Mustafa Kemal’in sevk ve idaresindeki kahraman Mehmetçiği bularak geri çekilmek zorunda kalmıştır. Açılan bu cephelerde de,
arzu ettiği sonuca ulaşamayan İtilaf Devletleri artık
çekilme hesaplarına başlamıştır. Nitekim, alınan kararlar doğrultusunda Anafartalar ve Arıburnu Bölgesi 8-20 Aralık 1915 arasında, Seddülbahir Bölgesi
ise 28 Aralık 1915- 09 Ocak 1916 arasında tamamen
tahliye edilmiştir. Çok ustaca hazırlanan tahliye işlemi hiç zaiyat vermeden gerçekleştirilmiştir. Mustafa Kemal’in ani, karşı taarruzlarla düşmanın imhasını öngören düşüncesi, katıldığı her muharebede
felaketin büyümesini önlemiştir. Çanakkale kara
muharebelerinde kendine özgü bir pervasızlık ve
atılganlık şuuru içinde şahlanan Türk Ordusu kahraman bir millet olarak, varlığını tüm dünyaya bir kez
daha ispatlamıştır.
‘Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın bu toprak bir devrin battığı yerdir. Eğil de kulak ver, bu sessiz yığın bir
vatan kalbinin attığı yerdir. Bu ıssız, gölgesiz yolun sonunda gördüğün abide Anadolu’da istiklal uğrunda,
namus yolunda can veren mehmedin yattığı yerdir.’
Atatürk, Çanakkale Muharebeleri’nde kazandığı askeri başarılar sonucunda, ulusal bir kahraman olarak
Türk halkının kalbinde engin bir yer kazanmıştır.
Yarbay Mustafa Kemal I. Dünya Savaşı’na ilişkin
düşüncesini şöyle ifade eder; ‘ I. Dünya Savaşı’nın
müttefiklerimiz için iyi sonuç vereceğine güvenmiyordum; fakat savaş oldu bittisinden sonra bulunduğum cephelerde savaşı başarıya ulaştırmaya
çalıştım.’ İşte bir askerin şeref duygusu budur. Mustafa Kemal’in askerlik sanatının inceliklerine dair
Çanakkale’de gösterdiği uygulamalara bakarsak,
bunlardan birincisi inisiyatiftir. Tümeni Maydos’ta,
Kolordu ve Ordu ihtiyatı olarak bulunduğu sırada
düşman, 25 Nisan 1915 günü Arıburnu çıkarmasını
yapınca, tehlikeyi hemen sezmiş ve kimseden emir
almayı beklemeden tümenini muharebe alanına
yetiştirerek düşmanı durdurmuştur bu kararda, bir
liderde bulunması gereken sorumluluk, yetki, cürret, cesaret, zeka, karar saati ve nefsi hakimiyet şeklinde sayabileceğimiz niteliklerin hepsi vardır.
Liderlik vasıflarını incelediğimizde ise görürüz ki,
Mustafa Kemal, ‘Size ben taarruzu emretmiyorum,
ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek
zaman zarfında yerimize başka kuvvetler ve kumandanlar geçebilir’, şeklindeki bir emir verecek
şekilde etkili ve aynı zamanda mantıklı bir lider-
dir. 9 Ağustos günü Anafartalar’da düşmana ateş
açmadan, süngüyle baskın tarzında taarruza karar
vermiş, taarruzdan az önce askerlere şöyle hitap etmiştir, ‘ Askerler, karşımızdaki düşmanı mağlup edeceğimize hiç şüphe yoktur fakat siz acele etmeyin,
evvela ben ileri gideyim, siz ben kırbacımla işaret
verdiğim zaman hep birden ileri atılısınız.’ Burada,
bir askeri liderin emrindekilerle bütünleşmesinin
çok güzel bir örneği görülmektedir. Bu özelliklerle
Çanakkale`de, Mustafa Kemal henüz küçük rütbeli
fakat büyük fikirli bir komutandır.
Çanakkale Zaferinden çıkarılan sonuçları, diğer boyutlarıyla inceleyecek olursak; İtilaf Devletleri’nce
mahalli ve kolay bir harekat görüşüyle başlatılan
Çanakkale Seferi, sadece bir askeri olay olmaktan
çıkmış ve İtilaf Devletleri’nin içişlerine kadar etki yapan çok yönlü bir dünya olayı düzeyine erişmiştir.
Öncelikle İtilaf kuvvetlerinin azamet ve gururları
kırılmış ve ülkelerin bağımsızlık hareketlerine güç
vermiş, örnek olmuştur. Birçok ülke bağımsızlık fikrinin temelini Çanakkale’den almıştır.
Çanakkale ve İstanbul Boğazları’nın kapatılmasıyla,
İtilaf Devletleri ile irtibatı kesilen ve lojistik desteği
sağlayamayan Rusya, harbi kaybetmiştir.
Çanakkale Muharebeleri, İngiliz devlet adamı
Churchill’in deyişiyle, Viyana’dan Hindistan’a kadar, dünya siyasi haritasının değişmesine, İtilaf
Devletleri’nin harpten evvel anlaştıkları dünya düzeninin kurulamamasına neden olmuştur.
İstanbul’un tüm anıt yapıları ve kültür değerleri
harap ve talan olmaktan korunmuştur. Tarihin her
devrinde olduğu gibi Çanakkale yine, İstanbul’u
savunmuş ve kurtarmıştır. Çanakkale Zaferi, yıllardan beri parçalanmakta ve zayıflamakta olan yüce
Türk milletinin benliğine kavuşmasına ve kendine
güvenini kazanmasına neden olmuştur. Aynı zamanda bize ve tüm insanlığa asker, devlet kurucusu, fikir adamı ve insanlık aşığı Büyük Atatürk’ü
armağan etmiş, yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli olmuştur.
Bize bugünleri armağan eden başta Ulu Önderimiz Büyük Atatürk olmak üzere, aziz şehitlerimiz ve
kahraman gazilerimizi minnet ve şükranla anıyor,
aziz hatıraları önünde saygıyla eğiliyoruz.
Bu yazı, 17 Mart 2009 tarihinde Çankaya Üniversitesi’nde yapılan konferansın çözümlemesidir.
GÜNDEM NİSAN 2009
79
Panel
TÜRKİYE’DE
KÜRESEL EKONOMİK KRİZDEN ÇIKIŞ ÖNERİLERİ
Küreselleşme süreci ile ilgili değerlendirmeler uzun
bir zamandan beri dünya ülkelerinin ekonomik
gündeminde ön sıralarda yer almaktaydı. Çizilen
pembe tabloya göre küreselleşme ile ülkelerde
refah düzeyinin yükselmesi söz konusuydu. Mal,
hizmet, işgücü ve sermaye piyasalarının, rekabet
koşullarında bütünleşmesi ile dünyada makro ekonomik değişkenlerde olumlu yönde değişme beklenmekte ; bu doğrultuda dünya ekonomisi üretim
olanakları, genişlemekte ve gelişmekteydi.
Prof. Dr. Dilek ÖZBEK
Çankaya Üniversitesi İktisat Bölümü Başkanı
Bugün burada ele almak istediğimiz konu, küresel
ekonomik kriz ve bu krizden nasıl çıkabileceği konusunda bazı önerilere yer vermek; bunun ötesinde bu çok geniş ve kapsamlı çerçeveye küçücük
bir bakış açısıyla da olsa Türkiye ekonomisi, açısından yaklaşabilmek …
Konuya giriş niteliğindeki açıklamalarıma “küreselleşmeden ne beklenildi ve ne bulundu?” sorusunu
yanıtlayarak başlamak istiyorum:
80
GÜNDEM NİSAN 2009
Nereden nereye? Refahta yükselme beklentisi günümüzde tersine döndü. Küreselleşmenin ödülleri
sorgulanır oldu; Ülkeler kendilerini bir anda krizin
içinde buldular ve küreselleşme ile refah artışı bağlantısındaki iddiaları bir yana bırakmak zorunda
kaldılar. 2007 yılından itibaren kendisi gösteren küresel ekonomik kriz, ülke ekonomilerinde daralma,
gerileme, GSYİH artış hızında düşme, işsizlik, ve
güvensizlik gibi etkilerle, ekonomik küreselleşme
sürecini bir çıkmaza soktu. Ekonomik istikrarsızlıkların piyasa dinamikleriyle kendiliğinden çözüleceği, bu nedenle devletin ekonomiden elini çekmesi gerektiğini savunanlar; artık, özelleştirmenin
Panel
sürdürülmesi, sermaye hareketlerinin alabildiğince
serbestleşmesi ile dünya refah düzeyinin yükseleceğini savunamaz hale geldiler.
Küresel ekonomik kriz, karşılaştığımız kötü ekonomik göstergeler yanında, uçsuz bucaksız liberalleşmeyi temel alan tüm idealleri yok etti ve serbestlik
yanlısı teorik yapıyı şiddetle sarstı. İçinde bulunduğumuz koşullarda, dünya bütünüyle etkilenmekte
ve hükümetler küresellik ötesinde, çeşitli arayışlar
içerisine girmektedir. En başta A.B.D. gelmek üzere
serbestlikten yana olan sanayileşmiş ülkeler, devlet
eliyle ekonomilerini kurtaracak paketleri hazırlama
uğraşısı içindedir.
Dünya ekonomik krizi bütün ülkeleri, ve en çok da
gelişmekte olan ülkeleri daha zor şartlar altında hareket etmeye zorlamaktadır. Bu durumun nedeni,
az gelişmiş ülkelerin koşulları itibariyle krizlerle karşılaşmaya daha eğilimli olmalıdır. Geçmişten anımsanabileceği gibi çeşitli örnekler anımsanabilir.
Özellikle Latin Amerika ülkelerinde, Güney Doğu
Asya ülkelerinde ve bunların ötesinde Türkiye’de
zaman zaman finansal ve reel ekonomik açıdan
büyük etkiler yaratan krizden yaşanmıştır. Bu ülkeler önlerinde biriken ekonomik sorunlarına, IMF ve
Dünya Bankası kapılarında çözüm bulmaya çalışmışlardır. Ekonomik bunalımdan çıkışta yol gösterici rol oynayan ve Washington Mutabakatı olarak
bilinen ekonomik program, IMF, Dünya Bankası ve
Amerikan Hazinesi yetkililerince hazırlanmıştır. Bu
programın özü, ekonomilerdeki sorunların çözülmesi konusunda, doğrudan doğruya yol ve yöntem
olarak devletin ekonomiden elini çekmesi, piyasa
ekonomisinin egemen olması, özelleştirmenin hız
kazanması ve sermaye kontrollerinin kaldırılmasını
içermektedir.
Günümüzün belirsizlik ve güvensizlik ortamında,
bütün dünyada üretim gerilemekte, işsizlik yaygınlaşmaktadır. Buna karşılık Washington Uzlaşısı adı
altında az gelişmiş ülkelere dikte edilen bu programda yer aldığı gibi piyasa ekonomisinin kendi
kendisini dengeye getirebileceği, kendi kendine
istikrarlı bir büyüme ve kaynakların dağılımında istikrar ve verimlilik sağlayabileceği konusundaki görüşler ön planda yer alamamaktadır.
Açıklamalarımızdan anlaşılabileceği gibi günümüzde yaşanmakta olan küresel ekonomik kriz, bütün
ülkeleri etkilemekle birlikte bu etkiler özellikle dışa
açıklık derecesi diğerlerinden daha yüksek olan
bazı gelişmekte olan ülkeler için daha da fazla
önem taşımaktadır. Bu ülkelerin başında Türkiye
bulunmaktadır.
Bugün burada değerlendirilecek olan konu itibariyle Türkiye’nin küresel krizle ilişkisinin dikkate alınması söz konusudur. Bir söylentide yer aldığı gibi
“teğet mi” geçecektir yoksa mesele, “daha mı ciddidir?”
Küresel ekonomik krizin, Türkiye Ekonomisinde ne
ölçüde etkili olacağı konusu, Türkiye’nin küreselleşmeye ne ölçüde yakın, dışa ne kadar açık, yabancı
ülkelerle ne kadar ilişkili olduğu ile bağlantılıdır. Genel anlamda bir ülke ekonomisi, ne kadar dışarıya
açıksa, dış dünyaya ne ölçüde entegre ise dışa o
kadar bağımlıdır. Dıştaki gelişmelerden etkilenme
o ölçüde büyük olacaktır.
Yukarıda söylenenler bağlantısında, Türkiye, IMF,
WTO (Dünya Ticaret Örgütü) ve Dünya Bankası gibi
uluslararası örgütlerde çok yakın ilişkilere sahiptir.
Ekonomik politikalar, bu örgütlerin benimsediği ilkeler ve politikalara bağlı olarak belirlenmektedir.
Dış açıkların karşılanabilmesi konusunda IMF ile yıllardan beri çeşitli destekleme anlaşmaları yapılmış,
uygulanan programlarla içte piyasa ekonomisine
geçiş hızlandırılmış, özelleştirme ve rekabet önem
kazanmıştır. Yine sermaye hareketleri serbestleştirilmiş, esnek döviz kuru sistemi benimsenmiştir. Finansal alandaki bu serbestleşmenin ötesinde Türkiye, WTO ile ilişkisi çerçevesinde dünya ticaretindeki
liberasyona ayak uydurmuş ve dış ticaretini çeşitli
engellerden arındırarak serbest hale getirmiştir.
Yaptığımız bu açıklamalar, Türkiye’nin Batıya açıklık
derecesini ortaya koymak açısından önemlidir.
Türkiye’nin dışa açıklık derecesinin tayininde ikinci
olarak AB ile kurulan ekonomik ilişkiler belirleyicidir.
1 Ocak 1996 itibariyle kurulan gümrük birliği çerçevesinde, sanayi malları ticaretinde uygulanan gümrük tarifeleri kaldırılmış ve AB’nin üçüncü ülkelere
karşı uyguladığı dış tarife yürürlüğe girmiştir.
1 Ocak 2007’de yürürlüğe giren İthalat Rejimi, Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüklerinin yanında
Dünya Ticaret Örgütüne yönelik taahhütlerimiz ve
AB ile ilişkili olarak üçüncü ülkelerle imzalanan serbest ticaret anlaşmasının hükümleri dikkate alınarak
GÜNDEM NİSAN 2009
81
Panel
hazırlanmıştır. Nitekim Çin de dahil üçüncü ülkeler
için Gümrük Birliği öncesinde %16 olan ortalama
koruma oranı, 2007 yılı İthalat Rejimi kapsamında
yüzde 4.1 seviyesine gerilemiştir.
Türkiye’nin dışa açıklık derecesini gösterme konusunda bir başka ölçüt, dış ticaret hacminin GSYİH’ye
oranının yüzde 50’nin üzerinde olmasıdır.
Bu açıklamalardan anlaşılabileceği gibi Türkiye,
ekonomisinin, dışa açıklık derecesi yüksek olduğu
için bu küresel ekonomik krizden etkilenme olasılığı yüksektir. Diğer yandan bu yöndeki duyarlılığını
arttıran başka faktörler de bulunmaktadır.
Şöyle ki: Türkiye, küresel krizle ekonominin hazırlıksız olduğu ve bazı elverişsiz koşulların var olduğu
bir dönemde karşılaşmıştır. 2004 ve 2005’te yüzde
9’larda seyreden GSYİH büyüme hızı, 2006 dan itibaren gerilemeye başlamıştır. 2008 yılında yüzde 3
olacağı tahmin edilmekte ve 2009 da –1.6 olması
beklenmektedir. Milli gelir artışındaki mevcut gerileme bile tek başına zaten bir reel kesim krizi olarak
nitelendirilebilir.
Sanayide büyüme hızı, 2007 yılının ilk 10 ayında
yüzde 5.8 di. 2008’in ilk 10 ayında yüzde 1.4 seviyesine düşmüştür. Özellikle imalat sanayide düşüş
trendi egemendir. Bu gelişmelerin bir başka yüzü
de bulunmaktadır. Şöyle ki; Türkiye’de işsizlik zaten
mevcuttu ve Hükümetin yıllardır süren yüksek büyüme hızlarına rağmen başedemediği bir sorundu. İşsizlik oranları son yıllarda yüzde 10 seviyesine
yaklaşmıştı ancak işsizliğin nedenleri farklıydı. Daha
çok, ara malları üretimi yerine ithalatının tercih edil82
GÜNDEM NİSAN 2009
mesi, yan sanayilerin yeterince geliştirilmemiş olmasıyla bağlantılıydı. Şimdi karşılaştığımız bu kötü
tabloda doğrudan doğruya üretimdeki daralmaya
bağlı olarak işsizliğin büyümesi sorunu bulunmaktadır.
Türkiye’de 2000’lerde büyüyen cari işlemler açığı,
kolayca finanse edilebileceği düşüncesiyle büyük
ölçüde konu itibariyle geçiştirilmiştir. Cari denge/
GSMH oranı, özellikle 2005 sonrasında tehlike sınırı
sayılan yüzde 6 üstüne çıkmıştır; bu oran 2005’te
%6.3, 2006’da % 7.8 olmuştur. Artan ithalat, ihracat
kazançları yerine yüksek faize duyarlı sıcak para girişi, özelleştirme gelirleri ve gayrimenkul satışları ile
kolay yoldan, ucuz dövizle finanse edilmiştir. Şimdi
cari işlemler denge açığı yeterince önemsenmiyorsa bunun tek nedeni, üretimdeki gerilemeye ayak
uyduran ithalattaki düşüş eğilimidir.
2000’li yıllarda Türkiye’nin ihracatı giderek daha
çok ithalata bağımlı hale getirildi. Türk parası değer kaybederse ihracat artar diye düşünüldü. 2008
kasım ayında ABD Doları bir önceki Kasıma göre
yüzde 34 değer kazandı; yine Euro karşısında Türk
Lirası aynı dönemler itibariyle yüzde 16 değer kaybetti ama ihracatımız, 2008 yılı Kasım ayında, 2007
Kasım ayına göre yüzde 22 azaldı. Döviz kurundaki
bu değişmeye karşın, ihracatın gerilemesi büyük
ölçüde dış talepteki daralmayla bağlantılı olarak
açıklanabilir; Yine de ihracata konu olan mallar, talebin fiyat esnekliğinin düşük olduğu gıda ürünleri
gibi türlerden olsaydı Türk Lirasının dış değerinin
de azalmasının yarattığı olumlu etkiyle, tam tersine
ihracat gelirleri artabilirdi de.
Panel
Üzerinde durulması gereken bir başka önemli konu,
Türkiye’nin birikmiş ve ağırlaşmış dış borcudur. Bizim dış borç stokumuz kabaca 275 milyar Dolardır.
Bu meblağın 191 milyar Doları özel kesime aittir.
Yıllar itibariyle değerlendirildiğinde borçlanma payı
açısından kamu kesimi borcu azalırken özel kesim
borcu artmıştır. Nitekim 2002 yılında 43 milyar olar
olan özel sektör borcu 2008 yılı sonu itibariyle 191
milyar Dolara yükselmiştir. Tahminlere gore 2009
yılında özel kesimin 95 milyar Dolar dolaylarında dış
borç geri ödemesi bulunmaktadır. Bu finansman
olanağının nereden karşılanabileceği belirsizdir.
Bütün bu anlatılanların sonucunda kısaca söylenmesi gereken husus şudur: Bu durgunluk ve çöküntü sürecinin Türkiye’yi etkilememesi düşünülemez.
Ayrıca krizin Türkiye ekonomisindeki sürecini ve bu
sürecin hangi etkilerle, nasıl ve ne şiddette geçirileceği konusunda tahminlerde bulunmak son derece zordur. Kriz sürecinde döviz kuru veya borsadaki
oynaklıkların boyutundaki etkilerin dahi, krizin şiddetinin ve derinliğinin değişmesine neden olacağı
söylenebilir. Dolayısıyla küresel düzeyde yaşanan
ekonomik daralmanın ülkelerin yapılarına ve ekonomik koşullarına göre etkilerinin farklılık göstermesi beklenmektedir.
Yukarıdaki söylediklerimizin ötesinde, küresel krizin
Türkiye’yi genel anlamda hangi yollarla etkileyeceği noktaları üzerinde durulabilir :
nedeniyle büyük önem arz etmektedir. Ayrıca ihracatı, dolayısıyla ekonomisi küçülen ülkelere atfedilen risk faktörleri arttığı için Türkiye’den yabancı
sermaye kaçışı olasılığı da giderek güçlenmektedir.
Diğer yandan döviz arzındaki kısıt nedeniyle yükselen döviz kurları, ithalat maliyetlerini arttırdığı ölçüde enflasyonist baskı yaratabilir.
Son olarak; hem küresel kriz nedeniyle, hem de konunun ciddiyetine uygun önlemleri içeren plan ve
programların zamanında açıklanmamış olması nedeniyle ve diğer yandan IMF ile yapılacak görüşmelerin ertlenmesinden dolayı tüketici ve yatırımcının
geleceğe yönelik bakışları güvensizlik içermektedir.
Ekonomik krizle nasıl mücadele edileceğinin yeterince bilinmediği belirsizlik ortamı, ihtiyatlı davranışı öne çıkartarak iç talebi olumsuz yönde etkilemektedir.
Kısaca Türkiye ekonomisi küresel olumsuzluklardan
yüksek oranda etkilenecek ülke ekonomileri arasındadır. 2009 yılına ilişkin küresel eğilimlerin olumsuz
olmayı sürdüreceği şeklinde görüldüğü günümüz
ortamında, Türkiye’de üretimde süreklilik sağlamak
suretiyle işsizlik artışını önlemek ve üretimi engelleyen unsurları elden geldiğince azaltmak suretiyle
alınacak önlemlerin büyük önem taşıyacağı düşünülmektedir.
İlk olarak küresel kriz, dünyada şirket iflaslarına yol
açtığı için dünya ölçeğinde işsizlik ve gelirde azalma mevcuttur. Bu durum, tüm dünyada ihracata
dayalı şirketleri ve sektörleri çok zor bir duruma düşürmüştür. Türkiye’de de durum böyledir. Nitekim
2009 Ocak ayında, bir yıl öncesinin Ocak ayına göre
ihracatımız yüzde 28 oranında azalmıştır. Gelecekte
ihracat gelirlerinde bir yükselme şimdilik görülmemektedir.
İkinci olarak küresel finans piyasalarındaki daralma
sonucunda bankaların yeni kredi açma, düşük faizli
ve uzun vadeli kaynak sağlama olanakları tükenmiştir. Bu nedenle Türkiye’de özellikle küçük ve orta ölçekli şirketlerin geçmişte olduğu gibi kolay ve ucuz
yol ile yöntemlerle kredi bulma sansları azalmıştır.
Likidite darboğazı, özellikle şirketlerin vadesi gelen
orta ve uzun vadeli dış borçlarının geri ödenmesi
ve cari açıktan kaynaklanan finansman gereksinimi
Prof. Dr. Aziz KONUKMAN
Gazi Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
Çankaya Üniversitesi’nin değerli yöneticilerine teşekkürlerimi sunuyorum, çünkü böylesine önemli
bir konuyu tartışabilen üniversite sayılarına bakıyorum, bir elin parmakları sayılamayacak kadar az. Üstelik bu toplantının önemli bir kısmı durum tespitine dönüktü. Örneğin, üniversitelerin biraraya gelip
bunları tartışması gerek, ama genellikle biz durum
GÜNDEM NİSAN 2009
83
Panel
tespitleri ile yetinmeyi seviyoruz, çünkü ikincisi
daha zahmetli bir iş. İkincisinde yanılma durumu
söz konusu. Tespitleriniz doğru çıkmazsa hesap sorulması söz konusu. Durum tespitlerinde pek öyle
birşey yok. Durum tespitlerinde uzlaşma daha kolay oluyor, fakat ilginçtir böyle söylememe rağmen
durum tespitlerinde de aslında uzlaşmanın olmadığı çok açık bir şekilde görünüyor. Neye dayanarak
bu yorumu yapıyorum? Ben diyorum ki, Türkiye’de
durum tespitinde anlaşıyor gibi görünüyoruz, ama
aslında anlaşamıyoruz.
çevrelerinin dile getirdiği durum tespitiyle, örneğin
benim içimde bulunduğum ’Bağımsız Sosyal Bilimciler’ web sitesinde ayın 16’sında neler yapılmalıdır?
Türkiye ekonomisi yönünden ne tür tedbbirler alınmalıdır? şeklinde bir raporumuz çıktı. Çok önemli
açılımları olan bir çalışma. Aşağı yukarı Türkiye’nin
önde gelen iktisatçılarının yaptığı katkılar da var.
İkinci bir arayış biliyorsunuz, yine İktisatçılar bir
kongre düzenlediler iki gün önce. Sanırım İktisat
Fakültesi Mezun ve Mensupları Vakfı düzenledi.
Çok hoş bir bildiri de yayınlayıp, kamuoyunun bilBu dönemde özellikle sermaye çevrelerinden ıs- gisine sundular. Tek tek para politikaları ne olmalırarla bir B planı seslendirmesi geldi. Türkiye’de ilk dır, maliye onları sırayla gittiler. Demek ki teşhiste
defa sermaye çevreleri farklı bir sesle tartışmaya bir kere anlaşmamız lazım. Bizim teşhisimiz ne?
girecekler, farklı bir arayışın içinde bizi yönlendire- Bugünkü kriz bizim 2001’de, 91’de yaşadığımız
cekler zannettim, fakat B planı diye önerdikleri plan krizlerden farklı. Bu teşhis çok önemli. O kriz bizim
açıklanınca gördük ki bu, IMF programı. Uygulanan krizimizdi ve bizim krizlerimizde de IMF reçeteleri
programın adı zaten A planı yani, IMF planı. Devam biz istemesek de, beğenmesek de örneğin Emek
eden yine IMF programı. Nereden çıkartıyorsun Cephesi bu programlardan rahatsız da olsa, IMF’nin
hoca bunları elinde bir belen azından sermaye çevrelege mi var? Var. Orta vadeli Türkiye’de ilk defa sermaye çevreleri farklı rinin sorunlarını çözücü bir
program diye bir program
reçetesi vardı. Kimse şunu
bir sesle tartışmaya girecekler, farklı
var elimizde. Geçen yılın Masöyleyemez, IMF programlabir arayışın içinde bizi yönlendirecekler
yıs ayında yayınlandı. Burada
rını şiddetle eleştiren biri olazannettim, fakat B planı diye önerdikleri
da tartıştık. Orta vadeli mali
rak söylüyorum, krizi aşamaplan açıklanınca gördük ki bu, IMF
plan, masaya yatırmıştık. Bu
dı o dönem Türkiye. Türkiye
iki belge aslında stand by’ın programı. Uygulanan programın adı zaten 2001 krizinin ardından 2002,
uzatılmış halidir. Orada aynen
2006 arasında büyüdü. DeA planı yani, IMF planı.
faiz dışı fazla var, mali disiplin
mek ki krizi IMF reçetelerini
var. Önerilen herşey olası bir stand- by’ın bütün de aşabiliyor. Kime rağmen aşabiliyor? Emekçilerin
unsurlarını taşıyor. Dolayısıyla, şunu kimse söyleye- aleyhine sermaye çevrelerinin lehine o ayrı bir tarmez, Türkiye’de şu anda uygulanan iktisat politika- tışma, ama aşabiliyor. Peki o dönemde reçetelerin
ları, yani A programı zaten IMF planının kendisi. O özelliği neydi? Krizin özelliği neydi? Krizin özelliği
zaman mantık gereği B planı A programından farklı şuydu; kriz ciddi bir problem ve ülkenin borçlarıolmak zorunda. O zaman B planı kesinlikle bir IMF nı çevirebilmesi önemli bir sorun. Zaten IMF böyle
programı olamaz. Ne ihtiyadi stand-by olabilir. Bi- zamanlarda gelir. IMF geldi ve dedi ki, ” Benim bu
liyorsunuz onunla bir fark var, ihtiyadi stand-by’da programda borçları çevireceğiz. Nasıl çevireceğiz?
koşullu bir durum var yani siz isterseniz dönem so- Bir, fazla yaratacaksınız içeride. Biz buna kemer sıknunda o krediyi kullanmayabilirsiniz, ama siz, ben ma önlemleri diyoruz, yani emekçinin boğazına sabaşından beri kredi alacağım ve bu kredi serbest rılacaksın, çalışanın boğazına sarılacaksın, tarım kebırakıldıkça siz beni izleyin diyorsanız o zaman siminin boğazına sarılacaksın. Talebi aşağı çekecek
bildiğimiz klasik stand-by olacak yani ne deniyor, ne kadar unsur varsa buradan bir fazlalık yaratıp,
belli bir süre sonra birinci gözden geçirme, ikinci bu fazlalığı dışarıya satacaksın. Bunun için pazarlar
gözden geçirme, bu gözden geçirmeler sonunda da var, herhangi bir sorun da yok. 2001’i hatırlayın.
performansa göre kredinin serbest bırakılması. De- Almanya’nın sorunu var mıydı? Yoktu. Körfez ülkemek ki teşhiste anlaşamıyoruz; yani sermaye çev- lerinin durumu gayet iyiydi. Petrol fiyatlarında bir
releri eğer ısrarla bir B planının IMF programı ol- sorun var mıydı? Yoktu, ve Türkiye o krizi bir şekilduğunu söylüyorlarsa, o zaman demek ki sermaye de aştı. Şimdiki döneme baktığımız zaman kriz salt
84
GÜNDEM NİSAN 2009
Panel
bizden kaynaklanmıyor. Bizim de problemlerimiz
var, ama esas dışarıdan kaynaklanıyor. O zaman
göstergelere bakacağız, yani Türkiye’de üretim
düşüklüğü neden kaynaklanıyor? Satış düşüşleri
neden kaynaklanıyor? İmalat sanayi kapasitesinin
düşmesinin nedenleri nelerdir? Orada nedenler sıralanmış iç talep mi, dış talep mi, hammadde fiyatları artışı mı, işçilik sorunları mı? İşçi ücretleri arttığı
için mi acaba kapasite kullanım alanları sorun yaşıyor? Ne çıkıyor biliyor musunuz? Birinci sırada iç talep, fakat bu son dünya ekonomisi krizi ile dış talep
arkadan geliyor, önümüzdeki dönem iki tane faktör
Türkiye’nin üretiminin, sanayisinin hamle yapmasını
engelleyecek. O zaman çözüm şuymuş gibi gelebilir: Demek ki dış talep yetersiz. O halde ne yapalım?
Dış talebi canlandıralım. Bu bir çözüm önerisi olabilir. Örneğin, 2001 krizinden sonra bu böyleydi. Iyi
ama dış talep dediğin talep giderek erozyona uğruyor. IMF’nin 2009, 2010, 2011 için öngörüleri var.
Orada şu çıkıyor ortaya: Özellikle avro bölgesinde
ciddi negatif büyüme bekliyorum diyor. Avro bölgesinde dış ticaret hacminde daralma bekliyorum.
Halbuki Ekim tahminleri daha iyiydi. Örneğin 0.5
gibiydi, dış ticaret hacmi 0.3 gibi, ama şimdi negatif
şeyler bekliyorum diyor. Bu ne demek? Türkiye’nin
% 60 ortağı olan, dış ticarette önemli payı olan ülkelerin durumu kötü demektir yani bunların geliri
düşüyor, bunların dış ticaret hacmi geriliyor. Bunların gerilediği bir durumda siz şunu diyebilir misiniz? İmalat sanayi kapasitesinin kullanım oranını
arttıracağım ve bunun sayesinde dış talebi canlı
tutacağım. Şansınız yok. Eximbank genel müdürü
vardı geçenlerde. Aynı şeyi ona da söyledim, hak
verdi bize. Bankaları kredilerle boğsak; hazine dese
ki, ”ihracatçılara kredi ver, bu arz sorununu çözer,
ama sektörlerin ürettiklerini dışarıda satmasının
garantisini vermez.” Bankalar burada çaba serfedebilir, ancak katkısı daha çok sigorta anlaşmalarına
ve belki ticari ve politik riskleri önlemeye yönelik
olabilir. İhracat kredileriyle ihracatçıların sadece arz
yönünden önünü aşabilir ama onun yaşayacağı
olası bir talep yetersizliğine bankaların ve bankacılık
sektörünün bunu çözmesi mümkün değil. Demek
ki sorunumuz şu, bugünkü krizimizin teşhisini yaptığımız zaman, dışarıda bir talep yaratabilme şansımız çok az. Bu olmayacak demek değil, ama en
azından sıçrama yapamayacak durumdayız. O zaman bu fabrikaları çalışır hale nasıl getireceğiz? Bir
faktör var, o da iç talebi canlı tutmak. Peki, hem iç
talebi canlı tumak, Türkiye ekonominin büyümesini
sağlamak hem de kemer sıkmayı da devreye sokmak mümkün müdür? Hem bunları yapacaksınız,
hem de iç talebi canlı tutacaksınız. Bu ikisi iktisatta
mümkün değildir. Peki, bu tür bir politikanın genel
çerçevesinin adresi IMF programı olabilir mi? Hayır,
olamaz. IMF programı, içeride kemer sıkmayla fazla
yaratarak onu dışarıya satmanın programıdır. Onun
görevi, uzmanlık alanı bu. Şimdi sizin kalkıp, dışarıda talebin bittiği bir yerde IMF programıyla bir çıkış
yakalamanız mümkün değil.
Birinci tespitimiz bu, yani bu dayatmaların ideolojik
dayatmalar olduğu, Türkiye’nin bilimsel gerçekliği
ile bağdaşmadığı, IMF programının Türkiye’nin gerçekliği ile en ufak yakından uzaktan bir ilişkisi olmadığıdır. Bunu akademik dünyanın anlatması gerek.
GÜNDEM NİSAN 2009
85
Panel
Herhangi bir siyasi, politik, ideolojik körlük yapmadan mutlaka bundan bizim kendimizi kurtarmamız
gerek. Kendimizi kurtardık diyelim o zaman ne yapacağız? Çok ilginçtir, IMF ne diyorsa onun tersini
yapacağız. IMF ne önerebiliyorsa aşağı yukarı onun
tersini önerebilme noktasındayız.
Birkaç önlemimiz var. Birincisi şu; mutlaka ve mutlaka bizim ABD’nin, Britanya’nın, Batı’daki birçok ülkenin yaptığı gibi neo-liberal modelin tüm öğelerini çiğnememiz gerek, yani neo-liberal ideolojinin
artık öldüğünü kamuoyuna duyurmalıyız. Bakın
dikkat edin orada genişletici para politikaları, maliye politikaları çoktan devreye girdi. Şimdi siz kalkıp
burada bunların daraltıcılarını gündeme getirirseniz
işte dünya gider tersine siz gidersiniz Mersin’e döner. Böyle bir lüksümüz yok. IMF bizi böyle bir lükse
doğru hareket ettiriyor. Bundan kurtaracağız. Somut
öneri çok basit. İşsizlikle mücadeleyi başlatabilmek
için İş Kanununa acilen işten çıkarmaları zorlaştıran
maddeleri eklememiz gerekmekte, çünkü işverenlerin aklına gelen ilk düzenleme işçi çıkartma, işçi çıkartmasa bile zorunlu izne ayırma ya da ücretsiz izne
ayırma ya da fabrikayı bir süre üretimden çekmektir.
Şimdi bunun önüne geçmek için bir kere, özellikle
işten atılmaları, işten çıkarmayı kolaylaştıran maddeleri zorlaştıracak hale getireceksiniz, ama bu böyle
1980’ler öncesindeki komuta ekonomisindeki gibi
olmayacak. Bunu teşvik edici düzenlemelerle yapacağız. Nedir o? Diyeceğiz ki; ”Sen işçi çıkartmazsan
ben sana şu vergi indirimini yapacağım.” Komuta
86
GÜNDEM NİSAN 2009
ekonomisi, ceberrut, tepeden inme tehditkar değil.
Ona vereceğiniz maddi müşevviklerin karşısında işçinin orada kalmasını teminat altına alacaksınız. İşçinin işsiz kalmaması demek, effective talebin içeride
canlı kalmasının en önemli ögesinin sağlam kalması
demektir. Kime satacaksınız sattığınız ürünleri! Bu
mallar kime gidecek?
Bilgisayarlar, robotlar yaygınlaşınca, bir Amerikalı
televizyona çıktı, ”Bundan sonra hiç işçilere gerek
kalmayacak, düğmeye basılacak üretimler olacak.”
dedi. Bu malları kim satın alacak! Oradan işinin uzmanı bir sendikacı dedi ki, peki bu malları kim satın
alacak! Tamam da robotlar yaptı, robotlar mı tüketecek! Robotlar mı buzdolabı alacak, robotlar mı tatile çıkacak! Robotlar mı lüks konutlara yerleşecek!
Saçma sapan bir öneri. Zaten o robotları da insan
yapıyor. Ben düğmeye basmasam o alet çalışmıyor.
Demek ki, şöyle bir durum var, mutlaka talebi yukarıya doğru çekecek mekanizmaları kurmamız lazım.
Ne yapacaksınız, örneğin doğrudan emekçilerin
vergi yüklerini düşürün. Dolaylı vergiler, KDV falan
dahil, taşınmaz boyutlarda özellikle zorunlu mallarda. Peki bu durumda bütçe açığı olacak mı? Olacak
bu gayet normal.
Peki bunun dışında ne yapacağız? Merkez
Bankası’nın özerkliği işi sakat bir kere. Merkez
Bankası’nın kanununda mutlaka bir düzenleme
yapıp Merkez Bankası’nın sadece fiyat istikrarını önemseyen, para veya diğer maliye politikası
Panel
araçlarıyla eş güdümü olmayan bu yapısını değiştirmemiz lazım. Açık söylüyorum, Merkez Bankası
bu yasasıyla, bu özerk yapısıyla, siyasetçi bana karışamaz, hükümet kim oluyor, ben burada bağımsız bir organım deme lüksü yok. Ülkenin planlama
örgütüyle, ülkenin hazine örgütüyle eş güdümlü
çalışmak zorunda ve sadece enflasyona kilitlenmesi doğru bir yaklaşım değil. Bu yasanın süratle
değiştirilmesi lazım ve böyle saçma şey olmaz. Kur
aşırı değerli sürdürülemez. Bu resmen ihracatçıya
hakaret etmek demektir. İthalatı inanılmaz boyutlara vardırmak demektir; çünkü Türkiye’nin ihracatı
için sevinemiyorsunuz. 100 dolarlık ihracatın 60-65
doları ara girdilerine gidiyor. Özellikle dahili işleme
rejimi kapsamında. Dolayısıyla iki politikayı devreye sokmamız lazım. Bir, ara mallarında yeniden bir
ithal ikameci sanayileşme modelini planlamayla
birlikte geliştirmemiz lazım. Bu şeylerle değil, teşviklerle yani ara malı üreten ve bunları yerli malı
kapsamında da, yerli malı haftalarıyla düzenleyen,
çünkü Amerika’da ’American Buys Association’ diye
bir kuruluş var, Amerikan mallarının ihalelerde tercih edilmesi için baskı yapan bir örgüt bu. Fransa’da
Renault yazmış, ’Eğer Fransa’da iş bulmak istiyorsa
Renault’u alacaksın’ diyor. Amerikan arabasını alırsan kendine başka bir yerde iş bul diyor. Dolayısıyla
yerli mallarını kullanma propagandasını Mustafa
Kemal ve arkadaşlarının daha sonraki kadroların, o
Cumhuriyetin o kadrolarının o bağımsızlıkçı fikrinden hareketle o mekanizmayı harekete geçirin bakın ne oluyor. Türkiye’nin fabrikaları şakır şakır çalışmaya başlıyor. Üçüncüsü; sermaye hareketlerine
mutlaka tobin vergisi mi dersiniz bilmiyorum, bakın
yasaklama değil, biz yasak bunlar ceberrut şeyler.
Vergi sistemleriyle tobin, işlem vergisi bunları yapabilirsiniz. Borçları yeniden takvime bağlayacağız
arkadaşlar. 190 milyar dolar özel sektörün borcu. Bu
devletin değil. Devlet olsa kolay. Bu özel sektörün
borcu. Evet, faiz ödemelerini yapacağız ama ana
parayı belli bir takvime bağlayacağız. Borçların çevrilmesi demek, tavuğun yumurtlaması demek. Tavuk yumurtladıkça IMF de alacağını alacak, öbürü
de alacak. Bunu kabul ettiremeyen bir programın
Türkiye’de bağımsız bir iktisat programı geliştirme
şansı yok. Dış borçlarını takvime bağlayamayan bir
ülkenin herhangi bir Kıbrıs konusunda söz söyleme, herhangi bir dış politikada onurlu bir yol izleme şansı yok. Mutlaka Gümrük Birliği Anlaşması’nın
3.dünya ülkelerine uygulanan ortalama gümrük
tarife sisteminde Dünya Ticaret Örgütü bize bazı
önleyici tedbirler alma şansı tanıyor. Gümrük Birliği
anlaşmasının olağan üstü şartlarına ilişkin hükümler diye bir madde var. Bir ülke zor durumdaysa, dış
ticareti darbe yiyiyorsa bu savunma hakkını kullanabilir, ama Türkiye bu tür tedbirlere hiç başvurmuyor. Dünya Ticaret Örgütü’de hep gelişmiş ülkelerin
yanında yer alıyor. Biz Gümrük Birliği’nde ısrar etmekten bunlarla ortak hiçbir çalışmaya girmemişiz.
Halbuki biz gelişmekte olan bir ülkeyiz, bizim yerimiz Amerika, Fransa ya da İtalya’nın yanı olamaz.
Bizim az gelişmiş ülkelerle ortak hareket etmemiz
gerekmektedir. Bunun dışında bizim orta vadeli
program değil, ciddi anlamda sektörel öncelikleri
olan ve IMF ile anlaşma olacaksa orda sosyal harcamaları dışarıda tutacak programı masaya yatırmamız gerekmektedir. Bunu 2004’ün Mart ayında
Brezilya ile Arjantin yaptı. Sosyal harcamalar dışarıda kalacak dediler, tanım şöyle oldu faiz dışı harcamalar diyoruz ya onlarda öyle değil, faiz + sosyal
harcamalar dışı fazla. Bu, alt yapıya, eğitime, sağlığa
kaynak ayırmak demek. Bunlara kaynak ayırdığınız
zaman sizin büyümeniz tekrar normal standartlara
yükselecektir. Beşeri sermayeye yatırım yaparsanız
Türkiye’nin büyümesi daha yüksek platforma çıkacaktır. Bunları yaptığınızda, bir plan devreye soktuğunuzda bir bakarsınız ki alternatif plan hazır.
IMF’in herhangi bir ülke için uyguladığı sistem bizim için geçerli olmayabilir. Eski Hazine Müsteşarı
Mağfi Eğilmez, IMF ile devam edebilceğimizi, ama
reçetelerinin iç talebi arttırıcı olması gerektiğini söylüyor ve örnek olarak da iki tane kaynak gösteriyor.
Bir tanesi IMF’nin web sitesinde bu yönde görüşler
ileri süren akademisyenler var. Bu bugüne mahsus
değil ama burda yazılanlar IMF’yi bağlamaz. İkinci
kaynak ise Macaristan başbakanının Türkiye’de bir
ropörtajda söyledikleri, diyor ki: ” IMF bize hiçbir
koşul ön sürmedi, koşulsuz anlaştık. Koşulsuz anlaştığımız gibi yerel yönetimlerle ilgili bir kısıtlama bir
bağlayıcı birşey getirmedi.” diyor. Mağfi Eğilmez de
bu ikisini referans veriyor. Bu doğru mu diye merak
ettim. Web sitesine girdim ve Macaristan’la yapılan
stand by, niyet mektubunu buldum. Macaristan’la
yapılan anlaşma başbakanlarının dediği gibi bir anlaşma değil. İkincisi onlarda 13. maaş diye bir maaş
var memurlara, çalışanlara veriliyor bir kere onu kaldırıyor. Tam bir kemer sıkma politikası. IMF’yi hayır
GÜNDEM NİSAN 2009
87
Panel
kurumu gibi görenleri de anlamıyorum. IMF yıllardır
bu programları uyguluyor, yasası duruyor, tüzüğü
duruyor. IMF destek verirken koşul arayacak bu koşulda harcamaları arttırıcı bir tedbir neden yazsın.
Sosyal harcamalarda farklılaştırma yaptı Arjantin’e,
ama büyük pazarlıklarla yaptı. Bizdeki politikacılara bakıyoruz, biz de orada o kavgayı verecek kimse
yok. Bizim gündemimizde iktisat yok. IMF ile biz bir
tek sosyal harcamaları dışarıda tutma kavgası verebiliriz, ama bu kemer sıkma politikası gerçeğini
değiştirmez. Faiz dışı fazla bir performans kriteri olmamalı diye bir yorum yapmış iktisatçılar. Faiz dışı
fazla bir performans kriteri olur, ama sosyal harcamaları dışarıda bırakmak kaydıyla. Yine iktisatçıların
yaptığı bir açıklamaya göre, IMF ile olan belirsizlik
bir an önce giderilmeli. Eğer krize IMF’siz bir çözüm
aranacaksa istihdam arttırıcı sosyal denge politikaları ugulanmalı. Herkesin beklentisi IMF’siz olsun
şeklinde. Bu şu demek değil, IMF’siz olursunuz ama
IMF politikaları uygularsınız. Özal bunu yaptı. Dolayısyla ben bu işin IMF ile yürütülmemesi taraftarıyım.
Prof. Dr. Üstün DİKEÇ
Çankaya Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi
Bugün, Türkiye’nin krizden çıkış yollarını mevcut
duruma göre, mevcut koşullar altında nasıl olması
gerektiğini göstereceğim. Öncelikle hastalığı belirlemek gerekmekte, hastalığı belirledikten sonra
teşhisi belirlemek daha kolay olur, ancak teşhisi
koyduktan sonra vereceğiniz ilaçların dozunu iyi
ayarlamak lazım.
Krizin atlatılmasına çözüm getirecek tek birim vardır, o da devlettir. Devlet, toplumun refahını düşünen, toplum için çalışan ve bizim kurduğumuz bir
kamu hukuk tüzel kişisidir. Anayasa’da yetkilerini
88
GÜNDEM NİSAN 2009
vermişiz hatta bu yetkileri idari kanunlarla sınırlamışız. Devlet bu kanunların dışına çıkamaz. Bu
kanunlar devleti, yaptığı uluslararası anlaşmalar,
ekonomik ve sosyal faaliyetler çerçevesinde de
bağlı kılmıştır. Dolayısıyla teorik açıdan ele aldığımızda krizin önlenmesinde devletin elinde üç
tane politika olduğunu görüyoruz. Birincisi, icra
organı olan hükümetin fiilen anayasada belirtildiği şekilde hazırlayıp uyguladığı, bütçe kanunu
içinde uygulamaya sokulan ” Maliye Politikası”
yani ana politika. İkincisi, para ve kredi düzenini
kuracak olan merkez bankası tarafından yönlendirilen ” Para-Kredi Politikası”. Üçüncüsü ise, Hazine
Müsteşarlığı tarafından uygulanmakta olan ” Borç
Yönetim Politikası”. 1960’lı yıllardan sonra hayatımıza giren bir politika. Son iki politika birincisinin
tabiyetinde ona uyumlu olarak çalışmak zorunda
olan iki politikadır.
Nedir maliye politikası, maliye politikası devletin
sahip olduğu araçların daha önceden saptadığı
amaçların gerçekleşmesi için kullanılmasıdır. Bunu
da bütçe adını verdiğimiz anayasanın ilgili maddesinde belirtilen bir kanun şu şekilde açıklamakta:
”Devlet adına devletin tüm faaliyetleri icra organı olan hükümet tarafından hazırlanır ve yapılır.”
Bu bütçe kanununda izleyen mali yıl içerisinde
yapılması gereken hususlar ve nasıl yapılacağı en
ince ayrıntısına kadar yer almak zorundadır. Nitekim 1.1.2009 yılından itibaren uygulamaya sokulan “Orta Vadeli Plan ve Programlar” çerçevesinde
bütçe hazırlanır. Ben bu politikalar çerçevesinde
devletin önündeki kısıtlamaları ortaya koymak
istiyorum. Birincisi, bütçe içinde ön görülen faaliyetlerin nasıl yapılacağı ve nasıl organize edileceği devletin maliye politikası amaçlarına uygun
olarak belirlenmiştir.
Kriz ne getirmişti bize; ekonomik büyümede daralma, istihdam sorunları, enflasyonun tekrar canlanmaya başlaması yani bir fiyat istikrarsızlığı. Son
olarak da yaşanan krizin hiç konusu geçmeyen
gelir dağılımı ve sosyal toplum birimlerine olan etkileri söz konusudur. Bunların gerçekleştirilmesinin
hepsi de bütçede yer alan faaliyetlerle mümkündür. Acaba bütçe bütün bu faaliyetlere çare midir?
Hayır. Bütçenin iki özelliği vardır. Başlangıçtaki özelliği, izleyen mali yıl içerisinde yapılması gereken
faaliyetlerin kamu ve özel sektör arasındaki pay-
Panel
laşımıdır. İkincisi de, bu faaliyetleri finanse etmek
için var olan kaynakların bölüşümüdür. Bu ikisi de
kısıtlamadır. Onun için ben afaki konuşulması tarafında değilim. Elimizdeki koşullara göre konuşmak
zorundayız. Türkiye Cumhuriyeti bütçesi her ne kadar performans esaslı ise de bütçedeki kısıtlamalar
hem parasal yönden hem de işlevsel yönden sınırlıdır, çünkü Türkiye’nin sahip olduğu gelir kaynakları sınırlıdır. 2009 mali yılı bütçesi için 202 milyar
TL civarında bir vergi geliri var. Bunun dışında 262
milyar liralık harcamayı karşılayacak geri kalan kısım
ise, vergi dışı gelirler, özelleştirme gelirleri ve bütçedeki ismiyle net hasılayla karşılanacaktır, yani borçlanma ile karşılanacaktır. Bunları söylerken bir de
borçlanma kısıntısı karşımıza çıkmaktadır. Nitekim
bütçe kanunun 3. maddesinde ve 31 ve 33. maddelerde de borçlanmanın nasıl kısıtlandığını görüyoruz. Diyor ki; hasılatın bir katını geçemez gerek iç
gerek dış kaynaklardan olsun.
Bütçe, maliye politikasının uygulama alanı olduğuna
göre harcamalar yönünden ele alacak olursak klasik harcama türüne göre ki bu değişti, 1.1.2006’dan
itibaren. Diyelim ki; cari harcamalar, yatırım harcamaları ve transfer harcamaları. Bunlarla ekonomik
krizin getirdiği sorunlar nasıl halledilebilir. Öncelikle cari harcamalar konusunda devletin şu anda
görüşülmekte olan 2009 yılı mali bütçesinde de
yer aldığı üzere yapabileceği hiçbir şey yokur. En
büyük kalemi % 24’le personel giderleri çıkmaktadır. %24’lük bu bölüm giderlerin 4’te 1’ine yakın bir
kısmıdır. 657 sayılı devlet memurları kanunun getirdiği uygulamadan dolayı, devlet işçi çıkaramaz,
memur çıkaramaz. Onları istihdam etmek zorunda
ve şu anda ortaya çıkan işsizliği gidermek için de
işçi almak zorundadır.
Cari harcamalar dediğimiz bütçenin %11 ile % 17’si
arasında değişen makina, teçhizat ve onarım gibi
kırtasiye alımları gibi bütün giderleri kapasayan cari
giderler zaten kemer sıkma politikasından dolayı
minimum düzeydedir. Devletin tüketimi arttırabilmesi için kendisinin de iyi bir tüketici olması gerekmektedir, fakat bunu yapamamaktadır.
Transfer harcamaları günümüzde en büyük sorunlardan bir tanesi, ve yeni sınıflandırmaya göre tam
beş gruba ayrılmış. Mali, sosyal ve iktisadi transfer
olarak nitelediğimiz zaman bu trasnferlerden sosyal
transferlerin azaltılması mümkün olmadığı gibi art-
tırılması da mümkün değil, çünkü sosyal transferler
başta emekliler olmak üzere doğrudan doğruya
gerçek kişilerin refahını arttırıcı yöndeki katkılarıdır.
Bireysel karşılığı olmayan harcamalardır.
Esas önemli kısım ise faizin içinde bulunduğu Ekonomik Transferler’dir. Ekonomik tranferler içinde
faizin bugün iç ve dış borçların yıllık ödemelerinin
2009 yılı için ortalaması %38’dir. Önceki yıllarda
bütçe kanununda belirtilen kanuna uygun olarak
yapılan iç borçlanmalar ile yani devlet tahvili ve
hazine bonusu satışları ile yine uluslararası anlaşmalar çerçevesinde önceden alınmış dış borçların
yıllık ödemelerinde yer alan faiz ödemeleridir. Faiz
ve borçlanma ile ilgili gider ödemeleridir. Bunun da
değiştirilmesi mümkün değildir, her iki borç türü
de önceden yapılan borç anlaşmalarıyla ne kadar
olacağı belirtilmiştir. Dolayısıyla azaltılmaları veya
arttırılması düşünülemez.
Mali transferler ise, bugün krizin aşılmasında en
önemli payı teşkil edecek olanlardan bir tanesidir.
Kamu sektörü arasındaki KİTler ki onlar da sata sata
elimizde kalmadı, KİTlerin mevsimsel, dönemsel ya
da yıl sonu zararlarını finanse etmek amacıyla artı
değer vermek amacıyla değil olumsuz gidişatlarını
önlemek amacıyla yapılan zorunlu mali transferlerdir. Belediyelere yapılan mali transferlerdir. Sosyal
Güvenlik Kurmu’nun önceki yıllardan oluşan açığını kapatmak için yapılan transferlerdir. Bundan da
vazgeçmek mümkün değildir.
Kısaca söylemek gerekirse, transfer kalemlerinde
herhangi bir değişiklik yapılamazsa o zaman maliye politikasının amaçları olan, ne fiyat istikrarı ile ne
ekonomik kalkınmasıyla, ne de istihdamla ilgili birşeyler yapılması mümkün değildir. Elimizde somut
olan bu rakamları arttırmak veya azaltmak mümkün değil, yasalarla bunlar bizi bağlamış. Dolayısıyla
teorik olarak değil gerçekleri görerek konuşmamız
gerek. Elimizde bir yatırım harcamaları yeni ismiyle sermaye giderleri adı altında yeni düzenlemeye
göre yer alıyor, bütçelerde ve kapsamı da arttırılmış.
Mal ve hizmet alımları alt yapı yatırımları gibi harcamalardır ve bu harcamalar ekonomik büyümeye
katkıda bulunan harcamalardır. Öteden beri bu
en küçük kalem olarak elimizde, dolayısıyla devletin ekonomik büyümeye bu yatırımlarla dahi katkı
yapması mümkün değil. Gelirler açısından ele alalım, gelirlerde bugün elimizde sadece vergi gelirleri
GÜNDEM NİSAN 2009
89
Panel
var, vergi gelirlerinde biliyorsunuz dolaylı vergiler
bugün uygulamada %70 civarında teşkil ediyor ve
bunun % 27’si dahilde alınan katma değer vergisi, %17’si özel tüketim vergisi ve % 23 civarında da
dışarıdan alınan katma değer vergisidir. Bunlarda
da gerek iç gerekse dış talep azaldığından dolayı
işlemler azalacaktır, işlemler azaldığında da ne katma değer vergisinden beklenilen hasılat sağlanabilir, ne de özel tüketim vergisinden sağlanan hasılat olabilir. Dolayısıyla giderlerle gelirler arasındaki
bütçe açığı giderek artacaktır. Bunu neyle karşılayacağız, borçlanmayla. Borçlanma, Türkiye için daha
da rahatlıkla yapılabilecek bir ortamdadır, çünkü
borçlanma hazine bonosu ve devlet tahvilleri ile
yapılabilir, bugün beyan edilmez, faiz alınmaz dolayısıyla net kazançlardır. Bir hazine bonusunun
yıllık kazancı mevduat kazancının üzerindedir. Beyan edilmediğinden dolayı vergiye de tabii değil,
belli bir miktarı aşmamak koşuluyla. Bu nedenle
borçlanma, iç talepte borçlanma en güzel yatırım
alanı. Külçe altınla, hazine bonusu ve tahvilleri dışında yıllık pozitif getirisi olan hiçbir yatırım aracı
yok. Japonlar için Türkiye yatırım yapmak için yeni
bir maden. Türkiye, reel faiz oranının en yüksek olduğu ülke. Böyle bir fırsatı kimse kaçırmak istemez.
Değil Japonya bütün Arap sermayesi de buraya girecektir. Nitekim uluslararası piyasa Türkiye’ye borç
vermek zorundadır. 2001 krizinden önce ekonomik
bakımdan Arjantin bile bizden çok iyi durumdaydı.
Ona rağmen o yıllarda en yüksek kredi bize verildi.
Arjantin itiraz etti niçin verildi diye. Sebep ise; Nato
üyeliği, Türkiye’nin stratejik ve sosyal konumu. Bunlardan dolayı borç vermek zorundadırlar. Yalnız yatırımların nemalandırılmasından dolayı değil başka
özelliklerinden dolayı da iyi bir yatırım alanıdır.
Merkez Bankası ile ilgili de birşeyler söylemek is-
tiyorum. Merkez Bankası bağımsız değildir, çünkü
idarecilerinin hepsi kanun gereği icra organı olan
hükümet tarafından atanmaktadır. Atanan bir kişinin bağımsız hareket etmesi mümkün değildir. Hazine bu sıkıntıları nasıl para politikasıyla giderecek,
çok basit. Türk Lirası cinsinden paraya ihtiyacımız
varsa bu krizin önlenmesi için para basarak yapacaklar. Tabi para basmanın da enflasyon gibi bir
maliyeti var, dikkatli olunması gerek. Döviz sıkıntısı varsa, elinde bulunan döviz rezervini de kısmen
kullanmalıdır. Nitekim Merkez Bankası’nın B planı
olarak bunu açıkladı, yani dolar satışına gireceğiz
ve Türk Lirasının değerlendirilmesine katkıda bulunacağız.
Özel sektör motive edilmeli, onu motive etmek için
neler yapılabilir. Teşvik kanunu var. Teşvik kanunu
2004 yılında çıkartıldı ve 31 Aralık 2008’de de bitiyor. Dün çıkan bir habere göre sayın bakan bir açıklama yaptı, ”Yıl bitmeden 2008-2009 mali yılı içinde
özel sektörü teşvik edici ve teşvikler arttırıcı yönde
tasarı hazırlandı ve hükümete sunuldu” dedi.
Geçen sene Ticaret Odaları’nın daveti üzerine dört
ile vergi teşviklerini anlatmak için gittim. Dört ilde
de malesef beklediğim ilgiyi bulamadım. İş adamları teşviklerden yararlanmak istemiyorlar. İstememelerinin başlıca nedeni teşvik alacak olurlarsa
gerçek durumlarını da beyan etmek zorunda olmalarıdır. Bu teşvikten yararlandıkları zaman 5 yıl
süreyle takip edileceklerdir. Bu teşviklerle vergi indirimi veya işverenlerin sigorta primlerinin devlet
tarafından karşılanması, enerjinin % 20’sinin devlet
tarafından karşılanması, ücretsiz arsa veya arazi verilmesi işyerlerinde katkıda bulunulması gibi verilecek imkanları daha da genişletilerek yapılabilir ama,
sırf devlet tarafından izlenmemek amacıyla bu teşvikleri almamayı tercih ediyorlar.
Bu yazı, 22 Aralık 2008 tarihinde Çankaya Üniversitesi’nde yapılan konferansın çözümlemesidir.
90
GÜNDEM NİSAN 2009
SEDAM
ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ SÜREKLİ EĞİTİM
DANIŞMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (SEDAM)
SERTİFİKA TÖRENİ
nansman Yönetimi” Programları ile Genel İngilizce
kursunda gerekli sınavları başararak sertifika almaya
hak kazanan 45 kursiyerimize sertifikalarını vermek
üzere 4 Mart Çarşamba günü saat 18:30’da SEDAM
Müdürlüğü’nde tören yapılmıştır.
Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Ziya Burhanettin
GÜVENÇ’in onurlandırdığı törene SEDAM Müdürü
Yrd. Doç. Dr. Ömer YURTSEVEN ile programlarda
ders veren öğretim üyeleri, öğretim görevlileri ve
okutmanlar katılmıştır.
15 Eylül 2008 – 15 Ocak 2009 tarihleri arasında
Üniversitemiz Sürekli Eğitim ve Araştırma Merkezi
(SEDAM) bünyesinde açılan; “İnsan Kaynakları Yönetimi”, “Dış Ticaret Yönetimi”, “Muhasebe ve Fi-
Törenin açılışında kısa bir konuşma yapan Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ başarılarından dolayı kursiyerleri kutlayarak sertifikaların
kendilerine iş hayatında önemli katkılar sağlayacağını vurgulamıştır.
GÜNDEM NİSAN 2009
91
Haberler
YILIN SPOR ADAMI VE YILIN REKTÖRÜ
Ödül töreninde Kırıkkalegücü Spor Klübü tarafından Yılın Spor Adamı seçilen, Çankaya Üniversitesi Mütevelli Heyeti Başkanı Sayın Sıtkı
Alp ve Yılın Rektörü seçilen Rektörümüz Sayın Ziya Burhanettin Güvenç`e ödülleri verilmiştir.
26 Aralık 2008 tarihinde saat 17:00`de Çankaya
Üniversitesi Olimpik Spor Salonunda Üniversiteler
Arası B Kategorisi Bayan ve Erkek Basketbol Yükselme Maçları sonucunda ödül töreni düzenlenmiştir.
22 – 26 Aralık 2008 tarihleri arasında Çankaya Üniversitesi spor salonunda düzenlenen ödül törenine, Çankaya Üniversitesi, Dumlupınar Üniversitesi,
Hacettepe Üniversitesi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Atılım Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi, Erciyes
Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, Ankara Üniversitesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi Bayan ve Erkek Basketbol takımları katılmıştır.
ARAŞTIRMA METODLARI DERSİ ÇERÇEVESİNDE ÖRNEKLEME TEKNİKLERİ
29 Aralık 2008 Pazartesi günü Çankaya Üniversitesi İktisat Bölümü tarafından düzenlenen sunum Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü’nden Yrd. Doç. Dr. Sinan TÜRKYILMAZ tarafından verilmiştir.
“HAYMATLOZ - ÖZGÜRLÜĞE GİDEN YOL” FOTOĞRAF SERGİSİ
05 Ocak – 02 Şubat 2009
tarihleri arasında GOETHEINSTITUT tarafından organize edilen “HAYMATLOZ
– Özgürlüğe Giden Yol”
fotoğraf sergisi Çankaya
Üniversitesi`nde düzenlenmiştir.
Alman Kültür Vakfı, Milli Reasürans Galerisi, Verein Aktıves Museum ve Anadolu Kültür’ün katkılarıyla düzenlenen serginin açılış
kokteyli 5 Ocak 2009 Pazartesi günü, saat 15:00`de
Çankaya Üniversitesi’nde yapıldı.
Almanya’da 1933 yılında Nazilerin iktidar olmasıyla çalışma olanaklarını kaybeden, bunun sonucunda ülkelerini terk eden ve bir kısmı Türkiye’ye
taşınmak zorunda kalan Alman bilim insanları
ve uzmanları Türkiye’de, özellikle genç Türkiye
Cumhuriyeti’nin kamusal alanda yeniden organize olmasına, başta üniversiteler olmak üzere,
modern eğitim sisteminin kuruluşuna yaptıkları
katkılarla hatırlanmaktadırlar.
92
GÜNDEM NİSAN 2009
Kendilerine “ Heimatlos ” (vatansız) adını veren bu
değerli bilim insanları, özellikle 1933 yılında yapılan
Üniversite Reformu nedeniyle değerlendirme konusu olmuşlardır.
Açılışı GOETHE-INSTITUT Müdürü Sayın Claudia
Hahn-Raabe ve Prof. Dr. Ülkü Azrak tarafından yapılan sergi, bu değerli insanların yaşamlarına ilişkin
fikir sahibi olmamızı sağlayacak tarihe ışık tutan fotoğraflardan oluşmuştur.
Haberler
JAVA TEKNOLOJİLERİ
03 Ocak 2009 Cumartesi günü Çankaya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü tarafından düzenlenen ‘Java Teknolojileri’ isimli panelin öncesinde yapılan sunumların açılışını Melih SAKARYA
Jboss Seam ile yapmıştır. Ardından Kenan SEVİNDİK tarafından Spring Framework’e Giriş, Çağatay
ÇİVİCİ tarafından JSF 2.0, Ümit VARDAR tarafından
ise JPA ve Hibernate sunumları yapılmıştır.
Sumunların ardından ‘Java Dünyası ve Türkiye’ konulu panel düzenlenmiştir.
3K EĞİTİMLERİ
6-7 Ocak 2009 tarihleri
arasında Çankaya Üniversitesi Kariyer Yönlendirme
ve Geliştirme Birimi tarafından Çankaya Üniversitesi öğrencilerine yönelik
olarak düzenlenen 3K
Eğitimleri (Kişilik, Kimlik, Kariyer) öğrencilerin kişisel
gelişimlerine katkıda bulunmayı amaçlamıştır.
leri”, Abdülkadir ÖZBEK “Hafıza Teknikleri” ve Cengiz ERSAHİN “Başarı ve Motivasyon Eğitimi” konularında öğrencileri bilgilendirmişlerdir.
Bu Eğitimler kapsamında TV 8 Ankara Program Müdürü & Spiker Erkan TAN “Güzel ve Etkili Konuşma
Teknikleri”, Uzman ve Oyuncu (Çocuklar Duymasin
Dizisi) Mehmet AUF “Türkleri İkna Etmenın İncelik-
YENİYIL KUTLAMASI
Çankaya Üniversitesi Rektörlüğü 12 Ocak 2009 tarihinde Yeniyıl Kokteyli düzenledi. Kampüs içinde
yer alan Arı Spor ve Dinlenme Tesisleri’nde düzenlenen kokteyle üniversitenin akademik ve idari
personeli katıldı. Rektör Prof. Dr. Ziya Burhanettin
GÜVENÇ çalışanların yeniyılını tek tek kutladı.
‘KÜRESEL KRİZ’
Çankaya Üniversitesi İngilizce Hazılık Sınıfı Müdürlüğü tarafından 16 Ocak 2009 Cuma günü düzenlenen ‘Küresel Kriz’ konulu öğrenci sunumları Mavi
Salon’da gerçekleştirilmiştir.
GÜNDEM NİSAN 2009
93
Haberler
‘HANGİ ANLAM’
Çankaya Üniversitesi İngilizce Hazılık Sınıfı Müdürlüğü tarafından 10 Şubat 2009 Salı günü düzenlenen
‘Hangi Anlam’ konulu seminer Çankaya Üniversitesi Mütercim-Tercümanlık Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gürkan DOĞAN tarafından verilmiştir.
KOSGEB TOPLANTISI
Çankaya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi öğrencilerine yönelik olarak uygulanan
‘KOSGEB Genç Girişimci Geliştirme Programı tanıtımı ve katılacak öğrencilerin seçimi’ toplantısı 19
Şubat 2009 Perşembe günü T.C. Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı Kobi Uzmanı Fatih Rüştü KELEŞ ve Akdan
Danışmanlık’tan Nilüfer ARIAK’ın katılımlarıyla gerçekleştirilmiştir.
INTEGRATING TECHNOLOGY INTO TEACHING
24 Şubat 2009 Salı günü Çankaya Üniversitesi İngilizce Hazırlık Sınıfı Müdürlüğü tarafından ‘Integrating
Technology into Teaching’ başlıklı bir seminer düzenlenmiştir. Bu seminer Teacher Trainer Kristina Smith
tarafından Hazırlık Sınıfı binasında verilmiştir.
İLETİŞİM SİHİRBAZLIĞI: KENDİNİZİ NASIL DİNLENEBİLİR
HALE GETİREBİLİRSİNİZ?
- Pasif bırakmak, ALGILARINI YÖNETMEMEK.
Söz söylemek iletişimden öte bir sihirbazlık işidir.
Farkındalığı artırmak, merak, istek, psikolojik unsurlardan yararlanma, duyguları yönetebilmek ve
eyleme geçirebilmek gibi dinamik unsurları yerli
yerinde kullanmak öğrenilebilir! Şimdi kendinize şu
soruyu sormakla başlayabilirsiniz; ‘’Buna ihtiyacım
var mı?‘’ ve bu ihtiyacımı karşılamış olmak hayatımda neleri kolaylaştıracak?
Eğer nedenlerini bilirseniz çözümlerine daha kolay
ulaşırsınız.
Kötü sunuşların çoğunda yapılan en yaygın iki
hata:
- Dinleyicilerin BİLİNÇLERİNE hitap ederek eyleme
geçirecek BİLİNÇALTI unsurlarını tanımamak,
(Adil MAVİŞ)
Adil MAVİŞ’in konuşmacı olarak katıldığı İletişim Sihirbazlığı: Kendinizi Nasıl Dinlenebilir Hale Getirebilirsiniz? konulu söyleşi Çankaya Üniversitesi Mütercim Tercümanlık (İngilizce) Bölümü tarafından 9
Mart 2009 Pazartesi Günü gerçekleştirilmiştir.
MOTIVATION AND TEAM BUILDING
Çankaya Üniversitesi İngilizce Hazırlık Sınıfı Müdürlüğü tarafından 13 Mart 2009 Cuma günü düzenlenen
‘Motivation and Team Building’ konulu bir seminer düzenlendi. Seminer Teacher Trainer Elna Coetzer
tarafından verildi.
94
GÜNDEM NİSAN 2009
Haberler
ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ KADIN ÇALIŞMALARI ARAŞTIRMA VE UYGULAMA
MERKEZİ (KADUM)’DAN “DÜNYA KADINLAR GÜNÜ” ETKİNLİKLERİ
Etkinlikler kapsamında 10 Mart 2009 Salı günü, saat
14:00’da Çankaya Üniversitesi Mavi Salon’da “Yalnız Ruhlar: Kadına Yönelik Duygusal Şiddet”
konulu bir panel düzenlendi.
Çankaya Üniversitesi KADUM Müdürü Sayın Prof.
Dr. Emel DOĞRAMACI tarafından açılış konuşmasının gerçekleştirildiği panelin moderatörlüğü, Eski
Devlet Bakanı Sayın Tayibe GÜLEK tarafından yapıldı.
Çankaya Üniversitesi Kadın Çalışmaları Araştırma
ve Uygulama Merkezi (KADUM) tarafından “Dünya Kadınlar Günü” çerçevesinde, 9 Mart 2009 Pazatesi günü saat 14:00’da Çankaya Üniversitesi Mavi
Salon’da “Nefes Al! Alma, Nefes Al!”/ “Beni Geri Çağır Hayat” isimli filmler gösterildi.
Uçan Süpürge’nin hazırladığı ve çocuk gelinlerin
konu edildiği ve aynı zamanda kadına yönelik duygusal şiddetin işlendiği bu filmler, Uçan Süpürge
Genel Koordinatörü Sayın Selen DOĞAN tarafından
kadına olan bakış açısı çerçevesinde değerlendirildi. Aynı zamanda “Erken Evliliklerin Medyadaki
Görünürlüğü: Meşhur mu? Meşru mu? “ başlıklı bir
sunuş yapan Selen DOĞAN konuşmasında erken
yaşta ve/veya zorla evliliklerin medyadaki temsilinden söz etti.
Panelde, Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi Psikiyatri Klinik Şefi Doç. Dr. Haldun SOYGÜR,
Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Görevlisi Dr. İlker KILIÇ, KADUM Yönetim Kurulu Üyesi
Meral KIZRAK ve Çankaya Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü öğrencisi Serhan YILMAZ konuşmacı olarak yer aldılar.
ÇANAKKALE SAVAŞLARI’NIN STRATEJİK BOYUTLARI
Panelde Emekli Tümgeneral Dr. Ersin YILMAZ; yavaş yavaş kendi değerlerini kaybetmekte olan ve
kırılma noktasına gelen Osmanlı İmparatorluğu’nun
son 200 yılının ne şekilde harcandığına ve Türk
toplumunun kendini kazandığı 1915 Çanakkale
Savaşları’ndan sonra, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna temel hazırlanması evrelerini anlatmıştır.
17 Mart 2009 Salı günü Çanakkale Şehitlerini Anma
Günü Kapsamında Çankaya Üniversitesi Ortak
Dersler Koordinatörlüğü tarafından Emekli Tümgeneral Dr. Ersin YILMAZ’ın konuşmacı olarak katıldığı
Çanakkale Savaşları’nın Staratejik Boyutları konulu
bir konferans düzenlenmiştir.
Çanakkale Savaşı öncesi genel durum ve savaşın
sebepleri, deniz harekatı, kara harekatı ve Çanakkale Savaşı’nın stratejik sonuçları hakkında genel bir
değerlendirme yapan Emekli Tümgeneral Dr. Ersin
YILMAZ, yüzbinlerce insanın ölmesi bakımından talihsizlik olan Çanakkale Savaşları’nın aynı zamanda
Türk insanına çok büyük bir cesaret ve inisiyatif kazandırması ve geçmişini tekrar ele geçirmesi bakımından büyük bir talih olduğunu vurguladı.
GÜNDEM NİSAN 2009
95
Haberler
“DUBAI: ÇÖLDEN TURİZM-FİNANS MERKEZİNE”
Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü tarafından düzenlenen “Dubai: Çölden Turizm-Finans Merkezine” adlı konferans, 18 Mart 2009 Çarşamba günü Mavi Salon’da gerçekleştirilmiştir.
Konferansta Çankaya Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Çiğdem B. Gökhan konuşmacı olarak yer almıştır.
YILDIZ KENTER VE TALAT HALMAN ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ’NDE
maktadır. Yıldız Kenter`in kendisine hayran bırakan
yorumları ve Talât Halman`ın keyifli ve doyurucu
anlatımıyla daha da yüksek bir anlam kazanan sunum, izleyenlere çok büyük keyif verdi. 700 kişi kapasiteli Çankaya Üniversitesi konferans salonu tarihi günlerinden birini yaşayarak, yaklaşık 900 kişiye
ev sahipliği yaptı.
Türk Shakespeare konulu “dramatik okumadır”. 18
Mart 2009’da, Üniversitemiz
konferans salonunda gerçekleştirilen bu dramatik
okumayı sunan isimlerin
önemi bu etkinliği daha da
ilgi çekici kılmaktadır. Prof. Dr. Talât Halman ve Türk
Tiyatrosu’nun duayeni, büyük usta Yıldız Kenter`in
sunumunu yaptığı organizasyon büyük ses getirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Kültür Bakanı
Prof. Dr. Sayın Talât Halman`ın “tek kişilik dramatik
okuma ve oyun” biçiminde yazdığı ve çevirdiği bu
programda Shakespeare’in belli başlı trajedi ve komedilerinden güzel parçalar, sevilen sonelerinden
örnekler, İngiltere, Amerika ve Türkiye’de Shakespeare prodüksiyonlarındaki komik olaylar yer al-
Yıldız KENTER Çankaya Üniversitesinden Ayrılırken;
Çankaya Üniversitesi’ni ilk kez görüyorum. Güzel bir yer. Tabii öğrenciler var. “Tiyatro” yapan
bir güzelim grup var. Hepsinin gözleri öyle güzel ki... Gören güzel gözler, gülen gözler... Onlara sevgimle birlikte, içimde ısı saçan bir saygı
var... Çünkü “Tiyatro” yapıyorlar, görüyorlar, düşünüyorlar, konuşuyorlar... Onları hemen seviyorum...
Ve gün sonu…
Mutlu ayrılıyorum…
Başarı dileklerim ve Sevgilerimle…
YILDIZ KENTER
18/03/2009
NEVRUZ 2009 KUTLAMALARI
Çankaya Üniversitesi Rektörlüğü tarafından düzenlenen Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi
TÜRKSOY Genel Müdürlüğü işbirliği ile gerçekleştirilen “Yeni Gün” anlamına gelen 21 Mart tarihiyle
baharın başlangıcı olarak kabul edilen Nevruz 2009
kutlamaları 19 Mart 2009 Perşembe günü Konferans Salonunda gerçekleştirilmiştir.
Genel Sekreterimiz Yrd. Doç. Dr. Cem KARADELİ’nin
açılış konuşmasıyla başlayan kutlamalar, (Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi- TÜRKSOY’un katkılarıyla) Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Devlet Halk
96
GÜNDEM NİSAN 2009
Dansları Topluluğu, Kırım Tatar Akademik Tiyatrosu
Dans Topluluğu, Kazakistan Karagandı “Akku” Dans
ve Müzik Topluluğu ve son olarak Azerbaycan Gösteri Grubu’nun performansıyla son bulmuştur.
Haberler
ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ’NDE İÇ MİMARLIK BÖLÜMÜ
ÖĞRENCİ PROJELERİ SERGİSİ…
Çankaya Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi İç Mimarlık Bölümü öğrencileri tarafından 24
Mart- 31 Mart 2009 tarihleri arasında Öğrenci Projeleri Sergisi düzenlenmiştir.
24 Mart 2009 tarihinde saat 16:30’da başlayan ve
Mavi Salon’da yapılan açılışın ardından dereceye
giren öğrencilere ödülleri verilmiştir.
ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ BAYAN BASKETBOL TAKIMININ
BÜYÜK BAŞARISI
Başkanı Sıtkı ALP ve Çankaya Üniversitesi Rektörü
Prof. Dr. Ziya Burhanettin GÜVENÇ tarafından takdim edilmiştir.
Türkiye Üniversite Sporları Federasyonu Basketbol
B Kategorisi Grup Birinciliği müsabakaları 22 - 26
Aralık tarihleri arasında Üniversitemiz salonlarında
oynanmıştır. Bayanlar ve Erkekler kategorisinde
Üniversitemiz takımlarının yanısıra 6`şar takımın
daha katılımıyla gerçekleştirilen turnuva çok çekişmeli müsabakalara sahne olmuştur.
Oynanan grup maçlarında, Çankaya Üniversitesi Bayan Basketbol takımımız, Abant İzzet Baysal
Üniversitesi’ni 66 - 36, Hacettepe Üniversitesi’ni 51
- 46 yenerek, yarı finale çıkma başarısı göstermiş,
yarı finalde Akdeniz Üniversitesi’ni çok çekişmeli
geçen bir mücadelenin sonunda 68 - 66 yenerek
finale çıkmıştır. Final maçında, baştan sona üstün
götürdüğü müsabakayı 57 - 46 kazanarak şampiyon olmuştur. Şampiyon olan takımımıza kupa ve
madalyaları Çankaya Üniversitesi Mütevelli Heyeti
13-17 Nisan tarihlerine Avanos’ta oynanacak A
kategorisine terfi müsabakalarına katılmaya hak
kazanan Üniversite Bayan Basketbol takımımızda
Antrenör Ozan Bilgili amaçlarının geçtiğimiz sene
şanssız bir şekilde B kategorisine düşen takımımızın
hakettiği yer olan A Kategorisinde mücadele etmek
olduğunu belirtti. A kategorisine terfi müsabakalarında Yeditepe Üniversitesi, Dumlupınar Üniversitesi, Mersin Üniversitesi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi
ve Celal Bayar Üniversitesi ile karşılaşacak Üniversite Bayan Basketbol takımında antrenör Ozan Bilgili
son söz olarak bu turnuvada da şampiyon olarak
Üniversitemizi en iyi şekilde temsil etmek istediklerini bildirdi.
GÜNDEM NİSAN 2009
97
Topluluk
AMATÖR FİLM VE FOTOĞRAFÇILIK
TOPLULUĞU (AFFT)
Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu (AFFT) 2002
yılında Üniversitemiz öğrencilerinden Selçuk Eser
tarafından kurulmuştur. Bugünkü yönetim kurulunun dizilişi ise şu şekildedir:
Onursal Başkan
Başkan
Başkan Yardımcısı
Yönetim Kurulu Üyeleri
: Selçuk ESER
: Doğan TORYAN
: Zeynep GÜLEL
: Ayça EREN
Ozan YILDIRIM
Andaç ÖZDEMİR
Baran BAKIR
Özge TÜRKMEN
Gökçe AYKAÇ
Topluluk hakkında kuruluşundan bugüne kadar
olan gelişme ve projeleri, Topluluk Başkanı Doğan
Toryan`ın kaleminden okumak, AFFT’yi tanımak
açısından daha faydalı olacaktır.
AFFT Nedir, Ne Değildir?
“Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu (AFFT),
2002 yılında Selçuk Eser tarafından kurulmuş olup
temeli arkadaşlığa dayanan, içinde hiyerarşi barındırmayan, kapıları tüm sinema ve fotoğraf severlere açık olan “samimi bişi”dir. Kurulduğu günden
98
GÜNDEM NİSAN 2009
bu yana üyeleriyle birlikte birçok önemli aktivite
ve etkinliğe imzasını atan AFFT, zaman zaman sıkıntılar yaşamış bir topluluktur; ancak hiçbir zaman
kendinden ve duruşundan ödün vermediği gibi
bugün de mevcut üyeleriyle beraber tam gaz yoluna devam etmektedir.
Film ve fotoğraf gibi ortada sıklıkla duran konular
üzerine kurulmuş ve adının hakkını vermeyi her zaman bilmiş AFFT’de, bu konulara ilgili kişilerin sayısı
çok olması itibariyle, kimi zaman her kafadan bir
ses çıktığı olmuş; kimi zaman da birliktelik içinde
hareket edilmiştir. Sonuç itibariyle “AFFT Ruhu” asla
kaybolmamıştır.
Kendini geliştirmenin çok kolay olduğu bu yerde,
kimliğinde de yazdığı üzere, “amatör” bir ruhun
varlığı hissedilir. Öyledir ki kendini bu ilgi alanları dâhilinde geliştirmek isteyen üyelere her türlü
olanak sağlanmaya çalışılır. Gerçekleştirilmesi olanaksız dahi olsa üyelerden gelen her fikir ve öneri
AFFT`yi mutlu etmiştir. AFFT, bazen içinde gruplaşma olduğuna dair eleştiriler almıştır; ancak görülmüştür ki arkadaşlığın bu denli yaşandığı, hiyerarşi
gibi olguların olmadığı bu samimi yer herkese, her
görüşe açıktır.
Topluluk
İmkânları dâhilinde bugüne dek birçok bilindik
veya yaratıcı aktiviteyle hayatını sürdürmüş olan
AFFT, yararlı ve geliştirici etkinlikler yapmaya devam etmektedir. Öyledir ki fotoğrafa meraklı üyelerin kendi çabalarıyla sundukları ilk ürünlerin yer
aldığı ‘’Kirli Çamaşırlar’’ adlı fotoğraf sergisi çok beğenilmiş, daha nice sergi çalışmalarının olacağının
da müjdesini vermiştir. Bunun yanında 2004 yılında ilki gerçekleştirilen Geleneksel Kısa Film Günleri düzenlenmiş ve bu festivali andıran etkinliğe,
üniversite öğrencileri yanı sıra birçok amatör film
sever çektikleri kısa filmlerle renk katmıştır. İki yıl art
arda gerçekleştirilen Amasra gezisinde çekilen fotoğraflar, üçüncü büyük sergimiz olan “Midye Tava”
ile fotoğrafseverlerle buluşturulmuştur. Topluluğumuz, atölye ve teknik-analiz çalışmaları gibi kimi
faaliyetleri merak eden kitlelere hitaben de birçok
kez kollarını sıvamış ve bu gibi konularda da öncü
olmayı bilmiştir.
Yaşamaya başladığı ilk günden beri katılımcıları,
üyeleri ve sevenleri tarafından vazgeçilmez olarak
görülen AFFT, tıpkı ilk günkü heyecanıyla hayatını
sürdürmektedir.”
Topluluk kurulduğu günden itibaren, hem Çankaya
Üniversitesi’nde hem diğer üniversitelerde çeşitli
aktiviteler düzenlemiş, organizasyonlara katılmıştır.
Topluluğumuz, üniversiteler tarafından düzenlenen etkinliklerin yanında birçok kuruluşça organize
edilen sergi, panel ve konferansta da var olmuştur.
Topluluğa üye olmak ya da bilgi almak için “afft.biz”
internet adresi ziyaret edilebilir.
YAKIN GEÇMİŞTEKİ ETKİNLİKLER
• 5–9 Mayıs 2008, İzmir 9 Eylül Üniversitesi Amatör
Fotoğraf Günleri
9 Eylül Üniversitesi Fotoğrafçılık Topluluğu
(DİFOT)’nun düzenlediği fotoğraf günlerine katılıp
bir de sergi açan AFFT, İzmirli sanatseverler tarafından ilgiyle karşılandı. “Evrensel Küme” adını taşıyan
ve gezenlerce ilgiyle karşılanan sergi, aynı zamanda
AFFT’nin bu alandaki dördüncü etkinliği olma özelliğini taşıyordu. Topluluktaki üyelerin karma fotoğraflarından oluşan sergiyi, İzmir’de AFFT adına Ayça
Eren ve Doğan Toryan temsil etti.
• “Aslında Bir Konu Var” Fotoğraf Sergisi, 15–19 Aralık 2009
2008–2009 yılının Güz Dönemi’nde topluluğa yeni
katılan üyelerin yanında eski birkaç üyenin de o
zamana kadarki en beğenilen fotoğraflarından oluşan bu sergi Çankaya Üniversitesi Öğrenci İşleri’nin
önündeki alanda beş gün boyunca fotoğraf meraklılarının ilgi odağı oldu. Sergiye topluluğumuzdan;
Ayça Eren, Zeynep Gülel, Özge Türkmen, Baran Bakır, Gökçe Aykaç, Serhat Uysal ve Birgihan Umutlu
katıldı. Açılışını Rektörümüzün Genel Sekreterimizle birlikte yaptığı sergi, sadece Üniversitemizden
değil; başka okullardan da katılımcıların olduğu bir
etkinlikti ve AFFT’nin beşinci sergisi olma özelliğini
taşıyordu.
• Film Gösterimleri (AFFT Cep Sineması)
Topluluğun kurulduğu günden bugüne en vazgeçilmez etkinliklerinden biri olarak kabul edilen film
gösterimleri, Mavi Salon’da yıllardır izleyicisiyle birGÜNDEM NİSAN 2009
99
Topluluk
siydi. İlk dönem yapılan etkinliğin devamı Photoshop dersleri olarak bu dönem devam etmekte.
• Kısa Film Çekimleri
likte. Yeni dönemde de çeşitli festivallerde gösterilmiş filmler, ünlü Hollywood yapımları ve Türkçe
eserlerin yanı sıra bağımsız filmler de gösterime
sunuldu. Bu dönemde gösterime sunduğumuz
filmlerin seçim şekli, daha önceden farklı olarak,
değişti. Eskiden herkesin ortak oyuyla bir film seçilip izlenirken bu yıl tüm üyelerin en sevdiği filmleri
sırayla sunmalarına karar verildi. Mavi Salon’da izlediğimiz filmlerden bazıları şunlardı: Uzak, Taxi Driver, Reconstruction, Allegro, Be Kind Rewind, Time,
Çingeneler Mahallesi, A Clockwork Orange, I am a
Cyborg but that’s OK. , Otobüs, Moulin Rouge.
• 10 Kasım Atatürk Haftası Etkinliği
Atatürk’ü ölüm yıldönümünde anmak isteyen AFFT,
10 Kasım Haftası boyunca önceden belirlediği bazı
Atatürk filmlerini Mavi Salon’da gösterime sundu.
Bu konuda da üzerine düşen görevi yapan topluluğumuzun sunduğu filmlerden bazıları Atatürk, Sarı
Zeybek ve Saat Kaç’tı.
• II. Kısa Film Günleri 30 Mart–3 Nisan 2009
Önümüzdeki yıl ilkinin düzenlenmesi planlanan I.
Çankaya Kısa Film Festivali’nin provasını yaptığımız
bu etkinlik, yurdun çeşitli yerlerinden ve üniversitelerinden birçok kısa filmciyi bir araya getirirdi.
Etkinlik ikinci kez Çankaya Üniversitesi izleyicisinin
karşısında ve geçen sene olduğu gibi, bu sene de
büyük bir ilgiyle karşılandı.
SÜREKLİ ETKİNLİKLER
• Temel Fotoğraf Eğitimi
Topluluğa yeni katılan üyelerden bazıları fotoğraf
konusunda eğitim almış oluyor; ancak bazıları da
AFFT çatısı altında yapılan etkinliklerle kendisini
geliştiriyor. Temel Fotoğraf Eğitimi adlı dersler de
bu yüzden gerçekleştirilen etkinliklerden bir tane-
100
GÜNDEM NİSAN 2009
Topluluğumuz üyelerinden bazısı kısa film çalışmalarıyla ilgilenmektedir. Bu üyelerimizin çabasıyla
kısa film kavramına olan ilgi arttı. Özellikle Ozan
Yıldırım’ın festival çevrelerinde istikrarlı bir şekilde
sürdürdüğü başarı, hem AFFT’yi hem Üniversitemizi onurlandırdı. Ozan Yıldırım’ın çektiği kısa filmlerden biri olan Kayıp Aranıyor, son olarak Ankara Film
Festivali’ne seçilme başarısını gösterdi.
Bunun yanında yönetmenliğini Doğan Toryan’ın
yaptığı Neris de yine bu dönemde AFFT üyelerinin katkılarıyla çekildi. Neris adlı filmin ekibinde yer
alan üyelerden bazılarının isimleri ise şöyle:
Oyuncular: Duygu Üstünbaş, Akan Esen
Set Ekibi: Özcan Yeniay, Andaç Özdemir, Z.Burcu
Ünalan, Ayça Eren, Ozan Yıldırım.
• Çankaya Hatırası Geleneği Sürüyor
Üç yıl önce şenliklerde Çankaya Hatırası fotoğrafları çekmeye başlayan Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu, son şenliklerde de bu geleneğini
sürdürdü. Topluluk, 7-8 Mayıs Bahar Şenlikleri’nde
de yine her zamanki yerinde ziyaretçilerini bekliyor
olacak.
• Gezi, Photoshop Dersleri, Fotoğraf ve Film Yarışmaları, Yeni Sergiler ve Festival
Okulumuzun sinema ve fotoğraf konusundaki
gurur kaynağı olan Amatör Film ve Fotoğrafçılık
Topluluğu, çalışmalarını tüm hızıyla ara vermeden
sürdürüyor. Bahar Dönemi’nde bir gezi planlayan
topluluk, söz konusu gezide çekilecek fotoğraflardan oluşan bir de sergi açmayı planlamakta…
Kendi düzenlediği etkinliklerin yanı sıra yurdun çeşitli yerlerinde de sergi ve yarışmalara katılan AFFT,
okulumuzu temsil etmeye devam edecek.
Önümüzdeki yıl için organizasyonu planlanan ve
şimdiden bunun için çalışmalara başlanan Çankaya
Kısa Film Festivali’yle Topluluğumuz okul tarihinde
bir ilki gerçekleştirecek ve Çankaya Üniversitesi’nin
adını bir film festivaliyle de duyurması için çalışacaktır.
Topluluk
İŞLETME VE EKONOMİ TOPLULUĞU
Bu sayımızda siz değerli Gündem dergisi okurlarına
tanıtacağımız topluluklardan biri olarak Çankaya
Üniversitesi İşletme ve Ekonomi Topluluğunu seçtik. Topluluğun çalışmalarını, hedeflerini, düzenlemiş oldukları ve düzenlemeyi planladıkları etkinlikleri ve topluluğun kendi açıklamalarını yazının
içeriğinde bulabileceksiniz.
2003-2004 öğretim yılı sonu itibariyle kurulan ve
kurulduğu günden beri birçok aktivite ve organizasyon düzenleyen Çankaya Üniversitesi İşletme ve
Ekonomi Topluluğunun, bu seneki yönetim kurulu
şemasıyla başlamak, topluluğu tanıtmak için gerekli olacaktır.
Topluluk Danışmanı
: Prof. Dr. Dilek Özbek
Başkan
: Berk Taylan Kaya
Başkan Yardımcısı
: S. Yiğit Ün
Genel Sekreter
: Hande Ünlüulkut
Komite Başkanları
: M. Arif Akyüz, M. Burak
Gültekin, Gül Kaplan, Elçin İnan,
Denetim Kurulu
: H. Çoşkun Güler, Orkun
Mert Karadağ, Döne Özdamarlar
Komite Üyeleri
: Ceylan Ercan, Sevil Yeşiloğlu, Ahmet B. Demirkol, Enes Er, Merve Gürbüz, D.
Gizem Adem, Aytuğ Atcı, Burcu Şimşek, Olcay Sandal, Aslıhan Aşan, Özge Çetintaş, Irmak Özdemir
Çankaya Üniversitesi İşletme Topluluğu ve Çankaya
Üniversitesi Ekonomi Topluluğu, 2003–2004 yılı sonu
itibariyle Rektörlük kararı ile daha etkin ve verimli çalışmasını sağlamak amacıyla “Çankaya Üniversitesi İşletme ve Ekonomi Topluluğu” adı altında birleşmiştir.
Management and Economics Club (MEC) adını alan
topluluk, 2003–2004 yılından itibaren yaptığı birçok
etkinlik ile farklı konular üzerinde durmuştur. Topluluğumuz faaliyetlerini yürütürken üyesi olan öğrencilerin talep ve çıkarlarını ön planda tutmuştur.
Kurulduğu yıllardaki misyonu “Üniversitemizin bize
tanıdığı her türlü imkânı sonuna kadar değerlendirerek, şimdi ve ilerideki sosyal yaşantımızda “Çankayalı”
olmayı tercih sebebi haline getirmek.” olan topluluk,
misyonunu sürdürerek Çankaya Üniversiteli olmanın avantajlarını kullanacakları durum ve pozisyonları Üniversitemizdeki öğrencilere sağlamak için
çalışmalarını sürdürüyor.
Kuruluş yılından itibaren düzenlediği etkinliklerin
sayısı bir hayli fazla olan MEC, üye olduğu kuruluş,
İnternet portalı ve iletişim halinde olduğu şirketlerden aldığı bilgiler ile öğrencilerin talepleri doğrultusunda, güncel konu ve olayları en iyi şekilde sunmak adına birçok konuda etkinlikler düzenlemiştir.
Topluluğuk; kişisel gelişim seminerleri, kariyer
günleri, güncel konular hakkında söyleşiler, konferanslar ile alanında son derece başarılı öğretim
görevlilerini, iş adamlarını ve yöneticileri okulumuz
öğrencileri ile buluşturmuştur. Aynı zamanda sosyal etkinlikler kapsamında düzenlediği geziler, yarışmalar ve spor aktiviteler kapsamında öğrenciler
ile her ortamda ve konuda yan yana hareket edebilme başarısını göstermiştir.
MEC yönetim kurulu üyeleri geçmişten gelen bu
harmoniyi şu sözlerle açıklıyor. “Öğrenci arkadaşlaGÜNDEM NİSAN 2009
101
Topluluk
rımızın iş dünyasına girişte bir adım önde olabilmeleri için yetenek ve becerilerini geliştirebilecekleri; donanımlarını artırabilecekleri ve aynı zamanda keyifli
zaman geçirebilecekleri, üyelerimizin iletişiminin kuvvetli olduğu bir ortam sağlamayı amaç edindik ve bu
amaç doğrultusunda çalışıyoruz.”
Bugün MEC, mezun olmuş; fakat düşünceleriyle
aktif rol alan üyeleri ile birlikte, halen faal öğrencilik hayatlarını sürdüren, farklı bölümlerden 600’ü
aşkın üyesi ve bu eğitim-öğrenim döneminde de
aktif halde rol alan kırktan fazla üyesi ile yoluna
devam etmektir. 2008 yılı itibariyle güncellenen
www.isletmekonomi.com adlı bir İnternet sitesine de sahip olan MEC, üyeler arası iletişimi kolaylaştırmak ve bilgi alışverişinde yeni olanaklar
yaratmak amacıyla söz konusu sitede bir forum
bölümü oluşturmuştur. Ayrıca topluluk sitesinde
gerçekleştirilen etkinliklerine, güncel haberlere, hava durumu ve döviz bilgilerine dair birçok
bilgiye yer vermiştir. Aynı zamanda eski ve yeni
yönetim kurulu üyeleri ile 2008–2009 yönetim
kurulu üyelerinin iletişimlerini sürdürdüğü iki ayrı
Yahoogroups’u bulunmaktadır.
İşletme ve Ekonomi Kulübü’nün 2008–2009 yılındaki yönetim kurulu toplantısında, yeni yönetim
kurulunun, yönetime seçilmelerinden itibaren topluluk hedeflerinin alışılmışın dışında olacağı, çok
etkinlik yapmak yerine daha az; fakat amaca yönelik ve hedefe ulaşmasına kesin gözüyle bakılan ve
öğrencilerin bu noktada katılım isteğinin çok daha
fazla olacağı faaliyetlerde bulunmak, yönünde karar
alınmıştır. “Her şeyden önce öğrenci arkadaşlarımız
bu konuyu ve konuğu beğenir mi?” ya da “Okulda böyle bir talep var mı?” düşünceleriyle hareket
ettiklerini belirten Topluluk Başkanı Berk Taylan
Kaya, “Etkinlik düzenlemek alışkanlık olmamalı ve
yapmış olmak için yapılmamalı” diyor ve ekliyor: Sene
sonunda kaç tane etkinlik yaptık değil; nasıl yaptık,
102
GÜNDEM NİSAN 2009
diye sormaya daha sene başından karar verdik.”
Okulumuzda artan öğrenci toplulukları sayısı veya
başka bir deyişle aktif toplulukların sayısı ile beraber kendisine yeni bir rota çizen MEC’in 2008–2009
yönetimi, yeni rotalarını ve bunun nedenlerini şu
şekilde açıklıyor: “Öncelikle üniversitemizde bulunan,
bizim dışımızda ki toplulukların da yaptığı faaliyetleri
titizlikle takip ettiğimizi, onların da gayretlerini takdir
ettiğimizi belirtmek isteriz. Üniversitemizde artan faaliyetler ile birlikte öğrenci arkadaşlarımızın derslerine
devam etme ya da etkinliğe katılma noktasında sıkıntılar yaşadığını biliyoruz. Üst üste olan etkinliklerde
katılımcı sıkıntısı yaşandığı da bir gerçek. Durum böyle
olunca yönetim kurulu olarak etkinliklerimizin sayısını
azalttık; fakat bu azalışın sonucunda yapacağımız etkinliklerin yönü; öğrenci arkadaşlarımızın katılımının
yükseleceği ve en iyi şekilde faydalanacağı konu, içerik ve konuşmacıların yer aldığı projelere çevrildi. Yani
kısacası az; fakat öz diye nitelendireceğimiz etkinlikler
ile sahne alacağız.
Aynı zamanda diğer toplulukların amacına ulaşan
aktivitelerinin aynısını veya büyük benzerlik gösteren
etkinlikleri topluluk gündemimize almayarak, hem
onların etkinliklerinde katılımcı sorunu yaşamamaları
hem kendi açımızdan da tekrara düşmemeyi amaçlıyoruz. Böylece öğrenci arkadaşlarımızın zamanını
aynı konuda değil; başka başka konularda verimli
kullanmasına yardımcı olmaya çalışıyoruz. Bugüne
kadar geçtiğimiz sularda rotamızdan ayrılmadık. İlerleyen haftalarda rotamızın ucu, doğru karaya çıktığında haklılığımızı herkes görmüş olacak.”
Topluluk başkanı Berk Taylan Kaya, topluluklarında rica ve teşekkür sözcükleri olmaksızın iletişim
kurmama gayretinde olduklarını belirtiyor. Gündem
dergisi aracılığıyla; her konuda desteğini hissettikleri, Topluluk danışmanı Prof. Dr. Dilek Özbek’e teşekkürü borç biliyorlar.
Topluluk Haberleri
AMATÖR FİLM VE FOTOĞRAFÇILIK TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu, 8-9 Ocak 2009 tarihlerinde Çankaya
Üniversitesi İşletme Bölümü Yüksek Lisans öğrencisi Serhat Uysal tarafından “Fotoğrafçılık Dersleri”
başlığı altında fotoğrafçılık ile ilgili temel ve teknik
bilgiler konulu bir seminer verildi.
Topluluğun başkanı Doğan Toryan, Çankaya Üniversitesi Kadın Çalışmaları ve Uygulama Merkezi
(KADUM) tarafından düzenlenen Kadınlar Günü
etkinlikleri çerçevesinde Mavi Salon’da gerçekleştirilen Kısa Film Gösterimleri “Nefes Al! Alma Nefes
Al” ve “Beni Geri Çağır Hayat” filmlerinin analizini
başarılı sunumuyla gerçekleştirmiştir.
AMATÖR FİLM VE FOTOĞRAFÇILIK TOPLULUĞU & ÇANKAYALI
FENERBAHÇELİLER TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu ve Çankayalı Fenerbahçeliler Topluluğu işbirliği ile 3 Mart 2009 tarihinde “Takım Böyle Tutulur” konulu film gösterimi Mavi Salon’da gerçekleşmiştir. İki
topluluğun ortak düzenlediği bu etkinlikte gösterilen filmde Fenerbahçeli taraftarlar anlatılıyor.
ATATÜRK İLKELERİ, TARİH, ARAŞTIRMA ve KÜLTÜR TOPLULUĞU (ATAK)
ATAK Topluluğu, 13-15 Mart 2009 tarihleri arasında Çanakkale Şehitlerini anmak üzere Çanakkale Şehitliklerine gezi düzenlemiştir.
BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Topluluğu, 9 Ocak 2009 tarihinde “Temel Algoritma
Geliştirme II” konulu seminer vermiştir. Bu seminer Bilgisayar Mühendisliği Bölümü öğrencileri
ve topluluk üyeleri; Didem Tokmak, Gökhan Öziç,
Özlem Hancıoğlu, Yasin Selen, Arınç Köktürk tarafından verilmiştir.
ÇANKAYALI ASLANLAR TOPLULUĞU & ÇANKAYALI KARTALLAR
TOPLULUĞU & ÇANKAYALI FENERBAHÇELİLER TOPLULUĞU
Çankayalı Aslanlar Topluluğu & Çankayalı Kartallar
Topluluğu & Çankayalı Fenerbahçeliler Topluluğu
tarafından 29 Aralık 2008 tarihinde “Spor, Medya,
Taraftar” konulu panel bir düzenlenmiştir. Panele
konuşmacı olarak TRT Spor Spikerleri Erdoğan Arıkan, Levent Özçelik, Yalçın Çetin katıldı. Panel yö-
neticisi olarak Çankaya Üniversitesi Siyaset Bilimi
ve Uluslararası ilişkiler Bölümü öğrencisi Göktuğ
Kırca eşlik etti.
ÇANKAYA ÇEVİRİ ÇEVRESİ TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Çeviri Çevresi Topluluğu ve
Mütercim Tercümanlık Bölümü işbirliği ile 9 Mart
2009 tarihinde “İletişim Sihirbazlığı: Kendinizi Nasıl
Dinlenebilir Hale Getirebilirsiniz?” konulu seminer
düzenlenmiştir. Seminere konuşmacı olarak Söz
Söyleme ve İletişim Sihirbazlığı kitabının yazarı Adil
Maviş katılmıştır.
Topluluk ayrıca 23 Mart 2009 tarihinde staj deneyimleri ile ilgili söyleşi gerçekleştirmiştir.
GÜNDEM NİSAN 2009
103
Topluluk Haberleri
EDEBİYAT TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Edebiyat Topluluğu, 12 Mart
2009 tarihinde İstiklal Marşı’nın Kabulü ve Mehmet Akif Ersoy’u Anma” etkinlikleri çerçevesinde
bir panel düzenlemiştir. Panele moderatör olarak
Edebiyat Topluluğu Başkanı Gamze Kahyaoğlu ve
panelistler Genç Tema Topluluğu Başkanı Muratcan Işıldak, Amatör Film ve Fotoğrafçılık Topluluğu
Başkanı Doğan Toryan, Edebiyat Topluluğu Denetim Kurulu Üyesi Dilruba Kayı katılmıştır. Panelde
Mehmet Akif Ersoy’un ölümünün üzerinden geçen
73. yılda ve ulusal marşımızın kabulünün 88. yılında
değerlerimizi unutmadığımızı göstermek amacıyla
güzel bir panel gerçekleştirilmiştir. Günün anlam
ve önemini anlatan konuşmalar yapılmıştır.
İŞLETME VE EKONOMİ TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi İşletme ve Ekonomi Topluluğu, 22 Aralık 2008 tarihinde “Türkiye’de Küresel ve
Ekonomik Krizden Çıkış Önerileri” konulu konferans
düzenlemiştir. Konferansa konuşmacı olarak, Gazi
Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü öğretim üyesi Prof.
Dr. Aziz Konukman katılmıştır.
Topluluk ayrıca, 19 Mart 2009 tarihinde “Para Piyasalarının Özellikleri”, “Finans Piyasalarına Akılcı
Yaklaşım”, “En İyi Yatırım Kriz Zamanı Yapılan Yatı-
rımdır” konulu konferans düzenlemiştir. Konferansa konuşmacı olarak Teletrade Uluslararası Finansal
Danışmanlık Firması’ndan Türkiye Koordinatörü
Alexandr Antonov, Para Piyasası uzmanlarından
Deniz Lenger, Uran Işık, Can Uyanık, Pınar Ballı konuşmacı olarak katılmıştır. Konferansa katılanlara
katılımcı belgesi verilmiştir.
LİDERLİK VE KARİYER TOPLULUĞU
Erşahin konuşmacı olarak katıldı. Liderlik ve yönetim becerileri, başarı öyküleri, motivasyon, hafıza
teknikleri konularına değinildi.
Topluluk, 17 Ocak 2009 tarihinde “Model United
Nations” konulu eğitim semineri düzenlemiştir. Seminere konuşmacı olarak MUNTR TOBB ETÜ Selçuk
Yücesoy katılmıştır.
24 Ocak 2009 tarihinde Gökhan Şerbetçioğlu tarafından “Sponsorluk Eğitimi” düzenlenmiş, katılımcılara eğitim sonrasında katılım belgesi verilmiştir.
Çankaya Üniversitesi Liderlik ve Kariyer Topluluğu,
6–7 Ocak 2009 tarihlerinde 3K Eğitimleri (Kişilik,
Kimlik, Kariyer) konferansı düzenledi. Konferansa,
Abdulkadir Özbek, Mehmet Auf, Erkan Tan, Cengiz
104
GÜNDEM NİSAN 2009
Topluluk ayrıca, 5 Mart 2009 tarihinde “Pazarlama
ve Satış Teknikleri” konulu konferans düzenlemiştir. Konferansa konuşmacı olarak Asemble Yönetim
Kurulu Başkanı Sinan Ergin katılmıştır.
Topluluk Haberleri
MÜNAZARA TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Münazara Topluluğu, 7 Ocak
2009 tarihinde yeni üyeleriyle tanışmak, topluluğun amacını ve dönem içinde yapacakları etkinlikleri tanıtmak amacıyla toplantı düzenlemiştir.
Konya Selçuk Üniversitesi tarafından 6-7-8 Şubat
2009 tarihlerinde “3.Ankara Bölge Ligi 1. Ayak Münazara Turnuvası” düzenlenmiştir. Turnuvaya Mü-
nazara Topluluğumuz 8 üyesi ile katılmış ve Yarı
Finale yükselmiştir.
Topluluk ayrıca, Üniversitelerarası Münazara Topluluklarının tanışması amacıyla Süleyman Demirel
Üniversitesi tarafından 28 Şubat 1–2 Mart 2009 tarihleri arasında düzenlenen Münazara Turnuvasına
6 üyesi ile birlikte katılmıştır.
SUALTI TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Sualtı Topluluğu, 27 Mart 2009 tarihinde dalış eğitmeni Hale Yılmaz tarafından “Dalışın Sırları” konulu seminer düzenlemiştir.
TİYATRO TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Tiyatro Topluluğu, 18 Mart
2009 tarihinde “Türk Shakespeare” konulu dramatik okuma gerçekleştirmiştir. Söz konusu etkinliğe konuk olarak Tiyatro ve Sinema sanatçısı Yıldız
Kenter’i ve Bilkent Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı
Bölüm Başkanı Prof. Dr. Talat Halman’ı davet edil-
miştir. Talât Halman’ın “tek kişilik dramatik okuma ve
oyun” biçiminde yazdığı ve çevirdiği bu programda
Shakespeare’in belli başlı trajedi ve komedilerinden
güzel parçalar, sevilen sonelerinden örnekler, İngiltere, Amerika ve Türkiye’de Shakespeare prodüksiyonlarındaki komik olaylar yer almaktadır.
TOPLUMSAL DAYANIŞMA TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Toplumsal Dayanışma Topluluğu, 28 Şubat 2009 tarihinde topluluğa yeni katılan üyelerine “Oryantasyon ve Bilgilendirme“ toplantısı düzenlemiştir.
Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi tarafından 1922 Mart 2009 tarihlerinde gerçekleştirilen “13. TOG
Gençlik Konseyi’ne” Çankaya Üniversitesi Toplumsal Dayanışma Topluluğu üç üyesi ile katılmıştır.
GÜNDEM NİSAN 2009
105
Topluluk Haberleri
TÜRK-JAPON TOPLULUĞU
Eğitmeni-Sensei Nurettin Erginöz tarafından Aikido
semineri verilmiş, savunma sanatı olan Aikido’nun
felsefesi tanıtılmıştır.
Çankaya Üniversitesi Türk Japon Topluluğu, geçen
yıl olduğu gibi, bu yıl da anime gösterilerine devam etmektedir. 29 Aralık 2008 tarihinde Aikido
Bahar Dönemi başı itibariyle her hafta Perşembe ve
Cumartesi günleri Aikido Eğitmeni Sensei Nurettin
Erginöz tarafından Aikido dersleri verilmeye başlanmıştır. Topluluk ayrıca, 24 Mart 2009 tarihinde
Taijiguan eğitmeni Harun Soydan tarafından “TaiChi” semineri verilmiş, Tai-Chi felsefesi tanıtılmıştır.
TÜRK SANAT MÜZİĞİ KOROSU
Çankaya Üniversitesi Türk Sanat Müziği Korosu,
geleneksel musikimizi geçmişten geleceğe aslını
bozmadan aktarmak ve gençlerimize sevdirmek
amacıyla 1 Mart 2001 tarihinde TRT Ankara Radyosu ses sanatçısı şef Mehmet Özkaya tarafından
kuruldu ve ilk konserini 31 Mayıs 2001 tarihinde
verdi. Kuruluşundan itibaren her yıl düzenli olarak
çalışmalarını sürdürerek konserler veren koromuzu 2002- 2003 akademik yılında şef Emine Gürsel
tarafından çalıştırmıştır. 2003-2004 akademik yılı
başından 2008-2009 akademik yılı Güz Dönemine
kadar Bestekar, Ses Sanatçısı, Şef Kadri Şarman çalıştırmıştır. 2008–2009 akademik yılı Bahar Dönemi
başından bu yana Şef Haldun KAMRAN çalıştırmaktadır.
Türk Sanat Müziği Korosu, Bahar Konserini 28 Nisan
2009 tarihinde gerçekleştirecektir.
ULUSLARARASI TİCARET TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Uluslararası Ticaret Topluluğu, 23 Mart 2009 tarihinde ‘Otomotiv Sektörünün
öğrencilere tanıtımı ve MAN Türkiye A.Ş’nin iş olanakları ve elemanlarında aradıkları özellikler- MAN
A.Ş. ve öğrencilerinin entegre edilmesi.’ Konulu
konferans düzenlemiştir. Konferansa konuşmacı
olarak MAN Türkiye A.Ş. Dış Ticaret Yöneticisi İzzet
ÖZMEN ve MAN Türkiye A.Ş. Lojistik Planlama Mühendisi Özkan İNAL davet edilmiştir.
YAPAY ZEKA VE ROBOTİK TOPLULUĞU
Çankaya Üniversitesi Yapay Zeka Topluluğu, geçen yıl robotik yarışmasına ev sahipliği yapan ilkini düzenlediği RoboÇankaya Robot etkinliğini
bu yıl da 4-5 Nisan 2009 tarihlerinde “RoboÇankaya2009” olarak, Üniversitemizde gerçekleştirecektir.
Geçtiğimiz sene sektörden bir çok önemli ismin
konuşmacı olarak katıldığı ve jürisinde birbirinden değerli isimler bulunan RoboÇankaya Robot
Etkinlikleri’ nin 2. si, Çankaya Üniversitesi Yapay
Zeka ve Robotik Topluluğu tarafından gerçekleştirilecek. Türkiye’ de kurulduğu ilk günden bu yana
106
GÜNDEM NİSAN 2009
iddialı ve ciddi anlayışını koruyan topluluk Türkiye’
nin en büyük robot yarışmalarından bir tanesini
2009 senesinde de düzenleyecek olmanın gururunu yaşıyor.
4-5 Nisan 2009 Tarihlerinde seminerler, söyleşiler,
paneller, robot şovları ve sektörden bir çok sürpriz
ismin katılacağı etkinlikte yarışmacılar Serbest Kategori, Çizgi İzleyen, Sumo ve Mini Sumo kategorilerinde kıyasıya mücadele edecek ve izleyicilere de
büyük bir görsel şölen sunacaklar.
Öğrencilerimizden
DEMOKRATİK ANAYASA
10. cumhurbaşkanımızın görev süresinin dolması ile birlikte başlayan, 27 Nisan 2007 Genelkurmay Başkanlığı bildirisi, Anayasa Mahkemesi’nin
Cumhurbaşkanı’nın seçimi için öngörülen toplantı
yeter sayısı kararı, 27 Temmuz 2007 genel seçimi
ve 21 Ekim 2007 referandumu ile sonuçlanan süreç.
Türk siyasal hayatının yine karmaşık bir örneği.
Toplumların karmaşaya sürüklendiği ortamlarda
her kafadan bir ses çıktığı için toplumun yönünü bulması da nispeten zordur. Bizce toplumların
karmaşaya sürüklenmesinin en önemli nedeni demokrasi denilen yönetim biçiminin yeterince toplum tarafından özümsenememiş olmasından kaynaklanmaktadır. Tam da bu noktada demokrasi ne
anlama gelir sorusu önem taşımaktadır.
Demokrasi en yalın tanımı ile halkın iktidarı demektir. Siyasal iktidarda ilk ve son sözün halka ait olması
demektir. Bunun yoluda açık, özgür ve adil seçimlerle olur. Yalnız bir demokrasi sadece seçimden
ibaret değildir. Unutulmaması gerekir ki Hitler gibi
liderler de seçim sonucu iktidara gelmişlerdir. Seçimin yanında bir demokraside hukukun üstünlüğü,
kuvvetler ayrılığı, temel hak ve özgürlüklerin tanındığı ve güvence altına alındığı, seçimleri kazananların her istediğini yapamayacağı, siyasal iktidarların
kendi değer yargılarını topluma dayatamayacağı
bir yönetim sisteminin olması zorunlu gerekliliktir.
Bu zorunlu gerekliliklerde örgütlenmiş insan topluluklarında yani devlet denilen mekanizmada anayasa olgusu ile yaşama geçirilir.
Anayasa ise bir devletin kuruluşunu, işleyiş ve örgütlenişini, iktidarın el değiştirmesini, bireylerin
hak ve özgürliklerini düzenleyen temel toplum
sözleşmeleridir. Genelde toplumu özelde bireyi ilgilendiren anayasaların asli işlevi birey hak ve özgürlüklerini güvence altına almak ve siyasi iktidarı
sınırlandırmaktır. Hal böyle olunca anayasaları kim
yapar, nasıl yapar sorusu akıllara gelecektir.
Anayasayı yapan ve gerektiğinde değiştiren iktidara kurucu iktidar denir. Kurucu iktidar da kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlar asli kurucu iktidar ve
tali kurucu iktidardır. Asli kurucu iktidar, bir ülkenin
siyasal rejiminde darbe, devrim, ihtilal gibi durumlarda ortaya çıkan iktidardır. Tali kurucu iktidar ise
bir ülkenin anayasasını o ülkede var olan anayasal
esaslara göre değiştirme yetkisine sahip olan ikti-
dardır. Bu anlamda bu günkü siyasi iktidar tali kurucu
iktidardır. Tali kurucu iktidar
hukuken sınırlıdır. Asli kurucu iktidar ise hukuken sınırlı
değildir. Yani daha önceden
konulmuş bir pozitif hukuk
düzenlemesi ile sınırlandırılmamıştır.
Tüm bu açıklamalar göstermektedir ki Türkiye bu ko- Burak KAYABAŞI
şullar altında yeni bir anaya- Çankaya Üniversitesi
sa yapamaz; ancak var olan Hukuk Fakültesi 4. Sınıf Öğrencisi
anayasayı var olan anayasada yer alan kurallara uygun şekilde değiştirebilir.1982 Anayasa’sının 175. maddesinde de anayasa
değişiklerinin nasıl yapılacağı düzenlenmiştir.
Anayasalar toplum sözleşmeleri olarak adlandırıldığına göre anayasaların yapım sürecide demokratik
olmalıdır. Yapım sürecinin demokratikliğide uzlaşı
ve katılımcılık ile sağlanabilecektir.
Anayasalar hukukilik yanlarının yanı sıra siyasi yanları ile de dikkat çekerler. Bu yüzden bir anayasada
bir devletin kuruluş felsefesinin yansımalarının olması o anayasayı demokratiklikten çıkarmaz ve bu
durum Anayasa Hukuku bilimi ile de çatışmaz. Buradan hareketle Atatürk ilke ve devrimlerini içinde
barındıran ve üstelik aklın ve bilimin üstünlüğünü
ve çağdaşlaşmayı hedef alan bu ilke ve devrimler
Türkiye Cumhuriyeti var olmayı Türkiye Cumhuriyeti ismi ile sürdürdükçe anayasasında var olmaya
devam edecektir.
1982 Anayasası’nın anayasa değişikliklerinin hangi şekle bağlı olarak yapılacağını 175. maddesinde
düzenlendiğini belirtmiştik. 1982 Anayasası’nın 175.
maddesinde usuli sınırlar belirlenmiştir. Bu usuli sınırlamaların yanı sıra bir de 1982 Anayasası maddi
sınırlar çizmiştir. Bu maddi sınırlar Devletin şekli,
Cumhuriyet’in nitelikleri, Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti ile ilgili hususlardır. Bu hususlarda 1982 Anayasası’nın 1., 2. ve
3. maddelerinde düzenlenmiştir. Ayrıca 4. maddesiyle de bu ilk üç maddenin değiştirilemezlik yasağı olduğunu ve değiştirme yönündeki tekliflerinde
yasak olduğu vurgulanmaktadır. Burada 4. madde
değiştirilirse ilk üç maddeyi değiştirme yolu açılmış
GÜNDEM NİSAN 2009
107
Öğrencilerimizden
olur denilebilir. Böyle bir durumda var olan anayasal düzene göre tali kurucu iktidar konumunda
olan iktidar, asli kurucu iktidar haline gelir ki, bu da
o iktidarı meşruluğunu sağlayıncaya kadar hukuk
dışı iktidar haline getirir.
Yazımızın başında demokrasinin nasıl olması gerektiğini ve bunun için gerekli şartların anayasal
demokrasi ile sağlanabileceğini belirtmiştik.
Demokratik bir anayasa birey hak ve özgürliklerini
belirten ve bunları güvence altına alan, hukukun
üstünlüğünü, kuvvetler ayrılığını benimseyen, siyasal iktidarı sınırlayan ve onu denetleme mekanizmalarını kuvvetlendiren, iktidar yetkisini kullananların siyasal yapıyı bir dikta rejimine dönüştürmesini
engelleyen bir anayasadır.
Yeni yapılacak bir anayasanın yapım sürecide aynen anayasa içeriği gibi demokratik olmalıdır. Yani
katılımcı (hem kurumsal hem toplumsal) ve uzlaşmacı bir yapım süreci olmalıdır.
Temmuz 2007 genel seçimlerinden sonra Türkiye
gündemini meşgul eden ve sonra rafa kalkan, Mart
2009 yerel seçimleri ile tekrar gündeme gelen yeni
bir anayasada nelerin değişmesi gerektiğini ve demokratik başka hangi hususların düzenlenmesi gerektiğini kısaca sıralarsak:
1-Hukuk devleti ilkesine ve hak arama özgürlüğüne
uygun olarak Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
kararları ile Yüksek Askeri Şura kararları yargı denetimine tabi olmalıdır.
2-Laiklik ilkesi korunarak, laiklik ilkesine aykırı olan
zorunlu din dersleri kaldırılmalı ve Diyanet İşleri
Başkanlığı lağvedilmelidir.
3-Cumhurbaşkanının yetkileri parlamenter sistemin yapısına uygun olarak yeniden düzenlenmeli
ve sadece temsili bir makam olarak saygın yerini
yeni anayasada yer almalıdır.
4-Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun yapısı
değiştirilerek Adalet Bakanı ve Adalet Bakanlığı
Müsteşarı HSYK’de bulunmamalı, HSYK’nin ayrı bir
sekreteryası oluşturularak yargı bağımsızlığı ve yansızlığı sağlanmalıdır. Ayrıca bunlara ek olarak yargıç
ve savcıların denetlenmesi de Adalet Bakanlığı tarafından değil HSYK’ce yapılmalıdır.
5-Anayasa Mahkemesi’ne sadece 1982 Anayasası’nın
150. maddesinde sayılan cumhurbaşkanı, iktidar ve
ana muhalefet partileri meclis grupları ile TBMM
üye tam sayısının en az beşte biri tutarındaki üyelerin dava açma hakkı genişletilerek bireysel başvuru
yolu açılmalıdır.
6-Yargıç ve savcıların örgütlenme haklarının anayasada düzenlenmesi gerekir. Yani yargıç ve savcıların
dernek kurma hürriyetleri anayasal hak olarak düzenlenmelidir.
7-Sıkıyönetim ve olağanüstü haller dışında Kanun
Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi kaldırılmalıdır.
8-Kadınlar lehine pozitif ayrımcılık yapılmalı ve başta siyaset alanı olmak üzere kadınların her alanda
etkin temsillerinin sağlanması için kota konmalıdır.
9-Milletvekili dokunulmazlıkları sınırlandırılmalı ve
sadece kürsü dokunulmazlığı olmalıdır.
86 yaşındaki Cumhuriyet’imize yakışır demokratik
bir anayasa toplumun her kesiminin ihtiyacıdır.
Önce kurtuluşu sonra kuruluşu yaşayan bu toplumun yarattığı bir anayasa herkesin özlemidir.
ADALETSİZ EYLÜL
Önce gözler girdi,
Kapanmak üzere olan güven kapısından…
Sonra siyaha bürünmüş
Yeşil ve sarı eşliğinde
Adaletsiz sıcak bir Eylül rüzgarı, okşadı
ürkek benliği.
Manolya TURABIK
Çankaya Üniversitesi
Öğrencisi
108
GÜNDEM NİSAN 2009
Yeşili öle bir yeşil ki!
Okyanus yosunları boyun bükmüş.
Sarısı daha önce hiç görülmemiş;
Kurumuş ve üzgün sarı yapraklar arasında…
Ama adı üstünde sıcak bir Eylül
rüzgarıydı!
Gelen kış aylarına dayanamayacak
kadar hem de
Matemli aymış ya Aralık
En çok o üşütmüş; sert bir ayaza dönüşüp
Kar olmuş yağmış…
Ayrılık perisinin duyarsız saçlarına
yavaş yavaş…
Öğrencilerimizden
KALIPTAKİ ESTETİK
Gün boyu yollarda gidiş geliş… Otobüslerin kalabalığı… Kalabalık içinde ayrı ayrı hayatların varlığını hissetmeye çalışmak… Tek tek çevredeki insanları değerlendirmek… O ayrı hayatları içinde duyumsama
isteği… Bir anda kendi bedeninden ayrılıp o insan
olsaydım; birazdan, otobüsten inince “kim olurdum,
nereye giderdim, ailem, çevrem, statüm ne olurdu”
düşüncesi…
Yollarda geçen zamanın zihinsel boyutu bu düşüncelerle doldurulurken görsel boyutu da bahsi geçen
insanları izleyerek veya camdan dışarı bakıp mağaza
isimlerine, reklâm afişlerine odaklanarak dolduruluyor benim açımdan. Yine bu rutin içinde bir reklâm
afişinde gördüğüm soruyla düşüncelerim otobüsteki insanlardan, gündelik hayatta iç içe yaşadığım;
fakat kafa yormak için hiç gündeme getirmediğim
bir konuya yoğunlaştı: estetik.
Son zamanlarda “estetik” kelimesi “var olanı değiştirmek, cerrahî olarak müdahale etmek” mevzusunu
çağrıştırsa da sözcüğün aslında “güzel” kavramını
sorguladığını biliriz. Peki, nedir güzellik? Bize nesnenin “güzel” dedirten özelliği ya da özellikleri nedir?
İlk bakışta insanda haz duygusu, beğeni oluşturan
şey güzeldir, diyebiliriz. Peki, beğeninin kıstasları
nedir? Nedir kemerli burnu “hokka” burundan daha
kötü kılan şey ki yeni nesil, sürekli cerrahî operasyon
peşinde koşuyor? Güzel nesne; bir bütün halinde
hoşluk hissi yaratan, kendi sahip olduğu özellikler yanında onu değerlendiren kişinin de bir şeyler katmasıyla anlamlanan, tamamlanan bir olgudur. Bir müzik
eseri içerdiği notalarla, bu notaların birbirlerine uyumuyla bir bütün olarak algılandığında değerlenmeye
başlar ve kişinin görgüsüyle, kültürüyle harmanlanıp
ya daha güzelleşir ya da çirkin diye etiketlendirilir. Bir
tablo, çizeri tarafından kendine has güzellik kavramları katılarak oluşturulduktan sonra sergide onu gören insanın ayrıca değerlendirmesine tabi tutulur ve
bir kez daha testten geçer. Acaba bu yapıt, sergide
onu izleyen adama göre de güzel midir?
Günümüzün en büyük sorunlarından birisi obezite ve malumunuz özellikle gençlerin değişen beslenme alışkanlığından dolayı korkulu rüyası obez
olmak… Peki neden? Sorulduğunda birçok genç
başta sağlık açısından değil; estetik yönlerden değerlendiriyor bu durumu ve “kilo alırsam hiç güzel
görünmem” diyor. Sağlıksız bir şekilde kilo almanın
güzel diye değerlendirilebilir yanı yoktur elbette;
ama örneğin kilolu bir kadın, neden zayıf bir hemcinsinden daha güzeldir ki? Fazladan sahip olduğu
yağları, üzerini örten deri sayesinde görmediğimiz şeyi,
nasıl çirkin diye değerlendirebiliriz ki? Orantısız kilo kötü
görünüyor, diye açıklama yapılsa bile biliyoruz ki herkes
orantısız kilo almıyor; fazla
kilolar, orantılı bile alınsa, çok Nihan KAYHAN
korkunç bir şeymiş gibi de- Çankaya Üniversitesi
ğerlendiriliyor. Sırf zayıf olma Bilgisayar Mühendisliği 3. Sınıf Öğrencisi
modası adına…
Kimi insanın yüzüne yakışan, hatta çoğu zaman karakterli bir kişiliğin sembolü olduğu düşünülen kemerli burunu kestirmek, kırptırmak için adeta yarışta
gençler… Kemerli burun o insanın yüz tipine uygun
olansa bunu çirkin yapan ne?
Benim anladığım kadarıyla vardığım yargı, güzelliğin sözde mükemmeliyetçilik adına belli kalıplara
sokulmaya çalışılıp tek tip güzel modeli oluşturulmak istenmesi: Sıfır beden, minik burun, renkli göz
(onun da çaresi lens ya) sahibi bir kadın tipi. Ne acı
ki insan söz konusu olduğunda, güzellik sadece kadında olması gereken bir özellikmiş gibi, kadında
güzelliğe biçim verilmesi de bir ayrı konu. Sanki kadın bir nesneymişçesine…
Bunun dışında müziği ele alırsak Batı özentisi müzik anlayışı ile halk türkülerinden gittikçe uzaklaşan
insanımızın güzellik anlayışını değiştiren ne? Yüzyıllardır, hatta binyıllardır kopuzuyla, bağlamasıyla
güzel olan, halk hikâyeleriyle sözler oluşturulup
tamamlanan, dinlendiğinde cana dokunan türkülerimizken bizde hoşluk duygusu oluşturan; şimdi
nasıl oldu da rock-pop daha dinlenilebilir, daha güzel diye düşünülür oldu… Kanımca bunun altında
da yine sabit güzellik kavramı oluşturma fikri var.
Yani “Çağdaş olan Batıdır, Batılı olan güzeldir” sözün özüyle…
Ne acı ki bu moda yakalama, genele uyma hevesi
yüzünden gittikçe yozlaşan değerlerimizden birisi
de estetik kavramımız oldu. Böyle şeylere meyletmeyenlerin bile çevrenin düşünceleri karşısında
bu kalıplara girmek istemesi de gayet anlaşılır…
Şu şartlar altında insanın “güzelliğin on para etmez; bu bendeki aşk olmasa” denilen zamanları
yâd etmesi, yine güzelliği özünde araması da kaçınılmaz değil midir? Dilerim ki güzelliği özümüzde
aramak için çok geç kalınmış denecek kadar yozlaşmış olmayalım…
GÜNDEM NİSAN 2009
109
Spor
TAKIM KAPTANIMIZ VE
GENÇ OYUNCUMUZ İLE RÖPORTAJ
Gündem dergisinin 32. sayısı için 1. Lig Bayan Basketbol Takımımızın kaptanı, Gülizar SEZER ve genç oyuncularımızdan Candide ÖZTÜRK ile takımımız ve
eğitim konularında keyifli bir röportaj gerçekleştirdik.
Gülizar SEZER
• Basketbola ne zaman ve hangi kulüpte başladınız?
Basketbola 1993 yılında Galatasaray alt yapısında
başladım.
• Basketbol oynamayı seçmenizin nedenleri nedir?
Aslına bakarsanız, benim spor hayatım voleybol
oynayarak başladı; ancak daha sonra o zamanki
antrenörüm basketbolda da en az voleybol kadar
başarılı olabileceğimi söyledi ve beni basketbola
yönlendirdi. Şu an iyi ki de yapmış, diyorum; çünkü
basketbol oynamaktan aldığım keyfi voleyboldan
alamayacağımı düşünüyorum. Yani antrenörüme
teşekkür borçluyum.
• Çankaya Üniversitesi’ne transfer olana kadar hangi
takımların formalarını giydiniz?
11 yıl Galatasaray formasını giydim. Daha sonra 4
sene Erdemir ve 1 sene de Ceyhan Belediyesi’nde
oynadım. Bu sezon başında da Çankaya
Üniversitesi’ne transfer oldum.
• Türkiye’de sporla eğitimin birlikte yürümeyeceği kanısı hâkim. Bu konudaki görüşleriniz nedir?
Ben kesinlikle böyle düşünmüyorum. Bunu takımımızda görebiliriz. Şu an takımda bulunan Candide
110
GÜNDEM NİSAN 2009
olsun, Dila veya Damla olsun buna en güzel örnekler. Bu arkadaşlarımız hem üniversitede okuyup
hem basketbol oynuyor. Bu da gösteriyor ki basketbol, daha doğrusu spor ve eğitim iç içe yürüyebilir.
• Bayan basketbolunun, 2005 Avrupa Bayanlar
Şampiyonası’nın Türkiye’de olmasıyla kazandığı yukarı doğru bir ivme söz konusu. Bu ivmenin gerek basketbolun imajına gerekse Bayanlar 1. Ligi’ne yansımaları sizce nasıl oldu?
Bu, bizim için çok önemli; ama aynı zamanda geç
kalınmış bir başarıydı, diye düşünmekteyim. Ancak
şu an için var olan sistemde bu başarının devam
edeceğini sanmıyorum. Bana kalırsa gün geçtikçe
geriye doğru gitmekteyiz ve gideceğiz. Dört yabancıya izin verilen bir sistemde, genç Türk oyuncular yeteri kadar süre alamıyor. Bu da oyuncuların
basketbollarını geliştirmelerini engelliyor. Bir basketbolcu, maçlarda süre alarak oyununu ve kendine güvenini geliştirebilir. Yapılması gereken, liglerde oynayan yabancı sayısının kısıtlanmasıdır. Buna
en güzel örnek, geçen senelerde benim de içinde
bulunduğum kadroyla Galatasaray Bayan Basketbol Takımı’nın final four oynayarak üçüncülük kürsüsüne çıkmasıdır. Bizim o zamanki kadromuzda iki
Spor
yabancı oyuncu bulunuyordu. Bence sistemin tekrar böyle olması gerekir. Böylelikle Türk oyuncuların kendilerine güvenleri gelir ve genç oyuncuların
oyunda yer aldığı süreler artar.
• Size göre basketbolun Türkiye’de futbol kadar ilgi
görmemesinin sebepleri nelerdir?
Bu bizim kültürümüzün böyle şekillenmesinden
kaynaklanıyor. Haftanın hemen her günü gerek
dünyanın diğer liglerinden gerekse kendi ülkemizden futbol maçlarının yayımlanması ve her televizyonun futbol programlarına yer vermesi söz konusu durumu sağlamakta. Buna karşın basketbolla
ilgili programların sayısı çok az. TRT, SkyTürk ve Fenerbahçe adlı televizyon kanallarında yayınlanan
üç programın dışında basketbolla ilgili yayınlara
rastlamak imkânsız. Ayrıca bu programlarda da bayan basketboluna ayrılan süre programın neredeyse onda birini kapsıyor. Hal böyle olunca basketbol
ilgi odağı olmanın dışında kalıyor. Medyanın ilgisinin artması şüphesiz ki bu durumu değiştirecektir.
Ancak görülen o ki medya kuruluşları futbolu diğer
spor dallarının önünde tutmaya devam edecek.
• Bayan basketbolunun erkek basketbolu kadar ilgi
görmemesi ve gazetelerde hep arka planda kalmasının önüne geçilmesi için neler yapılmalıdır?
Kanımca bu durum biraz da görsel etmenlere dayanıyor. Erkek basketbolunun daha hareketli, sert
ve mücadeleye açık olması bu sonucu doğuruyor.
Daha atletik hareketlere, smaçlara ve gösteriye meyilli bir yapısı olan erkek basketbolunu bayan basketbolundan daha fazla izlenebilir yapmakta.
• Bu sezon başında neden Çankaya Üniversitesi’ni seçtiniz?
Aslında mutlu bir tesadüf oldu, diyebilirim. Eşim
de basketbol oyuncusu ve kendisi bu sene başında
Ankara Basketbol Spor Kulübü’yle anlaşıyordu. Bunun için Ankara’ya gelmiştik. Çankaya Üniversitesi
Spor Koordinatörü Haluk Bilgin’le bir araya geldik
ve kendileri, beni Çankaya Üniversitesi’nde görmek
istediklerini söylediler. Ben de bu teklifi hiç düşünmeden kabul ettim.
• Transferiniz gerçekleştikten sonra Çankaya
Üniversitesi’nde nasıl bir ortam bulmayı bekliyordunuz? Beklediğiniz ortamı gerek yönetim ve idarî kadroda gerekse seyirci kitlesinde bulabildiniz mi?
16–17 senedir basketbolun içinde olan bir oyuncu
olarak zaten Çankaya Üniversitesi’ni yakından ta-
kip ediyordum. Bayan basketboluna yatırım yapan,
Ankara’da ekol olmuş ve bunu tüm ülkeye yaymayı
başarmış bir kulüp. Transferim gerçekleştikten sonra da bana söylenen her şeyin vaatte kalmayıp gerçeğe dönüştüğünü gördüm. Daha açık söylemem
gerekirse beklediğim her şeyi buldum ve hiç hayal
kırıklığına uğramadım. Sorun olarak söyleyebileceğim tek şey ise seyircimizin azlığı. Seyircimiz bizi
maçlarımızda yalnız bırakmıyor; ancak biliyorsunuz
ki basketbol çok seyirciyle birlikte güzel olan bir
spor. Bizim bu konuda bazı eksiklerimiz var. Seyirci
sayısı bence yeterli değil. Buradan da bu röportajı
okuyanlara seslenmek istiyorum. Lütfen bizi yalnız
bırakmayın.
• Takım kaptanı olarak, Çankaya Üniversitesi’nin kısa
ve uzun vadedeki hedefleri hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Bu takımın kuruluş amacı ligde kalıcı olabilmekti ki
bunu başardık. İkincil hedefimiz de elbette playoff oynamak. Önümüzdeki maçlarda alacağımız
sonuçlara göre bu hedefi de başaracak güçte olduğumuzu düşünüyorum. Uzun vadede ise, sürekli
play-offta yer alan bir takım olabilmek ve özellikle
Türkiye Kupası’nda finalleri zorlayan, final oynayan
ve belki de kupaya uzanan bir takım olmak ana hedefimiz. Bunun için gerekli alt yapıya sahip olduğumuzu düşünüyorum. Umarım organizasyon bu seviyelerde gider ve biz de hedeflerimize ulaşabiliriz.
• Candide’nin basketbolu hakkında neler düşünüyorsunuz?
Benim sezon başından beri Candide hakkındaki
görüşlerim değişmedi. Elbette ondan yaşça büyük ve tecrübeli bir abla, dahası kaptan olarak bazı
tavsiyelerde bulunuyorum. Öncelikle çok cesaretli
ve zeki bir arkadaşımız. Basketboldaki hedeflerini
gerçekleştirmesi için biraz sabırlı olması gerektiğini
düşünüyorum. Eğer sabrederse oyun zekâsı ve yetenekleriyle doğru orantıda çok iyi yerlere geleceğini düşünüyorum. Var olan cesaretini daha normal
standartlara indirirse çok daha başarılı olacağına
eminim.
• Son olarak genç basketbolculara ve özellikle oyuncu
ailelerine neler söylemek istersiniz?
Genç basketbolcu arkadaşlarımın öncelikle basketbola çok fazla konsantre olmaları gerektiğini
düşünüyorum. Tekrar vurgulamam gerekirse bu
ligde işleri gerçekten çok zor. Maçlarda maalesef az
GÜNDEM NİSAN 2009
111
Spor
süreler alıyorlar ve bu onların konsantrasyonlarını
fazlaca düşürüyor. Çok çalışmak elbette ki önemli;
ama biraz da işlerine emek harcamaları gerekmekte. Sadece antrenmanlarda var olmak değil; basketbolu düşünerek bu oyunun ruhunu yaşamaları
gerekiyor. Ailelere gelince, artık günümüzde aileler
çocuklarının sporcu olabilmesi için çok fazla çaba
harcamakta. Bunu özellikle Çankaya Üniversitesi’ne
geldikten sonra daha iyi anladım. Ailelerin çocuklarının arkalarında durup desteklemesi bu işin olmazsa olmazı. Çocuklarını spor yapmaya teşvik
etmeleri, genç kardeşlerimin gerek ruhsal gerekse
fiziksel gelişimlerini tamamlayabilmeleri için çok
önemli. Aileler, spor yapan insanların sosyal alanda daha başarılı ve gelişmeye açık olduklarını fark
etmeli.
Candide ÖZTÜRK
• Alt yapıdan itibaren Çankaya Üniversitesi Spor
Kulübü’nde oynadığınızı biliyoruz. Çankaya Üniversiteli olmanın size kattıkları nelerdir?
Çankaya Üniversitesi’nde ve takımında yer alabilmek gerçekten çok önemli; çünkü Çankaya Üniversitesi, öncelikle Ankara sonrasında da Türkiye’de
bu işe önem ve destek veren bir kurum. Çankaya
Üniversitesi’nde alt yapılardan beri oynamamın
yanında, eğitim hayatıma da önce Arı Okulları’nda
başlayıp sonrasında Çankaya Üniversitesi’nde devam etmek öncelikle çok güçlü bir aidiyet duygusunu da beraberinde getiriyor. Çankaya Üniversitesi
benim ikinci ailem gibi. Babamın işi sebebiyle ailemin şehir dışında olduğu dönemde ben Arı Okulları
112
GÜNDEM NİSAN 2009
ve Çankaya Üniversitesi’ne emanettim. Bu yüzden
benim için çok daha önemli Çankaya Üniversiteli
olmak.
• Aileniz basketbol oynamanıza nasıl yaklaştı?
Benim basketbola başlama sebebim aslında ailem;
çünkü küçük yaşlarda bir kaza geçirdim ve sağ kolumda bazı problemler yaşamaya başladım. Aslına
bakılırsa ailem fizik tedavi olsun, diye beni basketbola yönlendirdi. Annenim eski bir basketbolcu
olması bunun en büyük sebebi. Basketbolumu geliştirmemden onlar da çok mutlu ve gururlu. Basketbola ilk başladığım zamanlarda geçirdiğim kazanın
yan etkilerini çok hissettim; bazı hareketleri yapmamda ve antrenmanlarda gösterilen şeyleri tam
olarak hayata geçirmekte zorluklar yaşadım. Hatta o
zamanki hocalarım beni motive etmek için sürekli
üstüme düştü. Bu, zaman zaman sert ifadelerle kimi
zaman da teşvik edici ifadelerle oldu. Geçirdiğim
kazanın etkilerini kapatmak için başladığım basketbol, zamanla vazgeçilmez bir tutkum oldu. Açıklarımı kapatabilmek adına çok fazla çalıştım. Bunu özel
antrenmanlar izledi. Aslında basketbola ısınmam ve
kendime güvenimin gelmesi, Milli Takım’ın aday kadrosuna çağrılmamla oldu, diyebilirim. Yıldız, Genç ve
Ümit Milli Takımlarda forma giydikçe basketbolumu
ilerlettim. Hocalarım da bendeki gelişmeyi gördü ve
A Takım’a kadar yükseldim.
• A Takım’a yükselene kadar hangi aşamalardan geçtiniz
ve kaç senedir A Takım kadrosunda bulunuyorsunuz?
A Takım kadrosuna girene kadar çok fazla zorluklar çektim. Alt yapılarda oluşturulan kadrolarda yer
Spor
alan tek uzun oyuncuydum. Bu da beni psikolojik
ve fiziksel olarak bir hayli yordu. Boyumun uzun
olmasına rağmen takımda genelde yaş olarak en
küçüktüm. Yıldız Takım’da oynarken Genç Takım’ın
ilk beşinde sahaya çıkıyordum. Ne kadar fiziksel
avantajım olsa da yaşımın o kategorilere uymaması
beni zorladı. Hep bir üst kategoride oynamak hem
güzel hem zor bir durum. Bundan dolayı çok fazla
antrenman yapmak zorunda kalıyordum. Ancak bu
antrenmanların neticesinde dört sezondur A Takım
kadrosunda olmak bana gurur vermekte.
• Yaşınızın hayli genç olmasına rağmen dört senedir
Bayanlar 1. Lig’de oynuyorsunuz. Bu deneyimin alt kategorideki maçlarda size kattıkları nelerdir?
Ben bunun en büyük faydasını Samsun’da düzenlenen Genç Bayanlar Türkiye Şampiyonası’nda
gördüm. O dönemde A Takım’la antrenmanlara
çıkıp Genç Takım’la çok az birlikte olabiliyordum.
Samsun’a gittiğimde, diğer takımların uzunlarıyla
baş etmek zorunda olduğum gerçeğiyle yüzleşmek aslında beni biraz ürküttü. Bir de bizim takımdaki tek uzun bendim, diğer takımlarda ise birden
fazla uzun oyuncu mevcuttu. Ancak gördüm ki A
Takım’la antrenman yapmak, yabancı oyunculardan bir şeyler kapabilmek ve onlara savunma yaparak savunma yapmayı öğrenmek bana çok şey
katmış.
• Eğitim hayatınızla basketbol bir arada nasıl yürümekte?
Lise hayatımda çok daha kolay yürüyordu. Kitabı
alıp kitaptan çalışabiliyordunuz ve bu size avantaj
sağlıyordu; ancak üniversiteye gelince bunun böyle olmadığını gördüm. Üniversitede mutlaka derse
katılmanız ve can kulağıyla dinlemeniz gerekiyor.
Anlatılan bir kelimeyi dahi kaçırmanız sınavdan
kötü not almanızı sağlayabiliyor. Onun için liseye
oranla biraz daha zor; ama sporun verdiği enerji ve
disiplin, derslerimde de bana çok önemli katkılar
sağlıyor. Çankaya Üniversitesi’nde matematik-bilgisayar okumaktayım. Zor bir bölüm olmasına rağmen gerekli şartları yerine getirdiğiniz zaman spor
ile birlikte eğitimin aynı başarı çizgisinde ilerlememesi için herhangi sebep yok.
• Genç bir oyuncu olarak, takımda sizden tecrübeli
oyuncularla olan ilişkiniz nasıl?
Biz genç bir takımız, oyuncular arasında çok büyük yaş farkları yok. Diğer takımlardan Çankaya
Üniversitesi’ne gelen oyuncu büyüklerimiz de var.
Biz genç oyuncular olarak onların deneyimlerinden
faydalanıyoruz. Aramızda çok fazla yaş farkının olmaması da daha fazla kaynaşmamızı sağlıyor. Deplasman seyahatleri veya antrenmanlar olsun çok
eğlenceli ve keyifli geçiyor. Bu da bizim işimize olan
bağlılığımızı olumlu yönde etkiliyor.
• Takımdaki yabancı oyuncuların size kattıkları nelerdir?
Çoğu yabancı arkadaşımın basketboldaki en üst
bayanlar ligi olan WNBA (Bayanlar Profesyonel
Basketbol Ligi) tecrübesi var. Ben, pozisyonum
gereği, daha çok uzun oyuncularla yakın ilişkiler
kuruyorum. İki uzunumuz da daha önce Türkiye
liglerinde oynamış ve ligi tanıyan oyuncular. İdmanlarda ve özel yaşantımızda genelde birlikteyiz. Salonun dışına çıktığımızda da birlikte zaman
geçirebiliyoruz.
• Gülizar nasıl bir kaptan?
Kaptan, kendinden genç veya daha deneyimli
oyuncularla çok iyi anlaşan, herkese aynı mesafede durabilen bir insan. Ayrıca birey olarak da çok
sevecen. Takımımızda herhangi bir gruplaşma hiç
yaşanmadı, bundan sonra da yaşanacağını sanmıyorum; ancak, böyle bir durum gerçekleşmeye başladığı anda, kaptanın buna mutlaka müdahale edeceğini de düşünüyorum. Kesinlikle çok deneyimli,
Avrupa’da başarılar görmüş, ligde sayısız şampiyonluklar elde etmiş birisi. Kaptanımız bu deneyimlerini bizimle paylaşıyor. Sezon başında kötü sonuçlar
alıp zaman içinde toparlanmamızın en büyük sebebi, kaptanın bizi bir arada tutması ve umudumuzu
kaybetmemize hiç izin vermemesidir.
• Ailenizin size verdiği desteği baz alarak, ailelere bir
mesajınız var mı?
Ben genelde altyapı antrenmanlarını kaçırmamaya
ve alt kategorideki arkadaşlarıma destek vermeye
özen gösteriyorum. Antrenmanlarda ailelerle de konuştuğumda, kafalarında sporla eğitimin aynı anda
yürümeyeceğine dair soru işaretleri oluştuğunu
görüp üzülüyorum. Kesinlikle bu görüşe karşıyım.
Bence çocuklarını spora teşvik edip yönlendirmeliler; çünkü günümüz gençliğinin maalesef kötü alışkanlıklara çok fazla özenip yöneldiğini görüyoruz.
Spor bunu engellemenin en güzel yoludur, diye
düşünüyorum.
Çankaya Üniversitesi Basın ve Halkla İlişkiler Birimi
GÜNDEM NİSAN 2009
113
Fotoğraflarla Yeni Kampüs
ÇANKAYA ÜNİVERSİTESİ
YENİ KAMPÜSÜ
114
GÜNDEM NİSAN 2009
Basında Çankaya Üniversitesi
Turkish Daily News - 04.01.2009
Hürriyet Ankara - 05.01.2009
www.kampusgundemi.com
www.uniaktivite.net - 19.03.2009
Sabah Ankara - 03.01.2009
www.aa.com - 12.03.2009
www.cumhuriyet.com - 19.03.2009
Anayurt - 21.03.2009
Taraf - 03.01.2009
GÜNDEM NİSAN 2009
115
Basında Çankaya Üniversitesi
bigglook.com - 13.02.2009
Dünya - 28.02.2009
Hürriyet Ankara
Hürriyet Ankara - 21.03.2009
Dünya Ostim - 01.02.2009
Gözlem Kobi Haber - 07.02.2009
116
GÜNDEM NİSAN 2009
Basında Çankaya Üniversitesi
Güneş - 19.03.2009
Haber Türk - 06.03.2009
Günlük - 12.03.2009
Günlük - 12.03.2009
www.kampusgundemi.com - 26.03.2009
www.hurriyet.com - 25.02.2009
GÜNDEM NİSAN 2009
117
Basında Çankaya Üniversitesi
Kobiefor - 01.02.2009
Kobiefor - 01.02.2009
Olay Ankara - 26.03.2009
Posta - 04.03.2009
Sabah Ankara - 14.03.2009
Star Ankara - 27.03.2009
Tercüman - 07.03.2009
118
GÜNDEM NİSAN 2009
Basında Çankaya Üniversitesi
Zaman - 07.03.2009
Yenigün İzmir - 21.02.2009
Hürriyet Ankara - 12.03.2009
www.haberturk.com - 07.03.2009
haber10.com - 19.03.2009
Hürriyet Ankara - 27.03.2009
GÜNDEM NİSAN 2009
119
ÇANKAYA GÜNDEM DERGİSİNE
GÖNDERİLECEK YAZILARDA UYULMASI
GEREKEN KURALLAR
Bilgisayarla metin yazımında kullanılacak standartlar aşağıdaki gibidir:
Karakter: Open Office veya Microsoft Office
WORD programında, Times New Roman ya da Arial
gibi standart karakterler kullanılmalıdır. El yazısı ve
benzeri süslü yazı karakterlerinden kaçınılmalıdır.
Karakter Büyüklüğü: Dipnotlar 10 punto, dipnot
dışında kalan tüm yazılar 12 punto büyüklüğünde
olmalıdır.
Karakter Stili: Bölüm ve alt başlıklar koyu (bold)
yazılabilir. Bunun dışında yazı metninde koyu (bold)
karakter kullanımından kaçınılmalıdır.
Ekran / Kâğıt Kenar Boşlukları: Standart Word program ayarları kullanılmalıdır.
Sayfa Oturumu: Yazı, sayfanın soluna yaslı bir biçimde (left corner fonksiyonu) yazılmalıdır. Bundan
dolayı Open Office veya Microsoft Office WORD
programının varsayılan ayarlarıyla oynamamanız
önerilir. Birçok yazıda görülen ortalama alışkanlığı,
yazıyı ilk zamanlar güzel göstermekten öte Türkçe
120
GÜNDEM NİSAN 2009
kurallarına tam uymadığı için, sözcükler arasındaki
tek vuruşluk boşluğu kimi yerlerde birkaç vuruşa
çıkararak açmaktadır. Bundan dolayı, yazılanların
sayfada ortalanması dizgi ve matbaa görevlilerince
gerçekleştirilir.
Satır Aralıkları: Asıl metin 1,5 veya 2 satır aralığıyla yazılır. Paragraflar ve alt bölüm başlığı ile metin arasında boşluk bırakılmaz. Dipnotlar tek aralıkla yazılır. Paragraflar sol kenardan 1 tab vuruşu
içerden başlar. Blok alıntılar ise, 2 tab vuruş içerden
başlar.
Sayfa Numaralandırma: Tüm sayfa numaraları
sayfanın altına ortalanmış olarak yazılır.
Yazım ve Noktalama: Sözcüklerin yazılışında ve
noktalama işaretlerinin kullanımı konusunda öncelikle, Türk Dil Kurumu’nun Yazım Kılavuzu’nun son
baskısına başvurulmalıdır. Alıntılarda, metnin orijinal hali korunmalıdır.
TDK Yazım Kılavuzu’nun İnternet sürümüne
www.tdk.gov.tr adresinden ulaşılabilir.
Çankaya Üniversitesi Rektörlüğü
Öğretmenler Caddesi No:14 Yüzüncüyıl 06530 Balgat - Ankara • Tel: 0312 284 45 00 • Faks: 0312 285 96 31 • [email protected]
Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü
Tel: 0312 284 45 00 / 140 • Faks: 0312 285 63 36 • [email protected]

Similar documents

Eşref Edip Fergan – Hayatı, Eserleri

Eşref Edip Fergan – Hayatı, Eserleri ismini kendisinin kullanmayı tercih ettiği imlâya uygun olarak yazdık. Ancak, kendi kaleme aldığımız bölümlerde, Türkçe’nin günümüzde geçerli olan imlâ anlayışına uygun olarak yazarın ismini “Eşref...

More information

Ş u satırlar yazıldığı ve herkes hak

Ş u satırlar yazıldığı ve herkes hak zan da Burhan Belgeydi. Zavallı gazeteci fena halde azarlamyor, hizaya çağırılıyor, ih­ tarlarda bulunuluyordu. Peki Ge­ neral Riley'in beyanatını "iç işle­ rimize müdahale" diye tenkid eden muhali...

More information

Zihin Haritası - ODTÜ Mezunları Derneği

Zihin Haritası - ODTÜ Mezunları Derneği ODTÜ Mezunları Derneği Ocak 2009 © 2009 Teknolojik ve Kurumsal İşbirliği Merkezi www.tekim.com.tr

More information

öğrenme yönetim sistemleri (öys) için bir karar verme modeli a

öğrenme yönetim sistemleri (öys) için bir karar verme modeli a ÖYS Seçimi için Karar Destek Modelinin Geliştirilme Süreci Bu çalışma ile, organizasyonun ya da işletmenin eğitim ihtiyaçlarının giderilmesi için karar vericiler tarafından e-öğrenme yaklaşımının t...

More information