Fulfulde Proverbs

B lndi Fulɓe
W r ɓeyden nnd l men dow
b lndi Fulɓe
Fulfulde Liter cy Promotion Project (FLPP)
N m koo moye Pullo h ni j nn !
Piyuki foondol 2015 –10— Ɗereeji 100
© 2015 Yusuf Habu Na’ango e Adamu Siwto
© Diidi: Renée C. Wen er, winnduɓe e SIL Int’l Lit. Dept.
B lndi Fulɓe
Pullo Few y mm wonn t
fewre
W r ɓeyden nnd l men
dow b lndi Fulɓe
Kawtuɓe Ko Winnda
Yusuf Habu Na’ango
e
Adamu Siwto
Ko Deftel N eˈel S
wi dow B lndi Fulɓe:
1. H kkiilo ……………………………. 3 –10
2. Nyeeruki Kuu
l ………………….. 10 –17
3. K mmunde ………………………...17—19
4. H
li Boɗɗum ……………………. 20 – 22
5. Goo n ……………………………. 22 - 30
6. Jonnde J m ……………………….30— 32
2
B lndi Fulɓe
H kkiilo
A ɗon w
l yeeso, ɓ
A femmb t
Ay h t
wo e 1rto.
oɗɗo to o w ll
c
ɗon.
n ol nden lootir juuɗem e
toɓɓel ndiy m.
3
Arɗiiɓe nj
w
yii, nden boo s kitiiɓe
neeɓ yii.
Ɓellere m
ru hopp ndu.
Ɓinn el 8ett t
ɓinn el.
Bu’e t kki l r l.
C mnun u woni ɓurdun u.
Cott
ndi s
l ke wdi.
D wuɗo no hiss y n
n e.
Ɗowdi duɓɓi sey oɗɗoɗo bototoondi.
Ɗowdi ir t
ke, to nj
Ɗ m l mm t
ɗ
ɗ m d ɗɗ
fu ndi tokkete.
k
.
Ɗon to n ol sewri n ol t ’irt .
Ɗoydi /ɗowdi duɓɓi.
Ɗu’um m
ɗum mb bb t n, joomu mb bb
4
w r
Ɗuw
yii t w non.
ki nde helt t , ndikk towruki d
r nnde.
Gonnd l kedde luwe.
Gikku m
rori mm
Gikku diidol tep
Gite ny m t
h
h kkiilo nyebbe.
re.
mm e ɗe nndi ko reedu
ri.
Gonnd l kedde luwe.
5
H ɓɓirndu ɗ ɗi m
ru.
H kkiilo yi’ t , ite boo ɗum ndiy m meere.
H nnde t n w ddi n el w l
Hocc koyn
Hoolo njumt
l ŋ ncir
b
b .
ite.
ɗi.
Jonnde mere hokk t
korɗo reedu.
Jooliiɗo koo l ɓi hokk n nn
Jukkun u jokk ɗi n
Juulirde pobbi, w
Juutuki wicco, no
y.
puccu.
ne l
hooji/d w
ɗɗ fuu
6
ɗi nj h .
y ɓ yn o.
K ɓɓuɗo m wndu, k num 1tt t /1st t /1rt t
ndu.
Ko henndu w ddi duluuru ɓofti.
Ko honnduko y
Ko n
s
di h ɓɓi, junn o 1rt t
wi n
luuɓ t /h cc t .
Ko 8 kki mbe’ no 8 kk y mb
l .
Koɗo koo w rdi e leeso, o kootoow .
M rt
horde kooli n ul .
M wɗo e tuut
Mb bb w
mm
wolc t
ti puute nde’i.
Mbe’ meeɗ yii h ɓɓuki mbe’ .
Mo All h hokki ɓuri mo b
hokki.
Mornɗi bee tenɗi.
7
b
.
ɗum.
Morti do’i ɓuri do’i mort
N
yi.
nem n
pur , s kko b
Ndikk well
e dow weelo.
Ndiy m loot t
ɗowdi/mbeelu.
Ndiy m powɗ m n
N e n sti co
No j
l
de piyiin
el
ɗum 1jjirde p
miiɗo.
m nu w ylitori fuu, ny
l l t kk t
hooru/r w ndu/ kuttiru/ɓoos
Noppi ɓurt
hoore.
Nowru woɗɗ
Ny lluk w
hoore.
l
yi.
Nyebbe bumɗo nde o’o kukk t .
Nyol
Oɓ
yi wi’ h cc y.
ke moo8un
ɓi.
l.
8
ru.
.
O jonn i nde ɓennd
O ny
mi n
O teeni n
l ɓor
yi.
k
.
l nyuu8i.
Pewɗ m n ortooj m.
Soll
re kosɗe ɓurii soll
re pooɓe.
T
hipputu hippiinde.
T
ommbutu ommbiinde.
T
w mtu n
T
ku jo o bone hopp .
To
s pp
l w mt
m heft
yi, ko loj
To ndu wuu1 ndu ŋoh t
Towndu tow
m heft t
.
.
ndu.
To ndi minyi ndi rimnd t
To m
k .
.
yo h ɗi huulu o, n o h ɗ t
9
so’
ki.
Tulluk w
W ri n n k
B kk
li y
si.
, hooti yi’
k
.
ooro tuut k nŋeeri.
Nyeeruki Kuu
Ɓ
r
Ɓ
ro wemn e jom h llun e.
Beel
ki beemb l, h rn t
l
ɗo j l t
beel
ɗo.
fuutere dottowo nyiiri.
Belɗum j lni ujjo nder mbeeb l.
Ɓinn el oodun el conndi, hi
m wɓe.
10
oy
du
Ɓokki rimi ny
Bu’
ɗe m
nde w y moodibbo d nyi ujjo.
ɓost
k
C ɓɓulle ɓenndi b
Cuule p ddi c
ccu bu’eteeɗe.
ɗi mbumi.
rol.
Debbo ɗum orko, s wru t n woni o jo
Deenowo hittorde ko w ɗ t e lonn ere?
Do
udu 1ɗɗ
n
.
11
t
ko.
Donn
l kusel tedd nt
Dowru m jj t
n
Ɗuuɗuɗo meetu/h
yoɓ y ny m
m
yk mum.
l no
nde
m mum.
Gooto mo soll
G yn
fowru.
re.
ko nyiiw hul t
H
r nnde humto hewt t
H
r nnde k rɗo n f t
12
nyiiw .
m wri.
beel
ɗo.
Hiinde def t welko.
Hoyɗi e ɗon ny
m , h rn t
Huuduure fowru h
beel
ɗo.
s mm m y mɗit t .
Joomu conndi k num def t nyiiri.
Joomu puccu wi’i n u w
b ’onoowon u.
13
t h kko
Joorun
l ɗum huɓɓirt hiite.
Junn o wuddo ny
ny t
ɓ
wo.
K
rɗo e nndi ko beel
ɗo wontidiri.
Ko nj r njumri sey to
y ri
1ɗeeki.
Ko nd new ny
w
ny
mi no
t y.
Ko puccu w
Ko t
mi hisi, ɓ leew to ny
t , ny
l l/dut l e heɓ tewu.
uɗo h tinirde loot
ki (s
bulu) nd nye,
l l e r nni mum.
Ko weln n fuu no wel y.
Koo moye huwi non no yiɗiri, heɓɓ t
Koo moye w ɗɗi / m
ko yiɗi.
i puccu suuno, o
14
jippoto wuro semteende.
Koyɗe e suuti /siwti mm
Siwt
ɓernde suut
ki/
ki
Koyɗe mbumɗo som t
Lelw do
pe
t nden ɓiyum l d .
15
ki/fer
ki.
Lutt n
ɗo nyiiri monn nt
/tikk nt
lonn ere.
Meerejo luw l mb ɓ ttu, sewi tuf t
/yuw t
ko leeɓol.
Mo eer
Mo h
yi m
r
yo h m8 t
yi h rn t
Mo muny n
buute.
.
yi curɗe jokk t
ko
8ulɓe.
Mo so’’
d
yi ɓ diiɗi so’’ y
yiiɗi.
Ndiy m ɗ m ɗum toroyi, loot t
nyiiw .
Ndiy m w r t
Ny
ɓii linn u.
ki nj rti njumri mum.
16
hoore
To
h pd y e iyeende to sey t
m 88ere m .
Wicco n eeloob w ɗɗ ni leydi.
B roowo yiɗ
8 reeki.
K mmunde
All h m ɓɓ t
All h wij t
f l .
wij
ye meere.
17
donoɗ
Do
m yde/ w
de, suuɗo to yenn
nde.
D nyuki meerejo, ndikk rufuki reedu.
D
w yilɓe
ɗ yi femmborki, hore ji
w l
e femmbi.
Diil ye m wri w
Ɗokko yett t
t t
hikk .
All h sey to o yi’i bumɗo.
Dow k yeejo semt , ndikk l
18
hir heɓ koɗo.
E m nn u ni nyiiw ɓuri mboj , mm
w
n
’
luuki e l dde.
Fiy do
n
ɗum or
ku.
Heccere rti ɓenndunde y noyki.
K
yɗiniiɗum, n eeloob nder holb
Kokku ɗom k roori,
h ɗ t
ru.
ɗum l r l.
Kokkuɗom seɗɗ n h nnde, j n o no hokkete
ɗuɗɗum.
Bumɗo mo pin
N
ri.
m dut l/ciil l 1iri h ɗ t
buubel m
1ir .
P ll
ndi hul t
T llotoon
W l
ko n
luuro le
l moo8 t
l.
.
n e w wdi bee lutt
19
n
l hiite.
H
li Boɗɗum
Cobb l ɗotti kos m.
Colli n nnduɗi pird t .
D ɗɗo colli n
E mi yiɗi ny
ny
’ ɗum duujiije.
muki mm
meeki.
Goot l kuɓɓoow l.
20
mi yiɗ
Kodde n ni l mɗ m.
Mb bb hoot ni t llorde mum.
Moye foti wi’ hoore inn /d
d l
woodi tenɗi?
Muusuru e nndi to w s t bu’ .
N tti hocc
Ny
yi hisn t
ujjo.
ki piɗi metoowo e ɗemn
Ŋ tiiy m e moɗiiy m n nnd
Fe’irde semt t
koyn
21
l.
.
l joomum.
miɗo e
Puutuɗo monn t
To
1yi neɗɗo t
To
y h t
n nuɗo nde.
’ h ɗumo woyuki.
’ yejjutuu
l diino.
To bumɗo wi’i no d w y, to sey to ɗowwowomo j ɓi.
Goon
All h hoos t semmbe kohi hokkit b b mmbi.
A ny
m t
nyiiri pus
Bone h nnde h kkiilo j
Bumɗo ɗow t
n
le’ l.
n o.
bumɗo sey ɓe fuu ɓe nj n to
yk .
C
hu h ɗ t
risku.
B
b fuu e b
b mum.
22
B kkiiɗo n
l ɓoos
wi’eeki 8
Bojel monn n
D wɗo his y n
Donn
ru senndir
k bee
!
yi piɗɗo n el b b kkiiɗo n el.
n e.
l fuu e tekkere mum.
Ɗon to ko wuurori joode cimtirt /ndu1rt .
Ɗoyɗi kennyiti bumɗo.
Ɗuuɗuki j yn ol w ɗ t
Fer ere bu’e n
w
Fewre te’ nte mm
ɓumɗo yi’ .
yii mm
ɓernde metti.
fewre joɗɗint
23
debbo.
G yn
ko colli 8itt t
Hitere holl t
Hiite j
nyirt
s wru.
ke ɗoyn ol.
ke h
n e ny
ɗiri.
Hokkee s lo/w ny , nden l d wujj .
Honnduko koɗo ɗum mb
Honnduko t 8 t d
nde.
24
u.
Hulu neɗɗo mb
mb
l
l
ɗ
do
, hulu All h
ni.
J wiiɗo/J wɗo no lewru d rori, sey 8ent
mo’in ndu.
Jorn
l nndi ko kecc l wonndi mm
nnd
ko jorn
l wonndi.
25
kecc l
Junn o meere j
Keɓɗo n
ny t
hiite.
n e fuu liir y.
Kecci t wti 8
ki.
Ko ɓernde yiɗi doole ɓ nndu j
Ko henndu w r m
Mboow
n
o.
t wi b lol e dimbo.
ɓurii mboftinteen
Mo All h sowni wutt t
.
.
Mo All h wuj ni nebb m, yoor t
Mo eɗɗ l m riy wo/m
muny l.
26
/ Furɗ t
r w n n t
.
w ɗu
Mo ny
m
Mo res
yi hocc t
Mo w l
j
yi l r l, tuut t
s .
.
ɓinn el s l t koo / w ny t
ɓii
luujo.
Muusuuru e nndi to w s t bu’ .
N
’ koo ndeye iyeende toɓ t .
N
’ no o m
N
m s ll fowru seeki, kutiiru/l
yu, h
ɓe mb rimo.
27
hooru/
r w
N
ndu j l t
sk fewre lu
No ɓir
.
t
.
ɗ m mb bb h lliri fuu, h ɗ t
m
musin ɗ m.
No neɗɗo woodiri suuno fuu, o moɗ t
m
ɓinn el
ɗemn
ko.
No s mmeere
wri m wniri fuu, h
8ommb l
nde 8iwoyi.
No tu
ere neeɓiri nder ndiy m fuu, nde
linn u.
R
mukk , ɓuri r
S b bu f mɗ t
S
w kk .
, leeɓol yewi nyiindere.
tu o buutol h ɗ t
S kkin 8iy l cenndir
s
rol.
bee buubi.
28
w rt t
l
T
’ d r dow lis l, nden
To
s pp
To
w
m n
n
pe’’
loj
wi ndiy m to
n
l.
m .
w w t
loope.
To i’ew l tu1 ɗon ɗum fuccit t .
To b mmb
To mb
ɗo ili k mb
u8 m t
ke.
u weli n u ɓ d ke pusu o.
To oɗɗo wi’i, h
ko w l
, to o heɓɓi nyiiri.
To nyoli h cc y.
Tow
ɗo nnd
To w nyi n
n ol woɗɗi.
juul t
h ɓy n
To woodi ko hoore n 1rt fuun
sulm t
ko.
y woodi ko
pooɓe n 1rt hirn .
To woowuki e n f , d ndiy m def t
To yoof ni ɗiɗi woote reen y.
29
linn u.
W l
to bojel y
d t bee j
r l.
Jonnde J m
A w ny t
loonde nden mbi’
kowoni
A yi’ t
yiɗi
nder m yre.
nyiiw dow hoore m
ɗ sey
tenn u dow hoore oɗɗo.
Ɓernde w l
Doole ny md
8ii8 l.
luumo e n
nyo m
Fowru woyi mbe’ m jji.
H llunde w l
b
b .
Henndu moore ndiy m s nc .
30
.
Hokke junn o n nn
Hool r e wooɗ
soɓɓundu.
nde ni kos m w ri n
e nden
boo 8ommb l de1 s mmeere.
Hoore j wn
l f mɗ ni c bbi t ti.
Hoowure no h lliri fuu h ɗ t
moɗu o
Ji
ndi
ɗum.
w l konu ny
Ko ny
p ll
mi w
Ko semtirt
m y pullo ny
ndu ɗ l t
b nndir wm
l
m yk
horu/r w
, k njum o
j lortom .
Ko wuli fuu no feew y.
Lelellu m
Monnere p
yiri mone linn u.
ɓi h ɗt
ndiy m nyeɗee o.
Muyɗo yo n fɗo.
31
ɗo.
ndu.
N no loot ny
mo, ny
Neɗɗo o’oto ny
mo loot n no.
m t
luumo.
Nyiiri e surt b kke e curt .
Ŋ tundu bu’i ŋ t
Rimun e e w
ndu bu’i.
li dim
n el e w
li.
To c bbi e kool mo88e ɗi njoɓ t .
Sumpo to koyki woni.
32