docBİLGİ YÖNETİMİ VE VERİMLİLİĞE ETKİSİ: Türkiye Büyük Millet
download 
Report Transcription
BİLGİ YÖNETİMİ VE VERİMLİLİĞE ETKİSİ: Türkiye Büyük Millet
T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI BİLGİ YÖNETİMİ VE VERİMLİLİĞE ETKİSİ: Türkiye Büyük Millet Meclisi Uygulaması Doktora Tezi Kemal Karakoçak Ankara-2007 i T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI BİLGİ YÖNETİMİ VE VERİMLİLİĞE ETKİSİ: Türkiye Büyük Millet Meclisi Uygulaması Doktora Tezi Kemal KARAKOÇAK Tez Danışmanı Yrd.Doç.Dr.Akın KOÇAK Ankara-2007 ii i İÇİNDEKİLER GİRİŞ.................................................................................................................. 1 I- Konunun Önemi .............................................................................................. 1 II- Araştırmanın Amaç ve Hipotezleri .................................................................. 5 III- Araştırmanın Kapsamı................................................................................... 6 IV- Araştırma Yöntemi ve Teknikleri ................................................................... 6 V- Araştırmanın Düzeni ...................................................................................... 7 VI- Araştırmanın Kaynakları................................................................................ 9 I. BÖLÜM BİLGİ KAVRAMI VE BİLGİNİN GELİŞİMİ ....................................... 11 1.Bilgi Kavramı Ve Bilginin Gelişimi: Veri, Enformasyon , Bilgi, Bilgelik ......... 11 1.1. Veri ........................................................................................................... 12 1. 2 Enformasyon ............................................................................................. 14 1.2.1 Veriden Enformasyona ............................................................................ 16 1.3 Bilgi............................................................................................................. 18 1.3.1 Enformasyon ve Bilgi ............................................................................... 21 1.4 Bilgelik-Akıl ................................................................................................. 24 1.4.1 Bilgiden Bilgeliğe ..................................................................................... 26 1.5 Bilginin Sınıflandırılması ............................................................................. 27 1.5.1 Bir konunun veya alanın bilgisi olarak sınıflama ...................................... 28 ii 1.5.2 Bilginin;kullanma ve düzenleme tarzına, kaynağına, varlık oluşuna göre sınıflandırılması ................................................................................................ 30 1.5.2.1. Kullanma ve Düzenleme Tarzına Göre Bilgi Türleri ............................. 30 1.5.2.2. Kaynağına Göre Bilginin Sınıflandırılması ........................................... 31 1.5.2.3 Varlık Oluşuna Göre Bilginin Sınıflandırılması..................................... 40 1.5.3 Bilginin ikili ayrıma göre sınıflandırılması................................................ 41 1.5.4 Bilinenin öznel anlamını bilen kişi olarak bilgi türleri ............................... 42 II. BÖLÜM BİLGİ YÖNETİMİ ,VERİMLİLİK VE YENİLİK ................................. 45 2.1 BİLGİ YÖNETİMİ ........................................................................................ 45 2.1.1 Bilgi Yönetiminin Tanımı ve Amacı .......................................................... 48 2.1.2. Bilgi Yönetiminin Gelişimi ....................................................................... 52 2.1.3. Bilgi Yönetiminin Özellikleri..................................................................... 66 2.1.4 Bilgi Yönetimini Etkileyen Unsurlar ......................................................... 67 2.1.4.1 Örgüt Yapısı ......................................................................................... 72 2.1.4.2 Zihinsel Sermaye ................................................................................. 81 2.1.4.3 Teknoloji .............................................................................................. 88 2.1.4.3.1 Bilgi Yönetimi ve Bilgi ve İletişim Teknolojisi.................................... 91 2.1.4.3.2 Bilgi Yönetiminde Günümüzde Kullanılan Temel Bilgi ve İletişim Teknolojileri ...................................................................................................... 94 2.1.4.4 Örgüt Kültürü ........................................................................................ 99 2.1.4.5 Güven ve İşbirliği .................................................................................104 iii 2.1.4.6 Örgütsel Öğrenme ...............................................................................110 2.2. BİLGİ YÖNETİMİ VE VERİMLİLİK............................................................118 2. 2.1 Verimlilik Kavramı ..................................................................................119 2.2.2 Bilgi Yönetimin Verimliliğe Etkisi.............................................................122 2.2.2.1 Örgüt yapısı ve verimlilik......................................................................125 2.2.2.2 Zihinsel sermaye ve verimlilik .............................................................126 2.2.2.3 Teknoloji ve verimlilik...........................................................................129 2.3 BİLGİ YÖNETİMİ VE YENİLİK (İNNOVASYON) ......................................131 2.3.1 Yenilik (İnnovasyon) ...............................................................................132 2.3.2 Yenilik Sınıflaması .................................................................................135 2.3.3 Bilgi Yönetimi ve Yenilik İlişkisi ...............................................................137 2.4. BİLGİ YÖNETİMİ SİSTEMİ MİMARİSİ......................................................141 2.4.1 Beş Katmanlı Mimari...............................................................................142 2.4.2 Yedi Katmanlı Mimari..............................................................................144 2.5.KAMU SEKTÖRÜNDE BİLGİ YÖNETİMİ ................................................150 2.5.1 Kamu Sektörünün Bilgi Yönetimi Açısından Özelliği...............................151 2.5.2 Devlet ve e-Devlet .................................................................................154 2.5.2.1. e- Devlet .............................................................................................156 2.5.2.2. e-Devlet Aşamaları ............................................................................160 2.5.3 Parlamento ve e-Parlamento ..................................................................163 iv 2.5.4 Bilgi Yönetimi ve e-Devlet.......................................................................166 2.5.5 Türkiye’de Parlamento............................................................................168 2.5.5.1. Türkiye Büyük Millet Meclisi Örgüt Yapısı ve Tarihçesi ......................169 2.6. TBMM GENEL SEKRETERLİĞİ BİLGİ FAALİYETLERİ ..........................173 2.6.1 Genel Sekreterliğin Görevleri Açısından.................................................173 2.6.2 Genel Sekreterliğin Örgüt Yapısı Açısından ...........................................174 2.6.3 TBMM Genel Sekreterliği’nin Bilgi Yönetimi Alanında Kısa Tarihçesi.....176 2.6.3.1 Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü..........................................................176 2.6.3.2. Kütüphane Dokümantasyon Tercüme Müdürlüğü ..............................178 2.6.3.3. Araştırma Müdürlüğü ..........................................................................181 2.6.3.4. Tutanak Müdürlüğü.............................................................................183 2.6.3.5 Bilgi İşlem Müdürlüğü ..........................................................................185 2.6.4 TBMM Genel Sekreterliği Bilgi Faaliyetleri Altyapısı..............................186 2.6.4.1 Örgüt Yapısı ........................................................................................186 2.6.4.2 İnsan Kaynakları/Zihinsel Sermaye .....................................................191 2.6.4.3 Kurum Kültürü-Güven İşbirliği..............................................................197 2.6.4.4 Teknolojik Altyapı ................................................................................201 III. BÖLÜM TBMM'DE BİLGİ YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER MODELİ VE İSTATİSTİKSEL ANALİZİ ..........................................................................205 3.TBMM’DE Bilgi Yönetimini Etkileyen Faktörler Modeli/İstatistiksel Analizi....205 3.1 Araştırma Modeli Değişkenleri...................................................................208 v 3.1.1 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları .....................................................................209 3.1.2 Bilgi Yaratma Süreci ...............................................................................211 3.1.3 Bilgi Yönetimi Ara Sonucu Olarak Örgütsel Yaratıcılık ...........................212 3.1.4 Örgütsel Verimlilik ve E-Devlet ...............................................................212 3.2 Araştırma Modeli Hipotezleri......................................................................213 3.3 Modelin İstatistiksel Analizi ........................................................................215 3.3.1 Örneklem ................................................................................................215 3.3.2 Güvenirlik ve Geçerlilik Analizi................................................................218 3.3.3 Yapısal Modelin Değerlendirilmesi .........................................................221 3.3.3.1 Araştırma Modeli Değişkenlerinin Tahminleri ......................................221 3.3.3.1.1 Araştırma Modeli Ölçme Eşitlikleri ....................................................224 3.3.3.1.2.Araştırma Modeli Yapısal Eşitlikleri...................................................228 3.3.3.1.3 Araştırma Modeli İndirgenmiş Eşitlikleri ............................................230 3.3.3.1.4 Araştırma Modeli Uyum İyiliği İstatistikleri.........................................231 3.3.4 Araştırma Modeli Sonuçlarının Yorumu ..................................................233 3.3.4.1 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları Yönünden .................................................233 3.3.4.2 Bilginin Yaratılması Yönünden...........................................................235 3.3.4.3 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları ,Örgütsel Yaratıcılık ve Verimlilik Yönünden ........................................................................................................................236 SONUÇ VE ÖNERİLER ..................................................................................237 KAYNAKÇA .....................................................................................................244 EKLER.............................................................................................................269 vi EK-1: ARAŞTIRMA MODELİ YOL DİYAGRAMI – KATSAYI TAHMİNLERİ ....269 EK-2 ARAŞTIRMA MODELİ YOL DİYAGRAMI- T DEĞERLERİ.....................270 EK-3 TBMM İDARİ TEŞKİLAT ŞEMASI .........................................................271 EK-4 ANKET SORULARI ................................................................................272 ÖZET ..............................................................................................................278 SUMMARY .....................................................................................................279 vii TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1- Örgütlerde açık ve örtük bilginin kullanımı………………..…………..…34 Tablo 2. Bilgi Yönetimi teorileri ve kullanımı………………………..………..…....53 Tablo 3. Bilgi yaratılması ve yenilik karşılaştırması ……...…………….…….…139 Tablo 4 2003-2006 yıllarında Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğünce Gerçekleştirilen Başlıca İşler ……………………………………..………………178 Tablo 5- 2003 yılında Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğünce Gerçekleştirilen Çeşitli İş ve Etkinlikler ……………………………….…...……..180 Tablo.6- Tutanak Müdürlüğünce Genel Kurul,Komisyon ve Başkanlık Divanında Tutulan Tutanak Sayıları ……..……………………………………….………..….184 Tablo 7 Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 1 ………………......188 Tablo 8- Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 2 ………………....188 Tablo 9- Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 3………………..…190 Tablo 10- Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 4………….……..190 Tablo 11- TBMM Genel Sekreterliği Personel Dağılımı……………………..….192 Tablo 12- Anketin İnsan Unsuruna Göre Değerlendirilmesi- 1…………...…...194 Tablo 13- Anketin İnsan Unsuruna Göre Değerlendirilmesi- 2………………..194 Tablo 14 Anketin Öğrenme Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1……...…196 Tablo 15 Anketin Öğrenme Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 2…….......196 Tablo 16- Anketin İşbirliği Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1……..…....197 Tablo 17- Anketin İşbirliği Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 2……….…..198 Tablo 18- Anketin Güven Değişkenine Göre Değerlendirilmesi-1………........199 Tablo 19- Anketin Güven Değişkenine Göre Değerlendirilmesi-2…………....199 viii Tablo 20- TBMM Genel Sekreterliği Bilgi ve İletişim Altyapısı……………..…..201 Tablo 21- Anketin Bilgi ve İletişim Teknolojisi Altyapısı Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1………………………………………………………………...202 Tablo 22- Anketin Bilgi ve İletişim Teknolojisi Altyapısı Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1………………………………………………………………...203 Tablo 23- Ankete Cevap Verenlerin Birimlere Göre Dağılımı…………..……..216 Tablo 24- ANOVA (Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları)………………………….……..217 Tablo 25-ANOVA (Bilgi Yaratma Süreci-SECI)……………………………….…217 Tablo 26-ANOVA (Örgütsel Yaratıcılık)………………………………….……….218 Tablo 27-ANOVA (Verimlilik ve e-Devlet)……………………………………..….218 Tablo 28. Güvenirlilik ve Geçerlilik Test Sonuçları ……………………….…….218 Tablo 29. Güvenirlilik ve Geçerlilik Test Sonuçları ……………………….…….220 ix ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1- Anlam Şeması…………………………………………….…………………11 Şekil: 2 Veriden Enformasyona………………………………………..… ………...17 Şekil 3: Bilgi Yaratma Biçimleri……………………………………...………………36 Şekil 4. Bilgi Yönetimi Bölümünün Örgütteki Yeri…………………………………77 Şekil 5. Zihinsel Sermaye Ana Bileşenleri……………………...………………….85 Şekil 6-Beş Katmanlı Bilgi Yönetimi Teknoloji Mimarisi ………………………..143 Şekil 7-Yedi Katmanlı Bilgi Yönetimi Teknoloji Mimarisi …………………...….145 Şekil 8- Bilgi Yönetimini Etkileyen Faktörlerin Verimliliğe Etkisi Araştırma Modeli…………………………………………………………….…………………..208 x KISALTMALAR ANOVA Varyans Analizi BILYAR Modeldeki bilgi yaratma değişkeninden oluşan örtük değişken BIR Ankette kullanılan Birleştirme değişkeni BIT Bilgi ve İletişim Teknolojileri BITDES Modeldeki Bilgi ve İletişim teknolojisi altyapısı örtük değişkeni BTD Ankette kullanılan Bilgi ve İletişim altyapısı değişkeni DMA Belge Yönetimi Standardı (Document Management Allience) DIS Ankette kullanılan Dışsallaştırma değişkeni e-devlet Elektronik Devlet EDEVLET Modeldeki e-devlet değişkeninden oluşan örtük değişken e-DTR E-Dönüşüm Türkiye Projesi EKR Ankette kullanılan e-devlet değişkeni GVN Ankette kullanılan Güven değişkeni ICS Ankette kullanılan İçselleştirme değişkeni INSAN Modeldeki T-tipi beceri değişkeninden oluşan örtük değişken ISB Ankette kullanılan İşbirliği değişkeni KULTUR Modeldeki işbirliği ve güven değişkenlerinden oluşan örtük değişken LISREL Yapısal Eşitlik Modellemesi Paket Programı MERKEZ Modeldeki merkezileşme değişkeninden oluşan örtük değişken MRK Ankette kullanılan Merkezileşme değişkeni OGR Ankette kullanılan Öğrenme değişkeni xi ORGYARAT Modeldeki örgütsel yaratıcılık değişkeninden oluşan örtük değişken POP/SMTP Elektronik İleti Protokolü/Basit Mesaj Aktarma Protokolü RSM Ankette kullanılan Resmileşme değişkeni Say2000 Maliye Bakanlığı Saymanlık Uygulaması SECI Bilgi yaratma süreci SOS Ankette kullanılan Sosyalleşme değişkeni SPSS Sosyal Bilimler İçin İstatistik Paket Programı TCL/TK Araç Komut Dili TCP/IP Internet haberleşme protokolü VERIM Modeldeki Verimlilik değişkeninden oluşan örtük değişken VPN Sanal Özel Ağ (Virtual Private Network) VRM Ankette kullanılan Verimlilik değişkeni WWW Dünya çapında ağ TTB Ankette kullanılan T-tipi beceri değişkeni YRT Ankette kullanılan Örgütsel yaratıcılık değişkeni xii Giriş I- Konunun Önemi Güç, kalkınma,ilerleme, gelişme ,egemen olma ile ilgili ne kadar kavram varsa şu veya bu ölçüde bilgiyle ilgilidir. Bilgi tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş ile bilimsel devrimin gerçekleşmesinde dinamo rolü üstlenmiştir. Bilimsel devrim bilgi üretim,yönetim ve geliştirme süreçlerinde büyük bir dönüşümün gerçekleşmesini sağlamıştır.1 Bilginin önemi, politikadan sanata yaşamın çeşitli alanlarında, iş ve insan ilişkilerinde şüphesiz uzun yıllardan beri bilinmektedir. Çok eski çağlardan beri bilgi sahibi kişiler yüceltilmiş, bilgi edinme amacıyla yapılan çalışmalar övgü ile anılmış ve bilginin korunması için büyük özen gösterilmiştir. Bilginin aktarılmasında ilk çağlardan başlayarak masallar, hikayeler ve destanlar aracı olmuştur. 12. yüzyıldan sonrada üniversiteler, kitaplar önemli roller üstlenmişlerdir. Son yıllarda iletişimi ve işbirliğini kolaylaştıran teknolojinin gelişmesiyle çok sayıda taraftarı olan “Bilgi Çağı”na girilmiştir.2 Bilgi Yönetimi, işletmenin ürettiği mal veya hizmetlere yüksek katma değer katarak rekabet avantajı sağlayacak şekilde bilgi kaynaklarının tespitine ve bu kaynaklardan etkin yararlanmaya dayalı bir uygulama olması nedeniyle literatürde artan bir biçimde yer almaya başlamıştır. Genel olarak kâr amacı güden işletmelerde (kurumlarda) incelenen Bilgi Yönetiminin, hizmet üreten kamu kurumlarında nasıl ele alınması gerektiği ve bu tür kurumlarda 1 Yeniçeri Ö., İnce M., “Bilgi Yönetim Stratejileri ve Girişimcilik”, IQ Kültür Sanat Yayıncılık: 153,Araştırma-İnceleme Dizisi:114, 1. Baskı, Aralık 2005, s.17 2 Barutçugil İ., “Bilgi Yönetimi”, Kariyer Yayınları:24, Yönetim Dizisi: 7, İkinci Baskı, Ekim 2002 s.19 1 verimliliği nasıl etkilediği konuları da incelenmelidir. 3 Zira kamu kurumlarının gerek örgüt yapısı gerek yönetim biçimi gerekse faaliyet alanı (yasama, sosyal güvenlik, adalet,sağlık,eğitim vd.) kurumlarına göre farklılık gibi başta gelen konularda özel sektör göstermektedir. Bu itibarla uygulamasının kamuda özel sektör kurumlarına nazaran bilgi yönetimi daha farklı ele alınması gerektiği ortaya çıkmaktadır. 4 Bilgi yönetiminde önemli bir unsur olan insanın (çalışanın) kamuda istihdamında liyakatin ikinci planda kalması, atamalarda siyasi tercihlerin ağır basması gibi nedenler kamuda etkin bilgi yönetimini zorlaştırmaktadır. Örgüt sosyolojisi uzmanları kamu kurumlarını kendi temel görevlerini istikrarlı ve düzenli bir biçimde yapan, görevlerini engelleyecek veya kesintiye uğratacak değişimlere direnç gösteren tekel durumunda olan büyük bir hiyerarşik yapılar olarak görmektedirler.5 Örneğin Türkiye’de kamuda örgüt yapılanması yasa ile belirlenmiş ve genel olarak hiyerarşiktir ve bu hiyerarşik yapının yeniden düzenlenmesi oldukça zaman alıcıdır. Bu tür bir örgüt yapısında kamu çalışanı(memur) örtük bilgisini rahatlıkla ortaya koyabileceği bir ortam bulamayabilir veya paylaşamayabilir. Özel sektör örgütlerinde görgül araştırmalarla da ortaya konmuş olan bilgi yönetimini etkileyen faktörlerin aynı şekilde kamu sektörü örgütlerinde de geçerli olup olmadığı veya ne ölçüde geçerli olduğu incelemeye muhtaçtır. 3 Cong X., Pandya K.V., “Issues of Knowledge Management in Public Sector”, Academic Conferences, 2003 4 OECD, “Knowledge Management: Learning-by-Comparing Experiences from Private Firms and Public Organizations”, 2001, (CERI/CD)2 5 Borins S., “Leadership and Innovation in Public Sector”, Leadership & Organization Development Jounal, 2002, Vol.23, No.8, p:467 2 Küreselleşme, bilgisayar ve iletişim alanındaki gelişen teknolojiler, bilgi merkezli firma anlayışı6 ,gereksinimlerdeki hızlı değişimler ve genel olarak artma eğilimi gösteren nüfus gibi parametrelere bakıldığında bilgiye olan gereksinimin, bilgi kullanımının önemini ve doğal olarak da bilgi yönetiminin önemini artırmaktadır. Albrect ‘in7 ortaya koyduğu gibi geleceğin iş dünyası sekiz büyük eğilime ayak uydurmak zorundalar. Bu eğilimlerin başında özel sektör için müşterilerin, kamu sektörü için de vatandaşların artık çok daha özgül talep ve tercihleri olduğu, enformasyonun kar getirmeyen bir varlık, bilginin ise rekabet üstünlüğü sağlayacak bir varlığa dönüşmesi, bilgi-yoğun örgütlerin fikri ve sinai haklarla ilgili yasal mücadelelerinin artacağı gelmektedir. Özel sektör örgütleri yaşamlarını sürdürmek, kamu sektörü örgütleri vatandaşlara daha iyi hizmet vermek için o çok önemli kaynak olan bilgiyi iyi yönetmek zorundadırlar. Küresel ekonomide bir şirketin en büyük rekabet avantajı olan bilgi aynı zaman da şirketi diğer şirketlerden farklı kılan bir unsurdur. 8 Dolayısıyla, Bilgi Yönetiminin artan önemini kavrayamayan kurumlar rekabet etme gücünü kaybedebilmekte ve piyasadan çekilmek zorunda kalabilmektedir.9 Bu durum bize göre , toplumun refah açısından geri kalmasına ve gün geçtikçe yaşam kalitelerinin düşmesine yol açmaktadır. 6 Prusak L., “Where Knowledge Management Come From” , IBM System Journal, Vol. 40, No:4, 2001 pp: 1002-1007 7 Albrecht K., “Eight Supertrends Shaping the Future of Business”, The Futurist, Spt/Oct. 2006, Vol.40, No.5,p:25-29 8 Davenport T.H., Prusak L., “İş Dünyasında Bilgi Yönetimi”, Rota Yayınları, 2001, 1.Basım, s: 35-37 9 OECD, a.g.m s:3 3 Küreselleşme kurumların iş yapma şeklini değiştirmekte, toplumların yaşam şeklini büyük ölçüde etkilemektedir. Bilgisayar ve iletişim alanındaki hızlı teknolojik gelişmeler ise olmaktadır. Kurumların piyasada büyük bir rekabetin yaşanmasına sebep böyle bir ortamda kalabilmesinin ve yaşamını sürdürebilmesinin temel şartı, hızla gelişen bilgi ve iletişim teknolojilerini de kullanarak amaca uygun bilgileri üretebilmeleri, kurum içi ve dışında üretilen amaçlarına yönelik bütün bilgilerin toplanması,sınıflanması, aktarılması ve etkin kullanımını içeren verimli bir bilgi yönetimi sistemini uygulamaktır. Burada konuya kamu sektörü açısından bakıldığında rekabet dolayısıyla bazı kamu hizmetlerinin (eğitim,sağlık, gibi) özel sektör tarafından hatta uluslararası şirketler tarafından da yapılmaya başlandığı görülmektedir. Örneğin eğitim konusunda özel sektör firmaları Internet aracılığıyla uzaktan eğitim ile hizmet verirken kamu sektörü buna eğitim birimlerinin Internete bağlanmaları ve bilgisayar alımı için hızlı bir şekilde yatırım yaparak cevap vermektedir.10 Kurumların verimliliğinde bilgi, kritik bir başarı faktörü olmaya başladığı günümüzde kurumlarda bilgi yönetimi uygulaması bir yatırım kararı olup bu kararın her yatırım kararı gibi sonuçlarının tanımlanması ve ölçülmesi gerekir. Bunu ölçmek için kurumların bilgi yönetimi temelinde kriterleri belirlemesi gerekir. Ancak genel kabul görmüş bir kriteri belirlemenin de güç olacağı açıktır. 10 OECD, a.g.m s:9 4 II- Araştırmanın Amaç ve Hipotezleri Araştırmanın amacı, TBMM Genel Sekreterliği’nin TBMM’nin yasama ve denetim faaliyetini verimli bir şekilde sunmasına yardımcı olacak bilgi yönetimi sisteminin kurulması ve kurulacak bilgi yönetimi sistemini etkileyen faktörlerin kurumda ne derecede etkisi olduğunu aşağıda belirtilen hipotezler aracılığıyla test edilmesidir. Günümüzde, genel olarak özel sektör kuruluşlarında uygulanmakta olan bilgi yönetimi sistemi uygulamasında, bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma sürecine olumlu etkisi olduğu, bilgi üretme sürecinin örgütsel yaratıcılığı tetikleyeceği ve bunun da örgütün verimliliğine olumlu katkı sağladığı ortaya konmuştur. Araştırmamızda, bir kamu kurumu olan TBMM Genel Sekreterliği’nde bilgi yönetimi sistemi sağlayıcılarının hemen hemen aynı olumlu etkiye sahip olduğu hipotezleri test edilmektedir. Buna göre: H1: Bilgi yaratma süreci ile güven arasında olumlu bir ilişki vardır. H2: Bilgi yaratma süreci ile işbirliği arasında olumlu bir ilişki vardır. H3: Bilgi yaratma süreci ile öğrenme arasında olumlu bir ilişki vardır. H4:Bilgi yaratma süreciyle ademi merkezileşme arasında olumlu bir ilişki vardır. H5: Bilgi yaratma süreciyle resmileşme arasında olumsuz bir ilişki vardır. H6: Çalışanların T-tipi beceriye sahip olmasıyla bilgi yaratma arasında olumlu ilişki vardır. H7: Bilgi yaratma süreciyle teknoloji arasında olumlu bir ilişki vardır. H8: Bilgi yaratma süreciyle örgütsel yaratıcılık arasında olumlu bir ilişki vardır. H9: Örgütsel yaratıcılık ile örgütsel verimlilik arasında olumlu bir ilişki vardır. H10: Örgütsel yaratıcılık ile e-devlet arasında olumlu bir ilişki vardır. 5 III- Araştırmanın Kapsamı Araştırmanın çalışma alanı, bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma sürecine olumlu etkisini ölçmek için incelediğimiz TBMM Genel Sekreterliği ‘dir.Ayrıca araştırmada bilgi yönetimi sağlayıcılarının sadece bilgi yaratma sürecine etkisi ele alınmakta, bilgi yönetimi sürecini içeren bilginin paylaşılması ve kullanılması kapsam dışına bırakılmaktadır. IV- Araştırma Yöntemi ve Teknikleri Araştırmanın veri kaynağını TBMM Genel Sekreterliği Merkez Teşkilatı birimlerinde memur ve yönetici sıfatıyla çalışanlara Şubat 2007 de uygulanan anket11 oluşturmaktadır. Anket, Likert ölçeğinde12 1-5 sayıları ile gösterilen beş kategoride ele alınmakta ve 1 en olumsuzu, 5 en olumluyu ifade etmektedir. Ankete 110 kişilik yönetici grubu, 162 kişilik memur grubu olmak üzere 272 kişi cevap vermiştir. Memur ve yönetici grubundan elde edilen cevapların farklı olup olmadığı ise varyans analizi (ANOVA) ile test edilmiştir. Araştırmada , bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma sürecine etkileri, bilgi yaratma süreci ile örgütsel yaratıcılık arasındaki ilişkiyi ve örgütsel yaratıcılığın örgüt verimliliğine etkilerinin teorik arka planı verilmiş, bu teorik arka plandan hareketle oluşturulan model, Yapısal Eşitlik Modellemesi13 (Structural Equations Modelling) ile incelenmiş ve LISREL14 8.51 paket programı kullanılmıştır. 11 Ek-4 TBMM Genel Sekreterliği Bilgi Yönetimi Yeteneği Anketi Moser C.A.,Kalton G., “Survey Methods in Social Investigation”, Heinemann Educational Books, London,1979, Second Edition, p:361-366 13 Loehlin J.C., “Latent Variables Models: An Introduction to Factor,Path and Structural Eqeation Analysis”, Fourt Edition, 2004, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, Mahwah New Jersey 14 Jöreskog K.,Sörbom D., Oct. 2001, Scientific Software International Inc., 12 6 Yapısal eşitlik analizlerinin amacı, önceden belirlenen ilişki örüntülerinin toplanan veri tarafından doğrulanıp doğrulanmadığını ortaya koymaktır. Bu çalışmada ortaya konan teori ise; bilgi yönetimi sağlayıcılarının (kültür, öğrenme, yapı, insan ve teknoloji) bilgi yaratma sürecine olumlu etki yaptıkları ve bilgi yaratma sürecinin ise örgüt yaratıcılığını olumlu etkileyeceğini ve bunun neticesinde verimliliği ve kamu sektörü için e-devleti olumlu etkileyeceğidir. Yapısal eşitlik analizlerinde ilk yapılan çalışma ölçme modelinin testidir. 15 Bu testler, SPSS 10.0 paket programıyla yapılan güvenirlik ve geçerlilik testleridir. Modelleme açısından modelleme,alternatif yapısal modelleme, eşitlik model çalışmaları geliştirme) üç türe (doğrulayıcı ayrılmaktadır. arasında en çok kabul göreni ise alternatif modellemedir. Bunlar Alternatif modellemede bir dizi değişken arasındaki ilişkilerin açıklanmasından birden fazla modelin aynı düzeyde sonuçlar vermesi her zaman mümkün olmakta, ayrıca söz konusu değişkenler arası ilişkilere dair olası en iyi açıklamanın test edilen model tarafından üretildiğine dair güçlü kanıtların sunulmasına olanak tanımaktadır. 16 Dolayısıyla çalışmamızda çok sayıda değişkeni modele dahil ederken veya çıkarırken hangi kritere göre bunun yapıldığı daha kolay anlaşılacağı alternatif modelleme kullanılmaktadır. V- Araştırmanın Düzeni Araştırma Giriş bölümü ve üç bölümden oluşmaktadır. 15 Şimşek Ö.F.“Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş- Temel İlkeler ve Uygulamalar”, Ekinoks Yayınları, Ankara, 2007 16 Şimşek Ö.F. a.g.e s:3-4 7 Giriş kısmında konunun önemi , araştırmanın amacı ve kapsamı ile kullanılan yöntem ve teknikler anlatılmakta ve ağırlıklı olarak kullanılan kaynaklar yer almaktadır. 1. Bölüm de , bilgi kavramı ve bilginin gelişimi ele alınmaktadır. Bilginin gelişim sürecinde veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik kavramları ele alınmakta ve veriden enformasyona, enformasyondan bilgiye ve bilgiden bilgeliğe geçiş açıklanmaktadır. Ayrıca bilginin sınıflandırılması da ele alınmaktadır. 2. Bölüm de, bilgi yönetimi kavramını ayrıntılı ele alınmakta ve bilgi yönetiminin amacı açıklanmaktadır. 2.1 bölümünde ayrıca bilgi yönetimini etkiyen faktörler incelenmektedir. 2.2 bölümünde ve 2.3 bölümünde sırasıyla, verimlilik ve yenilik kavramları incelenmekte ve bu kavramların bilgi yönetimi ile ilişkisi ele alınmaktadır. 2.4 bölümünde, bilgi yönetim sistemi teknolojik mimarisi ele alınmakta ve bu mimariyi oluşturan katmanların işlevleri anlatılmaktadır. 2.5 bölümünde, bilgi yönetim sisteminin genel olarak kamu kurumlarında nasıl ele alındığı ve e-devlet ile bilgi yönetiminin kamu kurumlarında uygulanabileceği ifade edilmektedir. 8 2.6 bölümünde, TBMM Genel Sekreterliği’nde bilgi faaliyetleri ele alınmakta ve bu faaliyetlerin bilgi yönetimi sağlayıcıları açısından incelenmesine yer verilmektedir. 3. Bölüm de, kurulan araştırma modelinin; değişkenleri, hipotezleri açıklanmakta ve yapılan istatistiksel analizler ve yorumlar yapılmaktadır. Sonuç ve Öneriler kısmında, araştırmanın sonuçları değerlendirilmekte ve TBMM Genel Sekreterliği’nde bilgi yönetimi sistemi kurulması için yapılan öneriler yer almaktadır. Ekler bölümünde ise, araştırmada kullanılan yapısal modeldeki değişkenlerin katsayı tahminleri ve t- değerlerini içeren yol diyagramları, TBMM Genel Sekreterliği Teşkilat Şeması ve uygulanan anket soruları yer almaktadır. VI- Araştırmanın Kaynakları Araştırma sürecinde, Başkent Üniversitesi,Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi,Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, TBMM Kütüphaneleri ile çevrimiçi veri tabanları ve Internet üzerindeki bilgi kaynakları kullanılmıştır. Çalışmada yararlanılan çevrimiçi kitaplar ve makalelerin yer aldığı Internet siteleri arasında , <http://www.ebrary.com <http://www.proqest.umi.com önemli bir yer tutmaktadır. 9 Gerek araştırma modelinin oluşturulmasında gerek araştırma modeline veri sağlayan anket sorularının oluşturulmasında aşağıdaki makalelerden ağırlıklı olarak yararlanılmıştır. Gold A.H., Malhotra A., Segars A.H, “Knowledge management: An Organizational Capabilities perspective”, Journal of Management Information System, 2001, Vol. 18, No. 1, pp: 185-214. Lee H., Choi B., “Knowledge Management Enablers, Processes and Organizational Performance: An Integrative View and Empirical Examination”, Journal of Management Information System, 2003, Vol.20, No.1, pp: 179228. Lee Y-C, Lee S-K, “Capabilities, Processes, and Performance of Knowledge Management: A Structural Approach”, Human Factors and Ergonomics in Manufacturing, 2007, Vol. 17, No: 1, pp: 21-47. Ayrıca e-devlet ve kamu kesiminde bilgi yönetimi için OECD ,Devlet Planlama Teşkilatı ve Sayıştay’ın Internet sitelerinden yararlanılmıştır. Bilgi yönetimi için yararlanılan diğer Internet siteleri ise; <http://www.brint.com, <http://www.bilgiyonetimi.org, <http://www.skyrme.com , <http://www.digitaldevlet.net dir. Tezin yazımında ise Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü tarafından hazırlanan 3.4.2007 tarihli aşağıdaki yönerge kullanılmıştır. Tez Yazım Yönergesi: <http://sosbilens.ankara.edu.tr/dosyalar/tezyazimyönergesi.doc 10 I. BÖLÜM BİLGİ KAVRAMI VE BİLGİNİN GELİŞİMİ 1.Bilgi Kavramı ve Bilginin Gelişimi (akıl ) Bilgiyi nelerin oluşturduğu : Veri, Enformasyon , Bilgi, Bilgelik tartışma konusu olmuştur. Bu hususu açıklamak için ; veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik-akıl arasındaki farklılıkları belirlemek daha yardımcı olacaktır. Veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik yukarı doğru bir sıradüzen içinde en çok alıntı yapılan ve veriden bilgeliğe (VEBB-VeriEnformasyon-Bilgi-Bilgelik) uzanan bir zincirdir. 17 18 Bir bağlamdan çıkarılan rakamlar, kelimeler veriyi temsil etmektedir. Bağlama ilave yapıldığında yani bir katkıda bulunulduğunda veri enformasyona dönüşmektedir. İnsanların tecrübe ve yargılarına dayanarak kullanılan enformasyon ise bilgiyi oluşturur. Bilgelik ise, değişen şartlar çerçevesinde ileriyi görebilme yeteneğine sahip olmadır. Bilgelik, kendi ihtisas alanındaki tecrübelerinin toplamıdır. Bilgelik ayrıca, sağlıklı değerlendirme ve karar verme konusunda bilgiyi nasıl kullanacağının anlayışı olarak da tanımlanmaktadır.19 Şekil 1 de bilginin gelişimi özetlenmiştir. Sistematik Akıl- Bilgelik-(Wisdom) Nedenini Bilmek (Know-Why) Anlayış-Vukuf(Understanding) Nasılı Bilmek( Know-How) Bilgi (Knoowledge) Enformasyon Neyi Bilmek (Know-What İndirgeyici Veri (Data) Keşfetme,buluş, muhakeme, sezgi,soyutlama,değerler Enformasyon işleme, yeniden şekillendirme, öğrenme,kümeleme,yapma Veri işleme, düzenleme, ayıklama,hesaplama,raporla ma Gerçek Varlıklar Simgeleme,kaydetme,depolama Şekil 1- Anlam Şeması Kaynak: C.C Aktan, İ.Y. Vural, “Bilgi Çağında Bilginin Yönetimi”, Bilgi Çağı ve Bilgi Yönetimi ve Bilgi sistemleri ,Çizgi Kitapevi, Şubat 2005, 1. Baskı ,s: 6, 17 Ackoff R.L., “From Data to Wisdom”, Journal of Applied System Analysis, 1989, Vol.16,, p:3-9 18 Hey J., “The DIKW Chain: The Metaphorical Link”, 2004, http://www.metatorial.com/downloads/Boiko_Wp_FromDatatoWisdom.pdf (Erişim Tarihi: Kasım 2006) 19 Montano B., “Innovations of Knowledge Management”, IRM Press, 2004, s: 302, 11 1.1. Veri Anlam Şemasının ilk basamağında yer alan veri, bilişimde kullanıldığı şekliyle “ olgu, kavram veya komutların, iletişim, yorum ve işlem için elverişli biçimli gösterimi” olarak Türk Dil Kurumu20 tarafından tanımlanmaktadır. Elverişlilik, kişiler ya da otomatik makinelerle iletişim,yorum ya da işleme uygunluk biçiminde düşünülür. Yeniçeri ve İnce21 veriyi “ çeşitli durumların, gözlemlerin veya oluşumların her türlü gösterimidir. Veri, olaylar hakkındaki birbirinden ayrı, nesnel gerçekleri ifade eder. Bilginin hammaddesi olan veri, miktarları, eylemleri, olguları vs. temsil eden, tesadüfi olmayan, rastgele bir araya gelmemiş olan sembollerden oluşan bir grup olarak” tanımlamaktadırlar. Aktan ve Vural22 ise veriyi, “gözlemlenebilen, ölçülebilen veya hesaplanabilen bir davranış veya tutuma ait değerdir. Veri, kavramsal bir çerçeve ve yapı içerisinde bulunan bir tür enformasyon” şeklinde tanımlamaktadır. Zaim 23 ise veriyi “bir organizasyonda veya fiziki çevrede gelişen hadiseleri temsil eden, insanların anlayabileceği ve kullanabileceği şekle dönüştürülmemiş ham gerçeklerdir. Bu yönüyle veri geçmişten veya gelecekten bağımsız olarak bir olayın veya vakanın münferit olarak tespit edilmesi” olarak ifade etmektedir. Verinin bilgisayar alanındaki işlene(bile)n/dönüştürüle(bile)n tanımı ise, “zihinsel veya bilgisayarda her şey olup bu genel görüş temel olarak bilgisayar programcısının algılamasına aittir.24” şeklinde verilmektedir. 20 http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL.ASP?kelime=veri (Erişim Tarihi tarihi: 7.5.2006) 21 Yeniçeri Ö., İnce M., a.g.e., s.36 22 Aktan C.C., Vural İ.Y:, a.g.e., s. 4 23 Zaim H.,” Bilginin Artan Önemi ve Bilgi Yönetimi”, İşaret Yayınları 2005, s.67 24 http://erg4146.casaccia.enea.it/GKE-para.htm (Erişim Tarihi: 8.5.2006) 12 Veri, kağıt üzerinde veya elektronik ortamda bulunan enformasyonun herhangi bir biçimidir. Elektronik ortamda olan verinin biçimi; veritabanındaki veri, metin, görüntü, ses verisi olabilir. Ayrıca, bilgisayar tarafından okunan ve yazılan ama bir uygulama programında kullanılan komutlar dışında kalan her şey veri olarak dikkate alınır. Kelime işlem dokümanındaki metnin aksine, sadece veritabanında depolanan veri olarak dikkate alınmaktadır. 25 Bu durum kelime işlem dokümanındaki metinler içinde yer alan verinin işlenmesi, düzenlenmesi, erişim ve paylaşıma hazır hale getirilmesi zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Modern kuruluşlar genellikle verileri bir çeşit teknoloji sisteminde depolarlar. Finans, muhasebe, pazarlama gibi departmanlar verileri genel olarak bir uygulama yazılımı aracılığıyla bilgisayar sistemine girerler. Yakın zamana kadar sisteme girilen veriler merkezi enformasyon sistemleri birimlerince yönetiliyor ve yönetimden ya da şirketin diğer bölümlerinden verilerle ilgili bir istek geldiğinde bu birim yanıt veriyordu. Günümüzdeki eğilim ise gelişen yazılım ve teknolojinin de etkisiyle verilerin daha az merkezileşmesi ve çalışanların masalarındaki bilgisayar aracılığıyla istedikleri verilere erişebilmesi şeklindedir. Ayrıca, masaüstü bilgisayarların dışında hareketliliğin (mobility) artmasına paralel olarak kullanıcılar el tipi bilgisayarları ile kurumun içinden veya kurum dışından istedikleri verilere güvenli ve hızlı bir şekilde erişebilmektedir. Niceliksel açıdan şirketler veri yönetimi işini; maliyet, hız ve kapasite cinsinden değerlendirirler. Bir veriyi arayıp bulmak ne kadar maliyetlidir? Veriyi sistemimize ne kadar sürede alabilir ya da sistemdeki veriye ne kadar sürede 25 http://www.techweb.com/encyclopedia/defineterm.jhtml;jsessionid=XAY1PEOPDBNHQQSND BECKH0CJUMEKJVN?term=data&x=0&y=0 (Erişim Tarihi: 8.5.2006) 13 erişebiliriz? Sistemimizin kapasitesi ne kadar veriyi saklamaya uygundur? 26 Bu sorulara ilave yapmak mümkündür. Sistemimize ne kadar sürede ne kadar veri girmektedir ve artan veri gereksinimini karşılamak için zamanla ne kadar yatırım yapmalıyız? sisteme Artan veri ihtiyacını karşılamak demek , bu gereksinimin çok veri girilmesiyle karşılanacağı anlamına gelmemektedir. Sisteme çok veri girilmesi, sistemin kapasite gereksinimini yeniden ele almak ve ilave maliyet anlamına gelmektedir. Önemli olan en az maliyetle, en hızlı şekilde doğru ve kullanılabilir veriye erişmektir. Tüm kuruluşların verilere gereksinimi olmakla beraber, bankalar, sigorta şirketleri, sosyal güvenlik kurumları ve kamu hizmeti veren kuruluşlar gibi bazı endüstriler verilere fazlasıyla bağımlı çalışırlar. Bu kuruluşlar başarılı olabilmesi için verilerini iyi yönetmek zorundadırlar. Veriler tek başlarına bir anlam ifade etmezler, sadece olup biten olayların bir bölümünü açıklar, içinde değerlendirme, yorum yoktur. Veri size ne yapmanız gerektiğini söylemez. Veri kendisinin önemi ya da işe yarayıp yaramayacağı hakkında bir fikir vermez ama veri kuruluşlar için çok önemlidir ve bunun da sebebi enformasyon yaratmak açısından vazgeçilmez bir hammadde olmasıdır. 1. 2 Enformasyon Anlam Şemasının ikinci basamağında yer alan enformasyon, günlük kullanımdan teknik kullanıma kadar çok değişik anlamları içermektedir. Genel olarak, enformasyon kavramı, iletişim, kontrol, veri, biçim, komut, bilgi, zihinsel uyarıcı, örnek, algılama, sezme, tasvir gibi pek çok kavramla yakından ilintilidir. Çok sayıda anlama gelen enformasyonu aşağıdaki bir ayrımla incelemek 26 Davenport T., Prusak L., “İş Dünyasında Bilgi Yönetimi”, Rota Yayınları, 1. Basım Şubat 2001, s.23-24. 14 mümkündür. İleti olarak enformasyon, model/biçim olarak enformasyon, duyumsal girdi olarak enformasyon, dönüşüme önderlik eden etki olarak enformasyon, kayıt olarak enformasyon.27 İleti olarak enformasyon; bir göndericiden bir veya daha fazla alıcıya gönderilen iletidir. Enformasyon bu şekilde değerlendirilirse , onun doğru olma zorunluluğu yoktur ve gerçek dışı veya yalan olabilir. İletişimin akışını engellemekte kullanılan yok edici gürültü bile bu kapsamda enformasyon olarak tanımlanmaktadır. Bu model, belli bir göndericiyi , en az bir alıcıyı ve taraflarca anlaşılabilen ortak bir dilin varlığını varsayar. Model/Biçim olarak enformasyon; herhangi bir simgesel/temsil edilen model/biçim olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre, ne tarafların doğrudan haberleşmesini ne de enformasyonun doğruluğunu varsayar bunun yerine bu ilişkiyi anlayan birinin varlığının yanında, nesne ile onun gösteriminin ayrı olduğunu varsayar. Bu bakışın, bilinçli aklı gerektirdiği görülmektedir. Duyumsal girdi olarak enformasyonun ise, bir cihaz veya organizmaya girdi tipi olarak tanımlandığı görülmektedir. Sinir sistemine sahip bir organizma, girdi aldığında, bu girdiyi elektrik sinyallerine dönüştürür. Bazıları tarafından bu, enformasyon gibi görülmemektedirler. Dönüşüme önderlik eden etki olarak enformasyon; diğer model veya biçimlerin dönüşümünü ve biçimlenmesini etkileyen herhangi bir model/biçim olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda, modeli algılayacak veya değerlendirecek bilinçli bir akla gerek yoktur. Örneğin DNA’daki yapısal birim zinciri, bilinçli bir akla gerek duymaksızın organizmanın gelişimini ve oluşumunu etkileyen modeldir. 27 http://en.wikipedia.org/wiki/Information#Information_is_not_data (Erişim Tarihi: 8.5.2006) 15 Kayıt olarak enformasyon; kayıtlar enformasyonun özel bir biçimidir. Esasen kayıtlar, bir değeri olduğu için bilinçli olarak tutulan iş faaliyet ve işlemlerinin yan ürünüdürler. Kayıtlar, muhasebe açısından yasal ve mali yükümlülüğü yerine getirmek, örgüt hafızasının bir parçası ve iş değerinden ötürü tutulmaktadır. Enformasyonun amacı, alıcının bir konudaki düşüncelerini değiştirmek, değerlendirmesi ya da davranışı üzerinde bir etki yaratmaktır. Enformasyon, alıcısını biçimlendirmek zorundadır, alıcının bakış açısında ya da anlayışında fark yaratmalıdır. Buradan da anlaşılacağı üzere alınan iletinin gerçek bir enformasyon niteliği taşıyıp taşımadığına karar veren alıcıdır. Yani, enformasyonda hâkim konumda olan alıcıdır, gönderici değildir. Enformasyon kuruluş içinde iletişim teknolojisini Extranet gibi.) kullanarak (iletişim ağı,e-posta, İntranet, veya geleneksel yöntemler kullanarak (el yazısıyla not göndermek, bir yazının fotokopisini göndermek gibi) dolaşır. Enformasyon yönetiminin niceliksel ölçümleri iletişim ağına bağlantı sayısı ve yapılan işlem sayısıyla ilgilidir. Örneğin iletişim ağına bağlı kullanıcı sayısı, gelen/gönderilen e-posta sayısı gibi. Enformasyon yönetiminin niteliksel ölçümü ise bilgi verme ve kullanılabilir olma özelliğini içerir. Aldığım ileti bana yeni bir görüş kazandırdı mı? Bir durumu gerektiği gibi anlamama ve bir kararın oluşmasına yardımcı oldu mu? gibi.28 1.2.1 Veriden Enformasyona Kendi başlarına bir anlam taşımayan, olup bitenlerin sadece bir bölümünü açıklayabilen veriden enformasyona ulaşılabilmesi için Davenport ve Prusak 5C 28 Davenport T., Prusak L., a.g.e., s.25 16 kavramını oluşturmuşlardır: (Contextualized), Yoğunlaştırma, (Condensed), Bağlamsallaştırma Hesaplama (Calculated), Düzeltme (Corrected). 29 Bunlar, Sınıflandırma (Categorized), veriye hangi anlamaların katılmasıyla enformasyona dönüşeceğini göstermektedirler. Yoğunlaştırma: Veri özetlenir, sıkıştırılarak gereksiz derinlik yok edilir. Bağlamsallaştırma: Verinin ne amaçla toplandığının bilinmesidir. Hesaplama: Analiz edilmiş veri, yoğunlaştırılmış veri gibi olur. Sınıflandırma: Analiz birimi bilinir. Düzeltme: Hatalar düzeltilir, kayıp veri delikleri temizlenir. Yoğunlaştırma Bağlamsallaştırma Hesaplama Sınıflandırma Düzeltme ENFORMASYON VERİ Şekil: 2 Veriden Enformasyona (Kaynak: Davenport, T, Prusak L., Working Knowledge: How Organisations Manage What They Know, Harward Business School Press, Boston (1998) Aktaran: A. Tiwana, a.g.e s:82) Günlük yaşamımızda her bir ürün marketlerin raflarına gelinceye ve satınalınıp tüketilinceye kadar her aşamada etiketlenmekte diğer bir deyişle kayıt altına alınmaktadır. Barkodla etiketlenen bu ürünler hakkında oldukça fazla veri elde edilebilir: üretim tarihi, zamanı, rafa konulma zamanı, fiyatı ve hatta kimin satınaldığı gibi.30 Bir etikette bu kadar çok verinin olması ve yaşamımızda çok sayıda bu tür ürünlerin bulunması düşünüldüğünde bir veri dağı ile karşı karşıya 29 Tiwana A., a.g.e., s-82-83. 30 Tiwana A., a.g.e s:82. 17 kalındığı ortadadır. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımıyla bu verilerin toplanması ve erişilmesi kolay olsa da bunların enformasyona dönüştürülmesi gerekir. İşte bu veri yığınını enformasyona dönüştürülmesi yukarıda belirtilen anlamların katılması ile oluşmaktadır. Bilgisayarlar verileri enformasyona dönüştürme konusunda yardımcı olabilirler ama bağlamsallaştırma, diğer bir ifadeyle verinin amaca uygun hale getirilmesi söz konusu olduğunda bilgisayarların fazla bir yardımı olmaz; sınıflandırma, özetleme ve hesaplama ise genelde insanlar tarafından yapılmaktadır. 31 Başka bir ifadeyle veri onun yaratıcısı tarafından anlam katıldığında enformasyona dönüşmektedir. 1.3 Bilgi Anlam Şemasının üçüncü basamağında yer alan bilgiyi,Türk Dil Kurumu 32 aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır. Bilgi: - İnsan aklının erebileceği olgu, gerçek ve ilkelerin bütünü, bili, malumat. - Öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile elde edilen gerçek, malumat, vukuf - İnsan zekâsının çalışması sonucu ortaya çıkan düşünce ürünü, malumat, vukuf. Ayrıca felsefi anlamada bilgiyi; genel olarak ve ilk sezi durumunda zihnin kavradığı temel düşünceler, malumat, bilişim açısından da, kurallardan yararlanarak kişinin veriye yönelttiği anlam olarak tarif etmektedir. Meydan Larousse33 ta ise bilgi, “bir iş veya konu hakkında bilinen şey” şeklinde tanımlanmaktadır. A.Cevizci 34 , bilginin tanımını, “öznenin amaçlı yönelimi 31 Davenport T.H., Prusak L., a.g.e s: 25. Türk Dil Kurumu Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL.ASP?kelime=bilgi, Erişim Tarihi: 13.5.2006 33 Meydan Larousse, İkinci Cilt, Meydan Yayınevi, 1986, s:371 34 Cevizci A.,”Felsefe Sözlüğü”, Pradigma, İstanbul,1999, s.123 32 18 sonucunda, özne ile nesne arasında kurulan ilişkinin ürünü olan şey”, veya “birşeyin ayırdına veya bilincine varma” şeklinde vermektedir. Geleneksel bilgi tanımında bilgi, gerekçeleri gösterilmiş, bir şekilde kanıtlanmış yani gerekçelendirilmiş doğru inanç (justified true belief) olarak tarif edilmiştir. Bu tanıma göre bilginin oluşması için; kişinin epistemik bir inanca sahip olması, bu epistemik inancın doğru olması ve bu inancın gerekçelendirilmesi gibi üç koşula gereksinim duyulmaktadır.35 Başta E. Gettier olmak üzere birçok filozof bilginin bu tanımındaki gerekçelendirme koşulunu zora sokan karşı örnekler vermişlerdir. Ancak konumuz gereği bu ayrıntıya girilmeyecektir. T. Davenport ve L. Prusak bilgi konusunda şu tanımı yapmaktadır. “Bilgi, yeni deneyimleri değerlendirmek, içselleştirmek için bir ortam ve çevre sağlayan, tecrübe, değerler, sözel enformasyon, uzmanlık kavrayışı ve mesnetli sezginin akışkan bir karışımıdır. Bilenlerin dimağından doğar ve yine orada uygulanır. Kuruluşlarda bilgi, çoğu kez yalnızca belgelerde ya da sır gibi saklanan evrakta değil, organizasyonun gündelik işleyişinde, süreçlerde, pratiklerde gizlidir.” 36 Nonanka bilginin açık ve örtük olarak ayrımını yapmakta ve açık bilginin kodlanabileceğini ve sistematik bir dille aktarılabileceğini, örtük bilginin kişisel olduğunu bu yüzden aktarımının zor olduğunu ifade etmektedir. 37 Ayrıca, bilginin yalnızca aktarımı değil ortaya çıkarılması da zordur. Zira bunu yapabilmek için gerekli ortamın oluşturulmasını ihtiyaç vardır. 35 Yalçın Ş., “Bilginin Normatif Yönü”, Bilgi ve Değer- Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri, Vadi Yayınları, 1.Basım Kasım 2002, s.123 36 Tiwana A., “Bilgi Yönetimi”, Dışbank Kitapları- 5Ağustos 2003, s.9 37 Nonaka I., “The Knowledge Creating Company”, Harvard Business Review, Nov.-Dec, 1991, p:96-104 19 Alavi ve Leidner 38 bilgiyi, veri ve enformasyondan ayırmak amacıyla beş farklı açıdan tanımlamakta ve bu beş bakış açısından hangisine sahip olunduğuna göre kişinin bilgiye ilişkin görüşü değişmektedir. Buna göre bilginin beş farklı açıdan tanımı : 1- aklın durumu olarak bilgi: kişinin tecrübelerinden edindiği bilgidir. 2- bir nesne olarak bilgi: depolanıp kullanılan bilgidir. 3- süreç olarak bilgi: bir faaliyetin sonucunu bilme olarak bilgidir. 4- enformasyona erişim şartı olarak bilgi: bir enformasyona ulaşmak için erişim kolaylığı olarak bilgidir. 5- yetenek olarak bilgi: bir sonraki faaliyeti etkileme kabiliyeti olarak bilgidir. Önder39 bilgiyi; “varolanın tanınmasıdır. Başka bir ifadeyle varolanı tanıma onun bilgisine sahip olmadır. Bilgi bir şey hakkında verilen hükümlerdir. Bu durumda bir bilen bir de bilinen vardır: İşte bilgi bilenle bilinen şey arasındaki ilişkinin ortaya koyduğu şeydir. Başka bir açıdan, bilgi bilinenin bilendeki yansımasıdır . Yani varolanın zihinde oluşan yansımasıdır.” şeklinde ifade etmektedir. Leonard ve Sensiper 40 bilgiyi çizgisel bir izgede (spektrum) açıklamaktadır. Diğer bir ifade ile, “Bilgi, izgede oluşur. İzgenin bir ucunda bilgi, tamamen örtük yani insan aklında yarı bilinçli veya bilinçsiz halde iken, izgenin diğer ucunda bilgi tamamen açık yani onu ortaya koyan insanların dışında erişilebilen kodlanabilen haldedir. Bilgilerin çoğu izgenin bu iki aşırı ucu arasında oluşmaktadır.” 38 Alavi M., Leidner D.E. “Knowledge Management and Knowledge Management Systems: Conceptual Foundation and Research Issues” , MIS Quarterly, March 2001, 25 (1), 107-136 39 Önder N., “Bilginin Serüveni”, Vadi Yayınları , Ekim 2005, s: 9 40 Leonard, D. & Sensiper, S. (1998) "The Role of Tacit Knowledge in Group Innovation." California Management Review, 40(3), 112-132 Aktaran P.M. Hildreht, C.Kimble, The Duality of Knowledge, Information Research Volume 8, No 1 Oct. 2002, 20 Yukarıda verilen tanımlara bakarak bilgi ile ilgili şu genellemeler yapılabilir: 41 1- Bilginin temelini veri ve enformasyon oluşturur. 2- Bilgi enformasyonun rasyonel bir biçimde akıl süzgecinden geçmesi, yorumlanması ve kullanılmasıyla ortaya çıkar. 3- Bilgi karar verme, planlama, karşılaştırma, değerlendirme, analiz, tahmin,tanı vb. yaşamın her alanına dayanarak oluşturulacak eylemlerin ve uygulamaların temelini teşkil eder. 1.3.1 Enformasyon ve Bilgi42 Dilbilimsel açıdan bilgi ile enformasyon arasındaki fark her iki kelimenin fiil biçimlerinde ortaya çıkmaktadır. Enformasyon (information) kelimesinin fiil biçimi, yani enforme etmek (to inform) , bilgi iletimi/açığa çıkarılması faaliyeti veya etkinliği anlamındadır. Bilgi (knowledge) kelimesinin fiil biçimi, yani bilmek (to know) ise enforme edilmenin bir sonucu olabilir. Enforme etme faaliyeti olarak enformasyon, herhangi birinin aklında bilme durumunu oluşturmak için tasarlanır. İletişimde bulunma olarak enformasyon ise bilgi (knowledge) ile bilinen şey anlamında aynı anlama gelir. Böylece kabaca şu söylenebilir. Enformasyon ile bilgi kelimeleri arasında; eğer birinin ne bildiği veya ne hakkında enforme edildiği (bilgilendirildiği) anlamlarında kullanılması durumunda bir fark yoktur. Enformasyon ile bilgi kelimeleri, bilme durumu ve bilgilendirme faaliyeti anlamında kullanıldığında ise iki kelime arasında fark oluşmaktadır. 41 Çapar B., “Bilgi Yönetimi”, Bilgi Çağı, Bilgi Yönetimi ve Bilgi Sistemleri, Çizgi Kitabevi, Şubat 2005, 1. Baskı, s: 179-180 42 Machlup F., “Knowledge and Knowledge Production”, Princeton University Press, Volume 1, s.56-57 21 Kabaca ifade edilen anlamsal ilişki, dikkatli bir şekilde ve bazı nitelendirmelerle yeniden şekillendirmeyi hak etmektedir. Bunun için bir taraftan zihinsel faaliyet ile zihinsel durumu, bir taraftan da bu faaliyetlerin ve durumların uygulandığı içeriği ayırmamız gerekir. Zihinsel faaliyet ve zihinsel durumlar söz konusu olduğunda, enformasyon ile bilgi arasında açık bir farklılık söz konusudur. Enformasyon, bilgilendirme ve bilgilendirilmiş olma süreci veya faaliyetidir. Bilgi ise bilme durumudur. Bilgilendirilme süreci veya faaliyeti bilme durumunu yaratabilir. Ancak bu bağlantı tanımsal olarak doğru değildir. Bilgilendirme süreci , bilme durumunu üretmesi için ne gerekli ne de yeterlidir. Gerekli değildir çünkü bilme durumu, yaratıcı düşünceden, gözlemden, deney yapmadan, sezmeden, icat etmeden, buluşlardan ortaya çıktığı için. Yeterli değildir çünkü enformasyon bir çok açıdan sonuçsuz olabilir. Örneğin enformasyon alıcının zihnine veya bilincine nüfuz etmeyebilir, anlaşılmayabilir veya çok kısa süre için bile olsa zihninde tutulamayabilir. Bir şey hakkında bilgilendirilmiş olarak alıcı, enformasyonun içeriğini bilme durumuna ulaşabilir. Alınan enformasyonun içeriği, bilinen bir şeyin içeriği ile sonuç olarak aynı olabilir. Ancak böyle olması gerekli değildir. Çünkü, önceki bilgi stoğumuzun yeni bilgi girişleriyle birleştirilmesi, bilgi stoğumuzun yeniden düzenlenmesi, yeniden yapılanması veya anlamının gözden geçirilmesi ile sonuçlanabilir. Değişen bilgi ile eklenen bilgiyi karşılaştırmak mümkün değildir. Çünkü burada söz konusu olan ekleme değildir. Yeni enformasyonun kabulü ile bildiğim şey, daha önce bilmiş olduğumdan, miktar olarak değil ama yapı ve çeşit olarak farklı olabilir. Gerçekte, yeni enformasyonun içeriği daha önce bilmiş olduğum şeyleri yadsıyabilir, yanlışlayabilir veya çürütebilir. Böylece, aklımdaki bilgi stoğum öncekinden daha geniş olmayabilir. Hatta bir önceki bilgi 22 stoğumdan daha iyi olmayabilir. Çünkü yeni enformasyonun sonuç olarak yanlış, hatalı, yanıltıcı, aldatıcı oldukları kanıtlanabilir. Yeni bilgi, eskisinden farklı olabilir. Bu farklılığın alınan yeni enformasyonun içeriği ile aynı olması gerekmemektedir. Alınan enformasyonun alıcının aklında daha önce edindiği bilginin içeriğini değiştirmesi durumlarından ayrı olarak, enformasyon süreciyle iletilen ve alınan durumlarda bilginin içeriği ve enformasyonun içeriğinin aynı olduğu vardır. Bu durumlarda enformasyon ve iletilmiş bilgi içeriklerin ilgili olması kadarıyla aynıdır. Yine de, bazı insanlar bu isimleri içeriklerinden söz ettikleri zamanda bile farklı anlamda kullanmayı tercih etmektedirler. Bilgiyi enformasyondan farklı kılan özellikleri 43 aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: - Bilgi insana ait bir kavramdır, bilgi insanın bildiği şeydir. - Bilgi düşünmenin ürünüdür. - Bilgi geçmiş ve gelecekle bağlıdır ve ancak içinde bulunduğumuz zaman diliminde üretilir. - Bilgi toplumun ve sosyal çevrenin üzerinde etkisi olduğu sosyal bir kavramdır. - Yeni bilgi ancak önceki bilgiler kullanılarak üretilir.44 - Bilgi kesin değildir. Zaman ve çevreye göre değişebilir.45 - Bilgi kopyalanamaz.46 43 Lang J.C., “Managerial Concern in Knowledge Management”, Journal of Knowledge Management, Vol. 5, Number 1, 2001 p:44 44 McDermott, R. ``Why Information Technology Inspired But Cannot Deliver Knowledge Management'', California Management Review, 1999,Vol. 41, pp. 103-17. 45 Ocak N., “Bilgi Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar”, Bilgi Dünyası Cilt 1, 2000, s:147 46 Tiwana A., a.g.e. s.120 23 Bilginin enformasyon ve hatta veri ile farkını ortaya koyan bir husus da bu üç kavramın aktarım veya iletiminin farklı olmasıdır. Şöyleki veri ve enformasyon açığa çıkmış, kodlanabilme ve depolanabilme gibi özellikleri olduğu için aktarımları veya iletilmeleri bilginin aktarımı veya iletiminin aksine enformasyon teknolojileri aracılığıyla olmaktadır. Oysa ki bilginin aktarımında veya iletiminde enformasyon teknolojilerine ek olarak insan unsuru ön plana çıkmaktadır.47 Ayrıca Soo48, bilginin tanımı gereği kodlanamayacağını ve kodlama yapıldığı anda bilginin veriye dönüştüğünü ve bu veri ancak sonuç almaya yönelik tekil bir şekilde birleştirilirse yeni bilgi oluştuğunu belirtmektedir. Bilginin bu temel özelliği nedeniyle bilgi yönetimi zor ve karmaşık bir süreç haline geldiğini söylemek mümkündür. 1.4 Bilgelik-Akıl Bilgelik Yunan mitolojisinde Tanrıça Pallas Athena , Roma mitolojisinde Minerva olarak vücut bulan bir kavram olup, akıl, sağduyu, beyin ve bilgi teorisi ile ilintilidir. 49 Bilgelik, gerçeğin farkına varılması ve gereken değerlendirmenin yapılması için, tecrübe, önsezi, derin düşünce aracılığıyla gelişen bir yetenektir. Bazen sağduyunun en gelişmiş hali şeklinde kavramsallaştırılmaktadır. Standart felsefi tanımı bilgeliğin mevcut bilginin en iyi şekilde kullanımından oluştuğunu söyler. Bilgelik-akıl, pratik durumlara uygulandığında öngörü ile eşanlamlıdır. 50 47 Montano B., a.g.e , p:303 Soo C., et al ,”Knowledge Management: Philosophy,Process, and Pitfalls”, California Management Review, Summer 2002, Vol.44, No:4, pp:131 49 Small M.W., “Wisdom and Now Managerial Wisdom: Do They Have a Place in Management Developmet Programs?”, The Journal of Management Development, 2003, Vol. 23, No:7/8, pp: 751-764 50 http://en.wikipedia.org/wiki/Wisdom (Erişim Tarihi: 10.9.2006) 48 24 J.Rowley bilgeliği, “ en uygun davranışı ortaya koyma yeteneği, bilgiyi ve en iyiyi dikkate alma” şeklinde tanımlamaktadır. 51 Rowley, ayrıca bilgeliğin; insanda vücut bulduğu ve hareket ile sergilendiğini, bilginin karmaşık ve duyarlı kullanımını içerdiğini, daha geniş sosyal ve etnik gerçekleri göz önünde tutmayı ve karar alma ve kararı uygulamayı kapsadığını ifade etmektedir. Bilgelik, tecrübeden doğan, olağandışı etmenleri ve alışılmadık sonuçları görmek amacıyla görünen durumun ardındakini görecek bir önsezi yeteneğini gerektirir. Aslında, bilgelik tecrübeyle biriktirilen ve işyerinde günlük öğrenilenlere eklenen çok önemli organizasyon kaynağıdır. Bilgelik tecrübe ve düşünce aracılığıyla kazanılan kişisel bir yetenek olduğu için, geçmişteki sıradüzensel ve işlevsel rollerin yerini , yeni örgütün oluşturulmasında bilgeliğe odaklanan öğrenme ilişkileri alabilir ve bilgelik, örgütün gerçek gücünü ortaya koymasında örgüt stratejisi olarak kullanılabilir. Bilgelik, sadece zeka ve en uygun olanı içinde yapma yeteneği biçimde bir şemsiye bir kavram değil zaman karar alıcıların en akıllı ve optimum karara ulaşmasını sağlayan bir kavramdır. Bilgelik-akıl, zaman içerisinde öğrenen örgütün gelişmesi için ne yapılması gerektiği hususunda sağlıklı yargıya varma kabiliyetidir. Doğal olarak işle ilgili yapılan işlemler, karar alıcılar için bir esin kaynağı değildir, bilgelik-akıl zamanla bu işlemlerin birbiriyle bağlantılarını bularak ve değişikliklerini gözleyerek gelişir. 52 51 Rowley J., “What Do We Need To Know About Wisdom”, Management Decision, 2006, Vol.44, No.9 s:1250 52 Thierauf J.R., Optimal Knowledge Management : Wisdom Management Systems Concepts and Applications. Hershey, PA, USA: Idea Group Publishing, 2006. p 5 25 Bu kavramı irfan (bilme, anlama,sezme, gerçeğe ulaştırıcı güçlü kelimesiyle de ifade etmek mümkündür. Teknik olarak irfan seziş 53 ) kelimesi,aksiyona yönelmiş,hayata geçirilmiş bilgidir. Diğer bir deyişle, irfan kişinin bildiğini doğru yerde, doğru zamanda, doğru biçimde kullanma bilgisi ve yeteneğidir. Doğru yerde,doğru zamanda ve doğru biçimde kullanılmayan bilginin fazla bir değeri yoktur.54 Bilgelik bir anlamda kişinin yaşamı boyunca elde ettiği bütün bilgilerin toplamı olarak değerlendirilebilir. 1.4.1 Bilgiden Bilgeliğe Veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik hiyerarşisinin zirvesi olan bilgelik, bilgiye birikmiş tecrübelerin ilavesiyle oluşur. Bilginin işlenerek bilgelik aşamasına gelmesi için ilave akıl yürütme becerisi, anlama ve sonuç çıkarabilme becerisine gereksinim vardır. Bilgelik, iyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı ayırt etme ve değerlendirme yeteneği olup bilgisayarların yapamadığı şeydir. Diğer yandan yakın geçmişe bakıldığında tek başına bilginin artışı, olayları daha geniş bir bakış açısı ve bağlamda anlamayı ve görmeyi de içeren bilgeliğin artışını sağlamamaktadır.55 Akıllı olmak ile bilgili olmak arasında temel farklılık vardır. Bilgili kişi gerekçelendirilmiş doğru inanca veya gerçekle desteklenmiş inanca sahiptir. Bununla birlikte, bilgili olmak bilgeliğin sadece bir bileşenidir. Bilgeliğin diğer bileşeni, yaşama ilişkin sağlıklı ve dingin bir değerlendirme gösterisidir. Akıllı kişi sadece gerekçelendirilmiş doğru inanca sahip kişi değil aynı zamanda kendi 53 http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/sozbul.asp?KELIME=irfan (Erişim Tarihi:10.9.2006) Zaim H. a.g.e. s: 72 55 Pantzar E., “Knowledge and Wisdom – in the Information Society”, Foresight/ vol.02, no.02, Apr. 2000 54 26 zihinsel kavrayışı ve anlayışını pratik olarak uygulamak için onu kullanan kişidir. Bilgelik, olayların zeminini ve sonuçlarını göz önünde tutma, öngörüye sahip olma, geniş bir açıyla bakma gibi özellikle beraber, uygun amaçlar seçme ve değer biçme , sağlıklı değerlendirmeye sahip olma, bilgiyi amaçlara ulaşmak için kullanma özelliğinde kendini gösterir.56 Bilgelik, enformasyon ve bilgi kullanımı ile doğru yargıya varmayı içerdiği için,bilgi ile bilgelik arasındaki ilişkiyi J.Rowley57, “bilgi (knowledge) yapma-bilgisi (know-how) ise, bilgelik, bir şeyi ne,nasıl , niçin yaptığını bilmek” şeklinde ifade etmektedir. 1.5 Bilginin Sınıflandırılması Bilginin (bilinen şey anlamında) sınıflandırılması denemesi, onu tanımlama denemesinden daha aydınlatıcıdır.58 Bilgiler elde edilirken dayanılan kaynak, başvurulan yöntem ve kullanmada hedef olarak seçilen amaca göre türlere ayrılır. Bilginin sınıflaması literatürde oldukça çeşitli kıstaslara göre yapıldığı görülmektedir. Bu çalışmamızda bilginin; - bir konunun veya alanın bilgisi olarak sınıflandırılması, - bağlam bazında sınıflandırılması, - kullanma,düzenleme ve kaynağına göre sınıflandırılması, - ikili ayrıma göre sınıflandırılması, - bilen kişiye göre sınıflandırılması ele alınacaktır. 56 Bierly P.E III., Kessler E.H.,ChKristensen E.W.,” Organizational Learning, Knowledge and Wisdom”, Journal of Organizational Change Management, Volume 13, no 6 , 2000, pp: 595618 57 Rowley J., a.g.m 58 Machlup F.,” Knowledge and Knowledge Production”, Princton University Press, Volume I, s:59 27 1.5.1 Bir konunun veya alanın bilgisi olarak sınıflama Bilim, felsefe, sanat, din, günlük bilgi ve “okkült” bilgi diye altı tür bilgi vardır.59 1.5.1.1 Bilimsel bilgi En belirgin niteliği sağlamlık ve güvenirlilik olan bu bilgi türüyle insan ihtiyaçlarını karşılar. İlk çağdan beri bu nitelikleri taşıyan fakat durmadan değişerek, kendini düzelterek ilerleyen bir bilgi dalıdır. Bilimsel bilgi, tarafsızdır, rasyoneldir ve sistemli bir bilgidir. Bu nedenle doğru çıkarımlara olanak sağlar. 1.5.1.2. Felsefi bilgi Herhangi bir bilgi türünün verilerinin doğruluk derecesi, kullanılan yöntemler, bilgisi edinilen varlık türü, farklı bilgi türlerinin birbirleriyle olan ilişkileri ve işlevleri üzerinde eleştirel bir tutumla düşünülerek elde edilen ve diğer bilgilere yol gösterici nitelik taşıyan bilgidir. Felsefi bilgi insanın felsefi tutuma girmesini sağlar. Felsefi tutum ise kendisini başlıca şu üç özellikte gösterir. Birincisi, varolana bütüncül bir görüşle bakmalıdır. Bu bakış açısı olgu veya olayı onların içinde bulundukları bütünü dikkate alarak incelemeyi içerdiğinden yanlışa düşme olasılığı azalır. İkincisi, eleştirel zihne sahip olmalıdır. Üçüncüsü, hoşgörülü olmanın gerekliliğidir. 1.5.1.3 Sanatsal bilgi Sanat,farklı alanlarda farklı ifade yolları kullanan, sezgiye dayalı, duyguya hitabeden kişisel etkinliktir. Sanatkar varolanı aksettirir. Diğer bilgi dallarının da 59 Önder N., a.g.e s: 43-59 28 yaptığı budur, fakat gerek ifade tarzı, gerek şekli ve gerek ortaya çıkan verinin başkaları tarafından kullanılma amacı, sanatı diğer bilgilerden ayırır. Sanatı diğer bilgi dallarından ayıran önemli bir nokta, bilimsel bilginin aksine,öznel oluşudur. 1.5.1.4 Dinsel bilgi Kaynağı ve kipi bakımından diğer bilgilerden ayrılır. Dinin özünü vahiyle bildirilen bilgiler oluşturur. Bu bilginin özü aşkın bir varlık tarafından insana bildirilmiştir. Bu nedenle değişmez mutlak doğru olarak kabul edilir. Bu kabulleniş tamamen inanç işidir. İnanılan hükmün kipliği zorunluluk ifade eder. Dinsel bilgiyi diğer bilgilerden ayıran en önemli özellikte budur. Diğer bilgi dallarında hükmün kipliği, matematik dışında, olanaklı veya olumsaldır. 1.5.1.5 Günlük bilgi En çok başvurulan bilgi türü olup her türlü günlük işlerde kullanılan, olgusal olan fakat bilim gibi düzenli ve genel geçer olmayan bilgidir. Şu çeşitleri vardır. 1- Doğrudan doğruya algı ile kavranan bilgi: Niteliksel olup, dünyayı oluşturan şeyleri, renkleri,sesleri kokuları ile tanıtır. Örneğin, pamuk yumuşaktır, demir ağırdır,taş soğuktur gibi. 2- Gelenek ve görenekle elde edilen bilgi: Atasözleri, inanç haline gelmiş bazı alışkanlıklar, yılların tecrübesiyle kazanılmış kanaatler vd. bu çeşit bilgiyi oluşturur. Örneğin ayvanın bol olduğu yılda kışın şiddetli gececeği bilgisi gibi. 3- Zanaatkarların bilgisi: Usta çırak ilişkisinde elde edilen bilgidir. Marangozluk, kuyumculuk vs. gibi zanaatlarda gerekli olan bilgi. 29 1.5.1.6 Okkült bilgi Olgusal ve objektif bilginin tam karşıtı olan bilgidir. Büyüsel zihniyetin meydana getirdiği ve kullandığı bilgidir. Genellikle gizli varlıkların insan hayatına karışması ve bazı kişilerin bunlarla temas edilebileceği inancına dayanır. Bu bilgilerde sembolizm büyük rol oynar. Sembollerin açıklanmasının gizli güçlere sahip kişilerin yetkisi içerisinde bulunduğu inancı vardır. Eski Mısır ve Mezopotamya’da tıp ve gökbilim alanlarında okkült bilgiler önemli yer alıyordu. Okkült bilgiler görünmez olanla ilgili olduğu için dinden faydalanır, akıldışıdır ve gerçeklikle ilgisi yoktur. 15.2 Bilginin;kullanma ve düzenleme tarzına, kaynağına, varlık oluşuna göre sınıflandırılması Bilginin diğer bir sınıflandırılma şekli ; bilginin kullanma ve düzenleme şekline, edinildiği kaynağa göre ve örgütün varlığı olarak ele alınmasına göre yapılanıdır. 60 1.5.2.1. Kullanma ve Düzenleme Tarzına Göre Bilgi Türleri Bilgiyi kullanış biçimimiz, bilgiyi nasıl algıladığımız ve düzenlediğimize bağlı olarak değişir. Bu açıdan yaklaşıldığında bilgiyi; idealist bilgi, sistematik bilgi, pragmatik bilgi ve otomatik bilgi başlıklarında toplanabilir. 1.5.2.1.1 İdealist bilgi: Kaynağı okuduğumuz, yaptığımız ve tartıştığımız şeyler olan idealist bilgi türü, vizyon oluşturmamızı, hedef saptamamızı, değer ve inançlarımızı yönlendirmemizi ve karar vermemizi sağlayan bilgi 60 Barutçugil İ. a.g.e s:60-65 30 türüdür. Kurumlarda idealist bilgi “benchmarking-kıyaslama” ve kurum içi geliştirme çabalarıyla veya bilgili kişilerin vizyonuyla üretilir. 1.5.2.1.2 Sistematik bilgi: Kaynağı, genellikle formel eğitim olmakla beraber, gözlemlerimizden ürettiğimiz senaryolar ve modeller olan bu bilgi türü, karşılaştığımız olaylarla baş etmeye çalışırken başvurduğumuz genellemeleri, modelleri ve düzenlenmiş biçimde gerçeği algılamamızı sağlayan bilgi türüdür. Sistemlerin nasıl çalıştığını bu bilgi ile anlarız. 1.5.2.1.3 Pragmatik bilgi: Kaynağı eğitim, verilen talimatlar ve el yordamıyla bulduklarımız olan pragmatik bilgi türü, işimizi yaparken ve karar alırken bilinçli olarak kullandığımız kurallar, gerçekler ve kavramlardır. Büyük ölçüde know-how bilgisidir. 1.5.2.1.4 Otomatik bilgi: Düşünmeden gerçekleştirdiğimiz eylemler otomatik olarak sahip olduğumuz bilginin sonucudur. Alışkanlıklarda, prosedürlerde ve verdiğimiz tepkilerde içerilmiş olan bu bilgi türünün çoğunlukla farkında değilizdir. Yukarıda belirtilen bilgi türlerini kişilerin çeşitli bileşimlerde kullanması söz konusudur. Kişinin dar görüşlü veya geniş bakış açısına sahip olması bu bilgi türlerini kullanma becerisiyle açığa çıkabilir. Geniş bakış açısına sahip birinin aksine, dar görüşlü birinin en az kullandığı bilgi türü idealist bilgidir. 1.5.2.2. Kaynağına Göre Bilginin Sınıflandırılması Kaynağına göre bilgi türleri, örtük (tacit) bilgi, açık (explicit) bilgi olarak iki türde bulunmaktadır. 31 1.5.2.2.1 Örtük Bilgi Örtük bilgi, içimizde,beynimizde taşıdığımız bilgidir. 61 Kişinin değerleri, duyguları, fikirleri ve tecrübelerinden kök alan bağlam özlü, yüksek derecede kişisel olan bilginin, sayısal olmayan ve dilsel olmayan biçimidir. 62 Örtük bilgi, kişinin düşüncesine gömülü olduğu için onu yakalamak ve faydalı enformasyona dönüştürmek oldukça zordur.63 Örtük bilgi, uzman uygulayıcının ne bildiğidir. Yani uzman uygulayıcının işini yaparken ona o işi yapmasını olanaklı kılan bilgidir. veya 64 nasıl Polanyi65 örtük bilgiyi, söyleyebildiğimizden daha fazlasını biliyoruz yapıldığını düşünmeksizin bir şeyi yapmayı bilme olarak tanımlamaktadır. Polanyi’nin genel bilgi kavramı üç teze dayanmaktadır. Birincisi, anlaşılır kurallar veya algoritmalar tarafından cevaplanamayan gerçek buluş. İkincisi, bilgi büyük ölçüde kişiseldir. Üçüncüsü, tüm bilgiler ya örtüktür ya da örtük bilgiden kaynaklanır. 66 Örtük bilgi, açık seçik ifade edilemeyen bilgi olarak özetlenebilir. 67 Bisiklete binme gibi beceri/marifet veya yapma-bilgisi (know how) şeklinde olabilir. Örtük bilgi , örtük olarak belirtilen ve tamamen örtük olan diye iki alt bölüme ayrılabilir. Örtük olarak belirtilen örtük bilgi, yansıtmayla açık bilgi hale gelen bilgidir. Tecrübe aracılığıyla biriktirilir ve kişinin bakış açısında, davranışında veya iş ortaklığında gömülü bilgi olduğundan ötürü asla açık olarak ifade edilemez. Diğer yandan tamamen örtük olan örtük bilgi ise açıkça belirlenemez. Tanım itibariyle, sahip olduğumuz ama sahip olduğumuzu bilmediğimiz bilgidir. 61 Barutçugil İ., a.g.e s: 62 Goulay S., “Tacit Knowledge, tacit knowing or behaving?”, OKLC 2002- Athens, p. 2 63 Montano B. , a.g.e. s: 304 64 Blair D.C., “Knowledge Management: Hype,Hope, or Help?” ,Journal of American Society for information science and technology , 53(12), s: 1025 65 Smith E.A., “The role of tacit and expliicit knowledge in the work place”, Jounal of Knowledge Management Volume 5 Number 4 2001 p: 314 66 Sveby K.E., Tacit Knowledge, http://www.sveby.com/article/Polany.html#Main%20Theses (Erişim Tarihi Tarihi: 21.3.2006) 67 Platts M.J.,Yeung M.B., a.g.m. s:348-349 62 32 Bilinçaltında örtük ve açık bilginin kaynaşmasıyla oluşmuştur. Karmaşık sorunları çözmek için kişisel tecrübe olarak kullanılabilir. Örtük bilgi teknik ve bilişsel olup, varsayımlardan, içgörülerden, değerlerden oluşur.68 Teknik örtük bilgi algılamalardan, inançlardan, bir ustanın zamanla gelişen becerisini kullanmasından veya bir insanın çok özgül bir konuya tamamen hakim olması şeklinde kendini gösterir. Bilişsel örtük bilgi, yerleşmiş olan kapalı zihinsel modelleri ve algılamaları içine alır. Bilişsel model, yaşadığımız dünyadaki olayları yorumlamamızı etkiler. Nonaka ve Takeuchi’nin 69 bilgi yaratma modeli, örtük bilgiyi modelin kalbine yerleştirmekte ve örgütlerin örtük bilginin ortaya çıkarılmasını ve örgüt içinde iletilmesini önermektedir. 1.5.2.2.2 Açık Bilgi Sözlerle, resimlerle veya diğer araçlarla ifade edebileceğimiz bilgidir. Bu nedenle, bilginin paylaşabilmesi için öncelikle onun açık hale getirilmesi gereklidir.70 Açık bilginin büyük bir bölümü, patent ve telif hakkı gibi, matematiksel ifadeler gibi, el kitapları gibi biçimsel olarak tanımlanan teknik veya akademik veri veya enformasyondur. “Ne olduğunu bilmek-know what” veya sistemli bilgi, elektronik veya diğer biçimsel metotlarla paylaşılan ve iletişimde bulunulan bilgidir. Açık bilgi teknik olup, biçimsel eğitim aracılığıyla kazanılan anlayış ve akademik bilgi seviyesi gerektirir. Çok dikkatlice kodlanır ve hiyerarşik veri tabanına depolanır, hızlı, güvenilir bir enformasyon sistemiyle erişilir. Açık bilgi varlıklarının kodlaması bir kez yapılınca, bu bilgi benzer sorunların çözümünde 68 Smith E.A. a.g.m s: 314 Nonaka I.,Takeuchi H., “The Knowledge-creating company”, Oxford: Oxford University Press,1995 70 Barutçugil İ., a.g.e. s:63 69 33 tekrar kullanılabilir.71 Açık ve örtük bilginin kullanımı ve arasındaki farklılıklar aşağıda tabloda özetlenmiştir. Tablo 1- Örgütlerde açık ve örtük bilginin kullanımı (Kaynak: E.A Smith, a.g.m s: 314) Açık Bilgi , insandan dokumana yaklaşımını kullanan, iş Örtük Bilgi, uygulamalı, hareket yönelimli bilgi veya, süreçlerinde kurulmuş olma esaslı genellikle elektronik ortam genellikle sezgiye benzeyen, nadiren açıkça ifade edilen, veya basılı ortamda olan resmi dille tanımlanan neyin bilindiği kişisel tecrübeyle edinilmiş uygulama esaslı yapma-bilgisidir. bilgisi veya akademik bilgidir. İş süreci Düzenlenmiş işler, yöntemler şeklindedir. Doğrusal, İş uygulaması Kendiliğinden,doğaçlama şeklindedir, tahmin edilebilir bir çevrede kodlanmış bilginin tekrar Değişime cevap veren ve tahmin edilemeyen bir çevrede kullanımı söz konusu olduğu bir iş süreci vardır. bireysel tecrübeyi yöneten ve bilgi yaratan bir iş uygulaması Öğrenme İş üstünde, deneme yanılma ile yapılır. Örgüt Öğrenme İş değerlemesini bilgi paylaşımını artırmak için tarafından belirlenmiş amaç ve hedefleri karşılama gözetilir. güveni , açıklığı güçlendiren ve kolaylaştıran bir ekip lideri vardır. veya amir aracılığıyla gerçekleşir. Öğretme Müfredat kullanan tasarlanmış eğitim ile örgüt Öğretme Bire bir, akıl hocası veya antrenör ile bire bir olarak tarafından seçilmiş biçimleri kullanma veya dış kaynak stajyer veya çıraklık şeklinde iş başında öğretmedir. Beyin kullanımı olarak alınma şeklindedir. fırtınası yöntemi de kullanılabilir. Düşünüş şekli Mantıksal, gerçeklere dayalı, ispatlanmış Düşünüş şekli Yaratıcı, esnek, içgörü geliştiren, aykırı metotları kullanan, bir noktada birleşen düşünüş şekli söz düşünüşe önderlik eden bir düşünüş şekli söz konudur. konusudur. Bilgi paylaşımı Bilginin kodlanması ve bilgi depolarından Bilgi Paylaşımı Özverili paylaşım, söz konudur. Ağyapılı, yüz çıkarılması ile e-posta gibi elektronik görüşme aracılığıyla yüze temas, videoconferans, hikaye anlatımı, sohbet etme gibi yöntemlerin kullanılarak yapılması şeklindedir. yapılması şeklindedir. Güdüleme Genellikle belirtilen amaçları karşılamayı esas Güdüleme Çalışanlarla sıkça görüşme, liderli aracılığıyla alan güdüleme söz konudur. ilham verme şeklindedir. Ödül İş amaçlarına bağlı, iş yerinde rekabetçi, nadir verilen Ödül Parasal olmayan güdüleyiciler, doğal işbirliği ve ödül için mücadele söz konusudur. Enformasyon paylaşımı enformasyonun doğrudan paylaşılmasının ödüllendirilmesi, için ödüllendirilmeyen bir özellik taşır. söz konudur. Yenilikçiliğin ve yaratıcılığın takdir edilmesi İlişkiler Amirden astlara veya ekip liderinden ekip üyelerine İlişkiler Bilginin kendiliğinden paylaşımı, açıklığa dayalı olma, doğru üst-alt şeklinde olabilir, dostluk şeklinde bir ilişki söz konusudur. Teknoloji Mevcut bilgiyi kullanarak oluşturulan hiyerarşik veri Teknoloji Kişiselleşmiş enformasyonu ortaya çıkaran, tabanlı bir profesyonel kitaplık geliştirmek için Bilgi ve İletişim karşılıklı konuşmayı kolaylaştıran, insanların birbirlerine Teknolojisine büyük miktarda yatırım söz konusudur. kolayca erişimi sağlayan, makul Bilgi ve İletişim Teknolojisi Değerlendirme Bilgi yaratılması ve paylaşımı Değerlendirme Örnekle kanıtlanmış başarıyı göstermeye gerektirmeyen, elle tutulabilir iş başarıları değerlendirilir. dayalı, kendiliğinden ve sürekli olan bir değerlendirme söz vardır. yatırımı söz konusudur. konusudur. 71 Smith E.A, a.g.m s:315 34 Örtük bilgiye örnek olarak kişisel beceri,inançlar, değerler, fikirler, yaratıcılık, kavrayış ve yenilik verilebilir. Açık bilgiye ise; politikalar, süreçler, patent, ticari marka, araştırma örnek olarak verilebilir.72 1.5.2.2.3 Açık Bilgi- Örtük Bilgi Yaratılması Genel olarak bilginin yaratılması kavramı Japonca’da yer anlamına gelen ba kavramıyla literatüre girdiği söylenebilir. Diğer bir deyişle ilişkileri geliştirmek için kullanılan ortak alan olarakta ifade edilebilir. Bu alan fiziksel (ofisler, işyerleri gibi) sanal (e-posta,video konferans gibi ) veya zihinsel (paylaşılan tecrübeler, fikirler veya idealler gibi) olabilmektedir. Nonaka ve Konno’ya73 göre bilgi birinin kendi tecrübeleri aracılığıyla veya başkalarının tecrübelerinin yansımasında elde edeceği ba’da (paylaşılan ortak alanlarda) gömülü olarak bulunmaktadır. Eğer bilgi ba’dan alınırsa, ba’dan bağımsız olarak iletilebilen enformasyona dönüşmekte ve elle tutulur hale gelmektedir. Oysa ba’da gömülü olarak duran bilgi ise elle tutulamaz (intangible) haldedir. Açık bilginin örtük bilgiye dönüştürülemeyeceğine inanan yazarlar74 vardır. Ama örtük bilginin, becerinin ve tekil doğal yeteneklerin gözlem ve sözlü anlatımla açık bilgiye dönüştürülmesinin mümkündür. Bu itibarla, Nonaka75 örgütlerde bilgi yaratılmasının dört temel modeli (sosyalleşme, dışsallaştırma, birleştirme ve içselleştirme -SECI) olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca ona göre örtük ve açık bilgi ayrı ayrı şeyler değil ortak olarak birbirini tamamlayan varlıklardır. Örtük ve açık bilgi, insanın yaratıcı faaliyetlerinde birbiriyle etkileşim içindedirler. Bu 72 B.Montano B., a.g.e ,s.305 Nonaka I., Konno N., “ The Concept of Ba: Building a Foundation for Knowledge Creation”, California Management Review, 1998, Vol.40, No.1, pp: 40-54 74 Isaac W., “Dialog and Art of Thinking Together”, Currency/Doubleday, Newyork,NY,1999 75 NonakaI., “ Dynamic Theory of Organizatinal Knowledge Creation”, Organization Science, Feb. 1994, Vol.5, No.1, p:19 73 35 yüzden Nonaka açık ve örtük bilgi arasındaki karşılıklı etkileşimi ‘bilgi dönüşüm süreci’ veya ‘bilgi yaratma biçimleri” olarak adlandırılmaktadır. Bu süreç aşağıdaki şekilde gösterilmektedir. Örtük Bilgi Örtük Bilgi Sosyalleşme İçselleştirme Açık Bilgi Dışsallaştırma Birleştirme Açık Bilgi Şekil 3: Bilgi Yaratma Biçimleri (Kaynak I. Nonaka, “Dynamic Theory of Organizational Knowledge Creation”, Org. Science, 1994, ten uyarlanmıştır.) 1- Örtük bilgiden örtük bilgiye (Sosyalleşme-Socialization): taklit ederek, uygulama yaparak gözlemleme yaparak öğrenmeyi içerir. Akıl hocasından öğrenme gibi bir şeyi kendine özgü bir şekilde yapmada sosyalleşmiş hale gelmedir. 2- Örtük Bilgiden açık bilgiye( Dışsallaştırma- Externalization) El kitabına yeniliklerin, tanımların ve görüşmelerin kayıt edilmesi ve yeni ürünün yaratılmasında bu içeriğin kullanılması şeklindedir. Yani dışsallaşma, örtük bilginin açık bilgiye dönüştürülmesinde ‘sözcükle anlatılamayanların’ ifade edilmesidir. 36 3- Açık bilgiden açık bilgiye (Birleştirme-Combination) Sayısal verileri kullanarak bir finansal rapora yazma gibi, parça parça duran açık bilgiyi yeni bir bütün oluşturacak şekilde birleştirmedir. 4- Açık bilgiden örtük bilgiye (İçselleştirme- Internalization): Bilginin anlaşılabilmesi ve içselleştirilebilmesi amacıyla kişinin kendi referans çerçevesini kullanarak açık bilgiyi yorumlaması ve yeniden ifade etmesidir. Kişinin yegane örtük bilgisi, belirli bir fikri genişletmek, artırmak için yaratıcı bir şekilde uygulanabilir. Örtük bilgi, içselleştirilmedikçe ve açık açık ifade edilmedikçe kişinin bilgi tabanının bir parçası olamaz. Örtük bilginin nerede ve ne zaman ortaya çıktığı ve bilginin nasıl kullanıldığını bilmek neredeyse mümkün değildir. Yaratıcılık gibi, örtük bilgi yön ve sınır tanımaz, basitçe vardır.76 Açık bilgiyi örtük bilgiye dönüştürmek, insanlar işbirliği yaptıklarında, birbirlerine güvendiklerinde ve değerli bilgi kaynaklarına isteyerek katkı sağladıklarında daha kolaydır. İşbirliği, güven ve paylaşım; kişi, bilgisini paylaştığında ödüllendirileceğini ve onaylanacağını bildiğinde ortaya çıkar. Tükenebilen kaynaklardan farklı olarak, bilgi varlıkları veri tabanının olması kaydıyla kullanıldıkça artar. Bilgiye erişmek ve bilgi yaratmak için güncelliğini kaybetmiş, doğru olmayan veritabanları kullanılmasının bir değeri yoktur. Zira hızla değişen çevre şartları göz önüne alındığında veri tabanına güncel verinin işlenmemesi, yapılacak kestirimlerin isabeti azaltacağı için alınacak kararların yanlış olmasına bu ise örgütün rekabet etme gücünde azalmaya yol açacaktır. 76 Smith,E.A. a.g.m s: 316 37 Ayrıca güncelliği olmayan veri tabanlarının varlığı örgüt için işletim ve bakımı gibi ilave maliyetlere katlanılması anlamına gelmektedir. 1.5.2.2.4 Örtük Bilginin Edinilmesi ve Öğrenilmesi Örtük bilgi; bilgi fuarları, öğrenen topluluklar, iş rotasyonu, turlar, danışma kurulu, uygulama toplulukları, bilgi pazarları, mit, hikaye anlatımı gibi araçlarla edinilir, öğretilir ve paylaşılır. Resmi akademik bilgi veya iş becerisi ve örtük bilgi her ikisini de öğretmenin yolu benzerdir. Tecrübeli bir öğretici, daha az tecrübeli birine örtük bilgiyi yapılacak işi doğrudan göstererek öğretir. Örtük bilginin edinilmesi ve öğrenilmesi için kullanılabilecek yöntemler seçici kodlama, seçici birleştirme, seçici karşılaştırma şeklinde olabilir. 77 Bu yöntemler yeni durumun anlaşılabilir olmasına yardım etmesi için tek başına kullanılacağı gibi birleştirilerek de kullanılabilir. 1- Seçici kodlama Müşteri raporundaki belli bir enformasyonu kullanmak gibi, çevreden ilgili veya gereken veriyi süzgeçten geçirmek veya seçmektir. 2- Seçici birleştirme Belli enformasyonu ilgili bir şekilde bir araya getirerek birleştirmedir. Ayrı parçaların bütünü nasıl oluşturduğunu göstermektir. 3- Seçici karşılaştırma Yeni ve eski gerçekler arasındaki ilişkiyi görmek veya geçmiş ile geleceğin benzerlik ve farklılıklarını ayrıştırmaktır. Yeni enformasyon ile az önce öğrenilmiş enformasyonu karşılaştırmak veya mevcut bilgiyi yeni bir bilgi yaratacak şekilde uygulamaktır. Örtük bilginin öğrenildiği ve paylaşıldığı ortamlardan biri de uygulama topluluğudur. ‘Uygulama topluluğu -communities of practice’ , bilginin yakalanmasını ve paylaşılmasını sağlar ve bilginin paylaşılması, öğrenilmesi ve 77 Smith E.A., a.g.m s: 317 38 değişiminin canlandırılması yoluyla mevcut örgütsel yapıyı tamamlar. Uygulama topluluğunun kökeni, eski Yunan’da metal işçilerinin, zanaatkarların ve duvar işçilerinin derneğine kadar gider. Ortaçağ boyunca bu ortaklaşalık zamanla üyelerinin haklarını korumak amacıyla standartları sürdüren loncaya dönüştü. Tarihsel olarak ‘Uygulama Topluluğu’ , paylaşılan uzmanlık ve ortak girişim tutkusuyla gayri resmi olarak bir araya gelen gruptan oluşur. Uygulama Topluluğu üyeleri, bir göreve veya bir sorunun çözümüne kendilerini adarlar. Örgütteki her seviye ve işlevden gelen gayri resmi insan grubu düzenli bir şekilde ya e-posta aracılığıyla ya da yüz yüze görüşme şeklinde buluşurlar. Verebileceği bir şey olduğunu düşünen insanlar bu gruba kendiliklerinden girerler. Yani bu gruba üyelik kendi kendinedir zorlama yoktur. Grup geleneksel örgüt yapısı dışında çalışır ve yönetime karşı hemen hemen sorumsuzdurlar. Uygulama topluluğu üyeleri örgütte süregelen işlerle ilgili yol gösterir ve esin kaynağı olurlar. Zamanla grup üyeleri grup bilgisi geliştirler ve yenilikleri teşvik etme veya bilgi aktarma aracılığıyla örgüt için varlık yaratırlar. 1.5.2.2.5 Açık Bilgi-Örtük Bilginin Kullanılması Açık bilgi, genellikle iş sürecini yani bilginin nasıl düzenlendiğini temsil ederken örtük bilgi, uygulamayı yani işin gerçekten nasıl yapıldığını temsil etmektedir. Şirketler genellikle yaratıcılığı ve yenilikçiliği korumak için örtük bilgiyi, işlerin düzenlenmesinin şekline öncülük etmek ve iş ortamını tahmin edilebilir kılmak için ise açık bilgiyi kullanmaktadırlar. 78 Her bir örgütün açık ve örtük bilgiyi ele alması farklıdır. Kontrol edilebilen veya edilemeyen birçok faktör, açık ve örtük bilgiyi elde etme uğraşı için ayrılmış 78 Brown J.S., P.Dugid P., “Balancing Act: how to capture knowledge without killing it” ,Harvard Business Review, May-June 2000, s: 73-80 39 parayı, çabayı ve zamanı etkilemektedir. Örgütün hangi yaşam döngüsünde olduğu, iş türü, temel uzmanlığı, kültürü, altyapısı ve pazardaki rekabet gücü gibi değişkenler örtük ve açık bilginin nasıl kullanılacağını etkilemektedir.79 Örgütün kendi örtük bilgisini açık bilgi haline getirmesi çabası taklit ürünlerin potansiyel olarak artması ve bilgisinin değerinin azalması anlamına gelir. Bununla birlikte, kendi bilgisini örtük biçimde tutmak isterse de bu bilgiye sahip olan işgörenin örgütten ayrılması durumunda bu bilgiden mahrum kalacaktır. 80 Dolayısıyla şirketler bu ikilemi çözmek için içinde bulundukları şartları dikkate almak zorundadır. 1.5.2.3 Varlık Oluşuna Göre Bilginin Sınıflandırılması Örgütün varlıkları arasında dikkate alınması istendiğinde bilginin üç farklı kategoriye ayrılması gerekir. Bunlar; İnsanda (çalışanda) olan bilgi (insan kapitali), müşteride bulunan ve müşteriyle ilgili bilgi (müşteri kapitali) , sistem ve süreçlerle ilgili bilgidir (yapısal kapital). 1.5.2.3.1 İnsanda olan bilgi İnsan sermayesi, çalışanın(insanın) bilgisinin değeridir. Çalışanların meslekte bulundukları sürenin uzunluğu, nitelikleri, temel yetkinlikte belirli bir düzeyde bulunan insanların sayısı, içeride ve dışarıda ortak çalışma gerektiren projelerde çalışan insan sayısı insan sermayesini oluşturmaktadır. Bilgi yönetiminin amaçlarından biri de örgütlerin insan sermayesi değerini yükseltmek ve bu yolla yeniliğin ortaya çıkmasını sağlayacak ortamı hazırlamaktır. 79 Smith E.A. a.g.m s: 319 Jasumuddin S.M. et al “The paradox of using tacit and excplicit knowledge” , Management Decision, Vol. 43, No. 1, 2005, pp: 107 80 40 1.5.2.3.2 Süreçte olan bilgi Yapısal sermaye , özümlenmiş, içselleştirilmiş ve şirketin ürün ya da hizmetlerinde yatırıma dönüştürülmüş bilginin değeridir. Bu sermayenin bir kısmı örgütün faaliyetlerini gerçekleştirdiği süreçlerdeki bilgidir. Yapısal sermayenin bir kısmı tescil edilmiş markalar, ticari haklar, know-how, telif-patent hakları ve ünvanlardır. Bir kısmı da insan kaynaklarından elde edilen öğrenilen ve somutlaştırılan bilgilerdir. 1.5.2.3.3 Müşteride olan bilgi Müşteri kapitali, müşteri sayısının, büyüklüğünün, saygınlığının, bizimle ne kadar çalıştığının, bizimle yaptığı işin sıklığının/yoğunluğunun, tekrarlama yüzdesinin bir ölçüsü olarak hesaplanabilir. 81 Arz ekonomisinden çıkılıp talep ekonomisine geçtiğimiz günümüzde müşteri ön plana çıkmıştır. Dolayısıyla müşterideki bilgi örgüt için çok değerlidir.Müşteri İlişkileri Yönetimi (CRM) gibi yöntemlerin kullanılmasıyla bu tür bilgiyi depolamak ve ileriye dönük kestirimler yapmak mümkündür. 1.5.3 Bilginin ikili ayrıma göre sınıflandırılması Bilgi Yönetimi konusunda araştırma yapanlar ve uygulayıcılar bilgi yönetimi alanında kullanılan bilgi türleri arasındaki farklılığı belirtmek için farklı terimler kullanmaktadırlar. Tüm bu farklı bakış açılarının ortak noktası, bilgiyi ikili ayrım biçiminde görme eğiliminde olmalarıdır.82 Örneğin, bilgiyi resmi bilgi (kitaplarda, belgelerde bulunan ve eğitim kurslarında kolaylıkla paylaşılabilen bilgi) , resmi olmayan bilgi (resmi bilgiyi oluşturma sürecinde kullanılan bilgi) olarak ikili 81 Barutçugil İ., a.g.e. s: 64-65 Hilderth P.,Kimble C., “The duality of knowledge”, Information Researc, Vol. 8,No. 1, October 2002 82 41 ayrıma tabi tutulduğu gibi, iş bilgisi ( örgütün kendi bilgisi- neyin bildiğinizin bilgisi) ve bilgi kaynağı ( kimin neyi bildiğinin bilgisi) şeklinde de ikili bir ayrım yapılmaktadır. Benzer şekilde ikili ayrım enformasyon ve yapma-bilgisi (knowhow) ile yapma-bilgisi (know-how) ile neyin-bilindiği (know-what) bilgisi olarak yapıldığı görülmektedir. Bilgiyi İkili ayrım olarak ele alan en yaygın tanım “Kaynağına Göre Bilgi Türleri” bölümünde yapılan örtük bilgi, açık bilgi şeklinde olanıdır. Bilgi Yönetimi alanında yumuşak bilgi farklı bilgi türlerini tanımlayan diğer ifade şekli bilginin, (soft knowledge) ve sert bilgi (hard knowledge) olarak kullanılmasıdır. Yumuşak bilgi, kolaylıkla yakalanamayan ve depolanamayan bilgi olarak ifade edilirken, sert bilgi kodlanmış bilgi olarak ifade edilmektedir. Yumuşak bilgiye örnek olarak örtük bilgi, içselleştirilmiş tecrübe, beceriler, uygulamaya gömülmüş olan kültürel bilgi dahil edilebilir. İkili ayrım kapsamında yer alabilecek diğer bir ayrım ise, bireysel bilgi ve toplumsal bilgi ayrımıdır.83 Bireysel bilgi, her bireyin zihninde varolan, sadece o bireyin aracılığıyla ve sorular sorularak erişilebilen bilgidir. Toplumsal bilgi ise, toplum veya toplumsal bir sistem tarafından toplanan, toplumun tüm bireyleri tarafından eşit ve serbestçe erişilebilen bilgidir. 1.5.4 Bilinenin öznel anlamını bilen kişi olarak bilgi türleri Kriter olarak bilinenin öznel anlamını bilen kişiyi kullandığımızda bilgiyi; uygulamalı bilgi, zihinsel bilgi, uğraşı bilgisi, tinsel bilgi ve istenmeyen bilgi olarak beş türe ayırabiliriz.84 83 84 Uçak N., “Bilgi Üzerine Kuramsal Bir Yaklaşım”, Bilgi Dünyası, 2000, 1. Cilt, s: 152 Machlup F., a.g.e s: 108-109 42 1.5.4.1 Uygulamalı Bilgi Bilen kişinin işinde, kararlarında ve faaliyetlerinde faydalı olan bilgi olup mesleki bilgi, iş bilgisi, işçilik bilgisi, politik bilgi, hane halkı bilgisi ve diğer uygulamalı bilgiler şeklinde alt bölümlere ayrılabilir. 1.5.4.2 Zihinsel Bilgi Genel kültür, bilimsel ve insani bilimler öğrenimi, liberal eğitim bir parçası olarak ele alınan zihinsel merakı tatmin eden bilgi türüdür. 1.5.4.3 Uğraşı Bilgisi Zihinsel olmayan merakı veya hafif eğlence isteğini ve yerel dedikoduları, kaza ve suç haberlerini ve şakaları, oyun ve benzerlerini içeren duygusal uyarımı tatmin eden bilgidir. 1.5.4.4 Tinsel Bilgi Kişinin dinsel bilgisiyle ve ruhun kurtarılma yollarıyla ilgili bilgidir. 1.5.4.5 İstenmeyen Bilgi Amaçsız olarak tutulan, tesadüfen edinilmiş ve kişinin ilgi alanı dışında olan bilgidir. Biz bu çalışmamızda bilginin örgütün bir varlığı olarak değerlendirilmesi gerektiği ve dolayısıyla sınıflandırmalardan “ bilginin varlık sınıflandırılmasında oluşuna göre” yukarıda sınıflandırma yönetiminin stratejisinin oluşturulması ele alınacaktır. belirtilen üzerinde bilgi Bu sınıflandırma diğer sınıflandırmalara göre çalışmamız açısından daha anlamlıdır. Çünkü, bilgi hem bir kaynak hem de bir beceri olarak düşünüldüğünde, insanda yani örgüt çalışanında olan bilginin, örgütün faaliyetini oluşturan tekil süreç bilgisinin ve 43 müşterisinde yani çevresinde olan bilginin örgütün sürdürebilir rekabet avantajı için çok önemli olması nedeniyle bu sınıflama daha kapsayıcıdır. Ayrıca bu sınıflamada bilginin örtük ve açık bilgi olarak da sınıflaması örtülü olarak yer almaktadır. 44 II. BÖLÜM BİLGİ YÖNETİMİ, VERİMLİLİK VE YENİLİK 2. 1 BİLGİ YÖNETİMİ Bilgi veya bilgi yönetimi denildiğinde tamamen felsefi ve soyut kavramlardan söz edildiği görüşü yaygın olmakla birlikte, şirketler açısından bilgi veya bilgi yönetimi son yıllarda bilgi bir anlamda yeniden keşfedilmekte ve bilginin rekabet gücünü yaratan temel şirket kaynağı olduğu bilinci giderek yerleşmektedir. 85 Geçmiş yüzyıllarda bir işletmenin rekabet gücü ve başarısı, önceleri insan gücüne (kas gücü), daha sonraları makine gücüne (mekanizasyon) ve nihayet yakın geçmişte mali(finans) gücüne bağlanmakta idi. Günümüzde ise artık bilgi gücünün en önemli işletme varlığı olduğu kabul edilmektedir. Uluslararası yoğun rekabette müşteri isteklerini karşılamanın ve yeni müşteriler kazanmanın tek yolunun bilginin yeterli düzeyde yönetilmesi ile gerçekleştiği artık bilinmektedir. Elle tutulabilir, gözle görülebilir işletme varlığı olan malzemeye odaklanmış olan yönetimin yerini bilgiye odaklanmış bir yönetim tarzının almasıyla başarının yakalanabileceği görülmektedir.86 Bilgi, toplumsal yaşamın her alanında sahip olduğu büyük önem kadar, işletme yönetimi konusunda da günümüzün gerekli unsurlarından birisini oluşturmaktadır. Bilgi kavramıyla anlatılmak istenen şey bütün kültürel ürünler serisidir: Düşünceler, ideolojiler, hukuk, etik, inançlar, felsefe, bilim, teknoloji vb. buna göre bilgi kavramı folklordan modern bilimlerin bilgisine kadar her şeyi kapsamaktadır. 87 85 Dinçmen M.,” Bilgi Yönetimi”, Mess Mercek,Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Yıl:2001, Sayı: 21, s: 90 86 Dinçmen M.,” İşletmelerde Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri”, Mess Mercek,Türkiye MetalSanayicileri Sendikası Yıl:2003, Sayı: 29, s: 48 87 Yeniçeri Ö., M.İnce M., a.g.e. s.23 45 Sürdürülebilir rekabet arayışındaki şirketler, teknolojinin tek başına yeterli olmadığını fark etmeye başlamışlardır. Günümüzde rekabeti sürdürebilir kılan ve şirketler arasında farklılık yaratabilen temel hammadde bilgidir. Artık günümüzde, hammadde, sermaye ve işgücünden oluşan geleneksel üretim faktörleri ikincil öneme sahip olmaya , bilgi ise ekonomide en önemli kaynak olarak karşımıza çıkmaya başlamıştır. Örgütsel hedeflere ulaşmak için tüm örgüt düzeylerinde bilgiye gereksinim duyulur. Ancak gereksinim duyulan bilginin türü, yapısı ve içeriği bu bilgiyi kullanan birimin işlevlerine göre farklılık gösterir.88 Bilginin çok önemli olduğu bir ortamda sadece bilgi sahibi olmak yeterli olmamaktadır. Çünkü, sahip olunan bilginin örgüt içinde paylaşılması ve karar verme, planlama gibi stratejik öneme sahip konularda doğru ve eksiksiz kullanılabilmesi için iyi bir bilgi yönetim sistemine sahip olunması gerekir. Bilgi Yönetiminin genel amacı, bilginin birden fazla kişinin (örgütün, toplumun vb) kullanabilmesine elverişli, yani paylaşılabilir bir hale gelmesidir.89 Küreselleşme, bilgisayar ve iletişim alanındaki gelişen teknolojiler sonucunda ortaya çıkan yeni fırsatlardan ve büyüme olanaklarından daha fazla yararlanmak hemen tüm organizasyonların amacıdır. Bu doğrultuda sonuç alabilmek için de her geçen gün daha fazla bilgiye gereksinim duyulmaktadır. Günümüzde bilgiyi yaratmak, elde tutmak, paylaşmak ve kullanmak için geliştirilmiş tümüyle radikal yollar ortaya çıkmaktadır. Bunlar, örgütlerin yapı ve işleyişleri, iş yapma biçimleri 88 Bensghir T.K., “Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim”, TODAİE Yayın No=274, Birinci Baskı, Ankara, Haziran 1996, s.17 89 Aktan C.C., Vural İ.Y., “Bilgi Çağı,Bilgi Yönetimi ve Bilgi Sistemleri”, Çizgi Kitabevi, Şubat 2005, 1. Baskı, s. 1 46 ve müşterilere yaklaşım tarzları üzerinde son derece önemli dönüşümlere neden olmaktadır. Bu gerçekleri görerek, bilgi ekonomisi ve bilgi yönetimi konusunda önemli adım atan şirketlerin çok önemli bir rekabet üstünlüğü yakaladıkları artık tartışılmaz bir gerçektir.90 Endüstri çağının ilk yıllarında, örgütler,rekabet yönlerini sürdürmek amacıyla el işçiliğini otomatikleştiriyor ve gereğinden fazla kullanılan kaynakları azaltarak etkinlik ve verimliliklerini iyileştiriyorlardı. Oysa günümüze, bilgi işçisi çağında, bir çok örgüt gereğinden fazla işgücü, iş ve işlemleri azaltarak yoğun bir yeniden yapılanmaya girmektedirler. Günümüzde örgütler, daha karmaşık tercihleri olan tüketici ve küresel rekabetle karşı karşıyadırlar. Bu nedenle, rekabetçi olarak kalmak için, pazar paylarını artıracak ve maliyetlerini azaltacak şekilde yenilikçi(innovative) olmak zorundadırlar. Bilgi yönetimi ise işte tam bu noktada devreye girmekte ve örgütlerin, kendi çevresinde büyük miktarda yararlanılmayan veya kullanılmayan bilgi ile çevrili olduklarını fark etmesini sağlamakta ve bu kaynağı da kullanarak amaçlarını gerçekleştirmesine yardımcı olmaktadır. Bilgi yönetimi, sadece etkin maliyet, sorun çözümü, karar alma ve rekabet edebilme güçlerini geliştirme ve yenilikçi olma ihtiyacı nedenleriyle değil, organizasyonda dağınık halde bulunan örgütün hafızasının bir parçası olan bilgi ve uzmanlığı yakalamak, düzenlemek, korumak ve yaymak gereksinimiyle de ortaya çıkmıştır.91 Ancak, bilgi yönetimini örgütlerin hastalıklarına çare bulan 90 Barutçugil İ., a.g.e., s.24 Gupta B., L.S.Iyer L., J.E aronson J.E., “Knowledge Management:practices and challenges”, Industrial Management Data Systems 100/1 (2000) p:17-21 91 47 sihirli bir ilaçta değildir.92 Bilgi yönetimi, örgütü bir sistem olarak ele almayı ve ileri görüşlü olmayı gerektirmektedir. 2.1.1. Bilgi Yönetiminin Tanımı ve Amacı Bilgi yönetimi çeşitli kaynaklarda değişik uzmanlar tarafından küçük ayrıntılar dışında benzer biçimde tanımlanmıştır. Bilgi yönetimi: - sistemleri, süreçleri ve kültürü içeren çerçeve kavramdır ve yeni bilgi yaratımı yanında mevcut bilginin yakalanması ve paylaşılmasının aracıdır93, - örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi amacıyla bilgi yaratmak, elde tutmak, paylaşmak ve geliştirmek için kullanılacak yeni radikal yollardır,94 - modern dünyamızın hızla artan belirsizlik ve karmaşıklığı karşısında, firmaların yaşamını ve performansını artırmaya çalışmaktır,95 - örgütün maddi olmayan varlıklarından (intangible assets) değer yaratma sanatıdır,96 - bilginin, uzmanlığın, yapma-bilgisinin, zihinsel sermayenin belirlenmesi, dağıtılması ve gösterilmesi için örgüt tarafından kullanılan uygulama ve tekniklerdir,97 92 Lehaney, Brian(Editor). “Beyond Knowledge Management” Hersley PA USA,Idea Group Publishing,2003,p:v 93 Firestone, J.(Editor).” Has Knowledge Management Been Done?”. Bradford, , UK: Emerald Group Publishing Limited, 2005. p126.http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10085643&ppg=27 94 Barutçugil İ. a.g.e s:49-50 95 Smith P., “A Performance based Approach to Knowledge Management”, Journal of Knowledge Management Practice, March 2002 96 Yeniçeri Ö.”Örgütleri Etkinleştirme Aracı Olarak Bilgi Ve Bilgi Yönetimi”, 2023, 15 Aralık,2002,Sayı:20 s:57 97 http://en.wikipedia.org/wiki/Knowledge_management (Erişim Tarihi: 9.9.2006) 48 - örgüt içinde ve bazı durumlarda da örgütler arasında tecrübe ve yapmabilgisine (know-how) değer katma sürecidir,98 - örgütün amaçlarını gerçekleştirmek üzere, organizasyonun bilgi varlıklarının kullanılması ve geliştirmesidir. Yönetilecek olan bilgi hem açık (kayıtlı) hem de örtük(öznel) bilgidir,99 - etkili karar-almaya, ürün ve hizmet üretim sürecinde yeniliğe ve iş değeri yaratmak için pazara uyum sağlamaya ve rekabet avantajı yaratmaya ulaşmanın bir aracı olarak bilgiyi itici güç olarak kullanma sürecidir,100 - kültür şemsiyesi altında, zihinsel sermaye, süreç ve teknolojinin arakesitidir,101 - örgütün amacını gerçekleştirmek için bilgi kaynaklarının toplanması, dağıtılması ve etkin kullanılması sürecidir,102 - örgütün faaliyetini sürdürebilmesi için doğru bilginin doğru zamanda doğru kişilere ulaştırılması, bir diğer tanımı da bilginin yaratılması, doğrulanması, sunumu, dağıtımı ve uygulanmasıdır,103 , - örgüt içinde ve çevresinde enformasyon ve bilginin yaratılması doğrultusunda tasarlanmış, yönetsel, teknik araçlar, altyapılar ve süreçler setidir,104 98 B.Montano B., a.g.e ,s:307 Davenport T.H., Prusak L.,Working Knowledge: Managing What Your Organisation Knows, Harvard Business School Pres, Boston,MA 1998 100 Salleh Y., Y, Goh W.K., “Managing human resources toward achieving knowledge management”. Journal of Knowledge Management, 2002 Volume 6. Number 5, pp. 457468. 101 Firestone, J., a.g.e s: 129 102 Davenport T.H.,Delong D.W, Beers M.C.,” Succesful Knowledge Management Projects”, Sloan Management Review, Winter pp: 43-57 103 Bhatt G.D., “Knowledge Management in Organizations: examining the interaction between technologies,tecnique and people”, Jornal of Knowledge Management, 2001 Vol.5, No 1, pp: 68-75 104 Bounfour A.,”The Management of Intangibles, The Organizastions Most Valuable Assets”, 2003, Roudledge London 99 49 - çalışanların işlerini daha verimli ve etkin yapmalarını sağlamak amacıyla bilginin elde edilmesi, düzenlenmesi ve iletilmesini kapsayan örgüte özgü ve sistemli süreçtir,105 Bilgi yönetiminin yukarıda verilen çeşitli tanımlarında amacının, örgütün faaliyetini sürdürebilmesi için elindeki en önemli kaynağın bilgiyi yaratma ve paylaşma olduğu ve bilginin örgütün amacını gerçekleştirmesi doğrultusunda en iyi şekilde kullanılması gerektiğidir. Bilginin kaynağının insan olduğu düşünüldüğünde, bilgi yönetimi insanı (örgüt çalışanını) merkeze koymaktadır. Bu durumda bilgi yönetimi, yenilikçiliği teşvik etmek ve rekabet üstünlüğü sağlamak amacıyla örgütün sistemli ve düzenli bir şekilde beyin gücünü kullanmasıyla ilgilidir diyebiliriz. Bilgi yönetiminin amacına bakıldığında bunun örgüt için çok önemli olduğu görülmektedir. Şöyle ki, örgütün mal veya hizmet üretiminde, yenilikçiliğe ulaşmak, piyasada rekabet avantajı sağlamak, piyasaya uyum sağlamak gibi hedeflerine ulaşmak için etkin bir bilgi-yoğun süreçleri uygulaması çok önemlidir. Başarılı bir bilgi yönetimi uygulayabilmek için çok çeşitli faktörleri dikkate almak gerekir. Kritik başarı faktörleri çevresel analiz için oldukça faydalıdır. Zira, örgütsel başarıya götüren kritik başarı faktörleri ile çevresel analiz arasında önemli bir bağ mevcuttur. Bu faktörlerin analizi başarılı bir bilgi yönetimi uygulaması için kritik olan ‘çekirdek iş süreçleri’ yönetimine aracılığıyla bilgi bir anlam sağlamaktadır.106 21. yüzyılda etkin bir şekilde rekabet için örgütler bilgiyi yaratmak, depolamak, erişmek, kullanmak zorundadırlar. 105 Alavi M.,Leider D.,”Knowledge Management Systems: issues,challenges, and benefits,”, Communications of AIS 1(17),1999 106 Chong S.,Choi Y.S., “Critical Factors In The Successful Implementation Of Knowledge Management “ , Journal of Knowledge Management Practice, June 2005 50 Zira,örgütler çevreleriyle ilişkiye girdiklerinde enformasyon elde etmekte, bu enformasyonu bilgiye çevirerek kendileri için en uygun olan tedbirleri almakta ve harekete geçmektedirler. Bilgi yönetimi insan, süreç ve teknolojinin uygun birleşimi olup insanın yaratıcılığıyla ilgilidir.107 Gerek bilgi yönetimin farklı açılardan tanımları ve gerek bu tanımlardan çıkan özelliklere bakıldığında bilgi yönetimi sisteminin üzerinde genel olarak uzlaşılan niteliklerini şöyle sıralayabiliriz:108 1) Örgütün düşünce gücünü kullanmalı, yeni fikirleri yaratmalı ve yeniliği (innovasyon) desteklemeli, 2) Gerektiği yerde ve zamanda istenen kişi tarafından yararlanması için tecrübe ve anlayışı yakalamalı, 3) Birinin aklındaki yapma-bilgisini veya fiziksel olarak kayıt altında tutulan uzmanlık kaynaklarını bulma ve kullanma kolaylığı sağlamalı, 4) İşbirliğini, bilgi paylaşımını ve sürekli öğrenmeyi teşvik etmeli, 5) Karar alma ve planlama kalitesini iyileştirmeli, verimliliği artırmalı, 6) Zihinsel varlıkların katılımını ve değerini anlamalı ve onların değerini, kullanımını ve etkinliğini artırmalıdır. Yukarıda yapılan açıklamalar ışığında bilgi yönetiminin; örgütün mali, hukuki,siyasi, teknik, kültürel ve sosyal kısıtlar altında rekabet gücünü ve performasını artırmak gibi stratejik hedeflere ulaşması amacıyla yeni fikirlerin ve enformasyonun yaratılması, tutulması,paylaşılması ve kullanılmasını kolaylaştırmaya yönelik insan,süreç , teknoloji ve çevrenin uygun hedefler ve geri besleme mekanizmalarıyla sistematik olarak planlanması,düzenlenmesi ve 107 Lehaney, B. a.g.e s:vi Levett G.P.,Guenov M.D., “A Methodology for knowledge management implementation”, Journal of Knowledge Management, Volume 4. Number 3. 2000. pp:258-269 108 51 gözlenmesiyle ilgilidir diyebiliriz. 109 Aşağıda ilgi alanı bu kadar geniş olan bilgi yönetiminin gelişimi verilmektedir. 2.1.2. Bilgi Yönetiminin Gelişimi Bilgi yönetimi örgütlerde enformasyon sistemlerinde araştırma ve uygulama alanı olarak ortaya çıkmıştır. Bu alan; enformasyon ekonomisi, stratejik yönetim, örgüt kültürü, örgütsel davranış, örgüt yapıları, yapay zeka , kalite yönetimi ve örgütsel başarımın ölçülmesinin teorik temelleri üzerine inşa edilmiştir.110 teoriler bilginin yönetimi için Bu destek sağlayan yeni bir kavramın temeli olarak kullanılmaktadır. Baskerville ve Dulipovici 111 kullandıkları taksonomi ile bilgi yönetimine katkı sağlayan diğer alanları belirlemişler ve bu alanların bilgi yönetimi tarafından geliştirilen diğer kavramları (bilgi ekonomisi,bilgi kültürü, bilgi altyapısı, bilgi örgütü gibi) ortaya koymuşlardır. Aşağıdaki tabloda bilgi yönetimi alanına diğer alanların nasıl katkı verdiği ve bu katkılar sonucunda bilgi yönetiminin ortaya çıkardığı yeni teoriler gösterilmektedir. 109 Lehaney B. ,a.g.e. s:3 Baskerville R., Dulipovici A.,”The theorical foundations of knowledge management”, Knowledge Management Research & Practice, 2006, Vol.4, p:83-105 111 Baskerville R.,Dulipovici A., a.g.m 110 52 Bilgi yönetiminde uygulama amacı TEMEL SÜREÇ TANIMI Teorik temel Teorik temelden çıkarılan anahtar teoriler Enformasyon ekonomisi Zihinsel sermaye, zihinsel Varlıklar Stratejik Yönetim Temel uzmanlık, dinamik yetenek Örgütsel Kültür Kültürel değerler, güç, kontrol ve güven Hedef odaklı örgütler Örgütsel yaratıcılık,yenilik, örgütsel ögrenme, örgüt hafızası Bilgi temelli sistemler, veri madenciliği Risk yönetimi, kıyaslama Finansal başarım ölçümleri Örgütsel Yapı Örgütsel Davranış Yapay Zeka DEĞERLENDİRME Kalite Yönetimi Örgütsel Başarım Ölçümü Geliştirilen Anahtar Bilgi Yönetimi teorileri Bilgi ekonomisi,bilgi ağları, bilgi varlıkları,süreklilik yönetimi Yanlış küçülme (dumbsizing), bilgi ortaklıkları, bilgi piyasası, bilgi yeteneği Bilgi kültürü Bilgi örgütleri Bilginin yaratımı, bilginin kodlaması, bilginin aktarımı/yeniden kullanımı Bilgi altyapısı, bilgi mimarisi, bilginin keşfi Niteliksel yapı Başarım indeksleri Tablo 2. Bilgi Yönetimi teorileri ve kullanımı (Kaynak: R.Baskerville, A. Dulipovici, a.g.m, den uyarlanmıştır) Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı üzere bilgi yönetiminde temel, süreç tanımı ve değerlendirme olmak üzere üç uygulama amacı ortaya konmuştur. Aşağıda, tabloda yer alan bilgi yönetimine katkı sağlayan alanlardan ve bu alanlarda oluşan bazı kavramlar kısaca ele alınmaktadır. 2.1.2.1. Temel Uygulama Amacı A-1 Enformasyon Ekonomisi Temel uygulama amacında, en az üç teorik kavram bilgi yönetimini harekete geçirmektedir. Bunlardan ikisi iş hukukunda ve muhasebede örgütün varlıklarını değerlemede önemli olan zihinsel sermaye teorisi ve zihinsel varlıklar teorisidir ve bu teoriler de enformasyon ekonomisinin gelişmesinden ortaya çıkmıştır. Üçüncü teorik kavram ise stratejik yönetim teorisinden geliştirilen temel uzmanlıktır (core competency). 53 A-1.1 Zihinsel Sermaye Örgütlerde fiziksel sermaye, özelliklede hizmet sektöründe, kişisel pazarlama ağı ve yapma-bilgi gibi maddi olmayan sermayeye nazaran daha az öneme sahiptir. Bir çok hizmet örgütünün piyasa değeri onların fiziksel sermaye değerinden daha fazladır. Zihinsel sermaye örgütün defter değeri ile piyasa değeri arasındaki fark olarak tanımlanmaktadır. Zihinsel sermaye teorisi varlıklara ilişkin olup ticari marka, müşteri sadakati, patent ,telif hakları, örgütsel kültürü ve yapıyı ve bilgi ve iletişim teknolojisi gibi unsurları içermektedir.112 Bilgi Ekonomisi Bilgi ekonomisinin teorik kavramı bilgi yönetiminin ilgisi dışında geliştirilmiş ve enformasyon ekonomisinin önemli bir uzantısıdır. Bilgi ekonomisi bilginin “ürün yaşam döngüsünü” dikkate alır ve örgüt içi piyasaya veya dış piyasaya uygulanır. Bu bakış açısına göre örgüt içinde bilgi ekonomisi yönetimi önemlidir. Zira profesyonel bilgi değerli bir mal olarak görülmektedir. Bilgi ekonomisi teorisine göre örgütün önemli bazı kararları alması gerekmektedir. Bunlardan ilki, nasıl ve ne zaman örgüt içi profesyonel bilgi üretilmeli ve hangi şartlarda dışardan uzman desteği alınmalıdır. İkincisi, örgüt içinde yaratılan bilgi ile örgüt dışındaki bilgi nasıl birleştirilmelidir. Son olarak örgüt içinde üretilen bilgi ne zaman dış piyasaya sunulmalıdır. Bilgi ekonomisi teorisi , örgütün değer zinciri içinde tüketilecek bir mal olarak bilginin üretilmesi ve dağıtılmasıyla ilgilidir. 112 Kanan G., Aulbur W.G., “Intellectual Capital: Measurement effectivness”, Journal of Intellectual Capital, 2004, Vol.5, No.3, pp:389-413 54 Bilgi Varlıkları Bilgi varlıkları, örgüte bir değer yaratmak için firmaya özgü vazgeçilmez kaynaklardır. Genel olarak zihinsel sermayeyi içerir.113 Süreklilik Yönetimi Süreklilik yönetimi, çalışanların işten ayrılmalarıyla ortaya çıkacak örgüsel bilginin kaybını en aza indirmek amacıyla örgütsel bilginin korunmasını dikkate alır. Bu nedenle süreklilik yönetimi zihinsel sermayeyi temel alır ve bilgi yöneticisi örgüt üyeleri arasında bilgi aktarımını örgütsel bilgisinin sadece tek bir kişide kalmasını engellemek amacıyla teşvik eder. Örgütte çalışanlar iş güvenliği sağlama açısından bilgi istifçiliği yapabilirler. Uygulama açısından süreklilik yönetimi bilgi aktarımı ve bilgiye değer biçmeyle ilgilidir. A-2 Stratejik Yönetim Stratejik yönetim bilgiyi, örgütün daha etkin rekabet etmesini sağlayan en temel kaynak olarak dikkate almaktadır. Bu teoriye göre iki ana konu temeli oluşturur. Bunlar ustalığa dayalı rekabet (competence-based competiition) ve dinamik yetenek (dynamic capability) tir. Bilgi yönetimi alanı ise bu teorileri; bilgi ortaklıkları, bilgi stratejisi , bilgi piyasası ve bilgi yeteneği gibi yeni kavramları içine alacak şekilde genişletmiştir. A-2.1 Temel Uzmanlık (Yetenek-Beceri) Uzmanlığa dayalı rekabet örgütsel beceriyi, anahtar unsur olarak görür. Temel yetenek örgütteki çeşitli ürünleri ve işleri kapsar. Örgüt içinde kollektif öğrenme aracılığıyla gelişir ve gelişimi yavaş seyreder. 113 Nonaka I,Toyama R.,Konno N.,” SECI, ba, and leadership: a uniefied model of dynamic knowledge creation”, Long Range Planning, 2000, Vol.33,No. 1, pp: 5-34 55 A-2.2 Dinamik Yetenek Dinamik yetenek teorisi, öngörülmeyen ve hızlı değişimler karşısında örgütün rekabet avantajının kaynağı olarak ele alır. Bu hızlı değişimler karşısında örgütsel süreçleri uyarlamak ve dönüştürmek oldukça zordur. Bu itibarla yöneticiler örgütün dinamik yeteneğini, kaynaklarını yeniden birleştirmek ve bütünleştirmek suretiyle yeni stratejiler oluşturmak amacıyla kullanırlar.114 Yanlış Küçülme (Dumbsizing) Yanlış küçülme, örgütün dikkatsiz yeniden yapılanmasını örgütsel bilgi varlıklarına verdiği hasarla ilgilidir. Kurumsal yeniden yapılanma, hızlı doğrusal olmayan bir değişim anlamına gelmekte olup bilgi yönetimi gibi kritik faktörleri dikkate almaz. Bilgi beşeri mal olduğu için yeniden yapılanma ile buna verilecek herhangi bir hasar örgütün sürdürülebilir karlılığını tehlikeye atar. Yeniden yapılanmayla örgütte hasara uğrayabilecek bilgi yönetimi unsurları arasında, grup çalışmasında bozulmalar, ar-ge de azalma, engellenmiş profesyonel destek ve azalmış yaratıcılık yer almaktadır. 115 Ayrıca, işten çıkarmalar da bilginin örgütten kaçma riskini artırmakta ve örgütsel esneklik için önemli olan ilişki ağını bozmaktadır. Bilgi Ortaklığı Bilgi ortaklığı, stratejik ortaklık kavramının bir uzantısı olarak ortaya çıkmıştır. Bu ortaklıklar, yönetimi bilgi açıklarını kapamak için diğer örgütlerle işbirliği yapmaya , yeni bilgi üretmeye ve gerekli bilgiyi edinmelerine teşvik etmektedir. 114 Teece D.J.,Pisano G.,Shuen A.,” Dynamic Capabilities and strategic management”, Strategic management Journal, 1997, Vol.18, No.1, pp:509 115 Eisenberg H., “Reengineering and dumbsizing: mismanagement of the knowledge resource”, Quality Progress, 1997, Vol. 30 , No.5, pp: 57-64 56 Bilgi ortaklığı teorisi, ustalığa dayalı rekabetteki gibi kaynak temelli firma teorisinden geliştirilmiştir.116 Bilgi Piyasası Bilgi piyasası, e-ticaret’te temel uzmanlığı geliştirmek için uygulanan stratejiden meydana gelmiştir.117 Elektronik bilgi piyasaları bilgi tabanlı ürün ve hizmetlerin değiş tokuşu için alıcı ve satıcıların buluştuğu sanal bir ortamdır. Bilgi Yeteneği Bilgi yeteneği kavramı, bilgi varlıkları, bilgi stratejisi, örgütün dinamik yeteneği ve örgütün özümseme yeteneği gibi alanlardan ortaya çıkarılmıştır. Bilgi yeteneğinin etkin bir şekilde geliştirmesi örgütsel başarım ölçümüne destek verir.118 2.1.2.2 Bilgi Yönetiminde Süreç Tanımı Bilgi yönetimi süreci en az dört farklı alanı bütünleştirmektedir. Bunlardan ilki; bilgi kültürü kavramının gelişmesinde uygulanan örgütsel kültür, ikincisi; bilgi örgütü yapısını oluşturmakta kullanılan örgütsel yapı teorileri, üçüncüsü; yenilik, örgütsel öğrenme ve örgüt hafızasını içeren örgütsel davranış teorileri ve dördüncüsü ise bilgi destek altyapıları sağlayan teorilere önderlik eden bilgi tabanlı sistemlerdir. 116 Conner K.R. Prahalad C.K., “ A resource based theory of th firm: knowledge versus opportunism”, Organization Science , 1996, Vol.7, No.1, pp:477-501 117 Kafentzis K., Mentzas G., Apostolou G.,” Knowledge Marketplaces: stratejic issues and business model”, Journal of Knowledge Management, 2004, Vol.8, No.1, p:130 118 Gold A.H.,Malhotra A., Segars A.H., “Knowledge management: An Organizational Capabilities perspective”, Journal of Management Information System, 2001, Vol. 18, No. 1, pp:185-214 57 B-1 Örgüt Kültürü Bilgi beşeri bir unsur olduğu için bilgi yönetimi ağırlıklı olarak örgütsel kültür ile ilgili teorilerden ortaya çıkmıştır. B-1.1 Kültürel Değerler Kültürel değerler, örgüt kültünün kendini gösterdiği önemli mekanizmalar olup örgüt üyelerinin davranışları üzerinde etkileri bulunmaktadır. 119 Schein 120 , kültürel değerlerin örgütte uzun süreyle yeterince paylaşıldığı zaman kültürün o grubun bir ürünü olduğundan bahsetmektedir. B-1.2 Güç, denetim ve güven Örgütsel kültür, birçok unsurun bir araya gelmesiyle oluşan bir yapıdır. Bu elamanlar; kurumun misyonu,vizyonu, sembolleri,güç ilişkileri, törenleri, mitlerdir.121 Bu unsurların her biri örtüşen ve birbirini destekleyen mahiyettedir. Bu unsurlardan en önemlisi güvendir. Güven eksikliğinin kurum çalışanları olumsuz etkileri söz konusudur. 122 Bilgi Kültürü Bilgi kültürü, bilgi yönetimini anlayan ve değerlendiren bir örgütsel kültürü nitelendirmektedir. Böyle bir kültür için başlangıçta örgüt üst yönetiminin desteğine ihtiyaç duyulmaktadır. Bilgi kültürü öğrenmeye ve yaratıcılığa değer vermektedir. Gücün, denetimin ve güvenin dengelendiği bir ortam başarılı bir 119 Z.Beril Akıncı Vural, “Kurum Kültürü”, İletişim Yayınları,2005, 2. Baskı, İstanbul, s:39-45 Schein E.H.,”Organizational Culture and leadership”, 2004, 3rd Edition, Jossey-Bass,San Francisco,CA (Aktaran: R.Baskerville, A.Dulipovici, a.g.m s:90) 121 Z.Beril Akıncı Vural, a.g.e 122 Lucas L.M, “The impact of trust and reputaion on the transfer of best practicies”, Journal of Knowledge Management, 2005, Vol.9, No.4, pp:87-101 120 58 bilgi kültürü için çok önemlidir. Bilgi güçtür anlayışının olduğu güç kültüründe insanlar bilgilerini paylaşmaktan kaçınırlar. Böylece güç, denetim ve güven sadece bilgi kültüründe değil aynı zamanda bilgi ortaklığında, bilgi stratejisinde, bilgi örgütünde ve bilgi süreçlerinde de ilgili konumundadırlar.123 B-2 Örgüt Yapısı Bilgi yönetimi teorisi, örgüt yapılarına ilişkin teorilerden esinlenerek örgüt yapılarını daha iyi anlamamızı sağlayan çeşitli fikirler ve yeni kavramlar üretmiştir. Bu kavramlardan biri de hedef odaklı (goal-seeking) örgütsel yapıdır. B-2.1 Hedef Odaklı Örgütler Bilgi kültürü denetimsiz ve başı boş bir yönetim tipini içerdiği anlamına gelmemektedir.Örgütsel yapı teorisi, başarılı olmak için, bilgi yönetiminin örgütün stratejisi ve hedefleriyle yakından bağlantılı olması gerektiğini önermektedir. Bilgi Örgütleri Bilgi örgütleri gibi bazı örgüt yapıları bilgi yönetiminin kısmen uygulanmasını sağlar. İdeal bilgi organizasyonun M-tipi (sıradüzen-hiyerarşik) örgüt yapısına karşı olarak N-tipi (Network-form; şebeke tipi) örgüt yapısı olduğu ifade edilmiştir. 124 İletişimin dikey ve üst yönetimin çok önemli olduğu ve rekabet alanının ölçek ekonomisi ve çeşitlendirme olan örgüt yapısı M-tipi yapı iken, iletişimin yanal , orta kademe yöneticinin önemli olduğu ve rekabet alanının uzmanlaşmaya odaklandığı örgüt yapısı N-tipi yapıdır. Dolayısıyla N-tipi örgüt 123 Inkpen A.C., Dinur A. ,” Knowledge Management process and international joint venture”, Organization Science, 1998, Vol.9, No.4, pp: 454-468 (Aktaran: R.Baskerville A. Dulipovici, a.g.m) 124 Hedlund G., “A Model of Knowledge Management and N-form corporation”, Strategic Management Journal, 1994, Vol. 15, Summer Special Issue, pp: 73-90 59 yapısı dış ve iç kaynakları kullanarak bilgiyi yeniden birleştiren yapıdır. Ancak ideal bilgi örgütü tipi N-tipi ve M-tipi yapılarının bir karışımından oluşmaktadır.125 B-3 Örgütsel Davranış Başarılı bilgi yönetimi , örgütsel davranışa odaklanmaktadır. Davranışsal altyapı bilginin depolanması ve aktarılmasından ziyade bilginin yaratılmasına odaklanır. Bu odaklanmanın sebebi, bilginin depolanması ve aktarılmasının beşeri bir yorumu içermesindendir. Bilgi yönetimi; yenilik, yaratıcılığın yönetimi, örgütsel öğrenme, örgüt hafızası gibi temel teorileri ithal etmiştir. B-3.1 Örgütsel Yaratıcılık Yaratıcılık teorisi, bilgi yaratılmasının uyumsuzluk ve sıradışı düşünme ile geliştirildiğini ifade etmektedir. Yaratıcılık, utanma korkusu ve grup düşüncesine uyum sağlama gereği gibi düzenli baskılara maruz kaldığında yok olur. Yaratıcılığı teşvik etmek için, yeni fikirlere ödül verme, üst yönetimin denetimini azaltılması gibi yöntem kullanılmaktadır. B-3.2 Yenilik ve Yayılma Yenilik (innovation) teorisi, yenilik sürecinin belirsiz, kırılgan, tartışmalı ve politik olduğunu belirtmektedir. İcat ve yaratıcılık genellikle uyumsuz düşünceyi kapsar ve sosyal çatışmayı doğurur. Yeniliğin aktarımı ve yayılması, bilgi yönetiminin bilginin aktarılması ve dönüştürülmesine odaklanmasıyla ilişkilidir. 125 Hedlund G., “The intensity and extencity of knowledge and the multinational corporation as a nearly recomposable system(NRS)”, Management International Review,1999, Vol.39, No.1,pp:5-44 60 B-3.3 Örgütsel Öğrenme Öğrenen organizasyonlarda yapılan araştırmalar, yeni bilgi yönetimi kavramlarının kaynağı olmuştur. Örgütlerin ve insanların öğrenmenin önemini anlamasına çift-döngülü öğrenme teorisi (double-loop learning theory) önemli rol oynamıştır. Argyris ve Schön 126 tarafından geliştirilen bu teoride, niyet ve sonuçlar arasındaki sapma belirlenmektedir. Tek-döngülü sorun çözme sürecinde ana sebep incelenmez ve beklenmeyen sonuca karşılık yapılan faaliyet değiştirilirken, çift-döngülü sorun çözme sürecinde beklenmeyen sonuçfaaliyet sarmalı ana sebeplerin tekrar incelenmesiyle kırılır. Diğer bir deyişle, çift döngülü sorun çözme sürecinde faaliyet değişikliği yapılarak değil sorunun sebepleri yeniden incelenerek sorun çözülür. Bireysel davranış bireysel öğrenmeyle değişirken, örgütsel davranış çift-döngülü öğrenmeyle bireylerin diğerlerine uymasıyla değişir. Bilginin yönetimi mutlaka örgütsel öğrenmeyi içermek durumundadır. Huber’a 127 göre örgütsel öğrenme; bilginin edinmesi, bilginin örgüt içinde dağıtılması, bilginin açıklanması ve örgütsel hafıza ile ilgilidir. B-3.4 Örgütsel Hafıza Örgütsel hafıza grup veya örgütün örtük bilgisini depolamasıyla ilgilidir. Örgütsel hafıza, örgütün tarihi enformasyonunun paylaşılan yorum ve açıklamalarını anlatır. Bu enformasyon; örgütün kültürü, iş süreçleri, örgüt yapıları ve işyeri çalışma şartlarını olarak tutulur. Walsh ve Ungson 128 a göre örgütsel hafıza 126 Argyris C., Schön D., “Organizational Learning: A theory of Action Perspective”, 1978, Addison-Wesley, Reading,MA (Aktaran: P. Wilson, The Learning Organization. Broadstairs, Kent, UK: Scitech Educational, 2000. p 15. 127 Huber G.P., “Organizatonal Learning: The Contributing Processes and The Literatures”, Organizatons Science, Feb., 1991, Vol.2, No. 1, pp: 88-115 128 Walsh J.P.,Ungson G.R., “Organizational Memory”, Academy Management Review, 1991, Vo.16, No.1, p: 73 61 örgüt içinde üç önemli rol oynar. Birincisi; karar alma sürecine yardımcı olan enformasyon sağlama rolü, ikincisi; yeni bir kararın uygulamasıyla ilgili işlem maliyetini azaltmayı sağlayan denetim rolü, üçüncüsü ise enformasyonun kontrolü ile yönetimde bulunanların diğer çalışanları etkilemesini sağlayan politik rolüdür. Zayıf bir örgütsel hafıza, geçmişte yapılan hatalardan yararlanamamayı getireceği için örgütsel öğrenmeyi sınırlamaktadır.İyi bir bilgi yönetimi uygulaması örgütsel hafızayı güçlendirmektedir. B-4 Yapay Zeka Bilişsel süreçleri otomatik hale getirecek araçların yapılmasının zorluğu nedeniyle teknoloji ve araçlar,bilgi yönetiminde ikinci kademe rol oynadıkları görülmektedir. Bilginin yaratılması , depolanması ve aktarılmasında beşeri rolü dikkate alınca, araç kavramının tam olarak gelişmiş olmasından ziyade gelişmekte oldukları görülmekte ve bilgi yönetimi bilgi tabanlı sistem teorisine doğru çekilmektedir. Ödünç alınan kavramların ötesinde, bilgi yönetimi bu kavramları bilgi altyapısı ve bilgi mimarisi teorilerine aktarmıştır. Üstelik, veri madenciliği araçları bilginin bulunması (knowledge discovery) kavramının altında yer alması sağlanmıştır. Netice olarak, bu üç kavram (bilgi altyapısı, bilgi mimarisi ve bilginin bulunması) yapay zekada oldukça faydalı bir uygulama sağlayan fikirler olmuştur. B-4.1 Bilgi Tabanlı Sistemler Bilginin sadece beşeri olduğunun tanıması bilgi tabanlı sistemlerden edinilen tecrübeden doğmuştur. Bilgi tabanlı sistem teknolojilerinin insanın yerine 62 geçeceği fikri ilgili uzmanlar tarafından pek kabul görmemektedir. Bilgi yönetiminde kullanılan çağdaş araçlar arasında grup destek sistemleri,karar destek sistemleri ve bilgi tabanlı sistemler yer almaktadır. Bilgi Destek Altyapısı Bilgi yönetimi bilgi destek altyapısı ve bilgi destek mimarisi tasarımını ifade etmektedir. Bilgi destek altyapısıyla ilgili bazı örnekler vermek mümkündür. Örneğin bilgini yaratılması işinde bilgi uygulaması olarak sosyalleşme ve örtük bilginin paylaşılmasında video konferans ve grup yazılım araçları kullanılmakta, bilgi uygulaması olarak dışsallaşmada bilgi tabanlı sistemler bilgisayar destekli tasarım kullanılmaktadır. Bilgi Mimarisi Bilgi mimarisi, sistemde yakalanan bilginin yapısını ifade etmekte olup altyapı ile yakından ilgilidir. Bilgi modellemede tasarım biliminin çalışmaları bilgiye dayalı sistemlerde çeşitli modelleri dikkate almaktadır. Bunlardan biri Zhuge 129 tarafından ortaya konan ve bilgiyi bilgi kategorisi, bilgi seviyesi ve bilgini yeri olarak üç boyutlu uzayda temsil eden modeldir. 2.1.2.3 Bilgi Yönetiminde Değerlendirme Bilginin ölçülmesi sorunu bilgi yönetimi teorilerini çok zorlamıştır. Ölçme konusu, niteliksel olarak ölçülemeyen bir malın nesnel olarak yönetiminde çeşitli zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu durum kalite yönetimiyle de yakından ilgilidir, zira ölçülebilen şeyler yönetilebilmektedir. 129 Zhuge H., “A Knowledge grid model and platform for global knowledge sharing”, Expert Systems With Application, 2002, Vol.22, No.4 pp:313-320 63 C-1 Kalite Yönetimi Kalite yönetimi alanından bilgi yönetimi alanına en az iki teorinin uyarlanarak ve geliştirilerek geçtiği görülmektedir. Bunlar risk yönetimi ve kıyaslamadır. C-1.1 Risk Yönetimi Bilgi yönetiminin dolaylı ölçümünü yapma imkanları vardır. Örneğin risk yönetimindeki bazı başarısızlıklar etkin olmayan bilgi yönetimine atfedilmektedir. Ayrıca kötü bir bilgi yönetiminin sonuçlarını bazı göstergeler sağlamaktadır. C-1.2 Kıyaslama (Benchmarking) Bilgi yönetimini ölçmenin ikinci bir yolu da stratejik kıyaslamadır. Bu süreç örgütte kullanılan bilgi yönetimi yapısını, bilgi yönetimi uygulamasını ve bilgi tabanlı stratejileri kıyaslanacak diğer bir örgütle mukayese etmek için kullanılmaktadır. C-2 Örgütsel Başarım Ölçümlemesi Örgütsel bilginin değerlendirilmesi ve ölçülmesine ilave olarak, bilgi yönetimi alanı bazı finansal ve verimlilik ölçümlerini kullanmaktadır. C-2.1 Finansal başarım ölçütleri Bazı finansal göstergeler (fiyat-kazanç oranı gibi), ticari örgütlerin yönetiminde ve başarım değerlendirmede kullanılmaktadır. Ancak bu göstergeleri bilgideki değişim için kullanmak oldukça zordur. Bilginin ölçülmesinde kullanılan ölçüt maddi olmayan varlıkların ölçülmesi şeklinde olmaktadır.130 Bilindiği gibi genel olarak örgütlerde varlıklar; finansal sermaye, beşeri sermaye, zihinsel sermaye ve sosyal sermaye olarak sınıflandırılmaktadır. Finansal ve beşeri sermaye adından da anlaşılacağı üzere parasal ve insan kaynaklarının birikiminden 130 Karayannis E.G, “Measuring intangibles:managing intangibles for tangible outcomes in research and innovation”, Int. J. Nuclear Knowledge Management, 2004, Vol.1, Nos. 1-2, pp:49-67 64 oluşurken zihinsel sermaye bilgi birikiminden oluşmaktadır. Bu itibarla zihinsel sermayenin ölçülmesi bilgi yönetimi ölçülmesinde kullanılabilmektedir.131 Ayrıca Malhotra 132 Birleşmiş Milletler’in ulusal bilgi ekonomilerinin gelişimi için yaptığı çalışmalarda ulusların ekonomik gelişmeleri yanında toplumsal, kültürel ve beşeri gelişmelerinin de önemli olduğunu ve özelliklede bilgi varlıklarının ölçülmesinin gerekliliğini vurgulamıştır. Başarım İndeksleri Önceleri bilgiye dayalı varlıkların ölçümü klasik finansal ölçütler olan faydamaliyet analizi veya Tobin Q ile yapılıyordu.133 Yine Marr ve Spender’e göre, firmanın piyasa değeriyle firmanın varlıklarının yenilenmesinin birbirine oranı olarak tanımlanan Tobin Q, firma varlıklarının yenilenme değerinin gereğinden az değerlendirilmesi nedeniyle bilgi varlıkları yüksek değerli çıktığı için bazı düzeltmelerin yapılması gerektiğini belirtmektedirler. Son zamanlarda ise C. Lee, S.Lee, I. Kang 134 bilgi yönetiminin kalitesini ölçülebileceğini ve modellenebileceğini göstermişlerdir. Buna göre ölçüt, bilginin yaratılması, bilginin biriktirilmesi, bilginin paylaşımı, bilgiden yararlanılması ve bilginin içselleştirilmesi işlevlerinden elde edilen bir indeks şeklindedir. 131 Marr B.,Spender J.C, “Measuring Knowledge Assets-implication of knowledge economy for performance measurement”,Measuring Business Excellence, 2004, Vol.8, No.1, pp:18-27 132 Malhotra Y., “Measuring Knowledge Assets of A Nation: Knowledge System For development”, United Nations Advisory Meeting of the Department of Economic and Social Affairs Divison for Public Administration and Deevlopment Management, Adhoc Group of Experts Meeting Knowledge System For Development,2-5 Sep. 2003 133 Marr B.,Spender, J.C a.g.m 134 Lee C., Lee S.,Kang I.,” KMPI: Measuring Knowledge Management Performance”, Information & Management, 2005, Vol.42, pp: 469-482 65 2.1.3. Bilgi Yönetiminin Özellikleri Bilgi yönetimi ile ilgili 2.1.1 bölümünde yapılan bütün bu tanımları dikkate aldığımızda bilgi yönetiminin kimi özelliklerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:135 1) Bilgi yönetiminin konusunu; kuruma ait örtülü (yani çalışanların kafasında bulunan), açık (yani prosedürlerde yer alan), dış (yani kurumun dış çevresinde yer alan), iç (yani kurumun sınırları içinde yer alan) bilgi ile bu bilgiye ilişkin işlemler oluşturur. Kurum içinde ve çevresinde bulunan tüm bilgileri ortaya çıkarma, depolama, kullanma faaliyetidir. 2) Bilgi yönetimi liderlik, düzen, öğrenme, teknoloji, kurumsal işlemlere destek, kişi ve birime göre içerik yayma, bilgi paylaşımı ve ortak kullanımı, çalışma sürecinin bir parçası olarak örtük bilginin açığa çıkarılması, bilgi varlığının ölçülmesi, kurumsal bilgi kültürünün yaratılması ve bilgi teknolojilerine dayanmaktadır. 3) Amacı karar vermeyi, üretimi, kaynak aktarımını, rekabeti, sürekliliği, gelişimi isabetlendirmek ve hızlandırmak için kurum içindeki örtük bilgiyi açığa çıkararak, açık bilginin ise dolaşımını sağlayarak kurumun verimine katkı yapacak doğru kişilere en uygun biçimde ulaştırmaktır. Yani firmanın hızlı bir değişim gösteren ve rekabetçi bir piyasa ortamında yaşamını sürdürebilmesini sağlamaya yönelik faaliyetler bütünüdür. 4) Bilgi yönetimi disiplinlerarasıdır. Uygulamalarında bilgi ve iletişim teknolojisi, iletişim, yeni ekonomi, bilgi bilimi, işletme, finans, psikoloji, sosyoloji, linguistik, mühendislik alanlarından yararlanan disiplinlerarası bir faaliyettir. Yani tüm bu disiplinlerin arakesiti gibidir. 135 Çapar B., “Bilgi Yönetimi: Nasıl Bir İnsangücü?”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=257 (Erişim Tarihi:9.9.2006) 66 5) Örgüt kültürü, bilgi yönetimi için çok büyük önem taşır. İşbirliği, bilgi paylaşımı ve birbirinin fikirlerini kullanma üzerine kurulmuştur ve bu kültürün kurum içerisinde gelişmesini sağlar. Yani, bilgi kültürüne dayanır ve onu geliştirir. Bunun ise, sadece teknoloji kullanımı ile olmayacağı açıktır. Teknoloji amaç değil araçtır. 6) Bilgi yönetimi bir kerelik değil sürekli bir uygulamadır. Kuruluşa özeldir. Yani her kuruluş için geçerli olan tek tip bir bilgi yönetimi sistemi yoktur. Bilgi yönetimi, örgütteki bilgi kaynaklarını tespit eden, bu kaynakların ortaya çıkması ve paylaşılması için bir kültür oluşturan, bu kaynakların ortaya çıkması, paylaşılması ve kullanılması için bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanan, yine bu kaynakların örgüt içinde kolay akışını sağlamaya yönelik bir iş süreci ve örgüt yapısı ve süreklilik gerektiren yönetimi, özelliklere sahiptir. Diğer bir ifadeyle, bilgi ağırlığı insanda (örgüt çalışanını) olmak üzere, iş sürecini, örgüt yapısını, teknolojiyi uygun bir şekilde harmanlamaktadır. 2.1.4 Bilgi Yönetimini Etkileyen Unsurlar Bilgi yönetimi, geleneksel anlamda düşünüldüğünde yüzyıllardır bilinen ve uygulanan bir süreçtir. Eski çağların bilge kişileri, bilgiyi aktarmak için hikayeleri kullanıyorlardı. Üniversiteler 12. yüzyıldan beri varlıklarını sürdürmektedir. Eski uygarlıkların çoğunda önemli olaylar kayıtlara geçirilmiş, kitaplar yazılmış ve kütüphaneler oluşturulmuştur. Bu herkesin uyguladığı olağan bilgi yönetimidir. Olağanüstü bilgi yönetimi ise ancak iletişime ve birlikte çalışmaya büyük kolaylık getiren yeni teknolojilerin gelişmesiyle son yıllarda gündeme gelmiştir.136 136 Barutçugil İ, a.g.e s:49 67 1990 yılı başlarında şirketler, örgütün sahip olduğu toplam bilgiden yararlanmak için sistematik kurumsal bir çabayla; performans ölçümü ve değerlendirmesi, enformasyon teknolojileri, değişim yönetimi, insan kaynakları gibi alanlarla örtüşen bilgi yönetimi kavramını ortaya attılar. Bu alanda çok hızlı bir gelişme olmuş ve bilgi yönetimi büyük rağbet görmüştür. Bilgi yönetimi kavramının ortaya çıkması ve artan oranda ilgi gösterilmesinin sebeplerinin başında; küreselleşme, küçülme (downsizing), dış kaynak kullanımı (outsourcing)137, aşırı enformasyon yüklenmesi, enformasyon ve becerinin uzmanlıklara ayrılması, işgücünün hareketliliği ve iş değiştirme hızının artması ve rekabet geliyor denebilir. 138 Bilgiye dayalı ekonomide örgütlerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için çok hızlı değişen piyasa şartlarına ayak uydurmak zorundadırlar. Bunu sağlamak amacıyla, hareket yeteneği yüksek, daha yalın ve daha küçük ve esnek örgüt yapısı kurmaları ve daha çabuk karar vermeleri yani “yenilikçi örgüt” olmaları gerekmektedir.139 Örgütün daha küçük ve yalın olması daha az ama daha vasıflı işgücü ile çalışması, ana faaliyeti dışındaki bazı hizmetlerin yerine getirmesini örgüt dışında yaptırması anlamına gelmektedir. Ayrıca son yıllarda üretilen enformasyonun büyük hacimlere ulaştığı gerçeğiyle karşı karşıyayız. Bu enformasyonun örgüt amaçlarına yönelik depolanması, düzenlenmesi ve kullanılması oldukça önem arz etmektedir. 137 Hilderht P,Wright P.,Kimble C.,”Knowledge Management: Are We Missing Something?”, Information Systems-The Next Generation. Proceedings of the 4th UKAIS Conference,York,UK pp347-356 138 Serban A.M., Luan J., “Overview of Knowledge Management”, New Directions for Institutional Research, No: 113, Spring 2002, Wiley Periodicals, Inc. 139 Düren Z. , a.g.e. s:71-77 68 Literatüre baktığımızda başarılı bir bilgi yönetimi uygulaması için çok çeşitli değişkenlerin incelendiğini görüyoruz. Örneğin Davenport 140 , sekiz adet bilgi yönetimi başarı faktörü belirlemiştir. Bunlar: 1) teknoloji altyapısı, 2) örgütsel yapı, 3) bilgiye erişim kolaylığı, 4) bilgi paylaşımı, 5) bilgi dostu kültür, 6) bilgiyi kullanan geliştiren ve paylaşan işgören, 7) çeşitli enformasyon teknoloji altyapısı kullanan bilgi transferi araçları, 8) üst yönetim desteği ve üstlenmesidir. Ryan and Prybutok141 beş adet başarı faktörü önermektedir. Bunlar: 1) açık örgüte ait kültür, 2) üst yönetim liderliği ve üstlenmesi, 3) çalışanların katılımı; 4) ekip çalışması, 5) bilgi ve iletişim sistemi altyapısıdır. Belki de en ayrıntılı başarı faktörleri listesi Moffet142 tarafından sunulmuştur. On adet başarı faktörü belirlemişlerdir. Bunlar: 1) dostluğa dayalı örgüte ait kültür, 2) üst yönetim önderliği ve üstlenmesi, 3) çalışanların katılımı, 4) çalışanların eğitimi, 5) güvene dayalı ekip çalışması, 6) çalışanlara yetki verilmesi, 7) enformasyon sistemi altyapısı, 8) başarım ölçümü, 9) kıyaslama, 10) bilgi yapısıdır. Yeh, Lai ve Ho143 ise bilgi yönetimini etkileyen dört unsurdan söz etmektedir. Bunlar: 1) Strateji ve liderlik, 2) örgüt çalışanların yeteneği, 3) örgüt kültürü 4) enformasyon teknolojisidir. 140 Davenport T.,De Long D., Beers M. “Successful knowledge management projects”. Sloan Management Review,1998, Volume 39. Number 2, pp. 43 – 57. 141 Ryan , S.D.,Prybutok, V.R “Factors affecting knowledge management technologies: a discriminative approach”. Journal of Computer Information Systems,2001.Volume 41Number 3, pp. 31 – 37. 142 Moffett S., McAdam R.,Parkinson, S. (2003) “An empirical analysis of knowledge management applications.” Journal of Knowledge Management, 2003 Volume 7.Number 3, pp: 6 -26. 69 Lee ve Choi 144 bilgi yönetimini etkileyen unsurları, süreçler ve örgüt performansını içeren çalışmalarında dört ana başlıkta toplamıştır. Bunlar: 1) Örgüt kültürü (kültür,güven, öğrenme), 2) Örgüt yapısı(merkezi,resmi yapı) 3) Örgüt çalışanlarının becerisi (T-tip beceri) , 4) enformasyon teknolojisi (enformasyon altyapısı desteği) dir. Lee ve Lee 145 ,Lee ve Choi’nin bilgi yönetimini etkileyen unsurlarını bilgi yönetimi yeteneği (knowledge management capabilities) olarak adlandırmış ve bu yeteneğin bilgi yönetimi sürecine ve bu sürecin örgüt performasına etkisini incelemiştir. Görüldüğü üzere, bilgi yönetimini başarılı kılacak unsurlar arasında en çok; örgüt çalışanının yeteneği, örgüt kültürü, örgüt yapısı ve enformasyon teknolojisi altyapısı ele alınmıştır. Lee ve Choi, örgüte sosyo-teknik146 bir yapı olarak bakmış ve bilgi yönetimini etkileyen unsurlardan örgüt kültürü, örgüt yapısı ve örgüt çalışanın becerisini örgütün sosyal yapısı, enformasyon teknolojisi desteğini ise örgütün teknik yapısı olarak ele almıştır. İleriki bölümde bu çalışmamızda bilgi yönetimi modeli olarak bu modelde kullanılan unsurlar ele alınacaktır. Başarılı bir bilgi yönetimi uygulaması için yapılan bazı çalışmalarda ise işgörenlerin eğitiminin önemini vurgulamaktadırlar.147 Bir örgüt tamamen bilgiye 143 Yeh Y-J, Lai S-Q, Ho C-T, “Knowledge management enablers: a case study”, Industrial Managment and Data System, 2006, Vol.106, No.6, pp: 793-810 144 Lee H., Choi B., “Knowledge Management Enablers, Processes and Organizational Performance: An Integrative View and Emprical Examination”, Journal of Management Information Susyem, 2003, Vol.20, No.1, pp: 179-228 145 Lee Y-C, Lee S-K, “Capabilities, Processes and Performance of Knowledge Management: A structural Approach”, Human Factors and Ergonomics in Manufacturing, 2007,Vol.17, No.1, pp:21-41 146 Pan S.L., Scarbrough H., “A Socio-Technical View of Knowlege Sharing at Buckam Laboratories”, Journal of Knowledge Management, 1998, Vol.2, No.1, pp:55-66 147 Carneiro, A. ,“The role of intelligent resources in knowledge management”. Journal of Knowledge Management, 2001, Volume 5, Number 4, pp. 358 – 367. 70 dayalı bir örgüt olmak isterse, çalışmalarına kalite eğitimiyle başlaması gerekir. Bu bakış açısı günümüzde oldukça önemlidir. Zira tüketiciler daha az maliyetli, daha yüksek kalitede ürün/hizmet talebinde bulunmaktadır. Bu talebi karşılamak için firmalar, başarımlarını her zaman artırmak zorundadırlar. Hızlı gelişen teknoloji, iyileştirilmiş iş süreçleri bu tür talebi karşılamak için önemli araçlar olmaktadırlar. Bununla beraber, firmaların en önemli rekabet üstünlüğü sağlayacağı araç, işgücü olup bu aracın uzmanlık derecesi sürekli eğitimle artırılmalıdır. Eğitim hem çalışanlara hem de yöneticilere sorumluluklarını yerine getirmeleri için enformasyon ve beceri sağlar. Firmanın önemli hedeflerinden biri de performans artışı sağlamaktır. Eğitim ve geliştirme çalışmaları aracılığıyla firma, performansını ve dolayısıyla karlılığını artırmaktadır. Aynı sebeplerle bir çok örgüt çalışanlarının bilgi ve becerisini artırarak istedikleri amaca ulaşmayı sağlayan öğrenen örgüt olma çabası içindedirler. Çünkü, bilgi ve becerideki eksiklikler verimli bir iş yapmayı engeller ve bunun sonucunda bilgi yönetimi de olumsuz etkilenir.148 Gerek bilgi yönetimi konusunda yapılan araştırmalarda gerek literatürde, başarılı bir bilgi yönetimi için kritik faktörlerin başında; örgüt yapısı, bilgi paylaşımına açık kurum kültürü, bilgi ve iletişim altyapısı , çalışanların yetkilendirilmesi ve çalışanların bilgi yönetimine katılması gelmektedir. Ayrıca bilgi yönetiminin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için üst yönetimin katılımının ve desteğinin olması da göz ardı edilmemesi gerektiği vurgulanmaktadır. Bu çalışmamızda hem bilgi yönetiminin altyapısını oluşturan hem de etkileyen kritik faktörler olarak; örgüt yapısı, bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı, kurum kültürü ve güven , 148 Chong S.C., Choi Y.S., a.g.m 71 örgütsel öğrenme, işgörenlerin iş yapma yeteneğini de içeren zihinsel sermaye ele alınacaktır. 2.1.4.1 Örgüt Yapısı Küreselleşme ve teknolojideki gelişmeler geleneksel örgüt yapılarını etkilemiş, iş süreçlerini mümkün olduğunca kısaltmış veya iyileştirilmek zorunda bırakmış böylece de işbirliği ve bilgi paylaşımına önem veren bilgi uzmanlarının yer aldığı çağdaş örgütleri ortaya çıkarmıştır. Örgüt kavramı iki farklı anlamda kullanılabilmektedir. Birincisi bir yapı , iskelet, önceden planlanmış ilişkiler topluluğu anlamına gelen örgüttür. İkinci anlamda ise örgüt bu yapının oluşturulması sürecini , bir dizi düzenleme faaliyetini ifade edebilir. En basit ifade ile bir örgütün varlık nedeni belirli amaçların ancak birden fazla kişi ile ve bir grup olarak gerçekleştirilmesidir. İyi bir örgüt yapısı tek başına sonuç almaya yetmez fakat örgüt yapısının kötü olması örgütteki kişiler ne kadar iyi olursa olsun başarılı sonuç almak güçleşmektedir.Dolayısıyla iyi bir yapı gerekli ama yetersizdir.149 Örgüt yapılarına çeşitli yaklaşımlar söz konusudur. Tarihsel süreç içerisinde bu yaklaşımlarda gelişmeler olmuştur. Örgüt yapısına klasik(geleneksel) yaklaşımla başlanan bu süreç neo-klasik yaklaşım (davranışsal),modern yaklaşım şeklinde olmuş ve modern yaklaşım ise sistem yaklaşımı ve durumsallık yaklaşımı şeklinde ikili ayrıma gidilmiştir. Durumsal yaklaşım ele alındığında farklı çevre şartlarına göre farklı yönetim şekilleri ve örgüt yapısı söz konusudur.150 149 150 Koçel T., “İşletme Yöneticiliği”, İşletme Fakültesi Yayın No: 205, İstanbul 1989, s: 8-14 Koçel T., a.g.e s:14 72 Örgüt yapısının çalışanların tutum ve davranışlarında anlamlı etkisi olduğu yönetim uzmanları tarafından kabul edilmektedir.151 Bu itibarla örgütün başarılı olması açısından örgüt yapısının doğru oluşturulmasının önemi açıktır. Bir sonraki kısımda örgüt yapısı bilgi yönetimi açısından incelenecektir. 2.1.4.1.1 Bilgi Yönetimi ve Örgüt Yapısı Bilgi yönetimi altyapısını oluşturan bir faktör olarak örgüt yapısı denildiğinde konu iki farklı boyutta ele alınabilir.152 1- bilgi yönetimi faaliyetinin örgüt içindeki konumu, 2- hedeflenen sonuca ulaşacak bilgi yönetimi için gerekli örgüt yapısı. 2.1.4.1.1.1 Bilgi Yönetimi Faaliyetinin Örgüt İçindeki Konumu Genel olarak bakıldığında günümüzde çoğu örgütte bilgi yönetimi faaliyetini yürüten işlevsel bir birim veya bir bölüm bulunmamakta bir kısım örgütte ise; yeni görev ve sorumluklar belirlenerek, iş süreçleri yeniden düzenlenerek ve örgüt şeması yeniden ele alınarak değişime ayak uydurulmaktadır. Örgütteki bilgi yönetimi etkinliğini, yönetim kademeleri tarafından yapılan bir etkinlik olarak ele alanlar olduğu gibi, bilgi yönetim etkinliğini sadece yönetim kademeleri tarafından ilgilenilen bir konudan çok tüm çalışanların katıldığı bir etkinlik olarak ele alanlarda vardır. Bilgi yönetimi faaliyetinin nasıl sürdürüldüğüne ilişkin iki görüş vardır. İlk görüşe göre; bilgi yönetimi sadece yönetim kademelerince ve farklı boyutlarda yapılan bir faaliyet şeklinde ifade edilirken ikinci görüşe göre bilgi yönetimi faaliyeti tüm örgüt çalışanlarının yürüttüğü bir faaliyet olarak belirtilmektedir. Bir örgütte bilgi 151 Sabri H., “Knowledge Management in its context: Adapting Structure to a Knowledge”, International Journal of Commerce & Management, 2005, Vol.15, No. 2, p:119 152 Zaim Z. a.g.e s:135-142 73 yönetim faaliyetinin her yönetim aşamasında (üst, orta,alt kademe yönetimi) farklı olduğunu ifade edenlere göre; üst yönetim tarafından yapılan bilgi yönetimi faaliyetinin, daha çok strateji oluşturma ve planlama amacıyla yapıldığı , orta kademe yönetim tarafından yapılan bilgi yönetimi faaliyetinin bilginin üretilmesi, geliştirilmesi ve paylaşılması amacıyla yapıldığı, alt kademe yönetim tarafından ise günlük işlerin yapılmasını sağlamak amacıyla faaliyeti yapıldığı bilgi yönetimi söylenmektedir. Oysa bilgi yönetimi etkinliğinin tüm çalışanların sorumluluğunda olduğu yaklaşımına göre ise; herhangi bir çalışanın bilgi yönetimi faaliyetine katkısının değerini,örgütteki sıradüzendeki (hiyerarşideki) yerinden çok, o kişinin bilgi yönetim sistemine sağladığı katma değerin niteliği belirlemektedir. Üst kademe ,orta kademe ve alt kademe yöneticileri bilgi yönetimi faaliyetinden ortak sorumludurlar. Üst yönetimin sorumluğu kadar desteğinin de önemi büyüktür. Üst yönetim desteği ile ifade edilmek istenen husus; bilgi yönetiminin önemini benimsenerek buna yönelik mesajlar verilmesi, bilgi yönetimi faaliyetleri için gerekli altyapı ve parasal desteğin verilmesi ve örgüt için ne tür bilgiye gereksinim duyulduğunun belirtilmesidir.153 Örgüt şemalarında Bilgi Yönetimi bölümünün yerinin neresi olacağı konusunda tartışmalar vardır. Bu tartışmaların kaynağında daha çok Bilgi Yönetiminden neyin anlaşıldığı yatmaktadır.154 Bilgi Yönetimini, sadece teknolojik yönü ile ele alanlar bu bölümü Bilgi ve İletişim Sistemleri bölümünün bir alt birimi olarak yer almasını önermektedirler. Oysa Bilgi Yönetiminde teknoloji ilk belirleyici değil sadece Bilgi Yönetimine yardımcı olan bir unsurdur. 153 Davenport L., Prusak a.g.e s:215 McElroy M.W., “The New Knowledge Management: Complexity,Learning, and Sustainable Innovation”, Butterwort-Einmann, Imprint of Elsevier Science, 2003, s: 82-92 154 74 Bilgi Yönetimini, kurumun (varsa) Araştırma-Geliştirme (AR-GE) Bölümüyle ilişkilendirenlerin dayanak noktası, Araştırma-Geliştirme Bölümünün firmanın bilgi üretme faaliyetini yürütmekte olması ve bu nedenle de Bilgi Yönetimi bölümünün Araştırma-Geliştirme Bölümünün içinde yer almasının doğal olacağıdır. Oysa Araştırma-Geliştirme Bölümleri firmanın bilgiyle ilgili ihtiyaçlarının tümünü karşılayamaz. Araştırma-Geliştirme Bölümünün bilgi üretme faaliyeti dışında kalan bilgiler (strateji ile ilgili bilgi, pazarlama, finans, insan kaynakları, bilgi ve iletişim teknolojisi gibi) ile firmanın iş süreçlerinde kullanmak zorunda olduğu bilgiler de söz konusudur. Bilgi Yönetimi bölümünü İnsan Kaynakları bölümüyle ilişkilendirenlerin dayanak noktası,bilginin örgütteki insan sermayesini oluşturan insanlar tarafından yaratıldığı ve onlar tarafından kullanıldığıdır. Oysa İnsan Kaynakları bölümü ağırlık olarak firma çalışanlarının, her türlü ödeme işlemlerini ve insanların işe girme veya işten ayrılma gibi işlemlerini yapmakta ayrıca çalışanların eğitim programlarını da hazırlamaktadır. Bilgi Yönetimi insanların sadece eğitim faaliyeti ile değil öğrenme faaliyetiyle de ilgilenmektedir. Son olarak, Bilgi Yönetimi bölümünü firmanın finans faaliyeti ile ilişkilendirenler de bulunmaktadır. Çoğu insan, firmanın defter değeriyle piyasa değeri arasındaki büyük farkı katma değer olarak bilgiye veya zihinsel sermayeye atfetmektedirler. Bazı Avrupa (örneğin Skandia SFS) ve Amerika’da (örneğin KPGM) bulunan firmalarda Zihinsel Sermaye Müdürü (Director of Intellectual Capital) veya Zihinsel Mülkiyet Müdürü (Director of Intellectual Property) gibi 75 pozisyonlar bulunmaktadır. Zihinsel Sermaye Müdürü her yıl zihinsel sermaye raporu ile finans raporunu birlikte çıkaran finans bölümü ile yakın ilişkidedir. Bilgi Yönetimi bölümünün örgütte hangi işleve bağlanacağı konusunda yukarıda verilen örneklerde şu soru sorulmaktadır. “Değerli bilginin daha etkin paylaşımı nasıl sağlanmalıdır?” Bu sorudan anlaşılacağı gibi vurgu bilginin paylaşımına yapılmaktadır ve doğal olarak bu işlev için akla bilgi ve iletişim teknolojisi gelmektedir. Bilgi yönetimini “doğru bilginin doğru zamanda doğru insanlara verilmesi” şeklindeki tanımı yapıldığında ise yine bilgi ve iletişim teknolojisinin değerli bilginin yakalanması, kodlanması ve dağıtılmasındaki önemi akla gelir. Görüleceği gibi yukarıda verilen tanımlarda değerli bilginin hep “var olduğu” varsayımı yapılmaktadır. Oysa bilginin basitçe var olmadığı örgütteki insanlar tarafından yaratıldığı ve önemli olanın firmanın bilgi yönetim sürecinin ( bilginin yaratılması, kullanılması yani firma içinde entegrasyonu) daha iyi nasıl iyileştirilebileceğidir. Bu açıdan bakıldığında Bilgi Yönetiminin örgütün tüm işlevlerini kapsayıcı bir özelliğe sahip olduğu ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki Şekilde bu durum gösterilmektedir. 76 Bilgi Yönetimi Yönetim Kurulu Enformasyon Müdürü AR GE Üre Pa zar tim lama Sa tış Müş Teri İliş kileri İnsan Kaynakları Bilgi ve İletişim Sistemleri Finans Bilgi Yönetimi Şekil 4. Bilgi Yönetimi Bölümünün Örgütteki Yeri (M.W. Mc Elroy a.g.e den uyarlanmıştır.) 2.1.4.1.1.2- Hedeflenen sonuca ulaşacak bilgi yönetimi için gerekli örgüt yapısı. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygınlaşması, firmaların sınırlarının büyümesini sağlamış, böylece yayılmış girişimler, şebeke firmalar ortaya çıkmış, bilgisayarlarla birbirlerine bağlı bu yapılar, geleneksel yapılardan daha güçlü bir konuma sahip olmuştur. Bu yapılırken oluşturulan örgüt yapısı bize post- bürokratik yapıları ifade etmektedir. Post-bürokratik yapı olarak ifade edilen yapı, ortak amaçlar etrafında toplanmış ve birbirine bağımlı olmayan şirketlerin (birimlerin) oluşturduğu yapıdır. Birimlerinin birbirlerine şebeke şeklinde bağlanmalarının söz konusu olduğu bu yapıda demokratik bir yönetim söz konusudur.155 Geleneksel bürokratik örgütler; uzmanlaşma, sıradüzen, pozisyon 155 Josserand E., Teo S., Cleg S., “ From bureaucratic to post-bureaucratic: difficulties of transition”, Journal of Organizational Change Management, 2006, Vol: 19, No:1, p:55 77 temelli otorite, personel yetkisizliği, güvensizlik, kısa dönemli düşünme ve bireysel iletişim yapısı ile tanımlanırken, post-bürokratik örgütler yaygın yapıyı, demokrasiyi, çalışana yetki vermeyi, güveni, uzun dönemli düşünmeyi, etkileşimli iletişim tekniklerini vurgulamaktadır. Bu açıdan post-bürokratik yapının diğer yapılar karşısında üstün olduğu söylenebilir. Ancak bugün birçok şirket performansını geliştirmek için mevcut yapılarından yeni bir yapıya doğru gitmektedir. Örgütlerin geleneksel sıradüzen yapıları büyük bir değişime uğramaktadır. Büyük ve bürokratik örgütler hızlı değişen pazar ihtiyaçlarına, değişen teknolojiye ve müşteri ihtiyaçlarına cevap vermede uyumsuzluk yaşayabilmektedirler. İşletmeler maliyetlerini düşürmek ve verimliliğini artırmak amacıyla bazı işleri dış kaynak kullanımı (outsourcing) uygulamasıyla diğer işletmelere vermiş ve kendi çekirdek işine odaklanmıştır. Ürünün ortaya çıkma sürecinde bazı işlerin diğer firmalar tarafından sağlanması şebeke yapıları ortaya çıkaran bir faktör olmuştur. Rekabetçi iş çevresinde ortaya çıkan bu örgüt tipleri açık sistemler olarak faaliyetlerini sürdürmekte ve örgütün çevresiyle olan ilişkileri önem kazanmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı değişimler sonucu işletmelerin birbiriyle olan ilişkileri yeni boyutlar kazanmıştır. Rekabetin geçmişe göre daha yoğun bir hal alması ve işletmelerin küresel çapta pazarlama yapma istekleri firmaları çeşitli işbirliği arayışlarına itmiştir. Gerek sektörün ölçeğinden daha etkin yararlanmak, gerekse rekabet üstünlükleri elde etmek amacıyla kurulan işletmeler arası ilişkilerin bir türü de şebeke yapılardır.156 156 Öğüt A., Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayın Dağıtım, 2003, s:83-86 78 Şebeke örgüt yapıları, her biri belirli bir işletme fonksiyonunda ya da bir etkinlikte uzmanlaşmış bir örgütler ağının oluşturulmasını ifade etmektedir. Diğer bir tanımla şebeke örgütler, rolleri ve sorumlulukları tanımlanmış üyeler tarafından oluşturulmuş bir sistemdir. Klasik örgüt yapılarında, amaçlara ulaştıracak iş ve faaliyetler, aynı yönetim altında, çeşitli kriterlere göre oluşturulmuş bölüm veya bölümlerde gerçekleştirilir. Dolayısıyla bu işler için gerekli kaynaklar da örgüt kontrolündedir. Oysa şebeke örgütlerde, temel faaliyetlerin her biri ayrı bir yönetim altında çalışan ayrı bir örgütün konusu olur. Bütün bu görüşler altında sıradüzen örgütlere nazaran şebeke örgütlerde bilgi yönetimi uygulaması daha başarılı sonuçlar vereceği için şebeke örgüt yapısının tercih edileceği sonucuna varılabilir. 157 Ancak, 1999 yılında İngiltere’de yapılan beş farklı sektörde 179 pazarlama ve satış bölümü yöneticilerini kapsayan görgül (empiric) bir araştırmaya göre 158 , daha az bürokratik yapıya sahip örgütlerin ve büyük örgütlerin daha kapsamlı bilgi yönetimi uygulayacağı hipotezleri doğrulanmamıştır. Aynı araştırmaya göre; ne bürokrasi ne de merkezi yönetimin bilgi yönetimini bastırdığı yani engellediğine ilişkin bir kanıtın da bulunmadığı, bununla birlikte daha sıcak ve yardımsever ilişkilerin olduğu örgütlerde daha güçlü bilgi yönetim sisteminin varlığı hipotezi ile sert ve belirsiz ticari ortamlarda iş yapan firmaların daha kapsamlı bilgi yönetim sistemi kullanacağı hipotezi doğrulanmıştır. Bilgi yönetiminin amaçlarından birinin de , işbirliğini, bilgi paylaşımını ve sürekli öğrenmeyi teşvik etmesi olduğu “Bilgi ve Bilgi Yönetimi” bölümünde belirtilmişti. Yapılan görgül bir araştırmaya göre örgüt içinde bilgi paylaşımını ve güveni 157 Stewart T, Entelektüel Sermaye, Çev.Nurettin Elhuseyni, MESS Yayınları, İstanbul, 1997, s: 201-221 158 Bennet R., Gabriel H.,” Organizational factors and knowledge management within large marketing departments: en emprical study”,Journal of Knowledge Management, Volume 3 , Number 3, 1999, pp: 212-225 79 etkileyen unsurlardan birinin örgütün yapısı olduğu ifade edilmiştir. 159 Bu araştırma sonucuna göre, resmi sıradüzen yapıların structures) merkezi biçimlerinin bilgi paylaşımı (formal hierarchical üzerinde olumsuz etki yarattığı ,buna karşılık gayri resmi yatay ilişkilere izin veren yapıların bilgi paylaşımı üzerinde olumlu etki yaptığı ortaya konmuştur. Bilgi yönetimi açısından uygun olabilecek bir diğer örgüt yapısı ise şebeke tipi örgütleri N-tipi örgüt olarak kullanan Hedlund160 tarafından önerilen karma yapı (N-tipi ile sıradüzen yapının bir arada olması) ile Nonaka ziyade bilginin yaratılmasını 161 tarafından daha kolaylaştıran sıradüzen olmayan, (heterarchical) ilgili birimlerin kendiliklerinden organize oldukları, birbirlerine bağlı olduğu (hypertext) yapıdır. Yukarıda belirtilen hususlar ışığında örgüt yapısının bilgi yönetimini kolaylaştırıcı veya engelleyici özelliğe sahip olduğu söylenebilir. Örgüt yapısının bilgi yönetimi üzerindeki etkisi ölçen Lee ve Choi’nin 162 çalışmasında bu faktörü örgütün “merkezileşme” (centralization) ve “resmileşme” (formalization) parametreleriyle ifade etmektedir. Lee ve Lee163 , bu etkiyi sadece merkezileşme parametresiyle 159 Tsai W.,”Social structure of “coopetition” within a multiunit organization: Coordination, competition, and intraorganizational knowledge sharing. Organization Science, 2002, 13( 2), 179-190. , (Aktaran: Huotari, Maija-Leena. “Trust in Knowledge Management and Systems in Organizations” Hershey, PA, USA: Idea Group Inc., 2003. p 16. 160 Hedlund G., “The intensity and extencity of knowledge and the multinational corporation as a nearly recomposable system(NRS)”, Management International Review,1999, Vol.39, No.1,pp:5-44 161 Nonaka I., “ Dynmaic Theory of Organizational Knowledge Creation”, Organizational Science, Feb. 1994, Vol.5, No.1, p.34 162 Lee H., Choi B., “Knowledge Management Enablers, Process, and Organizational Performans: An Integrative View and Emprical Examination”, Journal of Management Information Systems, Summer 2003, Vol.20, No:1,pp:179-228 163 Lee Y-C, Lee S-K, “Capabilities, Processes, and Performans of Knowledge Management: A Structural Approach”, Human Factors and Ergonomics in Manufacturing, 2007, Vol. 17, No:1, pp:21-47 80 ölçmektedir. Gold, Malhotra ve Segars 164 ise, örgütsel yapının etkisini; örgütteki kuralları, süreçleri,işlemleri, sıradüzen ilişkileri, teşvik sistemini, bölümlerarası sınırları kapsayan soru demeti ile ölçmektedir. Bu çalışmamızda biz de bu parametreleri ve bu parametreleri oluşturan uygun soru demetini kullanarak örgüt yapısının bilgi yönetiminin önemli bir basamağı olan bilginin yaratılması üzerindeki etkini inceleyeceğiz. 2.1.4.2 Zihinsel Sermaye Büyük ölçüde fiziksel olmayan, duyumsanamayan veya kavranamayan soyut varlıklardan (intangible assets) örgüte soyut olmayan varlıkların oluşan zihinsel sermayenin kazandırılması ve yararlı hale yani işlevi, getirilmesi diğer bir deyişle örgüte katma değer sağlamasıdır.165 Soyut varlıkların örgüte kazandırılması, iyi eğitim almış yetenekli personelin istihdamı, sürekli eğitimi ve en yeni bilgi ve iletişim teknolojisiyle donatılmış yapısının sağlanmasıyla büyük ölçüde elde edilebilir. kavramı aynı zamanda örgütteki kayıtlı bilgiyi, çalışanların işletme Zihinsel bilgi, onların alt sermaye beceri ve deneyimlerini de kapsamaktadır.166 Zihinsel sermaye günümüz bilgiye dayalı ekonomide örgütlerin rekabetçi ve yenilikçi olmasının temel kaynaklarından biridir. Bilgi yönetimi, örgütlerdeki zihinsel sermayenin sağlanması, geliştirilmesi ve sürdürülebilir olmasını sağlayan bir faaliyeti olarak da ifade edilmektedir. Bu ise başarılı bir zihinsel 164 Gold A.H., Malhotra A.,Segars A.H, “Knowledge Management: An Organizational Capabilities Perspective”, Journal of Management Information Systems, Summer 2001, Vol. 18, No.1, pp: 185-214 165 Üç M., “Entelektüel Sermaye ve Unsurları”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=581 (Erişim Tarihi tarihi: 201.12.2005) 166 Büyüközkan G., “Entelektüel Sermaye Yönetimi”, http://www.bilgiyonetimi.org (Erişim Tarihi tarihi: 3.8.2005) 81 sermaye yönetiminin örgütte uygulanan bilgi yönetimiyle yakın bir ilişkisi anlamına gelmektedir.167 Enformasyon ve bilgi tarafından yönlendirilen yeni ekonominin yükselişi OECD tarafından zihinsel sermayenin önemindeki artışın ifadesi olarak ortaya konmakta ve zihinsel sermayenin önemi aşağıdaki şekilde vurgulanmaktadır: 1- bilgi ve iletişim teknolojisindeki devrim ve bilgi toplumu, 2- bilginin önemindeki yükselme ve bilgiye dayalı ekonomi, 3- kişiler arası faaliyetlerin modelindeki değişiklik ve ağ toplumu, 4- rekabetin temel belirleyicisi olarak yenilikçiliğin ortaya çıkması. Yukarıda belirtilen gelişmeler, bilgi toplumu, bilgiye dayalı ekonomi, ağ toplumu ve yenilikçilik filitresiyle bakılmış olsun veya olmasın, zihinsel sermayenin firmanın değerini ve ulusal ekonomin başarımını belirlemede önemli bir araç olduğu ifade edilmektedir. 168 Zihinsel sermaye için yapılan tanımlardan en yaygın kullanılanı 169 , zihinsel sermayenin işletmenin defter değeri ile piyasa değeri arasındaki farktır şeklinde olanıdır. Örneğin günümüzde bilgisayar dünyasının en önemli firmalarından biri olan Microsoft’un defter değeri -fiziksel varlıkları (bina, enformasyon altyapısını oluşturan cihazlar vb.) 12 Milyar ABD Doları iken piyasa değeri 400 Milyar ABD Dolarını aşmıştır. Aradaki fark ise firmanın zihinsel sermayesinin değeri olarak ifade edilmektedir. T. Stewart 170 zihinsel sermayeyi şöyle tarif “zihinsel sermaye zenginlik yaratmak üzere etmektedir; kullanıma sokulabilen zihinsel malzemedir, yani bilgi, enformasyon, zihinsel mülkiyet ve deneyimdir.” 167 Marr B., et al, “Intellectual Capital and knowledge management effectivness”, Management Decision, 2003, 41/8, p:771-781 168 Petty R., Gutherie J., “Intellectual Capital Literature View: Measurement, Reporting and Management”, Jurnal of Intellectual Capital, Vol. 1 No. 2, 2000, pp. 155-176. 169 Arıkboğa Ş.F., Entelektüel Sermaye, Derin Yayınları, 2003,İstanbul Stewart A.T., Entelektüel Sermaye, 1997, Çev: Nurettin Elhüsyni, Mess Yayınları, İstanbul,s :7 170 82 Zihinsel sermaye , bilgi, enformasyon, zenginlik yaratacak tecrübe ve zihinsel mülkiyet gibi zihinsel materyalleri kapsamaktadır. Soyut varlıklar (intangible assets) doğası gereği ölçülmesi oldukça zordur ve çok sayıda örgütsel ve kişisel değişkenleri hesaba katmak gerekir.171 Stewart172 ve Edvinsson- Sullivan 173 zihinsel sermayenin, insan sermayesi, yapısal sermayesi sermaye ve müşteri olarak sınıflandırılabileceğini belirtmişlerdir. İnsan sermayesi, çalışanların eğitimi, uzmanlığına yapılan yatırımların birikimli değerine atıfta bulunmaktadır. Bu ifade, kişinin ne üreteceğinin değerine odaklanır böylece ekonomik anlamda kişinin değerini kapsar. İnsan sermayesini, işgörenlerin ustalığı, ilişki becerisi ve değerleri olarak alt gruplara ayırmak mümkündür. Örneğin, ticari bir uygulama yazılımının satış bedeli 3.000 YTL ve kullanıcının istemleri doğrultusunda gerekli ilave ve değişikliklerin yapılması bedeli 5.000 YTL ise aradaki fark olan 2.000 YTL insan bedeli olmaktadır. Örgütsel sermaye, insan sermayesinin sermayesinin gelmesini sağlayan yardımcı altyapıdır. Yapısal sonucunda işlevsel hale sermaye ise kendi içinde örgütsel, süreç ve yenilikçi sermaye olarak ise üç kısma ayrılmaktadır. Örgütsel sermaye, örgütün felsefesini ve örgütün yeteneğini artırıcı sistemleri içerirken, süreç sermayesi, mal ve hizmet dağıtımını yerine getiren programlar, yordamlar ve teknikleri içermektedir.Örgütün politikası, süreçleri, kullanıcı gereksinimine göre uyarlanmış yazılımlar, araştırma ve geliştirme programları, eğitim kursları ve patentler örgütsel sermayenin diğer örnekleridir. Müşteri sermayesi, müşterilerle,tedarikçilerle, endüstri birlikleriyle, piyasayla ilişkilerin birleşik değeri 171 Kannan G., Aulbur W.G., “Intellectual Capital: Measurement Effectivness”, Journal of Intellectual Capital Vol. 5 No. 3, 2004 pp. 389-413 172 Stewart, T.A “Trying to grasp the intangible”, Fortune, 2 October, 1995, pp. 157-61. 173 Edvinsson L., Sullivan, P. “Developing a model for managing intellectual capital”, European Management Journal, 1996, Vol. 14 No. 4. 83 olarak tanımlanmaktadır. Müşteri sermayesi, güven, anlayış ve müşteri ilişkilerinin bağlılığına ve gücüne atıfta bulunur. Müşteri memnuniyeti,finansal refah ve fiyat duyarlılığı müşteri sermayesinin göstergeleri olarak kullanılabilirler.174 Zenginlik yaratmak için kullanılan zihinsel varlıklar, enformasyon ve bilgiyle ilgili olan zihinsel sermaye 175 , insan sermayesi (çalışanların yetenek ve ustalığı,yapma-bilgisi,yaratıcılığı, eğitimi gibi 176 ), yapısal sermaye (telif hakkı, ticari markalar, iş süreçleri, örgüt veritabanı, örgütün ruhu gibi) ve ilişki sermayesi (damga, stratejik ortaklıklar, müşteriler, lisanslar, anlaşmalar, dağıtım kanalları gibi) şeklinde ana bileşenleri ve arasındaki ilişkiyi aşağıda yer alan şekildeki gibi göstermek mümkündür. 174 G.Kannan, W.G. Aulbur, a.g.m s: 390 G.Kannan, W.G. Aulbur, a.g.m s: 389 176 A.Sterhaman, et al, “Comparative justification on intellectual capital”, Journal of Intellectual Capital, 2004, Vol:5, No:4 s: 523 175 84 Zihinsel Sermaye İkinci Basamak İnsan Sermayesi Birinci Basamak Yapı Sermayesi Müşteri Sermayesi Öz Akıl Rutinler İlişkiler Faaliyet Alanı Parametreler Kodlama Zorluğu İşletme içi çalışan zinciri Hacim Yüksek İşletme içi bağlantılar Hacim Orta İşletmedışı bağlantılar Uzun Ömürlülük En yüksek Güven Kültür YÖNLENDİRİCİLER Şekil 5. Zihinsel Sermaye Ana Bileşenleri 177 Akıl hem zihinsel sermayenin hem de zihinsel sermayenin temeli olarak isimlendirebileceğimiz insan sermayesinin özüdür. Akıl kendine has bir sürecin sonucunda oluşur. Bu süreç, veri ile başlar veriden enformasyona ve enformasyondan da bilgiye varan bir süreçtir Bilginin sentezlenmesiyle akıl meydana gelmektedir. Akıl özümsenmiş bilgidir. Bilginin ortaya çıkışı esnasında nesnellikten,öznelliğe doğru bir akış vardır. Aklın içerisinde büyük ölçüde geçmiş tecrübelerinde olduğu öznelleşmiş kişisel bilgiler mevcuttur. İnsanlar karar alma mekanizmalarını akla dayanarak çalıştırırlar. İşletme çalışanları bazen yukarıda bahsedilen sürecin tüm evrelerini yavaş yavaş işleterek kararlarını alırlar. Bazen ise özellikle rutin işlerde daha önce özümsedikleri bilgileriyle, karar mekanizmalarını çok hızlı çalıştırırlar. Şekilde yer verilen güven 177 Üç M., “Entelektüel Sermaye Ve Unsurları”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=581 (Erişim Tarihi: 24.10.2006) (Alıntı: N. BONTİS, ve Diğerleri “,Intellectual Capital And Business Performance In Malaysian Industries”, Journal Of Intellectual Capital ,2000, Vol.1 No : 1) 85 ve kültür mekanizmanın yönlendiricileridir. Eğer çalışanlar işlerinde sorumluluk alabiliyor ve kendilerine güvenildiğini hissediyorlarsa örtük bilgilerini açık hale getirmekte zorlanmayacaklardır. Açıktır ki örgüt yapısının, yetki devrine ve sıradüzenden uzak basit bir yapıya sahip olması önemlidir. Örgüt çalışanlarının sahip olduğu bilginin açığa çıkarılıp, rutin hale getirilerek, örgütsel diğer bir deyişle yapısal sermaye haline gelmesi örgüt yapısı ve örgüt kültürüyle yakından ilgilidir. İşletme içi bağlantılar örgüt içinde rutinleşen bilgilerle beraber örgüt kültürü çatısı altında toplanırlar. Kültürün oluşumu yapısal sermayenin kalıcılığının sağlanmasında önemli bir noktadır. Çünkü insan sermayesi geçicidir. Fakat yapısal sermaye daha uzun ömürlüdür. Üçüncü unsur ilişkiler ve dolayısıyla ilişki sermayesidir. Bu noktada ilişki sermayesi kavramının kullanılmasıyla ilgili olarak şunları söyleyebiliriz. Literatüre bakıldığında bir çok yazarın üçüncü unsur olarak müşteri sermayesi kavramına yer verdiği görülmektedir. Müşteri sermayesi sadece işletme dışı olan ve işletmenin satış yaptığı kişi veya kurumları akla getirmektedir. Oysa ilişki sermayesi, sadece satış yapılan müşterileri değil, firmaların tedarikçilerini de içeren işletme dışı tüm varlıkları içine alan daha genel bir kavramdır. Bütün unsurlar, insan sermayesinin özü olan akıl, yapısal sermayenin özü olan rutinler ve ilişkisel sermeyenin özü olan ilişkilerle bağlantı halindedir. Ve bu üç unsurda bir araya gelerek aralarında oluşan sinerjiyle zihinsel sermaye kavramını oluşturmaktadırlar. Eğer bu unsurlar arasındaki ilişkilerde tam bir uyumluluk ve iletkenlik yoksa sağlıklı bir zihinsel sermaye çıktısı elde edilemez. Her kuruluş; varlıklar ve kaynaklar, örtülü ve açık bilgiler ve kapasiteler, veriler, enformasyon, bilgi ve belki de bilgelik biçimine bürünen değerli zihinsel varlıkları barındırır. Ama bir şirket içinde stratejik bakımdan önem taşıyan ve diğer 86 şirketlere göre farklılık yaratabilen niteliklere sahip zihinsel sermayesini ortaya çıkaramadığı sürece, onu yönetemez. İşletmeler zihinsel sermayesini ortaya çıkarmak için; bu sermayeyi oluşturan kaynakları (örgüt için en değerli varlıkları olan çalışanlarına, kurumsal zekasına ve müşterilerindeki bilgiye) dikkatlice incelemelidir. Zihinsel sermaye, bilginin firma değerine dönüşümünü temsil etmektedir. Zihinsel sermayenin bu niteliğinden dolayı, zihinsel varlıklar( insan, patent, süreç ve damga) işletme için “borç kalemi”, ve zihinsel sermaye ise “alacak kalemi” dir. İnsan sermayesi ve müşteri (ilişki) sermayesi göreceli olarak geçici( kısa süreli) oldukları için firmalar bu varlıklarını kalıcı (uzun süreli) yapısal sermayelerine dönüştürmek için çaba göstermelidirler.178 Bilgi yönetiminin merkezinde olan insan örgütsel bilginin en büyük yaratıcısı ve paylaşıcısıdır. Dolayısıyla bilgiyi yaratan ve paylaşan insanın yönetimi oldukça önemlidir. Doğal olarak bilgi yaratma kapasitesi belli bir birikimi ve uzmanlığı gerektirmektedir. O halde bilgi yönetimi için uygun insan, konuları derinliğine ve genişliğine ele alabilen yeteneğe sahip insandır. Literatürde T-tipi179 yeteneğe sahip insanın başkalarıyla fikir alışverişinde bulunarak sinerji yaratmayı sağlamasına yardımcı olduğu belirtilmektedir. Bu çalışmamızda Lee ve Choi180 ile Lee ve Lee181 nin insan unsurunun bilgi yönetimindeki etkisini ölçmek için kullandığı T-tipi yeteneğe ilişkin soru demetinden uygun olanları kullanacağız. 178 Seetharaman A. et al. ,” Comparative justification on intellectual capital”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 5. No. 4, 2004, pp:522-539 179 Maldavan R., Grover R., “ From embedded knowledge to embodied knowledge: New product development as knowledge management”, Journal of Marketing, 1998, Vol.62, No. 4 p:3 180 Lee H. , Choi B. a.g.m s.188 181 Lee, Y-C. ,Lee S-K, a.g.m s.27 87 2.1.4.3 Teknoloji Bilgi yönetimini etkileyen bir başka unsurda teknolojidir. Burada teknoloji ile ifade etmek istediğimiz, bilgi ve iletişim teknolojileridir (BIT). Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin bilgi yönetimine katkısı ve etkisi varken teknoloji tek başına bilgi yönetimini tanımlayamamakta ama desteklemektedir. Bilgi yönetimi süreci, güçlü ve kullanımı kolay bir teknolojiyle olanaklı kılındığında oldukça iyi başarım göstermektedir.182 Teknolojinin bilgi yönetimi içindeki yeri ve etkisini daha iyi anlayabilmek için teknolojinin tanımlarını yapmak yararlı olacaktır. Kökeni Eski Yunan kelimesi technologia183 ,( techne- sanat,hüner, maharet ve logia- söyleme,düzenlemeyani sanat üzerine konuşma) ya dayanan teknoloji, çok yaygın olmasına rağmen, tanımlaması çok kolay olmayan bir kavramdır. Genel olarak, makine, alet, donanım gibi maddi nesneleri çağrıştırıyorsa da örgüt metodları, sistemler ve teknik gibi anlamlarını da kapsamaktadır. Türk Dil Kurumu184 teknolojiyi “ bir sanayi dalı ile ilgili yapım yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve aletleri kapsayan bilgi” olarak tanımlanırken, Meyer-Stamer185 teknolojinin dar ve geniş iki tanımı yapılabileceğini ifade etmektedir. Dar anlamda teknoloji, “ teknik metodları uygulamak ve geliştirmek için gerekli olan yapma-bilgisi (know-how)dir”. Meyer-Stamer, geniş anlamda teknoloji tanımının ise dört unsuru içerdiğini ve bunların, teknik donanım,yapma-bilgisi, örgüt ve ürün olduğunu belirtmektedir. 182 Serban A.M.,Luan J., a.g.m. s:7 www.wikipedia.com (Erişim Tarihi Tarihi:1.10.2006) 184 (www.tdk.gov.tr- (Erişim Tarihi Tarihi 1.10.2006) 185 Meyer-Stamer J.,” Technology, Competitivness and Radical Policy: The Case of Brasil”,1997,London, GBR: Frank Cass Publishers,s:6-8 183 88 Teknik donanım ile burada kasdedilen; bir ürünü üretmek veya bir hizmeti yerine getirmek için kullanılan özgül makine veya gereçlerdir. Yapma-bilgisi (knowhow) bilimsel, teknik ve örtük bilgiyi içermektedir. Örgüt ile kasdedilen, donanım ile yapma-bilgisinin bağlantısı için kullanılan yönetsel metodlar ve son olarak ürün ile ifade edilen şey ise üretim süreci sonucunda ortaya çıkan mal veya hizmettir. D.Guangbi 186 bilim ve teknolojiyi tanımlarken bilgiyi kullanmaktadır. “Bilgi açısından bakıldığında bilim teorik bilgi, teknoloji ise uygulamalı bilgidir. Faaliyet açısından bakıldığında bilim kavrama yani idrak, teknoloji ise uygulamadır.” Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere teknolojinin anlamı ekonomik, teknik ve kültürel boyutları olan bir kavramdır. Ancak bu çalışmada teknolojinin bu boyutlarına girilmeyecektir. Teknolojinin bilgisayar alanına göre tanımına baktığımızda onun yazılım,donanım ve akıl katkısı bileşenlerinden oluştuğunu görürüz.187 Donanım ile bir makine veya ekipmanın fiziksel yapısı ifade edilmektedir. Donanım sadece bileşenlerin fiziksel yapısı yanında onun mantıksal planını da ifade etmektedir. Günümüzde ön plana çıkan donanım ürünleri, hacmi küçük kapasiteleri büyük sunucu bilgisayarlar, depolama birimleri, ağ cihazları, mobil cihazlar, tarayıcılar (scanner) gelmektedir. Yazılım ile bir işi yerine getirmek amacıyla donanımı kullanmak için kurallar, ana hatlar ve algoritmalar seti ifade 186 JIN, Zhouying JIN. “ Global Technological Change: From Hard to Soft Technology” Bristol, , GBR: Intellect Books, 2005. p 19. 187 Zeleny M., ”Knowledge of Enterprise: Knowledge Management or Knowledge Technology?”, International Journal of Information Technology& Decision Making, 2002, Vol.1, No.2, p:201 89 edilmektedir. Yazılım günümüzde ülke güvenliği ve ekonomik gelişmenin en önemli stratejik teknolojisi olmaya başlamıştır. Akıl katkısı ise belli bir donanımı/yazılımı kullanmanın amacı, gerekçesi ve sebebidir. Yani ne, nerede, ne zaman ve niçin bir donanımın/yazılımın kullanılmasının belirlenmesidir. Bu üç bileşen birbirine bağımlı ve eşit derece öneme sahip olup teknoloji çekirdeğini oluşturur. Herhangi bir bilgi ve iletişim teknolojisi (bilgisayar, Internet, uydu sistemleri gibi) veya sistemi bu üç bileşen aracılığıyla tanımlanabilir. Bu çalışmamızda teknolojiyi, bilgi yönetim süreci içinde kullanılan teknoloji(ler) (bilgi ve iletişim teknolojileri) olarak ele alacağız. Bilindiği gibi çağımızın en önemli teknolojilerinden biri de bilgi ve iletişim teknolojileridir. Bu teknoloji aynı zamanda hızla gelişen ,yaygınlaşan ve diğer teknolojilere altyapı sağlayan bir teknolojidir. Doğal olarak bu teknoloji bilgi yönetim sürecine de girmiştir. En basit ve yalın ifadelerle, bilgi yönetimi veri, zihinsel sermaye, içerik ve belge yönetim sistemiyle ilgilidir diyebiliriz. Verinin yönetimi yeni bir şey değildir ve firmalar yıllardır veri yönetimi yapmaktadırlar. Bilgi yönetimi enformasyonu bilgiye dönüştüren ve onu uygulayacak olanlara zahmetsiz ve kullanılabilir bir şekilde sunan bir süreçtir. 188 Yani öz olarak bilgi o şirketin varlığıdır. Bilgi yönetimi, şirketin zihinsel varlıkları ve kurum içi bilgi tabanlarıyla değer yarattığı bir süreçtir. Bu süreç bilgi ve iletişim teknolojisiyle uyumlaştırıldığında , bu varlıklar firmanın zihinsel sermayesinin kullanımın artırılması yoluyla daha fazla büyüme olanağını bulacaktır. 188 ITRG., Define IT's Role in Knowledge Management. London, , Canada: ITRG, 2002. p 2 http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10022110&ppg=2 90 2.1.4.3.1 Bilgi Yönetimi ve Bilgi ve İletişim Teknolojisi Bilgi yönetimi ve bilgi ve iletişim teknolojisi işbirliği içinde birlikte çalışabilir ve başarılı bir şekilde birleştirilebilirlerken kendi karmaşık yapısal modelleri içinde işlevlerini sürdürebilirler. Bilgi yönetimi genel olarak teknoloji ağırlıklı olduğu düşünülmekte oysa bazı yazarlar teknolojinin bilgi yönetimi konusundaki yerinin abartılmaması gerektiğini ifade etmektedirler. T. H. Davenport and L. Prusak189, bilgi yönetimi için zamanın üçte birinden daha fazlasının harcanmaması gerektiğini, geri kalan üçte ikilik kısmının ise kültür, örgütsel roller ve sorumluluklar, bilgi içeriğine odaklanma, strateji, ekonomi gibi konulara ayrılması gerektiğini ifade etmektedirler. yönetiminde teknolojinin payının Ayrıca D. Snowden 190 ise bilgi %10, kültürün payının %90 olduğunu belirtmektedir. Görüldüğü gibi bilgi yönetiminde teknolojinin önemli bir yeri vardır ama teknoloji tek başına bilgi yönetimini oluşturmamakta ; bilginin geliştirilmesi, uygulanması ve aktarılmasını kolaylaştırarak örgütsel öğrenmeye, yeniliğe (innovasyona) katkı sağlamaktadır.191 Teknoloji, bilgi yönetimi konusunda yapılan yanlış anlamalardan başında gelen bir kavramdır. 192 Bilgi yönetimi sistemini kullananlar bu sistemin sadece teknolojiye dayandığını belirtmektedirler. Bu yüzden de yeni bilgisayar sistemlerine ve uygulama yazılımlarına yatırım yapmaktadırlar. Oysa bilgi yönetimi, ağırlıklı olarak firmanın başta insan kaynakları olmak üzere diğer kaynaklarına odaklanan kültürel ve sürekli bir etkinliktir. 189 Davenport T.H. ,L. Prusak L., a.g.e Snowden, D.“Innovation as an Objective of Knowledge Management. Part I: The Landscape of Management”, Knowledge Management Research & Practice, 2003, Vol.1,No.2, 113-119. 191 Handzic M., . Knowledge Management : Through the Technology Glass. River Edge, NJ, USA: World Scientific Publishing Company, Incorporated, 2005 p.23 .http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10106555&ppg=38 192 “Strategic Direction”, Vol.22, No: 1 2006, s:16-18 190 91 Bilgi yönetimi uygulayıcılarının bir çoğunun bilgi yönetimiyle enformasyon teknolojisi arasında yakın bir ilişki olduğunu red etmelerinin kabul edilebilir nedenlerinden biri, enformasyon teknolojisinin bir ve sıfırlardan oluşan ikili bir dizinden oluşmasıdır. Diğer bir ifadeyle , tüm dünyanın 0 ve/veya 1 ler olarak inşa edildiği gibi bir düşünce üzerine temellendirilmesidir. İkili mantığın (binary logic) kullanımı bir değerin doğru veya yanlış olduğu anlamına gelir. Bu ise bilgi ya vardır ya da yoktur varsayımına dayanır, ikisi arasında bir yer yoktur. Ancak, doğru gerçek bilgi eksikliği bilgi bölünmemiş bütünlüğü içinde elbette mevcuttur. Bu durum basit olarak varoluş veya varolmama felsefesini, yani ontolojiyi, içerir. Bu ise bizi çok tartışmalı bir konu olan bilgi yaratılabilir mi yoksa keşfedilebilir mi? sorularına götürür.193 Bilgi yönetimi felsefesi, kişide vücut bulmuş etkinlik olarak bilgiyi ve kültürü dikkate alır. Bu yüzden, ikili sayı sistemi kuralları, iki olasılık arasındaki gri alanlara hassasiyetle uygulanamaz. Örneğin , “örtük bilgi kolaylıkla yakalanabilir mi, elde edilebilir mi? “sorusuna doğrudan evet veya hayır cevabı vermek kolay değildir. Bazıları bu soruya evet derken bazıları ise örtük bilgi açık seçik ifade edilemediği için teknoloji aracılığıyla kodlanamayacağını ve belgelenemeyeceğini ileri sürmektedir. Bu örnekte de görüldüğü gibi imkansız olmasa bile sosyal olarak yapılandırılmış kavramlara ikili sayı dizisini uygulamak oldukça zordur. Bilgi açık hale gelince teknoloji aracılığıyla veri tabanlarına depolanması, erişilmesi ve aktarılması mümkün olmaktadır. Bilgi yönetimi ile enformasyon teknolojisi arasındaki uyumun sağlanmasındaki anahtar, bilgisayar ve teknolojinin iyi yaptığı şeyler ile insanın 193 Mohamed M., Stankosky M. ,Murray A., “Knowledge Management and Information Technology: can they work in perfect harmony”, Journal of Knowledge Management, Vol 10, No: 3, 2006, p:106 92 yaptığı iyi şeylerin varlığını bilmek ve bu iki alanın yaptığı işleri birbirine karıştırmamaktır.194 Bilgi yönetimi becerisi ile bilgi ve iletişim teknolojisinin yeteneği ideal bir şekilde birleştirildiği zaman firma için en iyi çözüme ulaşma olanağına kavuşacaktır. Bilgi ve iletişim teknolojisi yöneticileri verinin değerinden daha fazlasının farkındadırlar. Bilgi ve iletişim teknolojisi yöneticileri arasında, firma için bilgi biçimindeki verinin oluşturulması, uygulaması ve kullanılmasının firma içi kullanım kadar paydaşlar, yatırımcılar ve müşteriler için ne kadar önemli olduğu şeklinde oldukça kuvvetli bir anlayış vardır. Enformasyon biçimindeki veri örtük ve açık şeklinde iki kategoride ele alınabilir. 195 Açık bilgi, belgelenebilen, sınıflandırılabilen ,arşivlenebilen, kodlanabilen herhangi bir şeydir. Bilginin bu türü, bilgi ve iletişim teknolojisi alanına girer ve kolaylıkla yönetilebilir. Örtük bilgi ise bilginin elle tutulamayan gözle görülemeyen türünü temsil eder ve bilgi ve iletişim teknolojisi için bir engeldir.Diğer bir ifadeyle, bilgi ve iletişim teknolojisi bu tür bilgiyi belgeleme, sınıflandırma, arşivleme ve kodlama konularında sıkıntıya düşer. Bilginin açık veya örtük oluşuna göre kullanılan bilgi ve iletişim teknolojilerinin de gelişmişliği arasında ters ilişki bulunmaktadır.196 Yani bilgi ne kadar değerliyse onu destekleyen teknoloji o kadar az gelişmiş olmaktadır. Örneğin aşağıdaki bölümde ele alacağımız veri tabanı , teknolojik açıdan çok gelişmiş olmakla birlikte içerdikleri bilginin düzeyi o derece düşüktür. Dahası veri tabanları bilgi içermez, veri içerir. Oysaki sadece telefonunun ve insanın bulunduğu bir danışma masasında ise teknoloji az ama bilgi çoktur. Bilgi ve 194 Mohamed M, et al., a.g.m. s: 112 ITRG, a.g.e s: 5 196 O’Dell C.,Grayson C.J.JR, Essaides N.,”Ne Biidiğimizi Bir Bilseydik”, Dışbank Kitapları-3, Nisan 2003, 1.Basım, s:110 195 93 iletişim teknolojisi uzmanları, bilgi merkezli örgütü yaratmak amacıyla, sürekli olarak çözümler üretmek ve firmanın işleriyle yakından ilgili uygulamaları belirlemek durumundadırlar. Bilgi merkezli örgütün temel bileşenleri ise; bilgi paylaşımını yücelten kurum kültürü, en iyi uygulamaların yaygın kullanımı, veri ambarlarının ve veri tabanlarının bulunması, bilgi paylaşımına ve aktarımına ve kullanımına yardımcı olacak bilgi ve iletişim sistemidir.197 Dolayısıyla bilgi yönetimi sadece teknolojiye dayalı bir konu olmaktan ziyade bu teknolojinin gerekliğini anlayan ve etkin olarak kullan insan , bu anlayışa sahip bir kültürün uyumlu birlikteliğidir. Aşağıda, günümüzde yaygın olarak kullanılan bazı bilgi ve iletişim teknolojileri ve bunların bilgi yönetimindeki yeri verilerek, teknolojinin bilgi yönetimindeki kolaylaştırıcı rolü ortaya konmaktadır. 2.1.4.3.2 Bilgi Yönetiminde Günümüzde Kullanılan Temel Bilgi ve İletişim Teknolojileri Bilgi Yönetimi, çalışanların işlerini daha verimli ve etkin yapmalarını sağlayan ve bilginin elde edilmesi, düzenlenmesi ve iletilmesi gibi faaliyetleri kapsayan örgüte özgü ve sistemli süreçtir.198 Çoğu araştırmacılar bilgi yönetimi etkinliğini açıklarken yaşam döngüsü etkinlikleri veya bilgi yönetimi alt süreçleri kavramını kullanırlar.199 Bu yaşam döngüsü veya bilgi yönetiminin alt süreçleri dört aşamada açıklanmaktadır. Bunlar, bilginin yaratılması, bilginin 197 ITRG, a.g.e s:5 Alavi M.,Leider D.,”Knowledge Management Systems: issues,challenges, and benefits,”, Communications of AIS 1(17),1999 199 Mertins K., Heising P., Vorbeck J.,”Knowledge Management:Best Practice in Europe”, Springer-Verlag, Heilderberg,Germany,2001 (Aktaran: H. A. Artail ,”Applications of KM measures to the impact of specialized groupware system on corporate productivity an operation”, Information and Management , 2006, 43, 551-56) 198 94 düzenlenmesi, bilginin resmileştirilmesi, bilginin paylaşımı ve kullanımı aşamalarıdır.200 Bilgi yönetimi sürecinde çok sayıda araç ve bilgi ve iletişim teknolojisi kullanılmaktadır. Bu itibarla bilgi yönetimi sürecinde teknolojinin rolünü konuyla ilgili dört kategoride incelemek mümkündür.201 Bunlar: a- veri depolarının oluşturulması, b- sanal işbirliğinin ve sosyalleşmenin ilerletilmesi, c- bilgiye erişimi kolaylaştırılması, d- sorun çözme ve yaratıcılığın özendirilmesi kategorileridir. 2.1.4.3.2.1. Veri depolarının oluşturulması ile ilgili teknolojiler Bilgi yönetiminin amaçlarından biri de bilginin yakalanması, kodlanması, düzenlenmesi ve örgüt üyeleri tarafından kullanılması için depolanmasıdır. Günümüzde çok büyük miktarlarda oluşturulan verinin depolanması kadar o veri yığını içinde saklı bulunan örüntülerin ortaya çıkarılması da çok gereklidir.Bu bağlamda genel kabul görmüş teknolojiler ise; veri tabanları (databases), metin tabanları(textbases), veri ambarları (data warehouses, data marts), Veri Tabanları ve Metin Tabanları: Günlük işlemlerden elde edilen elektronik veriler (veri, metin, ses, görüntü) genel olarak iş belgelerine kaydedilirler. Bunlar ise yapısal veri tabanı sistemine depolanırlar. Depolanan bu bilgi aynı zamanda örgütün belleğini oluşturur. Veri Ambarları: Örgütün mevcut spesifik işlevleriyle ilgili depolandığı veri tabanlarının aksine, veri ambarları verilerin geçmiş verileri 200 Artail H.A. ,”Applications of KM measures to the impact of specialized groupware system on corporate productivity an operation”, Information and Management , 2006, 43, 551-564 201 Handzic M., a.g.e., s:25-50 95 depolamaktadır. Tüm örgütün veri tabanlarını birleştiren veri ambarlarıyla karşılaştırıldığında datamartlar özel bir konuya veya örgütteki tek bir bölüme odaklanan daha küçük veri ambarıdırlar. 2.1.4.3.2.2. Sanal işbirliğinin ve sosyalleşmenin ilerletilmesi ile ilgili teknolojiler Bilgi yönetiminin insani boyutunu öne çıkaran yaklaşıma göre bilgi , kişiler arası etkileşim aracılığıyla paylaşılan ve onu geliştiren kişiyle ilintilidir. Bu açıdan kullanılan teknolojiler ; İletişim ve işbirliği teknolojileri (communication and collaboration technologies) , bilgi anakapıları (portals), Intranetler ve Ekstranetlerdir. İletişim ve işbirliği teknolojileri: Birebir iletişimi ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak için bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanan çeşitli uygulamalar geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları, e-posta (e-mail) , sesli ve görüntülü görüşme (audio and video conference) , sohbet odaları (chat room) dır. Bilgi anakapıları, Intranetler, Ekstranetler: Bilgi anakapıları (portals), çoklu bilgi kaynaklarına tek noktadan erişim sağlayan bir arayüzdür (interface). Kurum anakapıları, birçok iç ve dış yapısal ve sorgulanabilir veri tabanı ve dosyaları ile grup yazılım araçlarının (groupware tools) önemine işaret etmektedir. Intranet, kurumun dahili iletişim ağıdır. Bu ağa sadece yetkili kişiler bilgi ,belge ve web uygulamalarına erişim için bağlanabilir. Ekstranetler ise, yetki verilmiş müşterilerin, tedarikçilerin ve kurumun uzak ofislerinde çalışan personelinin bağlandığı ağdır. 96 2.1.4.3.2.3 Bilgiye erişimi kolaylaştırma ile ilgili teknolojiler Bir çok örgüt , geniş hacimli ve daha çok dış kaynaklardan bilgi edinirler. Dış kaynaklarda depolamış karmaşık bilginin bulunması, anlaşılması ve yorumlanması kullanıcı için zor olabilir. Kullanıcıya bu konuda yardımcı olacak teknolojiler arasında, arama motorları (search engines), akıllı ajanlar (intelligent agents), veri madenciliği (data mining), bilgi haritası (knowledge map) ve görselleştirme araçları (visualisation tools) bulunmaktadır. Arama motorları: Ticari arama motorları, Internette yapılandırılmamış enformasyona erişmek için standart bir arayüz sağlarlar. Arama motorları bu yolla örgütlere üçüncü sahıslara ait dışsal enformasyon ile Intranet ve Ekstranetteki bilgi depolarında bulunan enformasyonu bir araya getirirler. Akıllı Ajanlar: Kullanıcılarına kişisel veya iletişim yardımcısı olarak davranan uygulama yazılımlarıdır. Bilgi haritası: Bilginin nerede olduğunu gösterir ama bir bilgi deposu içermez. Bilgi haritasının genel amacı, belli bir uzmanlık bilgisine ihtiyaç duyulduğunda onu bulmak için nereye gidileceğini göstermektir. Veri madenciliği ve görselleştirme araçları: Veri madenciliği ve bilginin bulunması, daha önce bilinmeyen ilişkileri ve yönelimleri bulmak amacıyla bir grup veri içinden gizlenmiş modeli arayan uygulamaları tanımlamak için kullanılan terimlerdir. Bu uygulamalar bilgiyi bulmak için genellikle karmaşık algoritmalar kullanırlar. 2.1.4.3.2.4 Sorun çözme ve yaratıcılığın özendirilmesi ile ilgili teknolojiler Örgütlerin değişen çevre şartlarında başarılı olmaları için yaratıcı ve yenilikçi(innovative) olmak zorundadırlar. Yaratıcı ve yenilikçi olan örgüt 97 piyasada yaşamını sürdürürken , yaratıcı ve yenilikçi (innovative) olmayan örgütler ise piyasadan çekilecek ve yaşamlarını sürdüremeyeceklerdir. Bazı yazarlar yaratıcılığın doğal bir yetenek olduğunu savunurken bazı yazarlar da bunun öğrenmeyle gerçekleşebileceğini ve teknoloji aracılığı ile de uyandırılacağını savunmaktadırlar.202 Yaratıcılığı uyandıran ve özendiren teknolojiler arasında akıl oyunları (mind games), sanal gerçeklik (virtual reality) bulunmaktadır. Akıl oyunları: Bu grup teknolojiler yaratıcılığı geliştiren ve yenilikçi sorun çözmeye odaklanmış teknolojidir. Çoğu sistemler, işbirliği prensiplerine, bellekteki bilgiyi çıkarmaya, benzerlikleri ve eğretilemeyi (metaphor) kullanmaya dayanan yaratıcı düşünceyi özendirmek için tasarlanmıştır. Sanal gerçeklik: Kullanıcının benzetim ortamına yoğunlaşmasını sağlayan ve işleri ezberlemek yerine deneyerek öğreten bir teknolojidir. İmalat, eğitim ve öğretim, askeri hazır olma gibi alanlarda geniş ölçüde kullanılmaktadır. Kısaca anlatılan bu teknolojilerin her bir bilgi yönetimi uygulayan örgütte bulunması gereken teknolojiler olarak düşünülmemelidir. Örgüt amaç ve hedefleri doğrultusunda bu teknolojileri yazılım ve donanım açısından belirlemek ve bunların neden, niçin ve ne zaman kullanılması gerektiğini ortaya koymak bilgi yönetimi bölümü yöneticisinin görevleri arasındadır. Bilgi yönetiminde teknolojiden yararlanmaya ilişkin yapılan bir çalışmada 203 ,bilgi ve iletişim teknolojilerinin , işbirliği, içerik yönetimi ve iş zekası gibi belirli üç alana 202 Handzic M., a.g.e. s: 31 Moffet S., McAdam R., Parkinson S., “Technological Utilization for Knowledge Management”, Knowledge and Process Management, 2004, Vol.11, No, 3, pp: 175-184 203 98 odaklandığı, çalışanların teknolojinin kullanımı alanında eğitiminin ve bu teknolojileri sunan pazarın önemini vurgulamaktadır. Görüldüğü gibi günümüz kolaylıklar bilgi ve iletişim teknolojileri ve onların getirdiği bilgi yönetiminde bu teknolojilere sahip olmanın önemini de beraberinde getirmektedir. Bilgi yönetiminde teknolojinin desteğiyle bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının getirdiği destek anlaşılmalıdır. Yukarıda özlü olarak anlatılan teknolojiler sayesinde geçmişte olmadığı ölçüde bilginin çok süratli bir şekilde toplanması, depolanması ve kullanılması sağlanmakta, örgütteki birimler arasında sınırları kaldırarak bilginin çok rahat akışı sağlanmakta ve yeni bilginin ortaya çıkmasına olanak vermektedir. 2.1.4.4 Örgüt Kültürü Bilgi yönetimini etkileyen diğer önemli bir unsurda örgüt kültürüdür. Kültür sadece hangi bilginin değerli olduğunu değil, aynı zamanda hangi bilginin örgütün sürdürebilir yenilikçi avantajı için örgütte saklanmasını gerektiğini belirler. Diğer bir ifadeyle elde edilen değerli bilginin örgüt içinde kalması örgüt kültürü kapsamında değerlendirilmektedir. Günümüz dünya ekonomisi, endüstriyel imalat/ürün yönelimli ekonomiden temel girdinin enformasyon ve bilgi olduğu, hizmetler ve bilgiye dayalı ekonomiye kaymıştır. Zihinsel sermayenin etkin kullanımı, günümüzde küreselleşen ve enformasyona dayalı ekonomide firmaların karşılaştığı en önemli konudur. Bilgi Yönetimi, gerçekte bilginin yönetilmesi değil, firmanın stratejik amaçlarını gerçekleştirmesine yardım edecek olan bilginin yaratılması, uygun bir şekilde kullanılması ve 99 paylaşılmasını sağlayan örgüt kültürünün oluşturulması ve yönetilmesidir. 204 Dolayısıyla yeni bilgi yaratan örgüt kültürüne sahip olmayan örgütlerde bilgi yönetimi oldukça zahmetli ve hatta sadece teknolojiye yatırım yapmış örgüt durumundadır. “Bilgi kültürü”nü geliştirme gereği çoğu hizmet üreten örgütler (örneğin danışmanlık firmalarının ürünü bilgidir) için çok açıktır. Hizmet üreten firmaların bir kısmı, bilginin kullanımı, paylaşımı ve dağıtımını kapsayan içerik yönetimi merkezli geniş ürün ve hizmet verisine sahip veri tabanlarını kullanan Müşteri İlişkileri Yönetimi (Customer Relationship Management) adı ile bilgi yönetimi faaliyetini sürdürmektedirler. Ekonomideki aşağıya doğru gidiş yönelimini farkeden firmalar etkinlik ve verimliliklerini artırmak için küçülme (downsizing) yoluna gitmektedirler. Böyle bir durumda bile yine bilgi yönetimini veya bilgi kültürünü geliştirme gereği ortadadır. Zira küçülme yoluyla kendini ekonomideki kötü gidişten korumak isteyen firmaların başvurduğu yollardan biri, çalışan sayısını azaltılmasıdır. Oysa çalışanların firmayı terk etmesi firmanın zihinsel sermayesinin azalması anlamındadır. Bu durumda bilgi paylaşımı kültürüne sahip bir bilgi yönetimi gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Bilgi yönetimi sürecinde örgüt kültürünün oldukça önemli olduğu yukarıda belirtilmişti. Konuyu açıklamak için örgüt kültürü kavramını tanımlamak yararlı olacaktır. Oldukça farklı açılardan tanımlanan örgüt kültürünün kapsamlı iki tanımı aşağıdaki gibidir: Örgüt Kültürü , bir grubun , bir örgütün veya bir işletmenin üyeleri tarafından paylaşılan, kabul edilen, onların davranışlarını yönlendiren ve örgütü tanımlayan 204 Walczak S., “ Organizational Knowledge Management Structure”, Learning Organization, 2005, Volume 12, No:4, p:330-331 100 gelenekselleşmiş, düşünme hissetme ve tepki verme yollarının sonucu ortaya çıkan normlar davranışlar, değerler, inançlar ve alışkanlıklardan oluşan temel sayıltılar, semboller ve uygulamalar bütünüdür. Örgüt kültürü için bir başka tanım da şöyle yapılabilir: Örgüt kültürü, örgüt içerisindeki, bireyler ve takımlar arasındaki ilişkileri, çevre ile ilişkileri, faaliyetleri, başka bir deyişle örgütsel yaşamı düzenleyerek örgütün geleceğini belirleyen, örgütün bireyleri tarafından kabul görmüş ve onları bir arada tutma özelliğine sahip tutumlar,davranışlar,değerler ve normların toplamıdır.205 Örgüt kültürü konusunda çeşitli yazar ve düşünürlerin üzerinde fikir birliği oluşturdukları özellikleri ise şu şekilde özetlenebilir:206 - Örgüt kültürü öğrenilmiş yada sonradan kazanılmış bir olgudur, - Örgüt kültürü örgüt üyeleri arasında paylaşılır ve kabul edilir olmalıdır, - Örgüt kültürü yazılı bir metin olmayıp, örgüt üyelerinin düşünce yapılarında, bilinç ve beklentilerinde inanç ve değerler olarak yer alır, - Örgüt kültürü, düzenli bir şekilde tekrarlanan, ya da ortaya çıkartılan davranışsal kalıplar şeklindedir. Örgüt kültürü tanımı ve özellikleri itibariyle bilgi yönetim sürecinin önemli unsurlardan biri olduğu ortadadır. Zira, örgüt kültürünün örgütte yerleşmesi , yaygınlaşması zaman alıcı bir konudur ve bilgi paylaşımı kültürü oluşturmak için sürekli eğitimi gerektirdiği ortadadır. Örgüt kültürü homojen değildir ve her zaman alt kültürler vardır ve bazı alt kültürler de örgütün ana kültürüne 205 Bakan İ.,Büyükbeşe T.,Bedestenci H.,”Örgüt Sırlarının Çözümünde- Örgüt Kültürü: Teorik ve Ampirik Yaklaşım”, Aktüel Yayınları,1 Baskı, Ağustos, 2004, s:7-20 206 Eren E. ,”Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi”, 1998, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş İstanbul. (Aktaran: İ. Bakan, et.al, a.g.e. s:32) 101 muhalif olabilirler. Örneğin örgütte genel olarak bilgi paylaşımı kültürü yerleşmiş olsa bile bunu desteklemeyen kişi veya gruplar da olabilmektedir.207 Kurumlarda bilgi kültürünü oluşturmak oldukça zor bir iştir ve üç konuda yönetsel odaklanmayı gerektirmektedir. Bunlar örgütün hazırlanması, bilgi varlıklarının yönetimi ve bilginin firmanın rekabet üstünlüğü sağlayacak şekilde kullanılmasıdır. 208 Örgütün hazırlanması, bilgi kültürü oluşturmasını ilk aşamasıdır ve çalışların iş yapma şeklini ve etkileşimlerini ve değiştirilmesi oldukça zor olan örgütün kültürünü değiştirmeyi kapsamaktadır. Örgüt kültürü bilgi yönetimi ilişkisini görmek için bilgi yönetiminin bazı başka tanımlarına da bakmamız yararlı olacaktır. Bilgi yönetimi, toplanması, dağıtılması ve etkin ise, örgütün kullanılması sürecidir. 209 bilgi kaynaklarının Başka bir tanımı faaliyetini sürdürebilmesi için doğru bilginin doğru zamanda doğru kişilere ulaştırılması 210 , bir diğer bir tanımı ise, örgüt içinde ve çevresinde enformasyon ve bilginin yaratılması doğrultusunda tasarlanmış, yönetsel, teknik araçlar, altyapılar ve süreçler seti şeklindedir.211 Bilgi yönetimi için yukarıda farklı açılardan yapılan tanımlar; bilgi yönetimi faaliyetini gerçekleştirecek bir örgüt kültürünün var olması ve bilgi yönetiminin bilginin karşılıklı değişimini ve paylaşımını kolaylaştırıcı bir süreç olması ve örgütte sürekli eğitim olarak yerleştirilmesinin gerektiğini ortaya koymaktadır.212 207 McDermott R.,O’Dell C., “Overcoming cultural barrier to sharing knowledge”, Journal of Knowledge management, 2001, Vol. 5 , No. 1, s:76-85 208 Abell A.,Oxbrow N., “People who make knowledge management work: CKO,CKT or KT?” in Liebowitz, Knowledge Management Handbook, 1997, CRC Press, Boca,Raton,FL 209 Davenport t.h.,Delong D.W,Beers M.C. a.g.m pp: 43-57 210 Bhatt G.D., a.g.m pp: 68-75 211 Bounfour A. a.g.e 212 Lopez S.S.et. al,”Managing Knowledge: the link between culture and organizational learning”, Journal of Knowledge Management, 2004, Vol. 8, No 6, s: 93-104 102 Harrison213 , güç, rol, başarı ve yardım(destek) olarak adlandırdığı dört kültürel yönlendirmeden bahsetmektedir. Güç kültüründe liderlerin her şeyi bildikleri ve güçlü oldukları beklenmektedir. Astlar liderin emirlerine uyarlar ve motivasyonları suç ve ceza ile sağlanır. Rol kültürü piramit yapıda olup kural ve beklentiler açık olarak tanımlanmıştır. Denetim doğrudan olmayıp çok iyi kurulmuş enformasyon sistemi aracılığıyla yapılmaktadır. Rol kültürünün değerleri, düzenlilik, güvenilirlik, akılcılık ve tutarlılıktır. Başarı kültürü, çalışanların zorlu işleri yapmaktan hoşlandığını varsayar ve esas itibariyle tatmin edici işleri tercih ederler. Üst yönetim, çalışanlarına güvenir ve onlara amaçlara ulaşılması için gereken kararların kendileri tarafından alınması fırsatını verirler. Bu rol, kendi kendini motive edici olup yetenek ve ustalığa dayalıdır. Yardım kültürü ise, çalışanların hoşnut olmasını sağlayan bazı ortak değerlerin olduğu kültürdür. Güven, yardım, karşılıklı saygı ve ilişki kurma gibi değerleri taşır. Bu kültür örgüte olan insan sevgisini akla getirir ve grup hizmetlerinde çok etkili bir motivasyon sağlar. Bilgi yönetimi açısından, başarı ve yardım kültürüne sahip örgütlerde yeni bilgi yaratılması ve bilgi paylaşımı daha kolay olacaktır. Bilgi yönetiminin ağırlıklı olarak üzerinde durduğu husus bilginin yaratılması ve paylaşılmasıdır. Bilginin yaratılması ve paylaşılması için çalışanların uygun ortamda iş yapması diğer bir ifadeyle üst yönetimin kendilerine güven duyması, kendi kararlarını başkaları tarafından zorlanarak değil kendileri tarafından alınmasının sağlanması, çalışanların birbirlerine güvenmeleri ve yardımcı olmaları gerekmektedir. Bu 213 Harrison R. ,”The collected Papers of R.Harrison”, 1995, McGraw Hill, (Aktaran: H.Sabri,”Knowledge Management in its context: Adapting structure to Knowledge creatin culture”, International Journal of Commerce & Management, 2005, 15, 2 ABI/INFORM Globali p:113 103 ortamı başarı ve yardım kültürü sağladığı için örgüt açısından stratejik öneme sahip örtük bilgi açığa çıkacak ve ilgililerle paylaşılacaktır. Dolayısıyla örgütler Holsapple ve Joshi 214 tarafından ortaya konulduğu gibi çalışanlarının bilgi üretmesi ve paylaşmasını cesaretlendiren uygun bir kültürü yerleştirmelidirler. 2.1.4.5 Güven ve İşbirliği Bilgi yönetimini etkileyen diğer önemli bir unsurda güven ve işbirliğidir. Güven ve işbirliği, özen gösterme, önemseme veya umursama kavramı temelinde ele alınmalıdır.215 Örgütteki ilişkiler, karşınızdakini umursama, ona özen gösterme veya onu önemseme çerçevesinde ele alınırsa örgütte bilgi yaratılması ve paylaşılması kolaylaşmaktadır. Güven, örgütlerde hızla değişen piyasa şartları nedeniyle son zamanlarda önem kazanmaya başlamıştır. Güven işbirliğinin anahtarıdır. İşbirliği örgütlerde her zaman önemli olmuştur. Günümüzde örgüt dinamiğinde yeni yönelimler ortaya çıkmaktadır. Örgüt dinamiğinde ortaya çıkan yönelimlerden ilki, eski stil işbirliğini korumayı zorlaştıran işin doğasındaki değişikliklere yol açmasıdır. İkinci yönelim ise, örgütün ihtiyacı olan işbirliğinin doğası değişmiş ve işbirliğinin gönüllük esasına dayanmasına ağırlık verilmesi olmuştur.216 Eski stil yönetim modelleri motivasyonda “komuta ve kontrol” stratejisine odaklanmıştı. Bu strateji yetkililere, çalışanların yönlendirilmesinde ödül ve cezaya bağlı bir gözetim sistemini kullanma olanağı veriyordu. Ancak dünyamız değişmekte ve örgütler yeni tür işbirliğine gereksinim duymaktadırlar. Bu 214 Holsapple C.W.,Joshi K.D. “Organizational knowledge resources”, Decision Support Systems ,2001, Vol.31, No.1, pp:-39.54 215 Eppler M.J., Sukowski O.,”Managing team knowledge: Core processes, tools and enabling factors”, European Management Journal, 2000, Vol.18, No. 3, pp:334-341 216 Tyler T.R., “Trust within organizations”, Personnel Review, 2003, Vol. 32, No 5, pp:556-568 104 gereksinimi doğuran sebeplerin başında, insanların daha çeşitli bölgelerde ve gruplar halinde , farkı zaman dilimlerinde çalışmaya başlaması ve dolayısıyla eski model yönetim olan “komuta ve kontrol” sisteminin artık kullanılamaması gelmektedir. Ayrıca daha vasıflı çalışanlardan oluşan gruplar söz konusu olmakta ve örgüt sıradüzeni basıklaşmaktadır. Grupta bir lider egemenliği yerini sorumlulukların paylaşıldığı ve yapılacak işin sadece izlendiği bir ortam almaktadır. İşler artık tekrarlayıcı ve basit özelliğinden çıkmakta ve zihinsel emeğe odaklanmaktadır. Zihinsel emeği izlemek veya kontrol etmek zordur. Bu nedenle işini daha iyi yapma hususunda çaba sarf eden çalışana güvenmek gerekir. 2.1.4.5.1 Güvenin Tanımı Bilgi yönetiminde güven unsurunun etkisini içeriğine bakmakta yarar vardır. olan Scher daha iyi anlamak için güvenin Doğası itibariyle çok boyutlu bir kavram güveni tanımlamak oldukça güçtür. 217 , güven (trust) kelimesinin maddi teminat ile güvenceye alınan yükümlülük anlamına gelen Norveççe traust ile sadakat veya bağlılık aracılığıyla ifade edilen yükümlülüğün işareti olarak alınan Latince Fides, güçlü inanç, kelimesindeki farklılığa işaret etmektedir. Bu farklılık, birçok kavramsal gelişmelerin neden güvenin inanç ve beklentiyi içerdiğini açıkladığı için oldukça önemlidir. Risk ve belirsizlik olarak nitelendirilen durumlarda güven önem kazanmaktadır. Zira güven işbirliğinin oluşmasını sağlamaktadır. 217 Scher M.J. , “Japanese interfirm networks high-trust or relational access?” in Grandori, A. (Ed), Interim Networks, Routledge ,London, pp: 303-18 (Aktaran: M.Boussouara, D.Deakins, “Trust and acquisition of knowledge from non-executive directors by high techonogy enterpreneurs”, International Journal of Enterpreneurial Behaviour & Research, Vol 6, No 4, 2000, p:204-226) 105 Mishra 218 , kriz durumlarında yani örgütün yaşamanın tehdit altında olması durumda güvene merkezi bir yer verir. Mishra’ya göre güven ustalığı, açıklığı, ilgili olmayı ve güvenilirliği içerdiği için kriz durumunda oluşacak davranışta güvenin aracı olacağına inanır. Kreitner ve Kinicki 219 , güveni, “niyet ve davranışla ilgili insanların birbirlerine karşılıklı bağlılığını sürdürmesi” olarak tanımlamaktadır. Bazı yazarlar kavrayışa dayalı güven ile duyguya dayalı güven ayrımını yapmaktadır. 220 Kavrayışa dayalı güven, güvenin akla dayalı yönü olup uzmanlık, beceri, sorumluluk, inandırıcılık, güvenilirlik ile ilintilidir. Duyguya dayalı güven ise daha çok duygusal yanı olan özen, kaygı, endişe, yardımseverlik, kendinden çok başkasını düşünme gibi duygularla ilişkidir. Ayrıca güvenin, hesaplanmış güven ve hesaplanmamış güven olarak da ayrımı yapılmaktadır. Hesaplanmış güven, rasyonel davranan bir insanın belli bir hareketin fayda maliyet hesabına dayalı olarak ortaya koyduğu güvendir. Buna karşılık ,hesaplanmamış güven ise değerlere ve normlara dayalı güvendir. Güvenin açık bir tanımının yapılmasındaki güçlüğe rağmen, güvenin temel üç ortak özelliğinden bahsetmek mümkündür. Güven; 1- etkileşime ve beklentilere dayalıdır, 2- insanların davranışsal modelini ortaya koyar, 3- fark yaratır. 218 Mishra A.K., “Organizational Response to Crisis: the centrality of trust”, Kramer, RM and Tyler T.R, (Eds),Trust in Organizations,Frontiers of Theories and Research, 1996, Sage Publications,Newburry Park CA,pp: 261-287 219 Kreitner R., Kinicki A., Organizational Behaviour, Homewood, IL: Richard D. Irwin, 1992 220 Huotari, Maija-Leena. Trust in Knowledge Management and Systems in Organizations.Hershey, P.A, USA: Idea Group Inc., 2003. p 7-14. http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10044312&ppg=28-35 106 1- Güvenin etkileşime ve beklentilere dayalı olması özelliği Güven diğer insanların dilek ve ihtiyaçlarının karşılanmasına ve beklentisine dayalıdır. Bu ise , diğer insanların beklentilerini anlamayı öğrendiğimizde güvenin etkileşim aracılığıyla geliştiğini belirtmektedir. Güven birbirimize bağlı olduğumuz durumlarda daha da kritik bir hal almaktadır. Yani iki yabancı ile iki ortak arasındaki güvenin ilişkilerdeki farklılıktan dolayı farklı olacağı ortadadır. İki ortak arasındaki ilişki iki yabancı arasındaki ilişkiye göre daha anlamlı ve daha hassastır ve güven uzun dönemde kısa döneme göre daha anlamlıdır ve değerlidir. Güven diğer insanların beklentilerine dayalı olduğu için, bu beklentilerin anlaşılması güvenli ilişki oluşturmanın en önemli unsurudur. Bu ise aynı veya ilgili dünya görüşüne ve ortak anlamlandırmaya sahip olmayı ön koşul olarak saymaktadır. 2- Güvenin insanların davranışsal modelini ortaya koyması özelliği Davranışın dürüstlüğü ve tahmin edilebilirliği güven için güçlü bir temel oluşturur. Güven, insanlar birbirine nasıl davranmaktadır ve insanlar nasıl iletişim kurmaktadır gibi insanların davranışına somut ve açık bir biçim yükler. Örgüt içindeki ilişkilerde güven, fırsatçı olmayan davranışların temelini sağlamak için paylaşılan anlamlandırmanın geliştiği iletişim süreçleri içinde büyümektedir. Güven iş yaşamında ve günlük deneyimler sonucunda ortaya çıkmaktadır ve beklentilerden daha fazla bir şeydir. Yapılan bir çalışmaya göre güven çalışanlar tarafından; yöneticinin çalışanın kariyer yapmasını desteklemesi veya 107 yöneticinin çalışana fikrini sorması alışkanlığı yanında bağımsız olarak çalışma ve kendi işlerinde sorumluluk alma şeklinde anlaşılmaktadır.221 3- Güvenin fark yaratması özelliği Güven sosyal bir fenomen olarak tanımlanmakta ve çeşitli avantajları olduğu ifade edilmektedir. Bunlar arasında; bilginin değiş tokuşunu teşvik ettiği, insanlar ve örgütler arasında etkileşimi sağladığı, işlem maliyetini düşürdüğü,ekonomik faaliyeti kolaylaştırdığı ve örgüt içinde ve örgütler arasında işbirliğini sağladığı sayılabilir. Görüldüğü gibi güven özellikle bilgi yoğun işlerde hayli aranan bir özelliktir. Güven gibi işbirliği de kişisel bilginin örgütsel bilgiye dönüşmesini sağlamaktadır. Güvenin işbirliğine etkisi vardır çünkü güven örgütteki tüm üyeler arasında etkileşim yaratmaktadır. Dolayısıyla işbirliği içinde güvenin artırılması bilgi yaratımı için çok önemlidir. İş dünyasında işbirliğinin gelişmesini artıran üç strateji bulunmaktadır. Bunlar, yeni düşüncelere açık bir ortam yaratmak, işbirliğini engelleyen sınırları kaldırmak, bilgiyi artırmak ve paylaşmaktır. 222 Bu stratejiler örgütün iletişim süreciyle yakın ilişki içindedir ve örgütteki çeşitli gruplar arasındaki mesafeyi köprü vazifesi görerek kapamaya çalışır. Bu yolla da güvenin gelişmesine yardım eder. Çalışanların yeni düşüncelere açık olması örgütte hem iyi bir iletişim uygulamasının varlığı hem de aynı örgütteki diğer çalışanlar tarafından 221 Iivonen, M. & Harisalo, R. (1997). Luottamus työyhteisön turvaverkkona yleisissä kirjastoissa [Trust as the safety net of the work community in public libraries]. Oulu University, Finnish Information Studies 8. Oulu: University of Oulu. (Aktaran: Huotari, Maija-Leena, a.g.e s:14) 222 Iivonen, M. & Harisalo, R. (1997). Luottamus työyhteisön turvaverkkona yleisissä kirjastoissa [Trust as the safety net of the work community in public libraries]. Oulu University, Finnish Information Studies 8. Oulu: University of Oulu. (Aktaran: Huotari, Maija-Leena, a.g.e s:15 ) 108 yapılan işlerin anlaşılması anlamına gelmektedir. Açık fikirlerin serbestçe oluşmadığı, iletişimi gereken düzeyde olmayan kapalı iş gruplarına nazaran açık iş gruplarında bilginin yaratılması daha kolay olmaktadır.223 Güven, yeni bilgi yaratılmasının öğrenilmesi yanında bilgi paylaşımını sağlayan örgüt kültüründe yerleşmiş olmalıdır. Bir örgütte; iş yapmanın yerini konuşma almışsa, düşünce yerini ezbere bırakmışsa, korku bilgiye dayalı faaliyeti engelliyorsa, örgüt içi rekabet dostluğu düşmanlığa dönüştürmüşse o örgütte güven eksikliğinin varlığından söz edilmektedir. Her örgütte bu sayılan güven eksikliği işaretleri genel olarak vardır ve bu sorunu aşmanın yolu güveni sağlamak olabilir. Bu ise ortak amaçların ve ortak kimliğin oluşturulmasını gerektirmektedir.224 Bilgi yönetimi açısından önemli olan güven ve işbirliği kültürünü etkilerini aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür. İşbirliği kültürü, bilgi yaratılmasını artan bilgi değişimi aracılığıyla etkilemektedir. Zira işbirliği, bir örgütün faaliyetlerinde örgüt üyelerinin birbirlerine yardım etmeleri anlamına gelmektedir.225 Bilginin yaratılmasının ön şartlarından biri de bilgi değiş tokuşudur. İşte işbirliği kültürü bu noktada devreye girmekte ve örgüt üyelerinin birbirlerine açık olmalarını ve korkularının azalmasını sağlamaktadır. Birbirlerine açık olarak davranma ise bilgi istifçiği yapmanın yerini bilgiyi paylaşımına bırakması demektir. 223 Huotari, Maija-Leena, a.g.e s:16 Huotari, Maija-Leena, a.g.e s:12 225 Hurley R., Hult T., “ Innovation, market orientation and organizational learning: An integration and empirical examination”, Journal of Marketing, 1998, Vol. 62, No.3, pp: 42-54 224 109 İşbirliğinin diğer bir özelliği de örgüt içinde ortak bir anlayışı ortaya çıkarmasıdır. 226 Örgüt içinde ortak bir anlayışın yaratılmaması daha az bilgi üretimi anlamına gelmektedir. Güven ise açık ve özlü biçimde bilgi değişimini kolaylaştıran bir unsurdur. Örgüt üyeleri arasındaki yüksek güven duygusu onların bilgi değişimi konusunda rahat davranmalarını sağlamakta , güven eksikliği durumunda ise bilgi değişimi ve dolayısıyla da bilgi yaratma süreci akamete uğramaktadır. O halde gerek güven gerek işbirliği bilgi yönetimi süreci içinde bilginin yaratılması hususunda önemli yere sahiptir denilebilir. 2.1.4.6 Örgütsel Öğrenme Bilgi yönetimini etkiyen diğer bir unsur da öğrenmedir. Bu etkinin ölçülmesi demek, örgüt içinde öğrenmenin ne kadar cesaretlendirildiğinin ölçülmesidir.Zira öğrenme, yeni bilginin edinilmesi ve bu bilginin uygulanmasıdır. Öğrenme kavramı temel olarak uzun tarihsel gelişim sürecinde psikoloji alanında geliştirilen bir kavramdır. Öğrenme kavramını konumuz açısından en iyi vurgulayan tanımı Bierly,Kessler ve Cristensen 227 tarafından yapılan tanımıdır. Bu tanıma göre öğrenme; veri, enformasyon, bilgi ve bilgeliğin birbiriyle ilişkilendirilmesi, geliştirilmesi ve genişletilmesi sürecidir. Öğrenmenin örgüt seviyesinde uygulanması, bireysel öğrenmenin, eğitimin ve gelişimin toplamına bağlıdır. Öğrenme bireyde başladığı için bireysel öğrenme sürecinin örgütsel öğrenmede önemli etkisi vardır.228 226 Fahey L.,Prusak L., “The eleven deadliest sins of knowledge management”, California Management Review, 1998, Vol.40, No.4 , pp: 265-276 227 Bierly P.E., Kessler E.H., E.W.Christensen,” Organizational learning, knowledge, wisdom”, Journal of Organizational Change Management, 2000, Vol.13, No.6, p:597 228 C.L.Wang, P.K.Ahmed, “Organizational learning: a critical review”, The Learning Organization, 2003, Vol.10, No.1, pp:8-17 110 P. M. Senge tarafından öğrenen organizasyon kavramı ilk kez “Fifth DisciplineBeşinci Disiplin” adlı eserinde ortaya atılmıştır.229 Senge230 organizasyonların sadece öğrenen bireyler aracılığıyla öğreneceğini, bireysel öğrenmenin organizasyonun öğrenmesini garanti etmeyeceğini ancak bireysel öğrenme olmadan örgütsel öğrenmenin olmayacağını belirtmiştir. Birbiriyle yakından ilgili iki kavram olan öğrenen örgüt ile örgütsel öğrenme çoğu zaman birbirinin yerine kullanılmaktadır. Ancak, Gupta 231 bilgi yönetimi sürecinden hareketle, örgütsel öğrenmenin temel olarak bilginin yaratılmasına , öğrenen örgütün ise bilginin erişimi/depolanması, aktarılması ve uygulanmasına ağırlık verdiğini belirtmektedir. Eric ve Tsang örgütsel öğrenmeyi “ örgütte yer alan belli bir faaliyet türü” olarak tanımlarken, öğrenen örgütü “ kendine özgü bir örgüt tipi” olarak tanımlamaktadır. Robey,Ross ve Boudeau 232 tarafından yapılan tanımda ise örgütsel öğrenme, “örgütsel faaliyetlere yön vermeyi sağlamak üzere, örgüt hafızası oluşturmayı, örgüt hafızasını yeniden düzenlemesini ve örgüt hafızasına erişimi sağlayan bir süreç “ olarak ifade edilmiştir. Dixon233 ise “ bireysel, grup ve sistem düzeyinde örgütün paydaşlarını memnun edecek şekilde sürekli dönüşümünü sağlayan öğrenme sürecinin isteyerek kullanımı” olarak örgütsel öğrenmeyi tanımlamaktadır. 229 Tsang E.W.K., “ Organizational learning and the learning organization: A Dichotomy between Decriptive and Prescriptive Research”, Human Relations, Jan. 1997, Vol.50, No. 1, pp:74 230 Senge P.M., “Beşinci Disiplin”, YKY Yayınları, Ocak 2006, 13. Baskı, Çevirenler: A.İldeniz,A.Doğukan, s:155 231 Gupta, Jatinder N. D.(Editor). “Creating Knowledge Based Organizations” Hershey, PA, USA: Idea Group Publishing, 2003. p 293. 232 Robey D., Ross J.W, Boudreau M.C., “ Learning to implement enterprise systems: An exploratory study of dialectics of change”, Journal of Management Information Systems, Summer 2002, Vol.19,No.1, pp: 17-46 233 Dixon N.M., “Organizational Learning Cycle : How We Can Learn Collectively” Abingdon, Oxon, , GBR: Gower Publishing Limited, 1999. p 227. 111 Fiol ve Lyles 234 örgütsel öğrenmeyi, “ daha iyi bilgi ve anlayış aracılığıyla örgütün faaliyetlerini iyileştirme süreci” olarak tanımlamaktadır. İşletmeler sürekli iyileştirme programı ile yaşamlarını sürdürebilmeleri için mücadele ederken, hepsi gösterememektedir. Garvin başarılı 235 olamamakta bu durumu şirketlerin veya aynı başarıyı öğrenmeyi göz ardı etmelerine bağlarken, “yeni bir ürün yaratmak, sorun çözmek gibi faaliyetler yeni bir bakış açısı gerektirmektedir. Öğrenmenin yokluğunda işletmeler ve hatta bireyler eski uygulamaları tekrar etme durumunda kalırlar bu ise değişimleri sadece yüzeysel ve kısa süreli olması anlamına gelmektedir.” diyerek öğrenmenin önemini vurgulamaktadır. Ayrıca, çağımızda , rakiplerine göre en hızlı ve daha etkili şekilde öğrenmeyi öğrenen işletmelerin ayakta kalacağını söylemek mümkündür.236 Galvin öğrenen örgütü “ bilgiyi yaratmada , edinmede ve aktarmada ve davranışını yeni bilgiye göre uyarlamada ve yansıtmada beceri sahibi olan örgüt”237 şeklinde tanımlamaktadır. Bu tanımdan, öğrenen örgütün, bilgi üreten ve bu bilgiyi yeniliğe dönüştüren bir örgüt olduğu ve bu örgütte çalışanların ise etkili oldukları söylenebilir. Örgüt çalışanlarının öğrenme ile daha etkili olabilmeleri, davranışlarını değiştirmesine bağlıdır. 238 edindikleri bilgiyi işleme yoluyla Schwandt239 ise örgütsel öğrenmeyi, “ enformasyonu uzun vadede örgütün çevreye uyum sağlama becerisini artıran değerli bilgiye dönüştürmesine imkan veren süreçler, faaliyet, aktörler ve semboller sistemi” şeklinde tanımlamıştır. Bu tanımdan anlaşılacağı üzere 234 Fio C.M.l,. ve Lyles M.A. “Organizational learning”. Academy of Management Review”, 1985, Vol.10, No. 4, pp: 803– 813 235 Garvin D.A., a.g.m s.78 236 Düren A.Z, a.g.e s.122 237 Garvin D.A. a.g.m s.80 238 Huber G.P., a.g.m s.89 239 Schwandt D.R., “Organizational learning: a dynamic integrative construct”, unpublished manuscript, (Aktaran: C. Corelick, “Organizational learning vs learning organization: a conversation with practitioner”, The Learning Organization, 2005, Vol.12, No.4, pp: 383-388 ) 112 örgütsel öğrenme; örgütün edindiği enformasyonu değerli bilgiye dönüştürmesi ve bu dönüşümde örgütün tüm yapıtaşlarının birlikte hareket etmesini içermektedir. Örgütsel öğrenmenin anahtar üç değişimi içerdiğini belirten Tsang 240 , bu anahtar değişimin; kavrayışta değişim, potansiyel davranışta değişim ve gerçek davranışta değişimden meydana geldiğini ifade etmektedir. Örgütsel öğrenme ile ilgi verilen bu tanımlarda; bilginin önemine (bilginin edinilmesi, aktarılması ve depolanmasına) , örgüt ve çevresiyle ilişkisine , örgüt içi uyuma ve değişimlere karşı önceden tedbir almaya vurgu yapılmaktadır. 2.1.4.6.1 Örgütsel Öğrenmenin Unsurları Örgütsel öğrenmeyi oluşturan unsurlara bakarak örgütün öğrenen örgüt haline getirilmesi kolaylaştırılabilir. Garvin 241 , örgütsel öğrenmenin beş, Huber 242 ise dört unsuru olduğunu belirtmişlerdir. Garvin ‘in öğrenen organizasyonun yapı taşları; sistemli sorun çözme, yeni yaklaşımı içeren deneyler, geçmişe ait tecrübelerden öğrenme,diğerlerinden öğrenme, bilginin örgüt için hızlı ve etkin şekilde aktarılmasından oluşurken, Huber öğrenen organizasyonlarla ilgili dört unsurun; bilginin edinilmesi, bilginin dağıtılması, bilginin yorumlanması ve örgüt hafızası ndan meydana geldiğini belirtmiştir. Garvin’in beş yapı taşını aşağıdaki gibi özetlenebilir. 240 Tsang E.W.K., a.g.m s.77 Garvin D.A. a.g.m s.81 242 Huber G.P., a.g.m s:88 241 113 1)Sistemli sorun çözme: Kalite yönetimi felsefesiyle ilgili olan bu unsur, tahminler yerine bilimsel metodlara dayanma, karar almada varsayımlar yerine veriyi temel alma ve verinin düzenlenmesinde istatistiksel metodlara baş vurma fikrini önemsemektedir. 2)Yeni yaklaşımı içeren deneyler: Sistemli sorun çözmeye paralel olarak bu faaliyet yeni bilginin test edilmesi için sistemli araştırmayı içermektedir. 3)Geçmişe Ait Tecrübelerden Öğrenme: İşletmeler başarı ve başarısızlıklarını gözden geçirmeli ve çalışanların bu durumlarda elde edilen sonuçlara erişebilmelidir. 4)Diğerlerinden Öğrenme: Öğrenme sadece kendi kendine yapılan değerlendirmelerden değil bazen kişinin çevresinde bakarak yeni bakış açıları elde edebilmektedir. Diğerlerinden öğrenmenin yollarından en önemlisi kıyaslama (benchmarking) dır. 5)Bilginin Aktarılması: Öğrenmenin yerel bir faaliyet olmaktan çıkarılması için, bilgi örgüt içinde hızlı ve etkin bir şekilde aktarılmalıdır. Bilgi aktarımını teşvik eden mekanizmalardan bazıları; sözlü, yazılı ve görsel raporlar, iş yeri ziyaret ve turları, personel rotasyon programları, eğitim ve öğretim programlarıdır. Huber’in örgütsel öğrenmeyi oluşturan dört unsuru aşağıda özetlenmektedir. 1) Bilginin edinilmesi Bilginin sağlanması sürecidir. Örgütün doğuşunda elde edilen bilgi, tecrübeyle öğrenme, diğerlerinden öğrenme,araştırma ve ilan etme şekilleriyle bilgi edinilmektedir. 114 2) Bilginin dağıtılması Resmi ve gayri resmi yollarla elde edilen bilginin paylaşılmasıdır. Bilginin dağıtılması, örgütsel öğrenmenin oluşmasını ve bu oluşumun boyutunu belirleyen unsurlardır. Bilginin örgüt içinde dağılımının sağlanması daha geniş tabanlı örgütsel öğrenmeye yol açmaktadır. 3) Bilginin Yorumlanması Bilginin yorumlanması,örgütteki birimlerin elde edilen bilginin anlamı üzerinde uzlaşmaya varmasıdır. Öğrenme, örgütteki daha fazla birimin yapılan çeşitli bilgi yorumlarını anladıklarında artmaktadır. Diğer bir ifadeyle örgüt birimleri yapılan bilgi yorumlarını ne kadar çok anlarsa daha fazla işbirliği yapma yoluna gitmekte ve davranışlarını değiştirmektedir. 4) Bilgini Saklanması (Örgüt Hafızası) Örgütün bilgiyi gelecekteki kullanımı için depolanmasıdır. Örgütler gelecekteki kullanımları ( bazı kararları almada veya raporlama amacıyla) için gün geçtikçe artan miktarlarda açık bilgiyi depolamaktadır. Gerek açık bilginin depolanmasında gerek erişiminde büyük ölçüde bilgisayar teknolojisinden yararlanılmaktadır. Örgütsel öğrenme için oluşturulan bu bilgi deposunun etkin kullanılması gerekmektedir. Örgütler örgütsel öğrenmeyi oluşturan bu unsurları göz önünde tutarak yaşamlarını sürdürmelerini bir ölçüde garanti altına alacak politikalar üretmelidirler. 115 2.1.4.6.2 Örgütsel Öğrenme ve Bilgi Yönetimi Örgütsel öğrenme ile bilgi yönetimi yeni ekonomide paralel olarak geliştirilen iki kavramdır. Başarılı bir öğrenen örgüt, örgütsel öğrenme ile bilgi yönetimini birleştiren bir ortam yaratan örgüttür. Örgütsel öğrenme temel olarak mevcut bilgi varlıklarına ilave yapmak üzere yeni bilginin yaratılmasıyla ilgiliyken, bilgi yönetimi örgütün başarılı olması amacıyla tüm örgütte mevcut bilgi varlıklarının koordinasyonu,dağıtılması, paylaşılması ve depolanmasıyla ilgilidir. Görüldüğü üzere örgütsel öğrenmenin temel amacı, sürekli olarak yeni bilginin yaratılmasıdır.243 Başarılı bir şekilde bilgi yaratılması amacıyla örgütlerin yerleşmiş bir öğrenme kültürü geliştirmeleri ve çeşitli eğitim ve öğretim yöntemlerini çalışanlarına sağlamaları gerektiği söylenebilir. Bu çalışmamızda öğrenmenin bilgi yönetimi içindeki etkisini ölçmek için Lee ve Choı’nin244 çalışmasında kullandığı ölçme modelini oluşturan soru kümesinden uygun olanlar kullanılacaktır. Bu bölümümüzde bilgi yönetimini etkileyen ve literatürde en fazla geçen unsurlar çalışmamız kapsamında ele alınmıştır. Bilgi yönetimini etkileyen en önemli unsur, bize göre örgütte bu konudaki farkındalığını yaratılması çalışmasının yapılmasıdır. Özellikle kamu kurumlarında bu farkındalık yaratma çalışmasının fazlaca üzerinde durulması gerekmektedir. Çünkü, kamu kurumlarında özellikle örgüt yapısı ve istihdam şekli yukarıda bahsedilen ve olması önerilen yapıda değildir. Kamuda örgütler yasa ile kurulmakta ve kurulan örgüt yapısı ise bilgi yaratılması ve aktarılmasını engelleyen sıradüzen şeklinde 243 Pemberton J.D., Stonehouse G.H., “Organisational learning and knowledge assets - an essential partnership”, The Learning Organization, 2000, Vol.7, No.4, pp: 184-197 244 Lee H.,Choi B., a.g.m s: 223 116 olmaktadır. Kamuda istihdam ise kamu hizmet görmek üzere bir kamu kurum ve kuruluşunda belli bir ücretle belirlenmiş bir kadroya atanma 245 şeklinde olup kadro unvan ve sayıları kamu kurumunun kuruluş yasasında belirtilmektedir. Günümüzde kamuda istihdam merkezi seçme sınavıyla daha eşit ve adil bir şekilde yapılmaktadır. Ancak kamu kurumları genel olarak yönetmelikleri gereği istenen şartları sağlayanlar arasında sözlü sınav ile üst yönetimin tercihleri doğrultusunda ikinci bir seçim yapmaktadırlar. Bu ise çoğu zaman bilgi yönetimi için arzu edilen T-tipi yeteneğe sahip olmayan veya olması için masraflı ve zaman alıcı eğitim ihtiyacı olanların istihdam edilmesine sebep olmaktadır. Bu ise zincirleme olarak kamu kurumlarında güven ve işbirliğini azaltmaya ve dolayısıyla da yeni bilginin yaratılması olanağını ortadan kaldırmaya yol açmaktadır. İleriki bölümde bahsedileceği gibi bu durum kamuda e-devlet uygulamalarıyla aşılmaya çalışılmaktadır. 245 Güler B.A., Kamu Personeli- Sisten ve Yönetim, İmge Kitabevi, 1.Baskı 2005, s:106 117 2.2. BİLGİ YÖNETİMİ VE VERİMLİLİK Bilgiye dayalı ekonomide başarı için örgütlerde bilginin yönetimi artan bir oranda anahtar faktör olurken işgücü niteliğinde de değişimler oldu. Rekabetçi ve yenilikçi olarak kalabilmek için örgütler bilgiyi kullanarak bilgi yönetimi projeleri ve stratejileri geliştirmektedirler. Son zamanlarda yapılan araştırmaların çoğu örgütlerin, bilginin yönetimi için sosyal ve yönetsel yaklaşımlar aracılığıyla etkin yolların bulunmasında yoğunlaşıldığını göstermektedir. Yapılan tartışmalardan biri bilginin insanın beyninde olduğu ve insan merkezli tekniklerle bu bilginin ortaya çıkarılabileceği ve enformasyon ve iletişim teknolojilerinin ise bilgi yönetimine yardımcı olmak için yararlanabileceğidir. Bu durumda oldukça fazla miktarda vurgu örtük bilginin yönetimine yapılsa da, açık bilgi örgüt için önemlidir ve teknoloji yardımıyla daha kolay yönetilebilir.246 Küreselleşme, bilgisayar ve iletişim alanındaki gelişen teknolojiler ve bilgi merkezli firma anlayışı gibi sebepler örgütlerde teknoloji kullanımını artırdığı, teknolojinin artan kullanımının ise , saptanmıştır. 247 örgütte verimlilik artışına yol açtığı Şüphesiz bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmeler bilgi yönetimi sürecine önemli katkılar sağlamıştır. Örneğin İnternet ve İntranet gibi teknolojiler çalışanlar arasında birebir veya bir çalışanla diğer tüm çalışanlar arasında haberleşme olanağı sağlamaktadır. Bu olanak sayesinde bilginin paylaşılması ve aktarımı artmakta ve bu ise örgütün verimliliğini olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca bilgiye dayalı ekonomide işgücünün niteliği değişmiş olduğundan yukarıda bahsedilmişti. Bilgiye dayalı ekonomide işgücü yapısındaki değişim iki farklı boyutta gerçekleşmekte ve bu değişimin ilki işgücü niteliğindeki 246 Abdullah M.S.,Kimble, C.,Benest I,PaigeR., “Knowledge-based systems: a reevaluation”,Journal of Knowledge Management,2006, Vol. 10, No. 3, p-127-143 247 “Ekonominin Ana Trendleri”, Capital, Şubat 1999, s.49 (Aktaran: A. Öğüt, a.g.e s.252) 118 değişim olurken diğeri de işgücünün sektörel dağılımındaki değişimdir. 248 İşgücü talebi bedeni çalışma yapan işgücü talebinden zihinsel çalışma yapan işgücü talebine kaydığı gözlemlenmektedir. Diğer bir ifadeyle işgücü talebi, bilgi işçisi olarak adlandırılan bilgiyi üreten, paylaşan ve bu bilgiyi kullanan işgücüne kaymıştır. Kurumların en önemli varlıklarını işgörenlerin (bilgi işçilerinin) oluşturduğu göz önüne alındığında bilgi işçilerinin bilgiyi üretme, paylaşma ve kullanma sürecinde örgütün verimliliğine olumlu katkı yapacağı söylenebilir. 2.2.1 Verimlilik Kavramı Verimlilikten üç şekilde bahsedilmektedir. Bunlar sırasıyla, olgu olarak verimlilik, kavramsal olarak verimlilik ve terim olarak verimliliktir.249 Olgu olarak verimlilik bir davranış biçimi veya süreç olarak ele alınan verimliliktir. Kavramsal verimlilik ise bu davranış şeklinin kendiliğindenlikten çıkması, toplumsallaşmaya başlamasıdır. Bir terim olarak verimlilik ise teknik bir durumun anlatılması yani ekonomik anlamda bir çıktı girdi ilişkisi olarak ele alınmasıdır. Ekonomik anlamda verimlilik (productivity), çıktının girdiye oranı tanımlanmaktadır.250 Belli bir zaman dilimi içinde üretimden elde şeklinde edilenlerin (çıktıların) aynı zaman diliminde üretimde harcanan üretim faktörlerine (girdilere) oranıdır. 251 Üretim tipi ne olursa olsun, politik yada ekonomik sistem, verimlilik tanımı değişmemektedir. Diğer bir deyişle, verimlilik,üretilen ürün/hizmetlerin miktar, 248 Zaim H., a.g.e. s :52-54 Yavuz İ.,”Verimlilik ve Etkinlik Ölçümünde Yeni Yaklaşımlar veİllere Göre İmalat Sanayiinde Etkinlik Karşılaştırmaları”, Milli Produktivite Merkezi Yayınları No:667, Ankara, 2003 s: 9 250 Müftüoğlu T., İşletme İktisadı, Turhan Kitabevi, 1989, Ankara, s. 304 251 Pekiner K.,” İşletme Denetimi”, İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakülresi, Muhasebe Enstitüsü Yayın No:55, 5. Bası, 1988, İstanbul, s: 284 249 119 tutar ve kalitesi ile bunları üretmek için kullanılan kaynaklar arasındaki ilişkidir. Kar amacı gütmeyen örgütler için kabul edilebilir verimlilik tanımı252 ise; Verimlilik= (Örgütsel Sonuçlar,Amaçlar ve/veya hedefler) / (Bu sonuçları veya hedefleri gerçekleştirirken Tüketilen Kaynaklar) Verimlilik aynı zamanda sonuçlarla, bu sonucu elde etmek için harcanan zaman arasındaki ilişki olarak da tanımlanmaktadır. Zaman çoğu kez evrensel bir ölçü olduğundan istenen sonucu sağlamak için harcanan zaman azaldıkça sistemin verimliliği artar. 253 Çok çeşitli tanımları yapılan verimliliğin bu tanımları arasındaki farklılık, verimlilik oranını oluşturan çıktı ve girdi kalemlerinin ölçülmesinden kaynaklanmaktadır. Bazı yazarlar çıktı ve girdi kalemlerinin para birimiyle ölçülmesini savunurken bazıları ise bu kalemlerin fiziksel birimlerle (ton, saat vb.) ifade edilmesini belirtmektedirler.254 Bir birim girdi başına elde edilen çıktı miktarının ölçüsü olan verimliliğe, Türkiye Büyük Millet Meclisinde kanunlaşan kanun tasarı veya teklifi için ilgili komisyon(lar)da ve Genel Kurulda yapılan görüşme saati miktarı verilebilir. Bu oranın hesaplanması tek bir girdi ile tek bir çıktı elde edilmesi durumlarında oldukça kolaydır. Ancak birden fazla girdi kullanarak çok sayıda çıktı elde edilen durumlarda paydaki çıktı ve paydadaki girdi ekonomik olarak anlamlı bir yöntemle bir araya getirilmelidir ki verimlilik iki değişkenin oranı olarak 252 Büyükkılıç D.,”Kar Amacı Gütmeyen Örgütlerde Verimlilik”, Milli Produktivite Merkezi yayınları, No: 680, Ankara,2004, s: 36 253 Prokopenko J.,” Verimlilik Yönetimi: Uygulamalı El Kitabı”, (Çeviren: O.Baykal, N.Atalay,E.Fidan) Milli Produktivite Merkezi Yayınları No:476, Ankara,2003,s:19 254 K.Pekiner, a.g.e s:284 120 kalabilsin. 255 Verimlilik, üretim teknolojisindeki farklılıklar,üretim sürecindeki etkenlik/yeterlilik derecesindeki (efficiency) 256 farklılıklar, üretimin yapıldığı çevredeki farklılıklar nedeniyle değişmektedir. Verimlilik örgütteki kaynakların ne ölçüde etken/etkin (efficient) ve etkili(effective) kullanıldığına ilişkin bir ölçüdür. Lawyor’a 257 göre, etkenlik (efficiency), yararlı çıktıların üretilmesi için kullanılan üretim faktörleri ve dışardan sağlanan hizmetler gibi kaynakların ne kadar etken (efficiently) kullanıldığını anlatan kavramdır. Yararlı çıktı üretiminden kastedilen ise üretilen mal veya hizmetin gerçekten gereksinim duyulan mal veya hizmet olup olmadığıdır. Etkenliği tanımlamak gerekirse, etkenlik bir girdi unsurunun (üretim faktörünün) kullanım durumunun belli tekniklerle saptanmış standartlarla kıyaslaması ile bulunan bir göstergedir.258 Diğer bir ifadeyle girdilerin ne derece iyi biçimde kullanıldığının göstergesidir.259 Yani: Etkenlik= Standart miktar / Fiili Miktar Verimliliği oluşturan diğer bir bileşen ise etkililik (effectiveness) tir. Etkililik çıktılarla ilgili bir kavramdır. Hangi etkenlikte kaynakların tüketildiğiyle kıyaslamalı olarak hangi çıktının üretilebileceğinin bir ölçüsüdür. Yani: Etkililik =Gerçekleşen çıktı / Planlanan çıktı Etkililik kavramı ulaşılacak bir çıktı hedefi, yeni bir performans standardının başarılması veya bütün kısıtlamalar kaldırıldığında olanaklı olan ideal 255 Knox Lovell C.A, “Productuive Efficiency”, H. Fried, O.(Editor). Measurement of Productive Efficiency : Techniques and Applications. Cary, NC, USA: Oxford University Press, Incorporated, 1993. p 3. http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10087221&ppg=16 256 Yeterlilik derecesi= Standart Miktar/ Gerçek Miktar -T. Müftüoğlu, a.g.e. s. 320 257 Lawlor A.,”Productivity Improvement Manual”, Aldershot, United Kingdom, 1985, Gower Pub. Ltd. (Aktaran: İ.M.Baş, A.Artar,”İşletmelerde Verimlilik Denetimi”, MPM Yayınları:435, Ankara 1991, s:33-46 258 M.Baş İ.M., A.Artar, a.g.e s:33 259 Yavuz İ., a.g.e. s: 12 121 potansiyeli içermektedir. Bundan dolayı örgütsel etkililiğin iki düzeyi vardır. İlk düzey “nasıl daha iyi olabiliriz” sorusuyla ilişkili olup buradaki hedef kaynakların tam kapasite kullanılmasıdır. İkinci düzey ise, “başka ne yapılabilir” sorusunda odaklaşmaktadır.260 Dolayısıyla, verimlilikte bir artış sağlamak için, kaynakların daha etken ve etkili kullanılması gerektiği sonucuna kolayca ulaşılabilir. Verimlilik insanın gelişmesini destekleyen, daha iyiye ulaşma çabası ve bir kültürdür. Verimliliğin özünde ; amaç belirleme, üretkenlik, kaynak kullanımında akılcılık, ürün kalitesi, süreç kalitesi, yenilik , yaratıcılık,teknoloji, yaşam kalitesi, ekiple birliktelik gibi kavramları taşır. Verimlilik, doğru işlerin, doğru doğru zamanda insanın/insanlığın yararına olacak biçimde biçimde, yapılmasıdır.261 Kamu hizmeti sağlayan örgütlerde verimlilik kavramıyla kar amacı güden özel sektör örgütlerinkinden farklıdır. Kar amacı güden örgütlerde çıktı, piyasadaki talebe göre satılan üretim miktarı/değeri olurken kamu hizmeti örgütlerde çıktı, arz edilen hizmet miktarı ve hizmetin sağlayan kalitesi olmaktadır. Bu durumda kamu hizmet üretiminde verimlilik denildiğinde etkenlik (efficiency) kavramının ön plana çıkmaktadır. Yani aynı kaynakla daha fazla kaliteli hizmetin üretilmesi kamu ve daha hizmeti üreten örgütlerde verimlilik olarak tanımlanabilir.262 2.2.2 Bilgi Yönetimin Verimliliğe Etkisi “Bilgi ve Bilgi Yönetimi” bölümünde , bilgi yönetimine ilişkin değişik tanımlar verilmiş ve bilgi yönetiminin genel kabul görmüş amaçları sıralanmıştı. Bilgi 260 Baş İ.M, Artar A., a.g.e s:35 Toprak M.A.,”Çalışanların Bakış Açısından Verimlilik,Temel Değerler, Başarı Faktörleri,Bir Alan Araştırması”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Yıl 4,Sayı 8, Güz 2005/2, s:75-85 262 Prokopenko J., a.g.e. s: 44-45 261 122 yönetimi için verilen tanımlardan bazılarını tekrarlamak yerinde olacaktır. Bilgi yönetimi: 1-kültür şemsiyesi altında, zihinsel sermaye, süreç ve teknolojinin arakesitidir.263 2-örgütün faaliyetini sürdürebilmesi için doğru bilginin doğru zaman kişilere ulaştırılması, bir diğer tanımı da bilginin yaratılması, doğru doğrulanması, sunumu, dağıtımı ve uygulanmasıdır.264 3- örgüt içinde ve çevresinde enformasyon ve bilginin yaratılması doğrultusunda tasarlanmış, yönetsel, teknik araçlar, altyapılar ve süreçler setidir.265 4- çalışanların işlerini daha verimli ve etkin yapmalarını sağlamak amacıyla bilginin elde edilmesi, düzenlenmesi ve iletilmesini kapsayan örgüte özgü ve sistemli süreçtir.266 Bu tanımlara göre , örgütün yaşamını çok hızlı değişen bir piyasa şartlarında sürdürebilmesi için kaynaklarını (özellikle insan sermayesi gibi) verimli kullanması gerekmekte ve bunu başarabilmesinin yolunun da etkin bir bilgi yönetimi uygulamasından geçtiğini fark etmesinde yatmaktadır. Bilgi yönetimi iyi uygulandığı taktirde, mevcut yapma-bilgisinin (know-how) kullanılmasıyla kaynakların savurgan bir biçimde tüketimini engellemek suretiyle örgütün etkinliği ve etkililiğinde iyileşme sağlamaktadır. Savurganlığın önlenmesiyle elde edilen kaynaklar, yeni bir buluşa ve bu yeni buluşun ticarileşmesine yol açabileceği beklenen yeni bilgi yaratımı bağlamında daha iyi kullanılabilir.267 263 Firestone, J., a.g.e s: 129 Bhatt G.D, a.g.m pp: 68-75 265 Bounfour A., a.g.e 266 Alavi M.,Leider D.,”a.g.e 267 Desouza, Kevin C.(Editor),” Engaged Knowledge Management : Engagement with New Realities.” Gordonsville, VA, USA: Palgrave Macmillan, 2005. p 2. 264 123 Bilgi yönetimini kültür şemsiyesi altında insanın(zihinsel sermaye) , süreçlerin ve teknolojinin örgütün amaçlarını yerine getirmesini sağlaması olarak değerlendirdiğimizde, verimlilik ile ilişkisini daha kolay anlayabiliyoruz. Verimliliğin kaynakların (girdiler) etkin ve etkili kullanılarak amaçlara uygun en fazla çıktı (ürün, hizmet) etmekle arttığını dolayısıyla bilgiye dayalı bir ekonomide gerek girdilerde gerek çıktılarda bilgi, ağırlıklı olarak yer alacağı için bu kaynağın yoğun kullanımı verimliliği olumlu etkileyecektir. Ayrıca, verimlilik süreklilik göstermelidir ki organizasyonlar rekabet ortamında yaşamlarını sürdürebilsinler. Bilgi yönetiminin ise bir defalık olmayıp devamlılığı gereken bir süreç olduğu olması için verimliliği doğal olarak artıracaktır. Bu sonucun gerçekleşmesi için bilgi paylaşımı kültürü ve verimlilik kültürünün örgütte yerleşmiş olması gereklidir. Mukherjee ve Singh268 verimliliği artıran faktörleri dış (denetlenemeyen) ve iç ( denetlenebilen) faktörler olarak iki gruba ayırmakta ve iç faktörlerin; ürün,fabrika/techizat, teknoloji,hammade/enerji, insan, örgüt yapısı, çalışma metodları ve yönetim sisteminden oluştuğunu, dış faktörlerin ise; yapısal düzenlemeler, doğal kaynaklar,hükümet ve altyapı gibi ana başlıklardan oluştuğu belirtmektedir. Görüldüğü gibi verimliliği etkileyen faktörler ile bilgi yönetimini etkileyen faktörler arasında bir paralellik vardır. Dolayısıyla bilgi yönetimi ile verimlilik arasındaki ilişki bu paralellikten hareketle incelenebilir. Aşağıda, bilgi yönetimini etkileyen faktörlerden örgüt yapısı, teknoloji ve zihinsel sermaye ile verimlilik arasındaki ilişkileri incelenmektedir. 268 Mukherjee S.K.,Singh D.,”Towards High Productivity”,Report of a seminar,on higher productivity in public sector production enterprises, New Delphi,Bureau of Public Enterprises,1975, pp-91-103 (Aktaran J.Prokopenko, a.g.e s:25-37) 124 2.2.2.1 Örgüt yapısı ve verimlilik Örgütlerde verimliliği etkileyen en önemli etkenlerden biri yapılan işin düzenlenmesidir. Örgüt yapıları, işgörenlerin iş yapma şeklini önceden belirleyen yetki ve iş ilişkilerini sağlarlar. Peter Drucker, tek bir doğru örgüt yapısı olmadığı hususunu vurgulamaktadır. 269 Ona göre, sadece sınırlılıkları farklı, güçleri farklı uygulamaları kendine has olan örgüt yapıları bulunmaktadır. Örgüt yapısı, belli şartlarda ve belli zamanlarda belli işler için uygundur. Örgüt yapısını belirleyen unsurlar iki kısımda ele alınabilir. İlk kısımda strateji,çevre, teknoloji, iş büyüklüğü, iş yaşam döngüsü ve kültürü kapsayan bağlamsal elemanlardan oluşmakta, ikinci kısım ise, raporlama ilişkileri, karar alma süreçleri, iletişim süreçleri, işbirliği gibi elemanları kapsayan yapısal elemanlardan oluşmaktadır. Bu durumda yöneticinin sorumluluğu örgüt verimliliğini sağlamak amacıyla bu elemanları uygun bir şekilde düzenlemektir.270 Yönetim uzmanları , örgütlerin yapısal karakteristiklerinin çalışanların tutum ve davranışlarında anlamlı bir etki yarattığı konusunda hemfikirdirler. 271 Örgütler insan davranışlarının karmaşık modellerini basitleştiren yapıdır ve bu yapının doğru tasarlanması örgütün başarımını ve dolayısıyla verimliliğini artırmada önemlidir. Kendi başına iyi bir örgüt yapısı başarımı veya verimliliği artırmaz ama iyi tasarlanmamış bir örgüt yapısı başarıyı ve verimliliği olumsuz etkiler. 269 Hunter J.,”Improving organizational performance through the use of effective elements of organizational structure”, International Jounal of Health Care Quality Assurance Incorporating Leadership in Health Service, 2002, 15/3, xii-xxi 270 Hunter J., a.g.m 271 Sabri H.,”Knowledge Management in its context: Adapting structure to Knowledge creating culture”, International Journal of Commerce & Management, 2005, 15, 2 ABI/INFORM Globali p:119 125 Farklı çevrelerde ,farklı örgüt yapıları ve yönetim sistemlerinin olabilir. En etkisiz örgüt yapısı, göreceli olarak istikrarlı bir piyasa ve teknolojinin olduğu bir çevreye uygun geleneksel mekanik yapıya dayanma eğilimini gösterir. Bu biçimsel yapı , enformasyon ve tavsiyeden ziyade emir aracılığıyla yapılan dikey bir haberleşmeye sahip sıradüzensel ve bürokratik bir yapıdır. Bürokratik örgütlerde bilgi üst yönetimin tekelindedir. Değişim ve belirsizlik bu yapıyı tehdit ettiği için bu yapı statükoyu desteklemeyi tercih eder. Etkili örgütler ise tam tersine belirsizlik ilgi alanına girer ve değişen çevreye kendini uyarlayan organik bir yapıyı geliştirir. Ekip çalışmasına önem veren bu yapı esnek bir yapı olup yetki göçertmesi yapar ve çalışanlarına yetki verir. Ayrıca, bu yapıda, emirden çok bilgi, enformasyon ve tavsiyeler aracılığıyla oluşan yatay bir iletişim söz konudur.272 Bu özelliklerinden ötürü bilgi yönetimi sürecinin önemli bir parçaları olan bilginin paylaşılması, aktarılması ve kullanılmasının artması söz konusu olan bu örgüt yapısı başarı ve destek kültürü ile de desteklendiğinde verimlilik artacaktır. 2.2.2.2 Zihinsel sermaye ve verimlilik Zenginlik yaratmak üzere kullanıma sokulabilen zihinsel malzeme, yani bilgi, enformasyon, zihinsel mülkiyet ve deneyim olarak tanımlanan zihinsel sermaye; insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermaye olarak üç kısımdan oluşmaktadır. İnsan sermayesi, örgüt üyelerinin bireysel örtük bilgisi273 olup kendi işlerini yapmalarını sağlayan ama açıklanamayan yeteneğinden meydana gelmektedir. İnsan sermayesi örgütün kendi malı değildir. Yapısal sermaye, 272 Sabri H.a.g.m s:120 N. Bontis N., “Intellectual Capital: an explatory study that develops measures and models” ,Management Decision, 1998, Vol. 36, No.2, pp:63-76 (Aktaran: L. Boolen ve Diğerleri:,”Linking intellectual capital and intellectual property to company performance”, Management Decision, 2005,Vol. 43, No.9, pp:116-1185) 273 126 çalışanlara işlerinde yardımcı olan yapılar ve mekanizmalardan meydana gelmektedir. Gerçekte, yapısal sermaye örgütsel çalışma yöntemleri olup bireysel insan varlıklarını grup varlıklarına dönüştürür. İnsan sermayesinden farklı olarak yapısal sermaye örgütün malıdır ve ticarete konu olabilir. Yapısal sermaye çalışanların verimliliğine yardım eden veya çalışanın iş sonrası evine gittikten sonra örgütte kalan her şeyi içermektedir. Müşteri sermayesi ise pazarlama kanalları bilgisi ve müşteri ilişkilerinden oluşmaktadır. Zihinsel sermayenin bir kısmını oluşturan insan sermayesi ve verimlilik ilişkisi, insan sermayesi olarak bireysel örtük bilgi ele alındığında işgörenin işini yaparken kullandığı kendi bilgisini daha fazla kullanmasıyla verimliliği olumlu yönde etkileyeceği şeklindedir. Daha önceleri el işçisinin verimliliğinden bahsedilirken artık bilgi işçisinin verimliliği söz konusu olmaya başlamıştır. 274 Önceleri “beyaz yakalı işçi” olarak bilinen bilgi işçisi yeni bir kavram P.Drucker tarafından ilk kez dile getirilmiştir.Yeni ürün veya hizmet geliştirmek amacıyla, biçimsel eğitim ile kazanılmış olup analitik ve teorik bilgiye başvuran yüksek seviyeli işgören olarak tanımlanmaktadır.275 İşgücü piyasasında bilgi işçilerinin payı artmaktadır zira örgütler artık el ile üretim modelinden otomatik ve bilgiye dayalı üretime doğru kaymaktadırlar. Küresel ekonomide firmalar işçilik, hammadde gibi girdi maliyetlerden sadece ürün fiyatlarını artırarak başa çıkamamaktadırlar. Bilgi işçilerinin verimliliğinin artırmak firmalara basit olarak maliyetlerinden kurtulmak yerine ürünlerini veya üretim süreçlerini iyileştirme yoluyla karlarını artırma olanağını sağlamaktadır. 274 Ramirez Y.W,Nemphard D.A., “Measuring knowelwdge worker productivity: A taxonomy”,Journal of Intellectual Capital, 2004, Vol.5, No.4, pp:602-628 275 Drucker P.,”Adventure of Bystanders, 1994, Transaction Publisher, New Brunswick NJ, (Aktaran: Y.W.Ramirez, a.g.m. s.604) 127 Bilgi işçisinin verimliliği ile ilgili önemli husus, işleri tam olarak belli olmayan , üretim zamanı standart olmayan ve işleri değişik işçiler tarafından farklı olarak yapılan işçinin verimliliğinin nasıl ölçüleceği hususudur. Bilgi işleri kolayca gözlemlenebilir ve ölçülebilir değildir. El işçisinin verimliliği, belli bir zaman diliminde (günde veya haftada elde ettiği sonuç gibi) kaç birim ürün ürettiğine bakarak ölçülebilmektedir. Ama bilgi işçisi için bu tür birimi ve çıktı birimi gibi) arasında birimler(kullanılan doğrudan korelasyon işçilik olması gerekmemektedir. 276 Bilgi işçisinin verimliliğini artırmak için gereken altı husustan bahsedilmektedir.277 Bunlar: 1- Görev nedir? sorusu sorulmalıdır. El işinde görev her zaman belirlenmiştir. El işçiliğinde yapılacak iş bellidir ve el işçisi işini nasıl en iyi yapar sorusu sorulur. Bilgi işinde ise el işinin aksine işçiyi programlamaz. 2- Bilgi işçileri özerk olmak zorundadır. 3- Sürekli yenilik bilgi işçisinin işinin, görevinin bir parçasıdır. 4- Bilgi işi sürekli öğrenmeyi ve öğretmeyi gerektirir. 5- Bilgi işçisinin verimliliği sadece çıktı miktarıyla ilgilenmeyip kalite de önemlidir. 6- Bilgi işçisine maliyet olarak değil varlık olarak bakılmalıdır. Bu gerekliliklerden en sondaki hariç olmak üzere el işçisinin verimliliğini artırmak için gerekenlerin tam tersidir. 276 Gordon G.E, “The last word on productivity and telecommuting”, (Aktaran Y.W Ramirez, a.g.m s.603 277 Drucker P., “21. Yüzyıl İçin Yönetim Tartışmaları”, Epsilon Yayıncılık, 2000, 2.Baskı s:149175 128 2.2.2.3 Teknoloji ve verimlilik Teknolojinin doğası değişmekte, daha bütünleşik ve bilgi-yönlendirimli olmaktadır. Teknoloji, kullanıcısını geliştirmekte veya tamamlamakta, ona ilave bir yük olmamaktadır. Bu nedenle teknolojinin tanımının yeniden yapılması gereksinimi doğmaktadır. Teknoloji, yazılım,donanım ve akıl katkısı sağlayan sosyal ilişkiler biçimi olarak görülmelidir. 278 Temel olarak, teknoloji girdileri ürüne veya daha genel olarak amaç ve hedeflere ulaşmaya dönüştürmek için kullanılan bir araçtır. Örneğin girdiler hammadde, enformasyon ve hizmet olabilir. Ürün ise mal, hizmet veya enformasyon olabilir. Kullanılan araç ise fiziksel (makine, bilgisayar ) veya mantıksal (metodoloji, teknik) olabilir. Küreselleşme ile birlikte örgütlerin bilgi ve iletişim teknolojisi kullanmaları yaygınlaşmaya başlamıştır. Burada amaç, piyasada rekabet üstünlüğünü temin için etkili bir bilgi yönetimi oluşturmaktır. Örgütün dış çevresinden (piyasa ve müşterileri) bilgi edinmesiyle oluşabilecek değişimlere kendini uyarlayarak ayakta kalması mümkün olabilecektir. 279 Bu itibarla firmalar büyük ölçüde enformasyon teknolojilerine yatırım yapmaktadırlar. Verimlilik ekonomik anlamda bir girdi-çıktı ilişkisi olduğuna göre üretimde (mal veya hizmet) teknolojinin kullanması verimliliğe olumlu katkı sağlayacaktır. Ancak sadece bilgi ve iletişim teknolojisine yatırım yapmak tek başına firmanın verimliliğini veya karlılığını artırmamaktadır. Aynı zamanda bu teknolojilerin uygulamasının da yapılması gerekmektedir. Bu ise bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı ustalığının veya yeteneğinin geliştirilmesiyle sağlanabilir. Firmanın bilgi ve iletişim teknolojisi kullanma yeteneği, özellikle bu teknolojilerin kısa sürede modası geçmekte veya eskimekte oldukları düşünüldüğünde, hayati önem 278 Zeleny M., a.g.m, s: 201 Tippins M.J, Sohi R.S, “IT Competency end firm performance: Is organizational learning a missing link?”, Strategic Management Journal, 2003, Vol.24, No.745-761 279 129 taşımaktadır. Bu yeteneğini ayakta tutma ise örgütsel öğrenmeyle mümkündür. 280 Bilgi ve iletişim teknolojilerine yatırımın tek başına rekabet üstünlüğü sağlamadığı bir durum söz konusu olabilir. Bu durum, rakip firmanın da aynı teknolojiyi kullanması durumudur. Örgütte bilgi yönetim sürecinde (bilginin yaratılması,depolanması, aktarılması ve kullanılması) kullanılan bilgi ve iletişim teknolojilerine yakından baktığımızda bunların verimliliğe katkısının fazla olacağını görebiliriz. Örneğin, örgüt için önemli olan örgüt içi ve örgüt dışı enformasyonu depolamak için kullanılan veri tabanlarını, veri ambarlarını ele alalım. Bu teknolojiler çok büyük miktarda biriken ve depolanan enformasyonun firmanın yeni bir ürün tasarlamasına veya mevcut ürünü yeni bir iş süreciyle üretmesi için gereken bilgiyi elde etmesine yardımcı olabilir. Bu sayede girdi maliyetini düşürerek verimlilik artışı sağlayabilir. Mal veya hizmet üretiminde teknolojinin kullanılması üretim sürecinde işlemlerin azaltılması yoluyla da girdi miktarını azaltarak verimliliğe katkı sağlar. Bilgi yönetiminin verimliliği olumlu etkilediği hususu, bilgi yönetiminin önemli unsurları olan örgüt yapısı, zihinsel sermaye ve teknoloji ile verimlilik arasındaki ilişkilerin ortaya konmasıyla açıklandı. Daha önce da belirtildiği gibi, bilgi yönetiminin amaçlarından biri de verimliliği artırmaktır. Örgütün en önemli kaynağı olan bilgiyi kullanarak daha az girdi ile daha fazla çıktı veya aynı miktar girdi ile daha fazla çıktı elde ederek verimlilik artışı sağlanırken, uygun bir örgüt yapısı(sıradüzen olmayan bir örgüt yapısı) , uygun teknolojinin kullanımı ve uzmanlaşmış bir işgücü de bu artışı bir ölçüde garanti etmektedir. 280 Tippins M.J,Sohi R.S., a.g.m, s:746 130 2.3 BİLGİ YÖNETİMİ VE YENİLİK (İNNOVASYON) Ürünlerin/hizmetlerin, piyasaların, rakiplerin, teknolojinin, toplumların dinamik bir değişim ve dönüşümün etkisinde olan günümüzde, daha karmaşık ve kullanıcıya has ürün ve hizmetlere olan talep artmaktadır. Onu sağlayan bilgi ile birlikte, yenilikçilik sürdürülebilir rekabet avantajının, yani verimlilik ve ekonomik büyümedeki artışın, en hayati kaynağı haline gelmiştir. Ayrıca belirmek gerekir ki küreselleşme, tüm firmalar için girdilerini aynı fiyattan edinebilecekleri bir iş çevresi yaratmıştır. Internet aracılığıyla firmalar uzak piyasalara rekabetçi fiyatlarla ulaşabilmekte ve yine Internet aracılığıyla yenilikçi firmalar uzak piyasalarla uzun vadeli ilişkiler kurabilmektedirler 281 . Böyle bir ortamda firmaların sürdürülebilir rekabet avantajını devam ettirmeleri için strateji arayışlarını sürdürmeleri gerekmektedir. Bu stratejiler genel olarak firmaların ürettikleri ürün ve hizmetlerde sürekli farklılaştırma yapmaya yani yenilikçi olmaya dayanmalıdır. Yenilikçilikte süreklilik ise ; iyi planlanmış, teknolojide üstün, ve yönetsel bilgi yaratılmasını sağlayan bir bilgi yönetimi sistemini gerektirmektedir.282 Bilgi yönetiminin amaçlarından biri de, organizasyonun düşünce gücünü kullanarak yeni fikirleri yaratması ve yeniliği desteklemesidir. Bu itibarla bilgi yönetimi ve yenilik arasında yakın bir ilişkinin varlığından söz edilebilir. 283 Ayrıca, etkili bir bilgi yönetiminin muhtemel sonuçlarına bakıldığında; rekabet avantajı sağlaması, örgütün finansal başarımını iyileştirmesi, örgütsel öğrenmeyi 281 Montano B., a.g.e . p 253 Popadiuk S., Choo C.W, “Innovation an knowledge creation: how are these concepts related?”, International Journal of Information Management, 2006, Vol. 26 Issue 4, p:302312 283 Johannesses J.A,Olsen B.,Olaisen J.,”Aspects of innovation theory based on knowledge management”, International Journal of Information Management, 1999, Vol. 19, p: 125 282 131 arttırması ve enformasyonun etkin kullanımının yanında yenilik için uygun ortam sağladığı görülmektedir.284 İşletme yönetiminde kritik konulardan biri, rekabet avantajı elde etmek için sürekli yenilik gelişimini zorlayan başarılı iş süreçlerinin ortaya çıkarılmasıdır. Bu amaca ulaşmak için örgütün çabalarını en iyi şekilde yönlendirecek bir bilgi yönetimi stratejisini uygulamaya koymaktır. Bilgi yönetimi stratejisi geniş ölçüde tüm çalışanların katılımıyla yeni bilginin yaratılması, iletilmesi ve uygulanması aracılığıyla yenilik odaklı örgütsel yapı ve iş süreçlerini yenilenmesi olarak anlaşılmaktadır.285 Bu itibarla, örgütler bir yandan rekabet avantajı elde etmenin yolunun örgütlerindeki bilgi varlıklarından geçtiğini ve yeniliğin (innovasyonun) de bu avantajların sürdürülebilirliğinin en önemli adımı olduğunu anlamışlardır. 286 Aynı durum kamu sektörü için geçerli olmamaktadır. Zira kamu kurumları tekel durumunda oldukları için yenilik yapmak için bir özel sektördeki gibi rekabetçi bir baskıya maruz kalmamaktadır. Eğer kamu sektöründe bir yenilik yapılacaksa bu daha ziyade üst yönetimden gelmektedir.287 2.3.1 Yenilik (İnnovasyon) Elçi 288 , innovasyonun “sözlük anlamıyla yenilik Latince bir sözlük olan ‘innovatus’ kelimesinden türemiş olup “toplumsal, kültürel ve idari ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya başlaması” anlamına geldiğini belirtmektedir. 284 Darroch J., “ Knowledge Management, innovation and firm performance”, Journal of Knowledge Management, 2005, Vol. 9, No. 3, pp. 101-115 285 Forcadell F.J.,Guadamillas F., “ A case study on the implementation of a knowledge strategy oriented to innovation”, Knowledge and Process Management, Jul/Sep. 2002,Vol. 9, N. 3 ; ABI/Inform Global, p:162-171 286 Johannesses J.A,Olsen B.,Olaisen J., a.g.m S.103 287 Borins S., a.g.m s.468 288 Elçi Ş., “İnovasyon: Kalkınmanın ve Rekabetin Anahtarı”, 2006, 5.Baskı,Pelin Ofset, ISBN 9944-5106-0-2 132 289 Rastogi yeniliği “mal ve hizmetlerin arz ve üretimine yeni bilginin uygulanmasından ortaya çıkan yeni ve geliştirilmiş ürünleri, malları, malzemeleri, donanımları,makineleri, süreçleri, hizmetleri ve diğer ekonomik olarak uygun değişimleri ifade eden” bir kavram olarak tanımlamaktadır. Kanter 290 ise yeniliği,” yeni bir sorun çözme fikrinin kullanıma kazandırılması” şeklinde tanımlamakta ve yeniden örgütlenme, maliyetlerin azaltılması, yeni bütçeleme sisteminin oluşturulması, iletişimin geliştirilmesi, takımlar içinde ürünlerin bir araya getirilmesi gibi uygulamaların hepsinin yenilik olduğunu belirtmektedir. Papadiuk ve Choo 291 yenilik tanımının “yeni oluş, ticarileşme ve/veya gerçekleştirme kavramlarını içerdiğini” diğer bir deyişle, bir fikir geliştirilmemişse veya bir ürün/hizmet/sürece dönüştürülmemişse veya ticarileşmemişse (piyasaya sunulmamışsa) yenilikten bahsedilemeyeceğini belirtmektedir. Yeniliğin bileşenlerini veya nelerden oluştuğu konusunda oldukça büyük tartışma vardır. Ancak fikirler, kavramlar ve icat yeniliğin işareti yani öncüleri olarak genelde anlaşılmaktadır. Fikirler ve kavramlar hemen yerine getirilemezler, icatlar ise patent ile desteklense bile uygulamaya konması için oldukça fazla miktarda parasal harcama gerektirebilir. Yenilik için bazı başka tanımlar yapılabilir ve bazı özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.292 289 Rastogi N., “Productivity, Innovation, Management and Development” ,Sage Publication, California, 1988, s.27 (Aktaran: U.Durna,”Yenilik Yönetimi”, Nobel Yayınları, 2002, Ankara, s.6) 290 Kanter R.M,”The Change Masters”, Simon and Shuster, NewYork,1983, s.20 (Aktaran: U.Durna,”Yenilik Yönetimi”, Nobel Yayınları, 2002, Ankara, s.6) 291 Popadiuk S.,Choo C.W,a.g.m, s: 303 292 Gaynor G.H.,” Innovation By Design:What It Takes to Keep Your Company on the Cutting Edge”, AMACOM, 2002, http://proquestcombo.safaribooksonline.com/0814406963 (Erişim Tarihi: 8.10.2006) 133 - Yenilik,yeni fikirlerin yaratılması ve bunların uygulanmasıdır, - Yenilik bilim veya teknoloji değildir, - Yenilik bilgiden ziyade yeni zenginlik yaratır, - Yenilik bir fikrin iş başarısına dönüştürülmesidir, - Yenilik kullanıcı odaklı olmalıdır, - Yenilik buluş ve işlemenin toplamıdır. İşleme her türlü ticarileşme ve uygulamaya koymayı kapsar, - Yenilik, daha önce hiç olmamış anlamında yeni olmadır. Yukarıda verilen bu tanımlardan hareketle yeniliği aşağıdaki gibi ortak tanımı yapmak mümkündür. Yenilik= Buluş + Uygulama/Ticarileştirme Buluş,”bazı istekleri tatmin eden, önceden var olan bilginin yeni bir bileşimi” 293 olarak tanımlanmaktadır. Buluş, genel olarak bir Ar-Ge çalışmasının sonucu olarak ortaya çıkan bir üründür ve çıkan bu ürün ticarileştirilerek (piyasaya sunularak) yeniliğe dönüşür. Yeniliği etkileyen dört temel unsur bulunmaktadır294. Bunlar; kaynaklar, altyapı, kültür ve süreçtir. Bu dört unsur eşit ölçüde önemli olup yeniliğin izlenmesi için etkin ve etkili bir araç oluşturmak amacıyla birbirleriyle etkileşmektedirler. Bu unsurlardan birinin eksikliğinde yenilik gerçekleştirilmektedir. Kaynakların destekleyici altyapıya gereksinimi varken destekleyici alt yapı için kaynağa gereksinim duyulmaktadır. Destekleyici kültür ve etkin ve etkili iş süreci yeniliğin tüm örgüt içinde yayılmasına olanak vermektedir. 293 294 Durna U.,”Yenilik Yönetimi”, Nobel Yayınları, 2002, Ankara, s.10 Gaynor G.H., a.g.e. 134 2.3.2 Yenilik Sınıflaması Yenilik, tamamlama zamanı, örgütsel ve toplumsal etkilerine göre değişiklikler gösterir. Bu itibarla yapılacak bir sınıflama mükerrerliğe veya sınıflar arasında çakışmalar ortaya çıkabilmektedir. Yani bir sınıfa giren yenilik türü diğer sınıfa da sokulabilmektedir. Ancak genel kabul görmüş yenilik sınıflaması, artırımsal, süreksiz, mimari, sistem, radikal ve yıkıcı yeniliği kapsar. Daha öz bir sınıflama ise genel kabul görmüş sınıflamayı da içeren bir sınıflamadır. Bu sınıflamaya göre yenilik, artırımsal, piyasaya/topluma-yeni sunulan , ve ani ve önemli yenilik olarak ayrılmaktadır. 295 2.3.2.1. Artırımsal Yenilik Artırımsal yenilik mevcut ürünü/süreci/hizmeti/üretimi/dağıtımı değiştirmeyi, yararlı ilave yapılmasını , basitleştirmeyi, birleştirmeyi kapsar. Yeniliklerin büyük bir çoğunluğu bu sınıflamaya girer. Bu sınıfa giren bir yenilik için otomobil örneği verilebilir. Başlangıcından günümüze kadar otomobilde yapılan değişiklikler gibi. 2.3.2.2. Piyasaya/Topluma-Yeni Yenilik Piyasaya/topluma yeni olarak sunulan yenilik türüdür ve süreksiz, sistem, radikal ,dağıtıcı ve mimari yenilik alt sınıfları vardır. Süreksiz Yenilik Teknolojilerin ve süreçlerin demode olmasına yol açan yeniliktir. Bu yenilik için mekanik daktilodan elektrikli daktiloya oradan kelime işlemi de içeren kişisel bilgisayara geçişi vermek mümkündür. 295 Gaynor G.H., a.g.e 135 Sistem Yenilik Farklı disiplinlerden önemli kaynakları gerektiren faaliyetleri kapsayan yenilik olup WWW (World Wide Web) , iletişim/haberleşme ağları, uydu örneği verilebilir. Radikal Yenilik Sektörde önemli değişime sebep olan yeni bir ürün veya hizmetin ortaya çıkaran ve değer yaratan yeniliktir. Bu sınıfa örnek olarak bilgisayar verilebilir. Günümüzde bilgisayarların sektörlerdeki yaygın kullanımı ve vazgeçilmezliği düşünüldüğünde bu sınıf için anlamlı bir örnek olmaktadır. Dağıtıcı Yenilik Ortaya çıktıkları zaman pahalı olan, piyasada kabul görmesi zaman alan, belli bir müşteri grubuna hitab eden yenilik türüdür. Çevrimiçi(online) parakende satış ve elektronik bankacılık bu tür yeniliğe örnek teşkil eder. Mimari Yenilik Bir ürün, süreç veya hizmeti oluşturan bileşenler sisteminin yeniden biçimlendirilmesiyle ortaya çıkan yeniliktir. Başka bir ifadeyle bu yenilikte tasarım bileşenleri yeni bir mimari düşünceyle ve yeni bir yöntemle bir araya getirilirler. Vakumlu tüplerin yerini transistörlerin alması, çelik veya aluminyumun yerini plastiğin alması örnekleri verilebilir. 2.3.2.3 Ani ve Önemli Yenilik Bu yenilik iki alt gruba ayrılır. Belli bir işe/işletmeye özgü yenilik ve yeni bir endüstri geliştiren yenilik. Bu iki kategori oldukça nadir görülür. Belli bir işe/işletmeye özgü yenilik firma büyüklüğüne bağlıdır. Örneğin yıllık geliri 15.000.000 YTL olan bir firmanın 1.000.000 YTL satış geliri elde edecek bir yenilik ani ve önemli yenilik olarak dikkate alınır. Ancak aynı firma için 200.000 136 YTL satış geliri elde edecek bir yenilik ise böyle bir gereksinimi karşılamamaktadır. Bu tür yenilik beklentileri karşılayacak düzeye gelmesi için oldukça fazla zaman almakta ve oldukça büyük sermayeyi gerektirmektedir. Yeni endüstrileri ortaya çıkaran yenilikler uzun vadeli kararları ve yine oldukça büyük boyutlarda sermayeyi gerektirmektedir. Örneğin Boeing 747 tip uçakları, mikroişlemciler, uydu operasyonları oldukça uzun süreler alan ve çok miktarda sermaye gerektiren yeniliklerdir. 2.3.3 Bilgi Yönetimi ve Yenilik İlişkisi Yenilik için bilgi gerekliliği açıktır. P.Drucker296 yeniliği yeni bir bir üretmek için bilginin kullanımı olarak ifade ederken, yenilik için sistematik bir çabanın ve üst düzey bir örgütlenmesinin gerekli olduğunu vurgulamaktadır. Bilgi kavramı, ürün ve süreçleri iyileştiren teknolojinin uygulanması ve yapısal enformasyonu, yeteneği ve kabiliyeti bütünleştiren bir kavramdır. Örgütte yaratılan bilginin bir kısmı açık bilgi olup bu bilgi kolayca depolanmakta ve iletilmektedir. Ayrıca açık bilgi de onu işleyen bireylerden ayrılmaz bir parça olarak yaratılmaktadır. Önceki bölümlerde ifade edildiği gibi bilgi yönetimi denilince; bilgi kaynaklarının toplanması, etkin kullanımı, dağıtımı süreci anlaşılmaktadır. Bilgi yönetimi ayrıca, örgütü, örgütte kullanılan üretim süreclerini ve bunların iyileştirilmesini kapsar. Bilgi yönetimi ile ilgi diğer bir husus ise bilginin, doğru zamanda doğru insanlara iletilmesi yoluyla bilginin paylaşılarak örgütün işlevselliğini artırmaktır. Bilgi yönetimi stratejisinin sürecinin uygulanması bilginin yaratılmasını, depolanmasını, dağıtımını ve uygulanmasını 296 Drucker P.,”Post Capitslist Society”,1993, Newyork: Butterwork Heineman, s: 173 (Aktaran: J.A. Johannesses,B.Olsen,J.Olaisen, a.g.m s:121) 137 içerir ve ve bu süreç bilgi yönetimi döngüsü olarak adlandırılır. Bilgi yönetimi döngüsü bu tür bir stratejinin sürekliliğinin vurgulanması için ortaya atılmıştır. Bu döngü içinde bilgi yaratılmasının yenilik ile yakından ilişkili olması dikkat çekicidir. 2.3.3.1. Bilginin Yaratılması ve Yenilik ilişkisi Yeni bilgi yaratılması ve yenilik; enformasyonun, örtük bilginin ve zihnin birlikte uygulama içinde yer aldığı anlamına gelmektedir. Yani davranış ve hareketin etkileşimidir.Yaratma işlemi, veri veya enformasyonun işlenmesini içermemektedir. Çünkü, doğrudan işlenmesi mümkün olmayan örtük bilginin edinmesi bu safhanın temel bir parçasıdır. Yaratma, ürün ve süreçlerde iyileştirme gelişmesi ve yeniliği mümkün kılar. Örgütün dahili bilgi tabanları, harici kaynaklardan enformasyon ve bilgi alma, sorunu çözmek için dahili ve harici bilginin bütünleştirilmesi, yeni bilginin yaratılması ve bu bütünleşmeden yeniliğin ortaya çıkması ve son olarak örgütün yeni bilgiyi hazmetme kapasitesinin (absorptive capacity) 297 önemi gibi bilgi yaratılması sürecinde dikkate alınması gereken hususlar ortaya çıkmaktadır. 298 Bilgi yaratımının dayanak noktası, bilgi tabanını yeniliğin gelişmesine elverişli güncellikte olması yani eskimemiş olması için örgütün bilgi tabanını sürekli yenilemesidir.Yeniliğe temel olan yeni bilgi, örgütün gelecekteki bilgi tabanını kurmakta ve bu bilgi tabanının yeniden oluşmasına ve gelişmesine katkı sağlamaktadır. Aşağıdaki tabloda yenilik ve bilgi yaratma arasındaki ilişki gösterilmektedir. 297 Cohen W.M, Levinthal D.A., “Absorptive Capacity: A New Perspective on Learning and Innovation”, Administrative Science Quarterly, Mar. 1999, Vol.35, No.1, pp: 128-152 298 Forcadell F.J.,Guadamillas F., a.g.m s:163 138 Tanım Genel Sınıflandırma Bakış Açısı İlkeler Süreç Zaman çerçevesi Yönlendiriciler Nerede Oluşur Nasıl Oluşur Yenilik Bilgi Yaratma Örgüt, tedarikçiler ve müşteriler için bir değer yaratmak amacıyla yeni fikirlerin oluşturulup uygulanması Teknolojik (ürün,süreç,hizmet), Piyasa (ürün, fiyat, promosyon, yer), Yönetsel (strateji, yapı, kültür,sistem) Teknoloji-Piyasa-Yönetsel Sürdürülebilir rekabet avantajını hedef alan yetenek ve kaynakların bileşimi Fikir safhası, yapılabilirlik safhası, yetenek safhası, başlatmak safhası Sürekli, kısa veya uzun vadeli Sonucu toplam değer yaratmaya götüren zihinsel, duygusal ve aktif bilgi paylaşımı Örtük, Açık Bireysel, grup, örgütsel ve örgütlerarası Tecrübe paylaşımı, öğrenme Sosyalleşme, dışsallaştırma, içselleştirme (SECI modeli) Sürekli birleştirme, Rekabet ortamı, dinamik bir piyasa,liderlik, ürün farklılaştırma, etkililik,değişim, krizler Genellikle örgütün işlevsel Planlama, karar verme, öğrenme,anlama, etkileşim,iyenilik gereksinimi, krizler bölümünde- yani lokal yapının dahil olduğu tüm kurumda Mikro,makro,sosyal,kültürel politik ve Sürekli öğrenme sürecinde. Eğitim, toplantı, ekonomik konuşma,seminer, etkileri planlanmış dikkate süreçte. alan Toplantılar, Teknoloji,sürec,yönetim,kültür,sistem düşünme ve ve beyin fırtınası. Konuşmalar ve Seminerler. Olanaklı Kılan Şartlar Örgütsel niyet, otonomi, yaratıcı kaos, Örgütsel niyet, otonomi, yaratıcı kaos, enformasyon enformasyon değişiklik, bolluğu,zorunlu temel yetenek, sistem, bolluğu,zorunlu değişiklik, temel yetenek. süreç, yapı, kaynaklar ve yetenekler tedarikçiler, Dahili değer zinciri, tedarikçiler, müşteriler, müşteriler, üniversiteler, hükümet, özel üniversiteler, hükümet, özel laboratuvarlar, laboratuvarlar, rakipler, ilgili sektör. rakipler, ilgili sektör. Çıktısı Yeni somut ürün, süreç ve hizmet Yeni fikirler, tehditler, yenilikçilik Ölçümü Kar, gelir, pazar payı, müşteri tatmini Çalışanların tatmini, örgüt iklimi, eğitim ve imaj saati/ çalışan, çalışanın örgütte tutulması, Kaynağı Dahili değer zinciri, otonomi, yeni fikirler Tablo 3. Bilgi yaratılması ve yenilik karşılaştırması (Papadiuk ve Choo 299 dan uyarlanmıştır.) Yapılan bazı görgül (empiric) çalışmalardan birinde 300 bilgi yönetimi ve yenilik arasında pozitif korelasyon olduğu ortaya konmuştur. Adı geçen çalışmada bilgi yönetimi sürecinde yer alan bazı bileşenlerin (bilginin edinmesi, dağıtılması ve 299 300 Popadiuk S.,Choo C.W,a.g.m, s: 309 Darroch J., a.g.m s: 106-107 139 bilgiye cevap verilmesi) yenilik ile ilişkisi ele alınmıştır. Bilgi, yenilik ve firma başarımı arasındaki ilişkiyi inceleyen diğer bir görgül çalışmada301 ise firmanın bilgisi, sektörün dinamizmi ve yeniliğin birlikte etkileşimiyle firmanın başarımını olumlu yönde etkilediği ortaya konmuştur. Bu çalışmada artırımsal yenilik geliştiren firmaların gelişmiş bir bilgi yönetimi uygulamasına sahip olma eğiliminde oldukları tespit edilmiştir. 301 Thornhill S., “Knowledge, innovation and firm performance in high and low technology regimes”, Journal of Business Venturing, 2006, Vol. 21 ,pp: 687-703 140 2.4. BİLGİ YÖNETİMİ SİSTEMİ MİMARİSİ Bilgi yönetimi süreci çalışanların bilgiyi yakalaması, paylaşması, işbirliğini artırmasını desteklemek için teknoloji desteğine gereksinim duyar. Diğer bir ifadeyle, teknolojinin bilgi yönetimi yaşam sürecine giren tüm faaliyetleri desteklemesi gerekmektedir. Bilgi yönetimi sistemleri ise etkin ve etken bir bilgi yönetimini sağlayan teknolojiler olarak görülmekte ve belirsiz veya soyut bir şekilde tanımı yapılmaktadır.302 Alavi ve Leidner 303 yönetiminde takım uygulanan bir bilgi yönetimi sistemini “ örgütsel bilginin enformasyon sistemleri” olarak tanımlamaktadır. Daha ziyade bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı bu sistemlerin bilginin yaratılması depolanması, aktarılması ve kullanılmasına yardımcı ve destek olan sistemler olduğunu belirtmektedir. Bilgi yönetimi birçok disiplinin ve işletme uygulamalarının sentezi olduğu için tek bir bilgi yönetimi çözümü yoktur. Enformasyon sistemleri bağlamında mimari, sistemin bileşenlerini belirlemekte ve bu bileşenlerin nasıl etkileştiğini tanımlamaktadır. Günümüzde piyasaya sunulan bilgi yönetim sistemlerinin daha çok merkezi istemci/sunumcu mimarisinde olduğu gözlemlenmektedir. 304 Bu çalışmamızda merkezi mimariye sahip iki değişik ama ortak yönleri olan mimari incelenecektir. Bunlardan ilki J.Duffy305 tarafından ortaya konan beş katmanlı mimari diğeri A. Tiwana306 tarafından ortaya konan yedi katmanlı mimaridir. 302 Maier R., Hadrich T.,”Centralized Versus Peer-to-Peer Knowledge Management Systems”, Knowledge and Process Management, 2006, Vol.13, No.1, p.47 303 Alavi M.,Leidner D., a.g.m s. 114 304 Maier R., Hadrich T., a.g.m s:51 305 Duffy J., “The KM Technology Infrastructure”, Information Management Jounal, Apr. 2000, Vol. 34, Issue 2, p: 62-66 306 Tiwana A., a.g.e. s: 236-277 141 2.4.1 Beş Katmanlı Mimari J. Duffy, bilgi yönetimi sistemi mimarisinin ayrı bir şekilde oluşmadığını, bilgi yönetimini destekleyen teknolojinin örgütün tüm teknoloji mimarisiyle bütünlük oluşturduğunu ifade etmiş ve başvuru olarak Gartner Group’un mimarisini alarak onu geliştirmiştir. Gartner Group’a 307 göre tipik girişim katmandan sistem mimarisi, üç oluşmaktadır. Bunlar veri katmanı, işlem katmanı, kullanıcı arayüz katmanıdır. Veri katmanı, farklı depolama mekanizmalarına sahip farklı tip verilerin birleştirildiği katmandır. İlişkisel veritabanı, metin verisi, ses, görüntü gibi farklı verilerden oluşan katmanıdır. İşlem katmanı, veri ile kullanıcıyı veya sistemi birleştiren mantığı tanımlar. Bu tanımlama, ilk aşamada (yani kullanıcı için) bağlantı kullanıcı arayüzü aracılığıyla, ikincisinde (yani sistem için) uygulama bütünlüğünü desteklemek için kullanılan program arayüzü aracılığıyla olmaktadır. Kullanıcı arayüzü katmanı, kullanıcıların örgütün bilgi varlıklarına erişimini sağlayan katmandır. Yukarıda verilen bu temel katmanları kullanarak J.Duffy, bilgi yönetimi mimarisini beş katmanda ele almanın mümkün olacağını ifade etmiş ve katmanları, kullanıcı arayüzü, bilgi metamodeli, bilgi depoları, bilgi erişim araçları ve bilgi yönetimini olanaklı kılanlar şeklinde adlandırmıştır. Aşağıdaki şekilde bu katmaların sıralanışı yer almaktadır. 307 Austin T., Cushman A.,Fenn J.,Harris J,.Hayward S.,” The Impact of Knowledge Management on Enterprise Architecture”, Strategic Analysis Report, GartnetGroup Inc., 25 Oct. 1999 142 Katkı Erişim Kullanıcı Arayüzü Bilgi Haritası Bilgi Metamodeli Bilgi Depoları Bilgi yönetimini olanaklı kılanlar Kurumiçi metin tipi bilgi depoları (açık bilgi) Kurumiçi/ kurum dışı Web Siteleri Kurumiçi veri tabanları (açık bilgi) Kullanıcılar (çalışanlar, ortaklar vb) (örtük bilgi) Şekil 6- Beş Katmanlı Bilgi Yönetimi Teknoloji Mimarisi Kullanıcı Arayüzü: Kullanıcı arayüzü kullanıcıyı teknolojinin karmaşıklığından kurtaran katmandır. Bu itibarla bu katmanın düzenlenmesinde kullanıcının kullanım kolaylığı dikkate alınır. Günümüz hızlı değişen dünyasında, kullanıcıların yoğun eğitimi veya kullanım kılavuzu okumak için çok az zaman kalmaktadır. Dolayısıyla bu katman kullanıcının günlük işini zorlanmadan yapmasını sağlamalıdır. Bilgi Metamodeli ve Bilgi Haritası: Bilgi yönetim sisteminin kalbinde bu iki kavram yer alır. Her ikisinin de bilgi depolarıyla ilişkisi vardır. Metamodel, “bilgi hakkında bilgi” demek olan bilgi metamodelini içerir. Bilgi deposundaki her bir 143 bilgi objesine ilişkin neyin bilindiğidir. Örneğin , bilgiyi kim ve ne zaman yarattı, bilgi objesinin amacı , formatı nedir, bilgi nasıl kullanıldı, bilgi hangi şartlarda geliştirildi, diğer bilgi objeleriyle bağlantısı nedir gibi. Bilgi haritası ise, kullanıcının aradığı cevabı bulmasını sağlayan sistemdir. Tüm bilgi koleksiyonu objelerinin temel temsil aracıdır. Mevcut bilgi adaları arasındaki bağlantıları belirlemeye yardımcı olur. Bilgi Depoları: Bunlar , dosya sunucuları, veri tabanı sunucuları, grup yazılımı sunucuları, belge yönetim sistemi sunucuları veya Web siteleri olabilir. Her bir bilgi deposunun yapısı, depolanan bilgiye veya içeriğe bağlıdır. 2.4.2 Yedi Katmanlı Mimari A.Tiwana’nın 308 yedi katmanlı mimarisi yukarıdan aşağıya doğru, arayüz katmanı, erişim ve kimlik denetimi, işbirlikçi istihbarat ve süzme, uygulama katmanı, taşıma katmanı, arataban (middleware) ve kalıt tümleme katmanı ve havuzlar katmalarından oluşmaktadır. Bu mimarinin ortaya çıkması için Tiwana 309 4 aşamalı ve 10 adımdan oluşan bir yol haritası önermektedir. Aşağıda şekilde yedi katmanlı mimaride katmanların sıralanışı verilmektedir. 308 309 Tiwana A.a.g.e s:372-416 Tiwana A.a.g.e s:120-133 144 Arayüz Katmanı (Tarayıcı-Browser) Erişim ve Kimlik Denetleme (Kimlik denetimi, Tanıma, Güvenlik,Kalkan, Tünel Açma) Uygulama Katmanı ( Beceri Dizinleri, Sarı Sayfalar, İşbirlikçi çalışma araçları, Görüntülü toplantılar,Sayısal Beyaz Tahta, Elektronik Forumlar, Karar destek sistemi araçları) Taşıma Katmanı (Web ve TCP/IP yerleştirmesi, belge değiş tokuşu, belge değişimi, VPN, e-posta ve POP/SMTP Desteği) Web aracılığıyla tümleme İşbirlikçi İstihbarat ve Süzme (Akıllı ajan araçları, İçerik kişiselleştirme, Arama,Dizinleme,Meta İmleme) Arataban (Middleware) ve Kalıt Tümleme Katmanı (Sarıcı araçlar-TCL/TK yada platformlararası bazı verileri tümlemeye yönelik betikler (script) gibi) Havuzlar (Veri Ambarı, Tartışma Formları, Belge Tabanları, Diğer veri depoları) Şekil 7-Yedi Katmanlı Bilgi Yönetimi Teknoloji Mimarisi Arayüz Katmanı: Bu mimarinin en üst katmanını oluşturur ve son kullanıcıların doğrudan etkileşim kurar. Bilgi yönetim sisteminin kullanılışlılığı üzerinde oldukça etkili bir katmandır. Bilgi yaratmak, açığa çıkarmak, kullanmak ve paylaşmak amacıyla bu bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısını kullanan insanlarla bağlantı kurar. Bu katmanda tarayıcılar (browsers) kullanılır. Günümüz teknolojisinde yaygın olarak kullanılan bazı tarayıcılar ise Explorer, Firefox, Operadır. Erişim ve Kimlik Denetleme Katmanı: Bilgi yönetim sistemleri için önemli olan bir unsur da güvenliktir. Sisteme doğru kişilerin girişini sağlamak gerekir. Bu 145 katman sistemden doğru kişilerin girişini sağlayan yani geçerli kullanıcıları doğrulayan katmandır. Bu katman tarafından sağlanan güvenlik tedbirleri, esas olarak intranetlerin yaygın olarak örgütler tarafından kullanılması ve bu durumun çeşitli risklere yol açması nedeniyle artmıştır. Örgütlerin coğrafi anlamda farklı yerlerde faaliyetini sürdürmesi ve bu faaliyetini sürdürmesine yardımcı olan diğer bazı örgütlerle ilişkide bulunması çalışanların ve tedarikçilerin, müşterilerin bu konumda birbirlerine bağlanması ve bilgi alışverişinde bulunması extranetlerden yararlanmalarına sebep olmaktadır. Bu ise, doğal olarak bu tür bir bilgi alışverişinin güvenli bir ortamda yapılması gereğini ortaya koymaktadır. Günümüz bilgi ve iletişim teknolojisinde bilgisayarlara erişimler ateşduvarı (firewall), tünel açma (tunelling) gibi teknolojiler kullanılmaktadır. İşbirlikçi İstihbarat Süzme Katmanı: Bilgi yönetim sisteminde istihbaratı oluşturan katmandır. Bilgi unsurlarına ya otomatikleştirilmiş mekanizmalar veya elle gerçekleştirilen yordamlar aracılığıyla imler ve meta imler ekleme işlemi bu katmanda gerçekleştirilir. İşbirlikçi süzme ve iş istihbaratı araçları bu katmana yerleştirilir ve bunlar büyük oranda ajan teknolojisi üstüne kurulurlar. Geleneksel intranetlerde enformasyonun yapılandırılması hiper bağlar aracılığıyla yapılmakta ve her belge bu yöntemle diğer belgelere bağlanmaktadır. Bu bağlar durağan olarak her belgede saklanır. Bu yaklaşım internetin gelişmesine katkısı olmuştur. Ancak bu yapı durağan bir yapı olup büyük belgelerin dolaşımında hantallıklara yol açmakta ve hiper bağların sayısı arttıkça aranan bilginin bulunmasını zorlaştırmaktadır. Ayrıca bu yapıda bir belgenin silinmesi durumunda diğer belge ile bağları da kopacağı için istenen belgeye ulaşma olanağı kalmamaktadır. Bu yüzden temel internet modeli işbirlikçi çalışmaya 146 uygun bir mekanizmayı destekleme yeteneğinden yoksundur. Bu katmanda durağan yapıdan dinamik yapıya geçişi sağlayan ajanlar söz konudur. Ajanlar, özellikleri internet ya da intranet gibi ortamlara uygun hale getirilmiş aktif nesnelerdir. Bilgi yönetimi sistemiyle ilgili ajanların özellikleri arasında, algılama, mantık yürütme ve içinde bulundukları ortamlarda eylem gerçekleştirme yetenekleri sayılabilir. İstemci sunucu mimarisinde ajanlar istemcide durağan olan ajanlar, sunucuda durağan olan ajanlar ve gezici ajanlar olmak üzere üç kategoride toplanmaktadır. Gezici ajan türü bilgi yönetimini doğrudan ilgilendiren ajan türüdür. Bu tür ajanlar, gerek duyulan bilgiyi bulmak için bir sunucudan diğerine geçebilirler. Gezici ajanlar ağ trafiğini de azalttıkları gibi internetin itme modelini temsil ederler. Yani ajanlar, haber, bülten, bilgilendirme notu ve otomatik yazılım ve içerik güncellemeler yayabilirler. Aglets , ajan temelli uygulama geliştirmek için kullanılan Java ile yazılmış bir platformdur. İşbirlikçi süzme katmanı, içeriği birden çok arama mekanizması yardımıyla hızla erişebilecek biçimde indekslemekle yükümlüdür. Bu katman , çok fazla hazırlık çalışması gerektirmeden piyasadaki bir dizi ticari araç yardımıyla kurulabilir. Hangi aracın seçileceği konusunda bilgi yönetimi ekibine önemli görevler düşmektedir. Bu katmanda kullanılan araçlardan biri de Hyperwave işbirlikçi enformasyon yönetimi yazılımıdır. Uygulama Katmanı: Bu katmanda; beceri dizinleri, sarı sayfalar, işbirlikçi araçlar, video konferans yazılım ve donanımları ile geleneksel karar destek sistemleri yer alır. Tartışma ağları ve grupça sorun çözmeye ve paylaşmaya yönelik forumlar da bu katmanda yer alır ancak gerçekte kullanılan arayüz basit 147 bir internet tarayıcısı olabilir. Bu katmanın tam olarak hangi uygulamalardan oluşacağı, bilgi yönetimi sistemince desteklenen süreç ve işlevlere bağlıdır. Taşıma Katmanı: Örgütün sahip olduğu iletişim ağı taşıma katmanını oluşturur. Bu katmanda Web sunucusu, e-posta sunucusu, özel sanal ağ, merkezi sunucular yer alır. Yani taşıma katmanı donanım ağırlıklıdır. Örgütün iletişim ağı çalışanların gerek örgüt içinden gerek örgüt dışından erişimine uygun yapıda ve hızda olmalıdır. Arataban ve Kalıt Tümleme Katmanı: Kalıt verileri ile yeni sistemler ve var olan sistemler arasında bağlantı sağlar. Arataban katmanı da, çoğunlukla bir internet ön ucu aracılığıyla yeni ve eski veri biçimleri arasında bağlanırlık sağlar. Bu katmanlarda görüldüğü gibi örgütün önceden kurulu olan bilgisayarları ve bu bilgisayarlardaki verilerin yeni sistemle tümlenmesi yapılmaktadır. Havuzlar Katmanı: Bilgi yönetim sisteminin en alt katmanıdır. Bu katmanda örgütün her türlü veri kaynakları yer alır. Bu kaynaklar arasında işletimsel veri tabanları, tartışma veri tabanları, internet forum arşivleri, kalıt verileri, belge arşivleri yer almaktadır. Bu katmanda yer alan veriler için standartlara uymak oldukça önemlidir. Örneğin belge yönetimi için yaygın bir standart olan DMA ve WebDAV gibi. Yukarıda ayrıntıları verilen yedi katmanlı bilgi yönetim mimarisinin en göze çarpan katmanı arayüz katmanıdır. Kullanıcılar, bilgi yönetim sistemi olarak adlandırılan sistemi bu katman aracılığıyla algılar. Dolayısıyla bu katmanın 148 kullanıcı dostu şeklinde tasarlanması bilgi yönetim sisteminin gerek algılanması gerek yaygın kullanımı için oldukça önemlidir. Bilgi yönetimi sistemi mimarisi; örgütün amacı, örgüt iş süreçleri ve örgütün kaynakları çerçevesinde bilgi yöneticisi tarafından belirlenecek yazılım(lar) o yazılımların çalışacağı donanım (lar) a göre oluşacaktır. Ayrıca kurulacak bilgi yönetimi sisteminin çalışacağı platformun merkezi bir sistem üzerinde mi yoksa dağıtık bir sistem üzerinde mi olacağı kararı bilgi yönetimi sistemi kurmak için çalışmamızın sonunda önerdiğimiz yol haritası çalışmalarında verilmelidir. 149 2.5. KAMU SEKTÖRÜNDE BİLGİ YÖNETİMİ Küreselleşmenin hızla değiştirdiği, enformasyon ve iletişim teknolojilerinin etkilediği bilgiye dayalı günümüz dünyasında, kurumlarda olduğu gibi herhangi bir toplumun da başarılı olabilmesi veya yaşamını sürdürebilmesi de o toplumun kaynaklarını nasıl kullandığı ile yakından ilgilidir. Bir toplumun varlıkları arasında, doğal kaynakları, coğrafi konumu, insanlarının bilgi ve yeteneği sayılabilir. Kamu yönetimi karmaşık ve önemli olup toplumu bir çok yönüyle etkilemektedir. Kamu yönetiminin topluma yaklaşımı ve etkililiği; toplumun kültürünü, yaşam kalitesini, başarısını ve varlığını sürdürebilme yeteneğini etkiler. Ayrıca, toplumun kültürüne ve gündemine bağlı olarak; öncü, planlayıcı, uygulayıcı, eğitici, barışı sağlayıcı şekilde hareket eder. Yeterli kapasiteye ve etkiye sahip yetenekli bir kamu yönetimi, başarılı bir toplumun oluşmasını temin ederken, yeteneksiz ve işlevini yitirmiş kamu yönetimine sahip toplumlar ise dağılma eğilimine girerler.310 Demokrasi içinde işlevlerini yerine getirmede başarılı olmak için, vatandaşların bir çok şekilde kamu yönetimiyle işbirliği yapması gerekir. Vatandaşların katkı ve güveni , kamu ajanlarının faaliyetlerinin kabulü ve anlayışına ve bu faaliyetlerin etkilerinin kabulüne bağlıdır. Toplumun başarısında hayati önemde olan kaynak; vatandaşlarının sahip olduğu , kamu çalışanlarının erişimine açık olan, toplumun zihinsel sermaye varlıklarında ve toplumun örgüt yapısında gömülü olan bilgidir. Bilgi yönetimi ise kamu yönetimine yeni fırsatlar, yetenekler, uygulamalar sunmakta, hizmet ettiği topluma daha etkili kamu hizmeti götürmek için yeni sorumluluklar yüklemektedir. 310 Wiig K.M., “Knowledge Management in public administration”, Journal of Knowledge Management, 2002, Vol. 6, N. 3, p:224 150 Bilgi yönetiminin ister ticari kurum ister ve varlığını ülke için olsun amacı, örgütün etkililiği sürdürebilmesini sağlamaktır. Wiig 311 , demokrasinin olduğu bir toplumda kamu yönetimi için bilgi yönetiminin amacının: “1- Kamunun gündeminde olan hizmetleri etkili bir şekilde yerine getirmek, 2- İstikrarlı, düzenli ve güvenli bir toplum oluşturmak, 3- Kabul edilebilir bir yaşam seviyesi temin etmek, 4- Kurumları rekabetçi, bireyleri ise bilgi işçisi olan refah seviyesi yüksek toplum oluşturmak.” olduğunu belirtmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin yardımıyla kamu hizmeti daha hızlı yerine getirileceğinden ve maliyeti de azalacağından yapılan hizmetin işlem hizmetin verimliliği artacak bu verimlilik artışı kamu hizmetinin maliyetini azaltacak ve dolayısıyla toplumun refah seviyesine olumlu katkı yapacaktır. Bu mantık sürecindeki temel varsayım, vatandaşın devletin elektronik ortamda verdiği hizmeti alabilecek beceride, işlem yaptığı ortamın güvenli ve bu hizmeti alacağı elektronik ortama sahip olabilecek ekonomik güce sahip olduğudur. 2.5.1 Kamu Sektörünün Bilgi Yönetimi Açısından Özelliği Değişimin yoğun olduğu bilgiye dayalı ekonomide sürdürebilir rekabet avantajını elde etmek amacıyla özel sektör firmaları, toplam kalite yönetimi, kurum kaynak planlaması gibi yeni yönetim araçları kullanmak zorunda kalmaktadırlar. Aynı şartları paylaşan kamu sektörü örgütleri de varlıklarını sürdürebilmek için özel sektör firmalarının izinden gitmekte ve mümkün olduğu ölçüde adı geçen yöntemleri kullanmaktadırlar. Bu durum bilgi yönetimi uygulaması için de 311 Wiig K.M., a.g.m, s.225 151 geçerlidir. OECD 312 , bilgi yönetiminin kamunun önemli işleri arasında yer aldığını belirtmektedir. Ancak, mevcut literatüre bakıldığında kamu sektörünün bilgi yönetimi uygulamasında özel sektör firmalarının hep gerisinde kaldığı görülmektedir.313 Bunun nedeni kamu sektörü ile özel sektörün farklı yapılara, amaçlara sahip olmasıdır. OECD 314 , kamu sektörü ile özel sektör firmalarını bilginin yönetimi açısından karşılaştırırken aşağıdaki farklılıklara dikkati çekmektedir. -Daha düşük maliyetle çalışmaya teşvik ve rekabet baskısı, zamanla artmasına rağmen, kamu sektöründe geleneksel olarak daha azdır. -Yönetim şekli itibariyle kamu örgütleri daha dikey sıradüzene yeniliği (innovasyonu) ve grup çalışmasını sahip olup daha az teşvik eden bir yapıdadır. -Kamu sektörü çıktısı daha az açık ve ölçülebilir karakterdedir. -Kamu sektörü faaliyetleri daha bilgi-yoğundur. Özel sektörde bilgi rekabet avantajı olarak görülürken, kamu sektörü kamu yararı gerekçesiyle açıklığı benimser ve büyük hacimli bilgiye erişim mümkündür. - Özel sektör firmaları, eğitim, güvenlik ve bilim gibi hizmetler veren kamu sektörüyle doğrudan rekabet etmekte ve artan oranda maddi olmayan sermaye (intangible capital) yoğun, mal ve hizmet üretmektedir. Örneğin uzaktan öğrenme ve internet üzerinden kurslar aracılığıyla kamunun vatandaşa geleneksel olarak verdiği eğitimi verebilmektedir. 312 OECD, “Knowledge Management: Learning- by-ComparingExperiences from Private Firms and Public Organizations”,PUMA/HRM (2001) 3, CERI/CD ( 2001)2 313 Cong X.,Pandya K.V., “Issues of Knowledge Management in the Public Sector”, Elektronic, Journal of Knowledge Management, 2003, Vol. 1, Issue 2, p: 25-33 314 OECD, “ Conclusion from the Results of the Survey of Knowledge Management Practices for Ministers/Departments/Agencies of Central Government in OECD Member Countries”, GOV/PUMA/HRM (2003)2 152 - Kamu çalışanlarının emekli olması veya özel sektör firmalarına geçmeleri, kamu sektörü için kurumsal hafızanın korunması ve bilginin kurum içinde tutulmasını olumsuz etkilemektedir. Yukarıda belirtilen bu yapısal farklılıklardan dolayı kamu kurumlarının bilgi yönetimi açısından nerede durduklarını değerlendirmek kolay değildir. Ancak temel yönetim anlayışlarının bilgi paylaşımını teşvik eden bir bilgi yönetimine doğru değiştiği söylenebilir. Bilgi yönetiminin anahtar bileşenleri olarak insan, süreç, yapı ve teknolojiyi kullanarak kamu sektörü için bir bilgi yönetimi çerçevesi çizilebilir. Bilgi yönetiminin etkin olarak yürütülebilmesi bu dört temel elemanın birbiriyle uyumlu olarak bir arada bulunmasına bağlıdır. Cong ve Pandya 315 kamu sektörü için bilgi yönetimi çerçevesini verirken insan, süreç ve teknoloji açısından bilgi yönetiminin nasıl ele alınması gerektiğini açıklamaktadır. Buna göre,bilgi yönetimini etkileyen insan unsuru için kurum çalışanlarına bilgi yönetimi farkındalığının yaratılması, bilgi paylaşımının teşvik edilmesi ve güven ortamının oluşturulması hususları vurgulanmakta ayrıca bilgi yönetimi süreçleri (bilginin yakalanması, seçilmesi, depolanması, paylaşılması, uygulanması ve yeni bilgi yaratılması) belirtilmekte ve son olarak bilgi yönetimi için uygun teknolojinin (yazılım ve donanım olarak) tespit edilmesinin gerektiği ifade edilmektedir. Her kurum yapısı itibariyle tekildir ve başka örneği yoktur. Dolayısıyla, her kurum için (kamu yada özel sektör örgütleri için ) geçerli tek tip bilgi yönetimi de söz konusu olmamaktadır. 315 Cong X.,Pandya K.V., a.g.m, s.30-32 153 Kamu kesiminde bilgi yönetimi kavramını e-devlet kavramı ile açıklamak gerektiği görüşündeyiz. Çünkü günümüzde klasik devlet anlayışı yerini edevlette vücut bulan modern devlet anlayışına terk etmektedir. Vatandaş odaklı hizmet anlayışını benimseyen e-devlet’in başarılı bir şekilde hayata geçirilmesi için bilgi yönetimi desteğine ihtiyacı vardır. Diğer bir ifadeyle doğru bilginin doğru zamanda doğru kişilere (vatandaşa) ulaştırılması olarak ta tanımlanan bilgi yönetimi e-devlet için gerekli olmaktadır. 2.5.2 Devlet ve e-Devlet e-Devlet kavramını açıklamadan önce devlet kavramını kısaca tanımlamak yararlı olacaktır. Devlet 316 “ halk, ülke, egemenlik ve ülkü birliği öğelerinin bir araya gelmesiyle kurulan varlık” olarak tanımlanmaktadır. E. Çam317 ise devleti geniş, dar ve en dar anlamlarıyla tanımlamaktadır. Geniş anlamda devlet,” genellikle sosyolojik temel olarak milleti alan örgütlenmiş bir toplumu anlatır”, dar anlamda devlet, ”geniş anlamdaki siyasal toplum içinde yönetilenlere göre kamu otoritelerini ifade etmekte”, en dar anlam ise devlet, “kamu otoriteleri ve idareleri içinde kamu kurumları, belediyeler, vilayetler gibi mahalli idarelere karşılık merkezi kamu otoritesini, idaresini anlatır” şeklinde tanımlanmıştır. Devletin egemenliğini kullanırken ve etkinliklerini yürütürken devlet organlarını kullanır. Devlet organları asli ve tali olmak üzere iki kısımdadır. Devletin asli organları yasama, yürütme ve yargı olup anayasayla kurulmuş organlardır. Asli organlar hem devletin hukuksal varlığını sağlar hem de aralarındaki ilişkilerle onun siyasal yapısını belirler. Devletin tali organları ise asli organların il, 316 Yılmaz E., “Hukuk Sözlüğü”, Yetkin Yayınları, 2001, Ankara, s: 218 Çam E.,”Siyaset Bilmine Giriş”, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 2019, İktisat Fakültesi No: 351, 1971, İstabul, s: 39-40 317 154 ilçe,bucak gibi merkezi örgüte bağlı ve zorunlu uzantılarıdır. Devletin etkinlikleri kamu hizmeti şeklindedir. Kamu hizmeti genel olarak ortak toplumsal gereksinimleri karşılamak üzere, devletin, öteki kamu tüzel kişilerinin ya da bunların denetim ve gözetimi altında özel girişimcilerin yürüttüğü sürekli etkinlikleridir. Örneğin elektrik,su sağlık gibi alanları kapsar. Kamu hizmetinin devlet tarafından düzenlenmesi gereği, üretim teknolojisi, ürünün taşınması ve dağıtımı gibi etkenlerin bu alanlarda tekelci bir yapıyı zorunlu kılmasına dayandırılmaktadır. Kamu hizmetinin karşılamaya çalıştığı toplumsal gereksinim sürekli olduğundan hizmetin de sürekli olması, toplumsal gereksinimlerin değişmesi , gelişmesi ve genişlemesi karşısında hizmetin de değişkenlik arz etmesi ve bu hizmetten yararlanacak olan kişiler arasında ayırım yapılmaksızın eşit sunulması gerekmektedir. 318 Kamu hizmetinin bu hizmetten yararlanacak olanlara kesintisiz, şartlara göre değişebilen ve eşit olarak sunulması yanında bu hizmetlerin etkin, zamanında ve daha az maliyetle yapılması da önemlidir. Bilgi ve iletişim teknolojisinin günümüzdeki olağanüstü gelişmiş durumu kamu hizmetinden yararlanmak isteyenlerin küreselleşen dünyadaki taleplerinin çeşitlenmesi gibi etkiler kamu hizmetinin kapsamını ve sunulma şeklini de etkilemektedir. Kamu hizmetinin kapsamının artması, bu hizmetin maliyetinin artması anlamına gelir ki bu maliyetin yine hizmetten yararlanacak olanlara vergi olarak yansıması kaçınılmazdır. Kendilerinden haftanın tüm günlerinde tam zamanlı hizmet beklenen vatandaşlar aynı şekilde hizmeti de devletten beklemektedirler. Önceleri kamu hizmetinin çoğu hafta sonları hariç diğer günlerde yürütülmekte iken günümüzde bu çalışma süresi yetersiz görülmekte ve kabul edilmemektedir. 318 AnaBritannica, Genel Kültür Ansiklopedisi, 1994, Cilt 18, s: 31 155 Vatandaşlar kendi çalıştıkları zamanlarda kamu hizmeti almak için işlerinden uzaklaşmayı ve bu hizmet için uzun süre beklemeyi artık arzu etmemektedir. Devletten beklenen ise zamanında karşılamaktır. artan hizmet talebini daha az maliyetle, hızlı ve Devletin daha hızlı bir hizmet anlayışıyla vatandaşlarının memnuniyetini artırmak için bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelmesi kaçınılmazdır.319 Bilgi ve iletişim teknolojilerinin özel sektörde e-iş ve e-ticaret olarak uygulanmasından esinlenerek kamu hizmetlerinde de bu teknolojileri kullanarak devletin elektronik ortamda hizmet sunmasını anlatmak üzere e-devlet kavramı ortaya çıkmıştır. 2.5.2.1. e- Devlet Basit anlamıyla e-devlet,” devletin vatandaşlarıyla bilgisayarlar ve Web’in imkan tanıdığı teknoloji aracılığıyla iletişim kurması demektir.” 320 Avrupa Birliği İletişim Komisyonu 321 e-devleti,” kamu politikası desteğini güçlendirmek ve kamu hizmetini iyileştirmek amacıyla, yeni beceri ve örgütsel değişimle birleştirilmiş kamu yönetiminde enformasyon ve iletişim teknolojilerinin kullanılması” olarak tanımlamaktadır. Teknolojik açıdan bakıldığında e-devlet; vatandaşlar, iş dünyası ve hatta yabancı ülke kurumlarıyla kamu yönetiminin bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak verilecek hizmete ait işlemleri otomatik olarak yapmak şeklinde değerlendirilmektedir.322 M. Yıldız323 , e-Devlet kavramının çok yönlü 319 Evans D.,Yen D.C., “E-Government: Evolving relationship of citizens and government, domestic and international development”, Government Information Quarterly, 2006, Vol. 23, pp: 207-235 320 Evans D.,Yen D.C.a.g.m s: 209 321 European Commission, The Role of Government for Europe’s Future, Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Region, Brussels, 2003, p:7 322 Hunter M.G., “Advanced Topics in Global Information Management” Volume 5, 2006, Hershey, PA, USA: Idea Group Publishing p:355 323 Yıldız M., “Elektronik (E)-Devlet Kuram ve Uygulamasına Genel Bir Bakış ve Değerlendirme”, http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/9.pdf (Erişim : 10.3.2007) 156 ve karmaşık olduğunu ifade etmekte yapılan tanımlarda teknolojiye değil, yerine getirilen faaliyete ( kamu bilgi ve hizmetinin elektronik ortamda aktarımı) ağırlık verilmesi gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca e-Devletin vatandaşı öne çıkaran ve merkezi bir konuma yerleştiren, kamu çalışanını verdiği bilgi ve hizmetin kalitesinden sorumlu tutan, kamu görevlisinin performansını ölçen, iyi performansı ödüllendiren, kamu hizmeti sürecini sadece kamu kurum ve kuruluşlarının olanakları ile sınırlı görmeyip bu sürece özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarını dahil etme gayretinde olan bir yaklaşım olduğunun altını da çizmektedir. A.Ulusoy ve B.Karakurt324 e-devletin halkın demokrasi, katılımcı yönetim ,daha iyi yönetilme ve etkin hizmet alma taleplerinin karşılandığı bir sistem olarakta tanımlanabileceğini belirtmektedirler. e-Devlete vatandaşın katılımı iki farklı şekilde olmaktadır. Bunlardan ilki vatandaşın kamu mal ve hizmetlerine müşteri olarak katılması, diğeri ise vatandaşın demokratik sistemin bir üyesi olarak katılması şeklindedir.325 Kamu hizmetini görmede bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılmasının sebebinin genel anlamda beş temel amacı gerçekleştirmek için olduğu görülmektedir.326 Bunlar : 1) kamu yönetiminin dönüştürülmesi: kamunun küçültülmesi ve maliyetlerin azaltılmasıyla daha etkin bir kamu yönetimi oluşturmak, 2) Hizmetlerin çevrimiçi (online) sunulması: kamu hizmetini Internet üzerinden ve diğer elektronik kanallardan sunmak, 324 Ulusoy A., Karakurt B., “Türkiye’nin e-Devlete Geçiş Zorunluluğu”, http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/2.pdf (Erişim 10.3.2007) 325 Hunter M.G., a.g.e s:357 326 Babtista M.,”e-Government and State Reform: Policiy Dilemmas for Europe”, The Electronic Journal of e- Government, 2005,Vol. 3, İssue 4, pp:167-174 157 3) Devletin imajının düzeltilmesi: kamu sektörünün şeffaflığını artırmak ve karar almada katılımcılığı sağlamak, 4) Devletin toplum üzerinde kontrolünün artırılması: Vatandaşlar ve iş dünyası üzerinde kontrolü artırmak ve güvenlik tehditlerine karşı tedbir almak, 5) Topluma yön verilmesi: Teknolojik yönelimleri takip ederek, çağdaş ve gelişmeye doğru bir çalışma sergilemek. Yukarıda belirtilen bu amaçlar geniş ölçüde tartışmaya açılmalı ve temel e-devlet strateji seçimi belirlenmelidir. Ancak böyle bir tartışmanın yapılıp e-devlet stratejisinin belirlenmesi çok nadirdir. Ayrıca yukarıda belirtilen amaçlarda çakışmalar da söz konusudur. Örneğin devletin şeffaflığının artırılması ile vatandaşlar üzerinde gözetiminin artırılması bir çelişkidir. Zira vatandaşlar devletin bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla yapacağı e-devlet hizmetlerinin kendi mahremiyetlerini ihlal edebileceği düşüncesine sahip olabilirler. 327 Bu düşünce aynı zamanda da vatandaşın e-devlet hizmetlerine şüpheci ve güvensiz bir şekilde yaklaşmasına neden olabilir. Dolayısıyla e- devlet hizmetlerinin vatandaşlar tarafından yaygın kullanılmasını engelleyebilir. Küresel siyasi bağlam açısından bakıldığında bazı jeopolitik olaylar,sosyo-politik yönelimler ve teknolojik gelişmeler e-devlet kavramının içeriğini etkilediği görülmektedir. Bu olaylar arasında; 1989 yılında da Berlin Duvarının yıkılması, 1990 yılında Internet’in evrenselleşmeye başlaması, 2000 yılında Avrupa Birliği’nin Lizbon Gündeminin kabul edilmesi, 2001 yılında Amerika’ya yapılan terörist saldırı, 2004 yılında Avrupa Birliği’nin genişleme kararı alması 327 Belanger F., Hiller J.S., “ A Framework for e-government: privacy implications”, Business Process Management Journal, 2006, Vol.12, No. 1, pp: 48-60 158 sayılabilir. 328 Berlin Duvarının yıkılmasıyla tüm dünyada Amerika’nın etkisi genişlemiş, serbest piyasa ekonomisi ön plana çıkmış, dünya ekonomisinin küreselleşmesi artmıştır. Internetin ve kişisel bilgisayarların evrenselleşmesi gelişmiş ülkelerde e-devlet ve e-demokrasi için ön şart olmuştur. Avrupa Birliği’nin Lizbon’da yaptığı toplantıda, e-devletin geliştirilmesi dahil olmak üzere bilgi ve iletişim teknolojilerinin yaygın kullanımının ; sürdürebilir büyüme, rekabet ve yeni iş alanları yaratılması için gerekli olduğu kararı alınmıştır. Amerika’ya yapılan terörist saldırı, devletin güvenlik görevini en üst düzeye çıkarırken, vatandaşların özgürlükleri ve insan haklarında kısıtlamalara yol açmıştır. Son olarak Avrupa Birliğinin 2004 yılında aldığı genişleme kararı ile Avrupa’nın bütünleşme yolunda bazı politik ve pratik sorunlarının artacağı düşüncesi yayılmaya başlamıştır. Devletin tüm etkinliklerinin bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla sunulması devletin geçmişte doğal olarak hiç birlikte ele alamadığı iki konuyu bir araya getirmiştir. Bunlardan ilki ortam, ikincisi devletin veya kamu yönetiminin temel modelidir. 329 Bir taraftan bilgisayarların, e-postanın, Web’in, kablosuz iletişim teknolojisinin geniş ölçüde toplumda ve devlette kullanılmasıyla yaratılan, vatandaş merkezli yönetim şekli ve bunu bir bilgisayar ekranında birleştiren bir ortam oluşurken, diğer taraftan kamu yönetimini, yönetişimi ve demokrasinin dinamiklerini bağdaştıran yeni bir kamu yönetimi modeli belirmiş ve her ikisi bir arada yürümeye başlamıştır. Daha geniş açıdan bakıldığında e-devlet dört alanda yer alır. Bu alanlar, yasama, yürütme, yargı ve uluslararası çevredir. Bu çalışmanın ileriki bölümlerinde sadece yasama alanı ele alınacaktır. 328 Babtista M., a.g.m s:168 Brown D., “Electronic government and public administration”, International Review of Administrative Sciences, 2005, Vol. 7, pp: 241-254 329 159 2.5.2.2 e-Devlet Aşamaları e-devlet günümüze kadar teknolojik ve örgütsel yapılardaki değişmeler doğrultusunda gelişme göstermektedir. Bir yandan iş dünyasının bir yandan vatandaşların talepleri bu değişime sebep olmaktadır. e-devlet modeli için literatürde çeşitli önerilere rastlanmaktadır. Bunların bazıları arasında; Watson ve Mundy330, Symonds331, Layne ve Lee 332 , Belanger ve Hiller 333 sayılabilir. Watson ve Mundy, e-devletin; başlangıç (initiation), nüfus etme (infusion), ve kişiselleştirme (customization) olarak adlandırdığı üç aşamadan oluştuğunu belirtmektedir. Layne ve Lee ise dört aşamalı bir model önermekte ve bu aşamaların kataloglama (cataloguing), işlem yapma (transaction), dikey bütünleşme (vertical integration) ve yatay bütünleşmeden (horizontal integration) oluştuğunu ifade etmektedir. Belanger ve Hiller ise beş aşamalı bir model önerisinde bulunmaktadır. Beşinci aşama önerisi ise edevletin vatandaşı sadece tüketici olarak değil aynı zamanda yönetişimin bir parçası olarak görmesinden kaynaklanmaktadır. Diğer bir ifadeyle vatandaşın katılımcı bir yanının da olduğu vurgulanmaktadır. Beş aşamalı bu model ise; bilgilendirme (information), iki yönlü iletişim (two-way communication), işlem yapma (transaction), aşamalarından bütünleşme oluşmaktadır. Değerlendirme Raporunda 334 T.C. (integration) Sayıştay ve katılım Başkanlığı (participation) Haziran 2006 e-devlete geçişte Internet aşamalarını beş 330 Watson R.T.,Mundy B.,” A strategic perspective of electronic democracy”, Communications of the ACM, 2001, Vol. 44, No.1, p: 27-30 331 Symonds M.,”Government and Internet”, The Economist, 2000, Vol. 355, Issue 8176, p:S9S13 332 Layne,K.,Lee J.,”Developing fully fuctional e-government: four stage model”, Government Information Quarterly, 2001, Vol.18, p:122-136 333 Belanger F.,Hiller J.S., a.g.m 334 T.C Sayıştay Başkanlığı, “Performans Denetim Raporu:E-Devlete Geçişte Kamu Kurumları Internet Siteleri” Haziran 2006, s:12 ,http://www.sayistay.gov.tr 160 düzeyde tanımlamaktadır. Bunlar, basit düzey, elektronik yayıncılık, etkileşimli e-yayıncılık, işlem yapabilen, katılımcı e-yönetişim aşamalarıdır. Bazı e-devlet modelleri ise devletin ilişkide bulunduğu kesimlerden hareket etmektedir. Bu tür e-devlet modeli aynı zamanda, somut ifadesini elektronik ticarette bulan e-iş (e-business) modellerinden etkilenmiştir. e-İş modelinin “ticari kuruluştan ticari kuruluşa ”, “ticari kuruluştan tüketiciye ” akış sistemini edevlete uyarladığında ; “kamu yönetiminden kamu yönetimine ”, “kamu yönetiminden ticari kuruluşa ”, “kamu yönetiminden vatandaşa ” şeklinde bir akış ortaya çıkmaktadır.335 336 Yukarıda da belirtildiği gibi gerek teknolojide gerek örgüt yapılarında süregelen değişimler sebebiyle e-devlet aşamalarını her birinden alıntılar yaparak aşağıdaki gibi biraz daha ayrıntılı ele almak mümkündür.337 Bunlar: başlangıç, genişlemiş, etkileşimli, işlem yapılabilen, dikey bütünleşme, yatay bütünleşme, tamamen bütünleşmiş aşamalar şeklindedir. Başlangıç Aşaması: Vatandaşlara ve iş dünyasına yönelik statik verilerin yer aldığı bir web sayfasından oluşan aşamadır. Genişlemiş Aşama: Web sayfasındaki verilerin güncellendiği ve dinamik olarak sunulduğu bir aşamadır. Etkileşimli Aşama: Vatandaş ve devlet arasında etkileşimli olarak bazı hizmetlerin sunulabildiği aşamadır. (e-posta, forum gibi) Vatandaşlar ve iş 335 Uçkan Ö., “e-Devlet, e-Demokrasi ve Türkiye”, Literatür Yayınları:95, Birinci Basım, Nisan 2003, s:46-50 336 Belanger F.,Hiller S., a.g.m. s:49 337 Gil-Garcia J.M.,Martinez-Moyana I.J., “ Understanding the evolution of e-government: the influence of systems of rules on public sector dynamics”, Government Information Quarterly, Article In Press, 2006, http://www.sciencedirect.com (Erişim Tarihi: Temmuz 2006) 161 dünyası ilgi alanlarına göre bilgilere ulaşabilirler. Bazı durumlarda bu hizmetlere erişim için şifre kullanılmaktadır. İşlem Yapabilme Aşaması: Vatandaşların ve iş dünyasının devlet ana kapısını kullanarak bazı hizmetleri kişiselleştirerek işlemlerini yaptığı aşamadır. Güvenli bir şekilde elektronik ödemeler (vergi, trafik cezaları gibi) yapılabilir. Dikey Bütünleşme Aşaması: İşlem yapabilme aşamasında yerel olarak sunulan hizmetlerin ilgili devlet hizmetleri seviyesinde bütünleştirilmesi aşamasıdır. Yatay Bütünleşme Aşaması: vatandaşlar ve diğer paydaşların devletteki tüm enformasyon teknolojisi potansiyeline erişimi olan aşamadır. Tamamen Bütünleşmiş Aşama: Devlet hizmetlerinin tamamen (yatay ve dikey bütünleşme) bütünleştirildiği aşamadır. Vatandaşların tek bir anakapı (portal) aracılığıyla şifresi ve tekil kullanıcı adını kullanarak çeşitli hizmetlere eriştiği aşamadır. Sayıştay Raporuna göre, 2005 yılı itibariyle Türkiye’de kamu sektörü Internet sayfalarının genel olarak başlangıç (%42) ve etkileşimli (%29) aşamada olduğu görülmektedir. Bu yapılanmanın e-devlet için yetersiz olduğu açıktır. Ancak e-DTR 338 (e-dönüşüm Türkiye) projesinin hayata geçirilmesi ve buna bağlı olarak Bilgi Toplumu Stratejisinin hazırlanması e-devlet olma yolunda önemli adımlar niteliğini taşımaktadır. Dünyadaki e-Devlet uygulamalarına bakıldığında, her ülkenin hatta ülkedeki farklı kamu kurum ve kuruluşlarının içinde bulundukları koşullar, öncelikler ve 338 http://www.bilgitoplumu.gov.tr 162 kaynakların farklı olmasından dolayı her şeye ve herkese uyan bir e-devlet uygulaması olmadığını söylemek mümkündür.339 Aşağıda e-devletin yasama alanındaki durumu e-parlamento şeklinde ele alınmaktadır. 2.5.3 Parlamento ve e-Parlamento Hemen hemen her dilde var olan parlamento sözcüğü konuşmak fiilinden kaynaklanmış ve konuşulan yeri anlatmak üzere kullanılmaya başlanmıştır.340 Parlamento, ”başlıca görevi yasama, devlet bütçesini çıkarma, hükumeti denetleme olan ve üyeleri halkoyu ile belirli bir süre için seçilen meclis veya meclisler, yasama kurulu, yasama meclisi, yasama organı” şeklinde Türk Dil Kurumu341 tarafından tanımlanmaktadır. Geniş anlamda parlamento, değişik adlarla anılsa bile,bütün temsili rejimlerde var olan ve genel seçimler sonucunda oluşan yasama organını ifade eder. Dar anlamda ise bu kurum daha çok yasama-yürütme ayrılığına ve dengesine dayanan parlamenter rejimlerdeki yasama organını ifade eder. Günümüzde parlamento kavramı ve terimi, uluslar arası ve ulusüstü toplulukların merkezi ve temsili karar organı (örneğin Avrupa Parlamentosu) için de kullanılmaktadır. e-Parlamento’yu ise, parlamentonun “yasama organı” şeklindeki tanımından hareketle, yasama organının faaliyetlerinin bilgi ve iletişim teknolojileri kullanarak yapılması olarak tanımlamak mümkündür. Bilgi ve iletişim 339 Aktaş Z. “ Bilgi Toplumu ve Edevlet derken şimdi eKurum mu?”, http://www.digitaldevlet.net/ (Erişim 10.Mart.2007) 340 Bozkurt R.,İba Ş., “100 Soruda Parlamento”, Nobel Yayın ve Dağıtım, Mart 2004, Nobel Yayın No:633,s:1 341 TDK, http://www.tdk.org.tr, (Erişim Tarihi: 10.2.2007) 163 teknolojilerinin parlamentoda kullanılması vatandaşların kendi seçtikleri temsilcilerinin yasama faaliyetini daha kolay izleme olanağı sağlamaktadır. Ancak teknoloji ile temsili demokrasinin doğasında olan bazı sorunları çözülememektedir. Bu sorunlardan biri, temsilcilerin yeniden seçilme yoluyla kendi iş güvencesini sağlamaya çalışması, diğeri ise seçmenlerin temsilcilerine daha az ilgi göstermesi ve az sayıda seçmenin temsilcisi üzerinde baskı yapmasıdır. Seçmenlerin karar mekanizmasına katılma isteksizliği, Avrupa’da seçmenlerin oy verme oranındaki düşme şeklinde olmaktadır. 342 Temsili demokrasilerde karşılaşılan başka bir sorun ise, parlamento ile kamu yönetimi arasındaki ilişkilerdedir. Temsilciler hükümetin faaliyetlerini denetlemek üzere seçilirler, hükümetler ise vatandaşları kontrol etmek üzere bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanmaktadırlar. Ancak bu teknolojilerin kullanımının yararı yanında zararı da olabilmektedir. Örneğin yararlanılan bu teknolojiden biri olan veritabanlarında bulunan verilere erişim zaman içinde yazılımdaki gelişmeler nedeniyle mümkün olmayabilir. Dolayısıyla kamu yönetimi ile kendilerini denetleyecek olanlar arasındaki sayısal bölünme (digital divide)a kaçınmak istenirse, kamu yönetiminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı ciddi yatırımlara yol açacaktır.343 Yapılan bazı araştırmalarda vatandaşların kamu web sitelerini genel olarak üç amaç için kullandıklarını ortaya koymaktadır. 344 Bunlar; Internetin alış veriş amaçlı kullanılması,diğer bir ifadeyle e-ticaret için (vergi yatırma gibi), Internetin 342 Kampen J.K.,Snijkers K., “E-Democracy”, Social Science Computer Review, Winter 2003, Vol.21, No.4, pp: 491-496 a Sayısal Bölünme: Bilgisayar okuryazarlığıyla bilgisayar okuryazarı olmama arasındaki farktır. Bilgisayar okuryazarı olmamak gerek iş bulma gerek kamu hizmetlerinden elektronik ortamda yararlanmama sonucunu doğurur. (D.Evans,D.Yen,”E-Government:An analysis for implementation” ,Government Information Quarterly, 2005, Vol.22, PP: 354-373) 343 .Kampen J.K.,Snijkers K., a.g.m s:493 344 Thomas J.C.,Streib G.,” E-Democracy,E-Commerce and E-Research: Examining the Electronic Ties Between Citizens and Government”, Administration & Society, July 2005, Vol. 37, No:3, pp: 259-280 164 halkın toplanma yeri olarak kullanılması diğer bir ifadeyle e-demokrasi için (kamu politikaları hakkında e-posta aracılığıyla fikir beyanında bulunmak gibi) , Internetin büyük bir kütüphane olarak kullanılması diğer bir ifadeyle e-araştırma için (ailelerin çocukları için okulları araştırması gibi) . Bu çalışmada anlamlı olan kullanım e-demokrasi ile ifade edilen kullanım olmaktadır. E-demokrasi kavramı vatandaşların birbirleriyle ve seçtikleri temsilcileriyle bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak politik katılım amacıyla ilişki kurmaları olarak tanımlanmaktadır. 345 Bu ilişkide temel tema danışma (consultation) ve tartışma (deliberation) dır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin genelde e-devlet özelde e-parlamento’nun hangi aşamasında olduğuna http://www.tbmm.gov.tr sitesine bakıldığında T.C Sayıştay Başkanlığı’nın kullandığı 5 aşamalı kriterlere göre 3. aşamada olduğu söylenebilir. Ancak burada belirtilmesi gereken bir husus kullanılan e-devlet aşamaları için kullanılan kriterlerde genel olarak yürütme erkinin faaliyetlerinin göz önünde tutulmasıdır. Oysa ki parlamentolar yasama ve denetim erkini kullanan kurumlar olduğu için e-devletin vatandaşa dönük hizmetleri, yürütme erki hizmetleri kadar yaygın değildir. Sadece 9.10.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4982 sayılı Bilgi Edinme Kanunundan346 doğan hakkın ve Anayasa’mızın 74. maddesinde belirtilen dilekçe hakkının doğrudan kullanılması nedeniyle vatandaşlar TBMM internet sitesini kullanarak işlem yapabilmekte, dolaylı olarakta e-posta aracılığıyla gerek milletvekillerine gerek Komisyonlara gerekse TBMM Başkanlığına başvurarak demokratik katılım sağlamaktadırlar. 345 Chadwick A.,” Bringing E-Democracy Back In”, Social Science Computer Review, Winter 2003, Vol. 21, No.4, pp: 43-455 346 http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/kanunlar_sd.durumu?kanun_no=4982 165 Gil-Garcia ve Martinez-Moyana 347 ın 7 aşamalı ( başlangıç, genişletilmiş, etkileşimli, işlem yapabilme, dikey bütünleşme, yatay bütünleşme, tamamen bütünleşme aşamaları) e-devlet kriterine göre ise, TBMM internet sitesinin 4. aşamada (işlem yapabilme aşaması) olduğu 5. aşamaya ise (dikey bütünleşme) oldukça hazır olduğu söylenebilir. Ancak Eylül 2007 tarihinde kullanıma açılacak olan ve Türksat A.Ş348 tarafından yürütülen Türkiye e-Devlet Anakapısı’nda349 yasama ve denetim faaliyetlerine erişim ve kullanım henüz yer almamaktadır. Dolayısıyla 7 aşamalı e-devlet kriterine göre TBMM’nin 5. aşamaya (anakapı aracılığıyla hizmetlere erişim) gelmesi ise zaman alacaktır. 2.5.4. Bilgi Yönetimi ve e-Devlet 2.1.1 Bölümünde, bilgi yönetiminin çeşitli tanımları verilmiş ve bilgi yönetiminin amaçları açıklanmıştı. Bu tanımlardan biri, örgütsel amaçların gerçekleştirilmesi için bilgi yaratmak, elde tutmak, paylaşmak ve geliştirmek için kullanılacak yeni radikal yollar şeklindedir. Bir diğeri ise örgütün amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bilgi varlıklarının kullanılması ve geliştirilmesi şeklindedir. Bu ve benzer tanımlardan hareketle, yine2.1.1 bölümünde, bilgi yönetiminin; bilgi kaynaklarının ortaya çıkması ve paylaşılması için bir kültür oluşturan, bu kaynakların ortaya çıkması ve paylaşılması için bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanan ve yine bu kaynakların örgüt içinde kolay akışını sağlamaya yönelik bir iş süreci ve örgüt yapısı ve süreklilik gerektiren özelliklere sahip olduğu ifade edilmişti. Bu bölümde ise e-Devlet, kamu politikası desteğini güçlendirmek ve kamu hizmetini iyileştirmek amacıyla, yeni beceri ve örgütsel değişimle birleştirilmiş 347 Gil-Garcia J.M.,Martinez-Moyana I.J, a.g.m http://www.turksat.com.tr ( Erişim Tarihi Tarihi: Nisan 2007) 349 http://www.bilgitoplumu.gov.tr (Erişim Tarihi tarihi : Nisan 2007) 348 166 kamu yönetiminde enformasyon ve iletişim teknolojilerinin tanımlanmıştı. Nohutçu ve Demirel 350 kullanılması olarak e-devletin iki özelliği olabileceğini söylemektedirler. İlki, e-devlet bir bilgi devletidir. İkincisi, e-devlet teknik bir devlettir. E-devletin bir bilgi devleti olması, bilgi sisteminin kamu kurumu ile vatandaş arasında yer alması olarak belirtilmektedir. Kamu kurumu vatandaşın bilgi talebini öngörme gayreti içinde olmakta,sunulacak hizmeti vatandaşın talepleri yönlendirmektedir. e-Devletin teknik bir devlet olması ise kamu hizmetlerinin bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılarak sunulması olarak belirtilmektedir. E-Devletin amacının, devletin şeffaflaşması, hızlı ve etkin bir şekilde işleyişinin sağlanması, her düzeyde vatandaşın katılımının sağlanması, kurumlar arası bilgi alış verişinin sağlanarak iş ve veri yinelenmesinin önlenmesi, vatandaşların yaşamlarını kolaylaştırması, karar vericilerin bilgiye dayalı karar verme süreçlerinin geliştirilmesi ve hızlandırılması şeklinde özetlemek mümkündür.351 Kamu hizmetlerinin bilgi ve iletişim teknolojilerine dayalı olarak biçimlenmesi, hızlı etkin ve doğru paylaşılması ve bu kapsamda bireylerin yaşamsal anlayışının ve kültürünün değişmesi olarak tanımlanan e-Devlet dönüşümünün kamu kurumlarında yapılması gerekmektedir. Bu ise, kamu kurumlarının iş, yaşam ve teknolojik süreçlerinde önemli değişiklik olacağı anlamına gelmektedir. Kamu kurumları e-dönüşümü, vizyon ve strateji belirleme, projelendirme, kaynakları (insan, bilgi) belireme, bilgi teknolojileri temini, bilgi yönetimi sistemi tasarlama ve hizmet sunumu şeklinde belirlenebilecek adımlarda 350 Nohutçu A., Demirel D, “E-Devlet: Genel Bir Çerçeve ve teorik bir yaklaşım”, http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/e-devlet-genel_cerceve.pdf (Erişim: 10.Nisan.2007) 351 “Bilgi Toplumuna Doğru”, Türkiye Bilişim Şurası Sonuç Raporu, 10-12 Mayıs 2002, s:212 167 gerçekleştirecektir.352 Görüldüğü üzere e-devlet için e-dönüşüm çalışmalarının gerçekleştirilmesinde kamuda bir bilgi yönetimi sisteminin kurulması kaçınılmazdır. Yukarıdaki açıklamalar ışığında, bilgi yönetimi ve e-devletin ortak yönleri olarak her ikisinin de müşteri/vatandaş odaklı olması, ağırlıklı olarak bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmaları ayrıca her ikisinde de kaynakların etkin ve verimli kullanılmasını sağladığı söylenebilir. Her iki sistemin yürütülmesi için bir bilgi kültürü ve kullanıcıların ise bilgisayar okur yazarı olmaları , örgüt yapısının bilginin akışını engellemeyecek yapıda olması ve işbirliğinin gerektiği açıktır. 2.5.5. Türkiye’de Parlamento Ülkemizde , 1876 Anayasasıyla “Meclis-i Umumi” adını alan iki meclisten oluşan bir parlamento Osmanlı Döneminde kurulmuştur. Cumhuriyet Döneminde 1921 Anayasasıyla tek meclis oluşturulmuş, 1961 Anayasasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olmak üzere iki birimden oluşturulmuştur. 353 1982 Anayasasıyla Senato kaldırılarak yine tek meclise dönülmüştür. Hükumet sistemi ne olursa olsun bütün temsili rejimlerde parlamentoların kanun yapma, hükumeti denetleme ve devlet bütçesini kabul etme gibi üç temel fonksiyonu vardır. Parlamenter bir rejim kuran T.C. Anayasası, Türkiye Büyük Millet Meclisine parlamentoların bu üç klasik yetkisini vermiştir. Bunlar dışında da Anayasamızın Türkiye Büyük Millet Meclisine vermiş olduğu görev ve yetkiler 352 “Bilgi Toplumuna Doğru”, Türkiye 2. Bilişim Şurası Sonuç Raporu, 10-11 Mayıs 2004, s:113-119 353 Özbudun E., “Türk Anayasa Hukuku”, Yetkin Yayınları, Ankara 2002, Gözden Geçirilmiş 7. Baskı, s:26-36 168 vardır. 354 Anayasamızın 87. maddesinde bu görev ve yetkiler şöyle düzenlenmiştir:355 ” Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş ilânına karar vermek; milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmektir.” 2.5.5.1. Türkiye Büyük Millet Meclisi Örgüt Yapısı ve Tarihçesi356 TBMM’nin Anayasamızın 87. maddesindeki görevlerini yapması için yasama destek örgütü olarak TBMM Genel Sekreterlik Teşkilatı kurulmuştur. Parlamentoların örgütlenmesi ve işleyişleri ile ilgili kurallar içtüzüklerle düzenlenmektedir. Anayasa, kanunlar, meclis kararları, yönetmelikler, görenekler, teamüller ve mahkeme kararları da parlamentoların iç kurallarının oluşumunda kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çerçevede, ilk Osmanlı parlamentosunun idari yapısına bakıldığında, her iki meclisin kendi nizamnamelerine dayalı bir yapı dikkat çekmektedir. Türk parlamento tarihinde, idari yapılanmaya ilişkin kuralları içeren ilk düzenleme 13 Mayıs 1877 tarihli Heyet-i Meb’usan Nizamname-i Dahilisi’ adlı düzenlemedir. Bu nizamnamede, Heyet-i Meb’usanın idari ve personel yapısı 354 Özbudun E., a.g.e s: 293 http://www.tbmm.gov.tr/Anayasa.htm (Erişim Tarihi: 15.11.2006) 356 TBMM Genel Sekreterliği Norm Kadro Yayımlanmamış Raporu, Gesnok, 2005 355 169 belirlenmiştir. 18 Eylül 1877 tarihinde de bu Nizamnameye paralel hükümler içeren Heyet-i Ayana ilişkin Heyet-i Ayan Nizamname-i Dahilisi çıkartılmıştır. Mayıs 1877 tarihli nizamname çeşitli tarihlerde değişikliğe uğradıktan sonra, 1916’da “Meclis-i Meb’usan İdare-i Dahiliye Nizamnamesi” olarak yeniden düzenlenmiştir. 23 Nisan 1920 tarihinde açılan TBMM, 26 Nisan 1920’de bazı değişikliklerle birlikte Heyet-i Meb’usanın 1916 tarihli nizamnamesinin sürdürülmesi kararını vermiştir. TBMM’nin bu ilk nizamnamesinde Meclis idari hizmetlerinin teşkilatlanması, bu teşkilatlanmada kapsamındaki organlar ve görevli personel ile bunların görev ve yetkileri düzenlenmektedir. TBMM, 2 Mayıs 1927’de kendi çalışma içtüzüğü olan “Türkiye Büyük Millet Meclisi Dahili Nizamnamesi” ni çıkartarak idari örgütlenme ilkelerini belirlemiştir. TBMM, idari yapılanmasına ilişkin kanun düzeyindeki ilk düzenlemeyi 14 Haziran 1934 tarih ve 2512 sayılı Büyük Millet Meclisi Memurlarının Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanunla yapmıştır. 13 Ocak 1939’da 3552 sayılı yasayla da Meclis Riyasetine bağlı Hususi Kalem Müdürlüğü kurulmuştur. 9 Ocak 1950 tarihinde ise, 5509 sayılı Büyük Millet Meclisi Memurları Teşkilatı Hakkında Kanun kabul edilmiştir. 27 Mayıs 1960 müdahalesi sonrası oluşturulan siyasal yapının bir gereği olarak 13 Aralık 1960 tarih ve 157 sayılı yasayla Kurucu Meclis kurulmuştur. Bu dönemde yasama görevini üstlenen Milli Birlik Komitesi, 5 Ocak 1961 tarihli 231 sayılı Kanunla 5509 sayılı Kanunda değişiklik yaparak meclis idari örgütlenmesinde kimi yeni düzenlemelere gitmiştir. 12 Eylül 1980 müdahalesinden sonra TBMM’nin yasama görev ve yetkisini Milli Güvenlik Konseyi kullanmaya başlamıştır. Milli Güvenlik Konseyi 29 Haziran 170 1981 tarihinde 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanunla Danışma Meclisi oluşturulmasını kabul etmiştir. Danışma Meclisi Bütçe Plan Komisyonunda 14 Haziran 1983 tarihinde bir alt komisyon kurularak TBMM Genel Sekreterliği Teşkilatına ilişkin çalışmalara başlanmış, bu çalışmalar sonucu oluşturulan kanun teklifi de gerekçeleriyle birlikte 12.10.1983 tarihinde Milli Güvenlik Konseyine gönderilmiştir. Danışma Meclisine gönderilen bu kanun teklifi 13 Ekim 1983 tarihinde yasalaşarak TBMM’nin bugünkü yapısını düzenleyen 2919 sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği Teşkilat Kanunu yürürlüğe girmiştir. TBMM Genel Sekreterliği, 29.11.2006 tarihinde 5559 sayılı yasa ile yapılan bazı düzenlemelerle 2919 sayılı TBMM Genel Sekreterliği Teşkilat Kanununa 357 göre görevini sürdürmektedir. Adı geçen bu kanununun 3. Maddesinde TBMM Genel Sekreterliğinin görevleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır. a) Anayasa ile Türkiye Büyük Millet Meclisine verilen yetki ve görevlerin ifasında; Başkanlık Divanına, komisyonlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine her türlü idari desteği sağlamak, b) Komisyonlarda görevli raportörler marifetiyle; kanun tasarı ve tekliflerini komisyonlara takdim etmek, komisyon raporlarını hazırlamak, talep halinde milletvekillerince verilen prensipler çerçevesinde kanun teklifi taslaklarını hazırlamak, c) Tutanak ve basım hizmetleri ile doküman ve bilgi sağlama hizmetlerini yapmak, 357 http://www.tbmm.gov.tr/genser/kanun5.html (Erişim Tarihi: 13.12.2006) 171 d) Türkiye Büyük Millet Meclisi tesislerini her an hizmete hazır bulundurmak ,bakım ve onarımlarını yapmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının vereceği genel direktifler çerçevesinde güvenlikle ilgili faaliyetleri düzenlemek ve koordine etmek, e) Milletvekillerinin ve Genel Sekreterlik teşkilatı kadrolarında görevli personelin; personel, sağlık ve sosyal hizmet faaliyetlerini düzenlemek ve yürütmek, f)Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve Sayıştay’ın bütçe ve mali işlemlerini düzenlemek ve yürütmek, g) Türkiye Büyük Millet Meclisinin evrak ve arşiv hizmetlerini yürütmek, h) Türkiye Büyük Millet Meclisinin basın ve halkla ilişkilerini düzenlemek ve yürütmek, i) Türkiye Büyük Millet Meclisi yönetiminde bulunan milli saray, köşk, kasır ve müştemilatının bakım, onarım ve muhafazası ile ilgili hizmetleri yapmak, j) Cumhurbaşkanının Anayasada belirtilen yasama ile ilgili olan görevlerinin yerine getirilmesinde Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ile koordinasyonda bulunmak, k) Verilecek diğer görev ve hizmetleri yapmak. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri; görevlerinin yürütülmesinden dolayı Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına karşı sorumludur. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreteri, Genel Sekreterlik Teşkilatının amiridir. Yetkilerinin bir kısmını yardımcılarına devredebilir. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterine yokluğunda uygun göreceği Genel Sekreter Yardımcısı vekalet eder. 172 2.6. TBMM GENEL SEKRETERLİĞİ BİLGİ FAALİYETLERİ TBMM Genel Sekreterliği’nin bilgi yönetimi ile ilişkisi iki açıdan incelenebilir. Birincisi 2919 sayılı kanunun 3. Maddesinde sayılan Genel Sekreterliğin görevleri çerçevesinde, diğeri yine aynı kanunun 2. Maddesinde belirtilen örgüt yapısı çerçevesinde incelenebilir. 2.6.1 Genel Sekreterliğin Görevleri Açısından TBMM Genel Sekreterliği’nin 2919 sayılı kanunun 3. maddesinde belirtilen görevlerine bakıldığında, a ve b bentlerinin TBMM’nin temel görevi olan yasama ve denetim faaliyetiyle doğrudan ilişkili olduğu görülür. Örtük bilginin ağırlıklı olarak kullanıldığı bu hizmetlerin büyük bir bölümü, açık bilgi haline getirilmiş veya getirilme çalışmaları sürmektedir. Örneğin ‘Mevzuat Bilgi Sistemi’ adıyla Bilgi İşlem Merkezi ve Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü ile ortak geliştirilen bir uygulama yazılımı ile bir kanun tasarısı veya teklifinin TBMM’ye girişinden yasalaşıncaya kadar geçirdiği tüm aşamalar izlenebilmektedir.358 TBMM Genel Sekreterliği’nin 2919 sayılı kanunun 3. maddesinde belirtilen görevlerine bakıldığında, bilgi kelimesini doğrudan kullanan iki bendin varlığı görülmektedir. Anılan maddenin c fıkrasında “..tutanak ve basım hizmetleri ile doküman ve bilgi sağlama hizmetlerini yapmak,” şeklinde, g fıkrasında ise “.. Türkiye Büyük Millet Meclisinin evrak ve arşiv hizmetlerini yürütmek” şeklinde görev tanımı yapılmaktadır. Özellikle TBMM de yasama ve denetim hizmetlerine yönelik bilginin üretilmesi, düzenlenmesi, erişilmesi, depolanması ve kullanılmasını bu iki fıkrada görmek 358 TBMM 22. Dönem 4. Yasama Yılı Bilgilendirme Toplantısı- TBMM Başkanlığı İletişim Ofisi,2006 173 mümkündür. Anayasa’nın359 97 ve İçtüzüğün360 33 ve 155 nci maddelerine göre gerek Genel Kurul’da gerek Başkanlık Divanı gerekse Komisyon çalışmalarında Tutanak Müdürlüğü stenografları tarafından toplantı esnasında söylenilen her kelime taslak metin haline getirilerek tutanak tutulmaktadır. Diğer bir deyişle söz yazıya dönüştürülmekte, düzenlenmekte ve kullanılmaktadır. Dolayısıyla burada bir bilgi yönetimi sürecinden bahsetmek mümkündür. Ayrıca,TBMM Genel Sekreterliğinin görevleri arasında g bendinde belirtilen “…. evrak ve arşiv hizmetlerini yürütmek” ise gerek bilginin depolanması gerek kurum hafızası oluşturulması anlamında bilgi yönetiminden bahsedilebilir. Yasama ve denetim alanında bilgi yönetimi süreci, TBMM Genel Sekreterliği’nin idari alandaki görevleri için de söz konusudur. Örneğin 2919 sayılı kanunun 3. maddesinin e ve f bentlerinde bu kapsamda görevler belirtilmiştir. 2.6.2 Genel Sekreterliğin Örgüt Yapısı361 Açısından Genel Sekreterliğin 2919 sayılı kanunun 3. maddesinde belirtilen görevleri, aynı yasanın 2. maddesinde belirtilen örgüt yapısıyla sağlamaktadır. Örneğin gerek yasama ve denetim gerek idari faaliyetlerde Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü tarafından ilgili “TBMM Kütüphane Yönetmeliği” 362 çerçevesinde gerekli bilgi ve doküman desteği sağlarken, Araştırma Müdürlüğü yine “ TBMM Araştırma Merkezi Yönetmeliği” 363 çerçevesinde bilgi sağlamak görevini yerine getirmektedir. 359 http://www.tbmm.gov.tr/Anayasa.htm http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm 361 Ek. TBMM Genel Sekreterlik Örgüt Şeması 362 http://www.tbmm.gov.tr/genser/m20.html 363 http://www.tbmm.gov.tr/genser/m35.html 360 174 TBMM Genel Sekreterlik Teşkilatının diğer birimlerinde olduğu gibi, adı geçen bu iki birimin bilgi ve belge sağlama hizmetleri bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak yapılırken teknolojik destek Bilgi İşlem Müdürlüğü tarafından sağlanmaktadır. TBMM Genel Sekreterliği’nin tutanak hizmetini yerine getirme görevi açısından bakıldığında bilginin kodlandığı yani ‘açık bilgi’ haline getirildiği ve bu açık bilginin ise arşivlenerek depolandığı ve kurum hafızasının oluşturulduğu söylenebilir. TBMM Genel Sekreterliği’nin örgüt yapısı için de yine bilgi ve sağlama hizmetini yerine getirme görevi açısından bakıldığında da yeni bilginin üretildiği, depolandığı ve kullanıldığı söylenebilir. Ancak,bilgi yönetimi açısından üzerinde durulması gereken nokta bilginin erişilebilir olmasından ziyade bu bilginin karar mekanizmasında kullanılması ve örgütteki ürün/hizmet veya iş süreçlerinde vücut bulmasıyla kurumun verimliliğine katkı sağlamasıdır. İleriki bölümde inceleneceği gibi TBMM Genel Sekreterliği’nin gerek örgüt yapısı, gerek kurum kültürü, kısmen de bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı başarılı bir bilgi yönetimi uygulaması için çözülmesi gereken ana sorunlar olarak durmaktadır. 175 2.6.3 TBMM Genel Sekreterliği’nin Bilgi Faaliyeti Alanında Kısa Tarihçesi Aşağıda, TBMM Genel Sekreterliği’nin bu konudaki tarihçesine yukarıda belirtilen görevleri yerine getiren birimler açısından bakılacaktır. 2.6.3.1 Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü ilk kez 10 Mart 1916’da Kanunlar Kalemi Müdürlüğü adıyla Meclis-i Mebusan Başkatibine bağlı olarak kurulmuştur. Söz konusu Müdürlük bünyesinde Encümenler Mümeyyizliği, Genel Kurul Mümeyyizliği ile Merkez İşleri Mümeyyizliği yer almaktadır. Müdürlük, 1934’te Umumi Katip’e, 1950 yılında da Genel Katipliğe bağlı olarak çalışmıştır. Kanunlar Müdürlüğü 1960 yılında gerçekleşen yeniden yapılanmada T.C. Milli Birlik Komitesine doğrudan bağlı olarak çalışmıştır. 1961’den itibaren Umumi Katibe bağlı Temsilciler Meclisi Umumi Katipliği bünyesinde yer alan Kanunlar Müdürlüğü, aynı dönemde, Cumhuriyet Senatosunda da Genel Sekreterliğe bağlı Kanunlar Müdürlüğü adıyla kurulmuştur. Müdürlük, Danışma Meclisi döneminde işlevlerini Genel Sekreterliğe bağlı olarak yürütmüştür. 2919 sayılı yasayla Genel Sekreterliğe bağlı Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığının oluşturulmasından sonra, bu başkanlık altında, Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü yeniden yapılandırılmıştır. Müdürlüğün hizmet alanı kimi zaman daralmışsa da, kuruluşundan bu yana yasama tekniği açısından verdiği destek görevi değişmemiştir. Halen aynı adla görevlerini sürdürmekte olan Müdürlük, müdür yönetiminde 4 müdür yardımcısına bağlı komisyonlar, denetim, araştırma-inceleme ile kanunlar ve sicil alt birimlerinden oluşmaktadır. 176 Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü’nün Temel İşlevi ve Görevleri Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü, TBMM üyelerine yasama ve denetim çalışmalarında teknik destek sağlamak temel işlevini yerine getirmek üzere kurulmuştur. Bu temel işlev bağlamında, Müdürlükçe yürütülen başlıca görevlerden bazıları şunlardır: 1)Meclis Başkanlığına ulaşan kanun tasarı ve tekliflerinin Anayasa, İçtüzük ve genel hukuk kuralları; dil, terim, kavram, biçim, kanun tekniği ve sistematiği yönünden incelenmesi ve konu ili ilgili görüş ve önerilerin sunulması, 2)Milletvekillerinin istemleri doğrultusunda kanun teklifi ve önerge taslağı hazırlanması, istenilen konularda araştırma yapılarak bilgi notları sunulması, 3)Kanun tasarı ve tekliflerinin havale edileceği komisyonların belirlenmesine görüş oluşturulması, 4)Komisyon raporlarının (sıra sayısı) basımı için incelenmesi, bunların Genel Kurula hazır hale getirilmesi, 5)Tasarı, teklif ve tezkerelerin Genel Kurulda istendiğinde Komisyona doküman sağlanması ve görüşülmesi sırasında, yasama tekniği yönden danışmanlık hizmeti verilmesi ve yapılan değişikliklerin esas metne işlenmesi, 6)Soru, Meclis araştırması, Meclis soruşturması, genel görüşme ve gensoru önergelerinin Anayasaya ve TBMM İçtüzüğüne uygunluğunun incelenmesi, önergelerin özetlerinin hazırlanması, bu önergelerle ilgili her türlü yazışmaların yapılması ve izlenmesi. Aşağıdaki tabloda 2003-2006 yılları arasında Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü tarafından yapılan bazı işlemlere ait sayılar verilmiştir. Bu sayılar yasama yılını kapsamaktadır. İçtüzüğün 1. maddesinde yasama yılı , 1 Ekimde başlayıp 30 177 Eylül’de biten yıl olarak belirtilmiştir. Ayrıca İçtüzüğün 5. maddesinde TBMM’nin 1 Temmuz’unda tatile gireceği ve bir yasama yılı içinde toplam 3 ay tatil yapacağı belirtilmiştir. Bu durumda yasama yılı, aksi bir durum söz konusu olmadıkça o yılın 1 Ekim’in başlayıp takip eden yılın 1 Temmuz’unda sona ermektedir. Tablo 4- 2003-2006 yıllarında Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğünce Gerçekleştirilen Başlıca İşler (Kaynak: TBMM Yasama-Denetim ve Yönetim Faaliyetleri,2003-2006,TBMM Basımevi ve http://www.tbmm.gov.tr den uyarlanmıştır) Sıra No Yapılan İşler / Etkinlikler 2003 2004 2005 2006 1 Genel Kurul birleşimleri 232 117 126 123 2 Kanun tasarısı 294 241 215 143 3 Kanun teklifi 176 138 266 287 4 Meclis kararı 67 33 5 Yazılı soru önergesi 2.544 2.483 4.249 10.085 6 Sözlü soru önergesi 1.098 555 299 902 7 Sıra sayısı Raporu) 609 246 250 204 (Komisyon Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı üzere ağırlıklı olarak yapma-bilgisinin (knowhow) ve süreç bilgisinin kullanıldığı açıktır. 2.6.3.2. Kütüphane Dokümantasyon Tercüme Müdürlüğü364 TBMM’nin açılışından çok kısa bir süre sonra, 28 Eylül 1920 tarihinde verilen bir önergeyle TBMM Kütüphanesi kurulmuştur. 1926 yılında çıkarılan TBMM Kütüphane Talimatnamesiyle de yönetimi Kütüphane Encümenine bağlı Kütüphane Memuriyetine bırakılmıştır. 1927 tarihli nizamname ile memuriyet, Kütüphane Müdüriyetine dönüştürülmüştür. 1950 yılında yürürlüğe konulan 5509 sayılı yasayla birim adı Kitaplık Müdürlüğü olarak değiştirilmiştir. 364 TBMM Genel Sekreterliği Norm Kadro Yayımlanmamış Raporu, Gesnok, 2005, s:99-100 178 2919 sayılı yasanın yürürlük kazanmasıyla birlikte, tercüme görevleri de buraya verilerek birim adı, Kütüphane-Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğüne dönüştürülmüştür. Halen aynı adla görevlerini sürdürmekte olan Müdürlük, müdür yönetiminde 2 müdür yardımcısı ve onlara bağlı olarak hizmet sunmakta olan okuyucu hizmetleri, mikrofilm, ödünç verme, idari büro, depo ve ayniyat, katalog-tasnif, sağlama-süreli yayınlar, dergi-tutanak-gazete dokümantasyon ve kütüphane alt birimlerinden oluşmaktadır. Kütüphane alt birimi şefin, diğer alt birimler de uzmanların yönetiminde çalışmaktadırlar. Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü’nün Temel İşlevi ve Görevleri Kütüphane-Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü milletvekillerinin yasama, denetim ve temsil görevlerini yerine getirmeleri sürecinde gereksinim duyabilecekleri belge ve bilgi kaynaklarının sağlanması, organize edilmesi ve etkin biçimde hizmete sunulması temel işlevini gerçekleştirmek amacıyla kurulmuştur. Bu temel işlev bağlamında Müdürlükçe yürütülmekte olan başlıca görevler şunlardır: 1)Koleksiyona alınması gereken yayınların (süreli yayınlar dahil) saptanması ve sağlanmasıyla ilgili işlemlerin yürütülmesi, demirbaş kayıtlarının tutulması, hizmete sunulması ve katalogların hazırlanması, 2)Kütüphane standartlara dokümanlarına göre hazırlanıp ilişkin bibliyografik bilgisayar ortamına kayıtların aktarılması uluslararası ve içerik analizlerinin yapılarak sınıflandırılması, 179 3)Okuyuculara, bibliyografik tarama, mevzuat ve tutanakların taranması ve veri tabanlarının hizmete sunulması gibi, bilgi kaynaklarının kullanımı konusunda rehberlik yapılması, 4)Arap alfabesiyle yazılmış kitap ve dergiler ile yazma ve nadir eserler ve gazetelerin mikrofilme alınması; hizmete sunulması; baskı işlemlerinin ve mikrofilm katalogunun hazırlanması, 5)Ülke genelinde dağıtılan tüm günlük Türkçe gazetelerin indeks, imaj ve metin halinde elektronik ortamda kaydedilmesi, 6)Seçilmiş dergilerdeki bilimsel yazı ve makaleleri içerecek şekilde bibliyografik referanslardan oluşan veri tabanı hazırlanması, 7)Çeşitli konulara ilişkin verilerin derlenerek bilgisayar ortamına aktarılması, 8)Milletvekillerine yasama, denetim ve temsil çalışmalarında gereksinim duyacakları, objektif, güvenilir ve özlü bilgileri kapsayacak biçimde araştırma raporları hazırlanmasıdır. (Bu görev 26.11.2006 tarihinden itibaren yeni kurulan Araştırma Müdürlüğü tarafından yapılmaya başlanmıştır.) Tablo 5- 2003 yılında Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğünce Gerçekleştirilen Çeşitli İş ve Etkinlikler Sıra No Yapılan İşler / Etkinlikler 2004 2005 2006 1 Yararlanan Milletvekili 7.175 6.540 4.748 2 Yararlanan Eski Milletvekili 1.185 1.392 1.605 3 Yararlanan Personel 1.625 5.934 11.058 5 Yararlanan Araştırmacı 1.010 1.243 2.261 6 İzlenen süreli yayın (dergi ve gazete) 1.002 1.020 1.042 8 Ödünç verilen eserler 9.783 5.204 4.069 9 İncelenen Kitap (cilt) 30.639 31.934 33.403 10 İncelenen Süreli Yayın 7.520 2.509 2.150 11 Baskısı Yapılan Mikrofilm 32.854 5.829 340.000 12 Çekilen Fotokopi 418.641 262.665 139.435 180 Bu tablodan anlaşılacağı üzere kurumun bilgi ve belge üretimine katkı sağlayan bu birimde veri depolama ve erişim amaçlı bilgi ve iletişim teknolojileri oldukça yoğun kullanılmaktadır. Elektronik kütüphaneciliğe doğru giden bir süreçten bahsetmek mümkündür. 365 Örneğin kütüphanede bulunan eserlerin, günlük gazete küpürlerinin, süreli yayınların bilgisayar ortamına atılması bu sürecin bir parçasıdır. 2004 yılında Bilgi İşlem Merkezi desteği ile başlatılan sayısal kütüphane projesi kapsamında TBMM’nin kuruluşundan günümüze kadar tüm Genel Kurul tutanakları, ilk gazetemiz Takvim-i Vekai ile başlayan ve nadide süreli yayınlar koleksiyonu sayısal ortama alınarak kullanıcıların hizmetine sunulmuştur. Yukarıdaki tabloda kullanıcı sayısında her yıl artış olduğu ve çekilen fotokopi sayısında azalma gözlemlenmektedir. Bunun nedeni kütüphanedeki belgelerin sayısal ortama atılmasıdır. 366 Örneğin 2006 yılında 1.250 cilt kitap, 430.000 sayfa dergi makalesi, 575.000 sayfa gazete sayısal ortama atılmıştır. Kullanıcılar bilgisayar ortamında bu bilgi ve belgelere ulaşmaktadırlar. 2.6.3.3. Araştırma Müdürlüğü 2919 sayılı TBMM Genel Sekreterliği Teşkilatı Kanunu , 29.11.2006 tarihinde 5559 sayılı yasa ile yapılan ilave sonucu bu birim Kanunlar ve Kararlar Daire Başkanlığı’na bağlı olarak kurulmuştur. Bu birimin görevini daha önceleri Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü sürdürmüştür. 365 TBMM 22. Dönem 4. Yasama Yılı Bilgilendirme Toplantısı- TBMM Başkanlığı İletişim Ofisi,2006 366 TBMM 22. Dönem 4. Yasama Yılı Bilgilendirme Toplantısı- TBMM Başkanlığı İletişim Ofisi,2006,s.36 181 Araştırma Merkezinin Temel İşlevi ve Görevleri Araştırma Merkezinin temel işlevi, milletvekillerinin yasama ve karar alma, hükümetin denetimi, siyasî diyalog ve hükümete tavsiyelerde bulunma, kamuoyunu bilgilendirme, parlamentoyu ulusal ve uluslararası alanlarda temsil etme çalışmalarında ihtiyaç duydukları bilgileri tarafsız olarak, tam ve zamanında sağlamaktır. Bu temel işlev bağlamında, Müdürlükçe yerine getirilmekte olan başlıca görevler : a) Parlamento gündemini izleyerek gündemdeki konulara ilişkin bilgi ve belge derlemek, b) Milletvekillerinin analiz edilmiş bilgi ihtiyaçlarını karşılamak, c) Ulusal ve uluslararası alanda güncel gelişmeleri, konferans ve seminerleri izlemek, ç) Çalışma konularıyla ilgili başvuru kitaplığını oluşturmak amacıyla basılı ve dijital bilgi kaynaklarını izlemek, d) Üniversiteler, resmi kurumlar, uzman kişiler, sivil toplum kuruluşları gibi kurum dışı kaynaklardan enformasyon desteği sağlamak için etkin bir işbirliği ağı kurmak, e) ECPRD (Avrupa Parlamento Araştırma ve Dokümantasyon Merkezi), IFLA (Uluslararası Kütüphaneler Birliği) Parlamento Bölümü ile APLAP (Asya-Pasifik Ülkeleri Parlamento Kütüphaneleri Birliği), IPU (Parlamentolar Arası Birlik) gibi uluslararası kuruluşlarla görev alanına giren konularda etkin işbirliğini sürdürmek ve faaliyetlerine katılmak. 182 2.6.3.4. Tutanak Müdürlüğü Tutanak hizmetleri, TBMM’nin açılışından itibaren verilmeye başlanmıştır. Birim ilk kez 25 Nisan 1929 tarih ve 1452 sayılı Devlet Memurları Maşatının Tevhit ve Teadülüne Dair Kanunla Katibi Umumiye bağlı Zabıt Kalemi adıyla oluşturulmuştur. Adı ve statüsü, 3656 ve 4448 sayılı yasalarda da aynı şekilde korunmuştur. 5509 sayılı yasada ise, Genel Katiplik’e bağlı Tutanak Müdürlüğü adıyla, müdürlük biçiminde örgütlenmiştir. Birim, 2919 sayılı yasanın yürürlüğe girmesiyle birlikte, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Başkanlığına bağlı olarak aynı adla yeniden konumlandırılmıştır. Halen bu adla görevlerini sürdürmekte olan Müdürlüğün yönetim kadrosu; bir müdür yönetiminde 3 müdür yardımcısı ile büro şefinden oluşmaktadır. 1996 yılından günümüze bilgisayar ortamında bulunan tutanaklara ve özetlerine TBMM’nin resmi web sitesinden erişilmektedir. Tutanak Müdürlüğü’nün Temel İşlevi ve Görevleri Tutanak Müdürlüğü, yasama hizmetlerine ilişkin tutanakların kaydedilmesi; tutanak özetlerinin düzenlenmesi ve Tutanak Dergisinin baskıya hazırlanması temel işlevini yerine getirmek amacıyla kurulmuştur. Bu temel işlev bağlamında, Müdürlükçe yerine getirilmekte olan başlıca görevler şunlardır: 1)Genel Kurul tutanaklarının tutulması ve tutanak özetlerinin ve açık oy tablolarının hazırlanması, 2)Tutanak Dergisinin baskıya hazırlanması, 183 3)Daimi ve Geçici Komisyonların,TBMM Başkanlık Divanı, Kültür Sanat ve Yayın Kurulu ile TBMM TV Yayın Danışma Kurulunun tutanak hizmetlerinin sağlanması, 4)Anayasa Mahkemesinde açılan iptal davalarında ve Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan sıfatıyla yaptığı duruşmalarda tutanak hizmetlerinin sağlanması, Tablo.6- Tutanak Müdürlüğünce Genel Kurul,Komisyon ve Başkanlık Divanında Tutulan Tutanak Sayıları (sayfa) Sıra Yapılan İşler / Etkinlikler No 2003 2004 2005 2006 1 Genel Kurul toplantılarında yazılan tutanaklar 29.105 27.941 33.065 33.916 2 Daimi ve geçici komisyonlarda yazılan tutanaklar 9.231 12.523 14.598 13.788 3 Başkanlık Divanı toplantılarında yazılan tutanaklar 267 288 188 148 2006 yılında diğer tutanaklarla birlikte 50.000 sayfaya yakın tutanağın üretildiği, depolandığı, erişildiği ve kullanıldığı düşünüldüğünde kurum hafızası olarak oldukça fazla verinin depolandığını söyleyebiliriz. Doğal olarak her yıl biriken bu kadar fazla verinin bilgi ve iletişim teknolojileri olmaksızın işlenmesi, depolanması ve kullanıcının hizmetine sunulması mümkün değildir. Kurum dışından İnternet aracılığıyla TBMM web sitesine erişim 3 milyona yaklaşmıştır.367 367 TBMM 22. Dönem 4. Yasama Yasama-Denetimm ve Yönetim Faaliyetleri- TBMM Basımevi,2006 184 2.6.3.5 Bilgi İşlem Müdürlüğü 2919 sayılı TBMM Genel Sekreterliği Teşkilatı Kanunu , 29.11.2006 tarihinde 5559 sayılı yasa ile yapılan ilave sonucu bu birim Teknik İşler Daire Başkanlığına bağlı olarak kurulmuştur. Bu yasa değişikliğine kadar, Mart 1993 yılında TBMM Başkanı onayı ile doğrudan TBMM Genel Sekreterliğine bağlı “Bilgi İşlem Merkezi Birim Amirliği” olarak hizmet vermiştir. Bilgi İşlem Merkezinin Temel İşlevi ve Görevleri Bilgi İşlem Merkezi, TBMM’nin bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak daha etkin ve verimli biçimde çalışmasını sağlamak temel işlevini yerine getirmek amacıyla kurulmuştur. Bu temel işlev bağlamında Birimce yürütülmekte olan başlıca görevler şunlardır: 1)Milletvekillerinin yasama faaliyetleri ile TBMM yönetsel birimlerinin görevlerinin etkin ve verimli bir biçimde gerçekleştirebilmesi için gerekli donanım ve yazılımın sağlanması, 2)TBMM’nin gerek yabancı parlamentolar, gerekse kamu kurum ve kuruluşlarıyla bilgisayar ortamında iletişim kurabilmesi için gereksinim duyulan donanım ve yazılımın sağlanması, 3)Tüm birimlerin bilgi ve bilgi teknolojileri gereksinmelerinin karşılanmasında teknik danışmanlık hizmeti verilmesi ve teknik destek sağlanması, 4)Kurumun sistem güvenliği ve bilgi güvenliği konularında politikalar geliştirilmesi ve uygulanması, 5)TBMM çalışmalarının internet üzerinden kamuoyuna etkin biçimde aktarılabilmesi amacıyla ilgili birimlerle eşgüdüm sağlanması; bu konuda yazılım ve donanımın gereksinmelerinin karşılanmasıdır. 185 Kurumda kullanılan tüm uygulama yazılımları (Say2000 dışında) ve web tasarımı ve içeriği bu birim tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu durumda birimin, kurumun iş süreçleri ve bu süreçlerin bilgisayar ortamına aktaracak yapma-bilgisine (know-how) sahip olduğu söylenebilir. 2.6.4 TBMM Genel Sekreterliği Bilgi Faaliyetleri Altyapısı TBMM Genel Sekreterliği bilgi yönetimi alt yapısını incelenirken aslında bilgi yönetimini mümkün kılan temel faktörler olarak; örgütün yapısı, zihinsel sermayesi, kurum kültürü ve teknolojik altyapısı (bilgi ve iletişim teknolojisi) ele alınacaktır. 2.6.4.1 Örgüt Yapısı TBMM Genel Sekreterliği Teşkilatı 2919 sayılı yasaya 29.11.2006 tarihinde 5559 sayılı yasa ile yapılan değişiklikle son hali verilmiştir. Bu yapıya 368 bakıldığında işlevlere göre sıradüzen bir yapının olduğu anlaşılmaktadır. Emir komuta zincirinin hakim olduğu bu yapının bilgi yönetimi açısından çok uygun olmadığı “Bilgi Yönetimini Etkileyen Unsurlar” bölümünde ifade edilmiş, bilgi yönetiminin en önemli unsuru olan bilginin yaratılması ve aktarılmasına bu tür yapıların engel olduğu belirtilmişti. Ancak TBMM’nin diğer kamu kurumlarında olmayan bazı özelliklerinin bu tür örgüt yapısının oluşturduğu olumsuzlukları bertaraf edecek şekilde olduğu söylenebilir. Şöyle ki; 1- TBMM, Anayasamızın 7. maddesinde belirtilen yasama yetkisini Türk Milleti adına kullanan tek kurumdur. 368 Ek- TBMM Genel Sekreterlik Teşkilat Şeması 186 2- TBMM’de tüm idari düzenlemeler ve diğer işler, Anayasanın 94. ve İçtüzüğün 13. maddesinde yer alan Başkanlık Divanı tarafından yapılır. Diğer bir deyişle, Başkanlık Divanı Bakanlar Kurulu yetkisine sahip bir yetki kullanır. 3- İçtüzüğün 14. maddesine göre TBMM Başkanı, Başkanlık Divanının başkanıdır. TBMM Genel Sekreteri doğrudan TBMM Başkanına bağlıdır. 4- TBMM’nin Milli Saraylar Daire Başkanlığı hariç tüm idari birimlerini aynı yerleşkededir. 5- TBMM , her an kamuoyu gözü önünde olan bir kurumdur. Yukarıdaki özellikleri bakımından TBMM’de özellikle bütçenin kullanılmasında diğer kamu kurumlarına göre daha esneklik sağlamakta, kurum çalışanlarının özlük haklarının düzenlemesini Başkanlık Divanı ile yapılabilmektedir. Ayrıca kurumun her an kamuoyunun gözü önünde olması her türlü faaliyetini şeffaf bir şekilde yürütmesi anlamındadır. Bu şeffaflığı Kurum faaliyetlerini görsel ve yazılı basında kamuoyuna duyurarak yapmakta ve ulusal televizyon kanalından gerek Genel Kurul çalışmaları gerek resmi web sitesinden canlı yayınlamak suretiyle gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla gerek iş ilişkileri gerek karar süreci açısından kurumda katı bir sıradüzen yapının tüm unsurlarının geçerli olduğu söylenemez. Bu çalışma kapsamında yapılan anket 369 bu görüşü destekler niteliktedir. Yapılan ankette 370 elde edilen değerler aşağıdaki tablolarda özetlenmiştir.TBMM Genel Sekreterliği’nin mevcut örgüt yapısı, merkezileşme (MRK1- MRK4) ve resmileşme (RSM1-RSM4) adıyla iki ana değişken ile 369 Yıldırım A.,Şimşek H.,“Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri”, Seçkin Yayınevi, Ankara,1999 370 Ek-4 TBMM Genel Sekreterliği Bilgi Yönetimi Yeteneği Anketi 187 incelenmektedir. Bu inceleme, Likert ölçeğinde371 1-5 sayıları ile gösterilen ve beş kategoriye göre yapılan ankette 1 en olumsuzu, 5 en olumluyu ifade edecek şekilde düzenlenmiştir. Dolayısıyla aşağıdaki tabloda, 1-2 ile gösterilen sütunda cevaplayıcının o soruda ifade edilen görüşe katılmadığının yüzdesi, 4-5 ile gösterilen sütunda ise katıldığının yüzdesi gösterilmiştir. Anket 110 kişilik yönetici grubu, 162 kişilik memur grubu olmak üzere 272 kişiye uygulanmıştır. a) Kurumun Ademi Merkezi Yapısı Değişkenine Göre Mevcut Durumu MRK1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) MRK2 4-5 1-2 MRK3 4-5 1-2 MRK4 4-5 1-2 4-5 50.0 35.4 20.0 45.4 42.7 32.8 60.0 24.5 56.2 24.1 32.7 39.5 55.6 21.0 71.6 17.2 53.7 28.7 27.6 41.9 50.4 25.8 66.9 20.2 Tablo 7 Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 1 N=272 Ortalama(µ) Standart Sapma( σ) Değişim Katsayısı (%) 372 MRK1 MRK2 MRK3 MRK4 2.71 3.15 2.67 2.33 1.06 0.95 1.06 1.09 39.1 30.1 39.7 46.8 Tablo 8- Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 2 Tablo 7 ye göre;yönetici grubun (müdür, müdür yardımcısı, şef) %50 si kurumun örgüt yapısının birimler arasında bilgi paylaşımını engeller yapıda olmadığı (MRK1) fikrindeyken %35.4 ü bu fikre katılmamaktadır. Aynı grubun %20 si örgüt yapısının yeni bilgi yaratımını kolaylaştırdığı fikrine (MRK2) 371 Moser C.A.,Kalton G., “Survey Methods in Social Investigation”, Heinemann Educational Books, London,1979, Second Edition, p:361-366 372 Değişim Katsayısı = (σ / µ) x 100 , Ö.Serper, “Uygulamalı İstatistik 1” Ezgi Kitabevi,Bursa,2000, s:142 188 katılmazken, %45.4 ü bu fikre katılmaktadır. Memur grubunun da MRK1 ve MRK2 sorularına verdiği cevapla yönetici grubuyla paralel düşündüğünü göstermektedir.Her iki soruda kararsızlar dikkate alınmadığında TBMM de örgüt yapısının sıradüzen görüntüsüne rağmen yönetici grubunun bu yapının gereklerinin (bilgi yönetimi açısından) tam olarak uygulanmadığı görüşünde olduğu söylenebilir. Yönetici grubu kurumun örgüt yapısının ademi merkezi yapıda olmadığı fikrindedirler. Zira kurum çalışanlarının işlerinde kendi başlarına karar vermelerinin teşvik edilmediği(MRK3) fikrine katılanların oranı %42.7 iken, teşvik edildiği fikrine katılanların oranı %32.8 dir. Aynı şekilde, kurum çalışanlarının amirden onay almaksızın iş yapamadıkları (MRK4) fikrine katılanların oranı %60 iken, kendi başlarına iş yapabildikleri fikrine katılanların oranı %24.5 tir. Memur grubu da MRK3 ve MRK4 değişkeni için yönetici grubuyla aynı fikirde olduğu görülmektedir. Tablo 8 e göre ise MRK4 değişimi en yüksek (%46.8) anket sorusu olurken, MRK2 değişkenliği en düşük anket sorusu olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle, 272 kişiden oluşan bir grubun bu anketin MRK2 kodlu sorusunda (kurumun örgüt yapısının yeni bilgi yaratımını kolaylaştıran yapıda olduğu) ifade edilen fikir için daha fazla fikir birliği içinde oldukları söylenebilir. b) Kurumun Resmileşme Değişkenine Göre Mevcut Durumu RSM1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) RSM2 4-5 1-2 RSM3 4-5 1-2 RSM4 4-5 1-2 4-5 64.5 22.7 30.0 53.6 36.4 51.8 49.1 31.8 55.6 22.9 30.9 57.4 27.8 55.5 42.6 38.9 59.2 22.8 30.5 55.9 31.3 54.1 45.2 36.1 Tablo 9- Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 3 189 N=272 RSM1 RSM2 RSM3 RSM4 Ortalama (µ) 2.55 3.29 3.24 2.86 Standart Sapma ( σ) 1.00 1.10 1.12 1.11 Değişim Katsayısı (%) 39.2 33.4 34.6 38.8 Tablo 10- Anketin Örgüt Yapısına Göre Değerlendirilmesi- 4 Tablo 9 a göre yönetici grubu %64.5, memur grubu %55.6 gibi oldukça yüksek bir oranda RSM1 anket sorusunda (kurumumuzda görüşmeler resmi toplantılar dışında yapılmaz) ifade edilen fikre katılmadıklarını ifade ederken, iki grubun da bu fikre katılma oranı hemen hemen aynı olup sırasıyla %22.7 ve %22.9 dur. Diğer bir ifadeyle kurumda yüz yüze gayri resmi görüşmelerin de yapıldığı ve bu durumun ise kurumda bilgi paylaşımı açısından olumlu olduğu söylenebilir. RSM2 anket sorusundaki ifadeye (kurumumuzda resmi iş süreçleri dışında işler de vardır) katılmama oranı hem yönetici hem de memur grubu için hemen hemen aynı olup %30 , bu ifadeye katılmama oranı ise yönetici grupta %53.6 iken memur grubunda %57.4 tür. Diğer bir deyişle, kurumda resmi iş süreçleri dışında işlerin olduğu ve bunun MRK3 anket sorusuyla (kurum çalışanların işlerinde kendi başlarına karar vermeleri teşvik edilir) örtüştüğü söylenebilir. RSM3 anket sorusundaki ifadeye (kurumumuzda tüm kurallar ve süreçler yazılı olarak vardır) katılmama oranı yönetici grupta %36.4, memur grubunda ise %27 iken bu ifadeye katılma oranı yönetici grupta %51.8, memur grubunda %55.5 tir. Diğer bir deyişle hem yönetici grup hem de memur grubu kurumda tüm kural ve süreçlerin yazılı olarak varlığı fikrinde birleşmektedir. Doğal olarak TBMM Genel Sekreterliği gerek kuruluş yasası gerek yönetmelikleriyle ve gerekse genelgelerle kural ve süreçlerini yazılı olarak bulundurmak durumundadır. 190 RSM4 anket sorusundaki ifadeye (bazı durumlarda çalışanların resmi kuralları göz ardı edip gayri resmi uzlaşma ile sorunları çözmesi) katılmama oranı yönetici grupta %49.1, memur grubunda ise % 42.6 iken bu ifadeye katılma oranı yönetici grupta % 31.8, memur grubunda ise %38.9 dur. Bu durumda kurumda çalışanların bazı durumlarda resmi kuralları göz ardı ederek gayri resmi uzlaşma yoluyla sorunları çözemediği söylenebilir. Tablo 10 da bu değişkenler grubunda değişikliği en fazla gösteren değişkenin %39.2 ile RSM1, en az değişiklik gösteren değişkenin ise RSM2 olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle 272 kişiden oluşan bu grubun RSM2 kodlu anket sorusunda (kurumda resmi iş süreçleri dışında işlerin de varlığı) ifade edilen fikir için daha fazla fikir birliği içinde oldukları söylenebilir. Yukarıdaki çözümlemeye göre, TBMM Genel Sekreterliği idari yapısının çok katı bir sıradüzen olduğu söylenemez. Ancak sorulara verilen cevapların değişim katsayılarına bakıldığında bu hususta çalışanların fikir birliği içinde oldukları da söylenemez. 2.6.4.2 İnsan Kaynakları/Zihinsel Sermaye Örgütlerin insan kaynakları bilgi yönetimi açısından da en önemli kaynaktır. Bilgiyi üreten, yeni bilgi üretimi için kullanan kurumun insan kaynağıdır. Bu itibarla örgütte çalışan insan sayısı örgütün yapısı, büyüklüğü ve işlevi hakkında da bilgi verir. TBMM Genel Sekreterliğine bağlı birimler ve çalışan sayıları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. 191 Statü Merkez Kadrolu Sözleşmeli Geçici Görevli Toplam 2004 2005 7/6/2006 2.081 59 1.086 3.226 2.039 67 1.060 3.166 2.000 77 1.091 3.168 924 962 944 Milli Saraylar 121 119 116 Yıldız Çini ve Porselen Sanayii 46 44 43 Hereke Halı İpekli Dokuma Fab. GENEL TOPLAM 4.317 4.291 4.271 Tablo 11- TBMM Genel Sekreterliği Personel Dağılımı (Kaynak: 2004-2006 TBMM Yasama Denetim ve Yönetim Faaliyetleri Yayınlarından derlenmiştir.) Tablodan anlaşılacağı üzere kurumun personeli değişik statülerde istihdam edilmekte ve kurumun ana hizmeti (yasama ve denetim faaliyeti) ile doğrudan ilgili olmayan birimleri bünyesinde barındırmaktadır. Bu tabloya göre, yasama ve denetim faaliyeti için mevcut 550 milletvekilinin her birine 8 çalışan düşmektedir. Bu sayı Avrupa Birliği Parlamentolarının çoğunda 2-4 tür. Diğer bir deyişle kurumda Avrupa Birliği Parlamentolarında çalışandan hemen hemen 2 kat fazla istihdam söz konusudur. Bu durumun kurumun verimliliğini olumsuz etkileyeceği söylenebilir. Çalışmamız açısından, kurumun insan kaynakları durumunu yukarıdaki tabloda “kadrolu” statü ile çalışanların yansıttığı söylenebilir. Zira kadrolu sayısı teşkilatın kuruluş yasasıyla belirlenmiştir. Mevcut milletvekili başına düşen çalışan sayısı olarak “merkezde çalışan kadrolu” statü ele alınırsa Avrupa Birliği Parlamentolarındaki sayıya ulaşıldığı görülür. Zihinsel sermaye kavramının ele alındığı bölümde , enformasyon ve bilgiyle ilgili olan zihinsel sermayenin insan sermayesi (çalışanların yetenek ve ustalığı,yapma-bilgisi,yaratıcılığı, eğitimi gibi), yapısal sermaye (telif hakkı, ticari markalar, iş süreçleri, örgüt veritabanı, örgütün ruhu gibi) ve ilişki sermayesi 192 (damga, stratejik ortaklıklar, müşteriler, lisanslar, anlaşmalar, dağıtım kanalları gibi) şeklinde üç ana bileşeni olduğu belirtilmişti. İnsan sermayesi,çalışanların yetenek ve ustalığını yanında eğitimini de kapsamaktadır. Bu itibarla eğitim bir örgütte oldukça önem kazanmaktadır. Çalışanların yetenek ve ustalığını artırmanın bir yolu olan eğitimin içeriği, süresi gibi unsurlar ise kurumun eğitim gereksiniminin belirlenmesiyle ortaya çıkar. Bilgi yönetimi açısından bakıldığında ise eğitim gereksiniminin geleneksel çalışanlara göre daha farklı olması gerektiği açıktır. Zira bilgi işçisinin (çalışanının) eğitimi söz konusudur. 2004-2005-2006 yıllarında TBMM Genel Sekreterliği bünyesinde yapılan eğitimler 373 genel olarak ,yangın söndürme eğitimi, uygulamaya konulan bazı bilgisayar programlarının uygulama eğitimi gibi dar kapsamlı eğitimlerdir. Bununla beraber temel bilgisayar kullanma eğitimleri de verilmektedir. Örneğin 2004 yılında 9 ay da 224 kişi temel bilgisayar eğitimi almış bu sayı 2005 yılında 11 ay da 460 kişiye çıkmış 2006 yılında ise 125 kişi bu eğitimi almıştır. Bu verilerden hareketle kurumun eğitim faaliyetlerinin çalışan sayısı ve yapılan iş dikkate alındığında dar kapsamda olduğu ve kişisel gelişime yönelik eğitimlerin ise bulunmadığı ve eğitim için teknolojinin kullanılmadığı göze çarpmaktadır. Kurumun mevcut zihinsel sermayesi ve özelliklede insan sermayesi durumu T-tipi beceri değişkeni ve eğitimi de içeren öğrenme değişkeni ile birlikte ele alınacaktır. 373 2004-2006 TBMM Yasama Denetim ve Yönetim Faaliyetleri Yayınları , İletişim Ofisi 193 a) Kurumun T-Tipi Beceri Değişkenine Göre Mevcut Durumu TTB1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) TTB2 4-5 1-2 TTB3 4-5 1-2 TTB4 4-5 1-2 4-5 41.8 32.7 48.2 31.8 10.9 75.5 14.5 65.5 42.0 30.9 52.5 24.1 9.9 75.9 17.9 59.9 41.9 31.6 50.7 27.2 10.3 75.8 16.5 62.2 Tablo 12- Anketin İnsan Unsuruna Göre Değerlendirilmesi- 1 N=272 TTB1 TTB2 TTB3 TTB4 Ortalama(µ) 2.84 2.69 3.78 3.55 Standart Sapma( σ) 1.02 1.04 0.81 0.96 Değişim Katsayısı (%) 35.9 38.7 21.4 27.0 Tablo 13- Anketin İnsan Unsuruna Göre Değerlendirilmesi- 2 Tablo 12 ye göre yönetici grubu %41.8., memur grubu %42.0 gibi oldukça yüksek bir oranda TTB1 anket sorusunda (kurumumuz çalışanlarının diğer çalışanların işleri hakkında da bilgi sahibi olmaları) ifade edilen fikre katılmadıklarını ifade ederken, iki grubun da bu fikre katılma oranı hemen hemen aynı olup sırasıyla %32.7 ve %30.9 dur. Diğer bir ifadeyle kurumda çalışanların diğer çalışanların işleri hakkında bilgi sahibi olmadıkları görüşü hakimdir. Bu ise RSM1 değişkenine verilen cevap ile çelişmektedir. Tablo 12 ye göre yönetici grubu %48.2, memur grubu %52.5 gibi oldukça yüksek bir oranda TTB2 anket sorusunda (kurumumuz çalışanlarının diğer çalışanların işleri hakkında öneri yapabilecek bilgiye sahip olmaları) ifade edilen fikre katılmadıklarını ifade ederken, iki grubunda bu fikre katılma oranları sırasıyla %31.8 ve %24.1 dur. Diğer bir ifadeyle kurumda çalışanların diğer 194 çalışanların işleri hakkında öneri yapabilecek bilgiye sahip olmadıkları görüşü hakimdir. Bu ise TTB1 değişkenine verilen cevap ile örtüşmektedir. Tablo 12 ye göre yönetici grubu %14.5, memur grubu %17.9 gibi oldukça düşük bir oranda TTB4 anket sorusunda (kurumumuz çalışanlarının diğer çalışanlarla iletişim kurmaları) ifade edilen fikre katılmadıkları görülmektedir. İki grubun TTB4 anket sorusunda ifade edilen fikre katılma oranları ise hemen hemen aynı olup sırasıyla %75.5 ve %75.9 dur. Diğer bir ifadeyle kurumda çalışanların diğer çalışanlarla iletişim kurdukları söylenebilir. Bu ise TTB1 ve TTB2 değişkenlerine verilen cevaplar ile birlikte yorumlandığında , kurum çalışanlarının iletişim kurmalarının ağırlıklı olarak iş ile ilgili fikir değişimi şeklinde olmadığını göstermektedir. Tablo 12 ye göre yönetici grubu %10.9., memur grubu %9.9 gibi oldukça yüksek bir oranda TTB3 anket sorusunda (kurumumuz çalışanlarının kendi işlerinin uzmanı olması) ifade edilen fikre katılmadıklarını ifade ederken, iki grubun da bu fikre katılma oranları hemen hemen aynı olup sırasıyla %65.5 ve %59.9 dur. Diğer bir ifadeyle kurumda çalışanlar gerek kendilerini gerek diğer çalışanları konularında uzman oldukları fikrini taşımaktadırlar. Her dört değişkeni birlikte ele aldığımızda kurumda T tipi bir beceri için gerekli iletişimin yapılmadığı ve dolayısıyla diğer çalışanların işleri hakkında fazla bilgi sahibi olmadıkları bunun ise kurumda çalışanların sorun çözme yeteneklerini kısıtlayan bir durum olduğu söylenebilir. Tablo 13 te bu değişkenler grubunda değişimi en fazla gösteren değişkenin %39.2 ile TTB2, en az değişiklik gösteren değişkenin ise TTB3 195 olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle 272 kişiye uygulanan bu anketin TTB3 kodlu anket sorusunda ifade edilen fikir için (kurumda çalışanların diğerleriyle iletişim kurması) daha fazla fikir birliği içinde oldukları söylenebilir. b) Kurumun Öğrenme Değişkenine Göre Mevcut Durumu OGR1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) OGR2 4-5 1-2 OGR3 4-5 1-2 OGR4 4-5 1-2 4-5 10.9 74.6 38.2 43.6 23.6 59.0 17.3 50.0 14.8 74.0 46.3 34.0 34.0 57.4 33.3 33.9 13.2 74.2 43.0 37.9 29.8 58.1 26.8 40.5 Tablo 14 Anketin Öğrenme Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1 N=272 OGR1 OGR2 OGR3 OGR4 Ortalama(µ) 3.75 2.87 3.35 3.13 Standart Sapma( σ) 0.91 1.15 1.13 0.99 Değişim Katsayısı (%) 24.2 40.0 33.7 31.6 Tablo 15 Anketin Öğrenme Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 2 Tablo 14 e göre OGR1 (kurumun eğitim faaliyetleri düzenlemesi) değişkeni ile ifade edilen fikre, yönetici ve memur grubu oldukça yüksek bir oranla (%74) katıldıklarını belirtmişleridir. OGR2 (kurumun bireysel gelişim için gayri resmi eğitim fırsatı sağlaması) değişkeni ile ifade edilen fikre katılım yönetici grupta % 43.6 , memur grubunda % 34 tür. Bu fikre katılmama ise yönetici grupta % 38.2 ve memur grubunda ise %46.3 gibi her iki grupta oldukça yüksektir. OGR3 (çalışanların seminerlere katılımının teşvik edilmesi) değişkeni ile ifade edilen fikre katılım yönetici grupta % 59, memur grubunda ise % 57.4 gibi oldukça yüksek orandadır. OGR4 (verilen eğitimlerin içeriğinden memnun olma) değişkeni ile ifade edilen fikre yönetici grubu %50, memur grubu %33.9 196 oranlarıyla katıldıklarını ifade etmişlerdir. Bu fikre katılmama oranı memur grubunda %33.3 gibi oldukça yüksek iken yönetici grubunda bu oran yarı yarıya azalmıştır. (%17.3) Tablo 15 e göre en fazla değişiklik gösteren değişken %40 ile OGR2 en az değişiklik gösteren değişken ise OGR1 değişkenidir. Diğer bir ifadeyle kurumda eğitim programının düzenlendiği konusunda denekler daha fazla fikir birliği içindedirler. Öğrenme değişkenini oluşturan bu dört soruya bakıldığında kurumu da eğitim programlarının düzenlendiği, seminer ve sempozyumlara katılımın teşvik edildiği ancak çalışanların bireysel gelişimi için gayri resmi eğitim olanağının verilmediği ve verilen eğitimlerin içeriklerinin yeterli bulunmadığı söylenebilir. 2.6.4.3 Kurum Kültürü -İşbirliği-Güven Kurumun kültürünü daha sonraki bölümde incelenecek model çerçevesinde güven ve işbirliği ile ilgili sorulara verilen cevaplarla belirlenmeye çalışılacaktır. a) Kurumun İşbirliği Değişkenine Göre Mevcut Durumu ISB1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) ISB2 4-5 1-2 ISB3 4-5 1-2 ISB4 4-5 1-2 4-5 26.4 52.7 12.7 61.0 14.5 58.2 44.5 28.2 36.4 39.5 14.8 61.1 17.3 57.4 39.5 32.7 32.4 44.9 14.0 61.0 16.2 57.7 41.5 30.9 Tablo 16- Anketin İşbirliği Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1 197 N=272 ISB1 ISB2 ISB3 ISB4 Ortalama(µ) 3.12 3.57 3.47 2.81 Standart Sapma( σ) 1.03 0.89 0.94 1.14 Değişim Katsayısı (%) 33.0 24.9 27.0 40.5 Tablo 17- Anketin İşbirliği Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 2 Tablo 16 ya göre yönetici grubu %26.4., memur grubu %36.4 gibi ISB1 anket sorusunda (kurumumuz derecesinden memnun oldukları) çalışanlarının kurumdaki işbirliği ifade edilen fikre katılmadıklarını ifade ederken, iki grubun da bu fikre katılma oranları Diğer bir ifadeyle kurumda bir oranda sırasıyla %52.7 ve %39.5 tir. yöneticilerin kurumdaki işbirliği derecesinden nispeten memnun oldukları oysa çalışanların işbirliği derecesinden memnun olmadıkları görülmektedir. ISB2 anket sorusuna ( kurum çalışanlarının birbirlerine yardımcı oldukları) her iki grup % 61 oranında katıldıklarını ifade etmişlerdir. ISB3 anket sorusuna da (kurumda birimler arasında işbirliği mevcuttur) her iki grup sırasıyla % 58.2 ve %57.5 oranları ile katıldıklarını belirtmişlerdir. ISB4 anket sorusuna (başarısızlık durumunda sorumluluk alma) yönetici grup % 44.5 , memurlar ise %39.5 katılmadıklarını belirtmişlerdir. Bu fikre gibi katılma bir oranda bu ifadeye oranları ise yönetici grupta %28.2, memur grubunda ise %32.7 dir. Tablo 17 de bu değişkenler grubunda değişimi en fazla gösteren değişkenin %40.5 ile ISB4, en az değişkenlik gösteren değişkenin ise % 24.9 ile ISB2 olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle 272 kişiden oluşan bu ankete verilen cevaplarda ISB2 kodlu anket sorusu ile ilgili (kurumda çalışanların birbirlerine işlerinde yardımcı oldukları ) daha fazla fikir birliği içindedirler. 198 Bilgi yönetiminde önemli bir yer tutan işbirliği ölçeğini oluşturan bu dört soruya verilen cevaplar çerçevesinde, kurumda mevcut işbirliği derecesinden fazla memnun olunmadığı, çalışanların birbirlerine yardımcı oldukları ve birimler arasında işbirliği isteğinin yüksek ve bir başarısızlık durumunda ise sorumluluk alınacağının belirgin olmadığı söylenebilir. Bilgi yönetimi açısından işbirliğinin eksik olması bilgi yaratma ve paylaşma sürecini olumsuz etkileyecektir. Bu duruma bir güven eksikliğinin sebep olduğu söylenebilir. b) Kurumun Güven Değişkenine Göre Mevcut Durumu Bilgi yönetimini etkileyen diğer önemli bir unsur olan güvene ilişkin ankete verilen cevaplar Tablo 18 de yer almaktadır. GVN1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) GVN2 4-5 1-2 GVN3 4-5 1-2 GVN4 4-5 1-2 4-5 4.5 80.0 17.3 55.4 19.1 53.6 15.5 55.5 11.1 67.3 24.1 45.7 29.0 44.4 22.2 52.5 8.5 72.4 21.3 49.6 25.0 38.2 19.5 53.7 Tablo 18- Anketin Güven Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1 N=272 GVN1 GVN2 GVN3 GVN4 Ortalama(µ) 3.78 3.31 3.31 3.41 Standart Sapma( σ) 0.83 0.93 1.12 0.97 Değişim Katsayısı (%) 21.9 28.1 33.8 28.4 Tablo 19- Anketin Güven Değişkenine Göre Değerlendirilmesi-2 Tablo 18 e göre, GVN1 (kurum çalışanlarının güvenilir kişiler oldukları) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grup çok yüksek bir oranda (%80) , memur grubu ise daha düşük (%67.3) bir oranda olumlu cevap vermişlerdir. 199 GVN2 ( kurum çalışanlarının birbirlerinin yeteneğine güvenme) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grubu %55.4, memur grubu ise %45.7 oranında olumlu cevap vermişlerdir. GVN3 ( kişisel çıkardan ziyade kurum çıkarlarını gözetme) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grup % 53.6, memur grubu ise % 44.4 gibi bir oranla olumlu cevap vermişlerdir. Memur grubu gerek GVN2 gerek GVN3 sorularına yönetici gruptan daha fazla olumsuz bakmaktadırlar. GVN4 ( Çalışanların ilişkilerinde karşılıklı güvenin ön planda olması) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grubu %55.5, memur grubu %52.5 gibi oranlarda olumlu cevap vermişlerdir. Tablo 19 da bu değişkenler grubunda değişikliği en fazla gösteren değişkenin %33.8 ile GVN3, en az değişiklik gösteren değişkenin ise % 21.9 ile GVN1 olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle 272 kişiden oluşan bu ankete verilen cevaplarda GVN1 kodlu anket sorusu ile ilgili (kurum olarak güvenilir olmaları ) çalışanlarının genel daha fazla fikir birliği içinde iken GVN3 kodlu sorusunda daha fazla fikir ayrılığı içindedirler. Güven ölçeği için verilen cevaplara bakıldığında kurumda çalışanların güvenilir olduğu, çalışanların yeteneklerine güvendikleri, kurum çıkarlarının ön planda tutulduğu konusunda fikir ayrılığı olduğu ve ilişkilerin güvene dayalı olduğu konusunda tereddüt olduğu söylenebilir. Bilginin yaratılması için güven ortamının önemli olduğu önceki bölümde ifade edilmişti. Dolayısıyla kurum açısından güven ortamının oluşması bilginin yaratılması ve paylaşılmasının daha çok kolay olmayacağı beklenebilir. İşbirliği değişkeni ile yukarıda elde edilen sonucun güven değişkeni ile örtüştüğü söylenebilir. Diğer bir ifade ile 200 kurumun bilgi yaratma ve paylaşma konularına yaklaşımında eksik kalan güven ve işbirliğini artırmaya odaklanmalıdır. 2.6.4.4 Teknolojik Altyapı Özellikle günümüz bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişim çerçevesinde bilgi yönetimine büyük katkı sağlayan teknoloji altyapısı bilgi yönetimi uygulamasının yapılabilirliği açısından önemli bir unsurdur. Bu itibarla kurumun 2006 yıl sonu itibariyle yazılım, donanım ve iletişim altyapısı verileri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Masaüstü Kişisel Bilgisayar Taşınabilir Kişisel Bilgisayar Sunucu Bilgisayar Lazer Yazıcı 2006 1208 238 16 325 Tablo 20- TBMM Genel Sekreterliği Bilgi ve İletişim Altyapısı Tarayıcı Dağıtım Merkezi Sayısı İletişim Ağı Uç Sayısı 60 17 2500 Yazılım konusunda kurum ağırlıklı olarak kendi yazılımını geliştirmektedir. Kurumun yazılım parkı örgütün faaliyet alanına göre sınıflandırmak mümkündür. a) Yasama ve denetim faaliyetlerini içeren yazılımlar (mevzuat bilgi sistemi, tutanak bilgi sistemi, gazete bilgi sistemi gibi) , b) idari faaliyetleri içeren yazılımlar ( personel bilgi sistemi, satınalma bilgi sistemi, sağlık bilgi sistemi, randevu bilgi sistemi gibi) ve c) teknik faaliyetleri içeren yazılımlar (malzeme takip sistemi, envanter bilgi sistemi gibi). Ayrıca hizmet alımı şeklinde gerçekleştirilen ama henüz yaygın olarak kullanıma açılmayan arşiv bilgi sistemi gibi uygulamalar da mevcuttur. Kurumda bilgi yönetiminde yararlanılan günümüzün temel bilgi ve iletişim teknolojilerinden 201 bazıları kullanılmaktadır. Örneğin veri depolarını oluşturan veritabanları mevcuttur, sanal işbirliği ve sosyalleşmenin yayınlaşması açısından sadece eposta ve kurum dışından erişilemeyen Intranet kullanılmakta, bilgiye erişimi kolaylaştırması açısından bilgi haritası, veri madenciliği bulunmamaktadır. Yukarıdaki tabloya göre kurumu da (merkez teşkilatta) bilgisayarlaşma oranı %45 civarında olup nispeten düşüktür. Diğer bir husus ise taşınabilir bilgisayar sayısının azlığıdır. Oysa günümüzde hareketlilik (mobility) ön plandadır ve mesai saati ile sınırlı olmayan bir çalışma şekli söz konusudur. Ama kurumda sadece çalışma ofislerinde bilgisayar kullanıldığı, kurumun Bilgi İşlem Merkezi tarafından oluşturulan Intranet’ine sadece kurum içinden erişilmekte olduğu Sanal Özel Ağ oluşturulmadığı için dışarıdan erişim olanağının bulunmadığı görülmektedir. Yukarıdaki tabloya göre, kurumda kullanılan tarayıcı sayısı oldukça yüksektir. Kurumda tarayıcılar çeşitli verilerin (tutanak, gazete, dergi evrak vd) sayısal ortama atılması amacıyla kullanılmaktadır. Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü kullanılmakta çok bünyesinde büyük oldukça miktarlarda veri yüksek kapasitede bilgisayar ortamına tarayıcılar atılarak depolanmakta ve kullanılmaktadır. Kurumun bilgi ve iletişim teknolojisine ilişkin mevcut durumu, düzenlenen ankette BTD1-BTD2-BTD3-BTD4 kodlarıyla sorulan sorulara verilen cevaplar ışığında incelenecektir. BTD1 1-2 Yönetici Grubu (%) (110) Memur Grubu (%) (162) Tümü (% ) (272) BTD2 4-5 1-2 BTD3 4-5 1-2 BTD4 4-5 1-2 4-5 10.0 63.6 8.2 70.9 6.4 81.0 6.4 74.5 23.5 54.7 16.7 64.8 9.9 71.6 9.9 71.6 18.0 60.0 13.2 67.3 8.5 75.4 8.5 72.8 Tablo 21- Anketin Bilgi ve İletişim Teknolojisi Altyapısı Değişkenine Göre Değerlendirilmesi- 1 202 N=272 BTD1 BTD2 BTD3 BTD4 Ortalama(µ) 3.49 3.59 3.75 3.72 Standart Sapma( σ) 0.96 0.86 0.78 0.80 Değişim Katsayısı (%) 27.5 23.9 20.8 21.5 Tablo 22- Anketin Bilgi ve İletişim Teknolojisi Altyapısı Değişkenine Göre Değerlendirilmesi-2 Bilgi yönetimine büyük kolaylık sağlayan bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısına ilişkin mevcut durum yukarıdaki tablo ile değerlendirilecektir. BTD1 (kurumun zaman ve mekan kısıtlama olmaksızın BT desteğini sağlanması) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grup %63.6 , memur grubu ise daha düşük (%57.4) bir oranda olumlu cevap vermişlerdir. BTD2 ( kurum çalışanlarının iletişim için BT desteği sağlaması) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grubu %70.9, memur grubu ise %64.8 oranında olumlu cevap vermişlerdir. BTD3 ( gerekli enformasyonun bulunması için BT desteği sağlaması) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grup % 81.0, memur grubu ise % 71.6 gibi bir oranla olumlu cevap vermişlerdir. Memur grubu gerek BTD2 gerek BTD1 sorularına yönetici gruptan iki kat daha fazla olumsuz bakmaktadır. BTD4 ( kurumun veri depolaması için BT desteği sağlaması) değişkeni ile ifade edilen soruya yönetici grubu %74.5 memur grubu %71 gibi yüksek oranlarda olumlu cevap vermişlerdir. Tablo 22 de bu değişkenler grubunda değişiklik en fazla gösteren değişkenin %27.5 ile BTD1, en az değişiklik gösteren değişkenin ise % 20.8 ile BTD3 olduğu söylenebilir. Diğer bir deyişle 272 kişiye uygulanan ankete verilen cevaplarda cevaplayanların, BTD3 kodlu anket sorusu ile ilgili (kurum enformasyonu bulmak için BT desteği sağlar) gerekli daha fazla fikir birliği içinde oldukları, aksine BTD1 kodlu sorusunda ise ( kurumun zaman ve mekan 203 kısıtlaması olmaksızın BT desteği sağlaması) daha fazla fikir ayrılığı içinde oldukları söylenebilir. Bilgi yönetimi açısından kurumda bilgi ve iletişim teknolojisi altyapısı olduğu, kullanıcıların istedikleri enformasyonu bulma konusunda (BTD3) fikir birliği içinde oldukları , kurumda üretilen verilerin sistematik depolandığı söylenebilir. Ancak, kurumun bilgi ve iletişim teknolojisi daha ziyade verinin depolanması ve erişim ağırlıklı olup bilgi yönetimi sistemini içeren günümüzde bu amaçla kullanılan herhangi bir yazılımı mevcut değildir. Dolayısıyla sorulara verilen cevaplar bu hususa göre değerlendirilmelidir. Ayrıca, bilgi ve iletişim teknolojisi hızla gelişen ve değişen bir teknolojidir. Dolayısıyla uygun teknolojinin seçilmesi ve seçilen bu teknolojinin etkin bir şekilde kullanılması, bilgi yönetiminin daha etkin yürütülmesini sağlayacaktır. 204 III. BÖLÜM TBMM DE BİLGİ YÖNETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER MODELİ VE İSTATİSTİKSEL ANALİZİ 3.TBMM’de Bilgi Yönetimini Etkileyen Faktörler Modeli ve İstatistiksel Analizi Önceki bölümlerde, (kar amacı güden) örgütlerin günümüz zor piyasa şartlarında yaşamlarını sürdürebilmeleri veya örgütlerin bilgi varlıklarından ekonomik değer yaratabilmeleri için bilgiye dayalı etkin bir bilgi yönetimi uygulaması gerekliliği belirtilmişti. Literatürde başarılı bir bilgi yönetimi uygulaması için yapılan çalışmalar bilgi yönetimini etkileyen faktörler ve örgütün yeteneğini veya becerisini dikkate almaktadırlar.374 Örneğin Gold, A.Malhotra ve Segars 375 başarılı bir bilgi yönetimini örgütün yeteneği açısından incelemektedir. Bu bakış açısı bilgi altyapısı; bilgi ve iletişim teknolojisini, örgütün yapısını ve örgüt kültürünü kapsamaktadır. Bu itibarla, bilgi işleme mimarisini oluşturan bilginin edinilmesi dönüştürülmesi, uygulaması ve bilginin korunması, etkin bir bilgi yönetiminin ön şartını oluşturmaktadır. Başka bir örnek olarak, Lee ve Choi376 verilebilir. Bu çalışmada, bilgi yönetimini etkileyen yedi faktörden (işbirliği, güven,öğrenme,örgüt yapısının merkeziliği, örgütteki ilişkilerin resmiliği, T-tipi beceri ve enformasyon altyapısı) bahsedilmektedir. Ayrıca çalışma bu faktörlerin bilgi yaratma sürecine ( sosyalleşme, dışsallaştırma, birleştirme ve içselleştirme) olumlu etkisi olduğunu ve bunun bilgi yönetiminin ara sonucu olarak örgütsel yaratıcılığı olumlu etkilediğini ve sonuçta da örgütün başarımını artıracağını belirtmektedir. 374 Lee H., Choi B., a.g.m , s.179 Gold A.N.,Malhotra A.,Segar A.H., a.g.m s:186 376 Lee H.,Choi B., a.g.m , s.180 375 205 Diğer bir örnek ise, Lee ve Lee377 tarafından yapılan çalışmadır. Bu çalışmada, örgütün bilgi yönetimi yeteneği, bilgi yönetimi süreçleri ve bilgi yönetiminin başarımı arasındaki yapısal ilişkiler incelenmektedir. Bu çalışmasında Lee ve Lee, örgütün bilgi yönetimi yeteneği ile; T-tipi beceri, örgütsel yapı, kültür ve enformasyon altyapısını, örgütün bilgi yönetimi süreci ile; bilginin yaratılması, erişilmesi, gösterimi, kullanımı, dönüşümü ve ölçümünü, örgütün başarımı ile; müşteri başarımını ve finansal başarımını incelemekte ve aralarındaki ilişkileri ortaya koymaktadır. Bu çalışmamızda ise, yukarıda verilen üç örnekten hareketle, kar amacı gütmeyen kamu kurumlarında ve özelde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterliği Teşkilatında bilgi yönetimi uygulamasını etkileyen faktörlerin ne derece etkin olacağı ve bu faktörlerin verimlilik ve e-kurum olmaya etkileri incelenecektir. Bu inceleme öncesi ülkemizdeki kamu kurumlarının faktörler açısından bazı özelliklerini bilgi yönetimini etkileyen OECD 378 raporunda belirtilen özellikler ışığında belirtmekte yarar vardır. 1- Kamu kurumlarının örgüt yapısı yasayla oluşturulmakta ve oluşturulan yapı ise sıradüzen yapı şeklindedir. 2- Kamu kurumlarında istihdamın genel olarak liyakata göre yapılmadığı görüşü yaygındır. 3- Kamu çalışanları yukarıdaki tespitler neticesinde bilginin yaratılacağı ve paylaşılacağı bir ortamda çalışmamaktadır. 377 Lee Y-C,Lee S-K, a.g.m s.21 OECD, “ Conclusion from the Results of the Survey of Knowledge Management Practices for Ministers/Departments/Agencies of Central Government in OECD Member Countries”, GOV/PUMA/HRM (2003)2 378 206 4- Kamu kurumlarındaki bilgi ve iletişim teknolojileri genel olarak e-devlet uygulamalarının zamanında, hızlı ve güvenilir bir şekilde yapılmasına henüz izin veren bir yapıda değildir. Ancak e-Dönüşüm Türkiye Projesi379 nedeniyle bu durum aşılmaya çalışılmaktadır. Aşağıdaki şekilde bilgi yönetimini etkileyen faktörlerin verimliliğe ve e-devlet olmaya etkisi gösterilmektedir. Bu modele göre örgütler sosyal ve teknik yönü olan yapılardır. Örgütün sosyal yönünde bilgi yönetimi sağlayıcıları açısından; işbirliği ve güven kavramlarıyla kültür yapısı, merkezileşme ve resmileşme ile örgüt yapısı, öğrenme ile örgütsel öğrenme, T-tipi beceri ile insan yapısı incelenmektedir. Örgütün teknik yönünde bilgi yönetimi sağlayıcısı açısından ise, bilgi ve iletişim teknolojisi alt yapısıyla incelenmektedir. Ayrıca, bu model ile bilgi yönetimi sağlayıcılarının Nonaka’nın bilgi yaratma sürecine (SECISosyalleşme-Dışsallaşma-Birleştirme-İçselleştirme) etkisi incelenmekte, ara çıktı olarak örgütsel yaratıcılık ele alınmakta ve nihayet bu surecin kurumun verimliliğine ve kamu kurumları için e-devletin bir gerekliliği olan e-kurum oluşuna etkisi ortaya konmaktadır. Bu modelde vurgulanması gereken bir husus, modelde sadece bilgi üretimi ele alınmakta, bilgi paylaşımı ve bilgi kullanımı yer almamaktadır. 379 http://www.bilgitoplumu.gov.tr 207 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları Kültür -İşbirliği(ISB) -Güven(GVN) Bilgi Yaratma Süreci (BYS) S Bilgi Yönetimi Ara Sonucu o Yapı s y -Merkezileşme (MRK) -Resmileşme (RSM) a l Sosyalleşme (SOS) Dışsallaştırma (DIS) Birleştirme (BIR) Y ö İnsan n ü -Verimlilik (VRM) Örgütsel Yaratıcılık(YRT) İçselleştirme (ICS) -T Tipi Beceri(TTB) -e-Devlet (EKR) Öğrenme Öğrenme (OGR) Teknik Yönü Bilişim Teknolojisi -BT Desteği(BTD) Şekil 8- Bilgi Yönetimini Etkileyen Faktörlerin Verimliliğe Etkisi Araştırma Modeli (Lee ve Choi380 den uyarlanmıştır) 3.1 Araştırma Modeli Değişkenleri Modelimiz temel olarak : 380 - bilgi yönetimi sağlayıcıları, - bilgi yaratma süreci - bilgi yönetimi ara sonucu olarak örgütsel yaratıcılık - örgütsel verimlilik Lee H.,Choi B. a.g.m s:191 208 - e-devlet değişkenlerinden oluşmaktadır. Aşağıda bu değişkenlerin özellikleri açıklanmaktadır. 3.1.1 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları Bu çalışmamızda, bilgi yönetimi sağlayıcı değişkenler olarak; örgüt kültürünü temsil eden güven ve işbirliği, öğrenme, örgüt yapısı, insan, bilgi ve iletişim teknolojisini incelenecektir. a) Kültür Kültür ana değişkenini ise güven ve işbirliği alt değişkenleri oluşturmaktadır. Kültür örgütün sürdürebilir yenilikçiliği için hangi bilginin örgüt içinde saklanması gerektiğini de belirlemektedir. Dolayısıyla kültür bilgi yönetiminde önemli bir rol oynamaktadır. Örgütte yerleşik olan kültürün değiştirilmesi zaman alacağı için bilgi yönetimi sisteminin örgütün kültürüne göre inşa edilmesi başarı için gereklidir. McDermot ve O’Dell 381 ‘in belirttiği gibi örgütlerde kültür homojen olmayıp alt kültürlerde mevcut olduğundan başarılı bir bilgi yönetimi için tek bir yol yoktur. Bu nedenle örgütler örgüt içinde bilgi paylaşımını özendirici ve çalışanlarını cesaretlendirici tedbirler almalıdır. Bu ise kurumdaki ilişkileri, diğerini umursama veya önemseme kavramına odaklaştırarak ve güven ve işbirliği sağlayarak yapılmalıdır. Çalışmamızda güven ve işbirliği değişkenleri için anketimizde GVN ve ISB kodlarıyla dörder adet soru oluşturulmuştur. b) Öğrenme Yeni bilginin edinilmesi ve bu bilginin uygulanması olan öğrenmenin, bilgi yönetimi sağlayıcıları arasında önemli bir yeri vardır. Örgütteki eğitim faaliyetleri de öğrenmeyi artıran bir unsurdur. Ayrıca, 381 382 Tsang 382 ,öğrenmenin örgütün McDermott M., O’Dell C., a.g.m s:77 Tsang E.W.K, a.g.m s:78 209 başarımını da etkilediğini ifade etmektedir. Bu çalışmamızda öğrenme değişkeni için ankette OGR koduyla dört soru oluşturulmuştur. c)Örgütsel yapı Bilgi yönetimini kısıtlayan veya kolaylaştıran diğer bir unsur örgütsel yapıdır. Örgüt içinde yaratılan örtük bilginin paylaşılmasıyla bir paradoks yaşandığını belirten Lubit 383 , bilgi paylaşımını teşvik eden önemli bir unsur olarak örgüt yapısını dikkate almaktadır. Bu çalışmamızda organizasyon yapısı değişkenini oluşturan resmileşme ve merkezileşme alt değişkenleri ele alınacaktır. Merkezileşme ile karar verici otoritenin ve denetimin nerede yoğunlaştığını ifade edilmekteyken, resmileşme ile de karar ve iş ilişkilerine ne derecede resmi kurallar ve standart politikalar tarafından yön verildiği ifade edilmektedir.Graham ve Pizzo 384 , karar verici otoritenin tek merkezde yoğunlaşmasının bilgi yaratımını azaltacağı, oysaki bu gücün dağıtılmasının çalışanların kendilerini ifade etme konusunda rahat olacakları için bilgi yaratılmasının artacağını ifade etmektedirler. Damanpur385 ise örgütlerde iş ilişkilerindeki resmileşme azlığının çalışanların daha rahat davranmalarına sebep olduğunu ve bunun ise yeni bilgi yaratımını teşvik edeceğini belirtmektedir. Çalışmamızda merkezileşme ve resmileşme değişkenleri için anketimizde MRK ve RSM kodlarıyla dörder soru oluşturulmuştur. d) İnsan Bilgi yönetiminde en önemli süreçlerin başında bilgi yaratımı gelir. Bilgi ise insana mahsus olduğu için örgütte insan yönetimi çok daha önem 383 Lubit R., “ Tacit Knowledge and Knowledge Managemen: The Keys to Sustainable Competitive Advantage”, Organizational Dynamics, Winter 2001, Vol.29, No:4, s.175 384 Graham A.B.,Pizzo V.G “ A Queation Balance: Case studies in knowledge management” European Management Journal, 1996, Vol.14, No.4, pp:338-346 385 Damanpur F. “Organizational Innovation: A meta –analysis of effects of determinants and moderators” ,Academy of Management Journal, 1991, Vol.34, No. 3, pp: 555-590 210 kazanmaktadır. Örgütlerin aşırı rekabet ortamında hayatta kalabilmeleri yeni bilgi yaratmaları ile mümkündür. Bilgiyi yaratacak olan insanın ise gerekli beceriye sahip olması şarttır. T-tipi beceri insanların, birbirleriyle daha sinerjik konuşma yapmalarını ve birlikte çalışmalarına olanak vermektedir. Bu çalışmamızda insan değişkeni için anketimizde TTB kodu ile dört soru oluşturulmuştur. e) Bilgi ve İletişim Teknolojisi Örgüt içinde ve dışında çok büyük miktarlarda veri yaratılmakta, depolanmakta, aktarılmakta ve kullanılmaktadır. İşte teknoloji bu noktada devreye girmekte yeni bilgi üretimi için ortam sağlamaktadır. Dolayısıyla bilgi ve iletişim teknolojisi bilgi yönetimini kolaylaştıran önemli bir unsur olmaktadır. Bu çalışmamızda teknoloji değişkeni için anketimizde BTD kodu ile yine dört soru oluşturulmuştur. 3.1.2 Bilgi Yaratma Süreci Alavi ve Leinder 386 bilgi yönetimi sürecini; bilginin yaratılması, depolanması, aktarılması ve uygulanması olarak birbirini doğrusal sırada takip etmeyen ama aynı zamanda oluşan dört aşamada tanımlar. Daha önceleri vurgulandığı gibi bu süreçte,günümüzde stratejik öneme sahip olan düzenli olarak yeni bilginin yaratılmasıdır. Bu çalışmamızda bilgi yaratma süreci olarak SECI387modeli ele alınmıştır. Sosyalleşme, dışsallaştırma, birleştirme ve içselleştirme olarak adlandırılan bu süreç için ankette SOS, DIS, BIR ve ICS kodlu sorular oluşturulmuştur. 386 387 Alavi M, Leinder D., a.g.m s.107 Nonaka I,Toyama R., Konno N. a.g.m. 211 3.1.3 Bilgi Yönetimi Ara Sonucu Olarak Örgütsel Yaratıcılık Bilgi yönetiminin ara sonucu olarak ele alınan örgütsel yaratıcılığı, Woodman, Sawyer ve Griffin388 “ karmaşık bir sosyal sistemde, bireyler tarafından değeli, faydalı yeni bir ürün, hizmet veya süreç yaratılması” olarak tanımlamaktadır. Bu tanımdan hareketle örgütsel yaratıcılığı, yeniliğin (innovation) bir alt kümesi olduğu belirtmekte ve yeniliğin ise örgütsel değişimin bir alt kümesi olduğu ifade etmektedir. Örgütsel yaratıcılık anlayışı; yaratıcı süreç, yaratıcı ürün, yaratıcı hizmet ve yaratıcı insan, yaratıcı durum ve hepsinin birbiriyle etkileşebileceği bir yöntemi gerektirmektedir. Bu çalışmamızda örgütsel yaratıcılık için ankette YRT kodlu dört soru oluşturulmuştur. 3.1.4 Örgütsel Verimlilik ve E-Devlet Örgütsel başarımı ölçmek yönetici ve çalışanların davranışlarını değiştirdiği için kolay bir işlem değildir. 389 Dolayısıyla, önemli olan örgütteki herhangi bir faaliyetin örgüt başarımına ölçülebilir iyileştirmeleri getirip getirmediğidir. Bilgi yönetimi açısından örgütsel başarımı ölçmek için kullanılan yöntemler dört grupta toplanmaktadır. Bunlar sırasıyla; finansal ölçüler, zihinsel sermaye, maddi ve maddi olmayan varlık getirisi ve dengeli kontrol paneli390 (balanced scorecard) dir. Bu çalışmada ölçü olarak kamu sektörü için 10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanunun 391 1. maddesindeki 388 Woodman R.W.,Sawyer J.,Griffin R.W. , “Toward Creation of Organizatioal Creativity” ,The Academy of Management Review.1993, Vol. 18, No:2, pp:293-321 389 Lee H.,Choi B., a.g.m s:190 390 Örnek A.Ş., “Balanced Scorecard: Bilgiden Stratejiye Ulaşılabilecek Yeni Bir Araç”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 2, Sayı:3, 2000 391 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5018.html 212 amacı ve 9. maddesinde belirtilen esasları kapsayan VRM kodlu dört , EKR kodlu ise üç soru oluşturulmuştur. 3.2 ARAŞTIRMA MODELİ HİPOTEZLERİ Bu çalışmamızda kullanılacak hipotezler büyük ölçüde bilgi yönetimi literatüründe ifade edilen ve önceki bölümlerde değinilen teorik temellere dayanmaktadır. Hipotezlerimiz ise aşağıdaki değişkenler için yapılmaktadır. Güven ve İşbirliği Güveni niyet ve davranışlarda karşılıklı olarak bağlılığı sürdürmek olarak tanımlanmış ve güven ortamının grup içinde insanların birbirlerine aktif olarak yardım etme derecesi olarak tanımlanan işbirliğini artıracağını ve bu ikisinin bilgi yaratma sürecine olumlu katkı yapacağını ifade etmiştik. Bu itibarla; H1: Bilgi yaratma süreci ile güven arasında olumlu bir ilişki vardır. H2: Bilgi yaratma süreci ile işbirliği arasında olumlu bir ilişki vardır. Öğrenme Öğrenme ve eğitim aracılığıyla örgütlerin bilgi yaratımında çalışanlarına katkı sağladıkları için; H3: Bilgi yaratma süreci ile öğrenme arasında olumlu bir ilişki vardır. Örgütsel Yapı Örgüt yapısının bilgi akışına engel olmayacak yapıda olması nedeniyle; H4:Bilgi yaratma süreciyle ademi merkezileşme arasında olumlu bir ilişki vardır. ve iş ilişkilerinin resmi kurallara bağlanmasının bilgi yaratmasını zorlaştırdığı için; H5: Bilgi yaratma süreciyle resmileşme arasında olumsuz bir ilişki vardır. 213 İnsan T-tipi beceri ile , T harfinin yatay çizgisiyle sembolize edilen, konuları geniş bir açıdan ele almayı , T harfinin dikey çizgisiyle de konuları derinlemesine ele alan teori ve pratiği birleştirebilen beceri ifade edilmektedir. Böyle bir beceri bilgi yaratılması açısından önemlidir.392 Dolayısıyla; H6: Çalışanların T-tipi beceriye sahip olmasıyla bilgi yaratma arasında olumlu ilişki vardır. Teknoloji Bilgi ve iletişim teknolojileri bilgiyi birkaç yönde etkilemektedir. İlki, bilginin hızlı bir şekilde toplanmasını, depolanmasını ve değişimini kolaylaştırmaktadır. İkincisi, gelişmiş bir teknoloji dağınık bilgi akışını bütünleştirmektedir. Son olarakta açık bilginin aktarılması ile sınırlı olmaksızın bilgi yaratılmasını teşvik etmektedir. Dolayısıyla; H7: Bilgi yaratma süreciyle teknoloji arasında olumlu bir ilişki vardır. Örgütsel Yaratıcılık Örgütsel yaratıcılık yeni bir ürün veya hizmetin yaratılması yeteneğini ifade etmektedir. Bilgi örgütün yaratıcı olmasında önemli rol oynamaktadır. Yaratıcılığın sahip olunan bilgi miktarıyla fazla ilişkisi yoktur aksine bilginin yaratılması ve paylaşılması ile ilişkilidir. Bilgi yaratma süreci örgütsel yaratıcılığı kolaylaştırmaktadır. Dolayısıyla; H8: Bilgi yaratma süreciyle örgütsel yaratıcılık arasında olumlu bir ilişki vardır. 392 Johannenssen J.,Olsen B.,Olaisen J., “ Aspects of Innovation Theory Based On Knowledge Management”,International Journal of Information Management, 1999, Vol.19, No.2, pp: 121-139 214 Örgütsel Verimlilik Örgütlerin başarımı ( sahip olduğu pazar payı, karlılığı, büyüme hızı, yenilikçiliği rakip firmalarla karşılaştırılarak belirlenmektedir. 393 Bilgi temelli ekonomide, örgütsel yaratıcılık örgütsel değişimi temsil etmektedir.Örgütsel değişimin temel amacı, örgütsel verimliliği iyileşme ve yenilik gibi çeşitli örgütsel başarımı kapsamaktadır. Örgütsel başarım yaratıcılığı teşvik eden bir sürecin çıktısı olarak düşünülebilir.394 Dolayısıyla: H9: Örgütsel yaratıcılık ile örgütsel verimlilik arasında olumlu bir ilişki vardır. H10: Örgütsel yaratıcılık ile e-devlet arasında olumlu bir ilişki vardır. 3.3 MODELİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ 3.3.1 Örneklem Bu araştırmada TBMM Genel Sekreterliği idari teşkilatı merkez birimlerinde çalışan 290 kurum mensubuna anket uygulanmıştır. 395 Bu anketlerden geri dönüş 272 dir. Yani anket geri dönüş veya cevaplama oranı %93.8 dir. Anket iki gruba uygulanmıştır. 110 kişilik birinci grubu oluşturan ve yönetici grubu olarak adlandırılan grupta kurumda şef, müdür yardımcısı, müdür ünvanlı çalışanlar bulunmakta, tesadüfi örneklemeyle belirlenen 162 kişilik ikinci grubu oluşturan ve memur grubu olarak adlandırılan grupta kurumda 15 yılını tamamlamış, memur, mühendis, doktor,uzman ve müşavir ünvanlı çalışanlar bulunmaktadır. Memur grubunu oluşturanlarda aranan 15 yıllık kurum çalışanı olma şartının, bu memurların kurumu iyi tanımaları ve dolayısıyla gerek kurum kültürünü ifade etmede daha fazla bilgiye sahip olmaları, gerekse kurum iş süreçlerini daha iyi 393 Drew S.,” From knowledge to action: The impact of benchmarking on organizational performance”, Long Range Planning, 1997, Vol.30, No.3, pp: 427-441 394 Lee H., Choi B., a.g.m s: 194 395 Baş T., “Anket, Nasıl Hazırlanır?, Nasıl Uygulanır?, Nasıl Değerlendirilir?”,Seçkin Yayınevi, Anakara,2001, Birinci Baskı 215 bilmeleridir. Aşağıdaki tabloda Kurumda anket uygulanan birimler ve cevaplayanların dağılımı verilmektedir. BIRIMI Anket Anket Kümülatif Sayısı Katılım % Katılım % Araştırma Merkezi Md.-1 6 2,2 2,2 Basımevi Md.- 2 8 2,9 5,1 Bütçe Md.-3 11 4,0 9,2 Kanunlar Kararlar İdari Şb. Md.-4 1 ,4 9,6 Kanunlar Kararlar Md.-5 25 9,2 18,8 Kütüphane Dok.Ter. Md.-6 18 6,6 25,4 Tutanak Md.-7 22 8,1 33,5 Basın ve Halkla İlişkiler Md.-8 6 2,2 35,7 Genel Evrak Arşiv Md.-9 6 2,2 37,9 Parlamenter Hizmetleri Md.-10 17 6,3 44,1 Televizyon Md.11 3 1,1 45,2 Baştabiplik-12 9 3,3 48,5 İç Hizmetler Md.-13 8 2,9 51,5 Sosyal Hizmetler Md.-15 14 5,1 56,6 Personel Özlük İşleri Md.-16 25 9,2 65,8 Personel Eğitim Md.-18 6 2,2 68,0 Personel ve Muh. İd. Şb. Md.19 6 2,2 70,2 Muhasebe Md.-20 10 3,7 73,9 İşletme Yapım Md.-21 9 3,3 77,2 Park ve Bahçeler Md.-22 8 2,9 80,1 Bilgi İşlem Md.-23 8 2,9 83,1 Dış İliş. Prot. Md.-24 9 3,3 86,4 Genel Sekreterlik İd. Şb. Md.-25 6 2,2 88,6 Hukuk Müşavirliği-26 5 1,8 90,4 Mali Hizmetler Md.-27 7 2,6 93,0 Satınalma Md.-28 13 4,8 97,8 Sivil Savunma Uzmanlığı -29 2 ,7 98,5 Kültür Sanat Yayın Kurulu-30 4 1,5 100,0 Toplam 272 100,0 Tablo 23- Ankete Cevap Verenlerin Birimlere Göre Dağılımı Ankete cevap veren 2 grubun bilgi yönetimi sağlayıcıları için verdikleri cevapların birbirinden farklı olup olmadığını belirlemek için yapılan ANOVA testinde sadece OGR3 ve MRK4 bağımsız değişkenlerinde 0.01 anlamlılık düzeyinde birbirinden farklı olduğu ancak diğer tüm bağımsız değişkenlerde ise yine aynı anlamlılık derecesinde herhangi bir farklılığın olmadığı görülmüş ve araştırma modeline tüm cevaplar (272) bir grup olarak ele alınmıştır. Her iki grup arasında sadece örgütsel yaratıcılık ve bilgi yaratma sürecinin bir kısmında 0.01 anlamlılık düzeyinde farklılık bulunmaktadır. 216 Tablo 24- ANOVA (Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları) Değişkenler ISB1 Gruplar arası Kareler Top. SD 2,423 1 Kareler Ort. 2,423 F 2,273 Sig. ,133 ISB2 Gruplar arası 0,093 1 0,093 ,117 ,733 ISB3 Gruplar arası 0,185 1 0,185 ,208 ,648 ISB4 Gruplar arası 0,470 1 0,470 ,363 ,547 GVN1 Gruplar arası 3,803 1 3,803 5,568 ,019 GVN2 Gruplar arası 0,732 1 0,732 ,849 ,358 GVN3 Gruplar arası 2,452 1 2,452 1,973 ,161 GVN4 Gruplar arası 0,336 1 0,336 ,355 ,552 OGR1 Gruplar arası 0,724 1 0,724 ,879 ,349 OGR2 Gruplar arası 7,505 1 7,505 5,807 ,017 OGR3 Gruplar arası 5,769 1 5,769 4,576 ,033 OGR4** Gruplar arası 12,120 1 12,120 12,902 ,000 MRK1 Gruplar arası 1,837 1 1,837 1,630 ,203 MRK2 Gruplar arası 0,795 1 0,795 ,887 ,347 MRK3** Gruplar arası 7,964 1 7,964 7,266 ,007 MRK4 Gruplar arası 3,516 1 3,516 2,994 ,085 RSM1 Gruplar arası 1,663 1 1,663 1,677 ,196 RSM2 Gruplar arası 0,182 1 0,182 0,150 ,699 RSM3 Gruplar arası 0,445 1 0,445 ,351 ,554 RSM4 Gruplar arası 2,604 1 2,604 2,113 ,147 TTB1 Gruplar arası 0,395 1 0,395 ,377 ,540 TTB2 Gruplar arası 0,764 1 0,764 ,712 ,399 TTB3 Gruplar arası 0,943 1 0,943 1,447 ,230 TTB4 Gruplar arası 0,122 1 0,122 ,132 ,717 BTD1 Gruplar arası 4,566 1 4,566 5,024 ,026 BTD2 Gruplar arası 2,064 1 2,064 2,792 ,096 BTD3 Gruplar arası 0,724 1 0,724 1,189 ,276 BTD4 Gruplar arası 0.027 1 0.027 ,041 ,839 Kareler Ort. 20,247 F 19,202 Sig. ,000 ** 0.01 anlamlılık düzeyinde farklılık vardır. Tablo 25-ANOVA (Bilgi Yaratma Süreci-SECI) Değişkenler SOS1 Gruplar arası Kareler Top. SD 20,247 1 SOS2 * Gruplar arası 5,382 1 5,382 5,370 ,021 SOS3 * Gruplar arası 2,983 1 2,983 2,940 ,088 SOS4 Gruplar arası 8,254 1 8,254 8,222 ,004 DIS1 Gruplar arası 19,627 1 19,627 19,365 ,000 217 DIS2 Gruplar arası 20,873 1 20,873 20,115 ,000 DIS3 Gruplar arası 18,939 1 18,939 17,816 ,000 BIR1 Gruplar arası 8,439 1 8,439 10,629 ,001 BIR2 Gruplar arası 5,535 1 5,535 8,250 ,004 BIR3 Gruplar arası 7,513 1 7,513 11,829 ,001 BIR4 Gruplar arası 15,758 1 15,758 19,496 ,000 ICS1 Gruplar arası 24,797 1 24,797 26,988 ,000 ICS2 Gruplar arası 14,881 1 14,881 16,416 ,000 ICS3 * Gruplar arası 6,005 1 6,005 5,479 ,020 F Sig. * 0.01 anlamlılık düzeyinde farklılık yoktur. Tablo 26- ANOVA (Örgütsel Yaratıcılık) Kareler Top. Değişkenler SD Kareler Ort. YRT1*** Gruplar arası 13,745 1 13,745 12,668 ,000 YRT2*** Gruplar arası 16,069 1 16,069 14,038 ,000 YRT3*** Gruplar arası 21,824 1 21,824 18,851 ,000 YRT4*** Gruplar arası 12,760 1 12,760 11,619 ,001 *** 0.01 anlamlılık düzeyinde her iki grup arasında anlamlı farklılık vardır. Tablo 27-ANOVA (Verimlilik ve e-Devlet) Değişkenler VRM1 Gruplar arası Kareler Top. SD 0,277 1 Kareler Ort. 0,277 F ,201 Sig. ,655 VRM2 Gruplar arası 5,146 1 5,146 4,149 ,043 VRM3 Gruplar arası 0,084 1 0,084 ,089 ,765 VRM4 Gruplar arası 1,863 1 1,863 2,005 ,158 EKR1 Gruplar arası 3,631 1 3,631 4,785 ,030 EKR2 Gruplar arası 2,595 1 2,595 2,676 ,103 EKR3 Gruplar arası 1,377 1 1,377 1,490 ,223 0.01 anlamlılık düzeyinde her iki grup arasında anlamlı farklılık yoktur. 3.3.2 Güvenirlik ve Geçerlilik Analizi Yukarıda belirtilen değişkenleri oluşturan her bir ölçme sorularına ait güvenirlik ve geçerlik testleri SPSS 10.0 istatistik programı kullanılarak yapılmıştır. 218 Tablo 28. Güvenirlilik ve Geçerlilik Test Sonuçları Ölçme Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları İşbirliği ISB1 ISB2 ISB3 ISB4 Güven GVN1 GVN2 GVN3 GVN4 Öğrenme OGR1 OGR2 OGR3 OGR4 A.Merkezileşme MRK2 MRK3 MRK4 Resmileşme RSM2 RSM4 T-Tipi Beceri TTB1 TTB2 TTB3 TTB4 Teknoloji BTD1 BTD2 BTD3 BTD4 Bilgi Yaratma Süreci Sosyalleşme SOS1 SOS2 SOS3 SOS4 Dışsallaşma DIS1 DIS2 DIS3 Birleştirme BIR1 BIR2 BIR3 BIR4 İçselleştirme ICS1 ICS2 ICS3 Örgütsel Yaratıcılık YRT1 YRT2 YRT3 YRT4 Kodu Soru Sayısı ISB 4 GVN OGR MRK* RSM** TTB BTD SOS DIS Aritmetik Ortalama Standart Sapma Güvenirlik (Cronbach α) Geçerlilik (Faktör yükleri) 0.80 3.12 3.57 3.47 2.81 1.03 0.89 0.94 1.14 3.78 3.31 3.31 3.41 0.83 0.93 1.12 0.97 3.75 2.87 3.35 3.13 0.91 1.15 1.13 0.99 3.15 2.67 2.33 0.95 1.06 1.09 3.29 2.86 1.10 1.11 2.84 2.69 3.76 3.55 1.02 1.04 0.81 0.96 3.49 3.59 3.75 3.72 0.96 0.86 0.78 0.80 3.24 3.51 3.24 3.22 1.06 1.01 1.01 1.02 3.30 3.21 3.14 1.04 1.05 1.06 3.43 3.64 3.75 3.50 0.91 0.83 0.81 0.93 3.34 3.29 3.11 1.00 0.98 1.06 4 0.562 0.582 0.434 0.429 0.91 4 0.479 0.576 0.613 0.666 0.80 3 0.456 0.570 0.732 0.599 0.67 2 0.523 0.548 0.333 0.04 4 0.180 0.480 0.71 4 0.608 0.682 0.415 0.390 0.86 4 0.596 0.642 0.837 0.629 0.87 3 0.612 0.626 0.661 0.669 0.91 0.761 0.777 0.700 0.88 BIR 4 ICS 3 YRT 0.606 0.681 0.774 0.733 0.90 4 0.762 0.740 0.660 0.94 3.39 3.10 3.23 3.20 1.06 1.10 1.11 1.07 0.727 0.827 0.784 0.829 219 Verimlilik VRM1 VRM2 VRM3 VRM4 E-Devlet EKR1 EKR2 EKR3 VRM EKR 4 0.91 3.06 3.00 2.76 2.96 1.17 1.12 0.97 0.97 3.67 3.39 3.56 0.88 0.99 0.96 3 0.619 0.760 0.851 0.769 0.75 0.678 0.605 0.381 Tablo 29- Güvenirlilik ve Geçerlilik Test Sonuçları (Devam) Tablo 29 a ilişkin notlar: Güvenirlik testi için Cronbach α testi uygulanmıştır. Bu teste göre elde edilen değer 0.40 ile 0.60 arasında ise ölçek düşük güvenirlik, değer 0.60 ile 0.80 arasında ise ölçek oldukça iyi güvenirlik, değer 0.80 ile 1.00 arasında ise yüksek güvenirlik gösterdiği ifade edilir.396 Geçerlilik testi için faktör analizi yapılmış ve her bir değişkenin faktör yükleri dikkate alınmıştır. Faktör yüklerini 0.400 ve daha yukarı değişkenler geçerliliği olan değişkenler olarak belirlenmiştir. • MRK kodlu 4 sorudan oluşan değişkende MRK1 alt kodlu sorunun soru ölçekten silinirse sütununda ( alpha if item deleted) önerildiği gibi ölçekten çıkarılmasıyla geri kalan MRK2,MRK3 ve MRK4 kodlu sorulardan oluşan ölçme modeli için bu Cronbach α değeri elde edilmiştir. • Resmileşmede güvenirlik testi DÜŞÜK güvenirlik bulunmuş , geçerlilik testinde ise sadece RSM4 başarılı olmuştur. • E-Devlet ölçme modelinde ise EKR3 sorusu ölçekten çıkarılarak güvenirlik (alpha if item deleted) testinin 0.80 olacağı önerilmiş ancak model açısından bu gerekli görülmemiştir. 396 Özdamar K. ,” Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi”, Kaan Kitabevi, 2004, Genişletilmiş 5. Baskı, Cilt 1, s:. 633 220 • Geçerlilik testinde başarısız olan değişkenler ise RSM2 (0.180), MRK4(0.333) ve TTB4 (0.390) tür. 3.3.3 Yapısal Modelin Değerlendirilmesi Önceki bölümde bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma sürecine etkileri, bilgi yaratma süreci ile örgütsel yaratıcılık arasındaki ilişkiyi ve örgütsel yaratıcılığın örgüt verimliliğine etkilerinin teorik arka planı verilmişti. Bu teorik arka plandan hareketle oluşturulan yapı, Yapısal Eşitlik Modellemesi (Structural Equations Modelling) 397 ile incelenecek ve LISREL 398 8.51 paket programı kullanılacaktır. Bu analiz yapılırken bir kamu kurumu olan TBMM Genel Sekreterliği İdari Teşkilatında bu konuda Şubat 2007 de yapılan ankette elde edilen veriler kullanılarak kurulan model test edilecek ve elde edilen veriler ile kurulan yapısal eşitlikler modeli arasındaki uyum değerlendirilecektir. Bu analiz aynı zamanda bilgi yönetimi sağlayıcılarının bir kamu kurumu olan TBMM Genel Sekreterliği İdari Teşkilatındaki durumunu ortaya koyacak ve olası bir bilgi yönetimi uygulaması için hangi unsurlara vurgu yapılması gerektiği belirtilecektir. Aşağıdaki kısımda LISREL 8.51 kullanılarak kurulan araştırma modelimizin sonuçları yer almaktadır. 3.3.3.1 Araştırma Modeli Değişkenlerinin Tahminleri (LISREL Estimates -Maximum Likelihood) Yapısal eşitlik analizlerinin amacı, önceden belirlenen ilişki örüntülerinin toplanan veri tarafından doğrulanıp doğrulanmadığını ortaya koymaktır. Bu 397 Loehlin J.C., “Latent Variables Models: An Introduction to Factor,Path and Structural Eqeation Analysis”, Fourt Edition, 2004, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, Mahwah New Jersey 398 Jöreskog K.,Sörbom D., Oct. 2001, Scientific Software International Inc., 221 çalışmada ortaya konan teori ise; bilgi yönetimi sağlayıcılarının (kültür, öğrenme, yapı, insan ve teknoloji) bilgi yaratma sürecine olumlu etki yaptıkları ve bilgi yaratma sürecinin ise örgüt yaratıcılığını olumlu etkileyeceğini ve bunun neticesinde verimliliği ve kamu sektörü için e-devleti olumlu etkileyeceğidir. Yapısal eşitlik analizlerinde ilk yapılan çalışma ölçme modelinin testidir.399 Bu test yukarıdaki bölümde güvenirlik ve geçerlilik testleri ile ifade edilmiştir. Aşağıda ise bu test sonuçlarından hareketle oluşturulan yapısal modelin değişkenleri ve eşitliklerinin tahmini değerleri verilmektedir. Modelleme açısından yapısal eşitlik çalışmaları üç türe (doğrulayıcı modelleme,alternatif modelleme, model geliştirme) ayrılmaktadır. Bunlar arasında en çok kabul göreni ise alternatif modellemedir. Alternatif modellemede bir dizi değişken arasındaki ilişkilerin açıklanmasından birden fazla modelin aynı düzeyde sonuçlar vermesi her zaman mümkün olmakta, ayrıca söz konusu değişkenler arası ilişkilere dair olası en iyi açıklamanın test edilen model tarafından üretildiğine dair güçlü kanıtların sunulmasına olanak tanımaktadır. 400 Dolayısıyla çalışmamızda çok sayıda değişkeni modele dahil ederken veya çıkarırken hangi kritere göre bunun yapıldığı daha kolay anlaşılacaktır. Modelimize resmileşme ile ifade edilen ve RSM1,RSM2,RSM3 ve RSM4 değişkenlerinden oluşan örgüt yapısının çalışanlar arasındaki ilişkileri belirlediği varsayılan değişkenler güvenirlik testinde başarılı olamamış (Cronbach alfa değeri 0.4 ün altında) , sadece RSM4 değişkeni geçerlilik testinde başarılı olmuştur. Bu nedenle modelimize resmileşme ile ilgili örtük değişen dahil edilmemiştir. Diğer bir ifadeyle H5 hipotezimizi (bilgi yaratma süreciyle 399 Şimşek Ö.F.“Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş- Temel İlkeler ve Uygulamalar”, Ekinoks Yayınları, Ankara, 2007 400 Şimşek Ö.F. a.g.e s:3-4 222 resmileşme arasında olumsuz ilişki vardır) test etme olanağımız ortadan kalkmıştır. Ayrıca bilgi ve iletişim teknoloji desteğini ölçen BITDES örtük değişkeni yapısal modelimizde bilgi yaratma sürecinde çok düşük t değeri (0.05) verdiği için modele dahil edilememiştir. Başka bir ifade ile H7 hipotezimizi (teknolojinin bilgi yaratma sürecine olumlu etkisi vardır) test etme olanağı bulunamamıştır. Çalışmamızda alternatif modeller stratejisini kullandığımızdan modelimize gerek geçerlilik gerek güvenirlilik gerekse uyum istatistiklerine göre yapıyı en iyi açıklayan değişkenler dahil edilmiştir. Modelimiz, bilgi yaratma sürecini ifade eden BILYAR örtük (latent) değişkenini, SOS1, SOS3, SOS4 , DIS1 DIS3, BIR1 BIR4, ICS1 ve ICS3 kodlarıyla 9 değişken, örgütsel yaratıcılığı ifade eden ORGYARAT örtük değişkenini, YRT1,YRT2 YRT3, YRT4 kodlarıyla 4 değişken, verimliliği ifade eden VERIM örtük değişkenini VRM1, VRM2,VRM4 kodlarıyla 3 değişken, e-devlet örtük değişkenini ifade eden EKR1,EKR2, EKR3 kodlarıyla 3 değişken olmak üzere uyum istatistikleri beklenen düzeye ulaşan 19 içsel değişkenden oluşturmaktadır. Modelimizin dışsal değişkenlerini ise bilgi yönetimi sağlayıcıları oluşturmaktadır. KULTUR örtük değişkenini, ISB1 ,ISB3, ISB4, GVN1, GVN2 ,GVN4 kodlarıyla 6 değişken, OGRENME örtük değişkenini OGR1,OGR2,OGR3,OGR4 kodlarıyla 4 değişken, MERKEZ örtük değişkenini MRK2, MRK4 kodlarıyla 2 değişken, INSAN örtük değişkenini TTB1,TTB2,TTB3 kodlarıyla 3 değişken olmak üzere 15 dışsal değişkenden oluşturmaktadır. Aşağıda LISREL den elde edilen bu değişkenlerin tahmin değerleri, hata varyansı ve açıklanan varyans (R2) yer almaktadır. 223 Araştırma modelimizin LISREL den elde edilen yol katsayıları ve t-değerlerine ilişkin diyagramlar EK-1 ve EK-2 ye konmuştur. 3.3.3.1.1 Araştırma Modeli Ölçme Eşitlikleri (Measurement Equations) a) dan ı) ya kadar verilen eşitliklerin hemen altında yer alan standart hata (parantez içindeki değerler) ve bu değerlerin altında da t- değerleri verilmektedir. Buna göre BILYAR örtük değişkeni en çok ICS1 ve DIS3 değişkenlerinde (R2=0.65), en az ise SOS3 değişkeninde (R2= 0.43) açıklanmıştır. a) SOS1 = 0.68*BILYAR, Errorvar.= 0.52 (0.048) 10.91 , R² = 0.47 b) SOS3 = 0.62*BILYAR, Errorvar.= 0.50 (0.060) (0.046) 10.19 11.02 , R² = 0.43 c) SOS4 = 0.68*BILYAR, Errorvar.= 0.39 (0.060) (0.037) 11.39 10.65 , R² = 0.55 d) DIS1 = 0.75*BILYAR, Errorvar.= 0.35 (0.062) (0.034) 12.05 10.31 , R² = 0.62 e) DIS3 = 0.79*BILYAR, Errorvar.= 0.35 (0.065) (0.035) 12.26 10.16 , R² = 0.65 f) BIR1 = 0.59*BILYAR, Errorvar.= 0.34 (0.054) (0.032) 10.99 10.80 , R² = 0.51 g) BIR4 = 0.56*BILYAR, Errorvar.= 0.36 (0.053) (0.033) 10.51 10.94 , R² = 0.46 h) ICS1 = 0.73*BILYAR, Errorvar.= 0.29 (0.059) (0.029) 12.27 10.15 , R² = 0.65 ı) ICS3 = 0.75*BILYAR, Errorvar.= 0.45 (0.065) (0.043) 11.49 10.61 , R² = 0.56 i) dan l) ye kadar verilen eşitliklerde, ORGYARAT örtük değişkeni en çok YRT2 değişkeninde (R2=0.78), en az ise YRT1 değişkeninde (R2= 0.73) açıklanmıştır. 224 i) YRT1 = 0.88*ORGYARAT, Errorvar.= 0.28 (0.029) 9.72 , R² = 0.73 j) YRT2 = 0.92*ORGYARAT, Errorvar.= 0.24 (0.047) (0.026) 19.44 9.20 , R² = 0.78 k) YRT3 = 0.92*ORGYARAT, Errorvar.= 0.26 (0.048) (0.028) 19.21 9.34 , R² = 0.77 l) YRT4 = 0.91*ORGYARAT, Errorvar.= 0.18 (0.044) (0.021) 20.55 8.36 , R² = 0.82 m) dan o) ya kadar verilen eşitliklerin hemen altında yer alan standart hata (parantez içindeki değerler) ve bu değerlerin altında da t- değerleri verilmektedir. Buna göre VERIM örtük değişkeni en çok VRM2 değişkeninde (R2=0.84), en az ise VRM1 değişkeninde (R2= 0.63) açıklanmıştır. m) VRM1 = 0.87*VERIM, Errorvar.= 0.53 (0.057) 9.27 , R² = 0.59 n) VRM2 = 0.99*VERIM, Errorvar.= 0.19 (0.068) (0.045) 14.48 4.20 , R² = 0.84 o) VRM4 = 0.73*VERIM, Errorvar.= 0.32 (0.054) (0.036) 13.32 8.79 , R² = 0.63 ö) den r) ya kadar verilen eşitliklerin hemen altında yer alan standart hata (parantez içindeki değerler) ve bu değerlerin altında da t- değerleri verilmektedir. Buna göre EDEVLET örtük değişkeni en çok EKR1 değişkeninde (R2=0.68), en az ise EKR3 değişkeninde (R2= 0.21) açıklanmıştır. Ö) EKR1 = 0.73*EDEVLET, Errorvar.= 0.22 (0.033) 6.73 , R² = 0.68 225 p) EKR2 = 0.80*EDEVLET, Errorvar.= 0.27 , R² = 0.67 (0.063) (0.040) 12.77 6.81 r) EKR3 = 0.45*EDEVLET, Errorvar.= 0.69 , R² = 0.21 (0.064) (0.062) 7.09 11.09 Dışsal değişkenlerin tahmini değerleri, hata varyansları ve açıklanan varyansları ise s) den zg) ye kadar verilmektedir. s) den v) ye kadar verilen eşitliklerde; KULTUR örtük değişkeni en çok GVN2 ve GVN4 değişkenlerinde (R2=0.63), en az ise ISB3 değişkeninde (R2= 0.30) açıklanmıştır. OGRENME örtük değişkeninde ise en çok OGR3 değişkeninde (R2=0.71),en az ise OGR1 değişkeninde (R2= 0.28) açıklanmıştır. MERKEZ örtük değişkeninde ise MRK2 değişkeninde (R2=0.70), en az ise MRK4 değişkeninde (R2= 0.13) açıklanmıştır. INSAN örtük değişkeninde ise en çok TTB1 değişkeninde (R2=0.60), en az ise TTB3 değişkeninde (R2= 0.20) açıklanmıştır. Örtük değişkenleri oluşturan tüm değişkenlerin t değeri 1.96 dan büyüktür. Diğer bir ifadeyle değişkenlerin tahmin değerleri %95 olasılıkla doğrudur. s) ISB1 = 0.67*KULTUR, Errorvar.= 0.51 (0.055) (0.051) 12.15 10.03 , R² = 0.47 ş) ISB3 = 0.49*KULTUR, Errorvar.= 0.57 (0.054) (0.052) 9.20 10.87 , R² = 0.30 t) ISB4 = 0.64*KULTUR, Errorvar.= 0.83 (0.066) (0.077) 9.68 10.76 , R² = 0.33 u) GVN1 = 0.49*KULTUR, Errorvar.= 0.39 (0.046) (0.037) 10.64 10.52 , R² = 0.38 ü) GVN2 = 0.70*KULTUR, Errorvar.= 0.29 (0.048) (0.034) 14.80 8.55 , R² = 0.63 226 v) GVN4 = 0.73*KULTUR, Errorvar.= 0.32 (0.049) (0.037) 14.73 8.60 , R² = 0.63 y) OGR1 = 0.47*OGRENME, Errorvar.= 0.55 (0.054) (0.052) 8.63 10.69 , R² = 0.28 z) OGR2 = 0.71*OGRENME, Errorvar.= 0.72 (0.066) (0.073) 10.82 9.88 , R² = 0.41 za) OGR3 = 0.90*OGRENME, Errorvar.= 0.33 (0.060) (0.059) 15.20 5.54 , R² = 0.71 zb) OGR4 = 0.65*OGRENME, Errorvar.= 0.41 (0.053) (0.046) 12.35 8.88 , R² = 0.51 zc) MRK2 = 0.77*MERKEZ, Errorvar.= 0.25 , R² = 0.70 (0.089) (0.12) 8.62 2.07 zd) MRK4 = 0.39*MERKEZ, Errorvar.= 1.00 (0.074) (0.091) 5.26 10.97 ze)TTB1 = 0.78*INSAN, Errorvar.= 0.40 (0.062) (0.064) 12.67 6.29 , R² = 0.13 , R² = 0.60 zf) TTB2 = 0.77*INSAN, Errorvar.= 0.43 (0.062) (0.064) 12.44 6.66 , R² = 0.58 zg) TTB3 = 0.34*INSAN, Errorvar.= 0.46 (0.049) (0.043) 6.92 10.83 , R² = 0.20 s) den zg) kadar verilen eşitliklerde t değerleri 1.96 büyüktür ve değişkenlerin tahmin değerleri %95 olasılıkla doğrulanmaktadır. Buradan çıkarılacak sonuç ise, yukarıda belirtilen tüm değişkenler belirtilen örtük değişkenleri oluşturma konusunda bir ölçek oluşturduklarıdır. 227 3.3.3.1.2.Araştırma Modeli Yapısal Eşitlikleri (Structural Equations) a) ORGYARAT = 0.81*BILYAR, Errorvar.= 0.32 , R² = 0.67 (0.072) (0.044) 11.16 7.35 a) da belirtilen yapısal eşitliğe göre bilgi yaratımı süreciyle arasında standardize edilmiş yol katsayısın (0.81) örgütsel yaratıcılık yüksek 401 değerinin (11.16) de 1.96 dan büyük olmasından dolayı olduğu ve t H8 hipotezi ( bilgi yaratma süreci örgütsel yaratıcılığı olumlu etkilemektedir) doğrulanmıştır. b) BILYAR = 0.22*KULTUR+0.31*INSAN+0.43*MERKEZ+0.11*OGRENME,Errorvar.=0.34, R² = 0.66 (0.072) 4.75 (0.086) (0.068) (0.11) (0.070) 2.55 4.51 4.10 1.59 b) da belirtilen yapısal eşitliğe göre bilgi yönetimi sağlayıcıları olarak modelimize dahil ettiğimiz KULTUR, INSAN, MERKEZ ve OGRENME örtük değişkenleri ile bilgi yaratımı sürecine görülmektedir. Ayrıca olumlu etki yaptığı değişkenlerin katsayılarından KULTUR (t=2.55), INSAN (t=4.51), MERKEZ (t=4.10) örtük değişkenlerinin t değerleri hipotezimizin kabulü için gereken 1.96 dan büyük olduğundan H1,H2, H4,H5 ve H6 hipotezleri doğrulanmıştır. H3 hipotezi (öğrenmenin bilgi yaratma sürecine olumlu etkisi vardır) ise 1.96 dan küçük olduğu için %95 olasılığa göre ret edilmelidir. Ancak , OGRENME örtük değişkeni ( t=1.59 değeriyle) 0.05 düzeyi yerine 0.11 düzeyinde kabul edilebileceği söylenebilir. Değişkenlerin standardize edilmiş yol katsayılarına bakıldığında, OGRENME değişkeninin standardize edilmiş yol katsayısının düşük olduğu (0.11) zaten t değeriyle de 0.05 seviyesinde ret edilecek bir değişken olduğu söylenebilir. Diğer değişkenlerin standardize edilmiş yol katsayılarına bakıldığında MERKEZ örtük değişkeninin (ademi merkezileşmenin bilgi yaratma sürecini olumlu etkileyeceği varsayımı) en yüksek (0.43), işbirliği 401 Şimşek Ö.F. a.g.e. s: 126 228 ve güvenden oluşan KULTUR örtük değişkeninin en düşük (0.22) , INSAN örtük değişkeninin ise iki örtük değişken arasında bir değerle (0.31) bilgi yaratma süreciyle olumlu ilişki içinde olduğu söylenebilir. Diğer bir ifadeyle MERKEZ ve INSAN örtük değişkenlerinin bilgi yaratma sürecini orta düzeyde etkilediği, KULTUR örtük değişkeninin ise daha düşük düzeyde etkilediği söylenebilir. c) VERIM = 0.56*ORGYARAT, Errorvar.= 0.70 , R² = 0.31 (0.068) (0.10) 8.23 6.92 c) da belirtilen yapısal eşitliğe göre örgütsel yaratıcılığın verimliliğe olumlu etkisi olduğu görülmektedir. ORGYARAT örtük değişkeninin standardize edilmiş yol katsayısı (0.56) etkinin yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Ayrıca ORGYARAT (t=8.23) örtük değişkeninin t değerleri hipotezimizin kabulü için gereken 1.96 dan büyük olduğundan H9 (örgütsel yaratıcılık ile verimlilik arasında olumlu ilişki vardır) hipotezi doğrulanmıştır. d) EDEVLET = 0.71*ORGYARAT, Errorvar.= 0.38 , R² = 0.56 (0.062) (0.062) 11.43 6.05 d) de belirtilen yapısal eşitliğe göre örgütsel yaratıcılığın e-devlete yüksek düzeyde olumlu etkisi olduğu standardize edilmiş yol katsayısından(0.71) anlaşılmaktadır. Ayrıca ORGYARAT (t=11.43) örtük değişkeninin t değerleri hipotezimizin kabulü için gereken 1.96 dan büyük olduğundan H10 (örgütsel yaratıcılık ile e-devlet arasında olumlu ilişki vardır) hipotezi doğrulanmıştır. 229 3.3.3.1.3 Araştırma Modeli İndirgenmiş Eşitlikleri (Reduced Form Equations) a) dan d) ye kadar belirtilen indirgenmiş yapısal eşitliğe göre bilgi yönetimi sağlayıcılarının sırasıyla örgütsel yaratıcılığa bilgi yaratma sürecine, verimliliğe ve e-devlete etkilerinin de olumlu olduğu görülmektedir. Bilgi yönetimi sağlayıcılardan sadece OGRENME örtük değişkeninin t değeri 0.05 seviyesine tekabül eden t değerinden (1.96) düşüktür. a) ORGYARAT = 0.18*KULTUR + 0.25*INSAN + 0.35*MERKEZ + 0.090*OGRENME, Errorvar.= 0.55, R² = 0.44 (0.069) (0.055) (0.085) (0.056) 2.56 4.55 4.13 1.60 b) BILYAR = 0.22*KULTUR + 0.31*INSAN + 0.43*MERKEZ + 0.11*OGRENME, Errorvar.= 0.34, R² = 0.66 (0.086) (0.068) (0.11) (0.070) 2.55 4.51 4.10 1.59 c) VERIM = 0.098*KULTUR + 0.14*INSAN + 0.20*MERKEZ + 0.050*OGRENME, Errorvar.= 0.87, R² = 0.14 (0.040) (0.034) (0.052) (0.032) 2.47 4.08 3.77 1.57 d) EDEVLET = 0.12*KULTUR + 0.18*INSAN + 0.25*MERKEZ + 0.064*OGRENME, Errorvar.= 0.65 R² = 0.25 (0.049) (0.040) (0.062) (0.040) 2.52 4.34 3.97 1.59 Yukarıdaki eşitliklerin standardize edilmiş yol katsayıları, her eşitlikte aynı özelliği göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, gerek ORGYARAT gerek BILYAR gerekse VERIM ve EDEVLET değişkenlerini bilgi yönetimi sağlayıcılarının KULTUR değişkeni dışında orta düzeyde etkileri olduğu ve en çok etki eden değişkenin ise MERKEZ olduğu görülmektedir. Belirtilmesi gereken diğer bir husus ise bilgi yönetimi sağlayıcılarının VERIM değişkenini açıklama düzeyi en düşük (R2=0.14) , BILYAR değişkenini açıklama düzeyi (R2=0.66) ise en yüksektir. 230 3.3.3.1.4 Araştırma Modeli Uyum İyiliği İstatistikleri (Goodness of Fit Statistics) Yukarıda verilen yapısal eşitliklerin uyum iyiliği istatistiklerine göre modelin oldukça iyi uyum istatistiklerine sahip olduğu görülmektedir. Uyum iyiliği istatistikleri her bir modelin bir bütün olarak veri tarafından kabul edilebilir bir düzeyde desteklenip desteklenmediğine ilişkin yargıya varmaya olanak tanımaktadırlar.Ancak tüm değerlerin anlamlı çıkması modelin bir bütün olarak kabul edildiği anlamına gelmemektedir.402 a) Ki-Kare Testi: Modelimizin testi için kullanılacak ilk test Ki-Kare testidir. Ancak Ki-Kare testi örneklem büyüklüğüne duyarlı olduğu için büyük örneklemde küçük değerler (diğer bir ifadeyle test değeri anlamlı) çıkmaktadır. Bu nedenle Ki-Kare değeri serbestlik derecesine bölünmektedir. Eğer Ki-Kare değerinin serbestlik derecesine(sd) bölünmesiyle bulunan değer 2 veya altında bir değer ise modelin yüksek uyum iyiliğinden, bu değer 2 ile 5 arasında ise kabul edilebilir bir uyum iyiliğinden bahsedilir. Buna göre modelimizde Normal Ki-Kare 966.55, serbestlik derecesi ise 514 tür. Ki-Karenin sd ye bölünmesiyle bulunan değer ise 1.88 olup 2 nin altındadır. Diğer bir ifadeyle modelimizin iyi uyum gösterdiği söylenebilir. Serbestlik Derecesi (Degrees of Freedom) = 514 Minimum Ki-Kare (Minimum Fit Function Chi-Square)= 967.83 (P = 0.0) Normal Ki-Kare(NormalTheory WLS Chi-Square) = 966.55 (P = 0.0) 402 Şimşek Ö.F. a.g.e. s.13 231 b) RMSEA Değeri: Uyum iyiliği istatistiklerinden biri de RMSEA dır. Bu değerin 0.05 değerinin altında olması çok iyi bir modelin, 0.05 ile 0.08 arasında olması ise kabul edilebilir bir modelin olduğu anlamına gelmektedir.403 RMSEA değeri 0.057 olup modelimizin oldukça iyi bir model olduğu söylenebilir. Bu değerin %90 güven aralığı ise 0.051- 0.062 dir. Aynı yorum RMR ve SRMR değerleri içinde geçerlidir. Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA) = 0.057 90 Percent Confidence Interval for RMSEA = (0.051 ; 0.062) Root Mean Square Residual (RMR) = 0.061 Standardized RMR = 0.067 c)Karşılaştırmalı Uyum Indeksi (CFI) ve Uyum İyiliği İndeksi(GFI): Kullanılan bir başka uyum istatistikleri ise karşılaştırmalı uyum indeksi (comparative fit index), uyum iyiliği istatistiği (goodness of fit index) ve düzeltilmiş uyum iyiliği istatistiği (adjusted goodness of fit index) tir. Bu değerlerin 0.90-0.94 arasında olması kabul edilebilir bir uyum iyiliğini, 0.95 den büyük olması ise çok iyi uyum iyiliğini işaret etmektedir. Non-Normed Fit Index (NNFI) = 0.90 Comparative Fit Index (CFI) = 0.91 Incremental Fit Index (IFI) = 0.91 Goodness of Fit Index (GFI) = 0.83 Adjusted Goodness of Fit Index (AGFI) = 0.80 403 Brown T.A., “Confirmatory Factor Analysis for Applied Research”, The Guilford Press, New York London, 2006, s:87 232 3.3.4 Araştırma Modeli Sonuçlarının Yorumu Yapısal eşitlik modeli uygulamamızda doğal olarak bir takım kısıtlar mevcuttur. Bunlar arasında örneklem büyüklüğü ve kapsamı, kullanılan ölçme metodu sayılabilir. Elde edilen sonuçlar bu kısıtlara göre yorumlanmalıdır. Diğer bir ifadeyle bilgi yönetimi sağlayıcılarının kamu kurumlarındaki (özelde TBMM Genel Sekreterliğinde) etkisini genelleştirmemek gerekir. Ancak bir fikir vermesi açısından bu analiz değerlendirilmelidir. Literatürde,yukarıda kullanılacağına dair verilen uyum iyiliği istatistiklerinden hangisinin tam bir fikir birliği içinde olunduğu söylenmemektedir.404 Modelimiz, uyguladığımız uyum istatistiklerinin hemen hemen hepsinden geçerli not almış olup modelimizin (elimizdeki verilerle) iyi bir uyum gösterdiği görülmektedir. 3.3.4.1 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları Yönünden Modelimizde yer alan bilgi yönetimi sağlayıcılardan oluşan bağımsız değişkenler KULTUR örtük değişkenini oluşturan; ISB1,ISB3,ISB4, GVN1,GVN2,GVN4 kodlu değişkenlerdir. TBMM Genel Sekreterliği açısından bilgi yönetiminde işbirliği ve güvenin önemli bir unsur olduğu ve kurumda güven ve işbirliği ortamının sürdürülmesine özen gösterilmesi gerektiği söylenebilir. Çünkü, işbirliğini ele alan değişkenlerden GVN3 değişkeninde, gerektiği, 404 değişkenlerden ISB2, güven unsurunu ele alan kodlu değişkenler modele dahil edilememiştir. ISB2 kurum çalışanlarının işlerinde birbirlerine yardımcı olmaları GVN3 kodlu değişkende ise, kişisel çıkarlar yerine kurum Şimşek Ö.F. a.g.e s:14 233 çıkarlarının ön planda tutulması ifade edilmekteydi. Bu iki değişken modelde yer alamadığı için kurumda yardımlaşmanın ve kurum çıkarlarının fazla dikkate alınmadığı söylenebilir. OGRENME örtük değişkenini oluşturan OGR1,OGR2,OGR3, OGR4 kodlu değişkenlerdir. Bu değişkenlerin hepsi modelde yer almasına rağmen t değerinin 0.05 seviyesinde anlamlı olmaması sebebiyle çok etkili bir değişken olarak görülmemektedir. Bu ise kurumda öğrenme ve eğitim konusunda mevcut durumun yeterli olmadığı şeklinde yorumlanabilir. MERKEZ örtük değişkenini MRK2 ve MRK4 kodlu değişkenler oluşturmaktadır. MRK2 kodlu değişkenle kurumun örgüt yapısının bilgi yaratmayı kolaylaştırdığı ifade edilmektedir. MRK4 kodlu değişkenle ise kurum çalışanlarının insiyatif aldığı ifade edilmektedir. Kurumdaki iş ilişkilerinin resmiyetini yansıtan değişkenler (RSM1-RSM4) güvenirlik testinden geçememişlerdir. Bunu değişkenlerin uygun bir ölçek oluşturmadığı şeklinde yorumlayabiliriz. INSAN örtük değişkenini TTB2 ve TTB3 kodlu değişkenler oluşturmaktadır.Bu grupta yer yar alan TTB1 ve TTB4 kodlu değişkenler modelde yer almamışlardır. Araştırma modelimize göre bilgi yönetiminde beklediğimiz gibi INSAN oldukça önemli bir unsurdur. Modelde TTB4 kodlu değişkenle çalışanlarının işlerinde ifade edilen kurum uzman olduğu görüşü yer almamaktadır. Bu ise çalışanlarda T-tipi beceriye sahipliliğin azlığına işaret ediyor olabilir. 234 Bilgi yönetimini kolaylaştıran ve yeni bilgi yaratılmasını teşvik eden bilgi ve iletişim teknolojilerinin modelde yer almaması üzerinde düşünülmelidir. Mevcut bilgi ve iletişim altyapısının etkin bir bilgi yönetimi için yeterli olmadığı söylenebilir. Ancak kurumun bu teknolojileri kullanacak T-tipi beceri sahip çalışanlarının çoğunlukta olmamasının da bunda etkisi olabilir. 3.3.4.2 Bilginin Yaratılması Yönünden Nonaka’nın SECI modelini uyguladığımız araştırma modelimize SOS1,SOS3,SOS4 kodlu değişkenler ile sosyalleşme, DIS1,DIS3 kodlu değişkenlerle dışsallaşma, BIR1, BIR4 kodlu değişkenle birleştirme ve ICS1, ICS3 kodlu değişkenlerle de içselleştirme dahil edilmiştir. Modele SOS2 koduyla ifade edilen değişken girememiştir. Bu ise kurumun diğer kurumlarla diyalog içinde olmaya fazla önem vermediği bunun ise kurum dışından bilgi edinmenin azalacağı sonucu çıkarılabilir. Modele giremeyen diğer bir değişken ise DIS2 dir. Bu değişkenle kurum içinde fikirlerin değiş tokuş edilmesinin yaygın olmadığı bunun ise bilgi yaratma sürecini olumsuz etkileyeceği söylenebilir. Modele dahil edilemeyen diğer değişkenler ise birleştirme sürecini oluşturan BIR2, BIR3 kodlu değişkenler ile içselleştirmeyi ifade eden değişkenlerden ICS2 kodlu değişkendir. Bunlara göre, kurumda yapılan faaliyetlerin gerek kağıt gerek elektronik ortamda oluşturulması konusuna özen gösterilmediği şeklinde yorumlanabilir. 235 3.3.4.3 Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları , Örgütsel Yaratıcılık ve Verimlilik Yönünden Bilgi yönetimi sağlayıcılarının örgütsel yaratıcılık üzerindeki olumlu etkisi ve örgütsel yaratıcılığın verimliliğe ve e-devlete olumlu etkisi olduğunu modelimizde göstermiştik Bunu kamu kurumlarında bilgi yönetimi uygulanmasının verimliliğe olumlu etkisi olacağı ve vatandaşa kaliteli zamanında ve hızlı bir hizmet vermesini sağlayabileceği şeklinde yorumlanabilir. TBMM Genel Sekreterliği açısından ise yasama ve denetim faaliyetini yapan tek anayasal kurum olan TBMM de görev yapan milletvekillerinin daha verimli çalışmasını (istedikleri bilgilere doğru, zamanda ve hızlı bir şekilde erişimini) sağlayarak vatandaşa daha iyi hizmet veren bir kurum haline gelebileceği söylenebilir. 236 SONUÇ VE ÖNERİLER Bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilginin yaratılmasına, bilgi yaratılmasının örgütsel yaratıcılığa ve örgütsel yaratıcılığın ise bir kamu kurumu olan TBMM Genel Sekreterliği Teşkilatının verimli çalışmasına olumlu etkisi olacağına ilişkin hipotezlerimiz kurumda yapılan anket sonucunda elde edilen verileri kullanarak, kurduğumuz araştırma modelinde test edilmiştir. Hipotezlerimizin testleri için LISREL paket programı kullanılmıştır. Elde edilen yapısal eşitlikler bir önceki bölümde yer almaktadır. Buna göre: “H1: Bilgi yaratma süreci ile güven arasında olumlu bir ilişki vardır.” ve “H2: Bilgi yaratma süreci ile işbirliği arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezlerimiz doğrulanmıştır. Diğer bir ifadeyle bilgi yaratma sürecinde kurumda güven ve işbirliğinin önemli olduğunu dolayısıyla kurumda güven ve işbirliğini artırıcı tedbirlerin her zaman ön planda tutulması gerektiği söylenebilir. “H3: Bilgi yaratma süreci ile öğrenme arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezimiz 0.05 anlamlılık düzeyinde doğrulanmamıştır. Bu değişkenin standardize edilmiş yol katsayısı da 0.11 olup düşük seviyede olduğu görülmüştür. Bu konuya kurumun ağırlık vermesi ve gereken eğitim faaliyetlerini artırması gerektiği söylenebilir. “H4:Bilgi yaratma süreciyle ademi merkezileşme arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezimiz doğrulanmıştır. Ancak MERKEZ örtük değişkenini oluşturan 4 değişkenden sadece 2 si modele girmiştir. Modele giremeyen değişkenlerden hareketle kurumun örgüt yapısının bilgi paylaşımını engelleyen bir yapıda 237 olduğu söylenebilir. Her ne kadar kurumun kendine has özellikleri olsa da hiyerarşik yapıların bilgi paylaşımını engellediği gerçeği ortaya çıkmaktadır. “H5: Bilgi yaratma süreciyle resmileşme arasında olumsuz bir ilişki vardır.” Hipotezimiz incelenememiştir. Çünkü resmileşmeye ilişkin değişkenler güvenirlik ve geçerlilik testlerini geçememişlerdir. “H6: Çalışanların T-tipi beceriye sahip olmasıyla bilgi yaratma arasında olumlu ilişki vardır.” Hipotezimiz doğrulanmıştır. Diğer bir ifadeyle bilgi yönetimi için en önemli unsurun hazmetme kapasitesi yüksek insan olduğu söylenebilir. Kurum açısından bu ölçeğin önemli değişkenlerinden TTB4 (kurum çalışanları kendi işlerinin uzmanıdır) modele dahil edilememiştir. Dolayısıyla kurumda uzman nitelikli çalışanların artırılması gerektiği söylenebilir. “H7: Bilgi yaratma süreciyle teknoloji arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezimiz incelenememiştir. Çünkü bu değişkenin 0.05 anlamlılık seviyesinde t-değerleri düşük çıkmıştır. Kurumda bilgi yönetimi için kullanılan hiçbir yazılımın olmadığını bunda etkisi olduğu söylenebilir. Görüldüğü gibi bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma üzerindeki etkilerine TBMM Genel Sekreterliği için baktığımızda, işbirliği ve güven değişkenlerinden oluşan KULTUR , T-tipi beceri değişkenlerinden oluşan INSAN ve ademi merkezileşme değişkenlerinden oluşan MERKEZ örtük değişkenlerinin olumlu etkileri olduğu söylenebilir. Modelde yer alamadıkları için, bilgi ve iletişim 238 teknolojileri alt yapısı kurumun bilgi yaratma süreci için yeterli olmadığı ve eğitim faaliyetlerinin bilgi yaratmaya yönelik olarak yapılması gerektiği söylenebilir. Ayrıca bilgi yaratma sürecinde Nonaka’nın SECI modelinin geçerli olduğu ortaya çıkmıştır. “H8: Bilgi yaratma süreciyle örgütsel yaratıcılık arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezimiz doğrulanmıştır. Dolayısıyla bilgi yaratma süreciyle kurumun ürün ve hizmetlerinde iyileşme sağlanabileceği söylenebilir. “H9: Örgütsel yaratıcılık ile örgütsel verimlilik arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezimiz doğrulanmıştır. Dolayısıyla kurumda örgütsel yaratıcığın verimlilik üzerinde olumlu etki yaratacağı söylenebilir. “H10: Örgütsel yaratıcılık ile e-devlet arasında olumlu bir ilişki vardır.” Hipotezimiz doğrulanmıştır. Dolayısıyla kurumun örgütsel yaratıcılığı artıkça verimliliği yanında e-devlet olması da sağlanmış olacaktır. Araştırma modelimizin indirgenmiş eşitliklerine baktığımızda vurgulanması gereken bir husus, gerek örgütsel yaratıcılığa gerek verimliliğe gerekse e-devlet olmaya KULTUR, INSAN ve MERKEZ örtük değişkenlerinin etkisinin, bilgi yaratmayla ilgili BILYAR örtük değişkenine etkileriyle aynı yönde olduğudur. Diğer bir ifadeyle örgütsel yaratıcılığa, verimliliğe ve e-devlete KULTUR daha düşük, MERKEZ ve INSAN örtük değişkenleri daha yüksek düzeyde olumlu etki etmektedir. 239 Bilginin en önemli kaynak olduğu bir çağda yaşıyoruz. Dünyamız küreselleşme ve bilgi ve iletişim teknolojileri marifetiyle küçüldü ve zaman sınırları azaldı. Daha önce belirtildiği gibi geleceğin iş dünyası sekiz büyük eğilime ayak uydurmak zorundadırlar. Bu eğilimlerin başında özel sektör için müşterilerin, kamu sektörü için de vatandaşların artık çok daha özgül talep ve tercihleri olduğu, enformasyonun kar getirmeyen bir varlık, bilginin ise rekabet üstünlüğü sağlayacak bir varlığa dönüşmesi, bilgi-yoğun örgütlerin fikri ve sinai haklarla ilgili yasal mücadelelerinin artacağı gelmektedir. Özel sektör örgütleri yaşamlarını sürdürmek, kamu sektörü örgütleri vatandaşlara daha iyi hizmet vermek için o çok önemli kaynak olan bilgiyi iyi yönetmek zorundalar. Aksi takdirde özel sektör örgütleri yaşamlarını sürdüremez duruma düşecek, kamu sektörü örgütleri ise vatandaşlara kaliteli hizmet götüremediklerinden onların da yaşamları tehdit altında olacaktır. Diğer bir deyişle kan canlı için ne ise bilgi de örgütler için o dur. O halde bilgi hayattır denilebilir. Ancak bilgiyi yönetecek sistemi kurmak çok kolay bir iş değildir. Zira bilgi yönetimi sağlayıcıları açısından bakıldığında özellikle kamu kurumları için güven ve işbirliği ortamının bilgi yaratacak şekilde oluşturulması, örgüt yapısının yine bilgiyi yaratacak ve aktaracak tipte olması çok kolay başarılacak işler değildir. Ayrıca T-tipi beceriye sahip insanların kamuda istihdamı her zaman kolay olmamakta liyakatın ikinci planda kaldığı istihdam yüzünden kurumda güven ve işbirliği ortamının yaratılması zorlaşmaktadır. Daha önce ifade edildiği gibi TBMM diğer kamu kurumlarına göre bazı avantajları (Başkanlık Divanı kararıyla çalışanlarının özlük haklarını düzenlemesi, bütçesini kullanmakta sıkıntı çekmemesi gibi) olması sebebiyle yukarıda belirtilen olumsuzlukları daha kolay aşabilir. 240 Kamu kurumlarında bilgi sağlayıcıları olarak bilinen bilgi ve iletişim teknolojileri altyapısı temini son yıllarda e-Dönüşüm Türkiye Projesi çerçevesinde daha kolay olmaya başlamıştır. Özellikle Bilgi Toplumu Stratejisinde 2010 yılına kadar belirlenen hedefe ulaşmak için belirlenen 111 eylem için oldukça büyük çaplı bir teknoloji altyapısı yatırımı öngörülmektedir. Dolayısıyla bu projelerin hayata geçirilmesi için gereken bilgi ve iletişim teknolojilerinin edinilmesi, ilgili kamu kurumlarının bu yöndeki açığını büyük ölçüde gidermiş olacaktır. Tekrarında fayda olan bir husus ise sadece teknolojiye yatırım yapılarak bilgi yönetim sistemi oluşturulacağının düşünülmemesidir. Kurulan bilgi yönetimi sistemi için bu sistemi kullanacak kullanıcıyı da gerekli bilgi ve beceriye sahip olacak şekilde donatmak ve kurulan sistemi çok hızlı değişen teknolojiyle sürekli uyumlu kılmak şarttır. TBMM Genel Sekreterliğinde bilgi yönetimi sistemini kurmak, uygulamak ve bu sistemi sürdürebilir kılmak için; 1- Kurum üst düzey yönetimi bu konuyu sahiplenmeli ve kurumda bu konuda farkındalık çalışmaları yapılmalıdır, 2- Her ne kadar kurumun örgüt yapısı 2006 yılında değiştirilmiş olsa da bu değişim bilgi yönetimi için yapıldığı söylenemez. Mevcut örgüt yapısı içinde bizzat Genel Sekreterin veya yetkili kılacağı bir Genel Sekreter Yardımcısının başkanlığında tüm kurumu içine alan bir bilgi yönetimi çekirdek örgütü kurulmalıdır. 3- Oluşturulacak çekirdek ekip içerisinde; Kanunlar ve Kararlar Müdürlüğü, Tutanak Müdürlüğü, Kütüphane Dokümantasyon ve Tercüme Müdürlüğü, Araştırma Müdürlüğü, Bilgi İşlem Müdürlüğü, Personel ve Özlük İşleri Müdürlüğü , Mali İşler Müdürlüğü , Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, 241 İşletme ve Yapım Müdürlüğü, Mali Hizmetler Müdürlüğü, Satınalma Müdürlüğü yöneticileri mutlaka olmalıdır. Bilgi İşlem Müdürlüğü ise bu ekibin sekreteryasını yürütmeli ve kurulmasını önerdiğimiz Bilgi Yönetimi Biriminin ana çatısını oluşturmalıdır. 4- Yapılacak olan bu çalışma planının hayata geçirilmesi konusunda Başkanlık Divanının onayı alınmalıdır. Zira böyle bir proje mali ve insan kaynakları açısından büyük bir projedir. 5- Bilgi yönetimi sistemi kurulma kararının uygulanması aşamasında daha önce oluşturulan çekirdek örgütün yerine Genel Sekreterliğe doğrudan bağlı Bilgi Yönetim Birimi kurulması için gerekli yasal düzenleme yapılmalıdır. 6- Kurulan yeni birimde istihdam liyakat ön planda tutacak şekilde yapılmalıdır. 7- Kurulan sistemin hızla değişen teknolojilere uyum sağlayacak şekilde sürdürebilmesi için mali ve insan kaynakları yönünden üst yönetim tarafından desteklenmesi ve kullanıcı eğitimi başta olmak üzere her türlü eğitimin teşvik edilmesi gereklidir. Bilginin kodlanamaz olması özelliği nedeniyle bilgi yönetimi zor ve karmaşık bir süreç haline gelmektedir. Eğer bu süreç somut bir plana dayanarak yapılırsa beklenen fayda sağlanmaktadır. Yukarıda kurum için önerdiğimiz çekirdek ekip, Tiwana’nın önerdiği 4 şamalı ve 10 adımlı yol haritasına göre aşağıda belirtilen aşamaları kapsayan çalışmaları yine bu çalışmamızda ortaya çıkan hususları göz önünde tutarak yapmalıdır. 1. Aşama: Altyapı Değerlendirmesi Adım 1: Mevcut altyapının incelenmesi Adım 2: Bilgi yönetimi İle stratejik planın uyumlaştırılması 242 2. Aşama: Bilgi Yönetimi Sisteminin Analizi,Tasarımı Ve Geliştirilmesi Adım 3: Bilgi yönetimi sisteminin tasarlanması Adım 4: Mevcut bilgi varlıkları ve sistemlerinin denetlenmesi Adım 5 : Bilgi yönetimi ekibinin tasarlanması Adım 6: Bilgi yönetimi sisteminin mimarisinin tasarlanması Adım 7: Bilgi yönetimi sisteminin geliştirilmesi 3. Aşama: Yerleştirme (Uygulamaya Geçme) Adım 8: Pilot çalışmalar yapılması suretiyle elde edilen sonuçlara göre tüm projenin uygulamaya alınması Adım 9: Değişim, kültür ve ödül yapılarının yönetilmesi 4. Aşama: Değerlendirme Adım 10: Başarımın değerlendirilmesi, yatırımın getirisinin ölçülmesi, bilgi yönetimi sistemine gereken ayarların yapılması. Yukarıda verilen yol haritasına göre oluşturulacak bilgi yönetimi sistemi kurumun 5018 sayıl Kamu Mali Kontrol Yasasının 9. maddesinde belirtilen iş stratejisi ile bir bağ kuracağı için kurumda başarım (performans) denetimi daha kolay gerçekleşmiş olacaktır. Böyle bir sistemin hayata geçirilmesiyle ; ülkemizi kuran en önemli kamu kurumu olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin demokrasimiz adına daha katılımcı, milletvekillerimiz adına daha verimli, Genel Sekreterlik İdari Teşkilatı adına daha kaliteli, hızlı ve zamanında hizmet vermesi anlamına gelecektir. Ayrıca hükümet (yürütme erki) tarafından başlatılan Bilgi Toplumu olma yolundaki çalışmalara diğer kamu kurumlarına örnek teşkil ederek büyük katkı sağlayacaktır. 243 KAYNAKÇA Abdullah M.S., Kimble C., Benest I, Paige R. “Knowledge-Based Systems: A Re-Evaluation”, Journal of Knowledge Management, 2006, Vol. 10, No. 3, p127-143. Abell A., Oxbrow N., “People Who Make Knowledge Management Work: CKO, CKT or KT?” in Liebowitz, Knowledge Management Handbook, 1997, CRC Press, Boca, Raton, FL. Ackoff R.L., “From data to wisdom”, Journal of Applied System Analysis, 1989, Vol.16, p: 3-9. Akıncı Vural Z.B, “Kurum Kültürü”, İletişim Yayınları, 2005, 2. Baskı, İstanbul, s: 39-45. Aktan C.C , Vural İ.Y, “Bilgi Çağı, Bilgi Yönetimi ve Bilgi Sistemleri”, Çizgi Kitabevi, Şubat 2005, 1. Baskı, s. 1. Alavi M., Leidner D.E., “Knowledge Management Systems: Issues, Challenges, and Benefits”, Communications of AIS 1(17), 1999. Alavi M., Leidner D.E., “Knowledge Management and Knowledge Management Systems: Conceptual Foundation and Research Issues”, MIS Quarterly, March 2001, 25 (1), 107-136. Albrecht K., “Eight Supertrends Shaping the Future of Business”, The Futurist, Spt/Oct. 2006, Vol.40, No.5, p: 25-29. AnaBritannica, Genel Kültür Ansiklopedisi, 1994, Cilt 18 Argyris C., Schön D., “Organizational Learning: A theory of Action Perspective”, 1978, Addison-Wesley, Reading,MA (Aktaran: P. Wilson, The Learning Organization. Broadstairs, Kent, UK: Scitech Educational, 2000. p:15. 244 Arıkboğa Ş.F., Entellektüel Sermaye, Derin Yayınları, 2003, İstanbul. Artail H.A. “Applications of KM Measures to the Impact of Specialized Groupware System on Corporate Productivity an Operation”, Information and Management , 2006, 43, 551-564. Austin T., Cushman A., Fenn J., Harris K., Hayward S., “The Impact of Knowledge Management on Enterprise Architecture”, Strategic Analysis Report, Gartnet Group Inc., 25 Oct. 1999. Babtista M., “e-Government and State Reform: Policy Dilemmas for Europe”, The Electronic Journal of e- Government, 2005, Vol. 3, Issue 4, pp: 167-174. Bakan İ., Büyükbeşe T., Bedestenci H.,”Örgüt Sırlarının Çözümünde- Örgüt Kültürü: Teorik ve Ampirik Yaklaşım”, Aktüel Yayınları,1 Baskı, Ağustos, 2004, s:7-20. Barutçugil İ., “Bilgi Yönetimi”, Kariyer Yayınları: 24, Yönetim Dizisi: 7, İkinci Baskı, Ekim 2002 s.19. Baskerville R., Dulipovici A:, “The Theoretical Foundations of Knowledge Management”, Knowledge Management Research & Practice, 2006, Vol.4, p:83-105. Baş T., “Anket, Nasıl Hazırlanır? Nasıl Uygulanır? Nasıl Değerlendirilir?”, Seçkin Yayınevi, Ankara,2001, Birinci Baskı. Belanger F., Hiller J.S., “A Framework for e-government: privacy implications”, Business Process Management Journal, 2006, Vol.12, No. 1, pp: 48-60 M. Babtista, a.g.m s: 168. Bennet R., Gabriel H.,” Organizational Factors and Knowledge Management within Large Marketing Departments: An Empirical Study”, Journal of Knowledge Management, Volume 3, Number 3, 1999, pp: 212-225. 245 Bensghir T.K, “Bilgi Teknolojileri ve Örgütsel Değişim”, TODAİE Yayın No: 274, Birinci Baskı, Ankara, Haziran 1996, s.17. Bhatt G.D., “Knowledge Management in Organizations: Examining the Interaction between Technologies, Technique and People”, Journal of Knowledge Management, 2001 Vol.5, No 1, pp: 68-75. Bierly P.E, Kessler, E.H, Christensen E.W,” Organizational Learning, Knowledge and Wisdom”, Journal of Organizational Change Management, Volume 13, No: 6, 2000, pp: 595-618. Bilgi Toplumuna Doğru, Türkiye Bilişim Şurası Sonuç Raporu, 10-12 Mayıs 2002 Bilgi Toplumuna Doğru, Türkiye 2. Bilişim Şurası Sonuç Raporu, 10-11 Mayıs 2004 Blair D.C, “Knowledge Management: Hype, Hope, or Help?” Journal of American Society for information science and technology, 53(12), s: 1025. Bontis N., “Intellectual Capital: An Explanatory Study that Develops Measures and Models”, Management Decision, 1998, Vol. 36, No.2, pp: 63-76 (Aktaran: L. Boolen ve Diğerleri: “Linking Intellectual Capital and Intellectual Property to Company Performance”, Management Decision, 2005, Vol. 43, No.9, pp: 1161185). Borins S., “Leadership and Innovation in Public Sector”, Leadership & Organization Development Journal, 2002, Vol.23, No.8, p: 467. Bounfour A.,”The Management of Intangibles, the Organizations Most Valuable Assets”, 2003, Roudledge London. 246 Bozkurt R., İba Ş., “100 Soruda Parlamento”, Nobel Yayın ve Dağıtım, Mart 2004, Nobel Yayın No:633, s:1. Brown D., “Electronic Government and Public Administration”, International Review of Administrative Sciences, 2005, Vol. 7, pp: 241-254. Brown J.S, Dugid, P. “Balancing Act: how to capture knowledge without killing it”, Harvard Business Review, May-June 2000, s: 73-80. Brown T.A., “Confirmatory Factor Analysis for Applied Research”, The Guilford Press, New York London, 2006, s: 87. Büyükkılıç D., “Kar Amacı Gütmeyen Örgütlerde Verimlilik”, Milli Produktivite Merkezi Yayınları, No: 680, Ankara, 2004, s: 36. Carneiro A. “The Role of Intelligent Resources in Knowledge Management”. Journal of Knowledge Management, 2001, Volume 5, Number 4, pp. 358 – 367. Cevizci A.,”Felsefe Sözlüğü”, Pradigma, İstanbul, 1999, s.123. Chadwick A.,” Bringing E-Democracy Back In”, Social Science Computer Review, Winter 2003, Vol. 21, No.4, pp: 43-455. Chong S.C, Choi Y.S, “Critical Factors In The Successful Implementation Of Knowledge Management “, Journal of Knowledge Management Practice, June 2005. Cohen W.M, Levinthal D.A., “Absorptive Capacity: A New Perspective on Learning and Innovation”, Administrative Science Quarterly, Mar. 1999, Vol.35, No.1, pp: 128-152 Cong X., Pandya K.V.,” Issues of Knowledge Management in Public Sector”, Academic Conferences, 2003. 247 Cong X., Pandya K.V., “Issues of Knowledge Management in the Public Sector”, Electronic Journal of Knowledge Management, 2003, Vol. 1, Issue 2, p: 2533. Conner K.R., Prahalad C.K., “A Resource Based Theory of the Firm: Knowledge versus Opportunism”, Organization Science, 1996, Vol.7, No.1, pp: 477-501. Çam E., “Siyaset Bilmine Giriş”, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 2019, İktisat Fakültesi No: 351, 1971, İstanbul, s: 39-40. Çapar B., “Bilgi Yönetimi”, Bilgi Çağı, Bilgi Yönetimi ve Bilgi Sistemleri, Çizgi Kitabevi,Şubat 2005, 1. Baskı, s: 179-180. Damanpur F., “Organizational Innovation: A Meta – Analysis of Effects of Determinants and Moderators”, Academy of Management Journal, 1991, Vol.34, No. 3, pp: 555-590. Darroch J., “Knowledge Management, Innovation and Firm Performance”, Journal of Knowledge Management, 2005, Vol. 9, No. 3, pp. 101-115. Davenport T.H, Delong D.W, Beers M.C.,” Successful Knowledge Management Projects”, Sloan Management Review, Winter pp: 43-57. Davenport T.H, Prusak L., “İş Dünyasında Bilgi Yönetimi”, Rota Yayınları, 2001, 1.Basım. Davenport T.H, Prusak L. Working Knowledge: Managing What Your Organization Knows, Harvard Business School Pres, Boston, MA 1998. Desouza, K.C. (Editor), “Engaged Knowledge Management: Engagement with New Realities.” Gordonsville, VA, USA: Palgrave Macmillan, 2005. p: 2. Dinçmen M., “Bilgi Yönetimi”, Mess Mercek, Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Yıl:2001, Sayı: 21, s: 90. 248 Dinçmen M.,” İşletmelerde Bilgi Yönetimi ve Teknolojileri”, Mess Mercek, Türkiye Metal Sanayicileri Sendikası Yıl:2003, Sayı: 29, s: 48. Dixon N.M., “Organizational Learning Cycle: How We Can Learn Collectively” Abingdon, Oxon, GBR: Gower Publishing Limited, 1999. p: 227. Drew S., “From Knowledge to Action: The Impact of Benchmarking on Organizational Performance”, Long Range Planning, 1997, Vol.30, No.3, pp: 427-441. Drucker P., “Adventure of Bystanders, 1994, Transaction Publisher, New Brunswick NJ, (Aktaran: Y.W.Ramirez, a.g.m. s.604). Drucker P., “Post Capitalist Society”,1993, New York: Butterwork Heineman, s: 173 (Aktaran: J.A. Johannesses, B.Olsen, J.Olaisen, a.g.m s:121). Drucker P., “21. Yüzyıl İçin Yönetim Tartışmaları”, Epsilon Yayıncılık, 2000, 2.Baskı s: 149-175. Duffy J., “The KM Technology Infrastructure”, Information Management Journal, Apr. 2000, Vol. 34, Issue 2, p: 62-66. Durna U.,”Yenilik Yönetimi”, Nobel Yayınları, 2002, Ankara, s.10. Edvinsson L., Sullivan, P. “Developing a Model for Managing Intellectual Capital”, European Management Journal, 1996, Vol. 14, No. 4. Eisenberg H., “Reengineering and Dumb Sizing: Mismanagement of the Knowledge Resource”, Quality Progress, 1997, Vol. 30, No.5, pp: 57-64. “Ekonominin Ana Trendleri”, Capital, Şubat 1999, s.49 (Aktaran: A. Öğüt, a.g.e s.252). 249 Elçi Ş., “İnnovasyon: Kalkınmanın ve Rekabetin Anahtarı”, 2006, 5.Baskı, Pelin Ofset, ISBN 9944-5106-0-2. Eppler M.J, Sukowski O., “Managing Team Knowledge: Core Processes, Tools and Enabling Factors”, European Management Journal, 2000, Vol.18, No. 3, pp: 334-341. Eren E. “Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi”, 1998, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş, İstanbul. (Aktaran: İ. Bakan, et.al, a.g.e. s:32). European Commission, The Role of Government for Europe’s Future, Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Region, Brussels, 2003, p:7. Evans D., Yen D.C., “E-Government: Evolving Relationship of Citizens and Government, Domestic and International Development”, Government Information Quarterly, 2006, Vol. 23, pp: 207-235. Evans D., Yen D., “E-Government: An Analysis for Implementation”, Government Information Quarterly, 2005, Vol.22, PP: 354-373). Fahey L, Prusak L., “The Eleven Deadliest Sins of Knowledge Management”, California Management Review, 1998, Vol.40, No.4, pp: 265-276. Fiol C.M., Lyles M.A. “Organizational Learning”. Academy of Management Review”, 1985, Vol.10, No. 4, pp: 803– 813. Forcadell F.J., Guadamillas F., “A Case Study on the Implementation of a Knowledge Strategy Oriented to Innovation”, Knowledge and Process Management, Jul/Sep. 2002, Vol. 9, N. 3 ; ABI/Inform Global, p:162-171. Gold A.H., Malhotra A., Segars A.H, “Knowledge management: An Organizational Capabilities perspective”, Journal of Management Information System, 2001, Vol. 18, No. 1, pp: 185-214. 250 Gordon G.E., “The Last Word on Productivity and Telecommuting”, (Aktaran Y.W Ramirez, a.g.m s.603. Goulay S., “Tacit Knowledge, Tacit Knowing or Behaving?” OKLC 2002Athens, p. 2. Graham A.B., Pizzo V.G. “A Question Balance: Case Studies in Knowledge Management” European Management Journal, 1996, Vol.14, No.4, pp: 338346. Gupta B., Iyer L.S, Aronson J.E, “Knowledge Management: practices and challenges”, Industrial Management Data Systems 100/1 (2000) p: 17-21. Gupta, Jatinder N. D. (Editor). “Creating Knowledge Based Organizations” Hershey, PA, USA: Idea Group Publishing, 2003. p: 293. Güler B.A., Kamu Personeli- Sistem ve Yönetim, İmge Kitabevi, 1.Baskı 2005, s: 106. Harrison R., “The Collected Papers of R. Harrison”, 1995, McGraw Hill, (Aktaran: H.Sabri, “Knowledge Management in its Context: Adapting Structure to Knowledge Creating Culture”, International Journal of Commerce & Management, 2005, 15, 2 ABI/INFORM Globali p: 113. Hedlund G., “A Model of Knowledge Management and N-form corporation”, Strategic Management Journal, 1994, Vol. 15, Summer Special Issue, pp: 73-90. Hedlund G., “The Intensity and Extensity of Knowledge and the Multinational Corporation as a Nearly Recomposable system (NRS)”, Management International Review, 1999, Vol.39, No.1, pp: 5-44. 251 Hilderth P., Kimble C., “The Duality of Knowledge”, Information Research, Vol. 8, No. 1, October 2002. Hilderht P., Wrigth P., Kimble C., “Knowledge Management: Are We Missing Something?”, Information Systems-The Next Generation. Proceedings of the 4th UKAIS Conference, York, UK pp: 347-356. Holsapple C.W, Joshi K.D “Organizational knowledge resources”, Decision Support Systems, 2001, Vol.31, No.1, pp:-39.54. Huber G.P, “Organizational Learning: The Contributing Processes and The Literatures”, Organizations Science, Feb., 1991, Vol.2, No. 1, pp: 88-115. Hunter J., “Improving Organizational Performance Through the Use of Effective Elements of Organizational Structure”, International Journal of Health Care Quality Assurance Incorporating Leadership in Health Service, 2002, 15/3, xii-xxi. Hunter M.G., “Advanced Topics in Global Information Management” Volume 5, 2006, Hershey, PA, USA: Idea Group Publishing p: 355. Hurley R., Hult T., “Innovation, Market Orientation and Organizational Learning: An Integration and Empirical Examination”, Journal of Marketing, 1998, Vol. 62, No.3, pp: 42-54. Isaac W., “Dialog and Art of Thinking Together”, Currency/Doubleday, New York, NY, 1999. Inkpen A.C., Dinur A. “Knowledge Management Process and International Joint Venture”, Organization Science, 1998, Vol.9, No.4, pp: 454-468 (Aktaran: R.Baskerville A. Dulipovici, a.g.m). Jasumuddin S.M “The Paradox of Using Tacit and Explicit Knowledge”, Management Decision, Vol. 43, No. 1, 2005, pp: 107. 252 JIN, Zhouying. “Global Technological Change: From Hard to Soft Technology”, Bristol, GBR: Intellect Books, 2005. p: 19. Johannenssen J.A., Olsen B., Olaisen J., “Aspects of Innovation Theory Based On Knowledge Management”, International Journal of Information Management, 1999, Vol.19, No.2, pp: 121-139. Josserand E., Teo S., Cleg S., “From Bureaucratic to Post-Bureaucratic: Difficulties of Transition”, Journal of Organizational Change Management, 2006, Vol: 19, No: 1, p: 55. Jöreskog K., Sörbom D., Oct. 2001, Scientific Software International Inc. Kafentzis K., Mentzas G., Apostolou G.,” Knowledge Marketplaces: strategic issues and business model”, Journal of Knowledge Management, 2004, Vol.8, No.1, p: 130. Kampen J.K., Snijkers K., “E-Democracy”, Social Science Computer Review, Winter 2003, Vol.21, No.4, pp: 491-496. Kannan G., Aulbur W.G, “Intellectual Capital: Measurement Effectiveness”, Journal of Intellectual Capital, 2004, Vol.5, No.3, pp: 389-413. Kanter R.M., “The Change Masters”, Simon and Shuster, New York, 1983, s.20 (Aktaran: U.Durna,”Yenilik Yönetimi”, Nobel Yayınları, 2002, Ankara, s.6). Koçel T., “İşletme Yöneticiliği”, İşletme Fakültesi Yayın No: 205, İstanbul 1989, s: 8-14. Kreitner R., Kinicki A., Organizational Behavior, Homewood, IL: Richard D. Irwin, 1992. 253 Lang J.C, “Managerial Concern in Knowledge Management”, Journal of Knowledge Management, Vol. 5, Number 1, 2001 p: 44. Lawlor A., “Productivity Improvement Manual”, Aldershot, United Kingdom, 1985, Gower Pub. Ltd. (Aktaran: İ.M.Baş, A.Artar, “İşletmelerde Verimlilik Denetimi”, MPM Yayınları:435, Ankara 1991, s:33-46. Lehaney, Brian(Editor). “Beyond Knowledge Management” Hersley PA USA,Idea Group Publishing, 2003 Layne K., Lee J. ”Developing Fully Functional e-Government: Four Stage Model”, Government Information Quarterly, 2001, Vol.18, p:122-136. Leonard, D. & Sensiper, S. (1998) "The role of tacit knowledge in group innovation." California Management Review, 40(3), 112-132 Aktaran P.M. Lee C., Lee S., Kang I.,” KMPI: Measuring Knowledge Management Performance”, Information & Management, 2005, Vol.42, pp: 469-482. Lee H., Choi B., “Knowledge Management Enablers, Processes and Organizational Performance: An Integrative View and Empirical Examination”, Journal of Management Information System, 2003, Vol.20, No.1, pp: 179228. Lee Y-C, Lee S-K, “Capabilities, Processes, and Performance of Knowledge Management: A Structural Approach”, Human Factors and Ergonomics in Manufacturing, 2007, Vol. 17, No: 1, pp: 21-47. Levett G.P., Guenov M.D., “A Methodology for Knowledge Management Implementation”, Journal of Knowledge Management, Volume 4, Number 3, 2000. pp: 258-269. Livonen, M. & Harisalo, R. (1997). Luottamus Työyhteisön Turvaverkkona Yleisissä Kirjastoissa [Trust as the Safety Net of the Work Community in Public 254 Libraries]. Oulu University, Finnish Information Studies 8. Oulu: University of Oulu. (Aktaran: Huotari, Maija-Leena, a.g.e s: 14). Loehlin J.C., “Latent Variables Models: An Introduction to Factor, Path and Structural Equation Analysis”, Fourth Edition, 2004, Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, Mahwah New Jersey. Lopez S. S, “Managing Knowledge: the Link Between Culture and Organizational Learning”, Journal of Knowledge Management, 2004, Vol. 8, No 6, s: 93-104. Lubit R., “Tacit Knowledge and Knowledge Management: The Keys to Sustainable Competitive Advantage”, Organizational Dynamics, Winter 2001, Vol.29, No: 4, s.175. Lucas L.M., “The Impact of Trust and Reputation on the Transfer of Best Practices”, Journal of Knowledge Management, 2005, Vol.9, No.4, pp: 87101. Machlup F., “Knowledge and Knowledge Production”, Princeton University Press, Volume 1, s.56-57. Maier R., Hadrich T., “Centralized Versus Peer-to-Peer Knowledge Management Systems”, Knowledge and Process Management, 2006, Vol.13, No.1, p.47. Maldavan R., Grover R., “From Embedded Knowledge to Embodied Knowledge: New Product Development as Knowledge Management”, Journal of Marketing, 1998, Vol.62, No. 4 p: 3. Malhotra Y., “Measuring Knowledge Assets of A Nation: Knowledge System For development”, United Nations Advisory Meeting of the Department of Economic and Social Affairs Division for Public Administration and 255 Development Management, Ad hoc Group of Experts Meeting Knowledge System For Development, 2-5 Sep. 2003. Marr B., Spender J.C., “Measuring Knowledge Assets-Implication of Knowledge Economy for Performance Measurement”, Measuring Business Excellence, 2004, Vol.8, No.1, pp: 18-27. Marr B, et al, “Intellectual Capital and Knowledge Management Effectiveness”, Management Decision, 2003, 41/8, p: 771-781. McDermott, R. (1999), ``Why information technology inspired but cannot deliver knowledge management'', California Management Review, Vol. 41, pp. 10317. McDermott R., O’Dell C., “Overcoming Cultural Barrier to Sharing Knowledge”, Journal of Knowledge management, 2001, Vol. 5, No. 1, s: 76-85. McElroy M.W., “The New Knowledge Management: Complexity, Learning, and Sustainable Innovation”, Butterwort-Einmann, Imprint of Elsevier Science, 2003, s: 82-92. Mertins K., Heising P., Vorbeck J., “Knowledge Management: Best Practice in Europe”, Springer-Verlag, Heilderberg, Germany, 2001 (Aktaran: H. A. Artail , ”Applications of KM measures to the impact of specialized groupware system on corporate productivity an operation”, Information and Management , 2006, 43, 551-56). Meydan Larousse, ikinci Cilt, Meydan Yayınevi, 1986, s: 371. Meyer-Stamer J.,” Technology, Competitiveness and Radical Policy: The Case of Brazil”, 1997, London, GBR: Frank Cass Publishers, p: 6-8. Mishra A.K., “Organizational Response to Crisis: The Centrality of Trust”, Kramer, RM and Tyler T.R, (Eds), Trust in Organizations, Frontiers of 256 Theories and Research, 1996, Sage Publications, Newbury Park CA, pp: 261-287. Moffett S., McAdam R., Parkinson, S. (2003) “An Empirical Analysis of Knowledge Management Applications.” Journal of Knowledge Management, 2003 Volume 7.Number 3, pp: 6 -26. Moffet S., McAdam R., Parkinson S., “Technological Utilization for Knowledge Management”, Knowledge and Process Management, 2004, Vol.11, No, 3, pp: 175-184. Mohamed M, Stankosky M., Murray A., “Knowledge Management and Information Technology: Can They Work in Perfect Harmony”, Journal of Knowledge Management, Vol: 10, No: 3, 2006, p: 106. Moser C.A., Kalton G., “Survey Methods in Social Investigation”, Heinemann Educational Books, London, 1979, Second Edition, p: 361-366. Mukherjee S.K., Singh D., “Towards High Productivity”, Report of a Seminar, on Higher Productivity in Public Sector Production Enterprises, New Delphi, Bureau of Public Enterprises,1975, pp-91-103 (Aktaran J.Prokopenko, a.g.e s:25-37). Müftüoğlu T., İşletme İktisadı, Turhan Kitabevi, 1989, Ankara, s. 304. Nonaka I., “Dynamic Theory of Organizational Knowledge Creation”, Organization Science, Feb. 1994, Vol.5, No.1, p: 19-34 Nonaka I., “The Knowledge Creating Company”, Harvard Business Review, Nov.-Dec, 1991, p: 96-104. Nonaka I., Konno N., “The Concept of Ba: Building a Foundation for Knowledge Creation”, California Management Review, 1998, Vol.40, No.1, pp: 40-54. 257 Nonaka I., Takeuchi H., “The Knowledge-Creating Company”, Oxford: Oxford University Press, 1995. Nonaka I.,Toyama R., Konno N.,” SECI, Ba, and Leadership: A Unified Model of Dynamic Knowledge Creation”, Long Range Planning, 2000, Vol.33,No. 1, pp: 5-34. Ocak N., “Bilgi Üzerine Kuramsal Yaklaşımlar”, Bilgi Dünyası Cilt 1, 2000, s: 147. O’Dell C., Grayson JR C.J., Essaides N., ”Ne Bildiğimizi Bir Bilseydik”, Dışbank Kitapları-3, Nisan 2003, 1.Basım, s:110. OECD, “Knowledge Management: Learning- by- Comparing Experiences from Private Firms and Public Organizations”, PUMA/HRM (2001) 3, CERI/CD (2001) 2. OECD, “Conclusion from the Results of the Survey of Knowledge Management Practices for Ministers/Departments/Agencies of Central Government in OECD Member Countries”, GOV/PUMA/HRM (2003)2. Öğüt A., Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayın Dağıtım, 2003, s: 83-86. Önder N., “Bilginin Serüveni”, Vadi Yayınları , Ekim 2005, s: 9. Özbudun E., “Türk Anayasa Hukuku”, Yetkin Yayınları, Ankara 2002, Gözden Geçirilmiş 7. Baskı, s: 26-36. Özdamar K., “Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi”, Kaan Kitabevi, 2004, Genişletilmiş 5. Baskı, Cilt 1, s: 629-637. Pan S.L., Scarbrough H., “A Socio-Technical View of Knowledge Sharing at Buckam Laboratories”, Journal of Knowledge Management, 1998, Vol.2, No.1, pp: 55-66. 258 Pantzar E., “Knowledge and Wisdom – in the Information Society”, Foresight/ vol.02, no.02, Apr. 2000. Pekiner K.,” İşletme Denetimi”, İstanbul Üniversitesi, İşletme Fakülresi, Muhasebe Enstitüsü Yayın No: 55, 5. Bası, 1988, İstanbul, s: 284. Pemberton J.D, Stonehouse G.H, “Organizational Learning and Knowledge Assets - An Essential Partnership”, The Learning Organization, 2000, Vol.7, No.4, pp: 184-197. Petty R., Gutherie J., “Intellectual Capital Literature View: Measurement, Reporting and Management”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 1 No. 2, 2000, pp. 155-176. Platts M.J, Yeung M.B, a.g.m. s:348-349. Popadiuk S., Choo C.W., “Innovation and knowledge Creation: How Are These Concepts Related?” International Journal of Information Management, 2006, Vol. 26 Issue 4, p: 302-312. Prokopenko J.,” Verimlilik Yönetimi: Uygulamalı El Kitabı”, (Çeviren: O. Baykal, N. Atalay, E. Fidan) Milli Produktivite Merkezi Yayınları No:476, Ankara, 2003, s:19. Prusak L., “Where Knowledge Management Come From”, IBM System Journal, Vol. 40, No: 4, 2001 pp: 1002-1007. Ramirez Y.W, Nemphard D.A., “Measuring Knowledge Worker Productivity: A Taxonomy”, Journal of Intellectual Capital, 2004, Vol.5, No.4, pp: 602-628. Rastogi N., “Productivity, Innovation, Management and Development”, Sage Publication, California, 1988, s.27 (Aktaran: U.Durna, “Yenilik Yönetimi”, Nobel Yayınları, 2002, Ankara, s.6). 259 Robey D., Ross J.W., Boudreau M.C., “Learning to Implement Enterprise Systems: An Exploratory Study of Dialectics of Change”, Journal of Management Information Systems, Summer 2002, Vol.19, No.1, pp: 17-46. Rowley J., “What Do We Need To Know About Wisdom”, Management Decision, 2006, Vol.44, No.9 s: 1250. Ryan , S.D., Prybutok, V.R “Factors affecting knowledge management technologies: a discriminative approach”. Journal of Computer Information Systems, 2001. Volume 41Number 3, pp. 31 – 37. Sabri H., “Knowledge Management in its context: Adapting Structure to a Knowledge Creating Culture”, International Journal of Commerce & Management, 2005, Vol.15, No. 2, p: 119. Salleh Y. Goh W.K., “Managing human resources toward achieving knowledge management”. Journal of Knowledge Management, 2002, Volume 6. Number 5, pp. 457-468. Schein E.H., “Organizational Culture and Leadership”, 2004, 3rd Edition, Jossey-Bass, San Francisco, CA (Aktaran: R.Baskerville, A.Dulipovici, a.g.m s: 90). Scher M.J., “Japanese Inter Firm Networks High-Trust or Relational Access?” in Grandori, A. (Ed), Interim Networks, Routledge, London, pp: 303-18 (Aktaran: M.Boussouara, D.Deakins, “Trust and Acquisition of Knowledge from Non-Executive Directors by High Technology Entrepreneurs”, International Journal of Entrepreneurial Behavior & Research, Vol: 6, No 4, 2000, p: 204-226). Schwandt D.R., “Organizational Learning: a Dynamic Integrative Construct”, unpublished manuscript, (Aktaran: C. Corelick, “Organizational Learning vs Learning Organization: A Conversation with Practitioner”, The Learning Organization, 2005, Vol.12, No.4, pp: 383-388). 260 Seetharaman A., “Comparative Justification on Intellectual Capital”, Journal of Intellectual Capital, Vol. 5. No. 4, 2004, pp: 522-539. Senge P.M., “Beşinci Disiplin”, YKY Yayınları, Ocak 2006, 13. Baskı, Çevirenler: A.İldeniz,A.Doğukan, s:155. Serban A.M, Luan J., “Overview of Knowledge Management”, New Directions for Institutional Research, No: 113, Spring 2002, Wiley Periodicals, Inc. Serper Ö., “Uygulamalı İstatistik 1” Ezgi Kitabevi,Bursa, 2000, s:142. Small M.W, “Wisdom and Now Managerial Wisdom: Do They Have a Place in Management Development Programs?” The Journal of Management Development, 2003, Vol. 23, No: 7/8, pp: 751-764. Smith E.A., “The Role of Tacit and Explicit Knowledge in the Work Place”, Journal of Knowledge Management Volume 5 Number 4 2001 p: 314. Smith P., “A Performance Based Approach to Knowledge Management”, Journal of Knowledge Management Practice, March 2002. Snowden, D. “Innovation as an Objective of Knowledge Management. Part I: The Landscape of Management”, Knowledge Management Research & Practice, 2003, Vol.1, No.: 2, pp: 113-119. Soo C.,Devinney T.,Midgley D., Deering A.,”Knowledge Management: Philosophy,Process, and Pitfalls”, California Management Review, Summer 2002, Vol.44, No:4, pp:131-150 Sterhaman A., “Comparative Justification on Intellectual Capital”, Journal of Intellectual Capital, 2004, Vol: 5, No: 4 s: 523. 261 Stewart T., Entelektüel Sermaye, Çev.Nurettin Elhuseyni, MESS Yayınları, İstanbul, 1997 Stewart, T.A., “Trying to Grasp the Intangible”, Fortune, 2 October, 1995, pp. 157-61. “Strategic Direction”, Vol.22, No: 1 2006, s: 16-18. Symonds M., “Government and Internet”, The Economist, 2000, Vol. 355, Issue 8176, p: S9-S13. Şimşek Ö.F., “Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş- Temel İlkeler ve Uygulamalar”, Ekinoks Yayınları, Ankara, 2007. TBMM Genel Sekreterliği Norm Kadro Yayımlanmamış Raporu, Gesnok, 2005. TBMM 22. Dönem 2-3-4. Yasama Yılı Bilgilendirme Toplantısı- TBMM Başkanlığı İletişim Ofisi, 2006. Teece D.J, Pisano G., Shuen A.,” Dynamic Capabilities and strategic management”, Strategic management Journal, 1997, Vol.18, No.1, pp: 509. Thierauf J.R, Optimal Knowledge Management: Wisdom Management Systems Concepts and Applications. Hershey, PA, USA: Idea Group Publishing, 2006. p 5. Thomas J.C., Streib G.,” E-Democracy, E-Commerce and E-Research: Examining the Electronic Ties Between Citizens and Government”, Administration & Society, July 2005, Vol. 37, No: 3, pp: 259-280. Thornhill S., “Knowledge, Innovation and Firm Performance in High and Low Technology Regimes”, Journal of Business Venturing, 2006, Vol. 21, pp: 687-703. 262 Tippins M.J, Sohi R.S, “IT Competency end firm performance: Is organizational learning a missing link?” Strategic Management Journal, 2003, Vol.24, No.745-761. Tiwana A., “Bilgi Yönetimi”, Dışbank Kitapları- 5 Ağustos 2003, s.9. Toprak M.A., “Çalışanların Bakış Açısından Verimlilik,Temel Değerler, Başarı Faktörleri,Bir Alan Araştırması”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Yıl 4,Sayı 8, Güz 2005/2, s:75-85. Tsai W., “Social Structure of “Competition” Within a Multiunit Organization: Coordination, Competition, and Intraorganizational Knowledge Sharing. Organization Science, 2002, 13(2), 179-190. (Aktaran: Huotari, Maija-Leena. “Trust in Knowledge Management and Systems in Organizations” Hershey, PA, USA: Idea Group Inc., 2003. p: 16. Tsan E.W.K, “Organizational Learning and the Learning Organization: A Dichotomy between Descriptive and Prescriptive Research”, Human Relations, January 1997, Vol.50, No. 1, pp: 74. Tyler T.R., “Trust within organizations”, Personnel Review, 2003, Vol. 32, No 5, pp: 556-568. Uçak N., “Bilgi Üzerine Kuramsal Bir Yaklaşım”, Bilgi Dünyası, 2000, 1. Cilt, s: 152. Uçkan Ö, “e-Devlet, e-Demokrasi ve Türkiye”, Literatür Yayınları: 95, Birinci Basım, Nisan 2003, s: 46-50. Walczak S., “Organizational Knowledge Management Structure”, Learning Organization, 2005, Volume 12, No: 4, p: 330-331. 263 Wang C.L, Ahmed P.K, “Organizational Learning: A Critical Review”, the Learning Organization, 2003, Vol.10, No.1, pp: 8-17. Watson R.T., Mundy B.,” A Strategic Perspective of Electronic Democracy”, Communications of the ACM, 2001, Vol. 44, No.1, p: 27-30. Wiig K.M, “Knowledge Management in public administration”, Journal of Knowledge Management, 2002, Vol. 6, N. 3, p: 224. Woodman, R.W., Sawyer J., Griffin R.W., “Toward Creation of Organizational Creativity”, The Academy of Management Review.1993, Vol. 18, No:2, pp:293-321. Yalçın Ş., “Bilginin Normatif Yönü”, Bilgi ve Değer- Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri, Vadi Yayınları, 1.Basım Kasım 2002, s.123. Yavuz İ., “Verimlilik ve Etkinlik Ölçümünde Yeni Yaklaşımlar veİllere Göre İmalat Sanayiinde Etkinlik Karşılaştırmaları”, Milli Produktivite Merkezi Yayınları No: 667, Ankara, 2003 s: 9. Yeh Y-J., Lai S-Q., Ho C-T., “Knowledge Management Enablers: A Case Study”, Industrial Management and Data System, 2006, Vol.106, No.6, pp: 793-810. Yeniçeri Ö.,”Örgütleri Etkinleştirme Aracı Olarak Bilgi Ve Bilgi Yönetimi”, 2023, 15 Aralık 2002, Sayı: 20 s: 57. Yeniçeri Ö., İnce M., “Bilgi Yönetim Stratejileri ve Girişimcilik”, IQ Kültür Sanat Yayıncılık: 153, Araştırma-İnceleme Dizisi: 114,1. Baskı, Aralık 2005,s.17. Yıldırım A., Şimşek H. “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri”, Seçkin Yayınevi, Ankara, 1999. Yılmaz E., “Hukuk Sözlüğü”, Yetkin Yayınları, 2001, Ankara, s: 218. 264 Zaim H.,” Bilginin Artan Önemi ve Bilgi Yönetimi”, İşaret Yayınları 2005, s.67. Zeleny M., “Knowledge of Enterprise: Knowledge Management or Knowledge Technology?” International Journal of Information Technology& Decision Making, 2002, Vol.1, No.2, p: 201. INTERNET Aktaş Z. “ Bilgi Toplumu ve Edevlet derken şimdi eKurum mu?”, http://www.digitaldevlet.net/ (Erişim 10.Mart.2007) Büyüközkan G., “Entelektüel Sermaye Yönetimi”, <http://www.bilgiyonetimi.org> (Erişim Tarihi: 3.8.2005). Çapar B., “Bilgi Yönetimi: Nasıl Bir İnsangücü?” <http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=257> (Erişim: 9.9.2006). Firestone, J (Editor).” Has Knowledge Management Been Done?” Bradford, UK: Emerald Group Publishing Limited, 2005. p:126. <http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10085643&ppg=27>. Gaynor G.H ,” Innovation By Design: What It Takes to Keep Your Company on the Cutting Edge”, AMACOM, <http://proquestcombo.safaribooksonline.com/0814406963> (Erişim 2002, Tarihi: 8.10.2006). Gil-Garcia J.M, Martinez-Moyana I.J., “Understanding the Evolution of eGovernment: The Influence of Systems of Rules on Public Sector Dynamics”, Government Information Quarterly, Article In Press, 2006, <http://www.sciencedirect.com> (Erişim Tarihi: Temmuz 2006). 265 Handzic M., Knowledge Management: Through the Technology Glass. River Edge, NJ, USA: World Scientific Publishing Company, Incorporated, 2005 p.23. <http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10106555&ppg=38> Hey J., “The DIKW Chain: The Metaphorical Link”, 2004, <http://www.metatorial.com/downloads/Boiko_Wp_FromDatatoWisdom.pdf> (Erişim Tarihi: Kasım 2006). Huotari, Maija-Leena. “Trust in Knowledge Management and Systems in Organizations”. Hershey, PA, USA: Idea Group Inc., 2003. p: 7-14. http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10044312&ppg=28-35. ITRG., Define IT's Role in Knowledge Management. London, Canada: ITRG, 2002. p:2 <http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10022110&ppg=2>. Knox Lovell C.A., “Productive Efficiency”, H. Fried, O. (Editor). Measurement of Productive Efficiency: Techniques and Applications. Cary, NC, USA: Oxford University Press, Incorporated, 1993. p: 3. <http://site.ebrary.com/lib/baskent/Doc?id=10087221&ppg=16 >. Montano B., “Innovations of Knowledge Management”, IRM Press, 2004, s: 302, <http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL.ASP?kelime=veri> (Erişim Tarihi: 7.5.2006). Nohutçu A., Demirel D, “E-Devlet: Genel Bir Çerçeve ve teorik bir yaklaşım”, http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/e-devlet-genel_cerceve.pdf (Erişim: 10.Nisan.2007) Sveby K.E, Tacit Knowledge, <http://www.sveby.com/article/Polany.html#Main%20Theses> (Erişim Tarihi: 21.3.2006). 266 T.C Sayıştay Başkanlığı, “Performans Denetim Raporu:E-Devlete Geçişte Kamu Kurumları Internet Siteleri” Haziran 2006, s:12 , <http://www.sayistay.gov.tr>. Türk Dil Kurumu Sözlüğü, <http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/SOZBUL.ASP?kelime=bilgi>, (Erişim Tarihi: 13.5.2006). TDK, http://www.tdk.org.tr, (Erişim Tarihi: 10.2.2007) Ulusoy A., Karakurt B., “Türkiye’nin e-Devlete Geçiş Zorunluluğu”, http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/2.pdf (Erişim 10.3.2007) Üç M., “Entelektüel Sermaye Ve Unsurları”, <http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=581> (Erişim Tarihi: 24.10.2006). (Alıntı: N. BONTİS, ve Diğerleri “, Intellectual Capital and Business Performance in Malaysian Industries”, Journal Of Intellectual Capital, 2000, Vol.1 No: 1). Yıldız M., “Elektronik (E)-Devlet Kuram ve Uygulamasına Genel Bir Bakış ve Değerlendirme”, http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/9.pdf (Erişim : 10.3.2007) <http://erg4146.casaccia.enea.it/GKE-para.htm> (Erişim Tarihi 8.5.2006). <http://www.techweb.com/encyclopedia/defineterm.jhtml;jsessionid=XAY1PEOP DBNHQQSNDBECKH0CJUMEKJVN?term=data&x=0&y=0> (Erişim Tarihi 8.5.2006). <http://en.wikipedia.org/wiki/Information#Information_is_not_data> (Erişim Tarihi 8.5.2006). 267 <http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK/sozbul.asp?KELIME=irfan> (Erişim Tarihi: 10. 9.2006). <http://en.wikipedia.org/wiki/Knowledge_management> (Erişim Tarihi: 9.9.2006). <http://www.bilgitoplumu.gov.tr>. <http://www.tbmm.gov.tr/Anayasa.htm> (Erişim Tarihi: 15.11.2006). <http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm>. Ek.3 TBMM Genel Sekreterlik Örgüt Şeması <http://www.tbmm.gov.tr/genser/m20.html>. EKLER 268 0.51 ISB1 0.57 ISB3 0.83 ISB4 0.39 0.29 GVN1 GVN2 0.32 GVN4 0.55 OGR1 0.72 OGR2 0.33 OGR3 0.41 OGR4 0.25 MRK2 1.00 MRK4 0.40 TTB1 0.43 TTB2 0.46 TTB3 0.67 0.49 0.64 0.49 0.70 0.73 0.68 0.62 0.68 0.75 0.79 0.59 0.56 0.73 0.75 KULTUR 0.22 BILYAR 0.11 0.47 0.71 0.90 0.65 0.52 SOS3 0.50 SOS4 0.39 DIS1 0.35 DIS3 0.35 BIR1 0.34 BIR4 0.36 ICS1 0.29 ICS3 0.45 OGRENME 0.43 0.31 0.77 0.39 SOS1 0.81 MERKEZ 0.88 0.78 0.77 0.34 0.28 YRT1 0.92 0.92 ORGYARAT INSAN 0.91 YRT2 0.24 YRT3 0.26 0.18 YRT4 0.56 Chi-Square=966.55, df=514, P-value=0.00000, RMSEA=0.057 0.71 VERIM EDEVLET 0.45 EKR3 0.87 0.73 EKR1 0.69 0.80 EKR2 0.27 0.22 0.99 VRM1 0.73 VRM4 0.32 0.53 VRM2 0.19 EK-1: Araştırma Modeli Yol Diyagramı – Katsayı Tahminleri 269 10.03 ISB1 10.87 ISB3 10.76 ISB4 10.52 8.55 12.15 9.20 9.68 10.64 14.80 14.73 GVN1 GVN2 8.60 GVN4 10.69 OGR1 9.88 OGR2 5.54 OGR3 8.88 OGR4 2.07 MRK2 KULTUR 2.55 BILYAR 10.97 MRK4 6.29 TTB1 6.66 TTB2 10.83 TTB3 11.02 SOS4 10.65 DIS1 10.31 DIS3 10.16 BIR1 10.80 BIR4 10.94 ICS1 10.15 ICS3 10.61 OGRENME 4.10 11.16 4.51 9.72 YRT1 MERKEZ 8.62 5.26 10.91 SOS3 10.19 11.39 12.05 12.26 10.99 10.51 12.27 11.49 1.59 8.63 10.82 15.20 12.35 SOS1 19.44 19.21 20.55 ORGYARAT YRT2 9.20 YRT3 9.34 8.36 YRT4 12.67 12.44 6.92 INSAN Chi-Square=966.55, df=514, P-value=0.00000, RMSEA=0.057 11.43 8.23 VERIM 13.32 EDEVLET 8.79 VRM4 14.48 6.73 12.77 EKR1 EKR2 6.81 7.09 VRM1 EKR3 9.27 VRM2 4.20 11.09 EK-2 Araştırma Modeli Yol Diyagramı- t değerleri 270 EK-3 TBMM İDARİ TEŞKİLAT ŞEMASI 271 EK-4 ANKET SORULARI TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ GENEL SEKRETERLİĞİ BİLGİ YÖNETİMİ YETENEĞİ ANKETİ Şubat 2007 Bu Anket Formu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü-İşletme Anabilim Dalında yürütülmekte olan Bilgi Yönetimi ve Verimliliğe Etkisi-Türkiye Büyük Millet Meclisi Uygulaması adlı Doktora Tezi çalışmasında kullanılacak olan Araştırma Modeline veri toplamak için TBMM Genel Sekreterlik Makamının bilgisi dahilinde hazırlanmıştır. Genel Sekreterlik Teşkilatımızda ilk kez yapılacak böyle bir bilimsel çalışmaya ait anket formunu doldurmak için birkaç dakikanızı ayırmanız beni çok memnun edecektir. Çalışma ile ilgili aklınıza gelebilecek tüm soruları cevaplamaktan mutluluk duyacağım. Bana, 420 68 49 nolu telefondan veya [email protected] adresinden ulaşabilirsiniz. Katkılarınıza teşekkür eder, iyi çalışmalar dilerim. Saygılarımla. Kemal KARAKOÇAK 272 ANKET SORULARI I 1-Fiilen çalıştığınız Birimin Adı:…………………………………………… 2- Kurum Hizmetiniz (Yıl olarak): O 0-4 O 5-9 O 10-14 O15-19 O 20-24 O 25-29 O 30-34 O 35-39 3- Toplam Kamu Hizmetiniz (Yıl olarak): O 0-9 O10-14 O 15-19 O20-24 O25-29 O 30-34 O 35-39 4- Kurumdaki Görev Ünvanınız: O Müdür O Başkan Müşaviri O Uzman O Mühendis O Müdür Yardımcısı O Müşavir O Doktor O Şef O Memur 5- Eğitim Düzeyiniz: O Orta Derece O 2 Yıllık MYO O 3 Yıllık Yüksek O 4 Yıllık Yüksek O Y.Lisans O Doktora 6- Yaşınız: O 20-29 O 30-39 O 40-49 O 50-59 O 60-64 7- İşinizle ilgili olarak günde kaç saat bilgisayar kullanıyorsunuz? O1 saatten az O1 -2 saatten az O2-3 saatten az O 3-4 saatten az O 4-5 saatten az O5- 6 saatten az 8- İşinizi bilgisayarla yaparken; O Kurumda geliştirilen programı kullanıyorsunuz O Kurum dışında geliştirilen bir program kullanıyorsunuz. (Birden fazla şık işaretlenebilir) 9- İşinizle ilgili olarak e-posta kullanıyor musunuz? O Evet O Hayır O Kurum tarafından verilmiş bir e-posta adresim yoktur. 10- İşinizle ilgili olarak kurum Intranet’inden faydalanıyor musunuz? O Evet O Hayır 273 ANKET SORULARI II Lütfen aşağıdaki ifadelerin her biri için katıldığınızın veya katılmadığınızın ölçüsünü 1-5 arasında bir rakamı DAİRE içine alarak belirtiniz. (1=Tamamen Katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3= Kararsızım 4= Katılıyorum, 5=Tamamen Katılıyorum) 1- Bilgi Yönetimi Sağlayıcıları ISB1 Kurumumuz çalışanları kurumdaki işbirliği derecesinden memnundurlar. 1 2 3 4 5 ISB2 Kurumumuz çalışanları işlerinde birbirlerine yardımcıdırlar. 1 2 3 4 5 ISB3 Kurumumuzda birimler arasında işbirliği isteği mevcuttur. 1 2 3 4 5 İşbirliği ISB4 Güven Kurumumuzda başarısızlık durumunda sorumluluk alma mevcuttur. 1 2 3 4 5 GVN1 Kurumumuz çalışanları genel olarak güvenilir kişilerdir. 1 2 3 4 5 GVN2 Kurumumuz çalışanları karşılıklı olarak birbirlerinin yeteneğine güvenirler. 1 2 3 4 5 GVN3 Kurumumuz çalışanları kararlarında kişisel çıkarlarından ziyade kurum çıkarını ön planda tutarlar. 1 2 3 4 5 Öğrenme GVN4 Kurum çalışanlarının ilişkileri karşılıklı güven ön plandadır. 1 2 3 4 5 OGR1 Kurumumuz görevimizde daha başarılı olmak için çeşitli eğitim programları düzenler. 1 2 3 4 5 OGR2 Kurumumuz iş rotasyonu gibi resmi eğitim dışında bireysel gelişimimiz için gayri resmi eğitim fırsatı sağlar. 1 2 3 4 5 OGR3 Kurumumuz çalışanların seminer, sempozyum vb. katılmalarını teşvik eder. 1 2 3 4 5 Ademi Merkezileşme OGR4 Kurumumuz çalışanları iş eğitimi içeriğini veya kendi kendini geliştirme eğitimlerinin içeriğinden memnundurlar. 1 2 3 4 5 MRK1 Kurumumuzun örgüt yapısı birimler arasında bilgi paylaşımını ve etkileşimini engelleyen yapıdadır. 1 2 3 4 5 MRK2 Kurumumuz örgüt yapısı yeni bilgi yaratımını kolaylaştıran biçimdedir. 1 2 3 4 5 274 MRK3 Kurumumuzda çalışanların işlerinde kendi başlarına karar vermeleri teşvik edilir. 1 2 3 4 5 Resmileşme MRK4 Kurumumuz çalışanları amirlerinden onay almaksızın işlerini yapabilirler. 1 2 3 4 5 RSM1 Kurumumuzda temaslar (görüşmeler) resmi toplantılar dışında yapılmaz. 1 2 3 4 5 RSM2 Kurumumuzda resmi iş süreçleri dışında işler de vardır. 1 2 3 4 5 RSM3 Kurumumuzda kurallar ve süreçler yazılı olarak vardır. 1 2 3 4 5 T tipi Beceri RSM4 Kurumumuz çalışanları bazı durumlarda resmi kuralları göz ardı edip gayri resmi uzlaşma ile sorunları çözerler. 1 2 3 4 5 TTB1 Kurumumuz çalışanları sadece kendi işlerini değil diğerlerinin işleri hakkında bilgi sahibidirler. 1 2 3 4 5 TTB2 Kurumumuz çalışanları diğerinin işleri için de öneri yapabilecek bilgiye sahiptir. 1 2 3 4 5 TTB3 Kurumumuz çalışanları sadece kendi birimlerinde çalışanlarla değil diğer birimlerde çalışanlarla da iletişim kurabilirler. 1 2 3 4 5 TTB4 Bilişim Teknolojisi Desteği Kurumumuz çalışanları kendi işlerinin uzmanıdırlar. 1 2 3 4 5 BTD1 Kurumumuz zaman ve mekan kısıtlaması olmaksızın işlerin işbirliğiyle yapılması için Bilişim Teknolojisi (BT) desteği sağlar. 1 2 3 4 5 BTD2 Kurumumuz çalışanları arasında iletişim için BT desteği sağlar. 1 2 3 4 5 BTD3 Kurumumuz gerekli enformasyonu bulmak ve erişmek için BT desteği sağlar. 1 2 3 4 5 BTD4 Kurumumuz sistematik veri depolaması için BT desteği sağlar. 1 2 3 4 5 2- Bilgi Yaratma Süreci Sosyalleşme SOS1 Kurumumuz, çalışanlarının tecrübelerini paylaşmalarının önemini bilir. 1 2 3 4 5 SOS2 Kurumumuz, diğer kurumlarla diyalog içinde olmanın önemini bilir. 1 2 3 4 5 275 SOS3 Kurumumuz, kurum içinde gayri resmi temaslarla bilginin yaratılmasının önemini bilir. 1 2 3 4 5 SOS4 Kurumumuz, uzmanlık ve becerilerin diğer çalışanların anlamasına izin veren bir çalışma ortamının yaratılmasının önemini bilir. 1 2 3 4 5 Dışsallaşma Birleştirme İçselleştirme DIS1 Kurumumuz yaratıcı ve erekli diyalogun önemini bilir. 1 2 3 4 5 DIS2 Kurumumuz, değişik fikirlerin değiş tokuş edilmesinin önemi bilir. 1 2 3 4 5 DIS3 Kurumumuz, kişisel kanaatlerin önemini bilir. 1 2 3 4 5 BIR1 Kurumumuz, strateji planlamada basılı literatürün, bilgisayarlı benzetim ve tahmin metodlarının kullanımının önemini bilir. 1 2 3 4 5 BIR2 Kurumumuz, verdiği hizmetlere ait doküman ve el kitabı oluşturmanın önemini bilir. 1 2 3 4 5 BIR3 Kurumumuz,verdiği hizmete ait veritabanı oluşturmanın önemini bilir. 1 2 3 4 5 BIR4 Kurumumuz, oluşturduğu tüm doküman ve el kitaplarına çalışanların erişiminin önemini bilir. 1 2 3 4 5 ICS1 Kurumumuz, yeni fikirlerin ve değerlerin paylaşımını ve araştırılmasının önemini bilir. 1 2 3 4 5 ICS2 Kurumumuz, yönetim vizyonunun anlaşılması ve paylaşılmasının önemini bilir. 1 2 3 4 5 ICS3 3- Örgütsel Yaratıcılık Kurumumuz, bir sorunu çözmek için model bir ekip oluşturup çalışma sonuçlarını tüm kurumla paylaşmanın önemini bilir, 1 2 3 4 5 YRT1 Kurumumuz bir çok yeni ve faydalı fikir (hizmet) üretmiştir 1 2 3 4 5 YRT2 Kurumumuz, çalışanlarının yeni ve faydalı fikir üretmesine yardımcı olan ortamı hazırlar. 1 2 3 4 5 YRT3 Kurumumuz, yeni ve faydalı fikirlerin üretilmesini çok önemli bir faaliyet olarak görür. 1 2 3 4 5 276 YRT4 Kurumumuz aktif olarak yeni ve faydalı fikirler (hizmet) üretir. 1 2 3 4 5 4- Örgütsel Verimlilik Verimlilik VRM1 Kurumumuz diğer kamu kurumlarıyla karşılaştırıldığında , daha az personel ile daha iyi hizmet üretmektedir. 1 2 3 4 5 VRM2 Kurumumuz diğer kamu kurumlarıyla karşılaştırıldığında , daha az bütçe ile daha iyi hizmet üretmektedir. 1 2 3 4 5 VRM3 Kurumumuz Avrupa Birliği Parlamentolarıyla karşılaştırıldığında , daha az personel ile daha iyi hizmet üretmektedir. 1 2 3 4 5 VRM4 Kurumumuz Avrupa Birliği Parlamentolarıyla karşılaştırıldığında , daha az bütçe ile daha iyi hizmet üretmektedir. 1 2 3 4 5 e_Devlet EKR1 Kurumumuz, hizmetlerini gerek çalışanları gerek vatandaşlar açısından kaliteli olarak sunmaktadır. 1 2 3 4 5 EKR2 Kurumumuz, iş süreçlerini bilgi yönetimine uygun düzenlemektedir. 1 2 3 4 5 EKR3 Kurumumuzun bilişim teknolojisi altyapısı (yazılım, donanım, ağ) kaliteli hizmet vermesi için yeterlidir. 1 2 3 4 5 Bu araştırma hakkındaki görüşleriniz: 277 ÖZET Bu araştırmanın amacı, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterlik Teşkilatında bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma sürecine, bilgi yaratma sürecinin örgütsel yaratıcılığa, örgütsel yaratıcılığın ise verimliliğe olumlu katkı yaptığını göstermektir. Bu olumlu katkı nedeniyle de kurumda bir bilgi yönetimi sisteminin kurulmasını önermektir. Literatürden yararlanılarak oluşturulan modelin girdilerini kurumda memur ve yönetici ünvanlarıyla çalışanlara uygulanan anketten elde edilen veriler oluşturmuştur. Araştırma ile ilgili elde edilen bulgular irdelenmiş ve aralarındaki ilişkiler ortaya konmuştur. Araştırmayla elde edilen sonuca göre kurumda, bilgi yönetimi sağlayıcılarının bilgi yaratma sürecine, bilgi yaratma sürecinin örgütsel yaratıcılığa, örgütsel yaratıcılığın ise verimliliğe olumlu katkı yaptığı büyük ölçüde ortaya çıkmıştır. Elde edilen olumlu sonuçlardan hareketle, TBMM Genel Sekreterliğinde bir bilgi yönetimi sistemi kurulması önerilmiş ve kurulacak bilgi sistemi için takip edilmesi gereken bir yol haritası verilmiştir. Bu sistem sayesinde yasama ve denetim faaliyeti yapan TBMM’nin demokrasimiz adına daha katılımcı, milletvekillerimiz adına daha verimli, Genel Sekreterlik İdari Teşkilatı adına daha kaliteli, hızlı ve zamanında hizmet vermesi beklenmektedir. 278 SUMMARY The purpose of this research is to illustrate the positive contribution of the knowledge management enablers in the Turkish Grand National Assembly General Secretariat Organization to the knowledge creation process, and of the knowledge creation process to organizational creativity and of the organizational creativity to productivity. Owing to this positive contribution, the purpose of this research is to propose the establishment of a knowledge management system in the institution. The data obtained from the questionnaire conducted with employees of the institution working with civil servant and manager titles, constitute the inputs of the model developed by the help of current literature. The findings attained with regard to the research have been examined and the relations between them have been set forth. As to the results of the research, the positive contribution of the knowledge management enablers to the knowledge creation process, of the knowledge creation process to the organizational creativity and of the organizational creativity to the in the institution has emerged materially. Based on the positive results reached at the end of the research, the establishment of a knowledge management system in the TGNA General Secretariat has been proposed and a road map to follow for the establishment of the knowledge system has been provided. Through this system, TGNA which is fulfilling certain legislative and supervisory duties, is expected to provide a more participatory service for our democracy, a more efficient service for our deputies and a more well-qualified, faster and timely service for the General Secretariat Organization 279 1
Similar documents
Harita Bilgisi
ölçeğinin
bilinmesi
gerekir.
Harita ölçeği haritanın içeriğine etki eden önemli bir faktördür. Haritanın ölçeği ne kadar
büyük olursa, içeriği de o kadar zengin, doğru, tam ve doğaya yakın olur. Bu...