ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

Transcription

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Müge ÖZUYGUR
ADANA KOŞULLARINDA BAZI YERLİ, AMERİKA VE AVRUPA
KÖKENLİ
ÇİLEK
ÇEŞİTLERİ
İLE
BAZI
MELEZ
ÇİLEK
GENOTİPLERİNDE VERİM, MEYVE KALİTE KRİTERLERİ VE BİTKİ
ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI
ADANA, 2005
ADANA KOŞULLARINDA BAZI YERLİ, AMERİKA VE AVRUPA
KÖKENLİ ÇİLEK ÇEŞİTLERİ İLE BAZI MELEZ ÇİLEK
GENOTİPLERİNDE VERİM, MEYVE KALİTE KRİTERLERİ
VE BİTKİ ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ
Müge ÖZUYGUR
Bu tez 22/12/ 2005 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği /
Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir.
İmza…………………
Prof.Dr.Sevgi PAYDAŞ
Danışman
İmza…………………….
Prof.Dr.Nurgül TÜREMİŞ
Üye
İmza…………………………
Doç.Dr.Turgut CABAROĞLU
Üye
Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında Hazırlanmıştır.
Kod No:
Prof.Dr.Aziz ERTUNÇ
Enstitü Müdürü
İmza ve Mühür
Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi
Tarafından Desteklenmiştir.
Proje No: ZF2004YL24
NOT: Bu tezde kullanılan özgün ver başka kaynaktan yapılan bildirilerin, şekil ve fotoğrafların
kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
ÖZ
ADANA KOŞULLARINDA BAZI YERLİ, AMERİKA VE AVRUPA KÖKENLİ
ÇİLEK ÇEŞİTLERİ İLE BAZI MELEZ ÇİLEK GENOTİPLERİNDE VERİM,
MEYVE KALİTE KRİTERLERİ VE BİTKİ ÖZELLİKLERİNİN
BELİRLENMESİ
Müge ÖZUYGUR
Danışman
: Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ
Yıl
: 2005, Sayfa: 151
Jüri
: Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ
: Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ
: Doç. Dr. Turgut CABAROĞLU
Araştırma 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştirme dönemlerinde Çukurova
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama
Alanları ile Laboratuvarlarında yürütülmüştür. Denemede bölgemizde yoğun olarak
yetiştirilen Amerika kökenli Camarosa ve Sweet Charlie çilek çeşitleri yanında 16
adet Amerika ve Avrupa kökenli çilek genotipi ile bölümümüzde önceki yıllarda
yapılan melezleme ıslahı çalışmaları sonucu elde edilen 8 adet umutlu melez çilek
genotipi ve yerli çilek çeşidimiz olan Osmanlı kullanılmıştır. Denemede yer alan
çilek genotiplerinde verim, meyve kalite kriterleri ve bitkisel özellikler incelenmiştir.
Araştırma sonucunda denemede yer alan çilek genotiplerinin bitki başına
verim değerlerinin 79.63 g/bitki (Sophie) ile 575.68 g/bitki (MT J24/2) arasında,
ortalama meyve ağırlığının 2.94 g (Osmanlı) ile 15.75 g (MT 99/163/22) arasında,
askorbik asit içeriğinin ise 26.33 mg (Osmanlı) ile 60.31 mg (MT 99/163/14)
arasında değiştiği saptanmıştır. Genel olarak MT J24/2 ve MT 99/163/22 no’lu
genotiplerin bitki başına verim, ortalama meyve ağırlığı ve askorbik asit (C vitamini)
içeriği açısından diğer genotiplerden üstün olduğu belirlenirken, % SÇKM içeriği
açısından Osmanlı (%10.26) çilek çeşidi diğer genotiplerden üstün bulunmuştur.
Anahtar Kelimeler: Çilek, kalite, renk, C vitamini.
I
ABSTRACT
MSc THESIS
THE DETERMINATION OF YIELD, QUALITY AND PLANT
CHARACTERISTICS OF SOME AMERICAN, EUROPEAN AND
HYBRID STRAWBERRY GENOTYPES IN ADANA CONDITIONS
Müge ÖZUYGUR
DEPARTMENT OF HORTICULURE
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor : Prof.Dr.Sevgi PAYDAŞ
Year
: 2005, Pages: 151
Jury
: Prof.Dr.Sevgi PAYDAŞ
:Prof.Dr.Nurgül TÜREMİŞ
:Assoc. Prof. Dr.Turgut CABAROĞLU
The research was conducted in Cukurova University Agriculture Faculty
Horticulture Department Research and Implementation areas and its labarotories.
Camarosa and Sweet Charlie strawberry cultivars which are imported from USA and
grown in our region widely, 16 American and European origin strawberry genotypes,
8 promising strawberry hybrids and our local variety Osmanlı were used in the
experiment. In this research yield per plant, fruit quality criteria and plant
characteristics of experimental genotypes were analyzed.
As the result of the research, ıt was found that the yield value of strawberry
genotypes between 79.63 g/plant (Sophie) and 575.68 (MT J24/2) per plant,; average
fruit weight varies between 2.94 g (Osmanlı) and 15.75 g (MT 99/163/22) and
ascorbic acid contents varies between 23.3 mg (Osmanlı) and 60.31 mg (MT
99/163/14). Generally MT J24/2 and MT 99/163/22 genotypes were found to be
superior than the other genotypes with respect to per plant, average fruit weight and
ascorbic acid (vitamin C) while Osmanlı strawberry variety was found to be superior
than other genotypes with respect SSC (%) content.
Keywords: Strawberry, quality, colour, vitamin C.
II
TEŞEKKÜR
Öncelikle bana bu tez konusunu veren, gerekli materyallerin sağlanmasında
yardımlarını esirgemeyen, her zaman araştırmaya teşvik eden ve özellikle 2004-2005
yetiştiricilik döneminde okuldan uzak olmama rağmen tezimi yürütebilmem için her
konuda yardımcı olan değerli hocam Sayın Prof.Dr.Sevgi PAYDAŞ’a teşekkürü borç
bilirim.
Tezimin yürütülmesi esnasında gerekli laboratuvar olanaklarını sağlayan
değerli hocam Sayın Prof.Dr.Ömür DÜNDAR’a ve Ar.Gör.Okan ÖZKAYA’ya
teşekkürlerimi sunarım.
Bana her konuda her zaman destek olan Sayın Hocam Prof.Dr.Nurgül
TÜREMİŞ’e ve Dr.Ebru KAFKAS’a yürekten teşekkür ederim.
Tezimin yürütülmesi esnasında gerek bahçede gerekse laboratuvarda her
türlü yardımı benden esirgemeyen bölümümüz öğrencilerinden Merve ARDIÇ’a ve
arkadaşlarım bölümümüz yüksek lisans öğrencilerinden İjlal EKEN, Yıldız DOĞAN,
Derya IĞDIRLI, İsmail VAROL ve Fatih BATMAZ’a çok teşekkür ederim.
Arazide denemelerin kurulması esnasında, deneme bitkilerinde her türlü
bakım ve kültürel uygulamaların yapılmasında ve meyvelerin toplanmasında bana
yardımcı olan başta Muammer SAĞMEN’e ve denemede emeği geçen tüm personele
teşekkür ederim. Pomolojik analizler esnasında benimle özveri ile çalışan Meryem
PUSLU’ya yürekten teşekkür ederim.
Tezimin yazım aşamasında benden desteklerini esirgemeyen arkadaşlarım
Kader ERÇİK ve Hatıra TAŞKIN’a teşekkürlerimi sunarım.
Gösterdikleri sabır, anlayış, maddi–manevi destekleri ve her zaman yanımda
oldukları için aileme ve arkadaşım Nazan KÖPRÜ’ye gönülden teşekkür ederim.
III
İÇİNDEKİLER
SAYFA
ÖZ ............................................................................................................................ I
ABSTRACT............................................................................................................ II
TEŞEKKÜR...........................................................................................................III
İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... IV
ÇİZELGELER DİZİNİ ......................................................................................... IX
ŞEKİLLER DİZİNİ............................................................................................... XI
KISALTMALAR ................................................................................................. XII
1. GİRİŞ ...................................................................................................................1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR....................................................................................4
3. MATERYAL VE METOT ................................................................................17
3.1. Materyal .......................................................................................................17
3.1.1. Denemede Kullanılan Çilek Genotipleri.............................................17
3.1.2. Denemede Yer Alan Çilek Genotiplerinin Özellikleri........................18
3.2. Metot ............................................................................................................26
3.2.1. Bitki Başına Verim..............................................................................26
3.2.2. Bitki Özellikleri...................................................................................27
3.2.2.1. Büyüme Şekli ..........................................................................27
3.2.2.2. Bitki Yoğunluğu......................................................................27
3.2.2.3. Bitki Kuvveti...........................................................................27
3.2.2.4. Bitki Kuvvetinin Birörnekliliği .................................................................27
3.2.2.5. Kök ve Gövde Hastalıklarına Duyarlılık.................................28
3.2.3. Yaprak Özellikleri...............................................................................28
3.2.3.1. Yaprak Sayısı ..........................................................................28
3.2.3.2. Yaprak Ucu Şekli ....................................................................28
3.2.3.3. Yaprak Kenarlarının Diş Durumu...........................................29
3.2.3.4. Yaprak Büyüklüğü ..................................................................29
3.2.3.5. Yaprak Üst Yüzeyinin Rengi .................................................29
3.2.3.6. Yaprak Yumuşaklığı ...............................................................29
3.2.3.7. Yaprak Renginin Parlaklığı.....................................................29
IV
3.2.3.8. Stipül .......................................................................................30
3.2.3.9. Yaprakların Hastalıklara Duyarlılığı.......................................30
3.2.3.10. Hastalıkların Çeşit Üzerindeki Durumu................................30
3.2.3.11. Fe Klorozuna Duyarlılık .......................................................30
3.2.4. Çiçek Özellikleri .................................................................................31
3.2.4.1. Çiçeklenmeye Başlama Zamanı..............................................31
3.2.4.2. Çiçek Salkımlarının Yapraklara Göre Durumu.......................31
3.2.4.3. Taç Yaprak Sayısı ...................................................................32
3.2.4.4. Taç Yaprak Şekli.....................................................................32
3.2.4.5. Taç Yaprakların Büyüklüğü....................................................32
3.2.4.6. Taç Yaprakların Çanak Yapraklara Göre Büyüklüğü.............32
3.2.4.7. Erkek Organlar ........................................................................32
3.2.4.8. Stamen İriliği...........................................................................33
3.2.4.9. İkinci Çiçeklenme Yoğunluğu ................................................33
3.2.5. Meyve Özellikleri ...............................................................................33
3.2.5.1. Meyve Şekli ............................................................................33
3.2.5.2. Meyve Şeklinin Düzenliliği ....................................................34
3.2.5.3. Meyve İriliğinin Düzenliliği ...................................................34
3.2.5.4. Meyve Ucunun Şekli...............................................................34
3.2.5.5. Çanak Yaprak Halkası.............................................................36
3.2.5.6. Çanak Yaprak Halkasının Kopma Durumu ............................36
3.2.5.7. Çanak Yaprak Halkasının Meyve Etiyle Kopma Durumu.....36
3.2.5.8. Çanak Yaprakların Büyüklüğü................................................36
3.2.5.9. Çanak Yaprak Kenarları..........................................................36
3.2.5.10. Çanak Yaprakların Görünümü ..............................................37
3.2.5.11. Çanak Yaprakların Meyveye Göre Durumu .........................37
3.2.5.12. Meyve Yüzeyi Dayanıklılığı .................................................38
3.2.5.13. Dış Renk................................................................................38
3.2.5.14. Meyve Renginin Birörnekliliği .............................................38
3.2.5.15. Meyve Ucu Rengi .................................................................39
3.2.5.16. Aken Rengi............................................................................39
V
3.2.5.17. Aken Büyüklüğü ...................................................................39
3.2.5.18. Aken Sayısı ...........................................................................39
3.2.5.19. Ete Batma Durumu................................................................39
3.2.5.20. Meyve Et Rengi ....................................................................40
3.2.5.21. Meyve Eti Sertliği .................................................................40
3.2.5.22. Karın Boşluğu .......................................................................40
3.2.6. Ortalama Meyve Ağırlığı (g) ..............................................................40
3.2.7. Kalite Sınıflaması................................................................................41
3.2.8. Suda Çözünebilir Kuru Madde İçeriği (%) .........................................41
3.2.9. Titreedilebilir Asit içeriği (%) ............................................................41
3.2.10. pH İçeriği ..........................................................................................42
3.2.11. Askorbik Asit (C vitamini) İçeriği ....................................................42
3.2.12. Renk (L, a, b, C, H)...........................................................................43
3.2.13. İstatistik Analizler .............................................................................43
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA ...............................................44
4.1. Bitki Başına Verim (g/bitki) .......................................................................44
4.1.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Bitki Başına Verim (g/bitki) ..........44
4.1.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Bitki Başına Verim (g/bitki) ..........47
4.1.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri
Ortalama Verim .................................................................................51
4.2. Bitkisel Özellikler .......................................................................................53
4.3. Yaprak Özellikleri........................................................................................54
4.3.1. Yaprak Sayısı ......................................................................................54
4.3.1.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemleri Yaprak Sayıları..............54
4.3.1.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri Yaprak Sayıları..............56
4.3.1.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Dönemleri
Ortalama Yaprak Sayısı .........................................................57
4.3.2. Yaprak Özellikleri...............................................................................58
4.4. Çiçek Özellikleri ..........................................................................................62
4.5. Meyve Özellikleri ........................................................................................65
4.6. Ortalama meyve Ağırlığı (g)........................................................................74
VI
4.6.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemleri Ortalama Meyve Ağırlığı (g).....74
4.6.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri Ortalama Meyve Ağırlığı (g).....77
4.6.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Dönemleri Ortalama Meyve Ağırlığı (g)...79
4.7. Kalite Sınıflaması.........................................................................................80
4.7.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Meyve Kalite % leri......................81
4.7.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri Meyve Kalite % leri ..................83
4.7.3. 2003-2004 ve2004-2005 Dönemleri Ortalama Meyve Kalite % leri..85
4.8. Suda Çözünebilir Kuru Madde (% SÇKM) .................................................86
4.8.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemleri % SÇKM İçerikleri....................86
4.8.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri % SÇKM İçerikleri....................88
4.8.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Dönemleri Ortalama
SÇKM İçerikleri (%)...........................................................................91
4.9. Titre edilebilir Asitlik...................................................................................92
4.9.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemleri Titre edilebilir
Asit İçerikleri (%) ..............................................................................92
4.9.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri Titre edilebilir
Asit İçerikleri (%) ..............................................................................94
4.9.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Ortalama Titre edilebilir
Asit İçeriği (%)....................................................................................97
4.10. SÇKM/Asit Oranı ......................................................................................98
4.11. pH İçeriği ................................................................................................100
4.11.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi pH İçeriği ...................................100
4.11.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi pH İçeriği ...................................102
4.11.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Dönemleri Ortalama pH İçeriği .............105
4.12. Askorbik Asit İçeriği................................................................................106
4.12.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Askorbik Asit İçeriği (%) ..........107
4.12.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Askorbik Asit İçeriği (%) ..........109
4.12.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Dönemleri Ortalama
Askorbik Asit İçeriği (%)................................................................111
4.13. Renk ...........................................................................................................113
4.13.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Renk Değerleri...........................113
VII
4.13.1.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi
L (Parlakllık) Değerleri .......................................................113
4.13.1.2. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi a Değerleri .....................116
4.13.1.3. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi b Değerleri .....................118
4.13.1.4. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi C Değerleri.....................120
4.13.1.5. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi H Değerleri ....................122
4.13.2. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Renk Değerleri...........................124
4.13.2.1. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi L Değerleri.....................124
4.13.2.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi a Değerleri .....................126
4.13.2.3. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi b Değerleri .....................128
4.13.2.4. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi C Değerleri.....................130
4.13.2.5. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi H Değerleri ....................132
4.13.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Renk....134
5. SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................137
KAYNAKLAR ....................................................................................................142
ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................151
VIII
ÇİZELGELER DİZİNİ
SAYFA
Çizelge 1.1. Dünya çilek üretimi.............................................................................1
Çizelge 3.1. Denemede yer alan çilek genotiplerinin tip numaraları ve
ebeveyn isimleri .................................................................................17
Çizelge 3.2. Çilek meyvelerinde CTIFL Skalasının (1-8) Renk Karşılıkları........38
Çizelge 3.3. Meyvelerin kalite sınıfları ve çapları ................................................41
Çizelge 4.1. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi aylara göre bitki başına verim
(g/bitki)..............................................................................................46
Çizelge 4.2. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi aylara göre bitki başına verim
(g/bitki)..............................................................................................48
Çizelge 4.3. Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 ve 2004-2005
ortalama bitki başına verim değerleri (g/bitki)..................................51
Çizelge 4.4. Denemede yer alan çilek genotiplerinin bitkisel özellikleri..............54
Çizelge 4.5. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi yaprak sayıları ...............................55
Çizelge 4.6. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi yaprak sayıları ...............................57
Çizelge 4.7. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama yaprak
sayıları ...............................................................................................58
Çizelge 4.8. Denemede yer alan çilek genotiplerinin yaprak özellikleri...............61
Çizelge 4.9. Denemede yer alan çilek genotiplerinin çiçek özellikleri .................64
Çizelge 4.10. Denemede yer alan çilek genotiplerinin meyve özellikleri............70
Çizelge 4.11. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama meyve ağırlıkları (g) ....76
Çizelge 4.12. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama meyve ağırlıkları (g) ....78
Çizelge 4.13. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama meyve
ağırlıkları ........................................................................................80
Çizelge 4.14. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi kalite % leri.................................82
Çizelge 4.15. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi kalite % leri.................................84
Çizelge 4.16. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama
kalite %’leri....................................................................................85
Çizelge 4.17. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi SÇKM içerikleri(%) ..................88
IX
Çizelge 4.18. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi SÇKM içerikleri (%) ..................90
Çizelge 4.19. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama
SÇKM içerikleri (%) ......................................................................92
Çizelge 4.20. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi titre edilebilir
asit içerikleri (%)............................................................................94
Çizelge 4.21. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi titre edilebilir
asit içerikleri (%)............................................................................96
Çizelge 4.22. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama
titre edilebilir asit içerikleri (%).....................................................98
Çizelge 4.23. Yetiştiricilik dönemlerine göre SÇKM/Asit ...............................100
Çizelge 4.24. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi pH içerikleri..............................102
Çizelge 4.25. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi pH içerikleri..............................104
Çizelge 4.26. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri
ortalama pH içerikleri ..................................................................106
Çizelge 4.27. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi askorbik asit içerikleri ..............108
Çizelge 4.28. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi askorbik asit içerikleri ..............110
Çizelge 4.29. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri
ortalama askorbik asit içerikleri ...................................................112
Çizelge 4.30. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi L değerleri ..................................115
Çizelge 4.31. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi a değerleri...................................117
Çizelge 4.32. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi b değerleri...................................119
Çizelge 4.33. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi C değerleri ..................................121
Çizelge 4.34. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi H değerleri..................................123
Çizelge 4.35. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi L değerleri ..................................125
Çizelge 4.36. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi a değerleri...................................127
Çizelge 4.37. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi b değerleri...................................129
Çizelge 4.38. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi C değerleri ..................................131
Çizelge 4.39. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi H değerleri..................................133
Çizelge 4.40. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi renk değerleri ......136
X
ŞEKİLLER DİZİNİ
SAYFA
Şekil 3.1. Denemenin yürütüldüğü seradan bir görünüm ...................................... 18
Şekil 3.2. Denemede yer alan bazı çilek genotiplerine ait bitki resimleri............. 24
Şekil 3.3. Denemede yer alan bazı çilek genotiplerine ait meyve resimleri………25
Şekil 3.4. Çileklerin meyve şekilleri ...................................................................... 35
Şekil 3.5. Çileklerde meyve ucu şekilleri............................................................... 35
Şekil 3.6. Çanak yaprakların görünüşü .................................................................. 37
Şekil 3.7. Calyx’in Corolla’ya göre durumu.......................................................... 37
Şekil 4.1. 2003-2004 yetiştiricilik dönemi aylara göre sıcaklık değerleri ............. 47
Şekil 4.2. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi aylara göre sıcaklık değerleri ............. 50
XI
KISALTMALAR
SÇKM
: Suda Çözünebilir Kuru Madde
HPLC
: Yüksek Basınç Sıvı Kromotografisi
L
: Parlaklık
a.
: Mavi-Yeşil/ Kırmızı –Mor
b
: Sarı/Mavi
C
: Chroma
H
: Hue açısı
Y.U.Ş.
: Yaprak Ucu Şekli
D.D.
: Diş Durumu
Y.B.
: Yaprak Büyüklüğü
Y.Y.
: Yaprak Yumuşaklığı
Y.P.
: Yaprak Parlaklığı
Y.H.D.
: Yaprakların Hastalıklara Duyarlılığı
H.Ç.D.
: Hastalığın Çeşit Üzerindeki Durumu
Ç.B.Z.
: Çiçeklenmeye Başlama Zamanı
Ç.S.Y.G.D.
: Çiçek Salkımlarının Yapraklara Göre Durumu
T.Y.S.
: Taç Yaprak Sayısı
T.Y.Ş.
: Taç Yaprak Şekli
T.Y.B.
: Taç Yaprakların Büyüklüğü
T.Y.Ç.Y.G.B.
: Taç Yaprakların Çanak Yapraklara Göre Büyüklüğü
S.İ.
: Stamen İriliği
İ.Ç.Y.
: İkinci Çiçeklenme Yoğunluğu
M.Ş.
: Meyve Şekli
M.Ş.D.
: Meyve Şeklinin Düzenliliği
M.İ.D.
: Meyve İriliğinin Düzenliliği
M.U.Ş.
: Meyve Ucu Şekli
Ç.Y.H.
: Çanak Yaprak Halkası
Ç.Y.H.K.D.
: Çanak Yaprak halkasının Kopma Durumu
Ç.Y.H.M.E.K.D.: Çanak Yaprak Halkasının Meyve Etiyle Kopma Durumu
XII
Ç.Y.B.
: Çanak Yaprakların Büyüklüğü
Ç.Y.K.
: Çanak Yaprak Kenarları
Ç.Y.G.
: Çanak Yaprakların Görünümü
Ç.Y.M.G.D.
: Çanak Yaprakların Meyveye Göre Durumu
M.Y.D.
: Meyve Yüzeyi Dayanıklılığı
D.R.
: Dış Renk
M.R.B.
: Meyve Rengi Birörnekliliği
M.U.R.
: Meyve Ucu Rengi
A.R.
: Aken Rengi
A.B.
: Aken Büyüklüğü
A.S.
: Aken Sayısı
E.B.D.
: Ete Batma Durumu
M.E.R.
: Meyve Et Rengi
M.E.S.
: Meyve Eti Sertliği
K.B.
: Karın Boşluğu
XIII
1. GİRİŞ
Müge ÖZUYGUR
1. GİRİŞ
Kendilerine özgü nefis aromaları ve zengin vitamin içerikleri nedeniyle en
çok tercih edilen meyveler arasında yer alan çilekler, dünyanın hemen hemen her
yerinde (Kuzey Kutbundan Tropiklere kadar) yetiştirilebilmektedir. Dünyanın çilek
üretimi 2004 istatistiklerine göre, 3.113.840 ton olup her yıl bu üretimde önemli
artışlar meydana gelmektedir. Bu meyvenin üretiminde en önemli üretici ülke ABD
olup üretimin yaklaşık %.26.9’ unu karşılamaktadır. Geri kalan üretimin büyük bir
bölümü ise Avrupa ülkelerinde, özellikle İspanya, Polonya, İtalya, Türkiye, Fransa
ve Almanya’da gerçekleştirilmektedir. Türkiye 145.000 tonluk çilek üretimiyle
dünyada 6. sıradadır (Çizelge 1.1).
Çizelge 1.1. 2004 dünya çilek üretimi (Anonymus, 2004).
ÜLKELER
ABD
İspanya
Japonya
Meksika
İtalya
Türkiye
Polonya
Almanya
Fransa
Ötekiler
TOPLAM
ÜRETİM (1000 ton)
840.000
285.600
205.000
150.261
150.000
145.000
130.000
98.000
51.100
1.128.879
3.183.840
Ülkemizde çilek yetiştiriciliğine olan talep yıllar itibariyle artmaktadır.
Nitekim 1986’da 5000 ha alanda 35.000 ton olan çilek üretimimiz 2004 yılında
12.000 ha alanda 145.000 tona ulaşmıştır. Dünyada en büyük üretici ülke olan
ABD’de 1986 yılından bu yana olan artış % 81.7 iken ülkemizde bu artışın % 328.6
olduğu görülmektedir. Böylece çilek yetiştiriciliğinin ülkemizdeki artışı açıkça
gözlenmektedir. Ülkemizde çilek yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı iller
sırasıyla İçel, Bursa ve Aydın’dır. Özellikle son yıllarda öteki illerde de artışlar
görülmektedir. Bu artışın başlıca nedenleri; çilek yetiştiriciliğinin küçük aile
işletmeciliğine uygun olması, bitkinin iklim ve toprak adaptasyonunun yüksek
olması, birim alandan yüksek kar elde edilmesi ve meyvelerin çok fazla tüketim
1
1. GİRİŞ
Müge ÖZUYGUR
alanına (taze, meyve suyu, likör, jöle, reçel, marmelat, şarap, dondurma, yoğurt,
şurup ve konsantre aroma maddeleri) sahip olmalarıdır.
Çilekler pomolojik olarak üzümsü meyveler grubunda yer alırken, botanik
sınıflamada Rosales takımının, Fragaria cinsine girmektedirler. Bu cinse giren 40
türün olduğu belirtilmesine karşın şimdiye kadar 17 tür botanik olarak tanımlanmış
ve sınıflandırılmıştır. Bu türler ploidy düzeylerine göre 9 diploid, 3 tetraploid, 1
hekzaploid ve 4 oktaploid olmak üzere 4 gruba ayrılır. Ticari olarak yetiştiriciliği
yapılan kültür çileklerinin büyük bir bölümü oktaploid olan F. X ananassa türüne
girerler ve bu tür 2 yerli Amerikan türünün (F. chiloensis X F. virginiana)
melezlenmesi ile elde edilmiştir (Staudt, 1989).
Maas ve ark. (1996), 100 g taze çilek meyvesinin bileşiminde 92 g su, 0.6 g
protein, 0.4 g yağ, 7.0 g karbonhidrat, 0.5 g lif, 0.4 g kül, 166 mg K ile iz miktarlarda
P, Ca, Mg, Fe, Na, Mn ve Cu olduğunu; ayrıca 57 mg C vitamini ile 522 mg
aminoasit içeriğine sahip olduğunu belirtmişlerdir. Araştırıcılar çilek meyvesinde
kolesterol olmadığını önemle bildirmişlerdir. Hakala ve ark. (2003), çeşit,
gübreleme, bölge ve hava koşulları, örnekleme zamanı ve olgunluk derecesinin
çileklerin besin maddesi içeriğini
önemli derecede etkilediğini belirtmişlerdir.
Ayrıca çilekler insan sağlığı açısından belirtilen özelliklere sahip olmaları nedeniyle
milyonlarca insanın diyet programlarında yer almaktadır. Steward, (2003) meyve ve
sebze tüketiminin kalp hastalıkları ve kanser riskini azalttığını, bu iki hastalığın
serbest radikallerin insan vücudundaki lipidler, proteinler ve DNA’nın oksidatif
reaksiyonu ile başladığının kabul edildiğini, bundan dolayı
antioksidanların
tüketiminin arttırılmasının bu durumu azaltacağını, en azından geciktireceğini
bildirmiştir. Üzümsü meyvelerin antioksidan içeriğinin yüksek olması nedeniyle
birçok üzümsü meyvede çeşitli bileşiklerin insan sağlığına etkileri hakkında
çalışmalar yapılmaktadır.
Wang ve ark. (2002), çileklerin zengin C vitamini kaynağı olduğunu ve
çileklerde askorbik asit içeriğinin öteki antioksidanların aktivitesiyle korelasyon
halinde (r =0.940) olduğunu belirtmişlerdir. Askorbik asidin dolaylı olarak birçok
oksidatif ve indirgen enzim sistemine yardım ettiğini, glutathone ve E vitamini gibi
öteki biyolojik bakımdan önemli antioksidanların azalması durumunda üreme
2
1. GİRİŞ
Müge ÖZUYGUR
yeteneğine sahip olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca C vitamininin biyolojik
fonksiyonunun
elektron
verebilme
yeteneğine
bağlı
olduğunu,
bunun
da
biyokimyasal reaksiyonlarda hücre içi ve hücreler arası kuvvetin azalmasını
sağladığını ve E vitamini gibi oksijen toksisitesinin azalmasında ve mide kanserini
önlemede nitrit tutulmasında önemli rol oynadığını eklemişlerdir.
Perez ve ark. (1997), taze bazı meyve ve sebzelerin yüksek düzeyde askorbik
asit içermeleri yanında bu özelliğin tür ve çeşitlere göre farklılık gösterdiğini
belirtmişlerdir. Bode ve ark. (1990) ile Anberg ve ark. (1993) ise organik asit ve
şekerlerin stabil özellik göstermelerine karşın C vitamininin stabil olmadığını
bildirmişlerdir.
Çilek ıslahının esas amacı erken ve kaliteli meyve üretimini sağlamaktır.
Çilek çeşitlerinin ticari kabulü ise toplam ürün miktarı yanında, meyve iriliğine,
meyve şekline ve üretilen meyvelerin satılabilme kalitesine dayanmaktadır. Meyve
sertliği, suda çözünebilir kuru madde ve organik asit, yeme kalitesine karar vermede
üç önemli kriterdir. Fazla sertlik, aromanın algılanmasında olumsuz etki yapmasına
karşın yeterli sertlik, derim ve taşıma esnasında meyve kalitesi açısından temeli
oluşturmaktadır. Meyve suyunun çözünebilir kuru madde
kısmı temel olarak
şekerden oluşur ve bu duyusal tatlılıkla ilişkilendirilmektedir (Deuwer ve Zych,
1967). Organik asitler ise hem tadı hem de renk yoğunluğunu etkilemektedir.
Tüketici kabulü büyük oranda suda çözünebilir kuru madde ile asitlerin dengesine
bağlıdır (Sistrunk ve Cash, 1973).
Faedi ve ark. (2002), çilek ıslahının ticari açıdan büyük önem taşıdığını, son
20 yılda 35 farklı ülkeden 463 yeni çeşit bilgisinin geldiğini, gün nötr çilek
çeşitlerinin bu rakamın sadece % 17 sini oluşturduğunu bildirmiştir.
Bu çalışmanın amacı bazı yerli, Avrupa ve Amerika kökenli çilek çeşitleri ile
umutlu bazı melez çilek genotiplerinde verim, meyve kalite kriterleri, C vitamini
içeriğinin aylara göre belirlenmesi ve bütün genotiplerin bitkisel
saptanmasıdır.
3
özelliklerinin
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Müge ÖZUYGUR
Meyvelerde kalitenin esas unsurlarını kalitatif ve kantitatif olarak şeker ve
organik asitlerin miktarları oluşturmaktadır. Islahçılar için de şeker/asit dengesi çok
önemli bir konudur. Çilek meyvelerinde şekerler ve organik asitler derim zamanını
ve meyve lezzetini belirlemede önemli faktörlerdir. Bu açıdan pek çok araştırıcı uzun
yıllardan beri bu konuda çalışmışlardır (Sweeney ve ark., 1970; Sistrunk ve Cash
1973; Wrolstad ve Shallenbenger 1981; Reyes ve ark., 1982; Forney ve Breen
1986).
Cannel ve ark. (1961), çilek yetiştiricileri için
sedde ve yüksek tünel
kullanımının faydalı olduğunu açıklamışlardır. Baumann ve ark., (1995); Scheel,
(1982), bu sistemlerin yabancı ot kontrolünü ve derimi kolaylaştırdığını, ürünü ve
meyve iriliğini arttırdığını, erozyonu önlediğini ve temiz meyve eldesi sağladığını
bildirmişlerdir.
Deuwer ve Zych (1967), çileklerde karşılıklı melezlemeler yapmışlar ve F1
melezlerinde suda çözünebilir kuru madde ve titre edilebilir asit özelliklerinin ortaya
çıkmasında hem eklemeli hem de dominant genlerin etkili olduğunu bildirmişlerdir.
Wrolstad ve ark. (1970), organik asitlerin dolaylı olarak renk üzerine etkili
olduğunu saptamıştır.
Schutte (1976), gıdalarda tat bileşiklerinin dille algılandığını, uçucu olmayıp
suda çözünebilir yapıda olduklarını, yüksek konsantrasyonlarda bulunduklarını ve tat
algısının tatlı, tuzlu, acı ve ekşi olmak üzere 4 temel ögeden oluştuğunu bildirmiştir.
Araştırıcı, koku bileşiklerinin ise burunla algılandığını, az yada çok uçucu
olabildiklerini, düşük konsantrasyonlarda bulunduklarını (mg/kg, µg/kg) ve değişik
lezzet algılarının olduğunu belirtmiştir.
Kaşka ve ark. (1976; 1979; 1986), çileğin Çukurova Bölgesinde ilk olarak
Macheraus Frühernte çeşidi ile yetiştirilmeye başlandığını, daha sonra Suprise des
halles, Tioga, Aliso, Cambridge 0422 ve Pocahontas çeşitleriyle yetiştiriciliğin
devam ettiğini, sonraki yıllarda ise yurtdışından getirilen Pajaro, Cruz, Toro, Tufts,
Aiko, Vista, Belrubi ve Douglas çeşitleriyle denemelerin sürdüğünü ve Akdeniz
4
Müge ÖZUYGUR
Bölgesinde yaz dikimlerinin kış dikimlerine oranla 2-3 kat daha fazla ürün verdiğini
bildirmişlerdir.
Knee ve ark. (1977), antosiyaninlerin çilek meyvesindeki
en önemli
bileşiklerden olduğunu ve 0.5-1.5 mg/g, askorbik asitin ise 0.3-1.2 mg/g düzeyinde
olduğunu belirtmişlerdir. Çözünmeyen bileşikler arasından ise nişastanın genç
meyvelerde bulunduğunu ve olgunluktan önce kaybolduğunu bildirmişlerdir.
Scott ve Lawrance (1979), çileklerde en iri meyvelerin ilk çiçeklerden
meydana geldiğini, daha sonra meyve iriliğinin azaldığını, küçük meyveli çeşitlerde
bu azalmanın büyük meyvelilere göre daha az olduğunu vurgulamışlardır.
Himelrick (1982), siyah polietilen malçta yetişen bitkilerin açıkta veya
plastik malçta yetişenlere göre fazla sayıda kol ve temiz meyve oluşturduğunu;
toplam meyve ağırlığının ise malçsız yetişenlere oranla arttığını bildirmiştir.
Sistrunk ve Morris (1985), olgun çilek meyvesinin asit içeriğinin beslenme
ya da ışık koşulları gibi çevre koşullarından etkilenebildiğini bildirmişlerdir. Bununla
birlikte, genetik faktörler de % SÇKM miktarını etkilemektedir. Araştırıcılar,
SÇKM/ASİT oranının çeşitler arasında benzer olduğunu ve yıldan yıla çok fazla
değişmediğini, böylece hem şeker hem de asit içeriğinin genetik olarak belirlendiğini
ifade etmişlerdir.
Avigdori-Avidov (1986), çileklerde bitki büyüme ve gelişmesi ile meyve
kalitesine genetik faktörlerin etki ettiğini, bununla birlikte, çilek genotiplerinin farklı
çevre koşullarında büyük farklılıklar gösterebileceğini; su alımının, gece-gündüz
sıcaklıklarının, gün içindeki ışık yoğunluğunun
meyve iriliğini ve kaliteyi
etkilediğini bildirmişlerdir. Galetta ve Bringhurst (1990), sıcaklık ve fotoperiyot
gibi çevre faktörleri etkileşiminin türlere hatta çeşitlere göre farklılık gösterdiğini
belirtmişlerdir. Genel olarak 35oC den yüksek sıcaklıklarda bitki gelişimi
yavaşlamakta (Renquist ve ark., 1982; Hellman ve Travis, 1988) ve verim
düşmektedir (Hellman ve Travis, 1988).
Shaw (1988), genetik faktörlerin çilek meyvesinin kompozisyonunu
etkilediğini, bununla birlikte çevre koşulları ve genetik faktör etkileşiminin meyve
kompozisyonunu nasıl etkilediğinin
bilinmediğini, ancak
olgun meyvenin asit
içeriğinin büyük oranda genetik faktörlerden etkilendiğini
belirtmiştir. Böylece
5
Müge ÖZUYGUR
üretim döngüsü boyunca asit içeriğinin stabil kalabildiği, ancak çilek meyvelerinin
% SÇKM oranının ise büyük oranda çevre koşullarından etkilendiği savunulmuştur.
Bode ve ark. (1990), taze meyve ve sebzelerin yüksek askorbik asit içeriğine
sahip olduğunu ancak bu özelliğin tür ve çeşitlere göre farklılık gösterdiğini
bildirmiştir. Araştırıcı aslında askorbik asitin C vitamini olarak bilindiğini belirtmiş
ve bu özelliğin tüketiciler açısından ürünün önemini arttırdığına işaret etmiştir.
Anberg ve ark. (1993), organik asitler ve şekerler her ne kadar stabil ise de C
vitamininin stabil olmadığını, C vitamininin askorbik asit oksidaz aktivitesiyle ve
askorbik asitin ışık ve O2’ li ortamda
ağır metallerin varlığıyla stabilliğini
kaybettiğini bildirmişlerdir.
Perez ve ark. (1992), çileklerde bulunan en önemli aminoasitlerin
asparagine, glutamine ve alanin olduğunu bildirmişlerdir.
Perkins-Veazie (1995), şeker/asit oranının tadın belirlenmesinde en önemli
parametre olduğunu bildirmiştir. Jia ve ark. (2000), öteki çözünebilir bileşiklerden
aminoasitlerin de direkt meyve tadını etkilediğini ve özellikle şeftalide bu
aminoasitlerin meyve tadı üzerine çok etkili olduğunu bildirmişlerdir.
Galetta ve ark. (1995), çileklerde SÇKM içeriğinin genotipe bağlı olarak
değiştiğini ve genellikle %7-12 arasında olduğunu belirtmişlerdir.
Margareta ve ark. (1995), Finlandiya’da 1987-1989 ve 1992-1993 yılları
arasında meyvelerde ve üzümlerde C vitamini içeriğini araştırmışlardır. Taze kuş
üzümlerinde C vitamini içeriği 100 g meyvede ortalama 136±16.6 mg bulunurken;
taze çileklerde ise 60± 3.6 mg olarak bulunmuştur. 1992 yılında yetiştirilen çilek
çeşitlerinde ise C vitamini içeriği 100 g taze ağırlıkta 56-99 mg arasında değişmiştir.
Nunes ve ark. (1995),
çileklerin düşük sıcaklıkta depolandıklarında en
azından raf ömürlerinin 1 hafta uzatılabildiğini bildirmişlerdir. Araştırıcılar,
derimden 6 saat sonra düşük sıcaklıkta depolanmış meyvelerin renk ve tekstüründe
olumsuz değişimler görüldüğünü, derimden hemen sonra depolanan meyvelere
oranla su içeriğinde de % 50 azalma olduğunu saptamışlardır.
Montero ve ark. (1996), çileklerin korunmasında düşük sıcaklığın yaygın
olarak kullanılmasına karşın soğukta muhafazanın kimyasal kompozisyona etkisinin
pek fazla bilinmediğini bildirmişlerdir.
6
Müge ÖZUYGUR
Wang ve ark. (1996), antioksidanların doğal kaynağı olması nedeniyle
çileğe olan eğilimin arttığına işaret etmişlerdir. Araştırıcılar çileğin iyi bir askorbik
asit ve flavonoid bileşikleri kaynağı olduğunu savunmuşlardır.
Manning (1996), çileklerin klimakterik göstermeyen meyveler olduğunu,
aroma ve rengine bağlı olarak kalitesinin en yüksek düzeye ulaştığı olgunlukta
deriminin yapılması gerektiğini bildirmiştir. Araştırıcı, çileklerin tüketime hazır
olduğunda toplanması gerektiğini, mekanik zararlanmanın yanı sıra derimden sonra
bozulmanın bir nedeninin de çürüme olduğunu, fungusit kullanımı yasaklandığından
beri düşük sıcaklık ve modifiye atmosferin kısmen de olsa çürümenin artmasını ve
meyve yaşlanmasını önlemek amacıyla kullanıldığını ve böylece kısmen de olsa
çileklerin raf ömrünün uzatılabildiğini savunmuştur.
Perez ve ark. (1997), çileklerde en önemli şekerleri, organik asitleri ve C
vitaminini belirlemek için C18 Sep-Pak
kolonunu geliştirmişler ve iyon alımını
engellemek için HPLC UV ve RI dedektörünü kullanmışlardır. Araştırmada optimal
ayrım ve dağılım sağlanması için, 0.0085 N H2SO4 mobil faz kullanılmıştır. Kolon
sıcaklığı 23
o
C ye ayarlanarak geri kazanılabilirlik ve tekrar edilebilirliği
denemişlerdir. Araştırıcılar, bu metodun özellikle çileklerde kabul edilebilir sonuçlar
verdiğini bildirmişlerdir. SÇKM ve titre edilebilir asit içeriklerinin, bazı meyvelerde
toplam şeker ve organik asit içeriğindeki korelasyonu kanıtlamak için kullanıldığını
ancak bu çalışmada SÇKM ile toplam şeker arasında kuvvetli (r = 0.8) ve titre
edilebilir asit ile organik asit arasında zayıf (r = 0.3) korelasyon bulunduğunu ve bu
ortalamaların çilek kalite gelişiminin belirlenmesi için yeterli olmadığını
belirtmişlerdir. Shaw (1988), toplam şekerler ile SÇKM arasında zayıf bir
korelasyon olduğunu göstermiştir.
Kalt ve Mcdonald (1997), derim sezonu boyunca çilek meyvelerinin meyve
kompozisyonunu incelemişlerdir. Cavendish, Honeoye ve Kent çeşitlerinin kırmızı
meyveleri düzenli şekilde derilerek erken ve geç olgunluk safhasında meyve
kompozisyonu üzerine çalışılmış; taze ağırlık, kuru ağırlık, şeker, asit ve antosiyanin
içeriği ölçülmüştür. Çalışma bir sonraki yıl yinelenmiştir. Araştırıcılar, sonuç olarak,
meyve sayısı ve iriliğinin üretim sezonu boyunca giderek azaldığını ancak toplam
şeker içeriğinin sezon boyunca stabil kaldığını, spesifik şeker miktarlarının ise derim
7
tarihlerine
Müge ÖZUYGUR
ve çeşitlere göre değiştiğini belirtmişlerdir. Araştırıcılar, malik asit
içeriğinin çeşitlere göre değişim gösterdiğini, sitrik asit içeriğinin ise çeşitler bazında
değişim göstermediğini ancak hem malik hem de sitrik asit içeriğinin
derim
zamanına göre değiştiğini açıklamışlardır. Araştırıcılar, ayrıca yıldan yıla asit
içeriğinde varyasyon görülürken şeker içeriğinde böyle bir durumun görülmediğini,
pigment yoğunluğunun ise derim zamanından çok
çeşitlere göre değiştiğini
vurgulamışlardır.
Ağar ve ark. (1997), yüksek CO2 ve kontrollü atmosfer etkisinin bazı
üzümsü meyvelerde askorbik asit ve dehidroaskorbik asit içeriği üzerine etkisini
incelemişler, C vitamini içeriğinin (askorbik asit + dehidroaskorbik asit) yüksek CO2
konsantrasyonlarında
(%10-30
CO2)
azaldığını,
bunun
özellikle
çileklerde
görüldüğünü, C vitaminindeki bu azalmanın siyah kuş üzümünde ve böğürtlende orta
düzeyde iken ahududunda ve kırmızı kuş üzümlerinde çileklere oranla yok denecek
kadar az olduğunu belirtmişlerdir. Araştırıcılar, depo atmosferindeki yüksek CO2
düşük O2 konsantrasyonunun C vitamini içeriği üzerine çok etkili bulunmadığına,
yüksek CO2 ortamında askorbik asidin dehidroaskorbik asitten daha az azaldığına
dikkat çekmişlerdir.
Gill ve ark. (1997), CO2 uygulamasının çileklerde antosiyanin değişimi ile
fenolik bileşiklerin kompozisyonu üzerine etkilerini incelemişlerdir. Derimi yapılan
çilekler %10, %20, %40 CO2 ortamlarında 5 oC de ve 10 gün muhafaza edilmişlerdir.
Deneme örnekleri derimden sonra 5. ve 10. günlerde alınmış ve pH, SÇKM, asitlik
ve meyve eti sertliği ölçülmüştür. Antosiyaninler ve öteki fenolikler HPLC ile
analizlenmiştir. Araştırıcılar sonuç olarak, CO2 oranı arttıkça iç renkte degredasyon
görülürken normal olarak atmosfer koşullarında muhafaza edilen meyvelerin kırmızı
olarak kaldığını; CO2 uygulamasının dış renk üzerine çok az etki meydana getirdiğini
ancak iç renkte antosiyanin miktarında önemli ölçüde azalmalar meydana geldiğini
saptamışlardır. % 40 CO2 ortamında depolandıktan sonra çilek meyve suyunun
pH’sında az düzeyde bir artış görülürken titre edilebilir asitlikte azalma gözlendiğini,
havada 5 gün ve CO2’de 10 gün muhafazadan sonra SÇKM’nin çok az düzeyde
azaldığını ve uygulamalar arasında fark bulunmadığını belirtmişlerdir. Ayrıca
8
Müge ÖZUYGUR
meyvelerin sertliğinin ise 5 gün depolamadan sonra 15.4 N’dan 4.2 N’a azaldığına ve
10 günden sonra sertlikte fazla bir değişim olmadığına dikkat çekmişlerdir.
Wheeler ve ark. (1998), C vitamininin (L- askorbik asit) önemli bir
antioksidan olduğunu ve hem bitki hem de hayvanlarda önemli fonksiyonlara sahip
olduğunu fakat insanlar ve birkaç hayvan türünün C vitamini sentez yeteneğini
kaybettiklerini belirtmişlerdir. Araştırıcılar bitkilerin insan beslenmesinde C
vitamininin
ana
kaynağı
olan
ascorbate’ı
geliştirdiğini,
L-askorbik
asitin
hayvanlardaki biyosentez yolunun iyi anlaşılmış olmasına karşın bitkilerdeki
biyosentez yolunun hala bilinmediğini vurgulamışlardır. Araştırıcılar, L-ascorbate’ın
bitkilerde bolca bulunduğunu (yapraklarda 1-5 mµ ve kloroplastlarda 25 mµ
konsantrasyonlarında), fotosentezde ve membranlarda elektron transferinde rol
oynayabileceğini, biyosentez yolunun belirlenmesinin bitkilerde ascorbate üretiminin
arttırılmasına olanak vereceğini böylece besinsel değer ve stres toleransının
artacağını savunmuşlardır.
Wang ve ark. (1998), iki çilek genotipinde malç tiplerinin meyve kalitesi ve
kompozisyonu üzerine etkilerini incelemişlerdir. Araştırmada Northeaster ve
Primetime çilek çeşitleri ile 3 farklı malç tipi (siyah polietilen, kırmızı polietilen ve
saman) kullanılmıştır. Askorbik, malik, sitrik ve ellajik asit oranları Primetime’da
daha fazla bulunurken Northeaster’ın daha yüksek SÇKM’ye sahip olduğu
belirlenmiştir. Saman malçında yetişen meyvelerin ise polietilen malçta yetişenlerden
daha düşük SÇKM’ye sahip oldukları saptanmıştır. Bu çeşitlerin hiçbirindeki
askorbik asit içeriği malç uygulamasından etkilenmemiştir. Kırmızı polietilen malçta
yetişen bitkiler en küçük yaprak alanı ve klorofil içeriğine sahip olarak bulunmuştur.
Saman malçında yetişen bitkiler ise daha büyük yaprak alanı ve en yüksek klorofil
içeriğine sahipken bu malçtaki bitkilerde yetişen meyveler öteki malç türlerine göre
daha az kırmızı renge sahip meyveler üretmişlerdir.
Sone ve ark. (1999), çilek meyvelerinde derim mevsimi boyunca askorbik
asit içeriğinin değişimini incelemişlerdir. Askorbik asit içeriği ile öteki meyve kalite
kriterleri arasındaki ilişkiler de belirlenmiştir. 1995’te 293; 1996’da ise 149 çeşit ile
çalışılmıştır. Derim mevsimi boyunca 1995 yılında 4 kez, 1996 yılında ise 7 kez
örnek alınmıştır. Araştırıcılar 100 g çilek meyvesinde askorbik asit içeriğini 15.9 mg
9
ile 114.8 mg, ortalama olarak
Müge ÖZUYGUR
59.1mg/100g
belirlemişlerdir. Çilek çeşitlerinin
askorbik asit içeriği derim dönemlerine göre farklılık göstermiştir. Askorbik asit
içeriği yüksek olan çeşitlerin çevre koşullarından daha fazla etkilendikleri, askorbik
asit içeriği bakımından yüksek ve aynı zamanda stabil olan çeşit bulmanın zorluğu
vurgulanmıştır. Ancak Sachinoka, Shizunoka ve Akashano Mitsuko çilek çeşitlerinin
meyvelerinde askorbik asit içeriği yüksek aynı zamanda stabil bulunmuştur.
Araştırıcılar bu çeşitlerin ıslah çalışmaları için askorbik asit içeriği bakımından iyi
bir materyal olarak sayılabileceğini belirtmişlerdir. Çeşitlerin meyvelerindeki
askorbik asit içeriği derim zamanlarından önemli düzeyde etkilenmiştir. Askorbik
asit içeriği ile SÇKM arasında yüksek bir korelasyon bulunurken organik ve malik
asit içeriği arasında zayıf bir korelasyon olduğu sonucuna varılmıştır. Aynı zamanda
sakkaroz/toplam şekerler ve glikoz/fruktoz oranları arasında pozitif bir ilişki olduğu
gözlenmiştir. Araştırıcılar sonuçta; ıslah materyali olarak şeker içeriği yüksek,
sakkaroz/toplam şeker içeriği yüksek olan meyvelerde askorbik asit içeriğinin yüksek
ve stabil olduğunu, aynı zamanda mükemmel bir tada sahip olduklarını
savunmuşlardır.
Holcroft ve Kader (1999), meyve rengindeki CO2’e bağlı değişimler ve
muhafaza edilmiş çilek meyvelerinde antosiyanin sentezi üzerine çalışmışlardır.
Selva çilek çeşidinin meyvelerini 10 gün boyunca 5 oC de muhafaza etmişler ve hem
iç hem de dış dokularda antosiyanin konsantrasyonunun arttığını saptamışlardır.
Fakat bu artış 10 veya 20 kPa CO2 ile zenginleştirilmiş havada muhafaza edilen
meyvelerde daha düşük olarak belirlenmiştir. Kırmızı et rengi, yüksek CO2
muhafazasında normal hava muhafazasında olduğundan daha az yoğun bulunmuştur.
Fenolik bileşiklerin muhafaza sırasında arttığı ancak muhafaza atmosferinden
etkilenmediği belirlenmiştir. Araştırmacılar muhafaza sırasında pH’nın arttığını titre
edilebilir asitliğin ise azaldığını ifade etmişlerdir.
Wang ve Camp (2000), Early Glow ve Kent çilek çeşitlerinde 4 farklı
sıcaklık kombinasyonunun bitki gelişimi ve meyve kalitesi üzerine etkisini
incelemişlerdir. En iyi yaprak ve yaprak sapı gelişiminin 25/12 oC gündüz/gece
sıcaklığında, en iyi kök ve meyve gelişiminin 18/12oC gündüz/gece sıcaklığında
olduğunu, bitki gelişiminin ise tümüyle 25/12oC sıcaklıklarda optimum olduğunu
10
Müge ÖZUYGUR
saptamışlardır. Araştırıcılar, gündüz ve gece sıcaklıkları arasındaki fark arttıkça,
meyve yüzeyi ve meyve et renginin daha koyulaştığını ve daha yüksek pigment
yoğunluğu gözlendiğini dolayısıyla daha koyu renkli meyveler elde edildiğini
bildirmişlerdir. Gündüz ve gece sıcaklığı arasındaki fark düştükçe (18/12oC) yaprak
renginin daha parlak olduğu ve pigment yoğunluğunun daha fazla olduğu
gözlenmiştir. Sonuçta, sıcaklık arttıkça SÇKM, titre edilebilir asitlik, SÇKM/ASİT
oranı ve askorbik asit içeriğini kapsayan meyve kalitesinin azaldığı savunulmuştur.
Wills ve ark. (2000), çileklerde raf ömrünü uzatmak ve besinsel değeri
korumak açısından modifiye atmosfer uygulamalarının olumlu sonuçlar verdiğini
ancak antosiyanin senteziyle ilgili enzimin engellenmesinden dolayı rengin olumsuz
etkilendiğini ve muhafaza sırasında askorbik asit içeriğinde azalma görüldüğünü
bildirmişlerdir. Ağar ve ark. (1997), askorbik asidin düşüşünün askorbik asidin
dehidroksi
aktivitesiyle
askorbik
ilişkili
aside
oksidasyonunu
olduğunu
kolaylaştıran
bildirmişlerdir.
ascorbate
Melhorn
(1990),
oksidase
etilen
uygulamasından sonra ascorbate peroksidaz aktivitesinde artış saptamıştır. Araştırıcı
CO2 düzeyinin yükseltilmesinin etilen düzeyini düşürerek askorbik asit miktarının
düşüşüne neden olabileceğini savunmuştur.
Moinck ve ark. (2001), 4 çilek çeşidinde (Capitola, Elsanta, Dover, CF116)
meyve olgunlaşması dönemindeki biyokimyasal değişimleri incelemişlerdir. Meyve
olgunlaşması sırasında, en büyük ve en küçük metabolitlerde değişim olduğu
gözlenmiştir. Capitola ve Elsanta’yı erken dönemde en yüksek nişasta içeriğine sahip
ve aynı zamanda en iri meyveli çeşitler olarak belirlemişlerdir. Araştırıcılar olgun
dönemde metabolitlerin çeşitler arasında farklılık gösterdiğini ancak Capitola ve
Elsanta çilek çeşitlerinin birbirine çok yakın genotipler olduğunu saptamışlardır. CF
116 no’lu aday yüksek sakaroz, inositol, glutamine, arginine, alanine ve düşük sitrat,
malat içeriğiyle karakterize edilmiştir. Dover çeşidinde ise galaktozun en az olduğu
bulunmuştur. Organik asit ve
suda çözünebilir şekerlerin ise çeşitler arasında
farklılık gösterdiği belirtilmiştir. Hancock (1999); Rosati (1993), çileklerde tadın
iyileştirilmesi ve hastalıklara dayanıklılık ıslahı konularında pek çok çalışma
yapıldığını bildirmişlerdir. Çileklerde organoleptik kalite kriterlerinden aroma, tat ve
asitlik kriterlerinin en önemli kalite kriterleri olduğu, olgunlaşma süresi boyunca
11
Müge ÖZUYGUR
toplam şekerlerde ve aminoasitlerde artış görülürken, titre edilebilir asitliğin azaldığı
belirtilmiştir.
Wang ve ark. (2002), iki farklı kültürel sistem (açıkta hasır sıralar ve yüksek
tünellerde siyah plastik malç) kullanılarak 14 çilek çeşidi ve seleksiyonunu
denemişler ve kültürel sistem genotip etkileşiminin çileklerde meyve kalitesi ve
antioksidan kapasitesi üzerine etkisini araştırmışlardır. Genel olarak meyvede SÇKM
içeriği, toplam şeker, fruktoz, glukoz, askorbik asit ve sitrik asit içeriğini yüksek
tünelde yetişen meyvelerde daha yüksek bulmuşlardır. Yüksek tünelde yetişen
meyvelerde flavonoid ve antioksidan kapasitesinin de daha yüksek olduğu
belirtilmiştir. Hasır sıralarda yetişen bitkilerin genel olarak daha düşük oranda
fenolik bileşikler, flavonoidler ve antosiyaninlere sahip olduğu ve en yüksek C
vitamini içeriğinin ise Earliglow, B28, Northeaster, Lester, Redchief, ve Mohawk
meyvelerinde olduğu saptanmıştır.
Bentvelsen ve Bouw (2002), gıda ürünlerinin besinsel ve sağlıkla ilişkili
içeriklerinin tüketiciler açısından çok önemli bir konu olduğunu, bu nedenle ıslah
çalışmalarının bu konulara yönelik olması gerektiğini vurgulamışlardır. Araştırıcılar,
yüksek C vitamini ve şeker içeriğine sahip çileklerin toplanarak ıslah çalışmaları
yapıldığını, 1996 dan bu yana 5 adet F1 hibrit çeşidi tanımlandığını ve en son Elan
adında çilek çeşidinin tanımlanmış olduğunu, bu çeşidin birçok
Batı Avrupa
ülkesinde ve Japonya’da denendiğini bildirmişlerdir. Bu çeşidin en karakteristik
özelliğinin ise tadı ve yüksek C vitamini içeriği olduğu açıklanmıştır.
Darbellay ve Carlen (2002), çilek meyvesinin organoleptik kalitesinin
değerlendirilmesinde büyük oranda tat ve aromanın etkili olduğunu bildirmişlerdir.
Bununla birlikte, koku, asitlik, sululuk ve sertliğin tüketici değerlendirmesiyle alakalı
olmadığını, çileklerde organoleptik kalitenin, şeker içeriğinin ve toplam uçabilen
bileşiklerin ölçülmesiyle belirlenebileceğini savunmuşlardır.
Törrönen ve Maatta (2002), çileklerin insan beslenmesinde birçok
fitokimyasalın kaynağı olduğunu özellikle son on yıl içerisinde flavonoidler, fenolik
asitler ve ilişkili bitki fenoliklerinin antioksidan etkileri, kanser ve kalp hastalıklarını
önlemedeki rolleri ile dikkat çektiğini bildirmişlerdir. Çileklerde bulunan
flavonoidlerin antosiyaninleri, flavanolleri, catechinleri ve proantosiyaninleri
12
Müge ÖZUYGUR
içerdiği, miktarsal açıdan en önemli grubun antosiyaninler olduğu belirtilmiştir.
Ayrıca ellejitanin olarak yüksek ellajik asit içeriğinin de çileklere has bir özellik
olduğu ve ellajik asidin doğal olarak antimutajen ve antikanserojen olduğu
bildirilmiştir.
Ancak
araştırıcılar
çileklerde
antioksidan
aktivitesinin
öteki
üzümsülere göre daha az olduğuna da dikkat çekmişlerdir.
Schöpplein ve ark. (2002), yaptıkları çalışmada kullandıkları 11 çilek
çeşidini Elsanta çilek çeşidi ile kıyaslamışlardır. Araştırmada, SÇKM, titre edilebilir
asitlik, askorbik asit, antioksidatif kapasite, toplam fenoller ve antosiyan içeriği
üzerinde durulmuştur. Andana, Pavana ve 88009/02v2 çilek çeşitlerinin, bitki başına
verim söz konusu olduğunda, 500 gramdan fazla ürün verdiği, Arena ve Lambada
çeşitlerinin ise bitki başına 300 gramdan daha az ürün verdiği bulunmuştur. Meyve
iriliğinin 13,2 g (Cirano) ile 24,6 g (Kimberly) arasında değiştiği, bütün çeşitler
arasında duyusal testlerin 88009/02v2, Pavana, Kimberly ve Lambada çeşitlerinde en
iyi olduğu da gözlenmiştir. Araştırmada duyusal testlerin meyve kokusu, aroması ve
tadıyla korelasyon gösterdiği saptanmıştır. Lambada, Kimberly, Pavana ve
88009/02v2 çeşitleri en yüksek SÇKM (109-117 g/l) içeriğine sahip olarak
bulunurken; 88009/02v2, Cijosee, Cirano, Pavana, Honeoye, Kimberly ve Lambada
çeşitlerinin toplam asitliğinin 9 g/l yi geçtiği bulunmuştur. Askorbik asit içeriği ise
bütün çeşitlerde 400 – 700 mg/l arasında bulunmuştur.
Cordenunsi ve ark. (2003), soğukta muhafaza esnasında 5 çilek çeşidinde
(Dover, Campineiro, Mazi, Toyonaka ve Oso Grande) kalite ile alakalı
fizikokimyasal değişimleri incelemişlerdir. Çilek kalitesiyle alakalı parametreler olan
tekstür, antosiyanin içeriği, titre edilebilir asitlik, pH, toplam askorbik asit ve toplam
suda çözünebilir şekerler bir hafta soğukta muhafazadan sonra değerlendirilmiştir.
Sonuçlar soğukta muhafazanın çileklerde raf ömrünü uzattığını gösterirken, çalışılan
kalite parametrelerinin bazılarında küçük değişimler görülmüştür. Ayrıca sonuçlar
çeşit özelliğinin önemini ortaya çıkarmıştır. Birçok parametrenin başlangıç değeri
belirgin şekilde farklı bulunmuştur. Derim sonrası kalite ve raf ömrünü uzatma
konusunda en önemli faktörün çeşit olduğuna işaret edilmiştir. Tekstür raf ömrüyle
alakalı önemli bir parametredir fakat Mazi çeşidi tekstür konusunda yüksek başlangıç
değeri gösterirken depolama sonunda hiçbir değişim göstermediğinden bir sonuca
13
Müge ÖZUYGUR
varılamamıştır. Bununla birlikte, bu çeşit en düşük raf ömrüne sahip çeşit olarak
belirlenmiştir. Araştırıcılar antosiyanin içeriğindeki değişimlerin de yüksek oranda
çeşide bağlı olduğunu, Toyonaka çeşidi hariç, titre edilebilir asitlikte ve pH da
önemli bir değişim elde edilmediğini, askorbik asidin ise bütün çeşitlerde % 50
azaldığını, suda çözünebilir şekerler açısından ise çeşitler arasında farklılık
görüldüğünü ve bütün çeşitlerde sakkarozun 2 günde kaybolduğunu bildirmişlerdir.
Hakala ve ark. (2003), Finlandiya’da yetiştirilen çilekleri (Fragaria x
ananassa Duch.) dondurarak mineral maddeler, C vitamini ve pestisit içeriklerini
araştırmışlardır. Senga Sengana, Jonsok, Korona, Polka, Honeoye ve Bounty çilek
çeşitleri normal arazi koşullarında yetiştirilmiş ve 1997-1998 yıllarında derimleri
yapılmıştır. Ayrıca Polka, Jonsok ve Honeoye çilek çeşitleri de organik olarak
yetiştirilmiş ve analizlenmiştir. Senga Sengana çeşidinin 2 yerli 2 de yurt dışı kökenli
meyvelerinde varyasyon komponentleri araştırılmıştır. Ca, Mg, K, Fe, Zn, Cu ve Mn
flame (alev) tekniği kullanılarak atomik absorbsiyon spektrometre ile ölçülmüştür.
Cd ve Pb grafit fırını tekniğiyle, C vitamini ise HPLC de ölçülmüştür. Araştırıcılar, C
vitamini içeriğinin ortalama 32.4 - 84.7 mg/100 g arasında dağılım gösterdiğini,
denemede iki yıl arasında C vitamini açısından önemli farklar bulunduğunu, Bounty
ve Honeoye çilek çeşitlerinin en yüksek C vitamini içeriğine sahip çeşitler olduğunu
belirlemişlerdir. Ayrıca çileklerin iyi bir potasyum (1.55-2.53 g/kg), magnezyum
(0.11-0.23 g/kg) ve kalsiyum(0.16-0.29 g/kg) kaynağı olduğunu, kurşun içeriğinin
ise genel olarak limitin altında bulunduğunu (0.004 mg/kg), bütün örneklerde
cadmium düzeyinin 0.016 mg/kg dan daha düşük olduğunu ve pestisit düzeylerinin
maksimum limitten az olduğunu saptamışlardır. Sonuç olarak genotip ve kökenin,
ölçülen parametreler üzerine yetiştirme tekniklerinden daha büyük etkisinin olduğu
savunulmuştur. Bu çalışma Cayuela ve ark. (1997), tarafından yapılan organik
yetiştiricilikte klasik yetiştiriciliğe göre daha yüksek C vitamini içeriği olduğunu
savunan deneme sonuçları ile çelişkili gözükmektedir.
Sturm ve ark. (2003), Eros, Selena, Northeaster, Fern, Simphony, Mohawk,
Elsanta, Miss, Evita, Marmolada, Pegasus, Kent ve Cortina çilek çeşitlerine ait
meyveleri kimyasal olarak analiz etmişlerdir. Bireysel şekerler (sakkaroz, glikoz,
fruktoz ve ksiloz) ve organik asitler (sitrik, fumarik ve shikimik asitler) teknolojik
14
Müge ÖZUYGUR
olgunluk ve olgunluk safhası olmak üzere 2 olgunluk safhasında HPLC ile
ölçülmüştür. Aynı çeşide ait farklı olgunluk safhalarında istatistiksel açıdan glukoz,
ksiloz, fumarik ve shikimik asitlerde farklılık bulunurken, sakkaroz ve sitrik asit
içeriklerinde istatistiksel açıdan farklılık bulunamamıştır. Olgun evrede Fern ve
Northeaster, en yüksek glukoz, fruktoz ve sitrik asit içeriğine sahip çeşitler olarak
belirlenmiştir. Aynı olgunluk evresinde en yüksek SÇKM Mohawk çeşidinde
ölçülürken, en düşük SÇKM ise Miss çeşidinde görülmüştür. Bu çalışmanın sonucu
olarak, çilekte kimyasal kompozisyonun genotipe ve olgunluk safhasına göre
değişim gösterdiği belirlenmiştir.
Skupien ve Osmianski (2004), Senga Sengana çilek çeşidini kontrol olarak
kullanmış ve Kuzeybatı Polonya’da yetiştiriciliği yapılan Dukat, Elkat, Selva,
Elsanta ve Kent çilek çeşitleriyle karşılaştırmışlardır. Meyveler ticari bir üretim
alanından elde edilmiş olup geleneksel tekniklerle yetiştirilmiştir. Denemede yer alan
çeşitler içerisinden Elsanta hem en yüksek C vitamini içeriğine sahip hem de
yapraklarında en fazla ellajik asit içeren çeşit olarak belirlenmiştir. Kent çilek
çeşidinin meyveleri ise en yüksek toplam şeker, toplam polifenol, toplam antosiyanin
ve ellajik asit türevlerine sahip bir çeşit olarak bulunmuştur. Dukat meyveleri ise en
yüksek kuru ağırlık ve eriyebilir katı madde içeriğine sahip çeşit olarak saptanmıştır.
Tüketici amaçlı renk ölçümleri meyvenin kalitesini belirlemek için yapılmıştır.
Elsanta ve Elkat meyveleri en yüksek L (parlaklık), a (kırmızılık), C (kroma) ve h
(hue) değerine sahip olarak saptanmıştır.
Cordenunsi (2005), Dover, Campineiro ve Oso Grande çilek çeşitlerinde
antioksidan kapasitesi ve sıcaklığın kimyasal kompozisyon üzerine etkisini
incelemişlerdir. Bu çilek çeşitleri aynı ticari yetiştiricilik bölgesinde yetiştirilmiş ve
olgun evrede iken derim yapılmıştır. Söz konusu meyveler, 6, 16 ve 25 oC sıcaklıkta
6
gün
süreyle
depolanmışlardır.
Depolama
periyodu
esnasında
kimyasal
kompozisyon ve antioksidan aktivitesi araştırılmış ve sonuçta toplam suda
çözünebilir şeker, antosiyanin içeriği ve C vitamini içeriklerindeki artış nedeniyle,
depolama esnasında yeni bir biyosentezin gerçekleştiği fikri savunulmuştur. Düşük
sıcaklık, antosiyanin ve C vitamini içeriğini olumsuz etkilerken, suda çözünebilir
şekerler olumlu etkilenmiştir. Flavonoller, ellajik asit ve toplam fenol içerikleri bütün
15
Müge ÖZUYGUR
sıcaklıklarda ya sabit kalmış yada düşmüştür. Çeşitler arasında antosiyanin
içeriğindeki fark depolama esnasındaki artışa karşın değişmemiş ve depolama
sıcaklığından bağımsız olarak derim sonrasında düşmüştür. Dehidroksiaskorbik
asit/askorbik asit oranındaki varyasyon meyvelerin düşük sıcaklığa adaptasyonunda
çeşitler arasında fark olduğunu göstermiştir. Bu çalışmadan elde edilen veriler
duyusal ve besin değerleri arasında uzlaşmanın bütün çeşitler için 16 derecede
başarıldığını göstermiştir.
16
3. METERYAL VE METOT
Müge ÖZUYGUR
3. MATERYAL VE METOT
3.1. Materyal
Bu araştırma 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik döneminde, Ç.Ü. Ziraat
Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait araştırma ve uygulama alanları ile
laboratuvarlarında yürütülmüştür. Denemede materyal olarak kullanılan çilek
genotipleri ve bu genotiplerin özellikleri aşağıda alt başlıklar halinde verilmiştir.
3.1.1. Denemede Kullanılan Çilek Genotipleri
Denemede materyal olarak önceki yıllarda yapılan melezleme çalışmaları
sonucunda elde edilen 3, 5, 6, 8, 11, 12, 13, 17 numaralı umutlu melez çilek
genotipleri ile yerli çeşidimiz olan Osmanlı; kontrol olarak ise Bölgemizde yaygın
olarak yetiştiriciliği yapılan Camarosa ve Sweet Charlie çilek çeşitleri kullanılmıştır.
Yabancı kökenli olarak ise; Gaviota, Maya, Paros, Cilady, Cigoulette, Marlate,
Sophie, Ciloe, Diamante çilek çeşitleri ile 92/340/3, MT 96/J24/2, MT 99/20/1, MT
99/121/9, MT 99/163/14, MT 99/163/19, MT 99/163/22 numaralı çilek genotipleri
kullanılmıştır (Şekil 1 ve 2).
Çizelge 3.1. Denemede yer alan melez çilek genotiplerinin tip numaraları ve
ebeveynlerinin isimleri
Tip No
Ebeveynler
3
504/7xEarly Glow
5
499/1xOso Grande
6
499/1xOso Grande
8
499/1xOso Grande
11
499/1xChandler
12
499/1xOso Grande
13
499/1xChandler
17
504/7x216
17
Müge ÖZUYGUR
Şekil 3.1. Denemenin yürütüldüğü seradan bir görünüm
3.1.2. Denemede Yer Alan Çilek Genotiplerinin Özellikleri
Osmanlı
Kuvvetli bitkilere sahip olan bu çeşit yayvan gelişim göstermektedir. Yaprak
sapı kalın ve tüylü olup yaprakları kalın, etli ve koyu yeşildir. Çiçek sapı kısa,
çiçekleri küçük veya orta iriliktedir. Bu çeşidin çiçekleri morfolojik erkek kısır
özellik göstermektedir ve verimi oldukça düşük olduğundan yetiştiriciliği oldukça
azdır. Meyvelerin güneş gören yerleri açık pembe iken güneş görmeyen yerleri krem
rengidir. Küçük meyveleri olan bu çeşidin meyveleri basık, yuvarlak veya basık
konik olup akenleri kırmızı renkli ve ete batıktır. Meyveleri oldukça yüksek aroma
ve SÇKM içeriğine sahiptir (Dokuzoğuz, 1963).
18
Müge ÖZUYGUR
Camarosa
Amerika’da Kaliforniya Üniversitesinde melezleme ıslahı sonucu elde
edilmiştir. DouglasxCal.85.218-605 melezidir. Bitkileri orta güçte, orta yoğunluğa
sahiptir. Bitkilerin verimliliği orta-yüksek olarak tanımlanmaktadır. Yaprakları elipsyuvarlak ve açık yeşildir. Erkenci olan bu çeşidin meyveleri orta büyüklükte veya
büyük olup meyve şekli genellikle silindiriktir. İç ve dış rengi tuğla kırmızısı olan
meyveler orta düzeyde parlaklık göstermektedir. Akenleri sarı, orta büyüklükte ve
yüzeydedir. Aromalı ve tatlı meyvelere sahiptir (Faedi ve ark, 2002).
Sweet Charlie
Amerika kökenlidir. FL 80-456xPajaro melezidir. Çok erkencidir. Orta
kuvvete sahip olan bitkileri orta-yüksek düzeyde verimlilik göstermektedir. Meyve
şekli silindirik, basık konik veya koniktir. Meyveler orta iriliktedir. Meyvelerin dış
rengi tuğla kırmızısı, iç rengi kırmızıdır. Meyveleri çok yumuşak, orta derecede
aromalı ve
küçük karın boşluğuna sahiptir. Akenleri sarı, orta büyüklükte ve
yüzeydedir (Faedi ve ark, 2002).
3 (504/7xEarly Glow)
504/7xEarly Glow melezidir. Bitki habitusu küçük olan bu genotipin kol
verimi iyidir. Orta irilikteki meyveleri genellikle yuvarlak-konik şekle ve batık
akenlere sahiptir. Meyve eti sert olan bu genotipin aromalı meyveleri ve meyve içi
boşluğu vardır. Meyve dış rengi açık kırmızı, iç rengi ise koyu portakal rengindedir
(Kafkas, 2004).
19
Müge ÖZUYGUR
5 (499/1xOso Grande)
499/1xOso Grande melezidir. Orta kuvvetli bitkileri bulunan bu genotipin kol
verimi yüksektir ve erken zamanda kol atmaktadır. Orta erkenci özellik göstermekle
birlikte anterleri orta iriliktedir. Meyve şekli uzun konik, iç ve dış rengi kan kırmızı
olup, meyveleri orta sertlikte ve aromalıdır. Orta irilikte olan meyvelerinin akenleri
yüzeydedir ve meyve içi boşluğa sahip değildir (Kafkas, 2004).
6 ( 499/1xOso Grande )
499/1xOso Grande melezidir. Orta erkenci olan bu genotip erken zamanda
kol vermektedir ve kol verimi yüksektir. Meyve şekli yuvarlak konik olup
meyvelerin dış rengi şarap kırmızısı, iç rengi ise parlak kırmızıdır. Orta irilikteki
meyveleri orta sertlikte ve parlaktır. Akenleri orta irilikte ve yüzeyde olup oldukça
sıktır ve meyveler meyve içi boşluğuna sahiptir. Bu genotipin meyvelerinde tipik
olarak çatlama görülmüş olup Mycospheralla fragaria hastalığına duyarlı olduğu
saptanmıştır (Kafkas, 2004).
499/1xOso Grande melezidir. Bitki kuvveti orta derecede olan bu genotipin
kol verimi yüksektir ve erken zamanda kol verme yeteneğine sahiptir. Çiçekleri iri
anterlere ve uzun filamentlere sahiptir. Meyve dış rengi şarap kırmızısı, iç rengi ise
parlak kırmızıdır. Uzun konik-konik şekle sahip meyveleri aromalıdır. Akenleri
yüzeydedir ve meyveleri orta derecede suludur (Kafkas, 2004).
11 (499/1xChandler)
499/1xChandler melezidir. Bitkileri orta kuvvette olup kol verimi yüksektir.
Geç zamanda kol vermeye başlamaktadır. Orta erkencidir ve anterleri iridir. Konik,
yuvarlak konik meyvelerin dış rengi kan kırmızısı, iç rengi ise tuğla kırmızısıdır.
20
Müge ÖZUYGUR
Meyve içi dolu olan bu genotipin meyveleri parlak, meyve eti sert, aromalı ve
suludur (Kafkas, 2004).
499/1xOso Grande melezidir. Kol verimi yüksek ve kol verme özelliği
bakımından geçcidir. Orta geçci olan bu genotipin anterleri orta iriliktedir. Konik,
yuvarlak konik şekilli meyvelerin dış rengi kardinal kırmızısı, iç rengi ise parlak
kırmızıdır. Orta irilikteki meyvelerin meyve eti sert ve aromalıdır. Akenleri yüzeyde
olmakla beraber meyveler orta derecede sululuk göstermektedir (Kafkas, 2004).
13 ( 499/1xChandler )
499/1xChandler melezidir. Orta kuvvete sahip bitkiler erkenci özellik
göstermektedir, kol verimi yüksek olup erken zamanda kol vermeye başlar. Konik,
uzun konik meyve şekline sahip olan meyvelerin dış rengi kardinal kırmızısı, iç rengi
ise koyu kırmızı renktedir. Meyveleri iri, aromalı, parlak, meyve eti orta sertlikte
olup akenleri nispeten batıktır. Bu genotipin meyveleri orta derecede suludur ve
meyve içi boşluğuna sahiptir (Kafkas, 2004).
17 (504/7x216)
504/7x216 melezidir. Bitkileri kuvvetli olup erken zamanda kol vermeye
başlar. Kol verimi yüksektir. Erkenci özellik gösteren bu genotipin çiçekleri ve
anterleri oldukça iridir. Konik, yürek şekilli meyvelere sahip olan bu genotipin dış
rengi koyu kırmızı renkte iç rengi parlak kırmızıdır. Meyveleri oldukça iri, aromalı,
parlak, sulu olan bu genotipin akenleri ise meyve etine nispeten batıktır ve meyveler
sulu özellik göstermektedir (Kafkas, 2004).
21
Müge ÖZUYGUR
Gaviota
Amerika kökenlidir. Cal.87.112/6xCal.88.270/1 melezidir. Dik büyüyen orta
kuvvette bitkilere sahiptir. Meyve şekli konik, uzun konik veya silindiriktir. Erkenci
özellik gösterir. Meyve dış rengi tuğla kırmızısı olup iç rengi kırmızıdır. Meyveleri
orta derecede dayanıklıdır. İri, orta düzeyde aromalı, küçük karın boşluğuna sahip
meyveleri vardır. Akenleri ise orta büyüklükte, sarı ve batıktır (Faedi ve ark, 2002).
Maya
İtalya orjinlidir. Yüksek verimli, orta mevsimde veya erkenci olan bu çeşidin
bitkileri orta kuvvettedir. Uzun konik veya silindirik, orta veya büyük olabilen
meyvelerin iç ve dış rengi kırmızıdır. Yumuşak, orta düzeyde aromalı olan meyveler
orta irilikte, sarı ve batık akenlere sahiptir. Meyve içi boşluğu ise küçüktür (Faedi ve
ark, 2002).
Paros
İtalya orjinlidir. MarmoladaxIrvine melezidir. Paros, orta mevsim çeşidi olup
bitkileri orta kuvvettedir. İri, silindirik, konik veya uzun konik meyvelere sahiptir.
Dayanıklı olan meyvelerin dış rengi portakal kırmızısı iken, iç rengi kırmızıdır. Orta
veya düşük aromalı, küçük karın boşluğu olan meyveler sarı veya kırmızı, orta
büyüklükte ve yüzeyin altında bulunan akenlere sahiptir (Faedi ve ark, 2002).
Cigoulette
Fransa kökenlidir. BelrubixPajaro melezidir. Bitkileri orta büyüklükte ve orta
kuvvette habitusa sahiptir. Kama şeklinde veya uzun konik meyveler orta mevsimde
olgunlaşmaktadır. Orta derecede parlaklık gösteren orta büyüklükteki meyvelerin dış
rengi tuğla kırmızısı iken iç rengi kırmızı ve meyve eti yumuşaktır. Zayıf aromalı,
düşük tatlılık gösteren bu meyvelerde akenler sarı veya kırmızı olup oldukça fazla
22
Müge ÖZUYGUR
sayıdadır. Akenler yüzeyde yada yüzeyin altında bulunmaktadır (Faedi ve ark,
2002).
Cilady
Fransa orjinlidir. ScottxChandler melezidir. Orta derecede kuvvetli bitkilere
sahiptir. Meyveleri konik, yuvarlak olup orta derecede dayanıklıdır. Meyve dış rengi
tuğla kırmızısı iç rengi ise kırmızıdır. Zayıf veya orta aromaya sahip olan meyveler
orta mevsimde olgunlaşmaktadır. Orta büyüklükte karın boşluğuna sahip olan
meyveleri küçüktür. Yüzeyin altında ve orta büyüklükte sarı renkli akenlere sahiptir
(Faedi ve ark, 2002).
Ciloe
Fransa kökenlidir. BelrubixAllstar melezidir. Geçci olan bu çeşidin bitkileri
orta kuvvette ve verimi oldukça yüksektir. Silindirik veya uzun konik meyvelerin dış
yüzeyi portakal kırmızısı iken iç rengi kırmızı özellik göstermektedir. Meyveler
oldukça dayanıklı olup meyve eti serttir. Orta düzeyde aromaya sahip olan meyveler
orta iriliktedir. Akenler orta irilikte ve yüzeyde olup meyve karın boşluğu küçüktür
(Faedi ve ark, 2002).
Diamante
Amerika kökenlidir. Cal.87.112/6xCal.88.270/1 melezidir. Bitkiler orta
derecede kuvvete sahip olup erkenci özellik göstermektedir. İri, konik meyvelerin dış
rengi portakal kırmızısı iç rengi parlak kırmızıdır. Akenleri yüzeyin altında olan
meyveler orta düzeyde aromaya sahiptir (Faedi ve ark, 2002).
23
Müge ÖZUYGUR
Şekil 3.2. Denemede yer alan bazı çilek genotiplerine ait bitki ve meyve resimleri
(36 : Paros, 77: MT 99/20/1)
24
Müge ÖZUYGUR
Şekil 3.3. Denemede yer alan bazı çilek genotiplerine ait meyve resimleri
(32: Gaviota, 45: Maya, 36: Paros, 66: Diamante)
25
Müge ÖZUYGUR
3.2. Metot
Deneme, 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemlerinde Ç.Ü. Ziraat
Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama alanında bulunan cam ve
plastik seralarda kurulmuştur (Şekil 3.1). 2004-2005 yetiştirme döneminde kullanılan
plastik sera dikimden önceki yıl dinlendirilmiş ve yaz aylarında fumigasyona tabi
tutulmuştur. Her iki yetiştiricilik döneminde de sedde üzerleri siyah plastik malç ile
kaplanmıştır. 2004-2005 yetiştiricilik döneminde İtalya’dan getirilen 6 yeni genotip
denemeye eklenmiş ancak Sophie ve Diamante çilek çeşitlerinden sağlıklı kol elde
edilemediği için bunlar denemeye alınamamıştır. Her iki yetiştiricilik döneminde de
deneme tesadüf parselleri deneme desenine göre 3 yinelemeli ve her yinelemede 20
bitki olacak şekilde kurulmuştur. Dikim ilk yetiştiricilik döneminde Eylül ayı
sonunda, ikinci yetiştiricilik döneminde ise Ekim ayı sonunda yapılmıştır. Denemeye
ilişkin suda çözünebilir kuru madde, titre edilebilir asit, pH, C vitamini ve renk
analizleri bölümümüz derim sonrası fizyolojisi laboratuvarında yapılmıştır. Çilek
genotiplerinin fenolojik ve pomolojik özellikleri Faedi ve ark, (2002) tarafından
geliştirilen deskriptöre göre ve Simpson (1991), tarafından geliştirilen Paydaş ve
ark, (1996) tarafından modifiye edilen skalaya göre belirlenmiştir.
3.2.1. Bitki Başına Verim
Deneme süresince haftada iki kez derim yapılmış olup, meyveler önceden
verilen parsel numaralarına göre toplanmıştır. Derimi yapılan meyveler 0,1 grama
duyarlı terazide tartılmıştır. Verim Mart ayından itibaren hesaplanmış olup, parsel
numaralarından elde edilen ürünün o aydaki bitki sayısına bölünmesiyle aylara göre
verim değerleri bulunmuştur. Toplam verim ise, verim alınan bütün ayların
toplanmasıyla hesaplanmıştır
26
Müge ÖZUYGUR
3.2.2. Bitki Özellikleri
Denemede bitki özelliklerinden büyüme şekli, bitki yoğunluğu, bitki kuvveti,
bitki kuvvetinin birörnekliliği ve kök-gövde hastalıklarına duyarlılık incelenmiş olup
bu özelliklere ilişkin ayrıntılı bilgiler ve referans çeşitler aşağıda verilmiştir.
3.2.2.1. Büyüme Şekli
Referans çeşitler
Dik
(Northeaster)
Orta
(Chandler)
Yere yapışmış
(Evita)
3.2.2.2. Bitki Yoğunluğu
Açık
(Chambly)
Orta
(Capitola)
Yoğun
(Primetime)
3.2.2.3. Bitki Kuvveti
Zayıf
Orta zayıf
(Dania)
Orta
(Chandler)
Orta kuvvetli
(Northeaster)
Kuvvetli
(Bountiful)
3.2.2.4 Bitki Kuvvetinin Birörnekliliği
Zayıf
(Dania)
Orta
(Northeaster)
Yüksek
(Bountiful)
27
Müge ÖZUYGUR
3.2.2.5. Kök ve Gövde Hastalıklarına Duyarlılık
Simptom yok
Az
Orta
Yüksek
Çok yüksek
3.2.3. Yaprak Özellikleri
Denemede yaprak özelliği olarak yaprak sayısı, yaprak ucu şekli, yaprak
kenarlarının diş durumu, yaprak büyüklüğü, yaprak üst yüzeyinin rengi, yaprak
yumuşaklığı,
yaprak
parlaklığı,
stipül,
yaprakların
hastalıklara
duyarlılığı,
hastalıkların çeşit üzerindeki durumu ve Fe klorozuna duyarlılık çalışılmıştır. Bu
karakterlere ait detaylar referans çeşitleriyle birlikte aşağıda verilmiştir.
3.2.3.1. Yaprak Sayısı
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait bitkilerin yaprakları her ay aynı
bitkilerde sayılmış ve ortalamaları alınarak ortalama yaprak sayısı bulunmuştur.
3.2.3.2. Yaprak Ucu Şekli
Referans çeşitler
Yuvarlak
(Cornwallis)
Oval-Yuvarlak
(Northeaster)
Oval-uzun
(Capitola)
28
Müge ÖZUYGUR
3.2.3.3. Yaprak Kenarlarının Diş Durumu
Referans çeşitler
Testere dişli
(Northeaster)
Yuvarlak dişli
(Delmarvel)
3.2.3.4. Yaprak Büyüklüğü
Küçük
(Startyme)
Orta
(Chandler)
Büyük
(Dorit)
3.2.3.5. Yaprak Üst Yüzeyinin Rengi
Açık
(Dorit)
Koyu
(Primetime)
3.2.3.6. Yaprak Yumuşaklığı
Çok yumuşak
Yumuşak
Orta
Sert
Çok sert
3.2.3.7. Yaprak Renginin Parlaklığı
Zayıf
(Dorit)
Orta
(Primetime)
Kuvvetli
(Pajaro)
29
Müge ÖZUYGUR
3.2.3.8. Stipül
Referans çeşitler
Yok
(Addie)
Var
Uzun
(Andana)
Kısa
(Arena)
3.2.3.9. Yaprakların Hastalıklara Duyarlılığı
Bakteri(Xanthomonas fragaria)
Oidium(Sphaerothica humili)
Alternaria alternata
Diplocarpon earlianum
Gnomonia camari
Mycospheralla fragaria
Phomopsis obscurans
3.2.3.10. Hastalıkların Çeşit Üzerindeki Durumu
Simptom yok
Az
Orta
Kuvvetli
Çok kuvvetli olarak saptanmıştır.
3.2.3.11. Fe Klorozuna Duyarlılık
Yaşa (1997) tarafından geliştirilen 1-5 skalasına göre belirlenmiştir.
1= Çok duyarlı (Klorozdan ve nekrozdan ölmüş bitkiler)
2=Duyarlı (Şiddetli kloroz gösterenler)
3=Orta (Orta kloroz gösterenler)
30
Müge ÖZUYGUR
4=Dayanıklı (Hafif kloroz gösterenler)
5=Çok dayanıklı (Normal sağlıklı bitkiler)
3.2.4. Çiçek Özellikleri
Denemede çiçek özelliklerinden çiçeklenmeye başlama zamanı, çiçek
salkımlarının yapraklara göre durumu, taç yaprak sayısı, taç yaprak şekli, taç
yaprakların büyüklüğü, taç yaprakların çanak yapraklara göre büyüklüğü, erkek
organlar, stamen iriliği ve ikinci çiçeklenme yoğunluğu incelenmiştir. Bu özellikler
ve ilgili referans çeşitler aşağıda ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.
3.2.4.1. Çiçeklenmeye Başlama Zamanı
Referans çeşitler
Çok erken
(Dorit)
Erken
(Addie)
Orta
(Elsanta)
Geç
(Onda)
Çok geç
(Blomidon)
3.2.4.2. Çiçek Salkımlarının Yapraklara Göre Durumu
Yaprakların altında
(Addie)
Yapraklarla aynı düzeyde
(Dorit)
Yaprakların üstünde,
(Elsanta)
Yapraklardan yukarıda
31
Müge ÖZUYGUR
3.2.4.3. Taç Yaprak Sayısı
Referans çeşitler
5
(Mohawk)
5-8
(Dorit)
8-10
3.2.4. 4.Taç Yaprak Şekli
Oval
(Mohawk)
Yuvarlak
(Dorit)
Yumurta
(Oka)
3.2.4.5. Taç Yaprakların Büyüklüğü (Corolla Büyüklüğü)
Küçük
(Annapolis)
Orta
(Dorit)
Büyük
(Elsanta)
3.2.4.6. Taç Yaprakların Çanak Yapraklara Göre Büyüklüğü
Çanak yapraklardan küçük
(Pandora)
Çanak yapraklar ile aynı büyüklükte (Dorit)
Çanak yapraklardan büyük
(Northeaster)
3.2.4.7. Erkek Organlar
Var
(Dorit)
Yok
(Pandora)
32
Müge ÖZUYGUR
3.2.4.8. Stamen İriliği
Küçük
Orta
Büyük
3.2.4.9. İkinci Çiçeklenme Yoğunluğu
Referans çeşitler
Yok
(Pandora)
Zayıf
(Dorit)
Orta
(Rosa Linda)
Kuvvetli
(Seascape)
Çok kuvvetli
3.2.5. Meyve Özellikleri
Meyve özelliklerinden meyve şekli, meyve şeklinin düzenliliği, meyve
iriliğinin düzenliliği, meyve ucunun şekli, çanak yaprak halkası, çanak yaprak
halkasının kopma durumu, çanak yaprak halkasının meyve etiyle birlikte kopma
durumu, çanak yaprakların büyüklüğü, çanak yaprak kenarları, çanak yaprakların
görünümü, çanak yaprakların meyveye göre durumu, meyve yüzeyi dayanıklılığı, dış
renk, meyve renginin birörnekliliği, meyve ucu rengi, aken rengi, aken büyüklüğü,
aken sayısı, akenlerin ete batma durumu, meyve et rengi, meyve eti sertliği ve karın
boşluğu çalışılmıştır. Bu özelliklere ait detaylı bilgiler referans çeşitleri ile birlikte
aşağıda anlatılmıştır.
3.2.5.1. Meyve Şekli (Şekil 3.4)
Referans çeşitler
Basık yuvarlak
(Northeaster)
Yuvarlak
(Osmanlı)
33
Müge ÖZUYGUR
Yuvarlak konik
(Annapolis)
Konik
(Rhapsody)
Uzun konik
(Angelina)
Sivri konik
(Mamie)
Silindirik
(Chandler)
Kama
(Dorit)
Oval
(Mamie)
3.2.5.2. Meyve Şeklinin Düzenliliği
Referans çeşitler
Düzenli
(Northeaster)
Düzensiz
(Addie)
3.2.5.3. Meyve İriliğinin Düzenliliği
Zayıf
(Addie)
Orta
(Chandler)
Yüksek
(Delmarvel)
3.2.5.4. Meyve Ucunun Şekli (Şekil 3.5)
Sivri
(Anaheim)
Yuvarlak
(Delmarvel)
Düz
(Pandora)
Çukur
(Chandler)
34
Müge ÖZUYGUR
Şekil 3.4. Çileklerin meyve şekilleri
Şekil 3.5. Çileklerde meyve ucu şekilleri
35
Müge ÖZUYGUR
3.2.5.5. Çanak Yaprak Halkası
Referans çeşitler
Küçük
(Annapolis)
Orta
(Dorit)
Büyük
(Clea)
3.2.5.6. Çanak Yaprak Halkasının Kopma Durumu
Kolay
(Dorit)
Orta kolay
(Chandler)
Zor
(Cavendish)
Çok zor
(Clea)
3.2.5.7. Çanak Yaprak Halkasının Meyve Etiyle Birlikte Kopma Durumu
Evet
(Bountiful)
Hayır
(Dorit)
3.2.5.8. Çanak Yaprakların Büyüklüğü
Küçük
(Dorit)
Orta
(Chandler)
Büyük
(Clea)
3.2.5.9. Çanak Yaprak Kenarları
Birleşik
(Dorit)
Yarı dilimli
Tam dilimli
36
Müge ÖZUYGUR
3.2.5.10. Çanak Yaprakların Görünümü (Şekil 3.6)
Kalkık
(Annapolis)
Meyveye yapışık
(Cornwallis)
Dağınık
(Dorit)
3.2.5.11. Çanak Yaprakların (Calyx) Meyveye Göre Durumu (Şekil 3.7)
Çukurda
(Bisalta)
Yüzeyde
(Dorit)
Meyvenin üstünde
(Angelina)
Şekil 3.6. Çanak Yaprakların Görünüşü
Şekil 3.7. Calyx’in Meyveye Göre Durumu
37
Müge ÖZUYGUR
3.2.5.12. Meyve Yüzeyi Dayanıklılığı
Referans çeşitler
Çok yumuşak
(Latestar)
Yumuşak
(Dorit)
Orta dayanıklı
(Chandler)
Dayanıklı
(Diamante)
Çok dayanıklı
(Mars) olarak belirlenmiştir.
3.2.5.13. Dış Renk
CTIFL (Code de colour pour I’ experimantation fraise strawberry)’in
skalasına göre belirlenmiştir.
Çizelge 3.2. Çilek meyvelerinde CTIFL skalasına göre dış ve iç renk
gözlemlerinde kullanılan skala değerlerinin (1-8) renk karşılıkları.
Skala değerleri
Renkler
1
Açık portakal rengi
2
Koyu portakal rengi
3
Tuğla kırmızısı
4
Açık kırmızı
5
Kan kırmızısı
6
Parlak kırmızı
7
Şarap kırmızısı
8
Koyu şarap kırmızısı
3.2.5.14. Meyve Renginin Bir Örnekliliği
Referans çeşitler
Zayıf
(Delmarvel)
Orta
(Bountiful)
Yüksek
(Andana)
38
Müge ÖZUYGUR
3.2.5.15. Meyve Ucu Rengi
Referans çeşitler
Meyve ile aynı renk
(Delmarvel)
Beyaz
(Bountiful)
Yeşil
(Cigaline)
Siyah
(Vimatarda)
3.2.5.16. Aken Rengi
Sarı
(Dorit)
Kırmızı
(Darline)
Yeşil
(Chambly)
3.2.5.17. Aken Büyüklüğü
Küçük
(Chandler)
Orta
(Dorit)
Büyük
(Darsidor)
3.2.5.18. Aken Sayısı
Düşük
(Miss)
Orta
(Dorit)
Yüksek
(Chandler)
3.2.5.19. Ete Batma Durumu
Meyve yüzeyinin üstünde
(Addie)
Meyve yüzeyi ile aynı düzeyde
(Dorit)
Batık
(Chandler) olarak sınıflandırılmıştır.
39
Müge ÖZUYGUR
3.2.5.20. Meyve Et Rengi
CTIFL skalasına göre belirlenmiştir.
3.2.5.21. Meyve Eti Sertliği
Referans çeşitler
Çok yumuşak
(Oka)
Yumuşak
(Chandler)
Orta
(Dorit)
Sert
(Cavendish)
Çok sert
(Gardena)
3.2.5.22. Karın Boşluğu
Yok
(Toyonoka)
Küçük
(Dorit)
Orta
(Chandler)
Büyük
(Oso Grande )
olarak sınıflandırılmıştır.
3.2.6. Ortalama Meyve Ağırlığı
Her ay için elde edilen verimin toplam meyve sayısına bölünmesiyle aylık
ortalama meyve ağırlığı bulunmuştur. Ayların ortalaması alınarak ise ortalama
meyve ağırlığı saptanmıştır.
40
Müge ÖZUYGUR
3.2.7. Kalite Sınıflaması
Derimi yapılan meyveler 0.1 g’a duyarlı terazide tartılmıştır. Tartımlar
yapılırken meyveler CTIFL’ ın kalibrasyon skalasına göre sınıflanmıştır. Meyveler
kalite bakımından çaplarına göre 3 sınıfta kategorize edilmiştir. Çapı 30-35 mm ve
üstü olan meyveler 1. kalite, 22-29 mm olan meyveler 2. kalite, 22 mm’nin altında
olan meyveler ise 3. kalite olarak sınıflanmıştır.
Sonuç olarak ise bu kalite
oranlarının toplam verimdeki yüzdesi hesaplanmıştır.
Çizelge 3.3. Meyvelerin çaplarına göre kalite sınıfları
Kalite sınıfı
Meyve Çapı
1. Kalite
≥ 30 –35 mm
2. Kalite
22 -29 mm
3. Kalite
≤ 22 mm
3.2.8. Suda Çözünebilir Kuru Madde İçeriği (%)
Meyve suyunda çözünebilir kuru madde içeriği el refraktometresi ile
ölçülmüştür.
3.2.9. Titre Edilebilir Asit İçeriği (%)
1 ml. meyve suyuna 50 ml. saf su eklenmiş ve 0.1 N’lik NaOH ile pH 8.2
olana kadar titre edilerek harcanan sodyum hidroksit oranı belirlenmiştir.
Hesaplamalar sitrik asit cinsinden yapılmıştır.
% Asit= Sitrik asit sabiti (0,007) x Harcanan NaOH x NaOH faktörü x 100
formülü ile hesaplanmıştır.
41
Müge ÖZUYGUR
3.2.10. pH İçeriği
Bir miktar meyve suyu alınarak pH metre ile ölçümler yapılmıştır.
3.2.11. Askorbik Asit (C Vitamini) İçeriği (%)
C vitamini (L-Askorbik Asit) miktarı spektrofotometrik yöntemle Pearson ve
Churchill (1970)’e göre belirlenmiştir. Çalışmada Shımadzu UV-1208 marka
spektrofotometre kullanılmıştır. Bu yöntemin uygulanması için gerekli olan
çözeltiler:
1. % 0,4 lük Okzalik Asit Çözeltisi: 4 gr okzalik asit tartılır ve saf su
içerisinde eritilerek 1000 ml ye tamamlanır. Örnek sayısına bağlı olarak okzalik asit
çözeltisi aynı oranlarda daha fazla hazırlanabilir.
2. Stok Askorbik Asit Çözeltisi: 100 mg. askorbik asit alınır ve bir balon
joje içerisinde 100 ml. ye saf su ile tamamlanır. Daha sonra hazırlanan bu çözeltiden
sırasıyla 1, 2, 3, 4 ve 5 ml. alınarak daha önceden numaralanmış balon jojeler
içerisine aktarılarak üzerleri 100 ml ye % 0.4 lük okzalik asit çözeltisi ile
tamamlanır.
3. Standart Boya Çözeltisi: 12 mg 2.6. diklorofenolindofenol tartılarak saf
su içerisinde eritilir ve üzeri saf su ile 1000 ml ye tamamlanır.
Standart Kurvenin Hesaplanması: Öncelikle 2 tüp alınarak birine 10 ml.
saf su konulur diğerine ise hazırlamış olduğumuz % 0,4 lük okzalik asit çözeltisinden
1 ml. konularak üzeri 9 ml boya çözeltisi ile tamamlanır ve bekletilmeksizin 520 nm
ye ayarlanmış olan spektrofotometrede ölçüm yapılır. Ölçülen bu değer bize L 1
değerini gösterir. Daha sonra askorbik asit çözeltisinden sırasıyla 1, 2, 3, 4 ve 5
ml.pipet yardımıyla çekilir ve üzeri 100 ml. ye % 0.4 lük okzalik asit çözeltisi ile
tamamlanır. Hazırlanan bu çözeltilerin her birinden 2 kez 1’er ml. çekilerek 2 ayrı
tüpe aktarılır. Tüplerden biri 9 ml. saf su ile tamamlanırken diğeri 9 ml. boya
çözeltisi ile tamamlanır. Ancak çözelti boya çözeltisi ile tamamlandıktan sonra 5-10
saniye içerisinde hemen okuma yapılmalıdır. Her 5 örnek için de okuma yapılır.
Daha sonra okunan değerden okzalik asit değeri çıkarılır. Ve her 5 konsantrasyon
42
Müge ÖZUYGUR
için konsantrasyon miktarı/değer den elde edilen sonuçların ortalaması alınarak
kurve faktörü hesaplamıştır.
Askorbik Asit (C vitamini) İçeriği ise,
(L2 – L1) x Kurve Faktörü / Seyreltme Faktörü x100 formülüne göre
hesaplanmıştır.
Askorbik asit analizinde kullanılan meyve örneklerinin derimden hemen
sonra meyve suları alınarak analiz edilene kadar derin dondurucuda bekletilmiştir.
Meyve suyu analizi esnasında, 5 ml. meyve suyu alınarak % 0.4’lük okzalik asitle 50
ml ye tamamlanmıştır. Bu oranlara göre seyreltme faktörü 0,10 dur. Hazırlanan bu 50
ml. lik çözelti kaba filtre kağıdı yardımıyla süzdürülmüş, daha sonra diğer
ölçümlerde olduğu gibi 2 adet 1 ml. lik çözelti çekilir. Örneklerden birinin üzeri 9
ml. lik saf su ile diğerininki ise okumanın hemen öncesinde 9 ml. boya çözeltisi ile
tamamlanır ve spektofotometrede okunan değer formüle konularak askorbik asit
içeriği hesaplanır.
3.2.12. Renk (L, a, b, C ve H)
Minolta marka CR-300 modeli bir renk ölçüm cihazı ile belirlenmiştir. Aylık
olarak denemede bulunan her genotipe ait her yinelemede 5 meyve olmak üzere 3
yinelemeli olarak L, a, b, C ve H ölçümleri yapılmıştır. L = 0 siyah, L= 100 beyaz
değerini göstermektedir. a değerinin negatif değerleri yeşili gösterirken pozitif
değerleri kırmızıyı işaret etmektedir. b’nin ise negatif değerleri maviyi gösterirken
pozitif değerleri sarıyı göstermektedir (Wang ve ark, 1998).
L, a, b, C ve H değerleri incelenerek parlaklık ve renk açısından çeşitler ve
genotipler arasındaki farklılıklar saptanmıştır.
3.2.13. İstatistik Analizler
Denemeden elde edilen verilerin Costat paket programında tesadüf parselleri
deneme desenine göre varyans analizleri yapılmış ve ortalamalar Tukey testi ile
karşılaştırılmıştır.
43
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
Müge ÖZUYGUR
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait aylara göre ve toplam verim
değerleri (g/bitki), bitkisel özellikler, yaprak özellikleri, çiçek özellikleri, meyve
özellikleri, ortalama meyve ağırlığı (g), kalite sınıflamaları (%), suda çözünebilir
kuru madde içerikleri, titre edilebilir asit içerikleri (%), pH değerleri, C vitamini
içerikleri (%) ve renk ölçümlerinden her iki yetiştiricilik döneminde elde edilen
bulgular çizelge ve şekillerle açıklanmış ve benzer konuda yapılan araştırmalarla
tartışılmıştır.
4.1. Bitki Başına Verim (g/bitki)
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 ve 2004-2005
yetiştiricilik dönemlerine ait bitki başına verim değerleri ve bu yetiştirme
dönemlerinin ortalamasını içeren verim değerleri aşağıda 3 alt başlık halinde
verilmiştir.
4.1.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Bitki Başına Verim Değeri (g/bitki)
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 yetiştiricilik dönemine ait
aylara göre ve toplam bitki başına verim değerleri Çizelge 4.1’de verilmiştir. Yapılan
istatistiksel analizler sonucunda aylara göre ortalama bitki başına verim değerleri
bakımından denemede yer alan çilek genotipleri arasında % 5 önem düzeyinde
farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.1 incelendiğinde Şubat ayında denemede yer alan 21 çilek
genotipinin sadece 15’inden verim alındığı görülmektedir. Bu ayda en yüksek verim
32.30 g/bitki ile Paros çilek çeşidinden alınırken, bu çeşidi 28.21 g/bitki ile 8 no’lu
çilek genotipi izlemiştir.
Mart ayı incelendiğinde Osmanlı, Ciloe ve Sophie çilek çeşitlerinden verim
alınamadığı gözlenmekle birlikte en yüksek verimin 100.18 g/ bitki ile Paros çilek
çeşidinden elde edildiği, en düşük verimin ise 10.06 g/bitki
44
ile Marlate çilek
Müge ÖZUYGUR
çeşidinden alındığı gözlenmektedir. Mart ayında 3, 6, 8, 11, 17 no’lu çilek
genotipleri ile Camarosa ve Maya çilek çeşitleri bu yetiştiricilik dönemindeki en
yüksek verim değerlerini göstermeleri bakımından erkenci olmaları ile dikkat
çekmişlerdir. Bu ayda maksimum sıcaklık +29,8 oC, minumum sıcaklık + 2,1 oC
olarak saptanmıştır (Şekil 4.1).
Nisan ayına bakıldığında ise denemede yer alan çilek genotipleri arasında en
düşük verimin 17.38 g/bitki ile Maya çilek çeşidinden alındığı , en yüksek verimin
ise 90.25 g/bitki ile Cigoulette çilek çeşidinden alındığı gözlenmektedir. Cigoulette
çilek çeşidini ise 83.27 g/bitki ve 74.39 g/bitki değerleri ile 11 ve 12 no’lu çilek
genotipleri takip etmektedir.
Mayıs ayında ise en yüksek verimin 13 no’lu gentotipten (70.67 g/bitki) en
düşük verimin ise Paros çilek çeşidinden (10.52 g/bitki) alındığı gözlenmektedir.
Haziran ayına bakıldığında
en yüksek verimin 153.00 g/bitki ile Sweet
Charlie’den alındığı, en düşük verimin ise 6.24 g/bitki ile 17 no’lu genotipten
alındığı gözlenmektedir. Bu ayda maksimum sıcaklığın +34.8 oC lere kadar ulaştığı
saptanmıştır (Şekil 4.1).
Toplam verim incelendiğinde 2004 yılı bitki başına verim değerlerinin 79.63263.21 g/bitki arasında dağılım gösterdiği görülmektedir. En yüksek verimi Sweet
Charlie çilek çeşidi gösterirken (263.21 g/bitki) bu çeşidi 11 no’lu genotip (249.25
g/bitki) ve 8 no’lu genotip (221.45 g/bitki) takip etmektedir. En düşük verim ise
Sophie çilek çeşidinden (79.63 g/bitki) alınmıştır.
45
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.1. 2003-2004 yetiştiricilik döneminde çilek genotiplerinin aylara göre
ortalama bitki başına verim değerleri (g/bitki)
Genotipler
3
Şubat
8.64 b
Mart
57.78 cde
Aylar
Nisan
38.34 c.f
Mayıs
13.86 g
Haziran
26.62 d.g
Toplam
145.23 hij
5
3.62 b
44.51 ef
53.05 bcd
47.61 bcd
29.22 def
177.99 e.h
6
6.20 b
82.89 a.d
43.38 c.f
10.69 g
41.65 bcd
184.80 d.g
8
28.21 a
61.43 b.e
55.88 bcd
43.72 cd
32.22 cde
221.45 bc
11
2.09 b
94.79 a
83.27 a
36.44 de
32.66 cde
249.25 ab
12
5.42 b
55.95 de
74.39 ab
50.35 bcd
22.54 e.g
208.64 cde
13
2.43 b
66.84 b.e
32.51 def
70.67 a
23.69 e.h
196.13 c.f
17
10.35 b
85.65 abc
52.95 bcd
59.32 abc
6.24 i
214.51 cd
15.76 gh
40.46 c.f
65.10 ab
16.00 f.i
137.32 ijk
38.63 c.f
35.17 def
22.93 e.h
96.72 lm
92/340/3
-
Osmanlı
-
-
Camarosa
5.02 b
87.41 ab
44.43 c.f
12.70 g
24.40 e.h
173.95 fgh
S. Charlie
9.16 b
64.66 b.e
23.49 ef
12.90 g
153.00 a
263.21 a
Marlate
2.78 b
10.06 h
18.98 f
50.58 bcd
12.30 ghi
94.70 lm
-
41.77 efg
48.55 b.e
62.50 abc
47.38 bc
200.20 c.f
Gaviota
6.35 b
23.81 fgh
20.23 f
51.33 bcd
13.78 f.i
115.49 jkl
Cigoulette
4.39 b
10.95 h
90.25 a
19.57 efg
34.15 cde
159.31 ghi
64.28 abc
37.15 de
54.70 b
156.13 ghi
35.51 def
10.52 g
18.91 e.i
197.40 c.f
19.63 f
60.00 abc
45.60 ef
17. 38 f
16.90 fg
21.61 e.i
114.20 j.m
20.33 fgh
30.80 def
46.05 cd
8.95 hi
106.13 klm
27.950
27.130
18.839
Cilady
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
D%5
32.30 a
12.73 b
11.737
100.18 a
-
46
-
15.665
79.63 m
34.608
Müge ÖZUYGUR
40
35
30
Sıcaklık değerleri oC
25
20
Max.
Min.
Ort.
15
10
5
0
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
-5
Aylar
Şekil 4.1. 2003-2004 yetiştirme döneminde aylara göre belirlenen sıcaklık
değerleri (oC)
4.1.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Bitki Başına Verim Değerleri
(g/bitki)
2004-2005 yetiştiricilik döneminde İtalya kökenli 6 çilek genotipi daha
denemeye eklenmiştir. Ancak Sophie ve Diamante çilek çeşitlerinden sağlıklı şekilde
kol alınamadığı için deneme dışı bırakılmıştır. 2004-2005 yetiştiricilik döneminde
denemede yer alan çilek genotiplerinin bitki başına verim değerleri Çizelge 4.2’de
verilmiştir. Çizelge incelendiğinde çilek genotipleri arasında aylara göre bitki başına
verim değerleri bakımından istatistiksel olarak % 5 önem düzeyinde farklar olduğu
görülmektedir.
Bu yetiştiriclik döneminde dikimin geç yapılmasından dolayı Şubat ayında
verim alınamamıştır. Çizelge 4.2 incelendiğinde Mart ayında Osmanlı çilek çeşidi
dışındaki bütün genotiplerden verim alındığı görülmektedir. Bu ayda bitki başına
verim değerlerinin en düşük 17 no’lu genotipten (10.21 g/bitki), en yüksek ise MT
99/163/22 no’lu genotipten (114.01 g/bitki) alındığı ve bu genotipi MT J24/2 (110.12
g/bitki) ile MT 99/163/14 no’lu genotipin (96.86 g/bitki) izlediği görülmektedir.
47
Müge ÖZUYGUR
Mart ayında denemede yer alan 25 çilek genotipinden sadece MT 99/163/14 ve MT
99/J24/2 no’lu genotiplerin bu yetiştiricilik dönemindeki
en yüksek verim
değerlerini gösterdikleri belirlenmiştir. Bu ay içerisinde maksimum sıcaklık + 21,8
o
C iken, minimum sıcaklık ise +5,1 oCdir (Şekil 4.2).
bitki başına verim değerleri (g/bitki)
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Toplam
3
59.43 c.g
143.34 abc
55.05 ghi
7.71 i
265.52 f.j
5
37.20 e.h
117.1 b.e
36.58 i
17.95 hi
208.82 hij
6
55.61 c.h
180.57 a
139.31 c
74.5 c.h
449.99 bc
8
47.45 d.h
105.76 b.f
108.04 c.f
26.11 ghi
287.35 d.i
11
39.24 e.h
92.1 b.g
69.12 f.i
43.72 e.i
244.17 g.j
12
62.26 c.g
133.8 a.d
60.3 f.i
26.38 ghi
282.74 e.i
13
20.17 gh
110.12 b.f
40.74 hi
-
171.02 jk
17
10.21 h
102.26 b.f
82.88 d.i
-
195.35 ij
92/340/3
39.05 e.h
77.75 d.g
95.5 c.g
137.14 ab
349.44 def
Osmanlı
-
34.60 g
42.25 hi
16.81 hi
93.65 k
Camarosa
33.96 e.h
114.55 b.f
85.98 d.h
83.5 b.g
317.98 d.g
Sweet Charlie
65.96 b.f
78.89 d.g
105.81 c.f
55.13 d.i
305.78 d.h
Marlate
33.32 e.h
108.42 b.f
125.18 cd
2.23 i
269.15 f.i
Cilady
36.22 e.h
64.3 efg
60.77 f.i
52.1 e.i
213.39 hij
Gaviota
32.58 fgh
64.67 efg
88.06 d.h
87.98 b.f
273.29 f.i
Cigoulette
23.11 fgh
88.3 c.g
107.97 c.f
76.62 c.g
296 d.h
Ciloe
20.95 fgh
152.45 ab
105.92 c.f
96.07 b.e
375.37 cde
Paros
49.29 d.h
86.64 c.g
93.36 c.g
109.87 bcd
339.15 d.g
Maya
33.65 e.h
106.84 b.f
75.05 e.i
36.36 f.i
251.90 g.j
MT 99/121/9
78.2 a.e
65.83 efg
118 cde
118.6 bc
380.63 cd
MT J24/2
110.12 ab
193.38 a
187.38 b
84.82 b.f
575.70 α
MT 99/163/14
96.86 abc
52.59 fg
81.48 d.i
89.14 b.f
320.07 d.g
MT 99/163/19
61.91 c.g
72.67 d.g
243.77 a
115.4 bc
493.74 ab
MT 99/20/1
90.61 a.d
91.49 b.g
96.35 c.g
50.91 e.i
329.36 d.g
MT 99/163/22
114.01 a
103.64 b.f
128 cd
178.77 a
524.42 ab
D%5
44.993
62.904
47.907
57.755
97.482
48
Müge ÖZUYGUR
Nisan ayında ise denemede bulunan bütün genotiplerden verim alınmış olup
en yüksek verim 193.38 g/bitki ile MT J24/2 no’lu genotipten alınmıştır ve bunu
180.57 g/bitki ile 6 no’lu genotip izlemektedir. Bu ayda en düşük verim ise 34.60 g/
bitki verimi ile Osmanlı çilek çeşidinden alınmıştır. Bu ayda denemede yer alan 25
çilek genotipinden 13’ünün sezon içerisindeki en yüksek aylık verimini gösterdiği
görülmektedir. Mart ayında ortalama sıcaklık + 13.4 oC iken, Nisan ayında ortalama
sıcaklık +17.5 oC ye ulaşmıştır (Şekil 4.2).
Mayıs ayı söz konusu olduğunda denemede yer alan bütün genotiplerden
verim alındığı görülmektedir. Bu ay içerisinde en yüksek verim 243.77 g/bitki ile
MT 99/163/19 no’lu genotipten alınmıştır. Bu genotipi ise 187.38 g/bitki ile MT
J24/2 no’lu genotipin izlediği görülmektedir. En düşük verim ise 36.58 g/bitki ile 5
no’lu genotipten alınmıştır. Mayıs ayında denemede yer alan 25 çilek genotipinin 8’i
en yüksek verim değerini bu ayda göstermiştir. Bu ay içerisinde ortalama sıcaklık ise
+21 oC olarak saptanmıştır (Şekil 4.2).
Haziran ayında ise 13 ve 17 no’lu genotiplerden verim alınmadığı
görülmektedir. Ayrıca 92/340/3, Paros, MT 99/121/9, MT 99/163/14, MT 99/163/22
no’lu genotipler dışında genel olarak bitki başına verim azalmıştır. Bu ayda en
yüksek bitki başına verim MT 99/163/22 no’lu genotipten (178.77 g/bitki) elde
edilirken bu çeşidi 92/340/3 no’lu genotip (137.14 g/bitki) izlemiştir. En düşük verim
ise Marlate çeşidinden ( 2.23 g/bitki) elde edilmiştir. Denemede yer alan öteki çilek
genotipleri ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
2004-2005 yetiştiricilik döneminde en düşük bitki başına toplam verim 93.65
g/bitki ile Osmanlı çilek çeşidinden alınırken, en yüksek verimin 575.70 g/bitki ile
MT J24/2 numaralı genotipten alındığı görülmektedir. Bu genotipi ise 524.42 g/bitki
ile MT 99/163/22 no’lu genotip izlerken ardından 493.74 g/bitki verimi ile MT
99/163/19 no’lu genotip gelmektedir.
Her iki yetiştiricilik dönemi kıyaslandığında genel olarak 2004-2005
yetiştiricilik döneminde bütün genotiplerin verimlerinin daha yüksek olduğu dikkati
çekmektedir. Verimdeki bu artışın 2004-2005 yetiştiricilik döneminde denemenin
kurulmuş olduğu plastik sera toprağının önceki yıl dinlendirilmiş olması, dikimden
önce yaz aylarında toprağa kimyasal madde uygulanarak fumigasyon işleminin
49
Müge ÖZUYGUR
yapılmış olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Nitekim Aranda ve ark.
(2002), yaptıkları çalışmada iki farklı arazide metil bromid kullanımı ile kısa dönem
kimyasalları
ve
kimyasal
olmayan
alternatifleri
denemişlerdir.
Kimyasal
uygulamaların (Chloropicrin, Telone, C-35 ve Dazomet) morfolojik özellikler
(yaprak sayısı ve bitki çapı) ve agronomik açıdan (verim ve meyve ağırlığı) en iyi
sonucu verdiğini ve metil bromid ile aralarında önemli fark olmadığını bulmuşlardır.
Aynı araştırıcılar, toprak solarizasyonu tek uygulandığında ve bitkiye dikim öncesi
bir fumigasyon uygulanmadığında ise en düşük ürünü elde etmişlerdir. Bartual ve
ark. (2002), yaptıkları çalışmada metil bromidin alternatiflerini, bunların
kombinasyonlarını ve solarizasyonu kıyaslamışlardır. İki yıllık araştırmaları
sonucunda gübre ile solarizasyon kombinasyonunun küçük arazilerde daha iyi bir
alternatif olduğu sonucuna varmışlardır.
40
35
30
Sıcaklık değerleri oC
25
20
Max.
Min.
Ort.
15
10
5
0
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
-5
Aylar
Şekil 4.2. 2004-2005 yetiştirme döneminde aylara göre belirlenen sıcaklık
değerleri (oC)
50
Müge ÖZUYGUR
4.1.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri Ortalama Verim
Değerleri (g/bitki)
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik
dönemlerine ait toplam verimlerinin ortalama değerleri Çizelge 4.3’ te verilmiştir.
Çizelge 4.3. Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 ve 2004-2005
yetiştiricilik dönemlerinin ortalama bitki başına verim değerleri (g/bitki)
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/ 3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
D% 5
* Tek yıllık değerlerdir.
Çizelge
4.3’ten
yararlanarak
Ortalama Toplam Verim
205.38 fgh
193.41 gh
317.40 cde
254.41 d.h
246.71 e.h
245.69 e.h
183.58 hi
204.92 fgh
243.38 e.h
95.19 j
245.96 e.h
284.49 def
181.93 hi
206.80 fgh
194.39 gh
227.66 fgh
265.76 d.g
268.28 d.g
79.63 j
183.05 hi
106.13 ij
380.63 c
575.68 a
320.07 cde
493.74 b
329.34 cd
574.42 ab
79.688
2003-2004
ve
2004-2005
yetiştiricilik
dönemlerine ait ortalama toplam bitki başına verim değerleri incelendiğinde
değerlerin en düşük 79.63 g/bitki (Sophie) ile 575.68 g/bitki (MT J24/2) arasında
değiştiği görülmektedir. Bu genotipi 524.42 g/bitki ile MT 99/163/22 no’lu genotip
takip ederken, ardından 493.74 g/bitki ile MT 99/163/19 no’lu genotip gelmektedir.
51
Müge ÖZUYGUR
Genel olarak denemeye ikinci dönemde eklenen İtalya kökenli genotipler
denemedeki diğer genotiplerden verim açısından üstün bulunmuştur. Bu bitkiler
İtalya’da doku kültürü yöntemi ile çoğaltılarak Türkiye’ye getirilmiştir. Bu bitkilerin
denemeye alınmadan önce kol atması sağlanmış ve alınan kollar ile deneme
kurulmuştur. Ancak bu bitkilerde görülen yüksek verimin doku kültürü etkisinin
devam etmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Ilgın ve ark., (2002) yaptıkları araştırmada Paydaş (1981) tarafından
tanımlanmış 25 çilek genotipini ve 10 çilek çeşidini kullanarak yaz dikimi ile bitki
başına verim ve kalite parametrelerini araştırmışlardır. Araştırma sonucunda
Camarosa çilek çeşidinin bitki başına verimi 330.78 g/bitki ve Sweet Charlie çilek
çeşidinin verimi 92.57 g/bitki olarak bulunmuştur. Elde edilen bu değerlere göre bu
araştırmada Camarosa çilek çeşidinden daha az verim elde edilirken, Sweet Charlie
çilek çeşidinden yaklaşık 3 kat daha fazla verim elde edilmiştir. Türemiş (2002) ise
yapmış olduğu araştırmada gün nötr çeşitlerden Selva, Muir, H-1, Tribute,
Seascape’i, kısa gün çeşitlerinden ise Camarosa, Tudla ve Oso Grande’yi kullanarak
bitki başına verim ve ve kalite açısından kıyaslamıştır. Deneme sonucunda ise en
yüksek bitki başına verimin Camarosa çilek çeşidinden elde edildiğini (799.5 g/bitki)
belirtmiştir. Araştırıcıların bu araştırmada da kullanılan çilek çeşitlerinden farklı
verim elde etmelerine ekolojik faktörlerin, kullanılan fide tiplerinin, dikim
zamanlarının ve kültürel uygulamaların neden olduğu düşünülmektedir. Çağlar ve
Paydaş, (2002) yapmış oldukları denemede Camarosa çilek çeşidinin verimini 304.7
g/bitki olarak belirlemişlerdir. Araştırıcıların elde etmiş olduğu sonuç bu denemede
elde edilen sonuçlara daha yakındır.
Kafkas, (2004) yapmış olduğu araştırmada Osmanlı çilek çeşidinin bitki
başına verimini 99.84 g/bitki bulmuştur. Araştırmacının bulmuş olduğu sonuç bu
denemedeki sonuca oldukça yakındır. Osmanlı çilek çeşidi üstün aroma içeriğine
sahip olmasına karşın düşük verimi, yumuşak meyve eti ve oldukça küçük meyveleri
nedeniyle ticari olarak yetiştirilmesi pek mümkün görülmeyen bir çeşittir.
Denemede yer alan 3, 5, 6, 8, 11, 12, 13 ve 17 no’lu çilek genotiplerinin bitki
başına verimleri Kafkas (2004)’ün bulduğu sonuçlar ile karşılaştırıldığında bu
denemede genel olarak daha düşük değerlerin elde edildiği görülmektedir. Bu
52
Müge ÖZUYGUR
durumun en önemli nedeni sıcaklıktır. Denemenin yapıldığı 2003-2004 yetiştiricilik
döneminde kış aylarında
ortalama minimum sıcaklığın -1 oC’ye kadar düştüğü
saptanırken, Kafkas (2004) 2001-2002 yetiştiricilik döneminde kış aylarında
ortalama minimum sıcaklığın 0 oC’nin altına hiç düşmediğini ve Ocak ayından
itibaren 5
o
C
dolaylarında olduğunu belirtmiştir. Ayrıca aynı genotiplerin
verimlerinde görülen farklılığın bir nedeninin de bu araştırmada dikimlerin Kafkas
(2004) ’ e göre 1 ay kadar geç yapılmasının olduğu düşünülmektedir.
4.2. Bitkisel Özellikler
Bitki büyüme şekli, bitki yoğunluğu, bitki kuvveti, bitki kuvvetinin bir
örnekliliği ve kök-gövde hastalıklarına duyarlılık deneme süresince gözlenmiş olup
gözlem sonuçları Çizelge 4.4’te ayrıntılı şekilde verilmiştir.
Çizelge 4.4’e bakıldığında bitki büyüme şekli açısından denemede yer alan 27
genotipten 16’sının dik büyüme şekli gösterdiği, 7 genotipin orta, geri kalan 4
genotipin ise yere yapışmış büyüme şekli gösterdiği görülmektedir.
Bitki yoğunluğu açısından Osmanlı çilek çeşidinin çok yoğun olarak;
92/340/3, Sophie, Maya ve Diamante çilek çeşitlerinin açık olarak tanımlandığını,
öteki genotiplerin ise yoğun ve orta olarak sınıflandırıldığını görmekteyiz. Kuvvet
açısından Sophie ve Diamante çilek genotiplerinin zayıf olarak tanımlandığı öteki
genotiplerin ise büyük bir kısmının kuvvetli ve orta kuvvetli bitkilere sahip olduğu
ve kuvvet homojenliklerinin de yüksek olduğu görülmektedir.
Kök ve gövde hastalıkları söz konusu olduğunda ise; 3, 11, MT J24/2, MT
99/163/14, MT 99/163/19 no’lu çilek genotipleri ile Paros ve Maya çilek çeşidinin
kök ve gövde hastalıklarına az duyarlı olduğu, Gaviota çilek çeşidi ile MT 99/163/22
no’lu çilek genotipinin ise orta düzeyde duyarlı olduğu saptanmakla birlikte öteki
genotiplerde herhangi bir simptoma rastlanmamıştır.
Bitkisel özellikler söz konusu olduğunda; bitkinin yere yapışık ve yoğun
olması ortamda mantar oluşumu ve yayılımı için uygun bir ortam sağlayacağından
ortamdaki nemden kaynaklı gelişebilecek mantarlara elverişli ortam oluşmaması
açısından dik büyüyen ve ortamdaki nemi sirküle edebilecek yoğunlukta bitkiler
53
Müge ÖZUYGUR
istenmektedir. Ayrıca meyvenin güneş ışığından yeterince yararlanarak kızarması
açısından da çok yoğun ve yayvan bitkiler istenmez.
Çizelge 4.4. Denemede yer alan genotiplerin bitkisel özellikleri
Genotip
Bitki Büyüme
Şekli
Bitki
Yoğunluğu
Bitki Kuvveti
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
S. Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
Dik
Dik
Orta
Dik
Orta
Orta
Dik
Dik
Yere Yapışmış
Yere Yapışmış
Dik
Orta
Dik
Yere Yapışmış
Dik
Orta
Dik
Dik
Yere Yapışmış
Orta
Dik
Dik
Dik
Dik
Dik
Orta
Dik
Yoğun
Yoğun
Yoğun
Yoğun
Yoğun
Yoğun
Yoğun
Orta
Açık
Çok Yoğun
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Orta
Yoğun
Açık
Açık
Αçık
Yoğun
Orta
Yoğun
Orta
Yoğun
Orta
Orta
Orta Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Kuvvetli
Orta Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Zayıf
Orta
Zayıf
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Bitki
Kuvvetinin
Birörnekliliği
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Zayıf
Orta
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Kök ve Gövde
Hastalıklarına
Duyarlılık
Az
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Az
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Simptom yok
Orta
Simptom yok
Simptom yok
Az
Simptom yok
Az
Simptom yok
Simptom yok
Az
Az
Az
Simptom yok
Orta
4.3. Yaprak Özellikleri
4.3.1. Yaprak Sayısı
4.3.1.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Yaprak Sayıları
2003-2004 yetiştiricilik dönemine ait yaprak sayıları Çizelge 4.5 ve 20042005 yetiştiricilik dönemine ait yaprak sayıları ise Çizelge 4.6’da açıklanmıştır.
54
Müge ÖZUYGUR
Yaprak sayısı her parselde belirlenen aynı bitkilerde her ay düzenli olarak
sayılmış olup Çizelge 4.5’e baktığımızda Ocak ayında yaprak sayısının 8 (92/340/3
no’lu genotip) ile 16 (12 no’lu genotip) arasında, Şubat ayında ise 8.33 (92/340/3
no’lu genotip) ile 19 (5 no’lu genotip), Mart ayında 9 (Gaviota) ile 24.33 (13 no’lu
genotip), Nisan ayında 7 (Gaviota) ile 21( 92/340/3), Mayıs ayında ise 6 (Cilady) ile
29 (Sweet Charlie) arasında değiştiği görülmektedir. Haziran ayında günlerin
uzaması ile birlikte bitkilerin vegetatif gelişimi artmış, bunun sonucu olarak da
yaprak sayılarında da genel bir artış gözlenmiştir. Haziran ayında yaprak sayısı en
düşük 9 (Camarosa) ile en yüksek 30 (Sweet Charlie) arasında değişmiştir.
Çizelge 4.5’e göre ortalama yaprak sayısına baktığımızda 13 no’lu genotip
(19.6) en yüksek ortalama yaprak sayısına sahipken Sophie çilek çeşidi (8.76) en
düşük yaprak sayısına sahip olarak bulunmuştur.
Çizelge 4.5. 2003-2004 yetiştiricilik döneminde aylara göre ve ortalama yaprak sayıları
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
S. Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
D%5
Ocak
13.33 ab
15.33 a
11.00 bcd
13.00 abc
12.66 abc
16.00 a
15.33 a
10.66 bcd
8.00 d
16.00 a
9.00 bcd
11.00 bcd
12.00 a.d
10.00 bcd
11.00 bcd
10.00 bcd
11.00 bcd
13.33 ab
9.33 bcd
12.00 a.d
9.00 cd
4.197
Şubat
12.00 c.f
19.00 a
11.33 def
14.00 b.e
16.66 abc
17.66 ab
16.00 a.d
11.00 ef
8.33 f
16.33 abc
12.33 d.f
11.00 ef
12.00 c.f
10.00 e.f
11.33 def
9.66 ef
10.66 ef
12.00 c.f
9.66 ef
11.00 ef
10.66 ef
4.681
Mart
12.33 def
19.33 a.d
13.00 def
15.66 c.f
23.66 ab
20.66 abc
24.33 a
13.00 def
16.00 c.f
20.66 abc
10.00 ef
11.00 ef
12.00 ef
15.00 c.f
9.00 f
17.00 b.e
16.00 c.f
15.66 c.f
10.00 ef
11.33 ef
14.00 c.f
7.0134
Nisan
13.66 def
14.00 c.f
10.00 e.h
11.66 e.h
19.00 a.d
13.00 efg
19.33 abc
8.66 fgh
21.00 a
19.66 ab
10.66 e.h
13.66 def
11.00 e.h
7.66 gh
7.00 h
15.00 b.e
10.00 e.h
14.00 c.f
7.00 h
10.33 e.h
7.66 gh
5.480
55
Mayıs
11.33 c.f
14.00 b.f
10.00 def
10.66 c.f
14.66 b.e
15.66 bcd
18.66 bc
11.33 c.f
21.33 ab
15.00 b.e
10.00 def
29.00 a
12.00 c.f
6.00 f
8.33 def
14.00 b.f
10.00 def
14.66 b.e
7.00 ef
10.33 c.f
8.33 def
8.567
Haziran
14.66 d.g
15.66 d.g
11.00 fg
14.33 d.g
21.33 bcd
16.00 d.g
24.00 abc
12.33 efg
27.00 ab
19.33 cde
9.00 g
30.00 a
18.00 c.f
11.00 fg
10.66 fg
14.00 d.g
10.00 g
15.66 d.g
9.66 g
20.66 bcd
10.00 g
7.375
Ortalama
12.90 d.g
16.23 a.d
11.03 e.h
13.23 c.f
18.00 a
16.50 abc
19.60 a
11.16 e.h
16.93 ab
17.80 a
10.13 fgh
17.63 a
12.83 efg
9.93 fgh
9.56 gh
13.26 c.f
11.30 e.h
14.23 b.e
8.76 h
12.63 efg
9.93 fgh
3.376
Müge ÖZUYGUR
4.3.1.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Yaprak Sayıları
Çizelge 4.6 incelendiğinde 2004-2005 yetiştiricilik döneminde Ocak ayında
yaprak sayısı için istatistiksel açıdan fark olmadığı, yaprak sayılarının 7.66 (3 no’lu
genotip ve Cilady) ile 4 (Gaviota) arasında değiştiği görülmektedir. Şubat ayında
yaprak sayısı bütün genotiplerde genel olarak artış göstererek 5.66 (Gaviota) ile 13
(Marlate) arasında değişmiştir. Mart ayı söz konusu olduğunda yine genotipler
arasında istatistik açıdan fark gözlenmemiş olup yaprak sayısı 8.66 (Gaviota ve
Cigoulette) ile 18.66 (Paros) arasında değişim göstermiştir. Nisan ayında yaprak
sayısındaki artış dikkat çekerken yaprak sayısı 9.33 (Gaviota) ile 32.66 (11 no’lu
genotip) arasında değişim göstermiştir. Mayıs ve Haziran aylarında da bitkilerde
vegetatif gelişmenin
hızlanması ve yaprak sayısının
artışı dikkat çekmektedir.
Mayıs ayı söz konusu olduğunda yaprak sayısı 11(Sweet Charlie) ile 41.66 (Marlate)
arasında değişmiştir. Haziran ayında da en düşük ve yüksek değeri gösteren
genotiplerde bir değişim olmamış Sweet Charlie çilek çeşidi 13.66 ile en düşük
değeri gösterirken 60.00 ile Marlate çilek çeşidi en yüksek değeri göstermiştir.
Çizelge 4.6’dan ortalama değerlere baktığımızda ise Gaviota çilek çeşidinin
9.26 lık ortalamayla en düşük yaprak sayısına, Marlate çilek çeşidinin ise 25.7 ile
en yüksek yaprak sayısına sahip olduğu görülmektedir.
56
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.6. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi aylara göre ve ortalama yaprak sayısı
Genotip
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Maya
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
D %5
7.66 a
7.00 a
7.00 a
4.66 a
6.66 a
7.00 a
7.33 a
5.00 a
6.33 a
7.33 a
6.33 a
6.66 a
5.66 a
7.66 a
4.00 a
4.66 a
5.00 a
5.00 a
5.33 a
5.00 a
7.00 a
4.00 a
5.00 a
6.00 a
5.00 a
4.284
12.00 abc
8.66 a.d
6.66 cd
9.00 a.d
10.33 a.d
8.66 a.d
12.66 ab
8.00 a.d
7.00 bcd
8.33 a.d
7.00 bcd
7.33 a.d
13.00 a
8.66 a.d
5.66 d
6.33 cd
7.33 a.d
8.00 a.d
6.66 cd
7.00 bcd
6.66 cd
7.66 a.d
7.00 bcd
8.00 a.d
7.00 bcd
5.949
15.00 a
12.66 a
9.66 a
17.33 a
16.33 a
14.33 a
18.33 a
17.33 a
11.00 a
16.66 a
14.00 a
12.00 a
16.33 a
12.33 a
8.66 a
8.66 a
13.00 a
18.66 a
8.66 a
9.00 a
9.33 a
15.00 a
10.00 a
9.33 a
15.33 a
10.789
24.00 a.e
14.00 def
11.00 ef
29.33 ab
32.66 a
15.33 c.f
27.66 abc
22.33 a.f
16.66 b.f
26.66 a.d
14.33 c.f
10.66 ef
17.66 b.f
15.33 c.f
9.33 f
11.00 ef
15.33 c.f
18.00 b.f
14.66 c.f
12.66 ef
11.33 ef
22.66 a.f
10.33 f
10.00 f
20.00 a.f
13.342
25.00 abc
16.33 bc
11.33 c
32.66 ab
25.00 abc
20.66 bc
25.66 abc
25.00 abc
22.66 bc
24.00 abc
18.33 bc
11.00 c
41.66 a
24.33 abc
12.00 c
12.66 c
17.66 bc
20.00 bc
17.00 bc
19.00 bc
16.66 bc
23.00 bc
18.33 bc
16.33 bc
15.33 bc
18.624
27.00 b.e
22.00 b.e
19.00 cde
29.66 b.e
37.00 bc
28.66 b.e
41.00 ab
23.66 b.e
26.66 b.e
37.00 bc
21.00 cde
13.66 e
60.00 a
26.33 b.e
16.00 de
18.66 cde
22.66 b.e
21.00 cde
19.66 cde
19.66 cde
16.66 de
27.33 b.e
20.66 cde
29.00 b.e
33.00 bcd
19.280
18.43 b.e
13.43 d.g
10.73 fg
20.43 abc
21.33 abc
15.76 b.g
22.10 ab
16.90 b.f
15.06 c.g
20.00 a.d
13.50 d.g
10.20 fg
25.70 a
15.76 b.g
9.26 g
10.30 fg
13.50 d.g
15.10 c.g
11.96 efg
12.03 efg
11.26 fg
16.56 b.f
11.90 efg
13.10 efg
15.96 b.g
6.708
4.3.1.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Yaprak
Sayısı
2003-2004 ve 2004-2005 ortalama yaprak sayılarına ait değerleri gösteren
Çizelge 4.7 incelendiğinde en yüksek ortalama yaprak sayısına 20.90 ile 13 no’lu
genotipin sahip olduğu, bu genotipi 19.70 ile 11 no’lu genotipin ve 19.26 ile Marlate
çilek çeşidinin izlediği görülmektedir. En düşük yaprak sayısına ise zayıf kol verimi
nedeniyle ikinci yıl denemeye alınamayan Sophie çilek çeşidinin sahip olduğu
görülmektedir.
57
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.7. 2003-2004 ve 2004-2005 ortalama yaprak sayıları
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
D%5
Ortalama
15.66 b.g
14.86 c.h
10.93 hij
16.86 a.d
19.70 ab
16.16 b.f
20.90 a
14.06 d.i
16.00 b.g
18.93 abc
11.86 f.j
13.96 d.i
19.26 ab
12.86 d.j
9.43 j
11.80 g.j
12.40 e.j
14.70 c.h
8.76 j
12.30 e.j
10.06 ij
12.03 f.j
11.26 hij
16.56 a.e
11.90 f.j
13.10 d.j
15.96 b.g
4.341
4.3.2. Yaprak Özellikleri
Denemede incelenen yaprak özelliklerine ait bilgiler Çizelge 4.8’ de ayrıntılı
olarak açıklanmıştır.
Çizelgeye bakıldığında denemede yer alan çilek genotiplerinden 5, 11, 13, 17,
92/340/3, MT 99/121/9, MT J24/2, MT 99/163/19, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22
no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Sweet Charlie, Marlate, Gaviota, Paros,
Diamante çilek çeşitlerinin yaprak ucu şeklinin yuvarlak olarak sınıflandırıldığı
görülmektedir. 3, 6, 8, 12, MT 99/163/14 no’lu çilek genotipleri ile Cilady,
58
Müge ÖZUYGUR
Cigoulette ve Sophie çilek çeşitlerinin yaprak ucu şekli oval-yuvarlak olarak
tanımlanırken Osmanlı, Ciloe ve Maya çilek çeşitlerinin yaprak ucu şekli ise ovaluzun olarak belirlenmiştir.
Diş durumu açısından denemede yer alan çilek genotiplerinden 3, 6, 12, MT
99/121/9 ve MT J24/2 no’lu çilek genotipi ile Ciloe çilek çeşidi yuvarlak dişli olarak
sınıflandırılırken bu genotipler dışında denemede yer alan 21 çilek genotipinin diş
durumu testere dişli olarak saptanmıştır.
Yaprak büyüklüğü açısından denemedeki çilek genotiplerinden 6, 8, 11, 12,
13, 17, MT 99/121/9, MT J24/2, MT 99/163/14 ve MT 99/163/22 no’lu çilek
genotipleri ile Camarosa, Marlate, Gaviota, Ciloe ve Paros çilek çeşitlerinin
yaprakları büyük olarak belirlenmiştir. Denemede yer alan çilek genotiplerinden
sadece Osmanlı çilek çeşidinin yaprakları küçük olarak sınıflandırılırken, denemede
yer alan öteki çilek genotiplerinin yaprak büyüklüğü ise orta olarak tanımlanmıştır.
Yaprak rengi söz konusu olduğunda 3, 5, 12, MT 99/163/14, MT 99/163/22
no’lu genotiplerin açık yaprak rengine sahip olduğu belirtilirken, öteki genotiplerin
yaprak rengi ise koyu olarak belirlenmiştir.
Yaprak yumuşaklığına bakıldığında ise MT 99/121/9 no’lu genotipin
yaprakları yumuşak olarak tanımlanmış; 3, 6, 8, 17, MT 99/163/14 ve MT 99/163/22
no’lu çilek genotipi ile Osmanlı, Cilady, Gaviota, Cigoulette, Ciloe, Paros, Sophie ve
Diamante çilek genotiplerinin yaprakları sert olarak tanımlanmıştır. Denemede yer
alan öteki çilek genotiplerinin yaprak yumuşaklığı ise orta olarak sınıflandırılmıştır.
Çizelge 4.8’den de gözlendiği gibi, denemede yer alan bir çok genotip koyu renkli ve
sert yapraklara sahiptir. Bu genotiplerin koyu ve sert yaprak özelliklerine sahip
olmaları nedeniyle çilekte önemli bir zararlı olan kırmızı örümceğe dayanıklı
oldukları sonucuna varılabilir.
Denemede yer alan 27 çilek genotipinin 4’ü yaprak parlaklığı açısından zayıf,
9’u orta olarak geriye kalan 14’ü ise kuvvetli olarak tanımlanmıştır.
Stipül söz konusu olduğunda 3 ve 99/163/14 no’lu çilek genotipleri ile
Camarosa ve Osmanlı çilek çeşitlerinde stipül bulunmadığı; 6, 11, 17, MT 99/121/9,
MT J24/2 ve MT 99/20/1 no’lu çilek genotipleri ile Sweet Charlie ile Paros çilek
59
Müge ÖZUYGUR
çeşitlerinde stipülün uzun olduğu belirlenirken, denemede yer alan öteki çilek
genotiplerinde ise kısa olduğu saptanmıştır.
Deneme sırasında sadece 6, 13, 17, MT/J24/2 no’lu genotipler ile Marlate,
Cigoulette ve Ciloe çilek çeşitlerinde Mycospheralla fragaria olduğu düşünülen bir
hastalık gözlenmiştir. Hastalığın görüldüğü bu çeşitlerin gözlemsel verilere göre
hastalığa az duyarlı olduğu düşünülmektedir. Deneme süresince bitkilerin
yapraklarında başka hastalığa rastlanmamıştır.
Fe klorozuna duyarlılık çilekler için oldukça önemli bir kriterdir. Fe
klorozuna duyarlılık araştırma esnasında tamamen gözlemsel olarak çalışılmıştır.
Denemede yer alan çilek genotipleri
gözlemsel olarak değerlendirildiğinde
Camarosa çilek çeşidinin Fe noksanlığına çok duyarlı olduğu; 3, 5 ve 17 no’lu çilek
genotipleri duyarlı olduğu gözlenmiştir. Ayrıca 6, MT 99/121/9 ve MT J24/2 no’lu
çilek genotipleri ile Cilady çilek çeşidinin ise gözlemsel olarak çok dayanıklı olduğu
belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise orta ve dayanıklı olarak
sınıflandırılmıştır.
Matocha ve Pennington (1978)
kültür bitkilerinin birçoğunda demir
noksanlığı görüldüğünü ancak bazı bitkilerin ötekilere göre daha duyarlı olduğunu;
topraktaki toplam Fe içeriğinin düşük olmasının bitkilerdeki demir noksanlığı için
açıklama olmadığını; sorunun topraktaki demirin yararlılığını engelleyen toprak ve
çevre koşullarından kaynaklandığını bildirmiştir.
Olsen ve Watanabe (1979) demir noksanlıklarının topraktaki Kobalt (Co),
Bakır (Cu), Mangan (Mn) ve Çinko (Zn) gibi elementlerin fazla bulunmalarından
kaynaklandığını, ayrıca ortamda fazla fosfor ve molibden bulunmasının da demir
klorozunu arttırdığını belirtmişlerdir.
Yaşa (1997) yaptığı çalışmada 16 çilek çeşidi ve 17 melez çilek adayının Fe
klorozuna dayanımını belirlemiştir. Yaptığı araştırma sonucunda, Camarosa çilek
çeşidini Fe klorozuna çok duyarlı olarak, Osmanlı çilek çeşidi ise orta duyarlı olarak
bulmuştur. Bu araştırmada ise Camarosa çilek çeşidi de çok duyarlı olarak saptanmış
ancak Osmanlı çilek çeşidi dayanıklı olarak belirlenmiştir. Bu duruma her iki
araştırmada
kullanılan
gübre
dozlarının
düşünülmektedir.
60
farklı
olmasının
neden
olduğu
61
Y. U.Ş
D.D.
Y. B.
Y. R.
Y. Y.
Y.P.
Stipül
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/13
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamente
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
Oval -Yuvarlak
Yuvarlak
Oval -Yuvarlak
Oval – Yuvarlak
Yuvarlak
Oval -Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Oval – Uzun
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Oval – Yuvarlak
Yuvarlak
Oval-Yuvarlak
Oval – Uzun
Yuvarlak
Ova l -Yuvarlak
Oval – Uzun
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Oval – Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Testere
Yuvarlak
Testere
Testere
Yuvarlak
Testere
Testere
Testere
Testere
Testere
Testere
Testere
Testere
Testere
Testere
Yuvarlak
Testere
Testere
Testere
Testere
Yuvarlak
Yuvarlak
Testere
Testere
Testere
Testere
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Orta
Küçük
Büyük
Orta
Büyük
Orta
Büyük
Orta
Büyük
Büyük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Açık
Açık
Koyu
Koyu
Koyu
Açık
Koyu
Koyu
Koyu
Koyu
Açık
Koyu
Koyu
Koyu
Koyu
Koyu
Koyu
Koyu
Açık
Açık
Açık
Koyu
Koyu
Açık
Koyu
Koyu
Açık
Sert
Orta
Sert
Sert
Orta
Orta
Orta
Sert
Orta
Sert
Orta
Orta
Orta
Sert
Sert
Sert
Sert
Sert
Sert
Orta
Sert
Yumuşak
Orta
Sert
Orta
Orta
Sert
Orta
Zayıf
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Orta
Kuvvetli
Orta
Zayıf
Zayıf
Orta
Orta
Orta
Orta
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Orta
Kuvvetli
Zayıf
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Orta
Kuvvetli
Kuvvetli
Yok
Kısa
Uzun
Kısa
Uzun
Kısa
Kısa
Uzun
Kısa
Yok
Yok
Uzun
Kısa
Kısa
Kısa
Kısa
Kısa
Uzun
Kısa
Kısa
Kısa
Uzun
Uzun
Yok
Kısa
Uzun
Kısa
62
Y.H.D.
H.Ç.D.
-
-
Fe Klorozuna
Duyarlılık
Duyarlı
Duyarlı
Çok dayanıklı
Orta
Orta
Orta
Dayanıklı
Duyarlı
Dayanıklı
Dayanıklı
Çok duyarlı
Dayanıklı
Dayanıklı
Çok dayanıklı
Dayanıklı
Dayanıklı
Dayanıklı
Dayanıklı
Dayanıklı
Dayanıklı
Dayanıklı
Çok dayanıklı
Çok dayanıklı
Dayanıklı
Orta
Dayanıklı
Dayanıklı
Müge ÖZUYGUR
Genotip
Çizelge 4.8. Denemede incelenen yaprak özellikleri
Müge ÖZUYGUR
4.4. Çiçek Özellikleri
Denemede incelenen çilek genotiplerine ait çiçek özellikleri Çizelge 4.9’da
ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Çizelge incelendiğinde denemede yer alan çilek genotiplerinden 8 no’lu çilek
genotipinin
çiçeklenmeye
başlama
zamanı
açısından
çok
erken
olarak
sınıflandırıldığı görülmektedir. 3, 11, 13, 17, MT 99/121/9, MT 99/163/14, MT
99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Sweet Charlie, Marlate ve Maya
çilek çeşitleri ise çiçeklenmeye başlama zamanı açısından erken olarak
sınıflandırılmıştır. Denemede yer alan çilek genotiplerinden Osmanlı, Cilady,
Cigoulette, Ciloe çilek çeşitleri ve MT J24/2 no’lu çilek genotipi ise çiçeklenmeye
başlama zamanı açısından geç olarak tanımlanırken denemede yer alan öteki çilek
genotiplerinin çiçeklenmeye başlama zamanı orta olarak tanımlanmıştır.
Çiçek salkımlarının yapraklara göre durumu söz konusu olduğunda denemede
yer alan 27 çilek genotipinden 11’inin (3, 8, 11, 13, 17, MT 99/121/9, MT 99/163/19,
MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Marlate ve Paros çilek
çeşitleri) çiçek salkımlarının yapraklara göre üstte olduğu; 12’sinin ( 5, 6, 12, MT
J24/2 ve MT 99/163/19 no’lu çilek genotipleri ve Camarosa, Sweet Charlie, Cilady,
Gaviota, Cigoulette, Maya, Diamante çilek çeşitleri) çiçek salkımlarının yapraklar ile
aynı düzeyde olduğu; geriye kalan 4 çilek genotipinin ( 92/340/3 no’lu çilek genotipi
ile Osmanlı, Ciloe ve Sophie çilek çeşitleri) ise çiçek salkımlarının yaprakların
altında olduğu saptanmıştır.
Taç yaprak sayısına baktığımızda 92/340/3, MT99/121/9 ve MT 99/163/19
no’lu genotipler ile Osmanlı, Gaviota, Ciloe ve Diamante çilek çeşitlerinin 5 taç
yaprak sayısına sahip olduğunu; denemede yer alan öteki çilek genotiplerinin ise taç
yaprak sayısının 5-8 arasında değişim gösterdiği görülmektedir. Taç yaprak şekli
açısından ise denemede bulunan genotiplerin tümünün yuvarlak taç yaprak şekline
sahip olduğu belirlenmiştir.
Taç
yapraklar
büyüklük
olarak
incelendiğinde
denemede
bulunan
genotiplerden sadece Osmanlı çilek çeşidinin taç yaprakları küçük olarak
sınıflandırılmıştır. 8, 11, 17, MT 99/121/9, MT 99/163/14, MT 99/163/19, MT
62
Müge ÖZUYGUR
99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Gaviota ve Paros
çilek çeşitlerinin taç yaprakları büyük olarak saptanırken; denemede yer alan öteki
çilek genotiplerinin taç yapraklarının ise orta büyüklükte olduğu saptanmıştır.
Taç yaprakların çanak yapraklara göre büyüklüğüne bakıldığında 3, 5, 8, 11,
12, 13, 17 ve MT 99/121/9 no’lu çilek genotipleri ile Osmanlı, Marlate, Gaviota,
Ciloe çilek çeşitlerinin taç yaprakları çanak yapraklarına göre büyük bulunmuştur. 6
ve 92/340/3 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Sweet Charlie, Cilady, Paros,
Sophie, Maya, Diamante çilek çeşitlerinin taç yapraklarının çanak yaprakları ile aynı
büyüklükte olduğu belirlenmiştir. Denemede yer alan çilek genotiplerinden MT
J24/2, MT 99/163/14, MT 99/163/19, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek
genotipleri ile Cigoulette çilek çeşidinin ise taç yaprakları, çanak yapraklarından
küçük olarak sınıflandırılmıştır.
Çizelge 4.9 incelendiğinde denemede bulunan 27 genotip arasında sadece
yerli çilek çeşidimiz olan Osmanlıda stamenlerin olmadığı belirlenmiştir. Ortamda
yeterli tozlayıcı bulunmadığı da göz önüne alınırsa bu özellik Osmanlı çilek çeşidinin
düşük verime sahip olmasının nedenleri arasında sayılabilir. Denemede yer alan 27
çilek genotipinden 17’sinin (5, 6, 8, 11, 13, 17, MT 99/121/9, MT J24/2, MT
99/163/14, MT 99/163/19 ve MT 99/20/1 No’lu çilek genotipleri ile Camarosa,
Sweet Charlie, Marlate, Gaviota, Paros, Diamante çilek çeşitlerinin) stamenleri
büyük; Cigoulette çilek çeşidininki ise küçük olarak sınıflandırılmıştır. Denemede
yer alan öteki çilek genotiplerinin (3, 12, 92/340/3, MT 99/163/22 no’lu çilek
genotipleri ile Cilady, Ciloe, Sophie, Maya çilek çeşitleri) stamen iriliği ise orta
olarak belirlenmiştir.
Çilek yetiştiriciliğinde erkencilik ne kadar önemli ise geçcilik de o kadar
önemlidir. Çizelgeden yararlanarak denemede bulunan genotiplerinin ikinci
çiçeklenme yoğunluğu incelendiğinde 3, 6, 8, 11, 12, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22
no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Sweet Charlie, Marlate, Cigoulette ve Maya
çilek çeşitlerinin ikinci çiçeklenme yoğunluğu kuvvetli olarak belirlenirken; 13, 17
ve 92/340/3 no’lu çilek genotiplerinin ikinci çiçeklenme yoğunluğu zayıf olarak
saptanmıştır. Denemede yer alan çilek genotiplerinden sadece Sophie çilek çeşidinin
ise ikinci çiçeklenme göstermediği belirlenmiştir.
63
Genotip
64
Ç.S.Y.G.D.
T.Y.S.
T.Y.Ş.
T.Y.B.
T.Y.Ç.Y.G.B.
S.İ.
İ.Ç.Y.
Erken
Orta
Orta
Çok Erken
Erken
Orta
Erken
Erken
Orta
Geç
Orta
Erken
Erken
Geç
Orta
Geç
Geç
Orta
Orta
Erken
Orta
Erken
Geç
Erken
Orta
Erken
Erken
Üstte
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Üstte
Üstte
Aynı düzeyde
Üstte
Üstte
Altta
Altta
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Üstte
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Altta
Üstte
Altta
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Üstte
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Üstte
Üstte
Üstte
5-8
5-8
5-8
5-8
5-8
5-8
5-8
5-8
5
5
5-8
5-8
5-8
5-8
5
5-8
5
5-8
5-8
5-8
5
5
5-8
5-8
5
5-8
5-8
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Orta
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Orta
Küçük
Büyük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Aynı büyüklükte
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Aynı büyüklükte
Büyük
Aynı büyüklükte
Aynı büyüklükte
Büyük
Aynı büyüklükte
Büyük
Küçük
Büyük
Aynı büyüklükte
Aynı büyüklükte
Aynı büyüklükte
Aynı büyüklükte
Büyük
Küçük
Küçük
Küçük
Küçük
Küçük
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Orta
Büyük
Büyük
Orta
Yok
Büyük
Büyük
Büyük
Orta
Büyük
Küçük
Orta
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Orta
Kuvvetli
Orta
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Zayıf
Zayıf
Zayıf
Orta
Kuvvetli
Kuvvetli
Kuvvetli
Orta
Orta
Kuvvetli
Orta
Orta
Yok
Kuvvetli
Zayıf
Orta
Orta
Orta
Orta
Kuvvetli
Kuvvetli
62
Müge ÖZUYGUR
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
Ç.B.Z.
Çizelge 4.9. Denemede kullanılan çilek genotiplerine ait çiçek özellikleri
Müge ÖZUYGUR
4.5. Meyve Özellikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinde 2003-2004 ve 2004-2005
yetiştiricilik dönemlerinde incelenen meyve şekli, meyve şeklinin düzenliliği, meyve
iriliğinin düzenliliği, meyve ucu şekli, çanak yaprak halkası, çanak yaprak halkasının
kopma durumu, çanak yaprak halkasının meyve etiyle birlikte kopma durumu, çanak
yaprakların büyüklüğü, çanak yaprak kenarları, çanak yaprakların görünümü, çanak
yaprakların meyveye göre durumu, meyve yüzeyi dayanıklılığı, dış renk, meyve
rengi birörnekliliği, meyve ucu rengi, aken rengi, aken büyüklüğü, aken sayısı,
akenlerin ete batma durumu, meyve eti rengi, meyve eti sertliği ve karın boşluğu
kriterlerine ait sonuçlar benzer olduğu için elde edilen ortalama değerler Çizelge
4.10’ da ayrıntılı olarak verilmiştir.
Meyve şekli gerek sofralık gerekse sanayiye yönelik kullanımda tüketici
kabulu açısından büyük önem taşımaktadır. Tüketiciler genellikle meyve şekli konik
olan çilekleri yeğlemektedir. Ancak tozlanma ve döllenme faaliyetlerinin zayıf
olması, olumsuz hava koşulları ve bazı zararlılar meyve şeklini olumsuz yönde
etkilemektedir (Easterbrook, 2000). Denemede yer alan çilek genotipleri meyve
şekli bakımından incelendiğinde meyvelerin genellikle konik, uzun konik, kama,
yuvarlak konik, sivri konik ve yuvarlak olduğu görülmektedir. Denemede yer alan 27
çilek genotipinden 12’sinin (6, 8, 13, 17, 92/340/3, MT 99/163/14, MT 99/163/19,
MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Cilady, Gaviota, Ciloe ve Paros çilek
çeşitleri) meyve şekli
konik olarak belirlenmiştir. Denemede yer alan çilek
genotiplerinden 5’inin (MT J24/2 ve MT 99/20/1 no’lu çilek genotipleri ile
Cigoulette, Sophie ve Diamante çilek çeşitleri) meyve şekli uzun konik olarak
belirlenirken; 6’sının (3 ve 11 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Sweet Charlie,
Marlate ve
Maya çilek çeşitleri) meyve şekli konik veya uzun konik olarak
saptanmıştır. Denemede yer alan çilek genotiplerinden sadece yerli çilek çeşidimiz
olan Osmanlı’nın yuvarlak meyvelere sahip olduğu belirlenmiştir.
Denemede yer alan çilek genotipleri meyve şekillerinin düzenliliği açısından
incelendiğinde 27 çilek genotipinin 9’unun meyve şeklinin düzensiz olduğu (5, 12,
13, MT 99/121/9 ve MT 99/163/14 no’lu çilek genotipleri ile Marlate, Cilady,
65
Müge ÖZUYGUR
Cigoulette, Diamante çilek çeşitleri) belirlenmiştir. Öteki çilek genotiplerinin ise
meyve şekilleri ise düzenli olarak bulunmuştur.
Denemede yer alan 27 çilek genotipinden 14’ünün (5, 8, 11, 17, 92/340/3,
MT J24/2, MT 99/163/14, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile
Osmanlı, Camarosa, Gaviota, Paros ve Diamante çilek çeşitleri) meyve iriliğinin
yüksek derecede düzenli olduğu belirlenmiştir.
Denemede yer alan çilek genotipleri incelendiğinde 27 çilek genotipinden
10’unun (MT 99/121/9, MT J24/2, MT 99/163/19, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22
no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Sweet Charlie, Sophie, Maya ve Diamante çilek
çeşitleri) meyve ucu sivri olarak belirlenirken, 6’ sının (5, 12, 17, 92/340/3, MT
99/163/14 no’lu çilek genotipi ve Osmanlı) meyve ucu yuvarlak olarak
belirlenmiştir. Meyve ucu yuvarlak veya sivri olarak ise 10 çilek genotipi (3, 6, 8, 13
no’lu çilek genotipleri ile Marlate, Cilady, Gaviota, Cigoulette, Ciloe ve Paros çilek
çeşitleri) saptanmıştır.
Çanak yaprak halkası açısından denemede yer alan çilek genotipleri
incelendiğinde 27 çilek genotipinin 12’sinin (8, 17, 92/340/3, MT 99/121/9, MT
99/163/14, MT 99/163/19, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile
Camarosa, Gaviota, Paros ve Diamante çilek çeşitleri) büyük çanak yapraklara sahip
olduğu belirlenmiştir. Denemede yer alan 2 çilek genotipinin (12 no’lu genotip ve
Osmanlı) küçük çanak yaprak halkasına sahip olduğu saptanırken, denemede yer alan
öteki çilek genotiplerinin çanak yaprak halkasının ise orta büyüklükte olduğu
bulunmuştur.
Çanak yaprak halkasının kopma durumu gerek sofralık gerekse sanayilik
çileklerde büyük önem taşımaktadır. Genellikle çanak yaprakları kolay kopan ve
meyve etiyle birlikte kopmayan çilekler yeğlenmektedir. Denemede yer alan çilek
genotipleri bu özellikler açısından incelendiğinde Sophie çilek çeşidinin ve MT
99/121/9 no’lu çilek genotiplerinin çanak yapraklarının kolay koptuğu; 3, 8, 17, MT
J24/2, MT 99/163/14, MT 99/163/19, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek
genotipleri ve Camarosa, Sweet Charlie, Marlate, Cilady, Maya, Diamante çilek
çeşitlerinin çanak yapraklarının kopma durumunun orta kolay olarak sınıflandırıldığı
görülmektedir.
66
Müge ÖZUYGUR
Çanak yaprakların meyve etiyle birlikte kopma durumu açısından ise
denemede yer alan 27 çilek genotipinden 21’inin meyve etiyle birlikte kopmadığı
dikkat çekmiştir. Bu durum özellikle bu genotiplerin sanayi amaçlı kullanımı
açısından önem taşımaktadır. Sadece 6 çilek genotipinin (17 ve MT 99/121/9 no’lu
çilek genotipleri ile Osmanlı, Gaviota, Cigoulette, Maya çilek çeşitlerinin) çanak
yapraklarının meyve etiyle birlikte koptuğu gözlenmiştir.
Denemede yer alan çilek genotiplerinden 9’unun (8, 11, 17, MT 99/121/9,
MT 99/163/14 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Gaviota ve
Paros çilek çeşitleri) çanak yaprakları büyük olarak belirlenirken 2’sinin (12 no’lu
genotip ve Osmanlı) çanak yapraklarının küçük olduğu saptanmıştır. Denemede yer
alan öteki çilek genotiplerinin çanak yapraklarının ise orta büyüklükte olduğu
belirlenmiştir.
Çanak yaprak kenarları açısından denemede yer alan 27 çilek genotipinin 3’ü
(92/340/3 no’lu çilek genotipi ile Cigoulette ve Ciloe çilek çeşitleri) yarı dilimli
çanak yapraklara sahip olarak bulunurken, denemede yer alan öteki çilek
genotiplerinin hepsinin tam dilimli çanak yapraklara sahip olduğu belirlenmiştir.
Çanak yaprakların görünümü ve meyveye göre durumu tüketiciler açısından
önem taşımaktadır. Genellikle çanak yaprakları kalkık ve üstte olan çilekler
yeğlenmektedir. Çanak yaprakların kalkık ve üstte olması bunların kopmasını
kolaylaştıracağından bu sanayi açısından da istenen bir özelliktir. Denemede yer alan
çilek genotipleri bu özellikler açısından değerlendirildiğinde 3 ve 5 no’lu çilek
genotiplerinin kalkık çanak yapraklara sahip olduğu belirlenirken, Osmanlı çilek
çeşidinin meyveye yapışık çanak yapraklara sahip olduğu belirlenmiştir. Denemede
yer alan öteki 24 çilek genotipinin ise çanak yaprakları dağınık olarak saptanmıştır.
Çanak yaprakların meyveye göre durumu söz konusu olduğunda denemede
yer alan 11 çilek genotipinin (8, 12, 13, 17, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek
genotipi ile Camarosa, Marlate, Paros, Sophie ve Diamante çilek çeşitleri) çanak
yapraklarının meyveye göre üstte olduğu; 1’inin (MT 99/121/9) çanak yapraklarının
çukurda olduğu belirlenmiş olup denemede yer alan öteki çilek genotiplerinin çanak
yapraklarının meyve yüzeyinde olduğu saptanmıştır.
67
Müge ÖZUYGUR
Çilek meyvelerinde taşıma ve muhafaza söz konusu olduğunda meyve yüzeyi
sertliği ve meyve eti sertliği önem taşımaktadır. Denemede yer alan çilek genotipleri
meyve yüzeyi serliği açısından değerlendirildiklerinde MT 99/121/9, MT 99/163/19
ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Paros ve Diamante çilek
çeşitleri dayanıklı olarak belirlenirken; 3, 5, 13, 17 ve
92/340/3 no’lu çilek
genotipleri ve Maya çilek çeşidi yumuşak olarak; yerli çeşidimiz olan Osmanlı’nın
meyve yüzeyi ise çok yumuşak olarak sınıflandırılmıştır. Osmanlı çilek çeşidinin bu
özelliği Çağlar ve Paydaş, (2002) tarafından yapılan araştırma sonucuyla paralellik
göstermektedir.
Denemede yer alan öteki çilek genotipleri (6, 8, 11, 12, MT
J24/2,MT 99/163/14, MT 99/20/1 no’lu çilek genotipleri ile Sweet Charlie, Marlate,
Cilady, Gaviota, Ciloe ve Sophie çilek çeşitleri) ise orta dayanıklı olarak
belirlenmiştir.
Meyve eti sertliği açısından Camarosa, Paros ve Diamante çilek çeşitleri
dayanıklı olarak bulunurken sadece yerli çilek çeşidimiz olan Osmanlı çok yumuşak
olarak saptanmıştır. Ayrıca denemede yer alan 3, 5, 11, 12, 13, 17, 92/340/3, MT
J24/2, MT 99/20/1 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotipleri ile Cigoulette ve Maya
çilek çeşitlerinin meyve etleri yumuşak olarak bulunmuştur. Çileklerde meyve
sertliği ile aroma arasında negatif korelasyon vardır. Çilek meyvelerinde sertlik
arttıkça aroma azalmaktadır. Denemede yer alan genotiplerin genelinde aromanın
kuvvetli, sertliğin ise zayıf olduğu saptanmıştır.
Meyve dış rengi açısından denemede yer alan çilek genotiplerinden 6 ve 13
no’lu genotipler ile Camarosa çilek çeşidi şarap kırmızısı renge sahip olarak
bulunurken; 8, 12, MT 99/121/9, MT J24/2 ve MT 99/20/1 no’lu genotip ile Ciloe
ve Sophie çilek çeşitlerinin kardinal kırmızısı renge sahip olduğu bulunmuştur.
Denemede yer alan çilek genotiplerinden Osmanlı çilek çeşidinin dış renginin ise
pembe olduğu saptanmıştır.
Denemede yer alan 27 çilek genotipinin 21’inde meyve renginin birörnekliliği
yüksek olarak belirlenirken, 5’inde orta (11, 92/340/3 ve MT 99/121/9 no’lu çilek
genotipleri ile Cilady ve Gaviota çilek çeşitleri) olarak belirlenmiştir. Denemede yer
alan çilek genotiplerinden sadece Osmanlı çilek çeşidinin meyve rengi birörnekliliği
68
Müge ÖZUYGUR
zayıf olarak tanımlanmıştır. Ayrıca denemede yer alan tüm çilek genotiplerinin
meyve ucunun meyve ile aynı renkte olduğu saptanmıştır.
Meyve iç rengi söz konusu olduğunda 6 no’lu genotip ile Ciloe ve Gaviota
çilek çeşidinin iç renginin denemedeki öteki çilek genotiplerinden daha koyu olduğu
saptanmıştır. Denemede yer alan 27 çilek genotipinden 12’sinin iç rengi ise açık
kırmızı olarak bulunmuştur. Yerli çilek çeşidimiz olan Osmanlı çilek çeşidinin iç
rengi ise beyaz olarak saptanmıştır.
Aken rengi ile ilgili yapılan gözlemlerde denemede yer alan 27 çilek
genotipinden 17’sinin aken rengi sarı olarak bulunurken, 5’inin rengi kırmızı olarak,
4’ünün rengi ise kırmızı veya sarı olarak belirlenmiştir. Yerli çilek çeşidimiz olan
Osmanlı’nın akenlerinin ise koyu kırmızı renkte olduğu saptanmıştır. Aken rengi
çilek meyvesinin albenisi açısından oldukça önemlidir.
Denemede yer alan çilek genotiplerinden 8, MT J24/2, MT 99/163/14, MT
99/163/19 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa, Gaviota ve Paros çilek çeşitlerinin
akenleri büyük olarak; 3, 5, 6 ve 12 no’lu çilek genotipleri ile Marlate ve Cigoulette
çilek çeşitlerinin akenleri küçük olarak belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki çilek
genotiplerinin ise orta büyüklükte akenlere sahip olduğu saptanmıştır.
Aken sayısı söz konusu olduğunda denemede yer alan çilek genotiplerinden
3, 11, 13, 92/340/3, MT 99/121/9, MT J24/2 no’lu çilek genotipleri ile Osmanlı çilek
çeşidinin orta sayıda akene sahip olduğu bulunurken denemede yer alan öteki çilek
genotiplerinin yüksek sayıda akene sahip olduğu saptanmıştır.
Akenlerin ete batma durumuna bakıldığında denemede yer alan çilek
genotiplerinden 8 ve MT 99/163/14 no’lu çilek genotipleri ile Cilady, Gaviota, Paros
ve Sophie çilek çeşitlerinin akenleri üstte olarak belirlenmiştir. Çilek meyvesinde
akenlerin üstte olması derim ve taşıma esnasında meyvenin daha dayanıklı olmasını
sağladığından istenen bir özelliktir. Denemede yer alan çilek genotiplerinden 11 ve
13 no’lu çilek genotipleri ile Osmanlı, Marlate, Cigoulette, Ciloe ve Maya çilek
çeşitlerinin akenleri batık olarak belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki çilek
genotiplerinin akenlerinin ise meyve ile aynı yüzeyde olduğu saptanmıştır.
Denemede yer alan çilek çeşitleri arasında gerek meyve şekli, iriliği gerekse
aken rengi, büyüklüğü ve sayısı kombinasyonunun Paros ve Gaviota çilek çeşitlerine
69
Müge ÖZUYGUR
oldukça yüksek albeni sağladığı ve bu özellikleri bakımından öteki çeşitlere göre
üstün oldukları dikkat çekmiştir.
Çizelge 4.10 incelendiğinde 92/340/3 ve MT J24/2 no’lu genotipin karın
boşluğuna sahip olmadığı; 3, 5, 6, 12, 13, MT 99/163/19 ve MT 99/20/1 no’lu çilek
genotipleri ile Osmanlı, Camarosa, Sweet Charlie, Marlate, Cilady, Sophie, Maya ve
Diamante çilek çeşitlerinin küçük karın boşluğuna sahip olduğu belirlenmiştir.
Yapılan gözlemler esnasında 8, 17 ve MT 99/163/14 no’lu çilek genotipleri ile
Gaviota, Cigoulette, Ciloe ve
Paros çilek çeşitlerinin orta büyüklükte; 11, MT
99/121/9 ve MT 99/163/22 no’lu çilek genotiplerinin ise büyük karın boşluğuna
sahip olduğu saptanmıştır. Çileklerde karın boşluğu gerek sanayilik olarak gerekse
sofralık olarak istenmeyen bir özelliktir.
Çizelge 4.10. Denemede kullanılan çilek genotiplerine ait meyve özellikleri
Genotip
M.Ş.
M.Ş.D
M.İ.D.
M. U. Ş.
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
S. Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
Konik veya U. Konik
Konik veya Kama
Konik
Konik
Konik veya U. Konik
Konik veya Y. Konik
Konik
Konik
Konik
Yuvarlak
Konik veya U.Konik
Konik veya U. Konik
Konik veya U. Konik
Konik
Konik
U. Konik
Konik
Konik
U.Konik
Konik veya U. konik
U. Konik
Sivri Konik
U.Konik
Konik
Konik
U. Konik
Konik
Düzenli
Düzensiz
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Düzensiz
Düzensiz
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Düzensiz
Düzensiz
Düzenli
Düzensiz
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Düzensiz
Düzensiz
Düzenli
Düzensiz
Düzenli
Düzenli
Düzenli
Orta
Yüksek
Orta
Yüksek
Yüksek
Orta
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Zayıf
Orta
Yüksek
Orta
Orta
Yüksek
Orta
Orta
Yüksek
Zayıf
Yüksek
Yüksek
Orta
Yüksek
Yüksek
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Düz veya Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak
Yuvarlak
Yuvarlak
Sivri
Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Yuvarlak veya Sivri
Sivri
Sivri
Sivri
Sivri
Sivri
Yuvaralak
Sivri
Sivri
Sivri
70
Ç.Y.H
.
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Küçük
Orta
Büyük
Büyük
Küçük
Büyük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Büyük
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.10’un devamı
Genotip
Ç.Y.H.K.D
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
O. Kolay
Zor
Zor
O. Kolay
Zor
Zor
Kolay
O. Kolay
Zor
Zor
O. Kolay
O. Kolay
O. Kolay
O. Kolay
Zor
Zor
Zor
Zor
Kolay
O. Kolay
O.Kolay
Kolay
O.Kolay
O.Kolay
O.Kolay
O.Kolay
O.Kolay
Ç.Y.H.M.
E. K D
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Evet
Evet
Hayır
Hayır
Hayır
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
71
Ç.Y.B
Ç.Y.K
Ç.Y. G
Orta
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Küçük
Orta
Büyük
Orta
Küçük
Büyük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Orta
Büyük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Büyük
Orta
Orta
Büyük
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
Y.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
Y.dilimli
Y.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
T.dilimli
Kalkık
Kalkık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Yapışık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Dağınık
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.10’ un devamı
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Ç.Y. M.G.D.
Yüzeyde
Yüzeyde
Yüzeyde
Üstte
Yüzeyde
Üstte
Üstte
Üstte
Yüzeyde
Yüzeyde
Üstte
Yüzeyde
Üstte
M.Y.D
Yumuşak
Yumuşak
Orta Dayanıklı
Orta Dayanıklı
Orta
Orta
Yumuşak
Yumuşak
Yumuşak
Çok yumuşak
Dayanıklı
Orta dayanıklı
Orta dayanıklı
D.R
4 veya 5
5
7
6
4
6
6 veya 7
5 veya 6
4 veya 6
Pembe
7
4 veya 6
5 veya 7
M. R.B
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Zayıf
Yüksek
Yüksek
Yüksek
M.U.R
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
Yüzeyde
Yüzeyde
Yüzeyde
Yüzeyde
Üstte
Üstte
Yüzeyde
Üstte
Çukurda
Yüzeyde
Yüzeyde
Yüzeyde
Üstte
Üstte
Orta dayanıklı
Orta dayanıklı
Yumuşak
Orta dayanıklı
Dayanıklı
Orta dayanıklı
Yumuşak
Dayanıklı
Dayanıklı
Orta dayanıklı
Orta dayanıklı
Dayanıklı
Orta dayanıklı
Dayanıklı
4 veya 5
4 veya 7
5 veya 7
6
4 veya 5
6
4 veya 5
4
6
6
4
5
6
5
Orta
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
Aynı
72
Müge ÖZUYGUR
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
A. R
Kırmızı
Sarı
Sarı
Kırmızı
Kırmızı
Sarı veya Kırmızı
Sarı
Kırmızı
Sarı
Sarı
Sarı
Sarı
Sarı
Kırmızı
Sarı
Sarı
Kırmızı
Sarı
Sarı
Sarı
Sarı
Sarı
Sarı
Sarı
A. B
Küçük
Küçük
Küçük
Büyük
Orta
Küçük
Orta
Orta
Orta
Orta
Büyük
Orta
Küçük
Orta
Büyük
Küçük
Orta
Büyük
Orta
Orta
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Büyük
Orta
Orta
A. S
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Yüksek
Orta
Yüksek
Orta
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Orta
Orta
Yüksek
Yüksek
Yüksek
Yüksek
73
E .B.D
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Aynı düzeyde
Üstte
Batık
Yüzeyde
Batık
Yüzeyde
Yüzeyde
Batık
Yüzeyde
Yüzeyde
Batık
Üstte
Üstte
Batık
Batık
Üstte
Üstte
Batık
Yüzeyde
Yüzeyde
Yüzeyde
Üstte
Yüzeyde
Yüzeyde
Yüzeyde
Müge ÖZUYGUR
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
M.E.R
3
3
4 veya 5
4
2
4
3 veya 5
3 veya 4
1 veya 2
Beyaz
4
3
4
4
5
4
4 veya 5
3 veya 4
4
3
2
4
4
4
3
4
4
M.E.S
Yumuşak
Yumuşak
Orta
Orta
Yumuşak
Yumuşak
Yumuşak
Yumuşak
Yumuşak
Çok Yumuşak
Sert
Orta
Orta
Orta
Orta
Yumuşak
Orta
Sert
Orta
Yumuşak
Sert
Orta
Yumuşak
Orta
Orta
Yumuşak
Yumuşak
K.B
Küçük
Küçük
Küçük
Orta
Büyük
Küçük
Küçük
Orta
Yok
Küçük
Küçük
Küçük
Küçük
Küçük
Orta
Orta
Orta
Orta
Küçük
Küçük
Küçük
Büyük
Yok
Orta
Küçük
Küçük
Büyük
4.6. Ortalama Meyve Ağırlığı (g)
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait ortalama meyve ağırlıkları 20032004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ve bu iki yetiştircilik döneminin ortalaması
olmak üzere aşağıda ayrıntılı olarak incelenmiş ve önceki yıllarda yapılan
çalışmalarla tartışılmıştır.
4.6.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Meyve Ağırlıkları (g)
ortalama meyve ağırlıkları Çizelge 4.11’de görülmektedir. Yapılan istatistiksel analiz
74
Müge ÖZUYGUR
sonuçlarına göre ortalama meyve ağırlığı açısından denemedeki çilek genotipleri
arasında % 5 önem düzeyinde farklar olduğu saptanmıştır.
Denemede yer alan çilek genotiplerini Mart ayında ortalama meyve ağırlıkları
bakımından kıyasladığımızda en iri meyvelerin 92/340/3 no’lu genotipten (15.77 g)
elde edildiği, bu genotipi Paros çilek çeşidinin (15.48 g) izlediği görülmektedir. Mart
ayında en düşük ortalama meyve ağırlığına sahip olanlar 5 (4.93 g) ile 12 (4.86 g)
no’lu genotipler olarak bulunmuştur.
Çizelge 4.11 incelendiğinde Nisan ayında en yüksek ortalama meyve
ağırlığına sahip genotipte değişim olmadığı, bu ayda da en yüksek değeri 17.34 g ile
92/340/3 no’lu genotipin gösterdiği görülmektedir. Bu çeşidi 11.55 g ile Diamante
çilek çeşidi izlerken en düşük meyve ağırlığına 2.92 g ile yerli çilek çeşidimiz olan
Osmanlı’nın sahip olduğu bulunmuştur.
Mayıs ayında ortalama meyve ağırlığı 11.24 g (Marlate) ile 1.56 g (Osmanlı)
arasında değişim göstermiştir. Bu ay içerisinde en yüksek iriliği gösteren Marlate
çilek çeşidini 11.12 g ile Cilady çilek çeşidi izlemiştir.
Haziran ayında en yüksek ortalama meyve ağırlığının 9.64 g ile Cilady çilek
çeşidinde olduğu saptanırken, en düşük ortalama meyve ağırlığının 1.46 g ile
Osmanlı çilek çeşidinde olduğu belirlenmiştir.
Ortalama söz konusu olduğunda ise, denemede yer alan çilek genotiplerinin
derim sezonu boyunca ortalama meyve ağırlılarının 12.99 g (92/340/3) ile 1.98 g
(Osmanlı) arasında yer aldığı görülmektedir. 92/340/3 no’lu genotipi irilik açısından
10.33 g ile Cilady ve 9.35 g ile Gaviota çilek çeşitleri izlemiştir.
Çizelge 4.11’e bakılarak derim periyodu boyunca en iri meyvelerin Mart
ayında elde edildiği, ilerleyen aylarda ortalama meyve ağırlığının gittikçe azaldığı en
küçük meyvelerin ise derimin sonlandığı Haziran ayında elde edildiği görülmektedir.
Bu bulgular Scott ve Lawrance, (1979) tarafından belirtilen çileklerde en iri
meyvelerin ilk çiçeklerden meydana geldiği, daha sonra meyve iriliğinin azaldığı ve
küçük meyveli çeşitlerde bu azalmanın büyük meyvelilere göre daha az olduğu
bilgileriyle örtüşmektedir.
75
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.11. 2003-2004 yetiştiricilik döneminde çilek genotiplerinin aylara göre ve
ortalama meyve ağırlıkları(g)
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
5.36 g
5.00 ijk
6.33 efg
4.22 gh
5.23 jk
5
4.93 g
5.14 ijk
7.66 d.g
4.31 gh
5.51 ijk
6
7.85 d.g
6.13 f.j
9.54 a.d
5.99 c.g
7.38 e.h
8
8.54 c.g
8.68 b.g
8.08 c.f
4.90 e.h
7.55 d.g
11
9.71 c.f
5.75 g.k
6.36 efg
4.52 fgh
6.59 g.j
12
4.86 g
5.40 h.k
5.31 fg
3.97 h
4.89 k
13
7.05 efg
5.57 h.k
7.84 def
6.96 bcd
6.85 f.j
17
10.86 cde
9.20 b.e
8.38 b.e
5.42 c.h
8.46 c.f
92/340/3
15.77 a
17.34 a
10.85 abc
8.00 ab
12.99 a
Osmanlı
-
2.92 k
1.56 h
1.46 i
1.98 l
Camarosa
12.16 abc
8.37 c.h
8.92 a.e
4.85 e.h
8.58 cde
S. Charlie
8.53 c.g
4.80 jk
6.45 efg
7.12 bc
6.73 g.j
Marlate
6.71 fg
4.86 ijk
11.24 a
5.03 d.h
6.96 e.i
Cilady
11.15 cd
9.42 bcd
11.12 ab
9.64 a
10.33 b
Gaviota
12.19 abc
9.82 bc
8.94 a.e
6.44 b.f
9.35 bc
Cigoulette
11.63 bcd
7.87 c.i
6.81 d.g
5.16 c.h
7.87 c.g
8.87 b.f
9.25 a.d
5.86 c.h
7.99 c.g
6.67 d.j
8.24 cde
6.74 b.e
9.28 bc
6.24 e.j
4.90 g
-
Ciloe
Paros
15.48 ab
-
Sophie
-
5.57 ijk
Maya
8.08 d.g
5.13 ijk
6.33 efg
3.96 h
5.88 h.k
Diamante
12.20 abc
11.55 b
7.08 d.g
5.96 c.g
9.20 bcd
D%5
3.891
3.028
2.790
1.965
1.656
76
Müge ÖZUYGUR
4.6.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Meyve Ağırlıkları
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştiricilik dönemine
ilişkin ortalama meyve ağırlıkları Çizelge 4.12’de verilmiştir. Yapılan istatistik
analizler sonucu çilek genotiplerinde aylara göre ortalama meyve ağırlıkları
açısından farklılıklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.12 incelendiğinde Mart ayında ortalama meyve ağırlıklarının 7.70 g
(12 no’lu genotip) ile 21.08 g (MT 99/163/22) arasında değiştiği görülmektedir. İrilik
açısından MT 99/163/22 no’lu genotipi 17.43 g ile Paros ve 17.30 g ile Gaviota çilek
çeşitlerinin izlediği gözlenmiştir.
Nisan ayı söz konusu olduğunda ortalama meyve ağırlığı açısından MT J24/2
no’lu genotipin en iri meyvelere sahip olduğu (19.46 g), Osmanlı çilek çeşidinin ise
en küçük meyvelere sahip olduğu (4.07 g) saptanmıştır.
Mayıs ayında 92/340/3 no’lu genotip en iri meyvelere (17.323 g) sahip olarak
bulunurken, bu genotipi MT 99/163/14 no’lu genotip (14.73 g) izlemiştir. En küçük
meyveler ise Nisan ayında olduğu gibi Osmanlı çilek çeşidinden (3.92 g) elde
edilmiştir.
Haziran ayında ortalama
meyve
iriliğinin gittikçe azalmış olduğu
gözlenmiştir. Bu ayda ortalama meyve iriliği 3.74 g (Osmanlı) ile 10.81 g (92/340/3
no’lu genotip) arasında değişmiştir.
2004-2005 yetiştiricilik döneminin ortalamasına bakıldığında en yüksek
değeri MT 99/163/22 no’ lu genotipin (15.75 g) gösterdiği ve bu genotipi MT J24/2,
92/340/3, MT 99/163/14 no’lu genotiplerin ve Paros çilek çeşidinin sırasıyla 14.95 g,
14.02 g, 13.58 g ve 13.06 g ile izlediği saptanmıştır. En düşük meyve iriliğine sahip
olan çeşit ise Osmanlı (3.91 g) olarak bulunmuştur.
77
Müge ÖZUYGUR
ortalama meyve ağırlıkları (g)
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
8.79 de
10.24 de
7.39 gh
7.73 abc
8.54 hi
5
10.19 cde
10.52 de
7.69 fgh
9.06 ab
9.36 f.i
6
14.44 a.e
12.60 b.e
9.73 c.g
8.03 ab
11.20 c.i
8
14.76 a.d
13.17 b.e
10.40 b.g
9.72 a
12.02 b.h
11
10.07 cde
9.20 ef
9.14 c.g
7.77 abc
9.05 ghi
12
7.70 e
9.31 ef
8.18 e.h
8.68 ab
8.47 i
13
9.16 de
11.09 cde
8.47 d.h
-
9.57 e.i
17
12.39 b.e
14.09 b.e
9.30 c.g
-
11.92 b.i
92/340/3
13.82 b.e
14.13 b.e
17.32 a
10.81 a
14.02 abc
Osmanlı
-
4.07 f
3.92 h
3.74 c
3.91 j
Camarosa
12.87 b.e
14.36 a.e
12.26 b.f
8.57 ab
12.02 b.h
Sweet Charlie
10.79 b.e
11.12 cde
11.03 b.g
8.43 ab
10.34 d.i
9.35 de
11.30 cde
10.55 b.g
5.50 bc
9.18 ghi
Cilady
11.86 b.e
9.21 ef
11.84 b.g
9.49 ab
10.60 c.i
Gaviota
17.30 ab
13.68 b.e
11.65 b.g
8.64 ab
12.82 a.f
Cigoulette
14.09 b.e
14.41 a.e
11.53 b.g
9.87 a
12.48 a.g
Ciloe
12.02 b.e
13.84 b.e
11.75 b.g
9.84 a
11.87 b.i
Paros
17.43 ab
14.83 a.d
11.23 b.g
8.77 ab
13.06 a.e
Maya
9.64 de
11.20 cde
10.06 b.g
9.07 ab
9.99 e.i
MT 99/121/9
14.41 a.e
11.61 cde
10.22 b.g
9.52 ab
11.44 b.i
MT J24/2
17.11 ab
19.46 a
12.53 b.e
MT 99/163/14
16.39 abc
13.51 b.e
14.73 ab
9.69 ab
13.58 a.d
MT 99/163/19
13.14 b.e
16.13 abc
13.21 a.d
9.70 ab
13.04 a.e
MT 99/20/1
14.75 a.d
9.71 de
11.86 b.g
8.84 ab
11.29 c.i
MT 99/163/22
21.08 a
17.49 ab
13.69 abc
10.72 a
15.75 a
D %5
6.741
5.309
4.745
4.217
3.578
Marlate
78
10.69 a
14.95 ab
Müge ÖZUYGUR
4.6.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemleri Ortalama Meyve
Ağırlıkları
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama meyve ağırlıkları
Çizelge 4.13’te ayrıntılı olarak verilmiştir. Bu değerlere ilişkin istatistiksel analizler
yapılmış olup çeşitler arasında istatistiksel açıdan % 5 önem düzeyinde farklar
gözlenmiştir.
Çizelge 4.13 incelendiğinde ortalama değerlerin 2.94 g (Osmanlı) ile 15.75 g
(MT 99/163/22) arasında değiştiği gözlenmiştir. İrilik açısından bu genotipi 14.95 g
ve 13.58 g ile sırasıyla MT J24/2 ve MT 99/163/14 no’lu genotipler izlemektedir.
Genel olarak denemeye ikinci yıl eklenen İtalyan genotiplerin irilik açısından öteki
genotiplerden üstün olduğu dikkat çekmektedir. Bölgemizde yetiştiriciliği oldukça
yaygın olan Camarosa çilek çeşidinin ortalama meyve ağırlığı 10.30 g bulunurken,
17 no’lu çilek genotipinin ortalama meyve ağırlığı ise Camarosa çilek çeşidine
oldukça yakın (10.19 g) bulunmuştur. Genel olarak 3, 5, 6, 8, 11, 12 ve 13 no’lu
genotiplerin ortalama meyve ağırlığının 10 gramın altında olduğu saptanmıştır.
Ilgın ve ark. (2002) yaptıkları çalışmada denemede kullandıkları genotiplerin
ortalama meyve ağırlığının 5.65 g ile 15.40 g arasında değiştiğini, Camarosa çilek
çeşidinin ortalama meyve ağırlığını 13.78 g, Sweet Charlie çilek çeşidinin ise 7.74 g
olduğunu bulmuştur. Bu araştırmada da ortalama meyve ağırlığı açısından benzer
sonuçlar bulunmuştur. Ancak araştırmada kontrol olarak kullanılan Camarosa çilek
çeşidinin ortalama meyve ağırlığı daha düşük olarak belirlenmiştir. Bu durumun
ekolojik koşullar ve kültürel önlemlerden (gübreleme, sulama zamanları ve
miktarları) kaynaklandığı düşünülmektedir.
Kafkas (2004) yapmış olduğu çalışmada bu araştırmada da materyal olarak
kullanılan 3, 5, 6, 8, 11, 12, 13, 17 no’lu çilek genotipleri ile Camarosa ve Osmanlı
çilek çeşitlerini kullanmış ancak ortalama meyve ağırlığı açısından bu genotiplerde
bu araştırmada bulunandan daha yüksek sonuçlar elde etmiştir.
Ortalama meyve ağırlığını artırarak toplama maliyetini düşürmek amacıyla
dünyada birçok çalışma yapılmaktadır. Oldukça iri meyevelere sahip olan Camarosa
çeşidi ile Kalifornia Üniversitesi bu karakteri geliştirmiştir. İtalya’da ise 1975’ten
79
Müge ÖZUYGUR
2000 yılına ortalama meyve ağırlığı %186 artarak 30.7 g’ a kadar ulaşmıştır. Baruzzi
(1998) yaptığı çalışmada yeni bir çeşit olan Onda’nın saatteki meyve toplama hızını
4 kg. daha arttırarak 23.4 kg’a ulaştırdığını böylece meyve toplama süresini % 13
azalttığını bildirmiştir.
Çizelge 4.13. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri meyve iriliği
ortalamaları
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
D %5
Ortalama İrilik (g)
6.89 j.l
7.44 i.l
9.29 e.j
9.78 e.i
7.82 h.l
6.68 kl
8.21 f.k
10.19 e.h
13.51 a.d
2.94 m
10.30 efg
8.54 f.k
8.07 f.k
10.47 ef
11.09 de
10.17 e.h
9.93 e.h
11.17 cde
5.57 l
7.94 g.l
9.20 e.j
11.44 cde
14.95 ab
13.58 abc
13.04 bcd
11.29 cde
15.75 a
2.465
4.7. Kalite Sınıflaması
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait 1., 2. ve 3. kalite sınıflarının
verimdeki % değerleri 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri için alt
başlıklar altında çizelgelerle ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
80
Müge ÖZUYGUR
4.7.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Kalite Yüzde Değerleri
2003-2004 yetiştiricilik dönemine ait kalite % leri Çizelge 4.14’te aylara göre
ve ortalama olmak üzere ayrıntılı biçimde anlatılmıştır.
Çizelge 4.14’e genel olarak bakıldığında Mart ayında toplam verimdeki 1.
kalite meyve payının daha yüksek olduğu, ayların ilerlemesiyle birlikte kalite
sınıflamalarında 2. ve 3. kalite meyve yüzdelerinin arttığı görülmektedir. Scott ve
Lawrance (1979) çileklerde ilk çiçeklerin daha iri meyveler oluşturduğu ve daha
sonra meyve iriliğinin giderek azaldığını bildirmişlerdir. Bu deneme sonuçları da bu
bilgilerle uyum içerisindedir.
Çizelge 4.14’e göre Mart ayında 1. kalite meyveler % 26.35 ile 100 arasında
değişirken, 92/340/3 no’lu genotipten elde edilen meyvelerin hepsi 1. kalite olarak
belirlenmiştir. Bu genotipi % 96.78 ile Cigoulette çilek çeşidi izlemektedir. En düşük
1. kalite meyve payı ise % 26.35 ile 5 no’lu genotipte görülmüştür.
Nisan ayında Osmanlı çilek çeşidinin tüm meyvelerinin 3. kalite meyveler
olduğu saptanırken, en yüksek 1. kalite meyve oranına ise Diamante (%67.09) çilek
çeşidinin sahip olduğu belirlenmiştir. Bu çeşidi ise % 64.79’luk 1. kalite meyve payı
ile 17 no’lu genotip izlemiştir.
Mayıs ayında Osmanlı çilek çeşidinin yine 1. ve 2. kalite meyveye sahip
olmadığı gözlenirken, en yüksek 1. kalite meyve payının % 86.02 (92/340/3 no’lu
genotip) olduğu belirlenmiştir. Bu çilek genotipini ise % 80.23 lük payıyla Marlate
çilek çeşidi izlemiştir.
Haziran ayında 1. kalite meyve payları oldukça azalmıştır. Bu ayda en yüksek
1. kalite meyveye % 46.41 ile Marlate çilek çeşidi sahipken, bu çeşidi % 44.13 ile
Diamante çilek çeşidi izlemiştir. Bu ayda 2. ve 3. kalite meyve oranlarının sırasıyla
en fazla %48.75 (Ciloe) ve % 100’e (Osmanlı) ulaştığı gözlenmiştir.
Ortalama olarak 1. kalite meyvelere en fazla % 60.48, 57.44 ve 54.53 lük
payları ile sırasıyla Diamante, Gaviota çilek çeşidi ve 17 no’lu genotipin sahip
olduğu saptanmıştır. 3. kalite meyvelere ise en fazla % 100 lük payıyla Osmanlı çilek
çeşidinin sahip olduğu ve bu çeşidi % 64.83’lük payıyla Cilady çilek çeşidinin
izlediği belirlenmiştir.
81
Genotipler
82
Mart
2
37.28
43,66
29.60
27.17
23.56
39.00
30.59
26.12
26.93
30.66
47.14
14.21
13.44
3.22
10.03
34.28
10.33
3
23.34
29.99
12.68
7.21
3.70
33.26
12.44
5.34
2.49
11.33
16.41
5.67
4.21
2.64
17.02
-
1
21.34
28.26
31.23
55.86
21.74
28.75
32.50
64.79
28.34
60.80
20.62
30.46
59.14
55.61
60.33
44.12
30.56
26.19
67.09
Nisan
2
39.91
40.18
41.65
32.76
38.19
41.99
40.03
24.17
71.66
26.88
44.32
39.27
18.47
29.16
31.36
32.67
32.77
45.16
43.46
-
3
38.75
31.56
27.12
11.38
40.07
29.26
27.47
11.04
100
12.32
35.06
30.27
81.53
11.70
13.03
7.00
23.11
24.28
30.35
32.91
1
28.03
24.37
42.47
44.49
35.45
13.33
40.80
52.21
86.02
35.73
38.76
80.23
47.59
31.24
52.29
36.40
26.40
39.08
41.04
77
Mayıs
2
38.01
48.85
40.69
35.94
37.68
48.76
38.24
29.73
12.29
47.91
16.47
16.08
36.20
40.72
33.51
43.79
39.10
30.94
45.06
3
33.96
26.78
16.84
19.57
26.87
37.91
20.96
18.06
1.69
100
16.36
61.24
3.30
83.92
16.21
28.04
14.20
19.81
34.5
29.98
13.90
1
15.78
12.72
38.76
30.99
23.53
38.49
32.57
21.67
21.95
46.41
40.68
19.87
12.86
39.04
9.69
44.13
Haziran
2
42.40
47.92
35.38
32.04
34.07
41.82
47.18
36.22
100
40.70
35.68
37.90
11.80
35.13
44.74
48.75
30.33
30.38
-
3
41.82
39.36
25.86
36.97
42.40
58.18
14.33
31.21
100
37.63
42.37
15.69
88.20
24.19
35.39
38.39
30.63
59.93
55.87
1
25.88
22.93
42.55
49.24
38.37
23.27
42.19
54.53
53.59
47.19
34.84
48.39
20.03
57.44
50.88
41.82
51.72
28.48
30.92
60.48
Ortalama
2
39.40
45.15
36.83
31.98
33.38
42.89
39.01
29.06
45.99
35.60
27.66
35.20
15.14
28.48
30.01
38.31
29.23
42.13
34.77
13.85
3
34.72
31.92
20.62
18.78
28.25
33.84
18.80
16.41
0.42
100
17.21
37.50
16.41
64.83
14.08
19.11
19.87
19.05
29.39
34.31
25.67
Müge ÖZUYGUR
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Ch.
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamente
1
38.38
26.35
57.72
65.62
72.74
27.74
56.97
68.54
100.00
70.58
58.01
36.45
80.12
82.35
96.78
87.33
48.70
89.67
Çizelge 4.14. Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 yetiştiricilik dönemindeki meyve kalite %’leri
Müge ÖZUYGUR
4.7.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Kalite Yüzde Değerleri
2004-2005 yetiştiricilik dönemine ait kalite %’leri Çizelge 4.15’de aylara
göre ve ortalama olmak üzere ayrıntılı biçimde anlatılmıştır.
Çizelge incelendiğinde en yüksek 1. kalite % değerleri Mart ayında
görülmektedir. İlerleyen aylarda 1. kalite meyve miktarında azalmalar olmuştur. En
düşük 1. kalite meyve oranı ise Haziran ayında görülmüştür.
Mart ayında en çok 1. kalite meyve yüzdesine sahip olan genotipler MT J24/2
(% 92.78), MT 99/163/22 (% 90.36) ve MT 99/20/1 (% 88.50) no’lu genotipler
olarak bulunmuştur. En düşük 1. kalite meyve miktarına ise 12 no’lu genotipin
(%48) sahip olduğu saptanmıştır.
Nisan ayında Osmanlı çilek çeşidinden 1. kalite meyve alınmadığı
belirlenmiştir. Bunun dışında 1. kalite meyve oranının % 56.25 (MT 99/121/9) ile %
78.78 (MT J24/2) arasında değiştiği gözlenmiştir.
Mayıs ayında en yüksek 1. kaliteye meyveye sahip olan genotip verimdeki %
68.95 lik payıyla MT 99/163/19 olmakla birlikte bu genotipi % 61.98 lik payı ile MT
J24/2 no’lu genotip izlemiştir. Bu ayda yine Osmanlı çilek çeşidinden 1. kalite
meyve alınmadığı saptanmıştır.
Haziran ayında Marlate çilek çeşidinden elde edilen meyvelerin tamamı
1.kalite (%100) olarak saptanırken, Osmanlı çilek çeşidinden elde edilen meyvelerin
tamamının (%100) 3.kalite olduğu belirlenmiştir. .
2004-2005 yetiştiricilik dönemi aylarının ortalamasına bakıldığında 1. kalite
payının çeşitler arasında % 53.53 (12 no’lu genotip) ile % 71.48 (MT J4/2 no’lu
genotip) arasında değiştiği görülmektedir. En fazla 3.kalite meyve ise % 92.85 lik
payı ile Osmanlı çilek çeşidinden elde edilmiştir.
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemini kıyasladığımızda 2004-2005
yetiştiricilik döneminde verim içerisindeki 1.kalite meyve payının daha yüksek
olduğu ve 1.kalite meyve payındaki aylara göre azalma oranının daha az olduğu
saptanmıştır.
83
Genotipler
84
Mart
2
25.68
14.40
3
9.40
17.16
1
57.78
62.83
Nisan
2
24.30
24.30
3
17.92
12.87
1
51.10
52.95
Mayıs
2
29.12
26.85
3
19.78
20.20
1
50.95
59.81
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Ch.
78.23
84.83
59.37
48.00
69.98
82.08
63.90
86.66
54.74
12.52
8.40
25.23
32.02
20.13
17.92
24.10
9.67
30.83
9.25
6.77
15.40
19.98
9.89
12.00
3.67
14.43
61.10
61.17
59.02
59.29
62.53
62.11
59.01
64.67
65.39
25.23
25.34
23.24
25.89
25.60
28.70
26.30
21.45
24.00
22.69
13.67
13.49
17.74
14.82
11.87
9.19
14.69
78.55
11.33
11.92
54.92
52.97
54.46
54.07
58.73
57.08
56.95
54.74
53.35
27.52
28.88
28.04
28.87
26.05
30.69
26.66
28.85
29.18
17.56
18.15
17.50
17.06
15.22
12.23
16.39
100
16.41
17.47
51.88
52.59
51.29
52.77
52.28
54.65
51.86
27.76
26.90
28.65
29.60
28.30
27.11
27.39
20.36
20.51
20.06
17.63
19.42
100
18.24
20.75
61.54
62.89
56.03
53.53
63.74
67.09
58.03
65.18
56.33
23.25
22.38
26.29
29.09
23.93
25.77
26.34
7.15
22.40
27.52
15.21
14.73
17.68
17.38
12.33
7.14
15.63
92.85
12.42
16.15
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Maya
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
68.71
63.16
84.64
81.01
80.93
65.61
55.90
55.49
92.78
72.98
14.18
23.21
15.36
13.70
10.30
28.15
19.89
30.87
5.22
22.20
17.11
13.63
5.29
8.77
6.24
24.21
13.64
2.00
4.82
62.59
58.17
65.34
60.00
65.29
63.43
61.74
56.25
78.78
69.43
12.70
26.32
23.62
26.25
21.86
25.72
25.20
18.58
16.24
24.56
24.71
15.51
11.04
13.75
12.85
10.85
13.06
25.17
4.98
6.01
60.38
64.33
55.16
53.29
52.64
55.43
51.51
58.61
61.98
50.74
25.94
25.12
27.76
31.13
30.07
27.96
31.13
25.84
25.49
33.48
13.68
10.55
17.08
15.58
17.29
16.61
17.36
15.55
12.53
15.78
100
56.47
50.46
50.99
50.51
53.40
56.44
55.48
52.41
52.10
26.14
30.00
30.26
30.31
28.09
29.29
28.83
28.78
30.02
17.39
19.54
18.75
19.18
18.51
17.27
15.69
18.81
17.88
72.92
60.53
63.90
61.32
62.34
59.46
56.39
56.45
71.48
61.31
13.21
25.19
24.18
25.34
23.13
27.48
26.37
26.03
18.93
27.56
13.87
14.28
11.92
13.34
14.53
13.06
17.24
17.52
9.59
11.13
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
77.33
88.50
90.36
1.35
8.36
9.64
21.32
3.14
-
67.48
61.74
63.84
24.81
25.82
29.57
7.71
12.44
6.59
68.95
51.48
52.64
19.45
31.40
30.80
11.60
17.12
16.56
57.08
54.79
50.84
25.04
27.29
29.09
17.88
17.92
20.07
67.71
64.12
64.42
17.66
23.21
24.77
14.63
12.67
10.81
84
Haziran
2
3
23.05 26.00
25.23 14.96
1
56.19
61.00
Ortalama
2
3
25.53 18.28
22.69 16.31
Müge ÖZUYGUR
3
5
1
64.92
68.44
Çizelge 4.15. Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştiricilik dönemindeki meyve kalite %’leri
4. ARAŞTRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
Müge ÖZUYGUR
4.7.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Kalite
Yüzde Değerleri
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemine ait kalite yüzdeleri Çizelge
4.16’da görülmektedir. Çizelgeye göre Osmanlı çilek çeşidinden yetiştiricilik dönemi
boyunca 1. kalite meyve alınamadığı, 1. kalite meyve yüzdesinin ise 28.48 (Sophie)
ile 71.48 (MT J24/2 no’lu genotip) arasında değiştiği görülmektedir. MT J24/2 no’lu
genotipe
ait
bu
oran
bu
genotipin
ortalama
meyve
iriliği
sonuçlarını
desteklemektedir. Ortalama 2. kalite meyve oranı %13.85 (Diamante) ile %36.16
(92/340/3 no’lu genotip) değişim göstermiştir. Ortalama 3. kalite meyve oranının ise
% 11.13 (MT 99/163/14 no’lu genotip) ile % 96.43 (Osmanlı) değerleri arasında
değişmiştiği saptanmıştır.
Çizelge 4.16. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama kalite %’leri
Genotipler
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Ch.
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
1. Kalite
41.03
41.96
52.04
56.06
47.20
38.40
52.96
60.81
55.81
56.18
45.58
60.65
40.28
60.67
56.10
52.08
55.59
28.48
43.65
60.48
56.45
71.48
61.31
67.71
64.12
64.42
2. Kalite
32.46
33.92
30.04
27.18
29.83
35.99
31.47
27.41
36.16
3.57
29.00
27.59
24.20
20.16
26.33
27.68
30.72
28.35
42.13
30.57
13.85
26.03
18.93
27.56
17.66
23.21
27.77
85
3. Kalite
26.51
24.12
17.92
16.76
22.97
25.61
15.57
11.78
8.03
96.43
14.82
26.83
15.15
39.56
13.00
16.22
17.20
16.06
29.39
25.78
25.67
17.52
9.59
11.13
17.63
12.67
10.81
Müge ÖZUYGUR
4.8. Suda Çözünebilir Kuru Madde (% SÇKM)
Denemede yer alan çilek genotiplerinde 2003-2004 ve 2004-2005
yetiştiricilik dönemlerindeki aylara göre ve ortalama suda çözünebilir kuru madde
içerikleri incelenmiş olup aşağıda 3 başlık altında verilmiştir.
4.8.1. 2003-2004 Yetiştirme Dönemi SÇKM İçerikleri (%)
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 yetiştirme dönemine ait
SÇKM (%) içerikleri Çizelge 4.17’de verilmiştir. % 5 önem düzeyinde yapılan
istatistiksel analizler sonrasında aylara göre ortalama SÇKM içerikleri açısından
çeşitler arasında farklar olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.17 incelendiğinde denemede yer alan çilek genotiplerinin ortalama
SÇKM içeriklerinin genel olarak Mart ayından Haziran ayına doğru artış gösterdiği
gözlenmektedir. Bu artışın nedeni Mart ayından Haziran ayına kadar olan hava
sıcaklığında meydana gelen artıştır. Nitekim Mart ve Nisan aylarında ortalama hava
sıcaklığı + 14.6 oC ve +16.9 oC iken Mayıs ve Haziran aylarında +20.4 oC ve +24.7
o
C olarak saptanmıştır.
Mart ayında suda çözünebilir kuru madde içerikleri % 5.2 (92/340/3 no’lu
genotip) ile % 9.53 (13 no’lu genotip) arasında değişmektedir. Mart ayında 13 no’lu
genotipi % SÇKM içerikleri açısından 5, 3 ve 12 no’lu genotipler sırasıyla % 9.26,
%9.13 ve % 8.8 değerleriyle izlemişlerdir.
Nisan ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin meyvelerinde suda
çözünebilir kuru madde içeriği açısından en düşük değeri %5.60 ile yine 92/340/3
no’lu çilek genotipi gösterirken en yüksek içeriği ise %9.53 ile 3 no’ lu çilek genotipi
göstermiştir. Denemede yer alan çilek genotiplerinden 8 no’lu çilek genotipinin Mart
ayında belirlenen suda çözünebilir kuru madde içeriğinde herhangi bir değişim
olmadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte 5, 12, 13, Marlate ve Paros çilek
genotiplerinin suda çözünebilir kuru madde içeriği açısından Nisan ayında, Mart
ayında saptanandan daha az SÇKM (%) içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir.
Mayıs ayında denemede yer alan çilek genotiplerinde SÇKM içerikleri %
5.40 (92/340/3 no’lu genotip) ile % 12.80 (Diamante) arasında değişim göstermiştir.
86
Müge ÖZUYGUR
Diamante çilek çeşidini %9.60 ve % 9.20 ile sırasıyla 3 ve 12 no’lu çilek genotipleri
izlemiştir.
Haziran ayı değerlendirildiğinde hava sıcaklığının +20.4 oC’e ulaşmasıyla
yetiştiricilik dönemindeki en yüksek % SÇKM içeriklerinin elde edildiği
görülmektedir. Bu ayda % SÇKM içeriği % 6.20 (Marlate) ile 12.00 (12 no’lu çilek
genotipi) arasında değişim göstermiştir.12 no’lu genotipi ise %11.20 içerikleri ile 5
numaralı genotip ve Osmanlı çilek çeşidi izlemiştir.
Denemede yer alan çilek genotipleri 2003-2004 yetiştiricilik döneminde
ortalama % SÇKM içerikleri açısından karşılaştırıldıklarında düşük içerik 92/340/3
no’lu çilek genotipinde (%5.70) görülürken en yüksek içerik Diamante çilek
çeşidinde (%9.69) görülmüştür. Diamante çilek çeşidini ise %9.68 ve % 9.61 ile
sırasıyla 12 ve 5 no’lu çilek genotipleri izlemiştir.
87
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.17. 2003-2004 yetiştiricilik döneminde denemede yer alan çilek
genotiplerinin meyvelerinde belirlenen aylara göre ortalama
SÇKM içerikleri (%)
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
9.13 ab
9.53 a
9.60 b
8.80 def
9.26 ab
5
9.26 ab
9.20 ab
8.80 b.e
11.20 ab
9.61 a
6
8.00 a.d
8.20 a.f
7.13 efg
8.80 def
8.03 cdef
8
8.13 a.d
8.13 a.f
7.80 c.g
8.60 d.g
8.16 cde
11
7.40 a.d
7.80 b.g
8.40 b.f
10.20 bc
8.45 bc
12
8.80 abc
8.73 a.d
9.20 bc
12.00 a
9.68 a
13
9.53 a
8.73 a.d
9.00 bcd
9.80 cd
9.26 ab
17
7.93 a.d
8.60 a.e
8.40 b.f
8.00 e.h
8.23 cd
92/340/3
5.20 d
5.60 h
5.40 h
6.60 ij
5.70 i
7.60 c.g
8.80 b.e
11.20 ab
9.20 ab
-
Osmanlı
Camarosa
6.73 a.d
7.73 c.g
7.60 c.g
9.60 cd
7.91 c.g
Sweet Ch.
5.80 cd
7.20 efg
6.60 gh
6.80 hij
6.60 hi
Marlate
8.80 abc
8.40 a.f
8.13 b.g
6.20 j
7.88 c.g
Cilady
6.20 bcd
8.60 a.e
8.80 b.e
7.26 g.j
7.71 c.g
Gaviota
6.80 a.d
7.60 c.g
6.93 fgh
7.60 f.i
7.23 fgh
Cigoulette
7.40 a.d
8.00 b.f
7.33 d.g
6.80 hij
7.38 d.h
6.53 gh
7.80 c.g
7.60 f.i
7.30 e.h
7.00 fgh
7.00 fgh
7.00 hij
7.08 gh
7.40 d.g
8.20 b.g
-
7.80 c.g
-
Ciloe
7.33 a.d
Paros
-
Sophie
Maya
7.13 a.d
8.00 b.f
8.00 b.g
7.60 f.i
7.68 c.g
Diamante
7.86 a.d
8.93 abc
12.80 a
9.20 cde
9.69 a
D %5
3.266
1.449
1.668
1.343
0.926
4.8.2. 2004-2005 Yetiştirme Dönemi SÇKM İçerikleri (%)
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştirme dönemine ait
SÇKM (%) içerikleri Çizelge 4.18’de verilmiştir. % 5 önem düzeyinde yapılan
88
Müge ÖZUYGUR
istatistiksel analizler sonrasında aylara göre ortalama SÇKM içerikleri açısından
çeşitler arasında farklar olduğu belirlenmiştir
Çizelge 4.18 incelendiğinde Mart ayında en düşük SÇKM % 4.40 ile Maya
çilek çeşidinde görülmüştür. Nisan, Mayıs, Haziran aylarında ise en düşük SÇKM
içeriği sırasıyla % 5.60 (MT J24/2), %6.60 (MT 99/163/22) ve % 7.0(MT 99/163/22)
olarak saptanmıştır. En yüksek SÇKM içerikleri ise Mart ayında % 8.0 ile 3 ve 5
no’lu çilek genotiplerinde görülmüştür. Bu değer Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında
sırasıyla; % 11.60 (Osmanlı), 11.66 (Osmanlı) ve %12 (12 no’lu genotip ) olarak
belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki genotiplerin % SÇKM içerikleri ise bu
değerler arasında değişim göstermiştir.
Bu gözlem sonuçlarına göre derim sezonu süresince Mart ayından Haziran
ayına kadar %SÇKM’nin arttığı bunun da artan hava sıcaklıklarından kaynaklandığı
görülmektedir. Mart ayında ortalama hava sıcaklığı +13,4 oC iken Haziran ayında
+24.2 oC’ye ulaşmıştır.
Denemede yer alan çilek genotipleri 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama
SÇKM içerikleri bakımından karşılaştırıldıklarında, en düşük SÇKM içeriğinin
%6.48, 6.50 ve 7.00 ile MT 99/163/19, MT 99/163/22 ve MT 99/121/9 no’lu çilek
genotiplerinde görüldüğü belirlenmiştir. En yüksek ortalama SÇKM içeriği ise
%11.42, 10.06 ve 9.85 değerleri ile sırasıyla Osmanlı çilek çeşidi, 5 ve 12 no’lu çilek
genotiplerinde görülmüştür. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise bu
89
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyvelerinde belirlenen aylara göre ortalama SÇKM
içerikleri (%)
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
8.00 a
9.00 bcd
10.80 ab
8.86 gh
9.16 c
5
8.00 a
9.86 b
10.80 ab
11.60 ab
10.06 b
6
6.40 cd
9.20 bc
7.60 h.k
8.00 i
7.80 gh
8
8.00 a
7.80 d.g
9.40 cde
8.80 gh
8.50 def
11
8.00 a
7.80 d.g
11.00 a
8.80 gh
8.90 cd
12
7.40 ab
10.00 b
10.00 bc
12.00 a
9.85 b
13
6.80 bc
8.80 b.e
10.00 bc
-
8.53 de
17
6.40 cd
7.13 fgh
8.00 g.j
-
7.17 kl
92/340/3
6.40 cd
7.00 fgh
7.80 hij
9.80 ef
7.75 ghi
Osmanlı
-
11.60 a
11.60 α
11.00 bcd
11.40 a
Camarosa
6.80 bc
8.80 b.e
8.80 efg
9.00 gh
8.34 ef
Sweet Charlie
6.60 bcd
8.80 b.e
8.80 efg
10.80 cd
8.75 cde
Marlate
6.20 cde
9.00 bcd
10.00 bc
8.40 hi
8.40 ef
Cilady
5.80 def
6.00 hi
8.40 fgh
8.00 i
7.05 l
Gaviota
5.20 fg
7.40 fg
9.00 def
9.00 gh
7.65 g.j
Cigoulette
7.00 bc
8.00 c.f
10.00 bc
8.80 gh
8.45 def
Ciloe
7.00 bc
9.20 bc
8.20 f.i
8.80 gh
8.30 ef
Paros
6.80 bc
6.86 fgh
7.40 i.l
9.00 gh
7.51 h.k
Maya
4.40 g
6.60 ghi
9.80 cd
8.00 i
7.20 jkl
MT 99/121/9
5.80 def
6.60 ghi
7.20 jkl
8.40 hi
7.00 l
MT J24/2
5.20 fg
5.60 i
8.00 g.j
10.40 de
7.30 i.l
MT 99/163/14
6.40 cd
7.60 efg
7.40 i.l
9.20 fg
7.65 g.j
MT 99/163/19
5.00 fg
6.13 hi
6.80 kl
8.00 i
6.48 m
MT 99/20/1
5.33 efg
8.00 c.f
7.60 h.k
11.20 bc
8.03 fg
MT 99/163/22
5.80 def
6.60 ghi
6.60 l
7.00 j
6.50 m
D %5
0.938
1.246
0.956
0.754
0.451
90
Müge ÖZUYGUR
4.8.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama SÇKM
İçerikleri (%)
dönemi aylara göre ortalama SÇKM içerikleri Çizelge 4.19’da verilmiştir. Yapılan
istatistiksel analizler sonucunda aylara göre ortalama SÇKM içerikleri bakımından
denemede yer alan çilek genotipleri arasında % 5 önem düzeyinde farklar olduğu
belirlenmiştir.
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama SÇKM içerikleri
açısından denemede yer alan çilek genotipleri kıyaslandığında % 6.48 ile MT
99/163/19 no’lu çilek genotipi en düşük SÇKM içeriğine sahip olarak bulunurken, %
10.26 ile Osmanlı çilek çeşidi en yüksek SÇKM içeriğine sahip olarak bulunmuştur.
Osmanlı çilek çeşidini %9.84 ve %9.77 ile 5 ve 12 no’lu çilek genotipleri izlemiştir.
Denemede kontrol çeşit olarak kullanılan Camarosa ve Sweet Charlie çilek çeşitlerin
SÇKM içeriği ise sırasıyla %8.13 ve % 7.67 olarak saptanmıştır.
Kafkas (2004) yapmış olduğu çalışmada ortalama SÇKM içeriğinin % 6.69
ile %10.64 arasında değiştiğini ve denemede yer alan çilek genotipleri arasında
Osmanlı çilek çeşidinin en yüksek % SÇKM içeriğine sahip olduğunu bildirmiştir.
Bu araştırmada bulunan sonuçlar Kafkas (2004) ile parallelik göstermektedir.
Nitekim bu araştırmada ortalama SÇKM içerikleri %6.48 ile %10.26 arasında
bulunmuş ve Osmanlı çilek çeşidinin denemede yer alan çilek genotipleri arasında en
yüksek % SÇKM içeriğine sahip olan çeşit olduğu belirlenmiştir.
Shaw (1988) çilek meyvelerinin % SÇKM içeriğinin çevre koşullarından
büyük oranda etkilendiğini, Galetta ve ark., (1995) ise çileklerde SÇKM içeriğinin
genellikle genotipe bağlı olarak değiştiğini, genellikle % 7-12 arasında dağılım
gösterdiğini belirtmiştir.
91
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.19. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri SÇKM ortalamaları
(%)
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
SÇKM (%)
9.21 cd
9.84 ab
7.91 ghi
8.33 fg
8.67 ef
9.77 ab
8.90 de
7.70 hij
6.72 lm
10.26 a
8.13 gh
7.67 hij
8.14 gh
7.38 jk
7.44 ijk
7.92 ghi
7.80 hij
7.30 jk
7.80 hij
7.44 ijk
9.70 bc
7.00 kl
7.30 jk
7.65 hij
6.48 m
8.03 gh
6.50 lm
0.511
D %5
4.9. Titre Edilebilir Asit İçerikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait titreedilebilir asit içerikleri 20032004 ve 2004-2005 yetiştirme dönemi ve bu dönemlerin ortalamalarını içeren
ortalama titredilebilir asitlik olmak üzere 3 başlık halinde aşağıda incelenmiş ve
benzer çalışmalarla tartışılmıştır.
4.9.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Titre Edilebilir Asit İçerikleri
titre edilebilir asit içerikleri aylara göre ve ortalama olarak Çizelge 4.20’de ayrıntılı
92
Müge ÖZUYGUR
olarak açıklanmıştır. Yapılan istatistiksel analizler sonucu denemede yer alan çilek
genotipleri arasında % 5 önem düzeyinde farklar olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.20 incelendiğinde denemede yer alan çilek genotiplerinin titre
edilebilir asit içeriklerinin derim periyodu boyunca değişim gösterdiği görülmektedir.
Denemede yer alan çilek genotiplerinin meyve sularındaki en düşük titre edilebilir
asit miktarı Haziran ayında gözlenmiştir.
Mart ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin meyve sularında
belirlenen titre edilebilir asitlik %0.75 (Sweet Charlie) ile %1.19 (Diamante)
arasında değişim göstermiş olup, öteki genotiplerin titre edilebilir asit içerikleri bu
Nisan ayında denemede yer alan çilek genotiplerinden Sweet Charlie (%0.66)
ve Maya (%0.70) çilek çeşidi en düşük titre edilebilir asit içeriğini gösterirken, en
yüksek titre edilebilir asit içeriğine ise 12 no’lu genotip (%1.19) ve Osmanlı (%1.18)
sahip olmuştur.
Mayıs ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin titre edilebilir asit
içerikleri en düşük % 0.75 (92/340/3 no’lu genotip) ile en yüksek % 1.15 (8 no’lu
genotip) arasında değişim göstermiştir. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise
bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
Denemede yer alan çilek genotiplerinin en düşük titre edilebilir asit içerikleri
Haziran ayında elde edilmiştir. Bu ayda belirlenen titre edilebilir asit içerikleri en
düşük %0.64 (Osmanlı) ile %1.07 (5 no’lu genotip) arasında değişim göstermiştir.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama titre edilebilir asit içeriği
incelendiğinde en düşük asitlik değerlerinin Sweet Charlie, Gaviota ve Maya çilek
genotiplerinde sırasıyla % 0.73, 0.76 ve % 0.79 değerleri ile görüldüğü
belirlenmiştir. En yüksek asitlik değerleri ise % 1.09, 1.06 ve 1.04 değerleri ile
sırasıyla 5 no’lu genotip, Cigoulette çilek çeşidi ve 12 no’lu çilek genotipinde
saptanmıştır. Denemede yer alan öteki çilek genotiplerinin ortalama titre edilebilir
asit içerikleri ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
93
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyvelerinde belirlenen aylara göre ortalama titre
edilebilir asit içerikleri (%)
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
0.93 cde
1.01 c.f
1.13 ab
0.89 b
0.99 cd
5
1.04 b
1.12 ab
1.12 abc
1.07 a
1.09 a
6
1.04 b
0.97 d.g
0.96 f.i
0.84 bcd
0.95 d.g
8
0.92 cde
1.17 a
1.15 a
0.87 bc
1.03 bc
11
0.86 e
0.92 f.i
0.88 ijk
0.83 b.e
0.87 hi
12
0.99 bc
1.19 a
1.14 ab
0.85 bcd
1.04 ab
13
0.93 cde
1.18 a
1.12 abc
0.85 bcd
1.02 bc
17
0.92 cde
1.11 abc
0.97 e.h
0.87 bc
0.97 def
92/340/3
1.01 b
0.89 ghi
0.75 l
0.72 fgh
0.84 ij
1.18 a
0.89 h.k
0.64 h
0.91 gh
-
Osmanlı
Camarosa
0.98 bcd
1.07 bcd
1.04 def
0.86 bcd
0.99 cde
Sweet Ch.
0.75 f
0.66 l
0.88 jk
0.66 gh
0.73 l
Marlate
0.91 de
0.96 efg
1.05 cde
0.84 bcd
0.94 efg
Cilady
0.91 de
0.83 ij
1.06 bcd
0.90 b
0.92 fg
Gaviota
0.77 f
0.77 jk
0.76 l
0.71 fgh
0.76 kl
Cigoulette
1.17 a
1.12 ab
1.13 ab
0.81 b.e
1.06 ab
1.05 b.e
0.99 d.g
0.83 b.e
0.95 d.g
0.84 hij
0.93 g.j
0.77def
0.93 fg
0.94 fgh
1.00 d.g
-
-
Ciloe
1.15 a
Paros
-
Sophie
0.97 def
Maya
0.92 cde
0.70 kl
0.85 k
0.74 efg
0.79 jk
Diamante
1.19 a
0.97 d.g
1.00 d.g
0.80 c.f
0.99 cde
D %5
0.075
0.097
0.082
0.091
0.047
4.9.2. 2004-2005 Yetiştiriclik Dönemi Titre Edilebilir Asit İçerikleri
2004-2005 yetiştiricilik döneminde denemede yer alan çilek genotiplerinin
meyve sularında bulunan titre edilebilir asit içerikleri Çizelge 4.21’de ayrıntılı olarak
94
Müge ÖZUYGUR
görülmektedir. Yapılan istatistik analizler sonucu titre edilebilir asit içerikleri
açısından % 5 önem düzeyinde farklar olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.21 incelendiğinde denemede yer alan çilek genotiplerinin titre
edilebilir asit içeriklerinin derim periyodu boyunca azaldığı görülmektedir. 20042005 yetiştiricilik döneminde de en düşük titre edilebilir asit içeriği Haziran ayında
saptanmıştır.
Mart ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin titre edilebilir asit
içeriklerinin en düşük %0.88 (Sweet Charlie) ile en yüksek %1.21(MT 99/20/1 no’lu
genotip) arasında değiştiği, öteki genotiplerin ise bu değerler arasında dağılım
gösterdiği görülmektedir. Derim periyodu esnasında denemede yer alan çilek
genotiplerinin en yüksek titreedilebilir asit içeriklerinin Mart ayında olduğu
saptanmıştır.
Nisan ayında, Mart ayında olduğu gibi en düşük titre edilebilir asit içeriğine
sahip çeşit Sweet Charlie (%0.76) olarak bulunurken, yerli çilek çeşidimiz olan
Osmanlı (%1.16) bu ayda en yüksek titreedilebilir asit içerine sahip olarak
belirlenmiştir. Osmanlı çilek çeşidini ise 17 no’lu melez (%1.10) ve denemede
kontrol çeşit olarak kullanılan Camarosa çilek çeşidi (%1.07) izlemiştir.
Mayıs ayında denemede yer alan çilek genotipleri arasında en düşük titre
edilebilir asit içeriğinin 13, Sweet Charlie ve MT 99/163/22 no’lu çilek
genotiplerinde (%0.69, %0.70 ve %0.74) olduğu belirlenirken en yüksek
titreedilebilir asit içeriklerinin ise Cilady, Camarosa ve MT 99/20/1 no’lu çilek
genotiplerinde (%1.00, %.99 ve %0.97) olduğu saptanmıştır.
Haziran ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin hepsinin titre edilebilir
asit içeriklerinin % 1’in altında olduğu saptanmıştır. Bu ayda denemede yer alan
çilek genotiplerinin titre edilebilir asit içerikleri en düşük %0.61 (Maya) ile en
yüksek %0.92 (12 no’lu genotip) arasında değişmiştir. Öteki çilek genotipleri ise bu
değerlerin arasında dağılım göstermiştir.
2004-2005
yetiştirme
dönemi
ortalama
titre
edilebilir
asit
içeriği
incelendiğinde, % 0.77 (Sweet Charlie) ile % 1.03 (MT 99/20/1) arasında değiştiği,
diğer genotiplerin ise bu değerler arasında dağılım gösterdiği görülmektedir.
95
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyve sularında belirlenen aylara göre ortalama titre
edilebilir asit içerikleri (%)
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
1.04 d.g
1.04 b.e
0.92 abc
0.76 def
0.94 def
5
1.09 a.f
0.93 efg
0.88 cde
0.87 ab
0.94 def
6
0.98 e.h
0.93 efg
0.75 fg
0.75 ef
0.86 gh
8
1.14 a.d
0.94 d.g
0.92 abc
0.88 ab
0.96 b.e
11
1.12 a.d
0.96 c.f
0.90 bcd
0.87 ab
0.96 b.e
12
1.21 a
0.97 c.f
0.94 abc
0.92 a
1.01 ab
13
1.10 a.e
0.99 b.f
0.69 g
-
0.93 ef
17
1.17 abc
1.10 ab
0.80 def
-
1.02 a
92/340/3
1.07 b.f
0.97 c.f
0.95 abc
0.87 ab
0.96 b.e
Osmanlı
-
1.16 a
0.95 abc
0.70 fg
0.94 def
Camarosa
1.11 a.d
1.07 abc
0.99 ab
0.85 abc
1.00 abc
Sweet Charlie
0.88 h
0.76 i
0.70 fg
0.72 f
0.77 i
Marlate
1.08 b.f
0.98 c.f
0.94 abc
0.81 b.e
0.95 cde
Cilady
1.17 abc
0.94 d.g
1.00 a
0.91 α
1.00 abc
Gaviota
0.94 gh
0.88 fgh
0.78 efg
0.72 f
0.83 h
Cigoulette
1.15 a.d
0.95 d.g
0.89 bcd
0.85 a.d
0.96 b.e
Ciloe
1.18 ab
0.99 b.f
0.93 abc
0.86 ab
0.99 a.d
Paros
1.16 a.d
0.92 fgh
0.88 cde
0.89 α
0.96 b.e
Maya
1.17 abc
0.92 fgh
0.89 bcd
0.61 g
0.89 fg
MT 99/121/9
1.10 a.e
0.94 d.g
0.91 abc
0.85 a.d
0.95 de
MT J24/2
1.15 a.d
0.93 efg
0.94 abc
0.77 c.f
0.95 de
MT 99/163/14
1.18 ab
0.91 fgh
0.88 cde
0.91 a
0.97 b.e
MT 99/163/19
0.97 fgh
0.81 hi
0.78 fg
0.70 f
0.81 hi
MT 99/20/1
1.21 a
1.05 a.d
0.97 abc
0.89 ab
1.03 a
MT 99/163/22
1.04 c.g
0.84 ghi
0.74 fg
0.70 fg
0.83 h
D %5
0.126
0.114
0.101
0.084
0.051
96
Müge ÖZUYGUR
4.9.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiriclik Dönemleri Ortalama Titre
Edilebilir Asit İçerikleri (%)
dönemi ortalama titre edilebilir asit (%) içerikleri Çizelge 4.22’de ayrıntılı olarak
verilmiştir. Yapılan istatistiksel analizler sonucunda denemede yer alan çilek
genotipleri arasında % 5 önem düzeyinde farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.22 incelendiğinde 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi
ortalama titre edilebilir asit içeriklerinin en düşük Sweet Charlie ve Gaviota çilek
çeşitleri ile MT 99/163/19 no’lu çilek genotipinde sırasıyla %0.75, %0.80 ve % 0.81
olarak belirlendiği görülmektedir. En yüksek titre edilebilir asit içerikleri ise sırasıyla
12, MT 99/20/1 ve 5 no’lu çilek genotiplerinde %1.03, %1.03 ve % 1.02 olarak
belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki genotipler ise bu değerler arasında dağılım
göstermiştir.
Sistrunk ve Morris (1985), olgun çilek meyvesinin asit içeriğinin beslenme
yada ışık gibi çevre koşullarından etkilenebildiğini belirtmiştir. Shaw (1988), ise
olgun meyvenin asit içeriğinin büyük oranda genetik faktörlerden etkilendiğini
açıklamıştır.
Kim ve Moon (1993), çileklerde en fazla bulunan asidin toplam asidin
%88’ini oluşturan sitrik asit olduğunu bildirmişlerdir.
97
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.22. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama titre
edilebilir asit içerikleri
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
D %5
Titreedilebilir Asitlik
(%)
0.97 c.f
1.02 ab
0.91 hi
0.99 a.d
0.92 ghi
1.03 a
0.98 b.e
1.00 abc
0.90 i
0.92 f.i
1.00 abc
0.75 l
0.95 d.h
0.96 c.g
0.80 k
1.01 abc
0.97 cde
0.95 d.h
0.97 c.f
0.85 j
0.99 a.e
0.95 e.i
0.95 e.i
0.97 c.f
0.81 jk
1.03 a
0.83 jk
0.043
4.10. SÇKM/Asit Oranı
Denemede yer alan çilek genotiplerinde 2003-2004, 2004-2005 ve her iki
yetiştiricilik döneminin ortalamasından oluşan SÇKM/Asitlik oranları aşağıda
Çizelge 4.23’te ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Çizelge 4.23 incelendiğinde 2003-2004 yetiştiricilik döneminde SÇKM/Asit
oranının 6.75 (92/340/3 no’lu genotip) ile 10.11 (Osmanlı) arasında değişim
gösterdiği görülmektedir. Osmanlı çilek çeşidini 9.79, 9.64 ve 9.63 ile sırasıyla
Diamante, Maya çilek çeşitleri ve 11 no’lu çilek genotipi izlemiştir.
98
Müge ÖZUYGUR
2004-2005 yetiştiricilik dönemi incelendiğinde en düşük SÇKM/Asit oranına
7.01 ile 17 no’lu çilek genotipinin sahip olduğu belirlenmiştir. En yüksek
SÇKM/Asit oranı ise 12.14 ile yerli çilek çeşidimiz olan Osmanlı’da görülmüştür.
Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler arasında dağılım
göstermiştir.
Her iki yetiştiricilik döneminin ortalamasına bakıldığında en yüksek
SÇKM/Asit oranına yine Osmanlı çilek genotipinin (11.12) sahip olduğu , bu çilek
çeşidini Sweet Charlie (10.21) ve Diamante (9.79) çilek çeşitlerinin izlediği
görülmektedir. En düşük SÇKM/Asit oranı ise MT 99/121/9 (7.36) ve 92/340/3
(7.40) no’lu çilek genotiplerinde görülmüştür.
Sistrunk ve Morris, (1985) yaptıkları araştırmada SÇKM/Asit oranının
çeşitler arasında benzer olduğunu ve yıldan yıla değişmediğini, böylece hem şeker
hem de asit içeriğinin genetik olarak belirlendiğini savunmuşlardır. Perkins- Veazie
(1995), şeker/asit oranının tadın belirlenmesinde en önemli paramatre olduğunu
bildirmişlerdir. Kader (1991) ise tüketiciler tarafından şeker oranı yüksek , asit oranı
düşük olan meyvelerin yeğlendiğini; şeker ve asit içerikleri düşük olan meyvelerin
tatsız olduğunu belirtmişlerdir.
Schöpplein ve ark. (2002) yaptıkları çalışmada kullandıkları 11 çilek
genotipinde SÇKM/Asit oranının 8.7-12.4 arasında değiştiğini bildirmişlerdir. Bu
araştımada ise SÇKM/Asit oranı nispeten daha düşük (7.36-11.12) bulunmuştur.
99
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.23. Yetiştiricilik dönemlerine göre ve ortalama SÇKM/Asit Oranı
Genotipler
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Ch.
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie
Maya
Diamante
MT 99/121/9
MT J24/2
MT 99/163/14
MT 99/163/19
MT 99/20/1
MT 99/163/22
D%5
2003-2004
9.32 a.d
8.81 b.g
8.39 d.h
7.92 ghi
9.63 ab
9.25 a.d
9.02 b.f
8.48 c.h
6.75 j
10.11 a
7.99 f.i
9.07 a.e
8.35 d.h
8.32 d.h
9.52 abc
6.96 ij
7.63 hij
7.58 hij
8.03 e.h
9.64 ab
9.79 ab
1.055
2004-2005
9.68 de
10.63 c
9.06 ef
8.82 fg
9.20 def
9.75 d
9.13 def
7.01 k
8.04 hi
12.14 a
8.29 ghi
11.35 b
8.77 fg
7.02 k
9.13 def
8.80 fg
8.38 gh
7.77 hij
8.02 hi
7.36 jk
7.68 ij
7.88 hij
7.93 hij
7.81 hij
7.76 hij
0.650
Ortalama
9.50 cd
9.72 bc
8.73 f.i
8.37 h.k
9.42 cde
9.50 cd
9.08 d.g
7.74 k.n
7.40 mn
11.12 a
8.14 i.l
10.21 b
8.56 g.j
7.67 lmn
9.33 c.f
7.88 k.n
8.00 j.m
7.68 lmn
8.03 j.m
8.83 e.h
9.79 bc
7.36 n
7.68 lmn
7.88 k.n
7.93 j.n
7.81 k.n
7.76 k.n
00.638
4.11. pH İçerikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin olgun meyvelerinden elde edilen
meyve sularında 2003-2004, 2004-2005 ve iki yetiştirme periyodunun ortalaması
olmak üzere pH içerikleri ile ilgili bulgular aşağıda 3 başlık altında verilmiştir.
4.11.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi pH İçerikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin meyve sularında 2003-2004
yetiştiricilik dönemine ait aylara göre ve ortalama pH içerikleri Çizelge 4.24’te
100
Müge ÖZUYGUR
verilmiştir. Yapılan istatistik analizler sonucunda çilek genotipleri arasında %5 önem
düzeyinde farklılıklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.24 incelendiğinde denemede yer alan çilek genotiplerinin pH
içeriklerinin aylara göre değişim gösterdiği gözlenmektedir. Mart ayında denemede
yer alan çilek genotiplerinin pH içeriği en düşük 2.99 (8 no’lu genotip) ile en yüksek
3.58 (92/340/3 no’lu genotip) arasında değişim göstermiştir. Denemede yer alan
öteki çilek genotiplerinin pH içerikleri ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
Nisan ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin pH içeriği en düşük 3.10
(Diamante) olarak , en yüksek pH içeriği ise 3.62 (Osmanlı) olarak bulunmuştur.
Osmanlı çilek genotipini ise 3.47 ve 3.43 ile sırasıyla 11 no’lu çilek genotipi ve
Sweet Charlie çilek çeşidi izlemiştir.
Mayıs ayında da Nisan ayında olduğu gibi en düşük pH içeriği Diamante
(3.10) çilek çeşidinde saptanırken, en yüksek pH içeriği ise Sweet Charlie (3.53)
çilek çeşidinde saptanmıştır.
Haziran ayında en düşük pH içeriği Cigoulette çilek çeşidinde (2.78)
saptanırken, en yüksek pH içeriğini gösteren çeşit ise Mayıs ayında olduğu gibi
Sweet Charlie (3.65) olarak belirlenmiştir.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama pH içeriklerinin ise en düşük 3.15 (8
no’lu genotip) ile en yüksek 3.47 (Sweet Charlie) olduğu görülmektedir. Sweet
Charlie çilek çeşidini, Osmanlı (3.42) ve 92/340/3 no’lu çilek genotipi (3.41)
izlemiştir. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler arasında dağılım
göstermiştir.
101
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyve sularında belirlenen aylara göre
ortalama pH içerikleri
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
3.25 b.e
3.31 ab
3.34 a.d
3.17 g
3.26 b.e
5
3.21 c.f
3.22 ab
3.25 bcd
3.38 de
3.26 b.e
6
3.18 c.f
3.41 ab
3.27 bcd
3.44 d
3.32 a.d
8
2.99 f
3.22 ab
3.15 cd
3.23 fg
3.15 e
11
3.04 ef
3.47 ab
3.31 a.d
3.57 bc
3.35 a.d
12
3.17 c.f
3.38 ab
3.37 abc
3.35 e
3.32 a.e
13
3.32 bcd
3.35 ab
3.35 a.d
3.53 c
3.39 ab
17
3.12 def
3.33 ab
3.33 a.d
3.57 bc
3.34 a.d
92/340/3
3.58 α
3.41 ab
3.46 ab
3.19 fg
3.41 ab
-
3.62 a
3.42 ab
3.24 f
3.42 ab
Camarosa
3.20 c.f
3.18 b
3.25 bcd
3.17 g
3.20 cde
Sweet Ch.
3.29 bcd
3.43 ab
3.53 a
3.65 a
3.47 a
Marlate
3.27 b.e
3.33 ab
3.38 abc
3.60 ab
3.39 ab
Cilady
3.09 def
3.21 ab
3.31 a.d
3.20 fg
3.20 cde
Gaviota
3.09 def
3.35 ab
3.35 a.d
3.39 de
3.29 b.e
Cigoulette
3.38 abc
3.28 ab
3.36 abc
2.78 i
3.20 cde
3.20 b
3.44 ab
3.24 f
3.29 b.e
3.03 h
3.18 de
Osmanlı
Ciloe
-
Paros
3.13 def
3.30 ab
3.27 bcd
-
3.40 ab
3.29 a.d
-
3.34 a.d
Maya
3.23 b.e
3.31 ab
3.39 abc
3.55 bc
3.37 abc
Diamante
3.46 ab
3.10 b
3.10 d
3.08 h
3.19 de
D %5
0.239
0.413
0.251
0.062
0.172
Sophie
4.11.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi pH İçerikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinden elde edilen meyve sularının 20042005 yetiştiricilik dönemi pH içerikleri Çizelge 4.25’te ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Yapılan istatistik analizler sonucunda aylara göre ve ortalama pH içerikleri açısından
102
Müge ÖZUYGUR
denemede yer alan çilek genotipleri arasında % 5 önem düzeyinde farklar
görülmüştür.
Çizelge 4.25 incelendiğinde Mart ayında pH içeriklerinin en düşük 3.36
(Cilady) ile en yüksek 3.88 (13 no’lu genotip) arasında değiştiği görülmektedir. 13
no’lu genotipi ise 11 no’lu genotip (3.72) ve Marlate çilek çeşidi (3.71) izlemiştir.
Nisan ayında en düşük pH içeriği 3.33 (Cigoulette) olarak saptanırken en
yüksek pH içeriği ise 3.76 (Osmanlı) olarak belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki
genotipler ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
Mayıs ayında en düşük değer 3.28 (Camarosa) olarak bulunurken en yüksek
değerin 3.62 (13 no’lu genotip) olduğu belirlenmiştir. 13 no’lu genotipi ise 11 no’lu
genotip (3.60) ve Maya çilek çeşidi (3.58) izlemiştir.
Haziran ayında en düşük pH içeriği 3.33 ile Paros çilek çeşidinde görülürken,
en yüksek pH içeriği MT 99/163/14 no’lu çilek genotipinde görülmüştür. Bu genotipi
ise 6 ve MT J24/2 no’lu genotipler 3.57 değeri ile izlemiştir.
Çizelge 4.25 incelendiğinde çilek genotiplerinin meyve sularında 2004-2005
yetiştiricilik dönemi boyunca belirlenen ortalama pH içeriklerinin en düşük 3.37
(Cilady) ile en yüksek 3.73 (13 no’lu genotip) arasında olduğu ve denemede yer alan
öteki genotiplerin ise bu değerler arasında dağılım gösterdiği görülmektedir.
103
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyve sularında belirlenen aylara göre ortalama
pH içerikleri
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
3.67 bc
3.50 def
3.48 a.e
3.36 hij
3.50 e.h
5
3.68 bc
3.57 cde
3.47 b.f
3.42 f.i
3.53 c.g
6
3.60 c.f
3.47 efg
3.52 a.e
3.57 ab
3.54 c.f
8
3.39 kl
3.34 h
3.47 b.f
3.51 a.f
3.43 i.l
11
3.72 b
3.69 ab
3.60 ab
3.43 e.i
3.61 b
12
3.41 jkl
3.42 fgh
3.42 d.h
3.47 c.g
3.43 i.l
13
3.88 a
3.69 ab
3.62 a
-
3.73 a
17
3.57 d.g
3.44 fgh
3.46 b.f
-
3.49 fgh
92/340/3
3.60 c.f
3.61 bc
3.48 a.e
3.52 a.e
3.55 b.e
Osmanlı
-
3.76 a
3.46 b.f
3.49 b.g
3.57 bc
Camarosa
3.49 g.j
3.34 h
3.28 h
3.48 b.g
3.40 kl
Sweet Charlie
3.63 bcd
3.63 bc
3.54 a.d
3.56 abc
3.59 bc
Marlate
3.71 b
3.48 efg
3.43 d.g
3.42 f.j
3.50 d.h
Cilady
3.36 l
3.40 fgh
3.38 e.h
3.36 hij
3.37 l
Gaviota
3.57 d.g
3.48 efg
3.45 c.g
3.41 g.j
3.47 ghi
Cigoulette
3.40 jkl
3.33 h
3.56 a.d
3.53 a.d
3.45 h.k
Ciloe
3.46 h.k
3.37 gh
3.31 gh
3.45 d.h
3.40 kl
Paros
3.51 f.i
3.50 def
3.33 fgh
3.33 j
3.41 jkl
Maya
3.65 bcd
3.61 bc
3.58 abc
3.56 abc
3.60 b
MT 99/121/9
3.60 cde
3.60bcd
3.52 a.e
3.53 a.d
3.56 bc
MT J24/2
3.47 h.k
3.45 fg
3.39 e.h
3.57 ab
3.47 hij
MT 99/163/14
3.45 h.l
3.61 bc
3.58 abc
3.60 a
3.56 bcd
MT 99/163/19
3.43 i.l
3.43 fgh
3.50 a.e
3.35 ij
3.42 i.l
MT 99/20/1
3.53 e.h
3.50 def
3.44 c.g
3.43 e.i
3.48 ghi
MT 99/163/22
3.59 c.f
3.60 bcd
3.42 d.h
3.36 hij
3.49 fgh
D %5
0.094
0.106
0.141
0.090
0.056
104
Müge ÖZUYGUR
4.11.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama pH
İçerikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait 2003-2004 ve 2004-2005
yetiştiricilik dönemi ortalama pH içerikleri Çizelge 4.26’da ayrıntılı olarak
verilmiştir. Yapılan istatistiksel analizler sonucu denemede yer alan çilek genotipleri
arasında %5 önem düzeyinde farklar görülmüştür.
Çizelge 4.26. incelendiğinde 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi
ortalama pH içeriklerinin en düşük 3.19 (Diamante) ile en yüksek 3.56 (MT 99/121/9
ve MT 99/163/14 no’lu genotipler) arasında olduğu görülmektedir. Denemede yer
alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
Hakala ve ark. (2003) yaptıkları araştırmada ticari yetiştiriciliği yapılan 6
çilek çeşidini (Senga Sengana, Korona, Polka, Jonsok, Honeoye ve Bounty)
kullanarak kalite parametrelerini 1997 ve 1998 derim periyodlarında araştırmışlardır.
Araştırma sonucunda, pH içeriklerinin 1997 yetiştiricilik sezonunda 3.5-3.7 arasında
değiştiği; 1998 yetiştiricilik döneminde ise 3.3-3.5 arasında değiştiği bildirilmiştir.
Bu araştırmada ise iki yıllık ortalama pH’ın 3.19 ile 3.56 arasında dağılım göstermesi
nedeniyle Hakala ve ark. (2003) tarafından yapılan araştırmaya yakın sonuçlar elde
edilmiştir.
Stahler ve ark. (1995) ise Red Crest ve Totem çileklerini kıyasladıkları
çalışmada Red Crest çilek çeşidinin pH’ını 3.17; Totem çilek çeşidinin pH’ını ise
3.60 olarak belirlemiş ve pH azaldıkça ekşiliğin artacağını, dolayısıyla Red Crest’in
Totem’den daha ekşi olduğunu savunmuşlardır.
Kafkas (2004) yapmış olduğu çalışmada çileklerde renk ve antosiyaninlerin
stabilitesinin pH’dan etkilendiğini, pH 4-6 arasında iken çoğu antosiyanin
maddesinin renksiz olduğunu ve pH arttıkça renkte solgunluklar görüldüğünü
bildirmiştir.
105
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.26. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama pH içerikleri
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
D %5
pH
3.38 f.k
3.40 e.j
3.43 d.h
3.29 l
3.48 a.e
3.37 g.l
3.55 ab
3.42 d.j
3.48 a.e
3.50 a.d
3.30 kl
3.53 abc
3.45 c.g
3.29 l
3.38 f.k
3.33 jkl
3.35 h.l
3.30 kl
3.34 i.l
3.49 a.d
3.19 m
3.56 α
3.47 b.f
3.56 α
3.42 d.i
3.48 a.e
3.49 a.d
0.088
4.12. Askorbik Asit İçeriği (%)
Denemede yer alan çilek genotiplerinin meyve sularındaki askorbik asit
içeriği 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemlerinde aylara göre incelenmiş
olup aşağıda 3 alt başlık halinde verilmiştir.
106
Müge ÖZUYGUR
4.12.1. 2003-2004 Yetiştirme Dönemi Askorbik Asit İçeriği (%)
2003-2004 yetiştirme dönemine ait askorbik asit içeriği aylara göre ve
ortalama olarak Çizelge 4.27’de ayrıntılı olarak verilmiştir. Yapılan istatistik
analizler sonucunda denemede yer alan genotipler arasında % 5 önem düzeyinde
farklar bulunmuştur.
Çizelge 4.27 incelendiğinde Mart ayında askorbik asit içeriğinin en düşük
22.64 mg (5 no’lu genotip) ile en yüksek 66.36 mg (Paros) arasında değişim
gösterdiği görülmektedir. Paros çilek çeşidini Sweet Charlie (55 mg) ve Gaviota
(54.67 mg) çilek çeşitleri takip etmiştir.
Nisan ayında en düşük askorbik asit içeriği Osmanlı ve Marlate çilek çeşitleri
ile 13 no’lu çilek genotipinde (21.89 mg, 33.80, 37.10 mg) belirlenirken, en yüksek
askorbik asit içeriğinin ise sırasıyla Maya ve Gaviota çilek çeşitleri ile 11 no’lu
genotipte (66.57 mg, 63.37 mg, 55.55 mg) olduğu saptanmıştır.
Mayıs ayında en düşük askorbik asit içeriği 27.01 mg (13 no’lu genotip)
olarak saptanırken en yüksek askorbik asit içeriği 54.20 mg (3 no’lu genotip) olarak
belirlenmiştir.
Haziran ayında ise askorbik asit içerikleri en düşük 20.48 mg (Ciloe) ile
51.58 mg (11 no’lu genotip) arasında değişim göstermiştir.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama askorbik asit içeriği incelendiğinde
en düşük içeriğin Osmanlı çilek çeşidinde (25.66 mg), en yüksek askorbik asit
içeriğinin ise sırasıyla Gaviota (53.60 mg) ve Paros (52.75 mg) çilek çeşitlerinde
olduğu görülmektedir.
107
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyve sularında belirlenen aylara göre askorbik asit
içerikleri (%)
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
25.92 e
53.65 a.d
54.20 a
48.45 a
45.55 a.d
5
22.64 e
48.41 a.d
34.43 bc
46.91 ab
38.10 c.f
6
28.15 e
50.45 a.d
39.03 abc
22.65 ef
35.08 def
8
29.51 de
48.96 a.d
46.21 abc
33.28 cde
39.49 cde
11
42.16 b.e
55.55 abc
49.28 ab
51.58 a
49.64 abc
12
22.91 e
48.55 a.d
40.51 abc
51.20 a
40.79 a.e
13
38.42 b.e
37.10 cde
27.01 c
34.17 cde
34.18 def
17
26.18 e
41.68 cde
37.37 abc
35.07 bcd
35.07 def
92/340/3
38.93 b.e
44.58 bcd
41.73 abc
33.72 cde
39.74 b.e
21.89e
27.94 c
27.16 def
25.66 f
-
Osmanlı
Camarosa
36.99 b.e
39.98 cde
38.52 abc
44.35 abc
39.96 b.e
Sweet Ch.
55.62 ab
40.06 cde
34.30 bc
30.27 def
40.07 b.e
Marlate
30.85 cde
33.80 de
27.15 c
32.13 c.f
30.98 ef
Cilady
52.63 abc
51.47 a.d
46.10 abc
34.17 cde
46.09 a.d
Gaviota
54.67 ab
63.37 ab
48.77 ab
47.61 a
53.60 a
Cigoulette
34.12 b.e
49.84 a.d
27.84 c
24.70 def
34.12 def
Ciloe
-
54.26 a.d
30.91 bc
20.48 f
35.21 def
Paros
66.36 a
53.17 a.d
44.60 abc
46.84 ab
52.75 ab
40.5 cde
34.94 abc
-
Sophie
-
37.72 c.f
Maya
51.20 a.d
66.57 a
45.50 abc
30.46 def
48.43 abc
Diamante
33.84 b.e
42.06 b.e
36.24 abc
26.83 def
34.74 def
D %5
21.98
21.40
19.31
12.37
13.04
108
Müge ÖZUYGUR
4.12.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Askorbik Asit İçeriği (%)
aylara göre askorbik asit içerikleri Çizelge 4.28’de ayrıntılılı olarak verilmiştir.
Yapılan istatistik analizler sonucunda denemede yer alan çilek genotipleri arasında %
5 önem düzeyinde farklar görülmüştür.
Çizelge 4.28 incelendiğinde Mart ayında en düşük askorbik asit içeriğinin
22.78 mg (17 no’lugenotip) ile en yüksek 74.03 mg (Sweet Charlie) arasında
değiştiği görülmektedir.
Nisan ayında en düşük askorbik asit içeriği 30.68 mg (Osmanlı) ile 73.30 mg
(92/340/3 no’lu genotip) arasında değişmiştir. Bu genotipi ise MT 99/163/14 (72.42
mg) ve Sweet Charlie (65.79 mg) çilek çeşitleri izlemiştir.
Mayıs ayına bakıldığında genel olarak bu yetiştiricilik dönemindeki en
yüksek askorbik asit içeriklerinin saptandığı görülmektedir. Bu ayda en düşük
askorbik asit içeriği sırasıyla 17 no’lu genotip (24.82 mg) ile Osmanlı çilek çeşidinde
(26.07 mg) saptanmıştır. En yüksek askorbik asit içeriği ise sırasıyla MT 99/20/1
no’lu genotip (82.28 mg), MT J24/2 no’lu genotip (80.75 mg) ve Gaviota çilek
çeşidinde (79.98 mg) belirlenmiştir.
Haziran ayında denemede yer alan çilek genotiplerinin askorbik asit
içeriklerinde genel olarak azalamalar görülmüştür. Bu ayda en düşük askorbik asit
içeriği 24.23 mg (Osmanlı) ile en yüksek 62.36 mg (3 no’lu genotip) arasında
değişmiştir. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler arasında
değişim göstermiştir.
Çizelge 4.28 incelendiğinde 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama
askorbik asit içeriği en düşük Osmanlı (26.99 mg) ve Marlate (18.40 mg) çilek
çeşitlerinde görülmektedir. En yüksek ortalama askorbik asit içeriğinin ise 92/340/3
(68.04 mg), 3 no’lu genotip (63.72 mg) ve Sweet Charlie (61.68 mg) çilek
çeşitlerinde olduğu saptanmıştır.
109
Müge ÖZUYGUR
genotiplerinin meyve sularında belirlenen aylara göre ortalama
askorbik asit içerikleri (%)
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
58.73 a.d
61.37 ab
72.42 a.d
62.36 a
63.72 ab
5
38.16 def
33.97 g
38.67 fgh
37.14 bcd
36.98 g.j
6
39.27 c.f
36.63 fg
36.46 fgh
26.94 cd
34.82 hij
8
60.26 a.d
41.73 efg
39.86 e.h
24.58 d
41.61 f.i
11
72.84 ab
44.96 c.g
46.66 efg
43.32 a.d
51.95 b.f
12
49.38 a.f
44.24 c.g
54.82 def
49.59 ab
49.51 def
13
29.38 ef
35.92 g
29.05 gh
-
31.45 ij
17
22.78 f
39.44 efg
24.82 h
-
29.01 j
92/340/3
68.59 ab
73.30 a
79.13 ab
51.12 ab
68.04 a
Osmanlı
-
30.68 g
26.07 gh
24.23 d
26.99 j
Camarosa
52.61 a.e
61.62 ab
44.45 e.h
32.15 bcd
47.71 efg
Sweet Charlie
74.03 a
65.79 ab
61.20 a.e
45.72 a.d
61.68 abc
Marlate
23.63 f
32.38 g
30.09 gh
27.50 cd
28.40 j
Cilady
66.47 abc
52.10 b.e
76.50 abc
41.40 a.d
59.11 a.e
Gaviota
57.12 a.e
56.95 bcd
79.98 a
38.52 bcd
58.14 a.e
Cigoulette
72.84 a
63.11 ab
56.57 c.f
42.12 a.d
58.66 a.e
Ciloe
44.20 b.f
61.71 ab
57.80 b.f
31.98 bcd
48.92 def
Paros
57.54 a.d
53.46 b.e
74.97 a.d
44.34 a.d
57.58 a.e
Maya
41.82 b.f
31.70 g
71.91 a.d
36.54 bcd
45.49 fgh
MT 99/121/9
40.33 c.f
42.22 d.g
75.39 a.d
47.16 abc
51.28 c.f
MT J24/2
49.44 a.f
52.36 b.e
80.75 a
47.16 abc
57.43 a.e
MT 99/163/14
50.57 a.f
72.42 a
72.59 a.d
45.66 a.d
60.31 a.d
MT 99/163/19
38.08 def
51.25 b.f
70.72 a.d
32.04 bcd
48.02 efg
MT 99/20/1
48.02 a.f
58.90 abc
82.28 a
44.52 a.d
58.43 a.e
MT 99/163/22
49.81 a.f
58.48 abc
54.74 def
41.94 a.d
51.24 c.f
D %5
27.813
14.941
21.477
21.549
11.789
110
Müge ÖZUYGUR
4.12.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Askorbik
Asit İçerikleri
Denemede yer alan çilek genotiplerine ait 2003-2004 ve 2004-2005
yetiştiricilik dönemi ortalama askorbik asit içerikleri Çizelge 4.29’da verilmiştir.
Yapılan istatistik analizler sonucunda denemede yer alan çilek genotipleri arasında
askorbik asit içeriği açısından % 5 önem düzeyinde farklar olduğu tespit edilmiştir.
Çizelge 4.29 incelendiğinde 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi
ortalama askorbik asit içeriklerinin en düşük Osmanlı (26.33 mg) ve Marlate (29.69
mg) çilek çeşitlerinde olduğu görülmektedir. En yüksek ortalama askorbik asit içeriği
ise MT 99/163/14 (60.31 mg), MT 99/20/1 (58.43 mg) ve MT J24/2 (57.43 mg)
no’lu çilek genotiplerinde saptanmıştır. Öteki çilek genotipleri ise bu değerler
arasında dağılım göstermiştir.
Bode ve ark. (1990) taze meyve ve sebzelerin yüksek askorbik asit içeriğine
sahip olduğunu, bu özelliğin tür ve çeşitlere göre değiştiğini ve askorbik asitin C
vitamini olarak bilindiğini bildirmiştir. Anberg ve ark. (1993) C vitamininin stabil
olmadığını; askorbik asit oksidaz aktivitesiyle, ışıkta ve ortamda O2 ile birlikte ağır
metallerin varlığında stabilliğini kaybettiğini belirtmiştir.
Sone ve ark. (1999) çilek çeşitlerinin askorbik asit içeriğinin derim
dönemlerine göre farklılık gösterdiğini ve askorbik asit içeriği yüksek olan çeşitlerin
çevre koşullarından daha çok etkilendiğini bildirmişlerdir. 100 gram çilek
meyvesinde askorbik asit içeriğinin 15.9-114.8 mg/100 g arasında değiştiğini
belirtilmiştir. Bu araştırmada bulunan askorbik içerikleri de Sone ve ark. (1999)
tarafından bildirilen değerler arasındadır.
Hakala ve ark. (2003) yaptıkları çalışmada ortalama C vitamininin 32.4-84.7
mg/100 g arasında değiştiğini ancak yaptıkları denemede iki yıl arasında C vitamini
bakımından önemli farklar olduğunu bildirmiştir. Bu araştırmada ise bulunan
ortalama askorbik asit içerikleri daha düşük bulunmuştur.
Kafkas (2004), yapmış olduğu araştırmada bu denemede de yer alan aynı
genotiplerin genel olarak daha yüksek askorbik asit içeriğine sahip olduğunu
bulmuştur. Bu durumun en önemli nedeni kullanılan yöntemlerin ve örnek alma
111
Müge ÖZUYGUR
şekillerinin farklı olmasıdır. Ayrıca bu özelliğin ışık ve sıcaklıktan çok
etkilenmesinin de deneme sonuçlarında farklılık yarattığı düşünülmektedir
Çizelge 4.29. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama askorbik asit
içerikleri (%)
Genotip
3
5
6
8
11
12
13
17
92/340/3
Osmanlı
Camarosa
Sweet Charlie
Marlate
Cilady
Gaviota
Cigoulette
Ciloe
Paros
Sophie*
Maya
Diamante*
MT 99/121/9*
MT J24/2*
MT 99/163/14*
MT 99/163/19*
MT 99/20/1*
MT 99/163/22*
D %5
Askorbik Asit (%)
54.64 a.e
37.55 i.l
34.95 j.m
40.56 h.k
50.80 a.h
45.15 e.j
32.82 klm
32.04 klm
53.89 a.f
26.33 m
43.84 f.j
50.88 a.h
29.69 lm
52.61 a.g
55.88 a.d
46.39 d.i
42.07 g.k
55.17 a.e
37.72 i.l
46.97 c.i
34.75 j.m
51.28 a.g
57.43 abc
60.31 a
48.02 b.i
58.43 ab
51.25 a.g
10.578
112
Müge ÖZUYGUR
4.13. Renk
Denemede yer alan çilek genotiplerinde 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştirme
dönemlerinde Minolta marka CR-300 model renk ölçer ile renk ölçümleri aylara göre
incelenmiştir. Saptanan L, a, b, C ve H değerleri yetiştiricilik dönemlerine göre alt
başlıklar halinde aşağıda verilmiştir.
4.13.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi Renk Değerleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2003-2004 yetiştiricilik döneminde L,
a, b, C ve H değerleri aylara göre incelenerek %5 önem düzeyinde istatistik analizleri
yapılmıştır. Bu yetiştiricilik dönemine ait L, a, b, C ve H değerleri aşağıda detaylı
olarak verilmiştir.
4.13.1.1. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi L (Parlaklık) Değerleri
2003-2004 yetiştiricilik döneminde denemede yer alan çilek genotiplerinde
elde edilen L değerleri Çizelge 4.30’da ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan
istatistik analizler sonucu denemede yer alan çilek genotiplerinde %5 önem
düzeyinde farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.30 incelendiğinde Mart ayında en yüksek L değerini Paros (44.66)
ve 92/340/3 no’lu genotip gösterirken, en düşük değeri 13 no’lu genotip (34.54) ile
Cigoulette (34.52) çilek çeşidi göstermiştir.
Nisan ayında denemede yer alan çilek genotiplerinden yerli çilek çeşidimiz
olan Osmanlı (60.61) en yüksek L değerini gösterirken, bu çeşidi 92/340/3 no’lu
genotip (49.97) izlemiştir. Bu ayda en düşük L değerini Cigoulette (36.05) ve Paros
(35.94) çilek çeşitleri göstermiştir.
Mayıs ayında en yüksek L değerini gösteren çilek çeşidi yine Osmanlı (60.64)
olarak saptanırken, bu genotipin hemen ardından Sweet Charlie (43.65) çilek çeşidi
gelmiştir. En düşük L değerini ise Gaviota çilek çeşidi (34.25) ile 13 no’lu genotip
(31.26) göstermiştir.
113
Müge ÖZUYGUR
Haziran ayında en yüksek L değerine sahip olan çeşitte herhangi bir
değişiklik olmamış, yerli çilek çeşidimiz Osmanlı (59.38) en yüksek değere sahip
olarak bulunmuştur. Bu çeşidi 92/340/3 no’lu genotip (46.84) izlemiştir. Bu ayda en
düşük parlaklık değerine ise 32.45 ile Gaviota çilek çeşidi sahip olmuştur.
ortalama L değerine baktığımızda Osmanlı çilek çeşidi 61.76 ile en yüksek değeri
göstermiştir. Bu genotipin ardından 44.71 ile 92/340/3 ve 42.16 ile Sweet Charlie
çilek çeşitleri gelmiştir. En düşük parlaklık değerine ise Gaviota çilek çeşidi (35.20)
ve 13 no’lu genotip (34.86) sahip olarak bulunmuştur. Meyve özellikleri açısından
Camarosa çilek çeşidine benzeyen Gaviota çilek çeşidinin parlaklığının düşük olması
dikkati çekmiştir.
114
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.30. 2003-2004 yetiştirme dönemi L değerleri
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
39.99 a.d
41.44 cde
39.00 bcd
39.02 b.e
39.86 c.f
5
40.02 a.d
41.34 cde
38.97 bcd
38.78 b.e
39.77 c.f
6
37.62 c.f
36.67 de
38.17 b.e
33.42 de
36.47 fg
8
39.99 a.d
37.59 de
38.06 b.e
37.55 cde
38.30 d.g
11
39.53 b.e
40.37 cde
37.30 b.e
44.46 bc
40.42 cde
12
37.96 b.f
40.56 cde
37.29 b.e
38.64 b.e
38.61 c.g
13
34.54 f
39.29 cde
31.26 e
34.33 de
34.86 g
17
38.94 b.f
39.23 cde
36.69 b.e
38.47 b.e
38.33 d.g
92/340/3
42.59 ab
49.97 b
39.43 bcd
46.84 b
44.71 b
60.61 a
60.64 a
59.38 a
61.76 a
-
Osmanlı
Camarosa
36.36 def
37.94 de
34.84 cde
37.09 cde
36.56 fg
Sweet Ch.
41.06 a.d
43.28 cd
43.65 b
40.63 b.e
42.16 bc
Marlate
34.76 ef
40.69 cde
37.70 b.e
41.15 bcd
38.58 c.g
Cilady
34.56 f
45.75 bc
38.60 bcd
34.64 de
38.39 c.g
Gaviota
36.40 def
37.70 de
34.25 de
32.45 e
35.20 g
Cigoulette
34.52 f
36.05 e
36.51 b.e
38.54 b.e
36.41 fg
36.71 de
38.86 bcd
38.14 cde
37.90 efg
35.94 e
43.44 b
38.00 cde
40.51 cde
41.77 cde
41.84 bc
Ciloe
-
Paros
44.66 a
-
Sophie
-
41.81 bcd
Maya
42.33 abc
41.43 cde
39.57 bcd
38.79 b.e
40.53 cde
Diamante
38.50 b.f
38.21 de
39.47 bcd
44.17 bc
40.09 c.f
D %5
4.881
6.613
7.311
8.480
3.802
115
Müge ÖZUYGUR
4.13.1.2. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi a Değerleri
belirlenen a değerleri Çizelge 4.31’de ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan istatistik
analizler sonucu denemede yer alan çilek genotiplerinde a değerleri açısından % 5
önem seviyesinde farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.31 incelendiğinde Mart ayında en yüksek a değerini gösteren
çeşitler olarak Cigoulette (39.03) ve Cilady (36.38) belirlenirken, Paros çilek çeşidi
(30.43) ve 11 no’lu çilek genotipi (29.56) Mart ayında en düşük a değerine sahip
olarak saptanmıştır.
Nisan ayına bakıldığında en yüksek a değerini gösteren çeşitte herhangi bir
değişiklik görülmemiştir. Cigoulette (35.51) çilek çeşidi bu ayda da en yüksek a
değerine sahip çilek çeşidi olarak belirlenmiştir. Bu çilek çeşidini ise 17 no’lu çilek
genotipi (34.19) ve 8 no’lu çilek genotipi (33.23) izlemiştir. Bu ayda en düşük a
değerini ise Osmanlı (6.40) çilek çeşidi göstermiştir.
Mayıs ayında da Cigoulette (38.17) çilek çeşidi yine en yüksek a değerine
sahip olarak bulunurken, bu çeşidi 13 ve 12 no’lu çilek genotipleri sırasıyla 37.37 ve
36.20 değerleriyle izlemiştir. En düşük a değerini açık pembe veya krem rengi
meyveleri ile dikkat çeken Osmanlı (6.03) çilek çeşidi göstermiştir.
Haziran ayında 13 ve 6 no’lu çilek genotipleri sırasıyla 35.33 ve 35.17 ile en
yüksek a değerlerini gösterirken, Osmanlı çilek çeşidi (10.70) bu ayda da en düşük a
değerine sahip olarak bulunmuştur.
2003-2004 yetiştiricilik döneminin ortalama a değerlerine bakıldığında
Cigoulette çilek çeşidi (36.57) ve 13 no’lu genotip (35.29) en yüksek a değerlerine
sahip olarak belirlenirken, Osmanlı çilek çeşidi (7.71) en düşük a değerine sahip
olarak belirlenmiştir.
116
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.31. 2003-2004 yetiştirme dönemi a değerleri
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
33.98 b.e
32.80 ab
33.26 a.d
33.67 ab
33.42 a.d
5
33.05 b.e
32.84 ab
35.64 ab
33.27 ab
33.70 abc
6
31.65 b.e
32.68 ab
25.87 d
35.17 a
31.34 cde
8
30.46 de
33.23 ab
34.09 a.d
33.77 ab
32.89 a.d
11
29.56 e
30.59 abc
32.09 a.d
25.82 d
29.52 def
12
31.46 cde
31.64 abc
36.20 ab
34.31 ab
33.40 a.d
13
35.33 abc
33.16 ab
37.37 a
35.33 a
35.29 ab
17
32.33 b.e
34.19 ab
34.83 abc
33.40 ab
33.69 abc
92/340/3
32.92 b.e
23.01 d
31.55 a.d
27.50 cd
28.74 ef
6.40 e
6.03 e
10.70 e
7.71 g
-
Osmanlı
Camarosa
34.77 a.d
30.92 abc
32.42 a.d
33.79 ab
32.98 a.d
Sweet Ch.
34.37 a.d
31.44 abc
32.40 a.d
29.10 bcd
31.83 b.e
Marlate
35.87 abc
30.26 abc
28.31 bcd
34.50 ab
32.24 b.e
Cilady
36.38 ab
25.72 cd
30.09 a.d
33.09 abc
31.32 cde
Gaviota
32.88 b.e
27.99 bcd
31.31 a.d
30.46 a.d
30.66 c.f
Cigoulette
39.03 a
35.51 a
38.17 a
33.58 ab
36.57 a
32.24 abc
33.44 a.d
33.99 ab
33.23 a.d
30.10 abc
26.72 cd
30.92 a.d
29.54 def
22.92 d
31.67 a.d
-
Ciloe
Paros
30.43 de
-
Sophie
-
27.30 f
Maya
31.33 cde
31.87 abc
33.96 a.d
32.64 abc
32.45 b.e
Diamante
34.48 a.d
29.75 a.d
34.53 abc
32.93 abc
32.93 a.d
D %5
4.796
6.845
8.465
5.713
3.919
117
Müge ÖZUYGUR
4.13.1.3. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi b Değerleri
2003-2004 yetiştiricilik döneminde denemede yer alan çilek genotiplerinden
elde edilen b değerleri Çizelge 4.32’ de ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan
isatatistik analizler sonucunda denemede yer alan çilek genotiplerinde % 5 önem
seviyesinde farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.32 incelendiğinde Mart ayında en yüksek b değerini Paros çilek
çeşidi (76.22) ve 92/340/3 no’lu genotip (72.51) gösterirken, en düşük b değerini ise
13 no’lu genotip (58.67) ve Cigoulette çilek çeşidinin gösterdiği saptanmıştır.
Nisan ayında en yüksek b değerini 92/340/3 no’lu genotip (85.20)
gösterirken, bu genotipi Cilady (78.36) ve Sweet Charlie (73.77) çilek çeşitleri takip
etmiştir. Bu ayda en düşük b değerini ise Cigoulette (61.25) ve Osmanlı (32.52) çilek
çeşitleri göstermiştir.
Mayıs ayında, en yüksek b değerini Sweet Charlie (74.36) çilek çeşidi
gösterirken, bu çeşidi Paros çilek çeşidi (74.35) izlemiştir. En düşük b değerleri ise
13 no’lu genotip (53.00) ve Osmanlı çilek çeşidinden (48.74) elde edilmiştir.
Haziran ayında en yüksek b değeri 92/340/3 no’lu çilek genotipinden (80.11)
elde edilirken, 11 no’lu genotip (76.44) bu genotipin hemen ardından gelmiştir. Bu
ayda da Nisan ve Mayıs aylarında olduğu gibi en düşük b değerini gösteren çilek
çeşidi Osmanlı (55.24) olarak saptanmıştır.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi b değerleri en yüksek 76.11 (92/340/3 no’lu
genotip) ile en düşük 45.50 (Osmanlı) arasında değişmiştir. Denemede yer alan öteki
çilek genotiplerinin ortalama b değerleri ise bu değerler arasında dağılım
göstermiştir.
118
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.32. 2003-2004 yetiştirme dönemi b değerleri
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
68.02 a.d
70.55 bcd
66.37 ab
66.38 abc
67.83 b.f
5
68.12 a.d
70.38 bcd
66.19 ab
66.00 abc
67.67 b.f
6
64.10 cde
62.42 d
65.30 abc
56.78 c
62.13 e.h
8
68.12 a.d
63.95 cd
64.73 abc
63.88 bc
65.17 c.h
11
67.49 bcd
68.83 bcd
63.54 abc
76.44 ab
69.07 bcd
12
64.59 b.e
69.11 bcd
63.63 abc
66.83 abc
66.04 b.g
13
58.67 e
66.88 cd
53.00 cd
60.11 c
59.67 h
17
66.31 b.e
66.71 cd
62.35 abc
64.90 bc
65.06 c.h
92/340/3
72.51 ab
85.20 a
66.61 ab
80.11 a
76.11 a
32.52 e
48.74 d
55.24 c
45.50 i
-
Osmanlı
Camarosa
61.79 de
64.67 cd
59.33 bcd
63.08 bc
62.22 e.h
Sweet Ch.
69.83 a.d
73.77 bc
74.36 a
69.39 abc
71.84 ab
Marlate
59.02 e
69.40 bcd
64.41 abc
69.96 abc
65.70 b.h
Cilady
58.67 e
78.36 ab
65.83 ab
58.93 c
65.45 c.h
Gaviota
61.95 de
64.42 cd
58.93 bcd
55.30 c
60.15 gh
Cigoulette
58.47 e
61.25 d
61.89 abc
65.56 abc
61.79 fgh
Ciloe
-
62.52 d
66.11 ab
63.64 bc
64.09 d.h
Paros
76.22 a
61.29 d
74.35 a
64.78 bc
69.16 bcd
70.96 bcd
71.33 ab
-
Sophie
-
71.15 abc
Maya
71.29 abc
70.60 bcd
67.29 ab
66.04 abc
68.80 bcd
Diamante
65.63 b.e
65.19 cd
67.11 ab
75.23 ab
68.29 b.e
D %5
8.371
11.021
12.526
14.859
6.280
119
Müge ÖZUYGUR
4.13.1.4. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi C Değerleri
saptanan C değerleri Çizelge 4.33’de ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yapılan istatistik
analizler sonucunda denemede yer alan çilek genotiplerinde % 5 önem seviyesinde
farklar olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.33 incelendiğinde Mart ayında, en düşük C değerine 13 no’lu
genotipin (68.64) sahip olduğu, en yüksek C değerine ise Paros çilek çeşidinin
(82.28) sahip olduğu görülmektedir. Paros çilek çeşidini, 92/340/3 no’lu genotip
(79.81) ve Maya çilek çeşidi (78.09) izlemiştir.
Nisan ayında, en yüksek C değeri 92/340/3 no’lu genotipte (88.27) ve Cilady
(82.67) çilek çeşidinde saptanırken, en düşük C değeri ise Osmanlı (33.47) çilek
çeşidinde belirlenmiştir.
Mayıs ayında, Sweet Charlie (81.26) çilek çeşidi en yüksek C değerine sahip
iken, bu genotipi Paros (79.23) ve Sophie (78.30) çilek çeşitleri izlemiştir. En düşük
C değerini gösteren çeşit ise bu ayda da değişmemiştir ve Osmanlı çilek çeşidi
(49.21) en düşük C değerine sahip çeşit olarak belirlenmiştir.
Haziran ayında en yüksek C değeri 92/340/3 no’lu genotip (84.13) ve
Diamante (82.35) çilek çeşidinde görülürken, en düşük C değeri yine Osmanlı
(56.39) çilek çeşidinde belirlenmiştir.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama C değerlerine bakıldığında, en
yüksek 81.54 (92/340/3 no’lu genotip) ve en düşük 46.35 (Osmanlı) olarak
belirlenmiştir. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler arasında
dağılım göstermiştir.
120
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.33. 2003-2004 yetiştirme dönemi C değerleri
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
76.18 a.d
78.02 bcd
74.45 a.d
74.61 abc
75.82 bcd
5
75.78 a.e
77.78 bcd
75.26 a.d
74.12 abc
75.73 bcd
6
71.67 cde
70.68 d
70.56 a.d
67.12 bcd
70.01 efg
8
75.65 a.e
72.19 cd
74.43 a.d
72.52 abc
73.45 b.f
11
73.56 b.e
75.63 bcd
71.63 a.d
80.96 ab
75.45 b.e
12
72.83 b.e
76.21 bcd
73.10 a.d
75.29 abc
74.36 b.f
13
68.64 e
74.90 bcd
65.10 cd
69.99 a.d
69.65 fg
17
74.24 b.e
75.20 bcd
71.69 a.d
73.47 abc
73.65 b.f
92/340/3
79.81 ab
88.27 a
73.93 a.d
84.13 a
81.54 a
33.47 e
49.21 e
56.39 d
46.35 h
-
Osmanlı
Camarosa
71.07 cde
71.91 cd
68.01 bcd
71.69 abc
70.67 d.g
Sweet Ch.
78.00 abc
80.39 abc
81.26 a
75.60 abc
78.82 ab
Marlate
69.40 de
76.14 bcd
70.79 a.d
78.21 ab
73.64 b.f
Cilady
69.42 de
82.67 ab
73.03 a.d
67.68 bcd
73.20 c.f
Gaviota
70.26 de
70.12 d
64.69 d
63.31 cd
67.10 g
Cigoulette
70.60 cde
71.06 cd
72.96 a.d
73.83 abc
72.11 c.g
Ciloe
-
70.59 d
74.36 a.d
73.31 abc
72.75 c.f
Paros
82.28 a
68.44 d
79.23 a
71.97 abc
75.48 b.e
75.27 bcd
78.30 ab
-
Sophie
-
76.79 abc
Maya
78.09 abc
77.73 bcd
75.53 a.d
73.90 abc
76.31 abc
Diamante
72.64 b.e
71.94 cd
75.81 abc
82.35 a
75.69 bcd
D %5
7.521
9.648
11.073
14.156
5.606
121
Müge ÖZUYGUR
4.13.1.5. 2003-2004 Yetiştiricilik Dönemi H Değerleri
belirlenen H değerleri Çizelge 4.34’de ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yapılan
istatistik analizler sonucunda denemede yer alan çilek genotiplerinde % 5 önem
seviyesinde farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.34 incelendiğinde Mart ayında en yüksek H değeri Paros çilek
çeşidi (67.89) ve 11 no’lu genotipte (66.57) görülürken, en düşük H değeri ise
Cigoulette çilek çeşidinde (55.96) saptanmıştır.
Nisan ayında, denemede yer alan çilek genotiplerinin H değerleri en yüksek
79.58 (Osmanlı) ile en düşük 59.57 (Cigoulette) arasında değişmiştir. Denemede yer
alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler arasında yer almıştır.
Mayıs ayında, Osmanlı (83.26) ve Paros (69.87) çilek çeşitleri en yüksek H
değerlerini gösterirken, en düşük H değerlerini ise Cigoulette çilek çeşidi (58.06) ve
13 no’lu genotip (54.56) göstermiştir.
Haziran ayında Osmanlı çilek çeşidi (79.31) ve 11 no’lu çilek genotipi
(70.99) en yüksek H değerini gösterirken, en düşük H değerine 13 ve 6 no’lu
genotiplerin sırasıyla 59.16 ve 57.92 değerleriyle sahip olduğu belirlenmiştir.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama H değerlerine bakıldığında Osmanlı
çilek çeşidinin (80.72) ve 92/340/3 no’lu genotipi (68.89) en yüksek H değerlerini
göstermiştir. Bu yetiştiricilik döneminde Cigoulette çilek çeşidi (59.07) ve 13 no’lu
çilek genotipi (58.91) ise en düşük H değerini gösteren genotipler olarak
belirlenmiştir. Nitekim Wang ve ark. (1998), H değerinin 360o lik bir renk döngüsü
olduğunu bildirmişlerdir. H değerinin aldığı 0, 90, 180 ve 270 derece değerlerinin
sırasıyla kırmızı-mor, sarı, mavimsi-yeşil ve maviyi temsil ettiğini vurgulamışlardır.
Araştırıcılar ayrıca chroma değerinin de pigment yoğunluğunu veya hue’nun saflığını
belirttiğini de eklemişlerdir.
122
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.34. 2003-2004 yetiştirme dönemi H değerleri
Aylar
Genotip
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
63.28 a.e
64.79 de
63.08 b.e
62.84 bc
63.50 cd
5
64.15 a.d
64.80 de
61.89 b.e
62.93 bc
63.44 cd
6
63.55 a.d
62.05 de
67.97 bc
57.92 c
62.87 cde
8
64.32 a.d
62.40 de
61.81 b.e
61.82 bc
62.59 cde
11
66.57 ab
65.89 cde
62.62 b.e
70.99 ab
66.52 bc
12
62.51 b.f
65.17 cde
59.96 cde
62.57 bc
62.55 cde
13
58.71 efg
63.22 de
54.56 e
59.16 c
58.91 e
17
63.67 a.d
62.62 de
60.33 cde
62.01 bc
62.16 de
92/340/3
65.34 abc
74.86 ab
64.45 bcd
70.91 ab
68.89 b
79.58 a
83.26 a
79.31 a
80.72 a
-
Osmanlı
Camarosa
60.37 d.g
64.14 de
60.84 cde
61.70 bc
61.76 de
Sweet Ch.
63.46 a.e
66.62 cd
66.35 bcd
66.58 bc
65.75 bcd
Marlate
58.32 fg
66.25 cde
65.51 bcd
63.52 bc
63.40 cd
Cilady
57.76 fg
71.64 bc
65.71 bcd
60.62 c
63.93 cd
Gaviota
61.92 b.f
67.05 cd
61.73 b.e
60.93 c
62.91 cde
Cigoulette
55.96 g
59.57 e
58.06 de
62.69 bc
59.07 e
Ciloe
-
62.53 de
62.89 b.e
62.23 bc
62.55 cde
Paros
67.89 a
63.53 de
69.87 b
64.26 bc
66.39 bc
-
71.64 bc
65.82 bcd
Sophie
-
68.74 b
Maya
66.12 abc
65.43 cde
63.05 b.e
63.26 bc
64.47 cd
Diamante
61.51 c.f
65.83 cde
62.35 b.e
66.07 bc
63.94 cd
D %5
4.798
6.744
8.521
9.653
4.101
123
Müge ÖZUYGUR
4.13.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Renk Değerleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştiricilik döneminde L,
a, b, C ve H değerleri aylara göre incelenerek % 5 önem düzeyinde istatistik
analizleri yapılmıştır. Bu yetiştiricilik dönemine ait L, a, b, C ve H değerleri alt
başlıklar halinde verilmiştir.
4.13.2.1. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi L Değerleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştiricilik dönemi
aylara göre ve ortalama L değerleri Çizelge 4.35’te ayrıntılı olarak verilmiştir.
Yapılan istatistik analizler sonucu denemede yer alan çilek genotiplerinde %5 önem
seviyesinde farklar olduğu tespit edilmiştir.
Çizelge 4.35 incelendiğinde Mart ayında en yüksek L değerini MT 99/121/9
no’lu genotipin (42.35) gösterdiği ve ardından 92/340/3 no’lu genotipin (41.60)
geldiği görülmektedir. En düşük L değerine ise Cilady çilek çeşidi (32.59) ve 6 no’lu
genotipin (30.10) sahip olduğu belirlenmiştir.
Nisan ayında, en yüksek L değerini Osmanlı çilek çeşidi (57.40) ve MT
99/163/14 no’lu çilek genotipi (42.71) göstermiştir. En düşük L değerine ise MT
99/163/19 no’lu genotip (33.14) sahip olmuştur. Denemede yer alan öteki çilek
genotipleri ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
Mayıs ayında, en yüksek L değerine sahip olan genotipte bir değişiklik
olmamış ve Osmanlı çilek çeşidi (61.51) en yüksek L değerine sahip çeşit olarak
saptanmıştır. Osmanlı çilek çeşidini ise, Sweet Charlie çilek çeşidi (43.40) ve MT
99/163/14 no’lu çilek genotipi (42.06) izlemiştir. En düşük L değerine ise bu ayda
Gaviota (35.35) ve 17 no’lu çilek genotipinin (27.92) sahip olduğu belirlenmiştir.
Haziran ayında, 60.13 ve 41.35 değerleri ile sırasıyla Osmanlı ve Marlate
çilek çeşitleri en yüksek L değerlerini gösterirken, en düşük değere ise 32.35 ile MT
99/20/1 no’lu genotipin sahip olduğu belirlenmiştir.
2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama L değerleri incelendiğinde, Osmanlı
çilek çeşidi (59.68), MT 99/163/14 no’lu genotip (41.06) ve 92/340/3 no’lu genotip
124
Müge ÖZUYGUR
(40.19) parlaklıkları ile dikkati çekmektedir. Bu yetiştiricilik döneminde denemede
yer alan çilek genotipleri arasında en düşük parlaklığa ise Camarosa çilek çeşidinin
(34.02) ve 6 no’lu genotipin (34.01) sahip olduğu belirlenmiştir.
Çizelge 4.35. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi L değerleri
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
37.05 b.g
40.43 b.e
39.70 b.f
39.34 bcd
39.13 b.h
5
35.58 d.g
38.91 b.f
35.96 def
38.75 b.f
37.30 d.j
6
30.10 h
35.55 d.g
36.83 c.f
33.55 def
34.01 k
8
38.33 a.f
38.89 b.f
41.81 bcd
36.19 b.f
38.80 b.i
11
39.93 a.e
37.45 b.g
40.12 b.f
40.23 bc
39.43 b.f
12
35.86 d.g
38.98 b.f
38.28 b.f
41.28 b
38.60 b.i
13
35.22 efg
35.45 d.g
38.39 b.f
-
36.35 h.k
17
39.04 a.f
38.08 b.g
27.92 g
-
35.01 jk
92/340/3
41.60 ab
40.53 bcd
41.86 bcd
36.79 b.f
40.19 bc
Osmanlı
-
57.40 a
61.51 a
60.13 a
59.68 a
Camarosa
33.03 gh
33.68 fg
35.51 ef
33.90 c.f
34.02 k
Sweet Charlie
34.70 fgh
41.91 bc
43.40 b
40.18 bc
40.04 bcd
Marlate
36.40 c.g
42.53 b
36.25 c.f
41.35 b
39.13 b.h
Cilady
32.59 gh
38.29 b.g
39.49 b.f
35.33 b.f
36.42 h.k
Gaviota
35.60 d.g
39.55 b.e
35.35 f
34.51 c.f
36.25 ijk
Cigoulette
36.43 c.g
36.20 d.g
37.23 c.f
38.31 b.f
37.04 e.j
Ciloe
34.65 fgh
36.85 c.g
35.92 def
32.76 cf
35.04 jk
Paros
34.77 fgh
36.85 c.g
35.50 ef
39.27 bcd
36.59 g.k
Maya
35.34 efg
35.02 efg
41.44 b.e
40.18 bc
37.99 c.i
MT 99/121/9
42.35 a
38.41 b.g
40.91 b.f
35.94 b.f
39.40 b.g
MT J24/2
41.47 ab
37.49 b.g
39.20 b.f
40.06 bcd
39.55 b.e
MT 99/163/14
40.38 a.d
42.71 b
42.06 bc
39.12 b.e
41.06 b
MT 99/163/19
40.90 abc
33.14 g
41.57 bcd
37.73 b.f
38.33 b.i
MT 99/20/1
35.31 efg
39.40 b.e
39.65 b.f
32.35 f
36.68 f.k
MT 99/163/22
37.32 b.g
38.96 b.f
39.74 b.f
36.77 b.f
38.19 c.i
D %5
5.008
5.496
5.960
6.509
2.822
125
Müge ÖZUYGUR
4.13.2.2. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi a Değerleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştiricilik dönemi a
değerleri Çizelge 4.36’da ayrıntılı olarak açıklanmıştır. % 5 önem seviyesinde
yapılan istatistik analizler sonucunda denemede yer alan çilek genotipleri arasında
farklar olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.36 incelendiğinde Mart ayında en yüksek a değerini 6 no’lu genotip
(40.35), Ciloe (39.73) ve Maya (39.41) çilek çeşitlerinin gösterdiği görülmektedir.
Bu ayda, en düşük a değerini ise MT 99/163/19 no’lu genotip (33.18) ve MT
99/121/9 no’lu genotip (32.97) göstermiştir.
Nisan ayında en yüksek a değerine Camarosa (40.72) ve Cigoulette (39.38)
çilek çeşitleri sahip olarak belirlenirken, Osmanlı çilek çeşidi (5.72) en düşük a
değerini göstermiştir.
Mayıs ayında 17 no’lu genotip (40.37) ve Cigoulette çilek çeşidi (37.99) en
yüksek a değerine sahip olarak bulunurken, en düşük a değerine Osmanlı çilek
çeşidinin (5.53) sahip olduğu saptanmıştır.
Haziran ayı incelendiğinde, Ciloe çilek çeşidi (41.14) ve MT 99/20/1 no’lu
genotip (40.32) en yüksek a değerine sahip olarak bulunmuştur. Denemede yer alan
çilek genotipleri arasında en düşük a değerini gösteren çeşit bu ayda da
değişmemiştir ve Osmanlı çilek çeşidi (8.85) en düşük a değerine sahip çeşit olarak
belirlenmiştir.
ortalama a değerlerinin en yüksek 39.02 (Ciloe) ile en düşük 6.69 (Osmanlı) arasında
dağılım gösterdiği saptanmıştır. Ciloe çilek çeşidinin hemen ardından, Cigoulette
çilek çeşidi ve MT 99/20/1 no’lu genotip sırasıyla 37.98 ve 37.92 değerleriyle
gelmiştir.
126
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.36. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi a değerleri
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
39.19 abc
35.28 b.f
36.50 a.d
34.21 a.e
36.29 a.e
5
38.80 abc
35.22 b.f
34.90 b.g
35.22 a.e
36.03 b.e
6
40.35 a
35.28 b.f
36.00 a.e
36.25 a.e
36.97 a.e
8
35.77 c.g
36.24 a.f
32.67 c.h
33.58 b.e
34.56 def
11
34.91 d.g
35.45 b.f
31.47 e.i
29.39 e
32.80 fgh
12
39.24 abc
36.24 a.f
37.20 abc
29.37 e
35.51 b.f
13
38.01 a.d
38.45 abc
34.58 b.g
-
37.01 a.d
17
33.56 fg
32.60 ef
40.37 a
-
35.51 b.f
92/340/3
33.86 efg
33.34 def
33.46 b.h
37.20 a.d
34.46 d.g
5.72 g
5.53 j
8.85 f
6.69 i
-
Osmanlı
Camarosa
36.64 b.f
40.72 a
35.29 b.f
38.63 abc
37.82 abc
Sweet Charlie
38.49 a.d
34.73 b.f
34.45 b.g
35.34 a.e
35.75 b.e
Marlate
38.11 a.d
34.35 c.f
34.06 b.h
31.69 cde
34.55 d.g
Cilady
37.33 a.e
33.37 def
30.70 f.i
38.98 ab
35.09 c.f
Gaviota
36.54 b.g
33.39 def
32.57 c.h
35.24 a.e
34.43 d.g
Cigoulette
38.26 a.d
39.38 ab
37.99 ab
36.33 a.e
37.98 ab
Ciloe
39.73 ab
37.88 a.d
37.36 abc
41.14 a
39.02 a
Paros
36.82 a.f
34.83 b.f
32.19 d.h
33.84 b.e
34.42 d.g
Maya
39.41 abc
37.64 a.d
29.45 hi
30.61 de
34.28 d.g
MT 99/121/9
32.97 g
32.25 f
27.09 i
31.15 de
30.86 h
MT J24/2
37.80 a.d
35.76 b.f
34.54 b.g
35.62 a.e
35.92 b.e
MT 99/163/14
33.80 efg
31.46 f
26.68 i
34.91 a.e
31.71 gh
MT 99/163/19
33.18 fg
37.39 a.e
30.28 ghi
35.82 a.e
34.16 efg
MT 99/20/1
39.40 abc
35.66 b.f
36.31 a.d
40.32 ab
37.92 abc
MT 99/163/22
36.68 a.f
34.37 c.f
30.50 f.i
37.03 a.d
34.64 def
D %5
3.671
4.859
4.823
7.136
2.840
127
Müge ÖZUYGUR
4.13.2.3. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi b Değerleri
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 yetiştiricilik dönemi b
değerleri Çizelge 4.37’ de ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yapılan istatistik analizler
sonucunda denemede yer alan çilek genotiplerinde % 5 önem seviyesinde farklılıklar
olduğu saptanmıştır.
Çizelge 4.37 incelendiğinde, Mart ayında en yüksek b değerine MT 99/121/9
ve 92/340/3 no’lu genotiplerin sırasıyla 72.13 ve 70.77 değerleri ile sahip olduğu
görülmektedir. En düşük b değeri ise 6 no’lu genotipte (50.92) belirlenmiştir.
Nisan ayında, en yüksek b değerine MT 99/163/14 no’lu genotip (72.84) ile
Marlate çilek çeşidinin (72.35) sahip olduğu görülürken, en düşük b değerini
Osmanlı çilek çeşidi (48.87) göstermiştir.
Mayıs ayında, denemede yer alan çilek genotiplerinin b değerleri 73.82
(Sweet Charlie) ile 46.96 (Osmanlı) arasında dağılım göstermiştir.
Haziran ayına bakıldığında, Marlate (70.48) çilek çeşidi en yüksek b değerini
gösterirken, bu çeşidin hemen ardından 12 no’lu genotipin (70.46) geldiği
görülmektedir. En düşük b değerine ise Osmanlı çilek çeşidinin (54.69) sahip olduğu
saptanmıştır.
Çizelge 4.37 incelendiğinde, 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama b
değerlerinin en yüksek 70.48 (Marlate) ile en düşük 54.69 (Osmanlı) arasında
değişim gösterdiği görülmektedir. Denemede yer alan öteki çilek genotiplerinin b
değerleri ise bu değerler arasında dağılım göstermiştir.
128
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.37. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi b değerleri
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
62.75 b.g
68.72 abc
67.40 a.f
66.93 abc
66.45 a.e
5
60.28 d.g
66.15 a.d
61.10 c.f
65.88 a.e
63.34 c.f
6
50.92 h
60.40 cde
62.55 b.f
56.96 cde
57.70 g
8
65.10 a.f
66.03 a.d
71.22 abc
61.60 a.e
65.98 a.e
11
67.87 a.e
63.63 a.e
68.41 a.f
68.71 ab
67.15 a.d
12
60.74 d.g
66.19 a.d
64.95 a.f
70.46 a
65.58 a.e
13
59.72 efg
60.07 cde
65.30 a.f
-
61.69 efg
17
66.48 a.f
64.84 a.e
47.24 g
-
59.52 fg
92/340/3
70.77 ab
68.99 abc
71.27 abc
62.45 a.e
68.37 ab
Osmanlı
-
48.87 f
46.96 g
54.69 e
50.17 h
Camarosa
56.05 gh
56.99 def
60.34 f
57.46 b.e
57.71 g
Sweet Charlie
58.79 fgh
71.25 ab
73.82 a
68.28 abc
68.03 abc
Marlate
61.72 c.g
72.35 a
61.64 c.f
70.48 a
66.54 a.e
Cilady
55.29 gh
65.15 a.e
67.35 a.f
59.86 a.e
61.91 efg
Gaviota
60.49 d.g
67.57 abc
60.18 f
58.67 b.e
61.72 efg
Cigoulette
61.78 c.g
61.29 cde
63.12 b.f
65.05 a.e
62.81 def
Ciloe
58.74 fgh
62.47 b.e
60.93 def
55.45 de
59.39 fg
Paros
59.03 fgh
62.62 b.e
60.47 ef
66.89 abc
62.25 efg
Maya
59.86 efg
59.40 cde
70.74 a.e
68.54 ab
64.63 b.e
MT 99/121/9
72.13 a
65.42 a.e
69.96 a.f
61.23 a.e
67.18 a.d
MT J24/2
70.32 abc
63.67 a.e
66.64 a.f
68.09 abc
67.17 a.d
MT 99/163/14
68.71 a.d
72.84 α
71.94 ab
66.49 a.d
69.99 a
MT 99/163/19
69.63 abc
56.21 ef
70.94 a.d
64.08 a.e
65.21 a.e
MT 99/20/1
59.79 efg
66.94 abc
67.34 a.f
54.77 e
62.21 efg
MT 99/163/22
63.35 b.g
66.24 a.d
67.77 a.f
62.41 a.e
64.94 b.e
D %5
8.605
9.679
10.274
11.426
4.884
129
Müge ÖZUYGUR
4.13.2.4 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi C Değerleri
2004-2005 yetiştiricilik döneminde denemede yer alan çilek genotiplerine ait
C değerleri Çizelge 4.38’de ayrıntılı olarak incelenmiştir. Yapılan istatistik analizler
sonucunda denemede yer alan çilek genotiplerinde % 5 önem seviyesinde farklılıklar
saptanmıştır.
Çizelge 4.38 incelendiğinde Mart ayında, en yüksek C değerini gösteren
genotip MT J24/2 (79.88) olarak bulunurken, bu genotipi MT 99/121/9 no’lu genotip
(79.54) izlemiştir. En düşük C değerine ise Cilady çilek çeşidi (67.16) ve 6 no’lu
genotipin (65.22) sahip olduğu belirlenmiştir.
Nisan ayında Marlate çilek çeşidi (80.33) ve MT 99/163/14 no’lu çilek
genotipi (79.65) denemede yer alan çilek genotipleri arasında en yüksek C
değerlerini gösterirken, MT 99/163/19 no’lu çilek genotipi (67.88) ve Osmanlı çilek
çeşidi (49.31) en düşük C değerine sahip olarak belirlenmiştir.
Mayıs ayında en yüksek C değeri, Sweet Charlie çilek çeşidi (81.63),
92/340/3 no’lu genotip (78.95) ve 8 no’lu çilek genotipinde (78.63) saptanmıştır. En
düşük C değerini ise Osmanlı çilek çeşidi (47.36) göstermiştir.
Haziran ayında Marlate çilek çeşidi (77.75), MT J24/2 no’lu genotip (77.44)
ve Sweet Charlie (77.26) çilek çeşidi en yüksek C değerine sahip genotipler olarak
belirlenmiştir. En düşük C değerini ise 6 no’lu genotip (67.86) ve Osmanlı çilek
çeşidi (55.51) göstermiştir.
Çizelge 4.38’den yararlanarak 2004-2005 yetiştiricilik döneminde ortalama C
değerlerinin en yüksek 77.20 (Sweet Charlie) ile en düşük 50.72 (Osmanlı) arasında
değiştiği görülmektedir. Denemede yer alan öteki çilek genotipleri ise bu değerler
arasında dağılım göstermiştir.
130
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.38. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi C değerleri
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
74.22 a.f
77.66 a.d
76.79 abc
75.59 a.d
76.07 abc
5
71.92 d.g
75.21 a.e
70.61 cd
75.55 a.d
73.32 b.g
6
65.22 h
70.17 de
72.45 bcd
67.86 d
68.92 h
8
74.50 a.f
75.58 a.d
78.63 ab
70.80 a.d
74.88 a.e
11
76.50 a.f
73.14 a.e
75.86 a.d
75.63 a.d
75.28 a.d
12
72.59 c.g
75.78 a.d
75.11 a.d
76.84 abc
75.07 a.d
13
71.15 d.h
71.61 de
74.64 a.d
-
72.47 c.h
17
75.10 a.f
72.99 a.e
62.79 e
-
70.29 gh
92/340/3
78.61 abc
76.96 a.d
78.95 ab
72.97 a.d
76.87 ab
49.31 f
47.36 f
55.51 e
50.72 i
-
Osmanlı
Camarosa
67.36 gh
71.10 de
70.21 cd
69.70 a.d
69.59 h
Sweet Charlie
70.45 e.h
79.48 abc
81.63 a
77.26 ab
77.20 a
Marlate
73.00 c.g
80.33 a
70.61 cd
77.75 a
75.42 abc
Cilady
67.16 gh
73.44 a.e
74.46 a.d
71.90 a.d
71.74 d.h
Gaviota
70.95 d.h
75.82 a.d
68.84 de
68.81 cd
71.10 fgh
Cigoulette
73.14 b.g
73.13 a.e
74.00 bcd
74.87 a.d
73.78 a.g
Ciloe
71.18 d.h
73.21 a.e
71.78 bcd
69.42 bcd
71.40 e.h
Paros
70.28 fgh
71.98 cde
68.94 de
75.47 a.d
71.66 d.h
Maya
72.52 c.g
70.93 de
76.81 abc
75.42 a.d
73.92 a.g
MT 99/121/9
79.54 ab
73.18 a.e
75.21 a.d
68.83 cd
74.19 a.f
MT J24/2
79.98 a
73.30 a.e
75.23 a.d
77.44 ab
76.48 ab
MT 99/163/14
76.81 a.e
79.65 ab
76.88 abc
75.36 a.d
77.17 a
MT 99/163/19
77.35 a.d
67.88 e
77.54 abc
73.73 a.d
74.12 a.f
MT 99/20/1
71.73 d.g
76.18 a.d
76.96 abc
68.34 d
73.30 b.g
MT 99/163/22
73.57 a.g
72.51 c.e
74.21 bcd
72.97 a.d
73.31 b.g
D %5
6.421
7.556
7.385
8.109
3.629
131
Müge ÖZUYGUR
4.13.2.5. 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi H Değerleri
2004-2005 yetiştiricilik döneminde denemede yer alan çilek genotiplerine ait
H değerleri Çizelge 4.39’da detaylı şekilde açıklanmıştır. Yapılan istatistik analizler
sonucunda denemede yer alan çilek genotipleri arasında %5 önem seviyesinde
farklılıklar saptanmıştır.
Çizelge 4.39 incelendiğinde, Mart ayında MT 99/163/22 no’lu genotip
(65.02) en yüksek H değerini gösterirken, bu genotipin hemen ardından 92/340/3
no’lu genotip (64.22) gelmiştir. Ciloe (55.64), Cilady (55.47) çilek çeşitleri ile 6
no’lu genotip (51.40) ise en düşük H değerine sahip çeşitler olarak belirlenmiştir.
Nisan ayında, Osmanlı (80.86) ve Marlate (64.34) çilek çeşitleri denemede
yer alan çilek genotipleri arasında en yüksek H değerini gösterirken, MT 99/163/19
no’lu çilek genotipinin (55.86) ve Camarsosa çilek çeşidinin (53.64) en düşük H
değerine sahip olduğu belirlenmiştir.
Mayıs ayında en yüksek H değerine Osmanlı (83.52) ve MT 99/163/14 no’lu
çilek genotipi (69.16) sahipken, en düşük H değerini ise Ciloe çilek çeşidi (58.16) ve
17 no’lu çilek genotipi (48.96) göstermiştir.
Haziran ayında en yüksek H değerini gösteren çeşitte herhangi bir değişiklik
olmamıştır. Osmanlı çilek çeşidi (80.92) en yüksek H değerini gösteren çeşit olarak
saptanmıştır. En düşük H değerine ise Ciloe çilek çeşidinin (53.09) sahip olduğu
saptanmıştır.
Denemede yer alan çilek genotiplerinin 2004-2005 ortalama H değerleri
incelendiğinde, Osmanlı çilek çeşidi (81.76) en yüksek H değerine sahip olarak
belirlenmiştir. Bu çeşidi ise MT 99/121/9 no’lu genotip (64.99) ve MT 99/163/14
no’lu genotip (64.59) izlemiştir. Denemede yer alan çilek genotipleri arasında 6 no’lu
genotip, Ciloe ve Camarosa çilek çeşitleri sırasıyla 56.97, 56.40 ve 56.24 değerleri
ile en düşük H değerlerine sahip genotipler olarak saptanmıştır.
132
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.39. 2004-2005 yetiştiricilik dönemi H değerleri
Aylar
Genotipler
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Ortalama
3
57.79 b.g
62.46 bc
61.38 c.f
62.44 bcd
61.01 c.g
5
57.01 c.g
61.65 bcd
59.99 def
61.19 b.e
59.95 d.i
6
51.40 g
59.42 bcd
59.77 def
57.32 cde
56.97 hi
8
60.94 a.f
60.91 bcd
65.00 b.f
60.63 b.e
61.86 b.f
11
62.52 a.d
60.39 bcd
64.63 b.f
66.03 b
63.39 bcd
12
56.87 d.g
60.90 bcd
59.89 def
66.90 b
61.14 c.g
13
57.23 c.g
56.99 bcd
61.07 c.f
-
58.42 e.i
17
62.32 a.e
62.77 bc
48.96 g
-
58.02 ghi
92/340/3
64.22 ab
63.82 bc
64.63 b.f
58.87 b.e
62.88 bcd
Osmanlı
-
80.86 a
83.52 a
80.92 a
81.76 a
Camarosa
56.40 d.g
53.64 d
59.26 ef
55.67 de
56.24 i
Sweet Charlie
56.67 d.g
63.79 bc
64.84 b.f
62.24 bcd
61.88 b.e
Marlate
57.82 b.g
64.34 b
60.83 c.f
65.34 bc
62.08 b.e
Cilady
55.47 fg
62.62 bc
64.96 b.f
56.45 de
59.87 d.i
Gaviota
58.55 b.f
63.13 bc
61.14 c.f
58.57 b.e
60.34 d.h
Cigoulette
57.67 c.g
56.97 bcd
58.61 ef
60.43 b.e
58.42 e.i
Ciloe
55.64 fg
58.71 bcd
58.16 f
53.09 e
56.40 i
Paros
57.25 c.g
60.56 bcd
61.34 c.f
62.65 bcd
60.45 d.h
Maya
55.98 efg
56.95 bcd
67.20 bc
65.55 bc
61.42 b.g
MT 99/121/9
65.02 a
63.52 bc
68.57 b
62.87 bcd
64.99 b
MT J24/2
61.61 a.f
58.27 bcd
62.39 b.f
61.67 bcd
60.98 c.g
MT 99/163/14
63.39 abc
63.83 bc
69.16 b
62.00 bcd
64.59 bc
MT 99/163/19
64.11 ab
55.86 cd
66.44 bcd
60.40 b.e
61.70 b.g
MT 99/20/1
56.52 d.g
62.52 bcd
61.13 c.f
53.23 e
58.09 f.i
MT 99/163/22
57.01 c.g
62.20 bc
65.46 b.e
58.91 b.e
60.89 c.g
D %5
6.427
8.160
6.988
8.379
3.774
133
Müge ÖZUYGUR
4.13.3. 2003-2004 ve 2004-2005 Yetiştiricilik Dönemi Ortalama Renk
dönemleri ortalama renk değerleri (L, a, b, C ve H) Çizelge 4.40’ da ayrıntılı olarak
verilmiştir. Yapılan istatistik analizler sonucunda denemede yer alan çilek
genotiplerinde % 5 önem düzeyinde farklılıklar görülmüştür.
Çizelge 4.40’dan yararlanılarak 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik
dönemleri ortalama L değerlerinin en yüksek 60.72 (Osmanlı) ile en düşük 35.24 (6
no’lu genotip) arasında değiştiği görülmektedir. Ortalama parlaklık açısından
92/340/3 no’lu genotip (42.45) ve Sophie çilek çeşidi (41.81) Osmanlı çilek çeşidinin
hemen ardından gelmiştir. Skupien ve Osmianski (2004), yaptıkları çalışmada L
değerlerinin 35.32 ile 41.11 arasında değişim gösterdiğini saptamışlardır. Meyve
rengi açık pembe veya krem rengi olarak bilinen Osmanlı çilek çeşidi dışında, bu
araştırmada elde edilen L değerleri araştırıcıların sonuçlarıyla uyuşmaktadır.
Denemede yer alan çilek genotipleri a değerleri açısından incelendiğinde, MT
99/20/1 no’lu genotipin (37.92) en yüksek değeri gösterdiği, bu genotipi ise
Cigoulette çilek çeşidi (37.28) ve 13 no’lu genotipin (37.28) izlediği görülmektedir. a
değeri açısından en düşük değeri ise Osmanlı çilek çeşidi (7.20) göstermiştir. Nunes
ve ark. (1995), a değerinin çileklerdeki antosiyanin konsantrasyonuyla yüksek
korelasyon gösterdiğini bildirirken, Skupien ve Osmianski (2004), yaptıkları
çalışmada a değerinin pelargonidin-3-glukozid ve toplam pelargonidin içerikleri ile
negatif korelasyon gösterdiğini belirtmiştir.
Çizelge 4.40’dan yararlanarak 2003-2004 ve 2004-2005 ortalama b değerleri
incelendiğinde, en yüksek 72.74 (92/340/3 no’lu genotip) ile en düşük 47.84
(Osmanlı) arasında değiştiği görülmektedir.
dönemi ortalama C değerleri incelendiğinde, en yüksek C değerini 92/340/3 no’lu
genotipin (79.21) gösterdiği, bu genotipin hemen ardından ise Sweet Charlie çilek
çeşidinin (78.01) ve MT 99/163/14 no’lu çilek genotipinin (77.17) geldiği
görülmektedir. En düşük C değerini ise Osmanlı çilek çeşidi (48.54) göstermiştir.
134
Müge ÖZUYGUR
H değeri açısından denemede yer alan çilek genotipleri en yüksek 81.24
(Osmanlı) ile en düşük 58.09 (MT 99/20/1 no’lu genotip) arasında dağılım
göstermiştir. Bu araştırmanın sonuçları Küçükbasmacı ve ark. (2005), tarafından
bölümümüzde yürütülen ve Camarosa çilek çeşidinde basınçlı hava ile ön soğutma
ve modifiye atmosfer torbalarının meyve kalitesi üzerine etkilerini araştıran
denemede belirlenen H değerleri ile uyum içerisindedir.
135
Müge ÖZUYGUR
Çizelge 4.40. 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemi ortalama renk değerleri
Genotipler
L
a
b
C
H
3
39.50 b.f
34.86 a.f
67.14 a.e
75.94 a.f
62.26 c.i
5
38.54 d.h
34.87 a.f
65.51 c.g
74.52 b.g
61.70 d.j
6
35.24 i
34.15 c.h
59.92 h
69.46 ij
59.92 g.j
8
38.55 d.h
33.72 c.i
65.58 c.g
74.16 b.h
62.22 d.i
11
39.93 b.e
31.16 hi
68.11 a.d
75.36 a.f
64.96 cd
12
38.60 d.h
34.46 b.g
65.82 c.g
74.72 b.g
61.85 d.i
13
35.61 hi
36.16 abc
60.68 gh
71.06 g.j
58.67 ij
17
36.68 f.i
34.60 b.g
62.29 e.h
71.97 f.j
60.09 g.j
92/340/3
42.45 b
31.60 ghi
72.24 a
79.21 a
65.89 bc
Osmanlı
60.72 a
7.20 k
47.84 i
48.54 k
81.24 a
Camarosa
35.29 i
35.40 a.e
59.97 h
70.13 hij
59.00 ij
Sweet Charlie
41.10 bcd
33.79 c.i
69.93 abc
78.01 ab
63.82 c.f
Marlate
38.86 c.g
33.40 c.i
66.12 b.f
74.54 b.g
62.71 c.h
Cilady
37.41 e.i
33.21 c.i
63.68 d.h
72.47 e.j
61.91 d.i
Gaviota
35.72 hi
32.55 e.i
60.94 gh
69.10 j
61.63 d.j
Cigoulette
36.73 f.i
37.28 ab
62.30 e.h
72.95 d.j
58.75 ij
Ciloe
36.14 ghi
36.13 abc
61.74 fgh
72.08 f.j
59.48 hij
Paros
38.56 d.h
31.98 f.i
65.71 c.g
73.57 c.h
63.42 c.g
Sophie*
41.81 bc
27.30 j
71.15 ab
76.79 a.d
68.74 b
Maya
39.26 c.f
33.37 c.i
66.72 b.f
75.12 b.g
62.95 c.h
Diamante*
40.09 b.e
32.93 d.i
68.29 a.d
75.69 a.f
63.94 c.f
MT 99/121/9*
39.40 b.f
30.86 i
67.18 a.e
74.19 b.h
64.99 cd
MT J24/2*
39.55 b.f
35.92 a.d
67.17 a.e
76.48 a.e
60.98 e.j
MT 99/163/14*
41.06 bcd
31.71 ghi
69.99 abc
77.17 abc
64.59 cde
MT 99/163/19*
38.33 d.i
34.16 c.h
65.21 c.g
74.12 b.h
61.70 d.j
MT 99/20/1*
36.68 f.i
37.92 a
62.21 e.h
73.30 c.i
58.09 j
MT 99/163/22*
38.19 d.i
34.64 b.g
64.94 c.h
73.31 c.i
60.89 f.j
D %5
3.117
3.070
5.182
4.088
3.628
136
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Müge ÖZUYGUR
Bu araştırma 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemlerinde Ç.Ü.Z.F.
Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama Alanları ile Laboratuvarlarında
yürütülmüştür. Araştırmada bölümümüzde önceki yıllarda yapılan melezleme ıslahı
çalışmaları sonucu elde edilen 8 melez çilek genotipi; yurtdışında yapılan ıslah
çalışmaları sonucunda elde edilen 7 melez çilek genotipi ile 9 yabancı çilek çeşidi ve
yerli çilek çeşidimiz olan Osmanlı kullanılmıştır. Ayrıca bölgemizde ticari olarak
yetiştiriciliği yapılan Camarosa ve Sweet Charlie çilek çeşitleri de denemede kontrol
çeşitler olarak yer almıştır. Denemede yer alan çilek genotiplerinde bitkisel
özellikler, yaprak özellikleri, çiçek özellikleri, meyve özellikleri araştırılmıştır.
Ayrıca bitki başına verim, ortalama meyve ağırlığı, kalite sınıflaması, SÇKM içeriği,
titre edilebilir asit içeriği, SÇKM/Asit oranı, pH düzeyi ve askorbik asit içerikleri
belirlenmiştir. Denemede incelenen verim ve bazı meyve kalite kriterleri ile ilgili
sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.
Denemede yer alan çilek genotipleri arasında 2003-2004 yetiştiricilik
döneminde en yüksek verim Sweet Charlie (263.21 g/bitki) çilek çeşidinden elde
edilmiştir. 11 no’lu melez çilek genotipinin bitki başına verimi ise Sweet Charlie
çilek çeşidine oldukça yakın (249.25 g/bitki) bulunmuştur. Denemede ikinci kontrol
çeşit olarak kullanılan Camarosa çilek çeşidinin bitki başına verimi 173.95 g/bitki
olarak bulunurken 5, 6, 8, 12, 13, 17 no’lu melez çilek genotipleri ve Cilady ve
Paros çilek çeşitlerinin bitki başına verimi Camarosa çilek çeşidinden daha yüksek
bulunmuştur.
2004-2005 yetiştiricilik döneminde denemeye eklenen İtalyan melez çilek
genotiplerinin denemede yer alan diğer çilek genotiplerinden üstün olduğu
görülmüştür. MT J24/2 (575.70 g/bitki), MT 99/163/22 (524.42 g/bitki) ve MT
99/163/19 (493.74 g/bitki) no’lu çilek genotipleri denemede yer alan diğer çilek
genotipleri arasında en yüksek verime sahip olarak bulunmuştur. Denemede kontrol
çeşit olarak bulunan Camarosa (317.98 g/bitki) ve Sweet Charlie (305.78 g/bitki)
çilek çeşitlerinin verim değerleri bu çilek genotiplerinden daha düşük bulunmuştur.
137
2003-2004
ve
2004-2005
Müge ÖZUYGUR
yetiştiricilik
dönemlerinin
ortalamasına
bakıldığında İtalyan melez çilek genotiplerinin üstünlüğü koruduğu görülmektedir.
MT J24/2 (575.68 g/bitki), MT 99/163/22 (524.42 g/bitki) ve MT 99/163 /19 (493.74
g/bitki) en yüksek ortalama verime sahip olan çilek genotipleri olarak belirlenmiştir.
Ayrıca denemede yer alan çilek genotiplerinden MT/99/121/9 (380.63 g/bitki), MT
99/20/1(329.34 g/bitki), MT 99/163/14 (320.07 g/bitki) ve 6 no’lu genotip (317.40
g/bitki) dışındaki genotiplerin ortalama bitki başına veriminin 300 gramdan az
olduğu saptanmıştır.
2003-2004 yetiştiricilik dönemi ortalama meyve ağırlıkları söz konusu
olduğunda 92/340/3 no’lu çilek genotipinin (12.99 g) en iri meyvelere sahip olduğu,
bu genotipi ise Cilady (10.33 g) ve Gaviota (9.35 g) çilek çeşitlerinin takip ettiği
belirlenmiştir. En küçük meyveler ise Osmanlı (1.97 g) çilek çeşidinde saptanmıştır.
2004-2005 yetiştiricilik döneminde MT 99/163/22 (15.75 g) ve MT J24/2
(14.95 g) no’lu çilek genotiplerinin bitki başına verimde gösterdiği üstünlüğü
ortalama meyve ağırlığı açısından da gösterdiği görülmektedir. Bu genotipleri
92/340/3 ve MT 99/163/14 no’lu çilek genotipleri ile Paros çilek çeşidinin sırasıyla
14.02 g, 13.58 g ve 13.04 g ile takip ettiği belirlenmiştir. Bu yetiştiricilik döneminde
en küçük meyveler bir önceki yetiştiricilik döneminde olduğu gibi Osmanlı çilek
çeşidinde (3.91 g) saptanmıştır.
Denemenin yürütüldüğü 2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri
ortalama irilik değerlerine bakıldığında MT 99/163/22 (15.75 g) , MT J24/2 (14.95 g)
ve MT 99/163/14 (13.58 g) no’lu genotiplerin diğerlerine göre üstün olduğu
saptanmıştır. Denemede kontrol çeşit olarak yer alan Camarosa çilek çeşidinin
ortalama meyve ağırlığı 10.30 g olarak bulunurken 92/340/3, MT 99/121/9 no’lu
çilek genotipleri ile Cilady, Gaviota ve Paros çilek çeşitlerinin ortalama meyve
ağırlığının Camarosa çilek çeşidinden yüksek olduğu belirlenmiştir.
2003-2004 yetiştiricilik döneminde SÇKM (%) bakımından denemede yer
alan çilek genotiplerinden 12 ve 5 no’lu genotiplerin sırasıyla % 9.68 ve % 9.61
değerleri ile en yüksek kuru madde içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca
genel olarak bölümümüzde daha önceki yıllarda yapılan ıslah çalışmaları sonucunda
138
Müge ÖZUYGUR
elde edilen 3, 6, 8, 11, 13 ve 17 no’lu çilek genotipleri ile Osmanlı çilek çeşidinin
SÇKM (%) içeriği açısından öteki genotiplerden üstün olduğu saptanmıştır.
2004-2005
yetiştiricilik
döneminde
ise
denemede
yer
alan
çilek
genotiplerinden Osmanlı çilek çeşidinin ve 5 no’lu çilek genotipinin %11.40 ve
%10.06 değerleriyle en yüksek SÇKM içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir.
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama SÇKM (%)
içerikleri açısından ise %10.26 ortalama ile Osmanlı çilek çeşidi en yüksek SÇKM
içeriğine sahip olarak belirlenmiştir. Osmanlı çilek çeşidini, %9.84 ve %9.77
değerleriyle 5 ve 12 no’lu çilek genotipleri takip etmiştir.
Titre edilebilir asit içeriği söz konusu olduğunda 2003-2004 yetiştiricilik
döneminde en yüksek titre edilebilir asit içeriği 5 no’lu genotip, Cigoulette çilek
çeşidi ve 12 no’lu genotipte sırasıyla % 1.09, %1.06 ve %1.04 olarak bulunurken, en
düşük titre edilebilir asit içeriği Sweet Charlie, Gaviota ve Maya çilek çeşitlerinde
sırasıyla %0.72, 0.76 ve % 0.79 olarak bulunmuştur.
2004-2005 yetiştiricilik döneminde ise titre edilebilir asit içeriği en düşük %
0.77 (Sweet Charlie) ve %0.81 (MT 99/163/19 no’lu genotip) olarak bulunurken, en
yüksek %1.03 (MT 99/20/1 no’lu genotip) ve 1.02 (92/340/3 no’lu genotip) olarak
saptanmıştır.
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik döneminin ortalaması incelendiğinde,
en düşük titre edilebilir asit içeriğine Sweet Charlie (% 0.75) ve Gaviota (%0.80)
çilek çeşitlerinin sahip olduğu, en yüksek titre edilebilir asit içeriğine ise % 1.03 ile
12 ve MT 99/20/1 no’lu genotiplerin sahip olduğu görülmektedir.
SÇKM/Asit oranı açısından 2003-2004 yetiştiricilik döneminde Osmanlı
(%10.11), Diamente (% 9.79) çilek çeşitleri ile 11 no’lu genotip (% 9.63) en yüksek
değerlere sahip olarak bulunurken, 2004-2005 yetiştiricilik döneminde Osmanlı
(%12.14) ve Sweet Charlie (% 11.35) çilek çeşitleri ile 5 no’lu çilek genotipi (10.63)
en yüksek içeriğe sahip olarak bulunmuştur. Her iki yetiştiricilik döneminin
ortalaması incelendiğinde en yüksek SÇKM/Asit oranına Osmanlı (%11.12), Sweet
Charlie (%10.21) ve Diamente (%9.79) çilek çeşitlerinin sahip olduğu görülmüştür.
pH içeriği bakımından 2003-2004 yetiştiricilik döneminde 8 no’lu genotip
(3.15) en düşük değere, Sweet Charlie (3.47) ise en yüksek değere sahip olarak
139
Müge ÖZUYGUR
bulunmuştur. 2004-2005 yetiştiricilik döneminde Cilady çilek çeşidi (3.37) en düşük,
13 no’lu genotip (3.71) ise en yüksek pH içeriğine sahip olarak bulunmuştur. 20032004 ve 2004-2005 yetiştiricilik dönemleri ortalama pH içerikleri açısından ise en
düşük değere Diamente (3.19) çilek çeşidinin, en yüksek değere ise MT 99/121/9
no’lu genotipin (3.56) sahip olduğu belirlenmiştir.
2003-2004 yetiştiricilik döneminde Gaviota (53.60 mg) ve Paros (52.75 mg)
çilek çeşitlerinin en yüksek askorbik asit içeriğine sahip olduğu belirlenmiştir. 20042005 yetiştiricilik döneminde ise 92/340/3 (68.04 mg) ve 3 (63.72 mg) no’lu
genotipler en yüksek askorbik asit içeriğine sahip genotipler olarak saptanmıştır.
2003-2004 ve 2004-2005 yetiştiricilik döneminin ortalama askorbik asit içeriği söz
konusu olduğunda MT 99/163/14 (60.31 mg), MT J24/2 (57.43 mg) ve MT
99/163/22 (56.43 mg) no’lu genotipler diğer genotiplerden üstün olarak bulunmuştur.
Bölümümüzde
genotiplerinden
yapılan
ıslah
çalışmaları
sonucu
elde
edilen
çilek
6, 8 ve 11 no’lu çilek genotiplerinin bitki başına verimlerinin
standart çeşit olan Camarosa’dan yüksek olduğu belirlenmiştir. Bu genotiplerin %
SÇKM içeriği ile SÇKM/Asit oranlarının Camarosa’dan yüksek olduğu ve askorbik
asit içeriği açısındandan Camarosa’ya yakın değerler gösterdiği saptanmıştır. Bu
nedenlere dayanarak bu genotiplerin tescile gönderilmesi önerilmektedir. Ayrıca
bölümümüzde melezleme çalışmaları sonucu elde edilen bu genotiplerde meyve
sertliğini arttırıcı yönde çalışmalar yapılması, özellikle aroması yüksek ancak
yumuşak meyvelere sahip olan 11 ve 17 no’lu genotiplerin meyve yüzeyi dayanıklı
olan Camarosa çilek çeşidi ile melezlenmesi önerilmektedir.
Denemede yer alan 27 çilek genotipi arasında denemeye ikinci yıl katılan 6
çilek genotipinin (MT 99/121/9, MT J24/2, MT 99/163/14, MT 99/163/19, MT
99/20/1 ve MT 99/163/22 ) gerek bitki başına verim gerekse ortalama meyve ağırlığı
açısından diğer genotiplerden daha iyi sonuçlar verdiği oldukları belirlenmiştir. Bu
genotiplerin bitki başına verim açısından gösterdikleri üstünlüğün doku kültürü
yöntemi ile çoğaltılmış olmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Her ne kadar
deneme doku kültüründe çoğaltılan bitkilerden elde edilen kolar ile kurulmuş ise de
bu bitkilerde doku kültürünün etkisinin hala devam ettiği düşünülmektedir. Bu
genotiplerin gelecek yıllarda kol alma yöntemi ile çoğaltılarak, doku kültürü etkisi
140
Müge ÖZUYGUR
geçtikten sonra diğer genotiplerle aynı koşullarda denenmesi önerilmektedir. Ayrıca
bu genotiplerin insan sağlığı açısından büyük önem arz eden askorbik asit içeriğinin
de diğer genotiplerden yüksek olması dikkat çekici olmakla beraber, bu genotiplerin
% SÇKM içerikleri diğer genotiplerden düşük bulunmuştur. Bu genotiplerin
bölümümüzde önceki yıllarda yapılan ıslah çalışmaları sonucu elde edilen % SÇKM
içerikleri ve aromaları ile İtalyan çilek genotiplerine üstünlük gösteren melez çilek
genotiplerinden özellikle 5 ve 12 no’lu genotiplerle
karşılıklı melezlemeler
yapılması önerilmektedir. Ayrıca bu genotipler Osmanlı çilek çeşidi ile
melezlenerek, Osmanlı çilek çeşidine özgü nefis aroma ve tadın bu genotiplere
aktarılması yönünde çalışmalar yapılabilir. Ayrıca, bölgemizde önemli sorun olan
Bortrytis cinerea
hastalık etmeninin neden olduğu Kurşuni küf hastalığı ile,
antraknoza dayanım dereceleri ile ilgili hastalık testlerinin yapılması önerilmektedir.
Zira, bölgemizde çilek yetiştiriciliğinin büyük bir bölümü açıkta yapıldığı için
özellikle çok yağışlı kış aylarında söz konusu hastalıklar büyük problemler
yaratmaktadır.
141
KAYNAKLAR
ANBERG, M., NYSTROM, C. AND CASTENSON, S., 1993. Evaluation of heat
conduction microcolorimetry in pharmaceutical stability studies VII.
Oxidation of ascorbic acid in aqueous solution. Int. J. Pharm. 90:19-33.
ANONYMUS, 2000. CTIFL (Code de Couler Pour I’experimentation Fraise
Strawberry)
…………….., 2004. Statical Database of Agricultural Production.
(http://apps.fao.org.).
AĞAR, I. T., STREIF, J. AND BANGHERTH, F., 1997. Effect of high CO2 and
controlled atmosphere (CA) on the ascorbic and dehydroascorbic acid content
of some berry fruits. Postharvest Biology and Technology. 11:47-55.
ARANDA, J.M., MEDİNA, J.J. AND MIRANDA, L., 2002. The Spanish Project
on Alternatives to Methyl Bromide (1):the Case of Strawberry in the Area of
Huelva. Proc. 4th Int. Strawberry symp. Eds. T. Hietaranta et al. Acta Hort.
567, ISHS 2002. Vol:II, 427-430.
AVIGDORI-AVIDOV, H., 1986. Strawberry. In: S.P. Monselise (Editör),
Handbook of fruit set and development. CRC Press, Boca Raton, pp. 419448.
BAUMANN, T. E., EATON, G. W., MACHHOLZ, A. AND SPANER, D., 1995.
Day-neutral strawberry production on raised beds in British Columbia. Adv.
Strawberry Res. 14: 53-57.
BARTUAL, R., CEBOLLA, V., BUSTOS, J., GINER, A. AND ARANDA, J.M.,
2002. The Spanish Project on Alternatives to Methyl Bromide (2): The Case
of Strawberry in Area of Valencia. Proc. 4th Int. Strawberry symp. Eds. T.
Hietaranta et al. Acta Hort. 567, ISHS 2002. Vol:II, 431-434.
BARUZZI, G. 1998. Aspetti del miglioramento genetico della fragola in İtalia.
Frutticoltura 12:55-62.
BENTVELSEN, G. C. M. AND BOUW, E., 2002. Breeding Strawberry F1Hybrids for Vitamin C and Sugar Content. Proc. 4th Int. Strawberry symp.
Eds. T. Hietaranta et al. Acta Hort. 567, ISHS 2002.Vol:II, 813-815.
142
BODE, A.M., CUNNINGHAM, L. AND ROSE, R.C., 1990. Spontaneous decay of
oxidized ascorbic acid (dehydro-L-ascorbic acid) evaluated by high-pressure
liquid choromatography. Clin. Chem.36:1807-1809.
CANNEL, G. H., VOTH, V., BRINGHURST, R. S. AND PROEBSTING, E. L.,
1961. The influence of irrigation levels and application methods,
polyethylene mulch and nitrogen fertilization on strawberry production in
Southern California. Proc. Amer. Soc. Hort. Sci. 28:281-291.
CAYUELA, J. A., VIDUEIRA, J. M., ALBI, M.A. AND GUTIERREZ, F., 1997.
Influence of the ecological cultivation of strawberries (Fragaria x ananassa
Cv. Chandler) on the quality of the fruit and their capacaity for consevation.
Journal of Agriculture and Food Chemistry 45:1736-1740.
CORDENUNSI, B. R., NASCIMENTO, J. R. O. and LAJALO, F. M., 2003.
Physsico-chemical changes related to quality of five strawberry cultivars
during cool storage. Food Chemistry. 83:167-173.
………., 2005. Influence of cultivation quality parameters and chemical composition
of strawberry fruitsb grown in Brazil. J. Agric. Food Chemistry 50:25812586.
ÇAĞLAR, H. AND PAYDAS, S., 2002. Changes of Quality Characteristics and
Aroma Compounda of Hybrids and Some Strawberry Cultivars during
Harvest Periods. Proc. 4th Int. Strawberry symp. Eds. T. Hietaranta et al.
Acta Hort. 567, ISHS 2002.Vol:I, 203-205.
DARBELLAY, C. AND CARLEN, C., 2002. Measurement of the Organoleptic
Quality of Strawberries. . Proc. 4th Int. Strawberry symp. Eds. T. Hietaranta
et al. Acta Hort. 567, ISHS 2002.Vol:II, 819-822.
DEUWER, R. G. AND ZYCH, C. C., 1967. Heritabilities of soluble solids and
acids progenies of cultivated strawberry ( Fragaria x ananassa Duch. ) Proc.
Amer. Soc. Hort. Sci. 90: 153-157.
DOKUZOĞUZ, M., 1963. Önemli çilek çeşitlerimiz üzerinde pomolojik
araştırmalar. E.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları:74.
EASTERBROOK, M.A., 2000. Relationships between the occurence of misshapen
fruits on late season strawberry in the United Kingdom and infestation by
143
insects, particularly the European tornished plant bug, Llgus rugulpensis.
Entomologia Experimentalias Et Applicata. 96 (1): 59-67.
FAEDI, W., BARUZZI, G., LOVATI, F., SBRIGHI, P. AND LUCCHI, P., 2002.
P. Arcuti (Editör) Monogarfia di cultivar di fragola, Progetto finalizzatto
MİPAF, Roma, 291s
…………., MOURGUES, F. AND ROSATI, C., 2002. Strawberry breeding and
varieties: Situation and Perspektives. Proc. 4th Int. Strawberry symp. Eds. T.
Hietaranta et al. Acta Hort. 567, ISHS 2002. Vol:I 51-59 p.
FORNEY, C. F. AND BREEN, P. J., 1986. Sugar content and uptake in strawberry
fruits. J. Am. Soc. Hort. Sci. 111:241-247.
GALETTA, G. J. AND BRINGHURST, R. S., 1990. Strawberry management. In:
Galetta, G. J., Himelrick, D. (Eds.). Small fruit crop management.
PRENTİCE-Hall, Englewood Cliffs, NJ, 83-156.
GALETTA, G. J., MAAS, J. L., ENNS, J. M., DRAPPER, A. D., DALE, A.
AND SWARTZ, H. J., 1995. ‘Mohawk’ stawberry. Hort Science:30(3): 631634.
GILL, M. I., HOLCROFT, D. M. AND KADER, A.A., 1997. Changes in
strawberry antocyanins and other polyphenols in response to carbon dioxide
treatments. J. Agric. Food Chem. 46:1662-1667.
HAKALA, M., LAPVETELAINEN, A., HUOPALATHI R., KALLIO, H. AND
TAHVONEN, R., 2003. Effects of varieties and cultivation conditions on the
composition of strawberries. Journal of food Composition and Analysis.
16:67-80.
HANCOCK, J. F. 1999. Strawberries. Crop production science in horticulture; 11.
University Press, Cambridge, 237 pp.
HELLMAN, E. W. AND TRAVIS, J. D., 1988. Growth inhibition of strawberry at
high temperatures. Adv. Strawberry Prod. 7: 36-38.
HIMELRICK, D. G., 1982. Effect of polyethylene mulch color on soil temperatures
and strawberry plant response. Adv. Strawberry Prod.1:15-16.
144
HOLCROFT, D. M. AND KADER, A. A., 1999. Controlled atmosphere –induced
changes in pH and organic acid metabolism may affect color of stored
strawberry fruit. Postharvest Biology and Technology, 17:19-32.
ILGIN, M., KAŞKA, N. AND ÇOLAK, A., 2002. Yield and Quality Performances
of Some Strawberry Hybrids and Cultivars Grown in K. Maraş, Turkey. Proc.
4th Int. Strawberry symp. Eds. T. Hietaranta et al. Acta Hort. 567, ISHS
2002.Vol:I, 195-197.
JIA, H. J., OKAMOTO, G. AND
HIRANO, K., 2000. Effect of aminoacid
composition on the taste of ‘Hakuho’ peaches (Prunus persica Batsch) grown
under different fertilizer levels. J. Jpn. Soc. Hort. Sci. 69: 135-140.
KADER, 1991. Quality and its maintanace in relation to the postharvest physiology
of strawberry. In: Luby, j.j. and Dale, A. (eds.). The strawberry into the 21st
Century. Timber Pres, Portland, Oregon, pp.145-152.
KAFKAS, N. E., 2004. Bazı Çilek Genotiplerinde Aroma Bileşiklerinin Tayini ve
Aroma Bileşikleri ile Bazı Meyve Kalite Kriterleri Arasındaki İlişkiler.
Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 310.
KALT, W. AND McDONALD, J. E., 1997. Strawberry Fruit Composition During
the Harvest Season. Advances in Strawberry Research Vol: 16.22-27.
KAŞKA, N., YALÇIN, O. AND KONARLI, O. VE ÖZER, B., 1976. Adana’da ve
Antalya’da bazı önemli çilek çeşitlerinde kış dikimlerinin verim ve kalite
üzerine etkileri. Ç.Ü.Z.F. Yıllığı 5(1-2):1-16.
……………., YAZGAN, A., PEKMEZCİ, M., KONARLI, O. AND YALÇIN,
O.,1979. Çileklerde değişik yaz ve kış dikim zamanlarının turfanda çilek
üretimi ve verimi üzerine etkileri. Tübitak No:417. Seri No:88 :80s
……………... ve PAYDAŞ, S., 1986. Çilek melezleri üzerine çalışmalar. TübitakTOAG. Bitki Islahı Simpozyumu. 15-17 Ekim, 17-25.
KIM, J. K. AND MOON, K.D., 1993. Effect of PE film thickness on MA (modified
atmosphere) of strawberry. Journal of the Korean Society for food nutrition.
22:78-84.
KNEE, M., SARGENT, J. A. AND OSBORNE, D. J., 1977. Cell wall metabolism
in developing strawberry fruits. J. Expt. Bot. 28:377-396.
145
KÜÇÜKBASMACI, F., ÖZKAYA, O., TÜLÜCÜ, S., PAYDAŞ, S. AND AĞAR,
T., 2005. Camarosa çilek çeşidinde basınçlı hava ile ön soğutma ve modifiye
atmosfer torbalarının meyve kalitesi üzerine etkileri.
MAAS, J. L., WANG, S. Y. AND GALETTA, G. J., 1996. Heath enhancing
properties of strawberry fruit. In: Pritts, M. P., CHANDLER, C. K. and
CROCKER, T. E. (eds). Proceeding of the V North American Strawberry
Conference, Orlando, Florida. 11-18.
MANNING, K.,1996. Soft fruits. In: Biochemistry of fruit ripening. Chapman and
Hall, G. B. Seymour, J. E. Taylor and G.A. Tucker (Eds.), London, pp. 347377.
MARGERATA, H., SARI, Y. AND JORMA, K., 1995. Vitamin C content in fruits
and berries consumed in Finland. Journal of Food Composition and Analysis
8:12-20.
MATOCHA, J.M. AND PENNINGTON, P., 1978. Effect of Complexed on Iron
Chlorosis of Grain Sorghum Grown on Calceraus Soils. Argon. Abs. 30:19.
MELHORN, H., 1990. Ethylene-promoted ascorbate peroxidase activity protects
plants against hydrogen peroxide, ozone and paraquat. Plant, Cell Environ:
13: 971-976.
MOİNCK,
Α.,
RENAUD,
C.,
GAUDILLERE,
M.,
RAYMOND,
P.,
ROUDEILLAC, P. AND ROTHAN, B. D., 2001. Biochemical Changes
during Fruit Development of Four Strawberry Cultivars. J. Amer. Soc. Hort.
Sci. 126(4): 394-403.
MONTERO, T. M., MOLLA, E. M., ESTEBAN, R. M. AND LOPEZANDREU, F. J., 1996. Quality attributes of strawberry during ripening .
Scienta Horticulturae: 65:239-250.
NUNES, M. C. N., BRECHT, J. K., MORAIS, Α. M. M. B. AND SARGENT, S.
A., 1995. Physical and chemical -quality characteristics of strawberry after
storage are reduced by a short delay to cooling. Postharvest Biology and
Technology.6:17-28.
146
OLSEN, S.R. AND WATANABE, F.S., 1979. Interaction of Added Gypsum in
Alkaline Soils With Uptake of Iron, Molylodenum, Manganese and Zinc by
Sorghum. Soil Sci. Soc. Amer. Proc.30:468-470.
PAYDAŞ, S., 1981. Osmanlı çilek çeşidinin yabancı kökenli çilek çeşitleri ile
melezleme yoluyla ıslahı. Ç.Ü.Z.F. Lisans Tezi (Yayınlanmamış).
PAYDAŞ, S., KAŞKA, N., ÇAĞLAR, H., ÖZDEMİR, G. AND AĞAR, İ.T.,
1996. Studies on strawberry crossing between Turkish and Foreign cvs.
Gartenbauwissenschaft. 61 (2) :96-102.
PEARSON, D. AND CHURCHILL, A.A., 1970. The chemical analyses of foods.
Gloucester Place, Vol:104, 233.
PERKINS-VEAZIE, P., 1995. Growth and ripening of strawberry fruit. Hort.
Reviews. 17: 267-296.
PEREZ, A. G., OLIAS, R., SANZ, C. AND OLIAS, J. M., 1992. Aroma
components and free amino acids in strawberry variety Chandler during
ripening. J. Agric. Food Chem. 40:2232-2235.
PEREZ, A. G., OLFAS, R., ESPADA, J., OLIAS, M. J. AND SANZ, C., 1997.
Rapid determination of sugars, nonvolatile acids and ascorbic acid in
strawberry and other fruıts. J.Agric. Food Chem. 45:3545-3549.
RENQUIIST, A. R., BREEN, P. J. AND MARTIN, L. W., 1982. Influences of
water status and temperature on leaf elongation in strawberry. Scientia Hort.
18: 77-85.
REYES, F. G. R., WROLSTAD, R. E. AND CORNWELL, C. J., 1982.
Comparison of enzymic, gas-liquid chromatografic and high performance
liquid chromatografic methods for determining sugars and organic acids in
strawberries at three stages of maturity. J. Assoc. Off. Anal. Chem. 65:126131.
ROSATI, P., 1993. Recends trends in strawberry production and research: An
overview. Acta Hort. Rev. 17:267-297.
SCHEEL, D. C. 1982. The effect of clear polyethylene winter mulch on the growth
and yield of strawberries. Adv. Strawberry Prod. 1:29-30.
147
SCHOPPLEIN, E., KRUGER, E. AND RECHNER, A., 2002. Analytical and
Sensory Qalities of Strawberry Cultivars. . Proc. 4th Int. Strawberry symp.
Eds. T. Hietaranta et al. Acta Hort. 567, ISHS 2002.Vol:1, 805-807.
SCOTT, D. AND LAWRANCE, F.J., 1979. Strawberries (in.: Advances in fruit
breeding) Eds. J. Janick and J.N. Moore. Purdure Univ Press, West Lafayette,
Indiana, 71-79.
SCHUTTE, L., 1976. Phenolic, Sulphur and Nitrogen Compounds in Food Flavors,
Charalambous, G. Katz, eds. Amer. Chem. 1:96-114.
SHAW, D. V.,1988. Genotypic variation and genotypic correlation for sugars and
organic acis of strawberries. J. Am. Soc. Hort-Sci. 113:770-774.
SIMPSON, D W. , 1991. Strawberries breeding in the United Kingtom 50-51. In
Dale, A., J and Luby, J. J. (eds) The strawberry into the 21st century. Portland,
OR:Timber pres. ISBN 0-88192-192-1.
SISTRUNK, W. A. AND CASH, J., 1973. Non-volatile acids of strawberries. J.
Food. Scie. 38: 807-809.
SISTRUNK, W. A. AND MORRIS, J. R., 1985. Stawberry quality: Influence of
cultural and environmental factors. In Evaluation of Quality of Fruits and
Vegetables. H. E. Pattee, ed. AVI Publishing co. Westport, CN.
SKUPIEN, K. AND OSMIANSKI, J., 2004. Comparison of six cultivars of
strawberries (Fragaria x ananassa Duch.) grown in Nortwest Poland.
European Food Research and Technology. 219:66-70.
SONE, K., MOCHIZUKI, T. AND NOGUCHI, Y., 1999. Variations in ascorbic
acid content among strawberry cultivars and their harvest times. Journal of
the Japanese Society for Horticultural Science 68:1007-1014.
STAHLER, M.M., LAWRENCE, F.J., MARTIN, L.W., MOORE, P.P.,
DAUBENY, H.A., SHEETS, W.A. AND VARSEVELD, G.W., 1995.
‘REDCREST’ strawberry. Hortscience.30(3):635-636.
STAUDT, G., 1989. The spcies of Fragaria. The taxanomy and geographical
distribution. Acta Horticulturae. 439: 55-62.
STEWARD, D., 2003. Euro Berry Symposium, Ancona, Italy.
148
STURM, K., KORAS, D. AND STEMPAR, F., 2003. The composition of fruit of
different strawberry varieties depending on maturity stage. Food Chemistry,
83: 417-422.
SWEENEY, J.P., CHAPMAN, V. J. AND HEPNER, P. Α., 1970. Sugar, acid and
flavor in fresh fruit. J. Am. Diet. Assoc. 57: 432-435.
TORRONEN, R., AND MAATTA, K., 2002. Bioactive Substances and Health
Benefits of Strawberies. . Proc. 4th Int. Strawberry symp. Eds. T. Hietaranta
et al. Acta Hort. 567, ISHS 2002.Vol:II, 797-803.
TÜREMİŞ, N., 2002. All Season Strawberry Growing with Day-Neutral Cultivars.
Proc. 4th Int. Strawberry symp. EDs. T. Hietaranta et al. Acta Hort. 567,
ISHS 2002.Vol:I, 199-201.
WANG, H., CAO, G. AND PRIOR, R. L., 1996. Total antioxidant capacity of
fruits. Journal of Agricultural and Food Chemistry 44: 701-705.
WANG, S., GALETTA, G. J. AND CAMP, M.J., 1998. Mulch types affect fruit
quality and composition of two strawberry genotypes. Hort Science
33(4):636-640
…………… AND CAMP, M. J., 2000. Temperatures after bloom affect plant
growth and fruit quality of strawberry. Scienta Horticulturae 85 :183-199.
.……………, ZHENG, W. AND GALETTA, G. J., 2002. Cultural system affects
fruit quality and antioxidant capacity in strawberries. J. Agric. Food Chem.
50: 6534-6542.
WHEELER, G. L., JONES, M.A. AND SMIRNOFF, N., 1998. The biosynthetic
pathway of vitamin C in higher plants. Nature, 393:365-368.
WILLS, R. B. H., KU, V. V. V. AND LESHEM, Y. Y., 2000. Fumigation with
nitric oxide to extend the postharvest life of strawberries.
WROLSTAD, R. E., PUTNAM, T. P. and VARSEVELD, G. W., 1970. Color
quality of frozen strawberries. Effect of anthocyanins, pH, total acidity and
ascorbic acid variability. J. Food Sci. 35:448-452.
WROLSTAD, R. E. AND SHALLENBENGER, R. S., 1981. Free sugars and
sorbitol in fruits: Α compilation from the literature. J. Assoc. Off. Anal.
Chem., 64: 91-103.
149
YAŞA, 1997. Bazı Kültür Çilek Çeşitleri ile Melez Çilek Çeşit Adaylarının Demir
(Fe) Klorozuna Dayanım Dereceleri ve Kromozom Sayılarının Saptanması
Üzerine Araştırmalar. Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,120.
150
ÖZGEÇMİŞ
1979 yılında Adana’da doğdum. İlk, orta ve lise öğrenimimi Adana’da
tamamladım. 1998 yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri
Bölümünde lisans öğrenimime başladım ve 2002 yılında mezun oldum. Aynı yıl
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında Yüksek Lisans
Programına başladım. 2004 yılında MayÇukonar Tohumculuk A.Ş.’de Kalite
Güvence Laboratuvar Sorumlusu olarak çalışmaya başladım. Halen bu görevime
devam etmekteyim.
151

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

Transcription

Similar documents