ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

Transcription

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DOKTORA TEZİ
Emine ALTINKAYA URUK
ANKARA TAVUKÇULUK ARAŞIRMA ENSTİTÜSÜ’NDE GELİŞTİRİLEN
ÇEŞİTLİ TAVUK HATLARININ FENOTİPİK ÖZELLİKLERİNİN
TANITILMASINA İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA
ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI
ADANA, 2011
ANKARA TAVUKÇULUK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ’NDE GELİŞTİRİLEN
DOKTORA TEZİ
Bu Tez 12/08/2011 Tarihinde Aşağıdaki
Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir.
Jüri
Üyeleri
Tarafından
……................................
………………....................
…………………………..
Prof. Dr. Ahmet TESTİK
Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK Prof. Dr. Taner ALAGÖZ
DANIŞMAN
ÜYE
...………………...............
...………………………..
ÜYE
Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR Doç.Dr. Ladine ÇELİK
ÜYE
ÜYE
Bu Tez Enstitümüz Zootekni Anabilim Dalında hazırlanmıştır.
Kod No:
Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL
Enstitü Müdürü
Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir.
Proje No: ZF2007D15
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların
kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere
tabidir.
ÖZ
DOKTORA TEZİ
ANKARA TAVUKÇULUK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ’NDE GELİŞTİRİLEN
Danışman : Prof. Dr. Ahmet TESTİK
Yıl: 2011 Sayfa: 109
Jüri
: Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK
Prof. Dr. Taner ALAGÖZ
Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR
Doç. Dr. Ladine ÇELİK
Çalışma, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde geliştirilmekte olan
2’si beyaz (BLUE ve BLACK), 3’ü kahve (RIR I, BAR I ve LINE 54) renkli
yumurtacı 5 tavuk hattının, fenotipik özelliklerini ortaya koymak amacıyla
yürütülmüştür. Tavuk hatları, kalitatif özellikler (kulakçık rengi, mahmuz rengi, tüy
rengi, gaga rengi, deri rengi, bacak rengi, sakal rengi ve yumurta kabuk rengi, ibik
şekli) bakımından tanıtılmaya çalışılmıştır. Bazı kantitatif özellikler (göğüs, gaga ve
incik ölçüleri, canlı ağırlık artışı, yem tüketimi, ölüm oranı, cinsel olgunluk yaşı ve
ağırlığı, ilk on yumurta ağırlığı, %50 yumurta verim yaşı, yumurta verimi ve yumurta
kalitesi) belirlenmiş ve bu özellikler bakımından genotipler karşılaştırılmıştır.
Gerek büyütme gerekse yumurtlama döneminde; kahverengi yumurtacı
genotipler ile beyaz yumurtacı genotipler, üzerinde durulan çoğu özellikler
bakımından kendi içlerinde önemli farklılıklar göstermiştir (P<0.05).
Sonuç olarak; bu araştırmanın yürütüldüğü koşullarda genel olarak beyaz
yumurtacı hatlar arasında BLUE genotipi, kahverengi yumurtacı hatlar arasında ise
BAR I genotipi daha iyi performans göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Saf Hatlar, Fenotip, Yumurta Verimi ve Ağırlığı, Ölüm Oranı
I
ABSTRACT
PhD THESIS
A RESEARCH ON INTRODUCTION OF PHENOTYHPIC PARAMETERS
OF SEVERAL POULTRY LINES DEVELOPED IN ANKARA POULTRY
RESEARCH INSTITUE
ÇUKUROVA UNIVERSITY
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES
DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE
Supervisor: Prof. Dr. Ahmet TESTİK
Year: 2011, Pages: 109
Jury
:Prof. Dr. Ahmet TESTİK
Prof. Dr. A. Nazım ULUOCAK
Prof. Dr. Taner ALAGÖZ
Prof. Dr. Ramazan YETİŞİR
Doç. Dr. Ladine ÇELİK
This study was carried out to find out phenotypic characters of 2 white
(BLUE and BLACK), and 5 brown colored (RIR I, BAR I and LİNE 54) laying hen
line which improved at Ankara Poultry Research Institutes. It was introduced that the
qualitative characteristics (the color of the earlobe, the color of the spur, the color of
the feather, the color of the beak, the color of the skin, the color of the leg, the color
of the wattle, and the color of the egg shell, the shape of the comb) of laying hen line.
Some quantitative characters (breast, beak and shank size, body weight gain, feed
intake, mortality range, sexual maturity age and weight, the weight of the first ten
eggs, 50% of egg production, egg production and egg quality) determined and
compared aspect of these characters of laying hen line. Both growing and laying
period, the differences between white genotypes and colored genotypes showed
significant differences (P<0.05). As a result, BLUE genotype in white laying hens
and BAR I genotype in colored laying hens showed better performance than the
others in the research conditions.
Key Words: Pure Line, Phenotype, Egg Yield and Weight, Mortality Range.
II
TEŞEKKÜR
Tez konumun belirlenmesi, çalışmanın yürütülmesi ve her konuda
yardımlarını esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ahmet TESTİK’e ve yazımında
yardım ve desteğini esirgemeyen sayın Prof. Dr. A.Nazım ULUOCAK’a ve Prof. Dr.
Taner ALAGÖZ’e teşekkür ederim. Doktora tez jüri üyelerinden sayın Prof. Dr.
Ramazan YETİŞİR’e, Prof. Dr. İskender YILDIRIM’a ve Doç. Dr. Ladine ÇELİK’e;
istatistiksel analizlerimin yapılmasında yardımcı olan Prof. Dr. Tamer KAYAALP’e,
Biyolog Nurşen YILDIRIM’a, Doç. Dr. Soner ÇANKAYA’ya; çalışmam süresince
yardımlarını esirgemeyen eşim ve aileme; çalışmanın yürütülmesinde emeği geçen
Kanatlı Hayvanlar Seksiyonunda çalışan Ahmet BAĞRIAÇIK, ve diğer çalışanlara
teşekkür ederim. Çalışmalarım esnasında her konuda emeği geçen mesai arkadaşım
Zir. Müh. Tolga AYGÜN’e, tezin ve ayrıca katkısı olan bütün arkadaşlarıma samimi
ve içten teşekkür etmeyi borç bilirim.
Tezim süresince bana destek veren Adana İl Tarım Müdürlüğü Proje ve
İstatistik Şube Müdürü Seçkin SEFER’e teşekkürlerimi sunarım.
III
İÇİNDEKİLER
SAYFA
ÖZ .............................................................................................................................I
ABSTRACT ............................................................................................................ II
TEŞEKKÜR ........................................................................................................... III
İÇİNDEKİLER ....................................................................................................... IV
ÇİZELGELER DİZİNİ ........................................................................................ VIII
ŞEKİLLER DİZİNİ ...............................................................................................XII
SİMGELER VE KISALTMALAR ...................................................................... XIV
1. GİRİŞ ................................................................................................................... 1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ..................................................................................... 3
2.1. Dış Görünüş İle İlgili Çalışmalar ................................................................... 3
2.2. Büyüme İle İlgili Çalışmalar .......................................................................... 3
2.2.1. Büyütme Dönemine Ait Yaşama Gücü ve Ölüm Oranları ................... 3
2.2.2. Büyütme Dönemine Ait Yem Tüketimi................................................ 4
2.2.3. Büyütme Dönemine Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları ............................ 5
2.3. Yumurtlama Dönemi İle İlgili Çalışmalar ...................................................... 6
2.3.1. Cinsel Olgunluk Yaşı ve Ağırlığı ......................................................... 6
2.3.2. Yumurta Verimi ve Yumurta Ağırlığı ................................................ 12
2.3.3. Yumurtlama Dönemine Ait Yem Tüketimleri .................................... 19
2.3.4. Yumurtlama Dönemine Ait Yaşama Gücü ......................................... 19
2.3.5. Yumurtlama Dönemine Ait Dönem Sonu Canlı Ağırlığı ................... 21
2.3.6. Yumurtaların İç ve Dış Kalite Özellikleri........................................... 21
3. MATERYAL VE METOD ................................................................................. 25
3.1. Materyal ...................................................................................................... 25
3.1.1. Kümes ............................................................................................... 25
3.1.2. Hayvan Materyali .............................................................................. 28
3.1.3. Yem Materyali................................................................................... 28
3.1.4. Altlık Materyali ................................................................................. 31
3.1.5. Sağlık Koruma ve Kontrol Koşulları ................................................. 31
3.1.6. Alet ve Ekipmanlar ............................................................................ 31
IV
3.1.6.1. Ölçüm Cihazının Özellikleri .................................................. 32
3.2. Metod.......................................................................................................... 35
3.2.1. Büyütme Dönemi............................................................................... 35
3.2.1.1. Göğüs Ölçüleri ..................................................................... 36
3.2.1.2. Gaga Ölçüleri ....................................................................... 36
3.2.1.3. İncik Ölçüleri ....................................................................... 37
3.2.2. Yumurtlama Dönemi ......................................................................... 37
3.2.2.1. Yumurtlama Verimi İle İlgili Özellikler ................................ 39
3.2.2.1.(1). Cinsel Olgunluk Yaşı.......................................... 39
3.2.2.1.(2). Cinsel Olgunluk Ağırlığı..................................... 39
3.2.2.1.(3). İlk On Yumurta Ağırlığı ..................................... 39
3.2.2.1.(4). % 50 Verim Yaşı ................................................ 39
3.2.2.1.(5). Canlı Ağırlık Değişimi........................................ 39
3.2.2.1.(6). Yumurta Ağırlığı (g) ........................................... 39
3.2.2.1.(7). Yumurta Verimi (adet)........................................ 40
3.2.2.1.(8). Yaşama Gücü (%)............................................... 40
3.2.2.1.(9). Yem Tüketimi (kg) ............................................. 40
3.2.2.1.(10). Yumurta Kalitesi İle İlgili Özellikleri................ 41
3.2.2.1.(10).a Yumurta Ağırlığı (g) ..................... 41
3.2.2.1.(10).b Şekil İndeksi (%) .......................... 41
3.2.2.1.(10).c Kabuk Kalınlığı (mm) ................... 42
3.2.2.1.(10).d Ak İndeksi (mm) .......................... 43
3.2.2.1.(10).e Haugh Birimi ............................... 43
3.2.2.1.(10).f Sarı İndeksi (mm) .......................... 44
3.2.3. İstatistiksel Analizler ......................................................................... 44
4. BULGULAR VE TARTIŞMA ........................................................................... 47
4.1. Hayvanların Genel Özellikleri ..................................................................... 47
4.1.1. Kalitatif Özellikler ............................................................................. 47
4.1.1.1. RIR I (Rhode Island Red) Genotipi ........................................ 47
4.1.1.2. BAR I (Barred Rock) Genotipi .............................................. 51
4.1.1.3. LİNE 54 (Line 54) Genotipi ................................................... 54
V
4.1.1.4. BLUE (Blue Line) Genotipi ................................................... 58
4.1.1.5. BLACK (Black Line) Genotipi .............................................. 61
4.1.2. Kantitatif Özellikler ........................................................................... 64
4.2. Büyütme Dönemine Ait Bulgular ................................................................ 67
4.2.1. Saf Hatlara Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları (g) ................................... 67
4.2.2. Saf Hatlara Ait Yem Tüketimleri (kg) ............................................... 70
4.2.3. Saf Hatlara Ait Yaşama Gücü (%) ..................................................... 71
4.3. Yumurtlama Dönemine Ait Özellikler ......................................................... 73
4.3.1. Yumurta Verimi İle İlgili Özellikler .................................................. 73
4.3.1.1. Cinsel Olgunluk Yaşı, Ağırlığı ve %50 Verim Yaşı ............. 73
4.3.2. Saf Hatlara Ait Canlı Ağırlık Ortalaması (g) ...................................... 76
4.3.3. Saf Hatlara Ait Yem Tüketimleri (kg) ............................................... 79
4.3.4. Saf Hatlara Ait Yaşama Gücü (%) ..................................................... 80
4.3.5. Yumurta Verimi ................................................................................ 81
4.3.6. Yumurta Kalitesi İle İlgili Özellikler .................................................. 91
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................ 95
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 99
ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................... 109
VI
VII
ÇİZELGELER DİZİNİ
SAYFA
Çizelge 2.1. Kahverengi ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi
(g) ....................................................................................................... 5
Çizelge 2.2. Beyaz ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi (g) 6
Çizelge 2.3. Yıllar itibariyle saf hatların performans değeri ...................................... 6
Çizelge 2.4. İkili, dörtlü ve saf hatlara ait verim özellikleri ...................................... 7
Çizelge 2.5. Yerli ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlere ait cinsel olgunluk
yaşı (gün) ............................................................................................. 8
Çizelge 2.6. Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatlara ait cinsel olgunluk yaşı (gün) ... 9
Çizelge 2.7. Yerli ticari yumurtacıların verim özellikleri .......................................... 9
Çizelge 2.8. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri ........ 10
Çizelge 2.9. Kahverengi yumurtacı hatlara ait verim özellikleri ............................. 11
Çizelge 2.10. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları ............... 13
Çizelge 2.12. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri ........................................ 15
Çizelge 2.13. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri ........................................ 15
Çizelge 2.15. 1985-1986 yıllarında otoseks beyaz yumurtacı ebeveyn ve otoseks
hibrite ait 43 haftalık yumurta verim değerleri ................................. 16
Çizelge 2.16. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri ...... 17
Çizelge 2.17. Hibritlerin yumurta verimi ve yumurta ağırlığı değerleri ................... 18
Çizelge 2.18. Genotiplerin yumurtalarının kalite özellikleri ................................... 22
Çizelge 3.1. Yem materyali .................................................................................... 30
Çizelge 3.2. Aşı programı ...................................................................................... 31
Çizelge 4.1. RIR I genotipine ait kalitatif özellikler ................................................ 50
Çizelge 4.2. BAR I genotipine ait kalitatif özellikler .............................................. 53
Çizelge 4.3. LINE 54 genotipine ait kalitatif özellikler ........................................... 57
Çizelge 4.4. BLUE genotipine ait kalitatif özellikler .............................................. 60
Çizelge 4.5. BLACK genotipine ait kalitatif özellikler ........................................... 63
VIII
Çizelge 4.6. Kahverengi yumurtacı saf hatların dişi bireylerine ait göğüs genişliği ve
uzunlukları, incik genişliği, gaga genişlikleri ve uzunlukları (mm)
ortalamaları ....................................................................................... 65
Çizelge 4.7. Kahverengi yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait göğüs genişliği
ve uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm)
ortalamaları ....................................................................................... 65
Çizelge 4.8. Beyaz yumurtacı saf hatların dişi bireylerine ait göğüs genişliği ve
uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm)
ortalamaları ....................................................................................... 66
Çizelge 4.9. Beyaz yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait göğüs genişliği ve
uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm)
ortalamaları ....................................................................................... 66
Çizelge 4.10. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (dişiler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ............................................................................... 67
Çizelge 4.11. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ............................................................................... 68
Çizelge 4.12. Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişiler için) ait canlı ağırlık ortalamaları
(g) ................................................................................................... 69
Çizelge 4.13. Beyaz yumurtacı saf hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ................................................................................. 70
Çizelge 4.14. Saf hatların birey başına 0-6 haftalık (karışık birey) ve 0-18 haftalık
yaş itibariyle eklemeli yem tüketimleri (kg) ...................................... 71
Çizelge 4.15. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait 0-6 haftalık (karışık bireyler) ve
6-18 haftalık (dişi bireyler) yaş itibariyle yaşama gücü (%) ve ölüm
oranları (%) .................................................................................... 72
Çizelge 4.16. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait 0-6 haftalık (karışık bireyler) ve 6-18
haftalık (dişi bireyler) yaş itibariyle yaşama gücü (%) ve ölüm
oranları (%) .................................................................................... 72
Çizelge 4.17. Kahverengi yumurtacı saf tavuk hatların cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı
ve %50 verim değişimi ile ilgili özelliklerin değişimi ..................... 74
IX
Çizelge 4.18. Beyaz yumurtacı saf tavuk hatların cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı ve
%50 verim değişimi ile ilgili özelliklerin değişimi .......................... 75
Çizelge 4.19. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ................................................................................ 76
Çizelge 4.20. Kahverengi yumurtacı hatlara (erkekler bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ................................................................................ 77
Çizelge 4.21. Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ................................................................................ 78
Çizelge 4.22. Beyaz yumurtacı hatlara (erkekler bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g) ................................................................................ 79
Çizelge 4.23. Saf hatların (dişi bireyler) birey başına 20-74 haftalık yaş itibariyle
eklemeli yem tüketimleri (kg) ........................................................... 80
Çizelge 4.24. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait (20-74 haftalar arası) yaşama
gücü (%) ve ölüm oranı (%) ............................................................. 80
Çizelge 4.25. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait (20-74 haftalar arası) yaşama gücü
(%)ve ölüm oranı (%) ....................................................................... 81
Çizelge 4.26. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait yumurta verimi ile ilgili
özellikler (18-74. haftalar arası) ....................................................... 82
Çizelge 4.27. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait yumurta verimi ile ilgili özellikler
(21-74. haftalar arası) ....................................................................... 83
Çizelge 4.28. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta
verimi (%) ve birey başına düşen yumurta verimi (adet) ................... 84
Çizelge 4.29. Beyaz Yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta verimi
(%) ve birey başına düşen yumurta verimi (adet) ............................. 85
Çizelge 4.30. Saf hatların ait eylül- kasım 2007 aylarına ait kümesi içi sıcaklık
değerleri ........................................................................................... 89
Çizelge 4.31. Saf hatların aralık 2007- ocak 2008 aylarına ait kümesi içi sıcaklık
değerleri ........................................................................................... 91
Çizelge.4.32. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtalarının dış kalite
özellikleri ......................................................................................... 92
X
Çizelge.4.33. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtalarının iç kalite
özellikleri ............................................................................................ 93
Çizelge.4.34. Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtalarının dış kalite özellikleri ...... 94
Çizelge 4.35. Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtalarının iç kalite özellikleri ....... 94
XI
ŞEKİLLER DİZİNİ
SAYFA
Şekil 3.1. 4 No’lu Et Tavuğu Yetiştirme Kümesi İçinden Bir Görüntü ................... 25
Şekil 3.2. 1 No’lu Araştırma ve Uygulama Kümesi İçinden Bir Görüntü ................ 26
Şekil 3.3. 3 No’lu Yumurtacı Üretim Kümesi İçinden Bir Görüntü ........................ 27
Şekil 3.4. Hassas Dijital Elektronik Terazi ............................................................. 32
Şekil 3.5. Ölçüm Cihazının Önden Görünümü ....................................................... 32
Şekil 3.6. Askılı kova tipi tüp yemlik ..................................................................... 34
Şekil 3.7. Otomatik çan tipi plastik suluk ............................................................... 34
Şekil 3.8. Erkek ve dişi bireylerden alınan göğüs ölçümünden görüntü .................. 36
Şekil 3.9. Dişi ve erkek bireylerden alınan gaga ölçümünden görüntü .................... 36
Şekil 3.10. İncik ölçümünden görüntü .................................................................... 37
Şekil 3.11. Hassas elektronik laboratuar terazisi ..................................................... 41
Şekil 3.12. Dijital Kumpas ..................................................................................... 42
Şekil 3.13. Mikrometre .......................................................................................... 42
Şekil 3.14. Dijital kumpas ...................................................................................... 43
Şekil 3.15. Ayaklı Dijital Mikrometre .................................................................... 43
Şekil 3.16. Dijital kumpas ...................................................................................... 44
Şekil 3.17. Ayaklı Dijital Mikrometre .................................................................... 44
Şekil 4.1. RIR I genotipine ait günlük yaştaki civciv .............................................. 48
Şekil 4.2. RIR I genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler ................... 48
Şekil 4.3. RIR I genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler ................................. 49
Şekil 4.4. RIR I genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz ........................... 49
Şekil 4.5.BAR I genotipine günlük yaştaki civciv .................................................. 51
Şekil 4.6. BAR I genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler ................. 52
Şekil 4.7. BAR I genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler ............................... 52
Şekil 4.8. BAR I genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz ......................... 53
Şekil 4.9. LINE 54 genotipine ait günlük yaştaki civciv ......................................... 55
Şekil 4.10. LINE 54 genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler ............ 55
Şekil 4.11. LINE genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler ............................... 56
Şekil 4.12. LINE genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz ......................... 56
XII
Şekil 4.13. BLUE genotipine ait günlük yaştaki civciv ........................................... 58
Şekil 4.14. BLUE genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler ............... 59
Şekil 4.15. BLUE genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler .............................. 59
Şekil 4.16. BLUE genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz ....................... 59
Şekil 4.17. BLACK genotipine ait günlük yaştaki civciv ........................................ 61
Şekil 4.18. BLACK genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler ............. 62
Şekil 4.19. BLACK genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler ........................... 62
Şekil 4.20. BLACK genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz .................... 62
Şekil 4.21. RIR I genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%) ....................... 86
Şekil 4.22. BAR I genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%) ...................... 87
Şekil 4.23. LINE 54 genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%) ................. .87
Şekil 4.24. BLUE genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%) ...................... 88
Şekil 4.25. BLACK genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%) ................... 88
XIII
SİMGELER VE KISALTMALAR
FAO
: Food and Agriculture Organisation
YUM-BİR
: Yumurta Üreticileri Merkez Birliği
ATAE
: Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü
XIV
XV
1. GİRİŞ
1. GİRİŞ
Ülkemizin kanatlı sektörü son yıllarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Bu
gelişmeye paralel olarak nitelikli genetik materyal ihtiyacı da hızla artmıştır. İhtiyaç
duyulan kaliteli damızlık materyalin, yurt içinden ıslah edilmiş materyalle
sağlanması mümkün olmadığından, dış ülkelere başvurulmaktadır (Şenköylü, 1985).
Dünya ülkelerinin yıllar itibariyle üretim değerlerine bakıldığında, 2009
yılında en fazla yumurta üretiminin 238.712 bin tonla Çin de (%38.2) yapıldığı
görülmektedir. Ülkemizde ise yumurta üretimi 864 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu
üretimle Türkiye yumurtada dünya üretiminde 12. sırada yer almaktadır (FAO, 2011;
YUM-BİR, 2011).
Ülkemizde tavukçuluğun dışa açılması, hem üretim tekniğinde yeni
gelişmelere yol açarak karlılığın artmasını sağlamış, hem de damızlık ihtiyacımızın
karşılanmasına büyük ölçüde katkıda bulunmuştur. Nitelikli genetik materyalin
kullanılması ve yeni teknoloji ile birlikte kanatlı sektörü modern bir üretim dalı
haline gelmiştir. Kanatlı sektörümüz özel kesimde her yönüyle çok hızlı gelişme
göstermiş, üretim açısından ise bazı dönemlerde resmi plan hedeflerini aşmış bir
hayvancılık kolu olmuştur. Tavukçuluğumuz, bazı işletmelerde bilim ve teknolojinin
oldukça ileri düzeyde kullanıldığı tarıma dayalı endüstrimizin en başarılı dallarından
birisi haline dönüşmüştür (Testik, 1985). Gelişen tavukçuluğumuz buna rağmen
özellikle genetik materyal açısından dışa bağımlılıktan kurtulamamış olup her yıl
artan miktarlarda çeşitli dış kaynaklı ebeveynler ve hibritleri ithal etmiştir
(Erensayın, 2001).
Ülkemizde tavukçuluk sektörünün damızlık materyal bakımından dışa
bağımlı olarak gelişmesinin yaratacağı sorunlar ve sakıncaları gidermek amacıyla
1970’li yıllarda Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde ıslah çalışmalarına hız
verilmiştir. Bu çalışmalar sürdürülürken, bir yandan da Ankara Üniversitesi Ziraat
Fakültesi ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın ortak çalışmaları sonucu; 1995 yılında
Kanada’dan 6’sı kahverengi, 4’ü beyaz yumurtacı olmak üzere toplam 10 adet saf
tavuk hattına ait kuluçkalık yumurtalar ithal edilmiş, bunlardan çıkış yapılmış ve bu
hatlar Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nün Haymana/İkizce’de bulunan
1
1. GİRİŞ
tesislerinde yetiştirilmeye alınmıştır. Bu saf hatlar, akrabalığın artmamasına da
dikkat edilerek kendi içlerinde çoğaltılmış, sonra bazı özelliklerin geliştirilmesi
amacıyla seleksiyon ve hatlar arası hibritleme çalışmalarına başlanmıştır. Daha sonra
ise, hatlar arasında çeşitli melezleme çalışmaları yapılmış ve özel kombinasyon
kabiliyeti yüksek hatlar belirlenerek, ikisi kahverengi (ATAK, ATAKS), biri beyaz
(ATABEY) olmak üzere üç hibritin üretimi gerçekleştirilmiştir (Akman ve ark.,
2004).
Hızla gelişen tavukçuluk sektörümüz, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının
Koruma Kontrol Şube Müdürlüğü’nün 2010 yılı kayıtlarına göre ticari yumurtacı
işletme sayısı 1072, kapasitesi bakımından 56 milyon adet/dönem, etçi işletme sayısı
8908, kapasitesi 131 milyon adet/dönem, damızlık işletme sayısı ise 277 ve
kapasitesi 8 bin dönem/adet’e ulaşmıştır.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde yetiştirilen saf hatlar ve bunların
hibritleri üzerinde yapılan çalışma ve değerlendirmelerden olumlu sonuçlar alınmıştır
(Göğer, 1996; Büyükbebeci ve ark., 1999; Göğer ve ark., 2003; Mızrak ve ark.,
2007a; Mızrak ve ark., 2007b; Göğer ve ark., 2007; Durmuş ve Türkoğlu, 2007).
Bugün
Ankara
Tavukçuluk
Araştırma
Enstitüsü’nün
geliştirdiği
damızlıklardan elde edilen hibritler yurt dışından ithal edilen ticari hibritlerle
yarışacak duruma geldiği belirtilmektedir (Anonymous, 2005a). Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı tarafından alınan karar gereğince, daha önce geliştirilen kahverengi ve
beyaz yumurtacı ebeveynler gen kaynağı olarak korunmak üzere 2003 yılında
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nden diğer enstitülere de verilmiştir (Anonymous,
2005b). Bu genetik materyalden Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma Uygulama
Çiftliği’ne de getirilmiştir.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde geliştirilmiş olan 5 farklı saf
tavuk hattının Çukurova Üniversitesi koşullarındaki fenotipik özellikleri (dış
görünüşlerine göre), performansları (büyüme döneminde; canlı ağırlık artışları, grup
düzeyinde yem tüketimleri, ölüm oranı gibi parametrelerin belirlenmesi, yumurtlama
döneminde ise ölüm oranları, cinsel olgunluk yaşı, cinsel olgunluk ağırlığı, yumurta
verimi, grup düzeyinde yem tüketimi) ve yumurta kalite ölçütleri gibi kriterlerin
belirlenmesi araştırmanın amacını oluşturmuştur.
2
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
2.1. Dış Görünüş İle İlgili Çalışmalar
Simona ve ark., (2008) 45 haftalık yaştaki yumurtacı hibrit ile yaptıkları
çalışmada, vücut uzunluğunu 18.06±0.15 cm, göğüs uzunluğunu ise 10.85±0.11 cm
olarak tespit etmişlerdir.
Komboçya’da dört farklı ırk üzerinde fenotipik özellikleri belirlemek
amacıyla yaptıkları çalışmada, tüy şeklinin, renginin ve uzunluğunun birbirinden
farklı olduğunu bildirmişlerdir (Vathana ve Keo, 2006).
Tayland’ın kuzey bölgesinde 4 farklı işletmede Decoy ırkları üzerinde
fenotipik özellikleri belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, erkek hayvanlarda
boyun ve bölgesinin %91’inin parlak sarı, kuyruk renginin %93’ü siyah, kulak lobu
etrafının %75’i parlak sarı, kulak lobunun %91’inin kırmızı, yüz renginin %100
kırmızı, göz renginin %80 portakal sarısı, gaga renginin %71’i gri-siyah renkli,
bacak renginin %70 gri-siyah, deri renginin %67’sinin beyazımsı kırmızı ve %100
balta ibikli olduğunu, ayrıca vücut uzunluğu, genişliği ve incik genişliğinin sırasıyla;
175, 55, 7.0 mm olduğunu bildirmişlerdir. Dişi hayvanlarda ise, boyun ve bölgesinin
kahverengi ve tüy uçlarının sarı, kulak lobu etrafının %72’i parlak sarı, kulak
lobunun %85’inin kırmızı, yüz renginin %97’sinin kırmızı, göz renginin %88’sinin
portakal sarısı, gaga renginin %96’i gri-siyah renkli, bacak renginin %71 gri-siyah,
deri renginin %79’sinin beyazımsı kırmızı ve %96 balta ibikli olduğunu, vücut
uzunluğunun, genişliğinin ve incik genişliğinin sırayla; 156, 45, 6.3 mm olduğunu
bildirmişlerdir (Morathop ve ark., 2009).
2.2. Büyüme İle İlgili Çalışmalar
2.2.1. Büyütme Dönemine Ait Yaşama Gücü ve Ölüm Oranları
İpek ve ark., (1998), kahverengi ve beyaz yumurtacı hibritlerin işletme
koşullarında bazı özelliklerinin saptanmasıyla ilgili olarak 0-20 haftalık yaş
3
döneminde kahverengi yumurtacılarda 8.57 kg/piliç yem tüketimi, %5.23 oranında
ölüm; beyaz yumurtacılarda ise 7.93 kg/piliç yem tüketimi, %3.31 oranında ölüm
belirlemişlerdir.
Durmuş ve ark., (2009) yaptıkları çalışmada, ATAK ve ATAK-S kahverengi
yumurtacı hibrit ile ATABEY beyaz yumurtacı hibritinin 0-17 haftalık yaştaki
yaşama gücü değerlerini iki farklı yerde (SDÜ ve OMÜ) sırayla %95.94, 97.41,
94.33 ve %96.50, 99.71 ve 92.17 olarak belirlemişlerdir.
Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari hibritlerin eşdeğer
çevre koşullarında büyüme ve üretim dönemi verim performanslarını inceleyen
Başpınar ve ark., (2003), 18. hafta sonu itibariyle ölüm oranlarını sırayla % 2.81,
1.75 ve 1.50 olarak bildirmişlerdir.
Düzgüneş ve ark., (1982) yerli kahverengi, yerli beyaz ve dış kaynaklı
kahverengi yumurtacı hibritlerle yaptıkları test çalışması sonucunda 0-8 haftalar
arasında her genotip için yaşama gücü değerlerini sırasıyla % 98.53, 96.78 ve 98.87
olarak belirtmişlerdir.
ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre cinsiyet ayırımına
imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin O2 ve T2 melez performanslarına
göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, 1987 yılında büyütme dönemine ait
O2-1, O2-2, T2 hatlarının yaşama gücü değerlerini sıra ile %79.7, %89.1 ve %81.2
bildirirken, 1988 yılında ise aynı hatların yaşama gücü değerlerini %76.2, %73.9 ve
%86.9 olarak bildirmiştir (Kadıoğlu, 1990).
2.2.2. Büyütme Dönemine Ait Yem Tüketimi
Başpınar ve ark., (2003), Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi
ticari hibritlerin eşdeğer çevre koşullarında büyüme döneminde, 0-18 haftalık toplam
yem tüketimlerini kahverengi ticari hibritlerde (Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL)
6857.5 g, 6826.3 g, 6685.7 g olarak belirtmişlerdir.
4
2.2.3. Büyütme Dönemine Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları
İki yerli kahverengi ((ATE-K(1), ATE-K(2)) ve iki yerli beyaz ((ATE-B(1),
ATE-B(2)) ile iki dış kaynaklı kahverengi (YB-K(1) ve YB-K(2)) ve dış kaynaklı
beyaz ((YB-B)) yumurtacı hibritlerin karşılaştırıldığı bir araştırmaya ait sonuçlara
göre, 21. hafta canlı ağırlıkları sırasıyla 1827 g, 1849 g, 1544 g, 1387 g, 1877 g, 1901
g ve 1491 g olarak bildirmişlerdir (Düzgüneş ve ark., 1985).
ATAE tarafından yetiştirilen yerli beyaz yumurtacı hibrit (ATABEY) ile iki
dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritin (Hy-Line ve Lohmann LSL) çeşitli özellikler
bakımından karşılaştırıldığı bir çalışmada, 20 haftalık yaştaki canlı ağırlığı sırayla
1364 g, 1350 g ve 1297 g olarak saptamıştır (Tourchyan, 2005).
Yerli iki yumurtacı kahverengi hibrit ile iki dış kaynaklı kahverengi
yumurtacı hibritin verim özellikleri bakımından karşılaştırıldığı çalışmada (Fathel,
2005) 20. haftada canlı ağırlığı 1613 g, 1679 g, 1556 g ve 1524 g olduğunu
bildirmiştir.
ATAE’de yetiştirilen, kanat tüylenmesine göre cinsiyet ayırımına imkan
veren, O1, T1, O1T1, O2T2 beyaz yumurtacıların 22. haftalık yaştaki canlı ağırlıkları
sırayla; 1353g, 1335 g, 1295 g, 1328 g, olarak tespit etmiştir (Yetişir, 1984).
Mızrak ve ark., (2010), ATAE’de yetiştirilen kahverengi ve beyaz yumurtacı
saf hatlardan elde edilen ebeveynlerin çeşitli verim özelliklerinin tespiti ve
birbirleriyle kıyaslanması amacıyla bir çalışma yapmışlardır. Çalışmada, 4 adet
kahverengi (Line54×Colombian, Colombian×Line 54, Barred Rock I ve Barred Rock
II), 2 adet de beyaz (Maroon×Blue, Black×Maroon) genotiplerin büyütme dönemine
ait canlı ağırlık ortalamaları Çizelge 2.1 ve Çizelge 2.2‘de verilmiştir.
Çizelge 2.1. Kahverengi ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık
değişimi (g)
Genotip/Haftalar
Line54×Colombian
Colombian×Line 54
Barred Rock II
Barred Rock I
0
36
36
38
37
2
80
95
88
88
4
197
210
200
200
6
367
365
355
336
5
Haftalar
8
10
523
719
538
766
555
772
550
792
12
967
959
1009
990
14
1094
1104
1163
1156
16
1262
1227
1283
1291
Çizelge 2.2. Beyaz ebeveynlerin büyütme dönemi haftalık canlı ağırlık değişimi (g)
Haftalar
Genotip/Haftalar
0
2
4
6
8
10
12
14
16
Maroon×Blue
35
79
168
303
422
578
755
896
1017
Black×Maroon
36
83
176
296
436
654
773
934
987
2.3. Yumurtlama Dönemi İle İlgili Çalışmalar
2.3.1. Cinsel Olgunluk Yaşı ve Ağırlığı
Uysal ve Boğa (1990), Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde bulunan,
kanat tüylenmesine göre cinsiyet ayrımına imkan veren beyaz yumurtacılar, dış
kaynaklı ebeveynler ve tüy rengine göre cinsiyet ayrımı yapılabilen kahverengi
yumurtacı tavukları kullanarak yaptıkları araştırmada, ebeveyn hibritlerin çeşitli
verim özelliklerini tespit etmişlerdir. Çalışmada, T1T1, T1Y, O1O1, YO1, O1T1,
YO1T1Y kodu verilen beyaz yumurtacılarda sırasıyla cinsel olgunluk yaşını 172, 174,
167, 160, 153 ve 154 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını 1490, 1413, 1518, 1608, 1678
ve 1689 g olduğunu bildirmişlerdir.
ATAE’de yetiştirilen yumurtacı saf hatların ıslahı ile bu hatlardan elde edilen
hibrit ve ebeveynlerin çeşitli verim özelliklerinin tespiti amacıyla yapılan çalışmada
Mızrak (2008), saf hatların (RIR I, BAR I, LİNE 54, BLUE ve BLACK) 2005, 2006
ve 2007 yılında performans değerlerine göre cinsel olgunluk yaşı ve cinsel olgunluk
ağırlıklarını yıllar itibariyle aşağıdaki Çizelge 2.3’te bildirmiştir.
Çizelge 2.3. Yıllar itibariyle saf hatların performans değerleri
2005
2006
2007
Genotip/
Cinsel
Cinsel
Cinsel
Cinsel
Cinsel
Cinsel
Özellikler
Olgunluk
Olgunluk
Olgunluk Yaşı
Olgunluk
Olgunluk Yaşı
Olgunluk
Yaşı (gün)
Ağırlığı (g)
(gün)
Ağırlığı (g)
(gün)
Ağırlığı (g)
RIR I
155
1849
165
1839
152
1824
BAR I
149
1765
152
1807
156
1857
LİNE 54
160
1611
151
1600
157
1647
BLUE
161
1467
149
1425
146
1396
BLACK
163
1512
152
1458
150
1405
6
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından geliştirilen ATAK-S
yumurtacı hibritinin Çukurova Bölgesi’nde performansını saptamak amacıyla
yaptıkları çalışmada; cinsel olgunluk yaşını 150 gün, cinsel olgunluk ağırlığını
1664.1±8.53 g olarak saptamıştır (Yiğitoğlu, 2007).
Türkoğlu ve ark., (1987) yaptıkları çalışmada, üç dış kaynaklı yumurtacı
hibrite (New Hampshire, Hy-Line ve HisexBrown) ait cinsel olgunluk yaşı
değerlerini kafes sisteminde sırayla 174.89±1.74 gün, 166.28±2.30 gün, 168.28±2.08
gün, yer siteminde ise; 198.94±5.91 gün, 173.11±2.82 gün ve 177.61±4.05 gün
olarak bildirmişlerdir. Cinsel olgunluk ağırlıklarını yer sisteminde 1861.1±48.1 g,
1411.1±48.42 g, 1622.2±49.4 g, kafes sisteminde ise 1665.6±45.9 g, 1408.3±41.3 g
1541.7±40.5 g olarak bildirmişlerdir.
Uysal (1988), melezlerin saf hatlara nazaran on gün kadar daha erken
yumurtaya geldiklerini belirlemiştir. Ayrıca melezlerin ortalama olarak, saf hatlara
nazaran 100-150 g kadar ağırken yumurtaya geldiklerini saptamıştır.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde ikili (G1×S1 ve G2×S2) ve dörtlü
melezleri (G12×S12) ile saf hatların (S1×S1, S2×S2, S1×S2) verim özelliklerinin
karşılaştırıldığı çalışmada, cinsel olgunluk yaşını ve ağırlığını Çizelge 2.4’te
verilmiştir (Saylam, 1988).
Çizelge 2.4. İkili melezler, dörtlü melezler ve saf hatlara ait verim özellikleri
İkili ve Dörtlü Melezler
Özellik
G1×S1
G2×S2
G12×S12
S1×S1
S2×S2
S1×S2
Cinsel
Olgunluk
159.4±1.99
166.7±1.88
160.5±1,98
154
161
157
1862.1±29.5
1905.9±32.8
1905.7±30.5
1821
1945
1918
Yaşı (gün)
Cinsel
Olgunluk
Yaşı (g)
Fathel ve Elibol (2006), ATAE tarafından geliştirilen ATAK ve ATAK-S adlı
2 adet kahverengi yumurtacı genotip ile iki dış kaynaklı kahverengi yumurtacı
hibritin (Nick Brown ve Lohmann Brown) çeşitli verim özellikleri bakımından
karşılaştırılmasına yönelik çalışma sonucunda, yerli kahverengi yumurtacı ATAK ve
7
ATAK-S hibritlerin dış kaynaklı hibritlere göre cinsel olgunluk yaşı değerlerini
Çizelge 2.5’te bildirmişlerdir.
Çizelge 2.5. Yerli ve dış kaynaklı kahverengi yumurtacı hibritlere ait cinsel olgunluk
yaşı (gün)
Özellik
Cinsel Olgunluk Yaşı
ATAK
ATAK-S
a
154.3±0.91
NB
b
152.1±0.91
LB
c
149.2±0.91
146.8±0.91d
(gün)
a, b, c: Aynı satırda farklı harflerle gösterilen ortalama arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0.05).
Değişik orjinli Leghorn ve New Hampshire kültür ırklarından elde edilen
melezlerin çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırıldığı bir çalışmada,
Leghorn ve New Hampshire ırklarının cinsel olgunluk ağırlığı bakımından
melezlerin ebeveynlere nazaran bir üstünlüğü olmadığını tespit etmişlerdir (Bilici ve
Düzgüneş, 1986).
Hanumaiah ve ark., (1976), Rhode Island Red kahverengi yumurtacı tavuk
ırkında cinsel olgunluk yaşını 199 gün, cinsel olgunluk ağırlığını 1960 g olarak,
beyaz Leghorn x Rhode Island Red melezlerinin ise cinsel olgunluk yaşını 159 gün,
cinsel olgunluk ağırlığını 1622 g olarak bildirmişlerdir.
ATAE’de yetiştirilen Rhode Island Red II kahverengi yumurtacı hattın 43
haftalık performans değerlendirilmesi sonucu, cinsel olgunluk yaşını 157 gün ve
cinsel olgunluk ağırlığını ise 1842 g olarak saptanmıştır (Doğan, 2007).
ATAE’de elde edilmiş olan kahverengi yumurtacı hibrit ebeveynleri arasında
yapılan çeşitli melezlerde cinsel olgunluk yaşının 159-162 gün, cinsel olgunluk
ağrılığının 1777-1915 g arasında olduğunu tespit etmişlerdir (Anonymous, 1986).
Ülkemize Kanada’dan getirilmiş olan kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların
cinsel olgunluk yaşı ile ilgili veriler Çizelge 2.6’da verilmiştir (Göğer, 1996).
8
Çizelge 2.6. Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı Saf Hatlara Ait Cinsel Olgunluk Yaşı
(Gün)
Kahverengi Yumurtacı Hatlar
Cinsel Olgunluk Yaşı (gün)
Rhode Island Red I
123
Barred Rock I
132
Line 54
121
Beyaz Yumurtacı Hatlar
Black Line
120
Blue Line
128
Enstitümüz (ATAE) uzun yıllardan beri sürdürdüğü ıslah çalışmaları
neticesinde ülkemize ait 3 adet yumurtacı damızlık hibrit hattını (ATABEY, ATAK
ve ATAK-S) geliştirerek sektörün hizmetine sunmuştur. Yumurtacı damızlık hibrit
hatlarının cinsel olgunluk yaşları ve cinsel olgunluk ağırlıklarına ait değerler Çizelge
2.7‘de verilmiştir (Anonymous, 2005).
Çizelge 2.7. Yerli ticari yumurtacıların verim özellikleri
Özellik
Cinsel Olgunluk Ağırlıkları (g)
ATAK
ATAK-S
ATABEY
145-150
147-152
140-145
1750
1800
1535
Sarıca ve Testik (1988), beyaz yumurtacı yerli otoseks ebeveynleri olarak
ATAE’de geliştirilen O1, O2 baba ve T1ve T2 ana soylarından, ikili ve dörtlü
melezlemeyle elde edilen hibritlerin verimlerini karşılaştırmak amacıyla yaptıkları
çalışmada, cinsel olgunluk yaşı ve ağırlık değerlerini Çizelge 2.8’de bildirmişlerdir.
9
Çizelge 2.8. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri
Özellik
Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g)
Baba Hatlar
O1
172.8±0.91a
1509.9±12.53a
O2
173.6±1.05a
1487.5±13.66a
O1× O2
175.1±1.32ab
1429.9±12.71b
Ana Hatlar
T1
172.2±1.10b
1391.2±10.19cd
T2
178.3±1.00b
1426.9±9.33be
T1× T2
170.9±1.02ac
1406.4±8.46bde
Hibritler (İkili Melezler)
O1×T1
184.3±0.86a
1517.7±10.20a
O2×T2
169.5±1.35b
1492.9±12.08a
Hibritler (Dörtlü Melezler)
175.9±1.34c
(O1× O2) × (T1× T2)
1518.5±11.83a
a,b,c,d,e: Aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0,005).
ATAE tarafından geliştirilen ATABEY beyaz yumurtacı hibrit ile iki dış
kaynaklı beyaz yumurtacı hibritin (Hy-Line ve Lohmann LSL) çeşitli verim
özellikleri bakımından karşılaştırıldığı çalışmada, cinsel olgunluk yaşını sırayla 152,
151 ve 149 gün olarak belirlemiştir (Tourchyan, 2005).
Rahman ve ark., (1987) Rhode Island Red×Fayoumi yumurtacı hibritin
cinsel olgunluk yaşına 33. haftada geldiğini saptamışlardır.
Sazzad (1992), Rhode Island Red, Fayoumi yumurtacı ırklar ile ve Fayoumi×
Rhode Island Red yumurtacı hibritinin cinsel olgunluk yaşlarını sırayla 164, 156 ve
150 gün olarak bildirmiştir.
ATAE’de geliştirilen ikisi kahverengi (ATAK ve ATAK-S) ve birisi beyaz
(ATABEY) toplam üç yumurtacı hibritin verim özelliklerini karşılaştırmak üzere
yapılan çalışmada, cinsel olgunluk yaşlarını sırayla 144.65, 145.33 ve 145.48 gün,
cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1691, 1830 ve 1397 g olarak saptamışlardır (Durmuş
ve ark., 2009).
Başpınar ve ark., (2003), Brown Nick, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari
hibirtlerin
eşdeğer
çevre
koşullarında
10
büyüme
ve
üretim
dönemi
verim
performanslarını incelemek amacıyla kullanıldıkları çalışmada, %50 yumurta
verimine ulaşma yaslarını 154, 148 ve 150 gün olarak belirlemişlerdir.
Göğer ve ark., (2007) ATAE tarafından geliştirilen dört saf hattın (BAR I,
COLOMBIAN, LINE 54, RHODE ISLAND RED) yedi yıllık verilerine dayanarak
çeşitli verim özelliklerini karşılaştırdığı çalışmada, cinsel olgunluk yaşlarını ve
ağırlıklarını Çizelge 2.9’da vermişlerdir.
Çizelge 2.9. Kahverengi yumurtacı hatlara ait verim özellikleri
Hatlar
BAR I
COLOMBIAN
LINE 54
RHODE ISLAND RED I
Yıllar
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
162.3±0.45
160.7±0.47
160.0±0.30
162.0±0.42
160.3±0.44
166.8±0.50
154.3±0.24
168.8±0.42
169.5±0.48
167.8±0.32
173.7±0.40
172.1±0.40
173.9±0.36
164.2±0.24
158.9±0.59
159.9±0.35
159.1±0.47
164.5±0.39
158.4±0.42
158.7±0.37
165.7±0.29
152.1±0.31
158.7±0.44
162.6±0.39
158.1±0.33
158.3±0.52
159.2±0.44
165.0±0.41
Cinsel Olgunluk Ağırlığı (g)
1996.2±9.09
2018.6±7.94
1918.3±7.01
1974.4±6.85
1966.5±7.57
1926.9±7.36
1887.5±4.11
1899.6±6.95
1951.4±6.69
1812.8±6.51
1930.7±6.31
1907.6±6.88
1918.6±6.15
1869.3±3.64
1738.6±10.61
1725.2±6.57
1620.0±7.09
1728.9±7.20
1669.7±7.18
1647.7±6.26
1698.4±3.95
1693.4±7.66
1861.1±6.68
1786.1±6.10
1808.3±6.03
1851.4±6.64
1838.6±6.35
1975.7±5.48
Kanada’dan 1996 yılında getirilen saf hatların ikili melezlerinden (Barred
Rock-II×Barred Rock-I, Line 54×Colombian, Barred Rock-I×Barred Rock-II ve
Colombian×Line 54) elden edilen hayvanların, cinsel olgunluk yaşlarını sırayla
11
ortalama 179.5, 172.5, 172.7, 177.5 gün olarak cinsel olgunluk ağırlıklarını ise
2026.8 g, 1796.6 g, 1862.1 g ve 1824.2 g olarak tespit etmiştir (Kutsal, 2001).
ATAE’nde bulunan saf hatlardan elde edilen ebeveyn (Barred Rock I, Barred
Rock II, Colombian Rock×Line 54, Line 54×Colombian Rock) ve bunların
hibritlerinin (Rhode Island Red I×Barred Rock I, Rhode Island Red II×Barred Rock
II, Rhode Island Red II×Line 54, Rhode Island Red I×Colombian Rock) çeşitli verim
özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmada, ebeveynlerin cinsel olgunluk yaşlarını 146,
151, 146, 147 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1667, 1787, 1668, 1616 g olarak
bulmuşlardır. Hibrit genotiplerde ise cinsel olgunluk yaşını; 142, 144, 146, 146 gün
olarak, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise sırayla 1836, 1822, 1638, 1759 g olarak
saptamışlardır (Mızrak ve ark., 2007a).
Mızrak ve ark., (2007b), ATAE geliştirilen beyaz yumurtacı ebeveyn hatlar
ve hibritleri ile yaptıkları bir araştırmada, ebeveynlere ait cinsel olgunluk yaşlarını
150 gün ve 148 gün, cinsel olgunluk ağırlıklarını ise 1360 g ve 1395 g olarak
belirlerlerken, hibritlerin cinsel olgunluk yaşını; 148 gün 146 gün, cinsel olgunluk
ağırlıklarını ise 1342 g ve 1391 g olarak bildirmişlerdir.
Melezlerin saf hatlara göre daha erken yaşta cinsel olgunluğa eriştiklerini
bildirmişlerdir (Durmuş ve Türkoğlu, 2007).
2.3.2. Yumurta Verimi ve Yumurta Ağırlığı
Yetişir (1984), Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde bulunan, kanat
tüylenmesine göre cinsiyet ayırımına imkan veren, O1, T1, O1T1 ve O2T2’lerin beyaz
yumurtacıların 64 haftalık yumurta verimlerinin 172.9 adet, 152.9 adet, 182.6 adet ve
179.7 adet; yumurta ağırlıklarını ise 59.8 g, 58.6 g, 60.7 g, 63.7 g olduğunu
bildirmiştir.
Yumurta üretiminde Genotip×Çevre interaksiyonları üzerine Türkoğlu ve
ark., (1987) yaptıkları araştırmada, üç dış kaynaklı yumurtacı hibrite (New
Hampshire, Hy-Line ve HisexBrown) ait yumurta verim ortalamalarını sırayla; 72.2
adet, 95.6 adet, 106.6 adet, yumurta ağırlıklarını ise sırayla 57.9 g, 58.6 g, 61.6 g
olarak saptamışlardır.
12
ATAE’de yetiştirilen yumurtacı saf hatların ıslahı ile bu hatlardan elde edilen
hibrit ve ebeveynlerin çeşitli verim özelliklerinin tespiti amacıyla yapılan çalışmada
Mızrak (2008), saf hatların (RIR I, BAR I, LINE 54, BLUE ve BLACK) 2005, 2006
ve 2007 yılında performans değerlerine göre yumurta ağırlıklarını yıllar itibariyle
sırayla 58, 55, 55, 54 ve 54 g; 58, 56, 55, 55 ve 55 g ve 58, 57, 54, 55 ve 55 g olarak
bildirmiştir.
ATAE bünyesinde ıslah çalışmaları ile elde edilen gerek kahverengi gerekse
beyaz yumurtacı hatların hibrit dölleri dış kaynaklı hibritlerle çeşitli performansları
bakımından bir karşılaştırılma yapılmıştır (Aslan ve ark., 1995). Bu karşılaştırmada
1993-1994 yılları arasında elde edilen bulgular aşağıda Çizelge 2.10’da verilmiştir.
Çizelge 2.10. Yerli ve dış kaynaklı hibritlerin bazı verim performansları
Genotip
Yumurta Verimi
Yumurta Ağırlığı
ATEB-1
262
59.9
ATEB-2
263
58.8
ATEB-3
251
60.4
ATEB-4
257
59.3
YAB-B-1
285
59.3
YAB-B-2
290
60.1
YAB-K-1
271
63.5
YAB-K-2
284
61.1
ATEK-1
268
61.7
ATEK-2
250
62.2
ATEK: Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Geliştirilen Kahverengi Yumurtacı
Hibrit
ATEB: Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Geliştirilen Beyaz Yumurtacı Hibrit
YAB-K: Yabancı Kaynaklı Kahverengi Yumurtacı Hibrit
YAB-B: Yabancı Kaynaklı Beyaz Yumurtacı Hibrit
ATAE bünyesinde kahverengi yumurtacı hibrit ebeveynlerini geliştirmek için
yerli ve dış kaynaklı yumurtacı hibritleriyle yaptığı bir araştırmada, A işletmesindeki (64
13
haftalık) ve B işletmesindeki (72 haftalık) tavuk-gün yumurta verimi ve yumurta
ağırlıklarına ait değerler Çizelge 2.11’de tespit edilmiştir (Akın, 1983).
Yumurta Verimi (adet) (Tavuk-Gün)
İşletme Kodu
Yumurta Ağırlığı (g)
DKYH
YKYH
DKYH
YKYH
A-1
149.3
144.7
59.2
59.6
A-2
173.8
165.5
59.8
58.2
A-3
203.9
199.4
57.7
57.2
A-4
187.2
196.5
59.8
58.8
A-5
203.6
191.3
59.0
57.2
A-6
207.5
210.1
58.5
57.0
B-1
186.5
217.9
57.1
56.9
B-2
214.5
207.3
59.4
59.5
B-3
236.7
225.7
57.9
57.6
B-4
219.7
206.3
57.3
56.6
DKYH: Dış Kaynaklı Yumurtacı Hibrit
YKYH: Yerli Kahverengi Yumurtacı Hibrit
Başpınar ve ark., (2003), Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL kahverengi ticari
hibirtlerin eşdeğer çevre koşullarında üretim dönemi verim performanslarını
incelediği araştırmasında, tavuk başına yumurta verimleri sırasıyla (tavuk-kümes)
281, 258 ve 257 adet, ortalama yumurta ağırlığı 58.55, 60.59 ve 59.84 g olduğunu
bildirmişlerdir.
ATAE’de yetiştirilen beyaz yumurtacı ebeveyn ve bunların hibritlerinin
çeşitli verim özelliklerinin karşılaştırıldığı çalışmada; yumurta verim ve ağırlıklarını
Çizelge 2.12‘de vermişlerdir (Mızrak ve ark., 2007b).
14
Çizelge 2.12. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri
Özellik
Toplam Yumurta Verimi (Adet) (64 Hafta)
Yumurta Ağırlık Ortalaması
(g)
Ebeveynler
Maroon×Blue
257a
58.6a
Black×Maroon
264a
60.1b
Hibritler
Brown×Blue
304.8a
58.5a
Black×Blue
307.5a
58.7a
*P<0,01
*a,b,c:Aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir.
Mızrak ve ark., (2007a), ATAE’de yetiştirilen kahverengi yumurtacı ebeveyn
ve hibritlerin çeşitli verim özellikleri bakımından karşılaştırılmasında; yumurta verim
ve ağırlıklarını Çizelge 2.13‘te belirlemişlerdir.
Çizelge 2.13. Ebeveyn ve hibritlere ait verim özellikleri
Özellik
Yumurta Verimi (Adet)
Yumurta Ağırlık Ortalaması (g)
Ebeveynler
Barred Rock I
301.3a
58.1b
Barred Rock II
287.1b
61.3c
Colombian Rock ×Line 54
290.0b
58.6b
Line 54 ×Colombian Rock
300.4a
56.1a
Hibritler
Rhode Island Red I ×Barred Rock I
311.6a
662.5a
Rhode Island Red II ×Barred Rock II
299.6b
63.9b
Rhode Island Red II ×Line 54
303.3ab
60.1c
Rhode Island Red I ×Colombian Rock
302.8ab
61.0c
*P<0,01
*a,b,c:Aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir.
Düzgüneş (1985), ATAE tarafından yürütülen “Hibrit Ebeveynleri Geliştirme
Projesi” çalışması sonucu, yerli kahverengi yumurtacıların tavuk/gün yumurta
verimlerinin dış kaynaklara göre düşük olduğu, yaşama gücünün de dikkate alınarak
tavuk/kümes yumurta verimleri arasındaki farkın önemsiz olduğu ve yumurta ağırlığı
bakımından ıslah çalışmalarına devam edilmesi gerektiğini bildirmiştir. Araştırma
sonucunda elde edilen veriler Çizelge 2.14’te verilmiştir.
15
Yumurta Verimi (adet)
Hibritler
Tavuk/gün
(g)
Tavuk/kümes
G1×S1 (kahverengi)
235
222
62.2
P2×R2(kahverengi)
248
238
59.1
O1×T1 (Beyaz)
241
218
61.6
O2×T2 (Beyaz)
254
243
58.6
Dış kaynaklı (kahverengi)
272
238
63.8
Dış kaynaklı (kahverengi)
255
233
62.8
Dış kaynaklı (Beyaz)
245
226
59.0
ATAE tarafından geliştirilen dört saf hattın (Bar I, Colombian, Line 54,
Rhode Island Red I) yedi yıllık verilerine dayanarak çeşitli verim özelliklerinin
karşılaştırıldığı çalışmada, 2002 yılı verilerine göre yumurta ağırlık ortalamalarını
sırayla 56.1 g , 54.6g , 57.7 g ve 61.7 g olarak bildirmişlerdir (Göğer ve ark., 2007).
1985-1986 yıllarında ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre
cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin 43. haftalık yaşa
kadar olan yumurta verim değerleri Çizelge 2.15‘te verilmiştir (Efil, 1995).
Çizelge 2.15. 1985-1986 yıllarında otoseks beyaz yumurtacı ebeveyn ve otoseks
hibrite ait 43 haftalık yumurta verim değerleri
Özellikler
Genotipler
T1
T2
O1T1
O2T2
Yumurta Verimi (Adet)
101.8
99.4
100.7
104.2
56.7
57.2
58.8
58.5
ATAE bünyesinde ebeveyn hatlar ve hibritleriyle yaptığı bir araştırmada, 72
haftalık yumurta verimlerini çeşitli hatlarda sırayla; 213.3, 219.8, 212.5 ve 184.0 adet,
72 haftalık yumurta ağırlıklarını ise 62.1, 62.3, 61.3, 62.8, ve 60.8 g olarak tespit etmiştir
(Yüceer, 1985).
1980 yılında ATAE tarafından yürütülen yerli ve yabancı kahverengi ve beyaz
yumurtacı hibritlerde Rastgele Örnekleme Testi sonuçlarına göre, 72 haftalık yumurta
verimi ve 43 haftalık yumurta ağırlıkları tespit edilmiştir. Yerli kahverengi yumurtacı
hibritlerde yumurta verimini 199-228 adet arasında olduğunu ve yumurta ağırlığını 56.7-
16
57.2 g arasında, yabancı kahverengi yumurtacı hibritlerde ise yumurta verimini 205-221
adet değerleri aralığında, yumurta ağırlığını ise 57.4-59.4 g arasında olduğunu
bildirmişlerdir. Yerli beyaz yumurtacı hibritlerde yumurta verimini 205-226 adet olarak,
yumurta ağırlığını 54.6-55.4 g aralığında olduğunu, yabancı beyaz yumurtacı hibritlerde
yumurta verimini 209 adet, yumurta ağırlığını ise 54.9 g olarak bildirmişlerdir (Boğa,
1984 ).
Sarıca ve Testik., (1988) ATAE’de geliştirilen O1, O2 baba ve T1ve T2 ana
soylarından, ikili ve dörtlü melezlemeyle elde edilen hibritlerin verimlerini
karşılaştırmak amacıyla yaptıkları çalışmada, yumurta verimi ve yumurta ağırlığına
ait değerleri Çizelge 2.16’da bildirmişlerdir.
Çizelge 2.16. Yerli ve melezleme ile elde edilen hibritlere ait verim özellikleri
Hibritler
Yumurta Verimi (adet)
Tavuk/gün(adet)
Tavuk/kümes(adet)
Baba Hatlar
O1
140.7±1.76a
135.1±2.47a
59.6±0.26a
O2
134.4±2.45a
126.9±3.15b
60.9±0.34b
O1× O2
143.3±2.11a
139.1±2.71a
58.9±0.35a
Ana Hatlar
T1
141.2±1.97
a
135.3±2.65a
56.9±0.26c
T2
142.9±2.56a
135.8±3.20a
59.8±0.29a
T1× T2
151.3±2.04c
142.7±3.10a
59.4±0.26a
Hibritler (İkili Melezler)
O1×T1
147.0±1.03a
135.5±2.43a
58.3±0.16a
O2×T2
156.5±2.03b
148.1±3.18b
58.5±0.21ab
Hibritler (Dörtlü Melezler)
(O1× O2) × (T1× T2)
154.2±1.68b
145.4±3.34ab
58.8±0.24b
a,b,c,d,e: Aynı özellik için farklı harfle gösterilen gruplar arasındaki farklılıklar önemlidir (P<0,005).
Durmuş ve Türkoğlu (2007), yumurta verimini melezlerin 52 haftalık yaş
itibariyle saf hatlara göre daha fazla verim verdiklerini bildirmişlerdir.
Beyaz ve kahverenkli yumurtacılarda sentetik hatta ait hibritlerin, yumurta
ağırlığı bakımından saf ebeveynin hibritlerine göre daha ağır yumurta verdiklerini
bildirmişlerdir (Uysal ve Boğa, 1990).
17
Uysal (1989), ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre
cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı ebeveynleri melez performanslarına
göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, O1xT1, T1xT1 ve O1xO1 hatlarının,
43 haftalık yumurta verimlerinin baba hattında 122.30 adet, seçilen baba
familyalarında 136.00 adet, seçilen babaların familya ortalamalarına üstünlüğü 13.70
adet, ana hattında öz kardeş familyalarının 84.75, seçilen öz kardeşlerin
üstünlüğünün 96.92, seçilen familyaların üstünlüğünün 12.17, seçilen babaların öz
kardeşlerinin ortalamasının 103.82 adet olduğunu bildirmiştir.
ATAE’de geliştirilen ikisi kahverengi yumurtacı hibrit (ATAK ve ATAK-S)
ile birisi beyaz yumurtacı hibritin (ATABEY) verim özelliklerini koymak amacıyla
iki farklı (SDÜ ve OMÜ) üniversitede bir çalışma yürütmüşlerdir. Çalışmada 72
haftalık yaş süresince yumurta verimi ve ortalama yumurta ağırlığı değerleri Çizelge
2.17’de verilmiştir (Durmuş ve ark., 2009).
Çizelge 2.17. Hibritlerin yumurta verimi ve yumurta ağırlığı değerleri
Genotipler
Özellikler
SDÜ
ATAK
ATAK-S
ATABEY
Tavuk/Gün Yumurta Verimi (Adet)
289.5±2.04
291.7±2.18
292.5±2.06
61.2±0.51
64.4±0.29
56.5±0.30
OMÜ
Tavuk/Gün Yumurta Verimi (Adet)
273.3±3.014
283.3±2.85
272.5±3.15
61.8±0.37
62.8±0.30
57.1±0.32
*: a,b,c aynı harfi taşımayan grupların ortalamaları farklıdır. (OMU, P<0,05,(SDU, P<0,01)
Kadıoğlu (1984), yabancı üç firmaya ait beyaz yumurtacı hibrit ebeveynlerini
kullanarak, F1 ve G1 düzeyindeki melezlerin çeşitli verim özelliklerini tespit
etmiştir. Değişik şekilde kodladığı hatların 72 haftalık ortalama tavuk-gün, tavukkümes yumurta verimi, yumurta ağırlığı değerlerini AB, AD, AF ve AL kodlu
hatlarda sırasıyla 228.5 adet, 218.8 adet, 61.3 g; CB, CD, CF ve CL hatlarında 211.0
adet, 192.8 adet 61.9 g; EB, ED, EF ve EL hatlarında 210.5 adet, 195.5 adet, 61.6 g;
AA, CC ve EE hatlarında 201.0 adet, 185.0 adet, 61.4 g; BB, DD, FF ve KK
hatlarında 208.0 adet, 198.0 adet, 61.0 g; L1 ve L2 hatlarında 197.5 adet, 192.5 adet,
18
60.3 g; CC ebeveyn AB, CD ve EF hibritleri ile HL dış kaynaklı hibritin ise toplam
yumurta veriminin sırasıyla 198.0 adet, 236.0 adet, 201.0 adet, 210.0 adet, ve 209.0
adet; ortalama yumurta ağırlığının 57.2 g, 55.4 g, 55.6 g, 54.2 g ve 53.4 g olduğunu
bildirmiştir.
Yüceer (1986), dış kaynaklı ticari hibritlerle (2’si kahverengi, 2’si beyaz
yumurtacı) ATAE’de geliştirilen yerli ticari hibritleri (3 kahverengi ve 2’si beyaz
yumurtacı) kamu sektörü koşullarında çeşitli verim özellikleri bakımından
karşılaştırıldığı çalışmada, yumurta verimi ve yumurta ağırlığı bakımından dış
kaynaklı kahverengi yumurtacıları daha üstün sonuç gösterdiğini ve diğer genotipler
arasında ise büyük farkların olmadığını tespit etmişlerdir.
2.3.3. Yumurtlama Dönemine Ait Yem Tüketimleri
hibritlerin eşdeğer çevre koşullarında üretim dönemi verim performanslarını
incelediği araştırmasında üretilen yumurta başına yem tüketimleri 135.5, 136.5 ve
145.7 g olarak belirlemişlerdir.
2.3.4. Yumurtlama Dönemine Ait Yaşama Gücü
Yumurta verim dönemi boyunca (Fathel, 2005) ATAK, ATAK-S, Nick
Brown ve Lohman Brown hibritlerinin sırası ile yaşama gücünü, %96.7, %98.3,
%100, %100 olarak saptamıştır.
ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre cinsiyet ayırımına
imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin O2 ve T2 melez performanslarına
göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, 1987 yılında yumurtlama dönemine
ait O2-1, O2-2, T2 hatlarının yaşama gücü değerlerini sıra ile % 94.6, %93.9 ve %82.9
bildirirken, 1988 yılında ise aynı hatların yaşama gücü değerlerini %82.4, %93.3 ve
%81.2 olarak bildirmiştir (Kadıoğlu, 1990).
hibirtlerin eşdeğer çevre koşullarında üretim dönemi verim performanslarını
19
incelediği araştırmasında, genotiplerin yumurtlama dönemine ait ölüm oranlarını
%23.92, 27.82 ve 19.44 olarak bildirmişlerdir.
Yetişir (1984), ATAE’de yetiştirilen, kanat tüylenmesine göre cinsiyet
ayırımına imkan veren, O1, O2, T1, T2 ve O2T2 beyaz yumurtacıların yumurtlama
dönemine ait yaşama gücü değerlerini sırayla % 96.1, % 90.6, % 86.4, % 88.0
olduğunu bildirmiştir.
Yüceer (1985), 1970-1982 yılları arasında uygulanan kahverengi yumurtacı
otoseks hibrit ebeveynlerinin geliştirilmesi amacıyla yaptıkları çalışmada, verim
dönemine ait yaşama gücü değerlerini yerli ve yabancı kaynaklı hibritler arasında
önemli bir faklılık olmadığını tespit etmiştir.
Saylam (1988), ikili ve dörtlü melezleme sonucu elde edilen kahverengi
yumurtacı yerli G1S1, G2S2, ve G12S12 hibritleri ile yaptıkları çalışmada, yaşama
gücünü yumurtlama dönemine ait değerleri sıra ile %90.0, %94.6 ve %100 olarak
saptamıştır.
ATAE tarafından yapılan ıslah çalışmalarında kahverengi yumurtacı hatlar ile
piyasadan temin edilen bir adet (YAB-K) genotip ve RIR II×L54, RIR I×COL, RIR
I× SX, GXSX, RIR II×COL, RIR I×L54, YAB-k, RIR I×BAR I, RIR I×BAR II, RIR
II×BAR II, RIR II×BAR I kodlu bu hibrit gruplarında 0-70. haftalar arası yaşama
gücü değerleri sıra ile % 97.46, 94.53, 93.94, 95.04, 97.67, 98.84, 79.49, 98.00,
96.34, 95.00, 95.00 olarak saptanmıştır (Aktan, 2000).
Düzgüneş ve ark., (1985), iki yerli kahverengi ((ATE-K(1), ATE-K(2)) ve iki
yerli beyaz ((ATE-B(1), ATE-B(2)) ile iki dış kaynaklı kahverengi (YB-K(1) ve YBK(2)) ve dış kaynaklı beyaz ((YB-B)) yumurtacı hibritlerin karşılaştırıldığı bir
çalışmada, 21-72 haftalık yaştaki yaşama gücünü sırasıyla %89.7, %91.3,%88.1,
%91.4, %78.9, %83.0 ve %88.2 olarak bildirmişlerdir .
Kadıoğlu (1990), ATAE tarafından geliştirilen kanat tüylenme hızına göre
cinsiyet ayırımına imkan veren beyaz yumurtacı otoseks ebeveynin O2 ve T2 melez
performanslarına göre ıslah etmek maksadıyla yaptığı araştırmada, 1987 yılında
yumurtlama dönemine ait O2-1, O2-2, T2 hatlarının yaşama gücü değerlerini sıra ile
%94.6 , %93.9 ve %82.9 bildirirken, 1988 yılında ise aynı hatların yaşama gücü
değerlerini %82.4, %93.3 ve %81.2 olarak bildirmiştir .
20
2.3.5. Yumurtlama Dönemine Ait Dönem Sonu Canlı Ağırlığı
Durmuş ve ark., (2009) yaptıkları çalışmada, dönem sonu canlı ağırlıklarını
ATAK ve ATAK-S kahverengi yumurtacı hibrit ile ATABEY beyaz yumurtacı
hibritini 2151.5 2469.0 ve 1736.7 g olarak tespit etmişlerdir.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde ikili (G1×S1 ve G2×S2) ve dörtlü
melezleri (G12×S12) ile saf hatların (S1×S1, S2×S2, S1×S2) verim özelliklerinin
karşılaştırıldığı çalışmada, 52. haftanın sonunda canlı ağırlıkları sırayla 2155.1±51.2,
2146.7±48.8, 2199.4±43.7, 1931.8, 2032.7 ve 2066.4 g olarak tespit edilmiştir
(Saylam, 1988).
Avrupa Rastgele Örnekleme Yumurta Verim Testleri (ERSEPT) kombine
özetlerinde 1979-1992 yılları arasında bildirilen sonuçlardan, 4 beyaz 4 kahverengi
genotipin verimlerinde meydana gelen değişimleri ve bunların birbirlerine göre
durumlarını tespit etmiştir. 140 ve 500 gün arasındaki performanslara göre,
kahverengilerin gerek başlangıç, gerekse dönem sonu canlı ağırlıklarında dikkate
değer azalmalar meydana gelmiştir. Dönem sonu canlı ağırlıkları arasındaki fark
1979’da 510 g iken 1992’ye gelindiğinde 270 g’a düşmüştür. Aynı zaman diliminde
yıllar ilerledikçe beyazların vücut ağırlıklarında bir artış görülmüştür (Shalev, 1995).
Gürdoğan ve ark., (1999), kahverengi yumurtacı hatların (Rhode Island Red I,
Barred Rock-I ve Line 54) 72. hafta sonu canlı ağırlıklarını sırayla 2268 g, 2268 g,
2087 g olarak tespit etmişlerdir. Beyaz yumurtacı saf hatların (Black Line ve Blue
Line) ise canlı ağırlıklarını sırayla 1723 g ve 1723 g olarak belirlemişlerdir.
2.3.6. Yumurtaların İç ve Dış Kalite Özellikleri
Isa Brown yumurtacı hibritinin iç ve dış kalite özelliklerini belirlemek
amacıyla yapılan çalışmada; dış kalite özelliklerinden yumurta ağırlığı, yumurta
genişliği, yumurta uzunluğu, kabuk kalınlığı, kabuk oranı, şekil indeksini sırayla
55.90 g, 4.24, 5.57, 0.27 cm, 10.05, %76.18, iç kalite özelliklerinden sarı ağırlığı sarı
genişliği, sarı yüksekliği ak ağırlığı, ak genişliği, ak yüksekliği, haugh birimi, sarı
21
oranı ve ak oranını sırayla 14.35 g, 3.84 cm, 1.77 cm, 35.94 g, 6.93 cm, 8.60 mm, %
93.21, 25.74 ve 64.24 olarak bulunmuştur (Olawumi ve Ogunlade, 2008).
Ankara
Tavukçuluk
Araştırma
Enstitüsü’nde
yetiştirilen
kahverengi
yumurtacı hatların (Barred Rock I, Rhode Island Red II, Colombian Rock) yumurta
kalite özellikleri bakımından karşılaştırıldığı çalışmada, yumurta ağırlığı (g), kabuk
kalınlığı (mm), şekil indeksi, Haugh birimi, ak indeksi ve sarı indekslerini sırayla
BAR I hattına ait yumurtalarda 58.16, 0.32, 77,16, 81.23, 8.43 ve 46.70, RIR II
yumurtalarında 61.89, 0.31, 78.8, 82.21, 8.45 ve 46.09; Colombian hattının
yumurtalarında 57.39, 0.310, 78.967, 87.138, 9.96 ve 47.96 olduğu tespit etmişlerdir
(Durmuş ve ark., 2010).
Monira ve ark., (2003), Barred Rock, Leghorn, Rhode Island Red ve beyaz
yumurtacı Rock hatlarının yumurta kalite özellikleri bakımından karşılaştırıldığı
çalışmada, yumurta ağırlığı (g) bakımından hatlarda sırayla; 56.3, 58.4, 55.9, 59.6,
şekil indeksi; 71.14, 71.34, 72.32, 74.10, Haugh birimi; 54.20, 45.81, 45.81, 58.68 ve
kabuk kalınlığı bakımından ise 0.31, 0.35, 0.35 ve 0.32 olarak saptamışlardır.
Zita ve ark., (2009), kahverengi yumurtacı hibritlerin (Isa Brown, Hisex
Brown, Moravia BSL) yumurta kalite özelliklerinin karşılaştırıldığı bir araştırma
sonucuna göre, 54-60 haftalık yaştaki elde edilen veriler aşağıdaki Çizelge 2.18’de
verilmiştir.
Çizelge 2.18. Genotiplerin yumurtalarının kalite özellikleri
Genotipler
Özellikler
ISA BROWN
HİSEX BROWN
MORAVİA BSL
63.42
64.12
65.30
Şekil İndeksi (%)
75.09
75.34
76.59
Sarı İndeksi
43.63
42.91
45.12
Ak İndeksi (%)
7.46
7.11
8.40
Haugh Birimi
80.02
83.46
85.96
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde geliştirilen O1xT1 hibritlerinin yumurta
kalite özelliklerini belirlemek amacıyla, 40 haftalık yaştan itibaren 3 haftalık süre
içerisinde yaptığı ölçümler sonucunda yumurta ağırlığının 61.72 g, yumurta kabuk
22
kalınlığının 388.83 μ, kabuk ağırlığının 6.27 g, şekil indeksinin 75.02, sarı indeksinin
45.32, ak indeksinin 8.52, Haugh biriminin 82.69, et ve kan lekelerinin %14.07
olduğunu saptamıştır (Uluocak, 1989).
23
24
3. MATERYAL VE METOD
3.1. Materyal
3.1.1. Kümes
Araştırma, Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Kümes Hayvanları Araştırma ve Uygulama
Tesislerinde yürütülmüştür. Hayvanlar, 0-6 hafta boyunca 4 No’lu (Et Tavuğu
Yetiştirme Kümesi), 6 haftalık yaştan 16 haftalık yaşın sonuna kadar 1 No’lu
(Araştırma ve Uygulama Kümesi) ve 16. haftanın sonundan itibaren 3 No’lu
(Yumurta Üretim Kümesi) kümeslerde yetiştirilmişlerdir.
0-6 haftalık yaştaki hayvanların yetiştirildiği kümesin görüntüsü Şekil 3.1’de
verilmiştir.
Şekil 3.1. 4 No’lu Et tavuğu yetiştirme kümesi içinden bir görüntü
25
Kümes, doğu-batı yönünde kurulmuş, 54×10×3 m boyutlarında, doğu batı ana
bölmeler ve bu iki bölme arasında bir yem bölmesi ile toplam 3 ana bölmeden
oluşmuştur. Perde sistemli olan kümesin tabanı betonla, tavanı ise alüminyum çatı
malzemesiyle kaplanmış beşik çatı yapı sistemine sahiptir. Hayvanlar batı yönündeki
27×9.90 m boyutlarındaki bölmelerde yetiştirilmişlerdir. Bu bölmede 5.20×8.90
m2’lik olmak üzere 5 ara bölme bulunmaktadır. Bölmeler ile kümesin duvarı
arasındaki servis yolu 1m’dir. Kümes içerindeki bölmelerde askılı tüp yemlik ve çan
tipi otomatik suluk sistemi ile radyan ve elektrikli ısıtma sistemi kullanılmıştır.
Hayvanlar, 6. haftalık yaşın sonundan itibaren 1 No’lu Araştırma ve
Uygulama Kümesine yerleştirilmişlerdir. Kümesin içten görüntüsü Şekil 3.2’de
verilmiştir.
Şekil 3.2. 1 No’lu araştırma ve uygulama kümesi içinden bir görüntü
Kümes, doğu-batı yönünde kurulmuş, 54×11×5.4 m boyutlarında, doğu ve
batı ana bölmeler ve bu iki bölme arasında bulunan bir yem bölmesi ile toplam 3 ana
bölmeden oluşmuştur.
26
Açık pencereli sistemli olan kümesin tabanı betonla, tavanı ise alüminyum
çatı malzemesiyle kaplanmış olup, çatı beşik çatı sistemiyle dizayn edilmiştir. Doğu
ana bölmede, 22 tanesi metal ve 22 tanesi de ahşap malzemeden yapılmış olan
toplam 44 adet ara bölmeden oluşmuştur. Metal bölmelerden 6 tanesi kapalı hale
getirilip izole edilmiştir. Hayvanlar, doğu yönündeki 24×11 m boyutlarındaki
bölmelerde ve bu bölmenin güney kısmındaki 2.0×2.2 m2’lik alana sahip 5 adet ara
bölmelerde yerleştirilmişlerdir. Kümes içerisindeki bölmelerde askılı tüp yemlik ve
çan tipi suluklu otomatik sulama sistemi ile elektrikli ısıtma sistemi kullanılmıştır.
Yumurtaya gelen hayvanlar, 16. haftanın sonunda 3 No’lu Yumurta Üretim
Kümesine taşınmıştır. Kümesin içten görüntüsü Şekil 3.3’te verilmiştir.
Şekil 3.3. 3 No’lu yumurta üretim kümesi içinden bir görüntü
Kümes, doğu-batı yönünde kurulmuş, 54×11.20×5.50 m boyutlarında, doğu
ve batı ana bölmeler ve bu iki bölme arasında bulunan bir yem bölmesi ile toplam 3
ana bölmeden oluşmuştur. Perdeli sistem olan kümesin tabanı betonla, tavanı ise
atermit çatı malzemesiyle kaplanmış olup, çatı beşik çatı sistemiyle dizayn edilmiştir.
27
Hayvanlar, doğu yönündeki 25×11.20 m boyutlarındaki bölmelerde ve bu
bölmenin kuzey kısmındaki 3 katlı apartman tipi kafes sisteminde 47×68×38
ebatlarındaki bireysel kafeslerde barındırılmıştır. Her kafes gözünde nipel suluk
sistemi ile oluk tipi yarı otomatik yemlik sistemi kullanılmıştır.
3.1.2. Hayvan Materyali
Araştırmanın
hayvan
materyalini,
Ankara
Tavukçuluk
Araştırma
Enstitüsü’nde geliştirilen ve “TÜBİTAK” projesi çerçevesinde Fakültemiz Kanatlı
Hayvanlar Yetiştirme ve Uygulama Tesislerine getirilen 5 farklı yumurtacı tavuk
hattı oluşturmuştur. Bu hatlar, kahverengi ve beyaz renkli iki grup altında aşağıda
verilmiştir.
A-Kahverengi Yumurtacı Saf Hatlar
*Rhode Island Red-I
* Barred Rock-I
* Line-54
B- Beyaz Yumurtacı Saf Hatlar
*Black Line
* Blue Line
Bu hatlardan, Büyütme döneminde; ilk 6 hafta boyunca hayvanlar karışık
olarak büyütmeye alınmış ve 6 haftalık yaşa geldikten sonra her hattan 40’ar adet
hayvan aynı kümes içindeki aynı büyüklükteki bölmelere ayrı ayrı konulmuş ve 16
hafta sonuna kadar burada yetiştirilmişlerdir.
3.1.3. Yem Materyali
Yem materyali olarak,
Ankara Tavukçuluk
Araştırma Enstitüsünde
geliştirilen, “TÜBİTAK” projesi tarafından sağlanan, Bil-Yem fabrikasından temin
28
edilen yemler kullanılmıştır. Hazırlanan besin maddeleri kompozisyonu Çizelge
3.1’de verilmiştir. Yemlemede, 0-3 hafta yumurtacı civciv yemi, 4-10 hafta piliç
büyütme yemi, 11-16. hafta piliç geliştirme yemi, 17-20. hafta yumurta başlangıç
yemi, 21-40 hafta yumurta 1. dönem yemi, 41-72. hafta yumurta 2. dönem yemi
kullanılmıştır.
29
30
3.1.4. Altlık Materyali
Büyütme dönemi boyunca hayvanlara altlık materyali olarak Ç.Ü. Ziraat
Fakültesi Döner Sermaye İşletmesi hızar atölyesinden temin edilen kaba planya talaşı
kullanılmıştır.
3.1.5 Sağlık Koruma ve Kontrol Koşulları
Hayvanların sağlık koruma ile ilgili aşı, vitamin ve antibiyotiklerin uygulama
dönemleri Çizelge 3.2’de verilmiştir.
Çizelge 3.2 Aşı programı
Günler
Aşı
1. gün
Marek –Newcastle
10. gün
Gumbora D-78
16. gün
Newcastle+Infeksiyoz
Bronşitis
(Ma5+Clone30)
22. gün
Gumbora D-78
49. gün
Newcastle Lasota
10.hafta
Newcastle+IB
(Ma5+Clone30)
16-18. hafta AE+Çiçek
IB+ND+G
Aşının Verme Şekli
İçme suyuna
İçme suyuna
İçme suyuna
Aşının Veriliş Tarihi
28.04.2007
07.05.2007
16.05.2007
İçme suyuna
İçme suyuna
İçme suyuna
22.05.2007
19.06.2007
10.07.2007
Kanat zarına
Kas içi enjeksiyon
27.08.2007
3.1.6. Alet ve Ekipmanlar
Isıtıcılar: Tüp gazla çalışan ana makineleri ve elektrikle çalışan çubuk ısıtıcılar.
Terazi: 5 g hassasiyetli Blaster marka 15 kg kapasiteli elektronik dijital terazi.
Terazinin görüntüsü Şekil 3.4’te verilmiştir.
31
Şekil 3.4. Hassas dijital elektronik terazi
Sıcaklık ve Nem Ölçer: Sıcaklık ve oransal nem değerlerini ölçmek için HOBO
marka dijital ölçüm aleti kullanılmıştır.
Ölçüm cihazının görüntüsü Şekil 3.5’te verilmiştir.
Şekil 3.5. Ölçüm cihazının önden görünümü
3.1.6.1. Ölçüm Cihazının Özellikleri
HOBO H8 RH/Temp/Light/External
Ölçüleri:
6cm×4.7cm×2cm
Ağırlığı:
29 g
No:
HO8-004-02
32
Ortam:
Kümes içi
Kayıt kapasitesi:
7943
Kanal Sayısı:
4
Pil:
1 adet CR-2032 lithium 3V
Sıcak Ölçüm Aralığı: -20°C-+70 °C
Hassasiyet:
±0.6°C
Nem Ölçüm Aralığı: %25-%95 nem
Hassasiyet:
±%5
Işık:
2-600 Lumen/ft2
Hassasiyet:
±2 Lumen/ft2
External sıcaklık için sensör ve kablo girişi, alternatif akım, 4-20 mA ve doğru
akımda 0-2,5 V
Programlanabilir kayıt başlangıç zamanı
Programlama sırasında pil ömrü göstergesi
Pil değiştirilmesinde veya bitiminde silinmeyen bellek
Çalışmayı gösteren kırmızı ışık
Fotoğraf Makinesi: Power A540 nolu dijital Canon fotoğraf makinesi
Oluk Tipi Yemlik: Galvenize saçtan yapılmış askılı kova tipi yarı otomatik tüp
yemlikler kullanılmıştır. Askılı kova tipi tüp yemliğin görüntüsü Şekil 3.6’da
verilmiştir.
33
Şekil 3. 6. Askılı kova tipi tüp yemlik
Suluk: Çan tipi otomatik plastik suluklar
Çan tipi otomatik plastik suluğun görüntüsü Şekil 3.7’de verilmiştir.
Şekil 3.7. Çan tipi otomatik plastik suluk
34
Nipel: Otomatik damlalıklı suluklar.
17. haftadan itibaren yumurta üretim kümesinde kullanılmıştır.
3.2. Metod
3.2.1. Büyütme Dönemi
Erkek ve dişi civcivler, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde
parmakları kesilerek günlük olarak kodlandıktan sonra 28 Nisan 2007 tarihinde
tesisimize getirilmiştir. Hayvanlar; ilk 6 hafta boyunca daha önce hazırlanıp
dezenfekte edilmiş, perdeli ve altlıklı sistem kümesteki (4 nolu) bölmelere erkek ve
dişi karışık olarak yetiştirilmeye alınmıştır. Bölmelere altlık olarak 8-9 cm
kalınlığında kaba planya talaşı serilmiştir. Kümesin ısıtılmasında her bölmeye 1 adet
tüp gazla çalışan ana makinesi kullanılmıştır. Gelen hayvanlara ilk gün şekerli su
takviyesi yapılmış olup, 10 gün boyunca tabak tipi yemlik ile daha sonra günlerde ise
askılı tüp yemlikle yem ve çan tipi otomatik sulukla su serbest olarak verilmiştir. 717. haftalar arasında pencereli ve altlıklı kümese (1 nolu) her hattan 40’ar adet dişi
hayvan aynı kümes içindeki aynı büyüklükteki (2.0×2.2 m2) bölmelere ayrı ayrı
konulmuştur. Bölmelere altlık olarak 8-9 cm kalınlığında kaba planya talaşı
serilmiştir. Askılı tüp yemlikle yem ve çan tipi otomatik sulukla su serbest olarak
verilmiştir. Aydınlatma; ilk iki gün 24 saat aydınlık sonraki dönemlerde de azalan
gün uzunluğunda doğal olarak yapılmıştır.
Büyütme süresi boyunca genel özellikleri (ibik, deri, bacak, tüy ve gaga rengi,
göğüs ölçüleri, gaga ölçüleri, incik ölçüleri), canlı ağırlık artışları (g) 2 haftalık
periyotlar halinde hayvanların tartımı yapılmış, grup düzeyinde yem tüketimleri
belirlenmiştir.
35
3.2.1.1. Göğüs Ölçüleri
Yumurta verim döneminin 40. haftasından itibaren, her genotipten tesadüf
olarak seçilen 10 adet dişi ve 5 adet erkek bireylerin göğüs kemiklerinden ölçüm
alınarak Şekil 3.8’de verilmiştir.
Şekil 3.8. Erkek ve dişi bireylerden alınan göğüs ölçümünden görüntü
3.2.1.2. Gaga Ölçüleri
olarak seçilen 10 adet dişi ve 5 adet erkek bireylerin gaganın uzunluk ve eninden
ölçüm alınarak Şekil 3.9’da verilmiştir.
Şekil 3.9. Dişi ve erkek bireylerden alınan gaga ölçümünden görüntü
36
3.2.1.3. İncik Ölçüleri
olarak seçilen 10 adet dişi ve 5 adet erkek bireylerin kumpas yardımıyla bacak
kısmının mahmuz çevresinden ölçüm alınarak Şekil 3.10’da verilmiştir.
Şekil 3.10. İncik ölçümünden görüntü
3.2.2. Yumurtlama Dönemi
Hayvanlar, 16. haftadan sonra ise her genotipten 40 adet hayvan perdeli
kümesteki (3 nolu) 3 katlı kademeli kafeslerdeki bireysel bölmelere alınmış ve
deneme sonuna kadar (72 hafta) kafeslerde yetiştirilip, verimleri tespit edilmiştir. Her
bölmede otomatik nipel suluk sistemi ile su ve önlerinde uzun oluklu yemlik
sistemiyle yem serbest olarak verilmiş ve 16 saat aydınlatma yapılmıştır. Hayvanlara,
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü tarafından belirlenen standart bakım,
besleme ve yetiştirme uygulanmış ve hayvanların deneme boyunca sağlık kontrol ve
koruma amaçlı olarak tüm aşıları yapılmıştır.
Bu süre içinde canlı ağırlık artışları (g) 2 haftalık periyotlar halinde
hayvanların tartımı yapılmış, grup düzeyinde yem tüketimleri belirlenmiştir.
Denemede,
hatların
genel
özellikleri,
büyütme
dönemlerindeki aşağıdaki özellikler üzerinde durulmuştur.
37
ve
yumurtlama
Genel Özellikleri (Dış görünüşe göre)
* İbik şekli
* Deri ve bacak rengi
* Tüy rengi
* Gaga rengi
* Göğüs ölçüleri
* Gaga ölçüleri
* İncik ölçüleri
Büyütme dönemi
* Canlı ağırlık artışı (2 haftalık periyotlar halinde, g)
* Grup düzeyinde yem tüketimi (civciv ve piliç dönemi boyunca, g)
* Ölüm oranı (%)
Yumurtlama Dönemi
* Cinsel olgunluk yaşı (gün)
* Cinsel olgunluk ağırlığı (g)
* İlk on yumurta ağırlığı
* % 50 verim yaşı
* Canlı ağırlık değişimi (15 günlük periyotlar halinde)
* Yumurta ağırlığı (g)
* Yumurta verimi (adet)
* Ölüm oranı (%)
* Grup düzeyinde yem tüketimi (g)
* Yumurta kalitesi (şekil indeksi, kabuk kalınlığı)
38
3.2.2.1. Yumurtlama Verimi İle İlgili Özellikler
3.2.2.1.(1). Cinsel Olgunluk Yaşı
Her blokta bireysel kafeslerde bulunan saf hat tavukların kuluçkadan çıkış
tarihleri ile yumurtlamaya başladıkları yaşlar dikkate alınarak gün olarak
belirlenmiştir.
3.2.2.1.(2). Cinsel Olgunluk Ağırlığı
İlk yumurtasını vermiş hayvanın tartılmasıyla elde edilmiştir.
3.2.2.1.(3). İlk On Yumurta Ağırlığı
Her kafesteki hayvanın yumurtaya başladıktan sonra verdiği ilk on
yumurtanın ağırlık ortalaması alınarak hesaplanmıştır.
3.2.2.1.(4). % 50 Verim Yaşı
Her genotipteki hayvanların %50 yumurta verimine ulaşılan gün %50 verim
yaşı olarak alınmıştır.
3.2.2.1.(5). Canlı Ağırlık Değişimi
Hatların canlı ağırlık değişimleri, her genotipten tesadüf olarak seçilen 25
adet hayvanın 1 g hassasiyetindeki terazi ile tartılarak hesaplanmıştır.
3.2.2.1.(6). Yumurta Ağırlığı (g)
Her genotipin bireysel olarak yumurtlamaya geldiği günden itibaren
yumurtlama dönemi boyunca günlük olarak toplanan yumurtaların ağırlıkları
39
ölçülmüş ve toplam ağırlığının toplam yumurta sayısına bölünmesiyle yumurta
ağırlığı belirlenmiştir.
Kahverengi yumurtacı hatların yumurtaya geldiği günden itibaren, RIR I
genotipinden toplam 5326 adet, BAR I genotipinden toplam 5008 adet ve LINE 54
genotipinden ise toplam 5060 adet toplanmıştır.
Beyaz yumurtacı hatlarda ise, BLUE genotipinden toplam 4645 adet ve
BLACK genotipinden toplam 4519 adet yumurta toplanarak ölçümü yapılmıştır.
3.2.2.1.(7). Yumurta Verimi (adet)
Tavukların 52 haftalık verim dönemi boyunca yumurta verimleri günlük
olarak tespit edilerek sayı, tavuk-gün ve tavuk-kümes olarak belirlenmiştir.
Tavuk-Gün (%) =
Toplam yumurta sayısı
×100
Kümeste (o günkü) × Dönem içindeki gün sayısı
canlı tavuk sayısı
Tavuk-Kümes (%) =
Toplam yumurta sayısı
×100
Dönem başlangıcında ×Dönem içindeki gün sayısı
kümesteki hayvan sayısı
3.2.2.1.(8). Yaşama Gücü (%)
Kümeste bulunan başlangıçtaki hayvan sayısının ölen hayvan sayısından
çıkarılarak başlangıçtaki hayvan sayısına oranlayıp 100 ile çarpımı ile hesaplanır.
3.2.2.1.(9). Yem Tüketimi (kg)
Yem, her genotipe iki haftalık aralıklarla grup düzeyinde tartılarak verilmiş;
ancak her iki hafta sonundaki kalan yem tartılmamış, sadece deneme süresince
verilen yem kaydedilmiştir.
40
3.2.2.1.(10). Yumurta Kalitesi İle İlgili Özellikleri
3.2.2.1.(10).a Yumurta Ağırlığı (g)
Yumurta verim döneminin 30. haftasından itibaren, 4 haftada bir olmak üzere
her genotipten tesadüfen seçilen 5 adet yumurta, oda sıcaklığında 24 saat
bekletildikten sonra Şekil 3.11’de gösterilen 0.1 g’a hassasiyet düzeyinde terazi ile
tartılmış ve yumurta ağırlık ortalamaları verilmiştir.
Şekil 3.11. Hassas elektronik laboratuar terazisi
3.2.2.1.(10).b Şekil İndeksi (%)
Şekil 3.12’de görülen kumpas yardımıyla, yumurta verim döneminin 30.
haftasından itibaren, 4 haftada bir olmak üzere her genotipten tesadüfen seçilerek
toplanan 5 adet yumurtanın oda sıcaklığında 24 saat bekletildikten sonra ölçümleri
yapılmıştır.
41
Şekil 3.12. Dijital Kumpas
Şekil İndeksi=(Yumurtanın genişliği (mm)/Yumurtanın uzunluğu (mm))*100
3.2.2.1.(10).c Kabuk Kalınlığı (mm)
her genotipten tesadüfen seçilerek toplanan 5 adet yumurtanın oda sıcaklığında 24
saat bekletildikten sonra, yumurtanın sivri, orta ve küt kısımlarından alınan
kabukların zarları ayrılıp Şekil 3.13’te görülen mikrometre yardımıyla kalınlık
ölçümü yapılmıştır.
Şekil 3.13. Mikrometre
Kabuk Kalınlığı= (Kabuğun sivri+orta+küt kısmı (mm))/3
42
3.2.2.1.(10).d Ak İndeksi (mm)
saat bekletildikten sonra, yumurta muayene masasına dağılmadan kırılıp, Şekil
3.14’te görülen dijital kumpas yardımıyla ak genişliği ve ak uzunluğunu Şekil
3.15’teki dijital mikrometre ile ak yüksekliğini ölçülerek aşağıdaki formül ile
hesaplanmıştır.
Şekil 3. 14. Dijital kumpas
Şekil 3.15. Ayaklı Dijital Mikrometre
Ak İndeksi= Yumurta Akının Yüksekliği (mm)*100
Yumurta Akının Uzunluk ve Genişliğinin Ortalaması (mm)
3.2.2.1.(10).e Haugh Birimi
Yumurtanın ağırlığı ve ak yüksekliğinden yararlanılarak aşağıdaki formül
yardımı ile hesaplanmıştır.
Haugh Birimi= 100Log (H+7.57-1.7G0.37)
H: Ak Yüksekliği (mm)
G: Yumurta Ağırlığı (g)
43
3.2.2.1.(10).f Sarı İndeksi (mm)
saat bekletildikten sonra, yumurta muayene masasına dağılmadan kırılıp, Şekil
3.16’da görülen dijital kumpas ile sarı çapı ve Şekil 3.17’deki dijital mikrometre ile
sarı yüksekliği ölçülerek aşağıdaki formül ile hesaplanmıştır.
Sarı İndeksi= (Sarı yüksekliği/Sarı çapı)*100
Şekil 3.16. Dijital kumpas
Şekil 3.17. Ayaklı Dijital Mikrometre
3.2.3. İstatistiksel Analizler
Denemede elde edilen veriler Tesadüf Parselleri Deneme Planı ve Tesadüf
Blokları Deneme Planına göre SPSS paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir.
Grup ortalamalarının karşılaştırılmasında ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi
kullanılmıştır (Düzgüneş ve ark., 1987). Denemede kantitatif özelliklerden;
hayvanların genel özellikleri (göğüs ölçüsü, gaga ölçüsü, incik ölçüsü), büyütme
dönemine ait özellikleri (canlı ağırlık değişimi) ve yumurtlama dönemine ait
özellikler (cinsel olgunluk ağırlığı, ilk on yumurta ağırlığı, yumurta ağırlığı, yumurta
verimi ve yumurta kalitesi) için Tesadüf Parselleri Deneme Planı uygulanmış, grup
ortalamalarının karşılaştırılmasında ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testinden
44
yararlanılmıştır. Yumurta verim döneminde katlar arasında cinsel olgunluk yaşı
bakımından farklılık olup olmadığı ise Tesadüf Blokları Deneme Planına göre
belirlenmiştir.
Araştırmada kullanılan Tesadüf Parselleri Deneme Planına ait matematik
model aşağıdaki verilmiştir.
Yij= µ+αi+eij
şeklindedir. Modelin unsurları ise aşağıda verilmiştir.
Yij= i’inci genotip grubundaki j’inci gözlem değerini,
µ= populasyon ortalamasını,
αi=i’inci genotip grubunun etkisini,
eij= tesadüfi hata faktörünü ifade etmektedir.
Genotiplerin
cinsel
olgunluk
yaşları
bakımından
karşılaştırılmasında
kullanılan Tesadüf Blokları Deneme Planına ait matematik model ise;
Yij= µ+αi+βj+eij
şeklindedir. Modelin unsurları ise aşağıda verilmiştir.
Yij= i’inci genotip grubunun j’inci dönemdeki gözlem değerini,
µ= populasyon ortalamasını,
αi= i’inci genotipe ait etki payını,
βj= j’inci döneme ait etki payını,
eij= tesadüfi hata faktörünü ifade etmektedir.
45
46
4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA
Araştırmada, bazı tavuk hatlarının (RIR I, BAR I, LINE 54, BLACK ve
BLUE) dış görünüş, büyüme ve yumurtlama dönemlerine ait kalitatif ve kantitatif
özellikleri aşağıda verilmiştir.
4.1. Hayvanların Genel Özellikleri
Canlıların herhangi bir şekilde tespit ve ifade edilen özelliğine fenotip denir
(Düzgüneş, 1986). Fenotip kalitatif ve kantitatif olmak üzere iki kısımdan
oluşmaktadır. Hayvanlarda tüy rengi, ibik şekli, ayak rengi, kulakçık rengi ve gaga
rengi gibi ölçülemeyen karakterler kalitatif karakter, yumurta verimi, yumurta şekli,
yumurta ağırlığı, canlı ağırlığı ve yaşama gücü gibi sayılabilen ve ölçülebilen
karakterler de kantitatif karakterler olarak bilinmektedir (Türkoğlu ve Sarıca, 2009).
Araştırmada, hayvanların genel özellikleri kalitatif ve kantitatif olarak
değerlendirilmeye alınmıştır.
4.1.1. Kalitatif Özellikler
4.1.1.1. RIR I (Rhode Island Red) Genotipi
50 yıldan daha uzun bir süredir üzerinde çalışılan bu hat Massachusetts’te
geliştirilen bir hattan türetilmiştir (Silversides ve ark., 2007). Yumurta kabuğu
sağlam ve koyu kahverengidir. Yem değerlendirme ve yumurta verimi yüksek
düzeydedir. İlk 4 ayda %90’ın üzerinde yumurta verimine ulaşılabilmektedir. Çapraz
çiftleştirmelerde iyi bir baba hattı özelliğine sahiptir (Göğer, 1996).
RIR I genotipine ait kalitatif özellikler Çizelge 4.1.’de verilmiştir.
Hayvanların değişik yaşlardaki fotoğrafları aşağıda verilmiştir (Şekil 4.1, Şekil 4.2,
Şekil 4.3, Şekil 4.4).
47
Şekil 4.1. RIR I genotipine ait günlük yaştaki civciv
Şekil 4.2. RIR I genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler
48
Şekil 4.3. RIR I genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler
Şekil 4.4. RIR I genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz
49
Çizelge 4.1. RIR I genotipine ait kalitatif özellikler
Fenotipik
Özellikler/
Genotip
İbik Şekli
RIR I Genotipi
Balta
Balta
Tüy Rengi
Koyu Kırmızı
Koyu Kırmızı
Orak Tüy
Rengi
Yok
Koyu Yeşil
Kuyruk
Rengi
Koyu YeşilKahve
Koyu YeşilKahve
Gaga Rengi
Koyu Kahve
Koyu Kahve
Bacak
Rengi
Sarı
Sarı
Sakal Rengi
Kırmızı
Kırmızı
Yumurta
Rengi
Kahve
Yok
Mahmuz
Rengi
Yok
Sarı Renk
Dişi
Erkek
50
Çizelge 4.1’in devamı
Kulakçık
Kırmızı
Rengi
Kırmızı
4.1.1.2. BAR I (Barred Rock ) Genotipi
50 yıldan uzun bir süre kapalı yetiştirilen Shaver hattından elde edilmiştir.
Barred Rock’ların en yüksek verime sahip olması ve ortama çabuk adapte
olabilirliliği ile bilinmektedir. 3 aydan daha uzun süre %90’dan fazla yüksek kalitede
yumurta verebilmektedir. Rhode Island Red’lerle çok iyi bir kombinasyona sahiptir
(Göğer, 1996).
BAR I genotipine ait kalitatif özellikler Çizelge 4.2’de verilmiştir.
Şekil 4.5.BAR I genotipine günlük yaştaki civciv
51
Şekil 4.6. BAR I genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler
Şekil 4.7. BAR I genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler
52
Şekil 4.8. BAR I genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz
Çizelge 4.2. BAR I genotipine ait kalitatif özellikler
Fenotipik
Özellikler/
Genotip
İbik Şekli
BAR I Genotipi
Dişi
Erkek
Balta
Balta
Siyah-Beyaz
Çubuklu
Siyah-Beyaz
Çubuklu
Yok
Siyah-Beyaz
Çubuklu
Kuyruk Rengi
Siyah-Beyaz
Çubuklu
Siyah-Beyaz
Çubuklu
Gaga Rengi
Sarı-Siyah
Sarı-Siyah
Tüy Rengi
Orak
Rengi
Tüy
53
Çizelge 4.2’nin devamı
Bacak Rengi
Sarı
Sarı
Sakal Rengi
Kırmızı
Kırmızı
Yumurta
Rengi
Kahve
Yok
Mahmuz
Rengi
Yok
Sarı
Kulakçık
Rengi
Kırmızı
Kırmızı
4.1.1.3. LINE 54 (Line 54 ) Genotipi
Sentetik bir hat olarak 1974 yılında elde edilmiştir. %15 Leghorn kanı taşıdığı
için canlı ağırlığı azdır. Bu hat pedigrili yetiştirme için büyük bir potansiyele sahiptir
(Göğer, 1996).
LINE 54 genotipine ait kalitatif özellikler Çizelge 4.3’te verilmiştir.
54
Şekil 4.9. LINE 54 genotipine ait günlük yaştaki civciv
Şekil 4.10. LINE 54 genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler
55
Şekil 4.11. LINE 54 genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler
Şekil 4.12. LINE 54 genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz
56
Çizelge 4.3. LINE 54 genotipine ait kalitatif özellikler
Fenotipik
Özellikler/
Genotip
İbik Şekli
LINE 54 Genotipi
Dişi
Erkek
Balta
Balta
Tüy Rengi
Omuz, Kuyruk
ve Kanat Rengi
Siyah Diğer
Kısımlar Beyaz
Omuz, Kuyruk
ve Kanat Rengi
Siyah Diğer
Kısımlar Beyaz
Orak
Rengi
Yok
Siyah
Kuyruk
Rengi
Siyah
Siyah
Gaga Rengi
Sarı
Sarı-Siyah
Bacak Rengi
Sarı
Sarı
Sakal Rengi
Kırmızı
Kırmızı
Yumurta
Rengi
Açık Kahve
Yok
Tüy
57
Mahmuz
Rengi
Yok
Sarı
Kulakçık
Rengi
Kırmızı
Kırmızı
4.1.1.4. BLUE (Blue Line) Genotipi
Yumurta verimi
ve
yumurta ağırlığı yönünde üzerinde çalışılarak
geliştirilmiş, hızlı tüylenme özelliğine sahip bir hattır. Melez çiftleştirilmelerinde iyi
bir ana hattı özelliği göstermektedir. Çünkü hassas bir hat olup yaşama gücü diğer
beyaz hatlara göre biraz daha düşüktür (Göğer, 1996).
BLUE genotipine ait
kalitatif özellikler Çizelge 4.4’te verilmiştir.
Hayvanların değişik yaşlardaki fotoğrafları aşağıda verilmiştir (Şekil 4.13, Şekil
4.14, Şekil 4.15, Şekil 4.16).
Şekil 4.13. BLUE genotipine ait günlük yaştaki civciv
58
Şekil 4.14. BLUE genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler
Şekil 4.15. BLUE genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler
Şekil 4.16. BLUE genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz
59
Çizelge 4.4. BLUE genotipine ait kalitatif özellikler
Fenotipik
Özellikler/
Genotip
İbik Şekli
Balta
Balta
Tüy Rengi
Beyaz
Beyaz
Orak
Rengi
Yok
Beyaz
Kuyruk
Rengi
Beyaz
Beyaz
Gaga Rengi
Sarı
Sarı
Bacak Rengi
Sarı
Sarı
Sakal Rengi
Kırmızı
Kırmızı
Yumurta
Rengi
Beyaz
Yok
Tüy
BLUE Genotipi
Dişi
Erkek
60
Mahmuz
Rengi
Yok
Sarı
Kulakçık
Rengi
Beyaz
Beyaz
4.1.1.5. BLACK (Black Line ) Genotipi
45 yıldan uzun bir süre kapalı olarak yetiştirilen beyaz yumurtacılardan elde
edilmiştir. Hızlı tüylenme gösteren bu hat çok iyi bir baba hattı özelliği yanında
yüksek adaptasyon ve yaşama gücüne sahiptir (Göğer, 1996).
BLACK genotipine ait kalitatif özellikler Çizelge 4.5’te verilmiştir.
Hayvanların değişik yaşlardaki fotoğrafları aşağıdaki verilmiştir (Şekil 4.17, Şekil
4.18, Şekil 4.19, Şekil 4.20).
Şekil 4.17. BLACK genotipine ait günlük yaştaki civciv
61
Şekil 4.18. BLACK genotipine ait 3 haftalık yaştaki dişi ve erkek bireyler
Şekil 4.19. BLACK genotipine ait 6 haftalık yaştaki dişi bireyler
Şekil 4.20. BLACK genotipine ait 67 haftalık yaştaki tavuk ve horoz
62
Çizelge 4.5. BLACK genotipine ait kalitatif özellikler
Fenotipik
Özellikler/
Genotip
İbik Şekli
Balta
Balta
Tüy Rengi
Beyaz
Beyaz
Orak
Rengi
Yok
Beyaz
Kuyruk
Rengi
Beyaz
Beyaz
Gaga Rengi
Sarı
Sarı
Bacak Rengi
Sarı
Sarı
Sakal Rengi
Kırmızı
Kırmızı
Yumurta
Rengi
Beyaz
Yok
Tüy
BLACK Genotipi
Dişi
Erkek
63
Mahmuz
Rengi
Yok
Sarı
Kulakçık
Rengi
Beyaz
Beyaz
Vathana ve Keo (2006), fenotipik özellikleri belirlemek amacıyla yaptıkları
çalışmada tüy şeklinin ve renginin genotiplerde farklı olduğunu bildirmişlerdir.
Decoy ırkları üzerinde fenotipik özellikleri belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada,
genotiplerin balta ibikli, kulak lobunun kırmızı olduğunu Morathop ve ark., (2009)
saptamışlardır. Elde edilen mevcut bulgularla benzerlik göstermektedir.
4.1.2. Kantitatif Özellikler
Denemenin 40. haftasından itibaren kahverengi ve beyaz saf hatlardan tesadüf
olarak seçilen dişi bireylerinden 10’ar adet, erkek bireylerinden 5’er adet hayvanlara
ait incik genişliği, göğüs genişliği ve uzunlukları, gaga genişlikleri ve uzunlukları
verilmiştir (Çizelge 4.6, 4.7, 4.8, 4.9).
Kahverengi yumurtacı saf hatların (RIR I, BAR I ve LINE 54) dişi
bireylerinde, göğüs genişliği, gaga genişliği ve gaga uzunluğu bakımından genotipler
arasında istatistiki bir farklılık saptanmamıştır (Çizelge 4.6).
Göğüs uzunluğu bakımından, genotipler arasında önemli düzeyde farklılık
bulunmuştur (P<0.05). En yüksek 115.5±2.08 mm ve 113.9±1.71 ile RIR I ve BAR I
genotiplerinden, en düşük ise 106.5±1.26 mm ile LINE 54 genotipinden elde
edilmiştir. Elde ettiğimiz mevcut bulgular, Simona ve ark., (2008) tarafından elde
edilen bulgulara göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir.
İncik genişliği bakımından, genotipler arasında istatistiki bir farklılık
saptanmış (P<0.05); en yüksek 10.3±0.19 mm ile BAR I genotipi, en düşük ise
9.4±0.19 mm ile LINE 54 genotipinden elde edilmiştir (Çizelge 4.6). Decoy
64
ırklarında fenotipik özellikleri belirlemek üzere yaptıkları çalışmada incik genişliğini
dişi bireylerde 6.3 mm olarak bildirmişlerdir (Morathop ve ark., 2009).
Çizelge 4.6. Kahverengi yumurtacı saf hatların dişi bireylerine ait göğüs genişliği ve
uzunlukları, incik genişliği, gaga genişlikleri ve uzunlukları (mm)
ortalamaları*
Genotipler /
Göğüs Genişliği
Özellikler
N
X±Sx
İncik Genişliği
Göğüs Uzunluğu
N
X±Sx
N
a
10
9.8±0.22
10
10.3±0.19a
RIR I
10
48,3±1.74
10
115.3±2.08
BAR I
10
47.3±0.55
10
113.9±1.71a
10
b
10
LINE 54
48.5±1.62
106.5±1.26
Gaga Genişliği
X±Sx
10
9.4±0.19
ab
b
Gaga Uzunluğu
N
X±Sx
N
X±Sx
10
11.4±0.44
10
29.7±0.45
10
12.8±0.07
10
29.9±0.63
10
12.4±0.33
10
30.9±0.39
*: Aynı sütunda farklı harflerle ifade edilen genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
Kahverengi yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait, göğüs genişliği ve
uzunluğu, gaga uzunluğu bakımından genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak
önemli bulunmamıştır (Çizelge 4.7).
İncik genişliği bakımından, genotipler arasında önemli düzeyde farklılık
bulunmuş (P<0.05); en yüksek 16.7±0.28 mm ile RIR I genotipi. en düşük ise
12.9±0.19 mm ile LINE 54 genotipinden elde edilmiştir (Çizelge 4.7).
Gaga genişliği bakımından, genotipler arasında önemli düzeyde farklılık
bulunmuştur (P<0.05). En yüksek 18.6±0.36 mm ile LINE 54 genotipinde saptanmış
olup, diğer genotiplerde ise kendi aralarında farklılığın önemsiz olduğu tespit
edilmiştir.
Çizelge 4.7. Kahverengi yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait göğüs genişliği
ve uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunlukları (mm)
ortalamaları*
Genotipler/Uzunluk-
Göğüs Genişliği
Göğüs Uzunluğu
İncik Genişliği
Gaga Genişliği
Genişlik Değerleri
N
N
N
N
X±Sx
X±Sx
X±Sx
a
RIR I
5
54.9±3.27
5
143.0±1.23
5
16.7±0.28
BAR I
5
59.8±1.71
5
137.9±3.70
5
14.8±0.24b
5
c
LINE 54
5
61.1±1.82
5
133.1±0.70
12.9±0.19
Gaga Uzunluğu
X±Sx
N
X±Sx
5
16.1±0.44
b
5
32.6±0.36
5
17.1±0.22b
5
34.1±0.47
5
a
5
33.4±0.53
18.6±0.36
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
65
Beyaz yumurtacı saf hatların (BLUE ve BLACK) dişi bireylerinde, incik
genişliği ve gaga uzunluğu bakımından genotipler arasında istatistiki olarak önemli
bir farklılık saptanmamıştır (Çizelge 4.8).
Genotipler arasında göğüs genişliği, göğüs uzunluğu ve gaga genişliği
bakımından, önemli bir farklılık bulunmuştur (P<0.05).
Çizelge 4.8. Beyaz yumurtacı saf hatların dişi bireylerine ait göğüs genişliği ve
uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunluk (mm)
ortalamaları
Genotipler/UzunlukGenişlik Değerleri
Göğüs
İncik Genişliği
Göğüs
Genişliği
Uzunluğu
N
X±Sx
N
X±Sx
N
X±Sx
BLUE
10
47.6±1.43
10
112.9±1.19
10
BLACK
10
52.6±1.42
10
103.2±2.37
10
*
T-Testi
*
Gaga Genişliği
Gaga Uzunluğu
N
X±Sx
N
X±Sx
8.3±0.16
10
8.7±0.35
10
29.9±0.88
8.2±0.09
10
11.1±0.59
10
29.6±0.76
-
*
-
*: Gruplar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir. (P<0.05)
-: Gruplar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemli değildir (P>0.05).
N: Hayvan Sayısı
Beyaz yumurtacı saf tavuk hatların erkek bireylerinde, göğüs genişliği, göğüs
uzunluğu, gaga uzunluğu ve gaga genişliği bakımından genotipler arasında önemli
düzeyde farklılık görülmemiştir (Çizelge 4.9).
İncik genişliği bakımından, genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak
önemli bulunmuştur (P<0.05).
Çizelge 4.9. Beyaz yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait göğüs genişliği ve
uzunlukları, incik genişliği, gaga genişliği ve uzunluk (mm)
ortalamaları
İncik Genişliği
Genotipler/Uzunluk-
Göğüs
Göğüs
Genişlik Değerleri
Genişliği
Uzunluğu
N
X±Sx
N
X±Sx
N
X±Sx
BLUE
5
60.8±2.69
5
124.8±0.58
5
16.7±0.66
5
16.1±0.24
5
33.2±0.68
BLACK
5
61.7±1.74
5
127.7±1.14
5
12.3±0.15
5
16.7±0.37
5
32.7±1.59
T-Testi
-
-
Gaga Genişliği
N
*
*: Gruplar arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir. (P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
66
X±Sx
-
Gaga Uzunluğu
N
X±Sx
-
4.2. Büyüme Dönemine Ait Bulgular
Büyütme döneminde; hayvanların 2 haftalık periyotlar halinde canlı ağırlık
tartımları yapılmış, grup düzeyinde yem tüketimleri ve ölüm oranları (%)
belirlenmiştir.
4.2.1. Saf Hatlara Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları (g)
Büyütme dönemine ait kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların dişi ve
erkek bireylerinin, civciv çıkışından yumurtlama döneminin başlangıcına kadar olan
canlı ağırlık ortalamaları aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.10, 4.11, 4.12, 4.13).
Kahverengi yumurtacı hatlara (dişiler için) ait civciv çıkış ağırlıklarının canlı
ağırlıkları bakımından istatistiki bir farklılık görülmemiş (P>0.05), buna karşın çıkış
canlı ağırlığı hariç kalan diğer haftalardan (2, 4, 6, 8, 10, 12, 14 ve 16) yumurtlama
döneminin başlangıcı olan 18. haftanın sonuna kadar genotipler arasında, canlı
ağırlık artışı bakımından önemli bir farklılık olduğu saptanmıştır (P<0.05) (Çizelge
4.10).
Genotiplerin 18. haftadaki canlı ağırlık ortalamaları bakımından en yüksek
ağırlık 1309.4±21.92 g ile BAR I genotipinden, en düşük ağırlık ise 1090.7±24.79 g
ile LINE 54 genotipinden elde edilmiştir.
Çizelge 4.10. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (dişiler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g)*
Haftalar/ Genotipler
RIR I
BAR I
LINE 54
N
X±SX
N
X±SX
N
X±SX
Çıkış Ağ
25
34.6±0.56
25 35.2±0.45
25 34.0±0.59
2
25
110.0±2.53a
25 114.6±2.59a
25 102.4±2.05b
a
a
4
25
306.0±5.21
25 312.5±7.56
25 269.8±6.75b
a
a
6
25
508.3±11.79
25 532.7±11.92
25 416.0±8.32b
a
a
8
25
650.8±12.33
25 699.3±13.07
25 575.7±11.58b
a
a
10
25
808.7±12.54
25 868.1±16.37
25 696.8±16.72b
b
a
12
25
977.2±17.56
25 1073.9±18.45
25 901.8±17.18c
b
a
14
25
1133.2±16.78
25 1203.7±20.05
25 1011.7±18.84c
b
a
16
25
1227.4±16.10
25 1325.8±18.58
25 1123.2±20.06c
b
a
18
25
1167.8±24.04
25 1309.4±21.92
25 1090.7±24.79c
*: Aynı satırda farklı harflerle ifade edilen genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
67
Kahverengi yumurtacı hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık ortalamaları
bakımından, genotiplerin 16. haftada canlı ağırlık artışlarında önemli düzeyde bir
faklılık olduğu saptanmış (P<0.05), diğer haftalarda (çıkış ağırlıkları, 2, 4, 6, 8, 10,
12,14 ve 18) ise genotipler arasında canlı ağırlık ortalamaları arasında önemli
farklılık görülmemiştir (Çizelge 4.11). Erkeklerin 2. haftadaki cinsiyet ayrımı tam
olarak belirlenemediğinden, canlı ağırlık tartımı yapılmamıştır.
Çizelge 4.11. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g)*
RIR I
BAR I
LINE 54
X±SX
N
X±SX
N
X±SX
Çıkış Ağ
35.2±1.11
5
37.8±1.39
5
35.8±1.07
2
4
5 345.6±18.08
5
368.4±24.46
5
325.2±8.62
6
5 627.0±25.30
5
627.0±24.45
5
554.4±25.85
8
5 767.0±69.39
5
860.6±42.72
5
693.8±33.92
10
5 1013.0±36.01
5
1052.6±38.63
5
1005.0±26.60
12
5 1140.2±59.93
5
1277.2±33.28
5
1181.6±16.37
14
5 1480.6±41.30
5
1516.8±49.44
5
1336.0±76.63
16
5 1507.8±112.43ab
5
1752.6±31.82a 5
1427.2±73.02b
18
5 1888.8±49.62
5
1965.8±138.49 5
1730.0±32.85
*: Aynı satırda farklı harflerle ifade edilen genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
N
5
Araştırmada elde edilen kahverengi yumurtacı hatların verileri, iki yerli
kahverengi ((ATE-K(1), ATE-K(2)) ve iki yerli beyaz ((ATE-B(1), ATE-B(2)) ile iki
dış kaynaklı kahverengi (YB-K(1) ve YB-K(2)) ve dış kaynaklı beyaz ((YB-B))
yumurtacı hibritlerin karşılaştırıldığı bir araştırmaya ait sonuçlara göre, 21. hafta
canlı ağırlıkları sırasıyla 1827 g, 1849 g, 1544 g, 1387 g, 1877 g, 1901 g ve 1491 g
olarak
bildirdikleri (Düzgüneş
ve
ark.,
1985)
verilerden
yüksek,
beyaz
yumurtacılardan ise düşük sonuçlar ortaya çıkmıştır. Elde edilen mevcut bulgular;
Fathel (2005) ve Mızrak ve ark., (2010)’nın değerlerinden oldukça düşüktür. Canlı
ağırlığın son haftada düşmesinin nedeni, yumurtlama dönemi öncesi büyümenin
durmasından kaynaklanabilir.
Beyaz yumurtacı hatlara ait (dişiler için) canlı ağırlık ortalamaları
bakımından, genotipler arasında yumurtadan çıkış ağırlıkları, 2, 4 ve 16. hafta ağırlık
68
artışlarında önemli düzeyde bir farklılık görülmemiş, diğer haftalarda ise (6, 8, 10,
12, 14 ve 18. haftanın sonuna kadar) önemli düzeyde bir farklılık olduğu saptanmıştır
(P<0.05) (Çizelge 4.12). Genotiplerin civciv çıkış canlı ağırlık ortalamaları
bakımından en yüksek ağırlık 33,9±0,38 g ile BLUE genotipinden, en düşük ağırlık
ise 33.6±0.40 g ile BLACK genotipinden elde edilmiştir. Hatların 18. haftadaki canlı
ağırlık ortalamaları bakımından en yüksek ağırlık 963.5±18.60 g ile BLUE
genotipinden, en düşük ağırlık ise 874.8±27.77 g ile BLACK genotipinde tespit
edilmiştir.
Çizelge 4.12. Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişiler için) ait canlı ağırlık ortalamaları
(g)
BLUE
BLACK
N
X±SX
N
X±SX
Çıkış Ağ.
25
33.9±0.38
25
33.6±0.40
2
25
85.6±1.83
25
86.3±2.51
4
25
233.8±6.26
25
226.4±6.37
6
25
405.1±5.66
25
364.6±5.71
8
25
548.0±5.72
25
494.3±6.81
10
25
675.4±11.02
25
615.4±8.77
12
25
826.1±13.51
25
795.9±15.38
14
25
974.5±7.74
25
938.2±13.30
16
25
1033.4±16.80
25
1020.9±18.46
18
25
963.5±18.60
25
874.8±27.77
N: Hayvan Sayısı
T-Testi
*
*
*
*
*
*
Tourchyan (2005) 20 haftalık yaştaki ATAE tarafından yetiştirilen yerli beyaz
yumurtacı hibrit (ATABEY) ile iki dış kaynaklı beyaz yumurtacı hibritin (Hy-Line
ve Lohmann LSL) canlı ağırlığı sırayla 1364 g, 1350 g ve 1297 g olarak bildirirken,
Yetişir (1984) ATAE’de yetiştirilen, kanat tüylenmesine göre cinsiyet ayırımına
imkan veren, O1, T1, O1T1, O2T2 beyaz yumurtacıların 22. haftalık yaştaki canlı
ağırlıkları sırayla; 1353g, 1335 g, 1295 g, 1328 g olarak bildirmiştir. Bu çalışmalarda
elde edilen mevcut bulgular, mevcut bulgulardan yüksek sonuçlar göstermiştir. Canlı
ağırlığın son haftada düşmesinin nedeni, yumurtlama dönemi öncesi büyümenin
durmasından kaynaklanabilir.
69
Beyaz yumurtacı hatların erkek bireylerine ait canlı ağırlık ortalamaları
bakımından genotipler arasında 10. haftada kendi aralarında önemli düzeyde bir
faklılık olmadığı saptanmış, bu haftanın dışındaki haftalarda (çıkış ağırlıkları, 4, 6, 8,
12, 14, 16 ve 18) ise önemli bir farklılık olduğu görülmüştür (P<0.05) (Çizelge 4.13).
Genotiplerin 18. haftadaki canlı ağırlık ortalamaları bakımından en yüksek ağırlık
1527.8±43.63 g ile BLUE genotipinden, en düşük ağırlık ise 1442.8±78.82 g ile
BLACK genotipinden elde edilmiştir. Erkeklerin 2. haftadaki cinsiyet ayrımı tam
olarak belirlenemediğinden, canlı ağırlık tartımı yapılmamıştır.
Çizelge 4.13. Beyaz yumurtacı saf hatlara (erkekler için) ait canlı ağırlık ortalamaları
(g)
Haftalar/Genotipler
BLUE
BLACK
X±SX
N
X±SX
Çıkış Ağ.
33.6±1.17
5
33.2±0.37
2
4
5
230.6±14.67
5
262.4±8.57
6
5
461.8±29.09
5
450.0±20.79
8
5
560.2±40.45
5
539.6±33.40
10
5
857.0±21.22
5
739.4±27.48
12
5
1059.8±19.18
5
1026.8±44.48
14
5
1187.0±77.09
5
1134.4±52.53
16
5
1375.2±82.58
5
1261.2±55.51
18
5
1527.8±43.63
5
1442.8±78.82
N: Hayvan Sayısı
N
5
T-Testi
*
*
*
*
*
*
*
*
*
4.2.2. Saf Hatlara Ait Yem Tüketimleri (kg)
Kahverengi ve beyaz yumurtacı hatların karışık olarak civciv döneminden 0-6
ve 0-18. haftaya kadar yem tüketimleri grup bazında değerlendirilmiş ve ortalama
değerler Çizelge 4.14’te verilmiştir. Hayvanlar iki haftalık yaşa geldiklerinde, en
fazla yem tüketen genotip 0.62 kg ile BLACK, en az yem tüketen ise 0.53 kg ile
BAR I olarak saptanmıştır. Genotipler 6 haftalık yaşa geldiklerinde, en fazla yem
tüketen genotip 1.55 kg ile BLACK, en az yem tüketen ise 1.33 kg ile LINE 54
olarak saptanmıştır.
70
Genotipler 0-18 haftalık yaşa geldiklerinde ise en fazla yem tüketimi, BAR I
ve BLUE genotiplerinde benzer düzeyde olmak üzere, bunları sırayla BLACK, RIR I
ve LINE 54 genotipleri takip etmiştir.
Çizelge 4.14. Saf hatların birey başına 0-6 haftalık (karışık birey) ve 0-18 haftalık
yaş itibariyle eklemeli yem tüketimleri (kg)
Haftalar/Genotipler
2
4
6
0-18
RIR I
0.59
0.90
1.43
6.43
BAR I
0.53
0.81
1.44
8.94
LINE 54
0.56
0.85
1.33
5.08
BLUE
0.55
0.82
1.40
8.94
BLACK
0.62
0.86
1.55
7.75
İpek ve ark., (1998), kahverengi yumurtacı hibritlerin 0-20 haftalık yaş
dönemindeki yem tüketimlerini 8.57 kg olarak bildirmişler, elde edilen bulgulara
yakın değerler göstermiştir.
Başpınar ve ark., (2003) yaptıkları çalışmada, 0-18 haftalık toplam yem
tüketimlerini kahverengi ticari hibritler için (Nick Brown, Isa Brown ve Tetra SL) 6858
g, 6826 g, 6686 g olarak bildirmişlerdir. Bu değerler, mevcut çalışmadaki kahverengi
yumurtacı hatların toplam yem tüketimine benzerlik göstermiştir.
4.2.3. Saf Hatlara Ait Yaşama Gücü (%)
Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların civcivlerinin geldiği günden 18.
haftanın sonuna kadar olan ölüm oranı ve yaşama gücü ayrı ayrı Çizelgelerde (4.15,
4.16) verilmiştir.
Kahverengi yumurtacı hatların 0-6 hafta arasında, en fazla ölüm %4.26 ile
RIR I genotipinde belirlenmiştir (Çizelge 4.15). En az ölüm ise %2.59 ile LINE 54
genotipinde belirlenmiştir.
Genotiplerin 6. haftadan 18. haftaya kadar dönemde denemeye alınan
hayvanlarda (40 tavuk) ölüm oranına rastlanmamıştır (Çizelge 4.15).
71
Çizelge 4.15. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait 0-6 haftalık (karışık bireyler) ve 618 haftalık (dişi bireyler) yaş itibariyle yaşama gücü (%) ve ölüm
oranları (%)
0-6 ve 6-18 Haftalar Arası Ölüm Oranı (%)
RIR I
Haftalar/Genotipler
BAR I
Ölüm Oranı Yaşama Gücü
0-6
258
4.26
95.74
285 2.80
97.2
270 2.59
97.41
6-18
40
-
100
40
100
40
100
(%)
N
Ölüm Oranı
LINE 54
N
(%)
(%)
-
Yaşama
N
Ölüm Oranı
Gücü (%)
(%)
-
Yaşama
Gücü (%)
N: Hayvan Sayısı
Düzgüneş ve ark., (1982), yerli kahverengi, yerli beyaz ve dış kaynaklı
kahverengi yumurtacı hibritlerle yaptıkları test çalışması sonucunda 0-8 haftalar
arasında her genotip için yaşama gücü değerlerini sırasıyla % 98.53, 96.78 ve 98.87
olarak bildirmişlerdir. Mevcut bulgular, Düzgüneş ve ark., (1982)’nın değerlerinden
düşük olduğu belirlenmiştir.
İpek ve ark., (1998), kahverengi yumurtacı hibritlerin 0-20 haftalık yaş
döneminde ölüm oranını %5.23 olarak bildirmişlerdir. Araştırmada yaşama gücü
değerleri için elde edilen veriler, İpek ve ark., (1998)’nın değerlerinden yüksek
sonuçlar verdiği tespit edilmiştir.
Kahverengi yumurtacı hibritlerin 0-20 haftalık yaş dönemindeki yaşama gücü
için elde edilen mevcut bulgular, Kadıoğlu (1990), Başpınar ve ark., (2003) ve Durmuş
ve ark., (2009)’nın bildirdikleri değerden yüksek sonuç verdiği ortaya çıkmıştır.
Beyaz yumurtacı hatların 0-6 haftalar arasında, en fazla ölüm %13.79 ile
BLACK genotipinde görülmüştür (Çizelge 4.16).
Genotiplerin, 6-18. haftalar arasındaki dönemde denemeye alınan hayvanlarda
(40 tavuk) ölüm oranı belirlenmemiştir (Çizelge 4.16).
Çizelge 4.16. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait 0-6 haftalık (karışık bireyler) ve 6-18
haftalık (dişi bireyler) yaş itibariyle yaşama gücü (%) ve ölüm oranları
(%)
Haftalar/
Genotipler
0-6
6-18
N
286
40
0-6 Haftalar Arası Ölüm Oranı (%)
BLUE
BLACK
Ölüm Oranı (%)
Yaşama Gücü (%)
N
Ölüm Oranı (%)
Yaşama Gücü (%)
6.64
93.36
261
13.79
86.21
100
40
100
N: Hayvan Sayısı
72
Beyaz yumurtacı hibritlerin 0-20 haftalık yaş döneminde İpek ve ark., (1998),
ölüm oranını %3.31 olarak bildirmişlerdir. Elde edilen bulgular, İpek ve ark.,
(1998)’nın değerlerinden yüksek çıkmıştır. Ölümlerin, civcivlerin geliş gününden
itibaren ilk 3 günde meydana gelmesi bu genotipe özgü bir özellik olarak
belirlenebilir.
4.3. Yumurtlama Dönemine Ait Özellikler
4.3.1. Yumurta Verimi ile İlgili Özellikler
4.3.1.1. Cinsel Olgunluk Yaşı, Ağırlığı ve %50 Verim Yaşı
Kahverengi ve beyaz yumurtacı hatların Cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı ve %50
verim yaşına ait bulgular Çizelge 4.17 ve 4.18’de verilmiştir.
Kahverengi yumurtacı saf hatların cinsel olgunluk yaşları arasındaki farklılık
önemli çıkmış (P<0.05) ve 143 gün ile BAR I genotipinin diğer hatlardan daha erken
cinsel olgunluğa eriştiği belirlenmiştir (Çizelge 4.17).
Denemede elde edilen bulgulara göre; kahverengi yumurtacı hatların Mızrak
(2008)’ın 2005, 2006 ve 2007 yılında elde ettikleri değerlere göre cinsel olgunluk
yaşına daha geç geldikleri sonucu elde edilmiştir. Cinsel olgunluk yaşına geç
gelmesinin
nedeni,
yemleme,
farklı
aydınlatma
programı,
mevsimden
kaynaklanabilir.
Çalışmamızda elde edilen sonuçlar, Yiğitoğlu, (2007), Fathel ve Elibol (2006),
Anonymous (2005) ve Durmuş ve ark., (2009)’nın yaptığı çalışmalarla benzerlik
göstermektedir.
Bu denemede elde edilen mevcut bulgular, Türkoğlu ve ark (1987), Saylam
(1988), Hanumaiah ve ark., (1976), Doğan (2007), Anonymous (1986), Rahman ve
ark., (1987), Sazzad (1992), Göğer ve ark., (2007), Kutsal (2001)’ın yaptığı
çalışmaya göre daha geç cinsel olgunluğa ulaştığı; ancak Göğer (1996)’nın yaptığı
çalışma ile daha erken yaşta geldiği sonucu ortaya çıkmıştır.
73
Cinsel olgunluk ağırlığı bakımından genotipler arasında önemli düzeyde bir
farklılık gözlemlenmiş, bu farklılık 1621.6±24.30 g ile BAR I genotipi ve
1606.7±17.63 g ile RIR I genotipinde aynı derecede yüksek, en düşük ise
1464.0±27.13 g ile LINE 54 genotipinde saptanmıştır (P<0.05).
Cinsel olgunluk ağırlığı bakımından elde edilen araştırma bulguları, Mızrak
(2008), Yiğitoğlu (2007), Türkoğlu ve ark., (1987), Doğan (2007), Anonymous
(1986), Göğer ve ark., (2007)’ın bulgularından düşük, Hanumaiah ve ark., (1976),
Durmuş ve ark., (2009), Göğer ve ark., (2007), Kutsal (2001), ’nın yaptığı çalışma
sonuçlarıyla yakın değerdedir.
Cinsel olgunluk yaşının bireysel olarak belirlenememesi durumunda, bu
özelliğe ait en önemli gösterge %50 verim yaşı olarak ele alınmaktadır (Erensayın,
2000).
Saf hatlar arasında diğer genotiplere göre %50 verim yaşına, ilk gelen 149
gün ile BAR I genotipi olup, diğer genotiplere göre %50 verim yaşına en son gelen
olarak 161 gün ile LINE 54 genotipi belirlenmiştir.
Başpınar ve ark., (2003), kahverengi ticari hibritlerin cinsel olgunluk yaşına
mevcut bulgulara göre daha erken yaşta geldiği sonucu ortaya çıkarılmıştır.
Çizelge 4.17. Kahverengi yumurtacı saf tavuk hatların cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı
ve %50 verim ile ilgili özelliklerin değişimi*
Saf Hatlar/Verim
Cinsel Olgunluk Yaşı
Cinsel Olgunluk Ağırlığı
%50 Verim Yaşı
(gün)
(g)
(gün)
X±SX
X
Özellikleri
N
X±SX
RIR I
39
a
BAR I
LINE 54
152.7±1.56
a
1606.7±17.63
156
39
143.4±1.72b
1621.6±24.30a
149
40
a
b
161
155.0±2.34
1464.0±27.13
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
Beyaz yumurtacı saf hatların cinsel olgunluk yaşları arasındaki farklılığın
önemli olduğu (P<0.05) ve 160 gün ile BLUE genotipinin diğer hatta göre daha
erken cinsel olgunluğa eriştiği belirlenmiştir (Çizelge 4.18).
74
Elde edilen araştırma bulguları, Sarıca ve Testik (1988) ve Göğer (1996)’in
yaptığı çalışmaya göre daha erken, Tourchyan (2005) ve Mızrak ve ark., (2007b)’nın
bulgularına göre geç ulaşmıştır.
Uysal ve Boğa (1990), Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü’nde yetiştirilen
beyaz yumurtacı hatların cinsel olgunluk yaşlarını 153-174 gün arasında
bulmuşlardır. Cinsel olgunluk için elde edilen mevcut bulgular, Uysal ve Boğa
(1990)’nın elde ettikleri değerlerden oldukça yüksektir. Cinsi olgunluk yaşı;
uygulanan aydınlatma programı, mevsim, kümesin bulunduğu bölge ve genotip gibi
çeşitli faktörlerin etkisi altındadır (Türkoğlu ve ark., 1997).
Cinsel olgunluk ağırlığı bakımından genotipler arasında önemli düzeyde bir
farklılık gözlenmemiştir.
%50 verim yaşına, ilk gelen 164 gün ile BLUE genotipi olup, en son gelen
olarak ise 170 gün ile BLACK genotipi saptanmıştır.
Çizelge 4.18. Beyaz yumurtacı saf tavuk hatların cinsel olgunluk yaşı, ağırlığı ve
%50 verim ile ilgili özelliklerin değişimi
Saf Hatlar/Verim
Özellikleri
Cinsel Olgunluk Yaşı Cinsel Olgunluk Ağırlığı
(gün)
(g)
N
X±SX
X±SX
40
160.6±1.77
1357.3±15.87
BLUE
39
166.9±1.91
1366.4±22.71
BLACK
T-Testi
*
N: Hayvan Sayısı
%50 Verim Yaşı
(gün)
X
164
170
Elde edilen araştırma bulguları, Uysal ve Boğa (1990), Mızrak (2008), Sarıca
ve Testik (1988)’nın bulgularından düşük, Mızrak ve ark., (2007b)’nın yaptığı
çalışma ile paralel sonuç ortaya koymuştur.
Melezlerin saf hatlara göre daha erken yaşta cinsel olgunluğa eriştiklerini
bildirmişlerdir (Durmuş ve Türkoğlu, 2007).
75
4.3.2. Saf Hatlara Ait Canlı Ağırlık Ortalamaları (g)
Yumurtlama dönemine ait kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların dişi ve
erkek bireylerine ait canlı ağırlık ortalamaları aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.19, 4.20,
4.21, 4.22).
Kahverengi yumurtacı hatlara (dişi birey) ait 26, 30, 32 ve 42. hafta canlı
ağırlıkları bakımından önemli bir farklılık görülmemiş, buna karşın 20, 22, 24, 28,
34, 36, 38, 40, 42, 44, 46, 48 ve 50. haftalar arasında genotiplerin canlı ağırlık artışı
bakımından önemli bir farklılık olduğu saptanmıştır (P<0.05) (Çizelge 4.19).
74 haftalık yaş döneminde ise canlı ağırlık ortalamaları bakımından
genotipler arasında önemli düzeyde farklılık bulunmamıştır.
Çizelge 4.19. Kahverengi yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g)*
Genotipler
Haftalar
RIR I
BAR I
LINE 54
N
X±SX
N
X±SX
N
X±SX
20
25
1390.6±24.83b
25 1530.9±27.15a
25 1267.8±16.38c
22
25
1469.3±29.76b
25 1620.4±20.31a
25 1379.5±22.57c
a
a
24
25
1578.7±27.57
25 1634.2±35.59
25 1485.8±21.39b
26
25
1554.7±40.47
25 1589.3±41.51
25 1428.4±21.60
28
25
1571.2±52.64a
25 1551.5±55.28a
25 1308.3±28.07b
30
25
1576.6±41.76
25 1649.3±41.12
25 1573.9±43.79
32
25
1593.1±27.32
25 1668.8±35.77
25 1630.8±42.02
a
a
34
25
1708.8±25.25
25 1767.7±22.54
25 1547.1±28.88b
36
25
1849.6±33.34a
25 1828.8±47.54a
25 1571.1±39.51b
a
ab
38
25
1910.0±44.85
25 1874.5±37.30
25 1760.3±51.17b
40
25
1892.0±27.09a
25 1798.0±22.66b
25 1679.5±34.44c
42
25
1894±26.42
25 1858.5±16.92
25 1800.0±30.22
a
a
44
25
1895.8±27.09
25 1911.4±38.55
25 1731.9±55.59b
a
a
46
25
1853.0±26.24
25 1884.7±38.79
25 1720.7±47.25b
a
a
48
25
1812.8±49.45
25 1839.2±31.22
25 1698.6±30.20b
50
25
1923.9±54.89a
25 1953.4±40.46a
25 1712.8±46.47b
74
25
2150.2±27.38
25 2107.7±21.78
25 2044.2±14.76
*: Aynı satırda aynı harflerle ifade edilen genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
76
Araştırmada dönem sonu canlı ağırlık için elde edilen veriler, Durmuş ve ark.,
(2009), Saylam (1988)’nın değerlerine yakın, Gürdoğan ve ark., (1999)’nın
değerlerinden düşüktür.
Kahverengi yumurtacı hatlara (erkek birey) ait 20, 34, 40, 42, 46. hafta canlı
ağırlıkları bakımından önemli bir farklılık görülmemiş, buna karşın diğer haftalar
(22, 24, 26, 28, 30, 32, 36, 38, 44, 48 ve 50 ) arasında genotiplerin canlı ağırlık artışı
bakımından önemli bir farklılık olduğu saptanmıştır (P<0.05) (Çizelge 4.20).
Genotiplerin 74. haftadaki yaş itibariyle, canlı ağırlık ortalamaları
bakımından önemli bir farklılık olduğu saptanmış (P<0.05), 3116.8±86.6 g ile BAR I
genotipi diğer genotiplere göre değer olarak yüksek bulunmuştur.
Çizelge 4.20. Kahverengi yumurtacı hatlara (erkekler bireyler için) ait canlı
ağırlık ortalamaları (g)*
Genotipler
RIR I
BAR I
LINE 54
N
X±SX
N
X±SX
N
X±SX
20
5
1982.6±44.52
5
2170.6±103.22
5
1825.8±126.10
a
a
22
5
2225.2±89.36
5
2165.4±64.63
5
1840.8±68.56b
24
5
2351.2±79.99a
5
2264.6±113.38ab
5
2005.8±59.24b
a
b
26
5
2317.6±87.39
5
2102.2±50.83
5
2029.8±59.70b
28
5
2630.4±53.36a
5
2465.2±58.65a
5
2169.0±62.48b
a
a
30
5
2503.4±32.75
5
2612.8±67.38
5
2261.4±62.97b
32
5
2540.0±42.69a
5
2624.6±72.13a
5
2260.6±66.65b
34
5
2440.2±23.83
5
2640.6±61.19
5
2269.2±119.71
b
a
36
5
2561.0±40.75
5
2759.0±37.75
5
2308.4±68.77c
a
a
38
5
2681.0±66.84
5
2845.0±38.78
5
2387.2±78.91b
40
5
2946.8±108.92
5
2757.2±103.97
5
2649.0±112.48
42
5
2901.6±66.76
5
2769.8±96.17
5
2609.8±96.98
44
5
2874.2±124.41a
5
2787.8±79.89a
5
2401.4±53.51b
46
5
2617.4±202.09
5
2609.2±105.53
5
2252.8±83.73
48
5
2477.8±60.46a
5
2487.2±21.50a
5
2012.2±50.11b
50
5
2581.8±133.65ab
5
2784.0±111.37a
5
2339.0±33.37b
b
a
74
5
2723.0±108.97
5
3116.8±86.69
5
2317.4±57.82c
*: Aynı satırda aynı harflerle ifade edilen genotipler arasındaki farklılık istatistiki olarak önemlidir
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
Haftalar
Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler) ait canlı ağırlık ortalamaları
bakımından 20, 22, 40, 42 ve 50. haftalar arasında genotiplerin canlı ağırlık artışı
bakımından önemli bir farklılık saptanmış (P<0.05), buna rağmen bu haftaların
77
dışında kalan haftalar (24, 26, 28,30, 32, 34, 36, 38, 44, 46 ve 48) arasında canlı
ağırlık artışı bakımından önemli düzeyde bir faklılık olmadığı belirlenmiştir (Çizelge
4.21).
74 haftalık yaş döneminde, canlı ağırlık ortalamaları bakımından genotipler
arasında önemli bir faklılık olmadığı saptanmıştır.
Durmuş ve ark., (2009) beyaz yumurtacı hibritin dönem sonu canlı ağırlığını
1736.7 g olarak saptamışlardır. Elde edilen mevcut bulgular, Durmuş ve ark.,
(2009)’nın yaptığı çalışma ile yakın değerdedir. Gürdoğan ve ark., (1999) yaptıkları
çalışma ile elde edilen mevcut bulgularla paralel sonuç ortaya koymuştur.
Çizelge 4.21. Beyaz yumurtacı saf hatlara (dişi bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g)
Genotipler
BLUE
BLACK
N
X±SX
N
X±SX
20
25
1125.4±17.65
25
1066.4±19.41
22
25
1222.8±21.09
25
1159.6±19.47
24
25
1337.9±17.41
25
1350.5±20.31
26
25
1287.0±17.47
25
1302.6±25.98
28
25
1231.1±34.51
25
1299.2±43.78
30
25
1399.0±26.03
25
1397.3±28.89
32
25
1436.2±27.79
25
1403.2±27.54
34
25
1424.2±22.01
25
1456.3±19.49
36
25
1495.3±24.63
25
1497.2±45.90
38
25
1517.0±29.84
25
1437.0±29.66
40
25
1545.8±24.99
25
1419.2±28.97
42
25
1548.2±20.52
25
1449.7±25.40
44
25
1550.2±25.98
25
1477.3±33.94
46
25
1538.8±24.62
25
1527.3±28.59
48
25
1523.0±23.47
25
1606.8±39.96
50
25
1520.0±21.84
25
1623.6±46.50
74
25
1700.0±16.08
25
1719.8±16.01
N: Hayvan Sayısı
Haftalar
T-Testi
*
*
*
*
*
-
Beyaz yumurtacı saf hatlara (erkek bireyler) ait canlı ağırlık ortalamalarının
44 ve 46. haftalarda genotipler arasında canlı ağırlık artışı bakımından önemli bir
farklılık olduğu tespit edilmiş (P<0.05) (Çizelge 4.22), diğer haftalar (20, 22, 24, 26,
78
28, 30, 32, 34, 36, 37, 40, 42, 48 ve 50) arasında canlı ağırlık artışı bakımından fark
önemsiz çıkmıştır.
74 haftalık yaşta ise, canlı ağırlık ortalamaları bakımından genotipler arasında
önemli bir faklılık olmadığı saptanmıştır.
Çizelge 4.22. Beyaz yumurtacı hatlara (erkekler bireyler için) ait canlı ağırlık
ortalamaları (g)
Genotipler
Haftalar
BLUE
BLACK
N
X±SX
N
X±SX
20
5
1622.0±70.07
5
1545.6±31.10
22
5
1792.4±60.58
5
1629.0±58.45
24
5
1746.6±55.93
5
1866.8±64.92
26
5
1913.8±21.62
5
1843.2±49.77
28
5
1910.2±56.07
5
1961.8±88.76
30
5
1911.6±39.91
5
1980.6±48.78
32
5
1882.0±51.71
5
1932.0±69.52
34
5
1861.2±54.15
5
1945.0±51.79
36
5
2066.2±55.84
5
2049.8±30.01
38
5
2142.4±179.67 5
2094.2±39.06
40
5
2356.8±99.42
5
2200.0±42.68
42
5
2285.2±40.12
5
2233.2±64.05
44
5
2085.4±58.79
5
2340.2±83.77
46
5
2007.2±30.09
5
2299.0±76.89
48
5
1935.2±49.48
5
2129.6±80.62
50
5
2210.0±106.65 5
2161.2±62.54
74
5
2208.8±69.33
5
2355.4±53.95
N: Hayvan Sayısı
T-Testi
*
*
-
4.3.3. Saf Hatlara Ait Yem Tüketimleri (kg)
Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların 54 haftalık yumurta verim
dönemine ait yem tüketimleri aşağıda verilmiştir (Çizelge 4.23).
Genotiplerin 20-74 haftalık yaşa geldiklerinde ise, en fazla yem tüketen
hayvanlar sırayla; BAR I, BLACK, RIR I, BLUE ve LINE 54 genotipi olarak
belirlenmiştir.
79
Çizelge 4.23. Saf hatların (dişi bireyler) birey başına 20-74 haftalık yaş itibariyle
eklemeli yem tüketimleri (kg)
Haftalar
20-74
RIR I
Eklemeli
Yem
Tüketimi
51.03
BAR I
Eklemeli Yem
Tüketimi
Genotipler
LINE 54
Eklemeli Yem
Tüketimi
BLUE
Eklemeli Yem
Tüketimi
BLACK
Eklemeli Yem
Tüketimi
57.44
47.69
48.72
53.92
4.3.4. Saf Hatlara Ait Yaşama Gücü (%)
Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların 54 haftalık yaş itibariyle yumurta
verim dönemine ait yaşama gücü ve ölüm oranları Çizelge 4.24 ve 4.25’te
verilmiştir.
Kahverengi yumurtacı saf hatlarda yumurtlama dönemi süresince (20-74
haftalar arası) her genotipten birer adet ölüm gözlenmiştir (Çizelge 4.24).
Çizelge 4.24. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait (20-74 haftalar arası) yaşama
gücü (%) ve ölüm oranı (%)
Genotipler /Ölüm Oranı
N
Ölüm Oranı (%)
Yaşama Gücü (%)
RIR I
40
2.5
97.5
BAR I
40
2.5
97.5
LINE 54
40
2.5
97.5
N: Hayvan Sayısı
Yaşama gücü bakımından elde edilen bulgular, Fathel (2005), Saylam (1988),
Aktan (2000)’nın verilerine eşdeğer, Başpınar ve ark., (2003)’nın bulgularından
yüksek, Düzgüneş ve ark., (1985)’nın verilerinden düşüktür.
Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtlama dönemi boyunca (20-74 haftalar
arası) genotipler arasında en fazla ölüm BLACK genotipinden elde edilmiştir
(Çizelge 4.25). Ölümün bu genotipte en fazla gözlenmesi, genotipe özgü bir özellik
olarak belirlenebilir.
80
Çizelge 4.25. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait (20-74 haftalar arası) yaşama gücü
(%) ve ölüm oranı (%)
Genotipler /Ölüm Oranı
N
Ölüm Oranı (%)
Yaşama Gücü (%)
BLUE
40
2.5
97.5
BLACK
40
7.5
92.5
N: Hayvan Sayısı
Araştırmada yaşama gücü için elde edilen veriler, Kadıoğlu (1990), Yetişir
(1984)’in değerlerinden yüksek, Düzgüneş ve ark., (1985)’nın verilerinden düşük
sonuç ortaya çıkmıştır.
4.3.5. Yumurta Verimi
Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların yumurta verimlerine ait ilk on
yumurta ağırlığı, yumurta ağırlığı, birey başına düşen yumurta verimi, tavuk-gün ve
tavuk-kümes aşağıda verilmiştir.
Kahverengi yumurtacı genotipler (18-74. haftalar arası) arasında ilk on yumurta
ağırlığı bakımından önemli düzeyde farklılık bulunmuştur (P<0.05). En yüksek
ağırlık 47.4±0.60 g RIR I ve 46.7±0.76 g ile LINE 54 genotiplerinde saptanmıştır
(Çizelge 4.26).
Yumurta
ağırlık
ortalaması
bakımından
önemli
düzeyde
farklılık
bulunmamıştır.
Yumurta ağırlık ortalaması bakımından mevcut veriler, Türkoğlu ve ark.,
(1987), Mızrak (2008), Akın (1983), Mızrak ve ark., (2007a), Göğer ve ark.,
(2007)’nın değerlerine yakın, Aslan ve ark., (1995)’nın bulgularından düşük, Başpınar
ve ark., (2003), Durmuş ve ark., (2009)’nın değerlerinden yüksektir.
Yumurta verimi bakımından genotipler arasında görülen farklılıklar önemli
bulunmuştur (P<0.05). En yüksek yumurta verimi, 260.3±0.32 adet ile RIR I
genotipinden, en düşük verim ise 254.7±0.43 adet ile BAR I ve 253.2± 0.39 adet ile
LINE 54 genotiplerinden elde edilmiştir.
81
Elde edilen mevcut bulgular, Türkoğlu ve ark., (1987)’nın değerlerinden
düşük, Aslan ve ark., (1995)’nın değerlerine yakın, Akın (1983), Başpınar ve ark.,
(2003), Mızrak ve ark., (2007a), Durmuş ve ark., (2009)’nın değerlerinden yüksektir.
Tavuk-gün yumurta verimi, 39 adet yaşayan birey üzerinden hesaplama
yapılarak %70 değer ile RIR I genotipi diğer genotiplere göre daha yüksek ortalama
yumurta verimine sahip olduğu belirlenmiştir.
Tavuk-kümes yumurta verimi, 40 adet yaşayan birey üzerinden hesaplama
yapılarak bakımından, en yüksek %69 ile RIR I genotipinden elde edilmiştir (Çizelge
4.26).
Çizelge 4.26. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait yumurta verimi ile ilgili özellikler
(18-74. haftalar arası)*
İlk On
Yumurta
Birey Başına
Yumurta
Yumurta
Ağırlığı
Düşen Yumurta
Tavuk-gün
Tavuk-
Verim
Ağırlık
(g)
Verimi (Adet)
Yumurta
kümes
Özellikler
Ortalaması (g)
Genotipler/
N
N
Ortalama
N
Ortalama
Verimi (%)
Yumurta
Verimi (%)
RIR I
BAR I
LINE 54
40
47.4±0.60a
58.9±1.72
260.3± 0.32a
39
70
40
69
40
44.1±0.55
b
58.6±1.76
254.7± 0.43b
39
66
40
65
46.7±0.76
a
57.7±1.67
b
39
66
40
65
40
253.2± 0.39
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
Beyaz yumurtacı hatlar (21-74. haftalar arası) arasında ilk on yumurta ağırlık
ortalaması bakımından önemli düzeyde bir farklılık görülmüştür (P<0.05) (Çizelge
4.27). Yumurta ağırlığı bakımından genotipler arasında önemli bir farklılık
saptanmamıştır.
Yumurta ağırlığı için elde edilen bulgular, Yetişir (1984)’nın değerlerinden
yüksek, Mızrak (2008), Akın (1983), Mızrak ve ark., (2007b), Sarıca ve Testik
(1988)’in değerlerine yakın, Aslan ve ark., (1995)’nın bulgularından düşüktür.
Yumurta verimi bakımından genotipler arasında önemli bir farklılık olmadığı
tespit edilmiştir. Tavuk-gün yumurta verimi bakımından 39 adet yaşayan birey
üzerinden hesaplama yapılarak %69 değer ile BLUE genotipinin, diğer genotipe göre
daha yüksek yumurta verimine sahip olduğu saptanmıştır.
82
Yumurta verimi bakımından elde edilen bulgular, Aslan ve ark., (1995), Efil
(1995)’in bulgularından düşük, Mızrak ve ark., (2007b)’nın değerlerinden yüksektir.
Tavuk-kümes yumurta verimi, 40 adet yaşayan birey üzerinden hesaplama
yapılarak bakımından, en yüksek değer %67 ile BLUE genotipinden elde edilmiştir
(Çizelge 4.27).
Çizelge 4.27. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait yumurta verimi ile ilgili özellikler
(21-74. haftalar arası)*
İlk On Yumurta
Yumurta
Birey Başına
Yumurta
Ağırlık
Ağırlığı (g)
Düşen Yumurta
Verim
Ortalaması (g)
Genotipler/
N
N
Ortalama
N
Verimi (Adet)
Özellikleri
Ortalama
Tavuk-
Tavuk-Gün
Yumurta
Kümes
Verimi (%)
Yumurta
Verimi (%)
BLUE
40
48.6±0.70
57.9±1.64
247.3± 0.35
39
BLACK
40
51.7±0.65
58.2±1.69
233.8± 0.38
37
*
-
-
T-Testi
69
68
40
67
40
63
N: Hayvan Sayısı
Yumurta verimi için elde edilen bulgular, Yetişir (1984)’nın değerlerinden
düşüktür.
Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta verimlerine
ait değerler Çizelge 4.28’de verilmiştir.
83
Çizelge 4.28. Kahverengi yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta
verimi (Tavuk-Kümes, % ve adet)
Haftalar
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
RIR I
Birey
Birey Başına
Başına
Yumurta
Yumurta
Verimi
Verimi
(Tavuk(TavukKümes, adet)
Kümes,
%)
13.57
0.95
35.71
2.50
47.14
3.30
70.70
4.95
78.75
5.51
71.06
4.97
83.52
5.85
39.19
2.74
40.29
2.82
46.15
3.23
61.17
4.28
70.33
4.92
75.09
5.26
76.56
5.36
68.13
4.77
59.34
4.15
53.11
3.72
72.16
5.05
75.46
5.28
82.05
5.74
82.42
5.77
78.02
5.46
80.59
5.64
79.12
5.54
81.68
5.72
78.02
5.46
78.02
5.46
75.09
5.26
74.73
5.23
77.66
5.44
82.78
5.79
82.05
5.74
86.08
6.03
82.05
5.74
79.12
5.54
80.22
5.62
78.39
5.49
81.68
5.72
78.39
5.49
79.12
5.54
70.33
4.92
67.40
4.72
71.06
4.97
71.06
4.97
72.16
5.05
Genotipler
BAR I
Birey Başına Birey Başına
Yumurta
Yumurta
Verimi
Verimi
(Tavuk(TavukKümes, %)
Kümes,
adet)
7.50
18.57
30.71
45.05
62.64
77.66
83.15
86.08
68.50
30.04
9.89
15.02
25.64
46.15
61.54
71.79
62.27
46.89
52.01
61.90
67.03
73.63
83.15
83.15
78.02
84.98
83.52
80.59
75.46
77.66
76.19
74.36
78.75
78.75
83.52
76.56
76.56
77.66
79.49
79.49
80.22
76.92
65.57
68.86
70.70
72.53
71.79
84
0.53
1.3
2.15
3.08
4.38
5.44
5.82
6.03
4.79
2.10
0.69
1.05
1.79
3.23
4.31
5.03
4.36
3.28
3.64
4.33
4.69
5.15
5.82
5.82
5.46
5.95
5.85
5.64
5.28
5.44
5.33
5.21
5.51
5.51
5.85
5.36
5.36
5.44
5.56
5.56
5.62
5.38
4.59
4.82
4.95
5.08
5.03
LİNE 54
Birey
Birey Başına
Başına
Yumurta
Yumurta
Verimi
Verimi
(Tavuk(TavukKümes,
Kümes,
adet)
%)
2.86
0.20
14.64
1.03
18.57
1.30
27.14
1.90
42.50
2.98
58.57
4.10
70.00
4.90
81.07
5.68
66.07
4.63
64.29
4.50
32.50
2.28
30.71
2.15
33.93
2.38
55.36
3.88
69.29
4.85
72.50
5.08
58.21
4.08
48.57
3.40
46.07
3.23
67.50
4.73
70.00
4.90
78.93
5.53
81.43
5.70
78.57
5.50
77.50
5.43
77.50
5.43
72.50
5.08
72.86
5.10
71.43
5.00
68.93
4.83
79.29
5.55
76.79
5.38
76.07
5.33
77.14
5.40
73.93
5.18
76.07
5.33
77.50
5.43
78.21
5.48
80.36
5.63
78.57
5.50
74.64
5.23
70.00
4.90
61.07
4.28
66.43
4.65
66.43
4.65
68.57
4.80
69.29
4.85
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
Ortalama
Değer (%)
71.06
70.33
69.60
69.60
68.13
70.70
71.43
71.06
71.06
72.12
4.97
4.92
4.87
4.87
4.77
4.95
5.00
4.97
4.97
5.77
72.16
73.26
75.82
76.56
72.53
76.19
76.19
75.09
76.92
76.60
5.05
5.13
5.31
5.36
5.08
5.33
5.33
5.26
5.38
6.13
70.00
74.36
74.36
72.16
70.70
76.56
74.73
74.36
76.92
76.19
4.90
5.21
5.21
5.05
4.95
5.36
5.23
5.21
5.38
5.33
70.40
4.94
66.48
4.67
64.92
4.55
Beyaz yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta verimlerine ait
değerler Çizelge 4.29’da verilmiştir.
Çizelge 4.29. Beyaz yumurtacı saf hatlara ait birey başına düşen yumurta verimi
(Tavuk-Kümes, % ve adet)
Haftalar
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
Genotipler
BLUE
BLACK
Birey Başına
Birey Başına
Birey Başına
Birey Başına
Yumurta
Yumurta Verimi
Yumurta Verimi
Yumurta Verimi
Verimi (Tavuk- (Tavuk-Kümes,
(Tavuk-Kümes,
(Tavuk-Kümes,
Kümes, %)
adet)
%)
adet)
10,00
0,7
5,00
10,00
28,57
2,00
9,16
28,57
49,64
3,48
15,75
49,64
68,21
4,78
44,69
68,21
78,21
5,48
58,97
78,21
67,50
4,73
64,10
67,50
60,71
4,25
53,48
60,71
35,71
2,50
40,29
35,71
31,79
2,23
38,83
31,79
35,00
2,45
45,79
35,00
45,00
3,15
52,01
45,00
55,36
3,88
58,97
55,36
59,29
4,15
62,64
59,29
53,21
3,73
51,28
53,21
51,43
3,60
52,38
51,43
52,50
3,68
54,58
52,50
58,21
4,08
69,60
58,21
66,07
4,63
74,73
66,07
77,29
5,41
79,49
77,29
84,62
5,92
85,71
84,62
80,95
5,67
82,33
80,95
75,09
5,26
81,20
75,09
76,92
5,38
78,95
76,92
71,06
4,97
80,45
71,06
76,92
5,38
83,83
76,92
77,29
5,41
79,32
77,29
74,36
5,21
77,44
74,36
77,66
5,44
72,93
77,66
85
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
Ortalama Değer (%)
80,95
81,68
82,42
79,12
79,49
78,39
79,12
78,75
77,29
78,75
78,02
68,86
74,73
74,73
74,36
75,09
77,29
76,56
76,56
76,19
72,89
77,66
76,92
76,19
77,29
77,35
68,24
5,67
5,72
5,77
5,54
5,56
5,49
5,54
5,51
5,41
5,51
5,46
4,82
5,23
5,23
5,21
5,26
5,41
5,36
5,36
5,33
5,10
5,44
5,38
5,33
5,41
4,64
4,76
75,56
77,82
79,70
78,95
72,93
73,68
76,69
79,70
79,70
79,32
77,82
68,05
69,50
69,50
75,68
73,36
72,97
72,97
70,66
70,66
68,34
71,04
70,27
70,27
71,43
73,65
66,19
80,95
81,68
82,42
79,12
79,49
78,39
79,12
78,75
77,29
78,75
78,02
68,86
74,73
74,73
74,36
75,09
77,29
76,56
76,56
76,19
72,89
77,66
76,92
76,19
77,29
77,35
68,24
Kahverengi ve beyaz yumurtacı genotiplere ait birey başına düşen yumurta
veriminin grafiği Şekil 4.21, 4.22, 4.23, 4.24 ve 4.25’te verilmiştir.
Kahverengi yumurtacı genotiplere ait yumurta verimlerinin grafikleri Şekil
4.21, 4.22 ve 4.23’te verilmiştir.
Şekil 4.21. RIR I genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)
86
Tavuk-Kümes Yumurta Verimi (%)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74
Haftalar
Şekil 4.22. BAR I genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)
100,00
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74
Haftalar
Şekil 4.23. LİNE 54 genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)
Beyaz yumurtacı genotiplere ait yumurta verimlerinin grafikleri Şekil 4.24,
4.25’te verilmiştir.
87
100,00
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73
Haftalar
Şekil 4.24. BLUE genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73
Haftalar
Şekil 4.25. BLACK genotipine ait Tavuk-Kümes yumurta verimi (%)
Tavukların düşük çevre sıcaklığına veya soğuğa dayanıklılığı, bunların
soğuğa karşı uyum göstermelerine veya soğuğa karşı uyum yeteneklerine bağlıdır
(Uluata, 2010). Genel olarak yumurta tavuklarının 13 °C’den düşük sıcaklıklarda
performanslarında gerileme görülmeye başlar (Şenköylü, 2001).
Genotiplerde 24-34. haftalarda görülen anormal yumurta düşmesi; yem
değişikliği, aynı dönemde ardı ardına gelen ani hava değişikliğine (şiddetli rüzgar ve
88
sıcaklığın düşmesi) bağlı olarak kümes içi optimum çevre koşullarının dışına
çıkılması gibi etmenlerin eklemeli olarak etkilediği kanaatine varılmıştır.
Yumurtlama kümesinde kümes içi sıcaklık 27 °C ve üzerine çıktığında
yumurta veriminin düşmesine neden olmaktadır. Sıcaklık derecesi arttıkça ve süresi
uzadıkça bu etki de daha fazla olacaktır. Yumurta verim döneminin sonundaki
yüksek çevre sıcaklıkları, daha önceki döneme göre çok daha büyük etki meydana
getirmektedir.
Bütün genotiplerde, yumurtlama periyodunun 69. haftasında verimlerde
düşmeler gözlenmesinin nedeni, bu dönemde kümes içi sıcaklığın (38 °C) çok
yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.
Genotiplere ait kümes içi sıcaklık verilerinin günlere göre değerleri Çizelge
4.30’da verilmiştir.
Çizelge 4.30. Saf hatların ait Ekim- Kasım 2007 aylarına ait kümesi içi sıcaklık
değerleri
Aylar/Sıcaklık Ölçümleri
Ekim 1
2
3
4
5
6(23. hafta)
7
8
9
10
11
12
13(24.hafta)
14
15
16
17
18
19
20(25. hafta)
21
22
23
24
25
26
27(26. hafta)
28
29
Sıcaklık
24,29
27,67
29,2
27,34
22,41
22,5
24,04
25,43
26,52
27,55
25,69
25,41
25,19
23,26
21,25
19,05
20,68
20,78
23,96
24,61
24,13
23,65
24,06
24,82
22,59
22,5
21,17
20,68
19,62
89
Kümes içi Sıcaklık
Max
Min
33,17
19,04
34,01
19,42
30,31
26,73
30,31
23,24
28,31
18,66
28,31
16,38
29,50
19,42
32,34
19,42
33,59
20,57
32,34
24,40
30,31
22,09
31,12
20,57
29,50
21,33
27,91
19,81
26,34
18,66
23,63
16,38
26,34
15,62
27,52
17,14
29,50
17,52
28,31
22,48
29,10
20,95
28,31
19,81
30,31
19,04
30,31
21,71
27,52
19,81
27,91
19,04
27,91
17,52
27,12
16,00
25,56
15,23
Çizelge 4.30’un davamı
30
31
Kasım 1
2
3
4(27. hafta)
5
6
7
8
9
10(28. hafta)
11
12
13
14
15
16
17(29. hafta)
18
19
20
21
22
23
24(30. hafta)
25
26
27
28
29
30
17,81
19,62
19,62
20,38
21,44
20,29
20,38
20,29
17,72
17,42
17,24
18,38
18,76
16,09
17,52
18,00
19,24
18,39
18,01
18,38
16,76
14,66
15,33
15,035
14,17
12,71
11,63
11,53
13,41
15,52
12,92
12,91
20,57
24,79
24,01
25,17
26,73
25,95
25,95
23,24
23,24
21,33
21,33
22,09
22,09
20,57
20,57
21,71
23,24
23,63
25,17
24,79
18,66
16,76
17,90
20,57
19,81
19,04
19,04
18,66
14,85
14,09
12,93
16,38
15,62
14,47
16,76
16,76
17,90
16,76
16,76
18,28
15,62
14,09
15,23
14,47
16,38
13,32
12,16
15,23
16,76
14,85
14,85
14,47
15,23
13,32
13,32
12,16
10,60
9,03
8,63
7,83
8,23
17,52
8,23
8,23
Genotiplerin yumurta veriminde düşmeler aralık ayının son haftası (34. hafta)
sıcaklığın düşmesiyle tekrar başlamıştır.
90
Çizelge 4.31. Saf hatların Aralık 2007-Ocak 2008 aylarına ait kümesi içi sıcaklık
değerleri
Aylar/Sıcaklık Ölçümleri
Aralık 22(34. hafta)
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Ocak 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Kümes içi Sıcaklık
Sıcaklık
Max
Min
10,97
10,96
10,87
11,06
12,91
12,04
12,32
10,69
10,19
10,28
10,69
10,88
11,66
11,08
8,51
9,78
10,67
11,07
10,98
9,80
8,81
7,71
7,69
7,47
8,68
9,22
9,59
11,07
10,87
11,16
10,86
10,87
11,65
12,89
11,56
11,46
11,55
9,91
9,02
7,83
8,80
15,23
16,38
15,62
16,38
16,76
16,76
17,14
14,47
14,47
14,09
13,70
15,23
13,70
14,09
12,55
14,47
14,09
15,23
14,09
12,93
12,16
11,77
12,55
13,32
14,09
11,77
14,09
14,85
15,23
16,38
16,76
14,47
16,76
17,90
14,85
15,62
16,38
11,38
10,60
10,21
12,93
7,43
7,03
7,43
7,03
7,83
8,63
7,83
8,63
7,43
6,62
7,83
8,63
8,23
8,23
6,22
5,81
5,81
7,83
9,03
7,43
5,81
4,99
4,15
2,89
4,15
7,03
4,99
7,43
7,43
7,43
6,62
7,03
8,23
7,83
9,03
8,23
7,43
9,42
8,23
6,62
5,40
4.3.6. Yumurta Kalitesi İle İlgili Özellikler
Araştırmada, kahverengi ve beyaz yumurtacı hatların yumurta kalite
özellikleri üzerine yapılan ölçümler neticesinde elde edilen dış kalite özelliklerine ait
bulgular Çizelge 4.32 ve 4.34’te, iç kalite özelliklerine ait bulgular ise Çizelge 4.33
ve 4.35’te verilmiştir.
91
Kahverengi yumurtacı genotiplerin yumurta ağırlığı ve kabuk kalınlığı
bakımından genotipler arasında, önemli farklılık saptanmamıştır (Çizelge 4.32).
Yumurta ağırlığı için elde edilen veriler, Olawumi ve Ogunlade (2008), Monira
ve ark., (2003)’nın değerlerinden yüksek, Durmuş ve ark., (2010), Zita ve ark.,
(2009)’nın verilerinden düşük, Monira ve ark., (2003) Uluocak (1989)’ın değerlerine
yakındır. Kahverengi yumurtacı genotiplerin, dış ve iç kalite özellikleri ile belirlenen
değerlerinin düşük olması, genotipe özgü bir özellik olarak belirlenebilir.
Şekil indeksi bakımından genotipler arasında önemli bir farklılık saptanmış
(P<0.05) olup, en iyi şekil indeksi %77.46±0.713 değeri ile LINE 54 genotipinde
belirlenmiştir.
Şekil indeksi bakımından elde edilen bulgular, Olawumi ve Ogunlade (2008)
Zita ve ark., (2009)’nın değerlerine yakın, Durmuş ve ark., (2010) ve Monira ve ark.,
(2003) verilerinden düşük bulunmuştur.
Kabuk kalınlığı bakımından elde edilen bulgular, Durmuş ve ark., (2010)’nın
verilerinden yüksek, Monira ve ark., (2003)’nın değerlerine yakın, Uluocak
(1989)’nın verilerinden düşüktür.
Çizelge.4.32. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtalarının dış kalite özellikleri*
Genotipler/Yumurta
N
Verimi
N
Şekil
N
İndeksi(%)
(g)
Kabuk Kalınlığı
(mm)
b
50
0.33±0.006
RIR I
50
60.14±0.791
50
74.45±0.441
BAR I
50
58.69±0.752
50
75.08±0.904ab
50
0.34±0.007
50
a
50
0.34±0.006
LINE 54
50
60.42±0.874
77.46±0.713
(P<0.05).
N: Hayvan Sayısı
Kahverengi yumurtacı genotiplerin ak indeksi bakımından, sarı indeksi ve
haugh birimi bakımından genotipler arasında, önemli bir farklılık saptanmamıştır
(Çizelge 4.33).
Kahverengi yumurtacı genotiplerin ak indeksi için elde edilen veriler,
Durmuş ve ark., (2010), Zita ve ark., (2009) ve Uluocak (1989)’nın değerlerinden
yüksektir.
92
Araştırmada sarı inseksi bakımından elde edilen veriler, Durmuş ve ark.,
(2010)’nın değerlerinden düşük, Zita ve ark., (2009) ve Uluocak (1989)’nın
değerlerine yakın değerler ortaya çıkmıştır.
Haugh Birimi için elde edilen bulgular, Durmuş ve ark., (2010)’nın
değerlerinden yüksek, Olawumi ve Ogunlade, 2008)’nın verilerinden düşük, Monira
ve ark., (2003), Zita ve ark., (2009) ve Uluocak (1989)’nın verilerinden düşüktür.
Çizelge 4.33. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtalarının iç kalite özellikleri*
N
Ak İndeksi
N
Sarı İndeksi
N
Haugh Birimi
RIR I
50
9.13±0.335
50
42.97±1.903
50
85.94±1.866
BAR I
50
10.13±0.634
50
44.25±0.958
50
87.25±3.505
LINE 54
50
10.38±0.470
50
43.70±0.627
50
89.27±1.814
Genotipler/ Yumurta
Verimi
(P<0.05).
N: Yumurta Sayısı
Yumurtanın iç kalite özelliklerinden Haugh Birimi için elde edilen bulgular,
Monira ve ark., (2003)’nın değerlerinden düşük çıkmıştır.
Beyaz yumurtacı hatların yumurtalarının yumurta ağırlığı, şekil indeksi ve
kabuk kalınlığı bakımından genotipler arasındaki farklılığın önemli olmadığı
saptanmıştır (Çizelge 4.34).
Yumurta ağırlığı için elde edilen veriler, Monira ve ark., (2003)’nın değerlerine
yakındır.
Şekil indeksi ve kabuk kalınlığı bakımından elde edilen bulgular, Monira ve
ark., (2003)’nın değerlerinden düşüktür. Beyaz yumurtacıların iç ve dış kalite
özelliklerine ait elde edilen bulguların düşük olması, genotipe özgü bir özellik olarak
belirlenebilir.
93
Çizelge.4.34. Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtalarının dış kalite özellikleri
Genotipler/
N
N
Şekil İndeksi(%)
N
Kabuk Kalınlığı
Yumurta
Verimi
BLUE
50
58.21±1.187
50
76.14±0.903
50
0.35±0.006
BLACK
50
59.42±0.935
50
75.63±0.964
50
0.36±0.006
T-Testi
-
-
-
N: Hayvan Sayısı
Beyaz yumurtacı genotiplerin ak indeksi, sarı indeksi ve Haugh Birimi
bakımından genotipler arasındaki farklılığın önemli olduğu tespit edilmiştir (P<0.05)
(Çizelge 4.35).
Çizelge 4. 35. Beyaz yumurtacı saf hatların yumurtalarının iç kalite özellikleri
N
Ak İndeksi
BLUE
50
11.24±0.508
BLACK
50
9.05±0.491
Genotipler/ Yumurta
Sarı İndeksi
N
Haugh Birimi
50
44.33±0.951
50
91.85±1.614
50
41.97±1.072
50
84.20±2.684
N
Verimi
T-Testi
*
*
N: Hayvan Sayısı
94
*
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER
Ülkemizde yumurtacı tavuk ıslahı konusunda çalışmalarını yürüten tek
kuruluş Tavukçuluk Araştırma Enstitüsüdür. Enstitü bugüne kadar kahverengi ve
beyaz yumurtacı genotiplerin üretimini sağlayarak sektörün hizmetine sunmuştur.
Son olarak 1995 yılında Kanada’dan 6’sı kahverengi 4’ü ise beyaz yumurtacı olmak
üzere getirilen toplam 10 saf tavuk hattına ait çeşitli melezleme çalışmaları yapılmış
ve özel kombinasyon kabiliyeti yüksek kombinasyonları belirleyerek ikisi
kahverengi biri beyaz olmak üzere 3 adet ticari yumurtacı hibriti (ATAK, ATAK-S,
ATABEY) hizmetine sunmuştur. Hibrit ve ebeveynler üzerinde yapılan test
çalışmaları sonucunda, geliştirilen hibritlerin yabancı genotiplere yakın verim
özelliklerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda üretilen bu hibrit ve
ebeveynlerinin tanıtımı yapılarak yurt içi ve dışındaki tavukçuluk sektöründe
kullanılmaları sağlanmıştır.
Bu çalışmada, Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde geliştirilmiş olan 5
farklı saf tavuk hatlarının Çukurova Üniversitesi koşullarındaki fenotipik özellikleri
(dış görünüşlerine göre), performansları (büyüme döneminde; canlı ağırlık artışları,
grup düzeyinde yem tüketimleri, ölüm oranı gibi parametrelerin belirlenmesi,
yumurtlama döneminde ise ölüm oranları, cinsi olgunluk yaşı, cinsi olgunluk ağırlığı,
yumurta verimi, grup düzeyinde yem tüketimi) ve yumurta kalite ölçütleri gibi
mevcut durum ortaya konulmuştur.
Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre;
1. Genotiplerin fenotipik özelliklerine göre tüy rengi, ibik şekli, gaga rengi, bacak
rengi, yumurta rengi, kulakçık rengi ve mahmuz rengi gibi karakteristik özellikler
belirlenmiştir.
2. Kahverengi yumurtacı saf hatların (RIR I, BAR I ve LINE 54) dişi bireylerinde,
göğüs genişliği ve gaga uzunluğu bakımından genotipler arasında istatistiki bir
farklılık saptanmamıştır. Göğüs uzunluğu, incik genişliği ve gaga genişliği
bakımından, genotipler arasında önemli düzeyde farklılık bulunmuştur (P<0.05).
Kahverengi yumurtacı saf hatların erkek bireylerine ait, göğüs genişliği ve uzunluğu,
gaga genişliği ve uzunluğu bakımından genotipler arasındaki faklılık istatistiki olarak
95
önemli bulunmamış, ancak incik genişliği bakımından, genotipler arasında önemli
düzeyde farklılık bulunmuştur. (P<0.05).
Beyaz yumurtacı saf hatların (BLUE ve BLACK) dişi bireylerinde, incik
genişliği, gaga genişliği ve gaga uzunluğu bakımından genotipler arasında istatistiki
olarak önemli bir farklılık saptanmamış, fakat göğüs genişliği ve göğüs uzunluğu
bakımından, önemli bir farklılık bulunmuştur (P<0.05). Beyaz yumurtacı saf tavuk
hatların erkek bireylerinde, göğüs genişliği, göğüs uzunluğu ve gaga uzunluğu
bakımından genotipler arasında önemli düzeyde farklılık görülmemiştir (P>0.05);
ancak incik genişliği ve gaga genişliği bakımından, genotipler arasındaki farklılık
istatistiki olarak önemli bulunmuştur (P<0.05).
3. Büyütme dönemine ait kahverengi yumurtacı hatlara (dişiler için) ait 18. haftadaki
canlı ağırlık ortalamaları bakımından en yüksek ağırlık 1309.4±21.92 g ile BAR I
genotipinden, en düşük ağırlık ise 1090.7±24.79 g ile LINE 54 genotipinden elde
edilmiştir.
Beyaz yumurtacı hatların (dişiler için) 18. haftadaki canlı ağırlık ortalamaları
bakımından en yüksek ağırlık 963.5±18.60 g ile BLUE genotipinden, en düşük
ağırlık ise 874.8±27.77 g ile BLACK genotipinden tespit edilmiştir.
4. Kahverengi ve beyaz yumurtacı hatların karışık olarak yem tüketimleri grup
bazında değerlendirilmeye alınmış, hatların 0-18 haftalık yaşa geldiklerinde ise, en
fazla yem tüketen hayvanlar sırayla; BAR I, BLUE, BLACK, RIR I ve LINE 54
genotipi olarak belirlenmiştir.
5. Kahverengi yumurtacı hatların yaşama gücü bakımından 6. haftadan 18. haftaya
kadar
dönemde denemeye
alınan
hayvanlarda (40
tavuk)
ölüm oranına
rastlanmamıştır Beyaz yumurtacı hatların 6-18. haftalar arasındaki dönemde
denemeye alınan hayvanlarda (40 tavuk) ölüm oranı belirlenmemiştir.
6. Yumurtlama verim döneminde kahverengi yumurtacı saf hatların cinsel olgunluk
yaşları arasındaki farklılık önemli çıkmış (P<0.05), cinsel olgunluk ağırlığı
bakımından genotipler arasında önemli düzeyde bir farklılık gözlemlenmiştir. Saf
hatlar arasında diğer genotiplere göre %50 verim yaşına, ilk gelen 149 gün ile BAR I
genotipi olup, en son gelen olarak 161 gün ile LINE 54 genotipi belirlenmiştir. Beyaz
yumurtacı saf hatların cinsel olgunluk yaşları arasındaki farklılığın önemli olduğu
96
(P<0.05); ancak cinsel olgunluk ağırlığı bakımından genotipler arasında önemli
düzeyde bir farklılık saptanmamıştır. %50 verim yaşına, ilk gelen 164 gün ile BLUE
genotipi olup, en son gelen olarak ise 170 gün ile BLACK genotipi saptanmıştır.
Kahverengi yumurtacı hatlarda Tavuk-gün yumurta verimi, %70 değer ile RIR I
genotipi diğer genotiplere göre daha yüksek ortalama yumurta verimine sahip olduğu
belirlenmiştir. Tavuk-kümes yumurta verimi, en yüksek %69 ile RIR I genotipinden
elde edilmiştir. Beyaz yumurtacı hatlarda Tavuk-gün yumurta verimi, %69 değer ile
BLUE genotipinin, diğer genotipe göre daha yüksek yumurta verimine sahip olduğu
saptanmıştır. Tavuk-kümes yumurta verimi, en yüksek değer %67 ile BLUE
genotipinden elde edilmiştir
7. Yumurtlama dönemine ait kahverengi yumurtacı hatların (dişi birey) 74 haftalık
yaş döneminde ise canlı ağırlık ortalamaları bakımından genotipler arasında önemli
düzeyde farklılık bulunmamış, erkek bireylerinin ise 74. haftadaki yaş itibariyle,
canlı ağırlık ortalamaları bakımından önemli bir farklılık olduğu saptanmıştır
(P<0.05). Beyaz yumurtacı saf hatların dişi ve erkek bireyleri için 74 haftalık yaş
döneminde, canlı ağırlık ortalamaları bakımından genotipler arasında önemli bir
faklılık olmadığı saptanmıştır.
8. Kahverengi ve beyaz yumurtacı saf hatların karışık olarak 20-74 haftalık yaşa
geldiklerinde en fazla yem tüketen hayvanlar sırayla; BAR I, BLACK, RIR I, BLUE
ve LINE 54 genotipi olarak belirlenmiştir.
9. Kahverengi yumurtacı saf hatların yumurtlama dönemi süresince (20-74 haftalar
arası) ölüm hiç görülmemiş, beyaz yumurtacı saf hatlarda genotipler arasında en
fazla ölüm BLACK genotipinden elde edilmiştir.
10. Yumurta verim döneminde kahverengi yumurtacı genotipler (18-74. haftalar
arası) arasında ilk on yumurta ağırlığı, yumurta verimi bakımından önemli düzeyde
farklılık bulunmuş (P<0.05), yumurta ağırlık ortalaması bakımından önemli düzeyde
farklılık bulunmamıştır. Beyaz yumurtacı hatlar (21-74. haftalar arası) arasında ilk on
yumurta ağırlık ortalaması, yumurta ağırlığı bakımından önemli düzeyde bir farklılık
görülmüştür (P<0.05). Yumurta verimi bakımından genotipler arasında görülen
farklılık olmadığı tespit edilmiştir.
97
11. Araştırmada, kahverengi ve beyaz yumurtacı hatların yumurta kalite özellikleri
bakımından, kahverengi yumurtacı genotiplerin yumurta ağırlığı ve kabuk kalınlığı
bakımından genotipler arasında, önemli farklılık saptanmamış, ancak şekil indeksi
bakımından genotipler arasında önemli bir farklılık saptanmıştır (P<0.05). Beyaz
yumurtacı hatların yumurtalarının yumurta ağırlığı, şekil indeksi ve kabuk kalınlığı
bakımından genotipler arasındaki farklılığın önemli olmadığı saptanmıştır.
Kahverengi yumurtacı genotiplerin ak indeksi bakımından, sarı indeksi ve haugh
birimi bakımından genotipler arasında, önemli bir farklılık saptanmamıştır (P>0.05).
Beyaz yumurtacı genotiplerin ak indeksi, sarı indeksi ve haugh birimi bakımından
genotipler arasındaki farklılığın önemli olduğu tespit edilmiştir (P<0.05).
Sonuç olarak; bu araştırmanın yürütüldüğü koşullarda genel olarak beyaz
yumurtacı hatlar arasında BLUE genotipi, kahverengi yumurtacı hatlar arasında ise
BAR I genotipi daha iyi performans göstermiştir. Kuluçka sonuçları ile
zenginleştirilerek,
gelecek
generasyondaki
ebeveynler
üzerinde
yapılacak
çalışmalarla ve deneme süresince oluşan negatif çevre koşullarını da dikkate alarak,
saptanan bu verilerin başka çalışmalarla desteklenmesi önerilmektedir.
98
KAYNAKLAR
AKIN, U., 1983. Kahverengi Yumurtacı Hibrit Anaçları Geliştirme Projesi. Tarım
Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 42: 7-8.
AKMAN, N., KUMLU, S., ERTUĞRUL, M., ÖZKÜTÜK, K., ELİBOL, O.,
AKSOY, F., DURMUŞ, İ., ERDOĞAN, G., 2004. Türkiye’de Damızlık
Üretimi ve Kullanımı, s.17-18.
http://www.zmo.org.tr/etkinlikler/6tk05/041numanakman.pdf. (Erişim tarihi:
3 Mart 2006).
AKTAN, S., 2000. Yerli ve Yabancı Hibrit Ebeveyn Soylarının Melezlenmesi
Yoluyla Üretilen Kahverengi Yumurtacıların Verim Özellikleri Bakımından
Karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi
85s.
ANONYMOUS, 1986. Tavukçuluk Araştırma Faaliyet Raporu. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü s: 136-207. Ankara.
______, 2005. Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Ticari Yumurtacıların (ATAK,
ATAK-S, ATABEY) Performans Özellikleri. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Tavukçuluk Araştırma Dergisi, 6(1): 7-9.
______, 2005a. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü Kahverengi Ticari
Yumurtacıları (ATAK), Tanıtım Kitapçığı. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Ankara.
______, 2005b. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırma Enstitüsü.
Ankara. http://www.tae.gov.tr/page.php?ID=22. (Erişim tarihi: 10 Mart
2007).
ASLAN, A., KEÇECİ, H., BÜYÜKBEBECİ, İ., BOĞA, A.G., 1995. Tavukçuluk
Araştırma Enstitüsü’nde Yumurtacı Hibrit Ebeveyn Soylarında Islah
Çalışmaları ve Sonuçları. Yutav-95-Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve
Konferansı Bildiriler 24-27/05/1995, İstanbul.
99
BAŞPINAR, H., BALCI, F., PETEK, M., OĞAN, M., 2003. Farklı Genotip
Yumurtacı Tavukların Eşdeğer Çevre Koşullarında Karşılaştırılmalı Verim
Özellikleri. İstanbul Üniversitesi, İstanbul Veteriner Fakültesi Dergisi, 1(29):
9-20.
BİLİCİ, H., DÜZGÜNEŞ, O., 1986. Değişik Orjinli Leghorn ve New Hampshire
Kültür
Irklarından
Elde
Edilen
Kombinasyonların
Çeşitli
Verim
Performansları Bakımından Karşılaştırılması. Tarım Orman ve Köyişleri
Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara Tavukçuluk
Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 52: 2-13.
BOĞA, A. G., 1984. Yumurtacı Hibritlerde Performans Testi (Rastgele Örnekleme
Testi). Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel
Müdürlüğü Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk
Dergisi, 44: 7-9.
BÜYÜKBEBECİ, İ., UYSAL, A., BOĞA, A.G., 1999. Grant-Parent ve Parent
Geliştirme İmkanları. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tavukçuluk
Araştırma Enstitüsü, Yenimahalle, Ankara. http://www.tae.gov.tr/. (Erişim
tarihi: 10 Mart 2009).
DOĞAN, A., 2007. Rhode Island Red II Kahverengi Yumurtacı Hattın 43 Haftalık
Performans Değerlerinin Tespiti. Namık Kemal Üniversitesi Zootekni
Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 44s.
DURMUŞ, İ., TÜRKOĞLU, M., 2007. Geliştirilmekte Olan Yerli Beyaz Yumurtacı
Saf Hatlar ve Melezlerinde Bazı Verim ve Yumurta Kalitesi Özellikleri.
Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 7(1):
23-30.
DURMUŞ, İ., SARICA, M., AKTAN, S., YILDIZ, T., KAHRAMAN, Z., ERTAŞ,
S., 2009. Geliştirilmekte Olan Yerli Ticari Yumurtacı Hibritlerin Verim
Özelliklerinin Belirlenmesi. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve
Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü,
Teknik Tavukçuluk Dergisi. 8(1): 5-9.
100
DURMUŞ, İ., KAMANLI, S., DEMİRTAŞ, Ş.E., DEMİR, S., 2010. Barred Rock-1,
Rhode Island Red-2, ve Colombiyan Yumurtacı Saf Hatlarında Yumurta
Kalite Özellikleri. Kümes Hayvanları Kongresi 07-09 Ekim 2010, Kayseri,
s.1-9.
DÜZGÜNEŞ, O., KARAZEYBEK, M., YÜCEER, F., BÜYÜKBEBECİ, İ., BOĞA,
A.G., BİLİCİ, H., GÜNEŞ, M., MURAT, N., 1982. Yumurta Verimi
Yönünde Dış Kaynaklı Ticari Hibritlerle Ankara Tavukçuluk Araştırma
Enstitüsünde Geliştirilen Yerli Ticari Hibritlerin Özel Sektör Koşullarında
Çeşitli Verimler Bakımından Karşılaştırılmaları. Tavukçuluk Araştırma
Enstitüsü Yayınları No: 22, Ankara.
DÜZGÜNEŞ, O., 1985. Memleketimizde Hibrit Ebeveyn Soyları Geliştirme
Çalışmaları. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel
Dergisi 49: 3-9.
DÜZGÜNEŞ, O., YÜCEER, F., YETİŞİR, R., SOYSAL, M., 1985. Rastgele
Örnekleme Testleri (RÖT) ve Bizde Yapılanlar. Tarım Orman ve Köyişleri
DÜZGÜNEŞ, O., 1986. Hayvan Islahı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Yayınları No: 1437, Ankara, 298s.
DÜZGÜNEŞ, O., KESİCİ, T., KAVUNCU, O., GÜRBÜZ, F., 1987. Araştırma ve
Deneme Metodları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 1021,
Ankara, 381s.
EFİL, H., 1995. Ülkesel Tavukçuluk Araştırma Projesi Çerçevesinde Yumurtacı
Ebeveyn ve Hibritler Üzerinde Yapılan Çalışmalar ve Bunların Geleceği.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 82: 2329.
ERENSAYIN, C., 2000. Yeni Tavukçuluk Bilimi. Süleyman Demirel Üniversitesi
Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü,. Isparta, 324s.
FAO, 2011. www.fao.org.statistical database. (Erişim tarihi: 11 Mart 2011).
101
FATHEL, A.N., 2005. Yerli ve Dış Kaynaklı Kahverengi Yumurtacı Hibritlerin
Verim Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 45s.
FATHEL, A.N., ELİBOL, O., 2006. Yerli ve Dış Kaynaklı Kahverengi Yumurtacı
Hibritlerin Verim Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. Ank. Ünv. Zir.
Fak. Tarım Bilimleri Dergisi, 12(2): 182-187.
GÖĞER, H., 1996. Kanada’dan İthal Edilen Saf Hatlardan Yararlanarak Yeni
Ebeveyn Hatların Geliştirilmesi ve Bunun Ülke Tavukçuluğumuz Açısından
Önemi. Ulusal Kümes Hayvanları Sempozyumu 96, 27-29 Kasım, Ç.Ü.
Ziraat Fakültesi, Adana, s. 166-174.
GÖĞER, H., ERDURMUŞ, C., YURTOĞULLARI, Ş., 2003. Kanada’dan İthal
Edilen Saf Hatların Hat İçi Seleksiyonla Üretilmesi, Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Proje No: Tagem-İy-9713-03-009. Ankara.
GÖGER, H., YURTOĞULLARI, Ş., AKMAN, N., 2007. Kahverengi Yumurtacı Saf
Hatların Yumurta Verim Özellikleri Bakımından Seleksiyonu. Tarım Orman
ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 7(1): 5-9.
GÜRDOĞAN, T., BÜYÜKBEBECİ, İ., GÖĞER, H., BOĞA, A.G., UYSAL, A.,
DEMİR, Z., KOÇANAOĞULLARI, S., DAĞ, R., 1999. Ankara Tavukçuluk
Araştırma Enstitüsü’nde Yürütülen Yerli Hibrit Ebeveyn Elde Etmeye
Yönelik Islah Çalışmaları. IVI Poultry Yutav’99 3-4-5-6/06/1999 İstanbul
Uluslar arası Tavukçuluk Fuarı ve Konferansı, İstanbul, s.1-11.
HANUMAIAH, B.M., GOWDH, C.V., KONDACA, H.N., 1976. Heterosis Pattern
on the Production Traits of White Leghorn and Rhode Island Red cross.
Indian Journal of Poultry Science 11(4): 203-205.
İPEK, A., ŞAHAN, Ü., DURU, S., 1998. Bursa İli Çevresinde Yaygın Olarak
Yetiştirilen Kahverengi ve Beyaz Yumurtacı Hibritlerin İşletme Koşullarında
Bazı Verim Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. II. Ulusal Zootekni
Bilim Kongresi 98, 22-25 Eylül, Uludağ Ünv. Ziraat Fakültesi Zootekni
Bölümü, Bursa, s.397-407.
102
KADIOĞLU, B., 1984. Beyaz Yumurta Verim Yönlü Ebeveyn Hatlarının
Geliştirilmesi Ve Bunların Hibrit Kombinasyonlarıyla Birlikte Çeşitli Verim
Performansları Bakımından Karşılaştırılması. Tarım Orman ve Köyişleri
______, 1990. Beyaz Yumurtacı T2 Ana Soyunun Döl Verimi Bakımından Islahı.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 70: 37.
KUTSAL, B.D., 2001. Kanada Menşeyli Kahverengi Yumurtacı Saf Hatların Ana
Hattı Olarak Kullanılabilecek İkili Melezlerin Verim Özellikleri. Ankara
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Yüksek Lisans
Tezi 37s.
MIZRAK, C., BOĞA, A.G., ERKUŞ, T., 2007a. Ankara Tavukçuluk Araştırma
Enstitüsünde Geliştirilen Kahverengi Yumurtacı Ebeveyn ve Hibritlerin
Çeşitli Verim Özellikleri. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve
Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü,
Teknik Tavukçuluk Dergisi, 7(1): 10-16.
______, 2007b. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Geliştirilen Beyaz
Yumurtacı Ebeveyn ve Hibritlerin Çeşitli Verim Özellikleri. Tarım Orman ve
Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi 7(1): 17-22.
MIZRAK, C., 2008. Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Yetiştirilen
Yumurtacı Saf Hatların Islahı ile Bu Hatlardan Elde Edilen Hibrit ve
Ebeveynlerin Çeşitli Verim Özelliklerinin Tespiti. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Kanatlı ve Küçük Evciller
Araştırmaları Program Değerlendirme Toplantısı 25-27 Şubat 2008 Antalya
s.71-77.
MIZRAK, C., BOĞA, A.G., ERKUŞ, T., 2010. Farklı Kahverengi ve Beyaz
Ebeveynlerin Bazı Performans Kriterleri Bakımından Karşılaştırılması.
Kümes Hayvanları Kongresi 07-09 Ekim 2010, Kayseri, s:1-9.
103
MONIRA, K.N., SALAHUDDIN, M., MIAH, G., 2003. Effect of Breed and Holding
Period on Egg Quality Characteristics of Chicken. International Journal of
Poultry Science 2(4): 261-263.
MORATHOP, S., TRIMANEE, S., LEOTARAGUL, A., MAHAKANTA, N., 2009.
Phenotypic Characteristics, Body Weights and Body Conformations of Decoy
Chicken in Upper North of Thailand. Aniamal Breeding Division Livestock
Development Department, Thailand.
OLAWUMI, S.O., OGUNLADE, J.T., 2008. Phenotypic Correlations Between Some
External and Internal Egg Quality Traits in the Exotic Isa Brown Layer
Breeders. Assian Journal of Poultry Science ISSN 1819-3609, 2(1): 30-35.
RAHMAN, M.H., SORENSEN, P., JENSEN, H.A., DOLBERG, F., 1987. Exotic
Hens under Semiscavenging Conditions in Bangladesh Livestock Research
for Rural Development 3(9) s:49.
SARICA, M., TESTİK, A., 1988. Beyaz Yumurtacı Yerli Otoseks Hibritlerin Elde
Edilmesinde İkili ve Dörtlü Melezleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi 62:816.
SAYLAM, K., 1988. Kahverengi Yumurtacı Yerli Hibritlerin Elde Edilmesinde
Kullanılan İkili ve Dörtlü Melezleme Yöntemlerinin Karşılaştırılması. Tarım
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 60:19-28.
SAZZAD, M.H., 1992. Comparative Study on Egg production and Feed Efficiency
of Different Breeds of Poultry under Intensive and Rural Conditions in
Bangladesh. Livestock Research for Rural Development, 3(4): 65-69.
SHALEV, B.A., 1995. Comparison of White and Brown Egg Shell Laying Stocks.
World’s Poultry Science.Jurnal. 51:7-16.
SILVERSIDES, F.G., SHAVER, D. MCQ., SONG, Y., 2007. Pure Line Laying
Chickens at the Agassiz Research Centre. Agassiz :Research Centre, Agassiz
British Columbia, Canada. 40:79-85.
104
SIMONA, P., OROIANT, T., OROIAN, R.G., DANIELA, L., 2008. Exterior
Phenotypical Performance Parameters at ROSO SL Eggs Hybrid at 45 Weeks
of Age. Lucrări stiinŃifice Zootehnie si Biotehnologii, Vol. 41 (2). Timisoara
ŞENKÖYLÜ, N., 1985. Modern Tavuk Üretimi Kitabı. Trakya Üniversitesi Tekirdağ
Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Tekirdağ, 469s.
______, 2001. Modern Tavuk Üretimi Kitabı. Trakya Üniversitesi Tekirdağ Ziraat
Fakültesi Hayvansal Üretim Bölümü, Tekirdağ, 538s.
TESTİK, A., 1985. Türkiye Tavukçuluğunun Temel Sorunları ve Organizasyonu.
Ulusal Tavukçuluk Sempozyumu’85, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi,
Adana, s.7-18.
TOURCHYAN, K., 2005. Yerli ve Dış Kaynaklı Beyaz Yumurtacı Hibirlerin Verim
Özellikleri Bakımından Karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi 32s.
TÜRKOĞLU, M., AKBAY, R., FIRATLI, Ç., 1987. Yumurta Üretiminde
Genotip×Çevre İnteraksiyonları Üzerinde Bir Araştırma. Tarım Orman ve
Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü Ankara
TÜRKOĞLU, M., ARDA, M., YETİŞİR, R., SARICA, M., ERENSAYIN, C., 1997.
Tavukçuluk Bilimi. Otak-Form Ofset, Samsun, 336s.
TÜRKOĞLU, M., SARICA, M., 2009. Tavukçuluk Bilimi (Yetiştirme, Besleme,
Hastalıklar). Bey Ofset Matbaacılık, 3. Basım, Ankara, 588s.
ULUATA, A.R., 2010. Çevre Sıcaklığına Tavukların Tepkisi ve Dayanıklılığı.
http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/zfd/article/viewFile/5619/5417. (Erişim
tarihi: 18 Mart 2010).
ULUOCAK, A.N., 1989. Beyaz Yumurtacı Yerli Otoseks Hibritin (O1xT1) Yumurta
Kalite Özellikleri. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama
Genel Müdürlüğü
Ankara Tavukçuluk
Tavukçuluk Dergisi, 66: 8-12.
105
Araştırma Enstitüsü, Teknik
UYSAL, A., 1988. İkili Melez ve Dörtlü Melez Beyaz Yumurtacı Hibritler ve
Bunların Ebeveynlerinin Çeşitli Verimler Bakımından Mukayesesi. Tarım
______,1989. Kanat Tüylenmesine Göre Cinsiyet Ayırımına İmkan Veren Beyaz
Yumurtacı Hibrit Ebeveynlerinin Melez Performanslarına Göre Islahı. Tarım
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 66: 3-7.
UYSAL, A., BOĞA, A.G., 1990. Yeni Hibrit Ebeveynlerinin Elde Edilmesi Ön
Çalışması. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel
Dergisi, 69:3-9.
VATHANA, S., KEO, S., 2006. Phenotypic Characteristics of Four Indigenous
Chicken Breeds in Cambodia. Prosperity and Poverty in a Globalised World
Challenges for Agricultural Research. Tropentag, October 11-13, 2006, Bonn
Bonn.
YETİŞİR, R., 1984. Beyaz Yumurtacı Hibrid Civcivlerde Tüylenme Hızına Göre
Cinsiyet Ayrımını Gerçekleştirme Çalışmaları. Tarım Orman ve Köyişleri
Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 46:16-25.
YİĞİTOĞLU, E., 2007. Atak-S Yumurtacı Tavuk Hibritinin Çukurova (Çukurova
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği) Koşullarında
Performansının Saptanması.Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri EnstitüsüYüksek Lisans Tezi 28s. (Erişim tarihi: 3 Mart 2009).
YUM-BİR, 2011. http://www.yum-bir.org/ (Erişim tarihi: 3 Mart 2011).
YÜCEER, F., 1985. Kahverengi Yumurtacı Autosex Hibrit Anaçların Geliştirilmesi.
Ankara Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü, Teknik Tavukçuluk Dergisi, 47:312.
106
______, 1986. Yumurta Verim Yönünde Dış Kaynaklı Ticari Hibritlerle Ankara
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Geliştirilen Yerli Ticari Hibritlerin Kamu
Sektörü
Koşullarına
Çeşitli
Verimler
Bakımından
Karşılaştırılması.
Tavukçuluk Araştırma Enstitüsünde Uygulanan Araştırma Projesi Özetleri.
http://www.tae.gov.tr/page.php?ID=57. (Erişim tarihi: 3 Mart 2011).
ZITA, L., TUMOVA, E., STOLC, L., 2009. Effects of Genotype Age and Their
Interaction on Egg Quality in Brown Egg Laying Hens. ACTA VET. BRNO,
78:85-91.
107
108
ÖZGEÇMİŞ
1974 yılında Adana’da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini Adana İli Seyhan
İlçesinde tamamladı. 1994 yılında girdiği Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Zootekni Bölümü’nden 1999 yılında mezun oldu. 2001 yılında Çukurova
Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalında Yüksek Lisans
eğitimine Kanatlı Hayvanları Yetiştirme Anabilim Dalı’nda 10.10.2001 tarihinde
başlayıp, 2004 yılında Yüksek Lisansını tamamladı. 2005 yılında Doktora eğitimine
başladı. Ocak 2009 yılından itibaren Adana İl Tarım Müdürlüğü’nde Ziraat Yüksek
Mühendisi olarak çalışmaktadır. Evli ve bir çocuk annesidir.
109

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ

Transcription

Similar documents