SODIS FAQs in Kiribati

Kainibaire ao Tuua ibukin te SODIS i Kiribati
Tiraki aika aki toki ni wai mairouia taan kan ota
Global Climate Change Alliance
Kanoana
E kamaeuia aomata te SODIS3
Kainibaire ao Tuua ibukin te SODIS i Kiribati
4
Titiraki aika aki toki ni wai mairouia taan kan ota
5
TERA TE SODIS AO E KANGA ARON MWAKURINA
5
1) Tera ae riki nakon te ran ngkana ko tawaia iaan te riringa inanon 6 te aoa?
2) E aera e riai te bwatoro n SODIS n itiaki man aki mabubu (kirati)?
5
3) Ti kabaeaki ba ti na kaitiaka ara bwatoro ni katoaa te tai are ti kabonganai ibukin te SODIS?
5
4) E aera ti riai n ioioa te bwatoro imwain kaonakina n te ran?
5
5) E aera ti riai ni kawenei bwatoro?5
6) E aera a riai bwatoro n tawaki iaon te kabwa?
5
7) Te rau taubukin au auti. I kona ni kabongana te SODIS?
5
8) Ngkana I kabonga te SODIS ibukin ara ran ni mooi ni kabane, nanona ngkanne ba au ataei aikoa kona n reke irouia te bekanako?
5
MAANIN TAIN TAWAN TE BWATORO?6
9) Maanra te bwatoro are e SODIS n riai ni mena iaan taai (ke te riringa)?
6
10) Ngkana e riaon 6 te aoa? Tera ae riki?
6
11) Tera ae na riki ngkana a tiku bwatoro ni karokoa te tairiki ao ni kangainaa
6
12) Ngkana e nuunikai au auti? I kona ni karaoa te SODIS?
6
TARAN KANOAN TE BONG6
13) Ngkana e bwaka te karau ti riai ni karini ara bwatoro n SODIS?
6
14) Ngkana e riringa n te moaningabong ao e a ti bwaka naba te karau ao imwina e manga riringa, ti kona ni karaoa te SODIS?
6
15) Tina kanga ni baireia ba e bon rang uanangnang ao bwatoro a riai n tiku inanon uabong?
6
TAABO AKE A REKE ARA RAN MAI IAI
7
16) Tera te ran ae kona ni kamanenaki ibukin te SODIS?
7
17) Ti kona ni kamanena te SODIS ibukin te karau ke e itiaki man aki kaoraki nimakin te karau? 7
18) E kanga ni kabuakakaki man kaoraki te ran?
7
MWAITIN BWATORO AIKA A KAINANOAKI 8
19) Iraua bwatoro ae I kona ni karaoi ibukia kain au utu n te bongina?
8
BUBURAN BWATORO N SODIS8
20) Buburara bwatoro ae ti kona ni kamanenai ibukin te SODIS? 8
21) Ti kona ni karaoa te SODIS inanon te turam ke te konteina riki teuana ae bubura?
8
AEKAN BWATORO N SODIS8
22) Aekakira bwatoro ae ti kona ni kamanenai ibukin te SODIS?
8
23) Aekakira bwatoro buratitiki aika a rang n tamaroa ibukin te SODIS?
8
24) I kona ni kamanena bwatoro kirati ibukin te SODIS?
8
MAANIN TAIN TE BWATORO8
25) Manra tain kabonganan bwatoro are ko kakamanena?
8
26) Ko na kanga n ataia ba e a roko te tai are ana onean bwatoro?
8
27) Antai aika ana karekei bwatoro?8
KAWAKINAIA AO KABONGANAKIIA9
28) Maanra tain kawakinan te ran imwin ae a tia n SODIS?
9
29) Ngkana I kauka te bwatoro n SODIS imwin tiringaia maninaoraki, manra tamaroan te ran anne imwin kaukana ba e na aki kaoraki ngkana e nimaki?
9
30) Ko kona n SODIS bwatoro aika bati ao ko kamanena n te wiki ae na roko? 9
31) Tera te kabanea n tamaroa ni kawai n nimakin te ran are tia n SODIS?
9
32) Tera ae kaotia ngkana e kaoti te nimroona n te ran?
9
TE SODIS NI KABOTAUAKI MA TE KABURO RAN
10
33) E raoiroi riki te SODIS nakon te kaburo ran iaon te ai ke te titobu?
10
34) Tera okoron te ran ae SODIS ma te ran ae kaburoaki?
10
TE SODIS – E TAU MAN AKI KAORAKI IBUKIIA MERIRMERI AO ATAEI
11
35) Ningai ae I kona ni moan angan au ataei ae uarereke te ran ae SODIS? 11
36) E tau man aki kaoraki te SODIS ibukiia ataei iaan 5 te ririki?
11
37) Ti kanga n ataia ba e tau man aki kaoraki te SODIS nakoia ataei?
11
KAMANENAN TE RAN AE A TIA N SODIS 11
38) Ti na kanga ni kamanena te ran ae a tia n SODIS?
11
TE SODIS – E KAREKEA TE KANGANGA/ E KAORAKI
12
39) Ti na kanga n ataia ba te ran are n te bwatoro n SODIS e tau man aki kaoraki?
12
40) E kona ni maranako te bwatoro ae te buratitiki ni kabuebuen taai?
12
41) Ti na kanga n ataia ba te ran ae SODIS e aki boitin man te buratitiki iaan taai?
12
TE ATATAI IAON TE SODIS12
42) Antai n te mwenga ae na katauraoai bwatoro ibukin te SODIS?
12
43) Antai ae tina reireinia aron te SODIS ao ibukin tera?
12
E kamaeuia
aomata te SODIS
Tera te SODIS ao e kanga ni mwakuri
Te SODIS (Tiringan manin aorakin te ran man taai) bon te kawai ae bebete karaoana man uarereke te
kabane mane iai ibukin katauraoan te ran ni mooi ni mwenga nako. E kabonganaki korakoran taai n tiringii
manin aoraki aika a kona ni karekei aoraki n aiaron te bekanako, te beka ma te mumuta ao aoraki riki
tabeua aika a reke man te ran.
E mwakuri raoi te SODIS
E kamanenaki te SODIS irouia 5 te mirion aomata man aaba aika a raka iaon 50 mwaitiia man aban nako
Atia, Latin Amerika ao Aberika ibukin katauraoan nimaia te ran ni katoa bong. Ni moan kabonganakina n 1980
ao e a tia ni kakoauaki man kamatoaki ba te SODIS bon te kawai ae aki kaoraki, e nakoraoi man bobete
ibukin kaitiakan te ran. Ngkai e bon rang uarereke atakina n aban nako te Betebeke, te kakatai iaon te
SODIS i Kiribati e a tia ni kaota aron nakoraoina ma aron angaraoin katabangakin kabonganakina ibukia kain
ara aono aio.
Bonganan te ran ae itiaki man aki kaoraki
Te ran ae bareka e kona ni karekei kanganga ni kai reken aoraki aika a kona ni buti man te ran n aiaron te
bekanako ao te beka ma te mumuta. Kiribati bon ngaia ngkai te kabanea ni korakora ana mwaiti n te mate
irouia ataei iaan 5 te ririki man aban nako te Betebeke. Aron karekean te ran ae itiaki man aki kaoraki e bon
rangi ni bongana ibukin katamaroan riki maeuia ataei i Kiribati.
E buokia ataei te SODIS n rikirake ni marurung ao ni korakora.
Ataei aika aki toki n aorakina te bekanako aki waekoa n rikirake n aiaroia ataei ake tabemang. Aki korakora
n aia aroia ataei ake tabemang. A kunea ba iai riki aia kanganga ni kamatebai ao n nako raoi aia waki n te
reirei. Anganakiia te ran ae SODIS e anganiia te kabanea n tamaroa ni moanakin maeuia. Ngkana ko kabongana te SODIS ibukin tiringan manin te ran, ko kamanoia am ataei ao utu mairouia maninaoraki are a karekea te bekanako. Ana kona n rikirake am ataei ni marurung, mwatai ao ni korakora.
3
Te SODIS
e anganiia
ataei te
kabanea n
tamaroa ni
moan
wakinan
maeuia.
Kainibaire ao Tuua
ibukin te SODIS i Kiribati
Ngkana e iraki raoi te kainibaire ao te SODIS
e kona n tiringii 99.9 te katebubua mwaitia
maninaoarki ake a kuneaki n te ran.
1. Rinea te bwatoro te buratitiki ke te kirati ae itiaki man aki mabubu (tiaki
te buratitiki ae kara) na aki raka iaon uoua te rita kanoana. Ngkana e
kamanenaki te buratitiki, e riai te bwatoro n iai te kanikina ae PET ma te
namba 1 inanon te triangle (nora te tamnei)
2. Kaitiakii bwatoro ma mataia n te tobu ni kaitiaki ke te baini kaki memea imwain kamanenakiia ibukin te SODIS n te moan n tai.
3. Teboka baim ma te tobu imwain katauraoan bwatoron te SODIS.
4. Wakina karaoan te SODIS man te aoa 9 n te ingabong. Kanoa am
bwatoro ¾ n te ran ae itiaki, ioioia inanon 10 te teekan ao imwina ngkanne kaonna raoi am bwatoro.
5. Taawai am bwatoro iaon kabwan taubukin am auti ke iaon te mwakoro
ni biti are e kona ni kaoka otan taai.
6. A riai n tawaki bwatoro n aki kee iaan 6 te aoa iaan otan taai (ke
uabong ae ireiti ngkana e uanangnang) ba e aonga ni karaoa raoi ana
mwakuri te SODIS n tiringii maninaoraki ni kabane n te ran. E aki kona ni
karaoaki te SODIS ni boong ni kakarau.
7. Nima te ran ae a tia n SODIS man bwatorona. Tai kabwaroa te ran ae
a tia n SODIS nakon te konteina teuana (ti ngkana e tia ni kaitiakaki raoi
n te tobu ni kaitiaki).
8. Maan aika buakaka n te ran aika a tia n SODIS a kona ni kawakinaki
inanon tenibong n te tabo ae aki rangi bati te ota iai. Ngkana a kawakinanki n te tai ae maan bwatoro, ao a kona ni manga kamwaitiia ao ni
kabuakaka te ran ba e na aki tau man kaoraki ibukin te nimaki.
Kainibaire aika boboto iaon tiringan maninaoraki n te ran man otan taai i Kiribati. Mwakuri ni kakae ao wakinan tiringan maninaorakin te ran man otan taai, iroun Dr Christian Starz, Te karikirake ae mwanenaki iroun Aban Eurobe ibukin Botakin Aban te Aonaba
iaon Bibitakin Kanoan Boong ao Aban te Betebeke aika Uarereke, Botaki n Aban te Betebeke 2015.
4
Titiraki aika aki toki ni wai
mairouia taan kan ota
Tera te SODIS ao e kanga
aron mwakurina
1) Ekanga ni mwakuri te SODIS? Tera
ae riki nakon te ran ngkana ko tawaia
iaan te riringa inanon 6 te aoa?
Taai i Kiribati e bon rang aintoa ao te kabuebue e kona
n rang oro korakorana inanon te bong teuana ma
teuana. N tain te SODIS reitakin te ota man taai ma te
kabuebue a uaia n tiringii maninaoraki ake a kuneaki n
te ran are e bareka. N tabetai ko kona n nori buroburo
ngkana e rang kabuebue te ran.
2) E aera e riai te bwatoro n SODIS n
itiaki man aki mabubu (kirati)?
Bwatoro aika kara a tuka taai n roko ao ni kabuea te
ran. E rang ni kakawaki kabonganakin tii bwatoro boora aika aki mabubu ke bwatoro kirati ibukin te SODIS
(tiaki bwatoro aika buru karaia).
3) Ti kabaeaki ba ti na kaitiaka ara bwatoro ni katoaa te tai are ti kabonganai
ibukin te SODIS?
Ko aki. Ko bon ti riai ni kaitiaka am bwatoro ma te
tobu ni kaitiaki imwain moan kabonganakiia. Taraia
naba ba ko na kaitiaka matan te bwatoro ma te
tobu n kaitiaki. Ko kona ngkana ko tangiria ni kaitiaka am bwatoro te taina n te wiki ma te tobu ni
kaitiaki ke te bai ni kaki memea teutana n tiringii
maninaoraki ake a ikoiko n te bwatoro. Teboka baim
ma te tobu imwain kaitiakan am bwatoro.
4) E aera ti riai n ioioa te bwatoro imwain kaonakina n te ran?
E nakoraoi riki aron makurin te SODIS ngkana iai
te eea n te ran. Ioioan te bwatoro imwin kanoakina nakon ¾ e na karina te eea nakon te ran ao e
buoka taai ni karaoa ana mwakuri. Buroburo n te
ran nanona ba iai te eea n te ran.Ti ioioia ni moan
wakin karaoan te SODIS.
5
5) E aera ti riai ni kawenei bwatoro?
N tain te SODIS ao e riai n roko taai n te ran ni
kabane n te bwatoro. Kaweneakin te bwatoro e bon
karokoa raoi taai n rabwatan nako te bwatoro are
e aki kona ni riki ngkana a tei taian bwatoro. E aki
mwakuri te SODIS ni bwatoro ke raabwa ni konteina
aika bubura iaon 2 te rita kanoana. N te tai are a
tawaki iai bwatoro ao aki riai ni kamwaingaki ni
karokoa e koro 6 te aoa (ngkana e raoi man riringa)
ke uabong (ngkana e uanangnang).
6) E aera a riai bwatoro n tawaki iaon te
kabwa?
E nako raoi riki te SODIS ngkana a tawaki bwatoro
iaon te bwai ae e kona ni kaoka otan tai (n aiaron
mwakoro ni kabwa ke tabukin te auti ae kabwa). Aio
are e buoka kabuean te ran are bon iteran naba ana
mwaukri te SODIS.
7) Te rau taubukin au auti. I kona ni kabongana te SODIS?
Eng. Ko kona ni kabongana te mwakoro ni kabwa
ke bwaai aika a kona ni kaoka otan taai n aiaron te
foil, te turee are te aramanim iaon te rau ao ngkana
a tawaaki bwatoro iaan otan tai inanon 6 te aoa.
A kona naba bwatoro n tawaaki iaon rabwatan ma
taubukin te kaa.
8) Ngkana I kabongan te SODIS ibukin
ara ran ni mooi ni kabana, nanona ngkanne ba au ataei aikoa kpna reke irouia
te bekanako?
Ngkana a iraki raoi kanoan kainibaire ibukin te SODIS, e kona n tiringii 99.9 te katebubua maninaoraki
aika kuneaki n te ran. Ma reken te ran ae itiaki man
aki kaoraki bon ti teuana te kawai ni kauarerekea
aron reken te aoraki man te bekanako. Kingin te
kawai ni kamanoa am utu man te bekanako bon
tebokan baim ma te tobu n taai aika kakawaki, riki
imwin kabongan te roki, imwain katauraoan te amwarake ao imwain te amawarake.E rang kakawaki
ikotakin tararuan te itiaki ma te ran ae itiaki ba aonga ni marurung ao ni korakora am ataei.
Maanin tain tawan te bwatoro?
Taran kanoan te bong
9) Maanra te bwatoro are e SODIS n riai
ni mena iaan taai (ke te riringa)?
13) Ngkana e bwaka te karau ti riai ni
karini ara bwatoro n SODIS?
A riai bwatoro aika a SODIS ni mena iaan taai n aki
kee iaan 6 te aoa. Ngkana e uanangnang, a riai bwatoro ni mena iaan taai inanon uabong. Ko aki kona n
SODIS ni boong aika a kakarau.
Ni bong aika a uanangnang e kakawaki ba ana
tawaaki bwatoro uabong ae ireiti. Ma ngkana e karau
n uaboong e rang tamaroa aki kabongan te SODIS
ma onea mwina ni kaburo ran.
10) Ngkana e riaon 6 te aoa? Tera ae riki?
A riai bwatoro ni mena iaan taai n aki kee iaan 6
te aoa ke uabong ae e ireiti ngkana e uanangnang.
Akea te kanganga ngkana a tiku bwatoro iaan taai n
raka iaon 6 te aoa.
14) Ngkana e riringa n te moaningabong
ao e a ti bwaka naba te karau ao imwina e manga riringa, ti kona ni karaoa te
SODIS?
11) Tera ae na riki ngkana a tiku bwatoro
ni karokoa te tairiki ao ni kangainaa
Ngkana ko aki rang koaua raoi ba e tau otan taai
ibukin te SODIS ke aki, nima te ran ae kaburoaki.
Akea te kanganga ngkana a tiku bwatoro n ua ngaina
12) Ngkana e nuunikai au auti? I kona ni
karaoa te SODIS?
Eng, ngkana e nunikai am auti, butiia kain rarikim ba
ko na kabongana kabwan aia auti ke kakaea te tabo
ae mwawa are e kona n reke otan taai inanon 6 te
aoa.
15) Tina kanga ni baireia ba e bon rang
uanangnang ao bwatoro a riai n tiku inanon uabong?
Inanon bong ni kakarau ao te SODIS e aki mwakuri
n kaitiaka te ran. Ni bong aikanne ao e bon riai ni
kabonganaki te ran ae a tia ni buro ibukin te mooi.
Maanra te bwatoro are e SODIS n
riai ni mena iaan taai (ke te riringa)?
Bwanin otantaai
Uanangnang
E rang ni
uanangnang
E AKI MWAKURI TE SODIS NI BOONG NI KAKARAU
6
Taabo ake a reke ara ran mai iai
16) Tera te ran ae kona ni kamanenaki
ibukin te SODIS?
Taian ran nako aika itiaki man aki mantoa aika a
kona ni kamanenaki ibukin te SODIS n ikotaki ma ana
ran te PUB, ranin te mwanibwa ao te karau.
17) Ti kona ni kamanena te SODIS ibukin
te karau ke e itiaki man aki kaoraki nimakin te karau?
Angiin te karau i Kiribati aki tau ibukin te nimaki imwain kaburoaia ke kamananenan te SODIS. Aio are
e bon tia n oti imwin te ukeuke iaon te SODIS. E bon
rang tamaroa tiringan maninaoarakin te ran (ni kaburoaki ke ni kamanenan te SODIS) imwain kabonganakina ni kauarerekea reken te aoraki iroum ma kain
am utu.
18) E kanga ni kabuakakaki man kaoraki
te ran?
Te ran man te PUB, mwaniba ma tangke n ran a kona
ni karekea te aoraki ngkana a roko maninaoraki iai.
E bon rang ataki ae e aki tau ibukin te nimaki te ran
man te baibu, mwaniba ao tangke n ran imwain tiringakiia maninaoraki (bainaorakiaia) moa.
Raan nako aika mam
(aika aki bokaboka) a
kona ni kamanenaki
ibukin te SODIS.
7
Mwaitin bwatoro aika a kainanoaki
19) Iraua bwatoro ae I kona ni karaoi
ibukia kain au utu n te bongina?
Te Botaki ni Kuakua n te Aonaba e baireia ba 2.5 –
3 te rita te ran ibukin temanna n teuana te bong ni
kaitara baika a tangiraki ibukin te mooi ma te amwarake, Nanona ba kaka temanna kain am utu e tangira
2 te 1,5 n rita te bwatoro n te bongina, Ko kona naba
n SODIS bwatoro riki ibukin kaitiakan amwarake ma
tebokaia ataei ao a bati riki.
Buburan bwatoro n SODIS
20) Buburara bwatoro ae ti kona ni kamanenai ibukin te SODIS?
Ko kona ni kamanena nakon 2 te rita bwatoro ibukin te
SODIS. Ngkana a bubura riki nakon aio ao e aki kona
n rooti maninaoraki ni kabane taai. Taraia raoi ba ana
iai mataiabwatoro man inn raoi. Ataei ana tangira riki
bwatoro aika uarereke (ni kabebetea te mooi mai iai)
21) Ti kona ni karaoa te SODIS inanon te
turam ke te konteina riki teuana ae bubura?
Kam aki kona. Te SODIS e na aki mwakuri ni konteina
aika bubura riki ba taai e aki kona n roko n te ran are
i kabin te konteina aingaia are e aki kona n tiringii
maninaoraki ni kabane. Kam riai ni kamanena te bwatoro are e na bebete iroun taai n rooti maninaoraki ni
kabane n te bwatoro.
Aekan bwatoro n SODIS
22) Aekakira bwatoro ae ti kona ni kamanenai ibukin te SODIS?
Kam kona ni kamanenai bwatoro nako aika aki mabubu man 500ml nakon 2 te rita.
Tai kamanena bwatoro aika kinakina ke kara. Bwatoro
buratitiki aika a kara ana tuka otan taai ba e na roko n
te ran are n te bwatoro.
23) Aekakira bwatoro buratitiki aika a
rang n tamaroa ibukin te SODIS?
Iaan ke ni bukin te bwatoro ao
e riai n iai te kanikina ae PET
ke te kanikina ae namba 1 n
te triangle. PET bon te aekan
buratitiki ae matoatoa man aki
kaoraki. E aki kona ni maranako n taai ao kemikoro man te
buratitiki aki kona kabuakaka
te ran.
24) I kona ni kamanena bwatoro kirati
ibukin te SODIS?
Eng, ko kona ni kamanena bwatoro kirati aika nakon 2
te rita kanoana ibukin te SODIS. Ma ngkai a kai kina
man raeuaki, ao e raoiroi riki kamanenan te buratitiki
ba e matoatoa riki.
Maanin tain te bwatoro
25) Manra tain kabonganan bwatoro are
ko kakamanena?
Ngkana ko tararuai raoi ao ko kona ni kabonganai
bwatoro aike ko kakamanenai inanon 3 nakon 6 te
namakaina.
26) Ko na kanga n ataia ba e a roko te tai
are ana onean bwatoro?
Ko riai n onei bwatoro ngkana a moanna ni kinakin,
mwanunu ke ni mabubu. Ngkana e rangi ni bati te
kinakina iaon te bwatoro e aki kona taai n otaa nakon
nanon te bwatoro. Ko riai ni karekei am bwatoro aika
bou.
27) Antai aika ana karekei bwatoro?
Kam kona n rikoi bwatoro man outero ke taabo ni kamwarake ke te tabo ni kaoki mange i Betio. Kam kona
naba ni kabooi aika boou. E bon kakawaki korean te
kanikina iaan am bwatoro n tuka kamanenakina irouia
tabeman.
8
Kawakinaia ao kabonganakiia
28) Maanra tain kawakinan te ran imwin
ae a tia n SODIS?
31) Tera te kabanea n tamaroa ni kawai n
nimakin te ran are tia n SODIS?
Ngkana e tuai kaukaki te bwatoro ao e kona ni
kawakinaki inanon tenibong n te tabo ae karako
te oota iai. Riaon tenibong ao ngkana iai nikiran
maninaoraki n te bwatoro, a kona ni kamwaitiia ao ni
kabuakaka te ran ba e na aki tau ibukin te mooi man
kaoraki.
E kakawaki nimakin te ran ae tia n SODIS mani bwatorona ni kauarerekea manga karokoan te maninaoraki ngkana ko rairia nakon te konteina ke te kirati are
e aki itiaki. Ngkana ko raira am ran nakon te kirati
teuana ao ko riai n taraia raoi ba e a tia ni kaitaikaki
te kirati n te tobu.
29) Ngkana I kauka te bwatoro n SODIS
imwin tiringaia maninaoraki, manra tamaroan te ran anne imwin kaukana ba e
na aki kaoraki ngkana e nimaki?
32) Tera ae kaotia ngkana e kaoti te nimroona n te ran?
Ngkana e a tia ni kaukaki te bwatoro imwin te SODIS,
ao e riai n nimaki inanon te tai ae aki maan ni kauarerekea rokon te maninaoraki ma te nimroona n te ran
are e na manga karekea te aoraki ngkana e nimaki
30) Ko kona n SODIS bwatoro aika bati
ao ko kamanena n te wiki ae na roko?
Ko aki kona. E aki bati n tamaroa kawakinan bwatoro
n SODIS aika a tuai uki n riaon tenibong.
Kainibaire ibukin kawakinan ao kamanenan te ran ae SODIS Ngkana e tuai uki ao e kona ni kawakinaki te
bawatoro n SODIS inanon tenibong n te tabo
ae karako te ota iai.
•
•
•
9
Nima te ran ae a tia n SODIS man bwatorona
Tai raira te ran ae a tia n SODIS nakon
te kirati ke te konteina teuana (tii ngkna
e atia ni kaitiaki ma te tobu ma te ran ae
itiaki).
Tai ibuobuoka te bwatoro ma aomata
tabemang. A kona n aoraki ao ibuobuokan
te ran e kona naba n riki ba ibuobuokan te
maninaoraki
Te nimroona bon kanikinaean ae aki mwakuri te
SODIS. E kona n riki aio ibukina ba bwatoro n SODIS
a tia n ni katukaki inanon boong ni kakarau n te tai
are e aki mwakuri iai te SODIS. E bon rangi n tamaroa kanoan am bwatoro n te ran imwain wakinan te
SODIS n bong are e riringa ke n uanangnang teutana.
Nima te ran ae a
tia n SODIS man
bwatorona.
E boraoi riki te
SODIS nakon
te kaburo ran
Te SODIS ni kabotauaki ma te
Kaburo ran
33) E raoiroi riki te SODIS nakon te kaburo ran iaon te ai ke te titobu?
Te SODIS ao te kaburo ran bon kawai aika uoua aika
a nang nakoraoi n tiringii maninaorakin te ran.
Ngkana ko kaburoa am ran iaon te ai ke te titobu
inanon 10 te miniti imwin moan burona, a bane n tiringaki maninaoraki ao te ran e itiaki man aki kaoraki
ngkana e nimaki. Ngkana ko aki kaburoa inanon 10
te miniti, ao e na bon iai maninaoarki ao ngkoe ma
kain am utu kam kona n aoraki.
Ngkana ko tawa am bwatoro n SODIS iaan taai inanon 6 te aoa ke uabong ae ireiti n boong n uanangnang, a bane maninaoraki ni mate ao te ran e tau
man aki kaoraki ibukin te nimaki. E kabongana korakoran taai te SODIS ni kaburoa te ran n te bwatoro.
E kakawaki atakina are kaburoan te ran e aki kona
ni kanakoi kemikoro n te ran are e bareka (n airon
rikiraken mwaitin te nitrates are e kuneaki n te ran
man taabo aika a ibetutu aomata iai). Kanganga
nakon maurira a tia n irekereke ma nimakin te ran ae
korakora mwaitin te nitrates iai.
34) Tera okoron te ran ae SODIS ma te
ran ae kaburoaki?
E bobete te SODIS. Ko aki tangira te aia ma te
karatiin.
E bebete karaoan te SODIS. E kona ni karaoaki irouiia kain nako te utu.
E mano man aki kaoraki te SODIS. Te kakae i Kiribati
e kamatoaa ba a bane ni mate maninaoraki imwin
6 te aoa iaan otan taai ke uabong ae ireiti ngkana
uanangnang
E tamaroa ibukiia ataei te SODIS. Te bubu man te
ai e kona ni karekea te kanganga nakon te mamae.
Kabuanibai irouia ataei ma te ran ae bue e aki toki n
ririki naba.
E aki kabane tai te SODIS. E aki ana te tai ae bati
katauraoan te bwatoro ibukn te SODIS ao kakaean
te tabo are ana katukai iaan taai ae matoa inanon 6
te aoa. Te kaburo ran e kona ana te tai ae abwabwaki.
10
Kamanenan te ran ae a tia
n SODIS
38) Ti na kanga ni kamanena te
ran ae a tia n SODIS?
E itiaki man akea te maninaoraki n te ran ae
SODIS ao e kona ni kamanenaki n aaro aika
bati,
Te SODIS – E tau man aki kaoraki
ibukiia merirmeri ao ataei
35) Ningai ae I kona ni moan angan au ataei
ae uarereke te ran ae SODIS?
A kona n moan anganaki ataei ngkana a moanna ni kona n
eutaki ao ni mooi i bon irouia (inanon 18 te namakaina)
36) E tau man aki kaoraki te SODIS ibukiia
ataei iaan 5 te ririki?
Eng. Te ran ae SODIS e tau man aki kaoraki nakoia kain
nako te mwenga, e moa riki nakoia ataei. E a tia te Botaki
n Aonaba ibukiia ataei ae te UNICEF ni kamanena te SODIS n taian reirei ni katobibia te aonaba.
37) Ti kanga n ataia ba e tau man aki kaoraki
te SODIS nakoia ataei?
Man te tai are e moan wakinaki iai n 1980, a bati kamatebai ae a kaotia ba te SODIS e tau man aki kaoraki ibukiia
ataei. Ni kamatebai aikai mwaitia ataei aika a bekanako
man nimakin te ran ae aki itiaki e kerikaki nakon iterana
ngkana a moanna ni kamanena te SODIS kain te utu ibukin
nimaia te ran.
11
•
Te mooi
•
Te mooi ii, te kobee, mooi aika kabuebue
ao a karaoaki man uanikai
•
Kaitiakan uanikai ma bukinkai
•
Katauraoan amwarake
•
Karaoan kanaia ataei (man 18 aia namakaina)
•
Tebokaia merimeri ke ngoro
•
Te aiti buraoki
•
Bwain aoraki
Aitiburaoki man
te ran ae SODIS
e kareke mwane
Te SODIS – e karekea te kanganga/e kaoraki
Te atatai iaon te SODIS
39) Ti na kanga n ataia ba te ran are n te
bwatoro n SODIS e tau man aki kaoraki?
42) Antai n te mwenga ae na katauraoai
bwatoro ibukin te SODIS?
E bon kanganga atakina irouia tan kamanena ba
aekakira nakoraoin te SODIS ae a tia ni karaoia
(akea te kawai ae bebete ae kona ni kaotia). Ma ngkai iai anga n tutuo ba e tau man aki kaoraki te ran
ae SODIS ibukin te nimaki, e aki nakoraoi karaoan
aio ibukin te bwatoro n SODIS teuana ma teuana.
Ngkana e a tia n iraki raoi aron kawain karaoan te
SODIS e a tia ni kakouaki ba te SODIS e tiringii 99.9
te katebubua mwaitin taian maninaoraki are a kuneaki n te bwatoro.
Ni kabane ana reireiaki aron karaoan te SODIS n
ikotaki ma ataei. Temana e riai ni mwiokoaki ba e na
taawai bwatoro iaan te riringa ao man karini nakon te
auti n tokin te bong.
40) E kona ni maranako te bwatoro ae te
buratitiki ni kabuebuen taai?
Bwatoron te PET a karaoaki man kemikoro aika aki
bati ni karekea te kanganga nakon marurungira ao
aki kaotinakoi kemikoro nakon te ran ba ana rota
marurungira.Tuoa bukin te bwatoro ibukin ana titamba
te PET ke namba 1 n te triangle.
41) Ti na kanga n ataia ba te ran ae SODIS e aki boitin man te buratitiki iaan
taai?
A mwaiti kamatebwai irouia tan rabakau ae a kaotia
ba ngkana e karaoaki kawain te SODIS raoi, bon
akea te kanganga nakon marurungira, Ibukin rongorongona riki kawara http//www.sodis.ch/method/
forschung/publikationevindex EN
43) Antai ae tina reireinia aron te SODIS
ao ibukin tera?
Ni kabane kain te kawa ana reireinaki man anganaki
aia tai n kamatebaia aron te SODIS. Angiin ran aika
mam aika a reke i Kiribati aki tau man kaoraki ibukin
te nimaki. A tangiria ni kaitiakaki ni kaburoaki ke n
SODIS ni kanakoi maan aika a uarereke are na karekea te aoraki nakoira. Tibwauaa te rabakau iaon te
SODIS nakoia kain am utu ao raraom. Kaungaia ba
ana kataa te SODIS ba aonga ni kamanoi aia ataei
ma aia utu man kanganga are a reke man te ran
mooi ae aki itiaki.
A riai aomata
ni kabane n te
kawa n reirei aron
karaoan te SODIS
12
Ibukin rongorongona ae bwanin ao reitaki ma te
Environmental Health Services n te 0 n aoraki i
Nawerewere ke tareboniia n te namba ae 28100