docDie Beauftragte der Bundesregierung für Migration
download 
Report Transcription
Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration
Podręcznik o Niemczech Broszura została wydana przez pełnomocnika Rządu Federalnego ds. migracji, uchodźców i integracji w ramach public relations. Broszura wydawana jest bezpłatnie i nie może być przedmiotem obrotu handlowego. Zabrania się użycia broszury do celów propagandy partii politycznych podczas wyborów i poprzedzających je kampanii przedwyborczych. Diese Druckschrift wird im Rahmen der Öffentlichkeitsarbeit der Beauftragten der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration herausgegeben; sie wird kostenlos abgegeben und ist nicht zum Verkauf bestimmt. Sie darf weder von Parteien noch Wahlwerbern oder Wahlhelfern während eines Wahlkampfes zum Zwecke der Wahlwerbung verwendet werden. Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. migracji, uchodźców i integracji Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration Presse- und Öffentlichkeitsarbeit Alexanderplatz 6 10178 Berlin www.integrationsbeauftragte.de www.handbuch-deutschland.de Deutsch-Englisch Deutsch-Französisch Deutsch-Russisch Deutsch-Spanisch Deutsch-Türkisch ISBN 3-937619-10-0 ISBN 3-937619-13-5 ISBN 3-937619-11-9 ISBN 3-937619-12-7 ISBN 3-937619-14-3 Ein Handbuch für Deutschland Impressum / zamówienie Impressum Wydawca: Herausgeberin: Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration (Federal Government Commissioner for Migration, Refugees and Integration) Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration Presse- und Öffentlichkeitsarbeit Alexanderplatz 6 10178 Berlin www.integrationsbeauftragte.de Zamówienia kierować do: Bestellungen bitte an: Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration Rochusstraße 8-10 53123 Bonn Fax: 0 18 88 - 555 - 49 34 Online-Bestellung: www.handbuch-deutschland.de Zamówienie online: Koncepcja i zarządzanie projektem: Konzept und Projektmanagement: neues handeln, Köln/Berlin, Design: Konzeption und Gestaltung: Johannes Gündel, Verena Münzel www.diestilgruppe.de Webdesign: Webgestaltung: Design: www.emsigdesign.de, Berlin Koncepcja: Rolf Dewitz, Berlin, [email protected] Redakcja: Redaktion: Hans Engels, Bernd Knopf, Eva Rautenbach, Malti Taneja, Larissa Schmidt Tłumaczenie: Übersetzung: TRANSLATIONES, Berlin Druk: Druck: Sachsendruck, Plauen 2-gie wydanie zmienione, styczeń 2005 Podręcznik w wersji drukowanej jest dostępny w turekkiej, angielskiej, francuskiej, rosyjskiej i hiszpańskiej wersji językowej 2. überarbeitete Auflage, Januar 2005 Druckfassung erhältlich in Türkisch, Englisch, Französisch, Russisch und Spanisch Wersja online: www.handbuch-deutschland.de Onlineversion: www.handbuch-deutschland.de 1 Podręcznik o Niemczech Ein Handbuch für Deutschland Podręcznik jest dostępny w Internecie w języku niemieckim, tureckim, angielskim, francuskim, rosyjskim, polskim, włoskim i hiszpańskim pod adresem www.handbuchdeutschland.de oraz na płycie CD-Rom. Proszę jednak zwrócić uwagę na to, że niektóre dane szybko ulegają zmianom. Dlatego nie możemy brać odpowiedzialności za poprawność informacji w podręczniku, względnie na stronie www. Prosimy Państwa o pomoc i zwracanie nam uwagi na błędne dane. Das Handbuch ist in Deutsch, Türkisch, Englisch, Französisch, Russisch, Polnisch, Italienisch und Spanisch unter www.handbuch-deutschland.de im Internet sowie als CD verfügbar. Beachten Sie jedoch, dass einige Angaben einem sehr schnellen Wandel unterliegen. Daher können wir für die Richtigkeit der Informationen im Handbuch bzw. im online-Angebot keinerlei Gewähr übernehmen. Bitte helfen Sie uns, indem Sie uns auf fehlerhafte Angaben aufmerksam machen. 2 Przedmowa Vorwort Podjęcie decyzji o wyjeździe do innego kraju niesie za sobą wiele niepewności. Nikt nie wie tego lepiej niż Państwo sami. Podręcznik ten stworzono po to, aby ułatwić Państwu start i wejście w nowe otoczenie. Chcielibyśmy pomóc Państwu i Państwa rodzinom w szybkim odnalezieniu się w Niemczech, zarówno w życiu prywatnym jak i publicznym. Podręcznik ma przyczynić się do tego, abyście mogli Państwo w prosty i nieskomplikowany sposób załatwić szereg formalności. Można tu znaleźć wiele ważnych informacji, szczególnie istotnych podczas pierwszych miesięcy codziennego życia w Niemczech, jak również warte poznania i interesujące hasła i objaśnienia dotyczące wydarzeń społecznych i politycznych, na które być może natkniecie się Państwo w gazetach, radiu i telewizji lub w czasie rozmów w miejscu pracy. Co to jest »Einwohnermeldeamt«, jakie znaczenie ma dla Państwa »Ausländergesetz«, jak załatwić »Krankenversicherung«, oraz jaka jest Państwa »Steuerklasse«? Jak wygląda sprawa przedszkola dla Państwa dzieci, co to jest »TÜV« i co oznacza skrót »GEZ«? W jaki sposób podłączyć prąd, telefon i Internet w Państwa nowym mieszkaniu, kto to był »Deutsche Michel«, »Max und Moritz«, »Tigerente« czy »Willy Brandt«. I wreszcie: jakie macie Państwo możliwości uczestniczenia w demokracji? Jakie znaczenie ma »Zweitstimme« i co to jest »das kommunale Ausländerwahlrecht«? Zobaczycie Państwo, że wiele rzeczy nie jest tak skomplikowanych, jak to się na początku wydaje. Satyryk Karl Valentin ujął to w postaci gry słów: »Obcy jest obcy Der Schritt, in ein anderes Land zu gehen, bringt manche Unsicherheiten mit sich. Niemand weiß das besser als Sie selbst. Um Ihnen den Start und das Einleben in Ihrer neuen Umgebung leichter zu machen, wurde dieses Handbuch für Sie gemacht. Wir möchten Sie und Ihre Familie dabei unterstützen, sich schnell im privaten und im öffentlichen Leben in Deutschland zurecht zu finden. Dieses Handbuch wird dazu beitragen, dass Sie Formalitäten einfacher und unkomplizierter erledigen können. Besonders für die ersten Monate Ihres neuen Alltags in Deutschland finden Sie hier viele wichtige Informationen. Aber auch – ebenso wissenswerte wie interessante – Stichworte und Erläuterungen zu gesellschaftlichen und politischen Ereignissen von denen Sie in Zeitungen, Radio und Fernsehen oder bei Gesprächen am Arbeitsplatz möglicherweise lesen und hören werden. Was ist ein „Einwohnermeldeamt“ und was bedeutet das „Ausländergesetz“ für Sie, wie ist das mit der „Krankenversicherung“ und wie erfahren Sie, welche „Steuerklasse“ die richtige für Sie ist? Wie ist das mit dem „Kindergarten“ für Ihre Kinder, was ist der „TÜV“ und was bedeutet die Abkürzung „GEZ“? Wie kommen die Elektrizität, der Telefonanschluss und das Internet in Ihre neue Wohnung, wer sind der „Deutsche Michel“, „Max und Moritz“, die „Tigerente“ und „Willy Brandt“. Und nicht zuletzt: Welche Möglichkeiten der demokratischen Beteiligung haben Sie? Welche Bedeutung hat die „Zweitstimme“ und was ist das „kommunale Ausländerwahlrecht“? Sie werden sehen: Vieles ist weniger kompliziert, als es sich anhört. Der Kabarettist 3 tylko na obczyźnie«. Broszura ta ma umożliwić Państwu możliwie szybką adaptację w Niemczech. Aby słówko »obcy« stało się dla Państwa możliwie szybko wyrazem obcym. Życzymy Państwu wszystkiego dobrego. Państwa Karl Valentin hat es in einem Wortspiel formuliert: „Fremd ist der Fremde nur in der Fremde“. Diese Broschüre soll Ihnen bei einem möglichst schnellen Einleben in Deutschland helfen. Damit das Wörtchen „fremd“ für Sie möglichst schnell zum Fremdwort wird. Wir wünschen Ihnen alles Gute. Ihre Pełnomocnik Rządu Federalnego ds. migracji, uchodźców i integracji Beauftrage der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration 4 Contents Inhalt Przedmowa Contents Website Zamówienie German Geography, Civilisation and Culture Vorwort Inhalt Website Impressum Landeskunde 2 4 240 241 10 Informacje ogólne Klimat Osobliwości geograficzne Time Zones Liczby i miary Allgemeines Klima Geografische Besonderheiten Zeitzonen Zahlen und Maße 10 16 18 22 24 Gospodarka Wirtschaft 26 Sztuka i kultura Kunst und Kultur 28 Historia Imigracja do Niemiec Geschichte Einwanderung nach Deutschland 30 35 Religia Religion 37 Obyczaje i święta Święta ogólnoniemieckie Święta regionalne Obyczaje Wielkanocne Okres przedbożonarodzeniowy Obyczaje Bożonarodzeniowe Dni pamięci Akcje i festyny Bräuche und Feiertage Einheitliche Fest- bzw. Feiertage Nicht einheitliche Feiertage Rund um Ostern Die Vorweihnachtszeit Rund um Weihnachten Gedenktage Aktionstage und Volksfeste 39 40 41 44 46 48 49 52 Politics and Law 58 Politik und Recht Państwo i prawo Ustawa Zasadnicza Bundestag i Bundesrat Prezydent Federalny i Kanclerz Federalny Federalny Trybunał Konstytucyjny Kraje związkowe Wybory Staat und Recht Das Grundgesetz Bundestag und Bundesrat Bundespräsident und Bundeskanzler Bundesverfassungsgericht Bundesländer Wahlen 58 58 60 62 63 63 64 Contents 5 Inhalt Wybory do Bundestagu Wybory do Landtagu i Parlamentu Europejskiego Wybory komunalne Prawo wyborcze cudzoziemców i rada cudzoziemców Partie Federalne i Krajowe Centrale Kształcenia Politycznego Państwowość prawna Pluralizm i subsydiarność Bundestagswahlen Wahlen zum Landtag und zum Europaparlament Kommunalwahlen Ausländerwahlrecht und Ausländerbeirat 65 66 Parteien Bundes- und Landeszentralen für Politische Bildung Rechtsstaatlichkeit Pluralismus und Subsidiarität 68 70 Prawo o cudzoziemcach Informacje ogólne Cudzoziemcy spoza państw UE Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Obywatele UE i członkowie ich rodzin Ausländerrecht Allgemeines Ausländer aus Nicht-EU-Staaten Einzelheiten zum Status von Ausländern, die nicht Unionsbürger sind Unionsbürger und ihre Familienangehörigen 76 76 78 79 Obywatelstwo niemieckie Obywatelstwo niemieckie Regulacja szczególna: »nadanie obywatelstwa na podstawie uznania« Dzieci: obywatelstwo niemieckie na podstawie urodzenia Die Deutsche Staatsangehörigkeit Deutsch durch Anspruchseinbürgerung Sonderregelung: „Ermessens-Einbürgerungen“ Kinder: Deutsche Staatsangehörigkeit durch Geburt Dyskryminacja i równouprawnienie Dyskryminacja etniczna Kobiety Molestowanie seksualne Przemoc w rodzinie Partnerstwa homoseksualne Inwalidztwo Diskriminierung und Gleichstellung Ethnische Diskriminierung Frauen Sexuelle Belästigung Misshandlung in der Familie Gleichgeschlechtliche Partnerschaften Behinderungen Praca i zabezpieczenie socjalne Arbeit und soziale Sicherung Poszukiwanie i podjęcie pracy Uznawanie zagranicznych dyplomów Agencja Pracy Oferty pracy i ogłoszenia o poszukiwaniu pracy w gazetach i w Internecie Arbeitssuche und -aufnahme Anerkennung ausländischer Bildungsnachweise Agentur für Arbeit Stellenangebote und Stellengesuche in Zeitungen und Internet 66 67 70 72 94 101 101 103 104 105 105 106 107 108 109 110 112 112 112 113 113 6 Contents Inhalt Aplikacja Formalności związane z podjęciem pracy Bewerbung Formalitäten zur Arbeitsaufnahme 114 114 W miejscu pracy Indywidualne i zbiorowe prawo pracy Prawo ustroju przedsiębiorstw Problemy w miejscu pracy Wypowiedzenie i ochrona przed wypowiedzeniem Czas pracy Ochrona pracy Ochrona pracy dzieci i młodzieży Am Arbeitsplatz Individuelles und kollektives Arbeitsrecht Betriebsverfassungsrecht Probleme am Arbeitsplatz Kündigung und Kündigungsschutz Arbeitszeit Arbeitsschutz Kinder- und Jugendarbeitsschutz 116 116 117 119 120 121 121 122 Bezrobocie i zabezpieczenie egzystencji Arbeitslosigkeit und Existenzsicherung 123 Ubezpieczenie społeczne Ubezpieczenie zdrowotne Ubezpieczenie emerytalne Ubezpieczenie pielęgnacyjne Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia Ubezpieczenie wypadkowe Międzynarodowe ubezpieczenie społeczne Sozialversicherung Krankenversicherung Rentenversicherung Pflegeversicherung Arbeitslosenversicherung Unfallversicherung Internationale Sozialversicherung 124 124 126 127 127 127 128 Zapłata, wynagrodzenie i dochód Składki na ubezpieczenie społeczne Lohn, Gehalt und Einkommen Sozialabgaben 129 129 Podatki Podatek dochodowy Podatek kościelny Steuern Einkommens- und Lohnsteuer Kirchensteuer 130 130 131 Everyday Life 120 Im Alltag Nauka niemieckiego Kursy integracyjne Kursy językowe Kształcenie i podnoszenie kwalifikacji Deutsch lernen Integrationskurse Sprachkurse Aus- und Weiterbildung 132 134 136 137 Zasady dobrego tonu Umgangsformen 139 Zakupy Płatności Zakupy na raty, leasing, kredyty Einkaufen Bezahlung Ratenkauf, Leasing, Kredite 142 142 143 Contents 7 Inhalt Wymiana Tańsze zakupy Żywność Niemieckie specjały Umtauschen Preisgünstige Einkäufe Lebensmittel Deutsche Spezialitäten 143 144 146 154 Poradnictwo konsumenckie Verbraucherberatungen 156 Poradnictwo prawne Rechtsberatung 157 Poczta i telekomunikacja Listy, paczki i porto Telefon, faks, Internet Telefony komórkowe Budki telefoniczne Informacja telefoniczna Internet Numery obsługi Post und Telekommunikation Briefe, Pakete und Porto Telefon, Fax, Internet Mobiltelefone Telefonzellen Telefonauskunft Internet Service-Nummern 158 158 160 163 163 164 165 165 Mieszkanie Poszukiwanie mieszkania Czynsz Umowa najmu Ochrona najemców Zwierzęta domowe Dozorca, administracja domu Regulamin domu Odśnieżanie i zamiatanie ulicy Sąsiedzi Wypowiedzenie i ochrona przed wypowiedzeniem Przeprowadzka Wspólne mieszkanie Wohnen Wohnungssuche Wohnungsmiete Mietvertrag Mieterschutz Haustiere Hausmeister, Hausverwaltung Hausordnung Winterdienst und Kehrwoche Nachbarn Kündigung und Kündigungsschutz Umzug Wohngemeinschaften 166 166 169 170 171 171 172 172 172 174 174 174 175 Gospodarstwo domowe Woda Energia elektryczna i gaz Ogrzewanie olejowe i węglowe Śmieci Pranie Haushalt Wasser Elektrizität/Strom und Gas Öl- und Kohleheizung Müll Waschen 176 176 176 176 177 178 Pieniądze i finanse Banki Rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy Geld und Finanzen Banken Giro-Konto 181 181 182 8 Contents Inhalt Karty płatnicze i bankomaty Karty kredytowe Kredyt w rachunku bieżącym (overdraft) Homebanking Otwarcie konta EC-Karten und Geldautomaten Kreditkarten Überziehungskredite Homebanking Kontoeröffnung 185 186 186 187 187 Ubezpieczenia Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) Ubezpieczenie mienia domowego Ubezpieczenie od niezdolności do pracy Ubezpieczenie od kosztów związanych z ochroną interesów prawnych Ubezpieczenie na życie Versicherungen Haftpflichtversicherung Hausratversicherung Berufsunfähigkeitsversicherung Rechtsschutzversicherung 188 188 188 189 189 Lebensversicherung 189 Środki komunikacji Środki komunikacji publicznej Kolej: połączenia regionalne i dalekobieżne Taxi Podróżowanie z innymi osobami Samochód Prawo jazdy Rejestracja Przegląd techniczny (TÜV) i badanie emisji spalin (ASU) Ubezpieczenie pojazdu Zasady ruchu drogowego Kontrole radarowe Jazda po wypiciu alkoholu Pierwsza pomoc Automobilkluby Wypadki i awarie Parkowanie Mycie samochodu Rower Verkehrsmittel Öffentliche Verkehrsmittel Bahn: Regional- und Fernverbindung Taxi Mitfahrgelegenheiten Auto Führerschein Anmeldung TÜV und ASU 190 190 192 193 193 194 194 195 195 Kraftfahrzeugversicherung Verkehrsregeln Radarkontrollen Alkohol und Auto Erste Hilfe Verkehrsclubs Unfälle und Pannen Parken Auto waschen Fahrrad 196 197 198 198 199 192 202 202 203 203 Zdrowie Ostry dyżur Lekarze Szpitale Szczepienia Apteki i lekarstwa Aids Gesundheit Notdienste Ärzte Krankenhäuser Impfungen Apotheken und Medikamente Aids 205 205 205 206 206 207 208 Contents 9 Inhalt Antykoncepcja i planowanie rodziny Ciąża Dzieci i młodzież Zasiłek rodzinny Przedszkole Szkoła Młodzież i nauka zawodu Muzyka i sport Telewizja Książki i bajki Ochrona młodzieży Verhütung und Familienplanung Schwangerschaft Kinder und Jugendliche Kindergeld Kindergarten Schule Jugendliche und Berufsausbildung Musik und Sport Fernsehen Bücher und Märchen Jugendschutz 208 210 211 211 212 214 215 216 216 217 217 Media Prasa Radio i telewizja Medien Presse TV und Radio 219 219 220 Czas wolny Sport Życie kulturalne Biblioteki Kino Wideoteki Kawiarnie Puby Restauracje Przyjaciele i koledzy Stammtisch Freizeit Sport Kulturelle Angebote Bibliotheken Kino Videotheken Cafés Kneipen Restaurants Freunde und Kollegen Stammtisch 222 222 224 224 225 225 226 226 228 229 229 Organisations and Contacts Organisationen und Ansprechpartner Unia Europejska Ministerstwa Federalne Centrale konsumenckie / poradnie dla konsumentów Poradnictwo socjalne (organizacje charytatywne) Praca Rada cudzoziemców Uchodźcy Związek najemców Ambasada / konsulat Punkt poradnictwa ds. AIDS Telefon zaufania Domy pomocy dla kobiet Europäische Union Bundesministerien Verbraucherzentralen/ Verbraucherberatungen Soziale Beratung (Wohlfahrtsverbände) Arbeit Ausländerbeirat Flüchtlinge Mieterbund oder Mieterverein Botschaft/Konsulat AIDS-Beratungsstelle Telefonische Seelsorge Frauenhäuser 230 230 230 232 234 235 236 237 237 237 238 238 239 Moldawien Vatikan Informacje ogólne 11 Allgemeines Country Land Capital Hauptstadt Albania Albanien Austria Österreich Belgium Belgien Bosnia Bosnien Bulgaria Bulgarien Croatia Kroatien Cyprus Zypern Czech Rep. Tschechische Rep. Denmark Dänemark Estonia Estland Finland Finnland France Frankreich Germany Deutschland Great Britain Großbritanien Greece Griechenland Hungary Ungarn Iceland Island Ireland Irland Italy Italien Latvia Lettland Liechtenstein Liechtenstein Lithuania Litauen Luxembourg Luxemburg Macedonia Makedonien Malta Malta Moldova Moldawien Netherlands Niederlande Norway Norwegen Poland Polen Portugal Portugal Romania Rumänien Russia Russland Slovakia Slowakei Slovenia Slowenien Spain Spanien Sweden Schweden Switzerland Schweiz Turkey Türkei Ukraine Ukraine Yugoslavia Jugoslawien Tirana Wien Brüssel Sarajevo Sofia Zagreb Nicosia Prag Kopenhagen Tallin Helsinki Paris Berlin London Athen Budapest Reykjavík Dublin Rom Riga Vaduz Wilna Luxembourg Skopje Valetta Kischinau Amsterdam Oslo Warschau Lissabon Bukarest Moskau Bratislava Ljubljana Madrid Stockholm Bern Ankara Kiew Belgrad Inhabitants Einwohner 3 260 000 8 054 000 10 146 000 4 383 000 8 409 000 4 778 000 7 374 000 10 518 000 5 200 000 1 487 000 5 110 000 58 060 000 81 869 000 58 605 800 10 467 000 10 100 000 268 000 3 586 000 57 204 000 2 516 000 31 000 3 715 000 410 000 2 118 000 372 000 4 344 000 15 460 000 4 354 000 38 612 000 9 927 000 22 692 000 148 195 000 5 369 000 1 992 000 40 341 000 8 830 000 7 039 000 66 668 000 49 568 000 10 229 000 Informacje ogólne 13 Allgemeines From Berlin Von Berlin to nach Albania Albanien Austria Österreich Belgium Belgien Bosnia Bosnien Bulgaria Bulgarien Croatia Kroatien Cyprus Zypern Czech Rep. Tschechische Rep. Denmark Dänemark Estonia Estland Finland Finnland France Frankreich Great Britain Großbritanien Greece Griechenland Hungary Ungarn Iceland Island Ireland Irland Italy Italien Latvia Lettland Liechtenstein Liechtenstein Lithuania Litauen Luxembourg Luxemburg Macedonia Makedonien Malta Malta Moldova Moldawien Netherlands Niederlande Norway Norwegen Poland Polen Portugal Portugal Romania Rumänien Russia Russland Slovakia Slowakei Slovenia Slowenien Spain Spanien Sweden Schweden Switzerland Schweiz Turkey Türkei Ukraine Ukraine Yugoslavia Jugoslawien Tirana Wien Brüssel Sarajevo Sofia Zagreb Nicosia Prag Kopenhagen Tallin Helsinki Paris London Athen Budapest Reykjavík Dublin Rom Riga Vaduz Wilna Luxembourg Skopje Valetta Kischinau Amsterdam Oslo Warschau Lissabon Bukarest Moskau Bratislava Ljubljana Madrid Stockholm Bern Ankara Kiew Belgrad miles Meilen kilometers Km 850 330 400 650 840 490 1580 170 230 670 720 550 580 1140 450 1480 830 740 550 420 530 670 840 1150 800 310 530 340 1430 850 1020 340 450 1160 500 450 1260 780 650 1360 530 640 1040 1350 790 2540 270 370 1080 1160 880 930 1830 720 2370 1330 1190 880 680 860 1070 1350 1850 1280 500 850 550 2300 1360 1640 540 720 1860 800 750 2030 1250 1040 Baden- Bayern Württemberg Berlin Brandenburg Bremen Hamburg Hessen MecklenburgVorpommern Nieder- Nordrhein- sachsen Westfalen Rheinland- Saarland Pfalz Sachsen SachsenAnhalt SchleswigHolstein Thüringen Informacje ogólne 15 Allgemeines Area/km2 Fläche/km2 Inhabitants Einwohner Stuttgart 35 751 10 300 000 Bayern München 70 552 12 000 000 Berlin Berlin 889 3 460 000 Brandenburg Potsdam 29 479 2 600 000 Bremen Bremen 404 678 000 Hamburg Hamburg 755 1 700 000 Hessen Wiesbaden 21 114 6 000 000 Mecklenburg-Vorpommern Schwerin 23 170 1 800 000 Niedersachsen Hannover 47 338 7 800 000 Nordrhein-Westfalen Düsseldorf 34 078 18 000 000 Rheinland-Pfalz Mainz 19 849 4 000 000 Saarland Saarbrücken 2 570 1 100 000 Sachsen Dresden 18 337 4 500 000 Sachsen-Anhalt Magdeburg 20 455 2 750 000 Schleswig-Holstein Kiel 15 729 2 700 000 Thüringen Erfurt 16 171 2 500 000 State of Germany Bundesland Capital Hauptstadt Baden-Württemberg 16 Informacje ogólne Allgemeines Klimat Klima Mimo, że w większej części Niemcy są położone bardziej na północ, niż granica amerykańsko – kanadyjska i leżą też bliżej koła polarnego niż równika, to panuje tu klimat umiarkowany, bez silnych okresów zimna lub upałów. Większa część Republiki Federalnej Niemiec leży w umiarkowanej chłodnej strefie klimatycznej, w której przeważają wilgotne wiatry z kierunków zachodnich od Morza Północnego. Północno-zachodnie i Północne Niemcy charakteryzują się wyraźnym klimatem oceanicznym, z opadami we wszystkich porach roku. Zimy są tu względnie łagodne, a lata stosunkowo chłodne. Na wschodzie klimat wykazuje już wyraźne cechy kontynentalne. W zimie może tu być przez dłuższy czas bardzo zimno, a latem naprawdę ciepło. Poza tym często rejestruje się tu długotrwałe okresy suche. Temperatury osiągają maksimum w lipcu, zaś minimum w styczniu. Częste są lokalne różnice w rozkładzie temperatur i wysokości opadów. Tak więc na zachodnich stronach gór spada więcej deszczu, niż na stronach wschodnich. Pod osłoną gór skrywają się wyspy ciepła, np. Nizina Górnoreńska. Latem (w lipcu) na Nizinie Północnoniemieckiej temperatura osiąga przeciętnie +18 °C, w ciepłych rejonach południa nawet 19,4 °C. Obwohl Deutschland zum größten Teil nördlicher als die US-amerikanisch-kanadische Grenze liegt und auch näher am Polarkreis als am Äquator, ist das Klima gemäßigt ohne übermäßige Kälte- oder Hitzeperioden. Der größte Teil der Bundesrepublik liegt in der kühl gemäßigten Klimazone, in der feuchte Winde aus westlichen Richtungen von der Nordsee vorherrschen. Ausgesprochen ozeanisch ist das Klima in Nordwest- und Norddeutschland, wo zu allen Jahreszeiten Niederschläge fallen. Die Winter sind dort relativ mild und die Sommer verhältnismäßig kühl. Im Osten weist das Klima bereits deutlich kontinentale Züge auf. Hier kann es im Winter über längere Perioden sehr kalt und im Sommer recht warm werden. Außerdem werden hier des öfteren länger anhaltende Trockenperioden registriert. Die Temperaturen verzeichnen ein Maximum im Juli und ein Minimum im Januar. Lokale Abweichungen im Temperaturverlauf und in der Niederschlagshöhe sind häufig. So regnet es an den Westseiten der Gebirge mehr als an den Ostseiten. Im Schutze von Gebirgen liegen Wärmeinseln, zum Beispiel das Oberrheinische Tiefland. Im Sommer (Juli) werden im Norddeutschen Tiefland durchschnittlich +18 Grad Celsius erreicht, in den „Sonnenstuben“ des Südens sind es sogar 19,4 Grad Celsius. 17 Average annual temperatures in Germany Jahresdurchschnittstemperaturen in Deutschland in C° ≤ 4 4–5 5–6 6–7 7–8 8–9 9 – 10 ≥ 10 18 Informacje ogólne Allgemeines Osobliwości geograficzne Geografische Besonderheiten Lorelei nad Renem Die Lorelei am Rhein Ren jest najbardziej znaną niemiecką rzeką. Turystyczna atrakcja nad Renem to skała Lorelei koło St. Goarshausen. W XIX wieku poeta Heinrich Heine napisał na ten temat balladę: uwiedzeni śpiewem dziewicy Lorelei, rybacy wraz ze statkami tonęli w rzece. Der Rhein ist der bekannteste deutsche Fluss. Eine Touristen-Attraktion am Rhein ist der Lorelei-Felsen bei St. Goarshausen. Der Dichter Heinrich Heine hat dazu im 19. Jahrhundert ein Gedicht geschrieben: Vom Gesang der Jungfrau Lorelei betört, versinken Schiff und Schiffer im Strom. Ich weiß nicht, was soll es bedeuten, Dass ich so traurig bin; Ein Märchen aus alten Zeiten, Das kommt mir nicht aus dem Sinn. Die Luft ist kühl, und es dunkelt, Und ruhig fließt der Rhein; Der Gipfel des Berges funkelt Im Abendsonnenschein. Die schönste Jungfrau sitzet Dort oben wunderbar, Ihr goldnes Geschmeide blitzet, Sie kämmt ihr goldenes Haar. Sie kämmt es mit goldenem Kamme Und singt ein Lied dabei, Das hat eine wundersame, Gewaltige Melodei. Den Schiffer im kleinen Schiffe Ergreift es mit wildem Weh; Er schaut nicht die Felsenriffe, Er schaut nur hinauf in die Höh. Ich glaube, die Wellen verschlingen Am Ende Schiffer und Kahn; Und das hat mit ihrem Singen die Lorelei getan. Ich weiß nicht, was soll es bedeuten, Dass ich so traurig bin; Ein Märchen aus alten Zeiten, Das kommt mir nicht aus dem Sinn. Die Luft ist kühl, und es dunkelt, Und ruhig fließt der Rhein; Der Gipfel des Berges funkelt Im Abendsonnenschein. Die schönste Jungfrau sitzet Dort oben wunderbar, Ihr goldnes Geschmeide blitzet, Sie kämmt ihr goldenes Haar. Sie kämmt es mit goldenem Kamme Und singt ein Lied dabei, Das hat eine wundersame, Gewaltige Melodei. Den Schiffer im kleinen Schiffe Ergreift es mit wildem Weh; Er schaut nicht die Felsenriffe, Er schaut nur hinauf in die Höh. Ich glaube, die Wellen verschlingen Am Ende Schiffer und Kahn; Und das hat mit ihrem Singen die Lorelei getan. Informacje ogólne Allgemeines Wybrzeże Morza Północnego Nordseeküste Podczas pobytu nad wybrzeżem Morza Północnego można zaobserwować przypływy i odpływy. W czasie odpływu widać tylko niewielką ilość wody. Podczas przypływu woda częściowo porusza się na kilkaset metrów w kierunku brzegu. Powodem tego są siły przyciągania pomiędzy Ziemią i Księżycem. Bei einem Besuch an der Nordseeküste sind Ebbe und Flut zu beobachten. Bei Ebbe ist nur wenig Wasser zu sehen. Während der Flut bewegt sich das Wasser teilweise um mehrere hundert Meter Richtung Ufer. Grund dafür sind die Anziehungskräfte zwischen Erde und Mond. Rügen Rugia Rugia jest najbardziej znaną niemiecką wyspą na Bałtyku, ze skałami kredowymi w miejscowości Stubbenkammer, które namalował Caspar David Friedrich. Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry położone w kraju związkowym Północna Nadrenia – Westfalia jest największym regionem przemysłowym Republiki Federalnej Niemiec. Obejmuje ono miasta, takie jak Gelsenkirchen, Bochum, Oberhausen, Bottrop i Dortmund. Zagłębie Ruhry nazywane jest także »der Pütt« (sztolnia) lub »Kohlenpott« (okręg węglowy). Jeszcze przed kilkoma dekadami region ten utrzymywał się z produkcji węgla i stali. Dzisiaj gospodarczy rozwój regionu wyznaczają dziedziny takie jak: IT, logistyka oraz nowe źródła energii. Rügen ist die bekannteste deutsche Ostseeinsel mit den Kreidefelsen von Stubbenkammer, gemalt von Caspar David Friedrich. Das Ruhrgebiet Das Ruhrgebiet im Bundesland NordrheinWestfalen ist die größte Industrie-Region der Bundesrepublik. Dazu gehören Städte wie Gelsenkirchen, Bochum, Oberhausen, Bottrop und Dortmund. Das Ruhrgebiet wird auch „der Pütt“ oder „Kohlenpott“ genannt. Die Region lebte bis vor wenigen Jahrzehnten von der Kohle- und Stahlproduktion. Heute sind die Bereiche IT, Logistik, Neue Energien prägend für die wirtschaftliche Entwicklung der Region. 20 Informacje ogólne Allgemeines Mainhattan Mainhattan Wieżowce w śródmieściu we Frankfurcie nad Menem (w skrócie: Ffm.) znajdują się tak blisko siebie, że tworzą na tle nieba zarys, przypominający nowojorski Manhattan. Dlatego mówi się o »Mainhattanie«. Frankfurt nad Menem jest niemiecką metropolią bankową i siedzibą Europejskiego Banku Centralnego. Nie mylić z Frankfurtem nad Odrą, dużym miastem położonym przy granicy z Polską. Weil die Hochhäuser der Innenstadt in Frankfurt am Main (Abkürzung: Ffm.) so dicht nebeneinander stehen, bildet sich eine Skyline, die an Manhattan in New York erinnert. Deshalb spricht man von „Mainhattan“. Frankfurt am Main ist die deutsche Bankenmetropole und Sitz der Europäischen Zentralbank – nicht zu verwechseln mit Frankfurt/Oder, einer großen Stadt an der Grenze zu Polen. Brocken Der Brocken Brocken to owiana legendą góra w kraju związkowym Saksonia – Anhalt. Według starych mitów i bajek czarownice świętują tzw. »Noc Walpurgii« z 30 kwietnia na 1 maja na górze Brocken. Der Brocken ist ein sagenumwobener Berg im Bundesland Sachsen-Anhalt. Alten Mythen und Märchen zufolge treffen sich in der so genannten „Walpurgisnacht“ vom 30. April auf den 1. Mai die Hexen zu einer Feier auf dem Brocken. Spreewald Spreewald jest starą deltą śródlądową z siecią wodną rozgałęzioną na setki kilometrów. Mówi się, że ogórki ze Spreewaldu są bardziej znane niż sam Spreewald. Spreewald ma długą tradycję jako znaczący region uprawy warzyw w Niemczech. Spreewald to obszar zasiedlany przez słowiański naród Serbów/Wendów. Der Spreewald Der Spreewald ist ein altes Binnendelta mit einem hunderte Kilometer verzweigten Wasserwegenetz. Man sagt, die Spreewaldgurke sei bekannter als der Spreewald. Als bedeutende Gemüsekammer Deutschlands hat der Spreewald eine lange Tradition. Der Spreewald gehört zum Siedlungsgebiet des slawischen Volkes der Sorben/Wenden. Informacje ogólne 21 Allgemeines Szwarcwald Der Schwarzwald Szwarcwald położony w południowoniemieckim kraju związkowym Badenia Wirtembergia należy do najbardziej znanych regionów w Niemczech. Szczególnie słynne są wytwarzane tam zegary z kukułką: O każdej pełnej godzinie otwierają się drzwiczki w obudowie i mechaniczna kukułka woła »ku ku«. Der Schwarzwald im süddeutschen Bundesland Baden-Württemberg gehört zu den bekanntesten Regionen Deutschlands. Berühmt sind insbesondere die dort hergestellten Kuckucksuhren: Zu jeder vollen Stunde öffnet sich am Gehäuse der Uhr eine Tür, und ein künstlicher Vogel ruft „Kuckuck“. Alpy Die Alpen Alpy są największymi i najwyższymi górami Europy. W kraju związkowym Bawaria znajduje się Zugspitze, najwyższa góra w Niemczech o wysokości 2962 m. Alpy dają schronienie zdumiewającej liczbie gatunków roślin i zwierząt i są najważniejszym zbiornikiem wodnym Europy. Ponadto cały ten region jest ulubionym celem wypraw turystycznych. Die Alpen sind das größte und höchste Gebirge Europas. Im Bundesland Bayern liegt die Zugspitze, die mit 2962 Metern der höchste Berg Deutschlands ist. Die Alpen beherbergen eine erstaunliche Artenvielfalt an Pflanzen und Tieren und sind Europas wichtigstes Wasserreservoir. Zudem ist die gesamte Region ein beliebtes Tourismusziel. 22 Informacje ogólne Strefy czasowe Rano: 7:50 – godzina siódma pięćdziesiąt – za dziesięć ósma – 7:50 Wieczorem: 19.50 – godzina dziewiętnasta pięćdziesiąt – za dziesięć ósma – 19:50 Allgemeines Czas letni i czas zimowy Sommerzeit und Winterzeit Czas letni rozpoczyna się w ostatnią niedzielę marca. W nocy o godz. 2 zegary przestawia się o godzinę do przodu na godz. 3. W ostatnią niedzielę października zegary cofa się z godz. 3 na godz. 2. Obecnie zmiana czasu jest ujednolicona w całej Europie. Die Sommerzeit beginnt am letzten Sonntag im März. Die Uhren werden nachts um zwei Uhr um eine Stunde auf drei Uhr vorgestellt. Am letzten Sonntag im Oktober wird die Uhr wieder zurückgestellt (von drei auf zwei Uhr). Die Zeitumstellung ist mittlerweile europaweit vereinheitlicht. 23 Time Zones Zeitzonen Informacje ogólne Allgemeines Liczby i miary Zahlen und Maße Wszystkie używane w Niemczech miary i wagi bazują na systemie metrycznym. Poszczególne jednostki stanowią dziesięciokrotność kolejnych jednostek. Sämtliche in Deutschland gebräuchliche Maße und Gewichte basieren auf dem metrischen System. Einzelne Einheiten sind jeweils ein 10-faches von einander. Linear measures Längenmaße 0.04 in 1 mm inch Millimeter 0.39 in /0.033 ft 1 cm / 10 mm foot Centimeter 3.28 ft / 1.09 yd 1 m / 100 cm yard Meter 0.62 m. 1 km / 1000 m mile Kilometer Measures of capacity Hohlmaße 0.7 gi, gl 0.85 100 ml British gill U.S. gill Milliliter 1.7 pt 2.11 1 l / 1000 ml British pint U.S. liquid pint Liter 0.88 qt 1.06 qt 1l British quart U.S. liquid quart Liter 2.2 gal 2.64 10 l British gallon U.S. liquid gallon Liter 0.61 bbl, bl 0.89 100 l British barrel U.S. barrel Liter Informacje ogólne 25 Allgemeines Weights Gewichte 15.38 gr. 1 gr / 1000 mg grain Gramm / Milligramm 3.53 oz. 100 gr ounce Gramm 1.1 lb. 500 gr / 1 Pfund / 1/2 kg pound Gramm / Pfund / Kilogramm 0.078 qr. 0.088 1 kg / 1000 gr quarter U.S. quarter Kilogramm 3.94 qr. 4.41 1 Zentner / 50 kg quarter U.S. quarter Zentner 1.97 cwt. 2.2 100 kg hundredweight U.S. hundredweight Kilogramm 0.98 t. 1.1 1 T / 1000 kg long ton U.S. short ton Tonne Temperature Temperatur 0° F -17,78° C Fahrenheit Celsius 32° F 0° C Fahrenheit Celsius 100° F 47,12° C Fahrenheit Celsius 212° F 100° C Fahrenheit Celsius 26 Gospodarka Wirtschaft Gospodarka Wirtschaft Republika Federalna Niemiec należy do największych potęg gospodarczych świata. W roku 2003 produkt krajowy brutto wyniósł realnie 2.130 mld euro a dochód na jednego mieszkańca 25.800 euro. Tak jak w przypadku innych potęg gospodarczych, również w Niemczech sektor przemysłowy ustępuje tak zwanej »branży usługowej«. Przemysł produkcyjny – na przykład budowa maszyn – stanowi ok. jedną trzecią łącznych wpływów z gospodarki. Niemcy są trzecim co do wielkości, po USA i Japonii, producentem samochodów. Maszyny i urządzenia elektrotechniczne są uosobieniem niemieckiej jakości i odgrywają wiodącą rolę w eksporcie. Inne znaczące gałęzie przemysłu to przemysł chemiczny oraz produkcja dóbr konsumpcyjnych. Produkcja rolnicza w Republice Federalnej Niemiec jest zróżnicowana w zależności od regionu. Na równinie w północnych Niemczech, a w szczególności we wschodnich krajach związkowych preferowana jest uprawa zbóż i buraków cukrowych. W górzystych południowych Niemczech w rolnictwie przeważa produkcja warzyw, mleka i mięsa. Większość nizin nad rzekami na południu i zachodzie Niemiec wzdłuż Renu, Menu lub Mozeli to obszary uprawy wina. Piwo w dużej części produkuje się w Północnej Nadrenii – Westfalii, jednak za kraj piwa uważana jest Bawaria. Oprócz eksportu rodzime rolnictwo pokrywa nieomal 90 procent krajowego zapotrzebowania. Blisko jedna trzecia całego kraju, w szczególności w Południowych Niemczech to tereny leśne. Lasy w dużej części pokrywają krajowe zapotrzebowanie na drewno. W latach 70-tych z powodu wieloletniego Die Bundesrepublik Deutschland gehört zu den größten Wirtschaftsnationen der Welt. Das Bruttoinlandsprodukt betrug im Jahr 2003 real 2.130 Milliarden Euro und das Pro-Kopf-Einkommen 25.800 Euro. Wie in den übrigen großen Wirtschaftsnationen geht auch in Deutschland der industrielle Sektor zugunsten der sogenannten „Dienstleistungsbranche“ zurück. Das produzierende Gewerbe – zum Beispiel der Maschinenbau – hat einen Anteil von rund einem Drittel am gesamten wirtschaftlichen Aufkommen. Deutschland ist nach den USA und Japan der drittgrößte Automobilproduzent. Maschinen und elektrotechnische Anlagen gelten als Inbegriff „deutscher Wertarbeit“ und stellen die wichtigsten Exportgüter dar. Weitere bedeutende Industriezweige sind die Chemie-Industrie sowie die Produktion von Verbrauchsgütern. Die landwirtschaftliche Produktion in der Bundesrepublik unterscheidet sich von Region zu Region. Im nördlichen Flachland Deutschlands und insbesondere in den östlichen Bundesländern werden bevorzugt Getreide und Zuckerrüben angebaut. Im bergigen Süddeutschland produziert die Landwirtschaft vorwiegend Gemüse, Milch und Fleisch. Die meisten Flussniederungen im Süden und Westen Deutschlands entlang der Flüsse Rhein, Main oder Mosel, sind Weinanbaugebiete. Bier wird zum größten Teil in Nordrhein-Westfalen gebraut. Als Land des Biergenusses gilt Bayern. Neben dem Export deckt die einheimische Landwirtschaft beinahe 90 Prozent des nationalen Bedarfs ab. Gospodarka 27 Wirtschaft zanieczyszczenia powietrza i gleby, zasoby leśne uległy zmniejszeniu. Mówiono o »wymieraniu lasu«. Od tej pory poprzez ukierunkowane programy ponownie usiłuje się zwiększyć zapasy odnawialnych zasobów drewna. Porządek gospodarczy Republiki Federalnej Niemiec określany jest mianem wolnej i społecznej gospodarki rynkowej. Pojęcie »społeczna gospodarka rynkowa« określa model gospodarczy, zasadniczo wspierający wolność gospodarczą, a zarazem podkreślający regulacyjno – kontrolną funkcję państwa, w celu uniknięcia skutków niespołecznych. Nahezu ein Drittel des gesamten Landes, besonders in Süddeutschland, ist bewaldet. Die Wälder decken den Inlandsbedarf an Holz zum großen Teil ab. In den 70er Jahren ging aufgrund der jahrelangen Luft- und Bodenverschmutzungen der Waldbestand zurück. Man sprach vom „Waldsterben“. Seither wird mit gezielten Programmen versucht, das Vorkommen der erneuerbaren Ressource Holz wieder auszubauen. Die Wirtschaftsordnung der Bundesrepublik wird als freie und soziale Marktwirtschaft beschrieben. Der Begriff „Soziale Marktwirtschaft“ kennzeichnet ein Wirtschaftsmodell, das bei grundsätzlicher Unterstützung der wirtschaftlichen Freiheit zugleich die Regulierungs- und Kontrollfunktion des Staates betont, um unsoziale Auswirkungen zu verhindern. Sztuka i kultura Kunst und Kultur Sztuka i kultura Kunst und Kultur Sztuka i kultura w Niemczech naznaczona jest przez dziedzictwo antyczne, żydowskie i chrześcijańskie oraz przez historyczny rozwój wewnątrz Europy. W czasach nowożytnych odbicie znalazły również kulturalne wpływy USA, jak i również Azji i Afryki. Średniowysokoniemiecka »Pieśń o Nibelungach« jest tak samo niemiecka jak klasyczne tragedie Fryderyka Schillera. Lektura staroperskiej poezji zainspirowała Jana Wolfganga Goethego do napisania »Zachodnio-wschodniego zbioru utworów«. Miejsce romańskiego stylu w architekturze zajął w Niemczech francuski gotyk. We wcześniejszych czasach Europa była miejscem, w którym kraje wywierały na siebie wzajemnie długotrwały wpływ. Zachodnio-niemiecka sztuka plastyczna i literatura po roku 1945 lubi eksperymentować i przejmuje wpływy z obcych krajów, w Niemczech Wschodnich panował socrealizm. Pierwszym Niemcem, który wystawiał swoje prace w Muzeum Sztuki Współczesnej w Nowym Jorku był Joseph Beuys. Za najbardziej znanego niemieckiego autora obok Hermanna Hesse uznawany jest Günter Grass. Ekranizacja jego powieści »Blaszany Bębenek« została nagrodzona w Hollywood Oscarem. Nowoczesna architektura i wzornictwo dóbr życia codziennego naznaczone jest wpływami włoskimi i nordyckimi. W kawiarniach, oprócz kawy z ekspresu i herbaty pije się także capuccino i kawę z mlekiem. Jako dodatki do jedzenia oprócz ziemniaków można dostać także francuskie bagietki lub turecki chleb pita. Niemiecka muzyka rozrywkowa w dużym stopniu nacechowana jest wpływami amerykańskimi. Lecz klasyczna niemiecka muzyka Kunst und Kultur sind in Deutschland geprägt durch antikes, jüdisches und christliches Erbe sowie durch die historische Entwicklung innerhalb Europas. In der Neuzeit haben kulturelle Einflüsse der USA, aber auch Asiens und Afrikas ihren Niederschlag gefunden. Das mittelhochdeutsche „Nibelungenlied“ ist genauso deutsch wie die klassischen Tragödien von Friedrich Schiller. Die Lektüre altpersischer Dichtung regte Johann Wolfgang von Goethe zum „West-Östlichen Diwan“ an. Die Formen der französischen Gotik lösten den Baustil der Romanik in Deutschland ab. Europa war in früheren Zeiten ein kultureller Raum, dessen Länder sich gegenseitig nachhaltig beeinflussten. Die westdeutsche Bildende Kunst und Literatur nach 1945 ist experimentierfreudig und nimmt Anregungen aus fremden Ländern auf, in Ostdeutschland herrschte der sozialistische Realismus vor. Als erster Deutscher stellte Joseph Beuys im Museum of Modern Art in New York aus. Als bekanntester deutscher Autor neben Herrmann Hesse gilt Günter Grass, dessen Verfilmung des Romans „Die Blechtrommel“ einen Oscar in Hollywood erhielt. Die moderne Architektur und das Design der Güter des täglichen Lebens ist von italienischem und nordischem Einfluss geprägt. In Cafés wird neben Filterkaffee und Tee auch Espresso, Capuccino und Milchkaffee getrunken, als Essensbeilage erhält man neben Kartoffeln auch französisches Baguette oder türkisches Fladenbrot. Die deutsche Unterhaltungsmusik ist stark amerikanisch geprägt. Aber die klassische deutsche Musik Ludwig van Beethovens ist Sztuka i kultura Kunst und Kultur Ludwiga van Beethovena jest tak samo rozpowszechniona jak niemiecka muzyka ludowa i kierunki muzyczne o orientalnych i afrykańskich rytmach. Sztuka i kultura w Niemczech są bardzo różnorodne, gdyż ulegają wpływom regionalnym, europejskim i międzynarodowym. genauso vertreten wie deutsche Volksmusik und Musikrichtungen mit orientalischen und afrikanischen Rhythmen. Kunst und Kultur in Deutschland sind facettenreich und vielfältig, da sie regional, europäisch und international geprägt sind. 30 Historia Geschichte Historia Geschichte Rzesza Niemiecka wyrosła z Państwa Franków Karola Wielkiego, Króla Franków od 768 roku i cesarza rzymskiego w latach od 800 do 814. W roku 1871 zostaje założone Cesarstwo Niemieckie jako państwo federalne. Kanclerzem Rzeszy zostaje Otto von Bismarck. Wcześniej od 1815 roku po rozwiązaniu pierwszej Rzeszy Niemieckiej Niemcy były podzielone na poszczególne małe państewka. Wraz z końcem pierwszej wojny światowej (1914–1918) po cesarstwie następuje okres pierwszej niemieckiej demokracji – Republika Waimarska. Do upadku Republiki Waimarskiej, który miał miejsce 30 stycznia 1933 r. wraz z mianowaniem Adolfa Hitlera na kanclerza Rzeszy, doprowadziły nie tylko twarde polityczne i gospodarcze warunki ramowe, lecz przede wszystkim brak demokratycznego zaangażowania elit w Niemczech. Dyktatura narodowosocjalistyczna ponosi odpowiedzialność za ludobójstwo, Holocaust i drugą wojnę światową (1939– 1945). 8 maja 1945 r. Niemcy ogłaszają kapitulację i zostają podzielone na cztery strefy okupacyjne przez zwycięskie siły alianckie Związku Radzieckiego, USA, Wielkiej Brytanii i Francji. 23 maja 1949 r. zostaje utworzona pod nadzorem aliantów w trzech zachodnich strefach okupacyjnych Republika Federalna Niemiec w postaci demokracji parlamentarnej z »ustawą zasadniczą« jako Konstytucją. Duży wpływ na pierwsze lata istnienia RFN wywarł Konrad Adenauer, pierwszy niemiecki kanclerz. 7 października 1949 r. zostaje proklamowana Niemiecka Republika Demokratyczna w sowieckiej strefie okupacyjnej. Konstytucję NRD z roku 1949 formalnie charakteryzują Das Deutsche Reich erwuchs aus dem Frankenreich Karls des Großen, König der Franken seit 768 und Römischer Kaiser von 800 bis 814. Als Bundesstaat wird 1871 das Deutsche Kaiserreich gegründet. Otto von Bismarck wird Reichskanzler. Zuvor war Deutschland seit 1815 nach der Auflösung des ersten Deutschen Reiches in einzelne Kleinstaaten zersplittert. Mit dem Ende des Ersten Weltkrieges (1914–1918) folgt dem Kaiserreich die erste deutsche Demokratie, die Weimarer Republik. Neben den harten politischen und wirtschaftlichen Rahmenbedingungen führt vor allem die mangelnde demokratische Einstellung der Eliten in Deutschland am 30. Januar 1933 mit der Ernennung Adolf Hitlers zum Reichskanzler zum Ende der Weimarer Republik. Die nationalsozialistische Diktatur verantwortet Völkermord, Holocaust und den Zweiten Weltkrieg (1939–1945). Am 8. Mai 1945 kapituliert Deutschland und wird von den alliierten Siegermächten Sowjetunion, USA, Großbritannien und Frankreich in vier Besatzungszonen aufgeteilt. Unter alliierter Aufsicht wird in den drei westlichen Besatzungszonen am 23. Mai 1949 die Bundesrepublik Deutschland als parlamentarische Demokratie mit dem „Grundgesetz“ als Verfassung gegründet. Konrad Adenauer prägte als erster deutscher Bundeskanzler wesentlich die Gründerjahre der BRD. In der sowjetischen Besatzungszone wird am 7. Oktober 1949 die Deutsche Demokratische Republik gegründet. Die Verfassung der DDR von 1949 ist formal noch von den Prinzipien der parlamentarischen Demokratie geprägt, in der Praxis setzt sich aber bald die sozialistische Einheits- 32 Historia Geschichte jeszcze zasady demokracji parlamentarnej, jednakże w praktyce szybko utrwala się Socjalistyczna Partia Jedności (SED) ze swym monopolem władzy. Symbolem konfliktu pomiędzy Wschodem i Zachodem w latach 50-tych i 60-tych w czasie Zimnej Wojny w podzielonych Niemczech jest wybudowanie Muru Berlińskiego w roku 1961. Dopiero dzięki polityce odprężenia rządu Brandta/Scheela w latach 70-tych następuje powolne zbliżanie się do siebie obu państw niemieckich. Wraz z wprowadzeniem politycznych zmian zapoczątkowanych w Związku Radzieckim pod hasłem głasnost i pierestrojka z końcem lat 80-tych załamuje się również system polityczny NRD. Po fali emigracji, mającej miejsce od sierpnia 1989 roku i demonstracjach poniedziałkowych w celu odnowy demokratycznej w NRD, w dniu 9 listopada 1989 r. wskutek pokojowej rewolucji upada Mur Berliński, który dzielił Niemcy. Pierwsze wolne wybory w NRD odbywają się w marcu 1990 roku. Układ o unii walutowej, gospodarczej i socjalnej wchodzi w życie w dniu 2 lipca 1990 roku. 3 października 1990 roku następuje ponowne zjednoczenie Niemiec. Kanclerz Helmut Kohl zasłużył się dla ponownego zjednoczenia Niemiec i integracji europejskiej. partei (SED) mit ihrem Machtmonopol durch. Symbol für den Ost-West-Konflikt der 50er und 60er Jahre im Kalten Krieg ist im geteilten Deutschland die Errichtung der Berliner Mauer im Jahr 1961. Erst mit der Entspannungspolitik der Regierung Brandt/Scheel in den 70er Jahren können sich die beiden deutschen Staaten wieder annähern. Mit den in der Sowjetunion unter den Schlagworten Glasnost und Perestroika eingeleiteten politischen Veränderungen zerbricht Ende der 80er Jahre auch das politische System der DDR. Nach der Flüchtlingsbewegung seit August 1989 und den Montagsdemonstrationen für eine demokratische Erneuerung in der DDR fällt am 9. November 1989 durch eine friedliche Revolution die Mauer, die Deutschland geteilt hat. Erste freie Wahlen in der DDR finden im März 1990 statt. Der Vertrag über die Währungs-, Wirtschafts- und Sozialunion tritt am 2. Juli 1990 in Kraft. Am 3. Oktober 1990 wird Deutschland wiedervereinigt. Bundeskanzler Helmut Kohl hat sich um die Wiedervereinigung Deutschlands und das Zusammenwachsen Europas verdient gemacht. Berlin Wall (1961-1989) Berliner Mauer (1961-1989) 34 Historia “Fragen an die deutsche Geschichte” (Pytania do historii niemieckiej) Historische Ausstellung im Deutschen Dom Am Gendarmenmarkt 10117 Berlin Wstęp wolny Fragen an die deutsche Geschichte Historische Ausstellung im Deutschen Dom Am Gendarmenmarkt 10117 Berlin Eintritt frei Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland Willy-Brandt-Allee 14 53113 Bonn Centrala telefoniczna: 02 28 - 91 65 - 0 www.hdg.de Deutsches Historisches Museum Unter den Linden 2 10117 Berlin www.dhm.de Geschichte Hymn narodowy Nationalhymne Autor tekstu, poeta Hoffmann von Fallersleben (1798–1874) napisał w sierpniu 1841 roku »Lied der Deutschen« (Pieśń Niemców). Melodia pochodzi z kompozycji Josepha Haydna (1732-1809) z roku 1796. W dniu 11.8.1922 r. pierwszy socjaldemokratyczny rząd ustanowił Pieśń Niemców hymnem narodowym. Przy oficjalnych okazjach śpiewa się dzisiaj trzecią strofę. Der Textdichter Hoffmann von Fallersleben (1798–1874) schrieb das „Lied der Deutschen“ im August 1841. Die Melodie entstammt einer Komposition von Joseph Haydn (1732–1809) aus dem Jahr 1796. Am 11.8.1922 erhob die erste sozialdemokratische Regierung das Lied der Deutschen zur Nationalhymne. Die dritte Strophe wird heute bei offiziellen Anlässen gesungen. Haus der Geschichte (Dom historii) Haus der Geschichte W muzeum »Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland« (»Dom historii Republiki Federalnej Niemiec«) w Bonn w plastyczny sposób przedstawiono historię Republiki Federalnej Niemiec od roku 1945. Prezentacja muzeum w Internecie pod adresem www.hdg.de. Das Museum „Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland“ in Bonn vermittelt einen plastischen Eindruck von der Geschichte der Bundesrepublik seit 1945. www.hdg.de Historia 35 Geschichte Imigracja do Niemiec Einwanderung nach Deutschland Już od dawna ludność napływała do Niemiec. Powody imigracji były różnorodne. Jedni przybywali jako robotnicy lub handlowcy, inni byli uchodźcami. Do bardziej znanych i największych grup napływających w historii do Niemiec należeli Hugenoci: W XVII wieku przybyli jako uchodźcy religijni z Francji. Inną grupę tworzyli w XIX wieku tzw. »Ruhrpolen«: imigranci polskiego pochodzenia, którzy przeważnie pracowali w kopalniach węgla w Zagłębiu Ruhry i wielokrotnie osiedlali się tam. Od końca lat 50-tych do Niemiec napływało wielu imigrantów na podstawie »Porozumienia w sprawie rekrutacji«. W Zachodnich Niemczech decydujący dla imigracji był »cud gospodarczy«: kwitnąca gospodarka wymagała sił do pracy. Porozumienia w sprawie rekrutacji zawarto m.in. z Włochami, Turcją, Jugosławią oraz Marokiem. Do NRD napływali pracownicy z Wietnamu i państw afrykańskich. Po likwidacji ograniczeń wyjazdu w krajach byłego bloku wschodniego pod koniec lat 80-tych z wzmożoną siłą napływali »wysiedleńcy« pochodzenia niemieckiego. Od roku 1990 do 2000 do Niemiec napłynęło ponad dwa miliony »wysiedleńców«. Inną dużą grupą imigrantów są osoby prześladowane politycznie i uchodźcy wojenni. Dziś w Niemczech żyje ponad 7 milionów cudzoziemców – prawie 9 procent ludności. Co czwarty z nich urodził się w Niemczech. Większość z nich mieszka w starych krajach związkowych, przeważnie od 10 lat i dłużej. Co roku ok. 800.000 ludzi napływa do Niemiec, i prawie 700.000 emigruje. Niektórzy pozostają tylko przejściowo, inni na zawsze. Dlatego mówi się o »społecze- Schon immer sind Menschen nach Deutschland eingewandert. Ihre Beweggründe waren seit jeher vielfältig. Die einen kamen als Arbeiter oder Händler; andere waren Flüchtlinge. Zu den bekannteren und größeren Einwanderergruppen in der deutschen Geschichte gehören die „Hugenotten“: Im 17. Jahrhundert kamen sie als Glaubensflüchtlinge aus Frankreich. Eine andere Gruppe bildeten im 19. Jahrhundert die so genannten „Ruhrpolen“: Einwanderer polnischer Herkunft, die überwiegend in den Kohlegruben des Ruhrgebietes arbeiteten und vielfach dort ansässig wurden. Seit Ende der 50er Jahre kamen viele Einwanderer auf Grund von „Anwerbe-Abkommen“ nach Deutschland. In West-Deutschland war das „Wirtschaftswunder“ für die Einwanderung ausschlaggebend: Die boomende Wirtschaft brauchte Arbeitskräfte. Anwerbe-Abkommen wurden u.a. mit Italien, der Türkei, Jugoslawien sowie Marokko geschlossen. In die DDR kamen z.B. Arbeitnehmer aus Vietnam und afrikanischen Staaten. Nach dem Wegfall der Ausreisebeschränkungen in den Ländern des ehemaligen Ostblocks gegen Ende der 80er Jahre wanderten verstärkt deutsch-stämmige „Aussiedler“ ein. Von 1990 bis 2000 kamen über zwei Millionen „Aussiedler“ nach Deutschland. Eine weitere große Zuwanderungsgruppe sind politisch Verfolgte und Kriegsflüchtlinge. Heute leben über sieben Millionen Ausländer in Deutschland – knapp neun Prozent der Wohnbevölkerung. Ein Viertel davon ist in Deutschland geboren. Die Mehrheit lebt in den alten Bundesländern, die meisten seit zehn Jahren und länger. 36 Historia Geschichte ństwie imigracyjnym«. Imigranci i ich dzieci wywierają wpływ na część życia kulturalnego i publicznego oraz uczestniczą w nim. Obecnie w Niemczech istnieje wiele przedsiębiorstw założonych przez imigrantów. Ich działalność nie ogranicza się jedynie do prowadzenia wszechobecnych restauracji. Coraz bardziej działają we wszystkich dziedzinach usług lub przemysłu. Wielu imigrantów jest zrzeszonych w związkach zawodowych. W dalszym ciągu niewielka jest natomiast liczba imigrantów w ogólnej polityce w parlamentach gminnych, parlamentach krajów związkowych jak i w Bundestagu. Jedes Jahr ziehen etwa 800.000 Menschen nach Deutschland und fast 700.000 ziehen fort. Manche bleiben nur vorübergehend, andere für immer. Man spricht daher auch von einer „Einwanderungsgesellschaft“. So wird ein Teil des kulturellen und öffentlichen Lebens von Einwanderern und ihren Kindern mitgeprägt und repräsentiert. Inzwischen gibt es zahlreiche Unternehmen, die von Einwanderern gegründet wurden. Ihre geschäftlichen Aktivitäten beschränken sich nicht nur auf den überall sichtbaren Betrieb von Restaurants. Sie sind immer mehr in allen Bereichen der Dienstleistung und der gewerblichen Wirtschaft vertreten. Auch in den Gewerkschaften sind zahlreiche Einwanderer organisiert. In der allgemeinen Politik in den Kommunalparlamenten, Landesparlamenten und im Bundestag ist die Zahl der Repräsentanten mit Migrationshintergrund dagegen noch vergleichsweise gering. Religia Religion Religia Religion »Wolność wyznania, sumienia oraz wolność przekonań religijnych i światopoglądowych jest nienaruszalna.« (Art. 4 ust. 1 ustawy zasadniczej) Najbardziej rozpowszechnione religie w Niemczech to Kościół ewangelicki i katolicki, liczące po około 28 milionów wiernych. Następną co do wielkości grupą liczącą prawie trzy miliony wiernych są wyznawcy wiary muzułmańskiej. Duża większość muzułmanów to sunici, mniejszą część stanowią szyici i alewici. Żydowska wspólnota religijna jest trzecią co do wielkości wspólnotą religijną w Republice Federalnej Niemiec. Inne wspólnoty religijne to m.in. chrześcijanie prawosławni, hindusi, buddyści i bahaici. Ogółem w Niemczech istnieje ponad 160 różnych wspólnot religijnych. Święta muzułmanów, Żydów i innych mniejszości religijnych, jak np. islamskie święto ofiarowania i »święto cukru« lub żydowskie święto Paschy nie są w Niemczech świątecznymi dniami wolnymi od pracy. „Die Freiheit des Glaubens, des Gewissens und die Freiheit des religiösen und weltanschaulichen Bekenntnisses sind unverletzlich.“ (Art. 4 Abs. 1 GG) Die am weitesten verbreiteten Konfessionen in der Bundesrepublik sind die Evangelische und die Katholische Kirche mit jeweils rund 28 Millionen Mitgliedern. Mit knapp drei Millionen Mitgliedern bilden die Angehörigen des muslimischen Glaubens die nächst größere Gruppe. Die große Mehrheit der Muslime sind Sunniten, ein kleinerer Teil sind Schiiten und Alewiten. Die jüdische Religionsgemeinschaft ist die drittgrößte Religionsgemeinschaft der Bundesrepublik Deutschland. Weitere Religionsgemeinschaften sind unter anderem Orthodoxe Christen, Hindus, Buddhisten und Bahai. Insgesamt gibt es in Deutschland mehr als 160 verschiedene Religionsgemeinschaften. Die Feiertage der Muslime, Juden und anderer religiöser Minderheiten, wie das islamische Opferfest und das „Zuckerfest“ oder das jüdische PassahFest, sind keine arbeitsfreien Feiertage in Deutschland. 38 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage Święta ogólnoniemieckie Einheitliche Fest- bzw. Feiertage Dni świąteczne są generalnie wolne od pracy. Tylko niektóre zakłady usługowe, jak np. kawiarnie, piekarnie, restauracje i kina są z reguły otwarte. Święta Bożego Narodzenia i Wielkanocy to tradycyjny okres odwiedzania rodziny. Znaczenie religijne tych świąt w ogólnej świadomości raczej zanika. An diesen Feiertagen wird generell nicht gearbeitet. Nur manche Dienstleistungsgeschäfte wie Cafés und Bäckereien, Restaurants und Kinos sind in der Regel geöffnet. Das Weihnachtsfest und das Osterfest sind traditionell die Termine für Besuche bei der Familie. Ihre religiöse Bedeutung ist im allgemeinen Bewusstsein eher rückläufig. Nowy Rok Neujahr Początek Nowego Roku jest świętowany w noc sylwestrową z 31 grudnia na 1 stycznia. Tak jak w wielu innych krajach, również w Niemczech wszędzie jest świętowany Sylwester i o północy fajerwerkami wita się Nowy Rok. 1 stycznia (Nowy Rok) jest ogólnoniemieckim dniem świątecznym. Der Beginn des neuen Jahres wird in der Silvesternacht vom 31. Dezember auf den 1. Januar gefeiert. Wie in vielen anderen Ländern auch gibt es überall große Silvesterfeiern und um Mitternacht wird das neue Jahr mit einem Feuerwerk begrüßt. Der 1. Januar (Neujahr) ist dann allgemeiner Feiertag. Święta Wielkanocne Das Osterfest Wielkanoc wraz z »Wielkim Piątkiem«, »Niedzielą Wielkanocną« i »Poniedziałkiem Wielkanocnym« jest największym chrześcijańskim świętem i stanowi główne święto w roku kościelnym. To najstarsze święto Kościoła upamiętniające śmierć (ukrzyżowanie) i zmartwychwstanie (=Niedziela Wielkanocna) Chrystusa. Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie to fundamenty wiary chrześcijańskiej. Śmierć nie jest postrzegana jako koniec, lecz jako zbawienie. Wielkanoc przypada zawsze na pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca. Wielki Piątek i Poniedziałek Wielkanocny to dni świąteczne wolne od pracy. Ostern ist mit „Karfreitag“, „Ostersonntag“ und „Ostermontag“ das höchste christliche religiöse Fest und Hauptfest im Kirchenjahr. Es ist das älteste Fest der Kirche zum Gedächtnis an den Tod (Kreuzigung) und die Auferstehung (Ostersonntag) Jesu Christi. Kreuzigung und Auferstehung sind Fundamente des christlichen Glaubens. Der Tod wird nicht als Ende, sondern als Erlösung gesehen. Der Termin des Osterfestes ist jeweils der erste Sonntag nach dem Frühlingsvollmond. Karfreitag und Ostermontag sind arbeitsfreie Feiertage. Obyczaje i święta 39 Bräuche und Feiertage 1 maja 1. Mai 1 maja, tak jak w wielu innych krajach, jest świętem »ruchu robotniczego«. Niemieckie Zrzeszenie Związków Zawodowych (DGB) rano, w dniu 1 maja w wielu większych miastach organizuje demonstracje i manifestacje polityczne. W wieczór poprzedzający dzień 1 maja wszędzie organizuje się imprezy pod hasłem »Taniec w maj«. W ten sposób, kontynuując stare tradycje, witany jest wiosenny miesiąc maj. W niektórych miejscowościach ustawia się również »Majowe drzewka«. Również to jest starą tradycją: Majowe drzewko było pierwotnie symbolem płodności wiosny. Der 1. Mai ist wie in vielen anderen Ländern der Feiertag der „Arbeiterbewegung“. Der Deutsche Gewerkschaftsbund (DGB) organisiert am Morgen des 1. Mai in vielen größeren Städten Demonstrationen und politische Kundgebungen. Am Abend vor dem 1. Mai werden überall Partys unter dem Motto „Tanz in den Mai“ veranstaltet. Hiermit wird, eine Fortsetzung alter Traditionen, der Frühlingsmonat Mai begrüßt. Mancherorts werden auch „Maibäume“ aufgestellt. Auch dies ist eine alte Tradition: Der Maibaum ist ursprünglich ein Symbol, das die Fruchtbarkeit des Frühlings symbolisiert. Wniebowstąpienie Himmelfahrt »Wniebowstąpienie Chrystusa« przypada w 40-tym dniu po Wielkanocy i upamiętnia wstąpienie Jezusa do Ojca w Niebie. Święto Wniebowstąpienia Chrystusa zawsze przypada w czwartek, dziewięć dni przed Zielonymi Świątkami. „Christi Himmelfahrt“ ist der 40. Tag nach Ostern. Im Mittelpunkt dieses Feiertages steht der Aufstieg Jesu zu seinem Vater in den Himmel. Das Fest Christi Himmelfahrt fällt immer auf einen Donnerstag, neun Tage vor Pfingsten. Zielone Świątki Das Pfingstfest »Zielone Świątki« z niedzielą i poniedziałkiem Zielonych Świątek przypadają na 50 dzień po Wielkanocy. Zesłanie »Ducha Świętego« w Zielone Świątki było punktem wyjścia misjonarskiego działania uczniów Jezusa. Dlatego też Zielone Świątki można określić mianem narodzin Kościoła. Poniedziałek Zielonych Świątek jest dniem świątecznym wolnym od pracy. „Pfingsten“ mit „Pfingstsonntag“ und „Pfingstmontag“ bezeichnet den 50. Tag nach Ostern. Die Sendung des “Heiligen Geistes” zu Pfingsten war der Ausgangspunkt des missionarischen Wirkens der Jünger Jesu. Das Pfingstfest kann daher als Geburtstag der Kirche bezeichnet werden. Der Pfingstmontag ist ein arbeitsfreier Feiertag. 40 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage 3 października 3. Oktober 3 października jest dniem oficjalnego, ponownego zjednoczenia Niemiec Zachodnich i Wschodnich w roku 1990. To »święto narodowe« w porównaniu ze świętami narodowymi w innych państwach – chociażby »dniem republiki« (14 lipca) we Francji lub »dniem niepodległości« (4 lipca) w USA – świętowane jest bardziej powściągliwie. Nie ma parad wojskowych, a jedynie festyny i spotkania z politycznymi przemowami w parlamentach i wielu ratuszach. Der 3. Oktober ist der Tag der offiziellen, vertraglichen Wiedervereinigung von West- und Ostdeutschland im Jahr 1990. Dieser „Nationalfeiertag“ wird im Vergleich zu Nationalfeiertagen in anderen Ländern – etwa dem „Tag der Republik“ (14. Juli) in Frankreich oder dem „Unabhängigkeitstag“ (4. Juli) in den USA – recht zurückhaltend gefeiert. Es gibt keine Militärparaden, sondern lediglich Feste und Feierstunden mit politischen Reden in den Parlamenten und vielen Rathäusern. Święta Bożego Narodzenia Das Weihnachtsfest »Boże Narodzenie« obejmuje trzy dni: 24 grudnia, »Wigilię«, pierwszy dzień Świąt Bożego Narodzenia, narodziny Jezusa Chrystusa (25. 12.) i drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia (26. 12.). W Wigilię w chrześcijańskich rodzinach przed lub po uczestnictwie w Mszy Świętej zapala się świece na choince i wtedy rozpoczyna się »gwiazdka« tzw. »Bescherung«. Śpiewa się lub słucha się kolęd i członkowie rodziny obdarowują się wzajemnie prezentami. Dzieciom opowiada się legendę mówiącą, iż prezenty przyniósł Święty Mikołaj lub Dzieciątko Jezus. Wiele rodzin wynajmuje nawet Mikołaja, którego rolę odgrywają studenci przebrani w kostium. W pierwszym i drugim dniu Świąt Bożego Narodzenia wielu ludzi udaje się do kościoła na świąteczne msze. 25 i 26 grudnia są dniami świątecznymi wolnymi od pracy. „Weihnachten“ umfasst drei Tage: Den 24. Dezember, den „Heiligen Abend”, den ersten Weihnachtsfeiertag, den Geburtstag Jesu Christi (25.12.) und den zweiten Weihnachtsfeiertag (26.12.). Am Heiligen Abend werden in christlichen Familien nach oder vor dem Besuch des Gottesdienstes zur sogenannten „Bescherung“ die Kerzen des Weihnachtsbaumes angezündet. Es werden Weihnachtslieder gesungen oder abgespielt und die Familienmitglieder beschenken sich. Kindern wird die Legende erzählt, der Weihnachtsmann oder das Christkind hätten die Geschenke gebracht. Viele Familien mieten sich sogar einen Weihnachtsmann, der häufig von Studenten im Kostüm gespielt wird. Am ersten und zweiten Feiertag gehen viele Menschen in die Festgottesdienste und Messen. Der 25. und 26. Dezember sind arbeitsfreie Feiertage. Obyczaje i święta 41 Bräuche und Feiertage Święta regionalne Nicht einheitliche Feiertage Następujące święta są dniami wolnymi od pracy tylko w wymienionych krajach związkowych. Die folgenden Feiertage sind nur in den genannten Bundesländern arbeitsfrei. Heilige Drei Könige Święto Trzech Króli Jest świętowane w Bawarii, Badenii – Wirtembergii i Saksonii – Anhalt. Poprzez Święto Epifanii (Epifania = objawienie) czczone są narodziny i chrzest Jezusa Chrystusa. Zgodnie z ludowym obyczajem w tym dniu święci się domy. Dzieci przebrane za Trzech Króli piszą nad drzwiami domów litery C + M + B. Oznaczają one »Christus mansionem benedicat«, »Niech Chrystus błogosławi dom«. Wird am 6. Januar in Bayern, BadenWürttemberg und Sachsen-Anhalt gefeiert. Mit dem Epiphaniasfest (Epiphanie = Erscheinung) wird ursprünglich die Geburt und Taufe Jesu gefeiert. Ein Volksbrauch an diesem Tag ist die Hausweihe. Die Buchstaben C + M + B werden von Kindern, die als Könige verkleidet sind, über Haustüren geschrieben. Sie bedeuten „Christus mansionem benedicat”, „Christus segne das Haus“. Boże Ciało Fronleichnam Katolickie święto Bożego Ciała obchodzone jest w drugi czwartek po Zielonych Świątkach. Nazwa »Boże Ciało« wskazuje na elementy eucharystii. W Badenii -Wirtembergii, Bawarii, Hesji, Północnej Nadrenii – Westfalii, Nadrenii – Palatynacie, Kraju Saary, Saksonii i Turyngii dzień ten jest dniem wolnym od pracy. Der katholische Feiertag Fronleichnam wird am zweiten Donnerstag nach Pfingsten gefeiert. Der Name „Fronleichnam“ stammt von “fron”, “Herr” und “lichnam”, “Leib” und verweist auf die Elemente der Eucharistie. In Baden-Württemberg, Bayern, Hessen, Nordrhein-Westfalen, Rheinland-Pfalz, Saarland, Sachsen und Thüringen ist dieser Feiertag arbeitsfrei. Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny Przyjęcie ciała i duszy Maryi, »Matki Boskiej« do Nieba określane jest jako Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny i jest świętowane 15 sierpnia tylko w Bawarii i w Kraju Saary. Mariä Himmelfahrt Die Aufnahme Marias, der „Mutter Gottes/ Jesu“, in den Himmel mit Leib und Seele wird als Mariä Himmelfahrt bezeichnet und nur in Bayern und im Saarland am 15. August gefeiert. 42 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage Dzień Reformacji Reformationstag 31 października chrześcijanie wyznania protestanckiego na całym świecie obchodzą Dzień Reformacji jako święto szczególne. W Niemczech, Dzień Reformacji jest dniem świątecznym w następujących krajach związkowych: Brandenburgia, Meklemburgia – Pomorze Przednie, Saksonia, Saksonia – Anhalt i Turyngia. Dzień Reformacji wywodzi się z Reformacji Kościoła prowadzonej w XVI w. przez Martina Luthra i związanego z tym utworzenia nowej wspólnoty kościelnej – Kościoła ewangelicko – luterańskiego. Am 31. Oktober feiern die Christen protestantischer Konfession den Reformationstag als einen besonderen Feiertag in der ganzen Welt. In Deutschland ist der Reformationstag ein Feiertag in den Bundesländern Brandenburg, Mecklenburg-Vorpommern, Sachsen, Sachsen-Anhalt und Thüringen. Der Reformationstag geht zurück auf die Reformation der Kirche im 16. Jahrhundert durch Martin Luther und die damit verbundene Bildung einer neuen Kirchengemeinschaft – der evangelisch-lutherischen Kirche. Allerheiligen Wszystkich Świętych Co roku 1 listopada wspomina się wszystkich Świętych, męczenników i zmarłych. Krewni odwiedzają i przystrajają groby na cmentarzach, katolicy zapalają znicze, które świecą się także w następnym dniu, dniu zadusznym; Znicz jest symbolem »wiecznego światła«, które świeci zmarłym. W Badenii – Wirtembergii, Bawarii, Północnej Nadrenii – Westfalii, Nadrenii – Palatynacie i Kraju Saary święto to jest dniem wolnym od pracy. Am 1. November wird jährlich aller Heiligen, Märtyrer und Verstorbenen gedacht. Die Gräber auf den Friedhöfen werden von den Angehörigen geschmückt, bei den Katholiken wird das „Seelenlicht“ entzündet, das auch am darauf folgenden Allerseelentag leuchtet; es ist das Symbol des „ewigen Lichtes“, das den Verstorbenen leuchtet. In Baden-Württemberg, Bayern, NordrheinWestfalen, Rheinland-Pfalz und Saarland ist dieser Feiertag arbeitsfrei. Buß- und Bettag Dzień Pokuty i Modlitwy Dzień Pokuty i Modlitwy przypada regularnie na środę przed ostatnią niedzielą w roku kościelnym. Pierwszy ewangelicki Dzień Pokuty i Modlitwy odbył się w Strassburgu w roku 1532 jako reakcja na »wojny tureckie«. Jeszcze tylko w Saksonii Dzień Pokuty i Modlitwy jest dniem wolnym od pracy. Der Buß- und Bettag fällt regelmäßig auf den Mittwoch vor dem letzten Sonntag im Kirchenjahr. Der erste evangelische Bußund Bettag fand 1532 in Straßburg als Reaktion auf die „Türkenkriege“ statt. Der Bußund Bettag ist nur noch in Sachsen arbeitsfreier Feiertag. Obyczaje i święta 43 Bräuche und Feiertage Obyczaje Wielkanocne Rund um Ostern Zając wielkanocny i jaja wielkanocne Osterhase und Ostereier Z Wielkanocą wiąże się ogień wielkanocny i świeca wielkanocna. Symbolizuje ona Jezusa Zmartwychwstałego, który zwyciężył śmierć i zmartwychwstał. W licznych ludowych obyczajach wiosennych zachowały się motywy mistyczne i przedchrześci– jańskie, do których dołączono później symbolikę chrześcijańską. Dwa centralne symbole to jaja wielkanocne i zając wielka– nocny. Według prastarych wierzeń jajko jest źródłem wszelkiego życia. Zając uważany jest za symbol płodności. Od wielu wieków jaja wielkanocne maluje się na kolorowo. W niedzielę wielkanocną rodzice chowają pomalowane jaja, zajączki z czekolady oraz inne słodycze, a dzieci szukają ich w mieszkaniu lub ogrodzie. Zum Osterfest gehört das Osterfeuer und die Osterkerze. Sie symbolisiert den über Tod und Sterben siegenden und auferstandenen Jesus Christus. In den zahlreichen volkstümlichen Frühlingsbräuchen zu Ostern leben vorchristliche und mythische Motive weiter, die später mit christlicher Symbolik belegt wurden. Zwei zentrale Symbole sind die Ostereier und der Osterhase. Nach uraltem Glauben ist das Ei die Quelle allen Lebens. Der Hase gilt als Symbol der Fruchtbarkeit. Die Ostereier werden seit vielen Jahrhunderten bunt angemalt. Am Ostersonntag werden die gefärbten Ostereier, Schokoladenhasen und andere Süßigkeiten von den Eltern versteckt und von den Kindern in Wohnung oder Garten gesucht. 44 Obyczaje i święta 45 Bräuche und Feiertage Spacer wielkanocny Osterspaziergang W wierszu »Der Osterspaziergang« (spacer wielkanocny) najwybitniejszy niemiecki poeta, Johann Wolfgang von Goethe, opisuje koniec zimy i rozpoczynającą się wiosnę. In dem Gedicht „Der Osterspaziergang“ beschreibt der bekannteste deutsche Dichter, Johann Wolfgang von Goethe, das Ende des Winters und das beginnende Frühjahr. Vom Eise befreit sind Strom und Bäche Durch des Frühlings holden, belebenden Blick, Im Tale grünet Hoffnungsglück; Der alte Winter, in seiner Schwäche, Zog sich in rauhe Berge zurück. (…) Jeder sonnt sich heute so gern. Sie feiern die Auferstehung des Herrn, Denn sie sind selber auferstanden. (…) Selbst von des Berges fernen Pfaden Blinken uns farbige Kleider an. Ich höre schon des Dorfs Getümmel, Hier ist des Volkes wahrer Himmel, Zufrieden jauchzet groß und klein: Hier bin ich Mensch, hier darf ichs sein! Vom Eise befreit sind Strom und Bäche Durch des Frühlings holden, belebenden Blick, Im Tale grünet Hoffnungsglück; Der alte Winter, in seiner Schwäche, Zog sich in rauhe Berge zurück. (…) Jeder sonnt sich heute so gern. Sie feiern die Auferstehung des Herrn, Denn sie sind selber auferstanden. (…) Selbst von des Berges fernen Pfaden Blinken uns farbige Kleider an. Ich höre schon des Dorfs Getümmel, Hier ist des Volkes wahrer Himmel, Zufrieden jauchzet groß und klein: Hier bin ich Mensch, hier darf ichs sein! Marsz wielkanocny Ostermarsch Marsz wielkanocny to akcja protestacyjna ruchu pokojowego. Pierwszy marsz wielkanocny odbył się w Niemczech w 1960 roku. W czasie Świąt Wielkanocnych pacyfiści organizują marsze protestu przeciwko wojnie i zbrojeniom. Die Ostermarsch-Bewegung ist eine ProtestAktion der Friedensbewegung. In Deutschland fand der erste Ostermarsch 1960 statt. Pazifisten organisieren an den Osterfeiertagen Protestmärsche gegen Krieg und militärische Aufrüstung. 46 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage Okres przedbożonarodzeniowy Die Vorweihnachtszeit Święto latarń i Dzień Św. Marcina Laternenfest und Martinstag W zależności od regionu, Dzień Św. Marcina przypada na 10 lub 11 listopada. Wczesnym wieczorem dzieci chodzą z latarniami od domu do domu, śpiewają lub mówią wiersze, licząc na drobne prezenty. Legenda o Św. Marcinie z Tours mówi m.in., że jako młody żołnierz podzielił się swoim płaszczem z marznącym żebrakiem. W tzw. »ognisku św. Marcina« pali się lato, aby zrobić miejsce na nadchodzącą wiosnę. Der Martinstag ist der 10. bzw. der 11. November, je nach Region. Kinder ziehen am frühen Abend mit Laternen von Haus zu Haus, singen oder sagen ein Gedicht auf und hoffen auf kleine Geschenke. Die Legende von „Martin von Tours“ sagt unter anderem, dass er als junger Soldat seinen Mantel mit einem frierenden Bettler teilte. Mit dem sogenannten „Martinsfeuer“ wird der Sommer „verbrannt“, um fürs kommende Frühjahr Platz zu schaffen. Adwent Adwent obejmuje ostatnie cztery tygodnie przed Bożym Narodzeniem. Łacińskie słowo »adventus« oznacza »przybycie«. Chodzi tu o oczekiwanie na przyjście Chrystusa na świat w pierwszym dniu Świąt Bożego Narodzenia. Wiele rodzin ustawia tzw. »wieniec adwentowy« z 4 świecami. W każdą niedzielę adwentu zapala się kolejną świecę. W okresie adwentu często piecze się kruche ciasteczka i ozdabia mieszkanie dekoracją bożonarodzeniową. Dla dzieci w okresie adwentu przeważnie robi się lub kupuje »kalendarz adwentowy« zawierający 24 niespodzianki: W okresie od 1 do 24 grudnia – do dnia wigilii – dzieci codziennie otwierają jedną niespodziankę. Adventszeit Die „Adventszeit“ umfasst die letzten vier Wochen vor dem Weihnachtsfest. Das lateinische Wort “adventus” bedeutet „Ankunft“. Gemeint ist die Erwartung der Ankunft Christi in der Welt am 1. Weihnachtsfeiertag. Viele Familien stellen einen sogenannten „Adventskranz“ mit vier Kerzen auf. Für jeden Adventssonntag wird eine weitere Kerze angezündet. In der Adventszeit wird oft süßes Gebäck hergestellt und die Wohnung mit Weihnachtsdekoration geschmückt. Für Kinder wird in der Adventszeit meist ein „Adventskalender“ mit 24 Überraschungen gebastelt oder gekauft: Vom 1. bis 24. Dezember – dem Heiligen Abend – dürfen die Kinder dann täglich eine Überraschung öffnen. Obyczaje i święta 47 Bräuche und Feiertage Dzień Mikołaja Nikolaustag Dzień Mikołaja przypada na 6 grudnia. W tym dniu dzieci otrzymują słodycze lub inne drobne prezenty. W wieczór poprzedzający 6 grudnia dzieci wystawiają jeden but przed drzwi. Do tego buta rodzice wkładają drobne prezenty. W piekarniach i cukierniach na Dzień Mikołaja sprzedaje się specjalne figurki ze słodkiego ciasta. Legenda mówi, że Mikołaj przywrócił do życia trzech zamordowanych uczniów. Dlatego uznawany jest za patrona uczniów. Nikolaustag ist der 6. Dezember. An diesem Tag werden Kinder mit Süßigkeiten oder anderen kleinen Geschenken überrascht. Symbolisch stellen die Kinder am Abend vor dem 6. Dezember einen Stiefel vor die Tür. In diesen Schuh legen die Eltern kleine Geschenke. In den Bäckereien und Konditoreien werden für den Nikolaustag besondere Figuren aus süßem Kuchenteig verkauft. Eine Legende sagt, dass der heilige Nikolaus drei ermordete Schüler wieder zum Leben erweckte. Er gilt deswegen als Patron der Schüler. 48 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage Obyczaje Bożonarodzeniowe Rund um Weihnachten W Kościele katolickim i ewangelickim Boże Narodzenie obchodzone jest 24, 25 i 26 grudnia jako czas narodzin Jezusa Chrystusa. 24 grudnia to »wigilia Bożego Narodzenia«. Kościół Prawosławny Boże Narodzenie obchodzi 6 lub 7 stycznia. W czasie Bożego Narodzenia wiele rodzin ustawia choinki, które zdobi się świeczkami i kolorowymi bombkami. Choinki stoją również w wielu publicznych miejscach i budynkach. Obyczaj ten pochodzi z XVI w. Postać »Świętego Mikołaja« pochodzi z XIX w. Przedtem był tylko »Mikołaj«. Święty Mikołaj jest dla dzieci rodzajem postaci z bajki i przynosi im rzekomo prezenty bożonarodzeniowe. W okresie Bożego Narodzenia można zobaczyć wielu Świętych Mikołajów: Mężczyźni o wyglądzie dziadków z długimi, białymi brodami w czerwonym stroju. Dzieje się tak, gdyż postać ta często wykorzystywana jest do celów reklamowych w sklepach i pasażach dla pieszych. Das Weihnachtsfest wird von der katholischen und evangelischen Kirche am 24., 25. und 26. Dezember als Zeit der Geburt Jesu Christi gefeiert. Der 24. Dezember ist der „Heilige Abend“. Das Weihnachtsfest der orthodoxen Kirche wird am 6. Januar oder am 7. Januar gefeiert. In der Weihnachtszeit stellen viele Familien Weihnachtsbäume auf, die mit Kerzen und bunten Kugeln geschmückt werden. Weihnachtsbäume stehen auch auf vielen öffentlichen Plätzen und in öffentlichen Gebäuden. Dieser Brauch stammt aus dem 16. Jahrhundert. Die Figur des „Weihnachtsmannes“ stammt aus dem 19. Jahrhundert. Zuvor gab es nur den „Nikolaus“. Der Weihnachtsmann ist für Kinder eine Art Märchenfigur und bringt ihnen angeblich die Weihnachtsgeschenke. In der Weihnachtszeit sind viele Weihnachtsmänner zu sehen: Großväterlich wirkende Männer mit langen, weißen Bärten in roter Kleidung. Denn die Figur wird oft zu Werbezwecken in Geschäften und Fußgängerpassagen genutzt. Obyczaje i święta 49 Bräuche und Feiertage Dni pamięci Gedenktage W pewnych dniach, mimo że nie są one oficjalnymi świętami, w Republice Federalnej Niemiec wspomina się ważne wydarzenia z historii kraju. An einigen Tagen wird in der Bundesrepublik an wichtige Ereignisse in der Geschichte des Landes erinnert, ohne dass sie als wirkliche Feiertage gelten. 27 stycznia 27. Januar 27 stycznia 1945 roku obóz koncentracyjny w Oświęcimiu został oswobodzony przez sowiecką Armię Czerwoną. Oświęcim jest uznawany za synonim »Holocaustu«: unicestwienia ponad 6 milionów europejskich Żydów, cyganów, homoseksualistów, osób upośledzonych i o innych orientacjach politycznych przez nazistów. Am 27. Januar 1945 wurde das Konzentrationslager „Auschwitz“ durch die sowjetische Rote Armee befreit. Auschwitz steht als Synonym für den „Holocaust“: Die Ermordung von über sechs Millionen europäischen Juden, Sinti und Roma, Homosexuellen, Behinderten und politisch Andersdenkenden durch die Nationalsozialisten. 8 maja 8. Mai Druga Wojna Światowa zakończyła się 8 maja 1945 roku bezwarunkową kapitulacją Niemiec przed siłami alianckimi. Am 8. Mai 1945 endete der Zweite Weltkrieg mit der bedingungslosen Kapitulation Deutschlands vor den Alliierten. 23 maja 23. Mai Od 23 maja 1949 roku obowiązuje Konstytucja RFN w postaci »ustawy zasadniczej«. Seit dem 23. Mai 1949 gilt mit dem „Grundgesetz“ die Verfassung der Bundesrepublik Deutschland. 17 czerwca 17 czerwca 1953 roku krwawo stłumiono powstanie robotnicze w NRD. Do zjednoczenia Niemiec dzień 17 czerwca był świętem narodowym w RFN. 17. Juni Am 17. Juni 1953 wurde der „Arbeiteraufstand“ in der DDR blutig niedergeschlagen. Bis zur Deutschen Einheit war der 17. Juni Nationalfeiertag in der Bundesrepublik Deutschland. Obyczaje i święta Siegessäule, Berlin Bräuche und Feiertage 20 lipca 20. Juli Wysocy niemieccy wojskowi pod dowództwem Claus’a Schenk’a Grafa von Stauffenberga (1907–1944) chcieli w dniu 20 lipca 1944 roku zabić Adolfa Hitlera w zamachu bombowym. Zamach nie powiódł się a sprawców zabito. Hohe deutsche Militärs um Claus Schenk Graf von Stauffenberg (1907–1944) wollten Adolf Hitler am 20. Juli 1944 mit einem Sprengstoff-Attentat umbringen. Der Anschlag scheiterte, die Attentäter wurden hingerichtet. 13 sierpnia 13. August 13 sierpnia 1961 roku reżim NRD zagrodził w Berlinie wszystkie przejścia do zachodniej części miasta. Zapoczątkowało to budowę Muru Berlińskiego i płotu granicznego pomiędzy Wschodem i Zachodem. Am 13. August 1961 sperrte das Regime der DDR in Berlin alle Übergänge in den Westen der Stadt. Dies war der Beginn des Mauerbaus in Berlin und des Grenzzaunes zwischen Ost und West. 1 września 1. September 1 września 1939 roku atakiem Niemiec na Polskę rozpoczęła się Druga Wojna Światowa. Am 1. September 1939 begann mit dem Überfall Deutschlands auf Polen der Zweite Weltkrieg. 9 listopada 9. November 9 listopada w historii Niemiec jest dniem godnym uwagi pod wieloma względami. Dni około 9 listopada 1918 roku uznawane są za okres niemieckiej »rewolucji listopadowej«. Pod koniec Pierwszej Wojny Światowej doszło do powstań robotników i żołnierzy przeciwko staremu porządkowi. Wilhelm II, ostatni niemiecki Cesarz, musiał abdykować. Ponadto proklamowano pierwszą Republikę Parlamentarną – »Republikę Waimarską«. Prezydentem Rzeszy został socjaldemokrata Friedrich Ebert. W wieczór poprzedzający 9. 11. 1923 r. Adolf Hitler wywołał w Monachium »narodową rewolucję« i uznał rząd bawarski oraz rząd Rzeszy za obalony Zaimprowizowana próba Der 9. November ist für die deutsche Geschichte in mehrfacher Hinsicht ein denkwürdiger Tag. Die Tage um den 9. November 1918 gelten als Zeit der deutschen „Novemberrevolution“. Am Ende des Ersten Weltkriegs kam es zu Arbeiter- und Soldatenaufständen gegen die alte Ordnung. Der letzte deutsche Kaiser, Wilhelm II, musste abdanken. Zudem wurde die Parlamentarische Republik – später „Weimarer Republik“ – ausgerufen. Der Sozialdemokrat Friedrich Ebert übernahm die Amtsgeschäfte als Reichspräsident. Am Vorabend des 9.11.1923 rief Adolf Hitler in München die „nationale Revolution“ aus und erklärte die bayrische Regierung sowie die Reichsregierung für abgesetzt. Hitlers Obyczaje i święta 51 Bräuche und Feiertage puczu Hitlera nie powiodła się. Marsz zorganizowany rankiem 9 listopada pod przewodnictwem Hitlera i Ludendorffa zakończył się akcją policji krajowej przy Feldherrenhalle (Hali Przywódców). 9 listopada 1938 roku narodowi socjaliści i ich sympatycy w całym kraju napadli na synagogi i podpalili żydowskie świątynie i sklepy. Wiele synagog i skarbów żydowskiej wspólnoty religijnej zostało tego dnia zniszczonych bezpowrotnie. W języku władców narodowo-socjalistycznych ta noc pogromu, w nawiązaniu do odłamków tłuczonych szyb, nazwana została »nocą kryształową«. W 1989 roku 9 listopada w Berlinie otworzono przejścia graniczne pomiędzy wschodem i zachodem: był to tzw. »upadek muru«. Dzień ten uznawany jest za symboliczny początek ponownego niemiecko-niemieckiego zjednoczenia. improvisierter Putschversuch scheiterte. Ein am Morgen des 9. November von Hitler und Ludendorff angeführter Marsch endete durch das Eingreifen der Landespolizei an der Feldherrenhalle. Am 9. November 1938 überfielen Nationalsozialisten und deren Sympathisanten im ganzen Land Synagogen und steckten jüdische Gotteshäuser und Geschäfte von Juden in Brand. Viele Synagogen und Schätze der jüdischen Glaubensgemeinschaft wurden an diesem Tag unwiederbringlich zerstört. In der Sprache der nationalsozialistischen Herrscher hieß diese Pogromnacht unter Anspielung auf die Splitter zerstörter Fensterscheiben „Reichskristallnacht“. 1989 wurden am 9. November in Berlin die Grenzübergänge von Ost nach West geöffnet: der sogenannte „Fall der Mauer“. Dieser Tag gilt als symbolischer Beginn der deutsch-deutschen Wiedervereinigung. 16 listopada 16. November 16 listopada jest dniem pamięci ofiar wojny i przemocy. »Neue Wache« (Nowa Warta) w Berlinie jest centralnym miejscem pamięci Republiki Federalnej Niemiec. Am 16. November wird der Opfer von Krieg und Gewaltherrschaft gedacht. Die Neue Wache in Berlin ist die zentrale Gedenkstätte der Bundesrepublik. 10 grudnia 10. Dezember 10 grudnia 1948 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) uchwaliła międzynarodową Deklarację Praw Człowieka. Am 10. Dezember 1948 verabschieden die Vereinten Nationen (UN) die internationale Deklaration der Menschenrechte. 52 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage Akcje i festyny Aktionstage und Volksfeste Co roku organizowanych jest mnóstwo festynów i uroczystości. Niektóre mają po części wielowiekową tradycję, inne zaś organizowane są dopiero od kilku lat. Es gibt jedes Jahr eine Vielzahl von Volksfesten und Feiern. Manche stehen in einer teilweise Jahrhunderte alten Tradition. Andere gibt es erst seit einigen Jahren. Karnawał Fasching und Karneval W lutym w przeważająco katolickich regionach RFN świętuje się »Karnawał« (w Nadrenii), który w południowych Niemczech nazywany jest »Fastnacht« lub »Fasching«. Punktem kulminacyjnym jest »Rosenmontag« (poniedziałek zapustny) kiedy to odbywają się duże karnawałowe pochody. Słynne są parady karnawałowe w Moguncji i Kolonii lub w Rottweil oraz innych miastach na południu Niemiec. Tzw. »tolle Tage« (szalone dni) karnawału zaczynają się w Nadreniii w czwartek zwany »Weiberfastnacht« i kończą się po 7 dniach w »środę popielcową«. Wiele osób przebiera się bądź to w wesołe fantazyjne kostiumy bądź też w tradycyjne stroje i maski. Tradycja ta wiążę się z dawnymi obyczajami, które miały wypędzać zimę. Dla chrześcijan w środę popielcową rozpoczyna się Wielki Post. Im Februar wird in den überwiegend katholisch geprägten Regionen der Bundesrepublik der „Karneval“ (im Rheinland), die „Fastnacht“ oder der „Fasching“ (in Süddeutschland) gefeiert. Höhepunkt ist der „Rosenmontag“, an dem große Straßenumzüge stattfinden. Berühmt sind die Karnevals- bzw. Faschingsumzüge in den Städten Mainz und Köln oder in Rottweil und anderen süddeutschen Städten. Die sogenannten „tollen Tage“ des Karnevals beginnen im Rheinland mit der „Weiberfastnacht“ am Donnerstag und enden nach sieben Tagen mit dem „Aschermittwoch“. Viele Menschen verkleiden sich entweder mit lustigen Fantasiekostümen oder traditionellen Trachten und Masken. Diese Tradition geht auf Bräuche zurück, den Winter auszutreiben. Für die Christen beginnt am Aschermittwoch die Fastenzeit. Obyczaje i święta 53 Bräuche und Feiertage Kirmes i Jahrmarkt Kirmes und Jahrmarkt Kirmes, Jahrmarkt lub Kerb to festyny ludowe. Na cały weekend lub tydzień w specjalnych miejscach lub w centrach miast ustawia się karuzele, kolejki ósemkowe, kolejki strachu, strzelnice, wiele barów i innych atrakcji. Kirmes, Jahrmarkt oder Kerb sind Volksfeste. Für ein ganzes Wochenende oder eine Woche werden Karussells, Achterbahnen, Riesenräder, Geisterbahnen, Schieß- und Los-Buden, viele Imbissbuden und sonstige Attraktionen auf Festplätzen oder in den Innenstädten aufgebaut. Dzień Matki Dzień Matki przypada na drugą niedzielę maja. Mamy otrzymują od swoich dzieci kwiaty lub drobne prezenty. Muttertag Der Muttertag ist der zweite Sonntag im Mai. Mütter bekommen von ihren Kindern Blumen oder kleinere Geschenke. Dzień Ojca »Wniebowstąpienie« czasami nazywane jest »Dniem Ojca« lub »Dniem Mężczyzn«. W odróżnieniu od Dnia Matki, ojcowie z reguły nie otrzymują prezentów. Wielu dorosłych mężczyzn bierze wózki i alkohol i udaje się świętować na łonie przyrody. Vatertag Der „Himmelfahrtstag“ wird manchmal als „Vatertag“ oder „Herrentag“ bezeichnet. Anders als beim Muttertag gibt es hier jedoch in der Regel keine Geschenke. Viele erwachsene Männer ziehen mit Handkarren und Alkohol durch die freie Natur. 54 Obyczaje i święta Bräuche und Feiertage Walentynki Valentinstag Co roku 14 lutego świętuje się »Walentynki«. Dzień ten nie ma jeszcze w Niemczech długiej tradycji jako święto zakochanych, ale cieszy kwiaciarzy. Alljährlich am 14. Februar wird der „Valentinstag“ gefeiert. Er hat als Fest der Liebenden noch keine lange Tradition in der Bundesrepublik, erfreut aber die Blumenhändler. Międzynarodowy Dzień Kobiet Również w Niemczech 8 marca obchodzony jest »Międzynarodowy Dzień Kobiet«. Internationaler Frauentag Am 8. März wird auch in Deutschland der „Internationale Frauentag“ gefeiert. Oktoberfest www.oktoberfest.de Monachijski Oktoberfest, zwany również »Wiesn«, jest największym i najbardziej znanym festynem ludowym w Niemczech. Co roku na ten festyn przybywa ponad 6 milionów gości. W czasie tego festynu co roku wypija się ponad 5 milionów litrowych kufli piwa zwanych Maß i zjada ponad 200.000 par kiełbasek wieprzowych. Poza tym na olbrzymim placu u podnóża Bawarii można znaleźć karuzele, kolejki ósemkowe i inne atrakcje. W programie ponadto – uroczysta parada gospodarzy i browarów uczestniczących w festynie, parada strzelców, prezentacja strojów ludowych i koncert wszystkich zespołów uczestniczących w festynie. Schützenverein (klub strzelecki) i Schützenfest (festyn strzelecki) Szczególnie w mniejszych miastach festyny strzeleckie są często najważniejszymi festynami ludowymi roku. Przy dźwiękach muzyki marszowej strzelcy wędrują ulicami miasta. Święto to ma długą tradycję: kluby strzeleckie wywodzą się z istniejących we wcześniejszych stuleciach tzw. straży obywatelskich organizowanych w celu ochrony miast. Oktoberfest Das Münchener Oktoberfest, auch die „Wiesn“ genannt, ist das größte und bekannteste Volksfest Deutschlands. Alljährlich strömen über sechs Millionen Besucher auf das Fest. Auf der Wiesn werden jährlich mehr als 5 Millionen Maß (Liter) Bier getrunken und über 200.000 Paar Schweinswürstl verzehrt. Auf dem riesigen Festplatz zu Füßen der Bavaria sind außerdem Karussells, Achterbahnen und andere spektakuläre Schaustellerbetriebe zu finden. Zum festlichen Rahmenprogramm gehören auch der Einzug der Festwirte und Brauereien, der Trachten- und Schützenzug und das Konzert aller Wiesn-Kapellen. Schützenverein und Schützenfest Schützenfeste sind besonders in kleineren Städten häufig die wichtigsten Volksfeste des Jahres. Unter anderem marschieren die Schützen bei Marschmusik durch die Straßen. Die Tradition: Vorläufer der Schützenvereine waren in früheren Jahrhunderten sogenannte Bürgerwehren zum Schutz der Städte. 56 Obyczaje i święta www.csd-deutschland.de www.karnevalderkulturen.de Bräuche und Feiertage Christopher Street Day Christopher Street Day Historia dnia homoseksualistów, zwanego Christopher Street Day zaczęła się w 1969 roku na ulicy Christopher Street w Nowym Jorku. Homoseksualiści i transseksualiści bronili się przed przemocą policyjną i dyskryminacją. Dzisiaj z okazji Christopher Street Day w wielu miastach tysiące homoseksualistów demonstruje na ulicach. www.csd-deutschland.de Die Geschichte des Christopher Street Day begann 1969 in der Christopher Street in New York. Homosexuelle und Transsexuelle wehrten sich gegen Polizeigewalt und Diskriminierung. Heute gehen anlässlich des Christopher Street Day in vielen Städten Homosexuelle zu Tausenden auf die Straße. Karnawał kultur Od 1996 roku w Berlinie-Kreuzberg co roku w okresie Zielonych Świątek obchodzony jest karnawał kultur. Karnawał ten powstał w związku z narastającą międzynarodowością i imigracją. Punktem kulminacyjnym czterodniowego festynu ulicznego jest pochód w niedzielę Zielonych Świątek. W 2004 roku festiwal ten świętowało w Berlinie 1,5 miliona ludzi. Karnawał kultur odbywa się również m.in. w Hamburgu, Essen i Bielefeld. Karneval der Kulturen Seit 1996 wird in Berlin-Kreuzberg jährlich zu Pfingsten der Karneval der Kulturen gefeiert. Er entwickelte sich vor dem Hintergrund wachsender Internationalität und Zuwanderung. Der Höhepunkt des viertägigen Straßenfestes ist der Umzug am Pfingstsonntag. 2004 feierten in Berlin 1,5 Millionen Menschen. Der Karneval der Kulturen findet u.a. auch in Hamburg, Essen und Bielefeld statt. 58 Państwo i prawo Staat und Recht Ustawa Zasadnicza Das Grundgesetz »Godność człowieka jest nienaruszalna. Jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem całej władzy państwowej.« (Art. 1 ust. 1 Ustawy Zasadniczej) „Die Würde des Menschen ist unantastbar. Sie zu achten und zu schützen ist Verpflichtung aller staatlichen Gewalt.“ (Art. 1 Abs. 1 GG) »(1) Republika Federalna Niemiec jest demokratycznym i socjalnym państwem federalnym. (2) Wszelka władza państwowa pochodzi od narodu. Naród sprawuje ją poprzez wybory, głosowania oraz poprzez specjalne organy ustawodawstwa, władzy wykonawczej i wymiaru sprawiedliwości. (3) Ustawodawstwo jest związane porządkiem konstytucyjnym, zaś władza wykonawcza i wymiar sprawiedliwości ustawą i prawem.« (Art. 20 ust. 1, 2 i 3 Ustawy Zasadniczej) „(1) Die Bundesrepublik Deutschland ist ein demokratischer und sozialer Bundesstaat. (2) Alle Staatsgewalt geht vom Volke aus. Sie wird vom Volke in Wahlen und Abstimmungen und durch besondere Organe der Gesetzgebung, der vollziehenden Gewalt und der Rechtsprechung ausgeübt. (3) Die Gesetzgebung ist an die verfassungsmäßige Ordnung, die vollziehende Gewalt und die Rechtssprechung sind an Gesetz und Recht gebunden.“ (Art. 20 Abs. 1, 2 und 3 GG) Grundgesetz (w skrócie: GG) (Ustawa Zasadnicza) stanowi konstytucję Republiki Federalnej Niemiec. W artykułach, które swoją rangą przewyższają wszystkie inne niemieckie normy prawne, określono podstawowe państwowe decyzje systemowe i system wartości. Obejmują one w szczególności zagwarantowane konstytucyjnie, podstawowe prawa przysługujące jednostce. Zmiany Ustawy Zasadniczej wymagają zgody dwóch trzecich członków Bundestagu oraz dwóch trzecich głosów Bundesratu. Das Grundgesetz (kurz: GG) ist die Verfassung der Bundesrepublik Deutschland. In den Artikeln, die im Rang über allen anderen deutschen Rechtsnormen stehen, sind die grundlegenden staatlichen System- und Wertentscheidungen festgelegt. Sie umfassen insbesondere die dem Einzelnen zustehenden und verfassungsmäßig garantierten Grundrechte. Änderungen des Grundgesetzes bedürfen der Zustimmung von zwei Dritteln der Mitglieder des Bundestages und zwei Dritteln der Stimmen des Bundesrates. 60 Państwo i prawo www.bundestag.de www.bundesrat.de Staat und Recht Bundestag i Bundesrat Bundestag und Bundesrat Parlamentem Republiki Federalnej Niemiec jest »Bundestag« mający siedzibę w stolicy, Berlinie. W skład Bundestagu wchodzą posłowie wyłaniani w wyborach. System wyborczy jest mieszanką większościowego i proporcjonalnego systemu wyborczego. Posłowie do Bundestagu w połowie wybierani są bezpośrednio a w połowie poprzez partyjne listy krajów związkowych. Bundestag jest najwyższym organem ustawodawczym Republiki Federalnej. Ustawy Federalne uchwalane są przez Bundestag. Niemcy są federalną demokracją parlamentarną składającą się z 16 krajów związkowych uczestniczących w systemie politycznym Republiki Federalnej. Dlatego wiele ustaw i rozporządzeń można uchwalić tylko przy współdziałaniu krajów związkowych. Miejscem, w którym zbierają się przedstawiciele krajów związkowych jest Bundesrat, określany również jako »Länderkammer« (Izba Krajów Związkowych). Siedziba Bundesratu znajduje się również w Berlinie a w jego skład wchodzą członkowie rządów krajowych. Das Parlament der Bundesrepublik ist der „Bundestag“ in der Hauptstadt Berlin. Der Bundestag setzt sich aus den gewählten Bundestagsabgeordneten zusammen. Das Wahlsystem ist eine Mischung aus Mehrheits- und Verhältniswahlrecht. Die Bundestagsabgeordneten werden zur Hälfte direkt und zur Hälfte über Landeslisten der Parteien gewählt. Der Bundestag ist das höchste gesetzgebende Organ der Bundesrepublik. Bundesgesetze werden vom Bundestag beschlossen. Als föderale parlamentarische Demokratie wirken die 16 Bundesländer am politischen System der Bundesrepublik mit. Deshalb können viele Gesetze und Verordnungen nur unter Mitwirkung der Bundesländer verabschiedet werden. Ihr Versammlungsort ist der Bundesrat, der auch als „Länderkammer“ bezeichnet wird. Er hat seinen Sitz ebenfalls in Berlin und setzt sich aus Mitgliedern der Landesregierungen zusammen. Bundestag w budynku Reichstagu Posiedzenia Bundestagu odbywają się w budynku Reichstagu. Budynek ten został wybudowany pod koniec XIX w. w czasach »Rzeszy Niemieckiej« – stąd nazwa Reichstagsgebäude (budynek Rzeszy). Politycy w Bundestagu to posłowie Parlamentu Federalnego, których nazywa się »Mitglieder des Bundestages« (MdB) (członkami Bundestagu). Bundestag im Reichstagsgebäude Das Gebäude, in dem die Sitzungen des Bundestags stattfinden, ist das Reichstagsgebäude. Es wurde Ende des 19.Jahrhunderts zur Zeit des „Deutschen Reiches“ gebaut – daher der Name Reichstagsgebäude. Die Politiker im Bundestag sind die Bundestagsabgeordneten. Sie werden „Mitglieder des Bundestages“ (MdB) genannt. Reichstag, Berlin 62 Państwo i prawo www.bundespraesident.de www.bundeskanzler.de www.bundesregierung.de www.bundesverfassungsgericht.de Staat und Recht Prezydent Federalny i Kanclerz Federalny Bundespräsident und Bundeskanzler Głową państwa w Republice Federalnej Niemiec jest prezydent federalny. Jego zadaniem jest reprezentowanie państwa, przy czym nie ma on jednak żadnych uprawnień do podejmowania decyzji politycznych. Prezydent wybierany jest na okres pięciu lat przez tzw. zgromadzenie federalne, składające się z członków Bundestagu i z takiej samej liczby członków, wybieranych przez parlamenty krajowe oraz reprezentantów życia publicznego. Szefem rządu jest kanclerz federalny. Kanclerz oraz jego ministrowie (m.in. minister spraw zewnętrznych, minister finansów, minister spraw wewnętrznych) tworzą »gabinet« wzgl. rząd. Zgodnie z Ustawą Zasadniczą kanclerz federalny określa kierunki polityki. W ramach tych wytyczonych kierunków ministrowie federalni samodzielnie i na własną odpowiedzialność kierują swoimi resortami. Aby wybrać kanclerza federalnego wymagane są głosy większości członków Bundestagu. Das Staatsoberhaupt der Bundesrepublik ist der Bundespräsident. Seine Aufgabe ist die Staatsrepräsentation, wobei ihm keine politischen Entscheidungsbefugnisse zustehen. Er wird auf die Dauer von fünf Jahren durch die sogenannte Bundesversammlung gewählt, die aus Mitgliedern des Bundestages, der gleichen Zahl von Mitgliedern der Volksvertretungen der Länder und Personen des öffentlichen Lebens gebildet wird. Regierungschef ist der Bundeskanzler. Er und seine Minister (u.a. Außenminister, Finanzminister, Innenminister) bilden das „Kabinett“ bzw. die Regierung. Der Bundeskanzler bestimmt laut Grundgesetz die Richtlinien der Politik. Innerhalb dieser Richtlinien leiten die Bundesminister ihre Geschäftsbereiche selbstständig und eigenverantwortlich. Für die Wahl des Bundeskanzlers ist eine Mehrheit der Mitglieder des Bundestages notwendig. Niemieccy kanclerze i okresy ich urzędowania: . Konrad Adenauer, CDU (1949-1963) . Ludwig Erhard, CDU (1963-1966) . Kurt Georg Kiesinger, CDU (1966-1969) . Willy Brandt, SPD (1969-1974) . Helmut Schmidt, SPD (1974-1982) . Helmut Kohl, CDU (1982-1998) . Gerhard Schröder, SPD (1998-2005) . Angela Merkel, CDU (od 2005) Die deutschen Bundeskanzler und ihre Amtszeiten: · Konrad Adenauer, CDU (1949–1963) · Ludwig Erhard, CDU (1963–1966) · Kurt Georg Kiesinger, CDU (1966–1969) · Willy Brandt, SPD (1969–1974) · Helmut Schmidt, SPD (1974–1982) · Helmut Kohl, CDU (1982–1998) · Gerhard Schröder, SPD (1998–2005) · Angela Merkel, CDU (seit 2005) Państwo i prawo Staat und Recht Federalny Trybunał Konstytucyjny Bundesverfassungsgericht Federalny Trybunał Konstytucyjny jest najwyższą niemiecką instancją sądowniczą. Jego siedziba znajduje się w Karlsruhe. Trybunał orzeka w skargach konstytucyjnych obywateli i sprawdza zgodność ustaw z konstytucją. Sędziowie Federalnego Trybunału Konstytucyjnego ze względu na swój strój urzędowy nazywani są potocznie »czerwonymi togami« (»Rote Roben«). www.bundesverfassungsgericht.de Das Bundesverfassungsgericht ist das höchste deutsche Gericht und hat seinen Sitz in Karlsruhe. Es entscheidet über Verfassungsbeschwerden von Bürgern und überprüft die Verfassungsmäßigkeit von Gesetzen. Die Bundesverfassungsrichter werden wegen ihrer Amtskleidung umgangssprachlich auch „Rote Roben“ genannt. Baden- Bayern Württemberg Berlin Brandenburg Bremen Hamburg Hessen Mecklenburg- Bundesländer Kraje związkowe Republika Federalna Niemiec jest państwem federalnym składającym się z 16 krajów związkowych. Trzy kraje związkowe to tzw. »miasta – kraje«: Berlin, Brema i Hamburg. Każdy kraj związkowy ma własny parlament (Landtag) i rząd krajowy (Landesregierung). Szefowie rządów krajowych to tzw. premierzy kraju związkowego, którzy w miastach-krajach nazywani są również pierwszym burmistrzem lub burmistrzem rządzącym. Wybory do parlamentów krajowych odbywają się niezależnie od wyborów do Bundestagu. Okresy legislacyjne w poszczególnych krajach związkowych są zróżnicowane. W niektórych krajach związkowych wybory odbywają się co cztery lata a w innych co pięć lat. Die Bundesrepublik Deutschland ist ein föderaler Bundesstaat, der aus 16 Bundesländern besteht. Drei dieser Bundesländer sind sogenannte „Stadtstaaten“: Berlin, Bremen und Hamburg. Alle Bundesländer haben ebenfalls Parlamente (Landtage) und Regierungen (Landesregierungen). Die Regierungschefs sind die sogenannten Ministerpräsidenten, in den Stadtstaaten auch Erster oder Regierender Bürgermeister genannt. Die Wahlen zu den Länderparlamenten finden unabhängig von den Bundestagswahlen statt. Die Dauer der Legislaturperioden variiert in den einzelnen Bundesländern. In manchen Bundesländern wird alle vier und in anderen alle fünf Jahre gewählt. Vorpommern Nieder- Nordrhein- sachsen Westfalen Rheinland- Saarland Pfalz Sachsen SachsenAnhalt SchleswigHolstein Thüringen 64 Państwo i prawo Staat und Recht Wybory Wahlen Posłowie do Bundestagu i Landtagów są wybierani w powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych wyborach przez tych obywateli Niemiec, którzy ukończyli 18-ty rok życia. Bierne prawo wyborcze posiadają osoby pełnoletnie. Die Abgeordneten des Bundestages und der Landtage werden in allgemeiner, unmittelbarer, freier, gleicher und geheimer Wahl von denjenigen deutschen Staatsangehörigen gewählt, die das 18. Lebensjahr vollendet haben. Wählbar ist, wer volljährig ist. Państwo i prawo 65 Staat und Recht Wybory do Bundestagu Bundestagswahlen Wybory do Bundestagu odbywają się co cztery lata. Tak, jak przy wyborach do większości Landtagów – parlamentów krajów związkowych – wszyscy uprawnieni do głosowanie mają dwa głosy. »Pierwszy głos« oddaje się bezpośrednio na kandydata w okręgu wyborczym (wybory większościowe). »Drugi głos« oddawany jest na listę danej partii (wybory proporcjonalne). Przy czym drugi głos jest głosem ważniejszym, gdyż ilość drugich głosów dla poszczególnych partii decyduje o podziale miejsc w Bundestagu. W Bundestagu reprezentowane są tylko te partie, które uzyskały przynajmniej pięć procent drugich głosów tzw. »próg pięciu procent« (»FünfProzent-Hürde«) lub zwyciężyły w pierwszych głosach w przynajmniej trzech okręgach wyborczych. Posłowie danej partii tworzą w Bundestagu frakcję. W większości przypadków kilka frakcji tworzy tzw. »koalicję«, która gwarantuje większość podczas głosowań w Bundestagu. Jednocześnie frakcje koalicyjne tworzą większość na wybory szefa rządu, wzgl. kanclerza federalnego i ministrów. Rząd federalny jest organem wykonawczym federacji i posiada prawo inicjatywy ustawodawczej. Die Bundestagswahlen finden alle vier Jahre statt. Ebenso wie bei den Wahlen zu den meisten Landtagen – den Parlamenten der Bundesländer – haben alle Wahlberechtigten zwei Stimmen. Mit der „Erststimme“ wird ein Kandidat direkt im Wahlkreis gewählt (Mehrheitswahl). Mit der „Zweitstimme“ wird die Liste einer Partei gewählt (Verhältniswahl). Dabei ist die Zweitstimme die wichtigere. Denn der Anteil der Parteien an den Zweitstimmen entscheidet über die Sitzverteilung im Bundestag. Eine Partei ist nur dann im Bundestag vertreten, wenn sie bei den Zweitstimmen mindestens fünf Prozent erreicht („Fünf-Prozent-Hürde“) oder in mindestens drei Wahlkreisen bei den Erststimmen gewinnt. Die Abgeordneten einer Partei bilden im Bundestag eine Fraktion. In den meisten Fällen bilden mehrere Fraktionen eine sogenannte „Koalition“. Sie garantiert bei Abstimmungen im Bundestag die „Mehrheitsverhältnisse“. Gleichsam bilden die Koalitionsfraktionen die Mehrheit für die Wahlen des Regierungschefs bzw. Bundeskanzlers und der Minister. Die Bundesregierung ist das Exekutivorgan des Bundes und besitzt ein Gesetzesinitiativrecht. www.bundeswahlleiter.de 66 Państwo i prawo Więcej informacji na temat Parlamentu Europejskiego na stronie www.europarl.eu.int Europäisches Parlament unter www.europarl.eu.int Staat und Recht Wybory do Landtagu i Parlamentu Europejskiego Wahlen zum Landtag und zum Europaparlament W 16 krajach związkowych co 4-5 lat odbywają się wybory do Landtagu (parlamentu kraju związkowego). Wybory do Parlamentu Europejskiego w całej Europie odbywają się co pięć lat. »Europarlament« jest parlamentem Unii Europejskiej (w skrócie: UE). Obecnie UE składa się z 25 państw członkowskich. Republika Federalna Niemiec jest członkiem-założycielem UE. Będąc obywatelem jednego kraju członkowskiego UE można brać udział w wyborach do Europarlamentu w miejscu zamieszkania w Niemczech. In den 16 Bundesländern finden die Landtagswahlen alle vier bis fünf Jahre statt. Die Wahlen zum Europäischen Parlament finden europaweit einheitlich alle fünf Jahre statt. Das „Europaparlament“ ist das Parlament der Europäischen Union (kurz: EU). Die EU hat zur Zeit 25 Mitgliedstaaten. Die Bundesrepublik Deutschland ist Gründungsmitglied der EU. Als Staatsangehöriger eines Mitgliedslandes der EU kann man am jeweiligen Wohnort in Deutschland an den Wahlen zum Europaparlament teilnehmen. Kommunalwahlen Wybory komunalne Oprócz wyborów do Bundestagu i Landtagów we wszystkich miastach i gminach odbywają się wybory do »rady miasta« lub »rady gminy« względnie do »rady powiatowej«. Instytucje te często nazywane są »parlamentami komunalnymi«. W ramach ustaw federalnych i ustaw krajów związkowych decydują one samodzielnie o wszystkich sprawach miasta lub gminy. Dlatego też mówi się o samorządzie komunalnym. Najwyższymi reprezentantami miast i gmin są (nad)burmistrzowie lub starostowie. Außer den Wahlen zum Bundestag und zu den Landtagen gibt es in allen Städten und Gemeinden – den Kommunen – Wahlen zum „Stadtrat“ oder „Gemeinderat“ bzw. zum „Kreistag“. Diese Institutionen werden oft auch „Kommunalparlamente“ genannt. Sie entscheiden im Rahmen der Bundesund Landesgesetze selbstständig über alle Angelegenheiten der Kommune. Man spricht von „kommunaler Selbstverwaltung“. Oberster Repräsentant in den Städten und Gemeinden ist der „(Ober-) Bürgermeister“ oder der „Landrat“. Państwo i prawo 67 Staat und Recht Prawo wyborcze cudzoziemców i rada cudzoziemców Ogólne prawo wyborcze jest zastrzeżone dla obywateli niemieckich. Lecz także nie posiadając niemieckiego paszportu, a spełniając inne warunki, można brać udział w wyborach. Obywatele Unii od 1994 roku mogą brać czynny i bierny udział w wyborach komunalnych w swoim miejscu zamieszkania, jeśli są tam zameldowani od trzech miesięcy. Aktywne prawo wyborcze oznacza prawo do głosowania, zaś bierne prawo wyborcze to prawo do kandydowania. Obywatele UE mają także prawo uczestnictwa w wyborach do Parlamentu Europejskiego, jeśli ze swojego prawa wyborczego chcą skorzystać w Niemczech, a nie w kraju ojczystym. Jeśli ktoś, jako obywatel UE, chciałby po raz pierwszy w Niemczech wziąć udział w Wyborach Europejskich, musi zarejestrować się w spisie wyborców w swojej gminie. Informacji udziela biuro wyborcze administracji miejskiej. Obywatele państw trzecich nie są uprawnieni do udziału w wyborach do parlamentu komunalnego, krajowego, federalnego i Europejskiego. Jedyną możliwością wywierania przez nich wpływu na politykę swojej gminy są rady cudzoziemców. Rady takie istnieją w wielu niemieckich miastach i gminach. Pełnią one rolę doradczą i są wsparciem dla polityki komunalnej. Zagraniczni członkowie rady cudzoziemców są przeważnie wybierani w prawyborach przez cudzoziemską ludność gminy. Ausländerwahlrecht und Ausländerbeirat Das allgemeine Wahlrecht ist deutschen Staatsbürgern vorbehalten. Aber auch ohne deutschen Pass kann man unter bestimmten Voraussetzungen an Wahlen teilnehmen. So können Unionsbürger seit 1994 aktiv und passiv an den Kommunalwahlen in ihrem Wohnort teilnehmen, wenn sie seit drei Monaten dort gemeldet sind. Passiv und aktiv meint, dass man nicht nur wählen, sondern sich auch selbst zur Wahl stellen kann. Unionsbürger haben auch das Wahlrecht zum Europäischen Parlament, wenn sie von ihrem Wahlrecht in Deutschland und nicht in ihrem Heimatland Gebrauch machen wollen. Wer als Unionsbürger erstmals in Deutschland an einer Europawahl teilnehmen möchte, muss sich im Wählerverzeichnis seiner Gemeinde registrieren lassen. Auskunft gibt das Wahlamt der Stadtverwaltung. Drittstaatsangehörige besitzen kein Wahlrecht zu Kommunal-, Landes-, Bundes- und Europaparlament. Für sie sind sogenannte Ausländerbeiräte die einzige Möglichkeit, Einfluss auf die Politik in ihrer Kommune zu nehmen. Ausländerbeiräte gibt es in vielen deutschen Städten und Gemeinden. Sie beraten und unterstützen die Kommunalpolitik bei ihrer Arbeit. Die ausländischen Mitglieder eines Ausländerbeirates werden zumeist in einer Urwahl durch die ausländische Bevölkerung in der Gemeinde gewählt. Informacje na temat tego, czy w Państwa gminie istnieje rada cudzoziemców, jak jest wybierana i jak pracuje, uzyskacie Państwo w administracji miejskiej. Dalsze informacje na temat rad cudzoziemców można uzyskać w federalnej radzie cudzoziemców, będącej połączeniem wielu rad cudzoziemców, pod adresem: www.bundesauslaenderbeirat.de. Ob es in Ihrer Gemeinde einen Ausländerbeirat gibt, wie er gewählt wird und wie er arbeitet, erfahren Sie in der Stadtverwaltung. Weitere Informationen zu Ausländerbeiräten gibt es beim Bundesausländerbeirat, einem Zusammenschluss zahlreicher Ausländerbeiräte, unter www.bundesauslaenderbeirat.de. 68 Państwo i prawo Staat und Recht Partie Parteien Na mocy konstytucji partie są stałym elementem wolnościowego, demokratycznego porządku podstawowego. Powstają one przez związki obywateli, którzy przez dłuższy czas chcą wywierać wpływ na polityczne kształtowanie woli i uczestniczyć w reprezentacji narodu w Bundestagu lub Landtagu. Partie muszą jednak posiadać wystarczającą gwarancję powagi swych celów a ich wewnętrzny regulamin musi odpowiadać zasadom demokracji. Informacji na temat warunków przyjęcia do partii udzielają właściwe biura regionalne. Z reguły członkiem partii mogą zostać również osoby nie posiadające obywatelstwa niemieckiego. Oprócz partii reprezentowanych w Bundestagu istnieją jeszcze inne drobne partie. Partie »DVU«, »Republikaner« czy »NPD« to partie skrajnie narodowe wzgl. ekstremalnie prawicowe. Parteien sind durch die Verfassung fester Bestandteil der freiheitlich-demokratischen Grundordnung. Sie bilden sich durch Vereinigungen von Bürgern, die für längere Zeit auf die politische Willensbildung Einfluss nehmen und an der Vertretung des Volkes im Bundestag oder einem Landtag teilnehmen wollen. Sie müssen allerdings eine ausreichende Garantie für die Ernsthaftigkeit ihrer Zielsetzung bieten sowie in ihrer inneren Ordnung demokratischen Grundsätzen entsprechen. Über die Aufnahmebedingungen für Parteien informieren die jeweiligen Büros vor Ort. In der Regel können auch Personen ohne deutsche Staatsbürgerschaft Mitglied einer Partei werden. Neben den im Bundestag vertretenen Parteien gibt es noch zahlreiche Splitterparteien. Bei den Parteien „DVU“, „Republikaner“ oder „NPD“ handelt es sich um extrem nationalistische bzw. rechtsextremistische Parteien. Państwo i prawo 69 Staat und Recht Partie, które są obecnie reprezentowane w Bundestagu, w porządku alfabetycznym: Parteien, die zur Zeit im Bundestag vertreten sind, in alphabetischer Reihenfolge: Sojusz 90/ZIELONI – Bündnis 90/DIE GRÜNEN (przeważnie w skrócie nazywani »Zieloni« – »Grüne«) www.gruene.de Bündnis 90/DIE GRÜNEN (meist kurz „Grüne“ genannt) www.gruene.de CDU – Unia Chrześcijańsko – Demokratyczna – Christlich Demokratische Union www.cdu.de CDU – Christlich Demokratische Union www.cdu.de CSU – Unia Chrześcijańsko – Społeczna – Christlich Soziale Union (»siostrzana partia« – »Schwesterpartei« CDU, ograniczona regionalnie do kraju związkowego Bawaria) www.csu.de CSU – Christlich Soziale Union (die „Schwesterpartei“ der CDU, auf das Bundesland Bayern beschränkt) www.csu.de FDP – Wolna Partia Demokratyczna – Freie Demokratische Partei (zwana również »Liberałami« – »Liberale«) www.fdp.de FDP – Freie Demokratische Partei (auch „Liberale“ genannt) www.fdp.de PDS – Partia Demokratycznego Socjalizmu – Partei des Demokratischen Sozialismus www.pds-online.de PDS – Partei des Demokratischen Sozialismus www.pds-online.de SPD – Sozialdemokratische Partei Deutschlands www.spd.de SPD – Sozialdemokratische Partei Deutschlands www.spd.de 70 Państwo i prawo (Federalnej Centrali Kształcenia Politycznego). Bundeszentrale für politische Bildung Berliner Freiheit 7 53111 Bonn Telefon: 0 18 88 - 515 - 0 www.bpb.de Staat und Recht Federalne i Krajowe Centrale Kształcenia Politycznego Bundes- und Landeszentralen für Politische Bildung Wiele wyczerpujących informacji na temat polityki, społeczeństwa, kultury i gospodarki w Niemczech oraz egzemplarze Ustawy Zasadniczej można uzyskać w Federalnej Centrali Kształcenia Politycznego oraz w Krajowych Centralach Kształcenia Politycznego poszczególnych krajów związkowych. Viele ausführliche Informationen über Politik, Gesellschaft, Kultur und Wirtschaft in Deutschland sowie Ausgaben des Grundgesetzes gibt es bei der Bundeszentrale für politische Bildung. Und: Infos erhalten Sie auch bei den Landeszentralen für politische Bildung der einzelnen Bundesländer. Państwowość prawna Rechtsstaatlichkeit Państwo prawa charakteryzuje podział władzy oraz powiązanie władzy państwowej z ustawą i konstytucją. Pod względem funkcjonalnym rozróżnia się między władzą ustawodawczą (legislatywą), władzą wykonawczą (egzekutywą) i władzą sądowniczą (judykatywą). Funkcje te są przypisane niezależnym organom państwowym (parlamentom, rządowi, sądom). Zgodnie z Ustawą Zasadniczą wszystkie organy państwowe, również ustawodawca, podlegają porządkowi konstytucyjnemu. Administracja i sądy są związane ustawą i prawem. Wszelka władza państwowa najważniejszym celem swojego działania powinna uczynić poszanowanie i ochronę godności człowieka (Art. 1 Ustawy Zasadniczej). Jednostce gwarantuje się prawa podstawowe, na które może się powoływać wobec państwa. Jeśli ktoś uważa, że działania państwowe naruszyły jedno z jego praw podstawowych, ma do dyspozycji drogę prawną aż do skargi konstytucyjnej, co oznacza, że decyzja organu administracyjnego może zostać sprawdzona przez niezależne sądy. Kennzeichnend für den Rechtsstaat sind die Gewaltenteilung und die Bindung der Staatsgewalt an Gesetz und die Verfassung. Funktional wird zwischen der gesetzgebenden Gewalt (Legislative), der ausführenden Gewalt (Exekutive) und der rechtsprechenden Gewalt (Judikative) unterschieden. Diese Funktionen werden unabhängigen Staatsorganen (Parlamenten, Regierung, Gerichten) zugewiesen. Nach dem Grundgesetz sind alle Staatsorgane, auch der Gesetzgeber, der verfassungsmäßigen Ordnung unterworfen. Verwaltung und Gerichte sind an Gesetz und Recht gebunden. Alle Staatsgewalt muss die Achtung und den Schutz der Menschenwürde (Art. 1 GG) zur obersten Leitlinie ihres Handelns machen. Dem Einzelnen werden Grundrechte garantiert, auf die er sich gegenüber dem Staat berufen kann. Wenn er meint, durch staatliches Handeln in einem seiner Grundrechte verletzt zu sein, steht ihm der Rechtsweg bis hin zur Verfassungsbeschwerde zur Verfügung, das heißt eine Entscheidung der Verwaltung kann durch unabhängige Gerichte überprüft werden. Państwo i prawo 71 Staat und Recht Sądownictwo Republiki Federalnej Niemiec składa się z pięciu gałęzi: . Sądy powszechne, jak np. sąd rejonowy, są sądami właściwymi w sprawach karnych i cywilnych łącznie ze sprawami małżeńskimi i rodzinnymi. . Sądy pracy są sądami właściwymi dla sporów prawnych wynikających ze stosunku pracy. . Sądy administracyjne są sądami właściwymi dla wszelkich procesów publicznoprawnych w prawie administracyjnym. . Sądy do spraw socjalnych orzekają w sporach dotyczących ogólnej dziedziny ubezpieczenia społecznego. . Sądy finansowe zajmują się sprawami podatków i opłat. Orzecznictwem zajmują się w Niemczech niezależni sędziowie zawodowi. Większość sędziów ustanawiana jest dożywotnio i w swoim orzecznictwie związana jest tylko ustawą i prawem. Prokuratorzy zajmują się postępowaniami karnymi. Na nich spoczywa obowiązek dochodzenia i wyjaśnienia sprawy, jeśli zachodzi podejrzenie popełnienia czynu karalnego. Adwokaci wykonują wolny zawód jako niezależni doradcy i przedstawiciele we wszystkich sprawach prawnych. Ich wynagrodzenie jest uzależnione od określonych opłat. Osoby o niskich dochodach mogą zostać zwolnione z kosztów procesowych. Die Gerichtsbarkeit der Bundesrepublik besteht aus fünf Zweigen: · Die „ordentlichen“ Gerichte, wie z.B. das Amtsgericht, sind zuständig für Strafsachen, Zivilsachen einschließlich der Eheund Familiensachen. · Die Arbeitsgerichte sind zuständig für Streitigkeiten aus dem Arbeitsverhältnis. · Die Verwaltungsgerichte sind zuständig für alle öffentlich-rechtlichen Prozesse im Verwaltungsrecht. · Die Sozialgerichte entscheiden in Streitigkeiten aus dem Gesamtbereich der Sozialversicherung. · Die Finanzgerichte befassen sich mit Steuer- und Abgabesachen. Die Rechtssprechung wird in Deutschland von unabhängigen Berufsrichtern wahrgenommen. Die meisten Richter sind auf Lebenszeit bestellt und in ihrer Rechtssprechung nur an Recht und Gesetz gebunden. Die Staatsanwälte sind in Strafverfahren tätig. Ihnen obliegt die Ermittlung und Aufklärung des Sachverhalts bei Vorliegen eines Verdachts einer Straftat. Rechtsanwälte üben als unabhängige Berater und Vertreter in allen Rechtsangelegenheiten einen freien Beruf aus. Ihre Bezahlung richtet sich nach festgelegten Gebühren. Personen mit niedrigem Einkommen können Prozesskostenhilfe erhalten. 72 Państwo i prawo Staat und Recht Pluralizm i subsydiarność Pluralismus und Subsidiarität Polityczna i społeczna dyskusja w dużym stopniu określana jest przez partie polityczne, reprezentantów interesów gospodarczych i społecznych, inicjatywy obywatelskie, instytuty naukowe i media. Mówi się o »pluralizmie« w kształtowaniu opinii i dyskusji publicznej. Lista większych i bardziej znanych stowarzyszeń wymienianych często w środkach masowego przekazu jest zamieszczona w załączniku. Inicjatywy obywatelskie tworzą grupy mieszkańców, kierując się wspólnymi politycznymi, społecznymi, gospodarczymi lub kulturalnymi celami. Subsydiarność jest zasadą etyki społecznej, która opowiada się za rozwojem indywidualnych umiejętności, samostanowienia i samoodpowiedzialności. Na gruncie polityki oznacza to, że wiele zadań publicznych w Republice Federalnej Niemiec pełnionych jest przez niepaństwowe organizacje i kościoły. Również w Niemczech organizacje te określane są angielskim skrótem »NGO«, oznaczającym organizacje pozarządowe (Non-Governmental-Organisations). Ten podział zadań to właśnie zasada subsydiarności: z wyjątkiem tzw. »zadań zwierzchnich« jak np. zadania policji, wymiaru sprawiedliwości i wojska, państwo powinno możliwie wiele zadań społecznych przekazać organizacjom i stowarzyszeniom pozarządowym – NGO –, to znaczy, że niższej instancji przypisywane jest pierwszeństwo w działaniu w odniesieniu do instancji wyższej. W sektorze państwowym zasada subsydiarności znalazła dotychczas zastosowanie w podziale zadań pomiędzy gminą i państwem, powiatami i gminami należącymi do powiatu i między federacją i krajami związkowymi. Państwo ma włączać Die politische und gesellschaftliche Diskussion wird wesentlich von den politischen Parteien, den vielen Interessenvertretungen aus Wirtschaft und Gesellschaft, Bürgerinitiativen, wissenschaftlichen Instituten und den Medien bestimmt. Es wird vom „Pluralismus“ in der Meinungsbildung und in der öffentlichen Diskussion gesprochen. Eine Liste der größeren und bekannteren Vereinigungen, die in der Berichterstattung häufig genannt werden, sind im Anhang zusammengefasst. Bürgerinitiativen sind Zusammenschlüsse von Einwohnern, die sich für gemeinsame politische, soziale, wirtschaftliche oder kulturelle Ziele engagieren. Die Subsidiarität ist ein gesellschaftsethisches Prinzip, das die Entfaltung der individuellen Fähigkeiten, der Selbstbestimmung und der Selbstverantwortung befürwortet. Im Rahmen der Politik bedeutet dies, dass viele öffentliche Aufgaben in der Bundesrepublik von nicht-staatlichen Organisationen und den Kirchen wahrgenommen werden. Auch in Deutschland werden diese Organisationen oft mit der englischen Abkürzung „NGO“ bezeichnet (Non-Governmental-Organisations). Diese Aufgabenverteilung ist das „Subsidiaritätsprinzip“: Mit Ausnahme der sogenannten „hoheitlichen Aufgaben“ wie zum Beispiel die der Polizei, der Justiz und des Militärs soll der Staat möglichst viele gesellschaftliche Aufgaben an nicht-staatliche Organisationen und Verbände – die NGOs – abgeben, das heißt der jeweils unteren Instanz wird der Vorrang im Handeln gegenüber der oberen Instanz zugewiesen. Im staatlichen Bereich hat das Subsidiaritätsprinzip bisher für die Aufgabenverteilung zwischen Gemeinde und Państwo i prawo 73 Staat und Recht się do działania tylko wówczas, jeśli stowarzyszenia i organizacje samorządowe nie mogą sprostać zadaniom lub nie mogą ich spełnić w wystarczającym stopniu. Praca stowarzyszeń np. w dziedzinie społecznej i kulturalnej w przeważającej części finansowana jest ze środków publicznych. Staat, Kreisen und kreisangehörigen Gemeinden und zwischen Bund und Ländern Anwendung gefunden. Der Staat soll nur selbst aktiv werden, wenn Verbände und NGOs den Aufgaben nicht oder nicht ausreichend gewachsen sind. Die Arbeit der Verbände z.B. im sozialen und kulturellen Bereich wird überwiegend aus öffentlichen Mitteln finanziert. 74 Państwo i prawo Staat und Recht Organizacje charytatywne Wohlfahrtsverbände Wiele zadań socjalnych, od opieki nad dziećmi do opieki nad seniorami, od poradnictwa rodzinnego po poradnictwo zdrowotne jest przejmowanych przez organizacje charytatywne. Należą do nich m.in.: robotnicza organizacja charytatywna (»Arbeiterwohlfahrt«) (AWO), parytetyczny związek opieki społecznej (»Der Paritätische Wohlfahrtsverband«) i Niemiecki Czerwony Krzyż (»Deutsches Rotes Kreuz«) (DRK). Są to organizacje świeckie. »Diakonie« względnie »Diakonisches Werk« to organizacje Kościoła Ewangelickiego, zaś »Caritas« to organizacja Kościoła Katolikkiego. Niezależnie od wyznania zawsze można zwracać się o pomoc do organizacji »Diakonisches Werk« lub »Caritas«. Oprócz organizacji charytatywnych w miastach i regionach istnieje wiele zrzeszeń i inicjatyw, pełniących zadania społeczne i kulturalne oraz angażujących się politycznie. Viele soziale Aufgaben, von der Kinder- bis zur Seniorenbetreuung, von der Familienbis zur Gesundheitsberatung, werden maßgeblich von „Wohlfahrtsverbänden“ übernommen. Zu ihnen gehören u.a.: die „Arbeiterwohlfahrt“ (AWO), „Der Paritätische Wohlfahrtsverband“ und das „Deutsche Rote Kreuz“ (DRK). Sie sind nicht konfessionell gebunden. Die „Diakonie“ bzw. das „Diakonische Werk“ ist der Verband der Evangelischen Kirche. Die „Caritas“ ist der Verband der Katholischen Kirche. Man kann sich aber unabhängig von der eigenen Religionszugehörigkeit an das „Diakonische Werk“ oder die „Caritas“ wenden. Neben den Wohlfahrtsverbänden existieren viele Vereine und Initiativen in den Regionen und Städten, die soziale und kulturelle Aufgaben übernehmen und sich politisch engagieren. Wykaz adresów znajduje się w rozdziale »Organizacje i kontakt«. Eine Auflistung der Adressen gibt es im Kapitel „Organisationen und Ansprechpartner“. Państwo i prawo 75 Staat und Recht Związki zawodowe i pracodawcy Gewerkschaften und Arbeitgeber Chronionym Ustawą Zasadniczą zadaniem pracodawców i związków zawodowych jest wynegocjowanie praw i obowiązków pracodawców i pracobiorców w formie pisemnej umowy (zbiorowego układu pracy) (autonomia w zakresie regulowania warunków pracy). W zbiorowym układzie pracy określone są normy minimalne. Odstępstwo od tych norm możliwe jest tylko wówczas, gdy jest to z korzyścią dla pracobiorcy. Zbiorowy układ pracy poprzez zdefiniowanie określonych cech działalności określa np. wysokość wynagrodzenia w danych grupach płacowych (układ zbiorowy w sprawie wynagrodzenia); ponadto określane są warunki pracy, czas pracy i prawa do urlopu. Związki zawodowe jako strona układu zbiorowego reprezentują społeczne i gospodarcze interesy pracobiorców (robotników, pracowników umysłowych, urzędników, osób uczących się zawodu). Niemieckie związki zawodowe są niezależne od państwa i partii politycznych. Są one związkami zawodowymi zorganizowanymi w oparciu o zasadę związków przemysłowych. Pojęcia »pracodawca« używa się często jako skrótu na związki pracodawców, np. Federalne Stowarzyszenie Niemieckich Związków Pracodawców (Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände (BDA)) lub Federalny Związek Przemysłu Niemieckiego (Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI)). Arbeitgeber und Gewerkschaften haben die durch das Grundgesetz geschützte Aufgabe, in einem schriftlichen Vertrag (Tarifvertrag) die Rechte und Pflichten der Arbeitgeber und –nehmer auszuhandeln (Tarifautonomie). Im Tarifvertrag sind Mindestnormen festgelegt, von denen nur dann abgewichen werden darf, wenn es den Arbeitnehmer begünstigt. Der Tarifvertrag legt z.B. die Höhe des Entgelts in den jeweiligen Lohn- oder Gehaltsgruppen fest (Entgelt-Tarifvertrag), indem er bestimmte Tätigkeitsmerkmale definiert; weiterhin werden Arbeitsbedingungen, Arbeitszeiten und Urlaubsansprüche festgelegt. Die Gewerkschaften als Tarifpartner sind die sozialen und wirtschaftlichen Interessenvertretungen der abhängig beschäftigten Arbeitnehmerinnen und Arbeitnehmer (Arbeiter, Angestellte, Beamte, Auszubildende). Die deutschen Gewerkschaften sind unabhängig vom Staat und den Parteien. Sie sind Einheitsgewerkschaften, die nach dem Industrieverbandsprinzip organisiert sind. Der Begriff Arbeitgeber wird oft als Abkürzung für die Verbände der Arbeitgeber, z. B. die Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände (BDA) oder den Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI) verwendet. Zob. również rozdział »Indywidualne i zbiorowe prawo pracy« Siehe auch Kapitel „Individuelles und kollektives Arbeitsrecht“ 76 Prawo o cudzoziemcach Ausländerrecht Prawo o cudzoziemcach Ausländerrecht Uwaga: niniejszy rozdział daje wgląd w regulacje prawne dotyczące pobytu w Niemczech. Obowiązujące regulacje są bardzo zróżnicowane. Nie ma prawie regulacji bez wyjątków. Dlatego poniższej prezentacji nie należy rozumieć jako obszernej i wiążącej informacji prawnej. Informacji na temat szczegółów można zasięgnąć w miejscowym urzędzie ds. cudzoziemców, ośrodku poradnictwa (zob. rozdział »Poradnictwo socjalne (organizacje charytatywne)«) w przypadku sporu z urzędem ds. cudzoziemców – u prawnika specjalizującego się w prawie o cudzoziemcach. Hinweis: Das folgende Kapitel gibt einen Überblick über den rechtlichen Rahmen des Aufenthaltes in Deutschland. Die geltenden Regeln sind sehr ausdifferenziert; es gilt: (Fast) keine Regel ohne Ausnahme. Deshalb sollte die folgende Darstellung nicht als umfassende und verbindliche Rechtsauskunft verstanden werden. Über Details kann man sich beim örtlichen Ausländeramt, einer Beratungsstelle (siehe auch Kapitel „Soziale Beratung (Wohlfahrtsverbände)“, bei einem auf das Ausländerrecht spezialisierten Anwalt informieren. Allgemeines Informacje ogólne www.aussiedlerbeauftragter.de www.bmi.bund.de W odniesieniu do cudzoziemców przybywających do Niemiec obowiązują szczególne regulacje prawne dotyczące pobytu. Przy czym za cudzoziemca uważany jest każdy, kto nie jest Niemcem. Uwaga: Poniższe informacje nie obowiązują wysiedleńców, ponieważ wraz z powrotem do Niemiec ludzie ci uznawani są za Niemców w rozumieniu Ustawy Zasadniczej. Wyczerpujace informacje dla tej grupy są dostępne u pełnomocnika Rządu Federalnego ds. wysiedleńców i mniejszości narodowych pod adresem www.aussiedlerbeauftrager.de lub www.bmi.bund.de. Przy tym prawne warunki ramowe nie są takie same dla wszystkich cudzoziemców przybywających do Niemiec. Prawo pobytu różni się zarówno w zależności od tego, skąd dana osoba pochodzi (np. z innego kraju UE) jak i od tego, z jakich powodów Wer als Ausländer nach Deutschland kommt, für den gelten besondere rechtliche Regelungen über den Aufenthalt. Ausländer ist dabei jeder, der nicht Deutscher ist. Hinweis: Die folgenden Ausführungen gelten nicht für Spätaussiedler, da diese mit ihrer Aufnahme in Deutschland Deutsche im Sinne des Grundgesetzes werden. Ausführliche Informationen für diese Gruppe sind erhältlich beim Beauftragten der Bundesregierung für Aussiedlerfragen und nationale Minderheiten unter www.aussiedlerbeauftragter.de oder www.bmi.bund.de). Dabei sind die rechtlichen Rahmenbedingungen nicht für alle Ausländer, die nach Deutschland kommen, gleich. Vielmehr unterscheidet sich das Recht des Aufenthaltes sowohl danach, woher jemand kommt (z.B. aus einem anderen Land der Europäischen Union), als auch danach, aus welchen Gründen jemand nach Deutschland kommt (z.B. als schutzsuchender Flüchtling, als Ar- Prawo o cudzoziemcach 77 Ausländerrecht przybywa do Niemiec (np. jako uchodźca szukający ochrony, jako pracobiorca, czy osoba chcąca studiować w Niemczech). Fundamentalna jest różnica pomiędzy tzw. obywatelami UE i »obywatelami państw trzecich«: . Obywatelami UE są obywatele innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Obywatele ci – oraz członkowie ich rodzin, również z państw trzecich – na mocy prawa UE mają szczególnie korzystny status (zob. rozdział »Obywatele UE i członkowie ich rodzin«). Obywatele Lichtensteinu, Islandii i Norwegii mają zasadniczo takie same prawa jak obywatele UE. W rezultacie obywatele Szwajcarii traktowani są w sposób porównywalny z obywatelami UE. . Obywatelami państw trzecich są obywatele wszystkich innych państw. W odniesieniu do nich narodowa ustawa o cudzoziemcach ma zasadniczo nieograniczone zastosowanie (wyjątki istnieją jednak np. dla obywateli tureckich, którzy na podstawie szczególnych praw dostępu do rynku pracy mogą również wywodzić uprzywilejowaną pozycję pod względem prawa pobytu. Jeśli chodzi o grupę obywateli państw trzecich ważne jest zasadnicze rozróżnienie pomiędzy cudzoziemcami przybywającymi do Niemiec w poszukiwaniu ochrony przed prześladowaniem, a cudzoziemcami przybywającymi do Niemiec z innych powodów. Uwaga: Ten, kto szuka w Niemczech ochrony przed prześladowaniem, w celu uzyskania ochrony musi z reguły przejść postępowanie w sprawie udzielenia azylu. Podczas postępowania w sprawie udzielenia azylu cudzoziemcy mają pozwolenie na pobyt i beitnehmer oder um in Deutschland ein Studium zu absolvieren). Grundlegend ist die Unterscheidung zwischen sogenannten „Unionsbürgern“ und „Drittstaatsangehörigen“: · Unionsbürger sind Staatsangehörige der anderen Mitgliedstaaten der Europäischen Union. Diese – und ihre Familienangehörigen, auch diejenigen aus Drittstaaten – haben auf Grund des Europarechtes einen besonders günstigen Status (siehe Kapitel „Unionsbürger und ihre Familienangehörigen“). Im Wesentlichen gleichgestellt sind Staatsangehörige von Liechtenstein, Island und Norwegen. Im Ergebnis vergleichbar mit Unionsbürgern werden auch Staatsangehörige der Schweiz behandelt. · Drittstaatsangehörige sind Staatsangehörige aller anderen Staaten. Für sie gilt das nationale Ausländergesetz grundsätzlich uneingeschränkt (Ausnahmen gibt es aber z.B. für nach Deutschland zugelassene türkische Staatsangehörige, die aus besonderen Rechten auf Arbeitsmarktzugang auch eine privilegierte aufenthaltsrechtliche Stellung ableiten können. Wichtig ist in der Gruppe der Drittstaatsangehörigen die grundlegende Unterscheidung zwischen Ausländern, die nach Deutschland kommen, um Schutz vor Verfolgung zu suchen, und solchen Ausländern, die aus anderen Gründen nach Deutschland kommen. Hinweis: Wer in Deutschland Schutz vor Verfolgung sucht, muss in der Regel ein Asylverfahren betreiben, um Schutz zu erhalten. Während des Asylverfahrens haben Ausländer den Status der Aufenthaltsgestattung und unterliegen besonderen Beschränkungen. Der vorliegende Text be- 78 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) podlegają szczególnym ograniczeniom. Niniejszy tekst nie zajmuje się postępowaniem w sprawie udzielenia azylu i szczególnymi ograniczeniami podczas tego postępowania. Osoby szukające informacji na temat postępowania w sprawie udzielenia azylu mogą zwrócić się do Federalnego urzędu ds. uznania zagranicznych uchodźców (www.bafl.de), organizacji Pro Asyl (www.proasyl.de) lub ośrodków poradnictwa organizacji charytatywnych. Cudzoziemcy spoza państw UE Cudzoziemców nie posiadających obywatelstwa kraju członkowskiego UE nazywa się obywatelami państw trzecich. Poniższe informacje objaśniają status prawny obywateli państw trzecich w Niemczech. Informacje na temat statusu obywateli UE znajdują się w rozdziale »Obywatele UE i członkowie ich rodzin«. Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) handelt nicht das Asylverfahren und die besonderen Beschränkungen während dieses Verfahrens. Wer Informationen zum Asylverfahren sucht, kann sich an das Bundesamt für Anerkennung ausländischer Flüchtlinge (www.bafl.de), Pro Asyl (www.proasyl.de) oder die Beratungsstellen der Wohlfahrtsverbände wenden. Ausländer aus Nicht-EU-Staaten Ausländer, die nicht die Staatsangehörigkeit eines EU-Mitgliedslandes besitzen, nennt man Drittstaatsangehörige. Die folgenden Informationen erklären den rechtlichen Status von Drittstaatsangehörigen in Deutschland. Informationen zum Status von Unionsbürgern finden sich im Kapitel „Unionsbürger und ihre Familienangehörigen“. Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Szczegóły dotyczące statusu cudzoziemców nie będących obywatelami UE (obywateli państw trzecich) Einzelheiten zum Status von Ausländern, die nicht Unionsbürger sind (Drittstaatsangehörige) Prawo pobytu Aufenthaltsrecht Zasadniczo w celu wjazdu do Niemiec i pobytu w Niemczech obywatele państw trzecich muszą posiadać tytuł pobytu. Ustawa o pobycie zawiera zasadniczo dwa różne tytuły pobytu: bezterminowe pozwolenie na osiedlenie i zezwolenie na pobyt wydawane na czas określony. Inne ważne różnice dotyczące pozycji prawnej obywateli państw trzecich wynikają z celu wydania zezwolenia na pobyt. Grundsätzlich bedürfen Drittstaatsangehörige für die Einreise und den Aufenthalt in Deutschland eines Aufenthaltstitels. Das Aufenthaltsgesetz enthält im Wesentlichen zwei unterschiedliche Aufenthaltstitel: die unbefristete „Niederlassungserlaubnis“ und die befristete „Aufenthaltserlaubnis“. Weitere wichtige Unterschiede hinsichtlich der rechtlichen Stellung der Drittstaatsangehörigen ergeben sich aus dem Zweck, zu dem die Aufenthaltserlaubnis erteilt wird. Uwaga: również wiza jest tytułem pobytu. Pod względem treści – w zależności od powodu pobytu podanego w postępowaniu w sprawie wydania wizy – odpowiada ona rodzajom zezwolenia na pobyt, które zostały objaśnione poniżej. Zasadnicza różnica to fakt, że wiza jest wydawana za granicą przez niemieckie przedstawicielstwo. Dla obywateli większości państw istnieje obowiązek wizowy. Oznacza to, że przed wyjazdem do Niemiec należy zwrócić się do niemieckiego przedstawicielstwa za granicą. We wniosku o wydanie wizy należy poprawnie podać cel pobytu. 79 Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Hinweis: Auch das Visum ist ein Aufenthaltstitel. Inhaltlich entspricht es – je nach Aufenthaltsgrund, der im Visumsverfahren angegeben worden ist – einer der im Folgenden erläuterten Arten der Aufenthaltserlaubnis. Der primäre Unterschied ist, dass das Visum im Ausland von einer deutschen Auslandsvertretung erteilt wird. Für die Staatsangehörigen der meisten Staaten besteht Visumspflicht. Das heißt, man muss sich vor der Einreise an die deutsche Auslandsvertretung wenden. Der geplante Aufenthaltszweck ist im Visumsantrag korrekt anzugeben. Bliższe informacje na temat praktyki wizowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych (np. kraje objęte obowiązkiem wizowym) można znaleźć pod adresem www.auswaertiges-amt.de, pod hasłem »Einreisebestimmungen« (»Przepisy dotyczące wjazdu«). Nähere Angaben zur Visumspraxis des Auswärtigen Amtes (z.B: visumspflichtige Länder) unter www.auswaertiges-amt.de, Stichwort „Einreisebestimmungen“. 80 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Zezwolenie na pobyt Aufenthaltserlaubnis Zezwolenie na pobyt jest tytułem pobytu wydawanym na czas określony. W niektórych przypadkach stanowi ono jednak podstawę do pobytu stałego. Oznacza to, że po upływie określonego czasu pobytu i spełnieniu dalszych warunków przysługuje prawo do bezterminowego pozwolenia na osiedlenie. Zezwolenie na pobyt z reguły wydawane jest tylko na pobyt w określonym celu. To, jakie prawa (np. podjęcie działalności zarobkowej, sprowadzenie rodziny, umocnienie pobytu) wiążą się z zezwoleniem na pobyt, w wielu przypadkach jest uzależnione od celu, w którym wydawane jest zezwolenie na pobyt (np. zatrudnienie, studia, przyznanie statusu uchodźcy, tymczasowa ochrona itp.). Die Aufenthaltserlaubnis ist ein befristeter Aufenthaltstitel. In einigen Fallgruppen ist sie jedoch die Grundlage für einen Daueraufenthalt. Das heißt, nach bestimmten Aufenthaltszeiten und bei Erfüllung weiterer Voraussetzungen besteht ein Anspruch auf eine unbefristete Niederlassungserlaubnis. Die Aufenthaltserlaubnis wird in der Regel nur zu bestimmten Aufenthaltszwecken erteilt. Welche Rechte (z.B. Aufnahme einer Erwerbstätigkeit, Familiennachzug, Verfestigung des Aufenthalts) mit einer Aufenthaltserlaubnis verbunden sind, richtet sich in vielen Fällen nach dem Zweck (z.B. Beschäftigung, Studium, Flüchtlingsanerkennung, vorübergehender Schutz etc.), zu dem die Aufenthaltserlaubnis erteilt wird. Działalność zarobkowa Erwerbstätigkeit Zasadniczo zezwolenie na pobyt uprawnia do wykonywania działalności zarobkowej (zatrudnienie lub własna działalność) tylko wówczas, gdy zostało to wyraźnie przewidziane w zezwoleniu na pobyt. W odniesieniu do osób zatrudnianych obowiązuje zasadniczo następująca procedura: urząd ds. cudzoziemców sprawdza, czy są spełnione ogólne warunki prawa o cudzoziemcach wymagane do wydania zezwolenia na pobyt. Jeśli warunki te zostały spełnione, urząd ds. cudzoziemców stara się o zgodę Federalnej Agencji Pracy na podjęcie zatrudnienia. Zgoda taka wydawana jest zasadniczo tylko wówczas, jeśli na danym stanowisku pracy nie można zatrudnić Niemca, obywatela UE lub innego pracobiorcy posiadającego prawo do uprzywilejowanego zatrudnienia (obywatele państw trzecich przebywający w Niemczech od dłuższego czasu) (zasada Eine Aufenthaltserlaubnis berechtigt grundsätzlich nur dann zur Ausübung einer Erwerbstätigkeit (abhängige Beschäftigung oder Selbständigkeit), wenn die Aufenthaltserlaubnis dies ausdrücklich vorsieht. Grundsätzlich gilt dabei für abhängig Beschäftigte folgendes Verfahren: Die Ausländerbehörde prüft, ob die allgemeinen ausländerrechtlichen Voraussetzungen für die Erteilung einer Aufenthaltserlaubnis vorliegen. Liegen diese Voraussetzungen vor, holt die Ausländerbehörde die Zustimmung der Bundesagentur Arbeit für die Aufnahme einer Beschäftigung ein. Grundsätzlich wird die Zustimmung nur erteilt, wenn ein Arbeitsplatz nicht mit einem Deutschen, einem EU-Bürger oder einem anderen bevorrechtigten Arbeitnehmer (Drittstaatsangehörige, die schon länger in Deutschland leben) besetzt werden kann (Vorrangprinzip). Ein Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) pierwszeństwa). Dostęp do rynku pracy identyczny z dostępem, jaki mają Niemcy i obywatele UE, możliwy jest po upływie określonych terminów. Uwaga: w odniesieniu do tureckich pracobiorców i członków ich rodzin przebywających legalnie w Niemczech, przy wydawaniu pozwolenia na pracę obowiązują specjalne korzystne regulacje. I tak np. już po czteroletnim zatrudnieniu u tego samego pracodawcy, pracownicy ci mają dostęp do wszystkich dziedzin zatrudnienia. Uwaga: z reguły zezwolenie na pobyt przedłużane jest tylko po złożeniu odpowiedniego wniosku, lub przekształcane jest w bezterminowe pozwolenie na osiedlenie. Wniosek należy złożyć we właściwym czasie, najlepiej, jeszcze przed upływem terminu, na jaki wydano zezwolenie na pobyt. W żadnym wypadku nie powinno się składać wniosku dopiero po upływie okresu ważności, gdyż prowadzi to z czysto formalnych przyczyn do nielegalnego pobytu, co może pociągnąć za sobą wiele nieprzyjemności i utratę praw!!! Jeśli np. ostatnim dniem ważności zezwolenia na pobyt jest 18.2., to wniosek o przedłużenie powinien być złożony najpóźniej w tym dniu (18.2.), a najlepiej wcześniej! Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) mit Deutschen und EU-Bürgern gleichrangiger Arbeitsmarktzugang ist nach dem Ablauf bestimmter Fristen möglich. Hinweis: Für türkische Arbeitnehmer und ihre Familienangehörigen, die legal nach Deutschland zugelassen werden, gelten bei der Arbeitsgenehmigung günstige Sonderregelungen. Zugang zum gesamten Bereich abhängiger Beschäftigung haben diese Arbeitnehmer z.B. schon nach vierjähriger Beschäftigung beim gleichen Arbeitgeber. Vorsicht: Die Aufenthaltserlaubnis wird grundsätzlich nur auf Antrag verlängert oder in eine unbefristete Niederlassungserlaubnis umgewandelt. Der Antrag muss rechtzeitig gestellt werden. Am Besten ist es, dies bereits einige Zeit vor Ablauf der Aufenthaltserlaubnis zu beantragen. Auf keinen Fall sollte ein Antrag erst nach Ablauf der Gültigkeit gestellt werden, da dies aus rein formalen Gründen zu einem illegalen Aufenthalt führt, der eine Menge Ärger und einen Verlust von Rechten nach sich ziehen kann!!! Ist z.B. der letzte Gültigkeitstag einer Aufenthaltserlaubnis der 18.2., so sollte der Verlängerungsantrag spätestens – besser vorher – an diesem Tag (18.2.) beantragt werden! 81 82 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Pozwolenie na osiedlenie Niederlassungserlaubnis Pozwolenie na osiedlenie jest w zasadzie zabezpieczeniem pobytu. Jest ono nieograniczone pod względem czasu i przestrzeni i uprawnia do podjęcia działalności zarobkowej bez dalszego postępowania w celu uzyskania zgody Federalnej Agencji Pracy. Posiadając ten tytuł pobytu można właściwie przyjąć każdą posadę (wyjątki istnieją tylko w odniesieniu do niewielu zawodów, w szczególności z dziedziny medycyny, np. lekarze, oraz do statusu urzędnika państwowego). Dlatego wniosek o pozwolenie na osiedlenie powinien być złożony, jak tylko zostaną spełnione określone warunki. W większości przypadków pozwolenie na osiedlenie nie jest wydawane od razu. Wyjątki istnieją np. dla osób o wysokich kwalifikacjach. Pozwolenie na osiedlenie bezpośrednio po przybyciu do Niemiec uzyskują również osoby, które zostają przyjęte do Republiki Federalnej Niemiec ze względu na szczególne interesy polityczne (np. Żydzi z byłego Związku Radzieckiego). Wszystkie inne grupy mogą uzyskać pozwolenie na osiedlenie w zasadzie dopiero po upływie określonego czasu pobytu. W zależności od celu, w którym wydano zezwolenie na pobyt, po spełnieniu dalszych wymagań można uzyskać prawo do otrzymania pozwolenia na osiedlenie. Die Niederlassungserlaubnis sichert den Aufenthalt grundsätzlich ab. Sie ist zeitlich und räumlich unbeschränkt und berechtigt ohne ein weiteres Zustimmungsverfahren durch die Bundesagentur für Arbeit zur Erwerbstätigkeit. Mit diesem Aufenthaltstitel dürfen Sie grundsätzlich jede Stelle annehmen (Ausnahmen gelten nur für wenige Berufe insbesondere im medizinischen Bereich, z. B. Ärzte, und für das Beamtenverhältnis). Die Niederlassungserlaubnis sollte daher beantragt werden, sobald die Voraussetzungen vorliegen. In den meisten Fällen wird eine Niederlassungserlaubnis nicht sofort erteilt. Ausnahmen gelten z.B. für Hochqualifizierte. Eine Niederlassungserlaubnis direkt nach der Aufnahme in Deutschland erhalten auch Personen, die aus besonders gelagerten politischen Interessen der Bundesrepublik Deutschland aufgenommen werden (z.B. Juden aus der ehemaligen SU). Alle anderen Gruppen können grundsätzlich erst nach gewissen Aufenthaltszeiten eine Niederlassungserlaubnis erhalten. Abhängig von dem Zweck zu dem die Aufenthaltserlaubnis erteilt wurde, kann bei Vorliegen weiterer Voraussetzungen ein Anspruch auf Erteilung einer Niederlassungserlaubnis gegeben sein. Z reguły, aby otrzymać pozwolenie na osiedlenie, muszą być spełnione następujące warunki: . posiadanie zezwolenia na pobyt od pięciu lat . zatrudnienie objęte ubezpieczeniem społecznym od pięciu lat . zapewnione utrzymanie Grundsätzlich müssen Sie folgende Voraussetzungen erfüllen, um eine Niederlassungserlaubnis zu erhalten: · fünf Jahre Besitz einer Aufenthaltserlaubnis · fünf Jahre sozialversicherungspflichtige Beschäftigung · gesicherter Lebensunterhalt Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) . mieszkanie o wystarczającej powierzchni dla Państwa i Państwa rodziny . wystarczająca znajomość niemieckiego . podstawowa znajomość niemieckiego porządku prawnego i społecznego · ausreichender Wohnraum für Sie und Ihre Familie · ausreichende Deutschkenntnisse · Grundkenntnisse der deutschen Rechtsund Gesellschaftsordnung W przypadku małżeństw wystarczy, jeśli jeden z małżonków spełnia wymaganie zatrudnienia objętego ubezpieczeniem społecznym. W odniesieniu do dzieci istnieją dalekoidące przepisy wyjątkowe. Zasadniczo mają one prawo do uzyskania pozwolenia na osiedlenie, jeśli w momencie ukończenia 16-tego roku życia od pięciu lat posiadają zezwolenie na pobyt. Szczególne regulacje w zakresie wydawania pozwolenia na osiedlenie obowiązują również w stosunku do osób uznanych za uchodźców. Osoby te mogą otrzymać pozwolenie na osiedlenie z reguły już po trzech latach. Für Ehegatten reicht es aus, wenn die Voraussetzungen der sozialversicherungspflichtigen Beschäftigung durch den Ehepartner erfüllt sind. Für Kinder gelten weitreichende Ausnahmebestimmungen. Sie haben grundsätzlich einen Anspruch auf Erteilung einer Niederlassungserlaubnis, wenn sie zum Zeitpunkt der Vollendung ihres 16. Lebensjahres seit fünf Jahren im Besitz einer Aufenthalterlaubnis sind. Besondere Regelungen für die Erteilung einer Niederlassungserlaubnis gelten auch für anerkannte Flüchtlinge. Sie können in der Regel bereits nach drei Jahren eine Niederlassungserlaubnis erhalten. Wskazówka: Przy przedłużaniu Państwa zezwolenia na pobyt powinniście porozmawiać Państwo z urzędnikiem o tym, jakie wymagania musicie Państwo jeszcze spełnić, aby uzyskać pozwolenie na osiedlenie. Tipp: Bei der Verlängerung Ihrer Aufenthaltserlaubnis sollten Sie mit dem Sachbearbeiter darüber sprechen, welche Voraussetzungen Sie noch erfüllen müssen, um eine Niederlassungserlaubnis zu erhalten. Uwaga: Nawet, jeśli posiadacie Państwo zezwolenie na pobyt lub pozwolenie na osiedlenie, pobyt za granicą może doprowadzić do utraty prawa pobytu w Niemczech. Naturalnie nie każdy urlop lub odwiedziny za granicą prowadzą do utraty prawa pobytu. Lecz jeśli dana osoba wyjeżdża za granicę i widoczne jest, że nie będzie to tylko pobyt przejściowy (np. osoba ta rezygnuje ze swojego mieszkania w Niemczech), to jej pozwolenie na osiedlenie wygasa z reguły natychmiast i automatycznie wraz z chwilą wyjazdu. Problemy mogą pojawić się nawet, jeśli podróż za Vorsicht: Auch wenn Sie eine Aufenthaltserlaubnis oder Niederlassungserlaubnis besitzen, kann ein Auslandsaufenthalt zum Verlust Ihres Aufenthaltsrechtes in Deutschland führen. Natürlich führt nicht jede Besuchsreise oder jeder Urlaub im Ausland zum Verlust des Aufenthaltsrechtes. Wenn Betroffene aber ins Ausland reisen und sie sich erkennbar nicht nur vorübergehend dort aufhalten wollen (z.B. sie geben ihre Wohnung in Deutschland auf), erlischt ihre Niederlassungserlaubnis grundsätzlich sofort und automatisch mit der Ausreise. Selbst wenn Sie nur vorübergehend in das Ausland rei- 83 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) granicę będzie miała charakter przejściowy. Jeśli będziecie Państwo przebywać za granicą dłużej niż sześć miesięcy, to zasadniczo zezwolenie na pobyt lub pozwolenie na osiedlenie również wygasa automatycznie. Dlatego przed dłuższym pobytem za granicą powinniście Państwo porozmawiać z urzędem ds. cudzoziemców. Istnieją ustawowe wyjątki od ścisłych regulacji dotyczących wygaśnięcia praw (np. regulacje dotyczące służby wojskowej oraz regulacje dla emerytów), a urząd ds. cudzoziemców może w konkretnych przypadkach również dopuścić inne wyjątki. Pobyt w celu działalności zarobkowej Istnieją różne tytuły pobytu, których udziela się w przypadku zamiaru podjęcia działalności zarobkowej (zatrudnienie lub własna działalność). Który z tytułów pobytu wchodzi w grę w Państwa przypadku i jakie warunki muszą być przy tym spełnione, zależy głównie od rodzaju działalności zarobkowej, który chcecie Państwo podjąć. Rozróżnia się przy tym pomiędzy zatrudnieniem nie wymagającym wykwalifikowanego wykształcenia zawodowego, zatrudnieniem wymagającym kwalifikacji, zatrudnieniem wymagającym wysokich kwalifikacji i własną działalnością. Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) sen, kann es Probleme geben. Halten Sie sich länger als sechs Monate im Ausland auf, erlischt die Aufenthaltserlaubnis oder Niederlassungserlaubnis grundsätzlich ebenfalls automatisch. Deshalb sollten Sie vor Auslandsaufenthalten, die länger dauern, mit der Ausländerbehörde sprechen. Es gibt gesetzliche Ausnahmen von den strikten Erlöschensregeln (z.B. für den Wehrdienst und für Rentner) und die Ausländerbehörde kann im Einzelfall weitere Ausnahmen zulassen. Aufenthalt zum Zwecke der Erwerbstätigkeit Es gibt verschiedene Aufenthaltstitel, die zum Zweck der Aufnahme einer Erwerbstätigkeit (abhängige Beschäftigung oder selbstständige Tätigkeit) erteilt werden. Welcher Aufenthaltstitel für Sie in Betracht kommt und welche Voraussetzungen dabei erfüllt sein müssen, richtet sich im Wesentlichen nach der Art der angestrebten Erwerbstätigkeit. Unterschieden wird hierbei zwischen Beschäftigung, die keine qualifizierte Berufsausbildung erfordert, qualifizierter Beschäftigung, hoch qualifizierter Beschäftigung und selbstständiger Tätigkeit. Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Zatrudnienie nie wymagające kwalifikacji Zezwolenie na pobyt w celu podjęcia zatrudnienia nie wymagającego kwalifikacji zawodowych jest zasadniczo wykluczone. Zezwolenie takie może być wydane tylko w wyjątkowych przypadkach, jeśli jest to przewidziane przez porozumienie międzypaństwowe lub jest dopuszczone przez szczególny akt prawny. Nicht qualifizierte Beschäftigung Eine Aufenthaltserlaubnis zum Zweck der Ausübung einer Beschäftigung, die keine qualifizierte Berufsausbildung voraussetzt, ist grundsätzlich ausgeschlossen. Sie darf nur ausnahmsweise erteilt werden, wenn dies durch zwischenstaatliche Vereinbarung vorgesehen ist oder durch eine Rechtsverordnung zugelassen ist. Zatrudnienie wymagające kwalifikacji Zatrudnienie cudzoziemców posiadających kwalifikacje zawodowe może być dozwolone dla określonych grup zawodowych. To, o jakie grupy zawodowe chodzi, jest określane przez rozporządzenie. W uzasadnionych pojedynczych przypadkach zezwolenie na pobyt można wydać także w celu podjęcia zatrudnienia wymagającego kwalifikacji, jeśli wymaga tego interes publiczny. Qualifizierte Beschäftigung Die Beschäftigung von Ausländern mit qualifizierter Berufsausbildung kann für bestimmte Berufsgruppen zugelassen werden. Welche Berufsgruppen dies sind, wird durch Rechtsverordnung bestimmt. In begründeten Einzelfällen kann eine Aufenthaltserlaubnis auch zur Ausübung einer qualifizierten Beschäftigung erteilt werden, wenn daran ein öffentliches Interesse besteht. Zatrudnienie wymagające wysokich kwalifikacji W szczególnych przypadkach osoby zatrudnione posiadające wysokie kwalifikacje mogą od razu otrzymać pozwolenie na osiedlenie. Warunkiem tego jest m.in. konkretna oferta pracy i zgoda Federalnej Agencji Pracy. Za osoby posiadające wysokie kwalifikacje uznawani są w szczególności naukowcy posiadający szczególną wiedzę specjalistyczną, nauczyciele lub pracownicy naukowi pełniący specjalne funkcje. Pod pojęcie to mogą podlegać również specjaliści i pracownicy na stanowiskach kierowniczych, którzy otrzymują wynagrodzenie przekraczające ustalony próg minimalny (dwukrotność podstawy wymiaru składek na ustawowe ubezpieczenie chorobowe, ok. 4000 euro). Hoch qualifizierte Beschäftigung Hoch qualifizierte Beschäftigte können in besonderen Fällen von Beginn an eine Niederlassungserlaubnis erhalten. Voraussetzung ist unter anderem, dass ein konkretes Arbeitsplatzangebot vorliegt und die Bundesagentur für Arbeit zugestimmt hat. Als Hochqualifizierte gelten insbesondere Wissenschaftler mit besonderen Fachkenntnissen, Lehrpersonen oder wissenschaftliche Mitarbeiter in herausgehobener Funktion. Ebenfalls hierunter fallen können Spezialisten und leitende Angestellte, die ein Gehalt bekommen, dass über einer festgelegten Mindestgrenze (das Doppelte der Beitragsbemessungsgrenze der gesetzlichen Krankenversicherung, ca. 4000 €) liegt. 86 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) www.existenzgruender.de www.professionals-in-germany.de Własna działalność W celu wykonywania własnej działalności gospodarczej można uzyskać zezwolenie na pobyt. Warunkiem tego jest spełnienie określonych warunków mających zagwarantować, że działalność ta będzie miała pozytywne skutki dla niemieckiej gospodarki. W przypadku inwestycji o minimalnej wartości 1 miliona euro oraz stworzeniu dziesięciu miejsc pracy warunki te uznaje się z reguły za spełnione. Jeśli suma inwestycji lub liczba miejsc pracy jest niższa, spełnienie warunków sprawdza się na podstawie szans powodzenia pomysłu na działalność, wysokości włożonego kapitału, doświadczeń cudzoziemca jako przedsiębiorcy włączając w to m.in. urzędy sprawujące nadzór nad prowadzeniem działalności gospodarczej i izby zawodowe. Cudzoziemcy w wieku ponad 45 lat, którzy chcą uzyskać zezwolenie na pobyt, powinni dysponować odpowiednim zabezpieczeniem starości. Najpierw zezwolenie na pobyt udzielane jest na maksimum trzy lata. Jeśli udało się skutecznie zrealizować planowaną działalność, to, odbiegając od zwykłych warunków, już po trzech latach można uzyskać pozwolenie na osiedlenie. Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Selbstständige Tätigkeit Für die Ausübung einer selbstständigen Tätigkeit kann eine Aufenthaltserlaubnis erteilt werden. Voraussetzungen hierfür sind das Vorliegen bestimmter Voraussetzungen, die insbesondere sicherstellen sollen, dass von der Tätigkeit positive Auswirkungen auf die deutsche Wirtschaft ausgehen. Diese Voraussetzungen gelten bei einer Investitionssumme von mindestens eine Million Euro und der Schaffung von zehn Arbeitsplätzen in der Regel als erfüllt. Falls die Investitionssumme oder die Zahl der Arbeitsplätze niedriger ist, werden die Voraussetzungen anhand der Tragfähigkeit der Geschäftsidee, der Höhe des Kapitaleinsatzes, der unternehmerischen Erfahrungen des Ausländers unter Einbeziehung unter anderem von Gewerbebehörden und Berufskammern geprüft. Ausländer, die älter als 45 Jahre sind, sollen die Aufenthaltserlaubnis nur erhalten, wenn sie über eine angemessene Alterversorgung verfügen. Zunächst wird eine Aufenthaltserlaubnis für höchstens drei Jahre erteilt. Wenn die geplante Tätigkeit erfolgreich verwirklicht wurde, kann abweichend von den gewöhnlichen Voraussetzungen bereits nach drei Jahren eine Niederlassungserlaubnis erteilt werden. Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Pobyt w celu odbycia studiów Zezwolenie na pobyt można udzielić cudzoziemcowi w celu odbycia studiów lub ubiegania się o miejsce na uczelni. Okres pobytu cudzoziemca jako kandydata na studia może wynosić maksimum dziewięć miesięcy. Osoba, która została przyjęta na studia, może na okres dwóch lat otrzymać zezwolenie na pobyt, które zazwyczaj jest przedłużane do końca studiów. W czasie studiów studenci mogą w ciągu roku przepracować do 90 pełnych dni lub przez 180 dni pracować pół dnia. Ponadto możliwa jest także dodatkowa praca studenta na uczelni. Po uwieńczonym sukcesem ukończeniu studiów zezwolenie na pobyt może zostać przedłużone maksymalnie o rok, w celu poszukiwania miejsca pracy. Aby jednak uzyskać zezwolenie na pobyt w celu podjęcia zatrudnienia, miejsce pracy musi być odpowiednie do ukończonych studiów i musi istnieć możliwość zatrudnienia cudzoziemców na tym stanowisku (z reguły wystarczy, jeśli na danym stanowisku nie można zatrudnić Niemca lub innego cudzoziemca posiadającego prawo do uprzywilejowanego zatrudnienia, szczególnie obywatela UE). 87 Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Aufenthalt zum Zweck des Studiums Einem Ausländer kann zum Zweck des Studiums oder zur Bewerbung für einen Studienplatz eine Aufenthaltserlaubnis erteilt werden. Die Aufenthaltsdauer als Studienbewerber darf höchstens neun Monate betragen. Wer zum Studium zugelassen wurde, kann eine Aufenthaltserlaubnis für zwei Jahre erhalten, die im Normalfall bis zum Ende des Studiums verlängert wird. Während des Studiums dürfen Studenten bis zu 90 ganzen oder 180 halben Tagen im Jahr arbeiten. Möglich ist auch zusätzlich eine studentische Nebentätigkeit an der Hochschule. Nach erfolgreichem Abschluss des Studiums kann die Aufenthaltserlaubnis bis zu einem Jahr zur Suche eines Arbeitsplatzes verlängert werden. Um eine Aufenthaltserlaubnis zur Aufnahme einer Beschäftigung zu erhalten, muss der Arbeitsplatz jedoch dem Studienabschluss angemessen sein und der Arbeitsplatz muss mit ausländischen Beschäftigten besetzt werden dürfen (in der Regel setzt dies voraus, dass der Arbeitsplatz nicht mit deutschen oder anderen bevorrechtigten Ausländern, insbes. EU-Bürgern, besetzt werden kann). Informacje dla zagranicznych studentów lub osób zainteresowanych studiowaniem oferuje Niemiecka Akademicka Służba Wymiany (der Deutsche Akademische Austauschdienst (DAAD)) pod adresem www.daad.de lub portal www.campus-germany.de. Zob. również rozdział »Kształcenie i podnoszenie kwalifikacji«. Pobyt w celu kształcenia i podnoszenia kwalifikacji Informationen für ausländische Studierende oder Studieninteressierte bieten der Deutsche Akademische Austauschdienst unter www.daad.de oder das Portal www.campus-germany.de. Siehe auch Kapitel „Aus- und Weiterbildung“. 88 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Zezwolenie na pobyt może zostać wydane również w celu kształcenia w zakładzie lub podnoszenia kwalifikacji. Warunkiem jest zasadniczo zgoda Federalnej Agencji Pracy, jeśli szczególne akty prawne lub porozumienia międzypaństwowe nie przewidują innych regulacji. Sprowadzenie rodziny Także regulacje dotyczące sprowadzenia rodziny przez obywateli państw trzecich (odnośnie sprowadzenia rodziny przez obywateli UE korzystających z prawa wolności przesiedlania się zob. poniżej) są bardzo zróżnicowane. Chodzi w szczególności o rodzaj tytułu pobytu osoby, do której ma dołączyć rodzina. To, czy dołączający członkowie rodzin uzyskają prawo do podjęcia działalności zarobkowej w Niemczech, zależy zasadniczo od tego, czy prawo takie posiada członek rodziny, do którego dołącza rodzina. W odniesieniu do dołączających członków rodziny obowiązują w tym zakresie takie same prawa, lecz także te same ograniczenia (np. wyłącznie drugorzędny dostęp do rynku pracy). Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Aufenthalt zum Zweck der Aus- und Weiterbildung Eine Aufenthaltserlaubnis kann auch zum Zweck der betrieblichen Aus- und Weiterbildung erteilt werden. Voraussetzung ist hierfür grundsätzlich die Zustimmung der Bundesagentur für Arbeit, wenn nicht durch Rechtsverordnung oder durch zwischenstaatliche Vereinbarungen etwas anderes bestimmt ist. Familiennachzug Auch die Regeln über den Familiennachzug zu Drittstaatsangehörigen (zum Familiennachzug zu Unionsbürgern, die von ihrem Freizügigkeitsrecht Gebrauch gemacht haben, siehe unten) sind sehr ausdifferenziert. Insbesondere kommt es auf die Art des Aufenthaltstitels der Person an, zu der der Nachzug erfolgen soll. Ob nachziehende Familienangehörige ein Recht zur Aufnahme einer Erwerbstätigkeit in Deutschland haben, richtet sich grundsätzlich danach, ob der Familienangehörige, zu dem der Familiennachzug erfolgt, ein solches Recht hat. Für die nachziehenden Familienangehörigen gelten daher insoweit die gleichen Rechte, aber auch die gleichen Beschränkungen (z.B. nur nachrangiger Arbeitsmarktzugang). Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Uwaga: W przypadku sprowadzenia rodziny przez obywateli niemieckich obowiązują korzystniejsze przepisy. Np. dzieci będące obywatelami państw trzecich mają prawo dołączenia do rodziny do uzyskania pełnoletności. Również brak zabezpieczenia utrzymania z reguły nie jest powodem, by zakazać sprowadzenia rodziny, ponieważ członkowi rodziny, żyjącemu w Niemczech nie można i nie powinno się proponować życia za granicą. Do kręgu osób zasadniczo uprawnionych do dołączenia do rodziny należą: małżonek (poniżej a), dzieci danej osoby (poniżej b) oraz w poszczególnych przypadkach również inni krewni (poniżej c). a) Zgodnie z prawem, małżonek może dołączyć wówczas, gdy współmałżonek żyjący w Niemczech ma już pozwolenie na osiedlenie; w niektórych przypadkach już wówczas, kiedy posiada on zezwolenie na pobyt. W przypadku tej ostatniej grupy (zezwolenie na pobyt) prawo to istnieje tylko wówczas, gdy dana osoba została uznana za uchodźcę lub zezwolenie na pobyt posiada od pięciu lat lub też, jeśli małżeństwo trwało już w momencie wjazdu obywatela państwa trzeciego i przewiduje się, że okres jego pobytu będzie trwał ponad rok. W przypadkach, w których nie spełniono powyższych warunków (np. małżeństwo zostało zawarte dopiero po wjeździe), urząd ma swobodę w podjęciu decyzji, czy wyrazić zgodę na dołączenie małżonka, czy też nie. b) Dzieci do 16 roku życia mają prawo dołączyć do rodziny, jeśli oboje rodzice lub rodzic sprawujący samodzielnie opiekę nad dzieckiem posiada zezwo- Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Hinweis: Für den Familiennachzug zu deutschen Staatsangehörigen gelten günstigere Bestimmungen. Z.B. haben drittstaatsangehörige Kinder bis zur Volljährigkeit einen Anspruch darauf nachzuziehen. Auch ist eine mangelnde Lebensunterhaltssicherung im Normalfall kein Grund den Familiennachzug zu versagen, da der in Deutschland lebende Familienangehörige nicht auf ein Leben im Ausland verwiesen werden kann und soll. Zum Personenkreis, der prinzipiell zum Nachzug berechtigt ist, gehören der Ehegatte (unten a), die Kinder des Betroffenen (unten b) und im Einzelfall auch sonstige Angehörige (unten c). a) Es besteht ein Recht auf den Nachzug von Ehegatten, wenn der in Deutschland lebende Ehegatte bereits eine Niederlassungserlaubnis hat; in manchen Fällen auch schon, wenn er eine Aufenthaltserlaubnis besitzt. Bei der letztgenannten Gruppe (Aufenthaltserlaubnis) besteht der Anspruch nur, wenn der Betroffene anerkannter Flüchtling ist oder seit fünf Jahren eine Aufenthaltserlaubnis besitzt oder die Ehe bereits zum Zeitpunkt der Einreise des Drittstaatsangehörigen bestanden hat und die Dauer seines Aufenthalts voraussichtlich über ein Jahr betragen wird. In Fällen, in denen die vorstehenden Voraussetzungen nicht erfüllt sind (z.B. Ehe erst nach der Einreise geschlossen), hat die Behörde einen Entscheidungsspielraum, den Nachzug zuzulassen oder nicht. b) Kinder haben bis zum 16. Lebensjahr einen Anspruch auf Nachzug, wenn beide Eltern oder der allein sorgeberechtigte Elternteil eine Aufenthaltserlaubnis oder eine Niederlassungserlaubnis besitzen. 89 90 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) lenie na pobyt lub pozwolenie na osiedlenie. W przypadku nieletnich dzieci powyżej 16 roku życia prawo do dołączenia do rodziny istnieje wówczas, jeśli znają one język niemiecki lub też wydaje się bardzo prawdopodobnym, że zaadaptują się do warunków życia w Niemczech. To samo obowiązuje wówczas, jeśli dziecko przenosi się do Niemiec wraz z rodzicami lub rodzicem sprawującym samodzielne opiekę i oboje rodzice lub rodzic sprawujący samodzielnie opiekę posiada zezwolenie na pobyt lub pozwolenie na osiedlenie. Nieletnie dzieci osób uznanych za uchodźców posiadają prawo dołączenia do rodziny do 18 roku życia. W przypadku nieletnich dzieci, nie spełniających wymienionych warunków, urzędy ds. cudzoziemców mają pewną swobodę w podejmowaniu decyzji. W tych wypadkach na sprowadzenie rodziny można wyrazić zgodę tylko wówczas, jeśli jest to konieczne, by uniknąć szczególnie trudnych sytuacji. c) Również inni członkowie rodziny – np. pełnoletnie dzieci lub dziadkowie – mogą w wyjątkowych przypadkach dołączyć do swojej rodziny. Jest to jednak możliwe po spełnieniu bardzo rygorystycznych wymagań. Musi chodzić o »nadzwyczajnie szczególną sytuację«. Może być to sytuacja, w której jedna ze stron (członkowie rodziny żyjący w Niemczech lub za granicą), np. z powodu choroby lub ze względu na podeszły wiek, zdana jest na opiekę rodziny. Uwaga odnośnie hasła »partnerstwo życiowe«: w Niemczech osoby tej samej płci mogą zawrzeć partnerstwo życiowe. Zagra- Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Bei minderjährigen Kindern über 16 Jahren besteht ein Anspruch auf Nachzug auch dann, wenn sie die deutsche Sprache beherrschen oder es sonst gewährleistet erscheint, dass sie sich in die Lebensverhältnisse in Deutschland einfügen. Das gleiche gilt, wenn das Kind seinen Lebensmittelpunkt zusammen mit seinen Eltern oder dem allein sorgeberechtigten Elternteil in das Bundesgebiet verlegt und beide Eltern oder der allein sorgeberechtigte Elternteil eine Aufenthaltserlaubnis oder eine Niederlassungserlaubnis besitzen. Minderjährige Kinder von anerkannten Flüchtlingen haben einen Rechtsanspruch auf Nachzug bis zum 18. Lebensjahr. Bei minderjährigen Kindern, bei denen die genannten Voraussetzungen nicht vorliegen, besteht ein Entscheidungsspielraum der Ausländerbehörden. In diesen Fällen kann der Nachzug allerdings nur dann zugelassen werden, wenn er zur Vermeidung eines besonderen Härtefalls erforderlich ist. c) Auch sonstige Familienangehörige – z.B. volljährige Kinder oder Großeltern – können im Einzelfall zu ihrer Familie nachziehen. Dies ist allerdings nur unter sehr engen Voraussetzungen möglich. Es muss eine „außergewöhnliche Härte“ vorliegen. Das kann etwa der Fall sein, weil eine der beiden Seiten (in Deutschland oder im Ausland lebende Familienangehörige) etwa auf Grund von Krankheit oder Alter dringend auf Pflege durch die Angehörigen angewiesen ist. Hinweis zum Stichwort „Lebenspartnerschaft“: In Deutschland können gleichgeschlechtliche Paare eine Lebenspartnerschaft schließen. Die ausländischen Partner Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) niczni partnerzy takiego partnerstwa życiowego mają zasadniczo takie same prawa do dołączenia jak małżonkowie. W przypadku dołączenia rodziny do tych obywateli państw trzecich zazwyczaj musi być spełnionych kilka ogólnych wymagań (np. mieszkanie odpowiedniej wielkości i zabezpieczenie utrzymania przez obywatela państwa trzeciego żyjącego w Niemczech). Wyjątki można poczynić np. w przypadku osób uznanych za uchodźców (osoby uprawnione do azylu i uchodźcy według Konwencji Genewskiej dotyczącej uchodźców), ponieważ dla tych osób połączenie z rodziną z reguły możliwe jest tylko w Niemczech. Ponadto w zależności od osoby, która ma dołączyć, obowiązują różne warunki: Uwaga: W odniesieniu do osób uznanych za uchodźców (osoby uprawnione do azylu i uchodźcy według Konwencji Genewskiej dotyczącej uchodźców) obowiązują częściowo ważne przywileje (np. nie jest bezwzględnie konieczne zabezpieczenie utrzymania). Natomiast w odniesieniu do osób, które otrzymują zezwolenie na pobyt z innych powodów humanitarnych lub natury prawa międzynarodowego, po części w kwestii sprowadzenia rodziny obowiązują już istotne ograniczenia. Są to jednak zbyt kompleksowe zasady, aby móc przedstawić je tutaj szczegółowo. Uwaga do hasła »samodzielne prawo pobytu«: niektóre małżeństwa rozpadają się z powodu kłótni między małżonkami lub nawet z powodu stosowania przemocy. Wcześniej w wielu przypadkach istniał tu zasadniczy problem, ponieważ przy przedłużaniu zezwolenia na pobyt musiały być spełnione te same warunki, co w Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) einer solchen Lebensgemeinschaft haben im Grundsatz die gleichen Nachzugsrechte wie Ehegatten. Beim Familiennachzug zu diesen Drittstaatsangehörigen müssen im Normalfall einige allgemeine Anforderungen erfüllt sein (z.B. eine nicht zu kleine Wohnung und die Sicherung des Lebensunterhaltes durch den in Deutschland lebenden Drittstaatsangehörigen). Ausnahmen können z.B. bei anerkannten Flüchtlingen (Asylberechtigte und Flüchtlinge nach der Genfer Flüchtlingskonvention) gemacht werden, da ihnen eine Familienzusammenführung regelmäßig nur in Deutschland möglich ist. Im Übrigen gelten je nach Person, die nachziehen soll, unterschiedliche Voraussetzungen: Hinweis: Für anerkannte Flüchtlinge (Asylberechtigte und Flüchtlinge nach der Genfer Flüchtlingskonvention) gelten zum Teil wichtige Privilegierungen (z.B. Sicherung des Lebensunterhalts nicht zwingend erforderlich). Dagegen gelten für Personen, die aus anderen völkerrechtlichen oder humanitären Gründen eine Aufenthaltserlaubnis erhalten, zum Teil wesentliche Einschränkungen beim Familiennachzug. Diese sehr komplexen Regeln können hier nicht im Einzelnen dargestellt werden. Hinweis zum Stichwort „Eigenständiges Aufenthaltsrecht“: Manche Ehe geht auseinander, weil es in der Ehe Streit gibt, oder gar zu Gewaltanwendung kommt. Hier gab es früher in vielen Fällen das prinzipielle Problem, dass bei der Verlängerung der Aufenthaltserlaubnis die gleichen Anforderungen erfüllt sein müssen, wie bei der Erteilung der Aufenthaltserlaubnis. Hatten also Betroffene noch keinen unbefristeten Aufenthaltsstatus (heute: Niederlassungserlaub- 91 92 Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) przypadku wydawania takiego zezwolenia. Jeśli więc dana osoba nie miała jeszcze statusu bezterminowego pobytu (dzisiaj: pozwolenie na osiedlenie), mogło się zdarzyć, że urząd ds. cudzoziemców odmawiał przedłużenia zezwolenia na pobyt, ponieważ małżonkowie rozstali się. Następstwo takie wydało się ustawodawcy zbyt surowe. Dlatego też w przypadku rozstania się małżonków zasadniczo przedłuża się zezwolenie na pobyt, jeśli wspólnota małżeńska trwała w Niemczech dwa lata. Jeśli małżonkowie rozstają się wcześniej, to w szczególnie trudnych wypadkach urząd ds. cudzoziemców mimo to przyzna samodzielne prawo pobytu. Ustawodawca wyszedł z założenia, że takie szczególne sytuacje mogą zachodzić np. w przypadku kobiet, które chcą się rozstać z mężami stosującymi przemoc. Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) nis), konnte es passieren, dass die Ausländerbehörde die Verlängerung der Aufenthaltserlaubnis ablehnte, weil die Eheleute sich getrennt hatten. Diese Folge war dem Gesetzgeber zu hart. Deshalb wird die Aufenthaltserlaubnis auch im Falle der Trennung der Ehegatten nunmehr grundsätzlich verlängert, wenn die eheliche Lebensgemeinschaft in Deutschland zwei Jahre bestanden hat. Trennen sich die Eheleute vorher, so wird die Ausländerbehörde ein eigenständiges Aufenthaltsrecht dennoch in besonderen Härtefällen anerkennen. Der Gesetzgeber ging davon aus, dass solche Härtefälle z.B. bei Ehefrauen vorliegen können, die sich von ihren prügelnden Ehemännern trennen. Prawo o cudzoziemcach (Cudzoziemcy spoza państw UE) Wizyta przyjaciół i krewnych z zagranicy Sytuacja, w której krewni, przyjaciele i znajomi z zagranicy chcą złożyć wizytę w Niemczech, nie podlega pod regulacje dotyczące sprowadzenia rodziny. W tej sytuacji obywatele państw trzecich objęci są obowiązkiem wizowym, nawet jeśli chcą przebywać w Niemczech przez krótki czas. Oznacza to, że osoby odwiedzające muszą w takim wypadku złożyć w zagranicznym przedstawicielstwie Niemiec wniosek o płatną wizę. Zagraniczne przedstawicielstwo Niemiec ma względnie dużą swobodę przy podejmowaniu decyzji o wydaniu wizy. Oczywiście przy decydowaniu o wizie zostaną uwzględnione związki rodzinne i dlatego też w przypadku bliskich krewnych decyzja najczęściej jest pozytywna. W każdym bądź razie, aby decyzja była pozytywna, wymagane jest, by osoby odwiedzające miały zapewnione utrzymanie w Niemczech. Zazwyczaj można to wykazać w ten sposób, że odwiedzana osoba w Niemczech, złoży w miejscowym urzędzie ds. cudzoziemców oświadczenie, iż zapewni utrzymanie w czasie pobytu (oświadczenie zobowiązujące). Za sprawdzenie tego oświadczenia urząd ds. cudzoziemców zazwyczaj pobiera osobną opłatę. Uwaga: Bliższe informacje na temat praktyki wizowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych (np. kraje objęte obowiązkiem wizowym) można znaleźć pod adresem www.auswaertiges-amt.de pod hasłem »Einreisebestimmungen« (»przepisy dotyczące wjazdu«). Ausländerrecht (Nicht-EU-Bürger) Besuch von Freunden und Familienangehörigen aus dem Ausland Nicht unter die Regeln des Familiennachzuges fällt es, wenn Familienangehörige, Freunde und Bekannte aus dem Ausland einen Besuch in Deutschland machen wollen. Hier gilt für Staatsangehörige vieler Drittstaaten Visumspflicht, auch wenn sie sich nur kurzfristig in Deutschland aufhalten wollen. Das heißt, die Besucher müssen in diesen Fällen ein gebührenpflichtiges Visum bei der deutschen Auslandsvertretung beantragen. Die deutsche Auslandsvertretung hat bei der Entscheidung über das Visum einen relativ großen Entscheidungsspielraum. Sie wird aber natürlich bei der Entscheidung über das Visum familiäre Bindungen berücksichtigen und deshalb gerade bei nahen Angehörigen zumeist positiv entscheiden. Auf jeden Fall ist für eine positive Entscheidung erforderlich, dass der Lebensunterhalt der Besucher in Deutschland gesichert ist. Der übliche Nachweis hierfür ist, dass die Person, die in Deutschland besucht werden soll, beim örtlichen Ausländeramt eine Erklärung abgibt, den Lebensunterhalt während des Aufenthaltes zu sichern (Verpflichtungserklärung). Für ihren Aufwand zur Prüfung dieser Erklärung nimmt die Ausländerbehörde regelmäßig eine gesonderte Gebühr. Tipp: Nähere Angaben zur Visumspraxis des Auswärtigen Amtes (z.B. visumspflichtige Länder) unter www.auswaertiges-amt.de, Stichwort „Einreisebestimmungen“. 93 94 Prawo o cudzoziemcach (Obywatele UE) Wyczerpujące informacje dla obywateli UE znajdziecie Państwo w Internecie pod adresem www.europa.eu.int/citizensrights oraz pod jednolitym, bezpłatnym numerem telefonu 00 800 6 7 8 9 10 11 dostępnym w Państwa języku z każdego z 25 państw członkowskich. Ausführliche Informationen für Unionsbürger finden Sie im Internet unter www.europa.eu.int/citizensrights sowie über die einheitliche gebührenfreie Rufnummer 00 800 6 7 8 9 10 11 von überall in den 25 Mitgliedstaaten in Ihrer eigenen Sprache. Ausländerrecht (EU-Bürger) Obywatele UE i członkowie ich rodzin Unionsbürger und ihre Familienangehörigen Obywatele UE w granicach Unii Europejskiej cieszą się dalekoidącą wolnością swobodnego przemieszczania się. Oznacza to, że mogą się zasadniczo swobodnie przemieszczać w granicach UE. Chronią ich przy tym dalekoidące zakazy dyskryminacji wynikające z prawa europejskiego, które zasadniczo zakazują, by obywatele UE byli traktowani inaczej niż obywatele danego kraju. Jednakże również tu obowiązuje zasada: nie ma reguły bez wyjątku. Wolność swobodnego przemieszczania się w Unii Europejskiej nie jest (jeszcze) nieograniczona. Pewne wymagania prawa o cudzoziemcach i formalności obowiązują również w odniesieniu do obywateli UE. Unionsbürger genießen innerhalb der Europäischen Union weitgehende Freizügigkeit. Das heißt, sie können sich innerhalb der Europäischen Union grundsätzlich frei bewegen. Geschützt werden sie dabei durch weitgehende Diskriminierungsverbote des Europarechtes, die grundsätzlich ausschließen, dass Unionsbürger anders behandelt werden als eigene Staatsangehörige. Allerdings gilt auch hier: Keine Regel ohne Ausnahme. Die Freizügigkeit in der Europäischen Union ist (noch) nicht schrankenlos. Einige ausländerrechtliche Voraussetzungen und Formalia gelten auch für Unionsbürger. Prawo o cudzoziemcach (Obywatele UE) Ausländerrecht (EU-Bürger) Pracobiorcy i osoby prowadzące własną działalność Istotą wolności przemieszczania się jest możliwość udawania się do innego państwa członkowskiego w celach zarobkowych. Dlatego też obywatele UE chronieni są prawem europejskim, jeśli np. świadczą usługę w innym państwie członkowskim lub korzystają z usług, jeśli chcieliby osiedlić się jako osoby prowadzące własną działalność lub podjąć zatrudnienie jako pracobiorca. Uwaga: Obywatele UE mogą wjeżdżać do Niemiec bez wizy również w celu poszukiwania pracy. Osobom tym oraz członkom ich rodzin, o ile są obywatelami państwa członkowskiego UE, z urzędu wystawia się zaświadczenie o prawie pobytu. Dlatego też obywatele UE nie muszą występować do urzędu ds. cudzoziemców o pozwolenie na pobyt. Muszą jednak w odpowiednim terminie zgłosić się w urzędzie meldunkowym (Meldebehörde), np. »Einwohnermeldeamt«. W czasie poszukiwania pracy na podstawie prawa europejskiego nie przysługuje prawo do (niemieckich) świadczeń państwowych służących zabezpieczeniu egzystencji (zasiłek dla bezrobotnych II lub pomoc społeczna). Arbeitnehmer und Selbstständige Kernbereich der Freizügigkeit ist es, sich zu wirtschaftlichen Zwecken in einen anderen Mitgliedstaat zu begeben. Europarechtlich geschützt sind Unionsbürger daher z.B., wenn sie in einem anderen Mitgliedstaat eine Dienstleistung erbringen oder empfangen wollen, sich als Selbstständiger niederlassen möchten oder als Arbeitnehmer eine Beschäftigung aufnehmen möchten. Hinweis: Unionsbürger können auch zur Arbeitssuche visumsfrei nach Deutschland einreisen. Ihnen und ihren Familienangehörigen, sofern sie Staatsangehörige eines Mitgliedstaates der Europäischen Union sind, wird von Amts wegen eine Bescheinigung über ihr Aufenthaltsrecht ausgestellt. Unionsbürger müssen daher ihren Aufenthalt nicht bei der Ausländerbehörde genehmigen lassen. Sie müssen sich aber innerhalb einer angemessenen Frist bei der Meldebehörde (z.B. Einwohnermeldeamt) melden. Ein Anspruch auf (deutsche) staatliche Leistungen zur Existenzsicherung (Arbeitslosengeld II oder Sozialhilfe) besteht während der Zeit der Arbeitssuche nicht auf Grund des Europarechtes. 95 96 Prawo o cudzoziemcach (Obywatele UE) Ausländerrecht (EU-Bürger) Prawo pobytu Aufenthaltsrecht Obywatele UE są uprawnieni do wykonywania działalności zarobkowej. Nie potrzebują w tym celu osobnej zgody Federalnej Agencji Pracy. Dla obywateli UE obowiązują szczególne ograniczenia w odniesieniu do statusu urzędnika państwowego, i tylko w odniesieniu do wykonywania uprawnień suwerennych (np. policja). Urząd ds. cudzoziemców może jednak zażądać, by dana osoba wykazała prawo do swobodnego przemieszczania się. Pracobiorca może wykazać to np. poprzez oświadczenie pracodawcy o gotowości do zatrudnienia. Unionsbürger sind zur Ausübung einer Erwerbstätigkeit berechtigt. Eine gesonderte Zustimmung durch die Bundesagentur für Arbeit brauchen sie nicht. Nur für das Beamtenverhältnis und auch hier nur für die Ausübung des Kernbereichs hoheitlicher Befugnisse (z.B. Polizei) gelten für Unionsbürger besondere Beschränkungen. Die Ausländerbehörde kann allerdings verlangen, dass Betroffene die Voraussetzung des Freizügigkeitsrechtes nachweisen. Ein Arbeitnehmer kann dies etwa mit einer Einstellungserklärung des Arbeitgebers nachweisen. Uwaga: w odniesieniu do obywateli UE z większości nowych państw członkowskich (Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Słowenia, Słowacja, Czechy i Węgry) obowiązują regulacje przejściowe w szczególności wówczas, gdy rozpoczynają nowy pobyt w Niemczech, przy podjęciu działalności zarobkowej w charakterze pracobiorcy. Mogą oni być zatrudniani tylko za zgodą Federalnej Agencji Pracy. W odniesieniu do wydania zezwolenia na pracę dla obywateli UE obowiązują zasadniczo te same wymagania, co w przypadku zgody na zatrudnienie obywateli państw trzecich, którzy rozpoczynają pobyt w celu podjęcia zatrudnienia (zob. powyżej Prawo pobytu obywateli państw trzecich). Obywatele UE z nowych państw członkowskich mają jednak pierwszeństwo przed tymi obywatelami państw trzecich. Na razie regulacje przejściowe obowiązują do 30 kwietnia 2006, jednak nie dłużej niż do 30 kwietnia 2011. Obywatele UE, którzy od pięciu lat przebywali w Niemczech zgodnie z prawem, mają Hinweis: Für EU-Bürger aus den meisten neuen EU-Mitgliedstaaten (Estland, Lettland, Litauen, Polen, Slowenien, der Slowakei, Tschechien und Ungarn) gelten insbesondere dann, wenn sie neu nach Deutschland kommen, bei der Aufnahme einer Erwerbstätigkeit als Arbeitnehmer Übergangsregelungen. Sie dürfen eine Beschäftigung nur mit Genehmigung der Bundesagentur für Arbeit ausüben. Für die Erteilung einer Arbeitserlaubnis-EU gelten im Wesentlichen die gleichen Voraussetzungen wie für die Zustimmung zur Beschäftigung von Drittstaatsangehörigen, die zum Zweck der Beschäftigung neu einreisen (s. o. Aufenthaltsrecht von Drittstaatsangehörigen). EU-Bürger aus den neuen Mitgliedstaaten genießen jedoch Vorrang gegenüber diesen Drittstaatsangehörigen. Die Übergangsregelungen gelten zunächst bis zum 30. April 2006, höchstens aber bis zum 30. April 2011. Für Unionsbürger, die sich seit fünf Jahren ständig rechtmäßig in Deutschland aufgehalten haben, gilt unabhängig vom weiteren Vorliegen der Freizügigkeitsvoraussetzungen das Recht, sich weiterhin in Deutschland 98 Prawo o cudzoziemcach (Obywatele UE) Ausländerrecht (EU-Bürger) prawo nadal przebywać w Niemczech, niezależnie od zaistnienia warunków niezbędnych do wolności przemieszczania się. Dotyczy to również ich małżonków lub partnerów życiowych oraz dzieci znajdujących się na ich utrzymaniu. W odniesieniu do dzieci poniżej 16 roku życia obowiązuje to tylko wówczas, jeśli w Niemczech przebywa również jedna z osób uprawnionych do wychowania. Tego prawa pobytu nie narusza przejściowa niezdolność do pracy na skutek choroby, wypadku lub niezamierzonego bezrobocia. Niezależnie od pierwotnego statusu pracobiorcy szereg osób otrzymuje uprawnienie do pobytu, nawet jeśli nie wykonuje już w Niemczech działalności zarobkowej (np. osoby nie zdolne do podjęcia pracy z powodu wypadku przy pracy). Uwaga: do wykonywania niektórych zawodów wymagane są określone zaświadczenia o kwalifikacjach. Unia Europejska stara się doprowadzić do harmonizacji uznawania dyplomów. Informacje na ten temat można znaleźć w Internecie pod adresem www.europa.eu.int/citizensrights. aufzuhalten. Das gilt auch für ihre Ehegatten oder Lebenspartner und ihre unterhaltsberechtigten Kinder. Für Kinder unter 16 Jahren gilt dies aber nur, wenn sich auch ein Erziehungsberechtigter in Deutschland aufhält. Vorübergehende Arbeitsunfähigkeit infolge einer Krankheit, eines Unfalls oder wegen unfreiwilliger Arbeitslosigkeit berühren dieses Aufenthaltsrecht nicht. Unabhängig von dem ursprünglichen Arbeitnehmerstatus erhalten eine Reihe von Personen eine Verbleibeberechtigung, auch wenn sie in Deutschland nicht mehr erwerbstätig sind (z.B. wer durch einen Arbeitsunfall arbeitsunfähig ist). Hinweis: Für die Ausübung mancher Berufe sind bestimmte Qualifikationsnachweise erforderlich. Die Europäische Union bemüht sich insoweit die Anerkennung von Abschlüssen zu harmonisieren. Informationen hierzu im Internet unter www.europa.eu.int/citizensrights. Prawo o cudzoziemcach (Obywatele UE) Ausländerrecht (EU-Bürger) Sprowadzenie rodziny Familiennachzug Kwestia sprowadzenia rodziny do obywateli UE przebywających w Niemczech w celach zarobkowych jest uregulowana bardzo korzystnie. Prawo dołączenia do członka rodziny mają . małżonek, . krewni w linii zstępnej (np. dzieci i wnuki), którzy nie ukończyli jeszcze 21 lat, . krewni w linii zstępnej (np. dzieci i wnuki), również wówczas, jeśli mają więcej niż 21 lat, jeśli zostanie im zagwarantowane utrzymanie, . krewni w linii wstępnej (np. dziadkowie) również w przypadku zagwarantowania im utrzymania. Der Familiennachzug zu Unionsbürgern, die sich zu wirtschaftlichen Zwecken in Deutschland aufhalten, ist großzügig geregelt. Nachzugsberechtigt sind · der Ehegatte, · Verwandte in „absteigender Linie“ (z.B. Kinder und Enkelkinder), die noch nicht 21 Jahre alt sind, · Verwandte in absteigender Linie (z.B. Kinder und Enkelkinder), auch dann wenn sie älter als 21 Jahre sind, wenn ihnen Unterhalt gewährt wird, · Verwandte in aufsteigender Linie (z.B. Großeltern) gleichfalls, wenn ihnen Unterhalt gewährt wird. Uwaga: Prawo sprowadzenia rodziny obejmuje także krewnych, będących obywatelami państw trzecich (a więc nie będących obywatelami UE). Tutaj obowiązuje jednak też zasada, że – w odróżnieniu od obywateli UE – osoby te mogą zasadniczo podlegać obowiązkowi wizowemu według ogólnych zasad (zob. powyżej), a więc przed wjazdem do Niemiec muszą uzyskać wizę. (Nawet jeśli ze względu na nowe regulacje prawa europejskiego w pewnych okolicznościach możliwe jest uzyskanie wizy lub innych wymaganych dokumentów dopiero po wjeździe na teren Niemiec, zaleca się by w tych wypadkach postarać się o wizę przed wyjazdem do Niemiec). Hinweis: Der Anspruch auf Familiennachzug gilt auch für Angehörige, die Drittstaatsangehörige (also nicht selbst Unionsbürger) sind. Hier gilt jedoch auch – anders als bei Unionsbürgern – grundsätzlich, dass die Betroffenen nach den allgemeinen Regeln (siehe oben) visumspflichtig sein können, also vor der Einreise ein Visum einholen müssen. (Auch wenn es aufgrund neuerer europarechtlicher Entwicklungen unter bestimmten Umständen möglich ist, ein Visum oder andere erforderliche Dokumente erst nach der Einreise zu besorgen, empfiehlt es sich dennoch vor der Einreise in diesen Fällen ein Visum einzuholen.) 99 100 Prawo o cudzoziemcach (Obywatele UE) Ausländerrecht (EU-Bürger) Studenci, emeryci i inne osoby z UE posiadające zabezpieczenie finansowe Studenten, Rentner und andere wirtschaftlich gesicherte Personen aus der EU Również w sytuacji, gdy obywatele UE chcą mieszkać w Niemczech nie pracując ani nie wykonując żadnej innej działalności gospodarczej, osoby te są chronione i uprzywilejowane na mocy prawa europejskiego. Jeśli starsi obywatele UE chcą żyć w Niemczech i utrzymywać się z emerytury z innego państwa członkowskiego, to mają do tego całkowite prawo. To samo dotyczy osób, które nie utrzymują się z emerytury, lecz ze swojego majątku. Obywatele UE mogą też przybywać do Niemiec w celu podjęcia studiów. Wymienione grupy muszą jednak posiadać wystarczające środki do życia i ubezpieczenie zdrowotne dla siebie oraz członków swych rodzin. Ewentualnie muszą też wykazać to w urzędzie ds. cudzoziemców. W przypadku studentów z reguły wystarczy zwykłe oświadczenie. Osoby studiujące mogą przybyć ze swoim małżonkiem i dziećmi, ewentualnie mogą oni dołączyć do osoby studiującej. W przypadku zarejestrowanego partnerstwa życiowego (zob. wyżej) również partner, względnie partnerka tej samej płci ma prawo dołączyć do swojego partnera. Inne osoby uprawnione do swobodnego przemieszczania się mogą przybyć także wraz z krewnymi w linii wstępnej (dziadkami). Warunkiem jednak zawsze jest to, aby krewni ci mieli rzeczywiście zapewnione utrzymanie. Auch wenn Unionsbürger in Deutschland leben wollen, ohne zu arbeiten oder sich sonst wirtschaftlich zu betätigen, sind die Betroffenen europarechtlich geschützt und privilegiert. Wenn Unionsbürger im Alter mit ihrer Rente aus einem anderen Mitgliedstaat in Deutschland leben möchten, ist dies ein verbürgtes Recht. Gleiches gilt für Personen, die nicht von einer Rente, sondern von ihrem Vermögen leben. Auch können Unionsbürger zum Studium nach Deutschland kommen. Die genannten Gruppen müssen allerdings über ausreichende Existenzmittel und Krankenversicherungsschutz für sich und ihre Familienangehörigen verfügen. Dies müssen sie dem Ausländeramt ggf. auch nachweisen. Bei Studenten reicht dabei in der Regel schon eine einfache Erklärung. Studierende dürfen ihre Ehepartner und Kinder mitbringen bzw. nachziehen lassen. In eingetragenen Lebenspartnerschaften (s.o.) ist auch der gleichgeschlechtliche Partner bzw. die Partnerin nachzugsberechtigt. Die anderen Freizügigkeitsberechtigten dürfen auch Verwandte in aufsteigender Linie (Großeltern) mitbringen. Voraussetzung ist immer, dass der Unterhalt für diese Verwandten tatsächlich gewährleistet ist. Obywatelstwo niemieckie Die Deutsche Staatsangehörigkeit Obywatelstwo niemieckie w wyniku nadania obywatelstwa na podstawie przysługującego roszczenia Obywatelem niemieckim można zostać z reguły dopiero wówczas, jeśli mieszka się w Niemczech od ośmiu lat. Jeśli spełnia się określone warunki, to posiada się prawo do uzyskania obywatelstwa i nie można go wówczas Państwu odmówić. Zazwyczaj należy spełniać następujące warunki: . Należy posiadać pozwolenie na osiedlenie lub szczególne zezwolenie na pobyt (obowiązuje następująca reguła: zezwolenie na pobyt musi być wydane w celu, który zazwyczaj jest podstawą stałego pobytu. Dlatego nie wystarczy np. zezwolenie na pobyt w celu podjęcia studiów lub w celu tymczasowego pobytu ze względów humanitarnych). . Zwyczajowe lub legalne miejsce pobytu musi znajdować się w Niemczech od ośmiu lat; w przypadku pomyślnego uczestnictwa w kursie integracyjnym okres ten ulega skróceniu do siedmiu lat. . Trzeba być w stanie zapewnić utrzymanie sobie i przebywającym na Państwa utrzymaniu członkom rodziny bez korzystania z państwowych świadczeń zabezpieczających egzystencję (tzw. zasiłek dla bezrobotnych II lub pomoc społeczna), (istnieją wyjątki dla młodzieży poniżej 23 roku życia lub dla osób ubiegających się o nadanie obywatelstwa, które nie są same odpowiedzialne za korzystanie z państwowych świadczeń zabezpieczających egzystencję). . Należy posiadać wystarczającą znajomość języka niemieckiego. . Trzeba wyznawać podstawowy porządek wolnościowo – demokratyczny, Deutsch durch Anspruchseinbürgerung Deutscher Staatsbürger können Sie in der Regel erst werden, wenn Sie seit acht Jahren in Deutschland leben. Erfüllen Sie bestimmte Voraussetzungen, haben Sie ein Recht auf Einbürgerung. Sie darf dann nicht verweigert werden. Folgende Voraussetzungen sind im Normalfall zu erfüllen: · Sie müssen im Besitz einer Niederlassungserlaubnis oder einer besonderen Aufenthaltserlaubnis sein (als Faustregel gilt: die Aufenthaltserlaubnis muss zu einem Aufenthaltszweck erteilt worden sein, der im Regelfall die Grundlage für einen Daueraufenthalt bildet. Daher genügt z.B. eine Aufenthaltserlaubnis zu Studienzwecken oder zum vorübergehenden Aufenthalt aus humanitären Gründen nicht). · Sie müssen seit acht Jahren Ihren gewöhnlichen oder rechtmäßigen Aufenthalt in Deutschland haben; bei einer erfolgreichen Teilnahme an einem Integrationskurs verkürzt sich die Frist auf sieben Jahre. · Sie müssen Ihren Lebensunterhalt für sich und Ihre unterhaltsberechtigten Familienangehörigen ohne die Inanspruchnahme von staatlichen Leistungen zur Existenzsicherung (sogenanntes Arbeitslosengeld II oder Sozialhilfe) bestreiten können (Ausnahmen gelten für Jugendliche unter 23 Jahren oder für Einbürgerungsbewerber, die die Inanspruchnahme von staatlichen Leistungen zur Existenzsicherung nicht selber zu vertreten haben). · Sie müssen über ausreichende Kenntnisse der deutschen Sprache verfügen. · Sie müssen sich zur freiheitlich-demokratischen Grundordnung des Grundgeset- 101 102 Obywatelstwo niemieckie Bliższe informacje na temat warunków niezbędnych do nadania obywatelstwa zawiera np. broszura »Jak zostać Niemcem/ Niemką« (»Wie werde ich Deutsche/r«) (wydana przez pełnomocnika Rządu Federalnego ds. migracji, uchodźców i integracji, dostępna pod adresem www.einbuergerung.de) Dodatkowych informacji możecie Państwo zasięgnąć również w administracji miasta lub powiatu. Nähere Informationen zu den Voraussetzungen für eine Einbürgerung finden Sie z.B. in der Broschüre „Wie werde ich Deutsche/r“ (herausgegeben von der Beauftragten der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration, www.einbuergerung.de) Sie können auch bei der Stadt- oder Kreisverwaltung nach Informationen fragen. Die Deutsche Staatsangehörigkeit wynikający z Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec. . Z reguły należy zrzec się swojego dotychczasowego obywatelstwa (istnieją wyjątki). . Nie wolno być winnym popełnienia ciężkiego czynu karalnego. zes der Bundesrepublik Deutschland bekennen. · Sie müssen in der Regel Ihre bisherige Staatsbürgerschaft aufgeben (es gibt Ausnahmen). · Sie dürfen sich keiner schweren Straftat schuldig gemacht haben. Proszę możliwie jak najwcześniej zasięgnąć informacji na temat tego, czego potrzebujecie Państwo do wniosku o nadanie obywatelstwa oraz jakie stawiane są Państwu wymagania. Proszę zasięgnąć informacji również wówczas, jeśli sądzicie Państwo, iż właściwie chcecie spędzić w Niemczech tylko kilka lat. Proszę pamiętać: nie wszyscy imigranci muszą czekać osiem lat na nadanie obywatelstwa, tak więc obywatelstwo może zostać nadane małżonkowi i dzieciom, mimo że nie przebywają oni jeszcze osiem lat w Niemczech. Nadanie obywatelstwa kosztuje zazwyczaj 255 euro. Informieren Sie sich möglichst frühzeitig, was Sie für einen Antrag auf Einbürgerung benötigen und welche Voraussetzungen für Sie gelten. Informieren Sie sich auch, wenn Sie meinen, eigentlich nur für einige Jahre in Deutschland leben zu wollen. Beachten Sie: nicht alle Einwanderer müssen acht Jahre auf eine Einbürgerung warten, so können z. B. Ehegatten und Kinder miteingebürgert werden, obwohl sie noch nicht acht Jahre in Deutschland leben. Grundsätzlich kostet eine Einbürgerung 255 Euro. Obywatelstwo niemieckie 103 Die Deutsche Staatsangehörigkeit Sonderregelung: „Ermessens-Einbürgerungen“ Urząd ds. nadawania obywatelstwa może w niektórych wypadkach nadać obywatelstwo na podstawie uznania, nawet jeśli nie przebywacie Państwo w Niemczech od ośmiu lat i nie przysługuje Państwu roszczenie o nadanie obywatelstwa. Wówczas jednak obowiązują po części bardziej surowe wymagania: np. nie są możliwe wyjątki w przypadku prawa do korzystania z państwowych świadczeń zabezpieczających egzystencję. Skrócone okresy do nadania obywatelstwa obowiązują np. w przypadku osób uprawnionych do azylu (osoby uznane za uchodźców na podstawie artykułu 16a Ustawy Zasadniczej) oraz osoby uznane za uchodźców na podstawie Konwencji Genewskiej dotyczącej uchodźców lub bezpaństwowcy: w przypadku tych osób do nadania obywatelstwa może wystarczyć już sześć lat pobytu. W przypadku osoby będącej małżonkiem obywatela niemieckiego obowiązuje następująca zasada: w momencie nadania obywatelstwa małżeństwo musi istnieć już od dwóch lat, a Państwo musicie żyć już od trzech lat w Niemczech. Auch wenn Sie noch keine acht Jahre in Deutschland leben und noch keinen Rechtsanspruch auf Einbürgerung haben, kann die Einbürgerungsbehörde in einigen Fällen nach Ermessen einbürgern. Allerdings gelten dann zum Teil strengere Voraussetzungen: Ausnahmen etwa bei einem Anspruch auf den Bezug von staatlichen Leistungen zur Existenzsicherung sind dann nicht möglich. Verkürzte Fristen für eine Einbürgerung gelten z.B. für Asylberechtigte (nach Artikel 16a des Grundgesetzes anerkannte Flüchtlinge) und Flüchtlinge, die auf der Grundlage der Genfer Flüchtlingskonvention (GFK) anerkannt sind oder für Staatenlose: Bei ihnen können bereits sechs Jahre Aufenthalt für eine Einbürgerung ausreichen. Wenn Sie Ehegatte eines deutschen Staatsangehörigen sind, dann gilt für Sie: Zum Zeitpunkt der Einbürgerung muss Ihre Ehe schon seit zwei Jahren bestehen, und Sie müssen bereits drei Jahre in Deutschland leben. Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration: www.einbuergerung.de Obywatelstwo niemieckie Die Deutsche Staatsangehörigkeit Dzieci: obywatelstwo niemieckie na podstawie urodzenia Kinder: Deutsche Staatsangehörigkeit durch Geburt W przypadku dzieci obowiązuje następująca zasada: jeśli jedno z rodziców jest obywatelem Niemiec – nieważne, czy ojciec czy matka -, wówczas dzieci automatycznie od urodzenia są obywatelami Niemiec. Jeśli oboje rodzice są cudzoziemcami, dzieci automatycznie otrzymują obywatelstwo niemieckie wraz z narodzinami tylko wówczas, jeśli jedno z rodziców żyje w Niemczech legalnie i na stałe od przynajmniej ośmiu lat i posiada pozwolenie na osiedlenie lub jest obywatelem UE uprawnionym do swobody przemieszczania się. Für Kinder gilt: Ist ein Elternteil deutscher Staatsangehöriger – egal, ob Vater oder Mutter -, dann sind die Kinder automatisch von Geburt an Deutsche. Sind beide Eltern ausländische Staatsangehörige, bekommen deren Kinder nur dann automatisch bei der Geburt die deutsche Staatsangehörigkeit, wenn ein Elternteil seit mindestens acht Jahren rechtmäßig und dauerhaft in Deutschland lebt und eine Niederlassungserlaubnis besitzt oder freizügigkeitsberechtigter Bürger der EU ist. Dyskryminacja i równouprawnienie 105 Diskriminierung und Gleichstellung Dyskryminacja etniczna Ethnische Diskriminierung Dyskryminacja z powodu pochodzenia etnicznego jest w Niemczech zakazana już poprzez nakaz równości zawarty w Ustawie Zasadniczej. Ośrodki państwowe, takie jak policja i urzędy są bezpośrednio zobowiązane do równorzędnego traktowania. Jeśli chodzi o dyskryminację w sferze prywatnej, np. przy poszukiwaniu mieszkania lub na rynku pracy, to obecnie brak jeszcze specjalnej podstawy prawnej w celu ochrony przed dyskryminacją. W przypadku napotkania na dyskryminację, poradnictwem oraz wsparciem służą organizacje charytatywne, związki zawodowe i pełnomocnicy ds. cudzoziemców i integracji. W niektórych miastach istnieją ponadto specjalne biura antydyskryminacyjne. W przyszłości będzie istniała poprawiona ustawowa ochrona przed dyskryminacją z powodu pochodzenia etnicznego. Ochrona ta odnosi się przede wszystkim do prawa pracy i prawa cywilnego, a więc obejmuje również np. umowy ubezpieczeniowe i umowy najmu. Wówczas istniała będzie możliwość dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Diskriminierungen aufgrund ethnischer Herkunft sind in Deutschland schon nach dem Gleichheitsgebot des Grundgesetzes verboten. Staatliche Stellen wie Polizei und Behörden sind unmittelbar zur Gleichbehandlung verpflichtet. Bei Diskriminierungen im privaten Bereich, z.B. bei der Wohnungssuche oder auf dem Arbeitsmarkt, fehlt zur Zeit noch eine spezielle gesetzliche Grundlage zum Schutz vor Diskriminierung. Wohlfahrtsverbände, Gewerkschaften und die Ausländer- bzw. Integrationsbeauftragten beraten und unterstützen Sie bei Diskriminierungsfällen. In einigen Städten gibt es zudem spezielle Antidiskriminierungsbüros. Zukünftig wird es einen verbesserten gesetzlichen Schutz gegen Diskriminierungen aufgrund der ethnischen Herkunft geben. Dieser bezieht sich vor allem auf das Arbeitsrecht und das Zivilrecht, umfasst also z. B. auch Versicherungs- und Mietverträge. Dann besteht etwa die Möglichkeit, Schadensersatz geltend zu machen. Informacje można znaleźć pod adresem www.stop-discrimination.info Informationen unter www.stop-discrimination.info 106 Dyskryminacja i równouprawnienie Diskriminierung und Gleichstellung Kobiety Frauen »Mężczyźni i kobiety są równouprawnieni. Państwo popiera rzeczywistą realizację równouprawnienia kobiet i mężczyzn oraz dąży do usunięcia istniejących uszczerbków«. (Ustawa Zasadnicza, art. 3 ust. 2) „Männer und Frauen sind gleichberechtigt. Der Staat fördert die tatsächliche Durchsetzung der Gleichberechtigung von Frauen und Männern und wirkt auf die Beseitigung bestehender Nachteile hin“. (GG, Art. 3 Abs. 2) W celu wspierania równego traktowania kobiet w życiu zawodowym, istnieją »ustawy o równouprawnieniu«, odnoszące się przede wszystkim do służby publicznej. W wielu miastach znajdują się specjalne biura poradnictwa i informacji w celu szczególnego wspierania kobiet. Te biura poradnictwa często nazywane są »Regionalstelle Frau und Beruf«, »Frauenbüro« lub »Gleichstellungsstelle«. W większości miast i w wielu (dużych) przedsiębiorstwach znajdują się również tzw. »pełnomocnicy ds. równouprawnienia« (»Gleichstellungsbeauftragte«), mający za zadanie, reprezentowanie szczególnych interesów kobiet. W celu wspierania kobiet w polityce i ułatwiania im dostępu do decydujących pozycji, w niektórych partiach politycznych istnieje np. procentowy udział kobiet. W tych wypadkach określona liczba funkcji i urzędów jest zarezerwowana wyłącznie dla kobiet. Um die Gleichbehandlung von Frauen im Beruf und in der Gesellschaft zu fördern, gibt es „Gleichstellungsgesetze“, die sich vorrangig auf den öffentlichen Dienst beziehen. In vielen Städten gibt es spezielle Beratungs- und Informationsbüros zur besonderen Unterstützung und Förderung von Frauen. Diese Beratungsbüros heißen oft „Regionalstelle Frau und Beruf“, „Frauenbüro“ oder „Gleichstellungsstelle“. In den meisten Städten und in vielen (großen) Unternehmen gibt es auch sogenannte „Gleichstellungsbeauftragte“, die den Auftrag haben, die besonderen Interessen von Frauen zu vertreten. Um Frauen in der Politik zu fördern und ihnen den Zugang zu entscheidenden Positionen zu erleichtern, gibt es z.B. in einigen politischen Parteien eine Frauenquote. In diesen Fällen ist eine bestimmte Anzahl von Funktionen und Ämtern für Frauen reserviert. Dyskryminacja i równouprawnienie 107 Diskriminierung und Gleichstellung Molestowanie seksualne Sexuelle Belästigung Molestowanie seksualne kobiet i mężczyzn jest w Republice Federalnej Niemiec zabronione. Na przykład »ustawa o ochronie zatrudnionych« (»Beschäftigungsschutzgesetz«) chroni wszystkie kobiety, oraz wszystkich mężczyzn przed molestowaniem seksualnym w miejscu pracy. Seksualnym molestowaniem w miejscu pracy jest każde zachowanie o charakterze seksualnym nie pożądane przez osobę, której dotyczy. Na przykład kontakt fizyczny i użycie siły, uwagi o treści seksualnej, prezentowanie materiałów pornograficznych i nakłanianie do czynności seksualnych. Pracodawcy są zobowiązani do sprawdzenia każdej skargi. Molestowanie seksualne może doprowadzić do natychmiastowego zwolnienia winnej osoby. Sexuelle Belästigung von Frauen und Männern ist in der Bundesrepublik verboten. Zum Beispiel schützt am Arbeitsplatz das „Beschäftigtenschutzgesetz“ alle Frauen und Männer vor sexueller Belästigung am Arbeitsplatz. Sexuelle Belästigung am Arbeitsplatz ist jedes sexuell bestimmte Verhalten, das von den Betroffenen nicht gewünscht ist. Zum Beispiel körperliche Berührungen und Übergriffe, Bemerkungen mit sexuellem Inhalt, Vorzeigen pornografischer Darstellungen und Aufforderungen zu sexuellen Handlungen. Arbeitgeber sind verpflichtet, eine Beschwerde zu überprüfen. Sexuelle Belästigung kann zur fristlosen Kündigung für den Verursacher führen. Informacje na temat molestowania seksualnego lub przemocy w rodzinie można znaleźć w Federalnym Ministerstwie ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży pod adresem www.bmfsfj.de. Informationen zum Thema Sexuelle Belästigung oder Gewalt in der Familie sind beim Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend unter www.bmfsfj.de erhältlich. 108 Dyskryminacja i równouprawnienie Diskriminierung und Gleichstellung Przemoc w rodzinie Misshandlung in der Familie W Niemczech również w rodzinie zabroniony jest każdy rodzaj przemocy fizycznej. Rodzice nie mogą karać swoich dzieci biciem: »lanie« jest ustawowo zakazane. Jeśli ktoś spotyka się z przemocą ze strony małżonka, nie musi bać się ewentualnego wydalenia: ponieważ również w przypadku rozstania z małżonkiem po takim zastosowaniu przemocy ofierze przysługuje samodzielne prawo pobytu w Niemczech (zob. rozdział »Prawo o cudzoziemcach«). W przypadku przemocy domowej policja może usunąć z mieszkania partnera stosującego przemoc. Jeśli policja zakłada, że może nastąpić niebezpieczny atak, lub że atak taki już nastąpił, to jeszcze w mieszkaniu osoby stosującej przemoc policja może zabrać jej klucze i usunąć z mieszkania. W takim wypadku należy w sądzie rodzinnym złożyć wniosek o przyznanie prawa do mieszkania i zarządzenie ochronne, poprzez które zakazuje się kontaktu z ofiarą. W większości dużych miast znajdują się domy dla kobiet. Tu kobiety mogą mieszkać przez pewien czas. Numer telefonu takiego ośrodka znajduje się w książce telefonicznej. Można też zapytać o niego na policji. Anonimowość ofiary jest gwarantowana. Pomoc i wsparcie można również znaleźć w Związku Ochrony Dzieci, w organizacjach charytatywnych (zob. rozdział »Organizacje i kontakt«), w miejskim urzędzie ds. młodzieży (Jugendamt) lub w specjalnych ośrodkach poradnictwa i u adwokatów. In Deutschland ist auch in der Familie jede Art von körperlicher Misshandlung verboten. Eltern dürfen ihr Kind nicht mit Schlägen bestrafen: die „Prügelstrafe“ ist gesetzlich verboten. Wer vom Ehepartner misshandelt wird, braucht keine Angst vor einer eventuellen Abschiebung zu haben: Denn auch im Fall einer Trennung vom Ehepartner nach einer solchen Misshandlung steht dem Opfer ein eigenständiges Aufenthaltsrecht (siehe Kapitel „Ausländerrecht“) in Deutschland zu. Bei häuslicher Gewalt gibt es die Möglichkeit, den gewalttätigen Partner durch die Polizei aus der Wohnung verweisen zu lassen. Geht die Polizei davon aus, dass ein gefährlicher Angriff bevorsteht oder stattgefunden hat, so kann die Polizei noch in der Wohnung der gewalttätigen Person den Schlüssel abnehmen und sie aus der Wohnung entfernen. Beim Familiengericht sollte in einem solchen Fall umgehend die Zuweisung der Wohnung und eine Schutzanordnung, mit der der Kontakt zum Opfer untersagt wird, beantragt werden. Ein Frauenhaus gibt es in den meisten größeren Städten. Hier können Frauen auch für einige Zeit wohnen. Die Nummer steht im Telefonbuch oder kann bei der Polizei erfragt werden. Die Anonymität des Opfers ist sichergestellt. Hilfe und Unterstützung gibt es auch beim Kinderschutzbund, bei den Wohlfahrtsverbänden (siehe Kapitel „Organisationen und Ansprechpartner“), beim Jugendamt der Stadt oder bei speziellen Beratungsstellen und Rechtsanwälten. Dyskryminacja i równouprawnienie Diskriminierung und Gleichstellung Partnerstwa homoseksualne Gleichgeschlechtliche Partnerschaften Dyskryminacja homoseksualistów jest w Niemczech zabroniona. Lecz społeczeństwo nie do końca jeszcze oswoiło się z tym tematem. Szereg znanych osobistości to homoseksualiści, którzy nie robią z tego tajemnicy. »Jestem gejem i nie ma w tym nic złego«, powiedział na przykład przed wyborami rządzący burmistrz Berlina, Klaus Wowereit. Partnerstwa homoseksualne, względnie »partnerstwa osób tej samej płci« są pod względem prawnym w dużym stopniu postawione na równi z partnerstwami małżeńskimi. Określa to »Ustawa o równym traktowaniu partnerstw homoseksualnych« (»Gesetz zur Gleichbehandlung homosexueller Partnerschaten«). Równe traktowanie oznacza np. również to, że zagraniczny partner życiowy homoseksualisty może otrzymać zezwolenie na pobyt w celu stworzenia i zachowania partnerskiej wspólnoty życiowej. Informacje można uzyskać w urzędzie stanu cywilnego (»Standesamt«) w ratuszu miejskim lub w ośrodkach poradnictwa i reprezentacjach interesów gejów lub lesbijek, znajdujących się w większości dużych miast. Diskriminierung von Homosexuellen ist in Deutschland verboten. Aber ganz selbstverständlich ist der Umgang mit diesem Thema noch nicht. Eine Reihe bekannter Persönlichkeiten sind homosexuell und machen daraus kein Geheimnis. „Ich bin schwul und das ist gut so“, sagte zum Beispiel der Regierende Bürgermeister der Hauptstadt Berlin, Klaus Wowereit, vor seiner Wahl. Homosexuelle bzw. „gleichgeschlechtliche Partnerschaften“ sind rechtlich weitgehend mit ehelichen Partnerschaften gleichgestellt. Das ist im „Gesetz zur Gleichbehandlung homosexueller Partnerschaften“ festgelegt. Gleichbehandlung bedeutet z.B. auch, dass dem ausländischen Lebenspartner eines Homosexuellen zur Herstellung und Wahrung einer lebenspartnerlichen Gemeinschaft eine Aufenthaltserlaubnis erteilt werden kann. Informationen erhält man im „Standesamt“ im Rathaus der Stadt oder bei den Beratungsstellen und Interessenvertretungen von Schwulen oder Lesben, die es in den meisten größeren Städten gibt. 109 110 Dyskryminacja i równouprawnienie Beauftragter der Bundesregierung für die Belange behinderter Menschen Telefon 0 18 88 - 441 -2944 www.behindertenbeauftragter.de Diskriminierung und Gleichstellung Inwalidztwo Behinderungen Osoby niepełnosprawne i krewni osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo mogą zwracać się do specjalnych ośrodków poradnictwa. Ośrodki te udzielają informacji na pytania dotyczące opieki lub rehabilitacji i informują o możliwościach pomocy finansowej i przywilejach. Adresy ośrodków informacyjnych są dostępne u lekarzy i w ratuszach. Behinderte und Angehörige von körperlich oder geistig Behinderten können sich an spezielle Beratungsstellen wenden. Diese Beratungsstellen geben bei Fragen zur Betreuung oder Rehabilitation Auskunft und informieren über die Möglichkeiten finanzieller Hilfe und Vergünstigungen. Adressen von Informations-Stellen haben Ärzte und Rathäuser. 112 Praca i zabezpieczenie socjalne Dalsze wskazówki odnośnie wszystkich pytań dotyczących uznawania dyplomów Agencja Pracy oferuje online pod adresem: www.arbeitsagentur.de Na ten temat zob. również www.europa.eu.int/citizensrights Arbeit und soziale Sicherung Poszukiwanie i podjęcie pracy Arbeitsuche und -aufnahme Wobec niektórych cudzoziemców spoza państw UE obowiązują prawne ograniczenia dotyczące podjęcia pracy. Informacje na ten temat znajdziecie Państwo w rozdziale »Prawo o cudzoziemcach«. Dalsze informacje można uzyskać w urzędzie ds. cudzoziemców. Für manche Ausländer aus Nicht-EU-Staaten gelten rechtliche Einschränkungen bei der Arbeitsaufnahme. Informationen dazu finden Sie im Kapitel „Ausländerrecht“. Weitere Informationen erhalten Sie bei der Ausländerbehörde. Uznawanie zagranicznych dyplomów Die Arbeitsagentur bietet online zu allen Fragen der Anerkennung von Bildungsnachweisen weiterführende Hinweise: www.arbeitsagentur.de Siehe dazu auch www.europa.eu.int/citizensrights W Republice Federalnej Niemiec uznawanie dyplomów leży w gestii poszczególnych krajów związkowych. Dlatego w tej sprawie musicie Państwo zwrócić się do odpowiednich instytucji w Państwa kraju związkowym. Właściwe instytucje to: . w odniesieniu do dyplomów ukończenia szkół wyższych: Ministerstwo Kultury lub, dla pojedynczych kierunków, krajowe urzędy egzaminacyjne www.bildungsserver.de . w odniesieniu do nieakademickich dyplomów zawodowych: Izba przemysłowo-handlowa www.ihk.de, Izba rzemiosła www.handwerk-info.de, Prezydia rządów . w odniesieniu do dyplomów ukończenia wszystkich szkół zawodowych: Urzędy szkolnictwa średniego miast i gmin Anerkennung ausländischer Bildungsnachweise Die Anerkennung von Bildungsnachweisen in der Bundesrepublik Deutschland ist Sache der einzelnen Bundesländer. Sie müssen sich daher an die Institutionen in Ihrem Bundesland wenden. Zuständig sind für: · Hochschulabschlüsse: Kultusministerien oder in einzelnen Fachrichtungen Landesprüfungsämter: www.bildungsserver.de · Nicht-akademische berufliche Abschlüsse: Industrie und Handelskammer: www.ihk.de, Handwerkskammer: www.handwerk-info.de, Regierungspräsidien · Abschlüsse aller beruflichen Schulen: Oberschulämter der Kommunen Praca i zabezpieczenie socjalne 113 Arbeit und soziale Sicherung Agencja Pracy Agentur für Arbeit Agencja Pracy zwraca się w stronę pracobiorców i pracodawców. Lokalne centra pracy (JobCenter) . prowadzą pośrednictwo pracy i miejsc nauki zawodu . oferują poradnictwo dla pracodawców i osób szukających pracy . pomagają w poprawie szans zatrudnienia . prowadzą pośrednictwo w zakresie kształcenia zawodowego i podnoszenia kwalifikacji Die Agentur für Arbeit wendet sich an Arbeitnehmer und Arbeitgeber. Die örtlichen JobCenter · vermitteln Arbeits- und Ausbildungsplätze · beraten Arbeitgeber und Arbeitsuchende · bieten Hilfe zur Verbesserung der Beschäftigungschancen · vermitteln berufliche Aus- und Weiterbildung Z poradnictwa zawodowego i pośrednictwa pracy mogą korzystać wszyscy pracobiorcy, niezależnie od tego, czy płacili wcześniej składki na ubezpieczenie od bezrobocia. Oferty pracy i ogłoszenia o poszukiwaniu pracy w gazetach i w Internecie Oferty pracy można znaleźć w części ogłoszeniowej oraz na stronach internetowych w gazetach codziennych (w środę i wydaniach weekendowych), tygodnikach, miesięcznikach (magazyny miejskie) i czasopismach specjalistycznych. Można też samemu za opłatą nadać ogłoszenie drobne o poszukiwaniu miejsca pracy. W Internecie znajdują się różne adresy zawierające aktualne oferty pracy. Można też samemu umieścić swoje dane i kwalifikacje w bazie danych. Berufsberatung und Arbeitsvermittlung können von allen Arbeitnehmerinnen und Arbeitnehmern in Anspruch genommen werden, unabhängig davon, ob vorher Beiträge zur Arbeitslosenversicherung gezahlt worden sind. Stellenangebote und Stellengesuche in Zeitungen und Internet Im Anzeigenteil und online bei Tageszeitungen (mittwochs und Wochenendausgabe), Wochenzeitungen, Monatsmagazinen (Stadtmagazine) und Fachzeitschriften werden Stellen angeboten. Als Kleinanzeigen gegen eine Gebühr kann man auch selbst ein „Stellengesuch“ aufgeben. Im Internet gibt es verschiedene Adressen mit aktuellen Arbeitsangeboten. Hier kann man sich auch selbst mit seiner Qualifikation in einer Datenbank aufnehmen lassen. Informacje o poszukiwanych stanowiskach i ofertach pracy są ujęte w sieci, co umożliwia wgląd w rynek pracy w całych Niemczech w Internecie pod adresem (www.arbeitsagentur.de). Die Vernetzung von Stellenangeboten und Stellengesuchen ermöglicht im Internet (www.arbeitsagentur.de) einen Überblick über den bundesweiten Arbeitsmarkt. 114 Praca i zabezpieczenie socjalne Arbeit und soziale Sicherung Aplikacja Bewerbung Warunkiem skutecznej aplikacji jest kompletna teczka dokumentów przemawiających w szczególny sposób do pracodawcy. Powinna ona zawierać: . list motywacyjny . »koszulkę« na pozostałe dokumenty . życiorys ze zdjęciem . świadectwa, certyfikaty, zaświadczenia o odbytych praktykach Voraussetzung für eine erfolgreiche Bewerbung ist eine vollständige, in ansprechender Weise gestaltete Mappe. Sie sollte folgendes beinhalten: · Anschreiben · Deckblatt für weitere Unterlagen · Lebenslauf mit Fotografie · Zeugnisse, Zertifikate, Praktikanachweise Initiativ-Bewerbung Aplikacja z własnej inicjatywy Jeśli interesujemy się określonymi zakładami lub przedsiębiorstwami, możemy wysłać do nich »na ślepo« swoją aplikację, a więc wysłać ją, mimo, że dany zakład nie publikuje oferty pracy. Wiele działów personalnych zbiera te aplikacje i wraca do nich w razie zapotrzebowania. Często zanim opublikują ofertę lub zwrócą się do biura pracy, sięgają najpierw do tych aplikacji wysłanych z własnej inicjatywy. Wenn man sich für bestimmte Betriebe oder Unternehmen interessiert, kann man auch „blind“, das heißt, ohne dass eine Stelle ausgeschrieben ist, seine Bewerbung dorthin senden. Viele Personalstellen sammeln diese Bewerbungen und greifen auf sie zurück, wenn Bedarf besteht. Sie wählen oft zuerst aus diesen Initiativ-Bewerbungen aus, bevor sie die Stelle inserieren oder sich an das Arbeitsamt wenden. Formalitäten zur Arbeitsaufnahme Formalności związane z podjęciem pracy Obywatele państw trzecich spoza krajów UE w celu podjęcia pracy potrzebują zezwolenia na pobyt uprawniającego do podjęcia pracy lub pozwolenia na osiedlenie (dla obywateli państw trzecich zobacz rozdział »Cudzoziemcy spoza państw UE«). Obywatele UE nie potrzebują osobnego pozwolenia na pracę (zobacz rozdział »Obywatele UE i członkowie ich rodzin«). Ponadto każdy pracobiorca potrzebuje kartę podatkową i legitymację ubezpieczenia społecznego. Karta podatkowa wystawiana jest przez miasto lub gminę, właściwą ze Um eine Arbeit aufzunehmen, brauchen Drittstaatsangehörige aus Nicht-EU-Staaten eine Aufenthaltserlaubnis, die zur Aufnahme einer Arbeit berechtigt, oder eine Niederlassungserlaubnis (für Drittstaatsangehörige siehe Kapitel „Ausländer aus Nicht-EU-Staaten“). Unionsbürger benötigen keine gesonderte Arbeitsgenehmigung (siehe Kapitel „Unionsbürger und ihre Familienangehörigen“). Jeder Arbeitnehmer braucht ferner eine Steuerkarte und einen Sozialversicherungsausweis. Eine Lohnsteuerkarte wird von der Stadt oder Gemeinde ausgestellt, in der Praca i zabezpieczenie socjalne Arbeit und soziale Sicherung względu na miejsce stałego zameldowania. Legitymację ubezpieczenia społecznego można uzyskać w podmiotach odpowiedzialnych za ubezpieczenie emerytalne. W przypadku podjęcia pierwszej pracy z reguły pracodawca zgłasza osobę zatrudnioną, która następnie otrzymuje numer i legitymację ubezpieczenia społecznego. W przypadku pytań możecie zwrócić się Państwo do swojego pracodawcy, kasy chorych lub właściwego krajowego zakładu ubezpieczeń. Sozialversicherungsausweis man mit seinem Hauptwohnsitz angemeldet ist. Den Sozialversicherungsausweis erhält man bei den Rentenversicherungsträgern. Bei erstmaliger Aufnahme einer Erwerbstätigkeit meldet in der Regel der Arbeitgeber den Beschäftigten an, der dann eine Sozialversicherungsnummer und einen Sozialversicherungsausweis erhält. Wenn Sie Fragen haben, wenden Sie sich an Ihren Arbeitgeber, an Ihre Krankenkasse oder die zuständige Landesversicherungsanstalt. 115 116 W miejscu pracy Am Arbeitsplatz Indywidualne i zbiorowe prawo pracy Individuelles und kollektives Arbeitsrecht Wszyscy pracobiorcy, czy to pracownicy umysłowi czy też robotnicy, mają w Niemczech pewne prawa, określone przez ustawy, zbiorowe układy pracy i/lub pojedyncze umowy o pracę. Prawo pracy służy przede wszystkim do tego, by chronić pracobiorcę. Wszystkim pracobiorcom, niezależnie od pisemnej umowy o pracę, przysługują określone indywidualne prawa minimalne, np.: . prawo do płatnego urlopu . prawo do dalszej wypłaty wynagrodzenia w przypadku choroby oraz w święta . prawo do ochrony przed zwolnieniem (łącznie z okresami wypowiedzenia) . prawo do pisemnej informacji o istotnych warunkach umowy o pracę . prawo do ochrony macierzyństwa Alle Arbeitnehmer, Angestellte oder Arbeiter, haben in Deutschland bestimmte Rechte, die durch Gesetze, Tarifverträge und/oder Einzelarbeitsverträge festgelegt sind. Das Arbeitsrecht dient vor allem dazu, die Arbeitnehmer zu schützen. Alle Arbeitnehmer haben mit und ohne schriftlichen Arbeitsvertrag bestimmte individuelle Mindestrechte, zum Beispiel: · das Recht auf bezahlten Urlaub · das Recht auf Entgeltfortzahlung bei Krankheit und an Feiertagen · das Recht auf Kündigungsschutz (einschl. Kündigungsfristen) · das Recht auf schriftliche Information über die wesentlichen Bedingungen des Arbeitsvertrages · das Recht auf Mutterschutz W odróżnieniu od ustawy w zbiorowych układach pracy mogą zostać wynegocjowane lepsze warunki a w umowie o pracę warunki lepsze niż w zbiorowym układzie pracy. Nazywa się to zasadą korzyści (»Günstigkeitsprinzip«). Warunki pracy poniżej ustawowego minimalnego standardu są niedopuszczalne i nieważne. Dochodzi do tego jeszcze zbiorowe prawo pracy, składające się z prawa dot. układów zbiorowych, prawa ustroju przedsiębiorstw i współdecydowania w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Abweichend vom Gesetz können im Tarifvertrag bessere Bedingungen vereinbart werden und im Arbeitsvertrag bessere Bedingungen als im Tarifvertrag. Dieses nennt man das Günstigkeitsprinzip. Arbeitsbedingungen unter dem gesetzlichen Mindeststandard sind nicht zulässig und nicht gültig. Hinzu kommt das kollektive Arbeitsrecht, das aus dem Tarifvertragsrecht, dem Betriebsverfassungsrecht und der Unternehmensmitbestimmung besteht. W miejscu pracy 117 Am Arbeitsplatz Prawo ustroju przedsiębiorstw Betriebsverfassungsrecht We wszystkich zakładach przedsiębiorstw prawa prywatnego (np. spółka z o.o., spółka akcyjna), w których jest zatrudnione na stałe przynajmniej pięć osób, można zgodnie z ustawą o ustroju przedsiębiorstw wybrać radę zakładową. Rada zakładowa reprezentuje interesy pracobiorców tego zakładu wobec pracodawcy. Rada zakładowa i pracodawca dla dobra pracobiorców i zakładu współpracują w oparciu o zaufanie i współdziałanie ze związkami zawodowymi i związkami pracodawców istniejącymi w zakładzie. Radę zakładową wybierają wszyscy pracownicy pracujący w zakładzie – niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Rada zakładowa czuwa nad tym, aby były przestrzegane ustawy obowiązujące na korzyść pracowników, przepisy dot. zapobiegania wypadkom, zbiorowe układy pracy i porozumienia zakładowe oraz aby nie dochodziło do różnego traktowania pracowników w zależności od pochodzenia etnicznego, religii, narodowości, pochodzenia, aktywności politycznej lub związkowej wzgl. poglądów oraz płci i orientacji seksualnej. Kolejnym ważnym, ustawowym zadaniem rady zakładowej jest wspieranie integracji zatrudnionych cudzoziemców i zrozumienia pomiędzy nimi i niemieckimi pracownikami, jak i wnioskowanie o podjęcie działań mających na celu zwalczanie rasizmu i wrogości wobec cudzoziemców w zakładzie. W przypadku działalności rasistowskiej lub wrogiej wobec cudzoziemców w zakładzie, rada ma również prawo zażądać usunięcia z zakładu pracownika oraz odmówić z takich powodów zgody na zatrudnienie. Rada zakładowa ma prawo do udziału In allen Betrieben privatrechtlich organisierter Unternehmen (z.B. GmbH, Aktiengesellschaft), in denen ständig mindestens fünf Arbeitnehmer beschäftigt sind, kann ein Betriebsrat nach dem Betriebsverfassungsgesetz gewählt werden. Der Betriebsrat nimmt die Interessen der Arbeitnehmer des Betriebs gegenüber dem Arbeitgeber wahr. Dabei arbeiten Betriebsrat und Arbeitgeber vertrauensvoll und im Zusammenwirken mit den in im Betrieb vertretenen Gewerkschaften und Arbeitgebervereinigungen zum Wohl der Arbeitnehmer und des Betriebs zusammen. Der Betriebsrat wird von allen im Betrieb tätigen Arbeitnehmern – unabhängig etwa von ihrer Staatsangehörigkeit – gewählt. Der Betriebsrat wacht z.B. darüber, dass die zugunsten der Arbeitnehmer geltenden Gesetze, Unfallverhütungsvorschriften, Tarifverträge und Betriebsvereinbarungen eingehalten werden und eine unterschiedliche Behandlung der Beschäftigten wegen Abstammung, Religion, Nationalität, Herkunft, politischer oder gewerkschaftlicher Betätigung bzw. Einstellung sowie wegen des Geschlechts oder ihrer sexuellen Identität unterbleibt. Eine weitere wichtige gesetzliche Aufgabe des Betriebsrats ist es, die Integration ausländischer Arbeitnehmer und das Verständnis zwischen ihnen und den deutschen Arbeitnehmern zu fördern, sowie Maßnahmen zur Bekämpfung von Rassismus und Fremdenfeindlichkeit im Betrieb zu beantragen. Er hat auch das Recht, die Entfernung eines Arbeitnehmers bei rassistischer oder fremdenfeindlicher Betätigung im Betrieb zu verlangen und seine Zustimmung zu der Einstellung eines Arbeitnehmers aus solchen Gründen zu verweigern. 118 W miejscu pracy Am Arbeitsplatz w sprawach socjalnych, personalnych i gospodarczych. Może na przykład współdecydować o nadgodzinach lub pracy w niepełnym wymiarze godzin i uczestniczy w planowanych zatrudnieniach lub zwolnieniach pracowników i w tworzeniu planów socjalnych w przypadku planowanego zamknięcia lub innych zmian w zakładzie. W niektórych zakładach, w celu wspierania równego traktowania i ochrony przed dyskryminacją, pracodawcy zawierają z radą zakładową porozumienia zakładowe. Der Betriebsrat hat Beteiligungsrechte in sozialen, personellen und wirtschaftlichen Angelegenheiten. Beispielsweise hat er bei der Anordnung von Überstunden oder Kurzarbeit mitzubestimmen und ist vor beabsichtigten Einstellungen oder Kündigungen von Arbeitnehmern und bei der Aufstellung von Sozialplänen im Falle geplanter Betriebsstilllegungen oder anderer Betriebsänderungen zu beteiligen. In einigen Betrieben haben Arbeitgeber und Betriebsrat Betriebsvereinbarungen zur Förderung der Gleichbehandlung und zum Schutz vor Diskriminierungen abgeschlossen. W miejscu pracy 119 Am Arbeitsplatz Problemy w miejscu pracy Probleme am Arbeitsplatz Czy moja płaca odpowiada postanowieniom układu zbiorowego? Czy jako pracownik mam prawo do dodatkowego wynagrodzenia z okazji Świąt Bożego Narodzenia? Czy pracodawca może żądać, abym pracował w ramach nadgodzin? Jaki urlop wypoczynkowy mi przysługuje? Co się stanie w razie choroby lub wypadków przy pracy? W razie problemów w miejscu pracy, informacji i pomocy udziela również rada zakładowa w zakładzie względnie rada personalna w placówkach administracji publicznej. Również w przypadku dyskryminacji lub mobbingu ze strony kolegów lub przełożonych w miejscu pracy można się m.in. kontaktować z radą zakładową. Obowiązkiem pracodawcy jest ochrona prawa osobistego i zdrowia pracowników. Pracobiorcy mają wiele prawnych możliwości obrony. Możecie Państwo zasięgnąć informacji we właściwych placówkach zakładowych lub poprosić o poradę związki zawodowe lub adwokata i ewentualnie zlecić reprezentowanie w sądzie. W sądach pracy pierwszej instancji nie istnieje przymus adwokacki. Wprawdzie punkty składania wniosków prawnych w sądach pracy nie mogą prowadzić poradnictwa w konkretnych sprawach, jednakże zawsze służą pomocą w kwestiach formalnych sporządzenia pozwów. W celu prowadzenia procesu można też ewentualnie skorzystać ze zwolnienia od kosztów procesowych. Entspricht mein Lohn den tariflichen Bestimmungen? Habe ich als Arbeitnehmer Anspruch auf Weihnachtsgeld? Kann mein Arbeitgeber Überstunden verlangen? Welchen Anspruch auf Erholungsurlaub habe ich? Was passiert bei Krankheit oder Arbeitsunfällen? Informationen und Hilfe bei Problemen am Arbeitsplatz bieten auch der Betriebsrat in den Betrieben bzw. der Personalrat in Dienststellen der öffentlichen Verwaltung. Auch bei Diskriminierungen oder Mobbing am Arbeitsplatz durch Kollegen oder Vorgesetzte kann unter anderem der Betriebsrat der richtige Ansprechpartner sein. Der Arbeitgeber hat die Pflicht, das Persönlichkeitsrecht und die Gesundheit seiner Arbeitnehmer zu schützen. Arbeitnehmer haben vielfältige rechtliche Möglichkeiten, sich zur Wehr zu setzen. Sie können sich bei den zuständigen betrieblichen Stellen informieren oder sich durch ihre Gewerkschaft oder einen Anwalt beraten und ggfs. gerichtlich vertreten lassen. Vor den Arbeitsgerichten erster Instanz besteht kein Anwaltszwang. Die Rechtsantragsstellen der Arbeitsgerichte dürfen zwar keine Rechtsberatung im Einzelfall vornehmen, sind allerdings bei der formgerechten Erstellung von Klageschriften behilflich. Gegebenenfalls kann für die Prozessführung auch Prozesskostenhilfe in Anspruch genommen werden. Dalsze informacje znajdziecie Państwo w serwisie Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Pracy pod adresem www.bmwa.bund.de względnie pod numerem infolinii ministerstwa na temat prawa pracy dzwoniąc pod numer telefonu 0180 5 615 003 (0,12 €/min.) oraz w Niemieckim Zrzeszeniu Związków Zawodowych pod adresem www.dgb.de względnie www.migration-online.de. Weitere Informationen finden Sie im Serviceangebot des Bundesministeriums für Wirtschaft und Arbeit unter www.bmwa.bund.de bzw. über das Infotelefon des Ministeriums zum Arbeitsrecht unter der Rufnummer 0180 5 615 003 (0,12 €/Min.) sowie beim Deutschen Gewerkschaftsbund unter www.dgb.de bzw. www.migration-online.de. 120 W miejscu pracy Am Arbeitsplatz Wypowiedzenie i ochrona przed wypowiedzeniem Wypowiedzenia nie można złożyć w dowolnej formie. Musi ono zostać złożone na piśmie. Pracobiorca objęty jest ogólną ochroną przed wypowiedzeniem wynikającą z ustawy o ochronie przed wypowiedzeniem, jeśli pozostawał w stosunku pracy przez okres dłuższy niż 6 miesięcy i w zakładzie zatrudnionych jest ponad 10 pracowników (osoby uczące się zawodu nie są wliczane, osoby zatrudnione w częściowym wymiarze są uwzględniane odpowiednio do ich udziału). Ustawa o ochronie przed wypowiedzeniem wymaga socjalnego usprawiedliwienia wypowiedzenia, tzn. wypowiedzenie musi być uwarunkowane przyczynami tkwiącymi w osobie lub w zachowaniu pracobiorcy lub pilnymi wymaganiami zakładowymi. Jeśli w zakładzie istnieje rada zakładowa, to należy jej wysłuchać przed każdym wypowiedzeniem. Wypowiedzenie złożone bez wysłuchania opinii rady zakładowej jest nieskuteczne. W pewnych przypadkach rada zakładowa może sprzeciwić się wypowiedzeniu. Jeśli pracobiorca chce uzyskać bezskuteczność wypowiedzenia, musi w ciągu trzech tygodni od doręczenia pisemnego wypowiedzenia wytoczyć powództwo przed właściwym sądem pracy. Szczególną ochroną przed wypowiedzeniem objęte są np. kobiety w czasie ciąży oraz w okresie do czterech miesięcy po porodzie, osoby uczące się zawodu i ludzie o wysokim stopniu inwalidztwa. W odniesieniu do tych pracobiorców istnieje zakaz wypowiedzenia lub też pracodawca może wręczyć wypowiedzenie tylko w wyjątkowych przypadkach po uprzednim zasięgnięciu zgody urzędu państwowego. Bliższych informacji może udzielić m.in. rada zakładowa lub związki zawodowe. Kündigung und Kündigungsschutz Eine Kündigung darf nicht willkürlich ausgesprochen werden; sie muss schriftlich erfolgen. Ein Arbeitnehmer hat allgemeinen Kündigungsschutz nach dem Kündigungsschutzgesetz, wenn das Arbeitsverhältnis länger als 6 Monate bestanden hat und im Betrieb mehr als zehn Arbeitnehmer beschäftigt werden (Auszubildende zählen nicht mit, Teilzeitbeschäftigte werden anteilig berücksichtigt). Das Kündigungsschutzgesetz verlangt eine soziale Rechtfertigung einer Kündigung, d.h. sie muss durch Gründe in der Person oder im Verhalten des Arbeitnehmers oder durch dringende betriebliche Erfordernisse bedingt sein. Ist in dem Betrieb ein Betriebsrat gebildet, ist er vor jeder Kündigung zu hören. Eine ohne Anhörung des Betriebsrats ausgesprochene Kündigung ist unwirksam. Unter bestimmten Voraussetzungen kann der Betriebsrat einer Kündigung widersprechen. Will der Arbeitnehmer die Unwirksamkeit der Kündigung erreichen, muss er innerhalb von drei Wochen nach Zugang der schriftlichen Kündigung Klage beim zuständigen Arbeitsgericht erheben. Einen besonderen Kündigungsschutz genießen beispielsweise Frauen während einer Schwangerschaft und bis vier Monate nach der Entbindung, Auszubildende und schwerbehinderte Menschen. Gegenüber diesen Arbeitnehmern besteht Kündigungsverbot oder der Arbeitgeber darf nur ausnahmsweise nach Einholung der vorherigen Zustimmung einer staatlichen Behörde kündigen. Nähere Informationen können u.a. der Betriebsrat oder die Gewerkschaften geben. W miejscu pracy 121 Am Arbeitsplatz Czas pracy Arbeitszeit Warunki ramowe dotyczące organizacji czasu pracy w Niemczech są uregulowane w ustawie o czasie pracy. Ustawa o czasie pracy zasadniczo obowiązuje w odniesieniu do wszystkich robotników i pracowników umysłowych i osób zatrudnionych w celu ich kształcenia zawodowego. Ustawa rezygnuje z określania ustawowych zaleceń dotyczących organizacji czasu pracy w stopniu większym, niż jest to wymagane w celu zagwarantowania ochrony zdrowia pracowników. Ustawa reguluje w szczególności maksymalny codzienny czas pracy, przerwy i minimalny czas odpoczynku następujący po pracy oraz zawiera zasadniczy zakaz zatrudniania w niedziele i święta. W ramach tej ustawy określany jest konkretny czas pracy w odniesieniu do zbiorowego układu pracy, porozumienia zakładowego wzgl. umowy o pracę. Nadzór nad przestrzeganiem ustawy o czasie pracy jest zadaniem urzędów ds. ochrony pracy poszczególnych krajów związkowych (Urząd nadzoru nad działalnością gospodarczą, urząd ds. ochrony pracy). Die Rahmenbedingungen für die Gestaltung der Arbeitszeit in Deutschland sind im Arbeitszeitgesetz geregelt. Das Arbeitszeitgesetz gilt grundsätzlich für alle Arbeiter und Angestellten und die zu ihrer Berufsbildung Beschäftigten. Das Gesetz verzichtet darauf, weitergehende gesetzliche Vorgaben für die Arbeitszeitgestaltung zu machen, als dies für die Gewährleistung des Gesundheitsschutzes der Arbeitnehmer erforderlich ist. Insbesondere regelt es die tägliche Höchstarbeitszeit, die Pausen und die Mindestruhezeit im Anschluss an die Arbeitszeit sowie das grundsätzliche Verbot der Beschäftigung an Sonn- und Feiertagen. Im Rahmen des Gesetzes wird die konkret zu leistende Arbeitszeit per Tarifvertrag, Betriebsvereinbarung bzw. durch Arbeitsvertrag festgelegt. Die Überwachung des Arbeitszeitgesetzes ist Aufgabe der Arbeitsschutzbehörden der Bundesländer (Gewerbeaufsichtsamt, Amt für Arbeitsschutz). Arbeitsschutz Ochrona pracy Ochrona pracy obejmuje wszystkie działania gwarantujące wykluczenie odniesienia obrażeń fizycznych i psychicznych w czasie pracy przez osoby zatrudnione. Zaliczają się do tego wszelkie konieczne prawne, organizacyjne, techniczne i medyczne działania prewencyjne. Celem jest przede wszystkim odparcie zagrożeń, szkód, uciążliwości i obciążeń możliwych do uniknięcia. Do ochrony pracy należy również organizacja odpowiednich dla człowieka miejsc pracy, przebiegów roboczych i środowiska pracy. Der Arbeitsschutz umfasst alle Maßnahmen, mit denen die körperliche und geistige Unversehrtheit der Beschäftigten bei der Arbeit gewährleistet werden. Dazu zählen alle nötigen rechtlichen, organisatorischen, technischen und medizinischen Präventivmaßnahmen. Ziel ist in erster Linie die Abwehr von Gefahren, Schäden, Belästigungen und vermeidbaren Belastungen. Die Gestaltung humaner Arbeitsplätze, Arbeitsabläufe und Arbeitsumgebungen gehört ebenfalls zum Arbeitsschutz. Grundlegende Arbeitsschutzvorschriften enthält das Arbeitsschutzgesetz. Spezielle Ar- 122 W miejscu pracy Am Arbeitsplatz Podstawowe przepisy w zakresie ochrony pracy zawarte są w ustawie o ochronie pracy. W następujących ważnych ustawach i rozporządzeniach regulowane są specjalne dziedziny ochrony pracy: . Ustawa o lekarzach zakładowych, inżynierach bezpieczeństwa i innych specjalistach ds. bezpieczeństwa pracy (ustawa o bezpieczeństwie pracy) . Ustawa o bezpieczeństwie urządzeń i produktów . Rozporządzenie o bezpieczeństwie zakładu . Rozporządzenie o substancjach niebezpiecznych . Rozporządzenie o miejscach pracy. Za dotrzymanie przepisów ochrony pracy odpowiedzialny jest przede wszystkim pracodawca. Nadzór nad dotrzymaniem przepisów ochrony pracy sprawują właściwe urzędy krajów związkowych (w szczególności nadzór nad działalnością gospodarczą). Branżowe organizacje przedsiębiorstw działające jako zakład ubezpieczeń w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia od następstw nieszczęśliwych wypadków przy pracy posiadają kompetencje do wydawania przepisów w sprawie zapobiegania wypadkom, których należy przestrzegać oprócz państwowych przepisów ochrony pracy. Nadzór nad dotrzymaniem przepisów w sprawie zapobiegania wypadków sprawują służby nadzoru tych branżowych organizacji przedsiębiorstw. Ochrona pracy dzieci i młodzieży Ochrona pracy dla dzieci i młodzieży jest jeszcze ważniejsza niż ochrona pracy dla dorosłych. Dlatego też ustawa o ochronie pracy młodzieży i rozporządzenie w sprawie ochrony pracy dzieci chroni młodych ludzi poniżej 18-go roku życia przed pracą, która beitsschutzbereiche werden z.B. in folgenden wichtigen Gesetzen und Rechtsverordnungen geregelt: · Gesetz über Betriebsärzte, Sicherheitsingenieure und andere Fachkräfte für Arbeitssicherheit (Arbeitssicherheitsgesetz) · Geräte- und Produktsicherheitsgesetz · Betriebssicherheitsverordnung · Gefahrstoffverordnung · Arbeitsstättenverordnung. Für die Einhaltung der Arbeitsschutzvorschriften ist in erster Linie der Arbeitgeber verantwortlich. Die zuständigen Länderbehörden (insbesondere die Gewerbeaufsicht) überwachen die Einhaltung der Arbeitsschutzvorschriften. Die Berufsgenossenschaften sind als Träger der gesetzlichen Unfallversicherung für den Erlass von Unfallverhütungsvorschriften, die neben den staatlichen Arbeitsschutzvorschriften zu beachten sind, zuständig. Die Einhaltung der Unfallverhütungsvorschriften wird von den Aufsichtsdiensten der Berufsgenossenschaften überwacht. Kinder- und Jugendarbeitsschutz Arbeitsschutz für Kinder und Jugendliche ist noch wichtiger als Arbeitsschutz für Erwachsene. Das Jugendarbeitsschutzgesetz und die Kinderarbeitsschutzverordnung schützen deshalb junge Menschen unter 18 Jahren vor Arbeit, die zu früh beginnt, die zu lange dauert, die zu schwer ist, die sie gefährdet oder die für sie ungeeignet ist. Bezrobocie i zabezpieczenie egzystencji 123 Arbeitslosigkeit und Existenzsicherung rozpoczyna się zbyt wcześnie, która trwa zbyt Arbeitslosigkeit und Existenzsicherung długo, która jest zbyt ciężka, która stanowi dla nich zagrożenie lub jest dla nich niewłaściwa. Sollten Sie arbeitslos werden, erhalten Sie Hilfe und Informationen bei der örtlichen Agentur für Arbeit bzw. dem JobCenter. Das JobCenter berät und unterstützt Sie bei der Bezrobocie i zabezpieczenie egzystencji Suche nach einer neuen Beschäftigung W przypadku, gdyby dotknęło Państwa bezro- (siehe Kapitel „Arbeitsuche und –aufnahme“). Sie müssen sich persönlich bei der bocie, pomoc i informacje uzyskacie Państwo w lokalnej agencji pracy względnie w centrum örtlichen Agentur für Arbeit/JobCenter arbeitslos melden, sobald Sie von Ihrer Kündipracy. Centrum pracy (JobCenter) służy radą gung erfahren. Andernfalls drohen Kürzuni wsparciem przy poszukiwaniach nowego gen von Leistungen. zatrudnienia (zob. rozdział »Poszukiwanie i podjęcie pracy«). Musicie Państwo osobiście Möglicherweise besteht ein Anspruch auf Arbeitslosengeld aus der Arbeitslosenversizarejestrować siebie jako osoby bezrobotne cherung (siehe Kapitel „Arbeitslosenversiw lokalnej agencji pracy/centrum pracy jak tylko dowiecie się Państwo o wypowiedzeniu. cherung“). Um Arbeitslosengeld beziehen zu können, müssen Sie in den letzten drei JahW innym wypadku grożą Państwu ograniczeren vor der Arbeitslosmeldung mindestens nia świadczeń. zwölf Monate in einem versicherungspflichByć może przysługuje Państwu prawo do tigen Arbeitsverhältnis beschäftigt gewesen zasiłku dla bezrobotnych wynikające z ubezsein. Höhe und Dauer des Arbeitslosengelpieczenia od bezrobocia (zob. rozdział des richten sich nach der Höhe Ihres vorhe»Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia«). rigen Einkommens und der Dauer Ihrer vorAby móc pobierać zasiłek dla bezrobotnych herigen Beschäftigung. Wenn Sie keinen Ankonieczne jest, aby w ciągu ostatnich trzech spruch auf Arbeitslosengeld haben oder der lat przed zarejestrowaniem się jako bezAnspruch ausläuft, erhalten Arbeitssuchenrobotni przez przynajmniej dwanaście de und Erwerbsfähige eine staatliche Exismiesięcy pozostawali Państwo w stosunku tenzsicherung, das so genannte Arbeitslopracy objętym ubezpieczeniem. Wysokość oraz okres otrzymywania zasiłku dla bezrobot- sengeld II (ALGII). Die pauschale Höhe dieser Grundsicherung ist zumeist deutlich nienych jest uzależniony od Państwa poprzeddriger als das Arbeitslosengeld. Auch das niego dochodu i okresu Państwa poprzedArbeitslosengeld II wird beim örtlichen Jobniego zatrudnienia. W przypadku braku Center beantragt. Wer aufgrund seines Aluprawnień do zasiłku dla bezrobotnych lub wygaśnięcia uprawnienia, osoby poszukujące ters oder einer Behinderung erwerbsunfähig pracy i zdolne do podjęcia działalności zarob- ist, erhält die so genannte Sozialhilfe. Diese entspricht in etwa der Höhe des Arbeitslokowej otrzymują państwowe zabezpieczenie sengeldes II. egzystencji, tzw. zasiłek dla bezrobotnych II (Arbeitslosengeld II (ALGII)). Zryczałtowana wysokość tego podstawowego zabezpieczenia egzystencji jest najczęściej znacznie niższa niż zasiłek dla bezrobotnych. Wnioski o Uwaga! Pobieranie zasiłku dla bezrobotnych II i pomocy społecznej może prowadzić do problemów związanych z prawem pobytu. Proszę odpowiednio wcześnie zasięgnąć informacji! Achtung! Der Bezug von Arbeitslosengeld II und Sozialhilfe kann zu aufenthaltsrechtlichen Problemen führen. Informieren Sie sich frühzeitig! 124 Ubezpieczenie społeczne Dalsze informacje znajdują się na stronach www.bmgs.bund.de Weitere Informationen finden sich unter: www.bmgs.bund.de www.gkv.info Sozialversicherung zasiłek dla bezrobotnych II składa się również w lokalnym centrum pracy. Jeśli ktoś jest niezdolny do podjęcia działalności zarobkowej ze względu na wiek lub inwalidztwo, otrzymuje tzw. pomoc społeczną (Sozialhilfe). Jej wysokość mniej więcej odpowiada wysokości zasiłku dla bezrobotnych II. Ubezpieczenie społeczne Wszyscy pracobiorcy chronieni są dzięki obowiązkowym ubezpieczeniom przed określonymi ryzykami, jak np. choroba czy wypadek, bezrobocie, konieczność opieki, inwalidztwo a także starość. Ubezpieczenie społeczne gwarantuje zabezpieczenie społeczne w naszym społeczeństwie. Ogólne informacje na temat niemieckiego ubezpieczenia społecznego zawiera broszura »Zabezpieczenie społeczne w przeglądzie« (»Soziale Sicherung im Überblick«) dostępna w wielu językach. Broszura ta, oraz wiele innych informacji, jest dostępna na stronach internetowych Federalnego Ministerstwa Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego pod adresem www.bmgs.bund.de. Wszyscy pracobiorcy objęci są ustawowym ubezpieczeniem obowiązkowym. Ubezpieczenie społeczne składa się z pięciu filarów: Sozialversicherung Alle Arbeitnehmer sind durch Pflichtversicherungen gegen bestimmte Risiken, wie Krankheit oder Unfall, Arbeitslosigkeit, Pflegebedürftigkeit, Invalidität und auch Alter geschützt. Die Sozialversicherung garantiert die soziale Sicherung in unserer Gesellschaft. Einen Überblick über die deutsche Sozialversicherung bietet die Broschüre „Soziale Sicherung im Überblick“ in mehreren Sprachen. Diese Broschüre und viele weitere Informationen sind beim Bundesministerium für Gesundheit und Soziale Sicherung und unter www.bmgs.bund.de erhältlich. Alle Arbeitnehmer sind gesetzlich pflichtversichert. Die Sozialversicherung besteht aus fünf Säulen: Krankenversicherung Krankenversicherung bietet finanziellen Schutz bei Krankheit und Mutterschaft. Die Leistungen gelten auch für Ehepartner und Kinder des Versicherten, wenn diese keine oder nur geringfügige eigene Einkünfte haben. Die Versicherten können zwischen verschiedenen Krankenkassen wählen: Allgemeine Ortskrankenkassen, Ersatzkassen, Betriebskrankenkassen oder InnungskranUbezpieczenie zdrowotne kenkassen. Die Krankenkassen unterscheiden sich geringfügig nach der Höhe der BeiUbezpieczenie zdrowotne zapewnia ochronę finansową w przypadku choroby i macierzyńst- träge und der Leistungen. Der Grundumfang wa. Świadczenia obejmują również małżonka i der Leistungen ist gesetzlich festgelegt. Pflichtversichert sind alle Arbeitnehmer bis dzieci osoby ubezpieczonej, jeśli nie posiadają żadnych dochodów lub uzyskują niewiel- zu einem bestimmten Einkommen. Ab einem bestimmten höheren Einkommen ist kie dochody. Osoby ubezpieczone mogą die Mitgliedschaft der gesetzlichen Krankenwybierać pomiędzy różnymi kasami chorych: kassen freiwillig, alternativ kann man sich Allgemeine Ortskrankenkassen (Ogólne privat versichern. Lokalne Kasy Chorych), Ersatzkassen (Kasy Chorych Prawa Publicznego), Betriebskranken- Ubezpieczenie społeczne Sozialversicherung 125 126 Ubezpieczenie społeczne www.renteninfo-online.de www.bfa.de www.lva.de Sozialversicherung kassen (Zakładowe Kasy Chorych) czy Innungskrankenkassen (Cechowe Kasy Chorych). Kasy chorych w niewielkim stopniu różnią się od siebie pod względem wysokości składek i świadczeń. Podstawowy zakres świadczeń jest określony ustawowo. Obowiązkowym ubezpieczeniem objęci są wszyscy pracobiorcy uzyskujący dochód nie przekraczający pewnej określonej granicy. Od określonego wyższego dochodu członkostwo w ustawowej kasie chorych jest dobrowolne. Alternatywę może stanowić ubezpieczenie prywatne . Rentenversicherung Die Rentenversicherung ist die wichtigste Säule für die Alterssicherung. Außer den Arbeitnehmern sind unter anderem auch Auszubildende und bestimmte Gruppen von Selbstständigen versichert. Hauptaufgaben der Rentenversicherung sind: · die Zahlung von Renten an Versicherte und Hinterbliebene (Witwen und Waisen) · die Durchführung medizinischer und berufsfördernder Rehabilitationsmaßnahmen. Für einen Anspruch auf Rente müssen bestimmte Voraussetzungen erfüllt sein. Die versicherten Männer und Frauen müssen ein Ubezpieczenie emerytalne jest najważbestimmtes Lebensalter erreicht (Altersgrenniejszym filarem zabezpieczenia starości. ze), eine Mindestversicherungszeit (WartePoza pracobiorcami ubezpieczenie to zeit) erfüllt und einen Rentenantrag gestellt obejmuje również osoby uczące się zawodu i określone grupy osób prowadzących własną haben. In der Regel wird die Rente ab dem 65. Lebensjahr bezogen, ein vorgezogener działalność. Główne zadania ubezpieczenia oder hinausgeschobener Rentenbeginn ist emerytalnego to: möglich. Über die Regelungen für Teilrenten, . wypłata emerytur osobom ubezpieczonym Renten wegen verminderter Erwerbsfähigi najbliższym krewnym osób zmarłych keit und Renten wegen Todes (Witwen- und (wdowy i sieroty) Waisenrente) informiert das Bundesministe. realizacja działań medycznych oraz działań rehabilitacyjnych wspierających przydatność rium für Gesundheit und Soziale Sicherung. zawodową. Aby uzyskać prawo do emerytury muszą być Zusatzrente spełnione określone warunki. Osoby ubezDie staatliche Rente, die auf dem Solidaripieczone muszą osiągnąć określony wiek tätsprinzip beruht, sollte um eine freiwillige (granica wiekowa), być ubezpieczone przez zusätzliche Altersvorsorge ergänzt werden, pewien minimalny okres (czas oczekiwania) um den Lebensstandard im Alter zu sichern. i złożyć wniosek emerytalny. Z reguły Über staatliche Förderungen bei zusätzemeryturę pobiera się od 65-go roku życia, lichen privaten oder betrieblichen Rentenmożliwe jest wcześniejsze lub późniejsze versicherungen informieren zum Beispiel die rozpoczęcie pobierania emerytury. Informacji Verbraucherberatungen. na temat regulacji dotyczących rent częściowych, rent z powodu zmniejszonej zdolności do pracy i rent z tytułu śmierci (renty wdowie i sieroce) udziela Federalne Ubezpieczenie emerytalne Ubezpieczenie społeczne 127 Sozialversicherung Ministerstwo Zdrowia i Zabezpieczenia Społecznego. Emerytura dodatkowa Aby zabezpieczyć standard życia na starość, państwowa emerytura bazująca na zasadzie solidarności, powinna zostać uzupełniona dobrowolnym dodatkowym zabezpieczeniem starości. Informacji na temat wsparcia państwowego przy dodatkowych prywatnych lub zakładowych ubezpieczeniach emerytalnych udzielają na przykład ośrodki poradnictwa dla konsumentów. Ubezpieczenie pielęgnacyjne Ubezpieczenie pielęgnacyjne troszczy się o zabezpieczenie społeczne na wypadek konieczności opieki. Wpłacając składki osoba ubezpieczona uzyskuje prawo do pomocy finansowej w przypadku opieki ambulatoryjnej lub stacjonarnej. Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia oferuje pomoc materialną w przypadku utraty pracy i prowadzi aktywną politykę rynku pracy. Prawo do zasiłku dla bezrobotnych posiada każdy, kto jest bezrobotny, zarejestrował się osobiście jako osoba bezrobotna i przez określony czas wpłacał składki na ubezpieczenie na wypadek bezrobocia. Federalna Agencja Pracy kieruje różnego rodzaju wsparcie i pośrednictwo zarówno w stronę pracobiorców jak i pracodawców i usiłuje umieścić na rynku pracy możliwie jak najwięcej osób poszukujących pracy. Pflegeversicherung Die Pflegeversicherung sorgt für eine soziale Absicherung im Fall der Pflegebedürftigkeit. Durch die Beitragszahlungen hat der Versicherte einen Rechtsanspruch auf finanzielle Hilfen bei ambulanter und stationärer Pflege. Arbeitslosenversicherung Die Arbeitslosenversicherung bietet materielle Hilfe bei Arbeitslosigkeit und betreibt eine aktive Arbeitsmarktpolitik. Anspruch auf Arbeitslosengeld hat, wer arbeitslos ist, sich persönlich arbeitslos gemeldet hat und über einen bestimmten Zeitraum Beiträge in die Arbeitslosenversicherung eingezahlt hat. Die Bundesagentur für Arbeit wendet sich mit verschiedenen Förderungs- und Vermittlungsleistungen sowohl an Arbeitnehmer als auch an Arbeitgeber und versucht, möglichst viele Arbeitsuchende im Arbeitsmarkt unterzubringen. Unfallversicherung Die Unfallversicherung mindert die finanziellen Folgen von Arbeitsunfällen oder Berufskrankheiten und bietet Vorsorgeleistungen (Verhütung von Unfällen) und Rehabilitationsleistungen. www.arbeitsagentur.de 128 Ubezpieczenie społeczne Sozialversicherung Ubezpieczenie wypadkowe Ubezpieczenie wypadkowe łagodzi finansowe skutki wypadków przy pracy lub chorób zawodowych i oferuje świadczenia profilaktyczne (zapobieganie wypadkom) i rehabilitacyjne. Internationale Sozialversicherung Die deutschen Gesetze über die Sozialversicherung sehen vor, dass ihre Leistungen nur innerhalb Deutschlands erbracht werden. Möglicherweise gelten bestimmte Ansprüche auf Sozialversicherungsleistungen aber auch im Ausland. Dies regeln internationale und bilaterale SozialversicherungsabkomMiędzynarodowe ubezpieczenie społeczne men. So gibt es innerhalb der Europäischen Union eine Rechtsgrundlage, dass die soziaNiemieckie ustawy o ubezpieczeniu len Leistungen auch in den Mitgliedstaaten społecznym przewidują realizację swoich gelten und zum Beispiel die nötige Krankenświadczeń wyłącznie na terenie Niemiec. Być może pewne prawa do świadczeń ubezpiecze- versorgung für Versicherte und Familienangehörige sichergestellt ist. Sozialversichenia społecznego obowiązują również za granicą. Jest to uregulowane międzynarodowy- rungsabkommen bestehen darüber hinaus mit einer Reihe von europäischen Nicht-EUmi i bilateralnymi porozumieniami w sprawie Staaten und mit Ländern außerhalb Euroubezpieczenia społecznego. W Unii Europas. Die Regelungen innerhalb der EU und pejskiej istnieje podstawa prawna, dzięki zum Teil auch mit weiteren Ländern sind której świadczenia społeczne obowiązują sehr umfassend. Am wichtigsten sind die także w państwach członkowskich i np. Leistungen bei Krankheit, bei Invalidität und zapewniona jest konieczna opieka zdrowotna im Alter sowie Leistungen an Hinterbliedla osób ubezpieczonych i członków ich bene, Leistungen bei Arbeitsunfällen und rodzin. Ponadto istnieją porozumienia bei Berufskrankheit. Die internationalen w sprawie ubezpieczenia społecznego Regelungen gehen von zwei Voraussetzunz szeregiem europejskich państw spoza UE i gen aus: z krajami spoza Europy. Regulacje wewnątrz · Die von ihnen erfassten Personen sind in UE i po części także z innymi krajami są ihren sozialen Rechten grundsätzlich bardzo obszerne. Najważniejsze są świagleich gestellt. dczenia na wypadek choroby, inwalidztwa · Der Aufenthalt in dem einen Mitgliedsi starości oraz świadczenia dla pozostałych oder Vertragsland ist dem Aufenthalt in przy życiu krewnych osób zmarłych a także dem anderen Mitglieds- oder Vertragsświadczenia przy wypadkach przy pracy i na land grundsätzlich gleich gestellt. wypadek choroby zawodowej. Międzynarodowe regulacje opierają się na dwóch założeniach: . Osoby objęte tymi regulacjami zasadniczo posiadają równe prawa społeczne. . Pobyt w jednym państwie członkowskim lub kraju objętym umową jest zasadniczo równoważny z pobytem w innym państwie członkowskim lub kraju objętym umową. Zapłata, wynagrodzenie i dochód Lohn, Gehalt und Einkommen Zapłata, wynagrodzenie i dochód Lohn, Gehalt und Einkommen Istnieją różne określenia na pieniądze, które pracobiorca otrzymuje za swoją pracę: zarobek, dochód, pensja, wynagrodzenie zapłata. W tym podręczniku posługujemy się pojęciami »dochód« i »wynagrodzenie«. W umowie o pracę z reguły uzgadnia się dochód brutto, przy czym nie zawsze musi być podana konkretna kwota, lecz może też być zawarte odniesienie do odpowiedniej grupy wynagrodzenia w zbiorowym układzie pracy. Od dochodu brutto potrąca się podatki i składki na ubezpieczenie społeczne, które są odprowadzane bezpośrednio przez pracodawcę. Wypłacany jest więc dochód netto. Dochód netto i brutto podany jest w »rozliczeniu wynagrodzenia«. Für das Geld, das ein Arbeitnehmer für seine Arbeit bezieht, gibt es verschiedene Bezeichnungen: Entgelt, Verdienst, Einkommen, Gehalt, Lohn. In diesem Handbuch benutzen wir die Begriffe „Einkommen“ und „Gehalt“. Im Arbeitsvertrag wird in der Regel ein Brutto-Einkommen vereinbart, wobei nicht immer ein konkreter Betrag genannt werden muss, sondern es kann auch ein Verweis auf eine entsprechende Gehaltsgruppe in einem Tarifvertrag erfolgen. Vom Brutto-Einkommen werden Steuern und Sozialabgaben abgezogen, die der Arbeitgeber direkt abführt. Ausgezahlt wird somit das Netto-Einkommen. Brutto- und Nettoeinkommen sind in einer „Gehalts“-Abrechnung“ aufgeführt. Składki na ubezpieczenie społeczne Sozialabgaben Prawo do ochrony ubezpieczeniowej na wypadek choroby lub wypadku, bezrobocia, starości, konieczności opieki i inwalidztwa opiera się w ubezpieczeniu społecznym na składkach ubezpieczeniowych opłacanych przez pracobiorców i pracodawców i po części na dotacjach federalnych. Składki, które muszą być co miesiąc opłacane na ubezpieczenie na wypadek choroby, ubezpieczenie na wypadek bezrobocia, ubezpieczenie emerytalne i pielęgnacyjne, nazywa się składkami na ubezpieczenie społeczne (Sozialabgaben). Wysokość składek na ubezpieczenie społeczne jest uzależniona od dochodu. Składki te w połowie są opłacane przez pracodawcę i w połowie przez pracownika. Udział pracownika jest automatycznie potrącany z wynagrodzenia a pracodawca musi przekazać te składki ubezpieczycielom. Der Anspruch auf Versicherungsschutz durch Krankheit oder Unfall, Arbeitslosigkeit, Alter, Pflegebedürftigkeit und Invalidität gründet sich bei der Sozialversicherung aus der Zahlung von Arbeitnehmer- und ArbeitgeberVersicherungsbeiträgen und zum Teil aus Bundeszuschüssen. Die Beiträge, die monatlich für die Krankenversicherung, die Arbeitslosenversicherung, die Rentenversicherung und die Pflegeversicherung bezahlt werden müssen, nennt man Sozialabgaben. Die Höhe der Sozialabgaben ist vom Einkommen abhängig, sie werden jeweils zur Hälfte vom Arbeitgeber und Arbeitnehmer bezahlt. Der Anteil des Arbeitnehmers wird automatisch vom Gehalt abgezogen, der Arbeitgeber muss die Beiträge an die Versicherungen überweisen. 129 130 Podatki Bliższe informacje na ten temat uzyskacie Państwo w miejscowym urzędzie skarbowym lub u doradcy podatkowego oraz w Internecie pod adresem www.finanzamt.de. Na stronie www.bundesfinanzministerium.de Federalne Ministerstwo Finansów udostępnia broszurę »Podatki od A do Z« (»Steuern von A bis Z«). Nähere Informationen erhalten Sie beim örtlichen Finanzamt oder bei einem Steuerberater sowie im Internet unter www.finanzamt.de. Das Bundesministerium für Finanzen stellt unter www.bundesfinanzministerium.de die Broschüre „Steuern von A bis Z“ bereit. Steuern Podatek dochodowy Einkommens- und Lohnsteuer Opodatkowaniu podlega wynagrodzenie brutto. Stawka podatku zależy od wysokości wynagrodzenia (podatek progresywny). Poza tym w zależności od stanu cywilnego podatnik jest klasyfikowany do jednej z sześciu tzw. »klas podatkowych« (»Steuerklassen«) (I-VI). Klasa podatkowa zależy m.in. od tego, czy podatnik jest stanu wolnego, czy zawarł małżeństwo, czy ma dzieci czy jest »drugą osobą zarabiającą« (»ZweitVerdiener«). Pewne połączenia klas podatkowych mogą być sensowne w szczególności wówczas, gdy w jednym gospodarstwie domowym oboje małżonkowie posiadają dochód podlegający opodatkowaniu. Dane dotyczące klasy podatkowej i dzieci są naniesione na karcie podatkowej, którą otrzymuje się od administracji miejskiej. Karta podatkowa jest przechowywana u pracodawcy, który wpisuje do niej Państwa wynagrodzenie oraz inne dane. Podatki są co miesiąc automatycznie potrącane od wynagrodzenia brutto. Wraz z zeznaniem podatkowym (»Lohnsteuerjahresausgleich«) (»roczne wyrównanie podatku dochodowego«) co roku trzeba przedłożyć w urzędzie skarbowym kartę podatkową za poprzedni rok. Przy rocznym wyrównaniu podatku dochodowego rozlicza się wszystkie dochody uzyskane w poprzednim roku (np. również odsetki i wpływy z najmu) oraz zapłacone podatki. Poza tym istnieją kwoty wolne tzw. »Freibeträge« oraz wiele możliwości odliczania wydatków od podatku. Dlatego też w niektórych przypadkach przy rocznym rozliczeniu podatku otrzymuje się zwrot pieniędzy z urzędu skarbowego. Niemiecki system podatkowy jest skomplikowany, lecz w niektórych sytuacjach warto zasięgnąć informacji w stowarzyszeniu Versteuert wird das Brutto-Gehalt. Der Steuersatz hängt von der Höhe des Gehaltes ab (Progressivsteuer). Außerdem erfolgt je nach Familienstand eine Einstufung in eine von sechs so genannten „Steuerklassen“ (I–VI). Die Steuerklasse richtet sich unter anderem danach, ob man ledig oder verheiratet ist, Kinder hat oder „Zweit-Verdiener“ ist. Insbesondere wenn in einem Haushalt beide Ehepartner über steuerpflichtiges Einkommen verfügen, können bestimmte Kombinationen von Steuerklassen sinnvoll sein. Angaben zur Steuerklasse und zu Kindern sind auf der Lohnsteuerkarte eingetragen, die man von der Stadtverwaltung erhält. Die Lohnsteuerkarte wird beim Arbeitgeber hinterlegt, der Ihr Gehalt und weitere Angaben dort einträgt. Die Steuern werden automatisch jeden Monat vom Brutto-Gehalt abgezogen. Mit der Einkommenssteuererklärung („Lohnsteuerjahresausgleich“) muss jedes Jahr die Steuerkarte des Vorjahres beim Finanzamt vorgelegt werden. Beim Lohnsteuerjahresausgleich werden sämtliche Einkommen, die man im Vorjahr hatte (z.B. auch Zinsen und Mieteinahmen) mit den gezahlten Steuern verrechnet. Außerdem gibt es so genannte „Freibeträge“ und viele Möglichkeiten, Ausgaben von der Steuer „abzusetzen“. In manchen Fällen bekommt man deswegen beim Lohnsteuerjahresausgleich vom Finanzamt Geld zurück. Das deutsche Steuersystem ist kompliziert, aber es kann sich lohnen, sich bei einem Lohnsteuerverein oder einem Steuerberater zu informieren. Auch die Finanzämter sind zu Auskünften verpflichtet. Podatki 131 Steuern wykonującym roczne rozliczenie podatku dochodowego lub u doradcy podatkowego. Również urzędy skarbowe są zobowiązane do udzielania informacji. Podatek kościelny Jeśli ktoś należy do Kościoła katolickiego lub ewangelickiego, płaci w Niemczech podatek kościelny. Członkowie gmin żydowskich płacą żydowski podatek wyznaniowy, będący odpowiednikiem podatku kościelnego. Nie pobiera się podatków na rzecz innych wspólnot religijnych. Kirchensteuer Wer Mitglied der Katholischen oder Evangelischen Kirche ist, zahlt in Deutschland Kirchensteuer. Jüdische Gemeindemitglieder zahlen die jüdische Kultussteuer, die der Kirchensteuer entspricht. Für andere Religionsgemeinschaften wird keine Steuer erhoben. 132 Nauka niemieckiego Deutsch lernen Nauka niemieckiego Deutsch lernen Znajomość niemieckiego jest pomocna na co dzień oraz w życiu zawodowym. W Niemczech znane jest powiedzenie »Deutsche Sprache, schwere Sprache«, co oznacza, że niemiecki jest trudnym językiem. Dlatego: Nie wolno się poddawać! Osobom, które nie mówią jeszcze po niemiecku, na początku pomocny będzie na co dzień mały słownik zawierający ważne słówka i zwroty. W prawie wszystkich księgarniach dostępne są obszerne słowniki i podręczniki, po części z kasetami i płytami CD. A kto nie chce się uczyć samodzielnie tylko pod fachową opieką lektora, powinien zapisać się na kurs językowy. Deutschkenntnisse helfen in Beruf und Alltag. Doch der Volksmund sagt: „Deutsche Sprache, schwere Sprache.“ Daher: Nur nicht aufgeben! Für die, die noch kein Deutsch sprechen, hilft anfangs ein kleines Wörterbuch mit wichtigen Wörtern und Sätzen für den Alltag. Ausführliche Wörterbücher und Lehrbücher, zum Teil mit Kassetten und CDs, gibt es in fast allen Buchhandlungen. Wer unter fachlicher Anleitung und nicht alleine lernen will, sollte einen Sprachkurs besuchen. 134 Nauka niemieckiego Deutsch lernen Kursy integracyjne Integrationskurse Od 1 stycznia 2005 roku pewne grupy nowych imigrantów mają prawo do kursu integracyjnego finansowanego ze środków publicznych. Kurs integracyjny obejmuje 600 godzin kursu niemieckiego i kurs orientacyjny, w czasie którego poznaje się podstawowe informacje na temat niemiekkiego porządku prawnego, kultury i historii. Prawo do takiego kursu integracyjnego przysługuje cudzoziemcom spoza państw UE, którzy przebywają w Niemczech na stałe, jeśli po raz pierwszy otrzymują zezwolenie na pobyt w celach zarobkowych (podjęcie pracy, samodzielna działalność), w celu dołączenia do rodziny (małżonkowie, członkowie rodzin), ze względów humanitarnych (osoby uprawnione do azylu wg artykułu 16a Ustawy Zasadniczej, osoby uznane za uchodźców wg Genewskiej Konwencji dotyczącej uchodźców) lub jeśli otrzymują pozwolenie na osiedlenie. Prawo to przysługuje na 2 lata po wjeździe do Niemiec, względnie 2 lata po uzyskaniu tytułu pobytu. Prawo takie przysługuje również wysiedleńcom oraz ich małżonkom. Ab dem 1. Januar 2005 haben bestimmte Gruppen neu einwandernder Ausländer einen Rechtsanspruch auf einen öffentlich geförderten Integrationskurs. Der Integrationskurs umfasst einen 600stündigen Deutschkurs und einen Orientierungskurs, in dem Grundkenntnisse über die deutsche Rechtsordnung, die Kultur und die Geschichte vermittelt werden. Einen Anspruch auf einen solchen Integrationskurs haben Ausländer aus Nicht-EUStaaten, die sich dauerhaft im Bundesgebiet aufhalten, wenn sie erstmals eine Aufenthaltserlaubnis zu Erwerbszwecken (Arbeitsaufnahme, Selbstständige), zum Zwecke des Familiennachzuges (Ehegatten, Familienangehörige), aus humanitären Gründen (nach Artikel 16a des Grundgesetzes anerkannte Asylberechtigte, nach der Genfer Flüchtlingskonvention anerkannte Flüchtlinge) oder eine Niederlassungserlaubnis erhalten. Der Anspruch gilt für zwei Jahre nach der Einreise bzw. zwei Jahre nach der Erteilung des Aufenthaltstitels. Auch Spätaussiedler sowie deren Ehegatten sind anspruchsberechtigt. Prawo to nie przysługuje, jeśli Państwa pobyt jest tylko tymczasowy lub jeśli znacie już Państwo niemiecki w stopniu zaawansowanym. Prawo to nie przysługuje również dzieciom i młodzieży uczęszczającej do szkoły. To samo dotyczy obywateli UE. Mogą oni jednak uczestniczyć w tych kursach, jeśli są jeszcze wolne miejsca. Ponieważ jednak obywatele UE nie mogą być traktowani gorzej niż obywatele państw trzecich, prawdopodobnie żaden obywatel UE nie zostanie odrzucony. Gdyby się jednak tak zdarzyło, możecie Państwo zasięgnąć porady prawnej. Kein Anspruch besteht, wenn Ihr Aufenthalt nur vorübergehend ist oder Sie bereits über fortgeschrittene Kenntnisse der deutschen Sprache verfügen. Auch Kinder und Jugendliche, die zur Schule gehen, haben keinen festen Anspruch. Gleiches gilt für EU-Bürger. Diese können jedoch dann teilnehmen, wenn noch Plätze frei sind. Da Unionsbürger jedoch nicht schlechter als Drittstaater behandelt werden dürfen, wird voraussichtlich kein Unionsbürger abgewiesen werden. Falls dies doch geschieht, können Sie sich rechtlich beraten lassen. Nauka niemieckiego 135 Deutsch lernen W kursie muszą uczestniczyć osoby, które nie potrafią w prosty sposób porozumiewać się w języku niemieckim oraz osoby zobowiązane do tego przez urząd ds. cudzoziemców. Tego, czy możecie lub nawet powinniście Państwo uczęszczać na kurs integracyjny, dowiecie się Państwo w urzędzie ds. cudzoziemców. Tam otrzymacie Państwo również dokument uprawniający do uczestnictwa w kursie i listę ośrodków prowadzących kursy posiadających w swoim programie odpowiednie kursy. Po zakończeniu kursu trzeba przystąpić do egzaminu. Jeśli zdacie Państwo ten test, to możecie Państwo liczyć np. na szybsze nadanie obywatelstwa. Uwaga! Jeśli nie uczęszczacie Państwo na kursy integracyjne, mimo że zostaliście Państwo do tego zobowiązani przez urząd ds. cudzoziemców, to może to zostać uwzględnione przy przedłużaniu zezwolenia na pobyt! W przypadku pobierania pomocy społecznej lub zasiłku dla bezrobotnych II, możliwe jest nawet zmniejszenie świadczeń. Koszty kursu integracyjnego pokrywa państwo. Jednakże w zależności od sytuacji materialnej, uczestnik kursu może partycypować w kosztach kursu. Dla wysiedleńców oraz ich małżonków uczestnictwo w kursie integracyjnym jest bezpłatne. Wer sich nicht auf einfache Art und Weise in deutscher Sprache verständigen kann oder von der Ausländerbehörde dazu aufgefordert wird, muss an dem Integrationskurs teilnehmen. Ob Sie einen Integrationskurs besuchen können oder sogar müssen, erfahren Sie bei Ihrer Ausländerbehörde. Dort erhalten Sie auch einen Berechtigungsschein zur Kursteilnahme und eine Liste mit den Sprachkursanbietern, die geeignete Kurse im Programm haben. Am Ende des Kurses muss eine Prüfung abgelegt werden. Wenn Sie diesen Test erfolgreich bestehen, können Sie z.B. schneller eingebürgert werden. Achtung! Wenn Sie nicht an den Integrationskursen teilnehmen, obwohl die Ausländerbehörde Sie dazu verpflichtet hat, kann dies bei der Verlängerung Ihrer Aufenthaltserlaubnis berücksichtigt werden! Falls Sie Sozialhilfe oder Arbeitslosengeld II beziehen, drohen möglicherweise Leistungskürzungen. Die Kosten für den Integrationskurs werden von der öffentlichen Hand übernommen. Allerdings kann ein Teilnehmer je nach seinen wirtschaftlichen Verhältnissen an den Kosten beteiligt werden. Für Spätaussiedler sowie deren Ehegatten ist die Teilnahme an einem Integrationskurs kostenlos. Blizsze informacje pod adresem www.bamf.de lub numerem telefonu 0911 – 943 63 90. 136 Nauka niemieckiego Kursy niemieckiego online znajdziecie Państwo np. pod adresem www.redaktion-d.de lub www.vhs-kampus.de. Online Deutschkurse finden Sie etwa unter www.redaktion-d.de oder www.vhs-kampus.de. Deutsch lernen Kursy językowe Sprachkurse Nawet jeśli nie uczęszczacie Państwo na kurs integracyjny, możecie Państwo oczywiście poprawiać swoją znajomość niemieckiego wybierając odpowiedni kurs z wielu ofert. Tego, gdzie odbywają się kursy, można dowiedzieć się m.in. w ośrodkach poradnictwa organizacji charytatywnych, w ratuszu lub na uniwersytetach. W wielu miastach kursy językowe prowadzone są także w ośrodkach kształcenia dla dorosłych tzw. »Volkshochschule«. Być może w pobliżu znajduje się również międzynarodowe centrum kultury oferujące lekcje niemieckiego. Komercyjne szkoły językowe oferujące kursy języków obcych można znaleźć na »Żółtych Stronach« (Gelbe Seiten) książki telefonicznej pod hasłem »Sprachschulen« lub w Internecie. Inna możliwość to tzw. »kursy tandemowe« (Tandem-Kurse). Tandem to właściwie rower dla dwóch osób. W czasie kursu tandemowego nie uczymy się jednak jeździć na rowerze, lecz spotykamy się z niemieckim native speaker’em, który naucza języka niemieckiego. Ten partner z kursu tandemowego wprowadza nas w zagadnienia własnego języka ojczystego. W większych miastach istnieją agencje pośredniczące w wyszukiwaniu partnerów do kursów tandemowych. Partnera do kursu tandemowego można znaleźć również samemu nadając ogłoszenie drobne w gazecie lokalnej. Koszty za lekcje różnią się w zależności od ośrodków oferujących kursy, lecz nie zawsze świadczą one o jakości danej oferty. Przy wyborze kursu powinno się zatem zwracać uwagę na to, ile godzin lekcyjnych zawiera oferta i ile osób uczestniczy w kursie. W przypadku mniejszej liczby kursantów nauka może być bardziej intensywna Auch wenn Sie keinen Integrationskurs besuchen, können Sie ihre Deutschkenntnisse natürlich verbessern und unter verschiedenen Sprachkursangeboten wählen. Wo Sprachkurse angeboten werden, kann man z.B. bei Beratungsstellen der Wohlfahrtsverbände, im Rathaus oder in Universitäten erfragen. In vielen Städten gibt es Sprachkurse an der „Volkshochschule“. Vielleicht ist auch ein Internationales Kulturzentrum in der Nähe, welches Deutsch-Unterricht anbietet. Kommerzielle Sprachschulen, die Sprachkurse anbieten, findet man in den „Gelben Seiten“ unter „Sprachschulen“ oder im Internet. Eine weitere Möglichkeit sind so genannte „Tandem-Kurse“. Ein Tandem ist eigentlich ein Fahrrad für zwei Personen. Beim Tandem-Sprachkurs lernt man aber nicht Radfahren, sondern trifft sich mit einem deutschen Muttersprachler, der die deutsche Sprache unterrichtet. Der Tandem-Partner führt dafür in die eigene Muttersprache ein. In größeren Städten gibt es Agenturen, die Tandem-Partner vermitteln. Mit einer Kleinanzeige in der Lokalzeitung kann man seinen Tandem-Partner auch selber suchen. Die von Anbieter zu Anbieter unterschiedlich hohen Kosten für den Unterricht sind nicht unbedingt ein Nachweis für die Qualität des Angebotes. Bei der Auswahl sollte man darauf achten, wie viele Unterrichtsstunden angeboten werden und wie viele Teilnehmer an einem Kurs teilnehmen. Der Unterricht kann eventuell intensiver und erfolgreicher sein, wenn die Teilnehmerzahl klein ist. Auch kommerzielle Sprachschulen bieten Deutschkurse an. Günstiger sind zumeist die Kurse der Volkshochschulen und anderer gemeinnütziger Träger. Kształcenie i podnoszenie kwalifikacji 137 Aus- und Weiterbildung i skuteczniejsza. Również komercyjne szkoły językowe oferują kursy niemieckiego. Bardziej korzystne są najczęściej kursy organizowane przez ośrodki kształcenia dla dorosłych oraz kursy innych instytucji użyteczności publicznej. Aus- und Weiterbildung In Deutschland gibt es eine große Zahl von Ausbildungs- und Weiterbildungsmöglichkeiten für Erwachsene. Ausbildungen können in Betrieben, an Fachschulen, Fachhochschulen oder Universitäten absolviert werden. Kształcenie i podnoszenie kwalifikacji W Niemczech istnieje wiele możliwości kształcenia oraz podnoszenia kwalifikacji dla dorosłych. Wykształcenie można zdobywać w zakładach, szkołach zawodowych, wyższych szkołach zawodowych lub na uniwersytetach. Uniwersytety Osoby chcące studiować w Niemczech muszą spełniać zarówno warunki przyjęcia na uniwersytety jak i na poszczególne kierunki studiów. Informacje na temat warunków przyjęć, uznawania dyplomów i stopnia znajomości języka wymaganego do przyjęcia uzyskacie Państwo za pośrednictwem Niemieckiej Akademickiej Służby Wymiany (Deutscher Akademischer Austauschdienst) (www.daad.de), ośrodka rekrutacji ds. kandydatur międzynarodowych (Assist e.V) (www.uni-assist.de) i Instytutu Goethego (Goethe Institut) (www.goethe.de). Universitäten Wer in Deutschland studieren möchte, muss sowohl die Zulassungsbedingungen für die Universitäten wie auch für die einzelnen Studienfächer erfüllen. Informationen über die Zulassungsbedingungen, die Anerkennung von Abschlüssen und über zulassungsrelevante Sprachkenntnisse etc. erhalten Sie über den Deutschen Akademischen Austauschdienst (www.daad.de), die Arbeitsund Zulassungsstelle für internationale Studienbewerbungen (Assist) e.V. (www.uni-assist.de) und das Goethe Institut (www.goethe.de). German Academic Exchange Service Deutscher Akademischer Auslandsdienst www.daad.de Application Services for International Students Arbeits- und Zulassungsstelle für internationale Studienbewerbungen (Assist) e.V. www.uni-assist.de Goethe Institut www.goethe.de 138 Kształcenie i podnoszenie kwalifikacji Aus- und Weiterbildung Kształcenie dorosłych Adult education centres Volkshochschulen www.vhs.de Ośrodki kształcenia dla dorosłych (Volkshochschulen) (www.vhs.de) posiadają szeroką ofertę w zakresie kształcenia ogólnego, kulturalnego i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Są to gminne centra doskonalenia zawodowego i są otwarte dla wszystkich. Jeśli chcielibyście Państwo uzupełnić wykształcenie, zdobyć kwalifikacje zawodowe lub przekwalifikować się, możecie Państwo skorzystać z prywatnych instytutów lub komercyjnych ośrodków doskonalenia zawodowego. W kształceniu dorosłych bardzo aktywnie działają również ośrodki zakładowe lub kościelne. Ponadto istnieje możliwość uczestnictwa w tzw. towarzyszących zawodowych kursach wieczorowych lub zaocznych. Kursy zaoczne są niezależne od czasu i miejsca. Do samodzielnej nauki włączają one również klasyczne skrypty korespondencyjne oraz w coraz większym stopniu nowe formy »e-learning«. Erwachsenenbildung Volkshochschulen (www.vhs.de) bieten ein umfangreiches Angebot allgemeiner, kultureller und berufsbezogener Weiterbildung an. Sie sind Weiterbildungszentren der Gemeinden und stehen jedem offen. Wenn Sie einen Schulabschluss nachholen möchten, eine berufliche Qualifikation anstreben oder eine berufliche Umschulung für Sie sinnvoll ist, bieten sich private Institute oder kommerzielle Weiterbildungseinrichtungen an. Aber auch betriebliche oder kirchliche Einrichtungen sind in der Erwachsenenbildung sehr aktiv. Des Weiteren besteht die Möglichkeit, so genannte berufsbegleitende Abend- oder Fernstudiengänge zu belegen. Fernlehrgänge sind zeit- und ortsunabhängig, sie beziehen dabei die klassischen „Lehrbriefe“ und zunehmend neue Formen des „e-learning“ zum angeleiteten Selbststudium mit ein. Bildungsurlaub Urlop szkoleniowy W prawie wszystkich krajach związkowych pracownikom przysługuje prawo do urlopu szkoleniowego, tzn. zwolnienia z pracy w celu podnoszenia kwalifikacji. Tylko w BadeniiWirtembergii, Bawarii, Saksonii i Turyngii nie ma ustaw w sprawie zwolnienia z pracy w celu podnoszenia kwalifikacji. Kwestia tego uprawnienia, jak i czas trwania urlopu szkoleniowego w celu dalszego kształcenia politycznego, zawodowego lub kulturalnego jest różnie uregulowana w poszczególnych krajach związkowych. Dokładniejsze informacje można uzyskać w radzie zakładowej, względnie radzie personalnej, w związkach zawodowych lub też pod adresem www.bildungsurlaub.de. In fast allen Bundesländern haben Arbeitnehmer und Arbeitnehmerinnen einen Anspruch auf Bildungsurlaub, d. h. eine Freistellung von der Arbeit zur Weiterbildung. Nur in den Ländern Baden-Württemberg, Bayern, Sachsen und Thüringen gibt es keine Bildungsfreistellungsgesetze. Die Anspruchsberechtigung, aber auch die Dauer des Bildungsurlaubs für politische, berufliche oder kulturelle Weiterbildung ist in den Ländern unterschiedlich geregelt. Genauere Informationen erhalten Sie bei Ihrem Betriebs- bzw. Personalrat, bei den Gewerkschaften oder aber unter www.bildungsurlaub.de. Zasady dobrego tonu 139 Umgangsformen Powitanie i pożegnanie Begrüßung und Verabschiedung »Guten Morgen« – to powszechna forma powitania stosowana najpóźniej do godz. 12 w południe. „Guten Morgen“ – ist die übliche Grußformel bis spätestens zwölf Uhr am Mittag. »Guten Tag« – to powitanie używane od ok. godz. 12 w południe do wieczora. »Guten Abend« – mówimy od ok. godz. 18. Wiele osób wita się również mówiąc »Hallo«. »Auf Wiedersehen« – mówimy przy pożegnaniu. Forma skrócona to »Wiedersehęn«. Można też żegnać się używając włoskiego »Ciao«, »Tschüs«, »Tschö« lub »Tschüssi. „Guten Tag“ – von ungefähr zwölf Uhr mittags bis zum Abend. „Guten Abend“ – ab ungefähr 18 Uhr. Viele begrüßen sich auch mit „Hallo“. „Auf Wiedersehen“ – bei der Verabschiedung. Die Kurzform ist „Wiederseh´n“ Man kann sich auch mit dem italienischen „Ciao“, mit „Tschüs“, „Tschö“ oder „Tschüssi“ verabschieden. »Hallo«, »Tschau«, »Tschüs«, »Tschö« oraz »Tschüssi« to formy nieoficjalne. W Bawarii, Badenii-Wirtembergii i w częściach Palatynatu o każdej porze dnia na powitanie mówi się »Grüß Gott« i »Servus«, na pożegnaie zaś »Pfiat di Gott« lub »Ade«. W pólnocnych Niemczech na wybrzeżu Fryzji Wschodniej i Północnej na powitanie używa się »Moin« lub »Moin, Moin«. „Hallo“, „Tschau“, „Tschüs“, „Tschö“ und „Tschüssi“ sind weniger förmliche Grußformeln. Zur Begrüßung sagt man in Bayern, Baden-Württemberg und Teilen der Pfalz zu jeder Tageszeit „Grüß Gott“ und „Servus“, zur Verabschiedung „Pfiat di Gott“ oder „Ade“. In Norddeutschland, in den Küstenregionen Ost- und Nordfrieslands grüßt man sich zum Beispiel „Moin“ oder „Moin, Moin“. »Gute Nacht«: tak brzmi pożegnanie przed pójściem spać. „Gute Nacht“: So lautet die Verabschiedung vor dem Schlafen gehen. »Mahlzeit« mówią do siebie koledzy w pracy, kiedy spotykają się w porze obiadowej. Za pomocą tego wyrażenia witają się i życzą drugiej osobie smacznego obiadu. „Mahlzeit“ sagen sich Arbeitskollegen, wenn sie sich um die Mittagszeit begegnen. Mit diesem Ausdruck verbinden sie das Grüßen mit dem Wunsch, dass der andere eine gute Mahlzeit genießen möge. 140 Zasady dobrego tonu Umgangsformen Per »ty« i per »pan, pani« Powszechny sposób zwracania się do innych osób używany publicznie oraz w miejscu pracy to formalne »pan, pani«. Nawet jeśli sąsiedzi i koledzy z pracy znają się już długo, często pozostają ze sobą na »pan, pani«. Per »ty« mówi się tylko w kręgu przyjaciół lub wśród bliższych znajomych i kolegów. Per »ty« mówi się także do dzieci do ok. 16-go roku życia. Również uczniowie i studenci zwracają się do siebie per »ty«. Obowiązuje ogólna zasada, że zawsze starsza osoba proponuje osobie młodszej przejście »na ty«. Jednak w życiu zawodowym przejście »na ty« proponuje pracownikom przełożony. »Proszę« i »dziękuję« Przy wyrażaniu życzenia lub pytania przeważnie używa się słowa »proszę« – »bitte«: »Können Sie mir bitte sagen, wie spät es ist?«, »Kann ich bitte die Zeitung haben?«. Słowo to sygnalizuje życzliwość i uprzejmość. Także podając coś, mówi się ogólnie: »Bitte sehr« lub »Bitte schön«. W odpowiedzi można zazwyczaj usłyszeć »Danke schön«, »Danke sehr« lub »Vielen Dank«. Kiedy proponuje się nam coś do picia, to zwykłe »dziękuję« »Danke« oznacza tyle co »nie, dziękuję« »Nein, danke«. Kiedy mamy ochotę na jeszcze, mówimy »tak, proszę« »Ja, bitte« lub »tak, chętnie« »Ja, gern«. „Du“ und „Sie“ Die übliche persönliche Anrede ist das förmliche „Sie“, das allgemein in der Öffentlichkeit und am Arbeitsplatz benutzt wird. Auch wenn sich Nachbarn und Arbeitskollegen schon lange kennen, bleiben sie oft beim „Sie“. „Du“ wird nur im Freundeskreis oder unter näheren Bekannten und Kollegen benutzt. Auch Kinder bis ungefähr 16 Jahre werden mit „Du“ angeredet. Ebenso „duzen“ sich Schüler und Studenten untereinander. Im Allgemeinen gilt die Regel, dass der jeweils Ältere dem Jüngeren das „Du“ anbietet. Im Arbeitsleben bietet jedoch der Vorgesetzte seinen Mitarbeitern das „Du“ an. „Bitte“ und „Danke“ Bei einem Wunsch oder einer Frage wird meistens das Wort „bitte“ verwendet: „Können Sie mir bitte sagen, wie spät es ist?“, „Kann ich bitte die Zeitung haben?“. Das Wort signalisiert Freundlichkeit und Höflichkeit. Auch wenn man etwas überreicht, sagt man im Allgemeinen: „Bitte sehr“ oder „Bitte schön“. „Danke schön“ oder „Danke sehr“ oder „Vielen Dank“ ist dann die übliche Antwort. Wenn einem zum Beispiel noch etwas zu trinken angeboten wird, heißt ein einfaches „Danke“ soviel wie „Nein, Danke“. Man sagt „Ja, bitte“ oder „Ja, gern“, wenn man noch etwas möchte. Zasady dobrego tonu 141 Umgangsformen Punktualność Pünktlichkeit Podobno Niemcy dużą wagę przykładają do punktualności. Oczywiście audycje w radiu lub w telewizji zaczynają się dokładnie o tej godzinie, na którą są zapowiedziane. W większości przypadków tak samo wygląda sprawa odjazdu pociągów i autobusów. Lecz również w Niemczech nie zawsze udaje się być punktualnym. Die Deutschen legen auf Pünktlichkeit angeblich großen Wert. Natürlich beginnen die Sendungen im Radio oder im Fernsehen exakt um die Uhrzeit, zu der sie angekündigt sind. Genauso ist das in den meisten Fällen mit den Abfahrtszeiten von Bahnen und Bussen. Aber auch in Deutschland klappt es nicht immer mit der Pünktlichkeit. Umawianie się Verabredungen »Pójdziemy dziś wieczorem na piwo?« (Gehen wir heute Abend ein Bier trinken?) lub »Pójdziemy na kawę?« (Gehen wir einen Kaffe trinken?): Często umawiamy się za pomocą tych form. Uprzejmość wymaga, aby na spotkania w czasie wolnym przychodzić punktualnie. „Gehen wir heute Abend ein Bier trinken?“ oder „Gehen wir einen Kaffee trinken?“: Verabredungen werden oft mit dieser Umschreibung gemacht. Verabredungen in der Freizeit sollten aus Höflichkeit pünktlich wahrgenommen werden. Zakupy Einkaufen Zakupy Einkaufen W Niemczech istnieją ustawowe czasy otwarcia sklepów. Większość sklepów jest otwierana od poniedziałku do soboty rano pomiędzy godz. 7.00 i 10.00. Niektóre piekarnie i kioski z gazetami są otwierane już o godz. 6.00. W centrach miast większość sklepów otwarta jest w ciągu dnia bez przerwy tzn. że nie robią przerwy obiadowej. Od poniedziałku do piątku sklepy z reguły są otwarte do godz. 18.00 lub 20.00. W sobotę sklepy mogą być otwarte do godz. 20.00. W niedzielę większość sklepów jest zamknięta. Wyjątkiem są piekarnie, które często otwarte są rano również w te dni. Po południu otwarte są także kawiarnie i cukiernie. Wiele stacji benzynowych jest otwartych bardzo długo, niektóre nawet przez całą dobę. Ponieważ oprócz paliw stacje benzynowe często sprzedają żywność, gazety i inne artykuły codziennego użytku, istnieje możliwość zrobienia zakupów jeszcze po oficjalnym zamknięciu sklepów. Die Geschäfte in Deutschland sind an gesetzliche „Öffnungszeiten“ gebunden. Die meisten Geschäfte öffnen von Montags bis Samstags morgens zwischen sieben Uhr und zehn Uhr. Manche Bäckereien und Zeitungsläden öffnen bereits um sechs Uhr. In den Innenstädten hat die Mehrzahl der Geschäfte „durchgehend“ geöffnet, das heißt ohne Mittagspause. Montags bis Freitags sind die Geschäfte in der Regel bis 18 Uhr oder 20 Uhr offen. Am Samstag bzw. Sonnabend dürfen die Geschäfte bis 20 Uhr geöffnet sein. Sonntags sind die meisten Geschäfte geschlossen. Eine Ausnahme bilden Bäckereien. Sie haben häufig auch an diesen Tagen morgens geöffnet. Auch Cafés und Konditoreien sind nachmittags geöffnet. Viele Tankstellen haben sehr lange Öffnungszeiten, manche rund um die Uhr. Da Tankstellen neben Treibstoffen oft Lebensmittel, Zeitungen und andere Dinge des täglichen Bedarfs verkaufen, bieten sie die Möglichkeit, nach offiziellem Ladenschluss noch Einkäufe zu erledigen. Płatności Oprócz gotówki większość sklepów akceptuje płatności kartą płatniczą lub kartami kredytowymi. Bezahlung Neben Bargeld kann man in den meisten Geschäften mit einer „EC-Karte“ oder mit Kreditkarten bezahlen. Zakupy 143 Einkaufen Zakupy na raty, leasing, kredyty Ratenkauf, Leasing, Kredite Przy większych wydatkach, np. na meble, samochód itd. często istnieje możliwość kupna na raty. Przez określony czas, co miesiąc trzeba wpłacać częściową kwotę. »Leasing« działa podobnie jak zakupy na raty. Na początku kupujący wpłaca większą sumę, a potem płaci miesięczne raty leasingowe. Jeśli chce się na końcu zatrzymać produkt to wymagana jest wpłata większej raty końcowej. Zakupy na raty i leasing są droższe od normalnych zakupów. Istnieje możliwość zaciągnięcia w banku lub kasie oszczędności kredytu na zakup towarów. Na podstawie różnych ofert można porównać ceny, oprocentowanie itd. Informacji udzielają różne centrale informacji konsumenckiej (zob. rozdział »Poradnictwo konsumenckie«). Bei größeren Ausgaben für Möbel, ein Auto usw. ist oft die sogenannte „Ratenzahlung“ möglich. Über einen bestimmten Zeitraum muss jeden Monat eine Teilsumme gezahlt werden. Das „Leasing“ funktioniert ähnlich wie ein Ratenkauf. Zu Beginn zahlt der Käufer eine größere Summe, dann monatliche Leasing-Raten. Will man das Produkt am Ende behalten, wird eine größere Schlussrate fällig. Ratenkäufe und Leasing sind teurer als ein normaler Kauf. Banken oder Sparkassen geben unter Umständen für eine Anschaffung einen „Kredit“. Verschiedene Angebote ermöglichen einen Vergleich der Preise, Zinsleistungen usw. Informationen halten die verschiedenen Verbraucherzentralen bereit (siehe Kapitel „Verbraucherberatungen“). Wymiana Umtauschen Jeśli po zakupie jakiegoś artykułu stwierdzimy, że nie chcemy go zatrzymać (na przykład koszula jest za mała lub za duża, czy też ma nieodpowiedni kolor), to z reguły możemy go wymienić. Warunkiem jest okazanie paragonu »Quittung« lub »Kassenbon«. Wymiany należy dokonać w ciągu kilku dni. Wymianie nie podlegają przeważnie kostiumy kąpielowe, bielizna i towar zakupiony po obniżonej cenie. Stellt man nach dem Kauf eines Artikels fest, dass man ihn nicht behalten möchte (zum Beispiel ist ein Hemd zu klein oder zu groß oder es hat die falsche Farbe), kann man es im Regelfall umtauschen. Voraussetzung: die „Quittung“ oder der „Kassenbon“ muss vorgelegt werden. Der Umtausch sollte innerhalb weniger Tage stattfinden. Vom Umtausch ausgeschlossen sind meistens Badebekleidung, Unterwäsche und preisreduzierte Ware. 144 Zakupy Einkaufen Tańsze zakupy Preisgünstige Einkäufe Istnieje dużo możliwości zrobienia niedrogich (»preiswert«) zakupów: »Oferta specjalna« (»Sonderangebot«) oznacza krótkoterminowe obniżenie ceny na określone produkty. Sklepy często wykorzystują w reklamie oferty specjalne na poszczególne artykuły. Przy zakupie określonych produktów powszechne jest negocjowanie ceny. Najczęściej wówczas, jeśli chodzi o większe sumy. Np. przy zakupie samochodu, mebli lub urządzeń elektrotechnicznych. Obniżenie ceny możliwe jest również wówczas, jeśli produkty posiadają niewielkie wady. Przy zakupie artykułów spożywczych nie negocjuje się cen. »Ausverkauf« i »Räumungsverkauf« oznacza wyprzedaż z powodu likwidacji sklepu. Oznacza to, że sklepy kończą swoją działalność i pozostały towar sprzedają taniej. Es gibt verschiedene Möglichkeiten, zu günstigen Preisen („preiswert“) einzukaufen: Als „Sonderangebot“ wird ein kurzfristiger Preisnachlass auf bestimmte Produkte bezeichnet. Oft werben Geschäfte mit Sonderangeboten für einzelne Artikel. Bei bestimmten Produkten ist es üblich über den Preis zu verhandeln. Meist dann, wenn es um größere Summen geht. Zum Beispiel beim Autokauf, Möbelkauf oder beim Kauf von Elektrogeräten. Wenn Produkte leichte Fehler aufweisen, ist auch dies ein möglicher Grund der Preisreduktion. Beim Lebensmitteleinkauf sind Preisverhandlungen nicht üblich. Als Ausverkauf und Räumungsverkauf werden Geschäftsauflösungen angekündigt. Das heißt, die Geschäfte stellen ihren Betrieb ein und geben restliche Waren oft billiger ab. Zakupy 145 Einkaufen Sklepy fabryczne (Factory Outlet Center) Fabrikverkauf (Factory Outlet Center) ... to sklepy, które drogie zazwyczaj artykuły markowe oferują po niższych cenach. … sind Geschäfte, die sonst teure MarkenArtikel preiswert anbieten. Sklepy »second hand« Second Hand Läden ... oferują odzież używaną, która najczęściej jest jeszcze w dobrym stanie. … bieten gebrauchte Kleidung an, die meistens noch gut erhalten ist. Sklepy z towarami używanymi (Gebrauchtwaren-Geschäfte) Gebrauchtwaren-Geschäfte ... oferują używane towary wszelkiego rodzaju: urządzenia AGD, meble, odzież. … bieten gebrauchte Waren aller Art an: Haushaltsgeräte, Möbel, Kleidung. Flohmarkt und Trödelmarkt »Flohmarkt« i »Trödelmarkt« – pchli targ i targ staroci Na pchlich targach lub targach staroci można kupić wszystko od towarów używanych po eksponaty kolekcjonerskie. Ceny z reguły można negocjować. Sprzedaż obnośna Zdarza się, że sprzedawcy oferują Państwu produkty bezpośrednio w domu (»sprzedaż obnośna«) (»Haustürgeschäft«). W przypadku zawierania umów zaleca się jednak ostrożność. Auf Flohmärkten oder Trödelmärkten gibt es von Gebrauchtwaren bis zu Sammlerstücken alles. Die Preise sind in der Regel verhandelbar. Haustürgeschäfte Es kommt vor, dass Produkte durch Verkäufer an der Haustür angeboten werden („Haustürgeschäft“). Hier ist jedoch Vorsicht geboten, falls Verträge unterschrieben werden sollen. 146 Zakupy Einkaufen Żywność Lebensmittel Żywność można znaleźć w różnej cenie w supermarketach, sklepach specjalistycznych lub na rynku. Mały lub średni sklep spożywczy znajduje się prawie w każdej okolicy. Lebensmittel findet man zu unterschiedlichen Preisen in Supermärkten, Fachgeschäften oder auf dem Markt. Einen kleinen oder mittelgroßen Lebensmittelladen gibt es fast in jeder Nachbarschaft. Supermarkety Supermärkte Oferta dużych sieci supermarketów jest bardziej obszerna. Wiele supermarketów ma w swojej ofercie również zagraniczne specjały z krajów śródziemnomorskich, Azji lub Ameryki Łacińskiej. W większości supermarketów znajdują się kasy wyposażone w taśmy do przesuwania towarów. Klienci wykładają kolejno towary na taśmę i oddzielają je specjalną przegródką. Aby móc w supermarketach skorzystać z wózka potrzebna jest moneta »1 euro«. Moneta jest zwracana, kiedy odstawia się wózek na właściwe miejsce. Inną specyficzną rzeczą jest zakup owoców i warzyw w supermarketach. Ze względu na oszczędność personelu, owoce i warzywa oferowane luzem trzeba czasami ważyć samemu. A robi się to tak: owoce lub warzywa jednego rodzaju pakuje się w małą torebkę foliową, zapamiętuje się numer towaru, towar kładzie się na wagę i wciska się odpowiedni numer. Waga drukuje małą nalepkę z ceną, którą nakleja się na torebkę i płaci się przy kasie. Wydaje się to bardziej skomplikowane niż jest to w rzeczywistości. Jednak uwaga: nie wszystkie owoce i warzywa trzeba ważyć. Czasami płaci się za sztukę. Wówczas na wywieszce z ceną znajduje się napis »Stück« (sztuka). Jeśli na wywieszce znajduje się napis »Kilo« lub »Gramm« to towar trzeba zważyć. Das Angebot großer Supermarkt-Ketten ist umfangreicher. Viele Supermärkte haben mittlerweile auch ausländische Spezialitäten aus dem Mittelmeerraum, Asien oder Lateinamerika im Angebot. In den meisten Supermärkten gibt es Kassen mit Förderbändern. Die Kunden legen ihre Waren nacheinander auf das Band und trennen ihre Einkäufe durch einen sogenannten Warentrenner. Um in Supermärkten den Einkaufswagen benutzen zu können, benötigt man eine ein Euro-Münze. Stellt man den Wagen wieder in die Reihe, bekommt man die Münze zurück. Eine weitere Besonderheit gibt es beim Obst- und Gemüsekauf in Supermärkten. Um Bedienungspersonal einzusparen, muss loses Obst und Gemüse manchmal selbst abgewogen werden. Und so geht’s: Eine Obst- oder Gemüsesorte in eine kleine Plastiktüte packen, Nummer der Ware merken, Ware auf die Waage legen und die entsprechende Nummer drücken. Die Waage druckt dann einen kleinen Klebezettel mit dem Preis aus, den man an die Tüte klebt und an der Kasse bezahlt. Klingt komplizierter als es ist. Doch Vorsicht: Nicht jedes Obst oder Gemüse muss abgewogen werden. Manchmal wird pro Stück bezahlt. Dann steht auch auf dem Preisschild „Stück“. Sind auf dem Preisschild Kilo oder Gramm angegeben, muss gewogen werden. 148 Zakupy Einkaufen Delikatesy Spezialitäten Zasadniczo istnieją dwa rodzaje delikatesów. »Feinkostläden« oprócz specjałów z Niemiec oferują również produkty z wielu innych krajów – przeważnie zachodnioeuropejskich – takich jak Francja, Włochy lub Hiszpania. »Spezialitäten-Geschäfte« to delikatesy, które oferują żywność z określonych krajów, np. delikatesy tureckie, koreańskie, włoskie lub indyjskie. Sklepy te najczęściej są prowadzone przez imigrantów z danych krajów. Es gibt im Wesentlichen zwei Arten von „Spezialitätengeschäften“ bzw. „FeinkostGeschäften“. Feinkostläden haben neben Spezialitäten aus Deutschland auch Produkte aus vielen anderen – meist west-europäischen – Ländern wie Frankreich, Italien oder Spanien im Sortiment. Spezialitäten-Geschäfte bieten Lebensmittel aus bestimmten Ländern an, z.B. „Türkische“, „Koreanische“, „Italienische“ oder „Indische Spezialitäten“. Diese Geschäfte werden meistens von Einwanderern aus den betreffenden Ländern betrieben. Cotygodniowy targ (Wochenmarkt) Ulubionym miejscem zakupów świeżych produktów, takich jak owoce, warzywa, ryby, mięso i drób jest w Niemczech targ, który zazwyczaj odbywa się przynajmniej raz w tygodniu, przeważnie na dużych placach pod gołym niebem, często w piątek lub sobotę. Informacje na temat miejsca i czasu przeważnie podawane są w lokalnej gazecie. Czasami krótko przed zakończeniem owoce i warzywa są sprzedawane taniej lub można dostać rabat ilościowy, ponieważ sprzedawcy chcą pozbyć się swojego towaru. Wochenmärkte Für den Einkauf von frischen Produkten wie Obst, Gemüse, Fisch, Fleisch und Geflügel ist in Deutschland der Wochenmarkt sehr beliebt. Er findet mindestens ein Mal pro Woche und meistens unter freiem Himmel auf großen Plätzen statt, oft am Freitag oder Sonnabend. Ort und Zeit werden meist in der örtlichen Tageszeitung angekündigt. Kurz vor Schluss werden Obst und Gemüse manchmal günstiger verkauft oder man erhält Mengenrabatt, weil die Händler ihre Ware loswerden wollen. Zakupy 151 Einkaufen Sklepy mięsne Fleischereien Sklepy mięsne (»Fleischerei«) to specjalistyczne sklepy oferujące produkty mięsne. W niektórych regionach sklepy mięsne nazywane są również »Metzgerei«. Fleischereien sind Fachgeschäfte für FleischProdukte. Die Fleischerei wird in manchen Regionen auch „Metzgerei“ genannt. Bäckereien Piekarnie Piekarnie to specjalistyczne sklepy, w których sprzedaje się chleb, bułki i słodkie wypieki. W żadnym innym kraju świata nie oferuje się tak wielu rodzajów bułek i chleba jak w Niemczech. Uwzględniając regiony łącznie jest ponad 300 różnych odmian. W wielu rejonach jeszcze dzisiaj wypieka się na różne okazje specjalne chleby: np. chleb wielkanocny czy chleby weselne, mające przynieść szczęście młodej parze. Bäckereien sind Fachgeschäfte für Brot, Brötchen und süßes Gebäck. Kein anderes Land der Welt hat eine so große Vielfalt an Brot- und Brötchensorten zu bieten wie Deutschland. In den Regionen gibt es insgesamt über 300 verschiedene Variationen. In vielen Gegenden werden heute noch zu verschiedenen Gelegenheiten spezielle Brote zu besonderen Anlässen gebacken: Zum Beispiel das „Osterbrot“ oder „Hochzeitsbrote“, die dem Brautpaar Glück bringen sollen. Cukiernie Torty, ciasta, praliny i słodkie wypieki sprzedawane są w specjalistycznych sklepach nazywanych cukierniami. Konditoreien Konditoreien sind Fachgeschäfte für aufwendig hergestellte Torten, Kuchen, Pralinen und süßes Gebäck. Kioski Kioski otwarte są najczęściej do późnego wieczora we wszystkie dni tygodnia. Oprócz gazet, napojów, słodyczy i papierosów można tam często kupić także podstawowe artykuły spożywcze (mleko, kawa, chleb). W niektórych regionach kioski nazywane są też »Trinkhalle« lub »Büdchen«. Kiosk Kioske sind meist bis in den späten Abend an allen Wochentagen geöffnet. Hier finden sich neben Zeitungen, Getränken, Süßigkeiten und Zigaretten oft auch Lebensmittel für den Grundbedarf (Milch, Kaffee, Brot). In manchen Regionen heißt der Kiosk auch „Trinkhalle“ oder „Büdchen“. 152 Zakupy Einkaufen Drogerie Drogerien W drogerii można kupić wszystko to, co jest związane z higieną, jak np. żele pod prysznic, środki do prania i szczoteczki do zębów, lecz także artykuły gospodarstwa domowego potrzebne do czyszczenia, jak np. gąbki, płyny do mycia naczyń i klamerki do bielizny. Ponadto można tam nabyć kosmetyki, żywność dla diabetyków i niektóre słabe lekarstwa, jak np. baldrian. In einer Drogerie wird alles für die Hygiene wie z.B. Duschgel, Waschmittel und Zahnbürsten aber auch Haushaltsartikel, die man für die Reinigung benötigt wie z.B. Schwämme, Spülmittel und Wäscheklammern, angeboten. Zudem können dort Kosmetika, Lebensmittel für Diabetiker und einige schwache Arzneimittel wie z.B. Baldriantabletten gekauft werden. Sklepy z żywnością ekologiczną Bio- oder Öko-Läden Osoby preferujące żywność z »uprawy ekologicznej« mogą ją znaleźć w specjalnych sklepach. Często nazywają się one »Naturkostladen«, a potocznie mówi się na nie »BioLaden« lub »Öko-Laden«. Można tam kupić produkty wytworzone bez syntetycznych pestycydów i nawozów. Mięso pochodzi z »hodowli odpowiedniej dla danego gatunku«. Żywność ekologiczną można także znaleźć w wielu zwykłych sklepach i supermarketach. Najważniejsze znaki jakości to »Naturland« lub »Bioland«. Emblemat »Bio-Siegel« jest gwarancją pochodzenia i jakości, gdyż nie wszystkie produkty żywnościowe zawierające w nazwie »Bio« pochodzą z uprawy prowadzonej ściśle według zasad ekologicznych. Wer Lebensmittel aus „ökologischem Anbau“ bevorzugt, findet diese in speziellen Geschäften. Häufig heißen sie „Naturkostladen“, im Volksmund werden sie oft „BioLaden“ oder „Öko-Laden“ genannt. Dort bekommt man Lebensmittel und Produkte die frei von synthetischen Pestiziden und Düngemitteln hergestellt und schonend verarbeitet werden. Das Fleisch stammt aus „artgerechter Tierhaltung“. Allerdings sind „Bio-Lebensmittel“ inzwischen auch in vielen „normalen“ Geschäften und Supermärkten erhältlich. Die wichtigsten Kennzeichnungen sind „Naturland“ oder „Bioland“. Das „Bio-Siegel“ garantiert die Herkunft und Qualität. Denn nicht alle Lebensmittel, die „Bio“ in ihrer Bezeichnung tragen, sind aus streng ökologischem Anbau. Zakupy 153 Einkaufen Żywność koszerna i produkty »helal« Koschere Lebensmittel und Helal-Produkte Żywność, która odpowiada wymaganiom stawianym przez nakazy religii żydowskiej lub Islamu, z reguły jest sprzedawana tylko w specjalnych sklepach. Lebensmittel, die den Anforderungen der jüdischen oder islamischen Religionsgebote entsprechen, werden in der Regel nur von speziellen Geschäften angeboten. Kaucja Pfand W przypadku szkła oraz innych opakowań rozróżniamy tzw. pojemniki jednorazowe (Einweg) lub wielokrotnego użytku (Mehrweg). Za te pojemniki przy zakupie płaci się kaucję (Pfand), która jest zwracana przy zwrocie tych pojemników. Tego rodzaju butelki zwrotne nazywają się »Pfandflaschen«, »Mehrwegflaschen« lub »Mehrweg-Glas«. Kaucję płaci się również za puszki od napojów i butelki plastikowe. Bei Glas und anderen Verpackungen gibt es sogenannte „Pfand“- oder „Mehrweg“- Behälter. Für diese Behälter bezahlt man beim Einkauf „Pfand“, das bei Abgabe der Behälter wieder ausgezahlt wird. Man spricht hier von „Pfandflaschen“, „Mehrwegflaschen“ oder „Mehrweg-Glas“. Auch Getränkedosen und Plastikflaschen sind Pfandbehälter. Restauracje Oprócz restauracji oferujących rodzimą kuchnię, w Niemczech jest mnóstwo restauracji różnej klasy serwujących potrawy z całego świata (zob. rozdział »Czas wolny«). Essen gehen Neben Gasthäusern mit einheimischer Küche findet sich in Deutschland eine Vielzahl von Restaurants mit Speisen aus aller Welt und auf allen Niveaus (siehe Kapitel „Freizeit“). 154 Zakupy Einkaufen Imbiss Imbiss Pieczone kiełbaski z frytkami, ketchupem i majonezem przez dziesiątki lat były potrawą numer jeden niemieckich fast food’ów. Pozycję lidera zajął Döner Kebap. Nie ma chyba w Niemczech miasta, w którym nie podaje się mięsa ze specjalnego obrotowego grilla z surówką w chlebie pita. To, że zwyciężył Döner Kebap, jest zasługą imigrantów z Turcji. Poza Döner Kebapem, frytkami i pieczoną kiełbaską, niemiecką narodową potrawą stała się również włoska pizza. Przez telefon można w pizzerii zamówić pizzę, która jest dostarczana bezpośrednio do domu. W większości dużych miast przez telefon można zamówić również dania typu fast food z różnych międzynarodowych kuchni (np. kuchni azjatyckiej czy południowo – lub północnoamerykańskiej itd.). Bratwurst mit Pommes-Frites, Ketchup und Mayonnaise waren Jahrzehnte lang das deutsche Fast-Food-Gericht Nummer Eins. Abgelöst wurden sie vom „Döner“. Es gibt kaum eine Stadt in Deutschland, in der das Fleisch vom Drehspieß mit Salat im Fladenbrot nicht angeboten wird. Einwanderer aus der Türkei haben den Siegeszug des „Döner“ möglich gemacht. Außer Döner, „Pommes“ und Bratwurst wurde auch die italienische „Pizza“ ein deutsches Nationalgericht. Der „Pizza-Service“ bringt Speisen nach einer Bestellung per Telefon direkt nach Hause. In den meisten größeren Städten gibt es auch Fast-Food-Bestellservices mit weiteren internationalen Angeboten (asiatische, süd- und nordamerikanische Küche usw.). Deutsche Spezialitäten Niemieckie specjały Frankfurter Würstchen – kiełbaski frankfurterki Grünkohl – jarmuż Weißwurst – biała kiełbasa Schweinshaxen – golonka wieprzowa Spätzle – bawarskie kluski domowej roboty Buletten – kotlety mielone Salz-Hering – solony śledź Kieler Sprotten – szprotki kilońskie Frankfurter Würstchen Grünkohl Weißwurst Schweinshaxen Spätzle Buletten Salz-Hering Kieler Sprotten 156 Poradnictwo konsumenckie Verbraucherberatungen Poradnictwo konsumenckie Verbraucherberatungen Niezależne ośrodki informacyjne dla konsumentów oferują poradnictwo dla wszystkich konsumentów. Ośrodki te istnieją głównie w większych miastach. Można tu znaleźć odpowiedź na wiele pytań dotyczących codziennej konsumpcji, a także usług finansowych. Organizacje konsumenckie stale testują produkty, usługi oraz oferty rynku finansowego pod kątem jakości, tzw. relacji ceny do jakości i solidności umów. Najważniejsze organizacje to: Die Verbraucherberatungen sind unabhängige Informationsstellen für alle Konsumenten. Es gibt sie hauptsächlich in größeren Städten. Hier finden sich Antworten auf viele Fragen zum alltäglichen Konsum und auch zu Finanzdienstleistungen. Die Verbraucher-Organisationen testen ständig Produkte, Dienstleistungen und auch Angebote aus dem Finanzwesen auf ihre Qualität, auf das sogenannte „Preis-Leistungs-Verhältnis“ und zum Beispiel auf die Seriosität von Verträgen. Zu den bekanntesten Organisationen gehören: Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände www.vzbv.de Stiftung Warentest www.stiftung-warentest.de Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände www.vzbv.de Öko-Test www.oeko-test.de Stiftung Warentest www.stiftung-warentest.de Adresy i numery telefonu ośrodków poradnictwa konsumenckiego znajdziecie Państwo w rozdziale »Organizacje i kontakt«. Öko-Test www.oeko-test.de Adressen und Telefonnummern der Verbraucherberatungen finden Sie im Kapitel „Organisationen und Ansprechpartner“. Poradnictwo prawne 157 Rechtsberatung Poradnictwo prawne Rechtsberatung Większość prawników specjalizuje się w określonej dziedzinie: prawo pracy, prawo rodzinne, prawo komunikacyjne, prawo czynszowe, prawo o cudzoziemcach itd. Adresy odpowiednich prawników można znaleźć w książce telefonicznej, w Internecie lub za pośrednictwem zrzeszenia prawników (Anwaltsverein) (www.anwaltverein.de). Członkowie związków zawodowych mogą uzyskać poradę prawną z zakresu prawa pracy a członkowie zrzeszeń najemców poradę z zakresu prawa czynszowego. Die meisten Rechtsanwälte haben sich auf bestimmte Gebiete spezialisiert: Arbeitsrecht, Familienrecht, Verkehrsrecht, Mietrecht, Ausländerrecht usw.. Geeignete Anwaltsadressen findet man im Telefonbuch, im Internet oder über den Anwaltsverein (www.anwaltverein.de). Für Mitglieder gibt es z.B. Rechtsberatung bei Gewerkschaften (Arbeitsrecht) und Mietervereinen (Mietrecht). www.anwaltauskunft.de 158 Poczta i telekomunikacja Post und Telekommunikation Listy, paczki i porto Briefe, Pakete und Porto Koszty za transport listów i paczek obliczane są w zależności od wielkości i wagi. Koszty te fachowo określa się mianem »Porto«. Znaczki pocztowe można nabyć w każdym urzędzie pocztowym, w automatach przy poczcie i w niektórych sklepach z czasopismami, względnie artykułami tytoniowymi. Do każdego adresu w Niemczech przypisany jest pięciocyfrowy kod pocztowy (Postleitzahl) miejscowości, miasta lub gminy. Zestawienie kodów pocztowych znajduje się w książce kodowej »Postleitzahlenbuch« dostępnej w oddziałach pocztowych. Raz do roku urzędy pocztowe rozdają także miejscowe książki telefoniczne i Żółte Strony »Gelbe Seiten« (książki branżowe). Z nielicznymi wyjątkami wszystkie przesyłki pocztowe, od karty pocztowej po paczkę, należy ofrankować. Napis »Porto zahlt Empfänger« oznacza, że nie trzeba naklejać znaczka. Lista opłat jest dostępna na poczcie. Poczta Niemiecka jest przedsiębiorstwem, z którego najczęściej korzystają klienci prywatni. Oprócz Poczty Niemieckiej są także inne przedsiębiorstwa, które transportują listy i paczki. Tego, jakie to są firmy, możecie się Państwo dowiedzieć zaglądając na Żółte Strony do książki branżowej do rubryki »Kurierdienst« lub »Paketdienst«. Jednak na przeważającej części rynku przesyłania listów obowiązuje ustawowa wyłączna licencja przedsiębiorstwa Deutsche Post AG (do 31.12.2007). Szczególnie ważne listy i dokumenty wysyła się pocztą za potwierdzeniem odbioru (Einschreiben). Adresat musi potwierdzić odbiór swoim podpisem. Listy za potwierdzeniem odbioru nadaje się w urzędzie pocztowym. Die Kosten für den Transport von Briefen und Paketen werden nach Größe und Gewicht berechnet. Der Fachbegriff für die Kosten ist „Porto“. Briefmarken bekommt man in jedem Postamt, an Automaten am Postamt und in einigen Zeitschriften- bzw. Tabakläden. Jede Adresse in Deutschland hat eine fünfstellige „Postleitzahl“ für den Ort, die Stadt oder die Gemeinde. Die Postleitzahlen sind im „Postleitzahlenbuch“ zusammengefasst, das bei den Filialen der Deutschen Post erhältlich ist. Einmal im Jahr verteilt das Postamt auch die örtlichen Telefonbücher und die Gelben Seiten (das Branchen-Adressbuch). Mit wenigen Ausnahmen sind alle Postsendungen, von der Postkarte bis zum Paket, zu frankieren. Der Aufdruck „Porto zahlt Empfänger“ bedeutet, dass keine Briefmarke aufgeklebt werden muss. Die Gebührenliste ist bei der Post erhältlich. Die Deutsche Post ist von Privatkunden das am meisten genutzte Unternehmen. Es gibt neben der Deutschen Post auch andere Unternehmen, die Briefe und Pakete transportieren. Welche das sind, steht im Telefonbuch „Gelbe Seiten“ unter „Kurierdienst“ oder „Paketdienst“. Aber nach wie vor gilt für den Großteil des Briefmarktes die gesetzliche Exklusivlizenz der Deutschen Post AG (bis 31. 12. 07). Das Einschreiben ist ein Weg, besonders wichtige Briefe und Dokumente mit der Post zu verschicken. Der Empfänger muss den Erhalt mit seiner Unterschrift bestätigen. Einschreiben werden beim Postamt aufgegeben. Poczta i telekomunikacja Post und Telekommunikation Telefon, faks, Internet Telefon, Fax, Internet Są dwie możliwości telefonowania: w tak zwanej »sieci stacjonarnej« i »sieci komórkowej«. Sieć stacjonarna to po prostu telefon znajdujący się w mieszkaniu, który można wykorzystać do telefonowania, przesyłania faksów lub połączenia z Internetem. W większości mieszkań łącze telefoniczne już się znajduje. Aby móc korzystać z tego łącza, konieczna jest rejestracja w firmie telekomunikacyjnej. Aparat telefoniczny można kupić lub wydzierżawić. Es gibt zwei Möglichkeiten zu telefonieren: Im sogenannten „Festnetz“ und „mobil“. Das Festnetz ist der Telefon-Anschluss in der Wohnung, den man zum Telefonieren, für ein Telefax-Gerät und für das Internet nutzen kann. In den meisten Wohnungen ist bereits ein Telefonanschluss vorhanden. Um den Anschluss zu nutzen, ist eine Anmeldung bei einer Telefongesellschaft notwendig. Einen Telefonapparat kann man mieten oder kaufen. Analogowo i cyfrowo Poprzez cyfrowe łącze ISDN lub T-DSL klient uzyskuje większą liczbę linii, z których można korzystać równolegle. Na przykład do telefonowania, korzystania z faksu i Internetu; można też podłączyć większą liczbę telefonów lub komputerów. Łącze ISDN lub T-DSL jest wprawdzie droższe niż łącze analogowe, lecz łącza cyfrowe charakteryzują się szczególnie szybką transmisją danych i okazują się szczególnie korzystne, jeśli korzysta się intensywnie z Internetu. Analog und digital Mit einem digitalen ISDN-Anschluss oder T-DSL-Anschluss bekommt der Kunde mehrere Leitungen, die parallel nutzbar sind. Zum Beispiel für Telefon, Fax und Internet; man kann auch mehrere Telefone oder Computer anschließen. Ein ISDN-/ T-DSL- Anschluss ist zwar teurer als ein Analoganschluss. ISDN und T-DSL übertragen Daten jedoch besonders schnell und sind von Vorteil, wenn das Internet intensiv genutzt wird. Poczta i telekomunikacja 161 Post und Telekommunikation Koszty abonenckie Anschlusskosten W zależności od osobistych potrzeb można wybierać wśród wielu różnych ofert: jeśli wykonuje się wiele rozmów zamiejscowych lub telefonuje głównie wieczorem lub w weekendy? Jeśli w dużym stopniu korzysta się z Internetu sensowna może okazać się umowa na bazie stałej opłaty zryczałtowanej, tzw. »Flatrate«. Zaś tego, która oferta jest odpowiednia, można dowiedzieć się w poradni dla konsumentów lub porównując ceny i usługi w Internecie (www.billigersurfen.de). Ze względu na to, że jest wiele taryf telefonicznych, mówi się o »dżungli taryfowej«. Pod adresem www.billiger-telefonieren.de można znaleźć przegląd taryf i warunków. Jeśli na początku wybierze się podłączenie do sieci przez »Deutsche Telekom«, największego operatora niemieckiego, można później w każdym momencie po krótkim okresie wypowiedzenia zdecydować się na innego operatora. »Deutsche Telekom« ma swoje punkty we wszystkich miastach. Nazywają się one »T-Punkt«. Es gibt verschiedene Angebote, unter denen man nach dem persönlichen Bedarf auswählen kann: Führt man viele Ferngespräche oder telefoniert man hauptsächlich abends oder am Wochenende? Bei hoher Nutzung des Internets kann ein Pauschalvertrag sinnvoll sein, eine sogenannte „Flatrate“. Welches Angebot das richtige ist, erfährt man bei einer Verbraucherberatung oder einem Preis- und Leistungsvergleich im Internet (www.billiger-surfen.de). Weil es so viele Angebote (sogenannte „Telefontarife“) gibt, wird vom „Tarifdschungel“ gesprochen. Unter www.billiger-telefonieren.de erhält man jedoch eine Übersicht zu Tarifen und Konditionen. Wenn man zunächst einen Anschluss bei der „Deutschen Telekom“ bestellt, dem größten deutschen Anbieter, kann man sich später nach einer kurzen Kündigungsfrist jederzeit für einen anderen Anbieter entscheiden. Die Geschäftsstellen der Telekom sind in allen Städten ansässig. Sie heißen „T-Punkt“. Telefonieren im Inland Telefonowanie w kraju Numery telefonów miejskiej sieci telefonicznej można znaleźć w książce telefonicznej lub uzyskać dzwoniąc na informację telefoniczną (zob. rozdział »Informacja telefoniczna«). Pod numerem informacji można dowiedzieć się także o numery kierunkowe innych niemieckich miast. Numery niemieckich telefonów komórkowych rozpoczynają się od 017 lub 016. Rufnummern für Gespräche in Ihrem Wohnort findet man im Telefonbuch oder bei der Telefonauskunft (siehe Kapitel „Telefonauskunft“). Dort erfahren Sie auch die Vorwahlen für Ferngespräche in andere Städte Deutschlands. Rufnummern von deutschen Mobiltelefonen beginnen mit 017 oder 016. www.billiger-surfen.de www.billiger-telefonieren.de 162 Poczta i telekomunikacja www.teltarif.de www.billiger-telefonieren.de Post und Telekommunikation »Call-by-Call« „Call-by-Call“ Telefonowanie w tzw. systemie Call-by-Call może okazać się tańsze: jeśli chce się korzystać z systemu Call-by-Call, trzeba przed numerem wybrać specjalny numer dostępowy, aby rozmowa była rozliczana przez specjalnego operatora. Cena rozmowy jest wówczas uzależniona od warunków umownych danego operatora telefonicznego. Taryfy można sprawdzić w Internecie pod adresami: Telefonieren im sogenannten Call-by-CallVerfahren kann billiger sein: Will man Callby-Call nutzen, muss man eine gesonderte Nummer als Vorwahl eingeben. Damit wird das geführte Gespräch mit dem speziellen Anbieter abgerechnet. Der Preis des Gesprächs richtet sich dann nach den Vertragsbedingungen des jeweiligen Telefonanbieters. Die Tarife können im Internet recherchiert werden. Międzynarodowe rozmowy telefoniczne Większość międzynarodowych połączeń telefonicznych można wykonać samodzielnie korzystając z domowego telefonu. W celu połączenia z zagranicą należy wybrać 00, następnie numer kierunkowy kraju, numer kierunkowy miejscowości (bez poprzedzającego 0) i numer telefonu abonenta. Numer kierunkowy kraju uzyskacie Państwo w informacji telefonicznej. Rozmowy międzynarodowe można również prowadzić niedrogo ze swoistych kawiarenek telefonicznych, tzw. Telefon-Shops. Ponadto są karty do telefonowania za granicę, które można wykorzystać z każdego telefonu. Niezależnie od tego, czy telefonuje się z Telefon-Shop’u, za pomocą karty telefonicznej, czy w systemie Call-byCall: zawsze powinno się dokładnie porównać ceny i oprócz opłaty minutowej zwrócić uwagę również na jednorazową opłatę za inicjację połączenia. Telefonieren ins Ausland Die meisten Telefongespräche ins Ausland können Sie von einem privaten Anschluss selbst herstellen. Sie wählen 00 für das Ausland, die Landeskennzahl, die Vorwahlnummer des Ortes (ohne vorangestellte 0) und die Rufnummer. Die Landeskennzahl erfahren sie bei der Telefonauskunft. Auch in Telefon-Shops kann man zu günstigen Preisen weltweit telefonieren. Ferner gibt es besondere Telefonkarten für das Ausland, die von jedem Anschluss aus benutzbar sind. Egal ob man im Telefon-Shop, mit einer Telefonkarte oder per Call-by-Call telefoniert: Man sollte auf jeden Fall die Preise genau vergleichen und dabei neben der Gebühr pro Minute auch auf einmalige Verbindungsgebühren achten. Poczta i telekomunikacja Post und Telekommunikation Telefony komórkowe Mobiltelefone W Niemczech telefony komórkowe nazywane są przeważnie »Handy«. Jest wielu operatorów, którzy w swej ofercie mają róże ceny, aparaty i warunki. Umów zawieranych z operatorami telefonii komórkowej najczęściej nie można wypowiedzieć krótkoterminowo. Przeważnie są one zawierane na 12 miesięcy lub na 24 miesiące. Istnieje również możliwość nabycia karty telefonicznej z wykupionymi wcześniej minutami. Tego rodzaju karty nazywane są »kartami Prepaid«. Karty te można doładowywać. Nie płaci się tutaj abonamentu, jednak taryfy są wyższe. Kartę wkłada się do telefonu komórkowego. Mobiltelefone werden in Deutschland meist „Handy“ genannt. Es gibt eine Vielzahl an Anbietern, die verschiedene Preise, Geräte und Bedingungen im Angebot haben. Verträge für die Handy-Nutzung können nicht kurzfristig gekündigt werden. Sie werden meistens für zwölf oder 24 Monate abgeschlossen. Es besteht auch die Möglichkeit, eine Telefonkarte mit vorbezahlten Gesprächsminuten zu kaufen. Diese Telefonkarten nennen sich „Prepaid-Karten“. Sie sind wiederaufladbar. Man zahlt hier bei höheren Tarifen keine Grundgebühr. Die Karte wird in ein Handy eingesetzt. Budki telefoniczne Telefonzellen Oprócz prywatnych telefonów stacjonarnych i »komórek« są również telefony publiczne. Aby z nich skorzystać potrzebna jest albo karta telefoniczna, karta kredytowa lub monety. Karty telefoniczne można nabyć w oddziałach poczty, sklepach z prasą, kioskach itd. Neben den privaten Festanschlüssen und Handys gibt es auch öffentliche Telefone. Dazu braucht man entweder eine „Telefonkarte“, eine Kreditkarte oder Münzen. Telefonkarten gibt es in Postfilialen, Zeitungsläden, Kiosken usw. 163 164 Poczta i telekomunikacja www.telefonbuch.de www.tariftip.de Post und Telekommunikation Informacja telefoniczna Telefonauskunft Pewne numery telefonów lub faksów można znaleźć w książce telefonicznej lub uzyskać w informacji telefonicznej. Numer informacji telefonicznej dla numerów w Niemczech to 11833, zaś dla numerów za granicą 11834. Pod numerem 11836 można uzyskać in formację w języku tureckim a pod 11837 w języku angielskim. Informacja innego operatora dostępna jest pod numerem: 11881. Również z »komórki« można dowiedzieć się o numer telefonu (również w tym przypadku numer 11881). Informacje są odpłatne. Produkowane są również płyty CD-Rom zawierające większość niemieckich numerów telefonów. Również w tym przypadku są różni operatorzy. Numery telefonów można wyszukać w Internecie, np. pod adresem www.telefonbuch.de. Na stronie www.tariftip.de znajduje się wykaz aktualnie najtańszych numerów informacji telefonicznej. Bestimmte Telefon- oder Faxnummern findet man im Telefonbuch oder bei der TelefonAuskunft. Die Nummer der Telekom-Auskunft ist bundesweit 11833, die der Auslandsauskunft 11834. Unter 11836 ist eine türkischsprachige, unter 11837 eine englischsprachige Auskunft zu erreichen. Ein anderer Anbieter hat die Nummer: 11881. Auch über Handy kann man eine TelefonNummer erfragen (auch hier 11881). Die Informationen sind kostenpflichtig. Für Computer werden auch CD-Rom mit den meisten Telefon-Nummern in Deutschland produziert. Auch hier existieren verschiedene Anbieter. Im Internet kann man, zum Beispiel unter www.telefonbuch.de, Rufnummern herausfinden. Unter www.tariftip.de sind die aktuell billigsten Nummern der Telefonauskunft aufgelistet. Książka telefoniczna i »Żółte Strony« Drukowany spis – książka telefoniczna – zawiera większość numerów telefonów w Państwa mieście. Adresy i numery telefonów firm i instytucji podane są na »Żółtych Stronach«. Obie te książki są dostępne w urzędach pocztowych. Telefonbuch und „Gelbe Seiten“ Ein gedrucktes Verzeichnis – das Telefonbuch – enthält die meisten Telefonanschlüsse in Ihrer Stadt. Gewerbliche Telefonnummern und Adressen sind in den „Gelben Seiten“ aufgeführt. Beide Bücher sind bei den Postämtern erhältlich. Poczta i telekomunikacja 165 Post und Telekommunikation Internet Internet Aby korzystać z Internetu potrzebny jest dostawca usług internetowych (provider). Czasopisma komputerowe regularnie informują o różnych ofertach i porównują ceny dużych providerów działających w całych Niemczech (lub providerów międzynarodowych). Oprogramowanie internetowe tych dużych operatorów najczęściej jest bezpłatne. Lecz jest też wielu regionalnych operatorów. Pomocne informacje można przeważnie znaleźć w sklepach komputerowych. Für die Internetnutzung wird ein Provider benötigt. Computer-Zeitschriften informieren regelmäßig über die verschiedenen Angebote und vergleichen die Preise der großen bundesweiten (oder internationalen) Provider. Die Internet-Software dieser großen Anbieter ist meistens kostenlos. Es gibt aber auch viele regionale Anbieter. Computer-Shops haben hier meist hilfreiche Informationen. Service-Nummern Numery obsługi Wiele przedsiębiorstw oferuje numery do telefonicznej obsługi. Nazywają się one »Hotline«, »Info-Line«, »Info-Nummer« lub »Service-Nummer«. Często takie połączenia telefoniczne są droższe niż »normalna« rozmowa telefoniczna. Viele Unternehmern bieten sogenannte „Hotlines“, „Info-Lines“, „Info-Nummern“ oder „Service-Nummern“ für die telefonische Beratung an. Oft sind solche Telefonverbindungen teurer als ein „normales“ Telefongespräch. Koszty numerów obsługi są dostępne na stronie www.regtp.de 166 Mieszkanie Wohnen Poszukiwanie mieszkania Wohnungssuche W codziennych gazetach stale publikowane są ogłoszenia o wolnych mieszkaniach. Większość ofert znajduje się w wydaniach weekendowych (wydanie sobotnie). Oferty te można znaleźć wśród tak zwanych ogłoszeń drobnych (Kleinanzeigen) lub w części poświęconej nieruchomościom (Immobilienteil). Oferty wolnych mieszkań można tu znaleźć pod hasłem »Wohnangebote« lub »Vermietungen«. Przy ofertach podany jest numer telefonu, pod który można się zgłosić, lub anonimowe hasło, tzw. »Chiffre«. W tym wypadku pisemne zgłoszenie należy przesłać do gazety codziennej. Następnie redakcja przekaże te listy dalej. Jeśli chce się szukać mieszkania za pośrednictwem ogłoszenia drobnego, najlepiej zadzwonić do biura gazety codziennej i poprosić o poradę. Ogłoszenia drobne przeważnie są odpłatne. Większość gazet ma swoją stronę internetową. Można tam niezależnie od specjalnych wydań szukać mieszkań lub nadać ogłoszenie mieszkaniowe. Obecnie oferowane są już specjalne serwisy specjalizujące się w pośrednictwie mieszkaniowym. Ponadto w niektórych większych miastach istnieją publikacje zawierające wyłącznie oferty nieruchomości oraz ogłoszenia dotyczące poszukiwania nieruchomości. Internet daje również możliwość rozeznania się w rynku mieszkaniowym danego miasta i obejrzenia ofert. In den Tageszeitungen werden ständig Wohnungen angeboten. Die meisten Angebote stehen in den Wochenendausgaben (Samstags-Ausgabe). Diese Angebote finden sich bei den sogenannten „Kleinanzeigen“ oder im „Immobilienteil“. Hier gibt es die „Wohnangebote“ oder „Vermietungen“. Bei den Angeboten ist entweder eine Telefonnummer angegeben, bei der man sich melden kann, oder ein anonymes „Kennwort“, eine sogenannte „Chiffre“. In diesem Fall muss eine schriftliche Bewerbung um die Wohnung an die Tageszeitung geschickt werden. Die Tageszeitung vermittelt die Briefe dann weiter. Will man mit einer Kleinanzeige in der Tageszeitung eine Wohnung suchen, ruft man am besten die Geschäftsstelle der Tageszeitung an und lässt sich beraten. Kleinanzeigen sind meist kostenpflichtig. Die meisten Zeitungen haben auch eine Internetseite. Dort kann unabhängig von speziellen Ausgaben nach Wohnungen recherchiert oder eine Wohnungsanzeige aufgegeben werden. Mittlerweile werden schon spezielle Services angeboten, die sich auf die Vermittlung von Wohnungen spezialisiert haben. In manchen größeren Städten gibt es zudem Publikationen, die ausschließlich Immobilienangebote und -gesuche enthalten. Ferner besteht die Möglichkeit sich über das Internet ein Bild des Wohnungsmarktes der jeweiligen Stadt zu machen und Angebote einzusehen. Mieszkanie Wohnen W ogłoszeniach prasowych znajdziecie Państwo wiele skrótów informujących o szczegółach dotyczących mieszkania. Niektóre z nich to: In den Zeitungsanzeigen werden Sie viele Abkürzungen finden, die über Details der Wohnung informieren. Einige Abkürzungen: · „2 ZKB“ heißt: 2 Zimmer, Küche, Bad . »2 ZKB« oznacza: »2 Zimmer, Küche, Bad« (2 pokoje, kuchnia, łazienka) . »2 ZKBB« oznacza: »2 Zimmer, Küche, Bad, Balkon« (2 pokoje, kuchnia, łazienka, balkon) · „2 ZKBB“ heißt: 2 Zimmer, Küche, Bad, Balkon · „EG“ heißt: Erdgeschoss · „2. OG“ heißt: zweiter Stock . »EG« oznacza: »Erdgeschoss« (parter) · „DG“ heißt: Dachgeschoss . »2. OG« oznacza: »zweiter Stock« (drugie piętro) · „VH“ heißt: Vorderhaus . »DG« oznacza: »Dachgeschoss« (poddasze) · „HH“ heißt: Hinterhaus . »VH« oznacza: »Vorderhaus« (budynek frontowy) · „qm“ heißt: Quadratmeter und beschreibt die Größe der Wohnung . »HH« oznacza: »Hinterhaus« (budynek tylny) · „KM“ heißt: Kaltmiete · „NK“ heißt: Nebenkosten . »qm« oznacza: »metrów kwadratowych« i opisuje wielkość mieszkania . »KM« oznacza: »Kaltmiete« (czynsz bez opłat za media) . »NK« oznacza: »Nebenkosten« (opłaty za media) . »WM« oznacza: »Warmmiete« (czynsz łącznie z opłatami za media) . »WBS« oznacza: »Wohnberechtigungsschein« (zaświadczenie uprawniające do korzystania z mieszkania socjalnego, przeważnie tańszego) · „WM“ heißt: Warmmiete (die Kaltmiete inklusive Nebenkosten) · „WBS“ heißt: Wohnberechtigungsschein 168 Mieszkanie Wohnen Agencje nieruchomości Makler Agencje nieruchomości to prywatne firmy zajmujące się pośrednictwem mieszkaniowym. Adresy można znaleźć na »Żółtych Stronach« książki telefonicznej (pod hasłem »Makler« lub »Immobilienmakler«). Najczęściej za swoją pracę firmy te pobierają prowizję tzw. »Courtage«. Makler bzw. Immobilienmakler sind private Firmen, die Wohnungen vermitteln. Die Adressen finden Sie im Telefonbuch „Gelbe Seiten“ (Stichwort Makler oder Immobilienmakler). Meist verlangen diese Firmen für ihre Arbeit eine Provision, die sogenannte „Courtage“. Urząd mieszkaniowy Wohnungsamt Poszukując mieszkania można też zasięgnąć informacji w miejskim urzędzie mieszkaniowym. Można tu uzyskać informacje na temat znajdujących się w mieście spółek mieszkaniowych oferujących mieszkania na wynajem. Bei der Wohnungssuche kann man sich auch im Wohnungsamt der Stadt erkundigen. Hier gibt es Informationen über die Wohnungsgesellschaften in der Stadt. Sie bieten Wohnungen zur Vermietung an. Wohnberechtigungsschein und Wohngeld Zaświadczenie uprawniające do korzystania z mieszkania socjalnego i zasiłek mieszkaniowy Zaświadczenie uprawniające do korzystania z mieszkania socjalnego – Wohnberechtigungsschein – (w skrócie: WBS) jest konieczne w przypadku mieszkań, które zostały wybudowane przy finansowej pomocy państwa, i których czynsze z tego względu są tańsze. Zaświadczenie to można uzyskać tylko w przypadku niskich dochodów. Osoby uzyskujące niskie dochody mogą złożyć w ratuszu wniosek o przyznanie dopłaty do czynszu, tzw. zasiłku mieszkaniowego (Wohngeld). Ein Wohnberechtigungsschein (kurz: WBS) ist für Wohnungen notwendig, die mit staatlicher Unterstützung gebaut wurden und deren Mieten deswegen günstiger sind. Der Wohnberechtigungsschein ist nur dann erhältlich, wenn man über ein geringes Einkommen verfügt. Bezieher niedriger Einkommen können unter Umständen im Rathaus einen Zuschuss für die Miete beantragen, das sogenannte Wohngeld. Mieszkanie Wohnen Czynsz Wohnungsmiete Czynsz – »Miete« (także Monatsmiete) – to kwota, jaką najemca (Mieter) co miesiąc musi płacić wynajmującemu (Vermieter). Do tego czynszu – zwanego również »Kaltmiete« – dochodzą jeszcze dodatkowe opłaty (Nebenkosten): np. opłaty za wywóz śmieci, za sprzątanie domu i ulicy, za ogrzewanie i zaopatrzenie w wodę. Wszystkie te koszty razem wzięte dają tzw. »Warmmiete«. Pewne koszty dodatkowe, jak np. koszty za ogrzewanie są uzależnione od indywidualnego zużycia, inne zaś są przeliczane na najemców w zależności od wielkości mieszkania. Opłaty za prąd, telefon i z reguły również za gaz nie są pobierane za pośrednictwem wynajmującego, lecz bezpośrednio przez operatorów sieci. W tym celu zawiera się umowy z odpowiednimi operatorami sieci. Z tytułu opłat dodatkowych oraz kosztów za prąd, wzgl. gaz co miesiąc wpłaca się zryczałtowana kwotę. Raz w roku najemca otrzymuje dokładne rozliczenie roczne. Wówczas rozlicza się wszelkie różnice. „Die Miete“ ist der Betrag, den der „Mieter“ jeden Monat für die Wohnung an den „Vermieter“ bezahlen muss (auch „die Monatsmiete“). Zu dieser „Kaltmiete“ kommen die „Nebenkosten“ hinzu: z.B. Gebühren für Müllabfuhr, für Straßen- und Hausreinigung, die Heizung und für die Wasserversorgung. Alle zusammen ergeben die sogenannte „Warmmiete“. Einige Nebenkosten wie die Heizkosten sind vom persönlichen Verbrauch abhängig, andere werden je nach Wohnungsgröße auf die Mieter eines Hauses umgerechnet. Strom, Telefon und in der Regel auch Gas werden nicht über den Vermieter, sondern direkt von den Anbietern bezogen. Dafür schließt man Verträge mit den entsprechenden Anbietern ab. Die Miet-Nebenkosten und die Kosten für Strom bzw. Gasversorgung werden jeden Monat mit einer Pauschalsumme berechnet. Einmal im Jahr bekommt der Mieter eine genaue Jahresabrechnung. Damit werden angefallene Differenzen abgerechnet. Mietspiegel Mietspiegel Der Mietspiegel to specjalne wydanie informujące o wysokości czynszów w danym mieście. Można tu kontrolować, czy wysokość czynszu jest stosowna i dopuszczalna. Wydanie Mietspiegel jest dostępne w ratuszu lub w zrzeszeniu najemców (zob. poniżej). Jeśli czynsz okazałby się niedopuszczalnie wysoki, można zwrócić się po poradę do prawnika lub stowarzyszenia ochrony najemców i podjąć kroki prawne w sprawie wysokości czynszu. Der Mietspiegel informiert über die Höhe der Mietkosten für Wohnungen in einer Stadt. Hier kann kontrolliert werden, ob die Höhe der Miete angemessen und zulässig ist. Den Mietspiegel bekommt man im Rathaus oder aber auch bei einem Mieterverein (s.u.). Sollte die Miete unzulässig hoch sein, kann man sich bei einem Rechtsanwalt oder vom Mieterschutz-Verein beraten lassen und gegen die Miethöhe rechtlich vorgehen. 170 Mieszkanie Wohnen Umowa najmu Mietvertrag Przy wynajmowaniu mieszkania otrzymuje się umowę najmu (Mietvertrag). Umowa ta zawiera większość danych dotyczących mieszkania (np. wysokość czynszu, wielkość mieszkania, liczbę pokoi). Ponadto określa ona prawa i obowiązki wynajmującego i najemcy (okresy wypowiedzenia, kwestia posiadania zwierząt domowych itd.). Poprzez złożenie podpisu obie strony oświadczają, iż zgadzają się z warunkami umowy. Są jednak określone regulacje prawne ograniczające ważność klauzul w umowach najmu. Większość osób wynajmujących nalega, by najemca posiadał konto bankowe. Mietet man eine Wohnung, bekommt man einen Mietvertrag. Der Mietvertrag beinhaltet die meisten Angaben zur Wohnung (zum Beispiel die Höhe der Miete, die Größe der Wohnung, Zahl der Zimmer). Zudem legt der Mietvertrag die Pflichten und Rechte von Vermieter und Mieter fest (Kündigungsfristen, Haustiere etc.). Mit der Unterschrift erklären sich beide mit den Bedingungen des Vertrages einverstanden. Allerdings gibt es bestimmte rechtliche Regelungen, die die Klauseln von Mietverträgen in ihrer Gültigkeit einschränken. Die meisten Vermieter bestehen darauf, dass man ein Konto hat. Kaucja Kaution Jako zabezpieczenie mieszkania najczęściej należy wynajmującemu zapłacić kaucję. Najczęściej wysokość kaucji wynosi jednokrotność lub dwukrotność miesięcznego czynszu (czynszu bez opłat za media). Maksymalna wysokość kaucji to trzykrotność czynszu netto bez opłat za media. Kaucja podlega oprocentowaniu i dlatego przeważnie jest lokowana na koncie bankowym. Jeśli najemca wypowie mieszkanie i opuści je zachowując uzgodnione okresy wypowiedzenia, to odzyskuje kaucję wraz z naliczonymi odsetkami. W pewnych okolicznościach wynajmujący może potrącić z kaucji koszty napraw. Für eine Wohnung muss als Sicherheit für den Vermieter meistens eine Kaution bezahlt werden. Die Höhe der Kaution beträgt meistens ein oder zwei zusätzliche Monatsmieten (Kaltmiete). Sie darf jedoch maximal das dreifache einer Nettokaltmiete betragen. Die Kaution muss verzinst werden und wird deshalb meist auf einem Kautionskonto bei einer Bank angelegt. Der Mieter bekommt sie zuzüglich der angefallenen Zinsen zurück, wenn die Wohnung innerhalb der vereinbarten Fristen gekündigt und verlassen wird. Der Vermieter kann aber unter Umständen anfallende Reparaturkosten von der Kaution abziehen. Mieszkanie Wohnen Ochrona najemców Mieterschutz Stowarzyszenia ochrony najemców (Mieterschutzvereine) reprezentują interesy najemców. W wielu sytuacjach sprawy najmu mieszkania przebiegają bezproblematycznie. Jeśli jednak dojdzie do konfliktów z wynajmującym, to stowarzyszenia najemców służą wsparciem dla swoich członków. Biura stowarzyszeń ochrony najemców znajdują się w większości większych miast. Strona internetowa Niemieckiego Związku Najemców (Deutscher Mieterbund) znajduje się pod adresem www.mieterbund.de. Mieterschutz-Vereine vertreten die Interessen von Mietern. Viele Mietverhältnisse sind unproblematisch. Wenn es jedoch zu Konflikten mit dem Vermieter kommt, unterstützen Mietervereine ihre Mitglieder. Büros von Mieterschutzvereinen gibt es in den meisten größeren Städten. Im Internet findet man den Deutschen Mieterbund unter www.mieterbund.de. Zwierzęta domowe Kwestię tego, czy wolno w mieszkaniu trzymać zwierzęta domowe, należy wyjaśnić z wynajmującym. Jeśli najemca chce sprawić sobie zwierzę domowe do już zajmowanego mieszkania, to z umowy najmu lub od administracji domu może dowiedzieć się o przepisach regulujących tą kwestię. Za zwierzęta domowe uznawane są psy, koty, ptaki, chomiki, świnki morskie itd. Chów zwierząt użytkowych, jak np. owce, świnie itd. generalnie nie jest dozwolony w prywatnych mieszkaniach. Właściciele psów muszą płacić podatek od psów i przestrzegać terminów określonych szczepień obowiązkowych. Informacje na ten temat można uzyskać w ratuszu. W odniesieniu do chowu tzw. psów bojowych i innych ras psów zakwalifikowanych jako niebezpieczne obowiązują odrębne przepisy. Właściciele psów są zobowiązani – nawet jeśli jest to często lekceważone – do usuwania »pozostałości« po swoich psach. Haustiere Ob Haustiere in der Wohnung erlaubt sind, ist mit dem Vermieter zu klären. Will sich ein Mieter in einer bereits bezogenen Wohnung ein Haustier anschaffen, erfährt er die Regelungen entweder aus seinem Mietvertrag oder bei der Hausverwaltung. Als Haustiere gelten Hunde, Katzen, Vögel, Hamster, Meerschweinchen etc. Die Haltung von Nutztieren wie Schafen, Schweinen usw. ist in Privatwohnungen generell nicht erlaubt. Hundebesitzer müssen eine Hundesteuer bezahlen und bestimmte Pflichtimpfungen beachten. Informationen dazu gibt es im Rathaus. Für sogenannte Kampfhunde und andere als gefährlich eingestufte Hunderassen gelten besondere Vorschriften zur Haltung. Hundebesitzer sind dazu verpflichtet – auch wenn dies häufig missachtet wird- die „Hinterlassenschaften“ ihres Hundes zu beseitigen. 172 Mieszkanie Wohnen Dozorca, administracja domu Hausmeister, Hausverwaltung Domy zamieszkiwane przez wielu najemców przeważnie mają dozorcę lub administrację domu. Dozorca lub administracja domu zajmuje się sprawami organizacyjnymi i naprawami w domu lub w mieszkaniu. In Häusern mit vielen Mietparteien gibt es meistens einen „Hausmeister“ oder eine „Hausverwaltung“. Ein Hausmeister oder die Hausverwaltung ist für organisatorische Fragen und Reparaturen im Haus oder in der Wohnung zuständig. Regulamin domu Hausordnung W większych domach, zamieszkiwanych przez wielu najemców, najczęściej istnieje regulamin domu. W regulaminie tym wynajmujący uregulował kwestie dotyczące wspólnego zamieszkiwania w domu, np. czyszczenie korytarza (mówi się również »klatki schodowej« –«Treppenhaus«) i okresy ciszy. Für größere Häuser mit vielen Mietern gibt es meistens eine Hausordnung. In der Hausordnung sind durch den Vermieter die Fragen geregelt, die das Zusammenleben im Haus betreffen. Zum Beispiel die Reinigung des Hausflures (man sagt auch: „Treppenhaus“) und Ruhezeiten. Odśnieżanie i zamiatanie ulicy Winterdienst und Kehrwoche Jeśli w domu nie ma dozorcy, to najemcy są zobowiązani, by w zimie odśnieżać teren przed domem. Jest to najczęściej zapisane w umowie najmu. Jeśli istnieje takie zobowiązanie, to dany najemca ponosi odpowiedzialność za wszystkie wypadki, które powstały wskutek jego zaniedbania. Ponadto w niektórych regionach powszechne jest cotygodniowe zamiatanie ulicy. Gibt es keinen Hausmeister, sind die Mieter dazu verpflichtet, im Winter den Schnee und das Eis vor dem Haus zu beseitigen. Das ist meistens im Mietvertrag beschrieben. Besteht diese Verpflichtung, ist der jeweilige Mieter für solche Verletzungen haftbar, die durch seine Nachlässigkeit entstanden sind. Darüber hinaus ist es in manchen Regionen üblich, wöchentlich die Straße zu kehren. 174 Mieszkanie Wohnen Sąsiedzi Nachbarn Sąsiedzi to inni najemcy w danym domu mieszkalnym i w domach sąsiednich. W Niemczech nowi najemcy przeważnie przedstawiają się swoim bezpośrednim sąsiadom – (np. mieszkającym na tym samym piętrze). Zwyczaj ten jest oczywiście dobrowolny. Niektórzy cieszą się na widok nowych twarzy, innym zaś jest obojętne, kto mieszka w ich domu. Nachbarn sind die anderen Mieter in einem Wohnhaus und in angrenzenden Häusern. In Deutschland stellen sich meist die neuen Mieter ihren direkten Nachbarn vor (z.B. auf der selben Etage). Dieser Brauch ist natürlich freiwillig. Manche freuen sich über neue Gesichter. Anderen ist es gleichgültig, wer in ihrem Haus wohnt. Kündigung und Kündigungsschutz Wypowiedzenie i ochrona przed wypowiedzeniem www.mieterbund.de Przy wypowiedzeniu mieszkania najemca objęty jest określonymi okresami wypowiedzenia. Są one uregulowane w umowie najmu, wzgl. w prawie najmu. W przypadku umów zawieranych na czas nieokreślony okres wypowiedzenia z reguły wynosi trzy miesiące. Wynajmujący nie może wypowiedzieć umowy najmu bez powodu (»ochrona najemcy« –«Mieterschutz«). W przypadku konfliktów należy zasięgnąć porady prawnej. Przeprowadzka Przy wprowadzaniu się do nowego mieszkania w tym samym bądź innym mieście, następuje zmiana miejsca zamieszkania, którą trzeba zgłosić w urzędach. Formularze zgłoszeniowe są dostępne w ratuszu i w sklepach papierniczych (tzw. »formularze meldunkowe« -«Meldebögen«). Urząd meldunkowy przeważnie znajduje się w ratuszu. Tu rejestruje się mieszkańców danego miasta. Często w tym zakresie obowiązują określone terminy, których należy Für den Mieter gelten bei der Wohnungskündigung bestimmte Kündigungsfristen. Sie sind im Mietvertrag bzw. im Mietrecht geregelt. Bei unbefristeten Mietverträgen beträgt die Kündigungsfrist in der Regel drei Monate. Der Vermieter kann das Mietverhältnis nicht ohne Weiteres kündigen („Mieterschutz“). Bei Konflikten sollte man sich rechtlich beraten lassen. Umzug Bezieht man eine neue Wohnung in der selben oder einer anderen Stadt und ändert damit seinen Wohnsitz, muss man sich bei den Behörden anmelden. Anmeldeformulare sind im Rathaus und in Papiergeschäften erhältlich (sogenannte „Meldebögen“). Das Einwohnermeldeamt befindet sich meist im Rathaus. Hier werden die Einwohner der Stadt registriert. Oft gelten bestimmte Fristen, die einzuhalten sind. Man sollte mit der Anmeldung nicht zögern, sondern sie direkt nach dem Umzug vornehmen. Wenn man in eine andere Wohnung zieht und sich damit die Adresse bzw. Anschrift ändert, besteht die Möglichkeit, bei der Post Mieszkanie 175 Wohnen dotrzymać. Nie powinno zwlekać się z zameldowaniem i załatwić to bezpośrednio po przeprowadzce. W przypadku zmiany mieszkania, a tym samym zmiany adresu, istnieje możliwość złożenia na poczcie wniosku o odsyłanie korespondencji pod nowy adres (»Nachsendeantrag«). Po złożeniu takiego wniosku poczta automatycznie przez sześć miesięcy lub przez rok będzie przesyłana na nowy adres. Usługa ta jest jednak odpłatna. Generalnie zaleca się jednak, by o swoim nowym adresie niezwłocznie poinformować swoich korespondentów, np. urzędy, kasy chorych, itd. Wspólne mieszkanie Jeśli nie chcecie Państwo wynajmować własnego mieszkania, tylko wolicie na początku zamieszkać w umeblowanym pokoju, to możecie Państwo zwrócić się do organizacji zajmującej się okresowym wynajmowaniem umeblowanych pokojów tzw. »Mitwohnzentrale«. Inne oferty można znaleźć w gazecie. »WG« to skrót na »Wohngemeinschaft« – wspólne mieszkanie dzielone z innymi osobami. »WG-Zimmer«pokoje w takich wspólnych mieszkaniach – często wynajmowane są bez mebli, lecz czasami są one też umeblowane. Inna możliwością są ogłoszenia wywieszane na uniwersytetach. Wielu studentów, którzy przez pewien czas studiują w innym miejscu, szuka podnajemców na swoje pokoje. Oznacza to, że mieszkania lub pokoje te są oferowane bez samodzielnej umowy najmu z administracją domu. Zawiera się jedynie umowę podnajmu. einen „Nachsendeantrag“ zu stellen. Mit ihm wird die Post automatisch für sechs Monate oder ein Jahr an die neue Adresse geschickt. Dieser Service ist allerdings kostenpflichtig. Generell empfiehlt es sich jedoch, die neue Anschrift zügig ihren Korrespondenten z.B. Behörden, Krankenkassen etc. mitzuteilen. Wohngemeinschaften Will man keine eigene Wohnung anmieten, sondern zunächst nur in einem möblierten Zimmer wohnen, kann man sich an eine Mitwohnzentrale wenden, die Zimmer vermittelt. Weitere Angebote stehen in der Zeitung. „WG“, ist die Abkürzung für Wohngemeinschaft. „WG-Zimmer“ werden häufig ohne Möbel, manchmal aber auch möbliert vermietet. Eine weitere Möglichkeit sind Aushänge an den Universitäten. Viele Studenten, die für eine begrenzte Zeit an einem anderen Ort studieren, vermieten ihre Zimmer unter. Das heißt, dass die Wohnungen oder Zimmer ohne eigenen Mietvertrag mit der Hausverwaltung angeboten werden. Man schließt lediglich einen Untermietvertrag ab. 176 Gospodarstwo domowe Haushalt Woda Wasser Opłata za zaopatrzenie w wodę wliczana jest do opłat za media i jest rozliczana w zależności od zużycia. Die Wasserversorgung wird nach Verbrauch mit den Mietnebenkosten abgerechnet. Elektrizität / Strom und Gas Energia elektryczna i gaz Informacje na temat zaopatrzenia w energię elektryczną można uzyskać w poradniach dla konsumentów oraz w Internecie, m.in. na stronach: www.billig-strom.de www.stromtarife.de www.stromtip.de Informationen zum Thema Stromversorgung und Preisvergleiche bietet die Verbraucher-Beratung. Im Internet z.B.: www.billig-strom.de www.stromtarife.de www.stromtip.de W celu podłączenia do sieci elektrycznej i gazowej najemca musi zarejestrować się jako klient właściwego zakładu energetycznego lub zakładu gazownictwa. Wynajmujący lub administracja domu udziela informacji na temat właściwych zakładów zaopatrzenia w prąd lub gaz. Najprostszy sposób to pobieranie energii elektrycznej od miejskiego zakładu energetycznego. W odniesieniu do zaopatrzenia w energię elektryczną jest jednak szczególna regulacja: prąd można pobierać w zasadzie od każdego zakładu energetycznego mającego siedzibę w Niemczech (lub w państwie członkowskim Unii Europejskiej). Często występują tu znaczne różnice cenowe. Można też wybrać rodzaj zaopatrzenia w energię elektryczną: prąd wytwarzany sposobem ekologicznym, prąd z energii atomowej itd. Ogrzewanie olejowe i węglowe Koszty za centralne ogrzewanie rozliczane są w ramach opłat za media. Nie dotyczy to ogrzewania etażowego, węglowego, gazowego i olejowego. Te rodzaje ogrzewania najemca musi zorganizować sobie sam. Für die Strom- oder Gasversorgung muss sich der Mieter als Kunde bei den zuständigen Unternehmen an seinem Wohnort anmelden. Der Vermieter, die Hausverwaltung oder der Hausmeister informieren darüber, wer für die Versorgung zuständig ist. Das einfachste ist, den Strom beim in der Stadt ansässigen Versorgungsunternehmen zu bestellen. Für die Stromversorgung gibt es aber eine besondere Regelung: man kann Strom im Prinzip bei jedem in Deutschland (oder in einem Mitgliedsland der Europäischen Union) ansässigen Elektrizitätsunternehmen beziehen. Hier gibt es oft erhebliche Preisunterschiede. Auch die Art der Strom-Erzeugung lässt sich wählen: Ökostrom, Atomstrom etc. Öl- und Kohleheizung Die Kosten der Zentralheizung werden mit den Mietnebenkosten berechnet. Etagen-, Kohle-, Gas- und Ölheizungen laufen extra und die Versorgung muss vom Mieter über einen Anbieter organisiert werden. 177 Haushalt Ze względów ekologicznych w Niemczech nie wyrzuca się śmieci do jednego pojemnika, lecz sortuje się je w zależności od składu. Dlatego w wielu domach znajdują się różne kontenery na śmieci. Osobno zbiera się często papier, szkło, opakowania (»grüner Punkt«), odpady żywnościowe (tzw. bioodpady, które są przetwarzane na kompost) i pozostałe odpady. Są to śmieci, które nie należą do wymienionych wcześniej kategorii. Odpady są regularnie wywożone przez przedsiębiorstwo zajmujące się wywozem śmieci. Dotyczy to również pozostałości opakowań w tzw. »żółtym worku«, papieru, papy i szkła. Są też wyjątki i wówczas tzw. »surowce wtórne« należy dostarczać do specjalnych punktów zbiorczych. Odpady specjalne obejmują towary i większe przedmioty zawierające substancje trujące, np. lodówki i lakiery. Nie zalicza się ich do odpadów wielkogabarytowych i do normalnych odpadów domowych. Usuwaniem takich odpadów zajmują się specjalne punkty, prowadzone przez lokalne przedsiębiorstwa usuwania odpadów. Do odpadów specjalnych zalicza się również baterie. Często można oddać je w supermarketach lub sklepach elektronicznych. In Deutschland ist es aus ökologischen Gründen üblich, den Müll nicht in eine einzige Tonne zu werfen, sondern ihn nach seinen Bestandteilen zu trennen. In vielen Mietshäusern stehen daher verschiedene Mülltonnen für den Hausmüll zur Verfügung. Getrennt gesammelt werden häufig Papier, Glas, Verpackungen („grüner Punkt“), Lebensmittelabfälle (sogenannter Biomüll, der zu Kompost verarbeitet wird) und „Restmüll“. Das ist der Müll, der nicht in die anderen Tonnen kommt. Der Restmüll wird regelmäßig von einem Unternehmen abgeholt. Ebenso Verpackungs-Reste im sogenannten „Gelben Sack“, Papier, Pappe und Glas. Allerdings gibt es Ausnahmen, dann müssen die sogenannten „Wertstoffe“ an besonderen Sammelstellen abgegeben werden. Sondermüll umfasst Waren und größere Gegenstände, die Gifte enthalten wie z.B. Kühlschränke und Lacke. Sie gehören nicht in den Sperrmüll oder in den normalen Haushaltsmüll. Zu ihrer Entsorgung gibt es Abgabestellen, die von den örtlichen Müllunternehmen betrieben werden. Auch Batterien sind Sondermüll. Sie können häufig in Supermärkten oder Elektronikgeschäften abgegeben werden. RG R Ü N E PU T Müll NK Śmieci DE Gospodarstwo domowe 178 Gospodarstwo domowe Informacje na temat zasad wywozu śmieci można uzyskać w ratuszu. Informationen zu den jeweiligen Regeln der Müllentsorgung gibt es im Rathaus. Haushalt Odpady wielkogabarytowe Sperrmüll Stare meble i urządzenia elektrotechniczne są odbierane przez przedsiębiorstwa zajmujące się wywozem śmieci jako tzw. odpady wielkogabarytowe. O terminach wywozu takich odpadów można dowiedzieć się w ratuszu lub urzędach okręgowych. W niektórych miastach i gminach nie ma stałych terminów, lecz terminy wywozu odpadów wielkogabarytowych można uzgadniać. Starą odzież i buty można często wrzucać do specjalnych pojemników ustawionych w tym celu w mieście. Wielokrotnie w ciągu roku przeprowadzane są akcje zbiórki starej odzieży przez Niemiecki Czerwony Krzyż lub inne organizacje. Adresy punktów przyjmujących starą odzież można znaleźć m.in. na »Żółtych Stronach«. Alte Möbel und große Elektrogeräte werden als Sperrgut von Müllunternehmen abgeholt. Die Abholtermine werden vom Rathaus oder Bezirksamt herausgegeben. In einigen Städten und Kommunen gibt es keine feststehenden Termine, es können aber Termine für die Sperrmüllabholung vereinbart werden. Alte Kleidungsstücke und Schuhe kann man oft in dafür bereit stehende Behälter in der Stadt einwerfen. Mehrmals im Jahr finden aber auch Aufrufe vom Deutschen Roten Kreuz oder anderer Organisationen zur Altkleidersammlung statt. Pranie Jeśli nie posiada się pralki, to w wielu miastach można skorzystać z usług salonów pralniczych (»Waschsalons«). Jest tam również proszek do prania »Waschpulver«. Ceny za korzystanie z pralki są różne w zależności od salonu pralniczego. Odzież i bieliznę można również oddać do pralni chemicznej. Waschen Hat oder will man keine eigene Waschmaschine, bieten in vielen Städten „Waschsalons“ ihre Dienste an. Auch das nötige Waschmittel („Waschpulver“) gibt es dort. Die Preise für die Benutzung einer Maschine sind von Waschsalon zu Waschsalon verschieden. Daneben gibt es „Textilreinigungen“, die Kleidungsstücke und Wäsche reinigen. Pieniądze i finanse 181 Geld und Finanzen Pieniądze i finanse Geld und Finanzen Do Niemiec można wwozić każdą walutę w dowolnej ilości. Powinniście jednak Państwo zasięgnąć informacji na temat zasad wywozu waluty obowiązujących w Państwa kraju. Nach Deutschland kann jede Währung in beliebiger Höhe eingeführt werden. Allerdings sollte man sich im jeweiligen Herkunftsland über spezielle Regelungen erkundigen. Die Europäischen Währungsunion Europejska Unia Walutowa Od 1 stycznia 2002 r. oficjalnym środkiem płatniczym w Niemczech i w większości krajów Unii Europejskiej jest euro, które składa się ze 100 centów. Seit dem 1. Januar 2002 ist der Euro offizielles Zahlungsmittel in Deutschland und den meisten Ländern der Europäischen Union. Ein Euro entspricht 100 Cent. Banken Banki W Niemczech jest wiele różnych banków i kas oszczędności. Banki to prywatne przedsiębiorstwa; zaś kasy oszczędności pod względem organizacyjnym należą do miast i gmin. Dlatego nazywają się »Stadtsparkasse Köln«, »Hamburger Sparkasse«; »Sparkasse Dresden« itd. Banki i kasy oszczędności różnią się np. świadczeniami i warunkami, a więc wysokością opłat pobieranych za usługi takie, jak np. prowadzenie konta lub przelew. W razie potrzeby przy wyborze banku lub kasy oszczędności można skorzystać z pomocy poradni dla konsumentów (zob. rozdział »Organizacje i kontakt«). Es gibt viele verschiedene Banken und Sparkassen in Deutschland. Banken sind Unternehmen der Privatwirtschaft; Sparkassen gehören organisatorisch zu den Kommunen, d.h. Städten und Gemeinden. Deshalb heißen sie „Stadtsparkasse Köln“, „Hamburger Sparkasse“; „Sparkasse Dresden“ usw. Banken und Sparkassen unterscheiden sich zum Beispiel durch Leistungen und Konditionen, also die Höhe der Gebühren, die für die Dienstleistungen wie Kontoführung oder Überweisung verlangt werden. Bei der Auswahl der Bank oder Sparkasse hilft bei Bedarf eine Verbraucherberatung (siehe Kapitel „Organisationen und Ansprechpartner“). 182 Pieniądze i finanse Geld und Finanzen Rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy Giro-Konto Powszechne jest otwieranie rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego (»Girokonto«) w banku lub kasie oszczędności. W celu otwarcia konta banki najczęściej wymagają zezwolenia na pobyt. Większość transakcji pieniężnych wykonywana jest za pośrednictwem rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego: np. na to konto pracodawca przekazuje wynagrodzenie. Równocześnie z tego konta wykonywane są przelewy dla osób trzecich. Es ist üblich, bei einer Bank oder Sparkasse ein „Giro-Konto“ zu eröffnen. Für die Eröffnung eines Kontos verlangen die Banken meistens eine Aufenthaltsgenehmigung. Über das Giro-Konto werden die meisten Geldgeschäfte abgewickelt: Hierauf überweist zum Beispiel der Arbeitgeber den entsprechenden Arbeitslohn oder das Gehalt. Gleichzeitig werden von dort die Überweisungen an Dritte getätigt. Überweisungen Przelewy Za pomocą przelewu bankowego (»Überweisung«) dokonuje się transferu pieniędzy na inne konto. W tym celu wypełnia się druk przelewu. Opłaty za przelewy są przeważnie najniższe w banku lub kasie oszczędności, w którym jest założony rachunek oszczędnościowo – rozliczeniowy, lub też przelewy są tam bezpłatne. „Überweisung“ heißt der Vorgang, wenn man Geld auf ein anderes Konto transferiert („überweist“). Dazu wird ein Überweisungsformular ausgefüllt. Die Gebühren für Überweisungen sind meistens bei der Bank oder Sparkasse am geringsten oder sogar kostenlos, bei der das Giro-Konto angelegt ist. 183 184 Pieniądze i finanse Geld und Finanzen Zlecenia stałe Daueraufträge Jeśli chce się wykonywać regularne płatności na stałą kwotę (np. czynsz, rachunek za energię elektryczną), to można zlecić bankowi lub kasie oszczędności przelewanie określonej kwoty w ustalonym terminie na odpowiednie konto. Przelew taki będzie wykonywany automatycznie do momentu, kiedy zostanie zmieniona kwota zlecenia lub zlecenie stałe (»Dauerauftrag«) zostanie zatrzymane. Will man regelmäßige Zahlungen mit einem festen Betrag (z.B. die Wohnungsmiete, Kosten für die Elektrizität) tätigen, beauftragt man die Bank oder die Sparkasse, einen bestimmten Betrag zu einem festgelegten Termin auf das gewünschte Konto zu überweisen. Das erfolgt so lange automatisch, bis der Betrag geändert oder der Dauerauftrag gestoppt wird. Einzugsermächtigungen Polecenia zapłaty Polecenie zapłaty określane jest w Niemczech mianem »Einzugsermächtigung« lub »Lastschrift«, a sam proces nazywa się »Lastschriftverfahren«. Opłacanie rachunków w ten sposób jest praktyczne, jeśli określonym usługodawcom trzeba płacić regularne kwoty w zmiennej wysokości (jak np. rachunki telefoniczne). W banku składa się pisemne polecenie zapłaty. Następnie rachunki (np. Państwa rachunek telefoniczny) są automatycznie opłacane bezpośrednio z konta. Z reguły nie należy obawiać się nadużyć ze strony nieuczciwych przedsiębiorstw, gdyż błędne płatności można w ciągu kilku tygodni wycofać i w każdym czasie można zatrzymać polecenie zapłaty. Zaleca się jednak kontrolowanie rachunków i wyciągów z konta. Die „Einzugsermächtigung“ wird auch „Lastschrift“ genannt (der Vorgang heißt „Lastschriftverfahren“). Rechnungen auf diese Weise zu bezahlen ist praktisch, wenn regelmäßige Beträge in variabler Höhe an bestimmte Dienstleister zu bezahlen sind (wie zum Beispiel die Telefongebühren). Dem Empfänger wird schriftlich eine „Einzugsermächtigung“ erteilt. Dann werden die Rechnungen (zum Beispiel Ihre Telefonrechnung) automatisch vom Konto abgebucht. Missbrauch muss bei seriösen Unternehmen in der Regel nicht befürchtet werden: denn falsche Buchungen können innerhalb von einigen Wochen rückgängig gemacht und die Einzugsermächtigung jederzeit gestoppt werden. Allerdings empfiehlt es sich, die Kontoauszüge und die Rechnungen zu kontrollieren. Pieniądze i finanse 185 Geld und Finanzen Karty płatnicze i bankomaty EC-Karten und Geldautomaten Po otwarciu rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego banki i kasy oszczędności wydają kartę płatniczą (»EC-Karte«) z odpowiednim numerem PIN (»Geheimnummer«). Posługując się tą kartą i numerem PIN można wszędzie w Niemczech i w krajach Unii Europejskiej podejmować gotówkę w bankomatach. Jeśli pieniądze zostały podjęte z bankomatu nie należącego do danego banku lub kasy oszczędności, to przeważnie naliczana jest prowizja. Posługując się kartą płatniczą i numerem PIN lub podpisem można bezgotówkowo (»bargeldlos«) płacić w wielu sklepach, na większości stacji benzynowych itd. (Szczegóły na ten temat w rozdziale »Zakupy«). Poza tym za pomocą karty płatniczej można w specjalnym automacie w banku lub kasie oszczędności można uzyskać wydruk wyciągu z konta (»Kontoauszug«). Na tych wyciągach udokumentowane są wszystkie transakcje. Wpływy pieniędzy oznaczone są literą »H« co oznacza »Haben«, zaś obciążenia literą »S« oznaczającą »Soll«. Nach der Eröffnung eines Giro-Kontos bieten Banken und Sparkassen eine „EC-Karte“ und eine entsprechende „Geheimnummer“ an. Mit dieser Karte und der Geheimnummer kann an „Geldautomaten“ überall in Deutschland und in den Ländern der Europäischen Union Bargeld abgehoben werden. Wenn Geld von einem Automaten abgehoben wird, der nicht zur jeweiligen Bank oder Sparkasse gehört, wird meistens eine Gebühr berechnet. Mit der EC-Karte und Geheimnummer oder Unterschrift kann in vielen Geschäften, den meisten Tankstellen usw. ohne Bargeld („bargeldlos“) bezahlt werden. (Details dazu im Kapitel „Einkaufen“). Außerdem lassen sich mit dieser EC-Karte an einem Automaten in der Sparkasse oder Bank die „Kontoauszüge“ ausdrucken. Auf diesen Kontoauszügen sind alle Transaktionen dokumentiert. Geldeingänge sind mit einem „H“ für „Haben“ gekennzeichnet, Abbuchungen mit einem „S“ für „Soll“. 186 Pieniądze i finanse Geld und Finanzen Karty kredytowe Kreditkarten W Niemczech jest wiele różnych typów kart kredytowych. Korzystając z porady w banku, kasie oszczędności lub w poradni dla konsumentów możecie się Państwo dowiedzieć, jaka karta kredytowa jest najbardziej odpowiednia dla Państwa potrzeb. Zazwyczaj pobierana jest roczna opłata za korzystanie z karty kredytowej. Es gibt verschiedene Anbieter von Kreditkarten in Deutschland. Welche Kreditkarte für den jeweiligen Bedarf die richtige ist, erfährt man durch eine Beratung bei der Bank, Sparkasse oder bei einer Verbraucherzentrale. Für eine Kreditkarte ist normalerweise jedes Jahr eine Benutzungsgebühr zu bezahlen. Kredyt w rachunku bieżącym (overdraft) Überziehungskredite Przy korzystaniu z rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego istnieje możliwość automatycznego kredytu (kredytu przy przekroczeniu konta). Kredyt w rachunku bieżącym nazywany jest również »Dispositionskredit« (w skrócie: »Dispo«). Wysokość takiego kredytu jest uzależniona od regularnych dochodów klienta, a więc zarobków, wynagrodzenia lub od majątku, jak np. oszczędności, nieruchomości itd. Za korzystanie z kredytu w rachunku bieżącym naliczane są odsetki. Bei einem Giro-Konto ist ein automatischer Kredit (der „Überziehungskredit“) möglich. Der Überziehungskredit wird auch „Dispositionskredit“ genannt (Kurzform: „Dispo“). Die Höhe dieses Überziehungskredits hängt vom regelmäßigen „Einkommen“ des Kunden ab, also vom „Lohn“, „Gehalt“ oder dem „Vermögen“ wie Sparguthaben, Immobilien usw. Für die Nutzung von Dispositionskrediten (man sagt: „das Konto überziehen“) werden Zinsen berechnet. Pieniądze i finanse 187 Geld und Finanzen Homebanking Homebanking Wiele banków oferuje swoim klientom możliwość załatwiania osobistych transakcji pieniężnych za pośrednictwem komputera. Bliższe informacje są dostępne u doradców danego banku, względnie kasy oszczędności. Viele Geldinstitute bieten ihren Kunden die Möglichkeit, die persönlichen Geldgeschäfte vom PC aus zu erledigen. Näheres erfährt man durch die Berater der jeweiligen Bank bzw. Sparkasse. Otwarcie konta Kontoeröffnung Przed otwarciem konta powinno wyjaśnić się następujące kwestie: . Jak wysokie są opłaty za prowadzenie konta? . Czy istnieje możliwość uzyskania kredytu w rachunku bieżącym i jakie jest oprocentowanie tego kredytu? . W których bankomatach można bez prowizji podejmować gotówkę (ile takich bankomatów jest w mieście)? . Czy od razu otrzymuje się kartę płatniczą? . Czy po otwarciu konta można od razu podjąć gotówkę w bankomacie? . Od którego momentu można składać zlecenia stałe i polecenia zapłaty? . Kiedy jest możliwe złożenie wniosku o wydanie karty kredytowej i jak długo trwa rozpatrzenie takiego wniosku? Bevor ein Konto eröffnet wird, sollten folgende Fragen geklärt werden: · Wie hoch sind die Kontoführungsgebühren? · Bekommt man einen Überziehungskredit und wie hoch sind derzeit die Zinsen dafür? · An welchen Automaten kann man kostenlos Geld abheben (wie viele dieser Automaten gibt es in der Stadt)? · Bekommt man sofort eine EC-Karte? · Kann man nach der Eröffnung des Kontos sofort Bargeld am Geld-Automaten abheben? · Ab welchem Zeitpunkt kann man „Daueraufträge“ einrichten und „Einzugsermächtigungen“ („Lastschriftverfahren“) erteilen? · Wann ist der Antrag auf eine Kreditkarte möglich und wie lange dauert die Bearbeitung? 188 Ubezpieczenia Versicherungen Ubezpieczenia Oprócz obowiązkowych ubezpieczeń społecznych (zob. rozdział »Ubezpieczenie społeczne«) istnieje szereg dobrowolnych ubezpieczeń od różnych ryzyk. Informacje na temat tego, które ubezpieczenie może być przydatne, można uzyskać np. w poradni dla konsumentów (zob. rozdział »Poradnictwo konsumenckie«) lub w prywatnej agencji ubezpieczeń. Poniżej wymienione są tylko najważniejsze ubezpieczenia. Versicherungen Neben den sozialen Pflichtversicherungen (siehe Kapitel „Sozialversicherung“) gibt es eine Reihe von freiwilligen Versicherungen für verschiedene Lebensbereiche. Informationen darüber, welche Versicherung nützlich sein kann, bekommt man zum Beispiel in einer Verbraucherberatung (siehe Kapitel „Verbraucherberatungen“) oder in einem privaten Versicherungsbüro. An dieser Stelle werden nur die wichtigsten Versicherungen genannt. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) Haftpflichtversicherung Ubezpieczenie OC (»Haftpflichtversicherung«) obejmuje szkody, które ubezpieczony niechcący wyrządził na cudzej własności. Może ono np. obejmować szkody powstałe w innym gospodarstwie domowym wskutek wypadku lub niezdarności. Ubezpieczenia OC zapobiegają konieczności zadłużenia z powodu wysokich roszczeń odszkodowawczych. Die „Haftpflichtversicherung“ ersetzt Schäden, die der Versicherte versehentlich am Eigentum anderer anrichtet. So kann sie z.B. Schäden ersetzen, die durch einen Unfall oder durch eine Ungeschicklichkeit in einem anderen Haushalt entstehen. Haftpflichtversicherungen verhindern, dass man sich aufgrund von hohen Schadensersatzforderungen verschulden muss. Ubezpieczenie mienia domowego Ubezpieczenie mienia domowego (»Hausratversicherung«) obejmuje szkody powstałe we własnym gospodarstwie domowym np. na skutek włamania i kradzieży. Wysokość ubezpieczenia powinna odpowiadać rzeczywistej wartości przedmiotów znajdujących się w gospodarstwie domowym. Hausratversicherung Mit der „Hausratversicherung“ werden Schäden im eigenen Haushalt versichert, z.B. Einbruch und Diebstahl. Die Versicherungshöhe sollte dem tatsächlichen Wert der Gegenstände im Haushalt entsprechen. Ubezpieczenia 189 Versicherungen Ubezpieczenie od niezdolności do pracy Berufsunfähigkeitsversicherung Zawierając ubezpieczenie od niezdolności do pracy (»Berufsunfähigkeitsversicherung«) uzyskujemy ochronę przed finansowymi skutkami niezdolności do pracy, np. na skutek wypadku lub choroby. W wypadku przewidzianym w umowie ubezpieczeniowej w zależności od uzgodnień ubezpieczonemu wypłacana jest renta. Mit dem Abschluss einer Berufsunfähigkeitsversicherung schützt man sich gegen die finanziellen Folgen einer Berufsunfähigkeit, etwa in Folge eines Unfalls oder einer Krankheit. Im Versicherungsfall wird je nach Vereinbarung eine Rente an den Versicherten gezahlt. Rechtsschutzversicherung Ubezpieczenie od kosztów związanych z ochroną interesów prawnych (»Rechtsschutzversicherung«) W przypadku tego rodzaju ubezpieczenia, koszty sporu prawnego ponoszone są przez towarzystwo ubezpieczeniowe. Ta ochrona prawna obowiązuje jednak tylko w określonych przypadkach. Tak jak w przypadku każdego ubezpieczenia zaleca się skorzystanie z obszernego poradnictwa świadczonego przez poradnie dla konsumentów itd. Ubezpieczenie na życie Zawierając ubezpieczenie na życie (»Lebensversicherung«) można zabezpieczyć finansowo własną rodzinę na wypadek śmierci osoby ubezpieczonej. Kapitałowe ubezpieczenie na życie (»Kapital-Lebensversicherung«) daje możliwość zaoszczędzenia pieniędzy na przyszłość. Bei einer „Rechtsschutzversicherung“ trägt die Versicherung die Kosten eines Rechtsstreits. Allerdings gilt dieser Rechtsschutz nur in bestimmten Fällen. Wie bei jeder Versicherung empfiehlt sich eine umfassende Beratung durch Verbraucherzentralen etc… Lebensversicherung Mit der „Risiko-Lebensversicherung“ kann die eigene Familie finanziell abgesichert werden, falls der Versicherungsnehmer zu Tode kommen sollte. Die „Kapital-Lebensversicherung“ ist eine Möglichkeit, Geld für die Zukunft anzusparen. 190 Środki komunikacji Verkehrsmittel Środki komunikacji publicznej Öffentliche Verkehrsmittel Pociągiem, tramwajem i autobusami można dojechać do wielu miejsc w Niemczech. Do środków komunikacji publicznej zalicza się pociąg, metro, kolej miejską, tramwaje i autobusy. Miejska sieć transportu publicznego nazywa się »ÖPNV« (Öffentlicher Personennahverkehr). Mit dem Zug, der Straßenbahn und Autobussen sind viele Ziele in Deutschland erreichbar. Zug, U- und S-Bahn, Straßenbahn und Busse sind der „Öffentliche PersonenNah- und Fernverkehr“. Die Verbindungen in der Stadt und in der Region haben die Abkürzung „ÖPNV“ (Öffentlicher Personennahverkehr). Bilety Bilety na tramwaj, autobus i pociąg (na krótsze trasy) kupuje się w automacie. Ceny za przejazd są uzależnione od odległości i oblicza je się na podstawie stref taryfowych, tzw. »Tarifzonen«. Obsługa automatów biletowych często jest trochę skomplikowana. Jeśli nie wiadomo, co dalej zrobić, najlepiej zapytać innych klientów, którzy kupują bilet. Kara za »jazdę na gapę« (jazdę bez biletu) we wszystkich środkach komunikacji publicznej wynosi przynajmniej 30 euro. Tickets Für Straßenbahn, Bus und kürzere Strecken mit dem Zug müssen Tickets an einem Automaten gekauft werden. Die Fahrpreise werden oft nach Entfernungen berechnet, sogenannten „Tarifzonen“. Oft sind die Ticketautomaten etwas kompliziert in der Nutzung. Weiß man nicht mehr weiter, fragt man am besten andere Kunden, die ein Ticket kaufen. Das „Schwarzfahren“ (das Fahren ohne Ticket) kostet in allen Bahnen und Bussen mindestens 30 Euro. Jak jeździć taniej W przypadku intensywnego korzystania ze środków transportu publicznego korzystne może okazać się wykupienie specjalnych biletów: np. »kompletu 10 biletów«, »biletów miesięcznych« lub »biletów rocznych«. Informacje na ten temat można uzyskać w punktach sprzedaży biletów. Billiger fahren Bei intensiver Nutzung der Öffentlichen Verkehrsmittel kann man bei den jeweiligen Verkehrsbetrieben preiswerte Tickets kaufen: zum Beispiel sogenannte „Zehnerkarten“, „Monatskarten“ oder „Jahreskarten“. Informationen erhält man bei den Verkaufsstellen. 192 Środki komunikacji Informacje można uzyskać w centrach obsługi podróżnych DB lub w Internecie pod adresem www.bahn.de. Informationen erhält man in den Reisezentren der Deutschen Bahn oder im Internet unter www.bahn.de Verkehrsmittel Kolej: połączenia regionalne i dalekobieżne Bahn: Regional- und Fernverbindung W dalsze trasy jeździ się koleją – Deutsche Bahn (DB). System rabatów stosowany na kolei jest wprawdzie nieco skomplikowany. Jeśli się go jednak odpowiednio zastosuje, klienci mogą zaoszczędzić sporo pieniędzy. Jeśli bilety kupi się na długo przed planowaną podróżą, to cena za przejazd często jest niższa, jednakże nie ma możliwości zmiany pociągu, tzn. na podróż docelową i powrotną macie Państwo zarezerwowany określony pociąg. Odpowiednio wczesną rezerwację zaleca się również ze względu na ograniczony kontyngent biletów. Jeśli zabiera się ze sobą osoby towarzyszące, to płacą one tylko połowę podstawowej ceny. Dzieci w wieku do 14 lat włącznie podróżują bezpłatnie w towarzystwie swoich rodziców lub dziadków. Jeśli korzysta się częściej z kolei, zaleca się wykupienie specjalnej karty rabatowej – BahnCard. W zależności od rodzaju karty rabatowej otrzymuje się albo 25 procent zniżki dodatkowo do pozostałych rabatów albo 50 procent zniżki od ceny podstawowej. Karta BahnCard100 zalecana jest wówczas, jeśli codziennie pokonuje się koją dalekie trasy. Najlepiej, jeśli odpowiednio wcześniej zna się cel podróży. Jeśli wówczas połączy się poszczególne możliwości oszczędności, to kolej okaże się względnie niedrogim środkiem komunikacji. Oprócz tego kolej oferuje inne specjalne rozwiązania cenowe: np. bilet weekendowy »Schönes-Wochenende-Ticket«, bilet na przejazdy w ramach jednego kraju związkowego »Länderticket« lub bilety miesięczne (»Monatskarten«) i roczne (»Jahreskarten«). Posiadając bilet »Interrail-Ticket«, który kosztuje prawie 300 euro, młodzi ludzie (do 25 roku życia włącznie) mogą przez miesiąc podróżować po Europie. Für längere Strecken benutzt man die Deutsche Bahn (DB), kurz: Die Bahn. Die Rabattregelungen der Bahn sind zwar etwas kompliziert. Richtig angewandt können Kunden jedoch einiges Geld sparen. Kaufen sie die Tickets bereits mehrere Tage vor Reiseantritt, ist der Fahrpreis oft billiger, beinhaltet allerdings eine Zugbindung, d.h. Sie sind mit Hin- und Rückfahrt für einen bestimmten Zug vorgebucht. Rechtzeitiges Buchen empfiehlt sich auch wegen des begrenzten Fahrkartenkontingents. Nimmt man Begleiter mit, müssen diese jeweils nur die Hälfte des eigentlichen Preises zahlen. Kinder bis zum Alter von einschließlich 14 Jahren fahren in der Begleitung ihrer Eltern oder Großeltern kostenlos. Nutzt man die Deutsche Bahn häufiger, empfiehlt sich auch der Kauf einer BahnCard. Je nach BahnCard erhält man entweder 25 Prozent Ermäßigung zusätzlich zu den sonstigen Rabatten oder 50 Prozent Ermäßigung auf den Originalpreis. Die BahnCard100 bietet sich an, wenn man täglich weite Strecken mit der Bahn zurücklegt. Am besten ist es also, wenn man frühzeitig weiß, wohin die Reise geht. Kombiniert man dann die einzelnen Sparmöglichkeiten, ist die Bahn ein relativ kostengünstiges Verkehrsmittel. Daneben bietet die Bahn noch weitere, spezielle Vergünstigungen: Zum Beispiel das „Schönes-Wochenende-Ticket“, das „Länderticket“ oder „Monats-“ und „Jahreskarten“. Mit dem „Interrail-Ticket“ für gut 300 EUR können junge Leute (bis einschließlich 25 Jahre) einen Monat lang durch Europa reisen. Środki komunikacji 193 Verkehrsmittel Taxi Taxi W większych miastach jest wiele postojów taksówek oraz możliwość zatrzymania wolnej taksówki na ulicy. Szczególnie w mniejszych miastach i rejonach o słabszym natężeniu ruchu zaleca się jednak, by zamówić wcześniej taksówkę. W tym celu istnieją tzw. centrale radio-taxi. Numery telefonów można znaleźć w książce telefonicznej. Osobliwością są tzw. przejazdy na krótkich trasach (Kurzstrecke). Jeśli gestem ręki zatrzyma się wolną taksówkę i chce się skorzystać z niej tylko na krótkim odcinku, to można uzgodnić z kierowcą niską cenę za ten przejazd (np. 3 euro). W innych przypadkach taksówki podlegają pod obwiązujące taryfy. In größeren Städten gibt es viele Taxistände und die Möglichkeit, ein freies Taxi an der Straße anzuhalten. Insbesondere in kleinen Städten und in verkehrsarmen Gegenden empfiehlt es sich jedoch, ein Taxi zu bestellen. Dazu sind sogenannte Taxi-Zentralen eingerichtet. Die Telefonnummern findet man im Telefonbuch. Eine Besonderheit ist die sogenannte „Kurzstrecke“. Hält man per Handzeichen ein frei fahrendes Taxi an und will es nur über eine kurze Distanz nutzen, kann man mit dem Fahrer eine sogenannte, kostengünstige „Kurzstrecke“ vereinbaren (z.B. drei Euro). Ansonsten sind Taxis an die geltende Tarifordnung gebunden. Podróżowanie z innymi osobami Mitfahrgelegenheiten Jedną z możliwości niedrogiego podróżowania jest tzw. »Mitfahrgelegenheit«, czyli usługa oferowana przez ludzi podróżujących samochodem na długich trasach. Kierowcy, którzy chcą zabrać inną osobę, zgłaszają się do działających w dużych miastach tzw. »Mitfahrzentralen« (w skrócie: MFZ), które pośredniczą profesjonalnie w takich okazjach wspólnego podróżowania. Eine Möglichkeit, preiswert zu reisen, kann die „Mitfahrgelegenheit“ sein. Hier bieten Autofahrer an, andere Personen über längere Strecken mit zu nehmen. In größeren Städten gibt es dafür sogenannte „Mitfahrzentralen“ (kurz: MFZ), die solche Gelegenheiten professionell vermitteln. Centrale te można znaleźć w książce telefonicznej lub w Internecie pod adresem www.mfz.de lub www.mitfahrgelegenheit.de. Die Zentralen sind im Telefonbuch oder im Internet unter www.mfz.de oder www.mitfahrgelegenheit.de zu finden 194 Środki komunikacji Verkehrsmittel Samochód Auto Zanim samochód będzie mógł jeździć po niemieckich drogach, musi zostać ubezpieczony I zarejestrowany. Poza ty tym samochód musi przejść przez przegląd techniczny (TÜV) oraz badanie emisji spalin (ASU). Bevor ein Auto auf deutschen Straßen fahren darf, muss es versichert und angemeldet sein. Außerdem muss das Fahrzeug die Hauptuntersuchung (TÜV) sowie die AbgasSonderuntersuchung (ASU) ohne größere Mängel bestanden haben. Prawo jazdy Führerschein Prawa jazdy z innych krajów członkowskich Unii Europejskiej są ważne na terenie Niemiec; wszystkie inne prawa jazdy (również tak zwane »międzynarodowe prawo jazdy«) są z reguły ważne tylko przez pół roku. Po upływie tego okresu należy w urzędzie ds. porządku i bezpieczeństwa publicznego – »Ordnungsamt« – złożyć wniosek o wydanie niemieckiego prawa jazdy. Proszę odpowiednio wcześnie zasięgnąć w administracji miejskiej informacji na temat ważności Państwa prawa jazdy. Führerscheine der Mitgliedsländer der Europäischen Union sind in Deutschland gültig; alle anderen Führerscheine (auch der sogenannte „Internationale Führerschein“) jedoch in der Regel nur für ein halbes Jahr. Nach Ablauf muss der deutsche Führerschein bei einem „Ordnungsamt“ beantragt werden. Erkundigen Sie sich frühzeitig bei der Stadtverwaltung über die Gültigkeit Ihres Führerscheins. Środki komunikacji 195 Verkehrsmittel Rejestracja Anmeldung Na każdy samochód, motocykl lub inny pojazd (w skrócie: KFZ) trzeba posiadać ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (»Haftpflichtversicherung«) (OC). Oferty ubezpieczycieli różnią się pod względem świadczeń i cen. Po podjęciu decyzji i ubezpieczeniu samochodu otrzymuje się dokument poświadczający ubezpieczenie, tzw. »Doppelkarte«. Dokument ten, dokument poświadczający własność pojazdu (Fahrzeugbrief) oraz zaświadczenia z badań technicznych TÜV i ASU należy przynieść ze sobą w celu rejestracji pojazdu w urzędzie komunikacji (»Straßenverkehrsamt«) właściwym dla miejsca zamieszkania. Dopiero wówczas samochód otrzyma tablice rejestracyjne, bezwzględnie konieczne do użytkowania pojazdu. Jedes Auto, Motorrad oder andere Kraftfahrzeug (kurz: KFZ) muss mit einer „Haftpflichtversicherung“ versichert sein. Die Versicherungsanbieter unterscheiden sich nach Leistung und Preisen. Hat man sich entschieden und sein Auto versichert, bekommt man eine sogenannte „Doppelkarte“. Diese Karte, den Fahrzeugbrief (Besitzurkunde) sowie die TÜV- und ASU-Bescheinigungen muss man dann zur Anmeldung beim „Straßenverkehrsamt“ des Wohnortes mitbringen. Erst dann bekommt das Auto ein für die Nutzung zwingend vorgeschriebenes Nummernschild. Przegląd techniczny (TÜV) i badanie emisji spalin (ASU) Co dwa lata należy sprawdzać bezpieczeństwo techniczne samochodu – (w skrócie PKW co oznacza samochód osobowy (Personenkraftwagen) przeprowadzając przegląd główny. Przegląd ten wykonywany jest np. przez TÜV (skrót od »Technischer Überwachungs-Verein« – stowarzyszenie kontroli technicznej). Poza tym regularnie przeprowadza się test spalin samochodu: odbywa się to w trakcie tak zwanego »Abgas-SonderUntersuchung«, w skrócie: ASU. ASU przeprowadza się w warsztatach samochodowych. TÜV und ASU Die technische Sicherheit eines Autos – „PKW“ für „Personenkraftwagen“ – muss alle zwei Jahre in einer Hauptuntersuchung überprüft werden. Diese Prüfung macht zum Beispiel der TÜV, der „Technische Überwachungs-Verein“. Außerdem werden die Abgase eines Autos regelmäßig getestet: Dies geschieht bei der „Abgas-Sonder-Untersuchung“, kurz: ASU. Die ASU wird in AutoWerkstätten vorgenommen. 196 Środki komunikacji Verkehrsmittel Ubezpieczenie pojazdu Kraftfahrzeugversicherung Oprócz obowiązkowego ubezpieczenia OC istnieje możliwość wykupienia pełnego lub częściowego ubezpieczenia Auto-Casco. Jeśli osoba ubezpieczona spowoduje wypadek i jego ubezpieczyciel musi wypłacić świadczenie ubezpieczeniowe, to przeważnie wzrasta składka ubezpieczeniowa, która jest opłacana co miesiąc. Dlatego do pewnej kwoty granicznej korzystniejsze jest nieskorzystanie z ubezpieczenia i samodzielna opłacenie szkód. Ta kwota graniczna jest uzależniona od wysokości składek i tzw. udziału własnego (»Eigenbeteiligung«) w przypadku szkody. Zaleca się wyjaśnienie tych kwestii z towarzystwem ubezpieczeniowym. Składka ubezpieczeniowa ulega zmniejszeniu tylko wówczas, jeśli osoba ubezpieczona nie spowodowała wypadku z własnej winy. Neben der zwingend vorgeschriebenen KFZHaftpflichtversicherung gibt es die Möglichkeit, sein Auto mit einer Teil- oder Vollkaskoversicherung auszustatten. Wenn der Versicherte einen Unfall verursacht und seine Versicherung bezahlen muss, steigt meist die Versicherungsprämie, die man monatlich zu zahlen hat. Bis zu einem bestimmten Grenzbetrag kann es daher günstiger sein, wenn die Versicherung nicht in Anspruch genommen und der Schaden selbst bezahlt wird. Der Grenzbetrag hängt von der Höhe der Beiträge und der sogenannten „Eigenbeteiligung“ an Schäden ab. Eine Absprache mit der Versicherung ist ratsam. Nur wenn der Versicherte keinen selbstverschuldeten Unfall hat, sinkt die Versicherungsprämie. Środki komunikacji 197 Verkehrsmittel Zasady ruchu drogowego Verkehrsregeln W Niemczech obowiązują ogólnie przyjęte zasady ruchu drogowego. Jak prawie wszędzie na świecie, na czerwonym świetle trzeba się zatrzymać a na zielonym można jechać. Poniżej zostanie wymienionych tylko kilka osobliwości: zasadniczo wszyscy pasażerowie muszą zapinać pasy. Dzieci do 12-go roku życia muszą siedzieć w tzw. fotelikach dla dzieci (»Kindersitz«), przepis ten nie obowiązuje jeżeli dzieci mają już ponad 1,50 m wzrostu. W mieście obowiązuje ograniczenie prędkości do 50 km/h. W wielu strefach zamieszkania oraz przed szkołami i przedszkolami maksymalna dozwolona prędkość to 30 km/h. Na ulicach, na których bawią się dzieci, samochody nie mogą poruszać się szybciej niż piesi. Poza miastami na szosach maksymalna dozwolona prędkość wynosi przeważnie 80 km/h. Jeśli nie obowiązują inne ograniczenia, na autostradzie obowiązuje zalecana prędkość 130 km/h. Najlepszy sposób na zapoznanie się z zasadami ruchu drogowego i znakami to zasięgnięcie odpowiednich informacji w towarzystwach ubezpieczeniowych, automobilklubach lub w szkole nauki jazdy. Jeśli ktoś nie przestrzega zasad ruchu drogowego, musi liczyć się z mandatami lub nawet z odebraniem prawa jazdy. Za cięższe naruszenia przyznawane są punkty karne, które są centralnie rejestrowane w urzędzie we Flensburgu, mieście na północy Niemiec (mówi się o Flensburgskiej bazie danych grzeszników ruchu drogowego – »Flensburger Verkehrssünder-Datei«). Jeśli przekroczy się określoną liczbę punktów, otrzymuje się zakaz prowadzenia samochodu i trzeba na pewien czas zdać prawo jazdy. In Deutschland gelten die allgemein üblichen Verkehrsregeln. Wie fast überall in der Welt muss man bei Rot halten und bei Grün fahren. Hier werden nur einige Besonderheiten genannt: Alle Insassen müssen sich grundsätzlich anschnallen. Kinder unter zwölf Jahren müssen auf einem sogenannten „Kindersitz“ Platz nehmen, es sei denn, sie sind bereits größer als 1,50 m. In der Stadt gilt eine Höchstgeschwindigkeit von 50 km/h. In vielen Wohnquartieren und vor Schulen und Kindergärten ist die Höchstgeschwindigkeit 30 km/h („verkehrsberuhigte Zonen“). In „Spielstraßen“ darf nur Schrittgeschwindigkeit gefahren werden. Außerhalb von Städten auf den „Landstraßen“ beträgt die Höchstgeschwindigkeit meist 80 km/h. Wenn keine geringere Geschwindigkeit vorgeschrieben ist, gilt auf der Autobahn die empfohlene „Richtgeschwindigkeit“ von 130 km/h. Am besten macht man sich mit den Verkehrsregeln und -schildern vertraut, indem man sich bei Versicherungen, einem Verkehrsclub oder einer Fahrschule entsprechende Informationen besorgt. Wer Verkehrsregeln nicht beachtet, muss mit Geldstrafen oder gar mit Führerscheinentzug rechnen. Schwerere Verstöße werden mit einem Punktesystem bewertet und zentral in einer Behörde in der norddeutschen Stadt Flensburg gespeichert (man spricht von der „Flensburger Verkehrssünder-Datei“). Wenn man eine bestimmte Punktzahl überschreitet, bekommt man ein Fahrverbot und muss den Führerschein für eine bestimmte Zeit abgeben. W Internecie wskazówki są dostępne pod adresem www.fahrtipps.de. Im Internet gibt es Hinweise unter www.fahrtipps.de Środki komunikacji Verkehrsmittel Kontrole radarowe Radarkontrollen Policja przeprowadza radarowe kontrole prędkości. Poza tym w wielu miejscach znajdują się zainstalowane na stałe automatyczne fotoradary. Uwaga: »pędzenie« (»Rasen«) (szybka jazda) w każdym wypadku dużo kosztuje i w pewnych okolicznościach może pociągnąć za sobą zakaz prowadzenia samochodu. Um die Geschwindigkeiten zu kontrollieren, ist die Polizei mit „Radarkontrollen“ unterwegs. Außerdem gibt es an vielen Stellen sogenannte „Starenkästen“: das sind dauerhaft installierte Radarkontrollen. Achtung: „Rasen“ (schnelles Fahren) ist in jedem Fall teuer und kann unter Umständen ein Fahrverbot nach sich ziehen. Jazda po wypiciu alkoholu Alkohol und Auto W Niemczech obowiązuje dopuszczalna granica alkoholu w wysokości 0,5 promila. Wystarczy wypić piwo lub odrobinę wina, by osiągnąć tą granicę. Jeśli kontrola wykaże większą ilość alkoholu (np. kontrola alkomatem lub badanie krwi), trzeba liczyć się z wysokimi karami i odebraniem prawa jazdy. Jeśli kierowca po spożyciu alkoholu uczestniczy w wypadku, to niezależnie od tego, czy jest sprawcą tego wypadku, czy też nie, poziom alkoholu również poniżej tej granicy jest karalny. Es gilt die 0,5-Promille-Grenze. Ein Bier, ein wenig Wein reichen, um diese Grenze zu erreichen. Wem mehr Alkohol nachgewiesen wird (durch eine Atemkontrolle und Blutprobe), muss mit hohen Strafen und Führerscheinentzug rechnen. Ist ein alkoholisierter Fahrer an einem Unfall beteiligt, egal ob Verursacher oder nicht, ist der Alkoholkonsum auch unterhalb dieser Grenze strafbar. Środki komunikacji 199 Verkehrsmittel Pierwsza pomoc Erste Hilfe Jeśli jakaś osoba jest uwikłana w wypadek lub jako pierwsza zobaczy wypadek, musi udzielić pierwszej pomocy (»Erste Hilfe«). Ponadto jest zobowiązana do wezwania policji, wzgl. karetki. Jeśli opuści się miejsce wypadku bez udzielenia pierwszej pomocy, można zostać oskarżonym o nieudzielenie pomocy (»unterlassene Hilfeleistung«). Niemiecki Czerwony Krzyż (w skrócie: DRK) regularnie prowadzi kursy pierwszej pomocy, na których można się nauczyć, jak udzielać natychmiastowej pomocy. Wenn eine Person in einen Unfall verwickelt ist oder als einer der ersten einen Unfall sieht, muss sie „Erste Hilfe“ leisten. Zudem ist sie verpflichtet die Polizei bzw. den Krankenwagen zu rufen. Verlässt man den Unfallort ohne diese Hilfe, kann man wegen „unterlassener Hilfeleistung“ angezeigt werden. Das „Deutsche Rote Kreuz“ (kurz: DRK) bietet regelmäßig Erste-Hilfe-Kurse an, bei denen man Soforthilfemaßnahmen lernen kann. Verkehrsclubs Automobilkluby Są różne automobilkluby posiadające różne oferty. Niektóre oferują pomoc, jeśli ich członkom przydarzy się awaria na drodze, specjalne ubezpieczenia przydatne w podróży itd. Największe automobilkluby to ADAC (Allgemeiner Deutscher Automobil Club) oraz ACE (Auto Club Europa). VCD (VerkehrsClub Deutschland) reprezentuje szczególnie interesy pasażerów pociągów i rowerzystów i ma oferty dla osób korzystających z tego rodzaju transportu. Wszystkie te kluby pobierają roczną składkę. Es gibt verschiedene Verkehrsverbände mit unterschiedlichen Angeboten. Manche bieten Hilfe, wenn ihre Mitglieder unterwegs eine Auto-Panne haben, besondere Reiseversicherungen usw.. Der ADAC (Allgemeiner Deutscher Automobil Club) und der ACE (Auto Club Europa) sind die größten Verkehrsverbände. Der VCD (Verkehrs-Club Deutschland) vertritt besonders auch die Interessen von Bahnfahrern und Radfahrern und hält Angebote für diese Zielgruppe bereit. Sie alle kosten einen Jahresbeitrag. Poniżej znajdziecie Państwo adresy internetowe poszczególnych automobilklubów: www.adac.de www.ace-online.de www.vcd.org Die Internetadressen der einzelnen Verkehrsclubs sind: www.adac.de www.ace-online.de www.vcd.org 200 Środki komunikacji Verkehrsmittel Road works Baustelle Steep hill Steigung Crossroads Kreuzung, Einmündung Pedestrians Fußgänger Cattle Viehtrieb, Tiere Danger Gefahrenstelle Slippery road Schleudergefahr Traffic signals Lichtzeichenanlage Level crossing with barrier or gate ahead Bahnübergang mit Schranke Loose chippings Rollsplitt Side winds Seitenwind Right of way Vorfahrt Falling or fallen rocks Steinschlag Two-way traffic straight ahead Gegenverkehr Low-flying aircraft or sudden aircraft noise Flugbetrieb Uneven road Fahrbahnunebenheiten Risk of ice Schnee- oder Eisglätte Traffic queues likely ahead Staugefahr Caution, children! Vorsicht, Kinder! Level crossing without barrier or gate ahead Unbeschrankter Bahnübergang Naturschutzgebiet Quayside or river bank Ufer Road narrows on both sides Verengte Fahrbahn Wild animals Wildwechsel Give way Vorfahrt gewähren Nature protection area Naturschutzgebiet Środki komunikacji 201 Verkehrsmittel Right of way Priority road Priority ends Ende der Vorfahrtstraße No entry Verbot der Einfahrt No vehicles Verbot für Fahrzeuge aller Art No overtaking Überholverbot No motor vehicles Verbot für Krafträder und Kraftwagen No goods vehicles Verbot für LKW Oncoming traffic has right of way Vorrang dem Gegenverkehr No U-turns Wendeverbot Maximum speed limit Zulässige Höchstgeschwindigkeit No vehicles over height shown Höhe No vehicles over width shown Breite Stop Stopp No cycling Verbot für Radfahrer No pedestrians Verbot für Fußgänger Use snow chains Schneeketten vorgeschrieben Segregated pedal cycle and pedestrian route Getrennter Fuß-/Radweg Bus lane Linienomnibusse Cycle lane Radfahrer Traffic-calmed area Verkehrsberuhigter Bereich Motorway Autobahn Motor vehicle road Kraftfahrstraße Entry to 30 km/h zone Beginn der 30er Zone No stopping Halteverbot Pedestrian crossing Fußgängerüberweg Środki komunikacji Verkehrsmittel Wypadki i awarie Unfälle und Pannen Na autostradach znajdują się tzw. »Notrufsäulen« (pomarańczowe telefony do wzywania pomocy). Telefony te są zainstalowane, by móc zgłaszać wypadki lub awarie i wezwać odpowiednią pomoc. Małe strzałki na czarno-białych bocznych słupkach wskazują, gdzie znajduje się następny telefon do wzywania pomocy. Naturalnie pomoc można wezwać również z telefonu komórkowego wybierając numer 110. Auf den Autobahnen stehen regelmäßig sogenannte „Notrufsäulen“. Farbe: Orange. Die Notrufsäulen sind installiert, um Unfälle oder Pannen zu melden und entsprechende Hilfe anzufordern. Wo die nächste Notrufsäule steht, zeigen kleine Richtungspfeile auf den schwarz-weißen Seitenpfosten an. Hilfe gibt es natürlich auch über das Mobiltelefon: Bei einem Notfall wählt man 110. Parken Parkowanie W centrach wielu miast znajdują się strefy płatnego parkowania z wyznaczonymi miejscami do parkowania. Z reguły należy poszukać parkomatu, wykupić bilet postojowy na określony czas i umieścić go w widocznym miejscu za szybą wewnątrz samochodu. Za brak ważnego biletu postojowego lub w przypadku, gdy czas na wykupiony bilet minie, w większości miast otrzymuje się mandat. Jeśli ktoś w silnym stopniu utrudnia ruch przez złe parkowanie, może liczyć się z tym że jego samochód zostanie odholowany. W miastach brakuje parkingów i przeważnie są one drogie, dlatego zaleca się, by korzystać ze środków komunikacji publicznej. In vielen Innenstädten sind kostenpflichtige Parkzonen und Parkplätze ausgewiesen. In der Regel muss man nach einem Parkautomaten suchen, ein Ticket für eine bestimmte Parkzeit kaufen und es sichtbar innen an der Autoscheibe anbringen. Ohne oder mit einem abgelaufenen Ticket ist in den meisten Städten ein Bußgeld fällig. Wer den Verkehr durch falsches Parken stark behindert, kann auch abgeschleppt werden. Parkplätze in den Städten sind knapp und meistens teuer; es empfiehlt sich, den öffentlichen Nahverkehr zu benutzen. Środki komunikacji Verkehrsmittel Mycie samochodu Auto waschen Samochody wolno myć wyłącznie w myjniach lub w innych specjalnych miejscach przeznaczonych do mycia. Naruszenie tych przepisów ochrony środowiska jest karalne. Autokarosserien dürfen ausschließlich in „Autowaschanlagen“ „Autowaschstraßen“ oder an anderen, speziellen „Waschplätzen“ gesäubert werden. Verstöße gegen diese Umweltschutzregelungen sind strafbar. Rower Fahrrad Rower jest ulubionym środkiem komunikacji. W miastach oraz na wsiach w wielu miejscach znajduje się rozbudowana sieć dróg rowerowych. Plany dróg rowerowych są dostępne np. w ADFC (Allgemeiner Deutscher Fahrrad-Club – Powszechny Niemiecki Klub Rowerowy), klubie który reprezentuje interesy rowerzystów i oferuje pewne usługi informacyjne dla rowerzystów. Również jeżdżąc rowerem należy przestrzegać wszystkich zasad ruchu drogowego. Podobnie jak samochód, również rower musi znajdować się w nienagannym stanie technicznym (oświetlenie, hamulce itd.). Dzieci mogą nauczyć się zasad jazdy rowerem w szkole lub na kursach organizowanych przez policję. Das Fahrrad ist ein beliebtes Verkehrsmittel. In der Stadt und auf dem Land gibt es vielerorts ein ausgebautes Radwegenetz. Fahrradwegpläne sind z.B. beim ADFC erhältlich. Der ADFC (Allgemeiner Deutscher FahrradClub) ist ein Club, der speziell die Interessen von Fahrradfahrern vertritt und für Fahrradfahrer bestimmte Service-Informationen anbietet. Auch mit dem Fahrrad sind alle Verkehrsregeln zu beachten. Ebenso wie ein Auto muss es technisch einwandfrei sein (Beleuchtung, Bremsen usw.). Kinder können die Fahrradregeln in der Schule oder bei der Polizei lernen. Informationen unter www.adfc.de Informacje są dostępne pod adresem www.adfc.de Zdrowie 205 Gesundheit Ostry dyżur Notdienste Jeśli ktoś w nocy lub w czasie weekendu pilnie potrzebuje pomocy medycznej, może udać się do ambulatorium lub na »ostry dyżur« do szpitala lub wezwać lekarza dyżurnego. Adresy i numery telefonów lekarzy znajdują się w lokalnej prasie w rubryce »Notdienst« (ostry dyżur) lub »Ärztlicher Notdienst« (ostry dyżur lekarski) lub w książce telefonicznej. Wer nachts oder am Wochenende dringend ärztliche Behandlung braucht, kann die „Ambulanz“ bzw. „Notaufnahme“ eines Krankenhauses aufsuchen oder einen Notarzt anrufen. Die Adressen und Telefonnummern der Ärzte stehen in den Lokalzeitungen unter der Rubrik „Notdienst“ oder „Ärztlicher Notdienst“ oder im Telefonbuch. Ärzte Lekarze Oprócz lekarzy medycyny ogólnej są też tzw. lekarze specjaliści (okuliści, dermatolodzy, itd.). Z reguł każdy ma swojego lekarza medycyny ogólnej jako lekarza domowego (»Hausarzt«). Lekarz ten kieruje swoich pacjentów do odpowiednich lekarzy specjalistów (»Fachärzte«). W przypadku określonych dolegliwości można też udać się bezpośrednio do specjalisty. Lekarze mają określone godziny przyjęć, w czasie których przyjmują pacjentów. Zaleca się uzgodnić termin wizyty, gdyż czas oczekiwania jest z reguły dość długi. W przypadku nagłych bólów, pomoc udzielana jest także bez uzgodnionego terminu. Nazwiska i adresy lekarzy znajdują się w książce branżowej, na »Żółtych Stronach« i są podane wg specjalizacji. Oprócz pomocy lekarskiej w nagłych przypadkach ważne są też regularne badania profilaktyczne. Dotyczy to przede wszystkim regularnych badań u małych dzieci, opieki dentystycznej i profilaktyki u mężczyzn i kobiet powyżej 35 roku życia. Szczegółowych informacji udzielają lekarze, kasy chorych i urzędy ds. zdrowia. Od 1.1.2004r. – w zależności od kasy chorych – przy pierwszej wizycie u lekarza płacicie Neben den „Allgemeinmedizinern“ gibt es sogenannte „Fachärzte“ (Augenärzte, Hautärzte, etc.). In der Regel hat man einen „Allgemeinmediziner“ als „Hausarzt“. Dieser überweist seine Patienten zu den jeweiligen „Fachärzten“. Man kann bei ganz bestimmten Beschwerden aber auch direkt zu einem Facharzt gehen. Ärzte haben Sprechstunden festgelegt, in denen sie ihre Patienten behandeln. Es empfiehlt sich, Termine zu vereinbaren, da die Wartezeiten in der Regel relativ lang sind. Bei akuten Schmerzen wird aber auch ohne Terminabsprache behandelt. Namen und Adressen der Ärzte sind im Branchen-Telefonbuch, den „Gelben Seiten“, nach den Fachgebieten geordnet. Neben der ärztlichen Behandlung bei akuten Krankheiten sind regelmäßige Vorsorgeuntersuchungen sinnvoll. Dies gilt insbesondere für regelmäßige Untersuchungen bei Kleinkindern, für die Zahnpflege und für die Vorsorge bei Männern und Frauen ab 35 Jahren. Über Details informieren Ärzte, Krankenkassen und Gesundheitsämter. Seit dem 1. 1. 2004 zahlen Sie – sofern Sie in einer gesetzlichen Krankenkasse sind - einmal im Quartal eine Praxisgebühr von zehn Euro beim ersten Arztbesuch. Egal ob Sie Numer ogólnego telefonu ratunkowego w całych Niemczech to 110 (policja) lub 112 (straż pożarna). Allgemeine Notruf-Telefonnummern für ganz Deutschland sind 110 (Polizei) oder 112 (Feuerwehr). Zdrowie Gesundheit Państwo raz na kwartał opłatę w wysokości 10 euro, niezależnie od tego, czy udajecie się Państwo do lekarza domowego, do specjalisty, czy do psychoterapeuty. W przypadku wizyty u lekarza wynikającej z przekazania od lekarza nie musicie Państwo płacić tej opłaty. Dzieci i młodzież do 18-go roku życia są zasadniczo zwolnione z wszystkich dopłat i opłaty kwartalnej. Opłaty kwartalnej nie pobiera się za dwa stomatologiczne badania kontrolne w ciągu roku. Również profilaktyka, badania umożliwiające wczesną diagnozę oraz szczepienia ochronne nie podlegają opłacie kwartalnej. Szpitale Z wyjątkiem niewielu prywatnych klinik wszystkie szpitale są do dyspozycji osób objętych ubezpieczeniem zdrowotnym. Zazwyczaj pacjenci są kierowani do szpitala przez lekarza. Kasa chorych pokrywa koszty. Pacjenci muszą jednak partycypować w kosztach. zum Hausarzt, zum Facharzt oder zum Psychotherapeuten gehen. Bei einem Arztbesuch mit Überweisung müssen Sie keine Gebühr bezahlen. Kinder und Jugendliche bis 18 Jahre sind grundsätzlich von allen Zuzahlungen und der Praxisgebühr befreit. Für zwei zahnärztliche Kontrolluntersuchungen im Jahr wird keine Praxisgebühr erhoben. Vorsorge, Früherkennungsuntersuchungen und Schutzimpfungen kosten ebenfalls keine Praxisgebühr. Krankenhäuser Mit Ausnahme von einigen Privatkliniken stehen allen Krankenversicherten alle Krankenhäuser zur Verfügung. Üblicherweise werden Patienten von einem Arzt in ein Krankenhaus eingewiesen. Die Krankenkasse übernimmt die Kosten. Allerdings müssen sich die Patienten an den Kosten beteiligen. Impfungen Szczepienia O koniecznych szczepieniach, szczególnie dla noworodków i małych dzieci, informują lekarze oraz miejskie urzędy ds. zdrowia. Über nötige Impfungen, insbesondere bei Neugeborenen und Kleinkindern, informieren Ärzte, Krankenkassen und die städtischen Gesundheitsämter. Zdrowie 207 Gesundheit Apteki i lekarstwa Apotheken und Medikamente W Republice Federalnej Niemiec lekarstwa są dostępne tylko w aptekach. Większość lekarstw jest dostępna tylko na receptę. Są to tzw. leki wydawane z przepisu lekarza. Na te leki lekarz musi wypisać receptę. Receptę realizuje się w aptece. Po przedłożeniu recepty pacjent za określoną opłatą otrzymuje lekarstwa. Rodziny o niskich dochodach mogą złożyć w kasie chorych wniosek o zwolnienie z tego obowiązku dopłaty (»Zuzahlungspflicht«). Lekkie środki przeciwbólowe, jak np. tabletki od bólu głowy są dostępne w aptekach bez recepty. Pacjenci prywatni (zob. rozdział »Ubezpieczenie zdrowotne«) muszą najpierw sami zapłacić za lekarstwa. Pokwitowanie muszą przedłożyć w prywatnej kasie chorych, która dokonuje zwrotu kosztów. O każdej porze dnia i nocy przynajmniej jedna apteka w okolicy pełni dyżur. W obszarach wiejskich trzeba być może udać się do najbliższej miejscowości. Adresy znajdują się w lokalnej prasie w rubryce »Apotheken-Notdienst« (dyżurne apteki). Poza tym w każdej aptece znajduje się informacja o najbliższej otwartej aptece. Medikamente gibt es in der Bundesrepublik nur in „Apotheken“. Die meisten Medikamente bekommt man nur durch eine Anweisung eines Arztes. Es sind die sogenannten „verschreibungspflichtigen“ Medikamente. Für diese Medikamente muss der Arzt ein „Rezept“ schreiben. In der Apotheke wird das Rezept dann abgegeben und der Patient bekommt die Medikamente gegen einen festgelegten Beteiligungsbeitrag. Einkommensschwache Haushalte können bei ihrer Krankenkasse eine Befreiung von dieser „Zuzahlungspflicht“ beantragen. Leichte Schmerzmittel wie Kopfschmerztabletten sind in Apotheken ohne Rezept erhältlich. Privatpatienten (siehe Kapitel „Krankenversicherung“) müssen ihre Medikamente zunächst einmal selbst bezahlen. Die Quittung muss bei der privaten Krankenkasse abgeben werden. Sie erstattet die Kosten dann zurück. Zu allen Tages- und Nachtzeiten hat mindestens eine Apotheke in der näheren Umgebung Notdienst. In ländlichen Regionen muss man vielleicht bis in den nächsten Ort fahren. Die Adressen stehen in den lokalen Tageszeitungen unter der Rubrik „Apotheken-Notdienst“. Außerdem gibt es an jeder Apotheke ein Hinweisschild, welche Apotheke in Ihrer Nähe geöffnet hat. 208 Zdrowie Gesundheit Aids Aids W sprawie pytań dotyczących HIV lub AIDS można zwracać się zarówno do lekarzy, jak i do miejskiego urzędu ds. zdrowia lub specjalnych poradni ds. AIDS. Prezerwatywy są dostępne w supermarketach, drogeriach, aptekach, na wielu stacjach benzynowych oraz w automatach w niektórych toaletach. 030/76900870 to numer telefonu centralnego, niemieckiego punktu poradnictwa. Anonimowość dzwoniących osób jest gwarantowana. (Odnośnie adresu zob rozdział »Organizacje i kontakt«). Bei Fragen zu HIV oder AIDS kann man sich sowohl an Ärzte als auch an das städtische Gesundheitsamt oder spezielle Aids-Beratungsstellen wenden. Kondome (auch „Präservative“ oder „Pariser“) sind in Supermärkten, Drogerien, Apotheken, an vielen Tankstellen und in Automaten in einigen Toiletten erhältlich. 030/76 90 08 70 ist die Telefon-Nummer der zentralen, bundesweiten Beratungsstelle. Die Anonymität der Anrufer bleibt gewahrt (Adresse siehe Kapitel „Organisationen und Ansprechpartner“). Antykoncepcja i planowanie rodziny Verhütung und Familienplanung Na praktyczne pytania dotyczące metod antykoncepcji i planowania rodziny odpowiadają lekarze oraz różne punkty poradnictwa, na przykład »Pro Familia« lub specjalne ośrodki organizacji charytatywnych, np. »Arbeiterwohlfahrt«, »Caritas« (Kościół katolicki) lub Diakonisches Werk (Kościół ewangelicki). Adresy i numery telefonów można znaleźć np. w książce telefonicznej lub w prasie lokalnej w rubryce »Beratungsstellen«(punkty poradnictwa). Testy ciążowe, tzw. »Schwangerschaftstests« są dostępne w aptekach. Praktische Fragen zu Verhütungsmethoden oder Familienplanung beantworten Ärzte sowie verschiedene Beratungsstellen, zum Beispiel „Pro Familia“ oder spezielle Stellen der „Arbeiterwohlfahrt“, der „Caritas“ (Katholische Kirche) oder des Diakonischen Werkes (Evangelische Kirche). Die Adressen und Telefonnummern lassen sich zum Beispiel im Telefonbuch oder in der Lokalzeitung in der Rubrik „Beratungsstellen“ finden. Sogenannte „Schwangerschaftstests“ sind in Apotheken erhältlich. 210 Zdrowie Informacje dostępne są u lekarzy oraz w specjalnych punktach poradnictwa ds. ciąży prowadzonych przez takie organizacje, jak: Arbeiterwohlfahrt (AWO), Caritas, Diakonisches Werk, Niemiecki Czerwony Krzyż, Parytetyczny Związek Opieki Społecznej (DPWV), pro familia oraz urzędy ds. zdrowia. Informationen sind bei Ärzten und besonderen Beratungsstellen, den sogenannten "Schwangerschaftsberatungsstellen" erhältlich: Arbeiterwohlfahrt (AWO), Caritas, Diakonisches Werk, Deutsches Rotes Kreuz, Deutscher Paritätischer Wohlfahrtsverband (DPWV), pro familia und die Gesundheitsämter. Gesundheit Ciąża Schwangerschaft Kobietom w ciąży posiadającym ubezpieczenie zdrowotne przysługuje prawo do szczególnej opieki zdrowotnej i wsparcia socjalnego: m.in. prawo do badań profilaktycznych, opieki lekarskiej i pomocy położnej, zaopatrzenia w leki, porodu w szpitalu, zasiłku macierzyńskiego lub porodowego. Schwangere mit Krankenversicherung haben Anspruch auf besondere Gesundheitsversorgung und soziale Unterstützung: Unter anderem auf Vorsorgeuntersuchungen, ärztliche Betreuung und Hebammenhilfe, Versorgung mit Medikamenten, Geburt im Krankenhaus und Mutterschaftsgeld. Schwangerschaftsabbruch Przerywanie ciąży Przerywanie ciąży (określane również jako »aborcja«) (»Abtreibung«) jest w Niemczech dozwolone pod pewnymi warunkami: 1) ze względów medycznych bez ograniczeń czasowych, 2) ze względów kryminologicznych (np. w przypadku ciąży będącej następstwem gwałtu) do 12-go tygodnia ciąży, 3) ze względów osobistych / społecznych w ciągu pierwszych 12-tu tygodni ciąży, jeśli aborcji zażąda kobieta, która przedłoży lekarzowi zaświadczenie ze specjalnego punktu poradnictwa (wymagana konsultacja nazywa się »Schwangerschafts-KonfliktBeratung«). Nikt nie może zmusić nas do aborcji lub wywierać presji przy podejmowaniu decyzji: takie zachowanie jest karalne. Informacje można uzyskać w wielu punktach poradnictwa: u lekarza, w organizacji »Pro Familia«, »Arbeiterwohlfahrt«, »Donum Vitae« lub »Diakonisches Werk«. Adresy i numery telefonów można znaleźć np. w książce telefonicznej lub prasie lokalnej w rubryce »Beratungsstellen« (punkty poradnictwa). Schwangerschaftsabbruch (man sagt auch „Abtreibung“) ist in Deutschland nur unter bestimmten Voraussetzungen erlaubt: 1.) aus medizinischen Gründen ohne zeitliche Begrenzung, 2.) aus kriminologischen Gründen (zum Beispiel bei Schwangerschaft nach einer Vergewaltigung) bis zur 12. Woche der Schwangerschaft, 3.) aus persönlichen/ sozialen Gründen innerhalb der ersten zwölf Wochen der Schwangerschaft, wenn der Schwangerschaftsabbruch von der Frau verlangt wird und sie die Bescheinigung einer speziellen Beratungsstelle beim Arzt vorlegt (die notwendige Beratung heißt „Schwangerschafts-Konflikt-Beratung“). Niemand darf Sie zu einer Abtreibung zwingen oder bei Ihrer Entscheidung unter Druck setzen: Das ist strafbar. Informationen bekommen Sie bei vielen Beratungsstellen: bei Ihrem Arzt, bei „Pro Familia“, bei der „Arbeiterwohlfahrt“, bei „Donum Vitae“ oder dem „Diakonischen Werk“. Die Adressen und Telefon-Nummern finden Sie zum Beispiel im Telefonbuch oder in der Tageszeitung Ihres Wohnortes unter der Rubrik „Beratungsstellen“. Dzieci i młodzież 211 Kinder und Jugendliche Dzieci i młodzież Kinder und Jugendliche Zainteresowanie rodziców tym, co ich dzieci robią w przedszkolu lub w szkole, jest nad wyraz pożądane. W wielu przedszkolach istnieją np. »rady rodziców«, w szkołach w celach informacyjnych regularnie odbywają się zebrania rodziców. Klasowe i szkolne komitety rodzicielskie dają możliwość aktywnego udziału w życiu szkoły, do której uczęszczają ich dzieci. Również uczniowie powinni wykazać się zaangażowaniem: wybierają oni przewodniczącego klasy, samorząd uczniowski i przewodniczącego szkoły«. Das Interesse der Eltern am Alltag ihrer Kinder im Kindergarten und in der Schule ist meist ausdrücklich erwünscht. In vielen Kindergärten gibt es zum Beispiel „Elternbeiräte“, in den Schulen zur Information regelmäßig den allgemeinen „Elternsprechtag“. Eltern haben die Möglichkeit, in der „Klassenpflegschaft“ oder „Elternpflegschaft“ aktiv zu sein oder in der „Schulpflegschaft“ und in der „Schulkonferenz“. Auch die Schüler sollen sich engagieren: Sie wählen einen „Klassensprecher“, eine „Schülervertretung“ und einen „Schülersprecher“. Zasiłek rodzinny Kindergeld Rodzice posiadający dzieci otrzymują na nie specjalny zasiłek. Wysokość zasiłku jest uzależniona od ilości dzieci. Zasiłek rodzinny jest wypłacany również osobom nie pracującym. Wniosek o zasiłek rodzinny należy złożyć w kasie rodzinnej urzędu pracy lub u pracodawcy. Eltern, die ein Kind oder mehrere Kinder haben, bekommen Kindergeld. Das Kindergeld ist nach der Zahl der Kinder gestaffelt. Das Kindergeld bekommt man auch, wenn man nicht arbeitet. Das Kindergeld muss bei der Familienkasse des Arbeitsamtes oder beim Arbeitgeber beantragt werden. Uwaga: Informacje na temat państwowego zasiłku na dzieci lub zasiłku wychowawczego można znaleźć w broszurze »Staatliche Hilfen für Familien« (Pomoc państwowa dla rodzin), wydanej przez Federalne Ministerstwo ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży oraz punktach poradnictwa znajdujących się w Państwa mieście. Hinweis: Über das staatliche Kindergeld oder Erziehungsgeld usw. informiert die Informationsbroschüre „Staatliche Hilfen für Familien“. Diese Information gibt es beim Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend und in den Beratungsstellen ihrer Stadt. www.bmfsfj.de 212 Dzieci i młodzież Kinder und Jugendliche Przedszkole Kindergarten Każde dziecko powyżej 3 roku życia ma zagwarantowane miejsce w przedszkolu. Powinno się to wykorzystać, ponieważ w przedszkolu (»Kita«) dzieci znajdują przyjaciół i kolegów i mają szansę, nauczyć się niemieckiego podczas zabawy. Rodzice muszą partycypować w kosztach opieki przedszkolnej: wysokość opłaty za przedszkole jest uzależniona od dochodu. Większość miejsc obejmuje tzw. opiekę przedpołudniową (od rana do południa). Około 30 procent miejsc przypada na opiekę całodniową. Przedszkola prowadzone są przez miasta i gminy, kościoły i organizacje charytatywne. Poza tym są przedszkola organizowane przez rodziców oraz przedszkola zakładowe w większych przedsiębiorstwach. Aby znaleźć dla dzieci miejsce w przedszkolu w pobliżu miejsca zamieszkania powinno się zasięgnąć informacji możliwie jak najwcześniej. Informacje można uzyskać w ratuszu, wzgl. w administracji miasta. Dzieciom do 3 roku życia nie gwarantuje się opieki. Miejsc w żłobkach (»Krippen-Plätze«) jest bardzo mało. Im wcześniej zaczniemy dowiadywać się o możliwości opieki w żłobku, tym większe są szanse, że otrzymamy takie miejsce. Ponadto w wielu krajach związkowych istnieją grupy przygotowujące do nauki w szkole. Szkoły podstawowe oferują możliwość przygotowania się do nauki szkolnej podczas rocznych zajęć w »zerówce«: poprzez naukę połączoną z zabawą dzieci mogą również tutaj pogłębiać swoją znajomość języka niemieckiego. Zajęcia te trwają tylko do południa i są bezpłatne. Für jedes Kind ab drei Jahren besteht ein gesetzlicher Anspruch auf einen Platz im Kindergarten. Diesen Anspruch sollte man auch nutzen, denn in der Kindertagesstätte (Kita) finden Kinder Freunde und Spielkameraden und haben die Chance, spielerisch Deutsch zu lernen. An den Kosten für die Betreuung im Kindergarten müssen sich Eltern beteiligen: Die Beitragshöhe hängt vom Einkommen ab. Die meisten Plätze sind Halbtagsbetreuungen (morgens bis mittags). Rund 30 Prozent bieten Ganztagsbetreuung. Kindergärten werden von den „Kommunen“, also den Städten und Gemeinden, von den Kirchen und den „Wohlfahrtsverbänden“ betrieben. Außerdem gibt es von Elterninitiativen selbstorganisierte „Kitas“ und „Betriebskindergärten“ in größeren Unternehmen. Um für Kinder einen Platz in der Nähe der Wohnung zu finden, sollte man sich möglichst frühzeitig informieren. Informationen gibt es im Rathaus bzw. bei der Stadtverwaltung. Für Kleinkinder bis drei Jahren gibt es keine Betreuungsgarantie. Diese sogenannten „Krippen-Plätze“ sind sehr knapp. Je früher man sich nach einer Betreuung erkundigt, desto größer ist die Chance, einen Platz zu bekommen. Darüber hinaus gibt es in vielen Bundesländern vorschulische Angebote. Das heißt, Grundschulen bieten Kindern ein Jahr vor der Einschulung eine Vorbereitung auf die Grundschule an: durch spielerisches Lernen können auch hier die Kinder ihre deutschen Sprachkenntnisse ausbauen. Dieses feste Halbtagsangebot ist kostenfrei. Dzieci i młodzież Kinder und Jugendliche Szkoła Schule Wszystkie dzieci w Niemczech objęte są obowiązkiem szkolnym. W 16 krajach związkowych obwiązują różne przepisy dotyczące szkolnictwa, jednak z reguły dzieci rozpoczynają naukę w szkole w wieku 6 lat. Po spełnieniu określonych warunków można składać wnioski o wcześniejsze, bądź późniejsze rozpoczęcie nauki szkolnej. Dokładnych informacji o tych przepisach udzielają lokalne urzędy szkolne. Nowy rok szkolny rozpoczyna się w Niemczech zawsze po wakacjach. W większości szkół nauka trwa do południa, a w ciągu pierwszych dwóch lat nauki szkolnej dzieci uczą się tylko przez kilka godzin przed południem. Jednak są też szkoły, które oferują zajęcia popołudniowe. Jeśli dzieci potrzebują szczególnej pomocy, gdyż np. niedawno przybyły do Niemiec, to szkoły służą pomocą. Te dodatkowe zajęcia często są nazywane »Förderunterricht«, »Nachhilfe« lub »Hausaufgaben-Hilfe«. Informacji o takich dodatkowych zajęciach udzielają również organizacje charytatywne. Dzieci uczęszczają do szkoły przynajmniej przez 9 lub 10 lat. Mogą też dalej chodzić do szkoły, by zdać maturę. Jeśli ma się ukończone 16 lat, można też rozpocząć naukę zawodu. In der Bundesrepublik gilt für alle Kinder die Schulpflicht. In den 16 Bundesländern sind die Schulbestimmungen unterschiedlich, Kinder werden jedoch in der Regel mit 6 Jahren eingeschult. Unter bestimmten Bedingungen können Anträge auf eine frühere oder spätere Einschulung gestellt werden. Über die genauen Bestimmungen informieren die örtlichen Schulämter. Das neue Schuljahr beginnt in Deutschland jeweils nach den Sommerferien. Die meisten Schulen sind Halbtagsschulen: Das heißt, der Unterricht dauert in der Regel von morgens bis mittags, in den ersten beiden Schuljahren sind es oft nur wenige Stunden am Vormittag. Es gibt aber auch Schulen mit einer Nachmittagsbetreuung. Wenn Kinder eine besondere Förderung brauchen, weil sie noch neu in Deutschland sind, bieten die Schulen Informationen an. Diese zusätzliche Förderung wird oft „Förderunterricht“, „Nachhilfe“ oder „Hausaufgaben-Hilfe“ genannt. Über die jeweiligen Angebote informieren auch die Wohlfahrtsverbände. Der Schulbesuch der Kinder dauert mindestens neun oder zehn Jahre. Sie können weiter zur Schule gehen, um Abitur zu machen. Oder, ab dem 16. Lebensjahr, eine Berufsausbildung beginnen. Szkoła podstawowa (»Grundschule«): w wieku od 6 do 10 , wzgl. 12 lat dzieci chodzą do szkoły podstawowej. Nauka w szkole podstawowej trwa 4 lata (Klasy 1 do 4); w niektórych krajach związkowych jest to 6 lat. Po szkole podstawowej są różne możliwości dalszej nauki: szkoła główna (»Hauptschule«), szkoła realna (»Realschule«), gimnazjum (»Gymnasium«) i szkoła łączna (»Gesamtschule«). W szkole łącznej uczą się uczniowie osiągający różne Die Grundschule: Im Alter von etwa sechs bis zehn Jahren, bzw. zwölf Jahren, besuchen Kinder die „Grundschule“. Die Zeit auf der Grundschule dauert vier Jahre („Klasse eins bis vier“); in manchen Bundesländern sind es sechs Jahre. Nach der Grundschule gibt es unterschiedliche weiterführende Schulen: Haupt- und Realschulen, Gymnasien und Gesamtschulen. An einer Gesamt- Dzieci i młodzież 215 Kinder und Jugendliche wyniki. Właściwy rodzaj szkoły uzgadnia się wraz z nauczycielami. Możliwa jest zmiana jednego rodzaju szkoły na inny. Szkoła główna i szkoła realna: szkoła główna z reguły obejmuje naukę od 5 do 9 klasy. schule werden Schülerinnen und Schüler aller Leistungsgruppen unterrichtet. Die geeignete Schule wird zusammen mit den Lehrern abgestimmt. Ein Wechsel von einer Schulform auf eine andere ist möglich. Do szkoły realnej uczniowie z reguły uczęszczają od 5 do 10 klasy. Po szkole głównej lub szkole realnej następuje przeważnie nauka zawodu, nauka w szkole zawodowej przygotowującej do specjalnych zawodów (np. szkoła handlowa) lub zmiana szkoły na gimnazjum. Die Hauptschule und die Realschule: Hauptschulen werden in der Regel vom 5. bis zum 9. Schuljahr besucht. In der Realschule verbringen die Schüler im Allgemeinen das 5. bis 10. Schuljahr. Auf die Haupt- oder Realschule folgt meistens eine Berufsausbildung, der Besuch einer Fachschule, die auf spezielle Berufe vorbereitet (zum Beispiel die „Handelsschule“) oder der Wechsel in ein Gymnasium. Młodzież i nauka zawodu W 9-tej lub w 10-tej klasie wyjaśnia się w szkole, jak młodzież może nauczyć się zawodu. Informacje na temat kształcenia zawodowego są również dostępne w punktach poradnictwa urzędów pracy, w centrach informacji zawodowej »Berufsinformationszentren« (BIZ) lub w organizacjach charytatywnych i punktach poradnictwa edukacyjnego. Uczniowie, którzy większą część nauki szkolnej ukończyli poza terenem Niemiec, mogą w czasie nauki zawodu uzyskać szczególną pomoc (tzw. »ausbildungsbegleitende Hilfen«) lub uczęszczać na kursy przygotowawcze w specjalnych ośrodkach kształcenia. Jugendliche und Berufsausbildung Wie Jugendliche eine Berufsausbildung machen können, wird im 9. oder 10. Schuljahr in der Schule erklärt. Informationen zur Berufsausbildung sind zudem bei der Berufsberatung der Arbeitsämter, in den Berufsinformationszentren (BIZ) oder bei Wohlfahrtsverbänden und Bildungsberatungsstellen erhältlich. Kinder, die einen Großteil der Schulausbildung nicht in Deutschland gemacht haben, können während einer Berufsausbildung besondere Unterstützung (sogenannte ausbildungsbegleitende Hilfen) bekommen oder Vorbereitungskurse in speziellen Ausbildungseinrichtungen besuchen. 216 Dzieci i młodzież Information about sports clubs is available at the »Sportbund« (sports association) Beim „Sportbund“ bekommt man Informationen über die Sportvereine. Kinder und Jugendliche Muzyka i sport Musik und Sport Jeśli dzieci i młodzież interesują się szczególnymi formami spędzania czasu wolnego – jak np. sport, muzyka itd. – mogą zasięgnąć w ratuszu informacji na temat dostępnych ofert. Często informacje takie znajdują się również w prasie lokalnej. W wielu miastach istnieją młodzieżowe szkoły muzyczne (»Jugendmusikschulen«) oferujące naukę dla dzieci i młodzieży. W związku sportowym (»Sportbund«) można uzyskać informacje na temat klubów sportowych. Również ośrodki kształcenia wieczorowego posiadają oferty spędzania czasu wolnego dla dzieci, np. kursy malarstwa lub majsterkowania. Wenn sich Kinder und Jugendliche für besondere Freizeitaktivitäten interessieren – wie Sport, Musik usw. – können sie sich im Rathaus der Stadt über Angebote informieren. Oft finden sich Hinweise auf Angebote auch in den lokalen Tageszeitungen. In vielen Städten gibt es „Jugendmusikschulen“, Musikschulen mit speziellen Angeboten für Kinder und Jugendliche. Beim „Sportbund“ bekommt man Informationen über die Sportvereine. Auch Volkshochschulen bieten für Kinder Freizeitaktivitäten an, so z.B. Mal- oder Handwerkskurse. Fernsehen Telewizja Prawie wszystkie stacje telewizyjne nadają programy dla dzieci. Jeden z najbardziej znanych programów – »Die Sendung mit der Maus« – jest nadawany od 30 lat. Ponadto bardzo popularna jest również audycja »Löwenzahn«. Pierwszy z tych programów można znaleźć w Internecie pod adresem www.wdrmaus.de. »Kinderkanal« (w skrócie »KiKa«) jest szczególną stacją telewizyjną dla dzieci. KiKa jest stacją niekomercyjną prezentującą wiele pedagogicznych programów dla dzieci. Kinderprogramme gibt es bei fast allen Sendern. Eine der bekanntesten Produktionen ist seit 30 Jahren „Die Sendung mit der Maus“. Neben der Maus ist auch die Sendung „Löwenzahn“ sehr beliebt. Im Internet finden man die Maus unter www.wdrmaus.de. Ein besonderer Fernsehsender für Kinder ist der „Kinderkanal“, auch „KiKa“ genannt. KiKa ist ein nicht-kommerzieller Sender mit vielen pädagogisch aufgearbeiteten Sendungen für Kinder. Dzieci i młodzież Kinder und Jugendliche Książki i bajki Bücher und Märchen Odpowiedź na pytanie, kto to jest Janosch, Tiger-Ente lub Kasten-Frosch, można bardzo szybko znaleźć w księgarni: jeden z najbardziej znanych pisarzy dla dzieci, Janosch, napisał wiele książek dla dzieci i sam wykonał do nich ilustracje. Tradycyjne historie i bajki dla dzieci to na przykład dzieła zabrane braci Grimm (»Jaś i Małgosia«, »Czterej muzykanci z Bremy«, »Czerwony kapturek«, »Gwiezdne talary«, »Roszpunka«, »Król Drozdobrody«, »Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków«, »Śpiąca królewna«). Znane są także historyjki obrazkowe Wilhelma Busch’a. Jedno z jego najbardziej znanych dzieł to »Max und Moritz«. Wer Janosch, die Tiger-Ente oder der KastenFrosch sind, auf diese Frage wird man in einer Buchhandlung sehr schnell eine Antwort finden: Der Kinderbuchautor Janosch ist seit langem einer der erfolgreichsten Erzähler und Zeichner für Kinder. Traditionelle Kindergeschichten und Märchen sind zum Beispiel die gesammelten Werke der „Brüder Grimm“ („Hänsel und Gretel“, „Die Bremer Stadtmusikanten“, „Rotkäppchen“, „Sterntaler“, „Rapunzel“, „König Drosselbart“, „Schneewittchen und die sieben Zwerge“, „Dornröschen“). Berühmt sind auch die (Bilder-) Geschichten von Wilhelm Busch. Eines seiner bekanntesten Werke heißt „Max und Moritz“. Ochrona młodzieży Jugendschutz Osobna ustawa o ochronie dzieci i młodzieży w życiu publicznym określa m.in. co wolno, a czego nie wolno robić dzieciom i młodzieży bez nadzoru rodziców. I tak na przykład zakaz palenia papierosów dotyczy dzieci poniżej 16-go roku życia. Młodzieży poniżej 16-go wzgl. 18-go roku życia nie wolno sprzedawać alkoholu (jest to uzależnione od zawartości alkoholu w danym napoju). Zgodnie z tą ustawą dzieci i młodzież poniżej 16-go, wzgl. 18-go roku życia mogą wieczorem po godz. 22.00 przebywać w miejscach publicznych tylko po spełnieniu określonych warunków (np. w dyskotekach). Dokładne informacje można uzyskać w urzędach ds. młodzieży. In einem besonderen Gesetz zum Schutz von Kindern und Jugendlichen in der Öffentlichkeit ist unter anderem festgelegt, was Kinder und Jugendliche allein – ohne Aufsicht der Eltern – tun dürfen und was nicht. Zum Beispiel gilt für Kinder unter 16 Jahren das Verbot für den Konsum von Zigaretten. An Jugendliche unter 16 bzw. 18 Jahren darf kein Alkohol verkauft werden (dies richtet sich nach dem Alkoholgehalt der Getränke). Abends nach 22 Uhr dürfen Kinder und Jugendliche unter 16 bzw. 18 Jahren sich laut Gesetz nur unter bestimmten Bedingungen in der Öffentlichkeit aufhalten (z.B. in Diskotheken). Genaue Informationen sind in den Jugendämtern erhältlich. Media 219 Medien Prasa Presse Największy wybór niemieckiej i międzynarodowej prasy znajduje się w sklepach z prasą na dworcach kolejowych. Najważniejsze publikacje i wydania regionalne są dostępne w prawie wszystkich kioskach i supermarketach. Najważniejsze niemieckie dzienniki o zasięgu ogólnoniemieckim to: »Süddeutsche Zeitung«, »Frankfurter Allgemeine Zeitung«, »Frankfurter Rundschau« ,«Die Welt« i »Die tageszeitung«. Ponadto jest wiele tytułów prasy bulwarowej, spośród których w największym nakładzie ukazuje się »BILD«. Do najważniejszych politycznych tygodników, czasopism i magazynów zaliczają się »Der Spiegel«, »Focus«, »Die Zeit«, i »Stern«. Ze względu na znaczenie w kształtowaniu opinii politycznej, publikacje te uznawane są za tzw. wiodące media w kształtowaniu opinii publicznej. Oprócz tego istnieje wiele niemieckojęzycznych dzienników i tygodników lokalnych i regionalnych. Większe miasta mają przeważnie kilka gazet codziennych. Można w nich znaleźć informacje o wydarzeniach politycznych i kulturalnych, np. repertuar teatrów i kin, często zamieszczanych w specjalnej rubryce, jak np. »Tageskalender« czy »Veranstaltungen heute«. Prasa lokalna podaje również informacje na temat ośrodków poradnictwa łącznie z ich godzinami otwarcia itd. Przeważnie służy do tego specjalna rubryka, jak np. »Rat und Hilfe« lub »Beratungsstellen«. Jeśli poszukuje się mieszkania lub używanego samochodu albo chce się sprzedać używany rower, to można nadać ogłoszenie drobne w gazecie lokalnej. Osoby prywatne zamieszczają tu oferty skierowane również do osób prywatnych. Większość ogłoszeń kupna – sprzedaży zamieszczana Das umfangreichste Angebot an deutscher und internationaler Presse halten die Zeitschriftenläden in Bahnhöfen bereit. Doch gibt es die wichtigsten Publikationen und Regionalausgaben in fast allen Kiosken und Supermärkten. Die wichtigsten deutschen Tageszeitungen mit bundesweiter Verbreitung sind: die „Süddeutsche Zeitung“, die „Frankfurter Allgemeine Zeitung“, die „Frankfurter Rundschau“ ,“Die Welt“ und „die tageszeitung“. Zudem gibt es eine Vielzahl an Boulevardzeitungen, die auflagenstärkste ist die „BILD“. Zu den wichtigsten politischen Wochenzeitungen, Zeitschriften und Magazinen gehören „Der Spiegel“, „Focus“, „Die Zeit“, und der „Stern“. Diese Publikationen gelten aufgrund ihrer Bedeutung für die politische Meinungsbildung als sogenannte Leitmedien oder meinungsführende Medien. Daneben gibt es eine Vielzahl deutschsprachiger lokaler und regionaler Tages- und Wochenzeitungen. Größere Städte haben meist mehrere Tageszeitungen. Hier sind auch Hinweise auf politische und kulturelle Veranstaltungen, wie das Theater- und Kinoprogramm, angeführt, häufig in einer speziellen Rubrik wie zum Beispiel „Tageskalender“ oder „Veranstaltungen heute“. Die Lokalzeitungen bieten auch Hinweise auf Beratungsstellen mit Öffnungszeiten usw.. Meistens gibt es dafür eine spezielle Rubrik wie „Rat und Hilfe“ oder „Beratungsstellen“. Sucht man eine Wohnung, ein gebrauchtes Auto oder will sein gebrauchtes Fahrrad verkaufen, bieten sich die Kleinanzeigen der Lokalzeitungen an. Hier werden Verkäufe „von privat an privat“ angeboten. Meistens 220 Media Pod adresem www.dw-world.de Deutsche Welle oferuje aktualne informacje w ponad 30-tu językach. Unter www.dw-world.de bietet die Deutsche Welle aktuelle Informationen in über 30 Sprachen. Medien jest najczęściej w wydaniach weekendowych. Łącznie istnieje w Niemczech około 20 000 różnych tytułów prasowych, w tym także magazyny i czasopisma specjalistyczne. erscheinen die umfassenden Kleinanzeigenteile in den Samstags-Ausgaben. Insgesamt gibt es in Deutschland rund 20 000 verschiedene Presseprodukte, darunter auch sehr spezielle Fachmagazine und Zeitschriften. Radio i telewizja W Niemczech są dwie publiczne stacje telewizyjne: ARD (Arbeitsgemeinschaft der Rundfunkanstalten Deutschlands) i ZDF (Zweites Deutsches Fernsehen). ARD nazywany jest także »Das Erste« (pierwszy program), ponieważ ARD był pierwszą stacją telewizyjną. Do ARD należy »Das Erste« (pierwszy program) jako program o zasięgu ogólnoniemieckim oraz wszystkie »trzecie programy« i 3Sat. Trzecie programy to regionalne stacje telewizyjne skupiające się tematycznie na danym regionie lub kraju związkowym (na przykład »Westdeutscher Rundfunk« – WDR – w kraju związkowym Północna Nadrenia – Westfalia). Programy te można jednak oglądać w całych Niemczech za pośrednictwem telewizji kablowej i satelitarnej. Do tego do ARD dochodzą jeszcze publiczne stacje radiowe krajów związkowych. Do stacji publicznych zalicza się m.in. również stacja radiowa Deutschlandfunk (DLF), stacja telewizyjna »Phoenix« i kanał dla dzieci »Kinderkanal« (»Kika«). Niemiecko-francuska stacja telewizyjna »arte« również należy do programów publicznych. Tzw. prywatne stacje, jak np. RTL, Pro Sieben lub Sat 1, finansują swoją działalność poprzez wpływy z reklam. Ponadto są też prywatne kanały tematyczne informujące wyłącznie o polityce, sporcie lub gospodarce. Jeśli posiadacie Państwo radioodbiornik lub telewizor, to trzeba za nie płacić opłaty abonamentowe, które przyjmuje »Gebühren-Einzugs-Zentrale« (w skrócie: TV und Radio In der Bundesrepublik gibt es zwei öffentlich-rechtliche Rundfunkanstalten: Die ARD (Arbeitsgemeinschaft der Rundfunkanstalten Deutschlands) und das ZDF (Zweites Deutsches Fernsehen). Die ARD wird auch „Das Erste“ genannt, weil die ARD der erste Fernsehsender war. Zur ARD gehört „Das Erste“ als bundesweites Fernsehprogramm sowie alle „Dritten Programme“ und 3Sat. Die Dritten Programme sind regionale Sender mit Themenschwerpunkten der jeweiligen Bundesländer und Regionen (der „Westdeutsche Rundfunk“ – WDR – zum Beispiel im Bundesland Nordrhein-Westfalen). Über Kabel und Satellit sind sie jedoch deutschlandweit zu empfangen. Zudem gehören die öffentlich-rechtlichen Radiosender der Bundesländer zur ARD. Zu den öffentlichrechtlichen Sendern gehören u.a. auch das Radioprogramm Deutschlandfunk (DLF), und die TV-Sender „Phoenix“ und das Kinderprogramm „Kinderkanal“ („Kika“). Das deutschfranzösische Programm „arte“ ist ebenfalls öffentlich-rechtlich. Sogenannte „Privatsender“, wie z.B. RTL, Pro Sieben oder Sat 1, finanzieren sich durch Werbeeinnahmen. Zudem werden private Spartensender angeboten, die ausschließlich über Politik, Sport oder Wirtschaft informieren. Media 221 Medien GEZ). Formularze rejestracyjne GEZ otrzymacie Państwo w wielu kasach oszczędności lub bankach. Są trzy możliwości odbierania stacji radiowych i telewizyjnych: odbiór naziemny, kablowy lub satelitarny. »Odbiór naziemny«: Urządzenie odbiera sygnały za pomocą zintegrowanej anteny. Odbiór telewizji jest tu ograniczony do kilku stacji. Po przejściu na tak zwaną nową telewizję cyfrową za pomocą specjalnego dekodera można jednak odbierać większość programów. »Odbiór kablowy lub satelitarny«: Do wielu mieszkań jest już podłączona telewizja kablowa. Jeśli nie, to można złożyć wniosek o podłączenie (np. w specjalistycznym sklepie telewizyjnym). Za telewizję kablową oprócz GEZ pobierana jest dodatkowa miesięczna opłata abonamentowa. Przez kabel można odbierać ponad 30 różnych stacji telewizyjnych i wiele stacji radiowych. Przy odbiorze kablowym uzyskujemy najlepszą jakość odbioru. Większość programów radiowych i telewizyjnych, w tym także wiele stacji zagranicznych, można odbierać drogą satelitarną. Zestawy do odbioru telewizji satelitarnej można nabyć w specjalistycznych sklepach. Najemcy powinni uzgodnić z wynajmującym, czy wolno im na budynku zamocować »talerz« satelitarny. Besitzt man ein Radio und Fernsehgerät, sind sogenannte Rundfunkgebühren an die „Gebühren-Einzugs-Zentrale“ zu zahlen (kurz: GEZ). Die Anmelde-Formulare für die GEZ bekommen Sie in vielen Sparkassen oder Banken. Es gibt drei Möglichkeiten, Radio- und TV zu empfangen: Terrestrisch, über Kabel und über Satellit. „Terrestrisch“: Das Gerät empfängt die Sender über die integrierte Antenne. Der TVEmpfang ist hier auf wenige Sender begrenzt. Durch die Umstellung auf das sogenannte neue Digitalfernsehen sind mit einem speziellen Decoder jedoch die meisten Programme zu empfangen. Über „Kabel“ und über „Satellit“: In vielen Wohnungen gibt es bereits Kabelanschluss. Ist er nicht vorhanden, besteht die Möglichkeit einen Anschluss zu beantragen (z.B. bei einem TV-Fachgeschäft). Ein Kabelanschluss kostet zusätzlich zur GEZ jeden Monat eine Gebühr. Per Kabel können über 30 verschiedene TV-Sender und viele Radiosender empfangen werden. Ein Kabelanschluss bietet die beste Empfangsqualität. Die meisten TV- und Radioprogramme, darunter auch viele von ausländischen Sendern, bietet der Empfang per Satellit. Satelliten-Anlagen sind in Fachgeschäften erhältlich. Ob Mieter eine Satelliten-Schüssel am Haus anbringen dürfen, ist mit dem Vermieter abzustimmen. 222 Czas wolny Freizeit Sport Sport W miastach i gminach znajdują się ochotnicze oraz komercyjne kluby sportowe, w których można uprawiać większość dyscyplin sportowych. Informacji na ten temat udziela na przykład związek sportowy (»Sportbund«) w Państwa miejscu zamieszkania. W związku sportowym można też niedrogo po pracy uprawiać fitness. Możecie też Państwo zapisać się do prywatnych fitness klubów. Członkostwo takie uprawnia do korzystania z przyrządów znajdujących się w studiu, kursów oraz np. sauny. Für die meisten Sportarten gibt es in Gemeinden und Städten ehrenamtliche Sportvereine und kommerzielle Anbieter. Informationen dazu bietet zum Beispiel der „Sportbund“ in Ihrem Wohnort. Der Sportbund bietet oft auch preiswerte Fitness-Möglichkeiten für Arbeitnehmer nach der Arbeitszeit an. Sie können auch in privaten „Sportstudios“ oder „Fitness-Studios“ Mitglied werden. Das berechtigt zur Nutzung der vorhandenen Geräte, Kurse und Einrichtungen wie z.B. der Sauna. Piłka nożna Piłka nożna jest narodowym niemieckim sportem i – jak się wyraził jeden z komentatorów sportowych – »jedyną prawdziwą i żywą kultura narodową«. Pierwsze niemieckie zwycięstwo w mistrzostwach świata w Szwajcarii w 1954 roku świętowano w całych Niemczech jako »cud z Berna«. W 1963 powstała bundesliga, jako najwyższa klasa rozgrywek. Miliony Niemców przez dziewięć miesięcy w ciągu roku śledzi rozgrywki 18 klubów należących do bundesligi. Punkty kulminacyjne sezonu to otoczone łzami radości zdobycia tytułu mistrza Niemiec oraz mocno opłakiwane wyjście z 1 bundesligi. W ciągu 40 lat istnienia bundesligi do 2003 roku klub FC Bayern München 16 razy zdobywał tytuł mistrza kraju. W roku 2004 Mistrzem Niemiec została drużyna SV Werder Bremen. Fußball Fußball ist der Nationalsport der Deutschen und die „einzige echte und lebendige Volkskultur“, so ein Bundesliga-Kommentator. Der erste deutsche Sieg bei der Fußballweltmeisterschaft in der Schweiz 1954 wurde landesweit als „Wunder von Bern“ gefeiert. Als höchste Spielklasse wurde 1963 die „Bundesliga“ gegründet. Millionen von Deutschen verfolgen neun Monate im Jahr die Spiele von 18 Bundesligavereinen. Höhepunkt der Saison sind die feuchtfröhliche Meisterschaft und die tränenreichen Abstiege aus der 1. Bundesliga. In 40 Jahren Bundesliga bis 2003 wurde der FC Bayern München 16 mal Landesmeister. Deutscher Meister 2004 ist der SV Werder Bremen. 224 Czas wolny Freizeit Życie kulturalne Kulturelle Angebote Publiczne i komercyjne ośrodki oferują wiele możliwości uczestnictwa w życiu kulturalnym. Prawie wszystkie teatry i opery, muzea i biblioteki są dofinansowywane ze środków publicznych, a więc z podatków, co oznacza, że ceny biletów wstępu często są niskie. Gazety codzienne regularnie informują o programie wydarzeń kulturalnych. W większych miastach dostępne są specjalne magazyny zawierające ofertę wydarzeń kulturalnych. In Deutschland existiert ein umfangreiches Kulturangebot von kommerziellen oder öffentlichen Einrichtungen. Fast alle Theater und Opernhäuser, Museen und Bibliotheken werden in der Bundesrepublik mit öffentlichen Mitteln, also aus Steuergeldern, subventioniert, so dass die Eintrittspreise in der Regel erschwinglich sind. Das Programm der Kulturveranstaltungen wird regelmäßig in den Tageszeitungen angekündigt. Für größere Städte sind spezielle Veranstaltungsmagazine erhältlich. Biblioteki Bibliotheken Biblioteki często są określane mianem »Stadtbibliothek«, »Städtische Leihbücherei« lub »Staatsbibliothek«. W ich zbiorach oprócz literatury niemieckojęzycznej, książek specjalistycznych, gazet i czasopism często znajdują się również pozycje w innych językach. Wiele bibliotek oferuje również filmy wideo, muzykę i edukacyjne programy komputerowe. Książki, filmy wideo i płyty CD można wypożyczać bezpłatnie, jeśli posiada się roczną kartę biblioteczną. Aby otrzymać taką kartę trzeba uiścić opłatę i okazać paszport lub dowód osobisty. Książki wypożycza się na określony czas. Za przekroczenie terminu wypożyczenia książki płaci się karę. Die Bibliotheken heißen oft „Stadtbibliothek“, „Städtische Leihbücherei“ oder „Staatsbibliothek“. Ihr Bestand umfasst neben deutschsprachiger Literatur, Fachbüchern, Zeitungen und Zeitschriften häufig auch ein Angebot in anderen Sprachen. Viele Bibliotheken bieten auch Videofilme, Musik und Lernprogramme für Computer an. Bücher, Videos und CDs sind kostenlos leihbar, wenn man einen Jahresausweis hat. Für diesen Bibliotheksausweis muss eine Gebühr gezahlt und der Personalausweis oder Pass vorgelegt werden. Die „Ausleihfrist“ für geliehene Bücher sollte nicht überschritten werden, da sonst eine Mahngebühr fällig wird. Czas wolny 225 Freizeit Kino Kino W większości kin program zmieniany jest w czwartek. Tego, jakie filmy są prezentowane, można dowiedzieć się z zapowiedzi publikowanych w codziennych gazetach lokalnych. Wiele kin wyznaczyło jeden dzień w tygodniu, w którym ceny biletów są znacznie niższe niż w pozostałe dni. W niektórych miastach istnieją kina określane jako »Kommunales Kino« lub »Programm-Kino«, w których grane są przeważnie mniejsze produkcje – czasami z oryginalnym dźwiękiem i niemieckimi napisami. Das Programm in den Kinos wechselt meist donnerstags. Welche Filme gezeigt werden, ist in den täglichen Terminankündigungen in den Lokalzeitungen aufgeführt. In vielen Kinos gibt es einen Wochentag, an dem der Eintrittspreis deutlich niedriger als an den anderen Tagen ist. In manchen Städten gibt es auch ein sogenanntes „Kommunales Kino“ oder ein „Programm-Kino“. Hier werden meistens kleinere Produktionen gezeigt – manchmal im Originalton mit deutschen Untertiteln. Videotheken Wideoteki Większość wideotek to firmy komercyjne. Za opłatą można tu wypożyczyć filmy wszelkiego rodzaju. Podobnie jak w niemieckiej telewizji, większość filmów jest dubbingowana. Po okazaniu ważnego dowodu osobistego klient otrzymuje kartę członkowską uprawniającą do wypożyczania filmów. Die meisten Videotheken sind kommerzielle Einrichtungen. Hier können für eine Leihgebühr Spielfilme aller Art ausgeliehen werden. Wie im deutschen Fernsehen auch, sind die Filme meistens deutsch synchronisiert. Gegen Vorlage eines gültigen Personalausweises bekommt der Kunde eine Mitgliedskarte, die ihn zum Ausleihen berechtigt. 226 Czas wolny Freizeit Kawiarnie Cafés W tradycyjnych kawiarniach, które często są częścią cukierni, podaje się przeważnie klasyczną niemiecką kawę oraz ciasto. Kawę parzy się w ekspresie do kawy i podaje się w filiżankach lub dzbanuszkach. W większości kawiarni i restauracji podaje się również cappuccino, espresso lub kawę z mlekiem itd. W większych miastach jest też wiele kawiarni tureckich i arabskich. In traditionellen Cafés, die oft Teil von Konditoreien sind, wird meist klassischer deutscher Kaffee und Kuchen angeboten. D.h.: Kaffeepulver wird in Filtertüten aufgebrüht und meist in Tassen oder Kännchen bestellt. Die meisten Cafés und Restaurants bieten auch Cappuccino, Espresso oder Milchkaffee etc. an. In größeren Städten gibt es auch eine Vielzahl türkischer und arabischer Cafés. Puby Kneipen Puby oferują duży wybór napojów, a w swojej ofercie mają też przeważnie przekąski. Ludzie spotykają się tu wieczorami, by porozmawiać z przyjaciółmi przy piwie. Kneipen bieten eine große Auswahl an Getränken und haben meist kleinere Speisen im Angebot. Hier verabredet man sich für den Abend, um sich gemeinsam mit Freunden bei einem Bier zu unterhalten. 227 228 Czas wolny Freizeit Restauracje Restaurants »Gaststätte« to starsza niemiecka nazwa, określająca restaurację. Informacja »gut bürgerlich« lub »Hausmannskost«, oznacza, że w tej restauracji podaje się tradycyjne niemieckie jedzenie. Prawie wszędzie w Niemczech znajdują się też restauracje tureckie, greckie, włoskie, indyjskie i tajlandzkie. Die „Gaststätte“ ist eine ältere deutsche Bezeichnung für Restaurant. Der Hinweis „gut bürgerlich“ oder „Hausmannskost“ bedeutet, dass die Gaststätte oder das Restaurant traditionelles deutsches Essen anbietet. Fast überall kann man inzwischen türkisch, griechisch, italienisch, indisch und thailändisch Essen gehen. Napiwek Trinkgeld W Niemczech obsługa jest wliczona w cenę. Jednak powszechnie przyjęte jest dawanie tzw. napiwku (»Trinkgeld«). Wysokość napiwku jest uzależniona od uprzejmości, jakości i obsługi i wynosi najczęściej około 10 procent kwoty rachunku. Jeśli chce się otrzymać rachunek, trzeba poprosić kelnera o »Rechnung«. Service und Bedienung sind im Preis enthalten. Dennoch ist es üblich, ein sogenanntes Trinkgeld zu geben. Die Höhe des Trinkgeldes orientiert sich an Freundlichkeit, Qualität und Service; etwa 10 Prozent des Rechnungsbetrages gelten als angemessen. Wenn man eine Quittung haben möchte, fragt man den Kellner nach der „Rechnung“. Czas wolny 229 Freizeit Przyjaciele i koledzy Freunde und Kollegen Szeroko rozpowszechnionym zwyczajem w Niemczech jest umawianie się z przyjaciółmi i krewnymi w weekend (np. na kawę i ciasto) lub wieczorem w pubie lub w restauracji. Jeśli zaczyna się pracę w nowym miejscu, można zaprosić kolegów na tzw. »Einstand«. Spotkanie to najczęściej odbywa się w firmie po zakończeniu pracy (»po fajrancie«). Najlepiej zapytać kolegów, jaki zwyczaj panuje w firmie. Również z okazji urodzin można zaprosić kolegów na drinka. In Deutschland ist es weit verbreitet, sich am Wochenende mit Freunden und Verwandten zu treffen (z.B. zu Kaffee und Kuchen) oder am Abend in einer Kneipe oder einem Restaurant zu verabreden. Wenn man an einem neuen Arbeitsplatz anfängt, kann man seine Kollegen zu einem sogenannten „Einstand“ einladen. Er findet meist in der Firma und am Ende eines Arbeitstages („nach Feierabend“) statt. Am besten fragt man die Kollegen, was in der Firma üblich ist. Auch am Geburtstag kann man seine Kollegen zu einem kleinen Umtrunk einladen. Stammtisch »Stammtisch« oznacza regularne spotkania przyjaciół lub znajomych w restauracji lub w pubie. Publiczne zaproszenia organizacji (np. partii lub związków zawodowych), które w określonym terminie chcą podyskutować na tematy polityczne nazywane są »politischer Stammtisch«. Stammtisch Als „Stammtisch“ werden regelmäßig wieder kehrende Verabredungen von Freunden oder Bekannten in einem Restaurant oder in einer Kneipe bezeichnet. Öffentliche Einladungen von Organisationen (wie zum Beispiel Parteien oder Gewerkschaften), die an einem bestimmten Termin über politische Themen diskutieren wollen und dazu öffentlich einladen, werden als „Politischer Stammtisch“ bezeichnet. 230 Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner W niemieckich miastach jest wiele specjalnych punktów poradnictwa dla imigrantów. W większości ratuszów znajduje się biuro odpowiedzialne specjalnie za tego rodzaju informacje. Ta lista ma umożliwić pierwszy, generalny przegląd ważnych organizacji. • Unia Europejska Informacje na temat prawa obowiązującego w Unii Europejskiej są dostępne w Internecie pod adresem (www.europa.eu.int/citizensrights) lub pod numerem infolinii: 00 800 - 67 89 10 11. In den meisten Städten gibt es viele spezielle Beratungsstellen für Immigranten. In den meisten Rathäusern gibt es ein Büro, dass speziell für solche Informationen zuständig ist. Diese Liste soll einen ersten, generellen Überblick über wichtige Organisationen geben. • Europäische Union Informationen über das Recht innerhalb der Europäischen Union sind über das Internet (www.europa.eu.int/citizens) oder über direkt-Info (Telefon: 00 800 - 67 89 10 11) erhältlich. • Ministerstwa Federalne • Bundesministerien · Auswärtiges Amt Werderscher Markt 1 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 17 - 0 Fax: 0 18 88 - 17 - 34 02 www.auswaertiges-amt.de · Auswärtiges Amt Werderscher Markt 1 10117 Berlin Telefon: 0 18 88 - 17 - 0 Fax: 0 18 88 - 17 - 34 02 www.auswaertiges-amt.de · Bundesministerium des Innern Alt-Moabit 101 D 10559 Berlin Tel: 0 18 88 - 681 - 0 Fax: 0 18 88 - 681 - 29 26 www.bmi.bund.de · Bundesministerium des Innern Alt-Moabit 101 D 10559 Berlin Telefon: 0 18 88 - 681 - 0 Fax: 0 18 88 - 681 - 29 26 www.bmi.bund.de · Bundesministerium der Justiz (BMJ) Mohrenstraße 37 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 58 - 0 Fax: 0 18 88 - 58 - 95 25 www.bmj.bund.de · Bundesministerium der Justiz (BMJ) Mohrenstraße 37 10117 Berlin Telefon: 0 18 88 - 58 - 0 Fax: 0 18 88 - 58 - 95 25 www.bmj.bund.de Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner · Bundesministerium der Finanzen Wilhelmstr. 97, 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 682 - 0 Fax: 0 18 88 - 682 - 32 60 www.bundesfinanzministerium.de · Bundesministerium der Finanzen Wilhelmstr. 97, 10117 Berlin Telefon: 0 18 88 - 682 - 0 Fax: 0 18 88 - 682 - 32 60 www.bundesfinanzministerium.de · Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie Scharnhorststraße 34-37, 10115 Berlin Tel: 0 18 88 - 615 - 0 Fax: 0 18 88 - 615 - 70 10 www.bmwi.bund.de · Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie Scharnhorststraße 34-37, 10115 Berlin Telefon: 0 18 88 - 615 - 0 Fax: 0 18 88 - 615 - 70 10 www.bmwi.bund.de · Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz Wilhelmstraße 54, 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 529 - 0 Fax: 0 18 88 - 529 - 42 62 www.verbraucherministerium.de · Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz Wilhelmstraße 54, 10117 Berlin Telefon: 0 18 88 - 529 - 0 Fax: 0 18 88 - 529 - 42 62 www.verbraucherministerium.de · Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend Alexanderplatz 6, 10178 Berlin Tel: 0 18 88 - 555 - 0 Fax: 0 18 88 - 555 - 11 45 www.bmfsfj.de · Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend Alexanderplatz 6, 10178 Berlin Telefon: 0 18 88 - 555 - 0 Fax: 0 18 88 - 555 - 11 45 www.bmfsfj.de · Bundesministerium für Gesundheit Wilhelmstraße 49, 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 441 - 0 Fax: 0 18 88 - 441 - 49 00 www.bmg.bund.de · Bundesministerium für Gesundheit Wilhelmstraße 49, 10117 Berlin Telefon: 0 18 88 - 441 - 0 Fax: 0 18 88 - 441 - 49 00 www.bmg.bund.de · Bundesministerium für Arbeit und Soziales Mohrenstraße 62, 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 527 - 0 Fax: 0 18 88 - 527 - 49 - 00 www.bmas.bund.de · Bundesministerium für Arbeit und Soziales Mohrenstraße 62, 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 527 - 0 Fax: 0 18 88 - 527 - 49 - 00 www.bmas.bund.de 231 232 Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner · Bundesministerium für Bildung und Forschung Hannoversche Straße 28-30 10115 Berlin Tel: 0 18 88 - 57 - 0 Fax: 0 18 88 - 57 - 52 70 www.bmbf.de · Bundesministerium für Bildung und Forschung Hannoversche Straße 28-30 10115 Berlin Telefon: 0 18 88 - 57 - 0 Fax: 0 18 88 - 57 - 52 70 www.bmbf.de · Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration Alexanderplatz 6 10178 Berlin Tel: 0 18 88 - 555 - 18 35 Fax: 0 18 88 - 555 - 45 12 www.integrationsbeauftragte.de · Die Beauftragte der Bundesregierung für Migration, Flüchtlinge und Integration Alexanderplatz 6 10178 Berlin Telefon: 0 18 88 - 555 - 18 35 Fax: 0 18 88 - 555 - 45 12 www.integrationsbeauftragte.de · Der Beauftragte der Bundesregierung für Aussiedlerfragen und nationale Minderheiten in Deutschland Alt-Moabit 101 D 10559 Berlin Tel: 0 18 88 - 681 - 11 20 Fax: 0 18 88 - 681 - 11 38 · Der Beauftragte der Bundesregierung für Aussiedlerfragen und nationale Minderheiten in Deutschland Alt-Moabit 101 D 10559 Berlin Telefon: 0 18 88 - 681 - 11 20 Fax: 0 18 88 - 681 - 11 38 • Centrale konsumenckie / poradnie dla konsumentów • Verbraucherzentralen/Verbraucherberatungen · Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, Verbraucherzentrale Markgrafenstr. 66 10969 Berlin Tel: 030 - 2 58 00 - 0 Fax: 030 - 2 58 00 - 218 www.vzbv.de · Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, Verbraucherzentrale Markgrafenstr. 66 10969 Berlin Telefon: 030 - 2 58 00 - 0 Fax: 030 - 2 58 00 - 218 www.vzbv.de Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner · »Stiftung Warentest« Lützowplatz 11–13 10785 Berlin Tel: 030 - 26 31 - 0 Fax: 030 - 26 31 - 27 27 www.stiftung-warentest.de · „Stiftung Warentest“ Lützowplatz 11–13 10785 Berlin Telefon: 030 - 26 31 - 0 Fax: 030 - 26 31 - 27 27 www.stiftung-warentest.de · Verbraucher-Initiative Elsenstraße 106 12435 Berlin Tel: 030 - 53 60 73 - 3 Fax: 030 - 53 60 73 - 45 www.verbraucher.org · Verbraucher-Initiative Elsenstraße 106 12435 Berlin Telefon: 030 - 53 60 73 - 3 Fax: 030 - 53 60 73 - 45 www.verbraucher.org · Na tematyce ekologicznej skupia się miesięcznik Öko-Test: · Einen Schwerpunkt auf ökologische Fragen legt die Monats-Zeitschrift Öko-Test: Öko-Test Verlag GmbH Postfach 90 07 66 60447 Frankfurt/Main Tel: 069 - 9 77 77 - 0 Fax: 069 - 9 77 77 - 139 www.oekotest.de Öko-Test Verlag GmbH Postfach 90 07 66 60447 Frankfurt/Main Telefon: 069 - 9 77 77 - 0 Fax: 069 - 9 77 77 - 139 www.oekotest.de Ochrona konsumentów należy do zadań Federalnego Ministerstwa Ochrony Konsumentów, Żywienia i Rolnictwa. Für den Verbraucherschutz ist auch das Bundesministerium für Verbraucherschutz, Ernährung und Landwirtschaft zuständig. · Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz Wilhelmstraße 54 10117 Berlin Tel: 0 18 88 - 529 - 0 Fax: 0 18 88 - 529 - 42 62 www.verbraucherministerium.de · Bundesministerium für Ernährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz Wilhelmstraße 54 10117 Berlin Telefon: 0 18 88 - 529 - 0 Fax: 0 18 88 - 529 - 42 62 www.verbraucherministerium.de 233 234 Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner • Poradnictwo socjalne (organizacje charytatywne) Organizacje charytatywne posiadają swoje biura w wielu miastach i gminach. Adresy i numery telefonów można znaleźć w lokalnej książce telefonicznej, względnie w Internecie. • Soziale Beratung (Wohlfahrtsverbände) Geschäftsstellen der Wohlfahrtsverbände gibt es in vielen Kommunen. Die Adressen und Telefonnummern erfährt man im örtlichen Telefonbuch bzw. unter den Internetadressen. · Arbeiterwohlfahrt (AW or AWO) www.awo.org · Arbeiterwohlfahrt (AW oder AWO) www.awo.org · Deutscher Paritätischer Wohlfahrtsverband www.paritaet.org · Deutscher Paritätischer Wohlfahrtsverband www.paritaet.org · Deutsches Rotes Kreuz (DRK) www.drk.de · Deutsches Rotes Kreuz (DRK) www.drk.de · Diakonie or das Diakonische Werk www.diakonie.de · Diakonie bzw. das Diakonische Werk www.diakonie.de · Caritas www.caritas.de · Caritas www.caritas.de · Zentralwohlfahrtstelle der Juden in Deutschland www.zwst.org · Zentralwohlfahrtsstelle der Juden in Deutschland www.zwst.org · Pro Familia (ds. planowania rodziny, uświadamiania seksualnego i problemów partnerskich) · Pro Familia (für Familienplanung, Sexualaufklärung und bei partnerschaftlichen Problemen) www.profamilia.de · Verband binationaler Familien und Partnerschaften (IAF) www.verband-binationaler.de · Verband binationaler Familien und Partnerschaften (IAF) www.verband-binationaler.de · Bundeskonferenz für Erziehungsberatung www.bke.de · Bundeskonferenz für Erziehungsberatung www.bke.de Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner • Praca • Arbeit · DGB (Deutscher Gewerkschaftsbund) (Niemieckie Zrzeszenie Związków Zawodowych) DGB jest organizacją parasolową związków zawodowych w Niemczech. Biura DGB znajdują się we wszystkich większych miastach, · DGB (Deutscher Gewerkschaftsbund) Deutscher Gewerkschaftsbund Bundesvorstand Henriette-Herz-Platz 2 10178 Berlin Tel: 030 - 2 40 60 - 0 Fax: 030 - 2 40 60 - 324 www.dgb.de · Związki pracodawców Federalne Stowarzyszenie Niemieckich Związków Pracodawców (Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände (BDA)) jest organizacją parasolową pracodawców. Biura tej organizacji znajdują się w większości dużych miast. Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände Haus der Deutschen Wirtschaft Breite Straße 29 10178 Berlin Tel: 030 - 20 33 - 0 Fax: 030 - 20 33 - 10 55 www.arbeitgeber.de Der DGB ist der Dachverband der Gewerkschaften in der Bundesrepublik. Büros gibt es in allen größeren Städten bzw. Regionen. Deutscher Gewerkschaftsbund Bundesvorstand Henriette-Herz-Platz 2 10178 Berlin Telefon: 030 - 2 40 60 - 0 Fax.: 030 - 2 40 60 - 324 www.dgb.de · Arbeitgeberverbände Die Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände ist die Dachorganisation der Arbeitgeber. Büros gibt es in den meisten größeren Städten. Bundesvereinigung der Deutschen Arbeitgeberverbände Haus der Deutschen Wirtschaft Breite Straße 29 10178 Berlin Telefon: 030 - 20 33 - 0 Fax: 030 - 20 33 - 10 55 www.arbeitgeber.de 235 236 Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner · Izby przemysłowo-handlowe · Industrie- und Handelskammern DIHK jest organizacją parasolową izb przemysłowo-handlowych. Jej biura znajdują się w większości dużych miast. Die DIHK ist die Dachorganisation der Industrie- und Handelskammern. Büros gibt es in den meisten größeren Städten. Deutscher Industrie- und Handelskammertag (DIHK) Breite Strasse 29 10178 Berlin Tel: 030 - 2 03 08 - 0 Fax: 030 - 2 03 08 - 10 00 www.dihk.de Deutscher Industrie- und Handelskammertag (DIHK) Breite Strasse 29 10178 Berlin Telefon: 030 - 2 03 08 - 0 Fax: 030 - 2 03 08 - 10 00 www.dihk.de · Agencja Pracy W Agencji Pracy można uzyskać wiele pomocnych wskazówek dotyczących poszukiwania pracy, kwalifikacji i podnoszenia kwalifikacji oraz informacji o wolnych miejscach pracy. Agencja Pracy, ewentualnie tzw. JobCenter znajduje się w każdym większym mieście lub w każdym regionie. www.arbeitsagentur.de • Rada cudzoziemców W wielu większych miastach istnieją rady cudzoziemców. Reprezentują one interesy imigrantów. Informacje na ten temat można uzyskać w ratuszu lub pod adresem www.bundesauslaenderbeirat.de. · Agentur für Arbeit Bei der Agentur für Arbeit können Sie viele hilfreiche Tipps für die Jobsuche, für Qualifizierung und Weiterbildung, und Informationen über freie Jobs bekommen. Eine Arbeitsagentur bzw. ein JobCenter gibt es in jeder größeren Stadt oder in jeder Region. www.arbeitsagentur.de • Ausländerbeirat Einen Ausländerbeirat gibt es in vielen größeren Städten. Er vertritt die Interessen von Einwanderern. Informationen dazu bekommen Sie in Ihrem Rathaus oder unter www.bundesauslaenderbeirat.de. Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner • Uchodźcy • Flüchtlinge · Pro Asyl · Pro Asyl Reprezentuje interesy osób poszukujących azylu oraz uchodźców. Biuro znajduje się we Frankfurcie nad Menem. Adres internetowy tej organizacji to: www.proasyl.de Jeśli jesteście Państwo uchodźcami i potrzebujecie porady i pomocy, możecie zasięgnąć informacji w organizacji charytatywnej działającej w Państwa mieście. Vertritt die Interessen von Asylsuchenden und Flüchtlingen (Büro in Frankfurt am Main). Im Internet unter: www.proasyl.de Wenn Sie als Asylsuchende/r Rat und Hilfe suchen, können Sie sich auch bei einem Wohlfahrtsverband in ihrer Stadt informieren. • Mieterbund oder Mieterverein • Związek najemców (Mieterbund lub Mieterverein) Związki najemców reprezentują interesy osób Die Mietervereine vertreten die Interessen wynajmujących mieszkania. Biura tej von Mietern einer Wohnung. Büros gibt es in organizacji znajdują się w większości den meisten größeren Städten. dużych miast. www.mieterbund.de www.mieterbund.de • Botschaft/ Konsulat • Ambasada / konsulat O adresy przedstawicielstw dyplomatycznych Państwa kraju możecie dowiedzieć się Die Adressen der diplomatischen Vertretung Państwo w ratuszu w swoim mieście lub Ihres Heimatlandes erfahren Sie im Rathaus w Niemieckim Ministerstwie Spraw Ihrer Stadt oder beim Außenministerium der Zagranicznych: Bundesrepublik: · Auswärtiges Amt Werderscher Markt 1 10117 Berlin, PA.: 11013 Berlin Tel: 0 18 88 - 17 - 0 Fax: 0 18 88 - 17 - 34 02 www.auswaertiges-amt.de · Auswärtiges Amt Werderscher Markt 1 10117 Berlin, PA.: 11013 Berlin Telefon: 0 18 88 - 17 - 0 Fax: 0 18 88 - 17 - 34 02 www.auswaertiges-amt.de 237 238 Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner • Punkt poradnictwa ds. AIDS Informacje na temat AIDS oraz adresy punktów poradnictwa w całych Niemczech znajdziecie Państwo w Internecie pod adresem www.aidshilfe.de. Również lekarz może powiedzieć Państwu, gdzie w Państwa okolicy znajduje się punkt poradnictwa ds. AIDS. Możecie też Państwo zapytać o to w urzędzie ds. zdrowia. W każdym przypadku macie Państwo zapewnioną anonimowość! • AIDS-Beratungsstelle Aufklärung über AIDS und deutschlandweite Adressen von Beratungsstellen finden Sie im Internet unter www.aidshilfe.de. Wo in Ihrer Nähe eine AIDS-Beratungsstelle ist, kann Ihnen Ihr Arzt sagen oder Sie fragen im Gesundheitsamt nach. Ihre Anonymität wird auf jeden Fall gewahrt! · Deutsche AIDS-Hilfe e.V. Dieffenbachstr. 33 10967 Berlin Tel: 030 - 69 00 87 - 0 Fax: 030 - 69 00 87 - 42 · Deutsche AIDS-Hilfe e.V. Dieffenbachstr. 33 10967 Berlin Telefon: 030 - 69 00 87 - 0 Fax: 030 - 69 00 87 - 42 • Telefon zaufania • Telefonische Seelsorge Jeśli pilnie potrzebujecie Państwo pomocy lub rady w trudnych sytuacjach życiowych lub popadliście w trudności, to przez całą dobę możecie zadzwonić pod numer telefonu zaufania. Poradnictwo to jest bezpłatne, anonimowe i poufne. · Telefonseelsorge 0800 - 111 0 111 oder 0800 - 111 0 222 Możecie też Państwo poprosić o poradę przez Internet: www.telefonseelsorge.de Wenn Sie dringend Hilfe oder Rat in schwierigen Lebenssituationen brauchen oder in Not geraten sind, können Sie rund um die Uhr bei der Telefonseelsorge anrufen. Die Beratung ist gebührenfrei, anonym und vertraulich. · Telefonseelsorge 0800 - 111 0 111 oder 0800 - 111 0 222 Sie können sich aber auch über Internet beraten lassen: www.telefonseelsorge.de Organizacje i kontakt Organisationen und Ansprechpartner • Domy pomocy dla kobiet O numer telefonu najbliższego domu pomocy dla kobiet można dowiedzieć się na policji lub dzwoniąc pod numer informacji telefonicznej. Adresy domów pomocy dla kobiet trzymane są w tajemnicy, aby kobiety szukające tam schronienia nie mogły zostać odszukane przez swoich mężów lub ojców. • Frauenhäuser Die Telefonnummer des nächsten Frauenhauses erfahren Sie bei der Polizei oder bei der Telefonauskunft. Die Adressen von Frauenhäusern werden geheim gehalten, damit die dort Schutz suchenden Frauen nicht von ihren Männern oder Vätern aufgesucht werden können. 239 240 Site Internet www.handbuch-deutschland.de
