39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 39

39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 39

Dolny Śląsk
Niederschlesien
39. Kulturpreis Schlesien
des Landes Niedersachsen 2015
39. Nagroda Kulturalna Śląska
Kraju Związkowego
Dolnej Saksonii 2015
Mit freundlicher Unterstützung durch die Stiftung Niedersachsen
Przy życzliwym wsparciu ze strony Fundacji Dolnej Saksonii
Kulturpreis Schlesien
des Landes Niedersachsen
2015
Nagroda Kulturalna Śląska
Kraju Związkowego
Dolnej Saksonii 2015
Sehr geehrte Damen und Herren,
Szanowni Państwo,
ich darf Sie herzlich zur Verleihung des 39. Kulturpreises Schlesien
witam Państwa bardzo serdecznie na 39-tej uroczystości
in Hannover begrüßen!
wręczenia Nagrody Kulturalnej Śląska w Hanowerze!
Der Kulturpreis Schlesien der Niedersächsischen Landesregie-
Nagroda Kulturalna Śląska przyznawana przez rząd Dolnej
Verleihung durch
Wręczenie przez
rung hat sich zu einem deutsch-polnischen Begegnungspreis
Saksonii stała się z czasem nagrodą polsko-niemieckich spotkań
den Niedersächsischen Minister für Inneres und Sport
Ministra Spraw Wewnętrznych i Sportu Dolnej Saksonii
entwickelt. Er hat längst eine besondere Bedeutung für die Ver-
i już dawno zyskała szczególne znaczenie w procesie porozumie-
sowie
oraz
ständigung zwischen Deutschland und Polen erlangt.
nia pomiędzy Polską i Niemcami.
den Vizemarschall der Woiwodschaft Niederschlesien
Wicemarszałka Województwa Dolnośląskiego
am 5. September 2015
im Alten Rathaus in Hannover
5. września 2015
w Starym Ratuszu w Hanowerze
Auch in diesem Jahr werden wieder hervorragende Leistungen ausgezeichnet: Der Kulturpreis Schlesien 2015 wird an die
Nagrodę Kulturalną Śląska 2015 otrzymują polska aktorka pani
polnische Schauspielerin Kinga Preis und an die deutsch-polnische
Kinga Preis i polsko-niemiecka pisarka pani Sabrina Janesch.
Schriftstellerin Sabrina Janesch verliehen. Den Sonderpreis erhält
Nagrodę specjalną uhonorowana zostaje pani Melitta Sallai i jej
Melitta Sallai und die Stiftung Bildungsstätte Muhrau in Schlesien.
Fundacja Ośrodek Edukacyjny w Morawie na Śląsku.
Ich gratuliere den drei Preisträgerinnen ganz herzlich. Ihnen
4
Także w tym roku nagrodzone zostaną wyjątkowe osiągnięcia:
Bardzo serdecznie gratuluję wszystkim trzem laureatkom.
gelten meine hohe Anerkennung und meine aufrichtige Wert-
Kieruję pod ich adresem wyrazy mojego najwyższego uznania
schätzung für ihre geleistete Arbeit.
i szacunku za ich dokonania.
Mit freundlichen Grüßen
Z serdecznym pozdrowieniem
Boris Pistorius
Boris Pistorius
Niedersächsischer Minister für Inneres und Sport
Dolnosaksoński Minister Spraw Wewnętrznych i Sportu
5
Über den Kulturpreis Schlesien
O Nagrodzie Kulturalnej Śląska
Der Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen wird seit
Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii
1977 verliehen. In Niedersachsen hatten besonders viele deutsche
przyznawana jest od 1997 roku. Wiele Ślązaczek i Ślązaków, któr-
Schlesierinnen und Schlesier, die nach dem Zweiten Weltkrieg ihre
zy po II wojnie światowej musieli opuścić swoją ojczyznę, osiedliło
Heimat verlassen mussten, Aufnahme gefunden und wesentlich
się w Dolnej Saksonii, przyczyniając się w znacznym stopniu do
zum Wiederaufbau des Landes beigetragen. Daher hatte die
odbudowy tego kraju. Dlatego dolnosaksoński rząd krajowy
Niedersächsische Landesregierung seinerzeit diesen Preis gestiftet
ufundował swego czasu tę nagrodę jako znak więzi łączącej Kraj
als Zeichen der Verbundenheit des Landes Niedersachsen mit den
Związkowy Dolnej Saksonii ze Ślązaczkami i Ślązakami żyjącymi
in der Bundesrepublik Deutschland lebenden Schlesierinnen und
w Republice Federalnej Niemiec.
Schlesiern.
Mit dem Preis sollten die Leistungen solcher Kunstschaffenden
Die Jury in der Landesvertretung Niedersachsen, Berlin
Jury w siedzibie Przedstawicielstwa Dolnej Saksonii, Berlin
Jury
Jury
Boris Pistorius
Boris Pistorius
Nagrodą tą honorowane były osiągnięcia twórców, którzy
pochodzą ze Śląska, lub których wyróżnione dzieła wykazują
gewürdigt werden, die entweder selbst aus Schlesien stammen
związki ze Śląskiem. Przyznawano ją za wybitne dzieła indywidual-
oder deren auszuzeichnendes Werk Bezüge zu Schlesien aufweist.
ne i zbiorowe w dziedzinie literatury, sztuk plastycznych i muzyki.
Gegenstand der Preisverleihung waren hervorragende Einzel- oder
Od 1991 roku rząd Dolnej Saksonii, kierując się myślą o po-
Gesamtleistungen auf dem Gebiet der Literatur, der bildenden
rozumieniu i pojednaniu między Polakami i Niemcami, zmienił
Niedersächsischer Minister für Inneres und Sport
Dolnosaksoński Minister Spraw Wewnętrznych i Sportu
Kunst und der Musik.
formułę nagrody i przyjął za cel wspieranie Nagrodą Kulturalną
Vorsitzender der Jury
Przewodniczący jury
Śląska wspólnego pielęgnowania i rozwoju śląskiego dziedzictwa
Dr. Markus Bauer
Dr Markus Bauer
tragen von dem Gedanken der Verständigung und Aussöhnung
kulturowego, oraz twórczości kulturalnej Ślązaczek i Ślązaków.
Görlitz, Direktor Schlesisches Museum
Zgorzelec, dyrektor Muzeum Śląskiego
zwischen Deutschland und Polen, das geänderte Ziel gesetzt,
Od tamtej chwili nagrodą tą wyróżniani są za wybitne osiągnięcia
Prof. Michael Denhoff
Prof. Michael Denhoff
mit der Verleihung des Kulturpreises Schlesien zur gemeinsamen
w dziedzinie literatury, sztuk plastycznych i muzyki również polscy
Bonn, Komponist und Cellist
Bonn, kompozytor i wiolonczelista
Pflege und Weiterentwicklung des Kulturguts Schlesiens und des
artyści zamieszkali na Śląsku. Ponadto nagroda ta może być przy-
Magdalena Erdman
Magdalena Erdman
Kulturschaffens der Schlesierinnen und Schlesier beizutragen.
znana za szczególne zasługi w zakresie utrzymywania, rozwoju
Berlin, Botschaft der Republik Polen
Berlin, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej
Seitdem können auch polnische Künstlerinnen und Künstler, die
i krzewienia śląskiego dorobku kulturowego. Ze zmianą formuły
Prof. Dr. Lothar Hagebölling
Prof. dr Lothar Hagebölling
in Schlesien wohnen, den Preis für hervorragende Leistungen auf
nagrody wiązano nadzieję, iż publiczne honorowanie laureatek
Braunschweig, Staatssekretär a.D.
Brunszwik, sekretarz stanu w stanie spoczynku
dem Gebiet der Literatur, der bildenden Kunst und der Musik
i laureatów z Polski i Niemiec ułatwi spotkania ludzi związanych
Prof. Dr. Dr. Jan Harasimowicz
Prof. dr dr Jan Harasimowicz
erhalten.
pochodzeniem lub swoją twórczością z europejsko-śląskim
Breslau, Universität Breslau
Wrocław, Uniwersytet Wrocławski
pejzażem kulturowym.
Dr. Maciej Łagiewski
Dr Maciej Łagiewski
Seit 1991 hat sich die Niedersächsische Landesregierung, ge-
Außerdem kann der Preis für besondere Verdienste um die
Erhaltung, Weiterentwicklung und Verbreitung des Kulturguts
Nagroda Kulturalna Śląska składa się z dwóch równorzędnych
Breslau, Direktor Städtisches Museum
Wrocław, dyrektor Muzeum Miejskiego Wrocławia
Schlesiens vergeben werden. Mit dieser Neuausrichtung wur-
nagród głównych w wysokości 4.000 euro. Ponadto przyznawana
Horst Milde
Horst Milde
de die Erwartung verbunden, dass die öffentliche Ehrung von
jest nagroda specjalna w wysokości 3.000 euro.
Oldenburg, Landtagspräsident a.D.
Oldenburg, Prezydent Landtagu w stanie spoczynku
Preisträgerinnen und Preisträgern aus Deutschland und Polen die
Prof. Dr. med. Michael Pietsch
Prof. dr med. Michael Pietsch
Begegnung von Menschen ermöglicht, die durch ihre Herkunft
Mainz, Johannes-Gutenberg-Universität
Moguncja, Uniwersytet im. Johannesa Gutenberga
oder ihr Schaffen der europäischen Kulturlandschaft Schlesien
Dr. Tadeusz Samborski
Dr Tadeusz Samborski
verbunden sind.
Breslau, Vizemarschall der Woiwodschaft Niederschlesien
Wrocław, Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego
Ulrike Treziak
Ulrike Treziak
Hauptpreisen, die mit je 4.000 Euro dotiert sind. Zusätzlich wird
Berlin, Friedrichshain-Kreuzberg Museum
Berlin, Muzeum Friedrichshain-Kreuzberg
ein Sonderpreis mit 3.000 Euro verliehen
Joachim Werren
Joachim Werren
Hannover, Generalsekretär Stiftung Niedersachsen
Hanower, Sekretarz Generalny Fundacji Dolnej Saksonii
Elisabeth Wolbers
Elisabeth Wolbers
Breslau, Generalkonsulin der Bundesrepublik Deutschland
Wrocław, Konsul Generalna RFN
Der Kulturpreis Schlesien besteht aus zwei gleichwertigen
6
7
Kinga Preis
8
Kinga Preis, polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna,
Kinga Preis, polnische Theater-, Film- und Fernsehschauspielerin,
urodziła się we Wrocławiu. Mówi z naciskiem: „Wrocław jest
wurde in Breslau geboren. Sie betont: „Breslau ist mein Zuhause.
moim domem. Tutaj się urodziłam i wychowałam, (…) i tu
Hier bin ich geboren und aufgewachsen, (...) und hier begann
zaczęła się moja historia z aktorstwem”. Drogę do wielkiej kariery
mein Abenteuer mit der Schauspielkunst.” Groß kam sie 1994 im
utorowała jej w 1994 roku tytułowa rola w „Kasi z Heilbronnu”
Breslauer Teatr Polski mit der Titelrolle in Heinrich von Kleists „Das
Heinricha von Kleista w Teatrze Polskim we Wrocławiu.
Käthchen von Heilbronn” heraus.
9
Życiorys
Lebenslauf
Jedna z najbardziej uzdolnionych i najbardziej utytułowanych
Eine der begabtesten und am häufigsten ausgezeichneten pol-
aktorek polskich swojego pokolenia. Urodziła się 31 sierpnia 1971
nischen Darstellerinnen ihrer Generation, Kinga Preis, ist am 31.
roku we Wrocławiu, z którym związana jest do dzisiaj. Tamtejszą
August 1971 in Breslau geboren und blieb ihrer Stadt bis heute
PWST ukończyła w 1996 i od razu związała się z Teatrem Polskim,
eng verbunden. Hier absolvierte sie 1996 das Studium an der
z którym współpracowała już jako studentka. W ciągu kilkunastu
Staatlichen Hochschule für Theater und begann ihre berufliche
lat kariery nagradzana była wieloma prestiżowymi nagrodami,
Laufbahn im Teatr Polski, wo sie bereits als Studentin mitwirkte.
między innymi im. Zbyszka Cybulskiego dla „młodych aktorów
Seit Jahrzehnten wird sie immer wieder mit renommierten Preisen
wyróżniających się wybitną indywidualnością“ czy Złotą Kaczką
ausgezeichnet. Unter anderen erhielt sie den Zbigniew-Cybulski-
dla najlepszej aktorki 2001 r. Swój aktorski wizerunek utrwaliła
Preis, der an „junge Schauspieler für besondere Individualität”
w takich filmach jak „Dom zły“ czy nominowany do Oscara „W
verliehen wird und 2001 den Preis „Złota Kaczka” – als beste
ciemności“. W roku 2015 już po raz czwarty została uhono-
Darstellerin des Jahres. Ihr schauspielerisches Renommee festigte
rowana „Orłem”– najważniejszą nagrodą przyznawaną przez
sie durch Mitwirkung in Filmen wie „Das Haus der Finsternis” und
Polską Akademię Filmową za drugoplanową rolę kobiecą​w filmie
in der Oscarnominierten Produktion „In Darkness”. Im Jahr 2015
„Pod Mocnym Aniołem” w reż. Wojciecha Smarzowskiego.
wurde sie bereits zum vierten Mal in Folge mit dem Orły-Preis ge-
Wcześniejsze „Orly otrzymała za filmy: „Cisza” Michała Rosy
ehrt, der wichtigsten Auszeichnung der Polnischen Filmakademie,
(2002); „Wtorek” Witolda Adamka; „Komornik” Feliksa Falka
für die weibliche Nebenrolle im Film „Zum starken Engel” unter
(2006). Do „Orłów” nominowana była aż czternaście razy, co
der Regie von Wojciech Smarzowski. Frühere Orły-Preise wurden
sprawia, że przez krytyków filmowych nazywana jest polską
der Künstlerin verliehen für ihre Rollen in den Filmen „Stille“ von
Meryl Streep.
Michał Rosa (2002), „Dienstag“ von Witold Adamek und „Der
Aktorstwo jest jej żywiołem, a wszechstronność niespotykanym
Gerichtsvollzieher” von Feliks Falk (2006). Nominiert für den
atutem. Współpracowała i współpracuje z najwybitniejszymi pols-
Orły-Preis wurde die Schauspielerin sogar 14 Mal, wofür sie von
kimi reżyserami jak: Krzysztof Zanussi, Andrzej Wajda, Kazimierz
Filmkritikern als „polnische Meryl Streep” bezeichnet wird.
Kutz, Wojciech Smarzowski, Agnieszka Holland, Jerzy Skolimow-
Die Schauspielerei ist ihr Element und ihre große Vielseitigkeit
ski, Feliks Falk, Łukasz Palkowski, Jan Komasa, Michał Rosa, Jacek
ist ihre außergewöhnliche Stärke. Sie arbeitet bis heute mit den
Bromski.
hervorragendsten polnischen Regisseuren wie Krzysztof Zanussi,
W dorobku aktorki znajduje się prawie pięćdziesiąt filmów, po-
Kinga Preis w spektaklu „Jak zostałam wiedźmą“
Kinga Preis im Theaterstück „Wie ich Hexe wurde“
Andrzej Wajda, Kazimierz Kutz, Wojciech Smarzowski, Agniesz-
nad trzydzieści spektakli teatralnych oraz niespełna 40 spektakli
ka Holland, Jerzy Skolimowski, Feliks Falk, Łukasz Palkowski, Jan
Teatru Telewizji.
Komasa, Michał Rosa, Jacek Bromski zusammen. Zum Lebenswerk
Mogliśmy ją zobaczyć w takich teatrach telewizji jak: (1995)
Smarzowski”, (2010) „Suicide Room”, Regie Jan Komasa, (2010)
der Schauspielerin gehören Rollen in fast fünfzig Spielfilmen, in
„Kasia z Heilbronnu” reż. Jerzy Jarocki, (1996) „Improwizacja
„In Darkness”, Regie Agnieszka Holland, (2010) „Rose”, Regie
wa” reż. Krzysztof Zanussi, (1997) „Londa” reż. Michał Rosa,
Zagrała m.in. w takich filmach jak: (1996) „Niepisane pra-
über dreißig Bühnenwerken sowie in etwa vierzig Theaterstücken
Wrocławska” reż. Andrzej Wajda, (1998) „Noce sióstr Bronte”
Wojciech Smarzowski, (2014) „Zum starken Engel”, Regie Woj-
(1998) „Poniedziałek” reż. Witold Adamek, (1998/1999) „Wrota
des polnischen Fernsehens.
reż. Maciej Prus, (1998) „Młodość bez młodości” reż. Andrzej
ciech Smarzowski, (2014) „Götter“, Regie Łukasz Palkowski.
Europy” reż. Jerzy Wójcik, (1999) „Zanim przyjdzie zima” reż.
Sie wirkte u. a. in folgenden Filmen mit: (1996) „Unge-
Barański, (1998) „Niech żyją agenci” reż. Witold Adamek, (1998)
Darüber hinaus konnten wir Kinga Preis auch in Fernsehtheater-
Jacek Bromski, (1999)“Teatr“ reż. Feliks Falk, (2000) „Cisza”
schriebene Gesetze”, Regie Krzysztof Zanussi, (1997) „Londa“
„Jej historia“” reż. Maria Zmarz Koczanowicz, (1998) „Kartoteka
Produktionen sehen: (1995) „Das Käthchen von Heilbronn”, Regie
reż. Michał Rosa, (2001) „Wtorek” reż. Witold Adamek, (2002)
Regie Michał Rosa, (1998) „Montag”, Regie Witold Adamek,
rozrzucona” reż. Kazimierz Kutz, (1999) „Miłość to takie proste“
Jerzy Jarocki, (1996) „Breslauer Improvisation”, Regie Andrzej
„Defekt” reż. Maciej Dutkiewicz, (2004) „Komornik” reż. Feliks
(1998/1999) „Die Pforten Europas“, Regie Jerzy Wójcik, (1999)
reż. Małgorzata Kopernik, (1999) „Przedświt” reż. Maria Zmarz
Wajda, (1998) „Die Nächte der Schwestern Bronte”, Regie Maciej
Falk, (2005) „Boża podszewka 2” reż. Izabella Cywińska, (2005)
„Bevor der Winter kommt“ Regie Jacek Bromski, (1999) „Das
Koczanowicz, (1999) „Skowronek” reż. Krzysztof Zanussi, (1999)
Prus, (1998) „Jugend ohne Jugend”, Regie Andrzej Barański,
„Historia człowieka, który został papieżem” reż. Giacomo
Theater“, Regie Feliks Falk, (2000) „Stille”, Regie Michał Rosa,
„Niech no tylko zakwitną jabłonie” reż. Wojciech Kościelniak,
(1998) „Es leben die Agenten“, Regie Witold Adamek, (1998)
Battiato, (2005) „Co słonko widziało” reż. Michał Rosa, (2005)
(2001) „Dienstag”, Regie Witold Adamek, (2002) „Der Mangel“,
(2001) „Marylin Mongoł” reż. Izabella Cywińska, (2001) „Por-
„Ihre Geschichte“, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (1998) „Die
„Osiem” reż. Bartosz Kędzierski, (2006) „Statyści” reż. Michał
Regie Maciej Dutkiewicz, (2004) „Der Gerichtsvollzieher”, Regie
tugalia” reż. Zbigniew Brzoza, (2001) „Pielgrzymi” reż. Maciej
verstreute Kartothek”, Regie Kazimierz Kutz, (1999) „Die Liebe –
Kwieciński, (2008) „Cztery noce z Anną” reż. Jerzy Skolimowski,
Feliks Falk, (2005) „Gottes Unterfutter“, Regie Izabella Cywińska,
Dejczer, (2002) „Po deszczu” reż. Maria Zmarz Koczanowicz,
es ist so einfach“, Regie Małgorzata Kopernik, (1999) „Vor dem
(2009) „Dom zły” reż. Wojciech Smarzowski”, (2010) „Sala sa-
(2005) „Karol – Ein Mann, der Papst wurde”, Regie Giacomo
(2003) „Łucja i jej dzieci” reż. Sławomir Fabicki, (2004) „Miłości”
Morgengrauen“, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (1999) „Die
mobójców” reż. Jan Komasa, (2010) „W ciemności” reż. Agniesz-
Battiato, (2005) „Was die Sonne sah”, Regie Michał Rosa, (2005)
reż. Filip Zylber, (2008) „Sprawa Dantona” reż. Jan Klata, (2009)
Lerche“, Regie Krzysztof Zanussi, (1999) „Wenn Apfelbäume auf-
ka Holland, (2010) „Róża” reż. Wojciech Smarzowski, (2014) „Pod
„Acht”, Regie Bartosz Kędzierski, (2006) „Statisten”, Regie
„Szajba” reż. Jan Klata, (2014) „Makabreski” reż. Jerzy Bielunas,
blühen“, Regie Wojciech Kościelniak, (2001) „Marylin Mongoł”,
Mocnym Aniołem” reż. Wojciech Smarzowski, (2014) „Bogowie”
Michał Kwieciński, (2008) „Vier Nächte mit Anna”, Regie Jerzy
(2014) „Jak zostałam wiedźmą” reż. Agnieszka Glińska.
Regie Izabella Cywińska, (2001) „Portugal“, Regie Zbigniew Brzo-
reż. Łukasz Palkowski.
Skolimowski, (2009) „Das Haus der Finsternis”, Regie Wojciech
za, (2001) „Die Pilger“, Regie Maciej Dejczer, (2002) „Nach dem
Regen“, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (2003) „Lucia und ihre
Kinder”, Regie Sławomir Fabicki, (2004) „Die Liebesgeschichten“,
Regie Filip Zylber, (2008) „Die Sache Danton”, Regie Jan Klata,
(2009) „Durchgeknallt”, Regie Jan Klata, (2014) „Makabresk”, Regie Jerzy Bielunas, (2014) „Wie ich Hexe wurde“, Regie Agnieszka
Glińska.
10
11
Kinga Preis przed próbą generalną spektaklu „Jak zostałam wiedźmą“
Prof. dr dr Jan Harasimowicz
Prof. Dr. Dr. Jan Harasimowicz
Uniwersytet Wrocławski
Universität Breslau
Laudacja
Laudatio
Gdyby dzisiejsza uroczystość odbywała się w Polsce, prawdo-
Würden wir den heutigen Festakt in Polen feiern, müsste ich
podobnie nie musiałbym wygłaszać specjalnej laudacji na cześć
wohl keine besondere Laudatio auf die diesjährige Preisträgerin
tegorocznej laureatki, pani Kingi Preis, wybitnej polskiej aktorki
vortragen, denn Frau Kinga Preis, eine hervorragende polnische
teatralnej, filmowej i telewizyjnej. Jest ona w naszym kraju nie-
Theater-, Film- und Fernsehschauspielerin, ist in unserem Land
zwykle popularna i nie ma chyba takiego dorosłego Polaka, który
außerordentlich populär. Es gibt wohl keinen erwachsenen Polen,
nie oglądałby jej chociaż raz w którymś z filmów lub popularnych
der sie noch nicht in einem der beliebten Filme oder in einer Fern-
seriali telewizyjnych.
sehserie gesehen hätte.
Kinga Preis vor der Generalprobe zum Theaterstück „Wie ich Hexe wurde“
Was mich mit Schlesien
verbindet
Co łączy mnie ze Śląskiem
Chociaż jej talent jest od dawna ogólnopolskim dobrem narodowym, nigdy nie odcinała się od swoich śląskich, wrocławskich
hat sich Kinga Preis niemals von ihren schlesischen, breslauischen
korzeni. Ostatnio raz jeszcze podkreśliła z całą mocą: „Wrocław
Wurzeln losgesagt. Erst kürzlich betonte sie erneut mit besonde-
Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren und aufgewach-
jest moim domem. Tutaj się urodziłam, wychowałam i tu pow-
rem Nachdruck: „Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren
sen, hierher komme ich immer wieder zurück, um aufzuatmen
racam, by odetchnąć i nabrać sił. Tu stawiałam swoje pierwsze
und aufgewachsen, hierher komme ich immer wieder, um Kräfte
und Kräfte zu sammeln. Hier habe ich meine ersten Schritte
kroki, wypowiadałam pierwsze słowa i tu zaczęła się moja historia
zu sammeln. Hier habe ich meine ersten Schritte gemacht, die
gemacht, die ersten Worte gesprochen und hier begann mein
z aktorstwem”. Drogę do wielkiej kariery utorowały jej studia
ersten Worte gesprochen und hier begann mein Abenteuer mit
Abenteuer mit der Schauspielkunst. Dieses führte mich bereits
w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej we Wrocławiu, które
während meines Studiums auf die Bühne des Teatr Polski (das
ukończyła w 1996 roku. Na szerokie wody wypłynęła jednak już
Polnische Theater), mit dem ich dann lange Jahre zusammen
wcześniej, w 1994 roku, kiedy to Jerzy Jarocki, wielki mistrz pols-
gearbeitet habe. Es war eine ganz besondere Zusammenarbeit, an
kiej sceny, powierzył jej tytułową rolę w spektaklu „Kasia ​
Wrocław jest moim domem. Tutaj się urodziłam, wychowałam i tu
die ich mich bis heute gern erinnere. Mein Debüt in der Komödie
z Heilbronnu” Heinricha von Kleista, reżyserowanym przez niego
powracam, by odetchnąć i nabrać sił. Tu stawiałam swoje pierwsze
„Das Käthchen von Heilbronn” unter der Regie von Jerzy Jarocki,
gościnnie w Teatrze Polskim we Wrocławiu. W 1995 roku zajęła
kroki, wypowiadałam pierwsze słowa i tu zaczęła się moja histo-
die Rollen in Stücken wie „Die Möwe” von Tschechow, „Die Drei-
pierwsze miejsce w XX. Ogólnopolskim Przeglądzie Piosenki
ria z aktorstwem. I te kroki, już na studiach, zaprowadziły mnie na
groschenoper” von Brecht wie auch die Aufführung der „Bres-
Aktorskiej we Wrocławiu, co przyniosło jej angaż do zespołu
deski Teatru Polskiego, z którym współpracowałam przez długie
lauer Improvisation” von Tadeusz Różewicz unter der Regie von
Teatru Polskiego. Ze sceną tą była związana na stałe do 31
lata. Była to wyjątkowa współpraca, którą wspominam do dziś.
Andrzej Wajda, sind stets präsent in meiner Erinnerung. In Breslau
października 2012 roku. Stworzyła na niej wiele znakomitych ról
Ciągle mam w pamięci swój debiut w „Kasi z Heilbronnu” w reż.
bin ich den bedeutendsten Größen des polnischen Theaters und
w spektaklach przygotowanych przez najwybitniejszych polskich
Jerzego Jarockiego oraz role w „Mewie” Czechowa, „Operze za
Kinos begegnet.
reżyserów: Macieja Englerta, Grzegorza Jarzynę, Grażynę Kanię,
trzy grosze” Brechta czy „Improwizację wrocławską” Tadeusza
Auch wenn ihr Talent seit langem eine Art Nationalgut darstellt,
Nachdem ich 1996 mein Studium an der Breslauer Hochschule
Jana Klatę, Pawła Miśkiewicza, Macieja Prusa i Andrzeja Wajdę.
Różewicza w reż. Andrzeja Wajdy. We Wrocławiu po raz pierwszy
für Theater abgeschlossen hatte, verlief mein beruflicher Weg
Podejmowała się także ról śpiewanych, występowała ponad-
zetknęłam się z największymi nazwiskami polskiej sceny i kina.
zunehmend außerhalb Schlesiens. Es ist jedoch Schlesien, das
to z recitalami piosenki aktorskiej. Wielkie uznanie przyniosły
mich prägte und mir, wohl für immer, seinen Stempel aufdrückte.
jej „Ballady morderców” według Nicka Cave’a, wykonywane
Wrocławiu, w 1996 roku, moje drogi zawodowe zaczęły
Dafür bin ich diesem außergewöhnlichen Landstrich Polens sehr
wspólnie z Mariuszem Drężkiem, a także piosenki z repertuaru
wychodzić poza Śląsk, jednak to właśnie Śląsk mnie ukształtował
dankbar. Und ganz besonders bezaubert mich immer wieder
Grzegorza Ciechowskiego, ze słynnymi „Psami Pawłowa” na
i pozostawił na mnie, już chyba na zawsze, swój znak. Za co
Breslau, diese inspirierende, stimmungsvolle und stets erholsam
czele.
jestem mu wdzięczna. To wyjątkowe miejsce na mapie Pols-
wirkende Stadt. Jeder, der einmal, und sei es auch nur für einen
ki, a Wrocław w sposób szczególny ciągle mnie czaruje, inspi-
kurzen Augenblick, auf dem Marktplatz Breslaus verweilte,
propozycje ról telewizyjnych i filmowych. Trudno byłoby wymienić
ruje, nastraja i zawsze pozwala odpocząć. Przekonał się o tym
durch die umliegenden schmalen Gassen schlenderte, oder auf
wszystkie filmy fabularne i seriale telewizyjne, w których Kinga
każdy, kto choć na chwilę zatrzymał się na wrocławskim Rynku,
einer der Brücken stehen blieb, wird sich selbst davon überzeugt
Preis wystąpiła jako aktorka pierwszego lub drugiego planu.
pospacerował wąskimi uliczkami czy przystanął na jednym
haben. Wir Schlesier haben unseren eigenen Charakter und ich
Współpracowała z najlepszymi polskimi reżyserami filmowymi
der Schauspielkunst“. Den Weg zur großen Karriere ebnete ihr
z mostów. My, Ślązacy, mamy swój charakter. Zaryzykowałabym
wage zu behaupten, dass wir dies eben diesem Landstrich, in
starszego i młodszego pokolenia, m.in. z Feliksem Falkiem („Ko-
das Studium an der Staatlichen Hochschule für Theater in Breslau,
stwierdzenie, że zawdzięczamy go właśnie ziemi, z której
dem wir aufgewachsen sind, verdanken. Gewiss ist Schlesien, wie
mornik”), Agnieszką Holland („W ciemności”), Michałem Rosą
welches sie 1996 absolvierte. In tiefere berufliche Gewässer kam
wyrośliśmy. Oczywiście Śląsk, jak każde inne miejsce na świecie,
jeder andere Ort in dieser Welt auch, manchmal banal, grau und
(„Cisza”), Jerzym Skolimowskim („Cztery noce z Anną”)
Kinga Preis jedoch bereits früher, im Jahr 1994. Der große Meister
bywa banalny, bywa szary i codzienny. Ale to mój banał, moja
gewöhnlich. Aber auch dieses Banale, Graue und Gewöhnliche ist
i Wojciechem Smarzowskim („Dom zły”, „Róża”, „Pod Mocnym
der polnischen Theaterbühne, Jerzy Jarocki, der als Gastregisseur
szarość i moja codzienność.
ein Teil von mir.
Aniołem”). Zwłaszcza w filmach tego ostatniego pokazała wielki
am Breslauer Teatr Polski das Stück „Das Käthchen von Heil-
kunszt aktorski, grając role niezwykle trudne, wymagające wiel-
bronn“ von Heinrich von Kleist inszenierte, vertraute ihr damals
Kinga Preis
Kinga Preis
kiego samozaparcia i sprawności fizycznej. Musi się już jednak
die Titelrolle an.
Po ukończeniu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we
12
Po wielkim sukcesie „Kasi z Heilbronnu” przyszły pierwsze
Kinga Preis i Mariusz Drężek podczas koncertu finałowego Ogólnopolskiego Przeglądu Piosenki Aktorskiej, 13.3.1998
Kinga Preis und Mariusz Drezek während des Finalkonzertes vom Festival
des Schauspielergesangs, 13.3.1998
13
1995 wurde ihr beim 20. Schauspieler-Chanson-Festival in Breslau
der erste Platz zuerkannt, was ihr ein Engagement am Teatr
Polski brachte. An dieses Schauspielhaus war die Künstlerin bis
zum 31.Oktober 2012 dauerhaft gebunden. Hier verkörperte
sie hervorragend mehrere Rollen in Bühnenstücken der besten
polnischen Regisseure wie: Maciej Englert, Grzegorz Jarzyna,
Grażyna Kania, Jan Klata, Paweł Miśkiewicz, Maciej Prus und
Andrzej Wajda. Sie übernahm ebenfalls Gesangsrollen und gab
czuć tymi rolami trochę zmęczona, skoro tak cieszą ją najnowsze
darüber hinaus Chanson-Konzerte. Große Anerkennung brachten
z uwagi na treść sztuki lub osobę reżysera, tak często „dech za-
bekomme ich zu hören, man findet mich nett, weil ich so ’normal’
role śpiewane w filmach Agnieszki Smoczyńskiej i Agnieszki
ihr die gemeinsam mit Mariusz Drężek interpretierten „Mörder-
piera w piersiach”? Czym Pani ich uwodzi, czym czaruje? Ten se-
sei und ’ein Lächeln im Gesicht habe‘. Das freut mich zwar, gleich-
Glińskiej. Jak mówiła ostatnio w wywiadzie dla miesięcznika
balladen“ von Nick Cave, sowie Lieder aus dem Repertoire von
kret dobrze Pani zna i otwarcie o nim mówi: to słowa, układające
zeitig denke ich aber: ’Was weißt du schon über mich?‘ [...] In den
„Twój Styl”, ma nadzieję, że w tych filmach „nikt jej nie zgwałci
Grzegorz Ciechowski, mit den berühmten „Pawlowschen Hun-
się w Pani ustach w harmonijną melodię. A słowa te zawsze
Augen eines durchschnittlichen Zuschauers bin ich eine ruhige
i nie rzuci w błoto”.
den“ an erster Stelle.
wypełnione są emocjami. Jednym z najważniejszych źródeł tych
und ausgeglichene Frau. Was sich jedoch dahinter verbirgt, das
emocji są „szufladki pamięci”, do których wszyscy – często
wissen nur ich und mir nahe stehende Menschen. Denn ich habe
Jej osiągnięcia artystyczne zostały docenione zarówno przez
Nach ihrem großen Erfolg in „Das Käthchen von Heilbronn“
krytyków, jak i przez widzów. Ci pierwsi przyznali jej szereg
kamen die ersten Rollenangebote für Fernseh- und Kinofilme.
mimowolnie – sięgamy. A w naszych śląskich, wrocławskich „szu-
durchaus, wie jeder Andere auch, unterschiedliche Stimmungsla-
nagród festiwalowych i dorocznych, z „Polskimi Orłami” na
Es wäre schwierig alle Spielfilme und Fernsehserien aufzuzählen,
fladkach”, kryją się skarby, które po II wojnie światowej przywieźli
gen. Oft geht es mir nicht gut, oft bin ich niedergeschlagen und
czele, ci drudzy głosowali na nią w licznych plebiscytach re-
in welchen Kinga Preis als Haupt- oder Nebendarstellerin mit-
ze Lwowa, Stanisławowa, Tarnopola i Wołynia nasi dziadowie
von Selbstzweifeln geplagt. Und manchmal wiederum schmei-
gionalnych i ogólnopolskich. Najczęściej podkreślaną cechą
wirkte. Sie arbeitete mit den besten polnischen Filmregisseuren
i ojcowie. Śląski „duch miejsca” przetworzył te skarby, wzbogacił
chelt es meinem Ego, wenn jemand z. B. sagt, er schaue sich ein
aktorstwa Kingi Preis jest jej absolutny profesjonalizm. Krytycy
der älteren und der jüngeren Generation zusammen, u. a. mit
i dodał im blasku. To on Panią ukształtował i pozostawił na Pani
Stück nur wegen meiner Rolle an.“
piszą, że nie ma praktycznie takiej roli kobiecej, której by nie
Feliks Falk („Der Gerichtsvollzieher”), Agnieszka Holland („In
swój widomy znak. Życzmy sobie wszyscy, by otwieranie coraz to
Glauben Sie mir, Frau Preis, dass solche Stimmen gar nicht
można było jej powierzyć – od seksownych wampów i subtel-
Darkness), Michał Rosa („Stille”), Jerzy Skolimowski („Vier Nächte
nowych „szufladek pamięci” pomnażało Pani twórcze siły. By za
vereinzelt sind. Denn sehr viele Menschen gehen ins Kino, ins
nych intelektualistek, poprzez proste dziewczyny „z ludu”, aż
mit Anna”) und Wojciech Smarzowski („Das Haus der Finsternis”,
sprawą Pani kunsztu coraz więcej osób przeżywać mogło co jakiś
Theater, oder schalten den Fernseher ein ausschließlich aus die-
po społeczny margines – degeneratki, alkoholiczki, życiowe
„Rosa”, „Zum starken Engel”). Besonders in Filmen des Letzteren,
czas chwile prawdziwego, oczyszczającego wzruszenia.
sem einen Grund: Um Sie sehen zu können. Nicht etwa wegen
wraki. Czy taka wszechstronność byłaby możliwa bez atrakcyjnej
in denen sie ausgesprochen schwere, viel Selbstaufopferung und
Ihrer Augen oder Sommersprossen, auch wenn diese Ihnen noch
powierzchowności, wspartej osobistym wdziękiem i ciepłem,
Körpereinsatz fordernde Rollen übernahm, zeigte Kinga Preis ihr
mehr Charme verleihen, sondern aufgrund Ihres darstellerischen
które emanuje z całej jej osoby? We wspomnianym wywiadzie
großes darstellerisches Können. Mittlerweile mag unsere Preis-
Könnens. Denn dieses ist unvergänglich, auch wenn, – wie Sie
dla „Twojego Stylu” artystka mówi: „Mam świadomość, że moja
trägerin wohl ein wenig erschöpft von diesen Rollen sein, denn
neulich selbst feststellten – die aufeinander folgenden Jahrzehnte
uroda nie jest łatwa. Można mnie lubić za oczy, za piegi. Ale nie
sie zeigt sich über ihre neuesten Gesangsrollen in Filmen von
unseres Lebens „schnell wie ein Tag an einem vorbei rauschen“.
jest tak, że staję na scenie i widzowi zapiera dech w piersiach”.
Agnieszka Smoczyńska und Agnieszka Glińska ganz besonders er-
Was ist es also für eine Kraft, die bewirkt, dass es sowohl
Pani Kingo! Jeśli to skromność, to z pewnością nadmierna, a jeśli
freut. Und wie sie in einem Interview für das Magazin „Twój Styl“
denjenigen, die speziell Ihretwegen in eine Vorstellung gehen,
żart – to niezbyt udany. Zresztą sama Pani sobie przeczy, skoro
verlauten ließ, hofft sie nun, in diesen Filmen „von niemandem
als auch jenen, die diese aufgrund des Inhalts oder wegen des
wcześniej wypowiada Pani takie oto słowa: „Często słyszę, że
mehr vergewaltigt oder in den Dreck geworfen zu werden“.
Regisseurs besuchen, so oft „den Atem verschlägt“? Womit
jestem fajna, bo ‘taka normalna i uśmiechnięta’. To mnie cieszy,
Ihre künstlerische Leistung wird von Kritikern und Zuschauern
verführen und verzaubern Sie Ihr Publikum? Sie kennen dieses
ale zaraz sobie myślę: co ty, człowieku, o mnie wiesz? […]
gleichermaßen hoch geschätzt. Die Erstgenannten zeichneten sie
Geheimnis, Frau Preis, und bringen es offen zur Sprache: Es sind
W oczach przeciętnego widza jestem spokojną i zrównoważoną
mit vielen Wettbewerbs- und Jahrespreisen aus, mit dem „Polskie
Worte, die, wenn sie aus Ihrem Munde kommen, sich zu einer
panią. A co się za tym kryje, wiem tylko ja i najbliżsi. Bo przecież
Orły Preis“ an erster Stelle. Die Letzteren gaben in zahlreichen
harmonischen Melodie zusammenfügen. Und diese Worte sind
miewam te same nastroje, co każdy. I często jest mi źle, załamuję
Regional- und landesweiten Umfragen für Kinga Preis ihre Stimme
voller Emotionen. Eine der wichtigsten Quelle dieser Emotionen
się i nie wierzę w siebie. A czasem ego mi puchnie z powodu jed-
ab. Das am häufigsten genannte Merkmal der Schauspielkunst
sind „Schubladen der Erinnerung“, nach denen wir alle, oft unbe-
nego słowa, na przykład kiedy ktoś powie, że ogląda spektakl ze
der Darstellerin ist ihre vollkommene Professionalität. Laut Kriti-
wusst, greifen. In unseren schlesischen, breslauischen Schubladen
względu na mnie”. Proszę mi wierzyć, że takie opinie nie są wcale
kern gibt es praktisch keine weibliche Rolle, die man Kinga Preis
liegen verborgene Schätze, die unsere Großväter und Väter nach
odosobnione, że bardzo wielu ludzi idzie do kina lub do teatru,
nicht anvertrauen könnte, von verführerischen „femmes fatales“
dem Zweiten Weltkrieg aus Lwów (Lemberg), Stanisławów (heute
a także włącza telewizor, tylko po to właśnie, by Panią oglądać.
über subtile Intellektuelle oder einfache Mädchen „aus dem
Iwano-Frankiwsk), aus Tarnopol (Tarnopil) und Wołyń (Wolhy-
Nie dla oczu czy piegów, choć z pewnością dodają one Pani uro-
Volk“, bis zu Figuren, die am Rande der Gesellschaft stehen – de-
nien) mitgebracht haben. Der schlesische “Ortsgeist“ verarbeitete
ku, lecz dla kunsztu aktorskiego, który nigdy nie przeminie, choć
moralisierte Frauen, Alkoholikerinnen, menschliche Wracks. Wäre
– jak sama Pani to ostatnio zauważyła – kolejne dziesięciolecia
denn eine solche Vielseitigkeit auch ohne das attraktive Äußere
naszego życia „migają jak jeden dzień”.
der Künstlerin, ihren persönlichen Charme und die Wärme, die sie
Co sprawia zatem, że zarówno tym, którzy przyszli na spektakl
specjalnie po to, by Panią oglądać, jak i tym, którzy wybrali go
ausstrahlt, möglich gewesen? Im bereits erwähnten Interview für
Kinga Preis podczas koncertu finałowego Ogólnopolskiego Przeglądu
Piosenki Aktorskiej, 09.03.1997
diese Schätze weiter, reicherte sie an und verlieh ihnen zusätz-
Kinga Preis während des Finalkonzertes vom Festival des Schauspielergesangs, 09.03.1997
wünschen uns alle, dass sich Ihre schöpferische Kraft durch das
lichen Glanz. Er ist es, der Sie spürbar formte und prägte. Wir
Öffnen dieser „Schubladen der Erinnerung“ weiter vervielfacht.
„Twój Styl” sagte die Künstlerin Folgendes: „Ich bin mir dessen
Damit immer mehr Menschen dank Ihres Könnens von Zeit zu Zeit
bewusst, dass mein Aussehen nicht ’gefällig’ ist. Man kann mich
Augenblicke der wahren, seelisch reinigenden Rührung erfahren.
wohl für meine Augen oder für die Sommersprossen mögen. Es
ist aber nicht so, dass dem Zuschauer beim Anblick meiner Person
auf der Bühne der Atem stockt“. Liebe Frau Kinga! Wenn hier
Bescheidenheit im Spiel ist, dann ist sie übertrieben. Sollte es
ein Scherz sein, ist er nicht sonderlich gelungen. Und Sie widersprechen sich ja selbst, denn Sie sagten auch Folgendes: „Oft
14
15
Sabrina Janesch
16
Sabrina Janesch, Schriftstellerin, geboren in Gifhorn in Nieder-
Sabrina Janesch, pisarka urodzona w Gifhorn, należy do nowego
sachsen, gehört der neuen Generation an, die aus der Gegenwart
pokolenia, które stawia z perspektywy dnia dzisiejszego pytania
heraus nach Herkunft, Heimat und Zugehörigkeit fragt. Mit ihrem
krążące wokół własnego pochodzenia, małej ojczyzny i przyna-
Roman „Katzenberge” hat sie am Beispiel ihres eigenen Groß-
leżności. Powieścią „Kocie Góry” zbudowała pomost na Śląsk na
vaters eine Brücke nach Schlesien gebaut.
przykładzie losów własnego dziadka.
17
Lebenslauf
Życiorys
Sabrina Janesch, 1985 in Gifhorn geboren, studierte Kreatives
Sabrina Janesch, urodzona w 1985 w Gifhorn, studiowała kreaty-
Schreiben und Kulturjournalismus in Hildesheim und Polonistik in
wne pisanie i dziennikarstwo w Hildesheimie oraz polonistykę
Krakau. Sie erhielt Stipendien des Literarischen Colloquium Berlin
w Krakowie. Otrzymała stypendium przyznawane przez Litera-
und des Ledig House/New York. 2009 war sie erste Stadtschrei-
risches Colloquium Berlin i przez Ledig House/New York. W 2009
berin von Danzig.
roku została pierwszą pisarką miejską Gdańska.
Für ihren ersten Roman „Katzenberge“ (2010) wurde Sabrina
Sabrina Janesch erhält den Nicolas-Born-Förderpreis 2011
im Literaturhaus Hannover
Sabrina Janesch przyjmuje nagrodę im. Nicolasa Borna za rok 2011,
Literaturhaus Hanower
Za swoją pierwszą powieść „Katzenberge” (Kocie Góry, 2010)
Janesch mit dem Mara-Cassens-Preis für das beste Debüt, dem
Sabrina Janesch otrzymała nagrodę im. Mary Cassens za najlep-
Nicolas-Born-Förderpreis und dem Anna-Seghers-Preis ausge-
szy debiut oraz nagrody im. Nicolasa Borna i im. Anny Seghers.
zeichnet. In „Katzenberge“ macht sich eine junge Frau nach dem
W „Katzenberge” młoda bohaterka wyrusza po śmieci swego
Tod ihres galizischen Großvaters auf die Suche nach der Geschich-
galicyjskiego dziadka na poszukiwanie korzeni własnej rodziny.
te ihrer Familie. Sie folgt dazu seinem Lebensweg und reist auf
Śledząc drogę jego życia, podąża jego śladem daleko w głąb
den Spuren seiner Herkunft tief ins östliche Polen, nach Schlesien
wschodniej Polski, na Śląsk i wreszcie do Galicji. Odnajduje losy
Was verbindet mich mit Schlesien? Mein Vater ist Deutscher,
und schließlich nach Galizien. Was sie findet, ist ein Schicksal
rozpięte pomiędzy deportacją i wypędzeniem.
meine Mutter Polin. Die Familie meines Vaters wurde aus Schlesien
Co łączy mnie ze Śląskiem? Mój ojciec jest Niemcem, moja matka
vertrieben, die Familie meiner Mutter nach Schlesien vertrieben.
Polką. Rodzina mojego ojca została wypędzona ze Śląska, rodzina
aus Deportation und Vertreibung. Zwei Jahre später erschien der
Dwa lata później ukazała się druga powieść „Ambra”, za którą
Was verbindet mich mit
Schlesien
Wenn ich also an meine Familie denke, denke ich automatisch
Co mnie łączy ze Śląskiem
mojej matki została wypędzona na Śląsk.
zweite Roman „Ambra“, für das sie das Arbeitsstipendium des
autorka otrzymała stypendium literackie Kraju Związkowego
Landes Nordrhein-Westfalen bekam.
Północnej Nadrenii-Westfalii. Książka zebrała wiele pochwał nie
auch an Schlesien, seine flaschengrünen Felder, die endlosen
tylko za przedstawienie wspaniałego portertu rodzinnego, ale
Wälder. Hitze im Sommer und klirrende Kälte im Winter. An ein
o Śląsku, o jego polach w kolorze butelkowej zieleni, o nie-
także za atmosferycznie gęsty portret Gdańska.
Land, das nicht nur wunderschön ist, sondern auch ambivalent
kończących się lasach. Stojący upał latem i trzaskający mróz zimą.
und komplex. Als Kind habe ich mehrere Monate im Jahr bei
Myślę o krainie, która nie tylko jest nieskończenie piękna, ale
Das Buch wurde dafür gelobt, nicht nur ein großartiges Familienportrait zu zeichnen, sondern zudem ein atmosphärisch dichtes
Portrait der Stadt Danzig. Im Juli 2014 erschien der dritte Roman
W lipcu 2014 roku wyszła trzecia powieść Sabriny Janesch
Zatem kiedy myślę o mojej rodzinie, automatycznie myślę także
von Sabrina Janesch unter dem Titel „Tango für einen Hund“.
„Tango für einen Hund“ (Tango dla psa). Kraj Związkowy Dolnej
meinen Großeltern auf dem schlesischen Hof verbracht. Unmög-
również ambiwaletna i złożona. Jako dziecko spędzałam kilka
Das Land Niedersachsen gewährte ihr für die Arbeit daran ein
Saksonii przyznał jej za tę pracę roczne stypendium twórcze
lich, nicht die Skepsis und die Reserviertheit zu spüren, die die
miesięcy w roku u moich dziadków na śląskiej wsi. Nie można było
Jahresstipendium, weil der Roman „mit der Kraft des Humors ein
ponieważ – jak to ujęto w uzasadnieniu jury – „książka siłą
Großeltern noch nach Jahrzehnten diesem Ort gegenüber hatten.
nie wyczuć rezerwy i sceptycyzmu, z jakim dziadkowie jeszcze po
facettenreiches Gesellschaftsbild unserer Gegenwart entwirft“, so
humoru ukazuje wieloaspektowy obraz naszego współczesnego
Es war ihr Land – und gleichzeitig war es das eben nicht. Das war
dziesiątkach przeżytych tam lat podchodzili do tego miejsca. To był
die Begründung der Jury. Momentan arbeitet Sabrina Janesch an
społeczeństwa”. Aktualnie Sabrina Janesch pracuje nad swoją
die Zeit, als meinem kindlichen Ich die deutschen Inschriften auf
ich kraj – a jednocześnie jednak nim nie był.
ihrem vierten Roman.
czwartą powieścią.
Kirchen, Herrenhäusern und Friedhöfen auffielen. Etwas stimmte
hier ganz und gar nicht. Plötzlich nahm ich ebenfalls wahr, wie
ckie napisy na kościołach, dworkach i cmentarzach. Coś tu było
misstrauisch unser BMW mit dem deutschen Kennzeichen beäugt
wyraźnie nie tak. Nagle dostrzegłam także, z jaką podejrzliwością
wurde, wenn wir durch die schlesischen Dörfer fuhren. Zuhause,
obserwowane było nasze BMW z niemiecką rejestracją, kiedy
in Deutschland, fühlte ich mich als Polin. Kaum fuhren wir nach
przejeżdżaliśmy przez śląskie wioski. W domu w Niemczech
Polen ein, wusste ich, dass ich als Deutsche betrachtet wurde, und
czułam się Polką. Ledwie wjeżdżaliśmy do Polski, natychmiast
begann mich so zu fühlen. Die Frage danach, was ich eigentlich
wiedziałam, że uważana tu będę za Niemkę i zaczynałam się tak
war, verband sich mit der Frage, was diese Region eigentlich war,
właśnie czuć. Pytanie o to, kim właściwie jestem, wiązało się niero-
in der meine Familie wohnte: Schlesien.
zerwalnie z pytaniem, czym właściwie jest ten region, w którym
Meinem späteren Studium der Polonistik gingen ganz andere
Studien voraus. Ich studierte meinen Großvater. Er, ein unerhört
mieszka moja rodzina: Śląsk.
Moje późniejsze studia polonistyczne poprzedziły całkiem inne
talentierter Geschichtenerzähler und Erzähler von Geschichte,
studia. Studiowałam mojego dziadka. On, niezwykle utalento-
teilte mit mir, seiner Enkelin, die Erinnerung an sein Leben. Es hat-
wany gawędziarz i opowiadacz historii, dzielił się ze mną, swoją
te in Galizien begonnen und endete schließlich in Niederschlesien,
wnuczką, wspomnieniami własnego życia. Zaczęło się ono w Ga-
auf einem Hof, der noch heute in Familienbesitz ist.
licji, a dobiegło końca na Dolnym Śląsku, w gospodarstwie, które
Diesen Sommer habe ich zum ersten Mal meine kleine Tochter
auf diesen Hof gebracht. Sie liebt ihn so sehr, wie ich es tue. Ich
18
Był to czas, kiedy moje dziecięce ja zwróciło uwagę na niemie-
do dzisiaj jest w posiadaniu rodziny.
Tego lata zabrałam tam po raz pierwszy moją córeczkę. Poko-
weiß nun, dass ich weder Deutsche noch Polin bin. Ich bin Schle-
chała ona to miejsce tak samo mocno, jak ja je kocham. I wiem
sierin.
nareszcie, że nie jestem ani Niemką, ani Polką. Jestem Ślązaczką.
Sabrina Janesch
Sabrina Janesch
19
Joachim Werren
Joachim Werren
Stiftung Niedersachsen
Fundacja Dolnej Saksonii
Laudatio
Laudacja
Sehr geehrte Frau Janesch,
Szanowna Pani Janesch,
Fall eben Ihr Großvater auszufechten hatte, um an einem neuen
Ort anzukommen.
Auch das sind heute die Erfahrungen von Tausenden, ja Millionen von Menschen.
an Preisen und Auszeichnungen mangelt es in Ihrem noch sehr
nie może Pani narzekać na brak nagród i wyróżnień w Pani jeszcze
jungen Leben und literarischen Schaffen nicht. 2010 hatten Sie
bardzo młodym życiu i twórczości literackiej. W 2010 otrzymała
bung als wesentlichen und prägenden Teil ihrer Lebenserfahrung
ein Arbeitsstipendium des Landes Niedersachsen und noch im
Pani stypendium twórcze Kraju Związkowego Dolnej Saksonii i
erlebt haben. Sie hatten und haben Chancen, ihre Großeltern
gleichen Jahr erschien Ihr erstes Buch: „Katzenberge“. Die Reihe
jeszcze w tym samym roku ukazała się Pani pierwsza książka „Kat-
„neu-gierig“ zu „be-fragen“, ohne bewerten zu müssen und es
der Anerkennungen setzte sich lückenlos fort: Sie haben für Ihren
zenberge” (Kocie Góry). Ciąg wyróżnień twał nieprzerwanie: za
ist damit zugleich die Chance, auch andere Fragen zu stellen und
Romanerstling den Mara-Cassens-Preis und den Preis der Anna
swój debiut powieściowy otrzymała Pani nagrodę im. Mary Cas-
die bestehenden Fragen anders zu stellen.
Seghers-Stiftung erhalten. Es folgte der Nicolas Born Debütpreis
sens oraz Nagrodę Fundacji im. Anny Seghers. Następnie przyszła
des Landes Niedersachsen neben weiteren Auszeichnungen
przyznawana przez Kraj Zwiąkowy Dolnej Saksonii nagroda im.
dem Nationalsozialismus und mit Flucht und Vertreibung im 20.
anderer Einrichtungen. Heute sind wir hier, weil die Jury des
Nicolasa Borna za najlepszy debiut, a obok niej cały szereg dals-
Jahrhundert nicht historisch oder politisch, sondern literarisch. Sie
Kulturpreises Schlesien Ihren ersten Roman für einen der beiden
zych wyróżnień przyznawanych przez różne instytucje. Spotykamy
kommen aus der Hildesheimer Schule des kreativen Schreibens
Hauptpreise 2015 ausgewählt hat. Dazu möchte ich Ihnen im
się dzisiaj, ponieważ jury Nagrody Kulturalnej Śląska uhonorowało
und Ihr Professor (Hanns-Josef Ortheil) bescheinigt Ihnen, dass
Namen der Jury herzlich gratulieren.
Pani pierwszy utwór jedną z dwóch nagród głównych. Serdecznie
„die Lektüre mit ihrer stark berührenden Wirkung tief in die Ge-
gratuluję tego sukcesu w imieniu całego jury.
schichte Europas zurückführt: als Spurensuche nach den Wurzeln
Aus meiner Sicht ragt der Kulturpreis Schlesien aus all den Auszeichnungen ein wenig heraus. Zwar war schon 2010 und 2011
W moim odczuciu Nagroda Kulturalna Śląska wyróżnia się nieco
Sie gehören zu den Enkeln derjenigen, die Flucht und Vertrei-
Sie, liebe Frau Janesch, führen die Auseinandersetzung mit
der Verwundungen, aber auch als Suche nach den Möglichkeiten
– nach der Veröffentlichung Ihres Debütromans – davon zu lesen,
spośród wszystkich tych laurów. Wprawdzie już w latach 2010
dass Sie „eine neue Brücke nach Polen aufbauen“ (Frankfurter
i 2011 – po opublikowaniu Pani pierwszej powieści – można było
Ob diese Zukunft besser ist, in der wir ja leben und die uns die
Neue Presse, 3.1.2011), dass dies ein neuer „Beitrag der deutsch-
przeczytać, że „buduje Pani nowy pomost do Polski” (Frankfurter
Frage von Flucht und Vertreibung täglich in den Medien in unge-
polnischen Geschichte ist, der so noch nie zu lesen war“ (Stutt-
Neue Presse, 3.1.2011), że Pani dzieło „jest jakościowo nowym
ahnten Dimensionen erleben lässt, soll als Frage stehen bleiben;
garter Zeitung, 1.12.2010) und dass Sie einen „eigenständigen
wkładem do historii polsko-niemieckiej, jakiego jeszcze w takiej
zugleich aber geht es auch um den arg strapazierten und längst
Zugang zu dem komplizierten deutsch-polnischen Thema gefun-
formie w literaturze nie było” (Stuttgarter Zeitung, 1.12.2010),
aus der Mode geratenen Begriff „Heimat“, der doch durch kein
den und mit erstaunlicher Leichtigkeit behandelt haben“ (Kölner
oraz że „znalazła Pani własne indywidualne podejście do bardzo
anderes Wort zu ersetzten zu sein scheint.
Stadt-Anzeiger, 30.10.2013); doch der Preis, der Ihnen heute ver-
trudnych polsko-niemieckich stosunków, które przedstawiła Pani
In einer Schrift von 2012 mit dem Titel „Zukunft Heimat“
ona walkę, jaką stoczyć musiał w tym przypadku Pani dziadek, by
liehen wird, soll darüber hinaus noch etwas ganz anderes sagen:
z zaskakującą lekkością” (Kölner Stadt-Anzeiger, 30.10.2013),
versuchen mehrere Autoren, verschiedene Zugangsweisen zu
odnaleźć się w nowym miejscu. Te doświadczenia także dzisiaj są
die Themen Flucht, Vertreibung, Fremdheit, Heimatsuche haben
ale nagroda, która zostaje Pani dzisiaj wręczona, ma jeszcze inne
dem Thema zu finden. Die Herausgeber – Joachim Klose und
udziałem tysięcy, a nawet milionów ludzi.
eine neue, zutiefst erschütternde Aktualität und Relevanz. Darauf
przesłanie, wychodzące poza to, co do tej pory zostało powie-
Ralph Lindner – schreiben, dass „Heimat heute meint – über den
einen neuen Blick zu gewinnen, kann auch aus der Geschichte
dziane, ponieważ tematy takie jak ucieczka, wypędzenie, wyob-
Ort der Kindheit hinaus – fortdauernd am eigenen Lebensweg
i wypędzenie jako kształtujące osobowość doświadczenie
des 20. Jahrhunderts heraus nur dann gelingen, wenn eine neue
cowanie, poszukiwanie nowego domu zyskały nową, głęboko
zu arbeiten“; und dass „die Aussicht, unsere Herkunft mit einer
życiowe. Wnukowie ci mieli i mają szansę „wypytać” dziadków
Generation darüber schreibt. Die Jury des Kulturpreises Schlesien
wstrząsającą aktualność i znaczenie. Spojrzenie na nie z nowej
glücklichen Zukunft zu verbinden, das Sinnbild eines gelungenen
„z ciekawością”, bez przymusu oceny, a tym samym mają szansę
hat sich sehr bewusst für eine junge Frau entschieden, die vierzig
perspektywy w oparciu o historię XX wieku może udać się tyko
Lebens ist“.
zadawać inne niż dotychczas pytania lub inaczej formułować
Jahre nach dem Zweiten Weltkrieg geboren ist und deren Blick
wtedy, kiedy głos zabierze młode pokolenie.
auf Schlesien nicht zuallererst durch die „Brille der Vertriebenen“
Jury Nagrody Kulturalnej Śląska świadomie zdecydowało się na
einer besseren Zukunft“.
„Heimat“ scheint in Ihrem Roman nicht über die Lebenserfahrung oder wohl eher Verlusterfahrung einer Generation
Lesung und Diskussion auf der ARD-Lesebühne, 10.10.2010
Spotkanie autorskie i dyskusja na estradzie literackiej ARD, 10.10.2010
jako uniwersalne doświadczenie historyczne. I że symbolizuje
Należy Pani do pokolenia wnuków tych, którzy przeżyli ucieczkę
pytania dotychczasowe.
Prowadzi Pani, droga Pani Janesch, rozprawę z narodowym
fällt. Sie gehören dieser neuen Generation an, die sich aus der
młodą pisarkę, urodzoną czterdzieści lat po II wojnie światowej,
betrachtet zu werden, sondern über eine individuelle Geschichte.
socjalizmem, ucieczką i wygnaniem w XX wieku nie z pozycji
Gegenwart heraus den Fragen stellt, die um die eigene Herkunft
która niekoniecznie spogląda na Śląsk przede wszystkim przez
Niemand soll gekränkt oder verletzt sein, wenn der Verlust von
historycznych czy politycznych, a literackich. Wyszła Pani z hildes-
kreisen und die nach Heimat und Zugehörigkeit fragt, ohne dass
„okulary wypędzonych”. Należy Pani do tego nowego pokolenia,
Heimat nicht „die große These“ ist. Es geht nun endlich um einen
heimskiej szkoły pisania kreatywnego i Pani profesor (Hanns-Josef
die Vergangenheit die Handlung bestimmt, ohne dass kollektive
które stawia sobie pytania krążące wokół własnego pochodzenia,
weiteren und moderneren Begriff. Sie öffnen den Geschichtsraum
Ortheil) ocenia, iż Pani dzieło to „książka, która głęboko porusza,
Schuld und Schuldzuweisung im Vordergrund stehen und ohne
małej ojczyzny i przynależności z perspektywy dnia dzisiejszego.
weit über Schlesien in den Osten Polens und in die Ukraine, in ein
prowadzi daleko w głąb historii Europy: jako poszukiwanie korzeni
dass die Frage des „komplementären Opfertums“ (wie Jörg Ma-
Przeszłość nie determinuje działania, zbiorowa wina i obwinianie
kleines galizisches Dorf. Dorthin getrieben hat es Ihre Erzählerin
ran, ale także jako poszukiwanie możliwości lepszej przyszłości”.
genau es bei der Verleihung des Mara-Cassens Preises gesagt hat)
nie stoją na pierwszym miejscu i nie pojawia się aspekt „komple-
Nele Leibert, weil sie die Wurzeln der Geschichten des Großvaters
Niech otwartym pozostanie pytanie, czy ta przyszłość, w której
hinzugefügt wird.
mentarnej ofiary” (jak to ujął Jörg Magenau podczas wręczenia
finden will. Dass Ihre Heldin wie Sie selbst zweisprachig und als
dzisiaj żyjemy i w której śledzimy codziennie w mediach ucieczkę
Pani nagrody im. Mary Cassens).
Tochter einer Polin und eines Deutschen aufgewachsen ist, schafft
i wypędzenie w niewyobrażalnym dotąd wymiarze, jest lepsza.
Nähe auf beiden Seiten. Ihre erlebte doppelte Erfahrung von
Jednocześnie jednak chodzi o mocno nadużywane i od dawna
Fremdheit stärkt den Roman und macht ihn wahrhaftig.
wyszłe z mody pojęcie „małej ojczyzny”, którego jednak, jak się
In einem Interview mit Gunnar Cynybulk haben Sie dezidiert
darauf hingewiesen, dass Ihr Roman eine Individualgeschichte ist,
W wywiadzie udzielonym Gunnarowi Cynybulkowi podkreśliła
zugleich aber Vertreibung als allgemeingültige historische Erfah-
Pani bardzo zdecydowanie, że Pani powieść opowiada historię
rung zeigt. Und Ihr Buch steht auch für den Kampf, den in diesem
indywidualnych losów, ale jednocześnie pokazuje wypędzenie
20
wydaje, nie da się zastąpić żadnym innym słowem.
21
Wenn wir Ihrem literarischen Weg folgen, zeigt sich, dass die
Także Pani druga powieść „Ambra” porusza się na pograniczu
subjektive Empfindung und die objektive Erfahrung oft überkreuz
przestrzeni polskiej i niemieckiej. Po raz kolejny mamy do czy-
liegen und das genau an diesem Punkt die Mythen- und Legen-
nienia z wypędzeniem i kroniką bardzo bolesnych doświadczeń
denbildung beginnt. Mit dem künstlerischen Zugang aber zeigen
polsko-niemieckiej rodziny. W tym utworze przybliża nam Pani
Sie neue Möglichkeiten eines unmittelbar rezeptiven und indivi-
miasto nad morzem, Gdańsk, nawet jeżeli nie zostało to wyraźnie
duellen Zugangs. Unangestrengt knüpfen Sie ein Band zwischen
powiedziane. Nawiązuje przy tym Pani do okresu, w którym
Polen und Deutschland und befördern das wachsende gegensei-
mieszkała tam Pani jako pisarka miejska. Przez jedno lato i jedną
tige Interesse aneinander.
zimę oswajała Pani literacko to miasto. W jednym z wpisów
Liebe Frau Janesch, Sie geben dem Kulturpreis Schlesien ein
w Pani blogu czytamy, że będzie Pani brakowało miasta i jego
neues Gesicht und weiten den Blick. Vertreibung, Leid und
mieszkańców, ale jednocześnie potrzebuje Pani dystansu do
Heimatverlust werden nicht als eine ausschließlich deutsche,
nich, aby kontynuować literacki proces twórczy (wspis z dnia 10
vergangene Schicksalserfahrung, sondern als ein unfassbares
grudnia 2009). Udaje się to Pani znakomicie, sądząc po licznych
Unglück gezeigt, das im Schnitt jeden Tag über 40.000 Menschen
opisach w „Ambrze”. Podobnie jak to miało miejsce w przypad-
zwingt, ihre Heimat zu verlassen (aus einem Kommentar von Alice
ku „Katzenberge”, czytelnik czuje Pani głęboką więź z ludźmi ​i
Bota, DIE ZEIT).
polskimi krajobrazami.
Wir freuen uns auf mehr Geschichten mit Ihrem weitem
W 2015 roku skierowała Pani swoją uwagę na historię Olden-
Blick, mit deutsch-polnischen Schnittstellen in Ihrer literarischen
burga i opowieści rodem z tego miasta, ponieważ była tam Pani
Sprache, die uns in Ihre erzählten Welten mitnehmen und ahnen
wirtualną pisarką miejską. Historiami o rozlewiskach, bagnach
lassen, was es in der realen Welt zu lernen gibt.
i grzęzawiskach oraz chorobie kesonowej Pani bohater Enno
Lesung im Rahmen des Leukerbader Internationalen Literaturfestivals am 9.7.2011
Gödecke usidla i zbija z tropu swoich słuchaczy, a Pani swoich
Spotkanie autorskie w ramach Międzynarodowego Festiwalu Literatury w Leukerbad, 9.7.2011
czytelników. Ponownie budzi Pani zdumienie i wywołuje śmiech,
a także skłania do refleksji i pytań na temat własnej historii życia.
Śledząc Pani drogę literacką stwierdzamy, że subiektywne
odczucie i obiektywne doświadczenie nierzadko przeczą sobie
Sie haben nicht nur mit Ihrem ersten Roman eine Schnittstelle
W wydawnictwie z 2012 roku zatytułowanym „Przyszłość małej
nawzajem i że dokładnie w tym miejscu zaczyna się budowanie
zu Polen geschaffen, sondern auch mit ihrem zweiten Werk
ojczyzny” kilku autorów próbuje w różny sposób podejść do
mitów i legend. Pani podejściem artystycznym wskazuje Pani przy
„Ambra“. Wieder geht es um Vertreibung und um die durch-
tego tematu. Wydawcy – Joachim Klose i Ralph Lindner – piszą,
tym na nowe możliwości bezpośredniej recepcji i indywidualnego
aus schmerzvolle Chronik einer deutsch-polnischen Familie. Sie
że „mała ojczyzna dzisiaj oznacza – poza miejscem spędzenia
dostępu. Z lekkością przędzie Pani nić łączącą Polskę z Niemcami
machen uns in „Ambra“ vertraut mit der Stadt am Meer, mit
dzieciństwa – nieustającą pracę nad własną drogą życia” oraz
i wzmacnia tym samym wzajemne zainteresowanie.
Danzig, auch wenn das unausgesprochen bleibt. Dabei knüpfen
że „perspektywa połączenia naszego pochodzenia ze szczęśliwą
Sie an die Zeit an, in der Sie dort als erste Stadtschreiberin lebten.
przyszłością jest symbolem udanego życia”.
Einen Sommer und einen Winter haben Sie sich schreibend die
Droga Pani Janesch, daje Pani Nagrodzie Kulturalnej Śląska
nowe oblicze i dalekosiężne spojrzenie. Wypędzenie, cierpienie
W Pani powieściach „mała ojczyzna“ nie jest postrzegana jako
i utrata małej ojczyzny nie są pokazane jako wyłącznie niemieckie
Stadt zu eigen gemacht. In einem Ihrer Blogeinträge ist zu lesen,
doświadczenie życia, czy raczej doświadczenie utraty, całego
doświadczenie z przeszłości, ale jako niewyobrażalne nieszczęście,
dass Sie die Stadt und die Menschen vermissen werden und dass
pokolenia lecz jako indywidualny los. Nikt nie powinien czuć się
które zmusza codziennie średnio 40.000 osób do porzucenia
Sie dennoch die Distanz zu ihnen brauchen, um den literarischen
rozżalony czy zraniony z powodu tego, że utrata małej ojczyzny
swoich domostw (na podstawie komentarza Alice Bota w DIE
Schaffensprozess voranzutreiben (Blogeintrag vom 10. Dezember
nie jest tu „wątkiem wiodącym”. Wreszcie mamy do czynienia
ZEIT). Cieszymy się na więcej historii pisanych w Pani literackim
2009). Das gelingt Ihnen auf wunderbare Weise in den vielen
z szerszą i nowocześniejszą wykładnią. Otwiera Pani przestrzeń
języku z tej szerokiej perspektywy, dziejących się na styku polsko-
Beschreibungen in „Ambra“. Wie schon in „Katzenberge“ spürt
historyczną daleko poza Śląsk, w kierunku wchodniej Polski
niemieckim, które przenosząc nas do swojego fikcyjnego świata,
der Leser Ihre tiefe Verbundenheit zu den Menschen und zu den
i Ukrainy, aż po małą galicyjską wioskę. Aż tam zagnało pani
pozwalają domyślać się, co warto poznać w świecie rzeczywistym.
polnischen Landschaften. 2015 haben Sie sich der Geschichte
narratorkę Nele Leibert, która pragnie odnaleźć korzenie histo-
und den Geschichten der Stadt Oldenburg zugewandt, weil Sie
rii opowiadanych przez swego dziadka. A dzięki temu, że Pani
dort die virtuelle Stadtschreiberin waren. Mit Geschichten über
bohaterka, jak Pani sama, jest dwujęzyczną córką Polki i Niemca,
Marschland, Moore, Sümpfe und die Tiefenkrankheit benebelt,
powstaje bliskość do każdej ze stron. Odczuwane przez bohaterkę
umgarnt und verwirrt Ihr Held Enno Gödecke seine Zuhörer und
doświadczenie podwójnego wyobcowania jest siłą powieści
Sie Ihre Leser. Wieder bringen Sie die Menschen zum Staunen
i czyni ją wiarygodną.
Verleihung des Mara-Cassens Preises für den Roman „Katzenberge“ im
Literaturhaus Hamburg am 6.1.2011
Uroczystość wręczenia Nagrody im. Mary Cassens za powieść „Katzenberge“ w Domu Literatury w Hamburgu, 6.1.2011
und Lachen, zum Nachdenken und Fragen nach der eigenen
Geschichte.
22
23
Melitta Sallai
24
Melitta Sallai, Niemka, która otrzymała także obywatelstwo pols-
Melitta Sallai, Deutsche mit inzwischen polnischer Staatsange-
kie, jest inicjatorką i współzałożycielką Fundacji Ośrodek Eduka-
hörigkeit, ist Initiatorin und Mitbegründerin der Stiftung Bil-
cyjny Morawa w byłym pałacu jej rodziny. Fundacja i pałac są
dungsstätte Muhrau auf dem ehemaligen Schloss ihrer Familie.
dziś miejscem, w którym kultywuje się ideę polsko-niemieckich
Die Stiftung und das Schloss sind heute ein Ort der Kultur für
spotkań, zwłaszcza dla młodych ludzi.
deutsch-polnische Begegnungen, insbesondere von Jugendlichen.
25
Życiorys
Lebenslauf
1927
urodziła się 2 października w Morawie
1927
geboren am 2. Oktober in Muhrau
1933-1938
pobierała prywatne lekcje w domu w Morawie
1933-1938
Hausunterricht in Muhrau
1938-1941
nauka w liceum żeńskim w Strzegomiu
1938-1941
Schulbildung an dem Lyzeum in Striegau
1942-1945
nauka w szkole klasztornej z internatem
1942-1945
Schulbildung an der Schule mit Internat in
w Heiligengraben/Ostpriegnitz
Heiligengraben/Ostpriegnitz
1945-1946
pobyt w gospodarstwie rodzinnym
1945-1946
in Hirschegg/Klein Walsertal in Österreich
w Hirschegg/Klein Walsertal w Austrii
1946-1949
Schulbildung in der Klosterschule Klosterwald
1946-1949
nauka w szkole klasztornej Klosterschule
bis zum Abitur
w Klosterwald, gdzie zdała maturę
1949-1951
Anstellung in der Touristikbranche in
1949-1951
praca w branży turystycznej w
Karlstein/Bad-Reichenhall
Karlstein/Bad-Reichenhall
1951-1952
Arbeit als AuPair in Frankreich und Portugal
1951-1952
praca jako opiekunka do dzieci we Francji
1952-1955
Ausreise nach Angola. Anstellung als Sekretärin
i Portugalii
in Fa. Jose F. Aguiar in Luanda
1952-1955
wyjazd do Angoli, praca jako sekretarka
1955-1959
Rückkehr nach Deutschland. Anstellung als
w firmie Jose F. Aguiar w Luandzie
Stewardess bei Panair de Brasil und Aerotour-
1955-1959
powrót do Niemiec, praca jako stewardessa
Deutsche Luftrederei/Hamburg
w Panair de Brasil i Aerotour-Deutsche
1959-1981
Aufenthalt in Angola, Heirat mit Dr. Charles
Luftrederei/Hamburg
Sallai, Sohn Christoph, geb. 1965 und Eugen,
1959-1981
ponowny wyjazd do Angoli, małżeństwo
geb. 1967. Leitung einer Kaffee-Plantage.
z Dr. Charlesem Sallai, narodziny syna Christopha
Anstellung als Sekretärin bei der
(1965) i syna Eugena (1967), prowadzenie
Fa. Icomiangola in Luanda
plantacji kawy, praca jako sekretarka w firmie
1981-1992
endgültige Rückkehr nach Deutschland.
Icomiangola w Luandzie
Anstellung als Sekretärin bei der Max-Planck-
Melitta Sallai w przedszkolu w Morawie
Melitta Sallai im Kindergarten in Morawa
Co mnie łączy ze Śląskiem
Was verbindet mich mit
Schlesien
1981-1992
ostateczny powrót do Niemiec, praca jako
Gesellschaft in München
sekretarka w firmie Max-Planck-Gesellschaft
ab 1992
in Rente, Rückkehr nach Muhrau/Morawa
w Monachium
Polen
od 1992
przechodzi na emeryturę, przyjazd na stałe do
ab 1992
Mitbegründerin des Vereins Kindergarten und
Morawy
Bildungsstätte Hedwig e. V.
od 1992
współzałożycielka stowarzyszenia Verein
1995-2008
Mitglied des Stiftungsvorstandes der Fundacja
Śląsk jest moją ojczyzną. Moja rodzina mieszka od XVI wieku na
Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e. V.
św. Jadwigi in Morawa
Śląsku. Do 17-go roku życia i ja mieszkałam tam w kręgu rodziny.
1995-2008
członkini zarządu Fundacji św. Jadwigi
ab 1999 polnische Staatsbürgerschaft
Nawet jeśli w późniejszych latach mego życia przebywałam w in-
Schlesien ist meine Heimat. Meine Familie lebt seit dem 16. Jahr-
w Morawie
ab 2009
Mitglied des Stiftungsrates der Fundacja św.
nych krajach i na innych kontynentach, to w myślach i marzeniach
hundert in Schlesien. Bis zu meinem 17. Lebensjahr lebte ich im
od 1999
otrzymała polskie obywatelstwo
Jadwigi
często powracałam na Śląsk. To miejsce jest dla mnie krainą cudu
Kreise meiner Familie in Schlesien. Auch wenn ich in meinem spä-
od 2009
Członkini Rady Fundacji św. Jadwigi
młodości, która moim zdaniem decydująco kształtuje późniejsze
teren Leben in anderen Ländern und Erdteilen war, zog es mich in
w Morawie
życie i jest źródłem odwagi i siły.
Gedanken und Träumen oft nach Schlesien zurück. Für mich liegt
über dem Land der Jugendzauber, der meiner Ansicht nach für
Melitta Sallai
das spätere Leben entscheidend ist und einem viel Mut und Kraft
verleihen kann.
Melitta Sallai
26
27
Dr Markus Bauer
Dr. Markus Bauer
Zgorzelec, Muzeum Śląskie
Schlesisches Museum zu Görlitz
Laudacja
Laudatio
„Miałam w Afryce farmę...“ – tymi słynnymi słowami Karen Blixen
„Ich hatte eine Farm in Afrika“, so – mit den berühmten Worten
ein in die Reihe der starken und eigenwilligen Frauen, die diese
z jej autobiograficznej powieści „Pożegnanie z Afryką“ mogłaby
von Karen Blixens Lebensbeschreibung „Out of Africa“ könnte
Familie hervorgebracht hat. Marie von Kramsta gehört dazu, eine
zaczynać się także powieść o życiu Melitty Sallai. Albo – równie
auch der Roman von Melitta Sallais Leben beginnen, oder, mit
frühere Eigentümerin von Muhrau und eine der herausragenden
dobrze – frazą: „Mieliśmy pałac na Śląsku”. Pani Sallai musiała
derselben Berechtigung „Wir hatten ein Schloss in Schlesien“.
Frauengestalten des schlesischen Adels um 1900. Hoch gebildet,
w swoim życiu przeboleć wiele strat, ale i wiele ofiarowała z włas-
Frau Sallai hat in ihrem Leben einige Verluste verkraften müs-
eine Kunstsammlerin von erlesenem Geschmack, weithin angese-
nej woli i wiele otrzymała w zamian. Urodziła się w 1927 roku
sen, aber sie hat auch viel von sich aus gegeben, und sie hat viel
hen wegen ihres karitativen Engagements, stiftete sie zahlreiche
w pałacu w Muhrau, dzisiejszej Morawie pod Strzegomiem
zurückbekommen. 1927 wurde sie in Schloss Muhrau, heute
soziale Einrichtungen in der Umgebung von Striegau und führte
(Striegau), jako córka ostatnich niemieckich właścicieli z rodu
Morawa bei Striegau (Strzegom) geboren, als Tochter der letzten
auf ihren Gütern ein System der Sozialversicherung ein. Ebenfalls
Wietersheim-Kramsta. Długie, pełne przygód życie zaprowadziło
deutschen Eigentümer aus dem Hause von Wietersheim-Kramsta.
eine bemerkenswerte Persönlichkeit war Melitta Sallais Mutter,
ją po wymuszonym pożegnaniu ze Śląskiem najpierw do Za-
Ein langes abenteuerliches Leben hat sie nach dem erzwungenen
Herta von Wietersheim-Kramsta. Als ihr Mann im Krieg war, über-
chodnich Niemiec, potem do Francji, Portugalii i Angoli, gdzie
Abschied von Schlesien zunächst nach Westdeutschland, dann
nahm sie die Verwaltung der Güter, und als ihr nach dem Kriege
prowadziła z mężem plantację kawy, a wreszcie z powrotem na
nach Frankreich, Portugal und Angola verschlagen, wo sie mit
nichts geblieben war, ging sie betteln, um ihre sieben Kinder zu
Śląsk. Urodziła się jako Niemka w Muhrau, jako Portugalka była
ihrem Mann eine Kaffeeplantage betrieb, und schließlich nach
ernähren. Zeitlebens ließ die Sehnsucht nach Muhrau sie nicht los.
żoną węgierskiego dyplomaty, a od 1992 roku mieszka znowu
Schlesien zurückgeführt. Als Deutsche in Muhrau geboren, als
1974, bei der ersten Gelegenheit, fuhr sie hin, und drängte ihre
w Morawie i w międzyczasie posiada, obok niemieckiego, także
Portugiesin mit einem ungarischen Diplomaten verheiratet, lebt
Kinder immer wieder, eines Tages dauerhaft dorthin zurückzukeh-
polskie obywatelstwo. Słowem: Europejka.
sie seit 1992 wieder in Morawa und besitzt inzwischen neben der
ren. „Aber macht etwas daraus“, war ihre ständige Mahnung, „es
deutschen die polnische Staatsangehörigkeit. Mit einem Wort: sie
kommt nicht darauf an, etwas zu haben, sondern etwas daraus
ist eine Europäerin.
zu machen.“ Sie hat es nicht mehr erlebt, dass ihr Wunschtraum
Odwiedzając małą, położoną na uboczu miejscowość Morawa,
trafiamy na tej dolnośląskiej prowincji na jeden z najsympatyczniejszych polsko-niemieckich projektów kulturalnych, które powstały
Wer den kleinen, ziemlich abgelegenen Ort Morawa be-
po przełomie politycznym 1989/90. Neoklasycystyczny pałac jest
sucht, stößt hier, in der niederschlesischen Provinz, auf eines
gościnnym i przyjaznym dzieciom miejscem o wyjątkowej aurze,
der sympathischsten deutsch-polnischen Kulturprojekte, die sich
miejscem kultury i spotkań polsko-niemieckich. Przedszkole i oś-
seit der politischen Wende von 1989/90 entwickelt haben. Das
rodek edukacyjny wnoszą tam żywotność i kreatywny niepokój.
neoklassizistische Schloss ist ein gastlicher und kinderfreundlicher
Morawa była początkowo projektem rodziny Wietersheim-
Ort mit starker Ausstrahlung, ein Ort der Kultur und der deutsch-
Kramsta – jednak grono donatorów znacznie się w międzyczasie
polnischen Begegnung. Ein Kindergarten und eine Bildungsstätte
powiększyło. Wspólnie z krewnymi, przyjaciółmi i mecenasami
sorgen für Vitalität und kreative Unruhe.
in Erfüllung ging. Nach dem Zusammenbruch des Kommunismus
stand das Schloss ungenutzt und schien dem Verfall preisgegeben. Melitta Sallai und ihre Geschwister entschieden sich, das
Melitta Sallai w rozmowie ze współpracownicą
Melitta Sallai im Gespräch mit der Wirtschafterin
z Niemiec, Polski i Szwajcarii Melitta Sallai założyła opartą na pra-
Muhrau war zunächst ein Projekt der Familie von Wieters-
micie wykształcona kolekcjonerka sztuki o wykwintnym sma-
wie polskim Fundację św. Jadwigi. W 1999 roku Fundacja zakupiła
heim-Kramsta – freilich hat der Trägerkreis sich inzwischen sehr
ku, ciesząca się powszechnym szacunkiem za zaangażowanie
pałac i park w Morawie i prowadzi tam od tamtej pory ośrodek
erweitert. Gemeinsam mit Verwandten, Freunden und Förderern
społeczne, ufundowała liczne instytucje socjalne w okoli-
edukacyjny i przedszkole. Stowarzyszenie wspierające z siedzibą
in Deutschland, Polen und der Schweiz hat Melitta Sallai die
cach Strzegomia, a w swoich dobrach wprowadziła system
w Baden-Baden i biurem filialnym w Berlinie zbiera darowizny
Fundacja św. Jadwigi gegründet, eine Stiftung nach polnischem
ubezpieczeń społecznych. Podobnie godną uwagi osobowością
w Niemczech i Szwajcarii i w ten sposób wspiera Fundację.
Recht. 1999 erwarb die Fundacja Schloss und Park in Morawa und
była matka Mellity Sallai, Herta von Wietersheim-Kramsta. Kiedy
betreibt seitdem die Bildungsstätte und den Kindergarten. Ein
jej mąż wysłany został na front, przejęła zarządzanie majątkiem,
mogła powrócić do pałacu, który niegdyś należał do jej rodziny?
Förderverein mit Sitz in Baden-Baden und Geschäftsstelle in Berlin
a gdy po wojnie została z pustymi rękami, nie zawahała się
Należy to przypisać przede wszystkim jej determinacji i nie-
sammelt Spenden in Deutschland und der Schweiz und unter-
żebrać, by wykarmić siódemkę dzieci. Do końca życia nie
złomnemu dążeniu do celu, a także jej gotowości do podejmo-
stützt die Fundacja.
opuściła jej tęsknota za Muhrau. Pojechała tam przy pierwszej
Jak to było możliwe, że po pięćdziesięciu latach pani Sallai
Wie ist es möglich geworden, dass Frau Sallai nach fünfzig
sposobności, która nadarzyła się w 1974 roku i nalegała nieu-
suje się ona w poczet silnych i oryginalnych kobiet wywodzących
Jahren in das Schloss, das ehemals ihrer Familie gehörte, zurück-
stannie na dzieci, by kiedyś wróciły do Morawy na stałe. „Tyl-
się z tej rodziny. Jedną z nich jest Marie von Kramsta, była
kehren konnte? Das ist vor allem auf ihre Hartnäckigkeit und Ziel-
ko zróbcie tam coś sensownego” – napominała – „bo nie o to
właścicielka Morawy i jedna z najwybitniejszych postaci kobiecych
strebigkeit zurückzuführen und ihre Lust, sich auf verwegene, ein
chodzi, co się posiada, tylko co się z tego zrobi”. Nie dożyła
wśród dolnośląskiej szlachty na przełomie XIX i XX wieku. Znako-
wenig verrückte Unternehmungen einzulassen. Sie fügt sich damit
spełnienia swoich marzeń. Po upadku komunizmu pałac stał
wania śmiałych, a nawet nieco szalonych działań. Tym samym wpi-
eigentlich Unmögliche zu wagen. Frau Sallai besuchte einen
Polnischkurs an der Volkshochschule. Dann fuhr die Familie nach
Morawa. Sie mieteten einen Teil des Schlosses, später auf Drän-
Melitta Sallai jako świadek historii w rozmowie z uczniami
Melitta Sallai im Zeitzeugengespräch vor einer Klasse
opuszczony i wydawał się być skazany na rozpad. Mellita Sallai
i jej rodzeństwo zdecydowali się na podjęcie rzeczy z pozoru
niemożliwej. Pani Sallai zrobiła kurs języka polskiego na Uniwersytecie Ludowym, a następnie rodzina pojechała do Morawy. Wydzierżawili początkowo część pałacu, później, na życzenie
polskiego Skarbu Państwa, cały budynek i zaczęli organizować
w pustostanie charytatywne przedszkole dla biednych, wielodzietnych rodzin.
28
29
W międzyczasie z małych i skromnych początków wyrósł
na świat i toleracji w najlepszej tradycji śląskiej szlachty, która na
und Theaterkursen beteiligen sich Kinder und Jugendliche aus
imponujący ośrodek kulturalny i socjalny. Od 1999 roku pałac w
przestrzeni dziejów pokazywała także mniej przyjazną twarz. Kto
Deutschland, Polen und der Schweiz. Weithin hohes Ansehen
Morawie należy do Fundacji św. Jadwigi i jest stopniowo re-
pragnie się o tym przekonać, powinien odwiedzić panią Sallai
genießen die Kammerkonzerte jugendlicher Musiker am Ende
staurowany. Ostatnio przywracany jest także do świetności park
w jej pałacu na Śląsku. Gość musi utorować sobie drogę przez
des Sommerkurses für Streichquartette. Alle Überschüsse aus den
pałacowy, z pomocą klas szkolnych pod fachowym kierownic-
grupę dokazujących dzieci w sali, która niegdyś służyła rodzinie
Einnahmen und Gebühren der Bildungsstätte werden satzungsge-
twem pracowników Parku Księcia Pücklera w Muskau. Przedszko-
za jadalnię, a dzisiaj wyposażona jest w małe krzesła i stoliki ze
mäß für den Betrieb der Kindertagesstätte verwendet.
le zostało otwarte w maju 1993 roku. Od tamtej pory rokrocznie
świerkowego drewna i zasypana masą pluszaków, lalek i innych
30 dzieci ze społecznie defaworyzowanych rodzin, w tym zawsze
zabawek. Przez dzwi z napisem „Prywatne”, które wszakże
nung und Unterstützung gefunden. Vor allem ist der gemeinnüt-
kilkoro dzieci niepełnosprawnych umysłowo lub fizycznie, otrzy-
zawsze stoją otworem, dociera do pokoju Melitty Sallai z kompu-
zige Verein „Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e.V.“ zu
muje bezpłatną całodzienną opiekę i pedagogiczne przygotowanie
terem, pamiątkami z Afryki i pękatymi albumami fotograficznymi,
nennen. Er hat heute 120 Mitglieder und Förderer aus Deutsch-
do rozpoczęcia nauki w szkole. Przedszkole jest utrzymywane
wypełnionymi zdjęciami z długiego, bogatego w wydarzenia życia.
land und der Schweiz. Vorsitzende ist Marie Therèse von Werner,
przez Fundację św. Jadwigi, wsparcia finansowego udziela także
Z pewnością otrzyma tu filiżankę herbaty, europejskiej kawy pani
Melitta Sallais jüngste Schwester. Seit seiner Gründung 1991 hat
Gmina Strzegom. W 1995 roku obok przedszkola otwarty został
Sallai nie lubi – w Afryce przyzwyczaiła się do lepszej.
der Verein Spenden für Morawa im Umfang von rund 2 Mio. EUR
Die Aktivitäten Melitta Sallais und ihrer Familie haben Anerken-
ośrodek edukacyjny, Akademia św. Jadwigi, prowadzący seminaria
gesammelt. Ohne die Unterstützung der Stiftung für deutsch-
i zajęcia edukacyjne. Tutaj odbywają się polsko-niemieckie spotka-
polnische Zusammenarbeit hätte die Restaurierung des Schlosses
nia młodzieży, seminaria na temat historii Śląska dla polskich klas
nicht begonnen werden können. Das Marschallamt der Woje-
szkolnych, a także kursy języka polskiego dla młodych ludzi z Eu-
wodschaft Niederschlesien, das Schulamt in Breslau, Stiftungen,
ropy Zachodniej i USA oraz wizyty studyjne w celu poznania Polski
i jej historii. Jednym z punktów ciężkości są kursy doskonalenia
zawodowego dla pedagogów, pracowników socjalnych, polskich
Serviceklubs und Bildungswerke in Deutschland und Polen haben
Dzieci przedszkolne w Morawie
die Arbeit im Schloss Muhrau gefördert. Hohe Anerkennung be-
Kinder des Kindergartens in Morawa
deutete der Empfang des „Deutsch-polnischen Preises“, den die
nauczycieli języka niemieckiego i studentów germanistyki. Dzieci
Stiftung der Heiligen Hedwig 2001 aus den Händen der Außenmi-
i grupy młodzieży z Polski, Niemiec i Szwajcarii biorą udział
nister Deutschlands und Polens erhielt.
Der Betrieb ist gewachsen, viele Helfer wirken vor Ort und
w warsztatach plastycznych i kursach teatralnych. Ponadto
außerhalb, in Polen und Deutschland. Aber die Seele des Unter-
wielkim powodzeniem cieszą się koncerty muzyki kameralnej
w wykonaniu młodych muzyków, organizowane na zakończenie
gen der polnischen Treuhand das ganze Schloss, und begannen,
nehmens ist noch immer Melitta Sallai. Sie sorgt dafür, dass in
kursów letnich dla kwartetów smyczkowych. Wszystkie nadwyżki
in dem leer stehenden Gebäude einen Kindergarten für arme und
Morawa ein besonderer Geist weht – Großzügigkeit, Weltläufig-
z opłat i wpływów centrum edukacyjnego przeznaczane są zgod-
kinderreiche Familien einzurichten.
keit und Toleranz: es sind die besten Traditionen des schlesischen
nie ze statutem na potrzeby przedszkola.
Adels, der in der Geschichte gelegentlich auch weniger erfreu-
Inzwischen ist aus kleinen und bescheidenen Anfängen eine
beeindruckende Kultur- und Sozialeinrichtung erwachsen. Schloss
liche Seiten zeigte. Wer sich überzeugen will, der muss Frau Sallai
Przede wszystkim należy wymienić stowarzyszenie użyteczności
Muhrau gehört seit 1999 der Fundacja św. Jadwigi und wird nach
besuchen in ihrem Schloss in Schlesien, der muss sich seinen Weg
publicznej „Przedszkole i Ośrodek Edukacyjny Jadwiga t.z.”. Liczy
und nach restauriert. Inzwischen wird, mit Hilfe von Schulklassen
bahnen durch eine muntere Kinderschar, durch den Saal, der der
ono dzisiaj 120 członków i sponsorów z Niemiec i Szwajcarii.
und unter fachkundiger Anleitung von Mitarbeitern des Fürst-
Familie früher als Speisezimmer diente und der heute ausgestattet
Przewodniczącą jest Marie Therèse von Werner, najmłodsza siostra
Pückler-Parks Muskau, auch der Schlosspark wieder hergestellt.
ist mit winzigen Stühlen und Tischen aus Fichtenholz und übersät
Melitty Sallai. Od chwili założenia w 1991 roku stowarzyszenie
Die Kindertagesstätte öffnete im Mai 1993. Seitdem erhalten
von einer Unmasse von Stofftieren, Puppen und anderem Spiel-
zebrało na rzecz Morawy datki w wysokości ok. 2 milionów euro.
jährlich über 30 Kinder aus sozial benachteiligten Familien, darun-
Bez wsparcia Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej nie mogłaby
ter stets einige geistig oder körperlich behinderte, eine kostenlose
rozpocząć się restauracja pałacu. Urząd Marszałkowski Woje-
Ganztagsbetreuung und Erziehung zur Vorbereitung auf die Schu-
wództwa Dolnośląskiego, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, fun-
le. Träger ist die Fundacja św. Jadwigi; die Gemeinde Strzegom
Bildern aus einem langen ereignisreichen Leben. Eine Tasse Tee
dacje, service clubs i ośrodki edukacyjne w Niemczech i w Polsce
leistet einen Zuschuss. Neben den Kindergarten trat 1995 eine
wird der Besucher sicher bekommen, den europäischen Kaffee
wspierały pracę w Pałacu Morawa. Wyrazem wielkiego uznania
Bildungsstätte, die Akademie der Heiligen Hedwig, mit Tagungen
dagegen mag Frau Sallai nicht – da ist sie aus Afrika Besseres
jest „Nagroda Polsko-Niemiecka”, przyznana Fundacji św. Jadwigi
und Lehrveranstaltungen. Hier finden deutsch-polnische Jugend-
gewohnt.
w 2001 roku przez ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospoli-
begegnungen statt, Seminare zur schlesischen Geschichte für pol-
tej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec.
nische Schulklassen, aber auch Polnischkurse für junge Leute aus
Działalność Melitty Sallai i jej rodziny znalazła uznanie i wsparcie.
Przedsięwzięcie rozrosło się, ma wielu pomocników zarówno
Schloss Morawa, Gartenansicht
zeug. Durch eine Tür mit der Aufschrift „privat“, die aber immer
offen steht, gelangt er in Melitta Sallais Zimmer mit Computer,
Erinnerungsstücken aus Afrika und dicken Fotoalben, prallvoll mit
Westeuropa und den USA und Studienaufenthalte zur Vermitt-
działających na miejscu jak i aktywnych poza ośrodkiem, w Polsce
lung polnischer Geschichte und Landeskunde. Einen Schwerpunkt
i w Niemczech. Ale jego duszą pozostaje Melitta Sallai. Dzięki
bilden Fortbildungskurse für Pädagogen, Sozialarbeiter, polnische
niej w Morawie panuje szczególny duch – hojności, otwartości
Deutschlehrer und Germanistikstudenten. An Kunstworkshops
30
Morawa, widok od strony ogrodu
31
Die bisherigen Preisträgerinnen und Preisträger
Dotychczasowe Laureatki i dotychczasowi Laureaci
Hauptpreis
Nagroda Główna
Sonderpreis
Nagroda Specjalna
1977 Hans Lipinski-Gottersdorf, Schriftsteller | pisarz
2004
Karl Dedecius, Übersetzer und Herausgeber | tłumacz
1981
Wolfgang von Websky, Maler | malarz
1998
Ekkehard Kuhn, Journalist | dziennikarz
1978
Horst Bienek, Schriftsteller | pisarz
i wydawca
1982
Alexander Ecklebe, Komponist | kompozytor
Karin Reschke, Schriftstellerin | pisarka
1979
Herbert Volwahsen, Bildhauer | rzeźbiarz
Jan Harasimowicz, Kunst- und Kulturhistoriker |
1983
Kurt Heynicke, Schriftsteller | pisarz
Paweł Kozerski, Museumsdirektor | dyrektor muzeum
1980
Günter Bialas, Komponist | kompozytor
historyk kultury i sztuki
1984
Ruth Storm, Schriftstellerin | pisarka
1999
Witold Szalonek, Komponist | kompozytor
1981
Leonie Ossowski, Schriftstellerin | pisarka
2005
Angelika Marsch, Wissenschaftlerin | naukowiec
1985
Reinhard Baumgart, Schriftsteller | pisarz
Rudolf Walter, Musikwissenschaftler | muzykolog
1982
Alexander Camaro, Maler | malarz
Tadeusz Kijonka, Lyriker | poeta
1986
Oswald Malura, Maler | malarz
Henryk Waniek, Maler und Schriftsteller | malarz i
1983
Hans Model, Glasgestalter | rzeźbiarz w szkle
2006
Siegbert Amler, Bildhauer und Maler | rzeźbiarz i
1987
Gerhard Neumann, Maler | malarz
pisarz
1984
Gerhard Schwarz, Komponist | kompozytor
malarz
1988
Dagmar von Mutius, Schriftstellerin | pisarka
2000
Norbert Conrads, Historiker | hystorik
1985
Hans Jatzlau, Maler | malarz
Małgorzata Dajewska, Glasgestalterin | rzeźbiarka
1989
Ernst Günther Bleisch, Lyriker | poeta
Jan Jakub Kolski, Regisseur | reżyser
1986
Dagmar Nick, Schriftstellerin | pisarka
w szkle
1990
Lutz Besch, Schriftsteller und Regisseur | pisarz i reżyser
Krzesława Maliszewska, Malerin | malarka
1987
Heino Schubert, Komponist | kompozytor
2007
Renate Schumann, Schriftstellerin | pisarka
Heinz Tobolla, Bildhauer und Grafiker | rzeźbiarz i
2005
Herbert Hupka, Journalist und Schriftsteller |
1988
Karlheinz Goedtke, Bildhauer | rzeźbiarz
Jan Miodek, Philologe | filolog
grafik
dziennikarz i pisarz
1989
Herbert Aulich, Maler und Grafiker | malarz i grafik
2008
Anna Malicka-Zamorska, Bildhauerin | rzeźbiarka
1991
Elsbeth Siebenbürger, Bildhauerin | rzeźbiarka
2006
Edith-Stein-Gesellschaft Breslau | Towarzystwo im.
1990
Markus von Gosen, Maler und Grafiker | malarz i grafik
Hubert Unverricht, Musikwissenschaftler | muzykolog
Maciej Łagiewski, Museumsdirektor | dyrektor
Edyty Stein we Wrocławiu
1991
Heinz Piontek, Schriftsteller | pisarz
2009
Rotraud Schöne, Schriftstellerin | pisarka
muzeum
2007
Hoffmann-von-Fallersleben-Gesellschaft
1992
Georg Katzer, Komponist | kompozytor
Jerzy Ilkosz, Kunsthistoriker | historyk sztuki
1992
Stefan Arczyński, Photokünstler | artysta fotografik
Wolfsburg-Fallersleben | Towarzystwo im.
1993
Lothar Quinte, Maler | malarz
2010
Ewa Michnik, Dirigentin | dyrygentka
Harald Gerlach, Schriftsteller | pisarz
Hoffmanna von Fallersleben Wolfsburg-Fallersleben
1994
Tadeusz Różewicz, Schriftsteller | pisarz
Arno Herzig, Historiker | historyk
1993
Christine Koschel, Lyrikerin | poetka
Institut für Germanistische Philologie der
1995
Kurt Masur, Dirigent | dyrygent
2011
Matthias Kneip, Schriftsteller | pisarz
Feliks Przybylak, Übersetzer | tłumacz
Universität Breslau, Lehrstuhl für Kultur der
1996
Fritz Stern, Historiker | historyk
Stanisław Wysocki, Bildhauer | rzeźbiarz
Henryk Tomaszewski, Mime und Theaterregisseur |
Deutschsprachigen Länder und Schlesiens |
1997
Henryk Mikołaj Górecki, Komponist | kompozytor
2012
Ute Badura, Regisseurin | reżyser filmowy
aktor mim i reżyser teatralny
Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu
1998
Urszula Kozioł, Lyrikerin | poetka
Piotr Oszczanowski, Kunsthistoriker | historyk sztuki
1994
Piotr Maniurka, Museumsdirektor | dyrektor muzeum
Wrocławskiego, Zakład Kultury Krajów
1999
Janosch, Schriftsteller und Maler | pisarz i malarz
2013
Helga Storck, Harfenistin | harfiska
Peter Sommer, Bildhauer und Maler | rzeźbiarz i malarz
Niemieckojęzycznych i Śląska
2000
Christoph Eschenbach, Dirigent | dyrygent
Andrzej Niedzielenko, Historiker | historyk
Liz Wieskerstrauch, Schriftstellerin | pisarka
2008
„die horen. Zeitschrift für Literatur, Kunst und
2001
Sigmar Polke, Maler | malarz
2014
Beata Maciejewska, Journalistin | dziennikarka
1995
Kazimierz Kutz, Regisseur und Drehbuchautor |
Kritik“ | „die horen. Czasopismo poświęcone
Franciszek Pieczka, Schauspieler | aktor
Norbert Heisig, Deutsch-Polnische Gesellschaft
reżyser filmowy i scenarzysta
literaturze, sztuce i krytyce“
Alfons Nossol, Erzbischof | arcybiskup
Universität Breslau | Niemiecko-Polskie Towarzystwo
Maria Frisé, Schriftstellerin | pisarka
2009
Freya von Moltke-Stiftung für das Neue Kreisau |
Peter H. Neumann, Lyriker | poeta
Uniwersytetu Wrocławskiego
Eugeniusz Get Stankiewicz, Grafiker | grafik
Fundacja Freya von Moltke-Stiftung dla Nowej
2002
Dietrich Erdmann, Komponist | kompozytor
1996
Wojciech Kilar, Komponist | kompozytor
Krzyżowej
Józef Hałas, Maler | malarz
Tadeusz Strugała, Dirigent | dyrygent
2010
Bente Kahan, Schauspielerin und Sängerin | aktorka i
Heinrich Trierenberg, Schriftsteller | pisarz
Henryk Bereska, Übersetzer | tłumacz
pieśniarka
Paweł Mykietyn, Komponist | kompozytor
1997
Karl-Heinz Türk, Bildhauer | rzeźbiarz
2011
Alfred Theisen, Journalist und Herausgeber |
2003
Dieter Hildebrandt, Kabarettist | artysta kabaretu
Michael Zeller, Schriftsteller | pisarz
dziennikarz i wydawca
Norbert Honsza, Germanist | germanista
Lothar Herbst, Lyriker und Journalist | poeta i
2012
RAR Künstlergruppe | grupa artystyczna RAR
Horst Fuhrmann, Historiker | historyk
dziennikarz
2013
ATUT Bildungsverlag | Oficyna Wydawnicza ATUT
Olga Tokarczuk, Schriftstellerin | pisarka
2014
Erika-Simon-Stiftung Rinteln | Fundacja im.
Eriki Simon z Rinteln
32
33
Förderpreis
Nagroda Wspierająca
Stipendium
Stypendium
1977
Martin Christoph Redel, Komponist | kompozytor
1986
Herbert Volz, Bildhauer | rzeźbiarz
1978
Christian Mischke, Maler und Grafiker | malarz i grafik
Folker Lerche, Maler und Grafiker | malarz i grafik
1979
Wolfgang Bittner, Schriftsteller | pisarz
1987
Rainer Zimnik, Schriftsteller, Maler und Grafiker |
Reiner Schwarz, Maler und Grafiker | malarz i grafik
pisarz, malarz i grafik
1980 Christian Rickert, Maler und Grafiker | malarz i grafik
Dietmar Scholz, Schriftsteller | pisarz
Monika Taubitz, Schriftstellerin | pisarka
1988
Hans Georg Bulla, Lyriker | poeta
1981
Eckard Alker, Maler und Grafiker | malarz i grafik
Günther Knipp, Grafiker | grafik
Michael Denhoff, Komponist | kompozytor
1989
Gisela Walther, Malerin und Zeichnerin | malarka
1982
Brigitta Heyduck, Malerin | malarka
i rysowniczka
Michael Lobe, Schriftsteller | pisarz
Peter Kiesewetter, Musiker | muzyk
1983
Gerd-Peter Eigner, Schriftsteller | pisarz
1990
Wolfgang Bulla, Grafiker und Plastiker | grafik i plastyk
Udo Kaller, Maler und Grafiker | malarz i grafik
1991
Herbert Grützner, Maler und Bildhauer | malarz
1984
Konrad Mätzig, Maler | malarz
i rzeźbiarz
Ralf Thenior, Schriftsteller | pisarz
1992
Jan Szmatloch, Grafiker | grafik
1985
Christian Ridil, Komponist | kompozytor
Horst Kuhnert, Bildhauer | rzeźbiarz
34
Herausgeber | Wydawca
Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport
Lavesallee 6
30169 Hannover
Redaktion, Gestaltung und Satz | Redakcja, layout i skład
Image Marketing GmbH
Oldenburger Straße 167
26180 Rastede
www.i-marketing.de
Fotos | Zdjęcia
Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport
T. Studio/fot. K. Bielinski, D. Pabjanczyk
Teatr Polski, Breslau
Thomas Preikschat, Sabrina Janesch
Melitta Sallai, Fundacja sw. Jadwigi, Morawa
Übersetzungen | Tłumaczenia
AG Sprachen Hannover
Grażyna Kamień-Söffker, Teresa Czaniecka-Kufer
Druck | Druk
NoWe Druck oHG
Emsoldstraße 15
26180 Rastede
Stand August 2015
Die Texte und Bilder dieser Publikation sind urheberrechtlich geschützt.
Weiterverwendung gestattet ausschließlich unter Angabe der Quelle.
Teksty i zdjęcja niniejszej publikacji są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie dozwolone wyłącznie za podaniem źródła.