qarTuli gerbTmcodneoba anu heraldika

qarTuli gerbTmcodneoba anu heraldika
Sesavali
heraldikas saqarTveloSi sakmaod xangrZlivi da saintereso
tradicia aqvs. miuxedavad amisa, sabWoTa periodis istoriografiaSi
arsebuli
erTgvari
ideologiuri
tabuebis
gamo
saistorio
mecnierebis es damxmare dargi wlebis manZilze metad sustad
Seiswavleboda. am mizeziT da agreTve qveynis damoukideblobisa da
TviTSegnebis aRdgenasTan erTad heraldikisadmi sazogadoebaSi
gaRvivebuli interesis gamo aucilebeli Seiqna mocemuli saistorio
disciplinis zedmiwevniTi gamokvleva da qarTul sazogadoebriv
cnobierebaSi misTvis kuTvnili adgilis miCena, damkvidreba.
winamdebare kvlevaze muSaobisas miznad visaxavdiT am Taviseburi
vakuumis Sevsebas da qarTuli heraldikis dargSi safuZvliani
samecniero tipis naSromis Seqmnas. bunebrivia igi ver iqneba
absoluturad amomwuravi, Tumca SevecdebiT warmovaCinoT Temis
ZiriTadi
problematika
da
SeZlebisdagvarad
gadavWraT
igi,
zogierTi sakiTxis dazusteba an gamokvleva ki momaval samecniero
Ziebas mivandoT.
Tematikis siaxlis gamo daviwyoT Tavidan _ davsvaT, sakvlevi
sferos sazRvrebis ganmapirobebeli ori principuli kiTxva:
ra aris gerbi? gerbi aris iuridiuli an raimegvarad warCinebuli
kerZo piris memkvidreobiT gardamavali da dadgenili wesebis
mixedviT Sedgenili simboluri gamosaxuleba anu gamosarCevi niSani.
ra aris heraldika? heraldika aris gerbebis Seqmnis wesebis
maregulirebeli da ukve Seqmnili gerbebis Semswavleli mecniereba _
damxmare saistorio disciplina.
heraldikis Cveneul axsnaSi imTaviTve Zevs misi, ase vTqvaT ormagi
ganmarteba.
Tumca,
bolo
xans
am
sityvas
mesame
ufro
mravlismomcvel,
ganvrcobil
Sinaarssac
mateben
xolme
da
praqtikulad nebismieri saxis, epoqis simbolur gamosaxulebas
heraldikis sferoSi aqceven. Cveni azriT es ar aris marTebuli. TviT
sityva ~heraldika~ bunebrivad momdinareobs ~heroldidan~ (ger.
~heeralt~ _ Tavdapirvelad vaterani mebrZolebi, romlTa turnirebze,
dResaswaulebsa da orTabrZolebze daswreba sapatiod iTvleboda 1).
igi SuasaukuneebSi gaCenili specialuri terminia, romelic Tavisi
warmoqmnidan moyolebuli dRemde sruliad konkretuli SinaarsiT
ixmareboda. amis gamo miuReblad, uadgilod da arasaWirod migvaCnia
misi TavisTavadi Sinaarsis gaumarTlebeli gafarToeba. amasTanave
sxvadasxvagvari simboluri gamosaxulebani zogadad simbolikis
farglebSi eqceva da am mxriv TviT heraldikac ki SesaZloa
nawilobriv mainc am zogadi simbolikis sazRvrebSi unda moviazroT.
mocemul SemTxvevaSi arc is aris marTebuli, rom vinaidan ar
arsebobs amgvari specialuri saistorio disciplina _ simbolika,
1
amitom nebismieri simbolo heraldikas mivakuTvnoT da swored mis
specialistebs mivandoT yovelgvari somboloebis kvleva. Cvenis Rrma
rwmeniT es unda moxdes mxolod maSin, roca simbolo raimenairad
exeba gerbs, xolo Tu simbolo martooden vTqvaT monetaze anac
beWedzea gamosaxuli, maSin igi Sesabamisad numizmatikis da
sfragistikis sakvlevi sagani xdeba.
yovelive zemoT Tqmulis gaTvaliswinebiT, gvsurs Tavidanve
movniSnoT sakvlevi sagnis CarCoebi. warmodgenili samecniero Sroma
eZRvneba qarTul heraldikas (sityvis pirdapiri da ara, ase vTqvaT,
ganvrcobili gagebiT) anu gerbTmcodneobas. es niSnavs, rom masSi
ZiriTadad ganxiluli iqneba Cvens xelT arsebuli saqarTveloSi
Seqmnili uklebliv yvela sagvareulo (ara aqvs mniSvneloba iqneba es
qarTuli Tu ucxouri gvari), samxareo Tu e. w. korporaciuli gerbi,
agreTve ucxoeTSi dafiqsirebuli saqarTvelosTan riTime mainc
dakavSirebuli nebismieri saxis da tipis gerbi. yuradRebas
gavamaxvilebT imazec, rom sakvlev obieqts swored gerbebi da maTi
Semadgeneli simboloebi warmoadgens. sxva simbolur gamosaxulebebs
ki SevexebiT mxolod im SemTxvevaSi, Tu Cveni SexedulebiT igi
aRmoCndeba romelime konkretuli sagerbe simbolos winamorbedi an
kidev sxva raimegvarad iqneba dakavSirebuli masTan.
sakuTriv gerbTmcodneobiT kvlevas Tan erTvis heraldikasTan
dakavSirebul wyaroTa mimoxilva, saqarTveloSi sakiTxis Seswavlis
istoria, internetis qselSi ganTavsebuli qarTuli da zogadi
heraldikisTvis saintereso masalebis anotirebuli bibliografia,
terminologiuri glosariumi, emblematikuri leqsikoni, saZieblebi
da sxvadasxvagvari cxrilebi.
qarTuli gerbTmcodneobis wyaroebi
gerbTmcodneobisTvis mniSvnelovani masalis Semcveli wyaroebi
sazogadod or mTavar jgufad SeiZleba daiyos: pirveli _ ase vTqvaT
dokumenturi, anu sagerbe gamosaxulebebis an aRwerilobebis
Semcveli sabuTebi, werilebi, sagerbeebi da a. S.; meore _
materialuri, anu heraldikuri simbolikis Semcveli materialuri
kulturis Zeglebi, sxva gamoyenebiTi daniSnulebis mqone sagnebi da
saflavis
qvebi.
aRsaniSnavia,
rom
qarTuli
heraldikisTvis
saintereso orive jgufis wyaroebi sakmaod mogvepoveba, rogorc
saqarTveloSi, aseve mis farglebs gareT.
qarTuli wyaroebi
mSobliur gerbTmcodneobasTan dakavSirebul Cvenamde moRweul
qarTul saistorio wyaroebs qronologiuri rigis mixedviT Tu
ganvixilavT, maT Soris upirvelesi adgili vaxtang VI-is mier
2
TbilisSi gamocemul pirvel qarTul nabeWd wignebs ergeba. es aris
Cvens mier “dokumenturad” wodebul wyaroTa nimuSebi: 1709 wels
gamocemuli “samociqulo”, 1710 wels gamocemuli “kondaki” da 1712
wels gamocemuli “vefxistyaosani”. TiToeul maTganze aRbeWdilia,
rogorc Cans, Tavad vaxtang VI-is mier Sdgenili bagrationebis
samefo dinastiis gerbi da kompoziciis ganmmartavi ramdenime
strofiani leqsi2.
/vaxuSti batoniSvilis pirveli atlasidan/ (1-1)
Zlier
mniSvnelovani
wyaroa
agreTve
batoniSvil
vaxuSti
bagrationis 1735 wels Sedgenil kavkasiis atlass darTuli gerbebis
krebuli, romelic gamoirCeva originalurobiT, farebis kuTvnilebisa
Tu
maTi
avtoris
konkretizaciiT
da
amasTanave
qarTuli
gerbTmcodneobisTvis mTeli rigi novatoruli midgomebiT. sagerbe
gamosaxulebani atlasis Semdeg rukebze aris datanebuli: pirveli
atlasi, 1735 weli _ ruka “samefo iberiisa anu yovlisa
saqarTvelosi”3, samcxe saaTabagos ruka4, qarTlis ruka5, kaxeTis
ruka6, ruka “sauflosa movakanisa” anu Sirvanisa7.
XVIII saukunis meore naxevars ganekuTvneba erekle II-is mier
gacemuli saTavado titulisa da amasTan erTad sagvareulo gerbis
boZebis
sigelebi,
romlebic
Tavisi
unikalurobiT
uaRresad
mniSvnelovania
qarTuli
heraldikisTvis.
sigelebis
CvenTvis
saintereso monakveTebSi, rogorc wesi moTxrobilia mocemuli gvaris
istoria da misi damsaxureba saqarTvelos samefo karis winaSe,
Semdeg ki gerbis dawvrilebiTi aRweriloba, kompoziciis simboluri
Sinaarsobrivi ganmartebebiTurT8.
aseve erekle II-is epoqas, ufro zustad ki 1783 wlis traqtats
ukavSirdeba da Cvens mier SemoTavazebuli klasifikaciis mixedviT,
materialur wyaroTa tips miekuTvneba qarTl-kaxeTis samefosa da
ruseTiis
imperiis
Soris
dadebuli
georgievskis
traqtatis
erekleseuli sabeWdavi (daculia xelnawerTa institutSi), masze
amotvifruli saxelmwifo da samxareo gerbebiT. swored es
3
ukanaskneli xdis wyaros gamorCeuls, vinaidan e. w. [samamulo,
adgilobrivi, saadgilmamulo, miwaTa _ land arms, земельные, местные],
igive samxareo da saqalaqo
qarTuli gerbebi Zlier mcire
raodenobiT mogvepoveba.
amave xanis, oRond sruliad gansxvavebuli saxis _ numizmatikur
wyaroebs ganekuTvneba erekle II-is mier SemoRebuli monetebi
bagratovanTa gerbSi Semavali detalebiT da TbilisSi moWrili
monetebi, maTze aRbeWdili saintereso simbolikiT _ savaraudod
Sevardnis da xoxobis [mfrinvelis] gamosaxulebiT9.
fasdaudebeli
wyaroa
qarTuli
heraldikis
istoriisTvis
batoniSvil ioane bagrationis mier 1825-28 wlebSi dawerili
~xumarswavla~ anu, rogorc mas kidev uwodeben, ~kalmasoba~. am
nawarmoebSi ramdenjermea saubari gerbebze, xolo ~Raraldikas~
calke Tavic ki eZRvneba. ioane batoniSvilis ~kalmasobis~ meSveobiT
SesaZlo xdeba warmovidginoT sakmaod sruli suraTi imisa Tu
rogor icnobdnen imxanad CvenSi heraldikas, ra adgili eWira mas
sazogadoebriv cxovrebaSi da a. S.10
XIX saukunidan moyolebuli sagrZnoblad imata materialuri saxis
wyaroebma
_
moxSirda
sagerbe
gamosaxulebebis
datana
sayofaTcxovrebo gamoyenebis sagnebsa Tu saflavis qvebze. Cveni
azriT, es movlena sazogadoebis zeda fenaSi gerbebis swrafi da
sakmaod farTo gavrcelebis, ase vTqvaT popularizaciis mauwyeblad
SeiZleba miviCnioT.
/bagrationTa erT-erTi warmomadgenlis
nevelis lavradan, sankt-peterburgi/ (1-2)
saflavis
qva
aleqsandre
mocemuli periodis wyaroTa am jgufs ganekuTvneba da maTSi
gamorCeuli adgili upyria s. janaSias saxelobis saxelmwifo
saistorio muzeumSi dacul guriis samTavros brinjaoSi Camosxmul
gerbs, amave dawesebulebaSi gamofenil amilaxvarTa erT-erT
warmomadgenels
rusebis
mier
boZebul
reliefur
sagerbe
kompoziciasa da xelovnebis istoriis muzeumis oqros fondSi
4
dacul dadianebis saTavado sagvareulos kuTvnil vercxlis langars
samegrelos samTavros gerbiT.
imave saukunis Sua da gansakuTrebiT mogviano wlebSi Zlier
gaxSirda warCinebulTa saflavis qvebze da maT sagvareulo saZvale
eklesiebSi mocemuli gvarebis gerbebis ama Tu im saxiT gamoxatva.
amgvari gamosaxulebani uxvad moipoveba sveticxovlis da Tbilisis
qaSveTis taZrebSi, SedarebiT naklebi _ qvaTaxevvis, axali SuamTis
monastrebSi, sionis, alaverdisa Tu mTawmindis mama daviTis
taZrebSi. kidev ufro masobrivi saxe miiRo am movlenam saqarTvelos
sazRvrebs gareT, ruseTs gadasaxlebul qarTvel Tavad-aznaurTa
Soris. rasakvirvelia wina aswleulebSic kveTdnen saflavis qvebze
garkveul figurebs, magram umeteswil isini an martooden religiur,
arasimbolur da mxolod ornamentul xasiaTs atarebdnen, anac
ubralod, Selamazebul xelrTviT warweras warmoadgendnen.
XX saukunis damdegs ganekuTvneba qarTuli heraldikisTvis
umniSvnelovanesi wyaro, istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo
muzeumis gliptikis fondSi daculi oskar getlingis arqivi. aq
Semonaxuli uxvi sfragistikuli masala Sedgeba ruseTis imperiis
warCinebuli gvarebis, maT Soris qarTuli sagvareuloebis gerbebis
Semcveli beWdebis da maTi anabeWdebis koleqciisgan. arqivi agreTve
moicavs vrcel mimoweras getlingsa da ruseTis sagerbe muzeumis
xelmZRvanels, sankt-peterburgel istorikoss vladimer kreskentis Ze
lukomskis Soris. mimowera sxva gerbTmcodneobiT problemebTan
erTad xSirad exeboda qarTul heraldikasTan dakavSirebul
sakiTxebs11.
/getlingis koleqcia/ (1-3 a. b.)
saerTod heraldika Zlier axlos dgas sfragistikasTan. evropaSi,
miTumetes adreul etapze gerbuli gamosaxulebani an pirdapir
daitaneboda beWdebze an warmodgeboda kidev ufro Zvel sabeWdavebze
asaxuli simboloebidan. SedarebiT gansxvavebul suraTs vxvdebiT
saqarTveloSi. CvenSi beWdebze, rogorc wesi, iSviaTi SemTxvevebis
5
gamoklebiT mxolod warwerebi an xelrTvebi dahqondaT12. amis gamo,
saqarTveloSi, gamonaklisebis garda, romlebsac qveviT ganvixilaT,
heraldikurad saintereso beWdebi metad mcire raodenobiT moipoveba.
swored
amitom
oskar
getlingis
koleqcias
gansakuTrebiT
sagvareulo gerbebis Seswavlis mxriv gamorCeuli mniSvneloba
eniWeba.
sagvareulo heraldikas miZRvnili kidev erTi metad saintereso da
nakleb Seswavlili wyaroa, aseve XX saukunis dasawyisSi _ 1922 wels
v. cixinskis mier Seqmnili naSromi _ “Кавказский гербовник”13. es aris
kavkasiuri warmoSobis warCinebuli gvarebis ruseTis imperiis mier
damtkicebuli Tu daumtkicebeli gerbebis krebuli sagvareuloebis
mokle istoriiT. aRsaRniSnavia, rom xelnaweris saxiT SemorCenil am
naSromSi kavkasiuri warmoSobis gvarebis umetesobas, rogorc
mocemul regionSi klasikur evropul feodalizmTan yvelaze ufro
axlos mdgom qveyanas Sehferis, qarTuli an saqarTvelodan
warmomdgari Tu ucxo tomis, magram misi qveSevrdomi sagvareuloebi
Seadgens. amis gamo “kavkasiuri sagerbe” friad sayuradRebo da
mravalmxriv originaluri, SeiZleba iTqvas unikaluri wyaroa
qarTuli gerbTmcodneobisTvis.
/monakveTebi ”kavkasiuri sagerbedan”/ (1-4 a. b.)
Tavis droze ~kavkasiuri sagerbis~ Seqmnis idea Cafiqrebuli da
ganxorcielebuli
iyo
saxelganTqmuli
rusi
heraldistis
v.
lukomskis mier. wamowyeba peterburgis saxelmwifo universitetis
sazogadoebriv
mecnierebaTa
fakultetis
arqeologiuri
ganyofilebis aspirantis vasil viktoris Ze zenkeviCis seminaris
saxiT iqna xorcSesxmuli. ~sagerbis~ Sedgena 1920-ian wlebSi
6
mimdinareobda. Sromis farglebSi gadamuSavda bagrationTa saxlis
yvela Stos sagerbe genealogiuri monacemi, gadaixata 250-300 gerbi,
yovel maTgans daerTo sainformacio teqsti14.
CvenTvis, iseve rogorc am cnobis pirvelad momyvanis igor
vladimeris Ze borisovisTvis gaurkvevelia Tu ratom SemorCa es
Sroma baton cixinskis avtorobiT da ara lukomskis an Tundac
zenkeviCisa.
XIX saukunisa da XX-is dasawyisis gamorCeuli da metad
originaluri wyaroa qarTuli korporaciuli heraldikisa, Tbilisis
da saxva mniSvnelovani savaWro qalaqebis amqarTa droSebi, romlebic
daculia
mxareTmcodneobis
muzeumebSi.
am
simbolurad
da
ornamentulad metad datvirTul droSebs ufro konkretulad qveviT
SevexebiT. aq mxolod imas davZenT, rom marTalia es veqsilologiuri
masalaa, mainc gverds ver avuvliT herladikuri TvalsazrisiT mis
ganxilvas, radgan iseve rogorc beWdebze gamosaxuli gerbebi, aqac
heraldikur simbolikasTan gvaqvs saqme, oRond ukve droSebze
gamoxatulTan.
imave xanis mniSvnelovani wyaroa saqarTvelos demokratiuli
respublikis konstitucia15. masSi dakanonebulia axali saqarTvelos
axali gerbi, romelic TiTqmis sruliad mowyvetilia adrindel
tradicias.
qarTuli korporaciuli (firmebis, sazogadoebebis da misT.)
heraldikis erTi iSviaTTagani wyaroa XX saukunis damdegs ivane
javaxiSvilis iniciativiT dimitri SevardnaZis mier Sesrulebuli
proeqtebi Tbilisis saxelmwifo universitetis emblemisa16.
gasuli saukunis 20-iani, 30-iani wlebis manZilze mimdinareobda
agreTve saqarTvelos sabWoTa socialisturi respublikis (saq. ssr)
da mcire droiT Seqmnili amierkavkasiis sabWoTa federaciis (asfsr)
gerbebis
Seqmnis
procesi,
romelic
am
komunisturi
“naxevradsaxelmwifoebis” konstituciebis sxvadasxva redaqciaSi
aisaxa17.
dabolos ar SeiZleba ar movixsenioT xelovnebis saxelmwifo
muzeumis arqivSi daculi r. gordeevis pirad saqmeSi moTavsebuli
mixeil vadbolskiseuli metad sayuradRebo CaniSvnebi qarTul
heraldikaze, romelTa umravlesoba ar aris Sesuli missave
avtorobiT 1980 wels gamocemul wignSi18.
ucxouri wyaroebi
ucxouri
wyaroebidan,
Tavisi
siuxviTa
da
mniSvnelobiT
rasakvirvelia
gansakuTrebiT
sayuredRebo
da
qarTuli
heraldikisTvis Seudareblad gamorCeulia rusulenovani Tu ruseTSi
daculi mravalferovani saistorio gerbTmcodneobiTi masalebi.
maTgan uadreulesia ruseTis car (mefe) aleqsi mixailoviCis 1672
wlis ~tituliarniki~, romelSic Setanilia ruseTs daqvemdebarebuli
Tu mis mfarvelobaSi myofi miwebis gerbebi, maT Soris _ qarTlis,
7
kaxeTis da sruliad saqarTvelos sagerbe farebi19. es aris pirveli,
Cvenamde
moRweuli,
saqarTvelosTan
dakavSirebuli
gerbuli
gamosaxulebebi.
Tumca,
amis
Sesaxeb
arsebobs
gansxvavebuli
mosazreba20, romlis uaryofasac qveviT SevecdebiT.
/ aleqsi mixailoviCis “tituliarniki”, avstriel mogzaur korbis
dRiuridan/ (1-5)
kidev ufro gavrcelda qarTuli gerbebi ruseTSi XVIII saukunis
dasawyisidan am qveyanaSi vaxtang VI-is gamgzavrebis Semdeg. TviT
ruseTSic petre I-is moRvaweobidan gamomdinare mocemul periodSi
heraldikam sakmaod farTod moikida fexi. am fonze vaxtangs
gayolilTagan Semdgari axali qarTuli diasporis warCinebulma
nawilma imperiis saTavado titulTan erTad gerbebic daibeva.
qarTuli da agreTve rusuli sagvareulo heraldikis es adreuli
nimuSebi mravlad aris dafiqsirebuli sanqt-peterburgSi aleqsandre
nevelis lavris nekropolisSi ganTavsebul Cven TanamemamuleTa
saflavis qvebze. imave xanis materialur wyaros warmoadgens
samSobloSi gamobrunebuli, magram asrtaxanSi gansvenebuli vaxtang
VI-is saflavis qvaze aRbeWdili bagrationTa gerbic.
qarTuli gerbebi aris gamosaxuli aseve XVIII saukunis Sua wlebSi
ruseTSi _ peterburgsa da moskovSi gamocemul qarTul wignebze.
maTze rogorc wesi an bagrationTa sagvareulo simbolika an
amilaxvarTa gerbis uZvelesi variantebi aris aRbeWdili21.
ruseTSi dafiqsirebuli sagvareulo gerbebis zemoT moyvanili
nimuSebi metad Zvirfasia qarTuli heraldikisTvis, gansakuTrebiT
maTi SedarebiT adreuli warmoSobis gamo.
8
qarTuli samxareo da saxelmwifo heraldikisTvis mniSvnelovani
wyaroa
ruseTis
imperiis
did
saxelmwifo
gerbTan
erTad
saqarTvelos da misi zogierTi mxaris (mag. qarTli, kaxeTi) simbolos
Semcveli sxvadasxva saxis dokumenti Tu sagani (droSa, medali Tu
sxv.). amgvarTagan Zlier saintereso da originaluria q. sanqtpeterburgSi saxelmwifo ermitaJSi daculi ruseTis saxelmwifo
almis (~paniri~) 1742 wlis Canaxati, romelzec sxva gamosaxulebebTan
erTad qarTuli gerbebic aris aRbeWdili22. TviT imperiis e. w. didi
saxelmwifo gerbi sabolood oficialurad 1800 wels gaformda
pavle I-is specialuri manifestis safuZvelze. manifesti mdidrulad
aris gaformebuli da masSi bunebrivia qarTuli miwebis gerbebic
aris Setanili23. momavalSic saqarTvelosi da misi mxareebis gerbebi
1917 wels imperiis kraxamde mudam figurirebda ruseTis saxelmwifo
simbolikaSi.
/ruseTis saxelmwifo alami “paniri”, 1742w./ (1-6)
qarTuli heraldikisTvis umniSvnelovanesi wyaroa ruseTis imperiis
heroldiis departamentis (sxvadasxva epoqaSi sxvadasxva saxelmwifo
uwyebaSi Sedioda) saqmeebi sagvareulo, saqalaqo Tu samxareo
gerbebis Sesaxeb, romelic sadReisod sanqt-peterburgSi ruseTis
saxelmwifo saistorio arqivSi (РГИА) aris daculi24. am dokumentebis
umTavresi faseuloba is aris, rom maTSi mocemulia sagerbe
kompoziciebis sruli ganmarteba, maTi winamorbedi simbolikis,
emblemis preistoriis aRwera, amasTanave, aRsaniSnavia mocemul
wyaroTa praqtikulad absoluturi utyuaroba. saimperio heroldiis
sabuTebidan qarTveli mkvlevarisTvis ZiriTadad XVIII saukunis
bolodan, 1917 wlamde Seqmnili dokumentebia saintereso.
damtkicebuli saqalaqo da sagvareulo gerbebis umravlesoba,
rogorc wesi sxvadasxvagvar krebulebSi Tavsdeboda. aseTebi iyo:
9
ruseTis imperiis saTavad-aznauro gvarebis sagerbes25 oci tomi,
romelTagan pirveli aTi mogvianebiT gamoica kidec26; umaRlesad
damtkicebuli gerbis mqone yvela saTavad-aznauro gvaris oTxi
tomisgan Semdgari sia suraTebiTurT27; aseve dasuraTebuli krebuli
damtkicebuli, magram ~saerTo sagerbeSi~ mouTavsebeli gerbebisa 28 da
heroldmeister reiteris gankargulebiT heroldiis departementis
sagerbe ganyofilebis mier Sedgenili ilustrirebuli xuTtomeuli
krebuli umaRlesad damtkicebuli saqalaqo da adgilobrivi
(samxareo) gerbebisa29.
/ruseTis imperiis sagerbes satitulo gverdi/ (1-7)
zemoT
aRwerili
masalebis
ganuzomeli
Rirebuleba
imaSic
mdgomareobs,
rom
mocemul
SemTxvevebSi
Cven
saqme
gvaqvs
pirvelwyaroebTan, iqneba es heroldiis departamentis dokumentebi
Tu sxvadasxvagvari sagerbeebi da krebulebi.
rogorc qarTuli, iseve sazogadod ruseTis imperiis heraldikuri
praqtikis SeswavlisTvis umniSvnelovanesi wyaroa 1918-1931 wlebSi b-n
v. k. lukomskis xelmZRvanelobiT moqmedi sagerbe muzeumis saqmeebi,
romelic sadReisod qalaq sanqt-peterburgis ruseTis saxelmwifo
sistorio arqivSi (РГИА) inaxeba30. sagerbe muzeumiseuli sabuTebis
ZiriTadi Rirseba maTi tipologiuri mravalferovneba aris. aq
Semonaxulia mravalgvari krebuli, gerbuli dokumenti, calkeul
10
mecnierTa gamoqveynebuli Tu gamouqveynebeli gerbTmcodneobiTi
naSromebi, piradi arqivebi, oficialuri mimowera da a. S.
sabWoTa xelisuflebis damyarebasTan erTad sagerbe Semoqmedebis
dasrulebis
gamo
komunisturi
periodidan
(1917-1990
ww.)
gerbTmcodneobiTi wyaroebi iSviaT gamonaklisTa garda praqtikulad
ar SemorCenila. erT-erTi amgvari gamonaklisia 60-iani wlebidan
moyolebuli ssrk-is sxvadasxva respublikaSi (ruseTi, moldova,
ukraina, belorusi) gamomavali seriebi samkerde niSnebisa, romelzec
Zveli, imperiis droindeli Tu axali, sabWouri saqalaqo gerbebi iyo
gamosaxuli. maT Soris gvxvdeba saqarTvelos zogierTi saqalaqo da
samxareo gerbic, sxvaTaSoris, rogorc Zveli, iseve axalic, Tumca am
sakiTxze ufro dawvrilebiT qveviT SevCerdebiT.
rac Seexeba dasavleT evropul wyaroebs, maTSi qarTuli heraldikis
Sesaxeb ZiriTadad Zlier mwiri informacia moipoveba, romelic
metwil
ruseTis
saxelmwifo
gerbSi
Semavali
saqarTvelos
31
saxelmwifo gerbis mokle aRweriT Semoifargleba . Tumca, aris
gamonaklisebic, magaliTad, ukve naxsenebi, ruseTs wargzavnili romis
saRvTo imperiis avstrieli despanis korbis dRiurSi dafiqsirebuli
saqarTvelos, qarTlis da kaxeTis gerbebi32, an frangi a. SafanJonis
mier emigrirebuli warCinebulebisTvis Sesrulebuli qarTuli
saTavadaznauro sagvareuloebis gerbebi33.
SafanJoni
rogorc
Cans,
ZiriTadad
xan
ruseTis
imperiis
xelisuflebis mier damtkicebuli gerbebiT xelmZRvanelobda, xanac
Tavad damkveTis miTiTebebis safuZvelze an maTi pirdapiri karnaxiT
xatavda axal gerbebs. orive SemTxvevaSi misi qmnilebebi nakleb
faseulia heraldikisTvis, vinaidan ukve damtkicebuli gerbebi isedac
cnobilia CvenTvis pirvelwyaroebidan, axladSeqmnilebi ki etyoba
mxolod maTi avtorebis an avtoris neba-survilis mixedviT iqmneboda.
Tanac es ukanasknelni qarTvel Tavad-aznaurTa saqarTveloSi
Seqmnili adreuli daumtkicebeli gerbebisgan gansxvavebiT, xSir
SemTxvevaSi, gaurkveveli warmomavlobis figurebis gamoyenebiT
dgeboda, romelTa analogebs verc Zvel qarTul simbolikaSi da
verc XVIII-XIX saukuneebis qarTul heraldikaSi ver vxvdebiT.
materialuri saxis ucxouri heraldikuri Zeglebidan aRsaniSnavia
safrangeTSi levilis sasaflaoze ganTavsebuli emigrirebuli
qarTveli warCinebulebis saflavis qvebze aRbeWdili gerbebi.
aseve sainteresoa rumineTSi brwyinvale qarTveli poetis besikis
saflavis qvaze gamosaxuli gabaSvilTa sagvareulo gerbi34.
axali tipis ucxour wyaroebs SeiZleba mivakuTvnoT Cvens mier
internetSi moZiebuli resursebi zogadi da qarTuli heraldikis
Sesaxeb. amaT Soris CvenTvis yvelaze ufro sayuradReboa sxvadasxva
qveynebis saqalaqo gerbebs miZRvnili saerTaSoriso heraldikuri
internet saiTi, romelzec saqarTvelos qalaqebis kuTvnili sasgerbe
gamosaxulebebic aris ganTavsebuli35.
11
qarTuli gerbebis Seswavlis istoria
ukanasknel xanebamde saqarTveloSi gerbebis Seswavlas metis-metad
mcire yuradReba eTmoboda. XX saukunis meore naxevramde CvenSi
gerbTmcodneobas miZRvnili arcerTi, araTu samecniero, aramed
popularuli specialuri naSromi ar gamoqveynebula. es arc aris
gasakviri, vinaidan XIX saukuneSi qarTuli istoriografia ar iyo
imdenad
ganviTarebuli,
rom
gerbTmcodneobis
_
specialuri
wyaroTmcodneobiTi disciplinis SeswavlisTvis ezruna, xolo
mogvianebiT ki komunistur periodSi heraldika e. w. feodalur
gadmonaSTebTan brZolis msxverpli Seiqna da bunebrivia sabWouri
ideologiis batonobis pirobebSi am dargis ganviTareba CvenSi
praqtikulad
Sewyda.
amgvari
mdgomareobis
fonze
erTaderT
gamonakliss warmoadgenda saqarTvelos damoukidebeli respublikis
axladSeqmnil gerbs miZRvnili mxatvar daviT kakabaZis kritikuli
statia, romelic ufro xelovnebaTmcodneobiTi xasiaTis iyo vidre
gerbTmcodneobiTisa36.
zogadad qarTul heraldikas samecniero kvleviTi midgomiT
pirvelad saxelganTqmuli rusi mecnieri da gerbTmcodne aleqsandre
lakieri Seexo, 1855 wels gamocemul Tavis wignSi ~rusuli
heraldika~37. igi xazs usvamda qarTuli heraldikis originalobas da
marTebulad ayenebda qarTuli simbolikis metad saintereso uZvelesi
fesvebis Ziebis sakiTxs.
amieridan rus gerbTmcodneTa umravlesoba Tavis SromebSi ama Tu im
saxiT mainc mimoixilavda qarTul gerbebs. es arc aris gasakviri,
vinaidan drois garkveul monakveTebSi qarTuli gerbebi rusuli
heraldikis Semadgeneli nawili iyo. lakieris garda qarTul gerbebs
exebodnen gamoCenili rusi heraldisti istorikosebi: fon vinkleri38,
soboleva39, speransovi40 da sxvani. miuxedavad amisa, mainc Zlier
iSviaTia
konkretulad
qarTul
gerbTmcodneobas
miZRvnili
naSromebi. zemoTmoyvanili avtorebi qarTuli heraldikis sakiTxebs
ZiriTadad rusul gerbTmcodneobasTan mimarTebaSi ixilavdnen. am
mxriv erTgvar gamonakliss warmoadgens dRevandelobis erT-erTi
wamyvani gerbTmcodnis duminis Sromebi41, romelSic swored calke
gamoyofilad aris Seswavlili saqarTvelosTan dakavSirebuli
gerbebis istoria.
1980 wels ki pirvel seriozul qarTul gamocemad mogvevlina
cenzuris mier Sekvecili, bibliografiul iSviaTobad qceuli mixeil
vadbolskis wigni ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~42. wignSi
sakmaod mdidari sailustracio masalis safuZvelze warmodgenilia
uZvelesi droidan moyolebuli saqarTveloSi zogadad simbolikis
ganviTareba. arqeologiur da veqsilologiur nimuSebTan erTad
gansakuTrebiT didi adgili eTmoba konkretulad gerbTmcodneobiT
masalas, maT Soris saxelmwifo, samxareo, saqalaqo Tu sagvareulo
gerbebs. cenzuris mier amoiWra wignSi Setanil gerbebs darTuli
12
qarTuli Tavaduri sagvareuloebis metad mokle istoriebi. mixeil
vadbolskis naSromi didxans rCeboda am Tematikas miZRvnil
erTaderT gamocemad da igi dRemde ar kargavs Tavis mniSvnelobas
masSi moyvanili zogierTi unikaluri gamosaxulebis (mag. zogierTi
qalaqisa da mazris Znelad dasadgeni warmoSobis gerbi) gamo. wignis
erTaderTi nakli is aris, rom igi arasamecnieroa da masSi TiTqmis
saerTod ar gvxvdeba moyvanili heraldikuri masalis wyaroTa
miTiTeba.
XX saukunis 80-iani wlebis ganmavlobaSi, umTavresad qarTul
periodikaSi SedarebiT imata calkeuli momcro narkvevebis Tu
statiebis raodenobam, romelic ama Tu im formiT exeboda
heraldikas43.
garda
amisa
saqarTvelos
istoriis
sxvadasxva
sakiTxebis mkvlevari avtorebi Tavisi ZiriTadi Temis farglebSi, mis
Sesavsebad gakvriT, iribad exebodnen xolme gerbTmcodneobas44.
80-iani wlebis miwuruls ki erovnuli TviTSegnebis ganviTarebisa da
komunisturi cenzuris gauqmebasTan erTad Tanmimdevrulad iwyo
saqarTvelos istoriis e. w. TeTri laqebis Sevseba, maT Soris
heraldikisac. amrigad XX saukunis bolo aTwleulSi sakmaod imata
gerbTmcodneobas
miZRvnili
specialuri
naSromebis
ricxvma.
miuxedavad amisa samecniero statusis mqone naSromebis nakleboba
dRemde TvalSisacemia.
imxanad gamoqveynebuli heraldikasTan dakavSirebuli wignebidan
yuradRebas ipyrobs sara barnavelis ~qarTuli droSebi~45 da simon
gamsaxurdias ~saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi~ 46. am
sakmaod uxvad dasuraTebul gamocemebSi veqsilologiur anu
droSaTmcodneobiT kvlevasTan erTad qarTuli heraldikis zogierTi
sakiTxic mimoixileba. es arc aris gasakviri, vinaidan droSebisa da
gerbebis Semswavleli mecnierebebis gzebi xSirad urTierTikveTeba
xolme, veqsilologia da heraldika ki momijnave damxmare istoriuli
disciplinebia,
ris
gamoc
maT
mkvlevarT
orive
dargSi
gaTviTcnobiereba evaldebulebaT.
1990-iani wlebidan saqarTveloSi SeiZleba iTqvas gerbTmcodneobiTi
bumi daiwyo.
1995 wels Jurnal ~artanujSi~ Cvens mier gamoqveynda popularuli
statia zogadi heraldikis ZiriTadi kanonebis Sesaxeb47. mas maleve
mohyva qarTul recenzirebad periodikaSi dabeWdili samecniero
statia qarTuli gerbTmcodneobis Sesaxeb, romelic aseve Cven
gvekuTvnoda48.
qarTuli heraldikis SeswavlisTvis mniSvnelovani iyo saparlamento
uwyebanSi dabeWdili daviT kldiaSvilisa49 da malxaz afridoniZis50
statiebi.
daviT
kldiaSvilis
SromaSi
uZvelesi
droidan
dRevandlamde aris ganxiluli qarTuli heraldikuri masala. malxaz
afridoniZis statia ki ufro zogad heraldikas, mis umTavres wesebs
eZRvneba. unda iTqvas, rom am Sromebma erTgvari dadebiTi roli
iTamaSa saqarTveloSi, ase vTqvaT marTebuli heraldikuri kulturis
CamoyalibebaSi.
13
metad saintereso da sakmaod mniSvnelovani informaciis Semcveli
iyo mixeil mayaSvilisa da daviT kldiaSvilis avtorobiT gazeT
~saxalxo gazeTis~ furclebze gamoqveynebuli statiebis seria 51,
romlebSic
qarTuli
heraldikis
konkretuli
sakiTxebi
iyo
Seswavlili.
imave xanebSi daibeWda soso biWikaSvilis aseve sagazeTo statia
qarTuli saxelmwifo droSebisa da gerbebis istoriis Sesaxeb52. aq
unda aRiniSnos, rom statiaSi gamoTqmuli zogirTi mosazreba
vfiqrobT metad sakamaTod JRers.
1998 wels Tbilisis saxelmwifo universitetis axalcixis filialis
periodul gamocemaSi Sevida zogadi heraldikis specialistis
malxaz afridoniZis samecniero statia53. igi gerbTmcodneobaSi
ferebis simbolikas eTmoboda.
1998 welsve Tbilisis saxelmwifo universitetis diplomatiis
weliwdeulis
damatebaSi
moTavsda
Cveni
samecniero
statia
saqarTvelos saxelmwifo diplomatiuri aqtivobis areklvis Sesaxeb
saqarTvelosa da sxva qveynebis gerbTmcodneobaSi.
amave periodSi kvlav Cvens mier Jurnal ~artanujSi~ gamoqveynda
popularuli statia, romelSic ramdenime magaliTis safuZvelze
TvalnaTliv iyo naCvenebi Tu rogor aisaxeba xolme esa Tu is
istoriuli movlena qarTul Tu ucxour gerbebSi54. imave 1999 wels
samegrelos mxaris istorias miZRvnil krebulSi moTavsda Cvenive
mcire popularuli narkvevi samegrelosTan dakavSirebuli gerbebis
Sesaxeb55.
2001 wels ki ukve sazogadoebrivma Jurnalma ~omegam~ daiwyo daviT
kldiaSvilis avtorobiT qarTuli heraldikis calkeul sakiTxebs
miZRvnili statiebis gamoqveyneba, romlebSic, Cveni azriT zogi
sakmaod saeWvo Teza aris moyvanili56.
imave 2001 wels Cvens mier broSuris saxiT gamoica saqarTvelos
qalaqebis gerbebs miZRvnili ilustrirebuli monografia ~saqalaqo
gerbebi qarTul heraldikaSi~57.
axal xarisxobrivad ufro maRal safexurze avida mocemuli
disciplines Seswavla Cveni da b-n m. afridoniZis mier daculi
sakandidato disertaciebis Semdgom. Cveni disertaciis Tema iyo
“qarTuli
heraldika
anu
gerbTmcodneoba”,
xolo
malxaz
afridoniZisa ~heraldikisa da heroldTa institutis warmoSobis
safuZvlebi da maTi roli Sua saukuneebis evropis sazogadoebrivpolitikur cxovrebaSi~58. es ukanaskneli Seexeba heraldikur
kanonebs, terminebsa da precendentebs, romelTa codna da gamoyeneba
aucilebelia rogorc heraldikosebisTvis _ gamarTuli sagerbe
kompozicebis
Sesaqmnelad
da
gasaanalizeblad,
iseve
araspecialistebisTvis _ saerTod sazogadoebaSi simbolikisa da
gerbebisadmi
maRalkulturuli
midgomis
da
Sexedulebebis
CamoyalibebisTvis.
dedaqalaqis simbolikas aris miZRvnili z. kiknaZis gamocema
~Tbilisis heraldika~59. igi mniSvnelovania imiT, rom aramarto
14
Tbilisis heraldikur warsuls ganixilavs, aramed kritikulad
udgeba dedaqalaqis Tanamedrove simbolikas da amavdroulad
gvTavazobs misi saxecvlilebis istoriul warsulze dayrdnobil
originalur gzebs.
saqarTvelos parlamentTan arsebuli heraldikis komisiis meoxebiT
ori saintereso wigni gamoica qarTuli gerbTmcodneobis Sesaxeb.
erTi es aris d. kldiaSvilis naSromi ~Tanamedrove saqarTvelos
heraldika~, romelic ZiriTadad Seexeba 1918 wlidan moyolebuli
dRevandlamde qarTuli heraldikisa da agreTve veqsilologiis
aqtualur sakiTxebs60. meore metad saintereso gamocema ~saqarTvelos
saxelmwifo gerbis konkursis Sesaxeb~61 Sedgenilia heraldikis
komisiis mier da srulyofilad hxdis fardas axali saxelmwifo
simbolikis Seqmnis metad saintereso detalebs.
saerTod heraldikis komisia metad did jafas wevs saqarTveloSi
saxelmwifo
heraldikis
mowesrigebisa,
regulirebisa
da
organizebulad warmarTvis
saqmeSi. ase magaliTad saxelmwifo
gerbisa da saqalaqo gerbebis Seqmnis paralelurad mimdinareobs
heraldikur
ferTa
terminologiis
dadgena
qarTul
gerbTmcodneobaSi,
ris
mixedviTac
amieridan
oficialur
saxelmwifoebriv heraldikaSi savaldebulod, xolo kerZo pirTaTvis
dauwerel kanonad unda miviCnioT gerbebis ferTa dasaxelebebi.
amasTan dakavSirebiT jerac ar aris Sejerebuli specialistTa
mosazrebebi, magram Cven ramdenime TanamoazresTan erTad Semdegi
saxis ferTa gamis saxelwodebaTa gamoyenebas vermxrobiT:
metalebi: oqro, vercxli
minanqrebi: mewamuli (wiTeli)
laJvardi (lurji)
sevadi (Savi)
zurmuxti (mwvane)
porfiri (Zowisferi)
am etapze komisias SesaZleblad miaCnia orive saxis terminebis
gamoyeneba. vfiqrobT momavalSi praqtikuli heraldikis ganviTarebis
kvalobaze TavisTavad gairkveva Tu ferTa ra saxis terminebi ufro
daimkvidrebs Tavs CvenSi, arqauli Tu Tanamedrove. am SemTxvevaSi
pirobiTad arqauls vuwodebdiT zemoT moyvanil CamonaTvalSi
pirvel rigSi dasaxelebl terminebs, xolo Tanamedroves _
frCxilebSi moTavsebulT. Cvenis mxriv SevniSnavdiT, rom garkveul
seriozul kvlevebze dayrdnobiT62 vemxrobiT SedarebiT arqaul
terminebs risi mravali argumentic gagvaCnia, magram amis dasabuTeba
metad Sors wagviyvanda da agvacdenda mocemuli naSromis ZiriTadi
mimarTulebisgan. ase rom terminebze msjeloba amjerad umjobesia
samomavlod gadavdoT. es Tema uTuod imsaxurebs calke samecniero
statiisa gamoqveynebasa da farTo polemikis sagnad qcevas.
15
sul axlaxan gamoica kidev erTi popularuli naSromi zogadi
heraldikisa da sxvadasxva tipis qarTuli sagvareulo gerbebis
Sesaxeb _ “heraldikis safuZvlebi”63. aq aRsaniSnavia, rom wignSi
faqtiurad
pirvelad
qveyndeba
TanamedroveobaSi
Seqmnili
arawarCinebul
gvarTa
“sagerbe
gamosaxulebebi”
romelTac
rasakvirvelia ver miviCnevT gerbebad am sityvis klasikuri gagebiT.
da Tu ratom vTvliT ase, Cven ukve visaubreT mocemuli Sromis
Sesaval nawilSi.
sazogadoebaSi, rogorc Cans ar klebulobs heraldikisadmi
interesi, rac albaT imis mauwyeblia, rom gerbTmcodneobas
miZRvnili gamokvlevebis raodenoba kvlavac gaizrdeba. es ki
bunebrivia friad waadgeba qarTuli heraldikis Seswavlis saqmes,
vinaidan am mimarTulebiT istorikosTa gaaqtiurebuli muSaobis
miuxedavad mSobliur gerbTmcodneobaSi mainc bevri ram rCeba
mosaZiebeli Tu dasadgeni.
saqarTvelos saxelmwifo gerbi
saqarTvelos samefos gerbi, oriod samxareo gerbTan erTad (am
ukanasknelT mogvianebiT ganvixilavT), sadReisod Cvens xelT
arsebuli monacemebis mixedviT qarTuli klasikuri heraldikis
upirveles nimuSs warmoadgens da misi oficialuri arseboba XVII
saukunis meore naxevridan, ufro zustad ki 1672 wlidan dasturdeba.
imxanad saqarTvelos saxelmwifo gerbs gveleSapis ganmgmiravi
wminda
giorgis
figura
ganasaxierebda.
igi
or
wyaroSia
dafiqsirebuli: pirveli, es aris mefe aleqsei mixeilis Zis 1672 wlis
~tituliarniki~ (faqtobrivad uZvelesi rusuli sagerbe), romelSic
CamoTvlilia
ruseTis
mefis
mflobelobaSi
myofi
miwebi
simboloebiTurT. maT Sorisa aris "Карталинских, Грузинских царей"
gerbic: fari stilizebulia (faqtiurad arcaa), masSi gamosaxulia
marcxena araheraldikur mxares Sebrunebuli, cxenze amxedrebuli,
Seabjruli wm. giorgi, mkerdze TeTri jvriT, romelic SubiT gmiravs
gveleSaps64.
/saqarTvelos gerbi 1672 wlis “tituliarnikidan”/ (1-8)
16
meore sabuTi sadac saqarTvelos gerbia aRmoCenili, aris mefe
fiodor aleqseis ZesTan wargzavnili romis saRvTo imperiis despnis,
avstrieli diplomatis korbis 1698-1699 wlebiT daTariRebuli
dRiuri. masSic zemoT aRwerilis identuri gamosaxuleba aris
aRbeWdili, oRond warwera mxolod ~Kartalinia"~-s Seicavs65. es
umniSvnelo
cvlileba
wyaros
araoficialurobiT
da
aqedan
gamomdinare, gamartivebisken midrekilebiT unda aixsnas.
jer-jerobiT dazustebiT ucnobia visi rCeviT an fantaziiT Seiqmna
pirveli qarTuli gerbebi, magram cxadia, rom wm. giorgis
saqarTvelos gerbad Camoyalibeba SemTxveviTi ar aris, aramed CvenSi
am wmindanis samSoblos mfarvelad aRiarebisa da misi didi
pativiscemis pirdapiri gamovlinebaa.
aRsaniSnavia, rom sxva umetesi monarqiuli qveynebisgan gansxvavebiT,
saqarTvelos saxelmwifo gerbi Tavdapirvelad srulebiT ar
emTxveoda mmarTveli samefo dinastiisas. es albaT imiT unda iyos
gamowveuli, rom pirveli qarTuli saxelmwifo gerbi ucxo qveyanaSi
_ ruseTSi, moskovis mefis aleqseis e. w. ~tituliarnikSi~ aris
dafiqsirebuli.
bunebrivia,
am
~pretenziis
gerbSi~
naklebad
gausvamdnen xazs da miCqmalavdnen kidec sxva samefo saxlis, am
SemTxvevaSi bagrationTa dinastiis uflebas mocemul teritoriaze.
XVIII saukunis damdegidan yovelive Tavis adgilze dgeba da ukve
metwil bagratovanTa simbolika warmoadgens saqarTvelos. Tumca,
amaze mogvianebiT visaubrebT.
aqve SevniSnavT, rom ~tituliarnikSi~ qarTuli gerbebis Setana
gamoZaxilia ruseT-saqarTvelos Soris elCobaTa im gaxSirebuli
gacvlisa, romelsac XVII saukuneSi hqonda adgili. qarTveli mefeebi
cdilobdnen Crdiloel mezobelTan mWidro kontaqtis damyarebas,
zogi vasalobasac kisrulobda66, ase rom, garkveuli safuZveli
ruseTis mefis titulSi saqarTvelos moxseniebisa SesaZloa marTlac
iyo. rac, Tavis mxriv, imperiis kavkasiisadmi interesis gaRvivebas
mowmobs.
qarTul heraldikaSi, saxelmwifo gerbis qronologiur rigSi, meore
adgilze dgas vaxtang VI-is mier SemuSavebuli saqarTvelosa da
bagrationTa mmarTveli samefo dinastiis ramdenime erTurTisgan
mcired
gansxvavebuli
variantis
saxiT
SemorCenili
sagerbe
kompozicia. misi uZvelesi nimuSi 1709 wels Tbilisis stambaSi
gamocemul samociquloSi gvxvdeba. im xanad giorgi XI iranis
droSebs qveSAibrZoda avRaneTs. amis gamo TbilisSi samefo gerbi
mxolod vaxtang VI-is mier Tu Seiqmneboda. miTumetes, rom es mis, ase
vTqvaT, kompetenciaSi Sedioda, vinaidan 1704 wlidan qarTlis
~janiSini~, ganmge iyo. sxvaTaSoris, gerbs mixeil vadbolskic vaxtang
VI-iseulad miiCnevs67.
17
/saqarTvelos da bargationTa gerbi vaxtang VI-is stambaSi 1709 wels
gamocemul “samociqulodan”/ (1-9)
amieridan,
viTarc
zeviT
aRvniSnavdiT,
ruseTs
SeerTebamde
saqarTvelos samefos gerbi Tanxvdeba mmarTveli dinastiisas.
amasTanave, pirvel qarTul nabeWd gamocemebs darTuli saqarTvelosa
da bagratovanTa dinastiis saxelmwifo simboloebi aris pirveli
sakuTriv saqarTveloSi Camoyalibebuli da dafiqsirebuli gerbebi.
vaxtang VI-is mier Seqmnili gerbi mcireodeni gansxvavebebiT mraval
adreul qarTul nabeWd gamocemas erTvis. Cven ar SevudgebiT yoveli
maTganis gamocalkevebiT aRweras. dawvrilebiT ganvixilavT mxolod
uZveles
da
tipiur,
am
gerbebisTvis
yvela
met-naklebad
damaxasiaTebeli elementebis Semcvel nimuSs, romelic 1709 wlis
samociqulozea datanili:
qarTuli ornamentiT garemocul kvadratul farSi, oTx frTosan
angelozs saxelurebiT upyria mcire, mrgvali e. w. bizantiuri fari,
romlis centrSic macxovris kvarTia (igi asaxavs cnobas, romlis
mixedviTac qristes samosi sveticxovlis qveS aris dafluli).
kvarTis marjvniv bibliuri mefsalmune mefe daviTis qnaria, marcxniv
_ misive Surduli. es figurebi gamoxataven cnobil dinastiur
legendas, romlis mixedviTac bagrationebi israelelTa bibliuri,
mefsalmune (qnari) da goliaTis mZle (Surduli) mefe daviTis
STamomavalni arian. faris daboloebaSi moTavsebulia siasamuris
bewvi momcro jvriT. saerTod, daboloeba (gerbis ukiduresi qveda
nawili) Zneli gasarCevia. Casmul fars Tavze gvirgvini adgas,
marjvniv-marcxniv ki Sesabamisad samefo regaliebi _ xmali da
skiptraa ganTavsebuli, xolo qveviT _ leopardi. gerbi ornamentebis
siuxviT gamoirCeva68.
gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebs farze datanebuli qaragmebi:
perangis Tavze _ qk anu qristes kvarTi, qnarisa da Surduls zemoT
_ dq daviTis qnari da dS daviTis Surduli. kvadratis Tavisufal
adgilebSi Semdegi asoebi amoikiTxeba: w, R, d, p, m,
g, y, s. es
18
erTgvari abreveatura mari brosem amgvarad gaSifra: ~wyalobiTa
RvTisaTa, daviTian pankrationi mefe giorgi yovlisa saqarTvelosi~69.
friad sagulisxmoa leqsi, savaraudo avtorad mefe vaxtang VI
miiCneva, romelic Tan erTvis giorgi XI-is orive gerbs da mis srul
ganmartebas anu heraldikurad rom vTqvaT _ gerbis blazons (ix.
terminologiuri
glosariumi)
warmoadgens.
qvemoT
moyvaniliT
dasturdeba, rom mocemuli gamosaxuleba gerbia am sityvis WeSmariti,
wminda evropuli gagebiT da ara gaurkveveli warmoSobis simbolo an
emblema.
gasinjeT beWdis igavi, msmenno nu gaquan wyineba
fsalmunT qnarT cema daviTis Tumc razed iyo smineba
qristesa moaswavebda vin daÃsna cremlTa dineba
daviTis tomiT ÃorcT Sesxma Tu viTar mxsnelma ineba.
am SurduliTa daviT sZlo goliaT ar Tu zavebda
lomni taxtisa solomons SÂds sibrZnes moaswavebda
mÃsneli vin aRTqmas udebda qmnulT egre gauTavebda
viT Zalevda da SeÀgvanda mis mterzed egre davebda.
ros mÃsnelma saTno iCina qalwulis muclad Rebani
miT uyo warmarT yovelTa am saqmiT ganaTlebani
juarcmiT gamoÃsniT yovlT sulTa uyo mis qmnisa nebani
gankurna wylulni uwamlo romeli gvWirda snebani.
odes uqsova qalwulman mÃsnels kvarTi qseliT gdebuli
igi eliozs wilad xuda movida qarTlad rebuli
sad aris saxlad uflisad sveti cxoveli gebuli
aqa Zes CuenTÂn sulTa xsnad kurnebad imedebuli
qarTvelT mefeni daviTis gvar tomiT modgamobiTa
TÂT yovlad wminda ubiwo aris maT ZirTgan SobiTa
varT misTÂn wilad xdomilni da misis imedobiTa
amad ar viqmnaT uxilavT mterTagan laxvar sobiTa
stambas beWdevden frangni da rusni da mere vlaxelni
aq arsad iyo arodes. ver vpoveT misni mnaxvelni.
giorgis mefobaSigan vaxtang akvirva mnaxvelni.
am beWdvam axla mis gamo gacudna yovlni mCmaxvelni~70
cnobilia agreTve Tavad vaxtang VI-is piradi gerbic: andria
pirvelwodebulis ordenis jaWviT garSemortymul mrgval farSi
Casmulia mcire marTkuTxa fari, romelic or loms uWiravs. masSi
macxovris
kvarTia
gamosaxuli.
mcire
faris
Tavze
gadajvaredinebuli xmali da skiptraa, ufro maRla ki samefo
gvirgvini, mis marjvniv qnari, xolo marcxniv _ Surduli. mrgvali
19
faris
daboloebaSi,
marjvniv
gamoxatulia
umaRlesi
samefo
xelisuflebis simbolo _ sfero, marcxniv ki saswori _ solomon
mefis brZnuli marTlmsajulebis niSani71. rogorc vxedavT, zeviT
ganxiluli gerbis ZiriTadi motivi winamorbedis identuria.
vinaidan, vaxtang VI-is piradi gerbis warmoSobis TariRze pirdapiri
cnoba ar mogvepoveba, unda vivaraudoT, rom igi 1724-37 wlebSi
Seiqmneboda. qveda qronologiuri zRvari
qarTlis mefis ruseTs
gamgzavrebiT ganisazRvreba, radgan manamde wm. andrias ordeni
vaxtangs ar miuRia. samwuxarod, ver dadginda ordenis miniWebis
zusti TariRi, romlis codnac ufro daazustebda gerbis warmoqmnis
wlebs. 1737 wels ki Rvawlmosili mefe vaxtang VI gardaicvala da
bunebrivia gerbi mogvianebiT aRar Seiqmneboda.
/vaxtang VI-is piradi gerbi/ (1-10)
saerTod bagrationTa vaxtang mefiseuli saxelmwifo gerbebis
umetes nawils Tan axlavs ori asomTavruli warwera, romelic XIX
saukunemde am tipis praqtikulad yvela sagerbe gamosaxulebis
aucilebeli Semadgeneli nawilia. pirveli, ZiriTadi faris garSemo,
fsalmunTa wignidan aris nasesxebi da Semdegi Sinaarsisaa: ~efuca
ufali daviTs WeSmaritebiTa da ara Seuracxyos igi. nayofisagan
muclisa Senisa davsva saydarTa SenTa~ (fsalmuni 131, 11). meore mcire
fars artyia da amgvarad ikiTxeba: ~kvarTi igi romeli iyo ukervel
zeiT gamqsovil yovlad~ (ioane 19, 23)72. marTalia es warwerebi,
formiT gansxvavdeba evropuli heraldikis klasikuri devizebisgan,
miuxedavad amisa mainc sruliad misaRebia maTi, gerbis legendad
(igive devizi) miCneva. fsalmunebidan da saxarebidan amoRebuli es
warwerebi beri egnataSvilis e. w. axal qarTlis cxovrebaSic
gvxvdeba, sadac giorgi VII (erTiani saqarTvelos mefe 1393-1407
wlebSi) Temur lengs uTvlis: Senze naklebi mefe ara var ~rameTu
ZirTagan daviT winaswarmetyuelisaTa aRmocenebul varT, da mis gamo
RmrTisa mier cxebiT ganegebis mefoba Cuen bagratoanTa da tomni
varT daviT mefisa winaswarmetyuelisa romelisaTÂs brZana RmerTman,
viTarmed: ~erTgzis vefuce wmidasa Cemsa daviTs, da me ara vecruo
mas, nayofisagan muclisa Senisa davsua saydarTa SenTa~ (fsal. 131.
11). da ese daviT igi ars, romelman erTiTa SurduliTa mokla
20
goliaTi da Semusra qedmaRloba misi.~ _ amitom RvTisgan kurTxeuli
mefeni varT da ara ars xelmwife Cvenzed gareSe uflisao73.
XVIII saukunis dasawyisSive vaxuSti bagrationis atlasSi wm.
giorgis gamosaxuleba, bagratovanTa sagvareulo simbolika da kidev
erTi emblema _ miqael mTavarangelozi erTdroulad warmogvidgeba
saqarTvelos saxelmwifo gerbad.
/saqarTvelos gerbebi vaxuSti bagrationis atlasidan, 1735 w./ (1-11 a.
b. c)
/saqarTvelos gerbi qarTlis sadroSoebis (zemo qarTli _ yviTeli,
saciciano _ wiTeli, muxrani _ Ria yavisferi, sabaraTiano _ TeTri)
almebiT vaxuStis atlasidan, 1735 w./ (1-12)
1735 wlis vaxuSti bagrationis mier Sedgenil kavkasiis rukas
darTuli aqvs masze aRbeWdili mxareebis da qveynebis gerbebi. maT
Soris aris erTiani saqarTvelos sami (sic) gerbi74. es pirveli
SemTxvevaa saqarTvelos yvela simbolos erTad warmodgenisa. amgvari,
ase vTqvaT, gasammageba, gnebavT “triumvirati”, albaT, mxolod imiT
Tu aixsneba, rom XVIII saukunis SuaxanebisTvis jer kidev ar
arsebobda oficialurad dadgenili saqarTvelos saxelmwifo gerbi.
nebismier SemTxvevaSi, Cven Tanmimdevrulad ganvixilavT TiToeul
maTgans.
pirveli _ ~saqarTvelosi~: yviTeli fonis pirobiT farSi,
zurmuxtis unagirian, wiTel balnurian TeTr cxenze amxedrebuli,
wiTel abjriani da zurmuxtis mosasxamiani, SaravandediT mosili wm.
21
giorgi, SubiT gmiravs cisfer gveleSaps. mxedars marcxnidan TeTri
~RvTis xeli~ wiTel gvirgvins adgams.
meore _ ~samefo-kvarTian-daviTian saqarTvelosi~: zurmuxtis
fonze, or vardisfer loms marTkuTxa gadakveTili fari upyria. zemo
TeTr naxevarSi moTavsebulia macxovris yviTeli kvarTi. qveda
naxevari ki sworkuTxad aris oTxad gayofili: zemo marjvena
meoTxedSi Zalauflebis gamomxatveli sferoa, zemo marcxenaSi _
bibliuri daviTis qnari; qvemo marjvena nawilSi, daviTisve Surduli,
xolo qvemo marcxenaSi _ samefo xelisuflebis amsaxveli, iribad
gadajvaredinebuli skiptra da xmali (yvela figura yviTelia).
gerbi, rogorc vxedavT, bagrationTa warmoSobis, CvenTvis ukve
kargad
cnobili,
legendis
mixedviT
aris
Sedgenili
da
Sinaarsobrivad ar gansxvavdeba vaxtang VI-iseuli winamorbedebisgan.
aqve aRsaniSnavia ganmartebiTi warwera: ~samefo kvarTian daviTian
saqarTvelosi~, romelic pirdapiri miniSnebaa mmarTveli dinastiisa
da saxelmwifos gerbebis gaigivebaze.
mesame _ ~saqarTvelosi~ (miqael mTavarangeloziani): yviTel
fonze, xmliani, wiTel-yviTel samosiani angelozi TeTri frTebiT da
waRebiT, maxvili da Saravandedi Sesabamisad vardisferi da
yviTelia, qarqaSi ki sevadis. qristianul samyaroSi maxviliT xelSi
mxolod arqistratigi _ meored mosvlisas RvTis laSqris meTauri
miqael mTavarangelozi gamoixateba.
arqistratigi
miqaeli
sazogadod
ufro
aRmosavleT
saqristianos mfarvelad miiCneoda _ ~me var miqael romeli
daginebul var RmrTisa mier mTavrobasa zeda aRmosavlisasa~75,
vkiTxulobT leonti mrovelTan76.
~qarTlis
cxovrebis~
mixedviT
daviT
aRmaSenebeli
mTavarangelozis xats gadaurCenia, Tumc ki SesaZloa umjobesi
iqneboda ufro dazustebiT gvcodnoda miqaelis Tu gabrielisam,
rodesac
brZolisas
mowinaaRmdegem
isari
~...
hkra
xatsa
mTavarangelozisasa, romeli ekida yelsa, oqrosa mcire, da Zalman
saRmrToman ganarida mSvidobiT.~77 amasTan dkavSirebiT sainteresoa
isic, rom iv. javaxiSvilis ~TxzulebaTa~ II tomSi moyvanilia
ilustracia giorgi III-is saxelmwifo beWdisa78, romelzec naTlad
SeiniSneba farisa da Subis mpyrobeli SaravandediT mosili qveiTi.
es figura savaraudod swored miqael mTavarangelozad unda
miviCnioT, Tumca gamosaxuleba SesaZloa qveiT wm. giorgisac
gamoxatavdes.
/giorgi III-is beWedi, XII s./ (1-13)
22
aqve gavixsenoT, rom CvenTvis ukve cnobil 1672 wlis
~tituliarnikSi~ marTlmadidebeli ukrainis dedaqalaqis kievis
gerbad swored mTavarangelozi miqaelia gamosaxuli (manamde,
saukuneTa manZilze kievs ramdenime sxvagvari gerbi ganasaxierebda)79.
amasTanave,
aRmosavleT
saqristianoSi
arqistratigi
miqaeli
sazogadod xalxis warmodgenaSi samSoblos damcvel, mfarvel
mebrZoladac aRiqmeboda80.
yovelive zemoT Tqmulidan Cans, rom albaT marTlac arsebobda
garkveuli winapiroba miqael mTavarangelozis sqarTvelos gerbad
warmodgenisa.
vaxuSti batoniSvilis atlasis garda miqael mTavarangelozis
gamosaxuleba XII saukuniT daTariRebuli svanuri droSis ~lemis~
vercxlis bunikzec gvxvdeba, romelic gadmocemis mixedviT svaneTis
Temebs Tamar mefem uboZa81. am xalxuri gadmocemidan gamomdinare
arqistratigis xateba kvlav SeiZleba davukavSiroT saxelmwifo
simbolikas.
metad saintereso kompozicia aris agreTve aRbeWdili imereTis
mefe solomon I-is (imereTis mefe 1752-1784 wlebSi) muries mier
Caxatul droSazec. mixeil vadbolskis mixedviT alamis centrSi
gamosaxulia qveiTi wm. giorgi xmliTa da fariT82. Cveni azriT am
SemTxvevaSi batoni vadbolski cdeba da figura solomon I-is
almidan
formis
mixedviT
ufro
miqael
mTavarangelozis
ganmasaxierebeli unda iyos, vidre wm. giorgisa. SevniSnavT, rom am
sakiTxTan dakavSirebiT Cvensave mosazrebas iziarebs heraldikiT
dainteresebuli kidev erTi qarTveli mkvlevari batoni daviT
kldiaSvilic83.
solomon I-is droSis originali, daculia quTaisis muzeumis
sacavSi. M(masala mogvawoda i. biWikaSvilma 1995 w.)
/solomon I-is droSa/ (1-14)
aRsaniSnavia, rom atlass darTul gerbebSi uklebliv yvela
figura marjvena heraldikur mxares aris Sebrunebuli. aqedan
gamomdinare, vaxuSti bagrationi, SesaZloa, evropuli gerbmcodneobis
ZiriTad kanonebs mainc icnobda. Tumca ferTa zedmetad Tavisufali,
araswori gamoyeneba cxadyofs, rom Semqmneli arc ise gawafuli iyo
klasikur dasavlur heraldikaSi.
23
aRweril gerbebSi Tvalis erTi gadavlebiTac ki bevri siaxle
SeiniSneba: heraldikis erovnuli tradicia pirvelad warmoaCens wm.
giorgis saqarTvelos simbolod; saqarTvelos ~axali~ emblema _
miqael mTavarangelozi; saqarTvelos sami gerbis erTad dafiqsireba;
magram, umTavresi siaxle qarTul heraldikaSi ferebis gaCenaa.
miuxedavad imisa, rom es moxda gerbTmcodneobis kanonTa sruli
ugulebelyofiT.
ferebis
SemoReba
metyvelebs
saqarTveloSi
heraldikis ganviTarebaze da am mimarTulebiT uTuod win gadadgmul
nabijs warmoadgens.
/erekle II-is beWedi georgievskis traqtatidan/ (1-15)
saqarTvelos saxelmwifo gerbTan dakavSirebiT viTareba XVIII
saukunis meore naxevarSi Seicvala. erekle II-is (qarTl-kaxeTis mefe
1762-1798 wlebSi) mefobaSi, bagrationTa gerbi ukve srulad iTavsebs
saxelmwifo simbolos funqciebs. am movlenis SesaniSnavi da albaT
yvelaze ufro TvalsaCino magaliTia saqarTvelos istoriaSi erTerT umniSvnelovanes saxelmwifoTaSoriso dokuments _ 1783 wlis
georgievskis traqtats darTul luqis sakid beWedze gamosaxuli
saqarTvelos saxelmwifo gerbi: marTkuTxa, franguli fari orad
aris gayofili. zeviT, ruseTis orTaviani arwivia. qveda nawili
gakveTil-gadakveTilia, mis SuaSi ki momcro faria macxovris
kvarTiT. pirvel meoTxedSi sferoa, meoreSi _ goliaTis mZle,
mefsalmune mefe daviTis qnari, mesameSi _ gadajvaredinebuli skiptra
da xmali, meoTxeSi _ imave bibliuri daviTis Surduli. fars artyia
ekaterine II-is mier erekle mefisadmi 1769 w-s boZebuli84 wm. andria
pirvelwodebulis jaWviani ordeni. gerbs Tavs adgas originaluri
qarTuli gvirgvini85. rogorc Cans, swored aqedan warmodgeba rusul
heraldikaSi damkvidrebuli "qarTuli gvirgvini". igi mxolod did
"saxelmwifo
arwivze"
(ruseTis
ZiriTadi
gerbi)
moTavsebul
saqarTvelos samefos gerbis (qveviT ganvixilavT) damagvirgvineblad
ixmareboda. igive gvirgvini gvxvdeba e. w. proteqtoratis droindel _
1800-01 ww. _ saqarTvelos gerbSi (masac mogvianebiT SevexebiT). ase
rom,
"qarTuli
gvirgvini"
uwyvetad
arsebobda
TiTqmis
saukunenaxevris, 1783 wlidan 1917 wlamde, ganmavlobaSi.
marTalia, am SemTxvevaSi erekle II cdilobs gerbs SeunarCunos
Tavisi, ukve Camoyalibebuli istoriuli saxe, mainc heraldikis erTerTma Tvisebam, myis asaxos JamiT gamowveuli sxvadasxvagvari
24
cvlileba,
arc
amjerad
daaxana
da
zedmiwevniT
gadmogvca
saqarTvelos politikur statusSi momxdari Zvrebi: ZiriTad gerbs,
Tavs dahyurebs rusuli TviTmpyrobelobis simbolo _ orTaviani
arwivi, xolo mTlianad gamosaxulebas ucxo qveynis ordeni
SemosjaWvia.
saxelmwifo da dinastiuri simbolikis gaigivebas, erTianobas
adasturebs qarTul monetebze bagrationTa sagvareulo emblematikis
ganTavsebac. 1765-1766 wlebSi TbilisSi moWril erekle II-is
Saurianebze qarTuli numizmatikis istoriaSi pirvelad Cndeba
bagratovanTa dinastiisa da saqarTvelos saxelmwifo gerbis
figurebi _ gvirgvini, da86.
/erekle II-is “tfilisSi” moWrili Sauriani/ (1-16)
miuxedavad
imisa,
rom
monetaze
aRbeWdil
simbolur
gamosaxulebas gerbis Semadgenel nawilTa umetesoba dakarguli aqvs,
riTac igi friad umetyvelo xdeba, TavisTavad faqti monetaze samefo
xelisuflebis simboloTa saxiT, saxelmwifo gerbis gadmotanisa
migviTiTebs am ukanasknelis funqciaTa gafarTovebaze; zogadad,
qveynis
kulturuli
donis
amaRlebasa
da
dasavleTisken
orientirebaze.
aqve
davZendiT,
rom
zogadad
qarTl-kaxeTis
samefos
dawinaureba-evropeizaciasTan erTad erekle II-m gerbmcodneobis
mowesrigebasac mihyo xeli. es Seexo, rogorc saxelmwifo Tu
samxareo, iseve sagvareulo heraldikasac.
mamiseuli tradicia gaagrZela qarTl-kaxeTis momdevno mefe
giorgi XII-mac (qarTl kaxeTis mefe 1798-1800 wlebSi), romlis
marTvelobis xanaSic bagratovanTa simbolika dinastiurTan erTad
saxelmwifo gerbis funqciasac asrulebda.
/giorgi XII-s xanmokle mefobis droindeli gerbi/ (1-17)
25
XIX saukunis pirvelive wlebidan saqarTvelo faqtobrivad
ruseTis qveSevrdomi xdeba. qarTulma heraldikam, rogorc zogadma
ise saxelmwifom, amaze Taviseburi reagireba moaxdina, rac stilis
sruli gamocvliT gamoixata. aqve damTavrda pirveli periodi
erovnuli gerbmcodneobisa (1672-1800 ww.), romlis drosac naklebad
iTvaliswinebdnen dasavlur wesebs, maTi ucodinrobis gamo. es iyo
qarTuli klasikuri evropuli gagebiT heraldikis Casaxvis, gaCenis
epoqa da sruliad bunebrivia, rom maSin umTavresad adgilobriv
tradicias uwevdnen angariSs. am TiTqmis 130-wlian sawyis etaps mohyva
meore periodi, romelsac pirobiTad rusul-evropuli SeiZleba
davarqvaT. misTvis damaxasiaTebelia CvenSi dasavleT evropuli
zogadi
heraldikis
kanonebis
gacnoba-gaziareba
da
qarTuli
gerbTmcodneobis rusul heraldikasTan Tavdapirvelad daaxloeba,
mogvianebiT ki Serwyma.
swored am, aramarto heraldikisTvis, aramed qveynisTvisac
axali droebis mauwyeblad Tu amsaxvelad gvevlineba, rogorc mas
mixeil vadbolski uwodebs ~proteqtoratis droindeli gerbi~87: or
loms gadakveTili da orjer gakveTili germanuli fari upyria.
pirvel nawilSi daviTis qnaria, meoreSi _ qristes kvarTi, mesame
nawilSi _ sfero da Surduli, meoTxeSi _ tarebiT zeviT
gadajvaredinebuli skiptra da xmali, mexuTeSi _ gveleSapis mZle wm.
giorgi, xolo bolo meeqvseSi _ saswori. fars Tavs
qarTuli
gvirgvini adgas, qveviT ki laTinuri devizi uZevs.
/”proteqtoratis” droindeli gerbi/ (1-18)
rogorc vxedavT, gerbi evropuli heraldikis moTxovnebisebr
aris gamarTuli. mTlianad kompoziciis stilis garda, amasve
miuTiTebs laTinuri legenda da sruliad axali elementi qarTul
gerbmcodneobaSi _ mantia, anu mosasxami. aRsaniSnavia, rom es aris
pirveli SemTxveva bagrationTa simbolikis da wm. giorgis erT farSi
moTavsebisa.
imxanad
es
qveynisa
da
mmarTveli
dinastiis
ganuyrelobaze miuTiTebda, magram amasTanave nebsiT Tu uneblied
mzaddeboda niadagi imisTvis, rom momavalSi saqarTvelos gerbSi
bagrationTa simboloebs wminda giorgi Canacvleboda, riTac ruseTis
26
imperia maqsimalurad miCqamalavda saqarTveloze adgilobrivi
dinastiis uflebebs.
mixeil vadbolskis mixedviT gerbi qarTl-kaxeTis samefos
damoukidebeli arsebobis miwuruls 1800-1801 wlebSi Seiqmna88, daviT
batoniSvilis xanmokle mmarTvelobisas.
kidev ufro mkveTrad icvleba saqarTvelos gerbis saxe XIX
saukunis pirvel naxevarSi praqtikulad mTeli qveynis ruseTis
imperiis QqveSevrdomobaSi moqcevis Semdeg. saimdrood saqarTvelom
sruliad dakarga damoukidebloba, ris gamoc bunebrivia saxelmwifo
simbolikaze
saubari
zedmetad
gveCvenos.
miuxedavad
amisa
saqarTvelos samefos gerbs arseboba ar Seuwyvetia. igi ruseTSi
Semavali sxva mniSvnelovani qveynebis gerbebTan erTad imperiis
saxelmwifo simbolikis Semadgeneli nawili gaxda.
1800 wlis pavle I-is manifestiT Sedgenil ruseTis imperiis
srul gerbSi ukve Sesulia saqarTvelos samefos ganmasaxierebeli wm.
giorgis xatebiani gerbi: oqros velian frangul farze sevadis
cxenze amxedrebuli laJvardis abjriani da mewamul mosasxamiani wm.
giorgi SubiT gmiravs zurmuxtis gveleSaps89. mogvianebiT aseTive
gamosaxuleba ruseTis mcire saxelmwifo gerbze _ saimperio
orTaviani arwivis marcxena frTazec aRibeWda, kievis, poloneTis,
yazanisa da sxva mniSvnelovani imxanad ruseTs mierTebuli qveynebis
simboloebTan erTad.
/saqarTvelos gerbi pavle I-is manifestidan/ (1-19)
sruliad saqarTvelos gerbad unda miviCnioT
agreTve saqarTvelo-imereTis guberniisTvis ruseTis saimperio
xelisuflebis mier Sedgenili sagerbe gamosaxuleba, romelic
adrindel
adgilobriv
saxelmwifo
simbolikas
Caenacvla
da
faqtiurad zeviT aRwerili kompoziciis paralelurad arsebobda.
/saqarTvelo-imereTis guberniis gerbi/ (1-20)
27
1851 wlis 22 ivniss saqarTvelo-imereTis guberniis nikoloz Iis mier damtkicebuli gerbi ase gamoiyureboda: oqros foniani fari
oTxad aris gayofili. zeda or nawilSi gamosaxulia: marjvniv,
araratis mTa mwvervalze noes kidobaniT; marcxniv _ talRisebri
qamriT gamoxatuli Savi zRva. qveda or nawilSi ganlagebulia:
marcxniv, ori daklaknili zoli _ mdinareebi mtkvari da araqsi;
marcxniv _ myinvarwveris daTovlili mwvervali. mTavari faris SuaSi
moTavsebulia mcire fari, romelSic vercxlis fonze wm. giorgis
xatebaa Casmuli90.
/saqarTvelo-imereTis gerbis stilizebuli varianti/ (1-21)
gerbs, rogorc vxedavT wm. giorgis figuris garda aRaraferi
aqvs saerTo adrindel qarTul saxelmwifo emblematikasTan. isedac
usaxo kompozicias kidev ufro aubraloebs oTxive nawilSi erTi
fonis gamoyeneba. saerTod, gerbSi, masSi warmodgenili miwebis
istoriuli warsulis nacvlad aqcenti geografiul garemozea
gadatanili. amgvari ram, SesaZloa upriani iyos mwiri, uferuli
warsulis mqone olqis Tu mxaris faris Sesavsebad, magram
gaumarTlebelia kavkasiis tipis regionisTvis. aRniSnuli garemoeba
albaT imiT unda iyos gamowveuli, rom faridan amoRebul
bagrationTa simbolikas raime mainc unda Canacvleboda. saerTod am
gerbSi aSkarad Cans imdroindeli ruseTis xelisuflebis wadili
qarTvelTa
Segnebidan
maqsimalurad
amoeSanTaT damoukidebel
warsulTan dakavSirebuli yovelgvari elementi.
amrigad XIX saukunis damdegidan moyolebuli bagrationTa
dinastiam samefo taxtTan erTad samSoblos gerbSi Tavisi
sagvareulo emblemebis gamoxatvis uflebac dakarga.
1882 wlis 3 noembers ~umaRlesad damtkicda~ ruseTis imperiis
axali sruli saxelmwifo gerbi, romlis erT-erT Semadgenel nawils
imperiis
farglebSi
moqceuli
saqarTvelos
samefos
metad
ganvrcobili gerbic warmoadgenda. vinaidan gerbi rusuli klasikuri
heraldikis pirmSoa, damaxasiaTebeli stilis SenarCunebis mizniT,
sakuTari
aRwerilobis
nacvlad
imdroindeli
oficialuri
blazonirebis qarTuli Sesatyvisis moyvana varCieT. sxvaTaSoris,
esoden farTo aRweriloba did saxelmwifo gerbSi Setanil arcerT
fars (imperiis mmarTveli dinastiis gerbis garda) ar xvdomia wilad:
28
~gerbi samefosa saqarTvelosi: oTxnawiliani fari SuaSi mcire
fariT da daboloebiT. Sua mcire farSi _ saqarTvelos gerbi: oqros
farze laJvardis aRWurvilobiT, mkerdze oqros jvriT, sevadis,
oqros arSiis mqone balnurian cxenze amxedrebuli da mewamuli
SubiT zurmuxtis, sevadis frTiani da
mewamul Tvalebiani,
gveleSapis gangmiravi wm. didmowame da Zlevamosili giorgi. pirvel
nawilSi _ iveriis gerbi: mewamul farze yalyze Semdgari vercxlis
cxeni; zeda marcxena da qveda marjvena kuTxeebSi rvaqimiani
varskvlavebi. meore nawilSi _ qarTlis gerbi: oqros farze ori,
sevadis isriT, pirebiT zeviT, gaxvretili cecxlis mfrqveveli mTa.
mesame nawilSi _ yabardos miwaTa gerbi: laJvardovan farze
vercxlis or, pirebiT zeviT gadajvaredinebul isarze oqros mcire
fari marjvniv Sebrunebuli, mewamuli naxevarmTvariT; pirvel sam
meoTxedSi vercxlis eqvsqimiani varskvlavebi. meoTxe nawilSi
somxeTis gerbi: oqros farze mewamuli gvirgvinosani lomi
(aRsaniSnavia, rom vaxuSti bagrationis cnobil samxareo gerbebSi
somxeTs leopardi warmoadgens, iqvea moTavsebuli gvirgvinic.
heraldikuri leopardi ki grafikulad sakmaod axlos dgas lomTan.
vfiqrobT, es erTgvari damTxveva SemTxveviTi ki ar aris, aramed saqme
gvaqvs somxeTis simbolod lomis aRiarebis garkveul tradiciasTan
_ T. a.). oqros daboloebaSi _ Cerqez da mTiel TavadTa gerbi:
gaWenebul sevadis cxenze Cerqezi, vercxlis aRWurvilobiT, mewamul
tansacmelSi da bewvis sevadis mosasxamiT; mxedars marjvena mxarze
sevadis Subi aqvs gadebuli~.91 gerbs Tavs adgas qarTuli gvirgvini.
a
/saqarTvelos "sruli"
gerbidan. XIX s/ (1-22 a; b)
gerbi
b
imperiis
didi
saxelmwifo
saqarTvelos samefos gerbis esoden gandideba albaT imiT unda
iyos gamowveuli, rom ruseTs surda gamoemzeurebina mis sazRvrebSi
moqceuli uamravi samflobelo (aq, Cveni azriT, germanuli
heraldikis gavlena gamosWvivis), da vinaidan yvela maTganis
29
simboloT calke ver gamohyofda, arCia saqarTvelos farSi moeqcia
isini.
TavisTavad kompozicia oqros mTlianad marcxniv ganTavsebiT
sanaxaobrivad Zalian bevrs kargavs da asimetriis grZnobas iwvevs.
zogadad gerbi, Tavisi mravalsaxovnebiT, unikaluri da Zlier
sainteresoa qarTuli heraldikisTvis. igi Tavisuflad gamodgeboda
~pretenziis~ an vTqvaT saqarTvelos imperiis, aseTi rom arsebuliyo,
gerbad. mocemuli gamosaxuleba garkveul siqadulsac iwvevs im
mniSvnelobis
asaxviT,
romelsac
saqarTvelo
warmoadgenda
regionisTvis.
amrigad, rac ar unda ucnaurad mogveCvenos, saqarTvelos
gerbis yvelaze ganvrcobili varianti, zemoT aRwerili kompoziciis
saxiT,
dampyroblis
_
ruseTis
heraldikaSi
mogvevlina.
damoukidebeli qveynisTvis, rogorc ukve aRvniSneT amgvari gerbi
imperiulad anac mimdebare miwebze pretenziis gansacxadeblad
gamodgeboda, magram Cvens SemTxvevaSi, igi ubralod kidev erTxel
usvams xazs saqarTvelos wamyvan rols mTel kavkasiaSi.
calke saubris Tema aris rusul gerbTmcodneobaSi ~qarTuli
gvirgvinis~ saxelwodebiT cnobili saqarTvelos sxvadasva xanis
saxelmwifo gerbebis gare Sesamkobeli originaluri gvirgvini,
romlis Sesaxebac zeviT mokled ukve visaubreT. igi rusul
heraldikaSi uTuod Zveli qarTuli tradiciidan aris Sesuli. amis
mtkicebis safuZvels pirvelyovlisa, e. w. qarTuli gvirgvinis,
Tundac igive georgievskis traqtatis sabeWdavze gamosaxuli erekle
II-iseuli saxelmwifo gerbis damamSvenebel gvirgvinTan metad axlo
garegnuli msgavseba gvaZlevs. aqve isic unda gaviTvaliswinoT, rom,
ase vTqvaT cariel adgilze imperiuli heraldika specialurad
saqarTvelos samefos gerbisTvis originalur gvirgvins namdvilad
ar
Seqmnida.
Cveni
am
ukanaskneli
mosazrebis
dadasturebaa
poloneTisa da ukrainis magaliTic _ esoden msxvil, mdidari
istoriis mqone qveyanaTa gerbebs, saqarTvelosisgan gansxvavebiT,
sakuTari gvirgvinebis nacvlad Sesabamisad rusuli “saimperatoro
gvirgvini" da "monomaxis qudi" adgaT Tavs.
/”qarTuli gvirgvini”_realuri gvirgvini/ da /”qarTuli gvirgvinis”
heraldikuri versia/ (1-23 a. b.)
30
ruseTis 1917 wlis oqtombris revoluciis mizeziT dasrulda
qarTuli heraldikis istoriis meore, Cvens mier pirobiTad
klasikurad wodebuli etapi (1800-1917 wlebi). mTeli kacobriobisTvis
es umniSvnelovanesi istoriuli TariRi, qarTul gerbTmcodneobaSi
axali droebis mauwyebladac mogvevlina. 1917-1921 wlebidan dgeba
mesame periodi mSobliur healdikaSi, romelic praqtikulad XX
saukunis bolomde grZeldeboda da gerbmcodneobis elementarul
kanonTa
sruli
ugulvebelyofiTa
da
uZvelesi
erovnuli
simbolikuri tradiciis miviwyebiT gamoirCeoda.
saqarTvelos pirveli respublikis (1918-1921 wlebi) 1921 wlis 21
Tebervals miRebuli konstitucia sakmaod sityvaZunwad gvamcnobs
saxelmwifo gerbis Sesaxeb: ~saqarTvelos respublikis Rerbi aris
TeTri giorgi Svidi mnaTobiT~92. gamosaxulebis saxelmwifoebriv
damtkicebas da ZiriTad kanonSi Setanas win uZRoda saqarTvelos
imdroindeli social-demokratiuli mTavrobis mier saxelmwifo
gerbze gamocxadebuli konkursi, romelic sami pirobis dacviT unda
Catarebuliyo. pirveli _ konkursis Sedegebi unda ganexila e. w.
damfasebelTa kolegias mTavrobis, parlamentis, mecnierTa da
mxatvarTa warmomadgenlebis SemadgenlobiT; meore _ gerbi qarTuli
stilis dacviT unda Sesrulebuliyo; da mesame _ masSi unda
gaeTvaliswinebiaT zogadi heraldikuri wesebi. samwuxarod arcerTi
pirobaTagani ar dacula, ris gamoc gerbi Tavisi moqmedebis manZilze
mudam iwvevda sazogadoebis ukmayofilebas.
mTavrobis mier sabolood miRebuli sakonkurso proeqti (igi
mxatvar ioseb Sarlemans ekuTvnoda) jer kidev 1919 wels,
samarTlianad da mkacrad gaakritika didma qarTvelma mxatvarma
daviT kakabaZem93. xelovanma gamoaqveyna statia, romelSic sinanuliT
aRniSnavda, rom SemfasebelTa kolegias akldnen mecnieri da
mxatvari, da rom gerbis Seqmnisas ar gaewia angariSi heraldikis
kanonebs. marTlac, mxedris figura marcxena araheraldikur mxares
aris mibrunebuli, xolo minanqrisa da liTonebis xmarebis mkacri
wesebi sruliad gauTvaliswinebelia.
saqarTvelos pirveli respublikis (1918-1921 wlebi) saxelmwifo
gerbi (1-24)
31
daviT kakabaZe gansakuTrebiT aRniSnavs, rom TeTri giorgis
gamosaxuleba rusuli, egreT wodebuli SeerTebuli moskovis da
novgorodis mxatvrobis stilSia Sesrulebuli. rac misi sityvebiT
aSkarad mJRavndeba giorgis pirisaxeSi da cxenis Tavisa da fexebis
moyvanilobaSi. aseve usargeblod da uadgilod miaCnia mxatvars
faris
daboloebaSi
gamoxatuli
arabuli
kamaris
msgavsi
moxazuloba. amasTanave, d. kakabaZes miaCnda, rom yvela mnaTobi erTi
saxis unda yofiliyo, magaliTad, varskvlavis da vinaidan Svidi
mnaTobi saqarTveloSi Svid samTavros ganasaxierebda, maT Siris
uTanasworobis moxsnis mizniT mze da mTvare kompoziciidan unda
amoeRoT. Cvenis mxriv davayolebdiT, rom gerbs aklia ZiriTadi
Semadgeneli nawili _ fari. mis magivrobas swevs stilizebuli,
mrgvali velis mqone Svidqimiani varskvlavi, romelic Sesrulebis
maneriT Zlier CamorCeba, Tundac igive Sarlemanis mier samiode
wliT gvian Seqmnil saqarTvelos ssr-is gerbis qarTulornamentian
arSias.
qveyanaSi sabWoTa xelisuflebis damyarebiT kidev ufro
gaRrmavda ufskruli heraldikasa da saqarTvelos gerbs Soris.
~feodalur gadmonaSTebTan~ brZolaSi bunebrivia gerbmcodneobac
moyva, ris Sedegadac saqarTvelos ssr-is simbolod Tavsmoxveuli
komunisturi ideologiisa da e. w. socrealizmis safuZvelze
Semdgari naxati miviReT.
/saqarTvelos ssr-is gerbi/ (1-25)
1922 wlis 28 Tebervals saqarTvelos sabWoebis I yrilobaze
damtkicebuli konstituciis 134-e statiaSi respublikis saxelmwifo
gerbis aRweriloba iyo mocemuli: qveviT _ mTis qedi daTovlili,
cisferi da iisferi mwvervalebiT; marjvena mxridan _ oqros
TavTavebi, marcxnidan _ oqros vazi mtevnebiT. qedis ZirSi, faris
ukidures
qveda
nawilSi
TavTavisa
da
vazis
boloebia
gadaxlarTuli. gerbis centrSi moTavsebuli namgali da uro zeviT
yovelmxriv gasxivosnebul varskvlavs ebjineba, qveviT _ mTebis
mwvervalebs, xolo gverdebze TavTavs da vazs. yovelive es
Semofarglulia qarTul, rusul da frangulenovani (es ukanaskneli
amoRebul iqna 1937 wlis 13 Tebervals, sruliad saqarTvelos
sabWoebis VIII sagangebo yrilobaze94) warweriT: ~proletarebo yvela
32
qveynisa SeerTdiT!~. devizs garSemo akravs qarTul stilSi
Sesrulebuli ornamenti95.
gamosaxuleba ekuTvniT mxatvrebs: akad. evgeni lanseres da
CvenTvis ukve, damoukidebeli respublikis gerbis avtorad cnobil
ioseb Sarlemans. marTalia am ukanasknelma saqarTvelos ori friad
usaxo saxelmwifo gerbi Seqmna, mainc xazi unda gaesvas im Rvawls,
romelic mas XX saukunis qarTul respublikur simboloTa SeqmnaSi
miuZRvis.
amierkavkasiis
sabWoTa
federaciuli
socialisturi
respublikis (asfsr) gerbi miRebul iqna amierkavkasiis sabWoebis I
yrilobaze 1922 wlis 10-13 dekembers. gerbma asfsr-sTan erTad
mxolod 14 weli _ 1922-1936 wlebi iarseba. sabWoTa kavSirSi Semavali
am droebiTi warmonaqmnis simbolo Semdegnairad gamoiyureboda: zeda
nawilSi, sevadis qedidan da mTebidan amomavali mzis sxivebis fonze
ganlagebulia oqros namgali da uro, odnav zeviT, aseve sxivebSi
moTavsebulia xuTqimiani varskvlavi; qveda nawilSi _ fabrikaTa
mbolavi milebi; centrSi ki mcenareuli kompozicia: vazi mtevniT,
bamba, simindi, xorblis ramdenime TavTavi. gerbs Semovlebul wiTel
bafTaze qarTulad, somxurad da azerbaijanulad aweria ~asfsr~.
bafTis qveS oqros fonze rusuli legandaa: ~proletarebo yvela
qveynisa SeerTdiT!~96
/amierkavkasiis sfsr-is gerbi/ (1-26)
1990-ian wlebSi saqarTvelom qveynis damoukideblobasTan erTad
erovnul simbolod 1918-1921 wlebis demokratiuli respublikis
droindeli gerbic aRidgina. aqedan moyolebuli, dRemde saxelmwifo
heraldika,
iseve
rogorc
sxva
ganStoebebi
qarTuli
gerbTmcodneobisa, faqtobrivad gardamaval periodSi, gzaTgasayarze
imyofeba. socialisturi simbolikis TiTqmis aswlovani batonibis
Semdeg jer-jerobiT ar aris mkveTrad gamokveTili Tu ra
mimarTulebiT ganagrZobs ganviTarebas qarTuli heraldika. aqedan
gamomdinare aRarc is aris gasakviri, rom saxelmwifo simbolikis
sakiTxi praqtikulad Riad rCeba.
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom qarTuli heraldikis axali etapi
daiwyo 2004 wlis 2 martidan, rodesac saqarTvelos prezidentis
33
brZanebulebiT
Seiqmna
"saqarTvelos
saxelmwifo
atributikis
problemaTa Semswavleli da winadadebaTa SemmuSavebeli droebiTi
saxelmwifo komisia". amas win uZRoda 1999 wlis 9 ivnisis
saqarTvelos parlamentis gadawyvetileba saxelmwifo atributikis _
gerbis, droSisa da himnis Secvlis Sesaxeb. xsenebulma komisiam
weliwadze nakleb droSi uzarmazari samuSao gaswia evropuli
heraldikuri kanonebis Sesabamisi axali qarTuli saxelmwifo gerbis
da misi devizis (igive legendis) Sesaqmnelad.
komisiam,
imdroindeli
qarTuli
sazogadoebis
udidesi
interesis pirobebSi mdidari istoriuli masalis gadamuSavebis
safuZvelze Seadgina saqarTvelos saxelmwifo gerbisa da gerbis
devizis SesarCevi konkursis pirobebi da amavdroulad saqarTvelos
organuli kanonis proeqti "saqarTvelos saxelmwifo gerbis Sesaxeb".
metad saintereso da aqtiurad warmarTuli konkursis Sedegad,
mravali vnebaTaRelvis Semdgom imave 2004 wlis 1-el noembers
saqarTvelos parlamentma miiRo zemoTaRniSnuli kanoni, riTac
oficialurad damtkicda Semdegi aRwerilobis (blazonis) mqone didi
da mcire saxelmwifo gerbebi:
didi saxelmwifo gerbi _ franguli faris mewamul velze
oqros jvris buniani vercxlis SubiT vercxlisave gveleSapis
gangmiravi oqros Saravandediani vercxlis mxedari _ wm. girogi.
fari dagvirgvinebulia "iveriuli" (qarTuli) gvirgviniT. oqros ori
farismtvirTveli lomi vazis stilizebuli ornamentis safuZvelze
dgas. safuZvelze gadmofenilia mewamul sarCuliani vercxlis bafTa
sevadisferi sadevize warweriT (legendiT) "Zala erTobaSia",
warweris Tavsa da boloSi gamosaxulia TiTo mewamuli heraldikuri
jvari.
mcire saxelmwifo gerbi _ franguli faris mewamul velze
oqros jvris buniani vercxlis SubiT vercxlisave gveleSapis
ganmgmiravi oqros Saravandediani vercxlis mxedari _ wm. girogi.
fari dagvirgvinebulia "iveriuli" (qarTuli) gvirgviniT. 97
/saqarTvelos axali didi da mcire saxelmwifo gerbebi/ (1-27 a. b.)
34
droebiTi komisiis saqme srulyofilad gaagrZela 2008 wels
Seqmnilma parlamentTan arsebulma heraldikis saxelmwifo sabrWom,
romelmac
bevri
winaaRmdegobis
miuxedavad
TandaTanobiT
daaregulira saqarTveloSi saxelmwifo heraldikis sfero, moiyvana
igi saerTaSoriso standartebTan SesabamisobaSi da yovelive amis
gaTvaliswinebiT
ganagrZo
qarTul
teritoriul
gerbebsa
da
sxvadasxva samsaxurebis emblemebze muSaoba, rasac qveviT ufro
dawvrilebiT SevexebiT.
bolos am TemasTan dakavSirebiT aucileblad migvaCnia
personalurad dasaxeldes yvela is piri, romelmac uSualod miiRo
monawileoba axali Tanamedrove da amasTanave klasikuri evropuli
heraldikuri kanonebis srulad Sesabamisi saqarTvelos saxelmwifo
gerbis SeqmnaSi:
1.
saqarTvelos
saxelmwifo
atributikis
problemaTa
Semswavleli da winadadebaTa SemmuSavebeli droebiTi saxelmwifo
komisia:
e.
Sengelaia
_
komisiis
Tavmjdomare,
parlamentis
Tavmjdomaris moadgile; d. musxeliSvili _ akademikosi, istoriisa
da eTnologiis institutis direqtori; g. gewaZe _ iusticiis
ministris moadgile; z. dekanosiZe _ iusticiis saministros
samarTlebrivi eqspertizis departamentis ufrosi; T. asaTiani _
heraldikosi, istoriis mecnierebaTa kandidati; m. afridoniZe _
heraldikosi, istoriis mecnierebaTa kandidati; i. biWikaSvili _
heraldikosi, "sazogadoeba bagrationTa saxlis" wevri; m. kiknaZe _
heraldikosi; m. wurwumia _ heraldikosi; n. meifariani _ komisiis
mdivani, arqivariusi; c. zaqaiZe _ komisiis muSaobis koordinatori,
parlamentis aparatis TanamSromeli.
2. saxelmwifo gerbis Jiuris wevrebi: z. abaSiZe _ istoriis
mecnierebaTa kandidati, docenti; T. dundua _ istoriis mecnierebaTa
doqtori, profesori; y. quTaTelaZe _ mxatvari, samxatvro akademiis
docenti; g. xoStaria _ xelovnebaTmcodneobis kandidati, Tsu-is
docenti; n. javaxiSvili _ istoriis mecnierebaTa doqtori, Tsu-is
profesori.
3. saxelmwifo gerbis devizis Jiuris wevrebi: m. qvliviZe _
poeti; z. abzianiZe _ filosofiis mecnierebaTa doqtori, profesori,
SvedeTis
akademiis
nobelis
premiebis
komitetis
eqsperti
literaturis dargSi; r. amaRlobeli _ poeti; g. benaSvili _
filologiis
mecnierebaTa
doqtori,
profesori,
akademikosi,
SvedeTis
akademiis
nobelis
premiebis
komitetis
eqsperti
literaturis dargSi; l. baqraZe _ germanisti, istoriis mecnierebaTa
kandidati.
4. devizis "Zala erTobaSia" avtorebi: v. baxtaZe; T. nanitaSvili.
calke xazgasmas imsaxurebs b-n eldar Sengelaias piradi
Rvawli axali qarTuli saxelmwifo simbolikis SeqmnaSi, vinaidan
misi avtoritetis, kompetenciis, moTminebisa da kompromisebis
miRwevis unaris gareSe SuZlebeli iqneboda am saSviliSvilo saqmis
warmatebiT dasruleba.
35
dabolos sasiamovnoa, rom zemoTmoyvanil gamosaxulebebTan
erTad niderlandebis samefo zarafxanaSi xangrZlivi muSaobis
Sedegad 2007 wlis TebervalSi daferili brinjaoTi damzadda
saqarTvelos didi da mcire saxelmwifo gerbebis moculobiTi
etalonebi.
saqarTvelos samxareo gerbebi
saqarTvelos samxareo gerbebi, saxelmwifo gerbTan erTad,
qarTuli klasikuri heraldikis erT-erTi uZvelesi warmonaqmnia.
dRemde SemorCenili maTi yvelaze adreuli nimuSebi, saxelmwifo
gerbTan erTad ruseTis mefis aleqsi mixailoviCis, CvenTvis ukve
cnobil
1672
wlis
~tituliarnikSia~
dafiqsirebuli,
sadac
saqarTvelos samefos sagerbe faris gverdiT qarTlisa da kaxeTis
gerbebic aris ganTavsebuli.
qarTlis samefos gerbi, romelsac darTuli aqvs rusulenovani
warwera _ ~государь иверские земли~, Semdegnairad gamoiyureba98:
stilizebul ovalur farSi _ ori isriT qvevidan iribad
gamsWvaluli cecxlis mfrqveveli mTa. kompozicia savaraudod
kavkasionis qedze mijaWvuli amiranis, promeTes Sesaxeb legendas
unda asaxavdes.
/qarTlis gerbi "tituliarnikidan/ (1-28)
kaxeTis gerbs aseve rusuli warwera _ ~всея северныя страны
повелитель~, erTvis, agreTve stilizebul farSi ki yalyze Semdgari
Sebrunebuli cxeni da zeda marjvena da qveda marcxena kuTxeebSi
TiTo Svidqimiani varskvlavi aris gamoxatuli99. aRmosavleT
saqristianoSi ~CrdiloeTis qveynad~ sazogadod qarTul miwebs
icnobdnen, vinaidan, qristianobis gavrcelebis adreul xanaSi,
marTlmadidebeli samyarosTvis saqarTvelo ierusalimTan, wminda
miwasTan mimarTebiT ukidures Crdilour marTlmorwmune qveyanas
warmoadgenda100. es kompoziciebi ruseTis ~pretenziis gerbebad~
SeiZleba miviCnioT, vinaidan saqarTvelos arcerTi mxare ruseTis
SemadgenlobaSi ar Sedioda, magram, viTarc zeviT, saxelmwifo gerbis
36
ganxilvisas SevniSneT garkveuli safuZveli am sagerbe farebis rusT
xelmwifis ~tituliarnikSi~ Setanisa mainc arsebobda.
/kaxeTis gerbi tituliarnikidan/ (1-29)
zustad zemoT aRwerili gerbebisebri gamosaxulebani mefe
fiodor aleqseeviCTan wargzavnili romis saRvTo imperiis avstrieli
despanis, korbis 1698-1699 wlebis dRiurSic gvxvdeba101. gansxvaveba
mxolod imaSi mdgomareobs, rom laTinurad Targmnili warwerebi
Semoklebulia da qarTlis gerbis SemTxvevaSi _ ~Iweria~-s, kaxeTisaSi
ki _ ~Severia~-s Seicavs.
aqve gvinda SevexoT erekle II-is 1746 wliT daTariRebul erT
metad saintereso sabeWdavs. romelic ase gamoiyureba: “ovaluri
3,4X2,7, SuaSi gaosaxulebiTa da gvirgviniT, garSemo mxedruli
legendiT _ “Ze cxebulisa uflisa mefisa Teimurazisa [mef]e erekle”
(cssa f. 1448, # 162)”102. kargad dakvirvebis SemTxvevaSi aSkaraa, rom
aRniSnuli gvirgvinis qveS marjvniv-marcxniv lomebia gamosaxuli,
maT Soris ori gadajvaredinebuli isari, xolo kompoziciis SuaSi
Cveni azriT ganirCeva cecxlovani mTis konturebi da rusuli
warwera “гора” anu mTa. am ukanaskneli mosazrebis daJinebul
mtkicebas
ar
SevudgebiT,
aramed
beWdis
luqis
mravaljer
gadidebuli suraTis safuZvelze saboloo daskvnis gamotanas
TiToeul mkiTxvels mivandobT.
(1-30)
XVIII saukunis Sua wlebSi rusuli klasikuri gerbTmcodneobis
erTma fuZemdebelTaganma italiuri warmoSobis aznaurma francisk
37
santim ruseTis imperiis Semadgenel provinciaTa gerbebTan erTad
saqarTvelos, qarTlisa da kaxeTis gerbebic gamarTa heraldikurad103.
/qarTlisa da kaxeTis heraldikurad gamarTuli gerbebi imperiis
didi saxlmwifo gerbis manifestidan/ (1-31 a. b.)
mogvianebiT, XIX saukuneSi qarTlisa da kaxeTis sagerbe
simboloebi, ukve ruseTis imperias mierTebuli saqarTvelos samefos
kuTvnili, imperiis ~didi saxelmwifo gerbis~ erT-erTi Semadgeneli,
Cvens
mier
saqarTvelos
saxelmwifo
gerbis
aRwerisas
blazonirebuli faris farglebSi moeqca104.
saqarTvelosa da mTlianad kavkasiis qveynebisa da mxareebis
sruliad originaluri gerbebi aris warmodgenili batoniSvil
vaxuSti bagrationis 1735 wlis 22 ianvars Sedgenil kavkasiis
politikur-geografiul rukze105. is, rom es marTlac gerbebia da ara
droSebi, rogorc maT arasamecniero literaturaSi xSirad uwodeben
xolme, dasturdeba rukas datanebuli vaxuStisave mokle ganmartebiT,
sadac gamosaxulebebi amgvarad moixsenieba: ~Rerbni anu niSni...~106.
marTalia,
rogorc
vnaxeT,
qarTuli
gerbebi
adrec
iyo
dadasturebuli, mainc pirveli saqarTveloSi qarTveli avtoris mier
Seqmnili sagerbe farebis Tavmoyra vaxuSti batoniSvilis "kavkasiis
rukaSi" moxda, ris gamoc mas Tamamad SeiZleba vuwodoT saqarTvelos
da sruliad kavkasiis pirveli sagerbe.
vaxuSti bagrationis rukaze saqarTvelos saxelmwifo gerbis
sami variantis garda, kavkasiis miwebis kidev 13 sagerbe fari aris
aRbeWdili107:
afxazeTis: mwvane fonze gamosaxulia TeTri Txa, mis zeviT ki
sami naxevarmTvarisebri yviTeli niSani.
afxazeTis (a)
guriis (b)
38
samegrelosi (g)
imereTissamefo (d)
somxiTis samefo (z)
kaxeTis samefo (e)
Sirvani (T)
samcxe-saaTabago (k) gerbis varianti (l)
kaxeTis sadroSoebi (v)
daRestani (i)
saqarTvelos gerbi
qarTlis sadroSoebi (m)
qarTlis samefo (n) svaneTis (o)
oseTis (p)
ranis (J)
(1 - 32 a, b, g, d, e, v, z, T, i, k, l, m, n, o, p, J )
guriis: mkrTal vardisferze, iremi, Tavze Saravandedmosili
varskvlavi.
39
odiSis: bac mwvaneze, droSismpyrobeli taxi, droSaze _ SuaSi
_ Citi, kuTxeebSi _ oTxi varskvlavi.
imereTis: laJvardis fonze gamoxatulia iremi, rqebs Soris
jvriT, zeviT gvirgvini, gvirgvins qveS ki yviTeli naxevarmTvare.
kaxeTis:
vardisferze,
droSismpyrobeli
pegasi,
alamze
gaurkveveli niSania, tari ki jvriT aris daboloebuli; yovelives
Tavs adgas gvirgvini. gavixsenoT, rom "~tituliarnikSi"~ kaxeTs cxeni
ganasaxierebs da pegasic xom igive frTosani cxenia, ase rom,
SesaZlebelia saqme gvaqvs am animalisturi figuris kaxeTis
simbolod miCnevis sakmaod myar tradiciasTan, miTumetes rom,
mogvianebiT saqarTvelos ruseTTan mierTebis Semdgomac am mxaris
emblemas kvlav cxeni warmoadgens108.
agreTve Zalian sainteresoa kaxeTis gerbis meore, ase vTqvaT
sruli verisa sadac ZiriTad fars ukan kaxeTis samefos sadroSoebis
(rusTvlis – baci mwvane, alaverdis – wiTeli, kuxeTis – yviTeli,
qiziyis _ TeTri) almebia warmodgenili. am gerbs kidev ufro
heraldikuri saxe aqvs sworkuTxa fariTa da mwvane droSis
mpyrobeli yviTeli pegasiT.
somxiTis: bac yviTel (beJ) fonze, Subismpyrobeli heraldikuri
leopardi, zeviT gvirgvini da mze.
Sirvanis:
yviTelze,
droSismWereli
gamosaxulia rozetisebri ornamenti.
Sveli,
droSaze
lek-daRestnis: mwvane fonze, TeTri kldeebidan
gamomxtari, movardisfro droSismpyrobeli mgeli.
sanaxevrod
samcxe-saaTabagosi: mwvaneze, mwoliare TeTri xari (gavixsenoT,
rom ruseTis imperiaSi axalcixis gerbzec xari iyo gamosaxuli da
es mxare cnobili iyo mecxoveleobiT) TeTri (vercxlis) droSiT,
masze xmali ori sevadis varskvlaviT.
amave mxaris gerbis meroe nairsaxeobas vxvdebiT vaxuStisave
atlasSi oRond ukve sakuTriv calke samcxis rukaze datanil
gamosaxulebaze:
stilizebul
mcenareuli
ornametis
CarCoSi,
naturaluri feris loms (heraldikur leopards) upyria TeTri
(vercxlis) alami xmliTa da ori sevadis varsklaviT.
qarTlis: wiTelze, erTmaneTisgan urTierT gadajvaredinebuli
skiptriT da xmliT gancalkevebuli mwoliare yviTeli lomi da Savi
xari; zeviT Saravandediani varskvlavi.
40
svaneTis: gerbis nacrisfer (vercxlze) velze, daTvi mTebis
fonze. daTvi SesaZloa zogadad mTis binadarTa simbolod miviCnioT.
ovseTis: wiTelze, Savi kldeebis fonze focxveri.
ranis: bac
qseliTurT.
mwvaneze
(moyavisfro),
kvadratSi
Casmuli
oboba
vaxuSti batoniSviliseuli samxareo gerbebi etyoba umeteswil
adgilobrivi totemuri somboloebis safuZvelzea Seqmnili. amas isic
gvafiqrebinebs, rom vaxuStis mier Sedgenili qarTlis da kaxeTis
farebi
gansxvavdeba
ruseTis
xelmwifeTa,
zeviT
xsenebul
~tituliarnikSi~ Setanili nimuSebisgan. arada batoniSvils uTuod
ecodineboda maT Sesaxeb, vinaidan 1724 wlidan moskovSi cxovrobda
da kavkasiis rukac swored ruseTSi moRvaweobisas Seqmna. totemuri
warmoSobis varauds mxars umagrebs is faqtic, rom gerbebis
umravlesobaSi
centalur
figuras
cxoveluri
animalisturi
gamosaxulebebi warmoadgens, totemuri emblemebi ki, Tu ar vcdebiT,
rogorc wesi flora-faunidan aris xolme warmomdgari. saerTod
mosazreba gerbebis totemizmTan kavSiris Sesaxeb ucxo da axali ar
aris109. am sakiTxs sakmaod did yuradRebas da mniSvnelobas aniWebda
cnobili rusi heraldisti Teoretikosi, gerbTmcodneobis, rogorc
damxmare saistorio disciplinis erT-erTi Camomyalibebeli iuri
vasilis Ze arsenievi110. aqve unda aRiniSnos, rom lomi, xari, cxvari,
iremi, taxi, Rori uZvelesi sakulto e. i. totemuri cxovelebia. maTi
mravalferovani gamosaxulebani saqarTvelos praqtikulad mTel
teritoriaze111 aris dadasturebuli. es cxovelebi (gansakuTrebiT:
cxvari, daTvi, iremi, taxi, cxeni da sxv.) xSirad gvxvdeba xolme
rogorc materialuri kulturis Zeglebze, iseve eTnografiul
Tqmuleba gadmocemebSi Tu uZvelesi fesvebis mqone ritualur
xalxur zeimebSi an dResaswaulebSi112.
Cvens mier totemurad miCneul emblematikas, vaxuSti xSirad
Tavisi sakuTari konceptualuri danarTebiT azavebs. magaliTad,
iseTi kldovani provinciebis gerbebSi, rogoric aris svaneTi,
ovseTi, daRestani mTebis gamosaxuleba aris Sesuli; samefoebis
(kaxeTi, imereTi, somxeTi; qarTlis gamoklebiT) farebSi gvirgvinia
ganTavsebuli. moyvanili faqtebi miuTiTebs, rom saqme gvaqvs
garkveul
sistemasTan,
e.
i.
mecnierul
midgomasTan.
aqedan
gamomdinare Tamamad SeiZleba ganvacxadoT, rom gamosaxulebani
WeSmaritad gerbebia da ara ubralod simbolur naxatTa krebuli.
Zlier
sainteresoa
vaxuStiseuli
gerbebis
diplomatiurpolitikur WrilSi ganxilva. Cvenis varaudiT es aris, ase vTqvaT
didi saqarTvelos sapretenzio miwebis moniSvnis cda. Tanac,
sruliad gaazrebuli da gaTviTcnobierebuli. amaze metyvelebs
citata rukis, erTxel ukve damowmebuli mokle ganmartebidan:
~"axali daxazuli samefo iberiisa anu yovlisa saqarTvelosi. karTa
41
anu ruka romel ars orTa zRvaTa Soris~113. Semdeg modis CamoTvla
im miwebisa, romelTac ekuTvnis gerbebi. rogorc vxedavT, citatidan
naTlad Cans, rom saubaria saqarTveloze zRvidan zRvamde (Savidan
kaspiisamde). e. i. qarTvel mefeT-mefeTa droindeli, nikofsiiTgan
darubandamde saqarTvelos idea XVIII saukuneSi kvlav cocxlobda da
heraldikaSic cxadad aisaxa.
kavkasiis mxareTaTvis gerbebis SedgeniT vaxuSti batoniSvilma
dasabami misca tradicias, romlis mixedviT mTeli regioni
saqarTvelos prioritetiT erT heraldikur sivrced aRiqmeba.
tradicia gaagrZela erekle II-m, roca traqtatis sabeWdavze misi
gavlenis qveS moqceuli miwebis gerbebi ganaTavsa114 da, rac ar unda
ucnaurad JRerdes, mogvianebiT igive tradicia ganagrZo, ruseTis
imperiam, roca ukve imperiaSi Semavali saqarTvelos samefos
ganvrcobili gerbis farSi yabardos, Cerqez TavadTa da somxeTis
simboloebi Seitana115.
vaxuSti bagrationis gerbebi tipiuri magaliTia qarTuli
gerbmcodneobis pirveli, ase vTqvaT, nacionaluri periodisa, romlis
drosac naklebad iTvaliswinebdnen dasavluri heraldikis wesebs da
Sesabamisad, simboloebic ufro adgilobriv tradiciaze dayrdnobiT
iqmneboda116.
qarTulma samxareo heraldikam, rogorc aRiniSna, Semdgomi
ganviTareba erekle II-is mefobis xanaSi hpova.
1783 wels gaformebuli georgievskis traqtatis sabeWdavze
amotvifruli bagratovanTa mmarTveli dinastiisa da qarTl-kaxeTis
samefos saxelmwifo gerbis garSemo ganlagebulia aTi momcro fari
(oTx-oTxi marjvena da marcxena heraldikuri mxaridan da 2
qveidan)117.
isini
warmoadgenen
mefe
erekles
xelisuflebas
daqvemdebarebul miwebs, romelTa Soris aris, rogorc wminda
qarTuli mxareebi, aseve saqarTvelos mimdebare, qarTl-kaxeTis
samefos kuTvnili, ymadnafici Tu sapretenzio samflobeloebi.
erekle II-m am provinciuli gerbebiT SeiZleba iTqvas gaagrZela is
saqme, romelsac jer kidev vaxuSti batoniSvilma daudo saTave
kavkasiis rukas darTul emblematikaSi da, romelic saqarTvelos
gavlenis sferos moniSvnas isaxavda miznad.
/erekle II-is didi beWedi/ (1-33 a. b.)
42
sabeWdavis yovel mcire, samxareo fars originaluri, rogorc
Cans erekle II-is xanebSi samTavroebis gerbTaTvis gankuTvnili
gvirgvini adgas Tavs, TviT es sagerbe farebi ki Semdegnairad
gamoiyureba (aRweriloba mocemulia heraldikuri wesiT _ zevidan
qveviT da macqerlisTvis marcxnidan marjvniv): I _ saqarTvelosi:
gveleSapTan mebrZoli wm. giorgi; II _ qarTli: or isar gasobili
mTa; III _ somxeTi: or mwvervalze moTavsebuli bibliuri noes
kidobani; IV _ TaRis QqveS gamoxatuli RvTismSobeli xelebSi Cvili
iesoTi da mamakacis sami figura, savaraudod bibliidan cnobili
Sobisa da ~sami mogvis~ scena; V _ samgumbaTovani eklesia. gerbi
SesaZloa erevnis saxanos ekuTvnodes, radgan mogvianebiT eCmiaZinis
taZris msgavsi gamosaxuleba ruseTis imperiaSi Semavali erevnis
guberniis gerbze iyo datanebuli118; VI _ isris mpyrobeli
Sebrunebuli
Seabjruli
mklavi;
VII
_
iribad
gamoxatuli
Sebrunebuli aRmosavluri xmali; VIII _ aseve iribad gamoxatuli
Sebrunebuli muSketi; IX _ gaqceuli mglisebri Sebrunebuli figura.
Tu figura marTlac mgelia, maSin ar aris gamoricxuli fari ~lekdaRestans~ mivakuTvnoT, vinaidan CrdiloeT kavkasiis am mxares
vaxuSti bagrationis gerbebSi swored mgeli ganasaxierebs; X _
cxenis msgavsi Sebrunebuli figura. Tu es asea SesaZlebelia gerbi
kaxeTisa iyos.
aRwerili gerbebis umetesobis atribucia Zlier Wirs, vinaidan
maTi kuTvnilebis pirdapiri miTiTeba qarTul heraldikasTan
dakavSirebul vercerT wyaroSi an literaturaSi ver moviZieT,
georgievskis traqtats darTuli erekle II-is titulSi CamoTvlili
mis mflobelobaSi myofi qveynebis Tu mxareebis nusxas119 ki beWedze
aRbeWdili
zeviT
CamoTvlili
samxareo
gerbebis
rigi
Tanmimdevrulad verasgziT ver esadageba.
guriis samTavros metad saintereso da originaluri gerbi aris
amotvifruli q. Tbilisis saqarTvelos istoriis s. janaSias
saxelobis saxelmwifo muzeumis eqspoziciaSi gamofenil liTonis
masiur filaze: oqros velian frangul farSi _ laTinuri jvriT
daboloebuli marcxniv Caweuli sveti, mis ZirSi ki _ wina TaTebiT
maxvilis mpyrobeli mwoliare heraldikuri leopardi; fari samTavro
gvirgviniT
damSvenebuli
pavilioniT
aris
Semkuli.
gerbi
gamoqveynebuli
aqvs
stanislav
dumins
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi120. gerbi heraldikuri stilis
damaxasiaTebeli
niSnebiT
XIX
saukunis
dasawyiss
unda
ganekuTvnebodes, amasTanave gasaTvaliswinebelia, rom kompozicia
uTuod mxolod ruseTis imperiis xelisuflebis mier guriis
samTavros saboloo gauqmebamde da quTaisis gubernias mierTebamde
anu 1840 wlamde Tu iarsebebda121.
43
/guriis samTavros gerbis saxelmwifo saistorio muzeumidan/ (1-34)
samegrelos samTavros originalur gerbs vxvdebiT, q. TbilisSi
mdebare xelovnebis saxelmwifo muzeumis oqros fondSi dacul
dadianebis kuTvnil XIX saukunis or vercxlis langarze. TiToeuli
WurWlis centrSi amokveTilia, e. w. franguli fari, gerbTmcodneobis
wesebis mixedviT, oqros aRmniSvneli wertilovani daStrixvis mqone
foniT da mosiarule verZis gamosaxulebiT; fars saTavado
gvirgviniani saTavadove mosasxami akravs gars. safiqrebelia, rom
iseve
rogorc
samegrelos
mTavrebis
dadianebis
gerbSi,
am
SemTxvevaSic verZis figura odiSis samTavros Zveli kolxidis
maxloblad mdebareobaze da aqedan gamomdinare argonavtebis cnobil
miTTan kavSirze unda migvaniSnebdes.
samxareo gerbebad SeiZleba miviCnioT agreTve, saqarTveloSi
Semavali afxazeTisa da aWaris avtonimiuri respublikebis sabWoTa
periodis gerbebic.
afxazeTis
avtonomiuri
respublikis
gerbi
erT-erTi
uadreulesi iyo sabWoTa kavSiris avtonomiebis simboloebs Soris.
sruliad afxaeTis sabWoTa III yrilobaze miRebuli 1925 wlis 1
aprilis konstituciiT damtkicebuli afxazeTis Tavdapirveli gerbi
Semdegnairad
gamoiyureboda:
afxazeTis
peizaJis
rusulenovan
warwerian: ~С. С. Р. Абхазия~, fonze oqros namgali da uro iyo
aRbeWdili, gerbis zeda nawilSi mzis sxivebSi gamosaxuli xuTqimiani
varskvlavi iyo moTavsebuli, yovelive ki TavTaviT, TambaqoTa da
vaziT damzadebuli gvirgviniT iyo Semkuli. gerbs gars ertya
wiTeli arSia abxazurenovani warweriT: ~Пролетарии всех стран,
соединяйтесь!~122. aRwerili gerbis miRebidan mcire xnis Semdgom, 1937
wels igi Seicvala da amieridan afxazeTis, iseve rogorc aWaris,
saqarTvelos
ssr-is
Semadgeneli
avtonomiuri
warmonaqmnebis
emblemebi TviT saqarTvelos ssr-is sagerbe kompoziciis identuri
gaxda, mxolod im gansxvavebiT, rom afxazeTis simbolos afxazur
enaze Sesrulebuli devizi: ~Пролетарии всех стран, соединяйтесь!~
erTvoda, aWarisas ki qarTulad da rusulad gadmocemuli warwera:
~aWaris assr~ hqonda Camatebuli123.
44
Tanamedrove pirobebSi aWarisa da gandakuTrebiT afxazeTis
gerbebma kidev ufro meti aqtualoba SeiZina. Tavis droze 2000 wlis
26 ivniss aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesma sabWom aWaris
droSasTan erTad respublikis gerbic daamtkicda124: laJvardis
velian mrgval farSi frTebgaSlili oqros arwivi mis zeviT ki
arkiseburad ganlagebuli Svidi Svidqimiani oqrosave varskvlaviT. es
gerbi faqtiurad zusti analogia iyo imxanad aWaris mmarTveli
partiis ~aRorZinebis kavSiris~ emblemisa.
2004
wlis
cnobili
movlenebis
Semdeg,
saqarTvelos
parlamentTan arsebuli heraldikis sabWosTan TanamSromlobiT
aWaraSi damtkicda axali gerbi, romelis oficialuri blazonic
(aRweriloba) Semdegnairia:
aWaris
avtonomiuri
respublikis
gerbi
warmoadgens
talRiseburad
gadakveTil
heraldikur
fars,
centrSi
mcire
heraldikuri fariT.
mcire heraldikur farze mewamul velze gamosaxulia oqros
jvris buniani, vercxlis Subosani, vercxlis gveleSapis ganmgmiravi,
vercxlis cxenze amxedrebuli oqros Saravandediani vercxlis
mxedari - wm. giorgi.
/aWaris Tanamedrove gerbi/ (1-35)
faris pirvel nawilSi zurmuxtis velze gamosaxulia oqros
cixe.
faris meore nawilSi laJvardis velze gamosaxulia sami oqros
moneta: ori - erTze.
rac Seexeba simbolikis ganmartebas _ faris talRovani kveTa
mxaris zRvis siaxlovesTan aris dakavSirebuli.
mcire farSi gamosaxuli wm. giorgi. warmoadgens saqarTvelos
saxelmwifo gerbis mTavar figuras, da mianiSnebs saqarTvelos
saxelmwifos
prioritetulobaze,
rac
aWaris
avtonomiuri
respublikis konstituciiT aris gansazRvruli.
faris pirvel nawilSi zurmuxtis velze gamosaxuli oqros
cixesimagre saxelmwifos karibWes, uZveles gonios cixes gamosaxavs,
zurmuxtis veli (feri) ki aWaris maradmwvane bunebaze mianiSnebs.
faris meore nawilSi laJvardis veli (feri) zRvas gamoxatavs,
xolo sami oqros moneta baTumis ports, industriul da savaWro
ganviTarebas, simdidres.
45
ruseTis mier waqezebulma afxazeTis TviTmarqvia mTavrobam 1992
wels miiRo afxazeTis heraldikurad sakmaod gaumarTavi gerbi,
romlis funqcionirebasac araviTari saerTaSoriso samarTlebrivi
safuZveli ar gaaCnia, iseve rogorc e. w. samxreT oseTis respublikis
gerbs. amitom Cven aq ar SevCerdebiT am simboluri gamosaxulebebze
msjelobiT, dainteresebulT SeuZliaT advilad moiZion xsenebuli
emblematika internetSi, gansakuTrebiT rusul saZiebo internetgverdebze.
saqarTvelos saqalaqo gerbebi
sagerbe gamosaxulebebis mravalferovani saxeobebidan saqalaqo
gerbebi CvenSi erTi ugvianesTagani warmonaqmnia. sadReisod Cvens
xelT arsebuli istoriuli monacemebis mixedviT, unda vivaraudoT,
rom XIX saukunemde, anu ruseTTan SeerTebamde saqarTveloSi
qalaqebs gerbebi ar gaaCndaT. yovel SemTxvevaSi am sityvis
klasikuri evropuli mniSvnelobiT. sagvareulo, saxelmwifo Tu
samxareo gerbebisgan gansxvavebiT maT arsebobas arc rusuli
gerbTmcodneoba scnobs. Tumca, ZiriTadad numizmatikuri masalis
safuZvelze unda vivaraudoT, rom saqarTvelos qalaqebs, SesaZloa
antikuri xanidan moyolebuli da XVIII saukunis CaTvliT, hqondaT
garkveuli simboloebi, romelic, rogorc Cans, zog SemTxvevaSi
monetebze an raime sxva sagnebze daitaneboda xolme125. miuxedavad
amisa, amJamad Cvens xelT arsebuli monacemebiT ver dasturdeba
amgvar emblemaTa gadazrda saqalaqo gerbebSi, metic xsenebuli
simboloebi, iSviaTi gamonaklisebis garda (mag. redut-kale anu
yulevi), arc mogvianebiT rusebis mier Seqmnil municipalur gerbebs
dasdebia safuZvlad. mokled rom iTqvas, sadReisod ar Cans
pirdapiri bma uZveles savaraudoT saqalaqo emblemebsa da mogviano
(XIX saukunis) municipalur gerbebs Soris.
yovelive zemoT Tqmulidan gamomdinare qarTuli saqalaqo
gerbebis aRweras XIX saukunidan moyolebuli SevudgebiT da sadac,
Cveni azriT, SesaZleblad CavTvliT maT savaraudo winamorbed
uZveles emblematikasac SevexebiT.
rusul gerbTmcodneobiT istoriul literaturaSi arsebobs
cnoba, rom jer kidev 1819 wels, anu sanam qarTul qalaqebs
oficialuri gerbebi gauCndebodaT, generalma aleqsandre petres Ze
ermolovma (sxvaTaSoris es swored is ermolovia, romelmac sastikad
CaaxSo 1819-20 ww. guria-imereTis ajanyeba) sakuTari iniciativiT
Seqmna saqarTvelos gerbis proeqti da agreTve apirebda warmoedgina
Tavis
mmarTvelobaSi
(saimdrood
generali
saqarTvelos
mTavarmarTebeli iyo) myofi yvela samazro qalaqis emblema 126.
samwuxarod, Cven ver SevZeliT am sayuradRebo, magram zedmetad
mokle, mwiri cnobis gadamowmeba da sadReisod ar ZalgviZs imaze
saubari Tu ra gamosaxulebebTan gvaqvs saqme, SemorCa isini Tu ara.
46
am sakiTxTan dakavSirebuli damatebiTi informacia verc CvenTvis
misawvdomi werilobiTi, saarqivo Tu zepiri wyaroebidan movikvlieT.
mcire xnis Semdgom _ 1836 wels ruseTis Sinagan saqmeTa
saministro cirkuliars ugzavnis gubernatorebs, romelTac unda
SeetyobinebinaT, hqonda Tu ara maTdami daqvemdebarebul yvela
qalaqs gerbi127. am dokumentis safuZvelze saqarTvelo-imereTis
guberniis da kaspiis olqis, maTi mazrebisa da qalaqebis gerbebis
oci proeqti iqna gagzavnili da ganxiluli saxelmwifo senatSi.
proeqtebi
SemuSavebuli
iyo
amierkavkasiis
mxaris
mTavar
sammarTveloSi da swored maT safuZvelze 1843 wlis 21 maiss
damtkicda oficialuri xelisuflebis mier dadasturebuli pirveli
CvenTvis cnobili qarTuli saqalaqo gerbebi128.
1858 wels ruseTis imperiaSi adgilobrivi anu saqalaqo da
samxareo gerbebis Seqmnis Tu gadaxedvis kidev erTi axali etapi
daiwyo. heroldiis departamentis gadawyvetilebiT ruseTis yovel
gubernias, olqs, mazras, qalaqs sakuTari gerbi unda hqonoda, xolo
yvela administraciuli erTeulis is, ase vTqvaT Zveli gerbi,
romelic ukve arsebobda klasikuri dasavleT evropuli heraldikis
wesebis mixedviT unda Sesworebuliyo129.
mTeli XIX saukunis ganmavlobaSi mimdinareobda, rogorc
qarTuli, aseve rusuli zogadsaimperio e. w. adgilobrivi anu
municipaluri gerbTSemoqmedeba _ wlebis manZilze iqmneboda axali
da modificirdeboda an xelaxla dgeboda mravali qalaqis, olqis
Tu mazris Zveli gerbi.
aqve unda aRiniSos yofili mefisnacvlis Tavad mixeil simonis
Ze voroncovis (cxovrobda 1782-1856 wlebSi; 1844-1854 wlebSi _
kavkasiis mefisnacvali130) roli ruseTis imperiis droindeli
qarTuli saqalaqo gerbebis SeqmnaSi. igi friad aqtiur monawileobas
iRebda XIX saukunis meore naxevarSi axali, heraldikurad da
Sinaarsobrivad ufro gamarTuli municipaluri gerbebis SemuSavebis
saqmeSi. heroldiis departamentisTvis gankuTvnil mis rCevebSi ki
xSirad gamosWvivis adgilobrivi, qarTuli kulturisa Tu istoriis
codna da misdami mowiwebuli damokidebuleba. amasTan dakavSirebiT
sainteresoa, rom swored 1831-1843 wlebis periodSi, anu sqarTveloSi
pirveli
saqalaqo
gerbTSemoqmedebis
Jams
Tavad
voroncovis
qveSevrdomad kavkasiaSi muSaobda, momavalSi _ 1851-1854 wlebSi
ruseTis imperiis heroldmaisteri dimitri vasilis Ze ulianinski131.
qarTul saqalaqo gerbebs axali suli Caebera 2008 wels
parlamentTan arsebuli heraldikis sabWos daarsebiT da qarTul
teritoriul gerbebze muSaobis aRorZinebiT. komunisturi periodis
uiSviaTesi gamonaklisebis garda (mag. q. Tbilisis simbolo da q.
borjomis gerbismagvari emblema), es aris pirveli SemTxveva, rodesac
saqalaqo gerbebi iqmneba qarTuli xelisuflebis mier, miTumetes
saqarTvelos
sruliad
damoukidebeli
saxelmwifos
pirobebSi.
amaasTan
gansakuTrebiT
sasiamovno
aRsaniSnavia,
rom
yvela
47
axladSeqmnili gerbi absoluturad Seesabameba heraldikur kanonebs,
gansxvavebiT komunisturi periodis simbolikisa.
Tbilisis guberniis,
sagubernio qalaqis, mazrisa da cixesimagris gerbi
saimperio
Sinagan
saqmeTa
saministros
1836
wlis
zemoTxsenebuli cirkuliaris safuZvelze 1843 wlis 21 maiss sanktpetrburgSi ruseTis imperiis mTavrobis mier damtkicda qalaq
Tbilisis pirveli CvenTvis cnobili oficialurad gaformebuli
gerbi, romelmac 1878 wlamde iarseba, vidre mas axliT Secvlidnen.
imxanad rusul heraldikaSi wesad iyo qalaqis an mazris sagerbe
faris zeda naxevarSi im guberniis gerbis nawilis ganTavseba,
romlis SemadgenlobaSic Sedioda mocemuli dasaxlebuli punqti. es
wesi mogvianebiT, XIX saukunis Sua xanebSi heroldiis departamentis
sagerbe ganyofilebis mmarTvelis baron kiones mier ganxorciebuli
reformebisas ufro progresuli kanoniT Seicvala, razec qveviT
gveqneba dawvrilebiTi saubari.
amrigad 1843 wlis 21 maiss umaRlesad
damtkicebuli da 1878 wlamde moqmedi Tbilisis
saqalaqo
gerbi
Semdegnairad
gamoiyureboda:
franguli
fari
Suazea
gadakveTili.
zeda
naxevarSi
moTavsebulia,
Cvens
mier
ukve
ganxiluli, saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis
zemoTa nawili; qvedaSi: vercxlze _ merkuris
kverTxi, farTo vaWrobis niSnad132. kverTxi oqros
Seferilobisa Cans, arada liTonze liTonis
.
(1-36)
dataneba metad iSviaTi movlena aris heraldikaSi.
am SemTxvevaSi gamonaklisi SesaZloa im farTo savaWro saqmianobis
xazgasasmelad daiSva, romelsac qalaq Tbilisi awarmoebda imxanad.
Tumca isic SesaZlebelia, rom Cvens mier sankt-peterburgSi
Seswavlil “umaRlesad damtkicebuli saqalaqo da adgilobrivi
gerbebis krebulSi” (SemoklebiT _ udsagk) Setanili am gerbis ferad
gamosaxulebaze aRbeWdili kverTxi ara oqrosa aramed brinjaos an
ubralod metalisfrad miviCnioT, vinaidan gerbis aRwerilobaSi
figuris feri miTiTebuli ar aris, gerbTmcodneobaSi ki miRebulia
zogierTi sagnis misi Cveuli, bunebrivi da ara maincdamainc
heraldikuri SeferilobiT gamoxatva133.
merkuris kverTxs sxvagvarad kaducisac uwodeben. sazogadod,
merkuri (laT.-rom.) igive hermesi (berZ.) Tavdapirvelad mesaqonleobis
mfarvelad iTvleboda. mogvianebiT mas pativs scemdnen, rogorc
mogzaurTa, despanTa da vaWarTa, saerTod vaWrobisa da yovelgvari
Semosavlis mfarvel RmerTs. am ukanaskneli mniSvnelobiT hermesi _
merkuri zogjer gamoixateboda gvelebSemoxveuli kverTxiT. kaducad
wodebuli
es
kverTxi
xSirad
gvxvdeba
calkec,
rogorc
48
ganviTarebuli vaWrobisa da warmatebis simbolo. merkuris Cafxutis
an Ceqmebis damamSvenebeli frTebi aRniSnaven am RmerTisTvis
damaxasiaTebel siswrafes da moqnilobas. frTebi agreTve kaducis
kenwerozec Tavsdeba xolme134.
aRsaniSnavia rom, Tbilisis es SedarebiT Zveli gerbi
datanebulia
1857-1858
wlebSi
Tbilissa
da
borjoms
Soris
mimoqcevaSi myof markaze, romelic, rogorc cnobilia, pirveli
markaa ruseTis imperiis istoriaSi135.
/Tbilisi gerbi iSviaT istoriul markaze/ (1-37)
aqve unda SevCerdeT im cvlilebebze, romelic heroldiis
departamentis sagerbe ganyofilebis mmarTvelma baronma kionem
Seitana rusul saqalaqo gerbTSemoqmedebaSi. reforma rusuli
gerbTmcodneobis evropul standartebTan miaxloebas isaxavda
miznad. 1857 wels sabolood damtkicebuli kanonebi mkacrad
gansazRvravda yovelgvari administraciuli erTeulis (guberniis,
mxaris, qalaqis, mazris, cixe-simagris da a. S.) sagerbe kompoziciis
Sedgenis wesebs136. amieridan yvela gubernias erTi tipis gerbi da
farsgare sagerbe Sesamkobeli unda hqonoda, saqalaqo da sxva
adgilobrivi gerbebis farsgare Sesamkoblebi ki erTian sistemaSi
moqceuliyo. am kanonTa mixedviT adgilobriv gerbebs mocemuli
administraciuli erTeulis mosaxleobis, funqciis, mniSvnelobis
gamomxatveli konkretuli sagerbe atributebi amSvenebda, guberniis
gerbi ki sagubernio dasaxlebuli punqtis sagerbe faris zeda
naxevris nacvlad, faris, figurebisgan dautvirTav e. w. Tavisufal
nawilSi (ix. glosariumi) eqceoda. amasTanave gadawyda amieridan
gerbebSi Semaval yvela figuras dasavleT evropaSi miRebuli
klasikuri heraldikuri anu odnav stilizebuli da arqauli forma
miniWeboda. moyvanil dadgenilebaTa xorcSesasxmelad mTel imperiaSi
daiwyo Zveli gerbebis ganaxleba-gadaxalisebisa da axali aqamde
ararsebulebis Seqmnis xangrZlivi procesi, romelsac 1850-ian wlebSi
daedo dasabami da 1870-ianebis bolomdec ki ar iyo sruliad
damTavrebuli. ase magaliTad, igive Tbilisis axali gerbis Seqmna
1858 wels gadawyda, sabolood ki igi mxolod 1878 wels damtkicda.
es arc ise mokle eqskursi aucilebeli gveCvena zogadad ruseTis
imperiaSi mimdinare gerbTmcodneobiT procesebSi gasarkvevad, raTa
ufro srulyofilad warmovidginoT ris safuZvelze da ratom
iRebda ama Tu im formas im xanebSi warmoqmnili qarTuli
49
adgilobrivi gerbebi, vinaidan es procesebi bunebrivia pirdapir
exeboda maT.
amrigad
1858
wels
heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebam gadawyvita Tbilisis guberniisa da misi qalaqebis
axali gerbebis Seqmna. amasTan dakavSirebiT Tavis droze, jer kidev
1858 wlamde konsultacia sTxoves kavkasiis yofil mefisnacvals
Tavad voroncovs. man Tbilisis guberniis gerbad warmoadgina: faris
wiTel velze macxovris kvarTi, mis Tavze marjvnidan da marcxnidan
TiTo qerubimi. proeqtis mxatvruli gamosaxuleba CvenTvis ucnobia,
SemorCa mxolod aRweriloba. gerbSi wminda nawilebis ganTavsebis
marTebulobasTan dakavSirebiT imperiis Sinagan saqmeTa ministri
ruseTis wminda sinods daekiTxa, romelmac uxerxulad miiCnia amgvar
siwmindeTa qalaqis gerbSi Setana137. amaze dokumenturad araferi
miuTiTebs, magram vfiqrobT sinodi da ministri proeqtis winaaRmdeg
imitom wavidnen,
rom masSi mniSvnelovanwilad
fiqsirdeboda
bagrationTa uZvelesi sagvareulo simbolika.
sagerbe
ganyofilebam
sabolood
Tbilisis
guberniis
gerbis
sruliad
gansxvavebuli proeqti SeimuSava, romelic 1878
wlis 5 ivliss carskoe seloSi oficialurad
damtkicda
da
mogvianebiT
aseve
Sevida
“umaRlesad
damtkicebuli
saqalaqo
da
adgilobrivi gerbebis krebulSi138”: franguli
fari, oqroze sevadis jvari, jvarze _ or
moWril vercxlis xelSi oqros samyura
rusuli
jvari
dadgmuli
gadabrunebul
vercxlis naxevarmTvareze; faris kuTxeebSi .
.
(1-38)
lomis oTxi moWrili mewamuli Tavi sevadis
TvalebiT da eniT. farze _ saimperatoro gvirgvini, faris garSemo _
oqros muxis foTlebi laJvardis “andrias bafTiT” SeerTebuli.
kompoziciis simbolika Semdegnairad aixsneba: rusuli jvari
miuTiTebs, rom saqarTvelo ruseTis SemadgenlobaSia da mis
mfarvelobis qveS imyofeba; am jvris mWereli urTierTgadajaWvuli
xelebi ruseT-saqarTvelos kavSirze mianiSnebs; amotrialebuli
naxevarmTvare da lomis moWrili Tavebi ki imis aRmniSvnelia, rom
saqarTvelo ruseTis imperiis mier sparseTisa da TurqeTis uRlisgan
aris gamoxsnili139.
Cveni azriT, gerbi winamorbedTan SedarebiT gacilebiT uked
aris
heraldikurad
gawyobili.
masSi
ZiriTadi,
politikursarwmunoebrivi motivia _ gadatrialebul naxevarmTvareze Semdgari
jvari qristianobis mier muslimTa damarcxebis maniSnebelia. aq unda
gavixsenoT, rom swored 1878 wels daasrula ruseTma warmatebuli
omi TurqeTTan da gerbis kompoziciaze SesaZloa am faqtmac iqonia
gavlena.
50
imavrouladve
aseTive
Sinaarsis
gerbebi Sedga qalaq Tbilisis, cixesimagrisa
da mazrisTvis, oRond am administraciul
erTeulTa gerbebis Sesaferisi farsgare
sagerbe SesamkoblebiT. saqalaqo gerbs Tavs
edga oqros samqonguriani koSkurisebri
gvirgvini, garSemo ki aleqsandres bafTiT
Sekruli oqros ori TavTavi ekra. amgvari
ornamenti baron kioneseuli zemoTxsenebuli
reformis
Semdeg
miuTiTebda
qalaqis
SemogarenSi
mcxovrebi
mosaxleobis
miwaTmoqmedebiT saqmianobas; cixesimagris
.
.
(1-39)
sagerbe fars Tavze edga vercxlis samqonguriani
koSkisebri gvirgvini imperatoris droSebiT; samazro gerbs ki e. w.
Zveli samefo gvirgvini amSvenebda140. am gerbTagan TiToeulma 1917
wlamde iarseba, vidre revoluciam mTeli rusuli saimperio
heraldikuri praqtika ar mospo.
zemoT aRwerilTagan sruliad gansxvavebuli
gamosaxuleba aqvs moyvanili mixeil vadbolskis:
gadakveTili franguli fari; zeviT _ Tbilisis
guberniis gerbi _ sveticxovlis eklesia, qveviT _
savaraudod
zurmuxtze
wm.
ninos
jvari141.
samwuxarod, wyaroTa uqonlobisa da avtorisuli
miTiTeba-damowmebebis
ararsebobis
pirobebSi
verafers vityviT gerbis warmoSobaze, an misi Seqmnis
TariRze. miTumetes, rom TviT guberniis emblemac
sxvagvaria _ sveticxovlis msgavsi eklesia. sanqt- . .
.
(1-40)
peterburgSi mdebare ruseTis centralur saistorio
arqivSi (rcsa) amgvari da vadbolskis mier moyvanili kidev ramdenime
CvenTvis ucnobi warmoSobis saqalaqo gerbis veraviTar kvals ver
mivakvlieT. Tavs uflebas mivcemT gamovTqvaT frTxili varaudi: xom
ar aris es general ermolovis mier Sedgenili gerbebis swored is
proeqtebi, romlebzec Cven ukve visaubreT zeviT da romelTa
Sesaxebac mokled mogviTxrobs cnobili rusi heraldisti soboleva.
yovel SemTxvevaSi Tamamad SeiZleba iTqvas, rom Tbilisis es gerbi
arasdros yofila oficialurad damtkicebuli ruseTis saimperio
mTavrobis mier.
1989 wels, saqarTveloSi erovnuli
TviTSegnebis
gamococxlebasTan
erTad,
warmoiSva idea Seqmniliyo dedaqalaqis
gerbi.
wamowyebis
moTaved
mogvevlina
mxatvari emir burjanaZe. Temis garSemo,
gazeT
"TbilisSi"
gaimarTa
polemika,
romelsac sakmao xnis manZilze, sxvadasxva
(1-41)
avtorTa ramdenime statia mieZRvna142.
51
TavisTavad
faqti
raTqmaunda
misasalmebeli
iyo
(miTumetes
saimdrood), magram midgoma _ absoluturad araprofesionaluri.
kompoziciis ZiriTadi motivia mxarze gonio gadebuli xoxobi,
romelic qalaqis daarsebasTan dakavSirebuli cnobili legendidan
mogvevlina. mTlianobaSi e. w. gerbis heraldikurad aRwera gaWirdeba,
amitom mxolod oriod SeniSvniT SemovifarglebiT. ar SeiZleba
gerbi
Seiqmnas
gerbmcodneobis
kanonTa
sruli
ignorirebiT.
upirveles yovlisa gasaTavisebelia, rom, viTarc gerbebis erT-erT
lakonur ganmartebaSi aRiniSneba: "gerbi ewodeba memkvidreobiT
gardamaval simbolur gamosaxulebas, romelic dgeba garkveuli
wesebis (sic) safuZvelze"143.
emir burjanaZis qmnilebaSi ar ganirCeva mkacrad dawesebuli
heraldikuri ferebi, ar aris gamokveTili fari, gauTvaliswinebelia
heraldikis erT-erTi uryevi wesi, romlis mixedviTac gerbSi yovlad
miuRebelia raime warweris Casma.
quTaisis guberniis, mazrisa da sagubernio qalaq quTaisis gerbi
quTaisis Tavdapirveli 1843 wels Seqmnili gerbi Semdegnairad
gamoiyureboda:
gadakveTili franguli fari; zeda naxevarSi _
saqarTvelo-imereTis
guberniis
gerbis
nawili;
qvedaSi _ vercxlis fonze, marcxnidan marjvniv
momdinare ori daklaknili laJvardovani zoli,
romelic erTmaneTs erwymis, maT Tavze zeTisxilis
toti. yovelive es ganasaxierebda mdinareebs rionsa
da yvirilas da am mxareSi, rogorc Cans imereTi
(1-42) igulisxmeba, msxmoiare zeTisxilis xeebs144.
1858 wels heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebaSi
quTaisis guberniis, mazrisa da TviT qalaq quTaisis axali gerbebis
proeqtebis SemuSaveba daiwyo. amasTan dakavSirebiT kavkasiis
yofilma mefisnacvalma Tavadma voroncovma quTaisis guberniis
gerbad
mewamul
velian
farze
oqros
sawmisi
warmoadgina.
kompozicias Tavs unda sdgomoda orTaviani saimperatoro arwivi,
romelic
fars
zevidan
gadaafarebda
frTebs.
imavdroulad
voroncovma samazro gerbis poeqtic Seqmna: gadakveTili faris zeda
nawilSi quTaisis guberniis gerbi ganaTavsa, qvedaSi ki _ laJvardis
fonze wm. andria pirvelwodebulis jvari. andrias jvris simbolos
mocemul gerbSi moTavseba imiT aixsneboda, rom am wmindanma
pirvelma iqadaga qristianoba kolxeTSi, anu igive imereTSi145.
imperiis yofilma Sinagan saqmeTa ministrma bibikovma, romelic
imxanad
aseve
sakmaod
aqtiurad
iyo
CarTuli
saqalaqo
gerbTSemoqmedebaSi, orive proeqti Zlier moiwona, Tumca SeniSna,
rom ufro marTebuli iqneboda oris nacvlad guberniasac, mazrasac
da qalaqsac erTi gerbi hqonoda, vinaidan yvela am erTeulis
administracia erTsadaimave centrSi anu quTaisSi iyo ganTavsebuli.
52
es mosazreba sagerbe ganyofilebamac gaiziara146. sabolood oqros
sawmisis varianti SeirCa mciredi SesworebebiT: gerbis oqros veli
zurmuxtisaTiT Seicvala, verZis oqrosave sakidi ki ruseTis imperiis
trikolori
droSis
ferebiT
gaewyo.
Sesworebani
imiT
iyo
motivirebuli, rom quTaisis gerbi ferebiT gamorCeul yofiliyo
identuri Sesaxedaobis avstriuli da espanuri oqros sawmisis
saqveynod cnobili ordenebisgan147.
/quTaisis guberniis gerbi. 1870 w./ (1-43)
amrigad 1870 wlis 29 oqtombers qalaqma axali gerbi miiRo:
franguli faris zurmuxtis velze, ruseTis imperiis ferebis (Savi,
oqrosferi,
TeTri)
bafTaze
Camokidebuli
oqros
sawmisi148.
sagubernio gerbis fars Tavs adgas saimperatoro gvirgvini, garSemo
ki andrias bafTiT SeerTebuli muxis oqros foTlebi akravs;
samazro fars _ Zveli samefo gvirgvini; xolo saqalaqos _ oqros
samqonguriani koSkisebri gvirgvini. samazro da saqalaqo farebs,
orives gars artyia aleqsandres bafTiT SeerTebuli vazis
ylortebi, imis niSnad, rom, gerbis SemqnelTa dakvirvebiT imereTis
tyeebSi metad gavrcelebuli iyo xeebs Semoxveuli veluri vazis
jiSi149.
ra SeiZleba iTqvas quTaisis am ori gerbis Sesaxeb: Tu pirveli
maTgani mTlianad geografiuli garemos mixedviT aris Sedgenili,
meoreSi aqcenti marTebulad aris gadatanili qalaqis da zogadad
mxaris istoriul warsulze, kerZod miTze argonavtebis Sesaxeb.
marTalia vizualurad orive gamosaxuleba misaRebia, mainc, Cveni
azriT, gviandeli varianti gacilebiT ukeTesia. saerTod, q. quTaisis
1870 wlis gerbi saqarTvelos saqalaqo gerbebs Soris erT-erTi
uTvalsaCinoesia daxvewilobiT, martivi gemovnebiani SesrulebiTa da
swori konceptualuri midgomiT.
quTaisis oficialurad damtkicebuli orive gerbi Sesulia
sagerbe ganyofilebis mier Sedgenil ruseTis imperiis ~umaRlesad
damtkicebuli~
saqalaqo
da
samxareo
gerbebis
dasuraTebul
150
krebulSi .
53
mixeil vadbolskis qalaq quTaisis gerbad mxolod oqros
sawmisiani varianti aqvs warmodgenili yovelgvari damatebiTi
Sesamkoblebis gareSe151.
2009 wlis 25 Tebervals quTaisis
sakrebulos mier damtkicda heraldikis
sabWosTan erTad SemuSavebuli Semdegi
gerbi: gerbis fari gadakveTilia da iyofa 2
nawilad. Ppirvel nawils uWiravs faris 2/3,
romlis zurmuxtis velze gamosaxulia
oqros sawmisi. faris meore nawilSi (faris
1/3) laJvardis velze gamosaxulia antikuri
oqros xomaldi.
gerbis fars zemoT moTavsebulia
oTxkoSkiani
(cixe-simagris
formis)
saqalaqo
oqros
gvirgvini.
heraldikis
komisiis gadawyvetilebiT amgvari
(1-44)
gvirgvinebi miekuTvneba saqarTvelos yofil
dedaqalaqebs.
gerbis fars gars artyia vazis foTlebis oqros ornamenti.
fars qvemoT moTavsebulia gerbis devizi. Ddevizis bafTis
zurmuxtis velze gamosaxulia oqroTi devizi – `quTaisi” da
heraldikuri ori oqros jvari. bafTis reversi aris oqrosi.
gerbSi orive simbolo oqros sawmisic da antikuri xomaldic
rasakvirvelia mianiSnebs argonavtebis legendaze da Zveli kolxeTis
samefoze, romlis dedaqalaqic garkveul periodSi quTaisic iyo.
baTumis saolqo da saqalaqo gerbi
1857 wels ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe
ganyofilebis mier SemuSavda baTumis saolqo da saqalaqo gerbi.
igi ase gamoiyureboda: talRisebrad
gadakveTili franguli fari; zeviT _
mewamul fonze sami oqros moneta ori
erTze; qveda vercxlis nawili carielia.
talRovani kveTa mxaris Sav zRvasTan
siaxloveze
miuTiTebs.
monetebi
ki
SemqmnelTa azriT imas aRniSnavda, rom
baTumis portis ruseTs mierTeba momavalSi
metad waadgeboda imperiis industriisa da
vaWrobis ganviTarebas. saolqo fars Tavs
(1-45)
adgas imperiis saolqo gerbebis Sesaferi e.
w. Zveli samefo gvirgvini. xolo baTumis, viTarc saporto qalaqis
gerbis ukan iribad aris gadajvaredinebuli oqros ori Ruza, Tavze
ki fars vercxlis samqonguriani koSkisebri gvirgvini adgas152.
54
aRsaniSnavia, rom 1857 wels baTumi jer kidev ar Sedioda
ruseTis imperiaSi, aqedan gamomdinare unda miviCnioT, rom heroldiis
departamentis 1857 wliT daTariRebuli saarqivo saqmeTwarmoebiT
dokumentSi
baTumisa
da
baTumis
olqis
gerbis
proeqtTan
dakavSirebuli furclebi mogvianebiT aris Camatebuli.
gerbi sabolood 1881 wels datkicda, magram imxanad baTumis
olqi quTaisis gubernias Seerwya. amrigad darCa mxolod saqalaqo
sagerbe fari, romelSic martooden is cvlileba Sevida, rom zeda
marjvena Tavisufal nawilSi quTaisis guberniis gerbi moTavsda153.
saqarTvelos
parlamentTan
arsebuli
heraldikis
sabWos
monawileobiT Seqmnili da qalaqis
sakrebulos
mier
2009
wlis
30
oqtombers damtkicebuli baTumis axali
gerbi ase gamoiyureba:
gerbis faris laJvardis vels
kveTs sami vercxlis yabiwi (marjvnidan
marcxniv). faris centrSi moTavsebulia
mcire fari, romelic talRiseburad
gayofilia or nawilad; I nawili
(1-46)
_ mewamul velze sami oqros moneta. II
nawili warmoadgens vercxlis vels.
gerbis fars zemoT moTavsebulia samkoSkiani (cixe-simagris
formis) saqalaqo oqros gvirgvini.
gerbis fars ukan jvaredinad moTavsebulia ori oqros
Ruza.
gerbis fars gverdebze da qveviT Semoyveba vercxllaJvardis bafTa, romlis vercxlis velze sevadiT Cawerilia
devizi _ `baTumi~.
mocemuli gerbis koncefcias warmoadgens qalaq baTumis
istoriul-kulturologiuri
warsulisa
da
dRes
arsebuli
politikur-samarTlebrivi statusis asaxva.
baTumi, rogorc aWaris avtonomiuri respublikis dedaqalaqi
unda dafiqsirebuliyo baTumis saqalaqo gerbSi. amitom istoriuli
gerbis fari moTavsda aWaris avtonomiuri respublikis droSis
vercxl(TeTr)-laJvardovan
velze.
vinaidan
es
ferebi
_
vercxl(TeTr)-laJvardi _ iTvleba aWaris saidentifikacio da
simbolurad gadmomcem ferebad.
istoriuli gerbis talRovani gadakveTa qalaqis zRvasTan
siaxloves miuTiTebs. amisave mimaniSnebelia da agreTve saporto
qalaqis
aRmiSvnelia
gerbis
fars
ukan
moTavsebuli
gadajvaredinebuli oqros Ruzebi.
gerbis fars zemoT moTavsebulia qalaqis statusis aRmniSvneli
samkoSkiani (cixe-simagris formis) oqros gvirgvini, gansxvavebiT sxva
55
saqalaqo gerbebidan, romelTa gvirgvinebi vercxlisaa, radgan baTumi
avtonomiuri regionis centria.
istoriuli gerbis faris I nawilSi moTavsebuli monetebi qalaq
baTumis istoriul, savaWro-sazRvao mniSvenlobis aRmniSvnelia.
sasiaovnoa, rom axali gerbi srulad inarCunebs Zvel simbolur
tradicias da amasTanave iZens axlebur elementebsac.
foTis saqalaqo gerbi
imxanad quTaisis guberniaSi Semavali samazro qalaq foTis
gerbi
1868
wels
SeimuSava
senatTan
arsebuli
heroldiis
departamentis sagerbe ganyofilebam. manamde foTs oficialurad
dagenili gerbi ar hqonia.
sagerbe
ganyofilebis
ufrosis
kiones miTiTebebis mixedviT Sedgenili
kompozicia
amgvarad
gamoiyureboda:
franguli
fari;
vercxlze
mewamuli
mrgvali, kbilanebiani koSki Ria karibWiT,
vercxlis
SovebiTa
da
fanjrebiT;
mTlianad farze _ laJvardis talRovani
qamari; zeda marjvena Tavisufal nawilSi
_ quTaisis guberniis gerbi. sxva samazro
qalaqebisebr
foTis
sagerbe
farsac
vercxlis samqonguriani koSkisebri
(1-47)
gvirgvini adgas Tavs, ukan ki erTmaneTze
iribad gadajvaredinebuli da alqsandres bafTiT gadabmuli oqros
ori Ruza uZevs154.
kioneseuli ganmartebiT koSki qalaqis simagreebze miuTiTebda
talRovani qamari ki gamorCeul mdebareobaze _ Sav zRvasa da
paliastomis tbas Soris155.
2005 wlis 28 oqtombers qalaqis
sakrebulos gadawyvetilebiT damtkicda
foTis axali gerbi: mewamul velian
frangul farze oqros koSi, faris
laJvardis
talRovani
daboloeba
gamijnulia
ZiriTadi
nawilisgan
vercxlis
talRovani zoliT; mcire
farSi laJvardis velze oqros sawmisi.
gerbis fars zemoT moTavsebulia
samkoSkiani
(cixe-simagris
formis)
saqalaqo vercxlis gvirgvini. amgvari
gvirgvini miekuTvneba yvela municipalur
qalaqs saqarTveloSi.
(1-48)
gerbis fars ukan jvaredinad moTavsebulia
ori oqros Ruza.
56
gerbis kompozicia moxdenilad iTavsebs foTis istoriuli
gerbis figurebs, oqros sawmisis legendis motivsa da qalaqis
zRvasTan siaxlovis aRmniSvnel gamosaxulebebs.
rusTavis gerbi
2009 wlis 9 ianvars q. rusTavis sakrebulos dadgenilebiT
damtkicda heraldikis sabWos monawileobiT Sedgenili saqalaqo
gerbi:
gakveTili franguli faris marjvena nawili
mewamulia, marcxena _ vercxlis.
mTliani faris TavSi, marjvniv mewamul
velze moTavsebulia saqarTvelos droSidan
dasesxebuli mcire vercxlis jvari, marcxniv
_ vercxlze mewamuli xuTqimiani titularuli
gvirgvini.
farze moTavsebulia ori sartyeli – 1.
galavani 2. mdinare. galavanic da mdinare ori
feriT aris gamosaxuli: marjvena nawili,
moTavsebuli
mewamul
velze
vercxlisaa,
marcxena
_
vercxlis
velze
mewamulia.
galavnis
Tavze,
mrjvniv
moTavsebulia
vercxlis wm. giorgis jvari, marjvniv _
(1-49)
mewamuli gvirgvini.
fars zemoT moTavsebulia vercxlis samkoSkiani (cixe-simagris
formis) saqalaqo gvirgvini.
fars qvemoT moTavsebulia devizi, romlis devizis bafTis
vecxlis velze mewamuliT Cawerilia _ ~rusTavi~.
mdinaris
sartyeli
md.
mtkvarze
migvaniSnebs,
galavani
mianiSnebs rom rusTavi aris Tbilisis karibWe da damcavi zRude,
jvari saepiskoposoze, xolo gvirgvini erTxans saufliswulo
teritoriaze.
goris samazro da saqalaqo gerbi
(1-50)
1843 wlis 21 maiss qalaq goris gerbad
Semdegnairi
gamosaxuleba
damtkicda:
gadakveTili
franguli
fari;
zeviT
_
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili;
qveviT _ laJvardis fonze oqros amomavali
mziT ganaTebuli vercxlis Zveli dangreuli
koSki. kompozicia imas ganasaxierebda, rom
ruseTis mfarvelobaSi xalxs aRar sWirdeba
mazraSi mimofantuli simagreebi; koSkis aqeTiqiT xorblis TiTo oqros zvini ki puris
yanebis siuxves
57
mianiSnebda156. TavisTavad mze, cnobili rusi gerbmcodnis
vinkleris
mixedviT,
WeSmaritebis,
simarTlis,
sibrZnisa
da
nayofierebis simbolod aRiqmeboda157.
centralur figuraTa (mze da koSki) rusebiseul ganmartebaSi
aSkarad gamosWvivis imperiuli demagogia. igive SeimCneva zogierT
sxva saqalaqo gerbSic. yuradRebas iqcevs agreTve is, rom
saimdrovod,
goris
da
zogadad
qarTlisTvis
xorbleuli
kulturebia damaxasiaTebeli da ara xexili.
1858
wels
axali
gerbebis
SemuSavebis
gamo
kavkasiiis
yofilma
mefisnacvalma
voroncovma
sagerbe
ganyofilebas goris sagerbe farSi zvinis
moTavseba
SesTavaza.
ganyofilebis
ufrosma miiCnia, rom aseTi simbolo
ruseTis bevr sxva qalaqsac aqvs da
gansxvavebuli
proeqti
warmoadgina:
frangul farze (velis feri ar aris
aRniSnuli)
mewamuli
andrias
jvari
damZimebuli
oqros
xuTi
TavTaviT158.
Semdeg arc es varianti iqna gaziarebuli
da sabolood goris gerbad amgvari
kompozicia damtkicda: oqros velian frangul farze
(1-51)
mewamuli, kbilanebiani, naxevrad Camongreuli koSki; fars kveTs
laJvardis qamari damZimebuli oqros sami TavTaviT; faris zeda
marjvena Tavisufal nawilSi _ Tbilisis guberniis gerbi. goris
samazro gerbs 'Tavs adgas e. w. Zveli samefo gvirgvini. saqalaqo
gerbs ki gars akravs aleqsandres bafTiT Sekruli oqros TavTavebi,
mxaris mosaxleobis miwaTmoqmedebiTi saqmianobis aRsaRniSnavad da
agvirgvinebs vercxlis samqonguriani koSkisebri gvirgvini159.
m.
vadbolskis
~"saqarTvelos
heraldikur
simbolikaSi"~ qalaq goris gansxvavebuli gerbia
mocemuli: gadakveTil frangul fariSi, zeviT
Tbilisis guberniis gerbi _ qarTuli tipis eklesia
aris ganTavsebuli; qveviT _ cixesimagre160.
(1-52)
Telavis samazro da saqalaqo gerbi
samazro qalaq Telavis 1843 wlis 21 maiss
ruseTis
imperiis
mier
damtkicebuli
gerbi
Semdegnairad gamoiyureboda: gadakveTili franguli
fari; zeviT _ saqarTvelo-imereTis gerbis nawili;
qveviT
_
zurmuxtis
velze
yurZnis
mtevani
foTlebiT, venaxebisa da Rvinis farTo warmoebis
niSnad161.
(1-53)
58
1858 wels axali gerbis Sesaqmnelad heroldiis departamentis
sagerbe ganyofilebam kavkasiis mefisnacvlis Tavad voroncovis
proeqts mimarTa. masSi erTaderTi figura iyo
gamosaxuli _ naturaluri saxiT warmodgenili yurZnis mtevani.
voroncoviseuli varianti mxolod nawilobriv gaiziares, radgan
heraldikis
kanonebis
gaTvaliswinebiT
dauSveblad iqna miCneuli gerbSi sagnebis
maTi bunebrivi saxiT warmoCena. am proeqtis
safuZvelze Sedga Telavis mazris axali
gerbi: frangul farSi, vercxlis velze
ganlagebulia yurZnis ori zurmuxtis mtevani
Sveulad, xolo Tarazulad _ yurZnisave ori
zurmuxtis
foToli;
zeda
marjvena
Tavisufal nawilSi ki Tbilisis guberniis
gerbia moTavsebuli. orive figura (mtevnebi
da foTlebi) proeqtisgan gansxvavebiT
(1-54)
stilizebuli formiT aris
Sesrulebuli. saqalaqo gerbs Tavs adgas vercxlis samqonguriani
koSkisebri gvirgvini, xolo mosaxleobis mevenaxeobiT dakavebis
aRsaRniSnavad gars artyia aleqsandres bafTiT SeerTebuli vazis
totebi. rac Seexeba samazro gerbis fars, mas e. w. Zveli samefo
gvirgvini amSvenebs162.
sakuTriv Telavis gerbis mixeil vadbolskiseuli
varianti zustad emTxveva 1843 wels damtkicebul gerbs.
gansxvavebulia
mxolod
zeda
nawili,
sadac
saqarTvelo-imereTis
guberniis
gerbis
nawilis
nacvlad, Tbilisis guberniis, CvenTvis mxolod mixeil
vadbolskis wignidan cnobili, simbolo _ qarTuli
stilis eklesia aris moTavsebuli163.
unda iTqvas, rom Telavis gerbis yvela varianti
kargad asaxavs qalaqis, zogadad mxaris garemosa da
misi mosaxleobis ZiriTad saqmianobas. amasTanave
(1-55)
yoveli maTgani sakmaod maRal donezea Sesrulebuli da qarTuli
saqalaqo heraldikis mSvenebas warmoadgens.
axalcixis samazro, saqalaqo da cixesimagris gerbi
1843
wlis
21
maiss
saqarTvelos
sxva
umniSvnelovanes dasaxlebebTan erTad ruseTis
imperiis
mTavrobam
qalaq
axalcixis
gerbic
daamtkica, romlis gadakveTili franguli faris
zeda naxevarSi saqarTvelo-imereTis guberniis
gerbis nawili ganTavsda; xolo qvedaSi _ mewamul
fonze, Zveli cixesimagris kedeli, mis marjvnivmarcxniv ki _ siuxvis rqa da balaxis mZovari
(1-56)
Zroxa, am mxareSi saZovrebis
59
simravlisa da miwis nayofierebis aRsaniSnavad164.
aRwerili gerbi nawilobriv metyvelia:
galavani qalaqis saxelwodebaze migviTiTebs _ axal-cixe;
gamosaxulebaSi cixis kedeli SesaZloa imis xazgasasmeladac
moTavsda, rom ruseT-TurqeTis omis dros reseTis imperiis jarma,
qarTuli moxalise miliciis aqtiuri daxmarebiT, didi brZolebis
Sedegad aiRo axalcixis cnobili simagre.
"siuxvis rqis" legenda momdinareobs Zveli miTidan, romlis
mixedviT zevsi gamozarda Txa amalTeam. am Txis rqas jadosnuri
Tviseba miewereboda: mis mflobels SeeZlo mieRo yovelive, rasac
isurvebda. aqedan warmoiqmna, Sexeduleba siuxvis rqaze, viTarc
yovelgvari simdidrisa da kaTildReobis simboloze. am emblemis
gamoxatva miRebuli iyo ara mxolod cxovelis rqis formiT, aramed
misi msgavsi kalaTis an WurWlis saxiTac, romlidanac xili,
yvavilebi, TavTavebi, monetebi da Zvirfaseuloba cvivoda. siuxvis
rqas gerbebSi metwil maSin aTavsebdnen xolme, roca simdidre da
keTildReoba sasargeblo SromiT an vaWrobiT moixveWeboda165.
farSi
aseve
aRbeWdili
xaris
figura
ganviTarebul
mecxoveleobasa da saZovarTa simravleze miuTiTebda.
axalcixis es, ase vTqvaT Zveli gerbi Sesulia sagerbe
ganyofilebis
mier
Sedgenil
ruseTis
imperiis
~umaRlesad
damtkicebuli~
saqalaqo
da
samxareo
gerbebis
dasuraTebul
krebulSi166.
1858 wels heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebaSi,
Tavad voroncovis mier SemuSavebuli da Sinagan saqmeTa ministris
bibikovis mier mowonebuli sagerbe proeqtis mixedviT axalcixis
samazro, saqalaqo da sacixesimagro gerbi Seadgines: sevadis velis
mqone frangul farze, vercxlis sami talRovani mcire qamari; zeda
marjvena Tavisufal nawilSi _ imereTis guberniis gerbi167. Semqnelni
SeniSnavdnen, rom vinaidan axalcixis mazra, maTi azriT, mineraluri
wylebis garda sxva arafriT aris gamorCeuli, gadawyda mxaris es
simdidre zemoT aRwerili sami talRovani xaziT gamoxatuliyo168.
samazro gerbs Tavs edga ~Zveli samefo gvirgvini~, saqlaqos da
sacixesimagros ki _ saimperatoro orTaviani arwiviT Semkuli
vercxlis samqonguriani koSkovani gvirgvini; samive daniSnulebis
sagerbe fars aleqsandres bafTiT Sekruli erTmaneTze iribad
gadajvaredinebuli ori saimperatoro Standarti hqonda zurgs ukan
amodebuli169.
qalaq axalcixis gerbad mixeil vadbolskis
absoluturad gansxvavebuli gamosaxuleba mohyavs:
gadakveTili
franguli
fari;
zeviT,
imereTis
guberniis gerbi _ zurmuxtze oqros sawmisi; qveviT _
didi borblebiani guTani170.
(1-57)
60
ozurgeTis samazro da saqalaqo gerbi
1843
wlis
21
maiss
sanqt-peterburgSi
oficialurad
damtkicebuli
guriis
mxaris
umTavresi qalaqis ozurgeTis pirveli Cvenamde
moRweuli gerbi, romelic sagerbe ganyofilebis
mier Sedgenil ruseTis imperiis ~umaRlesad
damtkicebuli~ saqalaqo da samxareo gerbebis
dasuraTebul krebulSi guriis mazris gerbad
moixsenieba,
Semdegnairad
gamoiyureboda:
gadakveTili franguli faris zeda naxevarSi
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili iyo
(1-58)
ganTavsebuli; xolo qvedaSi _ vercxlze guTani, mis
Tavze ki _ yurZnis mtevnebiani vaziT garsSemoxveuli zeTisxilis
rto. gerbis simbolika mxaris bunebis gansakuTrebul msxmoiarobasa
mianiSnebda171.
XIX saukunis Sua wlebSi mTeli ruseTis imperiis masStabiT
wamowyebuli administraciul gerbebTan dakavSirebuli, Cvens mier
ukve ganxiluli heraldikuri reformis farglebSi, kavkasiis
yofilma mefisnacvalma Tavadma voroncovma 1858 wlisTvis heroldiis
departamentSi ozurgeTis samazro da saqalaqo gerbis proeqti
warmoadgina: gadakveTili franguli faris zeda naxevarSi _
saqarTvelo-imereTis guberniis gerbis nawili; qvedaSi ki _ oqros
fonze gamosaxuli vazSemoxveuli xe, mazraSi gavrcelebuli tyeebisa
da vazis siuxvis niSnad172.
sagerbe ganyofilebam miiCnia, rom proeqti ~arc Tu ise
Sesabameboda~ evropuli heraldikis kanonebs173. miuxedavad amisa,
kompozicia Sinaarsobrivad moiwones, amitom gadawyda pirveladi
proeqtiseuli simbolikis SenarCunebiT axali heraldikurad ufro
gamarTuli gerbi Seqmniliyo: franguli faris oqros velze
zurmuxtis xe gamoixata; xolo TviT fari oqros sami yurZnis
mtevniT datvirTuli mewamuli qamriT gadaikveTa; gerbis zeda
marjvena Tavisufal nawilSi ki quTaisis guberniis gerbi ganTavsda.
samazro gerbs e. w. Zveli samefo gvirgvini edga Tavs, saqalaqos ki _
vercxlis samqonguriani koSkisebri; amasTanave orive
gerbi aleqsandres bafTiT SeerTebuli vazis oqros
rtoebiT
iyo
garSemortymuli.
amrigad
gerbis
swored
es
varianti
gadaeca
imperiis
heroldmaisters
misTvis
~Semdgomi
svlis
misacemad~174.
~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~ mixeil
vadbolskis
ozurgeTis
gerbad
Tavad
voroncoviseuli proeqtis identuri gamosaxuleba
mohyavs175.
(1-59)
61
samtrediis gerbi
parlamentTan
arsebuli
heraldikis
sabWosTan
TanamSromlobis
Sedegad
sametrediis
sakrebulos
2008
wlis
3
oqtombris dadgenilebiT damtkicda qalaqis
Semdegnairi gerbi:
franguli
faris
laJvardis
velze
vercxlis gafrenili mtredi, fars gaaCnia
zurmuxtis daboloeba. fari dagvirgvinebulia
vercxlis samkoSkiani galavniT, xolo fars
qveviT vercxlis sadevize bafTaze sevadis
warwera _ ~samtredia~ aris datanili.
cxadia gerbi metyvelia da simbolika
gamomdinareobs qalaqis dasaxelebidan.
(1-60)
borjomis gerbi
2009 wlis 19 agvistos q. borjomis sakrebulom heraldikis
sabWosTan TanamSromlobiT daamtkica Semdegi saxis saqalaqo gerbi:
gakveTil-gadakveTili
franguli
faris
I
nawilSi
_
mewamul
velze
vercxlis iremi, II nawilSi _ laJvardis
velze vercxlis wyaro, III nawilSi _
vercxlis velze sami zurmuxtis naZvi,
romelTagan zeda marcxena naZvi naxevrad
aris gamosaxuli. IV nawilSi _ zurmuxtis
velze vercxlis sami naZvi, romlis zeda
marjvena naZvi naxevrad aris gamosaxuli.
fars zemoT moTavsebulia vercxlis
samkoSkiani
(cixe-simagris
formis)
saqalaqo gvirgvini
fars qvemoT moTavsebulia devizi.
devizis bafTis vecxlis velze sevadiT
Cawerilia _ ~borjomi~.
(1-61)
gerbis kompozicia ZiriTadad agebulia komunistur periodSi
Sedgenili borjomis gerbisebri simbolos safuZvelze, magram
gamosaxuleba srulyofilad aris gamarTuli heraldikis kanonebis
Sesabamisad. gerbis figurebi mianiSnebs mxareSi gavrcelebul
florasa da faunaze, wyaro ki raTqmaunda borjomis cnobil
samkurnalo wylebze miuTiTebs.
62
bolnisis gerbi
bolnisis sakrebulom 2009 wlis 30 marts
daamtkica heraldikis sabWosTan SeTanxmebuli
saqalaqo gerbi:
franguli faris mewamuli velis centrSi
vercxlis wreSi Casmuli vercxlisave bolnuri
jvari.
fars
zemoT
moTavsebulia
vercxlis
samkoSkiani (cixe-simagris formis)
saqalaqo
gvirgvini
fars
qvemoT
moTavsebulia
devizi.
devizis bafTis vercxlis velze sevadiT _
asomTavruli anbaniT Cawerilia _ ~bolnisi~.
kompozicia bunebrivia asaxavs mocemul
raionSi mdebare bolnisis sionis taZarze
(1-62)
gamokveTil e. w. bolnur jvars, romelic esoden
gavrcelebulia saqarTveloSi da warmoadgens jvris sruliad
originalur gamosaxulebas.
marneulis gerbi
gerbis fari horizontaluradaa gayofili
mewamul da vercxlis velebad. pirveli nawili _
mewamul velze sami oqros lomi. meore nawili _
vercxlis vels Suaze yofs mewamuli xidis
msgavsi sartyeli. velis pirvel (zeda) nawilze
moTavsebulia mewamuli jvari.
gerbis
fars
zemoT
moTavsebulia
samkoSkiani
(cixe-simagris
formis)
saqalaqo
vercxlis gvirgvini.
fars qvemoT moTavsebulia gerbis devizi.
Ddevizis bafTis verclis velze sevadiT Cawerilia devizi
(1-63)
- ~marneuli~. bafTis reversi mewamulia.
lomebi gamoxatavs vaxuSti batoniSviliseul cnobas lomTa
goris Sesaxen, xolo xidisebri sartyeli _ wiTel xids, Tanamedrove
saqarTvelos karibWes.
walenjixis gerbi
walenjixis sakrebulom heraldikis sabWosTan konsultaciebis
Sedegad 2009 wlis 31 marts daamtkica Semdegi saxis saqalaqo gerbi:
gerbis faris laJvardis veli wm. andrias vercxlis jvriT
gayofilia 4 velad. pirvel nawilSi gamosaxulia oqros sawmisi.
faris centrSi moTavsebulia mcire fari.
63
mcire faris mewamuli veli vercxlis sami
talRovani sartyeliT gayofilia or velad.
mcire faris pirvel velze moTavsebulia oqros
gvirgvini, meore velze oqros cixe-simagre Ria
karibWiT.
gerbis
fars
zemoT
moTavsebulia
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo
vercxlis gvirgvini.
fars qvemoT moTavsebulia gerbis devizi.
Ddevizis bafTis
verclis
velze
sevadiT
Cawerilia
`walenjixa~
bafTis
sarCuli
lurjia. (1-64)
wm. andrias jvari aRniSnavs gadmocemas, romlis mixedviTav am
wmindanma Caiara da iqadaga walenjixis midamoebSi. oqros sawmisi
samegrelosa dfa dasavleT saqarTvelos aRniSnavs. ~jixa~ ki cixes,
gamagrebul adgils niSnavs da cixesimagris gerbSi moTavsebiT
kompozicia nawilobriv metyveli xdeba.
War-belaqanis samxedro olqis,
qalaq zaqaTalis da zaqaTalis olqis gerbi
mocemuli Sromis Tema qarTuli gerbTmcodneoba aris da
bunebrivia mis farglebSi eqceva ama Tu im dros saqarTvelosTan
raimegvarad dakavSirebuli nebismieri heraldikuri masala. marTalia
saingilo amJamad mezobeli saxelmwifos _ azerbaijanis sazRvrebSia,
magram
yvelas
kargad
moexseneba,
rom
es
miwa
istoriuli
saqarTvelos teritoria aris da iqauri mosaxleobis mniSvnelovan
nawils dResac qarTvelebi Seadgenen. amitom auceleblad miviCnieT
erT xans saqarTveloSi, Semdeg ki Tbilisis guberniaSi Semavali Warbelaqnis, igive zaqaTalis mxaris gerbis ganxilva.
1843 wels Seqmnilma zaqaTalis saqalaqo
gerbma oficialurad 1844 wlamde iarseba, anu
manamde, sanam es mxare Tbilisis guberniaSi
Sedioda176.
gerbi
ase
gamoiyureboda:
gadakveTili
franguli
fari;
zeviT
_
saqarTvelo-imereTis gerbis nawili; qveviT _
mewamulze, vercxlis cixesimagris kedeli,
gasxivosnebuli
oqros
mziT;
kedlis
win
namgali Suaze gadatexil xmals adevs, imis
niSnad, rom ~aqaurma xalxma miatova warsuli
mSfoTvare cxovreba da mSvidobian meurneobas
mohkida xeli~177. amasTanave Semqmnelebi
(1-65)
aRniSnavdnen, rom ~axali zaqaTalis~ simagreebis
aSenebam Seakava iqauri mosaxleoba CerqezebTan mokavSireobisgan da
mSvidobiani saqmianobisken abrunebina maT piri, rac aisaxa kidec
64
zemoT moyvanili gerbSi178. TvalSisacemia, rom aRwerili kompozicia
Sinaarsobrivad Zlier axlos dgas qalaq goris gerbTan.
zaqaTalis mxaris anu saingilos 1844 wels Tbilisis
guberniisgan gamoyofisa da War-belaqanis samxedro olqis (1844-1860
wlebSi arsebobda) Seqmnis Semdeg, 1858 wlisTvis am olqis axali
gerbis proeqti warmoadgina mefisnacvalma voroncovma: mewamul
farSi gadajvaredinebuli Tofi da xmali, SuaSi ki abreSumis
gorgali, imis niSnad, rom am mxaris macxovrebelTa sabrZolo
ganwyobis miuxedavad isini mudam dakavebulni arian meabreSumeobiT.
proeqtis mixedviT fars Tavs adgas saimperatoro gvirgvinosani
orTaviani arwivi179.
sagerbe ganyofilebis ufrosma kionem proeqti nawilobriv
daiwuna, vinaidan xmalsa da Tofs ara heraldikuri, arqaulstilizebuli forma hqonda, aramed namdvili iaraRisa, abreSumis
gorgali
ki
misi
azriT
saerTod
miuRebeli
figura
iyo
180
gerbTmcodneobisaTvis . amis nacvlad kionem gerbis axali varianti
SeimuSava: ~rombebiT oqrod da mewamulad gayofil (?) farSi,
vercxlis gaRunuli xmali vercxliTve movarayebuli sevadis tariT.
gerbi Semkulia Zveli samefo gvirgviniT da fars ukan iribad
gadajvaredinebuli
saimperatoro
arwivebiT
damSvenebuli
ori
181
StandartiT, romlebic aleqsandres bafTiT aris SeerTebuli~ .
sagerbe ganyofilebasa da imperiis Sinagan saqmeTa ministris
bibikovis mier kioneseuli variantis odnav Sesworebis Sedegad
sabolood
War-belaqanis
sasmxedro
olqis
gerbad
Semdegi
gamosaxuleba miiRes: rombebiT gayofil oqros da mewamul farSi
vercxlis xmali oqros tariT. farze, viTarc ruseTis imperiis
samxedro olqis gerbs SeSvenis, ~Zveli samefo gvirgvini~ aris
ganTavsebuli, fars ukan ki _ erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli
da
alqsandres
bafTebiT
gadabmuli
saimperatoro
arwivebiT
damSvenebuli ori Standarti182.
mixeil vadbolskis, Tavis wignSi, rogorc
avtori ixseniebs ~zaqaTalis mxaris~ gerbis kidev
erTi, dauTariRebeli, magram Zalian saintereso da
originaluri
varianti
aqvs
moyvanili,
Tumca
yovelgvari damatebiTi ganmarteba-informaciis gareSe
(samwuxarod
amgvari
ram
friad
Cveulia
am
wignisaTvis): frangul farSi, zeaRmarTuli xelis
mtevani183. emblemis warmomavloba da axsna cnobebis
uqonlobis gamo jer-jerobiT Zlier Wirs. erTad(1-66)
erTi, risi Tqmac SeiZleba is aris, rom sazogadod, heraldikaSi
xelis amgvari gamosaxuleba xelisuflebis, Zalauflebis, dacvis
simbolod iTvleba184. amasTanave gasaTvaliswinebelia, rom Warbelaqanis samxedro olqi 1860 wels ruseTis imperiis xelisuflebis
mier e. w. zaqaTalis okrugad (1917 wlamde iarseba) gadakeTda185 da
SesaZloa gerbis, ase vTqvaT vadbolskiseuli variantic maSin Seiqmna.
65
Tumca, amis damadasturebel sabuTebs Cvens mier peterburgSi
Seswavlil
ruseTis
saxelmwifo
saistorio
arqivSi
dacul
heroldiis departamentis saqmeebSi versad mivakvlieT.
siRnaRis samazro da saqalaqo gerbi
ruseTis saxelmwifo saistorio arqivSi
daculi 1858 wliT daTariRebul sabuTSi
aRniSnulia, rom manamde anu XIX saukunis Sua
xanebamde, qalaq si/RnaRs gerbi ar hqonia.
yovel SemTxvevaSi ruseTis imperiis mTavrobis
mier damtkicebuli mainc186. amis gamo sagerbe
ganyofilebaSi gadawyvites Tavad SeeqmnaT
siRnaRis mazrisa da qalaq siRnaRis gerbi,
romelic
imave
dokumentis
mixedviT
Semdegnairi unda yofiliyo: zurmuxtis velian
frangul farze, sevadis guTnis piriT
(1-67)
datvirTuli oqros soli; Tavisufal nawilSi
_ Tbilisis guberniis gerbi. samazro gerbis fars Tavs adgas ~Zveli
samefo~
gvirgvini,
saqalaqos
ki
_
vercxlis
samqonguriani
koSkisebri. orive fars gars akravs aleqsandres bafTiT urTierT
gadabmuli oqros ori TavTavi187.
yuradRebas
ipyrobs
is
faqti,
rom
mixel
vadbolskis
~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~
siRnaRis gerbad sruliad gansxvavebuli gamosaxuleba
aqvs moyvanili: gadakveTili franguli faris zeda
nawilSi _ Tbilisis guberniis gerbis, mxolod
vadbolskisTan dafiqsirebuli varianti; qvedaSi ki _
Tavmoxufuli
qvevri188.
samwuxarod
jer-jerobiT
darwmunebiT veraras vityviT am gerbis warmoSobaze,
romelic arada, Cveni azriT, kompoziciuradac da
Sinaarsobrivadac metad sainteresoa.
(1-68)
raWis mazris gerbi
raWis
samazro
gerbi
qarTul
saqalaqo
heraldikaSi sakmaod gviani warmonaqmnia. XIX sakunis
Sua wlebamde am administraciuli erTeulis emblema
arsad aris dafiqsirebuli. yovel SemTxvevaSi Cven
igi arsad Segvxvedria.
kavaksiis
yofili
mefisnacvlis
Tavad
voroncovis wardginebiT, ruseTis imperiis senatTan
arsebul
heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebas SeTavazebuli quTaisis guberniis sxva
mazrebisa da qalaqebis gerbebis proeqtebTan erTad,
(1-69)
1858 wels am saxelmwifo organoSi raWis
66
mazris sagerbe proeqtic ganixileboda. voroncovis winadadebiT
raWis
mazris orad gayofili franguli faris zeda na- wilSi
quTaisis guberniis gerbi unda moTavsebuliyo; qveda laJvarovan
naxevarSi ki _ kldeze mdgomi oqros jixvi, mxaris kldovani
reliefis aRsaniSnavad189.
imperiis Sinagan saqmeTa ministrma bibikovma, romelic, rogorc
ukve
iTqva
sakmaod
aqtiur
monawileobas
iRebda
saqalaqo
gerbTwarmoebaSi proeqti marTalia moiwona, magram mainc Seitana
masSi ramdenime Sesworeba. gerbSi naturaluri, bunebrivi feriT
gamoxatuli klde, heraldikis wesebis Sesabamisad vercxlisad
Seicvala; xolo TviT fars, viTarc ruseTis imperiis am tipis
samazro gerbs Seefereboda, aleqsandres bafTiT SeerTebuli
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli ori weraqvi amoudes ukan,
Tavze ki Zveli samefo gvirgvini daadges190. imxanad ruseTSi axlad
miRebuli wesebis mixedviT weraqvebi mazris teritoriaze warmoebuli
samTo samuSaoebis gamomxatveli unda yofiliyo.
mixeil
vadbolskis
Tavis
monografiaSi
~saqarTelos heraldikuri simbolika~, rogorc Tavad
uwodebs _ onis gerbad voroncovis proeqtisebri
gamosaxuleba
aqvs
moyvanili191.
Cvenis
azriT
vadbolskim
gerbs
kuTvnileba
albaT
imis
gamo
Seucvala, rom qalaq ons raWis yofili mazrisa da
saqarTvelos am istoriuli mxaris centrad miiCnevda.
(1-70)
onis gerbi
onis sakrebulom 2008 wlis 21 agvistos
daamtkica qalaqis gerbi, romelic amgvarad
gamoiyureba:
franguli faris laJvardis velze verZis
Tavis oqros gamosaxuleba, mis zeviT ki
oqrosave bolnuri jvari; faris daboloebaSi
sam mwvervaliani vercxlis mTa.
fari dagvirgvinebulia qalaqis statusis
ganmsazRvravi sam koSkiani vercxlis galavniT.
fars qveviT vercxlis sadevize bafTaze
sevadis warweraa _ ~oni~.
rogorc
Cans
gerbis
avtorebma
gaiTvaliswines raWis mazris Zveli gerbis
(1-71)
kompozicia da stilizebulad odnav saxecvlilad
gadmogvces onis axal gerbSi saqarTveloSi arqeologiur gaTxrebSi
mravaljer aRmoCenili figuris saxiT. vfiqrobT amgvari midgoma
samagaliTo unda iyos Tanamedrove qarTuli gerbTSemoqmedebisTvis.
67
amrolauris gerbi
2008 wlis 29 dekembers ambrolauris
sakrebulom
heraldikis
sabWosTan
TanamSromlobis Sedegad daamtkica qalaqis
Semdegi gerbi:
gerbis faris Zowis velze gamosaxulia
vercxlis sam mwvervaliani mTa, romelzec
moTavsebulia ori oqros vazis foTliani
stilizebuli Zowis yurZnis mtevani. mTis
zemoT gamosaxulia vercxlis heraldikuri
jvari.
gerbis
fars
zemoT
moTavsebulia
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo
vercxlis gvirgvini.
(1-72)
fars qvemoT ganTavsebulia gerbis
devizi. Ddevizis bafTis
vercxlis velze sevadiT Cawerilia `ambrolauri~. bafTis sarCuli
aris Zowis.
sagerbe kompozicia gamoxatavs raWisTvis damaxasiaTebel
mTagorian bunebasa da am mxaris maRali xarisxis mevenaxeobisa da
Rvinis warmoebis mdidar tradiciebs. jvari pirobiTad gamoxatavs
nikorwmindis taZars.
dmanisis gerbi
dmanisis municipalitetis sakrebulom
heraldikis
sabWosTan
erTad
muSaobis
Sedegad 2007 wlis 27 ivlisis dadgenilebiT
daamtkica qalaqis Semdegnairi gerbi:
gerbis faris mewamul velze oqros
lomisebri leopardi (Leopard lione) drakonis
kudiT (Dragonne), romelsac Tavi kudisaken
aqvs mibrunebuli da marjvena TaTiT upyria
oqros Subze agebuli vercxli alami. alamis
vercxlis velze gamosaxulia mewamuli jvari.
gerbis
fars
zemoT
moTavsebulia
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo
vercxlis gvirgvini.
fars
qvemoT
ganTavsebulia
gerbis
devizi. Ddevizis bafTis vercxlis velze
(1-73)
sevadis warweraa _ `dmanisi~.
gerbSi gamosWvivis vaxuSti bagrationis atlasze datanili
cnobili gerbebidan erT-erTis _ somxiTis gerbis gavlena.
68
gardabnis gerbi
qalaqis sakrebulos mier 2009 wlis 24
ivliss
damtkicda
heraldikis
sabWosTan
SeTanxmebiT Sedgenili gardabnis saqalaqo
gerbi:
gaveTili franguli faris I nawilSi
mewamuli
velis
zeda
mxares
centrSi
moTavsebulia vercxlis jvari.
faris II nawili warmoadgens vercxlis
vels.
gerbis fars marcxnidan marjvniv kveTs
talRovani sami gardamavali yabiwi. vercxlis
velze yabiwis feri mewamulia, mewamul velze
vercxlis.
(1-74)
gerbis fars zemoT moTavsebulia samkoSkiani (cixe-simagris
formis) saqalaqo vercxlis gvirgvini.
fars qvemoT vercxl-mewamul bafTaze moTavsebulia gerbis
devizi.
bafTis
vercxlis
velze
sevadiT
Cawerilia
devizi
~gardabani~.
TeTriwyaros gerbi
TeTriwyaros
sakrebulom
heraldikis
sabWosTan SeTanxmebiT 2008 wlis 26 dekembers
daamtkica qalaqis amgvari gerbi:
gerbis franguli fari gayofilia 4
nawilad. I nawilSi laJvardisfer
velze
moTavsebulia
gadajvaredinebuli
oqros
maxvili da oqros Surduli; II nawilSi
mewamul velze vercxlis alami, romelzec
gamosaxulia mewamuli jvari; III nawilSi
mewamul velze talRiseburi sami vercxlis
yabiwi
(marcxnidan
marjvniv);
IV
nawilSi
laJvardis velze oqros mSvildisari.
gerbis fars zemoT moTavsebulia
(1-75)
samkoSkiani (cixe-simagris formis) saqalaqo
vercxlis gvirgvini.
fars qvemoT ganTavsebulia gerbis devizi. Ddevizis bafTis
vercxlis velze sevadiT Cawerilia ~TeTriwyaro~. bafTis sarCuli
aris mewamuli feris.
maxvili da Surduli mianiSnebs didgoris brZolaze, alami
sabaraTianos sadroSoze, mSvildisari _ samSvildeze.
69
walkis gerbi
2009 wlis 5 agvistos heraldikis sabWosTan
TanamSromlobiT walkis sakrebulom daamtkica
qalaqis Semdegi aRwerilobis mqone gerbi:
gerbis
franguli
fari
gayofilia
3
nawilad.
faris
I
nawilSi
laJvardis
velze
moTavsebulia vercxlis sami oTxqonguriani
koSki Ria gisosebiani WiSkriT.
faris
II
nawilSi
vercxlis
velze
moTavsebulia mewamuli jvari.
III nawilSi mewamul velze moTavsebulia
oqros lomisebri leopardi drakonis kudiT,
(1-76)
romelsac Tavi kudisken aqvs mibrunebuli, xolo marjvena TaTiT
oqros Subi upyria.
gerbis fars kveTs laJvardis talRovani sartyeli vercxlze.
fars zemoT moTavsebulia samkoSkiani (cixe-simagris formis)
saqalaqo vercxlis gvirgvini.
sagerbe
fars
qvemoT
vercxl-laJvardovan
bafTaze
moTavsebulia gerbis devizi. bafTis vercxlis velze sevadiT
Cawerilia _ ~walka~.
iseve rogorc dmanisis gerbSi aqac vlindeba vaxuSti
batoniSviliseuli atlasidan somxeTis gerbis motivi, rac sruliad
bunebrivi da misaRebia mocemuli regionisTvis. talRebs qveS
gamosaxuli koSkebi gamoxatavs walkis wyalsacavis qveS moyolili
qalaqis nawils.
Sorapnis mazris gerbi
1858 wels ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe
ganyofilebaSi ganixileboda Sorapnis samazro gerbis kavkasiis
yofili
mefisnacvlis
mixeil
simonis
Ze
voroncovis
mier
SemuSavebuli proeqti. igi amgvarad gamoiyureboda:
gadakveTili franguli faris zeda nawilSi quTaisis
guberniis gerbi iyo moTavsebuli; vercxlis velis
mqone
qveda
naxevarSi
ki
_
Sorapnis
~Zveli
192
cixesimagre~ mewamuli ferisa .
sagerbe ganyofilebaSi miiCnies, rom cixesimagris
bunebrivi saxiT gamoxatvis gamo proeqti ar iyo
Sesrulebuli heraldikuri kanonebis zedmiwevniTi
dacviT193.
(1-77)
70
aqedan gamomdinare mas mcireoden saxe ucvales: vercxlis
velian frangul farze mewamuli sam mrgval koSkiani cixesimagre
oqros SovebiTa da gaxsnili karibWiT, Sua koSkze
aRmarTuli droSiT, romelic ~aRniSnavs cixesimagres~
(~означает крепость~). fars Zveli samefo gvirgvini adgas,
garSemo ki aleqsandres bafTiT SeerTebuli oqros ori
TavTavi
akravs, rac, gerbis SemdgenelTa azriT
imaze mianiSnebs, rom Sorapnis mazris teritorias
samiwaTmoqmedo-sameurneo miwebi warmoadgens194.
(1-78)
mixeil vadbolskis, zogierTi sxva SemTxvevisebr (magaliTad:
raWa, ozurgeTi da a. S.) Sorapnis gerbadac voroncovis proeqtis
msgavsi kompozicia aqvs warmodgenili: gadakveTili franguli faris
zeda naxevarSi _ quTaisis guberniis gerbi; qvedaSi ki _ sakuTriv
Sorapnisa: sam koSkiani cixe-simagre195.
unda iTqvas, rom Sorapnis gerbis centralur figurad
cixesimagris gamoyeneba, iseve rogorc goris gerbis SemTxvevaSi,
sruliad marTebuli da bunebrivia, vinaidan qalaqi marTlac mudam
gamoirCeoda
imave
saxelis
mqone
ucnobilesi
da
uZvelesi
cixesimagriT.
qalaq-cixesimagre axalqalaqis gerbi
heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebis ufrosis baron
kiones gadawyvetilebiT, imis gamo, rom, misi sityvebiT, axalqalaqis
cixe-simagres gaaCnia or iarusiani citadeli da or cicabo xeobas
Soris mdebareobs, gerbSi unda gamoisaxos mTaze aRmarTuli cixe,
SuaSi koSkiT196.
aqedan
gamomdinare,
1867
wels
Sedgenili
axalqalaqis
gerbi
ase
gamoiyureboda: oqros velian frangul
farSi, sevadis mTaze, mewamuli kbilanebiani
cixe-simagre
SuaSi
mrgvali
aseve
kbilanebiani koSkiT; faris Tavisufal
nawilSi ki _ Tbilisis guberniis gerbi.
fars Tavs adgas rusul heraldikaSi cixesimagreebisTvis
gansazRvruli
mewamuli
samqonguriani
koSkisebri
gvirgvini
imperatoris
arwiviT
da
moqceulia
imperatorisave arwivebiT damSvenebul or
Standarts Soris, romlebic Tavis mxriv
(1-79)
aleqsandres jvriT aris SeerTebuli197.
71
~zaStatni~ qalaqis duSeTis gerbi
1875 wliT daTariRebul heroldiis
departamentis dokumentSi aRniSnulia, rom
sagerbe ganyfilebis azriT imxanad, maTi
sityvebiT 2500 macxovrebliani duSeTis
gerbi misi garemomcveli bunebis Sesabamisi
figurebiT
unda
Semdgariyo.
amitom
gadawyda figurebad fiWvi da Txilis
foToli
gamoeyenebinaT198.
swored
am
gadawyvetilebis safuZvelze Sedga duSeTis
gerbi: franguli faris vercxlis veli
gayofilia
sevadis
nivniviT,
romelsac
marjvnidan
da
marcxnidan
TiTo
amoglejili
fiWvi
axlavs,
nivnivis
qveS
(1-80)
ki faris daboloebaSi kaklis erTi foTolia gamosaxuli. fari
dagvirgvinebulia mewamuli samqonguriani koSkisebri gvirgviniT da
gars akravs aleqsandres bafTiT gadabmuli oqros ori TavTavi 199.
TuS-fSav-xevsureTis olqis gerbi
TuS-fSav-xevsureTis olqi 1846 wlis 14 dekembers Seiqmna
Tbilisis guberniis SemadgenlobaSi. kavkasiis mefisnacvlis Tavad
mixeil voroncovis mier olqisTvis Sedgenili proeqti ase
gamoiyureboda: gadakveTili faris zeda naxevarSi sagubernio gerbis
nawili, qvedaSi ki _ laJvardovan fonze abjari, romelic avtoris
dakvirvebiT
adgilobriv
mcxovrebTa
SeiaraRebis
aucilebel
atributs Seadgenda200.
proeqtis safuZvelze 1858 wels heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebam
TuS-fSavxevsureTis saolqo gerbis daskvniTi varianti
SeimuSava: frangul farSi, laJvardze vercxlis
jaWvis perangi CaCqniT; fars, viTarc ruseTis
imperiis olqis gerbs Sehferis Tavs adgas Zveli
samefo gvirgvini, gars ki marjvnidan da marcxnidan
akravs aleqsandres bafTiT gadabmuli imperatoris
ori Standarti maTze gamosaxuli saimperatoro
arwivebiT201.
zustad aseTive gerbi aqvs dadasturebuli
mixeil vadbolskisac, oRond im gansxvavebiT, rom
faris zeda naxevari Tbilisis guberniis gerbis,
mxolod am mkvlevarisTvis cnobil variants
(1-81)
(qarTuli stilis, sveticxovlisebri eklesia) aqvs
daTmobili202.
72
samegrelosa da redut-kales (yulevi) gerbi
1868 wels ruseTis imperiis heroldiis departamentis sagerbe
ganyofilebaSi ~samegrelos samflobelosa~ ("Мингрельское владение")
da samazro qalaq redut-kales (Tanamedrove yulevi) gerbi Seiqmna.
sagerbe ganyofilebis ufrosis keldiSis azriT e. w. samegrelos
samflobelos gerbSi unda moTavsebuliyo, misi sityvebiT rom vTqvaT
_ am qveynis uZvelesi emblema, xaris Tavi, romelic jer kidev
kolxeTis samefos monetebidan aris cnobili203. rogorc Cans aq
igulisxmeba kolxuri TeTrebi maTze gamosaxuli xarisTaviani
adamianiT204.
a
b
xaris Tavis gamosaxulebebi kolxuri TeTrebidan (1-82 a, b)
rusi Cinovnikis zemoTmoyvanili mosazrebis safuZvelze Seiqmna
samegrelos mxaris gerbi: sevadis frangul farze, xaris oqros
moglejili Tavi vercxlis rqebiT da mewamuli TvalebiTa da eniT.
fars adgas imperiis olqis gerbis Sesabamisi ~Zveli samefo~
gvirgvini, garSemo ki aleqsandres bafTiT Sekruli muxis foTlebi
axvevia205.
zustad aseTive gerbi miusadages samegrelos
farglebSi mdebare im xanad samazro qalaq redutkales anu yulevs. oRond gansxvavebuli farsgare
SesamkoblebiT: yulevis gerbs Tavs edga vercxlis
samqonguriani koSkisebri gvirgvini da orive
mxridan gars ekra aleqsandres bafTiT gadabmuli
saimperatoro arwivebiani ori Standarti206.
(1-83)
soxumi
qalaq sankt-peterburgis ruseTis saxelmwifo saistorio
arqivSi, yubanis yofil guberniaSi Semavali qalaqebis sagerbe
proeqtebis
Semcvel
dokumentebSi207
qalaq
soxumis
(igive
imdroindeli ~suxum-kale~) gerbic aris dafiqsirebuli. gerbis
rusuli aRweriloba amgvaria:
73
~laJvardis velian frangul farSi oqros
SauSi gadaWrili boZi, Tanxlebuli mewamul
Tvalebiani
da
niskartiani
vercxlis
ori
riabCikiT. faris Tavisufal nawilSi _ yubanis
guberniis gerbi. fars Tavs adgas mewamuli
samqonguriani koSkisebri saqalaqo gvirgvini,
xolo fars ukan jvaredinad ganTavsebulia
aleqsandres bafTiT Sekruli oqros ori Ruza.~
amJamad soxumis gerbad misi droebiTi
faqtobrivi mmarTvelni Semdeg kopozicias
(1-84)
iyeneben: gakveTil-gadakveTili faris I da IV
nawilebSi _ sami talRovani sartyeli marjvnidan, II nawilSi _ Zmebi
dioskurebis emblema (ServaSiZeebis sagvareulo gerbisebri), III
nawilSi _ mewamul velze oqros mxedari.
cxinvali
cxinvalis defaqto xelisufleba sadReisod qalaqis simbolod
gaurkvevel, heraldikurad sruliad gaumarTav da Znelad aRsawer
kompozicias iyeneben. migvaCnia, rom am gamosaxulebis heraldikur
aRweras azri ara aqvs. dainteresebul pirT SeuZliaT aRniSnuli
emblema advilad moiZion internetis saZiebo saSualebebiT.
korporaciuli gerbebi saqarTveloSi
gerbTmcodneobis
dargebidan
korporaciuli
heraldika
saqarTveloSi yvelaze sustad iyo ganviTarebuli. sazogadod
korporaciul
heraldikas
Cveulebriv
ganekuTvneba
qalaqeli
xelosnebis da vaWrebis amqarTa Tu gildiaTa simboloebi, saeklesio
(magaliTad, saepiskosoebis) gerbebi, sxvadasxva sazogadoebebis Tu
dawesebulebebis emblemebi da misTanani. qarTuli gerbTmcodneobis
istoriaSi amgvari sagerbe gamosaxulebebis yvelaze TvalsaCino
magaliTs warmoadgens saqarTvelos saxvadasxva qalaqis (magaliTad:
Tbilisi, axalcixe, Telavi) xelosanTa da vaWarTa saamqroebis
gerbuli droSa-simboloebi.
Tbilisuri amqrebis amgvari almebis umravlesoba, ormocze
meti erTeuli saqarTvelos istoriis q. Tbilisis saxelmwifo
muzeumis droSebis fondSi inaxeba da aRwerili aqvT l. molodinsa
da g. jalabaZes208. amaTgan uZvelesi 1861 wliT TariRdeba209, xolo
uaxlesi 1916 wliT210, umravlesoba ki XIX-XX saukuneTa mijnas
ganekuTvneba.
Tbilisis amqris droSebi sxvadasxva dargis moxeleT ekuTvniT:
oqromWedelT, meiaraReT, dabaRarT, zeinkalT, ~brilianCikebs~ da sxv.
amqris yovel droSaze amqris mfarveli wmindani anu firi, gerbi,
emblema aris gamoxatuli211. aqve datanebuli warwera droSis ama Tu
im amqrisadmi kuTvnilebaze miuTiTebs. xSirad amqris almebze
74
damatebiT gamosaxulia amqris moxeleTa xelsaqmis ZiriTadi iaraRebi
da maTi warmoebis produqtebi. magaliTad, Tbilisis meiaraReTa
amqris bairaRis orive pirze mfarveli wmindanis _ mama abramis
(samsxverplo
xanjliT
xelSi)
garda,
xmal-xanjalic
aris
aRbeWdili212. amasTanave amqris TiTqmis yvela droSaze gamoxatulia
wm. giorgisa da gveleSapis brZolis scena.
droSaze datanebul saamqros specialur mfarvel wmindanad im
bibliur personaJs irCevdnen xolme, romelic Tavisi cxovrebamoRvaweobis ganmavlobaSi ase Tu ise, raimegvarad mainc iyo
dakavSirebuli
mocemuli
amqris
wevr
xelosanTa
profesiul
saqmianobasTan.
magaliTad,
xarazebis
droSaze
elia
(ilia
winaswarmetyveli) iyo gamosaxuli, vinaidan elia gadmocemiT swored
xarazi yofila213, xuroebisaze noes kidobani, meabreSumeebisaze wm.
iobi, romelic abreSumis Wiis mfarvelad miiCneoda214, yasbebisaze mama
abrami da misi samsxverplo batkani da a. S.
sqarTveloSi marTalia amqris droSebs klasikuri sagerbe
forma ar gaaCnia, isini mainc Tamamad SeiZleba mivakuTvnoT
korporaciuli gerbebis ricxvs, vinaidan zogadad mTels evropaSic
korporaciuli gerbebi mniSvnelovnad gansxvavdeboda mkacr kanonebs
daqvemdebarebul saxelmwifo, sagvareulo,
saqalaqo Tu samxareo
215
gerbebisgan . aRsaniSnavia, rom saqarTvelos msgavsad dasavleT
evropaSic amqarTa da gildiaTa emblemas umTavresad maTi mfarveli
wmindanebi
ganasaxierebda216.
/Tbilisis erT-erT amqarTa droSis nimuSi/ (1-85)
gerbuli saxis mqone amdagvarive almebi, rogorc CvenTvis aris
cnobili, Tbilisis garda, axalcixisa217 da Telavis218 xelosnebis
amqrebsac hqondaT.
korporaciul gerbebs unda mivakuTvnoT
agreTve, Tbilisis saxelmwifo universitetis
emblemac, miuxedavad imisa, rom igi sakmaod
araheraldikuri
Sesaxedaobisa
aris:
animalisturi ornamentiT Semkuli mrgvali
faris centrSi deda Svlis ZuZus mwovari
nukria
gamosaxuli,
farsSida
Tavisufali
adgilebi ki mcenareuli ornamentiT aris
Sevsebuli.
Cvenis
azriT
kompozicia,
gansakuTrebiT ornamentuli faris formiT,
(1-86)
SesamCnevad waagavs saqarTvelos
75
demokratiuli respublikis gerbs. Tavis droze, ivane
javaxiSvilis
davalebiT
mxatvarma
dimitri
SevardnaZem
universitetis gerbis eqvsi proeqti Seqmna, romlebic amJamad TviT
ivane javaxiSvilis pirad arqivSi aris Semonaxuli219.
qarTuli saeklesio heraldikis iSviaT
nimuSs warmoadgens saqarTvelos sapatriarqos
sabeWde gerbi: saeklesio atributebiTa da
angelozis frTebiT Semkul espanur farSi
gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis xateba.
kompozicia
XX
saukunis
80-iani
wlebis
dasawyisSia
Sedgenili
saqarTvelos
kaTalikos-patriarqis ilia II-is mmarTvelobis
xanaSi.
(1-87)
sakmaod aSkarad gamokveTili sagerbe Sesaxedaoba aqvs agreTve
zogierT sxvadasxva dros Camoyalibebuli Tanamedrove politikuri
partiis simbolos. aseTebia magaliTad XX saukunis 40-ian wlebSi
Seqmnili tradicionalistTa kavSiris arwiviani sagerbe fari
(Sindisfer veliani franguli faris TavSi Savi da TeTri zolebi,
centrSi ki frTebdaSvebuli gvirgvinosani vercxlis arwivi mkerdze
laJvardis veliani mcire inglisuri fariT, romelSic oqrovercxlis sfero da erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli xmali da
skiptraa ganTavsebuli), 80-ianebSi aRdgenili erovnul-demokratiuli
partiis graalis Tasiani emblema (Sav-TeTr-Sindisfer fonze graalis
oqros Tasi), monarqistuli partiisa (bagrationTa dinastiuri
gerbisebri gamosaxuleba deviziTa da farismtvirTveli ori lomiT)
Tu aRorZinebis kavSiris (mrgval bizantiur farSi, laJvardze, oqros
arwivi da oqrosave Svidi xuTqimiani varskvlavi) heraldikuri
simboloebi.
sasiamovno
aRsaniSnavia,
rom
adrindelisgan
gansxvavebiT
saqarTvelos
saxelmwifo dawesebulebebis umravlesobas ukve
heraldikurad
met-naklebad
gamarTuli
simboloebi
gaaCniaT,
romelTac
miuxedavad
zogjer garkveuli heraldikuri uzustobebisa
mainc Tamamad SeiZleba vuwodoT korporaciuli
gerbebi.
/erovnuli gvardiis
gerbi/ (1-88)
76
saqarTvelos titulovani sagvareuloebis gerbebi
sadReisod SemorCenil pirvel qarTul sagvareulo gerbad
SesaZloa miviCnioT bagrationTa dinastiisa da amavdroulad
saqarTvelos saxelmwifo gerbi, romelic XVIII saukunis damdegs aris
warmoqmnili. Tumca, am TariRs Znelad Tu miviCnevT qarTuli
sagvareulo heraldikis warmoSobis dasabamad, vinaidan bagratovanTa
samefo saxlis gerbs zogadsaxelmwifoebrivi mniSvneloba eniWeboda
da igi amasTanave sruliad saqarTvelos simbolosac warmoadgenda.
amas isic emateba, rom qronologiurad momdevno sagvareulo gerbi
saqarTveloSi, sadReiso monacemebiT, martooden
ramdenime aTwleulis Semdeg Seiqmna, rac sakmaod
xangrZliv wyvetas warmoadgens. amrigad, Cveni azriT,
sakmaod Znelia darwmunebiT vamtkicoT, rom XVIII
saukunis pirvel wlebSi safuZveli Caeyara raime
axal, mocemul SemTxvevaSi sagvareulo gerbebis
Seqmnis, heraldikur tradicias.
/vaxtang VI-iseuli gerbis erT-erTi varianti/ (1-89)
sagvareulo gerbTwarmoebis dasabamad Cven ufro mogviano
TariRis,
XVIII
saukunis
meore
naxevris
aRiarebas
vaniWebT
upiratesobas. es is droa, roca erekle II-is mefobaSi nel-nela
warmoiqmneba qarTl-kaxeTis Tavadaznauruli gvarebis gerbebi. maT
xSir SemTxvevaSi Tavad mefe erekle gascems da uboZebs xolme,
umTavresad
axladgaTavadebul
warCinebul
sagvareuloebs,
magaliTad: arRuTaSvilT, lioniZeT, sulTanumianT da sxvaT.
aRsaniSnavia rom am periodSi gerbebs umetesad saqarTvelos
ucxouri,
metwil
somxuri
warmoSobis
Tavadebi
(akofjani,
arRuTaSvili, sulTanumiani) Rebulobdnen, vinaidan isini swored
erekle II-is mefobisas Tavaddebodnen da boZebis sigelebic, rogorc
saTavado, ise sagerbec ufro xSirad swored maTze gaiecemoda.
qarTvel Tavadobas ki tituli ukve didi xnis miRebuli hqonda da
bunebrivia boZebis axali sigelebi aRar sWirdeboda. erekle II ki
Cans, yovel SemTxvevaSi zemoT aRwerili da qvemore ganxiluli
SemorCenili wyaroebis mixedviT Tu vimsjelebT, gerbs ZiriTadad mis
mier damtkicebul saTavado gvarebs uboZebda.
qarTul
sagvareulo
heraldikas
axali
suli
Caebera
saqarTvelos ruseTis imperias mierTebis Semdeg. XIX saukunis
damdegisTvis ruseTSi ukve sakmaod iyo gavrcelebuli TiTqmis
yovelgvari (saqalaqo, samxareo sagvareulo da a. S.) tipis gerbebis
xmareba. amis fonze qarTulma Tavadobam XIX saukunis pirveli
naxevridan
moyolebuli
metad
aqtiurad
daiwyo
Zveli
Tu
axladSeqmnili sagvareulo sagerbe gamosaxulebebis gamoyeneba. es
iyo kidev erTi saSualeba xazi gasmoda am gvarebis uZveles
warmoSobasa da maRal tituls. albaT swored gerbTmflobeli
77
(armigeri) qarTuli saTavado saxlebis siZveliT da maTi surviliT _
aqcenti gakeTebuliyo gvaris xandazmulobaze, unda aixsnas is faqti,
rom qarTul sagvareulo gerbebs rusulTagan xSirad gamoarCevs
fars Sida kompoziciaSi ama Tu im gvarTan dakavSirebuli uZvelesi
legendebisa Tu istoriuli movlenebis simboluri asaxva. aseTebia
magaliTad: bagrationebis, zedgeniZe-amilaxvrebis, dadianebis, dadianmingrelskebis (Ciqovani), ServaSiZeebis, TumaniSvilebis, ciciSvilebis
da sxvaTa gerbebi.
XX saukunis damdegisTvis 100-mde originaluri qarTuli
saTavadaznauro sagvareulo gerbi arsebobda. maTgan absoluturi
umravlesoba daumtkicebeli iyo. ase rom, sakmaod farTo gavcelebis
miuxedavad, mxolod oriode aTeuli gvaris warmomadgenelma Tu
gaiRo saimdrood arc Tu ise mcire Tanxa, dro da energia da
saimperio mTavrobisgan oficialurad damtkicebuli gerbi miiRo,
romelic
myisve
Sedioda
ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
sagvareuloebis saerTo sagerbis pirvelive momdevno tomSi.
amrigad, e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbebi saqarTvelodan
warmomdgar Semdeg warCinebul gvarebs hqondaT:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
abamelek-lazarevebi
abaSiZe-gorlenkoebi
ambrazancovebi
argutinski-dolgorukovebi (arRuTaSvilebi)
bagrationebs
bagration-gruzinskebs
begTabegiSvilebs
garsevaniSvilebs
dadianebs
dadian-mingrelskebs
erisTavebs aragvisa
laSqaraSvilebs
loris-melikovebs
mirzaSvili gabriel
mirzaSvili ivane
piradovebs
yorRanaSvilebs
ServaSiZeebs
ciciSvilebs
wulukiZeebs
xudobaSevebs
javaxiSvilebs (dJavaxov)
javaxiSvilebs (Jevaxov)
78
1917 wlis revoluciis Semdeg bunebrivia saqarTveloSi, iseve
rogorc mTeli momavali sabWoTa imperiis teritoriaze, sagvareulo
gerbTSemoqmedeba
praqtikulad
sruliad
Cakvda.
samagierod
sazRvargareT gaxiznuli Tavadaznauroba aqtiurad iyenebda Zvel
imperiis droindel sagvareulo gerbebs da axlebsac ki qmnida,
oRond
ukve
emigraciaSi
Tavisi
warCinebuli
warmoSobis
dasamtkiceblad.
qveviT
SevecdebiT
Tvali
gadavavloT
saqarTveloSi
dawinaurebuli yvela im warCinebuli sagvareulos heraldikas,
romelsac Cveni informaaciiT rodesme mainc gaaCnda gerbi, am sityvis
klasikuri dasavleT evropuli gagebiT.
1. Tavadi abameliqi, abamelikov-lazarev-i
ruseTis
imperiis
heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebaSi 1894 wels kolegiis mrCevlis Tavad simon simonis Ze
abameliq-lazarevis mier wardgenili iyo Txovna Tavad abameliqTa da
aznaur lazarevTa saerTo gerbis Seqmnis Sesaxeb220.
dokuments TandarTuli aqvs mTxovnelis, simon abameliqis,
rogorc Tavad ambobs, papiseuli ~qarTuli~ sagerbe beWdis luqi221.
somxuri warmoSobis am sagvareulos erekle II-m specialuri sigeliT
uboZa Tavadoba. sigeli jer kidev xelT hqonda simon abameliqsac 222.
erekle II saTavado sigelebs, rogorc araerTxel aRvniSnavT
winamdebare
naSromSi,
gerbebs
urTavda
xolme
(magaliTad:
lioniZeebis, arRuTaSvilebis, sulTanumianebis da sxvaTa saTavado
sigelebi). abameliqTa, ase vTqvaT Zveli gerbic swored amgvari
warmoSobisa unda iyos.
abameliqebis
~Zveli~
gerbi
ase
gamoiyureboda:
gakveTil-gadakveTili
franguli fari SuaSi mcire fariT; mcire
farSi _ xvTismSoblis xateba; pirvel
nawilSi
_
lomi
xmliT;
meoreSi
_
erTmaneTze
iribad
gadajvaredinebuli
skiptra da xmali, maT veS ki _ saswori;
mesame meoTxedSi _ boZs Semoxveuli vazi;
meoTxeSi _ verZi.
gerbis figurebidan simon abameliqi
mxolod skiptris simbolikas ganmartavs. Igi
(1-90)
misi TqmiT an, viTarc erekleseul sigelSia
naTqvami sagvareulos mariobizel agZeneli mTavrebisgan warmoSobas
aRniSnavs, anac _ saqarTvelos mmarTvel bagrationTa samefo
dinastiasTan moyvrobas, radgan simon simonis Zis babuis alali da,
Tavadisqali elene simonis Ze abameliqi 1798 wels qarTl-kaxeTis
momavali mefis giorgi II-is memkvidre Zes daviT batoniSvilze
gaTxovda223.
79
sabolood
sagerbe
ganyofilebam
daakmayofila
abameliqlazarevis Txovna, ris safuZvelzec abameliqebis odnav saxecvlili
gerbisa da lazarevebis sagerbe faris SerwymiT axali, Tavad
abameliq-lazarevebis
sagvareulo
gerbi
Seadgina:
gakveTilgadakveTili franguli fari centrSi Suaze gadakveTili mcire
fariT; mcire faris zeda naxevarSi _ oqros fonze arwivis cali
dawvenili sevadis frTa, qvedaSi _ laJvardze mwoliare oqros lomi
(lazarevebis gerbi); mTavari faris zeda marjvena meoTxedSi oqros
fonze aRmosavluri xmlis mWereli mewamuli lomia gamosaxuli,
zeda
marcxena
meoTxedSi
_
mewamulze
iribad
urTierTgadajvaredinebuli
oqros
skiptra
da
xmali,
qveda
marjvenaSi _ laJvardze vercxlis boZs Semoxveuli vazi, qveda
marcxenaSi ki _ oqroze sevadis verZi224.
abameliq-lazarevebis
gerbi
damtkicebis
Semdeg
ruseTis
imperiis TavadaznaurTa saerTo sagerbis XV tomSi ganTavsda225.
mogvianebiT
igi
umaRlesad
damtkicebuli
gerbis
mflobeli
Tavadaznaurebis oTxtomeul dasuraTebul nusxaSic Seitanes226.
sakuTriv Tavad abameliqebis Zveli gerbi Sesulia cixinskis
~kavkasiur sagerbeSic~, sadac agreTve aRniSnulia, rom saqarTvelos
Tavadoba gvarma erekle II-is sigeliT miiRo227.
2. Tavadi abaSiZe, abaSiZe-gorlenko
1976 wels misi umaRlesobis _ ruseTis imperatoris piradi
konvois kavkasiuri eskadronis Stabs-rotmistrma Tavadma simon
qaixosros Ze abaSiZem TxovniT mimarTa heroldiis departaments, raTa
misi da misi meuRlis gaTxovebamdeli gvaris _ gorlenkos
gaerTianebis
neba
miecaT
da
amasTan
dakavSirebiT
axali
228
gaerTianebuli
sagvareulo
gerbic
SeedginaT .
Txovna
dakmayofilebul iqna, ris safuZvelzec 1885 wels aw ukve polkovnik
simon abaSiZe-gorlenkos Serwymuli gerbi Seiqmna. igi ruseTis
imperiis TavadaznaurTa gvarebis saerTo sagerbis XIV tomSia
Setanili. sagerbe kompozicias, erTi mxriv mocemuli Txovnis
saqmeTwarmoebiT dokuments darTuli abaSiZeTa sagerbe beWdis 229
gamosaxuleba Seadgens, meores mxriv ki _
gorlenkoTa adre damtkicebuli da ~saerTo
sagerbis~ V tomSi Sesuli gerbi. imave dokumentis
mixedviT abaSiZeTa gerbis figurebi TviT Tavad
simonis
siTyvebiT
Semdegnairad
ganimarteba:
farSi moTavsebuli saTavado gvirgvini imaze
miuTiTebs,
rom
abaSiZeebi
afxazeTis
mTavrebisgan (владетельный князь) warmodgebian (?);
xmlebi _ samxedro wodebis emblemebia; cxeni ki
imaze miuTiTebs, rom afxazeTi odiTganve
(1-91)
ganTqmulia
cxenis
adgilobrivi jiSebiT230.
aRsaniSnavia, rom arqivSi dacul dokuments darTul abaSiZeTa Zvel
80
luqze gamosexul gerbze datanebuli daStrixvis mixedviT faris
zeda nawili laJvardis aris, qveda _ mewamuli, xolo abaSiZegrolenkoTa gerbSi zeda mewamulia, qveda ki _ vercxlis. laJvardi
fonidan savaraudod albaT imis gamo amoiRes, rom axal gerbSi
Semavali gorlenkoTa mTliani faris gulic laJvardis iyo, ris
gamoc erTiani sagerbe kompozicia cisfris moWarbebuli gamoyenebiT
vizualur momxiblelobas dakargavda.
/abaSiZe-gorlenkos gerbis proeqti, heroldiis departamentis
saqmeebidan/
abaSiZe-gorlenkoTa gerbi Sesulia lukomskis mier Sedgenil
damtkicebuli
gerbis
mflobeli
Tavadaznaurebis
oTxtomeul
dasuraTebul nusxaSi231.
abaSiZeTa
beWdis
luqi
agreTve
inaxeba
getlingis
sfragistikul
koleqciaSi232.
gerbis
beWduri variantebi dRemde moRweulTagan uZvelesad
unda miviCnioT, vinaidan, rogorc mogvexseneba igi
ukve cnobili iyo 1876 wels abaSiZe-gorlenkoTa
gerbis Semu/Savebisas. amrigad abaSiZeTa sagvareulo
gerbis warmoqmnis zeda qronologiuri zRvari 1876
welia.
(1-92)
cixinski
abaSiZeT
da
yifianT
erTi
sagvareulos
warmomadgenlebad miiCnevda da orives erTnaer gerbs anu abaSiZeebis
zeviT
aRwerili
gerbis
umniSvnelod
saxecvlil
variants
miakuTvnebs. am nimuSebs Soris sxvaoba mxolod imaSi mdgomareobs,
rom faris zeda nawilSi gvirgvinis qveS moRunilis nacvlad swori
xmalia ganTavsebuli, zeda marcxena kuTxeSi ki naxevarmTvare aris
Camatebuli233
abaSiZeTa (da ara abaSiZe-gorlenkoTa) gerbis
grafikuli gamosaxuleba mwiri, arafris mTqmeli
komentariTurT mixeil vadbolskisac aqvs moyvanili
Tavis monografiaSi234. /abaSiZeTa gerbi vadbolskis
mixedviT/
ioane bagrationi gvaris istoriis Sesaxeb
saintereso informacias gvawvdis. Cveni dakvirvebiT
igi
erTgvarad
exmianeba
gerbis
simbolikas.
batoniSvili ori sxvadasxva gvaris _ abaSi-Svilebisa
da abaSiZeebis anu yifianebis istorias aRwers.
(1-93)
pirvel maTganze igi jer kidev ~qarTlis
cxovrebaSi~ ~JamTaaRmwerelTan~ dafiqsirebul ambavs mogviTxrobs,
roca erT-erTma abaSi-Svilma, ufro zustad ki ~siqanalis Zeman,
abaSman~235 brZolisas cxenmoklul demetre II-s Tavisi bedauri
dauTmo, risTvisac Semdgom madlierma mefem metad ganadida. Tumca,
ioane iqve sasZens _ ~...ama drosa Sina aswyda gvari maTi da arvinRa
arian STamomavlobani misni~236. amasTan dakavSirebiT Cven gamovTqvamT
frTxil varauds _ xom ar aris SesaZlo davuSvaT, rom abaSiZeTa
81
gerbiseuli cxeni swored am ambis amsaxvelia? axla vnaxoT ras
mogviTxrobs ioane bagrationi abaSiZeebis anu misi azriT igive
yifianebis Sesaxeb: maTi winapari murvan yrus laSqrobis Semdeg
arCil mefesTan237 darCenila. erTxel arCilis Zes ioanes mgeli
daesxmia Tavs, magram arab abaSs xmali uSiSvlebia da mouklavs
mxeci238. aqac kvlav varaudis saxiT gamovTqvamT mosazrebas _
abaSiZeTa gerbSi aRbeWdili gvirgvini da mis qveS gamosaxuli
aRmosaluri xmali zemoxsenebul istorias xom ar exmianeba?
miuxedavad yovelive Tqmulisa unda gvaxsovdes, rom ruseTis imperiis
mTavrobisadmi
wardgenil
gerbis
damtkicebis
zemoTmoyvanil
TxovnaSi, moaje qaixosro abaSiZe sagerbe figuraTa simbolikis
sruliad gansxvavebul ganmartebas gvTavazobs da Cven araviTari
safuZveli ar gagvaCnia ar vendoT mis sityvebs. aris ki SesaZlebeli,
rom XIX saukunisTvis gerbis Tavdapirveli Sinaarsi miviwyebuli iyo
da Tavadma qaixosrom mxolod miseuli axsna waradgina? es metad
saeWvoa. amrigad istoriul mtkicebulebaTa gareSe Cveni mosazrebani
am sakiTxTan dakavSirebiT kvlavindeburad martooden varaudis
doneze Tu iarsebebs.
3. Tavadi agiaSvili
agiaSvilebis sagvareulo gerbs mxolod
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ vxvdebiT239.
am wyaros dasesxebul stanislav duminsac mis
mier
gamocemul
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
gvarebis~
IV
tomSi
_
~saqarTvelos
samefos
Tavadebi~,
cixinskiseulis absoluturad identuri gerbi
mohyavs. igi amgvarad gamoiyureba: franguli
faris
laJvardovani
velis
centrSi
Tarazulad ganTavsebuli oqros isaria, isris
zeviT vercxlis eqvsqimiani varskvlavi aris
gamoxatuli, qveviT ki _ vercxlisave dawvenilinaxevarmTvare240. (1-94)
gaurkvevelia
riTi
xelmZRvanelobdnen
minanqrebisa
da
liTonebis anu heraldikuri ferebis SerCevisas duminis wignSi
Sesuli agiaSvilebis kuTvnili sagerbe gamosaxulebis Semqmnelni,
vinaidan, rogorc Tavad avtorni aRniSnaven, kompozicias isini
martooden cixinskisgan icnoben, mis ~kavkasiis sagerbeSi~ ki
agiaSvilTa sagerbe faris tinqturebi _ ferebi daStrixviTac ki ar
aris miTiTebuli.
4. Tavadi avaliSvili
Tavad avaliSvilebis gerbi CvenTvis mxolod ori wyarodan
aris cnobili da orivegan gerbis ZiriTad simbolos arwivi
warmoadgens.
82
v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ saTavado gvirgviniani
mantiiT
garSemortymul
farSi
savaraudod
dafnis
urTierTgadajvaredinebul
totebze
Semomdgari
frTebgaSlili
arwivi aris gamosaxuli241.
mixeil vadbolskisTanac TiTqmis identur gerbs
vxvdebiT, martooden im gansxvavebiT, rom arwivis
zurgsukan gasxivosnebuli mze moCans, mTlianad
farsSida kompozicia ki rombiTa da kvadratiT aris
Semofargluli. amasTanave gerbs saTavado titulis
damadasturebeli atributikac _ mantia da gvirgvini,
aklia242.
(1-95)
5. aznauri ambersaZe (ambrazancevi)
ambersaZeebi
ruseTSi
ambrazancevebad
ixseniebodnen
da
umaRlesi saimperio mTavrobis mier 1800 wels damtkicebuli gerbiT
sargeblobdnen. ruseTis imperiis saTavadazanauro sagvareuloebis
saerTo sagerbis 1800 wlis 22 oqtombers gamocemul V tomSi Sesuli
ambersaZe-ambrazancevebis gerbi ase gamoiyureboda: franguli fari
Sveulad aris samad gayofili; pirvel
nawilSi
_
laJvardze
iribad
urTierTgadajvaredinebuli mSvildi da
xmali tariT maRla, meoreSi _ sevadis
fonze vercxlis sveti SuaSi mewamuli
jvriT,
xolo
Tavze
frTebgaSlili
vercxlisave CitiT, mesameSi _ mewamulze
oqros
karWapi
isrebiT;
fari
or
Seabjrul
qveiT
mebrZols
upyria,
romelTagan marjvenas amasTanave jvriani
droSac uWiravs, marcxenas ki _ Subi;
(1-96)
gerbs oqros sarCuliani laJvardovan-mewamuli lambrekeni axlavs
Tan, Tavs ki aznauruli gvirgviniT damSvenebuli aznaurulive
muzaradi adgas243.
mogvianebiT ambersaZeTa zustad aseTive gerbi ukve XX saukunis
dasawyisSi v. k. lukomskis xelmZRvanelobiT Sedgenil did
sagvareulo
sagerbeSi
_
oficialurad
damtkicebuli
gerbis
mflobeli warCinebuli gvarebis dasuraTebul oTxtomeul nusxaSic
Sevida244ю. aRwerili gerbis blazonireba aleqsandre lakiersac
mohyavs Tavis ~rusul heraldikaSi~245.
ambersaZeebis amdagvarive, odnav saxecvlili gerbi mixeil
vadbolskisac aqvs dafiqsirebuli. gamosaxuleba Sesulia vadbolskis
mier 1980-ian wlebSi gamocemul da bibliografiul iSviaTobad
qceul cnobil monografiaSi _ ~qarTuli heraldikuri simbolika~:
gakveTili franguli faris marjvena nawili orad aris gadakveTili,
83
marcxena ki mTliania, marjvena gadakveTili nawilis zeda naxevarSi
moTavsebuli aris tolmklava jvriT damZimebuli sveti, romelsac
Tavze arwivis figura adgas, xolo qvedaSi _ isrebiT savse saisre,
faris marcxena mTlian nawilSi gamoxatlia erTmaneTze iribad
gadajvaredinebuli xmali, tariT zeviT da mSvildi246.
gerbis figuraTa simbolur mniSvnelobaze mxolod imis Tqma
SeiZleba, rom rogorc rusul Tu qarTul aseve zogadad evropul
heraldikaSic
farSi
sxvadasxva
saWurvlis
ganTavseba
misi
mflobelis samxedro simxnisa da siCuqis gamomxatvelad miiCneva 247.
aqve imasac davZendiT, rom mixeil vadbolskis varaudiT ambersaZeambrazancovTa gerbSi moTavsebuli sveti sagvareulo dedaboZi unda
iyos248.
ambersaZeebis oficialurad 1800 wels cnobili gerbi erT-erTi
pirveli da uZvelesia ruseTis imperiis mTavrobis mier damtkicebul
qarTul sagvareulo gerbebs Soris.
6. Tavadi amatuni (azariani, akofjani)
cixinskis mixedviT saqarTvelos Tavadebi amatunebi somexi
naxararebisgan warmodgebian. imave wyaros cnobiT vinme sargis
amatuni gadmosaxlda qarTlSi sadac qarTl-kaxeTis mefe erekle IIisgan 1784 wels Tavadoba da sagvareulo gerbi eboZa249.
erekle II-is mier 1784 wels gacemuli zemoxsenebuli sigeli
amJamad xelnawerTa institutSi inaxeba. igi gacemulia sergis
(sarqis) azarjanisa da ohaneza akofjanis saxelze, romlebic
sigelSi
marTlac
aRiarebulni
arian
warCinebuli
somxuri
sagvareulos amatunebis warmomadgenlebad. iqve aRniSnulia, rom
somxeTis mefe xosro VIII-isas vahan amatuni spaspeti yofila.
mogvianebiT misi STamomavalni sparseTis qveSEevrdomni gamxdaran.
rogorc sabuTidan irkveva, misi nawili _ bolo furceli aRa-mahmadxanis Semosevisas dakargula, ris gamoc giorgi XII-s igi kvlav
Seuvsia da xelaxla daumtkicebia. giorgi XII xazs usvams, rom
mamamisis erekle II-is sparseTis karze yofnisas sergisa da ohanezas
winaprebi ~erTgulebiTa da siyuaruliTa da mravalguar nayofieri
moqmedebiTa~ msaxurebia mefe erekles250. yovelive zemoTqmulis
gaTvaliswinebiT qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m
TavadobasTan erTad amatunebs Semdegi saxis
gerbic uboZa:
~mogrZo fari lurjis adgiliTa, romelsa
zedan ars gamosaxul droSa TeTri niSnad
spaspetobisa, da droSa zedan orni vefxni erTi
mxeduÄli
marTebiTad
niSnad,
xedvisaTvis
warsrulTa saqmeTasa da meore mxeduÄli, ukaniT
ugonieresad sifrTxilisaTÂs yofadTa saqmeTasa,
romelTa upyries qarta romelsa zedan zemoT
kerZosa, ars gamosaxuli piris-pir
(1-97)
84
urTi-erTisa orni oTxkuTxni, erTi lurjis feriTa adgiliTa da
meore wiTlis feriTa adgiliTa romelTa gansa erTsa zedan
laxuari, da maxÂli niSnad mxneobisa, da mas meoresa zeda xe
finikisa savse nayofTa niSnad nayofieri moqmedebisa amas quÄmore,
kualad oTxkuTxi ori piris-pir erTi-urTisa, lurjisa, da wiTelisa
feriTa adgilebiTa romelTaca amaT erTsa zeda suÄti TeTrisa
marmariloÁs niSnad simtkicisa, da meoresa zedan juaredad debulni
orni isarni oqroBsani niSnad wrfelobisa, da amaT Soris gamosaxul
ars lomi erTi ganxeTqili. vecxlisa fer adgiliTa niSnad RTisamier moniWebulisa, Zalisa. wina-parTa maTTasa, da quÄmore kerZosa
amisa ars orni rtoni zeTisxilisa da dafnisa niSnad mSÂdobisa da
mZlevelobisa da ese yoveli dagÂrgÂnebul ars saTavadoÁsa
gÂrgÂniTa.~251.
aRwerilobidan naTlad Cans, rom gerbi aSkarad erekle IIisTvis Cveuli stiliT aris Sedgenili. martooden blazonirebis
mixedviT sakmaod Znelia am rTuli kompoziciis vizualurad
warmodgena, magram unda vivaraudoT, rom igi marTlc daaxloebiT
cixinskis mier Caxatuli amatunebis gerbis magvari iqneboda.
erekleseul, Tu SeiZleba mas ase vuwodoT, blazonirebas kidev
ufro metad Seesatyviseba stanislav duminis mier gamoqveynebuli
Tavad amatunebis gerbi252. dumins wyarod sanqt-peterburgis ruse\Tis
saxelmwifo saistorio arqivSi daculi amatunebis warCinebulobis
damadasturebeli dokumenti aqvs gamoyenebuli253.
7. Tavadi amilaxvari
Tavad
amilaxvarTa
gerbi
erT-erTi
uZvelesia
qarTul
sagvareuolo heraldikaSi. rogorc qveiT vixilavT, miuxedavad imisa,
rom ukanaskneli sami saukunis ganmavlobaSi amilaxvarTa gerbis
mravalgvari varianti arsebobda, TiTqmis yovel maTganSi erTmaneTis
msgavsi ZiriTadi emblemebi figurirebda. gamonakliss warmoadgens
mxolod XX saukuneSi sazRvargareT SafanJonis mier Caxatuli gerbi,
romelSic ratomRac am gvaris marTlac odiTganve kuTvnili
istoriuli sagerbe figurebis nacvlad, sruliad axali da
gansxvavebuli simbolikaa asaxuli.
qarTleli Tavadebis amilaxvrebis gerbis
CvenTvis cnobili uadreulesi nimuSi moskovSi 1768
wels gamocemul locvanzea datanebuli. gerbi
Tbilisis mitropolit Tavad aTanase amilaxvars
ekuTvnoda da amgvarad gamoiyureboda: saTavado
mantiaze ovaluri faria moTavsebuli. mantias Tavs
adgas saTavadove gvirgvini, ukan ki urTierT
iribad gadajvaredinebuli samRvdelTmsaxuro
(1-98)
85
atributebi (kverTxi da jvari) aqvs ganTavsebuli. xuTnawiliani
fari, XVIII saukunis sxva qarTuli sagvareulo gerbebisebr
kompoziciurad metad rTulad aris Sedgenili, amitom martooden
masSi ganlagebuli figurebis aRweriT SemovifarglebiT. es aris:
Ceqma, wm. giorgis xatebiani almis mWereli mklavi, admianis saxiani
mze, droSebSemoxveuli abjari da bolos _ zarbazani. mTlianad
fari or martorqas upyria xelT254.
zemoT aRwerili gerbi ar aris gamoricxuli uZvelesic ki iyos
qarTul
sagvareulo
heraldikaSi,
rasakvirvelia
bagrationTa
simboloebis Semdeg. SesaZloa igi ruseTSi Seiqmna, vinaidan aTanase
amilaxvris es gerbi ramdenime aTwleuliT uswrebs win erekles II-is
mier qarTl-kaxeTis samefoSi gacemul saTavado gerbebs. amasTanave,
Cvens mier saqarTveloSi moZiebul erekleseul sagerbe sigelebs
Soris amilaxvarTa gerbis kvali ver aRmovaCineT. Tumca aqve unda
aRiniSnos, rom vizualurad kompozicia Zlier waagavs sxva, ase
vTqvaT adreul _ XVIII saukunis qarTul sagvareulo gerbebs da
amasTanave
sakmaod
gansxvavdeba
rusuli
heraldikis
misive
Tanamedrove nimuSebisgan.
mitropolit aTanases kuTvnili variantis garda arsebobs
agreTve
amilaxvarTa
gerbis
batoniSvil
Teimurazis
mier
dafiqsirebuli
kidev
erTi
arqauli
Sesaxedaobis
Tumc
ki
heraldikurad gacilebiT ufro gamarTuli gamosaxuleba255.
am
gerbSic
praqtikulad
igive
figurebi
aris
gamoyenebuli,
oRond
zarbaznisa da droSebSemortymuli abjris
nacvlad kldeze aRmarTuli cixesimagrea
Casmuli,
mzis
qveS
ki
kvarcxlbekze
Semodebuli sisxliani Tasi. batoniSvili
Teimuraz
bagrationi
gerbs
uaRresad
saintreso da qarTuliv heraldikisTvis
friad niSAndobliv sakmaod ganvrcobil
aRwerilobas urTavs: ~Tavad amilaxvarTa
(1-99)
gerbis ganmarteba: saTavado gvirgvini. oqroTi
Semkuli TeTri mantia, TeTri feri gulis siwmindesa da umwikvlobas
aRniSnavs oqros morTuloba ki saTavado Rirsebas. wm. giorgis
droSa imaze miuTiTebs, rom saqarTvelos mefeebs wesad hqondaT
laSqris marjvena flangis sardlad mudam amilaxvarebi daeyenebinaT.
Zvel dros qarTuli jaris Tavdapirvel meTaurebs spaspets an
spasalars mogvianebiT ki, sardals (es saxelebi ~mTavar samxedro
xelmZRvanels~ niSnavs) uwodebdnen. dezebiani botfortebis tarebis
ufleba adreuli xanis saqarTveloSi mTavarsardlis garda aravis
hqonda. mze mefes anu xelmwifes ganasaxierebs _ rogorc mze
ajildovebs Tavisi keTilsxivosnebiT nayofier miwas msxmoiare
mcenareuliT,
ise
mefenic
keTiluqmnian
TavianT
gamorCeul
qveSevrdomT.
mzis
win,
sakurTxeveli
masze
Semodgmuli
sisxlgadmomdinare barZimiT (es ukanaskneli kompozicia ioTam
86
zevdgeniZis gmirobaze miuTiTebs: roca erTgulma qveSevrdomma
verasgziT ver daarwmuna mefe Tavisi eWvebis safuZvlianobaSi,
SesTavaza saZineblebi mainc gaecvalaT erTmaneTisTvis. marTlac,
Rame samefo oTaxSi Sesulma SeTqmulebma xanjliT mokles (an
mwvaved dakodes, zustad ar aris cnobili) giorgi VII-is nacvlad
mZinare ioTami)256. cixekoSki goris cixesimagres aRniSnavs, romelic
qarTlis ganTqmuli mSveneba iyo da Tavad amilaxvarT hqondaT
sammarTvelod Cabarebuli, isinive iyvnen qalaq goris mouravni da
qarTlis mdivanbegni. gerbze gamosaxuli yovelgvari samxedro iaraRi
sardlobis niSania.
ori martorqa umeteswil saTavado gerbebSi
ixmareba.~ gerbis pirveli, zeda marjvena nawili mewamulia, zeda
marcxena _ laJvardi, qveda marjvena _ zurmuxtis, qveda marcxena ki
_ porfiri257. zemoT aRweril rTul sagerbe kompozicias cnobili
rusi heraldisti aleqsandre lakieric icnobs da ganixilavavs Tavis,
mTeli ruseTis imperiis gerbTmcodneobisTvis epoqalur wignSi
~rusuli
heraldika~258.
amilaxvarebis
sagvareulo
heraldikis
mniSvnelovani wyaroa ruseTis imperiis Tavad a. d. amilaxvarovis
avtorobiT 1779 wels sanqt-peterburgSi gamocemuli ~georgiis
istoria~ ("История георгианская")259.
saerTod amilaxvarTa gerbis xangrZlivi arsebobis manZilze
Seqmnili mravali variantisa da am gvaris monaTesave sagvareuloebis
(zedgeniZe, tusiSvili, guramiSvili, xidirbegiSvili) heraldikuri
simbolika mniSvnelovanwilad identuria. sagvareulo gerbebis am
erTgvar ojaxs, Cveni azriT SesaZloa pirobiTad gerbebis amilaxvarzedgeniZeTa jgufi (ga-zj) vuwodoT, vinaidan isini metad waagaven
erTmaneTs,
rogorc
tipologiurad
anu
faris
konstruqciaagebulebiT, ise Sinaarsobrivadac _ figuraTa simbolikiT.
/saxelganTqmuli mxedarTmTavris, kavaleriis
generlis Tada
ivane givis Ze amilaxvris
gerbi. 1829-1905 ww./ (1-100)
XIX
saukuneSi
amilaxvarTa
gerbi
sagrZnoblad
daixvewa
da
heraldikurad
gamarTuli forma miiRo. amavdroulad mas
kidev ramdenime axali figurac daemata.
iseTebi rogoric aris: jvari, eklesia, Ruza da centralur gulisebr
mcire farze gamoxatuli arqistratigi miqael mTavarangelozi260.
imave xanas ganekuTvneba saqarTvelos istoriis saxelmwifo
muzeumis eqspoziciaSi daculi amilaxvarTa gerbis erTi metad
saintereso da maRal doneze Sesrulebuli liTonSi Camosxmuli
nimuSi. igi 1881-1885 wlebiT TariRdeba da kavkasiis kazakTa I diviziis
meTaurisTvis _ ivane givis Ze amilaxvarisTvis boZebul saiubileo
dafas warmoadgens.
87
kidev ufro gvian, ukve XX saukuneSi SafanJonis mier
amilaxvarTa
sruliad
axali
gerbia
dafiqsirebuli: franguli fari, koSkisebrad
gadakveTili, oqroze _ xmlosani miqael
mTavarangelozi, mewamulze _ oqros sawmisi261.
gerbis am variantSi axali mxolod oqros
sawmisis
figuraa,
mTavarangelozi
da
cixesimagris kedeli ki odnav saxecvlili
formiT Zveli nimuSebidan aris gadmoRebuli.
SesaZlebelia es iyos amilaxvarTa gverdiTi
afxazuri Stos, emuxvarTa gerbi.
(1-101)
262
mixeil vadbolskis
azriT , romelsac
Cvenc savsebiT
viziarebT,
gerbSi
moTavsebuli
Ceqma
gvaris
saxelwodebis
warmoSobaze
anu maT tradiciul Tanamdebobaze _ amir axor
(samefo sajiniboTa uxucesi) _ miuTiTebs.263 agreTve SesaZloa
vivaraudoT, rom wm. giorgis gamosaxulebiani droSa, iseve rogorc
es erekle II-iseul zogierT sagerbe sigelSia aRniSnuli,264 aqac am
simbolos mflobelis spaspetobas aRniSnavs. am maRali
samxedro Tanamdebobis amilaxvarTaTvis boZebis cnoba
ioane batoniSvilTan aris daculi265. aseve ioane
batoniSvili gvamcnobs, rom sagvareulos Tavis droze
goris jvris cixec gadaeca,266 rac SesaZloa gerbSi
cixesimagris gamoxatviT aRiniSna. aqve SevniSnavT, rom
samTavisis taZarSi ganTavsebul amilaxvarTa saZvaleSi
mdebare
saflavis
qvebze
datanebul
gerbebze
farismtvirTvelebad mortorqebis nacvlad lomebi gvevlineba267.
(1-102)
8. Tavadi amirejibi
qarTuli sagvareulo heraldikis Cvens mier Seswavlili
wyaroebidan qarTlel Tavad amirejibebis gerbi mxolod v.
cixinskisa268
da
stanislav
duminis269
naSromebSia dafiqsirebuli. amasTan dumini
gamosaxulebas cixinskis aris dasesxebuli,
ase rom bunebrivia gerbi orivegan identurad
gamoiyureba: gakveTil-gadakveTili franguli
faris
zeda
marjvena
nawilSi
kldeze
aRmarTuli koSkia gamoxatuli, zeda marcxena
meoTxedSi
_
kvarcxlbekze
Semdgari
kideebgafarToebuli, ~bolnurisebri~ jvari,
mesameSi _ iribad dadebuli moRunuli xmali
tariT zeviT, meoTxeSi ki _ kvarTi; mTlianad
fars akravs saTavado mantia saTavadove gvirgviniT.
(1-103)
aRsaniSnavia,
rom
amirejibebis
gerbi
zustad
emTxveva
falavandiSvilebisas270. cixinski, rogorc Cans ioane batoniSvilze
dayrdnobiT271, amas imiT xsnis, rom amirejibebis gvari amirejibis anu
88
mefis
momxseneblis
Tanamdebobis
sagvareulos
warmomadgenelTagan
namdvili gvaria – gabeliZe).
mpyrobeli
falavandiSvilTa
momdinareobs.
(amirejibebis
9. Tavadi andronikaSvili
miuxedavad imisa, rom Tavad andronikaSvilebs oficialurad
damtkicebuli gerbi ar gaaCndaT, cnobilia XIX saukunidan arsebuli
maTi sagvareulo sagerbe simbolika, romelic ramdenime wyaroSi aris
Semonaxuli. maTgan uZvelesi da umTavresia o. getlingis gliptikur
koleqciaSi Sesuli am saTavado gvaris kuTvnili beWedi masze
amotvifruli sagvareulo gerbiT:
gakveTil-gadakveTili
franguli
fari
daboloebiT, zeda marjvena nawilSi _ sabliT qveviT
gamoxatul
mozidul
mSvildze
sami
erTmaneTze
gadajvaredinebuli isari pirebiT zeviT, zeda marcxena
_ cixe-koSki, qveda marjvena nawili klanWebiT
sferosa da skiptris mpyrobel orTavian arwivs
(1-104) eTmoba, qveda marcxena _ frTebgaSlil mtacebel
frinvels, xolo daboloeba _ afrebgaSlil xomalds, romelsac
kldovani sanapiro marcxniv anu ukan morCenia272.
andronikaSvilebis
amdagvarive,
mcireoden
saxecvlili gerbi aqvs dafiqsirebuli vadbolskisac.
sxvaoba imaSi mdgomareobs, rom faris pirvel nawilSi
mSvildisris
nacvlad
gasxivosnebuli
mze
aris
moTavsebuli,
meoreSi
ki
_
mTlian
cixe-koSks
cixesimagris (vadbolski komentarebSi mas sagvareulod
moixseniebs) kedelia Canacvlebuli. gerbs amasTanave
saTavado mantia da gvirgvinic aklia273.
(1-105)
gare Sesamkoblebisa da faris formis garda cixinskis
~kavkasiur
sagerbeSic~
sagvareulo
sabeWdavis
identur
gamosaxulebas vxvdebiT274.
zemoT aRweril gerbs duminic icnobs. Tumca mis mier
gamocemul ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi _
~saqarTvelos samefos Tavadebi~ moyvanilia
andronikaSvilebis gerbis kidev erTi varianti,
romliTac gvari emigraciaSi sargeblobda.
ServaSiZis
mier
SafanJonis
mixedviT
Sesrulebuli gerbi ase gamoiyureba: laJvardis
fonis mqone frangul farze misi gverdebidan
gamomaval or xels oqros gvirgvini uWiravs275.
kompozicia praqtikulad zusti aslia bizantiis
saimperatoro dinastiis komnenosebis gerbisa.
ioane batoniSvilis mixedviT 1144 wels
(1-106)
andronikaSvilebi bizantiis imperator manuil
komnenosis mier gamoZevebuli da sqarTveloSi gadmoxvewili misive
89
Zmiswulis andronikesgan warmodgebian. rogorc Cans, swored am
movlenaTa amsaxveli unda iyo maTi es mogviano gerbi. SesaZloa
andronikaSvilTa sagvareulo gerbis Zvel variantSi bizantiurisebri
orTaviani arwivic imave mizeziT iyo ganTavsebuli276.AND
10. Tavadi anCabaZe
Tavad
anCebaZeTa
gerbi
v.
cixinskis
xelnawer naSromSi _ ~kavkasiis sagerbeSi~ aris
dafiqsirebuli:
franguli
fari
orad
aris
gakveTili, marjvena nawili mTliania, marcxena ki
_ gadakveTili, marjvena mTlian nawilSi kldeze
aRmarTuli koSkia gamosaxuli, romelic iribad
urTierTgadajvaredinebuli skiptriTa da xmliT
aris damZimebuli, gadakveTili marcxena nawilis
zeda naxevarSi mamakacis gvirgvinosani Tavia
moTavsebuli, xolo qvedaSi _ qnari. fars gars
akravs saTavado mantia saTavadove gvirgviniT277.
(1-107)
absoluturad identuri, Tumca gacilebiT ufro
daxvewilad Sesrulebuli da rogorc Tavad SeniSnavs cixinskis
xelnaweridan gadmoRebuli sagerbe kompozicia mohyavs anCabaZeTa
gerbad stanislav duminsac278.
aqve aRsaniSnavia, rom v. cixinski zustad anCabaZeebis magvar
gerbs miakuTvnebs Tavad maCablebsac, rac ~kavkasiis sagerbeSi~ am
gvarebis saerTo warmoSobiT aris motivirebuli279. sxvaTaSoris
maCablebs ioane batoniSvilic anCabaZeTagan warmomdgarad miiCnevs280.
11. Tavadi arRuTaSvili (argutinski-dolgoruki)
somexi erovnebis qarTlel Tavad arRuTaSvilTa gerbi im erTerT uZveles qarTul sagerbe gamosaxulebaTagania, romelic jer
kidev XVIII saukunidan erekle II-is mefobis xanidan aris CvenTvis
cnobili.
1783 wlis 28 agvistos qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m
arRuTaSvilebs, rogorc Tavad aRniSnavda erTgulebisa da diadi
warmoSobis gamo sataxto qalaq TbilisSi gacemuli specialuri
sigeliT sagvareulo gerbi uboZa: ~fari vecxlis adgiliT, zeda mas
droSa anu bovarayi, viTarca niSani spaspetobisa, romelsaca zeda
gamosaxul ars xati yovlad-wmidisa RmrTisa dedisa, romelsaca
upyries sityua igi saukunosa mamisa, ZeÁ TÂsi. qveSe xatisa Soris ars
ganpyrobil mklavi ÃmliTa marjvniv, viTarca cxadmyofi gvarobiTisa
simxnisa maTisa, da marcxniv fari pirqve pdebare da mas zemoT
swored dadgmuli Subi. da yoveli ese aris dagÂrgÂnebul zemo
saTavadosa gÂrgÂniTa~281.
arRuTaSvilebi
saqarTvelos
samefos
samsaxurSi
mdgomi,
ZiriTadad monofizituri aRmsareblobis mimdevari, jer kidev
90
Suasaukuneebidan
cnobili
da
saxelganTqmuli
mxargrZelTa
sagvareulodan Camomavlobas Cemulobdnen. amis dadastureba ruseTis
mTavrobisa da heroldiis departamentis winaSe maT kvlav erekle II-s
sTxoves, romelmac aja imave 1783 welsve daukmayofilaT282.
swored am sabuTis safuZvelze ruseTSi mcxovreb somexTa
arqieris episkoposs ioseb (osefa) arRuTaSvils 1782 wlidan
moyolebuli imperiisTvis samxreT kavkasiaSi gaweuli samsaxurisTvis,
gansakuTrebiT ki graf v. a. zubovisTvis kavkasiaSi laSqrobisas
aRmoCenili mxardaWerisTvis 1800 wlis 22 marts imperatorma pavle Ima ruseTis imperiis Tavadoba, ganaxlebuli sagvareulo gerbi da
argutinski-dolgoruki-ebad anu mxargrZelebad wodebis ufleba
uboZa283. imave wels osefa eCmiaZinis patriarqad aRiares, Tumca igi
ruseTidan somxeTs axal movaleobaTa SesrulebisTvis mimavali 1801
wels TbilisSi gardaicvala. masTan daaxloebuli pirni miiCnevdnen,
rom osefa arRuTaSvilis pativmoyvareoba martooden maRali
saeklesio wodebiT ar Semoifargleboda da igi kavkasiis erT-erTi
mxareSi Tavisi sayvareli ZmisSvilis gamefebasac ki lamobda284.
pavle
I-is
mier
argutinskidolgorukiebisTvis gacemuli gerbi ruseTSi
arsebuli
wesis
Tanaxmad
myisve
~saerTo
sagerbeSi~
Sevida.
saqarTvelos
Tavadebad
moxseniebul arRuTaSvilTa es axali gerbi rus
gerbTmcodneTa mier Semdegnairad aRiwereboda:
~fari perpendikuliarulad or naxevrad aris
gayofili,
romelTagan
marcxenaSi
Tavad
argutinski-dolgorukebis
adrindeli
gerbia
ganTavsebuli:
wiTel
fonze
Rrublidan
gamowvdili vercxlis abjriani xmlis
(1-108)
mpyrobeli mklavi, mas qvemoT ki: cisfer fonze
miwaze mdgomi lomi, romelsac wina TaTebSi oqros Cuglugi da fari
uWiravs. argutinski-dolgorukebis ruseTis imperiis Tavadebad
damtkicebis aRsaniSnavad, faris marjvena naxevarSi Camatebulia
oqros fonze gamoasxuli sevadis arwivi Tavze gvirgviniTa da
brWyalebSi skiptriT. arwivs mkerdze aRbeWdili aqvs wm. ioane
ierusalimelis ordenis jvari SuaSi wiTeli feris mcire fariT,
romelSic venzelurad aris gadmocemuli misi udidebulesobis
xelmwife imperatoris pavle I-is saxeli. fars gars akravs saTavado
mantia da gvirgvini.~285.
ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo
sagerbeSi Setanili pavle I-iseuli arRuTaSvilTa gerbi yovelgvari
cvlilebebis gareSe aqvs dafiqsirebuli v. cixinskisac Tavis cnobil
xelnawer naSromSi ~kavkasiuri sagerbe~. unda SevniSnoT, rom
cixinski erekle II-is mier arRuTaSvilebisTvis gerbis boZebis
TariRad mcdarad miuTiTebs 1789 wels, vinaidan, viTarc zeviT
vixileT am istoriuli faqtis pirvelwyaro _ erekleseuli sigeli
ueWvelad 1783 wels ganekuTvneba286.
91
arRuTaSvilTa aseTive gerbia Semonaxuli o. getlingis arqivSi,
oRond
gare
Sesamkoblebidan
mxolod
saTavado
gvirgvinia
datovebuli.
mixeil vadbolski, rogorc es sxva gerbebis
SemTxvevaSic araerTxel yofila, Tavad arRuTaSvilebis
gerbad
mkveTrad
gansxvavebul
gamosaxulebas
gvTavazobs. farSi aq mxolod argutinskebis mogviano
gerbSi Sesul Cuglugisa da mrgvali faris mpyrobeli
lomis figuras vxvdebiT, amasTanave frangul fars
aSkarad
araTavaduri
gvirgvini
adgas
Tavs287.
arRuTaSvilebis gerbis am originaluri da unikaluri
variantis warmoSobaze samwuxarod arafris Tqma ar
SegviZlia.
(1-109)
rac Seexeba arRuTaSvilebis gerbis simbolikas,
masSi
xmliani
mklavi
erekleseuli
ganmartebiT
arRuTaSvilTa ~gvarobiT simxneze~, xolo droSa, igive
bovarayi ki spaspetobaze mianiSnebs288. droSasTan
dakavSirebiT agreTve sayuradReboa, rom XIX saukunis
uavtoritetulesi
rusi
gerbTmcodne
lakieri
argutinskebis gerbis ganxilvisas mis, ase vTqvaT Zvel,
erekle
II-iseul
nawils
~sagvareulo
alamTagan
Semdgarad~ miiCnevs289. lakieri iqve samarTlianad
miuTiTebs, rom pavle I-isTvis Cveuli iyo mis mier
aRzevebuli gvarebisTvis axladSeqmnil an ganaxlebul
(1-110)
gerbebSi Tavisi venzeliTa da wm. ioane ierusalimelis ordenis,
romlis magistric imxanad ruseTis imperatori iyo, e. w. malturi
jvriT damSvenebuli arwivis moTavseba290.
ase rom, argutinskidolgorukebis sagerbe farSi ruseTis saimperatoro arwivis Camateba
am SemTxvevaSi sruliad bunebriv da gasageb movlenad unda aRviqvaT.
ufro metad saintereso da sakvlevia is Tu saidan gaCnda
arRuTaSvilTa sagvareulo simbolikaSi lomis figura. rogorc
viciT igi erekle II-is mier 1783 wels gacemul sigelSi ar
figurirebs, arada pavle I-iseul sagerbe kompoziciaSi mas ~Zveli,
adrindeli~ gerbis nawilad miiCneven. amasTanave mixeil vadbolskis
cnobil
wignSi
arRuTaSvilebis
sagvareulo
sagerbe
farSi
martooden swored lomis figura aris gamoxatuli. lakieri loms
Zveli
sagvareulo
droSebidan
nasesxebad
miiCnevs.
Cven
ki
SesaZleblad vTvliT, rom igi gvaris somxur warmoSobaze miuTiTebs,
vinaidan ruseTis imperiis mier damtkicebul somxeTis gerbSi,
romelic (igi sxvaTaSoris saqarTvelos samefos Cvens mier zeviT
ukve ganxilul didi gerbSi Sedioda) swored es cxovelia
aRbeWdili.
92
12. Tavadi babadiSi
ioane
batoniSvilis
mixedviT
babadiSebi
kaxeTis
mefe
291
gamahmadianebuli daviT II imam-yuli-xanis warmodgebian . am cnobis
miuxedavad, ruseTis imperiaSi maTi warCinebuli
warmomavlobis sakiTxis ganxilvisas, babadiSebis
mier wardgenil genealogiur tabulaSi gvaris
warmoSoba imam-yuli-xanis moRvaweobis wlebze
ufro adrindel xanas da vinme roseb babadiSs
ukavSirdeba. aqve aRsaRniSnavia, rom tabulaSi
daviT II saerTod ar aris naxsenebi.
babadiSebis gerbi qarTuli heraldikis CvenTvis cnobili saistorio wyaroebidan mxolod
(1-111)
v. cixinskisTan gvxvdeba: gakveTil-gadakveTili
franguli faris zeda marjvena meoTxedSi iribad dadebuli skiptra,
mis Tavze ki sferoa gamosaxuli, zeda marjvena nawilSi _ qnari da
Surduli, qveda marjvenaSi _ zarbazani, qveda marcxenaSi ki _ vaci.
fars saTavado gvirgviniT Semkobili saTavadove mantia292.
zustad aseTive sagerbe kompozicia, ufro daxvewili formiT
stanislav duminis gamocemaSic aris Sesuli293.
CvenTvis sadReisod ucnobia babadiSebis gerbis Seqmnis
istoria, magram udaod TvalSisacemia, rom sagvareulo sagerbe faris
zeda
ori
meoTxedi
bagrationTa
simbolikas
ukavia.
aqedan
gamomdinare unda vigulisxmoT, rom gerbis Semdgeneli, vinc ar unda
yofiliyo igi, am sagvareulos warmoSobis ioane batoniSviliseul
versias
emxroboda
da
babadiSebs
kaxeTis
bagrationebisgan,
konkretulad ki imam-yuli-xanisgan warmomdgarad miiCnevda, rac asaxa
kidec sagerbe kompoziciaSi bagratovanTa dinastiuri emblemebis
moTavsebiT.
bagrationebis samefo dinastia
bagrationebis saqarTvelos samefo dinastias, rogorc Cans jer
kidev adreuli Suasaukuneebidan gaaCnda garkveuli sagvareulo
simbolika. arsebobs mosazreba, rom bagrationebis somxur Stos _
bagratunebsac hqondaT sakuTari emblemebi294. miuxedavad amisa
saqarTvelos bagrationTa samefo saxlis pirveli klasikuri
evropuli tipis sagvareulo gerbi qarTlis mefe vaxtang VI-m Seqmna
XVIII
saukunis
damdegs.
vinaidan
vaxtang
VI-iseuli
sagerbe
kompozicia mmarTvel samefo dinastias ekuTvnoda, rogorc es
monarqiul qveynebSia miRebuli, igi imavdrouladve saxelmwifo
simbolosac warmoadgenda. ase grZeldeboda manam sanam saqarTvelo
damoukideblobas, bagratovanTa saxli ki samefo taxts inarCunebda.
93
a
b
Tamar mefis xelrTviani da daviT VII ulu-s mxedriani monetebi (1-112
a b)
bagrationebis sagvareulo gerbis warmoSobis istoriisa da
misi arsebobis im monakveTis (1709-1801 wlebi) Sesaxeb, romlis drosac
es gerbi saxelmwifo emblemis funqciasac iTavsebda, zeviT zogadad
saqarTvelos saxelmwifo simbolikis mimoxilvisas sakmaod vrclad
gvqonda saubari. aqedan gamomdinare zedmetad migvaCnia mocemul
naSromSi ukve ganxiluli sakiTxisadmi xelaxala mibruneba, ris
gamoc qveviT bagrationTa sxvadasxva ganStoebis konkretuli
gerbebis
martooden
gancalkevebiT
aRweriTa
da
SeswavliT
SemovifarglebiT.
aqve davZendiT, rom bagratovanTa heraldikur simbolikas
sxvadasxva WrilSi mravali mkvlevari Sehxebia, magram amaTgan Cven
mainc XIX saukunis saxelganTqmul rus gerbTmcodnes aleqsandre
lakiers gamovyofdiT, romelmac mis cnobil wignSi ~rusuli
heraldika~ friad vrceli adgili dauTmo, rogorc zogadad
bagrationebis sagvareulo emblematikas, ise am dinastiis calkeuli
Stoebis konkretuli gerbebsac295.
13. Tavadi bagration-i
1757 wels ruseTSi gadasaxlebuli bagrationebis dinastiis
erT-erTi gverdiTi Stos warmomadgenelis, isay-begis (aleqsandre),
STamomavals borodinos brZolis cnobili gmirs generali Tavad
petre bagrations saimperio mTavrobam 1803
wlis 4 oqombers daumtkica gerbi, romelic
Semdegnairad
gamoiyureboda:
gakveTilgadakveTili franguli faris zeda marjvena
meoTxedSi mewamul fonze oqros sferoa
gamosaxuli, zeda marcxena meoTxedSi _
laJvardze oqros qnari, qveda marjvenaSi _
laJvardzeve
oqros
Surduli,
qveda
marcxenaSi ki _ mewamulze urTierT iribad
gadajvaredinebuli oqros skiptra da xmali;
saTavado mantiiTa da gvirgviniT Semkuli
(1-113)
fari or farismtvirTvel loms upyria296.
ruseTis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo sagerbis VII
tomSi Setanili es gerbi, rogorc vxedavT, mTlianad tradiciuli
94
bagrationebiseuli simboloebis safuZvelze aris Sedgenili. masSi
moTavsebuli figurebi ki bagratovanTa sagvareulo legendisa da
samefo warmoSobis Sesaxeb mogviTxrobs.
ruseTis imperiis qveSevrdom Tavad bagrationTa es gerbi
mogvianebiT lukomskis mier Sedgenil umaRlesad damtkicebuli
gerbis
mflobeli
Tavadaznaurebis
oTxtomeul
dasuraTebul
nusxaSic Sevida297.
petre
ivanes
Ze
bagrationis
gerbis
zustad
aseTive
gamosaxuleba Tu misi aRweriloba mohyavT TavianT naSromebSi
mixeil vadbolskisac298, p. petrovsac299 da stanislav duminsac6.
ruseTis istoriaSi am erT-erTi uTvalsaCinoesi sardlis petre
bagrationis gerbi Tavis droze sabWoTa samxedro enciklopediaSic
ki iyo Setanili300.
bagratovanTa dinastiis am erT-erTi gverdiTi Stos gerbi v.
cixinskis xelnawer ~kavkasiis sagerbeSi~ sakmaod gansxvavebuli
saxiT aris warmodgenili, rac, miuxedavad imisa, rom, rogorc Tavad
avtori miuTiTebs igi ~ruseTis imperiis TavadzanaurTa gvarebis
saerTo sagerbeTi~ sargeblobda, uTuod Secdomaa. cixinskiseul
variantSi, oficialurad damtkicebulisgan gansxvavebiT, sagerbe
fari
Cveulebrivi
kveTis
nacvlad
sworkuTxa
jvriT
aris
danawevrebuli, Secvlilia figuraTa ganlageba, mTavari faris
centrSi ki Camatebulia mcire fari, masSi gamoxatuli macxovris
kvarTiT301. Zneli asaxsneli da gaugebaria Tu ratom aqvs daSvebuli
esoden uxeSi Secdomebi baton cixinskis.
Tavad bagrationTa odnav saxecvlili gerbi o.
getlingis
gliptikur
koleqciaSic
aris
dadasturebuli. ~umaRlesad damtkicebulisgan~ igi
mxolod imiT gansxvavdeba, rom fari saTavado
mantiasTan
erTad
wm.
andria
pirvelwodebulis
ordenis atributebze _ rvaqimian gasxivosnebul
varskvlavsa da ordenian bafTazea moTavsebuli302.
(1-114)
ruseTis imperiis es umaRlesi jildo _ wm. andrias ordeni,
saxelganTqmulma mxedarTmTavarma petre bagrationma 1809 wels
miiRo303. aqedan gamomdinare getlingis koleqciaSi Semonaxuli
gerbic, bunebrivia am TariRze gviandelad unda miviCnioT.
bolos
davsZendiT,
rom
petre
bagrationis
1803
wels
damtkicebuli
gerbi
erT-erTi
uZvelesia
saqarTvelosTan
dakavSirebul oficialurad dadgenil sagvareulo gerbebs Soris.
14. bagration-gruzinski
bagratovanTa samefo dinastiis e. w. bagration-gruzinskebis
Stos
warmomadgenlebidan
ruseTis
imperiis
mTavrobis
mier
~umaRlesad damtkicebuli~P gerbi mxolod mis brwyinvalebas
Tavadisqal anastasia nikolozis asul gruzinskaias gaaCnda. 1885
wels
damtkicebuli
es
sagerbe
kompozicia
Semdegnairad
95
gamoiyureboda: gakveTil-gadakveTili franguli fari SuaSi mcire
frangulive fariT; mcire farSi saqarTvelos samefos gerbi,
gveleSapis
gangmiravi
wm.
giorgia
gamoxatuli; ZiriTadi faris zeda marjvena
meoTxedSi
_
macxovris
xelTuqmneli
kvarTia moTavsebuli, zeda marcxenaSi _
sfero, mis Tavze ki urTierT iribad
gadajvaredinebuli skiptra da xmali, qveda
marjvena nawilSi _ qnari mdebareobs, qveda
marcxenaSi ki _ Surduli; mTavari fari or
farismtvirTvel loms upyria; fars Tavs
adgas saTavado gvirgvini, romelic or
frTosan xmalamowvdil angelozs uWiravs;
yovelives gars akravs saTavado mantia
(1-115)
saTavadove gvirgviniT. gerbSi wm. giorgis
figura gruzinskebis qarTul warmoSobas ganasaxierebs; kvarTi _
legendas qristes samosis saqarTveloSi Senaxvis Sesaxeb; sfero,
skiptra da xmali _ gvaris samefo warmomavlobas; qnari da Surduli
ki _ cnobil gadmocemas, romlis mixedviTac bagrationebi bibliuri
mefe daviTisgan warmodgebian304. gerbi wm. giorgis xatebisa da
bagrationTa
dinastiuri
simbolikis
safuZvelzea
Seqmnili.
Setanilia e. w. saerTo sagerbis XIV tomSi305, mogvianebiT ki
umaRlesad
damtkicebuli
gerbis
mflobeli
Tavadaznaurebis
dasuraTebul nusxaSic306. gerbi aRwerilobiTurT gamocemuli aqvs
stanislav dumins307.
v. cixinskis mixedviT bagration-gruzinskebis sagvareulos
warmomadgenlebi zeviT aRwerilisgan mcireoden gansxvavebul, Tumc
ki imave mTeli dinastiisTvis tradiciuli figurebisgan Semdgar
gerbebsac iyenebdnen. cixinskis mier moyvanil mxolod erT sagerbe
kompoziciaSi Cans bagrationTa gerbebisTvis aradamaxasiaTebeli
simbolo _ cixesimagre. samwuxarod avtors miTiTebuli ara aqvs
gruzinskebis gvaris konkretulad romel wevrs ekuTvnis es gerbi308.
1886 wels damtkicebuli gerbisgan, cixinskiseul variantebze
kidev ufro gansxvavebuli nimuSi aris Semonaxuli getlingis
gliptikur koleqciaSi, sadac ubrwyinvales
Tavad bagration-gruzinskebis ufrosi Stos
gerbad gamocxadebuli Semdegnairi luqis
beWedi gvxvdeba: warweriani arSiis mqone da
sworkuTxa jvriT oTxad gayofili franguli
faris centrSi marTkuTxa, aseve warweriani
arSia
Semovlebuli,
qristes
kvarTis
gamosaxulebiani mcire faria moTavsebuli;
mTavari faris pirvel meoTxedSi Surduli
da qnaria, meoreSi _ sfero da urTierT
iribad gadajvaredinebuli skiptra da xmali,
(1-116)
mesameSi _ saswori, meoTxeSi ki _ Semobrunebuli wm. giorgi; gerbis
96
farsgare Sesamkoblebi anastasia gruzinskaias zeviT aRwerili
gerbisebria309.
aRwerilTagan gruzinskebis sruliad gansxvavebuli gerbia
aRbeWdili mcxeTaSi armazisxevis muzeumSi
dacul saflavis qvaze, romelic erekle II-is
Zis aleqsandre batoniSvilis meuRles mariam
isaakis
Ze
gruzinskaias
ekuTvnis.
aqac
bagrationTaTvis Cveul figurebs vxvdebiT,
magram friad gamorCeuli da originaluria
maTi ganlageba da zogadad faris dayofa.
bagration-gruzinskebis
gerbis
mravalgvar nairsaxeobaTa esodeni simravle
saqarTveloSi da zogadad ruseTis imperiaSi
sagvareulo
gerbebis
sakmaod
Tavisufali
moxmarebiT unda iyos gamowveuli.
(1-117)
imxanad amaTuim gvaris warmomadgenlebi xSir SemTxvevaSi ZiriTadi
sagvareulo
gerbis
praqtikulad
martooden
sakuTari
nebasurvilisamebr Sesworebul Tu gadasxvaferebul araoficialur
variantebs iyenebdnen xolme.
15. bagrationi-daviTaSvili
bagrationTa gverdiTi Stos bagration-daviTiSvilebis gerbi
CvenTvis cnobili aris mxolod mixeil vadbolskis naSromidan _
~saqarTvelos heraldikuri simbolika~, (arsebobs aseve XVIII s.-is
bagration-daviTiSvilebis gerbis uZvelesi
varianti, Seqmnili ruseTSi, 1666 wels
gadasaxlebuli
bagration-daviTiSvilebis
STamomavlebis mier)
romelSic am gvaris
Semdegnairi
simbolika
aris
moyvanili:
gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda
marjvena
meoTxedSi
_
gveleSapis
ganmgmiravi wm. giorgis xatebaa aRbeWdili,
zeda marcxenaSi _ sworkuTxa samyura
jvari,
qveda
marjvenaSi
_
xuTqimiani
varskvlavi,
qveda
marjvenaSi
ki
_
Sebrunebuli
heraldikuri
leopardi310.
aseTive gerbi, oRond saTavado farsgare
(1-118)
atributikiT stanislav duminsac aqvs gamoqveynebuli311.
amasTanave igi jer kidev XIX saukunis Sua wlebSi rusma
gerbTmcodne
aleqsandre
lakiermac
SesamCnevi
xazgasmiT
da
gamokveTilad gancalkevebiT (albaT bagrationTa erTmaneTis msgavsi
gebebidan yvelaze ufro metad originalurobis gamo) aRwera mis
cnobil wignSi ~rusuli heraldika~312.
daviTaSvilebis
gerbSi
pirvel
rigSi
uTuod
is
aris
TvalSisacemi,
rom
igi,
bagrationebis
dinastiis
sxvadasxva
97
ganStoebaTa gerbebidan yvelaze metad gansxvavdeba zogadad mTeli
sagvareulosTvis saerTo simbolikisgan. ase magaliTad, zemoT
aRweril farSi saerTod ar aris ganTavsebuli bagratovanTa
dinastiuri legendis amsaxveli figurebi, macxovris kvarTi an
umaRlesi samefo xelisuflebis emblemebi _ sfero, skiptra, xmali,
saswori.
arada
swored
amgvari
kompoziciuri
elementebia
damaxasiaTebeli bagrationTa amaTuim ganStoebaTa gerbebisTvis.
mixeil vadbolskis mier dafiqsirebul bagration-daviTaSvilTa
sagvareulo sagerbe farSi praqtikulad martooden wm. giorgis
gamosaxuleba
ganekuTvneba
bagratovanTa
gerbebisTvis
Cveul
figuraTa ricxvs. Tumca amgvarT SesaZloa jvari da leopardic
mivakuTvnod, romlebic marTalia friad gansxvavebuli saxiT, magram
mainc
gvxvdebian
xolme
bagrationTa
saxlis
zogierT
warmomadgenelTa gerbebSi.
16. bagration-imeretinski
bagrationTa imereTis Stos oficialurad damtkicebuli gerbi
ar gaaCnda. miuxedavad amisa CvenTvis cnobilia ZiriTadad saerTo
dinastiuri
emblemebis
safuZvelze
Sedgenili
bagration313
imeretinskebis ramdenime gerbi . amaTgan
yvelaze
saintereso
v.
cixinskisa
da
stanislav
duminis
mier
moyvanili
is
nimuSebia,
romlebSic
imeretinskebis
dasavleT saqarTvelodan, imereTidan igive
kolxeTidan anu oqros verZis qveynidan
warmomavlobas, sagerbe farSi moTavsebuli
verZis
figura
gamoxatavs314.
agreTve
sainteresosa da qarTul heraldikaSi metad
iSviaT, SeiZleba iTqvas unikalur figuras
warmoadgens, bagrationTa sagvareulos am
ganStoebis erT-erT gerbSi gamosaxuli
(1-119)
isrisebri mklavebis mqone sworkuTxa jvaric.
sxvamxriv imerel bagrationTa sagerbe gamosaxulebebi principulad
arafriT gansxvavdeba zogadad bagratovanTa simbolikisgan.
17. bagration-muxraneli
bagration-muxranelebs ar hqondaT oficialurad damtkicebuli
gerbi. Tumca, dRemde maTi sagvareulo sagerbe gamosaxulebebis
mravali varianti SemorCa. maTi umravlesoba v. cixinskis xelnawerma
~kavkasiis sagerbem~ Seomogvinixa315. gerbis SedarebiT gviandeli
nimuSebi ki stanislav dumins aqvs gamoqveynebuli 316. muxranelTa
gerbis originaluri gamosaxuleba mixeil vadbolskisac mohyavs317.
bagration-muxranelTa
gerbis CvenTvis cnobili yvelaze ufro
tipiuri variantebis mTavari gamosarCevi niSani is aris, rom
98
oTxnawiliani
fari
Cveulebrivi
kveTis
318
nacvlad jvriT aris dayofili . sxva mxriv ki
bagratovanTa
sagvareulos
am
erT-erTi
gverdiTi _ muxranuli Stos simboloebi
CvenTvis
ukve
kargad
cnobili
saerTo
dinastiuri emblematikis gamoyenebiT aris
Sedgenili.
(1-120)
bagration-muxranskebis
gerbma
mTels
evropaSi gaiTqva saxeli mas Semdeg, rac am
gvaris
warmomadgenlebi
evropis
umniSvnelovanesma samefo ojaxebma saqarTvelos samefo taxtis
memkvidreebad aRiares. amitom ar aris gasakviri, rom muxranelTa
gerbi frangi mkvlevaris feranis ruseTis imperiis warCinebul
sagvareuloTa
genealogias
miZRvnil
naSromSic
aris
gamoqveynebuli319.
agreTve
bagration-muxranelTa
gvars
ukavSirdeba dasavleT evropul heraldikur
praqtikaSi sakmaod gavrcelebuli, qarTul
gerbTmcodneobaSi ki erTaderTi CvenTvis
cnobili Serwymuli, gaerTianebuli gerbis
klasikuri magaliTic. saubaria muxranelTa
espanuri Stos aw gansvenebuli Tavis irakli
bagrationisa
da
ucnobilesi
italiuri
sagvareulos
paskuinebis
warmomadgenlis
grafis qal maria antuanetas 1944 wels
Semdgar qorwinebasTan dakavSirebiT Seqmnil
orfarian Serwymul sagerbe kompoziciaze,
romelic Semdegnairad gamoiyureboda:
(1-121)
erTmaneTze iribad midebuli ori faridan
marjvenaSi bagration-muxranelebis gerbi: ovaluri fari SuaSi mcire
franguli fariT; mcire farSi _ mewamulze macxovris vercxlis
kvarTi; mTavari fari vercxlis sworkuTxa jvriT aris oTxad
dayofili, amaTgan pirvel zeda marjvena meoTxedSi _ mewamul fonze
oqros Surduli da qnari, zeda marcxenaSi _ laJvardis fonze
erTurTze iribad gadajvaredinebuli oqros skiptra da vercxlis
xmali oqros tariT, maT Tavze ki _ oqrosave sfero; qveda marjvena
nawilSi _ laJvardze oqros saswori, xolo qveda marcxenaSi _
mewamulze gveleSapis ganmgmiravi Semobrunebuli wm. giorgi. saerTo
kompoziciis Semadgenel meore, marcxena farSi _ paskuinebis gerbi:
laJvardis velian ovalur farSi _ oqros xe, TavszemoT varskvlaviT,
xis ukan ki _ vercxlis mimavali kravi mewamuli droSiT; yovelive
amaze dadebuli faris gadamkveTi vercxli qamari. orive sagvareulo
fari vercxlis jaWviT aris gadabmuli da saTavado gvirgvinian
saTavadove mantiazea ganTavsebuli.
aqve
aRvniSnavdiT,
rom
bagration-muxranelebis
gerbs,
mcireodeni sxvaobis miuxedavad Zlier hgavs baton guram SaraZis
99
mier gamoqveynebuli giorgi XII-is Zis Teimuraz
kuTvnili sagerbe gamosaxuleba320.
muxranelTa gerbiani luqi o. getlingis
sabeWdavebis koleqciaSic aris daculi.
rogorc vxedavT, bagratovanTa dinastiaSi
Semavali sagvareuloebidan muxranelebs erT-erTi
yvelaze mravalferovani, originaluri da metad
saintereso
heraldikuri
tradicia
gaaCndaT,
romelic dRemde ar kargavs Tavis praqtikul
daniSnulebas, aramarto saqarTvelos, aramed
mTeli evropis masStabiTac ki.
batoniSvilis
(1-122)
18. Tavadi baraTaSvili
baraTaSvilebs oficialurad gaformebuli gerbi ar hqoniaT.
miuxedavad amisa sadReisod CvenTvis mainc aris cnobili maTi
sagvareulo simboloebi da gerbi.
o.
getlingis
gipliptikur
koleqciaSi
daculia Tavad baraTaSvilebis kuTvnili mrgvali
formis luqis beWedi, romelzec am gvaris gerbia
amotvifruli:
gakveTil-gadakveTili
franguli
faris pirvel, zeda marjvena muqi fonis mqone
nawilSi Semobrunebili droSa aris gamoxatuli;
zeda
marcxenaSi
_
Ria
fonze
iribad
urTierTgadajvaredinebuli xmali da mSvildi;
(1-123)
qveda marjvena meoTxedSi _ aseve Ria fonze sveti,
romelic aqeT-iqidan or loms upyria; qveda marcxenaSi ki _ kvlav
muq fonze gamosaxuli kbilanebiani da karibWiani koSki; mTlianad
fars gars akravs saTavado gvirgviniT Semkobili saTavadove mantia.
baraTaSvilebis
zustad
aseTive
gerbi,
Tumc
ki
gare
Sesamkobelebis gareSe mixeil vadbolskisac aqvs damowmebuli,
oRond am SemTxvevaSi meore, zeda marcxena meoTxedSi ganTavsebul
xmlisa da mSvildis kompoziciaSi CarTuli aris ori isari Tu Subi,
romelic formiT sworkuTxa jvars qmnis321.
getlingis
koleqciaSi
Semonaxuli
gerbi
yovelgvari cvlilebebis gareSe v. cixinskis xelnawer
~kavkasiur sagerbeSic~ aris Setanili. Tumca cixinski
iqve
baraTaSvilT
(barataev)
kidev
erT
sagerbe
gamosaxulebas
akuTvnebs.
es
ukanasknelic
zeviT
aRwerilisebri emblemebiT aris Sedgenili, oRond im
gansxvavebiT, rom figurebs farSi adgilebi aqvT
gadanacvlebuli, xolo droSis magivrad erT-erTi
meoTxedi Sveuli zolebiT aris datvirTuli. ~kavkasiur
sagerbeSi~ calkea gamoyofili ~baratov~(1-124)
ebis gvari, romelsac baraTaSvilebis anu viTarc maT cixinski
uwodebs,
barataev-ebis msgavsi gerbi miekuTvnebaT. sxvaoba
100
martooden imaSi mJRavndeba, rom cixesimagres kedelSi isari aqvs
SerWobili, jvriani droSis tari Rrublidan gamomaval mklavs
uWiravs, xmlisa da mASvildis kompozicia ki moziduli mSvildisa da
sami erTmaneTze gadajvaredinebuli isriT Sedgenili kombinaciiT
aris Secvlili322.
gerbis simbolikas rac Seexeba, mixeil vadbolskis azriT
farSi ganlagebuli figurebi sagvareulo droSas, dedaboZsa da
cixe-simagres warmoadgens323. amasTan dakavSirebiT Cvenis mxriv
davamatebdiT, rom sabaraTiano qarTlis erT-erTi sadroSo iyo.
aqedan gamomdinare vfiqrobT droSis emblemac gerbSi savaraudod
baraTaSvilebis
mier
am
samxedro-administraciuli
erTeulis
meTaurobis gamomxatveli unda iyos.
/baraTaSvilebis gerbis bareliefi maT sagvareulo akldamaze
qaSveTis eklesiis ezoSi/ (1-125)
saerTod
qarTul
heraldikaSi
ramdenime
monaTesave
sagvareulos _ baraTaSvilebs, orbelianebs, jambakur-orbelianebs
erTmaneTTan Sinaarsobrivad sakmaod axlos mdgomi gerbi gaaCnia.
Cveni azriT es simboluri gamosaxulebani SesaZloa erToblivad
ganvixiloT da pirobiTad, gerbebis amilaxvar-zedgeniZeTa zemoT
ukve xsenebuli jgufis msgavsad, gerbebis baraTaSvil-orbelianTa
jgufSi (g b-o j) gavaerTianoT.
19. Tavadi bebuTaSvili
ruseTis
imperiaSi
~umaRlesad
damtkicebuli~
gerbi
bebuTaSvilebs ar gaaCndaT. Tumca ramdenime wyarodan Cvenamde mainc
moaRwia am gvaris kuTvnilma sagerbe gamosaxulebebma. ase magaliTad
o. getlingis gliptikur koleqciaSi aris moqceuli
bebuTaSvilebis beWdis luqi masze aRbeWdili
sagvareulo gerbiT: Suaze gadakveTili franguli
fari orad gakveTili zeda naxevriT; pirvel, zeda
marjvena nawilSi _ aRmosavluri xmlis mpyrobeli
mklavi,
zeda
marcxenaSi
_
frTebgaSlili
mfrinveli profilSi, faris qveda mTlian naxevarSi
(1-126)
ki _ gaqceuli iremi324.
101
bebuTaSvilTa zustad aseTive gerbi aris dafiqsirebeli mixeil
vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSic~325 da v.
cixinskis ~kavkasiur sagerbeSic~326, saidanac igi Semdgom stanislav
duminis ~ruseTis imperiis saTavad aznaurogvarebis~ IV tomSic327
Sevida. cixinsisTan gerbis kidev erT mcireoden gansxvavebul
variants vxvdebiT. igi danarCenebisgan mxolod imiT gamoirCeva, rom
faris qveda naxevaric zedasaviT orad aqvs gakveTili da am naxevris
marjvena nawilSi mdgomare cxenia moTavsebuli328.
sayuradReboa, rom ioane batoniSvilis
cnobiT bebuTaSvilebisTvis Tavadoba erekle
II-s uboZebia 1783 wels329. rogorc cnobilia
erekle II qveSevrdomT TavadobasTan erTad
Cveulebriv sagvareulo gerbsac
uboZebda
xolme.
aqedan
gamomdinare
SesaZloa
bebuTaSvilebsac
pirvelad
swored
maSin
gauCndaT sakuTari gerbi. Tumca, Cveni es
mosazreba jer-jerobiT varaudadve rCeba,
vinaidan
samwuxarod
versad
moviZieT
erekleseuli is sigeli, romelic SeiZleba
marTlac ukavSirdebodes Tavad bebuTaSvilTa
pirvandel sagvareulo gerbs.
(1-127)
20. Tavadi begTabegiSvili
begTabegiSvilebs ruseTis imperiis mTavrobam Tavadoba 1826
wlis 25 Tebervals daudastura. 1836 wlis 3 ianvars gamocemul
~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis saerTo sagerbis~ X
tomSi ki ukve Sesulia am gvaris kuTvnili e. w. umaRlesad
damtkicebuli gerbi:
gadakveTili franguli faris mewamul
velian
zeda
naxevarSi
_
oqros
aRkazmulobian ~TeTr~ gaWenebul cxenze
amxedrebuli ~Cerqezi~ mxarze gadebuli
oqros SubiT, qveda laJvardis nawilSi ki _
vercxlis or isrispirebiT zeviT iribad
gadajvaredinebul isarze dadebuli mewamul
veliani
franguli
fari
vercxlis
330
naxevarmTvariT . amrigad konkretulad es
oficialurad
registrirebuli
gamosaxuleba 1826-1836 wlebSi unda iyos
Seqmnili.
(1-128)
begTabegiSvilebis gerbi mogvianebiT
heroldiis departamentSi Sedgenili damtkicebuli gerbis mflobeli
Tavadaznaurebis dasuraTebuli oTxtomeuli nusxis I tomSic iqna
moTavsebuli331.
102
sagvareulo gerbis gamosaxulebiani begTabegiSvelebis luqis
beWedi o. getlengis gliptikur koleqciaSia Semonaxuli.
zemoT aRwerilis absoluturad identuri sagerbe kompozicia v.
cixinskis xelnawer ~kavkasiur sagerbeSi~332, mixeil vadbolskis
monografiaSi ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~ da qarTul
saTavadaznauro gvarebs miZRvnil stanislav duminis gamocemaSic
aris Sesuli. igi amasTanave aleqsandre lakiersac aqvs aRwerili 1855
wels gamocemul wignSi ~rusuli hraldika~333.
ioane batoniSvilis mixedviT ivane begTabegiSvils erekle II-is
mier 1789 wels boZebuli sigeli gaaCnda334. dokumentis Sinaarsi
CvenTvis jer-jerobiT ucnobia, magram ar aris gamoricxuli masSi
sagvareulo gerbzec yofiliyo saubari.
21. Tavadi bibiluri
Tavad bibilurTa gerbi CvenTvis cnobili
wyareobidan Tu gamocemebidan mxolod mixeil
vadbolskis
qarTul
heraldikur
simbolikas
335
miZRvnil
wignSi
gvxvdeba :
gadakveTili
franguli faris zeda naxevari Suazea gakveTili;
faris zeda marjvena nawilSi _ zRvis Tu
mdinaris kldovani napiri, mis Tavze gamosaxuli
samyura jvriT, zeda marcxenaSi _ tarebiT maRla
erTmaneTze gadajvaredinebuli ori xanjali,
qveda naxevarSi ki _ Tarazulad dadebuli
Sekruli
TavTavebi,
maT
Tavze
dawvenili
naxevarmTvariT. samwuxarod sadReisod verafers
vityviT gerbis warmoSobisa Tu konkretuli
simboluri Sinaarsis Sesaxeb.
(1-129)
22. aznauri buWyiaSvili
aznaur
buWyiaSvilTa
sagvareulo
gerbi
CvenTvis
sadReisod
cnobili
sakmaod
didi
moculobis
qarTuli
heraldikuri
masalebidan
mxolod
mixeil
vadbolskisTan
aris
dafiqsirebuli336: gakveTil-gadakveTili franguli
fari; zeda marjvena meoTxedSi _ Semobrunebuli
mdgomare cxeni, zeda marcxenaSi _ tarebiT zeviT
erTmaneTze
gadajvaredinebuli
ori
moRunuli
xmali, qveda marjvena nawilSi _ slavuri aso ~k~,
qveda marcxenaSi ki _ agreTve slavuri aso ~b~.
(1-130)
farSi qveda meoTxedebSi ganlagebuli asoebi
mixeil
vadbolskis
azriT
gerbis
mflobelis
inicialebs
warmoadgens337. ioane batoniSvilis mixedviT buWyiaSvilni Tavis
droze somxeTSi mdebare erT-erTi cixe-simagris ~mecixeT ufrosni~
103
anu cixisTavni iyvnen338. SesaZloa maT am saimdrood arc Tu mcire
samxedro Tanamdebobaze miuTiTebdes farSi moTavsebuli xmlebi. amas
is
gvafiqrebinebs, rom, rogorc
ukve zeviTac
aRvniSnavdiT
sagvareulo gerbebSi sxvadasxva saWurvlis Setana mflobelis
samxedro siqveleTa gamosaxatavad xdeboda xolme.
23. aznauri gabaSvili
gabaSvilebis gerbi aRbeWdilia am gvaris uTvalsaCinoesi
warmomadgenlis didi qarTveli poetis besikis (besarion gabaSvili)
rumineTis qalaq iasaSi mdebare saflavis qvaze339.
24. aznauri garsevaniSvili
garsevaniSvilTa
gerbi
ruseTis
imperiis saTavadaznauro sagvareuloTa
saerTo sagerbis 1816 wlis 16 agvistos
gamocemul IX tomSia Setanili340 da ase
gamoiyureba: laJvardis velian frangul
farSi _ zeTisxilis toteb Semoxveuli
oqros sakurTxveli, romlis win fimiamis
kmeveli oqros sakmevelia, Tavze ki _
iribad gadajvaredinebuli oqrosave ori
skiptra.
aRwerili gerbi ekaterinoslavel
(1-131)
aznaur garsevaniSvilebs daumtkicdaT. misi gacemis zusti TariRi
ucnobia. aseT dros, rusul gerbTmcodneobaSi Camoyalibebuli
tradiciisamebr gerbis damtkicebis TariRad saerTo sagerbis im
tomis gamocemis weli iTvleba, romelSic aRniSnuli sagerbe
gamosaxulebaa Sesuli anu Cvens SemTxvevaSi _ 1836 weli.
mogvianebiT
yvela
oficialurad
gaformebuli
gerbisebr
garsevaniSvilTa kuTvnili sagerbe kompoziciac v. k. lukomskisa da
imperiis
heroldiis
departamentis
iniciativiT
Sedgenili
damtkicebuli gerbis mflobeli Tavadaznaurebis dasuraTebuli
oTxtomeuli nusxis I tomSic iqna moTavsebuli341.
gerbis
aRweriloba
aleqsandre
lakierma
1855
wels
gamoqveynebul Tavis naSromSi ganaTavsa342. calke gamoyofili faris
gamosaxuleba ki p[irvelad mixeil vadbolskim gamosca 1980 wels343.
sagerbeSi moyvanil garsevaniSvilTa gerbs darTuli teqstis
mixedviT qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m 1788 wels giorgi
garsevaniSvils sigeli uboZa, romelSic aRniSnuli iyo, rom am
sagvareulos winaprebi bizantiuri warmomavlobisa iyvnen: roca
saqarTvelos mefe bagrat III-m bizantiis imperator romanozis
qaliSvili elene iTxova colad, sadedoflos saberZneTidan Tan
axles aRmosavleT romis imperiis warCinebuli aznauri vinme
protoerei grigori garsevaniSvili samziTve simdidreebiTurT.
104
wyaros mixedviT es pirovneba imperatoris mier mariam RvTismSoblis
xatisa da sxva uZvirfases saeklesio siwmindeTa mcvelad yofila
daniSnuli. Cvenis frTxili varaudiT ar aris gamoricxuli es
uknaskneli cnoba met-naklebad naTels hfendes gerbis simbolur
Sinaarss, romelic SesaZloa garsevaniSvilTa winapris _ vinme
grigolis bizantiis imperiis siwmindeTa mcvelobaze miuTiTebdes. am
SemTxvevaSi
farSi
moTavsebuli
skiptrebi
bizantiis
ganmasaxiereblad
unda
miviCnioR,
zeTisxilis
totebiani
da
sakmevliani sakurTxeveli ki imperiis qristianuli siwmindeebis
pirobiT emblemad.
aqve aRvniSnavdiT, rom ioane batoniSvils Tu vendobiT,
garsevaniSvilebis erTi Sto alvanSi flobda mamulebs. lekebTan
erT-erT brZolaSi vinme burki garsevaniSvils imdenad gamouCenia
Tavi, rom erekle II-s misTvis Tavadoba uboZebia344. SesaZloa mefe
erekles garsevaniSvilTa sagvareulos am warmomadgenelisTvis
TavadobasTan erTad, rogorc wesad hqonda xolme gerbic eboZebina.
25. Tavadi gedevaniSvili
gedevaniSvilebis gerbis orma variantma moaRwia Cvenamde. erTi
maTgani v. cixinskis aqvs dafiqsirebuli, meore ki _ mixeil
vadbolskis.
v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ Sesuli
Tavad
gedevaniSvilTa
sagvareulo
gerbi
345
Semdegnairad
gamoiyureba :
gakveTilgadakveTili fari centrSi mcire franguli
fariT;
ZiriTadi
faris
zeda
marjvena
meoTxedSi _ erTmaneTze midebuli moses
mcnebebiani ori qvis fila, zeda marcxenaSi _
sapatriarqo mitra da kverTxi, qveda marjvena
nawilSi
_
marcxniv,
jvris
mWereli
Semobrunebuli
mklavi,
xolo
marjvniv,
erTmaneTze kbilanebiT qveviT gadajvaredinebu
(1-132)
li ori gasaRebi, qveda marcxena meoTxedSi _
iribad urTierT gadajvaredinebuli moRunuli xmali tariT zeviT
da droSa, mcire farSi ki _ qristes kvarTi; gerbi saTavado mantiiTa
da gvirgviniT aris Semkuli.
gamosaxulebas darTuli gvaris warsulTan dakavSirebuli
mcire istoriuli eqskursis mixdviT gedevaniSvilebi mcxeTis
sveticxovlis sakaTedro taZris mcvelni ("хранители") da kaTalikospatriarqis karis ganmkargvelni iyvnen. vfiqrobT cixinskiseuli gerbi
zemoT moyvanili mokle sagvareulo istoriaze dayrdnobiT aris
Sedgenili da farSi ganTavsebuli kvarTi, gasaRebebi Tu jvari
sveticxovlis mcvelobaze anu mekliteobaze, sapatriaqo tiara da
kverTxi ki kaTolikosis karis ganmgeobaze miuTiTebs.
105
gedevaniSvilebis sruliad gansxvavebul gerbs
vxvdebiT
mixeil
vadbolskis
~saqarTvelos
heraldikur
simbolikaSi~346:
inglisuri
faris
saxecvlil sakmaod ucnaur da originalur variantSi
slavuri anbanis asoebiT, ~k a g~ Semdgari abreveatura
aris gamoxatuli; fars qveS ki dawvenili qarqaSSi
Cagebuli moRunuli xmali da masze gadakidebuli sami
ordenia moTavsebuli. mixeil vadbolskis ganmartebiT
abreveatura gerbis mflobelis inicialebia347. am SemTxvevaSi,
rogorc Cans unda vigulisxmoT, rom am qaragmis erT-erTi
Semadgeneli rusuli alfavitis aso ~g~ _ ~gedevaniSvilis~ pirvel
saTao asos warmoadgens.
(1-133)
26. Tavadi gelovani-dadeSqeliani
genealogTa
Soris
arsebobs
gansxvavebuli
mosazrebani
gelovanebisa
da
dadeSqelianebis
sagvareuloTa
saerTo
Tu
erTmaneTisgan damoukidebeli warmoSobis Sesaxeb348. Cvens SemTxvevaSi
is aris ufro mniSvenelovani, rom orive gvari praqtikulad
absoluturad identuri gerbiT sargeblobda349, romelic v. cixinskis
~kavkasiur sagerbeSia~ moTavsebuli:
gakveTil-gadakveTili
faris
zeda
marjvena nawilSi _ gvelaeSapis gangmiravi wm.
giorgis xateba, zeda marcxenaSi _ sfero da
skiptra,
qveda
marjvena
meoTxedSi
_
erTmaneTze
iribad
kbilanebiT
qveviT
gadajvaredinebuli
ori
gasaRebi,
qveda
marcxenaSi ki _ or fexze Semdgari daTvi;
fars
saTavado
gvirgviniT
damSvenebuli
saTavadove mantia artyia gars. cixinski gerbs
~gelovan-dadeSqelianisebad~ acxadebs350.
~kavkasiuri sagerbedan~ dasesxebuli zustad
aseTive gamosaxuleba mohyavs dadeSqeliane
(1-134)
bis gerbad stanislav dumins. gelovanebis gerbi
ki duminis ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ qarTul
warCinebul sagvareuloebs miZRvnil IV tomSi odnav gansxvavebuli
da heraldikurad gacilebiT ufro dazustebuli Tu daxvewilia:
gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda marjvena meoTxedSi _
wm. giorgi, zeda marcxenaSi _ skiptra, sfero da saswori (sic), qveda
mrjvenaSi _ unagira klde mis Tavze dawvenili naxevarmTvariT da
erTmaneTze iribad kbilanebiT zeviT (sic) gadajvaredinebuli ori
gasaRebi, qveda marcxena nawilSi ki _ daTvi. rogorc vxedavT fari
cixinskiseuli gerbisgan mxolod meore da mesame meoTxedebiT
gansxvavdeba mcireoden. dadeSqelianTa zemoT aRweril sagerbe
kompozicias dumini SafanJons aris dasesxebuli351.
106
aRsaniSnavia, rom svanurad ~dadaS~ daTvs niSnavs. aqedan
gamomdinare SesaZloa svaneTis mTavar dadeSqelianTa gerbSi
moTavsebuli daTvis figura mflobelis gvaris svanur jReradobas
exmaureba, rac Tavis mxriv gerbs nawilobriv metyvelad aqcevs. aqve
unda SevniSnoT, rom, rogorc CvenTvis ukve cnobilia vaxuSti
batoniSvilis mier Sedgenil svaneTis samxareo gerbSi swored daTvia
gamosaxuli. amis gamo arc is aris gamoricxuli dadeSqelianTa
sagvareulo gerbiseuli daTvi am gvaris svaneTis mTavrobaze
miuTiTebdes.
(1-135)
v. cixinskisTan dafiqsirebuli gelovan-dadeSqelianTa
saojaxo gadmocemis mixedviT sagvareulo meqidan warmodgeba, sadac
isini wm. qaabis mcvelni, mekliteni iyvnen. dadeSqelianTa da
gelovanTa
gerbebSi
ganTavsebuli
gasaRebebi,
miTumetes
im
SemTxvevaSi,
roca
isini
naxevarmTvares
axlvs
am
legendis
gamomxatveli
iyos.
amasTan
dakavSirebiT
gavaloT
paraleli
gedevaniSvilTa zeviT ganxilul sagerbe simbolikasTan, sadac aseve
gasaRebebi
figurirebs,
romlebic
SesaZloa
sagvareulos
sveticxovlis mcvelobaze migvaniSnebdes.
27. Tavadi guramiSvili, tusiSvili, xidirbegiSvili
Tavad guramiSvilebs oficialurad registrirebuli gerbi ar
gaaCndaT. maTi araoficialuri daumtkicebeli gerbi ki v. cixinskis
~kavkasiur sagerbeSia~ Sesuli352: gakveTil-gadakveTili fari SuaSi
mcire fariT; mTavari faris zeda marjvena nawilSi _ wm. giorgis
xatebiani droSis mpyrobeli mklavi; zeda marcxenaSi _ mze, mis zeviT
ki Ceqma; qveda marjvena meoTxedSi _ zarbaznis ori erTmaneTze
iribad gadajvaredinebuli lula, qveda marcxenaSi _ aseve
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli droSebi maTze dadebuli
abjriT; centralur mcire farSi ki: frTebgaSlili arwivi; gerbi
saTavado mantiiTa da gvirgviniT aris Semkuli.
zustad
aseTive
sagerbe
gamosaxulebas
miakuTvnebs
guramiSvilebs stanislav duminic mis mier gamocemul ~ruseTis
imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi353.
ioane
batoniSvilis
cnobiT
guramiSvilebi, iseve rogorc tusiSvilebi,
xidirbegiSvilebi da amilaxvrebi zedgeniZeTa
Zveli
saTavado
gvaridan
warmodgebian354.
swored amiT aixsneba is msgavseba, romelic
xsenebul sagvareuloTa sagerbe simbolikaTa
Soris arsebobs. am xriv arc guramiSvilTa
gerbia
gamonaklisi,
masSi
Semavali
praqtikulad
yvela
figura
sxva
maTi
monaTesave sagvareuloebis (1-136)
107
gerbebsTvisac
aris
damaxasiaTebeli.
metic,
~kavkasiis
sagerbeSi~ samive monaTesave gvaris _ guramiSvilebs,
tusiSvilebs da xidirbegiSvilebs sruliad identur gerbebs
Soris msgavseba imdenad absoluturia, rom mizanSeuwonlad migvaCnia
tusiSvilebisa da xidirbegiSvilebis kuTvnili da cixinskis mier
cal-calke warmodgenili sagerbe farebis damoukideblad ganxilva.
amrigad
Tamamad
SeiZleba
iTqvas,
rom
ganxiluli
sagvareuloebis saerTo gerbi misi Semadgenili emblemebis mixedviT
Cvens mier pirobiTad Camoyalibebul gerbebis amilaxvar-zedgeniZeTa
jgufs (g a-z j) ganekuTvneba.
28. mTavari gurieli
gurielebs ar hqondaT ruseTis imperiis
mTavrobis mier damtkicebuli gerbi. miuxedavad
amisa, CvenTvis cnobilia guriis mTavrebis
sagvreulo
gerbis
ramdenime
erTmaneTisgan
mcired gansxvavebuli varianti. erTi maTgani v.
cixinskis
~kavkasiur
sagerbeSia~
Sesuli355:
gadakveTili faris zeda naxevari samad aris
gakveTili, qveda ki _ orad; faris zeda marjvena
nawilSi skiptraa gamosaxuli, zeda SuaSi _
eklesia Tu samreklo, zeda marcxenaSi _
moRunuli
xmali,
qveda
marjvenaSi
_
Semobrunebuli afrebgaSlili xomaldi, bolo
qveda marcxena nawilSi ki _ saswori; saTavado gvirgviniT
(1-137)
Semkuli saTavadove mantiiT garsSemoxveuli fari farismpyrobel
lomsa da martorqas ukaviaT.
Sinaarsobrivad cixinskiseulis absoluturad identuri, Tumc
ki vizualurad ufro daxvewilad Sesrulebuli gurielTa gerbia
moTavsebuli stanislav duminis ~ruseTis imperiis saTavadaznauro
gvarebis~ IV tomSi356.
mTavar
gurielTa
amgvarive
gerbs
vxvdebiT
mixeil
vadbolskisTanac, mxolod im gansxvavebiT, rom pirvel, zeda marjvena
nawilSi erTis nacvlad ori iribad gadajvaredinebuli skiptraa
gtamoxatuli, mTlianad sagerbe kompozicias ki farismpyrobeli
figurebi aklia357.
gurilebis
igive
saxis
gerbis
beWedi
getlingis kleqciaSic fiqsirdeba.
gerbis
simbolikidan
skiptra,
xmali
da
saswori SesaZloa erTis mxriv gvaris bagrationTa
dinastiasTan naTesaobaze miuTiTebdes358, vinaidan
samefo
saxlTan
danaTesavebul
qarTul
sagvareuloebs xSirad SeрqondaT xolme sakuTar
gerbebSi bagratovanTa heraldikuri emblemebi;
(1-138)
108
meores mxriv ki umaRles saxelmwifo da sasamarTlo
xelisuflebas _ gurielebi xom guriis praqtikulad damoukidebeli
samTavros suverenebi iyvnen. gurielTa gerbSi aseve ganTavsebuli
xomaldis figura savaraudod an am gvaris samflobelos _ guriis
zRvispirobas
ganasaxierebs
an
erekle
II-iseuli
ganmartebiT
~keTilsaqmisken mimarTul keTildReobasa da mudmivobas~359. rac
Seexeba gurielTa gerbiseul kidev erT emblemas _ eklesiisebr
figuras, mixeil vadbolski mas sagvareulo eklesias uwodebs360.
29. Tavadi gurgeniZe
gurgeniZeebs gerbi mixeil vadbolskis aqvs
dafiqsirebuli: mTlian frangul farSi samyura
tolmklava
jvari361.
aseTive
gerbi,
oRond
saTavado
titulis
Sesaferisi
farsgare
SesamkoblebiTurT _ saTavado mantiiTa da
gvirgviniT
stanislav
duminis
qarTul
Tavadaznaurobas
miZRvnil
gamocemaSic
vxvdebiT362. viTarc Tavad aRniSnavs dumini
gamosaxulebas vadbolskis aris dasesxebuli.
ioane batoniSvilis mixedviT gurgeniZeebma
III xarisxis Tavadoba 1744 wels erekle II-isgan
(1-139)
miiRes363. aqedan gamomdinare SesaZloa maTi
sagvareulo gerbic swored erekle II-is mier aris Seqmnili. Tumca
TviT sigelis Cvens xelT uqonlobis gamo am varaudis dadastureba
SeuZlebelia. amasTanave erekle II-is moRvaweobis egzom adreul
xanaSi, mis mier gerbis boZebis istoriuli precedenti jer-jerobiT
moZiebuli ara gvaqvs. sadReisod CvenTvis cnobili mefe erekles mier
gacemuli uadreulesi, lioniZeTa kuTvnili gerbi 1779 wliT
TariRdeba364.
30. mTavari dadiani (dadianov)
odiSis yofili mTavrebis dadianebis
e. w. Zveli Stos, ruseTSi gadasaxlebul
da
imperiis
Tavadoba
miRebulTa
~umaRlesad damtkicebuli~ gerbi ~ruseTis
imperiis saTavadaznauro sagvareuloTa
saerTo sagerbis~ 1801 wlis 23 ivniss
gamosul IV tomSia Sesuli365: gakveTilgadakveTili franguli fari, pirvel, zeda
marjvena nawilSi _ oqroze, Sebrunebuli
verZi;
meoreSi,
zeda
marcxenaSi
_
mewamulze,
wm.
giorgi;
mesame,
qveda
marjvenaSi
_
vercxlze,
sam
Subze
(lakieri: saxeze) iribad gadajvaredine109
(1-140)
buli xmali da mewamuli droSa; meoTxe, qveda marcxenaSi ki _
laJvardze, afrebaSvebuli, Sebrunebuli oqros xomaldi; faris
centrSi yoveliveze zevidan oqros tolmklava samyura jvaria
gamosaxuli; fars gars akravs saTavado mantia saTavadove gvirgviniT.
vinaidan ucnobia dadianTa gerbis damtkicebis zusti dro, misi
oficialurad gaformebis TariRad ~saerTo sagerbis~ im tomos
gamocemis welia miRebuli, romelSic gerbia ganTavsebuli anu 1801
wlis 23 ivnisi.
gerbi mogvianebiT sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil dasuraTebul
oTxtomeul ~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobel ruseTis
imperiis TavadaznaurTa nusxaSic~ Sevida366.
sagerbe kompoziciis Semadgeneli figurebidan, verZi dadianebis
mier legendaruli kolxidis momijnave miwebis mflobelobaze
miuTiTebda. am mosazrebas alesandre lakieric adasturebs 367. wm.
giorgis xateba ruseTSi damtkicebul am sagvareulo gerbSi
dadianebis qarTul warmoSobaze mianiSnebda, saWurveli savaraudod
samxedro siqveleze, xomaldi ki SesaZloa dadianTagan saqarTveloSi
zRvispira mxaris _ samegrelos mTavrobaze.
dadianebis es gerbi, SeiZleba iTqvas metad popularulia
mkvlevar-heraldistTa
Soris.
zemoT
aRwerilis
absoluturad
identuri gamosaxuleba praqtikulad yvela im qarTul Tu rusul
gamocemaSia
met-naklebad
ganxiluli,
romelic
mTlianad
Tu
nawilobriv mainc eTmoba qarTul sagvareulo heraldikas. ase
magaliTad, dadianebis Zveli Stos gerbi Tavis SromebSi moyvanili
aqvT mieil vadbolskis368, v. cixinskis369, stanislav dumins370, p.
petrovs371 da, rogorc ukve vnaxeT TviT aleqsandre lakiersac372 ki.
31. mTavari dadiani-mingrelski, Ciqovani (axali Sto)
dadian-mingrelskebis
anu
dadianCiqovanebad cnobili dadianebis e. w. axali
Stos gerbi ruseTis imperiis mTavrobam 1874
wlis 18 marts daamtkica: laJvardis velian
frangul farze, oqros balaxze amozrdili
oqrosave muxis xe masze mewamuli bafTiT
Camokidebuli
oqros
sawmisiT,
xis
win
mewamul Tvalebiani da kudiani piridan
mewamuli
cecxlismfrqveveli
oqros
gveleSapi; fars Tavs adgas isriani da
jaWvisperangiani muzaradi oqros gvirgviniT;
muzaradze _ oqros lomis Tavi; faris
(1-141)
garSemo, laJvardis sarCuliani oqros lambrekeni;
fars qveS, laJvardis bafTaze oqros laTinuri asoebiT warwerili
devizi anu legenda: ~HOC NOLI TANGERE~ (laT. _ ~ amas xeli ar
axloT~); yovelive ganTavsebulia saTavado gvirgviniT Semkul
saTavadove mantiaze. heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebaSi
110
kompozicias argonavtebis miTs ukavSirebdnen, vinaidan odiSis yofil
mTavrebs Zveli kolxidis teritoriis mflobelebad miiCnevdnen.
zustad aseTive gerbi oficialurad gaformda mis brwyinvaleba
Tavad
nikoloz
dadian-mingrelskis
saxelzec,
mxolod,
im
gansxvavebiT, rom misi piradi gerbis muzaradis Tavze lomis
nacvlead gveleSapis frTa aris gamosaxuli373. orive gerbi ~saerTo
sagerbis~ 1885 wlis 19 ianvars gamocemul XIII tomSi Sevida 374.
ramdenime aTeuli wlis Semdeg, ufro zustad ki 1906 wels gerbebi
sagerbe ganyofilebis mier Sedgenil ~umaRlesad damtkicebuli~
gerbis mflobeli ruseTis imperiis Tavadaznaurebis oTxtomeul
dasuraTebul nusxaSic moTavsda375. mingrelskebis gerbis es varianti,
farsgare Sesamkoblebis gareSe mixeil vadbolskis376, srulad ki i.
borisov-ilinsa377 da stanislav dumins378 aqvT gamoqveynebuli.
absoluturad
gansxvavebul
suraTs
vxedavT v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSi~ _
dadianebis axali Stos zemoT aRwerili gerbis
garda aq am sagvareulos mikuTvnebul kidev sam
erTurTisgan sakmaod gansxvavebul sagerbe
kompozicias
vxvdebiT379:
I
_
gakveTilgadakveTili faris zeda marjvena nawilSi
Sebrunebuli
vaci,
zeda
marcxenaSi
_
Sebrunebuli afrebaSvebuli xomaldi, qveda
marjvenaSi _ zRva marjvniv kldovani napiriT,
qveda marcxenaSi ki _ sam koSkiani Ria
karibWiani cixesimagre; II _ kadakveTili faris
(1-142)
zeda naxevari gakveTilia, faris zeda marjvena nawilSi _
Sebrunebuli yalyze Semdgari cxeni, zeda marcxenaSi _ Sebrunebuli
afrebaSvebuli xomaldi, qveda naxevarSi ki _kunZi Tu sveti, fari or
farismtvirTvels, marjvnidan _ Seabjrul rainds, xolo marcxnidan
_ cxens upyria, gerbs amkobs saTavado mosasxami saTavadove
gvirgviniT; III _ ormagad gakveTili faris marcxena da marjvena
nawilebi or-orjer, Sua nawili ki erTxel aris gadakveTili,
marjvena mxaris zeda nawilSi _ skiptra, Suis zedaSi _ macxovris
kvarTi, marcxenis zedaSi _ sfero, marjvena mxaris Sua nawilSi _
Sebrunebuli yalyze Semdgari cxeni, Suis qvedaSi _ yalyze Semdgari
cxeni, marcxenis SuaSi _ Sebrunebuli afrebaSvebuli xomaldi,
marjvena mxaris qveda nawilSi _ alami, marcxenis qvedaSi _ saswori;
fari saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavadove mosasxamiT aris
garSemortymuli. gerbSi moTavsebuli xelisuflebis simboloebi _
skiptra, sfero da saswori SesaZloa dadianebis, viTarc samegrelos
mTavris anu umaRlesi suverenis titulze miuTiTebdes, qristes
kvarTi ki, bagrationTa samefo saxlTan naTesaobaze. mingrelskebis
gerbis es ukanaskneli yvelaze ufro rTuli varianti SedarebiT
daxvewili
heraldikuri
formiT
stanislav
duminsac
aqvs
gamocemuli380.
111
a
b
“dadian-mingrelskebis” gerbebis cixinskiseuli versiebi (1-143 a, b)
samwuxarod sadReisod CvenTvis praqtikulad ucnobi da
gaurkvevelia
dadian-CiqovanTa
cixinskiseuli
geerbebis
warmomavloba, cxadia mxolod, rom samive maTganSi dadianebis Zveli
Stos gerbis zogierTi Semadgeneli figura (magaliTad: vaci,
xomaldi, alami) aris Sesuli.
32. Tavadi diasamiZe
qarTul
sagvareulo
heraldikasTan
dakavSirebuli wyaroebidan Tavad diasamiZeTa
gerbi
martooden
v.
cixinskis
xelnawer
381
~kavkasiis sagerbeSi~ gvxvdeba : mTlian farSi
marjvnidan
isriT
gamsWvaluli
cecxlismfrqveveli mTa, faris eda marjvena da
marcxena
kuTxeebSi
_
TiTo
eqvsqimiani
varskvlavi.
~kavkasiis
sagerbeSi~
moTavsebulis
identuri
diasamiZeebis
gerbi
aqvs
gamoqveynebuli stanislav dumins ~ruseTis
(1-144)
imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ qarTvel
warCinebulT miZRvnil IV tomSi382.
sagerbe kompoziciis Sesaxeb mxolod imis Tqma SeiZleba, rom
faris centraluri figura _ isriT gamsWvaluli cecxlovani mTa,
rusul heraldikur
tradiciaSi jer
kidev XVII saukunidan
moyolebuli qarTlis emblemad iTvleboda (ix. zeviT: saqarTvelos
samxareo gerbebi). Zneli saTqmelia ra mosazrebiT iqna Setanili
diasamiZeebis sagvareulo gerbSi qarTlis samefos es, qarTuli da
rusuli klasikuri heraldikisTvis uZvelesi simbolo, romelic
TavisTavad amiranis igive promeTes miTis gansaxierebas warmoadgenda.
33. erisTavi aragvisa
aragvis erisTavTa gerbi Cvenamde moRweuli variantebis
mravalferovnebiT
gamoirCeva.
amaTgan
heraldikurad
yvelaze
daxvewili
bunebrivia
ruseTis
imperiis
senatTan
arsebuli
112
heroldiis departamentis sagerbe ganyofilebis mier 1895 wlis 1
Tebervals damtkicebuli gerbia383: gakveTil-gadakveTili franguli
fari, centrSi mcire frangulive fariT; mTavari faris zeda marjvena
meoTxedis zurmuxtis TavSi _ oqros lomi, qveviT ki _ vercxlze
laJvardis gadasafarebliani laJvardisave magida zed dadebuli
oqros tariani da sevadis piriani swori xmliT; ZiriTadi faris II da
III, zeda marcxena da qveda marjvena nawilebSi _ sevadis velze
vercxlis, mewamul Sovebiani, samkoSkiani, Ria karibWiani da
sarkmlebiani cixesimagre Sua koSkze aRmarTuli oqros dawvenili
naxevarmTvariT, cixesimagris orive maxares _ TiTo oqros Subi
bunikebiT maRla; qveda marcxena meoTxedSi _ vercxlze laJvardis
talRovani qamari; mcire oqros velian farSi ki _ saqarTvelos
samefos gerbi, gveleSapis gangmiravi wm. giorgi; mTavar fars
aznaurul gvirgviniani aznauruli muzaradi adgas Tavs; muzaradis
Tavi _ siraqlemis sami frTa, romelic erTmaneTze iribad
gadajvaredinebuli ori oqros tariani da sevadis piriani swori
xmliT aris datvirTuli; lanbrekeni _ vercxlis, laJvardis
sarCuliT; fari or erovnul tansacmelSi gamowyobil qarTvel
farismtvirTvels upyria; yovelives gars axvevia saTvado gvirgviniani
saTavadove mosasxami. aRsaniSnavia, rom gerbis Tavdapirvel proeqtSi
faris II da III-is garda I da IV maniwilebic erTmanetis identurebi
iyo, gare Sesamkoblebidan ki mxolod saTavado mosasxami da
gvirgvini figurirebda384.
sanam gerbis Semdgom garCevas ganvagrZobdeT aRvniSnavT, rom
aragvis erisTavTa gerbis Seqmnis magaliTze advilad SeiZleba
gavadevnoT Tvali heroldiis deartamentSi sagerbe gamosaxulebebis
Sedgenisa
da
damtkicebis
procedurebs,
ris
etapebsac
qvemoTmoyvanili sureTebiT vizualurad warmovadgenT.
heroldiis departamentisTvis TviT erisTavTa gvaris mier
miwodebuli, maTi sityviT Zveli sagvareulo gerbis mixedviT
Sedgenili gamosaxuleba (1-145)
113
a
b
heroldiis departamentSi Seqmnili proeqtebi (1-146 a, b)
aragvis erisTavTa saboloo “umaRlesad damitkicebuli” gerbi (1-147)
metad sainteresoa figurebis, gerbis blazonirebas darTuli
ganmarteba: saqarTvelos gerbiani mcire fari aragvis erisTavebis
saqarTvelos
samefo
dinastiasTan,
bagrationebTan
moyvrobaze
miuTiTebs,
magidaze
dadebuli
xmali
_
erisTavis
gamemkvidreobiTebul wodebaze, SubebiT Tanxlebuli cixesimagre _
sagvareulos
winaparTa
sparselebTan
brZolebSi
gamovlenil
samxedro gmirobasa da siqveleze, laJvardis talRisebri qamari ki _
mdinare aragvze, romlis xeobis mflobelnic iyvnen aragvis-erisTavni
da ~... romelis saxelwodebidanac momdinareobs maTi gvari, qsnis
erisTavTagan gansxvavebiT~385.
gerbi ruseTSi vaxtang VI-is elCobis dros gadasaxlebul
aragvelTa Stos warmomadgenlis poltavel Tavad mixeil anrias Ze
eristovis saxelzea gacemuli. mTxovnels ~umaRlesad damtkicebuli~
gerbis miRebis uflebis damadastureblad ramdenime saintereso
cnoba mohyavs. mixeil aragvis-erisTavis sityvebiT, sagvareuloSi
Semonaxuli gadmocemis mixedviT romis imperatorma iustinianem 574
wels vinme ovsi rostovi oseTis samxreT nawilis erisTavad daniSna
da mraval privilegiasTan erTad gerbic (sic) uboZa. iqve aRniSnulia,
114
rom numizmat viqtor langluasTan moyvanil qarTul monetaTa
aRwerilobebsa da suraTebs Soris aragvis-erisTavebis mier moWrili
monetebic aris dafiqsirebuli386.
heroldiis departamentis saqmeTa Soris Semonaxul gerbis
gacemis am dokuments Tan axlavs qarTuli gerbTmcodneobisTvis
metad mniSvnelovani danarTi, romelzec aragvis-erisTavTa Zveli,
saimperio mTavrobis mier damtkicebulis winamorbedi, adrindeli
gerbia aRbeWdili: gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda
marjvena meoTxedSi _ oqroze TeTr cxenze amxedrebuli gveleSapis
gangmiravi wm. giorgis Semobrunebuli xateba, zeda marcxenaSi _
sevadis fonze gadasafareblian magidaze dadebuli oqros tariani da
sevadis piriani swori xmali, qveda marjvenaSi _ laJvardze orive
mxridan
bunikebiT
maRla
dayenebuli
TiTo
sevadis
SubiT
Tanxlebuli vercxlis samkoSkiani cixesimagre, qveda marcxenaSi ki _
zurmuxtis fonze dawolili macqerali lomi; fars gars akravs
saTavado gvirgviniT Semkuli saTavadove mosasxami. Cvens xelT
arsebuli monacemebiT SeuZlebelia aRwerili gerbis Seqmnis zusti
TariRis dadgena, magram Cvenis varaudiT igi XVIII saukunis Sua
xanidan XIX saukunis Sua wlebamde periodSi unda warmoqmniliyo.
SesaZloa gerbi erekle II-is gacemulic iyos, vinaidan, rogorc
cnobilia zog SemTxvevaSi erekle fars ~karta~-s uwodebs387,
aragvelTa Zveli sagerbe fari ki formiT sworedac rom aSkarad
erTgvar gragnils mogvagonebs.
aragvis erisTavebis rusuli Stos _ eristov aragvi-ebis e. w.
umaRlesad damtkicebuli gerbi ~saerTo sagerbis~ 1901 wlis 14
Tebervals gamocemul XVI tomSi Sevida388. mcire xnis Semdgom, 1906
wels igi sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil umaRlesad damtkicebuli
gerbis mflobel TavadaznaurTa dasuraTebuli nusxis III tomSic
ganTavsda389.
Cvens
mier
warmodgenil
gerbTagan
absoluturad gansxvavebuli gamosaxuleba mohyavs
mixeil vadbolskis aragvel erisTavTa gerbad390:
gakveTil-gadakveTili franguli fari centrSi
mcire frangulive fariT; mTavari faris pirvel,
zeda marjvena meoTxedSi _ ananuris eklesia mis
Tavze gamosaxuli gvirgviniT, meore da mesame, zeda
marcxena da qveda marjvena nawilebSi _ tolmklava
samyura jvari sami mxridan, zevidan da gverdebidan
TiTo
naxevarmTvariT
Semofargluli,
qveda
marcxena meoTxedSi ki _ xelis mtevani mis Tavze
aRbeWdili gvirgviniT, mcere farSi _ gveleSapis
(1-148)
gangmiravi wm. giorgis Semobrunebuli xateba.
mocemul gerbSi wm. giorgis xatebis Sinaarsobrivi datvirTvis
Sesaxeb
ukve
visaubreT.
ananuris
arqiteqtoruli
kompleqsi
bunebrivia
farSi
moTavsebulia,
rogorc
aragvis
erisTavTa
rezidencia. rac Seexeba danarCen figurebs, mixeil vadbolskis
115
azriT, xelis mtevani da gvirgvini Zalauflebis simboloebia, jvrisa
da naxevarmTvareebis kompozicia ki qristianobis mahmadianobaze
mZlavrobis gamomxatvelia391.
v.
cixinskis
~kavkasiur
sagerbeSi~
aragvis
erisTavebis
sagvareulo heraldikisTvis daTmobil qveTavSi TviT am sagvareulos
kuTvnili samive zemoT aRwerili gerbis garda sidamon-erisTavebis
sagerbe fari da agreTve qsnis erisTavebis gerbis erT-erTi
variantic aris CarTuli392. sidamon-erisTavebi qarTul wyaroebSi
aragvel erisTavTa naTesavebad arian cnobilni393, amitom maTi
gerbebis gverdi-gverd ganlageba gasakviri ar unda iyos, rac Seexeba
qsnis erisTavTa simboloebis iqve gamosaxvas, amis Taobaze qveviT,
maTi sagvareulo heraldikis mimoxilvisas visaubrebT.
34. erisTavi guriisa
guriis erisTavebis martivi, magram sakmaod originaluri da
qarTul
sagvareulo
heraldikaSi
gamorCeuli
gerbi
mixeil
vadbolskis aqvs dafiqsirebuli394: mTlian frangul farSi SeWurvili
qveiTi xmliTa da fariT. gamosaxuleba imiT iqcevs yuradRebas, rom
qarTul sagvareulo gerbebSi arc Tu ise xSiria mTliani,
daunawevrebeli farebi masSi moTavsebuli erTaderTi figuriT.
vadbolskis varianti (1-149)
cixinskis varianti (1-150)
guriis erisTavTa gerbs v. cixinskis ~kavkasiur sagerbeSic~
vxvdebiT395. igi TiTqmis mTlianad emTxveva mTavar gurielTa kuTvnil,
ramdenime erTmaneTisgan damoukidebel wyarodan cnobil sagerbe
gamosaxeulebas.
gansxvaveba
mxolod
imaSi
mdgomareobs,
rom
xuTnawiliani
faris
bolo
mexuTe,
qveda
marcxena
nawilSi
erisTavebis sagerbe farSi gurielTagan gamorCeviT, sasworis
nacvlad
ori
iribad
gadajvaredinebuli
msxmoiare
totia
gamoxatuli. gurielebisa da guriis erisTavebis sagvareulo
heraldikuri simbolikis esoden msgavsebas cixinski am gvarebis
saerTo warmoSobiTa da monaTesaveobiT xsnis.
guriis erisTavebis cixinskiseuli gerbi stanislav duminma
gamoaqveyna ~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ IV
tomSi396. dumini gerbis mixeil vadbolskiseul variantsac icnobs,
116
Tumca ratomRac ar mohyavs
aRwerilobiT Semoifargleba.
misi
gamosaxuleba
da
martooden
35. erisTavi qsnisa
qsnis
erisTavebis
gerbis
ramdenime nairsaxeobis nimuSi aris
CvenTvis cnobili. oskar getlingis
gliptikur
koleqciaSi
ori
397
maTgania Semonaxuli : pirveli _
mTlian frangul farSi ori kldis
mwvervalebze Semomdgari marjvena
xelSi xmlis, xolo marcxenaSi
(1-151 a, b)
droSis mpyrobeli qveiTi mebrZoli,
fari gasxivosnebul rvaqimian varskvlavzea moTavsebuli, yovelive ki
_ saTavado gvirgvinian saTavadove mosasxamze; meore _ gakveTili da
ormagad gadakveTili franguli faris zeda marjvena nawilSi _ mTis
mwvervalze aRmarTuli droSa, zeda marcxenaSi _ cixesimagre mis
Tavze gamosaxuli erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli ori
skiptriT, Sua marjvenaSi _ marjvnidan saltesebr dadebuli
moRunuli xmali, Sua marcxenaSi _ faris mpyrobeli mklavis
Semobrunebuli figura, qveda marjvenaSi _ saTavado mosasxami da
gvirgvini, qveda marcxenaSi ki _ mTis mwvervalze Semomjdari
frTebgaSlili arwivi; fars gars akravs saTavado gvirgviniT
Semkuli saTavadove mosasxami.
qsnis
erisTavTa
zeviT
aRwerilebis
identuri,
TumcaRa
sxvadasxva formiT Sesrulebuli gerbebi mohyavT jer v. cixinskis,
xelnawer ~kavkasiis sagerbeSi~398, Semdeg ki stanislav duminsac
gamocemaSi ~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebi~ 399.
amasTan
dakavSirebiT
unda
SeiniSnos,
rom
cixinski
gerbis
eqvsnawilian variants SecdomiT aragvis erisTavebs akuTvnebs 400,
amavdroulad orivegan _ cixinskisTanac da duminTanac imave
eqsvnawilian sagerbe farSi, getlingiseuli dedanisgan gansxvavebiT
figuraTa mdebareobaa gadanacvlebuli, aseve
qsnis erisTavTa kuTvnili gerbis meore
SedarebiT
martivi
variantis
fari
ki
gasxivosnebul
varskvlavze
ar
aris
dadebuli. aqve davZendiT, rom duminis mier
gamoqveynebul
l.
ServaSiZis
mier
Sesrulebul qsnis erisTavTa eqvsnawiliani
gerbSi heraldikuri ferebi aris asaxuli.
amis gamo gerbis am variantis calke
blazonirebac
mizanSewonilad
miviCnieT:
gakveTili da ormagad gadakveTili frang
uli faris pirvel, zeda marjvena mewamuli
(1-152)
117
velis mqone meeqvsedSi _ mwvane balaxze aRmarTuli sevadis
Sovebiani oqros sam koSkiani cixesimagre, II nawilSi _ laJvardis
fonzevercxlis mTis wverze alfrialebuli vercxlisave alami, III _
laJvardze oqros faris mpyrobeli vercxlis mklavi, IV _ mewamulze
oqros tariani da vercxlis piriani moRunuli xmali, V _ mewamulze
oqros mTis mwvervalze Semomjdari oqrosave frTebgaSlili arwivi,
VI _ oqroze saTavado mosasxami da gvirgvini.
qsnis erisTavebis gerbs mixeil vadbolskic icnobs. misi
avtorobiT gamocemul ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~ am
sagvareulos SedarebiT rTuli gerbis odnav saxecvlili variantia
dafiqsirebuli401: gakveTil-gadakveTili oTxnawiliani franguli
faris zeda marjvena meoTxedSi _ samkoSkiani cixesimagre mis Tavze
gamoxatuli erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli oris skiptriT,
zeda marcxenaSi _ laJvardis fonze (feri heraldikuri daStrixviT
aris gadmocemuli) mTebze aRmarTuli droSa, qveda marjvenaSi _
niskartiT rtos mWereli frTebgaSlili arwiviT datvirTuli
samwvera mTa da mis Tavze laJvardis fonze aRbeWdili faris
mpyrobeli mklavi. rogorc vxedavT aqac CvenTvis ukve nacnobi
figurebia, magram mAaTi ganlageba da faris dayofa ki gansxvavebuli.
ioane
batonisvilis
mier
gadmocemuli
legendiT
qsnis
erisTavTa Soreuli warmoSobiT avareli winaprebi aRmosavleT romis
imperatorma iustinianem maTive ajis safuZvelze mokavSireebad
daigula da avarebs mtrad mokidebul qarTvelTa mefesTanac
daazava402.
gadmocema,
rogorc
qveviT
vixilavT,
mogvianebiT
sagvareulo gerbSi aisaxa. sxvaTa Soris aqve asaRniSnavia, rom
aragvis erisTavebic ruseTis imperiisgan ~umaRlesad damtkicebuli~
gerbis misaRebad heroldiis departamentSi gagzavnil TavianT
TxovnaSic imave sagvareulo legendas iSvelieben403. SesaZloa swored
am ori warCinebuli gvarisTvis sadavod gamxdar gadmocemasTan
dakavSirebulma gaugebrobebma daabnia ~kavkasiis sagerbis~ avtori,
ris gamoc man qsnis erisTavebis gerbis erT-erTi varianti aragvelebs
miakuTvna404.
Tumca
ioane
batoniSvils
saqarTveloSi
maTi
dawinaurebis sul sxva istoria mohyavs. qsnis erisTavebis gerbebSi
Sesuli sagvareulo heraldikuri simboloebidan _ oskar getlingis
saarqivo masalebSi Semonaxuli informaciis mixedviT _ or mTaze
Semomdgari qveiTi, erisTavebis mier mdinare qsnis xeobis flobas
aRniSnavs; kldeze aRmarTuli cixesimagre da skiptrebi _ ZAalasa da
sidiades; droSa _ keisar iustinianes mier boZebul mTavarsardlis
igive spaspetis (gavixsenoT rom, erekle II-iseul zeviT ganxilul
gerbebSic droSa sazogadod spaspetobas niSnavda) alams; xmali _
aseve iustinianesgan miRebul ~samarTlianobisa da simamacis~
gamomxatvel saerisTavo maxvils; fariani mklavi _ samSoblos
dacvas; mantia da gvirgvini _ ~mflobelobas da Tavadobas~; xolo
arwivs ki niskartiT ~qsnis erisTavebis tituli~ uWiravs405.
118
36. Tavadi vaCnaZe
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ Tavad vaCnaZeebis
Semdegi saxis gerbia dafiqsirebuli406: gakveTilgadakveTili faris zeda marjvena da qveda marcxena
meoTxedebSi _ mTaze aRmarTuli koSki, zeda marcxena
nawilSi
_
gasxivosnebul
fonze
gamosaxuli
frTebdaSvebuli Citis Sebrunebuli figura, qveda
marjvenaSi ki _ aseve Sebrunebuli pegasi.
(1-153)
37. Tavadi veziriSvili
veziriSvilebis gerbi CvenTvis mxolod v. cixinskis xelnawer
~kavkasiis sagerbedan~ aris cnobili407, saidanac igi Semdgom duminis
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
sagvareuloebis~
mTlianad
qarTul saTavado gvarebs daTmobil IV tomSic moxvda. Tavad
veziriSvilebis gerbi ase gamoiyureba: mTlian frangul farSi
aRmosavluri xmlis mpyrobeli mklavi, faris zeda marcxena kuTxeSi
_ saswori, qveda marjvenaSi ki _ sfero, fars
gars akravs saTavado gvirgviniT damSvenebuli
saTavadove mosasxami.
aRmosavluri tipis xmali sagvareulos,
rogorc
ioane
batoniSvili
gvamcnobs408
sparsul
warmoSobaze
unda
miuTiTebdes.
sainteresoa,
rom
erekle
II-is
mefobisas
veziriSvilTa
erT-erTi
warmomadgeneli,
erekleseul sigelSi III xarisxis Tavadad
moxseniebuli
giorgi
veziriSvili
samefo
jalaTebis ufrosis Tavad giorgi ciciSvilis
TanaSemwe iyo409.
(1-154)
aqedan gamomdinare SesaZlebeli xdeba sagerbe
kompoziciis ganmartebac _ xmliani mklavi sasamarTlo (saswori) da
saxelmwifo
(sfero)
xelisuflebis
emblemebis
TanxlebiT
veziriSvilTa winapris Tanamdebobaze, samefo jalaTebis ufrosis
TanaSemweobaze miuTiTebs.
38. Tavadi TavdgiriZe
TavdgiriZeebis
gerbi
CvenTvis
v.
cixinskis
~kavkasiis
410
sagerbedan~ aris cnobili : marjvnidan da marcxnidan iribad
CamokveTili (wm. andrias jvrisebr oTxad danawevrebuli) faris zeda
nawilSi _ malturi jvari, marcxenaSi _ qnari, marjvenaSi _
Surduli, qvedaSi ki _ Ruza; fars Tavs adgas jvriani gvirgvini,
xolo gars akravs saTavado mosasxami saTavadove gvirgviniT.
cixinskize dayrdnobiT zustad aseTive sagerbe gamosaxulebas
miakuTvnebs Tavad TavdgiriZeebs stanislav duminic411.
119
gerbSi Sesuli bagratovanTa dinastiuri
emblembi
(qnari,
Surduli)
TavdgiriZeebis
bagrationebTan
naTesaobis
Sesaxeb
412
gavrcelebuli
mosazrebis
gamomxatvelia.
Tumanovis mtkicebiT TavdgiriZeTa winaprebs
samefo
gvirgvinis
damdgmelis
Tanamdeboba
ekavaT413,
SesaZloa
swored
am
varaudze
miuTiTebs fars dadgmuli gvirgvini, romelic
vizualurad
gruzinskebis
~umaRlesad
damtkicebuli~
gerbis
Semadgenel
erT-erT
detals _ qerubimebis xelT myof gvirgvins
waagavs.
(1-155)
39. Tavadi TarxniSvili, Tarxan-mouravi, aznauri saakaZe
sami erTmaneTis monaTesave gvaris _ Tavad TarxniSvilebis,
Tavad Tarxan-mouravebisa da aznaur saakaZeTa414 gerbebis ramdenime
variantia
dRemde
SemorCenili.
unda
iTqvas,
rom
sakmaod
garTulebulia am sagerbe nimuSTa TiToeul konkretul sagvareulos
dabejiTebiT mikuTvneba. Tumca Cvens mier qvaTaxevis monastris
teritoraze moZiebulia taZris kedelSi Catanebuli 1855 wliT
daTariRebuli saflavis qva, romelzec gvardiis polkovnikis
TavadiSvilis
ioane
luarsabis
Ze
Tarxan-mouravis
gerbia
amotvifruli: gakveTil gadakveTili franguli faris zeda marjvena
meoTxedSi _ rkinis abjari, zeda marcxenaSi _ mamakacis Tavi, qveda
nawilSi _ eklesia, qveda marcxenaSi ki _ cixesimagre; fars ukan ori
droSa da zarbaznis lula aris amodebuli, fars qveS ki moRunul
xmalze Camokidebuli sxvadasxvagvari ordenia gamosaxuli, es
yovelive saTavado gvirgviniT Semkul saTavadove mosasxamzea
ganTavsebuli.
aRwerilisgan absoluturad gansxvavebuli gerbi
mohyavs
Tarxan-mouravebisad
mixel
vadbolskis
415
~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~ : gakveTilgadakveTili franguli faris zeda marjvena meoTxedSi
_ yalyze Semdgar cxenze amxedrebuli Seabjruli
Subosnis Semobrunebuli figura, zeda marcxenaSi _
gaqceuli iremi, qveda marjvenaSi _ cixesimagre, qveda
marcxenaSi ki _ afreb gaSlili xomaldi. am or gerbs
saerTo mxolod cixesimagris figura aqvs.
(1-156)
v. cixinskis xelnawer ~kavkasiis sagerbeSi~ TarxniSvilebis,
Tarxan-mouravebisa
da
saakaZeebis
gvarebi
erT
qveTavSia
gaerTianebuli, romelSic sagvareuloTa mokle istoriasTan erTad,
kuTvnilebis yovelgvari dakonkretebis gareSe sami sagerbe faric
aris ganTavsebuli. ori maTgani Cvens mier zeviT ganxilulebis
msgavsia, mesame ki, miuxedavad zogierTi figuris (mxedari, iremi,
cixesimagre) Tanxvdomisa
_ sakmaod gansxvavebuli: gakveTili da
120
ormagad
gadakveTili
faris
zeda
marjvena
nawilSi
_
Semobrunebuli
iremi, zeda marcxenaSi _ mxedari, Sua
marjvenaSi _ ori mTa, Sua marcxenaSi _
cixesimagre,
qveda
marjvenaSi
_
gragnilis
mpyrobeli
mklavi,
rac
Seexeba qveda marcxena nawils, igi
kvadratebad
aris
dayofili.
cixinskiseuli samive gerbi saTavado
mosasxamiTa
da
gvirgviniT
aris
Semkuli416. aRsaniSnavia, rom ~kavkasiis
sagerbeSi~
Tarxan-mouravebsa
da
TarxniSvilebs mikuTvnebuli gerbis im
variantSi,
romelic
qvaTaxevis
monasterSi mdebare saflavis qvazec
(1-157)
gvxvdeba, moTavsebuli mamakacis Tavi
aSkarad waagavs am sami monaTesave gvaridan erT-erTis _ saakaZeebis
saxelganTqmuli winapris ~didi mouravis~, giorgi saakaZis saxes.
40. Tavadi TaqTaqiSvili
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~
TaqTaqiSvilebis gerbis ori erTmaneTTan
vizualurad
sakmaod
axlo
mdgomi
gamosaxulebaa
dafiqsirebuli.
pirveli
maTgani
Semdegnairad
gamoiyureba:
gakveTili franguli faris marjvena mwvane
(ferebi zogan avtoriseuli warwerebiT
aris miTiTebuli) nawilSi amotrialebul
naxevarmTvares
samyura
rusuli
jvari
adgas Tavs, mewamul marcxena naxevarSi ki
_
koSkia
gamoxatuli.
gerbis
meore
variantic
praqtikulad
aRwerilis
identuria: gakveTili franguli faris
(1-158) (1-159)
zurmuxtis marjvena nawilSi _ naxevarmTvare,
laJvardis fonian macxenaSi ki _ cixesimagris kedeli da eklesia Tu
koSki417.
TaqTaqiSvilebis gerbis orive nairsaxeoba, heraldikurad ufro
daxvewili formiT gamocemuli aqvs stanislav dumins, romelic,
rogorc Tavad miuTiTebs, gamosaxulebebs v. cixinskis aris
dasesxebuli418.
ioane batoniSvilis saqarTvelos saTavadaznauro gvarebis
SemoklebiTi
aRweris
Tanaxmad
TaqTaqiSvilebi
qarTlSi
gadmosvlamde gamahmadianebuli Taq aRad wodebuli samcxeli
warCinebulni yofilan419. SesaZloa ioane bagrationiseuli am cnobiT
aixsnebodes TaqTaqiSvilebis gerbSi naxevarmTvaris figuris da
121
naxevarmTvarisa da jvris komoziciis ganTavseba. amotrialebul
naxevarmTvareze Semodgmuli jvari ki bunebrivia mahmadianobaze
qristianobis gamarjvebis sayovelTao simboloa.
41. Tavadi TumaniSvili
Tbilisis
saqarTvelos
istoriis
saxelmwifo muzeumSi daculi oskar getlingis
arqivSi
Semonaxulia
TumaniSvilebis
sagvareulo gerbis, safosto markis saxiT
Sesrulebuli, qarTuli heraldikisTvis metad
saintereso samiode nimuSi. markaze aRbeWdil
ovalur wreSi Tavad TumaniSvilTa gerbia
Casmuli420:
gakveTil-gadakveTili
franguli
faris zeda marjvena meoTxedSi _ oqroze
sevadis Semobrunebuli ZaRli, zeda marcxenaSi
_
laJvardze
vercxlis
sakalme,
qveda
marjvenaSi _ laJvardze oqros saswori,
(1-160)
qveda marcxenaSi ki _ oqroze bunebrivi feris sakalme frTis
mpyrobeli sevadis mklavi bunebrivive Seferilobis xelis mtevniT;
fars
saTavado
gvirgvini
adgas
Tavs,
garSemo
ki
sagerbe
lambrekenisebri oqros ornamenti axvevia. rogorc Cans am, ase vTqvaT
sagerbe safosto markas sagvareulos warmomadgenlebi mimowerisas
iyenebdnen
epistoleze
maTi
vinaobis
gamosaxatavad
Tu
xazgasasmelad, albaT daaxloebiT iseve rogorc es beWdis Tu luqis
gamoyenebis SemTxvevaSi xdeboda xolme. getlingisave gliptikur
koleqciaSi
aris
Semonaxuli
TumaniSvilebis
luqis
beWedi
sagvareulo gerbiT, romelic zeviT aRwerilisgan mxolod zeda ori
meoTxedis ganlagebis urTierTgadanacvlebiT gamoirCeva. amasTanave,
beWedze amotvifrul gerbs gars saTavado gvirgviniani saTavado
mosasxami artyia, fari ki or farismpyrobel loms uWiravs421.
mixeil vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur simbolikaSi~
moyvanili TumaniSvilebis sagerbe fari xsenebul safosto markaze
gamoxatuli gerbis identuria422.
v. cixinskisTanac aseTive sagerbe kompozicias
vxvdebiT, Tumca ~kavkasiis sagerbeSi~ gerbis kidev
erTi
variantia
dafiqsirebuli423:
gakveTilgadakveTili faris pirvel, zeda marjvena nawilSi _
Semobrunebuli ZaRli, meoreSi _ sakalme, mesameSi _
or koSkiani cixesimagre, meoTxeSi ki _ kalmiani
mklavi
da
mis
Tavze
ganTavsebuli
saswori;
farismpyrobelebs ori lomi warmoadgens; fari
saTavado mosasxamiTa da gvirgviniT aris Semkuli.
gerbis figurebidan, sakalme da kalmiani mklavi mefis
(1-161)
karze TumaniSvilebis tradiciul Tanamdebobaze _
mdivanbegobaze miuTiTebs. ZaRli erTgulebis sayovelTaod
122
aRiarebuli424 simboloa, xolo saswori _ samarTlianobisa.
42. Tavadi TurqestaniSvili
1856
wels
TurqestaniSvilebs
sabolood
daumtkices
ruseTis
imperiis
Tavadis
wodeba.
maleve
1857
wlis
20
dekembers gvaris rusuli, smolenskis Stos
warmomadgenelma moyvarulma istorikosma da
genealogma Tavadma nikoloz nikolozis Ze,
aw ukve Turqestanovma saimperio senats
sagvareulo gerbis damtkicebisa da ~saerTo
sagerbeSi~
Setanis
TxovniT
mimarTa.
dokuments Tan darTuli hqonda gerbuli
gamosaxuleba, romelic moajis sityvebiT
odiTganve gamoiyeneboda TurqestaniSvilebis
sagvareuloSi: gadakveTili ovaluri, e. w.
(1-162)
italiuri425 faris zeda naxevarSi _ laJvardze vercxlis dawvenili
aRmosavluri xmali oqros tariT, qvedaSi ki _ saqarTvelos samefos
wm. giorgis xatebiani gerbis absoluturad identuri kompozicia.
sagerbe ganyofilebaSi wardgenili gerbis proeqti moiwones da
misi ~umaRlesad~ anu imperatoris xelmoweriT dasamtkiceblad
wesisamebr heroldiis departamentSi damatebiTi ganxilvisTvis
ganamweses. Tumca, gaurkvevel garemoebaTa gamo TurqestaniSvilebis
gerbi mainc ar damtkicebula oficialurad. amis Sedegad sadReisod
~saerTo sagerbis~ nacvlad TurqestaniSvilebis gerbi vladimer
lukomskis mier organizebul sagvareulo sagerbe proeqtebis
fondSia moTavsebuli426, romelic Tavis mxriv 1917 wlis Semdgom
peterburgSi Camoyalibebuli sagerbe muzeumis nawils Seadgens.
gerbis
saboloo
damtkicebas
SesaZloa
erTgvarad
win
aRdgomoda rusuli heraldikisTvis faris sakmaod ucxo da metad
iSviaTi (~saerTo sagerbeSi~ mxolod erTi, iusupovebis sagerbe faria
amgvari), ovaluri forma. miuxedavad yvelafrisa TurqestaniSvilebis
kuTvnili gerbuli kompozicia ueWvelad SegviZlia miviCnioT
WeSmarit gerbad da ara ubralod sagerbe proeqtad, vinaidan igi
Tumc ki ~umaRlesad~ ara, magram saxelmwifo organos _ senatis
sagerbe ganyofilebis mier mainc datkicda. am mosazrebas erTi friad
sayuradRebo cnobac umagrebs zurgs: arsebobs vaxtang VI-is
diplomatiuri
misiis
erT-erTi
wevris
Tavad
baadur
TurqestaniSvilis ruseTis samxedro samsaxurSi Camdgari Zis _
mixeilis 1772 wliT daTariRebuli werili, romelsac Tan axlavs
luqis beWedi avtoriseuli gerbiT. Cvenamde dazianebuli saxiT
moRweuli gamosaxulebidan mxolod saTavado mosasxamiTa da
gvirgviniT Semkobili polonurad wodebuli formis gadakveTili
fari ganirCeva. samwuxarod sruliad waSlilia farsSida elementebi,
ris
gamoc
dabejiTebiT
ver
vityviT,
rom
es
kompozicia
123
TurqestaniSvilebis mogviano XIX saukuniseuli gerbis identuria,
Tumca faris Tarazulad or naxevrad kveTa nawilobriv mainc
migvaniSnebs amaze427.
Tavad TurqestaniSvilebis zeviT aRwerili sagvareulo gerbi,
faris tipisa da farsgare atributebis sruliad umniSvnelo
cvlilebebiT
mixeil
vadbolskisac
da
v.
cixinskisac
aqvT
dafiqsirebuli TavianT naSromebSi, Sesabamisad _ ~saqarTvelos
heraldikur simbolikaSi~428 da ~kavkasiis sagerbeSi~429. mogvianebiT
gerbi stanislav duminis TaosnobiT gamocemul ~ruseTis imperiis
saTavadaznauro sagvareulobis~ IV tomSic Sevida430.
Tavis
droze
sagerbe
ganyofilebas
dasamtkiceblad SeTavazebuli gerbis gamosaxuleba,
saTavado
farsgare
SesamkoblebiTurT
oskar
getlingis
gliptikur
koleqciaSi
moxvedril
TurqestaniSvilebis kuTvnil luqis beWedzec aris
amotvifruli431.
(1-163)
TurqestaniSvilebis gerbSi ganTavsebuli
figurebidan wm.
giorgis xateba, rogorc saqarTvelos samefos simbolo, gvaris
erovnebaze anu qarTvelobaze unda miuTiTebdes, aRmosavluri xmali
ki, SesaZloa, viTarc ioane batoniSvili gvamcnobs am sagvareulos
aRmosavleTidan _ Turqestanidan warmomavlobaze432. miT umetes, rom
ruseTis imperiaSi gavrcelebul sagvareulo gerbebSi Semavali
mravalferovani
orientalisturi
emblemebi
(magaliTad:
naxevarmTvare, aRmosavluri tipis xmali da sxv.), Cvens SemTxvevaSi
aRmosavluri xmali,
xSirad
mianiSnebda
xolme
ama
Tu
im
sagvareulos
Tundac
Soreul
aRmosavlur
an
muslimur
warmoSobaze433.
43. Tavadi kavkasiZe
kavkasiZeebis sagvareulo gerbi v. cixinskis
~kavkasiis sagerbem~ Semogvinaxa434: martiv frangul
farSi
lomia
gamosaxuli;
fars
saTavado
mosasxami da gvirgvini amSvenebs.
kavkasiZeebs zustad aseTive gerbs akuTvnebs
cixinskis
dasesxebuli
stanislav
duminic
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
sagvareuloebis~ IV tomSi435.
(1-164)
44. Tavadi kvinixiZe
kvinixiZeebis
gerbs
mxolod
v.
cixinskis
xelnaweridan
436
vicnobT : ~kavkasiis sagerbeSi~ ganTavsebuli gerbebisTvis Cveul
124
polonur farSi gragnili ustaris mpyrobeli mklavia gamosaxuli,
faris
TavSi
ki
ruseTis
saimperio
orTaviani
arwivi
aris
aRbeWdili;
mTlianad
fars
saTavado
gvirgviniT
Semkuli saTavadove mosasxami akravs gars.
kompoziciis Sinaarsi Cvenis azriT
ufro cxadi gaxdeba Tu v. cixinskis mierve
moyvanil cnobas gaviTvaliswinebT, romlis
mixedviTac Tavadi daviT kvinixiZe imereTis
mefis
solomon
II-is
sruluflebiani
warmomadgeneli iyo ruseTis saimperatoro
karze437.
aqedan
gamomdinare
orTaviani
arwivi
ruseTis
imperias,
gragniliani
mklavi ki diplomatiur misias unda gamoxatavdes.
(1-165)
45. aznauri laSqaraSvili
laSqaraSvilebis 1799 wlis 24 ivniss ruseTSi oficialurad
damtkicebuli
gerbi
Semdegnairad
gamoiyureboda:
gadakveTili
franguli faris zeda naxevarSi _ laJvardze oqros naxevarmTvare,
qvedaSi _ mewamulze aziur samosiani, qamarze xmal Sebmuli kaci
marjvena xelSi joxiT, marcxenaSi ki _ palmis totiT; fars Tavs
adgas saaznauro muzaradi saaznaurove gvirgviniTa da siraqlemis
sami frTiT; fars amasTanave Semorymuli aqvs oqros sarCuliani
mewamuli lambrekeni.
aznaur
laSqaraSvilebis
gerbi
damtkicebisTanave
Sevida
~ruseTis
imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis
saerTo sagerbis~ 1799 wlis 7 dekembers
gamocemul IV tomSi438. igive gerbi
saukuneze meti xnis Semdgom 1906 wels
ruseTis imperiis senatTan arsebuli
heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebaSi Sedgenili damtkicebuli
gerbis
mflobeli
Tavadaznaurebis
dasuraTebuli oTxtomeuli nusxis III
tomSic ganTavsda439. ~saerTo sagerbeSi~
(1-166)
dafiqsirebuli gerbisebri heraldikuri
kompozicia, farsgare SesamkoblebiTurT oskar getlingis arqivSi
dacul gliptikur koleqciaSi Sesul laSqaraSvilebis kuTvnil
luqis beWedzec aris amotvifruli440.
cnobili rusi heraldisti lakieri, ~saerTo sagerbeSi~
moyvanil monacemebze dayrdnobiT gvamcnobs, rom laSqaraSvilebi
laSqaraSvil-bibilurebis Zveli qarTuli aznauruli gvaridan
warmodgebian. Tumca, Cvens mier zeviT ukve aRweril bibilurebis<a
da laSqaraSvilebis sagvareulo heraldikas Soris araviTari bma an
125
paralelizmi ar SeiniSneba. lakieri laSqaraSvilTa
gerbs nawilobriv metyvelad miiCnevs. igi miuTiTebs,
rom mocemuli gvaris semantikuri mawarmoebeli sityva
~laSqar~-i qarTulad mebrZols niSnavs da rom,
swored aqedan gamomdinare gamoisaxa sagerbe faris
qveda
nawilSi
SeiaraRebuli
qveiTis
figura441.
/laSqaraSvilebis gerbiani beWedi getlingis arqividan/
(1-167)
46. Tavadi lioniZe
Tavad
lioniZeTa
gerbi
erT-erTi
uZvelesia
qarTul
sagvareulo heraldikaSi. igi erekle II-is mier jer kidev 1779 wels
eboZa gvaris TvalsaCino warmomadgenels XVIII-XIX saukuneebis mijnis
saqarTvelos gamoCEnil saxelmwifo moRvawes solomon lioniZes. mis
mier erevnis brZolaSi gamovlenili samxedro simamacisa da mtrisgan
miyenebuli WrilobebisTvis Tavadis titulTan erTad miRebuli es
gerbi erekleseul sigelSi amgvarad aris aRwerili: ~Rerbi
vaJkacobisa _ Rerkules aRWurvili laxtiTa da Semoxveuli lomis
tyaviTa da saTavadoTa gvirgviniTa~442. (1-168)
gerbis gamosaxuleba, saTavado gvirgvinis gareSe mixeil
vadbolskis cnobil monografiaSi _ ~saqarTvelos heraldikuri
simbolika~ aris gamoqveynebuli443.
lioniZeebis sagvareulo gerbis sruliad
saxecvlil
nimuSs
vxvdebiT
v.
cixinskis
444
~kavkasiis sagerbeSi~ : gakveTil-gadakveTili
faris zeda marjvena nawilSi _ gvirgvinosani
mwoliare Semobrunebuli lomi, zeda marcxenaSi
_
frinveli
niskartSi
WiayeliT,
qveda
marjvenaSi _ orTaviani frTebgaSlili arwivi
klanWebSi skiptriTa da sferoTi, Tavebs Soris
zeviT ki gvirgviniT, qveda marcxenaSi _ wina
TaTebiT TeTri almis mpyrobeli cxvari.
stanislav duminis TaosnobiT gamocemuli
(1-169)
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis~ saqarTvelos
saTavado saxlebs miZRvnil IV tomSi lioniZeTa gerbis orive zeviT
aRwerili variantia moTavsebuli445.
47. grafi, aznauri loris-meliqiSvili (loris-melikov)
msxvili qarTleli Tavadebis meliqiSvilebis monaTesaved
miCneuli446 somxuri warmoSobis aznaurebis loris-meliqiSvilebis,
ruseTSi
loris-melikovi,
1864
wlis
10
aprils
~umaRlesad
damtkicebuli~ gerbi ase gamoiyureboda:
126
zurmuxtis velian frangul farSi
mewamuli
~somxuri~
jvriT
datvirTuli
mewamul Tvalebiani da eniani oqros lomi
marjvena TaTSi vercxlis amobrunebuli
isriT, marcxenaSi ki vercxlisave mSvildiT;
fars gars zurmuxtis sarCuliani oqros
lmbrekeni axvevia, xolo Tavs saaznauro
gvirgviniani saaznaurove muzaradi adgas;
muzaradis Tavs farSi aRbeWdili lomis
identuri figura warmoadgens. kompoziciis
SemdgenelTa
sityvebiT
mwvane
foni
sagvareulos islamur warmoSobaze
(1-170)
miuTiTebs, lomi, viTarc iranis emblema _
sparseTidan warmomavlobaze, isari da mSvildi _ ~gvaris winaparTa
samsaxurze aRmosavleTSi~, jvari ki _ sasuliero wodebaze
somxeTSi447. aqve davZendiT, rom isris figura loris-meliqiSvilebis
farSi SesaZloa Tavad meliqiSvilebis gerbidan iyos gadmoRebuli448.
aRsaniSnavia,
rom
gerbis
Seqmnis
procesSi
Tavdapirvelad,
aRwerilisebri faris TavSi dawvenili maxvilic iyo gamoxatuli449,
xolo erT-erT proeqtSi jvari lomis sxeulis nacvlad faris zeda
marjvena Tavisufal kuTxeSi mdebareobda450, Tumca sabolood amgvari
proeqtebi uaryofil iqna.
aznaur loris-meliqiSvilebis gerbis gamosaxuleba Sesulia
~saerTo
sagerbeSi~
mouTavsebeli
oficialurad
dadgenili
sadiplomo gerbebis gansakuTrebuli sagerbis VIII tomSi451 da
amasTanave, damtkicebuli gerbis mflobeli saTavadaznauro gvarebis
dasuraTebul nusxaSic452.
zemoT aRweril gerbs v. cixinskic icnobs. igi aznaur lorismeliqiSvilebs Tavad meliqiSvilebis naTesavebad miiCnevs da amis
gamo maTi sagvareulo sagerbe farebi ~kavkasiis sagerbeSi~
erTmaneTis gverdigverd aqvs ganTavsebuli453.
1877-1878 wlebSi TurqeTTan omSi
Tavis gamoCenisTvis mixeil tarielis Ze
loris-meliqiSvils
(loris-melikovs)
imperatorma
aleqsandre
II-m
grafobasTan erTad 1880 wlis 17 ianvars
titulis
Sesaferisi
gerbic
uboZa:
gakveTil-gadakveTili
polonuri
gragnilkuTxovani
faris
I
da
IV
nawilebSi
_
loris-meliqiSvilebis
Zveli
aznaurobis
droindeli
sagvareulo gerbi, II - III meoTxedebSi
ki
_
oqroze
ori
iribadgadajvaredinebuli
mewamuli
maxvili
oTxi
sevadis
kbilanebiani
koSkis TanxlebiT; fars adgas sagrafo
(1-171)
127
gvirgvini sami sagrafove dagvirgvinebuli muzaradiT; centraluri
muzaradis Tavi _ naxevrad amoziduli saimperio arwivi mkerdze wm.
andrias irdenis jaWvSemovlebuli oqros franguli fariT masSi
moTavsebuli imperator aleqsandre II-is saxelis mewamuli venzeluri
gamosaxulebiT, marjvena _ vercxlis isrisa da mSvildis mpyrobeli,
mewamuli somxuri jvriT datvirTuli oqros lomis aseve naxevrad
amoziduli figura, xolo marcxenaSi _ iribad gadajvaredinebuli
mewamuli maxvilebiT datvirTuli sevadis koSki; Sua muzaradis
lambrekeni sevadis da oqrosia, marjvenasi _ zurmuxtis da oqrosi,
marcxenasi ki _ mewamuli da oqrosi; fari marjvndan farismpyrobel
oqros loms uWiravs, xolo marcxnidan vercxlis martorqas;
amasTanave farsukan oqro-sevadiani Sveul zoliani ori iribad
gadajvaredinebuli
droSaa
ganlagebuli;
yovelives
qveviT
zurmuxtis bafTaze oqros asoebiT gadmocemuli rusuli devizi _ ~С
БОЯ ЗА БРАТЬЕВ ПО ХРИСТУ~ mdebareobs. blazonirebas darTul
komentarSi ganmartebulia, rom maxvilebiani da
koSkebiani simboluri kompozicia general mixeil
loris-melikovis meTaurobiT ruseTis armiis mier
TurqeTTan omisas yarsis aRebas aRniSnavs454.
graf
loris-melikovebis
gerbi
~ruseTis
imperiis saTAvadaznauro sagvareuloebis saerTo
sagerbis~ 1885 wels gamosul XIII tomSi Sevida455.
mogvianebiT gerbi sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil
damtkicebuli gerbis mflobeli warCinebuli gvarebis
dasuraTebul nusxaSic moTavsda456.
(1-172)
loris-meliqiSvilebis sagrafo gerbis ori
erTmaneTisgan mcired gansxvavebuli gamosaxuleba
oskar getlingis gliptikur koleqciaSic gvxvdeba457.
bolos davurTavdiT, rom sazogadod graf
loris-melikovebis gerbi, rogorc Sinaarsobrivad
ise vizualurad rusuli sagvareulo heraldikis
erT-erT saukeTeso nimuSad iTvleba458.
(1-173)
48. Tavadi lorTqifaniZe
lorTqifaniZeTa gerbis ori varianti aris cnobili CvenTvis v.
cixinskis ~kavkasiis sagerbidan~459. erT maTganze xmliTa da fariT
SeWurvili qveiTi aris gamosaxuli, romlis farzec inglisis
gerbisebri sami heraldikuri leopardia aRbeWdili. kompozicia
cixinskis mier iqve moyvanili sagvareulo legendis gamoxatulebad
unda vigulisxmod, vinaidan am gadmocemis mixedviT lorTqifaniZeTa
sagvareulo inglisuri warmoSobisad miiCneva. aRwerili sagerbe fari
da mas darTuli xsenebuli komentari avtoris mier aris gadaSlili
urTierTmkveTi xazebiT, TviT teqsts ki zemodan rusulad aweria _
128
~анекдот~. es yovelive mocemuli kompoziciis istoriulobasa da
utyuarobaSi eWvis Setanis safuZvels iZleva.
~kavkasiis sagerbeSi~ imave gverdze ganTavsebuli Tavad
lorTifaniZeebis gerbis meore variantSi _ frangul farSi
droSaaRmarTuli cixekoSki, mis qveS ki dawvenili moRunuli xmali
aris gamosaxuli.
49. Tavadi madaTovi
ruseTis imperias mierTebamde saqarTvelos samefos qveSevrdomi
somexi Tavadebis madaTovebis sagvareulo gerbis gamosaxuleba oskar
getlingis gliptikur koleqciaSi aris Semonaxuli460: gakveTil
gadakveTil marcniv iribad dawvenili italiuri igive ovaluri
faris zeda marjvena meoTxedSi _ kirasa, zeda marcxenaSi _ futkari,
qveda marjvenaSi _ sami SefoTlili xe, qveda marcxenaSi _
erTmaneTze gadajvaredinebuli rto da xmali; fars saTavado
gvirgvini adgas Tavs, ukan ki ordenis varskvlavi aqvs amodebuli;
yovelives gars axvevia xmlebze dakidebuli bafTebiani ordenebi;
mTeli es kompozicia aseve marcxniv iribad dawvenil TeTr droSazea
ganTavsebuli, xolo TviT droSis miRma ori, erTi zurgisken
Tavmobrunebuli, meore ki saxiT Semobrunebuli mwoliare lomi aris
gamosaxuli. madaTovebis sagerbe legendas rusulenovani devizi _
~ПОЛЬЗА, ЧЕСТЬ И СЛАВА~ warmoadgenda461.
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~
Tavad madaTovebis aseTive Seinaarsis,
magram
ufro
gamartivebul
da
heraldikurad
daxvewil
variants
vxvdebiT462. masSi, saTavado gvirgviniT
damSvenebuli saTavado mosasxamis fonze
or
farismtvirTvel
loms
germanuli
tipis oTxad gakveTili fari uWiravs,
romlis
Semadgeneli
nawilebi
da
figurebic zustad emTxveva Cvens mier
zeviT
aRwerili
rTuli
kompoziciis
farsSida elementebs.
(1-174)
madaTovebis, ase vTqvaT getlingiseuli gerbi Tavisi formiT
Zlier
saintereso
da
originaluria
qarTul
sagvareulo
heraldikaSi. Cveni dakvirvebiT misi zogierTi Semadgeneli elementi
(magaliTad: droSa, lomebi, xe, rto, xmali) da maTi ganlageba erekle
II-is mier gacemuli sagerbe kompoziciebis aRwerilobebs mogvagonebs.
figuraTa simbolikis Sesaxeb aqve isic unda iTqvas, rom futkris
emblema, rogorc sayovelTad aris aRiarebuli, am SemTxvevaSic
uTuod Sromismoyvareobis gamomxatvelia.
129
50. Tavadi manveliSvili
(1-175)
Tavad
manveliSvilebis
sagvareulo
gerbi
CvenTvis
v.
cixinskis
xelnawer
~kavkasiis
sagerbedan~
aris
cnobili463:
gakveTil-gadakveTili faris zeda marjvena
nawilSi _ Semobrunebuli cxeni, zeda
marcxenaSi _ skiptrisebri figura, qveda
marjvenaSi _ saswori, qveda marcxenaSi ki _
aRmosavluri xmlis mpyrobeli mklavi; fars
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami
akravs gars.
~kavkasiis sagerbedan~ manveliSvilebis
absoluturad identuri gerbi stanislav
duminis gamocemaSi _ ~ruseTis imperiis
saTavadznauro sagvareuloebis~ IV tomSic
Sevida464.
51. Tavadi maqsimeniSvili
maqsimeniSvilebis
gerbi
v.
cixinskis
~kavkasiis sagerbem~ Semogvinaxa465: gadakveTili
faris zeda naxevarSi _ iribad ganTavsebuli
droSa, qvedaSi ki _ cxvari; fars gars akravs
saTavado
gvirgviniT
Semkuli
saTavadove
mosasxami.
zustad
aseTive
sagerbe
gamosaxulebas
vxvdebiT cixinskis dasesxebul stanislav duminis
~ruseTis imperiis saTavadznauro sagvareuloebis~
IV tomSic466.
(1-176)
52. Tavadi maRalaSvili
maRalaSvilebis
gerbi
v.
cixinskis
gamouqveynebel
monografiaSi,
~kavkasiis
sagerbeSi~ aris dafiqsirebuli467: gakveTil
gadakveTili faris zeda marjvena meoTxedSi _
saswori, zeda marcxenaSi _ cali zeaRmarTuli
TaTiT
sferos
mpyrobeli
zurgisken
TavSetrialebuli
e.
w.
araheraldikur
marcxena
mxares
Sebrunebuli
mtacebeli
frinveli, qveda marjvenaSi _ erTmaneTze
isrispirebiT maRla iribad gadajvaredinebuli
ori isari, qveda marcxenaSi ki _ guli masze
(1-177)
Semodgmuli jvriT; fars gars akravs saTavado
gvirgviniT damSvenebuli saTavado mosasxami.
130
Tavad maRalaSvilebis gerbis amgvarive gamosaxuleba aqvs
gamocemuli stanislav duminsac, mxolod im gansxvavebiT, rom fars
qveS laTinuri warweris _ ~HONNEUM ET DIGNITE~ (~Rirseba da
keTilSobileba~) Semcveli sagerbe legenda anu devizi aris
ganTavsebuli468.
53. Tavadi mayaSvili
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
mayaSvilebs miZRvnil qveTavSi arc maTi gerbia
moyvanili
da
arc
gvaris
warsulTan
dakavSirebuli istoriuli eqskursi, aRniSnulia
mxolod,
rom
mayaSvilebi
CaloyaSvilebis
sagvareulodan
momdinareoben469.
samagierod
stanislav dumins arno SafanJonze dayrdnobiT
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
sagvareuloebis~
IV
tomSi
mayaSvilebs
mikuTvnebuli
Semdegi
saxis
sagerbe
gamosaxuleba mohyavs: gakveTili franguli
(1-178)
faris marjvena naxevarSi _ rusuli samyura
jvari, marcxenaSi _ gveleSapTan mebrZoli wm. giorgis xateba. iqve
aRniSnulia,
rom
gerbi
Tavad
ColoyaSvilebis
sagvareulo
470
simbolikas emTxveva . arada CvenTvis ramdenime sakmaod sando
wyarodan _ mixeil vadbolski, v. cixinski, cnobili ColoyaSvilebis
gerbi,
romelsac
qvemoT
ganvixilavT,
sruliad
gansxvavebul
kompozicias warmoadgens. rogorc Cans, savaraudod mayaSvilebisa da
ColoyaSvilebis gerbebi arno SafanJonis naSromSi _ ~mcire goTas
albomi~ Tanxvdeba erTmaneTs.
54. Tavadi meliqiSvili
Tavad
meliqiSvilebis
sagvareulo
gerbi v. cixinski ~kavkasiur sagerbeSi~ aris
dafiqsirebuli471:
mTlian
farSi
amobrunebul (isrispiriT qveviT) isarze
dadebuli
erTmaneTze
iribad
gadajvaredinebuli xmali, tariT zeviT da
Subi, bunikiT zeviT; faris garSemo _
saTavado gvirgviniT Semkuli saTavadove
mosasxami.
cixinskis
iqve
aznaur
lorismeliqiSvilebis kuTvnili 1864 wels ruseTis
imperiaSi
oficialurad
damtkicebuli
gerbic mohyavs, vinaidan mas, iseve rogorc
(1-179)
472
ioane batoniSvils , es ori sagvareulo _ meliqiSvili da lorismeliqiSvili
saerTo
somxuri
warmoSobisad
miaCnia.
loris131
meliqiSvilebis (loris-melikovebis) saaznauro da sagrafo gerbebi
zeviT ukve ganvixileT dawvrilebiT.
meliqiSvilebis
cixinskiseuli
gerbi
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
gvarebis~
IV
tomSi
stanislav
dumins
aqvs
gamoqveynebuli473.
55. aznauri gabriel mirzaSvili
1864
wlis
10
agvistos
ruseTis
umaRlesi
saimperio
xelisufelbis mier oficialurad damtkicda siRnaRis samazro
saswavleblis
damsaxurebuli
zedamxedvlis
aznaur
gabriel
mirzaSvilis gerbi: sevadis velis mqone franguli fari, gverdebze
dayolebuli rva oqros monetiT anu e. w. bezantiT, mTavari faris
SuaSi momcro frangulive oqros foniani fari erTmaneTze iribad
gadajvaredinebuli ori mewamuli RuziT.
gerbi Sesulia e. w. umaRlesad damtkicebuli, magram saerTo
sagerbeSi Seutaneli sagvareulo gerbebis specialur krebulSi474.
gabriel
mirzaSvilis
gerbis
gamusaxuleba
amasTanave,
mogvienebiT sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil damtkicebuli gerbis
mflobeli sruliad ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis
dasuraTebul nusxaSic aris ganTavsebuli475.
56. aznauri ivane mirzaSvili
rusEeTis imperiis SeiaraRebuli Zalebis 1829 wlis Turquli
kampaniis dros muslim cxenosanTa polkis meTauris Tarjimanis,
gubrniis mdivnisa da qarTveli aznauris ivane mirzaSvilis
(mirzoevis) gerbi ~umaRlesad damtkicda~ 1843 wlis 13 marts:
gadakveTili fraguli fari gakveTili qveda naxevriT; faris zeda
mTlian nawilSi _ oqroze sevadis sanaxevrod amoziduli mewamul
Tvalebiani da eniani frTebgaSlili arwivi, qveda marjvenaSi _
mewamulze vercxlis Rrublidan, marcxnidan gamomdinare oqros
tarian moRunul vercxlis xmal momarjvebuli oqros javSniani
mklavi, qveda marcxenaSi ki _ laJvardze merkuris oqros kverTxi
vercxlis frTebiT.
aRwerili gamosaxuleba Setanili aris krebulSi, romelSic
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo sagerbeSi~
ar
Sesuli
Tumc
ki
oficialurad
gaformebuli
gerbebia
ganTavsebuli476.
ivane mirzaSvilis gerbi XX saukunis dasawyisSi heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebaSi
Sedgenil
~umaRlesad
damtkicebuli~
gerbis
mflobeli
saTavadaznauro
gvarebis
ilustrirebul xelnawer nusxaSic aris moTavsebuli477.
gerbis Semadgeneli figurebidan xmliani mklavi, rogorc
sabrZolo iaraRis Semcveli simbolo, Cveni azriT SesaZloa
TurqeTTan omSi ivane mirzaSvilis monawileobas asaxavdes.
132
57. Tavadi miqelaZe
miqelaZeTa gerbi yovelgvari komentaris gareSe v. cixinskis
mohyavs ~kavkasiis sagerbeSi~478: gakveTil-gadakveTili faris zedamarjvena moTxedSi _ droSa, zeda marcxenaSi _ koSki, qveda
marjvenaSi _ saswori, qveda marcxenaSi ki _ erTmaneTze iribad
gadajvaredinebuli skiptra da aRmosavluri xmali, teriT zeviT;
fars gars akravs saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami.
58. Tavadi mxeiZe
CvenTvis cnobili qarTuli sagvareulo heraldikis wyaroebidan
mxeiZeTa gerbs versad vxvdebiT. miuxedavad amisa stanislav dumins
~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi, rogorc Tavad
miuTiTebs mxeiZeTa gvaris warmomadgenelTagan miRebuli informaciis
safuZvelze maTi Semdegi saxis gerbi aqvs
gamoqveyebuli 479:
gadakveTili franguli faris zeda orad gakveTili naxevris marjvena
nawilSi _ lajvardze oqros qnari da vercxlis Surduli,
marcxenaSi
_
mewamulze
oqros
ori
gvirgviniT Tanxlebuli Sveulad, tariT
maRla gamosaxuli xanjali, faris qveda
naxevarSi ki _ vercxlze sevadis ZaRli.
saTavado gvirgviniani saTavado mosasxamiT
garSemortymuli faris qveS vercxlis
bafTaze
sevadis
laTinuri
asoebiT
gadmocemuli legenda anu devizi _ ~FACE
TE IPSUM~ mdebareobs.
gerbis warmomavloba da is, Tu
ramdenad Seesabameba igi sinamdvileSi
mxeiZeTa Zvel sagvareulo heraldikur
simboloebs
CvenTvis
jer-jerobiT
gaurkveveli rCeba.
(1-180)
59. Tavadi nakaSiZe
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
nakaSiZeebis gerbi Semdegnairad gamoiyureba 480:
gakveTil-gadakveTili
faris
zeda
marjvena
meoTxedSi
_
Sebrunebuli
pelikani,
zeda
marcxenaSi _ spiralisebri figura (lokokina?),
qveda marjvenaSi _ ori erTmaneTze macqerali
frinveli, xolo qveda marcxenaSi _ kvlav
pelikani; fari or farismtvirTvel loms upyria,
yovelive
ki
saTavado
gvirgviniT
Semkul
saTavadove mosasxamzea ganlagebuli.
133
(1-181)
(1-182)
sainteresoa, rom stanislav dumins
~kavkasiis sagerbedan~ gadmoRebul aRweril
gamosaxulebasTan erTad nakaSiZeTa gerbis
arno SafanJoniseuli variantic mohyavs481:
gakveTil-gadakveTili
franguli
faris
pirvel da meoTxe nawilebSi _ sevadze,
oqros gvirgvini da mis qveS, Sebrunebuli
dawvenili aRmosavluri xmali, meoreSi _
laJvardze, sami marcxnidan saltisebr
ganTavsebuli
vercxlis
amotrialebuli
naxevarmTvare, mesameSi ki _ mewanul fonze,
zurmuxtis miwaze gaqceuli Sebrunebuli
xari; fari saTavado gvirgviniani saTavado
mantiiT aris garsSemoxveuli.
60. Tavadi niJaraZe
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ moTavsebuli niJaraZeebis
sruliad ukomentaro, metad Znelad gasarCevi da Zlier cudad
Semonaxuli gerbis Sesaxeb martooden imis Tqma SeiZleba, rom
saTavado grvirgvinian saTavadove mantiaze gamosaxuli mTliani
sagerbe
faris
ZiriTad
elements
zurgze
koSk
Semodgmuli
Sebrunebuli spilo unda warmoadgendes482. ~kavkasiis sagerbis~ garda
gerbi qarTul sagvareulo heraldikasTan dakavSirebul arc erT
CvenTvis nacnob wyaroSi ar gvxvdeba.
61. Tavadi orbeliani
orbelianebis
sagvareulo
heraldika,
Cvens
mier
zeviT,
tipologiurad pirobiTad gamoyofil da daxasiaTebul, gerbebis
baraTaSvil-orbelianTa jgufs (g b-o j) ganekuTvneba. winamdebare
naSromSi
saTiTaod
ganxiluli
baraTaSvilebis,
jambakurorbelianebisa da orbelianebis sagerbe farebi, maTSi ganTavsebuli
figurebiT TiTqmis sruliad ar gamoirCeva erTmaneTisgan, sxvaoba ki
ZiriTadad farsSida elementebis mdebareobasa da gadanawilebaSi
vlindeba. am mxriv gamonakliss arc v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~
Sesuli orbelianebis sagvareulo gerbi warmoadgens483: gakveTilgadakveTili
faris
zeda
marjvena
meoTxedSi
_
mozidul
mSvildisarze erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli xmali da Subi,
zeda marcxenaSi _ droSa, qveda marjvenaSi _ kedelSi isar gasobili
koSki, xolo qveda marcxenaSi _ or ukana fexebze Semdgar loms
Soris moTavsebuli sveti; fars saTavado gvirgviniT Semkuli
saTavadove mosasxami akravs gars.
134
msgavsi gamosaxuleba orbelianTa gerbisa
mixeil
vadbolskis
~saqarTvelos
heraldikur
sombolikaSic~ aris dafiqsirebuli484. mxolod, im
gansxvavebiT, rom faris pirvel nawilSi or
sworkuTxad gadajvaredinebul isarze, erTmaneTze
iribad gadajvaredinebuli mSvildi da xmalia
dadebuli; mesame meoTxedSi koSkis kedelSi isari
ar aris SerWobili, meoTxeSi ki svetis cal mxares
lomis nacvlad martorqaa aRbeWdili.
/orbelianTa gerbi
vadbolskis mixedviT/ (1-183)
orbelianebis adreul sagvareulo heraldikur simbolikas
somexi istorikosi da mkvlevari i. orbelianic exeba 485. igi Tvlis,
rom am gvaris, rogorc qarTuli, iseve somxuri Stoebis emblemas
mtacebeli frinvelis _ orbis an arwivis gamosaxuleba warmoadgenda.
i. orbeli didgvarovani qarTveli Tu somexi orbelianebis yofili
mamulebis sakmaod vrcel teritoriaze Segrovebuli, adreuli da
ganviTarebuli
feodaluri
epoqiT
daTariRebuli
metwil
bareliefuri masalis miseul analizze dayrdnobiT, mocemul areSi
mdebare sxvadasxva arqiteqturul Zeglebze datanebuli orbis Tu
arwivis figurebs orbelianTa ~metyvel gerbad~ acxadebs. am
mosazrebas misi SexedulebiT gvaris qarTuli JReradobac, ~orb-i~
(qarT. _ mtacebeli frinveli) _ ~orb-eliani~ umagrebs zurgs.
Zneli saTqmelia ramdenad axlos dgas WeSmaritebasTan somexi
mkvlevaris orbelianTa sagvareulo heraldikasTan dakavSirebuli
Tezisebi, magram erTi ram cxadia _ Tu Suasaukuneebamde arsebobda
kidec tradicia orbelianTa dinastiur emblemad orbis, arwivis
miCnevisa, am tradicias, rogorc Cans, XIX saukunemde mainc ar
mouRwevia, vinaidan arc orbelianebis da arc maTi monaTesave
gvarebis
(baraTaSvili,
jambakur-orbeliani)
gerbebSi
aranairi
frinvelis figura ar gvxvdeba.
62. aznauri piradovi
~ruseTis imperiis saTavadaznauro sagvareuloebis saerTo
sagerbes~ erT-erT ukanasknel, XVIII tomSi486 qarTvel aznaurebad
moxseniebuli piradovebis 1905 wlis 9 noembers oficialurad
damtkicebuli gerbi Semdegnairad gamoiyureboda: oqros velian
frangul farSi oqros samyura jvriT datvirTuli laJvardis
sworkuTxa jvari487. aRwerili gamosaxuleba imperiis heroldiis
departamentis sagerbe ganyofilebaSi Sedgenili e. w. umaRlesad
damtkicebuli gerbis mflobeli warCinebuli gvarebis dasuraTebul
xelnawer nusxaSic aris Setanili488.
135
63. Tavadi ratiSvili
qarTuli heraldikis CvenTvis cnobil wyaroebSi ratiSvilebis
gerbis or variants vxvdebiT. erTi maTgani mixeil vadbolskis aqvs
dafiqsirebuli, meore ki v. cixisnskis.
mixeil
vadbolskis
~saqarTvelos
heraldikur simbolikaSi~ moTavsebuli Tavad
ratiSvilebis
sagvareulo
gerbi
amgvarad
gamoiyureba:
gakveTil-gadakveTili
franguli
fari centrSi mcire frangulive fariT; ZiriTadi
faris zeda marjvena nawilSi _ mTis fonze,
bazilikuri
samlocvelo,
romelsac
faris
mpyrobeli Seabjruli mklavi ifaravs, zeda
marcxenaSi _ cixesimagris kedeli SuaSi koSkiT,
qveda marjvenaSi _ lomTan Sebmuli moyme, qveda
marcxenaSi _ Sebrunebuli gaqceuli iremi, mcire
farSi ki _ xmlosani miqael mTavarangelozi489.
(1-184)
gerbs darTuli vadbolskiseuli ganmartebiT gerbis qveda or
nawilSi ratiSvilebTan danaTesavebul-damoyvrebuli ori rusuli
gvaris _ telepeevebisa da obolenskebis gerbebis elementebia
Casmuli490. ZiriTadi faris zeda meoTxedabSi ganlagebuli zogierT
figuras _ fariani mklavsa da cixe-koSks qsnis erisTavebis gerbis
erT-erTi variantSic vxvdebiT. Cvenis varaudiT es movlena imiT
aixsneba, rom ioane btoniSvilis monacemebiT ratiSvilebi qsnis
erisTavebisgan momdinareoben491.
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
ratiSvilebs sakmaod gansxvavebuli sagerbe
kompozicia
miekuTvnebaT:
mTlian
farSi
kedelSi marcxnidan isar gasobili koSki;
TviT fars saTavado gvirgviniani saTavado
mosasxami akravs gars. cixinski ratiSvilebis
erT baraTaSvil-orbelianTagan warmomdgar
sagvareulod
miiCnevs.
amiT
aixsneba
ratiSvilTa
sagerbe
farSi
gerbebis
baraTaSvil-orbelianTa
jgufisTvis
damaxasiaTebeli erT-erTi ZiriTadi simbolos
_ isriani koSkis ganTavseba492.
(1-185)
aqve unda SevniSnoT, rom, viTarc ukve aRiniSna
ioane
batoniSvilis
mixedviT
ratiSvilebi
qsnis
erisTavebs
enaTesavebian. cixinski am mosazrebasac icnobs, magram sagerbe
gamosaxulebis mixedviT Tu vimsjelebT upiratesobas etyoba ufro
pirvel mosazrebas aniWebs.
Tavad ratiSvilebis gerbis orive varianti stanislav duminis
gamocemaSi _ ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSic
aris warmodgenili493.
136
64. Tavadi robitaSvili
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
robitaSvilebis
sagvareulo
gerbi
yovelgvari ganmartebiTi teqstis gareSe
aris moTavsebuli: mTlian frangul farSi
pelikanis figura; fars gars akravs saTavado
gvirgviniT Semkuli saTavadove mosasxami494.
~kavkasiis
sagerbes~
dasesxebul
stanislav dumins robitaSvilebis gerbi
~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~
IV tomSi aqvs gamoqveynebuli495.
(1-186)
65. Tavadi rusiSvili
rusiSvilebis gerbi CvenTvis v. cixinskis
xelnaweri ~kavkasiis sagerbedan~ aris cnobili:
mTlian farSi mosiarule martorqa anu monocerosi;
fars saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavado
mosasxami akravbs gars496.
~kavkasiis sagerbedan~ Tavad rusiSvilebis
gerbis
zustad aseTive gamosaxuleba
qarTul
warCinebul
sagvareuloebs
miZRvnil
stanislav
duminis gamocemaSic aris Sesuli497.
(1-187)
66. Tavadi savarsamiZe
savarsamiZeTa sagvareulo gerbi v.
cixinskis ~kavkasiis sagerbem~ Semogvinaxa:
gakveTili fari TavSi, gaqceuli cxeniT,
marjvena
nakveTSi
malturi
jvriT
datvirTuli
da
kenweroSi
jvriTve
dagvirgvinebuli svetiT, marcxenaSi ki sam
Sveulad
ganlagebul
droSaze
perpendikularulad
dadebuli
aRmosavluri maxviliT498.
cixinskis
literaturis
saxiT
savarsamiZeTa gerbis Sesaxeb damowmebuli
aqvs “Дворянская родословная книга, т. IV”
(1-188)
137
67. Tavadi sidamon-erisTavi
sidamon-erisTavebi, rogorc zeviT
aRvniSnavdiT
(ix:
erisTavi
aragvisa)
aragvis erisTavebis monaTesave saTavado
gvarad
miiCneva.
amitom
ar
unda
gavikvirvoT, rom v. cixinskis ~kavkasiis
sagerbeSi~
maTi
heraldikuri
farebi
erTmaneTis
gverdigverd,
aragvel
erisTavTa
sagvareulo
simbolikas
daTmobil qveTavSi aris ganlagebuli.
cixinskis am jerac gamoucemel xelnawer
naSromSi sidamon-erisTavebis
kuTvnili
Semdegi
saxis
originaluri
gerbia
warmodgenili:
gakveTil-gadakveTili
germanuli fari, centrSi momcro malturi
(1-189)
jvriT; faris zeda marjvena nawilSi _ mxarze Sub gadadebuli
mxedari, zeda marcxenaSi _ marcxnidan da marjvnidan TiTo SubiT
Tanxlebuli cixesimagre mis Tavze gamosaxuli gvirgviniT, qveda
marjvena meoTxedSi _ taxis eSvebiani moWrili Tavi, qveda marcxenaSi
ki _ mSvildisris mpyrobeli Rrublidan gamomavali mklavi499.
sidamon-erisTavebis
saTavado
gvirgviniTa
da
mosasxamiT
Semkuli
zustad
aseTive
gerbi
stanislav
dumins
aqvs
gamoqveynebuli500.
aragvis erisTavebis sagvareulo gerbis sxvadasxva variantebisa
da sidamon-erisTavebis sagerbe faris Semadgenel emblemebs Soris
saerTo mxolod cixesimagris da Subebis figurebis meSveobiT
Seqmnili kompozicia aris.
68. Tavadi soloRaSvili
(1-190)
soloRaSvilebis
gerbi
qarTul
gerbTmcodneobasTan dakavSirebuli Cvens
xelT arsebuli wyaroebidan, martooden
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
501
gvxvdeba : gadakveTili faris qveda
nawili orad aris gakveTili, faris zeda
naxevarSi _ SefoTlili xe da joxze Tu
xmalze dayrdnobili mamakacis figura,
qveda marjvena nawilSi _ Ria WiSkriani
cixe-koSki,
qveda
marcxenaSi
ki
_
SemarTuli
aRmosavluri
xmlis
mpyrobeli
aRmosavluradve
Semosili
mamakaci; fars saTavado gvirgviniani
saTavado mosasxami akravs gars.
138
69. Tavadi sumbaTaSvili
v.
cixinskis,
~kavkasiis
sagerbeSi~
sumbaTaSvilebis gerbis ori erTmaneTisgan
mcired
gansxvavebuli
nimuSi
aqvs
502
moyvanili . pirvel maTganSi: gadakveTili
faris zeda naxevari orad aris gakveTili,
xolo qveda _ samad, faris centrSi ki mcire
franguli
faria
moTavsebuli;
ZiriTadi
sagerbe faris zeda marjvena nawilSi _ wina
TaTebiT drSis mpyrobeli cxvari, zeda
marcxenaSi
_
frTebgaSlili
mtredi
zeTisxilis
rtoTi
niskartSi,
qveda
marjvenaSi _ xmal SemarTuli Sebrunebuli
lomi, mis ferxTiT ki kverTxi da sfero,
(1-191)
qveda Sua nawilSi _ noes kidobani araratis mwvervalze, qveda
marcxenaSi
_
sferosa
da
skiptris
mpyrobeli
orTaviani
gvirgvinosani arwivi, centralur mcire farSi ki _ RvTismSoblis
xateba; farismpyroblebs ori lomi warmoadgens; yovelive ki
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxamiT aris garSemortymuli.
sumbaTaSvilebis gerbis meore cixinskiseuli varianti amgvarad
gamoiyureba: gakveTil-gadakveTili fari SuaSi mcire fariT, mTavari
faris zeda marjvena meoTxedSi _ Semobrunebuli gvirgvinosani
heraldikuri leopardi, mis gverdiT ki samefo taxti, zeda
marcxenaSi _ brWyalebiT xmlisa da rtos mpyrobeli frTebgaSlili
arwivi niskartSi da Tavze TiTo gvirgviniT, qveda marjvena nawilSi
_ abjris, droSebisa da iaraRis kompozicia, qveda marcxenaSi _
xmliani lomi, mis gverdiT ki samefo taxti, skiptra da sfero,
centralur mcire farSi _ mze, yovelives gars akravs saTavado
gvirgviniT Semkuli saTavadove mosasxami.
orive sagerbe gamosaxuleba ~ruseTis
iperiis saTavadzanauro sagvareuloebis~ IV
tomSi
stanislav
dumins
aqvs
503
gamoqveynebuli .
ioane
batoniSvilis
cnobiT
sumbaTaSvilebi somxuri warmoSobis Tavadebi
arian504. albaT swored amaze miu'TiTebs maTi
gerbis
erT-erT
variantSi
ganTavsebuli
araratis mTisa da noes kidobanis kompozicia.
amasTanave
SesaZloa
warRvnis
legendas
ukavSirdebodes niskartiT zeTisxilis totis
mWereli mtredis figurac. saerTod
(1-192)
sumbaTaSvilebis gerbebi, gansakuTrebiT pirveli
maTgani qarTuli sagvareulo heraldikisTvis sakmaod arqaulad
gamoiyureba da amavdroulad kompoziciuradac imgvarad aris
Sedgenili, rom Zneli warmosadgenia XIX saukuneSi iyos warmoqmnili.
139
Cvenis azriT mTeli rigi niSnebiT, magaliTad: figurebiT faris
zedmetad gadatvirTuli nawilebiT an centrSi RvTismSoblis
xatebis ganTavsebiT Tu vimsjelebT gerbi XVIII saukunes, ufro
zustad ki qarTuli gerbTmcodneobis erekle II-is droindel periods
unda davukavSiroT.
70. Tavadi sulTanumiani
somxuri warmoSobis qarTl-kaxeTis Tavad sulTanumianTa gerbi
erT-erTi uZvelesia qarTul sagvareulo heraldikaSi. igi erekle IIis
mier
1786
wels
saTavado
titulTan
erTad
Samir
sulTanumianisTvis aris boZebuli, specialuri sigeliT, romlis
teqstic srulad mogvyavs qvemoT:
~wyalobiTa RvTisiTa iesian daviTian solomonian pankratovanma
saqarTvelos cxebuli mefis Teimurazis Zeman, mefeman qarTvelTaman
da mefeman kaxTa kanonierma mbrZanebelman samcxe-saaTabagosaman,
yazaxisa, borCalosi, SamSadilisa, kaxisa, Siraqisa, Sirvanisa
mflobelman, ganjisa da erevnisa flobiT mpyrobel-mqonebelman
meoreman iraklim (brZana): dae uwyodes yvelam, rom radganac axal
julfeli sulTnis Svils Samirs da mis winaprebs winandeli Sahebis
da nadirSahis dros hqondaT Cveni winaprebisa da Cveni siyvaruli da
erTguleba mas Semdeg rac isini gadasaxldnen aziaSi, da radganac
man (Samirma) amJamad kvlav gamoamJRavna Soreuli indoeTidan aseTive
siyvaruli da erTguleba da mravalgvari samsaxuri Cvens samefos
erTgulebiTa da sasargeblo cnobebs mowodebiT, amitom gviboZebia
misTvis qarTveli Tavadis wodeba, raTa igi da misi kanonieri
Svilebi,
sadac
ar
iyvnen
isini,
datkben
imave
uflebebiT,
upiratesobiT da pativiscemiT, rogoriTac STamomavlobiTi qarTveli
Tavadebi (stkbebian) da Cven amiT (ama sigeliT) vuwyalobeT mas es
gerbi: mrgvali fari oqros SuaguliTa da gemiT SuaSi. gemi niSania
keTilsaqmisken mimarTuli keTildReobisa da mudmuvobisa. gemis
SuaSi aRmarTulia klde, rogorc niSani simtkicisa, kldeze
aRmarTulia mklavi _ niSani Zalauflebisa, xelSi durbindi, niSnad
SorsmWvretelobisa.
kldeze
dargulia
msxmoiare
vaSlis
xe
pativiscemisa da nayofieri moqmedebis niSnad.
vuwyalobeT ra mas yovelgvari Tavaduri upiratesoba Cven
piradad movawereT xeli da davusviT samefo beWedi.
dawerilia
Cven
sasaxleSi
dedaqalaq
tfilisSi
Cveni
mdivanbegis TumaniSvilis xeliT Samir sulTanis gujaspis Tavadis
saxelze.
qristes Sobidan 1786 wels. Cveni mefobis ormocdamesame wels,
qoronikonsa 474~`505.
sxvaTa Soris Samiri iyo erTi im somex didgvarovanTagani,
romlebic erekle II-s Tavazobdnen qarTl-kaxeTisa da somxeTis erT
politikur organizmad Camoyalibebas qarTvelTa prioritetiT.
140
calke gvsurs SevCerdeT gerbSi Semavali gemis figuris
simbolikis
erekleseul
ganmartebaze,
romelic
am
emblemas
~keTilsaqmisken mimarTuli keTildReobisa da mudmuvobisa~ niSans
uwodebs.
amasTan
dakavSirebiT
upriani
iqneboda
mogveyvana
saerTaSoriso simbolikisa da emblematikis rusi specialistis v.
poxliobkinis sityvebi _ ~pirvelyofili warmarTuli droidan
moyolebuli yvela zRvispira xalxSi gemis emblematika dasaxuli
miznis warmatebiT (благополучно) miRwevas aRniSnavda.~ aqedanve
momdinareobs idioma: ~счастливого плавания~506. agreTve sayovelTaod
cnobilia, rom erekle mefis an misi raime saxis heraldikuri
samsaxuris mier Sedgenili sulTanumianebis sagerbe kompoziciis
Semadgeneli klde _ sazogadod simbolurad simtkices ganasaxierebs,
xe _ nayofierebas, siuxves507, mklavi ki Zalauflebas.
rogorc
vxedavT, heraldikuri simbolikis erekle II-iseuli xedva Tu
ganmartebani absoluturad eTanxmeba saerTaSoriso emblematikur
sistemas da simbolur cnobierebas.
71. Tavadi favleniSvili
favleniSvilebis
gerbi
v.
cixinskis
xelnaweri ~kavkasiis sagerbedan~ aris CvenTvis
cnobili508: mTlian farSi _ SefoTlili xe
garsSemoxveuli
vaziT;
fari
saTavado
mosasxamiTa da gvirgviniT aris Semkuli.
gerbTan
dakavSirebuli
wyaroebis
CamonaTvalSi v. cixinski vladimer lukomskis
gliptikur, beWdebis koleqciasac ixseniebs.
aqedan gamomdinare SesaZloa vivaraudoT, rom
favleniSvilebis
kuTvnili
sagerbe
gamosaxuleba aRbeWdili iyo maT sagvareulo
(1-193)
luqis beWedze, romelic, rogorc Cans lukomskis
mier revoluciis Semdgom organizebuli e. w. sagerbe muzeumis
eqsponatebs Soris iyo Semonaxuli. swored am muzeumis erT-erT
Semadgenel nawils warmoadgenda xsenebuli gliptikuri koleqciac.
sadReisod sagerbe muzeumis masalebi sanqt-peterburgis ruseTis
saxelmwifo saistorio arqivis specialur fondSia daculi509.
72. aznauri fanCuliZe
mixeil
vadbolskis
mier
~saqarTvelos
heraldikur
simbolikaSi~
dafiqsirebuli
fanCuliZeebis
gerbi
metad
originaluria
qarTuli
sagvareulo
gerbTmcodneobisaTvis:
gakveTili polonuri faris TavSi _ frTebgaSlili arwivi, faris
marjvena nawilSi _ erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli mSvild-
141
isari da kaparWi, marcxenaSi ki _ Sebrunebuli
naxevarmTvare; fars gvirgviniTa da sami frTiT
damSvenebuli muzaradi adgas Tavs510.
aznaur fanCuliZeTa TiTqmis aseTive gerbi
oskar
getlingis
gliptikur
koleqciaSic
511
gvxvdeba . vadbolskiseul nimuSTan SedarebiT
gansxvaveba imaSi mdgomareobs, rom fari, rusuli
heraldikisTvis Cveuli franguli formisa aris,
farsgare
atributebs
ki
lambrekeni
aqvs
damatebuli. amgvarad, aRniSnuli elementebis
gaTvaliswinebiT,
fanCuliZeebis kuTvnil luqis
beWedze amotvifruli gamosaxuleba ruseTis
(1-194)
imperiis klasikuri saaznauro gerbis iers iZens.
garda amisa oskar getlingis arqivSi vadbolskis
mier warmodgenilis absoluturad identuri sagerbe
gamosaxulebiani
beWedic
aris
daculi512,
romlidanac heraldikuri daStrixvis meSveobiT
SevityobT, rom fanCuliZeebis gerbis Tavi oqros
veliania, qveda marjvena ganakveTi ki _ mewamulisa.
(1-195)
73. Tavadi falavandiSvili
falavandiSvilTa gerbi, SeiZleba iTqvas erTi klasikuri
magaliTTagania imisa, Tu rogor gamoiyeneboda saqarTveloSi
ruseTis imperiis mTavrobis mier daumtkicebeli sagvareulo gerbebi.
am sagvareulos e. w. umaRlesad
damtkicebuli
gerbi
arasdros
hqonia.
samagierod
CvenTvis
cnobilia
maTi
tradiciuli sagerbe simbolika, romelic
protoierei TavadiSvil ioseb giorgis Ze
falavandiSvilis (1765-1831 ww.) Tbilisis
sionis sakaTedro taZris ezoSi mdebare
saflavis qvazea amotvifruli. epitafia
iqve gvamcnobs, rom ioseb falavandiSvili
(1-196)
1831 wels gardacvlila, saflavis qvac imave
drois
aris
da
aqedan
gamomdinare
sagvareulo gerbic bunebrivia 1831 welze
gvian mainc aRar Seiqmneboda.
amrigad ueWvelad dgindeba, rom ukve
XIX
saukunis
damdegisTvis
falavandiSvilebs
sakuTari
klasikuri
heraldikuri formis sagvareulo gerbi
gaaCndaT: gakveTil-gadakveTili franguli
faris zeda marjvena nawilSi kldeze
aRmarTuli koSkia gamoxatuli,
zeda
marcxena meoTxedSi _ kvarcxlbekze
(1-197)
142
Semdgari kideebgafarToebuli, ~bolnurisebri~ jvari, mesameSi _
iribad dadebuli moRunuli xmali tariT zeviT, meoTxeSi ki _
kvarTi. aseTive gamosaxuleba Tbilisis sionis taZris ezos garda v.
cixinskis
~kavkasiur
sagerbeSic~
aris
dafiqsirebuli 513.
falavandiSvilTa gerbs saflavis qvaze saeklesio atributika akravs
gars,
cixinskisTan
ki
_
saTavado
gvirgviniT
damSvenebuli
saTavadove mantia. sxvaTaSoris v. cixinskis zustad aseTive sagerbe
kompozicia
mohyavs
Tavad
amirejibebis
sagvareulo
gerbis
daxasiaTebisas, rasac igi imiT xsnis, rom amirejibebi swored
falavandiSvilebisgan modinareoben da am gvaris erT-erT Stos
warmoadgenen514.
sainteresoa da amasTanave sakmaod ucnauric
rom, mixeil vadbolskis Tavis wignSi ~saqarTvelos
heraldikuri simbolika~ Tavad falavandiSvilTa
gerbad zemoT aRwerilisgan sruliad gansxvavebuli
gamosaxuleba
mohyavs:
gakveTil-gadakveTili
franguli fari centrSi mcire fariT, zeda marjvena
nawilSi _ sagvareulo (viTarc mas vadbolski
uwodebs) cixesimagris koSkiani kedeli WiSkarSi
Camdgari meomriT, zeda marcxenaSi _ sami Svidqimiani
varskvlavi ori erTze, qveda marjvena meoTxedSi _
(1-198)
Semotrialebuli iremi, qveda marcxenaSi _ sartyeli
marcxnidan, xolo mcire farSi ki _ Svid xuTqimian varskvlavs Soris
moTavsebuli damxobili naxevarmTvare masze Semodgmuli jvriT515.
samwuxarod sadReisod verafers vityviT imis Sesaxeb Tu ra
wyaroebiT sargeblobda mixeil vadbolski am SemTxvevaSi, saidan aqvs
mas moZiebuli falavandiSvilTa es originaluri gerbi da ratom
sruliad ar emTxveva igi CvenTvis ukve cnobil 1831 wlamdel gerbs
ioseb giorgis Zis saflavis qvidan da cixinskis xelnaweridan.
74. Tavadi yaralaSvili
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
moTavsebuli yaralaSvilebis gerbi Semdegnairad
gamoiyureba516: gadakveTili faris zeda naxevarSi
_ zurmuxtze oqros ori erTmaneTze iribad
gadajvaredinebuli moRunuli xmali, tarebiT
maRla, xolo qvedaSi _ mewamulze ori aseve
iribad gadajvaredinebuli isari, maT Tavze ki
dawvenili
naxevarmTvare;
fars
saTavado
gvirgviniani saTavado mosasxami akravs gars.
aRsaniSnavia, rom am sagerbe kompoziciaSi, misi
(1-199)
Semadgeneli elementebis heraldikuri daStrixvis
gziT faris nawilebisa da figurebis ferebi aris gadmocemuli, rac
samwuxarod friad iSviaTi movlenaa ~kavkasiis sagerbeSi~.
143
v. cixinskis mier dafiqsirebuli yaralaSvilebis zemoT
aRwerili gerbi, yovelgvari cvlilebebis gareSe stanislav dumins
aqvs gamoqveynebuli ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV
tomSi517.
ioane batoniSvili yaralaSvilebs Temur lengis laSqrobebis
Jams saqarTveloSi ~Turqistanidan~ gadmosaxlebulebad miiCnevs 518.
amitom ar aris gamoricxuli, farSi moTavsebuli orientalisturi
figura _ naxevarmTvare swored am cnobis gamomxatveli iyos.
75. aznauri yaraSvili
Zlier saintereso damtkicebuli gerbi hqonda qarTl-kaxeTis
samefo
karze
dawinaurebul
memkvidreobiT
eqimebs
aznaur
519
yaraSvilebs anu ~yaraevebs~ .
darejan dedoflis mier karis eqimis ioane yaraSvilisadmi
gacemuli
~mowmobis
wignSi~,
vkiTxulobT:
~miscemiesT,
ese
saqarTvelos aznaurTa ioanes, petres, andrias da antonis yaraevTa
mad, romel miscemiaT maT winaparTa Tuisgan samkuidrod Rerbi ese,
romelic gamoxatul ars farsa zeda ganyofil orad, marjveniT
kerZo tredis fers mindorsa zeda ars gvel oqroisa amaRlebul
msgavsi rvisa cifrisa Tavze marTviT da raodenme marjveniT kerZo
midrekil, marcxeniT ukue Savsa mindorsa zeda marjvenisa xelsa Sina
aRmoxdil xrmali vercxlisa ganmkveTrad miqceul marjveniT kerZo:
pirvelsa mindorsa zeda guel mniSvnelobs aqimobiTsa mecnierebasa
STYamomavlobaTa amaTTsa; meoressa zeda xeli hniSnavs samxedrosa
Ruawlsa maTssa zena kerZo farisa guirguini aznaurobisa rigiTa
dafunjulTa frTiTa guirguins queSe Slemi da mas Sina lati.
xolo fari upyriesT marjveniT kerZo lomsa da marcxeniT
kerZo mxedarsa aRWurvilsa, ese beWedi papasa maTsa aznaursa antoni
yaraevsa da mamasa maTsa iosebs antonis Zes marad uxmariesT
dasamtkiceblad werilTa maTTa.~520
sabuTSi aRniSnulia, rom gerbi yaraSvilT ~winaparTa Tuisgan
samkuidrod~ hqoniaT da mas jer kidev ioanes babua aznauri antoni
moixmarda. aqedan gamomdinare safiqrebelia, rom sagvareulo
simboloebis yaraSvilebs ukve XVIII saukunis dasawyisSive gaaCndaT,
rac kidev erTi dasturia qarTuli sagvareulo heraldikuri
simbolikis siZvelisa.
75. aznauri yorRanaSvili
1915 wlis 22 oqtombers daviT zurabis Ze yorRanaSvils da mis
STamomavlobas saimperio mTavrobis mier oficialurad gaformebuli
Semdegi saxis gerbi eboZa: laJvardis velian frangul farSi, oqros
sami, erTi orze, rvaqimiani varskvlaviT Tanxlebuli vercxlis mTa521.
1917 wlis revoluciis mijnaze Seqmnili gerbi ~ruseTis
imperiis saTavadzanauro sagvareuloebis saerTo sagerbis~ erT-erT
144
ukanasknel, XX tomSi aris Sesuli522. mcire xnis Semdgom aznaur
yorRanaSvilebis gerbi ~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli
ruseTis imperiis saTavadzanauro gvarebis nusxis~ 1917 wels
gamocemul damatebiT IV tomSic moTavsda523.
76. Tavadi SalikaSvili
SalikaSvilebis
gerbis
ramdenime
nairsaxeoba aris dRemde SemorCenili. amaTgan
ors v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ vxvdebiT524.
pirvel
variantSi
gadakveTili
faris
zeda
naxevarSi
_
naxevarmTvare
da
eqvsqimiani
varskvlavi,
qvedaSi
_
erTmaneTze
gadajvaredinebuli isari, xmali da Subi, gerbs
saTavado
gvirgviniani
saTavadove
mosasxami
amSvenebs; meore cixinskiseul nimuSSi, romelSic
daStrixviT nawilobriv heraldikuri ferebic
aris gadmocemuli, gakveTil-gadakveTili
(1-200)
faris zeda marjvena meoTxedSi _
mewamulze
xmlisa
da
droSis
mpyrobeli
Sebrunebuli mxedari, zeda
marcxenaSi _ oqros Tavi, qveviT ki laJvardze
Sveulad gamoxatuli aRmosavluri xmali, qveda
marjvena nawilSi _ aseve laJvardze wina TaTebiT
droSis mWereli cxvari, qveda marcxenaSi ki _
mewamulze talRovani qamari mis Tavze aRbeWdili
mTliani wriT.
(1-201)
am ori sagerbe gamosaxulebis garda stanislav dumins Tavad
SalikaSvilebis arno SafanJonis mier dafiqsirebuli, zemoT
aRweril heraldikur farTagan meore variantis msgavsi gerbic aqvs
gamoqveynebuli525: franguli faris pirvel
meoTxedSi _ Sebrunebuli mxedari, meoreSi _
iribad
gadajvaredinebuli
aRmosavluri
xmali da gasaRebi, mesameSi _ jvriani droSis
mpyrobeli cxvari, meoTxeSi _ qamari mis SuaSi
da Tavze TiTo mTliani wriT; fars saTavado
gvirgviniT Semkuli saTavadove mosaasxami
akravs gars.
(1-202)
77. mTavari ServaSiZe
1895
wlis
25
oqtombers
ruseTis
imperiis
umaRlesma
xelisuflebam oficialurad gaaforma ServaSiZeebis sagvareulo
145
gerbi526:
laJvardis
velian
frangul
farSi
legendaruli
Zmebis
dioskurebis
emblema
_
Zveli berZnebis mier ~pilos~-ad
wodebuli Tavsaburavis msgavsi,
oqros
ori
Teqis
qudia
moTavsebuli, romelTagan orive
TiTo
oqrosave
rvaqimiani
varskvlaviT aris davirgvinebuli;
fari
or
bizantiuri
tipis
farismtvirTvel grifons upyria,
amasTanave
fars
Tavs
adgas
saaznauro muzaradi siraqlemis
sami
frTiT;
lambrekeni
_
laJvardis,
oqros
sarCuliT;
yovelive
saTavado
gvirgviniani
saTavadove mosasxamiT aris garsSemoxveuli.
/ServaSiZeTa
gerbis
proeqti
heroldiis
departamentis
dokumentebidan/ (1-203)
gerbi ~saerTo sagerbis~ 1901 wels gamocemul XVI tomSi
Sevida527, mcire xnis Semdgom ki, 1906 wels _ ~umaRlesad
damtkicebuli~ gerbis mflobeli ruseTis imperiis saTavadaznauro
gvarebis dasuraTebuli nusxis III wignSic528.
oskar
getlingis
gliptikur
koleqciaSi
Semonaxuli
ServaSiZeebis mrgvali formis sagerbe beWedze agreTve dioskurebis
emblema aris amotvifruli heraldikuri faris gareSe529.
afxazeTis mTavrebis ServaSiZeebis oficialurad damtkicebuli
gerbis sruli gamosaxuleba stanislav dumins aqvs gamocemuli
ruseTis imperiis saTavadanauro sagvareuloebis~ IV tomSi530. aseTive
gerbi,
oRond
farsgare
Sesamkoblebis
gareSe
~saqarTvelos
heraldikur
simbolikaSi~
mixeil
vadbolskisac
aqvs
531
gamoqveynebuli . ServaSiZeTa kuTvnil sagerbe kompozicias ~saerTo
sagerbedan~ v. cixinskic icnobs532.
ServaSiZeebi, rogorc cnobilia afxazeTis mTavrebi iyvnen.
saqarTvelos am mxaris centrs ki didi xnis ganmavlobaSi qalaqi
soxumi, igive berZnuli kolonia dioskuria warmoadgenda. Zveli
kolxidis am erT-erT umniSvnelovanes polisSi moWril monetebze,
qalaqis saxelis mixedviT legendaruli Zmebis dioskurebis, Cvens
mier aRwerili emblema aRibeWdeboda533. swored aqedan gamomdinare
ServaSiZeebma, viTarc soxumisa da mTlianad afxazeTis mflobelebma
TavianT gerbSi Zmebi dioskurebis anu TviT qalaq soxumis,
dioskuriis simbolo gamosaxes. sainteresoa, rom ServaSiZeebis
sagerbe emblema _ miTiuri Zmebi dioskurebis qudebi, XX saukunis 60ian wlebSi soxumeli mxatvris nino mastitskaias mier Sesrulebuli
leo ServaSiZis eqslibrisis kompoziciis nawils Seadgenda. es aris
146
faqtobrivad
erTaderTi
CvenTvis
cnobili
nimuSi
sagerbe
eqslibrisisa saqarTveloSi
sainteresoa, rom ServaSiZeebis sagerbe emblema _ miTiuri Zmebi
dioskurebis qudebi, XX saukunis 60-ian wlebSi soxumeli mxatvris
nino mastitskaias mier Sesrulebuli leo ServaSiZis eqslibrisis
kompoziciis nawils Seadgenda. es aris faqtobrivad erTaderTi
CvenTvis cnobili nimuSi sagerbe eqslibrisisa saqarTveloSi534.
amrigad, Tamamad SeiZAleba iTqvas, rom ServaSiZeTa heraldikur
simbolikas qarTuli sagvareulo gerbebidan uZvelesi, bagrationebis
dinastiisaze ufro adrindeli, jer kidev q-mde I-II saukunidan
momdinare535 fesvebi gaaCnia.
78. Tavadi CerqeziSvili
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
CerqeziSvilTa
gerbis
ori
variantia
536
dafiqsirebuli . pirvel maTganSi: gakveTilgadakveTili faris zeda marjvena da qveda
marcxena meoTxedebSi _ sam-sami mcire sveti,
zeda marcxena da qveda marjvenaSi ki _ agreTve
sam-sami xuTqimiani varskvlavi erTi orze; fars
saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavado
mosasxami akravs gars. Tavad CerqeziSvilebs
mikuTvnebul iqve moTavsebul meore sagerbe
(1-204)
farSi sami xuTqimiani varskvlaviT datvirTuli
sartyelia gamosaxuli.
ioane batoniSvili gvars CerqezeTidan gadmosaxlebulad
miiCnevs537.
CerqezeTis
gerbs
mxarze
SubSemodebuli
mxedari
warmoadgens, magram mezobeli kavkasiuri mxaris yabardos sagerbe
kompoziciaSi ki, sworedac rom, sami xuTqimiani varskvlavia
gamoxatuli538. aqedan gamomdinare ibadeba, jer-jerobiT upasuxod
darCenili kiTxva _ xom ar SeiZleba CerqeziSvilebis gerbebiseuli
sami xuTqimiani varskvlavi, maTi samSoblos, CerqezeTis maxloblad
mdebare
mxaris,
yabardos
sagerbe
fariseul
varskvlavebs
davukavSiroT?
79. Tavadi CiCua
CiCuebis sagvareulo gerbi v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~
damtebiTi ganmartebebis gareSe, martooden wyaros miTiTebiT aris
warmodgenili539:
mTlian
farSi
savaraudod
mrgval
farze
moTavsebuli erTmaneTze gadajvaredinebuli isari, xmali, Subi da
kverTxi; fars saTavado gvirgviniani saTavado mosasxami akravs gars.
aRsaniSnavia, rom gadajvaredinebuli isris, xmlisa da Subisgan
Semdgari
kompozicia
sakmaod
xSiria
qarTul
sagvareulo
heraldikaSi. msgavsi gamosaxuleba igive ~kavkasiis sagerbeSi~
147
magaliTad meliqiSvilebis da
ganxilul gerbebSic gvxvdeba.
SalikaSvilebis,
Cvens
mier
zeviT
80. Tavadi CijavaZe
CijavaZeebis gerbi v. cixinskis xelnawer
~kavkasiis sagerbeSi`~ aris dafiqsirebuli540:
mTlian
farSi
cixesimagris
kbilanebiani
kedeli
da
mis
Tavze
gasxivosnebuli
eqvsqimiani varskvlavia gamoxatuli; fars
saTavado gvirgviniT Semkuli saTavadove
mosasxami akravs gars.
stanislav duminis cnobas Tu vendobiT,
romelsac
CijavaZeTa
gerbi
aqvs
gamoqveynebuli, gamosaxuleba sagvareulos
erT-erTi warmomadgenlis sagerbe beWdidan
aris gadmoRebuli. dumini amasTanave
(1-205)
SeniSnavs, rom originalSi, anu beWedze sagerbe
farSi mflobelis slavuri asoebiT gadmocemuli inicialebic ~Р. Ч.~
aris ganTavsebuli541.
81. Tavadi ColoyaSvili
oskar
getlingis
gliptikur
koleqciaSi ColoyaSvilebis kuTvnil luqis
beWedze Semdegi saxis sagerbe kompozicia
aris
amoWrili542:
gakveTil-gadakveTili
ovaluri, e. w. italiuri faris zeda marjvena
meoTxedSi
_
xelSi
xmlis
mpyrobeli
arqistratigi miqael mTavarangelozi, zeda
marcxenaSi _ Znelad gasarCevi figuris,
savaraudod
samsxverplos
_
gvirgvinian
svetze
Camokidebuli
ori
Txis
msgavsi
cxovelis Tavis qalis winaSe Camuxluli
(1-206)
vaci, qveda marjvena nawilSi _ gveleSapTan mebrZoli wm. giorgis
xateba, qveda marcxenaSi ki _ abjari da mis ukan iribad
gadajvaredinebuli droSebi da sxvadasxvagvari saWurveli; Tu
beWedze datanebul heraldikur daStrixvas vendobiT, faris yvela
nawils oqros foni gaaCnia; gerbi saTavado gvirgviniTa da
mosasxamiT aris Semkuli.
Tavad ColoyaSvilebis gerbis zustad aseTive gamosaxuleba,
daStrixvis gareSe v. cixinskis ~kavkasiis sagerbesa~543 da mixeil
vadbolskis
~saqarTvelos
heraldikur
simbilikaSic~544
aris
dadasturebuli.
148
82. Tavadi CxeiZe, erisTavi raWisa
v.
cixiniskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
CxeiZeebs
mikuTvnebul
sagerbe
farSi
erTmaneTis
qveS
Tanmimdevrulad
aris
moTavsebuli ori Tarazulad ganlagebuli
eqvsqimiani varskvlavi, dawvenili moRunuli
xmali, agreTve dawvenili naxevarmTvare, droSa,
xuTi isriT momarTuli mSvildi da CaCqani;
fars saTavado gvirgviniT Semkuli saTavado
mosasxami akravs gars545.
(1-207)
aRwerilis
absoluturad
identuri
gamosaxulebis
garda
stanislav
dumins
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi CxeiZeebis
arno SafanJonis ~goTas mcire albomidan~
cnobili gerbic546 aqvs gamoqveynebuli547:
gadakveTili franguli fari, SuaSi _ mcire
frangulive fariT; ZiriTadi faris zeda
naxevarSi _ laJvardze, vercxlis gvirgvini,
mis
qveS
horizontalurad
ganTavsebuli
kverTxiT, qveda sevadis nawilSi _ vercxlis
or koSkiani cixesimagris kedeli Tavze
oqros malturi jvriT, centralur mcire
farSi ki _ zurmuxtis fonze oqros verZi;
gerbi
(1-208)
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxamiT aris garsSemoxveuli.
CxeiZeebis
gerbis
pirveli
varianti
SedarebiT
Zveli,
savaraudod XIX saukunisa unda iyos, meore ki, rogorc Cans gvaris
mier 1917 wlis komunisturi revoluciis Semdeg emigraciaSi
ixmareboda.
83. Tavad Cxotua, Cxotua-Wyonia
Cxotuebs ruseTis imperiis mTavrobis mier
~umaRlesad damtkicebuli~ gerbi ar gaaCndaT.
Tumca cnobilia maTi ase vTqvaT araoficialuri
gerbi, romliTac gvari jer kidev imperiis
arsebobis
dros
sargeblobda:
gakveTilgadakveTili franguli faris zeda marjvena
nawilSi gamosaxulia dawvenili naxevarmTvare
masze dadgmuli malturi jvriT, zeda marcxenaSi
_ gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis xateba,
qveda marjvenaSi _ Semobrunebuli mdgomare
iremi, qveda marcxenaSi ki _ oqros sawmisi; fars
(1-209) gars akravs saTavado gvirgviniT Semkobili saTavadove
mantia. gerbi frang genealog Jak ferans aqvs gamocemuli548.
149
Jak feranisave wignSi aris dafiqsirebuli Tavad nikoloz
Cxotuas kuTvnili piradi sagerbe kompoziciac. igi faqtobrivad
Cxotuebisa da Wyoniebis Serwymul gerbs warmoadgens da friad
saintereso
preistoria
ukavSirdeba:
1901
wels
q.
baTumSi
SeuRlebuli Tavadis qal pelagia Cxotuasa da aznauriSvil Salva
Yyonias mier baTumSive 1905 wlis 24 seqtembers gaformebuli da 1938
wlis 26 ivliss q. sent-briakSi (safrangeTi) ruseTis didi mTavris
kirile vladimeris Zis mier damtkicebuli adofciis safuZvelze
maTi Ze Tavadi nikoloz Cxotua dedis mxriv babuis platon Cxotuas
pirdapir memkvidred aris aRiarebuli.
adofcia
dadasturebulia
da
iuridiulad
ratificirebulia
saqarTvelos demokratiuli respublikis
xelisuflebis mxrivac 1920 wlis 20
ivniss q. quTaisSi. evropaSi cnobili
diplomatis maltis ordenis kavalris
Tavad nikoloz Cxotuas (Cxotua-Wyonia)
tituli,
gvar-saxeli
da
gerbi
registrirebulia londonSi inglisis
yvelaze
avtoritetuli
saxelmwifo
heraldikuri sazogadoebis _ ~College of
Arms~-is mier 1934 wlis 4 ivliss549.
(1-210)
piradad nikoloz Cxotuas kuTvnili, zemoT
xsenebuli adofciis aqtidan gamomdinare Sedgenili saqveynod
aRiarebuli da oficialurad cnobili Cxotua-WyoniaTa Serwymuli
gerbi Semdegnairad gamoiyureboda: franguli faris TavSi _ mewamul
fonze sworkuTxa jvari, gakveTil-gadakveTili danarCeni faris zeda
marjvena nawilSi _ dawvenili naxevarmTvare masze dadgmuli
malturi jvriT, zeda marcxenaSi _ wm. giorgis xateba, qveda
marjvenaSi _ iremi, qveda marcxenaSi ki _ oqros sawmisi (CxotuaTa
gerbi); faris oTxad gayofili monakveTis centrSi mcire aseve
franguli fari WyoniaTa gerbiT: gakveTil-gadakveTili velis zeda
marjvena da qveda marcxena nawilebSi _ TiTo tolferda jvari, zeda
marcxena da qveda marjvena meoTxedebSi ki _ TiTo afrebAdaSvebuli
xomaldi; mTavar fars gars artyia maltis ordenis jaWvi, masze
Camokidebuli malturi jvriT; qveviT bafTaze warwerili laTinuri
devizi: ~IN DEO SPES MEA~ (sityasityviT: ~imedi maqvs RvTisa~); es
yovelive moTavsebulia saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavadove
mantiiT550.
150
84. Tavadi ciciSvili
~ruseTis
saTavadaznauro
sagvareuloebis saerTo sagerbis~ 1800
wlis 22 oqtombers gamocemul V tomSi
Setanili
Tavad
ciciSvilebis
oficialurad
damtkicebuli
gerbi
551
Semdegnairad gamoiyureboda : gakveTilgadakveTili
franguli
faris
zeda
marjvena nawilSi _ laJvardze, iribad,
marcxnidan
marjvniv
gamoxatuli
daxveuli mewamuli droSa da Subosani
mxedari TeTr cxenze; zeda marcxenaSi _
oqroze, laJvardis ovaluri fari, qveda
marjvenaSi
_
oqroze,
laJvardis
sartyeli marcxnidan masze aRbeWdili
(1-211)
laTinuri literiT _ ~S~, qveda marcxena
meoTxedSi ki _ laJvardze, oqros siuxvis rqa; fari saTavado
gvirgviniani saTavado mosasxamiT aris Semkuli. gamosaxuleba
saukuneze meti xnis Semdgom, 1906 wels heroldiis departamentSi
Sedgenil ~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli sruliad
ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis nusxaSic~ moTavsda552.
ciciSvilebis, aRwerilis analogiuri sagerbe kompozicia
gamoqveynebuli aqvT p. n. petrovs ~ruseTis warCinebuli gvarebis
istoriaSi~553 da mixeil vadbolskis ~saqarTvelos heraldikur
simbolikaSi~554. aRsaniSnavia, rom vadbolski laTinur literas
~spiralis ZvelTaZvel niSans~ uwodebs555. gerbs cnobili rusi
gerbTmcodnis
aleqsandre
lakieris
gamocemaSi
_
~rusuli
heraldika~556 da cixinskis xelnawer ~kavkasiis sagerbeSic~557
vxvdebiT. ciciSvilebis gerbis gamosaxuleba agreTve, frangi
genealogis Jak feranis, emigrirebul qarTvel
warCinebul sagvareuloebs miZRvnil naSromSic
aris Sesuli558.
sagerbe farSi ganTavsebuli emblemebidan
siuxvis rqa simdidresa da guluxvobas aRniSnavs.
amasTan dakavSirebiT, niSandoblivia, rom ioane
batoniSvili ciciSvilebze gvamcnobs _ ~Zveladve
mdidarni kacni~ iyvneno559. droSisa da mxedris
figurebi Cveni azriT, ciciSvilTa winapris zaza
fanaskertelis,
kvlav
ioane
batoniSvilis
sityvebs
Tu
moviSveliebT
_
~mxedarTa
winamZRolobas~560 unda ukavSirdebodes.
151
(1-212)
85. Tavadi wereTeli
wereTlebis gerbi v. cixinskis xelnawer
~kavkasiis sagerbeSi~ aris dafiqsirebuli561:
ukuCanglisebrad gayofili faris marjvena
nawilSi _ kbilanebiani cixekoSki gaxsnili
WiSkriTa
da
sarkmlebiT,
marcxenaSi
_
dawvenili aRmosavluri xmali, mis qveS ki _
kvarcxlbekze aRmarTuli sveti, romelic
aqeT-iqidan or loms upyria, faris qveda
nawilSi _ gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis
xateba;
fars
saTavado
gvirgviniT
damSvenebuli saTavadove mosasxami akravs
gars.
(1-213)
Tavad wereTlebis zustad aseTive gerbi
aqvs
gamoqveynebuli
stanislav
dumins
~ruseTis
imperiis
562
saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi .
86. aznauri winamZRvriSvili
winamZRvriSvilebis
kuTvnili
sagvareulo
sagerbe
gamosaxuleba
CvenTvis
mxolod
mixeil
vadbolskis
monografiidan
_
~saqarTvelos
heraldikuri simbolika~ aris cnobili563: frangul
farSi wriuli ornamentiT Semofargluli sveti Tavze
gvirgviniT, svetis marjvniv _ sworkuTxa jvriani
alami.
(1-214)
vizualurad kompozicias namdvilad ara aqvs
klasikuri gerbis forma, miTumetes rom, rogorc Cans, TviT
franguli tipis faric vadbolskiseuli danamati unda iyos. aqedan
gamomdinare, Tavdapirveli gamosaxuleba savaraudod martooden
ornamentiT iyo SemosazRvruli. miuxedavad amisa, figurebi imdenad
heraldikuria,
rom
kompozicia
Tamamad
SeiZleba
miviCnioT
sagvareulo gerbad.
ioane
batoniSvilis
mixedviT564
baTumeli
mRvdlisgan
warmomdgari winamZRvriSvilebis gerbis simbolikaSi, Cveni azriT
religiuri motivi mZlavrobs, rac, SesaZloa am gvaris JReradobas,
semantikas _ ~winamZRvris-Svili~, ukavSirdebodes.
87. Tavadi wulukiZe
1902
wlis
22
maiss
ruseTis
imperiaSi
~umaRlesad
damtkicebuli~
Tavad
wulukiZeebis
sagvareulo
gerbi
ase
gamoiyureboda565: gakveTil-gadakveTili franguli fari SuaSi mcire
frangulive fariT; mTavari faris zeda marjvena nawilSi _
152
laJvardze, gveleSapis ganmgmiravi wm. giorgis xateba, zeda
marcxenaSi _ mewamul fonze Sav miwaze
mdgomi
vercxlis
zarbazani,
qveda
marjvenaSi
_
mewamulze,
oqros
aRmosavlur xmal SemarTuli oqrosave
lomi, qveda marcxenaSi _ laJvardze, sam
mwvervaliani Tovliani qedis fonze
bunebrivi
feris
cixesimagris
kbilanebiani
kedeli
SuaSi
koSkiT,
centralur
mcire
farSi
ki
_
zurmuxtze, ruseTis imperiis sevadis
orTaviani arwivi oqros gvirgviniT;
ZiriTad fars Tavs adgas saaznauro
muzaradi
saTavado
gvirgviniTa
da
oqros lambrekeniT;
(1-215)
muzaradis
ukan,
amasTanave
erTmaneTze
iribad
aris
gadajvaredinebuli
vercxlis
bunikiani
da
oqros
foCebiani
ori droSa, romelTaganac marjvena mewamuli feris aris, marcxena ki
_ laJvardisa; farismtvirTvelebs warmoadgens vercxlis abjriani da
zuC axdil CaCqniani ori raindi, romelTac xelT upyriaT TiTo piki
mewamulze sevadis saimperio arwiviani droSiT; farismtvirTvelTa
ferxTiT
moTavsebul
vercxlisfer
bafTaze
sevadis
asoebiT
warwerili rusulenovani devizi anu legenda: ~ЦАРЮ И ОТЕЧЕСТВУ~
(~mefes da mamuls~); yovelive ganTavsebulia saTavado gvirgviniT
damSvenebul saTavado mosasxamze.
gerbis gamosaxuleba Tavdapirvelad ~saerTo sagerbis~ 1904
wels gamocemul XVII tomSi Sevida566, xolo mcire xnis Semdgom _
1906 wels, e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli ruseTis
imperiis qveSevrdomi warCinebuli sagvareuloebis dasuraTebuli
nusxis III tomSic moTavsda567.
88. Tavadi WavWavaZe (yvarlis Sto)
WavWavaZeebis ori saTavado gvari aris
cnobili.
samflobelo
mamulebis
mixedviT,
pirvels yvarlis Stos uwodeben, meores ki
winandlisas. genealogTa Soris arsebobs azrTa
sxvadasxvaoba maTi monaTesaobis Sesaxeb568. erTi
ram cxadia, orive ganStoebis gerbebi sakmaod
axlos dgas erTmaneTTan da sanaxevrod emTxveva
kidevac erTurTs569. oskar getlingis gliptikur
koleqciaSi dacul yvareleli WavWavaZeebis
(1-216)
mrgvali moyvanilobis luqis beWedze am
sagvareulos kuTvnili sagerbe kompozicia aris amotvifruli570:
gakveTil-gadakveTili inglisuri, igive Crdilouri faris zeda
marjvena meoTxedSi _ kldeze aRmarTuli cixekoSki, zeda marcxenaSi
153
_ gaqceuli iremi, qveda marjvenaSi _ Ruza, qveda marcxenaSi ki _
aRmosavluri xmlis mpyrobeli mklavi; fari saTavado gvirgviniani
saTavadove mosasxamiT aris Semkuli.
WavWavaZeebis yvarlis Stos mixeil
vadbolskis
mier
warmodgenili
ufro
daxvewili
heraldikuri
Sesaxedaobis
gerbi571
zemoT
aRwerilisgan
Sinaarsobrivad
mxolod
faris
e.
w.
franguli formiTa da gare Sesamkoblebis
uqonlobiT gamoirCeva. gerbis ufro sruli
varianti,
saTavado
gvirgviniTa
da
mosasxamiT,
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
gvarebis~
IV
tomSi
572
stanislav dumins , ~qarTul saTavado
sagvareuloebSi~ ki Jak ferans573 aqvT
gamoqveynebuli. orond es ukanaskneli varianti
(1-217)
sarkiseburad
Sebruebulia
warmodgenili,
miuxedavad
amisa
autenturobis gamo WeSmariti gamosaxulebis upiratesoba uTuod
luqis beWdis kompozicias unda mivaniWoT.
89. Tavadi WavWavaZe (winandlis Sto)
WavWavaZeebis winandlis Stos uTvalsaCinoesi warmomadgenlis
poet aleqsandre WavWavaZis axali SuamTis monasterSi mdebare
saflavis qvaze am gvaris sagerbe gamosaxuleba aris amokveTili:
franguli faris zeda marjvena nawilSi _ SemaRlebaze Semodgmuli
taxti, zeda marcxenaSi _ gaWenebuli cxeni, qveda marjvenaSi _ Ruza,
qveda marcxenaSi ki _ aRmosavluri xmali da faris mpyrobeli
SeWurvili mklavi. aleqsandre WavWavaZe 1846 wels gardaicvala,
aqedan gamomdinare bunebrivia mis saflavis qvaze datanebuli gerbi
am TariRze gviandeli ver iqneba, rac safuZvels gvaZlevs Tamamad
ganvacxadoT, rom winandleli WavWavaZeebis sagvareulo gerbi 1846
wlamde aris Seqmnili.
a
b
winandlis Stos gerbebi getlingis arqivis sfragistikulheraldikuri koleqciidan (1-218 a, b)
154
saTavado gvirgviniT Semkuli aseTive gerbi aris Semonaxuli oskar
getlingis gliptikur koleqciaSi574.
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi`~ WavWavaZeebs mxolod erTi
sagerbe fari aqvT mikuTvnebuli575: gakveTil-gadakveTili faris
pirvel meoTxedSi _ taxti, meoreSi _ cxvari, mesameSi _ Ruza,
meoTxeSi
_
xmliani
mklavi.
kompozicia
winandlis
Stos
simbolikasTan ufro axlos dgas. meore nawilSi moTavsebuli cxvris
figura ki etyoba SecdomiT aris Canacvlebuli csenisas. saerTod
cixinski metad zereled mimoixilavs WavWavaZe|Ta sagvareulo
heraldikis friad saintereso sakiTxs da Cveni azriT, am SemTxvevaSi
saqmes bolomde ar aris CaZiebuli.
WavWavaZeebis winandluri ganStoebis gerbis ori praqtikulad
identuri varianti aqvs gamoqveynebuli stanislav dumins ~ruseTis
imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV tomSi576.
amrigad, Tavad WavWavaZeebis orive Stos oTxnawilian gerbebs
faris zustad erTnairi qveda marjvena da marcxena nawilebi gaaCnia.
sxvaoba martooden zeda meoTxedebSi SeiniSneba, sadac yvarlelT
cixekoSki da iremi, winandlelT ki taxti da cxeni warmoadgenT.
a
b
winandlis Stos gerbis variantebi (1-219 a, b)
aqve davurTavdiT, rom stanislav duminis cnobiT577 arno
SafanJons, rogorc Tavad amtkicebs WavWavaZeTa saerTo gerbi aqvs
dafiqsirebuli578: sevadis velze vercxlis malturi jvari, xolo
oqrosaze _ saqarTvelos gerbi. advili SesamCnevia, rom faris
aRweriloba
sruliad
ar
Tanxvdeba
WavWavaZeTa
tr\adiciul
sagvareulo simbolikas. rogorc Cans SafanJoniseuli es gerbi
emigraciaSi gamoiyeneboda WavWavaZeebis erT-erTi ganStoebis mier.
90. aznauri Wyonia
ruseTis imperiaSi e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbi Wyoniebs
ar hqoniaT. samagierod frangi genealogis Jak ferenis qarTul
warCinebul gvarebs miZRvnil wignSi moyvanilia WyoniaTa, rogorc
Cans araoficialuri, Tumc ki klasikuri healdikis wesebis
zedmiwevniTi dacviT Sedgenili friad daxvewili da moxdenili
155
gerbi: gakveTil-gadakveTili franguli faris zeda marjvena da qveda
marcxena nawilebSi _ TiTo tolferda jvari, zeda marcxena da qveda
marjvena meoTxedebSi ki _ aseve TiTo afrebAdaSvebuli xomaldi;
fars qveS moTavsebul bafTaze laTinuri devizia warwerili: ~IN DEO
SPES MEA~ (sityvasityviT: ~imedi maqvs RvTisa~); gerbi or
farismpyrobel weros ukavia; fars ki Tavs adgas aznauruli
muzaradi aznaurulive gvirgviniT, siraqlemis sami frTiTa da
lambrekeniT579.
Wyoniebis es gerbi, viTarc zeviT aRvniSnavdiT Tavad nikoloz
Cxotuas (Cxotua-Wyonia), inglisis yvelaze avtoritetuli saxelmwifo
heraldikuri sazogadoebis _ ~College of Arms~-is mier londonSi 1934
wlis
4
ivliss
registrirebuli
piradi
Serwymuli
gerbis
Semadgeneli nawilia580. aqedan TavisTavad gamomdinareobs (ix. zeviT:
Tavadi Cxotua), rom aznaur WyoniaTa gerbi uTuod minimum 1939
wlamde mainc unda yofiliyo Seqmnili.
91. Tavadi xerxeuliZe
xerxeuliZeebis gerbi v. cixinskis xelnawer
~kavkasiis sagerbesa~581 da mixeil vadbolskiseul
gamocemaSi _ ~saqarTvelos heraldikuri
simbolika~582, aris dadasturebuli: gakveTili
franguli faris marjvena nawilSi _ zRvaSi mcuravi
Sebrunebuli afrebaSvebuli xomaldi, marcxenaSi ki
_ naxevarmTvare da eqvsqimiani varskvlavis Tu
yvavilisebri figura. ~kavkasiis sagerbeSi~, amasTanave
fars saTavado gvirgviniT damSvenebuli saTavadove
mosasxami akravs gars.
(1-220)
92. Tavadi ximSiaSvili
ximSiaSvilebis sagvareulo luqis beWedze,
romelic oskar getlingis gliptikuri koleqciis
nawils
Seadgens,
Semdegi
saxis
sagerbe
583
gamosaxuleba aris amotvifruli : inglisur,
igive Crdilour farSi gveleSapTan mebrZoli wm.
giorgis
xateba,
faris
Tavze
_
saTavado
gvirgvini, fars qveS ki _ bafTaze Camokidebuli
ruseTis imperiis wm. giorgis saxelobis ordenis
jvari da rusulenovani warwera: ~КНЯЗЬ Г. С.
ХИМШИЕВ~. SevniSnavdiT, rom beWdis mflobelis
(1-221)
inicialebis gaSifrvis SemTxvevaSi, advilad dadgindeba gerbis
Seqmnis miaxloebiTi TariRic.
156
Tavad ximSiaSvilTa TiTqmis aseTive gerbia, ordenisa da
warweris gareSe, magram saTavado gvirgviniTa da mosasxamiT,
moTavsebuli v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSic~584.
TvalSisacemia, rom ximSiaSvilebis gerbi, masSi aRbeWdili
erTad-erTi figuriT praqtikulad saqarTvelos wm. giorgis xatebiani
gerbis analogiuria.
93. aznauri xudobaSevi
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
sagvareuloebis
saerTo sagerbis~ 1836 wlis 3 ianvars
gamocemul X tomSi imerel aznaurebad
moxseniebuli xudobaSevebis saimperio
xelisuflebis
mier
oficialurad
damtkicebuli
gerbi
aris
585
moTavsebuli : gadakveTili franguli
faris
zeda
gakveTili
naxevris
marjvena nawilSi _ oqroze, ori
erTmaneTze iribad gadajvaredinebuli
aRmosavluri
xmali,
marcxenaSi
_
laJvardze, oqros jvari, xolo mis
(1-222)
qveS marcxena kuTxeSi _ zRvis kldovani
napiri, faris qveda naxevarSi _ mewamulze, puris TavTavis oqros
Sekvra da mis qveS gamosaxuli vercxlis dawvenili naxevarmTvare;
fari marjvnidan arwivs, marcxnidan ki loms upyria; sagerbe
kompozicia,
amasTanave
Semkobilia
saaznauro
gvirgviniT
damSvenebuli saaznaurove muzaradi siraqlemis sami frTiTa da
oqros sarCuliani laJvardis lambrekeniT.
gerbi Sesulia saimperio heroldiis departamentSi Sedgenili
~umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli saTavadaznauro gvarebis
nusxis~ 1906 wels momzadebul III tomSi586.
~saerTo
sagerbeSi~
xudobaSevebis
sagvareulos
Sesaxeb
moTxrobili mokle istoriuli cnobis mixedviT, gvaris erT-erTi
warmomadgeneli artemi xudobaSevi (sainteresoa rogoria gvaris
qarTuli JReradoba _ xidirbegiSvili xom ara?) osmaleTis mier
imereTis
samefos
Seviwrovebis
Sedegad
Tavisi
odindeli
sacxovrisidan, quTaisidan sparseTs gaeSura, saidanac misi Ze makari
ukve ruseTSi gadasaxlda da sakuTari nebiT imperiis samudamo
qveSevrdomoba miiRo587.
xudobaSevebis gerbi aRwerili aqvs saxelganTqmul rus
gerbTmcodnes aleqsandre lakiers Tavis cnobil wignSi ~rusuli
heraldika~588.
157
94. Tavadi javaxiSvili
(rusulad _ ~Жевахов~)
erTmaneTisgan
mkveTrad
gansxvavebuli
gerbebi
gaaCnda
javaxiSvilebis or Stos. erT-erT maTgans, romelsac ruseTSi
~Jevaxov~-ebs
uwodebdnen
1901
wlis
7
marts
~umaRlesad
damtkicebuli~ Semdegi saxis gerbi
ekuTvnoda:
gakveTil-gadakveTili
franguli
fari
SuaSi
mcire
frangulive fariT; ZiriTadi faris
zeda marjvena nawilSi _ laJvardze,
iribad gadajvaredinebuli oqros jvari
da vercxlis aRmosavluri xmali, zeda
marcxenaSi _ oqroze, sevadis cxeni
Tavze
sabarono
gvirgviniT,
qveda
marjvenaSi _ oqroze, vercxlis isriT
marjvnidan
gamsWvaluli
mewamuli
cecxlis mfrqveveli zurmuxtis mTa,
qveda
marcxenaSi
_
laJvardze,
vercxlis
cixekoSki
Tavze
oqros
naxevarmTvariT, saTavado gvirgvinian
(1-223)
mcire farSi ki _ siasamuris bewvis fonze
ganTavsebuli oqros skiptra da sfero; mTavar fars Tavs adgas
oqros sarCulis mqone lajvardis lambrekeniani saaznauro muzaradi,
romelic
sevadis
saimperio
orTaviani
arwiviT
damSvenebuli
saaznauro gvirgviniT aris Semkuli; fari mis qveS moTavsebul
erTmaneTze laJvardis bafTiT gadabmul muxis da dafnis totebze
Semomdgar or farismtvirTvel oqros loms upyria; yovelives
saTavado gvirgviniani saTavadove mosasxami akravs gars589.
zemoT aRwerili gamosaxuleba Seyvanilia ~saerTo sagerbis~
1904 wels gamocemul XVII tomSi590 da ~umaRlesad damtkicebuli
gerbis mflobeli ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis nusxis~
1906 wels heroldiis sagerbe ganyofilebaSi Sedgenil I nakveTSi 591.
gerbis
SemqmnelTa
mosazrebiT592
kompoziciaSi
Sesuli
figurebidan sfero da qarTlis gerbidan dasesxebuli emblema _
cecxlovani mTa javaxiSvilebis qarTvel gavlenian TavadTagan
warmomavlobaze miuTiTebs, cixekoSki _ samxedro siqveleze, xmalze
gadajvaredinebuli jvari _ sagvareulos qristianobze, orTaviani
arwivi _ ruseTis imperiis qveSevromobaze, muxisa da dafnis rtoebi
ki _ Sesabamisad, gvaris winaparTa fizikur simZlavresa da awindel
warmomadgenelTa inteleqtualur Sromaze; rac Seexeba gvirgvinosan
cxens, es figura javaxiSvilebTan damoyvrebuli baron vulfertebis
gerbidan aris gadmoRebuli.
158
javaxiSvilTa mocemuli ganStoeba
ufro adrindeli sagvareulo gerbiTac
sargeblobda. Tavis droze, 1798 wels
ruseTis samxedro samsaxurSi Camdgarma
Tavadma, maiorma spiridon simonis Ze
javaxiSvilma
~saerTo
sagerbeSi~
Sesatanad
heroldiis
departamentSi
waradgina
mamamisisgan,
vaxtang
VI-is
ruseTSi Tanmxlebi erT-erTi pirisgan
memkvidreobiT
miRebuli
sagerbe
gamosaxuleba: laJvardis velian gakveTilgadakveTili faris pirvel nawilSi _
oqros rto, meoreSi _ naxevarmTvare,
mesameSi _ ori xmali, xolo meoTxeSi _
koSki593. departamentSi gadawyvites aRwerili
(1-224)
gerbi manam ar daemtkicebinaT, sanam mTxovneli ueWvelad ar
daasabuTebda Tavis Tavadur warmoSobas, amas ki, rogorc vxedavT
saukuneze meti dro dasWirda, vinaidan javaxiSvilebis gerbi, viTarc
ukve aRvniSnavdiT, sabolood mxolod 1901 wels daregistrirda.
amgvarad, XX saukunis damdegs qarTvel Tavad javaxiSvilTa,
ruseTSi ~Jevaxov~-ebad wodebulma Stom jer kidev XVIII saukuneSi
arsebuli sagerbe kompoziciis safuZvelze miiRo oficialurad
dadasturebuli gerbi.
javaxiSvilTa gerbis orive gamosaxulebas, ase vTqvaT Zvelsac
da axalsac v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ vxvdebiT 594. gerbis
~umaRlesad
damtkicebuli~
varianti
~ruseTis
imperiis
saTavadaznauro
gvarebis~
IV
tomSi
stanislav
dumins
aqvs
gamoqveynebuli595.
95. Tavadi javaxiSvili
(ruseTSi _ ~`Джавахов~)
1901 wlis 5 dekembers ruseTis
xelisuflebis
mier
oficialurad
damtkicda saimperio senatis heroldiis
departamentis
sagerbe
ganyofilebaSi
SemuSavebuli Tavad javaxiSvilebis kidev
erTi Stos gerbi596: gakveTil-gadakveTili
franguli faris zeda marjvena da qveda
marcxena
meoTxedebSi
_
laJvardze,
vercxlis TiTo talRovani qamari, zeda
marcxena da qveda marjvenaSi ki _ oqroze,
mewamul
Tvalebiani da
eniani
TiTo
sevadis lomi; fars Tavs adgas saaznauro
(1-225)
muzaradi saaznaurove gvirgviniT; muzaradis
Tavi _ sevadis orTaviani arwivi; lambrekeni: marjvniv _ lajvardis
159
da vercxlis, marcxniv _ sevadis da oqrosi; farismtvirTvelebi _
faris orive mxridan, tradiciul gurul tansacmelSi gamowyobili
TiTo SeiaraRebuli mamakaci; yovelive ganTavsebulia saTavado
gvirgviniT Semkul saTavado mosasxamze. kompoziciis avtorTa
sityvebiT farSi ganlagebuli emblemebi ~odiTganve gamoixateboda
javaxiSvilebis sagvareulo beWdebze~597.
gerbi Sesulia, rogorc ~ruseTis imperiis saTavadaznauro
sagvareuloebis saerTo sagerbis~ 1904 wels gamocemul XVIII tomSi598,
iseve e. w. umaRlesad damtkicebuli gerbis mflobeli titulovani
gvarebis dasuraTebuli xelnaweri nusxis 1906 wels Sedgenil I
wignSi599.
v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~ javaxiSvilTa mocemuli Stos
zustad aseTive gerbia ganTavsebuli600. amasTanave igi gamoqveynebuli
aqvs stanislav dumins ~ruseTis imperiis saTavadaznauro gvarebis~ IV
tomSi601.
96. Tavadi jambakur-orbeliani
jambakur-orbelianebis gerbis CvenTvis cnobili variantebi,
ramdenime monaTesave gvaris (orbeliani, baraTaSvili, ratiSvili)
kuTvnili
erTmaneTTan
axlos
mdgomi
gerbebis
baraTaSvilorbelianTa jgufis nawils Seadgens.
v.
cixinskis
~kavkasiis
sagerbeSi~
moyvanili
jambakurorbelianebs mikuTvnebuli sami sagerbe faridan, ori Sinaarsobrivad
praqtikulad ucvlelad imeorebs baraTaSvilTa da orbelianTa, Cvens
mier zeviT aRweril, aseve cixisnkiseul gerbebs 602. rac Seexeba mesame
fars, igi danarCenTagan sakmaod gamorCeul
originalur kompozicias warmoadgens: gakveTilgadakveTili faris zeda marjvena nawilSi _
iribad gadajvaredinebuli karWapi da mSvildi,
zeda marcxenaSi _ qnari, qveda marjvenaSi _
sveti, xolo qveda marcxenaSi _ aRmosavluri
xmali; fari or farismtvirTvel loms upyria,
yovelive
ki
saTavado
gvirgviniT
Semkul
saTavadove mosasxamiT aris garSemortymuli603.
/jambakur-orbelianebis erT-erTi cixinskeuli
originaluri gerbi/ (1-226)
97. Tavadi jafariZe
Tavad jafariZeebis gerbi v. cixinskis ~kavkasiis sagerbeSi~
gvxvdeba yovelgvari damatebiTi ganmartebiTi komentaris gareSe604:
gadakveTili faris qveda naxevari Suazea gakveTili; faris zeda
mTlian nawilSi _ wm. giorgis xateba, qveda marjvenaSi _erTmaneTze
iribad gadajvaredinebul xmlebze moTavsebuli mSvildisari, qveda
marcxenaSi ki _ cixesimagre.
160
98. Tavadi jayeli
jayelebis gerbi v. cixinkis ~kavkasiis
sagerbeSi~ aris Semonaxuli605: mTliani faris
centrSi
_
naxevarmTvare,
zeda
marjvena
kuTxeSi ki _ eqvsqimiani varskvlavi.
jayelTa
gerbSi
mahmadianur
aRmosavleTSi
gavrcelebuli,
islamuri
samyaros mTavari simbolos, naxevarmTvaris
ganTavseba,
SesaZloa
samcxe
saaTabagos
osmaleTs mierTebis Semdeg am sagvareulos
mier mocemuli mxaris, samxreT saqarTvelos
mmarTvelobis anu aTabagobis SesanarCuneblad
muslimuri sarwmunoebis miRebaze migvaniSnebdes.
161
(1-227)
saeklesio heraldika
domenti kaTalikosi
XVII-XVIII ss-is qarTul sfragistikul masalaSi vxvdebiT metad
saintereso
da
originalurobiT
gamorCeul
beWdebs
domenti
kaTalikosisa, romelTa suraTebic aq mogvyavs, magram heraldikuad
cotaoden rTuli aRsaweri iqneboda.
a
b
domenti kaTalikosis gerbis magvari gamosaxulebiani beWdebi,
Sesabamisad 1672-isa da 1705 wlebis (1-228 a, b)
domenti IV (eriskacobaSi damiane bagrationi) aRmosavleT
saqarTvelos kaTalikos-patriarqi iyo 1705-1741 ww. (gardaicvala imave
1741 wels). igi iyo vaxtang VI-is Zma, mwignobari, kanonSemoqmedi da
eklesia-monastrebis ganmaaxlebeli. qarTuli interesebis dacvis gamo
xan sparT gaaZeves saqarTvelodan, xanac osmaloT hyavdaT tyveobaSi,
magram sabolood moRvaweoba isev qarTlSi daasrula606.
imJamindeli
sxva
heraldikuri
gamosaxulebebis
smgavsad
domenti kaTalikosis piradi sabeWdi embleemac ar gamoirCeva
dasavleTevropuli heraldikuri kanonebis dacviT. miuxedavad amisa,
vfiqrobT igi mainc SesaZlebelia miviCnioT qarTuli saeklesio
gerbebis erT-erT uadres nimuSad an Tundac winamorbedad mainc,
vinaidan aq aSkarad vxedavT garkveuli kononzomierebis Tanaxmad
dawyobili, mflobelis rangis Sesabamisi Tematuri – saeklesio,
pirobiTi simboloebis gamarTul kompozicias, romelic ucvleli an
martooden mcirdi cvlilebebiT mravalgzis meordeba sxvadasxva
drosa da adgilas. am mosazrebas isic unda amyarebdes, rom, rogorc
vaxtang VI-is saqmeTa Tanamonawile da mis kanonSemoqmedebaSi
CarTuli
pirovneba,
domenti
IV
naziarebi
iqneboda
gerbTSemoqmedebisa da heraldikis sakiTxebs, radgan mogexsenebaT
misi Zma vaxtang mefe CvenSi gerbTmcodneobis erTi fuZemdebelTagani
iyo.
amrigad vgonebT sadavo ar unda iyos, rom kaTalikos domenti
IV-is
beWdebze
gamosaxuli
simboloebi
mis
pirad
sagerbe
kompoziciad da amave dros qarTuli saeklesio heraldikis Seqmnis
mauwyebladac SeiZleba miviCnioT.
162
ioane mayaSvili
bodbes monastris mTavar eklasiaSi ganTavsebul bodbes
mitropolit ioane mayaSvilis saflavis qvaze gamosaxulia saeklesio
tipis misi piradi gerbi da mxedruliT Sesrulebuli Semdegi
Sinaarsis epitafia: “Seni var/
macxovne me/
r [rameTu?] mcnebani Senni/
mrwmenes me/
gaSrta lamparica ese mdebare sasanTlesa zeda WeSmaritisa mRudelT
mTavrobisasa saCuenoÁ mw/
yemsi bodbes mitropoliti sanatreli ioane kaxTa TavadTagani
mayaSvili r_li/
mwysida sityÂerTa samwsoTa q_esTa 54 wel da ganaSvenebda wmidasa
amas ta/
Zarsa da adgilsa yovlaT SemkulebiTa da wesierebiTa da aw hasak
siberisad miwev/
nilman dautevna sawuTo 24 sekdembersa Tvesa 1837isa wlisasa da das/
xna aqa 94is wlisa monazonebiT damaSuralni sxeulni Tvisni
saxsenebelad sauku/
nod da TviT wardga w_e meufisa Tvisisa”
TviT gerbi ki metad originalurad
gamoiyureba,
rac
upirveles
yovlisa
sagerbe
faris,
rogorc
aseTis
ararsebobiTa da kompoziciis figurebiT
metad
datvirTulobiT
gamoixateba.
bunebrivia
gerbi
ver
akmayofilebs
evropuli
heraldikuri
kanonebis
moTxovnebs, magram mas verc ubralod
simbolos ver vuwodebT vinaidan faris
garda sagerbe kompoziciis praqtikulad
yvela
atributi
gaaCnia,
rogoricaa
magaliTad: gvirgivni, mosasxami, da sxv.
(1-229)
gerbis klasikuri saxiT blazoni
SeuZlebelia amitom SemovifarglebiT misi ubralo aRwerilobiT:
kompoziciis centrSi gamosaxulia gasxivosnebul wreSi moTavsebuli
jvari, romelsac Tavs adgas tolferda “samyura” jvari, xolo
herraldikur marcxena da marjvena mxareebze Sesabamisad emijneba
wignisa
(savaraudod
bibliis)
da
moses
sjulis
ficarTa
gamosaxulebebs; centralur gasxivosnebul wreze oTx yelsabamze
Camokidebulia sxvadasxva saxis 3 jvari da 1 medalioni; yovelive
aRwerils gars akravs gerbebis saTavado mosasxami, romelzec orive
mxares
gadmokidebulia
jvrebiT
datvirTuli
saepiskoposo
mosacmeli; mosasxams Tavs adgas saepiskoposo mitra, xolo mitris
gasxivosnebul samkuTxedSi moTavsebuli yovlismWvreteli Tvali;
mosasxamis uknidan ki orive mxares iribad aris amowverili 2
163
Sandali da 2 sxvadasxva tipis skiptra; kompoziciis daboloebaSi
gamosaxulia naxevarwreSi Casmuli frinveli; daboloebis marjvniv
gamosaxulia (savaraudod) tiara jvriT, xolo marcxniv – Tungi
langarze.
bunebrivia mocemuli sagerbe kompoziciis TiTqmis yvela
figura da saerTo motivic dakavSirebulia ioane mayaSvilis
mRvdelTmTavrul moRvaweobasTan, magram amave dros aqve vxvdebiT
misi Tavaduri warmoSobis damadasturebel saTavado mosasxamsac.
daboloebaSi
gamosaxuli
frinveli
vfiqrobT
gardacvlili
mitropolitis zecad aRzevebul sufTa suls unda gamoxatavdes.
mfrinvelis amgvari figura xSirad gvxvdeba Zvel qarTul saflavis
qvebze. Zneli saTqmelia ras niSnavs Tungi, SesaZloa es ganwmendis
simbolod miviCnioT.
saerTo bodbes mitropolit jamSi ioane mayaSvilis sagerbe
kompozicia warmoadgens qarTuli saeklesio heraldikis marTalia
klasikuri evropuli gerbTmcodnebis wesebis ugulvebelmyofel,
magram metad originalur da saintereso nimuSs.
ponWoSvili (kenWoSvili)
axali SuamTis monasterSi ganTavsebulia
1909 wels gansvenebuli goris episkoposis
petre ponWoSvilis (kenWoSvili) (1836-1909 ww)
saflavis qva, romelzec aRbeWdilia misi
piradi gerbi. gamosaxuleba CvenSi
gavrcelebul tipiur saeklesio gerbs
warmoadgens, amgvarTaTvis damaxasiaTebeli
praqtikulad yvela atributiT. gerbi
sakmaod gamarTulia heraldikuri wesebis
TvalsazrisiT, Tu ar CavTvliT imas, rom
farSi figurebis nacvlad asomTavruli
asoebi ~e~ da ~p~ (“k”)aris Casmuli.
(1-230)
mogexsnebaT sagerbe farSi dasavleT evropuli heraldikis
kanonebiT warwerebisa da asoebis Casma miuReblad miiCneva, magram
gamonaklisis saxiT ruseTis imperiaSi da saqarTveloSic zogjer
mainc vxvdebiT amgvar gamosaxulebebs.
gerbis
blazoni:
talRovan
Taviani
franguli
fari
asomTavruli asoebiT ~e~ da ~p~. fars qvemoT ori marTlmadidebluri
jvari da RvTismSoblis xatiani gulsakidia ganlagebuli. fars
marjvena heraldikuri mxridan emijneba moses sjulis ficarTa
stilizebuli gamosaxuleba, xolo marcxnidan biblia. fars ukan
mRvdelmTavarTa
sxvadasxvagvari
kverTxebia
gadajvaredinebuli,
xolo zevidan saepiskoposo mosasxamia gadatarebuli, mTlianad
kompozicias ki, rogorc Cans Tavs adgas saTavado gvirgvini.
164
daskvna
Cvens mier Catarebuli kvleva Zieba vfiqrobT safuZvels
gvaZlevs davaskvnaT, rom qarTuli heraldika, am sityvis klasikuri
dasavleT evropuli gagebiT, XVII saukunis meore naxevarSi
warmoiqmna, Tavdapirvelad saxelmwifo da samxareo (XVII-XVIII
saukuneebi), Semdeg sagvareulo (XVIII saukune) da saqalaqo (XIX
saukune), bolos ki korporaciuli (XIX-XX saukuneebi) gerbebis saxiT.
qarTuli heraldikis ganviTarebaSi, Cveni dakvirvebiT oTxi
ZiriTadi etapi, periodi ikveTeba: pirveli _ nacionaluri (XVII
saukunis meore naxevridan, XIX saukunemde), meore _ klasikuri anu
evropul-rusuli (XIX saukune da XX-is dasawyisi), mesame _
socialistur-sabWouri (XX saukunis damdegidan XXI saukunemde) da
meoTxe _ respublikuri (2004 wlidan moyolebuli).
nacionaluri periodis dros, saqarTveloSi, sxvaTa Soris iseve,
rogorc imJamad ruseTSi, arc Tu ise kargad icnobdnen evropuli
heraldikis kanonebs, naklebad iTvaliswinebdnen maT da gerbebsac
bunebrivia metwil adgilobriv simbolikaze dayrdnobiT qmnidnen.
meore,
evropul-rusul
etaps
SeiZleba
qarTuli
heraldikis
klasikuri xanac vuwodoT, vinaidan am periodis praqtikulad yovel
axal aTwleulTan erTad, saqarTvelosTan dakavSirebul sxvadasxva
tipis gerbebs sul ufro da ufro mkveTrad gamoxatuli dasavleT
evropuli ieri eZleoda. Semdgomi, socialistur-sabWouri periodi
gerbTmcodneobis
TiTqmis
yovelgvari
fuZemdebluri
wesebis
ignorirebiTa da maTi praqtikulad sruli gauTvaliswineblobiT
xasiaTdeba. samagierod mZlavrobs, ase vTqvaT araheraldikurad
gaTanamedrovebuli figurebis stilizebulad gamosaxvis tendencia.
sul axlaxan dawyebuli respublikuri periodi xasiaTdeba klasikuri
heraldikis kanonebis aRorZinebiTa da srulyofilad dacviT. aseve
gaaqtiurda muSaoba Teoriuli da praqtikuli heraldikis dargSi.
amavdroulad
praqtikulad
qaosurad
viTardeba
sagvareulo
heraldika. rac Seexeba qarTul saxelmwifo, teritoriul Tu
korporaciul (maT Soris pirvel rigSi saxelmwifo samsaxurebis)
gerbebs, marTalia maTSi igrZnoba tradiciuli motivebisa da
simbolikisadmi pativiscema, mainc SedarebiT ukana planze iwevs XVIIXIX saukuneebis simbolika da faqtiurad sruliad axleburi ieris
mqone sagerbe kompoziciebi iqmneba.
yoveli zemoT daxasiaTebuli periodi, rogorc wesi emTxveoda
mniSvnelovan cvlilebebs qveynis politikur, ekonomikur-socialur
da sazogadoebriv cxovrebaSi. iqneboda es evropasTan daaxloebis
mcdelobani,
ruseTis
imperias
mierTeba
da
kapitalisturi
ekonomikuri wyobis mZlavroba Tu sabWoTa xelisuflebis damyareba
an piriqiT misi ukugdeba da prodasavluri reformebis gatareba.
yovel am movlenaze heraldika myisierad reagirebda, rac gerbebis
stilis gamocvliT an sulac gerbTmcodneobis axali sferos,
mimdinareobis, dargis warmoSobiT gamoixateboda xolme.
165
qarTuli heraldikis Semdgomi kvleva uTuod aucilebelia
mTlianad qarTuli simbolikis, uZvelesi totemuri da emblematikuri
sistemebis Secnobisa da gaSifrvisTvis, aqedan gamomdinare ki
zogadad qarTuli, warmosaxviTi, simbolikuri msoflmxedvelobis
SeswavlisTvis. es sakiTxebi, Tavis mxriv friad aqtualuria dRes _
axali
damoukidebeli
demokratiuli
qarTuli
saxelmwifos
mSeneblobisas,
rodesac
saxelmwifo
simbolikis
mowesrigebis
Semdgom,
sakmaod
aqtualurad
mimdinareobs
adgilobrivi,
teritoriuli gerbTSemoqmedeba. amavdroulad, qarTuli gerbebis
ganxilva arc diplomatiis an am bolo sami saukunis manZilze
saqarTvelos politikuri orientaciis veqtoris mimarTulebebis
cvlis konteqstSi ar unda iyos interesmoklebuli607.
gansaskuTrebiT xazgasasmelia, rom praqtikulad yvela tipis
gerbebis, dasavleT evropuli civilizaciis am specifiuri nayofis
saqarTveloSi esodeni gavrceleba, Cvenis rwmeniT kidev erTi aSkara
dasturia mTlianad qarTuli kulturis zogadevropul sivrceSi
moazrebis aucileblobisa da ueWvelobisa.
bolos
visurvebdiT,
rom
winamdebare
naSromi
erTi
mniSvnelovani win gadadgmuli nabiji aRmoCeniliyos qarTul
istoriografiaSi heraldikis, igive gerbTmcodneobis Rirseuli
adgilis damkvidrebisa da
sazogadoebisTvis isedac sakmaod
saintereso dargis kidev ufro meti popularizaciis gzaze.
166
danarTi 1
zogierTi heraldikuri terminis
ganmartebiTi glosariumi
evropuli
qveynebis
heraldikur
praqtikebSi
miRebulia
Taviseburi specifikuri terminologiuri ena, romlis saSualebiTac
maqsimalurad lakonurad aRiwereba nebismieri sagerbe gamosaxuleba,
vinaidan,
zogierTi
e.
w.
rTuli
faris
aRwerisTvis
anu
blazonirebisTvis Cveulebrivi sayoveldReo leqsikis gamoyeneba
metad mouxerxebeli, mravalsityviani da usistemo iqneboda. CvenSi
aqamde amgvari heraldikuri enis ar arsebobis gamo, aucilebelia
SemuSavdes
da
ucxour
analogebs
miesadagos
ZiriTadi
gerbTmcodneobiTi terminebis Sesatyvisi sityvebisa da gamoTqmebisgan
Semdgari qarTuli terminologia. swored am saqmisTvis safuZvelis
Cayras emsaxureba qvemoT moyvanili, umTavresad sadisertacio
naSromSi
gamoyenebuli
terminebis
ganmartebiTi
glosariumi,
romelsac
SesaZloa
jer-jerobiT
ar
hqondes
absoluturi
WeSmaritebis an ama Tu im gadmoqarTulebuli terminis mkacrad
dakanonebis ambicia, magram Cveni azriT mis bazaze realuria
zedmiwevniT qarTuli heraldikuri enis Camoyalibeba.
rusuli da miTumetes qarTuli gerbTmcodneoba gacilebiT
naklebad ganviTarebuli, gnebavT garTulebuli iyo vidre dasavleT
evropuli heraldikuri praqtikebi. amis gamo bunebrivia CvenSi ufro
mcire raodenobis specifikuri terminebis gamoyenebis aucilebloba
aris. yovel SemTxvevaSi amJamindel etapze mainc. amitom, Cveni azriT
gaumarTlebelia, magaliTad franguli urTulesi heraldikuri enis
srulad gadmoTargmna. leqsikonSi Setanilia mxolod zogadi
heraldikis yvela qveyanaSi xmarebuli umniSvnelovanesi da qarTul,
Sesabamisad rusul gerbTmcodneobaSi gavrcelebuli sityvebi Tu
gamoTqmebi, romlebic sadisertacio naSromis ZiriTad teqstSi aris
gamoyenebuli.
amave dros, aRsaRniSnavia, rom Cven varCieT terminebis
qarTulad gadmoTargmna (vfiqrobT qarTuli enis simdidre gvaZlevs
amgvari fufunebis saSualebas) da ara maTi, vTqvaT frangul an
germenul terminologiaze dayrdnobiT sityva-sityviT, uTargmnelad,
ucxouri JReradobis SenarCunebiT gadmoReba, rac, Tumca Tavis mxriv,
aseve ar iqneboda albaT metismetad miuRebeli.
sazogadod, specifikuri heraldikuri terminebis Tu cnebebis
aRsaRniSnavad SedarebiT arqauli enis gamoyenebas amarTlebs is, rom
jer erTi, minanqrebis SemTxvevaSi, mkacrad profesionalurad Tu
mivudgebiT, WeSmarit mxatvrobaSi marTlac ganirCeva magaliTad
wiTeli da mewamuli, lurji da laJvardi da a. S.; meorec erTi,
yvela qveynis heraldikur praqtikaSi miRebuli iyo SedarebiT
moZvelebuli idiomebis an sulac klasikuri Tu gabarbarizmebuli,
damaxinjebuli gviani laTinuris xmareba. aqedan gamomdinare, sadac
167
es SesaZlo [Tu gamarTlebulia] da ar aris gansakuTrebiT
SeuTavsebeli Tanamedrove qarTulTan, misaRebia ferebis ufro
moZvelebuli sityvebiT, terminebiT gadmocema.
glosariums
safuZvlad
udevs
zogad
gerbTmcodneobas
miZRvnili ucxouri Sromebidan da maT darTuli heraldikuri
leqsikonebidan amokrebilia inglisuri da misi Sesatyvisi franguli
da rusuli terminebi, Tu rasakvirvelia amgvari arsebobs. terminebis
samagaliTod enebi Semdegi kriteriumebis mixedviT SeirCa. inglisuri
_ imis gamo, rom sadReisod igi yvelaze gavrcelebulia msoflioSi
da nebismieri dargis samecniero literaturis udidesi nawili
swored inglisurad qveyndeba; franguls, gansakuTrebiT ki Zvel
franguls SeiZleba gerbTmcodneobis dedaena vuwodoT, heraldikuri
terminebis umetesoba swored aqedan momdinareobs da bunebrivia am
enis ignorireba dauSvebeli iqneboda; rac Seexeba rusuls, qarTuli
heraldika erT dros ruseTis saimperio heraldikis, Tumca
originalurs, magram mainc nawils Seadgenda, amitom cxadia qvemoT
moyvanil leqsikonSi verc rusuls avuvlidiT gverds.
Abased; abaissé _ daSvebuli, daweuli. 1. AaRniSnavs frdebdaSvebulobas;
2. nivnivis, qamris an sxva sapatio figuris farSi Cveul poziciaze
ufro dabla ganTavseba.
addorsed; adossé _ zurgizurg. ori
rogorc wesi identuri figura.
erTmaneTisTvis
zurgSeqceuli,
armiger; армигер _ gerbis mflobeli; sagerbe kompoziciis mflobeli,
piri, ojaxi Tu sazogadoeba, dawesebuleba an organizacia.
argent; argent; серебро – vercxli. erT-erTi heraldikuri saRebavi _
liToni.
azure; azur; лазурь _
minanqari.
laJvardi.
erT-erTi
heraldikuri
bar; divise _ (sityvasityviT: zoli) qamris
gamoisaxeba SedarebiT viwro qamris saxiT.
saRebavi
damcrobiTi
_
forma,
barry; burele _ dazolili; ori minanqris monacvleobiT Tanbari ricxvis
da zomis horizontalur zolebad dayofili fari an figura.
base; pointe; оконечность _ safuZveli (inglisuris Sesatyvisi); daboloeba
(rus.-is Sesatyvisi). qarTul Sesatyvisad, Cveni azriT safuZveli
ufro Seefereba, vinaidan es sityva mosaxmarad, sabrunveladac ufro
moxerxebulia da figuris Sinaarss Tu farSi mis mdebareobas,
168
poziciasac ukeT gadmoscems. inglisSi qveda nawili farisa, ara
udidesi misi 1:3-isa da ara umciresi 1/:5-isa.
band; bonde; перевязь _ sartyeli. sapatio figura, gamoixateba faris
zeda marjvena kuTxidan qveda marcxenisken gavlebuli gadamkveTi
sqeli xaziT, romelic fars diagonalurad hyofs or Tanabar
nawilad.
~sartyeli~ SesaZloa sityvasityviT gveTargmna da ~samxariRlive~
gvewoda, magram es Cveni azriT metad mouxerxebeli, mouqneli da
xelovnuri termini iqneboda.
bandy _ dasartyluli. fari an figura dayofili Tanabri raodenobis
gansxvavebuli minanqris sartyelebiT.
bezant, besant; византииская монета _ moneta. mcire monetisebri mrgvali
figura (mag. inglisur heraldikaSi mudam oqrosi). xSirad asaxavs
simdidres, fuls, oqros.
blazon; blason; блазонировать _ blazonireba. sagerbe kompoziciis sruli
aRwera.
bordure; bordure; кайма _ arSia. (sityvasityviT inglisuridan: sazRvari,
zRvari, arSia, bordiuri) faris kides Signidan momyoli viwro
mTliani zoli.
bourelet; бурелет _ bureleti. sagerbe farsgare Sesamkobeli. Tavsdeba
muzaradsa da gvirgvins an muzaradis Tavs Soris. arabuli
Tavsaburavis dasamagrebeli rgoli, romelsac qarTuli Sesatyvisi
ver movuZieT.
canting arms; гласный герб _ (sityvasityviT inglisuridan: iribi,
TvalTmaqci, narTauli, SeniRbulad Tqmuli) metyveli (narTauli?)
gerbi. sagerbe fari, romlis Semadgeneli nawilebic figuralurad
asaxavs mflobelis saxelwodebas.
canton, franc canton; свободная часть _ (momdinareobs romanuli sityva _
canto-dan _ ~kuTxe~ da franc _ aq: Tavisufli) Tavisufali nawili.
sagerbe faris zeda marjvena nawili.
composed shield; ecu compose _ Sedgenili fari. danawevrebuli, rTuli,
raimegvarad dayofili fari.
cascue; шлем _ muzaradi. sagerbe farsgare Sesamkobeli.
169
chief; chef; глава _ Tavi. sapatio heraldikuri figura. uWiravs faris
zeda horizontaluri mesamedi.
chevron; chevron; стропило _ nivnivi. sapatio heraldikuri figura.
cimier; нашлемник _ muzaradis Tavi. sagerbe farsgare Sesamkobeli.
muzaradis Tavze ganTavsebuli figura, romelic metwil TviT
sagerbe faridan aris dasesxebuli.
cross; croix; крест _ jvari. sapatio heraldikuri figura.
mravalgvar nairsaxeobebs xSirad heraldikuri figurebis
jgufs miakuTvneben.
jvris
calke
ermine; hermine; горностаевый _ sisamuris bewvi.
fess; fasce; пояс _ qamari. sapatio heraldikuri figura. uWiravs faris
Sua horizontaluri mesamedi.
field; champ; поле _ veli. sagerbe faris an misi nawilebis foni
(mindori, guli, adgili). heraldikuri faris fonis aRsaniSnavad
sityva ~guli~-s ioane batoniSvili xmarobs ~kalmasobaSi~. es erTerTi uZvelesi qarTuli heraldikuri terminia da samwuxaroa am
tradiciis ignorireba, Tumca heraldikaSi sakmaod xSirad ixmareba
gulis stilizebuli figura, ris gamoc gerbis blazonireba,
figurisa da fonis aRmniSvneli terminebis identurobis mizeziT,
SesaZloa gaugebari Seiqnes. amasTanave guli ewodeba heraldikuri
faris Sua, centralur nawils da esec terminologiur gaorebas
warmoqmnida. erekle II Tavis sigelebSi sagerbe faris fons anu vels
~adgils~ uwodebs, SevadaroT rusi heraldikosi arsenievis mier
gamoyenebul termins _ ~место~608. urigo ar iqneboda am Zveli
qarTuli heraldikuri terminis gaxsenebac, magram "sityva" ~adgili~
xmarebaSic
mouxerxebelia,
yursac
Wris
blazonirebisas
da
amvdroulad iseve rogorc ~alagi~ adgilmdebareobis garda zogjer
sxva garkveulwilad uxerxuli Sinaarsac iZens xolme (Sead.
fexsalagi). yovelive amis gamo kvlav termin ~velze~ SevaCerebT
arCevans, miTumetes, rom igi sityvasityviT zustad miesadageba
identur ucxour terminebs.
gules; gueules; червленный _ mewamuli. erT-erTi heraldikuri saRebavi _
minanqari.
gyronne; gironne _ dasolili. faris samivegvari (gakveTa, gadakveTa,
CamokveTa) kveTis erToba.
170
inescutcheon; ecusson; малый щит _ mcire fari. meorexarisxovani figura _
ZiriTad farSi Casmuli momcro fari.
lambrequins, mantling; намет _ lambrekeni. dafleTili, alag-alag
Semoxeuli mosasxamisebri specifiuri sagerbe farsgare Sesamkobeli.
mantle; manteau; мантия
Sesamkobeli.
_ mosasxami anu mantia _ gerbis farsgare
metals; metail (metaux); метал _ liToni. heraldikuri saRebavi minanqrebTan
erTad ori umTavresi heraldikuri feri _ oqro, vercxli.
mot; девиз _ devizi, e. w. legenda. metwil far qveS moTavsebul
bafTaze datanebuli lakonuri gamoTqma, romelic Cveulebriv
nawilobriv mainc ganmartavs gerbs.
pale; pal; столб _ boZi. sapatio heraldikuri figura. uWiravs faris Sua
vertikaluri mesamedi.
per pale; parti; рассеченный
gayofili fari.
_
gakveTili;
per
fess;
coupe;
пересеченный
horizontalurad gayofili fari.
_
Sveulad,
vertikalurad
gadakveTili;
Tarazulad,
per bend; скошенный _ CamokveTili; iribad gayofili fari.
per cross; четверочастный
_
gakveTil-gadakveTili.
sworkuTxa jvrisebr dayofili fari.
oTxnawilad
per saltire; четверочастный скошенный _ orjer CamokveTili. orive mxridan
iribad, wm. andrias jvrisebr oTxad gayofili fari.
per chevron; chape
CamokveTili fari.
_
nivnivisebr
CamokveTili.
orjer
naxevrad
sable; sable; черный _ sevadi (Savi). erT-erTi heraldikuri saRebavi _
minanqari.
simple; пустой _ martivi fari; dauyofeli, daunawevrebeli, mTliani
fari.
tabernacle; павильон _ pavilioni. igive
mxolod saxelmwifo gerbebisTvis.
171
mosasxami,
oRond
ixmareba
tenants ou supports; щитодержатель _ farismtvirTveli. orive mxridan,
marcxnidan da marjvnidan, ZiriTadi faris mWereli figurebi.
tincture; email (emaux); финифть _ minanqari. heraldikuri saRebavi;
metalebTan erTad, oTxi umTavresi heraldikuri feris _ sevadi,
mewamuli, laJvardi, zurmuxti, saxelwodeba.
vert; sinople; зеленный _
saRebavi _ minanqari.
zurmuxti
(mwvane).
erT-erTi
heraldikuri
возникающий _ amoziduli. faris an faris nawilebis
naxevrad, Cveulebriv welamde gamoxatuli figura .
kideebidan
гербоведение _ gerbTmcodneoba.
обремененный _ datvirTuli.
ganTavsebuli sxva figura.
figura,
romelzec
zemodan
aris
laxti _ Surdulis Sesatyvisi erekle II-iseuli termini.
farsgare Sesamkoblebi _
heraldikuri atributebi.
sagerbe
faris
garSemo
ganlagebuli
reversi (mag. sadevize bafTis) _ sarCuli. termins qarTul
heraldikaSi pirvelad iyenebs vaxuSti bagrationi Tavis atlass
darTul cnobil saxelmwifo da samxareo gorbebis aRwerisas.
martalia vaxuSti am simboloebs Tavad uwodebs "Rerbebs" igi mainc
ver uvlis droSebis xmarebis mdidar tradicias saqarTveloSi da
gerbebSic tovebs droSis mcired detals axsenebs ra maTi sarCulis
ferebs. amis gamo vaxuStiseuligerbebis droSebad gamoyeneba
sruliad bunebrivia, rac ganxorcielda kidec realobaSi 1980-90-ian
wlebSi saqarTvelos damoukideblobis moZraobis xanaSi.
щитодержатель
figurebi.
_
farismtvirTveli.
heraldikuri
farismWereli
возникающий _ amoziduli. faris kveTidan an raime figuris uknidan
naxevrad amomarTuli, gamoCenili figura.
counter ermine; contre-hermine;
heraldikuri bewvi.
противогорностаевый
_
ukusiasamuris.
vair; беличий _ ciyvis. heraldikuri bewvi.
Counter vair; contre-vairé; противобеличий _ ukuciyvis. heraldikuri bewvi.
172
Sedgenili faris dayofis terminebi:
per pale; рассеченный
_ gakveTili, Sveulad, vertikalurad
gayofili fari.
per fess; пересеченный _ gadakveTili, Tarazulad, horizontalurad
gayofili fari.
per bend; скошенный _ CamokveTili, iribad gayofili fari.
per cross; четверочастный _ gakveTil-gadakveTili, oTxnawiliani,
Sveulad da Tarazulad dayofili fari.
per saltire; четверочастный скошенный _ jvaredinad CamokveTiuli,
oTnawiliani, marcxnidan da ramjvnidan CamokveTili fari.
mTliani fari _ dauyofeli, daunawevrebeli fari
173
danarTi 2
qarTuli heraldikis ganviTarebis periodebis, etapebis cxrili
periodi
nacionaluri
klasikuri anu
evropul-rusuli
socialistursabWouri
respublikuri
periodisTvis
damaxasiaTebeli
heraldikuri nimuSebi
1. vaxtang VI-iseuli
gerbebi
2. vaxuStis atlasis
gerbebi
3. erekle II-is epoqis
gerbebi
1. saqarTvelos samefosamTavroebis gerbebi
ruseTis did saxelmwifo
gerbSi
2. saqarTvelos qalaqebis
gerbebi
3. sagvareulo gerbebi
“saerTo sagerbedan”
1. demokratiuli
respublikis gerbi
2. sax. universtetis
emblema
3. asfsr-is saq. ssr-is da
avtonomiebis gerbebi
4. q. Tbilisis, q.
borjomis gerbebi
2. saqarTvelos 3-e
respublikis saxlmwifo
gerbi
3. heraldikis
komisiiseuli saqalaqo
gerbebi
174
qronologia
1672-1800 ww.
(XVII-XVIII ss)
1800-1918 ww.
(XIX s)
1918-2002 ww.
(XX s)
2002 ww. (XXI s)
danarTi 3
masalebi heraldikaze internetSi
qveviT moyvanilia internetis qselSi ganTavsebuli Cvens mier
moZiebuli, SerCeuli da anotirebuli masalebi da wyaroebi
gerbTmcodneobis Sesaxeb, romelic Cveni azriT gansakuTrebiT
saintereso, sayuradRebo da faseulia konkretulad qarTuli Tu
zogadi heraldikis SeswavlisaTvis.
1. Fracuis R. Velde's Heraldry Site
http://www.heraldica.org/
fransua veldes heraldikuri saiTi
ase vTqvaT krebiTi, kataloguri saiTi, romelSic mocemulia mravali
miTiTeba sxva heraldikur gverdebze da maTi sainterneto, qseluri
misamarTi.
2. International Civic Arms. By Ralf Hartemink
http://surf.to/heraldry
saerTaSoriso saqalaqo heraldika
msoflios qalaqebis gerbebis sakmaod mozrdili krebuli _
minimaluri informaciis Semcveli monacemTa baza ilustraciebiT.
dayofilia qveynebad. saqarTvelos ganakveTSi 10 gerbia. garda amisa
ruseTisaSi aris Tbilisis guberniis, azerbaijanisaSi ki zaqaTalis
gerbebi.
3. Illustrated Atlas of Heraldic Terms
http://www.heraldica.org/topics/glossary/atlas.htm
heraldikuri terminebis ilustrirebuli atlasi
maRali donis, metad sasargeblo programa. alfavitze gawyobili
terminebi 6 enaze (franguli, germanuli, inglisuri, espanuri,
italiuri) mocemuli SesatyvisebiT da ganmartebebiT, romelTac xSir
SemTxvevaSi sailustracio masalac erTvis.
4. Heraldry Links
http://www.panix.com/~wlinden/heraldry.shtml
heraldikuri bmulebi
heraldikasTan
da
veqsilologiasTan
dakavSirebuli
misamarTebis umTavresi krebuli internetSi.
5. Baronage Press
http://www.baronage.co.uk/
baronebis presa
175
saiTebis
SesaniSnavi
veb(internet)-almanaxi
medievistikasa
da
gerbTmcodneobaze
(zogadi
heraldika,
istoriuli
anegdotebi
gerbebze). SesaZloa el-fostaSi ufaso gamowera.
6. Britannica Encyclopaedia
http://www.britannica.com
enciklopedia britanika
saxelganTqmuli enciklopediis veb(internet)-versia: heraldikasTan
dakavSirebuli mravali maRali donis statia, miTiTebebi momijnave
Tematikis veb(internet)-gverdebze, mokle bibliografia.
7. Heraldry Origins - the origins and meaning of heraldry, by Joseph C. Wolf
http://heraldryorigins.tripod.com/
heraldikis saTaveebi. jozef s. vulfi
statia heraldikis warmoSobaze da saerTod zogad heraldikaze.
8. Search Engine for Heraldica
http://www.heraldica.org/search.html
saZebni meqanizmi heraldikisTvis
heraldikis Sesaxeb informaciis internetSi mosaZiebeli sistema
9. An Article on Heralds
http://www.heraldica.org/topics/heralds.htm
statia heraldikis Sesaxeb
veb-gverdi sxvadasxva qveynis heroldebze
10. Enlarged Annotated Bibliography
http://www.heraldica.org/biblio/annotate.htm
ganvrcobili anotirebuli bibliografia
Tematikurad dayofili sxvadasxva enovani bibliografia
11. Jewish Heraldry
http://www.heraldica.org/topics/national/jewish.htm
ebrauli heraldika
veb-gverdi ebraul gerbebze Suasaukuneebis evropaSi da mogvianebiT
sxva qveynebSic. avtorebi ebraul gerbebs calke heraldikur
mimdinareobad ar aRiareben, Tumca aRniSnaven, rom isini xSir
SemTxvevaSi mniSvnelovan originalurobas amJ/Ravneben.
12. The Escutcheon
http://www.societies.cam.ac.uk/cuhags/
sagerbe fari
kembrijis universitetis heraldikisa da genealogiis sazogadoebis
(Cambridge University heraldic and Genealogical Society) Jurnal
~esqaCeon~(~fari~)-is
veb(eleqtronuli)-versia.
nomrebi
eZRvneba
176
mimdinare
movlenebs,
zogad
gerbTmcodneobas,
axladgamocemuli wignebis mimoxilva da sxv.
13. The Zurich Roll of Arms
http://www.silverdragon.org/HERALDRY/ZurichRolls/zroaen0.htm
ciurixuli sagerbe
veb-gverdi dRemde Semonaxul uZveles sagerbeze.
SesaniSnavi ilustraciebiT.
heraldikaze
mokled,
14. SCA (The Society of Creative Anachronism) Heraldry
http://www.sca.org/heraldry
sxvadasxvagvari
heraldikasTan
dakavSirebuli
miTiTebani momijnave Sinaarsis gverdze.
15. Japanese Family Crests or Mon
http://www.japanusencounters.net/mon/
iaponuri sagvareulo emblemebi anu monebi
momcro mxolod teqsturi veb-gverdi minimaluri
iaponur gerbebze (mon).
masalebi
Tumca
da
informaciiT
16. Общий гербовник дворянских родов Всероссийской империи
http://gerbovnik.ru/
ruseTis imperiis "saerTo sagerbis" eleqtronuli versia
17. Гербы и Флаги
http://geraldika.ru/
saiTi rusul da msoflio heraldikaze mdidari vizualuri masaliT
da
mravalferovani
statiebiT,
maT
Soris
samecniero
gerbTmcodneobiTi statiebiT. erT-erT gverdze mocemulia msoflio
heraldikuri sazogadoebebis dasaxelebebi da koordinaebi
18. Экскурс в геральдику
http://www.excurs.ru/
eqskursi heraldikaSi
ganixilavs heraldikis istorias, ZiriTad wesebs da rusuli
heraldikis zogierT aspeqts. veb-gverdis avtorebi vizitorebs aseve
sTavazoben sakuTari gerbis damzadebas.
19. Гербы и Флаги Беларуси
http://geraldika.by/
belorusiis gerbebi da droSebi
ZiriTadad ganixileba mxolod belorusiis heraldikis istoria da
Tanamedroveoba
20. Украинская геральдика
177
heraldry.com.ua
ukrainuli heraldika
sakiTxebi heraldikis istoriaze. evropuli da ukrainuli heraldikis
sakiTxebis mimoxilva
21. Аджария
www.vexillographia.ru/gruzia/ajaria.htm
veqsilologiuri masalebi aWaris avtonomiuri respublikis droSis
Sesaxebs 1937-2006 ww periodSi.
22. ОФИЦИАЛЬНЫЙ САЙТ РУССКОГО ЦЕНТРА ФЛАГОВЕДЕНИЯ И
ГЕРАЛЬДИКИ
http://www.heraldicum.ru/
~ruseTis droSaTmcodneobisa da heraldikis centris~ oficialuri
gverdi. moicavs sakmaod saintereso vizualur da werilobiT, maT
Soris dokumentur masalas ruseTis, saqarTvelosa da zogierTi sxva
qveynis Sesaxeb.
178
gamoyenebuli literatura
1 rusTveli SoTa. vefxistyaosani. axlad dabeWdili SeerTebuliTa
RvawliTa ufalTa [m]. broset, z. falavandiSvilisa da d.
CubinovisaTa. II gamocema. spb. 1841 w.
2 vaxuSti bagrationi. saqarTvels atlasi (XVIII s.). akademiis gamomc.
Tb. 1997 w.
3 xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. Tavadobis
damtkicebis wigni micemuli erekle mefis mier sergis azarjanisa da
ohaneza akofjanisTvis; xelnawerTa instituti.
4 xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w. Suamdgomloba
erekle
mefisa
saimperatoro
karis
winaSe
arRuTaSvilebis
mxargrZelebad aRricxvis Sesaxeb;
5 ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol
zardaliSvilma. Tb. 1971 w. gv. 118
6 d. kapanaZe. qarTuli numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w.
7 batoniSvili ioane bagrationi. xumarswavla (kalmasoba). I-II t.
~merani~. 1990-1991 ww.
8 sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi.
gliptikis fondi. o. getlingis arqivi
9 ana baqraZe. masalebi qarTuli sfragistikis istoriisaTvis. naw. I.
Tb. 1978 w.
10 ana baqraZe. masalebi qarTuli sfragistikis istoriisaTvis. naw. II.
Tb. 1988 w.
11 saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis
krebuli. 1918-1921. specredaqtori v. SaraSeniZe, Semdgeneli e.
gurgeniZe. Tb. 1990 w.
12 iv. javaxiSvilis arqivi, sabuTi # 567. iv. javaxiSvilis arqivis
aRweriloba. Tb. 1976 w.
13 xelovnebis Tbilsis saxelmwifo muzeumis arqivi. Личное дело Р.
Гордеева. saqme # 12; 17.
14 qarTuli wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w.
15 g. leoniZe. gamokvlevebi da werilebi. gamomc. ~mecniereba~ Tb. 1958
w.
16 o. gigineiSvili. besikis saflavi. Jur. "literatura da xelovneba".
1949 w. 9 oqt. # 40
17 daviT kakabaZe. saqarTvelos Rerbi (konkursis da Sesrulebis
Sesaxeb). gaz. "forumi". # 16. 10-20 seqtemberi. 1994 w.
18 mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc.
~xelovneba~. Tb. 1980 w.
19 b. kandelaki. WavWavaZeTa gerbi. "Zeglis megobari" #45. gv. 49. s.
20 nucubiZe. legendaruli safosto marka. gaz. "Tbilisi". 1986 w.
21 georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis
mfarvelobaSi aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti
179
gamosacemad moamzada, Sesavali da SeniSvnebi daurTo giorgi
paiWaZem. Tb. 1983 w
22 z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. XVIII s-is II
naxevari - XIX s-is damdegi. (Tavi s. lioniZe, gv. 53)
23 sara barnaveli. qarTuli droSebi. Tb. 1953 w.
24 simon gamsaxurdia. saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi.
Tb. 1990 w.
25 Tornike asaTiani. moxatuli farebis saidumloeba anu ra aris
heraldika? Jurn. ~artanuji~. # 4. 1995 w.
26 Tornike asaTiani. saqarTvelos gerbi. Jurn. ~artanuji~. # 5. 1996 w.
27 daviT kldiaSvili. qarTuli heraldikis istoria. saparlamento
uwyebani. saxelmwifo simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.
28 malxaz afridoniZe. zogadi heraldika. saparlamento uwyebani.
saxelmwifo simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.
29 mixeil mayaSvili, daviT kldiaSvili. qarTuli heraldikis
istoria. gaz. "saxalxo gazeTi". # 98. 1 _ 7 aprili. 1997 w.
30 malxaz afridoniZe. heraldikuri ferebi da maTi simbolika.
saistorio krebuli ~mesxeTi~. Tsu gamomcemloba. Tb - axalcixe. 1998
w.
31 Tornike asaTiani. saxaliso heraldika. Jurn. ~artanuji~. # 8 - 9.
Tb. 1999 w.
32 Tornike asaTiani. samegrelos samTavros gerbebi. samegrelo,
kolxeTi, odiSi. Tbilisi-zugdidi. 1999 w.
33 daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis
istoria. Jur. ~omega~. # 6. 2001 w.
34 daviT kldiaSvili. qarTlis mefe luarsab I-is saxelmwifo gerbi.
sazogadoebrivi Jurn. ~omega~. Tebervali 2001 w. # 2.
35 saqarTvelos istoriis narkvevebi. t IV. Tb.
36 saqarTvelos droSebi da gerbebi vaxuSti bagrationis mixedviT.
Tb. 1991 w. gv. 4
37 qarTlis cxovreba. t. I. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1955 ww. Tb.
38 niko javaxiSvili. qarTuli faleristika (jildoTmcodneoba). Tb.
1995 w.
39 mixeil boWoriZe. mogzauroba samcxe-javaxeTSi. Tb. 1992 w.
40 j. ruxaZe. bunebis ZalTa aRorZinebis xalxuri dResaswauli
saqarTveloSi. ~mecniereba~. Tb. 1999 w.
41 n. nakaSiZe. voroncovi. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq.
ssr-is min. sabWos gamomc. 1979 w. gv. 457
42 naTela arvelaZe. aqamde ratom dumdnen? gaz. "Tbilisi". 4
oqtomberi. 1989 w.;
43 l. vardosaniZe. Tbilisis gerbi _ RonisZieba Tu movlena? gaz.
"Tbilisi". 12 seqtemberi. 1989 w.;
44 Tbilisis simbolika. gaz. "Tbilisi". 1 ivlisi. 1989 w.;
45 simon kinwuraSvili. Cveni qalaqis heraldika. gaz. "Tbilisi". 21
agvisto.; 1989 w.
180
46 xaTuna maisaSvili. "TeTri giorgis" SaravandediT. gaz. "Tbilisi".
21 ivnisi. 1989 w.
47 T. papuaSvili. zaqaTala. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. IV.
saq. ssr-is min. sabWos gamomc. Tb. 1975-1987. gv. 488
48 l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis
droSebis katalogi. Tb. 1962 w.
49 n. abesaZe. meabreSumeoba saqarTveloSi. Tb. 1957 w.
50 d. koJoriZe. ganaxlebuli mesxeTis qalaqi (axalcixis istoria). Tb.
1969 w.
51 niko berZeniSvili. sqarTvelos istoriis sakiTxebi. t. II. gamomc.
~mecniereba~. Tb. 1965 w.
52 ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina
mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997 w.
53 g. SaraZe. Teimurazis cxovreba. Tb. 1972 w.
54 Tornike asaTiani. gerbTmcodneoba qarTul diplomatias\Tan
mimarTebaSi. qarTuli diplomatiis weliwdeulis damateba. Tsu
gamomcemloba. Tb. 1998 w.
55 ivane javaxiSvili. Txzulebani. t II. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983.
56 mzia surgulaZe. politikuri da kulturul-sarwmunoebrivi
formulebi
qarTvel
mefeTa
titulaturaSi.
qarTuli
wyaroTmcodneoba. VIII. ~mecniereba~. 1993 w. Tb.
57 m. saakaSvili, a. gelaSvili. ~saqarTvelos medicinis istoria~. t.
III. gam. ~saqmedgami~. Tb. 1956 w.
58 saqarTvelos centraluri saxelmwifo saistorio arqivi. ~mowmobis
wigni~ dedofal dariasi ivane yaraevisadmi. f. 226, anaweri 3, saqme
8870.
59 m. afridoniZe. ~~ sadoqtoro disertacia. Tb. 200 w.
60 z. kiknaZe. Tbilisis heraldika. gam. ~diogene~. 2004 w. Tb
61. d. kldiaSvili. Tanamedrove qarTuli heraldika. gam. "~cotne~". Tb.
2008 w.
62 ~saqarTvelos saxelmwifo gerbis konkursis Sesaxeb~. gam.
"poligrafi". Tb. 2008 w.
63. m. afridoniZe. disertacia. ~heraldikisa da heroldTa institutis
warmoSobis safuZvlebi da maTi roli Sua saukuneebis evropis
sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi~. Tb. 2004 w.
64. n. Ciqovani. ferTa leqsikisaTvis Zvel qarTulSi. Tsu gamomc. Tb.
1992 w.
54 Ferrand. J. Les femilles princieres de l'ancienne Empire de Russie. Paris. 1979. Partie 1.
55 Chaffanjon A. Le petit Gotha illustre. Paris. 1996.
56 Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983.
57 Pierre Joubert. L'Heraldique. Éditions Ouest-France. Rennes. 1984.
58 Stephen Friar. A Dictionary of Heraldry. New York. 1987.
59 International Civic Arms. By Ralf Hartemink http://surf.to/heraldry
181
60 Guy Cadogan Rothery. Concise Enciclopedia of Heraldry. London. 1994. (Fшrst
published in 1915 as "ABC of Heraldry"by Stenley Paul & Co)
61 П. Винклер-фон. Ст: Геральдика. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А.
Брокгауз, И. А. Эфрон. т. VIII. С-Пб. 1893 г. ст. 460-461
62 В. Цихинский. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись).
Петроград. 1922 г.
63 И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Калининград. 1997 г.
64 В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г.
65 Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия" 1985 г. ст.188189
66 Бичикашвили Иосиф. "О грузинском историческом государственном флаге и
гербе". Газ. "Свободная Грузия". 18 Авг. 1997 г. № 131 (21098). ст. 1-4.
67 Государственный герб Росии. 500 лет. С-Пб. "Славиа". 1997 г.
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г.
67 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15
68 РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 49
69 РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1
70 РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп 2
71 РГИА. С-Пб. ф. 1411. (Дела гербового музея)
72 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-XX т. 17981908 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411 оп. 1. д. № 91-110.
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-X т. (репринтное
издание). 1992 г.
73 Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные
гербы. I-IV т. 1906 г. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600-603
74 Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий
гербовник. I-XIX т. 1896-1904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 68-87
75 Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов, составлен по
распоряжению Герольдмеистера Рейтера Гербовым отделением. Кн. I-V. 1887 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411 оп. 1. д № 3-7.
76 Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г.
77 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г
78 А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г
79 П. Винклер-фон. Гербы городов, губернии, областей и посадов 80 Российской
Империи, внесенные в полное собрание законов с 1649 по 1900 год. С-Пб. М. 1990 г.
81 П. Иосселиани. Краткая история грузинской церкви. С-Пб. 1843 г.
82 Гербы городов Киевской губернии. Жур. "Наука и жизнь". № 8. М. 1989 г.
83 Г. В. Ражнев. Символика Архангела Михаила. Жур. Гербовед. № 1 (9). М. 1996 г.
84 П. Винклер-фон. Ст: Госсударственный герб. Энциклопедический словарь. Изд:
Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. т. IX. ст. 406
85 В. С. Драчук. Рассказывает геральдика. Изд. "Наука". М. 1977 г.
86 Наумов, О. Н. "Геральдика в научном творчестве генеалога Н. 87 П. Чулкова.
Журн. "Гербовед". М. 1996 г. № 1 (9). ст. 139
89 Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г.
90 Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Тб. 1987 г.
182
91 Наумов. О. Н. Из истории русской геральдической библиографии. Журн.
"Гербовед". № 7. М. 1995 г. ст. 107
92 Б. М. Кисин. «Страна филателия». М. 1980 г.
93 Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1797-1917
гг. т. I-IX (печатные), XI-XXI (рукописные). РГИА. С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 91-110.
94 Борисов И. В. Военная и морская тематика в русской дворянской геральдике. жур.
Гербовед. № 2 (10). 1996 г. ст. 115
95 Винклер-фон П. Русская геральдика, истирия и описания руских гербов. С-Пб.
1894 г.
96 Амилахваров А. Д. "История георгианская". С-Пб. 1779 г.
97 Р. И. Матевосян. Истоки армянской геральдики. Жур. Гербовед. № 2 (10). 1996 г.
98 С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд.
Ликоминвест. т. III. М. 1996 г.
99 Советская военная энциклопедия. т. II. ст: геральдика. М. 1976 г. ст. 524
100 В. В. Похлебкин. Словарь международной символики и эмблематики. изд.
"Международные отношения". М. 1995 г.
101 И. А. Орбели. Избранные труды. т. 1. Изд. "Наука". М. 1968 г.
183
1
П. Винклер-фон. Ст: Геральдика. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. т.
VIII. С-Пб. 1893 г. ст. 460-461.
2 rusTveli SoTa. vefxistyaosani. axlad dabeWdili SeerTebuliTa RvawliTa
ufalTa [m]. broset, z. falavandiSvilisa da d. CubinovisaTa. II gamocema. spb. 1841 w.
gv. 41.
3 vaxuSti bagrationi. saqarTvels atlasi (XVIII s.). akademiis gamomcemloba. Tb. 1997
w. gv. 2-3.
4 i q v e. gv. 6-7.
5 i q v e. gv. 10-11.
6 i q v e. gv. 14-15.
7
i q v e. gv. 16.
8
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. Tavadobis damtkicebis wigni
micemuli erekle mefis mier sergis azarjanisa da ohaneza akofjanisTvis;
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w. Suamdgomloba erekle mefisa
saimperatoro karis winaSe arRuTaSvilebis mxargrZelebad aRricxvis Sesaxeb;
ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol zardaliSvilma. Tb.
1971 w. gv. 118.
9
d. kapanaZe. qarTuli numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 151, sur. 115-116.
10
batoniSvili ioane bagrationi. xumarswavla (kalmasoba). I-II t. ~merani~. 1990-1991
ww.
11
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi.
12
ana baqraZe. masalebi qarTuli sfragistikis istoriisaTvis. naw. I. Tb. 1978 w.; ana
baqraZe. masalebi qarTuli sfragistikis istoriisaTvis. naw. II. Tb. 1988 w.
13
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г.
14
И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Калининград. 1997 г. ст. 71-72.
15
saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. 1918-1921.
specredaqtori v. SaraSeniZe, Semdgeneli e. gurgeniZe. Tb. 1990 w.
16
iv. javaxiSvilis arqivi, sabuTi # 567. iv. javaxiSvilis arqivis aRweriloba. Tb.
1976 w.
17
В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г. ст. 74-78.
18
xelovnebis Tbilsis saxelmwifo muzeumis arqivi. Личное дело Р. Гордеева. saqme # 12;
17.
19
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия" 1985 г. ст.188-189.
20
Бичикашвили Иосиф. "О грузинском историческом государственном флаге и гербе". Газ. "Свободная
Грузия". 18 Авг. 1997 г. № 131 (21098). ст. 1-4.
21
qarTuli wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 35, 36, 40, 42, 44, 45,
58, 59.
22
Государственный герб Росии. 500 лет. С-Пб. "Славиа". 1997 г. ст. 87.
23
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г.
24
РГИА. С-Пб. ф. 1343; оп. 15, 49 и др.
25
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-XX т. 1798-1908 гг. РГИА. С-Пб. ф.
1411 оп. 1. д. № 91-110.
26
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. I-X т. (репринтное издание). 1992 г.
27
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I-IV т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600-603.
28
Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. I-XIX т.
1896-1904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 68-87.
29
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов, составлен по распоряжению
Герольдмеистера Рейтера Гербовым отделением. Кн. I-V. 1887 г. РГИА. С-Пб. ф. 1411 оп. 1. д № 3-7.
30
РГИА. С-Пб. ф. 1411 (Дела гербового музея).
9999
184
31
Stephen Friar. A Dictionary of Heraldry. New York. 1987. pg. 294.
Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г. ст. 39.
33
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г
34
g. leoniZe. gamokvlevebi da werilebi. Tb. 1958 w. gv. 389;
o. gigineiSvili. besikis saflavi. Jur. "literatura da xelovneba". 1949 w. 9 oqt.
# 40.
35
International Civic Arms. By Ralf Hartemink http://surf.to/heraldry
36
daviT kakabaZe. saqarTvelos Rerbi (konkursis da Sesrulebis Sesaxeb). gaz.
"forumi". # 16. 10-20 seqtemberi. 1994 w.
37
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г.
38
П. Винклер-фон. Гербы городов, губернии, областей и посадов Российской Империи, внесенные в
полное собрание законов с 1649 по 1900 год. С-Пб. М. 1990 г.
39
Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г.
40
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г.
41
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г.; С. Думин. Герб
их царских высочеств князей Багратион-Мухранских. Жур. «Гербовед». № 4. 2’1993 г.
42
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w.
43
b. kandelaki. WavWavaZeTa gerbi. "Zeglis megobari" #45. gv. 49. s. nucubiZe.
legendaruli safosto marka. gaz. "Tbilisi". 1986 w. gv. 5.
44
georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali
da SeniSvnebi daurTo giorgi paiWaZem. Tb. 1983 w.;
ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol zardaliSvilma. Tb.
1971 w.
z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. XVIII s-is II naxevari - XIX s-is
damdegi. (Tavi s. lioniZe, gv. 53).
45
sara barnaveli. qarTuli droSebi. Tb. 1953 w.
46
simon gamsaxurdia. saqarTvelos saxelmwifo droSebi da gerbebi. Tb. 1990 w.
47
Tornike asaTiani. moxatuli farebis saidumloeba anu ra aris heraldika? Jurn.
~artanuji~. # 4. 1995 w.
48
Tornike asaTiani. saqarTvelos gerbi. Jurn. ~artanuji~. # 5. 1996 w.
49
daviT kldiaSvili. qarTuli heraldikis istoria. saparlamento uwyebani.
saxelmwifo simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.
50
malxaz afridoniZe. zogadi heraldika. saparlamento uwyebani. saxelmwifo
simbolika. Tb. 5 ivlisi 1997 w.
51
mixeil mayaSvili, daviT kldiaSvili. qarTuli heraldikis istoria. gaz.
"saxalxo gazeTi". # 98. 1 _ 7 aprili. 1997 w.
52
Бичикашвили Иосиф. "О грузинском историческом государственном флаге и гербе". Газ. "Свободная
Грузия". 18 Авг. 1997 г. № 131 (21098). ст. 1-4.
53
malxaz afridoniZe. heraldikuri ferebi da maTi simbolika. saistorio krebuli
~mesxeTi~. Tsu gamomcemloba. Tb - axalcixe. 1998 w.
54
Tornike asaTiani. saxaliso heraldika. Jurn. ~artanuji~. # 8 - 9. Tb. 1999 w.
55 Tornike asaTiani. samegrelos samTavros gerbebi. samegrelo, kolxeTi, odiSi.
Tbilisi-zugdidi. 1999 w.
56
daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis istoria. Jur.
~omega~. # 6. 2001 w.
daviT kldiaSvili. qarTlis mefe luarsab I-is saxelmwifo gerbi. sazogadoebrivi
Jurn. ~omega~. Tebervali 2001 w. # 2. gv. 89-90.
57
T. asaTiani. saqalaqo gerbebi qarTul heraldikaSi. Tb. 2001 w.
58
m. afridoniZe. ~heraldikisa da heroldTa institutis warmoSobis safuZvlebi da
maTi roli Sua saukuneebis evropis sazogadoebriv-politikur cxovrebaSi~
sadoqtoro disertacia. Tb. 200 w.
32
185
59
z. kiknaZe. Tbilisis heraldika. gam. ~diogene~. 2004 w. Tb
d. kldiaSvili. Tanamedrove qarTuli heraldika. gam. "~cotne~". Tb. 2008 w.
61
~saqarTvelos saxelmwifo gerbis konkursis Sesaxeb~. gam. "poligrafi". Tb. 2008 w.
62
n. Ciqovani. ferTa leqsikisaTvis Zvel qarTulSi. Tsu gamomc. Tb. 1992 w.
63
g. zagaSvili, m. cibaZe. heraldikis safuZvlebi. Tb. 2006 w.
64
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 188-189.
65
Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. Изд. "Наука". М. 1985 г. ст. 39.
66
saqarTvelos istoriis narkvevebi. t IV. Tb. gv. 301, 320.
67
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 94, nax. 135.
68
qarTuli wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 12.
69
rusTveli SoTa. vefxis-tyaosani. axlad dabeWdili SeerTebuliTa RvawliTa
ufalTa [m]. broset, z. falavandiSvilisa da d. CubinovisaTa. II gamocema. spb. 1841 w.
gv. 41.
70
qarTuli wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 41.
71
П. Иосселиани. Краткая история грузинской церкви. С-Пб. 1843 г. 6, Sen. 10.
72
П. Иосселиани. Краткая история грузинской церкви. С-Пб. 1843 г. gv. 6. Sen. 10.
73
qarTlis cxovreba. II - t. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1959 ww. Tb. gv. 460-461.
74
vaxuSti bagrationi. saqarTvelos atlasi (XVIII s.). Tb. akademiis gamomcemloba.
1997 w. gv. 2-3.
75
qarTlis cxovreba. t. I. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1955 ww. Tb. gv.
76
daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis istoria. Jur.
~omega~. # 6. 2001 w. gv. 107.
77
qarTlis cxovreba. t. I. gam. ~sabWoTa saqarTvelo~ 1955 ww. Tb. gv.
78
ivane javaxiSvili. Txzulebani. t II. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983. gv. 428.
79
Гербы городов Киевской губернии. Жур. "Наука и жизнь". № 8. М. 1989 г. ст. 55.
80
Г. В. Ражнев. Символика Архангела Михаила. Жур. Гербовед. № 1 (9). М. 1996 г. ст. 46.
81
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 34, 97, nax. 213.
82
i q v e. gv. 36, 98, nax. 233.
83
daviT kldiaSvili. saqarTvelos saxelmwifo gerbis kvarTis istoria. Jur.
~omega~. # 6. 2001 w. gv. 107.
84
niko javaxiSvili. qarTuli faleristika (jildoTmcodneoba). Tb. 1995 w. gv. 68.
85
georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali
da SeniSvnebi daurTo giorgi paiWaZem. Tb. 1983 w. gv. 126.
86
d. kapanaZe. qarTuli numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 151, sur. 211-213.
87
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 94, nax. 138.
88
i q v e. gv. 34.
89
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. лист 18.
90
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 190, рис. 480.
91
П. Винклер-фон. Ст: Госсударственный герб. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И.
А. Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. т. IX. ст. 406.
92
saqarTvelos demokratiuli respublikis samarTlebrivi aqtebis krebuli. 1918-1921.
specredaqtori v. SaraSeniZe, Semdgeneli e. gurgeniZe. Tb. 1990 w. gv. 458.
93
daviT kakabaZe. saqarTvelos Rerbi (konkursis da Sesrulebis Sesaxeb). gaz.
"forumi". # 16. 10-20 seqtemberi. 1994 w.
94
В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г. ст. 76.
95
В. С. Драчук. Рассказывает геральдика. Изд. "Наука". М. 1977 г. ст. 112-113.
96
В. С. Драчук. Рассказывает геральдика. Изд. "Наука". М. 1977 г. ст. 114.
60
186
97
"saqarTvelos saxelmwifo gerb.is konkursis Sesaxeb". gam. "poligrafi". Tb. 2008 w.
gv. 24-25
98
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 188-189.
Там же.
100
mzia surgulaZe. politikuri da kulturul-sarwmunoebrivi formulebi qarTvel
mefeTa titulaturaSi. qarTuli wyaroTmcodneoba. VIII. ~mecniereba~. 1993 w. Tb.
101
Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. Изд. "Наука". М. 1985 г. ст. 39.
102
a. baqraZe “masalebi qarTuli sfragistikis istoriisTvis”. “mecniereba”. Tb. 1978
w. gv. 39
103
Там же ст. 55.
104
П. Винклер-фон. Ст: Госсударственный герб. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И.
А. Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. т. IX. ст. 406;
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. лист 18.
105
saqarTvelos droSebi da gerbebi vaxuSti bagrationis mixedviT. Tb. 1991 w. gv. 4.
106
i q v e.
107
vaxuSti bagrationi. saqarTvelos atlasi (XVIII s.). akademiis gamomc. Tb. 1997 w.
gv. 2-3.
108
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. ст. 18;
Государственный герб Росии. 500 лет. С-Пб. "Славиа". 1997 г. ст. 107.
109
Наумов, О. Н. "Геральдика в научном творчестве генеалога Н. П. Чулкова. Журн. "Гербовед". М.
1996 г. № 1 (9). ст. 139.
110
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 11.
111
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 29-33, nax. 3, 4, 9, 14, 26, 33-37, 43, 44, 47, 52-5557, 62 da a. S.;
mixeil boWoriZe. mogzauroba samcxe-javaxeTSi. Tb. 1992 w. gv. 45, 54, 68, 69, 102, 223
da a. S.
112
j. ruxaZe. bunebis ZalTa aRorZinebis xalxuri dResaswauli saqarTveloSi.
~mecniereba~. Tb. 1999 w. gv. 19, 21-24.
113
saqarTvelos droSebi da gerbebi vaxuSti bagrationis mixedviT. Tb. 1991 w. gv. 4.
114
georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. teqsti gamosacemad moamzada, Sesavali
da SeniSvnebi daurTo giorgi paiWaZem. Tb. 1983 w. gv. 126.
115
П. Винклер-фон. Ст: Государственный герб. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И. А.
Эфрон. т. IX. С-Пб. 1893 г. ст. 406.
116
T. asaTiani. saqarTvelos gerbi. Jur. "artanuji" # 5. gv. 43, 48.
117
georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983 w. gv. 126.
118
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. Изд. "Советская Россия". М. 1985 г. ст. 70.
119
georgievskis traqtati. 1783 wlis xelSekruleba ruseTis mfarvelobaSi
aRmosavleT saqarTvelos Sesvlis Sesaxeb. gam. ~mecniereba~. Tb. 1983 w. gv. 25, 42.
120
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 35.
121
Там же ст. 36.
122
В. Поцелуев. Гербы Союза ССР. Изд. политической книги. М. 1987 г. ст. 131-132.
123
Там же ст. 138.
124
www.vexillographia.ru/gruzia/ajaria.htm
125
Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Тб. 1987 г. ст. 105.
d. kapanaZe. qarTuli numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 26-32, sur. 1-8.
126
Н. А. Соболева. Старинные гербы российских городов. М. 1985 г. ст. 112.
127
Там же ст. 111.
128
mixeil mayaSvili, daviT kldiaSvili. qarTuli heraldikis istoria. gaz.
"saxalxo gazeTi". # 98. 1 _ 7 aprili. 1997 w.
99
187
129
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. № 275. 1868 г. ст. 1.
n. nakaSiZe. voroncovi. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq. ssr-is min.
sabWos gamomc. 1979 w. gv. 457.
131
Наумов. О. Н. Из истории русской геральдической библиографии. Журн. "Гербовед". № 7. М. 1995
г. ст. 107.
132
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов, составлен по распоряжению
Герольдмеистера Рейтера Гербовым отделением. Кн. V. 1887 г. ст. 728.
133
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 155.
134
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. 1985 г. cт. 15-16.
135
Б. М. Кисин. «Страна филателия». М. 1980 г. ст. 100.
136
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. № 276. 1858 г. ст. 10.
137
РГИА. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 10.
138
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. V. 1887 г. ст. 729.
139
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 10.
140
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 10.
141
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97. sur. 194.
142
naTela arvelaZe. aqamde ratom dumdnen? gaz. "Tbilisi". 4 oqtomberi. 1989 w.;
l. vardosaniZe. Tbilisis gerbi _ RonisZieba Tu movlena? gaz. "Tbilisi". 12
seqtemberi.;
1989 w.
Tbilisis simbolika. gaz. "Tbilisi". 1 ivlisi. 1989 w.;
simon kinwuraSvili. Cveni qalaqis heraldika. gaz. "Tbilisi". 21 agvisto.; 1989 w.
xaTuna maisaSvili. "TeTri giorgis" SaravandediT. gaz. "Tbilisi". 21 ivnisi. 1989 w.
143
П. Винклер-фон. Ст: Геральдика. Энциклопедический словарь. Изд: Ф. А. Брокгауз, И. А. Эфрон. т.
VIII. С-Пб. 1893 г. ст. 460.
144
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. V. 1887 г. ст. 380.
145
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 270. 1868 г. ст. 2.
146
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 270. 1868 г. ст. 3.
147
Там же. ст. 2.
148
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 78.
149
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 270. 1868 г. ст. 4.
150
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. III. 1887 г. ст. 380-381.
151
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. Ggv. 97, sur. 195.
152
РГИА. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 257. 1879 г. ст. 2-4, 5-7.
153
Там же. ст. 8, 11.
154
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 29.
155
Там же. ст. 28.
156
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 48.
157
П. Винклер-фон. Гербы городов, губернии, областей и посадов Российской Империи, внесенные в
полное собрание законов с 1649 по 1900 год. С-Пб. М. 1990 г. ст. 24.
158
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 15.
159
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 32.
160
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97, sur. 197.
161
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 148.
162
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 16, 36.
163
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97, sur. 196.
164
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 142.
165
Там же. ст. 15 - 16.
166
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. I. 1887 г. ст. 25.
167
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. 269. ст. 8.
130
188
168
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. 276. ст. 23.
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15. д. 269. ст. 8.
170
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97. sur. 199.
171
Сборник высочайше утвержденных городских и местных гербов. Кн. II. 1887 г. ст. 194.
172
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 27.
173
Там же. ст. 6.
174
Там же. ст. 8.
175
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97. sur. 200.
176
T. papuaSvili. zaqaTala. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq. ssr-is min.
sabWos gamomc. Tb. 1975-1987. gv. 488.
177
Н. Н. Сперансов. Земельные гербы России. М. "Советская Россия". 1985 г. ст. 56.
178
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 25.
179
Там же. ст. 26.
180
Там же. ст. 13.
181
Там же. ст.14.
182
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 26.
183
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97, sur. 205.
184
Guy Cadogan Rothery. Concise Enciclopedia of Heraldry. London. 1994. (Fшrst published in 1915 as
"ABC of Heraldry"by Stenley Paul & Co).
185
T. papuaSvili. zaqaTala. qarTuli sabWoTa enciklopedia. t. IV. saq. ssr-is min.
sabWos gamomc. Tb. 1975-1987. gv. 488.
186
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 33.
187
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 34.
188
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97, sur. 198.
189
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 9.
190
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 9.
191
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 97, sur. 201.
192
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 269. 1858 г. ст. 19.
193
Там же. ст. 2.
194
Там же. ст. 3.
195
mixeil vadbolski. ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~. Tb. 1980 w. gv. 97. sur.
202.
196
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 37.
197
Там же. ст. 38.
198
Там же. ст. 50.
199
Там же. ст. 51.
200
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 276. 1858 г. ст. 27.
201
Там же. ст. 29.
202
mixeil vadbolski. ~saqarTvelos heraldikuri simbolika~. Tb. 1980 w. gv. 97. sur.
204.
203
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 271. 1868 г. ст. 1.
204
d. kapanaZe. qarTuli numizmatika. Tsu-is gamomc. Tb. 1969 w. gv. 26-32, sur. 1-8.
205
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 15. Д. № 271. 1868 г. ст. 2.
206
Там же. ст. 5.
207
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 15.
208
l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis droSebis
katalogi. Tb. 1962 w. gv. 3-33.
209
i q v e. gv. 31.
169
189
210
l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis droSebis
katalogi. Tb. 1962 w. gv. 3, 13.
211
i q v e. gv. 4.
212
i q v e. gv. 19.
213
i q v e. gv. 5.
214
n. abesaZe. meabreSumeoba saqarTveloSi. Tb. 1957 w. gv. 65.
215
Pierre Joubert. L'Heraldique. Éditions Ouest-France. Rennes. 1984. p. 15.
216
Stephen Friar. A Dictionary of Heraldry. Harmony Books. New York. 1987. p. 111.
217
d. koJoriZe. ganaxlebuli mesxeTis qalaqi (axalcixis istoria). Tb. 1969 w. gv. 162163.
218
l. molodini, g. jalabaZe. saqarTvelos saxelmwifo muzeumis droSebis
katalogi. Tb. 1962 w. gv. 7.
219
gaz. "literaturuli saqarTvelo". 1986 w. 14 Teb. gv. 16;
iv. javaxiSvilis arqivis aRweriloba. Tb. 1976 w. sabuTi # 567.
220
РГИА. ф 1343. оп. 49. д. № 2. 1894 г. С-Пб.
221
Там же ст. 4.
222
Там же.
223
Там же.
224
РГИА. ф 1343. оп. 49. д. № 2. 1894 г. С-Пб. ст. 5.
225
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. XV. ст. 4.
226
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. лист 1.
227
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 1.
228
РГИА. ф. 1343. оп. 49. д. № 3. 1885 г. С-Пб.
229
Там же. ст. 3.
230
РГИА. ф. 1343. оп. 49. д. № 3. 1885 г. С-Пб ст. 15 - 16ююю.
231
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. лист 2.
232
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi.
233
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 2, 79, 8283.
234
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. Tb. 1980. gv. 94, nax. 140.
235
qarTlis cxovreba. II t. ~sabWoTa saqarTvelo~. Tb. 1959 w. gv. 280. 19.
236
ioane bagrationi. aRwera saqarTvelos Tavad-aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997. gv. 34.
237
i q v e. 24, 104.
238
i q v e. gv. 24, 104.
239
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 80.
240
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 102.
241
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 55.
242
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 94, nax 141.
243
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. V. С-Пб. 1800 г. ст. 127. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 95.
244
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г. ст.
30. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
245
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 330.
246
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax 143.
247
Борисов И. В. Военная и морская тематика в русской дворянской геральдике. жур. Гербовед. № 2
(10). 1996 г. ст. 115.
Винклер-фон П. Русская геральдика, истирия и описания руских гербов. С-Пб. 1894 г. ст. 95.
190
248
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95.
249
В. Цихинский. Тавадские роды. "Кавказский гербовник". Петроград. 1922 г. ст. 3.
250
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. gv. 5-6.
251
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w. gv. 3.
252
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 103.
253
РГИА. С-Пб. ф. 1343. оп. 49. д. № 29.
254
qarTuli wigni. bibliografia (1629-1920 ww.). t. I. Tb. 1941 w. gv. 58.
255
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 105.
256
niko berZeniSvili. sqarTvelos istoriis sakiTxebi. t. II. gamomc. ~mecniereba~. Tb.
1965 w. gv. 113.
257
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 105-106.
258
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 330.
259
Амилахваров А. Д. "История георгианская". С-Пб. 1779 г.
260
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись).
Петроград.1922 г. ст. 4;
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 105.
261
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 105.
262
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 95; sur. 142.
263
i q v e. gv. 95, 96-97; sur. 142, 180, 185, 189, 190, 191.
264
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5565. 1784 w.
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w.
265
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997 w. gv. 19.
266
i q v e.
267
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 4.
268
Там же. ст. 5.
269
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 114.
270
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 36.
271
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 27.
272
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gloptikuri koleqciis albomi.
273
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 144.
274
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 56.
275
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 118.
276
bagrationi ioane batoniSvili. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina
mcxovrebTa TavadTa da aznaurTa gvarebisa. Tb. 1997 w. gv. 40.
277
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 54.
278
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. т. IV. М. 1998 г. ст. 101.
279
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 30.
280
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 26.
281
saistorio moambe. I. Tb. 1945. gv. 24-25.
282
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w.
283
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. т. II. М. 1991 г. ст. 11.
284
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. т. II. М. 1991 г. ст. 12.
285
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. V. С-Пб. 1800 г. ст. 2.
286
В. Цихинский. Тавадские роды. Кавказский гербовник. тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922
г. ст. 6.
191
287
mixeil vadbilski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. Tb. 1980. gv. 95, nax. 145.
xelnawerTa instituti. f. Hd, dok. # 5541. 1783 w.
289
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г. ст. 338.
290
Там же. ст. 357.
291
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 45.
292
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роди. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 57.
293
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 129.
294
Р. И. Матевосян. Истоки армянской геральдики. Жур. Гербовед. № 2 (10). 1996 г.
295
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 325-328.
296
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. т. VII. 1803 г. ст. 2.
297
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. лист 64.
298
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 148.
299
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. I т. М. 1991 г. ст. 415.
6
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996 г.
ст. 50.
300
Советская военная энциклопедия. т. II. ст: геральдика. М. 1976 г. ст. 524.
301
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 7.
302
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
303
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996
г. ст. 50.
304
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 460. 1885 г. ст. 16.
305
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. т. XIV. 1890 г. ст. 2.
306
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
307
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996
г. ст. 71.
308
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Часть I тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 16.
309
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikis koleqciis albomi.
310
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax 149.
311
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996
г. ст. 83.
312
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 328.
313
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 81.
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998 г.
ст. 85.
314
Там же.
315
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 9.
316
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. III. М. 1996
г. ст. 54.
317
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 147.
318
С. Думин. Герб их царских высочеств князей Багратион-Мухранских. Жур. «Гербовед». № 2
(4).1993 г. ст. 26-32.
319
Ferrand J. Les femilles princieres de l'ancienne Empire de Russie. Paris. 1979. Partie 1. p. 24.
320
g. SaraZe. Teimurazis cxovreba. Tb. 1972 w. gv. 152, tab VI.
321
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 151.
288
192
322
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 10.
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95.
324
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqcia.
325
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 154.
326
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 11.
327
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 131.
328
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 11.
329
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 38.
330
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. X. С-Пб. 1836 г. ст. 107.
331
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600. ст. 92.
332
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 11.
333
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 330-331.
334
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 115.
335
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 152.
336
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 155.
337
i q v e. gv. 95.
338
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 111.
339
g. leoniZe. gamokvlevebi da werilebi. Tb. 1958 w. gv. 389;
o. gigineiSvili. besikis saflavi. Jur. "literatura da xelovneba". 1949 w. 9 oqt. #
40.
340
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. IX. С-Пб. 1816 г. ст. 134.
341
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
342
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 331.
343
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv.95 nax.157
344
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 136-137.
345
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 14.
346
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 159.
347
шi q v e. gv. 95.
348
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 70.
349
Там же. ст. 71, 87.
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 15.
350
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 15.
351
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 71.
352
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 61.
353
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 142.
323
193
354
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 26, 46.
355
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 17.
356
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 36.
357
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 156.
358
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 36.
359
ocdaSvidi weli aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol zardaliSvilma.
Tb. 1971 w. gv. 118.
360
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95.
361
i q v e. gv. 95, nax. 158.
362
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 144.
363
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 46.
364
z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. XVIII s-is II naxevari - XIX sis damdegi. gv. 53.
365
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. т. VI. С-Пб. 1801 г. ст. 2. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 96.
366
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
367
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г. ст. 329.
368
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 160.
369
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 19.
370
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 45.
371
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. I-II тт. М. 1991 г. ст. 417.
372
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. М. 1990 г. ст. 329.
373
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № . 1119 г. 1874. ст. 15.
374
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. XIII т. 1885 г. ст. 1, 2.
375
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
376
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 174.
377
И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Изд. Виктория. Калининград. 1997 г. ст. 184.
378
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 51.
379
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 20.
380
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 56.
381
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 21.
382
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 155.
383
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2013. 1894 г. ст. 16.
384
Там же. ст. 10.
385
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2013. 1894 г. ст. 22.
386
Там же. ст. 6-7.
387
ix. zemoT: Tavadi amatuni (azariani, akofjani); xelnawerTa instituti. f. Hd, dok.
# 5565. 1784 w. gv. 5-6.
388
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. XVI т. С-Пб. 1901 г. ст. 2.
194
389
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602. ст. 484, оборот.
390
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 161.
391
i q v e. gv. 95.
392
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52.
393
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 20, 41.
394
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 163.
395
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 98.
396
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 265.
397
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
398
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52-53.
399
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 268.
400
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52.
401
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 95, nax. 162.
402
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 21.
403
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2013. 1894 г. ст. 6-7.
404
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 52.
405
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. baraTi qsnis erisTavebis gerbiTa da misi ganmartebiT.
406
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 59.
407
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 13.
408
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 31.
409
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 139;
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 46. д. № 140.
410
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 97.
411
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 204.
412
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 97;
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998 г.
ст. 203.
413
Там же. ст. 204.
414
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 32, 48.
415
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 165.
416
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 41-42.
417
Там же. ст. 40.
418
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 205.
419
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 29.
420
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. TumaniSvileebis gerbiani safosto marka.
195
421
i q v e.
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 166.
423
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 43.
424
В. В. Похлебкин. Словарь международной символики и эмблематики. изд. "Международные
отношения". М. 1995 г. ст. 323.
425
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 146.
426
РГИА. С-Пб. Ф. 1411. д. № 113. cт. 105.
427
С. В. Думин. Герб князей Туркестановых. жур. "Гербовед". № 2. 1992 г. ст. 44-48.
428
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. пgv96б nax167.
429
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 44.
430
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 208.
431
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
432
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 48.
433
Думин С. В. Геральдика литовско-татарского дворянства XVI-XX вв. жур. "Гербовед" № 2 (10). М.
1996 г. ст. 23.
434
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 25.
435
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 157.
436
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 83.
437
Там же.
438
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1799 г. IV т. ст. 140. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 94.
439
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.
440
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
441
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 331.
442
z. cqitiSvili. saqarTvelos saxelmwifo moRvaweni. Tb. gv. 53.
443
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 168.
444
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 67.
445
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 160.
446
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 67.
447
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 997. 1862 г. ст. 2, 15.
448
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 31.
449
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 997. 1862 г. ст. 3.
450
Там же.
451
Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. VIII т. 18961904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 75. ст. 39.
452
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601.
453
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 31.
454
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 2092. 1879 г. ст. 4-5.
455
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1885 г. XIII т. ст. 16 РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 103.
456
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601.
422
196
457
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
458
И. В. Борисов (Ильин). Родовые гербы России. Изд. Виктория. Калининград. 1997 г. ст. 153.
459
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 85.
460
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
461
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. o. getlingis arqivi. dok. ~Девизы на гербовых печатях (на русском языке)~. gv. 2. #
60.
462
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 29.
463
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 27.
464
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 171.
465
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 95.
466
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 170.
467
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 26.
468
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 170.
469
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 68.
470
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 166.
471
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 31.
472
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 67.
473
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 174.
474
Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. IX т. 18961904 гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 76. ст. 74.
475
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601. ст. 131.
476
Сборник дипломных гербов российского дворянства, невнесенных в общий гербовник. XIX т. 1904
гг. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 1. д. № 87. ст. 39.
477
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601. ст. 131.
478
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 87.
479
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 180.
480
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 96.
481
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 184.
482
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 88.
483
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 34.
484
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 169.
485
И. А. Орбели. Избранные труды. т. 1. Изд. "Наука". М. 1968 г. ст. 119-124.
486
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. XVIII т. 1908 г. ст. 27. РГИА.
С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 91-110.
487
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 1340.
488
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. II т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 601.
489
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 170.
197
490
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96.
491
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 30.
492
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 37.
493
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 188.
494
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 70.
495
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 194.
496
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 71.
497
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 194.
498
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 73.
499
Там же. ст. 52.
500
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 198.
501
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 38.
502
Там же . ст. 39.
503
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 202.
504
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 36.
505
ocdaSvidi weliwadi aziis qveynebSi. gamosacemad moamzada grigol
zardaliSvilma. Tb. 1971. gv. 118.
506
В. В. Похлебкин. Словарь международной символики и эмблематики. М. 1995 г. ст. 203.
507
Guy Cadogan Rothery. Concise Enciclopedia of Heraldry. London. 1994. (Ferst published in 1915 as
"ABC of Heraldry"by Stenley Paul & Co). p.
508
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 35.
509
РГИА. С-Пб. Ф. 1411.
510
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 172.
511
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
512
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
513
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 36.
514
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 5.
515
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~ Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 171.
516
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 66.
517
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 160.
518
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 45.
519
m. saakaSvili, a. gelaSvili. ~saqarTvelos medicinis istoria~. t. III. gam.
~saqmedgami~. Tb. 1956 w. gv. 227-228
520
~mowmobis wigni~ dedofal dariasi ivane yaraevisadmi. saq. cent. sax. ist. arqivi.
f. 226, anaweri 3, saqme 8870.
521
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I-IV т. 1917 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 604.
522
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1797-1917 гг. XX т. ст. 116.
РГИА. С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 109.
198
523
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I-IV т. 1917 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 604.
524
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 51.
525
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 253.
526
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. д. № 1932. 1895 г.
527
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1901 г. XVI т. ст. 1. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 116.
528
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г. ст.
428. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.
529
saqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
530
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 21.
531
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 173.
532
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 49.
533
Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Тб. 1987 г. ст. 105.
534
mariam gaCeCilaZe. ~qarTuli eqslibrisis xelovneba~. sadisertacio naSromi. 1997
w.
535
Г. Ф. Дундуа. Нумизматика античной Грузии. Изд. "Мецниереба". Тб. 1987 г. ст. 105.
536
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 79.
537
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 53.
538
Манифест о полном гербе всероссийской империи. С-Пб. "Седа-С" 1993 г. ст. 17, 18.
539
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 86.
540
Там же. ст. 92.
541
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 247.
542
saqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
543
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 78.
544
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 175.
545
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 91.
546
Chaffanjon A. Le petit Gotha illustre. Paris. 1996. p. 410, 446.
547
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 248.
548
Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 200.
549
Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 197.
550
i q v e. p. 200.
551
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1800 г. т. V. ст. 7. РГИА. С-Пб.
Ф. 1411. Оп. 1. д. № 95.
552
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г. ст.
373. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.
553
П. Н. Петров. История родов русского дворянства. I т. М. 1991 г. ст. 417-419.
554
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 176.
555
i q v e. gv. 96.
556
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 329.
557
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 48.
558
Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 228.
559
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 23.
199
560
i q v e.
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 90.
562
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 227.
563
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 177.
564
ioane bagrationi. Semoklebuli aRwera saqarTvelosa Sina mcxovrebTa TavadTa
da aznaurTa gvarebisa. gam. dial. Tb. 1997 w. gv. 87.
565
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 1876. ст. 3.
566
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1906 г. т. XVII (рукопись). ст.
3. РГИА. С-Пб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 107.
567
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. 1906 г. ст.
174. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.
568
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 234.
569
boris kandelaki. WavWEavaZeTa sagvareulo gerbi. gaz. ~Tbilisi~. 1987 w. 26
Tebervali.
570
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
571
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 178.
572
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 235.
573
Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 179.
574
sqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
575
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 76.
576
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 240.
577
Там же. ст. 234.
578
Chaffanjon A. Le petit Gotha illustre. Paris. 1968. p. 444.
579
Jacques Ferrand. Fammiles princieres de Georgie. Montreuil. 1983. p. 193.
580
i q v e. p. 197.
581
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 45.
582
mixeil vadbolski. saqarTvelos heraldikuri simbolika. gamomc. ~xelovneba~. Tb.
1980 w. gv. 96, nax. 179.
583
saqarTvelos istoriis s. janaSias saxelobis saxelmwifo muzeumi. gliptikis
fondi. oskar getlingis arqivi. gliptikuri koleqciis albomi.
584
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 74.
585
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1836 г. т. X. ст. 119. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 100.
586
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. III т. ст. 366.
1906 г. РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 602.
587
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1836 г. т. X. ст. 119. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 100.
588
А. Б. Лакиер. Русская геральдика. изд. "Книга". М. 1990 г. ст. 331.
589
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 603. 1901 г. ст. 16, 10.
590
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1904 г. т. XVII. ст. 1. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 107.
591
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
592
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 603. 1901 г. ст. 20.
593
Там же. ст. 3-4.
594
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 23.
561
200
595
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 155.
596
РГИА. С-Пб. Ф. 1343. Оп. 49. Д. № 519. ст. 6.
597
Там же. ст. 5.
598
Общий гербовник дворянских родов Всероссийской Империи. С-Пб. 1904 г. т. XVII. ст. 2. РГИА. СПб. Ф. 1411. Оп. 1. д. № 107.
599
Описки дворян всероссийской империи имеющих высочайше утвержденные гербы. I т. 1906 г.
РГИА. С-Пб. ф. 1411. оп. 2. д. № 600.
600
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 23.
601
С. Думин, П. Гребельский. Дворянские роды российской империи. изд. Ликоминвест. т. IV. М. 1998
г. ст. 145.
602
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 10, 22, 34.
603
Там же. ст. 22.
604
Там же. ст. 82.
605
В. Цихинский. Кавказский гербовник. Тавадские роды. (Рукопись). Петроград. 1922 г. ст. 24.
606
b. lominaZe. “domenti”. statia. qarTuli sabwoda enciklopedia. t. 3. Tb 1978 w. gv.
614
607
Tornike asaTiani. gerbTmcodneoba qarTul diplomatiasTan mimarTebaSi. qarTuli
diplomatiis weliwdeulis damateba. Tsu gamomcemloba. Tb. 1998 w.
608
Ю. В. Арсеньев. Геральдика. Изд. "Терра". М. 2001 г. ст. 210
201
sarCevi
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Sesavali
0
qarTuli gerbTmcodneobis wyaroebi
1 qarTuli wyaroebi
0
2 ucxouri wyaroebi
0
qarTuli gerbebis Seswavlis istoria
saqarTvelos saxelmwifo gerbi
0
saqarTvelos samxareo gerbebi
saqarTvelos saqalaqo gerbebi
1 Tbilisi
0
2 quTaisi
0
3 baTumi
0
4 foTi
0
5 gori
0
6 Telavi
0
7 axalcixe
0
8 ozurgeTi
0
9 zaqaTala (War-belaqani)
0
10 siRnaRi
0
11 raWa
0
12 Sorapani
0
13 axalqalaqi
0
14 duSeTi
0
15 TuS-FFfSav-xevsureTi
16 samegrelo da redut-kale
19 soxumi
0
korporaciuli gerbebi saqarTveloSi
saqarTvelos titulovani sagvareuloebis gerbebi
1 abameliqi
0
2 abaSiZe
0
3 agiaSvili
0
4 avaliSvili
0
5 ambersaZe
0
6 amatuni
0
7 amilaxvari
0
8 amirejibi
0
9 andronikaSvili
0
10 anCabaZe
0
11 arRuTaSvili
0
12 babadiSi
0
13 bagrationi
0
14 bagration-gruzinski
202
0
0
0
0
0
0
0
0
0
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
bagration-daviTiSvili
bagration-imeretinski
bagration muxraneli
baraTaSvili
bebuTaSvili
begTabegiSvili
bibiluri
buWyiaSvili
gabaSvili
garsevaniSvili
gedevaniSvili
0
gelovani-dadeSqeliani
guramiSvili, tusiSvili, xidirbegiSvili
gurieli
0
gurgeniZe
dadiani
0
dadian-mingrelski, Ciqovani
diasamiZe
erisTavi aragvisa
erisTavi guriisa
erisTavi qsnisa
vaCnaZe
0
veziriSvili
TavdgiriZe
TarxniSvili, Tarxan-mouravi, saakaZe
TaqTaqiSvili
0
TumaniSvili
TurqestaniSvili
kavkasiZe
0
kvinixiZe
0
laSqaraSvili
0
lioniZe
0
loris-meliqiSvili
lorTqifaniZe
0
madaTovi
manveliSvili
0
maqsimeniSvili
0
maRalaSvili
mayaSvili
meliqiSvili
mirzaSvili, gabriel
mirzaSvili, ivane
miqelaZe
0
mxeiZe
0
nakaSiZe
0
203
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
IX
X
60 niJaraZe
61 orbeliani
62 piradovi
63 ratiSvili
64 robitaSvili
65 rusiSvili
66 savarsamiZe
67 sidamon-erisTavi
68 soloRaSvili
69 sumbaTaSvili
70 sulTanumiani
71 favleniSvili
72 fanCuliZe
73 falavandiSvili
74 yaralaSvili
75 yorRanaSvili
76 SalikaSvili
77 ServaSiZe
78 CerqeziSvili
79 CiCua
80 CijavaZe
81 ColoyaSvili
82 CxeiZe
83 Cxotua, Wyonia
84 ciciSvili
85 wereTeli
86 winamZRvriSvili
87 wulukiZe
88 WavWavaZe (yvarlis Sto)
89 WavWavaZe (winandlis Sto)
90 Wyonia
91 xerxeuliZe
92 ximSiaSvili
93 xudobaSevi
94 javaxiSvili (rus. _ Jevaxov)
95 javaxiSvili (rus. _ dJavaxov)
96 jambakur orbeliani
97 jafariZe
98 jayeli
daskvna
gamoyenebuli literatura
204
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0