Finn, skriv og teikn opp forskinga

NYNORSK NR. 4–2015
Finn, skriv og teikn opp forskinga
Undervisningsopplegg til artikkelen «342 dagar i verdsrommet» i Nysgjerrigper nr. 4-2015
av tuva bjørkvold, forfatter, ressurslærer
for nysgjerrigper og høgskolelektor i
norsk ved høgskolen i oslo og akershus
Ein forskingsartikkel som «342 dagar i verdsrommet» er ikkje berre ein
reportasje, han fortel også om korleis forskarar stiller spørsmål og finn ut
korleis dei best kan nærme seg svaret. Ikkje alle artiklar er så tydelege med å
formidle forskinga som denne. Difor eignar han seg til å arbeide med på eit
metanivå, til å finne den overordna strukturen.
Når ein forskar, startar ein ofte med eit spørsmål. Dette kan ein kalle eit
forskingsspørsmål eller ei problemstilling. Leit etter forskingsspørsmålet i
teksten, skriv det opp. Lag også ei enkel strekteikning av spørsmålet. Det er ein
fordel fordi ein må skjønne det ein teiknar, det er ikkje mogleg med avskrift.
Ofte vil ein ha tankar om kva svaret på spørsmålet kan vere, det kallar ein
hypotese. Skriv opp hypotesane, også om dei ikkje er tydeleg formulerte.
Metoden er korleis ein vil finne ut av spørsmålet. Også dette kan ein skrive og
teikne opp.
Ofte vil forskingsartiklar presentere resultat, eller moglege svar på spørsmålet.
Det finn vi ikkje her, fordi eksperimentet ikkje er avslutta. La elevane
bruke tid på å finne resultatet, og sjølv komme fram til at det av
naturlege årsaker ikkje står der.
Nytt forskararket til å fortelje om
forskinga munnleg. Vidare kan ein
Finn, skriv og teikn opp
forskinga du finn i arti
kkelen
bruke arket når ein les andre artiklar,
for å finne forskinga bak.
I dette bladet eignar til
dømes artiklane «Avslører
du finn i artikkelen
hemmelig liv» og
Finn, skriv og teikn opp forskinga
«Muuuu…» seg.
Forskingsspørsmål: Kva
skjer med kroppe
n og hjernen til
nokon som er
i verdsrommet
i nesten eitt år?
FORSKAR ARK
Hypotese: Forskarane
trur
noko kan skje
med skjelettet,
men dei veit ikkje
auga, blodårene
så mykje .
og korleis
Metode: Ein tvillin
g er på jorda, ein
Forskingsspørsmål: . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
tvilling blir send
ut i
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
dei oppfører seg,
verdsrommet
saman med ein
annan mann .
Resultat: Ikkje noko
resulta
Hypotese: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metode: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Resultat: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
t fordi eksperimente
. . . . . . . t ikkje er
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
avslutt
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a .
. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
Om Nysgjerrigper og Lesekroken
Nysgjerrigper er Noregs forskingsråd sitt tilbod
til alle elevar og lærarar på 1.–7. steg.
Vitskapsmagasinet Nysgjerrigper, nettstaden
nysgjerrigper.no, konkurransen Årets
Nysgjerrigper og ulike lærartilbod er viktige delar
av verksemda. Les meir på nysgjerrigper.no
FORSK ARARK
Med Lesekroken gir Nysgjerrigper tips til
korleis tekstane i bladet kan brukast til å auke
lesekompetansen i alle fag hos elevane.
Les meir på
nysgjerrigper.no /lesekroken
NYNORSK NR. 4–2015
Oppgåver til
«342 dagar
i verdsrommet»
ar
g
a
d
2
4
3
ommet
i verdsr
på
ye med
karar nø
av dei
jer fors
utar. To
år følg
astrona
eit heilt
n her på
tre
je
en
til
ig
st
ne
blitt
.
m ne
kroppa
dje er
ngbrør
Gjenno
r med
den tre
er tvilli
m skje
utane
, mens
met .
kva so
ommet
astrona
rdsrom
i verdsr
at to av
er i ve
er ute
ielle er
andre
t spes
s den
en
De
m
a.
a,
jord
jord
e er på
Den ein
TEKST:
MAGNUS
NAS
FOTO:
Saka held fram på dei neste
sidene 
A
or
e
iv
er
r
ds
om
m
et
he
il t
sid
an
im
.
ar s
ail
ik h
gM
tre
)o
ens
ll y (
t il v
t Ke
S cot
t an e
Rosiner som astronautar
A s t r o nau
1.
Ko
rn
ie
nk
o
ha
rv
Av Tuva Bjørkvold
HOLM
enko
og Mikhail Korni
I vår kom Scott Kelly
le romstasjonen med
til den internasjona
No har dei vore der
ein russisk romkapsel.
der dreg
måna
seks
Etter
i over eit halvt år.
heim til jorda. Men
dei fleste astronautar
enko
og russiske Korni
Dei
amerikanske Kelly
n dobbelt så lenge.
t:
skal bli på romstasjone
eit viktig eksperimen
på
med
g
to er nemle
slag.
eittår
isk
mjord
eit utano
Å vere i vatn liknar mykje på det
å vere vektlaus. Difor trenar ofte
astronautar i vatn.
Saka held fram på dei neste
19
nysgjerrigper
a) Finn to ganske like rosiner.
2.
Legg ein i vatn, den andre tørt.
b) Observer dei to rosinene
i to minutt.
– 4-2015, 22. årgang
ommet
342 dagar i verdsr
Finn forskinga i artikkelen
Skriv og teikn det de finn i artikkelen,
c) Korleis har dei endra seg?
3.
sidene 
på forskararket.
a) Forskingsspørsmål
b) Hypotese
c) Metode
d) Resultat
Detektivlesing
a) Kvifor er det ein fordel at to
av astronautane i eksperimentet
er einegga tvillingar?
b) Når skal astronautane etter
planen lande igjen på jorda?
Forskarane ønskjer å finne ut meir om kva som skjer med kroppen etter nesten eit år i verdsrommet.
c) Korleis var veret i Danmark den
dagen astronautane tok biletet
frå romstasjonen?
Blodårene
og auga
knar
manli
ne sa
, mens
rskara srommet
rd
lly. Fo
ot t Ke ot t er i ve
Sc
og Sc
året.
Mark
dette
utar:
trona til brørne på jorda.
og as
n
ør
nta
pe
br
op
pla
godt
Tvilling skjer i kr
m
r beina
kva so roren ha
gb
tvillin
Under
ein tim
e igjen
27. ma
til utskyt
rs i år,
i landet
Kasak inga i verdsr
hstan.
omme
t
342 dagar
Einegga tvillingar
I 342 dagar skal Kelly og Kornienko bu
og jobbe på romstasjonen. Målet er å
finne ut kva lange romferder gjer med
kroppen og hjernen. Kva skjer med
skjelettet, auga og blodårene etter
nesten eit år utan tyngdekraft? Korleis
oppfører menneske seg etter like lang
tid i verdsrommet? Alt dette er viktig
kunnskap viss vi ein gong skal sende
menneske til Mars.
Scott Kellys tvillingbror, Mark, er også
med på eksperimentet. Sjølv om Mark
også er astronaut, skal han ikkje forlate jorda denne gongen. Sidan dei to
tvillingane er så like, er målet å bruke
Mark som ei slags samanlikning. Sånn
kan forskarane finne ut kva som skjer
med kroppen til Scott ute i verdsrommet, samanlikna med Marks kropp
nede på jorda.
Følg ekspedisjonen på Internett:
www.nasa.gov/1ym
Scot t
Kelly
tvi
– sett
frå ve tra dette
bilde
rdsro
t av Ne
mmet
.
w Yo
rk City
Bildet viser grensene mellom Danmark,
Sverige, Noreg, Tyskland og Polen.
20
342 dagar i verdsrommet
nysgjerrigper – 4-2015, 22. årgang
nysgjerrigper – 4-2015, 22. årgang
342 dagar i verdsrommet
21
Du kan laste ned Lesekroken frå nysgjerrigper.no / lesekroken. Oppgåvene er laga til artikkelen «342 dagar i verdsrommet». Artikkelen finn du på side 19–21
i Nysgjerrigper nr. 4–2015 og ved å søke på «342 dagar i verdsrommet» på nysgjerrigper.no.
FORSKARARK
Finn, skriv og teikn opp forskinga du finn i artikkelen
Forskingsspørsmål: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hypotese: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metode: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Resultat: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
FORSKARARK
Finn, skriv og teikn opp forskinga du finn i artikkelen
Forskingsspørsmål: Kva skjer med kroppen og hjernen til nokon som er i verdsrommet i nesten eitt år?
Hypotese: Forskarane trur noko kan skje med skjelettet, auga, blodårene og korleis dei oppfører seg,
men dei veit ikkje så mykje.
Metode: Ein tvilling er på jorda, ein tvilling blir send ut i verdsrommet saman med ein annan mann.
Resultat: Ikkje noko resultat fordi eksperimentet ikkje er avslutta.