Tekstutdrag Til tittelen: Håpet og festen

KJERSTI RORGEMOEN
Håpet
og festen
HUSET
Eg bur på overtid på ein vindfull leigehybel. Eg forstår
ikkje kvifor ingen har hive meg ut for lengst, det er eit
hybelhus som er til for studentar. Og student har eg ikkje
vore på fleire år. Det hender eg får spørsmålet Har ikkje
du budd der veldig lenge? Då har eg alltid lyst til å svare
Har ikkje du hatt det fjeset der veldig lenge? Huset er
gamalt, men ikkje spesielt ærverdig. Av og til kan eg
kjenne på eit slags sus av historie gjennom gangane, men
ikkje som nokon nobel vind gjennom veldige eikekroner,
det er meir som eit rall frå ein lungesjuk gamling. Ein
plakett bortpå ein nærliggande mur påstår at gata huset
ligg i, er landets eldste, og at ho utgjorde det gamle
horestrøket. Eg ser for meg at huset var fylt opp med
handlekraftige horer i hansatida. No er me berre nokre
unge vaksne der som prøver å unngå kvarandre, dei
fleste utan synleg livsretning. Hybelhuset er veldig lytt,
og lyden av andre minner meg om at eg er aleine. Ein
kveld eg låg pal under dyna med eit grottemørkt humør,
stakk eg øyreproppar i øyro for å stenge husets lydar ute:
latter, ei fjern sentrifuge, ommøblering. Etter kvart som
proppgummien utvida seg inni øyregangane, byrja eg i
staden å høyre mitt indre: hjarteslag, knirking i nakken,
pusten i nasen, overtennenes små klakk mot
undertennene, svelginga. Det var eit jævla bråk der inne
også. Eg prøvde å tenke på ingenting, slik eg så ofte og
utan hell brukar å gjere når det er leggetid. Tankane
vandra langt bakover, til tida før eg flytta til denne byen.
Eg er oppvaksen i ei slekt av jegerar, og når viltet var felt
og drassa til gards, bruka eg å stå storøygd på sidelinja
og betrakte slaktinga. Dei yre jegerane flådde, skar og
parterte, mens eg stod og glodde. Eg såg blodmørke
gangar og rom, det lilla kjøtet under hinnene, brusken på
beinknokane, eg såg kva som fyller ein kropp. Men
innsikta eg fekk under slaktinga hjelper meg ingenting på
kveldar når både huset og eg er fylt med uro. Eg er ein
av desse unge vaksne som i pressa situasjonar, særleg
slektstreff, raskt orsakar det faktumet at ein lever i ein
ussel hybel, ei studentkiste ein for lenge sidan skulle ha
flaksa ut av; kummerlege rom der restar av andres liv
ligg gøymt, eller gløymt, fråflytta søppel som ein må stige
over når ein går gjennom korridor og kjellar i forsøk på å
gjere noko med sitt eige søppel. Eg skulle ha gjort noko
med situasjonen … nynnar sjela mi elegisk når eg stiltrar
meg forbi rekka med havarerte datamaskiner i
vaskekjellarmørkret. Uuthaldeleg! skrik mitt indre når
ein dam av ukjent opphav trekker inn i sokkane mens eg
pussar tennene om morgonen. Men sanninga er at eg
ikkje gjer anna enn å halde ut, eg blir verande og verande
og sjå eit utal personar på flyttefot gjennom dette huset.
Nokre blir eg kjend med og kanskje til og med glad i,
andre kan eg berre høyre lydane av og hate i smug. Ei tid
blei til dømes alle i etasjen min samansveisa i frykta for ei
narkoman dame i ein høgare etasje. Me såg ho for så vidt
aldri gjere noko anna enn å kome vandrande. Ho var
liksom alltid på veg inn i eller ut av huset, ein
inkarnasjon av rastløyse. Dersom ein passerte henne i
oppgangen eller ute på gata, kunne ein sjå korleis det
bortvende andletet var knytt i faldar og skrukker, korleis
bomberjakka, olabuksene og militærskoa vitna om eit
dårleg vegval ein gong på nittitalet. Alltid aleine og med
ein stor sekk på ryggen, som om ho til ei kvar tid var
budd på ei lengre vandring. Det hende eg såg ho stanse
opp utpå gata, i tydeleg forundring over korleis alt såg
ut, som om gata var noko fullstendig nytt med sine
grønska murar og vindbrusande poplar, eg gjekk ut frå at
ho var i ein underleg fase av ein rus. Ei evigheitsmaskin
på brestepunktet. Eg veit ikkje nøyaktig når ho flytta, eg
berre væra at fellesskapskjensla hadde sokke i etasjen
min.
Det hender eg får besøk, og då kjenner eg på det.
Korleis hybelhuset tek seg ut, og det at eg har blitt
verande der så lenge. Men venene som kjem og pressar
seg på, er heldigvis av den sorten som veks på andres
halvdesperate bortforklaringar. Kvar sjølvironiske
merknad om manglande møblar eller rare lukter verkar
liksom anerkjennande på dei, ja det verkar som om dei
kjem på topp av å besøke meg. Ikkje nok med det, den
fillete fasaden har ein så frigjerande verknad at dei får
seg til å seie både det eine og det andre når dei er innom.
Ein føremiddag eg stod på kjøkenet og studerte ein
stillingskrig mellom to kattar, kom ein ven av meg
gåande gatelangs. Han såg meg straks oppi vindauget og
veiva og peika på ein måte som illustrerte at han
inviterte seg sjølv inn. Oddbjørn, som han heiter, er ein
person fylt av sterk og engasjert glede, og brenselet til
sin indre eld verkar han å finne gjennom ein sans og ei
interesse for alt som er skrøpeleg. Etter mange fåfengde
forsøk på å slå seg fram som skodespelar lever han no av
å kommentere samfunnsbiletet på Internett og i avisene.
Han er ein av representantane for ny-alvoret, utan at det
står for mykje i vegen for vårt gamle venskap. Eg hoppa
ned trappene for å sleppe han inn, letta for at besøket
var umeld og inntrengande, og at eg dermed var friteken
frå alle moglegheiter til å pusse på fasaden. Huset var
berre slik det var, Oddbjørn var ikkje i nokon posisjon til
å forvente noko anna. Han sprada inn på ein måte som
var like freidig som tiltalande. Me blei sitjande på nokre
skjelvne krakkar på felleskjøkenet, og mellom dei nesten
nedfalne tapetane der inne byrja han å fortelje om ein
kronikk han arbeidde med, ein spekulasjon om
tiltaksløysa blant oss unge vaksne, om det var eit
klasserelatert problem. Eg svelgde raskt ein kort latter
då eg såg at han følte seg alvorleg. Eg møter ofte folk
som ser ut til å tene mange pengar, som har klatra langt i
det store stigespelet ved namn eigedomsmarknaden, som
svartbetalar vaskehjelp og gartnar over ein låg sko, ja eg
skal innrømme forskjellane kan vere til å ta og føle på,
men eg øver meg i å ikkje ta det så personleg, eg har
alltid sett på klassedeling i norsk kontekst som ein
ønskedraum for kritiske sosialistar. Dessutan kjende eg
meg fornærma. Snakk for deg sjølv, tenkte eg, men eg
skjønte vel at han kanskje meir snakka om slike som
meg, for sjølv er han svært driftig, særleg etter at han
oppdaga sitt talent for ingressformatet på Twitter. Han
framførte ein klagesong over fleire av våre felles vener
(han nemnde ikkje meg – men det var jo meg han sat der
og stirde på) som sat rundt i denne byen som levande
kroneksempel på eit handlingslamma ledd av
menneskeslekta, med unyttige greier på cv-en,
klamrande seg fast til livbøyer av det han kalla
irrelevante jobbar. Han uttrykte klagen som om dei
mislukka venene våre (og eg) burde kunne krevje å få
studieåra tilbake, og som om han etterlyste dementiet av
ein påstand om at berre ein dyrka interessene sine lenge
nok, så ville det leie fram til ein profesjon. Eg kunne ikkje
hugse om eg hadde fått studierettleiing nokosinne, og
svara pseudofilosofisk at livet til sjuande og sist berre er
eit einaste stort hòl i cv-en, og at han burde ha litt meir
trua på eksempelets makt, utan at eg visste heilt kva eg
meinte med det. Det var ein frase eg hadde snappa opp
frå gravferda til Nelson Mandela, som eg hadde strøyma i
smug på arbeid dagen før. Eg fann ei halv flaske portvin
og laga ostesmørbrød, og det blei straks trivelegare. Me
åt og drakk og baksnakka kjærleg alle våre
handlingslamma vener. Oddbjørn hadde rekna på kor
mange slektsliner som truleg vil ende med dei me kjende,
plaga av tvil og depresjon som dei fleste av dei er. Me
blei sitjande og skratte og skjønte ikkje at portvinen
hadde gjort oss høglydte, før ein av dei mest gråfjesa
sambuarane mine plutseleg kom gåande gjennom
kjøkenet, frå rommet der eg visste ho sat og jobba med
søknadane sine. Eg høyrde det på måten ho nesten ikkje
sa hei på, at det var tid for å bryte opp, kome seg ut av
huset, eller i alle fall sende Oddbjørn ut av det og sjølv bli
verande, inne på rommet mitt til kvelden kom, og natta
då eg skulle ligge og sove der, og så neste morgon stå
opp for å gå på arbeid.
A RBEID
Eg jobbar i makuleringstenesta til Fretex. Dersom
bedrifter eller offentlege einingar treng å kvitte seg med
dokument som er for viktige til å bli sett, men som ikkje
lenger treng å bli lagra, ringer dei meg. Eg registrerer
bestillingar, koordinerer utplassering og innhenting av
dei forsegla dunkane. Eg er mellomleiar ute på Kokstad,
eit næringsområde i ytre Bergen der makuleringstenesta
er lokalisert. Eg var arbeidsledig ei lang tid, og det var
NAV som til sist fann denne jobben for meg. Dei fleste av
kollegaene mine er folk som har hamna på utsida av
samfunnet, som ein seier, ekskriminelle, rusmisbrukarar.
Sjølv hamna eg ikkje på Fretex fordi eg treng attføring,
vern eller tilrettelagt oppfølging av noko slag, det einaste
samfunnsmessige hovudbryet NAV hadde med meg, var
den ubrukelege utdanninga frå humaniora. Dei såg til
sist gjennom fingrane med at eg var ved mine fulle fem
og hadde reint rulleblad då eg blei tilsett. Eg ser ikkje på
det som eit nederlag. For sjølv om eg studerte både lenge
og vel, må eg innrømme at eg aldri såg for meg noko
konkret yrke i løpet av mine læreår, eg såg berre for meg
kva for nokre yrke eg helst ikkje ville ha. Så no er eg ein
konfliktsky mellomleiar for ein stab som mildt sagt er
ustadig. Ein del av jobben er å legge til rette for attføring
for kollegaene mine. Dei skal førast frå det såkalla
skråplanet tilbake til samfunnet. Det høyres så
oversikteleg og greitt ut når ein stiller det opp slik: Er du
ikkje i samfunnet, så er du på skråplanet, og omvendt. Av
og til misunner eg nesten desse eksnarkomane og
ekskriminelle det stadfesta ved posisjonen deira. Eg har
aldri hatt talent for å snakke folk til rette, eg er reservert
inntil det kjølige, og for å vere ærleg så har eg alltid
oppfatta samfunnet som ein såpass ullen vase at noko råd
om vegen tilbake dit ville ha blitt reint oppspinn frå min
munn. Eg held han som regel heller att mens eg går og
grunnar på mine greier og tener kronene til livets brød
og studielån. Dersom det er få eller i verste fall ingen
andre som har møtt opp ein arbeidsdag, hender det eg
makulerer for å få timane til å gå. Det gjer meg
ingenting, makulering kan vere eit kontemplativt arbeid.
Når knivane i maskina byrjar å kverne og dra ned dei
kasserte papira, byrjar tankane også å kverne. Når
kaskadane av setningar, nummer, logoar, adresser og
namn forsvinn ned til strimmel, ned til ein anonym masse
som det berre er til å hive vidare til resirkulering i ein av
konteinarane på baksida av bygningen, byrjar min eigen
hjerne å bli verksam. Eg likar å kjenne meg som ein los
forbi forvirrande detaljar og gamle distraksjonar. Det er
ein ryddejobb, ja av og til kjennest det nesten opplivande
å hjelpe dei avfeldige dokumenta til å bli verdt papiret
dei er trykt på. Når kollegaene mine og eg rullar dei fulle
papirdunkane ut av arbeidsplassane i byen, forbi
kontoristane nedsøkkt i sine profesjonelle trivialitetar, så
tenker eg at me serverer desse lakeiane av
samfunnsmaskineriet ein slurk av Lethe, elva for
gløymsle. Folk har alltid gjort meg forvirra, med andleta
og systema sine, eg kan kome til å tenke både forbaska
papirmølle og grufulle ordgyteri når eg besøker
institusjonane, eg er redd for å få Tourettes og ein dag
seie slike ting høgt. Men eg er glad for å ha denne
jobben. Det hender eg smykkar meg med
miljødimensjonen ved arbeidet, det er jo snakk om eit
resirkuleringsledd, ein kveld kalla eg til og med
makulering ei bru over i det papirlause samfunnet. Men å
påstå at det å makulere papir er å gje
teknologirevolusjonen ei handsrekking, er omtrent like
urimeleg som når eit hotell i Arktis skryt av å drive med
økoturisme fordi det tilfeldigvis føregår noko
klimaforsking i nabolaget. Eg måtte forkle det som ein
spøk med det same eg høyrde kva eg stod og sa. Det var
vel ein av dei kveldane då det rasar ein indre kamp
mellom forklaringsbehov og sjølvrevisjon, og dei
kveldane er jo ikkje særleg artige. Men slike kveldar tek
også slutt, og på dagtid hjelper det å halde seg i aktivitet.
Gå på arbeid, ta telefonen, slette søppelpost, makulere.
Eller trekke på seg den audmjuke Fretex-jakka, den lune
uniforma, køyre rundt under loket av smog som heng
over byen, entre dei ulike verksemdene og hente deira
mest sensible søppel.