NEG 105 Sauehald Hedmark

1.
Førsteblad
NORSKETNOLOGISKGRANSKING
lo5
Einnenr.
Hedmark
Emne:
Sauehald.
Oppskr. av:
Bygdelag:
Ivar A.Streitlien.
(adresse):
Folldal.
Herad:
Tilleggsspørsmålnr.
Gud:
G.nr.
Tynset.
Streitlien og
bygda.
165 Brau. 3
Merk av am oppskrffm er etter eiga røylmle.
Eller om den er etter andre heimelsmenn: (ta også med alder, heimstad, yrice):
Bondekone Aslaug Plassen 50 år.
(syster mi)
Folldal.
SVAR
Mellom 20 og 30 sauar.
Ukjend.
I 1865 hadde denne garden 26 sau, mindre bruk hadde
frå 8 til 16. Det er ukjend at det skulle vera
nedgang i sauehaldet etter denne tid til fram mot
1900.
Bet fdrste eg minnest, var de.t"norsk" sau. Moko
iblanding av "tauter" var det også. Eg kan minnes
ein gong det var sanka saman mykje sau om hausten
og jaga inn i eit sauhus, at eg sette meg opp på
ein stor vedde og reid rundt i saufjoset på denne.
Det var ein tauter—vedde»
Etter 1914 vart det meir og meir sjeviott.
Det var
Sau—Seland som gjorde mykje til dette.
Han var styrar av jordbruksskulenpå Storsteigen og
agiterte sterkt for sjeviott. Den var finare i ulla
fekk litt etter kvart den ugjerda at han ikk. je vil—
le gå samla på fjellbeitztEi tikke med sine lamy
kunne gi seg til å gå i heimetraktene heile sommare .
Og nå kan ein sommarsdag sjå mengdevis av sau langs
med riksvegen.
I nyare tid er det også mykje spelsau, og
noko ryggjasau og dalasau.
Vedden fekk gå rundt på bingen saman med sje —
dene (tikkene), så dei fekk ytrette det naudsynte
utan noko tilsyn .
Ein gjorde ingenting for å hindre tidleg
paring. Dette firde til mange vinterlam. Seland
tok også opp arbeidet for sein paring og vårlama.
Dette rdrde også fram. Mest ved hanheving av handyr —
lova som forbaud å sleppe veddene på hamna saman
med dei andre sauene.
Ein bruka både eigen vedde, og det hende at
ein fekk låne vedde i granne9:arden.
Ein seier at sjedda (tikka) er blesmal men.
veddens tilstand har ein ikkje noko nbmn p?„.
2.
Inge=ing.
Konene— mt mange i alle
hdve — påstod
at vinter
lamma var dei beste.
Lina Holen heldt
sterkt
på
vinterlemming.
Lamma vartstdrre
og sterkare
til
dei skulle
sendast
tilfjells.
Seland
synte
med
sine
forsdk
at vårlamma
vart
like store,
ja kan—
skje
stbrre
enn vinterl_mma.
Det var mykje orde
skifte
om dette
i tida 1910 og utetter.
Ein gjeldbukk
var god å ha til
slakt.
Etter
1910 vart
det vanleg
å kastrere
vedd—lamma.
Eg
har sjd1 kastrert
fleire
hundra,
etter
metoden
som Seland
lærde frå seg. Den er slik:
Sjå og kje
e:ter
at båe steinane
er nede i pusshuset.
Med ei
skarp kniv
skjer
ein så av den ytste
delen av
pusshuset
idet
ein held k3odt tak i ytste
delen
av dette
med venstre
landa.
S. tar ein godt fas
tak over nusshuset
med venstrehanda,
mellom tomme
og peikefingeren.
Da klemmest
steinane
fram.
Tar
så godt tak om eine steinen
mellom hdgre hands
tommel— og peikefinger
og slit
steinen
ut. Like
eins med mmmmden andre
steinen.
Det er gjort
på nokre sekung.
Ingen medikamenter.
Var det vakswe.vedde—
)./.sgammal— som skul—
de kastrerast,
så kom 'n Petter
Sveen,
minnest
eg ein gong.
Han •tumma av•
sedstrengen
frå
sjdlve
steinen.
Det tok noko tid,
ty'cte
eg, som
sat og heldt
i vedden.
For å hindre
blodtap
slo 'petter
kaldt
vatn over rygen
på veddeketter
del_ne hadde stått
onn att.
Nei.
Sdyene fekk
passa
på og
kom inn atter
dei vaksne:
I nyare
tid
skal gå fire
greie
seg sjilve.
Det var ingen som
såg etter
og hjelpte
til.
Når ungan,
etter
ein tur i sauehuset,
så spur e
Såg du om det var kome noko lam ?,
passar
kvinnfolka
ipå når lemminga
seg og hjelper
til.
Sdya fekk ofte
lunka vatn å drikke.
Elles
noko mj51drikke
og av det beste
hdyet som var.
Heime var det fyrst
eg minnest
ei sers
lde
til
sauhdyet
— sauforlyu.
Dersom det var noko lam som vartistanga
ut
av mor si,
så nrdvde
ein å få den lam—lause
söya
til
å ta seg av dette.
det,
så
Lu.ccast
var det ikkje
meire å ,Tjera,
S5ya fekk gå til
mjdlkelaginga
hadde scana.
Ein batt
dei til
ein kjeng i veggen eller
ein stolpe,
heldt
lammet under
juret
til
suging,
Når så sUya stanga
til
avkommet sitt,
fek ho ein
omgang juling.
Dette kunne ta seg onn att fleire
gong.
Ein kunne la lammet suge bakanifr,
og
da hadde ikkje
sdya tak til
å stange.
Så hjelpt
det bra å ha dei to saman i ein binge for seg
sjdive,
gjerne
med sdya bunden til
veggen.
Dei stal
frå andre
siyor,
heslt
slike
som hadde berre
eitt
lam, og sau
samstundes
med
dette
inntil
sdya vart
merksam na tjuveriet
og
ga lammet ein dult.
Len det kom fort
attende.
=.CDSKGRAN,S3IG
19359
3.
Sdyene lemde aldri ute sjå oss. Garden ligg
860 moh
og våren kjem seint.
(Kona mi som er född og oppvaksen på Nærbd,
Jæren, fortel at ho leita opp nyfddde lam ute
i marka, bar desse våt lamma i forkledet medan
sdya fdlgde med. I finnelön fekk dei ein
buddafor kvart lam. Buddavar eit hardkoka
Ja, og dette kopplammet vart ofte gåande heime
heile sommaren.
Heilt til sauen kom heim att om hausten i september.
Lamma fekk så greie seg ;:,ed
det foret som det
vaksne sauene fekk.
Alle sauene vart merkte • Lamma også fdr dei
vart slepte titfjells. Mor og far stod for merkingo. Vårt merke var: tåsneidd bak hdgre dyra
og hakk bak venstre 3yra.
Ein bruka ei kvass soks. I nyare tid er dyremerke med b,okstavarog nr. tatt i bruk.
I gran4a vf3xvar det hdgst 12 eigarar, og dei
Lladdenokså god greie på kva merke kvar einskild
hadde.
Det var bruka rett avsneidd av hdgre öyra,
av venstre dyra og av bhe dyra. Hakk bak v.d., bak
h.J., og bak båe. Eller fr:=maieitt eller båe.
Ved Abinasjon mellom desse og andre kunne ein få
aldri så mange merker.
Bi:ane vart kasta.
Ein måtte spdrja seg f=1. Det var ingor liste
over dyremerker. Kom det framand sau med, og det
hende, enda den gamle saue var flink til å halde
saman med bjdllesauen, så undratt konene på.kven
som hadde slikt merke., og som regel vart floken
15yst ganske snart.
Da Aslaug var lita gjente, heldt ho mykje til
Dersom ho
i sauehuset, iser etter det kom lam.
var borte, så var ein sikker på å finne henne der.
Ho hadde namn på kvar vaksen sdye og på laman.
Ho kjende kvar ein, og det myke betre enn mor.
Det var som oftast eit eller anna sermerkt som ga
grunnlaget for namnet. Svart-nåssån, sva-rt-foten,
krokfoten, gråfoten, musongin (denne var heilt snau
ved fddslen, ak_:uratsom ein musonge og fekk bera
dette namnet heile :ida), krokspelen, stuttspelen,
botingen, svartboten, o.s.b.
2 .
Så snart det vart berrfleker i skogen, fekk,
sauen koma ut, og finne seg lyng eller måsså. Den
kunne også få gå innpå jordet lite grann, men vart
sndgt bortvist frå dyrka mar:.
NOVKETNOLOGISK
GRANSX:NG
4.
29.
Nei, ikkje i mitt minne. I gamle dagar var
det bruka grinding. Det var att fleire slike grin—
dar det förste eg kan minnast. Eg hdyrde aldri no—
ko om denne grjinggangen.
30-34. Ukjend.
Berre ein bjöllesau i flokken. Det var den
myndigaste og s:drste sdya (sjedda) som fekk den
æra å bera denne samhalds—tingen. BjUlla var kjdnt
og ein tala om saubyille i motsetnad til kubydlle
eller hest',9jUlle.3au.bj5llavar cte av jarn ogilekk.
klangen av dette materialet. Ein jarnklave cm
halsen som bjblla hekk i.
Ein hdrde kvar helst sauen gjekk, og sauene.
som hdyrde flokken til, vart kjend med den serskil—
de klangen, og heldt seg der bjdllesauen fbrde dei.
Nei.
Nei.
Såmmårlam. Eg kan ik_je minnast nokon gong at vi
hadde såmmårlam.
I tilfelle det var slike lam, vart dei merkte nes—
te vår fdr dei sleptes på fjellbeite.
Fdrst gjætte vi sauen i heimemarka. Når det så
leid så langt at det var bergingsvon i fjellet,
fdlgde vi sauen litegrann opn i lia mot Streita,
og da fann sauen vegen sjl.
Sauen stunda til
fjells. Den heldt seg helst i Streiten og i Me—
seterh3'n mellom Grimsdalen og Folldal. Var det
smått om beite nå desse traktene, fann den vegen
til setervangane i Grimsdalen og lurde seg innpå
vangane til forarging for dovringane som setra der.
Men gjerdet kring vangane var ickje noko stensle,
og sauen skj5nte ik:je at det var forbudt omre.de
innafor.
Såsnart det vart beite i qdgda, sette sauen,
tilfjells og h ldt seg der heile sommaren. Den kom
da saman med annan sau, så det kunne bli större
honar.
Dei tri Streitliegardane,tri Sve—gardar, to
Fall—gardar og tO—tri gL,rdarfrå Botta—grenna
hadde sauen sin på dei fdr nemnde :raktene. Det
hende også at sau frå andre gardar lenger undan
kom inn i flokken.
Vi hadde aldri noko tilsyn om sommaren, visste
ikkje kvar sauen heldt til.
Ukjend, men det er fortald at det hLr vore slik
saudrift på eitt av cei mange legra i fjellet
mellom Folldal, Onpdal og Kvikne.
45. Ukjend.
46. Höyrde aldri om nokon fare. Ulven var borte. Jer—
ven like eins. Fjella er slette og fine, det er
ingenstad ein kan gå i skorrfeste.
NOP.f.K
ETOLOG‘SK
GRANSKING
19359
5.
Når det leid ut i Jeptember tok dei vaksne til
47.
å tale om at dei burde vel snart sjå ivegen etter
sauen. Ein vart samd med grannane om kva dag ein
skulde sjå iveg> Så tok dei iveg, eit par-tri karar, tidleg om morgonen. Gjek over fjellviddene
og speida etter sau. Kom kanskje borti ein hop
og kunne med kikkerten finne ut om det var kjende
sauer, eller kom så nær at dei drog kjensel på
saubjdlla. Var det surt og kaldt i veret, så visste sauen sjd1 at nå skulle han heim att, og var
viljug til å å fdlgja på vegen. I;Ied
salt kunne
ein lokke sauen til seg, strd rundt på steinheller
dersom det fantes slike eller på den slette marka.
Det var alltid eldre sau som kjende til kor godt
saltet smaka og gjorde seg ti:gode med med dette,
andre fekk hus til å undersdke kva det kunne vera,
og det var ikkje så vanskeleg å få sauen til å
stane, og ein kunne koma på nært hald og få sikrare
vismunn om dyremerker og andre kjenneteikn.
Sjeviotsal)ener meir redd og sky, v nskelegare å koma innpå. Elles er det stor skilnad her.
Det kjem så mykje an nå korleis sauen er stelt
heime. 4,,w4gmk~
(Gesse to)karan9)jaga så meu seg all sau
anten det var sjdleigande eller ik:je. Komen heim
vart sauen jaga inn i saufjos eller andre fjos som
kunne hdve, og ein skilde ut sine eigne. Var det
så mam-zefrå næraste grend, så hende det at ein
kar jaga denne resten over til Bottagrenda, dersom
det ikje skulde hdve slik at det var alednokon
sausankar derifrå.
Nei.
5o. Sauesankaren tok vc,repå sauen og melde frå til
alle han kom i kontakt med at han hadde framand
sau med det og det merket. På den måten spurdest
det heller sndgt til eigarmannen.
Etter det vart telefon og dertil bruk av namnemerket,så er det greidt i denne saka.
Innpå jordet. Så kunne dei ta seg ein tur borti
skogen Dei tri Streitli-gardanehar skogmark
til alle sider.
5.
Ukjend.
543.Nei.
Ukjend.
95. I saufjoset.
Eit enkelt timbra firkanta hus med ddr inn frå
eit skjele i eine tverveggen. I andre tverveggen
ein glugg midt på veggen os eit vindu over gluggen.
Her gjekk sauene på tallen. Ikcje strd. RomLet
kunne delast i mindre rom med lause grindar.
Pl. Nei.
OISK
GRANSKIIIG
1
6.
Hdy, lauv og måsså.
Når det var godt ver, fekk sauen koma ut ein tur
kvar dag. Det fdrste eg minnest — kring hundraårs—skiftet — bruka far å kdyre heim gnag til geita tg
sauen, men det vart snart slutt med det fordi somme,
meinte at ein på denne måten kunne få småkrdtter
som tok på skogen om sowaren. Eg så berre ein gong
at geitene våre gnog på små furutre. Det var ein dag
i gjætleskogen at vi vart ståande lenge i eit skog—
holt under eit regnver. Da vart nok v•ntetida for
lang for geitene, og dei som var mest utom seg, tok
til å gngge, og andre tok etter.
Kring hundraårskifxtet tre gong for året. I febru—
ar klynping av slaktsauene. Ein ville gjerne at desse
skulle få (in bra ullpels da skinna vart bruka til
skinnfell, og dei svarte skinna til sauskinnsmudd.
I mai vart så resten clypte. Og om hausten attflike
fdr innstdda tok til, tredje klyppinga.
Sausoksa.
Mor ville klyppe på vaksan. Nå er det ingen som
tar omsyn til månestillinga.
Mor sette seg på golvet og la sauen inn i fanget
sitt med hoviidog framkronp halvveges onpi fanget.
Ho bruka ikcje å binde fdtene på sauen.
Mor klypte alltid inne på golvet i fjosskjelet.
Ukjend.
Om våren var sauen lauga fdr klyppinga, elles ikkje.
Vi hadde eit stort kjer til dette. Fyllte dette 3/4
favilm
med varmt vatn . Bruka Dougals sauvask oppi. Hadde
far tid, så var han med. Men mor og tenestgjenta
greidde det også aleine. Sauen vart löfta oppi og
klemd nedi så berre hovadet stakk opp av vatnet.
Vart så gnudd og arbeidd med hendene alle stader
over croppen, og sers godt der sauen var skitten.
Ferdig, fekk sauen reise seg op, den meste væta
klemd ut av pelsen. Så gjorde sauen eit hopp så
vasspruten stod og kom seg ut av dette lauget.
Mykje vatn gjekk til spille, så ein måtte fylle på!
nytt. Vaskarane vart også nokså blaut fdr lauginga '
var over. Sauen fekk så springe ute nå jordet et—
ternå.
NOR:K
MOL,:):ISKGRANSKING
19359
7.
Tilsist vart gammalklæa vaska i logen. Det amam
var sterk lut, så lorten gjekk fort av. Etterpå sa
kvinnfolka at dei lauga seg sjd1ve også, men det
var vist berre noko dei sa.
Det var alltid mor eller dei eldre systrene
som klypte sauen. Karane hadde ik:je noko med det
å gjera.
Nei.
Ukjend.
Suuen fekk alltid bite llsoksa,da vart han meire
roleg, sa mor.
På einskilde sers pene sauer vart det sett att
ein liten dott atte&6t på lenda, ein lykkedott. Den
skulle vera eit vern mot farer eller skader SOJ sauen kunne koma ut for.
Det var lelst vaksen sau som
fekk springe omkring med denne lyedotten. Eit lam
var som regei forlite til å få lykkedout om våren,
og ved klynninga om hausten var det ikkje bruka lyk:edott. Dotten var berre liten, kanskje 3 x 3 smt.
Lykka skulle fdlge med sauen. Mor bruka lykkedotten til langt ut i 1920-åra. Så kom maskinklypning
i bruk, og lyk:edotten vart meia ned saman med den
andre ulla.
Det 1åg fullt med ulldottar kring saueqog klypparen, og dersom sauen var interessert i den lause•
pelsen sin, så kunne klyparen ta ein dott som sauen fekk lukte nå.
Vinterulla laut ein vaske dersom ein skulle bruke ulla sjd1, Vårulla var rein etter lauginga og effiom
trong
vask. Ein måtte nasse på at sauenM ikkje
skiba&seg til etter laJginga. Tallen var som regel
grave ut av saufjoset og turt strd lagt over golvet,
så det var fint og reint å ligge på. nynninga måtte
foregå straks etter lauginga så snart sauen var turr
vorten.
Ukjend.
Vinterull, bruka til veft.
Vårull
bruka til strik:ing,
Haustutl, bruka til renning.
Ulla vart ikkje sortert etter godleikkn nå dei
ymse kronpsdelane. Einast var at ein kunne plukke
frå dårleg ull under buken og nedst på fdtene
Vinterklynpinga tok sluttifdrstnå 1900-talet av
ymse grunnar. Det var som regel kaldt i februar og
ein hadde ingen varm stad å halde til på, dagen var
stutt, og dagsljos måtte ein ha. Lamneutstyretvaf(
ikkje så godt enda at det var til stor hjelp til
slikt arbeid. Skinnfellane fall i kurs, og ein tok
saueskinn til dette bruket. Eg
det ikkje så 2111*
fekk to skinnfellar til bryllunet mitt i 1919, og
dei var laga av vårklynte skinn. Den eine fellen er
NCLKLTIMLOGISK
GRANSXING
35 9
8.
i bruk enda som underlag i senga når det er rette—
leg kaldt. Til sa,skinnsmuddenskulle det vera
svarte skinn, og det var det få av, så ein laut m
samle på slike skinn i lenger tid til ein mudd.
Heime hadde vi to muddar, men det vart ikkje sydd
nye. Andre inotarkom inn også på dette området.
Såleis vart det litt om senn
Vårull til veft og stri-kking,og
Haustull til rem_ing.
Som nemnd under 79 ville ein gjerne ha svarte
skinn til sauskinnsmudden,men det var langt i
mellom svarte sauer. Dette kjem av at den svarte
ullfargen er ein ressessiv arveeigenskap. Sjd1 om
ein para svart.&4jedde med kvit vedde, så vart det
kvite lam, kanskje med ein liten svart flekk her
eller der på kroppen. Vi hadde ei $.6jeddeein
gong som fekk nemnet svart 'edda,og det slompa
til at ho fekk svart lam, men sjeldakheilt svart.
Svart ull måtte ein ha for å få grått vadmel.
Med lie svart ull, vart det ljostgratt. Eg minnes
ein kar som hadde sterk ljosgrå vadmelsdress, ein
kunne freistas til å kalle den kvit.
Så skulle karane ha svartklæde til bruk i
hdgtid og ved gravferd og til kyrkjeklæde. så her
var det bruk for svart ull. Ein heldt på dei få
svarte sauene så lenge det gjekk an når ein ville
vera sjdlhjelpen og ikkje ty til omreisande
dehandlarar (frå 1910 av).
Ja, eg hdyfde
anna.
Nei.
Ukjend.
Ukjend.
Heime selde vi ikkje sauslakt. Vi åt opp kjdttet
sjdlve.
Ukjend.
I november. Da eg vart stor nok til det, laut
eg vera med. Far la sauen på slaktebenken, eg set—
te meg med ryggen mot sauen, tok tak om framfdte—
ne med venstre handa og om bakfdtene med higre
handa, og drog så nevane mot kvarandre framanfor
bringa. Far slo så med ein tung hamar sauen i
hovudet, spretta så opp skinnet under halsen,
tok strupen og velendet (matrdyret) og reiv det
laust frå blodårene, skar så over pulsårene så
blodet ruta ut, tenestEjenta eller helst mor
h,ldt så blodkopen under og rdrde rundt ed ein
stUtrådvisp så blodet ikcje skulle levre seg.
Når det så ikkje var .3eireblod att, fekc sauen
eit knivstikk inn i ryggrwrgen mellom halsvirve— ,
len og hovtdet. (J(t var ein trist jobu å sitja
halde i fdtene og kjenne korleis livet rann ut
av dyret som ein hadde gjætt og stelt med om som—
maren).
';:e!".1;
GRANSKING
„
9.
Nei.
Ja.
Eg kkn ikkje minnast at noko slags mat måtte etast
med ein gong. Av blodet vart det laga blobklubb,
feitklubb og blodpdlse. Denne maten kunne etast
med ein gong eller lagrast utetter vinteren.
Mauket til surpdlsa like eins.
Hjerna og testiklane vart ikkje bruka.
Far stod for nedsaltinga av kjdttet.
Ukjend .
Vomba, fagerhuva, botntarmen og småtarmane vart
bruka til pdlselaginga. Vomba og fargerhuva vart
skore til i hdvelegem storleikar. Det hende små—
guten fekk pålegg om å springe borti grannegarden
for å låne pdlsemdnster.
Ukjend.
Ein skartsau.
Saufjoset var for rått og varmt. Når sauen gjekk
på talle, så voks dette laget så det ut mot våre£
kunne vera frå 1/2 til 3/4 m. Veggene i sauhuset
var ikkje sers hdge, umlag mannshdgda, og da vart
det mindre og mindre rom etter klcartsom tallela—
get voks. Nokor rådgjerd vart ikkje nytta.
Lite kjend.
Ukjend. Det hende visst at djukdommen fantes, og
da vart den kalla skabb.
Ukjend.
Ukjend.
lol. Ukjend.
102. Ukjend.
lo3. Nei.
Ukjend.
Ukjend.
Ukjend.
Ukjend.
Jkjend.
19359
GRANSNG
10.
1
109. Ukjend.
Klauvmark, ein verkebyld mellom klauvane serleg
1
på lam.
1
!111. Ukjend.
1112. Saukoppar.
113. Nei.
1114. Nei.
i115. Nei.
116. Rågåsott, sveiva, sldngja.
1117. Ukjend.
Nei.
Ein hadde ikkje nokor rådgjerd. Berre ein gong
var det eit slikt tilfelle heime, og sdya döydde
av det.
Ukjend.
Ukjend.
Ukjend.
Grehlen. Den kom av seg sjbl. Eg minnest nok at
det ein gong kom ein dovring som selde einebærolje.
Denne oljen skulle også vera bra når ku eller sau
stod att, sa han. I grannegarden 1.1ddedei ei ku
som stod att, og 'n Anton Systugun ga kua einebær—
olje. Så gjekk han nedi fjoset for å sjh korleis
tilstod. Ein gong han kom inn att, sDurde kona:
"Ser du nogo te' einbæroli'n ?"
Ukjend.
Lamma kunne få teppe
lakserolje.
Ukjrnd.
Ukjend.
forstonpelse.Da bruka ein
Det var lite sjukdom på den gamle sauerasen. Ver1a4:er turt og vrmt, og fjellbeita er også turre og fine.
1Dette hadde si:kert mykje å seia for trivselen og frisk4ileiken hjå sauen.
I nyare tid er det sjukdom av ymse slag.
1
1
19359
r.:"._
,[!K GRANSKING
1
I
Førsteblad
NORSK
ETNOLOGIK
Emnernr.
105.
Tilleggsspor.
smålnr.
Hedmark.
Kommune:
Sauehald.
av: Hans S.Hanssen.
Emne:
Oppskr.
(adresse):
Merk
GRANSKING
Gard:
Vigdishaim.
Gmr.
Kongleveien,
2480
Koppang.
av om oppskrifta
eller om den er etter
er etter
andre
eigen kunnskap,
heimelsmenn
Stor-nvdal.
Bygdelag:
Brmr.724
19
Mest sjølv.
(navn, alder,
heimstad,
yrke).
Andreas øien,2470 Stai,
år - har gjeve svar nå
M.
SVAR
Vanleg 10-12 .
Nei, dei laga ikkje ost av mjølka.
Dat var nedgang i nemnte årstall. Grunnen var sju dom .
Mest alle hadde sjeviotsau.(Noer det sers mykje d lasau.
A.Avlen.
Dei heldt auge aed partnga.
Dei prøvde berre å halda tikka unna væren.
Dei hadde stor sett eigen vær på kvar Fard(bruk.)
Brunsttid.
Innavl meinte dei førde til mindre dyr.
Ymse gardar hadde vinterlam.Dei rekna med at dei
Freide seg betre i kalde vårdagar-som me ofte har her.
Kastrering var sers lite brukt her,og eg veit ing n
som kan fortelja om kva måte dei brukte.
Søyene fekk betre stell ei tid før lemminga.
Det vart ikkje gjeve hjelp her.( A.Ø. svara.)
5209X.
Nr.
Oslo.
Søyer og lam fekk ekstra mjølkeskvetter etter fød elen.
A/S
1. Ein har ikkje høyrd noko serlege tiltak.
Stenersen
&
Sem
16. Dei hadde dei oftast i ein binge saman med lamme .
cftK
2/
17. Morlause lam vart ofte teke inn i kjøkenet -og "
"koppa" opp(fekk mjølk av flaske med smokk.)
(Kella tåteflaske .)
18. Det var nok sers sjeldan at lam vart fødda ute.
Våren her er kald og lang-og sauene som skulle ha la
vart haldne inne .
Ein kjenner ikkje til at barn leita etter utefødde lam, men "kopplamungar"vart oftast aigedomen åt
dei barna som "koppa" dei opp.
Kopplam vart kjælne-og heldt seg nær husa.
Lammet fekk suga til det greide seg sjølv. Dei va
e
dei av med å stikka ein rund kavle i munnen på dei.
Dei saug til å byrja med, men so vart det nok lei denn
turre pinnen.
Kopplam fekk etter at flaska og kavlen var teke f å
ein
dei mjølk, utspedd- i KK bolle.
B. Merking.
Dei vart merkte med klipp i øyret. -I gamle dagar
hakk i øyret. Dei bruka holstempel, tong.
Kvar gard hadde sitt merkje.Nokon framst i høgre
øyre, andre midt i, andre bakerst, ein annan fremst i
vinstre øyre, osh.
25.Bitane vart kasta.
( A. Ø. )
26.Alle vissta at den garden merkte sauen med klipp i
høgre øyre, lengst framme o.s.b. ( A.Ø.)
Nei .(A.Ø.)
Tidlegast mogeleg. (A.Ø.)
29.Då sauen vart teken frå fjellbeitet, jaga dei han
inn påM
setertrøer. Her var det innhegningar.
,Ok.51(
3
30. Dei nytta ikkje grindgang.
31. Hausten.
a. Setereigarane sloss nesten om å få sauen inmkpå si
etertrø, Då vart trøa gjødsla.
33. Dei var der natta over.
(A.ø.)
Morgonen etter skulle dei
gå så langt med sauen at dei kaa unna kuhamna.(A.Ø.)
34. Grinda var ikkje vern mot rovdyr.
35. Dei hadde bjaller av messing med eon kolv. Bjøll
var heimasmidde. (A. Ø.)
5$(36) Det var for at dei skulIe høyre kor sauen,var.
Sauene hadde ofte klave rundt halsen . (A.Ø.)
Nei. A.Ø.)
41.
Nei.
40 Nei.
411.Ora.
våren slepte dei sauene på ayer i Glåma.( Her e
enno ei biy som kallas Sauholmen.
Så vart sauene slept til fjells. Det var gjetarar som
åg
om sauen ein gong i milIom.
42. Ja.
(A.Ø.)
43. I mange år var det her ein gjetar som haite Ole
( A.Ø. )
saugjetar.
A.ø.)
45.Nei .(A.Ø.)
Gaupe og jerv var slemme mot sauen. For Berger Mas elt,
som enno lever, drap jerven 11 sauer .
( A.Ø.)
Når det var slutt med fjellbeitet, jaga dei saueu
ina på setertrøene.
Etter ei natt på setra. vart sauen førd til bygdsog der teke inn i ei kve. Her
vart sauene skilde slik
at eigarane ,sam var møtt fram, fekk at sine dyr.
2 '376
(A Ø.)
41GRA[TkelififiSK
3/
9. Her var det ikkje fest.
Om det kom framand sau inn, vart eigarane gjeve
varsel om det. Dei kjendeoftast merkje til alle saue( A.Ø.)
eigarar i bygda.
På jordaae.
(A.Ø.)
Ein trengte aldri tilleggsfor her.(A.Ø.)
Nei.
54.Fell ut.
I eige hus.
Ikkje bås. Det vart brukt sagflis.
(a.Ø.)
Dei vart fråstengt i eigen binge. Dei hadde eigen
sauehamn til væren. Dei vart slept ut på øy i Glåma.
Høy, lauv, mose.
Aldri.(A.Ø.)
Haust og vår.
Sauesaks.(A: Ø.)
Dei klipte sauen ved fullmåne.
Ståande. (å .Ø. )
Eige skjule eller i stall trevet.
Sauegard. ( A.g.)
Sauene vart ikkje vaska før klippinga, men etter.( A.Ø.)
Fell bort.
Kvinnfolk.
( A.Ø.)
Nei.
Ukjend. ( A.Ø.)
Nei.
( A.Ø.)
72 .Det let ein liten dott sitja att på halen. Det va
gamal overtru.
ENOt - SY.C.31g49.k1%
1101.%
73. Ulldotten let dei sitja att avdi dei trudde det va
uhell i sauefjøset om den vart teken . (A.Ø:)
74. Bnød, sal
75
og ei klip med mjøl.
Nei .(A.Ø.)
76.
eil bort.
77. Haustull oF vårull.
78.Ikkje noko serskjlt namn,men lAra vart tekne for
se
sjølv-det var dArleF,asteulla.
(A.Ø.)
7.DArlegaste ufla vart nytta til votter og strømper.
Den betre til veving .
80. Kvite sauer .
Ikkje aktuelt.
Nei. -A.Ø.
ikrsgamle.
-A.Ø.
Nei.
85.Veid. A.Ø.
86 .Nei.
R7. Pausten. Slo med øks eller dei vart skotne. Dei
tappa så blodet, ved halsestikk. Dai sprette så opp
halsen oF tok ut j.nnmaten. Iannfolkagjorde dette.
.
88.Nei.
89.Ja.
90. Dei nytta blodet og innmaten. Det skulle vera
kaldt når dei slakta. Hjernen vart ikkje brukt. A.ø.
21.Dei salta ned og spekte maten. Slaktaren jorde det
(Andreas Øien slakta på fleire gardar i 50 Ar-og han
hadde alltid dette arbeidet.
A.Ø.
2. Skinnet vart bruka til skinnfell, oF lagt i stolar
m.v . fot
at det skulle vera varmt å sita. A.ø.
g3. Sauamagen vart gjort rein
skinn. A.Ø.
-Op
vart brukt til uølse
760
6
4/
94. Nei.
Ikkje kjend.
Dei meinte det var mangelsjuke hos sauen. A.Ø.
Foringa hadde skuld i dette.
Ukjend.
Saueskabb. Dei vaska sauaa godt og smurde han
inn med heimekokt såpe.
99.Ukjend.
100. Nei. A.Ø.
Nei.
Ja. Dejipassa på når ein sau jorta.Dei tok jorte
or munnen på denne og hadde inn i munnen på den sauen
som ikkje jorta.
A.Ø.
Finnskjegg førde til forstopping i magen.
Nei.
1o5. Nei-ukjend.
106. Ukjend.
107. Nei.
108Dei kunne verta halte,men dei fekk berre gå til dei
vart bra att av seg sjølve. A.Ø.
109.Beinsjuke-beinskjøre. Vart ein sau det, bruka de
seterhøy til den sauen.
110.
A.Ø.
Nei.
111. Ukjend. A.Ø.
112. Nei.
A.Ø.
113. Nei. A.Ø.
114. Augeverk.Den var smittsam. Dei bruka lunke va n
og vaska med. A.Ø.
2376ki
Augeverken kom nok av trekk .
Nei.
Trommesjuke. A.Ø.
Nei.
Jurbrann, jurbettenelse,det er verk i juret.
119.Ukjend.
Børslyng hende det at dei fekk. Den.retta dei
ut og tok lammet med ein gong. A.Ø.
Ukjend.
A.Ø.
122.Ukjend. A.Ø.
123. Etterbøren-hellakallar dei det her.Dei gjekk
som oftast til det løsna av seg sjølv.
124.Ikkje kjend.
Ikkje kjend.
"Dom som in sau."
SP GRÅNS1(.1%
NOISK
ETNC4_05
;376
Førsteblad
NORSKETNOLOGISKGRANSKING
Sauehald
105
Emmmr.
1Wee:
Tynset
Tilleggsspørsmålnr.
S auehald
Emne:
Oppskr. av:
I
Hedmark
Bygdelag:
ver Eide•
Gard:
Tolga
(admsse):
G.nr.
Melk av om op~ta
Br.nr.
er etter eiga røynsle.
Eller om den er etter andre heimelsmenn: (ta også erml alder, heirmaad,yrke):
SVAR
I.
Det kunne være ganske stor forsjel grunnet de
forskjelligestörrelser-påbruket,-men variasjonen var,gjernefra 8 - IO opp til 40- 50sjelden mer.
Nei, det har nok ikke forekommether i Nord
Osterdal. Man holdt sauer bare for .ull();kj- t.
Noen spesiellnedgang kan ikke -huskes,men v 1
nok kunne det være reduseren etter som avlin
cren-v-riertefra år til år.
Helt inntil de siste 20- 30 år har rasen vær
den gammelnorske-sau- litt småfallen og med
noe ra gete ull og gjerne med små horn.
I sIutten av nittiåra var det blannet inn no
Tauterblanding,innfdrt fra Tautra.
Yan gjorde ikke noe annet med det enn å ha
værene frastengt til okt. nov. om hösten. M
hadde helst værer i fellesskappå flere bruk
Se ovenfor i svar 5.
På det sore bruka, Med-40 50-sau hadde-man
gjerne vær selv,_mensde mindre ofte var fel
les.
- _
Brunn-tia,
Ikke noe annet enn at hvis det drebes for
lenge, ble sauene mindre og dårligere levedyktig. Derfor ble det ofte byttet eller i
kjöpt værer.
IO. Forholdsvis sjelden om vinteren,men vel i
mars- april. -Det som var bemerkelsesverdig
var at disse lamma gjerne ble stbrre, men da
man i eldre tid aIdri slaktet lam til bruk i
19021
10 forts
var jo ikke det reknet som noen fordel. Det
man heller tellet med var at tidlig lamming
•
medförte endel mer fgr da söyene måtte ha en
•
bedre foring etter lamming.
II. Alle vdrlam ble kastret - Gjell-vedder-og de
ble i to- tre års alder svære slakt.
Kniven var våpnet.
Det kulinevære både karer og kvinnfolk - oft
saueieren selv.
Det ble ikke noe spesieltmed det. Hadde man
noe lettkorn på_ gården, kunne mjblneverbli
spandert, ellers intet. Hjelp til fddsel for kom ikke med den saurasen.
Hvis en lamtikse skrantet av og ble mager, bl
den og lamma stengt av i ejet rom. Det hjalp.
Hvis lammet kreperte straks måtte söyene
mel_
kes noen dager. Melka gikk i bingen.
Det kunne hjelpe med å sette sdya i band - so
en ku. Hjalp ikke det var det bare å ale opp
lammet med kumelk.
Helt fint - med tåteflaske.De kunne bli bölingens aller tammeste og flinkelste sauer.
De uteftiddelamma - hva sjelden forekom
var utelukkendefriske og gode, men ble ald
så store og tunge som de andre.
19. Forekom aldri.
_
20. D t _forekomheller aldri at man måtte
NORSK OtOGISK
GRÅNSKING
19021
flaske
Emne 105
lad 2
20 fortsat
opp utefddde lam.
Her har det aldri vært noen avvenning av lam
de får gjerne suge sommerenut.
Svar overflödig.
B
Merking.
Det utförte klöpperen helst, men små lam ble
dremerket för slip om våren.
Man brukte bare sauesaksamed klipp i dra.
Man gikk fram akkurat som samene i våre dage
med foskjelligemdnstre - klipp i drespissen
eller bak eller foran. Seinere kom det jernklaver med eierens navn og adresse, men de
hadde den skavankenat sauer hektet seg opp
og kvaltes i dem. Nå er det aluminiumsklips.
De bla bare kasta.
Nei, det var nok ingen journalfdringher og
det hendte jo ofte at merkene ble like og
dermed da ulovlig bemektigelseav sau. (Men
sauen har den egenskap at den ofte går tilbake til sitt fddested - en ting SOM mange
ganger har virket til muntre historier)
(se vedlegg)
Navn hadde gjerne ongene, især når de fik
som gave en lamonge. Det var helst da flaskefödde lam, eller kopplam, som de kaldtes.
Ellers ingen navn.
C Beiting.
Det skjedde når innmarkahadde fått "brådd"
d v s var grodd grönn. Det var alltid hjemmejorda.
Det kunne jo være man hadde mindre innhegninger, isr
da når groen tok på å bli i
lengste laget så sauene trddde ned.
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKING
19 02 1
LI
Det var helst bare jordstykkersom vanlig ble
beiet, men altså ikke brukt som slått.
Se ovenfor.
Det fik man på de spesielle sautröer, der man
hadde slike.
35.
Sauen gik nat og dag på beite, like til de!
i tur og orden ble med på setra.
De kunne vel ikke være det - der de ble brut.
Alltid bjdlle. Det var faste bjdllesmeder
bygdene. De laget brossede jernbjöllermed
en kolve, som sauene hadde i lærklave om halsen. Bare en bjölle pr sauflokk.
Jo, det hadde de. Det kunne holde sauflokken.
sammen og hver saueier kjendte sin bjdlle på.
lang avstand.
Ikke hva som er kjendt.
Nei det forekom nok ikke.
Ikke noe spesieltnamn.
De ble merket fdrst om hösten ved klipping.
Lam uten merke ble meldt til lensmannen.
Sauene ble over hele distri tet tatt med på
setra, De ble gjetet hele sommeren, sammen
med kubuskapen.Reaultatet var da ofte at i
fall gjeter ikke var med, fulgte sauene selv
kua til og fra setra.
Det er först i de senere år fellesbeiteer
blit nyttet og da gjerne tilfjells på nedlagte
setre. Men det er mange ulemper med dette
også. Den gamle måten var langt sikrere.
Nå er det ansat fast gjeter - kvinne eller
mann, og det kommer bort mye sau.
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKING
19 021
fortsat 55
eget saufjds,unntatt der det bare holdes en
liten saubesettning.De holdes da gjerne i
stall eller fjös sammen med hest og ku.
På gårdene med litt större saubesettninger
det fjös av tömmer eller stein - nå tildags av
lettbetong stein, eller bare bordvegger).
Det brukes bare binge. Endel forsök med spaltegolv er delvis forlatt da det har vist seg at
dyra får trange klauver av tregolv, hvis de da
skal innefores.Dessuten råtner disse golva i
grunnen meget fort opp..
Nei, den var bare avstengt innen november desember og er ellers sammen med de övrige sauer.
her i dalen vesentlighdy, noe lauv og mose og
i den seiere tid da også litt kraftfor.
Ja, i pent vær fikkde gjerne være ute og ta for
seg av björkekvist,bark av furukvist o 1.
Det viserseg at dette er nödvendig.
II. Utbytte.
Ulla.
Höst og vår, men er nå i stor utstrekkning
blitt bare om våren.
Sausaks i eldre tid. Nå er det utelukkende
elektriskemaskiner.
Ikke noe spdrsmål om det.
I eldre tid ble de lagt på en krakk mens en
hjelper måtte holde.
Nå tar en klipper og setter dyra på baken og
fyker ulla av på nul komma null. ( Takk 2. 50)
pr stykk.
Helst i forgangen til saufjöset.
1\Jei,
forekom ikke.
I eldre tid var det om våren sauvask.Det var
i store kar av lagget plank med lunkent såpevann
i og her deltok gjerne både karer og kvinnfolk.
Nå er det mer slutt med vasken, unntatt der det
viser seg utdy.
Nei. Kanhende som gjddselvatn.
Det kunne være begge deler. Karene kunne være
en god del raskere.
Nei. Man kadde jo hjemmesmiddesausakserog i
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKING
19021
Sp Y12 Blad 3
Det har aldri vært noen leiegjetingher i
6sterdalen.Man leier ett felt og ansetter en
gjeter for året.
Nei.
Det har nok hendt at rovdyr, som jerv, gaupe
og delvis også rev, har vært frampå, men
slikt som skorfeste er uhyre sjelden.
Det viser seg at rein og sau meget godt kan
gå på felles beite.
Det blir sat o-opgjerder der sauene stenges inne
for skilling om hösten. Dette kalles skillingstrderog er gjerne oppdelt med grinder
i mindre rom.
Dessuten er det en hel del sauer som bare
selv går direkte hjem, såsnart de slipper
ut av innhegningen.
I eldre tid fulgte jo sauen kubuskapenhjem
fra setra, mens det nå gjerne skillesut på
trda, lesses på bil eller traktor og blir
kjört hjem.
Noen annen fest enn en o_ annen lommelerke
forekommerikke. Det pleier å bli minst av
fest for de som mangler dyr, som enten kan
være drept, eller er i gjen på feltet.
ilvisdet er kommet dyr fra fremmede drifter
blir selvsakt eieren underrettet.Har ett
dyr mistet eiermerket,men har driftsmerket
blir det avertert.
Som regel blir det på håen sammen ed de
övrige dyra.
Som regel er det helt unödvendigmed tillegg
da belleget av dyr jo reguleres innen slipp
Man vet jo på forhånd hvor mange dyr beitet
tåler.
D. Vinterstell.
I eldre tid nei. Men man er nåtildags gåt
over til engangsklipping( om våren) og så
la sauene gå delvis ute. Det viser seg at dette
er brukbart både for ull og dyr.
Sauer som går ute må ha ett ka± skjul og
de trenger gjennomsnittlignoe sterkere
foring. Hvis veiret tillater det, oppholder
utesauen seg like gjerne i friluft som i de
oppsatte skjul.
Både för og nå er det alltid i Österdalen
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKING
19021
Sauen Blad 4
stein og bronsealderenvar det uvist hva man
hadde til våpen.
Ukjendt hos oss.
Likeså.
72 - 73- 74.
Det må i tilfelle være i gammel og forglemt tid
noe overtru i den rettninghar forekommet.
Det kan ikke spores nå.
All ull vaskes grundig för bruken. Man vaske
först i såpevann og dernest blir den gjerne
lagt i rinnende vann.
Ikke noen bekjendt nå. Den var jo gjerne så
skitten at det nermest var gjödselvann.
Ja, det var höst og vårull og selvsaktvar
höstulla verdifullere.
Selvsakt var det sortert med fradeling av
lår og bukull. Dette hette med ett fellesnavn
skrapull.
Den lengst og reneste ulla brukes til vev og
bunding, mens skarapullgjerne i eldre tid ble
brukt til stopp i möbler og madrasser.
Ja, Forholdet var-gj.e±Ti'e
en til-ti eller så.
man hadde da den fordelen at man blandet den
kvite og svarte for å få den naturgra farL;e
så vaskeekte som mulig, og den ble da nytteti
i såvel vev som bunding.
Ja.
B Slakt.
Ikke på våre kanter.
85. Ukjendt.
Det har i grunnen ikke vært brukt - bare å
ha sauene på inneforingen tid fdr slakting.
Det var jo i eldre tid ikke tale om å selge
sauslakt i heletatt, men hvis det hendte var
det kjdperens sak - helst da butikkene.
Skulle det være livdyr måtte ulla sitte på.
Ellers ikke.
Slakting i begynnelsenav oktober og da på
"vakse" d,v.stpåvoksende måne, hva nå grunne
kunne være.
I eldre tid ble det gjerne brukt en feisel
til slag i nakken, og man stakk i halsen
19021
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKIN6
så tok man til med skyting - slaktemaskeog
salonrifler,revovere o 1 våpen. I dag er omtrent al avliving på slakteriet.
Flåingen har i alle tider vært en viktig funk-,sjon. Ingen huder måtte snittes, ellers var det
uselgelig affære. Man skar opp med kniv fra et
lengdesnittunder buken, deretter ble huden av
alle dyr banket fra med ökshammer.Da var den
ren og fri snitt.
Både tarmer og vomsekk ble gjort ren i vann og
benyttet til pölser. Mannfolka gjorde alt dette arbeidet. Det var kvinnfolkassak å tilberede alt slakt etter at det var partert.
. det har neppe foreko_mether.
Nel,
Ja, blod ble straks nyttet til pudding og all
innmat ellers ble lagt i vann for senere å hakkes opp til pdlsemat.
Hjernemasseble sjelden brukt, tstler
aldri.
Man hadde sine stabbur der alt kjdtt som skulle
vare ble oppbevart.Salting ble gjort sammen Med
p..rteringen
og etter 2 a 3 ukers opphold i salt,
hengtes kjdttet inn på slinder i stua for noe
törk og deretter til stabburethvor det hengte'
til det hadde fått sin spekekonsistens.
Skinn og huder garvet man i eldre tid selv og
de ble smurt og brukt til all gårdens behov i
skotdy, hestesæler,rep og tdmmer o s v. nå i
vår tid selges alle.
Tarmene til pdlse og i noen tilfeller også
det parterte vokskinn, som så syddes sammen
og fyltes med blodpudling.
Nei, aldri.
III Sausjukdormar.
Det har vært snak om "rausjuke"men aldri
sau.
Når det en sjelden gang forekom hette det å
skållrdte"
9.
Det hette "flott" og for det bruktes såpevask.
98. Skabb - hvis det forekom - ble kurert med å
blande tjære, usalt smdr og fldte til en sa e
som smurtes på dyra - både ku og sau.,
100- IOI.
Ukjendte betengnelser
NORSK
EINOLOGISK
GRANSKING
19021
ff
Blad 5
Man forsökte å få sauen til å ta inn tjæreball, d v s blanding av tjære og mjdl.
Her ble dette helst kalt for trommesyke.
Noen andre sykdommer enn ovenfor nevnt, er
ikke kjendt.
Hvis det med spörsmåletmenes struma, så er
det kjendt i senere tid. Aldri fdr.
Mot struma har ikke engang dyrlegenenoe middel.
Leverikter er svært lite kjendt på våre kanter. Men navnet er vistnok leverflyndre.
Det er også en syke som her er meget lite
kj ndt.
Slik bråhalting er forholdsvissjelden og i
alminnelighetbare en kort overgang.
I09.Det hender at nyfödde lam har fotlammelseog
blir da forsökt inngitt tran. Årsaken er i
heletatt ukjendt - antageligmangler i foret
hos mora. Forekommermeget sjelden.
110. Den er helt ukjendt.
III. Av og til forekommerdet bråddd og det blir
både i eldre tid og nå hurtigst mulig gravet
ned. Det heter bare miltbrann og det er srekk
for å nytte det til noe.
Helt ukjendt.
Likeså.
Det kan no ha forekommetlam med verk i au
men det er ytterst sjelden og ansees gjern
som en overgang, som kurerer seg selv.
Det er i alfall noe så sjelden at det nermest er ukjendt. Ingen kan sies å ha kjennskap til det.
Dreiesyke er bare kjendt hos grisen og da
var den eneste råd man hadde å klppe av dr
spissene på grisen og la den bld ordentlig
ut. Det sies å ha vært ett patent råd.
Nei, det er helt ukjendt her.
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKING
19021
10
Jusbetennelsebåde hos sau og ku (gjeiter)./
kalles her "tråttå" og blir behandlet med å
gni inn varm olje eller oppbredd smör. Det
pleier da ofte å gå over, men helst blir det
årsak i at en patte settes av.
Man vasket bdren i lunket vann og puttet den
ganske enkelt på plass i g4en, men noe middel bruktes ikke - unntatt at man gjerne kvi
tetseg av med dyret, da det gjerne forekom
påny.
Börslyng - det hette bare så- var ett så vanskelig tilfelle at det oftest endte med ddd.
Men neskriverenav dette kar kjennskap til at
en medisinmannher i Tolga leide krbttera ut
og fik veltet de rundt hvoretter fddselen gik
normalt.
Ukjendt.
Likeså.
Hvis det var mulig så tok man den ut med hent
dene, Ellers råtnet den vekk og ble borte avi
seg selv. Navnet er "grislan".
Navnet er i alfall helt ukjendt og må være
ett dialektnavnfra vestpå. Hva det menes med
det forstår i alfall ikke vi.
125 - 126.
Det som kan sies i den forbindelseer helst at
sauen ikke er så dumt ett dyr man rlerne mener.
Den er helt brukbar barometer og værspåmann,idet
den sikkert som sola kommer på besök hjem, eller
til setra når styggvær er i anmarsj. Dessuten er den
apsolutt stedskjendtog vender i 99 tilfelle hjem
fra skau og fjell - hvis den bare ikke kommer på
helt fremmede trakter. Dette gjeller selv for ganske
unge sauer.
Den kan lære å kjenne og å fölge sin forvert, men er
farlig sky overfor fremmede. Gamle tikker kan resolutt forsvare seg og avkommet mot både bikjer og de
ville udyr, selv om de altså ikke har annet enn sin
skalle til våpen.
Sauen er - nest kua - vårt viktigste husdyr, og kaJav
fd sin mann og hans huslyd i fall det trengs.
Men den er ikke ufarlig for skauen, hvis den slippes på i utid.
19021
G
SK
GRANSKIN
ETNOLOGI
NORSK
,rt<incr.
Tillegg til liste nr /6ibrauen.
I spörsmåletom sauens stedsans og for såvidt om
dens mulige intelligens,kan flg. sannferdigehen.
delse fra en gård i Tynset, være illustrerende.
Den gjengis på dialekt.
" n' Ræsmus hadde fått hematt hele sauhopen om
hdsten, mæ unntak av ei gimmer-tdkse.
Töks- ongen va å ble borte. Men hösten ette - sist i september- kom denna
töksa att til ga'ren hass Ræsmus, å da hadde a knæ
seg ett pent lam.
No fersdkte da husly'en hass å preke ti 'n dæ, t
tdksa hadde levd ute om vinteren å erga seg sj'1.
Det der funderte n' Ræsmus mye på, men te slut a
"/Eibegripe nok at vorherre ha hölle si hand over
töksa - - Men- at'n nå ha vörre nepå jora å gjort
lam ti a - Dæ har Li vonnar fer å tru.
Det har i alle bygder hendt ikke så lite av det
same, men desverre går då ofte de bortkomne i
den svarte gryta og blir dermed borte for godt.
(iiedskriverens
anm.)
19 084
NORSK
ETNOLOGISK
GRANSKING