¿Imatapunitaq biblia yachachin?

Transcription

¿IMATAPUNITAQ BIBLIA YACHACHIN?
¿Imatapunitaq
BIBLIA
YACHACHIN?
bh-QUB
¿Imatapunitaq
BIBLIA
YACHACHIN?
KAYPI SUTIYKITA QILLQAY
Maymantachus fotos urqhukusqan: ˛ 7 paginapi: American Bible Society qurisqan
˛ 19 paginapi: Jallpa: fotota urqhuqqa NASA ˛ 24, 25 paginapi: fotoqa OMS nisqapta
Edouard Boubat urqhun ˛ 88, 89 paginapi: tuqyasqan: USAF nisqamanta foto urqhukun;
yuqallitu: OMS fotomanta urqhukun, W. Cutting fotota urqhun
5 2006
Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
Todos los derechos reservados
QILLQAQKUNA
Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Brooklyn, New York, U.S.A.
2012 watapi urqhukun
Kay libroqa, tukuy pachapi Bibliamanta yachachinapaq urqhukun, kaytaq
runa qullqita munasqanmanjina qusqanwan ruwakun. Mana vendenapaqchu
Tukuy Bibliamanta rimaykunaqa, “Diosmanta Qhelqasqa” Bibliamanta
´
urqhukun; NM rikhuriptintaq Traduccion del Nuevo Mundo de las
Santas Escrituras (con referencias), niyta munan
What Does the Bible Really Teach?
Quechua (Bolivia) (bh-QUB)
RUWAQKUNA
˜
´
Associaçao Torre de Vigia de Bıblias e Tratados
´
Rodovia SP-141, km 43, Cesario Lange, SP, 18285-901, Brasil
Printed in Brazil
Brasilpi ruwasqa
KAPUYNIN
YACHAQANA
´
PAGINA
˜
¿Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 3
1. ¿Mayqinkunataq Diosmanta chiqa
yachachiykuna kanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 8
2. Bibliaqa Diosninchikmanta jamun 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 18
3. ¿Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 27
´
4. ¿Pitaq Jesucristorı? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 37
5. Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon
˜
6. ¿Maypitaq wanusqakuna kachkanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
˜
7. ¿Ima suyakuytaq wanusqakunapaq tiyan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9
´
8. ¿Imataq Diospa Reinonrı? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
9. ¿Qhipa punchaykunapichu kawsachkanchik? 9 9 9 9
´
10. ¿Ima ruwaykunamantaq angeles tanqawanchik? 9 9
˜
11. ¿Imaptintaq Diosninchik runa nakarinanta saqin?
´
12. ¿Imaynata kawsananchikta Dios munan? 9 9 9 9 9 9 9
9 9 9 47
9 9 9 57
9 9 9 66
9 9 9 76
9 9 9 9 9 86
9 9 9 9 9 96
9 9 9 9 106
9 9 9 9 115
13. Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 125
´
14. ¿Imaynata familiaykiwan kusisqa tiyakuwaq? 9 9 9 9 9 9 9 9 134
´
15. ¿Imaynata Dios yupaychananchikta munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 144
16. Chiqa yupaychayta akllay 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 154
˜
17. Diosmanta manakuspa payman qayllaykunchik 9 9 9 9 9 9 164
18. Bautizakuspa Diosman qayllaykunchik 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 174
19. Diospa munakuyninpi kallaypuni 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 184
Yapa 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 194
˜
¿Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa?
¿IMA willaykunatataq telepi, radiopi
ima uyarinki? ¿Manachu maqanakuy˜
manta, suwakuymanta, wanuchinakuymanta ima uyarikun? Chantapis llakiykunasniykipi tukuriy. Ichapis, amigoyki
chayri familiaykimanta pillapis unquy˜
kun chayri wanupun, chaytaq llakichichkasunki. Ichapis Jobjina llakiywan ji˜
nata ninki: “Ima punchaypis llakiyllana
noqapajqa”, nispa ( Job 30:16).
Chayrayku ichapis tapukunki:
ˇ ¿Kayjinata kawsananchiktachu Dios
munarqa?
ˇ ¿Maypitaq llakiyniyta atipanaypaq
´
yanapata tariymanrı?
ˇ ¿Maykaqllapis maqanakuykuna
Jallpamanta chinkanmanchu?
Biblialla kay tapuykunaman kutichiwanchik.
4
BIBLIAQA, ALLIN KAWSAYTA
DIOS KAY JALLPAMAN
APAMUNANTA NIWANCHIK.
˜
“Payqa tukuy waqayta nawisninkumanta
˜
˜
pichanqa, mananataj wanuy kanqachu,
nitaj waqaypis, nitaj qhapariypis, nitaj
nanaypis.” (Apocalipsis 21:4)
“Cojosqa tarukas jina
phinkiykachanqanku.”
´
(Isaıas 35:6)
“Ciegospis rikuyta
atenqanku.”
´
(Isaıas 35:5)
“ Tukuy pampasqa
kajkunaqa [...] jatarimonqanku.”
(Juan 5:28, 29)
“Mana pipis
nenqachu: Onqosqa
kani, nispaqa.”
´
(Isaıas 33:24)
“Nacionnimpeqa ashkha trigo
[chayri mikhuna] ka[nqa].”
(Salmo 72:16)
¿Imatapunitaq Biblia yachachin?
6
BIBLIAMANTA YACHAKUNAYKIQA ALLINNIYKIPAQ
Tawa, phichqa kaq paginapi imachus rikukusqanqa mana juk cuentollachu, imaraykuchus Diosllataq
ajina kananta nirqa, Bibliataq imaynatachus juntakunanta willawanchik.
Astawanpis llakiypi kaspa
imaynatachus kusisqa kawsakunata yachachillawanchiktaq. Champayniykipi,
llakiyniykipi ima tukuriy, ichapis qullqimanta,
familiaykimanta pillapis
unqusqa kasqanmanta
˜
chayri wanupusqanmanta phutisqa kachkanki. Bibliaqa, chay tukuy llakiykunata atipanapaq yanapawanchik,
chantapis kay tapuykunaman kutichispa sunquchawanchik:
˜
ˇ ¿Imaptintaq nakarinchik?
ˇ ¿Imaynatataq llakiyninchikta atipasunman?
ˇ ¿Imatataq familianchik kusisqa kawsakunanpaq
ruwasunman?
˜
ˇ ¿Maymantaq wanuspa ripunchik?
˜
ˇ ¿Wanusqa familiaresninchikwan watiqmanta
tinkukapusunmanchu?
ˇ ¿Imaptintaq Diospa nisqan juntakunanta
suyasunman?
˜
¿Kaytachu Dios nuqanchikpaq munarqa?
7
˜
Kay librota nawirisqaykiqa, Bibliamanta yachakuyta
munasqaykita rikuchin, kay librotaq Bibliamanta yachakunaykipaq yanapasunqa. Sapa paginap ura kantunpi ta˜
puykunata tarinki, parrafopi nawirisqaykimanjina kutichinaykipaq. Achkha runastaq, Jehovamanta sutinchaqkuna ajinamanta Bibliamanta yachachisqankuta allinpaq
qhawanku, qampis allinpaq qhawanaykita suyayku. Imatapunichus Biblia yachachisqanta yachanaykipaq Dios yanapasunanta munayku.
BIBLIATA ALLINTA RIQSIY
BIBLIAQA 66 librosniyuq, sapa librotaq taqakunapi, pitikunapi ima rakisqa kachkan. Bibliapi maskanapaq rikhurip˜
tin, nawpaq kaq numeroqa taqa niyta munan, qhipan kaq
numerotaq piti niyta munan. Sutincharinapaq, “2 Timoteo
3:16” rikhuriptin, 2 kaq carta Timoteoman, 3 taqa, 16 piti
niyta munan.
Kay libropi Bibliamanta pitikunata maskanki chayqa, Bi˜
bliata allinta riqsinki. Chantapis Bibliata nawiriyta qallarin˜
ki chayqa, sapa punchay kimsa chayri phichqa taqata na˜
wirispaqa, juk watapi Bibliata nawiriyta tukunki.
1 YACHAQANA
¿Mayqinkunataq Diosmanta
chiqa yachachiykuna kanku?
˜
¿Diosninchik nuqanchikmanta interesakunchu?
´
¿Imaynataq Diosrı? ¿Sutiyuqchu?
¿Payman qayllaykuyta atisunmanchu?
¿QHAWARINKICHU imaynatachus wawas anchata tapuykachasqankuta? Wawasqa parlayta qallariytawan mana
saykuspa tukuy imata tapuriwanchik: “¿Imaraykutaq ja´
naqpacha pukayanrı?”, “¿Imaraykutaq chaskakuna kanchanku?”, “¿Pitaq pisqitusta takiyta yachachirqa?”, nispa.
Munaspapis, wakin kutiqa mana kutichiyta atillanchikchu. Allinta kutichiptinchikpis: “¿Imaraykutaq?”, nispa tapullawanchiktaq.
2 Mana wawasllachu jinata tapunku.
˜
Winasqanchikmanjina tapukullanchikpuni, mayman chayanapaqpis,
imamanta jarkakunapaqpis chayri
imata yachanallapaqpis. Chaywan˜
pis wakinkunaqa, manana imatapis
tapukunkuchu. Wakinkunataq tapukuspapis, chinyakapunku.
3 Kay librop tapanpi, chan´
ta 3, 6 paginanpi, kay yachaqanap qallariyninpi ima rikhu1, 2. Wakin kutipi, ¿imaraykutaq tapukunanchik tiyan?
˜
3. ¿Imaraykutaq wakinkuna manana tapuykunasninkupaq kutichiykunata maskankuchu?
¿Mayqinkunataq Diosmanta chiqa yachachiykuna kanku?
9
riq tapuykunapi tukuriy. Kay tapuykunataqa, tapukuna´
punicha kanman. Chaywanpis, achkha runasqa, mana
˜
´
ima kutichiykunatapis maskankunachu. ¿Imaraykutaqrı?
¿Chay tapuykunaman Bibliapi kutichiykunata tarisunmanchu? Wakin runas, Bibliap kutichisqanqa yuyayniyuqllapaq kasqanta ninku. Wakintaq mana asipayachikunanku˜
paq manana imatapis tapukunkuchu. Wakkunataq Diosmanta yachachiqkunallapaq chayqa, nispa ninku. ¿Qam
imatataq ninkiman?
4 ¿Manachu tapuyniykipaq kutichiykunata riqsiyta mu´
´
nawaq? Icha jinata tapukunki: “¿Imapaqtaq kawsanchikrı?
´
¿Kay kawsayllachu kanman? ¿Imaynataq Diosrı?”. Kaykunata tapukuspa allinta ruwanki, amataq tapuyniykipaq
allin kutichiykunata maskaspa saykuychu. Jesucristo, su˜
maq yachachiqjina nirqa: “Manakuychej, qosunkichejtaj;
maskaychej, tarinkichejtaj; punkuta takaychej, kicharisonqachejtaj”, nispa (Mateo 7:7).
5 Tapuykunasniykiman kutichiykunata maskanki chayqa, mana qhasipaqchu kanqa (Proverbios 2:1-5). Mana runap nisqan jinachu, Bibliaqa kay tapuykunaman kutichin,
qamtaq chay kutichiykunata riqsiyta atiwaq, entiendenapaqjinalla kasqanrayku. Astawanpis Bibliap kutichiykunasninqa kusiyta, suyayta ima quwanchik. Chantapis champaykunapi kaspapis kusisqa kawsakunapaq yanapawanchik. Juk tapuyta kutichispa qallarina.
¿DIOSNINCHIK RUMI SUNQUCHU?
Wakinkuna Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyan˜
ku. “Diosninchik nuqanchikmanta llakikunman chayqa,
´
manacha kawsayninchik kunanjina kanmanchu”, nispa
ninku. Kunanqa, maqanakuymanta, chiqninakuymanta,
6
´
4, 5. ¿Imastataq tapukusunmanrı, imaraykutaq kutichiykunata maskananchik tiyan?
˜
6. ¿Imaptintaq wakinkuna runap nakariyninmanta Diosninchik
mana llakikusqanta ninku?
10
˜
nakariymanta ima, junta kawsayninchikqa. Tukuypis un˜
˜
qunchik, nakarinchik, familianchikmanta pillapis wanupuptin llakikunchik, phutikunchik ima. Chayrayku wakinkuna ninku: “Diosninchik munakuwasunman chayqa, ¿manachu tukuy llakiykunamanta jarkawasunman?”,
nispa.
7 Mana chayllachu, religionmanta yachachiqkuna, runaman Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyachinku. Pi˜
llapis wanupuptin, pillapis unquptin, “Diospa munaynin
karqa”, nispa ninku. Chayta nispaqa, Diosninchik llakiykunamanta juchayuq kasqanta nichkanku. ¿ Jinachu kanman? ¿Imatataq Biblia yachachin? Santiago 1:13 kutichiwanchik: “Mayqellampis juchaman urmanapaj tanqasqa
kashaspa, ama nichunchu Diospuni juchaman urmanampaj tanqasqanta, imaraykuchus Diosqa mana juchaman
tanqasqa kayta atinchu nitaj pitapis tanqanchu juchaman urmanankupaj”. Chayrayku Diosninchik mana jay´
kaq ima saqratapis ruwanchu ( Job 34:10-12). Arı, Diosninchik saqra ruwaykuna kananta saqin. Chaywanpis, saqra
kananta saqiyqa, mana kikinchu saqrata ruwaywanqa.
8 Juk yuyayniyuq, munakuq tatapi tukuriy, wasinpiqa
churin tiyakun. Kay churintaq mana kasuspa, wasinmanta
ripuyta munaptin, tatanqa mana jarkakunchu. Kay churin
mana allinta purispa champaykunaman urmaptin, ¿tatan
chay champaykunaman urmachisqantachu niwaq? Mana,
´
¿icharı? (Lucas 15:11-13). Jinallataq Diosninchikpis, runa
mana allinta puriyta munaptinqa, payqa mana jarkanchu,
˜
chayrayku Diosninchikqa mana nakariymanta juchayuq˜
chu, runallataq chaytaqa maskakun. Runap nakariynin7. a) ¿Imaptintaq nisunman religionmanta yachachiqkunaqa, runaman Diosninchik rumi sunqu kasqanta yuyachisqankuta? b) ¿Imata˜
taq Biblia runa nakarichkasqanmanta yachachin?
8, 9. a) Saqrata ruwaywan, saqra kananta saqiywan mana kikinchu
´
kasqanta, ¿imaynata sutinchawaq? b) ¿Runa saqra ruwasqanmanta
Diosninchikta juchachasunmanchu?
11
manta Diosninchikta juchachaspaqa, maytapuni pantachkasunman.
˜
9 Kunanqa runa nakarichkan,
Diosninchiklla yachan
˜
imaraykuchus runa nakarinanta saqisqanta. Pay yachayniyuq, atiyniyuq, Ruwawaqninchik ima kasqanrayku, mana imatapis willanawanchikchu tiyan. Chaywanpis munakuwasqanchikrayku tukuy imata willawanchik. Chunka jukniyuq yachaqanapi, imaptinchus Diosninchik runa
˜
nakarinanta saqisqanta astawan yachasunchik. Diosninchik manapuni champayninchikmanta juchayuqchu. As´
tawanpis paylla tukuy llakiykunata chinkachinqa (Isaıas
33:2).
´
10 Chantapis Diosqa, santo (Isaıas
6:3). Chaytaq mana
chichiyuq, mana saqrayuq, llimphu kasqanta niyta munan. Chayrayku tukuy sunquwan payllapi atienekusunman, saqra runapi atienekunamantaqa. Mana mayqin kacha kamachiqpis, saqra runap ruwasqanta chinkachiyta
atinmanchu. Diostaq tukuy atiyniyuq, paylla runap saqra ruwayninta, tukuy llakiynintapis tukuchinqa. Jinaman˜
ta saqra kaqta winaypaq chinkachinqa (Salmo 37:9-11).
¿DIOSNINCHIK PHUTIKUNCHU
LLAKIYKUNAPI KACHKAPTINCHIK?
11 ¿Diosninchik phutikunchu kayjina llakiypi kasqanchikmanta? Bibliaqa, Diosninchik chiqa kaqta munakusqanta yachachin (Salmo 37:28). Payqa allin ruwaykunata,
saqra ruwaykunatapis qhawachkan, tukuy saqra ruwaykunatataq, chiqnin. Bibliaqa, Jallpata saqra ruwaymanta juntata rikusqanmanta, Diosninchik “mayta sonqon´
ta nanachikus[qanta]” niwanchik (Genesis 6:5, 6). Ku´
nantaq Diosninchikqa kasqan jinallapuni (Malaquıas 3:6).
10. ¿Imaptintaq suyasunman Diosninchik tukuy saqra ruwaykunata,
llakiykunata ima chinkachinanta?
˜
´
11. a) ¿Imaynata Diosninchik saqra ruwaykunata qhawan? b) ¿Naka˜
richkaptinchik nuqanchikmanta Diosninchik dakunchu?
12
˜
Saqrata chiqnikuchkallanpuni, nakariqkunamantataq
phutikuchkallanpuni. Chayrayku, “payqa qankunamanta
dakun”, nispa Biblia niwanchik (1 Pedro 5:7).
˜
12 Nakarichkaptinchik, ¿imaraykutaq nisunman Diosninchik phutikusqanta? Imaraykuchus Bibliaqa, payman
´
rikchakuqta ruwawasqanchikta niwanchik (Genesis 1:26).
Chayrayku, kacha kanchik chayqa, Diosninchik kacha
˜
kasqanrayku. Tukuriy, kacha runata nakarichkaqta rikuspa, ¿phutikunkichu? Qam phutikuptiyki, ¿manachu Diosninchik astawanraq phutikunman?
13 Runapta juk kacha kayninqa, munakuyta atisqan.
Chaypipis Diosninchikman rikchakunchik. Bibliaqa yachachiwanRiqsisunanpaq
chik: “Diosqa munakuymin”, nispa
pillamanpis
qayllaykuptiyki,
(1 Juan 4:8). Dios munakusqanray˜
sutiykitaraq willanki,
ku, nuqanchikpis munakuyta atin´
˜
¿icharı? Diosqa
chik. Tukuy llakiykunata, nakariyBibliapi sutinta
kunata ima, chinkachiyta atiwaq
willawanchik
chayqa, ¿manachu chinkachiwaq?
¿Manachu munakusqaykirayku tukuy llakiykunata chinkachiwaq?
´
Chinkachiwaq, ¿icharı? Jinallatataq
Diosninchikpis, tukuy llakiykunata
chinkachinqa. Kay librop qallariyninpi willakusqanqa mana cuentollachu, nitaq qhasi suyayllachu,
Diosninchik parlasqanqa junta˜
kunqapuni. Chay willaykunapi ininapaqqa, astawan Diosninchikta
riqsinanchik tiyan.
12, 13. a) ¿Imaraykutaq munakuyta atin˜
chik, chayrayku nakariqkunata rikuspa
imayna sientekunchik? b) ¿Imaraykutaq
Diosninchik tukuy llakiykunata chinkachinanta suyasunman?
´
Bibliaqa, Jehova munakuq
Ruwawaqninchik kasqanta yachachin
DIOSNINCHIK PAYTA
RIQSINAYKITA MUNAN
14 Riqsisunanpaq pillamanpis qayllaykuptiyki, ¿mana˜
´
chu nawpaqta sutiykita willanki? ¿Diosninchikrı, sutiyuqchu? Religionesqa, Diospa sutin “Tata Dios” kasqanta, “Se˜
nor” kasqanta ima yachachinku, kaykunaqa mana sutis´
chu. Kaykunaqa “corregidor”, “jilakata” niy jinalla. Arı,
˜
Bibliaqa, Diosninchik “Tata Dios”, “Senor” kasqanta willawanchik. Chaywanpis, willallawanchiktaq sutiyuq kas´
qanta, sutintaq Jehova. Salmo 83:18 niwanchik Diospa
14. ¿Imataq Diospa sutin, imaraykutaq sutinta uqharinanchik tiyan?
14
´
sutin, Jehova kasqanta. Bibliaykipi mana Diospa sutin ri˜
khuriptin, kay 195-197 paginaspi qhawarinaykita manayku. Biblia qillqakuchkaptin Diospa sutinqa, tukuyniqpi rikhuriq. Chayrayku Diosqa, sutinta riqsinaykita, uqharinaykita ima munan. Diostaq payta riqsinanchikpaq Bibliata quwanchik.
´
15 Diospa sutinqa, Jehova.
Payllataq chay sutita churakurqa. Chay sutinqa, paypa parlasqan mana qhasipaqchu
kasqanta niyta munan, manaqa parlasqanqa juntakun, jinamanta tukuy munaynin juntakunpuni.1 Dioslla Jeho´
va sutiyuq. Jehovaqa tukuy imapi kata. Qhawarina imaspichus.
1 Diospa sutinmanta astawan yachanaykipaq, 195-197 paginasta
˜
nawiriy.
15. ¿Imataq Diospa sutin niyta munan?
Kacha tatap
munakuyninqa,
Diosninchikpa jatun
munakuyninta
rikuchiwanchik
15
Salmo 83:18 Jehovamanta nin: “Qan Tata Dioslla Patapi Kaj Dios [kanki]”, nispa. Chantapis, Diosllata “Tukuy
Atiyniyoj”, nispa sutichakun. Apocalipsis 15:3 nin: “Ancha
jatuchaj, tukunapajtaj
ruwasqasniykeqa, Tukuy Atiyniyoj
˜
˜
Senor Dios. Nankunaykeqa cheqan, cheqataj kanku. Qanqa
tukuy nacionespa Reynin kanki”, nispa. ‘Tukuy Atiyniyuq’
kasqan rimayqa, Diosmanta astawan atiyniyuqqa mana pipis kasqanta niyta munan. Kallpanqa mana imawanpis kikinchakunchu, mana tukukuyniyuq. Chantapis kay Salmo
˜
˜
90:2 nin: “Winaymanta winaykama qan Dios kanki”, nis˜
pa. Kaytaq paylla winaymantapacha kawsasqanta niyta munan. ¿Manachu kaykuna tukurichiwanchik?
17 Diosninchiklla tukuy imata ruwarqa. Apocalipsis 4:11
˜
nin: “Senor Diosniyku, qanllamin jatunchanapaj jina kanki, may sumajpaj jina qhawana, tukuy atiyniyojtaj, imaraykuchus qanmin tukuy kaj chhikata ruwarqanki; munayniykirayku ruwasqa karqanku, kakushankutaj”, nispa. Jehovaqa, tukuy imamanta Ruwaqnin. Janaqpachapi angelesta,
cielopi chaskasta, sachaspi puquykunata, tukuy imaymana
yakupi kawsaqkunata, tukuy imata, Pay ruwarqa.
16
¿JEHOVAMAN QAYLLAYKUYTA ATISUNMANCHU?
18 Wakinqa, Jehovap jatun kayninta qhawaspa mancharikunku. May jatun kasqanrayku mana jaykaq Diosman
qayllaykuyta atinankuta ninku, manataq paykunamanta
dakusqanta nillankutaq. ¿ Jinachu kanman? Mana, Bibliaqa Jehovamanta nin: “Mana karupichu kashan sapa ujninchejmanta”, nispa (Hechos 17:27). Astawanpis nillantaq: “Diosman astawan qayllaykuychej; paypis qayllamusonqachej”, nispa (Santiago 4:8).
16, 17. ¿Imatataq Jehovamanta yachachiwanchik: a) “Tukuy atiyni˜
˜
yuq” kasqan? b) “Winaymanta winaykama Dios” kasqan? c) “Ruwaq”
kasqan?
18. ¿Imaraykutaq wakin runas, “mana jaykaq Diosman qayllaykusunmanchu”, nispa ninku, chaywanpis imatataq Biblia yachachin?
16
¿Imaynatataq Ruwawaqninchikman qayllaykusun´
man? Mana jaykaq Diosmanta yachakuyta saqispa. Jesus
˜
nirqa: “Kaymin chay winay kawsayqa: Qan kata cheqa
Diosta rejsisunanku, kachamusqayki Jesucristotapis”, nispa ( Juan 17:3). Kaypi nisqanmanjina, Jehovamanta, Jesu˜
cristomanta ima yachakuyqa, ‘winay kawsayman’ apan.
Qhawanchikjina, ‘Diosninchikqa munakuymin’ (1 Juan
4:16). Chaywanpis, Jehovapta wak kacha kaykunasnin tiyapullantaq. Biblia nin: “[Jehovaqa] khuyakuyniyoj, kacha sonqoyoj, llampu sonqo, imamantapis mana usqhay˜
ta phinarparikojlla, manachayqa´ khuyakuypeqa jatun, jinallataj cheqa kaypipis”, nispa (Exodo 34:6). Payqa ‘kacha,
perdonanapaq wakichisqa’ (Salmo 86:5). Pacienciayuq
(2 Pedro 3:9). Diosqa mana saqirpawanchikchu (Salmo
˜
´
94:14). Bibliata nawirisqaykimanjina, imaynachus Jehova
Dios kasqanta astawan yachakunki.
20 Diosninchikta mana rikuyta atinchikchu, payqa juk es´
pıritu ( Juan 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17). Chaywanpis, Biblia imaynachus kasqanta willawanchik. Salmopi ‘may kacha kasqanta tukuspa qhawayta’ atisqanchikta niwanchik
(Salmo 27:4; Romanos 1:20). Paymanta astawan yachakunki chayqa, astawan riqsisqa qampaq kanqa, astawantaq payta munakunki, astawantaq payman qayllaykunki.
21 Bibliaqa, Diosta Tatanchiktajina qhawananchikta niwanchik, pisimanta pisi imaraykuchus chayta niwasqanchikta yachanki (Mateo 6:9). Diosqa mana kawsayllatachu
quwanchik, astawanqa juk kacha tatajina Diosqa, allinta
kawsakunanchikta munan (Salmo 36:9). Biblia yachachi˜
llantaq, tukuy nuqanchik Jehovap amigon kayta atisqan19
´
19. a) ¿Imaynata Diosninchikman qayllaykusunman, ima bendicionestataq japisunman? b) ¿Diospa mayqin kacha kaynintaq astawan
gustasunki?
20-22. a) Diosta mana rikuyta atispapis, ¿payman qayllaykuyta ati´
sunmanchu? b) Allinniykita munaspa, ¿imata wakinkuna nisunqanku, chaywanpis imatataq qam ruwanayki tiyan?
17
chikta (Santiago 2:23). Tukuriy: qamqa, ¡Ruwawaqninchikpa amigon kayta atinki!
22 Bibliamanta astawan yachakuptiyki, ichapis wakinkuna allinniykita munaspa, yachakuchkasqaykita saqinaykita nisunqanku, religionniykita mana saqinaykipaq. Ama
pipis jarkasunanta saqiychu, Diospa amigon kayqa imamantapis aswan sumaq.
23 Yachakuyta qallarichkaspaqa, mana tukuyninta japiqayta atillankichu. Mana manchachikuspa yanapata ma˜
nakunayki tiyan. Jesusqa wawajina llampu sunqu kayqa,
may allin kasqanta nirqa (Mateo 18:2-4). Yachanchikjina
wawasqa tapukullankupuni. Diosqa tapuykunasniykipaq
kutichiykunata tarinaykita munan. Bibliaqa, unay runasmanta allinta parlan, paykuna tukuy sunquwan Jehovata
riqsiyta munasqankurayku. Paykunaqa Diospa Palabranta
˜
sumaqta nawirirqanku, imatachus uyarisqanku chiqachus
manachus kasqanta yachanankupaq (Hechos 17:11).
˜
24 Sumaqta Bibliata nawirispaqa,
Diosta allinta riqsisunchik. Bibliaqa mana wak libroswan kikinchakunchu.
¿Imaptintaq? Chayta qhipan yachaqanapi rikusunchik.
23, 24. a) ¿Imaptintaq Bibliamanta yachakuchkaspa tapuyta mana
manchachikunaykichu tiyan? b) ¿Imatataq qhipan yachaqanapi rikusunchik?
BIBLIAP YACHACHISQAN
ˇ Diosqa qammanta mayta dakun (1 Pedro 5:7).
´
ˇ Diospa sutinqa, Jehova (Salmo 83:18, NM ).
´
ˇ Jehova payman qayllaykunaykita munan
(Santiago 4:8).
´
ˇ Jehova Diosninchik munakuyniyuq,
khuyakuy´
niyuq, kacha sunquyuq ima (Exodo 34:6; 1 Juan
4:8, 16).
2 YACHAQANA
Bibliaqa
Diosninchikmanta jamun
¿Imapitaq Biblia mana kikinchu wak libroswan?
´
¿Imaynamanta Biblia champaykunasninchikta
atipanapaq yanapawanchik?
¿Imaraykutaq Bibliap profeciasninpi
atienekusunman?
¿YUYARINKICHU munasqa amigoyki juk sumaq regalo´
ta qususqanmanta? Kusikurqankicha, sunquykipis qhalla´
llarirqacha. Jinamanta amigoyki munakuyninta rikuchi´
surqa, qamtaq gracias nirqankicha.
2 Kikillantataq Diosninchik Bibliata juk sumaq regalotajina quwanchik. Chayrayku, gracias ninanchik tiyan. Biblialla tukuy imata riqsichiwanchik. Willawanchik imaynatachus Diosninchik janaqpachata, chaskasta, Jallpata,
runata ima ruwasqanta. Astawanpis Bibliap nisqanqa,
champayninchikta, llakiyninchikta ima atipanapaq yanapawanchik. Chantapis Bibliaqa, imaynatachus Jallpapaq Diospa munaynin juntakunanta willallawanchiktaq.
¿Manachu Biblia Diospa sumaq regalon kasqanta nisunman?
3 Jehova´ Bibliata quwasqanchikqa, Jehovap kacha kayninta rikuchiwanchik, chaytaq sunqunchikta kusichin.
Chantapis Diosqa, payta riqsinanchikta munan, chaypaq1, 2. ¿Imaraykutaq Biblia Diospa sumaq regalon kasqanta nisunman?
3. ¿Imapaqtaq Diosninchik Bibliata quwanchik, chaytaq sunqunchikta kusichinchu?
19
´
Kay Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas
Escrituras nisqa achkha simispi urqhukun
taq Bibliata quwanchik. Bibliaqa Diosman qayllaykunapaq yanapawanchik.
4 Mana qamllachu Bibliayuq kanki. Bibliaqa iskay waranqa kimsa pachak simipi urqhukun. Jinamanta, Jallpa˜
pi yaqha tukuy runas Bibliata nawiriyta atinku. Sapa semana, Bibliaqa junumanta astawan runaman chayan.Waranqa junukuna Biblias kunankama ruwakun.Chayrayku,
mana mayqin libropis Bibliawan kikinchakunchu.
5 Chantapis Bibliaqa, ‘Diospa yuyaychasqan’ (2 Timoteo 3:16). ¿Imatataq kay niyta munan? Bibliallataq jina´
manta sutinchawanchik: “Espıritu Santomin Diosmanta
chay imasta parlarqa runasnejta”, nispa (2 Pedro 1:20, 21).
Juk tata wawanwan cartata qillqachikunmanjina, wawapis
qillqachun, cartaqa mana wawaptachu manaqa tatapta.
Jinallataq Bibliawanpis, mana qillqaqkunaptachu manaqa Diospata. Chayrayku, Bibliaqa Diospa yuyaynin, ‘chiqamanta Diospa Palabran’ (1 Tesalonicenses 2:13).
4. ¿Imatataq Biblia urqhukusqanmanta niwaq?
5. ¿Imaptintaq nisunman Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanta?
20
BIBLIAQA CHIQAN
MANA ISKAYTACHU PARLAN
6 Bibliaqa, 1513 qayna pacha (q.p.) watamantapacha
qillqakurqa, 1600 wataspitaq qillqayta tukukurqa. Tukuy
laya runas chay wataspi Bibliata qillqarqanku, wakcha runamantapacha, qhapaq runakama, chakra runamantapa´
cha, kamachiq runakama, chanta juk jampiqpis qillqallarqataq Lucas sutiyuq. Tukuy laya runa kaspapis, juk yuyayllata Bibliapi qillqarqanku. Qallariyninmantapacha tukukuyninkama Bibliaqa mana iskaytachu parlan.1
´
7 Genesis
libroqa imaynatachus runap champaynin qallarisqanta willawanchik, Apocalipsis librotaq imaynatachus Jallpanchik paraisoman tikrakunanmanta willawanchik. Bibliaqa unaymantapacha runap kawsayninmanta
willawanchik, chantapis Diospa munaynin juntakunanmanta ima. ¿Manachu Biblia juk yuyaylla kasqan, tukuchiwanchik? ¿Manachu chayta Diospa Palabranmanta suyasunman?
8 Bibliaqa runap yachaqasqanmanta (cienciamanta)
´
parlaspaqa mana pantanchu. Diosqa, Levıtico libropi llaqtanta kamachirqa, unqusqa kaqkunaqa karunchakunankuta, mana unquyninkuta wakkunaman chimpachinankupaq, chantapis llimphu kanankuta kamachirqa, chay
pachaqa mana mayqin llaqtapis chayta yachaqchu. Dios˜
ninchiktaq nawpaqmantapacha allinninkupaq chayta
llaqtanman yachachirqa. Chantapis unayqa runasqa Jallpamanta pantasqata yuyaq kanku, ¿jina pantasqallatataqchu Bibliata qillqakurqa? Mana. Jallpamanta parlas1 Wakinkuna mana yachaspalla, “Bibliaqa iskayta parlan”, nispa
ninku. Kaymanta astawan yachakuyta munaspaqa, La Biblia... ¿la Pa˜
labra de Dios, o palabra del hombre?, nisqa libropi 7 yachaqanata nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
6, 7. ¿Imatataq Biblia juk yuyaylla kasqan rikuchiwanchik?
8. ¿Imapitaq Biblia mana pantanchu?
Bibliaqa Diosninchikmanta jamun
21
pa, Biblia jinata willawanchik: “Kay pachatataj [Diosqa]
mana imallaman warkhuykun”, nispa ( Job 26:7). Bibliaqa mana runap yachaqasqanmantachu parlan, chaywanpis mana imapi pantanchu. ¿Manachu chaytapuni Diospa Palabranmanta suyasunman?
9 Bibliaqa historiamanta parlaspa, atienekunapaqjina
chiqata parlan. Pillamantapis parlaspa, mana sutillanta˜
chu niwanchik, manaqa nawpa tatasninmantapis, tukuy
imata sutita willawanchik.1 Mana Bibliata qillqaqkunaqa,
llaqtanku atipachikusqanmanta, mana qillqarqankuchu,
´
pakarqanku. Bibliata qillqaqkunataqrı chiqanta, mana juchankuta pakaspa, kasqanta qillqarqanku. Sutincharina´
paq; Moisesqa, Numeros libropi, juchanrayku jasutichi´
kusqanta payllataq qillqarqa (Numeros 20:2-12). Wakin
librosqa, runap kawsayninmanta parlaspa, mana kasqantachu parlanku. Bibliataq, Diosmanta jamusqanrayku,
maychus kasqanta parlan.
BIBLIAQA SUMAQTA
YUYAYCHAWANCHIK
10 Diosninchik Bibliata yuyaychasqanrayku, “may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa
kajman kutirichinapaj” ima (2 Timoteo 3:16). Bibliaqa yanapanawanchikpaqjina qillqakun. Bibliapiqa Diosninchik allinta riqsiwasqanchikta rikunchik. Chayrayku Biblia Ruwawaqninchikmanta jamusqanta ninchik. Diosqa
˜
nuqanchikmanta astawan, sunqunchikta, yuyayninchikta ima riqsin. Yachallantaq, ima ruwaykunamantachus
jarkakunanchik kasqanta, kusisqa kawsakunanchikpaq.
˜
1 Lucas 3:23-38 pitikunapi pikunachus Jesuspa nawpa tatasnin kasqankuta qhawariy.
9. a) ¿Bibliaqa historiamanta parlasqan chiqachu? b) ¿Imaptintaq Bibliata qillqaqkuna maychus kasqanta qillqarqanku?
10. ¿Imaptintaq Bibliap nisqanta ruwananchik tiyan?
´
Isaıas Babilonia
˜
thunisqa
kananmanta
willarqa
11 Jesuspa yachachisqanpi tukuriy. Mateopi 5, 6, 7 taqapi ima, Urqupi Yachachisqan kachkan. Kay sumaq umalli´
richiypiqa, Jesus tukuy imata yachachirqa, imaynatachus
˜
kusiyta tarinanchikmanta, phinanakuptinchik allinyaku˜
nanchikmanta, Diosmanta manakunamanta, kapuwasqa-
´
´
11, 12. a) ¿Imamanta Jesus urqupi yachachirqa? b) ¿Imamantataq
Biblia yachachin, chantapis imaraykutaq chay yachachiy allinninchikpaq kanman?
23
llanchikwan kusisqa kanamanta ima, parlarqa. Chaypa˜
cha Jesuspa yachachisqanqa, kunanpis nuqanchikta yanapachkallawanchikpuni.
12 Bibliaqa, familiamanta, llamkaymanta, wakkunawan
allinta apanakunamanta ima yuyaychawanchik. Kay yuyaychaytaq tukuypaq, chantapis allinninchikpaqpuni.
˜
Diosninchik Isaiasniqta nirqa: “Noqamin Senorniyki Tata
Dios kani; noqa yachachiyki imachus qampaj allin kas´
qanta”, nispa (Isaıas 48:17).
PROFECIASMANTA LIBRO
Bibliaqa achkha profeciasmanta parlan, yaqha tukuy˜
ninkutaq juntakunna. Sutincharinapaq; Jehovaqa 700
q.p. watapi profeta Isaiasniqta, Babilonia llaqta urmanan´
manta, willarqa (Isaıas 13:19; 14:22, 23). Astawanpis Bibliaqa, imaynamantachus urmananta nirqa. Babiloniata
urmachiqkuna mayuta chakichispa, babilonioswan mana
maqanakuspalla mayunta Babiloniaman yaykunankuta
˜
˜
nirqa. Mana chayllachu, Biblia nawpaqmantana, kama´
chiq Ciro Babiloniata urmachinanta willarqa (Isaıas 44:
27–45:2).
´
14 Isaıas
qillqasqanmanta iskay pachak watanman, 539
q.p. watapi octubre killa 5, 6 chisinpi juk qutu soldados
Babiloniap qayllanpi kachkarqanku. ¿Pitaq paykunata kamachichkarqa? Persiamanta kamachiq Ciro. Kaykamaqa
Isaiaspa profecian nisqanmanjina juntakuchkarqa. ¿Kamachiq Ciro, soldadosnintin, babilonioswan mana maqanakuspalla Babilonia llaqtata atipankumanchu karqa?
15 Chay chisiqa, Babiloniapi tiyakuqkunaqa, llaqtanku
jatun pirqayuq kasqanrayku, mana manchachikuspa
raymichakuchkarqanku. Chaykamataq, kamachiq Ciro
13
´
13. ¿Ima profeciatataq Jehova Isaiasman Babiloniamanta qillqachirqa?
14, 15. ¿Imaynatataq Babiloniamanta Isaiaspa willasqan juntakurqa?
24
Babiloniap mayunta chakichichkarqa, jinamanta soldadosnin mayunta pirqaman qayllaykunankupaq. ¿Yaykuy´
ta atinkumanchu karqa? Arı, imaraykuchus Babiloniap
punkunqa, ¡kichasqalla kachkarqa!
˜
16 Jehovaqa, Babiloniamanta jinata nirqa: “Manana
chaypi jaykajpis runas tiyakonqankuchu, nitaj llajta˜
chakonqankuchu. Arabespis mananapuni chaypi jarakonqankuchu, nitaj michejkunapis chaypi uywasninkuta mi´
chenqankuchu”, nispa (Isaıas 13:20). Kay profeciaqa mana
˜
llaqta urmanallanmantachu parlarqa, manaqa winaypaq
˜
thunisqa kananmantapis. Kay profeciataq juntakurqa. Kunanqa Babiloniap raqaynin Bagdad llaqtamanta qayllanpi (80 kilometrosninman) Irak suyupi kachkan. Kunantaq
´
chay llaqtaqa, chin pacha, mana pipis tiyanchu. Jehova
Isaiasniqta nirqa: “Chinkachiy pichanawan paykunata pi´
charparisaj”, nispa (Isaıas 14:22, 23).1
1 Bibliap profeciasninmanta astawan yachakunaykipaq, Un libro para
˜
todo el mundo nisqa folletopi 27, 28, 29 paginasta nawiriy. Kaytataq
Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
´
16. a) Isaıas ´ nisqanmanjina, ¿imamantaq Babilonia tukunan karqa?
b) ¿Imaynata Babilonia chin pampaman tukurqa?
25
´
˜
¿Manachu kay profecıas juntakusqan, iniyninchikta kallpachan? Jehovap parlasqanqa juntakurqa, chaytaq
´
Jehova qhipapaq paraisomanta parlasqanpis, juntakunan´
˜
ta rikuchiwanchik (Numeros 23:19). Chayrayku winay
kawsayta suyakuyta atinchik, “mayqentachus mana jaykaj
llullakoj Diosqa qonanta nerqa manaraj kay pacha ruwasqa kashajtin” chayta (Tito 1:2).1
17
‘DIOSPA PALABRANQA KAWSAYNIYUQ’
Kay yachaqanaqa, Biblia kata kasqanta rikuchiwarqanchik. Bibliaqa, juk yuyayllamanta parlasqanrayku,
18
˜
1 Babiloniap thunikuyninqa, imaynatachus Bibliap profeciasnin juntakusqanta rikuchiwanchik. Mana chayllachu, Bibliaqa Tiroqpatawan,
˜
Niniveqpatawan thunikuyninmanta parlallawanchiktaq (Ezequiel 26:
´
˜
1-5; Sofonıas 2:13-15). Chantapis profeta Danielqa, Babilonia thunisqa kasqanmanta qhipaman, ima jatuchaq suyuschus rikhurimunanta
˜
˜
nawpaqmantapachana willarqa, chaykunataq Medopersia, Grecia ima
karqanku (Daniel 8:5-7, 20-22). Kay librop yapanpi 199-201 paginas˜
pi, Mesiasmanta ima profeciaschus Jesuspi juntakusqanta nawiriyta
atinki.
˜
17. ¿Imaptintaq Bibliap profeciasnin juntakusqan, iniyninchikta
kallpachan?
´
18. ¿Imatataq apostol Pablo ‘Diospa Palabranmanta’ nirqa?
Babiloniap raqaynin
26
cienciamanta, historiamanta ima, chiqata parlasqanrayku, sumaqta yuyaychawasqanchikrayku, profeciasninrayku ima, may valorniyuq. Chaywanpis, mana chayrayku´
llachu. Apostol Pablo Bibliamanta jinata nirqa: “Diospa
Palabranqa kawsayniyoj, atiyniyojtaj; puraj filoyoj espadamanta astawan filo. Chay Palabraqa runaj sonqon ukhukamapuni chayan. Jinallataj yuyasqanta, sonqompi imatachus munasqantapis sutita rikuchin allinchus, manachus kasqanta”, nispa (Hebreos 4:12).
˜
19 Diospa yuyayninta Bibliapi nawiriyqa,
kawsayninchikta tikrachinman. Imayna runachus kasqanchikta reparachiwanchik. Chantapis Bibliap nisqanmanjina ruwaspaqa, mana Diosta munakusqallanchiktachu rikuchinchik, manaqa imachus sunqunchikpi kasqantapis rikuchillanchiktaq.
˜
20 Bibliaqa, Diosmantapuni jamun, chayrayku nawiri˜
nanchik, munakunanchik ima tiyan. Nawirillankipuni
chayqa, Bibliata munakusqaykita rikuchinki. Chantapis,
Jallpapaq Diospa munaynin juntakunanta munasqaykita
rikuchinki. Qhipan yachaqanapi imaynatachus Diosninchik munayninta juntananta rikusunchik.
19, 20. a) Imayna runachus kasqanchikta reparakunanchikpaq,
´
¿imaynata Biblia yanapawanchik? b) ¿Imaynamantataq Bibliata munakusqanchikta rikuchisunman?
ˇ Bibliaqa Diospa yuyaychasqan, chayraykutaq
chiqan, atienekunapaqjina (2 Timoteo 3:16).
ˇ Bibliap yuyaychaykunasninqa, sapa punchay
´
kawsayninchikpi yanapawanchik (Isaıas 48:17).
ˇ Bibliapi Diosninchik parlasqanqa juntakunqa
´
(Numeros 23:19).
3 YACHAQANA
¿Imatataq Diosninchik
Jallpapaq munan?
¿Imatataq Diosninchik runaspaq munan?
¿Imaynamanta Kuraq Supay Diospa
contranta sayaykun?
¿Imaynatataq qhipaman Jallpapi
kawsasunchik?
DIOSNINCHIK Jallpapi, tukuy runas kusisqa kawsakunankuta munan. Bibliaqa jinata niwanchik: “Tata Dios
uj qhallallaj huertata Edenpi ruwarqa [...]. Chay huertapi
˜
Tata Dios winacherqa tukuy laya sumaj sachasta poqoyninta mikhunapaj”. Chayta ruwaytawan, Diosninchikqa,
´
Adantawan, Evatawan ruwallarqataq, chanta chay qhallallaq huertaman kawsanankupaq paykunata churarqa, nirqataq: “Miraychej, kay pachaman juntaychej; atiyniyojtaj
´
kaychej”, nispa (Genesis 1:28; 2:8, 9, 15). Rikunchikjina
Diosninchikqa, Adanwan Evawan wawasniyuq kanankuta, Jallpata juk paraisoman tukuchinankuta, uywasta kamachinankuta ima munarqa.
2 ¿Maykaqllapis, Diospa munayninmanjina runa Jallpapi kawsanmanchu? Diosninchik, jinata kutichiwan´
chik: “Noqa nini, chay nisqaytataj juntasaq”, nispa (Isaıas
46:9-11; 55:11). Ruwawaqninchik munayninta, juntanqapuni. Payqa, “kay pachatapis ruwarqa, kamacherqataj
1. ¿Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?
2. a) ¿Imaptintaq Diospa munaynin Jallpapaq juntakunanta suya˜
sunman? b) Biblia nisqanmanjina, ¿imayna runastaq winaypaq
kawsanqanku?
28
ama chusajlla kanampaj, manachayqa kawsayniyojkuna
´
chaypi tiyakunankupaj” (Isaıas 45:18). ¿Imayna runastaq, Diosninchik kay pachapi kawsakunankuta munarqa? Paykuna, ¿machkha unaytataq kawsananku karqa?
Bibliaqa, jinata kutichiwanchik: “Cheqan runasqa kay
˜
pachata herenciankupaj japenqanku, chaypitaj winaypaj
kawsanqanku”, nispa (Salmo 37:29; Apocalipsis 21:3, 4).
3 Kay pachapaq Diospa munayninqa, manaraq juntakunchu. Kunanqa, runa mana Dios munasqanmanjina˜
chu kawsachkan. Runaqa unqun, wanun, chantapis ma˜
qanakun, wanuchinakun ima. Mana jaykaq Diosninchik
jinata kawsananchikta munarqachu. ¿Imaraykutaq Diospa munaynin mana juntakunchu? Kay tapuytaqa mana
runa kutichiyta atinmanchu, imaraykuchus kay champayqa janaqpachapi qallarirqa.
JUK ENEMIGO RIKHURIN
´
Bibliaqa, Genesis libropi willawanchik, imaynatachus
´
Diospa enemigon, Eden huertapi rikhurisqanta. Kay Diospa enemigonqa, mana juk katarillachu. Bibliaqa Apocalipsispi chay katarimanta parlaspa nin, ‘Kuraq Supay, Satanastaq, sutichasqa kasqanta. Payqa llullakuspa kay pachapi may chhika runasta pantachin’. Chantapis Kuraq
˜
´
Supayta “unay nawpa katari” nispa sutichakullantaq (Ge´
nesis 3:1; Apocalipsis 12:9). Arı, Diospa enemigonqa, juk
´
atiyniyuq angel kasqa. Payqa katariniqta Evawan parlarqa, kataripis parlachkanmanjina Eva uyarirqa. Kay angelqa, Diosninchik Jallpata runapaq wakichichkaqta, rikurqa ( Job 38:4, 6, 7).
5 Jehovaqa, tukuy ima ruwasqasninpi mana pantan4
3. ¿Ima llakiykunatataq Jallpapi rikunchik, chantapis imatataq tapukusunman?
´
4, 5. a) ¿Pitaq katariniqta Evawan parlarqa? b) ¿Imaynamanta juk
chiqan runa suwaman tukun?
¿Imatataq Diosninchik Jallpapaq munan?
29
´
chu. Chaywanpis, ¿pitaq Kuraq Supayta ruwarqarı? Payllataq munasqanrayku Supayman tukurqa. ¿Imaynataq
´
chayrı? Imaynatachus juk runa, chiqan runa kaspapis, suwaman tukun, kikillantataq. ¿Imaynataq chay kanman?
Ichapis runaqa, sunqunpi saqrata tarpun. Chay saqra ruwayllapipuni tukurin chayqa, saqra munayqa sunqunpi
˜
winan. Jinamanta chay runaqa saqra munayninta kasuspa, juchallikun (Santiago 1:13-15).
6 Kikillantataq Supaypis saqrayarqa. Ichapis Supayqa,
Diosninchikta uyarirqa Adanta, Evata miraychik, Jallpa´
man juntaychik niqta (Genesis 1:27, 28). Supayqa jina´
˜
tacha yuyarqa: “Tukuy runasqa nuqata yupaychawankuman, Diosta yupaychanankumantaqa”, nispa. Kay saqra
yuyaytaq sunqunpi saphichakurqa, chayrayku llullakus´
pa warmita chawkiyarqa (Genesis 3:1-5). Jinamanta chay
angelqa “Kuraq Supayman” tukurqa, chay sutiqa Griego simipi “llullakuq” kasqanta niyta munan. Chantapis
“Satanasman” tukullarqataq, chay sutitaq, hebreo simipi
“churanakuq” kasqanta niyta munan.
7 Supayqa, Diosninchikta mana kasukunankupaq, llu´
llakuspa Adanta, Evatawan chawkiyarqa (Genesis 2:17; 3:
´
6). Adan, Eva ima, mana Diosninchikta kasukusqanku˜
´
´
rayku wanurqanku (Genesis 3:17-19). Adan juchallikus˜
qanrayku, manana junta runachu karqa, jinamanta mirayninman juchanta saqirqa (Romanos 5:12). Juk wistu
adoberapi adobeta ruwaptiyki, ¿imaynataq adobes lluq´
sinku? Wistullataq, ¿icharı? Jinallataq tukuypis, Adanmanta jamusqanchikrayku, manallataq junta runaschu
˜
kanchik. Tukuypis chayrayku, machuyanchik, wanunchik ima (Romanos 3:23).
´
´
6. ¿Imaynamanta juk angel Kuraq Supayman, Satanasman ima tukurqa?
˜
7. a) ¿Imaraykutaq Adanwan Evawan wanurqanku? b) ¿Imaptintaq
˜
˜
nuqanchik, machuyanchik, wanupunchik ima?
30
Supayqa, Diospa contranta churanakuyta qallarirqa,
Adanta, Evatawan juchallikunankupaq tanqaspa. Jehovap
kamachiyninta pisipaq qhawaspa, Supayqa Jehovap contranta sayaykurqa. Ichapis Supayqa jinata nirqa: “Diosqa
mana allintachu kamachin, llullakun, mana runap allinninta munanchu. Chantapis, runaqa Diosmanta karun8
8, 9. a) ¿Imatataq Diosninchikmanta Kuraq Supay nisqa? b) ¿Imap˜
tintaq Diosninchik uqharikuqkunata mana kikinpi wanuchirqachu?
´
¿Satanas kay pachata Jesusman qunayanmanchu
karqa, mana paypata kaptin?
31
chakuspa, imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta
˜
akllaspa, allinta kawsayta atin. Astawanpis, nuqata kasu´
waspa sumaqta kawsanqa”, nispa. ¿Imaynata Diosninchik
Supayman kutichinman karqa? Wakinkunaqa, “Diosnin˜
chik uqharikuqkunata kikinpi wanuchinan karqa”, nispa ninku. Ajinata Diosninchik ruwanman karqa chayqa,
¿Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchinmanchu karqa?
Chantapis, ¿allin kamachiq kasqanta rikuchinmanchu
karqa?
9 Jehovaqa, imachus chiqan kasqanta allinta yachan.
˜
Chayrayku, uqharikuqkunata mana kikinpi wanuchirqachu. Manaqa, chay uqharikuyman allinta kutichinanpaq,
suyarqa, jinamanta Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchi´
nanpaq. Chayrayku, Jehova Diosninchikqa, Supaypa makinpi runasta saqirqa, paykunapura kamachinakunankupaq. Chunka jukniyuq yachaqanapi rikusunchik, imaptinchus kay chhika unayta llakiypi runata saqisqanta.
Chaywanpis tukuriy, ¿imaptintaq Adanwan Evawan Kuraq Supayta kasukurqanku? ¿Imallatapis paykunapaq ruwarqachu? Diosninchik tukuy imata quchkaptin, ¿imay´
natataq llulla kasqanta ninkuman karqarı? ¿Imatataq
qam ruwawaq karqa?
10 Chay tapuykunapi tukurinanchik tiyan, imarayku˜
chus nuqanchikpis Satanaspa nisqan chiqachus ma´
nachus kasqanta rikuchinanchik tiyan. Qampis, Jehova
Diosninchikman qayllaykuspa, Diosta Kamachiqniykitajina qhawaspa, Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchiwaq
(Salmo 73:28; Proverbios 27:11). Chaywanpis, Jallpantinpi may achkha runas kaptinkupis, jukchhikalla Diosninchikman qayllaykunku. Chayrayku kunan tapukusunman: Biblia, ¿Kuraq Supay kay pachata kamachichkasqantachu yachachin?
10. ¿Imaynatataq Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchisunman?
32
¿PITAQ KAY PACHATA
KAMACHICHKAN?
´
11 Jesus
yacharqa, Kuraq Supay kay pachamanta kamachiq kasqanta. Kuraq Supayqa, Jesusman “tukuy kay pachantimpi kaj llajtasta, qhapaj kapuyninkutawan ima rikuchispa, Jesusta nerqa: Noqa kay tukuy imata qosqayki,
qonqorikuspachus yupaychawanki chayqa, nispa” (Mateo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6). Tukuriy, tukuy chay llaqtas mana
Supaypatachu kanman chayqa, ¿ Jesucristoman quyta
munanmanchu karqa? Chantapis Jesucristoqa, mana imatapis nirqachu. Kay pacha mana Kuraq Supaypata kaptinqa, Jesucristoqa, “mana qampatachu”, nispa ninman
karqa.
12 Tukuy atiyniyuq Diosninchik Jehovaqa, cielopi, Jallpapi ima tukuy imata ruwarqa (Apocalipsis 4:11). Chaywanpis, Jesucristo Jallpapi kachkaspa “kay pachata kamachejqa” Kuraq Supay kasqanta nirqa ( Juan 12:31; 14:30;
´
16:11). Chantapis apostol Juanqa, Kuraq Supaymanta parlaspa jinata qillqarqa: “Kay pachapi kaj chhika runastaj
Kuraj Supaypa atiynimpi [kachkanku]”, nispa (1 Juan 5:
19).
SUPAYPA SAQRA PACHAN
TUKUKUNQA
13 Watamanta wata, kay pachaqa, astawan saqrayachkan. Kay pachaqa, maqanakuqkunamanta, wistuta kamachiqkunamanta, religionta puraq uya kamachiqkuna˜
manta, wanuchiqkunamanta ima, junta kachkan. Kay
saqra pachaqa mana allinchakunmanchu. Biblia nisqan´
manjina Diosqa, maqanakuyninpi, Armagedon nisqapi
11, 12. a) Kuraq Supay, pachantinpi kaq llaqtasta Jesusman quyta
´
munasqan, ¿imata rikuchin? b) ¿Imastaq astawan rikuchin, Kuraq Supay kay pachamanta kamachiq kasqanta?
13. ¿Imataq tukukunqa musuq pacha jamuptin?
33
kay saqra pachata chinkachinqa. Chaymantataq chiqan
musuq pacha jamunqa (Apocalipsis 16:14-16).
14 Jehovaqa, Jallpata Kamachinanpaq Jesucristota ak˜
llarqa. Nawpaqmantapacha Biblia nirqa: “Uj wawa nace˜
puwanchejna; Dios uj wawata qowanchej. Paywan kanqa
jatun atiy kamachinampaj. Sutisnintaj kaykuna kanqa:
˜
[...] Winaypaj Tata, Allin Kawsayta Apamoj Rey ima. Ka´
machisqanta, chanta allin kawsayta qosqampis manapu´
ni tukukonqachu”, nispa (Isaıas 9:6, 7). Jesucristoqa, chay
˜
reino jamunanta manakunankupaq discipulosninman
yachachirqa, nirqataq: “Reinoyki jamuchun, munayniykitaj ruwasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis”, nispa (Mateo 6:10). Rikusunchikjina, Diospa Reinonqa, tukuy kay pachapi kamachiqkunata chinkachinqa (Daniel 2:44). Chayta ruwaytawan,
Diosninchik Jallpata juk paraisoman tikrachinqa.
¡JUK MUSUQ PACHA
QAYLLAMUCHKAN!
15 Biblia niwanchik: “Mosoj cielota, mosoj jallpatawan,
Dios ruwasaj nisqanman jina, maypichus cheqan kawsay´
lla kanqa”, nispa (2 Pedro 3:13; Isaıas 65:17). Biblia ‘musuq jallpamanta’ parlaspa, juk qutu chiqan runasmanta
˜
parlachkan, paykunaqa, Diospa nawpaqinpi kacha runas
kanku.
16 Jesucristo nisqanmanjina, Diosninchik munayninta
˜
ruwaqkunaman ‘winay kawsaywan’ tinkanqa (Marcos10:
˜
29, 30). Bibliaykipi, Juan 3:16; 17:3 pitikunapi winay kawsayta tarinanchikpaq imatachus ruwananchik kasqanta
´ ˜
14. ¿Pitataq Diosninchik Kamachiq kananpaq akllarqa, imaynata nawpaqmantapacha chayta willakurqa?
´
15. ¿Imata ‘musuq jallpa’ niyta munan?
16. ¿Ima tinkatataq Diosninchik munayninta ruwaqkunaman qunqa, imatataq ruwananchik tiyan chay tinkata japinanchikpaq?
34
˜
nawiriy. Kunantaq Bibliapi qhawarina, paraisopi tiyakuqkunapaq ima tinkakunachus kananta.
˜
˜
17 Manana
maqanakuy, juchachakuy, wanuchinakuy,
˜
chiqninakuy ima kanqachu. “Manana sajra runas kanqan´
kuchu [...]. Llampu sonqoyojkunatajrı kay pachata herenciata jina japenqanku.” (Salmo 37:10, 11.) Mana maqanakuy kanqachu, Diosninchik “tukuy kay pachapi chaj´
wasta chinyachin[qa]” (Salmo 46:9; Isaıas 2:4). Chaymantaraq ‘allin kawsay kanqa, chiqan kaypis kallanqataq,
˜
˜
˜
manana killa kanankama’, nisunman winaypaq winayninkama (Salmo 72:7).
18 Jehovata yupaychaqkunaqa mana imamanta llakikuspa tiyakunqanku. Unayqa Israel llaqtapi tiyakuqkuna,
Diosta kasukuspa, mana imamanta llakikuspa tiyakur´
qanku (Levıtico 25:18, 19). Jinallataq, ¡mana imaman´
ta llakikuspa paraisopi kawsakusunchik! (Isaıas 32:18; Miqueas 4:4.)
˜
19 Manana
mikhuna pisiyanqachu. “Nacionnimpeqa
ashkha trigo [chayri mikhuna] kachun; [...] trigoj poqoynintaj campo qhora jina kachun”, nispa salmosta qillqaq
´
takirqa (Salmo 72:16). Jehova Diosninchik payta kasukuqkunata tinkanqa, ‘jallpataq sumaqta puqunqa’ (Salmo 67:6).
20 Tukuy Jallpa paraisoman tukunqa. Pierdesqa jallpaqa,
juk kacha huertaman tukunqa, chaypitaq runaqa wasista
´
ruwakunqa (Isaıas 65:21-24; Apocalipsis 11:18). Pisimanta pisi Jallpanchik juk paraisoman tukunqa. Jallpantin´
pi Eden huertapijina jallpaqa sumaqta puqunqa. Diosnin˜
chik winaypaq ‘makinta kicharinqa, tukuy kawsaqkunatataq saksachinqa achkhata quspa’ (Salmo 145:16).
17, 18. ¿Imaptintaq ninchik mana imamanta llakikuspa Jallpapi tiyakunanchikta?
˜
19. ¿Imaptintaq paraisopi manana yarqhaykuna kanqachu?
´
20. ¿Imaynata yachanchik Jallpanchik juk paraisoman tukunanta?
36
˜
Tukuy runasqa phina animaleswanpis, allinta kawsa˜
kunqanku. Uywakunaqa, phina animaleswan khuska mi˜ ˜
˜
khunqanku. Juk nunuq wawapis mana phina animalesta
´
manchachikunqachu (Isaıas 11:6-9; 65:25).
˜
22 Manana
ima unquypis kanqachu. Jesucristo kamachiqjina, tukuy unqusqa kaqkunata jampinqa, mana
unay jinallachu, manaqa astawanraq (Mateo 9:35; Marcos
1:40-42; Juan 5:5-9). “Mana pipis nenqachu: Onqosqa
´
kani, nispaqa.” (Isaıas 33:24; 35:5, 6.)
˜
23 Wanusqakunaqa watiqmanta kawsarimunqanku, wi˜
˜
˜
nay winaypaqtaq kawsayta atinqanku. Tukuy wanusqakuna, Diospa yuyayninpi kaqkuna, kawsarimunqanku.
˜
“Tukuy runas wanuymanta kawsarimpunankuta [suyanchik], cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis.”
(Hechos 24:15; Juan 5:28, 29.)
24 Jehova´ Diospa munayninta ruwaqkunapaq, payta
riqsiyta munaqkunapaq ima, allin kawsay kanqa. Ajina
kawsaytataq Jesucristoniqta quwasunchik, chayrayku Jesucristotapis, allinta riqsinanchik tiyan.
21
21.
22.
23.
24.
˜
¿Runa phina animalesta manchachikullanqapunichu?
¿Unquykuna kallanqapunichu?
˜
¿Imaptintaq wanuymanta kawsarimuy, runata kusichinqa?
¿Paraisopi kawsakuyta munawaqchu?
ˇ Diosninchik Jallpata paraisoman tukuchinqa
´
(Isaıas 45:18; 55:11).
´
ˇ Satanas kay pachata kamachichkan ( Juan 12:31;
1 Juan 5:19).
ˇ Musuq pachapiqa, Diosninchik runata mayta
tinkanqa (Salmo 37:10, 11, 29).
4 YACHAQANA
´
¿Pitaq Jesucristorı?
´
¿Imatataq Jesus ruwan
Diospa munayninta juntananpaq?
´
¿Maymantataq jamurqarı?
´
¿Imayna runataq karqarı?
KAY pachapiqa, may riqsisqa runas tiyan. Wakinkunaqa
llaqtankupi, suyunkupi, wakinkunataq Jallpantinpi riqsisqa kanku. Chaywanpis, juk runap sutillanta yachaspaqa, mana nisunmanchu chay runata riqsisqanchikta,
imaraykuchus mana yachanchikchu imayna runachus
kasqanta.
2 Jesucristo Jallpaman jamusqanmanta iskay waran˜
qa watana kaptinpis, runasqa paymanta parlallankupuni, chaywanpis pichus kasqanta mana allinta yachanku´
chu. Runasqa, Jesus kacha runalla kasqanta, profetalla
´
kasqanta ima ninku. Wakinkunataq Jesus Diosllataq kasqanta yuyasqankurayku payta yupaychanata ninku. ¿ Jinachu kanman?
3 Qamqa, chiqata Jesucristomanta yachanayki tiyan.
¿Imaptintaq? Biblia jinata kutichiwanchik: “Kaymin
˜
chay winay kawsayqa: Qan kata cheqa Diosta rejsisunanku, kachamusqayki Jesucristotapis”, nispa ( Juan 17:
´
3). Arı, Jehovamanta, Jesusmanta, chiqata yachaspaqa,
˜
paraisopi winaypaq kawsayta atinki ( Juan 14:6). Chantapis, Jesusmanta yachakuyqa, wakkunawan allinta
1, 2. a) ¿ Juk runata riqsisunmanchu sutillanta yachaspa? b) ¿Imatataq runas Jesucristomanta pantasqata yuyanku?
3. ¿Imaptintaq Jesucristomanta chiqata yachanayki tiyan?
kawsakunaykipaq, allinta apanakunaykipaq
ima, yanapasunqa ( Juan 13:
˜
34, 35). Nawpaq kaq yachaqanapi, Dios˜
ninchikmanta yachakurqanchikna. Kunantaq,
Biblia imatachus Jesucristomanta yachachisqanta yachakusunchik.
´
MESIAS JAMUNANTA
˜
WILLAKURQANA
´
4 Manaraq Jesus
paqarikuchkaptin, Bibliaqa, Diosnin´
4. ¿Imatataq Cristo, chayri Mesıas niyta munan?
Jesusqa, bautizakuytawan
Cristoman chayri
Mesiasman tukurqa
´
39
˜
chikpa akllasqan chayamunanta willarqana, paytaq Me´
sıas chayri Cristo sutichasqa kanan karqa. Hebreo simi´
pi Mesıas, chayri griego simipi Cristo rimayqa, akllasqa chayri ungido niyta munan. Kay Diospa akllasqanqa, Diospa munayninta ruwananpaq churasqa kachkan.
Qhipan yachaqanaspi Diospa munaynin juntakunan´
paq imatachus Mesıas ruwasqanta imatachus ruwananta ima yachakusunchik. Chantapis, Jesucristo imaynatachus kunan tiempopipis tinkawasqanchikta yachakulla´
sunchiktaq. Jesus manaraq paqarikuchkaptin runasqa
´
´
tapukuq kanku: “¿Pitaq Mesıas kanqarı?”, nispa.
´
´
5 Jesuspa discipulosnin, Jesus Mesıas kasqanta allinta
yacharqanku ( Juan 1:41). Pedro jinata nirqa: “Qanqa
Cristo kanki”, nispa (Mateo 16:16). ¿Imaptintaq discipu´
losnin Jesus Diospa akllasqan kasqanta nirqanku?¿Imay˜
´
´
natataq nuqanchikpis Jesus Mesıas kasqanta yachasunman?
˜
6 Nawpa profetasqa tukuy imata Jesusmanta qillqar´
qanku, pichus Mesıas kasqanta yachanapaq. Tukuriy,
ichapis mana riqsisqa runata feriapi maskamunayki tiyan, ¿manachu imayna pachallisqachus kasqanta yachay, tarinaykipaq yanapasunkiman? Jinallataq Mesias´
´
wanpis, Jehova profetasniqta, imatachus Mesıas ruwa˜
nanmanta, nakarinanmanta ima willarqa. Kay profeciasta juntakuqta rikuspa, chiqa sunqu runasqa pichus
´
Mesıas kasqanta reparankuman karqa.
7 Iskay profeciasta qhawarina. Profeta Miqueas, mana´
˜
raq Jesus paqarikuchkaptin qanchis pachak wata naw´
´
paqta, Mesıas juchuy Belen llaqtapi paqarikunanta wi´
´
llarqa (Miqueas 5:2). ¿Maypitaq Jesus paqarikurqarı?
5. ¿Imatataq Jesuspa discipulosnin allinta yacharqanku?
6. ¿Imaynamanta Mesiasta riqsinanku karqa?
7. ¿Ima iskay profeciastaq Jesuspi juntakurqa?
40
Kikin chay Belenpi (Mateo 2:1, 3-9). Profeta Danieltaq,
˜
˜
Daniel 9:25, pitipi, phichqa pachak wata nawpaqtana
´
willarqa Mesıas 29 kunan pacha watapi chayamunanta.1
´
´
´
Tukuy profecıas juntakusqanqa, Jesus Mesıas kasqanta
rikuchiwanchik.
8 Iskay chunka jisqunniyuq wata tukukuchkaptin, su´
´
timanta Jesus Mesıas kasqan rikukurqa. Jesusqa, Juan
´
Bautistaman rirqa, Jordan mayupi bautizakunanpaq.
Jehovaqa, Juanman imaynamantachus Mesiasta riqsi´
nanta willarqa, Jesus bautizakuchkaptintaq chayta riku´
chirqa. Jinata Biblia nin: “Jesus bautizachikuytawan yakumanta llojsishajtin, cielo kicharikorqa, rikorqataj
Diospa Espiritunta paloma jina paypa patanman uraykamushajta. Jinallapi janaj pachamanta Dios nimorqa:
Kaymin ancha munasqa Chureyqa. Paywan sonqo juntasqa kani”, nispa (Mateo 3:16, 17). Juantaq chayta ri´
kuytawan, Jesus Diospa akllasqan kasqanta yacharqa
( Juan 1:32-34). Diospa espiritun Jesusman uraykamusqanmantapacha, payqa Mesiasman chayri Cristoman tu´
kurqa. Jinamanta kamachinanpaq akllasqa karqa (Isaıas
55:4).
9 Bibliap profeciasnin, Jehovap nisqan ima, Jesuspu´
ni Mesıas kasqanta rikuchiwanchik. Chantapis Bibliaqa,
´
maymantachus Jesus jamusqanta, chantapis imayna runachus kasqanta willawanchik.
´
´
¿MAYMANTATAQ JESUS JAMURQARI?
´
10 Bibliaqa, manaraq Jesus
kay Jallpaman jamuchkaptin, janaqpachapi kawsakusqanta niwanchik. Mana Be1 Kay librop yapanpi, 197-199 paginaspi, imaynatachus Danielpa
profecian Jesuspi juntakusqanta sutinchakuchkan.
´
´
´
8, 9. ¿Imaynata Jesus bautizakuchkaptin Mesıas kasqan rikukurqa?
´
˜
10. ¿Imatataq Jesus winaymantapacha kasqan niyta munan?
´
41
lenpi paqarikusqallantachu willawanchik, manaqa pro˜
feta Miqueasniqta, “winaymantapacha” kasqanta willallawanchiktaq (Miqueas 5:2). Chantapis, Jesucristollataq
janaqpachamanta jamusqanta nirqa ( Juan 3:13; 6:38,
62; 17:4, 5). Janaqpachapiqa angeljina kawsarqa, Diospa
munasqa Churintaq karqa.
11 Jesusqa, Diospa munasqa churin. Diosninchikqa,
˜
Jesusta tukuy imamanta nawpaqta ruwarqa. Bibliaqa, Jesuspi ‘Diospa tukuy ruwasqasnin qallarikusqanta’ niwanchik (Apocalipsis 3:14).1 Astawanpis, Diosninchik Jesusta munakun ‘kata Churin’ kasqanrayku ( Juan 3:16).
Diosqa, sapallan Jesusta ruwarqa, chayrayku kata Chu´
´
rin. Chantapis, Jehova tukuy imata ruwachkaptin, Jesus
payta yanaparqa (Colosenses 1:16). Chantapis Jesustaqa,
‘Palabra’ nispa sutichakun, Tatanpa sutinpi parlasqanrayku ( Juan 1:14). Jesusqa, angelesman, runasman ima,
Diospa parlasqanta willarqa.
12 ¿ Jesucristowan Diosninchikwan kikinchu kanku?
Bibliaqa, mana chayta yachachinchu. Rikunchikjina,
´
Diosninchik Jesusta ruwarqa, chaymantapacha Jesus
kawsayta qallarirqa. Mana chaymanjinataq Jehovaqa,
˜
˜
winaymanta winaykama kawsan, payqa mana qallariyniyuqchu (Salmo 90:2). Diospa kata Churinqa, mana
jaykaq Tatanwan kikinchakurqachu, manaqa, payllataq jinata nirqa: Tatayqa “noqamanta kuraj”, nispa
´
( Juan 14:28; 1 Corintios 11:3). Jehova Dioslla “Tukuy
´
´
1 Jehova ruwawasqanchikrayku Tatanchik (Isaıas 64:8). Jesustaq, Diospa ruwasqan kasqanrayku, Diospa Churin. Kikillantaq
angelespis, Adanpis, Diospa ruwasqasnin kasqankurayku, Bibliaqa
Diospa churisnin chayri wawasnin kasqankuta nin ( Job 1:6; Lucas
3:38).
´
11. ¿Imaptintaq Jesus Diospa munasqa Churin karqa?
12. ¿ Jesucristowan Diosninchikwan kikinchu kanku?
42
´
Atiyniyoj” (Genesis 17:1). Mana pipis paywan kikinchakunchu.1
13 Manaraq, Jallpapis, chaskakunapis ruwakuchkaptin
˜
Jehovawan, Churinwan may chhika unaytana khuska
karqanku, chay chhika unaypitaq, sumaqta masichakur´
qanku. ¡Anchatacha munanakurqanku! ( Juan 3:35; 14:
31.) Chayrayku, kay munasqa Churinqa, Tatanjina kar´
qa. Jesus nirqa: “Noqata rikuwajqa Tataytapis rikun”,
nispa ( Juan 14:9). Imaynatachus juk wawa tatanman rikchakun, kikillantaq Diospa Churinqa Tatanman tukuy
imapi rikchakun.
14 Diospa kata Churin Jallpaman jamunanpaqqa, ja´
naqpachata saqirqa. Ichapis tapukunki: “¿Imaynata juk
angeljina kaspa runaman tukurqa?”, nispa. Jehovaqa
juk milagrota ruwarqa. Kata Churinpa kawsayninta, juk
mana qharip chayasqan sipaspa wiksanman churarqa,
´
chay sipastaq Marıa sutikurqa. Mariap wawanqa, Diospa
Churin kasqanrayku, mana juchayuq, junta runa karqa.
´
Chay wawatataq Mariaqa Jesus nispa suticharqa (Lucas
1:30-35).
´
´
¿IMAYNA RUNATAQ JESUS KARQARI?
15 Jesusta riqsisunman, Jallpapi kachkaspa imatachus
parlasqanta, ruwasqanta ima yachaspa. Chantapis, Jesus´
niqta Jehovata astawan riqsisunman. ¿Imaynata? Yuya´
´
riy, Jesus Diosninchikman rikchakun, chayrayku Jesus
1 Dioswan, Jesuswan, mana kikinchu kasqankumanta astawan
yachakuyta munanki chayqa, kay librop yapanpi, 201-204 paginas˜
ta nawiriy.
´
13. ¿Imatataq Jesus niyta munarqa, “noqata rikuwajqa Tataytapis rikun”, nispa?
´
14. ¿Imaynata Diospa kata Churin, runajina paqarikurqa?
´
´
´
15. ¿Imaynata Jesusniqta Jehova Diosta riqsisunmanrı?
´
43
discipulosninman nirqa: “Noqata rikuwajqa Tataytapis
rikun”, nispa ( Juan 14:9). Mateo, Marcos, Lucas, Juan
ima Evangeliospi, Jesuspa kawsayninmanta, ruwasqasninmanta, kacha kaykunasninmanta ima, astawan yachakusunman.
16 Jesustaqa, “Yachachej” niq kanku ( Juan 1:38; 13:13).
¿Imamantataq pay yachachirqa? “Reinoj evangelionmanta” chayri Reinomanta allin willaykunata yachachirqa. Kay Reinoqa, janaqpachamanta Jallpaman kamachimunqa, Diosta yupaychaqkunatataq, mayta bendecinqa (Mateo 4:23). Jesuspa yachachisqan, ¿piqpatataq kar´
qarı? Jesusllataq kutichirqa: “Kay yachachisqayqa mana
noqajtachu, manachayqa Kachamuwajniypata” chayri
Jehovapta ( Juan 7:16). Diosninchik tukuy runas Reinonmanta uyarinankuta munarqa. Chaytataq Diospa Churinqa yacharqa. Pusaq yachaqanapi Diospa Reinonmanta astawan yachakusunchik.
´
´
17 ¿Maypitaq Jesus
yachachirqarı? Tukuyniqpi, ranchospi, llaqtaspi, campospi, qhatuspi, wasispi ima. Jesusqa, mana payman runa jamunantachu suyarqa, manaqa, pay runata maskarqa (Marcos 6:56; Lucas 19:5, 6).
¿Imaraykutaq chayjinatapuni willarqa, yachachirqa ima?
Diospa munaynin kasqanrayku, Jesustaq Diospa munayninta ruwaqpuni ( Juan 8:28, 29). Chantapis, Jesusqa runasmanta khuyakurqa (Mateo 9:35, 36). Religionta kamachiqkuna, runasman Diospa munayninta yachachinanku karqa, chaywanpis, jinallata saqirpasqanku,
´
chayta rikuspataq Jesus Diospa kamachiyninmanta runasman yachachirqa.
´
16. ¿Imamantataq Jesus yachachirqa, yachachisqantaq piqpatataq
´
karqarı?
´
17. ¿Maypitaq Jesus yachachirqa, imaptintaq chayjinatapuni yacha´
chirqarı?
Jesusqa, tukuyniqpi runasman yachachirqa
Jesusqa kacha runa karqa, tukuymanta llakikuq.
Runasta kachamanta parlapayaq, chayrayku wawaspis
mana manchachikuspalla payman qayllaykuq kanku
(Marcos 10:13-16). Tukuyta allinpaq qhawaq, chaywanpis llukiqkunata, mana chiqan kaqmanjina ruwaqkunata ima chiqniq (Mateo 21:12, 13). Chantapis, chaypacha
warmistaqa mana allinpaqchu qhawaq kanku, chaywanpis Jesusqa, warmista jatunpaq qhawaspa, paykunawan
parlaq ( Juan 4:9, 27). Jesusqa, llampu sunqu runa karqa.
Juk kutiqa, discipulosninpa chakisninta mayllarqa.
19 Jesusqa, runata llakisqata rikuspa khuyarqa, Diospa atiyninwantaq unqusqa runasta sanoyachirqa (Mateo
14:14). Juk kuti leprawan unqusqa juk runa, Jesusta nirqa: “Munankichus chayqa, atinki sanoyachiwayta”, nis18
18. ¿ Jesuspa ima kacha kaykunasnintataq astawan allinpaq qhawanki?
´
´
19. ¿Imaynata Jesus runamanta khuyakusqanta yachanchik?
45
pa. Jesustaq chay runata rikuspa sunqunta nanachikurqa. Khuyakuspataq, makinwan llamkhaytawan nirqa:
´
“Arı, munani; llimphuchasqa kay”, nispa. ¡Chay runataq
lepra unquyninmanta sanoyakurqa! (Marcos 1:40-42.)
´
Maytacha chay runa kusikurqa.
˜
WANUNANKAMA
CHIQA SUNQU RUNA KARQA
˜
20 Jesusjina nuqanchikpis
Jehovaman chiqa sunqu ka˜
nanchik tiyan, paytataq kasukunanchik tiyan. Payqa nakarispapis, wakkuna chiqniptinkupis, mana jaykaq Tatanta wasancharqachu. Mana Kuraq Supaytapis kasurqachu (Mateo 4:1-11). Familianpis juk kuti “mana yuyaynimpichu kashan”, nispa qhisacharqanku (Marcos 3:21).
Chaywanpis Jesusqa, mana llakikurqachu, tukuy sunqu Diospa munayninta ruwarqa. Astawanpis, paymanta
´
´
20, 21. ¿Imaynata Jesus, Jehovata kasukurqa?
46
millayta parlaptinku, maqayta munaptinku ima, payqa
mana nirqachu pagachikunanta (1 Pedro 2:21-23).
˜
21 Jesusqa, wanunankama
chiqa sunqu runa karqa. Wa˜
˜
nuchichkaptinku mayta nakarichirqanku. Kamachiqkunaqa, payta japiytawan wisqarqanku, llullakuspa payta
tumparqanku, chiqa kaqta qiwispa juchacharqanku, asipayarqanku, maqarqanku ima. Jesustaq kurkupi war˜
khusqa kachkaspa nirqa: “Tukuy ima tukuychasqana”,
˜
nispa ( Juan 19:30). Wanupusqanmanta kimsa punchayninmantaq Tatan Jehovaqa, juk angeltajina Jesusta kawsarichimurqa (1 Pedro 3:18). Tawa chunka punchayninmantaq, janaqpachaman ripurqa. Chaypitaq “Diospa pa˜
nanman tiyaykukorqa”, Diosninchik kamachiqtajina
churanankama (Hebreos 10:12-14).
´
˜
22 ¿Imaraykutaq Jesus
chiqa sunqu wanupurqa? Je´ ˜
˜
sus nuqanchikrayku wanupurqa, chayrayku Jehovap
˜
˜
munayninmanjina tukuypis, paraisopi winay winaypaq
kawsayta atinchik. Qhipan yachaqanapi rikusunchik,
˜
˜
imaynatachus Jesuspa wanupuynin winay kawsayta taripanapaq yanapawasqanchikta.
´
˜
22. ¿Imaraykutaq Jesus wanupunankama chiqa sunqu karqa?
ˇ Bibliap profeciasnin juntakusqan, Diospa nisqan
´
´
ima, Jesus, Mesıas chayri Cristo kasqanta rikuchiwanchik (Mateo 16:16).
ˇ Manaraq Jallpaman jamuchkaspa, Jesusqa janaqpachapi angeljina kawsarqa ( Juan 3:13).
ˇ Jesusqa, yachachiq, kacha runa, Diosta kasukuq
runa ima karqa (Mateo 9:35, 36).
5 YACHAQANA
Dios rantiwasqanchik,
Diospa astawan
jatun regalon
´
¿Imataq chay rantiyrı?
´
¿Imaynata Dios rantiwarqanchik?
´
¿Imaynata Dios
rantiwasqanchik yanapawanchik?
´
¿Imaynata agradecesqa kasqaykita rikuchiwaq?
¿IMA regalotataq astawan kusiywan japikunki? Juk regaloqa may valorniyuq kananpaq mana achkha qullqiwanpunichu rantikunan tiyan. Valorniyuq kananpaqqa, kusichinawanchik chayri yanapanawanchik tiyan.
2 Ima regalomantapis, Jehova´ Diosninchik juk sumaq
regalota quwasqanchikqa, may valorniyuq. ¿Mayqintaq
´
´
chayrı? Jehova Diosninchikqa, tukuy imata quwanchik,
chaywanpis, astawan sumaq regalonqa: munasqa Churinpa kawsayninta qusqan, imaraykuchus jinamanta wa˜
nuymanta kacharichiwarqanchik (Mateo 20:28). Kay yachaqanapi, imaynatachus kay regalo kusichiwasqanchikta, yanapawasqanchikta ima rikusunchik. Chayrayku kay
regalotaqa, may valorniyuqtajina qhawananchik tiyan,
imaraykuchus Jehovaqa, jinamanta mayta munakuwasqanchikta rikuchiwanchik.
1, 2. a) ¿Imayna regalotataq astawan valorniyuqtajina qhawanki?
˜
b) ¿Imaptintaq Dios rantiwasqanchik juk sumaq regalo nuqanchikpaq?
48
´
¿IMATAQ CHAY RANTIYRI?
˜
3 Rantiyqa, juchamanta, wanuymanta
ima runata ka´
charichinanpaq Jehova Diospa ruwasqan (Efesios 1:7).
´
´
Kayta astawan japiqanapaqqa, Eden huertapi Adan juchallikuspa, imatachus chinkachisqanta yachananchik tiyan.
´
Juchallikuspa imatachus Adan chinkachisqanta yachaspaqa, juchamanta kacharichinawanchikpaq may chhikata´
punichus Jehova Diosninchik pagasqanta yachasunchik.
´
4 Jehova Diosninchik Adanta ruwachkaspa, mana ju´
chayuqta ruwarqa. ¿Imataq chay niyta munarqa? Adan,
˜
mana jaykaq unquykunanta, manataq wanunanta niyta
munarqa. Chantapis Biblia nisqanmanjina payqa, ‘Dios´
pa churin karqa’ (Lucas 3:38). Arı, imaynatachus juk munakuyniyuq tata, churinta allinta parlapayan, ajinallatataq munakuyniyuq Diospis, Adanta parlapayaq, imata´
chus ruwananta niq, munayninta ima willaq (Genesis 1:
28-30; 2:16, 17).
5 Jehova´ Diosninchikqa, Adanta “payman rijchakojta
´
ruwarqa”
(Genesis 1:27). ¿Imatataq chay niyta munan?
˜
´
Nawpaq kaq yachaqanapi yachakunchikjina, Jehova Dios´
qa mana rikukuq juk espıritu ( Juan 4:24). Payqa mana
˜
nuqanchikjinachu. Chayrayku Adanqa jukjinamanta
´
Jehova Diosman rikchakurqa. Payqa Diosjina: munakuyta, chiqan kayta, atiyniyuq kayta, yachayniyuq kayta ima
rikuchiyta atinanpaqjina ruwasqa karqa. Chantapis Adanqa, imatapis akllayta atinanpaqjina ruwasqa kallarqataq.
Adanqa mana juk maquinajinachu ruwasqa karqa, imapaqchus ruwasqa kasqanta ruwanallanpaq. Astawanqa sapallanmanta, imachus allin imataqchus mana allin kas´
´
3. ¿Imataq rantiyrı, imapaqtaq Adan chinkachisqanta yachananchik
tiyan?
´
4. ¿Imatataq Adan mana juchayuq kasqan niyta munarqa?
´
5. ¿Imapitaq Adan Diosman rikchakurqa?
Dios rantiwasqanchik, Diospa astawan jatun regalon
49
´
qanta akllayta atinanpaqjina ruwasqa karqa. Jehova Dios˜
ninchikta kasukuytachus akllanman karqa chayqa, winay
˜
´
winaypaq Eden huertapi kawsanman karqa.
6 Adanqa, Jehova´ Diosta mana kasukusqanrayku wa˜
nurqa. Chayraykutaq, mana juchayuq, junta kawsaynin´
ta chinkachirqa (Genesis 3:17-19). Mana paypa kawsaynillantachu chinkachirqa, manaqa mirayninpa kaw´
saynintapis chinkachillarqataq. Jehova Diospa Palabran
niwanchik: “Uj runanejta [Adanniqta] jucha kay pa˜
chaman yaykumorqa, jucharaykutaj wanuypis tiyan. Aji˜
namanta wanoyqa tukuy runasman chayarqa, tukuynin´
ku juchallikusqankurayku”, nispa (Romanos 5:12). Arı,
Adanpa juchan tukuyman chayawanchik. Chayrayku Biblia juchaman ranqhasqa, chayri “qosqa”, kasqanchikta
˜
niwanchik, jinamanta juchaman, wanuyman ima watasqa kanchik (Romanos 7:14). Yachachkaspa juchallikusqankurayku, Adanpaqwan, Evapaqwan, mana juk suyakuy karqachu. Chaywanpis, ¿imataq mirayninkumanta
´
kanman karqarı?
7 Jehovaqa, tukuy runata rantispa salvayta munarqa.
¿Imataq chay niyta munan? Kayta kutichinapaqqa, iskayniqmanta qhawarina. Qallarinapaq, rantiyqa pagay niyta munan imapis watiqmanta kapunawanchikpaq, chayri
pillatapis kacharichinanchikpaq, imaynatachus wisqasqa
runata kacharichinapaq pagakun, kikillantataq. Chantapis Bibliapiqa, rantiy niyta munan, maychus kasqanta paganata, mana pisitachu, nitaq kuraqtachu. Sutincharina˜
paq unayqa, juk runap wakan wakpa kapuyninta danuq
˜
chayqa, chay runaqa, wakan danusqanta maychus kaqta
paganan karqa.
´
6. ¿Imatataq Adan juchallikuspa chinkachirqa, imatataq mirayninman saqirqa?
7, 8. Rantiy, ¿imataq astawan niyta munan?
50
Rikunchikjina Adanpa juchanqa tukuyninchikman
˜
chayawanchik. ¿Imaynatataq juchamanta, wanuyman´
ta ima, Jehova Diosninchik kacharichiwasunman karqa?
´
Imaynatachus Jehova rantiwasqanchikta, chantapis imaynatachus chay yanapawasqanchikta qhawarinachik.
´
¿IMAYNATA DIOS RANTIWARQANCHIK?
9 Adanqa, mana juchayuq kawsayninta chinkachirqa.
Chayta watiqmanta rantinapaq, mana mayqin juchasapa runap kawsayninwan pagakuyta atikunmanchu karqa
(Salmo 49:7-9). Kikillanwantaq runata rantikunan karqa.
´
˜
Jehova Diospa chiqan kayninqa, jina kananta manarqa.
Diosllataq Bibliapi nirqa: “Kay jinata kutichiychej: Runamanta runata”, nispa (Deuteronomio 19:21). ¿Imaynatataq Adanpa mana juchayuq kawsayninta pagakunman
´
karqarı? Juk mana juchayuq junta runap kawsaynillanwantaq pagakunan karqa (1 Timoteo 2:6).
10 ¿Imaynatataq Jehova´ Dios rantiwarqanchik? Jehova´
Diosqa Jallpaman mana juchayuq Churinta kachamurqa.
Mana mayqin churillantapis kachamurqachu, manaqa,
astawan munasqa Churinta kachamurqa (1 Juan 4:9, 10).
Jesucristoqa, mana thutuspalla janaqpachapi jatun kayninpa kanchayninta saqirqa (Filipenses 2:7). Tawa yacha´
qanapi rikunchikjina Jehova Diosninchikqa, Churinpa
kawsayninta, juk mana qharip chayasqan sipaspa wiksan´
man churarqa. Diospa espıritu santon jarkasqanraykutaq,
Jesucristoqa mana juchayuq junta runajina paqarikurqa
(Lucas 1:35).
11 ¿Imaynatataq juk runap kawsaynillanwan tukuy ru´
nasta rantikunman karqarı? Tukuriy, ¿imaptintaq tukuy
´
runas juchayuq kanku? Adan juchallikuspaqa, mana ju8
9. ¿Imayna runawantaq runata rantikunan karqa?
´
´
10. ¿Imaynata Jehova rantiwarqanchik?
´
11. ¿Imaynata juk runallawan tukuy runasta rantikunman karqa?
51
˜
chayuq kawsayninta chinkachirqa. Manana junta runa
mana juchayuq kawsayninta, mirayninman chayachirqa˜
chu, manaqa juchata, wanuyta ima tukuy mirayninman
´
´
chayachirqa. Jesus “qhepa kaj Adanrı”, junta runa karqa, mana jaykaqpis juchallikurqachu (1 Corintios 15:45).
´
Astawanqa Tatanta tukuy imapi kasukurqa, chanta mana
˜
juchayuq kawsayninta nuqanchikrayku qurqa, jinaman´
ta Adan kawsayta qunawanchikmantaqa, pay quwarqanchik, juk suyakuyta imataq quwarqanchik (Romanos
5:19; 1 Corintios 15:21, 22).
´
˜
˜
12 Bibliaqa, Jesus
manaraq wanuchkaptin mayta nakarichisqankuta, mayta siqusqankuta, kurkuman takaykus˜
pataq llakiyta wanuchisqankuta ima willawanchik ( Juan
˜
19:1, 30; yapanpi, 204-206 paginasta nawiriy). ¿Imap´
˜
´
tintaq Jesus chayjinatapuni nakarirqarı? Qhipaman asta˜
wan yachakusunchikjina, Kuraq Supayqa: “Pipis nakarin
chayqa, mana Jehovaman chiqa sunqu kanqachu”, nis˜
´
pa nirqa. Jesustaq chayjina nakariypi Jehova Diosninchikman chiqa sunqu kaspa, Kuraq Supay llulla kasqanta rikuchirqa. Chantapis, juk mana juchayuq junta runa, Ku˜
raq Supay nakarichiptinpis, Diosman chiqa sunqu kayta
´
´
atisqanta rikuchillarqataq. ¡Maytacha Jehova Diosninchik
kusikurqa, kata Churin Payman chiqa sunqu kasqanta rikuspa! (Proverbios 27:11.)
13 ¿Imaynatataq Diosninchik rantiwarqanchik? Kimsa
´
chunka kimsayuq watapiqa, nisan killapi 14 punchaypi,
´
Jehova Diosninchik, junta runa, mana juchayuq Churin˜
´
˜
ta, wanuchinankuta saqirqa. Jinamanta Jesus “winaypaj
uj kutillata” kawsayninta jaywarqa (Hebreos 10:10). Kim´
sa punchayninmantaq Jehova juk angeltajina kawsarichimurqa. Chaymanta janaqpachaman ripuytawan Jesusqa,
´ ˜
12. ¿Imatataq Jesus nakarisqanwan rikuchirqa?
´
13. ¿Imaynata Dios rantiwarqanchik?
Jehovaqa,
rantinawanchikpaq
kata Churinta qurqa
53
˜
mana juchayuq junta runajina wanusqanta, Jehovap
˜
nawpaqinman apaykurqa, jinamanta Jehovaqa, Churinpa kawsayninwan Adanpa mirayninta rantirqa (Hebreos
´
9:24). Jehova Diosqa, Jesuspa kawsayninwan, tukuy ru˜
nasta juchamanta, wanuymanta ima rantirqa (Romanos
3:23, 24).
´
¿IMAYNATA DIOS
RANTIWASQANCHIK YANAPAWANCHIK?
14 Rantiwasqanchikrayku, juchasapa runa kaspapis,
´
Jehova Diospa bendicionesninta japikuyta atinchik. Qha´
warina imaynatachus Jehova Dios rantiwasqanchik yanapawasqanchikta.
15 Juchanchik pampachakun. Tukuyninchik Adanmanta
jamusqanchikrayku juchasapas kanchik, chayrayku pantanchik. Imata ruwaspapis, parlaspapis, juchallikunchik.
´
˜
Chaywanpis, Jesus wanusqanrayku, ‘juchanchik pampachakun’ (Colosenses 1:13, 14). Chaywanpis juchanchik
pampachasqa kananpaq sunqumantapacha kutirikunan´
chik tiyan. Chantapis, Jehova Diosmanta juchanchikta
˜
pampachananta Jesucristop sutinpi manakunanchik tiyan (1 Juan 1:8, 9).
16 Jehova´ Diosninchik allinpaq qhawawanchik. Sunqunchik juchachawaptinchik, mana juk suyakuy tiyapuwasqanchikta, qhasi mana kaq kasqanchikta ima yuyanchik.
Chaywanpis rantiwasqanchikrayku, Dios “sonqonchej´
pa yuyayninta llimphuchan”. Jehova Diosninchikqa, juchanchikta pampachan, juchasapa runa kaptinchikpis yupaychananchikta saqin, allinpaqtaq qhawawanchik (Hebreos 9:13, 14). Jinamanta, mana imamanta llakikuspa
14, 15. ¿Imatataq ruwananchik tiyan juchanchik pampachakunanpaq?
16. ¿Imaraykutaq Diosta llimphu sunquwan yupaychasunman,
´
chantapis, imaynata chay yanapawanchik?
Rantiwasqanchikmanta
Jehovaman
agradecekusunman
payta astawan
riqsispa
˜
Payman qayllaykuyta, Paymanta manakuyta ima atinchik
(Hebreos 4:14-16). Mana Diosllachu allinpaq qhawawanchik, astawanqa, sunqu tiyasqa, kusisqa ima kawsakunchik.
˜
17 Winaypaq
paraisopi kawsakuyta suyanchik. Romanos
˜
´
6:23 nin: “Juchaj pagonqa wanuymin”, nispa, chanta ni´
˜
´
llantaq: “Diospa regalonrı winay kausay Cristo Jesus Se˜
norninchejpi”, nispa. Kimsa yachaqanapi, ima bendicioneschus Paraisopi kananta yachakurqanchik (Apocalipsis
´ ˜
˜
21:3, 4). Jesus nuqanchikrayku wanupusqanrayku, tukuy
˜
chay bendicionesta, winay kawsayta ima japiyta atin˜
chik. Chaywanpis winay kawsayta japinanchikpaq, rantiwasqanchikmanta Jehovaman agradecekusqanchikta rikuchinanchik tiyan.
´
¿IMAYNATA AGRADECESQA
KASQAYKITA RIKUCHIWAQ?
18 ¿Imaraykutaq tukuy sunqu Jehova´ Diosman agradecekunanchik tiyan? Tukuriy, pillapis juk regalota rantipu´
˜
17. Jesus wanusqanrayku, ¿ima bendicionestataq japiyta atisunchik?
18. ¿Imaraykutaq Jehovaman tukuy sunqu agradecekunanchik tiyan?
55
nawanchikpaq, kapusqanmanta, tiemponmanta ima churan chayqa, ¿manachu chay regalota may valorniyuqta´
´
jina qhawananchik kanman? Arı, imatachus Jehova Dios
˜
regalawasqanchikqa may valorniyuq nuqanchikpaqqa,
imaraykuchus payqa astawan munakusqanta quwarqanchik. Bibliaqa niwanchik: “Diosqa chay jinatapuni kay pachapi kaj chhikata munakusqanrayku, uj kata churinta
´
qorqa”, nispa ( Juan 3:16). Chantapis, Jesus kawsayninta
qusqanqa, paypis munakuwasqanchikta rikuchiwanchik
´
( Juan 15:13). Jinamanta Jehova Diospis, Jesucristopis,
sapa jukninchikta munakuwasqanchikta sutita rikunchik
´
(Galatas 2:20).
19 ¿Imaynata´ agradecekusqaykita rikuchiwaq? Qallarinapaqqa, Jehovata allinta riqsinayki tiyan ( Juan 17:3).
Chaypaqqa Bibliamanta yachakullaypuni. Astawan Jeho´
va Diosninchikta riqsinki chayqa, astawan payta muna´
kunki. Astawan Jehova Diosta munakunki chayqa, astawan nisqanta ruwayta munanki (1 Juan 5:3).
˜
˜
20 Jesuspa wanuyninpi
ininayki tiyan. Jesusmanta nikur˜
qa: “Churipi creejqa winay kawsayniyoj [kanqa]”, nispa
´
˜
( Juan 3:36). ¿Imaynata Jesuspi creesqanchikta, inisqanchikta rikuchisunman? Mana simillanchikwanchu. San˜
tiago 2:26, nin: “Mana ruwasqasniyoj creeypis wanusqa´ ˜
llataq kashan”, nispa. Arı, iniyninchikqa, ruwasqasnin˜
chikpi rikukun. Chaypaqqa, Jesusjina nuqanchikpis ruwananchik tiyan ( Juan 13:15).
˜
21 Sapa wata Senorpa
Cenanman rinayki tiyan. Kim´
sa chunka kimsayuq watapiqa nisan killapi 14 pun˜
chaypi, Jesucristo ruwarqa ‘Senorpa cenan’ nisqata (1 Corintios 11:20; Mateo 26:26-28). Chantapis, kay cenataqa,
´
19, 20. ¿Imaynata agradecekusqaykita rikuchiwaq?
˜
21, 22. a) ¿Imaptintaq sapa wata Senorpa Cenanman rinanchik tiyan? b) ¿Imamantataq 6, 7 yachaqanapi ima yachakusunchik?
56
˜
‘Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuy’, nispa su´
tichakullantaq. Jesus chay tantakuyta ruwayta qallarirqa,
paykunarayku junta kawsayninta qusqanta discipulosnin
yuyarikunallankupaqpuni. Chaymanta parlaspa Jesusllataq nirqa: “Kayta ruwaychej noqamanta yuyarikuspa”,
´
´
nispa (Lucas 22:19). Chay tantakuyqa, Jesus, Jehova Dios
ima mayta munakuwasqanchikta yuyarichiwanchik. Je˜
suspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuyman rispaqa,
agradecekusqanchikta rikuchinchik.1
22 Jehova´ Diosninchik runata rantisqanqa, may jatun
valorniyuqpuni (2 Corintios 9:14, 15). Astawanpis Jeho´
˜
va Dios runata rantisqanrayku, wanusqaspis kawsarimunqanku, chaymantataq suqta, qanchis yachaqanapi ima yachakusunchik.
˜
1 Kay librop yapanpi, 206-208 paginaspi, Senorpa Cenan, imachus
kasqanmanta astawan yachakuyta atinki.
˜
ˇ Jehovaqa, juchamanta, wanuymanta ima, kacharichinawanchikpaq rantiwarqanchik (Efesios 1:7).
˜
ˇ Jehovaqa, juk kata Churinta nuqanchikrayku
˜
wanunanpaq Jallpaman kachamurqa (1 Juan
4:9, 10).
ˇ Rantiwasqanchikrayku, juchanchik pampacha˜
kun, Diospa nawpaqinpi allinpaq qhawasqa
˜
kanchik, winay kawsayta japiytataq suyakunchik
(1 Juan 1:8, 9).
˜
ˇ Jehovata allinta riqsispa, Jesuspa wanuyninpi
˜
˜
´
inispa, Senorpa Cenanman rispa, Jehova Diosman agradecekusqanchikta rikuchisunman
( Juan 3:16).
6 YACHAQANA
˜
¿Maypitaq wanusqakuna
kachkanku?
˜
¿Maymantaq wanuspa ripunchik?
˜
¿Imaraykutaq wanunchik?
´
˜
¿Imaynata wanuymanta
chiqata yachay sunquchawanchik?
RUNAQA, kay tapuykunata unaymantapacha tapukun. Tukuypis kay tapuykunapaq kutichiykunata maskanku.
´
˜
˜
2 Phichqa yachaqanapi Jesus
wanusqanrayku, winay
kawsayta japikuyta atinanchikta yachakurqanchik. Chan˜
˜
tapis, Biblia ‘manana wanuy kananmanta’ yachachisqan˜
ta yachakullarqanchiktaq (Apocalipsis 21:4). Chay winay
˜
kawsay chayamunankamataq, tukuypis wanunchik. Salo´
˜
mon ninjina, “kawsashajkunaqa wanunankuta yachakun´
˜
ku” (Eclesiastes 9:5). Mana wanuyta munanchikchu, chay˜
wanpis, tukuy wanunchik. Chayrayku tukuypis mayman˜
chus wanupuspa ripusqanchikta yachayta munanchik.
˜
3 Pipis wanuptin
ichapis tapukunchik: “¿Maymantaq ri˜
´
punrı? ¿Nakarichkanchu? ¿ Jarkawasunmanchu? ¿Watiqmanta rikusunmanchu? ¿Yanapasunmanchu?”, nispa. Kay
tapuykunaman mana tukuy religioneschu kikinta kuti˜
chinku. Jukkunaqa, kacha runas wanupuspa janaqpachaman ripusqankuta, saqra runastaq infiernoman ripus˜
qankuta yachachinku. Wakkunataq, nawpa tatasninchikpa espiritunkuwan tinkuq ripusqanchikta ninku. Wak reli˜
gionestaq wanupuspa ukhu pachaman ripusqanchikta,
˜
1-3. Pipis wanuptin, ¿imatataq runa tapukun, imatataq wakin religiones yachachinku?
58
chaymantataq, watiqmanta aychallikusqanchikta, wak runapi chayri uywapi paqarikusqanchikta ima yachachinku.
4 Kay yachachiykunaqa, juk yuyayllata yachachin, chay
˜
˜
yuyaytaq: wanupuptinchik imallapis nuqanchikmanta
kawsachkaq qhipakusqan. Yaqha tukuy religionesqa, unay˜
mantapacha yachachinku, runa wanuspapis kawsachkasqanta, yuyachkasqanta, rikuchkasqanta, uyarichkasqanta
ima. ¿ Jinachu kanman? Mana. Yuyanchik, rikunchik, uya˜
˜
˜
rinchik ima, nuqtunchikrayku. Wanupuptinchiktaq nuq˜
tunchikqa manana llamkanchu. Chayrayku yuyayninchikpis, munakuyninchikpis chinkapullantaq.
˜
¿MAYMANTAQ WANUPUSPA RIPUNCHIK?
˜
5 Jehova´ Dios ruwawasqanchikrayku, wanupuspa
ima´
nakusqanchiktachus paylla yachan, chanta paylla Biblia˜
niqta wanusqasmanta chiqata willawanchik. Sutiman˜
ta niwanchik, juk runa wanupuptin, mana imanpis kawsa´
chkaq qhipakusqanta. Arı, mana ima almapis, nitaq ima espiritupis kawsachkaq qhipakunchu.1
´
˜
6 Salomon
wanusqakunamanta parlachkaspa nirqa:
˜
˜
´
“Kawsashajkuna wanunankuta yachakunku wanusqasrı
mana imatapis yachankuchu”, nispa. Astawanpis nillarqataq: “Tukukapullantaj munakuyninku, chejninakuyninku,
˜
tukuy ima munapayayninku ima. [...] Wanuspa mayman˜
chus rinki chaypeqa manana ima ruwanapis kanchu, ni
yuyanapis, ni yachana, nitaq yachaypis”, nispa (Eclesias´
´
˜
tes 9:5, 6, 10, Qheshwa Biblia). Chanta Salmo 146:4 wanusqakunamanta nin: “Yuyayninkupi tukuy wakichikusqanku
´
˜
chinkapun”, nispa. Arı, wanupuptinchik mana imanchikpis kawsachkaq qhipakunchu. Kawsayninchik juk vela´
1 Kay librop yapanpi 208-211, paginaspi imachus alma, espıritu ima
kasqanta yachachikun.
4. ¿Imatataq religiones yachachinku?
˜
5, 6. Biblia nisqanmanjina, ¿imaynataq wanusqakuna kachkanku?
˜
¿Maypitaq wanusqakuna kachkanku?
˜
jina. Kanchachkaptin wanuchinchik chayqa, mana maymanpis kanchaynin rinchu,
manaqa chinkapun.
´
˜ ¿IMATATAQ JESUS
WANUYMANTA YACHACHIRQA?
´
˜
7 Jesus
wanupuq Lazaromanta parlas˜
qanqa, wanuymanta astawan sutincha´
wanchik. Discipulosninman nirqa: “Laza˜
ro kawsaqenchejqa punushan”, nispa. Pay˜
´
kunaqa punuchkancha nirqanku, chayri unqusqachus, nispa yuyarqanku. Mana
´
chaymanjinataq Jesus sutincharqa: “La˜
zaroqa wanupumpuni”, nispa ( Juan 11:
˜
˜
11-14). Jesusqa wanuyta punuywan kikincharqa. Jesuspa amigon Lazaroqa, mana
¿Maymantaq
janaqpachapichu, nitaq ukhu pachapichu
kanchaynin ripun?
kachkarqa. Mana angeleswanchu, nitaq
˜
nawpa tatasninpa espiritunkuwanchu tinkuq rirqa, manataq wak runapi, chayri wak uywapi watiqmanta paqari˜
˜
kurqachu. Lazaroqa, wanuypi samarichkarqa, punuchkan˜
˜
manpisjina. Bibliaqa, wanuyta punuywan kikinchan. Pro´
˜
feta Isaıas niwanchik: “Jallpa ukhupi punojkunaqa rijcha´
rimonqanku”, nispa˜ (Isaıas 26:19). Jinallatataq Salmosta
qillqaqqa nirqa: “Nawisniyman kanchaywan juntachiy,
˜
˜
ama wanuypi punukapunaypaj”, nispa (Salmo 13:3).
˜
8 ¿Diosninchik runa wanunantachu
munarqa? Mana.
˜
Jehovaqa, runata winaypaq Jallpapi kawsananpaq ruwar˜
qa. Kay libropi yachanchikjina, Diosninchik nawpa tatamamanchikta, juk kacha huertaman churarqa, chaypitaq mana unquspa kawsananku karqa. Diosninchik allinta kawsanankuta munarqa. ¿ Juk munakuq tata wawasnin,
˜
unquykunankuta, wanunankuta ima munanmanchu?
´
˜
7. Jesus wanuymanta parlasqan,
¿imatataq yachachiwanchik?
˜
8. ¿Diosninchik runa wanunantachu munarqa?
60
´
˜
Mana, ¿icharı? Jehovaqa, wawasnin winaypaq kusisqa
kawsanankuta munarqa. Chayrayku Biblia nin: “Diosqa
˜
[...] runaj sonqonman winay kasqanta [“kawsayta”, NM ]
´
´
˜
churarqa”, nispa (Eclesiastes 3:11). Arı, Diosqa, winaypaq
kawsayta munananchikpaq ruwawarqanchik, astawanpis
tukuy imata ruwachkan jinata kawsananchikpaq.
˜
¿IMARAYKUTAQ WANUNCHIK?
˜
´
9 Jina kaptinqa, ¿imaraykutaq wanunchikr
ı? Kay tapuy˜
man kutichinapaqqa, qhawarina imatachus nawpa tatas´
9. ¿Ima kamachiytataq Adan kasukunan karqa, chaytaq juntayta atinapaqjinallachu karqa?
´
Jehova runata ruwarqa,
˜
winaypaq Jallpapi
kawsananpaq
˜
61
ninchik ruwasqankuta. Biblia niwanchik: “Huertapi Tata
˜
Dios [Jehovaqa] winacherqa tukuy laya sumaj sachasta po´
qoyninta mikhunapaj”, nispa (Genesis 2:9). Chaywanpis
Diosqa, Adanman nirqa: “Huertapi tukuynin kaj sachasmanta mikhullanki. Allin kajta mana allin kajta yachanamanta sachaj poqoynillanta amapuni mikhunkichu. Chay
˜
sachaj poqoynintachus mikhunki chayqa, wanunki”, nis´
pa (Genesis 2:16, 17). Kay kamachiyqa, juntayta atinapaqjinalla karqa, imaptinchus may achkha sachaspa puquynin
mikhunankupaq karqa. Adanwan Evawan kasukuspaqa,
Diosninchikman agradecekusqankuta rikuchinkuman karqa; mana juchayuq kawsayninkumanta, tukuy imata qusqanmanta ima. Chantapis, Diosninchikman jatunpaq qhawasqankuta, kasukuyta munasqankuta ima, rikuchillankumantaq karqa.
˜
10 Llakikunapaqjina, nawpa
tatamamanchik mana Jehovata kasukurqankuchu. Supayqa, katariniqta parlaspa Evata tapurqa: “¿Huertapi kaj tukuynin sachaspa poqoyninta ama mikhunkichejchu, nispachu Diosqa nisunkichej?”,
nispa. Warmitaq kutichirqa: “Atiyku mikhuyta tukuynin
sachaspa poqoyninta. Huerta chawpipi kaj sachallamanta
Diosqa niwayku amapuni mikhunaykuta, ni llojchirinallay˜
kutapis. Chaymantachus mikhunkichej chayqa, wanunki´
chej, niwayku”, nispa (Genesis 3:1-3).
˜
11 Kuraq Supaytaq nirqa: “Mana wanunkichejchu.
Dios
allinta yachan, chay sachaj poqoyninta mikhuspa, sumaj yachayniyojman tukunaykichejta. Ajinamanta chaywan qankuna Dios jina kankichej, yachankichejtaj imachus
´
allin kajta, mana allin kajtapis”, nispa (Genesis 3:4, 5). Kuraq Supayqa, Evata yuyachirqa mikhuspa allinta ruwananta. Supay nisqanmanjina warmiqa, imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta, ruwayta atinman karqa, nisunman, Evaqa munasqanta ruwanman karqa. Chantapis
´ ˜
10, 11. a) ¿Imaynamant a nawpa tatamamanchik pantarqanku?
´
b) ¿Imaptintaq juchallikusqanku jatun pantay karqarı?
62
˜
Supayqa, Evaman “mana wanunkichejchu” nispaqa, Jeho´
va llulla kasqanta nichkarqa. Evaqa Kuraq Supayta kasuspa
sachap puquyninta japiytawan mikhuykurqa. Chaymanta
qusanman qurqa, paytaq mikhuykullarqataq. Chay puquymanta mikhuspaqa, kasukuyta atinajinalla Diospa kamachiyninta, mana kasukurqankuchu. Jinamanta yachachkaspa Tatankuta wasancharqanku. Chay ruwasqankuqa, ¿manachu Diosninchik paykunata jasutinanpaqjina karqa?
12 Wawaykipi tukuriy, qam uywachkaptiyki, tukuy imata quchkaptiyki, pay wasanchasuptin, ¿manachu sunquy12. ¿Adanwan Evawan ruwasqankumanta Diosninchik sunqunta nanachikurqachu?
´ ˜
Adan nutu jallpamanta
˜
ruwasqa karqa, nutu
jallpallamantaq kutipurqa
˜
63
´
ki nanasunkiman? Jinallatataq Jehova Diosninchikpa sunqun nanarqa, Adanwan Evawan wasanchasqankumanta.
13 Adanwan Evawan Jehovata mana kasukusqankuray˜
˜
ku, manana winaypaq kawsayta atirqankuchu. Chayray˜
ku Diosninchik nisqanmanjina wanurqanku. Chinkapurqanku. Mana espiritusjina wak kawsaymanchu ripurqanku. Jehovaqa, Adanwan parlachkaspa, jinata nirqa: “Jum˜
pi suruyta llankanki, [...] nutu jallpaman tukunaykikama,
imaraykuchus jallpamanta ruwasqa kanki. Jallpa kanki,
´
jallpallamantaj kutinki”, nispa (Genesis 3:19). Diosninchik
˜
´
Adanta nutu jallpamanta ruwarqa (Genesis 2:7). Manaraq
´
Adan ruwasqa kachkaptin, Adanqa mana karqachu. Chay´
rayku, Dios jallpallamantaq kutinki Adanta nispaqa, Adan
˜
manana kawsayniyuqchu kananta nichkarqa, imaraykuchus Jallpaman tukunan karqa.
14 Adanwan Evawan Diostachus kasukunkuman karqa
chayqa, kunankama kawsachkankuman karqa, chaywan˜
pis, yachachkaspa mana kasukusqankurayku wanurqanku.
˜
˜
Chayrayku kunanqa tukuypis wanunchik, nawpa tatanchik
´
˜
Adan juchata, wanuyta ima saqiwasqanchikrayku (Roma˜
nos 5:12). Juchaqa, nawpa tatanchik juk unquyta chimpaykuchiwasqanchikjina, chay unquymantataq mana pipis ay˜
qisunmanchu. Chayrayku, wanuyqa mana juk tinkachu,
nitaq munakunapaq masijinachu, manaqa juk enemigo,
´
juk maldicion runapaq (1 Corintios 15:26). Chayrayku
˜
juchamanta, wanuymanta ima rantiwasqanchikmanta,
¡Jehovaman gracias ninanchik tiyan!
´
˜
¿IMAYNATA WANUYMANTA
CHIQATA YACHASPA SUNQUCHAKUNCHIK?
˜
15 Biblia wanuymanta
yachachisqan sunquchawanchik.
´
´
˜
13. ¿Imatataq Jehova Adan wanunanmanta nirqa, imatataq chay niyta munan?
˜
´
14. ¿Imaraykutaq wanunchikrı?
˜
15. ¿Imaptintaq wanuymanta chiqata yachay sunquchawanchik?
64
˜
˜
Yachanchikjina, wanupuqkuna mana nakarinkuchu, nitaq
llakikunkuchu. Mana nakarichiwasunmanchu, chayrayku
mana manchachikunachu tiyan. Mana
yanapawanchik˜
chu, manataq yanapasunmanchu. Nuqanchik mana pay˜
kunawan parlayta atinchikchu, manataq paykuna nuqanchikwan parlayta atinkuchu. Wakin religionmanta yacha˜
chiqkunaqa, “wanusqata yanapaykuman”, nispa ninku,
˜
runataq chayta creespa, qullqita qunku. Chiqata wanus˜
qamanta yachaspaqa, manana paykunawan chawkiyachikunchikchu.
˜
16 ¿Religionniyki wanuymanta
Bibliap yachachisqanta
yachachinchu? Yaqha tukuy religionesqa mana chiqata yachachinkuchu. ¿Imaraykutaq? Kuraq Supay mana munasqanrayku. Payqa, pantasqata yachananchikta munan. Llu˜
lla religionniqta wanupuspa espiritujina kawsachkallasqanchiktapuni yachachin. Astawanpis Supayqa kay llullakuyta, wak llullakuykunatawan apaykachan Diosmanta
´
runata karunchananpaq. ¿Imaynamanta?
17 Rikunchikjina yaqha tukuy religionesqa, saqra runas
˜
˜
winaypaq nina lawraypi nakarinankuta yachachinku. Jina´
ta yachachispaqa Jehova Diosninchik saqra kasqanta nichkanku, mana chaymanjinataq, Diosninchikqa muna˜
kuymin, payqa mana jaykaq runata jinata nakarichinmanchu (1 Juan 4:8). Tukuriy, juk runa wawan mana kasusqanrayku wawanpa makinta ruphachiptin, ¿imatataq niwaq?
¿Chay runata jatunpaqchu qhawawaq? ¿Riqsillaytapis mu´
´
nawaqchu? Mana, ¿icharı? Chay runa saqra kasqantacha
niwaq. Jinallatataq Kuraq Supay Diosmanta yuyananchik˜
ta munan. Chayrayku Kuraq Supayqa, Dios winaypaq nina
˜
lawraypi runata nakarichisqanta yachachin.
18 Chantapis Kuraq Supayqa, llulla religionesniqta wa16. ¿Pitaq religionesta apaykachan, imapaqtaq chayta ruwan?
17. ¿Imata yachachispataq Diosninchik saqra kasqanta nichkanku?
˜
18. ¿Ima llulla yachachiyraykutaq runas, wanusqakunata yupaychanku?
˜
65
˜
nusqas espirituman tukusqankuta, paykunata yupaychananchik kasqanta ima yachachin. Kayta yachachispa´
˜
qa, chay espıritus yanapawasqanchikta, chayri nakarichiwasqanchikta ninku. Runasqa kay llullakuyta uyarispa, wa˜
nusqakunata manchachikunku, yupaychanku ima. Mana
˜
˜
chaymanjinataq Bibliaqa, wanusqas punusqajina kachkas´
qankuta yachachin, chantapis Jehova Diosllata yupaycha˜
nanchikta yachachillantaq, manataq wanusqastachu (Apocalipsis 4:11).
˜
19 Chiqata wanusqasmanta
yachaspaqa, llulla religiones˜
wan manana chawkiyachikunchikchu. Chantapis, Biblia
˜
winay kawsaymanta yachachisqanta astawan allinta japi´
˜
qanchik. Arı, wanusqas mana espiritusjina maymanpis ri˜
pusqankuta yachaspaqa, winay kawsaymanta Biblia yachachisqanta astawan sutita entiendenchik.
˜
20 May unayna,
juk chiqa sunqu runa Job sutiyuq, jinata
˜
tapurqa: “Sichus uj runa wanun chayqa, ujtawan kawsan˜
manchu?”, nispa ( Job 14:14). Nisunman, ¿wanupuqkuna
watiqmanta kawsarimunkumanchu? Biblia kay tapuyman
kutichisqanqa sunquchawanchik, qhipan yachaqanapitaq
rikusunchik imaynatachus.
˜
19. Chiqata wanusqasmanta yachaspa, ¿imatataq Bibliamanta astawan sutita entiendenchik?
20. ¿Ima tapuymantaq qhipan yachaqanapi kutichisunchik?
˜
ˇ Wanusqakuna mana rikunkuchu, mana uyarinku´
chu, nitaq yuyankuchu (Eclesiastes 9:5).
˜
˜
˜
ˇ Wanusqakuna punuchkanku; mana nakarinkuchu
nitaq nanachikunkuchu ( Juan 11:11).
˜
´
ˇ Tukuypis wanunchik, Adan juchanta saqiwasqanchikrayku (Romanos 5:12).
7 YACHAQANA
¿Ima suyakuytaq
˜
wanusqakunapaq tiyan?
˜
¿Imaptintaq wanusqakuna
kawsarimunankuta suyasunman?
´
˜
¿Jehova wanusqakunata
kawsarichimuyta munanchu?
¿Pikunataq kawsarimunqanku?
SAQRA enemigomanta ayqichkasqaykipi tukuriy, chay enemigoqa, qammanta astawan kallpayuq, chantapis astawan
˜
usqhayta purin. Japisunqa chayqa wanuchisunqa. Payqa
˜
˜
achkha amigosniykitana wanuchin. Usqhayllata ayqiptiyki˜
pis, payqa taripanayachkasunkina. Manataq ayqiyta atinkichu. Chayllapi juk runa yanapaq jamusunki. Payqa yanapayta munasunki, chantapis enemigoykimanta astawan atiyniyuq. ¿Manachu chayta rikuspa, kusikuwaq?
2 Chay enemigoqa, mana qamllatachu qhatiykachachkasunki, tukuyta qhatiykachachkawanchik. Suqta yachaqana˜
pi yacharqanchikjina, Bibliaqa nin, chay enemigoqa wanuy
kasqanta. Mana pipis paymanta ayqinmanchu, nitaq atipanmanchu, yaqha tukuy rikunchik imaynatachus munasqa amigonchikta, munasqa familianchikta apakapusqanta.
˜
˜
Jehovalla wanuyta atipayta atin. Payqa wanuymanta ranti˜
˜
wanchik. Wanuyta atipasqanta rikuchiwanchikna, astawan˜
pis, payqa wanuyta chinkachiyta munan. Jinata Biblia nin:
˜
“Tukuy enemigosmanta qhepa kaj atipasqaqa wanuy kanqa”, nispa (1 Corintios 15:26). ¿Manachu chay willay kusichiwanchik?
´
1-3. ¿Ima enemigotaq tukuyta qhatiykachachkawanchik, chanta Bibliamanta ima yachachiytaq sunquchawanchik?
˜
¿Ima suyakuytaq wanusqakunapaq tiyan?
67
˜
˜
Wanuyqa, tukuyta nakarichiwasqanchikpi tukuriy. Aji´
˜
namanta Jehova wanusqasta kawsarichimunanta nisqan
´
´
˜
may allin kasqanta reparanki (Isaıas 26:19). Arı, wanusqakunapaq juk suyakuy tiyan, watiqmanta kawsarimunanku.
˜
FAMILIANCHIKMANTA PILLAPIS WANUPTIN
4 ¿Munasqa amigoyki, chayri familiaykimanta pillapis wa˜
´
nupunchu? Maytacha llakikurqanki, mana imatapis ruwayta atisqaykimanta. Chayjina llakiypi kachkaspa, Bibliap sunquchayninta maskananchik tiyan (2 Corintios 1:3, 4). Bi´
˜
bliaqa, Jesus munasqa amigonta wanusqata rikuspa mayta
sunqunta nanachikusqanta nin. Chantapis yachanchikjina
Jesusqa, Diospa kacha kaykunasninta rikuchirqa, jinamanta
˜
Jehovapis pillatapis wanuqta rikuspa llakikusqanta yachanchik ( Juan 14:9). Jesusqa, Jerusalenman richkaspa, Lazarota, Mariata, Martata ima waturikuqpuni, paykunaqa Betania
llaqtapi tiyakurqanku. Manchay allinta Jesuswan masichakurqanku. Jinata Biblia nin: “Jesusqa mayta munakuj Marta˜ ˜
ta, nananta, Lazarotapis”, nispa ( Juan 11:5). Lazaroqa, 6 ya˜
chaqanapi rikurqanchikjina, wanupurqa.
´
´
˜
5 ¿ Jesus, Lazaro wanupusqanmanta llakikurqachu? Biblia´
qa, Jesus Lazarop amigosninta, familiaresninta ima watu´
˜
rikuq risqanta nin, paykunataq Lazaro wanupusqanmanta
´
waqachkarqanku. Jesus paykunata rikuspa, “sinchita phuti´
korqa” jinallapi “Jesus waqarikorqa” ( Juan 11:33, 35).
´
´
¿Imaptintaq Jesus waqarikurqarı? ¿Ima suyaypis Lazaropaq
´
´
kanmanchu karqa? Arı, Jesusqa Lazaro kawsarimunanta ya´
˜
charqa ( Juan 11:3, 4). Chayta yachaspapis, Lazaro wanupusqanmanta sinchita llakikurqa.
´
´
6 Jesus
llakikusqan sunquchawanchik. Chaytaq Jesus,
3
˜
´
´
4. a) Munasqa amigon wanupusqanmanta Jesus llakikusqan, ¿imata
´
Jehovamanta rikuchiwanchik? b) ¿Pikunawantaq Jesus allinta masi´
chakurqarı?
5, 6. a) Lazarop amigosninta, familiaresninta ima waqachkaqta ri´
´
kuspa, ¿ Jesus llakikurqachu? b) ¿Imaptintaq Jesus llakikusqan, sunquchawanchik?
68
˜
Tatanpis wanuyta chiqnikusqankuta yachachiwanchik.
˜
Chantapis Jehovaqa, wanuyta chinkachinanpaq atiyniyuq.
´
Qhawarina imaynatachus Jesus, Diospa atiyninwan runata
kawsarichimusqanta.
´
“¡L AZARO, LLOJSIMUY!”
7 Lazaroqa, chhanka juskupi pampasqa kachkarqa, Jesustaq rumita punkumanta suchurichinankuta nirqa. Mar˜
ta mana munarqachu; ‘tawa punchayna kasqanrayku, asna˜
´
´
chkannacha’, nispa nirqa ( Juan 11:39). Runapaqqa, Lazaro
˜
wanusqa kachkarqa mana ima suyakuypis karqachu.
8 Rumita suchuchiptinkutaq, Jesusqa qhaparispa nirqa:
´
“¡Lazaro, llojsimuy chaymanta”, nispa. ¿Lluqsimunmanchu
˜
´
karqa? “Chay ratopacha wanusqa Lazaro llojsimorqa.” ( Juan
´
11:43, 44.) Amigosnin, familiaresnin ima, maytacha kusikurqanku. Lazarop panasnin, familiaresnin, amigosnin ima,
´
˜
Lazaro wanusqanta yacharqanku; kunantaq watiqmanta
paykunawan kachkarqa. Chayqa, mana creenapaqjina kar´
qa. Chayrayku maytacha kusikurqanku. ¡Chaypachataq wa˜
nuyta atipakurqa!
9 Jesusqa, mana sapitanchu Lazarota kawsarichimurqa.
˜
Manaraq Lazarota waqyachkaptin, Diosmanta manakurqa,
jinamanta Diospa yanapayninwan Lazarota kawsarichimusqanta rikuchirqa ( Juan 11:41, 42). Mana chaypachallachu
Jehovaqa atiyninwan runata kawsarichimurqa. Biblia nisqanmanjina Jehovaqa, pusaq runastapis kawsarichimullar˜
qataq.1 Chay kawsarimuykunamanta nawirispa, mayta kusikunchik. Dios mana wakinkunallatachu allinpaq qhawasqanta yachanchik, imaraykuchus waynasta, sipaskunata,
˜
1 Wak kawsarimuykunamanta, Bibliamanta kay pitikunapi nawiriwaq: 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5-7; Lucas 7:11-17; 8:40-56, chantapis Hechos 9:36-42; 20:7-12 ima.
´
7, 8. Runa, ¿Lazaro kawsarimunanta suyarqachu, chaywanpis, imata´
taq Jesus ruwarqa?
´
´
9, 10. a) ¿ Jesus sapitanchu Lazarota kawsarichimurqa? b) ¿Imaynata
˜
Bibliapi kawsarimuqkunamanta nawiriy yanapawanchik?
´
Elıas juk viudap wawanta
kawsarichimurqa
(1 Reyes 17:17-24)
´
Apostol Pedroqa, Dorcas
sutichasqa cristianata
kawsarichimurqa
(Hechos 9:36-42)
´
Lazaro kawsarimusqanqa
tukuyta kusichirqa
(Juan 11:38-44)
70
machu runasta, wak llaqtayuq runastapis kawsarichimurqa.
˜
Chay kawsarimuykunamanta nawirispa, ¡runa mayta kusi´
kusqanta rikunchik! Juk kutiqa, Jesus juk imillitata kawsarichimurqa, chayta rikuspataq chay wasipi “runasqa mayta´
´
puni tukorqanku” (Marcos 5:42). Arı, Jehova mana qunqanankupaqjina paykunata kusichirqa.
˜
10 Chay wanuymanta
kawsarimuq runasqa, machuyaspa
˜
wanullarqankutaq. ¿Qhasipaq kawsarimusqankutachu ni˜
sunman? Mana. Bibliapi runa wanuymanta kawsarimus˜
qanta nawirispa, Biblia chiqata parlasqanta reparanchik, suyakuyta ima tarinchik.
BIBLIA KAWSARIMUQKUNAMANTA PARLASQAN,
¿IMATATAQ YACHACHIWANCHIK?
˜
´
11 Biblia nin: “Wanusqasr
ı mana imatapis yachankuchu”,
nispa. Mana imatapis yuyankuchu, nitaq maypipis kawsachkankuchu. Lazarop kawsarimuynin chayta sutinchawanchik. Pay kawsarimuytawan, ¿runaman janaqpachamantachu parlarqa? ¿Paykunata mancharichirqachu ukhu pachamanta parlaspa? Mana. Bibliaqa mana chayta ninchu. Chay
˜
tawa punchaypi wanusqa kachkaptin, Lazaroqa ‘mana ima´
˜
˜
tapis yacharqachu’ (Eclesiastes 9:5). Payqa wanuypi punuchkarqa ( Juan 11:11).
´
12 Lazaro
kawsarimusqanqa, kawsarimuy mana cuentollachu kasqanta yachachiwanchik, manaqa chiqa kasqan˜
ta. Jesusqa, tukuy rikunankupaq runap nawpaqinpi Lazarota kawsarichimurqa. Religionta kamachiqkuna Jesusta chiqnispapis mana chay milagrota pakayta atirqankuchu, chay´
rayku nirqanku: “Imatataj ruwasunrı? Chay runaqa ashkha
˜
milagrostana ruwan”, nispa ( Juan 11:47). Runasqa Lazarota
´
maskamurqanku, payta rikuspataq, Jesus Diospa kachamusqan kasqanta creerqanku. Chayrayku kuraq sacerdotes, fari´ ´
´
11. ¿Imaynata Lazaro kawsarimusqan, Eclesiastes 9:5 nisqan, chiqa
kasqanta yachachiwanchik?
´
12. ¿Imaptintaq Lazaro kawsarimusqantapuni nisunman?
˜
71
˜
seos ima yachachinakurqanku Jesusta, Lazarotapis wanuchinankupaq ( Juan 11:53; 12:9-11).
˜
13 ¿Wanupuqkuna
kawsarimunankupi creenachu kan´
man? Arı, Jesusqa, chay punchay chayamunanta nirqa
maypachachus “tukuy pampasqa kajkunaqa” kawsarimunqanku ( Juan 5:28). Dios tukuyta ruwawarqanchik, ¿mana˜
´
chu wanusqasta kawsarichimuyta atinman? Arı, chayqa
yuyaynillanmanta kachkan. ¿Munasqa familianchikmanta,
masinchikmanta ima yuyarikunchu? Kaypi tukuriy: ¡Diosqa, mana yupay atina tukuy chaskakunata sutisninkuman´
ta waqyan! (Isaıas 40:26.) Jina kaptinqa, Dios tukuy amigosninchikta, munasqa familianchiktapis imaynachus kasqankuta allinta yuyarin. Astawanpis kawsarichimuyta munan.
˜
14 ¿ Jehova´ wanusqasta
kawsarichimuyta munanpunichu?
Biblia chayta munasqanta nin. Job, juk chiqan runa, jina˜
ta tapurqa: “Sichus uj runa wanun chayqa, ujtawan kawsanmanchu?”, nispa. Jobqa, paymanta Dios yuyarikunankama,
˜
wanuypi suyananta nichkarqa. Chayrayku Jehovaman nirqa: “Qan wajyariwankiman, noqataj uyarisuykiman. Munakuywan qhawawankiman, imaraykuchus ruwawajniy kanki”, nispa ( Job 14:13-15).
´
˜
15 Chaypi tukuriy: Jehova,
wanusqasta mayta kawsarichi´
muyta munan. ¿Manachu, Jehova chayta munasqan sunquchawanchik? Chaywanpis, ¿imaynataq kawsarimuy kanqa? ¿Pikunataq kawsarimunqanku, maypitaq kawsarimunqanku?
‘TUKUY PAMPASQA KAQKUNA’
˜
Unay tiempopi kawsarimuqkunamanta Bibliapi nawirispaqa, aswan qhipaman kawsarimuy imaynachus kananmanta yachasunchik. Unay tiempopi kawsarimuqkunaqa,
16
´
13. ¿Imaptintaq Jehova runasta kawsarichimunanta suyasunman?
´
˜
14, 15. Job nisqanmanjina, ¿ Jehova wanusqakunata kawsarichimuyta munanchu?
´
16. ¿Imaynata qhipaman kawsarimuqkuna kawsanqanku?
72
watiqmanta munasqa familiankuwan tinkukapurqanku. Paraisopi kawsarimuyqa, astawan sumaq kanqa. Kimsa yachaqanapi yacharqanchikjina Diosqa, Jallpata paraisoman tik˜
˜
rachinqa. Wanusqasqa mana kayjina kawsaypi nakarinan˜
kupaqchu kawsarimunqanku. Manaqa winaypaq kusisqa
kawsakunankupaq.
´
17 ¿Pikunataq kawsarimunqanku? Jesus
nirqa: ‘tukuy pampasqa kaqkuna parlasqayta uyariytawan kawsarimunqanku’, nispa ( Juan 5:28, 29). Jinallataq Apocalipsis 20:13 nin:
˜
“Mama qochaqa chaypi wanusqa kajkunata jaywaporqa. Wa˜
˜
nuypis, [Hadespis, NM ] chaypi wanusqa kajkunata jaywapu˜
llarqataj”, nispa. (Kay librop yapanpi 212, 213 paginasta na´
˜
wiriy.) Arı, wanusqas kawsarimuptinku, Hadesqa —maypi˜
chus wanusqas kachkanku chay lugarqa—, chusaqpacha qhi´
˜
pakunqa. Apostol Pablo nirqa: “Tukuy runas wanuymanta
kawsarimpun[qanku], cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis”, nispa (Hechos 24:15). ¿Imatataq Pablop nisqan
niyta munan?
´
18 Kay “cheqan kajta ruwajkuna[qa]”, niraq Jesus
Jallpa´
´
man jamuchkaptin: Noe, Abraham, Sara, Moises, Rut, Ester,
˜
wakkuna ima kanku. Hebreos 11 taqapi kay iniyniyuq runas´
manta parlakun. Chanta kunan punchaypi Diosta yupaycha˜
chkaspa wanuqkunapis chay “cheqan kajta ruwajkuna[lla˜
mantataq]”, kanku. Kawsarimuymanta yachayqa, wanuyta
mana manchachikunapaq yanapawanchik (Hebreos 2:15).
19 May chhika runasqa, mana jaykaq Jehovata riqsillarqankupischu, chayrayku mana Payta yupaycharqankuchu,
nitaq munayninta ruwarqankuchu. ¿Ima suyaytaq paykunapaq tiyan? Paykunaqa, “sajrata ruwajkuna” kanku, manataq
qunqaypichu chinkanqanku. Diosqa paykunatapis kawsari17. ¿Machkha runastaq kawsarimunqanku?
´
18. ¿Pikunataq “cheqan kajta ruwajkuna” kanku, imaynata kawsarimuymanta yachay yanapawanchik?
19. ¿Pikunataq chay “sajrata ruwajkuna” kanku, imatataq paykuna´
paq Jehova ruwanqa?
˜
73
chimunqa, payta riqsinankupaq, nisqanta ruwanankupaq´
pis tiempota qunqa. Waranqa watasta Jesus kamachichkap˜
tin wanusqakuna kawsarimunqanku, paykuna Jehovata yupaychaqkunawan tantakuyta atinqanku. Chaypachaqa may
kacha tukunapaqjina tukuy imapis kanqa, chayta Bibliaqa,
Juicio Punchay, nispa sutichan.1
˜
20 ¿Nisunmanchu tukuy wanusqakuna
kawsarimunankuta? Mana. Bibliaqa, wakinkuna “ukhu pacha infiernoman”
risqankuta nin (Lucas 12:5). Kay pitipi “ukhu pacha infiernoqa”, griego simipi Gehena rimaymanta jamun. Unay´
qa, Jerusalen llaqtap jawanpi qupa wikchuna kuchuta, ji˜
nata suticharqanku. Chaypitaq qupata, wanusqasta ima, ru˜
phachiq kanku. ¿Ima wanusqa runatataq chayman wikchuq
kanku? May saqra runasllata, yachachkaspa juchallikuqku˜
nallata, pikunatachus Diosqa manana kawsarichimunqachu
˜
˜
paykunallata. Chayrayku Gehenaqa, winaypaq wanuywan
´
ninakun. Arı, Diosqa, tukuy runasta juzgananpaq Jesusta
´
churarqa, chaywanpis Jehova astawan patapi kaq Juez (Hechos 10:42). Paytaq, saqra runasta, mana payman kutirikuyta munaqkunata ima, mana jaykaq kawsarichimunqachu.
JANAQPACHAPAQ KAWSARIMUY
Chantapis Bibliaqa, jukjina kawsarimuymanta yachachillantaq. Chay kawsarimuyqa, janaqpachapi, mana riku´
˜
kuq espiritujina kawsanapaq. Bibliaqa, Jesus wanuymanta jinata kawsarimusqanta nin.
˜
22 Jesustaqa, wanuchirqanku.
Chaywanpis Jehovaqa, chi˜
qa sunqu Churinta mana wanuypi saqirparqachu (Salmo
˜
16:10; Hechos 13:34, 35). Dios kawsarichimurqa manana
21
1 Kay librop yapanpi, 213-215 paginaspi astawan Juicio Punchaymanta, imaynatachus runasta juzgakunanmanta ima yachakunki.
´
˜
20. ¿Imataq Gehenarı, pikunataq wanupuspa chayman rinku?
21, 22. a) ¿Imayna kawsarimuy kallantaq? b) ¿Pitaq tukuymanta
˜
nawpaqta espiritujina kawsarimurqa?
74
´
runajinatachu. Apostol Pablo nirqa: “Aycha cuerpotachus
pampaykunchej chayqa, janaj pachapaj wakichisqa cuerpoyojta kawsarichisqa kanqa”, nispa (1 Corintios 15:44). Chay´
taq, ¡tukunapaqjina juk milagro karqa! Jesus watiqmanta
juk angeljina kawsachkarqa (1 Corintios 15:3-6). Payqa tu˜
kuymanta nawpaqta espiritujina kawsarimurqa ( Juan 3:13).
Manataq payllachu jinata kawsarimunan karqa.
´
23 Janaqpachaman ripunanta yachaspa, Jesus
discipulosninman nirqa paykunapaq “juk cheqata wakichimoj” richkasqanta ( Juan 14:2). Janaqpachaman riqkunata “juchuy
´
tropa ovejasnıy”, nispa suticharqa (Lucas 12:32). ¿Machkha´
taq kanku? Apocalipsis 14:1 pitipi apostol Juan kutichiwan´
´
chik: “Chanta rikullarqanitaj Corderota [Jesucristota] Sion
Orqo patapi sayashajta, paywantaj kashajta pachaj tawa
chunka tawayoj waranqa runasta. Paykunaj frentesninkupi
paypa sutin, Tatampa sutin ima qhelqasqa karqa”, nispa.
24 Jesuspa chiqa sunqu apostolesninqa, kay 144.000 runasmanta kanku, pikunatachus Dios janaqpachapi kawsanankupaq kawsarichimunqa. ¿Maykaqtaq kawsarimunqanku?
Jesuspa ‘watiqmanta jamuyninpi’, nispa Pablo nirqa (1 Corintios 15:23). Kunantaq chay punchaypi kawsachkanchik,
9 yachaqanapitaq chaymanta yachasunchik. Kunanqa, chay
˜
˜
144.000 runasmanta pisillana kanku. Paykuna wanupuspa chay ratu, janaqpachapi tiyakunankupaq kawsarimunku
(1 Corintios 15:51-55). Chaywanpis, may chhika runas paraisopi kawsanankupaq kawsarimunqanku.
´
˜
˜
25 Jehova,
wanuyta winaypaq chinkachinqa, qampis chay´
´
ta suyakuyta atinki (Isaıas 25:8). Chaywanpis, icha tapukunki: “¿Imatataq janaqpachaman ripuqkuna ruwanqanku?”,
nispa. Paykunaqa janaqpachapi Diospa Reinonpi kamachinqanku. Qhipan yachaqanapi astawan chay Reinomanta yachasunchik.
23, 24. ¿Pikunataq Jesuspa ‘juchuy tropa ovejasnin’ kanku, chanta´
pis, machkhataq kankurı?
25. ¿Imatataq qhipan yachaqanapi yachasunchik?
˜
ˇ Biblia kawsarimuymanta willasqanqa, suyakuyta
quwanchik ( Juan 11:39-44).
´
˜
ˇ Jehova wanusqakunata kawsarichimuytapuni munan ( Job 14:13-15).
ˇ Diosninchik tukuy pampasqa kaqkunata kawsarichimunqa ( Juan 5:28, 29).
˜
Paraisopiqa, wanusqakuna
kawsarimunqanku, chaypitaq watiqmanta
familiaresninwan tinkukapunqanku
75
8 YACHAQANA
´
¿Imataq Diospa Reinonrı?
¿Imatataq Biblia Diospa
Reinonmanta willawanchik?
¿Imatataq Diospa Reinon ruwanqa?
¿Maykaqtaq Diospa Reinon
Diospa munayninta Jallpapi ruwanqa?
˜
YAQHA tukuy runas, padrenuestro manakuyta riqsinku.
˜
Chay manakuypi Jesusqa, Diosmanta imaynatachus ma˜
nakunanchikta yachachiwanchik. Qhawarina ima kim˜
˜
sa manakuytachus manakunata, chantapis imatapunichus
Biblia yachachisqanta.
˜
´
2 Kay manakuyta
qallarichkaspa, Jesus payta uyariqku˜
naman nirqa: “Qankunaqa kay jinata manakunkichej: Janaj pachapi kashaj Tatayku, sutiyki jatunchasqa kachun.
Reinoyki jamuchun, munayniykitaj ruwasqa kachun,
imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis”,
˜
nispa (Mateo 6:9-13). ¿Imatataq kay kimsa manakuy niyta
munan?
˜
3 Jehovap sutinmanta achkhatana
yachakunchik. Chan´
ta, imatachus munaynin juntakunanpaq ruwasqanta, ruwananta ima yachakullanchiktaq. Chaywanpis, ¿imatataq
´
Jesus yachachirqa, “Reinoyki jamuchun”, nispa? ¿Imataq
´
Diospa Reinonrı? ¿Imaynatataq chay Reino Diospa sutinta
´
jatunchanqa, llimphuchanqa ima? ¿Imaynata Diospa Reinon jamuptin, Diospa munaynin ruwakunqa?
˜
1. ¿Ima manakuymantataq yachakusunchik?
˜
´
˜
2. ¿Ima kimsa manakuytataq Jesus manakuyta yachachirqa?
3. ¿Imastataq Diospa Reinonmanta riqsinanchik tiyan?
´
77
´
¿IMATAQ DIOSPA REINONRI?
4 Diospa Reinonqa, juk gobierno, payllataq chay gobier´
nota jatarichirqa. Chanta payllataq juk Reyta kamachinan´
paq akllarqa. ¿Pitaq chay Reyrı? Chay Reyqa, Jesucristo.
Payqa, runamanta astawan sumaqta kamachinqa; chayrayku Biblia nin: “Paymin yupaychasqa kata jatun kamachej˜
˜
qa, reykunaj Reynin, senorkunaj Senornintaj”, nispa (1 Timoteo 6:15). Jesusqa, mayqin kamachiqmantapis, astawan
atiyniyuq allin ruwaykunata ruwananpaq.
´
5 ¿Maymantataq Diospa Reinon kamachimunqarı?
Tu´
´
kuriy, ¿maypitaq Jesus kachkanrı? Yachanchikjina, Jesusqa
˜
wanuymanta kawsarimuytawan, janaqpachaman ripurqa
´
(Hechos 2:33). Arı, Diospa Reinonqa janaqpachapi kachkan.
Chayrayku, Biblia ‘janaqpacha reino’, nispa sutichan (2 Timoteo 4:18). Janaqpachapi kaspapis chay Reinoqa Jallpaman kamachimunqa (Apocalipsis 11:15).
6 Jesusqa may sumaq Kamachiq. ¿Imaptintaq chayta nin˜
chik? Imaptinchus payqa mana jaykaq wanunqachu. Bi´
bliaqa, Jesus mana kay pachapi kamachiqkunajinachu kasqanta nin, astawanqa paymanta nin: “Pay katamin ni jaykaj
˜
wanojqa, pichus mana chimpay atina kanchaypi tiyakoj”,
˜
nispa (1 Timoteo 6:16). Tukuy ima ruwasqanqa, winaypaq
kanqa, chay allin ruwasqantaq may achkha kanqa.
´
7 Bibliaqa, Jesusmanta nin: “Patampi Tata Diospa Espıritun kanqa, chay Espiritutaj qonqa yachayta, yuyayta, yuyaychayta, atiyta, tukuy imata rejsiyta, Tata Diosta manchachikuyta ima. Payqa Tata Diosta manchachikuypi miskirichikonqa. Payqa mana rikusqanman jinallachu juzganqa,
nitaj uyarisqanman jinallachu justiciata ruwanqa. Manachayqa, cheqan kayman jina wajchasta juzganqa; kay pachapi llampu sonqoyojkunapaj justiciata ruwanqa”, nispa
´
´
4. ¿Imataq Diospa Reinonrı, chantapis pitaq Reyninrı?
5. ¿Maymantataq Diospa Reinon kamachimunqa?
´
6, 7. ¿Imaptintaq Jesus may sumaq kamachiq kasqanta nisunman?
78
´
´
(Isaıas 11:2-4). Kay pitikunaqa, Jesus munakuywan, chiqanta kamachinanta yachachiwanchik. ¿Manachu kayjina kacha kamachiqta munawaq?
8 ¿Imatataq astawan Diospa Reinon ruwanqa? Jesusqa
mana sapanchu kamachinqa, manaqa, wak reykunawan
´
ima. Apostol Pablo Timoteoman nirqa: “Paywan khuska˜
chus nakarisun chayqa, paywan khuskallataj reinopi ka´
machisunchej”, nispa (2 Timoteo 2:12). Arı, Pablo, Timoteo, wak chiqa sunqu runas imaqa, Jesuswan khuska janaqpachapi kamachimunankupaq, Diospa akllasqasnin kanku,
¿machkhataq kanku?
´
9 Qanchis yachaqanapi rikunchikjina, apostol
Juan juk
´
musquypijina rikusqanmanta jinata qillqarqa: “Chanta ri´
kullarqanitaj Corderota [ Jesucristota] Sion Orqo patapi [kamachinanpi] sayashajta, paywantaj kashajta pachaj tawa
chunka tawayoj waranqa runasta. Paykunaj frentesninkupi paypa sutin, Tatampa sutin ima qhelqasqa karqa”, nispa.
¿Pikunataq kay 144.000 kanku? Juanllataq jinata kutichin:
“[Paykunaqa] Corderoj qhepanta rinku mayllamampis rej˜
tin. Paykunaqa runas ukhumanta rantisqa karqanku, nawpaj poqoy jina Diospaj, Corderopaj ima”, nispa (Apocalip´
sis 14:1, 4). Arı, kamachinankupaq akllasqa runasqa, chiqa
sunqu Jesucristop qhipanta riqkuna kanku. Paykunaqa, wa˜
nuytawan janaqpachapi kawsarimunqanku Jesuswan khuska kay Jallpaman kamachimunankupaq (Apocalipsis 5:10).
Chay 144.000 akllasqas kanankupaqqa, Diosqa, apostolespa
tiemponkumantapacha chiqa sunqu runasllata akllayta qallarirqa.
10 Jehovaqa, jatun munakuyninta Jesusta, 144.000 runasta ima kamachinankupaq akllaspa, rikuchin. ¿Imaynaman8. ¿Pikunataq Jesuswan kamachimunqanku?
9. ¿Machkha runastaq Jesuswan khuska kamachinqanku, maykaqtaq
Dios chay runasta akllayta qallarirqa?
´
10. ¿Imaynatataq Jehova munakuyninta rikuchin Jesusta, 144.000 runasta ima kamachinankupaq akllaspa?
´
79
´
´ ˜
˜
ta? Jesus nuqanchikjina runa karqa, imaynatachus runa nakarisqanta yachan. Pablo Jesusmanta parlaspa jinata nirqa: “Pisi kallpa kasqanchejta yachaspa, khuyawanchej, imaraykuchus payqa juchaman urmanapaj tanqasqa karqa noqanchej jina. Chaywanpis payqa mana jaykaj juchaman
urmarqachu”, nispa (Hebreos 4:15; 5:8). Paywan kamachiq˜
˜
kunapis nuqanchikjina nakarillarqankutaq. Astawanpis, juchasapa runa kasqankurayku juchasapa kayninkuwan maqanakurqanku, tukuy runasjinataq unqurqanku. Paykunaqa, ima champaykunapichus, ima llakiykunapichus rikukusqanchikta allinta yachanku.
¿IMATATAQ DIOSPA REINON RUWANQA?
´
˜
Jesus mana Diospa Reinon jamunallanpaqchu manakuyta yachachirqa, manaqa Jehovap munaynin “imaynatachus janaj pachapi, ajinallatataj kay pachapipis” ruwakunanpaq. Janaqpachapi angelesqa, Diospa munayninta ruwachkallankupuni. Chaywanpis 3 yachaqanapi yacharqan˜
chikjina, juk saqra angelqa manana Diospa munayninta
ruwarqachu, astawanpis, Adanta, Evata ima juchallichirqa.
Chunka yachaqanapi rikusunchik imatachus Biblia chay
saqra angelmanta, nisunman Kuraq Supaymanta, yachachisqanta. Diosqa, Kuraq Supayta, supaykunata ima, janaq´
pachapi qhipakunankuta saqirqa. Chayrayku Jesus Jallpapi
kachkaptin, janaqpachapi mana tukuychu Diospa munayninta ruwachkarqanku. Chayqa mana jinachu qhipakunan
´
karqa. Jesus Diospa Reinonpi kamachiyta qallariytawan
paykunawan maqanakunan karqa (Apocalipsis 12:7-9).
´
12 Apostol
Juan nirqa: “Janaj pachamanta uj sinchi parlamojta uyarerqani: Kunanqa Diosninchejpa salvacion˜
nin, atiynin, reinompis chayamunna, Cristompa atiynimpis. Hermanosninchejta chatajqa [Satanasqa] wijchusqa
11
´
11. ¿Imaptintaq Jesus discipulosninman, ‘janaqpachapi munayniyki
˜
ruwakuchun’, nispa, Diosmanta manakunankuta yachachirqa?
12. ¿Ima iskay ruwaykunamantataq Apocalipsis 12:10 parlan?
80
˜
kashan, pichus tuta punchay Diosninchejpa nawpaqempi paykunata chataykoj, chay”, nispa (Apocalipsis 12:10).
¿Qhawarinkichu ima iskay ruwaykunamantachus kay pitipi parlakusqanta? Qallarinapaq, Jesucristo Diospa Reinonpi kamachiyta qallarirqa. Chaymantataq, Supayta janaqpachamanta Jallpaman wikchumurqa.
13 Qhipaman imaynatachus kay iskay ruwaykuna junta´
kusqanta yachasunchik. ¿Imapitaq kaykuna tukurqarı? Janaqpachapi imachus kasqanmanta Biblia nin: “Chayrayku
kusikuychej janaj pachakuna, chaypi tiyakojkunapis”, nis´
pa (Apocalipsis 12:12). Arı, chiqa sunqu angelesqa kusikurqanku, Kuraq Supayta janaqpachamanta wikchumusqankumanta. Janaqpachapiqa, tukuypis chiqa sunqu kanku,
paykunapurataq sumaqta apanakunku. Jinamanta janaqpa˜
chapi Diospa munaynin ruwakuchkanna.
14 ¿Imatataq Jallpamanta nisunman? Biblia nin: “Ay, kay
pacha jallpa patapi, mama qocha patapipis tiyakojkuna˜
manta, imaraykuchus Kuraj Supayqa manchay phinasqa qankunaman uraykamun, yachaspa paypaj pisi tiempo˜
llana kasqanta”, nispa (Apocalipsis 12:12). Satanasqa, Jall˜
paman wikchuchikamusqanrayku, manchay phinasqa kachkan. Chayraykutaq, Jallpapi champaykunata ruwachkan.
Qhipan yachaqanapi astawan chay champaykunamanta yachasunchik. Chaywanpis yachakusqanchikmanjina, ¿imay´
nata Diospa Reinon jamuptin, kay pachapi Diospa munayninta ruwanqa?
15 Dios imatachus Jallpapaq munasqanpi tukuriy. Kim´
sa yachaqanapi rikunchikjina, Eden huertapi Jehovaqa, tukuy Jallpa, paraisoman tukunanta munarqa. Kuraq Supayqa, Adanta, Evatawan juchallichispa Jallpapaq Diospa mu13. ¿Ima karqa janaqpachapi Kuraq Supay wikchuchikamusqanmanta?
14. ¿Imataq kay pachapi tiyan, Kuraq Supay kay pachaman wikchuchikamusqanmantapacha?
15. ¿Imatataq Jallpapaq Diosninchik munan?
´
81
nayninta tumpata qhipachirqa, chaywanpis Diospa munayninqa mana tikrakunchu. Jehovaqa, parlasqanta juntanqa:
“Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj japenqanku,
˜
chaypitaj winaypaj kawsanqanku” (Salmo 37:29). Diospa
´
Reinontaq chayta ruwanqa. ¿Imaynamanta?
16 Daniel 2:44 pitipi kay profeciata tarinchik: “Chay reykuna kamachishajtinku, janaj pachapi kaj Dios uj reinota
sayarichenqa, chaytaj mana jaykajpis chinkachisqachu kanqa, manataj mayqen reinopis payta atipanqachu. Tukuy´
˜
nin waj reinosta tukuchenqa, chay atipaj reinotajrı winaypaj
´
sayanqa”. ¿Imatataq kay profecıa Diospa Reinonmanta niwanchik?
17 Qallarinapaq niwanchik, Diospa Reinonqa “chay reykuna kamachishajtinku”, sayarinanta; nisunman kay pachapi runa kamachichkaptin, Diospa Reinon kamachiy´
ta qallarinqa. Chanta niwanchik: Diospa Reinonqa, ‘mana
jaykaqpis chinkachisqachu kananta’. Mana jaykaq pipis
´
Diospa Reinonta atipaspa patanpi sayanqachu. Chanta nillawanchiktaq: Diospa Reinonqa, kay pachata kamachiqkunawan maqanakunanta, ‘manataq mayqin reinopis payta
atipananta’. Tukuchanapaq niwanchik, Dioslla kay pachata
˜
winaypaq kamachinanta, ima kamachiymantapis astawan
sumaq kananta.
18 Bibliaqa, Diospa Reinon kay pachata kamachiqkunawan maqanakuyninmanta tukuy imata willawanchik. Chay
maqanakunapaq tiempo chayamuchkaptin, ‘supay espiritusqa’, “tukuy kay pachapi reyesman” llulla parlaykunawan
chawkiyanqanku. ¿Imapaqtaq? “Paykunata [reykunata]
˜
tantamunankupaj wanuchinaku maqanakuman, Tukuy
Atiyniyoq Diospa chay jatun punchaynimpaj”, tukuy kay
´
reykuna “hebreo parlaypi Armagedon nisqa cheqapi” tantakunankupaq (Apocalipsis 16:14, 16). Kay iskay pitikuna
16, 17. ¿Imatataq Daniel 2:44 Diospa Reinonmanta niwanchik?
18. ¿Imataq Diospa Reinon kay pachata kamachiqkunawan maqanakuynin sutichakun?
82
nisqanmanjina, kay pachata kamachiqkuna, Diospa Reinonwan maqanakunqanku, chay maqanakuytaqa Armage´
don, nispa sutichakun.
19 ¿Imapaqtaq Diospa Reinon Armagedonpi maqanakunqa? Watiqmanta Jallpapaq Diospa munayninpi tukurina:
Diosqa kay pacha paraisoman tukunanta munan, chaypitaq junta runa payta yupaychaspa kawsanankuta munan.
¿Imaptintaq kunan Diospa munaynin mana ruwakuchkanchu? Kunanqa, juchasapa runas kasqanchikrayku unqun˜
chik, wanunchik ima. Chaywanpis, 5 yachaqanapi yachan´ ˜
˜
˜
chikjina, Jesus nuqanchikrayku wanurqa, winaypaq kawsa´
nanchikpaq. Juanpa nisqanmanta yuyarikunkicha: “Diosqa
chay jinatapuni kay pachapi kaj chhikata munakusqanrayku, uj kata Churinta qorqa. Ajinamanta pillapis paypi creej˜
qa mana chinkayman renqachu, astawanqa winay kawsayniyoj kanqa”, nispa ( Juan 3:16).
20 Astawanpis, may chhika runas imaymana millaykunata ruwanku. Paykunaqa, llullakunku, chawkiyanku, khuchichakunku ima. Diospa munayninta mana ruwayta munankuchu. Chay saqra ruwaqkunata Armagedonpi, Diospa
maqanakuyninpi, Dios chinkachinqa (Salmo 37:10). Astawanpis, kay pachata kamachiqkunaqa, Diospa munayninta
ruwananpaq, mana runata yanapankuchu. Jukkunaqa,
mana atiyniyuqchu kanku, wakkunataq qullqirayku chawkiyanku, wakinkunataq mana pimantapis khuyakunkuchu. Biblia sutita nin: “Maypachachus runaqa runa masinta chakisnin uraman churan paypa mana allinnillampaj”,
´
nispa (Eclesiastes 8:9).
21 Armagedonmanta qhipaman Diospa Reinollan tukuy
pachata kamachinqa. Chay Reinoqa Diospa munayninta ruwanqa, kacha kawsaytataq apamunqa. Diospa Reinon
19, 20. ¿Imaptintaq mana kunanpacha Diospa munaynin Jallpapi
ruwakuchkanchu?
´
21. ¿Imaynata Diospa Reinon kay pachapaq Diospa munayninta ruwanqa?
Kuraq Supay kay pachaman
wikchuchikamusqanmantapacha
may chhika champaykunata
Jallpapi ruwachkan, chaytaq
˜
tukukunqana
84
Kuraq Supayta, supayninkunatawan kay pachamanta chin´ ˜
kachinqa (Apocalipsis 20:1-3). Chaypacha Jesus nuqan˜
chikrayku wanupusqanqa tukuyta yanapawasunchik, chiqa
˜
˜
sunqu runastaq manana unqunqankuchu, mananataq wa˜
˜
nunqankuchu, manaqa winaypaq kawsanqanku (Apocalip´
sis 22:1-3). Chanta, Diospa Reinon Jallpata may kacha paraisoman tukuchinqa. Jinamanta kay pachapi Diospa munaynin ruwakunqa, Diospa sutintaq jatunpaq qhawasqa
´
kanqa, llimphuchasqa kanqa ima. ¿Imata chay niyta munan? Chay Reinonrayku, tukuy runas Jehovap sutinta jatunpaq qhawanqanku.
¿MAYKAQTAQ CHAY REINO KAYTA RUWANQA?
´
Jesus discipulosninman “Reinoyki jamuchun” nispa
˜
manakuyta yachachichkaptin, Diospa Reinonqa manaraq
´
jamurqachu. ¿ Janaqpachaman Jesus ripusqantawanchu jamurqa? Mana. Pedro, Pablopis kay Salmo 110:1 nisqan Jesuspi juntakusqanta willawanchik, chay pititaq nin: “Tata
˜
˜
Diosqa Senorniyman nerqa: Kay panaypi tiyarikuy, enemigosniykita chakisniyki uraman churanaykama, nispa” (He´
chos 2:32-35; Hebreos 10:12-14). Arı, Jesucristoqa suyananraq karqa.
´
´
´
23 ¿Machkhata´ Jesus
suyanan karqarı? Kay 1800 chanta
1900 watasnejpi, juk qutu Bibliamanta yachaqaqkuna 1914
22
´
22. ¿Imaynatataq yachanchik Jesus Jallpapi kachkaptin manaraq
Diospa Reinon jamusqanta?
´
23. a) ¿Maykaqtaq Diospa Reinon kamachiyta qallarirqarı? b) ¿Imatataq qhipan yachaqanapi yachakusunchik?
Diospa Reinonqa Diospa munayninta kay
pachapi janaqpachapijina ruwanqa
´
85
ˇ Diospa Reinon janaqpachamanta kamachimunqa.
Jesucristo chay Reinop Reynin, paywantaq 144.000
akllasqa runas kamachinqanku (Apocalipsis 14:1, 4).
ˇ Diospa Reinonqa, 1914 watamantapacha kamachiyta qallarirqa, Kuraq Supaytataq janaqpachamanta
Jallpaman wikchumurqa (Apocalipsis 12:9).
ˇ Diospa Reinonqa, kay pachapi kamachiqkunata
chinkachinqa, Jallpatataq may kacha paraisoman
tukuchinqa (Apocalipsis 16:14, 16).
´
watapi Jesus kamachiyta qallarinanta repararqanku. (Astawan kay watamanta yachayta munaspaqa kay librop yapan˜
pi 215-218 paginasninta nawiriy.) Tukuy ima kay pachapi rikukusqanqa, chay 1914 watamanta parlasqanku, chiqa kasqanta rikuchiwanchik. Bibliap profecian nisqanmanjina,
1914 watapi Jehovaqa, Cristota Reytajina Diospa Reinonman churarqa. Kunantaq, Kuraq Supaypaq “pisi tiempolla˜
na” tiyan, chay tiempopitaq kunan kawsachkanchik (Apocalipsis 12:12; Salmo 110:2). Astawanpis, Diospa Reinon˜
qa, kay pachapi Diospa munayninta ruwayta qallarinqana.
¿Imatataq kay willaymanta niwaq? ¿ Jinachu kanman? Qhipan yachaqanapi rikusunchik imatachus Biblia kay punchaykunamanta yachachisqanta.
9 YACHAQANA
¿Qhipa punchaykunapichu
kawsachkanchik?
¿Imatataq Biblia kay
punchayninchikpi kananta nirqa?
Biblia nisqanmanjina, ¿imayna runataq
´
kay qhipa punchaykunapi kanan karqarı?
¿Ima allin ruwaykunastaq, kay ‘qhipa saqra
punchaykunapi’ rikukunanta Biblia nirqa?
R ADIOPI, telepi willaykunata uyarispa, ¿manachu imapichus kay pacha tukukunanta tapukunki? Kunanqa imaymana llakiykunata uyarinchik, manataq yachanchikchu imachus qaya kananta (Santiago 4:14). Mana chaymanjinataq
˜
´
´
˜
Jehova tukuy imata yachan (Isaıas 46:10). Nawpaqmantana
Bibliaqa, kunan tiempopi llakiykuna kananta willarqa, chan´
ta, imaynatachus qhipaman allinchakunantapis willallarqataq.
´
2 Jesus
Diospa Reinon tukuy saqra ruwaykunata chinkachinanta nirqa, chaymanta Jallpata paraisoman tukuchinantapis (Lucas 4:43). Jesusta uyariqkuna, maykaqchus chay
Reino jamunanmanta yachayta munarqanku. Discipulos˜
qa jinata tapurqanku: “Ima senaltataj rikuchiwasqayku kutimunaykimanta, kay pachaj tukukuyninmantawan?”, nispa
(Mateo 24:3). Jesustaq kay pachap tukukuynin maykaqchus
kananta, Tatallan yachasqanta nirqa (Mateo 24:36). Chay´
wanpis, Jesus manaraq chay Reino jamuchkaptin, imaschus
Jallpapi kananta willarqa. Chay willaytaq, kunan juntakuchkan.
1. ¿Maypitaq qhipaman
imachus kananmanta willakun?
´
2, 3. ¿Imatataq discıpulos Jesusta tapurqanku?
¿Qhipa punchaykunapichu kawsachkanchik?
87
Kunan juk maqanakuymanta parlasunchik. Kay maqanakuytaq janaqpachapi karqa, nitaq pi runapis chayta rikurqachu. Chaywanpis, chay maqanakuyqa llakiyninchik˜
paq karqa. Chaymanta qhawarisunchik ima senalchus kay
pachap tukukuyninpi rikukunanta.
3
JANAQPACHAPI MAQANAKUY
´
Pusaq yachaqanapi 1914 watapi Jesus janaqpachapi kamachiyta qallarisqanta yacharqanchik (Daniel 7:13, 14). Kamachiyta qallariytawan imatachus ruwasqanmanta Biblia
˜
nin: “Jatun wanuchinaku maqanaku janaj pachapi karqa.
´
Arcangel Miguelqa, [Jesuspa juknin sutin] angelesnin ima
sierpewan [Kuraq Supaywan] maqanakorqanku”.1 Kuraq
Supay, saqra angelesnin ima atipachikurqanku, kay pachamantaq wikchuchikamurqanku. Chayrayku, chiqa sunqu
angelesqa janaqpachapi mayta kusikurqanku. Mana chaymanjinataq, runasqa llakikunanku karqa. Biblia nin: “Ay
kay pacha jallpa patapi [...], imaraykuchus Kuraq Supay˜
qa manchay phinasqa qankunaman uraykamun, yachaspa
˜
paypaj pisi tiempollana kasqanta”, nispa (Apocalipsis 12:7,
9, 12).
´
5 ¿Imataq chay maqanakuyrayku kanan karqarı?
Supay
˜
phinakuspa Jallpapi runata llakichinan karqa. Rikusunchikjina kunan chayjina llakiypi kawsachkanchik. Chaywanpis, mana unaytachu jinata kawsasun, manaqa “pisi tiempolla”, Supaypis chayta yachan. Kay tiempotataq, Bibliaqa
‘qhipa saqra punchaykuna’ nispa sutichan (2 Timoteo
3:1). ¿Manachu kusikunchik Diosninchik, Supayta chinkachinanta yachaspa? Qhawarina imatachus Biblia punchay´
ninchikmanta nisqanta, chanta, imaynatachus willasqan
4
1 Kay librop yapanpi, 218, 219 paginaspi, Miguel, Jesuspa juknin sutin kasqanta sutinchakun.
´
4, 5. a) Jesus kamachiyta qallariytawan, ¿imatataq janaqpachapi ru´
warqarı? b) Apocalipsis 12:12 nisqanmanjina, ¿imapitaq chay maqanakuy tukurqa?
88
juntakuchkasqanta. Tukuy ima kunan
rikukusqanqa, ‘qhipa saqra punchaykunapi’ kawsachkasqanchikta, Diospa
˜
Reinon qayllapina kasqanta ima rikuchin, maypichus Jehovata munakuq˜
kuna, winaypaq tinkakunawan kusikunqanku. Qallarinapaq qhawarina
˜
´
ima senalchus Jesus nisqanmanjina
kay punchaykunapi rikukunanmanta.
¿IMATAQ KAY ‘QHIPA SAQRA
PUNCHAYKUNAPI’ RIKUKUN?
´
6 “Uj nacion
waj naciompa contranta
oqharikonqa, uj reinopis waj reinoj con˜
tranta.” (Mateo 24:7.) Pachak nawpa
wataspi, junukuna runas maqanakuy˜
kunapi wanurqanku. Juk yachayniyuq
˜
runa, nawpa runa ruwasqanmanta yachaq, jinata nirqa: “Iskay chunka siglopi, may chhika yawar jichakurqa.
[...] Kay wataspi maqanakuyqa, yaqha mana sayarqachu, tumpallata pa´
chantinpi sayarqa”. Chanta, juk qutu
yachayniyuq runas jinata nirqanku:
“Juk kaq siglomantapacha 1899 wata˜
kama, may chhika runas wanurqanku, chaywanpis iskay chunka siglopi,
˜
chay wanusqasmanta kimsa kutimanta astawanraq maqanakuykunapi wa˜
nurqanku”. Kay 1914 watamantapacha
kunankama, maqanakuypi pachak ju˜
numanta astawanraq runas wanurqanku. Jinamanta chay maqanakuykuna´
´
6, 7. ¿Imaynat a Jesus maqanakuymanta,
yarqhaymanta parlasqan juntakuchkan?
89
qa, may chhika runasta, mana tatayuqta, mana qusayuqta, llakiypi saqin.
Ichapis, qampa familiaykimanta pilla˜
pis chaypi wanupurqa.
7 “Jinallataq kanqa yarqhaykuna.”
(Mateo 24:7.) Yachayniyuq runasqa, puquykuna yapakusqanta ninku. Chaywanpis, tukuyniqpi yarqhaykuna tiyan, runapta imatapis puquchinanpaq
jallpan mana kapusqanrayku, mikhunata rantikunanpaq qullqin mana kapusqanrayku ima. Wakcha llaqtaspiqa,
˜
may chhika runas sapa punchay nakayta kawsanku, wakinkunaqa: juk dolarllawan sapa punchay kawsanku. Paykunaqa yarqhasqallapuni kanku. Kay
´
Organizacion Mundial de la Salud nisqa, yarqhayrayku phichqa junumanta
˜
astawan wawas, juk watallapi wanusqankuta nin.
8 “Sinchi jallpa ikhakuykuna.” (Lucas 21:11.) Juk qutu runas, Jallpamanta yachaqaqkuna nisqankumanjina,
sapa wata 19 sinchi jallpa ikhakuykuna kallanqapuni. Kaykunaqa jatuchaq
´
wasista laqran, chanta Jallpata kicharin. Astawanpis, yaqha sapa wata jallpa ikhakusqan jatuchaq wasista urmachin. Yachakusqanmanjina, 1990
watamantapacha iskay millonesmanta astawan runas jallpa ikhakuykuna˜
pi wanunku. Wakintaq jinata ninku:
“Runaqa jallpa ikhakuykunamanta
´
8, 9. ¿Imaynata yachanchik Jesuspa nisqan
juntakuchkasqanta?
90
astawan yachaspapis, mana imatapis
runata jarkanapaq ruwayta atinchu”.
˜
9 “Kallanqataj [...] wanuchej
onqoykuna.” (Lucas 21:11.) Runaqa, may chhika unquykunata atipan, chaywanpis,
may chhika riqsisqa unquykuna, musuq unquykuna ima, kallanpuni.Yachakusqanmanjina, kay watasllapi, tuber´
culosis, paludismo, colera, wak riqsisqa
unquykunawan ima astawan achkha
runas unquykurqanku. Chantapis wak
˜
unquykunata, manana ima jampiwan˜
pis chinkachiyta atikuchkannachu. Astawanpis, 30 musuq unquykuna rikhurimun. Chay unquykunamanta wakin
unquykunapaq, mana ima jampipis
kanchu.
¿IMAYNA RUNATAQ
QHIPA PUNCHAYKUNAPI
´
KANAN KARQARI?
10 Bibliaqa, mana kay pachapi imachus rikukunallanmantachu parlarqa, manaqa runa saqrayananmantapis
´
parlallarqataq. Apostol Pablo qillqarqa
imaynachus runa kananta, kay 2 Timoteo 3:1-5 pay nirqa: “Qhepaman
manchay sajra punchaykuna jamon´
qa”, nispa. Chanta kayjina runa kananta nillarqataq:
ˇ imallatapis paykunallapaq
munanqanku
10. ¿Imatataq 2 Timoteo 3:1-5 nisqanmanjina runapi rikunki?
91
ˇ qullqita munakunqanku
ˇ tatasninkuta mana kasukunqankuchu
ˇ graciasta quy chinkanqa
ˇ mana sunquyuq kanqanku
ˇ aychap saqra munayninwan
atipachikunqanku
ˇ mana khuyarispa saqrata
ruwanqanku
ˇ kay pachap munayninta astawan
munakunqanku Diosta munakunankumantaqa
ˇ chaykunaqa Diosta yupaychaqkunaman rikchakunku, kawsayninkuwantaq, Diospa atiyninta
qhisachanku
¿ Jinamanchu runa llaqtaykipi tu´
kun? Chiqamantacha. Tukuyniqpi kayjina runa tiyan. Kaytaq tumpamantawan Dios Reinonta apamunanta rikuchiwanchik, Biblia nin: “Sajra runas˜
qa qhora jina winanku. Tukuy sajrata
ruwajkunataj tika jina phancharinku,
˜
ruthusqa, winaypaj chinkarisqa kanallankupaj”, nispa (Salmo 92:7).
11
12
ALLIN RUWAYKUNA
Biblia nisqanmanjina, kay qhipa
11. Salmo 92:7 nisqanmanjina, ¿imapitaq
saqra runa tukunqa?
12, 13. ¿Imaynatataq, kay qhipa saqra punchaykunapi, Diospa yachaynin achkhayasqanta yachanchik?
92
saqra punchaykunapi, may chhika llakiykuna tiyan. Chaywanpis, Jehovata yupaychaqkuna, paypa munayninta ruwaspa mayta kusikunku.
13 “Chiqa yachaytaq achkhayanqa”, nisqa Daniel libro´
pi willakurqa. ¿Maykaqtaq chay juntakunan karqarı? ‘Qhipa punchaykunapi’ (Daniel 12:4, NM ). Jehovaqa, 1914 watamantapacha, sutinmanta, munayninmanta, Jesucristop
˜
˜
wanupuyninmanta, imaynachus wanusqas kachkasqankumanta, kawsarimuymanta ima yachachiykunata allinta
japiqanankupaq, kamachisninta yanapachkan. Chantapis Jehovap kamachisnin allinta kawsakuyta yachakunku, chaytaq Diosninchikta jatunchan. Chantapis, imachus
Diospa Reinon kasqanta astawan allinta japiqanku, imaynatachus chay Reino Jallpata allinchananta ima. ¿Imatataq
chay yachasqankuwan ruwanku? Kay tapuyman kutichina´
paq, juk profecıa juntakusqanta qhawarina.
14 “Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi willasqa
kanqa”, nispa Jesucristoqa nirqa ‘kay pachap tukukuyninmanta’ parlaspa (Mateo 24:3, 14). Jallpantinpi Reinop evangelionmanta willakuchkan, nisunman imachus chay Reino
kasqanmanta, imatachus ruwananmanta, ima bendicionestachus apamunanmanta ima. Kay allin willaykunaqa, 230
suyusmanta astawan suyuspi, 400 qallusmanta astawan qalluspi willakuchkan. Junukuna Jehovamanta sutinchaqkunaqa, “tukuy nacionesmanta, ayllusmanta, runasmanta, tukuy parlaykunamantawan” kanku, Diospa Reinonmantataq willachkanku (Apocalipsis 7:9). Mana chayllachu astawanpis, Bibliamanta yachayta munaqkunaman mana
˜
´
imata manaspalla yachachichkanku. Kay profecıa juntakusqan tukurichiwanchik, astawanraq “[chiqa cristianos] tu´
kuypa chejninan kan[qanku]” nispa, Jesus nisqanpi tukurinchik chayqa (Lucas 21:17).
14. ¿Machkha suyuspitaq Reinop evangelionmanta willakuchkan, pikunataq chayta willachkanku?
“Janaj pacha reinomanta
evangelio tukuynejpi
willasqa kanqa.”
(Mateo 24:14)
94
¿IMATATAQ QAM RUWANAYKI TIYAN?
Kunan chay chhika profeciasta juntakuqta rikuspa,
¿manachu qhipa saqra punchaykunapi kawsachkasqan´
chikta niwaq? Reinomanta evangelioqa Jehova maykaqkamachus willakunanta ninankama willakunqa, chaypachataq ‘tukukuy jamunqa’ (Mateo 24:14). Kay “tukukuyqa”,
Diosninchik tukuy millaykunata chinkachinanta niyta munan. Jehovaqa Jesusniqta, angelesniqta ima, Diosta qhisachaqkunata chinkachinqa (2 Tesalonicenses 1:6-9). Kuraq
˜
Supay, supaykuna ima, manana ni mayqin runatapis chawkiyanqankuchu. Chaymantaqa, Diospa Reinon Paypa nisqanta ruwaqkunaman mayta tinkanqa (Apocalipsis 20:1-3;
21:3-5).
˜
16 Kuraq Supaypa tukukuynin qayllapina
kasqanrayku,
˜
sapa juk tapurikunanchik tiyan: “¿Imatataq nuqa ruwanay tiyan?”, nispa. Mana Jehovamanta yachakuyta saqi´
naykichu tiyan, chanta paypa munayninta ruwanayki tiyan
( Juan 17:3). Bibliamanta tukuy sunquwan yachakuy. Jehovamanta sutinchaqkunap tantakuyninkuman rillaypuni
(Hebreos 10:24, 25). Diospa Palabranmanta astawan yachakuy, yachakusqaykimanjinataq kawsay, payta kusichinaykipaq (Santiago 4:8).
˜
˜
´
17 Nawpaqmantana
Jesus kay qhipa saqra punchaykunamanta parlaspa, runa mana kasukunanta nirqa. Saqra ru˜
nap chinkaynin qayllapina kachkan. Chay punchaytaq mana yuyasqallamanta jamunqa imaynatachus juk suwa mana
yuyasqallamanta jamun, ajinata (1 Tesalonicenses 5:2). Je´
˜
sus willawarqanchikna: “Imaynachus Noepa tiempompi
karqa, ajinallataj Runaj Churimpa kutimuynimpis kanqa.
15
15. a) ¿Qhipa saqra punchaykunapi kawsachkasqanchiktachu niwaq,
´
imaptintaq jinata kutichinki? b) ¿Imata chay “tukukuy” Jehovawan
´
churanakuqkunapaq chanta Jehovata yupaychaqkunapaq niyta mu´
nanqarı?
16. ¿Imatataq ruwanayki tiyan?
´
17. ¿Imaynata saqra runap chinkaynin chayamunqa?
¿Qhipa punchaykunapichu kawsachkanchik?
95
Noepa tiempompi, manaraj jatun para chayamushajtin, runasqa mikhusharqanku, ujyasharqanku, casarakusharqan´
ku, ususisninkutapis casarachisharqanku, arcaman Noe yaykunankama. Paykunaqa mana imatapis reparakorqankuchu jatun para jamunankama, tukuyninkutaj chinkachisqa
karqanku. Ajinallataj kanqa Runaj Churimpa kutimuynimpipis”, nispa (Mateo 24:37-39).
´
18 Chayrayku Jesus
nirqa: “Qhawarikuychej; pajtataj sonqoykichej atipachikunman mikhunawan, machaykuywan,
kay pacha ruwanaswan ima. Jinallapitaj juicio punchay ujllata taripasunkichejman. Chay punchayqa uj tojlla jina jamonqa tukuy kay pachapi kawsajkunaman. Wakichisqapu˜
ni kaychej ari, Diosmanta manarikuspa tukuy tiempopi, kay tukuy ima jamojmanta lluspinaykichejpaj, allimpi
˜
rikhurinaykichejpajtaj Runaj Churimpa nawpaqempi”, nispa (Lucas 21:34-36). Jesuspa nisqanta kasukunanchik tiyan. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus Jehovata, Runap Churinta ima kasukuqkunaqa, mana Kuraq Supaywan khuska
˜
chinkanqankuchu. Astawanpis winaypaq paraisopi kawsakunqanku ( Juan 3:16; 2 Pedro 3:13).
18. ¿ Jesuspa ima nisqantataq kasukunanchik tiyan?
ˇ Qhipa saqra punchaykunapi maqanakuykuna,
yarqhaykuna, jallpa ikhakuykuna, unquykuna
ima kanan karqa (Mateo 24:7; Lucas 21:11).
ˇ Kay qhipa saqra punchaykunapi runasqa, Diosta
munakunankumantaqa, imallatapis paykunallapaq
munanku, qullqita munakunku, aychap saqra munaynintapis munakullankutaq (2 Timoteo 3:1-5).
ˇ Kay qhipa saqra punchaykunapi Reinop evangelionmanta Jallpantinpi willakuchkan (Mateo 24:14).
10 YACHAQANA
¿Ima ruwaykunamantaq
´
angeles tanqawanchik?
´
¿Angeles runata yanapankuchu?
¿Imamantaq supaykuna runata tanqan?
¿Supaykunata manchachikunachu tiyan?
ALLINTA pillatapis riqsinapaqqa, familiantapis riqsinallanchiktaq tiyan. Jinallataq Jehovata allinta riqsinapaqqa, janaqpachapi kaq familiantapis riqsinallanchiktaq tiyan.
´
Diospa familianqa, angeles kanku, chayrayku Bibliaqa
‘Diospa wawasnin’ kasqankuta nin ( Job 38:6, 7). Chaywan´
pis, ¿ima ruwaytataq Jehova, angelesman
´ qurqa? ¿Paykuna
imallapipis runata yanapankuchu? ¿Angeles kawsaynin´
chikpi yanapawanchikchu? Jina kaptinqa, ¿imaynamanta?
2 Bibliaqa, may chhikata angelesmanta parlan. Allinta
paykunata riqsinanchikpaq, Biblia nisqanta qhawarina. ¿Pitaq angelesta ruwarqa? Colosenses 1:16 jinata kutichiwanchik: “Paynejtamin [Jesucristoniqta] Diosqa tukuy kaj chhikata ruwarqa: Janaj pachapi kaj imasta, kay pachapi kaj
´
imastapis”, nispa. Arı, Jehovaqa, sapa angelta Jesucristoniqta ruwarqa. ¿Machkha angelestaq tiyan? Bibliaqa, mana yupay atina “waranqa waranqas” kasqankuta nin, astawanpis paykuna kallpayuq kasqankuta nillantaq (Salmo 103:20;
Apocalipsis 5:11).
3 Diospa Palabranqa, willawanchik imaynatachus Jeho´
va Jallpata ruwachkaptin, Diospa “wawas[nin] janaj pacha1. ¿Imaptintaq angelesta allinta riqsinanchik tiyan?
2. ¿Pitaq angelesta ruwarqa?
3. ¿Imatataq Job 38:4-7 angelesmanta yachachiwanchik?
´
¿Ima ruwaykunamantaq angeles tanqawanchik?
97
´
pi kusikus[qankuta]” ( Job 38:4-7). Kay pitiqa angeles ru˜
nasmanta astawan nawpaqta kawsayta qallarisqankuta yachachiwanchik, niraq Jallpa ruwasqa kachkaptin. Chanta´
pis, angeles sunquyuq kasqankuta yachachillawanchiktaq,
chayrayku “kusikusharqanku”, nispa willawanchik. Astawanpis chaypacha tukuy angelesqa, Diosta yupaychaspa juk
familiajinalla karqanku.
´ ´
¿IMAYNATA ANGELES JARKANKU, YANAPANKU IMA?
˜
4 Diosninchik nawpa
tatamamanchikta ruwasqanmantapacha, angelesqa runamanta mayta dakunku, Diospa munaynin juntakunanta munaspa (Proverbios 8:30, 31; 1 Pedro 1:11, 12). Chantapis angelesqa, imaynatachus runa
Diosmanta karunchakusqanta rikurqanku, mana Diosta ka´
sukuyta akllaspa. Chayta rikuspa chiqa sunqu angeles mayta llakikurqanku. Chaywanpis, juchasapa runa Diosninchikman kutirikuqta rikuspa, angelesqa mayta kusirikunku (Lucas 15:10). Rikunchikjina, paykunaqa Diosta yupay´
chaqkuna runamanta, mayta dakunku. Chayrayku Jehova
paykunata churarqa chiqa sunqu runasta yanapanankupaq,
jarkanankupaq ima (Hebreos 1:7, 14). Qhawarina imaynatachus.
5 Diosninchik Sodoma, Gomorra llaqtasta chinkachi´
chkaptin, iskay angeles, Lotta iskaynin ususisninta ima ay´
qinankupaq yanaparqanku (Genesis 19:15, 16). Wak kutipiqa, saqra runas profeta Danielta, leonespa ukhu tuqunkuman wikchuptinku, leonesqa mana imatapis payta
ruwarqankuchu. Daniel jinata nirqa: “Diosniymin angelninta kachamorqa, paytaj leonespa siminkuta wisqaykurar´
qa”, nispa (Daniel 6:22). Chaymantaqa, apostol Pedro wis´
qasqa kachkaptin, juk angel payta kacharichirqa (Hechos
´
12:6-11). Chantapis, juk angel Jesusta yanaparqa Jallpapi
´
´
4. ¿Imaynata Biblia angeles runamanta dakusqankuta rikuchiwanchik?
´ ´
5. Biblia nisqanmanjina, ¿pikunata angeles yanaparqanku?
98
˜
yachachiyta qallarichkaptin (Marcos 1:13). Wanuynintaq
´
qayllamuchkaptin, “rikhurimorqa uj angel Jesusta kallpa´
chanampaj” (Lucas 22:43). ¡Maytacha Jesusta kallpacharqa!
˜
6 Kunan punchayqa manana angelesta rikunchikchu, ku˜
nanqa manana Jallpapi chiqa sunqu runaman paykuna rikhurinkuchu. Chaywanpis, atiyniyuq angelesqa Diospa
llaqtanta jarkachkallankupuni, astawanraq Jehovata yupaychayninkuwan pillapis churanakuptin. Biblia jinata nin:
“Tata Diospa angelnenqa Diosta manchachikojkunaj muyuyninkupi jaraykukuspa, paykunata jarkakun”, nispa (Salmo 34:7). ¿Imaraykutaq kay rimay kallpachanawanchik ti´
yan? Imaraykuchus kunanqa saqra espıritus tiyan, chaykunataq, urmachiyta munawanchik. ¿Pikunataq chaykuna
´
kanku? ¿Maymanta jamunku? ¿Imaynata urmachiyta munawanchik? Kay tapuykunaman kutichinapaqqa, qhawarina imatachus unay ruwakusqanta.
KAY ESPIRITUSQA ENEMIGOSNINCHIK KANKU
´
Kimsa yachaqanapi yachakurqanchikjina, juk espıri´
tu chayri juk angel, runata kamachiyta munayninwan atipachikuspa Dioswan churanakurqa. Chaymantapacha chay
´
angelta, Kuraq Supay chayri Satanas sutiwan riqsikun (Apocalipsis 12:9). Evata pantachiytawan, Supayqa waranqa suqta pachak watapi Diosmanta yaqha tukuy runasta karuncharqa. Wakinkunalla mana Diosta wasancharqankuchu,
´
paykunaqa Abel, Enoc, Noe ima, karqanku (Hebreos 11:4,
5, 7).
8 Noep punchayninpiqa, wak angelespis Jehovap contranta churanakurqanku. Janaqpachapi familiankuta saqiytawan, Jallpaman uraykamurqanku, kaypitaq, runaman tu7
´
´
6. a) ¿Imaynata kunan punchaypi angeles Diospa llaqtanta jarkachkallankupuni? b) ¿Ima tapuykunamantaq kutichisunchik?
7. ¿Machkha runastataq Kuraq Supay Diosmanta karuncharqa?
´
´
8. a) ¿Imaynata wakin angeles supaykunaman tukurqanku? b) ¿Ima˜
tataq chay supaykuna ruwarqanku Jatun Parapi mana wanunankupaq?
´
99
´
kurqanku. ¿Imaraykutaq? Genesis 6:2 kutichiwanchik: “Jinapi Diospa churisnenqa rikorqanku runaspa ususisninku
kachitas kasqankuta. Chayrayku paykunawan casarakorqanku, munasqankuman jina ajllakuspa”, nispa. Chay an´
gelesqa, runata saqrayachirqanku. Jehova, mana jinallatachu chayta saqinman karqa. Chayrayku tukuy chay pachapi
saqra runasta chinkachinanpaq Diosninchik juk jatun pa˜
rata apamurqa; Diosta yupaychaqkunalla mana wanurqan´
kuchu (Genesis 7:17, 23). Chay churanakuq angelesqa chay˜
ri supaykunaqa, mana wanunankupaq runa cuerponkuta
saqirqanku. Jinamanta janaqpachaman espiritusjina kutipurqanku. Chayta ruwaspaqa, Kuraq Supaywan khuska
“Diosniymin angelninta kachamorqa, paytaj
leonespa siminkuta wisqaykurarqa.” (Daniel 6:22)
100
kasqankuta rikuchirqanku, jinamanta Kuraq Supayqa “supaycunaj curajnin[kuman]” tukurqa (Mateo 9:34, Dios Parlapawanchej).
9 Kay saqra angelesqa, janaqpachaman kutipurqanku,
˜
chaywanpis Diosqa, imaynatachus Satanasta manana familianmanta kananta saqirqachu, jinallatataq chay saqra angeleswan ruwarqa (2 Pedro 2:4). Kunan manapis runaman tukuyta atinkuchu, kay supaykuna runap kawsayninta
apaykachayta munanku. Astawanpis, Supayqa, supaykunawan “kay pachapi kaj runasta [imaymanamanta] pantachi[chkan]” (Apocalipsis 12:9; 1 Juan 5:19; 2 Corintios 2:11).
Qhawarina imaynatachus.
´
¿IMAYNATA SUPAYKUNA
CHAWKIYANKU?
10 Supaykunaqa runata chawkiyanankupaq layqiriyusta
apaykachanku. Ima layqiriyu ruwaykunapis supaykunawan
parlay. Bibliaqa, layqa ruwaykunata juchachan, chaymanta
´
karunchakunanchiktataq niwanchik (Galatas 5:19-21). Layqa ruwaykunaqa, jukuchata japinapaq tuqllawan kikinchakun. Imaynatachus jukuchata japinapaq tukuy imata churakun, kikillantataq supaykunaqa imaymana layqiriyusta
apaykachanku, imaymana runasta urmachinankupaq.
´
11 Supaykunaqa adivinacion
nisqawan runasta panta´
chinku. ¿Imataq chayrı? Imachus jamunanmanta yachayta
munay, chayri pakasqa kasqanta yachayta munay. Runasqa
˜
cartasniqta, estanoniqta, cocaniqta ima adivinanku. Chan˜
tapis, makita qhawaspa, musquykunapi senalesta maskaspa
ima, adivinallankutaq. Wakin runas adivinacionta ruway
mana saqrachu kasqanta niptinkupis, Bibliaqa yachachiwanchik adivinosqa supaykunawan khuska imatapis ruwas9. a) ¿Imatataq supaykunawan ruwakurqa janaqpachaman kutisqankutawan? b) ¿Imatataq supaykunamanta yachaqasunchik?
´
10. ¿Imataq layqiriyu ruwaykunarı?
´
11. ¿Imataq adivinacionrı, imaptintaq chaymanta karunchakunanchik tiyan?
Supaykunaqa imaymanamanta runata chawkiyanku
qankuta. Qhawarina, Hechos 16:16-18 nisqanta, chaypiqa
juk kamachi sipas ‘saqra espirituyuq kasqanrayku runaspa
suertenkuta’ qhawaq kasqa. Chay saqra espiritumanta ka˜
charichikuytawantaq manana imatapis willayta atirqachu.
˜
12 Supaykunaqa, wanusqakunawan
parlay atikusqanta ru˜
nasta yuyachinku. Pillapis wanupuptin, waqaqkunaman tu˜
˜
kuy imata wanusqakunamanta creechinku. Pillapis wanu˜
pun chayqa, wanusqawan parlay atikusqanta runasta yu˜
yachispa chawkiyanku. Ichapis aysiriniqta, wanusqa runa˜
manta imatapis willankuman, chayri wanupuq runajina
˜
parlarinkuman. Chaytaq runata pantachin, wanusqakuna
kawsachkasqankuta creechin, paykunawan parlaspa sunquchayta tariyta atisqankuta ima. Chayqa mana jinachu.
˜
¿Imaraykutaq? Imaraykuchus supaykunaqa wanusqa runaspis kankumanjina parlayta atinku, chantapis aysiriniqta
˜
wanusqasmanta imallatapis willayta atillankutaq (1 Samuel
28:3-19). Suqta yachaqanapi yachakurqanchikjina, pipis
˜
wanun chayqa, mana imanpis kawsachkaq qhipakunchu
˜
12. ¿Imaptintaq mana wanusqakunawan parlananchikchu tiyan?
´
¿IMAYNATA SAQRA
ESPIRITUSMAN
CHURANAKUSUNMAN?
ˇ Imallapis layqiriyuswan
chhapusqa kapusuptinqa, wikchuy
ˇ Bibliamanta yachakuy
˜
ˇ Diosmanta manakuy
´
103
˜
(Salmo 115:17). Chayrayku, pillapis wanusqasta tapun
chayqa, chay runaqa supaykunawan chawkiyachikuchkan,
Diospa kamachiyninwantaq churanakuchkan (Deuterono´
mio 18:10, 11; Isaıas 8:19). Chayrayku, supaykunap tuqllasninkumanta karunchakunapaq, tukuy imata ruwananchik
tiyan.
13 Saqra espiritusqa mana runata chawkiyallankuchu,
manaqa manchachinku. Kuraq Supay, supaykunapis ‘pisi
˜
tiempoyuqllana’ kasqankuta yachanku, chayrayku kunan
˜
mayta runata nakarichichkanku (Apocalipsis 12:12, 17).
Chaywanpis, may chhika runas supaykunata manchachi´
kuymanta kacharichikunku. ¿Imaynata kacharichikunku?
´ ˜
¿Imaynata nawpaqta layqiriyusta ruwarqanchik chaypis, supaykunamanta kacharichikusunman?
´
¿IMAYNATA SAQRA ESPIRITUSMAN
CHURANAKUSUNMAN?
14 Bibliaqa, imaynatachus kay saqra espiritusman churanakunanchikta
niwanchik. Qhawarina imatachus Biblia
´
Efeso llaqtapi cristianosmanta nisqanta. Manaraq cristianosman tukuchkaspa, paykunaqa layqiriyusta ruwaq kanku. Diospa Palabranmanta yachakuytawantaq, tukuy chay´
kunata saqiyta munarqanku, ¿imata ruwarqanku? Biblia
jinata kutichiwanchik: “Ashkha yatiristaj librosninkuta tantaykuspa apamorqanku, tukuypa rikunantataj ruphaykucherqanku”, nispa (Hechos 19:19). Chay cristianosqa ‘yatiri librosninkuta ruphaykuchirqanku’, jinamanta imaynatachus saqra espiritusman churanakunata yachachiwarqanchik. Jehovap nisqanta ruwayta munanchik chayqa,
layqiriyuswan chhapusqa imasta, nisunman librosta, cuadrosta, peliculasta, takinasta, wallqakunata ima, ruphaykuchinanchik tiyan (1 Corintios 10:21).
13. ¿Imatataq may
chhika runas ruwanku?
´ ´
14. ¿Imaynata Efeso llaqtamanta cristianosjina, saqra espiritusmanta
kacharichikusunman?
104
´
´
15 Kay Efeso llaqtamanta cristianosman, apostol
Pablo jinata qillqarqa: “Noqanchejqa [...] maqanakushanchej [...]
patapi kaj sajra espirituspa contrampi”, nispa (Efesios 6:12).
Kay pitiqa, supaykuna mana saykusqankuta rikuchiwanchik. Kunanpis supaykuna munasqankuta
cristianosta ru´
´
wachiyta munanku. ¿Imata astawan Efeso llaqtapi cristianos ruwananku karqa? Pablo nirqa: “Astawanqa tukuy son˜
qo creeychej [iniychik], imaraykuchus chay creesqaykichejqa uj jarkakuna escudojina, Kuraj Supaypa tukuynin
larwashaj flechasninta thasnonqa”, nispa (Efesios 6:16). As˜
tawan sinchi iniyninchik kanqa chayqa, astawan sumaqta
supaykunaman churanakuyta atisunchik (Mateo 17:20).
˜
16 Jina kaptinqa, ¿imaynata´ iniyninchikta
kallpachasunman? Bibliamanta yachakuspa. Juk pirqa mana urmanan˜
paq, uranpi jatuchaq rumis kanan tiyan. Jinallataq iniyninchik mana urmananpaq, uranpi jatun rumi kanan tiyan,
kay rumi Bibliamanta yachakusqanchikwan ninakun. Sapa
˜
˜
punchay Bibliata nawirisunchik chayqa iniyninchik allinta
˜
kallpachakunqa. Juk allin pirqajina iniyninchik saqra espiritusmanta jarkawasunchik (1 Juan 5:5).
´
17 ¿Imatataq astawan Efeso llaqtamanta cristianos ruwananku karqa? Paykunap llaqtanku Supaypa makinpi kasqanrayku, astawanraq jarkakunanku karqa. Chayrayku Pablo jinata paykunaman nirqa: “Chay tukuytaqa ruwaychej
˜
sapa punchay, Diosmanta manakuspa Espiritupi tukuy laya
˜
manakuywan, mana saqespa nitaj saykuspa”, nispa (Efesios
˜
6:18). Paykunajina nuqanchikpis, Supaypa pachanpi kaw´
sachkanchik, saqra espıritus mana urmachinawanchikpaq,
˜
supaykunamanta jarkanawanchikta Jehovamanta manakunanchik tiyan. Chaypaqqa Diospa sutinta uqharinanchik tiyan (Proverbios 18:10). Astawanpis, “saqra kajmanta” chayri
15. ¿Imatataq saqra espiritusman churanakunapaq ruwananchik tiyan?
´ ˜
16. ¿Imaynata iniyninchikta kallpachasunman?
17. ¿Imatataq supaykunamanta jarkakunapaq ruwananchik tiyan?
´
105
˜
Supaymanta waqaychanawanchikta manakunanchik tiyan
˜
( Juan 17:15). Diosninchiktaq, manakusqanchikman kutichiwasunchik (Salmo 145:19).
´
18 Arı,
saqra espiritusqa imatapis ruwawasunman. Chaywanpis, Diospa munayninta ruwaptinchik, payman qayllaykuptinchik, mana manchachikunachu tiyan (Santiago
4:7, 8). Saqra espirituspa atiyninkuqa, mana Diospata atiyninjinachu. Noep punchayninpi, Dios paykunata wisqaykurqa, juicio punchay chayamunankama ( Judas 6). Chan´
tapis, chiqa sunqu angeles jarkachkawasqanchikta yuyariy
(2 Reyes 6:15-17). Paykunaqa, saqra espiritusman churanakuchkasqanchikta qhawachkanku, atipananchiktataq munanku. Nisunman, supaykunaman churanakuptinchik paykunaqa taqllarikunku. Chayrayku, Jehovamanta, janaqpachapi kaq familianmanta ima, mana karunchakunachu.
Astawanpis, imaymana layqiriyumanta karunchakuna, Bibliap nisqantataq kasukuna (1 Pedro 5:6, 7; 2 Pedro 2:9). Jinamanta, saqra espirituswan churanakupi atipasunchik.
19 Chaywanpis, ¿imaraykutaq Diosninchik, supaykuna
˜
kananta, nakariy kananta ima saqichkallanpuni? Qhipan
yachaqanapi kay tapuyman kutichisunchik.
18, 19. a) ¿Imaptintaq supaykunata atipayta atisqanchikta nisunman? b) ¿Ima tapuymantaq qhipan yachaqanapi kutichisunchik?
ˇ Chiqa sunqu angelesqa, Jehovata yupaychaqkunata
yanapanku (Hebreos 1:7, 14).
ˇ Kuraq Supay, supaykuna ima, runasta chawkiyanku, Diosmantataq karunchanku (Apocalipsis 12:9).
ˇ Diospa munayninta ruwanki chayqa, Kuraq Supaymantaq churanakunki chayqa, Supay qammanta
ayqinqa (Santiago 4:7, 8).
11 YACHAQANA
¿Imaptintaq Diosninchik runa
˜
nakarinanta saqin?
˜
¿Diosninchikchu runata nakarichin?
´
¿Ima iskaychachiytaq, Eden huertapi rikhurirqa?
´
¿Imaynata Diosninchik
saqra ruwakusqanta allinchanqa?
JUK llaqta jatun maqanakuyrayku may llakiylla qhipakur˜
qa, chaypitaq achkha warmis, wawas ima wanurqanku. Tukuyninkuta juk juskullaman pampaykurqanku, may chhika cruzkunatataq muyuyninpi churarqanku, chay cruzkunapitaq: “¿Imaraykutaq?”, nispa qillqarqanku. Yaqha tukuy
runas ajinata tapukunku, familiankumanta pillapis maqa˜
nakupi, chayri juk unquyrayku wanupuptin. Chayrayku,
imaraykuchus kayjina llakiykuna kasqanta yachayta munanku.
´
˜
2 ¿Imaraykutaq Jehova,
runa nakarinanta saqin? Diosqa,
tukuy atiyniyuq, munakuyniyuq, yachayniyuq, chiqan kayniyuq kaspapis, ¿imaraykutaq chiqninakuy, tumpanakuy
ima kananta saqin? ¿Maykaqllapis jinata tapukurqankichu?
˜
3 ¿“Imaraykutaq Jehova´ runa nakarinanta
saqin”, nispa
tapurikuy allinchu? Wakinqa: “Chayta tapukuqkuna mana
Diospi creenkuchu, nitaq Diosta jatunpaq qhawanku˜
chu”, nispa ninku. Chaywanpis Bibliata nawirispaqa, rikunki imaynatachus chiqa sunqu runas kikillantataq Diosnin1, 2. ¿Imastaq llakichiwanchik, imatataq may chhika runa tapukunku?
˜
3, 4. a) ¿Imaraykutaq Dios runa nakarinanta saqin, nispa tapurikuy
´ ˜
allinchu? b) ¿ Jehova nakariykunata, saqra ruwaykunata ima chiqninchu?
107
´
˜
Jehova tukuy nakariykunata chinkachinqa
chikta tapusqankuta. Sutincharinapaq profeta Habacuc,
˜
Diosta tapurqa: “Imaraykutaj rikuchiwanki chay chhika nakariyta, juchatapis? Millay ruwaykunawan, tukuchinakuy˜
wan ima, muyurisqa kani; tukuynejpi phinakuykuna tiyan,
maqanakuykunapis”, nispa (Habacuc 1:3).
4 Chayta tapusqanrayku, ¿ Jehova´ profeta Habacucta kamirqachu? Mana. Astawanpis, Habacuc parlasqanta Bibliapi
´
qillqachirqa. Chanta, chay tapuyman kutichispa Habacucta
˜
˜
yanaparqa, jinamanta iniynin astawan winananpaq. Dios˜
qa jinallatataq qamwan ruwayta munan. Dios nuqanchikmanta dakusqanta Biblia yachachisqanta yuyarikuy (1 Pe˜
dro 5:7). Runamanta nisqaqa, Diosninchik, nakariykunata,
´
saqra ruwaykunata ima astawan chiqnikun (Isaıas 55:8, 9).
˜
Jina kaptinqa, ¿imaraykutaq kay chhika nakariykuna tiyan?
˜
¿IMAPTINTAQ KAY CHHIKA NAKARIYKUNA TIYAN?
5 May chhika runas, religionninkuta apaykachaqkuna˜
ta tapunku: “¿Imaraykutaq kayjinata nakarinchik?”, nispa.
Paykunataq: “Diospa munayninrayku”, nispa kutichinku.
Astawanpis: “Diosqa tukuy imata kachamuwanchik”, nispa
˜
5. ¿Imatataq runa nin Diosninchik nakariy kananta saqisqanmanta,
chaywanpis imatataq Biblia yachachin?
108
˜
nillankutaq. Wakkunamantaq ninku: “Diospa nanninqa
mana yachakunchu”, nispa. Chantapis: “Diosninchik wawasta apakapun, paywan khuska tiyakunankupaq”, nispa
nillankutaq. Chaywanpis, Jehovaqa runasta mana llakichis˜
qanta yachankina. Biblia nin: “Ama yuyallaychejpischu Tu´
kuy Atiyniyoj Diosqa ima sajratapis ruwasqanta, chayrı ima
mana cheqan kajtapis”, nispa ( Job 34:10).
˜
6 ¿Imaraykutaq wakinkuna runap nakariyninmanta
Diosta juchachanku? Dios kay pachata kamachichkasqanta yuyasqankurayku. Mana Bibliap yachachisqanta riqsinkuchu.
Qamtaq, kimsa yachaqanapi Kuraq Supay kay pachata ka˜
machichkasqanta yachakurqankina.
7 Bibliaqa, “kay pachapi kaj chhika [runas] Kuraj Supaypa atiynimpi kasqankuta” nin (1 Juan 5:19). ¿Manachu kay
piti tukuy imata sutinchawanchik? Kay pachaqa Kuraq Supaypa makinpi kachkan, pay “llullakuspa kay pachapi kaj
chhika runasta pantachi[chkan]” (Apocalipsis 12:9). Kuraq
Supayqa llullakuspa, chiqnispa, mana khuyarispa ima, saqra ruwaykunata ruwan. Chayrayku, kay pachaqa, llullakuymanta, chiqninakuymanta, saqra ruwaykunamanta ima,
´ ˜
junta kachkan. Arı, nakariykuna kananpaq, Kuraq Supaylla
juchayuq.
˜
8 Chantapis nakariykuna
kananpaqqa, runallataq juchayuq. Kimsa yachaqanapi rikurqanchikjina, runaqa Diospa
contranta uqharikusqanmantapacha juchasapa. Chayrayku
tukuypis astawan atiyniyuq kayta munanku, chay atiyta ta˜
ripanankupaqtaq maqanakunku, runa masinkuta nakari´
chinku ima (Eclesiastes 4:1; 8:9). Chantapis Biblia nisqan˜
manjina, runaqa nakarin mana suyasqallan ima llakiyku´
napipis rikukuspa (Eclesiastes 9:11). Kay pacha mana Jeho˜
6. ¿Imaraykutaq wakinkuna runap nakariyninmanta Diosta juchachanku?
´
7, 8. a) ¿Imaynata kay pachapi runa Kuraq Supayman rikchakun?
´
b) ¿Imaynata runap pantasqan, mana suyasqallan imapis kasqan ru˜
nata nakarichin?
˜
¿Imaptintaq Diosninchik runa nakarinanta saqin?
109
vap makinpichu kasqanrayku, payqa mana kay pachapi
kaqkunata jarkanchu. Chayrayku runaqa mana suyasqallan
˜
imapis kaptin nakarinman.
˜
9 Diosninchik mana nakarichiwasqanchikta
yachayqa,
mayta sunquchawanchik. Payqa mana maqanakuyman˜
ta, wanuchinakuymanta, runa masinta runa sarusqanmanta, nitaq mana parasqanmantapis juchayuqchu. Chaywanpis, kay tapuyman kutichinanchik tiyan, ¿imaraykutaq
˜
Dios runa nakarinanta saqin? Payqa tukuy atiyniyuq, chay˜
rayku tukuy nakariykunata chinkachiyta atin. Jina kaptin,
´
¿imaptintaq mana imatapis ruwanchu? Jehova Diosta riq˜
˜
sinchikna, munakuy kasqanta yachanchikna, paylla yachan
˜
imaraykuchus runa nakarinanta saqisqanta (1 Juan 4:8).
JATUN TAPUYMAN KUTICHIKUNAN TIYAN
˜
Imaraykuchus Dios runa nakarinanta saqisqanta yachanapaq, maypichus llakiy qallarisqanta yachananchik ti˜
yan. Kuraq Supay nawpa tatasninchikta juchallichispa, juk
jatun iskaychachiyta rikhurichirqa. Kuraq Supayqa, Dios
may atiyniyuq kasqanta yachasqanrayku, mana Diospa
atiynintachu iskaychachirqa, manaqa, Diospa kamachiynin
allinchus manachus kasqanta iskaychachirqa. Dios llulla kasqanta nispa, mana runap allinnintachu munasqanta
nispa, Kuraq Supayqa, Diosninchik mana allin kamachiq´
chu kasqanta nichkarqa (Genesis 3:2-5). Astawanpis, Diosta
mana kasukuspa runa astawan allinta kawsananta nillarqataq. Jinamanta Diospa kamachiyninta iskaychachirqa.
11 Adanwan Evawan Jehovap contranta uqharikuspa:
˜
‘Mana munaykuchu Dios kamachinawaykuta. Nuqayku
imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta niyta mu´
nayku’, nispa nichkarqanku. ¿Imaynata chay champayta
10
´
˜
9. ¿Imaraykutaq Jehova, runa nakarinanta saqin?
´
10. ¿Imatataq Kuraq Supay iskaychachirqa, imaynata chayta ruwarqa?
11. ¿Imaraykutaq Diosninchik uqharikuqkunata mana chinkachirqachu?
¿Yachakuqchu yachachiqmanta astawan
yachayniyuq yachachinanpaq?
´
´
allinchanman karqarı? ¿Imaynata Diosninchik, chay uqharikuqkuna pantasqapi kachkasqankuta, tukuyman riku´
chinman karqarı? Wakinqa: “Dios chay uqharikuqkunata
chinkachinan karqa, wak runastataq ruwanan karqa”, nispa ninku. Chaywanpis, Diosninchik, Jallpa juk paraisoman
˜
tukunanpaq parlarqana, astawanpis Adanpa, Evaptawan mi˜
´
raynin Jallpaman juntanankuta, nirqana (Genesis 1:28).
´
Jehovaqa mana jaykaq qhasita parlanchu (Isaıas 55:10, 11).
Astawanpis, uqharikuqkunata chinkachinman karqa chayqa, Diospa kamachiyninta iskaychachikusqan mana allinchakunmanchu karqa.
12 Juk yachachiqwan kikinchana. Chay yachachiqqa, yachakuqkunata mana japiqanapaqjinalla yachachiyta yachachichkan. Chayllapi juk yachakuq paywan churanakun.
Nintaq paypa yachachisqan
mana allinchu kasqanta. Chay
˜
yachakuqqa: “Nuqa astawan allinta yachani chayrayku aswan allinta yachachiyman”, nispa nin. Wakin yachakuqkuna chayta creespa chay churanakuq yachakuqwan khus12, 13. ¿Imaptintaq Dios Supay kamachinanta, runapura kamachi´
nakunankuta ima saqirqarı? Juk kikinchaywan kutichiy.
˜
111
ka sayaykukunku. Chayta rikuspa, ¿imatataq yachachiq ruwanman? Payqa chay uqharikuqkunata wikchuyta atinman. Chaywanpis, ¿imatataq qhipakuqkuna ninkuman?
´
Icha chay uqharikuqkuna allinta ruwasqankuta ninkuman.
´
˜
Chanta manana yachachiqta jatunpaq qhawankumanchu.
Kunan tukuriy, ¿imaynataq kanman karqa, yachachiq chay
churanakuq yachakuqta, ‘qam nisqaykimanjina yachachiy’, niptin?
´
13 Jehovaqa jinallatataq ruwarqa. Eden
huertapi imachus
pasasqanta, “waranqa waranqa” angelespis rikurqanku ( Job
´
38:6, 7; Daniel 7:9, 10). Chayrayku, imaynatachus Jehova
chay uqharikuyta allinchananqa, angelesta, runata ima ya´
napanan karqa. ¿Imatataq Jehova ruwarqa? Payqa Kuraq Su´
pay kamachinanta saqirqa. Chanta Kuraq Supaypa atiyninpi
runasta paykunapura kamachinakunankuta saqillarqataq.
14 Watiqmanta chay yachachiqmanta parlarina. Yachachiqqa, chay uqharikuqkuna pantasqapi kachkasqankuta yachan. Chantapis, uqharikuqkunata munasqankumanjina yachachinankuta saqisqan, wak yachakuqkunatapis ya´
napananta yachallantaq. Arı, uqharikuqkuna pantasqapi
kachkasqanku rikukuptin, chiqanta yachakuyta munaqkuna, yachachiqlla yachachiyta atisqanta rikunqanku. Astawanpis, uqharikuqkunata wikchukuptin tukuypis allinta
ruwakusqanta ninqanku. Jinallatataq Jehovapis, Kuraq Supayta saqisqan, tukuypa allinninpaq kasqanta yachan, imaraykuchus tukuy rikunqanku Kuraq Supay, paywan khuska
uqharikuqkuna ima, pantasqapi kachkasqankuta, llullakusqankuta, runapura mana kamachinakuyta atisqankuta ima.
´
Yachanqanku profeta Jeremıas qillqasqan chiqa kasqanta,
pay jinata Diosman nirqa: “Yachani runaqa kawsaynin˜
manta mana duenochu kasqanta, nitaj kawsaynimpi imata´
chus ruwananta niyta atisqanta”, nispa ( Jeremıas 10:23).
´
14. ¿Ima allinkunastaq rikukunqa, Jehova runasta paykunapura kamachinakusqankuta saqisqanrayku?
112
¿IMAPTINTAQ KAY CHHIKA UNAYTA SUYAN?
´
Chaywanpis, ¿imaptintaq Jehova kay chhika unayta
˜
˜
runa nakarinanta saqin? ¿Imaraykutaq mana nakariykunata chinkachinchu? Kunan watiqmanta chay yachachiqpi tukurina. Payqa kaykunata mana ruwanmanchu: qallarinapaq chay churanakuq nisqanta ruwananpaq mana jarkakunmanchu, nitaq payta yanapanmanchu. Jinallatataq
Jehovapis mana kaykunata ruwarqachu: qallarinapaq, Jeho´
va mana Supayta nitaq paywan kaqkunata, munasqankuta
ruwanankupaq jarkakurqachu. Supaypa nisqan mana chiqachu kasqanta tukuy rikunankupaq tiempo pasananta suyan. Kay chhika unaypi runaqa, imaymanamanta runama´
sinta kamachin, chanta tukuy imapi runap yachaynin ya˜
pakun. Chaywanpis, wakchayay, wanuchinakuy, mana
chiqan kaqmanjina ruway imaqa, yapakuchkallanpuni. Tukuypis runa mana kamachiyta atisqanta rikunchik.
16 Chantapis Jehovaqa, mana Supayta yanapanchu allin˜
ta kamachinanpaq. Dios wanuymanta, llakiykunamanta runata jarkanman chayqa, ¿manachu chay churanakuqkunata
yanapachkanman? ¿Manachu sapitanchik allinta kamachi´
kuyta atisqanchikta yuyasunman? Chanta Diosninchik Supayta yanapanman chayqa, paypis llullallataq kanman.
Chaywanpis Diosqa, “mana jaykaj llullakoj” (Hebreos 6:18).
˜
17 Chaywanpis, chay uqharikuyqa mayta runata nakari´
´
chin. ¿Imaynata chay allinchakunqa? Jehova tukuy atiyniyuq kasqanta yuyariy. Chayrayku tukuy llakiykunata chinkachinqa. Yachanchikjina, Jallpanchik juk paraisoman tu˜
kunqa. Jesuspi inisqanchikrayku tukuypis juchamanta ka˜
charichisqa kasunchik. Wanusqaspis kawsarimunqanku.
Jinamanta Diosqa, Jesusniqta “Kuraj Supaypa ruwasqas15
´
˜
15, 16. a) ¿Imaptintaq Jehova kay chhika unayta nakariykuna kanan˜
ta saqin? b) ¿Imaptintaq Dios mana wanuymanta, llakiymanta ima
runata jarkanchu?
´
17, 18. ¿Imatataq Jehova saqra runa ruwasqasninwan, Kuraq Supaypa ruwasqasninwan ima ruwanqa?
˜
113
´
ninta” phirinqa (1 Juan 3:8). Jehova yachan maykaqchus
chayta ruwananpaq astawan allin kasqanta. Diosninchik
manaraq kay saqra pachata chinkachisqanmanta kusiku˜
sunman, imaraykuchus paciencianrayku nuqanchikpis chiqa kaqmanta yachakuyta, payta yupaychayta ima atinchik
(2 Pedro 3:9, 10). Diospa punchaynin chayamunankama,
Diosqa, payta yupaychayta munaqkunata maskachkallan˜
puni, nakariykunata muchunankupaqtaq yanapachkallanpuni ( Juan 4:23; 1 Corintios 10:13).
18 Icha´ wakinkuna ninkuman, “Dios, Adanta Evatawan
mana juchallikunankupaq ruwanman karqa chayqa, mana
˜
ima nakariypis kanmanchu karqa”, nispa. Imaraykuchus
mana jinatachu ruwasqanta yachanapaq, Dios juk regalota
quwasqanchikpi tukurina.
´
¿IMAYNATA DIOSPA REGALONTA APAYKACHANKI?
19 Phichqa yachaqanapi rikunchikjina, akllayta atinan´ ˜
chikpaq ruwasqa kanchik, arı, nuqanchik akllayta atinchik
imatachus ruwananchikta. ¿May jatun regalo chay kasqanta reparankichu? Dios tukuy laya animalesta ruwarqa, paykunaqa imaynachus ruwasqa kasqankumanjinalla kawsanku (Proverbios 30:24). Tukuriy, runaqa imaymana
camionesta ruwan, sapa camiontaq maymanchus chofer apan, chayllaman rin. Mana chofer apaykachaptin mana maymanpis puririnmanchu. ¿Camionjina ruwasqa kaspa, ku´
sisqachu kawsakusunman? Mana, ¿icharı?
Chayrayku, kusikunchik imayna runachus
kayta munasqanchikta, imaynatachus
19. ¿Ima regalotataq Dios quwarqanchik, imaraykutaq chay regalota sumaqpaq qhawananchik tiyan?
˜
Diosninchik nakariykunata
muchunaykipaq yanapasunqa
114
kawsakuyta munasqanchikta, pikunawanchus masichakunanchikta ima akllayta atisqanchikmanta. Imatachus munasqanchikta akllaspa, kusisqa kawsakunchik, jinata kawsakunanchiktataq Dios munan.
20 Jehova´ tukuy sunqu kasunanchikta munan, manataq
´
kamachisqajinallachu (2 Corintios 9:7). ¿Imata mayqin tatapis, chayri mamapis munanman? ¿Wawan “munakuyki”
sunqumantapacha ninantachu, chayri “munakuyki” kamachisqajinalla ninantachu? Chayrayku, qampis tapukunayki
´
tiyan: “¿Imaynata Dios chay regalota quwasqanta apayka´
´
chasaqrı?”, nispa. Kuraq Supay, Adan, Eva ima, akllayta atisqankuta mana allintachu apaykacharqanku, Jehovata qhi´
sacharqanku. Qamrı, ¿imatataq ruwanki?
21 Dios akllayta atinapaq ruwawasqanchikta, allinta apaykachayta atinki. May chhika runajina qampis Jehovawan
kanayki tiyan. Kay runasqa, Kuraq Supay mana allin kamachiq kasqanta, llulla kasqanta ima rikuchispa mayta Diosta kusichinku (Proverbios 27:11). Qampis allin kawsayta akllaspa, kikillantataq ruwawaq. Qhipan yachaqanapi chaymanta astawan yachakusunchik.
´
20, 21. ¿Imaynata Dios akllayta saqiwasqanchikta apaykachayta atisunman, imaptintaq allinta apaykachananchik tiyan?
ˇ Diosninchik saqra ruwaykunamanta mana
juchayuqchu ( Job 34:10).
´
ˇ Kuraq Supayqa, Jehova llulla kasqanta nispa,
mana allin kamachiq kasqanta nispa ima, Diospa
´
kamachiyninta iskaychachirqa (Genesis 3:2-5).
˜
ˇ Jehovaqa, Churinniqta, tukuy nakariykunata,
runap saqra ruwasqasninta ima chinkachinqa
(1 Juan 3:8).
12 YACHAQANA
´
¿Imaynata kawsananchikta
Dios munan?
¿Imaynatataq Diospa amigon kawaq?
Kuraq Supay uqharikusqanman,
´
¿imaynata kutichinayki tiyan?
¿Ima ruwaykunatataq Diosninchik chiqnikun?
´
¿Imaynata Diospa munayninmanjina kawsakuwaq?
¿PIWANTAQ amigota ruwakuyta munawaq? ¿ Juk suwa ru´
nawanchu, llulla runawanchu? Mana, ¿icharı? Astawanqa
kacha runawan, llampu sunqu runawan amigota ruwaku´
waq, ¿icharı?
˜
2 Nawpa tiempopi Diosqa, wakin runasta amigosta ruwakunanpaq akllarqa. Jukninqa Abraham sutikurqa, paytaqa
´
kawsaqiy nispa Dios nirqa (Isaıas 41:8; Santiago 2:23). Chan´
ta Davidmantapis nillarqataq: “Davidta sonqoypa munasqanman jina tarini”, nispa. Davidtaqa, llampu sunqu kasqanrayku munakurqa (Hechos 13:22). Profeta Danieltapis
‘mayta munakusqanta’ nillarqataq (Daniel 9:23).
´
3 ¿Imaraykutaq Jehova,
Abrahamwan, Davidwan, Danielwan ima amigota ruwakurqa? Abrahamman jinata nirqa:
´
´
“Qan imatacha nisusqayta kasuwasqaykirayku”, nispa (Ge´
nesis 22:18). Arı, Jehovaqa, llampu sunquwan Paypa nisqanta ruwaqkunaman, qayllaykun. Israelitasman nirqa: “Noqata
´
kasuwaychej. Chanta noqa Diosniykichej kasaj, qankunataj
´
aylluy kankichej”, nispa ( Jeremıas 7:23). Qampis Jehovata
kasukuspaqa, Paypa amigon kayta atinki.
´
1, 2. ¿Pikunatataq Jehova munasqa amigosninpaq qhawarqa?
´
3. ¿Imaraykutaq Jehova wakin runasta munasqa amigosnin kanankupaq akllan?
116
´
JEHOVA AMIGOSNINTA KALLPACHAN
´
4 Diospa amigon kayqa may sumaq, ¿icharı?
Biblia nisqanmanjina, Jehovaqa sumaqta qhawamuchkan tukuy kay
pachata “kallpachanampaj tukuy sonqowan payllapi atie´
nekunku, chaykunata” (2 Cronicas 16:9). ¿Imaynatataq
32:8 jinata kutichin:
˜ Dios kallpachasunkiman? Salmo
˜
“Nawisneyqa qanllapi kashan [ nuqa, Jehovaqa,] yachachis˜
qayki, yuyaychasqaykitaj mayqen nantachus rinaykita”,
nispa.
5 ¿ Jehova´ may munakuywan jarkasusqanta reparanki´
´
chu? Arı, Payqa yanapasunqa, yuyaychasunqa ima. Chanta
nisqanta ruwanki chayqa kawsayniykipi allin risunqa. Diosqa, llakiyniykita, champayniykita ima atipanaykipaq yanapasuyta munan (Salmo 55:22). Tukuy sunqu payta kasukunki chayqa, salmistajina ninki: “Diospipuni yuyani; pay
˜
panaypi kajtin, mana imapis urmachiwanqachu”, nispa
´
(Salmo 16:8; 63:8). Arı, Jehovaqa, nisqanmanjina kawsakunaykipaq yanapasunqa. Chaywanpis yachanchikjina, Diospa enemigonqa, mana jinata kawsakunaykita munanchu.
KURAQ SUPAYPA CHURANAKUYNIN
Chunka jukniyuq yachaqanapi yachakunchikjina, Kuraq Supayqa, Diospa kamachiyninwan churanakurqa, Jeho´
va llulla kasqanta, mana allin kamachiqchu kasqanta ima
´
nirqa. Chanta, Adantawan Evatawan imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta mana akllayta saqisqanta nillarqataq. Adanwan Evawan juchallikusqankumanta qhipa´
man wawasniyuq karqanku. Chanta Supayqa, imaraykuchus runas Diosta kasukusqankuta iskaychachirqa. Sata´
nas jinatapis nichkanmanjina karqa: “Runasqa mana Diosta
munakusqankuraykuchu kasukunku, Dios saqiwanman
chayqa, mayqin runatapis Diospa contranta churanachiyman”, nispa. Bibliaqa, Jobmanta parlaspa chayta sutita ri6
´
´
4, 5. ¿Imaynata Jehova llaqtanta kallpachan?
6. ¿Imatataq Kuraq Supay runamanta nirqa?
´
¿Imaynata kawsananchikta Dios munan?
117
´
kuchiwanchik. ¿Pitaq Job karqarı, imatataq Supaypa chura´
nakuyninwan ruwanan karqarı?
˜
7 Jobqa, kimsa waranqa suqta pachak wata nawpaqta
kaw´
sarqa. May kacha runa karqa, chayrayku Jehova Jobmanta jinata nirqa: “Pay jina runaqa jallpapi mana kanchu; payqa
noqaj kamachisqayta tukuy sonqo ruwan, sumaj cheqantataj kawsan, Diosta manchachikun, ni pitapis sajrata ruwan´
´
chu”, nispa ( Job 1:8). Arı, Jehova Jobta sumaqpaq qhawarqa.
8 Supayqa, imaraykuchus Job, Diosta yupaychachkasqan´
ta iskaychachirqa. Chanta Diosman jinata nirqa: “Manachu
qan payta waqaychanki tukuy imamanta, ayllunta, tukuy
imasnin kajtapis? Qan bendecishanki tukuy ima ruwasqasninta; chayrayku [...], manchay qhapajtaj jallpa patapi. Kunanqa qhechuy tukuy kapusqanta, rikunkitaj uyaykipi maldecisusqanta”, nispa ( Job 1:10, 11).
9 Supayqa, “tukuy imata qusqaykirayku Job kasusunki”,
´
˜
nispa Diosman nirqa. Chanta: “Job nakariptinqa, qampa contraykita uqharikunqa”, nispa nillarqataq. ¿Imayna´
´
ta Jehova Supayman kutichirqa? Kuraq Supayqa, Job imaraykuchus Diosta yupaychachkasqanmanta parlachkarqa,
˜
chayrayku Diosqa, Supayta saqirqa Jobta nakarichinanta. Jinamanta suti kanman karqa Job, Diosta munakusqanraykuchus manachus yupaychachkasqanta.
JOBTA JUCHAMAN TANQAN
˜
Supay chay ratu Jobta imaymana llakiykunawan naka˜
richirqa. Uywasninta suwachirqa, puchuqtataq wanurachir˜
qa, chantapis yaqha tukuy kamachisninta wanuchichirqa.
Jinamanta Jobpa kapuynin tukukurqa. Chaymanta Supay˜
qa, juk sinchi muyuq wayrapi chunka wawasninta wanura˜
chirqa. Jinata nakarispapis “Jobqa mana juchallikorqachu,
10
´
7, 8. a) ¿Imaraykutaq Job allin runa karqa? b) ¿Imaynata Kuraq Supay, Job, Diosta yupaychasqanta iskaychachirqa?
´
´
9. ¿Imaynata Jehova Supayman kutichirqa?
´
˜
10. ¿Imaynata Job nakarirqa, chaywanpis Diosta wasancharqachu?
Jobman chiqa sunqu
kasqanrayku Diosninchik
mayta tinkarqa
´
119
nitaj ima sajratapis Tata Diospa contranta parlarqachu” ( Job
1:22).
´
11 Supayqa, mana atipachikuyta munaspa, tukurirqacha:
˜
“Job nakariyta muchuyta atin, unquykunqa chayqa Diospa contranta uqharikunqa”, nispa. Chayrayku Jehovaqa, Supay millay unquywan Jobta unquykuchinanta saqirqa. May˜
ta nakarispapis Jobqa, mana Diosta wasancharqachu, ni parlayninpipis ‘Diospa contranta juchallikurqachu’ ( Job 2:10).
´ ˜
12 Jobqa, mana Satanas
nakarichichkasqanta yacharqachu. Supay, Jehovawan churanakusqanta mana yachas˜
pa, Dios nakarichichkasqanta yuyarqa ( Job 6:4; 16:11-14).
Chayta yuyaspapis, Diosman chiqa sunqullapuni karqa.
Chaytaq Diosta munakusqanrayku yupaychachkasqanta rikuchirqa, manataq Supay nisqanmanjinachu.
13 Jehovaqa, Jobpa chiqa sunqu kayninwan, Kuraq Supay
nisqanman kutichirqa. Jobqa, Jehovap may munasqa amigon karqa, Jehovataq Jobta mayta tinkarqa chiqa sunqu
kasqanrayku ( Job 42:12-17).
¿IMATATAQ QAMWAN RUWANAN
TIYAN KURAQ SUPAYPA UQHARIKUSQAN?
14 Supayqa, runa, Diosta mana munakusqanraykuchu yupaychan nispaqa, mana Jobllamantachu parlachkarqa, manaqa tukuy runasmantawan. Proverbios 27:11 nin: “Yachay´
niyoj kay, waway, kusichiwankitaj; ajinamanta allinta ku˜
tichisaj pichus nakarichiwayta [churanakuwayta] munaj˜
kunata”, nispa. Kay pitiqa, Job wanupusqanmanta may
chhika watanmanraq qillqakurqa, chaytaq Supay, kunan´
kama Diosman uqharikuchkallasqantapuni, chanta Diospa
kamachisninta tumpachkallasqantapuni rikuchin. Jehovap
´
´
´
11. a) ¿Imatataq Satanas rikuchiyta munarqa, imaynata Jehova kutichirqa? b) ¿ Job chay millay unquywan unquspapis juchallikurqachu?
´
´
12. ¿Imaynata Job Kuraq Supay nisqanman kutichirqarı?
13. Job chiqa sunqu kasqanrayku, ¿imatataq rikuchirqa?
14, 15. ¿Imaptintaq nisunman Kuraq Supay ‘runamanta’ parlaspa,
mana Jobllamantachu parlasqanta?
120
munasqanmanjina kawsaspaqa, Paypa sunqunta kusichisunchik, Kuraq Supay llulla kasqantataq rikuchisunchik.
´
¿Imata qam chaymanta niwaq? Kawsayniykita tikrachinaykipis kachun, ¿manachu allin kanman qampis Kuraq Supay
llulla kasqanta rikuchinayki?
´
15 Satanas
imatachus nisqanpi tukuriy, pay nirqa: “Kawsayninrayku runaqa imatapis qonampaj jinalla”, nispa ( Job
2:4). “Runaqa”, nispa, mana Jobllamantachu parlachkarqa
manaqa tukuy runasmanta. Chaypi allinta tukurinanchik
tiyan. Kuraq Supayqa, qampis mana Diosman chiqa sunqu
kayta atisqaykita nichkarqa. Payqa, ima llakiypipis kaptiyki
mana Diosta kasukunaykita munanchu. ¿Imastataq Kuraq
Supay urmachinawanchikpaq ruwan?
16 Chunka yachaqanapi rikurqanchikjina, Supayqa, imaymanamanta runata Diosmanta karunchayta munan. Wa˜
´
kin kuti “phina leon jina qhaparirispa muyuykacha[wan]chej, mayqen[ni]llan[chik]tapis oqoykuna[wanchik]paj”
(1 Pedro 5:8). Chaytataq rikunki familiayki, amigosniyki,
wak runas ima, Bibliamanta mana yachakunaykita munaptinku ( Juan 15:19, 20).1 Chantapis, Supay “yachan kan´
chaj angelman tukuriyta” (2 Corintios 11:14). Arı, Supayqa,
Diospa munayninmanjina mana kawsananchikpaq imaymanamanta tuqllasninpi urmachiyta munawanchik. Chay
tuqllasmanta jukninqa, Diospa munayninta mana ruwayta
˜
´
atisqanchikta yuyay (Proverbios 24:10). Supay ‘phina leon
jinapis’ kachun; chayri ‘kanchaq angelmanpis’ tukuchun,
˜
ima llakiypipis kaptiyki manana Diosta yupaychanaykita
1 Kayqa, mana ninayanchu Kuraq Supaypuni tukuy churanakusuqkunata apaykachasqanta. Chaywanpis pay kay pachap diosnin, tukuy
kay pachapi kaqqa paypa makinpi kachkan (2 Corintios 4:3, 4; 1 Juan
5:19). Chayrayku Dios munasqanmanjina kawsanchik chayqa, mana
runas allinpaq qhawanawanchikta suyananchikchu tiyan.
16. a) ¿Imastataq Kuraq Supay ruwan, runasta Diosmanta karuncha´
nanpaq? b) ¿Imaynata Kuraq Supay chay ruwasqanwan qamtapis urmachisunkiman?
´
121
´
nichkallanpuni. ¿Imaynata Jobjina Diosman chiqa sunqu
kaspa, Supaypa nisqanman kutichiwaq?
JEHOVAP KAMACHIYKUNASNINTA KASUKUNA TIYAN
17 Qampis, Dios munasqanmanjina kawsaspa, Satanasman kutichiyta atinki. ¿Imataq chay niyta munan? Biblia
˜
nin: “Munakuychej Senorniykichej Tata Diosta [ Jehovata]
tukuy sonqoykichejwan, tukuy almaykichejwan, tukuy kallpaykichejwantaj”, nispa (Deuteronomio 6:5). Astawan Diosta munakuspaqa, astawan paypa munayninta ruwallaytapu´
ni munanki. Apostol Juan jinata qillqarqa: “Diosta munakoyqa kamachisqasninta juntaymin”, nispa. Diospa “kamachisqasninta juntaytaj atina jinalla”, mana llasachu kanku
(1 Juan 5:3).
18 ¿Mayqinkunataq Jehovap kamachiykunasnin kanku?
Wakin kamachiykunasninqa imatachus mana ruwananchik´
ta niwanchik. Kay 122 paginapi, “Jehova chiqnisqanta chiqnina”, nisqa recuadropi imamantachus karunchakunanchik
˜
kasqanta nawiriy. Chaypi imatachus Biblia juchachasqanta
´
sutita niwanchik. Icha chaykuna allillan rikchasunkiman.
Chaywanpis Bibliap nisqanpi tukurispa, Diospa kamachiy´
kunasninqa may sumaq kasqanta rikunki. Icha kawsayniykita tikrachinayki kanqa, chaytaq mana atikullanchu. Chaywanpis, Dios munasqanmanjina kawsaqkuna, may kusisqa,
´
mana imamanta llakikuspa kawsakunku (Isaıas 48:17, 18).
Diospa nisqanmanjina kawsakuyqa atinajinalla. ¿Imaptintaq
jinata ninchik?
˜
19 Jehovaqa, atisqanchikmanjinalla imatapis manawanchik (Deuteronomio 30:11-14). Pay atisqanchikta, mana atis˜
qanchiktapis, nuqanchikmanta astawan sumaqta yachan
´
(Salmo 103:14). Chanta kallpachawanchik payta kasukunan´
chikpaq. Apostol Pablo nirqa: “Diosqa cheqamin, manataj
17. ¿Imaraykutaq Jehovap kamachiykunasninta kasukunchik?
18, 19. a) ¿Mayqinkunataq Diospa kamachiykunasnin kanku? (122
˜
paginapi recuadrota qhawariy.) b) ¿Dios atisqallanchiktachu manawanchik?
122
saqesonqachejchu mana sayay atinata tanqasqa kanaykichejta. Astawanqa juchaman urmanapaj tanqasqa kashajtiykichej, Diosllataj yanapasonqachej, imaynatachus chay juchaman urmanamanta lluspinaykichejpaj, chaywan atipaspa”,
nispa (1 Corintios 10:13). Diosqa, tukuy imata atipananchik˜
paq yanapawanchik, manakusqanchikmantapis astawan quwanchik (2 Corintios 4:7). Jinallatataq salmota qillqaq nirqa:
“Llakiyniykita Tata Diosman saqey. Payqa sinchita sayachisonqa. Payqa cheqan runata ni jaykaj urmajta saqenqachu”,
nispa (Salmo 55:22).
´
JEHOVA CHIQNISQANTA CHIQNINA
˜
Runa wanuchiyta
Michakuyta (1 Corintios 5:11).
´
˜
(Exodo 20:13; 21:22-25).
Usqhayta phinakuyta
Khuchichakuyta
(Salmo 11:5; Proverbios 22:24, 25;
´
(Levıtico 20:10, 13, 15, 16;
Romanos 1:24, 26, 27, 32;
1 Corintios 6:9, 10).
´
Galatas 5:19-21).
Layqiriyusta (Deuteronomio
Efesios 5:4; Colosenses 3:8).
18:9-13; 1 Corintios 10:21, 22;
´
Galatas 5:19-21).
Mana allinta yawarta
´
apaykachayta (Genesis
9:4;
Lanti yupaychayta
Hechos 15:20, 28, 29).
(1 Corintios 10:14).
Familiapaq mana llamkayta munayta (1 Timoteo 5:8).
Machaykuyta
(1 Corintios 5:11).
Suwakuyta
´
(Levıtico 6:1-5; Efesios 4:28).
Llullakuyta (Proverbios 6:
16, 19; Colosenses 3:9, 10;
Apocalipsis 22:15).
Mana allinta qalluta
´
apaykachayta (Levıtico
19:16;
Kay pachap maqanakuyninpi, chayri kamachiyninpi satikuyta
´
(Isaıas 2:4; Juan 6:15; 17:16).
Pitayta, cocata pikchayta
(Marcos 15:23; 2 Corintios 7:1).
´
123
DIOS MUNASQANMANJINA KACHA
KAYKUNATA RIKUCHINA
20 Jehova´ allinpaq qhawanawanchikpaq, mana saqra ruwaykunallamantachu karunchakuna tiyan. Manaqa pay munakusqanta munakunanchik tiyan (Romanos 12:9). ¿Manachu qamjina yuyaq runawan, llimphuta kawsaq runawan
kaspa kusikunki? Jehovapis kikillantataq kusikun. Chayrayku Dios munakusqanta munakuyta yachananchik tiyan. Kay
20. Dios munasqanmanjina, ¿ima kacha kaykunatataq rikuchinayki
tiyan, imaraykutaq?
124
Salmo 15:1-5, pikunawanchus Dios amigosta ruwakusqanta
nin. Jehovap amigosninqa, ‘munakuyniyuq, kusikuyniyuq,
sunqu tiyaykusqa, pacienciayuq, khuyakuyniyuq, kachas,
nisqankuta juntaq runas, llampu sunqus, saqra munaywan
´
mana atipachikuq’ runas kanku (Galatas 5:22, 23).
21 Diospa munayninmanjina kawsanaykipaqqa, Bibliata
˜
nawirinallaykipuni tiyan. Jinamanta, imatachus Dios ruwanaykita munasqanta yachanki, payjinataq yuyayta qallarinki
´
(Isaıas 30:20, 21). Astawan Jehovata munakunki chayqa, astawan pay nisqanmanjina kawsayta munanki.
22 Jehovap nisqanmanjina kawsanapaq kallpachakunan˜
chik tiyan. Bibliaqa, pillapis nawpa kawsayninta saqispaqa, mawka pachantapis urqhukunmanjina musuq pachawanpis pachillikuchkanmanjina kasqanta nin (Colosenses
´
3:9, 10). Chanta salmista Diospa kamachiykunasninmanta nirqa: “Chaykunata kasojqa jatun tinkayoj kanqa”, nispa
(Salmo 19:11). Dios nisqanmanjina kawsaptiyki, pay mayta bendecisunqa. Chantapis, Supaypa uqharikuyninman
qampis kutichinki, Diostataq kusichinki.
21. ¿Imatataq Diospa munayninmanjina kawsanaykipaq ruwanayki tiyan?
22. ¿Imatataq Dios munasqanmanjina kawsaspa tarinki?
ˇ Diosta kasukunki chayqa, payman qayllaykuyta
atinki (Santiago 2:23).
ˇ Supayqa, imatapis tariyta munaspalla runas Diosta
kasukusqankuta nin ( Job 1:8, 10, 11; 2:4; Proverbios
27:11).
ˇ Dios chiqnisqantaqa, chiqninallanchiktaq tiyan
(1 Corintios 6:9, 10).
ˇ Jehovata kusichinapaq pay chiqnisqanta chiqninanchik tiyan, pay munakusqantataq munakunanchik
tiyan (Romanos 12:9).
13 YACHAQANA
Diosjina kawsaytaqa
qhawananchik tiyan
´
¿Imaynata Diosninchik kawsayta qhawan?
¿Imatataq Dios wawitata urqhuchikunamanta nin?
´
¿Imaynata kawsayta
jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik?
´
˜
‘J EHOVA DIOSQA chiqan kaq Dios, kawsaq Dios, winay´
´
paq Reytaq’, nispa profeta Jeremıas nirqa ( Jeremıas 10:10).
Chantapis, Pay tukuy kawsaqkunata ruwarqa. Chayrayku janaqpachapi angelesnin nirqanku: “Qanmin tukuy kaj chhikata ruwarqanki; munayniykirayku ruwasqa karqanku, kakushankutaj”, nispa (Apocalipsis 4:11). Davidtaq takiyninpi
Jehovata yupaychachkaspa nirqa: “Qampi kawsay yaku juturi kashan”, nispa (Salmo 36:9). Chayrayku nisunman kawsayninchik Diospa regalon kasqanta.
2 Astawanpis, Jehova´ tukuy imata quwanchik kawsanallanchikpaqpuni (Hechos 17:28). Pay tukuy imata mikhu´
napaq, ukyanapaq ima quwanchik, chanta kay Jallpata
kawsananchikpaq qullawanchiktaq (Hechos 14:15-17). Tukuy kaykunata kusisqa kawsakunanchikpaq quwarqanchik.
Chaywanpis, astawan sumaqta kawsananchikpaq, Diospa
kamachisqasninta riqsinanchik tiyan, chaykunatataq kasu´
kunanchik tiyan (Isaıas 48:17, 18).
3
KAWSAYTA JATUNPAQ QHAWANA
Diosqa, kawsayninchikta, wakkunap kawsayninkuta ima,
1. ¿Pitaq tukuy kawsaqkunata ruwarqa?
2. ¿Imatataq Dios kawsananchikpaq quwanchik?
3. ¿Imaraykutaq Dios, Cainta jasutirqa?
KAWSAYTA JATUNPAQ QHAWANCHIK
ˇ manaraq paqarikuq
wawitata mana
˜
wanuchispa
˜
ˇ Diospa nawpaqinpi
chichipaq qhawasqa
ruwaykunata saqispa
ˇ sunqunchikmanta
runa chiqnikuyta
chinkachispa
Diosjina kawsaytaqa qhawananchik tiyan
127
´
jatunpaq qhawananchikta munan. Qhawarina Caın ruwasqanta. Cainqa Adanpata, Evaptawan wawanku karqa, pay˜
˜
taq Abel wawqinpaq phinakurqa. Diostaq nawpaqmantapa˜
cha phinakuyninwan mana atipachikunanta nirqa, manataq
˜
´
pay kasukurqachu. Jinallapi ‘wawqinta wanuchirqa’ (Gene˜
sis 4:3-8). Biblia willawanchik wawqinta wanuchisqanrayku,
´
imaynatachus Dios, Cainta jasutisqanta (Genesis 4:9-11).
´
4 Chaymanta achkha watas qhipaman Jehova,
Moisesniqta kamachiykunata israelitasman qurqa. Chaykunata Moisesniqta qusqanrayku Ley mosaica nisqa sutichakun. Chay˜
kunapi kay kamachiy karqa: “Ama wanuchinkichu runa masiykita”, nispa (Deuteronomio 5:17). Kay kamachiyqa, Dios
kawsayta jatunpaq qhawasqanta rikuchin, Diosqa kunanpis
kikillantataq kawsayta qhawananchikta munan.
5 ¿Imaynata´ Dios manaraq paqarikusqa wawap kawsayninta qhawan? Diospa kamachiynin nisqanmanjina, manaraq
˜
´
paqarikusqa wawitata mana wanuchikunanchu karqa. Arı,
˜
chay wawap kawsayninqa,
Jehovap nawpaqinpi sumaqpaq
´
qhawasqa karqa (Exodo 21:22-25; Salmo 127:3). Chayrayku,
wawitata urqhuchikuyqa may jucha kasqanta nin.
6 Kawsayta jatunpaq qhawanapaq, runasta jatunpaq qhawananchik tiyan. Biblia nin: “Pichus hermanonta chejnejqa
˜
˜
runa wanuchi, yachankichejtaj runa wanucheqa mana wi˜
˜
nay kawsayniyoj kasqanta”, nispa (1 Juan 3:15). Winay kawsayta munanchik chayqa, sunqunchikmanta tukuy chiqnikuyta urqhunanchik tiyan, chiqnikuyqa tukuy saqra ruwaypa qallariynin (1 Juan 3:11, 12). Chayrayku puraqmanta munanakuyta yachananchik tiyan.
7 ¿Imaynata´ kawsayninchikta jatunpaq qhawasunman´
˜
rı? Tukuypis mana wanuyta munanchikchu, chaywanpis
´
4. ¿Imaynata Dios Ley mosaica nisqawan kawsayta jatunpaq qhawananchikta yachachiwanchik?
´
5. ¿Imaynata wawitata urqhuchikuyta qhawananchik tiyan?
6. ¿Imaptintaq mana wak runasta chiqninanchikchu tiyan?
7. ¿Ima viciosman qukuspataq wakinkuna kawsayta pisipaq qhawanku?
128
wakinkunaqa kawsayninkuta peligropi churanku. Tukuriy,
wakinqa, cigarrota pitanku, cocata pikchanku, wakintaq,
drogata ukyanku. Kaykunaqa unquchiwanchik, wakin kuti˜
´
taq wanuyman apawanchik. Arı, kay vicioyuq runasqa mana
˜
kawsayta jatunpaqchu qhawanku. Diospa nawpaqinpi kay
ruwaykunaqa chichi, millay ima (Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Dios nisqanmanjina ruwanapaq tukuy chayku´
nata saqinanchik tiyan. Icha mana atillasunchu, chaywan´
pis Jehova yanapawasunchik. Kawsayninchikta jatunpaq
qhawaptinchikqa, Payqa allinpaq qhawawasunchik, chayrayku kawsayninchikta juk jatun regalotajina qhawananchik
tiyan.
8 Kawsayta jatunpaq qhawanchik chayqa, mana kusiyta tarinanchikraykulla kawsayninchikta peligropi churasunchu, nitaq juk autota chayri bicicletata, munasqanchikmanjinalla apaykachasunchu, kawsayninchikta peligropi churaspa, manataq maqanakuyta munakusunchu (Salmo 11:5,
´
Quechua de Cuzce). Jehova israelitasta kamachirqa: “Mosoj
wasita ruwakuspaqa, techonta jarkachinayojta ruwankichej.
Ajinamanta mana juchayojchu kankichej, pipis chay pata˜
manta urmaykuspa wanojtin”, nispa (Deuteronomio 22:8).
Kay kamachiyqa imaynatachus Dios kawsayta qhawasqanta
rikuchin. Chayrayku, wasiyki escalerayuq chayqa, allin ru´
wasqa kanan tiyan, ni pipis imanakunanpaq. Chanta, autoyki, bicicletayki kapusunki chayqa, tukuy iman allin kanan tiyan. Pillapis wasiykipi chayri autoykipi kachkaspa mana
imanakunanchu tiyan.
9 ¿Imaynata´ Dios uywap kawsayninta qhawan? Diosqa
uywaspa kawsayninkutapis jatunpaq qhawan. Payqa anima˜
lesta wanuchinanchikta saqin, mikhunapaq, pachallikuna´
paq
chayri paykunamanta jarkakunapaq (Genesis 3:21; 9:3;
´
Exodo 21:28). Chaywanpis, pichus animalesta qhasita chay8. ¿Imaptintaq tukuy imamanta jarkakunanchik tiyan?
9. Kawsayta jatunpaq qhawanchik chayqa, ¿imatataq animalesta mana
ruwasunchu?
129
˜
ri kusikunanraykulla wanuchin chayqa, mana kawsayta jatunpaqchu qhawachkan (Proverbios 12:10).
YAWARTA JATUNPAQ QHAWANA
´
˜
´
Caın Abelta wanuchisqanrayku Jehova Cainta nirqa:
“Wawqeykej yawarninta jichasqaykeqa jallpamantapa´
cha qhaparimushawan”, nispa (Genesis 4:10). Diosqa, Abelpa yawarninmanta parlaspa, Abelpa kawsayninmanta parla´
˜
chkarqa. Caın wawqinta wanuchirqa, chayrayku Dios payta
juchacharqa. Abelpa yawarninqa, Jehovaman chiqanta ruwakunanpaq qhaparichkanmanpisjina karqa. Yawar kawsaywan ninakusqanqa, Noep punchayninpipis rikukullarqataq.
Manaraq Jatun Para jamuchkaptin, runasqa qumirkunata,
puquykunata, kisasta ima mikhuq kanku. Jatun para pa´
sasqantawantaq Jehova jinata Noeta, familianta ima nirqa:
“Atinkichej mikhuyta tukuynin animalesta, jinallataj qomer
qhorastapis atisqaykichejman jina. Noqa qoykichej chay tukuyninta. Uj imallata mana mikhunaykichejchu tiyan: Yawarniyoj aychata, imaraykuchus chay yawarpi kawsayqa ka´
´
shan”, nispa (Genesis 1:29; 9:3, 4). Arı, Jehovapaq, yawarqa
kawsaywan ninakun.
11 Yawarta mana mikhuspa, yawarta jatunpaq qhawasqan´
chikta rikuchisunman. Jehova israelitasta jinata kamachir´
qa: “Mayqen israelitallapis, chayrı qankunawan tiyakoj fo´
rasteropis, [...] ima kita animaltapis, chayrı lijrayojtapis japejqa, chaypa yawarninta jallpaman sutuchispa, pampaykunan tiyan [...]. Chayrayku israelitasman nini ni ima
´
kawsajpata yawarninta mikhunankuta”, nispa (Levıtico 17:
˜
13, 14). Pusaq pachak wata nawpaqta Noeman Dios ka´
machisqanqa mana tikrakusqachu. Jehova yawarmanta nisqanqa suti karqa, payta kasukuqkuna mana yawarniyuq aychata mikhunankuchu karqa. Astawanqa yawarta Jallpaman
10
´
10. ¿Imaynata yawar, kawsaywan ninakusqanta Dios rikuchirqa?
11. ¿Imatataq Noep punchayninmantapacha yawarwan ruwakunan
karqa?
130
suruchinanku karqa, jinata ruwaspaqa uywap kawsayninta
Diosman kutichipuchkankumanpisjina karqa.
12 Diosqa cristianosta kikillantataq kamachiwanchik. Je´
˜
´
sus wanupusqanmanta qhipaman, apostoles, wak wakichisqa cristianos ima, tantakurqanku akllanankupaq ima kamachiykunatachus tukuy cristianos kasukunankuta. Jinata´
taq paykuna kamachirqanku: “Espıritu Santoman, noqaykumampis kayqa allin rijchawayku: Mana astawan llasa qepita
qankunaman churayta munaykuchu. Chaypajtaj kay cartapi
nichimusqallaykuta juntaychej: Ama mikhuychejchu lantisman jaywasqa aychasta, nitaj yawarta, nillataj jeqeqasqa
´
chayrı sipisqa animalestapis; amataj khuchichakuychejchu”, nispa (Hechos 15:28, 29; 21:25). Chayrayku tukuyninchik mana yawarta mikhunanchikchu tiyan. Chayqa Diospa
˜
nawpaqinpi khuchichakuywan, lanti yupaychaywan ima ninakun.
13 ¿Chay kamachiy, yawarta churachikuymantapis parla´
llantaqchu? Arı. Tukuriy, juk doctor mana alcoholta ukyanaykita nisuptin, ¿venaykiman alcoholta churachikuwaq´
chu? Mana, ¿icharı? Jinallatataq, Biblia mana yawarta mikhunanchikta niptin, ni imaymanamanta churachikunata,
mikhunata ima niyta munan. Chayrayku, chay kamachiyta
kasukunapaqqa mana yawarta churachikunanchikchu tiyan.
14 Chaywanpis, ¿imata´ ruwanman juk cristiano accidenta´
kuptin, chayri operachikunan kaptin? Icha doctor ninman:
˜
“Mana yawarta churachikuptiykiqa wanupunki”, nispa. Ma˜
na pipis wanuyta munanchikchu. Tukuypis kawsayta mu´
˜
nanchik, ¿icharı? Chayrayku jukjinamanta doctor thanichinawanchikta maskanchik, mana yawarta churachikunapaq.
´
Chayrayku, unquyniykimanta sanoyakunaykipaq icha yawarta mana churachikuspalla jukjinamanta jampichikuwaq.
´
12. ¿Ima kamachiytataq espıritu santoniqta cristianosman qukurqa?
13. ¿Ima kikinchaywantaq, yawarta churachikuy mana allinchu kasqanta sutinchawaq?
14, 15. Doctor juk cristianoman yawarta churachikunanta ninman
´
chayqa, ¿imata ruwanman, imaraykutaq?
¿ Juchallikunchu juk cristiano pisi
watastawan kawsananpaq, Diospa ka´
machiyninta pakispa? Jesus nirqa: “Pichus kawsayninta salvayta munajqa
kawsayninta chinkachenqa; kawsaynin´
ta noqarayku chinkachejrı tarikaponqa”, nispa (Mateo 16:25). Mana pipis
˜
wanuyta munanchikchu. Chaywanpis,
kawsayta munasqanchikrayku Diospa
kamachiyninta pakisunchik chayqa,
˜
winaypaq kawsayninchikta chinkachisun. Chayrayku, Diospa kamachiyninta
kasukuyqa allinninchikpaq, chaytataq
˜
allinta umachakunanchik tiyan. Wanupusunchik chayqa, kawsayta Quwaqninchik kawsarichimuwasunchik ( Juan
5:28, 29; Hebreos 11:6).
16 Diosta kasukuqkuna, yawarmanta Dios nisqanta kasukuytapuni munanku. Chayrayku mana yawarta mikhunkuchu, nitaq churachikunkuchu.1
Paykunaqa yawarta Ruwaq, paykunap
allinnillankuta munasqanta yachanku.
´
Qamrı, ¿paykunajinachu yuyanki?
15
Doctor ama alcoholta
ukyanaykita nisuptin,
¿alcoholta venaykiman
churachikuwaqchu?
¿IMALLAPAQTAQ YAWAR APAYKACHAKUN?
Moisesniqta Dios kamachisqanqa, rikuchiwanchik
imaynatachus yawarta apaykachakunan kasqanta. Chaypiqa, israelitasman jinamanta Payta yupaychanankuta nirqa:
17
1 Yawarta mana churachikuspa imaynatachus
operachikuyta atis´
qaykimanta astawan yachanaykipaq ¿Como puede salvarle la vida la
˜
sangre?, nisqa folletopi 13-17 paginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
´
16. ¿Imaynata Diosta kasukuqkuna, yawarmanta Diospa nisqanta kasukunku?
´
17. Israel llaqtapi, ¿imaynata yawarta apaykachakunan karqa?
132
“Tukuy kawsajpata kawsaynenqa yawarnimpi kashan. Noqa
qoykichej uywaspa yawarninkuta altarman chajchunaykichejpaj, juchasniykichej perdonasqa kanampaj. Yawarpi
kawsay kasqanrayku, chaywan juchata pagana kashan”, nis´
pa (Levıtico 17:10, 11). Juk israelita juchallikuspaqa, Dios´
pa toldonman, chanta Diospa templonman juk uywata apanan karqa, juchan pampachakunanpaqtaq kuraq sacerdoteqa chay uywap yawarninta altarman chaqchunan karqa. Ajinallata yawarta apaykachakunan karqa.
18 Kunan tiempopi cristianosqa, Moisesniqta kamachikus˜
qanta manana kasunankuchu tiyan, chayrayku mana uywasta qulachinkuchu, nitaq yawarta juk altarman chaqchunkuchu (Hebreos 10:1). Chaywanpis, unay tiempo Israel
llaqtapi imaynatachus yawarta apaykachakusqanqa, chay´
manta aswan qhipaman Diospa Churin Jesus, imaynatachus
18. ¿Ima tinkakunatataq Jesuspa yawarninrayku japikusunchik?
´
¿Imaynata kawsayta, yawartapis jatunpaq qhawasunman?
133
yawarninta apaykachasqanwan ninakurqa. Phichqa yacha´ ˜
qanapi yachanchikjina, Jesus nuqanchikrayku junta kawsayninta qurqa, yawarninta jichaspa. Chaymanta janaqpa˜
chaman kutipurqa, chaypitaq winaypaq juk kutillata Diosman yawarninta jaywarqa (Hebreos 9:11, 12). Jinamanta
˜
tukuypa juchasninku pampachakun, jinamantataq winay
kawsayta tariyta atinchik (Mateo 20:28; Juan 3:16). Ajina´
manta yawarninta Jesus apaykachasqan may sumaq karqa
(1 Pedro 1:18, 19). Jesuspa yawarninta jatunpaq qhawasunchik chayqa, salvacionta tarisunchik.
19 Kawsayta quwasqanchikmanta Diosman, ¡may agradecesqas kachkanchik! Chayrayku runasmanpis willamunchik
˜
˜
Jesuspi inispa winay kawsayta tariyta atinankupaq. Jehova˜
jina nuqanchikpis runa masinchikpa kawsayninta jatunpaq
qhawasqanchikrayku, tukuy sunquwan runaman willamunchik (Ezequiel 3:17-21). Chay llamkayta allinta juntanchik
´
chayqa, apostol Pablojina niyta atisunchik: “Pillapis chinkayman rejtenqa, mana juchayojchu kasaj, imaraykuchus
qankunaman mana imata pakaspa willarqaykichej Diospa
´
tukuy munayninta”, nispa (Hechos 20:26, 27). Arı, Diospa
munayninmanta tukuy runaman willaspa, kawsayta, yawarta ima jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik.
´
19. ¿Imata sapa cristiano ruwanan tiyan ‘mana juchayuq kananpaq’?
ˇ Kawsayqa Diospa regalon (Salmo 36:9; Apocalipsis
4:11).
ˇ Wawitata urqhuchikuy mana allinchu, manaraq
˜
paqarikusqan wawapta kawsayninqa,
Diospa nawpa´
qinpi allinpaq qhawasqa (Exodo 21:22, 23; Salmo
127:3).
ˇ Kawsayta jatunpaq qhawanchik, mana yawarta mikhuspa, kawsayninchikta mana peligropi churaspa
ima (Deuteronomio 5:17; Hechos 15:28, 29).
14 YACHAQANA
´
¿Imaynata familiaykiwan
kusisqa tiyakuwaq?
¿Allin qusa kayta munawaqchu?
´
¿Imaynata warmi, ruwayninta ruwayta atinman?
´
¿Imaynata allin tata, allin mama ima kasunman?
´
¿Imaynata wawas, familia kusisqa
kawsananpaq yanapankuman?
JEHOVAQA familianchik kusisqa tiyakunanta munan. Chayrayku Bibliapi nin imatachus sapa juk ruwananchikta familianchik kusisqa tiyakunanpaq. Diospa kamachiyninta kasu´
kusunchik chayqa, allinta kawsakusunchik. Jesus nirqa:
“Diospa Palabranta uyarispa kasojkunamari, kusikuyniyojqa
kanku”, nispa (Lucas 11:28).
2 Allinta familiapi kawsakunanchikpaq, Jehovata familia´
ta ruwaqtajina qhawananchik tiyan. Jesusqa, Jehova ‘Ta´
tanchik’, kasqanta nirqa (Mateo 6:9). Arı, tukuy familias´
ta Jehova ruwarqa, chayrayku pay yachan imaynatachus familianchikpi kusisqa kawsakunanchikta (Efesios 3:14, 15).
Chaywanpis Biblia nisqanmanjina, ¿imatataq sapa juk ruwananchik tiyan familianchik kusisqa kananpaq?
FAMILIATA DIOSNINCHIK RUWAN
´ ˜
Jehova nawpa tatasninchikta ruwarqa, paykunatataq casarachirqa. Juk kachitu huertata tiyakunankupaqtaq qurqa.
´
Chanta, mirayniyuq kanankuta nirqa: “Miraychej, kay pa3
´
´
1. ¿Imaynata familianchik kusisqa tiyakunmanrı?
´
2. ¿Imaynata familianchikpi kusisqa kawsakusunman?
´
3. ¿Imatataq Biblia nin familiap qallariyninmanta, imaynata chay chiqa kasqanta yachanchik?
´
¿Imaynata familiaykiwan kusisqa tiyakuwaq?
135
´
chaman juntaychej”, nispa (Genesis 1:26-28; 2:18, 21-24).
Kayqa, mana juk cuentollachu. Jesusqa, Genesispi familiap qallariyninmanta parlakusqan, chiqa kasqanta rikuchirqa (Mateo 19:4, 5). Kunanqa llakiykunapi kawsachkanchik,
manataq Dios munasqanmanjinachu, chaywanpis familiaqa kusisqa kawsakuyta atinman. Qhawarina imaynatachus.
4 Tukuypis familianchik kusisqa kawsakunanpaq yanapayta atinchik. Chaypaqqa Diosjina ruwananchik tiyan,
chantapis munanakunanchik tiyan (Efesios 5:1, 2). ¿Imay´
nata Diosjina ruwayta atisunman, mana payta rikuspapis?
Manapis Diosta rikunchikchu, riqsisunman, imaraykuchus
kata wawanta Jallpaman kachamurqa ( Juan
˜ 1:14, 18). Jesusqa, Tatanjina ruwarqa, chayrayku nirqa: “Noqata rikuwajqa
Tataytapis rikun”, nispa ( Juan 14:9). Jesusjina munakuyninchikta rikuchispaqa, familianchik kusisqa kawsakunanpaq
yanapasunchik.
QUSASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN
´
Biblia nisqanmanjina qhariqa, imaynatachus Jesus discipulosninta munakurqa kikillantataq warminta munakunan
tiyan. Biblia nin: “Qosas, sapa ujpis warmiykichejta munakuychej imaynatachus Cristoqa Iglesiata munakorqa, ajinata, Iglesiaraykutaj kawsayninta churarqa [...]. Ajinata qosaspis sapa ujpis warminkuta munakuchun cuerponkuta jina.
Warminta munakojqa pay kikinta munakun. Mana pipis
paypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan. Cristopis kikillantaj Iglesianwan ruwan”, nispa (Efesios 5:22, 23; 25-29).
´
6 Jesus
discipulosninta munakusqanmanta, tukuy qusas yachakunanku tiyan. Discipulosnin pantaq runas kap´
tinkupis, Jesus, “paykunataqa tukukuykama munakorqa”,
5
´
4. a) ¿Imaynata tukuypis familianchik kusisqa tiyakunanpaq yanapasunman? b) Familia kusisqa kawsakunanpaq, ¿imaptintaq Jesuspa
kawsayninmanta yachakunanchik tiyan?
5, 6. a) ¿Imatataq Jesusmanta qusas yachakunkuman? b) ¿Imatataq
ruwananchik tiyan Dios juchanchikta perdonananpaq?
136
chayrayku paykunarayku kawsayninta qurqa ( Juan 13:1;
15:13). Jinallatataq qusasman nikun: “Warmiykichejta sapa
ujpis munakuychej, amataj paykunata llakichiychejchu ku´
muykachachispa”, nispa (Colosenses 3:19). ¿Imaynata qusa
kay piti nisqanmanjina ruwanman, astawanraq warmin
mana allin yuyaywan imallatapis ruwaptin? Qusaqa, paypis
pantaq runa kasqanta yuyarinan tiyan. Dios perdonananpaq, qusaqa wakkunatapis perdonanan tiyan, astawanraq
warminta. Warmipis kikillantataq ruwanan tiyan (Mateo 6:
´
12, 14, 15). Arı, qhariwarmijina kusisqa tiyakunankupaqqa,
perdonanakuyta yachananku tiyan.
´
7 Qusasqa, imaynatachus Jesus
discipulosninmanta khuyakusqanpi tukurinanku tiyan. Payqa discipulosnin mana
tukuy imata ruwayta atisqankuta yacharqa, imatachus necesitasqankutataq qhawarirqa. Juk kuti nirqa: “Jamuychej
chinnejman [...], tumpallatapis samarikunkichej”, nispa
(Marcos 6:30-32). Qusa jinallatataq warminman ninan tiyan. Bibliaqa, warmi ‘pakikuq vasojina kasqanta’ nin, chayrayku qusa warminta ‘sumaqpaq qhawanan’ tiyan, warmin˜
wan khuska ‘winay kawsay herenciayuq kasqankurayku’
´
(1 Pedro 3:7). Qusasqa, Jehova Diosninchik pillatapis chiqa
sunqu kasqanrayku allinpaq qhawasqanta yuyarinanku tiyan, manataq qhari chayri warmi kasqanraykuchu (Salmo
101:6).
8 Biblia nin: “Warminta munakojqa pay kikinta muna˜
kun”, nispa. Imaraykuchus paykunaqa “manana iskaychu
˜
´
kanku, manachayqa ujllana”, nispa Jesus nirqa (Mateo 19:6).
Chayrayku casarasqa kaqkunaqa, mana wak qharita chayri
wak warmita qhawakunankuchu tiyan (Proverbios 5:15-21;
Hebreos 13:4). Chaypaqqa, sapa juk warminwan chayri qusanwan qhariwarmi kakuyninta juntanan tiyan (1 Corin´
´
7. ¿Imaynata Jesus discipulosninmanta khuyakurqa, imaynatataq
chaypis qusasta yanapanman?
8. a) ¿Imaptintaq nisunman “warminta munakojqa pay kikinta mu˜
naku[sqanta]”? b) ¿Imaptintaq Biblia nin: “[qhariwarmi] manana is˜
kaychu kanku manachayqa ujllana”, nispa?
´
137
tios 7:3-5). Biblia nin: “Mana pipis paypa cuerpollantatajqa
chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan”, nispa. Qusaqa, pay kikintajina warmin´
ta munakunan tiyan, chanta Jesusman cuentata qunanta
yuyarinan tiyan (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).
´
9 Apostol
Pablo “Jesucristoj sinchi munakuynin[manta]”
parlarqa (Filipenses 1:8). Jesuspa munakuyninrayku, runasqa payman qayllaykuq kanku. Warmispis Jesuswan khuska
kachkaspa kusikuq kanku ( Juan 20:1, 11-13, 16). Kikillantaq
casarasqa warmiqa, qusan payman munakuyninta, khuyakuyninta ima rikuchinanta munan.
WARMISQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN
Familia allinta kawsakunanpaq, qusa umajina kamachinan tiyan. Jesuspis kamachiq umantajina Tatanta kasukun.
Biblia nin: “Dios[qa] Cristopajqa kamachej uma jina [...],
qharitaj warmimpajqa kamachej uman jina”, nispa (1 Corintios 11:3). Jesusqa, Diosta kamachiq umantajina kasukun. Jinamanta tukuyta yachachiwanchik kamachiq umayuq kasqanchikta, umanchiktataq kasukunanchikta.
11 Juchasapa kasqanrayku wakin kutiqa qusaqa pantan,
mana umajina allinta ruwanchu. Ajina kaptin, ¿imatataq
warmin ruwanan tiyan? Mana qusap wasanmanta rimananchu tiyan, nitaq familiata pay kamachinanchu tiyan. Warmiqa llampu sunqu, kacha warmi ima kanan tiyan, jina˜
manta Diospa nawpaqinpi jatunpaq qhawasqa kanqa (1 Pedro 3:4). Chantapis qusanta kasukuyta atillanqa, wakin
kuti mana atikullaptinpis. Astawanpis Biblia nin: “Warmipis qosanta jatumpaj qhawachun tukuy imapi”, nispa (Efesios 5:33). Chaywanpis, qusa mana Cristota umantajina
´
qhawaptin, ¿imata warmi ruwanan tiyan? Bibliaqa, jinata
10
9. Filipenses 1:8, nisqanmanjina, ¿imatataq qusa warminman rikuchinan tiyan?
10. ¿Imatataq warmis Jesusjina ruwananku tiyan?
´
´
11. ¿Imaynata warmi qusanta qhawanan tiyan, imata chaywan tarinqa?
138
casarasqa warmita yuyaychan: “Sapa ujpis qosaykichejwan
kumuykukoj sonqoyoj kaychej. Ajinamanta Diospa palabrampi mana creejkunapis, warmisninkoj sumaj kawsay˜
ninta rikuspa, mana parlasqalla Senorman kutirikunkuman
kawsayniykichejta, kumuykukoj kasqaykichejtapis rikusqankurayku”, nispa (1 Pedro 3:1, 2).
12 Wakin kutiqa, warmi mana qusanjinachu yuyanqa,
chaywanpis warmi, allinllawan yuyasqanta ninan tiyan.
Chayta ruwaspa mana qusanta pisipaq qhawachkanchu.
Ichapis, warmi nisqanta qusan uyariptin familiata yanapanman. Biblia nin imaynatachus juk kuti Sara, juk llakiy allinchakunanpaq qusan Abrahamwan parlasqanta. Abraham
warminpa nisqanta mana uyarisqanrayku, Dios nirqa: “Ka´
´
suy warmiyki Sara imatacha nisunki chayta”, nispa (Genesis
21:9-12). Chaywanpis, qusa imatachus ruwakunanta niptinqa, nitaq Diospa kamachiyninwan churanakuptin, warmiqa
qusan nisqanta kasukunan tiyan, astawanpis qusanta yanapanan tiyan (Hechos 5:29; Efesios 5:24).
13 Tukuy ima warmip ruwasqan, mayta familianta yanapan. Bibliaqa, warmisman nin: “Sapa jukpis qosankuta, wawasninkutawan munaku[chun], allin yuyayniyoj, llimphu
kawsayniyoj ima ka[chun]”, nispa (Tito 2:4, 5). Jinata warmi ruwaptin, familian payta munakunqa, jatunpaqtaq qhawanqa (Proverbios 31:10, 28). Chaywanpis wakinkuna qha˜
riwarmi kawsayninkupi pantanku. Chayrayku manana qhariwarmijina kawsayta munaspa, taqanakunku chayri divorciakunku. Bibliataq taqanakunankuta saqin. Chaywanpis
mana imamantapis taqanakunankuchu tiyan. Biblia nin:
“Warmeqa qosanmanta ama taqakuchunchu [...] qosantaj
ama [warminta] qhesachachunchu”, nispa (1 Corintios 7:
10, 11). Chantapis Biblia nisqanmanjina qhinchachakuyraykulla pipis divorciakuyta atin (Mateo 19:9).
12. ¿Imaptintaq allinllawan warmi qusanman jatunpaq qhawaspa, yuyasqanta willanan tiyan?
´
´
13. a) ¿Imata casarasqa warmi ruwananpaq Tito 2:4, 5 nin? b) ¿Imata
Biblia taqanakuymanta, divorciakuymanta ima nin?
¿Imaraykutaq Sarajina warmis ruwananku tiyan?
TATASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN
Jesusqa, tatasman imaynatachus wawasninkupaq tiempochakunankuta yachachirqa. Discipulosnin Jesusman ma´
na qayllaykunankupaq wawasta jarkachkaptinku, Jesus nirqa: “Saqeychej wawasta noqaman jamojta, amataj jarkay´
´
chejchu”, nispa. Chanta Biblia nillantaq: “Chanta Jesusqa
wawasta marqariykukorqa, makisninwan sapa ujta llankhaykurispataj, paykunata bendecerqa”, nispa (Marcos 10:
13-16). Jesusqa, wawaspaq tiempochakurqa, ¿manachu qampis kikillantataq wawaykipaq tiempochakuwaq? Wawasqa,
paykunawan kanaykita munanku, mana tumpallatachu,
manaqa tukuy atikusqanta. Chayrayku tiempochakunayki
´
tiyan paykunata yachachinaykipaq, imaraykuchus Jehova
chayta tatasman kamachin (Deuteronomio 6:4-9).
15 Kunanqa kay saqra pachapi kawsachkanchik. Chayrayku
tatasqa wawasninkuta, astawan jarkananku tiyan, ¿imaman´
´
ta? Wakin saqra runasqa, icha kallparpaspa wawasninku˜
wan punuykuyta munankuman, tatastaq chaymanta wawasninkuta jarkananku tiyan. Jesusqa discipulosninta jarkarqa,
14
´
´
14. ¿Imaynata Jesus wawaspaq tiempochakurqa imatataq wawas tatasninkumanta munanku?
´
15. ¿Imata tatas ruwankuman wawasninkuta jarkanankupaq?
140
˜
“wawitasniy”nispataq paykunata nirqa. Achkha runas wanuchinankupaq Jesusta japirpachkaptinku, Jesusqa discipulosninta jarkarqa ( Juan 13:33; 18:7-9). Qam tata chayri mama
kanki chayqa, Supaypa tuqllasninmanta wawaykita jarkanayki tiyan. Chantapis, wawayki jarkakunanpaq tukuy imata willanayki tiyan (1 Pedro 5:8).1 Kunanqa astawanraq saqra runasmanta wawasninchikta jarkananchik tiyan, mana
kawsayninkuta, nitaq yuyayninkutapis chichichanankupaq.
˜
˜
16 Jesuspa wanunan
punchaymanta nawpaq chisipiqa,
1 Imaynatachus wawasta jarkanamanta astawan yachanaykipaq
˜
Aprendamos del Gran Maestro, nisqa libropi, 32 yachaqanata nawiriy.
Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
´
16. ¿Imatataq Jesus discipulosnin pantaptinku ruwarqa? ¿Imatataq
chay tatasman yachachin?
´
¿Imatataq tatas yachakunkuman, Jesus
wawaspaq tiempochakusqanmanta?
´
141
discipulosqa pichus astawan kuraq kasqanmanta siminakur˜
qanku. Jesustaq paykunapaq phinakunanmantaqa, llampu
sunquwan paykunata kamirirqa (Lucas 22:24-27; Juan 13:
´
3-8). ¿Imaynata wawaykita Jesusjina kamiriwaq? Wawaykiqa, kamirinaykita necesitan, chaywanpis pantasqanmanji˜
nalla, mana jaykaq phinakuspa chayta ruwanayki tiyan.
Imamantapis kamirinaykipaq, imatachus ninaykipi allin´
ta tukuriy mana ‘espadawanjina tuqsinaykipaq’ ( Jeremıas
30:11; Proverbios 12:18). Wawaykitaqa, allinllamanta kamirinayki, wakin kuti jasutinayki ima tiyan, allinninpaq kasqanta reparananpaqjina (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).
WAWASQA JESUSMANTA YACHAKUNKUMAN
¿Imatataq wawas Jesusmanta yachankuman? Jesusqa, kawsayninwan, wawasman kasukunankuta yachachirqa. Nirqataq: “Yachankichej Dios Tataj yachachiwasqallanta
parlasqayta [...], imaraykuchus paypa munaynillanta ruwa´
ni”, nispa ( Juan 8:28, 29). Imaynatachus Jesus Tatanta kasukurqa, kikillantataq wawasqa, tatasninkuta kasukunanku ti´
yan. Bibliaqa, chayta kamachin (Efesios 6:1-3). Jesus Diospa
Churin kaspapis, pantaq runasta, nisunman Josetawan Ma´
riatawan kasukurqa. Jesus jinata ruwasqantaq familian kusisqa kawsananpaq yanaparqa (Lucas 2:4, 5, 51, 52).
18 ¿Imaynata´ wawas Jesusjina ruwankuman, jinamanta ta´
tasninkuta kusichinankupaq? Tukuy imapi kasukuspa. Icha
Jesusjina ruwayqa mana atikullanchu, chaywanpis Diosqa
wawas Jesusmanta yachakunankuta munan (Proverbios 1:8;
6:20). Jesusqa, janaqpachapi kachkaq Tatanta kasukullarqapuni, wakin kuti mana atillaptinpis. Juk kuti may llasa ka´
machiyta juntanan kachkaptin, nirqa: “Tatay, munankichus
˜
chayqa, noqamanta karunchay, nakarinay kashan, chayta”, nispa. Jinapis mana munaynintachu ruwarqa imaraykuchus, yacharqa Tatanpa nisqan allin kasqanta, chayrayku
17
17. ¿Imaraykutaq Jesusjina wawas ruwananku tiyan?
´
´
18. ¿Imaraykutaq Jesus, Jehova Tatanta tukuy imapi kasukurqa, wawas
kasukuspa pikunatataq kusichinku?
142
Tatanpa munayninta ruwarqa (Lucas 22:41, 42). Kasukuq
wawaqa, Jehovata, tatasninta ima kusichin (Proverbios 23:
22-25).1
19 Satanasqa, Jesusta juchaman tanqarqa, kikillantataq kunanpis waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan (Mateo
´
4:1-10). Icha amigosniqta saqra ruwayman tanqanman, jinamanta atipananpaq. Chaywanpis waynas, sipaskuna ima,
saqra runaswan tantakuymanta karunchakunanku tiyan
(1 Corintios 15:33). Jacobpa ususin Dinapi tukuriy: payqa
Jehovata mana yupaychaqkunawan tantakurqa, chayrayku´
taq jatun champayman satikurqa (Genesis 34:1, 2). Wayna,
˜
sipas, ¿rikunkichu imaynatachus juk familia nakarin, mayqinnillankupis khuchichakuyman urmaptin? (Proverbios
17:21, 25.)
20
FAMILIA KUSISQA KAWSANANPAQ
Ima llakiypis familianchikpi rikhuriptin, Bibliap yana-
1 Wawaqa, tatasninta mana kasunmanchu, Diospa contranta imatapis kamachiptinku (Hechos 5:29).
´
19. a) ¿Imaynata Supay, waynasta, sipaskunata ima juchaman tanqan? b) Wawas mana
´
allinta ruwaptinku, ¿imaynata
˜
tatasnin nakarinku?
20. Familia kusisqa tiyakunanpaq, ¿imatataq sapa juk ruwanan tiyan?
¿Imapitaq waynas,
sipaskuna ima
juchaman tanqasqa
kachkaptinku
tukurinanku tiyan?
´
143
payninwan atipayta atinchik. Rikunchikjina, Bibliap nisqanmanjina kawsaspa, kusisqa kawsakunchik. Chayrayku
´
qusa warmiykita munakuy, imaynatachus Jesus discipulosninta munakurqa, ajinata. Warmi qusaykip kamachisqanta kasukuy, Proverbios 31:10-31 sumaq warmimanta parlakusqanjina kaspa. Tatas wawaykichikta tukuy imata yachachiychik (Proverbios 22:6). Familiamanta kamachiq umas,
‘familiasniykichikta allinta qhawaychik’ (1 Timoteo 3:4, 5;
´
5:8). Chanta, wawas tatasniykichikta kasukuychik (Colosenses 3:20). Familiamanta mana pipis junta runachu kanchik; tukuypis pantanchik. Chayrayku, pantaptinchik llam˜
pu sunquwan, perdonta manakunanchik tiyan.
21 Bibliapi, familia kusisqa kawsakunanpaq achkha yu´
yaychaykuna tiyan. Chantapis Bibliaqa, Jehova Diosninchik juk musuq pachata apamunanmanta parlawanchik,
´
imaynatachus Paraıso chiqa sunqu runasmanta juntakunanmantapis (Apocalipsis 21:3, 4). ¡May kacha kawsay aswan qhipaman suyawanchik! Chaykama Diospa kamachiykunasninta kasukuspa familianchikpi kusisqa kawsakuyta
atinchik.
´
21. ¿Ima kacha kawsaytaq qhipaman suyawanchik, imaynata kunan
familianchikwan kusisqa kawsakusunman?
ˇ Qusaqa, pay kikintajina warminta munakunan tiyan (Efesios 5:25-29).
ˇ Warmiqa familianta munakunan tiyan, jatunpaqtaq
qusanta qhawanan tiyan (Tito 2:4, 5).
ˇ Tatasqa wawasninkuta munakunanku, yachachinanku, jarkananku ima tiyan (Deuteronomio 6:4-9).
ˇ Wawasqa tatasninkuta kasukunanku tiyan
(Efesios 6:1-3).
15 YACHAQANA
´
¿Imaynata Dios
yupaychananchikta munan?
¿Diosninchik tukuy religionestachu
allinpaq qhawan?
´
¿Imaynata chiqa religionta riqsisunman?
¿Pikunataq Diospa munayninmanjina
payta yupaychachkanku?
´
JEHOVA DIOS mayta munakuwanchik. Chayrayku allinninchikta munaspa, yanapayta munawanchik. Munayninmanjina payta yupaychasunchik chayqa, llakiykunamanta
´
karunchakusunchik, chanta may kusisqa kawsakusunchik.
Astawanpis, Pay yanapawasunchik maytataq tinkawasun´
chik (Isaıas 48:17). Chaywanpis achkha religiones tiyan.
Tukuypis mana chiqatachu Diosmanta yachachinku, nitaq
imatachus Dios ruwananchikta munasqantapis yachachinkuchu.
2 ¿Imaynata´ yachawaq imaynatachus Jehova´ yupaychanaykita munasqanta? Chaypaqqa, mana tukuy religiones
imatachus yachachisqankumantapunichu yachakunayki tiyan. Manaqa, imatapunichus Biblia yachachisqanta yachakunayki tiyan. Kayta astawan sutinchanapaq kaypi tuku´
riy. Falso qullqiwanqa mana imatapis rantikunchu, ¿icharı?
´
Falso qullqita akllanaykita nisuptinku, ¿imaynata yachawaq
mayqinchus falso kasqanta? ¿Sapa juk falso qullqitachu riqsinayki kanman, falso qullqi imaynachus kasqanta yachanaykipaq? ¿Manachu aswan allin kanman chiqa qullqita
´
1. Diosta munayninmanjina yupaychaspa, ¿imata tarisunchik?
´
´
2. ¿Imaynata yachasunman imaynatachus Jehova yupaychananchikta munasqanta, imawantaq chayta kikinchasunman?
´
¿Imaynata Dios yupaychananchikta munan?
145
sumaqta riqsinayki? Chiqa qullqita allinta riqsispaqa may˜
qinchus falso kasqanta riqsiyta atillankina. Jinallatataq chiqa religionta allinta riqsispaqa, mayqinkunachus religiones
falsas kasqanta riqsinki.
3 Jehovata munayninmanjina yupaychananchik tiyan.
Achkha runas ninku: “Diosqa tukuy religionesta allinpaq qhawan”, nispa. Bibliataq mana chayta yachachinchu.
´
˜
´
Chanta, mana “nuqa cristiano kani” niyllachu, Jesus nirqa:
˜
˜
“Mana tukuy pikunachus: Senor, Senor, nispa niwajkunachu janaj pacha reinoman yaykonqanku. Manachayqa, janaj
pachapi kashaj Tataypa munayninta ruwajkunalla yaykon´
qanku”, nispa. Arı, Dios allinpaq qhawawasunchik, nisqanta jatunpaq qhawaspa ruwaptinchikqa. Diospa munayninta
mana ruwaqkunata, Jesusqa, “sajrata ruwajkuna”, nispa suticharqa (Mateo 7:21-23). Llulla religionqa, falso qullqijina:
mana imapaqpis valenchu. Maytataq llakichiwasunman.
˜
4 Jehovaqa, tukuy runas winaypaq
kawsanankuta mu˜
nan. Chaywanpis winaypaq kawsayta munanchik chayqa,
´
Pay nisqanmanjina kawsananchik tiyan, chanta payta yupaychananchik tiyan. Kunanqa achkha runas mana Diosta
´
kasukunkuchu, chayrayku Jesus nirqa: “Kullku punkunejta yaykuychej, imaraykuchus anchomin punkoqa, jatun˜
taj chinkayman pusaj nampis, chaynejta yaykojkunataj ashkhas kanku. Punkoqa kullkumin, kullkutaj kawsayman pu˜
saj nampis. Chayta tarejkunaqa pisi kanku”, nispa (Mateo 7:
13, 14). Rikunchikjina, chiqa religionqa kawsayman pusan,
˜
˜
llulla religiontaq wanuyman. Diosqa, mana pipis wanunanta munanchu, astawanqa tukuy runas payman kutiriku´
nankuta, payta riqsinankuta ima munan (2 Pedro 3:9). Arı,
imaynatachus Diosta yupaychasqanchikqa, kawsayman,
˜
chayri wanuyman pusawasunman.
´
3. Jesus nisqanmanjina, ¿imatataq Diosninchik allinpaq qhawanawanchikpaq ruwananchik tiyan?
´
˜
4. Jesus nisqanmanjina, ¿imatataq chay iskay nankuna niyta munan,
maymantaq sapa juk pusawanchik?
146
´
¿IMAYNATA CHIQA RELIGIONTA RIQSISUNMAN?
˜
5 ¿Imaynatataq ‘kawsayman pusaq nanta’
tarisunman?
´
Chaymanta parlaspa Jesus nirqa, chiqa religionpi kaqkunaqa kawsayninkuwan chiqa religionpi kasqankuta rikuchinankuta. Pay nirqa: “Ruwasqasninkunejta paykunata rejsinkichej [imaraykuchus] allin sachaqa sumaj poqoykunata
poqon”, nispa (Mateo 7:16, 17). Nisunman, chiqa religionpi kaqkuna Dios nisqanmanjina yachakunku, chaymanjinataq ruwanku. Juchasapa runa kaspapis, qutujina Diospa
munayninta ruwanku. Paykunata riqsisunman, suqta ruwaykunasninkuta qhawarispa.
6 Diosta kasukuqkunaqa Bibliap yachachisqanta yachachinku. Bibliallataq nin: “Diosmanta tukuy Qhelqasqaqa
paypa yuyaychasqan kaspa, may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj,
cheqanta kawsayta yachachinapaj ima. Ajinamanta Diospa
kamachenqa ruwanapaj atiyniyoj kanqa, sumaj wakichisqataj tukuy ima allin kajta ruwanampaj”, nispa (2 Timoteo 3:
´
´
16, 17). Chanta apostol Pabloqa cristianosman jinata qillqarqa: “Diospa Palabranta qankunaman willajtiyku, qankunaqa uyariytawan, tukuy sonqo chay Palabrata japikorqankichej, mana runaj palabranta jinachu, manachayqa cheqamanta Diospa Palabranta jina”, nispa (1 Tesalonicenses
2:13). Chayrayku chiqa religionqa, mana runap yachaynin˜
mantachu, nitaq nawpa runap ususninmantachu yachachin. Manaqa Bibliamanta, Diospa yuyaychasqanmanta yachachin; chaymanjinataq ruwan.
7 Jesucristo Diospa Palabranmanta yachachirqa kikinta
˜
ruwananchikpaq. Juk manakuypi Tatanta jinata nirqa: “Nisqasniykeqa cheqapuni kanku”, nispa ( Juan 17:17). Jesusqa,
Biblia chiqa kasqanta yacharqa, tukuy imatataq Biblia nisqanmanjina yachachirqa. Sapa kuti, ‘Diospa Palabranpi
´
´
5. ¿Imaynata riqsisunman mayqinchus chiqa religion kasqanta?
6, 7. ¿Imatataq Diosta kasukuqkuna Bibliamanta ninku, imaynatataq
Jesuspis chayta yachachirqa?
CHIQAMANTA DIOSTA YUPAYCHAQKUNA
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
Biblia yachachisqanmanjina yachachinku
´
Jehova Diosllata yupaychanku, sutintataq riqsichinku
tukuy sunquwan munanakunku
Jesusta salvadorninkutajina qhawanku
mana kay pachamantachu kanku
Diospa Reinollan runata yanapananta willanku
148
jinata nin’, nispa yachachiq, chaymantataq maypichus qillqasqa kasqanta willaq (Mateo 4:4, 7, 10). Kikillantaq kunanpis Diosta kasukuqkuna mana paykunap yuyasqankutachu
yachachinku, manaqa, Bibliata Diospa Palabrantajina qhawanku, nisqantataq yachachinku.
8 Chiqa religionpi kaqkuna Jehova´ Diosllata yupaychanku,
´
sutintataq tukuyman willanku. Jesus yachachirqa: “[Jeho´
va] Diosniykita yupaychanki, pay sapallantataj sirvinki”,
nispa (Mateo 4:10). Jinamanta Diosta kasukuqkunaqa Jehovallata yupaychanku, tukuyman Diospa sutinta, kacha kaykunasninta ima riqsichispa. Salmo 83:18 nin: “Yachachun´
ku qan [Jehova] Dioslla Patapi Kaj Dios kasqaykita tukuy
kay pachapi”, nispa. Diosta kasukuqkunaqa, Jesusjina Dios´
manta runaman yachachinku. Jesus Tatanman nirqa: “Sutiykita rejsicherqani kay pachamanta qowasqayki runasman”, nispa ( Juan 17:6). Kunanpis kikillantataq Diosta kasukuqkuna runa masisninman Diospa sutinta, kacha kaykunasninta, munayninta ima riqsichinku.
9 Diosta kasukuqkuna tukuy sunquwan munanakunku.
´
Jesus nirqa: “Qankunachus munanakunkichej chayqa, tukuy runas yachanqanku
yachachisqasniy kasqaykichejta”,
˜
´
nispa ( Juan 13:35). Nawpa cristianos Jesus nisqanmanjina
munanakurqanku. Kunanpis kikillantaq chiqa cristianosqa;
wak layamanta runa kaspapis, astawan qullqiyuq kaspapis,
wak llaqtamanta runa kaspapis, mana chiqninakunkuchu,
juk familiajina kanku (Colosenses 3:14). Llulla religionespi
kaqkunaqa mana jinata munanakunkuchu. Munanakunkuman chayqa, mana wak llaqtayuq runata, wak laya ru˜
nata wanuchinkumanchu. Chiqamanta Diosta yupaychaq˜
kunaqa ni pitapis wanuchinkuchu. Biblia jinata yachachin:
´
“Kay jinapi yachakun Diospa wawasninchus, chayrı Kuraj
Supaypatachus kasqankoqa. Mana cheqan kajta ruwajqa
´
8. ¿Imaynata astawan Jehovata kasukuqkuna payta yupaychanku?
´
9, 10. ¿Imaynata munanakusqankuta chiqa cristianos rikuchinku?
´
149
mana Diospa wawanchu, nitaj hermanontapis mana munakojqa. [...] Ujkuna ujkunawan munanakunanchej. Mana
´
Caın jinachu kananchej; payqa Kuraj Supaymanta kaspa,
˜
wawqenta wanucherqa”, nispa (1 Juan 3:10-12; 4:20, 21).
10 Chayrayku kay munanakuyqa runa masinchikta wa˜
nuchiymanta jarkawanchik, chaywanpis mana chayllachu.
Chiqa cristianosqa, puraqmanta yanapanakunankupaq,
sunquchanakunankupaq ima tiemponkuta, kapuyninkuta
ima, qunku (Hebreos 10:24, 25). Ima llakiypis kaptin yanapanakunku, mana suwakunkuchu nitaq llullakunkuchu.
´
Astawanpis, ‘sapa kuti tukuypaq allinta ruwanku’ (Galatas
6:10).
11 Chiqa cristianoqa Jesusta salvadornintajina qhawan. Biblia nin: “Salvacionqa Jesucristollapi tarikun. Kay pachapi mana waj suti runasman qosqa kanchu, salvasqa kananchejpaq”, nispa (Hechos 4:12). Phichqa yachaqanapi ri´
kunchikjina Jesus kawsayninta runata salvananpaq qurqa
(Mateo 20:28). Jehovaqa, Jesusta Diospa Reinonpi Jallpata
kamachinanpaq churarqa. Chayrayku Diosqa, Jesusta kasu˜
kunanchikta, qhipanta rinanchikta ima munan, winaypaq
kawsayta atinanchikpaq. Chayrayku, Biblia nin: “Churipi
˜
´
creejqa winay kawsayniyoj; Churipi mana creejtajrı kawsaytaqa mana rikonqachu”, nispa ( Juan 3:36).
12 Diosta kasukuqkunaqa mana kay pachamantachu kan´
˜
ku. Jesus Pilatop nawpaqinpi kachkaspa jinata nirqa: “Reinoyqa mana kay pachamantachu”, nispa ( Juan 18:36). Ima
llaqtapipis tiyakuchunku, Cristop discipulosninqa paypa
kamachisqanta kasukunku. Chayrayku mana politicapi piqtukunkuchu, manataq kay pachap maqanakuyninpi satikunkuchu, mana yanapankuchu, nitaq churanakunkuchu.
Chaywanpis, wak runas politicaman yaykuyta munaptinku, akllachikuyta munaptinku, chayri votayta munaptinku,
11. ¿Imaraykutaq Jesusta salvadorninchiktajina qhawananchik tiyan?
12. ¿Imatataq niyta munan mana kay pachamanta kay?
150
mana imatapis ninkuchu. Chantapis, leyes nisqata kasukunku. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus Bibliaqa jinata cristianosta kamachin: “Tukuy runas kamachejkunata kasuchunku”, nispa (Romanos 13:1). Chaywanpis, kamachiqkuna
˜
imatapis Diospa contranta manan chayqa, Diosta kasukuqkunaqa, apostolesjina ninku: “Diostapuni astawanqa kasunayku tiyan, runasta kasunaykumantaqa”, nispa (Hechos 5:
29; Marcos 12:17).
Jehovap llaqtanwan khuska yupaychaspa,
imatachus saqisqaykimanta astawanraq tarinki
´
151
Jesuspa chiqa discipulosninqa, Diospa Reinollan kay pa´
˜
chata allinchananta willanku. Jesus jinata nawpaqmanta willarqa: “Janaj pacha reinomanta evangelio tukuynejpi
´
willasqa kanqa, tukuy runas yachanankupaj; chaypachama
tukukoyqa jamonqa”, nispa (Mateo 24:14). Jesuspa discipulosninqa, kay pachapi kamachiqkuna mana champayninchikta allinchayta atisqankuta yachachinku. Manachayqa, Diospa Reinollan kay pachata allinchananta, yachachinku, chay Reinollapi suyakuyta yachachinku (Salmo 146:3).
´
˜
Chanta Jesusqa, Diospa Reinonta manakuyta yachachiwarqanchik, nirqataq: “Reinoyki jamuchun munayniykitaj ruwasqa kachun, imaynachus janaj pachapi, ajinallatataj kay
˜
pachapipis”, nispa (Mateo 6:10). Diospa Palabranqa, naw˜
paqmantana willarqa imatachus Diospa Reinon ruwananmanta: “Tukuynin waj reinosta tukuchenqa, [Diospa] reino´
˜
tajrı winaypaj sayanqa”, nispa (Daniel 2:44).
14 Kay tukuy rikusqanchikta yuyarispa, tapurikuy: “¿Ima
religiontaq Biblia yachachisqanta yachachin, Diospa su´
´
tin Jehova kasqantataq tukuyman willan? Arı, ¿pikunataq
˜
cristianosjina munanakunku, Jesuspi ininku, manataq kay
pachamantachu kanku? ¿Pikunataq, Diospa Reinollan runap champayninta allinchananta yachachinku? ¿Mayqin
religiontaq tukuy kaykunata ruwan? Rikukusqanmanjina
Jehovamanta sutinchaqkunalla kaykunata ruwachkanku
´
(Isaıas 43:10-12).
13
¿IMATATAQ RUWANAYKI TIYAN?
Dios allinpaq qhawanawanchikpaq mana paypi creenallanchikchu tiyan. Yuyarinchik chayqa supaykunapis Diospi creellankutaq (Santiago 2:19). Manataq Jehovap munaynintachu ruwanku, Diostaq mana allinpaqchu paykunata
15
13. ¿Imatataq Jesuspa chiqa discipulosnin Diospa Reinonmanta yachanku, chayrayku imatataq ruwanku?
14. Qam rikusqaykimanjina, ¿mayqin religiontaq Biblia nisqanmanjina ruwachkan?
15. ¿Diosninchik paypi creenallanchiktachu munan?
152
qhawan. Dios allinpaq qhawanawanchikpaqqa, mana pay
kasqanta creenallachu, manaqa munayninta ruwananchik
tiyan. Astawanpis, llulla religionmanta lluqsipunanchik tiyan, chiqa religionmantaq yaykupunanchik tiyan.
´
16 Apostol
Pablo llulla yupaychaywan mana chhapukunanchikta nirqa. Jinata qillqarqa: “Llojsiychej paykunaj
´
chawpinkumanta, taqakuychejtaj —nispa Jehova nin—.
Ama llankhaychejchu chichipaj qhawasqa imasta, noqataj
´
japikapusqaykichej”, nispa (2 Corintios 6:17; Isaıas 52:11).
Chayrayku chiqa cristianosqa tukuy llulla religionesmanta
karunchakunanku tiyan.
17 Bibliaqa, tukuy llulla religiones ‘Jatun Babiloniamanta’
˜
kasqankuta nin (Apocalipsis 17:5).1 Kay sutiqa nawpa Ba´
bilonia llaqtata yuyarichiwanchik, chaypitaq llulla religion
qallarirqa, Jatun Para kasqanmanta qhipaman. Kunan llu˜
lla religionespi ruwakusqanqa, unayna Babiloniapi qallarirqa. Chay suyupi, runasqa kimsa uyasniyuq diosesta yupaychaq kanku, kunanpis yaqha tukuy religiones Trinidad nisqa yachachiyta yachachillankutaq. Mana chaymanjinataq
´
Bibliaqa, juk kata Dioslla Jehova sutiyuq kasqanta, Jesucristotaq Churin kasqanta yachachiwanchik ( Juan 17:3). Babi˜
loniosqa, runa mana wanuq almayuq kasqanta creeq kan˜
˜
ku, chantapis pillapis wanuptin alman sinchita nakarisqanta creellaqtaq kanku. Kikillantaq kunanpis yaqha tukuy re˜
ligiones, mana wanuq almayuq kasqanchikta yachachinku,
˜
chantapis alma ukhu pachapi nakarisqanta yachachillankutaq.
18 Kunanpis religionesqa imatachus unay tiempo Babiloniapi yachachikusqanta yachachichkallankupuni. Chayrayku, kunan Jatun Babilonia tukuy llulla religioneswan ni1 Kay librop yapanpi, 219, 220 paginaspi, imaraykuchus Jatun Babilonia tukuy llulla religioneswan ninakusqanta sutinchakuchkan.
´
16. ¿Imata ruwananchik tiyan, llulla religionmanta lluqsipunapaq?
´
17, 18. ¿Imataq ‘Jatun Babiloniarı’, imaraykutaq usqhayta chaymanta lluqsipunanchik tiyan?
´
153
˜
˜
nakusqanta nisunman. Diostaq nawpaqmantana imaynatachus chinkananta nirqa (Apocalipsis 18:8). ¿Reparankichu
imaraykuchus qampis Jatun Babiloniamanta lluqsipunayki
kasqanta? Diosqa, usqhayta, tiempo kachkaptillanraq,
chaymanta lluqsipunaykita munan (Apocalipsis 18:4).
19 Llulla religionmanta lluqsipuptiykiqa, icha´ wakin runasqa qammanta karunchakunqanku. Chaywanpis, Diospa
llaqtanman yaykuptiykiqa, imastachus saqisqaykimanta as˜
tawanraq tarinki. Qampis Jesuspa nawpa discipulosninjina
tukuy imata saqisqaykirayku: Diosta may chhika yupaychaqkunawan amigosta ruwakunki, yawar masiykijina kan´
qanku. Arı, qampis pachantinpi may chhika munanakuq
Diospa familianmanta kayta atinki. Chantapis, ‘jamuq pun˜
chaypitaq’ winay kawsayta japillankitaq (Marcos 10:28-30).
Astawanqa, ichapis qammanta karunchakuq runasqa, qhipaman Bibliap nisqanta yachakunqanku, Jehovatataq yupaychanqanku.
20 Bibliaqa, Dios kay saqra pachata chinkachinanta, juk
musuq pachatataq apamunanta ima yachachin (2 Pedro 3:
´
9, 13). ¡Manchay sumaqcha chay musuq pacha kanqa!
Chaypiqa, juk religionlla kanqa, kata chiqa Diosllata yupaychakunqa. ¿Manachu kunanmantapacha chiqamanta Diosta yupaychaqkunawan tantakuyta munawaq?
19. ¿Imatataq tarinki Jehovata yupaychaspa?
20. ¿Imataq kanqa chiqa religionpi kaqkunapaq?
ˇ Juk chiqa religionlla tiyan (Mateo 7:13, 14).
´
ˇ Mayqinchus chiqa religion kasqanta yachasunman,
yachachisqanta, ruwasqanta ima, rikuspa (Mateo
7:16, 17).
ˇ Jehovamanta sutinchaqkuna Diosta chiqamanta
´
yupaychanku (Isaıas 43:10).
16 YACHAQANA
Chiqa yupaychayta akllay
¿Imatataq Biblia lantista
apaykachanamanta yachachiwanchik?
´
¿Imaynata cristianos raymista qhawananku tiyan?
´
¿Imaynata yachakusqaykimanta
˜
runaman willawaq, mana phinachispalla?
YAKUYKIMAN venenota jichaykusqankuta yachanki chay´
˜
qa, ¿imata ruwawaq? Manana chay yakumanta ukyawaq´
´
chu, ¿icharı?, wak yakutacha maskakuwaq. Chaywanpis
´
˜
icha tapukunkiman: “¿Envenenakuninachu?”, nispa.
2 Kikillantaq llulla religionwan. Biblia nisqanmanjina
llulla religionqa, llulla yachachiymanta, saqra ruwaymanta ima junta kachkan (2 Corintios 6:17). Chayrayku, “jatun Babilonia[manta]”, nisunman tukuy llulla religionesmanta lluqsipunanchik tiyan (Apocalipsis 18:2, 4). ¿Qam
˜
˜
lluqsipunkinachu? Lluqsipunkina chayqa, allinta ruwanki.
Chaywanpis chayqa mana llulla religionta saqiyllachu, nitaq lluqsipusqaykita willayllachu. Tapurikuy: “¿Llulla religionpa tukuy ruwayninmantachu karunchakuni?”, nispa.
Qhawarina imapichus ichapis pantachkasunman.
˜
¿WANUSQATA, LANTISTA IMA
YUPAYCHANACHU KANMAN?
3 Wakin runaspata wasisninkupi, lantis, santos ima tiyan.
´
¿Wasiykipirı kanchu? Jina kaptin, ichapis niwaq: “Lantis1, 2. Llulla religionta saqispapis, ¿imatataq tapukunayki tiyan, imaptintaq chayta tapukunayki tiyan?
3. a) ¿Imatataq Biblia lantismanta nin, imaraykutaq wakinkuna
mana chayta uyariyta munankuchu? b) ¿Imatataq lantiswan ruwanayki tiyan?
155
˜
´
niqtapuni Diosmanta manakuna tiyan”, nispa. Icha wakin
lantista munakunki. Chaywanpis, Dios nisqanmanjina Payllata yupaychananchik tiyan. Biblia nisqanmanjina,
mana
´
lantista apaykachananchikchu tiyan (Exodo 20:4, 5; Salmo
´
115:4-8; Isaıas 42:8; 1 Juan 5:21). Chayrayku, chiqamanta
Diosta yupaychanapaq, qamqa, llulla religionwan chhapusqa tukuy lantista chinkachinayki tiyan. Jehovajina, chayku˜
nata qhawanayki tiyan. Lantisqa “Tata Diospa nawpaqempi
ancha millay” kanku (Deuteronomio 27:15).
˜
4 Llulla religionesqa, wanusqasta
yupaychana kasqanta
˜
yachachinku, chayrayku wanusqakunapaq misasta ruwanku. Manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa wakinqa, wa˜
´
nusqakuna kawsachkasqankuta creeq kanku, chanta, wa˜
˜
nusqakuna yanapayta chayri nakarichiyta atisqankuta
´
creellaqtaq kanku. Icha qampis tukuy imata ruwaq kan˜
ki wanusqasta manchachikuspa. Chaywanpis 6 yachaqana˜
pi yachanchikjina, wanusqas ni maypi kawsachkankuchu.
˜
4. a) ¿Imaptintaq wanusqakunapaq imatapis ruway qhasilla kanman?
´
˜
b) ¿Imaraykutaq Jehova Israel llaqtata mana wanusqakunawan parlanankuta nirqa?
156
˜
Chayrayku wanusqaswan mana parlayta atinchikchu. Su˜
paykunaqa, wanusqakunapis kankumanjina runasman
´
˜
parlanku. Chayrayku, Jehova Israel llaqtata ama wanusqakunawan parlanankuta, ama ima layqamanpis rinankuta
ima nirqa (Deuteronomio 18:10-12).
5 Religionniyki lantista apaykachan chayqa, chayri wa˜
nusqaspaq imatapis ruwan chayqa, ¿imatataq ruwanayki
tiyan? Imatachus Dios chaymanta nisqanta Bibliaykipi
˜
allinta nawiriy. Chantapis, sapa punchay Diosmanta ma˜
nakuchkaspa, pay munasqanmanjina yupaychayta munasqaykita, payjina yuyanaykipaq yanapasunanta ima niy
´
(Isaıas 55:9).
˜
NAWPA CRISTIANOS MANA NAVIDADTA
RUWAQCHU KANKU
6 Millay raymista ruwaspa Diosta yupaychayninchik llulla religionwan chichichakunman. Navidadpi tukuriy. Ru´
nasqa kay raymita Jesus paqarikusqanta yuyarinapaq ruwasqankuta ninku, chayrayku yaqha tukuy religiones Navidadta ruwanku. Chaywanpis Jesuspa discipulosninqa,
´
mana Jesus paqarikusqanta yuyariqchu kanku. Kay libro,
´
´
Los orıgenes sagrados de las cosas profundas nin: “Jesus
paqarikusqanmanta iskay pachak watanman, mana pipis
´
maykaqchus Jesus paqarikusqanta yacharqachu, chantapis
´
wakinkunalla maykaqchus Jesus paqarikusqanta yachayta
munarqanku”, nispa.
´
7 Jesuspa discipulosninqa maykaqchus Jesus
paqarikus´
qanta icha yacharqanku, chaywanpis mana diachakunta
˜
ruwarqankuchu. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus nawpa cristianosqa, “kay raymikuna [...] llulla religionmanta jamus˜
5. Lantista apaykacharqanki chayqa, chayri wanusqakunata yupaycharqanki chayqa, ¿imatataq ruwanayki tiyan?
˜
6, 7. a) ¿Imatataq Navidadpi yuyarisqankuta ninku, chayta nawpa
cristianos yuyariqchu kanku? b) ¿Pikunapaqtaq unay tiempopi diachakuta ruwaq kanku?
157
´
qanta” yacharqanku (Las cosas nuestras de cada dıa). Bibliaqa iskay diachakusllamanta parlan, chay diachakuqku´
nataq mana Jehovata yupaychaqchu kanku (Genesis 40:20;
´
Marcos 6:21). Chanta, unay tiempopi runasqa kayjina raymista wak dioskunata yupaychanankupaq ruwaq kanku.
´
Arı, romanosqa mayo 24 punchaypi Diana diosap diachakunta ruwaq kanku. Qayantintaq Apolo Intimanta dios˜
pa diachakuntanataq ruwaq kanku. Jinamanta diachakuykuna mana cristianosmanta jamusqanta yachanchik, manaqa llulla dioskunata yupaychaqkunamanta.
˜
8 Nawpa cristianosqa, Jesuspa diachakunta mana ruwaqchu kanku, imaraykuchus, paykuna diachaku layqiriyusmanta jamusqanta yacharqanku. Unay tiempopi may
chhika griegos, romanos ima, sapa runapta paqarikusqan´
mantapacha juk jarkaq espıritu kapusqanta, chay espiritutaq kawsayninpi yanapasqanta yuyaq kanku (The Lore
´
of Birthdays [Diachaku costumbremanta]). Jehova mana
˜
jaykaq Jesuspa paqarikusqanta nawpa runap ususninku´
wan chhapunanchikta munanmanchu (Isaıas 65:11, 12).
Jina kaptin, ¿imaraykutaq runa Navidadta ruwan?
NAVIDADPA QALLARIYNIN
´
Jesus Jallpaman jamusqanmanta may unaymantaraq,
diciembre 25 punchayta akllakurqa paqarikusqanta yuyarinapaq. Chaywanpis, Jesusqa mana diciembre killapichu paqarikurqa.1 Jina kaptin, ¿imaraykutaq chay killata akllarqanku? Ichapis cristianos nichikuqkuna, “juk raymi mana
allin yupaychaymanta, cristiano raymiman tikrakunanta
munarqanku. [...] Romapi Diosta mana yupaychaqkunaqa,
diciembre killamanta 25 punchaypi, Intip paqarikuyninta
9
1 Jesuspa paqarikuyninmanta astawan yachanaykipaq, 221, 222 pa˜
ginasta nawiriy.
8. ¿Imaynatataq diachakusta ruwayta qallarinku?
9. ¿Imaraykutaq cristianos nichikuqkuna diciembre 25 punchayta
´
akllarqanku Jesus paqarikusqanta yuyarinankupaq?
158
´
´
yuyariq kanku” (Enciclopedia de la Religion Catolica). Inviernopi Intip kanchaynin pisiyachkaptin, Diosta mana yupaychaqkunaqa tukuy imata ruwaq kanku Inti kutirikunanpaq, jinamanta kanchayninta, ruphayninta ima apamunanpaq. Diciembre killapi 25 punchaypi Inti kutirimuyta qallarisqanta creeq kanku. Religionta kamachiqkunaqa,
Diosta mana yupaychaqkunap rayminkuta japikapurqanku, “cristiano raymiman” rikchachirqanku, mana Diospi
creeqkunata cristianismo nisqaman aysamunankupaq.1
˜
10 May unayna,
Navidadta Diosta mana yupaychaqkuna
ruwayta qallarirqanku. Biblia mana Navidadmanta yachachisqanrayku, chunka qanchisniyuq siglopi, Inglaterrapi,
´
chanta norteamericamanta wakin suyuspi, Navidad mana
ruwakunanpaq juk kamachiy karqa. Pipis Navidad punchaypi mana llamkamuq riqqa, multata paganan karqa.
Chaymanta pisimanta pisi, watiq¿Millay
manta Navidadta ruwayta qallarikun.
qupamanta miskita
Navidadqa, watiqmanta jatun raymichunqanaykipaq
man tukurqa, may chhika llaqtapiuqharikuwaqchu?
taq ruwakullanpuni. Diosta kasukuqkuna, kay tukuy raymis llulla religionmanta jamusqanta yachanku, manataq Navidadta nitaq wak raymistapis
ruwankuchu.2
1 Saturnales nisqa raymirayku ima, chay
punchayta akllallarqankutaq. Kay raymitaqa
romanospa chaqrasmanta diosninkupaq, diciembre killapi 17 punchaymanta 24 punchaykama ruwaq kanku. Chay raymipiqa
tusuq kanku, mikhuq kanku, regalostapis qunakuq kanku.
2 Kay librop yapanpi 222, 223 paginaspi,
sutinchakun imaynatachus chiqa cristianos
wak raymista qhawasqankuta.
10. ¿Imaraykutaq unay wakin runas mana
Navidadta ruwaqchu kanku?
159
RAYMIKUNAP QALLARIYNINTA
YACHANANCHIK TIYAN
11 Wakin runas Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachaspapis, Navidadta ruwallankupuni. Paykunaqa, “nipi Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachayta munanchu”, nispa ninku. Astawanpis Navidadqa fa´
miliata jukchaykusqanta nillankutaq. Qamrı, ¿kikintachu
´
ninki? Jina kaptinqa, icha familiaykita munakusqaykirayku, mana Diosman qayllaykuyta atichkankichu. Familiata
Ruwaqqa mana familiaykimanta karunchakunaykita munanchu (Efesios 3:14, 15). Payqa munan familiaykiwan
´
allinta apanakunaykita, chaypaqqa apostol Pablo imatachus ruwananchikta nin: “Allinta reparaychej imachus Se˜
norta kusichinanta”, nispa (Efesios 5: 10).
˜ ˜
12 Ichapis qam niwaq: “Kay raymisqa manana
nawpaqjinachu”, nispa. Chaywanpis ¿juk raymi maymantachus
´
jamusqanta yachananchikpunichu tiyan? Arı, yachananchikpuni tiyan. Tukuriy, ¿imatataq ruwawaq juk miskita millay qupapi rikuspa? ¿Uqharispa chunqaykuwaqchu?
´
Mana, ¿icharı? Chay miskijina, may chhika raymisqa
allinman rikchakun, chaywanpis, millay ruwaykunamanta
jamun. Dios munasqanmanjina ruwayta munanchik chayqa, profeta Isaiasjina ninanchik tiyan, payqa Diosta yupaychaqkunaman “[ama] chichipaj qhawasqa imastaqa llan´
khaychejchu”, nispa nirqa (Isaıas 52:11).
YACHAKUSQAYKITA
ALLINLLAMANTA SUTINCHAY
˜
13 Ichapis wakinkuna raymista manana
ruwasqaykitaqa
mana allinpaqchu qhawanqanku. Tukuriy, runa masiyki
˜
11. ¿Imaraykutaq wakin runas wakin raymista ruwanku, imatataq nuqanchik ruwananchik tiyan?
12. ¿Ima kikinchaywantaq millay raymismanta karunchakunanchik
kasqanta sutinchasunman?
13. Raymisman mana riptiyki, ¿ima champaytaq rikhurinman?
160
juk diachakuman waqyasunkiman chayqa, ¿imatataq ruwawaq? ¿Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptinku? ¿Chay regalota japikunayki allinchu kanman?
Chantapis, qusayki chayri warmiyki, mana qamjina cristiano kaptin, ¿imatataq ruwawaq? Wawayki mana ninan´
paq, “allin ruwaykunamanta jarkawan”, nispa, ¿imata ruwawaq?
14 Ima champaypis kaptin, allin yuyaywan imatapis ninayki tiyan. Ichapis, wata qallarichkaptin; “allin wata ka´
chun”, nispa nisunkuman, jina kaptinqa icha gracias nispalla kutichiwaq. Chay runa, riqsisqayki kaptinqa, ichapis
yachakusqaykita willariwaq. Ima champaypipis kachkaspa allinllamanta kutichinayki tiyan. Biblia nin: “Kacha simiwan parlaychej, kachiwan kachinchasqata jina. Jinallataj yachaychej imaynatachus sapa ujman kutichinaykichej
kasqanta”, nispa (Colosenses 4:6). Chayrayku allinllamanta, ni piqpa sunqunta nanachispalla, yachakusqaykita sutinchay. Imatapis regalakuyqa allin kasqanta sutinchay,
˜
chaywanpis qam wak kutillapina regalanaykita niy.
15 ¿Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptinku? Imatapis japikunapaq, allinta qhawarina imapaqchus
chay regalota quyta munachkawasqanchikta. Ichapis nisunkuman: “Mana ima raymitapis ruwasqaykita yachani,
chaywanpis kayta quyta munayki”, nispa. Jina kaptinqa
ichapis japikuyta atiwaq, chay regalota japikuspaqa mana
chay raymiwan chhapukuchkankichu. Chaywanpis, wak
runa imapichus creesqaykita mana yachaptinqa, qamqa:
“Mana kay raymita ruwanichu”, nispa willawaq. Jinamanta mana qam wak regalowan kutichinaykita suyanqachu.
Ichapis wakinqa, regalota quyta munasunqanku, “regalorayku mana Diosta kasukunchu”, nispa ninallankupaq.
Jina kaptinqa ama ima regalotapis japikunaykichu tiyan.
14, 15. ¿Imatataq ruwawaq “allin wata kachun”, nispa nisuptinku,
chayri juk regalota quyta munasuptinku?
161
¿IMAYNATATAQ FAMILIAYKIWAN
KAWSAKUWAQ?
16 ¿Imata´ ruwawaq familiayki mana qamjina creeptin?
˜
Watiqmanta, ni pita phinachispalla imatapis ruwanayki tiyan. Ichapis familiayki raymista ruwayta munanku, jina
kaptinqa mana sapa kuti paykunaman creesqaykita sutinchanaykipunichu tiyan. Munasqankuta ruwanankuta saqiy, imaynatachus qampis saqisunankuta munanki, jinata
(Mateo 7:12). Chantapis, mana chay raymiswan chhapukunaykichu tiyan. Chaywanpis, wakin kutiqa mana raymi˜
wan chhapukuspalla, imatapis ruwanaykita manasuptinku, ichapis ruwayta atinkiman. Yachanchikjina, imatapis
ruwachkaspaqa, Diosta kusichinanchik tiyan (1 Timoteo 1:
18, 19).
17 Wawayki mana ninanpaq: “Allin ruwaykunamanta jarkawan”, nispa, ¿imatataq ruwawaq? Ama jinata ninanpaq
watantinpi paymanta yuyarikunayki tiyan. Wakin tatasqa
ima punchayllapipis wawasninkupaq imatapis rantipunku. Chantapis tata mamaqa wawasninkuman astawan sumaq regalota qunkuman paykunawan kaspa, munakuyninkuta rikuchispa ima.
CHIQAMANTA DIOSTA YUPAYCHAY
Diosta kusichinaykipaq llulla religionmanta karunchakunayki tiyan, chiqa religionmantaq yaykupunayki ti´
yan. ¿Imaynata chayta ruwawaq? Biblia jinata nin: “Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwanaykichejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa
ama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata.
18
´
16. ¿Imaynata allinllamanta imatapis ruwanayki tiyan?
17. Wawayki mana ninanpaq; “allin ruwaykunamanta jarkawan”, nispa, ¿imatataq ruwawaq?
´
18. ¿Imaynata tantakuykuna, Diosta chiqamanta yupaychanaykipaq
yanapasunqa?
162
Astawanqa kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosnin˜
chejta oqharinakuna, astawampis Senorpa jamunan pun˜
chay qayllapina kasqanta reparaspa”, nispa (Hebreos 10:
24, 25). Tantakuykunapiqa munayninmanjina Diosta yupaychanchik (Salmo 22:22; 122:1). Chay tantakuykunapi,
chiqa sunqu cristianos “purajmanta kallpachanakun[ku]”
(Romanos 1:12).
19 Chantapis, Jehovamanta sutinchaqkunawan yachakusqaykita wakkunaman willaspa, Diosta chiqamanta yupaychachkasqaykita rikuchinki. Kunanqa, may chhika runas “tukuy millay imas ruwakusqanmanta qhaparispa wa´
qasha[nku]” (Ezequiel 9:4). Icha jina llakisqa runasta qampis riqsinki. Biblia qhipapaq yachachisqanta, paykunaman
yachachiyta atiwaq. Mana jaykaq yachakusqaykimanta willayta saqiychu, nitaq chiqa cristianoswanpis tantakuyta saqillaytaqchu. Jinata ruwanki chayqa, llulla religionpa raymisninta chiqniyta qallarinki. Ama iskaychakuychu. Chiqamanta Diosta yupaychanki chayqa, may kusisqa kawsakunki, chantapis Diosninchik may chhika bendicionesta
´
qusunqa (Malaquıas 3:10).
19. ¿Imaraykutaq wakkunaman Bibliamanta yachakusqaykita willanayki tiyan?
ˇ Chiqamanta Diosta yupaychaqkunaqa mana
˜
lantista yupaychankuchu, nitaq
wanusqakuna´
paq imatapis ruwankuchu (Exodo 20:4, 5;
Deuteronomio 18:10-12).
ˇ Diosqa, llulla religionmanta jamuq raymista chiqnin (Efesios 5:10).
ˇ Chiqa cristianosqa, imapichus creesqankuta allinllamanta willananku tiyan (Colosenses 4:6).
Chiqamanta Diosta
yupaychanki chayqa may
kusisqa kawsakunki
17 YACHAQANA
˜
Diosmanta manakuspa
payman qayllaykunchik
˜
¿Imaraykutaq manakunanchik tiyan?
¿Imatataq Dios uyarinawanchikpaq
ruwananchik tiyan?
˜
¿Imaynatataq Dios manakusqanchikman
kutichiwanchik?
JALLPATA tukuy quyllurwan kikinchaspaqa, may juchuysitu kasqanta rikunchik. Cielota, kay pachatawan Ruwaq
Dios Jehovapaqqa, tukuy naciones juk sutuq yakitujinalla
´
kanku (Salmo 115:15; Isaıas 40:15). Chaywanpis Biblia nin:
´
“[Jehova] Diosqa payta wajyakojkunaj qayllampi kashan,
pikunachus cheqa sonqowan payta wajyakojkunaj qayllan˜
kupi [...]; yanapata manakusqankuta uyarispa, paykunata
salvan”, nispa (Salmo 145:18, 19). Kay nisqanpi tukuriy. Tukuy atiyniyuq Ruwawaqninchikta ‘chiqa sunquwan waqyakuptinchikqa’, payqa qayllamuwasunchik, chantapis uya˜
riwasunchik. ¿Manachu Diosmanta manakuy may sumaq
kasqanta niwaq?
2 Chaywanpis, Jehova´ uyarinawanchikpaqqa, pay munas˜
´
˜
qanmanjina manakunanchik tiyan. ¿Imaynata manakusun´
man, Bibliap yachachisqanta mana yachasparı? Imatachus
˜
Biblia manakuymanta yachachisqanta yachananchik tiyan,
˜
imaraykuchus Jehovamanta manakuspaqa, astawan payman qayllaykunchik.
˜
1, 2. ¿Imaraykutaq Diosmanta manakuy may sumaq kasqanta nisun´
˜
man, chanta imaraykutaq Biblia manakuymanta yachachisqanta yachananchik tiyan?
165
“Cielota, kay
pachatawan Ruwaj[qa]”,
˜
manakuyninchikta
uyariyta munan
¿IMARAYKUTAQ
JEHOVAMANTA
˜
MANAKUNANCHIK TIYAN?
˜
3 Qallarinapaq, Jehova´ manakunanchikta
munasqanray˜
ku manakunanchik tiyan. Bibliapi nin: “Ama imaman˜
tapis phutikuychejchu, astawanqa Diosmanta manakuspa˜
qa, imatachus munasqaykichejta manakuychej, tukuy ima´
manta graciasta qospallapuni. Chanta Diosqa chay mana
unanchay atina sonqo tiyaykuyninta sonqosniykichejman
churanqa, chaytaj sonqoykichejta yuyayniykichejtawan waqaychanqa Cristo Jesuspi”, nispa (Filipenses 4:6, 7). Mana´
cha tukuy atiyniyuq Kamachiqpa waqyakuyninta qhisacha´
sunmanchu, ¿icharı?
˜
4 Astawan Jehovamanta manakunanchik
tiyan, imaray˜
kuchus, paymanta manakuspaqa, Payman astawan qayllaykunchik. Munasqa amigosqa, mana imata necesitaspallachu parlapayanakunku manaqa, maskanakunku llakiyninkumanta, kusiyninkumanta ima parlarinankupaq. Jehovawan amigota ruwakuyqa, kikillantaq. Qampis kay librowan
˜
3. ¿Imaraykutaq Jehovamanta manakunanchik tiyan?
˜
4. ¿Imaraykutaq astawan Jehovamanta manakuspa payman astawan
qayllaykuyta atisqanchikta nisunman?
166
imatachus Biblia Jehovamanta nisqanta yachakunki, ima
kacha kaykunasniyuqchus pay kasqanta, imatachus munasqanta ima. Jinamanta Dios kasqantapuni yachakunki.
´
Arı, Diosman imatachus yuyasqaykita, sunquykipi imachus
kasqanta ima, willayta atinki. Jinamanta astawan payman
qayllaykunki (Santiago 4:8).
¿IMATATAQ DIOSNINCHIK UYARINAWANCHIKPAQ
RUWANANCHIK TIYAN?
˜
5 ¿ Jehova´ tukuy manakuykunatachu
uyarin? Diosqa
˜
Isaiasniqta israelitasman nirqa: “Ashkha kutista manakunkichej chaypis, noqaqa mana uyarisqaykichejchu, imarayku´
chus makisniykichejqa yawarlla”, nispa (Isaıas 1:15). Chayrayku, Diospa munayninmanjina mana kawsaptinchik Pay˜
qa mana manakusqanchikta uyariwasunchu. Dios uyarina˜
wanchikpaqqa, munayninmanjina manakunanchik tiyan.
˜
6 Dios uyarinawanchikpaq, iniyniyuq
kananchik tiyan
´
(Marcos 11:24). Apostol Pablo qillqarqa: “Mana creespaqa,
˜
mana atinchejchu Diospa nawpaqempi allimpaj qhawasqa kayta. Imaraykuchus Diosman qayllaykojqa creenan tiyan Diosqa kasqantapuni. Creenallantaj tiyan, pikunachus
Diosta tukuy sonqo maskanku, chaykunaman sumaj tinkata qonanta”, nispa (Hebreos 11:6). Astawanpis, chiqa
˜
iniyniyuq kanapaqqa, mana Dios uyariwasqanchikllapichu
˜
creenanchik tiyan. Manaqa iniyninchikqa, ruwasqasnin˜
chikpi rikukunan tiyan. Kawsayninchikpi sutimanta iniyniyuq kasqanchikta rikuchina tiyan (Santiago 2:26).
7 Chantapis, Jehova´ uyarinawanchikpaq, llampu sunqu˜
wan, tukuy sunqu imatapis manakunanchik tiyan. Dios´
´
˜
5. ¿Imaynata yachanchik Jehova mana tukuy manakuykunatachu
uyarisqanta?
˜
6. Manakusqanchikta Dios uyarinanpaq, ¿imataq kapunawanchik tiyan, imaynatataq chayta rikuchinanchik tiyan?
˜
7. a) ¿Imaraykutaq Jehovata jatunpaq qhawaspa manakunanchik ti˜
yan? b) ¿Imaynatataq llampu sunqu kayninchikta, manakuchkaspa
rikuchisunman?
˜
Diosmanta manakuspa payman qayllaykunchik
167
wan parlaspa llampu sunqu kananchik tiyan. Suyunchikmanta juk presidentewan parlaspaqa jatunpaq qhawaspa
´
parlanchik, ¿icharı? Astawanraq Jehovawan parlachkaspa
llampu sunquwan, Payta jatunpaq qhawaspa parlananchik
tiyan (Salmo 138:6). Chantapis, Payqa “Tukuy Atiyniyoj”
´
Dios (Genesis 17:1). Paywan parlachkaspaqa, llampu sunquwan parlananchik tiyan; Tukuyta Kamachiq kasqanta mana
˜
qunqaspa. Ajinata manakuspaqa, mana kikillantapunichu
sapa kuti nisunchik, manaqa, imachus sunqunchikpi kasqanta nisunchik (Mateo 6:7, 8).
˜
8 Astawanpis, Diosninchik uyarinawanchikpaq, manakusqanchikmanjina tukuy atisqanchikta ruwananchik tiyan.
Chayrayku Jehovamanta “sapa punchay tantaykuta kunan
˜
qowayku”, nispa manakunchik chayqa, tukuy atisqanchikpi sinchita llamkananchik tiyan, tantanchik kapunawanchikpaq (Mateo 6:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Jinallataq,
ima saqra ruwaytapis atipananchikpaq Diospa yanapaynin˜
ta manakunchik chayqa, chay saqra ruwaymanta karunchakunanchik tiyan (Colosenses 3:5). Mana kaykunallata˜
chu Diosmanta manakunapaq yachananchik tiyan, mana˜
qa astawanraq manakuymanta yachakunanchik tiyan.
˜
MANAKUYMANTA TAPUYKUNA
˜
´
9 ¿Pimantataq manakunanchik
tiyan? Jesus discipulos˜
ninman jinata manakuyta yachachirqa: “Janaj pachapi ka´
´
shaj Tatayku”, nispa (Mateo 6:9). Arı, Jesus nisqanman´
˜
jina Jehova Diosllamanta manakunanchik tiyan. Chay˜
wanpis Jehovaqa, Jesuspa sutinpi manakunanchikta mu´
nan. Phichqa yachaqanapi rikunchikjina, Jehova, Jesusta
Jallpaman, juchamanta rantinawanchikpaq kachamurqa ( Juan 3:16; Romanos 5:12). Astawanpis Diosqa, Jesusta
Kuraq kaq Sacerdotetajina, Jueztajina ima churarqa ( Juan
5:22, 23; Hebreos 6:19, 20). Chayrayku Diospa Palabranqa,
´
˜
8. ¿Imaynata manakusqanchikmanjina ruwana tiyan?
˜
´
9. ¿Pimantataq manakunanchik tiyan, chanta piniqtataq?
168
˜
Jesusniqta manakunanchikta nin. Jesusllataq nirqa: “Noqa
˜
nan kani, cheqa kajtaj, kawsaytaj; mana pipis Dios Tataman
chayayta atinchu, mana noqanejta rispaqa”, nispa ( Juan
˜
14:6). Manakusqanchikta uyarinawanchikpaq, kata Chu˜
rinniqta Jehovallamanta manakunanchik tiyan.
˜
10 ¿Qunqurisqapunichu Diosmanta manakuna
tiyan?
Mana. Jehovaqa mana ninchu qunqurikuspachus, kumuy˜
kukuspachus, sayasqachus paymanta manakunanchikta.
Bibliaqa, wakin runas tiyasqa, kumuykuspa, qunquriykus˜
´
pa, sayasqa ima Diosmanta manakusqankuta nin (1 Cro´
nicas 17:16; Nehemıas 8:6; Daniel 6:10; 1 Reyes 8:22, 23).
Diosqa, mana qhawanchu sayaspachus, qunqurikuspachus
˜
paymanta manakuchkasqanchikta, astawanqa imayna sun˜
quwanchus paymanta manakuchkasqanchikta qhawan. Astawanpis, sunqunchik ukhullapi, mayniqpipis kachkaspa
˜
manakuyta atinchik, imatapis ruwachkaspa chayri llakiypi
˜
kachkaspapis. Wakin kutiqa, mana pipis Diosmanta mana´
kuchkasqanchikta reparanqachu, chaywanpis Jehova ma˜
´
nakusqanchikta uyariwasunchik (Nehemıas 2:1-6).
˜
11 ¿Imatataq manakunanchik
tiyan? Biblia kutichiwan˜
chik: “Munayninman jinachus imallatapis manakunchej
´
chayqa, yachanchej pay [ Jehova] uyarinawanchejta”, nis´
pa (1 Juan 5:14). Arı, tukuy imata Diospa munaynin˜
´
manjina manakuyta atinchik. Tukuriy, ¿ Jehova llakiy´
ninchikta willananchikta munanchu? ¡Arı, willananchikta
˜
munan! Jehovamanta manakuyqa, munasqa amigonchikwanpis parlachkasunmanjina. ‘Sunqunchikpi kaq chhikata
payman willakuyta’ atinchik (Salmo 62:8). Chantapis, chi´
˜
qa kaqta ruwananchikpaq espıritu santota manakunanchik
tiyan (Lucas 11:13). Astawanpis, allinta ruwananchikpaq,
˜
llakiykunata ima muchunanchikpaq yanapata manakuy˜
ta atinchik (Santiago 1:5). Juchallikuspaqa, Jesuspi inisqan10. ¿Sayasqamantapunichu chayri qunqurisqapunichu, Diosmanta
˜
manakunanchik tiyan?
˜
˜
11. ¿Imatataq nuqanchikpaq manakuyta atinchik?
˜
169
˜
chikrayku juchanchikta pampachananta manakunanchik
˜
tiyan (Efesios 1:3, 7). Chaywanpis, mana nuqallanchikpaq˜
chu Diosmanta manakunanchik tiyan, manaqa familianchikpaq, qutuchakuymanta hermanosninchikpaqpis ma˜
napunallanchiktaq tiyan (Hechos 12:5; Colosenses 4:12).
˜
12 Manakuchkaspaqa,
tukuy ima ruwasqanmanta Jehova´
ta jatunchayta atinchik chanta may kacha kasqanrayku tu´
kuy sunquwan gracias niyta atillanchiktaq (1 Cronicas 29:
´
˜
10-13). Mateo 6:9-13 pitikunapi, Jesus manakuyta yachachiwarqanchik. Chaypiqa, Diospa sutin llimphuchasqa ka˜
nanpaq manakuyta yachachiwarqanchik, nisunman tukuypis Diospa sutinta llimphuchanankupaq. Chaymanta Jesusqa, Diospa Reinon jamunanta, kay Jallpapitaq janaqpacha˜
pijina Diospa munayninta ruwakunanta, manananchikpaq
´ ˜
˜
yachachiwarqanchik. Arı, nuqanchikpaq manakunamanta˜
˜
qa, nawpaqta Jehovap munaynin ruwakunantaraq manakunata yachachiwarqanchik. Jesusjina Diospa munaynin
˜
˜
ruwakunanta manakunchik chayqa, mana nuqallanchikpichu yuyachkasqanchikta rikuchinchik.
˜
13 ¿Machkha unaytataq manakunanchik
tiyan? Sapita˜
llanchik kachkaspa chayri tantakuypi wakkunapaq mana˜
puchkaspa machkha unaytachus manakunanchikta Biblia´
qa mana ninchu. Icha mikhunamanta agradecekunanchik˜
paq mana unaytachu manakusunman, sapallanchik ka˜
chkaspataq unayta manakusunman (1 Samuel 1:12, 15).
´
Chanta, Jesusqa leymanta kamachiqkunata juchacharqa
imaraykuchus runawan qhawachikuyta munaspalla unay
˜
unayta Diosmanta manakuq kanku (Lucas 20:45-47). Ki´
˜
kinta ruwaptinchikqa, Jehova manakusqanchikta mana
uyariwasunchu. Uyarinawanchikpaqqa tukuy sunqu ma˜
nakunanchik tiyan. Chayrayku, Jehovamantaqa, machkha
˜
unaytapis manakuyta atisunman.
´
˜
˜
12. ¿Imaynata manakuchkaspa Diospa munaynin nawpaqpi kasqanta rikuchisunman?
´
˜
13. ¿Imata Biblia nin machkha unaytachus manakunanchikmanta?
170
˜
¿Machkha kutitataq manakunanchik tiyan? Biblia ku˜
tichin: “Diosmanta manakuychejpuni”, “mana saykuspa
˜
Diosmanta manakullaychejpuni”, “Diosmanta tuta pun˜
chay” manakullaychikpuni, nispa (Romanos 12:12; 1 Tesalonicenses 5:17; 1 Timoteo 5:5). Kay pitikunaqa, mana tuta
˜
punchay manakuspa kananchiktachu niyta munan. Manaqa, sapa punchay, mana saykuspa Diosmanta tukuy imamanta gracias ninanchikpaq, yanapanawanchikpaq, kallpa˜
chanawanchikpaq, sunquchanawanchikpaq ima manaku˜
nanchikta niyta munan. Jehovamanta manakuyta atisqan˜
´
chikqa, may sumaq nuqanchikpaq, ima ratucha Diosmanta
˜
˜
manakuyta munanchik, chay ratu manakuyta atinchik.
Chayta jatunpaq qhawanchik chayqa, tukuyniqpi, sapa ratu
˜
Diosninchikmanta manakusunchik.
´
˜
15 ¿Imaraykutaq “amen”
nispa manakusqanchikta tuku´
chananchik tiyan? Amen rimayqa “ajina kachun”, “jinapu´
ni” niyta munan. Bibliaqa, “amen” nisqa rimayta uqha˜
rispa manakuykunata tukuchinanchikta yachachiwanchik
´
˜
(1 Cronicas 16:36; Salmo 41:13, NM ). Sapitanchik mana´
kuspa “amen” nispa tukuchanchik chayqa, sunqumantapa˜
cha manakusqanchikta rikuchinchik. Tantakuypi juk her˜
mano manapuchkawaptinchik tukuywan khuska simin´
chik ukhupi, chayri uyarikunanpaqjina “amen” ninchik
˜
chayqa, manakuypi imatachus nikusqanta allin kasqanta
nisqanchikta rikuchinchik (1 Corintios 14:16).
14
¿IMAYNATATAQ DIOS
˜
MANAKUSQANCHIKMAN KUTICHIN?
˜
´
16 ¿ Jehova´ manakusqanchikman
kutichinchu? ¡Arı kuti˜
chin! Qhawarina imaraykuchus nisunman ‘manakuykuna˜
ta Uyariq’, tukuy llampu sunqu runaspa manakuyninku˜
14. ¿Imatataq, “mana saykuspa Diosmanta manakullaychejpuni”,
´
´
niyta munan, chanta imata ruwayta atinchik
˜
15. ¿Imaraykutaq sapitanchik manakuchkaspa chayri tantakuypi juk
˜
´
hermano manapuwaptinchik “amen”, nispa tukuchananchik tiyan?
˜
16. ¿Imatataq suyasunman Diosmanta manakuptinchik?
˜
171
man kutichisqanta (Salmo 65:2). Diosninchik imaymanamanta kutichiwasunman.
˜
17 Jehova´ manakuykunata
kutichinanpaqqa, angelesninta, kay pachapi kamachisninta ima apaykachan (Hebreos
1:13, 14). Achkha runas Bibliamanta yachakunankupaq
˜
Diosmanta yanapata manakusqankutawan, Diospa kamachisnin chay runaspa wasinkuman chayanku. Chaytaq, tu´
kuy runasman Diospa Reinonta willakunanpaq angeles
17. ¿Imaraykutaq nisunman Dios, angelesta, kamachisninta ima ma˜
nakuykunaman kutichinanpaq apaykachasqanta?
Maykaqllapis Diosmanta
˜
manakuptinchik, payqa
uyariwanchik
Jehovaqa, juk cristianoniqta
yanapata quwasunman, jinamanta
˜
manakusqanchikman kutichinanpaq
yanapachkasqakuta rikuchiwanchik (Apocalipsis
14:6). Astawanpis llakiypi
´
kachkaptinchik, Jehova
juk cristianota yanapanawanchikpaq kachamuyta atin (Proverbios 12:25;
Santiago 2:16).
˜
18 Jehovaqa manakuy´
kunaman espıritu santonniqta, chantapis Biblianiqta kutichin. Llakiypi
˜
kachkaspa yanapanawanchikta manakuptinchik, payqa es´
pıritu santonwan yanapawasunman, sunquchawasunman
˜
ima (2 Corintios 4:7). Allinta ruwanapaq manakuptinchik,
wakin kutiqa Pay Biblianiqta kutichiwanchik. Ichapis Biblia˜
ta nawirichkaptinchik, Bibliamanta urqhusqa publicaciones˜
˜
ta nawirichkaptinchik ima, nuqanchikpaqjina juk yuyay´
chayta tarisunman. Astawanpis, icha tantakuypi Bibliamanta juk yuyaychayta uyarisunman, chayri qutuchakuymanta
´
juk anciano allinninchikta munaspa kamiriwasunman (Galatas 6:1).
19 Ichapis wakin kutiqa Jehova´ mana usqhayta kutichin˜
qachu, chayqa mana niyta munanchu manakuykunaman
mana kutichiyta atisqanta. Jehovaqa maykaqchus kutichi˜
nawanchikta yachan. Payqa nuqanchikmanta nisqaqa imatachus necesitasqanchikta, imaynatachus chayta qunawan˜
chikta ima, astawan yachan. Wakin kutiqa pay ‘manakunallanchiktapuni, maskanallanchiktapuni, punkuta takana´
´
´
˜
18. ¿Imaynata Jehova espıritu santonta, Palabranta ima manakusqanchikman kutichinapaq apaykachan?
´
19. ¿Imata yuyarisunman wakin kuti Dios mana kutichiwaptinchik?
173
llanchiktapuni’ ima, saqin (Lucas 11:5-10).
Jinata ruwaspaqa tukuy sunquwan ma˜
nakusqanchikta rikuchisunchik, chanta˜
pis jatun iniyniyuq kasqanchikta rikuchi´
llasunchiktaq. Astawanqa icha wakin kuti
˜
Jehovaqa mana manakusqanchikmanjinapunichu kutichiwasunchik. Sutincharinapaq ima llakiypipis kaptinchik, chay llakiyta chinkachinanmantaqa, kallpata quwasunchik sinchita sayanapaq (Filipenses
4:13).
˜
20 Manakuqkunapta
qayllanpi kasqanrayku, cielota kay pachatawan Ruwaq Tatanchikta gracias ninchik (Salmo 145:18).
˜
Diosmanta sapa ratu, tukuyniqpi manakunallapuni. Jinata ruwaspaqa, kusikusun˜
chik sapa kuti astawan Jehovaman, manakuykunata uyariqman, qayllaykusqanchikrayku.
˜
20. ¿Imaraykutaq sapa ratu, tukuyniqpi Jehovamanta manakunanchik tiyan?
ˇ
ˇ
ˇ
ˇ
˜
Jehovamanta manakullasunpuni chayqa, payman
astawan qayllaykusunchik (Santiago 4:8).
˜
Dios uyarinawanchikpaq, iniywan, llampu sunqu˜
wan, ima manakunanchik tiyan
(Marcos 11:24).
˜
Jehovallamanta manakunanchik tiyan kata Churinniqta (Mateo 6:9; Juan 14:6).
˜
˜
Manakuykunata Uyariq Diosqa manakusqanchikta
´
angelesniqta, kamachinkunaniqta, espıritu santonniqta, Biblianiqta ima kutichin (Salmo 65:2).
18 YACHAQANA
Bautizakuspa
Diosman qayllaykunchik
´
¿Imaynata cristianos bautizakunku?
¿Imatataq ruwanayki tiyan bautizakunaykipaq?
´
¿Imaynata pipis Diosman qukun?
¿Imaraykutaq bautizakuyta munananchik tiyan?
˜
NAWPAQ siglopi, Etiopiamanta juk atiyniyuq runa juk
cristianota Felipe sutiyuqta tapurqa: “Kaypi yaku tiyan.
Atiymanchu noqa bautizasqa kayta?”, nispa. Imarayku´
´
chus Felipeqa, Jesus Mesıas kasqanta Bibliawan sutincharqa. Chay runataq chayta yachaspa tukuchkaq qhipakurqa, chayrayku bautizakuyta munarqa (Hechos 8:26-36).
1. ¿Imaraykutaq Etiopiamanta juk atiyniyuq runa bautizakuyta munarqa?
Bautizakuspa Diosman qayllaykunchik
175
Jehovamanta sutinchaqkunawan kay libro yachachis˜
´
qanmanta yachakunkina chayqa, icha tapukunki “¿Atiy˜
˜
manchu nuqapis bautizakuyta?”, nispa. Winaypaq Paraisopi runa tiyakunanmanta Biblia yachachisqanta, yacha˜
kurqankina (Lucas 23:43, NM; Apocalipsis 21:3, 4). Chan´
˜
ta, imaynachus wanusqas kachkasqankuta, ima suyaychus
˜
˜
´
wanusqaspaq kasqanta ima yachakurqankina (Eclesiastes
´
9:5; Juan 5:28, 29). Icha, Jehovamanta sutinchaqkunap
´
tantakuyninkuman richkanki, chiqa religion kasqankuta´
taq reparanki ( Juan 13:35). Astawanraq, icha Jehovaman
˜
astawan qayllaykunkina.
3 ¿Imaynata´ Diosta kasukuyta munasqaykita Payman rikuchiwaq? Jesusqa, discipulosninman nirqa: “Chayrayku
rispa, tukuy laya runasta yachachisqasniyman tukuchimuychej, bautizaspa”, nispa (Mateo 28:19, 20). Jesusllataq
bautizakuspa kikinta ruwananchikpaq yachachirqa. Jesusqa, mana umallantachu yakuwan chaqchuchikurqa (Mateo 3:16). Bautizakuy rimayqa, yaku ukhuman chinkaykuy,
“pulltikuy” niyta munan, chayrayku cristiano bautizakuyqa, runata yaku ukhuman chinkaykuchispa ruwakun.
4 Pikunachus Jehovaman qayllaykuyta munaqkunaqa,
bautizakunanku tiyan. Bautizakuqqa, Diospa munayninta ruwayta munasqanta rikuchin, Diosta kusichiyta munasqantapis (Salmo 40:7, 8). Chaywanpis, bautizakunapaqqa qhawarina imatachus juntana kasqanta.
2
BAUTIZAKUNAPAQ
YACHAYNIYUQ,
˜
INIYNIYUQ IMA KANANCHIK TIYAN
˜
5 Qamqa bautizakunaykipaq wakichikuyta qallarinkina.
2. ¿Imaraykutaq bautizakunaykipi tukurinayki may allin?
´
3. a) ¿Imatataq Jesus discipulosninman kamachirqa? b) ¿Imaynatataq cristianos bautizakunanku tiyan?
4. ¿Imatataq bautizakuspa rikuchinchik?
5. a) Qallarinapaq, ¿imatataq ruwanayki tiyan bautizakunaykipaq?
b) ¿Imaptintaq cristianospa tantakuyninkuman rinayki tiyan?
176
´
¿Imaynata? Jehovamanta, Jesucristomanta ima yachakuspa ( Juan 17:3). Chaywanpis, astawan yachakuyta atinki.
Cristianosqa “Diospa munayninta rejsispa junta” kayta
munanku (Colosenses 1:9). Qampis Diospa munayninta
astawan riqsinaykipaq, Jehovamanta sutinchaqkunawan
tantakunayki tiyan. Chayrayku, tantakuykunaman rinallaykipuni tiyan (Hebreos 10:24, 25). Tantakuykunaman
rillankipuni chayqa, astawan Diosmanta yachakunki.
6 Bautizakunaykipaq mana tukuy Bibliata yachaqanay´
kipunichu tiyan. Chaywanpis, etıope runapi tukuriy, payqa Bibliamanta juk chhikata yachaspapis, juk runap yanapayninwan astawan Bibliamanta yachakurqa (Hechos 8:
30, 31). Kikillantataq, qampis yachakunallaykipuni tiyan.
Astawanpis, mana jaykaq Diosmanta yachakuyta tukun´
kichu (Eclesiastes 3:11). Bautizakunaykipaq Bibliap yachachisqanta sutita yachakunayki tiyan (Hebreos 5:12). Wa˜
nusqasmanta, Diospa sutinmanta, Diospa Reinonmantapis tukuy imata yachakunayki tiyan.
7 Chaywanpis, mana Bibliamanta yachayllachu, ima˜
raykuchus “mana creespaqa, [mana inispaqa] mana atin˜
chejchu Diospa nawpaqempi allimpaj qhawasqa kayta”
(Hebreos 11:6). Bibliaqa, imatachus Corinto llaqtamanta
wakin runas ruwasqankuta willawanchik, chaypacha cristianospa willayninkuta uyariytawan “ashkhas creerqanku
bautizachikorqankutaj” (Hechos 18:8). Qampis kikillantataq ruwanayki tiyan. Bibliamanta yachakusqaykimanji˜
na, Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanpi ininayki tiyan.
´
˜
Chanta, Diospa nisqan juntakunanpi ininayki tiyan, as´
˜
tawanpis Jesus wanupusqanrayku Dios salvanawanchikpi
˜
´
ininallaykitaq tiyan ( Josue 23:14; Hechos 4:12; 2 Timoteo
3:16, 17).
6. ¿Machkhatataq bautizakunaykipaq Bibliamanta yachakunayki tiyan?
7. Bibliamanta yachakusqaykimanjina, ¿imataq kapusunan tiyan?
177
BIBLIAP
YACHACHISQANMANTA WILLAY
˜
8 Iniyniyki
astawan jatun kaptin, astawan runasman wi´
llayta munanki ( Jeremıas 20:9). Jehovamanta, munayninmantawan parlariytapuni munasqaykita reparakunki
(2 Corintios 4:13).
9 Qallarinapaqqa, familiaykiman, amigosniykiman, wasiykip qayllanpi tiyakuqkunaman, Bibliamanta yachakus´
qaykita allinllamanta willarinayki tiyan. Icha qhipaman
Jehovamanta sutinchaqkunawan khuska wasimanta wasi
willaq riyta munanki. Chayta ruwayta munaspaqa, pichus
yachachichkasunki chaywan parlanayki tiyan. Paytaq wa˜
simanta wasi willanapaq wakichisqana kachkasqaykita reparaspa, qutuchakuypi ancianoswan parlanqa, iskayniykichik iskay ancianoswan tantakunaykichikpaq.
10 Jinamanta wakin ancianosta allinta riqsinki, paykunaqa michiqkunajina Diospa llaqtanta jarkanku (Hechos
20:28; 1 Pedro 5:2, 3). Paykunaqa, machkhatachus Bibliamanta yachakusqaykita, machkhatachus kawsayniykipi
´
juntachkasqaykita, chanta Jehovamanta sutinchaq kayta
munasqaykitachus manachus qhawanqanku. Chaymantaqa, willasunqanku Jehovamanta sutinchaqkunawan
wasimanta wasi willaq riyta atisqaykitachus manachus.
11 Wasimanta wasi willayta munaq, mana Biblia nisqanmanjinachu kawsachkan chayqa, ancianosqa tumpata su´
yananta ninqanku, kawsayninta allinchanankama. Icha
pakayllamanta juchallikuchkallanpuni. Chayrayku willayta qallarinanpaqqa, tukuy chichi kawsaymanta taqakunan
8. ¿Imataq yanapasunqa yachakusqaykimanta parlanaykipaq?
9, 10. a) ¿Pikunamantaq Bibliamanta willayta qallariwaq? b) Jehovamanta sutinchaqkunawan wasimanta wasi runaman willamuyta munaspa, ¿imatataq ruwanayki tiyan?
11. ¿Imastataq wakinkuna saqinanku tiyan, runaman willamuq rinankupaq?
178
tiyan, machayta, khuchichakuyta, pitayta, pikchayta ima
´
saqinan tiyan (1 Corintios 6:9, 10; Galatas 5:19-21).
PESACHIKUSPA KUTIRIKUY
Bautizakunaykipaq, qamqa astawan ruwanayki tiyan.
´
Apostol Pedro nirqa: “[Pesachikuychik] Diosman kutirikuychej [...], juchasniykichej pampachasqa kanampaj”,
˜
nispa (Hechos 3:19, 20). Chiqamanta pesachikuqqa, nawpa ruwasqanmanta mayta llakikun. Mana millayta khuchichakuqkunallachu pesachikunanku tiyan, manaqa, tukuy pesachikunanchik tiyan. ¿Imarayku? Imaraykuchus
tukuypis juchallikunchik, chayrayku Diosninchik juchanchikta pampachananta necesitanchik (Romanos 3:23; 5:
12). Qampis manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa mana Diospa munayninta yacharqankichu. Chayrayku mana
´
Diospa munayninmanjinachu kawsarqanki, ¿icharı? Chayrayku pesachikunayki tiyan.
˜
13 Pesachikuytawan, Diosman kutirikunayki tiyan. Nawpa ruwasqaykimanta kutirikuyqa, mana llakikuyllachu,
manaqa, saqra ruwaykunata saqiy. Kutirikusqaykimantapacha, allin kaqllatapuni ruwanaykipaq umachakunayki
tiyan. Manaraq bautizakuchkaspa, pesachikunayki, kutirikunayki ima tiyan.
12
DIOSMAN QUKUNANCHIK TIYAN
´
Manaraq bautizakuchkaspa Jehova Diosman qukunayki tiyan.
˜
15 ¿Imaynata´ Diosman qukunchik? Juk manakuypi
Jehovaman, paypa munaynillanta ruwayta munasqan14
12. ¿Imaraykutaq pesachikunayki tiyan?
´
13. ¿Imataq kutirikuyrı?
´
14. ¿Imata astawan ruwananchik tiyan manaraq bautizakuchkaspa?
15, 16. ¿Imatataq Diosman qukuy niyta munan, imaraykutaq Diosman qukuyta munanchik?
179
chikta nispa Diosman qukunchik (Deuteronomio 6:15).
¿Imaraykutaq pillapis Diosman qukuyta munanman? Juk
qhari, juk warmita riqsiyta munaptin payta parlapayanan tiyan. Kacha kaykunasninta astawan riqsispa, astawan chay warmita munakunqa. Chaymanta qhariqa paywan casarakuyta munasqanta ninqa. Qhariqa casarakuspa
astawan llamkananta yachan. Chaywanpis, chay warmita
´
munakusqanrayku paywan casarakunqa, ¿icharı?
16 Jehovata astawan riqsispaqa, astawan payta munakunchik, chayraykutaq, tukuy imata payrayku ruwanchik.
Chayrayku, Diospa Churin Jesucristop qhipanta riyta munaqqa, ‘pay kikinta qhisachakunan tiyan’ (Marcos 8:34).
˜
Qhisachakunchik, Diosta tukuy imamanta nawpaqman
churaspa, munayninchikmanta, ruwayninchikmanta
´
ima. Arı, qampis bautizakunaykipaq, tukuy imamanta
˜
nawpaqman Jehovap munayninta kawsayniykipi churanayki tiyan (1 Pedro 4:2).
AMA PANTAYTA MANCHACHIKUYCHU
Wakinkunaqa, pantayta manchachikusqankurayku
´
mana Diosman qukunkuchu. Icha jinata yuyanku: “Dios˜
man qukusaq chayqa, Dios cuentata manawanqa. Pantas˜
paqa, Jehovata phinachisaq” nispa, chayraykutaq mana
Jehovaman qukunkuchu.
18 Jehovata sinchita munakuspaqa, payman qukuyta
munanki, qukusqaykiraykutaq astawan munayninta jun´
tayta munanki (Eclesiastes 5:4). Payman qukuytawan,
‘munayninmanjina puriyta munanki, tukuy imapi Diosta
kusichispa’ (Colosenses 1:10). Diosta munakuspaqa, Diospa munaynin juntayta atinapaqjinalla kasqanta reparan´
ki. Qampis apostol Juanjina ninki: “Diosta munakoyqa
17
17. ¿Imaraykutaq wakinkuna mana Diosman qukunkuchu?
´
18. ¿Imataq Jehova Diosman qukunaykipaq yanapasunqa?
Bautizakunaykipaqqa
Bibliap chiqa yachachisqanta
yachakunayki tiyan
˜
Iniyniyki yanapasunqa
yachakusqaykimanta
willanaykipaq
kamachisqanta juntaymin,
kamachisqasninta juntaytaj
atina jinalla”, nispa (1 Juan 5:3).
˜
19 Diosninchik, ¿mana pantananchiktachu manan?
Mana. Diosqa imatachus atisqanchikta, imatachus mana
atisqanchiktapis riqsin, manataq atisqanchikmanta as˜
tawan ruwananchikta manawanchikchu (Salmo 103:14).
Payqa, allinta kawsakunaykita munan, chayrayku tukuy
´
imapi yanapasunqa (Isaıas 41:10). Tukuy sunquwan Jeho˜
vapi atienekunki chayqa, “paymin cheqan nanta pusasonqa” (Proverbios 3:5, 6).
19. ¿Imaraykutaq Diosman qukuyta mana manchachikunaykichu tiyan?
181
BAUTIZAKUSPA QUKUSQAYKITA RIKUCHIY
Tukuy kaykunata yachaspa ichapis sapitayki juk ma˜
nakuypi Jehovaman qukuyta munanki. Chaywanpis
Diosta munakuqkunaqa, ‘siminkuwan willananku tiyan,
´
salvasqa kanankupaq’ (Romanos 10:10). ¿Imaynata chayta ruwawaq?
21 Qutuchakuyniykimanta ancianosta umachaqman,
20
20. Jehovaman qukuytawan, ¿imaraykutaq qukusqaykita tukuyman
rikuchinayki tiyan?
´ ˜
21, 22. ¿Imaynata iniyniykimanta ‘simiykiwan willawaq’?
˜
¿Juk manakuypi
Diosman
qukunkichu?
˜
Bautizakuyqa, “wanuywan”
ninakun, nisunman bautizakuspa
˜
nawpa kawsayninchikta
pampanchik, Diospa munayninta
ruwananchikpaqtaq
kawsarinchik
182
bautizakuyta munasqaykita niy. Payqa wak ancianosta
kamachinqa Bibliap yachachiykunasninmanta tapunasunkupaq. Kay ancianosqa, kutichisqaykimanjina bau˜
tizakunaykipaqna kachkasqaykita qhawanqanku chayqa,
qhipan jatun tantakuypi bautizakuyta atisqaykita nisunqanku.1 Bautizakunayki punchaypi, juk umallirichiypi
sutinchakunqa imachus bautizakuy niyta munasqanta.
Chay umallirichiy tukukuchkaptin, umallirichiqqa bautizakuqkunaman iskay tapuykunata ruwanqa, bautizakuq˜
kunataq, sinchita kutichinanku tiyan. Jinamanta iniyninkumanta ‘siminkuwan willanqanku’.
22 Bautizakuspa Diosman qukusqaykita, jinamanta
qampis Jehovamanta sutinchaq kasqaykita, tukuyman rikuchinki. Bautizakuqkunata yakuman pulltiykunku, jinamanta Jehovaman qukusqankuta rikuchinankupaq.
´
¿IMATA BAUTISMO
NIYTA MUNAN?
23 Jesusqa, discipulosninman “Dios Tataj sutimpi, Chu´
rej sutimpi, Santo Espıritoj sutimpiwan” bautizanankuta kamachirqa (Mateo 28:19, 20, Qheshwa Biblia). Kay´
taq niyta munan bautizakuqkunaqa Jehova Diospa, Jesucristoqpatawan kamachiyninta jatunpaq qhawasqanku´
ta (Salmo 83:18; Mateo 28:18). Chantapis Diospa espıritu
´
santon imatachus ruwasqanta sumaqpaq qhawanku (Galatas 5:22, 23; 2 Pedro 1:20, 21).
24 Bautizakuyqa, mana yakupi pulltikuyllachu. Bautizakuytaqa jatunpaq qhawana tiyan. Yakuman pulltiyku1 Bautismoqa Jehovamanta sutinchaqkunap jatun tantakuyninkupi ruwakun.
´
23. ¿Imatataq “Dios Tataj sutimpi, Churej sutimpi, Santo Espıritoj sutimpiwan” bautizakuy niyta munan?
´
24, 25. a) ¿Imata bautizakuy niyta munan? b) ¿Ima tapuymantaq
kutichinanchik tiyan?
183
˜
˜
kuspaqa, “wanusqaykita” niyta munan, nisunman, nawpa kawsayniykita pampasqaykita. Chayrayku yakumanta lluqsispaqa, chay ratumantapacha Diospa munayninta ruwanapaq kawsanki. Mana jaykaq qunqapunaykichu
tiyan, Jehovaman qukusqaykita, mana juk runamanchu,
nitaq juk religionmanchu. Diosman qukuspa, bautizakuspa ima, Diospa munasqa amigon kayta qallarichkanki
(Salmo 25:14).
˜
25 Bautizakuspa ama salvasqana
kasqaykita yuyaychu.
´
Chaymanta parlaspa apostol Pablo nirqa: “Kunanqa Diosta manchachikuspa astawan kallpakullaychejpuni”, nispa (Filipenses 2:12). Bautismoqa qallariylla. Kunan tapu´
kusunman, ¿imaynata Diospa qayllanpi, munakuyninpi
ima kallasunmanpuni? Qhipan yachaqana chayta kutichiwasunchik.
ˇ Cristianosqa mana yakuwan chaqchuykuspallachu bautizanku manaqa yakuman pulltiykuspa
bautizanku (Mateo 3:16).
ˇ Bautizakunapaq Bibliamanta yachakunanchik,
˜
ininanchik, pesachikunanchik, kutirikunanchik,
Diosman qukunanchik ima tiyan ( Juan 17:3;
Hechos 3:19, 20; 18:8).
˜
ˇ Jehovaman qukunapaq, Jesuspa nawpa discipulosninjina, qhisachakunanchik tiyan (Marcos
8:34).
˜
ˇ Bautizakuyqa “wanuywan” ninakun, nisunman,
˜
nawpa kawsayninchikta pampanchik, kawsarinchiktaq Diospa munayninta ruwanapaq (1 Pedro
4:2).
19 YACHAQANA
Diospa munakuyninpi kallaypuni
¿Imatataq Diosta munakuy niyta munan?
´
¿Imaynata Diospa munakuyninpi kallasunmanpuni?
´
´
¿Imaynata Jehova paypa munakuyninpi
kaqkunata tinkanqa?
¿Kay saqra
punchaykunapi
Jehovapichu
pakakunki?
CAMPOPI purichkaptiyki cielopi phuyus
yanayarichkasqanpi tukuriy. Jinallamanta
lliwq lliwq nirin, manchaytataq para jichakamun. Qamtaq mana juquchikunaykirayku, usqhayllata pakakuq ayqinki. Juk chukllata tarispataq, chaypi pakakunki. Chayta
´
tarispa, ¿maytacharı kusikunki?
2 Kunanqa, manchachikunapaqjina saqra punchaykunapi kawsachkanchik, llakiymanta junta, chaytaq astawan yapakuchkan. Kunan jina llakiypis kawsayninchik
kachun, tukuy llakiykunamanta jarkakusunman. ¿Imapitaq jarkakusunman? Biblia
´
nin: “[Jehova] Tata Diosman nisaj: Qan kanki pakakunay, jarkachasqa wasiy, Diosniytaj;
qampi atienekusaj”, nispa (Salmo 91:2).
3 Jehovaqa, tukuy imata Ruwaq, tukuy
atiyniyuq Dios, paytaq jarkayta atiwasunman. ¿Manachu chay may jatun tinka kasqanta nisunman? Payqa tukuy imamanta
˜
astawan atiyniyuq. Pipis nakarichiwanchik
´
chayqa, Jehova tukuy llakiyninchikta chin1, 2. ¿Maypitaq pakakuyta atisunman?
´
3. ¿Imaynata Jehovapi jarkakusunman?
185
´
kachiyta atin. ¿Imaynata Jehovapi jarkakusunman? Paypi atienekuspa. Astawanpis Bibliaqa jinata waqyawanchik:
“Diospa munakuynimpi kallaychejpuni”, nispa ( Judas 21).
´
Arı, Diospa munakuyninpi kanallanchikpuni tiyan, manataq jaykaq paymanta karunchakunanchikchu tiyan. Jinata
ruwasunchik chayqa, Diosninchik jarkallawasunchikpuni.
´
Chaywanpis, ¿imaynata Ruwawaqninchikman astawan qayllaykusunman?
DIOS MUNAKUSUSQANPI TUKURIY,
KIKINTATAQ PAYTA MUNAKUY
4 Jehovaqa, imaymanamanta munakuyninta rikuchiwanchik. Yuyarina imaynatachus munakuwasqanchikta, jinamanta munakuyninpi kanallanchikpaqpuni. Kay libropi Bibliamanta imastachus yachakusqaykipi tukuriy. Diosqa,
juk kacha wasita kusisqa tiyakunanchikpaq quwarqanchik,
chay wasitaq, kay Jallpa, chuwa yakusniyuq, achkha mi´
khunayuq ima, chanta may chhika kachitu animales kallan´
taq. Chanta, Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanta yachanchik, chaypitaq Payqa imaynachus pay kasqanta, sutinta
´
ima willawanchik. Biblia ninjina, Jehova munasqa Churin˜
˜
ta kay pachaman kachamurqa, nuqanchikrayku nakarinan˜
paq, wanunanpaq ima ( Juan 3:16). Jinamanta Diosqa, juk
jatun regalota quwarqanchik, chayrayku qhipapaq juk sumaq kawsayta suyachkanchik.
5 Qhipaman sumaqta kawsananchikpaq Jehovaqa, Jesusniqta janaqpachamanta kamachimunanpaq, juk Reinota churarqa. Kay Reinoqa tumpamantawan tukuy llakiykunata chinkachinqa, Jallpatataq juk paraisoman tukuchinqa.
´
˜
¡Chaypima sunqu tiyasqa, winaypaq kusisqa kawsakusunchik! (Salmo 37:29.) Kunanqa, chay punchaykuna chayamunankama, Diospa kamachiykunasnin kusisqa kawsaku´
napaq yanapawanchik. Jehova wak regalota qullawarqan˜
˜
chiktaq, chay regaloqa: Diosmanta manakuy, manakuyniqta
´
4, 5. ¿Imaynata Diosninchik munakuwasqanchikta rikuchiwanchik?
tukuy imamanta paywan parlayta atinchik. Kaykunaqa, Diosninchik tukuyta munakuwasqanchikta rikuchiwanchik.
6 Kunan, kayta tapukunayki ti´
´
yan: “¿Imaynata Jehova munakuwasqanman kutichiyman?”, nis´
pa. Icha wakinkuna, “Jehovata munakuspa”, nispa ninkuman. ¿Kikillantataqchu qampis ninki? Jesusqa, astawan
´
jatun kamachiymanta parlaspa nirqa: “[Jehova] Diosniykitaqa munakunki tukuy sonqoykiwan, tukuy almaykiwan,
´
tukuy yuyayniykiwantaj”, nispa (Mateo 22:37). Icha qampis
Jehovata munakunki, chaywanpis, ¿imatataq astawan ruwanayki tiyan, Diosta tukuy sunquykiwan, tukuy almaykiwan,
tukuy yuyayniykiwantaq munakunaykipaq?
7 Biblia yachachisqanmanjina Diosta munakuyqa mana
Diosta munakuni niyllachu manaqa astawanraq niyta munan. Allinta japiqanapaq juk manzanawan kikinchana:
Qam juk manzanata munaptiyki, manzanap mujullanta mi´
khuspa, ¿mujullanwan saksawaqchu? Mana, ¿icharı? Imaraykuchus mujuqa tarpunapaq, mana mikhunapaqchu. Jinallataq Diosta munakuyninchikqa, mujitujinalla; puqu˜
nanpaqqa, winananraq tiyan. Chayrayku Biblia nin: “Diosta
munakoyqa kamachisqasninta juntaymin, kamachisqas´
ninta juntaytaj atina jinalla”, nispa (1 Juan 5:3). Arı, chiqamanta Diosta munakuyqa, ruwasqanchikpi rikukunan tiyan
(Mateo 7:16-20).
8 Diosta munakusqanchikta rikuchinchik, kamachisqanta kasukuspa. Jehovap kamachisqanqa juntayta atinajina´
lla, mana llasa qipijinachu. Chanta, tukuy imata Diosnin´
chik kusisqa kawsakunanchikpaq kamachiwanchik (Isaıas
6.
7.
8,
ta
´
¿Imaynata Diospa munakuyninman kutichiwaq?
´
¿Imaynata Diosta munakusqaykita rikuchinki?
´
9. ¿Imaynata Diosta munakusqanchikta, agradecesqas kasqanchikima rikuchinchik?
187
´
˜
48:17, 18). Jehova munasqanmanjina nanninpi pusanawanchikta saqispaqa, tukuy imamanta agradecekusqanchikta rikuchinchik. Llakikunapaqjina kunan
tiempopi, wakin ru˜
naslla Diosman agradecekunku. Nuqanchik mana Jesuspa
punchayninpi runasjinachu kananchik tiyan. Juk kutiqa, Je´
sus lepra unquyniyuq chunka runasta jampirqa, chay chunkamantataq juklla graciasta quq kutimurqa (Lucas 17:12-17).
Tukuypis chay runajina kayta munanchik, manataq chay jis´
qun runasjinachu, ¿icharı?
9 Jina kaptinqa, ¿ Jehovap ima kamachiykunasnintataq
kasukunanchik tiyan? Wakin kamachiykunata kay libropi
˜
yachanchikna. Chaywanpis, Diospa wakin kamachiykunasninmanta parlarina, chaykunata kasukuspaqa Diospa munakuyninpi kallasunchikpuni.
ASTAWAN JEHOVAMAN QAYLLAYKULLAYPUNI
Jehovaman qayllaykunapaq payta sumaqta riqsinanchik
tiyan. Chayrayku Diosmanta yachakullaypuni.
10
10. ¿Imaraykutaq Jehovamanta yachakunallanchikpuni tiyan?
Jehovata munakuyqa juk ninajina,
mana thasnukunanpaq inqhanayki tiyan
188
Juk urqupi kachkasqaykipi tukuriy, manchaytataq chirimu˜
chkan, qamtaq, qunikunaykipaq ninata japichinki. ¿Nina
˜
´
wanupunanta saqiwaqchu? Mana, ¿icharı? Nina mana wa˜
˜
nupunanpaq inqhanallaykipuni tiyan, nina wanupunanta
˜
saqinki chayqa, chirimanta qampis wanupuwaq. Imaynata˜
chus llamta nina mana wanunanpaq yanapan, jinallatataq
Diosmanta astawan yachakusqanchikqa, Diosta munakuyninchik mana chiriyapunanpaq yanapan (Proverbios 2:1-5).
11 Jesusqa, discipulosnin Jehovata, chiqa kaq Palabranta
˜
ima munakunankuta munarqa. Wanuymanta kawsarimuy´
tawan Jesus iskay discipulosninman Hebreopi Qillqasqasmanta ima profeciaschus paypi juntakusqanta sutincharqa.
¿Imaynataq discipulosnin sientekurqanku? Paykuna nirqan˜
ku: “Manachu sonqonchej kajarerqa nampi parlashawajtinchej, Diospa Palabrantataj sutinchashawajtinchej?”, nispa
(Lucas 24:32).
12 ¿Manachu Bibliamanta yachakuchkaptiyki, sunquykipis kajarirqa, kusirikurqa, Diostataq astawan munakunayki´
paq tanqasurqa ima? Jinacha karqa. Achkha runaspata sunqunku kikillantataq kajarirqa. Kunanqa Diosta munakuy˜
˜
ninchik, mana wanunanchu tiyan, manaqa winanan tiyan.
Mana kunan tiempopi saqra runasjinachu kananchik tiyan,
´
Jesus paykunamanta parlaspa nirqa: “Ashkhaspa munakuyninku chiriyaponqa”, nispa (Mateo 24:12). Jehovata munakusqayki, Biblia yachachisqanta munakusqayki ima, mana
´
chiriyapunanpaq, ¿imata ruwawaq?
13 Jehovamanta, Jesucristomantawan yachakullaypuni
˜
( Juan 17:3). Bibliamanta nawirisqaykipi allinta tukuriy, ta˜
pukuytaq: “¿Imatataq kay nawirisqay Jehovamanta yachachiwan? ¿Astawan Diosta tukuy sunquywan, almaywan,
yuyayniywan ima munakunaypaq yanapawanchu?”, nispa
11. ¿ Jesuspa parlasqan discipulosninpa sunqunkuta kajarichirqachu?
12, 13. a) Kunan tiempopi runaqa, ¿Diosta, Bibliatapis munakunchu?
b) ¿Imatataq ruwasunman mana munakuyninchik chiriyapunanpaq?
189
(1 Timoteo 4:15). Jinata tukurinki chayqa, Jehovata munakuyniyki mana chiriyapunqachu.
14 Jehovata munakusqanchik mana chiriyapunanpaq, ma˜
nakunallanchikpuni tiyan (1 Tesalonicenses 5:17). Chunka
˜
qanchisniyuq yachaqanapi, manakuy Diospa jatun regalon
kasqanta rikurqanchik. Imaynatachus runa masinchikwan
astawan parlaspa astawan payman qayllaykunchik, kikillantataq Jehovawan parlaspa astawan payman qayllaykunchik.
˜
Mana kikillantapunichu parlaspa Diosmanta manakunanchik tiyan; allinta tukurispa paywan parlananchik tiyan.
Jehovawanqa, imaynatachus juk munasqa wawa tatanwan
parlan, kikillantataq parlananchik tiyan. Paywan sunqunchikmantapacha jatunpaq qhawaspa llampu sunquwan par´
lananchik tiyan (Salmo 62:8). Arı, Diosta yupaychananchikpaq sapitanchik Bibliata ukhunchananchik tiyan, chantapis
˜
llampu sunquwan manakunanchik tiyan. Jinamanta Diospa
munakuyninpi kallasunchikpuni.
DIOSTA YUPAYCHAY KUSICHIWANCHIK
Tukuypis sapallanchik Bibliamanta yachakuspa, Dios˜
manta manakuspa, Diosta yupaychanchik. Kunanqa, wak
runaswan kachkaspa ruwasqanchikmanta parlarina, chay
ruwayqa: yachakusqanchikmanta willariy. ¿Pillamanpis Bi˜
bliamanta parlarqankinachu? Jina kaptinqa allinta ruwanki
(Lucas 1:73-75). Jehovamanta yachakusqanchikta wakkuna´
man willaptinchik, Jesus chiqa cristianosman kamachisqanta juntachkanchik, chay kamachiytaq: Diospa Reinonmanta tukuy runasman willay (Mateo 24:14; 28:19, 20).
´
16 Apostol
Pabloqa, runasman willaytaqa sumaqpaq qhawarqa (2 Corintios 4:7). Jehovamanta, munayninmanta ima
parlayqa, astawan sumaq ima llamkaymantapis. Chayta
15
14. ¿Imaraykutaq Jehovawan parlananchik tiyan mana munakuyninchik chiriyapunanpaq?
15, 16. ¿Imaptintaq Diospa Reinonmanta willayta sumaqpaq qhawananchik tiyan?
190
ruwaspaqa Diospaq llamkachkanchik, chaytaq yanapawanchik. Runasman willamuspaqa, llampu sunqu runasta Jeho´
˜
vaman qayllaykunankupaq yanapanchik, chanta winaypaq
kawsanankupaq yanapallanchiktaq. ¿Ima ruwaytaq astawan
kusichiwasunman? Astawanpis, Jehovamanta, Palabran´
Jehova ‘chiqa kaq kawsayta’
´
tarinaykita munan. Qamrı,
¿chayta munankichu?
191
˜
manta parlaspaqa, iniyninchik, Diosta munakuyninchikpis
˜
winan. Jehovataq ruwasqanchikta sumaqpaq qhawan (Hebreos 6:10). Rikunchikjina, runasman willamuyqa Diospa
munakuyninpi kanallanchikpaqpuni yanapawanchik (1 Corintios 15:58).
17 Usqhayta Diospa Reinonmanta willakunan tiyan. Biblia
nin: “Diospa Palabranta willaraypuni tutapis, punchaypis,
ima ratollapis”, nispa (2 Timoteo 4:2). ¿Imaptintaq usqhay´
ta willananchik tiyan? Jinata Biblia nisqanrayku: “[Jehova]
˜
˜
Diospa jatun punchaynenqa qayllamushanna. Qayllapina
´
kashan, usqhayllatataj chayamushan”, nispa (Sofonıas 1:14).
´
Arı, saqra runasta chinkachinanpaq Jehovap punchayninqa, usqhayta qayllamuchkan. ¡Runastaq chayta yachananku
tiyan! Runasqa, kunanmantapacha Jehovata Kamachiqninkutajina qhawayta yachananku tiyan, imaraykuchus Diospa
punchayninqa “chayamonqapuni” (Habacuc 2:3).
18 Jehovaqa, chiqa yupaychaqkunawan khuska yupaychananchikta munan. Chayrayku Palabran jinata nin: “Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwananchejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa ama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata. Astawanqa
kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosninchejta oqharinakuna, astawampis [...] [Diospa] punchay[nin] qayllapi˜
na kasqanta reparaspa” (Hebreos 10:24, 25). Hermanosninchikwan tantakuspa, munasqa Diosninchik Jehovata as´
tawan yupaychanchik. Chanta, puraqmanta yanapanakunchik, kallpachanakunchik ima.
19 Jehova´ Diosninchikta yupaychaqkunawan tantakuspaqa, qutuchakuypi astawan paykunawan masichakunchik,
17. ¿Imaptintaq usqhayta runaman willananchik tiyan?
18. ¿Imaraykutaq hermanosninchikwan tantakuspa Jehovata yupaychananchik tiyan?
´
19. ¿Imaynata hermanosninchikta munakusqanchikta astawan kallpachasunman?
192
˜
munanakunchik ima. Jehovajina nuqanchikpis kacha kaykunasninkuta qhawananchik tiyan. Mana suyanachu cristianos mana pantanankuta. Tukuypis juchasapa kasqanchikta yuyarikunanchik tiyan, chantapis yachakusqanchikmanjina mana tukuychu kikinta ruwanchik (Colosenses 3:13).
Tukuy sunqunkuwan Jehovata munakuqkunawan amigos˜
ta ruwakuy, jinamanta imaynatachus munakuyniyki winasqanta rikunki. Hermanoswan khuska Jehovata yupaychaspaqa, Diospa munakuyninpi kallankipuni. Kunan qhawa´
rina imaynatachus Jehova paypa munakuyninpi kaqkunata
tinkasqanta.
“CHEQA KAJ KAWSAYMANTA” CHIPAKUY
Jehovaqa, chiqa sunqu runasta kawsaywan tinkanqa,
´
¿imayna kawsaywantaq? Wakinkuna icha ninkuman: “¿Ma˜
nachu kawsachkanchikna, chayrayku mikhunchik, ukyan´
chik, samanchik ima?”, nispa. Wakin kutiqa icha “¡kaymin
kawsayqa!”, nispa ninchik. Chaywanpis Bibliaqa, chiqa kaq
kawsaymanta parlawanchik.
21 Bibliaqa, “cheqa kaj kawsaymanta” chipakunanchikta
˜
niwanchik. Chayri Qheshwa Biblia ninjina, “winay kawsaymanta mana” kacharikunanchikta (1 Timoteo 6:19). Kay
˜
“cheqa kaj kawsay[qa]”, winay kawsay niyta munan. Mana
juchayuq junta runa kaspaqa, chiqamanta kawsasunchik
qallariypi Dios munasqanmanjina. Chaypacha, Paraisopi
˜
mana unquspa, kusisqa, tukuywan allinpi kaspa ima, winay´
paq ‘chiqa kawsayta’ kawsasunchik (1 Timoteo 6:12). Arı,
´
may kacha kawsay suyawanchik, ¿icharı?
22 ¿Imaynata´ chay ‘chiqa kaq kawsayta’ tarisunman? Ma´
naraq chayta nichkaspa apostol Pablo cristianosta “allin kajta ruwanankuta, allin ruwanaspitaj qhapaj kanankuta”, nir´
˜
qa (1 Timoteo 6:18). Arı, winaypaq kawsananchikpaq, Bi20
20, 21. ¿Imataq ‘chiqa kaq kawsay’ niyta munan, imaraykutaq may
kacha chay kanqa?
´
22. ¿Imaynata ‘chiqa kaq kawsayta’ tariyta atiwaq?
193
bliamanta yachakusqanchikmanjina ruwananchik tiyan.
Chay ‘chiqa kaq kawsay’, ¿pagojina kasqantachu nisunman?
˜
Mana; winay kawsayqa “Diospa qhasilla kacha yanapay[nin]”, mana pagochu (Romanos 5:15). Jehovaqa, payta kasukuqkunata yanapayta munan. Payqa, kusisqa, ‘chiqa kaq
´
kawsayta’ tarinaykita munan. Jehova chayjina kawsayta,
Paypa munakuyninpi kaqkunaman qunqa.
23 Sapa juk tapukunanchik tiyan: “¿Biblia nisqanmanjina´
chu Diosta yupaychachkani?”, nispa. Sapa punchay “arı”
´
nispa kutichinchik chayqa, allinta ruwachkanchik. Arı, Jehovaqa, jarkawaqninchik. Payqa llaqtanta kay qhipa saqra
punchaykunapi waqaychachkan. Astawanpis, tumpamantawan juk musuq pachaman pusaykuwasunchik. ¡May sumaq
´
chay kanqa! ¡Maytacha kusikusunchik kay qhipa saqra punchaykunapi allin kaqta ruwasqanchikmanta! Kunan allin
kaqmanjina kawsanki chayqa, ‘chiqa kaq kawsayta’ japikus˜
pa winaypaq kawsakuyta atinki, qallariypi Diosninchik munasqanmanjina.
23. ¿Imaraykutaq Diospa munayninpi kanallanchikpuni tiyan?
ˇ Diosta kasukuspa, pay nisqanta ruwaspa, chiqamanta Diosta munakusqanchikta rikuchinchik
(1 Juan 5:3).
ˇ Diospa munakuyninpi kanallanchikpaqpuni, Biblia˜
manta yachakunachik, tukuy sunquwan manakunachik, wakkunaman Diosmanta yachachinachik,
qutuchakuypitaq Payta yupaychanachik (Mateo
24:14; 28:19, 20; Juan 17:3; 1 Tesalonicenses 5:17;
Hebreos 10:24, 25).
˜
ˇ Diospa munakuyninpi kaqkuna winaypaq chiqa
kaq kawsayta kawsanqanku (1 Timoteo 6:12, 19;
Judas 21).
YAPA
TEMA
´
PAGINA
¿Imatataq Diospa sutin niyta munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 195
´
Profeta Danielqa, Mesıas chayamunanta willarqa 9 9 9 9 9 9 9 9 9 197
˜
´
Jesucristo, nawpaqmanta willasqa Mesıas 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 199
´
Tatamanta, Churimanta, espıritu santomanta ima,
chiqa yachachiy 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 201
¿Cristianos cruzta apaykachanankuchu tiyan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 204
˜
Senorpa Cenanqa: Diosta jatunchan 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 206
´
“Alma”, “espıritu”:
¿imatataq kay rimaykuna niyta munan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 208
Seol, Hades, ¿imataq kanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 212
´
¿Imataq Juicio Punchayrı? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 213
´
1914: profecıas juntakunanpaq jatun wata 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 215
´
´
¿Pitaq arcangel Miguelrı? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 218
´
¿Imataq ‘Jatun Babiloniarı’? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 219
´
¿ Jesus diciembre killapichu paqarikurqa? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 221
¿Raymista ruwananchikchu tiyan? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 222
195
¿Imatataq Diospa sutin niyta munan?
˜
BIBLIAYKIPI Salmo 83:18 pitita nawiriy. ¿Ima nintaq chaypi?
´
Kay Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nis´
qapi jinata nin: “Tukuy runas yachachunku, sutiykiqa Jehova
kasqanta, qamlla tukuy kay jallpa patapi kaq Dios kanki”. Kay
pitita wak Bibliasqa yaqha kikillantataq tikrachinku. Chay´
wanpis, wakin tikrachiqkunaqa, Jehova sutita Bibliamanta ur˜
qhunku, “Senor”, “Tata Dios” nisqa rimaykunallata churanku.
´
¿Imataq kay pitipi rikhurinan karqa? ¿Jehova sutipunichu rikhurinan karqa?
Kay pitipiqa Diospa sutin willakun. Hebreo simipi Biblia qillqakuchkaptin, Diospa sutinqa tukuyniqpi rikhuriq.
Kay sutiqa hebreo simipi jinata qillqakun ˘˙˘˝ (YHWH). Qhichwa simipiqa
´
jinamanta uqharikunman: Jehova. ¿ Juk
kutillachu Bibliapi
Diospa
sutin
rikhu˜
rin? Mana. Nawpa testamento hebreo
Diospa sutin
simipi qillqakuchkaptin, yaqha qanchis
hebreo qillqapi
waranqa kutita Diospa sutin rikhuriq.
¿Uqharinachu kanman Diospa sutinta? Padrenuestropi Je´
˜
sus jinamanta manakuyta yachachirqa: “Janaj pachapi kashaj
Tatayku, sutiyki jatunchasqa kachun”, nispa (Mateo 6:9). Chay˜
´
manta qhipaman manakullarqataq: “Tatay, sutiykita jatunchay”, nispa. Diosninchiktaq janaqpachamanta kutichimur˜
qa: “Sutiyta jatunchanina, kunantaj ujtawan jatunchasaj”, nispa ( Juan 12:28). Chayrayku Diospa sutinta uqharinapuni tiyan. Chaywanpis, ¿imaraykutaq wakin tikrachiqkuna Diospa
sutinta Bibliamanta urqhunku, wak sutistataq cuentanmanta
churaykunku?
Kayta kutichinapaqqa iskay yuyayta qhawarisunchik. Juknin
kay: wakinkuna ninku mana Diospa sutinta uqharinanchikchu
˜
kasqanta, Diospa sutin imaynatachus nawpa
tiempopi uqhari˜
kusqanta mana yachasqanchikrayku. Nawpa hebreo simipiqa,
mana a, e, i, o, u, nisqa vocaleswan qillqakuqchu, chayrayku
mana pipis sutita yachanchu imaynatapunichus Diospa sutin
(YHWH) uqharikuq kasqanta. ¿Chayraykuchu mana Diospa
˘˙˘˝
196
sutinta uqharina kanman? Mana. Unayqa Jesuspa sutinqa icha´
´
pis jinata uqharikuq, Yeshua chayri Yehoshua; chaytaqa mana
pipis yachanchu. Chaywanpis kunanqa, tukuyniqpi runasqa
parlayninkumanjina Jesuspa sutinta uqharinku. Manapis yachankuchu imaynatachus unay tiempopi chay suti uqharikuq
kasqanta, kunanqa mana iskaychakuspa uqharillankupuni. Jinallatataq, qam karu llaqtaman riptiyki, sutiykiqa wak simispi jukjinamanta uqharikunman. Chayrayku manapis yachan˜
chikchu imaynatachus nawpaqpi Diospa sutin uqharikusqanta, kunanqa Diospa sutinta uqharinanchikpuni tiyan.
Iskay kaq yuyay: judiosqa Diospa sutinta ni jaykaq uqharikunan kasqanta yachachisqankurayku, Bibliamanta Diospa
sutinta urqhunku. ¿Imaraykutaq jinata yachachinku? Bibliamanta juknin kamachiyninta pantasqata japiqasqankurayku:
˜
“Ama qhasi manakajta oqharinkichu Senorniyki Tata Diospa
sutinta. Diosqa castiganqapuni
pichus sutinta qhasi manakaj´
ta oqharejtaqa” (Exodo 20:7).
Kay kamachiyqa, qhasi mana kaqta Diospa sutinta uqhariqtaqa juchachan. Chaywanpis, ¿jatunpaq qhawaspa
Diospa su˜
´
tinta uqharisunmanchu? Arı. Hebreo simipi ( Nawpa Testamento) Bibliata qillqaqkuna, kacha runas karqanku, Diospa kama´
chiykunasnintataq juntarqanku, ¿imata paykuna Diospa sutinwan ruwarqanku? Mayta uqharirqanku. Salmosman Diospa
sutinta churarqanku, llaqtan chay salmosta sinchita takinanpaq. Astawanpis, Jehovaqa, kamachisninman sutinta uqharinankuta kamachirqa, paykunataq kasukurqanku ( Joel 2:32;
Hechos 2:21). Kunanpis Jesusjina Diosta yupaychaqkunaqa,
Diospa sutinta jatunpaq qhawaspa uqharinanku tiyan ( Juan
17:26).
Bibliata wak simiman tikrachiqkuna, Diospa sutinta urqhuspa mayta pantanku. Diosninchik karupipis kachkanmanjina rikchachinku. Mana chaymanjinataq Bibliaqa tukuyta niwanchik, ‘Dioswan allinta kawsakuyta’ atisqanchikta qayllapi
kasqanrayku (Proverbios 3:32). Munasqa amigoykipi tukuriy.
Mana sutillantapis yachaptiyki, ¿munasqa amigoykichu kan´
´
man? Mana, ¿icharı? Jinallataq Dioswanpis. ¿Imaynata Jeho´
vap amigon kasunman mana sutillantapis yachasparı? Chan-
Yapa
197
tapis, Diospa sutinta mana uqhariqkunaqa, imachus sutin ninayasqanta manallataq yachankuchu. ¿Imataq Diospa sutin
niyta munan?
Diosninchik, kamachin Moisesman sutinta sutincharqa.
´
Moises Diosninchikta sutinta tapuptin, Diosninchik
kutichir´
qa: “Noqa kani pichus kani chay”, nispa (Exodo 3:14). Kaytaq
niyta munan, Jehovaqa munasqanta juntananpaq, tukuy ima
munasqanman tukuyta atisqanta.
Qam munasqaykiman tukuwaq chayqa, ¿manachu amigosniykita yanapawaq? Juknin amigoyki sinchita unquykuptin,
qam juk allin jampiqman tukuspa, jampiwaq. Juknin ami˜
goykinataq qullqinta chinkachiptin, qhapaq runaman tukuspa, yanapayta atiwaq. Chaywanpis tukuy runajina, qamqa munaspapis, mana tukuy ima munasqaykiman tukuyta atinkichu. Chaywanpis Bibliamanta yachakusqaykimanjina, rikun´
ki imaynatachus Jehova tukuy imaman tukuspa, munayninta
juntasqanta. Diosqa Payta munakuqkunata yanapaspa kusi´
kun (2 Cronicas 16:9). Diospa sutinta mana yachaqkunaqa,
´
imaynachus Jehova kasqanta mana yachallankutaqchu.
Qhawanchikjina, Bibliapi Diospa sutinqa rikhurinanpuni ti´
yan. Imachus Jehova suti niyta munasqanta yachaspa, mana
manchachikuspa sutinta uqharispaqa, Jehovaman qayllaykuyta atisunchik.1
1 Astawan Diospa sutinmanta yachakuyta munaspaqa, kay folletota:
´
˜
El nombre divino que durara para siempre, nisqata, nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Profeta Danielqa,
´
Mesıas chayamunanta willarqa
´
PROFETA Danielqa, Jesus nacekusqanmanta phichqa pachak
˜
wata nawpaqta kawsarqa. Chaypachataq Jehovaqa, Danielman
´
maykaqchus Mesıas chayri Cristo chayamunanta willarqa, nir´
qataq: “Kayta yachay, umanchaytaq: Jerusalen llaqta watiqmanta ruwakunanpaq kamachisqa kanqa, chay ratomantapa´
cha, Kamachiq Mesıas chayamunankamaqa qanchis semana
198
kanqa, suqta chunka iskayniyuq semana ima” (Daniel 9:
25, NM ).
´
Qhawarina imaynatachus kay profeciaqa, Mesıas jamunan´
manta willasqanta. Qallarinapaqqa, Mesıas chayamunanpaq
ima watamantapachachus yupananchik kasqanta yachanan´
chik tiyan. Profeciaqa, “Jerusalen llaqta watiqmanta ruwakunanpaq kamachisqa ka[ptin], chay ratomantapacha” yupananchik kasqanta niwanchik. ¿Maykaqtaq chay karqa? Nehe˜
miasqa “iskay chunka watastana rey Artajerjes kamachishaj´
tin”, Jerusalen watiqmanta ruwakunanpaq kamachikusqanta
´
niwanchik (Nehemıas 2:1, 4-8). Unaymanta yachaqkunaqa,
‘QANCHIS CHUNKA SEMANAS’
490 watas
7 semanas
62 semanas
1 semana
(49 watas)
(434 watas)
(7 watas)
455
406
´
‘Jerusalen llaqta
watiqmanta
ruwakunanpaq
kamachikun’
Jerusalenta
watiqmanta ruwanku
& q.p. k.p. )
29
33
36
´
Mesıas
chayamun
Mesiasta
˜
‘wanuchinku’
‘Qanchis
chunka
semanas’
tukukun
Yapa
199
475 qayna pacha (q.p.) watapi, Artajerjes kamachiyta qallarisqanta ninku. Kaymanta iskay chunka watasta yupaspa, 455
q.p. wataman chayanchik. Chay watamantapacha (455 q.p.)
profeta Daniel parlasqanqa, juntakuyta qallarirqa.
´
´
Chanta Danielqa, machkha unaymantachus Mesıas chayamunanta willarqa. Profecianpi jinata nirqa: “Qanchis semana
kanqa, suqta chunka iskayniyuq semana ima”, nispa. Tukuyninpi 69 semanas ruwakun. ¿Machkha tiempotaq chay karqa?
Wak Biblias nisqanmanjina, chay semanasqa, mana punchaykunamantachu karqa, manaqa, watasmanta. Jinamanta nisunman, chay semanasqa, mana qanchis˜ punchayniyuqchu, manaqa qanchis watasniyuq kasqanta. Nawpa judiosqa, jinatapuni qanchismanta qanchis, watasta yupaq kanku. Llamkayninkupiqa,
qanchis kaq watapi jallpasninkuta samachiq kanku
´
(Exodo 23:10, 11). Chayrayku juk semana 7 watayuq kaptin,
69 semanapiqa, 483 watas ruwakun.
Chayta yachaspaqa, 455 q.p. watamantapacha 483 watasta
yupananchik tiyan. Kayta yupaspaqa, 29 kunan pacha (k.p.)
´
wataman chayanchik, chay watapitaq Jesus bautizakurqa, jinamanta Mesiasjina akllasqa karqa (Lucas 3:1, 2, 21, 22).1 ¿Mana´
chu kay profecıa allinta juntakusqanta niwaq?
1 Chay 455 q.p. watamanta 1 q.p. watakama, 454 watas ruwakun. Chan´
ta, 1 q.p. watamanta 1 k.p. watakama, juk wata ruwakun. Chantapis, 1 k.p.
watamanta 29 k.p. watakama, 28 watas ruwakun. Kimsantinpi ruwakusqanta yupanchik chayqa (454128), 483 watas ruwakun. Jesustataq,
˜
33 k.p. watapi, qanchis chunka semanapi ‘wanuchirqanku’ (Daniel 9:
´
´
24, 26). Astawan yachanapaq, Prestemos atencion a las profecıas de Daniel,
˜
nisqa librota 11 yachaqanata nawiriy, chantapis Perspicacia para compren˜
der las Escrituras nisqata, 2 kaq librota, 1014-1017 paginata ima nawirillaytaq. Kaykunatataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
˜
´
Jesucristo, nawpaqmanta willasqa Mesıas
JEHOVAQA, profetasninman Qhispichiq Mesiasmanta tu˜
kuy imata willarqa. Kunantaq profetaspa qillqasqankuta na´
wirispa pichus Mesıas kasqanta yachasunman, imarayku´
chus paykunaqa Mesıas paqarikunanmanta, ruwananmanta,
200
´
MESIASMANTA PROFECIAS
RUWAKUSQAN
´
PROFECIA
´
Juda ayllumanta jamurqa
´
Genesis 49:10 Lucas 3:23-33
Mana qharip chayasqan sipasmanta
paqarikurqa
´
Isaıas 7:14
Mateo 1:18-25
Rey Davidpa mirayninmanta jamurqa
´
Isaıas 9:7
Mateo 1:1, 6-17
´
Jehovaqa, Jesus Churin kasqanta nirqa
Salmo 2:7
Mateo 3:17
Mana paypi creerqankuchu
´
Isaıas 53:1
Juan 12:37, 38
Jerusalenman burropi lluqasqa yaykurqa
´
Zacarıas 9:9
Mateo 21:1-9
Paywan mikhuq, kawsaqin wasancharqa
Salmo 41:9
Juan 13:18, 21-30
Wasancharqanku 30 qullqi phisurayku
´
Zacarıas 11:12 Mateo 26:14-16
Maqachkaptinkupis mana kutichikurqachu
´
Isaıas 53:7
Mateo 27:11-14
Pachan patapi suerteta chuqarqanku
Salmo 22:18
Mateo 27:35
˜
Wanuchkaptin paypaq allquchakurqanku
Salmo 22:7, 8 Mateo 27:39-43
Mana juk tullullantapis pakirqankuchu
Salmo 34:20
Juan 19:33, 36
Qhapaqkunawan pampaykurqanku
´
Isaıas 53:9
Mateo 27:57-60
Kawsarimpurqa manaraq asnaykuchkaptin
Salmo 16:10
Hechos 2:24, 27
˜
Diosqa, pananman churarqa
Salmo 110:1
Hechos 7:56
JUNTAKUSQAN
˜
wanunanmanta ima willarqanku. Tukuy chay parlasqankuqa
tukunapaqjina Jesucristopi juntakurqa. Rikunapaq imaynata´
´
chus profecıas Jesucristopi juntakusqanta, Jesus paqarikusqanmanta, wawitallaraq kachkaptin imachus pasasqanmanta ima
qhawarisunchik.
´
Profeta Isaiasqa, Mesıas Davidpa ayllunmanta jamunanta
´
´
nirqa (Isaıas 9:7). Chay ayllumantataq Jesus jamurqa (Mateo 1:
1, 6-17).
Yapa
201
´
Diospa profetan Miqueasqa, ‘Efratamanta Belenpi’ Mesıas pa´
qarikunanta, chanta aswan qhipaman kamachiq kananta nirqa
´
(Miqueas 5:2). Chay tiempopi iskay llaqta Belen sutiyuq karqa.
´
Jukninqa Nazaretpa qayllanpi kachkarqa, juknintaq Juda suyu´
pi, Jerusalenpa qayllanpi kachkarqa. ¿Maypitaq Mesıas paqari´
´
kurqarı? Juda suyupi Jerusalenpa qayllanpi kaqtaqa Efrataman´
´
ta Belen niq kanku. Chaypitaq Jesus paqarikurqa, jinamanta
profeta Miqueaspa profecianqa juntakurqa (Mateo 2:1).
Wak profeciapi Dios, ‘Egiptomanta churinta waqyananta’ wi´
llakurqa. Biblia nisqanmanjina kay profecıa juntakurqa. Jesuspa tatasninqa, paywan khuska Egiptoman ayqirqanku, chaypi˜
taq Herodes wanunankama kamurqanku, chaymantataq Egiptomanta lluqsispa llaqtankuman kutipurqanku (Oseas 11:1;
Mateo 2:15).
´
Kay libropi 200 paginapi, “Profecıa” nisqata qhawanki, chay
chiqanpitaq, Mesiasmanta profeciasta tarinki. Pitikunata maskaspa “Juntakusqan” pitikunawan kikinchay. Jinamanta Bibliap willasqan chiqan kasqanta yachakunki.
Kay Bibliamanta pitikunaqa, manaraq Jesucristo paqariku˜
chkaptin qillqakurqa. Jesusllataq jinata nirqa: “Nerqaykichejna
juntakunampuni kasqanta noqamanta chay tukuy, qhelqasqa
kaj Moisespa leynimpi, profetaspa qhelqasqankupi, salmospi
ima”, nispa (Lucas 24:44). Jinamanta Bibliaykipi tukuy profe´
cıas juntakusqanta rikunki.
´
Tatamanta, Churimanta, espıritu
santomanta ima, chiqa yachachiy
´
TRINIDADPI creeqkunaqa Tata, Churi, espıritu
santo ima, juk
Dioslla kasqanta ninku. Astawanpis, kimsantin kikinkamalla,
˜
kimsantin tukuy atiyniyuq, kimsantintaq winaymantapacha
kasqankuta nillankutaq.
Chayta yachachiqkunaqa, mana astawan suntinchayta atinkuchu. Ichapis Biblia kay yachachiyta yachachisqanta ninkuman. Chaywanpis Trinidad nisqa yachachiyqa ni juk kutillapis Bibliapi rikhurinchu. Chantapis, ¿Bibliamanta mayqin
202
pitillanpis chay yachachiy kasqantachu rikuchin? Kay tapuyman kutichinapaqqa, juk pitita qhawarina. Kay pitita wakin´
kunaqa, Tata, Churi, Espıritu santo ima juk Dioslla kasqanta
yachachinapaq uqharinku.
“PALABRATAJ DIOSPUNI KARQA”
Juan 1:1 nin: “Qallariypeqa Palabraqa karqapuni. Chay Palabraqa Dioswan kasharqa, Palabrataj Diospuni karqa”, nispa.
´
˜
´
Chanta 14 pitita nawirispaqa Jesus “Palabra” kasqanta rikunchik ( Juan 1:14). Juan 1:1 piti, Palabrataq Diospuni karqa nisqanrayku, wakinkunaqa, Tatawan Churiwan, juk Dioslla kasqankuta ninku.
Musuq Testamentoqa griego simipi qillqakurqa, chaymantataq wak simisman tikrakurqa. Wakin tikrachiqkunaqa, “Palabrataq Diospuni karqa” nisqa rimaykunata wakjinamanta tik˜
rachirqanku. ¿Imaraykutaq? Allinta kay pitita griego simipi nawirispaqa, mana allin tikrasqa kasqanta rikurqanku. Chayrayku wakinkunaqa jinata tikrachinku: “un ser divino era el
Proyecto [o la Palabra]”, “la Palabra era divina”, “dios era la Palabra” (Juan. Texto y Comentario, de J. Mateos y J. Barreto, lec´
tura alternativa; Los escritos originales de la comunidad del discı´
´
pulo “amigo” de Jesus, de Senen Vidal; Cuarto Evangelio. Cartas
´
˜
de Juan, de J. J. Bartolome). Kay tikrachiykunata nawirispa, Palabraqa, mana Dioschu kasqanta rikunchik.1 Kay pitipi ‘Palabraqa’ tukuy angelespa kamachiqnin kasqanta yachachiwanchik, chayrayku kay pitipi juk “dios” kasqanta nin. Chantapis
kay pitipi “dios” nisqaqa, juchuy qillqawan (minusculawan)
qillqasqa kachkan, yachanapaq mana Diosllamantataqchu parlasqanta, manaqa juk “atiyniyuq angelmanta” parlasqanta.
ASTAWAN YACHAKUNA
˜
Kunanqa, runas mana nawpa tiempomanta griego qallu˜
´
ta nawiriyta yachankuchu, chaywanpis, ¿imaynata kunan yachasunman Juan imatachus niyta munasqanta? Yachaywasipi
juk yachachiq, yachakuqkunaman yachachichkasqanpi tuku1 Imaynatachus griego simipi Juan 1:1 qillqakusqanta yachayta munanki chayqa, La Atalaya del 1 de noviembre de 2008, nisqa revistata
˜
24, 25 paginasninta, nawiriy.
Yapa
203
riy. Yachakuqkunataq yachachiqninku imatachus yachachiyta munasqanta sapa juk jukjinata japiqanku, ¿imatataq yachakuqkuna ruwananku tiyan yachachiq imatachus yachachisqanta japiqanankupaq? ¿Manachu yachachiqta tapurinanku
´
˜
kanman? Arı. Jinallataq nuqanchikpis Juan 1:1 piti imatachus
niyta munasqanta japiqanapaqqa, wak pitikunapi Juan nisqanta qhawarina.
Juanqa, 1 taqapi, 18 pitipi qillqasqanta qhawarina chaypi
nirqa: “Mana pipis [tukuy atiyniyuq] Diostaqa jaykajpis rikurqachu”, nispa. Mana chaymanjinataq, runasqa Diospa Chu´
rin, Jesusta rikurqanku. Chanta nillarqataq: “Chay palabraqa
´
[ Jesus] aychallikorqa, noqayku ukhupitaj tiyakorqa. Jatun kaynimpa kanchayninta rikorqayku”, nispa ( Juan 1:14). Biblia jinata niptin, ¿nisunmanchu Churiwan tukuy atiyniyuq Dioswan, juklla kasqankuta? Astawanpis Juan nillarqataq: “Palabraqa Dioswan kasharqa”, nispa. Juklla kankuman chayqa,
´
´
¿imaynata payllawantaq khuska kachkanman karqarı? Chan´
ta, Juan 17:3 pitipi, Jesusllataq, Tatanwan mana kikinchu kasqanta rikuchirqa, nirqataq: “Qan kata cheqa Diosta rejsisunanku”, nispa. Juantaq, Juan 20:31 pitipi nillarqataq: “Kay tukuytaj qhelqasqa kashan creenaykichejpaj Jesusqa Diospa Churin
Cristo kasqanta, paypi creespataj, kawsayniyoj kanaykichej´
paj”, nispa. Kay pitiqa, Jesus, Diospa Churin kasqanta nin, ma˜
nataq Dioschu kasqanta. Kay nawirisqanchikqa, rikuchiwanchik imaynatachus Juan 1:1 pitita japiqananchikpaq. Palabraqa chayri Jesusqa, juk atiyniyuq “dios” manataq tukuy atiyniyuq Dioschu.
WAKKUNAP NISQANKUTA QHAWARINA
Watiqmanta yachakuqkunapi tukuriy, yachachiqninkup yachachisqanmanta iskaychasqallapuni kaptinku, ¿imatataq ru´
wankuman? Wak yachachiqta tapuriyta atinkuman, ¿icharı?
˜
Kay yachachiq kikillantataq ninman chayqa, manana iskaychasqachu kanqanku. Jinallataq, Juan qillqasqanta mana japi˜
qayta atinchikchu chayqa, wakpa qillqasqanta nawiriyta atinchik. Qhawarina imatachus Mateo, Jesusmanta, Diosmanta,
´
Bibliapi qillqasqanta. Jesus parlasqanmanta jinata qillqarqa:
“Maykajchus, ima punchaychus, ima horachus chay imas
204
[Diospa punchaynin] kananta mana pipis yachanchu; ni janaj
pachapi angelespis, nitaj Churipis yachanchu. Tatallay chaytaqa yachan”, nispa (Mateo 24:36). Jesuspa parlasqan, ¿Dioswan
juklla kasqankutachu yachachiwanchik?
Jesusqa, Churimanta nisqaqa, Tatalla tukuy imata yachasqanta nirqa. Jesuswan Tatanwan juklla kankuman chayqa,
´
¿manachu Jesuspis kikillantataq yachanman? Arı. Mana chaymanjinataq Jesusqa, mana Tatanwan kikinchu. Ichapis wakin´
kuna ninkuman: “Jesucristoqa, runajina chanta Diosjina kawsarqa, kay pitipitaq runajina kawsachkaptin parlarqa”, nispa.
´
Jinapis kanman karqa chayqa, ¿imaptintaq mana espıritu san´
tomanta parlarqachu? ¿Imaptintaq espıritu santo mana Diospa
´
punchayninmanta yacharqachu? ¿Espıritu santo juklla Tatawan kaspaqa, manachu chay punchaymanta yachanman karqa? Jesusqa, mana pipis chay punchaymanta yachasqanta, manaqa Tatallan yachasqanta nirqa.
Bibliamanta yachakullaspapuniqa, Tatamanta, Churimanta,
´
espıritu santomanta ima Biblia yachachisqanta astawan sutita
japiqanki (Salmo 90:2; Hechos 7:55; Colosenses 1:15).
¿Cristianos cruzta
apaykachanankuchu tiyan?
MAY chhika runas cruzta jatunpaq qhawanku, yupaychanku
´
ima. Kay Enciclopedia Hispanica nisqa cruzmanta parlaspa jinata nin: “Cristiana religionqa cruzta apaykachanpuni”, nispa.
Chaywanpis, ¿chiqa cristianos cruzta apaykachanankuchu tiyan?
´
Kay tapuyman kutichinapaqqa, Jesus mana cruzpi chakatas˜
qachu wanupusqanta sutita qhawananchik tiyan. Griego simi´
pi stauros rimayqa, “sayasqa kaspiwan, sayasqa kurkuwan” ni´
nakun, wakinkunataq kay stauros rimayta “cruz” nisqa rimay´
man tikrachisqanku. Chantapis kay stauros rimayqa, “mana jaykaq chakasqa iskay kaspista niyta munanchu [...]. Griego simipi
[Musuq Testamento] qillqakusqanpiqa mana maypi chakasqa
iskay kaspismanta parlanchu” (The Companion Bible).
Yapa
205
´
˜
Bibliata qillqaqkuna, imapichus Jesus wanusqantaqa, griego
´
simipi, xylon nispa sutichaq kanku, chay rimaytaq “kullu”, “kur´
ku”, manaqa “kaspi” kasqanta niyta munarqa (Galatas 3:13).
Hermann Fulda juk jatun yachayniyuq runa, imaynatachus
´
˜
judıos kurkupi runata wanuchisqankumanta jinata nirqa: “May˜
pichus saqra runasta wanuchiq kanku chayniqpi mana juk sacha kaptinqa, kurkuta sayachiytawan, chayman saqra runata,
makinta wataspa, chayri takaykuspa warkhuykuq kanku, kikillantataq chakintapis takaykuq kanku”, nispa (Das Kreuz und
´
die Kreuzigung [La cruz y la crucifixion]).
´
˜
´
Bibliaqa, Jesus kurkupi wanusqanta sutinchawanchik. Apostol Pablo jinata nirqa: “Cristo preciowan kacharichiwanchej leypa maldicionninmanta, imaraykuchus payqa maldecisqa karqa noqanchejrayku. Diosmanta Qhelqasqapi nin: Kurkupi tukuy warkhusqa kajqa maldecisqa kachun, nispa”. Qheshwa Biblia nisqataq nin: “Maldecisqa kanqa tukuy kaspipi warkhusqa
´
kajqa”, nispa (Galatas 3:13, 14). Pabloqa, kayta Deuteronomio
21:22, 23 pitimanta qillqarqa. Chaypiqa rikunchik imaynata˜
chus sachapi warkhuspa runata wanuchiq kasqankuta, mana˜
taq cruzpichu. Kurkupi wanuqqa, maldecisqa karqa. Chayrayku
˜
Jesucristo kurkupi wanusqanmanta, mana ima cuadropis chayri lantipis wasinchikpi kananchu tiyan.
´
´
˜
Chanta yachakusqanmanjina Jesus wanupusqanmanta kimsa
pachak watakama cristianosqa, yupaychayninkupi mana cruzta
apaykachaqchu kanku. Chaymantaraq, juk kamachiq Constantino cristianomanjina tukuspa, chiqa cristiano yachachiykunata wasanchasqa, yupaychayninpitaq cruzta apaykachayta qallarisqa. Manapis yachakunchu imaraykuchus Constantino cruz˜
ta apaykachaq kasqanta, mana Jesucristop wanupuyninmanta
yuyarikunanpaqchu apaykachaq. Cruzqa mana Diosmantachu
´
jamun. Juk catolico libroqa nin: “Cruztaqa, manaraq Jesucris˜
to jamuchkaptin, mana Diosta riqsiq llaqtakuna apaykachaqna
kanku”, nispa (New Catholic Encyclopedia). Wakin yachayniyuq
runastaq, pachamamata yupaychaymanta, khuchichakuyta yupaychaymanta ima, cruz jamusqanta ninku.
Jina kaptin, ¿imaraykutaq cruzta apaykachayta qallarirqanku?
Mana Diosta yupaychaqkuna “cristianosman” tukunankupaq.
206
Chaywanpis Bibliaqa, lanti yupaychayta juchachan (2 Corintios
´
6:14-18).
Arı, Bibliaqa, imaymana lanti yupaychayta qhisachan
´
(Exodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14). Chayrayku chiqamanta Diosta yupaychaqkunaqa, yupaychayninkupi mana cruzta apaykachankuchu.1
1 Cruzmanta astawan yachakuyta munanki chayqa, Razonamiento a
˜
partir de las Escrituras, nisqa libropi, 91-95 paginasta nawiriy. Kaytataq
Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
˜
Senorpa Cenanqa: Diosta jatunchan
˜
˜
CRISTIANOSQA, “Senorpa Cenanta”, chayri Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuyta ruwananku tiyan (1 Corintios
´
11:20). ¿Imaraykutaq? ¿Maykaqtaq yuyarinanku tiyan, chanta
´
imaynata?
Jesusqa, chay cenata Pascuapi, 33 k.p. watapi ruwarqa. Pas´
cuataqa juk kutillata watapi ruwaq kanku, 14 punchaypi, nisan
killapi. Maykaqchus Pascua urmananta yachanankupaq, judiosqa, ima punchaymantapachachus inti yaqha 12 horastapuni kanchasqanta qhawaq kanku. Chaymanta,
aswan qaylla musuq killaman yupaq kanku, chay
´
tutamantapacha nisan killa qallariq. Pascuataq ruwakuq chunka tawayuq tutanman, inti yaykupuptinkama.
´
Chay chisiqa, Jesus Pascuata apostolesninwan
ruwarqa, Judas Iscarioteta kachapuytawantaq, Je´
˜
sus Senorpa Cenanta ruwayta qallarirqa. Chay ku˜
timantapacha Pascuata yuyarinamantaqa, Senorpa
Cenanta yuyarina tiyan, chaytaq juk kutilla watapi
ruwakunan tiyan.
Mateo willawanchik imaynata˜
chus chay pacha Senorpa Cenan ruwakusqanta, pay nirqa: “Jesusqa tantata oqharispa, Dios Tatanman graciasta qorqa, partispataj yachachisqasninman
Yapa
207
jaywarqa: Mikhuychej, kaymin cuerpoyqa, nispa. Copata oqharispataj, graciasta qollarqataj, paykunamantaj jaywarqa. Chan´
ta nerqa: Kaymanta tukuyniykichej ujyaychej. Kayqa tratomanta yawarniy, chaytaj jichasqa kanqa ashkha runaspa juchasninku pampachasqa kanampaj”, nispa (Mateo 26:26-28).
´
Wakinkunaqa, Jesus tantata aychanman, vinotataq yawar´
ninman tukuchisqanta ninku. Chaywanpis, Jesus tantata quchkaptin aychanqa, nisunman cuerponqa mana imanakurqa´
chu. Jina kaptin, ¿apostoles Jesuspa aychantapuni, yawarnintapuni mikhusqankutachu nisunman? Mana, chaytachus ruwankuman karqa chayqa, Diospa kamachisqanta pakichkankuman
´
´
karqa (Genesis 9:3, 4; Levıtico 17:10, 11). Lucas 22:20, pitipi Je´
sus nirqa: “Kay copaqa yawarniypi mosoj tratomin, qankunarayku jichasqa”. ¿Chay copa “mosoj tratomin” kasqantachu nisunman? Mana. Imaraykuchus chay copa juk tratollawan nina˜
kurqa, parlasqana kasqanmanjina.
Chayrayku tantaqa Jesuspa aychanwan ninakurqa, vinotaq
yawarninwan ninakurqa. Astawanpis tantaqa Cristop mana ju´
chayuq cuerpon niyta munarqa. Jesus Pascua tantata discipulosninman
qurqa, chay tantaqa mana levadurayuq karqa
´
(Exodo 12:8). Bibliapi, levaduraqa, juchawan, ismuywan ima
ninakun. Jinamanta mana levadurayuq tantaqa, mana juchayuq Jesuspa cuerpon niyta munarqa (Mateo 16:11, 12; 1 Corintios 5:6, 7; 1 Pedro 2:22; 1 Juan 2:1, 2).
Vinotaq, Jesuspa yawarnin niyta munarqa, kay musuq trato
valorniyuq kananpaq. Jesusqa yawarninta ‘juchasninchik pampachakunanpaq’ jicharqa. Yawarninta jichasqanrayku, wakin
˜
runas Diospa nawpaqinpi llimphu sunqu kanku, chantapis
paykunaqa, chay musuq tratoman yaykunku (Hebreos 9:14; 10:
15-17). Chay musuq tratorayku, 144.000 chiqa sunqu cristianos janaqpachaman rinqanku, chaypiqa sacerdotes kanqanku,
´
kamachinqanku ima, runap allinninpaq (Genesis 22:18; Jere´
mıas 31:31-33; 1 Pedro 2:9; Apocalipsis 5:9, 10; 14:1-3).
˜
¿Pikunallataq Jesuspa wanupuyninta yuyarinapaq tantakuypi tantata mikhuyta, vinotataq ukyayta atinku? Qhawanchikjina, chayta musuq tratopi kaqkunalla, nisunman, janaqpacha´
paq akllasqa kaqkunalla ruwayta atinku. ¿Imaynata paykuna
208
´
´
akllasqas kasqankuta reparankurı? Diosqa espıritu santonniqta,
paykunata, janaqpachaman rinankupaq, akllasqa kasqankuta
reparachin (Romanos 8:16). Chantapis chay runasqa, Jesuswan
kamachinankupaq tratoman yaykullankutaq (Lucas 22:29, 30).
Paraisopi kawsakuyta suyakuqkuna, ¿imatataq ruwanku? Je´
˜
sus kamachisqanmanjina, Senorpa Cenanman rinku, jatunpaqtaq qhawanku, manataq tantata mikhunkuchu, nitaq vinotapis
˜
ukyankuchu. Jehovamanta sutinchaqkuna Senorpa Cenanta,
´
watapi juk kutillata yuyarinku, inti yaykupuptinkama nisan killapi 14 punchaypi. Kay pachamanta wakillan janaqpachaman
˜
ripuqkuna kanku. Chaywanpis Jesuspa wanupusqantaqa yuya´
rinanchikpuni tiyan, Dios, Jesus ima mayta munakuwasqanchikpi tukurinanchikpaq ( Juan 3:16).
´
“Alma”, “espıritu”: ¿imatataq kay
rimaykuna niyta munan?
´
¿IMAPITAQ alma chayri espıritu rimaykunata uyarispa tuku´
rinki? Yaqha tukuy runasqa ukhunchikpi imacha kan, mana
˜
wanuq, mana rikukuq, chay kasqanta ninku. Chantapis wa˜
nuptinchik taqakuspa, wak lugarpi kawsachkallasqantapuni
nillankutaq. Achkha runas ajinata yuyasqankurayku, Biblia
mana chaytachu yachachisqanta yachaspa tukuchkaq qhipa´
´
kunku. Chayrayku, ¿imata Biblia imachus alma chayri espıritu, kasqanmanta yachachin?
´
¿IMAYNATA “ALMA” RIMAY BIBLIAPI UQHARIKUN?
˜
Nawpaqtaqa, almamantaraq parlarina. Ichapis, Biblia hebreopi, griegopi ima qillqakusqanta yachanki. Bibliata qillqaq´
kunaqa, alma rimaypaq hebreo simipi nefesch rimayta uqha´
rirqanku, griego simipitaq psykje rimayta. Kay iskay rimaykunaqa, pusaq pachakmanta astawan Bibliapi rikhurin, kay Tra´
duccion del Nuevo Mundo nisqapi, kay iskay rimaykunata
´
´
(nefesch, psykje) “alma” nisqa rimayman tikrakun. Qhichwa
Bibliataq, wakin kuti alma rimayta, runa, uywa, kawsaq, qamkuna, qam, kaq, ima nisqa rimaykunaman tikrachin. Bibliata
´
´
˜
nawirispaqa, kay nefesch, psykje rimaykunaqa: 1) runasmanta,
Yapa
209
2) uywasmanta chayri 3) runap chayri uywap kawsayninmanta parlanapaq uqharikusqanta rikunki. Qhawarina, imaynatachus Biblia kay rimaykunata apaykachasqanta.
´
Runas. “Noe arcata ruwashajtin, chaypacha [...] pisi runas´
lla [psykje], pusajlla yakunejta salvasqa karqanku.” (1 Pedro
´
3:20.) Kaypiqa psykje rimayta ‘runasmanta’ nisunman Noe˜
manta, warminmanta, kimsa churisninmanta, kimsa ´ nuqchasninmanta ima parlanapaq uqharikun. Chantapis, Exodo
16:16 pitipi jinata israelitasta kamachikurqa: “Sapa ujniyki´
´
chej [Mana nisqata] pallakuychej [...,] sapa ujpaj [nefesch] is´
kay kilota jinalla”. Arı, tukuypis pallakunanku karqa machkha runaschus familiankupi kasqankumanjinalla. Chantapis
´
´
nefesch, psykje rimaykunaqa, ‘runasmanta’ parlanapaq uqha´
´
rikullantaq kay, Genesis 46:18, Josue 11:11, Hechos 27:37, Romanos 13:1 pitikunapi.
Animales. Dios tukuy imata ruwachkaptin jinata nirqa:
´
“Yakupi rikhurichunku ashkha animales [nefesch]; jinallataj pisqospis jallpa patata phawaykachajkuna kachunku, nis´
pa. Chanta Dios nerqa: Jallpa patapi kawsachunku tukuy laya
´
animales [nefesch]: Monte animales, uywas, pampata qhatatakojkuna ima, layankuman jina, nispa. Ajinataj karqa”, nispa
´
(Genesis 1:20, 24). Kay pitipiqa yakupi animalespaq, monte
´
animalespaq, uywaspaq ima, nefesch rimayta uqharikun.
Chantapis chay rimayqa pisquspaq wak animalespaq ima,
´
´
´
Genesis 9:10, Levıtico 11:46, Numeros 31:28 pitikunapi uqharikullantaq.
´
´
Runap kawsaynin. Wakin kutiqa nefesch, psykje rimaytaqa, runap kawsayninmanta parlanapaq uqharikun. Jehovaqa
jinata llaqtanman nirqa: “Sitajchus aswanraj kanman chay´
qa,
´ pagasqa kanqa kawsaymanta˜ [nefesch] kawsaywan”, nispa
(Exodo 21:23-25). ¿Runata wanuchikuptin imawantaq paga´
kunan karqarı? Juk kawsayta, kawsayllawantaq pagakunan
´
karqa. Chantapis Raquelpa wawan Benjamın paqarikuchkap´
˜
˜
tin, “Raquel wanushaspana (kawsaynin chayri nefesch lluq˜
˜
´
sichkaptin) nakayllatana wawata suticharqa” (Genesis 35:16´
19). Jesus parlasqanpi tukurina, “Noqa sumaj michej kani. Su´
maj michejqa ovejasninrayku kawsayninta [psykje] churan”
210
´
´
( Juan 10:11). Arı, Jesusqa kawsayninta [psykje] runarayku qur´
qa. Tukuy kay Bibliamanta pitikunapi, alma chayri nefesch,
´
psykje rimaykunaqa, runap kawsayninmanta parlan. Chantapis, “alma” imatachus niyta munasqanta kay pitikunapi tarillanchiktaq 1 Reyes 17:17-23, Mateo 10:39, Juan 15:13, Hechos 20:10.
Bibliamanta yachakullankipuni chayqa, rikunki imaynata´
´
chus Bibliaqa ni jaykaq yachachisqanta nefesch chayri psykje,
˜
˜
“winaypaq kawsasqanta” chayri “mana wanusqanta”, imaray˜
kuchus Bibliaqa ‘alma’ chayri runa, wanuyta atisqanta yachachin (Ezequiel 18:20, NM ).
´
¿IMATAQ ESPIRITURI?
´
Kunan qhawarina imatachus “espıritu” rimaymanta Biblia
yachachisqanta. Wakinkunaqa, espirituwan almawan kikillan
kasqankuta ninku. Chayqa mana jinachu. Bibliaqa, mana kikinchu kasqankuta sutinchan. ¿Imapitaq jukjina kanku?
Bibliata qillqaqkuna, espiritumanta parlaspa, hebreo simi´
´
pi ruaj, griego simipitaq pneuma nisqa rimaykunata uqharirqanku. Bibliallataq sutinchan imatachus kay rimaykuna niyta
munasqanta. Qhawarina Salmo 104:29 nisqanta, Jehovaman´
ta parlaspa jinata nin: “Samayninkuta [ruaj], qhechupojtiy˜
ki, wanupunku, jallpallamantaj tukupunku”, nispa. Chantapis, Qheshwa Biblia Santiago 2:26 pitipi jinata nin: “Cuerpoqa
´
˜
mana espirituyoj [pneuma] wanusqa kashan”, nispa. Kay iskay
´
´
pitikunapi ruaj chayri pneuma rimaykunaqa, mana samayninchiktachu niyta munan. Manataq alma niyta munanchu, manaqa kawsay samayta niyta munan. Dios chay kawsay samayta mana quwasunmanchu chayqa mana pipis kawsanmanchu,
˜
wanupunman. Chayrayku Diosqa Noep punchayninpi nirqa:
˜
“Kay pachapi tukuy kawsayniyojkuna wanurarqanku senqas´
´
ninkumanta samajkuna”, nispa (Genesis 6:17; 7:15, 22). Arı
´
“espıritu” rimayqa kawsay samay, Diospa mana rikukuq atiynin, nisunman imachus kawsachiwanchik chay.
Almaqa mana kikinchu espirituwan. Pipis espirituwan kaw˜
san, mana espirituwanqa wanupun. Juk radiojina mana co˜
rrientewanqa wanupun. Kay radiopi tukurina, pilasta churap-
Yapa
211
tinchikqa, chay pilaspi corrienteqa radiota waqarichin, mana
pilawanqa, mana waqanmanchu. Jinallataq espirituqa, kawsananchikpaq atiyta quwanchik. Espirituqa, corrientejina,
´
mana sunquyuqchu, nitaq yuyayniyuqchu. Arı, espirituqa
´
juk kallpajinalla. Arı, chay espirituwanqa kawsanchik, mana
˜
chaywantaq wanupunchik. Salmo nisqanmanjina: “Samay´
˜
ninkuta [ruaj], qhechupojtiyki, wanupunku, jallpallamantaj
tukupunku”.
´
˜
Eclesiastes 12:7 niwanchik runa wanuptin, “chaypacha
˜
˜
nutu jallpaqa jallpallamantaj tuk[usqanta], nawpajta karqa ajinaman, runaman qosqan almataj [espirituntaq] Diosllaman kutip[usqanta]”. Kay piti nisqanmanjina runap espi˜
ritun chayri atiynin cuerponmanta lluqsiptin, runaqa wanu˜
pun, cuerpontaq nutu jallpaman tukun. Jinallataq espirituqa
Diosman kutipun ( Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Kaytaq mana
´
niyta munanchu espıritu janaqpachaman phawaspa ripus˜
qanta, manaqa, pipis wanuptin, chay runa kawsarimunanta´
chus manachus Diosmanta kachkasqanta, niyta munan. Arı,
Dioslla, pillamanpis kawsay samayta, quyta atin watiqmanta
kawsarinanpaq.
¿Manachu chayta yachay sunquchawanchik? ( Juan 5:28,
´
˜
29.) Jehova wanusqakunata kawsarichimuptin, musuq cuerpota paykunaman qunqa, chaymantaq watiqmanta kawsay
samayta chayri espirituta qunqa. ¡Mayta kusikusunchik chay´
ta rikuspa! ¿Icharı?
´
“Alma” rimaymanta, “espıritu” rimaymanta ima, astawan
´
yachakuyta munanki chayqa, ¿Que nos sucede cuando morimos? nisqa folletota chan´
ta Razonamiento a partir de
las Escrituras libropi 32-36,
˜
136-140 paginasta nawiriy. Kaykunatataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
212
Seol, Hades, ¿imataq kanku?
BIBLIA qillqakuchkaptin, qanchis chunkamanta astawan
´
uqharirqanku hebreo simipi sche’ohl nisqa rimayta, griego si´
˜
mipitaq haides rimayta, kay iskay rimaykunataq wanuyman´
´
ta parlanku. Qhichwa Bibliapiqa kay, sche’ohl, haides rimayku˜
naqa, wanuy, ukhu pacha, covacha, nisqa rimaykunaman tik´
´
rakun. Chaywanpis, yaqha tukuy simispi, kay sche’ohl, haides
rimaykunaqa mana maychus kasqanman tikrachiy atikunchu.
´
˜
Chayrayku, kay Traduccion del Nuevo Mundo espanol simipiqa, mana chay rimaykuna tikrachikurqachu, astawanqa “Seol”,
“Hades” nisqa rimaykunalla saqikurqa. Chaywanpis, ¿imatataq kay rimaykuna niyta munan? Qhawarina imaynatachus
Biblia kay rimaykunata apaykachasqanta.
´
˜
Eclesiastes 9:10 jinata nin: “Wanuspa maymanchus rin˜
ki chaypeqa [Seolpiqa] manana ima ruwanapis kanchu, ni yuyanapis, ni yachanapis, nitaj yachaypis”, nispa (Qheshwa Biblia). Seol rimay kay pitipi, ¿sapa aya pampanatachu ninayan? Mana. Bibliaqa, sapa aya pampanamanta parlaspa, mana
´
´
sche’ohl nitaq haides rimaykunatachu uqharin, manaqa he´
breopi, griegopi ima wak rimaykunata uqharin (Genesis 23:
7-9; Mateo 28:1). Chantapis, kay “Seol” rimayqa, mana achkha runasta jukllapi pampasqa kasqankutachu niyta munan,
´
manallataq juk cementerio kasqantachu niyta munan (Genesis 49:30, 31).
Jina kaptinqa, Biblia “Seolmanta”, chayri “Hadesmanta”
parlaspa, ¿imamantataq parlachkan? Ima aya pampanamantapis, ima cementeriomantapis, aswan jatun lugarmanta par´
lachkan. Sutinchanapaq Isaıas 5:14 pitita qhawarina, chaypiqa jinata nin: “Ukhu pachaqa [Seolqa] yarqhasqa siminta ja˜
tunta kicharin”, nispa. Nisunman, Seolqa may chhika wanus˜
qakunatana mikhuspapis, mikhuchkallanpuni (Proverbios 30:
15, 16). Cementeriomanta nisqaqa Seol, ‘mana saksakunchu’
´
(Proverbios 27:20). Arı, Seol, chayri Hades, ni jaykaq juntakunchu. Chayrayku Seol, Hades, mana juk lugarchu, manaqa,
˜
maymanchus tukuy wanusqakuna rinku, chay. Maypichus wa˜
˜
nusqakuna punuypijina kachkanku, chay.
Yapa
213
Biblia kawsarimuymanta yachachisqanta yachaspa, sutimanta japiqanchik imachus Seol chayri Hades kasqanta. Bibliaqa, qhipaman kawsarimuqkuna chaypi kachkasqankuta niwanchik ( Job 14:13; Hechos 2:31; Apocalipsis 20:13).1
Chantapis Bibliaqa, Seolpi chayri Hadespi pikunachus Jeho´
va Diosta yupaycharqanku pikunataqchus mana yupaychar´
qankuchu chaypi kachkasqankuta nillawanchiktaq (Genesis
37:35; Salmo 55:15). Chayrayku, Biblia niwanchik, “tukuy ru˜
nas wanuymanta kawsarimpunankuta, cheqan kajta ruwajkuna, sajrata ruwajkunapis” (Hechos 24:15).
1 Bibliaqa, pikunachus mana jaykaq kawsarimunqankuchu chaykuna,
“Gehena” nisqapi kachkasqankuta yachachin, manataq Seolpichu chayri
Hadespichu kachkasqankuta (Mateo 5:30; 10:28; 23:33).
´
¿Imataq Juicio Punchayrı?
¿IMAYNATAQ Juicio Punchay kananta niwaq? Achkha runas
˜
ninku: “Chay punchaypi tukuy almas Diospa nawpaqinpi sa´
yanqanku Dios juzgananpaq”, nispa. Chanta wakinkunata janaqpachapi kacha kawsaywan Dios tinkananta, wakinkuna˜
˜
tataq, winaypaq nakarichinanta nillankutaq. Mana chaymanjinataq Bibliaqa, chay Punchay mana manchachikunapaqchu
kasqanta, manaqa kusiywan suyanapaq Punchay, tukuy ima
allinchakunanpaq Punchay ima kasqanta niwanchik.
Apocalipsis 20:11, 12, pitipi Juan jinata Juicio Punchay kananta nirqa: “Chay qhepata rikorqani uj jatun yuraj kamachina
˜
tiyanata, chaypi tiyasqa kashajtawan. Paypa nawpaqenmanta˜
taj kay pacha, cielospis ayqerqanku, mananataj may lugarpis
˜
paykunapaj karqachu. Rikullarqanitaj wanusqasta juchuyta, ja˜
´
tunta Diospa nawpaqempi sayashajta. Chanta libros kicharisqa
karqanku, jinallataj waj libropis kicharikorqa. Chayqa kawsay
˜
libro karqa. Chay wanusqastaj juzgasqa karqanku, imamantachus librospi qhelqasqa kasqanmanta, ruwasqankuman jina”,
nispa. ¿Pitaq chay kamachina tiyanapi tiyachkarqa?
Jehovaqa, tukuy runaspa Juezninku kaspapis, runasta juzgananpaq, wak runata akllarqa. Hechos 17:31, pitipi Pablo nir˜
qa: “Diosqa uj punchayta wakichinna, mayqempichus cheqa
214
kayninman jina tukuy kay pachapi runasta juzganqa chay ka´
chamusqan runanejta”. Chay jueztaq; Jesus ( Juan 5:22, 23).
¿Maykaqtaq Juicio Punchay qallarinqa, maykaqtaq tukukunqa?
´
Apocalipsis libroqa, Juicio Punchay Armagedon maqanakuy
tukukusqantawan, qallarinanta nin (Apocalipsis 16:14, 16; 19:
´
19–20:3).1 Armagedon tukukusqantawan, Supay, supaykuna
´
ima waranqa watasta wisqasqas kanqanku. Chanta 144.000 janaqpachapaq akllasqakunaqa, runasta juzganqanku, chantapis
‘Cristowan khuska waranqa watata kamachinqanku’ (Apocalipsis 14:1-3; 20:1-4; Romanos 8:17). Rikunchikjina Juicio Punchaypi mana usqhayllatachu 24 horasllapichu runata juzgakunqa, manaqa, waranqa wataspi.
´
˜
Chay tiempopiqa, Jesus “kawsajkunata, wanusqastapis” juzganqa (2 Timoteo 4:1). Kay ‘kawsaqkunaqa’ “may chhika ru´
nas[wan]” ninakun, paykunaqa Armagedon maqanakuymanta
´
´
kawsachkaq lluqsinqanku (Apocalipsis 7:9-17). Chanta, apostol
˜
˜
Juan rikullarqataq “wanusqasta [...] Diospa nawpaqempi” ka´
chkaqta. Jesus nisqanmanjina chaykunaqa “Runaj Churimpa
[Jesuspa] parlasqanta uyarenqanku [...] kawsarimponqanku´
[taq]” ( Juan 5:28, 29; Hechos 24:15). ¿Imaynata chay runasta
chay Punchaypi juzgakunqa?
˜
Juanqa, musuq “libros[ta] kicharisqa[ta]” rikurqa, “wanusqastaj juzgasqa karqanku imamantachus librospi qellqasqa
˜
kasqanmanta, ruwasqankuman jina”. Chay “librospi”, ¿nawpa ruwasqasninkumantachu qillqasqa kachkarqa? Mana. Chay
˜
runasta mana juzgakunqachu, manaraq wanuspa ruwasqas´
ninkumanta. ¿Imaynata chayta yachanchik? Biblia nin: “Pi˜
˜
chus juchapaj wanojqa juchamanta kacharisqana”, nispa (Romanos 6:7). Kawsarimuqkuna, mana juchayuq kawsarimunqanku. Chayrayku, chay musuq libros Diospa musuq kama´
chiykunasnin kasqanta nisunman. Arı, Armagedonpi mana
˜
´
˜
wanuqkuna, chanta paraisopi kawsarimuqkuna, winaypaq
1 Armagedonmanta astawan yachakunaykipaq Perspicacia para comprender las Escrituras, nisqapi 1 kaq libropi, 680, 681, 1086, 1087, pagi˜
nasta nawiriy. Chantapis Kata chiqa Diosta yupaychana libromanta 20
˜
yachaqanata nawirillaytaq. Kay iskaynin librostataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
Yapa
215
kawsanankupaq, chay waranqa watapi Diospa kamachiykunasninta kasukunanku tiyan. Sapa juk chay Juicio Punchaypi ruwasqanmanta juzgasqas kanqanku.
Juicio Punchaypi, may chhika runas Diospa munayninmanta
yachakunqanku, chaymanjinataq kawsayta atinqanku. Chayta
´
ruwanankupaq tukuyman yachachina kanqa. Arı, “kay pachapi
´
kaj runas yachanqanku imachus cheqan kasqanta” (Isaıas 26:9).
Chaywanpis, mana tukuychu Diosninchikta kasukuyta munan´
qanku. Isaıas 26:10 nin: “Sajra runasta khuyanki chaypis, paykunaqa mana yachaqakunkuchu imachus cheqan kajtaqa; allinta ruwaj runaspa jallpankupi kashaspapis, paykunaqa sajra
imasllatapuni ruwanku”, nispa. Diosqa, kay saqra runasta, Jui˜
´
cio Punchaypi, winaypaq chinkachinqa (Isaıas 65:20).
Juicio Punchaynin tukukuptin, runasqa mana juchayuq,
junta runas kanqanku, jinamanta tukuypis Dios munasqanmanjina kawsanqanku (Apocalipsis 20:5). Chay Juicio Punchaypi tukuy runasqa, junta runaman tukunqanku, qallariypi Dios munasqanmanjina (1 Corintios 15:24-28). Chaymanta
Diosman chiqa sunqu kasqankutachus manachus rikuchinanku kanqa. Chaypaqtaq Supayta kacharikunqa, chay kutitawan
runasta pantayman tanqananpaq (Apocalipsis 20:3, 7-10). Bibliaqa nin: “Cheqan runasqa kay pachata herenciankupaj ja˜
´
penqanku, chaypitaj winaypaj kawsanqanku”, nispa. Arı, Kuraq Supayman churanakuqkunaqa, chayta juntakuqta rikunqanku (Salmo 37:29). Chayrayku Juicio Punchayqa, Diosman
´
chiqa sunqu runaspaq juk bendicion kasqanta nisunman.
´
1914: profecıas juntakunanpaq jatun wata
MANARAQ 1914 wata kachkaptin, Bibliamanta yachaqaqkuna˜
´
qa, unaytana chay watapi profecıas juntakunanta willachkar´
qanku. ¿Imastaq chay watapi juntakunan karqarı? ¿Imaptintaq
1914 wata tukunapaqjina kasqanta nisunman?
´
´
Lucas 21:24 pitipi Jesus nirqa: “Mana judıo kajkunaqa Jerusalenta saruranqanku, paykunaj punchayninku juntakunanka´
ma”, nispa. Jerusalenqa, Juda suyupta capitalnin karqa. Chay
llaqtata Davidpa miraynin kamachirqa (Salmo 48:1, 2). Chay
216
reykunaqa, mana wakkunajinachu karqanku, paykunaqa Diospa “kamachina tiyanampi” tiyaykurqanku, Diostaq paykuna´
ta akllarqa sutinpi kamachinankupaq (1 Cronicas 29:23). Ajinamanta Jerusalenpiqa, Jehovap kamachiynin rikukurqa.
Jina kaptin, ¿maykaqtaq llaqtakuna Diospa kamachiyninta sarurqanku? Babiloniosqa 607 q.p. watapi, Jerusalenta sarurqanku. Chaypacha Jehovap kamachina tiyananta chusaqta sa˜
qirqanku, mananataq Davidpa miraynin kamachichkarqachu
´
(2 Reyes 25:1-26). ¿ Jina sarusqallapunichu Jerusalen qhipakunan karqa? Ezequiel niwanchik, Jerusalenpa qhipa rey Sedequiasman jinata willakusqanta: “Uma maytukunaykita, pilluykita ima orqhokuy, [...] ujtawantaj mana sayarisqachu kanqa,
pipajchus wakichisqa kashan, chayqa jamunankama. Paymanqa
chay llajtata qosaj”, nispa (Ezequiel 21:26, 27). Davidpa pillun´
qa, Jesusllapaq wakichikurqa (Lucas 1:32, 33). Jesus Rey kasqan´
˜
tawan Jerusalen manana sarusqachu kanan karqa.
‘QANCHIS WATAS’
2.520 watas
606 watas 3 killayuq ruwakun 1.913 watas 9 killayuq ruwakun
607 q.p. watamanta octubre
killamantapacha, 1 q.p. wata
diciembre killakama
607
1 k.p. watamanta enero
killamantapacha 1914 wata
octubre killakama
& q.p. k.p. )
´
‘Mana judıo llaqtakuna,
Jerusalenta saruranqanku’
1914
‘Pipaqchus wakichisqa
kachkan chay jamunankama’
Yapa
217
´
´
¿Maykaqtaq chay karqarı? Jesusqa, mana judıo kaqkuna (gentiles) punchayninku juntakunankama nirqa. ¿Maykaqtaq chay
´
punchaykuna juntakunan karqarı? Daniel 4 taqanpi qillqasqan yanapawanchik. Chaypiqa Nabucodonosor, Babiloniap reynin, imatachus musqukusqanmanta willawanchik. Chay mus´
quyninpi payqa, imaynatachus juk angel juk jatun sachata kutusqanta rikurqa. Kullullanta saphintawan saqikurqa, fierro ca´
denaswantaq wataykukurqa, chaymanta juk angel nisqa: “Chay
jinapi qanchis wata junta kachun”, nispa (Daniel 4:10-16).
Wakin kutiqa, Bibliapi sachasqa kamachiqkunawan ninakun
(Ezequiel 17:22-24; 31:1-5). Chayrayku, chay sacha kutukusqanqa, Jerusalenpi Diospa kamachiynin kutukusqanwan ninakurqa. Astawanpis, willakusqanmanjina Jerusalenta ‘qanchis wa´
tata’ ‘sarunanku’ karqa, kay ‘qanchis wataqa’ profetico watas
´
karqa, ¿machkha tiempotaq chay karqarı?
Apocalipsis 12:6, 14 nisqanmanjina “kinsa wata khuskanni´
yoj” profetico watasqa, “waranqa iskay pachaj sojta chunkayoj
´
punchay[wan]” ninakun. Qanchis profetico watataq, 2.520 punchaykuna ninayan. Rikukusqanmanjina, ‘mana judiokuna llaq´
˜
tasqa’, Jerusalen thunisqa kasqanmanta 2.520 punchayninman,
Diospa llaqtanta saruchkallarqankupuni. Imaptinchus profeciaqa mana chay kutipichu juntakunan karqa, manaqa astawan
´
qhipamanraq juntakunan karqa. Numeros 14:34; Ezequiel 4:6,
maskanchik chayqa, rikunchik imaynatachus ‘sapa punchay
´
juk wata’ ninayasqanta. Chayrayku chay profetico ‘qanchis watasqa’, 2.520 watas niyta munarqa.
Kay 2.520 watasqa, 607 q.p. watapi octubre killapi qallarirqa,
—Babilonios Jerusalenta saruchkaptinku— tukukurqataq 1914
´
watapi, octubre killapi. Chaypachaqa, ‘mana judıos kaqkunap
punchayninku’ tukukurqa. Chaypachataq, Diosninchik Jesucristota janaqpachapi Reytajina churarqa (Salmo 2:1-6; Daniel 7:
13, 14).1
1 Kay 607 q.p. octubre killamanta, 1 q.p. octubre killakama, 606 watas ruwakun. Cero nisqa wata mana kasqanrayku, 1 q.p. octubre killamanta 1914 k.p. octubre killakama, 1.914 watas ruwakun. Kay iskay yupa´
ta tantaspa 606 watata, 1.914 wataswan, 2.520 watas ruwakun. Jerusalen
607 q.p. watapi urmasqanmanta astawan yachakunaykipaq, Perspicacia
´
˜
para comprender las Escrituras libropi “Cronologıa” nisqata nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
218
Jesusqa, janaqpachamanta Reyjina ‘kutimuyninpi’, jatuchaq
maqanakuykuna, yarqhaykuna, jallpa ikhakuykuna, may chhika unquykuna ima rikukunanta nirqa (Mateo 24:3-8; Lucas
21:11). Nisqantaq kunan juntakuchkan. Chaytaq, 1914 watapi Jesucristo Diospa Reinonpi kamachiyta qallarisqanta rikuchiwanchik, ‘qhipa saqra tukukuy punchaykuna’ qallarisqanta ima
(2 Timoteo 3:1-5).
´
´
¿Pitaq arcangel Miguelrı?
BIBLIAQA, wakin pitikunapi, juk angelmanta Miguel sutiyuqmanta parlawanchik. Chay pitikuna nisqanmanjina Miguelqa mana jinallachu kakuchkan. Daniel qillqasqanpiqa, Miguel
saqra angeleswan maqanakusqanmanta; Judas cartapiqa, Kuraq Supaywan churanakusqanmanta; chantapis Apocalipsis libropi Kuraq Supaywan, supaykunawan ima maqanakusqan˜
´
manta nawirinchik. Arı, Miguelqa, tukuy tiempopi Jehovap
kamachiyninta jarkachkan, Diospa enemigosninwantaq maqanakuchkan. Jinamanta sutin nisqanmanjina ruwan. ¿Ima´
taq Miguel suti ninayan? Miguel sutiqa, “¿Pitaq Diosjinarı?”,
´
´
niyta munan. Chanta, ¿pitaq Miguelrı?
Manaraq paymanta parlaspa, yuyarina wakin runas iskay sutisniyuq kasqankuta. Jacob, jatun familiap tatan karqa, payta´
qa Israel sutiwan riqsillaqtaq kanku; jinallataq apostol Pedro´
´
tapis, Simon sutiwan riqsillaqtaq kanku (Genesis 32:28; Mateo 10:2-4). Kikillantaq Biblia rikuchiwanchik, Miguel janaqpachapi Jesuspa wak sutin kasqanta manaraq Jallpaman
´
jamuchkaptin, chanta janaqpachaman kutipuptin. Qhawarina
imaynatachus Biblia chayta yachachisqanta.
´
´
Arcangel. Bibliaqa, Miguel juk “arcangel”
kasqanta nin ( Ju´
´
das 9). Kay rimayqa, “kuraq angel”, “astawan patapi kaq angel”, ima ninayan. Bibliaqa, juk arcangellla kasqanta nin.
´
Chantapis
˜ Biblia nisqanmanjina Jesus arcangeljina ruwananta
ruwan. Nawpaq kaq Tesalonicenses 4:16, Jesucristop ruwanan˜
manta jinata niwanchik: “Senorpuni janaj pachamanta uraykamonqa. Chaypacha uyarikonqa uj jatun qhapariy arcangel-
Yapa
219
´
pa voznin”, nispa. Kay pitiqa Jesus arcangelpa vozninwan par´
´
lasqanta nin. Jinamanta Jesus arcangel Miguel kasqanta yachanchik.
´
Kamachiq. Biblia jinata niwanchik: “Arcangel
Miguelqa, angelesnin ima sierpewan maqanakorqanku”, nispa (Apocalipsis
12:7). Kay pitipi, Miguel chiqa sunqu angelesta kamachisqan´
ta rikunchik. Jinallataq Apocalipsis libroqa, Jesus chiqa sunqu angelesta kamachichkasqanta rikuchiwanchik (Apocalip´
˜
´
sis 19:14-16). Apostol Pablo sutita nirqa: “Senor Jesus atiyniyoj
angelesninwan jamojtin”, nispa (2 Tesalonicenses 1:7). Jinamanta Bibliaqa, ‘Miguel angelesninwan’ kasqanta nin, chan´
´
ta Jesus “angelesninwan” kasqanta nillantaq (Mateo 13:41, 42;
16:27; 24:31; 1 Pedro 3:22). Bibliaqa mana maypi iskay kasqan´
kuta ninchu, manaqa juklla kasqankuta nin. Arı Miguelqa, Jesucristollataq, payqa janaqpachapi Diospa munayninta ruwachkan.1
1 Miguel Diospa Churin kasqanmanta astawan yachakunaykipaq Perspicacia para comprender las Escrituras nisqapi, 2 kaq libropi 386, 387 pa˜
ginasta nawiriy. Kaytataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
´
¿Imataq ‘Jatun Babiloniarı’?
APOCALIPSIS libropi wakin pitikunaqa, mana nisqanmanjinapunichu entiendekunan tiyan (Apocalipsis 1:1). Qhawarina, imaynatachus kay libropi “Jatun Babilonia” sutiyuq juk
phisu warmimanta chayri khuchichakuq warmimanta parlakusqanta. Chay warmi “ashkha runas[pa]” patanpi tiyasqa
kasqanta nikun (Apocalipsis 17:1, 5, 15). Juk warmiqa mana
“ashkha runas[pa]” patanpi tiyaykuyta atinmanchu, jinamanta yachanchik kay “Jatun Babilonia” mana juk warmipunichu
´
kasqanta. ¿Imata “Jatun Babilonia” niyta munan?
Kay Apocalipsis 17:18 nisqanmanjina, chay warmiqa “jatun llajtamin, mayqenchus kay pachapi reyesta kamachishan,
chay”. “Llajtamin” rimayqa, juk qutuchasqa runaspi tukuchi´
wanchik, ¿icharı? Chantapis, kay jatun llaqta “kay pachapi
´
reyesta kamachishan”. Arı, kay Jatun Babiloniaqa, mana juk
220
warmichu, manaqa, tukuy runasta pantachiq juk llaqta chay´
ri juk organizacion. ¿Pitaq tukuy runasta pantachichkan? Re´
ligion nisqa. Qhawarina imaynatachus kay Apocalipsis libropi chayta sutinchakusqanta.
´
Kay pachapi polıticos kaqkuna, ranqhaqkuna, religionta
kamachiqkuna ima atiyniyuq kanku. Jatun Babilonia mana
politicoswanchu ninakunman, imaraykuchus Bibliaqa nin:
“Paywan [ Jatun Babiloniawan] kay pachapi kaj reyes [kay pa´
chapi kaq polıticos] khuchichakurqanku”, nispa. Kay pachapi reyeswan khuchichakusqanqa, paykunawan tratota ruwasqanta niyta munan. Chayrayku, Bibliapi ‘jatun phisu warmi’
nisqa sutichakun (Apocalipsis 19:2; Santiago 4:4).
Chantapis Biblia chay phisu warmi chinkachisqa kaptin
“kay pachapi qhatojkunataj”, nisunman kay pachapi qhapaq
ranqhaqkuna, paymanta waqanankuta niwanchik. Jinamanta rikunchik Jatun Babilonia mana ranqhaqkunawanchu ninakusqanta. Astawanpis, Biblia niwanchik imaynatachus kay
pachapi kaq reyes, qhatuqkuna ima “karullapi sayaykuspa”
qhawanankuta (Apocalipsis 18:3, 9, 10, 15-17). Chayrayku, nisunman Jatun Babiloniaqa mana politicoschu, nitaq ranqhaqkunachu kasqanta, manaqa kay pachapi llulla religiones
kasqanta.
Jatun Babilonia tukuy llulla religiones kasqanta astawan sutincharinapaq, Bibliaqa, kay Jatun Babilonia, “layqeriosni[nwan] tukuy nacionesta chawkiya[sqanta]” niwanchik (Apocalipsis 18:23). Yachanchikjina layqiriyusqa, supaykunamanta
jamun. Chayrayku, Jatun Babilonia “supaykunaj wasinman”
tukusqanta nikun (Apocalipsis 18:2; Deuteronomio 18:10-12).
Astawanpis, kay Jatun Babilonia Diospa chiqa yupaychayninman manchayta churanakun, chayrayku ‘profetasta’, ‘Diospa akllakusqasninta’ ima qhatiykachan (Apocalipsis 18:24).
Maytapuni chiqa religionta chiqnisqanrayku ‘Jesuspa testi˜
gosninta’ wanuchinankama qhatiykachan (Apocalipsis 17:6).
Chiqamanta Jatun Babiloniaqa, tukuy kay pachapi llulla reli´
gioneswan ninakun. Chaypitaq Jehova Diosman churanakuq
tukuy religiones kachkanku.
221
´
¿Jesus diciembre killapichu paqarikurqa?
´
BIBLIAQA, maykaqchus Jesus paqarikusqanta mana willanchu. Nitaq diciembre killapi paqarikusqanta yachachinchu.
´
´
Yachanchikjina Jesus Belen llaqtapi paqarikurqa. Chay llaq´
tapi, diciembre killapi, ¿imaynataq tiemporı? Judiospa calendarionkupi kislev killa tiyan, kay killataq noviembre, diciembre killaspi urman, chay killaspi manchayta chirin, paran ima.
Chaymanta tebet killa jamun, chay killataq diciembre, enero
killaspi urman, chay killapi tukuy killasmanta nisqaqa astawan
chirin, urquspitaq wakin kuti riti urman. Imaynachus chay
llaqtaspi tiempo kasqanmanta Bibliap nisqanta qhawarina.
Bibliata juknin qillqaq, Esdras, kislev killapi manchayta chirisqanta, parasqanta ima niwanchik. Payqa “jisqon killamanta
[kislev killamanta], iskay chunka punchaynimpi” may chhika
runas tantakusqankuta niwanchik, paykunataq “tiyakorqanku
kharkatitispa, [...] manchayta paramusqa[nmanta]”. Chantapis Esdras, chay runas nisqankuta, jinata qillqarqa: “May chhika kayku, manchaytataj paramushan; chayrayku mana callepi
´
qhepakuykumanchu”, nispa (Esdras 10:9, 13; Jeremıas 36:22).
´
Jesus paqarikuchkaptin, michiqkuna
tutantin ovejasninkuta qhawachkarqanku
222
Chayrayku diciembre killa qayllamuchkaptin, chay llaqtaspi
ovejata michiqkunaqa, ovejasninkuta kanchasninkuman qha˜
tikapuq kanku, mana jawapi pununankupaq.
´
Mana chaymanjinataq Bibliaqa, Jesus paqarikuchkaptin, michiqkuna campopi ovejasninkuta michichkasqankuta yachachin. Astawanpis, Lucas, juk Evangeliota qillqaq, nisqanman´
jina, Belen qayllanpi “michejkuna kasharqanku ovejasninkuta
tutantin qhawaspa” (Lucas 2:8-12). Michiqkuna mana campopi
punchaykunallapichu kachkarqanku, manaqa, chaypi tiyakurqanku. “Ovejasninkuta tutantin qhawaspa” qhipakuq kanku.
´
Belen llaqtapi diciembre killapi chayjinata chiriptin, paraptin
ima, ¿michiqkuna ovejasninkuwan campopi qhipakunkuman´
chu karqa? Mana, ¿icharı? Chayrayku, Biblia nisqanmanjina
Jesusqa, mana diciembre killapichu paqarikurqa.1
´
˜
Biblia willawanchik maykaqchus Jesus wanupusqanta, chaywanpis maykaqchus paqarikusqanmanta mana imatapis nin´
chu. Chaytaq Salomon parlasqanta yuyarichiwanchik, paytaq
nirqa: “Sumaj runapaj rejsisqa kayqa aswan allin, sumaj qa˜
pashaj jawinasmanta nisqaqa. Wanupuna punchayqa astawan
´
allin nacekuna punchaymanta nisqaqa”, nispa (Eclesiastes
˜
7:1). Chayrayku Bibliaqa Jesuspa ruwayninmanta, wanuyninmanta ima tukuy imata willawanchik, manataq maykaqchus
paqarikusqanmanta anchata ninchu.
1 Astawan yachakuyta munanki chayqa, kay libro Razonamiento a par˜
tir de las Escrituras nisqata 111-114 paginasta nawiriy, kay librotataq Jehovamanta sutinchaqkuna urqhunku.
¿Raymista ruwananchikchu tiyan?
BIBLIAQA, llulla religionpa raymisninta, mana ruwananchik´
ta nin. Jina kaptinqa, ¿maymanta jamunku? Juk bibliotecaman
riyta atinki chayqa, kay pachamanta wakin raymis mayman˜
tachus jamusqanmanta wakin librospi nawirispaqa, tukuchkaq
qhipakunki. Imatachus wakin libros nisqanta qhawarina.
´
˜
Semana Santa. Runasqa, semana santapi Jesus
wanupusqanta, kawsarimusqanta ima yuyarikusqanta ninku, chaywanpis,
Yapa
223
may chhika millay ruwayniyuq chay raymiqa. Chay procesiones
nisqamanta qhawarina. Las Grandes Religiones Ilustradas [Atiyniyuq jatun religiones], libro nisqanmanjina, babiloniosqa,
˜
Cristomanta may nawpaqta “yupaychana lantisninkupaq tukuy
imata ruwaq kanku [...]. May sumaq pachawan lantista pachalliq kanku, kunkanman wallqakunata churaq kanku, makin˜
mantaq brazaletesta; may kachachasqa pununaman siriykuchiq
´
kanku, chantapis chay lantita procesion nisqapi urqhuq kanku”.
˜
˜
Ano Nuevo. Ano
Nuevo nisqata chayri Musuq Watata, mana
tukuy llaqtaspichu runas kikinta ruwanku; chantapis mana kikin punchaypichu ruwanku. Maymantachus chay raymi jamus˜
qanmanta nawirina: “Roma llaqtamanta jatun kamachiq Julio
Cesarqa, 46 watapi manaraq Cristo jamuchkaptin, enero killapi, 1 kaq punchayta ‘Musuq Wata’ nispa suticharqa. Romanosqa, chay punchayta dios Janopaq akllarqanku, Janoqa punkusmanta chantapis qallariykunamanta dios karqa. Enero killa´
qa [latın simipi, Januarius] Jano sutimanta jamun, kay Janoqa
˜
iskay uyasniyuq karqa: juknin uyanqa nawpaqman qhawachkarqa, juknintaq qhipaman” (The World Book Encyclopedia). Jina˜
manta Ano Nuevo raymiqa, mana Diosta yupaychaq runamanta jamusqanta rikunchik.
Todos Santos. “Unay tiempo llaqtaspa ususninqa, diluviomantapacha qallarirqa, [...] imaraykuchus tukuyniqpi, chay Di˜
luviopi wanuqkunata yuyarinankupaq, jatun raymita ruwaq
kanku. Astawanpis yaqha tukuyninku kikin Diluvio punchaypi ruwaq kanku [...] chaytaq noviembre killap qallariyninpi urman.” (The Worship of the Dead Londres, 1904, Colonel J. Gar´
nier, pag. 4.) Jinamanta runasqa, Diluviopi saqra runasta Dios
˜
wanuchisqanta yupaychanankupaq, Todos Santosta ruwayta qa´
llarirqanku (Genesis 6:5-7; 7:11).
Wak raymikuna. Mana tukuy raymismanta parlayta atisunmanchu. Chaywanpis Jehovaqa, mana munanchu runata jatun´
chanapaq raymita ruwananchikta ( Jeremıas 17:5-7; Hechos 10:
25, 26). Astawanpis, ima raymipis allinchus manachus kasqanta yachanapaq, maypichus qallarikusqanta yachananchik tiyan
´
(Isaıas 52:11; Apocalipsis 18:4). Chunka suqtayuq yachaqanapi Bibliap kamachiyninta yachakusqaykiqa, imaynatachus Dios
raymikunata qhawasqanta yachanaykipaq yanapasunqa.
¿Astawan yachakuyta munankichu?
Internetpi maskay: www.jw.org/qu

¿Imatapunitaq biblia yachachin?

Transcription

Similar documents

“Llimphuchasqa ˜ na kankichej” Ni jaykšaj Jehovapaj phi

¿Jitasa itou beše itom familiapo alleaka itom jiapsine

110513 Dankbrief WOW