Tappen uit principe

Transcription

Tappen uit principe

Collectief eetcafé De Baas
COLOFON
Uitgever
Vereniging Frons
Oudegracht 265 G
3511 NN Utrecht
Titel
Tappen uit principe | collectief eetcafé De Baas 1976-2008
Productie
Inge Piena
Tekst
Koen-Machiel van de Wetering
Wanda Zoet (p. 100, 101, 128, 129)
Inge Piena (p. 130-134)
Research
Koen-Machiel van de Wetering & Channa Kalmann
Met dank aan: Mariet van Beurden, Mieka Vroom, Nienke Feis, Olga Matthijssen,
Sander Tekelenburg
Geïnterviewden
Albo Helm, Arend Wesdijk, Arjan van de Merwe, Arjen van Gend, Cok Vergeer, Dick van der
Peijl, Heleen van Nierop, Henk Droog, Henk van Veen, Ingmar Heytze, Kees Brussel, Koos
Meinderts, Linda Lankreijer, Margot Verstegen, Martin Clobus, Mieke Hegge, Pim van Leeuwen, Roger Vossen, Rutger Amons, Steven Koopman, Thea Simon, Wim Joosten
Fotografie
Anouk Prins (p.115), Fred Lijdsman, Hans Cornelissen, Henny de Jong, Jan Adema, Jan
Lankveld (p. 10, 50, 53-b/o, 54-b/ro, 55, 59), Janus Ruighaver, Jenneke Bakker, Jeroen
Broeder (p. 83-r, 88, 89, 92, 103), Jeroen Jumelet (p. 125, 126), Jes Kleijnen, Joop ten
Damme, Joop Kessels, Joost Grol (p. 71), Judith Breedveld, Kees Brussel, Linda Lankreijer,
Lucas Janssen, Maarten Hartman (p. 97), Marnix Schmidt (p. 120), Martin Clobus, Mieke
Hegge, Moniek van Zijl, Peter Minken, Puk Witte, Roger Vossen, Sandra van Weelderen,
Sijmen Hendriks (p. 71), Timon Blok, Trees Kosterman
Illustraties
Albo Helm (p. 8, 32, 33, 116), Ron Glasbeek (p.16)
Vormgeving
Henk Droog | Dvada
Drukwerkbegeleiding
Reflextra
Druk
Krips
ISBN
978-90-9024369-6
© Juni 2009, Utrecht
Bestelinformatie
Verkoopprijs € 15,- | Boekhandel de Rooie Rat
Oudegracht 65 | 3511 AD Utrecht | tel. 030 2317189 | www.rooierat.nl
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of door fotokopieën, opnamen of
enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur.
collectief eetcafé
TAPPEN UIT
PRINCIPE
De Baas
1976-2008
Koen-Machiel van de Wetering
INHOUD
Voorwoord
1
2
3
4
5
6
7
8
9
5
HET GROTE PLAN | 1975
VLIEGENDE START | 1976-1977
19
• Actie - Tappen zonder pas
34
WEERBARSTIGE IDEALEN | 1977-1978
37
• Over de Singel - Geen dasjes, geen pasjes, maar lekkere basjes
46
OP DE BARRICADEN | 1979-1982
51
• Feminisme - Baas in eigen Baas
60
EEN ANDER GEZICHT | 1982-1983
65
• Relaties - Liefde in de Baas z'n tijd
74
• Baaspost - Strijdbare groetjes
76
NIEUW ELAN | 1983-1984
79
• Verhuizing - Koken in de kelder
86
KRAP BIJ KAS | 1984-1990
91
9
• Menu - Het geheim van de donderdagkoks
100
• Baasweekenden - Slaapzakken mee!
102
OPEN PODIUM | 1990-1997
105
• Poëziecircus: “Poëzie is goed, dichters zijn goed, kleinschalig is goed”
114
LAATSTE RONDE | 1998-2008
117
• Klanten - Er kan er maar één De Baas zijn
128
• Herinneringen - Bazers kijken terug
130
Fooienpotten
Wat gebeurt er met het geld?
135
136
Voorwoord
5
OPEN EINDE
Collectief eetcafé De Baas in
nieuwe initiatieven kon ondersteunen, besloot het
Utrecht heeft op 5 juni 2008, na
collectief tot verkoop. Gekozen werd om het
32 jaar, zijn deuren gesloten. Dat
kapitaal onder te brengen in twee fondsen op
was onvermijdelijk. Wie dit boek
naam, die nog jarenlang het doel van het
uit heeft, zal begrijpen waarom.
collectief zullen blijven nastreven: ‘structuren
doorbreken die mensen onvrij maken’.
Vrijwel iedereen die we de laatste tijd hebben
En er is meer, want ook op talloze andere
gesproken, vindt het jammer dat De Baas niet
manieren heeft De Baas zijn sporen nagelaten.
meer bestaat en dat daarmee een functie is
Als broedplaats voor wereldverbeterende en
verdwenen uit het Utrechtse linkse leven. Die van
andere creatieve ideeën. Maar ook als leerschool,
fonds voor bedrijfjes en goede doelen, maar ook
vangnet, ontmoetingsplaats, uitlaatklep en
die van restaurant, werkplek, ontmoetingsplaats
podium heeft het ruimte geboden aan mensen om
en podium. En dat allemaal op zo’n prachtige
zichzelf en elkaar te ontwikkelen. En ten slotte in
locatie: met uitzicht op de Oudegracht.
de talloze gesteunde bedrijfjes, initiatieven en
doelen die op hun beurt weer mensen verder
Maar net zoals de maatschappelijke omstandig-
hielpen en helpen. Een heus sneeuwbaleffect.
heden in de jaren zeventig aan de basis stonden
van de oprichting van De Baas, zo veroorzaakten
Rest ons niets meer dan de mensen te bedanken
de veranderde omstandigheden van het afgelopen
die ervoor gezorgd hebben dat het eetcafé 32 jaar
decennium het einde ervan. Door de tempobeurs
heeft kunnen bestaan: de Bazers; de koks, de
en de lage werkeloosheidscijfers hadden nog maar
tappers en de serveerders; alle collectiefleden die
weinig mensen tijd voor zo’n intensieve vrijwil-
met hart en ziel en soms nog veel meer hun
ligersklus en de noodzaak om de maatschappij te
steentje bijdroegen.
veranderen werd ook minder gevoeld.
Wij, De Baas.
Het café begon verlies te draaien. En omdat het
geld dat het pand op zou leveren juist heel veel
Dus:
6
Abdel, Abdel, Abderrahim, Abdeslam, Achmed,
Gea, Geert, Gemma, George, Ger, Gerard, Gerard,
Ad, Ad, Ad, Adinda, Afke, Agaath, Al, Albert, Al-
Gerard, Gerard, Gerrit, Gerrit, Gerry, Gerry, Gert,
bert, Albo, Aleid, Alex, Alexander, Alfons, Ali, Ali,
Gert, Gert, Gert-Jan, Gijs, Gina, Guido, Gusje,
Ali, Alice, Alice, Alrik, Aly, Amir, André, André, An-
Guus, Habib, Hajo, Hamid, Hamid, Hana, Hans,
gela, Angenieta, Anita, Anita, Anita, Anja, Anke,
Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans,
Ankie, Anneke, Annelies, Annelies, Annemarie,
Harrie, Harrie, Harry, Harry, Harry, Harry, Havid,
Anne-Marie, Annemiek, Annemieke, Annemieke,
Heidi, Heleen, Helma, Hemmen, Henk, Henk,
Annet, Annet, Annet , Annewiek, Annick, Annick,
Henk, Henk, Henk, Henk-Jan, Hennie, Henny,
Ans, Ansfried, Anton, Anton, Aqing, Arend, Arend,
Henny, Henny, Henri, Henriette, Herman, Hester,
Ariane, Ariëtte, Aris, Arjanne, Arjen, Arlien, Arna,
Heybat, Huguette, Iana, Ida, Ilona, Ilona, Ilse, Ine,
Arnold, Arnold, Astrid, Axel, Aziz, Aziz, Barbara,
Ineke, Ineke, Ineke, Ineke, Inez, Inge, Inge, Inge,
Bart, Bart, Bart, Bart , Bas, Belinda, Ben, Benito,
Inge, Ingrid, Ingrid, Iris, Iris, Irmin, Isaac, Isabel,
Bernadette, Bernhard, Bert, Bert, Bert, Bert, Bet-
Isidoor, Ivo, Iwan, Jaap, Jaap, Jaap, Jacqueline,
tie, Betty, Bianca, Bianca, Bonne, Bouke, Bowine,
Jacqueline, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan,
Bregje, Carla, Carla, Carmen, Carola, Carolien, Ca-
Janet, Jan-Jaap, Jannie, Jannie, Jannie, Jantelle,
rolien, Carolien, Caspar, Catelijne, Cathy, Catrien,
Janus, Jaro, Jasper, Jeanette, Jeanette, Jelly, Jen-
Ceciel, Cecile, Cecile, Cees, Charlotte, Chrisje,
neke, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jeroen, Jes, Jessica,
Christine, Cobi, Cok, Corina, Corné, Corrie, Corry,
Jet, Jet, Jet, Jildou, Jimmy, Joan, Joan, Joanne, Jo-
Cynthia, Daniel, Daniëlle, Daphne, Daphne, David,
han, Johan, Joke, Joke, Joke, Joke, Jolanda, Jo-
Deanna, Deirdre, Dennis, Dereje, Desirée, Desirée,
lande, Jolies, Jonas, Joni, Joop, Joop, Joost, Jo-
Dian, Diana, Diana, Diana, Dick, Dick, Dick, Dick,
ram, Jord, Jorien, Joris, Jos, Jos, José, Josta,
Diets, Dirk, Dirk-Jan, Djoke, Donglian, Douwe,
Judith, Judith, Judith, Judith, Jules, Jurgen, Karel,
Ebram, Ed, Ed, Edith, Edje, Eduard, Edward, Ed-
Karel, Karen, Karen, Karim, Karin, Karin, Karin,
win, Eef, Eléna, Eli, Ellen, Ellen, Ellis, Elly, Els,
Karin, Katja, Kees, Kees, Khalid, Kim, Kirsten,
Els, Els, Els, Els, Els, Els, Elsie, Emmy, Emmy,
Kitty, Kitty, Kiyomi, Koen, Koos, Krish, Laurent,
Emmy, Eric, Erik, Erik, Erik, Erwin, Estévan, Es-
Lavinia, Lea, Lena, Lenneke, Leo, Leo, Leo, Leo,
ther, Esther, Esther, Etienne, Eugène, Eus, Evelien,
Leonie, Leonie, Lianne, Lidy, Lien, Lies, Lies, Lies-
Evelien, Eveline, Eveline, Evert, Fadette, Fatiha,
beth, Liesbeth, Liesbeth, Lilianne, Lin, Linda,
Fijtje, Floor, Floortje, Flor, Florine, Foenke, Folkert,
Linda, Lisette, Liza, Loes, Loes, Lonneke, Lotte,
Francis, Frank, Frank, Frans, Frans, Frans, Fred,
Louke, Luc, Lucas, Maaike, Machteld, Madeleine,
Frederike, Frieda, Frits, Frouke, Gabrie, Gauko,
Manfred, Manon, Manon, Marc, Marc, Marcella,
Voorwoord
7
Marcha, Marchje, Marco, Marcus, Marga, Margo,
Silvie, Simona, Simone, Simone, Simone, Sjaak,
Margot, Margot, Margriet, Maria, Marian, Marian,
Sjak, Sjarel, Sjors, Stefan, Stephan, Steven, Su-
Marian, Marian, Marian, Marianne, Marianne, Ma-
naya, Susan, Susanne, Susy, Suzan, Sven, Sylvia,
rianne, Marianne, Marica, Marieke, Marieke, Ma-
Sylvia, Sylvia, Taliet, Tamara, Tanja, Tarek, Terry,
riëtte, Marije, Marion, Marion, Marion, Mariska,
Thea, Theo, Theo, Theo, Thomas, Tijs, Tilo, Tim, Ti-
Mariska, Marit, Marja, Marja, Marja, Marja, Marjan,
mon, Tineke, Tom, Tom, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton,
Marjolijn, Mark, Mark, Mark, Mark, Markus, Mar-
Ton, Tonny, Tony, Toos, Trees, Trudie, Truus, Uwe,
leen, Marlijn, Marlinde, Martha, Martijn, Martin,
Valeria, Vera, Vincent, Vincent, Vincent, Walter,
Martin, Martin, Martine, Mascha, Mathasyo, Mau-
Walter, Walter, Wendela, Wendeline, Wendy, Wie-
rice, Meg, Merel, Merel, Merel, Michael, Michel,
ger, Wilbert, Wilbert, Wilfred, Willeke, Willeke, Wil-
Michel, Mieka, Mieke, Mieke, Mike, Mikkie,
lem, Willem, Willemien, Wilma, Wilma, Wilma,
Minna, Miranda, Mirella, Miriam, Mirjam, Mirko,
Wim, Wim, Wim, Wim, Wim, Wing Fai, Wouter,
Miro, Mohammed, Monica, Moniek, Monique, Mo-
Wouter, Ximena, Yader, Yana, Yang, Yvo, Yvon,
nique, Monique, Monique, Monique, Monique, Mo-
Yvonne, Yvonne, Zegert en Zhu.
nique, Mop, Mustava, Mylène, Nanda, Nanja,
Nanja, Nanneke , Natascha, Nathalie, Nathan,
Dank je wel!
Neddy, Nelleke, Nellie, Nellie, Netty, Nico, Nicole,
Nicolette, Niek, Niels, Nienke, Nienke, Odette,
Lees dit boek om te weten wat voor moois
Ody, Olav, Ole, Olga, Orlando, Oscar, Oscar, Oscar,
je hebt aangericht.
Patrick, Paul, Paul, Paul, Paul, Pauline, Pepijn,
Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Petra,
Petra, Petros, Phil, Piet, Piet, Pieter, Pieter, Pim,
Kees Brussel, Steven Koopman, Inge Piena
Pim, Plien, Puk, Rafaël, Raquel, Rebekka, Reinier,
Bestuur Vereniging Frons, juni 2009
René, René, René, René, René, René, Rens,
Rianne, Rianne, Rianne, Richard, Rineke, Rita,
Rob, Rob, Rob, Rob, Rob, Robert-Paul, Roeke,
Roel, Roger, Roland, Roland, Roland, Ron, Ronald,
Ronny, Roos, Roos, Rop, Rosaline, Roxanne, Ruben, Ruben, Rudi, Rutger, Ruud, Ruud, Ruud, Sabine, Sammy, Sandra, Sandrine, Sanna, Sanne,
Sarah, Saskia, Saskia, Saskia, Saskia, Shewane,
9
1 HET GROTE PLAN
Je opent een kroeg, je sleurt wat
poen en daarmee sponsor je een
keten van bedrijfjes waarin werkers zélf de dienst uitmaken. Dat
is, kort samengevat, het idee achter collectief café De Baas.
Het meesterbrein achter dit plan is Harrie Jekkers,
die in 1975 Engels studeert in Groningen. ’s Avonds
klust hij bij in ‘Mevrouw de Bruin’, de kroeg van zijn
oude schoolvrienden Cok Vergeer en Peter Minken.
In dat café worden de eerste proefballonnetjes opgelaten en als Harrie les gaat geven in Utrecht legt hij
het idee ook daar aan allerlei mensen voor. Zo mobiliseert hij een groep van twintig mensen, waarvan het
In dat plan wordt eerst de hele naoorlogse geschie-
grootste deel afkomstig is uit Den Haag. Maar liefst
denis van Nederland doorgenomen. Zo blikken de
veertien van hen zijn stelletjes.
schrijvers uitgebreid terug op de roerige jaren zestig,
waarin een deel van de babyboomgeneratie “die in
Harries plan is even simpel als ambitieus: versla het
het kader van de algehele vrijheid bij elkaar gevrijd
kapitalisme met zijn eigen wapens. Maar in de jaren
was” het dwingende “keurslijf van structuur, patro-
zeventig hebben idealisten heel wat meer woorden
nen en normen” ter discussie had gesteld. “De klap
nodig om hun plannen duidelijk te maken. En dus
kwam hard aan en de samenleving wist niet wat ze
schrijven Harrie, Cok en Cees Grimbergen in de
ermee aan moest. Het gezag (en haar dragers) sta-
herfst van 1975 een dertig pagina’s tellend plan:
pelde blunder op blunder; mensen werden gearres-
‘Hoe een bruine kroeg de wereld bestormde’.
teerd omdat ze krenten uitdeelden.”
“WAAR JE OOK WERKT
IN DEZE OVERGESTRUCTUREERDE MAATSCHAPPIJ,
DE PRODUCTEN VAN JE
ARBEID ZIJN TOCH ALTIJD
EEN BEETJE VREEMD,
GEMAAKT OP BASIS VAN
ANDERMANS KAPITAAL”
10
TIJD VOOR HERVERDELING
VAN DE MACHT
De acties van Provo spreken de schrijvers zeker tot
jaren zestig in wezen niets heeft veranderd. Want
de verbeelding. Maar toch is de opstand ontoerei-
“de oude, direkt onder de oppervlakte liggende
kend geweest, vinden ze. “Organisatorisch, ideolo-
struktuur is blijven bestaan; de kulturele revolutie
gisch én politiek was er onvoldoende basis gelegd.”
heeft de oorspronkelijke machtsverhoudingen vrijwel
Met instemming citeren ze publicist Henk Hofland,
onbeschadigd gelaten.” Daarom is de tijd aangebro-
die in 1972 stelde dat de culturele revolutie van de
ken voor een nieuwe revolutie, die van de “herverdeling van de macht”. Volgens Hofland is deze revolutie nog maar nauwelijks begonnen. “Dat blijkt hieruit,
dat iedereen die zich werknemer mag noemen, voor
dit werk en zijn loon, het plezier in zijn werk, zijn toekomst en zijn zelfrespekt direkt afhankelijk is van de
autoriteiten, op wie hij als het erop aankomt [...]
geen enkele invloed kan uitoefenen.” Oftewel, zo vatten de schrijvers Hoflands visie bondig samen:
“Voordat je het weet sta je op straat.”
Revolutie
Harrie, Cok en Cees staan in hun kritiek niet alleen.
In de jaren zeventig is er volgens hen breed verzet
tegen de machtsverhoudingen in “wereld, land, stad,
wijk, gezin, bedrijf, school, universiteit, leger en
kerk”. Er zijn derdewereldwinkels, milieuwerkgroepen, feministen, studentenvakbonden, dienstweigeraars, muurkranten “en zo zou je nog uren door kunnen gaan”. Maar er is géén sprake van revolutie.
“Wanneer je de hierboven vermelde opsomming bekijkt, zou je kunnen denken dat ongeveer 100% van
de Nederlandse bevolking zich dagelijks bezighoudt
met verzet tegen het bestel. Niets is minder waar!”
Want “de meeste mensen voeren uitsluitend aktie
voor zichzelf”. Bovendien staat de gezapige meerderheid van brave burgers echte vooruitgang in de
weg. De meeste mensen zijn namelijk wel ontevreden, maar blijven gewoon meedraaien in het systeem. “Conclusie: de onvrede van deze mensen
1975 | Het grote plan
11
heeft altijd betrekking op hun PLAATS in het systeem, maar het systeem zélf wordt nooit fundamenteel bekritiseerd…” En van de kleine groep die buiten dat systeem staat (“delinquenten, de rosse
wereld, alcoholici en drug-verslaafden”) is ook weinig heil te verwachten. Want die “randfiguren” keren
de maatschappij dan wel de rug toe, maar doen dat
alleen omdat ze geen enkele hoop meer hebben dat
ze die kunnen veranderen.
Maar wat moet je dán als je geen radertje in de kapitalistische machine wilt worden? “Tja… dan zul je je
genoodzaakt zien om je eigen werken leefwereldje
te creëren (een moeilijke zaak in deze volle wereld,
waar elke grasspriet geteld is). Om dat eigen wereldje te creëren, is geld nodig, en dan zul je toch je
rechterhand vuil moeten maken om de vrijheid van
de linker te garanderen.” Hierbij denken de plan-
bieden voor het verderfelijke kapitalisme. Al beseffen
schrijvers aan woongemeenschappen, werkgemeen-
de schrijvers heel goed dat daar wel de nodige ha-
schappen of combinaties daarvan. Die initiatieven
ken en ogen aan zitten. Om die parallelle economie
hebben echter “nauwelijks of geen economische of
mogelijk te maken, is namelijk veel geld nodig. En
politieke relevantie. Zij veranderen niets aan de be-
dat kan alleen worden gegenereerd als mensen be-
staande samenleving en kunnen zich als beweging
reid zijn met minder genoegen te nemen. “Voorop
zeer moeilijk uitbreiden”.
staat de vrede in het werk en niet de maximale materiële tegenprestatie. Wanneer we dit op lange ter-
De kroeg die de schrijvers voor ogen hebben, moet
mijn kunnen volhouden, helpen we (op zeer kleine
die verandering wél mogelijk maken. “Waar je ook
schaal) mee het streven naar een nieuwe economi-
werkt in deze overgestructureerde maatschappij, de
sche wereldorde te realiseren.”
producten van je arbeid zijn toch altijd een beetje
vreemd, gemaakt op basis van andermans kapitaal
Goed, een kroeg dus. Maar waarom “een café en
[…] Binnen ons project zorgen we er dus voor dat
geen profvoetbalclub, zoals ook wel eens is voorge-
dit baalpunt wordt opgelost.” Ook hun onvrede met
steld”? In de eerste plaats omdat zo’n kroeg direct
het systeem wordt aangepakt. Want via de kroeg ko-
leuk werk biedt en veel geld kan opleveren voor ver-
men hopelijk nog veel meer projecten van de grond,
volgprojecten. Ook biedt een kroeg de mogelijkheid
die langzaam maar zeker een tegenwicht kunnen
“op een kleine schaal alvast iets te doen aan facet-
”OPEN EEN KROEG IN
DE VORM VAN EEN BV
EN RICHT EEN APARTE
STICHTING OP DIE DE
VERVOLGPROJECTEN
GAAT FINANCIEREN”
12
ten van de samenleving waar verandering op zijn
ten die hieruit voortvloeien, kunnen dan fulltime wer-
plaats is”. De schrijvers denken hierbij aan sociale
kers aan de slag die een minimumloon krijgen uitbe-
activiteiten (zoals buurtwerk), politieke activiteiten
taald. Maar vooropgesteld dat de kroeg winst gaat
(zoals discussieavonden) en culturele activiteiten
opleveren, welke projecten moeten dan het eerst
(zoals muziek, tentoonstellingen en poëzie). Tot slot
worden gesteund? Die beslissing moet worden geno-
is er een aantal praktische voordelen. Zo leent een
men aan de hand van drie criteria. In de eerste
kroeg zich prima voor parttime werk en hebben een
plaats: welk plan biedt het meeste werk, dat met ple-
paar oprichters reeds horeca-ervaring. Bovendien
zier gedaan kan worden? Ten tweede: welk plan le-
kunnen mensen via de kroeg hun “wensdromen” re-
vert de grootste bijdrage aan verandering van het
aliseren. Zo kunnen de journalisten in de groep een
bestel? En ten derde: welk project is het meest ren-
“kroegkrantje” starten, de muzikanten een “klein
dabel? Volgens de schrijvers moet over dit punt
muziekcentrumpje” beginnen, de vegetariërs de
uitgebreid gesproken worden voordat de kroeg open-
plantjes water geven en krijgen de psychologen een
gaat. Want, zo spreken ze profetisch: “Deze proble-
“lekker werkterrein”.
matiek is er gewoon en daar moeten we mee leren
leven. We moeten er echter wel rekening mee hou-
Back to reality
den dat de winstbestemming een punt kan worden
Na deze grondige theoretische onderbouwing be-
waardoor er heibel ontstaat.”
spreken de schrijvers de praktische kanten van hun
plan. Ze verwachten dat de verschillende werkzaam-
Ook met het scenario dat de kroeg een groot succes
heden (tappen, schoonmaken, inkopen, etc.) per
zal worden, houden de schrijvers rekening. Want
week zo’n 176 uur zullen vergen. Dit betekent dus
nieuwe werkers mogen natuurlijk nooit een nadelige
dat 22 mensen bereid moeten zijn om zich minimaal
invloed hebben op de sfeer. “We moeten dus (effe
8 uur per week voor het project in te zetten. Daar-
een rotwoord) gaan selecteren.” Heeft een nieuwe
naast moet er veel geld op tafel komen. Niet alleen
werker de juiste motivatie en kan hij zich vinden in
voor de aanschaf van een pand, waarvoor een aan-
het project? Maar ook: “swingt hij er als persoon lek-
betaling moet worden gedaan, maar ook voor allerlei
ker in”? Of, zoals Cees het formuleert: “zo’n vogel
startkosten zoals de inventaris, vergunningen en re-
moet er lekker inwammen”.
clame. En vervolgens krijgen ze natuurlijk te maken
met de maandelijkse vaste lasten. Maar daarover
De belangrijkste vraag die de schrijvers echter bezig-
maken ze zich geen zorgen: “Het moet [...] wel heel
houdt, is de fiscaaljuridische constructie. De be-
gek lopen willen we deze onkosten niet kunnen dek-
stuursvorm is volgens Harrie niet zo’n probleem: “Ik
ken.”
geloof dat iedereen het er wel mee eens is dat de
zaak op democratische (iese) wijze geregeld moet
De schrijvers stellen voor om van de kroeg een
worden.” Maar hoe voorkom je dat de fiscus met de
100% vrijwilligersorganisatie te maken. In de projec-
winst aan de haal gaat? Om daarvoor een oplossing
13
te vinden, gaat Jekkers te rade bij de Utrechtse notaris J. Timmers. Die broedt voor hem het ei van Columbus uit: eerst sticht je een vereniging die als doel
heeft “het opbouwen van een buurtcafé met duidelijke sociale functies”. Vervolgens open je een kroeg
in de vorm van een bv en richt je een aparte stichting op die vervolgprojecten gaat financieren. Op die
manier is de bv de enige die vennootschapsbelasting
over de winst moet betalen. Maar omdat die bv (fictieve) loonkosten afdraagt aan de vereniging voor de
inzet van de vrijwilligers, zal er van winst nooit sprake
zijn.
Aan de slag
“Wel vrienden”, schrijft F.C. Vogeltik (pseudoniem
van Cees Grimbergen), “de slappe bierbabbel is dan
nu eindelijk gekondenseerd in duizenden realistisch
zwarte tiepletters. […] Harrie’s afgestompte vingertopjes zijn tot bloedens toe bewogen; hij is tiepgeil
geweest. Kock boert nog wat na en Cees ziet weer
tevreden toe. Er valt een last van onze schouders en
in jullie brievenbus. BAM, op de deurmat. Til er niet
te zwaar aan. […] Op zich betekenen deze dertig
kantjes natuurlijk niks, maar zoals het altijd is met informatie: je moet er iets mee doen. En dat kan.”
De eerste keer dat die gelegenheid zich voordoet, is
het weekend van 8 en 9 november 1975. Dan komen de twintig oprichters in de Utrechtse Mauritsstraat bijeen om het plan te bespreken. “Twee dagen
lang werd er gediscussieerd”, schrijven Ger Jochems
en Koos Meinderts later, “over de Toestand in de Wereld en onze onvrede ermee.” Blijkbaar zijn het interessante discussies, want vlak voor kerst doen de
oprichters het in Groningen nog eens dunnetjes over.
NA DE VERGADERINGEN
WORDT ER GEZONGEN EN
MUZIEK GEMAAKT
14
Het ei van J.Timmers
Bij het zoeken naar de meest geschikte rechtsvorm gaan de oprichters van
De Baas niet over één nacht ijs. Zo voert Harrie Jekkers enkele gesprekken
met “kroegbazen en andere commerciële vogels” en vraagt hij ook de
wetswinkel en een advocatencollectief om meer informatie. Die kunnen
hem niet verder helpen, maar verwijzen hem wel door naar Mr. Van de Wal
van de Universiteit Utrecht. In eerste instantie heeft Harrie geen geluk,
maar uiteindelijk raakt hij toch op het juiste spoor…
De P.J.: ‘Ja… meneer Timmers, sorry dat ik stoor, maar er
staat hier een meneer Dekkes; hij komt van Mr. Van de
Wal… ja… natuurlijk!... ja, meneer… ik zal het doen.’
(Beduidend vriendelijker nu:) ‘Wacht u maar even in deze
kamer enne… neem een sigaretje, meneer Timmers komt
zo.’
Twee minuutjes later ging de deur open… en daar stond
“‘s Maandags was de Heer Van de Wal aanwezig en tot
hij, onze weldoener. Ik draaide mijn hele verhaal af,
mijn grote verbazing toonde hij enige interesse, dus
waarbij ik af en toe op zeer kritische wijze werd
maakten we een afspraak. Na twee uur babbelen waren
onderbroken. Hij zei dat hij al ongeveer begrepen had van
we nog niet veel verder, omdat Mr. Van de Wal ook niet
Van de Wal wat de bedoeling was. Meneer Timmer had
op de hoogte bleek te zijn van de details. Hij zou echter
nagedacht en vertrouwde mij zijn geesteskind toe,
proberen om ‘een vriendje te activéééren’, die wat meer
waarbij ik moet vermelden dat ik van de ene in de andere
verstand had van de practische kant van de zaak.
verbazing viel.
Tenslotte was hij een wetenschapper. Het vriendje heette
Notaris J. Timmers. Drie dagen later begaf ik me op weg
De notaris vertelt…
naar het werkpand van deze notabele.
‘Kijk… Eerst sticht je een vereniging die zich ten doel
stelt: het opbouwen van een buurtcafé met duidelijke
Ringggg… (De deur werd geopend door een modieus
sociale functies. [De] leden kiezen een bestuur en stellen
geklede jongedame, die met veel moeite overeind bleef
statuten op die een daadwerkelijke democratische
op haar swingende plateauschoenen.)
structuur garanderen. Nadat dit grondig is geregeld,
Ikke: ‘Goedemiddag, ik kom voor meneer Timmers.’
verwezenlijkt de vereniging haar doel d.m.v. het oprichten
De Plateaujuffrouw: ‘Heeft u een afspraak?’
van een horecabedrijf in de vorm van een B.V. De enige
Ikke: ‘Nee, maar Mr. Van de Wal heeft me dit adres
aandeelhouder is de rechtspersoon: de vereniging. […] De
gegeven en meneer Timmers weet ervan.’
vereniging richt daarna een stichting op […]. De stichting
De P.J. (wantrouwig): ‘Ik wil het wel proberen, wacht u
stelt zich ten doel het financieren van projecten, waarbij
maar in de gang. Hoe was uw naam.’
de nadruk wordt gelegd op plezier in het werk, de
Ikke: ‘Jekkers met dubbel kk.’
democratisering en de aldus verkregen doorzichtigheid.
(Ze balanceerde weg.)
[…] Wie zitten er nu in het stichtingsbestuur? Wederom
15
Op 20 december wordt vooral over het pand gepraat;
op 21 december over de statuten. En op 17 januari
1976 vergaderen de oprichters in het huis van
Nienke Feis en Henk van Veen in Amsterdam.
de vereniging als rechtspersoon, dat wil dus zeggen alle
Wezenlijke verschillen ten opzichte van het plan uit
leden. […] Wie melden zich nu aan als vrijwillige werkers
de herfst van 1975 komen daar niet meer uit. Al
bij de stichting? Dat had je ondertussen wel begrepen
neemt de formulering van de doelstellingen veel tijd
nietwaar? Wederom de leden van de vereniging. […]
in beslag. Ook aan de naam van de op te richten
Wanneer nu deze hele zaak gaat draaien, wil dat dus
kroeg en vereniging besteedt men veel aandacht. Zo
zeggen dat de kroeg wordt geopend als commercieel
worden voor de vereniging namen bedacht als ‘In de
bedrijf, dat wordt gefinancierd door een vereniging, die
Eerste Gijzeling’, ‘In de Rooie Haan’, ‘Het Kruidvat’
zijn werkers betrekt van een stichting. […] De B.V. is de
en ‘Werk en Beslis’ (WEB). En voor de kroeg komen
enige die belast zou kunnen worden en toevallig draaien
suggesties op tafel als ‘De Rooie Schooier’, ‘Bloem
ze precies kiet. Als er winst komt in de B.V. wordt 48%
der Natie’ en ‘Lijn 11’ (naar de bus die studenten
wegbelast. […] Er is echter geen winst en die zal er wel
van het station naar de Uithof brengt). Uiteindelijk
nooit komen ook. Wanneer de winst stijgt namelijk nemen
valt de keuze voor de vereniging op ‘Frons’, waar-
we gewoon meer mensen in dienst.’ […]
schijnlijk een verbastering van de woorden ‘voor ons’
en een verwijzing naar de maatschappijkritiek van de
Met een triomfantelijke blik in zijn ogen beëindigde de
oprichters (‘fronsen naar de maatschappij’). Voor de
notaris zijn relaas en voegde er nog aan toe: ‘Je kunt dus
kroeg is ‘De Baas’ de gelukkige: een naam die niet
niet rijk worden, maar je kunt misschien wel dingen
alleen goed uitdrukt waar het de oprichters om gaat
realiseren die je normaal nooit zou kunnen klaarspelen
(eigen baas zijn), maar die zich ook uitstekend leent
[…].’ Toen was de notaris klaar en keek ik stilzwijgend
voor ludieke reclameslogans (‘collectief De Baas’,
naar zijn tekeningen. Zo gaat dat dus, dacht ik. En
‘drinken in De Baas z’n tijd’).
waarschijnlijk zijn er wel meer van dit soort gedrochten
gecreëerd met als enige doel: belastingontduiking. Toen
En zo wordt op 17 januari 1976 Vereniging Frons op-
kwam het echter bij me op dat we van plan waren het
gericht. Die heeft drie officiële doelstellingen. In de
systeem met de eigen wapens te lijf te gaan, dus zuchtte
eerste plaats wil men een “een plezierige, kreatieve
ik nog eens diep en bedankte de notaris voor zijn edele
en zinvolle werksituatie” scheppen, “gestoeld op de-
denkwerk.”
mokratische verhoudingen”. In de tweede plaats wil
de vereniging een voorbeeld zijn voor anderen, door
[Harrie Jekkers, uit: ‘Hoe een bruine kroeg de wereld
“onze standpunten en verworvenheden krachtig
bestormde’, herfst 1975]
naar buiten uit te dragen” en solidair te zijn “met ons
sympatieke initiatieven en organisaties”. En het
16
derde doel luidt: “Het openleggen en doorbreken
van strukturen die mensen onvrij maken.”
Voor de kroeg hebben de oprichters dan al een locatie op het oog: Biltstraat 23 in Utrecht. Dat pand ligt
net buiten het centrum en is eigendom van bokser
Jan Brouwer, die er een weinig succesvolle bruine
kroeg runt. Oorspronkelijk willen de Fronsers het
pand kopen, maar als dat in maart 1976 niet mogelijk blijkt, besluiten ze het te huren. De onderhandelingen met Jan – die graag van zijn weinig lucratieve
bar af wil – verlopen soepel en zo kan het contract al
snel worden getekend. Vanaf 1 juni 1976 gaat Frons
het pand huren voor 400 gulden per week. Ook het
benodigde startkapitaal wordt vlot bij elkaar gescharreld: samen leggen de oprichters 20.000 gulden in.
Rode harten
ONTWERP AFFICHE
OPENING CAFÉ DE BAAS
“Uw immer dienstwaardige F.C. Vogeltik heeft het
wel weer bekeken”, schrijft Cees. Dertig pagina’s vol
maatschappelijke analyses en fiscale uitweidingen…
het is niet niks allemaal. Maar slechts een half jaar
later kunnen de oprichters al beginnen met het verwezenlijken van hun droom. En dus krijgt Vogeltik
gelijk als hij in zijn nawoord politicus André van der
Louw citeert: “Al zijn er veel dingen in onze samenleving die je niet aanstaan, ook al is er soms een massieve tegendruk: de veranderbaarheid van die maatLOGO VERENIGING FRONS
schappij is even manifest. Eigenlijk leven we best in
een aardige tijd, waarin nogal wat kan als veel mensen het maar willen en er wat voor over hebben. Nou
dan, rode harten kloppen er nog genoeg.”
The Founding Bazers
Wie waren de oprichters van De Baas? Ja natuurlijk, het
collectief! Maar nu dat collectief niet meer bestaat, kan het
geen kwaad om alsnog te eren wie ere toekomt: Harrie
Jekkers, Mieka Vroom, Cok Vergeer, Jet van Beurden, Peter
Minken, Lidy van Beurden, ‘Centurion’ Cees Grimbergen,
Yvonne Zonderop, ‘Harige Henkie’ van Veen, Nienke Feis, Ger
Jochems, Olga Matthijssen, Ron Glasbeek, Joke Wieringa,
Martin Clobus, Sjaak Glazenborg, Hans Parlevliet, Koos
Meinderts, Henny de Jong en Carolien Meyer.
17
19
2 VLIEGENDE START
Alsof Utrecht jaren op De Baas
had zitten wachten: zó veel klandizie trekt het café nadat het zijn
deuren heeft geopend. Dorstige
klanten verdringen zich voor de
bar, de ene vrijwilliger na de andere meldt zich aan en de verenigingskas stroomt even snel vol
als de tap leeg. Maar het succes
zorgt ook voor ideologische
hoofdbrekens.
Met een drumband door de stad, een expositie in de
aantal stoelen bezet te houden. Maar dat blijkt abso-
kroeg, een optreden van een folkband en – last but
luut niet nodig: direct vanaf het begin zit de kroeg af-
not least – vrij drinken van 20.00 tot 23.00 uur viert
geladen vol.
Vereniging Frons op zaterdag 5 juni 1976 de start
van haar eerste project. De baas is dood, lang leve
Dat heeft in de eerste plaats te maken met de ligging
De Baas! Het feest is een succes en De Baas krijgt
van het café. Want niet alleen wonen rondom de
direct de nodige aandacht van de pers. Maar als de
Biltstraat veel jonge, linkse mensen, ook ligt De Baas
Bazers de volgende ochtend worstelen met hun ka-
vlakbij de School voor Journalistiek. Studenten van
ter, slaan de zenuwen toe: zou de kroeg ook zónder
die school bombarderen De Baas vrijwel direct tot
gratis drank voldoende publiek weten te trekken?
hun stamkroeg. Ook de werkers zijn dag en nacht in
Om te voorkomen dat het café ‘s avonds een lege
de donkere pijpenla te vinden, ongeacht of ze dienst
aanblik zal bieden, spreken ze af om samen een
hebben of niet. En als De Baas na de zomervakantie
OPENING VAN DE BAAS
AAN DE BILTSTRAAT
20
een voorzichtig begin maakt met het serveren van
maaltijden, is het hek helemaal van de dam. Want
buiten de mensa’s zijn goede en betaalbare eethuizen in de dan nog suffe provinciestad Utrecht nauwelijks te vinden. De chili con carne, vegetarische
hap en karbonade in rode wijnsaus vinden daarom
gretig aftrek. Ook de moedersoep, het patébrood en
ADVERTENTIES IN
HET UTRECHTS
NIEUWSBLAD,
1976
de exotische hap zijn een schot in de roos. Dat hier
en daar wel eens wat aanbrandt of overkookt, deert
niemand: gezellig is het sowieso.
Als De Baas na 3,5 maand de eerste balans opmaakt, zijn de resultaten dan ook boven verwachting. In de negentig avonden dat de kroeg open is
geweest, is er een winst geboekt van maar liefst
17.300 gulden. Enthousiast berekenen de Bazers
hoeveel mensen hiervan een minimumloon betaald
zouden kunnen worden. Eén werker stelt zelfs voor
in betaalde dienst te treden om het café ook overdag
zuurverdiende geld straks in de staatskas verdwijnt.
open te houden. De reacties hierop zijn verdeeld:
Daarom besluiten de werkers om naast de vereni-
sommige Bazers zien het als een realisatie van de
ging ook een stichting op te richten. Die stichting be-
doelstelling, anderen vrezen dat hierdoor te weinig
heert het café en ‘leent’ arbeidskrachten van de ver-
geld overblijft voor het opstarten van vervolgprojec-
eniging, waarvoor ze op papier loonkosten afdraagt.
ten. Wel wordt twee maanden later unaniem beslo-
Op die manier draait de stichting formeel verlies en
ten het huurcontract voor een periode van vier jaar
hoeft ze geen belasting te betalen. En zo wordt op 24
te verlengen. Want “het zou toch wel triest zijn wan-
september 1976 Stichting Frons opgericht. Die krijgt
neer we met zijn allen niet eens vijf jaar bezig kun-
dezelfde doelstellingen als de vereniging: “een ple-
nen blijven, terwijl er nota bene gesproken wordt
zierige, creatieve en zinvolle leef- werksituatie” creë-
over toekomstige samenlevingen die we willen berei-
ren, de standpunten van Frons krachtig uitdragen en
ken”.
“strukturen die mensen onvrij maken” doorbreken.
Ook zal de stichting zich bezighouden met “het op-
Stichting
richten van werkverbanden” en “het beheren, steu-
Nu de kroeg zo’n succes blijkt te zijn, ontstaat de
nen en exploiteren van bedrijven”. Voorzitter van zo-
noodzaak om juridisch een en ander goed te rege-
wel vereniging als stichting wordt de journalist Henk
len. Want het is natuurlijk niet de bedoeling dat het
van Veen uit Utrecht. Analiste Joke Wieringa uit Gro-
1976-1977 | Vliegende start
21
Swingende zaak
Bij de opening van een linkse kroeg hoort natuurlijk
een strijdbaar lied. En welke melodie leent zich beter
voor zo’n lied dan ‘Rocky’, de beroemde hit van Don
Mercedes? En dus zingen de Bazers op 5 juni 1976
uit volle borst:
in dit siesteem is van vervreemding bijna niemand vrij
je denkt al zoveel jaren, lag ’t maar eens aan mij
er zijn zo weinig mensen blij met wat ze doen
ze sappelen dag in dag uit voor een rottig beetje poen
refrein
We zijn in ons leven nooit
de baas geweest
je lult al zoveel jaren over de maatschappij
je doet dat automaties ’t hoort er gewoon bij
de meest kritiese visies bij ’n feestje op de bank
die steeds briljanter worden naar gelang het kwantum drank
refrein: want,
we zijn in ons leven nooit de baas geweest
we mochten zelf nooit kiepen
maar nu is het dan tóch zover
en we tappen met princiepe
en waar je ook komt kijken er is altijd ’n figuur
die jou zegt wat je doen moet, daarvan baal je op den duur
we zochten met zo’n negentien ’n goed alternatief
om samen aan te werken, nou hier is ’t alsjeblieft
refrein
dagenlang vergaderen, iedereen deed mee
met elkaar de schouders zetten onder dit kafe
’t is een hele klus geweest dat plannetje van ons
vandaag is dan de opening van een hard gemaakte frons
refrein
de baas is open
er staat niemand droog
wie wegbleef heeft iets gemist
hoi huisvrouw, bakker, freak en goog,
dag buurman, feminist
de zaak moet nu gaan swingen, ook dat hoort bij het plan
zodat er binnenkort een nieuw projekt beginnen kan
dat verder uit gaat groeien, ’t is een haalbaar ideaal
want achter dit idee staan wij toevallig allemaal
refrein
22
ningen neemt de rol van secretaris op zich, terwijl
economiestudent Martin Clobus uit Niehove tot penningmeester wordt benoemd.
Ideologie
De juridische constructie is niet het enige waar de
Bazers zich druk om maken. Want nu er alsmaar
nieuwe leden toestromen, groeit de noodzaak om
een stevigere ideologische basis te leggen. Als De
Baas één dag voor de opening een persconferentie
organiseert, merkt Harrie Jekkers bijvoorbeeld dat de
doelstellingen veel vragen oproepen. “Het onvermijdelijke gebeurde. Men vroeg en vroeg en vroeg door.
De zaak bleek te rammelen. Men vond het project
FAMILIE EN GENODIGDEN
BIJ DE OPENING
vaag, rechts, middenstanderig, elitair, freakerig enzovoorts. Was deze kritiek terecht? Mijns inziens wel.
De doelstellingen zijn op zoveel manieren uit te leggen dat elk predicaat in principe van toepassing is.
Daarom moeten we de doelstellingen zo veranderen
dat er maar één predicaat van toepassing is. We
moeten op de proppen komen met een toekomstverwachting van de gehele maatschappij.”
Aanvankelijk komen de Bazers aan die toekomstvisie
niet toe, zo druk zijn ze bezig met tappen en koken.
Maar in november 1976 organiseren ze dan toch
een heus ‘Fronsweekend’ in het huis van Martin Clobus in Niehove. “Er is dringend behoefte aan een
Discussie
ideologische grondslag voor de beslissingen die nu al
“Staat ons een socialistische, kommunistische,
anarchistische of anderszins-istische maatschappij
voor ogen?? En welke inhoud geven we deze
stempels mee? Diskussie!!”
nomen”, schrijft Henk van Veen. “Is er een zooitje
[Koos Meinderts, september 1977]
moeten liggen? Dat is de kwestie waarmee we Huize
en in de toekomst nog veel vaker moeten worden geafspraken te maken over de dingen die we allemaal
toch net iets belangrijker vinden dan andere zaken,
waarover andere mensen dan maar weer wakker
23
Clobus […] twee dagen lang zullen overdonderen,
overstelpen, onder de voet lopen.”
Voorafgaand aan het weekend komen de Bazers in
vijf discussiegroepjes bijeen. Op het Groningse platteland moeten al deze meningen vervolgens onder
het genot van een biertje soepel tot een coherente
maatschappijvisie worden gemasseerd. Henk roept
alle leden op “hun onderste steen bij te dragen aan
deze lul-marathon” en vol goede moed de intercity
naar Groningen te nemen. “Vandaar zullen allicht
enkele autobezitters geneigd zijn mensen op te komen pikken. En zo niet? Dan is het niet zo moeilijk ze
daar moreel toe te verplichten.”
In Niehove wordt het heel gezellig. Maar tot een gedeelde visie komt men niet. Over de “grote gemene
onvrede-deler”, schrijft Koos Meinderts later, zijn de
Bazers het eens: dat is de kapitalistische, bureaucratische en technocratische maatschappij. Maar hoe
kun je die maatschappij nu op de beste manier veranderen? Na een verwarrende discussie zijn er twee
visies te onderscheiden. Volgens de ene groep is de
economische ‘onderbouw’ bepalend voor de maatschappelijke structuren. Als je de maatschappij wilt
veranderen, moet je dus een economisch machtsblok vormen: een ‘linkse multinational’. De andere
groep is minder overtuigd door dit primaat van de
economie en benadrukt dat ook sociale en culturele
structuren de mens onvrij maken.
Ook de vraag wat de Bazers voor deze onvrije structuren in de plaats willen stellen, blijft onbeantwoord.
Al wordt er wel een suggestie gedaan: het anarchisme. “Deze vrede-deler sloeg niet bepaald in als
DE BAAS IN HET
UTRECHTS
NIEUWSBLAD EN DE
STUDENTENKRANT
24
‘FRONSWEEKEND’ IN NIEHOVE
een bom”, schrijft Koos. “Aan de ene kant geloofden
tegenstanders niet in de haalbaarheid ervan (‘Het
anarchisme is geen alternatief, het is een utopie’) en
aan de andere kant waren zij bang om met het anarchisme een dogma in de doelstellingen te halen […].
De voorstanders geloofden ook niet dat Nederland
van morgen op overmorgen in een anarchistisch paradijs zal veranderen, maar zo redeneren zij: ‘Wij
kunnen er met Frons wel een push aan geven.’”
Veel verder dan dit vage voornemen komen de Bazers echter niet. En zo sluiten ze na twee lange dagen hun “maatschappijleer-discussie over Luilekkerland” weer af. “In het randje van het raam van
het toilet lagen dertien kale closetrollen”, schrijft
Koos. “Voorlopig uitgepoept.” Maar Cees Grimbergen, Fred Lijdsman en Henk van Veen zien het minder somber in. “Kafee De Baas is bezig een fenomeen te worden in Utrecht en wijde omgeving. Dat is
duidelijk genoeg. En welke VVD’er die net als wij
ageert tegen onvrije strukturen, maar dan om zijn liberale belangen veilig te stellen, zal het in zijn hoofd
halen bij ons zijn heil te zoeken? Daartegen hebben
we ons al lang afgeschermd. En onder andere
daarom was het ons in de doelstellingendiskussie te
doen.”
Onderste Steen
De vaagheid van de doelstellingen weerhoudt de Bazers er in ieder geval niet van het geld te laten rollen,
precies zoals de bedoeling was. Zo geven ze begin
1977 vijfhonderd gulden subsidie aan de Onderste
Steen, waarvan een proefnummer al in juni 1976
was verschenen. Aanvankelijk is de Onderste Steen
een echt verenigingsblad: het wil informatie geven
25
26
over door Frons op te starten projecten, ideologische
stukken van leden opnemen en informatie bieden
over vergelijkbare initiatieven. “Wij hopen”, schrijft
de redactie, “dat de Onderste Steen een flink deel
uit zal maken van de fundamenten van de vereniging. De Onderste Steen mag nooit en te nimmer de
spreekbuis worden van de writing-happy-few! Het
moet een blad blijven van de leden, door de leden
en voor de leden. De Onderste Steen moet zijn
plaats kennen: AAN DE BASIS!”
Al snel vraagt de redactie echter om meer geld en
speelruimte. Want hoewel het eerste ‘echte’ nummer
in februari 1977 uitverkocht raakt, blijkt de subsidie
van vijfhonderd gulden niet voldoende. Daarom verhoogt Frons dit bedrag tot zevenhonderd gulden per
maand en vergoedt ze de aanschaf van een typemachine. Tot een nauwe band leidt dit echter niet: in
september laat de Onderste Steen weten geen ‘partijkrant’ meer te willen zijn. “Om misverstanden te
voorkomen: we willen geen voorhoedegroep zijn en
ook als spreekbuis van de gehele vereniging willen
we niet fungeren. Wat we wel willen is een onafhankelijk links maandblad met een heel klein beetje verenigingsnieuws.” Zo wil de redactie onder andere
gaan schrijven over “de strategie van de linkse beweging” en zal een aantal vrouwen een deel van het
blad vullen met “nieuws van het Feminisme Front”.
De Bazers hebben veel kritiek op dit voorstel, maar
DE ALLEREERSTE
ONDERSTE STEEN,
JUNI 1976
besluiten de Onderste Steen na een felle discussie
toch een jaar lang de vrije hand te geven. Daarbij
wordt de subsidie van zevenhonderd gulden gehandhaafd. En dat blijkt hard nodig: de eerste vier
nummers hebben geleid tot bijna negentienhonderd
gulden verlies.
27
Middagbaas
Ook het tweede Frons-project komt rechtstreeks
voort uit de vereniging. Eind 1976 lanceert Peter
Minken zijn plan voor de Middagbaas: hij wil de
kroeg ook overdag opengooien, om daarmee geld te
verdienen voor toneelprojecten. Hij denkt daarbij aan
vormingstoneel of experimenteel theater, al maakt de
precieze vorm hem weinig uit: hij wil “professioneel
te werk gaan in welke artistieke vorm dan ook”. Op
deze manier wil hij van de kroeg een “broedplaats
voor ideeën” maken, die een heel ander publiek
trekt dan ‘s avonds.
Henny de Jong en Hans Parlevliet zien dit idee wel
zitten en sluiten zich bij Minken aan. Op 10 januari
1977 krijgen de drie te horen dat hun voorstel nog
veel onduidelijkheden bevat, maar een maand later
wordt het alsnog goedgekeurd. Helemaal waterdicht
is het plan nog niet: zo vragen velen zich af “of men
wat duidelijker kan zijn over de twintig uur die voor
de post ‘creatief’ zijn uitgetrokken”. Maar het belangrijkste is dat men groot vertrouwen heeft in het enthousiasme van de initiatiefnemers, want die “hebben er gewoon zin in”. Daarom krijgt de Middagbaas
een krediet van 8.000 gulden, waarvan Peter, Henny
Onafhankelijk
en Hans zichzelf een minimumloon mogen uitbeta-
Ook het derde project dat Frons financiert, is nauw
“Wij kunnen experimenteren omdat wij economisch onafhankelijk
kunnen opereren. […] Het verkrijgen van deze onafhankelijkheid is
van het begin af aan ons streven geweest. Hoe vaak niet is het al
gebeurd dat goede initiatieven juist bij gebrek aan geld (macht)
schipbreuk leden. Het dichtdraaien van de geldkraan is een wapen
waarmee zowel particulieren als de overheid regelmatig de strijd
aanbinden (succes verzekerd). Wij willen dit onder elke voorwaarde
vermijden.”
verbonden met de kroeg. Medio 1977 besluiten Paul
[Harrie Jekkers, februari 1977]
len. Zodra het project winstgevend wordt, moeten ze
dit bedrag weer terugstorten in de verenigingskas.
En zo gaat de Middagbaas in februari 1977 van
start: zes dagen per week is het café nu ook ‘s middags geopend.
Ochtendbaas
28
Schröer en Habib ben Nasr om “in wederzijdse
Utrecht pas opengaan “als de grote stroom werkne-
broederschap nog meer poen te sleuren uit het ge-
mers al op hun karwei zitten” en dat de weinige ca-
denkwaardige pand” en hun voorstel voor de Och-
fetaria’s die wél vroeg open zijn, altijd bomvol zitten.
tendbaas in te dienen. Het is hun namelijk al een
Maar aan de oostzijde van de stad is alles dicht. Zo
tijdje opgevallen dat de meeste broodjeszaken in
staan er bij de bushaltes aan de Biltstraat en de
GRATIS ETEN EN DRINKEN
VOOR DE STAKERS
29
Kruisstraat elke morgen veel mensen te kleumen,
die makkelijk naar binnen kunnen worden gelokt
met een warme kop koffie en een smakelijke omelet.
Op die manier kan ook de omzet van de Middagbaas
worden vergroot, want wie weet blijven klanten wel
langer hangen dan ze van plan waren. “De ideologische basis”, geven Paul en Habib toe, “is misschien
vanuit een drammerig politiek wereldbeeld erg
zwak.” Maar het belangrijkste is dat de beschikbare
ruimte beter wordt benut. Bovendien helpt het project “een arme, zielige, langdurig werkloze en een
toekomstig werkloze aan [...] een beetje zekerheid,
geborgenheid, zelfbevestiging en veiligheid”. Frons
ziet de humor van dit voorstel wel in en keurt het
goed. Vanaf 1 augustus 1977 mag de Ochtendbaas
DE BAAS WORDT OOK DE
STAMKROEG VAN
OUD-SPANJESTRIJDERS
IN UTRECHT
proberen de vroege vogels bij de bushalte voor zich
te winnen.
Actiekroeg
Intussen wordt De Baas ook buiten de kroeg steeds
als linkse actiekroeg. Mede dankzij die reputatie
actiever. Zo trekt de actie van enkele werksters tegen
trekt het café heel veel klanten. In februari 1977 is
de discriminerende ‘serveerpas’ (een vergunning die
de omzet opgelopen tot 180.000 gulden, hebben
vrouwen moesten aanvragen om achter de bar te
alle oprichters hun inleg (in totaal 20.000 gulden)
mogen werken) in februari 1977 landelijk de aan-
teruggekregen en staat op de bank 25.000 gulden te
dacht. Ook steunt De Baas de stakers van de
popelen om uitgegeven te worden. Bovendien groeit
Utrechtse Houttuin Pompen-fabriek. Nadat studen-
het aantal vrijwilligers sterk. Een jaar na de opening
ten van Sociale Academie De Horst al “drie kisten
stellen de werkers zelfs vast dat er zoveel mensen
appels, voor iedere staker een rookworst en nog
staan te trappelen om ingewerkt te worden, dat De
eens 123 gulden om te verdelen” hebben afgege-
Baas misschien aan een werkersstop toe is. Want
ven, nodigt De Baas de stakers uit om samen met
nieuwe leden blijken niet altijd even goed op de
hun vrouw en kinderen gratis te komen eten.
hoogte van de verenigingsdoelstellingen en het is onduidelijk op welke gronden ze worden aangenomen.
Al willen de Bazers “de stakingen niet aangrijpen om
Daarnaast zorgt de grote toestroom voor stroperige
onszelf op de voorgrond te plaatsen”, toch verster-
vergaderingen: met tientallen mensen is het lastig
ken ze met dit soort acties de reputatie van De Baas
knopen doorhakken.
30
Om de boel beheersbaar te houden, besluiten de
afgestemd, omdat “het ideologies nogal onzuiver is”.
Bazers dat vrijwilligers alleen nog maar hele avonden
Een rechtgeaard collectief kan een minder geliefde
mogen werken: gedeeltelijke diensten zijn voortaan
taak natuurlijk niet overdragen aan één persoon: dan
uit den boze. Ook schrijven ze een handleiding voor
zouden de baasloze Bazers zélf baas worden. “Zoals
het barwerk en stellen ze een inwerkcommissie in.
we op de werkersvergadering van 29 augustus ‘76
Blijkbaar heeft deze commissie moeite om op gang
hebben afgesproken, zullen we het opruimen van de
te komen, want in november 1977 sturen twee wer-
grootste stront niet overlaten aan ‘n gastarbeider of
kers een vragenlijst rond om te inventariseren wie er
een kromgegroeid 62-jarig werkstertje. Neen, wij rui-
nu eigenlijk allemaal in De Baas werken. Kennelijk
men zelf de stront op!”
zijn er zo veel mensen tot de vereniging toegetreden
dat allang niet meer iedereen elkaar kent.
Nieuwe doelstelling
De belangrijkste vraag die de werkers echter bezig-
DE KEUKEN AAN DE
BILTSTRAAT IS KLEIN
Dit heeft ook zijn weerslag op het café. De keuken is
houdt, is waar De Baas in politiek opzicht voor staat.
al niet berekend op grote aantallen eters, maar nu
Begin 1977 barst een ware richtingenstrijd los,
de kroeg dag en nacht vol zit, laat de hygiëne duide-
waarin geen steen op de andere wordt gelaten. Som-
lijk te wensen over. Daarom luidt Peter de alarmbel.
mige werkers zitten op de lijn van het libertair socia-
Hij stelt voor een betaalde schoonmaker aan te stel-
lisme: een mix van anarchisme en socialisme. Zo
len, omdat het café anders “het risico loopt zijn vieze
stelt Harrie Jekkers voor om de naam Frons voortaan
deuren te moeten sluiten”. Zijn voorstel wordt echter
te gebruiken als afkorting van ‘Federatie van Radicale Onafhankelijke Socialisten’. Anderen vinden dat
De Baas zich überhaupt niet zo politiek zou moeten
uitspreken. En weer anderen willen wel stelling nemen, maar zijn tegelijkertijd bevreesd voor dogmatisme.
Toch weten de Bazers in maart 1977 een nieuwe
doelstelling te formuleren. “Elk woord is daarin wel
84 keer omgedraaid en het resultaat is een zeer gedrochtig geheel geworden”, menen ze, “maar we
hebben nu in ieder geval een duidelijk gezicht”.
Hoewel, duidelijk? “Vanuit onvrede met de bestaande maatschappelijke verhoudingen, waarin de werkelijke macht steeds meer komt te berusten bij de
economische, politieke en sociale machtsconcentraties, streven de leden van de vereniging Frons naar
31
een gedecentraliseerde & gesocialiseerde samenle-
ideologische trompet en wordt er tot diep in de nacht
ving, gebaseerd op de gelijkwaardigheid van een ie-
gediscussieerd. Maar tot een sluitend ‘projectenbe-
der. Deze maatschappij, waarin gezamenlijk overleg,
leid’ leidt dit niet. Bij sommigen roepen de complexe
gezamenlijke verantwoordelijkheid en solidariteit
debatten zelfs weerstand op: de vriendenclub die De
centraal staan, moet de voorwaarden scheppen voor
Baas altijd was, wordt te politiek.
zinvol werk en een optimaal leefklimaat en economische, politieke en sociale vrijheden waarborgen voor
Over de Singel
alle mensen. De werkelijke beslissingen over pro-
In de praktijk wordt de soep echter niet altijd even
ductie en consumptie worden door alle mensen ge-
heet gegeten als ie wordt opgediend. Als Harrie in
nomen.”
september 1977 zijn idee voor muziekcollectief Over
de Singel introduceert, wordt dat bijvoorbeeld aange-
Menige lezer van de Onderste Steen, waarin deze
nomen zonder dat er een schriftelijk voorstel ligt.
doelstelling in volle glorie wordt afgedrukt, zal zich
Heel gek is dat niet: Frons zit ruim in de papieren en
ongetwijfeld op het achterhoofd hebben gekrabd. En
Harrie kan wel een potje breken. Bovendien heeft
ook voor de Bazers zelf biedt de nieuwe doelstelling
Over de Singel het geld snel nodig, omdat er op
nog geen sluitend antwoord op hun vragen. Want ze
korte termijn een zaal gehuurd kan worden. Maar la-
hebben nu dan wel hun ideale samenleving be-
ter leidt deze beslissing alsnog tot veel discussie. Zo
schreven, maar dit betekent nog niet dat ze weten
voelen sommige Fronsers zich onder druk gezet en
wat ze met het geld aanmoeten. Al is één ding wel
stapt één werker zelfs op uit protest, al keert hij snel
duidelijk: De Baas wil projecten steunen waarin wer-
weer terug. Ook vragen vijf werkers de beslissing
kers samen de beslissingen nemen. Of, zoals Koos
het formuleert: “Frons moet de ideologische basis
worden van een groot aantal kleinschalige, autonome, in solidariteit onderling federatief verbonden
werkgemeenschappen die draaien volgens het prin-
Fiscus
cipe van arbeiderszelfbestuur.” Maar hoe moet die
de Bazers in juni 1977 opnieuw een ideologieweek-
“Het is dus niet prettig om voor de belasting te werken, althans als je
weet wat er in ons landje mee gebeurt… miljarden naar grote
bedrijven, direktie voert wanbeleid, kapitaalvlucht naar het buitenland,
‘selectieve’ investeringen in bewapening en kernenergie, ‘selectieve’
bezuinigingen op die plaatsen waar het geld het hardste nodig… Afijn
kortom het bekende verhaal, maar het kan niet vaak genoeg gezegd
worden…”
end, ditmaal in Geertruidenberg. Net als in Niehove
[Financiële Commissie, april 1979]
‘linkse multinational’ er dan precies uit komen te
zien? Hoeveel mogen projectleden zichzelf bijvoorbeeld uitbetalen? Hoe belangrijk is ‘rentabiliteit’? En
van wie zijn de ‘productiemiddelen’?
Om een antwoord te vinden op die vragen, beleggen
vloeit het bier rijkelijk, blaast men enthousiast op de
32
ALBO HELM’S CREATIE BENJAMIN
CROQUETTE MIST EEN KANS IN
CAFÉ DE BAAS, 1976
1974 | Voorbereidingen en oprichting
33
weer terug te draaien, onder andere omdat ze die
statutair onjuist vinden. Formeel had het voorstel namelijk twee weken voor de vergadering ingediend
moeten worden, zodat iedereen zich erover hadden
kunnen buigen.
Harrie is echter de beroerdste niet en komt samen
met Cok Vergeer, Peter, Henny en Leon Smit alsnog
met een uitgebreid voorstel, onder de letterlijke titel:
“Beter laat dan nooit.” In dit plan leggen de Singelaars haarfijn uit wat de bedoeling is. Eerst willen ze
optredens gaan organiseren om ervaring op te doen
met het runnen van een concertzaal en daarin zelf te
repeteren. Als die zaal rendabel is, willen ze voor
zichzelf een oefenruimte huren en professionele apparatuur aanschaffen. En uiteindelijk willen ze dan
fulltime muziek maken in hun eigen collectief. Frons
is onder de indruk van dit plan en zegt 22.000 gulden toe. De prachtige concerten die vervolgens in
Over de Singel plaatsvinden, versterken het imago
van De Baas als ‘bruisend’ café, een imago dat het
de komende jaren nog verder zal uitbouwen.
34
Tappen zonder pas
In de herfst van 1975, wanneer de oprichters van
De Baas onderzoeken welke vergunningen er nodig
zijn om een kroeg te starten, verbazen ze zich er al
over: serveersters die de gemeente om toestemming
moeten vragen om een drankje te schenken? Zo’n
anderhalf jaar later zullen de Baaswerksters zich
met veel succes tegen deze ‘serveerpas’ verzetten.
In februari 1977 schrijft Yvonne Zonderop een
verontwaardigd artikel in de Onderste Steen,
dan nog het verenigingsblad van De Baas. Wat
is er aan de hand? “De vrouwelijke werkers
van café De Baas mogen van de autoriteiten
niet zondermeer achter de bar staan en de
klanten bedienen, neen zij zijn verplicht een
bewijs van goed gedrag te halen op de
afdeling Bijzondere Wetten van de Utrechtse
gemeentepolitie. Dit bewijs bestaat uit een
pasje gesierd met foto en enkele persoonlijke
gegevens. De mannelijke werkers daarentegen
kunnen zónder dit pasje barwerk doen.”
Etiket
Volgens Yvonne wil de gemeente met deze in
1967 ingestelde regeling “de uit de pan
gerezen hoererij in cafés” aanpakken en
vrouwelijk personeel beschermen “tegen al te
opdringerige klanten en tegen café-eigenaren
die van deze vrouwen meer verwachten dan
het serveren van drank alleen”. Het pasje is
voor het leven geldig (mits de serveerster zich
zedelijk blijft gedragen) en moet op verzoek
van de politie worden getoond. Onacceptabel,
vindt Yvonne. Want er zijn natuurlijk net zo
goed mannelijke als vrouwelijke hoeren.
Bovendien is ze het zat “als hoer bestempeld
te worden zo gauw je achter de bar staat”.
DE GEWRAAKTE SERVEERPAS
Protest
Kort daarna ondernemen de Baaswerksters
inderdaad actie. Samen met de serveersters
van vrouwencafé De Heksenketel en
jongerencentrum SSR schrijven ze een brief
aan de Utrechtse gemeenteraad, waarin ze
vragen de serveerpas in te trekken ofwel ook
te laten gelden voor mannelijke collega’s. Ze
noemen de regeling “uiterst discriminerend en
beledigend”, al kunnen ze zich niet voorstellen dat de gemeenteraad er werkelijk
achter staat. Want waarom zou de gemeente
anders subsidie toekennen aan emancipatieprojecten als het Vrouwenhuis?
Hendriks. Die kiest voor een typische polderoplossing: voordat hij actie onderneemt, wil
hij eerst advies inwinnen bij de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten. De Utrechtse
hoofdcommissaris Van Doesburg is echter een
stuk daadkrachtiger: hij kan zich inderdaad
voorstellen dat de serveerpas als
discriminerend wordt ervaren. Maar omdat de
politie toch over een instrument moet kunnen
beschikken om prostitutie tegen te gaan,
adviseert hij om de serveerpas te vervangen
door een algemene vergunning voor horecabedrijven die vrouwen in dienst willen nemen.
Die vergunning kan dan altijd worden
ingetrokken als daartoe aanleiding is, zonder
dat direct het hele bedrijf hoeft te worden
gesloten.
Reactie
De actie van de serveersters doet al snel het
nodige stof opwaaien. Zo verschijnen er korte
artikelen in de Volkskrant, Trouw en het
Utrechts Nieuwsblad en stelt Tweede Kamerlid
Michel van Winkel van de PPR Kamervragen
over de kwestie aan minister De Gaay
Fortman van Binnenlandse Zaken. Helaas richt
hij die aan de verkeerde persoon: de Drank- en
Horecawet (waarvan de verordening een
onderdeel is) valt onder staatssecretaris
Pyrrusoverwinning
Burgemeester Vonhoff volgt dit advies en zo
wordt de serveerpas in Utrecht op 9 maart
1977 met onmiddellijke ingang afgeschaft.
Een “aardig en snel succesje voor het actiegroepje”, schrijft de Volkskrant. Maar de
protesterende serveersters zijn niet tevreden.
Want de serveerpas is dan wel van de baan, in
de praktijk zijn het blijkbaar nog steeds
uitsluitend vrouwen die van onzedelijke
handelingen worden verdacht. Daarom laten
Strijdvaardig belooft ze: “Men hoort nog van
ons!”
De serveerpas
35
de actievoersters weten door te gaan met hun
actie en nemen ze contact op met een aantal
progressieve fracties, die beloven zich voor
hun zaak hard te zullen maken.
Debat
Het voorstel van B&W om de serveerpas te
vervangen door een algemene meldingsplicht
voor horecabedrijven zal op 13 april 1977
worden besproken tijdens een commissievergadering van de gemeente. Deze
commissie zal een advies opstellen en die ter
stemming voorleggen aan de gemeenteraad.
En dus fietsen Yvonne, Inge en Nienke op 13
april naar het Utrechtse stadhuis om te
vertellen wat ze ervan vinden. Inge grijpt
direct naar de microfoon om spreektijd te
vragen, maar uiteindelijk komt de meldingsplicht pas na twee uur aan bod. Al die tijd, zo
schrijft Nienke Feis later in de Onderste Steen,
wisten de vrouwen niet wie van welke fractie
was, want “al die heren praten al even
archaïsch en feiten verdoezelend”. Maar als
de meldingsplicht ter sprake komt, wordt dat
plotseling heel anders. “Het lijkt wel een
verkiezingsbijeenkomst. Ze praten opeens veel
gloedvoller, duidelijker, vriendelijker, en kijken
daarbij meer dan eens onze richting uit.”
Gedane zaak
Al snel blijken de afgevaardigden van PvdA,
CDA, CPN, VVD, PSP en D’66 allemaal tegen
het voorstel van B&W te zijn. Als de vrouwen
aan de beurt zijn, is het volgens Nienke dan
ook “nauwelijks meer nodig om met ons
verhaal te komen, want alle argumenten zijn
al wel genoemd”. Wel benadrukken ze
nogmaals dat de meldingsplicht in feite even
discriminerend is als de reeds afgeschafte
serveerpas en “alleen wat stiekummer” is.
Wethouder Torensma probeert het voorstel
van B&W nog wel te verdedigen, maar die
wanhoops-poging is volgens Nienke “de
PAS’
DEMONSTRATIEVE VERBRANDING VAN DE DISCRIMINERENDE ‘SERVEER
moeite van het noteren niet waard”. Want
inmiddels is allang duidelijk dat het voorstel
op de komende raadsvergadering geen enkele
kans van slagen heeft. Opgelucht fietsen de
drie vrouwen terug naar De Baas. “B&W zal
iets anders moeten verzinnen om prostitutie
tegen te gaan, maar dit hele kleine bewijsje
van het onderscheid dat er nog steeds
gemaakt wordt tussen mannen en vrouwen
zal in ieder geval afgeschaft worden.”
Voorbeeld
Drie dagen later deelt de Volkskrant die
mening: de Utrechtse vrouwen hebben het
pleit gewonnen. Maar voor alle zekerheid
voert Yvonne de publieke druk nog wat op. Zo
noemt ze de meldingsplicht “ongelooflijk
naïef, slecht en beledigend voor vrouwen” en
stelt ze dat niet alleen vrouwen op prostitutie
moeten worden aangekeken: kroegbazen die
dit mogelijk maken, zijn net zo schuldig. Mede
dankzij dit gloedvolle betoog vindt het
voorbeeld van de Utrechtse serveersters in
veel plaatsen navolging. Zo vraagt een
gemeenteraadslid van de PvdA ook in
Rotterdam de serveerpas af te schaffen en
wordt in Groningen zelfs gedemonstreerd. In
Utrecht is de overwinning dan al compleet: op
de cover van de Onderste Steen van
september 1977 zijn lachende serveersters te
zien, die hun pasjes triomfantelijk in de fik
steken. Toch is ongelijke behandeling nog lang
niet uit de wereld, waarschuwt Yvonne.
“Serveersterspasjes zijn eerder symptomen
dan oorzaken van ongelijkwaardigheid. Met
die wetenschap in het achterhoofd gaan wij
door met het speuren naar zowel symptomen
als oorzaken van discriminatie. Er valt nog
veel te doen.”
37
3 WEERBARSTIGE IDEALEN
Als De Baas zich ontpopt tot een
huis totdat ze zijn afgestudeerd, leidt dat tot felle dis-
ronkende geldmotor, gaan de Ba-
cussies. De meeste werkers – die De Baas samen
zers in eerste instantie vrij zorge-
met Cok en Jet hebben opgericht – staan er welwillend tegenover: links zijn betekent ook solidair met
loos met die weelde om. Maar al
elkaar zijn. Maar onder de nieuwkomers wekt het
snel komen ze erachter dat aan
verzoek verbazing: mag het geld wel voor dit soort
arbeiderszelfbestuur de nodige
doelen worden aangewend? Ze staan zich per slot
haken en ogen zitten.
van rekening niet voor niets uit te sloven achter de
bar en in de keuken. Toch wordt het verzoek na een
emotionele stemming gehonoreerd. “Voor sommi-
“Hoe het ook gaat: de poen moet ergens heen.” Met
gen”, schrijven Lidy van Beurden, René Grotenhuis
die laconieke woorden staat Harrie Jekkers al in de
en Fred Lijdsman later, “is de vereniging een ideolo-
herfst van 1975 stil bij de mogelijkheid dat de kroeg
gische club die voor een bepaalde doelstelling staat,
geld zal opleveren om vervolgprojecten te starten.
maar tegelijk ook een vriendenclub die het voor el-
Maar als dat droomscenario werkelijkheid wordt, lij-
kaar moet opnemen. Voor anderen is de ideologi-
ken de Bazers er toch een beetje door overvallen.
sche doelstelling ook de toetssteen voor onze solida-
Want nu ze daadwerkelijk de kans krijgen hun
riteit ten aanzien van elkaar.”
idealen waar te maken, worden ze zich veel bewuster van de vraag wat ze nu eigenlijk willen bereiken.
Teleurstelling
Wat verwachten ze bijvoorbeeld van de gesteunde
De belangrijkste reden dat de Bazers behoefte krij-
projecten? En waar moeten die projecten uiteindelijk
gen aan meer duidelijkheid, is echter dat de eerste
toe leiden?
projecten niet bepaald vlekkeloos verlopen. Zo moet
Over de Singel na een paar maanden alweer sluiten
Ook het feit dat de kroeg veel nieuwe vrijwilligers
wegens geluidsoverlast en mag de Ochtendbaas van
aantrekt, veroorzaakt onrust. Als Cok Vergeer en Jet
de gemeente niet om vijf uur ’s ochtends open, maar
van Beurden Vereniging Frons in april 1977 bijvoor-
pas om zeven uur. Sommige verenigingsleden vin-
beeld vragen borg te staan voor de aankoop van hun
den dat de basis onder het plan hiermee is wegge-
38
vallen, maar Paul Schröer heeft goede moed: hij ziet
vloedige excuses, dat je daar geen cent voor kopen
de omzet en daarmee de haalbaarheid van de Och-
kan”. Daarom vraagt Paul ontslag aan voor zijn col-
tendbaas langzaam maar zeker stijgen. Na een paar
lega en wil hij de Ochtendbaas voorlopig alleen run-
maanden ontstaan er volgens hem echter grote pro-
nen.
blemen in de samenwerking met Habib ben Nasr.
DE OCHTENDBAAS EINDIGT
IN EEN ARBEIDSCONFLICT
Die zou zijn werk niet doen: hij blijft vaak zonder
Hoewel een eerdere bemiddelingspoging al is ge-
kennisgeving weg en geeft vervolgens “zulke over-
strand, stelt Frons in november 1977 een bemiddelingscommissie in. Die commissie, bestaande uit Peter Agterberg, Hans Parlevliet en Dick van der Peijl,
concludeert dat de werksfeer grondig is verziekt en
adviseert de Ochtendbaas stop te zetten. Om te voorkomen dat beide werkers plotseling zonder inkomen
komen te zitten, zou hun salaris tot februari moeten
worden doorbetaald. Ook moet de Ochtendbaas nog
een week openblijven “in verband met de afbouw
naar de klanten toe”. Paul gaat akkoord met deze
bevindingen, Habib sputtert tegen. Toch besluit
Frons dat de Ochtendbaas dicht moet.
In de 3,5 maand die de Ochtendbaas open is geweest, is een brutowinst geboekt van 3.802 gulden.
Maar omdat de loonkosten ongeveer vier keer zo
groot waren, moet Frons een verlies dekken van
ruim 11.000 gulden. Op zich vinden de Fronsers dat
geen ramp: waar gehakt wordt, vallen spaanders.
Maar dat ze tegen hun wil in de rol van werkgever
zijn gedrukt, vinden ze wél erg. Was het hele idee nu
juist niet dat mensen zónder baas zouden werken?
Nu moest de vereniging opeens voor rechter spelen,
terwijl ze zich eigenlijk “niet kon, wilde en misschien
zelfs mocht uitspreken over de schuldvraag”. Voor
Peter is het debacle in ieder geval aanleiding om
eens goed in de spiegel te kijken. “Misschien kunnen we nog enkele dingen leren van onze fouten en
gebleken onwetendheden die aan het licht zijn geko-
1977-1978 | Weerbarstige idealen
39
men tijdens onze eerste schreden op het smalle pad
naar arbeiderszelfbestuur.”
Ook de Middagbaas loopt minder goed dan de initiatiefnemers hadden gehoopt. Artistieke ideeën zijn er
genoeg: zo brainstormt de Middagbaas in april 1977
“over de mogelijkheden om te komen tot toneelprojecten, workshops met thema’s als werkeloosheid en
dramatische expressie”. Maar financieel gaat het
“Origineel wil
ik zijn, net als
iedereen”
slecht. Want hoewel het geleidelijk drukker begint te
worden, wordt de beoogde omzet niet gehaald. Om
de rustige zomermaanden te overleven, zal de Middagbaas het aantal arbeidsplaatsen moeten inkrimpen óf meer subsidie moeten krijgen. Frons kiest
voor het laatste: op 11 juni krijgen de Middagbazers
een tweede krediet van 14.000 gulden.
Een walhalla voor de spelende mens wil de Middagbaas echter maar niet worden. Al snel blijkt namelijk
dat de krappe ruimte aan de Biltstraat niet geschikt is
voor culturele activiteiten. Bovendien vergt het barwerk zoveel energie dat het moeilijk is om daarnaast
nog creatief bezig te zijn, laat staan om totaaltheater
herfst van vroeger
herfst van vroeger
met een groen pepermuntje
op het puntje van je tong
ging je machtigste adelaar
vliegend op de wind
naar school
landde met twee d’s
maar steeg weer op in je potlood
de meester haalde je neer
in een al te mooie vlucht
even keek hij niet
en je lineaal
ratelde wraak
te maken. Na een jaar houden Peter Minken, Henny
de Jong en Hans Parlevliet er dan ook mee op en
doen ze de zaak over aan drie nieuwe werkers. Maar
ook die kunnen de Middagbaas niet boven het niveau
van een buurtkroeg uittillen, al slagen ze er wel in een
aantal muziekoptredens, filmzondagen en amateur-
herfst van vroeger
met voor het eerst
de dikke deken weer
lag je al om half zeven
in bed
desnoods met blote benen
Ik houd van je ogen
je lieve zachte ogen,
die me altijd weer verrassen.
Ik houd van je haar
je lieve zachte haar,
maar je moet het vaker wassen.
Je zegt, dat ik niet van
honden houd;
Dat is gewoon niet waar
Maar ‘k houd alleen nog
meer van jou,
dan alle honden bij elkaar
festivals te organiseren.
Alternatief
Het debacle van de Ochtendbaas en de teleurstellende resultaten van de Middagbaas zetten de Bazers aan het denken. Bieden deze projecten nu wel
[uit: ‘Het kleine gedicht’, gedichten van Mieke Hegge, Harrie Jekkers,
Koos Meinderts en Alex de Vries, mei 1978]
40
oefent de kroeg slechts aantrekkingskracht uit op
een “bovenlaag uit de samenleving”: echte arbeiders
komen er niet. Bovendien heeft nog geen enkele vrij-
Macht
williger die buiten De Baas een betaalde baan heeft
“zijn bevoorrechte positie durven op te geven” om
“Een linkse multinational willen we vormen. En dat woord geeft aan
dat we op macht uit zijn, omdat macht het belangrijkste middel is
wat je moet zien te vergaren om iets te veranderen. Zachte infiltratie,
mensen laten zien dat het ook anders kan, is allemaal mooi meegenomen maar het zet geen enkele zood aan de dijk. De huidige
inrichting van onze maatschappij is namelijk niet tot stand gekomen
omdat de meeste mensen deze struktuur de beste vonden.”
een statement te maken tegen de “klassieke baas-
[Yvonne Zonderop, mei 1978]
koplampen.”
knecht-verhouding”. En dus overheerst het gevoel
dat De Baas weliswaar leuk bezig is, maar niet echt
bijdraagt aan de totstandkoming van een ‘linkse multinational’. Of, zoals Peter het formuleert: “Ik heb het
gevoel dat we onze geldlokomotief niet aanvullen
met wagons, maar met sierstrips en ver-chroomde
Gelukkig komt in november 1977 ook een idee met
meer ideologische diepgang bovendrijven. Dan presenteren Ger Jochems, Henk van Veen, George Vohet alternatief waar ze naar op zoek zijn? Lidy, René
gelaar en Cees Grimbergen namelijk hun plan voor
en Fred vinden van niet. “In onze doelstelling mik-
het Journalisten Kollektief Utrecht (JKU). Ze willen
ken we duidelijk op het veranderen van de economi-
samen een correspondentschap voor “nieuws, re-
sche verhoudingen, maar onze feitelijke activiteiten
portages, analyses, schandalen en ‘man bijt hond’”
bewegen zich vooral op het terrein van bewustma-
opzetten, dat onder andere zal berichten over jonge-
king, vorming, cultuur etc. We bewegen ons meer op
ren, militaire zaken en buitenlandse werknemers. De
het terrein van C.R.M. dan op dat van Economische
Bazers zijn verheugd: eindelijk een project dat niét
Zaken.” Zo zorgt de Middagbaas weliswaar voor
direct met de kroeg te maken heeft. Bovendien is
“roomboter op het dagelijks brood”, maar verandert
het nog echt links ook: het JKU wil met zijn kritische
het nog niets aan de manier waarop mensen dat
reportages een bijdrage leveren “aan een meer
brood moeten verdienen. “Samenvattend: we leve-
rechtvaardige verdeling van inkomen, kennis, macht
ren ontspanning, vorming, toneel, grapjes en een
en werk”. Ook belooft het alle werkers evenveel in-
lekker pilsje, maar we hebben de maatschappij nog
spraak te geven en hetzelfde (minimum)loon. En-
geen volledige, prettige en zelfbesturende werkeen-
thousiast verleent Frons een startsubsidie van
heden geboden.”
16.000 gulden en stelt ze zich met 130.000 gulden
één jaar lang garant voor de uitbetaling van het loon.
Ook in De Baas zelf, vinden de drie, is het experi-
Dankzij deze toezegging kan het JKU op 1 mei – de
ment in arbeiderszelfbestuur nog te vrijblijvend. Zo
dag van de arbeid – van start.
41
HET JOURNALISTEN
KOLLEKTIEF UTRECHT (JKU):
GER JOCHEMS,
GEORGE VOGELAAR,
CEES GRIMBERGEN
EN HENK VAN VEEN
Projectvoorwaarden
Door dit gevoel van onvrede wordt de roep om dui-
Zo vinden er in de eerste anderhalf jaar van De Baas
delijke projectvoorwaarden steeds sterker. In feite
twee ontwikkelingen plaats. Aan de ene kant komen
klinkt die roep al sinds november 1976, als de Ba-
er wel degelijk verschillende projecten van de grond,
zers in Niehove een eerste poging doen duidelijk te
sneller zelfs dan de oprichters voor mogelijk hadden
omschrijven wat ze willen bereiken. Maar nu de eer-
gehouden. Aan de andere kant worden die projecten
ste projecten geen onverdeeld succes blijken te zijn,
met terugwerkende kracht kritisch bekeken en voe-
wordt die behoefte alleen maar groter. Want al die
len de Bazers zich door de resultaten ervan onbevre-
tijd, realiseren de Bazers zich, hebben ze voorstellen
digd. “Iedereen was schijnbaar verrast door het grote
goedgekeurd zonder precies te weten waarop ze die
succes en wist niet wat er volgen moest”, blikt Olav
moesten beoordelen. Zo werden er over de opzet
Grotenhuis later terug. “We waren blij dat we wat
van de Middagbaas nooit “spijkerharde afspraken”
hadden en we bleven stilstaan terwijl we dachten dat
gemaakt, terwijl dat toch het eerste project was
we vooruitgang hadden geboekt.”
waarin “mensen volledig zichzelf dienden te bedruipen”. Ook waren er maar liefst vijf vergaderingen no-
42
dig om het biologisch-dynamisch tuinbouwbedrijf
Gaiapolis uit Oegstgeest een renteloze lening van
Brand in
De Baas
5.000 gulden toe te kennen, simpelweg omdat de
discussie over de projectvoorwaarden nog in volle
gang was.
Uiteindelijk zal die discussie zo’n anderhalf jaar du-
“Donderdagmorgen 9 september. Kwart over zes in de ochtend, de tijd
waarop de meeste dromen eindigen in bel- of wekkergerinkel; het
haantje kraait een nieuwe dag. Mijn droom heeft geloof ik weer met
iets freudiaans te maken en is net niet enerverend genoeg om me in
dromenland te houden. De wekker loopt af, jesus nu al? Neen, de
telefoon gaat. Kwart over zes. Welke doorgetripte dronkaard vergist zich
nu weer in het telefoonnummer?
ren. In dit debat wordt – typisch jaren zeventig –
bijna elk punt tot hogere politiek verheven. Zo zijn de
Bazers het erover eens dat projectleden niet meer
dan het minimumloon moeten krijgen, zodat het uitgeleende geld snel kan worden hergebruikt voor andere projecten. Maar wat te doen als iemand kinderen heeft en dus niet van zo’n minimumloon kan
rondkomen? Natuurlijk, dan zou die persoon loon
‘Dag Cees, met Jan Brouwer, niet zo best, brand in De Baas.’
Een lichte hartverzakking maakt zich van me meester. ‘Hoe is het nu?’
‘Brandweer is al weg, peuken lagen te smeulen in de vuilnisemmer
onder de bar, enorme rookontwikkeling, drie brandweerwagens, met
persluchtmaskers de zaak in, alle meisjes van boven in slipje de straat
op, voordeur en cafédeur stonden open.’
naar behoefte moeten krijgen. Maar enkele feministen zijn het daar niet mee eens: zij vinden in verwachting raken een bewuste keuze. Strikt beschouwd is een kind een luxeproduct, net als
bijvoorbeeld een platenspeler. Dus als de ene werker
besluit een pick-up te kopen en de ander besluit een
kind te nemen, wat is dan het principiële verschil?
HUP, Joops racefiets is sterk genoeg om mij in vijf minuten naar De Baas
te brengen.
Ook de vraag hoe projecten zouden moeten omgaan
met ‘overwinst’ leidt tot vergaande suggesties. Zo
Er staan wat wachtende gastarbeiders bij de bushalte en links achter Ali
ligt de bron van ellende: een verschrompelde hoop plastik, geel van de
emmer en grijs van de vuilniszak, wat restanten sinaasappelschil en
viltjes, een half verbrand vaatdoekje. Alles ineengeklonterd tot een
vormeloze hoop ellende. Nu te bezichtigen in de keuken. EN LAAT
GODVERDOMME GOED TOT JE DOORDRINGEN WAT JE ZIET ALS JE ER
NAAR STAAT TE KIJKEN, WANT: OP HET NIPPERTJE EN MET GELUK AAN
ONZE KANT IS EEN RAMP VOORKOMEN.”
doet Martin Clobus een uitgebreid voorstel voor een
‘Fronsbelasting’, inclusief progressieve belastingschijven. Dit gaat de andere Bazers te ver: op deze
manier raakt de vereniging wel érg geïnstitutionaliseerd. Toch is het opvallend hoe rigide de projectvoorwaarden uiteindelijk uitpakken. Zo moeten projecten die voor een lening in aanmerking willen
komen de Frons-ideologie actief naar buiten uitdragen, functioneren volgens het principe van arbei-
[Cees Grimbergen, datum onbekend]
derszelfbestuur en financieel rendabel zijn of dit bin-
43
nen afzienbare tijd kunnen worden. Projecten krijgen
een zelfstandige rechtspersoon, waarmee Frons een
contract afsluit. Maar verder dan deze juridische
zelfstandigheid reikt de autonomie niet: zowel de
productiemiddelen als de overwinst blijven eigendom van Frons. Bovendien moeten alle werkers lid
zijn van Frons en moeten projecten elk jaar inhoudelijk en financieel verantwoording afleggen.
Met deze imposante reeks eisen proberen de Bazers
serieus inhoud te geven aan hun ideaal van de
‘linkse multinational’. Want alleen als projecten nauw
met De Baas verbonden blijven, kan er een echte tegenbeweging ontstaan. Maar ironisch genoeg blijken
FRONSWEEKEND 1977
DE BAAS DRAAIT
ENORME OMZETTEN
44
BARRY MOORE TREEDT
OP IN DE BAAS
hun inspanningen al snel voor niets te zijn geweest.
Daar komt nog eens bij dat er zich na november
In de praktijk willen projecten namelijk helemaal niet
1977 in De Baas zelf geen nieuwe ideeën voor pro-
één zijn met Frons. Zo wenst LEF, een nog op te zet-
jecten meer voordoen. Dit stelt de Bazers voor een
ten links-feministische boekhandel in Eindhoven,
lastig dilemma. Als ze willen dat de Frons-ideologie
een clausule op te nemen die de mogelijkheid biedt
terrein wint, moeten er toch echt nieuwe projecten
zich van Frons los te maken. En ook het JKU ver-
worden opgestart. Maar als die projecten zich niet in
langt kort na zijn oprichting meer autonomie.
eigen kring aandienen, zullen er meer projecten van
buitenaf gesteund moeten worden. Het risico is echter dat die projecten er andere idealen op nahouden
en het bijvoorbeeld met het principe van arbeiderszelfbestuur niet zo nauw nemen.
Alleen nog geldmotor
Om te inventariseren waarom de werkers geen
nieuwe voorstellen meer indienen, stuurt De Baas in
mei 1978 een vragenlijst rond. In die vragenlijst
wordt de werkers onder andere gevraagd waarom ze
eventuele ideeën voor projecten nog niet hebben
doorgezet en op welke termijn ze dat wél zouden willen doen. Ook worden in november een groot aantal
gesprekken gevoerd. Hieruit blijkt dat er wel degelijk
plannen voor projecten zijn (onder andere voor een
kringloopwinkel, een 5-guldenhotel en een discotheek), maar dat die nog niet erg zijn uitgewerkt.
Veel Bazers studeren namelijk of hebben “een goed
betaald baantje waar ze niet zo gauw van weg willen”. Anderen vinden het sowieso geen probleem om
vrijwillig achter de bar te staan zonder dat dit uitzicht
biedt om in een betaald project terecht te komen.
Sterker nog: sommigen ervaren de druk om projecten op te zetten als onprettig en zijn blij dat die aan
het afnemen is.
Uit de gesprekken blijkt ook dat de meeste Bazers
de projectvoorwaarden – hoeveel moeite het ook
45
heeft gekost om die op papier te krijgen – eigenlijk te
ven. Vervolgens gaan ze het effect van die investerin-
strak vinden. Er zou meer ruimte moeten zijn voor
gen steeds kritischer bekijken en besteden ze veel
“ideologies juiste, maar weinig rendabele initiatie-
aandacht aan het formuleren van uitgebreide pro-
ven”. Van linkse projecten, zo redeneren ze, kun je
jectvoorwaarden. Maar als die voorwaarden dan ein-
niet altijd eisen dat die rendabel zijn, zeker niet nu
delijk zijn uitgekristalliseerd, blijkt het animo om zelf
na de oliecrisis de economische omstandigheden
projecten op te zetten inmiddels te zijn weggeëbd.
sterk verslechterd zijn. Ook vinden ze het minder re-
Toch moet, zoals Harrie al had aangekondigd, de
levant of een project in de ‘harde’ of ‘zachte’ sector
poen ergens heen. En dus zal De Baas zijn geld de
opereert: misschien is het veranderen van de econo-
komende jaren gebruiken om vele collectieve bedrijf-
mische productieverhoudingen bij nader inzien toch
jes een duwtje in de rug geven.
wat te hoog gegrepen.
In december 1978 leidt deze inventarisatie tot een
opvallend besluit. Op een beleidsweekend in Amerongen draaien de Bazers een groot deel van de eerder geformuleerde projectvoorwaarden namelijk
weer terug. Zo hoeven projectleden geen lid meer te
zijn van Frons, is het project volkomen vrij over even-
Amateurs
tuele winst te beschikken en hoeft het geen verantwoording af te leggen. Ook besluit De Baas zijn landelijke pretenties los te laten en alleen nog
initiatieven in Utrecht en omgeving te steunen.
Met deze beslissing laat De Baas in feite de gedachte van de ‘linkse multinational’ los. De kroeg is
en blijft een geldmotor: het is nog steeds de bedoeling om met de opbrengsten allerlei linkse projecten
te steunen. Maar de werkers hebben niet meer de illusie dat ze op eigen kracht een nieuwe wereldorde
tot stand kunnen brengen.
“Ruim twee jaar geleden is de vereniging ontstaan uit een groep van
twintig mensen, grotendeels vrienden van elkaar. Geen van allen wist
hoe men een bedrijf als cafe De Baas (de geldmotor) moest draaien.
Toch zijn we met veel enthousiasme eraan begonnen. De ervaring
kwam vanzelf. Toch kwamen we al vrij snel in de problemen te zitten.
Niet omdat er niets verdiend werd, maar juist omdat er ontzettend
veel verdiend werd. Dit had niemand verwacht. We groeiden uit van
niets tot een florerend bedrijf. Toch bleven we in veel zaken amateurs.
Maar in een dergelijk bedrijf met een omzet van 500.000 gulden kan
er bijna geen plaats zijn voor amateurisme. En dus hadden we ons
daarop moeten bezinnen.”
[Nienke Feis, Paul Schröer, Frits de Beet en Olga Matthijssen,
En zo maken de Bazers in de eerste 2,5 jaar een interessante ontwikkeling door. In eerste instantie belonen ze elk aardig idee met een lening, blij als ze zijn
dat ze het geld een nuttige bestemming kunnen ge-
juni 1978]
46
Geen dasjes, geen pasjes,
Slechts zo’n twintig zondagavonden heeft het
ritmelokaal gevibreerd. Maar in de korte periode dat
Over de Singel actief was (oktober 1977-maart 1978)
wist het wel de beste bands van dat moment naar
Utrecht te halen.
Tja, muziek in De Baas. “Wat moet je daar nu
over schrijven?”, verzuchtte Baaswerker Wim
Wansink in februari 1977. “Er zijn toch zat
cassettes en platen; er is toch een geluidsinstallatie? Daar kun je gewoon naar luisteren,
terwijl de tap op volle toeren draait en de
alcoholroes zich langzaam van je meester
dreigt te maken?” Nee, want De Baas moest
meer dan dat “ingeblikte werk” kunnen
bieden. “Ik bedoel hier optredens in de kroeg.
Groepen die hun muzikale (niet-)kunnen over
onze hoofden uitdragen.”
Rumoer
“Niet dat onze ruimte daar bijster goed voor
geschikt is”, vond Wim. “De herinneringen
aan de vier wrakke vlonders, achteloos op
elkaar gekwakt in de hoek bij de plees, aan de
vrolijk maar afleidend kwekkende bezoekers
[…] en het altijd zoemende rumoer rond de
tap zijn namelijk bepaald geen uitstekende
voorwaarden voor een ‘goed’ optreden. Maar
wat willen we dan eigenlijk? Een geinige
avond, waarop de moppen niet van de lucht
zijn, de perversiteit zich rond de brandslang
slingert, waarop gelachen en gehesen kan
worden en de klanten mokkend maar tevreden
met sluitingstijd de tent verlaten? Een avond
waarop muziek gemaakt wordt en die je kunt
beschouwen als extra-service aan je publiek;
die je naam en faam zal verspreiden? Willen
we dat? Het lijkt mij een prima uitgangspunt.”
Weinig keuze
Om die perverse avonden mogelijk te maken,
had de werkersvergadering een paar weken
eerder al besloten om maandelijks vijfhonderd
gulden uit te trekken voor concerten in het
café. Bovendien kreeg Wim – die deze
optredens zou gaan organiseren – een
volmacht om dit geld naar eigen goeddunken
te besteden. Zo had hij de klanten op 27
januari getrakteerd op “de Rotterdamse
geinporems ‘Makker, Rakker en Stakker’, die
met hun kwele-ballen-muziek voor een prima
stemming zorgden”. Maar toen hij op zoek
ging naar meer bands die binnen het budget
pasten, kwam hij er al snel achter dat de
keuzemogelijkheden beperkt waren. “Folk en
nog eens folk. En van die slijmerige krommetenen-muziek wil ik weleens af. Niet dat er
geen goede folk gemaakt wordt […], maar
voor zo weinig poen als wij kunnen bieden,
kun je gewoon niets anders dan 1.000-uitéén-blikje-geluiden horen.” Veel liever zou hij
blues-, jazz- en rockgroepen boeken. Ook
theater, een klassiek recital of voordrachtskunstenaar leken hem wel wat. Alles was
goed, zolang er maar “echt geswingd kan
worden, dat er simpelweg lol gemaakt kan
worden. Dát staat voorop.”
Swingen op zondag
Ongeveer een half jaar later, namelijk in
september 1977, werd hij op zijn wenken
bediend. Toen deden vier Bazers van het eerste
uur (Harrie Jekkers, Cok Vergeer, Peter Minken
en Henny de Jong) samen met nieuwkomer
Leon Smit (de latere toetsenist van Het Klein
Orkest) namelijk het voorstel om een muziekpodium op te richten. Al stonden concerten in
dat voorstel niet eens centraal: het ging de
initiatiefnemers er vooral om ervaring op te
doen met het runnen van een zaal, zodat ze
op termijn een eigen muziekcollectief konden
oprichten. Het geld dat ze met de optredens
zouden verdienen, wilden ze namelijk steken
in eigen apparatuur. En de zaal die ze nu
tijdelijk zouden huren, moest mede dienst
gaan doen als oefenruimte voor hun eigen
repetities.
Vrije inloop
De andere Bazers zagen dit idee wel zitten en
Over de Singel
47
maar lekkere basjes
kenden een renteloze lening
toe van 10.000 gulden. Een
maand later werd dit bedrag
nog eens aangevuld met een
garantiesom van 22.000
gulden voor de huur van een
zaal. En zo vond in oktober
1977 het eerste optreden
plaats van ‘Ritmelokaal
Over de Singel’: niet in de
krappe kroeg waar van
pallets een provisorisch
podium gebouwd moest
worden (Biltstraat 23),
maar in een veel grotere
zaal daarnaast (Biltstraat
17). Het motto van de
avonden: “geen dasjes,
geen pasjes”. Want in
tegenstelling tot veel
andere kroegen in Utrecht
zou van het publiek geen
‘gepaste’ kleding of
lidmaatschapskaart worden
verlangd.
Alle topacts
Volgens Cok Vergeer, de man die de
programmering van Over de Singel verzorgde,
was de multiculturele latin-band Sail-Joia
(jarenlang huisband van de Amsterdamse
Kosmos en Melkweg) waarschijnlijk de eerste
groep die aan de Biltstraat optrad. Later
volgden tal van grote namen, zoals Herman
Brood and his Wild Romance, Gruppo Sportivo
en Harry Muskee. Ook speelden er veel in die
tijd beruchte punkbands (The Ex, Cockroach,
The Flying Spiderz), net als de bluesband
Barrelhouse, funkgroep Houseband, Sweet
D’Buster en het ‘politieke’ Bots. “Eigenlijk
hadden we alle topacts die toen in Nederland
rondliepen”, zegt Cok. “Het principe achter de
programmering was dan ook simpel: als we
een goede band konden krijgen, deden we ‘t.
We hadden geen voorkeur voor één genre,
maar zochten gewoon naar goede muziek.
Iedereen moest aan zijn trekken kunnen
komen.”
Gewoon bellen
Om die bands te strikken, zocht Cok eerst in
muziekbladen de nummers op van verschillende boekingsbureaus. Vervolgens pakte hij de
telefoon en keek waar het schip strandde.
Even pragmatisch verliep de organisatie.
“Iedereen had zijn eigen taak”, zegt Cok. “De
één plakte affiches, de ander stond aan de
deur en Peter Minken timmerde een prachtig
opbergsysteem voor onze instrumenten.
Eigenlijk improviseerden we er maar wat op
los. Zo kan ik me herinneren dat een band
tijdens de repetitie pertinent weigerde om op
onze ouwe piano te spelen. Toen zijn we als
een gek naar de Oudegracht gereden om een
piano te huren. Dat kostte een smak geld
natuurlijk, maar daar lagen we niet wakker
van.”
Eindelijk naar Utrecht
Over de Singel huurde de ruimte van dezelfde
man van wie De Baas de kroeg huurde: bokser
48
Jan Brouwer. Vandaar dat in de grote zaal een
heuse boksring stond opgesteld, waarvan
simpelweg de voorste touwen hoefden te
worden weggehaald om er een band in te
huisvesten. “Dat vonden die muzikanten
geweldig”, zegt Cok, “spelen in zo’n echte
arena met bloed op de vloer. Maar we konden
de grote acts vooral strikken omdat er in die
tijd in Utrecht nauwelijks geschikte podia
waren. Onze zaal had een capaciteit van
vierhonderd man: behoorlijk groot voor
Utrechtse begrippen. Bovendien hadden we
een goede akoestiek, geinig publiek en een
leuke sfeer. Dat ging rond als een lopend
vuurtje. De meeste bands wilden graag naar
Utrecht komen, want daar speelden ze
normaal gesproken nooit.”
Publiekstrekkers
Wegens dat ‘gat in de markt’ was het niet
moeilijk om de zaal vol te krijgen, herinnert
Cok zich. “Volle zalen kreeg je makkelijk in die
tijd, want voor jongeren was er eigenlijk niks
in Utrecht. Bovendien was de entree slechts
3,50 gulden en een pilsje 90 cent. Dat was een
principezaak voor ons: Over de Singel moest
voor iedereen betaalbaar zijn. Al liepen we
daarmee wel een bepaald risico. Want als we
uitverkocht waren draaiden we een heel
aardige omzet, maar als er minder bekende
bands op het programma stonden leidde dat
meteen tot een behoorlijke zeperd. Zo hebben
we wel eens een Ierse band gehad waar
nauwelijks belangstelling voor was. Dat
kregen we al snel door: dat ook linkse mensen
vooral op de grote namen afkomen.”
Dure kerst
Toen Over de Singel na de eerste drie
maanden de balans opmaakte, werd die
wisselvalligheid duidelijk zichtbaar. Herman
Brood (geboekt voor een ‘recordbedrag’ van
1.250 gulden) had bijvoorbeeld gezorgd voor
een keurige 805 gulden winst, maar de Harry
Muskee Band voor een rampzalige 1.451
gulden verlies. Al was dat laatste debacle
vooral te wijten geweest aan de datum van
het optreden: eerste kerstdag. In het vervolg
beloofden de Singelaars dit soort fouten
echter niet meer te maken. “Na drie maanden
draaien hebben we een redelijk inzicht in wat
wel loopt en wat niet. […] We zullen dus
vrolijk de ingeslagen weg blijven volgen en de
volgende keer een vette winst op tafel
leggen”.
Kappen nu!
De kosten waren niet het enige dat de
Singelaars moesten leren te beheersen. Ook
het publiek moest bij tijd en wijle behoorlijk in
toom worden gehouden. “Als je allerlei
verschillende bands boekt”, zegt Cok, “trek je
een heel divers publiek. Daar zaten natuurlijk
ook wel eens vervelende types tussen, mensen
die bijvoorbeeld dronken op het podium
wilden klimmen. Vooral het concert van The
Flying Spiderz uit Eindhoven zal ik niet snel
vergeten. Toen kwamen er opeens veertig van
die ruige gasten op ronkende motoren de
Biltstraat in rijden, die ons vervolgens
begonnen te intimideren door expres glazen
te laten vallen. Ik weet nog dat ik toen heel
erg kwaad ben geworden: ‘Als je nú niet
ophoudt, flikker ik je direct de kroeg uit!’ Het
grappige was dat ze zich dan meteen koest
hielden. Gezamenlijk deden ze allemaal heel
stoer, individueel een stuk minder.”
Kort maar krachtig
Mede dankzij dit soort legendarische avonden
schreef Over de Singel een uniek stukje
Utrechtse muziekgeschiedenis. Toch moest het
podium zijn deuren al snel weer sluiten. Want
hoewel Over de Singel volgens Cok altijd
keurig om middernacht stopte, was de
gemeente over de geluidsoverlast toch niet zo
te spreken. Omdat de Singelaars geen andere
geschikte ruimte konden vinden, eindigde
Over de Singel in maart 1978 even abrupt als
het begonnen was. Grote acts waren daarna
niet meer in De Baas te vinden. “Er werd
natuurlijk nog wel live gespeeld”, zegt Cok,
“maar voor de bekende bands was het zaaltje
simpelweg te klein.”
Boete
Voor Cok persoonlijk betekende Over de
Singel “een hele leuke, swingende periode”,
waarvan hij erg heeft genoten. “Vooral de
optredens van de bands die voor volle zalen
zorgden, zoals Sweet D’Buster en Gruppo
Sportivo, staan me heel erg bij. Ook de act van
Herman Brood, maar dan om een hele andere
reden. Een tijdje nadat ik hem geboekt had,
Over de Singel
49
werd ik namelijk gebeld door zijn manager
Koos van Dijk. Die was helemaal in paniek:
Herman moest die avond spelen in Groningen
maar zat vast op een Utrechts politiebureau! Of
ik niet even daar naartoe wilde fietsen om de
boete voor te schieten? Ik had helemaal geen
zin, want ik zat net lekker voetballen te kijken
met een biertje erbij. Maar in de rust van de
wedstrijd ben ik toch gegaan. De agenten
waarschuwden me nog om niet te betalen:
volgens hen zou ik dat geld nooit meer
terugzien. Maar toen Herman later bij ons
optrad, heb ik dat geeltje keurig netjes van hem
teruggekregen.”
OPTREDENS IN DE BAAS
11 december 1981
Over de Singel
16 augustus 1979
13 november 1977
3 oktober 1979
6 september 1982
Herman Brood and his Wild
Romance
Arturo
Anwal
27 november 1977
Sunny Jim
4 december 1977
Gruppo Sportivo
11 december 1977
Bots
Han Baving
11 oktober 1979
30 september 1982
Nigel Cameron
Stapel
26 oktober 1979
4 februari 1983
The Ex
Rapalje
14 juni 1980
11 februari 1983
Het Goede Doel,
Het Klein Orkest e.a.
30 maart 1984
18 december 1977
11 februari 1981
Sweet D'Buster
Moker
25 december 1977
Harry Muskee Band
Ambush
1 april 1981
Barry More
Titanic & the Iceberg
Spoorloos
26 februari 1988
Kuifje in Zuid-Amerika
26 oktober 1989
Gentle Rain
1 januari 1978
5 juni 1981
Houseband
SENTIC
6 juni 1981
Kamperman Maffia + Alibi
De Baas
Het Klein Orkest en Dame Blanche
21 november 1991
30 september 1981
Cache Cache
27 januari 1977
Hi Jinx
27 september 1992
14 oktober 1981
Circus Giramundo
Hotclub Utrecht + cabaretgroep
Lang en Gelukkig
20 oktober 1981
10 april 1997
Karen Woolfson
Bright Blue Gorilla
Makker, Rakker en Stakker
24 februari 1977
Beuk Brothers
5 juni 1977
Bots
26 mei 1991
50
51
4 OP DE BARRICADEN
Hoewel hun projecten niet het ge-
fotostudio Kinoglas (32.000 gulden) doen een groot
wenste resultaat hebben opgele-
beroep op de Baaskas. Kleinere bedragen gaan naar
verd, geven de Bazers de moed
kluscollectief Uw Handlanger, onderzoeksbureau
Sorus, kringloopwinkel Kreatrom, boekhandel LEF,
niet op. De hoop om op eigen
ecologische winkel De Santekraam en actiekook-
kracht een ‘linkse multinational’
groep Rampenplan. Ook steunt De Baas twee collec-
tot stand te brengen mag dan
tieve cafés in oprichting (Pommeranz uit Breda en
vervlogen zijn, maar het activisme
Averechts uit Utrecht) en twee eethuizen (het vege-
is nog springlevend.
tarische De Groene Waterman en het feministische
Eucalypta).
Na de beslissing om de projectvoorwaarden te ver-
Met deze financiële bijdragen ontpopt De Baas zich
soepelen, ontwikkelt De Baas zich tot een ware wel-
tot een soort duurzame bank avant la lettre. Elk be-
doener voor links Utrecht. In de periode 1979-1982
drijfje dat wil werken op basis van arbeiderszelfbe-
wordt een bedrag overgemaakt van bijna 350.000
stuur wordt van harte uitgenodigd een lening aan te
gulden, grotendeels in de vorm van renteloze lenin-
vragen. Natuurlijk worden niet álle aanvragen geho-
gen. Ook met startsubsidies, giften, loongaranties en
noreerd: de Bazers kijken wel degelijk kritisch of pro-
borgstellingen helpt De Baas vele kleinschalige be-
jecten een kans hebben om rendabel te worden.
drijfjes op weg.
Maar aan de andere kant staan ze ook weer niet op
hun achterste benen als een lening niet of te laat
In vier jaar tijd steunt De Baas maar liefst vijftien ver-
wordt terugbetaald. Sterker nog: als een bedrijf aan-
schillende projecten. Het ASU is een van de groot-
geeft meer tijd nodig te hebben om levensvatbaar te
afnemers: in totaal leent dit boekhoudcollectief van
worden, aarzelt De Baas vaak niet om er nog een ex-
De Baas ruim 80.000 gulden. Ook biologisch tuin-
tra lening tegenaan te gooien.
bouwbedrijf De Aardvlo (50.000 gulden), communicatiebureau WRIK (49.550 gulden), technisch instal-
Op deze manier realiseert De Baas via een omweg
latiebedrijf De Installateurs (35.342 gulden) en
zijn oorspronkelijke doelstelling. Al starten de wer-
52
kers dan zelf geen projecten meer op, toch leveren
tieven een impuls. Oorspronkelijk komt dit idee van
ze een bijdrage aan een ‘baasloze samenleving’. Bo-
Koos Meinderts: in september 1977 stelt hij voor om
vendien steunt De Baas collectieven ook op een
de inhoud van de fooienpot (op dat moment zo’n
meer indirecte manier. Zo organiseert de kroeg in
125 gulden per maand) weg te geven aan “een ak-
1980 samen met de Beweging Arbeiders Zelfbeheer
tiekommittee of een bevrijdingsbeweging of iets der-
(BAZ) twee bijeenkomsten voor alle Utrechtse groe-
gelijks”. In januari 1978 stemt de werkersvergade-
pen “die werken aan een stuk zelforganisatie, zelfbe-
ring hiermee in: voortaan zal de fooienpot worden
stuur en zelfbeheer” en is De Baas één van de op-
gedoneerd aan een groep “waar we als kafee achter
richters van de Stichting Kollektieven Ontwikkelings
willen gaan staan”. Elke werker kan in het logboek
Maatschappij (KOM), een bureau dat vanaf 1981
een suggestie doen, de vergadering beslist wie de
beginnende collectieven in Utrecht adviseert. Ook
fooienpot krijgt en er komt een bord in het café
ontvangen de Bazers een delegatie van 25 Belgen
waarop de klanten kunnen lezen waar hun fooi naar-
die geïnteresseerd zijn in hun ‘werkverband’ en voe-
toe gaat. Over de bestemming van de pot wordt ge-
ren ze gesprekken met mensen die in andere steden
woontegetrouw uitgebreid gediscussieerd: soms vin-
een collectief café willen oprichten, waaronder
den er zelfs meerdere stemrondes plaats.
Breda, Nijmegen en Apeldoorn. In juni 1983 organiseren ze zelfs een landelijke discussiedag voor col-
De eerste fooienpot (die van december 1977) gaat
lectieve cafés, waar 45 mensen van 12 cafés aan
naar het Komité Anti Kontrole, een actiegroep die
deelnemen.
protesteert tegen de aantasting van de privacy en die
onder meer verantwoordelijk is voor het dichtspuiten
Fooienpot
van beveiligingscamera’s op Hoog Catharijne. Ook
Ook via de fooienpot geeft De Baas vele linkse initia-
daarna wordt de fooienpot elke maand aan een organisatie overhandigd. Zo vormen het Medisch Komitee Palestina, het Woningnood Tribunaal en de illegale kraakzender Radio Gladiool slechts een kleine
greep uit de vele gelukkigen.
Apolitiek
Links bolwerk
Mede dankzij dit soort acties ontwikkelt De Baas zich
“Het is een illusie dat een kroeg méér dan een kroeg alleen zou
kunnen zijn, in de zin dat er meer van je linkse idealen over de
tapkast bij de klanten terecht zou kunnen komen. Een pilsje blijft
een pilsje, zelfs in kafee De Baas. De Baas is een kroeg en geen
vormingscentrum.”
steeds meer tot een soort huiskamer voor progressief
[Helma Cornelis, juni 1982]
dersteunen. Zo tappen de Bazers op verschillende
Utrecht: een plek waar actievoerders samenkomen,
allianties smeden en na afloop van demonstraties
een biertje drinken. De Baas zelf doet volop mee aan
deze acties, vooral door ze in praktisch opzicht te on-
1979-1982 | Op de barricaden
53
vredesfeesten en woningnoodmanifestaties, schenken ze in september 1979 een dagomzet aan de Rotterdamse havenstakers en verzorgen ze in september
1981 maaltijden tijdens de blokkade van kerncentrale
Dodewaard. Ook bij de grote demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam op 21 november 1981 is een
aantal werkers present. “Het was een groot sukses dat
wij daar stonden met onze broodjes en soep. Vrijdag
tevoren is er kollektief brood gesmeerd en 200 liter
soep gemaakt, wat zaterdag allemaal verkocht is.”
Door het succes van deze laatste actie ontstaat het
idee om de ‘axikook’ op te richten: een groep die in
het hele land de hongerige magen van actievoerders
moet gaan vullen. Helemaal van de grond komt dit
niet: uiteindelijk zijn de meeste kookacties nogal ad
hoc en verlopen ze met wisselend succes. Toch rukt
de ‘axikook’ meerdere keren uit, vaak in samenwer-
DE AANLEG VAN DE A27
DOOR AMELISWEERD ROEPT
VEEL WEERSTAND OP
king met andere collectieven. In september 1982
kookt De Baas bijvoorbeeld samen met Averechts,
De Groene Waterman, De Santekraam en kraakcafé
De Koffiekeet op een van de vele demonstraties te-
DE ‘AXIKOOK’ TIJDENS EEN
DEMONSTRATIE TEGEN
KERNENERGIE
gen de aanleg van de A27 door Amelisweerd. De organisatie van deze demonstratie is in handen van
het ‘stedelijk overleg’, waarin ook vertegenwoordigers
van De Baas zitten.
Tivoli Tijdelijk
De actie die de Bazers het meest tot de verbeelding
spreekt, is echter de strijd voor een muziekpodium
voor jongeren. Op 26 januari 1979 verstoort een
groepje Bazers het openingsconcert van Muziekcentrum Vredenburg, uit onvrede met het ‘elitaire’ cultuurbeleid van de gemeente. Die wil namelijk het
Tivoli- gebouw in Park Lepelenburg slopen: het enige
ACTIEVOERDERS BEZETTEN
HET NV-HUIS
54
HET OUDE TIVOLI
AFGEBRAND
EEN VAN DE VELE TIVOLI-DEMONSTRATIES
55
podium in Utrecht dat zich leent voor popconcerten.
Daarom bezetten de actievoerders dit gebouw en organiseren ze een feest voor zo’n 3.000 mensen. Ook
richten ze Komitee Tivoli Tijdelijk op, waarvan Baaswerker Dick van der Peijl de woordvoerder wordt.
Als het Tivoli-gebouw op 7 maart 1979 afbrandt, gaat
de hoop van de jongeren op een eigen muziekcentrum letterlijk in rook op. Tivoli Tijdelijk pleit ervoor
het NV-huis aan de Oudegracht in gebruik te nemen, maar daar wil de gemeente niet aan meewerken. En dus kraakt Tivoli Tijdelijk in juni 1979 ook dit
gebouw en organiseert het opnieuw een groot beneNACHT VAN DE ARBEID,
BOUWEN IN HET NV-HUIS
fietconcert. Vervolgens loopt de situatie behoorlijk uit
de hand: keer op keer spijkert de gemeente het NVhuis dicht en breken de actievoerders het weer
open. Dit leidt tot grimmige confrontaties met de politie, waarbij tientallen gewonden vallen. Pas in juni
1981, nadat Tivoli Tijdelijk meerdere keren heeft ge-
Stadsguerrilla
probeerd het oude vakbondsgebouw met eigen geld
tief van individuen. Kunnen de andere Bazers zich in
“De kapitalistiese maatschappij is een imperialisties gewelddadig
onderdrukkend systeem. Dit systeem kan alleen met tegengeweld
bestreden worden. Als het systeem met eigen middelen bestreden wordt,
zal het gewelddadige karakter [ervan] nog meer tot uiting komen waardoor
het een fascistiese wordt. In dat stadium zullen de massa’s zien dat het
kapitalisme niet meer is dan fascisme en zullen het gaan bestrijden. Gevolg:
revolutie. Ook in Nederland zijn er stemmen te horen die zich best in deze
theorie kunnen vinden. En met plannen voor een stadsguerrilla rondlopen.
Ik kan het niet anders kwalificeren dan je reinste waanzin. Want de theorie
gaat er helemaal aan voorbij dat ze door de middelen die ze hanteert totaal
van de massa’s vervreemdt. Bovendien: als de repressie van de staat
toeneemt, zal zich dat het eerst richten tegen links. Waardoor verder
werken zeer moeilijk zoniet onmogelijk wordt gemaakt.”
het voorstel van zo’n individuele werker vinden, dan
[Dick van der Peijl over sympathie voor de RAF, november 1977]
op te knappen en burgemeester Vonhoff een slagroomtaart in zijn gezicht heeft gekregen, besluit de
gemeente het gebruik van het NV-huis te gedogen.
Geen duidelijk standpunt
Op deze manier is De Baas betrokken bij vrijwel alle
grote actiethema’s die eind jaren zeventig de gemoederen verhitten. Kernenergie, de wapenwedloop, milieuvervuiling en de woningnood: allemaal zijn ze in
de kroeg onderwerp van gesprek. Opvallend is echter dat De Baas als collectief zelden stelling neemt:
de verschillende acties vinden vooral plaats op initia-
gaat de kroeg er massaal achter staan. Maar vindt
56
een oproep minder weerklank, dan gaat de actievoerder op eigen houtje aan de slag. In essentie is
It is all over now
Het doek valt
De maan gaat onder
De zon komt op
Als dit geen stad was
Kraaide er een haan
Als dit een dorp was
Reed daar geen lijn negen
Als nu de hemel naar
Beneden viel
Hadden we mutsen van
Ochtendrood
de kroeg dus een plek waar iedereen zijn ‘ei kwijt
kan’, zonder dat één politieke stroming overheerst.
Zo kan er in de kroeg vegetarisch gegeten worden,
maar staat er evengoed vlees op het menu. En zo
heeft De Baas veel contact met de kraakbeweging,
maar is het geen ‘kraakhol’. Typerend is ook dat De
Baas in januari 1978 besluit om een petitie tegen de
uitlevering van Christof Wackernagel (een RAF-lid
dat is gearresteerd in Amsterdam) niet collectief te
ondertekenen, maar die wel de vergadering laat
rondgaan zodat mensen op persoonlijke titel kunnen
tekenen.
Opvallend is ook dat het thema van arbeiderszelfbe-
M’n eerste gedicht, en waarschijnlijk
m’n laatste
Na al die tijd hier verpozen, in De Baas
is ook mijn tijd gekomen
Na zoveel uren, na zoveel mensen
Kort gesproken ik stop met werken
Ik zeg vaarwel aan al die vrienden/dinnen
Enfin het was moeilijk
Maar na wikken en wegen
heb ik ’t besluit genomen
In de hoop dat de kroeg nog immer
verder moge draaien en weer ‘gezond’ wordt
Adieu
Ik ben
wiens naam helemaal niet zo bout is
Hang mij alsjeblief niet aan een touw dat rond is
Anders zou mijn kop leren hoe zwaar mijn kont is
stuur langzaam maar zeker op de achtergrond raakt.
Nog steeds is het ‘kollektieven’ een belangrijk ideaal,
maar het is niet langer hét centrale thema. Waarschijnlijk komt dit vooral doordat er uit De Baas zelf
geen projecten meer voortkomen en dat de projecten die wél worden gesteund, zich ver buiten de
kroeg afspelen. Zo constateert Ad Tourné in mei
1980 dat De Baas een belangrijke geldmotor is geweest voor een groot aantal collectieven, maar dat de
contacten vooral “informeel, incidenteel en naar
aanleiding van financiële transacties” plaatsvinden.
Ook het feit dat nagenoeg alle oprichters De Baas na
een paar jaar alweer verlaten, speelt waarschijnlijk
een rol. Want lang niet alle nieuwe vrijwilligers zijn
per definitie geïnteresseerd in arbeiderszelfbestuur:
velen vinden het simpelweg leuk om vrijwilligerswerk
te doen of zijn op zoek naar sociale contacten. Hier-
[auteurs onbekend, uit: ‘Scheppingen uit De Baas’,
door doet zich de vreemde situatie voor dat de Ba-
uitgegeven t.g.v. de poëzieavond ‘Plankenkoorts’ op
zers het gevoel krijgen steeds meer een ‘normale’
18 maart 1981]
57
kroeg te worden, terwijl ze in werkelijkheid wel degelijk bij allerlei acties betrokken zijn.
Polikulkom
Om de kroeg een duidelijker politiek gezicht te geven, richten de Bazers in oktober 1979 de Polikulkom op, een commissie die actief naar buiten moet
uitdragen waar De Baas voor staat. Zo wil de Polikul-
UITNODIGING VIJFJARIG
BESTAAN
kom drie avonden organiseren over arbeiderszelfbeheer: een over De Baas zelf, een over collectieven
in Utrecht en een over arbeiderszelfbeheer in het al-
Ook de culturele activiteiten van de Polikulkom val-
gemeen. Op die manier wil de Polikulkom klanten
len niet allemaal even goed. Zo wordt de experimen-
duidelijk maken “dat we niet zomaar een commer-
tele jazz die op 22 november wordt gespeeld niet erg
ciële tent zijn, dat we nog meer doen dan pilsjes tap-
gewaardeerd: “ingewikkeld chaotisch... de meeste
pen, dat we als een kollektief werken en met ons
klanten en werkers zagen het niet zo zitten.” Maar
geld projekten van de grond willen helpen”. Ook
een “vrij grote jazzformatie met relaxte muziek” op
denkt de Polikulkom aan thema-avonden over on-
25 november bevalt weer wel en ook de reacties op
derwerpen als woonrecht, kernenergie en “femi-
een “Arabiese avond” zijn positief. Hieruit trekt de
nisme; de praktische uitwerking daarvan”.
Polikulkom al snel de conclusie dat het één ding is
om een leuke avond te organiseren, maar iets heel
Al snel blijkt echter dat de klanten niet erg op infor-
anders om politiek naar buiten te treden. “Eten, the-
matie over arbeiderszelfbestuur zitten te wachten.
matiese muziek, affiesjes aan de muur, dat is niet
De eerste avond wordt een fiasco: de liedjes die De
zo’n probleem. Maar iets doen waarmee je je direkt
Baas over zichzelf ten gehore wil brengen blijken
op de klanten richt (diskussie, lezing, informatie ge-
niet geschreven te zijn en het publiek reageert nau-
ven) is veel moeilijker.” Ook stelt de Polikulkom vast
welijks op het discussieforum. “De meeste reakties
dat de verwachtingen misschien wat te hoog gespan-
kwamen van Baaswerkers die probeerden de zaak
nen zijn geweest. “Onze pretenties, of die van ‘t kol-
op gang te brengen; van klanten vrij weinig belang-
lektief, waren in het begin vrij hoog. Politiek naar bui-
stelling. Na drie kwartier heeft het forum er maar een
ten treden werd gekoppeld aan het organiseren van
eind aan gemaakt en kon de band weer spelen. ZO
thema-avonden. Onze ervaring is dat we zelf amper
MOET HET DUS NIET, dat gevoel had iedereen.” De
in staat zijn om een avond in te vullen. […] Een be-
tweede avond gaat helemaal niet door, omdat te wei-
langrijk ander probleem, wat ons steeds duidelijker
nig collectieven bereid zijn mee te werken. En ook
wordt, is dat we er aan voorbij zijn gegaan dat De
de laatste avond wordt afgelast, omdat er geen fat-
Baas een kafee is en geen politiek-kultureel sen-
soenlijk programma kan worden geboden.
trum. We moeten uitgaan van het ‘ontspanningska-
58
DE LEESTAFEL
IS GOED GEVULD
TAPPEN TIJDENS HET PARKSPEKTAKEL
rakter’. Je ziet bijvoorbeeld dat een forum mede
minder een duidelijk punt om voor te strijden, nu het
hierom finaal in de mist verdwijnt.”
thema van arbeiderszelfbestuur enigszins in de vergetelheid raakt. Sommige Bazers, waaronder Janus
Zo maakt De Baas eind jaren zeventig een interes-
Ruighaver, trekken hieruit de conclusie dat De Baas
sante ontwikkeling door. Aan de ene kant zijn de Ba-
zich maar beter helemaal op politieke acties kan
zers bijzonder ‘actiebereid’: veel werkers nemen deel
richten. “Veel werkers stemmen volgens mij gemoti-
aan demonstraties en zijn aangesloten bij actiegroe-
veerder over fooienpotvoorstellen dan over projekt-
pen. Aan de andere kant heeft De Baas zélf steeds
aanvragen, terwijl daar letterlijk honderd keer zoveel
59
KLEIN ORKEST BIJ ROCK
AGAINST PAARDENVELD
geld mee gemoeid is. Ook als De Baas zelf betrok-
zo ver zal het niet komen. Want hoewel de geënga-
ken is bij concrete akties, zoals Tivoli Tijdelijk, is de
geerde Bazers een bijdrage leveren aan vele demon-
inzet van veel werkers groot. Kortom, het aktiegebeu-
straties, blijft het steunen van collectieven het be-
ren leeft bij de meeste werkers meer dan projekten,
langrijkste doel.
terwijl dat officieel en ook financieel de belangrijkste
plaats inneemt.” Daarom stelt hij voor om de doelstellingen te veranderen, geen projecten meer te
steunen en officieel een actiekroeg te worden. Maar
60
Baas in eigen Baas
Vrijheid, gelijkheid en zusterschap stonden bij De
Baas hoog in het vaandel. Maar hoe vrouwvriendelijk was de kroeg in de praktijk? Als iemand
daarop een antwoord kan geven, is het wel Mieke
Hegge, medeoprichter van het feministische tijdschrift De Naaimachine en eind jaren zeventig
actief in De Baas. “Als je feministisch was, dan
was je dat overal. Dus ook in het café.”
Liepen er veel feministen rond in
De Baas?
“In mijn tijd was ongeveer een derde van de
werkers vrouw. Niet iedereen daarvan was
overtuigd feminist: sommige vrouwen
moesten er zelfs niets van hebben. En de vrouwen die er wel mee bezig waren, zou ik willen
omschrijven als ‘anarchistisch-feministisch’.
We waren van de harde lijn, maar tegelijkertijd
ook luchtig en pragmatisch.”
Waar streden jullie voor?
“We wilden alles kunnen doen wat mannen
ook konden. Gelijkberechtiging was een heel
belangrijk issue. We wilden bijvoorbeeld dat
vrouwen evenveel betaald zouden worden,
maar ook dat een ‘vrouwelijke’ eigenschap als
zorgzaamheid een even grote maatschappelijke waardering kreeg als ‘mannelijke’
eigenschappen. Achteraf gezien heeft dat iets
paradoxaals: aan de ene kant wilden we gelijk
zijn aan mannen, aan de andere kant
benadrukten we juist het verschil.”
Wat voor acties voerden jullie?
“Nou, we deden bijvoorbeeld mee aan de
demonstraties van Vrouwen Tegen
Verkrachting, een Utrechtse actiegroep die
aandacht vroeg voor seksueel geweld. Ook
demonstreerden we voor ‘baas in eigen buik’,
het recht op abortus. We vulden onze eigen
vrouwenpagina’s in het linkse tijdschrift de
Onderste Steen en eerder al had ik samen met
Ine Habraken en Esther Thie De Naaimachine
opgericht, ‘het enige echte feministiese blad
op de School voor de Journalistiek’. In dat
blad hebben we onder andere een keer
naaktfoto’s van mannen gepubliceerd.”
Waarom deden jullie dat?
“Uit protest tegen porno, die een plat en
ontmenselijkt beeld van seks geeft. Mannen
die klaarkomen en vrouwen die doen alsof:
dat is een puur mannelijke fantasie die wordt
getoond. Bovendien roept porno het beeld op
dat mannen je mogen gebruiken. Hoewel de
jaren zeventig natuurlijk ook de tijd waren van
IN DE NAAIMACHINE WERDEN NAAKTFOTO’S VAN
BAAS-MANNEN GEPUBLICEERD
seksuele vrijheid. Dus we waren zeker niet
preuts of zo. Maar als een man en een vrouw
met elkaar vrijen, moeten ze daar wel allebei
van kunnen genieten.”
Leefde het feminisme ook sterk onder de
mannelijke Baaswerkers?
“Niet echt. In die tijd was ik slank, had ik lang
blond haar en zag ik er – al zeg ik het zelf –
heel aardig uit. Ik kan me nog goed
herinneren dat Harrie Jekkers tegen me zei:
Baas in eigen Baas
‘Feminisme… dat heb jij toch helemaal
niet nodig?’ Dat geeft wel aan hoe
weinig het leefde onder de mannen. Ons
feminisme werd getolereerd, niet breed
gedragen.”
Vond je dat niet vervelend?
“Nee hoor, want we stonden vaak samen
met de mannen op de barricaden. Zo
hebben we een keer de beveiligingscamera’s op Hoog Catharijne bespoten
met nepsneeuw en het openingsconcert
van Muziekcentrum Vredenburg verstoord
met deksels en ratels. Ook heb ik een keer
het woord ‘Tegen’ op de Dom geschilderd.
Dat vond ik een hele mooie, krachtige
kreet toen, die goed ons gevoel uitdrukte.
We waren tegen ongelijkwaardigheid,
tegen klassenjustitie, tegen het ‘militairindustrieel complex’. Typisch een geval van
jeugdige overmoed denk ik nu, maar toen
geloofden we echt dat we de wereld
konden veranderen.”
Hoe zat dat in de kroeg zelf? Probeerden jullie bewust de traditionele
rolpatronen te doorbreken?
“Ja, vrouwen deden precies hetzelfde werk
als mannen. Hoewel ik eerlijk moet
bekennen dat als er een zware fust
verwisseld moest worden, ik ook wel eens
keek of er een sterke man in de buurt liep.
Ik kón het wel zelf, maar hoefde dat niet
altijd even nodig te bewijzen. Dus in de
dagelijkse praktijk waren we absoluut
feministisch, maar stond dit een goede
samenwerking niet in de weg. En de
61
62
Baas in eigen Baas
63
mannen gaven ons ook alle ruimte om ons
ding te doen. Voor die naaktfoto’s in De
Naaimachine heeft een aantal van hen zelfs
geposeerd. Zo sportief waren ze wel.”
gegaan. Later was ik mijn collega’s erg
dankbaar voor die bescherming, want zelf had
ik helemaal niet in de gaten dat de situatie zo
ernstig was.”
Dus in de praktijk stonden de
verhoudingen niet zo op scherp?
“Nou, we hadden wel een grote mond hoor.
Die linkse mannen in de kroeg die allerlei
dingen wilden veranderen, werden nu opeens
geconfronteerd met vrouwen die óók allerlei
dingen riepen. Harrie Jekkers en Koos
Meinderts hebben daar later nog een grappig
boekje over geschreven: ‘Tejo, de lotgevallen
van een geëmancipeerde man’. Misschien
voelden de mannen zich wel eens een beetje
in de hoek gedreven door ons, bijvoorbeeld
tijdens de vergaderingen. Want we vonden
iets al snel macho en iemand een seksist.
Maar dat was gewoon de tijdgeest. Iederéén
deed stevige uitspraken en de mannen
dachten net zo zwart-wit als wij. Dat hoorde
erbij in die tijd: een beetje provoceren.”
Hadden jullie als feministen veel contact
met andere actiegroepen?
“Ja, want De Baas stond echt bol van het
activisme in die tijd. Er was bijvoorbeeld een
behoorlijke overlap met de kraakbeweging.
Maar als we meededen met een actie was dat
bijna altijd individueel en niet namens het
collectief. Dan zou je er namelijk eerst uren
over moeten discussiëren.”
Wat hield de Bazers in die zwart-wit-sfeer
bij elkaar?
“De gemeenschappelijke idealen, in
combinatie met de leuke, gezellige ploeg. De
Baas was echt een sociale tent, een kroeg
waar je ook graag kwam als je geen dienst
had. Vriendschappen waren het cement.
Bovendien waren we nergens aan gebonden:
het maakte bijvoorbeeld totaal niet uit op
welke partij je stemde. Dat vond ik juist zo
charmant aan De Baas.”
Waren jullie er erg mee bezig om van De
Baas een ‘vrouwvriendelijke kroeg’ te
maken?
“Nou, de meeste Bazers waren natuurlijk
mannen, dus die wisten niet uit eigen ervaring
hoe het voelde om onheus bejegend te
worden. Maar als je aangaf dat je last van
iemand had, stond de hele groep achter je.
En zelf pikte ik niet zo veel. Toen een klant
bijvoorbeeld opdringerig werd, wilde ik daar
duidelijk een punt van maken. Ik trok mijn
mond open en dat liep uit de hand: hij dreigde
me in elkaar te slaan en wachtte me buiten
op. Toen ben ik met een escorte naar huis
Ben je trots op je feministische acties
van die tijd?
“Niet echt, want mijn beeld van vrouwen en
mannen is sindsdien enorm bijgesteld. Nu
denk ik dat eigenschappen van mensen
grotendeels bij hun geboorte vastliggen. Ook
in de maakbaarheid van de samenleving
geloof ik tegenwoordig veel minder. Maar ik
ben wel trots op het activisme waarvan ons
feminisme een onderdeel was. We zeiden niet
alleen dat we de wereld wilden veranderen,
maar probeerden dat ook. Daar ben ik zeker
trots op. In De Baas zat een groep mensen die
echt iets dééd.”
65
5 EEN ANDER GEZICHT
Van een middel om geld te
“bestaat nu uit het doen van de jaarlijkse aflossingen
verdienen, zoals de oprichters
en het sturen van een jaarverslag. In de praktijk ge-
voor ogen hadden, tot een doel
beurt het laatste zelden en het eerste pas na aandrang. Projekten die heden ten dage bij Frons aan-
op zich. Daarin verandert De
kloppen, hebben er geen historiese binding mee.
Baas steeds meer als het contact
Het zijn ‘linkse’ lui die geld ruiken, met ongetwijfeld
met de gesteunde projecten
goeie ideeën. Zij zijn degenen die het initiatief ne-
sterk verwatert.
men om het geld in de wacht te slepen. Als dat gelukt is, hoor je zelden meer iets van ze. Ook ónze
fout natuurlijk, maar ook logies als je verder met zo’n
Als Stichting KOM in november 1983 de ‘Bedrijven-
projekt geen binding hebt.”
gids kollektief en kleinschalig werken in Utrecht’ uitbrengt, staan daarin zo’n veertig bedrijven waarin
Ook de band met de projecten waarmee de Bazers
werkers samen de dienst uitmaken. Maar liefst een
wél een historische binding hebben, is sterk aan ero-
derde daarvan is financieel gesteund door De Baas.
sie onderhevig. Zo neemt het JKU, ooit toch het
Wie deze feiten nuchter op een rijtje zet, kan niet an-
vlaggenschip van Vereniging Frons, duidelijk afstand:
ders dan concluderen dat de Bazers erin slagen hun
in januari 1981 laten de journalisten weten niet lan-
doelstelling te realiseren. Dankzij hun inspanningen
ger jaarlijks verslag te willen uitbrengen. Pas na veel
komt een groot aantal collectieve bedrijfjes van de
aandringen kunnen ze toch worden overgehaald. En
grond, precies zoals de oprichters het bedoeld had-
ook de relatie met de Onderste Steen, in 1977 gestart
den.
als ‘huisblad’ van De Baas, wordt minder hecht. Aanvankelijk bevatte dit tijdschrift nog volop reportages
De werkers die de kroeg begin jaren tachtig draai-
over arbeiderszelfbestuur en mensen die “aktief heb-
ende houden, zien het echter minder rooskleurig in.
ben geprobeerd hun eigen leven in te richten”,
Want in de praktijk is de band met de gesteunde
onderwerpen dus waarmee de Bazers zich sterk ver-
projecten praktisch nihil. “De enige terugkoppeling
bonden voelen. Maar na verloop van tijd profileert de
naar Frons”, schrijft Gert Riemens in april 1983,
Onderste Steen zich steeds meer als een links-
66
radicale “spreekbuis van het verzwegen Utrechtse
derd exemplaren af te nemen. Maar als de vrouwen-
nieuws”, waarin vooral de politie het moet ontgelden.
redactie van de Steen – grotendeels bestaande uit
Lang niet alle Bazers kunnen zich in deze “sensatie-
Baaswerksters – medio 1981 besluit op te stappen
aanpak” vinden. Bovendien zien ze het niet zitten om
uit onvrede met het feministische gehalte van het
geld te blijven pompen in een blad dat “onderhand
blad, barst de bom. Vooral naar aanleiding van dit
wel geacht mag worden om op eigen benen te kun-
conflict, maar ook omdat van de honderd afgeno-
nen staan”.
men nummers er elke maand maar zo’n veertig worden verkocht, besluiten de Bazers op 10 oktober
Als uitgeverij Trezoor de uitgave van het noodlijdende
1981 unaniem om de afnamegarantie stop te zetten.
tijdschrift in de zomer van 1980 overneemt en De
Baas vervolgens om 5.000 gulden vraagt om een
Ook over de Middagbaas, het enige project dat zich
elektronische typemachine te kunnen kopen, leidt
nog in de kroeg afspeelt, zijn de Bazers steeds min-
dit voor de Bazers tot “een tegenstrijdige en ook wel
pijnlijke situatie”. Aan de ene kant dragen ze de Onderste Steen nog altijd een warm hart toe, maar aan
de andere kant is Trezoor een ‘gewoon’ bedrijf met
betaalde krachten, dat dus niet voor Baas-subsidie
in aanmerking komt. Toch besluiten ze het tijdschrift
voorlopig te blijven steunen door elke maand hon-
Bietensappen
“Vorig jaar had een malloot in een kolom in het NRC over ons kollektief
geschreven als ‘typisch zo’n kollektief waar niemand de Baas is, dus ook
niemand de rotzooi opruimt’, waarbij gedoeld werd op de zakken vuilnis die
’s morgens in het halletje stonden. Ik had kwaad willen reageren op een
dergelijk kortzichtig over éénkamscheerderij, totdat ik zelf twee dagen later,
twee weken en ook twee maanden later, steeds weer ’s middags (maakt niet
uit hoe laat) het halletje vol zakken zie staan. Verre van uitnodigend, zeker niet
als de bietensappen rijkelijk over de vloer stromen.”
[auteur onbekend, november 1981]
REDACTIELEDEN VERKOPEN
DE ONDERSTE STEEN
1982-1983 | Een ander gezicht
67
der enthousiast. “Omtrent activiteiten: nu, dus
willen etc., probeer ik daarbij te helpen. Op een of
niets”, verzucht Middagbazer Marian Sprong in mei
andere manier iets te betekenen, in welke zin des
1981. “Het enige wat ik hier over kan vertellen is
woords dan ook.” Maar deze sociale baten, hoe
mijn breicursus, beginnende 1 april en eindigend 1
waardevol ook, wegen voor de meeste Bazers niet op
april. Ik vond dat erg teleurstellend, des te meer om-
tegen de financiële lasten. Uiteindelijk lijkt de Mid-
dat een paar mensen mij gevraagd hadden hun dit
dagbaas té veel op een gewone buurtkroeg om er
te leren en oprecht belangstelling toonden”. Al vindt
geld in te blijven stoppen. Ook het feit dat de Mid-
ze dat de Middagbaas wel een sociale functie heeft:
dagbazers betaald krijgen terwijl ze in feite hetzelfde
“Als de mensen in de kroeg behoefte hebben hun
soort werk doen als de onbetaalde ‘Avondbazers’,
gal te spuwen, hun problemen kwijt willen, aandacht
vinden veel Bazers niet langer gerechtvaardigd. En
68
dus besluiten ze, na lang twijfelen, in maart 1982 de
Bovendien raakt arbeiderszelfbestuur sowieso een
Middagbaas op te heffen.
beetje uit de mode: was er in de jaren zeventig in
progressieve kringen nog een breed gedeelde over-
Doel op zich
tuiging dat de ‘basis’ moest beslissen, in de jaren
Op deze manier verliezen de Bazers steeds meer uit
tachtig verliest dit ideaal langzaam maar zeker zijn
het oog waar ze nu eigenlijk voor werken. Formeel
aantrekkingskracht.
verandert er niets: De Baas is en blijft een geldmotor.
Maar bij de werkers kan deze doelstelling niet langer
Ook de recessie die Nederland begin jaren tachtig in
op groot enthousiasme rekenen. Hierbij speelt onge-
zijn greep houdt, tempert het idealisme. Door deze
twijfeld een rol dat het merendeel van de oprichters
recessie, constateert Baaswerkster Marion Ogg in
de kroeg rond 1980 alweer heeft verlaten. Bij de
november 1983 in haar onderzoek naar collectieve
mensen die het stokje van hen overnemen, leven de
cafés in Nederland, is het revolutionair elan sterk ge-
oorspronkelijke doelstellingen een stuk minder sterk.
daald. “In 1975, toen een aantal mensen het kollektief kafee De Baas oprichtte, wilde men vanuit
marxistische-anarchistische ideeën werken aan ver-
SEKSISTISCH GEDRAG
WORDT IN DE BAAS NIET
GETOLEREERD
anderingen van ons kapitalistisch systeem. De vooruitzichten waren in die tijd nog niet zo ongunstig als
nu. Er was nog geen grote werkloosheid en de
werk(st)ers hadden optimistische ideeën over ‘het
veranderen van de wereld’. In 1983 is er een grote
werkloosheid. Het hebben van een betaalde baan
lijkt in bepaalde kringen eerder een uitzondering dan
een regel. Kollektieve kafee’s worden in 1983 meer
in het licht gezien van een deeloplossing van de
werkloosheid […] en minder als middel tot maatschappijverandering.”
Door al deze ontwikkelingen verandert De Baas langzaam van karakter. Voor de oprichters was de kroeg
nog vooral een middel: een financiële hefboom waarmee ze hun eigen werkgelegenheid wilden scheppen. Maar voor hun opvolgers is de kroeg meer een
doel op zich: een plek waar ze plezierig willen werken. “Terwijl in de beginjaren van De Baas de
werk(st)ers erg gericht waren op hun doelstellingen
69
en wat ze met het geld wilden, is dit langzaam anders geworden”, vat Hans Cornelissen samen. “De
Baas is nu meer een vrijwilligersprojekt. De mensen
hebben niet meer een gezamenlijk doel voor ogen,
maar werken er omdat ze zinvol vrijwilligerswerk willen doen.”
Professionalisering
Als gevolg van deze verandering besteden de Bazers
logischerwijs steeds meer aandacht aan de manier
waarop de kroeg functioneert. Zo doen ze meerdere
pogingen om de bedrijfsvoering te verbeteren. Ze besteden de financiële administratie uit aan het ASU
(het boekhoudcollectief dat ze zelf hebben helpen
oprichten), verhogen de drankprijzen en doen kleine
aanpassingen aan de keuken. En om de informatievoorziening te verbeteren, sturen ze elke maand een
‘kroniek’ rond: een overzicht van de omzet, het aantal eters en de bijzonderheden van de afgelopen weken. Ook besluiten ze in maart 1982 een betaalde
kracht aan te stellen. Deze kracht moet zich onder
andere bezighouden met inkopen en reparaties:
klussen die voorheen door de Middagbazers werden
opgeknapt. Hiervoor zal hij veertig uur per week het
Slaap
minimumloon krijgen uitbetaald, al hoeft hij officieel
lijkheden maar zelf in handen gaan nemen. En niet
“Wat mezelf betreft geloof ik dat ik goed werk, het enige is dat ik me
soms verslaap, wat voor mij net zo hinderlijk is als voor anderen. Ik
denk dat ik gehandicapt word door een zware slaap. Voor de rest merk
ik dat mensen uit het collectief ook organisatorische dingen van mij
verwachten en me als databank denken te kunnen gebruiken. Dat kan
natuurlijk wel, maar moet wel als een gunst gezien blijven worden. Ik
ben niemands moeder (kan ik makkelijk zeggen) en als zodanig ook
niet van plan elke zoekgeraakte pantoffel te apporteren.”
een betaalde kracht als stofzuiger gebruiken voor al-
[Hans van de Luit over zijn functioneren
les wat blijft liggen.”
in de Middagbaas, mei 1981]
maar dertig uur te werken. Folkert van Aalsum, de
kandidaat die de voorkeur krijgt, is na een half jaar
nog steeds enthousiast, al merkt hij dat “ik er niet in
mijn eentje een succes van kan maken.” Maar zijn
opvolger Hans Cornelissen, die op 1 mei 1983 wordt
aangenomen, geeft al na vijf maanden aan ontslagen
te willen worden. “Jullie moeten alle verantwoorde-
70
Stelen
Sfeer
Ook aan de bediening besteden de Bazers steeds
“Er is één ding waar ik met nadruk voor wil waarschuwen.
Het stelen van K. hangt samen met zijn illegaliteit, niet met zijn
Marokkaan- of buitenlander-zijn. Elk mens met financiële
problemen loopt de kans te gaan stelen en er zijn tig Nederlanders
die nauwelijks meer van een inkomen kunnen spreken of grote
schulden hebben, ook binnen ons kollektief. Het hebben van
financiële moeilijkheden is NIET KULTUUR-GEBONDEN. Dus
alsjeblieft geen ‘beleid voor werkende buitenlanders’, blijf de
werkers als individuen beschouwen.”
meer aandacht. Die is inmiddels een stuk bewerkelij-
[Toos Janssen, januari 1982]
een doekje eroverheen, volle asbakken legen, geen
ker geworden: serveerde de kroeg in 1976 nog
slechts enkele gerechten, inmiddels is het menu aardig uitgebreid. Voor de omzet zijn die maaltijden
steeds belangrijker: in 1982 brengt de keuken al
bijna evenveel geld in het laatje als de bar. Daarom
roepen de Bazers hun collega’s regelmatig op hun
beste beentje voor te zetten. “De service naar de
klanten kan beter: de bar schoonhouden, af en toe
71
etensresten op de tafels, een keertje alsjeblieft zeggen kan ook geen kwaad. De klanten hoeven er niet
onder te lijden dat we vrijwilligers zijn. Hoewel: de
klanten kunnen zich ook aan ons aanpassen. We
zijn geen professionele kroeg en dat willen we ook
niet worden. […] Het moet dus van twee kanten komen. Dat wil zeggen: zeker ook van ons.”
Ondanks die aandacht wordt de omgang met de
klanten steeds problematischer. Begin jaren tachtig
constateren de werkers namelijk dat de sfeer in de
kroeg verslechtert en dat ‘goede’ (lees: politiek bewuste) klanten wegblijven. Dat heeft vooral te maken
met een wisseling van de wacht. Waar in de beginjaren de oprichters en hun vrienden nog een groot
stempel op de kroeg drukten, is de klantenpopulatie
in de loop der jaren veel diffuser geworden. Bovendien is De Baas niet meer het énige collectieve café
in Utrecht: Zeezicht vormt vanaf eind 1982 een geduchte concurrent. Maar het belangrijkste is misschien wel dat de barwerkers minder een homogene
groep vormen. Zo is het verloop onder de vrijwilligers
groot en zijn er nauwelijks nog vaste avondploegen.
Hierdoor openen de Bazers ongewild het speelveld
voor lastige types. “Klanten nemen de ruimte die wij
ze bieden”, schrijft Folkert van Aalsum in mei 1983.
“Mede omdat het baasgezicht achter de bar door
zo’n dertig mensen bepaald wordt, is de ruimte die
wij de klanten bieden op zijn minst vaag en daarmee
onbepaald. De manier van optreden achter de bar
staat niet zelden haaks op de manier van optreden
van een andere werker de vorige dag. Regelmatige
en vaste klanten hebben zoiets feilloos door en een
enkeling daarvan buit dat soms weer uit.”
BEHALVE ZEEZICHT ZORGT
OOK DE KROEG VAN
KRAAKPAND ACU VOOR
CONCURRENTIE
72
Bij sommige Bazers wekt dit gebrek aan duidelijke
Huisregels
regels grote irritatie. In plaats van dat de werkers
In de praktijk blijken duidelijke afspraken echter
“principieel en konsekwent” optreden, klaagt Gert in
moeilijk te maken, om over de naleving ervan nog
april 1983, “wordt er met diverse maten gemeten al
maar te zwijgen. Want De Baas is en blijft natuurlijk
naargelang het een klant lukt de gevoelens en senti-
een collectief, waardoor het lastig is één lijn te trek-
menten van kollektiefleden te bespelen. Je geeft
ken. Opvallend is bijvoorbeeld hoe vaak het onder-
hem met een lief lachje of met een diepe zucht nog
werp ‘blowen in de kroeg’ ter sprake komt. Mag dat
een pilsje en laat over je heen lopen. Soms voor jouw
nu wel of niet? Iedereen is het erover eens dat er een
gemoed en op dat moment de beste oplossing, maar
eenduidig beleid moet komen en dat een tussenweg
zo verandert er niets! Wees dan konsekwent en gooi
eigenlijk niet bestaat. Maar in de praktijk is het pre-
iedereen die zo doet eruit […], inklusief iedereen die
cies die tussenweg waar de Bazers vaak voor kiezen.
zulke gasten de hand boven het hoofd houden.”
Zo lijkt een lange discussie over dit onderwerp in
september 1982 op het eerste oog een helder besluit
op te leveren: blowen is verboden. Maar, zo voegt de
realistische notulist eraan toe: “De aanpak van klanten die wél zitten te blowen zal waarschijnlijk afhan-
73
Joker
gen van de individuen die net die avond werken.”
kassa geld wordt gestolen, zijn er ook andere manie-
“Hashhh in De Baas. De meningen over hoe op te treden
lopen uiteen. Martin zegt er niks van; Jan-Jaap verbiedt het
niet, vraagt alleen te dimmen als anderen er last van hebben;
Rob verbiedt wel […] maar staat dan voor joker omdat hij er
alleen in staat. Lies vindt dat eten en hash niet samengaan,
vindt het dan erg storend, waarop Martin zegt het roken
tijdens het eten helemaal weg te willen hebben. Manfred
stelt voor […]: niet echt verbieden, wel er wat van zeggen en
bij toch doorgaan met blowen maatregelen nemen. Dit wordt
een goede formulering gevonden.”
ren waarop met een groot woord van De Baas gesto-
[uit: notulen Baasvergadering 9 april 1983]
Ook de wijze waarop de werkers omgaan met het
fenomeen ‘eigen verbruik’, leidt regelmatig tot discussie. Zo baalt Marian ter Haar ervan “dat werksters en werkers vriendjes de hele avond vrij houden. Af en toe een pilsje weggeven is best. Maar drijf
niet over.” Iedereen is het hiermee eens en belooft
beterschap, maar in de praktijk is de discipline ver te
zoeken. “Behalve dat er eens in de zoveel tijd uit de
len wordt”, schrijft Toos Janssen in januari 1982.
“Het komt talloze keren voor dat ik netjes schrijf wat
mensen verbruiken; op het moment dat ik wil afrekenen wordt niet betaald omdat men aan het vergaderen is geweest. Een ander voorbeeld is al veel vaker
“In feite een kopie van het bedrijfsleven”, vindt Gert,
genoemd: het door sommige avondploegen nuttigen
“waar direkteuren (=projekten) het geld opstrijken,
van bijna komplete flessen baileys, tia maria of cog-
arbeiders (=kollektiefleden) moeten ploeteren en
nac bij de koffie, drankjes die vrijwel niemand thuis
geen zeggenschap (of overzicht tenminste) hebben
gebruikt omdat ze te duur zijn en die plotseling in De
over de produktiemiddelen (=projektgelden) en dus
Baas in grote hoeveelheden achterover slaan. Dit is
‘verfremd’ raken in hun arbeidsomgeving. Ja ja,
profiteren; het is niet mogelijk van stelen te spreken
Marx was zo gek nog niet.”
omdat daarvoor geen grens is vastgesteld, maar voor
mijn gevoel ligt het bijna hetzelfde.”
En zo stevent De Baas rond 1983 af op een heuse
identiteitscrisis. Natuurlijk zien niet álle Bazers het
Crisis
somber in: de meesten zijn trots op hun café, wer-
Op deze manier vinden begin jaren tachtig twee ont-
ken er met veel plezier en zijn blij deel uit te maken
wikkelingen plaats. Aan de ene kant weten de wer-
van een bijzonder initiatief. Maar bij degenen die
kers steeds minder goed waar ze het voor doen, nu
méér willen dan alleen een leuke bardienst draaien,
de band met de gesteunde projecten is verwaterd en
overheerst toch het gevoel dat de geest wat uit de
hun eigen Middagbaas is opgeheven. En aan de an-
fles is. Gelukkig staat de oplossing voor dit motivatie-
dere kant kan ook het werk zelf hen minder bekoren.
probleem al een tijdje vast: De Baas gaat verhuizen.
74
Liefde in De Baas z’n tijd
Neem een smalle, langwerpige kroeg waar het daglicht
nauwelijks binnendringt. Voeg daarbij een rijkelijk
vloeiende tap en de lustopwekkende geur van chili con
carne. En bevolk deze broeierige onderwereld met
langharige wereldverbeteraars die hun hormonen even
slecht in toom kunnen houden als hun idealen.
Love is in the air!
“In het twintigjarig bestaan van De Baas”,
schreven Baaswerkers in 1996, “zijn naar
schatting meer dan 482 Bazers de revue
gepasseerd. Bovendien lopen en kruipen er
tenminste zes Baas-babies rond!” Twee van
die kleine Baasjes komen voor rekening van
het meest duurzame koppel dat De Baas ooit
heeft voortgebracht. Want na ruim 31 jaar zijn
Albo Helm en Thea Simon, die elkaar
ontmoetten aan de Biltstraat, nog steeds
gelukkig samen.
Hoe hebben jullie elkaar ontmoet?
Albo: “Op een niet bijster romantische plek:
vlakbij het grote koffiezetapparaat. Die stond
in de hoek van de bar, de plek waar altijd de
werkers rondhingen die geen dienst hadden.
Ik verwisselde Thea eerst met iemand anders:
ik dacht dat ze een kunstenares was over wie
ik in de krant had gelezen. Maar toen ze zich
omdraaide en haar prachtige haar in mijn
gezicht zwiepte, was ik meteen verloren. Het
was liefde op het eerste gezicht.”
Thea: “Voor mij niet hoor, haha. Ik vond het in
het begin vooral grappig om aandacht van
hem te krijgen. Maar al snel sloeg de vonk
ook bij mij over.”
Wanneer was dat precies?
Thea: “Eind december 1977. Dankzij de
mosselen! De Baas serveerde altijd vaste
maaltijden in die tijd en ik wilde eens wat
anders. Daarom zou ik een mosselavond
organiseren, waar natuurlijk reclame voor
gemaakt moest worden. En dus kwam Albo,
die ook toen al als illustrator werkte, ’s avonds
bij me langs om een affiche te maken.”
Albo: “Daarna was de zaak snel beklonken.
Pas de volgende ochtend was ik weer thuis.”
Werkten jullie toen al lang in De Baas?
Albo: “Ik woonde in de Mauritsstraat toen de
oprichters van De Baas daar in 1975
vergaderden, maar ik heb nooit aan die
vergaderingen deelgenomen. Pas toen de
kroeg daadwerkelijk open was, heb ik me
aangemeld.”
Thea: “En ik ben er terechtgekomen via Dick
van der Peijl, met wie ik sinds mijn zestiende
samen was en met wie ik actief was bij de
Vereniging van Dienstplichtige Militairen.
Maar toen ik Albo ontmoette, liep die relatie al
ten einde.”
Pikant! Hoe reageerden de andere
Bazers daarop?
Thea: “Nou, in het begin was het wel
verwarrend. Iedereen vroeg zich af: ben je nou
met Dick of met Albo? Dat was best lastig,
vooral omdat we alle drie ook bij de Onderste
Steen werkten, het linkse blad dat is voortgekomen uit De Baas. Maar er ontstonden
zeker geen kampen of zo. Wel ben ik op een
andere avond gaan werken dan Dick en heb ik
me een tijdje wat minder met de Onderste
Steen bemoeid.”
Hoe gingen mannen en vrouwen in die
tijd in De Baas met elkaar om? Was het
feminisme prominent aanwezig?
Thea: “Sommige werksters waren daar zeker
mee bezig, maar ik was niet zo van de paarse
Liefde
overall. Ik ben nooit actief geweest in de
feministische beweging, vond ’t eerlijk gezegd
niet zo nodig. En er werd ook niet op me
ingepraat of zo. De sfeer was heel relaxed.”
Albo: “Dat is volgens mij echt kenmerkend
voor De Baas. Er waren geen ideologisch sterk
uitgesproken partijen, er hing een anarchistische sfeer. Natuurlijk had iedereen zijn eigen
mening, maar er waren geen marxistische
cellen of iets dergelijks. Het ‘zuipen voor het
goede doel’ stond centraal.”
Dus er was niemand die zich verzette
tegen het huwelijk als repressief
‘instituut’?
Thea: “Nee joh, dat was totaal geen issue.”
Albo: “Nee, daar werd niet over gediscussieerd. Privé is privé, zo zagen we dat.”
Waren er veel one night stands in
De Baas?
Albo: “Ja, dat zag je natuurlijk wel gebeuren.
Soms waren mensen opeens een stel, dan
weer niet. Maar gelukkig is dat gerommel
nooit een belemmering geweest om goed
samen te werken.”
Thea: “Nee, er ontstonden nooit fricties. Het
gebeurde wel eens dat individuen even niets
meer met elkaar te maken wilden hebben,
maar dat leidde nooit tot grote splijtzwammen. Maar het kan ook zijn dat wij daar
simpelweg niet gevoelig voor waren, dat we
het nooit hebben opgemerkt.”
Albo: “Ja, wij hielden ons daar eigenlijk niet
zo mee bezig. En zelf waren we al heel snel
heel ‘steady’. Bijna truttig gewoon.”
75
Praatten jullie buiten de kroeg veel over
De Baas?
Albo: “Nee, zo ideologisch waren we niet.
Tijdens de vergaderingen droegen we zeker
ons steentje bij, maar privé was De Baas geen
frequent gespreksonderwerp. De Onderste
Steen wel, daar waren we soms dag en nacht
mee bezig. Ook nadat we begin 1980 gingen
samenwonen, hebben we nog heel lang aan
dat blad gewerkt.”
Thea: “Sowieso kunnen we heel goed
samenwerken. Eerst bij de Onderste Steen en
diens opvolger Drift, later bij tekenaarscollectief NuKomix en het Utrechtse stripblad
De Inktpot. En tussendoor zijn we ook nog
een crèche gestart. Al zijn we daarmee
gestopt toen onze eigen kinderen groot
waren.”
Zijn jullie gevormd door De Baas?
Albo: “In zekere zin wel. Ik had altijd al iets
met arbeiderszelfbestuur, dus het is niet gek
dat ik me tot De Baas voelde aangetrokken.
Qua beroep heb ik uiteindelijk gekozen voor
iets heel solistisch, dat past ook bij mijn
persoonlijkheid, maar door mijn ervaring in
een collectief kan ik betrekkelijk makkelijk
schakelen naar een groep. Zeker als die groep
een gemeenschappelijk doel voor ogen heeft.”
Thea: “Ik heb niet echt het gevoel dat De Baas
me heeft gevormd. Maar ik voelde me wel erg
prettig daar. De Baas was geen gevestigd
instituut, je kon er echt je eigen werkklimaat
scheppen. Dat heb ik altijd erg fijn gevonden.
Ook later heb ik werk altijd beoordeeld op de
mate van invloed die ik er als persoon op kon
hebben.”
Hebben jullie nog lang in de kroeg
gewerkt?
Thea: “Zelf ben ik gestopt toen ik in 1979 een
baan kreeg. ’s Avonds een late dienst draaien
en dan ‘s ochtends vroeg op, dat was
simpelweg niet te combineren. Je moet ook
niet vergeten: het pand aan de Biltstraat was
echt een donker, stinkend hol. Schoonmaken
na je dienst, dronken klanten eruit werken met
wie je vervolgens ruzie krijgt… het was
behoorlijk zwaar werk. En eigenlijk waren we
ook helemaal niet van die kroegtijgers.”
Albo: “Ook mij stond het kroeggebeuren al
snel tegen. Je moet een soort liefde voor de
klant hebben, maar die had ik totaal niet. Ik
vind mensen gewoon niet op hun leukst als ze
dronken zijn. Daarom ben ik in 1979 gestopt
met bardiensten draaien en heb ik alleen nog
bestuurswerk gedaan.”
Wat zijn jullie leukste herinneringen aan
De Baas?
Thea: “Toch wel die gekke kroegavonden. Het
was echt feest soms: er waren van die
avonden waarop de sfeer alsmaar beter en
beter werd, die langzaam naar een climax
toegingen. Het is heel leuk om te merken dat
je dat met een paar vrolijke mensen achter de
bar en een beetje muziek kunt bereiken.”
Albo: “Bij mij is vooral het gemeenschappelijke gevoel blijven hangen, het gevoel dat
je met zijn allen aan iets moois werkte. En ik
heb in De Baas heel veel leuke mensen
ontmoet. Echte mafketels, in de goede zin van
het woord. En de liefde van mijn leven
natuurlijk!”
76
STRIJDBARE GROETJES
77
79
6 NIEUW ELAN
“Een Nieuwe Baas Naar
huur moet gaan betalen, ontstaat er toch lichte pa-
Een Nieuw Pand.” Met die
niek. Uit angst voor die huurverhoging, maar ook uit
optimistische slogan besluiten
de Bazers in 1983 een frisse
onvrede met de bestaande ruimte, onderzoeken ze
al in september 1979 de mogelijkheid om een eigen
pand te kopen.
start te maken en te verhuizen
naar de Lijnmarkt.
Te krap, te benauwd en vooral te donker. Al jarenlang zijn de Bazers het erover eens: op het pand aan
Gezellig
de Biltstraat valt heel wat aan te merken. Zo leent de
ken.” Maar als het gerucht gaat dat De Baas na het
“Wat voor een kleur en sfeer vind jij dat de kroeg moet hebben of wat
stel je je voor? Wat is zo’n container duur hè? Tip van onze leverancier
van Italiaanse wijnen: maak een wijnproeflokaal. Iris verzorgt onze
poezen zo goed dat ze straks geen ratten meer lusten. We gaan a.s.
woensdag verhuizen dus dan gaan we met ons allen al om 8.30 uur
koffiedrinken in ons oude kafee. […] Iedereen neemt telkens gezellig
allerlei vrienden en vriendinnen mee om samen te verbouwen. Wie wil
er zo’n Chinese lamp? Eventueel onderlinge veiling per opbod zonder
de kansarmen uit te sluiten. Kees Brussel wil meehelpen, Marian ter
Haar ook en Gert Wilkens en… Hoeveel palmen kopen we? Er MOET
iemand komen met een restaurantdiploma anders kunnen we niet open
om die palmen terug te verdienen. In de wandelgangen is een grijze
kroeg al bijna afgekeurd. En Jan-Jaap wil een kompostwécé gaan
bouwen. Maar niet meer dan vijftien uur per week.”
verstrijken van het eerste huurcontract fors meer
[uit: notulen 18 oktober 1983]
kroeg zich niet goed voor culturele activiteiten,
neemt de bar te veel plek in beslag en is de keuken
juist te klein. Bovendien ontbreekt het de Bazers aan
geschikte vergaderen archiefruimte.
Het is daarom niet verwonderlijk dat er al vroeg
stemmen opgaan om te verhuizen. Directe aanleiding hiervoor zijn strubbelingen met verhuurder Jan
Brouwer: die wil in februari 1979 de waarborgsom
verdubbelen naar 20.000 gulden, omdat De Baas
zonder overleg een muur heeft gewit. In eerste instantie reageren de werkers laconiek: “Jan spint. Het
kost maar 1.500 knaken en hij kan ons niets ma-
80
Aan welke eisen dat pand zou moeten voldoen, we-
‘Pandjeskommissie’ meerdere panden bezichtigt,
ten de ambitieuze Bazers precies. Het moet “cen-
gaan veel Bazers er nog steeds vanuit dat ze pas na
traal gelegen zijn binnen het uitgaansgebied”, liefst
het verstrijken van de tweede huurtermijn (juni
gekocht kunnen worden (“want dat verhoogt onze
1986) echt zullen vertrekken. Sommige Bazers stel-
onafhankelijkheid”) en minstens beschikken over
len zelfs voor het pandjesfonds weer op te heffen,
“een geschikte caféruimte, eventueel met apart res-
omdat ze het geld liever aan goede doelen besteden.
taurantgedeelte, een zaaltje voor livemuziek, theater,
Maar als de sfeer in de kroeg verslechtert en de mo-
feesten, meetings etc., een vergaderruimte, een kan-
tivatie onder de werkers afneemt, wordt de roep om
toor voor het secretariaat en ruimte voor andere pro-
een nieuw pand steeds luider. En dus hakken de Ba-
jekten”. Maar al snel komen ze erachter dat dit soort
zers op 5 februari 1983 de knoop door en besluiten
multifunctionele panden in Utrecht niet voor het op-
ze serieus op zoek te gaan naar een andere locatie.
rapen liggen. Bovendien blijkt het huurcontract steviger in elkaar te zitten dan verwacht. En dus besluiten
Toekomstvisie
ze te kiezen voor verlenging van dit contract met nog
Na dit besluit barst in de kroeg een uitgebreide dis-
eens vijf jaar. Wel richten ze een ‘pandjesfonds’ op,
cussie los. Natuurlijk, zo verwacht iedereen, zal een
waarin ze jaarlijks 20.000 gulden willen reserveren.
verandering van omgeving het uitgebluste collectief
goed doen. Maar wat voor café wil De Baas op die
Echt prioriteit heeft de huizenjacht aanvankelijk nog
nieuwe plek eigenlijk zijn? Een “moderne kroeg à la
niet. Hoewel een speciaal in het leven geroepen
Zeezicht”, een politiek café, een actiekroeg of “een
gewone kroeg die gericht is op zoveel mogelijk geld
verdienen”? Of moet het accent misschien op jongeren of cultuur komen te liggen? “Als ons nieuwe
Positief
aanspreken
pand reëel wordt”, waarschuwt Marion Ogg, “is de
kans groot dat er allerlei misverstanden ontstaan,
verschillende verwachtingen en afknappen van mensen. […] Er wordt vanuit gegaan: nu is het niet goed
en het moet anders. Maar wat vinden we nu niet
“We geloven niet sec in het systeem van elkaar aanspreken.
Dat is ook per definitie negatief, omdat het van fouten
uitgaat. We zien meer in het vooraf vaststellen van punten
waarop elkaars steun nodig is, zodat positieve
aanspreekbaarheid mogelijk wordt.”
goed?”
[Flor Stevens, Folkert van Aalsum, Ineke Poortinga,
enorme dosis zelfkritiek. Zo vindt bijna iedereen dat
Bernadette Kievits en Rita van Hoek, uit: opzet voor
het slecht gaat met De Baas, heeft slechts 30% het
een nieuwe Baas, zomer 1983]
gevoel dat er collectief wordt gewerkt en vindt een
Om een antwoord te vinden op die vraag, houden de
Bazers in de zomer van 1983 een omvangrijke enquête. Hierin laten ze zien te beschikken over een
1983-1984 | Nieuw elan
overgrote meerderheid dat er strengere eisen aan
vrijwilligers moeten worden gesteld. Ook blijken de
Bazers de sfeer in de kroeg veruit het belangrijkste
te vinden: belangstelling voor de doelstellingen ont-
81
Blue Curacao
,
Welke likeuren wil De Baas aan de Lijnmarkt gaan schenken? Als het
aan Rob Jongejans ligt, hoort Blue Curaçao daar zeker bij…
staat vaak pas na verloop van tijd. “Mensen zijn
vooral gespitst op de sfeer en minder op het geld. De
betrokkenheid groeit in de loop der jaren.”
Voortbordurend op deze enquête organiseren de Bazers in september een aantal studiedagen. Hierin
komt een astronomisch aantal verbeterpunten op tafel. Zo willen de werkers onder andere een actievere
band met collega-collectieven, meer ‘politieke’ klanten, een breder aanbod van maaltijden, een grotere
inzet van vrijwilligers en een duidelijker taakverdeling. Ook overwegen ze van de kroeg en de keuken
“… omdat ik dat zóóóóóó’n mooi drankje vind. Een kombinatie van
die schöne blaue Donau in de meest idylliese zin van het woord. Een
Donau waar ik de oorsprong nog een keer van heb mogen
bewonderen, onderweg naar Venetië. Het sprak tot de verbeelding
alsof het de oorsprong van de Nijl betrof. De Meditteranae en de
Caribische Zee zijn andere onherroepelijke associaties die je overvallen
bij het drinken van deze drank. Ja drank, want het heeft iets
medicinaals. Ik spreek van drinken en niet van opnemen, want de
grenzen tussen het opnemen van dit vocht in je lichaam en het
opnemen van je ziel in het vocht […] kristalliseren zich bij elke
konfrontatie weer anders uit.
twee aparte collectieven te maken, die elk hun eigen
projectenbeleid mogen voeren.
Op deze manier besteden de Bazers medio 1983
veel energie aan het formuleren van een nieuwe toekomstvisie. Tot een duidelijke conclusie leidt deze
“herbezinning van het baasgebeuren” niet: daarvoor
zijn de wensen te divers. Maar de vele praatsessies
leiden wel tot grotere betrokkenheid. Ook zorgen ze
voor hernieuwde aandacht voor de eisen waaraan
werkers moeten voldoen. Zo stelt Martin Bluys dat
vrijwilligers bereid moeten zijn zich minstens zeventien uur per week voor De Baas in te zetten, open
moeten staan voor kritiek en verantwoordelijkheid
moeten dragen. Andere werkers vinden dat de lat
niet té hoog mag liggen: “De persoon mag niet opgeofferd worden aan de kroeg: hoe de persoon het
Mijn eerste zijdelingse kontakt met dit nieuwe leven was met Lies. Een
half jaar geleden op het Rembrandtsplein. We waren met de barkeeper
in een geanimeerd gesprek gewikkeld over de herstrukturering van het
Rembrandtsplein. Auto’s moeten wijken voor een door de socialisten
opgedrongen fietscirculatieplan, kompleet met groen en een
muziektent in de oude luister. Ondertussen kregen de krakende punks
overal de schuld van. De gebroken ruit van een pas geopende zaak
van een goede vriend en kollega. Later bleek dat ook de eigenaar van
Lucky Luyk te zijn, maar dat nam niet weg dat deze terroristen
gewoon hadden moeten werken. Hij had z’n zaak ook door twaalf
ambachten en dertien ongelukken opgebouwd. Ondertussen zat Lies
aan haar glas Blue Curaçao te nippen. Ik werd zojuist geteisterd door
een alkoholloze maand, maar dat gaf me ook de gelegenheid om met
objektieve ogen gade te slaan hoe het drankje op welhaast autoritaire
wijze de wereld een andere intentie en funktionaliteit toedichtte.
Utrecht zal Utrecht niet meer zijn.”
doet, vindt, voelt etc. staat centraal.”
[Rob Jongejans, uit: verslag van de kroegvergadering op 5 maart 1984]
82
Dancing
“In aanvang was De Baas een aktiekroeg, de werkers waren
aktivisten, dat wil zeggen erfgenamen van de jaren zestig. We
zitten nu in de jaren tachtig. […] Mensen zijn nu veel individueler.
De krakers hebben nu hun eigen kroeg, de vegetariërs hun
eethuisjes, de buurtaktivisten hun buurtkroeg, ga maar door.
Waarom beginnen we geen dancing?”
[Gijs van Hesteren, zomer 1983]
Verbouwing
Als De Baas in september 1983 een geschikt nieuw
pand vindt, wordt die betrokkenheid alleen nog maar
groter. Want in dat nieuwe pand (Lijnmarkt 8) lijken
alle dromen van de Bazers werkelijkheid te worden.
Het ligt midden in het historische centrum op steenworp afstand van de Dom, heeft drie verdiepingen
en laat veel meer daglicht binnen. Bovendien beschikt het over een grote keuken: voordat de Bazers
PUINRUIMEN AAN DE
LIJNMARKT
het pand op 7 oktober 1983 officieel overnemen, is
er een Chinees restaurant in gevestigd.
onze oplettende overbuurvrouw, uiteraard voorzien
In het najaar van 1983 gaan de Bazers enthousiast
van uitroepen als ‘nonsens’ en ‘schande!’”
aan de slag met verbouwen. Ook besteden ze veel
aandacht aan de uitstraling van hun nieuwe kroeg.
Uiteindelijk zal de herinrichting bijna een half jaar
Wat voor muziek willen ze bijvoorbeeld gaan
duren. Maar op 30 maart 1984 is het dan zover en
draaien? Gaan ze ook kleine hapjes verkopen? Moe-
kan de kroeg feestelijk worden geopend. Er is live
ten er veel tafels komen of juist weinig? En welke bla-
muziek van Spoorloos, klanten kunnen eten tegen
den moeten er op de leestafel komen te liggen? De
kostprijs en Leo Roeleveld regelt een fanfare, “al stelt
‘krant van wakker Nederland’ in ieder geval niet. “De
die fanfare nou werkelijk niks voor”. Ook organiseren
Telegraaf (is nog van de Chinees) gaat voortaan naar
de Bazers een heuse ceremonie: “De echte opening
83
HET NIEUWE PAND IS IDEAAL
VOOR EEN EETCAFÉ
OOK DE ACHTERGEVEL
WORDT GERENOVEERD
84
geschiedt door middel van het doorknippen van een
lintje. Manfred gaat dat doen in direkteursplunje. Hij
lijkt het meest op Pieter van Vollenhoven.”
Opvallend is dat de Bazers ook ná de opening volop
plannen blijven maken. Zo geven ze een architectenbureau opdracht “om de inrichtingsproblematiek
van kafee De Baas op te sporen en uiteen te rafelen”
en bespreken ze meerdere voorstellen om het interieur verder te verbeteren. Ook zetten ze verschillende
scenario’s op een rij voor de kroeg en het eethuis,
die organisatorisch meer van elkaar gescheiden zouden moeten worden. Aan alle details besteden ze
aandacht, of het nu om de planten, de verlichting of
de gordijnen gaat. Zelfs de onderzetters krijgen een
speciaal tintje: op 3 juni 1984 krijgt Erik Doornenbal
toestemming om “anti-kernraketten bierviltjes” te kopen.
En zo houden de Bazers zich in de jaren na de verhuizing vooral bezig met het verfraaien van hun
nieuwe pand. Een compleet ander café wordt De
Baas hierdoor niet: diepgravende discussies over de
doelstellingen blijven voorlopig achterwege. Wel geeft
de verhuizing het collectief een nieuwe impuls, precies zoals de bedoeling was.
SPEKTAKEL
BIJ DE OPENING
85
86
Koken in de kelder
Van een kroeg waar je ook kon eten, naar een eethuis waar je ook kon
drinken. Daarin transformeerde De Baas na de verhuizing naar de
Lijnmarkt. Kokers Margot Verstegen en Pim van Leeuwen, allebei
overtuigd vegetariër, maakten deze verandering van dichtbij mee.
Ze spreken zacht, wegen hun woorden zorgvuldig en
plaatsen zichzelf niet graag op de voorgrond. Het is
duidelijk: Pim en Margot zijn geen typische kroegtijgers.
En ze zijn ook de eersten om dat zelf te beamen. Veel
liever lieten ze hun handen in de keuken spreken, waar ze
zich uitsloofden om de klanten iets moois voor te zetten.
Werkloos
Pim leerde De Baas kennen via zijn zus, die verkering had
met Baaswerker Kees Brussel. Eerst kwam hij er alleen als
klant, maar al snel meldde hij zich aan als koker. Veel had
hij toch niet te doen: toen hij in 1982 afstudeerde aan de
hts, kwam hij direct in de WW terecht. “Nadat ik mijn
diploma had gehaald, ben ik eerst op vakantie gegaan.
Daarna ben ik linea recta De Baas ingerold.” Ook Margot,
die eerder voor grote groepen had gekookt bij de
Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, leefde in die
periode van een uitkering. Daarom meldde ze zich in 1983
niet alleen aan bij De Baas, maar deed ze ook ander
vrijwilligerswerk. “Dat deed iedereen in die tijd van
massawerkloosheid: leven van een uitkering en doen
waar je zin in had. De sociale dienst was nog vrij royaal
toen en een sollicitatieplicht was er niet.”
Geen actievoerders
De behoefte om iets om handen te hebben, was niet de
enige reden voor Pim en Margot om zich aan te melden.
Zo voelden beiden zich thuis in De Baas, waar veel linkse
en geëngageerde mensen kwamen, en konden ze zich
goed vinden in de doelstellingen. Toch bestempelen ze
zichzelf niet als echte actievoerders. “Ik heb me vooral
aangemeld omdat ik het leuk vond voor groepen te
koken”, zegt Margot. “De identiteit van De Baas speelde
zeker een rol, maar het lekker bezig zijn in de keuken
stond voorop.”
Bende
Des te teleurstellender was het voor Margot dat ze aan de
Biltstraat slechts twee keer kon koken. Toen ging de
keuken alweer dicht, omdat De Baas naar de Lijnmarkt
zou verhuizen. Daar hadden de Bazers namelijk voor
225.000 gulden een pand gekocht dat geschikter was als
eethuis en waarin professioneler kon worden gekookt. Al
moest dan wel eerst de bezem grondig door de stal
worden gehaald: voordat De Baas het pand overnam, had
er een Chinees restaurant in gezeten die de boel niet
bepaald netjes had achtergelaten. “Op de begane grond
viel het nog niet zo op”, gruwt Pim, “maar in de kelder
was het vréselijk smerig. Het krioelde van de kakkerlakken, op de muren zat een dikke laag vet en onder de
gasfornuizen vonden we grote bergen rattenstront.
Bovendien stond de zolder bol van de tussenwandjes:
blijkbaar hadden die Chinezen daar met zijn allen
geslapen.”
Hogedrukspuit
Om het ongedierte te verjagen, lieten de Bazers de
keuken eerst door de gemeente volspuiten met
blauwzuurgas. Toen die gifwolken weer waren
weggetrokken, gingen ze vol goede moed aan de slag
Koken in de kelder
87
met schoonmaken. “Maar dat was eigenlijk niet
te doen”, blikt Pim terug. “De muren waren zó
vet dat er simpelweg niet tegen op te
schrobben was. Daarom hebben we alsnog een
schoonmaakbedrijf ingehuurd, die met een
hogedrukspuit tekeer is gegaan. Ook hebben
we alle kasten uitgemest. Want dat Chinese
restaurant had werkelijk van alles achtergelaten, waaronder gigantische branders voor
wokschalen. Een deel van die inventaris
hebben we overgenomen, maar het meeste
hebben we weggegooid. Opvallend was
trouwens dat in die periode de ene na de
andere inspecteur op de stoep stond. Voor dat
Chinese restaurant golden al die strenge
voorschriften blijkbaar niet, maar toen wij erin
trokken werd iedereen opeens wakker.”
Verbouwing
Hoewel Pim en Margot zich vooral bij De Baas hadden
aangemeld om te koken, stortten ze zich met evenveel
passie op de verbouwingswerkzaamheden. Pim speelde
hierin een centrale rol, door samen met studievriend Wim
Mes de organisatie op zich te nemen. “Dat viel nog niet
mee, want net als veel andere dingen bij De Baas verliep
ook de verbouwing nogal chaotisch. De ene keer kwamen
er veel te weinig mensen opdagen, de andere keer liep
twintig man elkaar voor de voeten. Maar gelukkig kregen
we ook professionele hulp van De Installateurs en Uw
Handlanger. Dat waren klusbedrijfjes die in het verleden
financieel door De Baas waren gesteund en nu graag iets
terug wilden doen. Zij hebben bijvoorbeeld de kelder
gestuct: een enorme klus waarvoor we ze erg dankbaar
waren.”
Mexico
Mede dankzij die hulp wisten de Bazers het pand in een
half jaar tijd om te toveren tot een waar collectief eetparadijs. Ze vervingen alle deuren, bouwden een trap,
plaatsten een brandwerend
plafond en installeerden
buizen voor de luchtafvoer.
Maar toen de nieuwe Baas op
het punt stond open te gaan,
stuitten de werkers op een
ander probleem: de horecavergunning. Om die rond te
krijgen, moest er namelijk
elke avond minstens één
persoon aanwezig zijn met
een diploma Sociale Hygiëne. Omdat niemand over dat
diploma beschikte, liet De Baas zich inschrijven bij de
Kamer van Koophandel als Mexicaans restaurant. Voor
specialiteitenrestaurants gold namelijk een ontheffing,
zodat De Baas voorlopig ook zonder vergunning open kon
zijn. In de tussentijd kon dan een aantal mensen het
diploma behalen. En mocht die truc niet werken, schreven
de Bazers in november 1983 pragmatisch, “kunnen we
altijd nog de papieren van iemand anders gebruiken”.
KAKKERLAKKEN,
DIKKE LAGEN VET
EN GROTE BERGEN
RATTENSTRONT
88
Tortilla’s
En zo opende de nieuwe Baas op 30 maart 1984 officieel
zijn deuren als ‘specialiteitenrestaurant’. “We zijn zelfs
naar een groothandel geweest om tortilla’s te kopen”,
lacht Margot. “Als er dan een inspectie zou komen,
konden we in ieder geval laten zien dat we de juiste
ingrediënten in huis hadden. Ook heb ik in Amsterdam
een paar Mexicaanse kookboeken gekocht. In het begin
was het ook echt de bedoeling om Mexicaans te koken,
maar uiteindelijk hebben we dat maar een paar keer
gedaan. Waarom we voor een Mexicaans restaurant
hebben gekozen? Och, dat vonden we gewoon leuk
klinken. Bovendien had je zo’n restaurant in Utrecht nog
niet.”
Menu
Wat kookten Pim en Margot dan wél? Ehh… even is het
stil. “Ik weet nog dat we elke dag drie schotels hadden:
vlees, vega en vis”, zegt Margot. “En ook altijd salade,
soep en een toetje. Van alles één keuze dus, al vulden we
het menu soms aan met gerechten die over waren van de
vorige avond. Maar wat we nou precies kookten? Dat
weet ik eerlijk gezegd niet meer. Al kan ik me één
succesnummer nog goed herinneren: ‘woestijnyoghurt’.
Een toetje bereid van yoghurt, vanillevla, advocaat, vijgen
en dadels. Ook heb ik wel eens een ‘bietentaart’ gemaakt.
Zelf vond ik dat wel interessant klinken, maar ik geloof
niet dat die naam mensen erg aansprak. Hoewel de
klanten die het aandurfden, het erg lekker vonden.”
Meer restaurant
Met deze originele gerechten trok De Baas aan de
Lijnmarkt een divers publiek. “Aan de Biltstraat hadden
we nog een vrij vaste klantenkring”, herinnert Pim zich,
“vooral bestaande uit studenten en buurtbewoners. Aan
de Lijnmarkt kregen we meer winkelend publiek over de
vloer en mensen die in de binnenstad een cursus volgden.
En ook de sfeer veranderde. Aan de Biltstraat aten
mensen vaak staand aan de bar, met een sigaretje erbij.
Aan de Lijnmarkt namen mensen netjes plaats aan tafel
en hing er minder een huiskamersfeer. Op die manier
veranderde De Baas van een mensa in een ‘echt’
restaurant. Dat had natuurlijk vooral te maken met de
locatie, maar ook met het menu. Want dat was volgens
mij aan de Lijnmarkt uitgebreider dan aan de Biltstraat.”
Eigen initiatief
Wat niét veranderde, was de vrijheid van de kookploegen
om zelf te bepalen wat ze wilden maken. “Elke maand
stelden we een compleet nieuw menu samen”, vertelt
Pim. “Onze inspiratie haalden we vooral uit kookboeken
en het tijdschrift ‘Tip’, maar soms bedachten we ook
Koken in de kelder
eigen recepten of probeerden we iets na te maken wat
iemand ergens anders had gegeten. Zo kookte elke ploeg
net waar ie zin in had, zonder dat één bepaalde stijl
overheerste. Die afwisseling was ook nodig, want we
kookten echt voor ons plezier.”
Beste vriend
Ondanks dat plezier namen beide kokers vrij kort na de
verhuizing afscheid. “Ik vond het erg leuk om als
vrijwilliger te werken”, legt Margot uit, “maar minder om
mét vrijwilligers te werken. Daarom ben ik eind 1984 in
dienst getreden van De Groene Waterman, een
biologische winkel aan de Springweg. Daar was toch net
iets meer stabiliteit.” Ook Pim vond het na een jaar op de
Lijnmarkt tijd voor iets anders. Eerst deed hij vrijwilligerswerk voor kraakzender Radio Zebi en biologische tuinderij
De Aardvlo, later ging hij aan de slag als geluidstechnicus
bij Tivoli. “Wat me het meest is bijgebleven van De Baas?
Vooral de gezelligheid van het samen koken en de
beroemde Baasweekends. Zo kan ik me nog goed
herinneren dat we zouden gaan zeilen op de Waddenzee
en dat onze klipper niet kon uitvaren omdat er een sterke
storm woedde. Ook heb ik in De Baas mijn beste vriend
ontmoet: een Engelsman die ons vertelde dat ie lekker
had gegeten en vroeg of we een slaapplaats wisten.
Iedereen begon allerlei namen van hotels op te noemen,
89
maar ik wist: hij bedoelt een
gratis slaapplaats. Daarom heb
ik hem uitgenodigd om bij mij
thuis te overnachten. Tot op de
dag van vandaag zijn we
bevriend.”
Goede ploeg
Zo overheersen zowel bij Pim
als Margot de goede
herinneringen. “Ik heb het
altijd erg naar mijn zin gehad
bij De Baas”, zegt Margot.
“Het koken, het serveren en
ook het verbouwen: ik heb er
veel van geleerd.” En ook Pim
blikt met veel plezier terug.
“Natuurlijk was de
vrijblijvendheid die aan
vrijwilligerswerk kleeft wel eens irritant,
bijvoorbeeld als mensen niet kwamen opdagen terwijl ze
wel ingeroosterd stonden. Maar zelf heb ik altijd hele
goede kookmaatjes gehad: enthousiaste en intelligente
mensen die er echt voor gingen. In de keuken liep het dan
ook heel gesmeerd: we hoefden elkaar echt niet achter de
broek te zitten.”
91
7 KRAP BIJ KAS
Na de verhuizing naar de
Ook achter de bar gaan de Bazers verder op de ver-
Lijnmarkt proberen de Bazers
trouwde weg. Nog steeds kunnen klanten in De Baas
vol goede moed een nieuwe
terecht voor dat “net iets goedkopere pilsje, waar je
ook net iets langer op moet wachten”. En nog steeds
klantenkring op te bouwen. Maar
krijgen ze er een goede maaltijd voor een lage prijs.
dat valt nog niet mee. Hoewel
Business as usual dus, zo lijkt het. Maar al snel blijkt
het eethuis al snel prima draait,
De Baas aan de Lijnmarkt een heel ander publiek te
blijven de barkrukken vaak leeg.
trekken. Eters weten de weg naar het café makkelijk
Hierdoor slinkt de Baaskas sterk
in omvang.
te vinden: op drukke avonden serveert De Baas zo’n
honderd maaltijden. Maar als kroeg verliest De Baas
aan populariteit.
Waarschijnlijk heeft dit vooral te maken met de
Links en toch leuk: met die oude en vertrouwde for-
nieuwe ‘vibe’ van de kroeg. Aan de Biltstraat was De
mule gaan de Bazers aan de Lijnmarkt vrolijk verder
Baas nog echt een donker hol, waar klanten al vroeg
waar ze aan de Biltstraat waren gebleven. Zo tappen
aan het bier gingen, staand aan de bar hun maaltij-
ze in juni 1984 tijdens de blokkade van vliegbasis
den nuttigden en vervolgens tot in de late uurtjes
Woensdrecht, waar vijfduizend mensen demonstre-
bleven hangen. In de lichtere en ruimere Lijnmarkt,
ren tegen de plaatsing van kruisraketten, houden ze
waar onder andere veel dagjesmensen komen, voe-
in november een tweedaags symposium voor collec-
len deze kroegtijgers zich minder thuis. Bovendien
tieve cafés en organiseren Iris, Marieke, Monique en
krijgt De Baas in toenemende mate last van concur-
Margot vanaf 12 april 1985 één keer per maand een
rentie. Zo wordt op 29 april 1983 collectief café Ave-
speciale vrouwenavond. Daarnaast laten de vrijwilli-
rechts geopend en trekt ook kraakpand ACU veel
gers zich van hun duurzame kant zien: vlees wordt
links publiek.
voortaan besteld bij biologische slagerij De Groene
Weg, onbespoten groenten bij De Aardvlo en koffie
Geen geldmotor meer
bij derdewereldwinkel Umodja.
Door deze ontwikkelingen verandert De Baas sterk
“HET GELD WAT DE
VERENIGING NU HEEFT”,
WAARSCHUWT FRONS EIND
1986, “IS HET LAATSTE WAT
ER NOG OVER IS VAN DE
GROTE WINSTEN UIT HET
VERLEDEN”
92
Vrij
van gezicht. Aan de Biltstraat liep de geldmotor nog
op volle toeren: brutowinsten van twee ton waren
eerder regel dan uitzondering. Maar aan de Lijn-
“In de statuten van Vereniging Frons alswel van kafee De Baas wordt
gesproken over het doorbreken van strukturen die mensen onvrij maken.
Het is maar goed dat De Baas geen struktuur heeft. Het werken in dit
bedrijf ontneemt je alle vrijheid om een normaal leven te leiden. Naast
gelijkheid, medezeggenschap is het vooral de (mede-)verantwoordelijkheid die een menswaardig bestaan ondergraaft. Zou De Baas een
struktuur hebben, dan zouden de leden van de Vereniging welhaast
verplicht zijn deze te doorbreken.”
markt mogen de Bazers al blij zijn als ze dat bedrag
[uit: nieuwjaarsspeech van Vereniging Frons, 5 januari 1988]
vanaf 1982 namelijk terecht bij MeMoMunt, de kre-
als omzet halen. Hierdoor kunnen ze logischerwijs
geen leningen meer verstrekken aan projecten, zoals
ze in de periode 1979-1982 nog massaal hadden
gedaan. Maar erg vinden ze dat niet: het idee van de
‘linkse multinational’ leeft nauwelijks meer. Bovendien is het voor collectieven inmiddels een stuk makkelijker geworden om krediet te krijgen. Die kunnen
dietvereniging van Stichting Mens en Milieuvriendelijk Ondernemen (MeMo). En ook de duurzame Triodos Bank leent veel geld aan collectieven.
DE OMZET LOOPT TERUG
1984-1990 | Krap bij kas
93
De Bazers liggen van de teruglopende klandizie niet
zelfstandig moet gaan draaien, zonder nieuwe geld-
echt wakker: zij vinden hun nieuwe onderkomen nog
injecties van de vereniging.”
steeds een verademing. Maar de Financiële Commissie is minder tevreden. Die wordt namelijk geconfronteerd met een aantal flinke financiële tegenvallers. Zo moet De Baas aan Jan Brouwer een
afkoopsom van 35.000 gulden betalen, blijkt de verbouwing zo’n 30.000 gulden te hebben gekost en
legt de fiscus een naheffing op van bijna 50.000 gul-
Zen en de kunst van het
espressoapparaat
den. Door deze grote uitgaven leidt De Baas in 1983
een verlies van maar liefst 135.000 gulden. En in de
daaropvolgende jaren gaat het niet veel beter.
Bijna bankroet
Om de kosten te drukken, besluit De Baas het pand
“Goed, daar sta je dan. Het apparaat staat tegenover je. Stoom cirkelt
gestaag uit de neusgaten omhoog; in het chromen gelaat zie je jezelf
weerspiegeld, klein, nietig, hulpeloos. De hele avond heb je het voor je uit
kunnen schuiven en uitstellen. Maar nu moet het er toch echt van komen
[…].
overdag te verhuren aan vrouwencollectief Miene
Mut, dat er vanaf 18 april 1986 een kindvriendelijk
koffie- en eethuis gaat runnen. Maar hoewel dit
1.500 gulden per maand oplevert, blijft de financiële
situatie somber. De winstmarges zijn namelijk ver
onder de maat: op het eten wordt nog aardig verdiend, maar op de drank nauwelijks.
Door deze tegenspoed zien de Bazers hun opgebouwde reserves als sneeuw voor de zon verdwijnen.
Accepteer […] dat er niemand is die voor jou op de bres zal springen. Dit is
de werkelijkheid en er zijn geen vluchtwegen meer. Heb je deze stap gezet,
dan heb je al het moeilijkste deel van de taak gehad. Je hebt je eigen
blokkades neergehaald, je kunt nu de dingen zien zoals ze zijn en niet zoals
je dénkt dat ze zijn. En als je de ware aard der dingen ziet, dan zie je ook de
natuurlijke schoonheid ervan, de eenvoud van alle onderdelen en de
vanzelfsprekendheid van hun samenhang. Wat eerst als een onontwarbare
knoop van hendeltjes hier en slangetjes daar leek, is nu even logisch en
simpel als een schroevendraaier.
In eerste instantie worden deze reserves nog aangevuld door Vereniging Frons, die de aflossingen op lopende leningen (zo’n 40.000 gulden in totaal) terugpompt in het café. Maar al snel droogt deze geldstroom op. “Het geld dat de vereniging nu heeft”,
waarschuwt Frons op 14 december 1986, “is het
laatste wat er nog over is van de grote winsten uit het
verleden. Met dit geld moet dus zorgvuldig omge-
Het beste kun je deze gewaarwording zittend over je heen laten komen. Op
een barkruk neem je de lotushouding aan en je sluit je ogen en je stelt je
geest open. Laat de zen van het bestaan over je heenkomen. Langzaam
komt de herinnering boven aan je inwerkperiode. Je ziet de handelingen die
je moet gaan verrichten helder voor je. En voordat je het beseft, is het
espressoapparaat dat eerst een onverslaanbare draak leek even schoon als
een pasgewassen varkentje.”
sprongen worden. Iedereen is het erover eens dat na
een aanloopperiode van drie jaar De Baas nu weer
[uit: Baasagenda 1989, december 1988]
94
MIENE MUT ZORGT VOOR DE
BROODNODIGE EXTRA
INKOMSTEN
95
Om de toekomst van De Baas veilig te stellen, doen
neert de stichting als bedrijf niet goed. Er wordt te
de werkers meerdere pogingen het winstpercentage
weinig winst gemaakt en de schulden worden groter.
op te schroeven. Vooral voor het hoge eigen verbruik
We zitten al aan ons kredietplafond. Op deze voet
vraagt de Financiële Commissie aandacht. Maar dat
kunnen we niet doorgaan.”
zet nauwelijks zoden aan de dijk. “Al met al funktio-
Ongeluk op straat
“Hoe strik je een bekende Nederlander? Dat is de vraag waar de
organisatoren van de Baasprijs ’89 nachten wakker van hebben
gelegen. Alle bekende trucs, geleerd op de pedagogische akademie
en/of de Bunnikside, passeerden de revue. Geen enkele benadering
of zelfs VEEL geld mochten baten.
Zoals wij (de organisatoren) u al in een eerder verstuurd persbericht
hebben gemeld, reikt de Vereniging Frons op 24 februari voor de
tweede maal de Baasprijs uit […]. Vanaf oktober 1988 zijn wij bezig
met de voorbereidingen van wat een grootse avond moet worden.
In het draaiboek werd gesproken van een bekende Nederlander ‘die
de avond een aanzet moet geven’. Een verhaal, een liedje, een
interviewtje, het bomde niet wat als er maar een bekende
Nederlander kwam die iets bracht dat kant of wal raakte. Want, zo
stelde het draaiboek: ‘… een bekende Nederlander werkt als het
ongeluk op de hoek van de straat. Mensen schieten er als
nieuwsgierige aagjes op af’. Dus werd er door het hele land
(aan)gebeld. Geslijmd en gedreigd. De portemonnee wijder
opengetrokken. En nog wijder, wijder tot scheurens toe. Zonder
resultaat.
Hypochonder H.D., de enige nieuwslezer die zelf de toetsen bedient,
vond uiteindelijk het geboden bedrag te laag. De actievoerster,
onder meer tegen een vierjaarlijks sportfestijn, S.B. uit A’dam had
plots de wintersportvakantie gepland […]. Een bijzonder
goedgekleed weertyp gaf geen echte reden op, maar zag wel van
ons af. De Utrechtse schrijver met Haags accent K.M. van ondermeer
kinderboeken en liederen voor een niet groot orkest had het te druk
met zijn kind. De presentator van een kinderpraatprogramma
(eveneens met een Haags accent, de presentator) keek ons pijnlijk
getroffen aan. Waarom ik weer? Zei ‘liever niet’ in plaats van ‘nee’.
En: ‘Nou ja, als je echt niemand anders kunt vinden.’ De schat.
Lees wel, het gaat ons er niet om bovenstaande lieve mensen een
hak te zetten. Natuurlijk hebben ze het druk. Morgen moeten ze
voor de derde keer in weer dezelfde talkshow op komen draven. En
daar blijft het niet bij. Elke disco en elk buurthuis kent de theorie
van het ‘ongeluk om de hoek’, dus bam daar is ie weer, H.D. of M.B.
van A. tot Zets. En per slot, wij hebben voor deze keer nog Wim Ibo
kunnen strikken. MAAR VOLGEND JAAR DOEN WE HET NIET MEER.
We verzinnen wel wat anders dan onze gasten weer de kop voor te
schotelen die ze overal al kunnen zien. Desnoods laten we een
vrachtwagen door de voorgevel rijden!”
[uit: ‘pestbericht’ van De Baas, 13 februari 1989]
96
Als De Baas eind 1986 opnieuw een flinke naheffing
borgfonds waarmee de bank de risico’s van ver-
omzetbelasting voor de kiezen krijgt, ditmaal van
strekte kredieten afdekt. Ook roepen ze begin 1988
15.000 gulden, wordt zelfs gevreesd voor liquidatie.
de ‘Baasprijs’ in het leven, een stimuleringsprijs voor
Even is namelijk onduidelijk of Frons deze naheffing
vrijwilligersorganisaties in en rondom Utrecht.
wel zal kunnen betalen. Maar gelukkig keert het tij
net op tijd. Zo maakt de kroeg dankzij het “stugge
Organisaties die voor deze prijs in aanmerking willen
enthousiasme van de Baaswerkersters” in 1987
komen, moeten – net als De Baas zelf – zich ten
weer winst en komen er nog enkele aflossingen op
doel stellen “strukturen die mensen onvrij maken te
lopende leningen binnen. Bovendien krijgt het café
doorbreken”. Ook moeten ze langer dan drie jaar be-
10.000 gulden aan subsidie overgemaakt, een be-
staan, krap bij kas zitten en een “democratische
drag dat het nog tegoed had voor een renovatie van
structuur” hebben. Maar al te serieus hoeven de
de achtergevel.
kandidaten deze criteria niet te nemen: het gaat de
Bazers er vooral om een vrijwilligersorganisatie op
Baasprijs
een leuke manier in het zonnetje te zetten. Ook wil-
Dankzij deze storting beschikt De Baas eind 1987
len ze via de prijs laten zien waar De Baas voor staat.
weer over liquide middelen. Opvallend is dat de wer-
“De formule van een prijs is ter hand genomen om
kers geen moment aarzelen om dit geld uit te geven.
niet alleen stilzwijgend groepen of instanties te on-
In maart 1988 storten ze bijvoorbeeld 5.000 gulden
dersteunen, maar (weer eens) één van de bestaans-
in het ‘rekenfonds’ van de Triodos Bank, een waar-
redenen van De Baas kenbaar te maken.”
De eerste Baasprijs (een bedrag van 2.222,22 gulden en een litho van ex-Baaswerkster Jolanda Kooy-
Identiteit
mans) gaat naar Vrouwen Tegen Verkrachting, een
actiegroep die aandacht vraagt voor seksueel geweld. En ook de komende jaren zal De Baas steeds
“Er worden enkele ‘progressieve’ tradities in ere gehouden. […] Maar dat
er tegenwoordig nog sprake is van een aktiekultuur binnen De Baas of dat
er veel diskussie wordt gevoerd over de vraag waar het geld naar toe
moet? Nee. De meeste energie gaat naar het praktische gedeelte: het vol
krijgen van het rooster; het regelmatig werven van nieuwe vrijwillig(st)ers.
Maar af en toe duikt de diskussie weer op: waar doen we het voor, hoe
profileren we ons naar buiten, wat is ons gezicht, waarin onderscheiden
we ons nu eigenlijk van andere horecagelegenheden? En iedereen die
daar over mee wil denken, is altijd welkom!”
[Bart de Bont en Liza Daane, 1989]
een Baasprijs uitreiken. In 1989 gaat de eer naar
HOOM, een stichting die opvang zoekt voor jongeren
in crisissituaties. En in 1990 wordt de prijs gedeeld
door het Anti-Militaristies Onderzoeks Kollektief en
de Kindertelefoon. Het animo voor de prijs is vaak
groot: in 1989 stellen maar liefst elf organisaties zich
kandidaat.
Ook via de fooienpot laat De Baas nog steeds duidelijk zijn linkse gezicht zien. Zo besluiten de Bazers in
97
maart 1986 de fooienpot voortaan elke maand te
De Baas gevierd en leent de kroeg een aantal stoe-
verdubbelen en geven ze organisaties de gelegen-
len uit aan kraakpand De Olifant, dat ze gebruikt om
heid om zelf een presentatie voor klanten te maken.
een levende blokkade te vormen tegen de ontrui-
Mede hierdoor groeit het weggeven van de fooienpot
ming. Bovendien organiseert De Baas in 1986 een
uit tot een traditie die niet meer uit De Baas is weg te
aantal ‘mediakroegen’: gratis toegankelijke work-
denken. Tientallen organisaties worden in de loop
shops over onderwerpen als computers, stadskran-
der jaren gesteund, variërend van het COC en de
ten en alternatieve persbureaus. De vijfde Media-
Werklozentelefoon tot het anarchistische actieorkest
kroeg heeft ‘occult’ als thema: “Er zullen interviews
‘De Fanfare van de Eeuwigdurende Bijstand’.
worden gehouden met deskundigen over hekserij en
astrale sex. Tarot als communicatiemiddel komt aan
Nog steeds actiebereid
de orde en medewerk(st)ers van Sous le Soleil, een
Ook op andere manieren laat De Baas zien meer te
meditatief centrum in Utrecht, geven een workshop
zijn dan ‘zomaar een kroeg’. Zo wordt de Utrechtse
over ademhaling en zenmeditatie.”
versie van internationale vrouwendag twee keer in
TWEE KEER WORDT
VROUWENDAG IN DE BAAS
GEVIERD
98
Fallus
“De Domtoren is – zelfs zonder die raket – al
vele malen een fallussymbool van de dood
genoemd. Dat geldt zeker voor de plastic
kruisraket met ribbeltjescondoom die het café
De Baas ter gelegenheid van de Saturnus-opDom aan de muur op de Lichte Gaard heeft
bevestigd. ‘Wij willen niet naar de maan’ staat
op het bijhangende spandoek. Actie of
commercie? Het eerste protest van stamgasten
van het aan De Baas verwante café De Maan in
de Twijnstraat is al gehoord.”
[Utrechts Nieuwsblad, mei 1986]
HET KOMITEE TEGEN
DOMHEID BOUWT EEN
ANTI-RAKET-RAKET
Een andere opvallende actie van De Baas is de
plaatsing van een “anti-raket-raket” tegen de achtergevel: een aluminium pijp van zo’n zeven meter
lang, overdekt met zwart plastic en keurig voorzien
van twee kleine vleugeltjes. Met dit projectiel reageren de Bazers op een initiatief van sterrenkundige
Chriet Titulaer, die in het kader van de ruimtevaartmanifestatie Space ‘86 een geschilderde Saturnus-
99
raket tegen de Dom heeft laten aanbrengen. De
Baas vindt dit eerbetoon aan de ruimtevaart “van
eenzelfde domheid getuigen als het plaatsen van 48
kruisraketten in Nederland” en bouwt daarom in mei
1986 zijn eigen raket. Ook stellen de Bazers een expositie samen over de vernietigingskracht van
atoomwapens en hangen ze een spandoek op met
Lang leve de
getallenkraker!
de tekst “Wij willen niet naar de maan”.
Het is de bedoeling dat de anti-raket-raket (die moet
lijken op het projectiel uit Oplands beroemde protestaffiches, maar door het Utrechts Nieuwsblad een
“alternatieve fallus” wordt genoemd) na de zomer op
het Malieveld in Den Haag wordt geplant. Maar zover
zal het niet komen. Als de constructie het dreigt te
begeven en de Bazers de raket tijdelijk op de werfkade leggen, slaan vandalen hun slag: de volgende
dag ligt het gevaarte al op de bodem van de Oudegracht.
Op deze manier trekken de Bazers zich van hun
geldzorgen weinig aan. De ‘gouden tijden’ van de beginjaren zijn weliswaar voorbij, maar dit wil niet zeggen dat de werkers geen goede doelen meer steunen. Sterker nog: telkens als er een bedrag weg te
geven valt, wordt er ijverig naar een bestemming gezocht. Toch scheert de kroeg in 1988 opnieuw even
langs de rand van de afgrond. Want als Miene Mut
wegens geldproblemen op 25 juni de huur opzegt,
valt hiermee een flink deel van de inkomsten weg.
Maar inmiddels draait het eethuis stabiel genoeg om
deze klap op te vangen. Met de omzet gaat het na-
“Toch wel handig zo’n computer, dacht de financiële kommissie toen
er weer eens zo’n mooi verzorgd maandoverzicht op hun buro lag.
Als we eenmaal zelf zo’n pc-kast hebben, dan kunnen we aan
voorraadbeheersing gaan doen, dan koppelen we de kassa
rechtstreeks aan een boekhoudprogramma en wij drukken alleen
nog maar op de start-knop, dachten ze. Wilde plannen over modems
en faxen en on-line verbindingen met het boekhouderskollektief, het
ASU, gingen over tafel en iedereen was het met elkaar eens: zo’n
ding moest er komen. Ook de andere Bazers zagen het nut van de
getallenkraker in: geautomatiseerde menukaartjes-verwerking,
gedigitaliseerde muziekposters, mailingbestanden van wel 25 jaar
Bazers, keurig gelayoutte, op spelling en grammatica gechekte
notulen en baasboekjes, geprogrammeerde muziekoptredens, een
komplete om het uur ge-update lijst van real en missing
cassettebandjes, een rooster-programma dat voor de komende tien
jaar al een planning maakt en ook het planten water geven konden
ze nu aan het rekentuig overlaten. En toen gingen Rutger en Marcus
op pad en kochten een XT-compatible, 4/10MHz, 1 drive + 20 Mb,
640K super-turbo-racemonster-machine à raison van zo’n pakweg
3.000,00 florijnen en een bijbehorende printer en printerinterface
voor de Olivetti-typemachien op zolder. En toen haalde Marcus met
pacmannen de waanzinnig hoge score van 100.000 punten en leefde
iedereen nog lang en gelukkig, behalve Bart die niet boven de 112
uitkwam.”
melijk steeds beter: in 1989 is die alweer opgelopen
tot bijna 300.000 gulden.
[Marcus Winckers, mei 1989]
100
Het geheim van de
Door Wanda Zoet
Eind jaren tachtig stonden naast de Hollandse pot ook gerechten uit verre landen
op het menu van De Baas. Voor een klein prijsje konden gasten ingrediënten
proeven die zij misschien nog niet kenden. Zoals zoete aardappel uit Suriname of
schorseneer; de groente die uit de meeste Nederlandse keukens wel verdwenen
was. Voor wie zin had in een exotische hap, was de donderdag een goede dag,
dan kookte Rutger Amons met zijn team.
“We wilden echt de kroeghap overtreffen!”, vertelt Rutger. “Als de kwaliteit
van het eten goed was, vertaalde zich dat
direct in een hoger bezoekers-aantal. Dat
was voor ons een stimulans om van de
maaltijden een succes te maken.” Zo’n
ambitieuze houding past bij professionele
koks. En dat waren ze eigenlijk ook. Zo
werkte Rutger in een macrobiotisch
restaurant in Amsterdam en had Liza
Daane een cateringbedrijfje. Samen met
Judith Breedveld maakten goede, lekkere,
bijzondere én betaalbare maaltijden. Dat
was keihard werken, want de koopavond
was met zo’n honderd gasten het drukste
moment van de week.
Goede planning
Om een avond te laten slagen, was dan
ook een grondige voorbereiding nodig.
Rond elf uur ’s ochtends liepen de
ambitieuze donderdagkoks vaak al over de
markt om inkopen te doen. De speciaalzaak voor groente en fruit De Goey-Koot
kon alle andere ingrediënten leveren. Tot
maar liefst elf uur ’s avonds konden De
Bazers hun bestelling doorbellen. “Behalve
wanneer er voetbal op televisie was”,
herinnert Rutger zich. “Dan schreef je je
bestelling op een briefje en schoof je het
onder de deur van de winkel door.” Het
biologische vlees haalden de koks op de
fiets bij de Groene Weg. En ook met
visboer Oostveen hadden de Bazers
regelmatig contact. “We belden wel eens
naar Oostveen of hij niet iets lekkers had
liggen. Als hij wat bijzonders had, kwam
dat als extra gerecht op de kaart.”
Populair
Natuurlijk waren niet alle keuzes succesvol. Soms werd een gerecht simpelweg
niet door de gasten besteld of was een
menu veel te bewerkelijk. Dan stond
bijvoorbeeld de keuken van De Baas vol
houtskoolgrilletjes voor de Indone-sische
saté. Gasten bleven het gerecht maar
bestellen en de koks raakten in tijdnood.
Zo verdween een populair gerecht
uiteindelijk toch van de kaart.
Nauwe samenwerking
Wanneer de avond voorspoedig was
verlopen, gaf dat wel een kick. “Wanneer
je honderdtwintig eters soepel had
bediend met een goede maaltijd, dan was
je trots. Dat hadden we toch maar mooi
gedaan met z’n drieën in de keuken!”
Goed samenwerken was allicht een
voorwaarde om de avond te laten slagen.
Maar de donderdagkoks waren helemaal
op elkaar ingespeeld en vulden elkaar
prima aan. Zo was Rutger meer een ‘vandik-hout-zaagt-men-planken-kok’ en
zorgden zijn teamgenoten dat de
gerechten prachtig werden opgediend.
Vrijheid
De speelruimte om recepten uit te
proberen en te verfijnen was voor Rutger
een andere belangrijke reden om bij De
Baas te koken. Op donderdag was er de
vrijheid om zelf een menu op te stellen. Hij
kookte ook op zondag, als er – volgens
Baasbesluit – Afrikaans werd gekookt. Dat
waren sfeervolle avonden. De zondagploeg trakteerde haar gasten namelijk op
een ware belevenis. Bezoekers werden
ontvangen met een Afrikaans drankje, de
tafels waren gedekt met kleurige kleden
en er werd muziek van de Zuid-Afrikaanse
zangeres Miriam Makeba gedraaid.
Ontspannen sfeer
“In de keuken was het eigenlijk iedere
avond gezellig”, vertelt Rutger. “De Baas
was een charmante plek met lieve
101
donderdagkoks
mensen. Wanneer ik mij thuis verveelde,
ging ik naar De Baas en hielp ik een
handje mee. Ooit had iemand kikkererwten in een grote ton pofmaïs gegooid.
Ik vond het zonde om de boel weg te
gooien en adopteerde de ton. Hele uren
zat ik in de keuken te zeven om de maïs
van de erwten te scheiden. Intussen
kletste ik met de koks van die dag en at
en dronk ik wat mee.”
Samen eten
Om half negen ‘s avonds sloot de keuken
en maakten de koks “als gekken” schoon
om snel zelf wat te kunnen eten. Zij
hadden echter geen zin om opnieuw
borden en bestek vies te maken. Daarom
kwamen de pannen op tafel en werd er,
samen met de barmensen en enkele vaste
klanten, “lekker smerig” met de handen
gegeten. “In de Baas kon alles!”, vertelt
Rutger.
Klantencontact
“Je kreeg als kok geen geld. Je kookte
voor de gezelligheid en de waardering”,
gaat hij verder. De koks liepen daarom
vaak langs de tafeltjes om de gasten te
vragen wat ze van de maaltijd vonden.
Gelukkig gaven de gasten niet alleen
sociaal wenselijke antwoorden, maar ook
ongezouten meningen. Veel klanten
kenden de koks wel, omdat ze vaker bij
De Baas kwamen. Vaak kwamen mensen
direct uit hun werk en hadden ze geen zin
om te koken, maar verlangden ze naar
een snelle maaltijd in een gezellige
omgeving. Voor de gasten was het
eetcafé een goede plek om elkaar te
ontmoeten, vrienden te maken en
misschien wel verliefd te worden.
Bijzonder
Aan de leestafel zaten vaak dezelfde
eenlingen die makkelijk met elkaar aan
de praat raakten. Gezinnen kwamen
nauwelijks in De Baas. Stelletjes wel. En
vaste groepen, zoals het vergaderclubje
van acht vrouwen op de donderdag.
“Eens was er een handbaltoernooi in
Utrecht. De organisatie vroeg of
honderdtwintig man kon komen eten.
Meteen heb ik een rondje gebeld om te
vragen wie van de vrijwilligers wilde
komen helpen. We bedachten een
menuutje en de handballers konden in
drie ploegen binnenkomen. Vooraf
hadden we de handballers wel een
duidelijk verwachtingspatroon
bijgebracht: meer dan een goedkope
warme hap met een drankje en een
gezamenlijke rekening zat er niet in”,
vertelt Rutger.
Een plek
Al met al kookten Rutger, Judith en Liza
drie jaar samen bij De Baas. Ondanks alle
gezelligheid, de vrijheid in de keuken en
het contact met de gasten, stopte Rutger
begin jaren negentig. “Ik was het gezeik
over steeds dezelfde dingen in de
vergaderingen wel zat. Iedere keer
opnieuw moest het wiel uitgevonden
worden.” Toch kwam hij met regelmaat
terug om een periode te helpen. De Baas
had altijd een tekort aan mensen en het
sociale aspect bleef Rutger trekken. Nu
De Baas niet meer bestaat, mist hij “een
plek waar je altijd binnen kan lopen, een
krantje kan lezen en altijd wel iemand
vindt met wie je kan ouwehoeren.”
Eigenlijk doodsimpel
Koken doet hij nog steeds: voor vrienden,
familie en ex-Bazers. Ook Baasrecepten
krijgen Rutgers gasten nog wel eens
voorgeschoteld. Zo zette hij ooit
‘Cherubijn’ op de kaart van De Baas:
kwark met slagroom, citroensap en
honing. Eén van de grootste
Baassuccessen was een gerecht uit
Tanzania, genaamd Ndizi Na Nyama. Voor
deze stoofschotel kwamen de gasten echt
terug. “Rundvlees of ander stoofvlees in
stukjes snijden, aanbraden in olie,
uiringen erbij en bakbanaan en blokjes
zoete aardappel. Dan wat kummel, kerrie
en gember. Flinke sloten water en stoven
maar. De tomaten, kousenband en
kokosmelk moet je natuurlijk niet
vergeten,” dreunt Rutger op. “Lekker en
exotisch koken is eigenlijk doodsimpel!”
102
SLAAPZAKKEN MEE!
Beleidsweekenden, algemene ledenvergaderingen, stuurgroepvergaderingen, werkersvergaderingen, bestuursvergaderingen,
kookvergaderingen, commissievergaderingen en ga zo maar door.
Er is wat afgepraat in die 32 jaar. Een beeldimpressie van enkele
Baasweekenden.
1986
1977
1979
1982
103
1992
1994
1996
1992
105
8 OPEN PODIUM
In de jaren negentig wordt De
daarom verkopen ze op Bevrijdingsdag broodjes fa-
Baas meer dan ooit een ‘plek
lafel in de multiculturele wijk Lombok en leveren ze
waar alles kan’. Dichters, muzi-
in 1989 een bijdrage aan de campagne ‘De mythe
van het Europese Paradijs’ van Vluchtelingenwerk
kanten en kunstenaars: allemaal
Utrecht. Dinsdag koken ze Chileens, woensdag So-
worden ze met open armen ont-
malisch, donderdag Turks, vrijdag Eritrees, zaterdag
vangen door een nieuwe lichting
Filippijns en zondag Zaïrees. Op de menukaart staat
enthousiaste vrijwilligers.
informatie over de politieke situatie in deze landen,
in de caféruimte exposeert een Iraanse kunstenares
en in het eethuis vraagt de expositie ‘Asiel in Neder-
“Ze zijn gek. En constant komen er nieuwe gekken
land’ aandacht voor de positie van vluchtelingen. “In
bij. Jongens en meisjes die voor nop zich te pleuris
het Utrechtse kollektief kafee-eethuis De Baas krij-
werken achter de bar, in de keuken. Vijftien tot twin-
gen de klanten volgende week de vluchtelingenpro-
tig uur per week. […] En waarom ook alweer? Nou,
blematiek letterlijk voorgeschoteld”, kondigt de
omdat het leuk is om je eigen baas te zijn. Omdat er
Volkskrant aan. “Het collectief heeft ruime ervaring
geld verdiend (kan) wordt (worden). En met dat geld
met de Afrikaanse keuken en krijgt hulp van mensen
kunnen leuke dingen worden gedaan.”
uit de betrokken landen.”
Met die montere woorden vatten de Bazers eind
Ook financieel ondersteunt De Baas in de jaren ne-
1988 nog maar eens duidelijk samen waar hun
gentig talloze projecten. Heel soms gebeurt dat nog
kroeg om draait. Leuke initiatieven willen ze steunen,
op de ouderwetse manier: zo krijgt Strowis, een op te
het liefst zo veel mogelijk. Daarom lenen ze bijvoor-
richten hostel dat nauw verbonden is met kraakpand
beeld elk jaar hun keuken uit aan tuinderij De Aard-
ACU, in 1996 een renteloze lening van 2.500 gul-
vlo, die er pompoenenchutney maakt waarvan De
den. Daarnaast kopen de Bazers aandelen in wind-
Baas vervolgens een deel mag houden. Daarom wer-
molenparken en biologische landbouwgrond en ‘ne-
ken ze mee aan een ledenwerfactie van de VPRO
men’ ze een Foster Parents-kindje. Maar meestal
door een speciaal VPRO-toetje te serveren. En
geven ze het geld gewoon rechtstreeks weg. Tiental-
106
Marokkaanse sportclub voor gehandicapten tot een
weefatelier in Guatemala. De omvang van de giften
neemt sterk toe: begin jaren negentig ontvangen organisaties gemiddeld zo’n 2.000 gulden. Als De
Baas negen weken lang Act Up Against Aids in de
schijnwerpers zet, levert dit de actiegroep zelfs
5.831,80 gulden op. Naar aanleiding van dit recordbedrag overwegen de Bazers in mei 1994 om een limiet te stellen aan het bedrag waarmee ze de fooienpot aanvullen. Maar als uit een enquête blijkt dat
klanten vooral fooi geven wegens het goede doel,
zien ze daar toch vanaf. Hoeveel geld het ook kost,
De Baas blijft de fooienpot verdubbelen.
Baasprijs
Ook de Baasprijs, volgens de werkers “de belangrijkste aktiviteit van de vereniging naar buiten toe”,
wordt steeds royaler. In 1988 bedroeg die prijs nog
2.222,22 gulden, maar vanaf 1990 wordt al 3.000
HET VIJFTIENJARIG JUBILEUM
WORDT IN STIJL GEVIERD
gulden weggegeven. En nog eens drie jaar later loopt
het bedrag op tot 4.444,44 gulden. Misschien nog
len organisaties ontvangen een donatie, waaronder
wel belangrijker is dat De Baas van de prijsuitreikin-
een studiefonds voor asielzoekers en een werkgroep
gen elke keer een grote happening maakt. Zo is er
die uitgeprocedeerden helpt in een ander land asiel
vaak live muziek, mogen de genomineerden een
aan te vragen. Ook als een groepje Innu-indianen
presentatie houden en kunnen ze voorafgaand aan
om driehonderd gulden vraagt om hun busje te re-
de prijsuitreiking informatieposters ophangen in de
pareren dat tijdens een demonstratie beschadigd is
kroeg. En om extra publiciteit te genereren, geeft De
geraakt, trekken de Bazers welwillend hun porte-
Baas in 1991 ‘Vrijwillig, ik?’ uit, een brochure waarin
monnee.
de zes finalisten hun visie geven op vrijwilligerswerk
in de jaren negentig. “Eigenlijk zijn vrijwilligersorgani-
Fooienpot
saties als zalmen die in het voorjaar kilometers tegen
De grootste geldstroom loopt echter via de fooienpot.
de stroom inzwemmen”, schrijven de Bazers in hun
Opvallend is dat die pot steeds vaker naar projecten
inleiding poëtisch. “Niemand weet wat de drijfveer
in het buitenland gaat: van een biologische boerderij
van die beestjes is […], maar om één of andere re-
in Polen tot een ziekenhuis in Oeganda, en van een
den doen ze het toch maar wel.”
1990-1997 | Open podium
107
Nacht van de Poëzie
ters – één dag voor de ‘echte’ Nacht van de Poëzie –
Op deze manier wordt De Baas steeds meer een
hun werk mogen voordragen. “Wij zijn zeker niet
trefpunt voor goede doelen: een plek waar vrijwilli-
wars van creativiteit en al eigenhandig gedichten op-
gersorganisaties in de schijnwerpers worden gezet,
lepelend (tijdens het eten) ontstond het idee een
financieel worden gesteund en zichzelf presenteren
open podium te organiseren als warming-up voor het
aan het Utrechtse publiek. En ook op een andere
grootse gebeuren”, licht Linda Lankreijer in april
manier maakt De Baas optimaal gebruik van de be-
1991 toe. “Bij het speuren naar voordragers was de
schikbare ruimte. Zo organiseren de Bazers zowel in
respons zo positief dat een gedeelte van de avond al
1991 als 1992 een ‘Alternatieve Nacht van de Poë-
een vast programma heeft. Het moge anderen er
zie’: een avond waarop beginnende Utrechtse dich-
niet van weerhouden later in de nacht spontaan het
podium te betreden!”
Alle winnaars van de Baasprijs op een rijtje…
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996*
1997
Vrouwen Tegen Verkrachting (actiegroep tegen seksueel geweld)
Stichting HOOM (noodopvang voor jongeren)
Twee winnaars: Anti-Militaristies Onderzoeks Kollektief + Kindertelefoon Utrecht
Zelfstandig Wonen Project (begeleid wonen voor mensen met psychische problemen)
Eerste prijs: Sleep-Inn ’t Snurkhuis (nachtopvang voor daklozen)
Tweede prijs: ACU (politiek-cultureel centrum)
Kinderrechtswinkel Utrecht
Stedelijk Overleg Lichamelijk Gehandicapten Utrecht (SOLGU)
UITREIKING BAASPRIJS 1991
Stichting Nachtopvang in Zelfbeheer (nachtopvang voor daklozen)
De Stemvork (bewonerscommissie uit de Utrechtse wijk Ondiep)
Centrum Paraplu Utrecht (ontmoetingscentrum voor mensen met een lichamelijke beperking en/of chronische ziekte)
* In 1996 reikt De Baas geen Baasprijs uit, maar wel een speciale lustrumgift voor het “beste plan
ter verfraaiing van een buurt in de stad Utrecht”. Deze prijs (4.500 gulden) wordt later verdubbeld
door Wijkbureau Noordwest van de gemeente Utrecht.
108
Behalve dichters zijn ook beeldend kunstenaars van
harte welkom in De Baas. Op zich is dat niks nieuws:
exposities zijn er in de kroeg altijd al geweest, ook
aan de donkere Biltstraat. Maar in de ruime en lichte
Lijnmarkt komen deze tentoonstellingen natuurlijk
beter tot hun recht. Bovendien blaast een aantal enthousiaste vrijwilligers de Kunstcommissie medio jaren negentig nieuw leven in, waardoor de continuïteit
van de exposities sterk toeneemt. Elke zes weken
hangt er weer een nieuwe serie schilderijen, tekeningen of foto’s aan de muur. Tientallen, vooral beginnende kunstenaars krijgen zo de kans hun werk te
tonen, ervaring op te doen met exposeren en een
netwerk op te bouwen.
JazzTreffen
Muzikaal valt er in De Baas eveneens het nodige te
beleven. Zo is er op donderdagavond vaak live muziek in de vorm van een optreden of open podium en
kunnen klanten op zondagmiddag genieten van jazz
van hoog niveau. Dan staat De Baas namelijk in het
teken van het ‘JazzTreffen’: open jamsessies waarin
verschillende muzikanten in wisselende combinaties
met elkaar spelen. Het initiatief voor dit JazzTreffen
komt van Sander Tekelenburg, Dick de Graaf en
Marc van Vugt: drie jazzmusici die begin jaren neDE BAAS IS EEN VAN DE
WEINIGE KROEGEN DIE
MUSICI CREATIEVE
RUIMTE BIEDT
gentig op zoek zijn naar een plek waar ze informeel
kunnen spelen. In De Baas vinden ze het podium
dat ze zoeken: een leuke kroeg met een goede
akoestiek, die ze de vrijheid geeft om zélf te bepalen
wat ze spelen. En zo nodigen ze vanaf 1993 elke
week een aantal muzikanten uit die nog niet eerder
samen hebben gespeeld, maar van wie ze vermoeden dat ze muzikaal een goede combinatie vormen.
109
JazzTreffen in De Baas
“Begin jaren negentig kende Utrecht een
en probeerden elke week opnieuw musici te
Helaas ontstond na een jaar of drie het
relatief grote en actieve scene van jazzmusici,
vinden die elkaar nog niet kenden en waarvan
probleem dat De Baas het JazzTreffen te veel
die met name samenkwamen in het SJU-huis.
we inschatten dat die combinatie goed zou
geld vond kosten. Linda en ik zijn toen op
Maar onze ambities waren groter dan wat de
werken. Daarmee kreeg het JazzTreffen na
zoek gegaan naar een andere locatie. Met
SJU kon of wilde bieden. Met een groep van
verloop van tijd een zeker prestige voor
name Linda heeft daar heel veel energie in
zo’n twintig musici zijn we bijeengekomen
musici: de uitdaging om zonder enige
gestoken. Uiteindelijk werd Parnassos bereid
om op een rijtje te zetten wat we wilden en
voorbereiding met goede, voor hen
gevonden, mede dankzij het feit dat Linda
hoe dat aan te pakken. Daar is bijvoorbeeld
onbekende musici te spelen, voor een publiek
subsidie had weten los te krijgen, waardoor
het Utrechts JazzTreffen Festival in park
dat dat wist te waarderen, in een leuke kroeg
het Parnassos geen cent kostte en ons slechts
Lepelenburg uit voortgekomen – bij mijn
met een ongebruikelijk goede akoestiek.
hoefde te tolereren. Die constructie bleek
weten het enige jazzfestival ooit in Utrecht
Dankzij die ideale omstandigheden bleek
echter ongezond. Bij Parnassos bestond het
georganiseerd door musici zelf.
vrijwel iedere muzikant die we vroegen bereid
publiek voor het overgrote deel uit mensen
om voor een appel en een ei op te treden:
die slechts behoefte hadden aan bier en
Een van de dingen die ikzelf belangrijk vond,
voor een maaltijd en een kleine
lawaai, waardoor de musici tot behang
was uitbreiding van het aantal podia en dan
reisvergoeding.
werden gedegradeerd. Aangezien het budget
nog steeds slechts een reisvergoeding toeliet,
met name plekken waar ‘informeel’ gespeeld
kon worden. Samen met saxofonist Dick de
In de drie jaren dat het JazzTreffen heeft
hebben we er binnen een paar maanden een
Graaf en gitarist Marc van Vugt ben ik op
bestaan, hebben er honderden bekende en
punt achter gezet. Van dat soort klote-gigs
zoek gegaan naar een locatie met een goede
minder bekende musici opgetreden. Ik
zijn er genoeg. Die hoef je niet zelf te
akoestiek en ‘juiste’ sfeer, waar we de vrijheid
herinner me onder andere Bert Joris, Michiel
organiseren.
zouden hebben om zelf te bepalen wat en
Borstlap, John Ruocco, Peter Beets, Roy
met wie we speelden. Uiteindelijk vonden we
Dackus, Stefan Schmid, Juraj Stanik en nog
Een droef einde dus, maar de goede
bij De Baas in Roger Vossen een enthousiaste
heel veel meer.
herinneringen aan De Baas overheersen – De
Baas was een van de weinige kroegen die
medestander. En zo konden we vanaf 1993 in
De Baas het JazzTreffen gaan organiseren.
Na een jaar zijn Dick en Marc vertrokken en
musici de ruimte bood om muziek te maken,
heb ik het JazzTreffen zonder hen nog
in plaats van de bieromzet te verhogen.”
Een belangrijke gedachte achter dat
ongeveer twee jaar voortgezet. Ongeveer
JazzTreffen was dat we musici uit verschil-
rond diezelfde tijd vertrok Roger bij De Baas
lende scenes bij elkaar wilden brengen. We
en nam Linda Lankreijer de logistieke
hadden alle drie heel verschillende contacten
organisatie van hem over.
Sander Tekelenburg
110
Nieuw gezicht
Dankzij deze activiteiten groeit De Baas steeds meer
uit tot een cultureel centrum: een open podium waar
MOORDSPEL, GESPEELD IN HET BAASWEEKEND 1989
dichters, muzikanten en kunstenaars hun ei kwijt
kunnen. En dankzij de creativiteit van de verschillende kookploegen bouwt De Baas ook als multicultureel eethuis een aardige reputatie op. “Hier zijn
geen driedelig in het pak zittende, knippende obers
en gesteven tafelkleden”, schrijft het studentenblad
van de Hogeschool Utrecht in 1992 goedkeurend.
“Maar er zijn wel menu’s die een Michelin-ster verdienen. En dat voor een prijs: ongelooflijk, het lijkt
het Oostblok wel.”
HET EETHUIS HEEFT EEN GOEDE NAAM
111
Tegelijkertijd komt het ‘kroeggebeuren’ echter steeds
meer stil te liggen. Hoewel de Bazers in de jaren
negentig meerdere pogingen doen hun café ook
’s avonds open te houden, lukt dat eigenlijk maar
zelden. Alleen op donderdagavond kunnen klanten
met enige regelmaat in De Baas terecht. Maar zelfs
dan gaat de kroeg om 01.00 uur alweer dicht. Wel
verhuren de werkers hun pand vaak voor feesten en
recepties: activiteiten die een steeds groter deel van
BIOSCOOPRECLAME
de omzet vormen.
Minder ideologisch
Ook in een ander opzicht verandert De Baas in de
Door deze verandering is het logisch dat de doelstel-
jaren negentig van karakter. Net als veel andere vrij-
lingen nauwelijks nog onderwerp van discussie zijn.
willigersorganisaties merkt De Baas namelijk dat het
Af en toe, zo melden de Bazers in 1993, is er een
lastiger wordt om werkers aan zich te binden. “In de
“een eruptie van filosofieën”. Maar lange politieke
beginjaren”, schrijft Rob van Steen in mei 1991,
pamfletten, zoals de werkers die in de jaren zeventig
“stond het kafee bol van maatschappijkritische akti-
nog aan de lopende band produceerden, verschij-
viteiten. Nu bevinden we ons echter in een heel an-
nen zelden meer. En ook het onderwerp ‘arbeiders-
der tijdperk, een tijdperk waarin materialisme, indivi-
zelfbestuur’ verdwijnt definitief van de agenda.
dualisering en verzakelijking hoogtij vieren. Het
“Zware pretenties uit de zeventiger jaren, zoals het
werken in vrijwilligersorganisaties is een stuk minder
kreëeren van een linkse multinational om zo de
vanzelfsprekend geworden.”
maatschappij te veranderen, zijn losgelaten. Tegenwoordig wil De Baas vooral projekten en initiatieven
Tot nijpende tekorten leidt dit gelukkig niet. Hoewel
ondersteunen die geheel of gedeeltelijk met vrijwilli-
het aantal vrijwilligers sterk aan schommelingen onderhevig is, zijn er nog altijd voldoende mensen bereid zich voor De Baas in te zetten. Maar de tijd
waarin werkers dag en nacht in de kroeg te vinden
waren, is wel voorbij. En ook de motivatie waarmee
nieuwe vrijwilligers zich aanmelden, verandert. Zo
zijn er in De Baas steeds meer mensen te vinden die
simpelweg horeca-ervaring willen opdoen of die via
de kroeg proberen terug te keren op de arbeidsmarkt. En het aantal ‘barricadetypes’ – actievoerders
in hart en nieren – neemt juist af.
IN 1994 WORDT DE GEVEL
OPNIEUW GEVERFD
112
gers werken en die gericht zijn op sociale, maatschappelijke of politieke bezigheden.”
Dat de Bazers de ideologische teugels laten vieren,
wil echter niet zeggen dat ze die geheel loslaten.
Want nog steeds is De Baas een collectief waarin iedereen evenveel inspraak heeft. En nog steeds verzet De Baas zich tegen ‘strukturen die mensen onvrij
maken’. Het belangrijkste verschil is echter dat aan
deze doelstellingen minder woorden vuil worden gemaakt. “Wel is en blijft het de achtergrond waar vanuit we werken en waarom we dingen doen”, schrijven de Bazers in 1993. “Ieder is vrij zijn eigen
invulling of prioriteit te geven, toch blijft dit het kaHET AANTAL
‘BARRICADETYPES’
NEEMT AF
der.”
En zo passen de Bazers zichzelf in de jaren negentig
geruisloos aan de veranderende tijdgeest aan. De
oorspronkelijke doelstellingen laten ze intact: nog
steeds willen ze met de opbrengsten van de kroeg
goede doelen steunen. Maar in tegenstelling tot de
jaren zeventig en tachtig is hun maatschappijkritiek
een stuk minder scherp. “De ideologische inslag van
De Baas is in de loop der jaren kleiner geworden”
stellen Bregje van Gend en Jet van Dinther in 1996
vast. “Toch is De Baas in alle jaren van zijn bestaan
gelukkig geen ‘gewone’ kroeg geworden! […] Wij als
Yuppentijdperk
“Eigenlijk kán het helemaal niet meer, natuurlijk. Een collectief
café, daar komt toch geen hond? Maar zie, het Utrechts kollektief
kafee en eethuis De Baas is er nog steeds. Ook in het yuppentijdperk van de jaren negentig.”
[Utrechts Nieuwsblad, 20 november 1991]
huidige Bazers werken misschien anders dan in de
beginjaren, maar we doen het met veel plezier en
toewijding!”
113
FEESTELIJKE LUSTRUMVIERING IN 1996.
HET FEESTVARKEN IS
20 JAAR GEWORDEN
114
“Poëzie is goed, dichters zijn goed,
Anno 2009 organiseert het Poëziecircus zo’n twintig keer per jaar een experimenteel podium voor dichters, cabaretiers, rappers en verhalenvertellers, waaronder
het jaarlijkse NK Poetry Slam in Tivoli. Maar de eerste optredens van het
Poëziecircus vonden plaats in De Baas aan de Lijnmarkt. Erevoorzitter Ingmar
Heytze, toen nog beginnend dichter, weet er alles van.
“De eerste keer dat ik een poëzieavond
organiseerde, was in het voormalige
Farmaceutisch Laboratorium in Utrecht. In
dat gebouw hadden kunstenaars tijdelijke
ateliers ingericht: Sophie’s Palace. Ze
wilden graag een avond voor dichters en
zo hebben we in 1995 Poëzie in Sophie
georganiseerd. Het vernieuwende aan die
avond was dat het allemaal een stuk
sneller ging dan op de bestaande literaire
avonden. De omloopsnelheid lag veel
hoger. Bovendien bood het een podium
aan jonge dichters.
Poëzie in Sophie pakte goed uit en ik
merkte direct: dit is een leuk concept. Dus
toen Sophie’s Palace weer weg moest
omdat het laboratorium werd gesloopt,
ben ik op zoek gegaan naar een andere
plek. Zo kwam ik terecht bij De Baas.
Achter de bar trof ik een lieve mevrouw,
die het wel een leuk idee vond. Later zijn
we nog een keer gaan zitten met een
kopje koffie erbij en toen was het binnen
een uur beklonken. Poëzie is goed, dichters
zijn goed, kleinschalig is goed: zo
redeneerden de Bazers volgens mij. Net
zoals ze Max Havelaar-koffie ook goed
vonden. Dat dit soort avonden een gunstig
effect konden hebben op de omzet, kwam
niet eens bij iemand op.
moest gebeuren. Nog niet heel goed, maar
wel al met een duidelijk pointe.
Het concept van het Poëziecircus was dat
we zes dichters uitnodigden, die dan elk
tien minuten mochten voordragen. Als pak
‘m beet vier van die zes dichters goed
waren, had je toch al een prima avond. Tim
van de Ven en Vincent Kramer waren onze
‘muzikale ruitenwissers’: zij speelden
tussen de optredens prachtig saxofoon. De
entree was gratis en De Baas stelde zelfs
een piepklein budgetje beschikbaar voor
de treinkaartjes van de dichters.
Commercie kwam er niet aan te pas. Ook
hielpen de Bazers mee met het open
afbouwen van het podium en stonden ze
achter de bar. De rest van de organisatie
deed ik zelf: ik nodigde de dichters uit,
plakte posters en presenteerde. Ook heb ik
vaak voorgedragen. Dat lijkt raar, voordragen op je eigen avond, maar ik
gebruikte die gedichten vooral als wisselgeld om de avond op tijd af te sluiten als
dichters te lang waren doorgegaan. Wat
voor werk ik voordroeg? Waarschijnlijk
werk van vóór mijn debuut. Romantische,
bitterzoete, ironische gedichten met een
cabareteske inslag, waar nog veel aan
Het eerste Poëziecircus moet zijn geweest
op 22 juni 1996. We hadden verschillende
voordrachten, afgewisseld met circusacts
van Circus Savanti. Daarna is het Poëziecircus volgens mij zo’n twee jaar in De
Baas gebleven. Het liep meteen. We
hadden veel dichters uit Utrecht of
omgeving, dus die brachten altijd veel
aanhang mee. En er kwamen de nodige
chicks, want die komen altijd af op dit
soort avonden moet je weten. Dus er zat
altijd wel tussen de dertig en zestig man.
Terwijl twintig al genoeg was om het
gevoel te hebben dat het vol zat. Daarom
hadden we ook bewust voor De Baas
gekozen: eigenlijk moet je nét iets te klein
zitten.
Wie er allemaal hebben opgetreden?
In ieder geval Erik Jan Harmens, Martin
Fraterman, Adriaan Bontebal en Tim van
der Veer. En waarschijnlijk hebben
Bernhard Christiansen en Sylvia Hubers er
ook wel eens gestaan. Ik deed die
programmering vooral op basis van: wie
ken ik toevallig die dicht, wie vind ik
Poëziecircus
115
kleinschalig is goed”
Na zijn debuut in 1997 publiceerde Ingmar
Heytze zeven dichtbundels, drie dagboeken
en een bundel prozaminiaturen. Verder is
er werk van hem te vinden in bijna elke
Nederlandse poëziebloemlezing van enige
betekenis.
aardig, van wie heb ik thuis een boekje
staan? Ik wilde gewoon leuke dichters, en
dan vooral mensen die goed konden
voordragen. Want dat was echt bon ton in
die tijd: goede dichters die vreselijk
stonden voor te lezen. Maar als je het
niet goed kunt brengen, vond ik, moet je
geen geld aannemen om je mooie
gedichten om zeep te staan helpen. Dus
podiumvaardigheid was absoluut een
belangrijk criterium.
Ik bewaar goede herinneringen aan die
avonden. Zo weet ik nog dat iemand een
keer door de beslagen ruiten naar binnen
stond te kijken omdat ie niet meer naar
binnen kon. Dat gaf me een heel trots
gevoel. De concentratie was altijd goed:
we hadden nooit last van pratende
mensen of zo. Het enige probleem was
dat er altijd een box kapot was of dat het
mengpaneel het weer eens niet deed.
Voor mij waren die avonden de eerste
stappen op het gebied van organiseren.
Ook heb ik een aardig netwerk kunnen
opbouwen. Want als je een jonge dichter
bent en je wilt graag optreden, dan werkt
het vaak zo: ik vraag jou voor mijn
avondje en dan vraag jij mij. Zo help je
elkaar het circuit in dat je zelf hebt
gecreëerd. Ik dacht toen niet bewust: ik
ga nu even een netwerk bouwen. Maar
achteraf gezien heeft het wel zo
gewerkt.”
1997
1999
2000
2002
2003
2003
2005
2008
2009
De allesvrezer
Sta op en wankel
Aan de bruid
Het ging over rozen
Nietzsche schrijft een laatste
vers
Ik ben er voor niemand
(proza)
Schaduwboekhouding
Elders in de wereld
Utrecht voor beginners, de
Domstad in 125 gedichten
117
9 LAATSTE RONDE
Een eethuis dat vaker dicht is
slechts veertien van hen (de zogenaamde ‘A-leden’)
dan open, toenemende geldzor-
bereid elke week een dienst te draaien. De overige
gen en veel achterstallig onderhoud. Dat zijn de belangrijkste
dertig voelen zich wel degelijk bij De Baas betrokken, maar vinden een dienst per week eigenlijk te
veel.
problemen waarmee De Baas
wordt geconfronteerd als eind
Door dit personeelstekort, constateert Gauko Kuiken
jaren negentig het aantal vrijwilli-
op 30 december 1997, is het eethuis de afgelopen
gers sterk afneemt. Hoewel de
maanden gemiddeld maar drie dagen in de week
open geweest, “met als uitschieter een week met
Bazers meerdere pogingen doen
slechts één zielig dagje”. En ook in andere opzichten
hun kroeg te redden, komen ze
gaat het volgens hem niet goed. Zo zijn de fooienpot-
door dit personeelstekort in een
ten al een jaar lang niet meer verdubbeld, was er bij
vicieuze cirkel terecht waaruit ze
niet meer weten te ontsnappen.
de laatste Baasprijsuitreiking maar een handjevol
werkers aanwezig en treden er in de kroeg nauwelijks nog bandjes op. Ook moeten commissieleden
telkens opnieuw het wiel uitvinden, omdat er onvoldoende overdracht plaatsvindt. “De lijst is niet volle-
Hoeveel mensen heb je nodig om zes dagen per
dig”, verzucht hij somber, “maar stemt zo al genoeg
week een eetcafé te runnen? Minimaal 36, laat de
tot – naar keuze – triestheid of cynisme.”
Personeelscommissie begin 1998 weten. Dan
draaien zowel de keuken als de bar op volle sterkte,
Om deze problemen het hoofd te bieden, richt een
hoeft iedere Bazer slechts een keer per week te wer-
aantal werkers begin 1998 de Projectgroep Vernieu-
ken en kunnen “gevallen van ziekte, tentamenstress
wing op, een soort supercommissie die zichzelf ten
en vakantieblues” goed worden opgevangen. In de
doel stelt orde op zaken te stellen en de “parel van
praktijk ligt dit ideaal echter ver buiten handbereik.
de Lijnmarkt” weer te laten glimmen. Ook spoort de
Hoewel De Baas op papier 44 vrijwilligers telt, zijn
Personeelscommissie alle Bazers aan om minimaal
118
DE VERNIEUWING VAN HET
PAND LOST DE ECHTE
PROBLEMEN NIET OP
22 nieuwe vrijwilligers te werven. “Dus mocht je nog
zet van pak ‘m beet tweeduizend gulden die we hier
iemand weten”, roept Alice Dallinga op, “twijfel dan
per week mee genereren, is te weinig. Rekeningen
vooral niet en maak veel reclame! We zijn immers te
kunnen niet betaald worden.”
leuk en goede doelig om roemloos ten onder te
gaan!”
Impasse
Op zich is dit personeelstekort natuurlijk niets
In eerste instantie lijken deze inspanningen het ge-
nieuws: er zijn wel vaker perioden geweest waarin de
wenste resultaat op te leveren. In een half jaar tijd mel-
Bazers moeite hadden het rooster gevuld te krijgen.
den zich 28 mensen aan, waarvan ongeveer de helft
Maar eind jaren negentig neemt dit tekort opeens
daadwerkelijk vrijwilliger wordt. Maar omdat er tege-
chronische vormen aan. Waarschijnlijk heeft dat
lijkertijd ook veel mensen afscheid nemen, blijft de si-
vooral te maken met de invoering van de ‘prestatie-
tuatie kritiek. “Er zijn nog steeds te weinig A-leden om
beurs’ voor studenten in 1996 en de verscherpte ei-
vijf dagen in de week open te kunnen”, treurt Willeke
sen aan uitkeringsgerechtigden. Ook de veranderde
Heidemann op 8 juni 1998. “Op het moment halen
tijdgeest speelt een rol: in vergelijking met de idealis-
we twee of met een beetje geluk drie dagen. De om-
tische jaren zeventig is het animo om vrijwilligers-
1998-2008 | Laatste ronde
119
werk te doen nu eenmaal een stuk minder groot.
Monster
Maar misschien is de bloeiende economie wel de
grootste boosdoener. Want eind jaren negentig daalt
Door deze ‘vrijwilligersrecessie’ komen de Bazers
“Vraag jezelf af: wat is de reden voor het voortbestaan van De
Baas? Is de overleving van het eetcafé doel op zich geworden?
Ooit was het slechts het middel om een paar mooie ideeën vorm te
geven. Moeten we die ideeën dan maar voeren aan het kapitalistische monster dat nooit genoeg heeft, nooit genoeg?”
duidelijk in een negatieve spiraal terecht. Hoeveel
[Willeke Heidemann, juni 1998]
de werkloosheid in Nederland sterk, waardoor vrijwilligersorganisaties als De Baas uit een steeds kleinere
vijver moeten vissen.
moeite ze ook doen, ze slagen er maar niet in het
personeelsbestand structureel uit te breiden. En als
de afdeling Bijzondere Wetten van de gemeentepolitie meerdere keren constateert dat er niemand
met een diploma Sociale Hygiëne aanwezig is, dreigt
ten ze in 1999 de knoop door te hakken en de ge-
ook de exploitatievergunning in gevaar te komen.
meente om subsidie te vragen.
Sommige werkers stellen voor het collectief dan
maar op te heffen en uitsluitend met betaalde krach-
Een van de eerste Melkertbaners die bij De Baas in
ten te gaan werken. Anderen willen het pand zelfs
dienst treedt, is Mark Sparrius: een vrijwilliger die op
verkopen en een geheel ander project beginnen, zo-
dat moment ongeveer een jaar actief is in De Baas
als een biologische boerderij. Maar uiteindelijk ont-
en die bekendstaat als een goede kok. En al snel vol-
breekt het de Bazers aan tijd en energie om deze
gen er meer betaalde krachten: in anderhalf jaar tijd
plannen serieus uit te werken.
stijgt hun aantal van één naar acht. Op het hoogtepunt zijn er maar liefst negen Melkertbaners in
Melkertbanen
dienst, terwijl het aantal ‘reguliere’ vrijwilligers intus-
Een andere oplossing voor het personeelstekort is
sen gelijk blijft. Hierdoor begint De Baas steeds meer
het aantrekken van ‘Melkertbaners’: langdurig werk-
op een soort werkgelegenheidsproject te lijken,
lozen die dankzij een subsidie van de gemeente kos-
waarin de vrijwilligers een minder grote rol van bete-
teloos in dienst kunnen worden genomen. Natuurlijk,
kenis spelen.
zo beseffen de Bazers, zitten aan deze constructie
de nodige risico’s vast. Want door betaalde krachten
Aanvankelijk heeft de komst van de Melkertbaners
aan te stellen, zetten ze de onderlinge gelijkwaardig-
een positief effect. Zo is het eethuis eindelijk weer
heid op het spel die altijd zo’n cruciaal onderdeel
eens vijf dagen in de week open en stijgt de omzet in
van De Baas is geweest. Aan de andere kant is ie-
2000 met zo’n 30% ten opzichte van het jaar daar-
dereen ervan overtuigd dat er écht iets moet gebeu-
voor. Maar helaas is deze comeback van korte duur.
ren om faillissement te voorkomen. Daarom beslui-
Want over een langere periode gemeten lukt het De
WERVING NIEUWE
VRIJWILLIGERS
120
IN 2000 STIJGT DE OMZET
MET ZO’N 30% TEN
OPZICHTE VAN HET JAAR
DAARVOOR
Baas nog steeds niet om vijf dagen in de week open
toekomen? Of zijn dat de Melkertbaners, die officieel
te zijn. En ook de omzet neemt al snel weer af: in
werknemer zijn, maar in de praktijk een groter stem-
2002 liggen de inkomsten alweer onder het niveau
pel drukken op het eethuis dan de vrijwilligers? Met
van 1999.
andere woorden: wie is er de baas binnen De Baas?
Een ander belangrijk probleem is dat De Baas door
Verloedering
de komst van de Melkertbaners enigszins stuurloos
Door dit gebrek aan duidelijkheid drijven de twee
raakt. Omdat de vrijwilligers en de betaalde krachten
groepen steeds verder uit elkaar wordt de sfeer er
van meet af aan als elkaars gelijken worden be-
niet beter op. Zo zijn er veel ergernissen over en
schouwd – zo mogen de Melkertbaners deelnemen
weer over de manier waarop mensen hun taken uit-
aan commissies en krijgen ze stemrecht op de ver-
voeren en ontstaan er af en toe flinke ruzies. In janu-
gaderingen – is het onduidelijk wie het nu in De
ari 2003 geeft één van de ID’ers – zoals de Melkert-
Baas voor het zeggen heeft. Zijn dat de vrijwilligers,
baners sinds 2002 heten – een andere ID’er zelfs
die de Melkertbaners eigenlijk zouden moeten bege-
een kopstoot, waarop de laatste dreigt ontslag te ne-
leiden bij hun re-integratie maar daar nauwelijks aan
men. Tekenend voor de chaotische sfeer is dat de
121
Bazers de agressor vervolgens niet de laan uitsturen,
2003 vast. “Conclusie: maatregelen die dit tegen
maar besluiten hem “een laatste waarschuwing te
moesten gaan, werken niet of nauwelijks. Eigenlijk zou
geven”.
er een mentaliteitsverandering in de Baas nodig zijn
om dit te verbeteren, maar hoogstwaarschijnlijk zit dat
Op deze manier zakt De Baas steeds meer weg naar
er gewoon niet in.”
een bedenkelijk niveau. Zo worden fooien soms gebruikt om kastekorten aan te vullen en boekt De Baas
Zo heeft de komst van de betaalde krachten niet het
in 2002 een verlies van 7.000 euro. Volgens de Fi-
effect waarop de Bazers in 1999 hadden gehoopt.
nanciële Commissie is dat verlies “voor een groot ge-
Hoewel de ID’ers De Baas tijdelijk van de ondergang
deelte te wijten aan het excessieve drankgebruik van
hebben gered, leidt hun inzet niet tot een structurele
de medewerkers. Vooral het gebruik van sterke drank
verbetering van de bedrijfsvoering. Als de ID-regeling
is schrikbarend, maar ook de bierconsumptie mag er
in 2004 wordt afgeschaft, kan dit dan ook niet als
zijn.” En hoewel de Bazers meerdere pogingen doen
een zware slag voor het eethuis worden beschouwd.
dit drankgebruik aan banden te leggen, lukt het maar
Zeker niet omdat van de vijf ID’ers die op dat mo-
niet de discipline aan te halen. “Er wordt nog steeds
ment nog een contract hebben, er slechts twee
[…] onder of na diensttijd een grote hoeveelheid
daadwerkelijk actief zijn: de overige drie zitten ziek
drank gebruikt”, stelt de werkersvergadering in juli
thuis.
OMZET DE BAAS IN GULDENS
* Gegevens over 1988 en 2004 ontbreken
122
Machtsstrijd
zogenaamde ‘noodhulpregeling’ van de gemeente
Al snel blijkt echter dat het ontslag van de ID’ers tot
nog een jaar langer in dienst had kunnen houden.
nog veel ernstiger problemen leidt. In de loop van
2004 ontstaan er namelijk grote spanningen tussen
Als gevolg van deze juridische strijd komt De Baas in
Mark Sparrius – die na zijn ontslag opnieuw vrijwilli-
2005 bijna geheel stil te liggen. Zo is het eethuis
ger is geworden – en het bestuur van Vereniging
twee maanden lang gesloten, zijn er nog maar zo’n
Frons. Kern van dit conflict is dat Mark vindt dat het
acht vrijwilligers over en bedraagt de omzet nog geen
bestuur te weinig doet om De Baas nieuw leven in te
26.000 euro. Het enige positieve nieuws is dat De
blazen, terwijl het bestuur Mark op zijn beurt solis-
Baas zijn eethuis voor de eerste keer aan ‘Happie-
tisch optreden verwijt. Door dit meningsverschil ont-
taria’ verhuurt, een groep studenten die er met veel
staan er in De Baas twee kampen, die steeds meer
succes koken voor het goede doel. Verder is De
recht tegenover elkaar komen te staan. In 2005
Baas op sterven na dood. Door de onregelmatige
spant Mark zelfs een rechtszaak aan, waarin hij stelt
openingstijden weten klanten bijvoorbeeld nauwe-
dat het bestuur niet conform de statuten heeft ge-
lijks waar ze aan toe zijn. En ook de kwaliteit van het
handeld en waarin hij “openheid van zaken” eist.
eten wisselt sterk, waardoor De Baas steeds meer
Die eis wordt door de rechter niet gehonoreerd, maar
een slechte naam begint te krijgen.
in een tweede rechtszaak – waarin Mark claimt onte-
BAASUITJE VAN 2003
recht ontslagen te zijn – krijgt hij wel gelijk. Want
OPC
hoewel de kantonrechter dit ontslag op zich begrijpe-
Pas in 2006, als de rechtszaken zijn afgerond, kun-
lijk acht, meent hij dat Frons Mark op basis van een
nen de Bazers hun blik weer op de toekomst richten.
In april van dat jaar richten Wendela Tarbuck, Katja
‘t Hooft, Jessica Pepermans, Nathan Urselmann en
Arend Wesdijk de Ondernemingsplan Commissie
(OPC) op, die zich gaat bezinnen op de vraag hoe
De Baas kan overleven. “De Baas moet terug naar
de haven”, kondigt Wesdijk aan. “Het schip drijft
nog en voor sommigen lijkt het te varen, maar het is
wachten tot het schip instort en op volle zee naar de
bodem zinkt met al haar opvarenden. Het dak lekt,
de zeilen zijn gescheurd, we moeten terug alvorens
verder te gaan.”
Om dit schip te repareren, winnen de OPC’ers advies
in bij onder andere een bedrijfskundige en een
bouwtechnisch adviseur. In juni presenteren ze hun
123
eerste plannen: ze willen De Baas vaker verhuren en
meer aandacht besteden aan promotie, onder andere door een actiever wervingsbeleid te voeren en
het pand leuker aan te kleden. Maar in het najaar
van 2006 wordt duidelijk dat het schip té beschadigd is om zelfstandig verder te varen. Om economisch rendabel te zijn, stelt de OPC vast, zou De
Baas namelijk zes dagen per week open moeten
zijn, wat gezien het kleine aantal vrijwilligers simpelweg onhaalbaar is. En ook voor de broodnodige opknapbeurt van het pand ontbreken de middelen.
Sterker nog: op 2 oktober laat de OPC weten dat het
geld in januari 2007 op zal zijn en dat De Baas zijn
aandelen in windmolenparken en ‘biogrond’ zal
moeten verkopen om het tot die tijd vol te houden.
En zo blijft er eigenlijk nog maar één optie over: het
pand verhuren aan een externe partij “die zoveel
PLANNEN VOOR EEN
RENOVATIE BLIJKEN NIET
UITVOERBAAR
mogelijk overeenkomstige doelstellingen heeft als
Vereniging Frons”.
Toekomstplannen
doelen zij de winst doneren. Wel wil Stade een be-
Om die constructie mogelijk te maken, nodigen de
taalde kok en een bedrijfsleider aanstellen, zodat de
Bazers drie stichtingen uit een voorstel in te dienen:
bedrijfsvoering professioneler kan worden aange-
Stade (een welzijnsorganisatie uit Utrecht), De
pakt. Ook wil Stade van De Baas een re-integratie-
Groene Weg (een keten van biologische slagers) en
project maken en een aantal ‘vangnetbanen’ creëren
Abrona (een christelijke organisatie die mensen met
(de opvolgers van de ID-banen).
een verstandelijke beperking ondersteunt). In november wordt over deze voorstellen gestemd, waarbij
En zo tekenen Vereniging Frons en Stichting Stade
Stade als duidelijke winnaar uit de bus komt. Die wil
op 14 december 2006 een intentieverklaring waarin
De Baas grotendeels in zijn huidige vorm voortzet-
ze de wens uitspreken om uiterlijk 1 juni 2007 tot
ten, door het als zelfstandig project binnen haar or-
een definitieve overeenkomst te komen. Hierbij geeft
ganisatie op te nemen. Zo is het de bedoeling dat De
Stade een renteloos voorschot op de huursom van
Baas zo veel mogelijk als een collectief blijft functio-
20.000 euro, die later verrekend zou moeten worden
neren, dat de oude commissiestructuur intact blijft
als Stade het pand definitief gaat huren of als de sa-
en dat de vrijwilligers zelf blijven beslissen aan welke
menwerking niet doorgaat. Ook vraagt Stade Arend
124
Wesdijk – die sinds 2005 voorzitter is van Frons en
Omdat het oprichten van zo’n stichting veel voeten in
sinds 2006 in dienst is van Stade – om als project-
de aarde blijkt te hebben, besluit Frons op 24 juni
manager de voortgang van de onderhandelingen te
2007 het beheer over het pand over te dragen aan het
bewaken. “Ik hoop dat we samen iets moois kunnen
Ana Maria Fonds (AMF), een onroerend goed-fonds
maken van De Baas!”, schrijft Wesdijk in januari
dat projecten ondersteunt “met een sociaal-maat-
2007 hoopvol. “De tijden van onzekerheid mogen nu
schappelijk vernieuwend en coöperatief karakter”.
wel eens voorbij zijn toch? Het veilig stellen van De
AMF en Stade moeten vervolgens zelf overeenstem-
Baas is op papier bijna rond en nu is het tijd om va-
ming bereiken over de voorwaarden waaronder Stade
ker open te gaan en vooral ook te zorgen voor de
het pand gaat huren. Maar die onderhandelingen lo-
structuur die we zo gemist hebben de afgelopen
pen op niets uit. Want hoewel beide partijen het met
tijd.”
moeite eens kunnen worden over de huurprijs, vindt
AMF de financiële risico’s uiteindelijk toch te groot.
Onderhandelingen
Om het verwaarloosde pand weer ‘gebruiksklaar’ te
Aanvankelijk gaat de samenwerking voortvarend van
maken, zal het fonds namelijk flink moeten investeren.
start. Zo biedt Stade vier vangnetbaners een proef-
Maar, zo meldt AMF na lang wikken en wegen: “We
contract aan en start De Baas een wervingscam-
verwachten niet dat alle tijd, geld en energie die erin
pagne om het aantal vrijwilligers te laten groeien
moet worden gestoken om het pand op orde te bren-
“van de huidige 9 naar circa 25 medewerkers”. Ook
gen, opweegt tegen wat het uiteindelijk aan maat-
wordt op 29 mei 2007 een trainingsdag voor nieuwe
schappelijke meerwaarde oplevert.” Daarom besluit
werkers georganiseerd en opent De Baas op 1 juni
AMF op 12 maart 2008 “te stoppen met het proces
zijn deuren als lunchcafé. Het idee hierachter is om
van onderzoek naar toekomstmogelijkheden voor De
met een simpel maar goed menu de klanten weer te-
Baas en het overnemen van het beheer van het pand
rug te lokken en de kaart dan later verder uit te brei-
Lijnmarkt 8”.
den. Ook willen de Bazers hun pand vaker verhuren,
omdat dat relatief het meeste opbrengt.
Verkoop
Op deze manier loopt de poging om De Baas met
Maar er is wel een belangrijk probleem. Stade wil na-
behulp van een andere partij nieuw leven in te bla-
melijk een duidelijk aanspreekpunt, die de vele le-
zen, na anderhalf jaar definitief spaak. Inmiddels is
den tellende vereniging niet kan bieden. En De Baas
namelijk wel duidelijk dat het heel moeilijk zal wor-
wil dat het pand een sociale functie blijft houden
den om het eethuis ooit nog rendabel te krijgen. Bo-
mocht Stade zich later als huurder terugtrekken.
vendien zullen de broodnodige investeringen de
Daarom, zo spreken beide partijen af, moet er een
huurprijs zo ver opdrijven, dat waarschijnlijk geen
aparte beheersstichting worden opgericht voordat de
enkele maatschappelijke organisatie die kan opbren-
samenwerking definitief kan worden.
gen. Daarom besluit Vereniging Frons op 18 mei
2008 haar pand te verkopen.
125
Op het moment dat Frons deze beslissing neemt, telt
de vereniging 23 leden. Hiervan zijn er twaalf aanwezig op de vergadering en stemmen er vijf per volmacht. Sommige van deze leden willen nog steeds
graag dat het pand een maatschappelijke bestemming krijgt, maar de meerderheid vindt dat het aangaan van een nieuw traject niet verstandig is, aangezien de uitkomst heel onzeker is en de kans op
succes heel klein. Daarom wordt na een lange discussie gekozen voor een middenweg: het pand zal in
de vrije verkoop worden gedaan, waarna een gunningscommissie een keuze mag maken uit de hoogste bieders. Op die manier kan een zo hoog mogelijke prijs worden bedongen en tegelijkertijd de
voorkeur worden gegeven aan een maatschappelijke
partij, mocht die zich als koper aandienen.
Nog één keer geldmotor
Uiteindelijk heeft deze gunningscommissie echter
een makkelijke taak. Hoewel alle maatschappelijke
Requiem voor
Eetcafé De Baas
organisaties die interesse zouden kunnen hebben tij-
van die avond als de complete inventaris gaat naar
De gracht droomt en rondvaartboten
glijden door de seizoenen.
Ze gaan voorbij, het is de plek
die beklijft, die je bijblijft.
Vier verdiepingen geschiedenis,
een koffer vol papier. Dit is het
huis, een verblijfplaats, een
aanlegplaats. We lieten het
ons goed smaken. Tijd legde een
sluier over de ramen, onvermijdelijk
het afscheid. De laatste groet,
je trekt de deur achter je dicht.
Averechts, het collectieve café dat de Bazers zelf
[Jolies Heij, 5 juni 2008]
dig worden ingelicht, brengt geen van hen een bod
uit. Daarom wordt het pand voor 1.125.000 euro verkocht aan de hoogste bieder: een ‘gewone’ vastgoedbelegger. In juli 2008 tekent Frons de koopakte, in
augustus werkt een handjevol mensen zich in het
zweet om het pand leeg te ruimen en op 1 september vindt de juridische overdracht plaats. Daarvoor is
De Baas nog één keer open: op 5 juni 2008 – precies 32 jaar na de opening – haalt een aantal Bazers
herinneringen op, serveren ze een laatste maaltijd en
tappen ze hun laatste biertjes. Zowel de fooienpot
hebben helpen oprichten.
126
127
Ook de opbrengsten van de verkoop gaan naar het
goede doel. Van de ongeveer 800.000 euro die overblijft na aftrek van de kosten (waaronder de hypotheek, dit boek en een groot afscheidsfeest in Tivoli)
richt De Baas twee fondsen op: het Triodos-Baasfonds en het Mama Cash-Baas-fonds. Het eerste
fonds gaat vooral investeren in projecten die zich
richten op duurzaamheid, het tweede gaat maatschappelijke ontwikkeling van vrouwen in met name
Oost-Europa stimuleren. Daarnaast ontvangen zowel
het Alertfonds (een fonds dat wereldwijd maatschappelijke initiatieven van jongeren ondersteunt) als het
Ana Maria Fonds een schenking van 12.500 euro.
Op die manier draait de geldmotor voor de allerlaatste keer op volle toeren: in één klap geeft De Baas
meer geld weg dan in de 32 jaar daarvoor.
Feest
“Alles wat het café de afgelopen jaren heeft verzet, was nooit mogelijk
geweest zonder de […] vrijwilligers die met hun gaan, maar vooral met
hun komen de kroeg draaiende hebben gehouden. En de klant
natuurlijk. Want al die werkers en werksters hadden aardig voor lul
gestaan als er geen liefhebber was geweest voor een door een amateur
getapt pilsje. FEEST!”
[uit: persbericht ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan
van De Baas, 25 mei 1981]
LAATSTE AVOND IN DE BAAS:
5 JUNI 2008
128
Er kan er maar één De Baas
Door Wanda Zoet
Als je wat gaat drinken in Café Averechts, heb je grote kans daar Wim Joosten
tegen te komen. Die komt daar namelijk al bijna 25 jaar, minstens één keer per
week. Jarenlang was hij óók een veel geziene gast in eetcafé De Baas. Het ideëele
principe van beide kroegen spreekt hem aan: “Ik gooi geld niet graag weg, het geeft
me een goed gevoel als ik weet dat het goed terecht komt!”
“Echt een leuk restaurant met
enthousiaste bediening” was De Baas
volgens Wim. Hij vindt het dan ook
jammer dat het eetcafé niet meer bestaat.
Gelukkig vindt hij in Averechts iets van de
Baassfeer terug. Dat is niet toevallig, want
in 1983 fungeerde De Baas als hét
voorbeeld voor Averechts. De structuur
werd afgekeken: ook bij Averechts
verrichten leden van de vereniging
diensten voor de stichting. Omdat De Baas
zich voelde aangesproken door het
oprichtingsplan van Averechts, hielp ze de
initiatiefnemers bij het opstarten, door
onder andere een renteloze lening van
8.000 gulden te verstrekken.
Ook werkten de medewerkers van de
anti-kapitalistische collectieven wel eens
samen, bijvoorbeeld in de ‘axikook’: een
kookgroepje dat in de jaren tachtig maaltijden verzorgde tijdens demonstraties.
Toen De Baas meer een restaurant dan een
kroeg werd, ging een aantal Baaswerkers
liever bij Averechts achter de bar staan.
Averechtsmedewerkers Arjan van de
Merwe, Heleen van Nierop en Arjen van
Gend zien de cafés daarom een beetje als
broer en zus. Ze waren sterk met elkaar
verbonden, maar aan de andere kant
concurreerden ze natuurlijk ook.
Traditie
Wim heeft beide cafés altijd graag
bezocht. Ongeveer 22 jaar geleden kwam
hij voor de eerste keer bij De Baas.
Incidenteel bezoek ging ongemerkt over in
een traditie. Met zijn (inmiddels ex-)vrouw
en kind at hij er tien jaar lang elke vrijdagavond. Bazers zullen zich zoon Jasper wel
herinneren: “De hummel ging met Duplo
en tekenspullen het trapje van het podium
op en af.” Hij was een echt toetjesmonster
en werd als stamgast flink verwend: de
koks maakten van het dessert altijd een
verrassing. Inmiddels is Jasper een 18jarige puber, met alles wat daarbij hoort.
Wim zelf kwam voor de lekkere en betaalbare maaltijden. Hij herinnert zich ook dat
hij altijd Remy Martin VSOP dronk. “Het
grappige was dat de barmensen de cognac
altijd inschonken alsof het wijn was. Het is
maar goed dat ik maat weet te houden!”
De bediening van De Baas was heel
persoonlijk en zorgde voor een
ontspannen sfeer, maar sommige
Baaswerkers waren ook wel erg sloom.
“Het kon lang duren voordat een
serveerder aan je tafeltje kwam om de
bestelling om te nemen. Ik herinner mij
één klant met een huilende baby en een
rekening die maar niet wilde komen.
Uiteindelijk was hij wel zo netjes om wat
geld op de bar te leggen voordat hij boos
vertrok.” Er waren Baaswerkers die
volgens Wim niet helemaal pasten in het
normale arbeidsproces. Het was dan ook
nodig dat stevigere medewerkers soms
orde op zaken stelden. Wim denkt terug
aan “een nette meneer in de keuken, die
stiekem alles even goed organiseerde,
zonder het op een bazige manier te doen”.
Dat er zoveel verschillende mensen bij De
Baas werkten, maakte het vooral een
leuke plek om te komen.
“Vriendelijk links” geeft misschien wel
het beste weer welk soort mensen in De
Baas kwam. Bazers waren niet zo radicaal.
“Krakers en milieuactivisten waren vaak
heel rechtlijnig. Ik woonde een tijdje in
een kraakpand en herinner mij van de
kraakbeweging vooral dat die mensen
opvallend gekleed waren. De ideologische
discussies liepen vaak hoog op en een
aantal krakers vergat echt naar anderen te
129
zijn
kijken. Dat dogmatische, daar loop ik nog
steeds voor weg”, vertelt Wim. “Het ACU
was bijvoorbeeld een kroeg waar dat wat
zwaardere volk kwam. In De Baas kwam
het alternatieve midden. Het maakte daar
niet uit welke kleding je droeg of wat je
beroep was.” Juist deze sfeer en mensen
kon Wim in andere Utrechtse kroegen
moeilijk vinden.
Het begin van het einde
Hij betreurt het dan ook dat De Baas
verdwenen is, maar onverwacht kwam
het einde niet. De voornaamste reden dat
Wim zelf niet meer bij De Baas kwam,
was dat het eetcafé zo vaak gesloten
was. “Dan fietste ik er met vrouw en kind
naar toe en kwamen we tot de conclusie
dat De Baas weer eens dicht was.”
Averechtsmedewerker Arjen beaamt dit:
“Ik kwam graag bij De Baas, vanwege de
goede balans tussen de prijs en kwaliteit
van het eten, maar ik wist nooit of ze
geopend waren. Op een gegeven moment
ging ik er maar niet meer heen.” Wim
merkte bovendien dat het eten slechter
werd en het aantal vrijwilligers afnam.
Het één heeft waarschijnlijk verband
gehouden met het ander. “Maar op het
gebrek aan vrijwilligers, is het vermoedelijk echt stuk gegaan.”
Het is opvallend dat Café Averechts, met
zo’n dertig medewerkers, nog steeds
goed draait. Het collectief is altijd op zoek
naar mensen, maar heeft geen structurele
problemen met een afnemend
vrijwilligersaantal. Dit contrast heeft
misschien te maken met het verschil
tussen het runnen van een bar en het
exploiteren van een restaurant. Als kok
bij De Baas was de investering als
vrijwilliger immers behoorlijk groot.
“Achter de bar zijn niet altijd veel
mensen nodig, iemand kan rustig een
avondje alleen draaien. Koken vergt een
veel nauwere samenwerking”, legt
Averechtsmedewerker Heleen uit. “Bij
De Baas moest met minder mensen
meer gedaan worden dan bij Averechts.
Maaltijden serveren vraagt veel
voorbereiding: je moet inkopen,
bereiden, serveren, afwassen… Een
barvrijwilliger kan makkelijk even een
uurtje komen tappen.”
De charme van De Baas kan volgens Wim
ook een valkuil geweest zijn. “Jammer
dat op een gegeven moment niet
commerciëler gedacht is! De locatie van
De Baas aan de Lijnmarkt was echt een
gouden kans. Het café zat midden in de
stad en mensen konden gewoon aan
komen lopen, óók toeristen die toevallig
langskwamen. De meerdere verdiepingen
en professionele keuken boden genoeg
perspectief. Het was misschien toch niet
zo’n gek idee geweest om een paar
betaalde krachten in te huren”, meent hij.
Maar Heleen is het hier niet mee eens. De
kracht van Averechts is volgens haar juist
dat het collectief principieel nóóit
betaalde krachten heeft aangenomen, op
de accountant na. Zelfs Melkertbanen zijn
er bij Averechts niet geweest. “Dat geeft
namelijk scheve gezichten. Vrijwilligers
moeten het idee hebben gelijkwaardig te
zijn en een mooie bijdrage te leveren. Zij
TEKST OP DE ONDERKANT
TAFELS IN AVERECHTS
moeten niet het idee hebben dat ze de
vuile klusjes opknappen voor de betaalde
krachten.”
Requiem
Hoe dan ook: De Baas heeft zichzelf
opgeheven. In Averechts word je nog wel
herinnerd aan het bestaan van het andere
collectieve eetcafé. Door de levendige
herinneringen van de medewerkers en
klanten van Averechts. Maar ook door het
meubilair dat Averechts van De Baas
kreeg. Op de onderkant van die tafels
staat met gekleurd krijt: ”Café De Baas
requiem 05-06-08”.
130
TERUGKIJKEND
Door Inge Piena
Abdel, Abdel, Abderrahim, Abdeslam, Achmed, Ad, Ad, Ad, Adinda, Afke, Agaath, Al, Albert, Albert, Albo, Aleid, Alex, Alexander,
Alfons, Ali, Ali, Ali, Alice, Alice, Alrik, Aly, Amir, André, André, Angela, Angenieta, Anita, Anita, Anita, Anja, Anke, Ankie, Anneke,
Annelies, Annelies, Annemarie, Anne-Marie, Annemiek, Annemieke, Annemieke, Annet, Annet, Annet , Annewiek, Annick, Annick,
Ans, Ansfried, Anton, Anton, Aqing, Arend, Arend, Ariane, Ariëtte, Aris, Arjanne, Arjen, Arlien, Arna, Arnold, Arnold, Astrid, Axel,
Aziz, Aziz, Barbara, Bart, Bart, Bart, Bart , Bas, Belinda, Ben, Benito, Bernadette, Bernhard, Bert, Bert, Bert, Bert, Bettie, Betty,
Bianca, Bianca, Bonne, Bouke, Bowine, Bregje, Carla, Carla, Carmen, Carola, Carolien, Carolien, Carolien, Caspar, Catelijne, Cathy,
Catrien, Ceciel, Cecile, Cecile, Cees, Charlotte, Chrisje, Christine, Cobi, Cok, Corina, Corné, Corrie, Corry, Cynthia, Daniel, Daniëlle,
Daphne, Daphne, David, Deanna, Deirdre, Dennis, Dereje, Desirée, Desirée, Dian, Diana, Diana, Diana, Dick, Dick, Dick, Dick,
Diets, Dirk, Dirk-Jan, Djoke, Donglian, Douwe, Ebram, Ed, Ed, Edith, Edje, Eduard, Edward, Edwin, Eef, Eléna, Eli, Ellen, Ellen, Ellis, Elly, Els, Els, Els, Els, Els, Els, Els, Elsie, Emmy, Emmy, Emmy, Eric, Erik, Erik, Erik, Erwin, Estévan, Esther, Esther, Esther,
Etienne, Eugène, Eus, Evelien, Evelien, Eveline, Eveline, Evert, Fadette, Fatiha, Fijtje, Floor, Floortje, Flor, Florine, Foenke, Folkert,
Francis, Frank, Frank, Frans, Frans, Frans, Fred, Frederike, Frieda, Frits, Frouke, Gabrie, Gauko, Gea, Geert, Gemma, George, Ger,
Gerard, Gerard, Gerard, Gerard, Gerrit, Gerrit, Gerry, Gerry, Gert, Gert, Gert, Gert-Jan, Gijs, Gina, Guido, Gusje, Guus, Habib, Hajo,
Hamid, Hamid, Hana, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Hans, Harrie, Harrie, Harry, Harry, Harry, Harry, Havid,
Heidi, Heleen, Helma, Hemmen, Henk, Henk, Henk, Henk, Henk, Henk-Jan, Hennie, Henny, Henny, Henny, Henri, Henriette, Herman, Hester, Heybat, Huguette, Iana, Ida, Ilona, Ilona, Ilse, Ine, Ineke, Ineke, Ineke, Ineke, Inez, Inge, Inge, Inge, Inge, Ingrid, Ingrid, Iris, Iris, Irmin, Isaac, Isabel, Isidoor, Ivo, Iwan, Jaap, Jaap, Jaap, Jacqueline, Jacqueline, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan, Jan,
Jan, Janet, Jan-Jaap, Jannie, Jannie, Jannie, Jantelle, Janus, Jaro, Jasper, Jeanette, Jeanette, Jelly, Jenneke, Jeroen, Jeroen, Jeroen,
Jeroen, Jes, Jessica, Jet, Jet, Jet, Jildou, Jimmy, Joan, Joan, Joanne, Johan, Johan, Joke, Joke, Joke, Joke, Jolanda, Jolande, Jolies,
Jonas, Joni, Joop, Joop, Joost, Joram, Jord, Jorien, Joris, Jos, Jos, José, Josta, Judith, Judith, Judith, Judith, Jules, Jurgen, Karel,
Karel, Karen, Karen, Karim, Karin, Karin, Karin, Karin, Katja, Kees, Kees, Khalid, Kim, Kirsten, Kitty, Kitty, Kiyomi, Koen, Koos,
Krish, Laurent, Lavinia, Lea, Lena, Lenneke, Leo, Leo, Leo, Leo, Leonie, Leonie, Lianne, Lidy, Lien, Lies, Lies, Liesbeth, Liesbeth,
Liesbeth, Lilianne, Lin, Linda, Linda, Lisette, Liza, Loes, Loes, Lonneke, Lotte, Louke, Luc, Lucas, Maaike, Machteld, Madeleine,
Manfred, Manon, Manon, Marc, Marc, Marcella, Marcha, Marchje, Marco, Marcus, Marga, Margo, Margot, Margot, Margriet, Maria,
Marian, Marian, Marian, Marian, Marian, Marianne, Marianne, Marianne, Marianne, Marica, Marieke, Marieke, Mariëtte, Marije, Marion, Marion, Marion, Mariska, Mariska, Marit, Marja, Marja, Marja, Marja, Marjan, Marjolijn, Mark, Mark, Mark, Mark, Markus, Marleen, Marlijn, Marlinde, Martha, Martijn, Martin, Martin, Martin, Martine, Mascha, Mathasyo, Maurice, Meg, Merel, Merel, Merel,
Michael, Michel, Michel, Mieka, Mieke, Mieke, Mike, Mikkie, Minna, Miranda, Mirella, Miriam, Mirjam, Mirko, Miro, Mohammed,
Monica, Moniek, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Monique, Mop, Mustava, Mylène, Nanda, Nanja,
Nanja, Nanneke , Natascha, Mathalie, Nathan, Neddy, Nelleke, Nellie, Nellie, Netty, Nico, Nicole, Nicolette, Niek, Niels, Nienke,
Nienke, Odette, Ody, Olav, Ole, Olga, Orlando, Oscar, Oscar, Oscar, Patrick, Paul, Paul, Paul, Paul, Pauline, Pepijn, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Peter, Petra, Petra, Petros, Phil, Piet, Piet, Pieter, Pieter, Pim, Pim, Plien, Puk, Rafaël, Raquel, Rebekka,
Reinier, René, René, René, René, René, René, Rens, Rianne, Rianne, Rianne, Richard, Rineke, Rita, Rob, Rob, Rob, Rob, Rob, Robert-Paul, Roeke, Roel, Roger, Roland, Roland, Roland, Ron, Ronald, Ronny, Roos, Roos, Rop, Rosaline, Roxanne, Ruben, Ruben,
Rudi, Rutger, Ruud, Ruud, Ruud, Sabine, Sammy, Sandra, Sandrine, Sanna, Sanne, Sarah, Saskia, Saskia, Saskia, Saskia, Shewane, Silvie, Simona, Simone, Simone, Simone, Sjaak, Sjak, Sjarel, Sjors, Stefan, Stephan, Steven, Sunaya, Susan, Susanne, Susy,
Suzan, Sven, Sylvia, Sylvia, Sylvia, Taliet, Tamara, Tanja, Tarek, Terry, Thea, Theo, Theo, Theo, Thomas, Tijs, Tilo, Tim, Timon, Tineke, Tom, Tom, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton, Ton, Tonny, Tony, Toos, Trees, Trudie, Truus, Uwe, Valeria, Vera, Vincent, Vincent, Vincent,
Walter, Walter, Walter, Wendela, Wendeline, Wendy, Wieger, Wilbert, Wilbert, Wilfred, Willeke, Willeke, Willem, Willem, Willemien,
Wilma, Wilma, Wilma, Wim, Wim, Wim, Wim, Wim, Wing Fai, Wouter, Wouter, Ximena, Yader, Yana, Yang, Yvo, Yvon, Yvonne,
Yvonne, Zegert en Zhu.
131
Jenneke Bakker
r de bar
Werkte van 1977 tot 1982 bij De Baas: twee jaar achte
en tweeëneenhalf jaar in de keuken.
“Toen ik me destijds in een opwelling opgaf als
barmedewerker, had ik nooit kunnen voorspellen dat
ik zoveel jaar in De Baas zou blijven werken en zo’n
hart voor de zaak zou krijgen. Want het werk was dan
wel op vrijwillige basis, het was verre van vrijblijvend.
Het was zwaar, maar ook serieus: ik leerde er echt een
vak!
Eigenlijk was ik nogal verlegen in die tijd en tijdens
Fronsvergaderingen zei ik ook nooit iets. Mijn inbreng
bestond vooral uit het praktische werk. Ik vond het
prima om veel te werken en omdat je ook wel inviel
voor iemand die niet op was komen dagen, maakte je
soms erg lange dagen. En dan gingen we na afloop
ook nog eens zitten naborrelen. Ondertussen weet ik
dat ik hyperactief ben en begrijp ik mijn werklust van
toen: in de Baas vond ik een positieve manier om
mijn energie in goede banen te leiden.
Dat je achter de bar steeds met andere mensen in
ploegen werkte, vond ik een uitdaging en vooral heel
leuk. Samen waren we verantwoordelijk voor de sfeer.
Als het lekker draaide, zag je dat direct terug in de
tevredenheid van de klanten.
Na twee jaar barwerk heb ik me aangesloten bij de
kookploeg. Ook in de keuken werkte je met steeds
verschillende maatjes. Dat was heel leerzaam. We
wisselden specialiteiten met elkaar uit en experi-
menteerden naar hartenlust. Dat ging ook wel eens
fout, maar na een tijdje draaide ik mijn hand nergens
meer voor om: Indonesisch, Indiaas, Palestijns, Grieks,
Italiaans enzovoort en dat alles in bourgondische
hoeveelheden. De sfeer in de keuken was vrolijk en
opgewekt: er werd kei- en keihard gewerkt maar ook
flink gedold en gelachen. Het was eigenlijk altijd een
feestje om zo’n kookbeurt te draaien.
Het koken in de Baas was ook wel topsport: rennen,
hakken, roeren en gewichtheffen met zware pannen.
Toen ik weer eens in zo’n gigantische pan stond te
roeren, betrapte ik mezelf op de gedachte: ’Als ik dit
kan, zou ik ook best een groot gezin aankunnen.’ En
terwijl ik mijzelf tot die tijd had wijsgemaakt dat ik
nooit, echt nóóit kinderen zou willen, heb ik er
uiteindelijk toch vier gekregen!”
132
Kees Brussel
Werkte met onderbrekingen
in de periode van 1977 tot
1990 in De Baas. In de
jaren tachtig ook als penning
meester en vanaf 2006 op
nieuw in het bestuur.
KEES BRUSSEL (IN 1986) IN EEN RAKE
T IN WORDING: ”DAT WAS
ZO BIJZONDER AAN DE BAAS. ALS JE
EEN IDEE HAD EN JE KREEG
EEN PAAR MENSEN ENTHOUSIAST,
DAN KON JE HET OOK
UITVOEREN – ZOALS DE ANTI-RAKET-R
AKET”
“Het leuke van De Baas vond ik dat het niet extreem
was, doordat er zoveel diversiteit was: het was een
collectief van allemaal individuen, zonder dogma. Dat
is altijd het bijzondere geweest wat mij betreft.
Iedereen kon het gezamenlijke ideaal op zijn eigen
manier uitwerken. Dat leverde veel discussies op,
maar ook veel heel verschillende initiatieven.
Zelf iets opzetten, daar genoot ik nog wel het meest
van. Op de Lijnmarkt heb ik op een gegeven moment
bedacht dat we wel eens een live talkshow konden
houden, dat Utrecht daar wel rijp voor was. De eerste
keer deed ik het zelf, maar voor de tweede en derde
keer had ik Cees Grimbergen gevraagd en omdat die
toen al bekend was, hoefden we nauwelijks iets aan
publiciteit te doen. De tent zat afgeladen vol.
Na die paar keer was de lol er voor mij alweer een
beetje af. Het bedenken en opzetten was het leukst.
Dat is voor mij essentieel geweest: alles kan, maar
niks hoeft. Dat paste goed in mijn leven en past
waarschijnlijk nog steeds bij mij. Het grote geld trekt
me niet en ambitieus ben ik ook niet zo. Ik wil
gewoon graag mijn eigen ding doen. Doordat ik dat
binnen De Baas kon doen, heb ik mijn eigen sterke en
zwakke punten leren kennen. En ook dat je niet altijd
op anderen kunt rekenen. Iedereen heeft zo zijn eigen
nukken en z’n eigen leven en als iemand het af laat
weten, dan lossen we ’t anders op.
Het was gewoon waanzinnig leuk: op de Biltstraat
maakte je samen een avond. Hard werken, goed geld
verdienen en daarna samen doorzakken. Aan de
Lijnmarkt was je iets meer eigen baas: in de keuken,
achter de bar of als serveerder. Als er iets misging
- mensen moesten bijvoorbeeld heel lang op hun eten
wachten of het eten was een beetje aangebrand dan bedacht je zelf een oplossing om die mensen te
lijmen: drankjes weggeven werkte bijvoorbeeld goed.
Van die mensen kreeg je vervolgens de grootste
fooien!
Toen ik pas bij De Baas was, hoorde ik Harrie Jekkers
zeggen dat al die nieuwe mensen er alleen maar bij
kwamen om hun kennissenkring uit te breiden. Dat
stak wel even. Misschien ben ik wel zo lang bij De
Baas blijven hangen om die uitspraak te
logenstraffen. Nou ja…”
Terugkijkend
133
Lucas Janssen
l, maar serveerde ook.
Werkte van 1992 tot 1998 in De Baas. Hij kookte voora
“Er zat een soort golfbeweging in het werken bij De
Baas. Teams ontstonden en vielen uit elkaar. Als je een
poosje in een team werkte dat goed op elkaar
ingespeeld was, dan was dat echt kicken. Iedereen
wist wat ie moest doen; je hoefde niks uit te leggen.
Maar na een poosje vielen zulke teams weer uit
elkaar. Dan was het een poosje wat rommeliger
voordat je elkaar gevonden had en de samenwerking
weer soepel liep.
Niet dat het in die tussenperioden vervelend was, we
hadden altijd wel plezier. Het was ontzettend leuk
zoveel verschillende mensen tegen te komen. Ik zat
bijvoorbeeld ook in de krakerscène en was met een
groepje mensen bezig het alternatieve hostel Strowis
op te zetten. Die groep was echt een bepaald slag
mensen, maar bij De Baas liep van alles rond:
leeftijden, politieke voorkeuren, achtergronden,
problemen, alles.
Dat ik niet op een vaste dag werkte, had ook wel een
nadeel: ik werd vaak gek van al die verschillende
menu’s. Elke dag had zijn eigen menu en wat je op
een dag overhad, moest je dan weggooien:
ontzettend zonde. Vanaf 1994 veranderde dat. Toen
kwamen er menu’s die twee à drie weken lang door
iedereen gemaakt werden. Sommige mensen vonden
dat jammer, omdat ze niet meer hun eigen ding
konden doen, maar ik was er wel blij mee. Dan wist
ik altijd wat er moest gebeuren.
De donderdagavond had daarbij als drukste avond
nog wel een aparte status: honderd eters soms, twee
verdiepingen vol. Dat was hard werken en niet
iedereen durfde dat aan. Al met al was je toch snel
van 12.00 tot 24.00 uur bezig als kok. Serveerders
hadden het veel makkelijker, daar pestten we ze
natuurlijk mee onder het eten om 22.00 uur. Die
maaltijden samen waren altijd een heel gezellige
afsluiting van een dag hard werken.
Naast koken heb ik in De Baas geleerd dat je je hoofd
koel moet houden. Zolang je studeert, ben je toch
vooral met jezelf bezig. Toen ik na mijn vervangende
dienstplicht bij De Baas terechtkwam, zat ik opeens in
een grote club met heel verschillende meningen. Dat
betekende polderen en dat was nieuw voor mij. Ik
ben op zich heel rustig, maar die kant van mij werd
flink op de proef gesteld en is denk ik wel versterkt.”
134
Puk Witte
Baas.
serveerster in De
s
al
04
20
en
03
Werkte in 20
“Het was in De Baas soms ontzettend chaotisch,
maar ook heel gezellig. De meeste diensten werkte ik
met leuke mensen en de klanten waren altijd heel
aardig. Daar ging het mij om: ik wilde graag contact
met mensen die je anders niet zo snel zou ontmoeten.
Al waren dat voor een deel ook mensen met wie je de
oorlog niet zou winnen. Als psycholoog kon ik daar
wel van genieten.
Maar wat ik zo grappig vond aan De Baas, was ook
de zwakte: de kwaliteit van wat we konden bieden,
hield niet altijd over en dat viel soms slecht te
verkopen. In de periode dat ik er werkte, werd dat wel
erger. Veel mensen die er werkten, deden dat vooral
om maar wat om handen te hebben en soms ook
voor de goedkope drank na afloop. Belangrijke taken
kwamen zo op te weinig schouders terecht en
structurele klussen bleven liggen. Ik zag dat en vond
dat lastig.
Op mijn werk ben ik onder andere verantwoordelijk
voor het veiligheidsbeleid. Dit soort zaken kregen bij
De Baas maar weinig aandacht. Aan veel weten
regelgeving voldeden we niet. Dat bracht ik dan wel
in in vergaderingen, maar dat werd niet echt
opgepikt. Dat frustreerde. Met het verschil tussen
mijn verantwoordelijkheden in mijn werk en hoe
zaken bij De Baas gingen, kreeg ik steeds meer
moeite. Toen de sfeer ook nog steeds grimmiger werd
door de kampen die ontstonden rondom Mark
Sparrius, ben ik afgehaakt. Ik dacht: als ik dan
overspannen moet worden, dan toch wel van een
betaalde baan en niet van vrijwilligerswerk! Jammer
vond ik het wel.
Nu ben ik wel wat ontnuchterd over vrijwilligersorganisaties. Toen ik gestopt was bij De Baas wilde ik
mijn tijd aan een andere organisatie geven, maar ik
heb daar nu wel een drempel voor. In De Baas was
het de gedachte dat mensen samen eigen baas zijn,
maar sommige mensen hebben denk ik heel veel
behoefte aan een baas. Ik heb wel leuke contacten
overgehouden aan De Baas. Heel verschillende
mensen die ik nu nog zie. Daarnaast vind ik het
achteraf ook heel leuk dat ik deel heb uitgemaakt van
zo'n bijzonder initiatief. Daar ben ik best trots op!”
1977-2008
135
FOOI VOOR HET GOEDE DOEL
Een chronologische greep uit de fooienpotten
Kommissie Anti Kontrole (KAK)
Wij vrouwen eisen
G Akties tegen politiestaat
G Akties in Almelo tegen kweekreactor
G HC-festival
G Scan
G Blijf van m'n Lijf
G 182 Marokkanen
G Elektrische typemachine
G Kraakbond
G Nicaragua & politieke avond
G Filmhuis
G Aktie Onkruit
G Vrouwengezondheidscentrum
G Lastpost
G Furore
G Libanonkrantje
G Buurthuis Utrecht West
G Vakantiebaas
G De Wijs
G Buurthuis Utrecht West
G Rooie Rat
G Colombia (reizende school)
G Rampen Komitee Woningnood
G Amelisweerd
G Dagje uit Baaswerkers
G Woningnood Tribunaal
G Radio Gladiool
G Feest van de Vrede Wittevrouwen
G Wij vrouwen eisen (legalisering van
abortus)
G KMAN
G Filippijnen Groep Nederland
G Rock against Rollen (tegen sexisme)
G Kraakpand Sandwijck
G Initiatiefgroep Freinet-onderwijs
Regentesse-school
G Kraakbond, Kraakkollectief en
Wijkkraakgroepen
G Aktie Giroblauw van het Utrechts
Energie Verband
G Komitee Tivoli Tijdelijk (opknappen
NV-huis)
G Feest van de Vrede Vogelenbuurt
G Anti Fascisme Kommitee Utrecht
(AFKU)
G Medisch Komitee Palestina
G Manifestatie woningnood studenten
Affichedrukkerij Tegendruk
Anti Fascisme Kommitee Utrecht
G Platform Marokkaanse Jongeren
G Vrienden van Amelisweerd
G Gat Voorstraat
G Koffiekeet Nobeldwarsstraat
G Oosterbuurt
G Tentoonstelling over Nicaragua
G Boeken school in Kenia
G Werkgroep Afschaffing Sollicitatieplicht (WAS)
G Palestinakommitee
G "Voor ondersteuning van Jopie, een
bijstandsmoeder die als enige kontakt
heeft met de belgiese totaalweigeraar
Koen."
G Nicaragua fietsenprojekt
G Blijf van m'n lijf
G Werkkamp in Jordanië
G Coöperatieve Vereniging
2e Handskleding
G Fanfare van de Eeuwigdurende
Bijstand
G Werkgroep Vriendschapsband
Utrecht-Léon (Nicaragua)
G Studio C.
G Staking Britse mijnwerkers
G Radio ZEBI
G Werklozentelefoon
G Wijkkrant Utrecht West
G Steunfonds Meldpunt Utrecht tegen
discriminatie
G Sleep-Inn 't Snurkhuis Utrecht
G AFKU en COC
G Voordeurdelers
G AMOK
G Nicaragua moet overleven
G Anti-raket-raket
G Klachtenburo Justitie Optreden
G Umodja (derdewereldwinkel)
G Stichting Media en verzet
G Techniek in Nicaragua
G Onderneemsters in de mode
G Wegloophuis Psychiatrie Utrecht
G Shell blokkade
G Akties tegen beleid van
staatssecretaris Heerma
G Kommitee Anti Golf Oorlog (KAGO)
G
G
G
G
Biologisch-dynamische boerderij 'de
Vlierhoek'
G Wegloophuis Psychiatrie Utrecht
G Biologisch-dynamische boerderij
Trzebiatkowo (Polen)
G Weef- en confectieatelier voor
weduwen (Guatemala)
G Sportclub Gehandicapten Marrakech
(Marokko)
G Initiatiefgroep 'Utrecht (a)sociaal?'
G Steungroep Vrouwen in detentie
G Bijzonder jeugdinternaat Valentijn
Nunspeet
G Restaurant 'De Toekomst' Amsterdam
G Radio- en tv-zender voor Koerdistan
G Kinderboerderij Griftpark
G Charles Gorrissen Foundation
(Fillippijnen)
G Landelijke India Werkgroep
G Utrechts Platform tegen de Oorlog en
het Geweld in ex-Joegoslavië
G Biogrond-aandelen bij Triodos Bank
G Huella (Mexico)
G Stichting Thuis Sterven
G Act Up! Against Aids
G Antifascistische Actie Nijmegen
G Utrechts Platform tegen de Oorlog en
het Geweld in ex-Joegoslavië
G Aspe-groep (Pyreneën)
G Turkije Komitee (Turkije en
Koerdistan)
G Wegloophuis Psychiatrie
G Meldpunt Tegen Discriminatie
G Jongerenstichting Peloton
G Kindertelefoon Utrecht
G Aktie Strohalm
G Jongeren Milieu Aktief
G Projekt Unai (Brazilië)
G Stichting Sundarijal Bikas (Nepal)
G Productie CD 'Blues for Bosnia' door
Stichting CRASH Nederland
G Projekt Voorstaete (ACU)
G HAK Pasar Maling
G Komitee Utrecht Tegen Racisme
(KURF)
G Prithipura (Sri Lanka)
G Stichting El Futuro (Chili)
G Turkije Komitee (Turkije en Koerdistan)
G
Toneelgroep Utrecht
Latijns-Amerikaans Documentatiecentrum LADOC
G Stedenband Utrecht-Leon (Nicaragua)
G ZIMFEP (Zimbabwe) door HIVOS
Comite
G Nooit meer Tsjernobyl
G Stichting Wegloophuis Utrecht
G Campagne 'Toerismeboycot naar
Turkije'
G Stichting Straatkind Oscar
G Stichting Steun Gehandicapten
Marokko
G Werkgroep Religieuzen Tegen
Vrouwenhandel
G Stichting Anti-discriminatie Bureau
Zaanstreek
G Buurthuis Spirit
G Stichting Ezaka/Madagascar
G Vof de Verandering
G Peace Brigades International
G Burma Centrum Nederland
G Child Welfare Scheme Nepal
G Stichting Welzijn Zuid-oost Azië
G Stichting Weeraba (Oeganda)
G Stichting Vriendschapsband
Utrecht-Leon (Nicaragua)
G Stichting Nagwa Bantega
G Solidariteitsgroep Turkije Koerdistan
G Straatnieuws
G Autonoom Centrum Amsterdam
G Geef Racisme Geen Stem
G Persbureau Özgürlük Amsterdam
G Stichting Asidohoppo Utrecht
G Stichting Biblionef Nederland (boeken
voor Antillen, Aruba en Suriname)
G Stichting Roze Zaterdag Utrecht
G Stichting Makongeni Self Help Group
(Kenia)
G Theater Mandarijn
G Asielzoekerscentrum Zeist
G Vluchtelingenwerk Utrecht
G Averechts
G
G
136
WAT GEBEURT ER MET HET GELD?
Er zijn twee fondsen op naam opgericht:
Twee fondsen ontvangen een schenking van elk € 12.500:
Triodos-Baas Fonds | 52% van het resterende kapitaal
(minstens € 400.000). Looptijd: ongeveer 18 jaar.
Alert fonds voor jongerenactiviteiten
Dit fonds zal het accent leggen op duurzaamheid en sociaal
ondernemerschap. Voor wat betreft het eerste accent, duurzaamheid,
kunnen kernwoorden genoemd worden als schone energie, biologische
landbouw, diervriendelijkheid, gezonde voeding, eerlijke handel met
ontwikkelingslanden en microkredietverlening. Voor wat betreft het
tweede accent, sociaal ondernemerschap, kan het gaan om mensen
van verschillende achtergronden die samen werken en leren en zich zo
ontwikkelen.
www.triodosfoundation.nl
Alert is een onafhankelijk fonds dat progressieve projecten van
jongeren ondersteunt. Alert wil dat jongeren beter en meer gehoord
worden, maar denkt dat alleen jongeren zelf hiervoor kunnen zorgen.
Daarom steunt Alert over de hele wereld jongereninitiatieven met
kleine subsidies. Hiermee streeft Alert naar een fundamentele
maatschappijverandering die gericht is op een rechtvaardige verdeling
van macht, kennis en kapitaal en een milieuvriendelijke manier van
produceren. Alert is het enige fonds ter wereld dat uitsluitend door
jongeren wordt bestuurd.
www.alertfonds.nl
Ana Maria Fonds (AMF)
Mama Cash-Baas Fonds | 48% van het resterende kapitaal
(ongeveer € 400.000). Looptijd: ongeveer 5 jaar.
Dit fonds zal worden ingezet om organisaties te ondersteunen die zich
sterk maken voor de positie van vrouwen en meisjes in met name
Oost-Europa. Prioriteit zal gegeven worden aan initiatieven die de
ontwikkeling en participatie van vrouwen en meisjes nastreven en hun
gezamenlijke kracht versterken om te proberen bestaande
machtsstructuren te veranderen die hun keuze en onafhankelijkheid
beperken. Door hun werk versterken deze vrouwenorganisaties
gemeenschappen en nemen veiligheid, gelijkheid en mogelijkheden
voor iedereen toe.
www.mamacash.nl
Het Ana Maria Fonds is een Utrechtse stichting van algemeen
maatschappelijk nut. Het ondersteunt projecten met een sociaalmaatschappelijk vernieuwend en coöperatief karakter: projecten die
deelnemen aan de ‘solidaire economie’. In de solidaire economie is het
belangrijk dat je rekening houdt met anderen en met wat er om je
heen leeft. Alles hoeft niet steeds groter, meer en winstgevender. Geen
winstmaximalisatie maar een rechtvaardige verdeling van middelen. De
maatschappelijke onderneming is een bedrijf met een primair
maatschappelijke doelstelling. Het behalen van winst is noodzakelijk
maar daaraan ondergeschikt. In de periode voor de verkoop van het
pand, heeft AMF De Baas ondersteund met adviezen en leningen.
www.amf.nl
En de laatste Baasprijs gaat naar:
STIL | € 3.333,33 voor de organisatie en € 1.111,11 voor de vrijwilligers
STIL is een vrijwilligersorganisatie die juridische en medische hulp geeft aan vluchtelingen en migranten zonder verblijfsvergunning.
Daarnaast wil STIL de nodige politieke druk uitoefenen, acties voeren en mensen informeren over de situatie van mensen zonder papieren.
www.stil-utrecht.nl
... en de rimpelloze vijver
de ruïnes
en de golven
van mateloze ijver...
LAATSTE SCHOONMAAK LIJNMARKT 8, FOTO’S VAN MOBIELTJE KEES BRUSSEL

Tappen uit principe

Transcription

Similar documents

PDF

Hervorming van het pandrecht op roerende goederen - Law-Now

Opvallend

Emotionele stoornissen bij geretarteerde kinderen

Eindrapport

VEILING – 337

Karel de Geus Muntveilingen BV

Algemeen Dagblad jaaroverzicht 2011

VEILING – 331

Loo Van Der Van Hengel I, 2012 Vastgoed Van Het