Den store låvereisa

Landbruk Nordvest
Ringreven 4/2014
Den store låvereisa
Tekst: Gerd Gunnerød
Den karakteristiske låven har preget det
norske kulturlandskapet i over hundre
år. På det meste hadde vi over 200.000
av de - stavreiste store og små bygninger plassert noen titalls meter fra det
hvite våningshuset.
Fotograf Oddleiv Apneseth og journalist
Eva Røyrane har reist gjennom alle
fylkene for å dokumentere det svært
mangfoldige norske låvelandet.
Resultatet er ei praktbok, som med sine
564 sider og over tusen foto er det
største verket som er laga om denne
delen av norsk kulturhistorie.
Forfattar og fotograf har oppsøkt både
særegne og representative låver landet
rundt. De presenterer mangfoldet fra
velholdte til forfalne låver og fra tradisjonelle til arkitekttegnede låver. De
viser nyere tids spesialiserte driftsbygninger og gamle landbruksbygg som
har fått nytt innhold gjennom nye
former for næringsvirksomhet. Boka er
således et referanseverk som viser de
mange ulike geografiske variantene, de
arkitektoniske kvalitetene og
kulturminneverdien til denne
bygningen.
Låven har vært et landemerke i det
norske kulturlandskapet i flere hundre år
og er et signalbygg som viser den sentrale posisjonen bonden og landbruket
fremdeles har her i landet.
Boka er en honnør til låven, den gamle
sliteren som har blitt stående i skyggen
av verneverdige våningshus og dekorerte stabbur. Dette brukshuset har vært
med på å forme kulturlandskapet landet
rundt. Vi kan ikke forestille oss norske
bygder uten røde låver. Men vi ser at
mange av disse uthusa nå blir borte,
mens andre står til forfalls. Derfor mente vi at det var på tide å dokumentere
denne delen av bygningsarven, sier
Røyrane.
3.
2.
1.
6.
5.
9.
7.
10.
4.
8.
11.
12.
Låvene fra følgende kommuenr: 1. Surnadal, 2. Rauma, 3. Rauma, 4. Nesset, 5. Nesset, 6. Sunndal, 7. Valldal, 8. Nesset ,9.
Nesset prestegard, 10. Sunndal, 11. Rauma, 12. Rauma.
66
Landbruk Nordvest
Ringreven 4/2014
Underverket i Valldal
Tekst Eva Røyrane, Norges Låver
På Framgarden i Valldal ligg eit
kunstverk av ei låvebru. Bonden
brukte sju år på å bygga henne.
Snigleforma og vel fire meter brei ligg
køyrebanen der, slakt skrånande i ein
mjuk sving frå tunet og opp til låvebrua
som endar i ein mura kvelving i nordre
løegavlen. All steinen til løa og den
gedigne låvebrua henta bonden i Framgarden, Lars Petter Olsen Valldal, oppe
i f jellsidene over Valldal. Ein del stein
drog han heim på kuskinn, men han
brukte også ein spesiallaga slede. Ved
løa bygde han eit apparat til å løfta stein
med. Då jobben var gjord, passerte
bygdevegen til gardane i Øvre Valldal
gjennom den vakre steinkvelvingen.
Framgards-Lars Petter bygde først løa,
ein driftsbygning heilt utanom det
vanlege den gongen i 1885. Han fekk
laga både gjødselkjellar og eige rom til
den flytande gjødsla. På denne tida
hadde bønder flest møka liggande i ein
dunge på utsida av fjøsveggen. Bonden i Framgarden monterte drikkekar i
fjøset lenge før det var vanleg med
springvatn i bustadhusa. Han henta inn
vatn t il dyra ved hjelp av ei trerenne
utan frå. Fjøset var romsleg og forseggjort med kvitmåla, høvla bord i taket.
Som golv i fjøset la han tre-fire meter
lange steinheller attmed kvarandre og
ståande skiferheller som skilje mellom
båsane. Men løa blei litt lågare enn
bonden hadde planlagt.
Bygningsmennene som kom til gards
for å reisa det nye uthuset, tykte det
fekk vera måte på stor løe, og kappa
litt av lengda på alle grindane. Dette
ergra Lars Petter Olsen Vallda l seg
over resten av livet.
Denne innovative bonden i Norddal
67
kommune likte betre å bygga og vera
produktutviklar og handverka r enn å
driva garden. Det overlet han til kona
Lisbet. Det seiest at han ikkje kjende
sine eigne kyr, og at han ikkje eingong
mata hesten. Men han brukte mykje tid
på grøfting og planering for å legga til
rette for det som var moderne jordbruk
på den tida. Blant oppfinningane hans
var ein spreiar for flytande gjødsel, slik
kunne han byrja med gylle før alle
andre. Han laga sledar og vogner, spadar og andre reiskapar til garden. Alle
dørhandtaka i løa var laga av dreia
reinsdyrhorn. Oppe på lven hadde han
eit system av knaggar langs veggene.
Han la troer på knaggane og tørka høy
på desse innandørshesjene når veret var
for vått i onna. Framgards-Lars Petter
vart beundra for sin praktiske sans og
sitt svært gode handlag.