docmladi ambasadori pomirenja - Institut za evropske poslove
download 
Report Transcription
mladi ambasadori pomirenja - Institut za evropske poslove
IMPRESSUM: GLAVNA UREDNICA: Dijana Ljubanović ZAMENIK GLAVNE UREDNICE: Marko Stanisavljević GRAFIČKI UREDNIK: Dane Popović LEKTORI: Marko Stanisavljević i Vladislava Stojmenović NOVINARI/KE: Aleksandar Gajić, Aleksandra Jovanović, Bojana Miletić, Dijana Ljubanović, Gabor Lepeš, Lazar Milović, Ljubinka Ljujić, Maja Jokić, Vladimir Brebrić, Vladislava Stojmenović. UVODNIK Dragi/e i poštovani/e čitatelji/ke Škripa, Zakoračili smo u novu kalendarsku godinu krupnim i odlučnim koracima grabimo ka realizovanju naših stremljenja. Kao što imate priliku da primetite novo izdanje ovog časopisa koji podstiče kritičko promišljan je načinilo je zaokret u formi, pristupu obrađivanja tema, ali i u ljudskim resursima. U ovom broju, bavili smo se društvenom stvarnošću novinarskim pristupom, ali nismo zaboravili niti na umetnost, što znači da ćete i vi, ljubitelji poezije, i na novim stranicama moći da uživate u beletristički pisanoj reči i pomaku od realnosti. Naša želja je, i u ovom slučaju, da vas podstaknemo da skupite hrabrosti i ne prilagođavate se onome što ne želite kako ne biste suzbijali svoju ličnost već da kroz učenje, istraživanje i maštovitost izgrađujete i nadograđujete nove i lepše svetove iz vaše imaginacije i učinite ih mogućima. Važno je da uvek imamo na umu da rad krepi mladost i da samo uloženim trudom možemo da stvorimo bolje, kvalitetnije i pravednije uslove života. Odgovarajuća društvena svest neće biti moguća bez zadovoljavajućeg medija koji ima potencijal da osigura prostor za njen razvitak i jačanje. Svedoci smo i savremenici moralne, kulturne, ekonomske i političke krize koja ostavlja utisak da je ljudsko biće lišeno pronalaska izlaza iz nje. No, ukoliko on postoji (a zašto ne bi) morao bi da dođe iz svesti omladine za koju ne postoji jedinstveno i adekvatno predavanje i učenje već je nužno da ona sama sklopi mozaik od stvaralačkih inicijativa iz najrazličitijih iskustava i znanja. Važno je da ne izgubimo energiju koja tinja u našim bićima i da ne očekujemo rešenja iz budućnosti već da budućnost živimo sada, i u ovom trenutku upravljamo njome samoinicijativno i strastveno, predano i upućeno. Entuzijazam je ključna kvalifikacija ispunjavanja sopstvenih očekivanja. Nadamo se da je i stvaranje časopisa koji ne poznaje tabu teme samo prva faza plodnosti potencijala koji imamo. Zdravlje ljudskog duha i naprednih ideja neka nam bude podsticaj za samoaktualizaciju. Kroz čitanje o ljudskim pravima, odnosu snaga državnih tvorevina u regionu, o ekonomiji, istoriji, umetničkim pravcima, građanskoj neposlušnosti i reformama, pomirenju sukobljenih duhova ratnih vremena i snazi individualizma, verujemo da ćete i sami osloboditi polje delatnosti koje su u skladu s vašim interesovanjima te postojećim, novonastalim te budućim idejama i misijama. Hvala što nas primećujete. Srdačan pozdrav od redakcije Škripa. POSLEDNJI POZDRAV MARKU Anđeli Robbie Williams Sedim i čekam Da li neki anđeo ima u vidu moju sudbinu I da li znaju Mesta na koja odlazimo Kada osedimo i ostarimo Jer, meni je rečeno Da spašavanje širi njihova krila Tako da, kada ležim u svom krevetu Misli mi se vrte po glavi I osećam da nema više ljubavi Umesto nje, volim anđele A u svemu tome, ona mi nudi zaštitu Puno ljubavi i pažnju Bilo da sam u pravu ili da grešim I dole niz vodopad Gde god me odveo Znam da me život neće slomiti Kada moje vreme dođe, ona me se odreći neće Umesto nje, volim anđele Kada se osećam slabo I moja bol ide jednosmernom ulicom Pogledam gore I znam da ću uvek biti ljubavlju blagoslovljen I dok to osećanje raste Ona čini da se osećam živim I kada ljubavi nema više Umesto nje, volim anđele A u svemu tome, ona mi nudi zaštitu Puno ljubavi i pažnju Bilo da sam u pravu ili da grešim I dole niz vodopad Gde god me odveo Znam da me život neće slomiti Kada moje vreme dođe, ona me se odreći neće Umesto nje, volim anđele A u svemu tome, ona mi nudi zaštitu Puno ljubavi i pažnju Bilo da sam u pravu ili da grešim I dole niz vodopad Gde god me odveo Znam da me život neće slomiti Kada moje vreme dođe, ona me se odreći neće Umesto nje, volim anđele Sadržaj Novogodišnji broj Škripa, na žalost, započinjemo tužnim vestima. Naš dragi kolega i prijatelj, Marko Stanisavljević, preminuo je u toku nastanka ovog broja. Malo je reći koliko smo mu zahvalni na saradnji i podršci koju nam je pružao ne samo u radu već i istinski, prijateljski deleći nam savete i konstruktivne kritike kako bismo bili produktivniji, efikasniji, ali povrh svega bolji i snažniji ljudi. Je li potrebno tražiti razloge u njegovom načinu života, nesrećnim okolnostima koje su ga pratile u toku sazrevanja, sada je manje bitno. Važno je da je svoj bol i borbu sa samim sobom kanalisao na način da pomaže mladim ambicioznim ljudima koji tek formiraju svoj profesionalni put i ličnost. Zbog toga smo mu izuzetno zahvalni. Njegova podučavanja o identitetu, suočavanju s prošlošću, predrasudama te ulozi i važnosti ljudskih prava za razvoj zdrave društvene celine zauvek su obeležila naše viđenje sveta i dala nam krila da radimo na implementaciji vrednosti kojima nas je Marko podučavao. Njegov prefinjeni smisao za humor, osećaj za lepo i pravedno, bogatstvo informacija koje je posedovao iz raznih sfera nauke i umetnosti, napredno poznavanje nekoliko svetskih jezika (ukrajinski, poljski, ruski, engleski)odlike su izuzetnog čoveka i intelektualca širokih shvatanja. Ne samo da nam je bio sjajan kolega već je bio i iskren prijatelj na koga smo uvek mogli da računamo. Njegovo umeće plesnog trenera dalo je poseban pečat njegovoj zanimljivoj ličnosti. U svemu je bio nadprosečan i jedinstven. Iako više nije s nama, uvek ćemo ga se rado sećati i živeće kroz naše osmehe, a njegov uticaj biće utkan u svaki naš rad. Počivao u miru, dragi Marko. Tvoji omladinci.ч MLADI AMBASADORI POMIRENJA NORDIJSKI MODEL SARADNJE LjUDSKA PRAVA DEJTONSKI SPORAZUM PALESTINSKO PITANJE RAZGOVOR SA MATIJOM MEDENICOM RAZGOVOR SA ALEKSANDROM SIMICEM NEPISMENOST BORBA PROTIV KORUPCIJE PROBLEM ZVANI ZDRAVSTVENI ODGOJ SMAK SVETA I NOVI ŽIVOT SVETSKA EKENOMSKA KRIZA 1929-1939 RECENZIJE FILMOVA ISPITIVANJE GRANICA UMETNICKI PRAVCI - DADAIZAM REGIONALNA PUTUJUCA ŠKOLA POEZIJA broj 8 Škrip MLADI AMBASADORI POMIRENJA „Come to Belgrade, meet the region“ Piše: Bojana Miletić Omladinski Odbor za Obrazovanje je, pod pokroviteljstvom Ambasade Velike Britanije, započeo projekat „Omladinski Ambasadori Pomirenja“, koji obuhvata održavanje intenzivnog, edukativnog petodnevnog seminara u Beogradu sa nazivom „Come to Belgrade- meet the region“ za dvadeset društveno aktivnih mladih ljudi, od 18 do 30 godina, iz Srbije, Bosne i Hercegovine i sa Kosova. Prvi dan seminara počinje međusobnim upoznavanjem učesnika, razmenjivanjem iskustava i znanja, informisanjem polaznika o predstojećim aktivnostima za naredna četiri dana, a završava se organizovanjem interkulturalne večeri, gde se predstavljaju gurmanski specijaliteti krajeva odakle dolaze učesnici. Tokom trajanja, svaki naredni dan pokriva jednu od tema seminara: Istorija i Ljudska prava, Ljudska prava i Konflikt, Evropa i Realnost te Etika i Odgovornost. Sa učesnicima razgovaraju predstavnici/e Ambasade Velike Britanije, državnih institucija (Tužilaštvo za ratne zločine, Agencija za borbu protiv korupcije, Poverenik/ca za zaštitu ravnopravnosti, Poverenik za informacije od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti, potpredsednik Parlamenta Republike Srbije, Visoki /e službenici Vladine Kancelarije za evropske integracije), nevladinih organizacija ( Fond za Humanitarno pravo),istoričari/ke(Dubravka Stojanović, Aleksandar Gajić, Srdjan Milošević),i društveni aktivisti/ kinje (Marko Stanisavljević, Simon Simonović, Nebojša Tasić, Tamara Tomašević). Predavači/ce imaju zadatak da u skladu sa svojim poljem stručnosti prenesu stručne informacije i lične utiske o datoj temi a u vezi sa ostvarenjem regionalnog procesa pomirenja. Seminar je zamišljen tako da svakog dana polaznici slušaju predavanja, aktivno i konstruktivno učestvuju u razgovoru sa predavačima, koji bi trebao da bude u formi dijaloga a ne klasičnog predavanja. Osim predavanja koja se odvijaju u konferencijskoj sali hotela gde su smešteni učesnici, svakog dana se realizuje studijska poseta državnim ustanovama (Parlament Republike Srbije, Poverenik/ca za informacije od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti, Poverenik/ce za zaštitu ravnopravnosti, Agencija za borbu protiv korupcije), i nevladinim organizacijama (FHP) što na još jasniji način upoznaje buduće ambasadore sa institucijama i njihovim mogućnostima. Poslednjeg dana se održava ceremonija svečanog uručenja sertifikata od strane Izvršnog Direktora Omladinskog Odbora za Obrazovanje Naima Lea Beširija i prvog sekretara Ambasade Velike Britanije James Moor o pohađanju seminara i dobijanja zvanja „Omladinskog Ambasadora Pomirenja“. U skladu sa svojim novim zvanjem, svaki od ambasadora je dužan da se zalaže za ideje i principe regionalnog pomirenja u svojoj zemlji, da promoviše uspostavljanje dijaloga, tolerancije i konstruktivnog učestvovanja u javnoj sferi i među svojim vršnjacima. S tim u vezi, mladi ambasadori su obavezni da u roku od dva meseca nakon završetka seminara napišu esej na temu ličnog doprinosa procesima pomirenja u regionu ili na bilo koju temu o kojoj su diskutovali tokom seminara, deset najboljih će biti publikovani u knjizi,zbirci eseja koja će biti u bibliotekama važnih institucija na lokalnom, nacionalnom nivou kao i u biblioteci američkog Kongresa. Sledeće obaveze su dva medijska pojavljivanja (TV, radio, novine, intenet portali) na lokalnom i(li) nacionalnom nivou gde će govoriti o seminaru i svojim utiscima i konačno organizovanje i obavljanje vršnjačke edukacije o seminaru ili o nekoj diskutovanoj temi ( fakultetska tribina za kolege, studentska čitaonica za širi krug studenata, predavanje u srednjoj školi...). Cilj ovog programa je omogućavanje susreta mladih iz različitih, doskoro međusobno sukobljenih zemalja, otpočinjanje procesa dijaloga, sa akcentom na mehanizme multiperspektivnosti i komparacije stanja u društvu i državi -odnos NVO i šire javnosti, kao i državne politike prema zločinima,odnosima sa susednim državama i Evropskim integracijama, i na kraju dolaženje do zajedničke strategije o pomirenju i prevazilaženju antagonističke državne matrice ratne prošlosti. Omladinski Odbor za Obrazovanje je nevladina organizacija koja nastoji da mladima pruži odgovarajuće neformalno obrazovanje kao osnovno oružje u borbi protiv, u nekim slučajevima, nedostataka formalnog obrazovanja koje je obično autoritarno i konzervativno i kao takvo, najbolji pokazatelj istovetnog karaktera samog društva u kojem živimo. Do sada su održana dva seminara „Omladinski Ambasadori Pomirenja“ od 3. do 9. septembra 2012 i od 23. do 29.decembra 2012 i tako stvorene dve generacije Omladinskih Ambasadora Pomirenja, dve generacije mladih ljudi koji žele da zastupaju ideje i vrednosti pomirenja u regionu, tolerancije i zaštite ljudskih prava kao mehanizme stvaranja društvene solidarnosti i konsenzusa oko naše zajedničke regionalne budućnosti. Za dodatne informacije redovno pratite naš sajt www. ooo.org.rs i naš FB profil https://www.facebook.com/ odbor, tamo ćete naći sve potrebne informacije u vezi programa “Omladinski Ambasadori Pomirenja” i blagovremene informacije vezane za prijavu (pozivno pismo I aplikacioni formular). Sadržaj broj 8 Škrip NORDIJSKI MODEL SARADNJE Mogucnosti primene na prostor bivše Jugoslavije deo I Pišu: Lazar Milović i Jelena Đorđević Zemlje bivše Jugoslavije još uvek predstavljaju najnestabilniji deo u Evropi. U cilju poboljšanja ekonomskog položaja stanovništva, izgradnje mira i dobrosusedskih odnosa između država jugoistočne Evrope pokrenute su brojne inicijative koje podstiču saradnju i partnerske odnose. Regionalna saradnja na Balkanu, a posebno između zemalja potpisnica Dejtonskog sporazuma (Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Hrvatska i Srbija) napredovala je tokom poslednjih godina ali još uvek nije na zadovoljavajućem nivou i suočena je sa brojnim preprekama i problemima. Neslaganja u vezi sa statusom Kosova i ustavnim likom Bosne i Hercegovine, oslobađajuće presude optuženih za ratne zločine, ponovno jačanje poltičkog nacionalizma, rast broja nezaposlenih lica i loša ekonomska situacija samo su neke od primera prepreka za dalju saradnju. Države „Dejtonskog četvorugla“ imaju mnogo toga zajedničkog. Imaju slične kulture, dele zajedničku prošlost i težnju ka evropskim integracijama. Mogu bez teškoća da razumeju jedni druge zahvaljujući jezičkim sličnostima. Upravo ova činjenica predstavlja posebnu pogodnost i olakšava i omugućava nesmetanu komunikaciju između ljudi sa ovih prostora. Regionalna saradnja ima posebnu važnost na području bivše Jugoslavije, bilo da se posmatra kao sredstvo koje omogućava dalji napredak u EU integracijama ili kao fakor stabilnosti. Tokom poslednje decenije najveći doprinos u ovoj oblasti je dao Savet za regionalnu saradnju, formiran februara 2008. godine. Zamenjujući Pakt stabilnosti za jugoistočnu Evropu, Savet je uneo jednu novinu: postao je okvir za kontinuiranu i neposrednu kooperaciju u velikom broju oblasti. Unapređivanje prekogranične saradnje, promocija evropskih i evroatlantskih integracija, stvaranje političkog okruženja koje će omogućiti ekonomski i društveni napredak svih građana sa ovih prostora predstavljaju ciljeve koje teži da ostvari. U svom članstvu ima ukupno 45 zemalja, organizacija i međunaronih finansijskih institucija.Pored Saveta ima važnu ulogu ima i Proces saradnje u jugoistočnoj Evropi koji predstavlja glavni politički forum za dijalog država regiona. Države bivše Jugoslavije uključene su i u mnoge druge regionalne inicijative poput Centralno-evropske (CEI) i Jadransko – jonske (AII). Saradnja se ostvaruje se i kroz Dunavsku i Međunarodnu komisiju za basen reke Save, kao i kroz Crnomorsku ekonomsku saradnju(BCES). Uprkos postojanju velikog broja inicijativa i organizacija koje se bave ovom tematikom, između njih ne postoji dobra koordinacija. Model saradnje koji predlaže Igmanska inicijativa ima za ideju da postojeću kooperaciju država podigne na naredni, viši i kvalitetniji nivo. Korišćenje nordijskih iskustava na ovim prostorima Igmanska incijativa je lansirala na svojoj 22. sesiji, održanoj oktobra 2011. godine u Beogradu. Primenom ovog modela doprinelo bi se rešavanju preostalih otvorenih pitanja između zemalja Dejtonskog sporazuma. Nordijski model je samo jedan od primera dobre saradnje i mogući uzor dalje kooperacije na prostorima Dejtonskog četorougla . Nordijski model saradnje Može li nordijski model saradnje da posluži kao primer državama Zapadnog Balkana i da li one mogu da iskoriste iskustva skandinavskih zemalja i izdignu svoje odnose i saradnju na najviši nivo? Nordijska saradnja obuhvata pet država: Dansku, Finsku, Island, Norvešku i Švedsku, kao i tri autonomne oblasti: Farska ostrva, Grenland (obe oblasti u okviru Danske), te Alandska ostrva, koja pripadaju Finskoj, ali stanovnici Ostrva su švedske nacionalnosti. Saradnja između ovih država Severne Evrope je dovoljno jaka bez obzira što nisu sve zemlje članice Evropske unije, nemaju sve kao valutu imaju evro, niti su sve zemlje članice NATO alijanse. Ovaj svojevrsni savez uživa široku podršku svojih članica i spada u najrazvijenije oblike regionalne saradnje u svetu. Neka od najznačajnijih dostignuća su bila sporazum o slobodi kretanja sa početka 50-tih godina prošlog veka, nakon čega je prestalo korišćenje Sadržaj broj 8 Škrip pasoša između država članica. Ovaj sporazum smatra se pretečom Šengena. Ubrzo nakon usvajanja ovog sporazuma, uspostavljeno je zajedničko tržište rada, zatim su potpisane Jezička konvencija i Konvencija o socijalnom osiguranju. Iako su područja Skandinavije bila zahvaćena konfliktima, ratovima i nesuglasicama ove države uspele su prevaziđu prepreke zahvaljujući jakoj političkoj volji za bliskom saradnjom i i poštovanjem različitosti. Njihov odnos karakteriše visoki nivo međusobnog poverenja. Međuparlamentarna saradnja je oblast nordijske saradnje za koju je zadužen Nordijski savet, dok je međuvladina saradnja u nadležnosti Nordijskog saveta ministara. Svrha nordijske saradnje je da sa jedne strane stvori uslove za kvalitetniji i atraktivniji život i rad, a sa druge da ojača poziciju nordijskih država na međunarodnom planu. U fokusu zajedničkog nastupa su: klimatske promene, ekologija , energija, istraživanje, obrazovanje, inovacije, sloboda kretanja, jačanje prisustva i uticaja nordijskog regiona. Nordijski savet: organizacija i struktura Nordijski savet, osnovan nakon Drugog svetskog rata, funkcioniše poput parlamenta. Ima 87 članova, koji se svake godine biraju u nacionalnim parlamentima. Članovi, partijske grupe, Savet ministara ili nacionalne vlade podnose predloge koji se razmatraju na redovnim sednicama Saveta. Predlozi se prvo podnose Predsedništvu, a potom se prosleđuju komitetima. Nadležni komitet razmatra predlog i usvaja preporuke za sednicu Nordijskog saveta ili može da zatraži dodatne informacije i da ga prosledi na nacionalne parlamente ukoliko je to potrebno, odnosno da ga uputi nadležnoj nordijskoj organizaciji. Nakon toga se predlog razmatra na sednici Saveta i glasa se o upućivanju preporuke Savetu ministara. Ukoliko je predlog preporuke usvojen od strane Saveta ministara, nacionalne vlade su u obavezi da odluče o implementaciji odluke. Vlade su u obavezi da izveste Savet o preduzetim merama za sprovođenje predloga. Na čelu Nordijskog saveta je predsednik koji se bira na rok od godinu dana. On rukovodi sastancima Predsedništva, a potpredsednik ga zamenjuje u slučaju odsutnosti. Potpredsednik se takođe bira na rok od godinu dana i po pravilu dolazi iz države iz koje je i predsednik. Predsednik je odgovoran za pripreme sastanaka Predsedništva i predstavlja Savet u nordijskim državama i inostranstvu. Predsedništvo je odgovorno je za politička pitanja, planiranje i budžet, kao i za parlamentarnu saradnju u spoljnoj i bezbednosnoj politici. Svaka nordijska država šalje delegaciju u Savet. Delegacije obezbeđuju da se odluke koje se usvoje u Savetu i Savetu ministara sprovode na nacionalnom nivou. Njih čine poslanici koje nacionalni parlamenti bi- raju svake godine. Samo članovi nacionalnih parlamenata mogu biti i članovi delegacije. Nacionalna delegacija bira predsedavajućeg i njegovog zamenika iz svojih. Izabrani članovi Nordijskog saveta mogu da formiraju partijske grupe. U Savetu funkcionišu četiri grupacije: socijaldemokratska, konzervativna, socijalistička i grupacija centra. Generalni sekretar zajedno sa Sekretarijatom priprema procedure i materijale vezane za rad Saveta. Pripreme se odvijaju u konsultacijama i saradnji sa Sekretarijatom za nacionalne delegacije i partijskim grupama. Nordijski savet ministara: Savet ministara, osnovan 1971. godine, zadužen je međuvladinu saradnju i pravno gledano predstavlja najjače telo nordijskih institucija. Za njegov rad je odgovoran premijer svake od vlada država članica, ali u praksi je ta odgovornost delegirana na ministra za nordijsku saradnju. U okviru nacionalnih vlada jedan ministar po pravilu pokriva portfelj nordijske saradnje, najčešće uz druga zaduženja. U radu Saveta učestvuju i drugi ministri iz nacionalnih vlada, zavisno od tema koje se razmatraju. Odluke koje se donose moraju biti jednoglasno usvojene da bi započela realizacija i zavisno od ustava nacionalnih država imaju obavezujuću snagu. Savet ministara svake godine podnosi izveštaj Nordijskom savetu, a njegov rad se finansira doprinosima država članica. Nordijski savet ministara je zadužen za finansiranje oko 30 različitih institucija širom nordijskog regiona. Aktuelno funkcioniše jedanaest saveta ministara u različitim oblastima. To su: tržište rada i radni odnosi; industrija, energija, regionalni razvoj; ribarstvo, poljoprivreda, šumarstvo; kultura; rodna ravnopravnost; zakonodavstvo, ekologija; socijalna i zdravstvena zaštita; obrazovanje, istraživanje; ekonomska, fiskalna politika. Da bi ovakav model saradnje zaživeo na ovim prostorima potrebna je, pre svega, snažna politička volja, koja, čini se, još uvek nedostaje aktuelnim vlastima u regionu. Pored toga, nezavidna ekonomska situacija dodatno komplikuje implementiranje ovakvog vida kooperacije, s obzirom da zahteva pozamašne svote novca. Konačno, nizak nivo političke kulture građana i još uvek prisutan nacionalistički naboj u međunacionalnim i međuetničkim odnosima može se nepovoljno odraziti na prihvatanje ove ideje. Bez obzira na navedena ograničenja, ovaj model predstavlja ideal kome bi svakako trebalo težiti. Naravno, nije realno očekivati njegovu implementaciju u celini, ali uspostavljanje saradnje na pitanjima kao što su ekologija, kultura ili sport, svakako predstavlja značajan iskorak u odnosu na trenutne odnose u regionu. Sadržaj broj 8 Škrip LJUDSKA PRAVA Koji je znacaj 10. decembra? Piše: Vladislava Stojmenović „Nije naš cilj da postanemo kao drugi, potrebno je da se međusobno razlikujemo, da naučimo da vidimo drugačije ljude od sebe i da ih poštujemo zbog toga što su“. Herman Hese Deseti decembar je Međunarodni dan ljudskih prava. Na ovaj dan je Generalna skupština Ujedinjenih nacija usvojila Univerzalnu deklaraciju o ljudskim pravima u palati Šajo, u Parizu, kao odlučan korak u sprečavanju daljeg kršenja ljudskih prava. Generalna skupština je “proglasila ovu opštu Povelju o pravima čoveka kao zajedničko merilo postizanja za sve narode i sve države zbog toga da bi svaki organ društva, imajući Povelju stalno na umu, težio da učenjem i odgojem doprinese poštovanju ovih prava i sloboda i da bi progresivnim nacionalnim i međunarodnim merama osigurali njihovo opšte i delotvorno priznavanje i održavanje, kako među narodima samih država članica, tako i među narodima svih područja koja su pod njihovom ingerencijom”. Deklaracija nije pravno obavezujuća i ne predstavlja deo međunarodnog prava jer je stvorene kao cilj kojeg treba da se pridržavaju vlade. Ona ima svrhu moralnog pritiska na države koje krše ljudska prava. Koncept ljudskih prava zapravo predstavlja ideju da ljudska bića imaju univerzalna i neotuđiva prirodna prava zasnovana na urođenom ljudskom dostojanstvu. Cilj ovog koncepta je uspostavljanje zajedničkih standarda u položaju ljudi koji će važiti za sve nacije. Već u 1. članu garantuje se jednak položaj svim ljudskim bićima: “Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i svešću i treba da jedno prema drugom postupaju u duhu bratstva”. Korene ideje o ljudskim pravima možemo naći u ideji o prirodnom pravu ( koju zastupaju Sofisti, Aristotel, Toma Akvinski, Hugo Grocijus, Žak Žak Ruso, Tomas Hobs i mnogi drugi) i u učenjima religija da je “sve ljude Bog stvorio jednake po uzoru na samog sebe”. Međutim, da li je postojanje formalne zastite ljudskih prava zaista dovoljano da se kršenja istih ne bi događala u praksi!? Mnogi primeri pokazuju da nije. Počnimo od aparthejda (aparthejd-odvojenost) koji je bio na snazi od 1948 - 1990, i koji je legalno kršio ljudska prava, tako što je vladajuća bela manjina u Južnoj Africi donosila zakone koji su direktno bili usmereni ka uskraćivanju određenih političkih i ekonomskih prava crnačkoj većini. Među poznatijim zakonoma koji su omogućili aparthejd su Zakon o popisu stanovništva ( Population Registration Act) iz 1950, kojim se stanovništvo delilo na “bele” , “obojene” i “indijce” na osnovu porekla, izgleda i običaja; Zakon o zemlji koji je ne-belom stanovništvu onemogućavao posedovanje zemljišta u određenim oblastima; Zakon koji je zabran- jivao brakove između belaca i ne-belaca. Interesantno je da je Juznoafrička republika od 7.11.1945. članica Ujedinjenih Nacija koje svojim rezolucijama i raznim pokušajima nisu uspele da spreče aparthejd. Ako se osvrnemo na sadašnjost, dok se međunarodni sporazumi o ljudskim pravima potpisuju, države nastavljaju da optužuju jedna drugu za kršenje ljudskih prava. Amerika optužuje Egipat, Kubu, Venecuelu, Kinu, Iran i Severnu Koreju za teška kršenja ljudskih prava a ona sama je od 9 osnovnih međunarodnih ugovora i konvencija o ljudskim pravima, potpisnica samo tri. Takođe, jedna je od dve države na svetu koje nisu ratifikovale Konvenciju UN-a o pravima deteta. Optužene države smatraju, da bi SAD trebalo pre svega da pogledaju u svoje dvorište jer je stanje ljudskih prava u ovoj demokratskoj državi daleko od sjajnog. One bi morale više da se posvete sprečavanju ekonomske i socijalne nejednakosti u državi, porastu ekstremističkih grupa kao i prekomernoj upotrebi sile od strane policije, a manje da upiru prstom u druge. Ni u Srbiji situacija nije bolja. Formalno smo potpisnici brojnih sporazuma o zaštiti ljudskih prava, ali se malo ko brine o njihovo sprovođenju. Istraživanje Beogradskog centra za ljudska prava je pokazalo da je stanje ljudkih prava u 2012. godini gore od prošlogodišnjeg. Sam broj predstavki Evropskom sudu za ljudska prava protiv Republike Srbije, odnosno nepoverenje građana u domaće pravosuđe, prema ovom istraživanju, ukazuje na loše stanje ljudskih prava u Srbiji. Iako se iz redova ministarstva zaduženih za ljudska prava tvrdi da je stanje ljudskih prava u Srbiji zadovoljavajuće i da su naši zakoni i propisi u skladu sa najvišim standardima, mnogi građani i direktno ugroženi se sa tim ne bi složili. Primeri su mnogobrojni, počevši od položaja Roma, LGBT populacije, preko nasilja u školama, stanja lica lišenih slobode pa sve do prekomerne upotrebe sile od strane police. Odgovornost države u mnogim slučajevima je ne direktno u kršenju ljudskih prave već u nesankcionisanju istog. U nedostatku kažnjavanja kršenja ljudskih prava, država daje vetar u leđa njenim počiniocima. Takođe, odgovornost je i na svima nama. Veliki problem je u nedostatku znanja i interesovanja ljudi o tome šta zapravo predstavlja koncept ljudskih prava i koja su to prava njima zagarantovana Ustavom, zakonima i međunarodnim ugovorima. Sa porastom svesti ljudi o značaju ovog koncepta, svesti o značaju prijavljivanja slučajeva kršenja ljudskih prava a i sa porastom pozitivnog reagovanja države i odgovarajućeg sankcionisanja kršenja ljudskih prava, nadamo se da ce se i situacija u zemlji povodom ovog problema u velikoj meri popraviti. Sadržaj broj 8 Škrip DEJTONSKI SPORAZUM Bosna i Hercegovina vs. Republika Srpska Piše: Ljubinka Ljujić I sedamnaest godina nakon potpisivanja, konstitutivni narodi BiH različito gledaju na sporazum. Za Federaciju je „Dejton“ prolazna faza, za Republiku Srpsku jedino rešenje opstanka, a za Hrvatsku zajednicu u BiH kočnica za stvaranje trećeg entiteta. Dejtonski sporazum, odnosno Opšti okvirni sporazum za mir u BiH parafiran je 21. novembra 1995. godine u američkoj vojnoj bazi Rajt Peterson u Dejtonu. Ovim sporazumom okončan je troipogodišnji građanski rat u BiH, kao i tronedeljni pregovori suprotstavljenih strana: BiH, Hrvatske i tadašnje SRJ. Uz prisustvo tadašnjeg državnog sekretara SAD-a Vorena Kristofera i posrednika Ričarda Holbruka i Veslija Klarka, predsednici zemalja potpisnica, Alija Izetbegović, Franjo Tuđman i Slobodan Miloševic obavezali su se na međusobno poštovanje suverene jednakosti, rešavanje pitanja mirnim sredstvima i uzdržavanje od bilo kakvih akcija protiv teitorijalnog inegriteta ili političke nezavisnosti Bosne i Hercegovine. Sporazumom koji je zvanično potpisan u Parizu 14. decembra, teritorija BiH je podeljena na dva entiteta, Federaciju BiH i Republiku Srpsku po ključu 51:49. Nakon 17 godina od potpisivanja Dejtonskog sporazuma nijedan od potpisnika sporazuma nije među živima, a pre četiri godine je objavljeno da je original dokumenta izgubljen. Tri konstitutivna naroda su jedinstveni u stavu da je dobra strana sporazuma što je zaustavio rat, ali u pogledu njegove dalje primene, od konsenzusa su još uvek daleko. Slovo Dejtona Republika Srpska je, reklo bi se po izjavama njenih zvaničnika, nikad dalja od Sarajeva. Najglasniji zagovornik Dejtonskog sporazuma, premijer RS Milorad Dodik je istrajan u stavu da je poštovanje sporazuma jedini način za opstanak i da se Srpska kreće u okviru ovog mirovnog sporazuma, ali ne krije težnje ka stvaranju konkretnih uslova za nezavisnost. Upravo iz Srpske stižu najveće kritike na račun visokih predstavnika koji su po njihovom mišljenju nametali rešenja i menjali Dejtonski sporazum što im je omogućeno Bonskim ovlašćenjima. Profesor medjunarodnih odnosa i spoljne politike na FPN-u u Beogradu, Predrag Simić za Škrip kaže da je paradoks što je Republika Srpska sada najveći branilac Dejtonskog sporazuma. „Republika Srpska je u vreme kada se potpisivao sporazum bila najviše pogođena, bila je bombardovana i njena teritorija ja smanjena za više od dvadeset posto. Tadašnja RS nije imala ni pravo glasa u Dejtonu, njih je predstavljao Milošević. Medjutim, RS brani Dejton, jer ne želi da odustane od svog statusa. Srbi u Bosni imaju istorijski snažan osećaj za nacionalnom državom“. Sadržaj broj 8 Škrip U Republici Srpskoj 21. novembar se slavi kao republički ravnopravnosti. Gledišta su da je sporazum kočnica za praznik i neradan je dan. održivost i stabilnost BiH i njihove težnje su da se u pogodnom trenutku izdejstvuje stvaranje trećeg entiteta sa Prelazna faza većinskim hrvatskim stanovništvom. U Federaciji se 21. novembar ne slavi kao praznik, već (Polu)suverena država je 25. novembar, kao dan državnosti BiH, neradni dan. Zvaničnici su mišljenja da Dejtonski sporazum treba da U BiH trenutno o sprovođenju Dejtonskog sporabude prevaziđen i da su glavni cilj BiH kao suverene i zuma brinu institucije OHR-a i oko 1200 pripadnika međunarodno priznate države evroatlantske integracije. EUFOR-a zaduženih za mir i bezbednost. 2008. goNajoštriji kritičari sporazuma su članovi Nezavisne asoci- dine u Luksemburgu EU i BiH su potpisale sporazum jacije intelektualca Krug 99, koji smatraju da je BiH zaro- SSP i privremeni trgovinski sporazum, a 2010. EU je bljenik Dejtona kojim je ukinut ustav Republike BiH, ukinula vize za putovanja državljana BiH. Međutim, kao i da bi što pre iz dejtonske trebalo preći u briselsku prema poslednjem izveštaju Evropske komisije, BiH je fazu. zbog unutarpolitičkih previranja ostvarila malo napre “Tokom istorije Bosna je bila celovita samo u imperija- tka u približavanju EU. Profesor Simić smatra da BiH u ma ili višenacionalnim državama . Bosnom se prvo vlada- ovakvom statusu predstavlja jednu anomaliju u Evropi. lo iz Istanbula, pa se vladalo iz Beča, pa iz Beograda za “ Bosna neće biti suverena država iako članica UN, dok vreme dve Jugoslavije. Bosna tu ravnotežu izgleda teško god su u njoj predstavnici MZ i dok god u predstavništvu može da postigne sama pa nije nelogično da bi možda nema konsenzusa čime se parališe pun kapacitet funksutra Brisel mogao da bude prestonica koja bi mogla da cionisanja jedne države što se u krajnjoj liniji vidi i po napravi tu ravnotežu. Činjenica je da je Zapadni Balkan njenom ponašanju u međunarodnim odnosima. Sarajevo trenutno daleko od EU, ali i da je EU sada u najdubljoj bi možda podržalo Palestinu, ali bi Banjaluka podržala krizi od svog nastanka i da se struktura moći unutar nje Izrael i prosto nema konsenzusa.” menja, pa bi za Zapadni Balkan jezgro moći bio Berlin, a ne Brisel. Najbolje bi bilo kada bi i Hrvatska i Srbija stu- Najmanje loše rešenje pile i EU, pa bi se u tom srpsko-hrvatskom paketu moglo naći neko rešenje za Bosnu.”, navodi Simić. Čini se da se situacija u BiH za sada neće bitnije pro meniti. Prema Simićevim rečima, Dejton opstaje ne zbog Treći entitet prevelike političke volje naroda koji tamo žive, već zbog volje Međunarodne zajednice koja drugo rešenje nema i Stav Hrvatskih političkih stranaka HDZ BiH i HDZ zato što od toga zavisi ravnoteža u regionu. Zbog toga je 1990 je da Dejtonski sporazum treba da bude revidiran Dejton najmanje loše rešenje jer je zaustavio rat, ali nije i da sva tri konstititivna naroda budu isto pozicionirana rešio probleme koji su doveli do rata, već je zamrznuo kada je reč o teritorijalnoj organizaciji i institucionalnoj konflikt i takvo stanje će trajati na neodređeno. FBIH RS Brčko distrikt BIH Bosna i Hercegovina se sastoji iz dva entiteta - Federacije BiH i Republike Srpske, te jednog Distrikta Brčko Sadržaj broj 8 Škrip DRŽAVA POSMATRAC NECLANICA UN-A PALESTINSKO PITANJE Piše: Lazar Milović Glasanjem u Generalnoj skupštini UN-a, Palestini je unapređen status u ovom telu - od entiteta posmatrača evoluirala je u državu posmatrača nečlanicu. I to prilično ubedljivo. Naime, čak 138 zemalja je glasalo za ovaj predlog, uz 41 uzdržanu i svega 9 protiv. Pored Izraela i SAD-a, kao i četiri pacifičke zemlje koje su pod snažnim uticajem Amerike, protiv su glasale još samo Kanada, Panama i Češka Republika. I dok zvaničnici Izraela i Sjedinjenih Američkih Država govore da je ova odluka preuranjena, Ban Ki Mun smatra da je prilično zakasnila. A samo glasanje nosi neverovatnu simboliku - Palestini je unapređen status u međunarodnom telu koje je na isti dan, šest i po decenija pre, izglasalo podelu britanske mandatne teriorije i dalo „zeleno svetlo“ za stvaranje nove države na ovom prostoru. Skorašnji sukobi Izraela i Palestine su samo nastavak davnog neprijateljstva koji vuče korene još iz vremena nakon Drugog svetskog rata i nastanka Izraela kao nezavisne države. I jedni i drugi pravdaju svoje pravo na teritoriju Palestine istorijskim razlozima - Izraelci iz vremena pre uspostavljanja rimske uprave na ovom području, dok druga strana ističe da je u periodu nakon Prvog svetskog rata na ovoj teritoriji živelo oko 90% Arapa. Demografska slika regiona se nije bitno menjala sve do raspada Otomanskog carstva i uspostavljanja britanskog mandata nad ovom teritorijom, a naročito nakon dolaska Nacionalsocijalističke partije na vlast u Nemačkoj. Već do 1936. godine, Jevreji su činili oko 40% stanovništva Palestine. Nakon holokausta, ideja o stvaranju zajedničke države Jevreja dobija sve više podrške i u međunarodnm krugovima, a ozvaničena je 1948. godine. Ujedinjene Nacije su predložile podelu Palestine godinu dana pre proglašenja nezavisnosti, ali Arapi nisu pristali na ovaj plan. Interesanto je da je plan, koji su Izraelci prihvatili, podrazumevao znatno manji Izrael nego što je danas. Nedugo nakon proglašenja nezavisnosti Izraela započinje i rat između Jevreja i Arapa, koji, uz povremena primirja, traje praktično do danas, a Izrael, uprkos činjenici da je bio bio brojčano slabiji (smatra se da je odnos bio 40:1 na strani Arapa) zauzima oblasti koje bi prema planu UN trebalo da budu arapske. Posebnu podršku u naseljavanju Palestine, Izrealci su imali od evropskih zemalja. No, izgleda da su tokom ovog višedecenijskog sukoba, evropske države promenile stranu. Jedan deo njih je, poput Francuske, Italije i Španije, 29. novembra ove godine glasao za unapređivanje statusa Palestine i tako prećutno dao legitimitet palestinskim zahtevima za državnošću. Druge su, predvođene Velikom Britanijom i Nemačkom, ostale uzdržane prilikom glasanja, ne želeći da ulaze u konflikt sa Sjedinjenim Američkim Državama. Sama promena statusa svakako neće doprineti boljem životu Palestinaca. Verovatno ni završavanju decenijskog sukoba. Možda ga, naprotiv, i rasplamsa. Ali je važna, jer Palestini daje pravo da izvodi pred međunarodne sudove državljane Izreala, i dokaže da je njihovo delanje bilo u suprotnosti sa međunarodnim pravom. Takođe, većina kojom je izglasana, pokazuje da „palestinska stvar“ ima značajnu podršku među članicama Generalne skupštine, uprkos snažnom protivljenju Sjedinjenih Američkih Država. Faze u preuzimanju palestinske zemlje Jevrejska naselja Palestina Izrael Palestina Izrael Palestina Izrael i područja pod okupacijom Palestina Sadržaj broj 8 Škrip Razgovor sa Matijom Medenicom GRADANSKA NEPOSLUŠNOST Razgovarala: Dijana Ljubanović Aktivno ili pasivno deo smo globalnih društvenih, ekonomskih, političkih tokova. Dok na jednom kraju sveta pokušavaju da se približe tim istim globalnim tokovima uvodeći liberalnu demokratiju, na drugom (koji se do sada smatrao srećnijim, uspešnijim, boljim mestom za život) različiti masovni pokreti pokušavaju doći do rešenja koja bi doprinela poboljšanju kvaliteta života. Bore se protiv „pasivnog poverenja“ o kojem je govorio Entoni Gidens; onog poverenja koje podrazumeva prihvatanje simbola vlasti koja je utemeljena na navikama i tradiciji. Bore se protiv ćutanja i slaganja s odlukama vladajućih koje idu na štetu građana. Nakon panevropskih protesta, ali i onog najglasnijeg Occupy pokreta, sada je ipak dovedena u pitanje legitimnost gigantskih demokratija koje su artikulisale globalnu politiku. Nameće se i pitanje ko to i na koji način radi na uvođenju Evropskog socijalnog modela? Stabilne demokratske zemlje, članice Evropske unije, ili je pak reč o velikom broju nezadovoljnih ljudi koji protestvuju tražeći svoja prava, uglavnom prava druge generacije. U postindustrijskom društvu kom su svojstveni svakodnevna demokratizacija, individualizam, kulturna raznolikost, logično je da se javlja kritička masa koja teži i zahteva da se njihova država, a tako i svaka država koja je prigrila u svom ustoličavanju moderno poimanog poretka, odgovorno odnosi prema svojim državljanima. Tokom krize kao da je ta ista država zaboravila na običnog čoveka, radnika; bilo intelektualnog ili manualnog. U pokušajima da se spase ekonomije i donošenjem mera štednje direktno i bespoštedno su pogođeni upravo oni koji su i pre krize živeli isključivo od svog rada. Sada kada je on degradiran, degradirana je i njihova uloga, ugrožen pristojan način života koji se sada graniči sa siromaštvom. Građanska neposlušnost ukazuje na nepravdu i pre svega je nenasilni akt. Njenu esenciju je vrlo dobro definisala nezaposlena omladina Španije (Indignadosi) parolom: „Mi nismo protiv sistema, sistem je protiv nas“. Društvene pozicije, prema Rolsu, trebalo bi da budu jednako dostupne svima. To se onemogućuje nepovoljnom ekonomskom politikom koja u ovom vremenu ne ide u korist najniže stojećih. Nasilnim gušenjem građanske neposlušnosti i sloboda je dovedena u pitanje. Akti partikularnih grupa unutar društva još uvek su pod znakom pitanja. Imaju li građani snagu da iznesu promene kojima teže? Cilj pobunjenih grupacija je specifičan, da svoja stremljenja ostvare nenasilnim putem, bez ugrožavanja javnog dobra i dovođenje u pitanje ustavnog poretka. Ukoliko država odbije da sledi njihov puls, onda bismo mogli da se zabrinemo. Najpopularniji način borbe protiv ugroženosti (nekog) ljudskog prava, a pokazalo se i najefikasniji, bila je Sadržaj broj 8 Škrip građanska neposlušnost. O njoj su govorilii mnogi eminentni naučnici poput Rolsa, Habermasa, Volcera, Šarpa, Roze Luksemburg, Kanta, Rastina itd. Upravo iz razloga što je građanin temelj i potpora svake zajednice koja teži ka funkcionalnosti i održivosti. Da ne govorimo samo o pravima, jasno je da građanin, odnosno državaljanin, ima i dužnosti prema državi u vidu plaćanja poreza, poštovanja zakona, konstitucionalizma i sl. No, legitimitet leži u osnovi ovog odnosa. Ukoliko nema legitimiteta, nema ni moderne države. Ona mora imati podršku onih koji je čine, koji svojim glasovima ovlašćuju izabranu elitu da njima upravlja. Ukoliko ta elita radi protiv njih, država je u opasnosti. Upravo iz tog razloga jaka država mora da poseduje kapacitet da sasluša glas naroda, u ovom slučaju, vapaj. I da pronađe rešenje za probleme koji ih more. No, nije jedini mehanizam građanske neposlušnosti protest. On jeste najglasniji, najvidljiviji, ali postoje i drugi načini u građanskoj borbi za svoja prava, poput peticija, socijalne, ekonomske i političke nekooperativnosti i sl. To se očituje kroz blokadu puteva, odbijanje plaćanja poreza, bojkot parlamentarnih ili drugih izbora i sl. U svemu tome, javlja se i komponenta savesti – moralne dileme. Treba li i u kojim slučajevima posezati za ovakvim oblicima „napada“ na državu. Kada i treba li uopšte građanin savest staviti iznad poštovanja zakona? Ipak, čini se da je moralna obaveza da se reaguje ukoliko nešto nije u redu s funkcionisanjem same države koja bi svima trebalo da bude garant sigurnosti i blagostanja. Svojevremeno, Srbija je postala simbol nenasilne građanske revolucije. Građanske neposlušnosti koja je odstranila nevaljalog vođu i krenula evropskim putem modernizacije oštećene države, u materijalnom i svakom drugom smislu. Nakon te revolucije, nije ostala zabeležena značajnija građanska akcija koja je ostvarila svoje namere u poboljšanju društva u kojemu bivstvuje. Nezadovoljstvo raste i javljaju se malena ostrva jasno definisanih zahteva koja se pojave s vremena na vreme, ali vrlo brzo bivaju ugušena. Čini se da borba još nije završena. Zbog protesta koji obeležavaju dnevnu politiku, ali i ne baš povoljne situacije u kojoj se u današnjici nalazi Srbija potražila sam komentare i odgovore na pitanja koja su usko vezana za temu građanske neposlušnosti od osobe koja je postala simbol studentske borbe za kvalitetnije i dostupnije obrazovanje. Matija Medenica iz organizacije Marks21 iznosi teze i komentare društvene stvarnosti u tekstu koji sledi. Da li je Arapsko proleće poslužilo kao inspiracija mladima u zapadnim demokratijama da se angažuju oko pitanja socijalne pravde, ekonomske krize i jaza između bogatih i siromašnih? MATIJA: Svakako, Arapsko proleće je pokazalo da je mantra o kapitalizmu kao kraju istorije daleko od istine. Nove generacije kojima klasne nejednakosti nisu servirane s „ljudskim likom“, koje nemaju perspektivu da će naći posao od kog mogu da žive životom dostojnim čoveka, mnogo se lakše identifikuju sa narodima na (polu)periferiji sistema, nego sa svojim sunarodnicima iz viših klasa. Kao što Egipćanima – ili, uistinu, nama na Balkanu – ne sleduje nikakav drugačiji, „bolji“ kapitalizam, tako su i mladi na Zapadu sve više svesni svoje besperspektivne pozicije. Zato prihvataju radikalne ideje i metode u borbi koja se najsažetije može opisati kao borba za slobodu i budućnost. Arapsko proleće je pre svega pokazalo da se i u XXI veku stvari ponovo mogu, štaviše moraju, rešavati zajednički, sredstvima koja nam zvanično ne stoje na raspolaganju: masovnim pobunama, građanskom neposlušnošću, pa i otvorenom borbom sa aparatima postojećeg režima protiv kog narod diže glas. Doba revolucija nije više stvar istorijskih udžbenika nego neposredno životno iskustvo stotina hiljada mladih ljudi. Zato je Arapsko proleće ostavilo traga od Afrike do Volstrita. Okupacije trgova su se odatle preko Grčke i Španije preselile u SAD. To je nova forma protesta, posebno važna u situacijama u kojima ne postoje unapred dovoljno snažne i nezavisne strukture koje mogu da rukovode procesom borbe. Tu se bezbroj diskusija pretvara u veliki plenum na kom se odlučuje kako dalje. Trg postaje mesto gde ljudi mogu da se javljaju i izraze svoje ideje i razmišljanja i mahom po prvi put u životu učestvuju u tako važnom procesu donošenja odluka. Tu demokratija dobija sasvim novo značenje. Pritom, narod po pravilu ne traži neke, uslovno rečeno, komplikovane stvari. Parole su „Hleb i posao“, ili „Prava demokratija“, ali sistem ni to ne može da im obezbedi. Panevropski protesti izbili su u trenutku kada su mnogi poverovali da je Evropa pronašla rešenje za krizu. (Evropska centralna banka je umirila tržište obećanjem da će u slučaju nužde kupovati obveznice zaduženih zemalja...) Ljudi iz ugroženih zemalja nisu poverovali u ponuđeno rešenje? Zašto? MATIJA: Pitanje je koliko su tim „rešenjem“ tržišta umirena. Poslednji izveštaj Svetske banke predviđa da će se u 2013. nastaviti recesija u evrozoni. Prvo su se države zadužile da bi pootkupljivale toksične pakete i time spasile banke. Sad banke pritiskaju države da te dugove vrate. To samo seli krizu s jednog mesta na drugo, ali je ne rešava. Postavlja se pitanje ko će onda ECB da primora da vrati dug kad na to dođe red? Kriza će trajati sve dok se u nekom sektoru ne uspostavi ponovna profitabilnost, što bi pokrenulo investicije, a da bi se to desilo mora doći do ogromnog uništenja lošeg kapitala ili eventualno do nekih revolucionatnih inovacija u rangu pronalaska parne mašine. Za sada nema nikakvih naznaka toga. Naprotiv, svaki plan koji dolazi iz centra evrozone i dalje podrazumeva da je javna potrošnja ono što je problem i zato ljudi gube radna mesta, prava, standard – plan je da za krizu plati svet rada, a ne svet kapitala. Drugim rečima, umesto da se uništava, loš kapital se podupire javnim novcem jer je jasno da bi njegovo puštanje niz vodu u sistemu koji je umrežen kao današnji globalni kapitalizam to otvorilo vrata pakla. Međutim, pored ekonomske krize, došlo je i do krize legitimiteta državne vlasti. Svaka opcija koja dolazi na vlast primorana je da primenjuje nepopularne „mere štednje“. Uzmimo za primer Grčku. Tamo su partije koje su tradicionalno decenijama na vlasti sada ozbiljno ugrožene ili propadaju, kao Pasok. Narod više ne veruje tim političarima. Ni kod nas im narod uglavnom ne veruje, ali u Grčkoj nepopularnost „političara“ nije puki odraz apolitične slike besa kombinovanog sa očajem, već politički zahtev za drugačijim društvom koji se investira u novi politički projekat levice, ono što danas predstavlja koalicija radikalne levice Siriza. Pokret u Grčkoj i njegov politički izraz u vidu Sirize ukazuju na to na koji način možemo kombinovati borbu unutar i van postojećih institucija kako bismo društvene protivrečnosti razrešavali u korist naroda, odnosno kako se ne bi ponovila situacija da se svrgne jedna vlast ali da u nedostatku mase nekih novih, revolucionarnih tela narodne demokratije, ostavimo tron da ga popune Sadržaj broj 8 Škrip „visoki izaslanici“ i „eksperti“ iz EU – kao što je nedavno bio slučaj u Grčkoj i Italiji – ili da na vlast dođu neke druge snage koje bi da uguše revoluciju, uglavnom pomognute nekim imperijalizmom – kao što je bio slučaj u Tunisu i Egiptu, da i ne spominjemo tragične primere Libije i Sirije. To je zadatak koji stoji i pred za sada skromnim levim snagama u Srbiji. Nije dovoljno vikati „Lopovi, lopovi“, moramo da pružimo alternativu. „Demokratija prilagođena tržištima“ je nova kovanica Angele Merkel. Kako to komentarišeš? MATIJA: To drugim rečima znači, zaboravite na demokratiju. Diktatura država centra EU sprovodi se tako što se dužničkim zemljama sve više oduzima pravo nad rukovođenjem nacionalnom privredom. Narod više ni nominalno nema suverenitet nad, niti ikakav dodir sa upravljanjem onim društvenim sektorom od kog nam svima zavisi opstanak, nad proizvodnjom. To upravljanje se sad preselilo u ono što je postalo poznato kao Trojka: Evropska komisija, Evropska centralna banka i Međunarodni monetarni fond. Oni su mesije tržišta, oni znaju šta tržišna mistika poručuje i tu su da sprovedu njegovu Reč u delo. „Demokratija prilagođena tržištima“ su brutalne „mere štednje“ podržane državnom represijom protiv onih koji se ovom urušavanju demokratije i uništavanju naše budućnosti protive. Čak je i MMF nedavno priznao da su „mere štednje“ prouzrokovale više štete nego koristi. Ali to nije bitno. Potrebno je naplatiti dugove po svaku cenu. Političke elite ističu da su krizu izazvale javna potrošnja i nekontrolisani rast zarada. Slažeš li se s takvim objašnjenjem? MATIJA: Kako ne, posebno kad to tvrde „elite“ koje u sred krize dobijaju milionske bonuse, čak i onda kad se ispostavi da su banke ili preduzeća kojima su rukovodili bacili u ambis. To su laži na nivou tvrdnji o „lenjim Grcima“, a prema svim statistikama Grci imaju duži radni dan od Nemaca. Iza krize leži konstantan pad profitne stope. To je ono što je Marks pokazao da stoji u korenu svake krize u kapitalizmu. Akumulacija kapitala dovodi do sve većih ulaganja u tehnologiju kako bi rasla konkuretnost firme na tržištu, do momenta u kom više nikome nije isplativo išta da proizvodi. Sistem onda staje. Ekonomski analitičar Majkl Roberts pokazuje kako se u razvijenim zemljama profitna stopa nikada nije vratila na nivo na kom je bila tokom posleratnog buma. Tek je finansijski sektor, sa besomučnim špekulacijama i klađenjem na neke zamišljene buduće vrednosti stvarao sliku o naizgled glatkom funkcionisanju sistema. Onda kada se „predskazanje“nije ispunilo, kao što je bio slučaj u SAD 2007, upali smo u najdublju krizu od 1930-tih kojoj se kraj ne nazire. Zato svi moramo da shvatimo situaciju koja je ispred nas kao jako ozbiljnu. Levica mora da se da u izgradnju zajedničkog pokreta otpora, ili će očaj i represija dunuti vetar u leđa radikalnoj desnici, kako je to već slučaj u dobrom delu Evrope. Iako je za sada kontrolisana od strane države i koristi se kao ispomoć državnoj represiji, ekstremna desnica napada i izoluje kritičke glasove i u Srbiji. To se desilo nama tokom blokada fakulteta 2011, kao i nekim štrajkačima, poput onih iz kragujevačkog „22. decembra“. Zašto su sindikati nefunkcionalni i neefikasni? Vođstva su uglavnom korumpirana i manje zavise od članarina a više od plata koje primaju od sopstvenih članstava po raznim telima koja služe održanju socijalnog mira. Sindikalne centrale u 99% slučajeva rade na tome da kontrolišu ili uguše otpor koji se javi u bazi, unutrašnja demokratija u sindikatima bazdi na smrt, strukture su im okoštale i ne obnavljaju se svežom krvlju: jer sve manje mladih nalazi posao, a i to je uglavnom u privatnom sektoru koji je mahom nesindikalizovan. Sindikalnom scenom zato mogu da vladaju profesionalni demagozi u sto mandata, dobri sa svakom vlašću i servilni svakom tajkunu i „preduzetniku“. S druge strane, u bazi postoji veliki broj iskrenih sindikalnih aktivista, ali oni često ne dobijaju podršku centrale i ne radi se na tome da se oni međusobno umrežavaju. Često i dobijaju otkaze, a centrala gleda na drugu stranu. Borbe koje se vode ostaju atomizovane. Potrebno je ići ka spajanju tih sindikata na nižim nivoima, kojim god centralama ili savezima pripadali, kako bi se razmenjivala iskustva i stavljao pritisak na više instance, kako bi se gurala unutrašnja demokratizacija, kako bi se birali delegati koji odgovaraju onima koji su ih izabrali umesto da podležu pretnjama i podmićivanju s vrha. Kako okupiti, motivisati i ubediti u snagu građanske neposlušnosti ogroman broj nezaposlenih koji s prestankom radnog odnosa prestaju i da budu članovi sindikata? Tu dobar primer daju udruženja poput onog koje okuplja bivše radnice i radnike „Trudbenik gradnje“ sa kojima godinama sarađujemo. Moguće je ofomiti udruženja građana koja okupljaju radnike i nezaposlene. Ako imaš bivše radnike neke fabrike koji zato više ne pripadaju sindikatu, onda se oni mogu okupiti u nova udruženja i nastaviti borbu. To se mahom tiče borbi za raskid privatizacije, isplatu zarada itd. Ljudi iz „Trudbenika“ su samo neki od onih koji danas rade na tome da se spoje borbena radnička i sindikalna udruženja i da se stvori novi centar otpora. Međutim, velika odgovornost stoji na sindikatima javnog sektora koji trpi sve veću seču. Ako žele da sačuvaju radna mesta i plate, moraće da svoj problem postave šire, kao ono što i jeste – problem čitavog društva. Valjda je jasno da npr. svi moramo da branimo zdravstvo od napada neoliberalizma, od „mera štednje“, jer ono ne služi samo onima koji su u njemu zaposleni nego svima nama, posebno nama koji nemamo novca za privatne klinike. Problem nezaposlenosti se tu mora strukturno rešavati: sve dok smo u poziciji dužničke države na periferiji evrozone ovde neće biti novih radnih mesta. Dakle, moramo graditi alternativu na zahtevima za nacionalizacijom industrije i stavljanjem proizvodnih pogona pod upravu onih koji u njima treba da rade, za nacionalizacijom bankarskog sektora i njegovom podvrgavanju demokratskoj kontroli, za eksproprijacijom tajkuna i ulaganjem tog kapitala u nova radna mesta, u zelene poslove, u proizvodnju, za odbijanjem isplate nametnutih spoljnih dugova...to će najbolje inspirisati nezaposlene da se organizuju i bore, a građanska neposlušnost je onda samo jedan od metoda koji su nam na raspolaganju i kom će se ljudi prirodno okretati kako bude opadalo poverenje u postojeći sistem. „Jugoremedija“ je pozitivan primer radničke borbe. Kakva je budućnost te fabrike obzirom na dug od 643 mil. RSD, hipoteku, teške uslove rada... Misliš li da radnici mogu da se izbore za renesansu ove fabrike? Radnice i radnici „Jugoremedije“ su do sada zaista učinili čudo i inspiracija su mnogima u Srbiji i regionu. Imali su i hrabrosti da se osim sindikalno organizuju i politički. Pokrenuli su pokret Ravnopravnost, u nadi da će da ponude glas svim obespravljenim u svojoj okolini, učestvovali su u radu Koordinacionog odbora radničkih Sadržaj Škrip broj 8 protesta, borili su se sa privatnim batinašima i na sudu, jalnosti i jednakosti, oko problema koji su nam zajednički. solidarisali su se sa drugima. Međutim država je namer- Zato unutar plenuma ne postoji hijerarhija, važi pravilo ena da ih slomi, jer time s jedne strane pomaže svojim jedan čovek-jedan glas, zajedno se dogovaramo oko tačaka uvoznicima i pakerima iz farmaceutske mafije, a s druge za diskusiju, demokratski ih raspravljamo i onda glasamo poražava ključnu pobedu koje je radništvo odnelo protiv o tome šta ćemo konkretno po tim pitanjima preduzimati. privatizacije. Predvodnik njihove borbe, Zdravko Deurić, Ovo je veoma slično već pomenutim okupacijama trgova hapšen je i protivpravno zadržavan u pritvoru, paljen mu i drugih javnih prostora, a i proističe iz slilčnih razloga. je auto... Drugom istaknutom učesniku protesta, Robertu Problem sa plenumom na Filozofskom je što do sada nije Faiu, na spavanju je bačen kameni blok kroz prozor kuće, uspeo da podstakne ljude van fakulteta na borbu. Studentkoji mu je pao na nekoliko cenitimetara od glave. Oni sada kinje i studenti Filozofskog i još par fakulteta ne mogu prolaze kroz izuzetno tešku situaciju, gurnuti su u stečaj i izboriti za promenu celokupne državne politike prema potrebna im je što šira solidarnost. Mi danas sa njima i dru- obrazovanju, koja je u konačnici diktirana neoliberalnim gim radničkim, levim i drugim progresivnim kolektivima zahtevom za obustavom javnog finansiranja javnih servisa radimo na postavljanju temelja za ono što vidimo kao neku kako bi se vraćali dugovi. Studentkinje i studenti zato treba buduću srbijansku Sirizu. Plenum Filozofskog fakulteta je ključna formacija stu- da vrše takvu ulogu da pokrenu druge koji su pogođeni dentskih protesta. Možeš li da nam (insajderski) objasniš krizom na solidarnost i otpor. Plenum je tu dobra osnova, njegovo funkcionisanje? Koliko si zadovoljan njegovim de- ali sam po sebi ne može biti rešenje. Problem je to što lovanjem? Što se u ovom trenutku dešava s Plenumom, se teško prenose iskustva s generacije na generaciju, jer u periodima bez masovnije borbe plenum i ne može da koliko je aktivan? MATIJA: Plenum je neophodna institucija studentske funkcioniše. U proteklih godinu dana bilo je pokušaja da borbe na fakultetu, posebno danas kada ne postoje stu- plenum nešto radi i bez protesta, ali kada je „plenum“ zadentske organizacije kroz koje bismo mogli da se organizu- pravo skup 20 ljudi podeljenih u nekoliko frakcija prema jemo i borimo za svoja prava. One koje postoje, uključujući stvarnim ili umišljenim ideološkim razlikama, bez ijedne i Studenstske parlamente, problemima dostupnosti obra- zajedničke ideje o tome oko čega se konkretno angažovati, zovanja, izbacivanja univerziteta na tržište i uopšte komer- to nije ona atmosfera koja uvlači nove ljude i pomera stvari cijalizacije obrazovanja se ne bave. Ukratko, ideja plenuma unapred. Tako da je plenum za sada ponovo u zimskom je pokušaj da se u jeku promocije ideologije individualizma snu, a dosadašnja iskustva i analize će, nadam se, pomoći i „ličnog postignuća“ koja prati prodor neoliberalizma u vi- da se naredna studentska jesen dočeka tako da se dosadašnji soko obrazovanje, samoorganizujemo na osnovama kolegi- nedostaci počnu prevazilaziti. Sadržaj broj 8 Škrip Razgovor s kompozitorom i pijanistom Aleksandrom Simicem Mladi ne smeju da ponavljaju greške svojih oceva i pradedova Pišu: Vladislava Stojmenović i Bojana Miletić Renomirani kompozitor i pijanista Aleksandar Simić, poznat je po mnogobrojnim delima koja su obeležavala značajne istorijske godišnjice; Delo koje je poručila Ruska Federacija ”Portret maršala Žukova” i kojim je obeleženo 50 godina pobede nad fašizmom; “Misa Solemnior” koju je 2004. Komponovao povodom 950 godina raskola između Katoličke i Pravoslavne crkve; “ Pod istim krovom”,kompozicija koja je nastala 2011. Povodom obeležavanja 66 godina od osnivanja UN-a. Takođe, autor je muzike i teksta za himnu Univerzijade u Beogradu 2009. “Srce Univerzuma”. Izvođenje njegovog poslednjeg dela, koje je imalo srpsku premijeru 29. Novembra u SKC-u, nekonvencionalnog naziva “12 znakova zodijaka za klavir i orkestar” bilo je upotpunjeno gostovanjem američke astronautkinje Marše Ajvins i video instalacijama koje je obezbedila NASA. Razgovarali smo sa njim o tome kako on razume uspeh, koji su to ideali i ciljevi kojima teži u životu i šta bi savetovao mladima kako da se suoče sa postojećim problemima u našem društvu. 1. Kojim vrednostima težite u životu i zbog čega? ALEKSANDAR: Mislim da svi od početka težimo onim vrednostima koje nam postavi porodica. Kako se razvija naš kritički odnos prema okruženju, tako se dodaju i novi reperi, ali osnova na kojoj gradimo najčešće ostaju temelji koje su postavili naši roditelji. U tom smislu, mogu da Vam kažem kako je mojim roditeljima uvek bilo jednako važno da od mene naprave i uspešnog i časnog coveka. Još jedan ekvilibrijum koji je teško postići, a na kome čovek mora sam da radi ceo život, je onaj između pameti i sreće. Često se čini da nam je teško da budemo istinski srećni, ako smo iole pametni i svesni okrutnosti i nepravednosti sveta u kome živimo. Opet, ako nismo u stanju da budemo srećni, odnosno zahvalni na životu koji nam je dat, onda ćemo teško učiniti bilo šta da svet u kome živimo učinimo boljim. Zato verujem da treba raditi na zahvalnosti, empatiji, mudrosti i pravičnosti...i treba se radovati. Znate kako kaže sadačnji Dalaj Lama, njegova Svetost Tenzin Gyatso: „Osmeh je krivina koja nam pomaže da ispravimo sve što poželimo“. 2. Često držite predavanja studentima. Da li prepoznajete u njima prave ciljeve i ideale i šta je to što oni smatraju uspehom i postignućem? ALEKSANDAR: Moraću ponovo nekoga da citiram, da bih započeo odgovor na ovo pitanje - ovoga puta Henrika Ibzena, koji kaže “Manjina može i ne mora biti u pravu, ali većina nije nikada”. U tom smislu ni studenti nisu izuzeti od ovog pravila. Treba da težimo svetu u kome će većina svakog uzorka populacije biti prosvećena, ali su visoka svest i odgovornost, na žalost jos uvek neke vrste incidenata na koje su ljudi u većini imuni. S druge strane, od mladih ljudi bi trebalo da se očekuje da budu osetljiviji na nepravdu od onih starijih i oguglalijih, i omladina je iz tog razloga uvek i bila jedno od izvorišta društvenih promena. Naravno, treba imati u vidu da na sve nas utiču opšte vrednosti vremena u kome živimo, a znamo da su vremena sve teža. Zato je važno gajiti objektivnu individualnu, empatičnu i odgovornu svest, nasuprot kolektivnoj svesti, koja veoma često rađa i pogrešne ideale. Ne možete očekivati od mladih da budu mnogo bolji od zvanične elite koja je potpuno estradizovana i tabloidizovana. Možete se samo nadati da će imati veći stepen odgovornosti i ukusa od Sadržaj broj 8 Škrip starijih i pokušati da svoj svet izgrade na boljim principima. Za to im je potrebna svesrdna pomoć države, medija, njihovih roditelja i profesora i generalno svih onih koji trenutno drze barjak koji bi oni trebalo da preuzmu za koju godinu i da ga u sledećoj turi predaju nekim novim, nadamo se još kvalitetnijim generacijama. ALEKSANDAR: Svaki čovek ima svoju ličnu definiciju uspeha i divno je što je tako, jer u idealnoj varijanti možemo imati društvo prepuno uspešnih i zadovoljnih ljudi. Predpostavljam da se ja osećam uspešnim kada znam da sam uradio nesto dobro. Postoji divna kabalistička priča o tome kako je svet u početku predstavljao savršenstvo stvaralačkog čina Tvorca i kako je ulaskom greha, odnosno zla, u univerzum, ta savršena sfera pukla poput nekog staklenog suda, usled čega je po vasioni raspršeno na milione sitnih čestica i krhotina. To je bilo “prvo pucanje sudova”. Drugo pucanje se desilo kada je Adam pao u greh. Zato se veruje da svaki put kada učinimo dobro delo, vraćamo po jedno parčence nekada savršenog svemira na svoje mesto. Cela filozofija “popravljanja sveta” dobrim delima zove se tikkun olam, sto na hebrejskom znači upravo to, ali već odavno kao pokret prevazilazi granice jevrejske religije i kulture. 4. Bili ste motivacioni govornik mladim liderima dina. Smatrao sam njegov poziv ogromnom čašću i naravno odgovornošću. Dogovarajući se šta ćemo im reći, pre svega smo imali u vidu da su narodi koji misle da su izvojevali promene, veoma često upravo u tom trenutku najdalje od pravih promena. Jako je opasno poverovati da totalitarni režimi koji su svoje korenje puštali decenijama, uživajuci podršku svih elemenata drustva, mogu da budu iskorenjeni odlaskom jednog čoveka koji taj režim oličava. Promene, ako se one postavljaju kao cilj, uvek moraju da se sprovode temeljno i uporno, inače se posle nekog vremena shvati da do njih suštinski nije ni došlo. Osećate, predpostavljam, blagu aluziju i na naš 5. Oktobar, ali naravno svaka zemlja i svako društvo ima svoje specifikume. Ono što je po mom mišljenju i dalje važno za narode koji su za vreme arapskog proleća zamenili svoje režime jeste da shvate da su promene jako opasne i da je mit o „pandorinoj kutiji“ zapravo mnogo aktuelniji i mnogo konkretniji nego što mislimo. Već sada je jasno da bi promene na nekim mestima u regionu mogle da dovedu do snažnijih podela na globalnom nivou i do uspostavljanja ekstremističkih režima koji bi svoje građane u krajnjoj instanci učinili jos neslobodnijim, a toga ne sme da dođe – čak ni ako je neko na Zapadu smislio da bi se tako lakše eksploatisala njihova energetska bogatstva. 5. Da li smatrate da su mladi u Srbiji dovoljno ALEKSANDAR: Prvi put sam se sa njima sreo još početkom septembra 2011., kada me je u Lisabon pozvao predsednik Sampaio, u funkciji šefa Alijanse Civilizacija Ujedinjenih Nacija. On je svoju političku karijeru započeo kao vođa studenata u borbi protiv Salazarovog rezima, da bi par decenija kasnije, kada ga je srušio zajedno sa Soarešom, zauzeo mesto šefa države, koje je držao sledećih deset go- ALEKSANDAR: Mislim da su mladi daleko više ispolitizovani nego što su autentično angažovani. Partokratija je jedna od najstrašnijih manifestacija negativne selekcije, koja nas je kao jedan od osnovnih principa vodio kao društvo kroz različite periode. U tom smislu mislim da je daleko veći broj mladih koji su shvatili da će „bolje proći“ ako se učlane u 3. Šta za Vas predstavlja uspeh? arapskog proleća. Koje su bile Vaše poruke za njih? društveno angažovani i da imaju dovoljno prilika i načina da utiču na promene u zemlji? Sadržaj broj 8 Škrip neku od partija nego onih koji žele svojim angažovanjem da promene poražavajuće loše stanje u državi. Partije su, kao što znamo, prepune poslušnika koji vode računa da ne talasaju kako ne bi ugrozili svoju trenutnu poziciju i put ka vrhu. O onima koji se već nalaze na vrhu i o njihovom integritetu nema potrebe govoriti. Kako onda promeniti bilo šta, reći ćete? Čuvanjem integriteta i poštovanjem sopstvenih principa, čak i onda kada se to plaća. Na kraju krajeva, to je i jedna od definicija hrabrosti, a bez zaista hrabrih i časnih ljudi nikada nećemo imati budućnost. Hrabri ovde, i kada se pojave, završavaju loše – ali to ne sme da nas obeshrabruje, inače ćemo i za dvesta godina čitati Domanovića, Zmaja ili Disa, zgražavajući se nad aktuelnošću Stradije, Mrtvog mora, Jututunske Juhahahe ili Naših dana. 6. Na koji način, po Vašem mišljenju, mladi mogu ALEKSANDAR: U martu mesecu ove godine sam se, na poziv tadašnjeg predsedavajućeg, g. Al Nasera, obraćao Generalnoj Skupštini Ujedinjenih Nacija na temu mobilisanja mladih u rešavanju globalnih problema. To je bila fantastična privilegija, i po meni neverovatno važna tema. Obraćajuci se delegatima, rekao sam da moramo prestati sa afektiranjem koje političari generalno demonstriraju kada pričaju o “ogromnom poverenju” koje imaju u mladost. Mladost, sama po sebi ne znači ništa. Mogla bi da znaći, kao što sam već rekao - veću agilnost, možda finiji osećaj za pravdu i nepravdu, ali ako pogledamo iza sebe, sve generacije na kraju liče jedne na druge i samo ponavljaju greške koje su napravili njihovi prethodnici. Sa generacijama koje dolaze, takva praksa bi morala da se prekine, prosto zato što su izazovi sa kojima se trenutno suočavamo tako veliki da najviše doprineti pozitivnim promenema u duštvu? je njihovo rešavanje izuzetno urgentno i ne možemo ih os ALEKSANDAR. Na bezbroj različitih načina. Svakoj taviti sledećoj generaciji - usudiću se da kažem, zato što je pozitivnoj promeni prethodi svest o problemu koji moramo pitanje da li će u tom slučaju i biti sledeće generacije. To rešiti. Zato moramo raditi na buđenju svesti i otvaranju očiju. Jednostavno rečeno, da bi rešavali probleme u kojima se nalazimo, moramo promeniti način razmišljanja i ponašanje koje nas je do njih i dovelo. Dakle – mladi ne smeju da ponavljaju greške svojih očeva ili pradedova. 7. Pored muzike bavite se humanitarnim radom i veoma ste društveno angažovani. Šta Vas motiviše na to? ALEKSANDAR: Ako imate malo srca, ono mora da zadrhti pred strašnim nedaćama sa kojima se ljudi svaki dan suočavaju. Ako shvatite da možete bilo šta da uradite da pomognete makar jednom živom biću, onda bi to morala da bude i Vaša obaveza. Društveni angažman je samo malo širi vid bavljenja humanitarnim radom, pogotovo ako se ima u vidu da smo kao društvo u celini svi zajedno unesrećeni i zreli za spašavanje. 8. Koji je Vaš savet mladima koji počinju aktivno da se uključuju u rešavanje gorućih problema u zemlji i svetu? što već decenijama sedimo na stotinama hiljada nuklearnih bojevih glava, ne treba da znači da smemo da verujemo da jedna od njih ne može u jednom trenutku i da eksplodira, ma kakva bila kontrola strateškog naoružanja. Manjak životnog prostora, hrane i najvažnijih resursa i energenata, na koje smo se navikli, iziskuje drastičnu promenu ponašanja ljudi na zapadnoj hemisferi. Nema mesta za ratove ili versku netoleranciju ako ćemo se hvatati u koštac sa izazovima poput demografske eksplozije ili klimatskih promena. Rešavanje većine ovih problema traži jedinstvo na nivou čovečanstva. To nikada do sada nijedna garnitura stanovnika ove planete nije uspela da postigne. Da bi se postiglo jedinstvo moraćemo da pronađemo snage, vere i mudrosti u svojim srcima i da pokrenemo jedan evolucioni mehanizam koji će nas od autodestruktivnih bića kakva trenutko jesmo, pretvoriti u ljude koji zaslužuju da budu gospodari i domaćini ove fantastične i tako jedinstvene planete. Sadržaj broj 8 Škrip PRST UMESTO OLOVKE Više od osam odsto građana Republike Srbije i danas se potpisuje palcem, ili slovom iks, umesto imena! Pravo na obrazovanje zagarantovano je Ustavom, ali ga ne ostvaruje čak 1,35 miliona građana Srbije, i to kada je u pitanju samo osnovna škola koja je zvanično i besplatna. Među obrazovanim stanovništvom najviše je onih sa srednjom školom (49,7 odsto), dok je sa visokim obrazovanjem svega 6,5 odsto građana, navode u Republičkom zavodu za statistiku. Najnoviji podaci su poražavajući - oko 8,7 odsto građana RS nije završilo osnovnu školu, dok 34,9 odsto ima samo osam razreda! Beograd je prema zvaničnoj statistici najpismeniji grad u Srbiji. Nepismenost je najučestalija kod starije populacije, kod žena i kod pripadnika nacionalnih manjina - pogotovo Roma. Tri centralne gradske opštine, Savski venac, Stari grad i Vračar prve su u republici po broju pismenog stanovništva, sa samo 0,4 odsto onih koji ne poznaju azbuku, prema podacima Republičkog zavoda za statistiku. Najlošija situacija je sa beogradskim Romima kod kojih je čak četvrtina nepismena. Nedostatak dokumenata i teška materijalna situacija sprečavaju uključenje ove manjine u sistem obrazovanja - šest od deset nema završenu osnovnu školu. Čitanje i pisanje im zbog toga ostaju nedostižne “veštine”. Zbog slabog pohađanja osnovne škole veliki broj starih sugrađana nije pismen. Slična je situacija i sa ženskom populacijom. Starijim sugrađankama, u patrijarhalnoj Srbiji bilo je mnogo teže da se opismene nego njihovim vršnjacima. Prosečno, 3,9 posto pripadnica lepšeg pola nije u stanju da se potpiše, dok je kod jačeg pola taj procenat svega 1,6. Prema poslednjem popisu stanovnistva, u Srbiji ima više od 250.000 ljudi koji ne znaju ni da se potpišu. U školu se najčešće uopšte ne upisuju najsiromašniji, Romi, deca sa invaliditetom ili smetnjama u razvoju, ali sve više i deca iz seoskih sredina. Oni koji se upišu, najčešće napuštaju školske klupe zbog nemaštine, nemogućnosti da dođu do škole jer daleko stanuju, zato što već u školskom uzrastu počinju da rade. Država ulaže napore zajedno sa pojedinim lokalnim samoupravama: olakšava se upis dece bez dokumenata u školu, obezbeđuje prevoz, besplatni udžbenici, ali sve to i dalje prati neumoljivi podatak da se za obrazovanje izdvaja nedopustivo malo novca iz republičkog budžeta. Bogatije opštine mogu sebi da priušte da kupe osnovcima i po dva kompleta udžbenika, ali one siromašne ne mogu da im obezbede ni da stignu do škole. Organizacija UN za obrazovanje, nauku i kulturu (UNESKO) proglasila je 8. septembar za Međunarodni dan pismenosti 1967. godine, sa ciljem da se istakne važnost čitanja i pismenosti u životu pojedinca i društva u celini. A prema podacima od ukupng broja nepismenih u svetu dve trećine su žene, a 113 miliona dece. Sadržaj Škrip broj 8 Na putu prema konsolidaciji demokratije BORBA PROTIV KORUPCIJE Piše: Maja Jokić Medjunarodni dan borbe protiv korupcije, 9. de- ski okviri ne dopuštaju Agenciji veliku izvršnu moć tako cembar u je Srbiji protekao u analiziranju izveštaja orga- da ova institucija još uvek nije zakonski zaštićena kako bi nizacije “Transparentnost Srbija” koja je iznela najnovije mogla valjano i do kraja da obavlja svoj posao. Ono što je rangiranje zemalja prema percepciji korupcije za 2012. vrlo bitno, a čini se, malo poznato jeste upravo pomenuGodinu, a isti je pripremila medjunarodna nevladina or- ta, preventivna aktivnost Agencije tj. mehanizmi koje ona ganizacija “Transparency International”. koristi kako bi se sistemska korupcija, ne sankcionisala, Srbija je, po indeksu percepcije korupcije za 2012. nego sprečila i otklonili njeni uzroci, a ovakva politika godinu, na 80. mestu od 176 zemalja koje su uključene u zasigurno daje dugoročne rezultate ukoliko se do kraja istraživnje, što je šest mesta bolje nego prethodne godine, sprovede i ukoliko postoji saradnja svih državnih instiali ne zbog sopstvenog napretka nego zbog nazadovanja tucija koje su u nadležnosti Agencije. Neki od suštinski drugih zemalja koje su bile bolje rangirane. Ovaj rezultat važnih mehanizama u borbi protiv korupcije o kojima se nije ohrabrujuć jer ovakav plasman, zapravo, znači da se u javnosti malo govori i malo zna jesu planovi integriteta. nivo korupcije u našoj zemlji nije smanjio kao rezultat Planovi integriteta su planovi koje su državne insitucije odgovarajuće politike ili plana koji vlada sprovodi. Borba dužne da, u saradnji sa Agencijom, izrade i potom dostave protiv korupcije je dug i mukotrpan proces koji iziskuje Agenciji najkasnije do 31. marta 2013. (ovo je produženi saradnju sve tri grane vlasti, izvršne, zakonodavne i sud- rok, prvobitni rok je bio da kraja 2012. godine, ali cilj ske. Srbija kao zemlja koja još uvek nije izašla iz procesa Agencije je da što više insitucija izradi plan pa je shodtranzicije teško izlazi na kraj sa ovom bolešću društva, no tome rok produžen). Plan integriteta je mehanizam prvenstveno zbog neprofesionalne javne i državne uprave samoprocene institucije, jačanje njenog integriteta i loci(jer su na čelima institucija partijski kadrovi), nezain- ranje onih službi gde je potencijalno postojanje korupcije teresovanosti vladajućeg sloja, ali i loše ekonomske situ- najizvesnije. Ovaj mehanizam borbe protiv korupcije je acije u kojoj se Srbija nalazi jer je upravo siromaštvo je- vrlo važan jer se ovim putem dolazi do podataka koliko je dan od bitnih faktora koji utiče na stepen korumpiranosti neka institucija korumpirana i na kojim mestima najviše jednog društva. pa se lako može suzbiti, a pored toga u okviru institucija Prema istraživanju, Srbija ima 39 od 100 mogućih se formiraju radne grupe koje sarađuju sa Agencijom pa poena, što znači da je zastupljena endemska korup- je jasno da unutar same institucije postoje ljudi koji aktivcija tj. sistemska korupcija koja je zastupljena u svim no i predano rade na ovom problemu jer su u obavezi da porama društva i koja je zastupljena na svim nivoima, tako postupaju. Agencija za borbu protiv korupcije ovom od onih najnižih do najviših. Ipak prema podacima ko- mehanizmu posvetila je dosta pažnje tako da se institucijima raspolaže Agencija za borbu protiv korupcije među jama olakša posao prilikom izrade planova integriteta, pa građanima Srbije najmanje poverenje uživa sudstvo, ali tako postoji elektronska baza podataka kojoj institucije i zdravstvo, jer prosečan građanin smatra da je u ovim pristupaju prilikom izrade planova jer tu nalaze konkretsektorima korupcija najzastupljenija i što je još bitnije, na uputstva za izradu kao i modele planova koji postoje ima najkobnije posledice po pojedinca koji koristi usluge u više varijanti u zavisnosti od toga o kakvoj instituciji ovih ustanova. je reč. Naime, Agencija ima ogroman broj poslova koje Borba protiv korupcije je jedan od preduslova za obavlja u cilju suzbijanja korupcije, a ipak se malo govori ulazak Srbije u Evropsku uniju, što je vrlo važno za nas i zna o tome. Agencija pored planova integriteta, izrađuje jer je ulazak u Evropsku uniju osnovni cilj koji je u svojoj i registar imovine javnih funkcionera, edukuje državne politici odredila i prethodna i aktuelna vlada. Pored toga, službenike o mehanizmima borbe protiv korupcije, isstrani investitori veoma vode računa o stepenu korup- pituje eventualno postojanje sukoba interesa i obavlja još cije u nekoj državi pre nego što počnu da investiraju na niz poslova koji staju na put korupciji. Pored toga, vlast određeno tržište što je Srbiji takođe otežavajuća okolnost ne odvaja dovoljno pažnje za probleme na koje ova injer visok stepen korupcije odbija potencijalne investicije. I stitucija nailazi tokom obavljanja svojih dužnosti, a čini pored svih otežavajućih okolnosti koje korupcija donosi, se i da ne ukljucuje dovoljno Agenciju u priču o borbi čini se da građani malo znaju o tome koji su to mehaniz- protiv korupcije koju svakodnevno slušamo i vidimo na mi koje država koristi da bi se korupcija sprečila, pogo- ekranima. Da bi borba protiv korupcije dala konkretne tovo malo znaju o nadležnosti Agencije za borbu protiv rezultate pored represivnog pristupa koji je trenutno na korupcije koja postoji od 2009. godine. Iako je trenutno snazi i koji se servira u medijima, potrebno je da se više pažnja javnosti orijentisana na problem korupcije zbog pažnje posveti upravo prevenciji korupcije jer se samo važnosti koju aktuelna vlada pridaje ovoj bolesti društva, spajanjem ove dve metode može voditi uspešna politika ostaje utisak da Agencija za borbu protiv korupcije i njena borbe protiv korupcije. Zašto se o prevenciji korupcije na uloga, koja je suštinski bitna za ovaj problem, prosečnom sistemskom nivou tako malo govori i zna, ostaje pitanje građaninu Srbije nije poznata. Uloga Agencije je prvenst- za aktuelnu vlast, ali i medije koji se ovom temom ne veno preventivna, a potom i represivna, međutim zakon- bave. Sadržaj broj 8 Škrip Vesti iz regiona PROBLEM ZVAN ZDRAVSTVENI ODGOJ Piše: Dijana Ljubanović Ukoliko posegnemo za povijesnom analogijom možemo doći do zaključka da je izvor mnogih konflikata gotovo bez presedana bilo neznanje i strah od nepoznatog. Averzija prema različitostima kao nusprodukt ima betoniranje predrasuda koje društvo čine zatvorenijim i siromašnijim. Oduvijek je konzervativna većina pokušavala različitim sredstvima moći (manipulacija, zastrašivanje, cenzura...) činiti postojeće stanje održivim. Ono što ima negativne posljedice za razvoj individua, ali i napredak društva jeste strah od istupanja i promjene onog što truje razvitak i narušava vrijednosti koje su propisane međunarodnim zakonodavnim aktima. Čovječanstvo se boji promena jer smatra da im one nužno oduzimaju sve što smatraju pozitivnim u postojećem poretku, a s podozrenjem i opreznošću komentiraju inventivnosti. Sumnja u plemenite sklonosti promena ne ide u prilog razvoju. Strah od nepoznatog je usađen u postojeće ideologije s kojima se identificiraju. Kao slamku spasa konzervativne struje koriste ideologiju kao mehanizam koji je vjekovnu kulturu neznanja pod krinkom obiteljskih vrijednosti i vjerskih sloboda implementirao unutar zajednice. U ovom slučaju tu ideologiju protumačit ću kao lažna svijest nedovoljno obaviještene mase. Ukoliko argument u obrani postojećih vrijednosti posluži Kantov kategorički imperativ, odnosno moralni zakon, opet oponenti programa gube jačinu svoje argumentacije jer je u srži moralnog zakona zapravo zahtjev od moralnog subjekta da ostane u suglasnosti sa samim sobom kao umnim bićem. Budući da su teorije katoličke crkve neopovrgljive tj. ne dozvoljavaju preispitivanje i dogmatične, ne možemo govoriti o relevantnosti njenog učenja jer nameće da se u njihovo učenje veruje bez razmišljanja i kritičkog pristupa. Da bi država uistinu bila simbol zajednice jednakosti i harmonije, ona mora štititi potrebe i prava svakog njenog člana, bez obzira na simpatije i antipatije. Poštovanje vrijednosti zajedničkog života je ključ uspjeha. Crkva odriče ljudska prava nekim članovima državne zajednice i jedinku tretira kao produkt tradicije i religije. Potiče pravila masovnog društva i protivi se alternativnom karakteru istog tog društva. Tko se buni i protiv čega U srži socijaldemokracije je potreba i težnja razvojnog djelovanja na postojeći društveni poredak. Reforma je sredstvo pomoću koje daje svoj doprinos u evoluciji društva. Sasvim je očekivano, ali i nužno da partija koja se naziva socijaldemokratskom, uz pomoć koalicijskih partnera s kojima trenutno upravlja državom, ponudi plan i konkretno rješenje problema s kojim se suočava zajednic a unutar koje postoji. Budući da se nedostatak informiranosti detektirao kao jedan od problema građanstva u Hrvatskoj, promjene u obrazovanju su logičan slijed aktivnosti za kojima posežu vladajući. Ministarstvo znanosti, obrazovanja i športa trebalo bi dati legitimnost pokušajima u ispravljanju grešaka i nedostataka koji su godinama rezultirali nedovoljno i pogrešno podučavanim učenicima. Pod pojmovima greške i nedostaci mislim na stereotipe i predrasude koje su formirali udžbenici namjenjeni osnovnoškolcima i srednjoškolcima, ali i potpuno iščezavanje podataka o nekim ranjivim skupinama ljudi, koji su, iako u manjini činili i čine hrvatsku populaciju. Gotovo uvijek dolazi do polarizacije društva kada se naziru promjene. Ono je gotovo po definiciji bipolarno. Podjele na sjever i jug, ruralnu i urbanu populaciju, lijeve i desne prisutne su i svakodnevnoj ljudskoj interakciji, u medijima, institucijama itd. Gotovo svemu se pristupa ostrašćeno i svaki stav je emotivno obojen. To je, naprosto, dio političke kulture. Doduše, ovakav pristup djeluje pomalo naivno, zar ne? Rekla bih da je posrijedi, ipak, dublji problem. A kada se dodaje prefiks „dublji“ uglavnom u pozadini svega počiva interes. Uglavnom materijalni. Moć se povezuje sa sinekurom, društvenim položajem ili ekonomskom sigurnošću, barem nas je tako učio Max Weber. Naravno da je bio u pravu. Na nama je samo da dokučimo koji konkretan oblik laskavosti moći čuči u motivu kritičara ovog programa. Ne mogu da se otmem dojmu da upravo najglasniji buntovnici protiv Zdravstvenog odgoja, u formi koju propisuje Ministarstvo znanosti, obrazovanja i sporta na čelu sa Željkom Sadržaj broj 8 Škrip Jovanovićem, zapravo nisu pročitali kurikulum istog, a pogotovo se nisu bavili preporučenom literaturom. Ne želim vjerovati da nemaju dovoljan intelektualni kapacitet da shvate. Svaki ozbiljni učenik potražio bi savjet eksperta da mu se objasni i rasvjetli nejasnoća. Zatim, slušajući jednog od člana stručnog tima pisaca ovog nastavnog programa, eminentnog znanstvenika Aleksandra Štulhofera dobijam potvrdu svoje sumnje. On, naime, kaže da svatko tko je detaljno pročitao rad, kojemu je dotični sociolog dao svoj doprinos, ne bi trebao imati bilo kakve dvojbe u relevantnost ponuđenih informacija do kojih se može doći baveći se ovom problematikom. Stoga je Štulhofer vidno iznenađen količinom negativnih reakcija u javnosti. Naravno, jer kao intelektualac polazi od stanovišta da je potrebno prije svega pomno razmotriti problem i materiju, pristupiti joj kritički i analitički, a tek onda reagirati. U ovom slučaju relevantna protuargumentacija je potpuno izblijedila iz diskursa kritičara Zdravstvenog odgoja. Čuli su da Štulhofer sarađuje s Kinsley institutom, a osnivač tog instituta je, bio biseksualne orijentacije, a i bavio se istraživanjem pedofilije. To ga, prema mišljenju oponenata ovog programa, svrstava u kategoriju manijaka. Sam Štulhofer naglašava kako se spomenuti institut ne oslanja samo na Kinsleyevu hermeneutiku jer je u međuvremenu znanost napredovala i usavršavala se. No, sve da je i ostalo na Kinseyevom proučavanju, ovi podaci su od perifernog značaja za predmet u cjelosti. Pozivanjem na katoličko nasljeđe na čijim temeljima počiva hrvatsko društvo djeluje kao bučan i, u trenucima, atraktivan medijski nastup. Kao što komentira saborski zastupnik SDP-a Nenad Stazić kako znanost dokazuje da je svijet nastao velikim praskom, katolička crkva se opredjeljuje za stav da je svijet stvorio bog u sedam dana. Djeca u školi uče teoriju Velikog praska i potpuno je legitimno da se netko s njom ne slaže, ali opet ona se uči na satovima geografije. Politizacija ili zabrinutost? Katolička crkve se nedvojbeno priklonila podršci političkih stranaka koji su opozicijske u aktualnoj političkoj areni. Njihovo kritiziranje nastavnog programa za koji je inicijativu pokrenula vladajuća koalicija podsjeća na ranu predizbornu kampanju i prikupljanje politčkih bodova pokušavajući vratiti kredibilitet koji su godinama uživali. Dok GROZD pokušava zaraditi prodajom svojih udžbenika. Hoće li uspjeti u tome i hoće li Katolička crkva uloženi trud moći naplatiti ukoliko opozicija na sljedećim izborima preuzme vlast, pokazat će vrijeme. Ili se varam? Zanimljivo je da u obrani svog položaja i stavova, desne struje, pozivanjem na bojkot Zdravstvenog odgoja, tj. nagovarajući roditelje da ne „puštaju“ djecu u sudjelovanje u nastavi posežu za metodama koje se pripisuju ljevičarskim pokretima jer su gotovo etatističke. Zagovornici ovog nastavnog sadržaja upozoravaju da hrvatska politička opozicija (HDSSB, HDZ...) sa katoličkom crkvom i udrugom GROZD upravo čini mini državni udar. O grotesknosti situacije svjedoči beskrupuloznost ovih društvenih aktera koji instinktom za samoodržanje uz pomoć spinova zbunjuje javnost i stvaraju šizofrenu atmosferu u području znanosti i odgoja gdje joj nikako nije mjesto. Ono što je također revolucionaran i pionirski potez građanskog društva jesu protesti koji zapravo nisu usmjereni protiv vlasti već je podržavaju javnim ukazivanjem za važnost njenog nastojanja u boljitku obrazovanja. Emancipatorski karakter koji počiva u pozadini obrazovne reforme izložen je utjecaju kulturnog raskida dviju struja političke borbe. Kontraverznost Ne mogu se oteti dojmu da HDZ kada izgubi izbore ili mu pada popularnost, poseže za najtrivijalnijim načinima podrivanja sustava. Kritike koje upućuje suprotstavljenoj strani su uglavnom galamdžijsko pozivanje na domoljublje, rodoljublje, kršćanstvo i veliku opasnost crvenog neprijatelja kojemu je cilj ugroza hrvatskog naroda. Zaboravljajući pritom i na ostale državljane Republike Hrvatske, tzv. „nehrvate“. Dokaz tome su protesti na splitskoj rivi u toku Račanove vlasti pod vodstvom Ive Sanaderam, opet uz podršku katoličke crkve i kontroverznog umjetnika Marka Perkovića Thompsona koji je karijeru i izgradio izazivanjem najnižih strasti u svakom pravom Hrvatu i domoljubu. Danas je HDZ opozicijska stranka koja nije baš najbolje prihvatila krah na prošlim parlamentarnim izborima i sada pod svaku cijenu pokušava vratiti svoju popularnost. Nemoguće je ne zapitati se, vjeruje li spomenuta stranka uistinu u argumentaciju koju plasira. Ukoliko Darko Milinović, bivši ministar zdravstva, uistinu vjeruje u to što govori, koliko je on, zapravo, stručan i objektivan liječnik. GROZD- Glas roditelja za djecu. Oni su, doduše, obnarodovali udžbenik Zdravstvenog odgoja i pokušali ga uvesti u školski sustav još 2007. Međutim, njihov plan nije zaživio tj. program koji su osmislili nije preživio pilot fazu. Bavljenje ovom temom postalo je nebitno za školski sustav i društveni prostor već sljedeće godine, 2008. Ni tada nije raspisan referendum za koji se trenutno zalaže ova udruga uz HDZ i crkvene velikodostojnike. Sada se postavlja pitanje glasa roditelja. Odnosno, navedeni protivnici ovakvog nastavnog plana inzistiraju na sudjelovanju roditelja u formiranju plana i programa Zdravstvenog odgoja. Jerbo je glavna kritika, upućena ministarstvu i autorima, nepoštovanje volje i uloge roditelja u nastanku udžbenika i pravo na odluku o načinu odgoja vlastite djece. Teško mi je shvatiti ovaj argument jer Sadržaj broj 8 Škrip bi konkluzija izvedena iz ovih premisa bila, ako govorimo o pravima i (ne)jednakosti, da se takav pristup instalira za svaki nastavni predmet. Predlažem da Ladislav Ilčić, predsjednik udruge GROZD da svoj doprinos u formiranju udžbenika za matematiku za osnovne i srednje škole sazivanjem agore gdje će svi državljani s pravom glasa oformiti udžbenik na način da bude prilagođen njihovom viđenju pristupa matematici u odgoju djece. U ovom slučaju, ponovno, nailazim na argumentaciju iz stručnog tima (Marina Kuzman i Aleksandar Štulhofer) koji objašnjavaju kako sve udžbenike pišu eksperti iz oblasti kojom se bave. Naime, to im je u opisu posla. Pozivanjem na demokraciju i pravo glasa direktnih i indirektih steakholdera, prisjećam se imenovanja Jadranke Kosor (HDZ) na funkciju premijerke kojom nije poštovana volja naroda već ju je na mjesto predsjednice vlade imenovao prethodnik Ivo Sanader. Što se tu dogodilo s poštovanjem mišljenja i volje građana RH? Moduli Važno je naglasiti razliku između seksualnog i zdravstvenog odgoja jer dolazi do zamjene teza. Ovdje se ne radi isključivo o seksualnom odgoju već je on samo jedna od komponenata ovog programa. Ponavljam, radi se o pro- Aleksandar Stulhofer Mila Jelavić Darko Milinović gramu zdravstvenog odgoja koji jeste obavezan dio nastave osnovnog i srednjeg obrazovanja, ali nije zaseban nastavni predmet. I naravno, podrazumijeva se, da u jesen 2013. kreće eksperimentalno razdoblje u trajanju od dvije godine, nakon čega slijedi evaluacija i uvođenje izmena. Ideja je da se isti uklopi u program drugih nastavnih predmeta. Tu se navode predmeti Sat razredne zajednice, Biologija i Tjelesna zdravstvena kultura u okviru kojih će učenici imati pristup informacijama od značaja za njihov biološki i kulturološki rast i razvoj te formiranje tolerantnog svjetonazora i upoznavanje s mehanizmima nenasilne komunikacije. Oformljeni su timovi stručnjaka koji pomažu učiteljima i nastavnicima da lakše shvate i usvoje tematiku koju će predavati učenicima, ali i organizirati radionice i panele u kojima će učenici interaktivno moći sudjelovati. Zdravstveni odgoj podrazumijeva obučavanje učenika o zadanim temama između 10 i 12 sati godišnje. Budući da se program sastoji od četiri modula, za svaki modul je predviđeno tri sata upoznavanja s materijom. O kojim modulima je riječ? Naime, obrađuju se cjeline pod nazivom 1. Živjeti zdravo, 2. Prevencija nasilničkog ponašanja, 3. Prevencija ovisnosti te 4. Spolna i rodna ravnopravnost i odgovorno spolno ponašanje. Navest ću jedan od problema koji je vezan za prvi modul. Budući da se društvo susreće s problemima pretilosti djece koja jedu nezdravu hra- Josif Bozanić Željko Jovanović nu i mnogo vremena provode pred računalima i televizorom, objasniti odgovoran pristup razvoju svog tijela i duha čini se kao razumna i korisna ideja. Nadalje, ono što zabrinjava jest mobing u školama od strane vršnjaka, ali i nasilničko ponašanje na ulicama. Prije nekoliko godina bili smo svjedoci stravičnog napada na srednjoškolca Luku Ritza na autobusnoj stanici u blizini zagrebačkog jezera Bundek koji je preminuo od posljedica premlaćivanja od strane mladića koji su objasnili svoje ponašanje kao rezultat dosade. Ovo je samo jedan od slučajeva koji su sablažnjivi i koji bi trebali biti dovoljan motiv da se školski sustav pobrine za prevenciju ovakvih izljeva bijesa kod adolescenata. No, nije samo dosada glavni pokretač agresije. Ono što bi se moglo navesti kao jedan od akutnih problema u državi jeste i ogromna količina netrpeljivosti prema različitostima. Etnocentrizam, kulturocentrizam (...) prijete da se razviju u fašizam i ksenofobiju, a posljedica su neznanja i zatvaranja očiju pred diverzitetom gotovo do potpunosg negiranja. Rješava li se problem tako što negiramo da postoji? Hoće li svi pripadnici LGBT populacije postati heteroseksualni pojedinci ukoliko sto puta ponovimo da ne postoje ili bivstvuju na nekom drugom planetu, u nekoj dalekoj zemlji? U Hrvatskoj 27% djevojčica nikada ne razgovara s majkom o seksualnom odgoju, 53% dječaka također, Marina Kuzman Ladislav Iličić Zoran Milanović dok s ocem nikada o toj temi ne govori 76% djevojčica i 57% dječaka. Ukoliko informaciju o seksualnom odgoju ne dobiju u školi, ukoliko ih se ne usmjeri na literaturu koja je preporučena od strane stručnjaka, odgovorni smo za njihovo posezanje za informacijama na drugim, neadekvatnim mjestima koja mogu rezultirati neželjenim ishodom. Koliko demokratski zrelo društvo može nastaviti svoju konsolidaciju ukoliko posluša zagovaranje klera, članova Biskupske konferencije da je homoseksualnost bolest i istovremeno zanemari znanstveno dokazane činjenice od strane psihoanalitičara (1973. homoseksualnost je službeno izbrisana s liste psihičkih poremećaja) da ona to nije. Jednako kao što nije pitanje opredjeljenja individue već jednako vrijedna i jaka privlačnost ka istom spolu koju osjećaju i heteroseksualci prema suprotnom. Ukoliko se prihvati stajalište konzervativnih predstavnika hrvatskog društva kako iz redova političara, tako i onih iz redova nekih nevladinih organizacija te crkve, dolazimo do zaključka da fleksibilnost čovjeka i njegova potreba za učenjem i napredovanjem ne bi trebala biti jedna od temelja napretka i dobrobiti budućih generacija. Poznato je da znanje potiče kreativnost i individualnost. Ukoliko ne pomognemo novim generacijama da je razviju, Sadržaj broj 8 Škrip koji je to supstitut za iste? Može li se napredak bazirati na ideologiji koja propagira srednjovjekovni diskurs. Kako pomoći mladim ljudima željnim znanja da razviju egzegezu i na taj način svoju svijest unaprijede dolazeći do novih i/ili drugačijih teorija, zaključaka i sl. Ukoliko dovodimo u pitanje dodatnu literaturu od 16 knjiga koju preporučuju stručnjaci; tvorci programa Zdravstvenog odgoja i zabranimo da je koriste kako bi tezama s kojima će upoznati svoje učenike dali kognitivnu komponentu, izgubit će kontekst činjenica kojima podučavaju. Trebamo li, u tom slučaju, strahovati od širenja dezinformacija i nazadovanja u intelektualnom smislu? Razvojna tendencija savremenog društva dovela je do zaključka kako su udžbenici iz kojih su generacije učile, prepuni stereotipa i predrasuda. O tome je vrlo konstruktivno govorila i Pravobraniteljica za djecu, Mila Jelavić. Ona smatra da stigmatiziranje osoba s invaliditetom, pripadnika drugih nacija ili vjeroispovjesti, LGBT populacije, žena i ostalih ranjivih grupa primarno dolazi ne samo iz obitelji već i iz školskih udžbenika u kojima se te skupine uopće ne spominju ili ih se postavlja u vrlo hermetičan prostor. Tako nastaju društveni konstrukti koji ne mogu zadovoljiti želje, potrebe i prava svih na jednak način jer se svi u njima ne mogu jednako snalaziti ili osjećati ugodno. Djeca tako dobijaju sliku o svijetu u kojemu žive na način koji je izuzetno bipolaran i koji diskriminira i omalovažava one koji ne čine mainstream. Ukoliko učenicima predstavimo rod i spol uistinu kao društvene konstrukte gdje se jasno naglašava koja je čija uloga, ne možemo očekivati da će djeca razviti tolerantan i afirmativan stav prema razlikama koje ih okružuju. Novi udžbenici objašnjavaju da je svaki čovjek potpuno slobodan izabrati ulogu koju će imati u društvu i da nije nužno da majka kuha ručak, a otac vozi kamion već je društveno prihvatljivo i da otac kuha ručak, a majka vozi kamion. Ovo je pomak u izgradnji društva koje više nema pravo na greške i diskriminaciju jer su to elementi koji su inkopatibilni s održivom demokracijom, dakle destruktivni. Drugačijim pristupom je moguće stvoriti miroljubiviji društveni habitat, ali je potreban izvjesni vremenski period da se on aklimatizira. Ukoliko Hrvatska učini pomak od potrebe za isticanjem pobožnosti i religioznosti njenih državljana, ovo će biti i čvrst dokaz sekularizacije ove zemlje. Na taj način će se izbjeći izjave poput saborske zastupnice HSP-a, Ruže Tomašić koja je zagovarajući zabranu donošenja Zakona o istospolnim zajednicama, kao argument u zakonodavnom tijelu iznijela tvrdnju da je Hrvatska katolička zemlja i da to stoji u Ustavu. Na mjestu gdje svećenstvo još uvijek ne razumije podjelu vlasti, ulogu institucija, a niti svoju ulogu, zasigurno postoji potreba za obrazovanjem i edukacijom. Razumljivo je da se katolička crkva u Hrvatskoj na čelu sa zagrebačkim nadbiskupom Josipom Bozanićem zabrinula za vlastiti položaj i blijeđenje indoktrinacije za kojom poseže, ali je nedopustivo da njihova riječ i govor mržnje pobijedi želju i napor usmjeren ka izgradnji uspješnog i obrazovanog sustava. Kristovo tumačenje Mosijevog zakona ljubavi i vjere dijametralno je suprotno nerafiniranom jeziku netolerancije i unižavanja različitih i manjiskih članova društva. Napredak civilizacije sa sobom nosi i promjene koje pojedinac nužno mora procesuirati i u svoje ime kako bi bio sposoban razumjeti svoju ulogu i ulogu ostalih aktera koji su direktno i/ili indirektno involvirani u proces sazrijevanja društva. Znanje i uvažavanje su osnovni načini političke integracije svake zajednice. Isključivanje nekih njenih članova poricanje je fundamentalnih ljudskih prava, ali i konsenzualnosti jedne države. Sadržaj Škrip broj 8 Vojvodansko cose SMAK SVETA I NOVI ŽIVOT Piše: Gabor Lepeš U doba Svetske ekonomske krize koja nas je zahvatila Tako na primer u Francuskoj za 1,6 evra možete pre nekoliko godina i koja nikako ne jenjava, uspeli smo sebi da priuštite najkvalitetniji puter iz Bretanje dok da preživimo i 2012-tu godinu koja je po mnogima bila kod nas za 270 dinara kupujete najobičniji maslac od veoma duga. Od januara 2012-te godine, preko dva Sma- 250 grama. Kilogram sira Komte (Comte) je skromno ka i početka 2013.godine očepili smo i prazničnu 2013tu rečeno najkvalitetniji sir u Francuskoj, on se kupuje godinu. Prošlogodišnji smak sveta, je teatralno trebao biti za 8,5 evra, dok se kod nas po istoj ceni kupuje sir održan 21.12.2012.godine, pa su neke televizije od toga prosečnog kvaliteta. Cena Nutele je u našoj maloj i napravili čitav spektakl i povećali svoju gledanost bar dva skromnoj državi 600 dinara, dok u Francuskoj za 3,6 puta, dok se sa druge strane pravi Smak odigrao u Kom- evra kupite jednu teglu ovog slatkiša a drugu dobijete bank areni 30og decembra. Da je Smak imao pesmu sa gratis, kada je taj artikal na akciji. Akcije su uglavnom nazivom „Svet“ ili „Sveta“ definitivno bi se špekulacije oko organizovane nekoliko puta u toku meseca, dok se naši smaka sveta pomerile za taj famozni 30ti decembar pro- sugrađani raduju kada dobiju popust od 10% na pojetekle godine. dini artikal jednom mesečno. Nije ovo prvi smak sveta koji se tako dugo najavljivao. Smak Nedavno pregledane slike od pre pet godina (avgust sveta se već nekoliko desetina godina unazad predviđa, ali 2007.godina) podstaklo me je da još više razmišljam izdržljivi smo mi ljudi na planeti Zemlji, ne dozvoljavamo o krizi koja je nastupila u zemlji Srbiji. Cena goriva nikakvim Majama, Nostradamusima i baba Vangama da za bezolovni benzin je tada iznosila 86,50 dinara, dok nam pokvare planove i ubace crv sumnje u naše obitavanje danas fluktuira na oko 150,00 dinara po litri. Da li su na ovoj planeti. i plate povećane skoro 100% u odnosu na pre pet go Iako u Cernu tvrde da se bozon raspada na dva fotona, dina? Nisu! Ali stisnimo zube ili proteze, progunđajmo to nama običnim građanima ne znači mnogo, ali kada Maje nešto samo nama poznato u bradu i nastavimo dalje. najave smak, ljudi pomisle odmah na smak sveta, ali su Zamišljam kakva bi se revolucija podigla u Franoni verovatno na krajnje benigni način predvideli koncert, cuskoj kada bi im se cene prehrambenih namirnica samo što su omanuli za 9 dana, ali i to se da oprostiti obzi- izjednačile sa našim cenama ovde. Mi Vojvođani smo rom na odstupanja u kalendarskom računanju vremena, miroljubiv narod i nastojimo sve mirnim i nenasilnim onda i sada. putem da rešimo. Nadamo se da će biti bolje jednog Doduše, neke kompanije su i profitirale od nagađanja o dana. Do tada ćemo umesto urbanim živeti ruralnim smaku sveta, proizvodeći set za prvu pomoć, kapsula „ot- načinom života. pornih na smak sveta“, kao i agencije koje su organizovale Danas su nam usta puna prava građana, a kada neko prevoz do najbezbednijih destinacija na zemlji kao što su od tih prava zamislimo da isteramo na čistac, pravi se francusko selo Bugarač, planina Rtanj u Srbiji....Međutim, drastičan zaokret. Sa druge strane nameti od strane dok su drugi ubirali plodove ove manifestacije, Vojvođani države se povećavaju, kroz razne poreze, obaveze i su mirno sedeli u svojim kućama, jer ih tema o smaku dužnosti koje smo primorani da platimo koje su doneli sveta ne tangira. Kao da žive na drugoj planeti. Odgovor u Skupštini u vidu uredbi, odredbi i zakona. Dok se porodice Doroslovački iz jednog malog Vojvođanskog sela, većina sugrađana trudi da ispoštuje jedan takav zakon, na pitanje kako će dočekati smak sveta, bi o je: „Obezbedili kao što je Zakon o bezbednosti saobraćaja koji se odnosmo dovoljnu količinu slanine, čvaraka i luka, koju ćemo si na obavezno korišćenje zimskih guma na automobilkonzumirati u narednim danima jer očekujemo bogat pro- ima, drugi nastoje na neprimetan način, pod okriljem gram za smak sveta, kao i novogodišnji program.“ Kako noći, te iste da skinu i prodaju za vikend na Najlon dalje navodi ova porodica šunka je u pušari a kobasice već pijaci i omaste svoje brke. Uglavnom se počinioci istog na tavanu, tako da su spremni na surove zimske uslove, u retkim slučajevima uhvate a još ređe procesuiraju. osim ako ih komšija Pera i ove godine ne iznenadi, pa zalu- Porezi i računi koje plaćamo tokom svakog mesta na njihov tavan. U tom slučaju napominju da će to biti eca se uvećavaju, pa su i redovi za plaćanje sve veći. „smak za Peru, a ne za svet!“. Službenice koje rade na šalterima sve su nervoznije, Dok se u tim malim seoskim naseljima sve zna jer su sa sve manje razumevanja prema krajnjim korisnicima. vojvođanski šorovi protkani klupama u gradovima je ipak Stoga i ne čudi podatak da se ponašaju na način koji malo drugačija situacija. Gradovi su postali urbani i nastoje oni smatraju kao ispravan, jer ih niko u tome ne provda prate svetske tokove i postanu, u najmanju ruku, evrop- erava, dok su sa druge strane u državnim institucijama ske metropole. Uprkos tome što ne uspevaju da održe stan- zaštićene kao beli medvedi (svaka čast pojedincima). dard nekog Minhena, Amsterdama ili Pariza, cene namir- Ovakvo ponašanje i dovodi do toga da se neki građani i nica nastoje da nadomeste taj nedostatak sa cenama i višim zaključaju u pošti, zbog šalterske groznice odlaska kući nego u pomenutim gradovima. i pre svršetka radnog vremena, do dolaska policije. Čest slučaj je da stanovnici naše male, skromne i voljene Vraćamo se u period apatičnosti koji nas polako ali zemlje otputuju preko granice „trbuhom za kruhom“, sigurno vraća jedan ili dva veka unazad. Ponovo tražeći azil neke druge zemlje, ali se oni mnogo brže vrate postaje aktuelna izreka „Budi pametan-ostani glup!“ nego što su tamo i otišli, ili se uopšte ne vrate, pa ne mogu Teleportujući se unazad i poštujući stare vrednosti da vrše komparaciju dve zemlje. nekolicina novosađana je bila vrlo uspešna. Ne buneći Mnogo ređi su stanovnici ove naše skromne zemlje koji se mnogo oko svakodnevice, oprobali su se u starom legalno borave u nekoj od evropskih zemalja i daju sebi tu Vojvođanskom sportu, banatskim šorama, i postali privilegiju da se vrate u našu zemlju i prave komparacije. veoma uspešni u tome, osvojivši laskavu titulu „Prvaka E ti ljudi su nama interesantni, jer nam donose informacije sveta“ u Tomaševcu. Ne bi nas iznenadilo da se oformi o duplo skupljim cigaretama i alkoholu, ali opet sa druge nova nekolicina kojoj je pun kufer i koja će se oprobati strane nas informišu o mnogo jeftinijim namirnicama koje u ličkim klisama ili u nekoj drugoj čobanskoj igri koju mogu tamo da se kupe. u budućnosti planiraju da otrgnu od zaborava. Sadržaj broj 8 Škrip Sjedinjene Americke Države i Velika svetska ekonomska kriza 1929-1939 Piše: ma. Aleksandar M. Gajić Odsek za istoriju - Filozofski fakultet Novi Sad Monografija, SAD i Velika svjetska ekonomska kriza 1929-1939, predstavlja rezultat jednog kompleksnog, sustavnog istraživanja, koje je inspirirano nedostatkom literature, kako u srpskom tako i u jugoslavenskoj historiografiji, o najvećem socijalno-ekonomskom potresu koji se iz Sjedinjenih Američkih Država prenio na cijeli svijet. Tema proučavanja se prožima kroz jednu sintezu tumačenja uzroka, dužine trajanja i posljedica krize, koje je autor, preko ekonomsko-socijalne analize, pokušao sagledati, kako bi najprije definirao društvene običaje liberalnog kapitalizma, a također i predstavio svijest ekonomske i političke elite, tj. njihovo nerazumijevanje cjelokupnog laissez-faire sustava, kojim su gotovo samouvjereno manipulirali. U pogledu na bibliografiju, čitatelj ima uvid na brojne reference koje su najbolji pokazatelj o ozbiljnosti ovog istraživanja. Uvodni dio knjige, Portret Amerike u XIX stoljeću (15-62. Str.) Podijeljen je kronološki na dvije cjeline koje obuhvaćaju razdoblje od Rata za neovisnost te sve do Prvog svjetskog rata. Naime, obje cjeline zasebno gradativno prikazuju tijek i razvoj američkog društva i gospodarstva, uzimajući prije svega u obzir ekonomske čimbenike, koji su indirektno utjecali na politiku i industriju i njenu ekspanziju unutar nacionalnih okvira. Zbog velikih socijalnih i ekonomskih poremećaja koje je izazvao rat, prvi ministar financija, Aleksandar Hamilton, preuzeo je odgovornost na sebe da bi riješio nastale probleme, koji su se najprije ogledali u inflaciji, koja je prema njegovom mišljenju bila upravo direktan atak na imovinu, a samim tim i na slobodu. Začetak državnog protekcionizma se svakako ogleda u osnivanju emisione banke, koji će biti kratkog vijeka, jer 1832. one gube povlastice, čime nestaje državni nadzor nad komercijalnim bankama, a to uvjetuje sve rast malih i srednjih poduzetnika. U daljnjem tekstu, navode se karakteristike uspješnosti američke privrede koja je predstavljala el dorado za europske doseljenike: melioracija kanala i njihovo međusobno povezivanje, osnivanje berze u Njujorku 1817. godine, izgradnja željezničke infrastrukture, industrijski i komercijalni rast itd.. Sa druge strane, pisac posebno ističe važnost monetarne politike, koja je bila esencijalna za sve veći i nezaustavljivi rast potreba gospodarstva. Opisuje uvođenje i kasniju modifikaciju nacionalnog, bimetalnog novčanog sustava, kao i postepenu potrebu za uvođenje banknota. Razdoblje razvoja američkog gospodarstva između Građanskog i Prvog svjetskog rata, doba liberalnog kapitalizma, predstavljen je kao jedna ekonomska etap u kojoj dolazi do potpune modernizacije i jednog industrijskog poleta, gdje započinje proces monopolizacije američke privrede. Industrijalizaciju karakterizira stvaranje gigantskih tvrtki fuzijama više manjih, i to stvaranjem poverilačkih ugovora-trusta. Deklarirane su promjene u strukturi i djelovanju američkog bankarstva, gdje dolazi do uvođenja papirnog novca, ai do bimetalne borbe u monetarnom sustavu SAD-a. Radi lakšeg razumijevanja i Sadržaj broj 8 Škrip uvida, autor daje analogiju gospodarstvo velikih sila 1914. godine, u vidu tablice, gdje su kao osnovni parametri uzeti nacionalni dohodak, stanovništvo i dohodak po stanovniku. U ovom vremenu društvena nestabilnost je veoma prisutna i vidljiva, a najveće posljedice se uočavaju kod farmera i radnika, gdje je koorporativizam uslijed razvoja urbanizma poprimio izuzetno negativnu konotaciju među spomenutim socijalnim skupinama, te je pozornost pisca usmjerena na društvo, koje promatra s više gledišta: farmera, radnika, žena, monopolista, političara. Ekonomski procvat dvadesetih godina XIX stoljeća (65148. Str.), Predstavlja SAD kao novu svjetsku silu koja nakratko izlazi iz svog dugogodišnjeg izolacionizma i uključuje se u svjetski ratni sukob. I pored negativnih efekata koji su utjecali na američku privredu, mora se istaknuti podatak da su SAD svoje tržišne interese ostvarivale upravo zahvaljujući ratu u Europi. Na unutarnjem planu, opisana je politička situacija u državi tijekom vladavine Warrena Hardinga i Calvina Kulidža, a zatim uloga SAD-a u međunarodnoj ekonomskoj politici nakon Prvog svjetskog rata, koja se prije svega odnosila na povrat ratnih dugova, ali i na ratnu reparaciju. U pogledu na društvo, specifičan je sveprisutni preobražaj američkog društva tijekom “ludih dvadesetih”. Naime, ističe se pojava tzv. “Patriotske ksenofobije” koja se najprije odnosila na progon komunista, zatim i rasna netrpeljivost prema Afroamerikancima. Osamnaest amandmanom u SAD-u je zabranjena trgovina, transport i prodaja alkohola. Autor kroz ovaj dio knjige objašnjava situaciju društva u kojem se ono našlo uslijed uvođenja prohibicije. Naime, pored očekivanih mjera koje su predviđale suzbijanje nemoralnosti u svakodnevnom životu građana, došlo je do kontraefekta, odnosno do pojave korupcije, šverca, ilegalne trgovine i uvoza alkohola u zemlju. Sa razvojem obrazovanja i mas medija, američko društvo treće decenije XX stoljeća, svakako dostiže najosnovnijim, najbrži i najveći preobražaj u zabilježenoj povijesti. Ovakav prosperitet odražavao se kroz konstantni porast proizvodnje i poboljšanje životnog standarda, naročito srednje klase. Činilo se da se može vrlo lako doći do novca, pa je u javnom mnjenju prevladalo mišljenje da reforme u gospodarstvu po prvi put nisu potrebne i da sve savršeno funkcionira, takoreći ovo je predstavljalo zlatno doba američke privrede. Ipak, kao paradoksalne čimbenike, pisac navodi niz nedostataka postojećeg sustava koji su na prvi mah bili nevidljivi za običnog čovjeka, a koji su opet toliko bitno utjecali da privreda doživi, do tada nezabeleženu, enormnu depresiju. Na prvom mjestu je evidentna hiperprodukcija, u kojoj najznačajniju ulogu ima automobilska, elektronska i kemijska industrija. Naime, ogromnu proizvodnju i pored rastućeg standarda, nacionalno tržište nije imalo kome plasirati, jer nacionalni dohodak nije ravnomjerno raspoređivan stoga običan građanin nije uspijevao isprati industrijsku produktivnost. Veliki značaj u tome ima i oligopol, koji predstavlja ugovor između više korporacija po pitanju cijena, tako da jedino preostaje utrka u kvaliteti na tržištu. Sve više je zastupljeno odvajanje vlasništva od upravljanja što izaziva probleme u administraciji, dolazi do sve zamršenije gospodarstva, jer sada zbog svoje obimnosti plan nije mogao da se pravi kratkoročno već isključivo dugoročno. Dolazi do stvaranja birokracije u velikim korporacijama, menadžeri se ponašaju kao obični činovnici u državnim tvrtkama kojima je samo stalo da zadrže svoj položaj. Iz tog razloga nije više postojalo rizičnih poslova, već se sve standarizuje, a preuzimanje poslova od poduzetnika od strane menadžera, autor definira kao “menadžersku revoluciju”. Pisac analizira i uspoređuje doho- dak i promjene u sastavu radne snage, uzimajući kao relevatne faktore godine 1900. i 1929. Kroz tu analogiju primjetan je pad radne snage, poboljšanje obrazovanja, nedovoljan porast dohotka, stabilan demografski rast, uključivanje žena u gospodarski sustav itd.. U pogledu masovne potrošnje, pojedini pisci toga vremena su ovu pojavu izjednačavali s religijom, jer je cjelokupni društveni, pa i državni sustav bio podređen industriji i gospodarstvu. Omasovljavanje je bilo prisutno u svim sferama života, najzad je mogla u potpunosti primijeniti rečenica Endrjua Kartagija: “kapitalizam je pretvaranje luksuza u potrebu”. Štednja je ipak više nego zastupljena kako u gornjim, tako iu donjim slojevima stanovništva. Ovakva situacija može biti dvosjekli mač, jer ta ušteđevina može biti samo korisna ukoliko se dalje investira u ekspanziju industrije, a opet ekspanzija je korisna samo ako ljudi mogu kupovati proizvedene artikle. Ovo je najvažniji razlog zbog kojeg će cjelokupni američki sustav zapasti u duboku depresiju. Elem, ovakvom stanju bitno će doprinijeti i spekulativne aktivnosti starih dioničara, koji su prodavanjem dionica po najvišim cijenama i neulaganja u novu proizvodnju rušili dividendnu stopu namijenjenu za preraspodjelu, a samim tim i vrijednost dionica na tržištu. Ekonomski sunovrat tridesetih godina XX stoljeća (151214. Str.) Opisuje dolazak predsjednika Herberta Hoovera na vlast i situaciju u američkom gospodarstvu u razdoblju od 1929-1939, odnosno potpuni kaos u ekonomiji. Naime, nekontrolirano spekulisanje akcijama na berzi, potpuno je obmanulo ljude na taj način da su oni izgubili osjećaj za granicu i smatrali su da nagli rast cijena akcija neće prestati, a da će svoje bogatsvo nekoliko puta udvostručiti. No, dana 19. listopada 1929. godine cijena akcija su prešle najvišu točku i počele padati, toliko brzinom da izvješća nisu mogi da isprate pad vrijednosti, te zbog neobaveštenosti spekulanata, brokeri su rasprodali njihove akcije. Iako je bilo tragičnih događaja, poput 11 samoubojstava na samom Wall Streetu, veliki broj ljudi, a sa njima i predsjednik Hoover, vjerovao je da je novonastala situacija samo privremena, što je i godinu dana nakon sloma burze potvrđivala i štampa. Pisac nakon ovog opisa stanja, uvodi čitaoca u jedno potpuno gospodarsko i industrijsko rasulo i to počevši od događaja koji je bio uvertira u katastrofu globalnih razmjera, a to je slom američkog bankarskog sustava. Sa druge strane, porast carina uvjetovan donošenjem Smut-Holijevog zakona, kao i povlačenje američkog kapitala iz središnje Europe, kasno donošenje jednogodišnjeg moratorija na ratne reparacije, prenijeli su depresiju u Europu, čime s pravom ova situacija nazvana Velika svjetska ekonomska kriza. Hooverova administracija je pokušala nizom poteza koji su se bazirali na osnivanju brojnih korporacija, udvostručavanje federalnih sredstava za javne radove, smanjenjem poreza i drugim modelima državnog intervencionizma prevladati krizu. Subjektivno mišljenje autora je ovdje veoma prisutno, te on ocjenjuje da je Hoover napravio pogrešku protokom novca kroz bankarstvo, a ne kroz gospodarstvo. Dalje, pisac primjećuje da je u tijeku Huverovog četvorogodišnjeg mandata započeto više javnih radova nego u proteklih 30 godina, što upravo predstavlja uvod u Nju Dil. Vremenom je on ukinuo javne radove, te se na taj način počeo javljati konzervativizam jer je sam Hoover smatrao da slamka spasa leži u zlatnom standardu. Nasuprot njegovom konzervativizmu isticao se reformizam Franklina Roosevelta, koji je svojom retorikom i pristupom problemu plijenio povjerenje i pažnju stanovništva. Tako je na izborima 1932. Hoovera porazila Velika depresija pred kojom je tri godine zatvarao oči. Odmah po dolasku na Sadržaj broj 8 Škrip vlast, Roosevelt se prvo posvetio bankarskom sustavu. Uveo je “bankarski praznik” na federalnoj razini, regulirao je rad burze čime je smanjio mogućnost špekulacija. Drugi korak u realizaciji svog projekta bio je usmjeren ka poljoprivredi. Prema autorovom navođenju, Roosevelt je hiperprodukciju nastojao riješiti subvencioniranim uništavanjem trećine ratarskih i stočarskih proizvoda, kako bi cijena na tržištu porasla. Novom intervencijom administracije ublažena je situacija u ruralnim sredinama, organizirajući javne radove koji su prije svega vršili pošumljavanje i melioraciju zemlje. Nakon spomenutih promjena, slijedila je reforma industrije. Juna 1933. donesen je Zakon o ozdravljenju nacionalne industrije, koji je imao za cilj da oživi proizvodnju stabilizacijom cijena i ograničavanjem konkurencije. Radi daljnjeg ozdravljenja gospodarstva, administracija predsjednika Roosevelta je odobrila ogromne sume novca namijenjene za javne radove, a kao primjer autor navodi izgradnju sedam elektrana u dolini Tennessee, koja se proširila na ostale dijelove zemlje. Nova depresija je nastupila 1937/38. godine, kojoj su najviše pridonijeli Sustav federalnih rezervi i rapidno povećanje nadnica. Prvi faktor je kroz rast kamatnih stopa uvjetovao neizravno pad vrijednosnih papira, a drugi je pridonio padu gospodarskog investiranja, jer konstantan rast nadnica dovodi gospodarstvo u novu depresiju. No, monopolska snaga korporacije je prevladala, tako da je proizvodnja ubrzo počela rasti i gospodarstvo da se oporavlja. Glede međunarodne ekonomske politike, SAD su postupno, kako se približavao novi svjetski sukob, napuštale princip nacionalne ekonomije i sve više surađivale s gospodarstvom V. Britanije i Francuske. Posljednje poglavlje, Američko društvo u borbi s depresijom (217-248. Str.) Objašnjava odnos cjelokupnog američkog društva prema depresiji. Autor kronološki rekonstruirati postupan pad proizvodnje tijekom godina hiperproduktivnosti, navodi broj otpuštenih radnika, smanjen broj radnih sati, totalnu transformaciju zemlje, špekulacije na burzi, nemoć zajednice da isplate nadnice i ostale čimbenike koji utječu depresivno na običnog čovjeka, a najviše se reflektiraju na srednju klasu stacioniranu u gradovima. Prikazan je slom lokalnog sustava socijalne pomoći koji se ogledao u nastojanju da se nahrane gladni ljudi. Okolnosti kao što su prirodne nepogode i nerodna godina uz Veliku depresiju dovoljan su razlog za potpuno bankrotstvo dobrotvornih organizacija diljem SAD-a. Ipak, kao suštu suprotnost, pisac ističe sve bogatije i inovativnije reklame korporativne Amerike. Obični ljudi uslijed nemogućnosti plaćanja renti gubili su čitava imanja, tako da su formirana čitava naselja nastala od kartona nazvana “Hooverova sela”, koja su ime dobila zbog konstantnog predsjednikovog insistiranja da se ne radi o velikoj krizi, već samo o privremenom gospodarskom padu. Dolaskom “novog kursa” demokrata i Roosevelta, situacija se mijenja na bolje, predsjednik svojim postupcima osvaja popularnost kod naroda, a svojim “razgovorom uz kamin” privlači pažnju gotovo šestmilionskog auditorijuma. U borbi za povratak nacionalnog dostojanstva, Roosevelt je inzistirao na uključivanju radnika u javne radove, čime je znatno pridonio ne samo obnovi gospodarstva i poboljšanju života građana, već i čitavoj rekonstrukciji zemlje, pritom gradeći mostove, brane, tunele, ceste, željeznice itd.. Kraj knjige autor posvećuje kulturnoj politici Nju Dila, gdje deskriptivno ističe teško stanje umjetnika i njihovo angažiranje u novom projektu, prije svega slikara koji su imali za zadatak da oslikaju većinu federalnih zgrada i ostalih državnih ustanova, dok je glazbenicima dodeljivano mjesto učitelja glazbe u školama i amaterskim društvima. SAD i Velika svjetska ekonomska kriza 1929-1939 predstavlja jednu tematsku cjelinu prikazanu u povijesnom kontekstu, gdje su glavni uzroci dešavanja promatrani s ekonomskog stajališta. Posebna pohvala je usmjerena glede temeljne predstave problema kroz vrijeme, jer je autor detaljno razmotrilo sve pojave u ekonomiji i gospodarstvu od nastanka SAD te sve do Drugog svjetskog rata. Pritom, iako je naglasak stavljen na ekonomske faktore, isto tako autor je obratio pažnju i na političke, povijesne, industrijske, zemljopisne, socijalne, kulturne i demografske utjecaje. Ono što čitatelj može uočiti jeste da je piscu društvo vrlo bitan segment, što je veoma značajno jer se na taj način primjećuje da je autoru prije svega veoma bitna ta refleksija na obične ljude, koja je nastala uslijed stvaranja evidentne depresije. Kroz analizu cjelokupnog djela, a naročito epiloga gdje autor zaključuje da je zapravo Drugi svjetski rat i masovna proizvodnja oružja i ostalih industrijskih proizvoda zapravo “preporodila” američku privredu, implicitno se može uočiti da pisac dovodi u pitanje i laissez-faire sustav i državni intervencionizam a zajedno s njim i realnu učinkovitost Nju dila, tako da je na čitatelju ostalo donijeti vlastitu konkluziju o funkcionalnosti oba sustava. Ono što isto interesantno, jeste nedostatak informacija o utjecaju krize na ekonomiju u Europi, ali imajući u vidu naslov monografije, očigledno je da pisac nije imao namjeru da se bavi tim pitanjem. Na samom kraju, može se slobodno konstatirati da je Vesna S. Aleksić napravila odličnu sintezu ekonomije i povijesti i kroz uzročno-posljedičnu korelaciju čitatelju je predstavila ovu globalnu, ekonomsko-socijalnu pojavu, kao i njezinu refleksiju na običnog čovjeka. Budući da je mala pažnja, do sada, bila posvećena ovoj tematici, ova monografija će svakako predstavljati klasik i osnovu za daljnja istraživanja. Sadržaj broj 8 Škrip Recenzija filmova Casablanca Živjece ovaj narod Slavica Piše: Vladimir Brebrić Casablanka, kao i druga dva filma (Živjeće ovaj narod, Slavica), predstavljaju simboličke sustave. Simboli po definiciji nisu jednoznačni, s vremenom se njihova značenja mijenjaju, međutim, nesumnjivo, u vrijeme nastanka, kreatori simbola i šira publika (oni kojima su ti simboli namijenjeni), takoreći govore istim jezikom koji je nama i danas, po svemu sudeći, razumljiv. Sva tri filma imaju vrlo jasno definirane sukobljene strane – jedni predstavljaju sile dobra, drugi sile zla. To je jedan od najjednostavnijih simbola , između ostalog, utemeljen je u gotovo svim religijama i takva bipolarna podjela aktera i ciljeva čini osnovni kostur ovih filmova (Casablanka tu predstavlja iznimku s Francuzom čiji egoizam i pragmatičnost dovode njegov lik do moralno dvojbenih djela, međutim, čak niti tada njegov lik nije lišen određenog šarma što svakako olakšava njegovu rehabilitaciju u očima gledatelja na kraju filma). Što se tiče one prve i najjednostavnije razine tumačenja značenja simbola, jasno je koja je osnovna poruka Casablanke – pridobivanje američke javnosti za rat. Gotovo svaki lik u filmu simbolizira neku državu, kao da se pojedina država doslovno utjelovila u osobi. Rick je, dakako, SAD. Hrabar, inteligentan, duhovit i rezerviran – prije svega, gleda na svoje interese što simbolizira američku politiku izolacionizma. Isto tako, činjenica da je, unatoč takvom stavu kojeg se trudi nametnuti drugima (drugim državama), švercajući oružje pomagao republikanskim snagama u španjolskom građanskom ratu (koje se zanimljivo, u filmu naziva lojalistima, što su oni nesumnjivo bili, međutim, nije posebno naglašeno, s dobrim razlogom, kojoj su to ideji ili vlasti bili lojalni). O njegovoj plemenitosti i nesebičnosti svjedoči i činjenica da su republikanci slabije plaćali oružje nego druga strana, što međutim ne sprječava Ricka do oružje prodaje samo njima. Dakle, žrtvujući dio profita, Rick ili Amerika stavlja se na stranu slabijih, ili moralno ispravnijih. Ista stvar je i kad Rick spriječi da francuski šef policije seksualno iskoristi mladu i atraktivnu Bugarku; pomaže joj iako on nema apsolutno nikakve koristi od toga, samo je na gubitku. Rickov bar, čini se, paradigma je svijeta ili barem „američkog“ svijeta. Njegovi zaposlenici, sve odredi pripadnici potlačenih europskih naroda koji uostalom i simbolioziraju te narode (Rus, Austrijanac, Bugarin), u odnosu prema Ricku nalaze se u nesumnjivo nižem položaju, međutim, iako je odnos hijerarhijski, on se ne bazira na gruboj demonstraciji moći veći već Sadržaj broj 8 Škrip je više paternalistički. Rick je svojim radnicima superioran, kao i Amerika tim državama, međutim, on se prema njima odnosi kao načelno strog, ali pošten otac, koji nagrađuje njihovo izvršavanje naredbi i lojalnost. Ako je Rickov bar doista paradigma svijeta, tada Rick ili Amerika ima višu moralnu poziciju od svih koji se nalaze unutar bara. Nijemci i francuska višijevska kolaboracionistička vlast doduše, u načelu, imaju dominaciju nad Rickom zbog toga što oni mogu zatvoriti bar kad god požele, međutim, važno je da se ta dominacija bazira na zloupotrebi njihove moći, odnosno nasilju; dok Rickova dominacija počiva na njegovom bogatstvu (on je poslodavac) i njegovim karakternim osobinama (poštenje, nesebičnost, dobrota) koje skriva ispod gube vanjštine koja mu je potrebna da bi parirao u igri s Nijemcima (Sartre je jednom izjavio da bi pobijedio neprijatelja, moraš se pretvoriti u njega). Nijemci su dočarani upravo onako kako se željela dočarati nacistička Njemačka – nasilni, ne prezaju ni pred čim da ostvare svoj cilj, nekorumpirani i usmjereni samo na izvršavanje svojih zadataka. Francuski šef policije je prikazan kao tadašnja višijevska Francuska – korumpiran, priklonio se jačemu, bitno mu je samo da preživi. Na kraju ipak se pokaže kao osoba koja ima nekakve ideale ili barem „njuh“ za pobjednika te se stavlja se na „pravu“ stranu tako što popije gutljaj „Vichy“ vode i zatim je baci u smeće – simbolika tog čina je vrlo jasna, a kamera koja zumira bocu u kanti za smeće samo dodatno naglašava simboliku odvajanja Francuza od uloge nacističkih kolaboracionista da bi i onim najmanje bistrim gledateljima bilo jasno o čemu se u suštini radi. Što se tiče druga dva filma, oni su vrlo slični, ali se u određenim stvarima i razlikuju; naime, različito naglašavaju važnost pojedinih ideoloških elemenata. Ono što je slično je snažan naglasak na klasnom jazu između radnika i seljaka s jedne strane te buržoazije s druge (zanimljvo je da je pojava predstavnika građanstva u filmu vrlo sramežljiva) te isticanje izdajnika iz vlastitih redova, tzv. pete kolone. Oni su prikazani kao sebične i pokavarene osobe, klasno neosviještene. Zajedničko je isto tako i povlačenje „ženskog pitanja“. U oba filma, glavna ženska junakinja želi ravnopravno sudjelovati u antifašističkoj borbi i revoluciji pri čemu nalazi na negativne reakcije konzervativne sredine, najčešće vlastitih krvnih srodnika (djeda u Živjeće ovaj narod i majke u Slavici). Naposljetku ipak bivaju uključene kao dokaz superiornosti novog sustava za kojeg se bore; sustava gdje su žene ravnopravne. Isto tako, zajednička stvar u svim tim filmovima je ljubavna priča sa svojom romantično-seksualnom dimenzijom, na što ću se osvrnuti kasnije. Još jedna stvar koja je zajednička jest gotovo potpuna dehumanizacija, deindividualizacija i jednodimenzionalnost neprijatelja. Neprijatelj se ne prikazuje kao što se prikazuju partizani, pojedinci koji imaju ljudske osobine; već kao masa ljudi, lišena svega ljudskog, koja iz puke zlobe i pakosti čini odvratne zločine. Kult Tita je isto tako zajednički u oba filma. Prikazuje ga se prvenstveno kroz karizmu ratnog vođe – sposobnog, hrabrog i uspješnog vojskovođu. Inače, po nekim izvorima, legitimnost vlasti i karizma ratničkog vođe, u politčkim kulturama balkana, mnogo je veća od legitimnosti i karizme običnog političara ili državnika. Nije navažno i to što se Tita, za razliku od buržoaskih državnika koji su distancirani od naroda i između ostalog tako dokazuju svoju superiornost, Tita se prikazuje kao čovjeka iz naroda i za narod – iako je moćan i važan, nije mu problem doći u najzabitije selo na Kozari među taj isti narod. U filmu Živjeće ovaj narod naglašavaju se i određeni dijelovi službene ideologije kao što je egalitarizam (scena gdje dječaci pažljivo mjere gdje je sredina olovke prije nego je presijeku i podijele), bratstvo i jedinstvo (glavni protagonisti u ljubavnoj priči su Srpkinja i Hrvat), veličanje SSSR-a i Crvene armije u koju polažu velike nade te motiv opravdane osvete. Ono što je specifično za film Živjet će ovaj narod je suptilna kritika intelektualaca kao društvene grupe i tu je opet simbolika od velikog značenja. Intelektualac je prikazan kao istrošeni starac, nemoćan, zbunjen i apatičan što zacijelo treba simbolizirati poziciju i reakciju inteligencije na nove društveno-političke okolnosti. Nadalje, starac je etnolog koji je napisao bezbroj knjiga koje su sve uništene. Simbolika tu je isto tako jasna. Etnolog, kao čovjek koji proučava narod (njegove običaje, pjesme, način života i sl.) kad se zaista nađe u tom narodu, u potpunosti je izgubljen i ne može se prilagoditi. Ne zna nacijepati drva niti bilo što drugo što je od izravne koristi u tom trenutku. Odvojen je od naroda i njegov posao, za opću, narodnu stvar, je beskoristan što simbolizira uništenje njegovih knjiga. Međutim, on svoju korisnost nalazi u poučavanju naroda čitanju i pisanju i to je njegova konkretna korist i zadaća kao intelektualca gdje ponovo pronalazi smisao i zadovoljstvo što je zacijelo putokaz za one obrazovane ljude kojima je ta kritika i namijenjena. Dok je u filmu Živjeće ovaj narod veći naglasak stavljen na borbu protiv okupatora i njihovih suradnika, dakle na antifašistički element; u Slavici je Sadržaj broj 8 Škrip više naglašen revolucionarni nego antifašistički element ustanka. Dva buržuja, vlasnici tvornice sardina, predstavljaju odnarođenu elitu eksploatatora koja svoje povlastice i bogatstvo čuvaju u čvrstom savezu sa Crkvom i represivnim organima (scena gdje se buržuju i svećenik dijabolično smiju izrugujući se činjenici da radnici sami grade svoj brod). Crkva, utjelovljena u mjesnom svećeniku, prikazuje se kao jedan od stupova starog eksploatatorskog sustava koji svoju povlaštenu poziciju čuva tako da ulazi u savez – najprije s buržoaskom vlašću, a potom s fašističkom. Kritika takvog ekonomsko-političkog sustava nalazi se i u tome što vlasnici tvornice vrše pritisak na slavičinu obitelj da se Slavica uda za osobu koju su joj oni namijenili – pri čemu se metoda mrkve i batine izmjenjuje (poklon košare i otkaz s radnog mjesta u tvornici). Poanta je po svemu sudeći u tome da je sustav nepravedan jer oni koji imaju novac i moć u potpunosti kontroliraju one koji nemaju, namećući im čak i bračne partnere što je svojevrsna kontrola nad samim tijelom i reproduktivnom funkcijom onih koji novca nemaju. Gradnja broda, isto tako, simbolizira novi sustav za koji se partizani bore – sustav u kojemu su sredstva za proizvodnju kao i konačni proizvod u kolektivnom vlasništvu onih koji su u taj proces direktno uključeni pri čemu je konačna raspodjela profita ravnomjerna i poštena. Kritika starog sustava u filmu odnosi se i na monarhističku vosjku koja je, kako kaže jedan lik u filmu, bez ispaljenog metka dočekala okupatore. Onda ima scena gdje kolaboracionist i uhoda, Nikša, dospije u ruke partizana nakon čega ga slavičina majka Luce pusti što bi trebalo simbolizirati činjenicu da društvo nije kirurški precizno klasno odijeljeno i da uvijek dolazi do različitih vrsta preklapanja koje mogu kod proletera izazvati osjećaje lojalnosti prema buržoaziji ili njihovim pomagačima. Zbog toga je Luce i pustila Nikšu jer joj je, nadajući se da će nagovoriti Slavicu na brak, onomad donio košaru punu hrane. Zapovjednik partizana, Ive, brani Luce od žestokih napada Marina te sprječava svaki eventualni pokušaj kažnjavanja Luce da bi se ona naposljetku sama od sebe pokajala i takoreći klasno osvijestila, ali uz pomoć komunista, ne na prisilu. Isto tako, scena kad su partizani u okruženju na planini i kad im je jedini izlaz more te brod koji je zadruga napravili, simbolizira samodostatnost i samostalnost partizanskog pokreta gdje se oni vlastitim snagama i vlastitim resursima bore – za razliku od ustaša koji koriste njemačko oružje i tehnologiju. Isto tako, Marinovo napredovanje u vojnoj hijerarhiji simbolizira velike mogućnosti napredovanja za pojedinca skrom- nog porijekla koje ne bi bile moguće u starom sustavu. Nakon analize ovih simbola na najelementarnijoj razni, sad bih nešto rekao o jednom simbolu koji povezuje sva tri filma, a koji, smatram, nije stavljen u te filmove s namjerom, već podsvjesno. Naime, radi se o konceptu žrtve i žrtvovanja – ali ne u smislu žrtve kao nevine osobe koja je stradala, već svjesnog ili točnije rečeno podsvjesnog pridonošenja žrtve da se udobrovolje bogovi rata i pobjede. Što se tiče samog objekta žrtvovanja, on je u pravilu nešto dragocjeno i vrijedno što se uništava da bi se višim silama, obično božanstvima, dokazala lojalnost, što je rijeđe ili da bi se od njih iskamčilo nešto još vrijednije kao nagradu za vlastitu žrtvu. Takav ekonomičan odnos pojedinca Sadržaj broj 8 Škrip prema višem biću u kojeg vjeruje, karakterističan je za neke poganske religije, ali niti monoteističke religije nisu toga lišene što je vrlo vjerojatno dokaz uklapanja starih ili prastarih kulturnih obrazaca i vjerovanja u religijske prakse monoteizma. Što se tiče Casablanke, Rick bogovima prilaže žrtvu koja je apstraktna, dakle, on, odričući se od voljene žene, žrtvuje izglednu mogućnost dugogodišnjeg monogamnog romantično-seksualnog odnosa s ženom za koju ga vežu snažne emocije. Dok, primjerice, u Slavici, žrtva nije apstrakcija već je u svom najelementarnijem obliku – mesu – žrtva je dakle mlada i fizički atraktivna žena. Ono što je po meni ključno za dominantnu poziciju Ricka nije samo njegovo privilegirano mjesto u ekonomsko-društvenom sustavu – to mjesto se nalazi u sklopu industrije zabave ili industrije dokolice – on je dakle vlasnik kluba, a ljudi mu plaćaju da se zabavljaju kroz ispijanje alkoholnih pića, kockanje, socijalizaciju i sl. Osim činjenice da ima određeni kapital koji mu je omogućio otvaranje kluba i činjenice da je poslodavac – dakle, fizička egzistencija njegovih zaposlenika ovisi o njemu – ona ključna stvar zbog koje je Rick dominantan, odnosno, zbog čega svi drugi priznaju tu dominaciju, jest činjenica da Rick kontrolira ili upravlja spolnim odnosima drugih muškaraca i žena u filmu. Kao prvi primjer, tu je ona pijana Ruskinja koja pati za Rickom, međutim, on je više ne želi i kaže francuskom šefu policije da je može imati ako želi – dakle, stavlja je na seksualno raspolaganje drugima (francuzu, barmenu, nekom trećem). Nadalje, kad francuski šef policije namjerava seksualno iskoristiti mladu Bugarku koja nema novac za putovnice, Rick to sprječava tako što namješta rulet i omugućuje njenom suprugu da dođe do potrebne svote novca. Na taj način, Rick uskraćuje francuskog šefa policije za spolni čin. A kao vrhunac svoje kontrole nad spolnim životom drugih ljudi, predstavlja Rickovo odricanje od voljene žene koju na taj način stavlja u trajno seksualno raspolaganje njenom mužu. To je ista ona superiornost koju figura Oca ima u frojdovoj teoriji o prvobitnoj hordi. Otac je apsolutni i neupitni autoritet koji ima seksualni monopol u hordi, on polaže seksualno pravo na sve žene u hordi i uspostavlja Zakon koji brani sinovima spolne odnose sa ženama u hordi. U priči, naravno, sinovi se udružuju, ubijaju Oca i ruše Zakon. Svako od njih pretendira na mjesto oca, ali je isto tako i svaki od njih preslab da bi se sam za to mjesto izborio. Borba za tron donijela bi samo destrukciju, smrt i bezvlašće stoga se oni pokaju za ubojstvo oca, oca se uzdiže na položaj božanstva i ponovno se uspostavlja Zakon. Figura oca u Casablanki, Rick, iako ima prvenstvo što se tiče spolnih odnosa pred drugim muškarcima, njegovo prvenstvo ne počiva na snazi ili sili već na njegovim karakteristikama. Isto tako, u svojoj hordi, on koristi žene za spolne odnose, ali nema monopol – ne uskraćuje sinovima to isto pravo nakon što on završi s njima. Isto tako, zakon koji u hordi postoji prešutno je priznanje Rickove seksualne dominacije ostalih muškim i ženskih članova horde. Temelj Rickove superiornosti nad svima drugima je, dakle, činjenica da je Rick seksualni alfa mužjak koji je u stanju dominirati tijelima ostalih članova horde – koristiti ih u seksualne svrhe, uskraćivati im spolne odnose ili ih dozvoljavati. Upravo zbog te njegove seksualne nesebičnosti, ne postoji potrebe da se Oca ubije već nasuprot, njegova dominacija i supremacija se učvršćuje. Kraj filma gdje se on odriče ženke i dodjeljuje je drugom mužjaku na trajno seksualno korištenje samo je krunski dokaz te dominacije i supremacije. U suprotnom, da je ostao s njom, njegova visoka moralna pozicija i dominacija došle bi u pitanje. Što se tiče Slavice, tu žrtva nije apstraktna, već je, kao što sam rekao, od krvi i mesa i radi se o mladoj i atraktivnoj djevici. U filmu, ispod maske ljubavne priče, radi se zapravo o ronantično-seksualnom trokutu između Slavice, mladog Marina i starijeg Ive. Priča o revoluciji i antifašizmu zapravo je samo metaforička ekstenzija, prava suština priče je ponovno emotivno spajanje oca i sina u disfunkcionalnoj obitelji (na štetu kćeri) koju na simboličkoj razini utjelovljuju upravo ove tri osbe. Ive je prikazan kao stariji, sposobniji i dominantniji mužjak – očinska figura – na samom početku filma, očigledna je slavičina fascinacija Ivom koja svoju posljednju instancu dobija upravo u seksualnoj privlačnosti koju ona osjeća prema njemu. On je oličenje novog poretka koji je u nastajanju, koji se kuje, on je, da citiram Majakovskog, „medvjedkomunista“. Apsolutni autoritet. Međutim, pošto se stara horda raspala, a nova je u nastajanju, figura Oca, koji je Ive, zaokupljen je borbom za supremaciju u hordi i uspostavom novog zakona, i odgađa do konačne pobjede korištenje svoje dominacije u seksualnom mislu. U to vrijeme, figura sina koju predstavlja Marin, koristi priliku dok je otac odsutan i uspostavlja doduše krhki seksualni monopol nad sestrom – Slavicom, svjestan koliko je taj monopol krhak zbog slabosti vlastite pozicije u hijerarhijskom lancu horde, tj. obitelji. Tijekom filma on napreduje u hordi i time se legitimacija tog seksualnog monopola poboljšava, međutim, to će trajati samo do konačne Sadržaj broj 8 Škrip pobjede u ratu, uspostave očevog zakona i ustoličenja oca na vlast u hordi. Tako će pravo nad seksualnim korištenjem tijela Slavice ovisiti o hiru i želji oca što će dovesti do konflikta i sukoba između sina i oca, Ive i Marina, čime se ponovno poredak dovodi u pitanje, a u simbolici obitelji, dovodi se u pitanje odnos između oca i sina. Da bi se to spriječilo, prije samog kraja rata, mlada i atraktivna djevica se žrtvuje i time ne samo da su se udobrovoljili bogovi već je i nestao razlog za sukob dva snažna mužjaka. Činjenica da je mlada i atraktivna i činjenica da je djevica, samo naglašava veličinu žrtve. Time što je djevica i seksualno netaknuta, iznimno je vrijedna muškim članovima horde na individualnom novou – a tu mislim na sve muške likove u filmu. Svakako je vrijednija jer postoji, barem u teoriji, mogućnost spolnog odnosa, između svih muških članova horde i Slavice, mlade žene koja je u očima pojedinca neokaljana spolnim organima drugih mužjaka. Žrtvovanje Slavice u tom kontekstu, zaista je odricanje svakog muškarca u hordi od same mogućnosti spolnog odnosa sa Slavicom. Što se tiče odricanja cijelog kolektiva horde, to se ogleda u slavičinoj mladosti koja je naprasno prekinuta čime je onemogućena njena važna reproduktivna funkcija, tj. stvaranje novih članova horde koji ojačavaju hordu. Žrtva Slavice identična je žrtvi razbijanja skupe boce šampanjca u sceni porinuća broda. U takvim siromašnim uvjetima, takva boca skupog pića stvar je luksuza i ona je dragocjena; međutim, ritual žrtvovanja nalaže da se boca razbije od brod radi većeg cilja – da brod prati sreća i da donosi korist za širi kolektiv. Žrtvovanje Slavice, isto tako potencijalno dragocjene za svakog člana horde i za hordu u cjelini, ne samo da dopridonosi konsolidaciji novog zakona u hordi i sprječavanju sukoba, već je i nužna žrtva koja omogućuje udobrovoljavanje bogova i ratnu pobjedu. Međutim, ta profitabilna dimenzija žrtve smo je njena prva funkcija. Druga funkcija žrtve u ovom kontekstu je ustvrditi da li zaista postoji neki Drugi koji, na ovaj ili onaj način, odgovara na tu žrtvu. Nakon što film završi ratnom pobjedom, očigledno je da taj Drugi zaista postoji. Iako je film u načelu komunistički, on je u svojoj biti premrežen simbolima kršćanstva i skriva u sebi sasvim drugu poruku nego onu koju su autori filma svjesno namijenili svojoj publici. Slavica, u trenutku svoj smrti ili žrtvovanja, na brodu koji nosi njeno ime, nalazi se u procjepu između dvije sfere postojanja, Simboličnog i Realnog, Realna sfera je ona kao osoba od krvi i mesa i kao seksualni objekt želje oca i brata, a brod je simbol njene nove uloge ravnopravnog borca u ratu koji je inače muška stvar. Posljedično tome, da bi došlo do ponovnog spajanja oca i sina i uspostave novog/starog poretka, simboličko mora umrijeti isto kao i realno. Ako promatramo ideologiju kao narativ o tome kako su stvari krenulo po krivu, dakle, narativ koji ima ideju Jedinstva i jasno označava krivce za narušavanje Jedinstva u obliku vanjske prepreke (ta prepreka može biti klasni neprijatelj, nacionalni neprijatelj, Židov, okupator), u tom kontekstu, Slavica jest ta prepreka. Umjesto da Marin, u revolucionarnom duhu radikalnih promjena, teži smrti oca Ive te da promatra Jedninstvo kao mogućnost preuzimanja obitelji i neometanog uživanja u tijelu svoje sestre, Marin na Jedinstvo gleda kao na podvrgavanje autoritetu oca i uspostavljanje čvrste ali hijerarhijske veze s njim pri čemu Slavica, kao subjekt seksualne želje oca i sina, svojom smrću i žrtvom ukida sukob dovodi do spajanja oca i sina i Jedinstvo muškog poretka. Ako se film promatra na taj način i ako se zagrebe ispod njegove propagandističke površine i taloga nove ideologije, duboko ispod tog taloga nalaze se stare kulturne naslage, čvrsto ukorijenjene, kao što su kršćanski elementi, šovinizam, konzervativizam, patrijarhalnost, podvrgavanje autoritetu i nasilje kao najlegitimnije sredstvo osvajanja moći. Kad se pogleda s drugog kuta, sam čin rata isto je tako samo jedan ritual žrtvovanja koji je samo većih proporcija. Dvije društvene skupine odabiru najbolje vojnike ili žrtve, svoju najsnažniju i najsposobniju mladost. Međutim, umjesto da sam kolektiv koji daje žrtve učini i sam ritual žrtvovanja, tj. ritualnih ubijanja tih mladića – taj dio se ostavlja neprijateljskoj društvenoj grupi, dok ovi prvi, ubijaju i žrtvuju mladiće ove druge grupe. Da vlastita grupa ubija žrtve iz vlastitih redova, to bi izgledalo besmisleno i barbarski – ovako je to uređeno, ideološki, da izgleda sasvim normalno. U toj cijeloj priči nerijetko se izostavlja onaj znanstveno nemjerljivi ili nepriznat element ljudske seksualnosti koji sadrži elemente kreacije i destrukcije, erosa i tanatosa, koji se isprepliću i prikriveno manifestiraju u samom činu rata, ubijanja i žrtve. I za sam kraj ostavio sam jedan citat crnogorskog pisca Nikolaidisa koji govori upravo o samoj suštini herojske smrti, smrti kao žrtve i ispreplitanju erosa i tanatosa: „Erekcija je savršena metafora herojstva – mozak je tada stavljen van funkcije jer sva krv hita drugdje; i kao što se želi prodrijeti u ženu, hita se da se penetrira u smrt. Kasnije sve splasne, u miru mlohave i vlažne zemlje, tamo gdje smo se probili, kriknuli, prosuli sjeme i krv i napokon pali.“ Sadržaj broj 8 Škrip Live art festival ISPITIVANJE GRANICA Pišu: Vladislava Stojmenovic i Ljubinka Ljujić Predstave koje navode na razmišljanje ali i akciju, performansi koji ispituije telesne i granice uma uz kreativne instalacije koje reč pretvaraju u sliku su obeležile ovogodišnji, drugi po redu Limit - live art festival. - Voleo bih da Limit bude veće uporište našim umetnicima, naročito onim koji stvaraju na nezavisnoj sceni. Želeo bih da opet budemo ta neka ruka pomirenja, a opet institucija koja zna da napravi autokorekciju unutar jedne veće organizacije i institucije kulture - ovim rečima je Milan Lučić, umetnički direktor festivala i direktor DOB-a, sa ponosom otvorio festival. Tokom cetiri dana, od 22-25. novembra, posetioci su mogli da vide ali i učestvuju u avangardnim predstavama i performansima. 22. novembar - Veče u znaku popodneva Predstava „Popodne“ (L’Après-midi) nemačkog dramaturga Rajmunda Hogea predstavlja spoj klasične muzike, baleta i pozoršne drame. Oslanjajući se na Debisijevu kompoziciju “Preludijum za popodne jednog fauna” i čuveni balet Vaclava Nižinskog, posle jednog veka Hoge daje novo viđenje ovog dela na sceni. Emanuel Egermont, član Hogeove grupe, je svojim plesom prikazao neobično popodne jednog mitskog bića. Nakon predstave publika je mogla da uživa u performansu Mladena Tušupa “Priča za sebe” koji je nastao po motivima Molijerovog “Tartifa”. Performer je uspeo da likove sa filmskog platna Žana Koktoa oživi i učini prisutnim na sceni. 23. novembar – Transformacija Predstavom„Balade voćnjaka“ (The Orchard Ballads) na Limit – live art festivalu, predstavila se je Norvežanka Ingri Midgard Fiksdal. Uz pomoć Ingvild Langord (muzika) , Sig- ne Beker (scenografija i kostim) i Tobias Lejra (dizajn svetla) poruke predstave prenete su na publiku. Umetnici su raznim efektima dočaravali promene koje se dešavaju svuda oko nas. Takođe, kroz promene percepcija posmatrača uspevaju da prenesu transformaciju i na sve prisutne. Fantastičnim pokretima na sceni, Ingri je omogućila da se na trenutke čini se da se ispod velikog platna pokreće gumena lutka a ne živo biće. 24. novembar – Noć performansa 329. dan lutke svetle budućnosti Trista dvadeset devetog dana u godini, upravo pred očima posetila kluba DOB-a, nastaje i stvara se kompozicija. Svaki nastup, Neneda i Alena Sinkauza uz pomoć dizajnera zvuka Miroslava Piškulića, plod je interakcije i improvizacije stvaralaca. Tok građenja kompozicije u potpunosti zavisi od inspiracije u datom trenutku i kao takav performans je jedinstven i neponovljiv. Kada čujete lutka na naduvavanje, prva asocijacija je objekat koji upotrebite kako i kad vam je volja. Iako nije živa, sa njom možete podeliti emocije, nekada strahove i razmišljanja, a nekada ljutnju i bes. Ona je tu da vam bude lakše. Umetnica Bojana Radulović je na kratko postala lutka na naduvavanje čija je komunikacija svedena na dva otvora. Položeno telo na stolu, okruženo belim zidovima, izloženo je pogledu, dodiru i zloupotrebi posmatraču. Ovoga puta, prisutni su se zaustavili na pogledima i fotografisanju. Sigurno ste bar jednom u životu gradili kulu od karata. Onda znate koliko pažnje, preciznosti i osećaja treba. I najmanja nesmotranost, čak jedan uzdah, dovoljni su da kulu sruše do temelja. Da li je građenje svetle budućnosti isto tako težek i zahtevan posao, mozda sizifovski? Autorka ovog performansa, Miljana Babić, pokušava da zajedničkim snagama sa publikom izgradi kulu. Različiti stilovi i kolektivni duh odveć su jaki temelji. Sadržaj broj 8 Škrip 25. novembar – Ko je sledeći? Limit festival završen je predstavom slovenačkog reditelja Janeza Janše „Ko je sledeći?“ ( „ Who is next? “ ) . Od kontroverznog umetnika, očekivano i predstava koja postavlja ali i daje odgovore na kontroverzna pitanja. Ko je odgovoran u savremenom i demokratskom društvu? Da li beskonačne, isprazne dijaloge treba zameniti akcijom? Da li je nasilje jedino rešenje? Da li je pozorište mesto za akciju? Glumci na kredom ispisanoj sceni, pokretima i muzikom uz dokumentarne deonice prenose sliku našeg društva, ali i šalju poruku da se nešto mora preduzeti odmah. Delovanjem na sceni mame od publike (re)akciju: Na početku smeh koji prelazi u zajedničko uzvikivanje i demonstriranje. Na kraju počinje odbrojavanje. Čekajući da se ono završi shvatate da odbrojavaju vama pred evakuaciju. Na početku beše reč Prateći program koji je izazvao veliko oduševljenje posetioca, jeste ILLUMAT ( automat za ilustracije). Ova mašina na neobičan način povezuje želje i ilustracije tako što umetnici, koriseći svoju maštu, želju posetioca pretvaraju u crtaž. Naime, dovoljno je bilo da svako zainteresovan zapiše svoju želju i zajedno sa novcem po izboru ubaci u automat. Par minuta nakon toga, iz automata bi izašla slika koja je plod umetnikove kreativnosti i pisane reči naručioca. Umetnici, koji su svojim talentom pomogli realizaciji ovog projekta su studenti umetničke škole Bauhaus kojima su se pridružili i lokalni umetnici. Sadržaj broj 8 Škrip Umetnicki pravci DADA JE I PROTIV DADE Piše: Maja Jokić Dadaizam je umetnički pravac koji nastaje 1916. godine u Cirihu u Švajcarskoj, a javlja se kao odgovor na tragediju koju je čovečanstvu doneo Prvi svetski rat. Grupa umetnika okupljena u kafeu „Kabare Volte“ pokrenula je časopis „Dada“ što predstavlja same početke stvaranja u ovom umetničkom pravcu, a reči pisca manifesta dadaizma Tristana Care najbolje opisuju društvene okolnosti koje su podstrek za pojavu ovog pravca : „Da bi se razumelo kako je nastao dadaizam, valja zamisliti s jedne strane duhovno stanje skupine mladih ljudi koji su se nalazili u nekoj vrsti zatvora, kakav je bila Švajcarska u vreme Prvog svetskog rata, i s druge strane intelektualni nivo umetnosti i književnosti u to doba. Dakako, ratu je morao doći kraj, a posle smo videli i druge. Sve to se zbivalo u poluzaboravu koji se po navici naziva istorijom. No, oko 19161917. činilo se da se rat nikada neće završiti.” Dadaizam je rođen u znaku borbe protiv tradicije i njenih umetničkih kanona, protiv građanskog društva i njegovih Andre Breton Philippe Soupault Jean Arp kriterijuma, a u cilju preimenovanja vrednosti, umetničkog i kulturnog, ali i političkog, socijalnog, naučnog i tehnološkog procesa. Sam naziv “dadaizam” smatra se da potiče od reči “dada” koja je onomatopeja dečijeg tepanja, a zaista, kako dadaisti tvrde, nema nikakvo značenje. Pored toga, postoji i stanovište da naziv potiče od francuske reči “dada” što u prevodu znači “drveni konjić”. Ovaj pravac zasniva se na relativno novim formama izražavanja, a to su uglavnom časopisi, subverzivni i alternativni vidovi umetničkog diskursa. Jedan od karakterističnih formi u slikarskom izrazu jeste kolaž, koji su dadaisti često koristili kao formu koja omogućava da se na najbolji način iskažu osnovne ideje dadaizma, ideje o ništavnosti i besmislu svega postojećeg. Dadaizam zagovara destrukciju tradicionalnih vrednosti, ironiju, paradoks, grotesku, veliča nagone i nihilističke postupke, računajući na izazivanje šoka u publici. Umetnička dela koja je dadaizam iznedrio zaparavo su predstava svakidašnjih predmeta koji su predstavljeni na Louis Aragon Sadržaj Richard Huelsenback Hugo Ball broj 8 Škrip jedan potpuno zapanjujući način koji menja njihovu prvobitnu funkciju i smisao postojanja i daje im novu dimenziju pritom izazivajući začuđenost kod posmatrača. Dada se ne može identifikovati ni sa jednom osobom, tačkom gledišta ili stilom, niti je ikad stekla jedinstven, koherentan program. Ipak, najpoznatiji dadaisti su: Jean Arp, Hugo Ball, Philippe Soupault, Andre Breton, Richard Huelsenback, Louis Aragon itd. Svi oni imali su zajednički stav da sve što je dotadašnja kultura, umetnost, književnost, politika i čitavo društvo propagiralo bila velika nemoralna i besmislena predstava o svetu i svrsi postojanja tako da je dadaizam kao avangardni pokret ponudio jedan novi pogled na svet koji je dao mogućnost, uglavnom mladim ljudima, da kritikuju postojeći poredak i iskažu revolt i bunt na koji imaju pravo. Najbolji opis osnovne ideje i svrhe dadaizma jesu reči njegovog, uslovno rečeno, tvorca Care: “Dada je nastala iz moralne potrebe. iz neutoljiive želje da se postigne apsolutni moral, iz dubokog osećaja da bi čovek, koji je u središtu svih tvorevina duha, morao potvrditi svoju nadmoć nad osiromašenim spoznajama o ljudskoj bitnosti, nad mrtvim stvarima i loše stečenim dobrima. Dada je nastala iz pobune koja je u to doba bila zajednička svim mladima iz pobune koja je od pojedinaca tražila prihvatanje potreba svoje prirode, bez obzira na istoriju, na logiku...” Jugoslovenski dadaizam Kao deo evropskog, jugoslovenski dadaizam je radikalno obeležio posleratni period i veoma brzo svoje mladalačko raspoloženje i internacionalni karakter uključio u kulturna dešavanja u Srbiji i Hrvatskoj. Ovaj pravac naziva se yugo-dada, a njegovo pojavljivanje na našim prostorima vezuje se za ličnost Dragana Aleksića (1901-1958). Aleksić je bio saradnik mnogih srpskih i hrvatskih novina i časopisa, poput revije “Zenit”. Objavljivao je sopstvene publikacije kao što su “Dada Tank” i “Dada Jazz”. Bio je revolucionar umetnosti, pesnik, kritičar, novinar i scenarista. Sadržaj broj 8 Škrip Dragan Aleksić (1901-1958) Aleksić je u Vinkovcima okupio grupu dadaista koja je aktivno delovala, a to su bili Antun Tuna Milinković, Dragan Sremac, Slavko Šlezinger i Vido Lastov, a u Zagrebu je u okviru svoje redakcije oformio dadaistički klub. Saradjivao je u časopisu Ljubomira Micića “Zenit” od 1. do 13. broja, od 1921. do 1922, u njemu je objavljivao dada-eseje i poetske i programske tekstove koje je prilagođavao zenitskim načelima. U februaru 2011. godine u Biblioteci grada Beograda održana je projekcija filma “Poslednja dadaistička predstava” u čast Dragana Aleksića, začetnika dadaizma u Srbiji tj. yugo-dadaizma. Dadaizam, zapravo čak i svaku interpretaciju njega kao umetničkog pravca negira jer je svaka klasifikacija i uklapanje u postojeće podele za dadaiste neprihvatljivo i uvredljivo. Najispravnije je za dadaizam reći da je negacija umetnosti tj. antiumetnost jer on, u svojoj suštini , to i jeste - ismevanje njene uloge u društvu i ruganje umetnicima koji je stvaraju. Dadaisti su bili kritičari svega postojećeg, uključujući i same sebe i svoja “dela”, pa su vrlo često svoju sveobuhvatnu kritiku od koje ništa i niko nije bio zaštićen branili tezom da ni oni nisu izopšteni jer kako su tvrdili: “Svaki je istinski dadaist protiv Dade!” Simetricna komedija Moni-u de Buli Zvao se nekad leopard gaža beše ljigava slanina ovna i krtina gazele rad bi znao vaše mišljenje kako mu kičma osećaše zvezde kroz žice zubi kroz tunel glista. Na ležaju noć u noći strvinar zvezde su blesak uminđušenog uma zvezde ubeskrajene lirski zvezde pod logaritmom južnog pola lete šakalski heksametri jambi elefanta saksofonski signal hijene za mesečeve mane u kulisama pod šatorima omare ja vas volim kao ris risa (ab)normalno. U amalgamu čežnje čulno u vetrovitim vodama senaste lirike tako ti kobi ti tako? želi se smrt atinskom radošću svetlog krezubog sisančeta rugobom telasastih čeljusti kutnjačkim vilicama rakidžiskim glasnicama sulundarskim silaskom creva okarniastim želudcem spelunkom dejekcije plavom kao Kapri zbog lirske teze abnormalne zvezde zbog dželata ljigavog ovna krte gazele rskave zvezde zdenaste laste stegnutog gnua agnusa dei oatane Sadržaj broj 8 Škrip Regionalna putujuca škola - maj/jun 2008 Hrvatska, Bosna i Hercegovina Molimo Te Boze Svemogući, Neka tuga postane nada! Neka osveta bude pravda! Neka majčina suza bude molitva: Da se nikome nikad Ne ponovi Srebrenica Piše: Marko Stanisavljević Koliko je ljudskih sudbina na ovom svetu, i koliko je svakome njegova životna priča najteža, o tome nema smisla ni govoriti… Ono što ću ja po svemu sudeći naušiti na ovoj školi je kako da se suočim sa svojom prošlošću i gubicima koje sam doživeo… Znam da ovo nije ni tema škole, kao i da sigurno ima ljudi čije su sudbine traumatičnije od moje, ali to i nije poenta ovog teksta ili moje price.. Ono što je mene nateralo na razmišljanje i nateralo da shvatim da ja nisam u sebi probavio ličnu priču i strah od smrti u neposrednoj blizini, neizbrisiv trag koji to u nama ostavlja, i osećaj gubitka i praznine koji nakon tog gubitka ostaje. Moji roditelji nisu nestali u vihoru rata, ali sam provodio sa njima njihove poslednje dane i mesece, gledajući kako bolest može da slomi nekoga, ostavi čoveka bez dostojanstva i da ga ponizi, da ubije ono osnovno u njemu, pravo na život i pravo na donošenje odluka, mogućnost da pomogne sebi i drugima. Osećao sam se loše jer sam smrt bližnjih doživeo kao olakšanje, kao kraj jednog terora prirode nad samom sobom, pokušavajući da nađem odgovor na pitanje kako je to moguće, zašto se to dešava, prvi, a onda i drugi put bio u situaciji da stojim pred problemom, a da pritom ne postoji ništa što je u mojoj moći, ništa što bih ja mogao da uradim, učinim, stajao sam nemoćan da bilo šta promenim, bez obzira na svu želju za akcijom, za promenom… Prolazio sam kroz faze očaja i besa, i shvatio da je nemoć najveća ljudska slabost, nemoć da se utiče na sudbinu ljudi koji su ti podarili život, nemoć da se izboriš sa ogromnom prazninom koja nakon toga ostaje. U kontaktu sa ljudima kojima drugi, neljudi, uskratili pravo na život, shvatio sam da, bez obzira koliko mislimo da smo jaki i sposobni da se uhvatimo u koštac sa ljudskim problemima, sa svim zlom koje se pojavljuje na svakom koraku i u svakom obliku, shvatio sam da je strah možda i osnovna pokretačka sila svakog zla. Strah od nepoznatog, strah od drugačijeg, strah od mogućnosti da budeš ugrožen, strah od sopstvene slabosti i strah od sopstvene prolaznosti, strah od toga da posle tebe neće ostati niko ili ništa što bi moglo da obezbedi naše mesto u istoriji ljudskog postojanja… I sve vreme sam trazio odgovor na to šta je to što nas može naterati da i nakon siline udaraca koje primimo, mi nastavimo da hodamo uspravno i da, kao sa nekim prkosom, i dalje koračamo kroz život, i shvatio sam da je to Ljubav, ona sila koju osetimo kada radost i bol nekog drugog osećamo kao svoje i kada je ceo orkestar koji svira u nama naštimovan tako da zajedno sa drugim orkestrom svira jednu istu melodiju. Ljubav je ta čudesna sila koja nas natera da dozvolimo da nas bujica života odnese daleko od patnje i bola, da nam da šansu za svaki novi početak i da nam mogućnost da ponovo i ponovo osetimo život kako nam struji kroz vene, osećamo radost kad se budimo i osećamo spokoj kad krećemo na spavanje. Jer čovek koji je izgubio nešto što mu je drago će uvek mnogo bolje ceniti svaki sekund šanse da se oseća živim, dok je onaj koji ne zna da mu je život poklonjen, i to baš iz ljubavi, bedniji od puža golaća, iako sam možda drugačije misli. LIFE BEGINS WITH A LOVE SO SPREAD YOUR WINGS AND FLY... Sadržaj broj 8 Škrip SVUDA CE ME BITI Piše: Dijana Ljubanović Bila sam tu i juče Za dve godine i tri Uvek Kad dođeš da zaboraviš sve lepo Kad čuješ da plačem Da te dozivam pesmom Biću tu i kad otvoriš oči i shvatiš da ničega nema Biću kao brat propalice u telu propadanja Pod lampom u senci jeseni Biću u staroj fotografiji i u rifovima iz tvoje gitare U bojama mrtvila, istrunulog lišća U svakom obodu starih izjedenih šešira U svojoj nemoći, u svojoj slabosti Ali slaću ti snagu pesmama Pisaću ti uvek I tebi i svima koji me okrznu Ali tebi posebno i najviše Strasno Sve najbolje tebi biće upućeno I posle svega. I nakon sebe same Naročito tada Kad ne bude više mog lika u jutrima Ja biću u drugom svemu A neće me biti U lelujanju gospodskog vina Kao vitraž moj lik će da treperi pod plamenom U svemu što dodirneš, a neće me biti ni za juče Ni za novo doba Videćeš me u požuteliim noktima prosjaka U ispucaloj koži svoje maćehe U kapima parfema jeftine kurve U otpacima hrane iz lošeg hotela Svuda će me biti U ožiljcima i izgrebanim tragovima ludila Da te podignem I da se spustim Skloniću se u prikrajcima margina I u svetlosti ću čuvati sve što imam da ti dam Sve što ostaje od mene Kad ne mogu ja da trajem Neka traje to što želim da imaš od mene I tako uvek biću tu negde oko tebe Sadržaj
