Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu

Transcription

GLAVNI GRAD PODGORICA
IZVJEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU
SREDINU ZA PROSTORNO URBANISTIČKI PLAN
GLAVNOG GRADA
februar 2014.god.
0
Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za PUP Glavnog grada
Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za prostorno
urbanistički plan glavnog grada
Naslov dokumenta:
Naručilac: Glavni grad Podgorica (Ugovor br. 01-031/10-3604 od 03.06.2010)
Obrađivači:
Urbi Montenegro, Podgorica (lic. br. 1201-442/1)
Urbanistični institut Republike Slovenije, Ljubljana
WINsoft, Podgorica (lic. br. 01-423/2)
Geateh, Ljubljana
Radni tim:
Koordinator izrade:
Tadej Zupančić, univ.dipl.hemijske tehnologije
Životna sredina – eksperti:
dr Mihael Toman, dipl. bilog.
mr Natalija Vrhunc, dipl. gegraf i sociolog
Andrea Sivec, dipl. hemijski tehnolog
Marko Kovač, dipl. ing. vodoprivrede
Dragana Bulajić, dipl.inž.el.
Kulturna dobra:
Ivana Raičević, dipl. ing. arh.
GIS, demografija:
Ivo Minić, dipl. matematičar
Tehnička obrada i logistika:
Saša Šljivančanin
Igor Vlahović
Budislav Bašović
Podgorica, februar 2014 god.
Za Obrađivača
Predrag Bulajić
1
KOMISIJA ZA REVIZIJU I VERIFIKACIJU PROSTORNO URBANISTIČKOG PLANA
GLAVNOG GRADA PODGORICE (PUP) SA IZVJEŠTAJEM STRATEŠKE PROCJENE
UTICAJA I STUDIJSKE OSNOVE ZA IZRADU PUP-A:
Prof. dr Mihailo Burić, diplomirani hidrogeolog
Prof. dr Božidar Milić, dipl. ing. arh.
Prof. dr Branko Radojičić, dipl. geograf
Prof. dr Jelisava Kalezić, dipl. ing. arh.
Dr Miodrag Gomilanović, dipl. ing. rudarstva
Prof. dr Vukić Pulević, dipl. biolog
Mr Biljana Ivanović, dipl. ing. građ.
Prof. dr Ilija Vujošević, dipl. ing. elektrotehnike
Prof. dr Borislav Uskoković, dipl. ekonomista
Prof. dr Petar Živković, dipl. ing.
Prof. dr Srđan Stanković, dipl. ing.
elektrotehnike
Dr Dragana Radević, dipl. ekonomista
Prof.dr Staniša Ivanović, dipl. ing. geologije
Prof. dr Srđan Janković, dipl. ing. građ
Dr Milosav Anđelić, dipl. ing. šumarstva
Dr Dragica Mijanović, prof. geografije i istorije
Dr Čedomir Marković, dipl. arheolog
Pok.Vladimir Mugoša, dipl. ing. građ.
Filip Makrid, dipl. ing. građ.
Mr Ratko Andrijašević, dipl. ing. elektrotehnike
Admiral Dragan Samardžić
Danilo Gvozdenović, dipl. pravnik
Dr Momčilo Radulović, dipl. ing. agronomije
Miljan Barović, dipl. prostorni planer
predsjednik
prostorni koncepti i urbane
strukture
razvojni koncept
urbanizacija, sistem i mreže
naselja
mineralne sirovine i industrija
flora i fauna
saobraćaj
energetika
turizam
upravljanje otpadom
informacioni sistemi
privredni razvoji
prirodni uslovi, utvrđivanje
prirodnog
hazarda i zaštita životne sredine
smanjenje seizmičkog rizika
šumarstvo
demografija
kulturno nasleđe
vodoprivreda i hidrotehnički sistemi
vodoprivreda i hidrotehnički sistemi
TT i radiodifuzna mreže
odbrana i zaštita
normativno pravna oblast
poljoprivreda
sekretar
2
Sadržaj
Ciljevi Izvještaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu ............................................................ 8
Sadržaj i struktura izvještaja o strateškoj procjeni ..................................................................................... 9
Okvirna dokumenta u oblasti zaštite životne sredine .............................................................................. 10
I KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA PLANA I ODNOS PREMA DRUGIM PLANOVIMA I
PROGRAMIMA .................................................................................................................................................. 12
1.1 Kratak sadržaj PUP-a ............................................................................................................................. 12
1.1.1 Teritorijalna podjela Glavnog grada Podgorice .......................................................................................12
1.1.2 Strateški ciljevi, polazna opredjeljenja prostornog razvoja i smjernice iz planskih dokumenata
višeg reda i drugih planova .....................................................................................................................................13
1.1.3 Ocjena stanja i mogućnosti socio-ekonomskog razvoja ........................................................................13
1.1.4 Prostorno uređenje ......................................................................................................................................16
1.1.6 Prostorni razvoj ............................................................................................................................................20
1.1.8 Koncept prostorne organizacije, namjene i uređenja prostora .............................................................24
1.1.9 Prostorni koncept razvoja infrastrukturnih sistema .................................................................................26
1.1.10 Namjena površina: kategorije detaljne namjene .....................................................................................26
1.1.11 Smjernice i mjere zaštite i unaprjeđenja životne sredine.......................................................................28
1.1.12 Smjernice i mjere za realizaciju plana ......................................................................................................28
1.2 Odnos prema drugim planovima i programima ................................................................................. 29
1.2.1 Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine ................................................................................................29
1.2.2 Prostorni plan područja posebne namjene (PPPPN) Nacionalnog parka „Skadarsko jezero“ ........31
1.2.3 Prostorni plan posebne namjene (PPPN) Bjelasica i Komovi ...............................................................33
1.2.4 Državna studija lokacije Vranjina sa Lesendrom ....................................................................................36
1.2.5 Detaljni prostorni plan autoputa Bar – Boljare .........................................................................................37
1.2.6 Prostorni planovi susjednih opština ..........................................................................................................38
1.2.7 Programi prekogranične saradnje sa Albanijom .....................................................................................41
II OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE I NJENOG MOGUĆEG RAZVOJA, UKOLIKO SE
PLAN NE REALIZUJE ....................................................................................................................................... 43
2.1 Geografski položaj ................................................................................................................................. 43
2.2 Klimatske karakteristike ........................................................................................................................ 43
2.3 Hidrološke karakteristike ....................................................................................................................... 44
2.4 Geološka građa terena ........................................................................................................................... 44
2.4.1 Stratigrafsko-litološki sastav ............................................................................................................. 44
2.4.2 Geotektonski sklop terena.................................................................................................................. 44
2.4.3 Geomorfološke odlike terena ............................................................................................................. 44
2.4.4 Hidrogeološke odlike terena .............................................................................................................. 45
2.4.5 Inženjersko-geološke odlike terena................................................................................................... 45
2.5 Seizmološke karakteristike regiona ..................................................................................................... 45
2.6 Kvalitet vazduha ..................................................................................................................................... 46
2.9.2 Biodiverzitet ..................................................................................................................................................49
2.11 Predjeli ..........................................................................................................................................................54
2.14.1 Spisak i osnovni opis nepokretnih kulturnih dobara ...............................................................................61
III IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENE ZNAČAJNOM
RIZIKU I KARAKTERISTIKE ŽIVOTNE SREDINE U TIM PODRUČJIMA ....................................................... 63
IV
POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U VEZI SA PLANOM, UKLJUČUJUĆI
NAROČITO ONE KOJE SE ODNOSE NA OBLASTI KOJE SU POSEBNO ZNAČAJNE ZA ŽIVOTNU
SREDINU, KAO ŠTO SU STANIŠTA DIVLJEG BILJNOG I ŽIVOTINJSKOG SVIJETA SA ASPEKTA
NJIHOVOG OČUVANJA, POSEBNO ZAŠTIĆENA PODRUČJA, NACIONALNI PARKOVI .......................... 74
3
4.1 Kvalitet vazduha ..................................................................................................................................... 75
4.2 Kvalitet voda ........................................................................................................................................... 77
4.2.1 Parameteri zagađivanja voda ....................................................................................................................79
4.2.2 Ocjena kvaliteta podzemnih voda ...................................................................................................... 82
4.3 Zemljište .................................................................................................................................................. 83
4.5 Čvrsti otpad i njegov tretman ............................................................................................................................88
4.6 Otpadne vode i njihov tretman .........................................................................................................................92
V
OPŠTI I POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE USTANOVLJENI NA DRŽAVNOM ILI
MEĐUNARODNOM NIVOU KOJI SU OD ZNAČAJA ZA PLAN I NAČIN NA KOJI SU OVI CILJEVI, KAO I
SVI OSTALI ASPEKTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNU SREDINU, BILI UZETI U RAZMATRANJE U PROCESU
PRIPREME ......................................................................................................................................................... 95
5.1 Posebni ciljevi zaštite vazduha, vode i zemljišta ...........................................................................................95
5.2 Posebni ciljevi zaštite od buke .........................................................................................................................96
5.3 Posebni ciljevi zaštite biodiverziteta i pejzaža ...............................................................................................96
5.4 Posebni ciljevi na polju ublažavanja klimatskih promjena ..........................................................................97
5.5 Posebni ciljevi na polju energetskog menadžmenta .....................................................................................97
5.6 Posebni ciljevi sa društvenog/socijalnog aspekta ........................................................................................97
5.7 Posebni ciljevi u oblasti upravljanja otpadom ................................................................................................98
VI
MOGUĆE ZNAČAJNE POSLJEDICE PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU, UKLJUČUJUĆI
FAKTORE KAO ŠTO SU: BIOLOŠKA RAZNOVRSNOST, STANOVNIŠTVO, FAUNA, FLORA, ZEMLJIŠTE,
VODA, VAZDUH, KLIMATSKI ČINIOCI, MATERIJALNI RESURSI, KULTURNO NASLEĐE, UKLJUČUJUĆI
ARHITEKTONSKO I ARHEOLOŠKO NASLEĐE, PEJZAŽ I MEĐUSOBNI ODNOS OVIH FAKTORA ......... 98
6.1 Procjena uticaja planskih rješenja na životnu sredinu ................................................................................101
VII MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA, U NAJVEĆOJ
MOGUĆOJ MJERI, BILO KOG ZNAČAJNOG NEGATIVNOG UTICAJA NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU
SREDINU DO KOGA DOVODI REALIZACIJA PLANA.................................................................................. 110
7.1 Opšte mjere održivog razvoja po sektorima ...................................................................................... 110
VIII PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANTNIH RJEŠENJA
KOJE SU UZETE U OBZIR, KAO I OPIS NAČINA PROCJENE, UKLJUČUJUĆI I EVENTUALNE TEŠKOĆE
DO KOJIH JE PRILIKOM FORMULISANJA TRAŽENIH PODATAKA DOŠLO (KAO ŠTO SU TEHNIČKI
PODACI ILI NEPOSTOJANJE HOW KNOW)................................................................................................. 121
8.1 Varijantna plansko urbanistička rješenja - Scenariji prostornog razvoja ...................................... 121
8.2 Ocjena scenarija i izbor ....................................................................................................................... 125
8.3 Alternative Plana ................................................................................................................................. 126
IX PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU .................... 130
X OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U
TOKU REALIZACIJE PLANA (MONITORING) .............................................................................................. 131
XI ZAKLJUČCI ................................................................................................................................................. 133
DOKUMENTACIONA OSNOVA ...................................................................................................................... 136
PRILOG I .......................................................................................................................................................... 139
PRILOG II ......................................................................................................................................................... 154
4
Indeks preglednih karata
Pregledna karta 1.1: Planska teritorijalna podjela Glavnog grada Podgorice .............12
Pregledna karta 1.2: Administrativna granica Glavnog grada Podgorice sa
planskim cjelinama ......................................................................................................13
Pregledna karta 1.3: Mreža naselja PPO Podgorica (1990) .......................................20
Pregledna karta 1.4: Plansko područje Podgorica: prostorne konstante.....................20
Pregledna karta 1.5: Planirana mreža naselja na području
Glavnog grada Podgorice ............................................................................................22
Pregledna karta 1.6: Koncept policentričnog razvoja Crne Gore, policentričan i
ekološki održiv regionalni razvoj .................................................................................45
Pregledna karta 2.1: Zaštićene (rijetke) ugrožene vrste u oblasti od značaja .............58
Pregledna karta 2.2: Tipovi predjela .........................................................................61
Pregledna karta 2.3: Upotreba zemljišta u Podgorici i okolnim područjima.................64
Pregledna karta 3.1: Industrijske zone definisane planskim dokumentima .................70
Slika 2.1: Lokacija budućeg PPOV-a ..........................................................................65
Slika 2.2: Primjer degradiranja Duklje ........................................................................66
Indeks tabela
Tabela 1.1
Broj stanovnika po Planskim cjelinama
18
Tabela 1.2
Odnos broja stanova po stanovniku i domaćinstvu po Planskim cjelinama
(2011)
19
Tabela 1.3
Opšte kategorije namjene površina za Glavni grad – Podgorica (stanje
2012 god.)
21
Tabela 1.4
GUR Podgorica: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće,
konsolidovano, planirano – Indeksi promjene
21
Tabela 1.5
Detaljne kategorije namjene površina za GUP Podgorica i GUP Golubovci
(stanje 2012 god.)
22
Tabela 1.6
Projekcija stanovništva Glavnog grada Podgorica po izabranim
scenarijima
26
Tabela 1.7
Projekcija broja stanovnika i domaćinstava Podgorice 2025. po planskim
područjima
27
Tabela 1.8
Projekcija broja stanovnika i domaćinstava Podgorice 2025. po
pripadnosti urbanim područjima
27
Tabela 1.9
Odnos broja stanova po stanovniku i domaćinstvu po Planskim cjelinama
– projekcija na 2025. godinu
27
Tabela 1.10
PUP Podgorica: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće,
28
Tabela 1.11
GO Golubovci: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće,
konsolidovano, planirano- Indeksi promjene
29
Tabela 1.12
GO Tuzi: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće,
konsolidovano, planirano- Indeksi promjene
29
Tabela 1.13
Stanovništvo po naseljima NP u okviru Glavnog grada – projekcija do
2015. godine
36
Tabela 1.14
Turistički kapaciteti NP u okviru Glavnog grada – projekcija do 2015.
godine
37
Tabela 2.1
Broj stanovnika po gradskim naseljima
62
5
Tabela 2.2
Broj stanovnika po Planskim područjima
62
Tabela 3.1
Hidroenergetski potencijal Podgorice
71
Tabela 3.2
Opšte kategorije namjene površina za Glavni grad – Podgorica (plan
2012. god.)
76
Tabela 3.3
GUR Podgorica: Detaljne namjene površina – odnos postojeće,
77
Tabela 3.4
GUR Golubovci: Detaljne namjene površina - kategorija detaljne namjene
površina, odnos postojeće, konsolidivano i plansko stanje – Indeksi
promjene
78
Tabela 3.5
Detaljne kategorije namjene površina GUR Tuzi (plan 2025. god.)
79
Tabela 4.1
Kategorizacija voda
83
Tabela 4.2
Procijenjene godišnje količine otpadnih materijala u Fabrici glinice u
periodu 2002-2006.
96
Tabela 4.3
Procijenjene godišnje količine otpada u Elektrolizi u periodu 2002-2006.
96
Tabela 4.4
Procijenjene godišnje količine otpada u Fabrici anoda u periodu 20022006.
96
Tabela 4.5
Procijenjene godišnje količine otpada u Livnici u periodu 2002-2006.
96
Tabela 4.6
Procijenjene godišnje količine otpada u Siluminima u periodu 2002-2006.
97
Tabela 4.7
Godišnje formirane količine otpada u RJ Prerada za 2006. godinu
98
Tabela 5.1
Posebni ciljevi zaštite kvaliteta vazduha
101
Tabela 5.2
Posebni ciljevi zaštite voda
101
Tabela 5.3
Posebni ciljevi zaštite zemljišta
102
Tabela 5.4
Posebni ciljevi zaštite od buke
102
Tabela 5.5
Posebni ciljevi zaštite biodiverziteta i pejzaža
102
Tabela 5.6
Posebni ciljevi na polju ublažavanja klimatskih promjena
103
Tabela 5.7
Posebni ciljevi na polju energetskog menadžmenta
103
Tabela 5.8
Posebni ciljevi sa društvenog/socijalnog aspekta
103
Tabela 5.9
Posebni ciljevi u oblasti upravljanja otpadom
104
Tabela 6.1
Prikaz prepoznatih uticaja planskih rješenja, u okviru određenih sektora,
na segmente životne sredine, u odnosu na ciljeve strateške procjene
uticaja
108
Tabela 7.1
Mjere za sektor industrije
116
Tabela 7.2
Mjere za sektor poljoprivrede
117
Tabela 7.3
Mjere za sektor gazdovanja šumama
118
Tabela 7.4
Mjere za sektor turizma
118
Tabela 7.5
Mjere za sektor saobraćaja
119
Tabela 7.6
Mjere za sektor energetike
119
Tabela 7.7
Mjere zaštite vazduha
120
Tabela 7.8
Mjere zaštite kvaliteta voda i vodnih tijela
121
Tabela 7.9
Mjere zaštite zemljišta
122
Tabela 7.10
Mjere zaštite od buke
123
Tabela 7.11
Mjere zaštite biodiverziteta
124
6
Tabela 7.12
Mjere ublažavanja i adaptacije na klimatske promjene
125
Tabela 7.13
Mjere energetskog menadžmenta
126
Tabela 7.14
Mjere za unapređenje društvenog/socijalnog nivoa
126
Tabela 7.15
Mjere za unapređenje upravljanja otpadom
126
Tabela 8.1
Prikaz prednosti i nedostataka varijantnih rješenja za lokaciju povezivanja
autoputeva na teritoriji Glavnog grada
134
Tabela 10.1
Prikaz programa monitoringa
136
Indeks grafikona
Grafikon 4.1
Koncentracija NO2 u vazduhu
81
Grafikon 4.2
Koncentracija CO u vazduhu
81
Grafikon 4.3
Koncentracija PM10 u vazduhu
82
Grafikon 4.4
BPK5 u rijeci Morači izraženo u mg/l
85
Grafikon 4.5
BPK5 u rijeci Zeti izraženo u mg/l
85
Grafikon 4.6
Vrijednost BPK5 u Skadarskom jezeru izraženo u mg/l
86
Grafikon 4.7
PO4 - u rijeci Morači izraženo u mg/l
86
Grafikon 4.8
PO4 - u rijeci Zeti izraženo u mg/l
86
Grafikon 4.9
PO4 - u Skadarskom jezeru izraženo u mg/l
87
Grafikon 4.10
NO3 – u rijeci Morači izraženo u mg/l
87
Grafikon 4.11
NO3 – u rijeci Zeti izraženo u mg/l
87
Grafikon 4.12
NO3 – u Skadarskom jezeru izraženo u mg/l
88
Grafikon 4.13
BPK5 – u podzemnim vodama prve izdani Zetske ravnice izraženo u mg/l
88
Grafikon 4.14
PO4 - u podzemnim vodama izraženo u mg/l
89
Grafikon 4.15
NO3- u podzemnim vodama izraženo u mg/l
89
Grafikon 4.16
Odnos evidentiranih koncentracija hroma (Cr) u periodu 2009. - 2011.
90
Grafikon 4.17
Odnos evidentiranih koncentracija nikla (Ni) u periodu 2009. – 2011.
91
Grafikon 4.18
Odnos evidentiranih koncentracija olova (Pb) u periodu 2009. - 2011.
91
Grafikon 4.19
Prikaz promjene nivoa buke u dnevnim intervalima
92
Grafikon 4.20
Prikaz promjene nivoa buke u večernjim intervalima
93
Grafikon 4.21
Prikaz promjene nivoa buke u noćnim intervalima
93
Grafikon 4.22
Rezultati mjerenja nivoa buke u blizini saobraćajnica u naseljima
94
7
UVOD
Strateška procjena uticaja (SPU) na životnu sredinu Prostorno urbanističkog plana Glavnog grada
Podgorice temelji se na Zakonu o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br.
80/05 73/10 i 40/10) koji je do izrade konačnog oblika ovog dokumenta pretrpio izmjene i dopune
(„Sl. list RCG“, br. 59/11). Navedeni Zakon transponovao je odredbe Direktive Evropskog
parlamenta i Savjeta 2001/42/ES od 27. juna 2001, kojom se definiše procedura procjene uticaja
određenih planova i programa kod kojih postoji mogućnost značajnog uticaja na životnu sredinu.
U skladu sa Odlukom o izradi i Programskim zadatkom precizirano je da je Prostorno urbanistički
plan Glavnog grada Podgorice (PUP) dokument za koji se radi Strateška procjene uticaja na životnu
sredinu.
Prostorni plan Crne Gore čini planski dokument višeg reda sa kojim PUP treba biti usklađen tako da
se poštuju osnovna opredjeljenja i utvrđena politika u PPCG, uz mogućnost njihove dalje razrade.
Odluku o izradi PUP-a donio je Gradonačelnik 29. decembra 2008. godine (broj 01- 031/08-8007),
dok je Odluku (08-350/08-938) o izradi SPU istog dana donio Sekretarijat za planiranjei uređenje
prostora i zaštitu životne sredine Glavnog grada. Opšte poslovne odnose između Obrađivača PUP-a
i Glavnog grada reguliše Ugovor broj 01-031/10- 487, zaključen dana 03.05.2010. godine.
Odluka o izradi SPU za Prostorno-urbanistički plan Glavnog grada Podgorice, donijeta je na osnovu
člana 10, stav 2 Zakona i člana 31 Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, kojim je
propisano da Odluku o izradi SPU donosi organ nadležan za pripremu plana istovremeno sa
odlukom o izradi plana.
Ciljevi Izvještaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu
Zakonom o strateškoj procjeni uticaja (SEA) („Sl. list RCG“, br. 80/05, 73/10, 40/10 i 59/11)1 utvrđuju
se uslovi, način i postupak vršenja procjene uticaja određenih planova ili programa na životnu
sredinu kroz integrisanje principa zaštite životne sredine u postupak pripreme, usvajanja i realizacije
planova i programa koji imaju značajan uticaj na životnu sredinu.
Strateška procjena je postupak kojim se
obezbjeđuje procjena kumulativnih, sinergijskih,
sekundarnih, globalnih i drugih uticaja predloženog plana ili programa, što se ne može izvršiti
procjenom uticaja projekta na životnu sredinu. Procedura strateške procjene uticaja planova ili
programa na životnu sredinu podrazumjeva pripremu izvještaja o strateškoj procjeni, sprovođenje
postupka za učešće javnosti i konsultacija, pri čemu se, u postupku odlučivanja i usvajanja
određenih planova i programa, uzima u obzir rezultat učešća javnosti.
Ocjenu Izvještaja odnosno odluku o davanju saglasnosti vrši organ nadležan za pitanja životne
sredine na državnom odnosno na lokalnom nivou u zavisnosti od hijerarhije dokumenta. Kada je u
pitanju Glavni grad, to je Sektor za zaštitu životne sredinu i održivi razvoj u Sekretarijatu za
planiranje i uređenje prostora i zaštitu životne sredine. Kada je u pitanju nadležnost kod ovog
zakona je specifična situacija obzirom da cjelokupni proceduru do postupka odlučivanja o davanju
saglasnosti na izvještaj o strateškoj procjeni vodi nadležni organ koji donosi plan ili program i u
zavisnosti od toga da li se radi o državnom ili lokalnom dokumentu to može biti organ državne
uprave odnosno organ lokalne uprave.
Izvještaj o strateškoj procjeni sadrži podatke kojima se opisuju i procjenjuju mogući značajni uticaji
na životnu sredinu do kojih može doći realizacijom plana ili programa, kao i razmatrana varijantna
rješenja, uz vođenje računa o ciljevima i geografskom obuhvatu plana ili programa.
1
Vodič kroz propise u oblasti zaštite životne sredine sa naglaskom na pitanja učešća javnosti u donošenju odluka i pravu na pravnu
zaštitu, Podgorica 2010
8
Takođe, Izvještaj pored ostalog sadrži i opis postojećeg stanja životne sredine i njenog mogućeg
razvoja, ukoliko se plan ili program ne realizuje; identifikaciju područja za koja postoji mogućnost da
budu izložena značajnom riziku i karakteristike životne sredine u tim područjima; moguće značajne
posljedice po zdravlje ljudi i životnu sredinu, uključujući faktore kao što su: biološka raznovrsnost,
stanovništvo, fauna, flora, zemljište, voda, vazduh, klimatski činioci, materijalni resursi, kulturno
nasleđe, uključujući arhitektonsko i arheološko nasleđe, pejzaž i međusobni odnos ovih faktora;
mjere predviđene u cilju sprječavanja, smanjenja ili otklanjanja, u najvećoj mogućoj mjeri, bilo kog
značajnog negativnog uticaja na zdravlje ljudi i životnu sredinu do koga dovodi realizacija plana ili
programa; opis programa praćenja stanja životne sredine, uključujući i zdravlje ljudi u toku
realizacije plana ili programa (monitoring) i dr..
Izvještaj o strateškoj procjeni je dio dokumentacije u postupku Strateške procjene uticaja planova na
životnu sredinu. Strateška procjena se vrši za planove ili programe kad postoji mogućnost da
njihova realizacija izazove znatne posljedice po životnu sredinu.
Sadržaj i struktura izvještaja o strateškoj procjeni2
U izvještaju o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu su određeni i utvrđeni štetni uticaji plana.
Kod procjene uticaja na životnu sredinu moraju biti uzete u obzir slijedeće karakteristike uticaja:
vjerovatnoća, intenzitet, složenost, reverzibilnost, vremenska dimenzija (trajanje, učestalost,
ponavljanje), prostorna dimenzija (lokacija, geografska oblast, broj izloženih stanovnika,
prekogranična priroda uticaja), kumulativna i sinergijska priroda uticaja, i druge karakteristike uticaja.
Shodno tome napravljen je izbor značajnih činilaca životne sredine, koji su uključeni u izvještaj i za
koje je utvrđen uticaj na: vazduh i klimu, zemljište, vode, biljni i životinjski svijet, staništa i
biodiverzitet, zaštićena prirodna dobra, buku, otpad, emitovanje svjetlosti, društvenu sredinu (socioekonomske karakteristike, stanovništvo i zdravlje ljudi), pejzaž i kulturno-istorijsku baštinu. Sa druge
strane, u izvještaj nijesu uključeni uticaji vezani na vibracije, elektromagnetno zračenje i jonizujuću
radiaciju.
Strateška procjena se vrši na bazi pet osnovnih principa:
1) Princip оdrživоg rаzvоја – Rаzmаtrаnjеm i uklјučivаnjеm bitnih аspеkаtа živоtnе srеdinе u
priprеmu i usvајаnjе оdrеđеnih plаnоvа i prоgrаmа i utvrđivаnjеm uslоvа zа оčuvаnjе vrijеdnоsti
prirоdnih rеsursа i dоbаrа, prеdjеlа, biоlоškе rаznоvrsnоsti, divlјih i bilјnih živоtinjskih vrstа i
еkоsistеmа, оdnоsnо rаciоnаlnim kоrišćеnjеm prirоdnih rеsursа dоprinоsi sе cilјеvimа оdrživоg
rаzvоја.
2) Princip intеgrаlnоsti – pоlitikа zаštitе živоtnе srеdinе kоја sе rеаlizuје dоnоšеnjеm plаnоvа i
prоgrаmа zаsnivа sе nа uklјučivаnju uslоvа zаštitе živоtnе srеdinе, оdnоsnо оčuvаnjа i оdrživоg
kоrišćеnjа biоlоškе rаznоvrsnоsti u оdgоvаrајućе sеktоrskе i mеđusеktоrskе plаnоvе i prоgrаmе.
3) Princip prеdоstrоžnоsti – svаkа аktivnоst mоrа biti sprоvеdеnа nа nаčin dа sе sprijеčе ili
smаnjе nеgаtivni uticајi оdrеđеnih plаnоvа i prоgrаmа nа živоtnu srеdinu prijе njihоvоg usvајаnjа,
оbеzbijеdi rаciоnаlnо kоrišćеnjе prirоdnih rеsursа i svеdе nа minimum rizik pо zdrаvlје lјudi, živоtnu
srеdinu i mаtеriјаlnа dоbrа.
4) Princip hiјеrаrhiје i kооrdinаciје – prоcjеnа uticаја plаnоvа i prоgrаmа vrši sе nа rаzličitim
hiјеrаrhiјskim nivоimа nа kојimа sе dоnоsе plаnоvi ili prоgrаmi. U pоstupku strаtеškе prоcjеnе
plаnоvа i prоgrаmа pоvеćаni stеpеn trаnspаrеntnоsti u оdlučivаnju оbеzbjеđuјu sе uzајаmnоm
kооrdinаciјоm nаdlеžnih i zаintеrеsоvаnih оrgаnа u pоstupku dаvаnjа sаglаsnоsti nа strаtеšku
prоcjеnu, krоz kоnsultаciје, оdnоsnо оbаvеštаvаnjа i dаvаnjа mišlјеnjа nа plаn ili prоgrаm.
2
Čl. 3 i 21 Zakona o strateškoj procjeni uticaja
9
5) Princip јаvnоsti – u cilјu infоrmisаnjа јаvnоsti о оdrеđеnim plаnоvimа i prоgrаmimа i о njihоvоm
mоgućеm uticајu nа živоtnu srеdinu, kао i u cilјu оbеzbjеđеnjа punе оtvоrеnоsti pоstupkа priprеmе i
dоnоšеnjа ili usvајаnjа plаnоvа i prоgrаmа, јаvnоst mоrа, prijе dоnоšеnjа bilо kаkvе оdlukе, kао i
pоsljе usvајаnjа plаnа i prоgrаmа, imаti pristup infоrmаciјаmа kоје sе оdnоsе nа tе plаnоvе i
prоgrаmе ili njihоvе izmjеnе.
Znаčај strаtеškе prоcеnе uticаја nа živоtnu srеdinu vezuje se za:
− оbrаđivanje pitаnjа i uticаје širеg znаčаја, kојi sе nе mоgu pоdjеliti nа prојеktе, nа primеr kumulаtivni i sоciјаlni еfеkti,
− identifikovanje prednosti rаzličitih vаriјаnti rаzvојnih kоncеpаtа,
− utvrđuје оdgоvаrајući kоntеkst zа аnаlizu uticаја kоnkrеtnih prојеkаtа, uklјučuјući i prеthоdnu
idеntifikаciјu prоblеmа i uticаја kојi zаslužuјu dеtаlјniје istrаživаnjе, itd.
Okvirna dokumenta u oblasti zaštite životne sredine
Multilateralni sporazumi:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zakon o ratifikaciji Kjoto protokola („Sl. list RCG“, broj 7/07);
Zakon o potvrđivanju Okvirne Konvencije Ujedinjenih nacija o promjeni klime ("Sl. list
SRJ", broj 02/97);
European Landscape Convention, Florence, 2000;
Zakon o ratifikaciji Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine (“Sl. list SRJ”,
broj 56/74);
Zakon o ratifikaciji Konvencije o biološkoj raznovrsnosti ratifikovana Sl. list SRJ, br.
011/01-28);
Zakon o ratifikaciji Konvencije o vlažnim područjima (Ramsar Konvencija) ratifikovana Sl.
list SRJ, br. 009/77-675;
Zakon o ratifikaciji Konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine ratifikovana Sl.
list SRJ, br. 056/74-1771;
Zakon o ratifikaciji Evropska Konvencija o predjelima ratifikovana Sl. list CG, br. 006/08135;
Zakon o ratifikaciji Konvencije o očuvanju migratornih vrsta divljih životinja (Bonska
konvencija) ratifikovana Sl. list CG, br. 006/08-147;
Zakon o ratifikaciji Konvencije o zaštiti evropskih divljači i prirodnih staništa (Bernska
konvencija) ratifikovana Sl. list CG, br. 7;
Zakon o potvrđivanju Konvencije o o dostupnosti informacija,učešću javnosti u donošenju
odluka i prava na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine (“Sl. list CG”, broj 03/09);
Zakon o ratifikaciji Konvencije o procjeni uticaja na životnu sredinu u prekograničnom
kontekstu („Sl. list CG“, broj 08/08).
Politike i strategije:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, 2007;
Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine, 2008;
Nacionalna politika životne sredine, 2008;
Nacionalna Strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2010 – 2015. godine,
2010;
Lokalni plan zaštite životne sredine Glavnog grada za period 2010-2014, 2010;
Akcioni plan za održivo korišćenje energije Glavnog grada, 2011;
Studija izvodljivosti za vodosnabdijevanje, odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda,
2011;
Studija razvoja prenosne i distributivne mreže na području Podgorice do 2025., 2011;
Plan razvoja komunalnih djelatnosti Glavnog grada - Podgorice za period 2007. – 2017.
godine;
10
•
•
•
•
Strategija socioekonomskog razvoja Glavnog grada - Podgorice (Nacrt);
Bazna studija prostorno saobraćajnog razvoja užeg i šireg područja Glavnog grada –
Podgorice (Nacrt);
Bazna studija zemljišne politike Glavnog grada – Podgorice;
Bazna studija životne sredine Glavnog grada – Podgorice.
Nacionalno zakonodavstvo:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, broj 80/05 i „Sl. list
CG“, broj 40/10, 73/10, 40/10 i 59/11);
Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, broj 80/05 i „Sl. list CG“, broj
40/10, 73/10, 40/11 i 27/13);
Zakon o životnoj sredini („Sl. list CG“', broj 48/08, 40/10 i 40/11);
Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine („Sl. list RCG“,
broj 80/05 i „Sl. list CG“, broj 54/09 i 40/11);
Zakon o zaštiti prirode („Sl. list CG“, broj 51/08, 21/09 i 40/11);
Zakon o zaštiti vazduha („Sl. list CG“, broj 25/10 i 40/11);
Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“, broj 28/11);
Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, broj 64/11);
Zakon o nacionalnim parkovima („Sl. list CG“, broj 56/09 i 40/11);
Zakon o zaštiti kulturnih dobara („Sl. list CG“, broj 49/10 i 40/11);
Zakon o poljoprivrednom zemljištu („Sl. list RCG“, broj 15/92, 59/92, 04/93 i 27/94 i „Sl.
list CG“, broj 32/11);
Zakon o turizmu („Sl. list CG“, broj 61/10, 40/11 i 53/11);
Zakon o energetici („Sl. list CG“, broj 28/10, 40/11, 42/11 i 06/13);
Zakon o šumama („Sl. list CG“, broj 74/10 i 40/11);
Zakon o vodama („Sl. list RCG“, broj 27/07 i „Sl. list CG“, broj 32/11 i 47/11);
Zakon o divljači i lovstvu („Sl. list CG“, broj 52/08 i 40/11);
Zakon o rudarstvu („Sl. list CG“, broj 65/08, 74/10 i 40/11).
11
I KRATAK PREGLED SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA PLANA I ODNOS PREMA DRUGIM
PLANOVIMA I PROGRAMIMA
1.1 Kratak sadržaj PUP-a
Predlog Prostorno-urbanističkog plana iz decembra mjeseca 2013. godine obrađen je kroz 12
poglavlja:
1. Teritorijalna podjela Glavnog grada Podgorice;
2. Strateški ciljevi, polazna opredjeljenja prostornog razvoja i smjernice iz planskih dokumenata
višeg reda i drugih planova;
3. Ocjena stanja i mogućnosti socio-ekonomskog razvoja;
4. Prostorno uređenje;
5. Prostorni razvoj;
6. Koncept prostorne organizacije, namjene i uređenja prostora;
7. Prostorni koncept razvoja infrastrukturnih sistema;
8. Namjena površina: kategorije detaljne namjene;
9. Smjernice i mjere zaštite unaprjeđenja životne sredine;
10. Smjernice i mjere za realizaciju plana;
11. Bibliografija;
12. Prilozi.
1.1.1 Teritorijalna podjela Glavnog grada Podgorice
Teritorijalna podjela Glavnog grada Podgorice definiše pet planskih područja na koje je grad
podijeljen. Planska područja su sastavljena iz planskih cijelina/zona, koje se u skladu sa
predviđenim razvojem u prostoru, dalje dijele na planske jedinice, odnosno podjedinice.
Pregledna karta 1.1 Planska teritorijalna podjela Glavnog grada Podgorice
12
Administrativna podjela obuhvata naselja na teritoriji Glavnog grada Podgorica i njihove granice,
koje su određene Odlukom o naseljima i granicama naselja na teritoriji Glavnog grada-Podgorica
(broj 01-030/12-1716 od 26.12.2012). U okvru Elaborata o granicama naselja na teritoriji Glavnog
grada-Podgorica utvrđene su granice: između Podgorice kao naselja gradskog karaktera i naselja u
odnosu na područje Gradske opštine Golubovci, između Podgorice kao naselja gradskog karaktera i
naselja u odnosu na područje Gradske opštine Tuzi, između područja Gradske opštine Tuzi i
područja Gradske opštine Golubovci. Glavni grad se dijeli na ukupno 149 naselja.
Pregledna karta 1.2 Administrativna granica Glavnog grada Podgorice sa planskim cjelinama
1.1.2 Strateški ciljevi, polazna opredjeljenja prostornog razvoja i smjernice iz planskih
dokumenata višeg reda i drugih planova
Strateški ciljevi, polazna opredjeljenja prostornog razvoja i smjernice iz planskih dokumenata višeg
reda i drugih planova imaju značajan uticaj na Prostorno - urbanistički plan Glavnog grada.
Analizirani su i usvojeni glavni ciljevi, smjernice i planska opredjeljenja iz planova: Prostorni plan
Crne Gore do 2020., Prostorni plan područja posebne namjene (PPPPN) Nacionalnog parka
Skadarsko jezero, Prostorni plan posebne namjene (PPPN) Bjelasica i Komovi, Državna studija
lokacije Vranjina sa Lesendrom, Detaljni prostorni plan autoputa Bar Boljare, kao i Prostorni planovi
susjednih opština i prekogranična saradnja sa Albanijom.
1.1.3 Ocjena stanja i mogućnosti socio-ekonomskog razvoja
Ocjena stanja i mogućnosti socio-ekonomskog razvoja data je kroz analizu stanovništva (pregled
porasta stanovništva, prirodni priraštaj, polna, starosna, nacionalna, i druge strukture
stanovništva...), analizu domaćinstava i stanova, razmještaj stanovništva po planskim jedinicama i
naseljima, kroz društvene djelatnosti (predškolsko vaspitanje i obrazovanje, osnovno obrazovanje,
srednjoškolsko obrazovanje, visoko obrazovanje i nauka, kulturna djelatnost, zdravstvena djelatnost,
socijalna zaštita, sport i rekreacija, javne službe), odnosno socijalni status građana, kroz razvoj
13
sistema javnih službi, kroz stanje u privredi i mogućnosti razvoja pojedinih privrednih grana
(poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo, vađenje ruda i kamena, prerađivačka industrija, energetika,
građevinarstvo, trgovina, turizam i ugostiteljstvo, saobraćaj, komunalne društvene i lične usluge).
Tabela 1.1 Broj stanovnika po Planskim cjelinama
Planska cjelina
Popis 2003
Popis 2011
Indeks promjene
01 Nova Varoš
12.499
11.625
0,93
02 Novi Grad
26.803
26.413
0,99
03 Stara Varoš - Zabjelo
35.643
35.664
1,00
04 Konik
23.176
29.939
1,29
05 Masline
5.987
7.776
1,30
06 Zagorič
13.338
16.816
1,26
07 Rogami
1.014
1.760
1,74
12.743
15.079
1,18
09 Donja Gorica
3.679
5.244
1,43
10 Dajbabe - Ćemovsko polje
2.236
2.286
1,02
13.768
15.210
1,10
7.956
9.476
1,19
643
571
0,89
14 Dinoša
1.224
1.063
0,87
15 Doljani
1.138
850
0,75
16 Ubli
1.081
690
0,64
17 Lijeva Rijeka
694
348
0,50
18 Bioče
555
568
1,02
19 Stijena
966
1.001
1,04
20 Rogami
314
319
1,02
21 Komani
344
325
0,94
22 Barutana
891
674
0,76
2.440
2.240
0,92
169.132
185.937
1,10
08 Tološi
11 Golubovci
12 Tuzi
13 Hoti-Trabojin
23 Lješkopolje
UKUPNO
14
Tabela 1.2 Odnos broja stanova po stanovniku i domaćinstvu po Planskim cjelinama (2011)
Index
Broj
stanovnika
(2011)
Broj
domaćinstava
(2011)
Broj
stanova
(2011)
01 Nova Varoš
11.625
3.912
4.881
0,42
1,25
02 Novi Grad
26.413
9.192
11.987
0,45
1,30
35.664
11.927
14.593
0,41
1,22
04 Konik
29.939
8.526
9.660
0,32
1,13
05 Masline
7.776
2.143
2.467
0,32
1,15
06 Zagorič
16.816
5.091
6.015
0,36
1,18
07 Rogami
1.760
536
662
0,38
1,24
15.079
4.534
5.493
0,36
1,21
09 Donja Gorica
5.244
1.503
1.707
0,33
1,14
2.286
648
755
0,33
1,17
15.210
4.112
5.182
0,34
1,26
9.476
2.135
2.490
0,26
1,17
571
131
185
0,32
1,41
14. Dinoša
1.063
258
499
0,47
1,93
15. Doljani
850
252
514
0,60
2,04
16. Ubli
690
280
1.663
2,41
5,94
17. Lijeva Rijeka
348
150
1.271
3,65
8,47
18. Bioče
568
207
418
0,74
2,02
1.001
355
735
0,73
2,07
20. Rogami
319
95
125
0,39
1,32
21. Komani
325
125
264
0,81
2,11
22. Barutana
674
279
657
0,97
2,35
2.240
654
810
0,36
1,24
185.937
57.045
73.033
0,39
1,28
PLANSKA CJELINA
08 Tološi
11. Golubovci
12. Tuzi
13. Hoti-Trabojin
19. Stijena
23. Lješkopolje
UKUPNO
15
Broj
stanova po
stanovniku
Broj
stanova po
domaćinstvu
Na osnovu rezultata Popisa 2011, ukupno 106, ili oko 74% naselja Glavnog grada bilježi pad broja
stanovnika od 1981. godine. Prema broju stanovnika, naselja Glavnog grada možemo podijeliti na:
-
Naselja od 0 do 100 stanovnika kojih ima 91 ili 63,64%
Naselja od 101 do 500 stanovnika kojih ima 34 ili 23,78%
Naselja od 501 do 1.000 stanovnika kojih ima 8 ili 5,59%
Naselja od 1.001 do 10.000 stanovnika kojih ima 9 ili 6,29%
Naselja od preko 10.000 stanovnika koje postoji 1 ili 0,70%
Na osnovu broja stanovnika, može se zaključiti da skoro polovina naselja ima manje od 50
stanovnika, što po sadašnjim trendovima znači da će u planskom periodu (do 2025. godine), ta
naselja biti ugašena ili će pripasti grupi naselja koja se gase tj. naseljima od 0-25 stanovnika.
1.1.4 Prostorno uređenje
Prikaz i ocjena postojećeg stanja prostornog uređenja sadrži ocjenu realizacije planskih dokumenata
i sagledava osnovne probleme u prostoru Glavnog grada. Na osnovu prirodnih karakteristika,
odnosno potencijala za povećanje kvaliteta životne sredine i ograničenja za razvoj, te analize
dosadašnjeg i planiranog razvoja u prostoru definisane su prostorne konstante za područje Glavnog
grada Podgorice i detaljnije za plansko područje Podgorica (teritorija važećeg GUP-a Podgorice).
Mrežu naselja definisanu u prostornom planu Podgorice (PPO Podgorica, 1990) i grafički pregled
postojećih objekata privredne, tehničke i društvene infrastrukture po naseljima:
Pregledna karta 1.3 Mreža naselja PPO Podgorica (1990)
PPO Podgorica (1990) je predviđao razvoj sljedeće mreže naselja:
− Državni centar: Podgorica (1)
− Sekundarni centri: Golubovci i Tuzi (2)
16
−
−
Značajni lokalni centri: Ubli, Lijeva Rijeka, Bioče, Drezga-Stijena, Barutana, Arza-Skorać,
Stijepovo-Budza (7)
Lokalni i turistički centri: Bijelo Polje, Mataguži-Vranj, Srpska, Dinoša, Baloči–Dolovi (5).
Namjena površina: bilansi namjena površina u odnosu na vrijeme na koje se odnose i izvore
podataka iz kojih su formirani, iskazani su kao:
• bilansi namjene površina postojećeg stanja izgrađenosti prostora u trenutku početka izrade
plana odnosno 2012 godine. Izvor podataka su topografski podaci na osnovu državne
topografske karte 1:25000, dopunjeni raspoloživim podacima katastra nepokretnosti i
odgovarajućim satelitskim snimcima
• bilansi namjene površina iz planskih dokumenata sa vidikom određenim tim planskim
dokumentima. Od interesa za ovaj dokument su konsolidovana stanja iz planskih
dokumenata PPO Podgorica, GUP Podgorica i GUP Golubovci sa njihovim osnovnim
dokumentima i svim revizijama koje su rađene do 2012 godine, odnosno početka izrade
PUP-a
• bilansi namjene površina iz PUP Podgorica sa vidikom na 2025 godinu
Tabela 1.3 Opšte kategorije namjene površina za Glavni grad – Podgorica (stanje 2012. god.)
Glavni grad
(ha)
NAMJENA POVRŠINA
1
Površine naselja
2
Poljoprivredne površine
31.306
3
Tehnička infrastruktura
3.156
4
Šume
41.959
5
Vodene površine
11.338
6
Ostale prirodne površine
55.831
6.749
Površine za posebne namjene
402
UKUPNO
150.741
Tabela 1.4 GUR Podgorica: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće, konsolidovano, planirano
– Indeksi promjene
POSTOJEĆE
STANJE
KONSOLIDOVANO
STANJE
PLANIRANO
STANJE
PLAN/
POSTOJEĆE
PLAN/
KONSOLIDOVANO
POVRŠINE
NASELJA
3669
4305
5490
1,50
1,28
POLJOPRIVREDNE
POVRŠINE
2702
2570
1792
0,66
0,70
TEHNIČKA
INFRASTRUKTURA
273
370
689
2,52
1,86
VODNE POVRSINE
153
106
137
0,90
1,29
ŠUMSKE
POVRŠINE
840
1151
448
0,53
0,39
OSTALE
POVRŠINE
938
0
4
0,00
0,00
SPECIJALNE
NAMJENE
10
35
25
2,50
0,71
8585
8537
8585
NAMJENA
UKUPNO
17
Tabela 1.5 Detaljne kategorije namjene površina za GUP Podgorica i GUP Golubovci (stanje 2012. god.)
Postojeće
stanje GUP
Podgorica 2012
(ha)
Postojeće
stanje GUP
Golubovci 2012
(ha)
Stanovanje
2765
924
Mješovita namjena
107
21
Centralne djelatnosti
120
3
Školstvo i socijalna zaštita
30
4
NAMJENA POVRŠINA
Zdravstvo
12
1
Industrija i proizvodnja
233
5
Saobraćajna infrastruktura
161
43
Ostala infrastruktura
90
1
Pejzažno uređenje
352
27
Zaštitne i park šume
840
15
Sport i rekreacija
50
12
Groblja
22
8
Površinske vode
153
27
2702
615
0
/
Mineralne sirovine
Zaštićena kulturna dobra
10
/
938
27
8.585
1.733
UKUPNO
Za područje Tuzi nikada nije urađen GUP, a za to područje nije uveden ni katastar nepokretnosti,
tako da nije bilo moguće pouzdano izvesti bilanse detaljne kategorije namjene površina.
1.1.5 Ocjena realizacije planskih dokumenata
Analiza postojeće dokumentacije pokazala je da se najveći dio izmjena i dopuna Planskih
dokumenta PPO i GUP Podgorice (1990) odnosi na urbano područje Podgorice, odnosno planskog
područja Podgorica u PUP-u Glavnog grada.
Izmjene i dopune PPO Podgorica iz 1990. i Izmjene i dopune GUP Podgorica 1990. ukazuju na
promjene namjene površina u odnosu na usvojene planove, promjene koje se odnose na uređenje
područja napadnutog neformalnom gradnjom, slaba planska rješenja, nekritično pogušćavanje
stambenih naselja kolektivne gradnje iz 1970-ih i značajnih urbanistično-arhitektonskih cjelina,
neuvažavanje mikroseizmičke kategorizacije i zaštitnih zona vodoizvorišta itd.
Problemi društveno-ekonomskog razvoja u prostoru Glavnog grada su skoro identični
nerealizovanim prioritetnim ciljevima i zadacima predviđenim u PPO i GUP iz 1990. godine. U okviru
tih problema, skrenuta je pažnja, prije svega, na sljedeće negativne rezultate dosadašnjeg razvoja:
− Demografsko napuštanje brdovitog područja i prekomjerni populacioni razvoj u ravničarskom
dijelu;
− Intenzivni razvoj Podgorice uzrokovao je da ostali centri, osim Tuzi i djelimično Golubovci,
imaju karakter uslužnih, a ne i razvojnih centara;
− Nedovoljna komunalna opremljenost van urbanih zona;
− Zagađenost životne sredine usred uticaja industrije i nezavršene komunalne infrastrukture
(otpadne vode);
− Neformalna gradnja, posebno u područjima prigradskih naselja;
− Problemi vezani za saobraćaj u mirovanju u gradskim područjima;
18
− Nedostatak objekata društvene infrastrukture (osnovne škole, vrtići, domovi zdravlja odnosno
zdravstveni objekti) u pojedinim gradskim zonama;
− Nedovoljna valorizacija kulturnih i prirodnih dobara.
Prirodne osnove, potencijali povećanja kvaliteta životne sredine i ograničenja za razvoj definisani su
sledećim prirodnim karakteristikama: geografskim položajem, geološkom građom terena,
seizmogeološkom aktivnošću regiona, klimatskim karakteristikama, hidrološkim karakteristikama,
hidrografijom površinskih voda, kvalitetom vazduha, zemljišta, voda. Zaštita od poplava je tretirana
kroz regulaciju korita rijeka, izgradnju nasipa, odvodnih tunela itd.
Briga o kulturnoj baštini zasnovana je na odredbama Zakona o zaštiti kulturnih dobara („Sl. list CG“,
br. 49/10). Na osnovu Akcionog plana za implementaciju Nacionalnog programa razvoja kulture za
2011. godinu (mart 2011.) predviđen je čitav niz aktivnosti sa delegiranjem odgovornosti i rokom
realizacije. Stanje kulturnog nasljeđa je izuzetno loše, jer su na njenom velikom dijelu, kao i na
najznačajnijim spomeničkim jedinicama, ugrožene osnovne spomeničke vrijednosti, sa tendencijom
dalje promjene integriteta, gubitka spomeničkih vrijednosti i istorijske izvornosti.
Pregled, stanje i mjere zaštite, unaprjeđenje i korišćenje kulturnog nasljeđa koje se nalazi na
području Glavnog grada Podgorice biće u narednom periodu sprovedeno od nadležnih institucija,
prvenstveno državnih u Zakonom propisanoj proceduri. Tako predložene mjere biće smjernice za
izradu prostorno planske i urbanističke dokumentacije za teritoriju Glavnog grada.
Prostorne konstante na području Glavnog grada koje su uvažene su:
− Mreža naselja - manji, odnosno umjereniji rast Podgorice, preusmjeravanje procesa
neravnomjernog razvoja u mreži naselja, prestrukturiranje mreže seoskih naselja;
− Zaštita objekata prirode;
− Zaštita kulturnog nasljeđa;
− Zaštita površina za razvoj;
− Zaštitu zona vodoizvorišta;
− Zaštita površina za izgradnju naselja;
− Zaštita površina za tehničku infrastrukturu.
19
Pregledna karta 1.4 Plansko područje Podgorica: prostorne konstante
1.1.6
Prostorni razvoj
Prostorni razvoj Glavnog grada Podgorice sagledavan je kroz tri pripremljena scenarija prostorne
organizacije koji, svaki za sebe, u potpunosti uvažavju prostorne konstante.
Osnovna razlika između scenarija je predviđeni porast broja stanovnika do 2025.godine, koji je kod
Kompetitivnog 41.773, kod Kohezijskog 27.068 i kod Ekološkog 12.363. Demografske projekcije
ukazuju na to da će Glavni grad Podgorica do 2025 godine imati prirast od oko 40.000 stanovnika,
ako se nastave postojeći trendovi.
1.1.6.1 Vizija prostornog razvoja: Podgorica 2025
Kvalitet i identitet urbanog prostora, zdrava životna sredina i okruženje bez kriminala i vandalizma,
su preduslovi za uspješan privredni i kulturni razvoj grada i urbane regije. U doba ubrzanih procesa
globalizacije na to nas upućuju nova saznanja i iskustva uspješnih evropskih gradova. Zato su
zaštita, nadgradnja i razvoj kvalitetne strukture grada i urbane regije opredijeljeni kao ključni
20
elementi prostornog razvoja. To potvrđuju i rezultati Ankete građana kao i rezultati ankete
„Ispitivanja javnog mnjenja“.
Tokom izrade PUP-a otvoren je proces primanja inicijativa zainteresovanih za određene intervencije
u prostoru koje su različite od trenutno planiranih. Proces je počeo čak od 14.10.2004. i tekao je do
završetka izrade PUP-a.
Scenariji prostornog razvoja su detaljno obrađeni u smislu mreže naselja, urbanog razvoja,
stanovništva, ekonomije, infrastrukture itd.
Održivi razvoj je glavni, sveobuhvatni cilj dugoročnog razvoja Glavnog grada i osnovni princip
prostornog uređenja koji PUP Podgorica teži da dostigne. To znači društveni i ekonomski razvoj uz
zaštitu životne sredine, koji bi obezbijedio društveno ekonomsku blagodet i za buduće generacije.
Osnovni ciljevi dugoročnog razvoja u prostoru, na osnovu kojih je potrebno vrednovati pojedine
scenarije, su:
(1) Omogućivanje održivog urbanog razvoja koji smanjuje razlike u opremljenosti naselja sa
društvenom i tehnično-komunalnom infrastrukturom;
(2) Povećanje socijalne kohezije, zdravlja i vitalnosti stanovništva Glavnog grada;
(3) Stvaranje uslova za razvoj održive vrste saobraćaja (uključujući javni prevoz, pješačenje,
vožnju bicikla i električna vozila) i drugih oblika kolektivne potrošnje;
(4) Zaštita biodiverzitet koji čini život mogućim;
(5) Zaštita, u najvećoj mogućoj mjeri, postojećeg fonda kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta i
zemljišta koje je podesno za agrarnu melioraciju;
(6) Povećanje energetski efikasne gradnje i proizvodnja energije iz obnovljivih izvora;
(7) Uvažavanje i ublažavanje uticaja klimatskih promjena.
Prostorno uređenje i koncept prostorne organizacije Glavnog grada Podgorice proizilazi iz ocjene
postojećeg stanja i glavnih problema dosadašnjeg razvoja, razvojnih mogućnosti određenih u
planskim dokumentima višeg reda i baznih studija, uvažavanjem smjernica održivog razvoja.
Kroz koncept prostorne organizacije, namjene i uređenja prostora, obrađena je mreža naselja.
Koncept prostornog razvoja Podgorice predviđa razvoj sljedeće mreže naselja:
- centar državnog značaja sa određenim međunarodnim funkcijama: Podgorica (1)
- centri opštinskog značaja: Golubovci i Tuzi (2)
- značajni lokalni centri: Ubli, Lijeva Rijeka (2)
- lokalni centri: Stijena, Baloči, Barutana, Donji Kokoti, Dinoša, Fundina, Bioče, Vranjina i
Veruša (9)
21
Pregledna karta 1.5 Planirana mreža naselja na području Glavnog grada Podgorice
1.1.7 Ocjena demografske projekcije
Projekcija stanovništva Glavnog grada Podgorice izvršena je na osnovu analize demografskih
kretanja u dosadašnjem periodu. Urađene su analize na osnovu tri scenarija:
− Kompetitivni (demografska kretanja na osnovu specifičnog nataliteta i mortaliteta i
procijenjenih migracija)
− Kohezijski (srednja vrijednost između prethodna dva scenarija)
− Ekološki (scenario bez migracija)
Tabela 1.6 Projekcija stanovništva Glavnog grada Podgorica po izabranim scenarijima
2011.
2015.
2020.
2025.
Kompetitivni
185.937
196.963
211.906
227.710
Kohezijski
185.937
193.636
203.928
213.007
Ekološki
185.937
189.425
194.103
198.300
22
U tabelama je dat pregled projekcije broja stanovnika, domaćinstava i stanova do 2025. g. po
planskim područjima, pripadnosti urbanim područjima (gradski i pretežno ruralni prostor), planskim
cjelinama i naseljima po Kohezijskom scenariju.
Tabela 1.7 Projekcija broja stanovnika i domaćinstava Podgorice 2025. po planskim područjima
Lica
Plansko
područje
Domaćinstva
Projekcija
Popis
2011.
2020.
152.602
166.882
175.132
1,15
2 Ravničarsko
područje
24.686
27.168
28.477
1,15
6.247
3 Istočna brda
3.174
3.343
3.507
1,10
4 Sjeverna brda
2.236
2.233
2.345
5 Zapadna brda
3.239
3.379
185.937
203.005
1 Podgorica
UKUPNO
2025.
Indeks
2025/2011
Popis
2011.
Projekcija
2020.
Indeks
2025/2011
2025.
48.012 57.319
63.382
1,32
7.365
8.039
1,29
921
1.110
1.267
1,38
1,05
807
910
1.031
1,28
3.546
1,09
1.058
1.293
1.500
1,42
213.007
1,15
57.045 67.997
75.219
1,32
Tabela 1.8 Projekcija broja stanovnika i domaćinstava Podgorice 2025. po pripadnosti urbanim područjima
Lica
Urbano
područje
Domaćinstva
Projekcija
Popis
2011
2020.
2025.
Indeks
2025/2011
Popis
2011
Projekcija
2020.
Indeks
2025/2011
2025.
Golubovci
9.567
10.411
10.928
1,14
2.574
3.029
3.330
1,28
Podgorica
152.602
166.920
175.132
1,15
48.012
57.319
63.382
1,32
5.678
6.464
6.787
1,20
1.327
1.675
1.873
1,39
18.090
19.210
20.160
1,12
5.132
5.974
6.634
1,28
185.937
203.005
213.007
1,15
57.045
67.997
75.219
1,32
Tuzi
Van urbanih
područja
UKUPNO
4.711
7.702
0,60
1,63
1,44
1,31
02 Novi Grad
35.886
14.489
19.950
0,56
1,38
1,22
1,06
39.089
15.424
26.326
0,67
1,71
1,65
1,40
04 Konik
30.713
9.762
16.230
0,53
1,66
1,64
1,47
05 Masline
9.200
2.677
6.296
0,68
2,35
2,16
2,04
06 Zagorič
18.070
6.291
11.821
0,65
1,88
1,83
1,59
07 Rogami
2.076
684
/
/
/
/
/
08 Tološi
Broj
stanova po
stanovniku
Broj
stanova po
domaćinst
vu
12.740
Broj
stanova po
domaćinstu
01 Nova Varoš
Planska cjelina
Broj
stanova po
stanovniku
Broj
stanova
Index 2025/2011
Broj
domaćinstava
Broj stanovnika
Tabela 1.9 Odnos broja stanova po stanovniku i domaćinstvu po Planskim cjelinama – projekcija na 2025.
godinu
16.600
5.786
14.561
0,88
2,52
2,41
2,08
09 Donja Gorica
8.128
2.632
8.939
1,10
3,40
3,38
2,99
2.630
926
854
0,32
0,92
0,98
0,79
23
Principi prostorne organizacije gradskih područja opisuju pravac planiranja Generalnih urbanističkih
rješenja Podgorice, Golubovaca i Tuzi. Detaljno su date smjernice za formiranje i saniranje novih i
starih urbanih jezgara, zelenih površina, infrastrukture, zaštite kulturnih i prirodnih dobara i dr. One
upućuju na osnovni koncept, kontinuiran razvoj grada i na mogućnost „revitalizacije“ narušenih
urbanih djelova na najbolji mogući način.
1.1.8
Koncept prostorne organizacije, namjene i uređenja prostora
Prostorni koncept razvoja funkcija i djelatnosti obuhvata analizu, plan i razvoj: stanovanja,
društvenih djelatnosti (predškolsko vaspitanje i obrazovanje, osnovno, srednjoškolsko obrazovanje,
visoko obrazovanje i nauka, kulturna djelatnost, zdravstvena djelatnost, socijalna zaštita i sport i
rekreacija), privredu (industrija, saobraćaj, energetika, građevinarstvo, turizam i ugostiteljstvo,
trgovaina, zanatstvo i usluge), prirodne resurse (poljoprivreda, šumarstvo i mineralni resursi).
Takođe je data detaljna analiza stanja i potreba uređenja Generalnih urbanističkih planova kroz
detaljnu namjenu površina, koja definiše i određuje pravac daljeg razvoja ovih planskih cjelina.
Namjena površina opšte kategorije su:
− Površine naselja;
− Poljoprivredne površine (obradivo zemljište i drugo obradivo zemljište);
− Šumske površine;
− Površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja;
− Vodne površine;
− Ostale prirodne površine;
− Tehnička infrastruktura (površine i koridori saobraćajne infrastrukture, površine za obradu,
sanaciju i skladištenje otpada);
− Zaštićena prirodna dobra.
Tabela 1.10 PUP Podgorica: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće, konsolidovano, planirano
– Indeksi promjene
POSTOJEĆE
STANJE
KONSOLIDOVANO
STANJE
PLANIRANO
STANJE
INDEKS
PROMJENE
PLAN/
KONSOLIDOVANO
INDEKS
PROMJENE
PLAN/
POSTOJEĆE
POVRŠINE NASELJA
6749
4715
9482
2,01
1,40
POLJOPRIVREDNO
ZEMLJIŠTE
31306
23555
22018
0,93
0,70
TEHNIČKA
INFRASTRUKTURA
3156
3444
4689
1,36
1,49
VODNE POVRŠINE
11338
11866
16843
1,42
1,49
ŠUME
41959
73418
72625
0,99
1,73
OSTALE POVRŠINE
55831
33324
24611
0,74
0,44
402
419
473
1,13
1,18
NAMJENA
POVRŠINE ZA
POSEBNE NAMJENE I
SPECIJALNE REŽIME
UKUPNO
150741
150741
24
150741
Tabela 1.11 GO Golubovci: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće, konsolidovano, planiranoIndeksi promjene
POSTOJEĆE
STANJE
PLANIRANO
STANJE
INDEKS
PROMJENE
PLAN/POSTOJEĆE
POVRŠINE NASELJA
1378
1821
1,32
POLJOPRIVREDNO
ZEMLJIŠTE
6957
5878
0,84
TEHNIČKA INFRASTRUKTURA
516
730
1,41
VODNE POVRŠINE
933
3637
3,90
ŠUME
1505
953
0,63
OSTALE POVRŠINE
3094
1357
0,44
96
103
1,07
NAMJENA
POVRŠINE ZA POSEBNE
NAMJENE I SPECIJALNE
REŽIME
UKUPNO
14479
14479
Tabela 1.12 GO Tuzi: Namjene površina opšte kategorije – odnos postojeće, konsolidovano, planiranoIndeksi promjene
POSTOJEĆE
STANJE
PLANIRANO
STANJE
INDEKS
PROMJENE
PLAN/POSTOJEĆE
POVRŠINE NASELJA
661
1146
1,73
POLJOPRIVREDNO
ZEMLJIŠTE
6574
5616
0,85
TEHNIČKA
INFRASTRUKTURA
508
724
1,43
VODNE POVRŠINE
62
595
9,60
ŠUME
5028
10541
2,10
OSTALE POVRŠINE
11177
5388
0,48
2
2
1,00
NAMJENA
POVRŠINE ZA POSEBNE
NAMJENE I SPECIJALNE
REŽIME
UKUPNO
24012
25
24012
1.1.9
Prostorni koncept razvoja infrastrukturnih sistema
Prostorni koncept razvoja infrastrukturnih sistema obuhvata razvoj saobraćajne, hidrotehničke i
energetske infrastrukture Glavnog grada, kao i telekomunikacione infrastrukture, upravljanje čvrstim
otpadom i opredeljenjem prostora za groblja.
Koncept namjena površina rezultat je analize postojećeg stanja i razvojnih trendova, utvrđenih
karakteristika prostora, razvojnih mogućnosti, potrebe pojedinih djelatnosti i koncepcije prostorne
organizacije.
Koncept prostornog razvoja Glavnog grada Podgorica do 2025. g. predviđa veći razvoj na području
urbanih područja Podgorica, Golubovci i Tuzi i razvoj usmjeren u kvalitativnu dogradnju i
revitalizaciju degradiranih površina na širem gradskom području.
1.1.10 Namjena površina: kategorije detaljne namjene
Plan namjene površina odražava varijantu kohezijskog prostornog razvoja za koju su bitne sledeće
karakteristike:
− Usklađen urbani razvoj po predviđenim fazama koji prati izgradnju društvene i
tehničke/komunalne infrastrukture;
− Prednost na kvalitativnoj dogradnji/zaokruživanju, obnovi, revitalizaciji postojećih urbanih,
posebno degradiranih površina na svim područjima Glavnog grada;
− Ograničavanje gradnje na novim površinama (pogotovo stanovanja, koje je već preplanirano
postojećim planskim dokumentima), izuzev u slučajevina kada je opravdana sa razvojnim
potrebama (npr. turističke privrede, industrijske proizvodnje...) Glavnog grada i države (npr.
Golf igralište, Zoološki vrt itd.) i u obliku organizovane gradnje zaokruženih, urbanističkoarhitektonskih cjelina;
− Ograničavanje raspršenosti i neracionalnosti gradnje;
− Povezivanje područja urbanizacije javnim putničkim saobraćajem, biciklističkim i pješačkim
stazama;
− Dogradnja postojećih naselja individualne gradnje sa ciljem povećanja gustine i
obezbjeđivanja ekonomskih uslova za razvoj komunalne i društvene infrastrukture;
− Revitalizacija i dogradnja više puta naznačenih ambijentalnih cjelina u funkciji turizma, sporta
i rekreacije, kulture;
− Sanacija područja nelegalne gradnje (Dajbabe, Murtovina, Zlatica, Zagorič, Kakaricka gora);
− Očuvanje poljoprivrednog zemljišta, zelenih i šumskih površina od gradnje.
GUR Podgorica
U ovom poglavlju analizirane su promjene bilansa namjene površina po kategorijama detaljne
namjene površina, kao i stepen njihove realizacije u GUR-u Podgorica kroz odnos planskog i
postojećeg stanja, odnosno planskog i konoslidovanog stanja (2012. godina).
Nove površine za centralne djelatnosti - osim postojećih koje su karakteristične prvenstveno za
planske zone: Nova Varoš i Novi Grad, predviđene su i u Donjoj Gorici uz magistralni put Podgorica
– Cetinje. Prostor nekadašnjeg rasadnika, je prenamijenjen iz stambenih površina u površine za
centralne djelatnosti.
Površine za centralne djelatnosti velikim dijelom su zastupljene u gradskom dijelu Podgorice, u svim
zonama, uglavnom uz bulevare i glavne gradske saobraćajnice, a predviđene su i uz magistralni put
Podgorica - Cetinje u pojasu 100 m sa obije strane magistrale, uz ul. 27. Marta kao i uz I Proletersku
ulicu, takođe u pojasu od 100 m.
Površine za školstvo i socijalnu zaštitu - predviđene su dogradnje postojećih škola i vrtića i to u
Novoj Varoši, Novom Gradu, Maslinama, Zabjelu, Tološima, Starom Aerodromu, kao i izgradnje
novih, i to u sljedećim cjelinama: Zabjelo, Konik – Stari aerodrom i Masline.
26
Površine za stanovanje - preplanirane su postojećim planskim dokumentima, tako da stambena
gradnja ne ulazi u primarne potrebe izgradnje u urbanom području Podgorice. U planskim zonama:
Masline, Tološi, Zagorič primarno je stanovanje male gustine (individualni i porodični objekti
stanovanja). U planskim zonama Nova Varoš najzastupljenija kategorija stanovanja je stanovanje
većih gustina, dok u planskim zonama: Novi Grad, Stara Varoš i Zabjelo, Konik, Zagorič, to je
stanovanje srednjih gustina. Stanovanje u poljoprivredi je predviđeno u Donjoj Gorici i Murtovini.
Površine proizvodno-komunalne djelatnosti - najvećim dijelom su locirane uz dio Južnog bulevara i
magistralnog puta Podgorica - Golubovci (KAP i druge servisne zone), kao i uz dio bulevara 40.
Površine za sport i rekreaciju - obuhvataju područja: Park-šuma Gorica, Ćemovko polje, Tološka
šuma, park-šuma Zlatica, područje Mareze (Tološi 2), Kakaricku goru, Dajbabsku goru, parkove u
Novoj Varoši (Njegošev i Karađorđev), kao i zelene rekreativne zone uz obale rijeke Morače i
Ribnice.
Poljoprivredne površine - najvećim dijelom se nalaze u planskoj zoni Dajbabe - Ćemovsko polje,
Gornjoj i Donjoj Gorici i Tološima.
Površine za groblja – Postojeća lokacija planirana DUP-om „Novo groblje“ površine 63 ha, ne
odgovara usvojenim standardima, jer se nalazi neposredno uz magistralni put i željezničku prugu
Podgorica - Bar. Zbog toga su pored ove planirane lokacije razmatrane i dvije alternativne lokacije.
U slučaju da nijedna od ovih lokacija ne zadovolji tražene uslove, na isti način treba ispitati
mogućnost formiranja novog groblja na prostorima Kokotskih ovčara.
Površine naselja 2012. godine (postojeće stanje) obuhvatale su 2.187 ha, dok u planskom perodu
do 2025. godine one će zauzimati 3.793 ha. Površine infrastrukture su povećane i u odnosu na 2012
godinu iznosiće 685 ha. Poljoprivredne površine 2012 god iznosile su 4.247 ha, dok za planski
period do 2025. godine one su smanjene na 2.190 ha. Ovo smanjenje je uglavnom uzrok
prenamjene poljoprivrednog zemljišta u građevinsko, koja je već u postojećim planskim
dokumentima nižeg reda urađena.
Granica nekadašnjeg GUP-a, sada generalnog urbanističkog rješenja (GUR) je korigovana u
odnosu na postojeću, kako bi bila usaglašena sa granicama naselja, katastarskim opštinama,
prirodnim granicama (korita rijeka, reljef), tako da površina GUR-a Podgorica iznosi 8.543 ha.
GUR Golubovci
Centralne djelatnosti - lociraju se u zoni centra Golubovaca, i na linearnoj strukturi urbane gradnje
uz magistralu. Veliki budući poslovno-sportski centar lociran je na prostoru Beglake. Manji lokalni
centri su u prigradskim naseljima bivših seoskih centara Mojanovića, Golubovaca, Balabana,
Šušunje, Goričana, Mahale.
Mješovita namjena površina - predviđa se u užem gradskom jezgru, uglavnom u linearnoj strukturi
uz magistralni put i obilaznicu, i u njhovoj blizini, kao i uz regionalni put Golubovci-Mataguži-Tuzi.
Površine za školstvo i socijalnu zaštitu - formirane su u centralnoj zoni, gdje je pored postojeće
osnovne škole, planirana nova srednja škola.
Površine za stanovanje - uglavnom su male i srednje gustine. Veće površine za stanovanje srednje
gustine predviđene su u centralnoj zoni Golubovaca, dok površine stanovanja manjih gustina
predviđene su kao zaokruženje i proširenje naselja postojeće individualne gradnje.
Površine za sport i rekreaciju - predviđaju se u Beglakama. Prostor oko vodotoka rijeke Morače
takođe čini sportsko - rekreativnu cjelinu, odnosno zeleni prostor sa turističkim sadržajima uz
mogućnost planiranja etno sela.
Poljoprivredne površine - se nalaze po obodu prostora urbanog područja Golubovci, tako da su
planom izdvojene od urbanog dijela grada, čime su sačuvane velike obradive površine.
27
Objekti saobraćajne infrastrukture, autobuske i željezničke stanice - novo planirani objekti se nalaze
u Beglakama, a postojeći objekti u centralnoj zoni GUR-a se zadržavaju.
Površine za groblja - tri lokacije, koje sa četvrtom koja se nalazi van GUR-a, na prostoru crkve
Svetog Nikole, obuhvataju ukupnu površinu oko 12 ha.
GUR Tuzi
Centralne djelatosti su predviđene u centralnom dijelu Tuzi, kao i duž glavne gradske ulice. U
najužem centru Tuzi nalaze se i javni objekti koji su u funkciji kulture, sporta, zdravstva, školstva.
Školstvo i socijalna zaštita je planirana u centru Tuzi, kao i blizini Šipčaničke gore.
Sportsko rekreativni sadržaji su planirani u blizini centra urbanog područja Tuzi, na prostoru
postojećeg fudbalskog stadiona. Na ovoj lokaciji je u izradi Lokalna studija lokacije u sklopu koje se
planira izgradnja stadiona, sportske dvorane i vrtića sa pratećim sadržajima i infrastrukturom.
Mješovite namjene površina planiraju se i u prostoru naselja Šipčanik uz postejeću glavnu
saobraćajnicu.
Stanovanje je planirano kao najzastupljeniji oblik gradnje, locirano u užem gradskom jezgru uz
sabraćajnu infrastrukturu. Stanovanje male gustine najzastupljenije je izvan gradskog jezgra.
Površine za sport i rekreaciju planirane su uz kanal rijeke Urelije, dok je Šipčanička gora i dio njenog
podnožja planirana kao park-šuma.
Poljoprivredne površine se nalaze po obodu prostora urbanog područja Tuzi, tako da su planom
izdvojene od urbanog dijela grada.
Površine za groblja obuhvataju 4 lokacije, čija ukupna površina iznosi oko 5,6 ha. Planirano je
proširenje dvaju postojećih grobalja, kao i izgradnja novog gradskog groblja koje se nalazi na ulazu
u Tuzi u blizini postojećeg groblja i kontaktno prema naselju Karabuško polje od oko 4 ha. Kao
alternative ostavlja se i mogućnost korišćenja lokacije prema naselju Milješ od takođe 4 ha.
1.1.11 Smjernice i mjere zaštite i unaprjeđenja životne sredine
Smjernice zaštite životne sredine definišu koncept racionalnog korišćenja obnovljivih i neobnovljivih
resursa kao osnovnu orijentaciju za temeljnu i neophodnu promjenu postojećih trendova i ujedno
podrazumjevaju sprovođenje mjera za povećanje energetske efikasnosti i korišćenje obnovljivih
izvora energije, zaštitu prirodne i kulturne baštine i zaštitu od prirodnih i tehničko – tehnoloških
nesreća.
Prostorno urbanistički plan Podgorice realizovaće se etapno u skladu sa razvojem infrastrukturnih
sistema, komunalnim opremanjem građevinskog zemljišta i razvojem društvene infrastrukture.
1.1.12 Smjernice i mjere za realizaciju plana
Smjernice za prostornu organizaciju i izradu detaljnih urbanističkih planova (DUP), urbanističkih
projekata (UP) i lokalnih studija lokacije (LSL), smjernice prostornog uređenja vangradskog
područja, programske i urbanističko – arhitektonske za izradu detaljnih urbanističkih planova,
urbanističkih projekata i lokalnih studija lokacije za gradska područja opisuju uredjivanje Glavnog
grada na raznim nivoima u zavistnosti od stepena urbanizacije određenih područja, definišući
precizno planske dokumente koje treba uraditi u narednom periodu i način i stepen daljeg razvoja
svih značajnih djelova Glavnog grada.
Sva tri scenarija su analizirana kroz ekonomsko – tržišnu projekciju, gdje je razrađena projekcija
rasta BDP-a i zaposlenosti, kao i plan ulaganja u razvojne programe.
28
Ostvarivanje Prostorno urbanističkog plana Glavnog grada pored posebnih programa nadležnih
organa Crne Gore biće podržano u studijama i projektima Glavnog grada (planova, projekata,
strategija, politika, studija, ekspertiza, istraživanja i dr.) koji su detaljno definisani Prostornim
planom.
1.2 Odnos prema drugim planovima i programima
1.2.1 Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine
Osnova dugoročne organizacije i uređenja prostora Crne Gore definisana je najvažnijim planskim
dokumentom kojim se određuju državni ciljevi i mjere prostornog razvoja - Prostorni plan Crne Gore
do 2020. godine (u daljem tekstu: PPCG). Osnovne postavke PPCG odnose se na:
−
−
−
Održivi razvoj kao vodeće opredjeljenje;
Proces evropskih integracija i punopravno članstvo u EU kao strateški prioritet;
Projekciju opšteg razvoja - ekonomskog i društvenog i opšte, posebne i specifične razvojne
ciljeve.
U PPCG su sadržani ciljevi Nacionalne strategije održivog razvoja (usvojena 2007.godine), a to su:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
Ubrzan ekonomski rast i razvoj i smanjenje regionalnih razvojnih razlika;
Smanjenje siromaštva;
Održivo upravljanje prirodnim resursima;
Obezbjeđenje ravnopravnosti u pristupu uslugama i resursima;
Obezbjeđenje efikasne kontrole i smanjenja zagađenosti;
Unaprjeđenje sistema upravljanja;
Podsticanje učešća javnosti u donošenju odluka;
Jačanje kapaciteta na svim nivoima;
Očuvanje kulturne raznolikosti i identiteta.
Projekcija kretanja stanovništva Crne Gore predviđa rast broja stanovnika do 687.366 stanovnika do
2020. godine. Prema usvojenoj verziji projektovanog broja stanovnika u Glavnom gradu Podgorici
predviđeno je povećanje broja stanovnika (169.132 stanovnika – 2003.godine, 197.073 stanovnika –
2021.godine), kao i povećanje gradskog stanovništva Glavnog grada (prema metodologiji Popisa
2003.god: 140.262 stanovnika – 2003. godine, projektovano 2021. godine -177.445).
PPCG utvrđen je koncept budućeg razvoja, pri čemu su izdvojene prostorne cjeline koje čine buduće
razvojne koridore, razvojne zone i prekogranične razvojne zone. U definisanim prostornim cjelinama
Prostornog plana CG, Glavni grad Podgorica je uključena u:
−
Razvojni koridor duž saobraćajne linije Bar - Podgorica - Mateševo - Andrijevica - Berane –
Boljari, pri čemu se stvaraju uslovi za ekonomski razvoj;
−
Razvojnu Zetsko - Bjelopavlićku zonu, koju u funkcionalnom smislu čine dvije podzone
(Podgorica i Danilovgrad), pri čemu se stvaraju uslovi za jačanje sistema veza urbanih i
ruralnih područja;
−
Prekograničnu razvojnu zonu Basen Skadarskog jezera (Podgorica, Danilovgrad, Bar,
Ulcinj – Skadar, Albanija), pri čemu se definišu razvojni potencijali i/ili problemi gradova,
naselja i područja uz državnu granicu, sa gradovima, naseljima i područjima država u
susjedstvu.
Koncepcija razvoja urbanog sistema Crne Gore zasniva se na jačanju policentričnog sistema
centara, koja ima za cilj da ostvari usklađen razvoj mreže centara različitih hijerarhijskih rangova.
Centar državnog značaja je Podgorica - Glavni grad Crne Gore, konstituisan kao zajednica opština
Podgorica, Golubovci i Tuzi. U značajnijim opštinskim centrima kao što su Golubovci i Tuzi, koji su
urbana naselja, biće podstican razvoj odgovarajućih uslužnih i snabdjevačkih funkcija, kao i
stvaranje radnih mjesta za stanovništvo iz tog centra i ono iz njegovog okruženja. Značajniji
29
opštinski centar mora da omogući pružanje osnovnih obrazovnih, zdravstvenih i socijalnih usluga,
kao i odgovarajuće sportske i kulturne aktivnosti. U njima, takođe, treba podsticati razvoj tercijarnih i
kvartarnih aktivnosti i zapošljavanje u različitim djelatnostima, sa ciljem da se formira sopstvena
osnova privrednog rasta i razvoja. Značajni lokalni centri su manja naselja sa najosnovnijim
snabdijevanjem stanovništva, u kojima se održava tradicionalni sistem naseljenosti seoskih područja
(Ubli i Lijeva Rijeka).
Glavni grad – Podgorica pripada Središnjem regionu Crne Gore, koji je u analitičkoj ocjeni bilansa
površina i namjena PPCG ocijenjen kao „…visoko urbanizovan, ali sa naslijeđenim i novostvorenim
problemima urbanog razvoja…“. U skladu sa ocijenjenim činjeničnim stanjem, utvrđene su politike
prostornog plana razvoja, koje se između ostalog odnose na:
−
−
−
−
Očuvanje prirodne i ekološke vrijedosti – zelene koridore u Crnoj Gori; potrebu za
rekreacijom stanovništva treba obezbijediti kroz oblasti u nacionalnom parku Skadarsko
jezero, regionalnom parku Komovi i rekreacionim zonama kao što je Mareza;
Zaštitu naselja i zemljište od poplava rijeka Morače, Zete, Matice i Skadarskog jezera i
erozije u Gornjoj Morači i duž granica Bjelopavlićke ravnice koja pripada području
Podgorice;
Zaštitu podzemne vode u regionu, radi vodosnabdijevanja stanovništva;
Uspostavljanje regionalnog sistema za kontrolu kvaliteta vode u basenu Skadarskog jezera.
Kao resursi i potencijali prepoznati su: postojeći industrijski kompleksi; formirani društveni servisi i
opšta opremljenost zone; plodno poljoprivredno zemljište i plantažni kompleksi voćnaka i vinograda;
razvoj agrošumarstva, rasadnička proizvodnja; tehnički građevinski kamen; društveno-politička,
ekonomska i kulturna uloga Podgorice kao Glavnog grada Crne Gore i bogatstvo kvalitetnih
podzemnih voda.
Prioriteti razvoja odnose se na: političko administrativne, naučne i kulturne funkcije centra državnog
značaja; funkcije uslužnog centra najvišeg ranga; industrija, sa preuzimanjem vodeće uloge nosioca
razvoja u drugim područjima Crne Gore; intenzivna poljoprivreda; funkcije saobraćajnog centra i
centra za tranzitni turizam, raspoloživost visokostručne radne snage.
Ograničenja su identifikovana kao preventiva i veća uslovnost pri lociranju štetnih industrija i
industrija koje zahtijevaju velike površine zemljišta i naročito ograničenje daljeg rasta bazne
aluminijske industrije.
Vodeći konflikt pojavljuje se između trendova daljeg rasta grada, trendova koncentracije važnih
političkih i ekonomskih funkcija i dalje koncentracije stanovništva, s jedne, i visokog nivoa
seizmičkog hazarda, sa druge strane, i potrebe za ravnomjernijim regionalnim razvojem Crne Gore.
Oštar konflikt postoji između urbanizacije i poljoprivrednog zemljišta izuzetno visokog kvaliteta.
Konflikt je uočen između industrijskih aktivnosti i poljoprivrede (zagađivanje vazduha, vode i
zemljišta), kao i između magistralnih saobraćajnica i urbanih funkcija.
Pragovi se manifestuju kroz: nedostatak energije; veoma ograničen kapacitet gradskog sistema javnog
saobraćaja; ograničen kapacitet postojećeg osnovnog sistema infrastrukture; teška pristupačnost i
nemogućnost intenzivne obrade djelova močvarnog zemljišta i povremeno plavljenje područja Mareze i
zemljišta u zaleđu Nacionalnog parka „Skadarsko jezero“ (duž sjeverne granice).
Zahtjevi okruženja postoje u dijelu stroge kontrole deponovanja otpadnih materijala Kombinata
aluminijuma i svih faktora koji prouzrokuju aktivno i potencijalno zagađivanje, s obzirom na veliki
hazard zagađivanja vazduha, zemljišta i vode, zbog mikroklimatskih uslova, posebno na području
Zete; zatim neophodno je zaustavljanje dalje degradacije pejzaža i slike grada nekontrolisanom
gradnjom; zaštita jedinstvenih ostataka starog grada Duklje i njihovo odgovarajuće eksponiranje u
konceptu urbanističkih planova sa izmještanjem željezničke pruge.
30
Usklađivanje namjene površina sa preporukama studija o seizmičkom mikroreoniziranju predstavlja
neophodnost, kao i predviđanje gustina izgrađenosti nižih od uobičajenih, uz primjenu svih poznatih
mjera kontrole povredljivosti i rizika u urbanističkom planiranju i arhitektonskom projektovanju, te
uspostavljanje sistema i mehanizama pripremljenosti za zemljotres.
Preduslovi za realizaciju podrazumjevaju: Izradu programa jedinstvene politike prostornog razvoja
čitave podzone, obuhvatajući kontaktna područja prema Danilovgradu (Mareza i dr) i Skadarskom
jezeru; zabranu gradnje na poljoprivrednom zemljištu, izuzimajući objekte koji služe kao servis
poljoprivredi; postizanje bilateralnog sporazuma sa Albanijom o regulaciji i zaštiti Skadarskog jezera,
u cilju aktiviranja značajnih kompleksa plodnog poljoprivrednog zemljišta.
1.2.2
Prostorni plan područja posebne namjene (PPPPN) Nacionalnog parka „Skadarsko
jezero“
PPPPN Nacionalni park „Skadarsko jezero“ je državni planski dokument i odnosi se na period do
2015. godine. Planom su obuhvaćeni djelovi teritorija Glavnog grada Podgorica, Prijestonice Cetinja
i opštine Bar.
Predmetni planski obuhvat je takav da zahtijeva kontrolu šireg područja sa specifičnim kriterijumima,
te se u tu svrhu tretiraju: sliv Skadarskog jezera, zona neposrednog okruženja, aluvijalni kompleksi i
granice NP. Granica NP „Skadarsko jezero“ utvrđena je članom 12 Zakona o nacionalnim
parkovima3 i obuhvata prostor od oko 40.000 ha (25.400 ha vodenih površina - slobodnih voda i
flotantne vegetacije i 14.600 ha - obodnog kopna i močvara).
Slivno područje Skadarsko jezera u Crnoj Gori zauzima površinu od oko 4.500 km2 i obuhvata:
zaleđe Barske opštine, čitave teritorije Glavnog grada Podgorica i Danilovgrada, značajne djelove
Cetinjske i Nikšićke i manji dio Kolašinske opštine (Rovca i Morača). Skadarsko jezero zauzima
površinu od 412km2 (pri niskom vodostaju od 5.5mnm) i po površini je najveće na Balkanskom
poluostrvu. Po sinklinalnom pravcu SZ-JI dugo je preko 40 km, a najveća širina iznosi 13 km.
Polazna opredjeljenja PPPPN se odnose na prioritetnu zaštitu prirodnih odlika NP i njegovog
graditeljskog nasleđa, zatim, kontrolisano korišćenje dobara, kao i usklađen razvoj. Iz navedenog su
proistekle osnovne postavke plana:
−
−
−
−
−
−
−
3
Zaštita ekosistema i biodiverziteta Skadarskog jezera i okruženja. Prioriteti su očuvanje i
revitalizacija postojeće strukture biotopa;
Revitalizacija kulturno-istorijskog nasleđa spomeničkog karaktera i specifičnog graditeljskog
nasleđa, spregnutog sa prirodnim ambijentom NP i okruženja;
Zaštita slivnih vodotoka (površinskih i podzemnih) optimalnim tretmanom otpadnih voda
(komunalnih i industrijskih), kao i forsiranje upotrebe prirodnih đubriva u poljoprivrednoj
proizvodnji (u Zetskoj ravnici i obodnom pobrđu);
Regulacija Bojane - kao plovnog puta i otvaranje Jezera na mediteranske maritimne tokove,
uspostavljajući režim oscilacija nivoa Jezera u relaciju 5,0-6,5 mnm;
Strogo ekološki kontrolisano korišćenje sirovinskih dobara (pitka voda, treset, šljunak i
pijesak) NP;
Za izvorišta pitke vode prioritet dati korišćenju podzemnih voda (akvifera), u odnosu na
izvorske vode i vrulje - oka, u tom smislu je nužno preispitati opredjeljenje PPCG, vezano za
zahvatanje voda za Regionalni vodovod Crnogorskog primorja sa oka Karuč - zbog rizika
ovog zahvata po ekosistem i ambijent Jezera;
Stvaranje osnove da Skadarsko jezero postane atraktivna destinacija maritimnog i safari
turizma u zaleđu Crnogorskog primorja, polazeći od njegovog izuzetnog prirodnog ambijenta
i potencijala koje za formiranje receptivnih kapaciteta nude seoska i ribarska naselja,
Zakona o nacionalnim parkovima („Sl. list RCG“, br. 47/91 i "Sl. list CG", br. 56/09 i 40/11)
31
−
−
−
kaskade mlinova, naselja Virpazar i Rijeka Crnojevića, a za posjete Jezeru tvrđave,
manastirski kompleksi i uzbudljivi vidikovci;
Smanjenje „traume“ po ambijent od planiranog povećanja saobraćajnog prometa auto-putem
kroz NP, uz odgovarajuća nova tehnička rješenja - sa alternativama podvodnog, tunelskog i
mostovskog vođenja trase, uz relaksiranje kritičnih zona - Vranjine, Lesendra i Vira;
Uvođenje obilazne saobraćajnice - obodom Jezera, u cilju vizuelne promocije prostora NP i
podrške prijezerskih naselja, kao i obezbjeđenja uslova za pristajanje plovila u njima;
Stvaranje uslova za rekreativne i sportske aktivnosti na vodi obuhvatajući jedrenje (lokalni
katamarani - čunovi vezani u „trap“, jedrenje na dasci), veslanje, kupanje i sportski ribolov, a
na kopnu jahanje - kroz komplekse močvarnih livada i šuma u zaleđu sjeverne obale.
Kvalitet voda, zemljišta, vazduha i ambijenta područja NP neposredno ugrožavaju sljedeći faktori:
− Blizina Podgorice kao grada sa oko 200.000 stanovnika, a posebno KAP (sa proizvodnjom
280.000 t glinice i 100.000 t aluminijuma),
− Hemizacija poljoprivredne proizvodnje u Zetskoj ravnici, u zaleđu NP i
− Tranzitni tokovi usmjereni ka Baru, kao pomorskoj luci i Crnogorskom primorju, kao glavnoj
turističkoj destinaciji, koji presijecaju teritoriju NP, neposredno ugrožavaju kvalitet voda,
zemljišta, vazduha i ambijent.
Naselja Glavnog grada Podgorica u planskom zahvatu PPPPN pripadaju prostornim cjelinama
Lješanske nahije (Begova Glavica, Briđe i Goljemadi, u zaleđu Gornjeg Malog Blata sa osloncem na
mjesni centar Barutanu) i području Zete, u pojasu Zetskih lugova (Ponari, Vukovci, Kurilo, Bistrica,
Bijelo Polje, Berislavci, Gostilj, Balabani, Gošići - Golubovci, Mataguži, Vranj, Sukuruć, Kotrabudan,
Podhum, Drešaj i Drume, sa oko 8000 stanovnika).
Demografske promjene na području NP su negativne, kako u posmatranju demografskog kretanja
stanovništva, tako i u samoj strukturi stanovništva. U daljem planskom periodu na području
prostornih cjelina koje pripadaju Glavnom gradu Podgorica ne očekuju se veće demografske
promjene, osim na prostoru Podhuma kojeg karakteriše izuzetna vitalnost populacije.
Tabela 1.13 Stanovništvo po naseljima NP u okviru Glavnog grada – projekcija do 2015. godine
Naselje
Opština
Dio NP
Vranjina
Podgorica
Rijeka
Begova Glavica
Podgorica
Lješanska
Podhum
Podgorica
Tuzi
Ukupno Nacionalni park
1991.
2015.
2015/1991.
180
160
89
32
20
63
280
340
121
2.811
3.000
107
Mreža naselja na području NP uslovljena je demografskim promjenama, te se ne očekuju značajnije
promjene. Međutim, određena područja se mogu planskim usmjeravanjem aktivirati, tako je osovina
Virpazar - Vranjina prostorna cjelina definisana saobraćajnim koridorom Podgorica – more i posjeduje
interesantne potencijale. Vranjina je formirana na ostrvu i predstavlja atraktivno naselje, ribarsko
naselje zbijenog tipa, koje je danas povezano sa kopnom. Planom se predviđa stabilizacija
populacionih kretanja i podizanje ekonomije područja Vranjine u djelatnosti ribarstva, kao vjekovnoj
osnovi, prepoznatjivoj i upečatljivijoj turističkoj slici.
Kontaktna zona se, na sjeveru NP, nastavlja u ravničarsko područje - Zetske ravnice i Tuškog polja,
koje teritorijalno pripadaju Glavnog grada Podgorica. Karakteristike ovog područja su višestruke, a
oslanjaju se na veliki poljoprivredni potencijal, disperznu mrežu naselja, kao i lokalnu i magistralnu
saobraćajnu infrastrukturu (putevi, željezničke pruge, aerodrom), što istovremeno predstavlja i
opterećenje ekosistema NP. Podhum je naselje koje će se i dalje orjentisati na poljoprivredu, ali
nevezano za Jezero, dok je naselje Begova Glavica zajedno sa okolnim naseljima (Goljemadi)
pogodno područje za aktiviranje ribolova kao privredne djelatnosti (uzgoj, eksploatacija, selektiranje,
sušenje, transport, prodaja, ugostiteljska djelatnost).
32
Prirodna osnova je ključna poluga razvoja NP koja se može valorizovati, ali uz neophodne mjere
zaštite i adekvatna unaprjeđenja, kao i uz sprovođenje pravilno regulisanih zakonskih procedura.
Prioriteti razvoja predmetnog područja NP su: turizam i komplementarne djelatnosti, poljoprivreda i
ribarstvo, industrija i servisne funkcije (trgovine i usluge u direktnoj funkciji zadržavanja stanovništva
i servisiranja turizma).
Dosadašnja turistička valorizacija Jezera i prostora Nacionalnog parka je vrlo skromna. Turizam je
osnovna razvojna djelatnost područja, koja će dodatno aktivirati komparativne prednosti zbog blizine
mora, Glavnog grada, mogućih zdravstvenih potencijala NP, i dr. Planirani vidovi turizma su:
rekreativno-kupališni, tranzitni, nautički, izletnički, sportski, kao i seoski. Poljoprivredna djelatnost će
biti zadržana na ovom području, s tim što će na području Zetske ravnice biti usmjerena na
intenzivnu proizvodnju. Važan dio egzistencije stanovništva priobalnih naselja jeste razvoj ribarstva
kao individualne aktivnosti (pravo na ribolov će imati samo lokalno - domicilno stanovnštvo), uz niz
mjera zaštite i unaprjeđenja ribljeg fonda. Industrijski pogoni, na prostoru Glavnog grada Podgorice
koji ulazi u sastav PPPPN NP, nisu planirani zbog loše demografske osnove, ali ti prostori imaju
uslova za iskorišćavanje prirodnih uslova Jezera, kroz uslovnu eksploataciju šljunka i pjeska, kao i
treseta.
Program izgradnje turističkih kapaciteta, po lokalitetima, kao osnovnim nosiocima ponude je
sljedeći:
Tabela 1.14 Turistički kapaciteti NP u okviru Glavnog grada – projekcija do 2015. godine
Lokalitet
Opština
Osnovni smještaj
Kampovi
Domaća radinost
Ukupno
Vranjina - Lesendro
Podgorica
60
0
80
140
Plavnica
Podgorica
60
0
0
60
Podhum
Podgorica
0
0
30
30
Ukupno
NP
550
250
500
1.300
1.2.3
Prostorni plan posebne namjene (PPPN) Bjelasica i Komovi
Prostorni plan posebne namjene Bjelasica i Komovi predstavlja državni planski dokument, drugi po
hijerarhijskom nivou, sa kojim se definiše poseban značaj prirodno izdvojenog prostora i planira
buduća valorizacija istog. Ovaj plan sačinjen je od planski definisanih “koraka” kojima se određuju
budući pravci razvoja područja sa jasnom vizijom međunarodno priznate turističke destinacije i
realnim vremenskim okvirom.
PPPPN Bjelasica Komovi je dugoročni razvojni dokument koji obuhvata vremenski period do 2020.
godine. Površina predmetnog zahvata iznosi 851,74 km² i obuhvata djelove pet opština kontinentalnog
dijela Crne Gore (Kolašin, Mojkovac, Bijelo Polje, Berane, Andrijevica) i djelove Glavnog grada
Podgorica.
Postojeće stanje predmetnog područja karakteriše sa jedne strane nedovoljna razvijenost i
naglašena depopulacija, ali sa druge strane, evidentan je značajan potencijal za razvoj turizma,
naročito planinskog, kao i drugih komplementarnih djelatnosti. Razvoj područja je uslovljen
postojanjem prirodnih resursa i to onih koji se mogu realnim korišćenjem, na bazi ekonomskih
principa, tako da se omogući brži razvoj.
Osnovni karakter plana je formiranje takvog planskog okvira u kome će očuvanje prirodnih
vrijednosti i postizanje održivog razvoja biti vodeći principi u ostvarenju glavnog cilja prepoznatog u
razvoju turističke djelatnosti povezane sa poljoprivredom, šumarstvom, različitim uslugama,
saobraćajem i komunikacijama.
33
Budući planski model za region Bjelasica – Komovi objediniće suštinske razvojne interese pet
opština Sjevernog regiona (Kolašin, Mojkovac, Bijelo Polje, Berane i Andrijevica), koji se ogledaju u
prostoru izuzetnih turističkih atraktivnosti, neiskorišćenih potencijala u poljoprivredi i drugim
privrednih djelatnostima, kao i značajnih ljudskih potencijala.
Vizija plana pretpostavlja da se očuvani i nedirnuti planinski prostor Crne Gore kroz strategiju
stvaranja visoke vrijednosti (high value strategy) pretvori u internacionalizovani koncept razvoja i da
se kao takav, izdvoji od regionalne konkurencije.
1.2.3.1 Strateška uporišta projekta Bjelasica i Komovi
„Turizam kao čuvar prostora“ je polazni princip u kome se pretpostavlja da je turizam ključna poluga
razvoja predmetnog prostora, ali i svih drugih privrednih djelatnosti koje se odnose na „planinsku
ekonomiju“.
Koncept cjelogodišnjeg poslovanja je strateški cilj budućih turističko-rekreativnih potreba ovog
prostora, pri čemu je neophodno da se za ostvarenje ovog cilja računa na tri ključna faktora uspjeha,
a to su:
− Konsenzus pet opština na temelju zajedničkih interesa o jedinstvenom razvoju prostora
(čemu i služi PPPN),
− Jedinstveno upravljanje turističkim lancem (kako u fazi otvaranja investicionih pro-jekata,
tako i vođenja destinacijskog menadžmenta) i
− Balansiran koncept razvoja (turističkog, urbanog i ruralno-poljoprivrednog) čime se
pospješuju cjelogodišnje privredne aktivnosti, sa turizmom kao vodećom polugom razvoja.
Agrarni, industrijski i servisni karakter prostora oslanja se na predloženim modelima oživljavanja
ekonomije i podsticanja lokalnih djelatnosti, u tom smislu neophodno je sljedeće:
−
−
−
−
Revitalizacija ili nova izgradnja agrikulturnog karaktera i sadržaj prostora,
Posebni koncepti oživljavanja poljoprivrede (na osnovu preduzetništva uz državne i
podsticaje evropskih fondova),
Postaviti pravila i strategiju održivog razvoja industrije (na ovom prostoru tradicionalno
povezana sa korišćenjem drvnih, vodenih i mineralnih potencijala),
Privredni, servisni i kulturni karakter područja zahvata plana obezbjeđuje se od strane pet
ključnih opštinskih centara vezanih za destinaciju Bjelasica-Komovi.
Podrška eksterne infrastrukture se ogleda u dobroj saobraćajnoj dostupnosti i infrastrukturnoj
opremljenosti prostora, kako bi se stvorili uslovi za razvoj ozbiljne ekonomije, te se u tom smislu ovaj
plan oslanja na eksternu infrastrukturu kao pretpostavku internacionalnih investicija, a naročito na
saobraćajnu infrastrukturu, snabdijevanje pitkom vodom kao i novim modelima snabdijevanja
električnom i toplotnom energijom. Ostali sadržaji eksterne infrastrukture su rješivi lokalno i u okviru
pojedinačnih projekata.
Poslovni modeli koji će biti ponuđeni u realizaciji predloženih projekata će biti različite poslovnoinvesticione i upravljačeke politike, zato je važno: identifikovati najbolje "investitore" (lokalno i
internacionalno), pronaći moguće „lokomotive“ razvoja, kreirati destinacijsku mrežu ključnih
investitora, obezbijediti centralnu podršku lokalnim vlastima za planiranje i realizaciju projekata,
kreirati nove oblike finansiranja i potpore malom i srednjem preduzetništvu za lokalne investitore i
ustrajati na inostranim potporama i posebno EU fondovima.
Nužnost internacionalizacije kao oblika poslovanja današnjice će doprinijeti budućem konkurentnom
razvoju ovog prostora, pri čemu treba računati na:
−
−
Činjenicu da Crna Gora nema dovoljno razvojnog kapitala,
To da će dostup kapitalu imati samo profesionalno pripremljeni inovativni projekti,
34
−
−
−
Povjerenje finansijskih institucija i srećan spoj lokalnog i internacionalnog preduzetništva,
Edukaciju lokalnog stanovništva i spoljašnjih rezidenata što se već događa u Crnoj Gori i
Puno poštovanje internacionalnih pravila poslovanja, tj. razumijevanje koncepta
konkurentskog kvaliteta.
1.2.3.2 PPPN Bjelasica Komovi – osvrt na Glavni grad
PPPPN Bjelasica Komovi je državni dugoročni razvojni dokument koji obuhvata djelove pet opština
kontinentalnog dijela Crne Gore (Kolašin, Mojkovac, Bijelo Polje, Berane, Andrijevica) i djelove
Glavnog grada Podgorica, pri čemu je učešće prostora Glavnog grada Podgorice u formiranju plana
prostorno najmanja sa oko 5.4% (46.03 km²), a samim tim i sa “sporednom” ulogom u formiranju
budućeg sistema upravljanja i korišćenja tog prostora.
Geografske karakteristike površine koja predstavlja udio Glavnog grada Podgorica u planinskom
masivu Komova - južni dio, čine glavna prirodna obilježja prostora: rijeka Opasanica (nastaje od više
rječica Lučka, Kozelska rijeka, Kurlaj, Turjačka rijeka i Margarita) koja čini dio južne granice PPPN i
čija je dužina toka oko 12 km, prevoji Carine (1987 mnm), Sumor (1967 mnm), itd.
Glavni nosioci razvoja turističke aktivacije cjelokupnog područja plana su planinski centri (Žarski,
Cmiljača, Torine, Kolašin 1450, Kolašin 1600, Jelovica sa golf naseljem, Komovi i Eko-avanturistički
park Komovi), međutim, osim njih, dodatni turistički sadržaji će upotpuniti turističku ponudu koja
obezbjeđuje prepoznatljivost ovog dijela Crne Gore. Dodatne turističke zone će se aktivirati na onim
lokacijama na kojima postoje preduslovi za razvoj, a to su:
−
−
−
Tradicionalne lokacije katuna i naseljskih struktura,
Postojanje saobraćajne infrastrukture moguće za rekonstrukciju i
Prirodni preduslovi za raznovrsne vidove turizma (eko/etno, ruralni, agro, zdravstveni,
sportsko-rekreativni i dr).
Koncept razvoja turističkih kapaciteta u Podgorici (u zonama katuna i ostalim turističkim zonama)
predviđa se na lokacijama na području Komova - područje Carine i zona Opasanica, koje su
planirane za detaljnu razradu. U skladu sa tim, planira se izrada Studija lokacije za turističke
sadržaje u svim opštinama u narednom periodu u skladu sa dinamikom razvoja i ekonomskom
isplativošću planiranih turističkih kapaciteta.
Selo Opasanica predstavlja područje za veoma dobru agro-ekološku i agro-turističku osnovu za
razvoj seoskog turizma. Saobraćajni pristupi planiranim sadržajima postavljen je tako da je zoni
eko/etno sela Opasanica moguć priključak sa regionalnog puta R – 19 (cca 4 km), dok je
saobraćajni pristup lokaciji Carine, omogućen preko pravca Andrijevica – Đuliće – Jošanica – Carine
(cca 19.5 km).
Na najvišim vrhovima Bjelasice i Komova nalaze se katuni, davno podignuta naselja stočara, i
predstavljaju tipične i reprezentativne ostatke narodnog graditeljstva. Ta naselja su podignuta u
tipičnoj tradicionalnoj arhitekturi i po svojoj formi predstavljaju ambijentalne vrijednosti prostora. Na
Komovima, u dijelu prostora Glavnog grada Podgorica, nalaze se još uvijek aktivni katuni: Margarita
(može se doći kolskim putem od Opasanice), katun Carine (takođe veza od Opasanice), SumorGreben-Vasojevićki katun u blizini crkve Sv. Ilije i Pričelje, dok Bijele vode nije aktivan katun.
1.2.3.3 Smjernice i preporuke za izgradnju katuna
Osnovni kriterijumi izbora lokacije za razvoj turističkih katuna su veličina lokacije, dostupnost (prevoz
terenskim vozilima), eksterna infrastruktura (postojeća ili planirana), pogledi, mir. Koncept turističkog
naselja katuna nudi mogućnost vrhunskog smještaja gostima koji žele doživjeti izvornu prirodu.
Svaka od lokacija katuna može biti razrađena posebnim projektom, a na osnovu uslova i smjernica
datih PPPPN. Urađen je jedan detaljan tipski primjer (idejni koncept katuna Šiška), kao uzorni model
pri odabiru lokacija i izradi projekata za sve katune u zahvatu Plana. Razrada svih mogućih lokacija
35
katuna podrazumijeva prethodno geodetsko snimanje terena u razmjeri 1:1000. Katuni su
tradicionalne kućice planinskih naselja za goste koji traže ekološki očuvanu prirodu i aktivan odmor,
uglavnom parovi bez djece ili manje grupe. Kategorije 3+ / 4 internacionalne zvjezdice. Katun sadrži
1-2 spavaće sobe, dnevni boravak, kuhinjicu, kupatilo i vanjsku terasu. Gosti su orjentisani prema
otvorenom prostoru, prirodi i sadržajima katunskog naselja. Jedinice se ne prodaju i isključivo se
komercijalno koriste.
Prirodne pogodnosti za izgradnju malih hidroelektrana (snaga do 10MW), uz podsticaje razvoja
ovom segmentu obnovljivih izvora energije, ukazuju na realnost planiranja prostora sa malim HE na
slivnim prostorima većeg broja rijeka na zahvatu PPPN, te je tako na vodotoku Opasanica (pritoke
Margaritska i Kurlaj) planiran takav energetski objekat. HE Opasanica (studirano rješenje), snage 10
MW i prosječnom godišnjom proizvodnjom 43Gwh, sa branom nizvodno od sastava vodotoka
Opasanica i Veruša, uz kotu uspora 1160 m.n.v. sa kojom bi se ostvario akumulacioni bazen 45
hm³.
1.2.4
Državna studija lokacije Vranjina sa Lesendrom
Vranjina sa Lesendrom predstavlja jednu od "kapija" Nacionalnog parka „Skadarsko jezro“. Program
razvoja favorizuje ruralno naselje Vranjina kao centralnu strukturu u zadatom prostoru. Plansko
opredijeljenje ide prvenstveno u pravcu povezivanja postojećih cjelina unutar planskog zahvata u
jedinstven sistem koji će postati u funkcionalnom smislu jedan "organizam". Postojeće sadržaje u
grupacijama koje su na velikoj udaljenosti i nepovezani, treba povezati kako infrastrukturno, tako i
sadržajno. Oblik intervencija koji je primjenjen kao osnov za uređenje predmetnog prostora je
urbana revitalizacija.
Urbana revitalizacija podrazumijeva mjere zaštite, sanacije i rekonstrukcije.
Cilj izrade ovog planskog dokumenta je revitalizacija postojećih sadržaja, modernizacija stambenog
fonda, kao i vraćanje primarne turističke funkcije. Na taj način otvaraju se mogućnosti za kvalitativnu
i sadržajnu obnovu građevinskog fonda.
Primjenjujući odabrani plan oblika intervencija, nakon detaljne analize postojeće izgrađene strukture,
došlo se do zaključka da zone sa postojećim namjenama treba zadržati uz radikalne korekcije,
odnosno obogaćivanje građevinskog fonda u cilju obezbjeđenja novih kapaciteta za razvoj različitih
vrsta turizma (ruralni, vjerski, manifestacioni, lovni, ribolovni, organizovanje foto safarija itd). Takođe,
planersko opredjeljenje je uslovilo formiranje nove zone za razvoj turizma, sa novim kapacitetima,
kao zasebne cjeline. Na taj način je urađen plan namjene površina u kome su prepoznate sljedeće
zone sa preovlađujućom namjenom:
−
−
−
−
−
−
−
−
ZONA A1- A2 naselje Vranjina
(turizam, ind. stanovanje, poslovanje, školstvo, sport i rekreacija),
ZONA B1 grupacija objekata na sjevernoj strani poluostrva Vranjina
(turizam, individualno stanovanje, poslovanje),
ZONA B2 grupacija objekata na zapadnoj strani poluostrva Vranjina
(turizam, individualno stanovanje, poslovanje),
ZONA B3 grupacija objekata na zapadnoj strani poluostrva Vranjina
(turizam, individualno stanovanje),
ZONA B4 objekat Nacionalnog parka sa pratećim sadržajima (turizam,
poslovanje,ugostiteljstvo, kultura, sport i rekreacija),
ZONA C Utvrđenje Lesendro - zona turizma
(turizam, kultura, ugostiteljstvo),
ZONA C1 Objekti na zapadnoj strani magistralnog puta
(individualno stanovanje, kultura, ugostiteljstvo),
ZONA D Turistički kompleks –"Ecolodge"
(turizam, sport i rekreacija),
36
−
−
1.2.5
ZONA E Park šuma
(turizam, sport i rekreacija),
ZONA F Manastirski kompleks "Sveti Nikola"
(religiozni turizam).
Detaljni prostorni plan autoputa Bar – Boljare
Prostornim planom Crne Gore do 2020. godine definisan je koridor autoputa Bar – Boljare i time su
se stvorile osnovne postavke za detaljniji nivo planske obrade planiranog autoputa. U tom procesu
planiranja prostora, izrada Detaljnog prostornog plana (DPP) je sljedeće sredstvo koje vodi jedan
korak bliže ka ostvarenju konačnog cilja – izgradnji autoputa i njegovom korišćenju.
DPP autoputa Bar - Boljare predstavlja državni planski dokument kojim se planira prostor za
izgradnju dijela saobraćajnog sistema (dionica koridora autoputa Beograd – Južni Jadran) od
regionalnog značaja za Crnu Goru. Koridor putnog pravca Bar – Boljare je najznačajniji strateški
koridor u okviru saobraćajnog sistema Crne Gore i čini dio mreže međunarodnih E puteva sa
oznakama E-80, odnosno E-65, preko kojih se ostvaruju veze sa Italijom.
Koridor autoputa Beograd – Južni Jadran je uvršten u TEM (Transevropske Magistrale) sistem
puteva, međutim, pomenuti pravac još uvijek nije dio mreže Panevropskih multimodalnih koridora.
Dugoročni razvoj Panevropskog multimodalnog saobraćajnog koridora će podstaći razvoj na teritoriji
Crne Gore, a pozitivan uticaj na Glavni grad Podgorica odnosiće se na:
−
Izgradnju autoputa;
−
Opremanje i uređenje koridora autoputa pratećim objektima, prema usvojenim kriterijumima
i standardima, koji treba da su na evropskom nivou;
−
Rekonstrukciju i modernizaciju postojeće željezničke pruge;
−
Izgradnju intermodalnih terminala u Podgorici;
−
Dalje povećanje kategorije opremljenosti aerodroma u Golubovcima (nalazi se neposredno
uz zonu zahvata plana) u cilju stvaranja važnog regionalnog aerodroma za ovaj dio
Balkana;
−
Izgradnju magistralnog gasovoda.
Saobraćajno integrisanje privrednih i urbanih centara, kao i većeg broja manjih naselja Crne Gore, kroz
koje će proći planirani autoput, će uz određene mjere i programe doprinjeti bržem privrednom i
socijalnom razvoju. Naime, očekuje se sa jedne strane smanjenje negativnog trenda migracija - posebno
u sjevernom regionu, i smanjenje procesa metropolizacije Podgorice, a sa druge strane, jačanje
regionalnih centara (Bar, Berane, Bijelo Polje) i manjih gradova (Kolašin, Andrijevica) u regionalnim
cjelinama istočno i zapadno od koridora.
Izgradnja autoputa podstiče razvoj područja kroz koja prolazi, pružajući sigurno, kvalitetno i brzo
vršenje transportnih zadataka u gravitacionoj zoni, a sa svim svojim sadržajima, doprinosi razvoju
okruženja kroz novostvorene aktivnosti i naplatu usluga.
U putnoj mreži Crne Gore planirani autoput Bar – Boljare predstavlja osnovni transverzalni pravac
koji se ukršta se većim brojem postojećih i planiranih primarnih saobraćajnica, preko kojih je dobro
povezan sa ostalim zonama u Crnoj Gori, ali i sa okruženjem.
U granicama koridora auto-puta, u širini od 2 km definisane su tri dionice, ukupne dužine oko 164
km. Djelovi dionice I (11 naselja) i dionice II (8 naselja) prolaze kroz područje Glavnog grada –
Podgorice.
DIONICA I (posmatrano po katastarskim opštinama) obuhvata sljedeća naselja:
−
Đurmani, Mala Gorana, Tomići, Gluhi do, Donji Brčeli, Sotonići, Orahovo, Virpazar, Braćeni
i Kruševica (u opštini Bar),
37
−
Vranjina, Bistrica, Ponari, Vukovići, Lekići, Gornji Kokoti, Farmaci, Beri, Tološi, Velje Brdo i
Rogami (u Glavnom gradu Podgorica),
DIONICA II (posmatrano po katastarskim opštinama), obuhvata sljedeća naselja:
−
Bioče, Klopot, Vilac, Pelev Brijeg, Lutovo, Duške, Lijeva Rijeka, Tuzi Ljevorečke (u Glavnom
gradu Podgorica),
−
Jabuka i Mateševo (u opštini Kolašina).
Ukupna dužina trase autoputa Bar – Boljare koja prolazi kroz Glavni grad Podgorica iznosi oko 70
km, dok je dužina dionice altrenativnog koridora autoputa koji prolazi kroz Glavni grad 7.6 km.
1.2.6
Prostorni planovi susjednih opština
Granične opštine Podgorice su: Bar, Cetinje, Danilovgrad, Kolašin i Andrijevica.
Razvojni planovi koji su komplementarni sa planovima Glavnog grada su uglavnom: planovi i
programi razvoja infrastrukture (putne, energetsko-prenosne, zdravstvene, obrazovne) i privre-dne
strukture (energetika, šumarstvo, poljoprivreda, metaloprerađivačka industrija).
Sa opštinom Bar, koja predstavlja centar primorskog regiona uspostavljen je, i razvija se, svestran
zajednički razvoj koji je posebno potenciran zajedničkim infrastrukturnim opremanjem (autoput,
magistralni put, luka, prenosni elektroenergetski sistemi, aerodrom, slobodne privredne zone,
obrazovanje i dr). U oblasti zaštite i valorizacije posebno vrijednih djelova životne sredine interes se
iskazuje u zaštiti i unaprjeđenju održivog korišćenja Skadarskog jezera, čije vode Podgorica i Bar
dijele sa Cetinjem. Ovaj interes se iskazuje kroz ekonomsku valorizaciju priobalja Skadarskog
jezera, od Virpazara do granice sa Albanijom, što pretpostavlja projekciju i izgradnju putne
infrastrukture koja bi ujedno bila i najkraća putna veza Podgorice, sa ulcinjskom rivijerom.
Opština Cetinje – ima poseban interes za turističku valorizaciju starog grada Žabljaka, što je interes
Glavnog grada, a u smislu ekonomskog aktiviranja tog vida turističke ponude. Korišćenje naselja
kao razvojnog punkta, pretpostavljajući prethodnu izgradnju puta od Ponara do Žabljaka i manje
pristanišne obale, moguće je kroz:
−
Aktiviranje kompleksa u okviru zidina srednjevjekovnog grada-tvrđave, za ekskluzivne
turističke sadržaje naselja, uz obavezu apsolutne zaštite bedema;
−
Formiranje umjetničke kolonije (alternativa Rijeci Crnojevića), u podgradu, uz naslijeđenu
ruralnu strukturu.
Planira se višestruka saradnja ova dva grada koja proističe iz njihovih statusa u Crnoj Gori (Glavni
grad i Prijestonica), kao i pozicije na državnim infrastrukturnim koridorima (autoputevi, magistralni
putevi i elektroprenosna mreža).
U administrativnom smislu jačaće komunikacija ova dva grada posebno u dijelu dijeljenja državnih
upravnih funkcija i funkcija obrazovanja i kulture. Tako se može očekivati da u tim oblastima ova dva
grada funkcionišu na jedinstven način. Da bi se to ostvarilo treba planirati čitav niz mjera na
infrastrukturnom opremanju i dogradnji državnih administrativnih procedura.
Resursi i potencijali kojima raspolaže opština Cetinje su: kulturno-istorijsko nasljeđe Crne Gore i
specificni karakter gradskog ambijenta (prostornog i kulturnog) postojeći kompleks elektroindustrije
koji već duži period ne radi, tehnički građevinski kamen, formirane funkcije servisa i opremljenost
zone.
Prioriteti razvoja opštine Cetinje su: funkcije prijestonice, kulturnog i akademskog centra državnog i
šireg značaja, usko povezane sa funkcijama Podgorice; visoko-specijalizovani programi na polju
očuvanja kulturnih i istorijskih vrijednosti (starog urbanog jezgra Cetinja); specijalizovana turistička
ponuda Nacionalnog parka „Lovćen“ i njegovih razvojnih zona (Ivanova korita, Mauzolej na Lovćenu
i dr.).
38
Opština Danilovgrad koja radi na izradi i donošenju prostorno – planskih i razvojnih dokumenata i
na osnovu njih usmjerava cjelokupan društveno ekonomski i socijalni razvoj sa Podgoricom, u
budućnosti će sačinjavati urbanu aglomeraciju sa velikim brojem zajedničkih funkcija i društvenih
servisa (obrazovanje, zdravstvo, privredne djelatnosti). Ta aglomeracija se formira, uglavnom, uz
magistralni put Podgorica – Danilovgrad – Nikšić kao i uz stari put Podgorica - Danilovgrad. Prema
PPCG magistralni put Podgorica – Danilovgrad – Nikšić je planiran kao brza saobraćajnica sa 4
kolovozne trake. Uz tu saobraćajnicu, po principu održivog razvoja, formiraće se razvojni koridor u
kome će se planski razvijati privredne djelatnosti i stanovanje. Tako organizovanim koridorom će se
spriječiti neracionalno trošenje prostora i trajno gubljenje kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta.
Na krajnjem zapadnom dijelu zahvata PPO Podgorica, do granice sa Opštinom Danilovgrad, sa
desne strane magistralnog puta M-18 Podgorica – Nikšić, u širini od 200 m urađene su Izmjene
prostornog plana kojima se predviđa izgradnja: skladišta i servisa (90:10%), male privrede i
ugostiteljstva. Izgradnja ovih objekata uticala je da se ovakav trend izgradnje, prije svega
industrijskih objekata, nastavi i uz istu saobraćajnicu u Opštini Danilovgrad.
Uz granicu sa opštinom Danilovgrad već se formiraju naselja koja su karaktera prigradskih naselja
ove opštine: Spuž – Daljam – Grbe, Novo Selo – Klikovače - Pitome Loze.
Blizina velikog centra (Podgorica) generalno utiče na Danilovgrad, te će u kontekstu poboljšanja
mreže saobraćajnica cijelo područje opštine Danilovgrad, do nadmorske visine 600 m, postati
privlačno za naseljavanje.
Sadašnjem povoljnom položaju opštine Danilovgrad doprinosi dobra saobraćajna povezanost, jer
kroz Bjelopavlićku ravnicu i kroz Danilovgrad kao opštinski centar, dinarskim pravcem pružanja,
prolaze magistralni put M-18 Podgorica – Nikšić, odnosno E–762 (Božaj /granica sa Albanijom/ Podgorica – Nikšić – Plužine - Šćepan Polje /granica sa Republikom Srpskom/) i jednokolosječna
pruga Podgorica – Nikšić. Ove poprečne saobraćajne veze u Podgorici se priključuju na vrlo važne
saobraćajnice, magistralni put M–2 (Špiljani /granica sa Srbijom/ - Rožaje – Bijelo Polje - Podgorica
– Petrovac), odnosno E-65, E-80 i prugu Beograd – Bar.
Od velikog značaja je i modernizacija i elektrifikacija željezničke pruge Podgorica - Danilovgrad –
Nikšić koja je završena u oktobru 2012. godine tako da će i željeznički transport biti puno efikasniji i
racionalniji. Ovo se odnosi i na teretni željeznički saobraćaj, koji je od izuzetnog značaja za KAP i na
putnički saobraćaj na navedenoj relaciji.
Korisni resursi i potencijali koje posjeduje opština Danilovgrad su: postojeći industrijski kompleksi,
posebno u oblasti građevinskog materijala i mlinske industrije; formirani društveni servisi i opšta
opremljenost zone; plodno poljoprivredno zemljište sa stočarskim farmama (svinjogojska, živinarska
i dr); duhovni i tranzitni turizam i bogatstvo kvalitetnih podzemnih voda.
Od posebnog interesa je korišćenje vodoizvorišta Mareza koje se nalazi na teritoriji opštine
Danilovgrad, a predstavlja glavni izvor snabdijevanja Podgorice vodom za piće. Na prostoru uz
rijeku Sitnicu, Velje brdo i izvorište Mareza, kao i dijelu koji pripada teritoriji Opštine Danilovgrad,
ističu se hidrološki fenomeni koji, zajedno sa vegetacijskim kompleksom i vidikovcima, predstavljaju
specijalni oblik zaštite prirode označen kao predio posebnih prirodnih vrijednosti.
Marezu kao izvorište Podgorice, potrebno je zaštititi i uređivati kao zonu rekreacije, bez
povređivanja prirodnih i pejzažnih kvaliteta. Za ovaj prostor je predviđena i izrada Prostornog plana
područja posebne namjene, koji bi osim podgoričke obuhvatio i dio danilovgradske opštine.
Osnovni cilj povezivanja ove dvije susjedne opštine je da se na najbolji mogući, racionalan i
održiv način iskoriste mogućnosti koje pružaju i jedna i druga strana. Ova dva grada povezuje i
budući razvojni koridor uz Jadransko-jonski autoput. Kroz prostorne planove ove dvije opštine će se
usklađivati različita pitanja uređenja prostora, od obostranog interesa i uticaja. Prvenstveno
39
izgradnja saobraćajne, energetske i komunalne infrastrukture. Model ovakvog načina rješavanja
imamo na primjeru sanitarne deponije komunalnog otpada.
Tuzi, Golubovci, Spuž i Danilovgrad treba da postanu komponente urbane aglomeracije Podgorice,
sprječavajući preveliku koncentraciju stanovništva u Glavnom gradu.
Razvoj Podgorice, Nikšića, Danilovgrada i Cetinja treba uzajamno koordinirati i učiniti ih
komplementarnim. Blizina i specijalizovanost Nikšića, kao industrijskog i obrazovnog, Cetinja kao
kulturnog i obrazovnog centra i prijestonice, treba da smanji pritisak na širenje Podgorice, kao
Glavnog grada, i pomogne da se njen rast održi u dimenzijama koje su predviđene Planom.
Opština Kolašin predstavlja sjeverno zaleđe Glavnog grada. Svi sadašnji i budući pravci razvoja
usmjereni su na razvojne koridore koji idu dolinom Morače, željezničke pruge Bar – Beograd i
buduće trase autoputa Bar – Boljare.
Pregledna karta 1.6: Koncept policentričnog razvoja Crne Gore,
policentričan i ekološki održiv regionalni razvoj 4
4
Izvor: PPCG do 2020. godine (2008)
40
Zajednički projekti su valorizacija hirdroenergetskog potencijala Morače i sinhronizovano korišćenje
mogućnosti koje će se otvoriti izgradnjom autoputa. Kolašin za Podgoricu predstavlja važnu
turističku destinaciju za korišćenje tokom čitave godine. Neophodno je povezivanje razvoja turizma
u Središnjem i Sjevernom regionu sa ostalim sektorima ruralne ekonomije, posebno poljoprivredom,
preradom hrane i zanatstvom. Za Kolašin, Podgorica predstavlja važno tržište za plasman
poljoprivrednih proizvoda i centar za zadovoljavanje viših potreba u oblasti obrazovanja i zdravstva.
Kao resursi i potencijali opštine Kolašin ističu se turistički kapaciteti sa tradicijom i reputacijom za
dvosezonsko korišćenje, značajni šumski kompleksi, ukrasni i tehnički građevinski kamen, gline,
šljunak i pijesak, rasadnička proizvodnja, resursi pitke vode, hidroenergetski potencijal, kompleksi
kvalitetnih planinskih pašnjaka u neposrednom gravitacionom području i sačuvano obradivo
zemljište u dolinama Tare i njenih pritoka, kvalitet vode za uzgoj ribe, izgrađeni kapaciteti
prerađivačke industrije i već fomirane društvene funkcije i servisi, blizina NP Biogradska gora i dobra
pristupačnost.
Sa opštinom Andrijevica, Podgorica sa graniči u dijelu Komova, odnosno Mojanske rijeke, pa je
razvojna međuzavisnost relativno mala i ogleda se u korišćenju potencijala planiranog regionalnog
parka Komovi.
PUP Podgorice, prostor koji tangira Andrijevicu, od prevoja Carine pa nizvodno do granice (čelenka
Mojanske rijeke) tretira kao turističku razvojnu zonu. Budući razvoj i saradnja uspostaviće se kroz
razvojni koridor uz autoput Bar – Boljare.
Resursi i potencijali opštine Andrijevica su kvalitetno poljoprivredno zemljište, kompleksi šuma,
ukrasni kamen, tehnički građevinski kamen, gline, šljunak i pijesak, industrijski i turistički kapaciteti,
formirane društvene funkcije, servisi i opremljenost i atraktivni planinski prostori Bjelasice i
Regionalnog parka Komovi.
Definisani cilj Crne Gore, pa time i Podgorice je ravnomjeran regionalni razvoj koji se ogleda u
razvoju policentričnog sistema mreže naselja. Takav razvoj, kako u okviru svoje teritorije, tako i u
dijelu graničnih opština, će se ostvariti realizacijom državnih razvojnih projekata u oblasti
infrastrukturnog opremanja (saobraćaj, energetika, zdravstvo, obrazovanje, komunalna infrastruktura). Naime, u scenariju policentričnog razvoja bili bi aktivirani značajni potencijali bližeg i šireg
okruženja Glavnog grada. Došlo bi do smanjenja priliva stanovništva u Glavni grad pa time i
smanjenja opterećenja njegove sveukupne prostorne strukture. Taj proces „metropoli-zacije“ već je
veoma izražen, pa formiranje neformalnih naselja u Podgorici (Kakaricka gora, Konik, Zagorič i
Zlatica) već predstavlja devastaciju i veliko razvojno ograničenje.
1.2.7
Programi prekogranične saradnje sa Albanijom
Saradnja između Albanije i Crne Gore se uglavnom odvija na nivou državnih institucija.
Uspostavljanjem programa prekogranične saradnje Albanije i Crne Gore, u okviru II kompo-nente
„Prekogranična saradnja“ Instrumenta za pretpristupnu podršku IPA, jača saradnja prekograničnog
regiona.
Od 2007. godine u okviru Prekograničnog programa saradnje Albanija – Crna Gora objavljena su
dva poziva za prijavljivanje projekata. Do sada je finansirano 17 projekata ukupne vrijednosti
dodijeljenih sredstava Crnoj Gori 1.692.222,37 eura. Šest projekata je finansirano iz oblasti zaštita
životne sredine, pet iz oblasti kulture i kulturnog nasljeđa, četiri iz oblasti turizma i dva iz socijalne
kohezije.
Osim Prekograničnog programa saradnje Albanija - Crna Gora postoje i drugi prekogranični i
transnacionalni programi (IPA Jadranski prekogranični program saradnje - IPA Adriatico,
Mediteranski program - MED, Prostor Jugoistočne Evrope SEES) kojima se mogu jačati dalja
prekogranična saradnja i finansirati razvojni prekogranični projekti.
41
Pravci razvoja u odnosu na Albaniju:
−
Drumski saobraćaj će se značajno poboljšati izgradnjom Jadransko-jonskog autoputa i
izgradnjom autoputa Bar-Boljare. Dionica Jadransko-jonskog autoputa koja prolazi kroz
teritoriju Glavnog grada iz pravca Danilovgrada obuhvata djelove petnaest katastarskih
opština do granice sa Albanijom. Preklapa se sa autoputem Bar-Boljare u dužini od 12,2
km. Planirani autoput Bar-Boljare povezao bi Glavni grad sa Srbijom na sjeveru, Albanijom
na istoku, jugoistočnim dijelom države preko tunela Sozina, Bokom Kotorskom kao i sa
Dubrovnikom preko brzog obalnog puta. Planiran je i put Gusinje-Podgorica koji dobrim
djelom prolazi kroz Albaniju. Za ovaj put je izrađeno nekoliko idejnih projekata (za neke
dionice i glavni projekti), kao i studija izvodljivosti. Ovaj put će skratiti rastojanje između
Gusinja i Podgorice za 110km.
−
Željeznički i plovni saobraćaj: Postoji jedan željeznički pravac Podgorica - Tuzi – državna
granica (dio pruge Podgorica - Skadar) koji nije elektrificiran, dok redovni linijski saobraćaja
na Skadarskom jezeru ne postoji. Dalji pravci razvoja u ovoj oblasti treba da budu usmjereni
na poboljšanje saobraćajne infrastrukture. Treba iskoristiti mogućnost finansiranja
saobraćajnih projekata iz Komponente IPA III „Regionalni razvoj“.
−
Privredna saradnja: Prekogranično područje ima veliki turistički potencijal u oblasti
Skadarskog jezera. Pravci daljeg razvoja treba da budu usmjereni na stvaranje zajedničkog
turističkog proizvoda na Skadarskom jezeru i njegovu održivu valorizaciju. Pored toga, na
područje Albanije utiče i planinski klaster Bjelasica i Komovi koji je orijentisan na izgradnju
turističko-rekreacionog prostora i privlačenje turista iz okruženja.
−
Energetika: Projekat dalekovoda 400 kV Podgorica - Tirana je obuhvatao izgradnju
dalekovoda 400 kV Podgorica-Tirana i proširenja trafostanica Podgorica 2 i Elbasan. U
Crnoj Gori to je podrazumijevalo izgradnju dalekovoda 400 kV od TS Podgorica 2 do
granice sa Albanijom oko 29 km, 79 stubnih mjesta i proširenje TS 400/110 kVPodgorica 2
koje podrazumijeva izradu novog 400 kV DV polja Tirana i rekonstrukciju postojećeg 400 kV
polja Ribarevine. Realizacijom Projekta na najvišem naponskom nivou su povezani
elektroenergetski sistemi Albanije i Crne Gore čime je EES Albanije povezan sa EES-om
zapadne Evrope, a crnogorski EES sa EES-om Grčke i dalje. Ovim se značajno doprinijelo
obezdjeđivanju stabilnosti i sigurnosti elektroenergetskih sistema cijelog regiona.
−
Zaštita životne sredine: Upravljanje ekosistemom Skadarskog jezera je jedan od
prepoznatih pravaca razvoja kada je zaštita životne sredine u pitanju. Na nacionalnom
nivou prepoznat je značaj očuvanja Skadarskoga jezera i regulacija korita rijeke Bojane.
Projektom Svjetske banke „Integralno upravljanje ekosistemom Skadarskog jezera“ teži se
postići održivije korišćenje prirodnih resursa Skadarskog jezera i njegovog sliva. U planu je
izrada glavnog projekta regulacije Skadarskog jezera, rijeka Drima i Bojane, koji će se
zajednički kandidovati kod međunarodnih finansijskih institucija. U planu je izrada
dokumentacije koja se tiče zaštite rijeke Cijevne na teritoriji Crne Gore i Albanije.
Razvojni projekti iz oblasti zaštite životne sredine moći će se finansirati i iz komponente IPA
III „Regionalni razvoj“
42
II OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE I NJENOG MOGUĆEG RAZVOJA,
UKOLIKO SE PLAN NE REALIZUJE
2.1 Geografski položaj
Glavni grad – Podgorica zahvata površinu od 1.441 km2. Nalazi se na jugoistoku Crne Gore i
pripada mu najveći dio podgoričko-skadarske kotline, sjeverozapadni, sjeverni i istočni dio okolnih
planina.
Zetska ravnica (250 km2), u cjelini pripada Glavnom gradu - Podgorici. Nadmorska visina je u
rasponu 4,6 mnm (minimalni nivo Skadarskog jezera) i 2.487 mnm (Kučki Kom). Sam centar
gradskog jezgra Podgorice je 52 mnm.
Podgorica, administrativno, posjeduje najveću površinu crnogorskog dijela Skadarskog jezera
(109,85km2). Udaljenost od mora je oko 36 km vazdušne linije (do Budve), odnosno 45 km
magistralnim putem (do Sutomora).
2.2 Klimatske karakteristike
Osnovni činioci klimatskih tipova u prostornom obuhvatu su: blizina Jadranskog mora i direktna
otvorenost prema njemu linijom koridora: Skadarsko jezero – rijeka Bojana – Jadranska obala;
dijapazon nadmorske visine od 4.6 do 2.487 m n.m.
U odnosu na ovakvu poziciju u prostoru, u generalnom pristupu, mogu se izdvojiti:
− submediteranski klimat (priobalje Skadarskog jezera, Zetsko – Bjelopavlićka ravnica);
− izmijenjeni brdski submediteranski klimat (niže pozicije: Lješanske nahije, Komana, Bandića,
Pipera, Bratonožića, Kuča, Malesije 100 – 400 m nm);
− periplaninski klimat (pozicije između 400 i 800 m nm)
− planinski klimat (između 800 i 1300 m nm); i
− visoko planinski klimat između 1300 i 2487 m nm.
Međutim, ovakvu vertikalnu klimatsku zonalnost postojeće orografske osobenosti bitno modifikuju,
pa na istoj nadmorskoj visini u odnosu na reljefne oblike i ekspoziciju imamo čitavo šarenilo
mikroklima.
Klima Podgorice je klasifikovana kao mediteranska klima sa toplim i suvim ljetima i hladnim zimama.
Srednje godišnje padavine iznose 1.544 mm (60,8 in). Temperatura prelazi 25°C u oko 135 dana
godišnje. Period srednjih dnevnih temperatura iznad 0°C traje i preko 320 dana u godini, a iznad
15°C oko 180 dana. U Podgorici, srednja godišnja temperatura je 15.5°C, sa minimalnom od 5°C u
januaru i maksimalnom od 26.7°C u julu mjesecu. Podgorica je jedan od najtoplijih gradova u
Evropi. Srednji godišnji broj tropskih dana (maksimalne temperature iznad 30°C) ovdje je od 50 do
70 dana. Podgorica je naročito poznata po izuzetno toplim ljetima: temperature iznad 40°C su
uobičajene u julu i avgustu. Najviša zabilježena temperatura je 44,8°C 16. avgusta 2007. godine.
Broj kišnih dana je oko 115, a onih sa jakim vjetrom oko 60. Periodični, ali jak sjeverni vjetar ima
uticaj na klimu zimi. Prosječna relativna vlažnost za Podgoricu iznosi 63.6%. Snijeg je rijetka pojava
u Podgorici, jer rijetko pada više od par dana godišnje.
U prosjeku je zabilježeno oko 2.478 sunčanih sati godišnje na području užeg gradskog jezgra. Broj
sunčanih dana, odnosno sati, raste od krajnjeg sjevera, Opasanica – Uvač, do krajnjeg juga,
Skadarsko jezero, gdje je insolacija najveća.
Na području Gradske opštine Tuzi pojavljuju se mnogi klimatski kontrasti i na datom području
možemo prepoznati određeni broj mikroklimata. U ravničarskom dijelu imamo pojavu aridnog
klimata, naročito je prisutna u ljetnjim mjesecima, dok najvisočija područja karakteriše planinska
43
klima sa pojavom snijega koji može dostići debljinu i do nekoliko metara.
Područje Gradske opštine Golubovci odlikuje se blagom mediteranskom klimom i, zbog veoma
povoljnih klimatskih uslova i konfiguracije zemljišta na ovom području, prisutna je poljoprivredna
proizvodnja.
2.3 Hidrološke karakteristike
Područje Podgorice baštini najveće vodene resurse Crne Gore i razlikujemo podzemne vode
zetsko-bjelopavlićkog basena i podzemne izdani koje hrane izvore i izvorišta u slivovima Morače i
Cijevne. Upotrebna vrijednost ovih voda prepoznata je kroz vodosnabdjevanje, navodnjavanje, vodu
kao robu i sl.. Jezera predstavljaju poseban potencijal. Na teritoriji Glavnog grada Podgorice nalazi
se pet jezera: Skadarsko, Rikavačko, Bukumirsko, Mutno i Jezerce i njihova vrijednost odnosi se na
specifične pejzažne karakteristike kao značajne razvojne turističke resurse, ali i kao vrijedna staništa
flore i faune.
Riječni vodotoci na teritoriji Glavnog grada su: Cijevna, Mala rijeka, Brskutska rijeka, Nožica,
Kruševica, Veruša, Opasanica, izvorište Vrmoše (Vučji potok), izvorište Mojanske rijeke, gornji kratki tok Tare, donji tok Morače, donji tok Zete, Ribnica, izvorište Mareze i njegova otoka
Trešenica, Matica, Sitnica, Sinjačka rijeka, Šegrtnica, Mala Morača, rijeke koje se hrane iz izdani
Zetske ravnice – Tara, Plavnica, Gostiljska rijeka, Pijavnik, Mašova žalica, Grabovnica, Urelja. Ovi
riječni tokovi posjeduju različite ekonomske potencijale: hidroenergetske, turističke, komercijalizacija
voda, voda za navodnjavanje, voda za tekuću potrošnju i dr.
2.4 Geološka građa terena5
2.4.1 Stratigrafsko-litološki sastav
Stijenske mase koje izgrađuju terene Podgorice, čija je starost mlađa paleozojska, mezozojska i
kenozojska, svrstavaju se u nekoliko karakterističnih facija i to:
−
−
−
−
Glinovito-škriljava facija – stijenske mase ove facije izgrađuju samo manje djelove terena
(planinski masiv Komova);
Karbonatna facija – stijenske mase ove facije imaju najveće učešće u izgradnji terena
(brdsko-planinski tereni oboda Zetske ravnice i Skadarskog jezera);
Flišna facija – ove stijenske mase izgrađuju djelove terena jugoistočnih Pipera i djelove
terena Kuča (Zlatica – Vrbica – Fundina).
Klasična facija – stijenske mase ove facije javljaju se na višim kotama planinskih masiva,
najveći dio Zetkse ravnice, terase pored vodotoka Morače, Male rijeke i Cijevne u
kanjonskom dijelu vodotoka, lugovima zapadno od Podgorice i djelova obala rijeke Zete u
njenom kanjonskom dijelu, koritima rijeka Morače, Male rijeke, Cijevne i Sitnice, u basenima
jezera, Donjoj Zeti (Gostilj) i južno od Gradske opštine Tuzi.
2.4.2 Geotektonski sklop terena
Sa aspekta geotektonskog sklopa, tereni Glavnog grada najvećim dijelom pripadaju regionalnoj
geotektonskoj jedinici I reda zvanoj zona Visokog krša, a veoma malim dijelom (prostor Komova)
takođe poznatoj, regionalnoj geotektonskoj jedinici I reda zvanoj Durmitorska navlaka.
2.4.3 Geomorfološke odlike terena
5
Detaljniji podaci sadržani su u Baznoj studiji životne sredine Glavnog grada
44
Raznovrstan litološki sastav, veoma složeni geotektonski sklop i promjenjive klimatske odlike,
uslovili su izražen diverzitet geomorfoloških karakteristika terena Podgorice.
2.4.4 Hidrogeološke odlike terena
Sa aspekta hidrologije, najizraženija odlika terena Podgorice je poroznost stijenskih masa, koja je
prisutna u raznovsnim vidovima, kao što su:
- Efektivna kombinovana pukotinsko-kavernozna poroznost (tereni izgrađeni od karbonatnih
stijenskih masa)
- Efektivna superkapilarna intergranularna poroznost (tereni u kojima su prisutne podzemne
vode u vidu zbijenih izdani)
Stijenske mase u kojima izostaje prisustvo efektivne superkapilarne poroznosti su stijenske mase
glinovito škriljave facije perma i donjeg trijasa i flišnih facija kredno-paleocenske i eocenske starosti i
predstavljaju hidrogeološke izolatore, a u terenu imaju funkciju hidrogeoloških barijera.
Podzemne vode koje odlikuju teritoriju Glavnog grada se dominantno dreniraju ka Skadarskom
jezeru sa pritokama. U slivu rijeke Morače podzemne vode, podzemne vode njene istočne teritorije,
van Zetske ravnice, dreniraju se u vodotocima Cijevne, Ribnice i Male rijeke, a dijelom i u samom
vodotoku Morače. Tereni Podgorice zapadno od vodotoka Morače dreniraju se direktno u njenom
vodotoku i u vodotocima Zete i Sitnice. U samoj Zetskoj ravnici pritiču i obnavljaju se dinamičke
rezerve podzemnih voda ravnice preko brojnih stalnih i povremenih karstnih vrela, posebnih
oblika/karstnih šupljina (estavela) koji se, zavisno od nivoa vode, javljaju kao ponori ili kao izvori i po
južnom obodu ravnice u priobalju Skadarskog jezera preko povremenih i stalnih vrulja i podaviranja.
2.4.5 Inženjersko-geološke odlike terena
Sa aspekta inženjersko-geoloških odlika, terene Podgorice izgrađuju:
−
−
Vezane, dobro okamenjene krute stijenske mase
Vezane, slabookamenjene meke stijenske mase
U terenima izgrađenim od vezanih, dobrookamenjenih krutih karbonatnih stijenskih masa prisutan je
proces karstifikacije i na strmim padinama proces odronjavanja koji daje odrone, sipare i točila. U
terenima izgrađenim od vezanih, slabookamenjenih, mekih stijenskih masa (glinovito-škriljava i
flišna facija) prisutna su raspadanja, jaružanja, kidanja i klizanja, što sve dovodi do ubrzane
denudacije.
2.5 Seizmološke karakteristike regiona
Podaci sadržani u radovima iz prve polovine XX vijeka, ukazuju da su tereni Zetske ravnice
potresani zemljotresnim udarima jačine 9o MCS skale, a ostali prema sjeveru 8o i 7o MCS skale.
Naročito razarajuće posljedice nastale su usljed zemljotresa jačine 9o MCS skale, sa epicentrom u
Jadranskom moru, između Ulcinja i Bara, na udaljenosti od 15 km od obale, koji je pogodio
crnogorsku teritoriju 1979. godine.
U drugoj polovini XX vijeka, vršena su seizmogeološka istraživanja urbanog područja Podgorice,
uključujući Golubovce i Tuzi, koja su pokazala da se više razlomnih struktura ukršta u prostoru
okoline Skadra, u prostoru okoline grada Podgorice i u prostorima jugozapadno i sjeveroistočno od
grada Podgorice. Te razlomne strukture izdvajaju pojedine, veće ili manje megablokove koji se
pobuđuju i izazivaju potrese, a često, gledano u geološkom vremenu, dolazi do aktivnosti skupa
većeg broja izdvojenih blokova pobuđenih jačim zemljotresima u pojedinim prostorima.
45
Nakon navedenog perioda, grad se širio i van područja za koja su sprovedena istraživanja i
prikupljeno je dosta dodatnih podataka i podloga, stečeno novih iskustava i primijenjeno novih
tehnologija u građevinarstvu, kao i donešen čitav niz novih propisa. S obzirom na dostignuti stepen
urbanizacije, porasta broja stanovnika koji u tom prostoru žive i rade, kao i vrijednosti izgrađenih
dobara, može se zaključiti da je potrebno izvršiti dodatna istraživanja i ispitivanja kojima bi se dobili
kvalitetniji i brojniji podaci i podloge za pouzdaniju seizmičku mikrorejonizaciju urbanog područja
Podgorice i područja državnih infrastrukturnih koridora.
2.6 Kvalitet vazduha
Zagađivanje vazduha je pitanje koje se mora posmatrati na globalnom, regionalnom i lokalnom
nivou, stoga se smjernice i mjere očuvanja i unapređenja njegovog stanja trebaju sagledati u tom
kontekstu.
U prostoru razlikujemo: stacionarne (tačkaste i difuzne) izvore i pokretne izvore zagađenja vazduha.
Tačkasti izvori su oni kod kojih se zagađujuće materije ispuštaju u vazduh kroz za to definisane
ispuste kakav je slučaj kod različitih postrojenja i industrijskih pogona, tehnoloških procesa i uređaja
i dr.. Difuzni su izvori kod kojih se zagađujuće materije unose u vazduh bez za to određenih
ispusta/dimnjaka. Pokretni izvori su prevozna sredstva, radne mašine, radna vozila, građevinske i
poljoprivredne mašine i dr..
Na osnovu razultata višegodišnjeg praćenja stanja vazduha može se zaključiti da je u urbanim
djelovima Glavnog grada evidentirana pojava opterećenja koncentracijom PM10 česticama. Pojava
navedenih čestica vezana je za aktivnosti industrijskih postrojenja, sagorijevanja goriva u velikim i
malim ložištima i u motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem. Sporadična pojava većih koncentracija
može biti posljedica požara ili određenih klimatskih dešavanja (vjetar).
Prostor Glavnog grada je prilično opterećen saobraćajem, a naročito tokom turističke sezone.
Magistralni pravac Bijelo Polje - Bar uz Moraču je najopterećeniji koridor u državi. Iz navedenog se
da zaključiti da je za ukupno zagađenje vazduha u Podgorici upravo odgovoran saobraćaj.
Izvjesno su prisutni i raspršeni izvori zagađivanja, u prvom redu u formi korišćenja nalazišta
mineralnih sirovina, građevinskih radova većih razmjera, te poljoprivrednih aktivnosti. Nelegalna
odlagališta otpada, neadekvatno riješeno pitanje otpadnih voda takođe se mogu smatrati izvorima
zagađivanja vazduha. Pored neugodnih mirisa, otpad je značajan izvor metana, a u slučaju
akcidenta i samozapaljenja i čitavog niza hemijskih supstanci (npr. dioksini, furani) različite, ali
uglavnom rizične toksičnosti.
Poljoprivreda zagađuje gasovima staklene bašte kao što je CH4 (metan) i NO2 (azotni dioksid) i
gasom iz staja NH3 (amonijak). Dio ovih emisija izrazito je difuzan (primjer neposredna emisija NO2
sa poljoprivrednih površina), dok je u drugim slučajevima izvor prostorno koncentrisaniji (npr.
stočarske farme, koje realno nijesu brojne). Vazduh zagađuje niz drugih, manjih djelatnosti
(lakirnica, obrada kamena, ostalo) koje, ukoliko su locirane unutar stambenih područja - što nije
rijedak slučaj, mogu takođe predstavljati narušavanje životne sredine okolnog stanovništva.
2.7
Kvalitet voda
Glavni izvori zagađenja koji utiču na kvalitet vode u Podgorici (Morača, Skadarsko jezero,
podzemne vode Zetske ravnice) uključuju:
− Otpadne vode iz industrije i domaćinstava iz naselja na slivnom području rijeke Zete
značajno zagađuju Moraču i imaju uticaj i na kvalitet podzemnih voda;
− Postojeće PPOV (zbog ograničenog kapaciteta i nedostatka predtretmana za neke
industrijske proizvođače koji ispuštaju otpadne vode u javnu kanalizaciju (efluent PPOV je
neodgovarajućeg kvaliteta);
46
− Industrijske otpadne vode koje se ispuštaju direktno u Moraču (ovo se prvenstveno odnosi
na KAP);
− Neadekvatno odlaganje otpada;
− Otpadne vode sa poljoprivrednih imanja.
Prema većini pokazatelja i rezultatima analiza smatra se da je stanje voda zadovoljavajuće.
Međutim, evidentni su rastući pritisci, te uticaj infrastrukturnih rješenja (uglavnom otpadnih voda).
Stanje, kakvo je sada, ne zahtjeva jednako brz odgovor na sve probleme, jer u velikom prostoru na
periferiji grada ukupne emisije bez ikakvog (pred)tretmana u pravilu ne prelaze kapacitet
prihvatljivosti recipijenta (podzemlje), što, naravno, nije slučaj u gusto izgrađenim i dalje brzo
rastućim urbanim područjima (Tuzi, Golubovci, prigradska naselja), te naseljima lociranim u
osjetljivim područjima slivova strateških vodotoka i/ili izvorišta: Ćemovsko polje, slivovi rijeka
Ribnice i Cijevne.
Zabrinjavajuće je i nekontrolisano korišćenje šljunka i pijeska iz rijeka Morače i Cijevne pa bi se u
narednom periodu trebale uraditi Studija vezano za pitanje korišćenja šljunka i pijeska iz Morače i
Cijevne.
2.8
Kvalitet zemljišta
Zemljište je jedan od osnovnih segmenata životne sredine, te uz vodu i vazduh sačinjava osnovu
života. Mjereno ljudskom vremenskom skalom nastanak tla je izrazito dugotrajan proces. Na primjer,
za sloj tla debljine 30 cm potrebno je 1.000 do 10.000 godina, u povoljnim uslovima. Za
nastanak 1 cm crvene zemlje potrebno je oko 10.000 godina!
Obzirom koncept Plana nesporna je potreba osmišljavanja odgovarajućeg modela upravljanja
zemljištem kao ograničenim resursom, te definisanja efikasnih mjera zaštite i očuvanja, a sa
stanovišta Glavnog grada naročito onog u službi poljoprivrede i razvoja ruralnih područja.
U cilju sveobuhvatnog sagledavanja problematike sektora zaštite zemljišta neophodno je jasno
precizirati politiku upravljanja ovim resursom. Kao prilog navedenom svako je činjenica da se
zemljište/tlo koristi na različite načine i da ga shodno tome označavamo različito (poljoprivredno,
šumsko, građevinsko, vodozaštitno i dr.). Parcijalno sagledavanje problema i preklapanje
ingerencija trebalo bi promijeniti u integralan i sistematski pristup rješavanja pojedinih pitanja.
Neminovna posljedica velike uloge koju zemljište ima, je izloženost antropogenim pritiscima, a
potom i neophodna potreba njegove zaštite.
Izvori zagađenja zemljišta ukratko se mogu sagledati na slijedeći način:
−
−
−
−
−
−
Zagađenje zemljišta porijeklom iz atmosfere,
Zagađenje zemljišta porijeklom iz otpadnih i zagađenih voda,
Zagađenje zemljišta porijeklom iz poljoprivrede (vještačka đubriva, pesticidi),
Zagađenje zemljišta prašinom sa praškastim materijalima,
Zagađenje zemljišta uljima iz trafostanica koje koriste PCB ulja,
Zagađenje zemljišta čvrstim otpadom porijeklom iz privrede, domaćinstva i dr..
Uzimajući u obzir rezultate dobijene kroz procjene analiza može se konstatovati da se u sektoru
zemljišta ima šta štititi, te da se može održati potencijal ovog resursa, ali uz racionalno korišćenje u
budućnosti. Osnovno polazište u datom pravcu jeste jasno definisanje ove problematike kroz
donošenje adekvatnih strateških i legislativnih dokumenata. Vrlo važna komponenta sistematske
zaštite tla, je uspostavljanje sveobuhvatnog državnog monitoring odnosno mreže mjernih mjesta i
odgovarajućih indikatora. Redovno izvještavanje o stanju i distribuiraji informacije javnosti i
zainteresovanim stranama doprinijeće adekvatnom tretiranju potencijala za poboljšanje kvaliteta
ovog segmenta životne sredine.
47
2.9 Zaštićena prirodna dobra i biodiverzitet
Grad kao konglomerat u svom sastavu baštini specifičan biljni i životinjski svijet. Promjene sastava
živog svijeta u ekosistemima direktna su posljedica fizičkih i hemijskih uslova sredine nastalih
djelovanjem savremenog čovjeka. Zagađivanjem čovjek mijenja i oduzima životni prostor drugim
bićima, koja se povlače u područja sa očuvanim staništima ili iščezavaju. Zaboravlja se da je sva ta
vrijednost gotovo isključivo posljedica prirodnih datosti, naslijeđena baština nekih ranijih vremena, a
da su današnji trendovi izrazito negativni. Upravo poenta djelovanja u smislu očuvanja vrijednosti
koje imamo je uspostavljanje režima zaštićenih prirodnih dobara.
2.9.1 Zaštićena prirodna dobra
Području Glavnog grada pripada dio Skadarskog jezera, koje predstavlja najveće jezero na
Balkanu, sa površinom od 354 do 505.8 km², zavisno od vodostaja. Na teritoriji Crne Gore prostiru
se 2/3 površine i 110,5 km obale jezera, dok je 1/3 na teritoriji Republike Albanije i dužinom obale od
57,5 km. Godine 1983. područje Skadarskog jezera, na crnogorskoj teritoriji, proglašeno je
Nacionalnim parkom, čije granice obuhvataju oko 40.000 ha, odnosno 25.400 ha vodenih površina
(slobodnih voda i flotantne vegetacije) i 14.600 ha obodnog kopna i močvara. Od ukupne površine
Parka, 7.800 ha su trajno plavljene oblasti, 5.200 ha su povremeno plavljene oblasti, 12.500 ha čine
brda i stjenoviti karstni tereni na južnoj obali i stjenovita ostrva. 812 ha površine ima status trajno
zaštićenih ornitoloških rezervata.
Skadarsko jezero je u većem svom dijelu kriptodepresija. Usljed tektonskih poremećaja, pojedini
dijelovi jezerskog dna nalaze se ispod morskog nivoa, te zbog toga i zbog svoje veličine, predstavlja
geografski fenomen. Opisani djelovi jezera nazvani su sublakustrični izvori ili “oka” i ima ih oko 30.
Najdublje “oko”, čij dubina se procjenjuje na približno 60 m, je Rduš. Dugačko je oko 43 km, široko
oko 14 km, a prosječna dubina je oko 5 metara. Tokom kišnih mjeseci, dolazi do značajnog
povećanja površine jezera, usljed čega se dešavaju i veće poplave, a kuriozitet je da je lokalitet
Plavnica tokom ljetnjih mjeseci gotovo bez vode, a tokom zimskih prekriven istom.
Jezero je protočnog tipa, najveće količine vode dobija rijekom Moračom, dok rijekom Bojanom otiče
u Jadransko more.
Pored specifičnih limnoloških karakteristika, jezero odlikuje i izuzetno bogatstvo ornitofaune i
ihtiofaune, kao i bujna vegetacija močvarnog tipa. Kao značajno stanište vodenih ptica, 1995.
godine Ramsar konvencijom upisano je u Svjetsku listu močvara od međunarodnog značaja. Kao
specijalni prirodni rezervati izdvojeni su i zaštićeni Pančeva oka i Manastirska tapija.
Sliv Skadarskog jezera karakteriše veliki broj pećina, koje se najčešće nalaze na brdskim padinama
i po obodima nekadašnjih i sadašnjih erozinih bazisa tj. oboda Zetske i Bjelopavlićke ravnice,
Nikšićkog polja i duž kanjona Morače i njenih pritoka. Isto tako, jezerske obale obiluju zatonima i
ostrvcima. Kamenitih, niskih i obraslih ostrvaca ima preko pedeset, a interesantno, neka su postala
ostrva tek u nedavnoj istoriji kada ih je voda odvojila od kopna. Među veća ostrva spadaju Beška,
Starčevo, Lesendro i Kom.
Na području nacionalnog parka nalazi se veći broj kulturno - istorijskih spomenika. Na ostrvu Kom
smještena je Bogorodičina crkva gdje je 1831. godine Njegoš proizveden za arhimandrida. U
neposrednoj blizini Vranjine, živopisnog ribarskog mesta na putu prema Virpazaru, nalazi se tvrđava
Lesendro. Lesendro je tvrđava na stijeni na samom jezeru, izgrađena u XVIII vijeku.
Godine 1995. od strane Skupština Opštine Podgorica donijeta je odluka o usvajanju Detaljnogurbanističkog plana „Gorica-park šuma”. Područje za koje je donijet navedeni planski dokument
obuhvata površinu od 88 ha brda Gorica. Kako je navedeno u Planu, prostor je u oko 65% površine
prekriven zelenilom, šumom četinara i lišćara. Navedenu reljefnu strukturu sačinjavaju dva vezana
masiva koja se u fizičkom smislu mogu predstaviti kao veći, ovalnog oblika (1400 x 800 m),
orijentacije sjeveroistok-jugozapad po dužnoj osi i manji, radijalnog oblika (prečnika 300 m),
48
nadodatog većem u vidu prostranog platoa sa sjeverozapadne strane. Plato sa sjeverne strane
prerasta u ravničarski predio, dok se sa zapadne strane stepenastim i strmim stijenskim obrisima
monolitno stapa u korito Morače.
Svojom visinom brdo Gorica predstavlja dominantnu strukturu nad okolnim terenom, a stapanjem
stijenskog masiva u korito Morače stvara izuzetne ambijentalne vrijednosti.
U periodu pred I svjetski rat zabilježene su aktivnosti na podizanju borove kulture na vrhu Gorice i
kulture hrasta i graba nastale vještačkim i prirodnim putem. Međutim u ratnom periodu dosta
vrijedne šume je opustošeno i njeno obnavljanje uslijedilo je nakon ratnih dešavanja.
Veća aktivnost na pošumljavanju počinje u periodu od 1946. do 1978. godine. Na osnovu matične
evidencije JP „Zelenilo” može se konstatovati da je na Gorici posađeno 57.000 lišćara. Takođe
izvršena je sadnja 371.200 sadnica četinarskih vrsta starosti od 1-2 godine.
2.9.2 Biodiverzitet
Grad kao urbana sredina, odlikuje se heterogenim staništima, te samim tim i prisustvom specifičnih
biljnih i životinjskih vrsta. Rezultati određenih istraživanja, koja su realizovana tokom druge polovine
XX vijeka (Walters), pokazali su da, upravo zahvaljujući navedenoj činjenici, gradsku floru
karakteriše veći broj vrsta u odnosu na druge tipove staništa.
Kada je u pitanju teritorija Glavnog grada, posebno značajnu pretpostavku za razvoj bogatog
biodiverziteta, predstavlja njegov geografski položaj, klimatski uslovi, blizina mora, kao i prisustvo
značajnog broja riječnih tokova i jezera.
Flora
Rezultati do sada realizovanih florističkih istraživanja na teritoriji Glavnog grada, ukazuju da se
Podgorica odlikuje bogatim diverzitetom biljnog svijeta. Prema podacima sadržanim u doktorskoj
disertaciji (Stešević D., 2009), a koji se odnose na područje površine 86 km2, broj samonikle i
subspontane adventivne flore iznosi 1227 vrsta i podvrsta, što predstavlja nešto više od trećine
zabilježenog broja vrsta za Crnu Goru.
Potvrdu florističkog bogatstva Glavnog grada nalazimo i u radovima koji se odnose na Ćemovsko
polje (Hadžiablahović S, 2010), na kojem je zabilježeno 1153 taksona, zatim na kanjon rijeke
Cijevne (Bulić Z. 1994) sa evidentiranih 959 vrsta, na kraška polja Kopilje, Radovče i Gostilje
(Stešević D. 2001), gdje je zabilježeno 550 vrsta, te na na južno područje Pipera (Božović M. & al.
2006) sa 615 vrsta.
Radi sticanja opšteg uvida u biljni svijet prostranog podgoričkog područja, dajemo osvrt na
najreprezentativnija stanište i ekositeme na vertikalnom profilu od Skadarskog jezera, preko
Ćemovskog polja, zatim urbanog dijela Podgorice i dalje do vrhova visokih planina.
Naročito značajan ekosistem na području Glavnog grada svakako predstavlja Skadarsko jezero,
koje se odlikuje značajnim florističkim specifičnostima. Navedeno se ogleda u prisustvu vrsta kao
što su bijeli lokvanj (Nyphaea alba), žuti lokvanj (Nuphar luteum), kasoronja (Trapa natans), trska
(Phragmites communis), špatljica (Iris pseudacorus) i dr. U priobalnoj zoni zastupljena je i vrsta
Utricularia vulgaris, koju odlikuje poseban način ishrane insektima, koje hvata mjehurastim listovima
i potom vari svojim specifičnim kiselinama i enzimima. Opisano je i nekoliko endemičnih oblika što je
rjetkost za vodene ekosisteme. Takav je Butomus umbellatus var. scutariensis, a smatra se i da je
kasoronja endemična i da joj odgovara ime Trapa longicarpa subsp. scutariensis i dub sa vlažnih
staništa opisan je kao endemična podvrsta Quercus robur subsp. scutariensis, pa je i dobio narodno
ime „dub od Gostilja“. Ostrva u Skadarskom jezeru i stijene uz obalu naseljava endemična vrsta
Cymbalaria ebelii.
49
Prostrano konglomeratno stanište Ćemovskog polja naseljava specifična flora, kojeg su zbog
aridnosti, kseromorfnosti i izostanka drveća neki botaničari slikovito nazvali „polupustinja“.
Najbrojnije je zastupljena populacija bijelog frijesa (Saturea montana), koji je izvanredna jesenja
pčelinja paša. Dominantna je i populacija čaplijeza (Asphodelus microcarpus), a zastupljeno je i još
nekoliko geofita, kao što su endemična Hyacinthella dalmatica, Colchicum hungaricum, Fritillaria
gracilis (uz žbunove). Uz ograde i po obodu polja čest je divlji badem (Amygdalus webii).
Farmakološka istraživanja su utvrdila da su cvasti kamilice (Matricaria chamomila), sabrane u
Doljanima kod Podgorice, u pogledu sadržaja etarskog ulja i azulina, najboljeg kvaliteta koji je do
sada zabilježen u literaturi.
Prema sprovedenim analizama taksonomski spektar flore gradskog područja Podgorice, kojega
čine: 4 klase, 118 porodica, 545 rodova i 1227 vrsta i podvrsta. Udio endema je prilično visok i iznosi
6,8%. Zbog prenaseljenosti gradskog područja značajno je istaći da je identifikovana alergena flora
sa 253 vrste, od čega su 32 drvenaste koje cvjetaju u periodu od februara do aprila, zatim 76
korovskih alergenih vrsta koje cvjetaju od aprila do oktobra kada cvjetaju i alergene trave, koje su
najzastupljenije sa 145 vrsta.
Brdo Gorica, smješteno u samom grada, u florističkom pogledu predstavlja pravu prirodnu,
botaničku baštu, u kojoj cvjetaju biljke tokom čitave godine. Zimi je neprekidno u cvijetu markantni
Cochicum hungaricum, a već u januaru i februaru dolaze endemičnu kaćuni Crocus dalmaticus i
Crocus weldenii, potom dvije dekorativne romuleje: Romulea bulbocodium i Romulea linaresii i vrsta
Hermodactylus tuberosus. Na Gorici raste nekoliko dekorativnih vrsta iz familije orhideja, zatim pelim
(Salvia officinalis). Od drvenastih vrsta značajan je divlji badem (Amygdalus webii), endemični žbun
(Rhamnus orbiculata), kao i ostaci prvobitne šumske vegetacije na ovim prostorima: česmin
(Quercus trojana), grab (Carpinus orientalis), crni jasen (Fraxinus ornus) i drugo. Šumska kultura
(uglavnom alepski bor i čempres) u potpunosti potiskuje autohtonu floru.
U neposrednoj okolini Podgorice najveću prirodnu vrijednost predstavlja atraktivni kanjon rijeke
Cijevne, kako u geološko-geografskom i hidrografskom pogledu tako i po bogatstvu biljnog i
životinjskog svijeta. Na prvom mjestu misli se na reliktni ostatak šume zimzelenog hrasta česmine
(Quercus ilex), koji sa maginjom (Arbutus unedo) i drugim mediteranskim elementima izgrađuje
pravu makiju, koja, inače, kao uski šumski pojas neposredno prati morsku obalu. U kanjonu Cijevne
zastupljeno je dosta endemičnih, rijetkih i zaštićenih vrsta, kao što su: Ramonda serbica, Valeriana
dioscoridis, Stachelina uniflosculosa, Geranium dalmaticum, zatim atraktivna insektivorna vrsta
Pinguicula hirtiflora, rijetka božikovina (Ilex aquifolium) i dr.
U visinskom pojasu od podgoričke ravnice do 1.000 m nadmorske visine, uzdižu se brda i visovi, sa
terasama i kosinama na kojima su obično smještena sela. U vegetacijskom pogledu ovu zonu
naseljavaju termofilne listopadne šume u kojima dominiraju vrste: grabina (Carpinus orientalis),
jasen (Fraxinus ornus), česmina (Quercus trojana), bjel (Quercus lanuginosa), klen (Acer
campestre), makljen (Acer monspessulanum), cer (Quercus cerris), u nešto višim zonama crnograb
(Ostrya carpinifolia), a na nekim staništima i lipa (Tilia - tri vrste) i dr. Na potezu od Malesije, preko
Kuča, Bratonožića i Pipera, u zoni oko 500-600 mnm., pruža se jako izraženi vegetacijski pojas u
kojem dominira endemični žbun - zanovijet (Petteria ramentacea), koji u svim fenološkim fazama
daje izraziti pečat krečnjačkom pejzažu. Na lokalitetima gdje je degradirala šumska vegetacija,
dominaciju preuzima pelim (Salvia officinalis), koji ima višestruki značaj u prirodi i za čovjeka: štiti
strme padine od erozije, veoma je dobra pčelinja paša, i ima veliku koncetraciju kvalitetnih etarskih
ulja, zbog čega se koristi u farmaceutskoj industriji i u narodnoj medicini.
Šume na planinskom prostoru Kamenika, pa preko Žijeva do Komova, a to je zona iznad 1.000 m
nadmorske visine, raznovrsne su (sa karakteristikama prašume) i sa velikim prirodnim i ekonomskim
potencijalom. Pojas počinje sa zonom bukve (Fagus silvatica) koja se visinski penje do oko 1.600 m.
Javljaju se kao čiste bukove šume ili zajedno sa jelom (Abies alba) i smrčom (Picea excelsa). Na
krečnjačkim staništima i većim visinama, od Kamenika do Komova, široko je rasprostranjen
endemični bor munika (Pinus heldreichii), gradeći različite tipove zajednica.
50
Na samoj granici vegetacije dominantni su bor krivulj (Pinus mugo) i kleka (Juniperus nana).
Planinski ekosistemi svakako predstavljaju centre diverziteta flore i faune. Teritoriji Glavnog grada
pripada dio planinskog masiva Komova i Kučke planine, koje karakteriše niz specifičnih biljnih vrsta,
poput Edraianthus montenegrinus, Silene macrantha, Valeriana pancicii, Valeriana bertiscea,
Tanacetum lavratum, Phyteuma pseudorbiculare, Viola nicolai, Viola speciosa, Potentilla
montenegrina, Hieracioum myriocephalum, Rhamnus montenegrina, Cerastium dinaricum, Aquilegia
blecicii, Androsace komovensis, Acer visianii, Asperula doerfleri, Pancicia serbica, Geum
bulgaricum, Plantago reniformis i druge.
Veoma su značajne visokoplaninske rijetke vrste, koje obično imaju upadljive cvjetove i predstavljaju
prave ukrase na planinskim vrhovima. To su: Papaver kerneri, Lilium albanicum, Alium victoriale,
Trollius europeus, Drias ocopetala, zatim vrste rodova: Gentiana, Saxifraga, Androsace,
Edraianthus i dr..
Floristička istraživanja planinskog masiva Komova ukazala su na relativno veliku zastupljenost
ljekovitog i aromatičnog bilja. Broj biljnih vrsta na ovom području, koje su značajne sa aspekta
mogućnosti korišćenja u farmaciji i medicini, aproksimativno kreće se u intervalu od 200 – 300 i
između ostalih uključuju: Achillea millefolium, Alchemilla hybrida, Alchemilla vulgaris, Anthyllis
vulneraria, Asarum europaeum, Centaurium umbellatum, Cichorium intybus, Crataegus monogyna,
Epilobium angustifolium, Epilobium parviflorum, Equisetum arvense, Filipendula ulmaria, Fragaria
vesca, Gentiana asclepiadea, Geranium robertianum, Hypericum perforatum, Origanum vulgare,
Petasites hybridus, Primula veris, Rosa canina, Rubus fruticosus, Rubus idaeus, Salix sp., Solidago
virgaurea, Taraxacum officinale, Thymus serpyllum, Tussilago farfara, Urtica dioica, Vaccinium
myrtillus, Verbascum sp.
Fauna
Istraživanja faune Podgorice nisu se odvijala istim obimom i intezitetom kao kada je u pitanju biljni
svijet, te u tom smislu ne postoji u potpunosti relevantna slika o diverzitetu životinja područja
obuhvaćenog predmetnim planskim dokumentom.
Na prostoru Ćemovskog polja, zabilježeno je prisustvo interesantnih vrsta ornitofaune kao što su
jarebica poljka (Perdix perdix), veliki broj ševa: ćubasta (Galerida cristata), velika (Melanocorypha
calandra) i mala (Callandrella brachydactyla), zatim crnoglava strndica (Emberiza melanocephala),
poljska trepteljka (Anthus campestris), te svračci: rusi (Lanius collurio), sivi (Lanius minor) i ridjoglavi
(Lanius senator), poljski vrabac (Passer montanus) i drugi. Značajno je da se ovdje gnijezdi i veoma
atraktivna pčelarica (Merops apiaster) i noćni potrk (Burchinus oedicnemus) koji gnijezdi na
ledinama. Tokom zime se sa okolnih planina spuštaju strnadice, pa se tada može vidjeti žutokljuna
galica (Pyrrhocorax graculus), dok bjeloglavi supovi (Gyps fulvus) povremeno posjećuju polje.
Galebovi (Laurus michahellis i Larus ridibundus) redovno borave na deponiji, dok su ledine privlačne
prvenstveno brojnim grabljivicama sa okolnih planina, a to su u prvom redu sivo soko, soko
lastavičar (Falco subbuteo), eja močvarica (Circus aeruginosus) i poljska eja (Circus cyaneus).
Skadarsko jezero predstavlja jedan od najvećih ptičijih rezervata Evrope. Ornitološko bogatstvo
ovog nacionalnog parka od svjetskog je značaja kada su u pitanju neke ptičije vrste. Na jezeru je do
sada registrovano 281 vrsta ptica. Od tog broja, više od 90% čini pokretni, migratorni dio
ornitofaune. Kapacitet jezera kao gnjezdilišta je veliki i na njemu se gnijezde: Pelecanus crispus pelikan, Phalacrocorax pygmeus - mali fendak, Egretta garzetta - čaplja, Larus michahellis - galeb i
dr.. Najznačajnije gnjezdarice jezera su pelikan i fendak. Pelikan je na najzapadnijoj tački njegovog
areala, a fendak sa više od 2.000 parova predstavlja jednu od najvećih kolonija ove ugrožene vrste
na svijetu. Više od 80 vrsta ptica gnijezdi se na jezeru. Skadarsko jezero je značajno i kao
zimovalište, posebno za vrstu Fulica atra - baljoška, koja “nosi” 60-80% ukupnog broja zimujućih
populacija ptica na jezeru, pored nje 45 vrsta ptica su redovni zimski gosti.
51
Jezero je izuzetno bogato ribom. Čak 48 ribljih vrsta, uz odsustvo grabljivih vrsta riba čini da je
jezero najveće ribolovno područije balkanskog poluostrva. Shodno zakonskoj regulativi u
nacionalnom parku dozvoljen je tradicionalan način ribarenja.
Područje kanjona rijeke Cijevne je veoma značajno i kada je bogatstvo faune, naročito vrsta ptica, u
pitanju. Kanjonske litice predstavljaju jedno od najznačajnijih staništa za ptice grabljivice, kao i
gnjezdilište za više vrsta lasta. Kanjon Cijevne predstavlja važnu oblast za život gmizavaca i
vodozemaca u ovom dijelu Evrope.
Imajući u vidu činjenicu da visokoplaninski sistemi predstavljaju centre diverziteta gotovo svih oblika
živog svijeta, kao i da planinski masivi koji pripadaju teritoriji Glavnog grada još uvijek u značajnoj
mjeri nisu ugroženi antropogenim uticajem, to se posredno može konstatovati da se isti odlikuju
očuvanim diverzitetom faune. U tom smislu, moguće je pretpostaviti da područja Komova i Kučkih
planina naseljavaju vrste poput medvjeda, vuka, srne, divokoze, lisice, jazavca, kune, slijepih
miševa, divlje svinje i dr.
Područje planinskog masiva Komova u prethodnom periodu bilo je predmet određenih faunističkih
istraživanja i dobijeni rezultati ukazuju da je ovaj prostor naseljen interesantnim i značajnim
životinjskim vrstama. Na lokalitetima Štavna, korito Ljubaštice, Ljuban, Igleno polje, Crnja i Carine
zabilježeno je prisustvo 16 vrsta vilinih konjica, od kojih su pojedine specifične za visokoplaninska
vodena staništa, poput vrsta Libelula quadrimaculata, Aeshna juncea, Cordulia aenea,
Somatochlora metalica, Coenagrion hastulatum. Disperzija navedenih vrsta na području Crne Gore
je ograničena, tako da ove vrste kategorišu kao rijetke i ugrožene. Kada su u pitanju tvrdokrilci, kao
naročito značajne vrste, koje su međunarodnom klasifikacijom označene kao ugrožene ili ranjive,
izdvajaju se Cerambyx cerdo, Rosalia alpina i Morymus funereus. Kada je u pitanju fauna insekata,
na ovom području zabilježeno je i 14 vrsta bubamara, više od 60 vrsta leptira i 16 vrsta opnokrilaca.
Planinski masiv Komova odlikuje se i specifičnim vrstama vodozemaca i gmizavaca, poput šumske
kornjače Testudo hermanni, koja predstavlja ranjivu vrstu, zakonom je zaštićena u Crnoj Gori, zatim
balkanskih enedema Bombinea variegarta scabra (žutotrbi mukač), Mesotriton alpestris (planinski
mrmoljak) i Rana graeca (grčka žaba), Lacerta vivipara, jedina vrsta guštera koja rađa žive
mladunce, Rana temporaria (mrka žaba), koja je zakonom zaštićena u Crnoj Gori, Lacerta viridis
(zelembać), ugrožena vrsta, takođe zaštićena nacionalnim zakonodavstvom i dr.
Prema određenim podacima ranijeg datuma, Bukumirsko jezero je bilo stanište vrste Triturus
alpestris montenegrinus, endema Crne Gore, koju karakteriše specifičan životni ciklus. Obzirom da
prisustvo ove vrste nije zabilježeno u okviru istraživanja novijeg datuma, pretpostavlja se da je
populacija iščezla usljed prekomjernog poribljavanja, te postoje preporuke da se preduzmu
aktivnosti u pravcu njenog ponovnog uvođenja u naše vodene ekosisteme.
52
Pregledna karta 2.1 Zaštićene (rijetke) ugrožene vrste u oblasti od značaja
2.10
Urbano zelenilo
Zelene površine, a posebno gradske predstavljaju jedan od osnovnih elemenata za stvaranje
kvalitetnih uslova života.
Jedinstven sistem zelenog obrasca Glavnog grada čine površine uzduž Rijeka Morače i Ribnice i
površina brda Gorice, Malog brda, Ljubovića i Kruševca. One dodiruju sve glavne gradske funkcije i
pružaju se do centralnih gradskih površina. Takođe povezuju ostale zelene i rekreativne površine na
ovom području stvarajući sistem funkcionalnih međusobno povezanih cjelina.
Kada je u pitanju autohtona dendroflora (drvenaste vrste) parkova Podgorice može se reći da
takođe postoje prilično detaljni podaci (Čurović i ostali, 2003.) koji se odnose na parkove užeg
gradskog jezgra na lijevoj obali Morače. Njegošev park, koji se nalazi na lijevoj obali rijeke Morače,
u strogom gradskom centru, karakteriše dendroflora koju čine uglavnom zimzelene vrste. Kao
najzastupljenije vrste su: Pinus halepensis - alepski bor, Pinus nigra - crni bor, Pinus pinea – bor
pinjol, Cupresus sempervirens - čempres. Pinus halepensis kao predstavnik autohtone
53
mediteranske dendroflore je zastupljen u najvećoj mjeri. Quercus ilex - hrast crnika i Celtis australis
– košćela, takođe kao mediteranske autohtone vrste u flori Crne Gore srijeću se u relativno malom
broju i uglavnom se radi o mladim sadnicama. Uz samu obalu rijeke nalaze se vrste Ficus carica –
smokva, Punica granatum - nar ili šipak i Paliurus aculeatus - drača. Oni nisu sađeni u
reprezentativnom dijelu parka, već su samonikle vrste tj. pokazatelji prirodne, potencijalne
vegetacije ovog područja. Ipak, njihova estetska funkcija ne bi smjela biti zanemarena. Žbunaste
vrste i vrste nižeg drveća dominiraju rubnom zonom parka. U ovoj zoni autohtona flora je veoma
zastupljena. Vrste Viburnum tinus - leprika, Laurus nobilis - lovor i Nerium oleander – oleander
svojom vitalnošću i dekorativnošću daju pečat ovom parku. Ove vrste su adaptirane na gradske
uslove i to im omogućava da postignu maksimum u porastu i bujnosti. Pošto se radi o zimzelenim
vrstama njihova dekorativnost nije ništa manja ni zimi.
Slična dendroflora karakteriše i Karađorđev park. Što se tiče autohtonih vrsta u Karađorđevom
parku zastupljene su: Pinus halepensis, Quercus ilex, Celtis australis, Laurus nobilis, Viburnum
tinus, Nerium oleander i samo nekoliko samoniklih stabala Ficus carica. Pinus halepensis je
najzastupljeniji i predstavlja ujedno i najstariju floru ovog parka. Podmladak parka čine Quercus ilex i
Celtis australis, što pokazuje da je već uočena potreba za sadnjom autohtonih vrsta na ovim
zelenim površinama.
Može se reći da parkovima gospodari Pinus halepensis sa svojim visokim i velelepnim stablima.
Ujedno, zbog svoje zastupljenosti u blokovskom zelenilu, vjetrozaštitnim pojasevima, kao i park
šumama Gorica i Ljubović, ova vrsta po svojoj brojnosti predstavlja i najdominantniju drvenastu vrstu
cijelog gradskog jezgra.
Ukupno posmatrano sve pomenute vrste pokazuju visok stepen adaptiranosti na postojeće uslove,
što i nije neobično, jer je ovo njihovo podneblje i one su, drugim riječima, ovdje "domaćini".
2.11
Predjeli
Klasifikacija predjela posmatranog područja zasnovala se na analizi klime, geologije,
geomorfologije, vegetacije, faune kao i analizi antropogenog uticaja kao jednog od krucijalnih faktora
oblikovanja predjela. Svi podaci postavljeni su overlay metodom, gdje su sakupljeni podaci iz
topografskih karata, ortofoto snimaka, hipsometrijske karte, i dr..
Klasifikacijom se prikazuju i identifikuju Tipovi predjela kao i određena područja karaktera
predjela.
1. Tip Karaktera Predjela: Akvatorijum jezera sa močvarnim područjem
Područje karaktera predjela:
1.1. Vranjina
2. Tip Karaktera Predjela: Ravničarski predio sa istočnim brdima
Područje karaktera predjela:
2.1. Kultivisani predio Zetske ravnice
2.2. Ušće Rijeke Zete i Morače
2.3. Ćemovsko polje
2.4. Urbano jezgro
2.5. Područje Sitnica-Mareza-Velje Brdo
3. Tip Karaktera Predjela: Kanjon rijeke-vodonepropusni i vodopropusni dio sliva
Područje karaktera predjela
3.1. Kuće Rakića sa vodopadom
3.2. Uzvodni sliv rijeke Cijevne sa aluvijalnim zaravnima
4. Tip Karaktera Predjela: Kanjon i korito rijeke sa aluvijalnim sedimentima
4.1. Ambijentalna cjelina Duklja
4.2. Aluvijlna zaravan Bioča i Mrke
5. Tip Karaktera Predjela: Istočna i zapadna brda ekonomskih šuma i pašnjaka
54
5.1. Visoravan-Polje Radovče
5.2. Kanjon Nožice sa kanjonom Male rijeke
5.3. Mokra- Dolina Veruše
5.4. Trmanjska površ
5.5. Izvor rijeke Tare
6. Tip Karaktera Predjela: Visokoplaninski predio
6.1. Katun Korita-Vikend naselje
6.2. Rikovačko jezero sa katunom
6.3. Šire područje Bukumirskog jezera
Pregledna karta 2.2 Tipovi predjela
55
2.12 Osnovni demografski podaci
U granicama urbanog područja Podgorice živi oko 82%, Golubovaca oko 5% i Tuzi oko 3% ukupnog
broja stanovnika Glavnog grada. Ostatak stanovništva, oko 10%, živi van granica urbanih područja.
Tabela 2.1 Broj stanovnika po gradskim naseljima
Gradska naselja
Popis 2003
Popis 2011
Indeks promjene
Golubovci
8.087
9.567
1,18
Podgorica
137.118
152.602
1,11
4.821
5.678
1,18
19.106
18.090
0,95
169.132
185.937
1,10
Tuzi
Van urbanog područja
UKUPNO
Plan je definisao pet planskih područja. Plansko područje označeno kao „1 – Podgorica“ se
teritorijalno poklapa sa urbanim područjem Podgorice i u njemu živi oko 82% stanovnika. Učešće
broja stanovnika u ostalim planskim područjima je:
•
•
•
•
2 - Ravničarsko područje
3 - Istočna brda
4 - Sjeverna brda
5 - Zapadna brda
13,28 %
1,71 %
1,20 %
1,74%
U područjima sa niskim učešćem broja stanovnika zapaža se i odliv stanovnika između Popisa
2003. i 2011. godine.
Tabela 2.2 Broj stanovnika po Planskim područjima
Plansko područje
1 Podgorica
Popis 2003
Popis 2011
Indeks promjene
137.118
152.602
1,11
21.724
24.686
1,14
3 Istočna brda
4.086
3.174
0,78
4 Sjeverna brda
2.529
2.236
0,88
5 Zapadna brda
3.675
3.239
0,88
169.132
185.937
1,10
2 Ravničarsko područje
UKUPNO
Planske cjeline sa najvećim brojem stanovnika su Stara Varoš – Zabjelo, Konik i Novi Grad.
Prosječni indeks rasta stanovnika u periodu 2003. - 2011. bio je 1,1. Natprosječan rast stanovnika
bilježe planske cjeline – prigradska naselja pretežno individualne gradnje (sa visokim procentom
neformalnih objekata) Rogami, Donja Gorica, Masline, Zagorič, Konik i Tološi, kao i planske cjeline
Tuzi i Golubovci. Natprosječan pad stanovništva je u planskim cjelinama Lijeva Rijeka, Ubli i
Barutana.
56
2.13 Korišćenje prostora
Prostor i životna sredina, sa svim resursima i elementima koji se u njima pojavljuju, su ograničeni i
predstavljaju prirodni uslov života i razvoja. Kod prostora razlikujemo tri svojstva: prostor je konačan,
to jest on je ograničen, prostor je neobnovljiv i djeljiv je između većeg broja korisnika.
Ograničenost prostora proizlazi iz njegovog odnosa prema razvoju, jer za razliku od prostrora razvoj
ima karakter neograničenosti. U upotrebi i korištenju prostora učestvuje veliki broj subjekata, koji
imaju različite interese i različitu ekonomsku moć. Objekti u kojima živimo i radimo, sistemi za
vodosnabdijevanje, električne mreže, putevi, željeznice, aerodromi, hoteli, telekomunikacione
mreže, samo su dio liste različitih građevinskih objekata, a svi oni pripadaju prostoru. Opredijeljena
namjena zemljišta, lokacije i razvoj naselja i infrastrukture su određeni kroz procese prostornog
planiranja.
Glavna naselja u Galvnom gradu su urbani centar Podgorice sa svojim predgrađima, naselja u
Golubovcima i Tuzima. Procentualni odnos stanovništva koji živi u urbanim i ruralnim područjima
prema popisu iz 2003. godine iznosi 81% prema 19%. Urbane oblasti koje pokrivaju tri navedena
naselja čine oko 2.170 hektara (CORINE Land Cover podaci dati su na karti), što je uglavnom u
skladu sa vrijednostima iz GUP-a za izgrađena područja. Postoji oko 35 manjih naselja (sela) u
okolini Podgorice.
Tokom proteklih nekoliko decenija, a posebno tokom posljednjih pet godina, zabilježen je proces
ubrzane urbanizacije i ekspanzije razvijenih područja, uključujući i veoma rasprostranjene gradnje
bez neophodnih građevinskih dozvola. Korišćenje prostora za izgradnju neformalnih objekata nije
samo nezakonito, već predstavlja rizik zbog nepoštovanja urbanističkog planiranja i arhitektonskograđevinskih standarda.
U okviru urbanog centra Podgorice, postoje dva područja prirodne šume (brda Gorica i Ljubović) kao
i nekoliko manjih urbanih zelenih površina, sportskih i rekreativnih objekata (kao što su Tološka
šuma i Kruševac). Industrijske i/ili komercijalne jedinice čine površinu od oko 585 hektara. Glavno
građevinsko zemljište se odnosi na mrežu puteva, željeznice i aerodroma Podgorica, koji se nalazi u
blizini naselja Golubovci. Glavne lokacije za odlaganje otpada uključuju i lokaciju kod KAP-a (za
potrebe istog) i regionalnu sanitarnu deponiju “Livade”.
Ne postoje značajnije lokacije iskopavanja mineralnih resursa u oblasti koju pokriva Plan, osim
pijeska i šljunka koji se eksploatišu na nekoliko lokacija u dolinama Cijevne i Morače.
Područja šuma i šiblja prave spoljni prsten oko grada Podgorice i susjednih naselja na zapadu,
sjeveru i istoku (Skadarsko jezero se nalazi na jugu).
Poljoprivreda je dominantan vid korišćenja zemljišta, uz relativno mali udio obradivog zemljišta, a
veći dio zemljišta koristi se za mješovite poljoprivredne svrhe, uključujući i područja sa prirodnom
vegetacijom (prema CORINE Land Cover klasifikaciji postoje dvije kategorije: kompleksne
kultivisane površine i predeo koji se uglavnom koristi za poljoprivredu, sa značajnim površinama pod
prirodnom vegetacijom). Značajni djelovi poljoprivrednog zemljišta su takođe pod
vinogradima/voćnjacima (oko 2.500 ha) i pašnjacima koji se uglavnom nalaze na području
Ćemovskog polja.
57
Pregledna karta 2.3 Upotreba zemljišta u Podgorici i okolnim područjima
6
Analizirajući prostor gdje je evidentiran veliki broj bespravno izgrađenih objekata, može se zaključiti
da su ti objekti locirani uz samu granicu postojećih detaljnih planova, ali uglavnom na državnom
zemljištu, na prostorima koji su Generalnim urbanističkim planom definisani kao zelene površine,
poljoprivredno zemljište, zaštitne šume, površine za rekreaciju, a ne kao građevinsko zemljište.
Vidovi bespravne gradnje su raznoliki: od izgradnje odnosno rekonstrukcije objekata u smislu
dogradnje, nadgradnje na parceli vlasnika do rekonstrukcije u kolektivnim stambenim zgradama i
izgradnje individualnih stambenih objekata na uzurpiranom zemljištu. Još uvijek su evidentni
pokušaji građenja na periferiji grada na poljoprivrednom zemljištu i na zemljištu namijenjenom
rekreativnoj poljoprivredi, a uglavnom se radi o izgradnji individualnih objekata.
Prema DUP-u industrijske zone KAP-a koji pokriva površinu od 483,68 hektara, a koji je usvojen
2009, novo PPOV se nalazi pored objekata KAP-a, i graniči se sa njegovim postrojenjima za
preradu, bunarima za snabdijevanje vodom, kanalom za otpadne vode, kao i sa putem za naselja
Dajbabe/Zelenika i Botun.
6
Izvor podatka: CORINE Land Cover 2000 i UNDP
58
Slika 2.1 Lokacija budućeg PPOV
Sakupljanje komunalnog otpada za potrebe fizičkih i pravnih lica u Glavnom gradu obavlja JP
„Čistoća“ koje pored navedenog obavlja i održavanje i čišćenje javnih površina, pružanje kafilerijskih
usluga i dr., dok su poslovi zbrinjavanja/deponovanja otpada u nadležnosti JP „Deponija“. U
Glavnom gradu postoji savremena sanitarna deponija „Livade“. Pored toga odlaganje otpada tipa
građevinskog šuta, zemljanih iskopa i baštenski otpad, organizovano je na legalnim odlagalištima na
Sitnici i Mojanskom krstu.
Na deponiji Livade na Vrelima ribničkim izgrađen je savremeni Regionalni reciklažni centar
kapaciteta 90.000 tona/godini. Takođe je izgrađeno postrojenje za tretman vozila van upotrebe
kapaciteta 4.000 vozila godišnje. Selekcijom komunalnog otpada u reciklažnom centru izdvajaju se
14 vrsta sekundarnih materija koji imaju ekonomsku valorizaciju. Isto tako, u toku je postupak
tenderske procedure za nabavku i ugradnju nove „baklje“ za spaljivanje deponijskog gasa kapaciteta
800 Nm3/h, u cilju proizvodnje električne energije i tople vode i izrada studije izvodljivosti za
proizvodnju električne energije iz solarnih panela.
2.14 Kulturno nasleđe
Ovaj važan segment u osnovi uređen je Zakonom o zaštiti kulturnih dobara („Sl. list CG“ br.
49/2010). Članovima 89 i 90 pomenutog Zakona predviđeno je da se za dokumente kao što je PUP
Glavnog grada radi posebna Studija zaštite kulturnih dobara. Pomenutom Studijom treba na pravi
način sagledati stanje kulturne baštine, a što će konačno pomoći da se u PUP-u Glavnog grada
Podgorice, predvide odgovarajuće mjere i preporuke za njenu zaštitu, unaprjeđenje i korišćenje.
Prema odredbama člana 24 Pravilnika o Registru kulturnih dobara („Sl. list CG“. br.19 od 07. 04.
2011. godine), definisano je da je u roku od 90 dana, odnosno do 15. 07. 2011. trebalo ustanoviti
registar kulturnih dobara, koji će predstavljati pouzdan izvor informacija o zaštitnim zonama i načinu
korišćenja prostora u okolini kulturnih dobara.
Na osnovu „Stanja kulturne baštine“, 2006. (Ministarstvo kulture i medija) i prema tada važećoj
zakonskoj regulativi, kulturno nasljeđe čine arheološki, istorijski, arhitektonski, umjetnički,
graditeljski, etnološki i tehnički spomenici kulture7. U I kategoriju spadaju spomenici kulture od
7
Zakonom o zaštiti kulturnih dobara (49/2010) termin „Spomenici kulture“ je preimenovan u „Kulturna dobra“
59
izuzetnog značaja, spomenici upisani u Listu svjetske kulturne baštine i dr.. U II kategoriju spadaju
spomenici od velikog značaja, dok u III kategoriju spadaju spomenici od lokalnog značaja.
Nepokretna i pokretna kulturna baština nalazi se u izuzetno lošem stanju i nepovoljnom položaju, jer
su na njenom velikom dijelu, kao i na najznačajnijim spomeničkim jedinicama, ugrožene osnovne
spomeničke vrijednosti, sa tendencijom dalje promjene integriteta, gubitka spomeničkih vrijednosti i
istorijske izvornosti.
Spomenici
kulture,
tj.
pojedine
spomeničke
jedinice
koje
nijesu
privedene namjeni, nalaze se u potpuno
zapuštenom ili ruševnom stanju i zbog
nesprovođenja zaštitnih aktivnosti prema
njima, prepušteni su neposrednom i
neminovnom uticaju zubu vremena i
vandalskom odnosu pojedinaca.
Postojeća
rješenja
o
arheološkim
istraživanjima i iskopavanjima nijesu
cjelovita.
Iako je, u Crnoj Gori uopšte, pa time i u
Podgorici, period institucionalne zaštite
spomenika kulture relativno dug, zaštiti
crnogorske
tradicionalne
ruralne
arhitekture (sela, kuća, kula, ekonomskih Slika 2.2: Primjer degradiranja Duklje
objekata
i
odgovarajućih
ruralnih
ambijentalnih cjelina) nije posvećeno dovoljno prostora, iako je ova kategorija kulturne baštine
veoma značajna.
Objekti koji su već decenijama zaštićeni, a imaju vrijednosti tradicionalnog narodnog graditeljstva,
primarno su zaštićeni kao istorijski spomenici i memorije na znamenite ličnosti naše prošlosti.
Izuzetak od navedenog su Kula Camovića u Vuksanlekićima i naselje Vranjina na obali Skadarskog
jezera.
Značajnu ulogu u zaštiti spomenika kulture ima lokalna samouprava jer se spomenici, po prirodi
stvari, nalaze na teritoriji određene opštine, čine dio njenog ambijenta i predstavljaju njen razvojni
potencijal. Pored toga što, kao vlasnici ili imaoci određenih spomenika kulture, imaju obavezu da se
staraju o njihovom čuvanju i održavanju, opštine su dužne da kroz svoje prostorne i urbanističke
planove i druge razvojne dokumente adekvatno tretiraju spomenike kulture i na taj način im
obezbijede odgovarajuću zaštitu, prezentaciju i valorizaciju. Pored toga, kroz sprovođenje zakonskih
rješenja iz oblasti uređenja prostora, nadležni organi lokalne samouprave stvaraju okvir za očuvanje
i unaprjeđenje stanja svih prostornih segmenata i elemenata, uključujući svakako i kulturno nasljeđe.
Praksa pokazuje da se organi opština u ostvarivanju uloge lokalne samouprave u ovoj oblasti
uglavnom oslanjaju na republičke institucije, odnosno zavode, tako da je njihov udio u sistemu
zaštite nesrazmjeran stvarnim potrebama.
U Podgorici se, prema Centralnom registru, nalazi 40 spomenika kulture i to:
− 2 spomenika I kategorije
− 6 spomenika II kategorije
− 32 spomenika III kategorije
Pri tome, na njih je 20 su nelegalno izvođeni radovi, a njih 29 spada u degradirane.
Prema vrsti, spomenici kulture koji se nalaze u Podgoricu su:
− 19 sakralnih
−
4 profana
−
6 fortifikacijskih
−
6 arheoloških
60
−
−
−
2 etno
2 tehnička
1 memorijalni
Prostorni raspored kulturnih dobara dat je u sinteznoj karti „Zaštite životne sredine“.
2.14.1 Spisak i osnovni opis nepokretnih kulturnih dobara
Danas je na području Glavnog grada registrovano 40 nepokretnih kulturnih dobara, koji su na
osnovu Zakona o zaštiti kulturnih dobara ("Sl. list CG", 49/10), razvrstani u tri kategorije, i to:
Kulturna dobra I kategorije:
1. Duklja – Doclea, Podgorica, arheološki lokalitet, I-VI vijek
2. Medun, ilirska i srednjovjekovna fortifikacija, Gornji Medun, sa memorijalnim muzejem
Marka Miljanova
Kulturna dobra II kategorije:
1. Manastir Dajbabe, Dajbabe, podignut 1897. godine
2. Crkva sv. Đorđa pod Goricom, Podgorica, XI – XIX vijeka
3. Doljani, Zlatica, arheološki lokalitet, V –IX vijek
4. Velje Ledine, Gostilj, Zeta, arheološki lokalitet, III – I vijeka stare ere
5. Mljace, Mataguži, Zeta, arheološki lokalitet, helenistički period
6. Dvorski kompleks na Kruševcu, Podgorica, podignut 1891. godine kao rezidencija knjaza
Mirka Petrovića, danas Centar moderne umjetnosti Crne Gore
Kulturna dobra III kategorije:
1. Manastir Ćelija Piperska, Crnci, Stijena Piperska, podignut 1651. godine
2. Manastir Duga, Bioče, podignut oko 1755. godine
3. Manastir Vranjina sa crkvom sv. Nikole, Vranjina, crkva obnovljena 1886. godine
4. Crkva sv. Nikole, Mataguži, Zeta, XVIII – XIX vijek
5. Crkva sv. Trojice, Vukovci, Zeta, 1792-1922. godine
6. Crkva sv. Đorđa, Srska, Zeta, XVII vijek
7. Crkva sv. Ilije, Velja Gora, Gradac, XV – XX vijek
8. Crkva Pahomija Komanina, Orahovac, po tradiciji iz srednjeg vijeka
9. Crkva s. Gospođe na Čepurcima i groblje oko nje, Podgorica, obnovljena 1890.g
10. Crkva Uspenja Hristovog, Lijeva Rijeka, podignuta 1861. godine
11. Crkva sv. Đorđa, Blizna, XVII –XVIII vijek
12. Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, Ubli, podignuta 1895. godine
13. Crkva sv. Jovana Krstitelja, Kosor, Kuči, prva polovina XVIII vijeka
14. Crkva sv. Gospođe, Draževina, Gradac, podignuta 1889. godine
15. Crkva sv. Petra Cetinjskog, Bezjova, Kuči, prva polovina XIX vijeka
16. Starodoganjska džamija u Staroj varoši, Podgorica, drug polovina XV vijeka
17. Osmanagića đžamija u Staroj Varoši, Podgorica, XVI vijek
18. Sahat kula u Staroj Varoši, Podgorica, XVIII vijeka
19. Kuća Čubranovića u Staroj Varoši, Podgorica, XIX vijek
20. Kula Camovića, Vuksan- Lekići, Tuzi, XIX vijek
21. Zgrada Republičkog zavoda za zaštitu prirode u Staroj Varoši, Podgorica, podignuta
1920. godine, u prizemlju objekta Prirodnjački muzej Crne Gore,
22. Zgrada Osnovne škole, Gradac, podignuta 1863. godine
23. Tamnica Jusovača, Podgorica, sredina XIX vijeka
24. Stari most na ušću Ribnice, Podgorica, srednji vijek
25. Tvrđava Ribnica, Podgorica, potiče iz srednjeg vijeka i turskog perioda
26. Tvrđava Oblun, Vukovci, Zeta, srednji vijek
27. Tvrđava Planinica, Dodoši, XVI – XIX vijek
28. Tvrđava Dečić, Piskala, Tuzi, turski period
29. Balšića grad, Ponari, Zeta, srednjovjekovna fortifikacija
61
30. Ćaf kiša u Dubravi, Vuksan-Lekići, arheološki lokalitet, srednji vijek
31. Kirza, Sukuruć, arheološki lokalitet, antički period
32. Naselje Vranjina, Vranjina, ribarsko naselje na obali Skadarskog jezera, nastalo u XVIII
vijeku
2.15 Mogući razvoj životne sredine ukoliko se ne realizuje Prostorno-urbanistički plan
Pretpostavka mogućeg razvoja životne sredine Glavnog grada u slučaju da ne dođe do realizacije
PUP-a, zasnovana je na postojećem stanju segmenata iste, prepoznatim trendovima razvoja, te
datim rješenjima važeće planske dokumentacije.
Kao generalna ocjena postojećeg stanja segmenata životne sredine, može se konstatovati da
područje Glavnog grada još uvijek odlikuje očuvan kvalitet voda, vazduha i zemljišta, kao i bogat
biodiverzitet. Naime, rezultati sprovedenog godišnjeg državnog monitoringa životne sredine,
pokazuju da postoje određena odstupanja pojedinih parametara u odnosu na zakonom dozvoljene
vrijednosti, ali da isti ne narušavaju kvalitet prirodnih segmenata u cjelini.
Međutim, posmatrajući trend razvoja, moguće je konstatovati da je isti u određenoj mjeri rezultat
činjenice da važeća planska dokumentacija Prostorni plan opštine i Generalni urbanistički plan, nije
dugo vremena bila predmetom detaljne razrade što se u prostoru manifestovalo kroz značajni
pritisak u vidu bespravne gradnje, a usljed migracija stanovništva u Glavni grad.
Prateći elementi navedene pojave javljaju se u vidu neodgovarajućeg rješavanja komunalne
infrastrukture, u smislu izgradnje septičkih jama, neadekvatnog odlaganja otpada. Takođe,
posljedica ovakvog odnosa prema prostoru jeste pojava neracionalnog korišćenja i degradacije
prostora, u smislu prenamjene zemljišta, te problemi izgradnje saobraćajne infrastrukture, koju je
sada teško i isplanirati na tako definisanom prostoru. Pored stambenih objekata zabjeležena je
pojava da su se i pojedini privredni objekti gradili bez pribavljene prateće dokumentacije, ne vodeći
računa o osobenostima lokacije, nekompatibilnosti sa postojećim sadržajima, ili kapacitetima
prostora. Šire posljedice svakako se reflektuju kroz teritorijalno neujednačen razvoj, kako na
lokalnom, tako i na državnom nivou.
Polazeći sa datog stanovišta, ne mogu se u potpunosti sagledati obim i priroda uticaja i posljedica
koje je prepoznati trend imao na sve segmente životne sredine. Međutim, činjenica je, za koju
nažalost ne postoje mjerljivi podaci, ali čime se ne gubi njena faktičnost, da je došlo do nepovratnog
gubitka habitata na prostorima koji se danas označavaju kao „bespravna naselja“, te smanjenja
populacija biljnog i životinjskog svijeta. Dalje, prilično relevantno se može pretpostaviti da je, usljed
povećanja inteziteta saobraćaja i neadekvatno riješene putne infrastrukture, došlo do izvjesnog
smanjenja kvaliteta vazduha. Rješavanje odvođenja fekalnih voda putem septičkih jama, te
odlaganje otpada na neodgovarajući način svakako predstavljaju značajne pritiske na kvalitet voda i
zemljišta.
Donošenjem Prostorno urbanističkog plana koji se bavi cjelokupnim prostorom Glavnog grada,
zasnovanog na načelima savremenih legislativnih rješenja, definisaće se smjernice za
uspostavljanje mehanizama održivog upravljanja prostorom. Navedeno prvenstveno podrazumjeva
odgovarajuće prostorno usmjeravanje krupnih infrastrukturnih sistema, sanaciju posljedica
bespravne gradnje, sveobuhvatnije uključivanje pitanja očuvanja segmenata životne sredine u sve
sektorske politike, čime će se svakako ograničiti dinamika postojećeg trenda, odnosno isti
preusmjeriti uz potpunije sagledavanje prirodnih i stvorenih kapaciteta prostora.
Osim toga, kroz usvajanje i implementaciju savremenog prostorno-planskog rješenja, biće
omogućena intenzivnija i dinamičnija primjena standarda postavljenih od strane Evropske Unije, te
potpunije odgovoriti na zahtjeve koje savremeni legislativni trendovi u oblasti zaštite životne sredine
i održivog razvoja postavljaju u procesu pridruživanja.
62
III IDENTIFIKACIJA PODRUČJA ZA KOJA POSTOJI MOGUĆNOST DA BUDU IZLOŽENE
ZNAČAJNOM RIZIKU I KARAKTERISTIKE ŽIVOTNE SREDINE U TIM PODRUČJIMA
Identifikacija područja za koja postoji mogućnost da budu izložena značajnom riziku zasnovana je
na prirodi i obimu pojedinih planskih rješenja i postojećem kapacitetu područja na kojima se planira
njihova realizacija.
Shodno datom konceptu, akcenat je stavljen na određena rješenja čija implementacija na odabranim
prostorima implicira mogućnost da isti budu izloženi uticajima/rizicima u smislu prepoznatog
narušavanja kvaliteta pojedinih segmenata životne sredine.
Prilikom razmatranja koncepta razrade PUP odabran je „kohezijski scenario“ po kojem se integrišu
ekonomski, društveni i ciljevi zaštite životne sredine u smislu njihovog usmjerjenja ka ostvarivanju
održivog rasta i raznolike, lokalno usmjerene privrede, dovoljno fleksibilne da se može prilagoditi
izazovima promjenjive globalne ekonomije. Društveni razvoj zasniva se na znanju i inovacijama, sa
ulaganjima u naučno-istraživačke institucije i raznolikoj privredi (zelena privreda), upravljanju
zaštitom životne sredine i novim uslužnim djelatnostima najvišeg ranga.
3.1 Identifikacija područja po sektorima
3.1.1 Sektor Industrije
Na prostoru gdje je opredjeljena detaljna namjena prostora, za industrijsku proizvodnju je
rezervisano 621 ha. Za ostale djelatnosti u funkciji industrijske proizvodnje, poput skladišta i servisa,
rezervisan je prostor od 592 ha u zonama mješovite namjene.
Površine za industriju i proizvodnju su površine koje se planskim dokumentom namjenjene razvoju
privrede, koja nije dozvoljena u drugim područjima. Na datim površinama, između ostalog, mogu se
planirati: privredni objekti, proizvodno zanatstvo, skladišta, stovarišta, rafinerije, željezare, asfaltne i
betonske baze, skladišta opasnih materija i eksploziva, i td..
Razmatranjem datih rješenja u sektoru industrije može se zaključiti da se PUP-om suštinski
prihvataju već definisane industrijske zone i to sledećim planskim dokumentima:
10.1. Izmjene i dopune DUP-a ,,Industrijska zona-KAP’’ (2008)
10.3. DUP ,,Servisno skladišna zona sa ranžirnom stanicom’’ (2007)
10.4. DUP ,,Industrijska zona A’’ (2009)
10.5. DUP ,,Agroindustrijska zona’’ (1994)
10.6. UP ,,Skladišta i servisi - Cijevna’’ (2003)
3.27. Izmjene i dopune DUP-a ,,Servisno skladišna zona’’ (2009)
3.28 DUP „Novo groblje“
63
Pregledna karta 3.1 Industrijske zone definisane planskim dokumentima
U industrijskoj proizvodnji dominira proizvodnja metala (aluminijuma), kao i prerađivački kapaciteti
za hranu i piće i proizvodnju duvanskih proizvoda. Kako se radi o pogonima koji postoje na ovim
prostorima već duži niz godina to je navedenim planovima samo verifikovano faktičko stanje.
Industrijske zone definisane kasnijim planovima konceptualno su formiranja kao prostorno
funkcionalnih cjelina distanciranih od stambenih djelova, kao i od prirodno vrijednih prostora.
Sagledavanje rizičnosti ovakvih rješenja s jedne strane mogu se prepoznati prednosti koje se
odnose na jednostavnije definisanje i implemantaciju mjera ublažavanja odnosno sprečavanja
mogućih uticaja, dok se s druge strane koncentrišu/udružuju različiti uticaji na jednom prostoru i
dovodi u pitanje izdržljivost kapaciteta životne sredine istog.
Agroindustrijska zona ima dobru saobraćajnu povezanost sa magistralnim putem i željeznicom. U
šest cjelina ove zone trenutno nema nikakvih aktivnosti, samo su okvirno date smjernice za
namjenu površina. Industrijska zona A obuhvata prostor koji nije izgrađen, odnosno ne postoje
objekti, a njena namjena je data veoma uopšteno. Lokacija ove zone je relativno dobra - tri i po
kilometra od autobuskog terminala, šest kilometara od aerodroma. Servisno skladišna zona je
dobro locirana i povezana. Prostor je podijeljen u različite blokove, ali ne postoji ni jedna kompanija
koja trenutno radi u njoj. Namjenijena je za uslužni centar, industriju, zanatstvo, skladište, servise.
Pregledom dostupnih podataka i informacije može se konstatovati da je i za područje GO Tuzi
definisan novi prostor po namjeni indusrijska zona.
64
Uzimajući u obzir dosadašnja interesovanja evidentirana je namjera izgradnja fabrike za flaširanje
vode za piće čime će se valorizovati ovaj prirodni potencijal.
Dalje, u skladu sa potrebama predviđena je izgradnja objekata za otkup i preradu mlijeka u
Agroindustrijskoj zoni na magistralnom putu Podgorica-Božaj, pored Distributivnog centra, na
površini od 13.392 m2.
Analizom opisanog zaključuje se da se radi o već urbanizovanim područjima, koji su u značajnoj
mjeri izgubili svoje izvorne prirodne karakteristike, naročito staništa biljnog i životinjskog svijeta.
Prema rezultatima državnog monitoringa segmenata životne sredine (izuzimajući lokaciju i nešto
šire okruženje KAP-a) pokazuju da su, u cjelini posmatrano, kvalitet vazduha i voda (podzemnih i
površinskih) i dalje prilično očuvani, što navodi na zaključak o postojanju dovoljnog kapaciteta
životne sredine za instaliranje planiranih sadržaja. Međutim dodatni pritisci, u vidu proširenja
postojećih ili realizacije novih sadržaja namjenjenih industriji, bez primjene odgovarajućih mjera
sprječavanja i ublažavanja negativnih uticaja, svakako bi doprinije narušavanju/pogoršanju
postojećeg kvaliteta segmenata životne sredine. Iz tih razloga smjernica ovog dokumenta odnosi se
na preporuku primjene instrumenta procjene uticaja pojedinih projekata na životnu sredinu.
3.1.2 Sektor Poljoprivrede
Kada se sagledava sektor poljoprivrede isti se mora razmatrati iz dva ugla. Prvo urbanizacija
ugrožava poljoprivredne površine usljed prakse prenamjene ovih površina u građevinsko zemljište
ujedno čineći da se u znatnoj mjeri redukuje ili nestane specifičan agrobiodivrezitet. S druge strane
intenziviranje poljoprivredne proizvodnje može prouzrokovati zagađenja životne sredine u slučaju
neodgovarajućeg korišćenja hemijskih sredstava. Poljoprivredne djelatnosti koje podrazumjevaju
korišćenje organiskih đubriva, uključuju emisije gasova (CH4 i N2O), koji izazivaju efekat “staklene
bašte”, kao i amonijaka (NH3) koji zajedno s ostalim jedinjenjima kiseonika doprinosi zakiseljavanju
i eutrofikaciji, tako da u ukupnoj emisiji gasova staklene bašte, poljoprivreda ima značajan udio.
Osim toga, navedena aktivnost zahtjeva i povećanu količinu vode za navodnjavanje, što u slučaju
neuspostavljanja odgovarajućih sistema prečišćavanja, nosi rizik od zagađenja zemljišta i voda
(površinskih i podzemnih).
3.1.3 Sektor Energetike
Podgorica ima značajne hidroenergetske pontecijale koji su kvantifikovani državnim
dokumentima (Vodoprivredna osnova; Strategija hidroenergetskog razvoja Crne Gore i sl). Prema
tim dokumentima pozicionirane su hidroelektrane: glavni tok Morače – Zlatica, Milunovići,
Raslovići; Kruševička Rijeka - Kruševica; Nožica; Brskutska Rijeka – Brskut, Cijevna – Prifta,
Opasanica – Opasanica.
Tabela 3.1: Hidroenergetski potencijal Podgorice
r/b
VODOTOK
POZICIJA
AKUMULACIJE
8
Visina
brane
KNU
mnm
Zapremina
KHm3
Sna
ga
M
W
Proizvodnj
a
GWh/go
d
110
1.160
45
10
43
1
Opasanica
Opasanica
2
Kruševica
Kruševica
3
Nožica
Nožica
154
948,5
4
Brskut
Brskut
64,9
5
Cijevna
Prifta
98
6
Morača
Raslovići
7
Morača
Milunovići
8
Morača
Zlatica
1.036,5
19
32
17
14
26,7
785
11,2
74
141,9
200
180
82
193
36
155
28
37
106,6
38
119
68
37
120,1
38,5
81
13
37
155,7
310
819
UKUPNO
8 Vodoprivredna osnova
65
U dolinskom dijelu Morače, od Zlatice do Milunovića, planirane su tri hidroakumulacije i za potrebe
planskih rješenja urađen je državni dokument za koji je sprovedena strateška procjena uticaja, ali
isti još uvjek nije usvojen.
Rijeka Opasanica pripada planinskom masivu Komova, koji je, obzirom na očuvanost izvornih
prirodnih obilježja, prepoznat kao buduće zaštićeno prirodno dobro u kategoriji regionalni park.
Istraživanja realizovana za potrebe procedure uspostavljanja formalnog režima zaštite datog
područja, koja je u toku, pokazala su da navedeni riječni tok i njegovo neposredno okruženje
naseljavaju biljne i životinjske vrste koje su značajne u nacionalnom i međunarodnom kontekstu.
Rijeka Nožica nalazi se u mjestu Brskut, u blizini puta koji vodi od Podgorice ka Veruši. Kanjon ove
rijeke označava se kao jedan od najatraktivnijih crnogorskih kanjona. Međutim, direktni podaci o
biodiverzitetu datog područja odnosno karakteristikama životne sredine u cjelini, nisu poznati.
Posredno, obzirom na činjenicu da ovaj prostor nije još uvijek izložen izraženim antropogenim
pritiscima, moguće je iznijeti pretpostavku da je kvalitet prirodnih uslova u značajnoj mjeri očuvan.
Osim toga, neophodno je imati u vidu i činjenicu da upravo riječni kanjoni predstavljaju centre
diverziteta biljnog i životinjskog svijeta, sa visokim učešćem endemičnih i rijetkih vrsta. U tom
smislu, realizacija planiranih aktivnosti na navedenom lokalitetu koji još uvijek predstavlja određenu
nepoznanicu u smislu prirodnih bogatstava, i samim tim predstavlja rizik u vidu potencijalnog
gubitka prirodnih osobenosti i specifičnosti.
Kao što je istaknuto u prethodnom poglavlju, kanjon Cijevne predstavlja jedan od najznačajnijih
centara biodiverziteta, ne samo na teritoriji Glavnog grada, već i u nacionalnom i međunarodnom
kontekstu. Specifični prirodni uslovi i bogatstvo biljnog i životinjskog svijeta uslovili su
prepoznavanje ovog područja kao budućeg zaštićenog prirodnog dobra u kategoriji spomenik
prirode. Navedeni prostor je naročito značajan kao jedno od najreprezentativnijih staništa u ovom
dijelu Evrope za specifične vrste vodozemaca i gmizavaca, kao i za brojne vrste ptica. Pored toga,
rezultati godišnjeg monitoringa kvaliteta vode, koji se sprovodi na državnom nivou, ukazuju na
visok stepen očuvanosti ovog vodenog toka. Određena narušavanja prisutna su u vidu
neadekvatnog odlaganja raznih vidova otpada. Dodatni pritisci, u vidu realizacije planom
definisanih aktivnosti, svakako bi predstavljali rizik po kvalitet izvornih prirodnih obilježja ovog
prostora.
Treba naglasiti da hidroenergija predstavlja najracionalniji obnovljivi energetski izvor,
upravljački najfleksibilniji i ekološki najčistiji i da otvara prostor za ekonomski razvoj pasivnih
gornjih slivova za koje su u demografskom smislu, karakteristične pojave depopulacije. Međutim,
izgradnja hidrocentrala podrazumjeva izvjesne uticaj na prostor prije svega u dijelu habitata živog
svijeta tako da se opisani prostori mogu označiti kao potencijalno izloženi riziku. Iz tih razloga
neophodno je kroz instrument procjene uticaja projekata identifikovati relaciju između onoga što se
dobija i nepovratnih prirodnih vrijednosti koje bi se mogle izgubiti realizacijom pojedinih planiranih
zahvata.
PUP je prepoznao područja Radovče, Trmanje, Stravče, Kučka Korita kao pogodna za izgradnju
vjetroelektrana. Naročito je preciziran lokalitet kod Stijepova, sjeveroistočno od korita rijeke
Cijevne. Izgradnja i funkcionisanje vjetroelektrana uključuje određene rizike, naročito u smislu
mogućeg ugrožavanja ornitofaune. Prostore koji su PUP-om prepoznati kao lokacije budućih
vjetroelektrana odlikuje u značajnoj mjeri očuvana priroda, obzirom da ista nisu uopšte ili nisu u
velikom stepenu urbanizovana. Pouzdani podaci o flori i fauni, izuzev kada je u pitanju kanjon
rijeke Cijevne i područje Radovča, nisu još uvijek poznati, te je u tom smislu neophodno sprovesti
određena istraživanja, kako bi se relevantno mogla ocijeniti opravdanost realizacije predviđenih
planskih rješenja na datom prostoru sa aspekta ugrožavanja segmenata životne sredine.
Prateća infrastruktura u sektoru energetike svakako su vazdušni dalekovodi čiji uticaj
podrazumjeva mogućnost narušavanja migratornih puteva ptica, kao i opasnost od strujnog udara
i mehaničkog povrjeđivanja.
66
3.1.4 Sektor Saobraćaja
Sektor transporta i transportnog sistema uopšte važni su elementi za funkcionisanje privrednih i
svih drugih društvenih djelatnosti.
Odvijanje saobraćaja, odnosno njegovih glavnih vidova prevoza ljudi i roba (drumski, pomorski,
željeznički i vazdušni) i izgradnja i održavanje saobraćajne infrastrukture, su izvori raznovrsnih
uticaja na životnu sredinu – lokalno zagađivanje vazduha, voda i zemljišta emisijama iz vozila,
bukom i vibracijama, osiromašivanje biodiverziteta kroz fragmentaciju i prenamjenu prostora,
promjene pejzaža, kao i doprinos globalnoj promjeni klime (emisijama gasova sa efektom staklene
bašte). Saobraćajni sistem je baziran na korišćenju fosilnih goriva, pa s toga se sa razlogom
saobraćaj smatra značajnim izvorom zagađivanja životne sredine.
Na prostoru Podgorice evidentirani su značajniji projekti iz sektora saobraćaja. Najprije dva
autoputa Bar-Boljar i Jadransko – jonski, zatim Južna obilazica kroz Donju Goricu. Postojeći
Aerodrom se planira proširiti, a na prostoru Konika predviđen je sportski aerodrom. Rekonstrukcija
i modernizacija željezničke pruge Podgorica Nikšić, ima značaj obzirom da će se uticaj na kulturno
istorijski lokalitet Duklja prevazići gradnjom vijadukta iznad istog.
Za potrebe planskih rješenja autoputa Bar-Boljar i Jadransko – jonski urađeni su državni
dokumenti čiji su sastavni djelovi Izvještaji o strateškoj procjeni uticaja. Plan za Jadransko – jonski
autoput još uvijek nije usvojen.
3.1.5 Sektor Turizma
Koncept razvoja sektora turizma oslanja se na specifične prostore čiji uslovi daju okvir za
ekoturizam. Na prostoru Glavnog grada ima 27 vrhova visočijih od 2.000 mnm od kojih su najviši
Kom Kučki i kom Ljevorečki. Planinski vrhovi veliki turistički potencijal tako da su pojedini
istraživački projekti u tom prostoru koncipirali značajan turistički razvoj. Sveukupna vrijednost
podgoričkih visokih planina može biti ekonomski i održivo aktivirana. Visoko planinske doline –
dolina Veruše i dolina Opasanice, koje predstavljaju sama gravitaciona ishodišta vrhova: Žijeva,
Magliča, Crne planine, Planinice, Kučkog Koma su prostori na kojima su se razvila i brojna vikend
naselja. Visoke planinske površi – Radovče, Trmanje, Stravče, Kučka korita, su takođe atrakcija u
prostoru, a na njima su prisutne stalne ili povremene ljudske naseobine. Pored ovih, turističke
destinacije su i Rikavačko i Bukumirsko jezero na nadmorskoj visini preko 1300 m. Područje
Veruše je potencijal za dalji razvoj planinarenja i zimskih sportsko rekreacionih aktivnosti.
Opisani potencijal pretpostavlja uvezivanje sela u izolovanim područjima i katuna, u ugostiteljsku
ponudu sa proizvodnjom organske hrane pripremljene na tradicionalan način i proizvodnjom i
prodajom narodnih rukotvorina i drugih karakterističnih zanatskih proizvoda. Proširivanje turističke
ponude podrazumjeva obezbjeđivanje niza sadržaja, koji uključuju niz mogućih rizika po kvalitet
segmenata životne sredine. Navedeno se prvenstveno ogleda u zauzimanju prostora, odnosno
trajnoj prenamjeni zemljišta, pri čemu su moguće posljedice naročito negativne posmatrane u
kontekstu činjenice da je realizacija turističkih sadržaja planirana na područjima gotovo netaknutim
antropogenim uticajima. Proširenje turističke ponude, kroz definisanje novih ili proširenje
postojećih kapaciteta podrazumjeva povećanje energetske potrošnje (grijanje, hlađenje) i
potrošnje vode, povećanje emisija CO2, generisanje većih količina otpada i otpadnih voda,
intenziviranje nivoa buke. Poseban segment predstavlja potreba izgradnje ili proširenja
saobraćajne infrastrukture (prilazni putevi, parkirališta). Povećan broj posjetilaca/žitelja/zaposlenih
povlači sa sobom pritiske i u vidu povećanog inteziteta saobraćaja, koji je i u širem kontekstu
prepoznat kao jedan od najvećih zagađivača životne sredine.
Posebno treba imati u vidu da izgradnja novih ili proširenje postojećih ski-staza koji se planiraju
prvenstveno, uključuje uticaje u vidu degradacije zemljišnog i vegetacionog pokrivača, što za
sobom povlači i rizik od erozije. Posljedično, usljed fragmentacije staništa živog svijeta, dolazi do
negativnog uticaja na biodiverzitet.
67
Posebna atraktivnost ovog prostora uokviriće se kroz postupak zaštite planinskog vijenca Komovi i
institucionalno definisanje modela upravljanja i razvoja. Za predmetni prostor uradiće se plan
upravljanja, kojim će se, između ostalog, definisati mjere zaštite, očuvanja, unaprjeđivanja i
korišćenja zaštićenog prirodnog dobra, razvojne smjernice, smjernice i prioritete za zaštitu i
očuvanje istog, uz uvažavanje potreba lokalnog stanovništva, kao i način sprovođenja zaštite,
korišćenja i upravljanja prirodnim resursima. Takođe, relevantnim legislativnim rješenjima
definisane su dozvoljene i nedozvoljene aktivnosti koje se mogu realizovati u okviru određenih
režima zaštite.
Planirani projekat Golf igrališta u Lužnici može se okarakterisati kao izmijenjeni antropogeni
prostor, koji prvenstveno utiče na kvalitet zemljišta, voda i živog svijeta u cjelini. Izgradnjom
navedenog sadržaja dolazi do trajne prenamjene zemljišta, te promjene postojećeg živog svijeta i
u izvjesnoj mjeri redukcije prisutne populacije. Golf tereni se realizuju kao monokulturni zasadi,
kojim se zamjenjuje postojeći biljni pokrivač. Dalje, održavanje golf terena podrazumjeva
povećanje potrošnje vode, te generisanje većih količina otpadnih voda, kao povećanje energije za
osvjetljenje, koja opet može predstavljati uznemiravajući faktor za životinjski svijet, naročito za
ptice.
3.1.6 Sektor eksploatacije mineralnih resursa
Šljunkove i pijeskove nalazimo u nedefinisanim količinama u koritima vodotoka. U koritu Morače
na lokalitetima: Duga, Bioče, Zlatica, Smokovac, ispred ušca Zete u Moraču, na Kolovratu (Donja i
Gornja Gorica), ušću Sitnice i Cijevne u Moraču, Ponarima i u koritu Morače do njenog ušća pri
niskim vodostajima sa istočne strane Vranjine. U koritu Cijevne na više mjesta ima ležišta
šljunkova i pjeskova. Među tim ležištima najveće je ono odmah ispred izlaska Cijevne iz svog
kanjona u Zetsku ravnicu. U koritu Sitnice i Ribnice takođe nalazimo šljunkove i pjeskove.
Pojedina ležišta, se kontrolisano (koncesije) eksploatišu, mnoga su napuštena, a evidentirane su
pojave nekontrolisanog korišćenja od strane mjesnog stanovništva.
Šljunkovi i pjeskovi su donekle obnovljiva sirovina. Do danas nijesu vršena takva istraživanja
kojima bi se definisale njihove rezerve u koritima vodotoka, na teritoriji Glavnog grada, a
uglavnom se eksploatišu duž korita Morače i Cijevne, a rjeđe iz Sitnice i Ribnice.
Ekspoloatacija na poljoprivrednom zemljištu, odnosno eksploatacija poljskog tampona mora biti
strogo zabranjena na cijeloj teritoriji Glavnog grada.
Površinski kopovi ukrasnog kamena – krečnjaka skoro bijele boje, najčešće bankoviti i masivni,
nalaze se na sjeverozapadnoj padini Kakaricke gore i u ataru sela Vrbica (Kuči). Ti lokaliteti su
istraženi, ali samo onoliko koliko je to išlo uz eksploataciju, bez neke posebne dokumentacije. Za
ova ležišta ukrasnog kamena ne postoji tehnička dokumentacija iz koje se vide rezerve ove
sirovine.
Po obodu Zetske ravnice, teren izgrađuju karbonatne stijenske mase, krečnjaci i rjeđe dolomiti,
koji su korišćeni i koriste se u građevinarstvu za proizvodnju tampona za puteve i za raznovrsne
betonske agregate. Ta eksploatacija zadnjih godina je smanjena, a poznati su kamenolomi na
obodu Srpske Gore i u ataru sela Vukovci.
Na lokaciji Potoci, u blizini mjesta Bioči, koja obuhvata površinu od 34.3 ha, završena su detaljna
geološka istraživanja i Elaborat o klasifikaciji, kategorizacijii proračunu rezervi tehničko –
građevinskog kamena, čime je ustanovljeno da se radi nalazištu mineralne sirovine sa dobrim
karakteristikama za korišćenje u građevinske potrebe, pa je ovaj prostor definisan kao koncesiono
područje, odnosno predmet koncesionog ugovora.
Dolomit se nalazi na lokalitetu Vranjina i kanjonu rijeke Morače. Ova mineralna sirovina se takođe
primjenjuje u građevinarstvu, kao i u nekim tehnološkim procesima. Cementni laporac je
68
evidentiran na lokalitetima atara sela Doljana, Vrbice i Fundine, na terenima izgrađenim od
sedimenata eocenskog fliša. Međutim isto nije bilo predmetom istraživanja.
U sjevernom, a naročito sjeveroistočnom obodu Skadarskog jezera i to neposredni obod koji je
redovno plavljen svake godine, istraživanjima je utvrđeno prisustvo treseta.
Tehničko – građevinski kamen – krečnjak je na prostoru Glavnog grada prisutan na velikom
prostoru i njegove rezerve su takoreći neograničene. Isti se koristi za proizvodnju određenog
građevinskog materijala, a postoji mogućnost da se koristi za proizvodnju kreča.
Eksploatacija mineralnih sirovina, naročito ukoliko se odvija tokom dužeg vremenskog perioda i u
velikom obimu, bez primjene odgovarajućih mjera prevencije i ublažavanja, može dovesti do
ozbiljnog narušavanja kvaliteta životne sredine. Navedeno se prvenstveno odnosi na iscrpljivanje
prirodnih resursa, razaranje geološke sredine, izmjene prirodnog reljefa i zagađivanje površinskih i
podzemnih voda. Obavljanje ovog vida djelatnosti, naročito ukoliko se ne odvija prema savremenim
standardima, podrazumjeva i emisije velikih količina prašine i visokih nivoa buke. Usljed
degradacije staništa, dolazi do smanjenja ili nestanka populacija biljnih i životinjskih vrsta čiji je
životni ciklus vezan za područje na kojem se vrši eksploatacija. Područja na kojima se trenutno
odvija ovaj oblik djelatnosti svakako su u određenoj mjeri izgubila svoja izvorna prirodna obilježja,
te bi proširenje postojećih djelatnosti, naročito bez odgovarajuće analize postojećih kapaciteta
životne sredine, predstavljalo ozbiljan rizik po kvalitet istih.
3.1.7 Sektor komunalne infrastrukture
Važećom planskom dokumentacijom, definisana je lokacija novog, savremenog postrojenja za
prečišćavanje otpadnih voda, na prostoru obuhvaćenim DUP-om „Industrijska zona – Kombinat
aluminijuma Podgorica“. Naime, postojeće postrojenje, koje je izgrađeno 1978., usljed ubrzanog
razvoja grada, nije u mogućnosti da obavlja prečišćavanje cjelokupne količine otpadnih voda, koja
je u stalnom porastu. Osim toga, u pojedinim djelovima grada, koje karakteriše visok stepen
izgradnje individualnih objekata, nije izgrađena fekalna kanalizacija, te se otpadne vode ispuštaju
direktno u septičke jame, čime je povećan rizik zagađivanja zemljišta i podzemnih voda.
Izgradnjom novog postrojenja, riješiće se pitanje prečišćavanja komunalnih otpadnih voda
(povećanje kapaciteta sa 60 000 na 275 000 ES), kao i pitanje tretmana kanalizacionog mulja koji
nastaje u procesu prečišćavanja otpadnih voda. U cilju potpune eliminacije mulja, predloženo je
recikliranje ostataka nakon obrade.
Postojeća lokacija postrojenja ne omogućava proširenje kapaciteta, u prvom redu usljed
nemogućnosti, uslovljene geografskim položajem, da se priključi veliki broj potrošača u naseljima
koja trenutno nijesu pokrivena kanalizacionom mrežom (Donja Gorica, Gornja Gorica, Tološi,
Sadine...). Nova lokacija nalazi se u neposrednoj blizini Kombinata aluminijuma, a okolina iste
predstavlja slabo naseljeno područje. Jedan od osnovnih razloga za izbor datog lokaliteta jeste da
sva prikupljena voda do same lokacije dolazi na najekonomičniji način, odnosno gravitacijom uz
minimalne troškove. Pored toga, primijenjena je praksa uobičajena u evropskim državama, da se
Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda locira u industrijskim zonama.
Imajući u vidu blizinu rijeke Morače i neophodnost zaštite priobalja Zetske ravnice, Skadarskog
jezera i vodoizvorišta Bolje sestre, za funkcionisanje datog postrojenja definisani su strožiji
parametri kvaliteta prečišćene vode od onih koji su zahtijevani nacionalnim zakonodavstvom i
standradima Evropske Unije. Ispuštena voda biće dodatno tretirana UV zracima, dok će postrojenje
u cjelini biti opremljeno uređajima za uklanjanje neprijatnih mirisa.
69
3.2 GUR Podgorica, GUR Golubovci i GUR Tuzi
3.2.1 Područje Glavnog grada Podgorice
Najzastupljenija opšta kategorija površina na području Glavnog grada su šume (48,70 %), dok je
druga kategorija po zastupljenosti označena kao ostale ostale površine (22,10 %). Površine
naselja zauzimaju 3,12 %, a tehnička infrastruktura zauzima 2,28 % ukupne teritorije.
Poljoprivredno zemljište zastupljeno je sa 15,62 %.
Tabela 3.2 Opšte kategorije namjene površina za Glavni grad – Podgorica (plan 2012. god.)
Konsolidovani PPO Podgorica
NAMJENA POVRŠINA
ha
Površine naselja
Poljoprivredno zemljište
%
4715
3,12
23555
15,62
3444
2,28
Vodne površine
11866
7,87
Površine šuma
73418
48,70
Ostale površine
33324
22,10
Tehnička infrastuktura
Površine za posebne namjene
UKUPNO
419
0,31
150.741
100,00%
Površine za centralne djelatnosti su namijenjene pretežno smještanju komercijalnih sadržaja i
centralnih institucija privrede, uprave i kulture. Dozvoljeni su: poslovni i kancelarijski objekti,
prodavnice, zanatske radnje, ugostiteljski objekti i objekti za smještaj, drugi privredni objekti,
objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za školstvo, kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za
društvene djelatnosti. Izuzetno, mogu se dopustiti: stambeni objekti i stanovi, trgovački centri,
benzinske pumpe, uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom.
Površine mješovite namjene su površine koje su predviđene za stanovanje i za druge namjene.
Dozvoljeni su: stambeni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju
stanovanje, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za
kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti,
objekti za smještaj. Izuzetno se mogu dozvoliti: ostali privredni objekti, trgovački centri, benzinske
pumpe, uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom.
Površine za proizvodno-komunalne djelatnosti su namijenjene privrednim preduzećima,
komunalnim službama i servisima. Dozvoljeni su sljedeći objekti: proizvodni objekti, skladišta,
otvorena stovarišta, javna preduzeća, objekti komunalne, telekomunikacijske, energetske i ostale
infrastrukture.
3.2.2 GUR Podgorica
Granica nekadašnjeg GUP-a, sada generalnog urbanističkog rješenja (GUR) je korigovana u
odnosu na postojeću, kako bi bila usaglašena sa granicama naselja, katastarskim opštinama,
prirodnim granicama (korita rijeka, reljef), tako da površina GUR-a Podgorica iznosi 8.537 ha.
Analizom promjene bilansa namjene površina po kategorijama detaljne namjene, kao i stepen
realizacije u GUR-u Podgorica kroz odnos planskog i postojećeg stanja, odnosno planskog i
konsolidovanog stanja (2012. godina), može se konstatovati nove površine za centralne
djelatnosti. Osim postojećih koje su karakteristične prvenstveno za planske zone Nova Varoš i
Novi Grad, iste su predviđene i u Donjoj Gorici uz magistralni put Podgorica – Cetinje. Prostor
nekadašnjeg rasadnika, je prenamijenjen iz stambenih površina u površine za centralne
djelatnosti.
70
Tabela 3.3 GUR Podgorica: Detaljne namjene površina – odnos postojeće, konsolidovano, planirano – Indeksi
promjene
Konsolidovani
GUP 2012 (ha)
Planirani
GUR 2025
(ha)
Indeks promjene Planirani GUR
2025 u odnosu na
Postojeće stanje
GUP 2012
Indeks promjene Planirani GUR
2025 u odnosu na
Konsolidovani
GUP 2012
2756
2233
2502
0,91
1,12
107
359
670
6,26
1,87
120
304
310
2,58
1,02
30
39
111
3,70
2,85
12
16
19
1,58
1,19
233
714
624
2,68
0,87
161
198
583
3,62
2,94
90
87
57
0,63
0,66
352
372
938
2,66
2,52
602
1151
448
0,74
0,39
50
22
111
268
85
106
316
49
137
6,32
2,23
1,23
1,18
0,58
1,29
3256
2570
1792
0,55
0,70
0
10
0
0,00
0,00
10
25
25
2,50
1,00
673
/
4
0,01
/
8585
8537
8585
1
1,01
Postojeće
stanje GUP
2012 (ha)
Stanovanje
Mješovita
namjena
NAMJENA
POVRŠINA
Centralne
djelatnosti
Školstvo i
socijalna zaštita
Zdravstvo
Industrija i
proizvodnja
Saobraćajna
infrastruktura
Ostala
infrastruktura
Pejzažno uređenje
Zaštitne i park
šume
Sport i rekreacija
Groblja
Površinske vode
Poljoprivredne
površine
Mineralne sirovine
Zaštićena kulturna
dobra
Ostale prirodne
površine
UKUPNO
Sagledavanjem bilansa površina može se zaključiti da usljed promjena odnosno realizacije
planiranih rješenja imamo evidentan pritisak urbanizacije na životnu sredinu. Posebno kada je u
pitanju realizacija projekata infrastukture.
3.2.3 GUR Golubovci
Promjene bilansa namjene površina po kategorijama detaljne namjene površina, kao i stepen
njihove realizacije u GUR-u Golubovci, kroz odnos planskog i postojećeg stanja, odnosno
planskog i stanja planiranog GUP-om (2005. godina) takođe ukazuje na pojavu pritisaka na
pojedine segmente životne sredine.
71
Tabela 3.4 GUR Golubovci: Detaljne namjene površina - kategorija detaljne namjene površina, odnos postojeće,
konsolidivano i plansko stanje – Indeksi promjene
NAMJENA POVRŠINA
Postojeće
stanje GUP
2012 (ha)
Konsolidovani
GUP 2012 (ha)
Planirani
GUR 2025
(ha)
Indeks promjene
- Planirani GUR
2025 u odnosu na
postojeće stanje
GUP 2012
Indeks
promjene Planirani GUR
2025 u odnosu
na
Konsolidovani
GUP 2012
Stanovanje
924
864
718
0,78
0,83
Mješovita namjena
21
15
315
15,00
21,00
3
4
30
10,00
7,50
Školstvo i socijalna
zaštita
4
4
5
1,25
1,25
Zdravstvo
1
5
2
2,00
0,40
5
6
/
/
/
Saobraćajna
infrastruktura
43
60
144
3,35
2,40
1
4
6
6,00
1,50
Pejzažno uređenje
27
40
70
2,59
1,75
15
12
11
0,73
0,92
Sport i rekreacija
12
8
25
2,08
3,13
Groblja
8
8
6
0,75
0,75
Površinske vode
27
27
42
1,56
1,56
Poljoprivredne
površine
615
617
427
0,69
0,69
Mineralne sirovine
/
32
/
/
/
Zaštićena kulturna
dobra
/
/
/
/
/
27
27
4
0,15
/
1733
1733
1805
1,04
1,04
Ostale prirodne
površine
UKUPNO
Centralne djelatnosti - lociraju se u zoni centra Golubovaca i na linearnoj strukturi urbane gradnje
uz magistralu. Veliki budući poslovno-sportski centar lociran je na prostoru Beglaka. Manji lokalni
centri su u prigradskim naseljima bivših seoskih centara Mojanovića, Golubovaca, Balabana,
Šušunje, Goričana, Mahale.
Mješovita namjena površina - predviđa se u užem gradskom jezgru, uglavnom u lineranoj
strukturi uz magistralni put i obilaznicu i u njihovoj blizini, kao i uz regionalni put Golubovci Mataguži - Tuzi.
Pregled tabelarnog prikaza bilansa planskog stanja GUR-a do 2025 i planiranih površina po
konsolidovanom stanju GUP-a (GUR-a) 2005. godine ukazuje da je infrakstruktura realizovana tek
32% u odnosu na plansko stanje do 2025. god.
72
3.2.4 GUR Tuzi
Centralne djelatosti su predviđene u centralnom dijelu Tuzi, kao i duž glavne gradske ulice. U
najužem centru Tuzi nalaze se i javni objekti koji su u funkciji kulture, sporta, zdravstva, školstva.
Prvi put se radi GUR za Tuzi, tako da tabela pokazuje bilanse planskog stanja za 2025. godinu.
Tabela 3.5: Detaljne kategorije namjene površina GUR Tuzi (plan 2025. god)
NAMJENA POVRŠINA
(ha)
Stanovanje
89
Mješovita namjena
295
61
Školstvo i socijalna zaštita
5
Zdravstvo
1
Saobraćajna infrastruktura
/
84
/
59
Pejzažno uređenje
/
Sport i rekreacija
9
Groblja
14
Površinske vode
3
289
Mineralne sirovine
/
Zaštićena kulturna dobra
/
UKUPNO
/
909
73
IV
POSTOJEĆI PROBLEMI U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U VEZI SA PLANOM,
UKLJUČUJUĆI NAROČITO ONE KOJE SE ODNOSE NA OBLASTI KOJE SU POSEBNO
ZNAČAJNE ZA ŽIVOTNU SREDINU, KAO ŠTO SU STANIŠTA DIVLJEG BILJNOG I
ŽIVOTINJSKOG SVIJETA SA ASPEKTA NJIHOVOG OČUVANJA, POSEBNO ZAŠTIĆENA
PODRUČJA, NACIONALNI PARKOVI
Značajan pad industrijske proizvodnje u uslovima tranzicije ekonomije, doveo je do smanjenja
pritisaka na životnu sredinu, ali doveo je i do teških socijalnih posljedica kao što su: nezaposlenost,
socijalna nesigurnost, pad standarda, tako da zaštita životne sredine takođe trpi negativne
posljedice zbog smanjenja sredstava za ulaganja i investicije u neophodnu infrastrukturu. Ovo
naročito u dijelu ograničenja kod uvođenja „čistih“ tehnologija, jer samo uvođenje nove tehnologije
često je investiciono težak korak, iako je rezultat pojeftinjenje konačnog proizvoda. Ulaganja u
uslovima skupog kapitala često nije lako obezbijediti. Stoga je neki vid finansijske pomoći,
inostrane investicije, dokapitalizacija, krediti, poreske olakšice i ostalo osnovni preduslov djelovanja
u datom pravcu. Osnivanje Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost imalo bi
pozitivan impuls za realizaciju opisanih aktivnosti.
Sagledavajući dostupne informacije i podatke postojeći problemi se mogu sumirati kroz:
− Narušavanje kvaliteta vazduha i zemljišta i povećanje nivoa buke zbog saobraćaja i isto će se
povećati usljed izgradnje nove saobraćajne infrastrukture;
− Nelegalnu gradnju čiji pritisak ima svoje implikacije na oblik i rješenja u PUP-u, te
nedvosmisleno će imati uticaj na njegovu implementaciju;
− Dalju plansku urbanizaciju koja će dovesti do ugrožavanja staništa biljnog i životinjskog
svijeta;
− Degradaciju prirodnih vrijednosti potencijalnih zaštićenih prirodnih dobara;
− Povećani pritisak na prirodne resurse;
− Generisanje velikih količina otpada (komunalnog, građevinskog i opasnog);
− Gubitak poljoprivrednih površina;
− .....
U tom kontekstu, a vezano za postojeće probleme u pogledu životne sredine potrebno je imati u
vidu da trenutno aktivna industrijska struktura je veoma nepovoljna i neadekvatna sa više
stanovišta, a naročito zbog:
− zastarjele i prevaziđene tehnologije i opreme, što je povezano sa niskom efikasnošću i
negativnim uticajima na životnu sredinu;
− strukture industrijskih kapaciteta, gdje dominiraju krupni privredni subjekti, dok je učešće
malih i srednjih preduzeća daleko ispod svjetskog prosjeka;
− strukture kapitala, jer preovlađuju osnovna sredstva uz hroničan nedostatak obrtnih
sredstava;
− dominiranja energetski intenzivnih potrošača.
Gotovo na cjelokupnom prostoru Glavnog grada evidentirana je bespravna izgradnja i prema
postojećim podacima, na opštinskom zemljištu izgrađeno je 3.143 nelegalna objekta, ukupne
površine 196.008 m2. Prema raspoloživim podacima Uprave za nekretnine, u katastar nepokretnosti
je, po katastarskim opštinama na teritoriji Glavnog grada - Podgorice, upisano 16.382 objekta koji su
izgrađeni suprotno zakonu. Izdvojićemo područja u Tološima, Gornjoj i Donjoj Gorici, Maslinama,
Koniku, Momišicima, Zagoriču, Zlatici, Murtovini i dr.. Naselja bespravne gradnje, prije svega ona na
područjima zaštite (npr. 2. sanitarna zaštitna zona vodozahvata Zagorič; Konik - naselje izbjeglica i
raseljenih lica na 2. sanitarnoj zaštitnoj zoni vodozahvata Ćemovsko polje), na poljoprivrednim
zemljištima (npr. uz rijeku Cijevnu, na Momišićkom polju, Lješkopolju i Doljanima), na površinama
74
planski namijenjenim za sport i rekreaciju (uz rijeku Ribnicu, Moraču, na Koniku), na površinama
predviđenim za pošumljavanje (Dajbabska gora, Kakaricka gora). Bespravna izgradnja sa sobom
pored nepoštovanja urbanističkog planiranja i nepoštovanja arhitektonskih i građevinskih pravila i
regulative.
U odnosu na procjenu opasnosti pojave šumskih požara Podgorica se ubraja u područja visokog
rizika od požara. Ovo naročito predstavlja problem jer će vremenom sve veća učestalost prisutnosti
čovjeka kroz urbanizaciju i širenjem aktivnosti dovoditi do uvećanja broja požara.
Godišnjim monitoringom stanja životne sredine, koji sprovodi Agencija za zaštitu životne sredine,
obuhvaćene su i odabrane lokacije na teritoriji Glavnog grada. Na osnovu rezultata istog i podataka
sadržanih u relevantnim dokumentima i izvještajima, može se konstatovati da je kvalitet segmenata
životne sredine Grada još uvijek očuvan u zadovoljavajućoj mjeri, ali je isto tako neophodno
posebnu pažnju usmjeriti ka određenim aktivnostima (npr. definisanje adekvatnih saobraćajnih
rešenja, zaštita prirodnih osobenosti i sl.), u cilju prevencije dugoročnog narušavanja prirodne
ravnoteže.
U daljem tekstu, dati su, između ostalog, rezultati monitoringa stanja životne sredine koji je
realizovan tokom 2011. godine, sa naročitim akcentom na prepoznate probleme i uzroke istih. Kao
generalna ocjena, može se konstatovati da su određena zabilježena odstupanja pojedinih mjerenih
parametara od zakonom dozvoljenih granica, uglavnom posledica uticaja saobraćaja.
4.1 Kvalitet vazduha
Programom kontrole kvaliteta vazduha Crne Gore za 2011. godinu, realizovanim od strane JU
Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore, obuhvaćeno je sistematsko mjerenje imisije
zagađujućih materija u vazduhu na automatskim mjernim stanicama. Praćenje kvaliteta vazduha na
teritoriji Glavnog grada tokom 2011. godine vršeno je na automatskoj mjernoj stanici, na lokaciji
„NOVA VAROŠ” – Bulevar „Svetog Petra Cetinjskog”, kontinuiranim mjerenjima sljedećih
zagađujućih materija: azot monoksida (NO), azot dioksida (NO2), ukupnih azotnih oksida (NOx),
ugljen monoksida (CO), PM10 čestica, sadržaja olova (Pb), benzo (a) pirena (BaP), relevantnih
predstavnika PAH-s (markera benzo (a) pirena), ukupnih PAH-ova u PM10 i meteoroloških
parametara. Dobijeni rezultati pokazali su da je u datom periodu vazduh u najvećoj mjeri bio
opterećen PM10 česticama, koje nastaju kao produkt sagorijevanja goriva u velikim i malim
ložištima, kao i u motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem.
U nastavku su dati grafički prikazi izmjerenih vrijednosti pojedinih zagađujućih materija.
Na grafikonu 4.1 prikazane su koncentracije NO2 u vazduhu (maksimalne jednočasovne srednje
vrijednosti) izmjerene tokom 2011. godine.
Grafikon 4.1 Koncentracija NO2 u vazduhu
75
Sve izmjerenje jednočasovne srednje vrijednosti azot dioksida bile su ispod propisane granične
vrijednosti (200µg/m3). Srednja godišnja vrijednost azot dioksida takođe je bila ispod propisane
granične vrijednosti (40 µg/m3).
Na grafikonu 4.2 prikazane su maksimalne osmočasovne srednje vrijednosti CO u vazduhu
izmjerene tokom 2011. godine.
Grafikon 4.2 Koncentracija CO u vazduhu
Sve maksimalne osmočasovne srednje vrijednosti ugljen monoksida na ovoj lokaciji su bile ispod
propisane granične vrijednosti.
Na grafikonu 4.3 prikazane su koncentracije PM10 u vazduhu (maksimalne dnevne srednje
vrijednosti) izmjerene tokom 2011. godine.
Grafikon 4.3 Koncentracija PM10 u vazduhu
Srednje dnevne vrijednosti PM10 čestica su 89 puta (360 dana validnih mjerenja) prelazile
propisanu graničnu vrijednost (50µg/m3), odnosno 27 puta granicu tolerancije za dnevnu srednju
vrijednost (90µg/m3). Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Srednja godišnja koncentracija PM10
čestica iznosila je 37,41 µg/m3, što je ispod propisane granične vrijednosti.
PM10 čestice su analizirane na sadržaj olova za koje su propisani standardi kvaliteta vazduha na
godišnjem nivou. Sadržaj olova, proračunato kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka je značajno
ispod propisane granične vrijednosti. Vršene su analize PM10 čestica na sadržaj benzo (a) pirena i
drugih relevantnih policikličnih aromatičnih ugljovodonika: benzo (a) antracena, benzo (b)
76
fluoroantena, benzo (j) fluoroantena, benzo (k) fluoroantena, ideno (a,2,3-cd) pirena i dibenzo (a,h)
antracena i ostalih PAH-ova za koje nijesu propisani standardi kvaliteta vazduha već samo mjere
kontrole imisija. Sadržaj benzo (a) pirena izračunat kao srednja vrijednost nedjeljnih uzoraka bio je
ispod 1µg/m3 koliko iznosi ciljna vrijednost propisana radi zaštite zdravlja ljudi i rokom postizanja do
2015. godine.
Praćenje kvaliteta vazduha tokom 2011. godine vršeno je i od strane Hidrometeorološkog zavoda
Crne Gore, u okviru mreže poluatomatskih stanica, koje su u Glavnom gradu postavljene na
lokacijama u blizini Hidromeorološkog zavoda, u blizini Biotehničkog instituta i u Golubovcima. Na
osnovu dobijenih rezultata konstatovano je da saobraćaj u najvećoj mjeri utiče na vrijednosti
mjerenih parametara. Naime, na mjernoj stanici kod zgrade HMZ-a, koja se nalazi u blizini prometne
saobraćajnice, godišnje srednje vrijednosti SO2 tokom ljeta bile su iznad granice detekcije, a
zabilježene su i visoke vrijednosti sadržaja dima. Kada je u pitanju kvalitet padavina, evidentirane su
pojave kisjelih kiša upravo na lokaciji kod zgrade HMZ-a, kao i u Golubovcima.
Radi praćenja trendova u periodu od 1999. do 2009. godine, mjerenje koncentracije osnovnih
zagađujućih materija vršeno je na lokaciji u blizini Centra za ekotoksikološka ispitivanja. Tokom
navedenog perioda, maksimalna srednja godišnja koncentracija prizemnog ozona je izmjerena
2002. godine, kada su tokom ljetnjih mjeseci zabilježene u dužem periodu visoke temperature
vazduha koje udružene sa industrijskim zagađenjem i zagađenjem iz saobraćaja povećavaju nivo
ozona u vazduhu. U ostalom periodu nije bilo značajnih kolebanja koncentracije O3 na ovom
mjernom mjestu. Koncentracija SO2 imala je opadajući trend, kao i koncentracija azot-dioksida. Ipak
od 2004 – 2009. godine koncentracija NOx bila u porastu usljed povećanog broja vozila i frekvencije
saobraćaja.
4.2 Kvalitet voda
Sistematsko ispitivanje kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda u Crnoj Gori vrši
Hidrometeorološki zavod Crne Gore u okviru svoje nadležnosti. Rezultati ispitivanja realizovanih u
2011. godini ukazuju da nije došlo do promjene u pogledu vrste izvora zagađenja u odnosu na raniji
period tj. kao najveći izvori zagađenja površinskih i podzemnih voda i dalje su prepoznate
komunalne otpadne vode, koje se najčešće u neprečišćenom obliku, ispuštaju u recipijent, na
koncentrisan ili difuzan način. Takođe je konstatovan trend rasta uticaja industrije, prije svega
prehrambene, kao i malih i srednjih preduzeća. Naročit uticaj na kvalitet voda ima i funkcionisanje
saobraćajne infrastrukture.
Prema pomenutim rezultatima, Morača je na profilima Pernica i Zlatica svrstana u A1 klasu, a na
nizvodnim, u A2 klasu. Već u uzvodnom toku registrovan je pritisak zagađenja koji se manifestuje
prekoračenjem vrijednosti kvaliteta, u prvom redu saturacije, amonijačnog jona, fosfata i
deterdženata. Kod Zlatice je slično stanje, sa pogoršanjem parametara kiseoničnog režima. U zoni
grada lošiji je kvalitet vode, ali je i propisana klasa tolerantnija, pa su prekoračenja parametara
kvaliteta evidentirana za saturaciju, fosfate, a nitrati su bili van klase. Kod Gradskog kolektora je
očekivano najlošije stanje kvaliteta vode. Van klase su bili saturacija, BPK5, fosfati i nitriti. U A3 klasi
su bili suspendovane materije, fenoli, HPK, amonijačni jon i deterdženti. Nizvodno od ovog udarnog
zagađenja stanje se bitno ne mijenja, sem malog poboljšanja parametara zasićenja kiseonikom i
fosfata, kod Vukovaca. Nizvodno od Vukovaca voda nije bila dobra za kupanje.
Da bi se utvrdilo da li se površinske i podzemne vode na kopnu nalaze u određenoj klasi vrši se
praćenje kvalitativnih i kvantitativnih parametara voda.
77
Tabela 4.1 Kategorizacija voda
Voda za piće
(A1, A2, A3)
Voda za ribolov i
uzgoj školjki
(S, Š or C)
Voda za
kupanje
(I, II)
Uzvodno od Duklje
A1
S
I
Od Duklje do ušća Morače u
Skadarsko jezero
A2
C
II
Uzvodno od Brezovika
A1
S
I
Od Brezovika do ušća rijeke
Zete u rijeku Moraču
A2
C
II
Skadarsko jezero
A2
C
II
Riječni tokovi ili jezera
Morača
Zeta
U nastavku je data analiza svakog vodotoka pojedinačno.
Rijeka Zeta je lošeg kvaliteta samo kada su u pitanju ukupni koliformi, na stanici Duklov Most (uzvodno od
ispusta otpadnih voda u Nikšiću) i u Danilovgradu. Više vrijednosti su registrovane na stanici Duklov Most,
mada ostali parametri ukazuju na “visok” do “osrednji” kvalitet vode. Ono što treba naglasiti jeste da položaj
stanica za monitoring duž rijeke Zete, nije takav da može u potpunosti procijeniti uticaj Nikšićkih otpadnih
voda na rijeku Zetu.
Vodotok Zete je bio u propisanoj A1 i A2 klasi, prema većini parametara. Odstupanja su
evidentirana za sljedeće parametre. Odnos Ca/Mg je bio poremećen već kod Vidrovana (A2), pa
nizvodno do Danilovgrada (A3). Sadržaj amonijaka je bio u A3 kod Vidrovana i Vranjskih njiva.
Fosfati su bili povećani na čitavom vodotoku, a kod Duklovog mosta i Danilovgrada su bili ˝van
klase˝. Takođe je i sadržaj nitrita bio povećan duž toka, a kod Duklovog mosta i Vranjskih njiva ˝van
klase˝. Koliformne bakterije su bile van propisane klase kod Duklovog mosta i Vranjskih njiva (A3), a
fekalne u propisanoj A2 klasi. Voda za kupanje kod Vranjskih njiva bila je van propisane klase
prema sadržaju suspendovanih materija, nitrita i koliformnih bakterija. Kiseonični parametri kod
Duklovog mosta su bili niski za razliku od prethodnih godina.
Rezultati dobijeni na mjernoj stanici lociranoj uzvodno od ispusta otpadnih voda grada, predstavljaju,
uglavnom, mikrobiološko zagađenje od bolnice Brezovik. Protok rijeke Zete u Nikšiću je ekstremno
niske vrijednosti u ljetnjem periodu, pa i najmanje zagađenje može značajno uticati na kvalitet rijeke.
Opterećenje zagađenjem na Nikšićkom polju, uglavnom potiče od indusrtije, te izaziva degradaciju
kvaliteta podzemnih voda na ovom području, koje se onda procjeđuju u Zetu (Donja Zeta) i zatim u
rijeku Moraču i na kraju u Skadarsko jezero. Međutim, sadašnje lokacije mjernih stanica duž rijeke, a
posebno nedostatak mjernih stanica odmah nakon grada Nikšića, onemogućuju da se ovaj uticaj
potvrdi.
Protok rijeke Zete i njen kvalitet se osmatraju na mjernoj stanici u Danilovgradu, gdje je malo
opterećenje zagađenjem od naselja (oko 4.000 ES) i izgleda da ne utiču mnogo na kvalitet rijeke
zbog značajnog razrijeđenja. Za intenzivne aktivnosti na uzgoju stoke u Danilovgradu i glavno
uzgajalište svinja, nizvodno u Spužu, poznato je da utiču na kvalitet rijeke, mnogo više nego
ispuštanje komunalnih otpadnih voda.
Oko 60% populacije u Podgorici priključeno je na kanalizacionu mrežu. Procijenjeno je da se,
zajedno sa otpadnim vodama od industrije, komercijalnih i institucionalnih subjekata, direktno u
rijeku Moraču ispušta zagađenje od 120.750 ES. Visoki protoci rijeke omogućavaju značajno
razrijeđenje zagađenja i nizvodno je evidentna pojava samoprečišćavanja. Rijeka ima loš kvalitet na
kritičnoj tački (kako je napisano u skorašnjem izvještaju Hidrometeorološkog zavoda) na mjestu
78
ispuštanja otpadnih voda iz starog uređaja za prečišćavanje, ali se nizvodno pokazuje poboljšanje
kvaliteta vode.
Morača je na profilima Pernica i Zlatica svrstana u A1 klasu, a na nizvodnim, u A2. Odnos Ca/Mg je bio u A3
klasi duž čitavog toka, a kod Pernice ˝van klase˝. Na uzvodnom dijelu toka, gdje se očekuju čiste vode, van
propisane klase je bio sadržaj amonijaka i fosfata, zatim nitrita (Pernica) i saturacije i deterdženata na profilu
Zlatica. Ovaj dio toka je izuzetno osjetljiv na zagađenje, zbog ekstremno niskog protoka tokom ljeta. Već kod
gradske plaže raste sadržaj nitrita, amonijaka i fosfata (A3). Ispod gradskog kolektora „van klase“ su bili
BPK5, sadržaj amonijaka, nitrita, fosfata,fenola, fekalnih i koli bakterija. Povećan je sadržaj deterdženata i
rastvorenog gvožđa. Ovdje preovladavaju procesi razgradnje organske materije. Međutim, na nizvodnim
profilima dolazi do promjene smjera biohemijskih reakcija. Preovlađuju procesi produkcije biomase, pa BPK5
opada, a saturacija kiseonikom raste i nalazi se u opsegu „van klase“. Ovdje su i dalje fosfati i nitriti „van
klase“, dok se sadržaj amonijaka, fenola, koli i fekalnih bakterija smanjuje. Za rijeku Moraču, važi povoljni
hidrološki režim, i ova rijeka ima vodu boljeg kvaliteta u odnosu na kvalitet prošlih godina. Međutim, može se
primijetiti povećana količina amonijuma i ukupnih koliforma nizvodno od Podgorice.
Vode Skadarskog jezera su svrstane u A2CK2 klasu. Mjerodavna vrijednost temperature vode je
bila van propisane klase, tj. u A3 klasi na svim profilima.
Povećana saturacija ukazuje na dominirajuće procese produkcije kiseonika. Osim kod Virpazara,
Plavnice i Ckla, gdje je bila u A3 klasi, na svim ostalim profilima saturacija je bila ˝van klase˝. BPK5,
kao indikator suprotnog biohemijskog procesa, bio je van propisane klase samo kod Moračnika i
Starčeva (A3). Nitriti su bili u propisanoj klasi samo kod Ckla, u litoralu su bili ˝van klase˝, a kod
Podhuma i u Pelagijalu, u A3. Mikrobiološki parametri su bili u okviru propisane klase. Prema
mjerenim parametrima, voda je bila ispravna za kupanje.
4.2.1 Parameteri zagađivanja voda
BPK5 - biohemijska potrošnja kiseonika
Biohemijska potrošnja kiseonika (BPK5) je mjera količine kiseonika koja je potrebna
mikroorganizmima u vodi da oksiduju organski ugljenik i dijelom organski azot, čime se indirektno
određuje i količina organskih materija u vodi. Ovaj parametar definiše ocjenu zagađenosti voda i
efikasnost postupka prečišćavanja otpadnih voda.
Grafikon 4.4 BPK5 u rijeci Morači izraženo u mg/l
Grafikon 4.5 BPK5 u rijeci Zeti izraženo u mg/l
79
Grafikon 4.6 Vrijednost BPK5 u Skadarskom jezeru izraženo u mg/l
Kada je biološka potrošnja kiseonika u pitanju, zabilježena su odstupanja na sljedećim mjernim
mjestima: gradski kolektor i Grbavci (rijeka Morača), te Starčeva gorica i Moračnik (Skadarsko
jezero ).
Sadržaj fosfata
Grafikon 4.7 PO4 - u rijeci Morači izraženo u mg/l
80
Grafikon 4.8 PO4 - u rijeci Zeti izraženo u mg/l
Grafikon 4.9 PO4 - u Skadarskom jezeru izraženo u mg/l
Povećane koncentracije fosfata su konstatovane na sljedećim mjernim mjestima: rijeka Morača,
mjerna mjesta: gradska plaža, gradski kolektor, Grbavci i Vukovci; rijeka Zeta, mjerna mjesta:
Duklov most, Vranjske njive, Vidrovan i Danilovgrad; Skadarsko jezero, mjerno mjesto: Starčevo;
podzemne vode prve izdani zetske ravnice, mjerna mjesta: Farmaci, Gostilj, Vranj, Drešaj.
Sadržaj nitrata
Grafikon 4.10 NO3 – u rijeci Morači izraženo u mg/l
Grafikon 4.11 NO3 – u rijeci Zeti izraženo u mg/l
81
Grafikon 4.12 NO3 – u Skadarskom jezeru izraženo u mg/l
4.2.2 Ocjena kvaliteta podzemnih voda
Kada su u pitanju podzemne vode, rezultati izvršenih ispitivanja ukazuju da je u kontinentalnom
dijelu prirodni kvalitet voda skoro na svim izvorištima podzemnih voda pogoršan dominantno
antropogenim uticajima i rezultat je neadekvatne sanitarne zaštite i neodgovarajuće sanitacije
slivnog područja. Programom monitoringa stanja životne sredine analizirane su podzemne vode
prve izdani Zetske ravnice. Na osnovu dobijenih rezultata voda prve izdani Zetske ravnice svrstana
je u A klasu. Voda je mjestimično bila van propisanih normi. Stanje zagađenja, po vrstama materija,
njihovom sadržaju i prostornom rasporedu, gotovo je identično onom iz prethodnih godina. Kao i
ranije, najviše su povećani fosfati i to u proljećnom ispitivanju.
Grafikon 4.13 BPK5 – u podzemnim vodama prve izdani Zetske ravnice izraženo u mg/l
82
Grafikon 4.14 PO4 - u podzemnim vodama izraženo u mg/l
Grafikon 4.15 NO3 - u podzemnim vodama izraženo u mg/l
4.3 Zemljište
Pretpostavka određivanja mjera podrazumjeva adekvatnu identifikaciju pritisaka. Za potrebe ovog
dokumenta izdvojićemo: pojavu zagađivanja zemljišta štetnim materijama (pesticidi, taloženje teških
metala iz zagađenog vazduha, posljedice kisjelih kiša, uticaji saobraćaja, netretiranih komunalnih,
tehnoloških i otpadnih voda sa kolovoza, otpada, akcidentne situacije i dr.); degradacija tla u
intezivnoj primjeni agrotehničkih mjera, te promjena fizičkih, hemijskih, bioloških, mikrobioloških i
ostalih karakteristika tla (pad sadržaja humusa – izraženo u tlima gdje se odvija intenzivna
poljoprivredna proizvodnja, sa značajnom primjenom vještačkih đubriva, prekinuti prirodni ciklusi
kruženja organske materije u intenzivnoj poljoprivredi; zbijanje tla - korišćenje neodgovarajućih
poljoprivrednih mašina ili odgovarajućeg vremenskog okvira u poljoprivredi, šumarstvu i dr.); trajna
prenamjena (izgradnja legalnih i ilegalnih objekata, infrastrukture, eksploatacija mineralnih sirovina
itd.); erozioni procesi (posljedica neadekvatne poljoprivredne prakse i šumarske prakse, posljedica
šumskih požara, neadekatna eksploatacija mineralnih sirovina). U odnosu na navedeno za Glavni
grad izdvojićemo naročito zagađenje teškim metalima zemljišta u blizini saobraćajnica, zemljišta u
blizini industrijskih postrojenja (u prvom redu područje KAP-a), specifičnih lokacija, npr. prostor uz
Aerodrom Golubovci i dr.. Tehnološke otpadne vode, padavinske vode koje ispiraju zagađene
površine, takođe su značajan izvor zagađenja zemljišta (nelegalno deponovanje otpada/smetlišta).
Problemi industrije, u prostorno ekološkom pogledu, ogledaju se osim u neracionalnom korišćenju
postojećih industrijskih lokacija i objekata i u neadekvatno odabranim lokacijama naslijeđenim iz
prošlosti kao što je kod nas primjer Kombinata Aluminijuma. Usljed rada ovog industrijskog objekta
evidentirana je i pojava teških metala i organskih zagađivača u zemljištu.
83
Erozija zemljišta vodom i vjetrom je višestruko štetan proces, kojim se oštećuju ili uništavaju dva
temeljna prirodna resursa - tlo i voda. Erozija vjetrom nije dovoljno proučavana, mada je evidentna u
Skadarskoj kotlini.
Gubici tla javljaju se kao posljedica trajne prenamjene zemljišta.
Tokom 2011. godine, za potrebe praćenja kvaliteta zemljišta, na području Glavnog grada
uzorkovanje je izvršeno na šest lokacija, a ispitivano je deset uzoraka.
Na osnovu dobijenih rezultata, konstatovano je sljedeće:
− U uzorku zemljišta uzorkovanom na lokaciji Donja Gorica 1 da sadržaj neorganskih
polutanata arsena, nikla i fluora prelazi MDK normiranu Pravilnikom, dok ostali parametri
imaju vrijednosti manje od MDK.
− U uzorku zemljišta uzorkovanom na lokaciji Donja Gorica 2 sadržaj neorganskih polutanata
hroma, nikla i fluora prelazi MDK normiranu Pravilnikom, dok ostali parametri imaju
vrijednosti manje od MDK.
− U uzorku zemljišta uzorkovanom na lokaciji Srpska 1 sadržaj arsena, nikla i fluora od
neorganskih kao i poliaromatičnih ugljovodonika od organskih supstanci prelaze MDK
normirane Pravilnikom.
− U uzorku zemljišta uzorkovanom na lokaciji Srpska 2 sadržaj fluora od neorganskih kao i
poliaromatičnih ugljovodonika od organskih supstanci prelaze MDK normirane Pravilnikom.
− U uzorcima zemljišta uzorkovanim na lokacijama Ćemovsko polje 1 i 2 sadržaj fluora i nikla
prelaze MDK normirane Pravilnikom, dok su svi ostali parametri u dozvoljenim granicama.
− Prisustvo polihlorovanih bifenila te dioksina i furana u uzorku zemljišta uzorkovanim pored
trafostanice Tološi je ispod MDK za PCB kongenere odnosno limita detekcije za dioksine i
furane. U uzorku zemljišta uzorkovanom pored trafostanice Zagorič utvrđeno je prisustvo
PCB kongenera 101,149,153,138 i180. Sadržaj dioksina i furana u uzorku zemljišta sa
navedene lokacije je ispod limita detekcije instrumenta.
U nastavku je dat grafičkih prikaz dobijenih rezultata.
Grafikon 4.16 Odnos evidentiranih koncentracija hroma (Cr) u periodu 2009. - 2011.
84
Grafikon 4.17 Odnos evidentiranih koncentracija nikla (Ni) u periodu 2009. – 2011.
Grafikon 4.18 Odnos evidentiranih koncentracija olova (Pb) u periodu 2009. - 2011.
Na osnovu analize rezultata i njihovog poređenja, u 2011. godini je na svim lokacijama konstatovano
značajno smanjenje koncentracija neorganskog polutanta olova (Pb).
Tokom navedenog perioda, analiziran je i kvalitet zemljišta na dječijem igralištu u Njegoševom
parku. Dobijeni rezultati ukazali su na povećane koncentracije olova, nikla i hroma, uz pretpostavku
da navedeno predstavlja posljedicu uticaja obližnje saobraćajnice.
U okviru ispitivanja mogućeg zagađenja zemljišta iz atmosfere (emisija koje nastaju kao rezultat
industrijskih i tehnoloških procesa, sagorijevanja fosilnih goriva u industriji, kao i rada individualnih i
lokalnih kotlarnica), programom praćenja iz 2011. Obuhvaćene su lokacije u tri opštine sa
industrijskim crnim tačkama, među kojima je i Podgorica. U cilju postizanja što realnije slike stepena
zagađenja, uzorkovanje je izvršeno na tri lokacije koje bi na najreprezentativniji način prikazale
uticaj pomenutih industrijskih postrojenja na okolno zemljište za područje Podgorice to je bilo u
naselju Srpska (KAP), gdje je usljed uticaja rada postrojenja KAP-a registrovana povećana
koncentracija poliaromatskih ugljovodonika (PAH).
Sagledavanje uticaja emisija iz motornih vozila, koji koriste naftne derivate, kao potencijalnog
izvora zagađenja zemljišta, realizovano je kroz analizu 23 uzorka sa zemljišta uzorkovanih pored
saobraćajnica. Rezultati analize su pokazali da su koncentracije olova (koji je neorganski indikator
85
izduvnih gasova automobila) i poliaromatskih ugljovodonika (koji predstavljaju organske indikatore
izduvnih gasova automobila), u zemljištu pored saobraćajnica, u granicama MDK. Takođe, u 2011.
godini je registrovano izrazito smanjenje koncentracije olova u odnosu na prethodnu godinu.
4.4 Buka
Buka je vrsta degradacije životne sredine čiji uticaj / posljedice nijesu tako jasno vidljive i mjerljive
kao uticaj nekih drugih vidova zagađenja. Očigledno je da buka utiče na radnu sposobnost čovjeka,
ponašanje životinja u prirodi, i sl., ali je vrlo teško precizno odrediti prihvatljive nivoe buke.
Buka je postepeno postala sastavni dio urbane atmosfere, pa u velikim dijelovima urbanih zona
više i nije moguće bez primjene drastičnih mjera uspostaviti uslove koji odgovaraju stanju npr. zone
buke za gradske cjeline, ili uz frekventne saobraćajnice i sl).
Evidentiranje pojave buke upućuje na: intenziviran saobraćaj koji još uvjek nije infrastrukturno
adekvatno riješen, te na pojedinačno neodgovarajuće lociranje međusobno nekompatibilnih
sadržaja u prostoru (npr. privredni ili manji industrijski pogoni u blizini stambenog naselja).
Tokom 2011. godine, realizovan je monitoring buke u gradskim sredinama, pri čemu je akcenat
stavljen na ispitivanje nivoa saobraćajne buke u okolini objekata od javnog interesa, poput škola
vrtića, bolnica i hotela, kao i pored brojača saobraćaja na magistralnim putevima.
Na teritoriji Glavnog grada mjerenje nivoa buke vršeno je na jedanaest lokacija (Blok V – ispred
hemijske čistionice „Pingvin“; Blok IX – u blizini OŠ „Radojica Perović“; u blizini vrtića „Đina Vrbica“;
Mala pijaca- raskrsnica u blizini Mex-a; KBC – ispred ulaza; Stari Aerodrom – u blizini OŠ „Pavle
Rovinski“; raskrsnica „Oktobarske Revolucije“ i „Bratstva i jedinstva“ – kod EI Niša; Trg Republike;
naselje pod Goricom – u blizini UNDP-ija; Masline – isped „MZ Masline“; Zabjelo – raskrsnica pored
OŠ „Vuk Karadžić“), u intervalu dnevnog, večernjeg i noćnog perioda.
Grafikon 4.19 Prikaz promjene nivoa buke u dnevnim intervalima
Na osnovu analize rezultata manja odstupanja zabilježena su na lokacijama: Stari Aerodrom u blizini
OŠ „Pavle Rovinski“, raskrsnica „Oktobarske Revolucije“ i „Bratstva i jedinstva“ (kod EI Niša),
Zabjelo – raskrsnica pored OŠ „Vuk Karadžić“. Veća odstupanja su utvrđena u blizini OŠ „Radojica
Perović“ – Blok IX (10dB) i ispred ulaza u KBC (13dB).
86
Grafikon 4.20 Prikaz promjene nivoa buke u večernjim intervalima
Na osnovu dobijenih podataka o nivou buke u večernjim intervalima, koji su prikazani na grafikonu
4.20 uočavaju se manja odstupanja na sledećim lokacijama: u blizini vrtića „Đina Vrbica“, Stari
Aerodrom – u blizini OŠ „Pavle Rovinski“, na raskrsnici kod EI Niša i na Zabjelu – raskrsnica pored
OŠ „Vuk Karadžić“. Veće odstupanje se javlja u blizini OŠ „Radojica Perović“ – Blok IX, a najveće
ispred ulaza u KBC (20 dB).
Grafikon 4.21 Prikaz promjene nivoa buke u noćnim intervalima
Na grafikonu 4.21 prikazani su rezultati mjerenja buke u noćnim intervalima. Srednja vrijednost
izmjerenog nivoa buke u manjim vrijednostima prelazi granični nivo na sledećim lokacijama: Blok V
–ispred hemijske čistionice „Pingvin“, Stari Aerodrom – u blizini OŠ „Pavle Rovinski“ i u blizini vrtića
„Đina Vrbica“. Veća odstupanja se javljaju na više lokacija u ovoj opštini. To su sledeća mjerna
mjesta: Blok IX – u blizini OŠ „Radojica Perović“; Mala pijaca – raskrsnica u blizini Mex-a; KBC –
ispred ulaza; raskrsnica „Oktobarske Revolucije“ i „Bratstva i jedinstva“ – kod EI Niša; Trg
Republike; naselje pod Goricom – u blizini UNDP-ija; Zabjelo – raskrsnica pored OŠ „Vuk Karadžić“.
Rezultati navedenih mjerenja pokazuju da su najbrojnija odstupanja evidentirana u noćnom
intervalu, dok su najveća odstupanja, u sva tri intervala, zabilježena na mjernom mjestu u blizini
KBC-a.
87
Grafikon 4.22 Rezultati mjerenja nivoa buke u blizini saobraćajnica u naseljima
Nivo buke na magistralnim putevima mjeren je u trajanju od 30 minuta u tri perioda u toku dana
(dan, veče, noć) na mjestima brojača saobraćaja i to na sledećim lokacijama
-
Bioče (magistralni put M–2 Podgorica - Kolašin)
Gornji Kokoti (magistralni put M-2.3 Podgorica - Cetinje)
Željeznička stanica Zeta (magistralni put M-2 Virpazar - Podgorica)
Manje odstupanje (10 dB) od dozvoljenih nivoa zabilježeno je samo u noćnom interval na
magistralnom putu M–2 Podgorica – Kolašin.
4.5 Čvrsti otpad i njegov tretman
Adekvatno upravljanje otpadom, u smislu obezbjeđivanja odgovarajućih lokacija za njegovo
odlaganje, smanjivanje količina generisanog otpada, uspostavljanja sistema reciklaže, usvajanje
obrazaca odgovornog odnosa svih građana prema ovoj problematici, zasigurno predstavlja jedan od
najvećih izazova sa kojima se suočava savremeno društvo.
Navedeno se svakako odnosi i na Glavni grad, pri čemu se može konstatovati da su u poslednjoj
deceniji napravljeni značajni iskoraci na ovom polju, naročito izgradnjom savremene deponije,
sprovođenjem aktivnosti na stvaranju okvira za reciklažu otpada, kao i promotivno-edukativnim
aktivnostima usmjerenim na jačanje svijesti građana po ovom pitanju.
Međutim, svakako su i dalje prisutni određeni problemi, manjeg ili većeg obima, koji zahtjevaju
definisanje i implementaciju odgovarajućih rješenja.
Sakupljanje i odvoz komunalnog otpada su veoma specifične djelatnosti, koje zavise od mnogo
faktora i čije je obavljanje praćeno brojnim problemima. Primjeri kao što su nepristupačnost terena,
ugrožavanje saobraćajne bezbjednosti prilikom pražnjenja kontejnera, nemarnost samih građana
prema odlaganju smeća, što prozrokuje brojne sanitarno-higijenske i ekološke probleme, uske ulice
u pojedinim djelovima grada, protivljenje pojedinih građana postavljanju kontejnera u blizini objekata
u kojima stanuju, iako u većini slučajeva ne postoji osnova za tim, neriješeni imovinski odnosi na
pojedinim lokacijama, samo su neki od karakterističnih problema na koje se nailazi prilikom
obavljanja ove djelatnosti.
Poseban problem kada je odlaganje otpada u pitanju je pojava velikog broja nelegalna odlagališta
na javnim površinama, od kojih se pojedina saniraju i više puta u toku godine, iz razloga što se
iznova formiraju i nakon uklanjanja. Takođe ne postoji evidencije nelegalnih odlagališta.
Prema Izvještaju JP „Čistoća“ za 2011. godinu, nelegalna odlagališta većeg obima, evidentirane su
na sledećim lokalitetima:
88
− Na prostoru Glavnog grada – blokovske površine u dijelu grada »preko Morače«, naselja
Zagorič, Dahna, Beri, Zelenika, Zlatica i Murtovina, prostori pored Nikšićke i Cetinjske
magistrale, ul. Španskih boraca, ul. Boška Buhe, ul. Orjenska, ul. IX crnogorske brigade i dr.
− Na prostoru GO Golubovci – prostor kod Vukovačkog mosta, Mahala kod Doma zdravlja,
pružni prelaz Mahala-Mojanovići, Vranjina kod restorana »Jezero«, Odžino polje, Berislavci,
Bistrice, Ljajkovići, Goričani i dr.
− Na prostoru GO Tuzi – Karabuško polje, Šipčanik kod trafostanice i mosta, Dinoša kod starog
mlina, putni pravci Tuzi-Milješ i Tuzi-Vranj, ulaz u Tuzi iz pravca grada, prostor Vranja kod
mjesne zajednice i kod dzamije i dr.
Naročito veliki problem predstavljaju riječna korita koja su na pojedinim mjestima zatrpana otpadom.
Nažalost navedena pojava zabjeležena je kod Ribnice, Mosorskog i Savinog potoka, koji i se od
strane nadležnih preduzeća bezuspješno čiste i uređuju.
Na osnovu datih pokazatelja i matematičkih proračuna može se konstatovati da se procijenjena
količina otpada kreće: po stanovniku grada oko 0,8-1kg/dan; po stanovniku urbanih naselja oko 0,50,8kg/dan; po stanovniku ruralnih naselja ispod 0,5kg/dan; količina koji stvaraju turisti oko
1,5kg/dan.
Prema podacima JP »Čistoća«, tokom 2011. godine sakupljeno je i odvezeno na gradsku deponiju
58 116 tona otpada, odnosno 3% više u odnosu na prethodnu godinu. Ukupna količina otpada koji je
sakupljen iz posuda za selektivno odlaganje iznosila je 58.450 kg, pri čemu je dati podatak potrebno
shvatiti uslovno, obzirom da se u većini slučajeva u posudama odlagao mješoviti otpad. Pored toga,
evidentirane su pojave odlaganja pepela, šuta, animalnog otpada, baštenskog otpada i dr. u
kontejnere.
U Glavnom gradu je planirana izgradnja 7 reciklažnih dvorišta i to 5 u Podgorici i po jedno u
gradskim opštinama Golubovci i Tuzi. U Podgorici u 2011. godini izgrađeno je jedno reciklažno
dvorište, koje je u funkciji i može podmiriti potrebe za 20.000 stanovnika.
4.5.1 Industrijski otpad iz KAP-a
Uticaja KAP-a na životnu sredinu
Čvrsti i polučvrsti (mulj) otpad iz KAP-a ima najveći uticaj na površinske i podzemne vode i zemljište.
Količina alkalnog crvenog mulja sa visokim sadržajem sode, njegov način deponovanja i
procjeđivanje sodičnih komponenti, pospješeno incidentnim izlivanjem ili zaprašivanjem prema
okolnom području, potreba za stalnim kvašenjem crvenog mulja radi sprječavanja njegovog
raznošenja u okolni prostor putem vjetra, limitirajući su faktori u zaštiti životne sredine. Od samog
početka rada KAP-a evidentirane su promjene u podzemnim vodama južno od bazena, čiji se
kvalitet danas prati samo na području fabrike Glinice, mada bi se trebale pratiti promjene podzemnih
voda u Srpskoj, Botunu, Mitrovićima, Balijačama, Mahali i dalje.
Heterogeno odlagalište čvrstog otpada nikada nije urađeno na adekvatan način. Za deponovanje
čvrstog otpada u kome ima i opasnih komponenti koristi se bivše odlagalište šljunka i pijeska bez
ikakve izolacije, što omogućava prodor zagađujućih supstanci u okolno zemljište i podzemne
vodotoke. Još uvijek nema dovoljno informacija o specifičnom sastavu homogenizovane čvrste
mase na deponiji čvrstog otpada koja je neselektivno deponovana više od 30 godina.
Karakter čvrstih otpadnih supstanci je, uglavnom, takav da su one štetne ili opasne i negativno utiču
na životnu sredinu. U KAP-u ne postoji precizno definisan plan upravljanja ovim vrstama otpada i
način njihovog tretmana u ovom trenutku ne zadovoljava standarde koji su propisani legislativom
Crne Gore, pogotovo u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom.
89
Otpadni materijali iz KAP-a i mjesto nastanka
U Fabrici za proizvodnju glinice, gdje se prosječna godišnja proizvodnja u periodu 2002. – 2006.
kretala u količini od 250.256 tona, proizvode se različiti tipovi otpadnih materijala.
Tabela 4.2 Procijenjene godišnje količine otpadnih materijala u Fabrici glinice u periodu 2002. - 2006.
Otpadna supstanca
Procijenjena količina (t)
Rizik supstance za životnu
sredinu
1.795
opasna
845.739
opasna
155
opasna
Prašina od boksita
Crveni mulj
Prašina od Al2O3
Vatrostalni ozid
80
štetna
Prašina od sagorijevanja mazuta
94
opasna
U toku procesa elektrolize nastaju znatne količine štetnih i opasnih otpadnih supstanci u obliku
gasova i prašine, ali i čvrsti i tečni otpadni materijali.
Tabela 4.3 Procijenjene godišnje količine otpada u Elektrolizi u periodu 2002. - 2006.
Otpadna supstanca
Karakter supstance
2.500
opasan
25
opasan
2558
štetna
121,798
štetna
459
štetna
Istrošena katodna ugljena obloga
Piralen
Vatrostalni otpad od remonta ćelija
Vatrostalni otpad od remonta lonaca
Drugi vatrostalni materijali
Tehnološki proces proizvodnje anoda uključuje proizvodnju predpečenih i zalivenih ugljenih anoda.
Zbog velike količine ugljene prašine, glavna emisiona mjesta su snabdjevena usisnim
ventilatorima koji usisavaju prašinu i izbacuju je napolje.
Tabela 4.4 Procijenjene godišnje količine otpada u Fabrici anoda u periodu 2002. - 2006.
Otpadna supstanca
Karakter opasne
supstance
Prašina od elektrodne smole
427
štetna
Prašina od koksne mase
74
štetna
Sirovi anodni otpadak
2.000
opasna
Pečeni anodni otpadak
12.600
opasna
Al pulver
600
Livnica je u tehnološkom lancu primarne proizvodnje aluminijuma pogon u kome se u toku procesa
proizvodnje formiraju razni otpadni materijali i sekundarne sirovine.
Tabela 4.5 Procijenjene godišnje količine otpada u Livnici u periodu 2002. - 2006.
Otpadna supstanca
Otpadne uljne emulzije
Vatrostalni ozid
Procijenjena količina
72 m
3
Hazard otpadne supstance
opasna
80-120 t
štetna
Keramički vatrostalni materijali
6t
štetna
Mineralna vuna
3t
štetna
90
Tehnološki procesi proizvodnje primarnog aluminijuma i procesi prerade u finalne proizvode
produkuju otpadne supstance-livačku šljaku i šljaku kolač soli, kao i aluminijski komadasti otpadak,
kako je prikazano u tabeli 4.6.
Tabela 4.6 Procijenjene godišnje količine otpada u Siluminima u periodu 2002. - 2006.
Otpadna supstanca
Karakter supstance
2.520
opasna
Prašina pri hlađenju sitne liv. Šljake
Livačka šljaka
250
štetna
Prašina pri preradi livačke šljake
2.000
štetna
Šljaka kolač soli
1.900
štetna
Prašina pri preradi kolača soli
1.500
štetna
40
štetna
Vatrostalni ozid
Privremena deponija čvrstog otpada u krugu industrijske zone KAP-a
Čvrsti otpad se 35 godina odlagao na potpuno neuslovnoj deponiji bez selekcije ili prethodnog
tretmana. Procjena je da se danas na lokaciji neuslovne deponije za čvrsti otpad, nalazi oko
600.000 tona raznog čvrstog materijala koji je vremenom, što zbog neselektivnog lagerovanja, što
zbog uticaja atmosferskih pojava potpuno izmiješan i homogenizovan i predstavlja opasnog
zagađivača podzemnih voda, vazduha i zemljišta. Uzimajući u obzir navedeno smatra se
neophodnim odrediti klasa opasnosti za dati otpad. Dolazak novog investitora, (1.12.2005.), unio je
promjene u smislu selekcije i popisa različitih tipova otpada, kao i načina njegovog odlaganja na
postojećoj deponiji čvrstog otpada, ali nije izvršena obavezna sanacija prostora.
4.5.2 Industrijski otpad iz preduzeća „Plantaže“ A.D
Preduzeće 13 Jul „Plantaže” A.D. Podgorica kao veliki proizvođač vina, rakije, grožđa, bresaka,
kajsija i drugog voća i prerađevina ima dosta (preko 7000 t godišnje) neopasnog, inertnog i
biorazgradivog čvrstog otpada. Pored toga, „Planataže” A.D. generišu i određenu količinu štetnog
otpada tipa filter ploča, PE folija, ambalaže od hemijskih sredstava, ulja i maziva i dr.. Neopasne
sekundarne sirovine se vraćaju u odgovarajuće radne jedinice, tako da se može reći da postoji
riješeno pitanje tretiranja sekundarnih sirovina.
Generalna ocjena je da „Plantaže“ nemaju riješeno pitanje upravljanja čvrstim otpadom. Zbog
strogih propisa vezanih za spaljivanje otpada, trebalo bi preći na mogućnost presovanja i baliranja
biorazgradivog otpada što bi omogućilo recikliranje u funkciji grijanja.
Način tretiranja čvrstog opasnog otpada i raznih tipova ambalaža potpuno je neadekvatan, jer se, ili
deponuje na gradskoj komunalnoj deponiji, ili na internoj deponiji do preuzimanja od strane eksterne
organizacije.
Na osnovu godišnjih izvještaja o upravljanju opasnim materijama napravljene su godišnje količine
proizvedenog otpada kao i način njihovog trenutnog skladištenja koje su date u tabeli.
91
Tabela 4.7 Godišnje formirane količine otpada u RJ Prerada za 2006. godinu
Naziv otpadne
supstance
Ukupno otpremljena
količina otpadne
supstance
Količina otpadne
supstance koja
ostaje na skladištu
(kg)
Karakter otpadne
supstance
Neopasna
sekundarana sirovina
Neopasna sekundarna
sirovina
Neopasna sekundarna
sirovina
Neopasna sekundarna
sirovina
Neopasna sekundarna
sirovina
Peteljkovina
1.133.650 kg
-
Komina
3.583.300 kg
-
Vinski talog i
infuzorijska zemlja
32.666,9 kg
-
Vinski talog
530.600 kg
-
-
-
25.610 kg
-
Štetan otpad
10.385 kom
-
Štetan otpad
51.070 kg
-
Recikliranje
Krpa, pucvala
-
48
Opasan otpad
Mazutni talog
-
150
Opasan otpad
Ulja
-
370
Opasan otpad
Vinske soli
PE Folija
Filter ploče
Papir
Zaptivači za kotlove
Nedefinisana količina
-
Recikliranje
Staklo
-
Recikliranje
Šamponi- ambalaža
-
Štetan otpad
-
Opasan otpad
Ambalaža od zastitnih
sredstava
Cca 2.000 kom
Način
deponovanja
otpadne
supstance
RJ Vin. Voc.
Proizvodnja
RJ Vin.Voc
Proizv.
RJVin.Voc.
Proizv.
RJVin.Voc.
Proizv.
RJVin.Voc.
Proizv.
Komunalne
usluge
Gradska
deponija
Komunalne
usluge
Eksterna
organizacija
Eksterna
organizacija
Eksterna
organizacija
Gradska
deponija
Gradska
deponija
Gradska
deponija
Interna deponija
Dio sekundarnih sirovina koje nastaju nakon prerade grožđa odlaže se na internu deponiju u krugu
Kombinata, miješa sa stajskim đubrivom, pa se potom koristi za đubrenje voćnjaka i vinograda.
U primarnoj proizvodnji javlja se otpad koji nastaje prilikom rezidbe voća i vinove loze. Do sada je taj
otpad spaljivan, a trenutno se radi na valorizaciji njegovog presovanja i baliranja, kao i recikliranja u
svrhu grijanja. Godišnja količina ovog otpada iznosi 3.200 kg po hektaru.
Ambalaža od zaštitnih sredstava (metalne kante) javlja se u toku primarne proizvodnje i još uvijek se
deponuje na internoj deponiji zbog nedefinisanog načina eksternog deponovanja.
Materijali koji su identifikovani kao opasni otpad, takođe se čuvaju na internoj deponiji (metalne
kante) do prodavanja eksternoj organizaciji.
Pored industrijskog otpada na teritoriji Podgorice sakuplja se i druge vrste otpada čije zbrinjavanje
nije u nadležnosti organa Glavnog grada (posebne vrste otpada9, Medicinski i Vetreinarski otpad,
opasan otpad iz domaćinstva). Zbrinjavanje navedenih vrsta otpada predstavlja veliki problem i čije
rješavanje mora dobiti karakter prioriteta.
4.6 Otpadne vode i njihov tretman
U Podgorici je izgrađen separatni kanalizacioni sistem, a JP „Vodovod i kanalizacija“ održava javnu
fekalnu kanalizaciju sa postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda koje je u funkciji od 1978.
Godine. Na postrojenju se primjenjuje tehnologija mehaničko-biološkog prečišćavanja sa aktivnim
muljem, koja se sastoji od tri tehnološke linije obrade i to: mehaničke, biološke i tretman mulja.
Kapacitet biološkog prečišćavanja je 19.000 m3/dan odnosno 60.000 ekvivalentnih stanovnika što
9
Više podataka o vrstama i količinama u Planu upravljanja otpadom Glavnog grada za period 2008 – 2012. godina
92
nameće neophodnost izgradnje novog postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda (fekalnihsanitarnih) kapaciteta 250.000 ES, kako bi se trajno riješila ova problematik, ali i pitanje zaštite rijeke
Morače i Skadarskog jezera.
Procjena je da je oko 65% područja grada koje je obuhvaćeno GUP-om priključeno na javnu fekalnu
kanalizaciju. Za prikupljanje i odvođenje otpadnih voda u Podgorici je izgrađeno preko 170 km
kanalizacione mreže i blokovskih kanala.
Uličnom mrežom pokrivena su sva gradska područja u užem dijelu grada i naseljima Stari
Aerodrom, dijelu Konika, Maslina i Zagoriča sa tendencijom daljeg širenja na prigradska područja.
Kako se naglašava na više mjesta u ocjeni stanja, najveći zagađivači voda na području Glavnog
grada su neprečišćene otpadne vode naselja. Iako trenutno stanje sa infrastrukturnom
opremljenošću još nije zadovoljavajuće, to se komunalno opremanje i završavanje sistema planira u
cijelini: kolektorska mreža još uvijek pokriva uglavnom samo središnje djelove Podgorice.
Osnovni razlozi zbog kojih je neophodna revitalizacija postojećeg postrojenja za prečišćavanje
otpadnih voda je period njegove izgradnje i upotrebe, kao i porast količine otpadnih voda, koja
prevazilazi kapacitet postrojenja.
Tokom prethodnih decenija, kao posljedica nastanka neformalnih naselja i odsustva razvoja
usklađenih sistema vodosnabdijevanja i kanalizacije, odnosno posljedica jednostranog razvoja
vodosnabdjevanja kojim se povećala količina otpadnih voda za koje nije istovremeno obezbjeđen
odgovarajući tretman, došlo je do povećanog pritiska na zemljište i podzemne vode. Problem je
posebno izražen u ljetnjem periodu nižih protoka, kad recipijent kao što je Morača ima smanjenu
sposobnost razrjeđenja zagađenih otpadnih voda, dok količina otpadnih voda ne opada zbog
povećanja turističkih i drugih aktivnosti.
Pouzdani podaci o zagađenju usljed ispuštanja industrijskih otpadnih voda nisu dostupni. Usljed
činjenice da je došlo do prestanka rada određenih industrijskih pogona, može se zaključiti da je
došlo do smanjenog pritiska u smislu redukcije nastalih količina otpadnih voda. Osim toga, kroz
sprovođenje procedure procjene uticaja na životnu sredinu za izgradnju novih ili
relokaciju/rekonstrukciju postojećih postrojenja, definišu se odgovarajuće mjere prevencije i
ublažavanja mogućih uticaja.
4.7 Prirodna dobra, biodiverzitet i predjeli
Generalno, možemo prepoznati veći broj pritisaka i uticaja/posledica koje dovode do narušavanja
biodiverziteta kao segmenta životne sredine i značajne komponente čovjekovog bitisanja.
Izdvojićemo urbanizaciju, naročito neplansku, koja je dovela do prenamjene i nepovratnog gubitaka
staništa, te degradaciju okolnog prostora kroz fragmentaciju, zagađenje otpadom i otpadnim
vodama, bukom, svjetlošću, te lociranja građevinskih područja u posebno vrijedne i osjetljive
ekosisteme. Veliki je uticaj i pojedinačnih sektora: turizam, jer vrijedna područja su i turistički
najatraktivnija; saobraćaj je doveo do fragmentacije staništa, zagađenja vazduha, te uzmeniravanja
faune bukom; poljoprivreda usled prenamjene staništa, sječe šuma i primjenom agrotehničih mjera u
priličnoj mjeri prestavlja prijetnu za biodiverzitet. Vodoprivreda svojim aktivnostima uništava vlažna
staništa važnih za održavanje mnogih vrsta, pogotovo ptica močvarica, presijeca riječne tokove,
betoniranjem riječnih korita u potpunosti se mijenja biotop. Neselektivno i prekomjerno korišćenje
kroz lov i ribolov itekako može imati za posledicu ugrožavanje faune. Ukazaćemo još i na pojave
unošenja invazivnih vrsta i pojavu požara koji za posljedicu imaju uništavanje staništa.
Promjene sastava živog svijeta u ekosistemima direktna su posljedica promjena fizičkih i hemijskih
uslova sredine nastalih djelovanjem savremenog čovjeka. Zagađivanjem staništa čovjek mijenja i
oduzima životni prostor drugim bićima, koja se povlače u područja sa očuvanim staništima ili
isčezavaju. S druge strane, vrste koje su se uspješno prilagodile izmjenjenim uslovima staništa
93
često predstavljaju čovjekove neželjene pratioce. Čovjek svojim djelovanjem utiče na promjene
prirodnog sastava i odnosa u ekosistemima dovodeći uglavnom do njihovog osiromašenja.
Kao osnovni uzroci ugrožavanja izvorne vegetacije gradskog područja Podgorice mogu se navesti
nagli razvoj urbanizacije, neracionalno korišćenje različitih vrsta drveća, požari, stvaranje
„nelegalnih” deponija smeća i otpadnog materijala, nekontrolisana eksploatacija prirodnih resursa,
uticaj bolesti i štetočina, ali i unošenje neautohtonih vrsta. Sve izraženiji trend urbanizacije, s jedne
strane, uslovljava gubitak autohtone flore kroz degradaciju biljnog pokrova i zauzimanje njihovih
staništa. S druge strane navedeno pogoduje ekspanziji alohtone flore, pa se može očekivati da dođe
do pojave homogenizacije biljnih vrsta na području Podgorice.
Kao što je istaknuto u dijelu Izvještaja koji se odnosi na postojeće probleme vezane za ostale
segmente životne sredine, kao jedan od najizraženijih uzročnika istih prepoznat je saobraćaj. S tim u
vezi, može se konstatovati da je i živi svijet na teritoriji Glavnog grada, usljed određenih pritisaka na
njegova staništa (zemljište, vodene tokove), kao i na vazduh, svakako u određenoj mjeri izložen
negativnim uticajima usljed intenzivnih saobraćajnih tokova. Međutim, precizni podaci, poput
trendova u eventualnom smanjenju populacija biljnih i životinjskih vrsta, redukcije njihovih areala i
sl., ne postoje, obzirom da do sada nisu realizovana istraživanja u tom pravcu. S tim u vezi, kao
jedan od problema vezanih za ovaj segment životne sredine, može se prepoznati nepostojanje
monitoringa biodiverziteta na lokalnom nivou, koji je zasigurno neophodan mehanizam za dobijanje
relevante slike o kvalitetu biljnog i životinjskog svijeta. S druge strane, jedan od preduslova za
uspješnu realizaciju praćenja stanja životne sredine svakako je i postojanje preciznih podataka o
biodiverzitetu gradskog područja, naročito u smislu prisustva naročito osjetljivih vrsta, lokacije
njihovih staništa i sl., kako bi se mogli odrediti prioriteti prilikom definisanja samog programa
monitoringa.
Kada je u pitanju dendroflora parkova, kod pojedinih vrsta evidentirana je pojava bolesti i oštećenja
od strane štetnih insekata i mikroorganizama, a isto se može okarakterisati kao posljedica aktivnosti
ljudi, odnosno nedovoljne brige i nesavjesnog održavanja. Naročito je uočeno prisustvo štetočine
leptira – vrste Thaumetopoea pityocampa na stablima alepskog bora. Pokazalo se da mjere koje su
preduzete na sanaciji nijesu dovoljne, pa u tom smislu moraju biti intezivirane. Vidljiva je pojava
štitastih vaši vrste Kermes roboris na nekim stablima crnike (Quercus ilex). Od fitopatoloških
oboljenja primijećen je rak kore na malom broju primjeraka.
Što se tiče mehaničkih oštećenja može se zaključiti da su ona većinom posljedica jakih udara vjetra.
Nažalost česta je pojava uništavanja mladih, tek zasađenih, biljaka od strane nesavjesnih i
neodgovornih pojedinaca.
Prilikom uređenja gradskih parkova može se ukazati da je zapostavljana upotreba nekih važnih
autohtonih vrsta kao što su drijen Cornus mas, Pyrus amygdaliformis, Prunus mahaleb, Fraxinus
ornus i dr. koje su na nekim drugim lokacijama u gradu pokazale svoje velike kvalitete.
94
V
OPŠTI I POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE USTANOVLJENI NA
DRŽAVNOM ILI MEĐUNARODNOM NIVOU KOJI SU OD ZNAČAJA ZA PLAN I NAČIN NA KOJI
SU OVI CILJEVI, KAO I SVI OSTALI ASPEKTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNU SREDINU, BILI
UZETI U RAZMATRANJE U PROCESU PRIPREME
Cilj politike prostornog razvoja Glavnog grada Podgorice je da doprinese uravnoteženom i održivom
razvoju svoje teritorije ostvarivanjem ekonomske i socijalne kohezije, očuvanjem i upravljanjem
prirodnim resursima i kulturnim nasljeđem.
Nova sinergija prostora, arhitekture i infrastrukture usklađena sa potrebama razvoja, ali i sve
realnijim ograničenjima, uslovila je nove pristupe – humanije, funkcionalnije, otvorenije za promjene i
odgovornije prema životnoj sredini.
U kontekstu izrade i implementacije Prostorno-urbanističkog plana Glavnog grada, te
sagledavanjem ono što danas predstavlja prioritetna piranja politika i strategija u oblasti životne
sredine čini se da su se po značaju izdvojili sledeći opšti ciljevi:
−
−
−
−
Unapređenju svih segmenata i djelova životne sredine,
Efikasna borba na polju klimatskih promjena,
Smanjenje gubitka biodiverziteta do 2020. godine („aichi biodiversity targets“),
Dostizanje ciljeva 20-20-20 - smanjenje emisije gasova staklene bašte za 20%,
povećanje energetske efikasnosti takođe za 20%, kao i povećanje udjela energije iz
obnovljivih izvora u istom procentu.
Svi navede ciljevi zapravo su dijelom koncepta unapređenja kvaliteta života i zdravlja građana, te
sveukupnom očuvanju prirodnih i stvorenih objeležja životne sredine. Svakako da se istim
sagledava i unapređenje ekonomskog i društvenog razvoja na održivim osnovama.
5.1 Posebni ciljevi zaštite vazduha, vode i zemljišta
Na osnovu prepoznatih pritisaka, a u smislu ukupnog poboljšanja životne sredine u narednim
tabelama dati su posebni ciljevi zaštite vazduha, vode i zemljišta. Efikasnost zaštite njihovog
kvaliteta obezbjeđuje se, prije svega, identifikovanjem i dostizanjem zacrtanih nivoa i standarda.
Tabela 5.1 Posebni ciljevi zaštite kvaliteta vazduha
C1 Uspostaviti lokalnu mrežu za praćenje kvaliteta vazduha na teritoriji Glavnog grada.
C2
Uspostaviti bazu podataka o kvaliteta vazduha, kao dijelom informacionog sistema o
stanju životne sredine.
C3 Sprovoditi mjere i aktivnosti kojima se održava dobar kvalitet vazduha u djelovima i
C4
naseljima odnosno poboljšati stanje na lokalitetima u kojima je ustanovljen lošiji
kvalitet.
Inicirati i implementirati projekte čijim aktivnostima se djeluje u pravcu smanjenja emisije
štetnih materija koje utiču na stepen regionalne i globalne zagađenosti.
C5 Uticati na smanjenje emisije iz svih glavnih izvora zagađenja (saobraćaj, energetika,
industrija, i dr.).
Tabela 5.2 Posebni ciljevi zaštite voda
Obezbijediti
upravljanje
vodama na načelima održivog razvoja.
C1
Očuvati kvalitet površinskih voda u propisanim kategorijama, zaustaviti trend
pogoršavanja kvaliteta podzemnih i površinskih voda svuda gdje je evidentirano
C2 narušavanje fizičkih i bioloških svojstava i sprovesti mjere sanacije; ukloniti postojeće
izvore zagađenja ili primjeniti mjere ublažavanja.
C3 Stvoriti uslove za zaštitu vodnih staništa živog svijeta.
Pristupiti izgradnji i uspostavljanju kolektorske mreže i postrojenja za prečišćavanje
C4 otpadnih voda.
95
Tabela 5.3 Posebni ciljevi zaštite zemljišta
C1 Sprečavanje i smanjivanje zagađenja štetnim materijama
C2 Smanjivanje i zaustavljanje iscrpljivanja i degradacije tla intenzivnom
poljoprivrednom proizvodnjom.
C3 Racionalno upravljanje prostorom i smanjivanje gubitaka kvalitetnih
poljoprivrednih zemljišta prenamjenom.
C4 Sprečavanje i smanjivanje erozije tla vodom (bujice, poplave).
C5 Uspostavljanje sistema praćenja stanja zemljišta i ustanovljavanje baze
podataka u okviru informacionog sistema životne sredine.
5.2 Posebni ciljevi zaštite od buke
Identifikovanje uticaja buke na kvalitet života i ukupno na životni sredinu podrazmjevali su i
prepoznavanje ciljeva zaštite od buke za područje Glavnog grada.
Tabela 5.4 Posebni ciljevi zaštite od buke
Nakon usvajanja PUP-a uraditi inoviranje Odluke o utvrđivanju akustičnih zona na
C1 osnovu dokumentacione osnove značajne za aspekt i problematiku buke u
životnoj sredini
C2 Uključiti analize uticaja i posljedice buke kao vida zagađenja i degradacije životne
sredine u dokumentacionu osnovu (posebno u procjeni uticaja projekata na
životnu sredinu)
C3 Unaprijediti realizaciju planiranih rješenja i mjera zaštite u odnosu na uticaje buke
5.3 Posebni ciljevi zaštite biodiverziteta i pejzaža
Ciljevi vezani za zaštitu biodiverziteta odnose se na obezbjeđenje zadovoljavajućeg i kontrolisanog
korišćenja prirodnih potencijala i očuvanja ekosistema.
Tabela 5.5 Posebni ciljevi zaštite biodiverziteta i pejzaža
C1 Ustanovljavanje novih zaštićenih prirodnih dobara na lokalitetima sa
jedinstvenim prirodnim odlikama i usklađivanju ljudskih aktivnosti, ekonomskih i
društvenih razvojnih planova, programa i projekata sa definisanim stepenom
zaštite
C2 Uspostavljanje sistema praćenja stanja biodiverziteta na teritoriji Glavnog grada Monitoring
C3 Izrada akcionog plana biodivrziteta – definisanje prioriteta revitalizacije i
unaprjeđenja najugroženijih djelova
C4 Integracija pitanja zaštite biodiverziteta u druge sektore, naročito definisanje
odgovarajućih planskih rješenja
C5 Povećavanje nivoa svijesti o značaju problematike zaštite biodiverziteta i
posticanje javnosti radi aktivnog učešća u donošenju odluka
96
C6 Izrada i sprovođenje strategije proširenja urbanih zelenih površina u smislu
njihovog kvantitativnog i kvalitativnog povećanja u gradskim četvrtima i
formiranja zaštitnog zelenila oko infrastrukturnih objekata koristeći autohtone
biljne vrste.
5.4 Posebni ciljevi na polju ublažavanja klimatskih promjena
Imajući u vidu aktuelnost pitanja klimatskih promjena, na globalnom nivou, kao i u lokalnim i
regionalnim okvirima, kroz pojavu ekstremnih temperatura, velikih količina padavina, poplava i dr., to
je kao cjelishodno prepoznato identifikovanje posebnih ciljeva na ovom polju.
Tabela 5.6 Posebni ciljevi na polju ublažavanja klimatskih promjena
C1 Procjena osjetljivosti Glavnog grada kao urbanog ekosistema na efekte
klimatskih promjena – nulto stanje
C2 Uspostavljanje sistema praćenja trendova na polju klimatskih promjena uključujući
nacionalni i regionalni kontekst
C3 Izgradnja i unaprjeđenje potrebne infrastrukture (tzv. „plava“ i „zelena“
infrastruktura)
5.5 Posebni ciljevi na polju energetskog menadžmenta
Značajnu komponentu u ostvarivanju koncepta održivog razvoja predstavlja odgovorno djelovanje
na polju energetske efikasnosti, održive gradnje i korišćenja obnovljivih izvora energije, što je
uslovilo i potrebu definisanja posebnih ciljeva u oblasti energetskog menadžmenta.
Tabela 5.7 Posebni ciljevi na polju energetskog menadžmenta
C1 Smanjenje energetske potrošnje i emisija CO2 u sektoru zgradarstva
C2 Smanjenje energetske potrošnje i emisija CO2 u sektoru saobraćaja
C3 Smanjenje energetske potrošnje i emisija CO2 u sektoru javne rasvjete
C4 Povećanje proizvodnje energije iz obnovljivih izvora energije
C5 Izrada i implementacija podzakonskih akata kojima se definišu olakšice u pravcu
stimulisanja korišćenja obnovljivih izvora energije
5.6 Posebni ciljevi sa društvenog/socijalnog aspekta
Unaprijeđenje kvaliteta življenja u cjelini, kroz ostvarivanje prostorno i socijalno uravnoteženog
razvoja, zahtjeva odabir specifičnih ciljeva, postavljenih tako da njihovo dostizanje doprinese
poboljšanju svih aspekata životnog ambijenta.
Tabela 5.8 Posebni ciljevi sa društvenog/socijalnog aspekta
C1 Ostvarivanje teritorijalno ujednačenog razvoja/Smanjenje siromaštva
C2 Obezbjeđenje adekvatnog snabdjevanja kvalitetnom pijaćom vodom svih djelova
teritorije Glavnog grada
C3 Obezbjeđivanje kvalitetnog socijalnog okruženja putem brige o starima, brige o
djeci i omladini, brige o osobama sa posebnim potrebama
97
5.7 Posebni ciljevi u oblasti upravljanja otpadom
Uspostavljanje kvalitetnog sistema upravanja otpadom, obzirom na prirodu i obim problema na
ovom polju sa kojima se savremeno društvo suočava, nameće preciziranje posebnih ciljeva čija
realizacija će doprinijeti unaprijeđenju postojećeg okvira u datoj oblasti.
Tabela 5.9 Posebni ciljevi u oblasti upravljanja otpadom
C1 Unaprjeđenje komunalne infrastrukture
C2 Smanjenje količina generisanog otpada
C3 Smanjenje broja nelegalnih odlagališta otpada
C4 Uspostavljanje sistema primarne selekcije otpada u zgradama u vlasništvu
Glavnog grada
C5 Jačanje svijesti građana po pitanju adekvatnog odlaganja otpada
VI
MOGUĆE ZNAČAJNE POSLJEDICE PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU,
UKLJUČUJUĆI FAKTORE KAO ŠTO SU: BIOLOŠKA RAZNOVRSNOST, STANOVNIŠTVO,
FAUNA, FLORA, ZEMLJIŠTE, VODA, VAZDUH, KLIMATSKI ČINIOCI, MATERIJALNI RESURSI,
KULTURNO NASLEĐE, UKLJUČUJUĆI ARHITEKTONSKO I ARHEOLOŠKO NASLEĐE,
PEJZAŽ I MEĐUSOBNI ODNOS OVIH FAKTORA
U predhodnim poglavljima Izvještaja identifikovana su područja za koja postoji mogućnost da budu
izložena značajnom riziku, prepoznati su problemi u pogledu zaštite životne sredine, te elaborirani
opšti i posebni ciljevi koji su od značaja za PUP. Sagledavajući iznijete analize po navednim
pitanjima nametnula se potreba procjene uticaja (bilo da se radi o pozitivnim ili negativnim) odnosno
prepoznavanje posledica koje bi nastale realizacijom planskih aktivnosti.
Procjenjeni uticaji imali su za posledicu pojave koje su se manifestvovale kroz manji ili veći stepen
promjena, ugrožavanja, degradacije:
• na ekosisteme (uništavanje rijetkih i endemičnih vrsta, fregmentacija ili potpuno
nestajanje staništa, prekomjerna buka, i dr.);
• na kulturno-istorijsku baštinu (ugrožavanjem objekata kulturnog nasljeđa i arheoloških
lokaliteta);
• na kvalitet života stanovništva (povećan nivo saobraćaja, akcidenti i dr.);
• na zemljište (gubitak poljoprivrednih zemljišta, rizik od erozije i zagađenja i dr.);
• na vode (havarijske emisije zagađivača u površinske i podzemne vode, zahvati u
koritima vodotoka i dr.);
• na vazduh (havarijske emisije u vazduh i dr.);
• na pejzaž (poremećene vizure planski neusklađenim objektima i dr.).
Radi razumjevanja problematike zagađenja segmenata životne sredine osvrnućemo se na nekoliko
pojmova. Prije svega, zagađenje životne sredine predstavlja unošenje zagađujućih materija ili
energije izazvano ljudskom djelatnošću ili prirodnim procesima koje ima ili može imati štetne
posledice po kvalitet životne sredine i zdravlje ljudi. Zagađivač je svako pravno ili fizičko lice koje
posrednim ili neposrednim djelovanjem ili propuštanjem djelovanja uzrokuje zagađenje životne
sredine u cjelini. Kapacitet životne sredine je sposobnost iste ili nekog njenog dijela da prihvati
određenu količinu zagađujućih materija po jedinici vremena i da pretvoti u bezopasan oblik ili
98
nepovratno odloži, a da od toga ne nastupi nepovratna šteta (zagađenje).
Standard kvaliteta vazduha je svaka utvrđena granična vrijednost, ciljana vrijednost, dugoročni cilj,
kritični nivo, nivo upozoravanja ili obavještavanja ili druga vrijednost koncentracije zagađujućih
materija u vazduhu utvrđena u skladu sa međunarodnim standardima sa ciljem da se izbjegnu,
spriječe ili umanje štetni uticaji na ljudsko zdravlje i/ili životnu sredinu u cjelini.
Na kvalitet vazduha utiču izvori zagađenja, kao i geografski i meteorološki faktori. Zavisno od toga
kakav je nivo kvaliteta vazduha može se tumačiti njegov uticaj na ljude, ekosisteme, infrastrukturu,
istorijske i kulturne spomenike.
Problematika zagađenja vazduha odnosno ugrožavanje njegovog kvaliteta prvenstveno se mora
sagledati sa stanovišta standardne kategorizacije izvora zagađivanja i to se kada je Glavni grad u
pitanju odnosi na: sva stacionarna energetska postrojenja, prvenstveno mala ložišta za dobijanje
toplotne energije u maloj privredi, ustanovama, domaćinstvima, poljoprivredi i šumarstvu; različite
proizvodne procese bez izgaranja goriva, uključujuću proizvodnju obojenih metala; emisiju svih
drumskih vozila (lična, teretna, autobusi i motocikli) (CO, Sox), isparivanja goriva iz vozila (nmVOC),
emisija od trošenja puteva, guma i kočnica (čestice, teški metali – Cu, Zn); izvan puteva pokretni
izvori i mašine, uključujući: željeznički i vazdušni saobraćaj, poljoprivredne, šumarske, industrijske i
kućne mobilne mašine; emisija s deponija komunalnog otpada, spaljivanje gasa na baklji,
spaljivanje poljoprivrednog otpada na otvorenom; vještačka đubriva u poljoprivredi (N2O i NH3),
crijevna fermentacija stoke (CH4) i rukovanje stajskim đubrivom (nmVOC, CH4, NH3 i N2O), pesticidi,
spaljivanje na poljima.
U posljedice zagađenja vazduha spadaju:
− acidifikacija (kisele kiše)
− smanjenje ozonskog omotača u stratosferi
− efekat staklene bašte (globalno)
− gubitak biodiverziteta (lokalno)
− negativni uticaji po ljudsko zdravlje
Zaštita voda od zagađivanja je skup mjera i postupaka kojima se održava odnosno unapređuje
kvalitet voda do propisanog nivoa (za pojedine namjene precizirani su različiti nivoi) i sprovodi se
zabranom, ograničenjem i sprečavanjem unošenja opasnih i štetnih materija, kao i radnji koje
narušavaju osnovne karakteristike vodotoka. Značajan udio zagađujućih materija potiče od
industrije, saobraćajne infrastrukture, kao i poljoprivrede. Takođe prisutan je i problem eksploatacije
pijeska iz riječnih korita.
Glavni izvori zagađenja koji utiču na kvalitet vode u Podgorici (Morača, Skadarsko jezero,
podzemne vode Zetske ravnice) uključuju:
•
•
•
•
•
Otpadne vode iz industrije i domaćinstava iz naselja na slivnom području rijeke Zete
značajno zagađuju Moraču i imaju uticaj i na kvalitet podzemnih voda;
Postojeće PPOV (zbog ograničenog kapaciteta i nedostatka predtretmana za pojedine
industrijske proizvođeče koji ispuštaju otpadne vode u kanalizaciju);
Industrijske otpadne vode koje se ispuštaju direktno u Moraču (ovo se prvenstveno odnosi
na KAP);
Neadekvatno odlaganje otpada;
Otpadne vode sa poljoprivrednih imanja.
Fosfati stimulišu rast planktona i vodenih biljaka koje ribe koriste za ishranu. Ovaj rast može dovesti
do povećanja broja riba i popravljanja opšteg stanja voda, ali pretjerana količina fosfata u
vodotocima izaziva nekontrolisano razmnožavanje algi i vodenih biljaka što povećava potrošnju
kiseonika i dovodi do njegovog deficita. Navedeno dovodi do procesa eutrofikacije.
Zabjeležene pojave zagađenja zemljišta odnosno ugrožavanje njegovog kvaliteta kada je Glavni
99
grad u pitanju, moraju se razmatrati kroz pritiske određenih aktivnosti, uticaja i posljedica koje isti
imaju. Tako bjeležimo, trajnu prenamjenu ili prekrivanje zemljišta urbanizacijom (legalna i
ilegalna); gradnja infrastrukturnih mreža (saobraćajna, energetska, odlagališta otpada,...),
eksploatacija mineralnih sirovina (posebno ilegalna, bez mjera sanacije nakon prestanka
eksploatacije); erozioni procesi usljed štetnog dejstva voda, te pojave plavljenja; zagađenje
štetnim materijama (pesticidi, taloženje iz zagađenog vazduha (teški metali,...)), kisjele kiše, uticaj
vazdušnog saobraćaja, netretirane komunalne i tehnološke otpadne vode, vode koje se cijede s
deponija otpada, spiranje sa drumova sa neriješenom odvodnjom; akcidente situacije i sl.);
degradacija zemljišta u intenzivnoj poljoprivrednoj proizvodnji u smislu degradacija fizičkih,
hemijskih, bioloških, mikrobioloških i ostalih karakteristika zemljišta, odnosno pada sadržaja
humusa (izraženo u zemljišta gdje se odvija intenzivna poljoprivredna proizvodnja, sa značajnom
primjenom vještačkih đubriva, posljedica prekinutih prirodnih ciklusa kruženja organske materije);
zbijanje zemljišta (korišćenje neodgovarajućih poljoprivrednih mašina ili trenutka obrade u
poljoprivredi, šumarstvu i dr.) itd..
Na prostoru Glavnog grada, prisutni su gotovo svi vidovi erozije od kojih je najznačajnija erozija
zemljišta vodom. Pluvijalna i fluvijalna erozija su najzastupljenije. Njihov intenzitet i posljedice su
najveće na lokacijama sa najviše erozionog materijala (slivovi Vučjeg potoka, Mojanske rijeke,
Opasanice i Male Rijeke).
Na osnovu dostupnih rezultata najveća zagađena zemljišta su u urbanim sredinama (zbog
saobraćaja) i zemljišta u blizini industrijskih postrojenja (u prvom redu područje KAP-a).
Poljoprivredne površine na teritoriji Glavnog grada Podgorice iznose (2011) 23.555 ha i učestvuju u
ukupnim poljoprivrednim površinama Crne Gore sa 12 %, tako da se sa stanovišta obavljanja ove
djelatnosti mogu evidentirati uticaji i posljedice.
Očuvanje prirode je postupak koji se obavlja radi održavanja i poboljšanja stanja biološke, geološke
i predione raznovrsnosti. Osnovne prijetnje biodiverzitetu su promjena i uticaj na staništa
(uništavanje, degradacija, fragmentacija); zagađenje životne sredine (tla, voda, vazduh);
prekomjerno iskorišćavanje prirodnih izvora (izlov, krivolov, sječa, sakupljanje, uznemiravanje); unos
stranih vrsta u biosferu.
Međutim, sagledavajući segment biodiverziteta ne možemo, a da se ponovo ne osvrnemo na
pritiske koji se odnose na vazduh, vodu i zemljište, jer sa stanovišta ekosistema isti predstavljaju
njegov sastavni dio. Usljed toga navešćemo najvažnije kao što su saobraćaj, poljoprivredne
aktivnosti, neadekvatan tretman otpadnih voda. Elaborirajući pomenuto, navedene aktivnosti
svakako imaju određene, direktne i indirektne uticaje na biodiverzitet, u smislu izvjesnog
narušavanja prije svega veličine i kvaliteta staništa živog svijeta i smanjenja njegove brojnosti.
Pored toga, kao faktori ugrožavanja diverziteta urbane flore i faune mogu se označiti i negativne
pojave u prostoru, poput bespravne gradnje, prenamjene i gubitka zelenih površina, te “razuđenosti”
gradske teritorije, koja uslovljava nepotrebno instaliranje većeg broja infrastrukturnih kapaciteta.
U kontekstu očuvanja biodiverziteta, treba imati u vidu i da na teritoriji Glavnog grada još uvijek nije
uspostavljeno zaštićeno prirodno dobro u kategoriji koja je nadležnost lokalne samouprave, čime bi
se svakako značajno doprinijelo očuvanju i unaprjeđenju kvaliteta ovog segmenta životne sredine i
unaprijedila turistička ponuda.
Činjenica je da poremećaji prirodne ravnoteže uključuju neminovno i pitanje klimatskih promjena, u
smislu pojave ekstremnih temperatura, velikih količina padavina, plavljenja, tako da isto mora biti
aktualizovano i propraćeno definisanjem odgovarajućih aktivnosti.
Nesporno je da bi poštovanje postavljenih limita i tehnološko unapređenje pojedinih sektora dovelo
do smanjenja uticaja i samim tim i do smanjenja posledica, ali ključna poruka je da se upravo
intеgrisanjem cilјеva i principa оdrživоg rаzvоја u planiranju izbjеgnu ili оgrаničе nеgаtivni uticајi
100
odnosno posljedice nа živоtnu srеdinu i zdrаvlје ljudi. Gotovo se može reći da nedostaci postoje u
svim aspektima sistema: od poznavanja i razumijevanja pitanja biodiverziteta; međusektorske
koordinacije relevantnih institucija; finansiranja; zakonske regulative, sprovođenja i nadzora;
informisanosti javnosti; pa do integracije zaštite biodiveriteta u druge sektore.
Buka se ubraja među fizičke agense štetne po zdravlje, za čije se nepovoljno dejstvo zna odavno.
Nivoi buke prisutni u komunalnoj sredini nisu dovoljno visoki da bi doveli do oštećenja sluha, ali
izazivaju čitav niz neauditivnih efekakta. Naročito su osjetljiva na buku djeca mlađa od 6 godina i
osobe starije od 65 godina. Štetan uticaj na zdravlje ljudi i njihovo psiho-fizičko stanje može imati
buka koja prelazi 40 dB. Ukoliko buka prelazi 80 dB djeluje štetno na organe sluha, ali je značajan
uticaj i na nervni sistem (glavobolja, zamor, narušavanje sna, smanjeno pamćenje). Neauditivni
zdravstveni poremećaji izraz su fiziološke reakcije na stres. Većina djelovanja je kratkotrajna i
prolazna: smetnje kardio-vaskularnog i imunološkog sistema, smetnje pažnje i pamćenja, suženje
vidnog polja, ali mogu preći u hronične.
6.1 Procjena uticaja planskih rješenja na životnu sredinu
Kroz tabelarni prikaz dat je pregled uticaja određenih planskih rješenja na segmente životne sredine,
ocjenjujući njihov odnos prema ciljevima strateške procjene uticaja. Zelenom bojom označeni su
pozitivni, crvenom negativni uticaji, dok je bijela boja znak da uticaja nema ili su nepoznati. Intenzitet
boje ukazuje na jačinu pozitivnih, odnosno, negativnih uticaja. Pri navedenom, procjenjivala se:
−
−
−
Vjerovatnoća dešavanja uticaja (siguran (S), vjerovatan (V) i malo vjerovatan (Mv)) i trajanje
uticaja (kratkoročan (K) – do prve faze realizacije -2014. godine, srednjoročan (Sr) – do kraja
planskog horizonta 2025. godine, dugoročan (D) – nakon 2025. godine).
Učestalost uticaja (povremen (P), stalan (St)).
Prostorne razmjere uticaja (lokalni (L), regionalni (R), nacionalni (N) i međunarodni (M)).
Uticaji planskih rješenja sagledani su u okviru sljedećih oblasti:
1. Planska rešenja u oblasti infrastrukture (saobraćajne, energetske i komunalne)
• Dogradnja, rekonstrukcija i održavanje saobraćajnica
• Izgradnja PPOV i pratećeg sistema za upravljanje otpadnim vodama
• Unaprjeđenje stepena energetske efikasnosti kod ponuđenih rješenja odnosno
procjena konkretnih mogućnosti za korišćenje obnovljivih izvora energije
• Izgradnja gasovoda
• Izgradnja reciklažnih dvorišta
2. Plansko rješenje sa aspekta društvenog razvoja
• Unaprjeđenje razvoja ruralnih područja sa akcentom na visokoplaninskim područjima
3. Planska rješenja u oblasti prirodnih resursa
• Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta
• Održivo korišćenje, upravljanje i zaštita šuma i šumskog zemljišta
• Održivo korišćenje i upravljanje vodama
4. Planska rješenja u oblasti zaštićenih prirodnih dobara, kulturnog nasljeđa i predjela
•
•
•
•
Zaštita i očuvanje prirodnih dobara.
Tradicionalan način života
Zaštita i održiva valorizacija kulturnog nasljeđa
Očuvanje autentičnosti predjela
101
5. Planska rješenja u oblasti privrede
• Razvoj turizma na principima održivosti (tranzitni, kulturni, kongresni, školski, etno i
zdravstveni)
• Održivi razvoj poljoprivrede
• Razvoj ostalih privrednih aktivnosti
Tabela 6.1 Prikaz prepoznatih uticaja planskih rješenja, u okviru određenih sektora, na segmente životne
sredine, u odnosu na ciljeve strateške procjene uticaja
Unaprjeđenje
stepena
energetske
efikasnosti kod
ponuđenih
rješenja odnosno
procjena
konkretnih
mogućnosti za
korišćenje
obnovljivih
izvora energije
VD
St
L/R
Izgradnja
gasovoda
SD
St L/R
SD
St R
SD
S
VD
St R
VD
St L/R
V
K
P
L/R
VD
St R
SD
P/St R
SD
St
Dogradnja,
Izgradnja PPOV i
pratećeg sistema za rehabilitacija i
upravljanje
održavanje
otpadnim vodama. saobraćajnica
Izgradnja
reciklažnih
dvorišta
VD
St L
SD
St L
VD
St L
SD
St R
VD
P L/R
VD
St L/R
Zaštita,
očuvanje i
unaprjeđenje
kvaliteta voda
VD
St L/R
VD
St L
Zaštita zemljišta
i poljoprivrednog
zemljišta
Zaštita
prirodnih
dobara i
predjela
SD
St
SD
St R
SD
St R
Ciljevi
strateške
procjene
Zaštita i
očuvanje
kvaliteta
vazduha
SD
St L
SD
St R/N
Planski ciljevi
Infrastruktura (saobraćajna, energetska i komunalna
Zaštita
biodiverziteta
VD
St L
SD
St L
VD
P/St L/R
SD
St L
102
VD
PR
Zaštita i
očuvanje
prirodnih
resursa
SD
St L/ R
Unaprjeđenje u
upravljanju
otpadom
SD
St R/N
Korišćenje
obnovljivih
izvora
energije –
unaprjeđenje
energetske
efikasnosti
SD
St N
Razvijanje
ekološke
svijesti i
edukacija
VD
St L
Društveni aspekt
razvoja
Unaprjeđenje razvoja
ruralnog područja
visokoplaninskih područja
Prirodni resursi
Racionalno
korišćenje
mineralnih
sirovina
Racionalno
korišćenje i
upravljanje
voda
Racionalno
korišćenje,
upravljanje i
zaštita
šuma
Racionalno
korišćenje i
zaštita
poljoprivrednog
zemljišta
SD
St L
VD
PL
Planski ciljevi
VD
St L/R
Ciljevi
strateške
procjene
Zaštita i
očuvanje
kvaliteta
vazduha
Zaštita,
očuvanje i
unaprjeđenje
kvaliteta voda
Zaštita
zemljišta i
poljoprivrednog
zemljišta
Zaštita
prirodnih
dobara i
predjela
VD
PR
MvD
PR
VD
PL
VD
St R
VD
St R
S Sr
St R/N
SD
St N
VD
PR
VD
PR
VD
St R
VD
St R
SD
St L/R
SD
St R
SD
St L
VD
St R
SD
St R
VD
PR
VD
St R/N
SD
St R
VD
PR
VD
PR
VD
PL
Zaštita
biodiverziteta
VD
St L/R
VD
St N/R
VD
St N/R
VD
St R
Zaštita i
očuvanje
prirodnih
resursa
VD
P L/R
VD
PL
VD
St R
VD
St R
VD
St L
MvD
St R
SD
St R
Unaprjeđenje
u upravljanju
otpadom
SD
P St R/N
SD
PL
VD
St L
103
Korišćenje o. i.
energije –
unaprjeđenje
energetske
efikasnosti
Razvijanje
ekološke
svijesti i
edukacija
Zaštita i
očuvanje
prirodnih
dobara
Zaštita i
održiva
valorizacija
kulturnog
nasljeđa
Očuvanje
autentičnosti
predjela
Tradicionalan
način života
Planski ciljevi
Zaštićena prirodna dobra, kulturno nasleđe i predjeli
Ciljevi strateške
procjene
VD
St L
VD
St L
Zaštita i očuvanje
kvaliteta vazduha
VD
St R
VD
St R
Zaštita, očuvanje i
unaprjeđenje kvaliteta
voda
SD
St R
SD
St R
SD
St L/R
Zaštita zemljišta i
poljoprivrednog zemljišta
SD
St N
SD
St L/ R
SD
St N
SD
St R
Zaštita prirodnih dobara i
predjela
SD
St N
VD
St L
SD
St N
SD
St R
Zaštita biodiverziteta
(V D
P R)
prirodnih resursa
SD
St R
SD
St R
Unaprjeđenje u
upravljanju otpadom
VD
P /St R
VD
P /St R
Korišćenje o. i. energije
– unaprjeđenje
energetske efikasnosti
SD
St L/ R
Razvijanje ekološke
svijesti i edukacija
SD
St L/R
SD
St L/R
Privreda
Razvoj turizma na
principima održivosti –
tranzitni, lovni,
zdravstveni, etno
Održivi razvoj
poljoprivrede
VD
St L
Mv D
St L
Razvoj ostalih
privrednih aktivnosti
VD
PL
VD
St R
Mv D
St L
VD
St L
VD
St L
VD
PR
VD
St L
VD
St L
VD
PL
Ciljevi
strateške
procjene
kvaliteta
vazduha
Zaštita, očuvanje i
unaprjeđenje
kvaliteta voda
Zaštita zemljišta i
poljoprivrednog
zemljišta
Zaštita prirodnih
dobara i predjela
VD
St R
VD
St R
Planski ciljevi
VD
PR
Zaštita biodiverziteta
VD
St L
prirodnih resursa
104
VD
St R
VD
St L
VD
St L
Mv D
St R
VD
St L/R
VD
St L/R
VD
St L/R
Unaprjeđenje u
upravljanju
otpadom
Korišćenje o. i.
energije –
unaprjeđenje
energetske
efikasnosti
Razvijanje ekološke
svijesti i edukacija
U nastavku je data kratka elaboracija tabelarnog prikaza uticaja pojedinačnih planskih rješenja.
Planska rješenja u oblasti prirodnih resursa
Plansko rješenje 01
Održivo korišćenje i zaštita poljoprivrednog zemljišta
Poljoprivredno zemljište u okviru urbanih cjelina predstavlja jedan od najznačajnijih i istovremeno
najosjetljivijih resursa, naročito kada se imaju u vidu trendovi migracija stanovništva i intezitet
izgradnje. Imajući u vidu prirodu datog planskog rješenja, uticaji istog ocijenjeni su kao pozitivni,
naročito u kontekstu zaštite prirodnih dobara i predjela, kao i očuvanja prirodnih resursa. Sa aspekta
prostorne razmjere, uticaji su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i
trajanja ocjenjeni su kao vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, prepoznati kao
povremeni i stalni.
Status u PUP-u: površine namjenjene poljoprivrednom zemljištu su smanjene za oko 1%.
Održivo korišćenje, upravljanje i zaštita šuma i šumskog zemljišta
Dato rješenje ima uticaj na unaprjeđenje kvaliteta zemljišta, kao faktora očuvanja izvorišta i kvaliteta
voda. Ovim rješenjem se pozitivno utiče na zaštitu prirodnih dobara, predjela i resursa. Sa aspekta
prostorne razmjere, uticaji su lokalnog i regionalnog, djelimično i nacionalnog karaktera, u smislu
vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta
učestalosti, okarakterisani kao povremeni i stalni.
Status u PUP-u: šumske površine smanjene su za oko 1%
Održivo korišćenje i upravljanje vodama
Odgovarajuće upravljanje vodama, u smislu racionalnog korišćenja ovog resursa i održavanja
kvalitativnih parametara na zahtjevanom nivou, jedan je od neophodnih preduslova očuvanja svih
segmenata životne sredine, te kvaliteta života u cjelini. U tom smislu, uticaji ovog planskog rješenja
ocijenjeni su kao pozitivni. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji su nacionalnog i regionalnog,
djelimično i lokalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao sigurni,
vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, okarakterisani/prepoznati kao povremeni i
stalni.
Status u PUP-u: upravljanje vodama na načelima održivog razvoja prepoznato je kao jedan od
planskih ciljeva.
Planska rješenja u oblasti privrede
105
Razvoj turizma na principima održivosti (tranzitni, kulturni, kongresni, školski, etno i zdravstveni)
Geografski položaj, povoljni klimatski uslovi i u značajnoj mjeri očuvan prirodni ambijent Glavnog
grada predstavljaju dobar okvir za razvoj različitih oblika turizma. Imajući u vidu da intenziviranje
turističkih aktivnosti podrazumjeva povećanu frekvenciju ljudi i saobraćaja, izgradnju nove ili
proširenje postojeće infrastrukture, povećanje potrošnje energenata, to je moguće očekivati
određene negativne uticaje na pojedine segmente životne sredine. Uz pretpostavku definisanja i
primjene mjera očuvanja postojećih prirodnih i prostornih kapaciteta, realizacija navedenog rešenja
neće imati za posljedicu ugrožavanje kvaliteta istih. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji su
lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu nastanka i trajanja ocjenjeni su kao vjerovatni, malo
vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, identifikovani kao stalni.
Status u PUP-u: Date su smjernice/preporuke za implementaciju ovog rješenja tako da se ukazuje
na potrebu sprovođenja procedure procjene uticaja na životnu sredinu za pojedinačne projekte koji
mogu dovesti do njenog ugrožavanja.
Održivi razvoj poljoprivrede
Organizovanje poljoprivrede uz poštovanje principa održivosti jedna je osnovnih pretpostavki
uravnoteženog društvenog razvoja. U prilog navedenom ide činjenica da održiva organska
poljoprivreda podrazumijeva korišćenje kvalitetne vode, obnovljivih energetskih izvora, očuvanje
zemljišta i smanjenje količine stvorenog otpada. Primjena organske poljoprivrede na planskom
području od značaja je i za efikasno očuvanje zaštićenih prirodnih dobara i kao doprinos održivom
razvoju kroz proizvodnju zdravstveno bezbjedne hrane, kao turističkog brenda. U zavisnosti od
prirode i obima pojedinačnih projekata u ovoj oblasti i izbora lokacije za realizaciju istih, prirodna
dobra i resursi mogu biti izloženi određenim negativnim uticajima. Sa aspekta prostorne razmjere,
uticaji su lokalnog i regionalnog karaktera, i sa stanovišta nastanka i trajanja ocjenjeni su kao
vjerovatni, malo vjerovatni i dugoročni, dok sa stanovišta učestalosti, imaju karakter i povremenosti i
stalnosti u zavisnosti od cilja na koji se odnose.
Status u PUP-u: I za ovo rješenje date je smjernica za implementaciju koja se odnosi na preporuku
neophodnosti sprovođenja procedure procjene uticaja na životnu sredinu za pojedinačne projekte
koji mogu dovesti do njenog ugrožavanja.
Razvoj ostalih privrednih aktivnosti
Kao glavni pokretači privrednog razvoja Glavnog grada, pored poljoprivrede i turizma, prepoznati su
sektor malih i srednjih preduzeća, odnosno sektor usluga (trgovina na veliko i malo, saobraćaj,
skladištenje i veze, aktivnosti u vezi sa nekretninama i finansijsko posredovanje), građevinarstvo i
sektor prerade. Uticaji ovog rješenja, u zavisnosti od sektora kao i same prirode i obima svakog
pojedinačnog projekta, mogu biti negativni kada je u pitanju kvalitet segmenata životne sredine. Sa
aspekta prostorne razmjere, uticaji su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće
nastanka i trajanja ocjenjeni su kao vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti,
okarakterisani kao povremeni i stalni.
Status u PUP-u: date su preporuke da je za implementaciju ovog rješenja neophodna primjena
procedure procjene uticaja na životnu sredinu za pojedinačne projekte koji mogu dovesti do njenog
ugrožavanja.
106
Planska rešenja u oblasti infrastrukture (saobraćajne, energetske i komunalne)
Dogradnja, rekonstrukcija i održavanje saobraćajnica
Cilj realizacije datog rješenje jeste doprinos uravnoteženom prostornom razvoju, kroz unaprjeđenje
trasnportnog sistema. Uticaji koje ovo rješenje može imati na sve segmente životne sredine
ocijenjeni su, u manjoj ili većoj mjeri, kao negativni. U tom smislu, za pojedine projekte biće
neophodno sprovođenje procedure procjene uticaja, koja podrazumjeva definisanje konkretnih
mjera za dati projekat odnosno lokalitet na kojem se isti planira realizovati. Sa aspekta prostorne
razmjere, uticaji su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja
ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, prepoznati kao
povremeni i stalni.
Status u PUP-u: date su smjernice za realizaciju rješenja.
Izgradnja PPOV i pratećeg sistema za upravljanje otpadnim vodama
Izgradnjom postrojenja za tretman otpadnih voda sa značajno većim kapacitetom i savremenijom
tehnologijom u odnosu na postojeće, svakako će se doprinijeti smanjenju disproporcije u pokrivenosti
odgovarajućom infrastrukurom između centralnih i perifernih djelova grada, kao i očuvanju i
unaprjeđenju kvaliteta voda, zemljišta i prirodnih resursa u cjelini. Sa aspekta prostorne razmjere,
uticaji su lokalnog i regionalnog, djelimično i nacionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka
i trajanja ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti,
identifikovani kao stalni.
Status u PUP-u: Plansko rješenje je PUP-om potvrđeno.
Unaprjeđenje stepena energetske efikasnosti kod ponuđenih rješenja odnosno procjena konkretnih
mogućnosti za korišćenje obnovljivih izvora energije
Unaprjeđenje stepena energetske efikasnosti, kroz intenziviranje primjene standarda iz ove oblasti u
svim vidovima aktivnosti, višestruko je značajno, kako sa aspekta unaprjeđenja stanja segmenata
životne sredine, tako i u pravcu poboljšanja kvaliteta življenja u cjelini. Korišćenjem obnovljivih
izvora energije doprinosi se smanjenju količine otpada i smanjenju pritisaka iz zona koje emituju
zagađenje iz konvencionalnih izvora energije. Realizacija pojedinih zahvata koji podrazumjevaju
korišćenje obnovljivih izvora energije (npr. izgradnja hidroelektrana) mogla bi negativno uticati na
kvalitet voda i biodiverzitet. U tom smislu, za pojedinačne projekte biće neophodno sprovođenje
procedure procjene uticaja, koja podrazumjeva definisanje konkretnih mjera za dati projekat
odnosno lokalitet na kojem se isti planira realizovati. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji su
lokalnog i regionalnog, djelimično i nacionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja
ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, imaju karakter
stalnosti.
Status u PUP-u: date su preporuke u pravcu realizacije rješenja.
107
Izgradnja gasovoda
Prirodni gas, sa aspekta očuvanja životne sredine, predstavlja jedan od najprihvatljivijih energetskih
resursa. Prema planskim smjernicama, izgradnja gasovoda vezana je za trase autoputeva, čime se
redukuje zauzimanje zemljišta u odnosu na izbor koji bi podrazumjevao lokaciju koja još uvijek nije
zauzeta za druge potrebe. Svakako, za pojedinačne planirane projekte, biće neophodno
sprovođenje procedure procjene uticaja na životnu sredinu. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji
su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao
sigurni, vjerovatni i dugoročni, manjim dijelom kratkoročni, dok su sa stanovišta učestalosti,
identifikovani i kao stalni i kao povremeni.
Status u PUP-u: rješenje je prepoznato kao intervencija u sektoru energetike koja će biti izvedena u
okviru druge etape realizacije PUP-a.
Izgradnja reciklažnih dvorišta
Dato rješenje doprinosi unaprjeđenju sistema upravljanja otpadom i isto je ocijenjeno kao pozitivno u
kontekstu prepoznatih ciljeva SPU koji se odnose na zaštitu i očuvanje kvaliteta voda, zemljišta i
prirodnih resursa u cjelini. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji su lokalnog i u određenoj mjeri
regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao vjerovatni i
dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, prepoznati kao stalni i povremeni.
Status u PUP-u: date su smjernice u smislu adekvatnije realizacije rješenja.
Plansko rješenje sa aspekta društvenog razvoja
Unaprjeđenje razvoja ruralnih područja sa akcentom na visokoplaninskim područjima
Realizacija datog rješenja doprinijeće uspostavljanju ujednačenog teritorijalnog razvoja, te zaštiti
izvornih prirodnih vrijednosti uz poštovanje principa održivosti. Izgradnja saobraćajane i komunalne
infrastrukture, bez definisanja odgovarajućih mjera prevencije i ublažavanja i nepoštovanja prirodnih
kapaciteta, mogla bi imati negativne uticaje na kvalitet segmenata životne sredine. Sa aspekta
prostorne razmjere, uticaji su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i
trajanja ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, smatraju
povremenim odnosno stalnim.
Status u PUP-u: definisane su preporuke u pravcu razvoja ruralnih područja.
Planska rješenja u oblasti zaštićenih prirodnih dobara, kulturnog nasljeđa i predjela
Zaštita i očuvanje prirodnih dobara.
Teritoriju Glavnog grada, zahvaljujući geografskom položaju, raznovrsnom reljefu i povoljnim
klimatskim uslovima, odlikuje izraženo bogatstvo živog svijeta, koji je još uvijek u značajnoj mjeri
očuvan. U tom smislu, kao centri biodverziteta, koji su od značaja i na regionalnom i nacionalnom
nivou, izdvajaju se planinski masiv Komova i kanjon rijeke Cijevne. Uticaji datog rješenja ocijenjeni
su kao pozitivni u odnosu na sve ciljeve SPU. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji su lokalnog,
regionalnog i nacionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao
108
sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, okarakterisani kao povremeni i
stalni.
Status u PUP-u: date su preporuke u pravcu zaštite i očuvanja prirodnih dobara.
Tradicionalan način života
Očuvanje i podsticanje tradicionalnog načina života, kroz oživljavanje starih zanata, proizvodnju i
pripremu „tradicionalne“ hrane, očuvanje autentične arhitekture i sl., svakako predstavlja značajnu
komponentu održivog društvenog i teritorijalno ujednačenog razvoja. Realizacija datog rješenja
doprinijela bi unaprijeđenju održivog turističkog razvoja, uz uticaje koji ne bi u značajnom obimu, uz
definisanje i implementaciju mjera prevencije i ublažavanja, doveli do narušavanja postojećeg
kvaliteta segmenata životne sredine. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji su lokalnog, regionalnog
i nacionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni
i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, identifikovani kao povremeni i stalni.
Status u PUP-u: date su smjernice u pravcu očuvanja tradicionalnih vrijednosti u okviru različitih
sektora (turističkog, energetskog, sektora zaštite životne sredine i dr.).
Zaštita i održiva valorizacija kulturnog nasljeđa
Odgovoran odnos prema kulturnom nasljeđu, kroz adekvatno sagledavanje u svim razvojnim
dokumentima, neophodna je pretpostavka očuvanja društvenog identiteta i tradicije. Uticaji datog
rješenja, sa aspekta ostvarivanja ciljeva SPU, prepoznati su kao pozitivni. Sa aspekta prostorne
razmjere, uticaji su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja
ocjenjeni su kao sigurni, vjerovatni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, imaju karakter
stalnosti.
Status u PUP-u: date su preporuke u pravcu očuvanja i valorizacije kulturnog nasljeđa, s posebnim
akcentom na Staru Podgoricu.
Očuvanje autentičnosti predjela
Odgovarajuća zaštita predjela podrazumjeva očuvanje bioloških, geoloških i stvorenih vrijednosti,
koje određuju karakter i estetski doživljaj istih. Obzirom da navedeno podrazumjeva adekvatnu brigu
o izvornim, prirodnim obilježjima, kao i onim stvorenim čovjekovim djelovanjem, uticaji datog rješenja
sa aspekta ostvarenja ciljeva SPU, ocijenjeni su kao pozitivni. Sa aspekta prostorne razmjere, uticaji
su lokalnog i regionalnog karaktera, u smislu vjerovatnoće nastanka i trajanja ocjenjeni su kao
sigurni i dugoročni, dok su sa stanovišta učestalosti, prepoznati kao stalni.
Status u PUP-u: date su smjernice u pravcu očuvanja i valorizacije predionih obilježja.
Sublimirajući navode u okviru ovog poglavlja, može se konstatovati da realizacija planskih rješenja
može imati različite uticaje na segmente životne sredine. Karakteristike mogućih posljedica, u smislu
vremenskog i prostornog obima, inteziteta, dinamike, uslovljeni su prirodom samih predviđenih
rešenja, prirodnih i stvorenih kapaciteta odabranih lokacija na kojima će isti biti realizovani, kao i
odabirom metoda implementacije. U tom pravcu, neophodna je adekvatna primjena relevantnog
zakonskog okvira, kako bi se uticaji i posljedice spriječili odnosno sveli na mjeru koja neće narušiti
postojeći kvalitet segmenata životne sredine.
109
VII MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA, U
NAJVEĆOJ MOGUĆOJ MJERI, BILO KOG ZNAČAJNOG NEGATIVNOG UTICAJA NA
ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU DO KOGA DOVODI REALIZACIJA PLANA
Kako je već pomenuto strаtеškа prоcjеnа uticаја na živоtnu srеdinu је prоcеs kојi trеbа dа intеgrišе
cilјеvе i principе оdrživоg rаzvоја u prоstоrnim plаnоvimа uvаžаvајući pri tоmе pоtrеbu dа sе
izbjеgnu ili оgrаničе nеgаtivni uticајi nа živоtnu srеdinu i nа zdrаvlје ljudi. Održivi rаzvој јеstе
usklаđеn sistеm tеhničkо-tеhnоlоških, еkоnоmskih i društvеnih аktivnоsti u ukupnоm rаzvојu u
kоmе sе nа principimа еkоnоmičnоsti i rаzumnоsti kоristе prirоdnе i stvоrеnе vrijеdnоsti sа cilјеm dа
sе sаčuvа i unаprijеdi kvаlitеt živоtnе srеdinе zа sаdаšnjе i budućе gеnеrаciје.
U tom smislu saledavanje odnosa zaštite životne sredine i planskih rješenja mora imati i dimenziju
integralnosti i prevencije prilikom privođenja prostora namjeni i izgradnje novih objekata, naročito u
odnosu na racionalnost korišćenja resursa i mogućeg ugrožavanja životne sredine, i moraju se
definisati odnosno sprovoditi mjere zaštite.
A. Prostorno-planske mjere
• Pravilan izbor urbanističkih, industrijskih i rekreativnih lokacija, rasporeda objekata i aktivnosti
u okviru planiranih kompleksa uz uvažavanje mikrolokacijskih karakteristika predmetnih
lokacija;
• Uspostavljanje zone zaštite (zelenila) oko saobraćajnica sa povećanom frekvencijom vozila;
B. Ekonomske mjere
• Obezbjeđivanje finansijskih sredstava radi ostvarivanja ciljeva zaštite životne sredine
planskog područja kroz definisanje novih ili pak korištenjem postojećih ekonomskih
mehanizama.
C. Razvoj ekološke svijesti
• Razvoj ekološke svijesti je bitan element i podrazumijeva, ne samo poznavanje zakonskih
propisa iz oblasti zaštite životne sredine, značaj zaštite životne sredine i informacije o
njenom kvalitetu, već i učešće u donošenju odluka o zaštiti životne sredine.
7.1 Opšte mjere održivog razvoja po sektorima
Industrija
Tabela 7.1 Mjere za sektor industrije
Mjere za ostvarivanje ciljeva
Nosioci
Rokovi
Indikatori
MORT
Srednjeročno
Broj uvedenih
sistema
Komunalno opremanje preduzetničkih zona, posebno odvodnja
Uprava
GG
Prioritetno
Komunalna
opremeljenost
M3 koji, na odgovarajući način, obuhvata i manje značajne
Uspostavljanje djelotvornijeg i efikasnog inspekcijskog nadzora
Uprava za
insp.
nadzor
Prioritetno,
Trajna
aktivnost
-
Podsticanje uvođenja čistije tehnologije, korišćenje energije iz
obnovljivih resursa, podsticaji za smanjenje proizvodnje otpada,
M4 veće takse za zagađivanje, oslobađenje od poreza za
uvođenje čistih tehnologija.
MORT
Uprava
GG
Prioritetno,
Trajna
aktivnost
-
Podsticaj uvođenju sistema upravljanja životnom sredinom:
ISO, EMAS u proizvodnu industriju i ostale privredne subjekte.
M1 Važan dio upravljanja je praćenje uticaja na životnu sredinu, te
redovno izvještavanje o rezultatima praćenja.
M2 i prečišćavanje, tehnoloških i komunalnih, otpadnih voda.
zagađivače.
110
Nosioci
Rješavanje zatečene situacije sanacijom degradiranog prostora
M5 i sl..
Obaveza izrade Procjene uticaja na životnu sredinu za
M6 proizvodnju u mješovitim zonama (uključuje detaljnije
razmatranje pojedinih lokacija)
Unaprijediti štetne proizvodne prakse kao što je: prikupljanje
M7 otpadnih materija mehaničarskih radnji, uljem opterećene vode i
Indikatori
MORT,
ME
Uprava
GG
Prioritetno
Sanirane
površine
Privredni
subjekti
Uprava
GG
Prioritetno,
Trajna
aktivnost
-
MORT
Priotritetno,
Srednjeročno
-
istrošena ulja u benzinskim servisima, i slično.
Poljoprivreda
Rokovi
Tabela 7.2 Mjere za sektor poljoprivrede
Nosioci
Rokovi
Indikatori
MPRR
Prioritet
Trajno
-
-
Podsticajne mjere i pomoć sektoru (informativno, obrazovno, medijski,
finansijski, demonstracijski, prednost dati pri otkupu zemljišta u javnom
vlasništvu).
M1
Aktivnosti pod podsticajnim mjerama uključuju: 1) studije stečenog
iskustva, mogućnosti, prepreke i preporuke za razvoj ekološke
poljoprivrede na području Glavnog grada (s razrađenom agro-ekološkom
osnovom, ali i analizom svih drugih relevantnih dimenzija
problema/izazova); 2) finansiranje pilot demonstracijskih projekata; 3)
izrada kataloga postojećih primjera i identifikacija razvojnih modela,
primjeri za potencijalne investitore; 4) praćenje rezultata; 5) podsticanje
udruživanja i drugih manifestacija razmjene i sinergetike znanja,
iskustava i mogućnosti (povezivanje sa sektorom turizma); 5)
obezbjeđenje kontrole; 6) marketinška podrška palnovima i proizvodima.
M2
Koncept modela upravljanja i uređenja neobrađenih, te zapuštenih,
poljoprivrednih površina.
MPRR
Službe
GG
Prioritet
trajno
M3
Uspostavljanje informacionog sistema o poljoprivredi na području
Glavnog grada u sklopu jedinstvenog državnog sistema i sakupljanje
relevantnih podataka na osnovu kojih se može pratiti efekat na životnu
sredinu.
Službe
GG
Srednjo- Sistem u
ročno
funkciji
M4
Povezivanje sa sektorom turizma. Brendiranje domaćih proizvoda
zdrastveno bezbjedne hrane, odnosno proizvodnje sa prihvatljivim
stepenom uticaja.
MORT
MPRR
Službe
GG
Prioritet
trajno
M5
Dalje razvijanje sredstava informisanja i obrazovanja poljoprivrednika u
vezi s pravilnom primjenom agrotehničkih mjera, o postojećim
tehnologijama, o dopuštenim sredstvima za zaštitu bilja, i ostalo.
MPRR
Službe
GG
Trajno
M6
Efikasna inspekcija u skladu sa zakonom definisanim nadležnostima
Uprava
za insp.
Trajno
M7
Sprječavanje prenamjene najkvalitetnijih poljoprivrednih zemljišta
MPRR
Uprava
GG
Prioritet
Trajno
-
M8
Sistematski podsticaj za prihvatanje mjera za smanjenje erozivnog
dejstva na poljoprivredno zemljite. Obrazovanje poljoprivrednika o
dobrim praksama: pravilna obrada površina na nagibu (poprečno na
smjer nagiba) i drugim mjerama (terasiranju, izgradnji konturnih
objekata).
MPRR
Služba
GG
Prioritet
Trajno
-
M9
Podsticati očuvanje biološke i pejzažne raznolikosti agrara: očuvanje
postojećeg pejzaža kroz očuvanje tradicionalnih vidova obrade zemljišta,
očuvanje tradicionalnih objekata (naslagan kamen, terase, živice) kao
osnove ruralnog turizma koji je pored poljoprivrede, najznačajniji element
održivog ruralnog razvoja, i sl.
MPRR
MORT
Službe
GG
Prioritet
Trajno
-
111
-
Primijeniti i realizovati rješenja za identifikaciju i ublažavanje uticaja na
životnu sredinu za zagađivače, kao što su stočne i peradarske farme i
M10 razni prehrambeno-prerađivački pogoni (klanice, mesoprerađivačka
industrija, vinarije) i malobrojne velike, i one intenzitetom manje, ali
brojnije.
Šumarstvo
Nosioci
Rokovi
Indikatori
MPRR
AZŽS
Uprava
za ins.
Prioritet
Dugoročno
-
Tabela 7.3 Mjere za sektor gazdovanja šumama
Nosioci
Prostornim planom uređenja Glavnog grada potrebno je
razgraničiti prostor potreban za širenje šumskih površina, te
M1 odrediti osnovne uzgojne zahvate kojima se poboljšava kvalitet i
kvantitet šuma, uz jasno uvažavanje svih navedenih kriterijuma i
drugih relevantnih principa dobre šumarske prakse.
Rokovi
Indikatori
Uprava za
šume
Službe GG
Prioritet
Uprava GG
Prioritet
Srednji rok
Stalno praćenje i izvještavanje iz šumarske prakse, odnosno o
M3 rezultatima u očuvanju i unaprjeđenju ekološke, socijalne i
privredne funkcije na lokalnom nivou.
MPRR
Uprava za
šume
Trajno
Uspostavljen
sistem
izvještavanja
M4 Podizanje svijesti o vrijednosti šuma.
Uprava GG
Srednjero
čni
Realizovani
projekti
M5 Unaprijediti gazdovanje na privatnim šumskim posjedima.
MPRR
Trajna
Integrisanje sektora šumarstva u upravljanje urbanim
područjima, u prvom redu kroz uređenje šumskih područja s
ciljem unaprjeđenja njihovih javnih funkcija: rekreativni
M6
potencijal; turistički resurs; elementi urbanog pejzaža – drvoredi,
parkovi; u službi mjera sprečavanja negativnih uticaja na životnu
sredinu (npr. buka, saobraćaj, prašina,) i drugo.
MPRR,
Uprava GG
Trajna
Akt kojim se
reguliše ovo
pitanje
Integrisanje sektora šumarstva u sistem upravljanja ruralnim
područjima. Identifikacija optimalnih načina korišćenja za
područja koja su trenutno kategorisana kao šume i šumska
zemljišta.
MPRR
Uprava GG
Prioritetno
Akt kojim se
reguliše
M2
M7
Sprovođenje predviđenih mjera zaštite od požara i definisanje
naročito rizičnih lokaliteta.
Turizam
Usvojena NP
šumarstva
Tabela 7.4 Mjere za sektor turizma
Nosioci
Rokovi
Pripremiti dokumentacionu osnovu o postojećim prirodnim i
ostalim turističkim atrakcijama: uspostavljanje baze podataka,
identifikacija prirodnih atrakcija i mogućih ponuda koje se
M1
koriste na održivi način; intenziviranje razvoja „zelenih“
turističkih sadržaja koji nude priliku za kontakt i upoznavanje s
prirodom.
Uprava GG
Prioritet
Dugoročno
Dokumenta
Uvažavanje dobre prostorno-planerske prakse prema kojoj se
M2 objekti turističke infrastrukture smještaju dovoljno blizu i
dovoljno daleko od glavnih mjesta posjete.
Uprava GG
Prioritet
Dugoročno
-
Podizati svijest o životnoj sredini, te usmjeravati način
M3 razmišljanja i postupanja kod kadrova uključenih u turističke
aktivnosti.
Uprava GG
Prioritetno,
Trajna
aktivnost
Obrazovni
seminari i
radionice
Izbjegavati jednostranu ponudu u turizmu, odnosno
kombinovati turizam s poljoprivredom i drugim pratećim
M4
djelatnostima (ribolov, razne uslužne djelatnosti i proizvodnja
zdrastveno bezbjedne hrane).
Uprava GG
Trajno
-
Planirati i razvijati ekološki prihvatljivu, a kvalitetnu, turističku
M5 uslugu sa komunikacijom i povezivanjem turističkih
destinacija: kombinacija pješačkih, biciklističkih staza, javnog
Uprava GG
Prioritet
Dugoročno
-
112
Indikatori
Nosioci
Rokovi
Indikatori
Uvođenje nagrade za odgovorno poslovanje i ponašanje, u
M6 odnosu na životnu sredinu. Promovisanje turističkih usluga
kroz postojeće međunarodne sertifikacione šeme.
Uprava GG
Prioritet
Dugoročno
-
Pripremiti projekte za revitalizuju devastiranih lokaliteta,
M7 napuštenih eksploatacionih polja, propalih industrijskih zona i
slično za prenamjenu u turističke svrhe.
Uprava GG
Prioritet,
Srednjeroč
no
-
Ponovno uspostaviti i revitalizovati degradirane djelove
prirodne i kulturne baštine, pa čak i napuštena sela.
M8
Organizovati etno/eco imanje u blizini grada, podržati
tradicionalne zanate i dr..
Uprava GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
-
prijevoza i parkirališta na određenim mjestima.
Saobraćaj
Tabela 7.5 Mjere za sektor saobraćaja
Nosioci
Rokovi
Indikatori
M1
Alternativni načini kretanja: javni prevoz, bicikla, pješačenje. Javni
prevoz treba imati adekvatan red vožnje koji podrazumjeva
tačnost, neophodno je organizovati dovoljnu pokrivenost teritorije
sa uređenijim stajalištima, uz uvažavanje lica s posebnim
potrebama, kao i integralni sistem karata s dostupnim cijenama.
Službe
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
Fazna
realizacija
M2
Uspostavljane kvalitetne mreže pješačkih i biciklističkih staza i
ostale prateće infrastrukture (mjesta za parkiranje, mogućnost
prevoza željeznicom, ostalo). Održiv saobraćaj u turističkoj ponudi
predstavlja dio pozitivnog imidža.
Uprava
GG
Prioritet
-
M3
Podsticanje razvoja željezničke mreže kao održivijeg oblika
saobraćaja, zamjena za automobilski i kamionski saobraćaj.
MS
Trajna
aktivnost
-
M4
Razdvajanje magistralnog i regionalnog od gradskog-lokalnog
saobraćaja, odnosno izgradnja zaobilaznica oko naselja.
Prihvatanje boljih saobraćajnih rješenja. Rasterećenje lokalnih
puteva od kamionskog saobraćaja uvođenjem djelotvornog načina
naplata lokalnih taksi.
MS
Uprava
GG
Prioritet
Stalana
aktivnost
-
M6
Uz trasu puteva koji prolaze u blizini i kroz naselja posaditi zaštitne
„zelene“ barijere kao zaštitu od uticaja buke, prašine, i sl..
Uprava
GG
Prioritet
Pokrivenost
tim zelenilom
M7
Identifikacija konfliktnih zona saobraćaja i vrijednih odnosno
osjetljivih područja. Određivanje prioriteta, iznalaženje rješenja i
provođenje mjera ublažavanja ili smanjivanja negativnih uticaja.
Uprava
GG
Kratkodugoročn
o
Spisak zona
M8
Uređenje i nadziranje sprovođenja odgovarajućih mjera zaštite
transporta opasnih tereta (rizici i akcidenti).
MS
MoRT
Uprava
za insp.
Prioritet
trajno
-
Energetika
Tabela 7.6 Mjere za sektor energetike
Nosioci
Rokovi
Indikatori
M1
Pokretanje dugoročnog programa podizanja energetske efikasnosti
zgrada gradske javne uprave. Trening i motivacija zaposlenih za
odgovorno ponašanje u upotrebi resursa, prije svega energije.
Program uvođenja „štedljivih sijalica“ u javnu rasvjetu i prostore
uprave.
Uprava
GG
Prioritet,
Trajna
aktivnost
-
M2
Program podsticanja korišćenja solarne energije za pripremu tople
vode u sektoru stanovanja. Jednu od zgrada gradske uprave
izgraditi prema projektu koji poštuje pasivne primjene sunčeve
Uprava
GG
Kratko-,
srednjeročno
-
113
Nosioci
Rokovi
Indikatori
energije (uređaji za aktivno korišćenje solarne energije: solarni
paneli i drugo).
M3
Iskorišćenje raspoloživog potencijala za proizvodnju el. energije iz
obnovljivih izvora.
ME
Službe
GG
Srednjoročno
-
M4
Podsticajne mjere za »zelenu« gradnju.
Uprava
GG
Trajna
aktivnost
-
Sa stanovišta održivog razvoja, prioritetni zadatak je poboljšanje uticaja i činilaca u industriji u
odnosu na životnu sredinu. Pojedinačno gledano za ostvarivanje ovog zadatka neophodno je
dosljedno primjenjivati Zakon o integralnom sprečavanju i kontroli zagađivanja i jačanje uloge
ekonomskih instrumenata (npr. naknade za zagađenja). Vezano za predhodno svakako je potrebno
sprovoditi stimulativne mjere za investiranje u čistiju proizvodnju, odnosno povećanje energetske
efikasnosti i pospješivanje racionalnog korišćenja prirodnih resursa i energenata u industriji.
Posebnu pažnju treba posvetiti jačanju partnerstava i instrumentima koji su zasnovani na principima
dobrovoljnosti (standardi, EMAS, eko-znaka na proizvode i sl.), što se pokazalo kao dobar primjer
prakse u razvijenim zemljama.
Kada je u pitanju određivanje lokacije novih objekata (u kojima se manipuliše opasnim materijama...)
neophodno je utvrđivanje/procjena mogućih rizika po životnu sredinu i zdravlje stanovništva, dok je
za već postojeće objekte obavezno utvrđivanje/procjena aktuelnih rizika, koja zavisi od vrste
objekata, od dužine izloženosti riziku toksičnosti ili drugom hazardu (na pr. zagađenje podzemnih
voda, i dr.).
7.2 Mjere u funkciji ostvarivanja ciljeva
Adekvatno polazište za preciziranje odgovarajućih mjera svakako su ciljevi čije dostizanje
podrazumjeva poboljšanje osnovnih elemenata: vazduha, vode, zemljišta i živog svijeta odnosno
ukupnog kvaliteta životne sredine.
Efikasna zaštita i poboljšanje kvaliteta vazduha, voda i zemljišta uspostavlja se identifikacijom i
sprovođenjem mjera kojima će se dostići postavljeni ciljevi i čiji efekti se procjenjuju kroz adekvatno
prepoznate indikatore.
Tabela 7.7 Mjere zaštite vazduha
Cilj
C1
C2
M1
C2
M2
Nosioci
Radi kontrole, održavanja stanja ili unapređenja kvaliteta
vazduha za područje Glavnog grada potrebno je sprovesti Uprava
praćenje stanja shodno Programu monitoringa. Isto tako, GG
smatra se neophodnim uspostaviti mehanizme za vršenje
mjerenja kada postoji osnovana sumnja o prekomjernoj
zagađenosti.
Formiranje i stalno ažuriranje registra izvora zagađivanja
kao dijela integralnog katastra zagađivača životne Uprava
sredine, a koji na aktivan način dopušta pretraživanje, GG
sortiranje i druge funkcije obrade i korišćenja podataka.
Isto tako neophodno je ustanoviti mehanizme
informisanja javnosti i transparetnost
podataka o
rezultatima mjerenja.
114
Rokovi
Indikatori
Prioritet
-
Prioritet
Registar
Katastar
Cilj
C2
M3
Nosioci
Ustanovljavanje informacionog sistema stanja kvaliteta
vazduha, kao dijela informacionog sistema zaštite životne
sredine. Na ovaj nači objedinjuju se i prezentuju podaci iz
državne i lokalne mreže, podaci iz registra izvora
zagađivanja, podaci o supstancama koje oštećuju ozonski
omotač, podaci iz nacionalnog inventara emisija
zagađujućih materija u vazduh, sprovedene mjere i
programi i dr. Podaci trebaju biti dostupni na web strani
Grada.
Implementirati usvojena strateška dokumenta, programe i
planove, uz redovno izvještavanje o postignutim
rezultatima.
Striktno poštovanje usvojenih standarda i sprovođenje
verifikovanih mehanizama zaštite preduslov su direktnog i
indirektnog preventivnog djelovanja na kvalitet vazduha.
MOR
TAZ
ŽS,
Uprava
GG
C3
M4
C3
C4
M5
C4
C5
M6
Podsticanje primjene čistih tehnologija (BAT - best
available technology - najbolja raspoloživa tehnologija)
kod najvećih zagađivača, naročito ako se procjeni da MORT
postoji mogućnost unaprjeđenja stanja.
C4
C5
M7
C4
C5
M8
Podsticati korišćenje obnovljivih izvora energije (u ME,
prvom redu sunce, ali i vjetar i voda), kao i MORT
sprovođenje mjera energetske efikasnosti.
Kanc. za
energ.
men.GG
Uspostavljanje sistema selektivnog prikupljanja čvrstog Uprava
otpada i sprovođenje aktivnosti na sprečavanju stvaranja GG
nelegalnih odlagališta otpada.
C4
C5
M9
Formirati nove i održavati postojeće parkove i druge
zelene
površine unutar stambenih četvrti. U djelovima
Grada izloženim evidentnom uticaju prašine (i buke) od
saobraćaja, postaviti prirodne barijere, kao što su
drvoredi, a gdje je to moguće i pojaseve zaštitnih šuma.
Uopšteno potrebno je formiranje i održavanje tzv. “zelene
i plave infrastrukture”.
Rokovi
Prioritet
Indikatori
Informacioni
sistem
MORT
AZŽS
Uprav
a GG
Prioritet
Izvještaji
Kratkoročno
MOR
T
MPR
R
Prioritet
Trajna
aktivnost
%
Povećanja
zelenih
površina
Prioritet
Trajna
aktivnos
t
Broj
unaprijeđeni
h sistema
Mjere poboljšanja i modernizacije javnog gradskog Uprava
prevoza; optimizacija saobraćajnog toka; uspostavljanje GG
biciklističke infrastrukture. Popularizacija korišćenja građani
bicikla i javnog prevoza.
Prioritet,
Srednjoročno
Prioritet
Dugoročno
Uspostavljen
sistem
Prioritet
Trajna
aktivnost
Broj putnika
u javnom
prijevozu
Tabela 7.8 Mjere zaštite kvaliteta voda i vodnih tijela
Cilj
C1
C1
C1
M1
M2
M3
Nosioci
Izraditi i usvojiti relevantne dokumente
vodoprivrede za područje Jadranskog sliva:
plan upravljanja pojedinim vodnim područjima
te planove izgradnje i održavanja objekata
komunalne infrastrukture; mjera je apsolutni Uprava za
prioritet u dijelu studijsko odnosno planersko- vode,
organizacionih mjera, jer će se planovima Uprava GG
uspostaviti cjelina za područje voda; zaštita ne
poštuje administrativne granice, zato treba
uspostaviti saradnju između države i grada.
Unaprijediti kvalitet katastra zagađivača
(ažurnije, dostupnost, preciznije izvještavanje i
o manjim zagađivačima...).
Dopuniti monitoring površinskih i
uspostaviti monitoring podzemnih voda.
115
Rokovi
Indikatori
Prioritet
Izrađeni
dokumenti
Inspekcija
Trajno
Katastar
AZŽS
Uprava za
vode
Srednji rok
Program
monitoringa
Cilj
C1
C1
C2
C2
C2
M4
M5
M6
M7
M8
C2
M9
C2
M10
C2
C3
C4
M11
M12
M13
Nosioci
Uspostaviti jedinstven informacioni sistem sa
relevantnim podacima i analizom stanja. MPRR
Dostupnost na web stranama nadležnih organa. AZŽS
U planovima korišćenja i upravljanja voda
poštovati principe integralnog upravljanja
vodama
pri
tome
dajući
prednost
višenamjenskim rješenjima.
Ukloniti, i
prije svega sanirati stare,
poznate i utvrđene izvore zagađenja voda.
Poštovati postojeće odluke o zaštiti izvorišta
vode pri svim planovima, zahvatima i faktičkoj
namjeni površina, te tamo gdje je to od
strateškog značaja donijeti nove odluke.
Podsticati uvođenje mjera kojima se utiče na
smanjenje zagađenja od velikog broja manjih
uzročnika (automehaničarske radionice,
benzinske pumpe, razne privredne aktivnosti,
itd.).
Sanirati odlagališta otpada, ali i druge
degradirane i zagađene površine kako ne bi
došlo do ugrožavanja kvaliteta podzemnih
voda.
Sprovesti mjere sprečavanja ili smanjenja na
najmanju moguću nivo zagađivanja voda od
poljoprivredne proizvodnje.
Striktno sprovoditi tehničke standarde pri
izgradnji septičkih jame ili taložnika, pojačati
inspekcijski nadzor i sprovesti kampanje
podizanje nivoa svijesti o datom pitanju sa
naglaskom na korišćenje alternativnih rješenja.
Održavati količinu vode u vodnim staništima
koja je nužna za očuvanje hidrološke pojave i
opstanak živog svijeta.
MPRR
Uprava za
vode
Rokovi
Indikatori
-
Prioritet
Trajno
-
MPRR
AZŽS
Srednji rok
-
MPRR
Uprava GG
Prioritet
-
MORT
Trajno
-
AZŽS
Uprava GG
MPRR
Inspekcija
građani,
MORT
MPRR
Pripremiti potrebnu dokumentaciju i sprovesti Uprava GG
propisane procedure za izgradnju novog JPViK
uređaja za prečišćavanje otpadnih voda.
Trajno
Srednji rok
Broj realizovanih
aktivnosti
Trajno
-
Trajno
-
Trajno
Srednji rok
Izgrađeno
postrojenje
Tabela 7.9 Mjere zaštite zemljišta
Cilj
C1
M1
C1
M2
C1
M3
C2
M4
C2
C3
M5
M6
Nosioci
Uređenje padavinskih voda sa drumova i
drugih zagađenju izloženih površina.
Čišćenje nelegalnih odlagališta
otpada/smetlišta i uvođenje mjera za
sprečavanje njihovog ponovnog nastajanja
(postavljanje kontejnera na datim
lokalitetima, efikasan nadzor, jačanje
svijesti).
Smanjiti emisije iz sektora industrije,
energetike u vazduh (zagađenje zemljišta
taloženjem čestica u zemljištu).
Podsticati razvoj održive poljoprivrede
(izrada studija izvodljivosti pojedinih
razvojnih scenarija, realizovanje pilotprograma)
Pored intenzivne poljoprivrede podstaći
savremene prakse sa ciljem očuvanja
parametara tla (red sađenja, efikasnija
primjena bio-tehničkih sredstava, više
kultura, i dr.).
Revizija neizgrađenih građevinskih zona
iz postojećih planova u smislu
116
Rokovi
Indikatori
MORT
Prioritet
-
Uprava GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
Broj uklonjenih
smetlišta/
sprečavanje
nastanka novih
Svi resori
Trajna
aktivnost
Rezultati
monitoringa
MPRR
Trajna
aktivnost
-
Proizvodjači
Trajna
aktivnost
-
-
Cilj
C3
M7
C3
M8
C3
M9
C4
M10
C4
M11
C4
M12
C4
M13
C4
M14
C5
M15
C5
M16
Nosioci
ponovnog vraćanja u funkciju
poljoprivrednih površina, pogotovo ako se
radi o zemljištima boljeg kvaliteta. Prilikom
prostornog planiranja neophodno je
dosljedno primjenjivati princip očuvanja
postojećih kapaciteta poljoprivrednog
zemljišta.
Obnova napuštenih poljoprivrednih površina
primjenom mehanizma finansijskog
podsticaja (programi kreditiranja).
Rekultivacija, privođenje novoj namjeni
degradiranih područja (napuštena
eksploatacijska polja, industrijske zone,
deponije otpada i dr.).
Uspostavljanje savjetodavnog servisa o
stanju i pogodnosti tla za poljoprivrednu
proizvodnju.
Izraditi detaljniju kartu erozije
Sprovođenje programa tehničkih mjera
zaštite od negativnog dejstva voda (npr.
uređenje korita bujice, i sl.) i održavanje
postojećih sistema (odvodni kanali, i dr).
Izrada odnosno ažuriranje, te sprovođenje
integralnog programa formiranja zasada
zaštitnih šuma u skladu s mjerama i
programima drugih sektora. Realizacija
drugih biotehničkih mjera na smanjenju
intenziteta erozije (briga o vegetacionom
pokrivaču, održavanje terasa i sl.)
Izvoditi regulativne mjere korišćenja
višegodišnjih umjesto jednogodišnjih biljnih
kultura, kao i obaveza održavanja
protiverozionih šuma na nagnutim terenima,
i sl.
Uspostaviti međuresorsku saradnju na polju
zaštite od negativnog djelovanja voda
usklađivanjem sektorskih planova i
programa (vodoprivreda, poljoprivreda,
šumarstvo, zaštita prirode, planiranje i
uređenje prostora, i dr.).
Definisanje standardnih indikatora
monitoringa, dodatna ciljana istraživanja, te
integracija podataka u informacioni sistem
životne sredine.
Uspostavljanje GIS-a i korišćenje
informacionog sistema kao osnove za
prostorno planiranje i upravljanje prostorom.
Rokovi
Indikatori
Uprava GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
MPRR,
banke
Trajna
aktivnost
% Obnovljenih
površina
MPRR
Trajna
aktivnost /
Više faza
realizacije
%
Rekultivisanih
površina
MPRR
Prioritet
Servis u funkciji
Uprava za
vode,
Služba GG
MPRR
Službe GG
Prioritet
Urađena karta
Prioritet
Trajno
Izvještaji o
sprovedenim
mjerama
MPRR
Prioritet
Veći % zaštitnih
šuma
MPRR
Trajno
-
Svi resori
Prioritet,
Trajna
aktivnost
-
MORT,
AZŽS,
inspekcija
Prioritet
Trajna
aktivnost
Baza podataka
MORT,
AZŽS,
Službe
GG
Prioritet,
Trajna
aktivnost
Uspostavljen
GIS
Tabela 7.10 Mjere zaštite od buke
Cilj
C1
M1 Na osnovu planirane namjene prostora, kao i površina naselja
koja predstavljaju prostorno funkcionalnu cjelinu ili pak više
naselja koja su prostorno-funkcionalno povezani u cjelinu
odrediti zone za nedefinisane prostore Glavnog grada. U
postupku izrade konsultovati kriterijume definisane Pravilnikom
o graničnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu
utvrđivanja indikatora buke i akustičkih zona i metodama
ocjenjivanja štetnih efekata buke.
117
Akteri
Indikatori
Rok
GG
Srednji
Inovirana
Odluka
Cilj
Akteri
C1 M2 Realizovati mjere zaštite od buke u smislu njene redukcije i
samoizolacije primjenom odgovarajućih tehničkih rješenja;
Izmještanje teretnog saobraćaja iz stambenih zona i redukcijom
saobraćaja u noćnom periodu;
Planiranje fizičke odvojenosti “industrijske” od stambenih
naselja.
C1 M3 Izraditi „karte konflikata“ u odnosu na nivoe buku i definisati
mjere.
Službe
GG
Srednji
M4 Uspostavljanje monitoringa buke, izrada strateške karte buke i
akcionog plana za Glavni grad.
C2
M5 Razmatrati pitanje buke u prostornom planiranju i uređenju (kroz Službe GG
rješavanje konflikata u prostoru).
C2
M6 Detaljno uzimati u obzir rješenja i predviđene mjere vezano za
problematiku prilikom donošenja odluka u postupku procjene
uticaja projekata na životnu sredinu.
C3
M7 Postepeno rješavati evidentan problem buke sa prioritetnim
rješavanjem buke iz saobraćaja u urbanim sredinama. Mjere
uključuju: gradnju obilaznica, izmještanje saobraćajnih pravaca
izvan stambenih zona, obnova puteva, prije svega gornjeg sloja
kolovoza (kvalitetniji put – manje buke), smanjenje dopuštenih
brzina (manja brzina–manja buka), regulacija kamionskog
saobraćaja (manje kamiona–manje buke), izgradnja zaštitnih
barijera uz saobraćajnice (efikasna mjera kada nema puno
sporednih puteva sa ukrštanjima), sadnja zaštitnog rastinja,
upotreba višeslojnih stakala na prozorima koji bolje izoluju od
prekomjerne buke itd..
Službe GG
Službe GG
Broj realiz.
mjera
Srednji
Izrađene
karte
Dugoročno
Izrađena
dokum.
AZZS
C1
Indikatori
Rok
Trajno
Trajno
-
MS
Realiz.
dugoročno
AZŽS
aktivnosti
Uprava GG
Obaveza koja proizilazi iz procesa pridruživanja jeste dovođenje svih prirodnih voda u dobro stanje i
obezbjeđenje dobrog hidrološkog, hemijskog i ekološkog statusa voda do 2015. Isto tako važna
komponenta zdravlja ljudi je adekvatno ispitivanje kvaliteta vode na izvorištima koja služe za ocjenu
ispravnosti voda za potrebe vodosnabdijevanja.
Uticaj buke na razvoj biljaka još nije dovoljno proučen, ali se zna da je vegetacija odlična
protivzvučna barijera. Tako, tampon-zone zelenila uz puteve, osim što upijaju gasove i prašinu,
znatno smanjuju i buku, istraživanja pokazuju čak i do 50% smanjenja.
U narednim tabelama identifikovane su mjere čijom implementacijom dijelom mogu biti dostignuti
prepoznati ciljevi u oblasti zaštite biodivrizeta, borbe protiv klimatskih promjena i racionalnog
korišćenja energenata.
Tabela 7.11 Mjere zaštite biodiverziteta
Cilj
C1
C1
C2
M1
M2
M3
Izrada Studije zaštite (stručne podloge) za prepoznate
vrijedne prostore na teritoriji Glavnog grada; sprovođenje
odgovarajućih propisanih procedura, kao i izrada
definisane dokumentacione osnove za održivo
upravljanje.
Nosio
ci
GG
Osmisliti atraktivnu ponudu za zaštićena prirodna dobra Upravljači
zaštićenim
u kontekstu razvoja različitih vrsta turističke ponude,
prirodnim
uključujući: posmatranje ptica (bird-watching), posjete
dobrima
pećinama, rafting, šetnje i vožnje biciklom, ostalo.
Evidencija ekosistema. Sinteza rezultata svih postojećih i Naučne
budućih istraživanja za pojedine vrste, staništa naročito institucije
endemične i rijtke u medjunarodnim, ali i nacionalnim
okvirima.
118
Rokovi
Prioritet
srednjeročno,
Trajna
aktivnost
Indikator
% novo
proklamovanih
zaštićenih
prirodnih dobara
Trajna
aktivnost
-
Prioritet
Trajna
aktivnost
Formirana
evidencija/publiko
vani podaci
Cilj
C3
M4
Evidentno je da podaci o broju, stanju i prostornom
rasprostranjenu biljnih i životinjskih vrsta i gljiva trebaju
biti na jedan novi i savremeni način obrađeni i
verifikovani. Kvalitetna saznanja o biološkom diverzitetu
su preduslov za efikasnu zaštitu kroz razvoj adekvatnog
koncepta i konketnog akcionog plana za njihovo
očuvanje. Navedeno podrazumjeva istraživanja i
prikupljanje podataka na terenu tj. obradu novih i
postojećih podataka o biodiverzitetu.
Uspostavljanje baze podataka o biodiverzitetu gdje će se
centralizovati odnosno objedinjavati, svi potvrđeni podaci
i dostupne informacije za teritoriju Glavnog grada.
Nosio
ci
Uprava
GG
C1
C2
C3
M5
C4
M6
Prilikom izrade sektorskih planova i programa, te
budućih planskih rješenja neophodno je uzimati u obzir
prirodne specifičnosti prostora na koji se isti odnose
naročito ukoliko je identifikovan kao posebno vrijedan sa
aspekta biodiverziteta (urbanizam, turizam, saobraćaj,
poljoprivreda, vodoprivreda, upravljanje otpadom,
preventivne mjere protiv hazarda).
C5
M7
Bitna pretpostavka odgovornog odnosa prema biloškoj
raznovrsnosti biljnih i životinjskih vrsta jeste svjesnost o
značaju ovog pitanja. Primjenom širokog spektra
aktivnosti kao što su medijske kampanje, izrada biltena i
informatora, te organizovanje edukativnog
programa/predavanja o biodiverzitetu, mogu se postići
odgovarajući rezultati u podizanju svijesti i informisanosti
građanja i njihovog većeg uključivanja u efikasno
rješavanje zajedničkih problema na ovom polju.
C6
M8
Proširenje urbanih zelenih površina predstavlja značajnu
GG
komponentu kvalitetnijeg životnog prostora. U tom smislu
JP
buduća planska rješenja treba da prepoznaju
Zelenilo
najefikasnije I najprimjerenije mehanizme za buduću
organizaciju zelenih površina u Glavnom gradu.
Rokovi
Prioritetno
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
GG
Indikator
Izrađen
Akcioni
plan
osnova
Trajna
aktivnost
Trajna
aktivnost
Uspostavljena
baza podataka
-
Broj sprovedenih
aktivnosti
% proširenih
zelenih površina
Tabela 7.12 Mjere ublažavanja i adaptacije na klimatske promjene
Cilj
C1
M1
Izrada studije osjetljivosti Glavnog grada na klimatske
promjene.
C1
M2
Izrada Adaptacione strategije sa akcionim planom za
Glavni grad.
C1
C2
C3
C3
C3
M3 Izrada procjene ugroženosti područja naročito izloženih
poplavama (kao evidentnog problema).
M4
M5
M6
Proširenje urbanih zelenih površina u smislu njihovog
kvantitativnog i kvalitativnog povećanja u gradskim
četvrtima i formiranja zaštitnog zelenila oko
infrastrukturnih
objekata.
Procjena
mogućnosti
razvoja i primjene sistema
Nosio
ciGG
Rokovi
Indikator
Prioritet
Urađena Studija
GG
Prioritet
Urađena
Strategija
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
Uprava
GG
Prioritet
Formirana
evidencija/publiko
vani podaci
% zelenih
površina
navodnjavanja „kap po kap“ za održavanje javnih
površina (parkovi, dvorišta gradskih ustanova i dr.).
GG
Prioritet
Uspostavljen
sistem
navodnjavanja
Sprovedene mjere adaptacije i ublažavanja na klimatske
promjene.
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
% uspješno
sprovedenih
mjera
119
Tabela 7.13 Mjere energetskog menadžmenta
Cilj
Izrada metodologije i studije i primjena podsticajnih šema
Glavnog grada (bespovratna sredstva, subvencije i dr.)
za izgradnju i rekonstrukciju zgrada prema
niskoenergetskim i pasivnim standardima
C1 M2 Primjena postojećih podsticajnih šema grada i
C4
osmišljavanje novih (bespovratna sredstva, subvencije, i
C5
dr.) za korišćenje obnovljivih izvora energije u zgradama
(fotonaponski sistemi, solarni kolektori, kotlarnice na
toplotne
pumpe
C2 M3 biomasu,
Izmještanje
saobraćaja
iz iI dr.)
zone
C1
C2
C2
M1
M4
M5
Nosioci
Rokovi
Indikator
GG
srednjoro
čno
GG
srednjoročno Urađena
Strategija
GG
Poboljšanje postojeće mreže linija gradskog i prigradskog Uprava GG
prevoza uvođenjem novih linija ili promjena trase linija u
zavisnosti od potencijalne potražnje i optimizacija
prevoznih usluga
GG
Uvođenje naknada za saobraćajno zagađenje
Prioritet
Trajna
aktivnost
Urađena
Studija
-
Prioritetno
% novih
linija
Srednjor
očno
Uspostavljen
sistem
C3
M6
Zamjena postojećih sa energetski efikasnijim i ekološki
prihvatljivijim rasvjetnim tijelima
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
%
izvršenih
zamjena
C3
M7
Zamjena postojećih elektromagnetnih predspojnih
uređaja u rasvjetnim tijelima i ugradnja modernih
elektronskih prigušnica, čime se otvara mogućnost
daljinskog upravljanja rasvjetnim tijelima
GG
Prioritet
Trajna
aktivnost
%
izvršenih
zamjena
Kao zasebna grupa mjera prepoznata je ona koja se odnosi na društveni aspekt u smislu
kvalitetnijeg življenja.
Tabela 7.14 Mjere za unapređenje društvenog/socijalnog nivoa
Nosioci
Rokovi
Cilj
GG
srednjoro
čno
GG
srednjoročno Sprovedene
aktivnosti
M3 Podsticanje uključivanja građana u procedure donošenja
odluka (okrugli stolovi, tribine, izrada i distribucija
edukativno-promotivnog materijala)
GG
M1
C1
M2
C3
C3
Cilj
Indikator
Izgradnja i održavanje vodovodne, komunalne i
saobraćajne infrastrukture u manje razvijenim djelovima
Grada
Aktiviranje pojedinih/ruralnih područja Glavnog grada za
razvoj odruživog turizma sa akcentom na očuvanje
kulturoloških i tradicionalnih objeležja
C2
M4
Uprava GG
Izrada studije izvodljivosti za potrebe prilagođavanja
pristupa objektima u vlasništvu Glavnog grada Podgorica
osobama sa posebnim potrebama
Trajna
aktivnost
Prioritetno
% izgrađene
infrastrukture
Organizovane
aktivnosti
Urađena
Studija
Tabela 7.15 Mjere za unapređenje upravljanja otpadom
Nosioci
Rokovi
C1
M1 Izgradnja reciklažnih dvorišta
GG
C1
C4
M2 Povećanje broja posuda za selektivno odlaganje (na
javnim površinama, za potrebe zgrada u vlasništvu
Glavnog grada)
GG
C3
M3 Organizovanje akcija uklanjanja otpada i uređenja
određenih lokacija kroz uključivanje različitih subjekata
(građani, civilni sektor i dr.)
GG
C2
C5
M4 Izrada i distribucija edukativno-promotivnog materijala
Uprava GG
120
Indikator
srednjoročno Broj
izgrađenih
dvorišta
srednjoročno Broj posuda
za selektivno
sakupljanje
otpada
Trajna
aktivnost
Prioritetno
Organizovane
aktivnosti
-
VIII PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANTNIH
RJEŠENJA KOJE SU UZETE U OBZIR, KAO I OPIS NAČINA PROCJENE, UKLJUČUJUĆI I
EVENTUALNE TEŠKOĆE DO KOJIH JE PRILIKOM FORMULISANJA TRAŽENIH PODATAKA
DOŠLO (KAO ŠTO SU TEHNIČKI PODACI ILI NEPOSTOJANJE HOW KNOW)
8.1 Varijantna plansko urbanistička rješenja - Scenariji prostornog razvoja
Strategija prostornog razvoja iz oktobra 2012. razmatrala je tri scenarijа razvoja grada, koji su
predstavljeni u nastavku sa izborom najboljeg scenarija.
A
Kompetititvni scenario
Kompetitivni scenario predviđa nastavak i intenziviranje aktuelnih društvenih i ekonomskih trendova,
nastavak doseljavanja u Podgorici i u ravničarskom djelu Glavnog grada, oslanjajući se na porast
radnih mjesta u sektorima: privrede, energetike, saobracaja. Ovaj scenario, ukoliko je sposoban da
se ostvari u okviru globalne krize finansijskih institucija, generisao bi visok nivo investicija i
realizaciju velikih energetskih, infrastrukturnih i privrednih projekata. To bi značilo, da bi se
realizovao i veći dio pripremljenih planskih dokumenata Glavnog grada (DUP, UP).
Pravci razvoja:
Trend urbanizacije uz koridore magistralnih i regionalnih puteva se intenzivira, tako da dolazi do
spajanja urbanizovanih područja Podgorice, Golubovca i Tuzi u kontinuiranu urbanu aglomeraciju.
Predviđena je zaštita poljoprivrednih zemljišta najboljeg kvaliteta, i djelimična zaštita širenja
urbanizacije u kontaktnoj zoni Nacionalnog parka Skadarsko jezero.
Mreža naselja:
U toj velikoj 'metropolitanskoj' urbanoj aglomeraciji Podgorica (198.099 stanovnika 2025. g)
nastavlja se razvoj funkcije centra državnog značaja, kao i određenih međunarodnih funkcija.
Golubovci (13.760 stanovnika 2025. g, gravitaciono područje 20.903) i Tuzi (8.382 stanovnika 2025.
g, gravitaciono područje 14.009) obzirom na veličinu gravitacionog područja mogli bi razvijati
funkcije opštinskog značaja, ali zbog blizine Podgorice i očekivanog boljeg javnog prevoza (što
omogućavaju predviđene gustine naseljenosti), to bi se teško relizovalo. Realnija je varijanta, da bi
ta naselja ostala u postojećem rangu značajni lokalni centri, odnosno centri nižeg ranga u sklopu
urbane aglomeracije Podgorice. Za razvoj brdovitog područja Glavnog grada predviđa se
produžetak trenda opadanja stanovništva za istočna brda, stagnacija za sjeverna i rast u zapadnim
brdima. Kao nosioci razvoja na brdovitom području Glavnog grada, prije svega društvene
infrastrukture, ostaju postojeći lokalni centri Ubli i Lijeva Rijeka, te opštinski lokalni centri Stijena,
Bioče i Barutana.
Za razvoj ruralnih područja predviđena su naselja sa osnovnim snabdjevačkim sadržjima Mataguži i
Vranj, u ravničarskom dijelu, i Budža-Stjepovo, u brdovito planinskom djelu. Kompetitivni scenario
predviđa i veći razvoj turizma, odnosno turistickih naselja Veruša, Vranjina, Sinjac i razvoj turističko
rekreativnih zona u Plavnici, Radovču, Bioču, Ublima, Draževini, Lužnici i Opasanici.
Urbani razvoj:
− Ekstenzivni razvoj prije svega u širem gradskom području Podgorice,
− Produženje trenda raštrkanosti i neracionalnosti gradnje unutar urbanih koridora PodgoricaGolubovci i Podgorica- Tuzi,
− Izgradnja društvene, i prije svega komunalno tehničke, infrasturkture teško prati raštrkanu
građevinsku inicijativu,
− Brži privredni razvoj rezultira u prostorno agresivnim zahvatima, ne uključuje dovoljno
zahtjeve zaštite životne sredine, usmjerenje privrednih djelatnosti, koje zahtijevaju veće
površine i generišu veći saobraćaj/transport u proizvodno–servisnim zonama uz autoputeve
(lokacije značajnih petlji), magistralne i regionalne saobraćajnice (lokacije: Podgorica –
povećanje KAP i lokacije uz magistralni put prema Baru - Ćemovsko polje, Donja Gorica; uz
121
autoputeve petlje u Gornjim Kokotima, Bioču, Veruši, Dinoši; uz magistralne puteve
Golubovci, Tuzi, Cetinje, vazdušna luka Podgorica)
− Za očekivati je, da će se razlike u kvalitetu urbanog prostora povećati. Npr. segregacija
stanovanja: elitne zone u Podgorici i na određenim lokacijama sa boljim pejzažnim i
mikroklimatskim uslovima, i amorfne urbane aglomeracije bez adekvatne infrastrukture na
periferiji grada.
Demografija:
− U metropolitanskoj urbanoj aglomeraciji Podgorice živi 90% stanovništva, oko 7 % je ruralnog
stanovništva u ravničarskom dijelu i oko 3% u brdovito planinskom dijelu Glavnog grada.
− Veće doseljavanje radne snage iz inostranstva i susjednih država zahtijeva veću izgradnju
stanova. Obzirom na demografske projekcije očekuje se veći razvoj stanovanja u Tuškom
kraku (indeks 1,41).
Ekonomija:
Brži ekonomski/privredni razvoj, razvoj i prerada aluminijuma, godišnji rast BDP-a od 5%.
Energija:
Izgradnja svih elektrana na Morači i Cijevni, a veće potrebe dovešće do porasta cijene energije.
Saobraćaj:
Izgradnja auto-puta i jugo-zapadne gradske obilaznice, veća ulaganja u saobraćajnu infrastrukturu,
povećanje dnevnih migracija iz šireg regiona, jačanje željezničkog javnog prevoza u sklopu urbane
aglomeracije Podgorica-Tuzi-Golubovci.
Poljoprivreda:
Djelimično očuvanje najkvalitetnijih poljoprivrednih zemljišta, ali i izrazito smanjenje agrikulturnog
pejzaža.
B.
Kohezijski scenario
Kohezijski scenario integriše ekonomske, društvene i ekološke ciljeve u smislu njihovog usmjerenja
ka ostvarivanju održivog rasta i raznolike, lokalno usmjerene, privrede, dovoljno fleksibilne da se
može prilagoditi izazovima promjenjive globalne ekonomije. Društveni razvoj zasniva se na znanju i
inovacijama, sa ulaganjima u naučno-istraživačke institucije i raznolikoj privredi (zelena privreda),
upravljanju zaštitom životne sredine i novim uslužnim djelatnostima najvišeg ranga. To bi značilo
selektivni izbor implementacije usvojenih planskih dokumenta (DUP, UP), vodeći računa o nosivosti
društvene i tehničke infrastrukture.
Pravci razvoja:
Glavni grad Podgorica nema stvarnih mogućnosti za policentrični razvoj, osim pod predpostavkom
da je moguće vrlo drastično preusmjeriti sve investicije u druge centre. Urbanizacija se usmjerava u
tri centra: Podgorica, Tuzi i Golubovci, i u naselja - lokalne centre pojedinih planskih zona u brdovito
planinskom dijelu Glavnog grada. Druga naselja u ravničarskom dijelu Glavnog grada razvijaju se u
okviru postojećeg građevinskog zemljišta.
Kohezijski scenario predviđa balansiraniji razvoj ravničarskog i brdovitog dijela, u smislu smanjenja
razlika u kvalitetu života u domenu osnovne snabdjevenosti i tehničke infrastrukture. U ravničarskom
dijelu preporučuje se spajanje urbanih područja u amorfne aglomeracije, tako da se planiraju zeleni
eko-koridori i pažljivo se oblikuju granice pojedinih naselja. Predviđena je i zaštita širenja
urbanizacije u kontaktnoj zoni Nacionalnog parka Skadarsko jezero. U brdovitom i planinskom dijelu
Glavnog grada predviđa se mreža naselja za snabdijevanje stanovništva sa ciljem održavanja i
revitalizacije tradicionalnog sistema naseljenosti seoskih područja.
122
Mreža naselja:
Podgorica, državni centar sa određenim međunarodnim funkcijama, Tuzi i Golubovci značajni lokalni
centri, Ubli i Lijeva Rijeka lokalni centri, Stijena, Bioče, Fundina, Dinoša, Barutana lokalni opštinski
centri. Naselja Skorać-Arza i Stijepovo-Budža razvijaju pojedine funkcije neophodne za najosnovnije
snabdijevanje sela u brdovitom i planinskom dijelu, a Mataguži i Vranj u ravničarskom dijelu Glavnog
grada. Predviđa se razvoj turističkih naselja Veruša i Vranjina, u manjem opsegu Sinjac i razvoj
turističko rekreativnih zona u Plavnici, Radovču, Bioču, Ublima, Lužnici, Draževini, Opasanici (ekokatuni).
Urbani razvoj:
− usklađen, integralni urbani razvoj po predviđenim fazama koji prati izgradnja društvene i
tehničke/komunalne infrastrukture,
− prednost na kvalitativnoj dogradnji/zaokruživanju, obnovi, revitalizaciji postojećih urbanih,
posebno degradiranih, površina na svim područjima Glavnog grada,
− ograničavanje gradnje na novim površinama, izuzev u slučajevima kada je opravdana sa
razvojnim potrebama Glavnog grada i države, i u obliku organizovane gradnje zaokruženih,
urbanističko-arhitekturnih cjelina,
− usmjeravanje gradnje u planirana urbana područja Podgorice, Tuzi i Golubovci,
− uređenje zelenih eko-koridora za sprečavanje amorfnog širenja naselja, kao zaštita životne
sredine i poboljšanje mikro-klime,
− unaprjeđenje orjenatacije u prostoru, vizuelno i oblikovno uređenje ulaza u pojedina naselja
(gateway),
− usmjerenje privrednih djelatnosti, koje zahtijevaju veće površine i generišu veći
saobraćaj/transport u proizvodno–servisne zone locirane na rubu naselja–lokalnih centara uz
autoputeve (lokacije značajnih petlji), magistralnih i regionalnih saobraćajnica (lokacije:
Podgorica – rekonstrukcija KAP i manje lokacije uz magistralni put Čemovsko polje, Donja
Gorica; uz autoputeve - petlje za Gornje Kokote, Bioče, Verušu, Dinošu; uz magistralne
puteve Golubovci, Tuzi, vazdušna luka Podgorica, logistički centar Podgorica),
− uređenje zelenih sanitarnih zona uz veće proizvodno-servisne komplekse i komplekse na
Ćemovskom polju (intenzivnije oko KAP-a),
− povezivanje područja urbanizacije javnim putničkim saobraćajem i efikasnom mrežom
biciklističkih i pješačkih staza,
− određivanje stambenih površina s obzirom na predviđene potrebe po stambenim jedinicama,
sa različitim gustinama i tipologijom.
Demografija:
Kontrolisano doseljavanje radne snage, smanjenje iseljavanja iz sjevernih i istočnih brda.
Ekonomija:
Brz ekonomski razvoj, smanjenje nezaposlenosti, KAP postepeno prestrukturiranje, godišnji rast
BDP-a od 2,1%.
Energija:
Elektrane na Morači, upotreba obnovljivih izvora, novi izvori energije.
Saobraćaj:
Izgradnja auto-puta i jugo-zapadne gradske obilaznice, dogradnja saobraćajne mreže, razvoj javnog
putničkog saobraćaja.
Poljoprivreda:
Očuvanje najkvalitetnijih poljoprivrednih zemljišta i agrikulturnog pejzaža.
C.
Ekološki scenario
123
Ekološki scenario predviđa zaštitu postojećih i predloženih (međunarodnih, nacionalnih i regionalnih)
zona zaštite životne sredine kao osnovni princip organizacije djelatnosti u prostoru. Urbani i drugi
razvoj na ovim područjima nije dozvoljen, a razvoj u urbanim sredinama je usmjeren isključivo na
degradirani prostor (brownfield) i kao obnova i revitalizacija postojećih fizičkih struktura. To bi
značilo restriktivnu implementaciju planske dokumentacije (DUP, UP) sa jakim naglaskom na uticaj
na životnu sredinu.
Pravci razvoja:
Zaštita svih prirodnih resursa je osnovni koncept ovog scenarija. Urbanizacija u ravničarskom dijelu
Glavnog grada predviđa se u obimu postojećih građevinskih zemljišta naselja i u planiranim urbanim
zonama Podgorice, Tuzi i Golubovci.
U brdovitom i planinskom dijelu Glavnog grada predviđa se mreža naselja sa najosnovnijim
snabdijevanjem stanovništva, sa ciljem održavanja i revitalizacije tradicionalnog sistema naseljenosti
seoskih područja.
U kontaktnoj zoni Nacionalnog parka Skadarsko jezero i drugih područja zaštite nije dozvoljeno
širenje zona urbanizacije. Za naseljene komplekse odnosno grupe objekata dozvoljena je samo
sanacija bez širenja, u zonama zaštite, kao i sanacija do konačnog preseljenja.
Mreža naselja:
Podgorica, državni centar sa određenim međunarodnim funkcijama, Tuzi i Golubovci značajni lokalni
centri, Ubli i Lijeva Rijeka lokalni centri, Bioce, Stijena, Barutana, opštinski lokalni centri, Dinoša i
Fundina razvijaju pojedine funkcije neophodne za najosnovnije snabdijevanje sela u brdovitom i
planinskom dijelu Glavnog grada. Predviđa se razvoj turističkih naselja Veruša i Vranjina, u manjem
i razvoj turističko rekreativnih zona u Plavnici, Radovču, Bioču, Ublima, Lužnici, Opasanici (ekokatuni).
Urbani razvoj
− isključivo dogradnja i obnova na postojećem građevinskom zemljištu,
− rigorozno sankcioniranje bespravne gradnje,
− privredni razvoj maksimalno uvažava zahtjeve zaštite životne sredine,
− usmjerenje privrednih djelatnosti u proizvodno–servisne zone u Podgorici, Golubovcima i
Tuzima, locirane uz magistralne i regionalne saobraćajnice i manja privredna zona uz
autoput – petlja Veruša, te logistički centar u Podgorici)
Demografija:
Ograničenje doseljavanja.
Ekonomija:
Sporiji ekonomski razvoj, zatvaranje KAP-a, razvoj zelene privrede, godišnji rast BDP-a od 0.5%.
Energija:
Izgradnja hidroelektrana na Morači, veći udio alternativnih izvora energije.
Saobraćaj:
Izgradnja auto-puta i jugo-zapadne gradske obilaznice, manja ulaganja u putnu infrastrukturu,
povećanje javnog saobraćaja.
Poljoprivreda:
Očuvanje i povećanje poljoprivrednih zemljišta i zaštita agrikulturnog pejzaža.
124
8.2 Ocjena scenarija i izbor
Održivi razvoj je glavni sveobuhvatni cilj dugoročnog razvoja Glavnog grada i osnovni princip
prostornog uređenja koji PUP Podgorica teži da dostigne. To znači društveni i ekonomski razvoj, uz
zaštitu životne sredine, koji bi obezbijedio društveno ekonomsko blagostanje i za budućnost.
Osnovni ciljevi dugoročnog razvoja u prostoru na osnovu kojih je potrebno vrednovati pojedine
scenarije su:
1) Omogućiti održivi urbani razvoj koji smanjuje razlike u opremljenosti naselja sa društvenom i
tehničko-komunalnom infrastrukturom.
2) Povećati socijalnu koheziju, zdravlje i vitalnost stanovništva Glavnog grada.
3) Stvoriti uslove za razvoj održive vrste saobraćaja (uključujući javni prevoz, pješačenje, vožnju
bicikla i električna vozila) i druge oblike kolektivne potrošnje.
4) Zaštititi biodiverzitet koji čini život mogućim i pokreće privredu.
5) U najvećoj mogućoj mjeri zaštititi postojeći fond kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta i
zemljišta koje je podesno za agrarnu melioraciju.
6) Povećati energetsku efikasnost gradnje i proizvodnje energije iz obnovljivih izvora.
7) Uvažavati i ublažavati uticaj klimatskih promjena.
Kohezijski scenario, koji predviđa veći broj lokalnih centara različitog ranga, ravnomjerno
raspoređenih u prostoru, omogućava lakši pristup stanovništva društvenoj infrastrukturi i daje bolje
uslove za razvoj tehničko-komunalne infrastrukture. Kompetitivni i Kohezijski scenariji imaju bolju
projekciju kretanja BDP-ja i zaposlenosti, time da Kompetitivni predviđa veliki manjak radne snage i
time velike radne migracije, koje mogu predstavljati problem u asimilaciji doseljenika. Kohezijski i
djelimično Ekološki scenariji stvaraju uslove za razvoj socijalne kohezije i poboljšanje zdravlja i
vitalnosti stanovništva Glavnog grada. Predviđeno povećavanje zelenih površina u urbanizovanom
prostoru, zaštita životne sredine (smanjenje štetnih emisija) i prirodnih vrijednosti u okruženju, dobar
kontakt stanovnika sa prirodom i uređenim javnim površinama za druženje stanovnika, je preduslov
za očuvanje i unaprjeđenje zdravlja stanovništva. Pri tom se mora posebno voditi računa na
zdravstveno osjetljive kategorije stanovništva.
Sva tri scenarija stvaraju uslove za razvoj održive vrste saobraćaja, pri čemu su u prednosti
Kompetitivni i djelomično Kohezijski scenariji, koji omogućavaju razvoj efikasnog i ekonomski
održivog javnog putničkog saobraćaja i druge kolektivne potrošnje.
Ekološki, ali djelimično, i Kohezisjki scenariji daju najbolje uslove u zaštititi biodiverziteta. Ovi
scenariji omogućavaju zaštitu kvaliteta kulturnog pejzaža. Ekološki scenario u najvećoj mogućoj
mjeri štiti postojeći fond kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta i zemljišta koje je podesno za agrarnu
melioraciju. Osnovni cilj ovog scenarija je obezbjeđivanje stabilne i kvalitetne proizvodnje hrane i
razvoj ruralnog prostora gdje postoje uslovi za to, kao i uvođenje dobre prakse privređivanja uz
ograničenu upotrebu hemikalija, tzv. ekološka ili bio poljoprivreda.
Sva tri scenarija omogućavaju povećanje energetske efikasnosti gradnje i proizvodnje energije iz
obnovljivih izvora, pri čemu je Ekološki scenario u prednosti, obzirom na to, da je koncipiran
prvenstveno na proizvodnji energije iz obnovljivih izvora. Ekološki i Kohezijski scenario daju bolje
uslove u smislu prilagođavanja klimatskim promjenama. Održivo upravljanje vodnim resursima i
uređenje sistema efikasne potrošnje vode je teže realizovati kod kontinuirane urbane aglomeracije.
Iz generalng vrednovanja scenarija proizlazi, da je Ekološki scenario najbolja varijanta razvoja u
prostoru, obzirom na zaštitu životne sredine, i da je Kompetitivni scenario najnepoželjniji u smislu
uspostavljanja održivog urbanog razvoja i zaštite životne sredine na teritoriji Glavnog grada.
Obzirom na dostignuti urbani razvoj (Komparativan tabelarni prikaz scenarija) i stanje životne
sredine, implementacija Ekološkog scenarija zahtijevala bi drastične promjene i znatna materijalna
ulaganja za preusmjeravanje postojećih trendova urbanizacije i za sanaciju izgrađenog prostora i
kulturnog pejzaža prije svega u ravničarskom dijelu i na padinama brda, koja ga definišu. Tako se
125
Kohezijski scenario pojavljuje kao najprihvatljiviji za dalju, detaljniju, razradu u koncept prostorne
organizacije Glavnog grada Podgorice do 2025. godine.
Pri tome se mora voditi računa, da je koncept prostorne organizacije potrebno nadgraditi sa
određenim smjernicama iz Ekološkog scenarija, prije svega za područje zaštite i unaprjeđenja
životne sredine.
8.3 Alternative Plana
Shodno Zakonu, u ovom dijelu datog poglavlja, razmotrićemo alternativu da se Prostornourbanistički plan ne realizuje i alternativu da se Prostorno-urbanistički plan realizuje, tako što ćemo
procijeniti uticaje varijantnih rješenja na životnu sredinu, izvršiti poređenje i dati razloge vezane za
isto.
Alternativa 1: Nedonošenje/nerealizovanje Prostorno-urbanističkog plana
U slučaju da se i pored donošenja Odluke o izradi ovog plana isti ne usvoji ili pak ne realizuje, na
snazi bi ostala do sada važeća planska dokumenta (Generalni urbanistički plan i Prostorni plan
opštine Podgorica iz 1990. godine) čija rešenja, uzimajući u obzir godinu izrade, su neprimenjiva za
budući razvoj Glavnog grada.
Dosadašnji razvoj nije pratio odgovarajući razvoj infrastrukture, što je imalo za posledicu brojne
negativne pojave u prostoru:
−
−
−
−
−
−
Bespravnu gradnju
Teritorijalno neujednačen razvoj
Probleme sa saobraćajnom i komunalnom infrastrukturom
Neracionalno korišćenje i degradaciju prostora, u smislu prenamjene
Neadekvatno upravljanje prirodnim resursima
i dr.
Uzimajući navedeno u obzir, mora se konstatovati da su ovakve „aktivnosti“ u određenom stepenu
imale negativan uticaj na pojedine segmente životne sredine Glavnog grada, pa samim tim na
kvalitet življenja, u krajnjem i na zdravlje ljudi. I pored donošenja pojedinačnih, prostorno
ograničenih planskih dokumenata, te sprovođenja nove zakonske regulative usklađene sa
evropskim standardima, nijesu se mogli dobiti rezultati koji bi u potpunosti i na zadovoljavajući način
doprinijeli stvaranju slike urbane aglomeracije Glavnoga grada.
Alternativa 2: Donošenje/realizovanje Prostorno-urbanističkog plana
Savremeni trendovi, migratorni procesi u Crnoj Gori, a i sama definicija razvoja usvajanjem
koncepta „održivosti“, predstavljaju dovoljan podsticaj da se preduzmu koraci kako bi se unaprijedilo
upravljanje prostorom Glavnog grada. Pored toga, prihvaćeni koncept održivog razvoja,
podrazumjeva i obezbjeđivanje kohezije socijalne, ekonomske i sfere zaštite životne sredine, što,
između ostalog, kao jedan od preduslova podrazumjeva racionalno i namjensko korišćenje prostora.
Donošenje planskih dokumenata predstavlja instrument politike održivog korišćenja prirodnih
resursa, sprječavanja bespravne izgradnje, sanacije evidentiranih problema u prostoru,
prepoznavanje potencijala i definisanje njihovog budućeg iskorišćenja i dr. Navedenim, suštinski se
stvara okvir za zadovoljenje potreba stanovnika Glavnog grada i njihov kvalitetniji život.
126
8.4 Uticaji varijantnih rešenja na životnu sredinu
Alternativa 1
Razmatrajući alternativu 1 i negativne pojave koje je ona sa sobom donijela u prostoru, možemo
izdvojiti sledeće uticaje:
„Razuđenost“ grada koja je nastala kao posledica nedovoljne kontrole u korišćenju prostora,
uslovljava, može se slobodno procijeniti i nepotrebno instaliranje, većeg broja infrastrukturnih
kapaciteta odnosno rešavanje pitanja saobraćaja. Navedeno dodatno uslovljava novo zauzimanje
prostora, što opet ima uticaj na koncept razvoja, ali i na ne tako nevažnu poentu nepotrebne
finansijske opterećenosti koje ovakve aktivnosti sa sobom nose. U svijetlu iznijetog, treba
sagledavati i pojavu neujednačenosti razvoja pojedinih djelova grada;
Usled opisanih pojava, nezaobilazno je evidentirati uticaj na biljni i životinjski svijet, kao jako
važan segment životne sredine. Nepovratno su izgubljena staništa pojedinih biljnih vrsta i smanjena
je njihova brojnost u prostoru, što nikako nije u skladu sa onim što su trendovi danas u svijetu
vezano za očuvanje biodiverziteta. Poseban osvrt moramo dati i na životinjski svijet, kojem smo
gotovo do krajnjih granica ugrozili opstanak oduzimanjem prostora za kretanje i bitisanje.
Poremećeni odnosi u prirodi održavaju se i za naš opstanak, pri čemu posebno treba imati u vidu
pitanje klimatskih promjena;
U krajnjem, u slučaju da se ne sprovede prihvaćeni koncept održivog razvoja i ne unaprijedi
upravljanje prostorom kroz mehanizam racionalizacije korišćenja prirodnih resursa, ugrozićemo
kvalitet života sadašnjih i budućih stanovnika Glavnog grada.
Alternativa 2
Sagledavajući rješenja definisana Prostorno-urbanističkim planom i prirodu kvalitativnih i
kvantitavnih promjena u prostoru koje ista podrazumjevaju, kao najkarakterističniji uticaji mogu se
izdvojiti sledeći:
Stavljanje na veći nivo upravljanje prostorom, kroz uspostavljanje savremenih mehanizama, sa
posebnim akcentom na adekvatno prostorno usmjeravanje krupnih infrastrukturnih sistema, sanaciju
postojećih problema po pitanju bespravne gradnje, praćenje demografskih trendova i kreiranje
okvira za teritorijalno ujednačen razvoj;
Sagledavanjem postojećih potencijala, nova planska rešenja trebala bi da uzmu u obzir očuvanje
životne sredine u smislu komponente održivog razvoja, te da budu usmjerena na povećanje
procenta zaštićenih prirodnih dobara na teritoriji Glavnog grada. Preporuke centralizovanja prostora
za određene namjene doprinijeće adekvatnijem sprovođenju mjera kad su u pitanju zaštita vazduha,
voda i zaštita od buke. Prihvatanje trenda u urbanizaciji čime se reaguje na izazove klimatskih
promjena u gradovima, primjenom mjera ublažavanja i adaptacije, kroz izgradnju „plave“ i „zelene“
infrastrukture, može se okarakterisati kao pozitivan uticaj novih ponuđenih planskih rešenja. Sama
procedura izrade prostorno-urbanističkog plana podrazumjevala je aktivno učešće svih
zainteresovanih strana, a prije svega građana, što se može okarakterisati kao podizanje nivoa
svijesti o problemima vezanim za prostor i zaštitu životne sredine.
U prilog savremenoj i praktičnoj koncepciji ponuđenog planskog rješenja, ide i prepoznavanje
potrebe uspostavljanja geografskog informacionog sistema, u cilju doprinosa kvalitetnijoj
implementaciji i monitoringu korišćenja prostora.
Uzimajući u obzir prethodno opisano, u dijelu pojava, uticaja i posledica nerealizacije odnosno
realizacije PUP-a, nesporno se može okarakterisati da benefiti koji će se ostvariti kroz
implementaciju novih planskih rešenja i drugih predviđenih mjera, u smislu unapređenja stanja
životne sredine i kvaliteta života, su najbolji odgovor na izazove budućeg razvoja.
127
8.5. Varijante sektorskih rješenja
Vаriјаntnа rjеšеnjа za povezivanje autoputeva na teritoriji Glavnog grada
Prema smjernicama relevantnih detaljnih prostornih planova, autoput Bar – Boljare kroz teritoriju
Glavnog grada prolazi u dužini od oko 70 km, a Jadransko – Jonski autoput u dužini od oko 35 km.
Dužina zajedničkog dijela autotrasa navedenih saobraćajnica iznosi 10 km.
Veza planiranih autoputeva na sjevernom dijelu teritorije Glavnog grada, u cilju iznalaženja
najoptimalnijeg rješenja, sagledana je u dvije varijante, odnosno na lokaciji Smokovac i na lokaciji
Strganica. U tabeli 8.1 dat je prikaz prednosti i nedostatka razmatranih varijanti.
Tabela 8.1 Analiza denivelisanih raskrsnica Strganica i Smokovac
POSLJEDICE GRAĐENJA I ODRŽAVANJA
KRITERIJUMI ZA UPOREĐIVANJE
VARIJANTNIH RJEŠENJA OSNOVNIH
TRASA JADRANSKO-JONSKOG I
AUTOPUTA BAR-BOLJARE ZA VARIJANTU
1 I VARIJANTU 2
Dužina trase
Površina za eksproprijaciju
Broj kuća za rušenje
Površina kolovoza na trupu
(uključujući kolovoz u
tunelima)
Površina kolovoza na
mostovima
Dužine tunela
200m < L < 500 m
500m < L < 1500 m
L > 1500 m
ukupna dužina tunela
Neophodnost primjene
graničnih elemenata plana i
profila
VARIJANTA 1
VARIJANTA 2
JADRANSKO-JONSKI
AUTOPUT
AUTOPUT BARBOLJARE
9,64 km
359.170,19
m2
37
193.764,00
m2
6,40 km
2
174.493,52 m
JADRANSKOJONSKI
AUTOPUT
AUTOPUT BARBOLJARE
7,64 km
2
298.026,68 m
4
97.885,98
m2
7,72 km
326.771,32
m2
15
116.287,43
m2
19. 322,33
2
m
4 558,39
2
m
28 364,45
2
m
14.925,40 m
840
2250
0
3.090,00
0
7361,8
0
7.361,80
536,54
0
0
536,54
0
4.272,6
0
4.272,60
DA (Primijenjeni
elementi situacionog
plana i podužnog
profila su van
graničnih vrijednosti)
NE
NE
NE
128
0
2
110.554,20 m
2
Tabela 8.2.Uporedna analiza denivelisanih raskrsnica Smokovac, Strganica i Vranjske Njiv
POSLJEDICE GRAĐENJAI
ODRŽAVANJA
KRITERIJUMI ZA UPOREĐIVANJE VARIJANTNIH RJEŠENJA
DENIVELISANE RASKRSNICE SMOKOVAC (V1) I DENIVELISANIH
RASKRSNICA STRGANICA I ZLATICA (V2)
Površina za eksproprijaciju - GRADSKO
PODRUČJE
Površina za eksproprijaciju - VANGRADSKO
PODRUČJE
PETLJA SMOKOVAC
PETLJA STRGANICA
PETLJA ZLATICA
326.728,02 m2
0 m2
42.269,09 m2
0 m2
344.691,62 m2
0 m2
Broj objekata za rušenje
42
2
8
Površina kolovoza na trupu
Nedovoljno definisana geometrija petlje Smokovac (horizontalna i vertikalna, ulivi i
izlivi, širina kolovoza). Na osnovu ovog rješenja nemoguće je sračunati površinu
kolovoza.
79,048,34 m2
23,205,14 m2
Površina kolovoza na objektima
Nedovoljno definisana geometrija petlje Smokovac (horizontalna i vertikalna, ulivi i
izlivi, širina kolovoza). Na osnovu ovog rješenja nemoguće je sračunati površinu
kolovoza na objektima.
47,484,13 m2
3,097,75 m2
Faznost izgradnje (pretpostavka da se prvo
gradi pravac Bar-Boljare ili Jadransko-jonski
autoput)
pravcima
Tip veze na glavnim
Tip veze na rampama
Karakteristi
ke rješenja
FUNKCIONALNOST
Neophodnost primjene graničnih elemenata
plana i profila
DA (UZ IZGRADNJU OKO 80% CJELOKUPNE PETLJE SMOKOVAC)
NEPREKINUTI SAOBRAĆAJNI TOK
SRBIJA - ALBANIJA
NE POSTOJI VEZA
ALBANIJA - BAR
POLUDIREKTNA
Vr=80 km/h
BAR - ALBANIJA
DIREKTNA
Vr=80 km/h
NE
Vr=100 km/h
NE
Vr=100 km/h
Vr=80 km/h
ALBANIJA - SRBIJA
DIREKTNA
Vr=80 km/h
SRBIJA - BAR
NEPREKINUTI SAOBRAĆAJNI TOK
Vr=100 km/h
Bar - Podgorica
DIREKTNA + DIREKTNA
Vr=40 + 60 km/h
Podgorica - Bar
POLUDIREKTNA + INDIREKTNA +
DIREKTNA
Vr=50 + 40 + 80 km/h
Srbija - Podgorica
INDIREKTNA + DIREKTNA
Vr=40 + 60 km/h
Podgorica - Srbija
POLUDIREKTNA + DIREKTNA
Vr=50 + 60 km/h
Albanija - Podgorica
INDIREKTNA + DIREKTNA
Vr=40 + 60 km/h
Podgorica - Albanija
POLUDIREKTNA + DIREKTNA
Funkcionalni nivo
Broj građevinskih nivoa
Položaj naplatne rampe sa pripadajućim
infrastrukturnim objektima i instalacijama
Negativan uticaj na ekologiju i urbano
područje
DA
DA (Primijenjeni elementi podužnog profila rampi petlje su van graničnih vrijednosti)
BAR - SRBIJA
DA (U zavisnosti da li se prvo gradi B-B
ili J-J veza autoputa i Podgorice moguće
je ostvariti preko petlje Vranjske Njive ili
Zlatica)
Vr=100 km/h
Vr=100 km/h
NEPREKINUTI
SAOBRAĆAJNI TOK
Vr=80 km/h
Vr=100 km/h
Vr=50 + 30 + 50 + 30
+ 50 km/h
DIREKTNA +
KRUŽNI TOK
+ DIREKTNA
+ KRUŽNI
TOK +
DIREKTNA
Vr=50 + 50 km/h
B-C
2
A
2
NA OBJEKTU IZNAD ŽELEZNIČKE PRUGE
DA
129
Vr=50 + 30 + 50 + 30
+ 50 km/h
Vr=50 + 30 + 50 + 30
+ 50 km/h
Vr=50 + 30 + 50 + 30
+ 50 km/h
Vr=50 + 30 + 50 + 30
+ 50 km/h
Vr=50 + 30 + 50 + 30
+ 50 km/h
B-C
2
NA TERENU
NE
NE
Na osnovu analize prepoznatih prednosti i nedostaka realizacije predloženih lokacija, može se
konstatovati da izbor petlje “Strganica”, sa aspekta očuvanja prirodnih obilježja, prostornih
kapaciteta datih lokaliteta, kao sa i socijalnog i ekonomskog stanovišta, predstavlja prihvatljiviju
varijantu.
IX PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU
U skladu sa odredbama Zakonom potrebno je sagledati potencijalni značajni prekogranični uticaji na
životnu sredinu koji će biti uzrokovani realizacijom plana, a članom 23, predviđa se obaveza
razmjene informacije o prekograničnim uticajima. Ujedno na isto je obavezuje Espoo Konvencije i
Kijevskog Protokola, čiji je Crna Gora potpisnik.
Takođe, kao potpisnica Ramsar Konvencije (Skadarsko jezero), Crna Gora ima obavezu da aktivno
radi na podržavanju “tri stuba” Kovencije, koja zahtjeva konsultacije sa drugim Stranama, naročito u
pogledu prekograničnih močvarnih područja, zajedničkih vodnih sistema, i zajedničkih vrsta.
Teritorija Glavnog grada se na istočnoj strani graniči sa državom Albanijom, u dužini od 65,13 km,
od Skadarskog jezera na jugu do Planinice na sjeveru. Dio prirodne granice predstavlja sliv
Skadarskog jezera, koji pokriva površinu od približno 5 500 km2, od čega Crnoj Gori pripada 4 470
km2, a Albaniji 1 030 km2. Zajednički prirodni resurs predstavlja i rijeka Cijevna, koja izvire u Albaniji,
kroz čiju teritoriju protiče u dužini od 26,5 km, dok na teritoriji Crne Gore teče dužinom od 32,3 km.
Crna Gora ima dobar odnos sa Albanijom i tokom niza godina je u aktivnim razgovorima vezano za
pitanja koja se tiču Skadarskog jezera. Dijalog između dvije vlade o pitanjima vezanim za životnu
sredinu Skadarskog jezera je počeo 1994. godine. Međutim, tek 2003. godine je formalno potpisan
Memorandum o razumijevanju (MoU) o zaštiti i održivom razvoju Skadarskog jezera čime su
preuzete obaveze za:
• Očuvanje prirodnih resursa Skadarskog jezera na koordinisan i integrisan način,
• Uspostavljanje bilateralne Komisije za upravljanje jezerom i
• Unapređivanje odgovarajućih regulatornih i institucionalnih kapaciteta na nacionalnom nivou.
U prethodnih nekoliko godina vlade dvije države su prepoznale moguće efekte dalje degradacije
prirodnih resursa jezera u svojim razvojnim ciljevima, i napravile planove za očuvanje Skadarskog
jezera i njegovog sliva.
Prostorno urbanističkim planom nisu definisana rješenja čija realizacija može za rezultat imati
značajne negativne uticaje u prekograničnom kontekstu. Svakako, priroda i obim uticaja koji se
mogu javiti u okviru realizacije pojedinačnih projekata (infrastrukturnih, servisnih, industrijskih i dr.)
na odabranim mikrolokalitetima mora biti sagledana kroz sprovođenje procedure procjene uticaja.
Postojeća rješenja koja tangiraju teritorije Crne Gore odnosno Glavnog grada i Albanije, a na koja je
dat osvrt u Prostorno urbanističkom planu, odnose se na izgradnju regionalnog puta Podgorica –
Tamara – Gusinje, koji bi jednim dijelom prelazio preko teritorije Albanije, a pratio bi trasu
postojećeg puta. Dalje, planirana trasa Jadransko-jonskog autoputa prolazi uz naselje Dinoša, gdje
se planira i petlja za vezu sa putnom mrežom Crne Gore i Albanije, što je prepoznato kao dobra
pretpostavka za razvoj servisnih i ostalih privrednih djelatnosti u širem kontaktnom području.
Međutim treba imati u vidu da su data rješenje predmetom drugog planskog dokumenata koji je u
svojoj proceduri izrade podrazumjevao i procjenu uticaja pa samim tim i ocjenu ovog pitanja.
Pored navedenog, u PUP-u su sagledani postojeći razvojni projekti (željeznički pravac Podgorica
– Tuzi – državna granica - dio pruge Podgorica – Skadar), kao i mogući pravci razvoja koji bi
podrazumjevali saradnju ove dvije države što bi svako najviše trebalo biti predmetom finansiranja iz
Komponente IPA III „Regionalni razvoj“ (npr. nepostojanje redovnog linijskog saobraćaja na
130
Skadarskom jezeru ili usmjeravanje budućeg razvoja ka stvaranju zajedničkog turističkog proizvoda
i održivoj valorizaciji ovog prirodnog dobra).
Međutim, ono što mora biti predmetom zajedničkog rješavanja i što je identifikovano kao priroritet
jeste pitanje plavljenja Skadarskog jezera.
X OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE
LJUDI U TOKU REALIZACIJE PLANA (MONITORING)
Program monitoringa stanja životne sredine, uključujući zdravlje ljudi, tokom realizacije Prostornourbanističkog plana formulisan je shodno prirodi i obimu planskih rješenja, procjenjenim
kumulativnim uticajima, mogućim posljedicama koje isti mogu imati na segmente životne sredine, te
postojećem prirodnom i stvorenom kapacitetu prostora na koji se dati planski dokument odnosi.
U prethodnim poglavljima ovog dokumenta, sagledani su uticaji koje realizacija pojedinih planskih
rješenja, u određenim sektorima, može imati na kvalitet segmenata životne sredine, te shodno tome
definisane su i mjere prevencije i ublažavanja. Obzirom da su izvjesni uticaji okarakterisani kao
negativni, naročito u slučaju odsustva primjene odgovarajućih mjera, to je sprovođenje monitoringa,
sa više aspekata, neophodan mehanizam kontinuiranog sagledavanja sveobuhvatne prihvatljivosti
planskih rješenja sa aspekta prirodnih i prostornih kapaciteta. Kroz podatke dobijene praćenjem
stanja životne sredine, stvaraju se i pretpostavke za adekvatnu i blagovremenu intervenciju u
slučaju nastanka nepredviđenih uticaja. Svakako, kao posebna preporuka, istaknuta je potreba
sprovođenja procedure procjene uticaja pojedinačnih projekata (manji lokaliteti) čija realizacija može
dovesti do ugrožavanja životne sredine.
U nastavku je dat tabelarni pikaz programa monitoringa, prema sektorima i oblastima/segmentima
životne sredine.
Tabela 10.1 Prikaz programa monitoringa
Oblasti/segmenti životne sredine za koje će se sprovoditi monitoring/Aktivnosti i nosioci
Sektor
Poljoprivred
a
Saobraćaj
Voda
Vazduh
Zemljište
Uspostaviti
stanice za
monitoring
kvaliteta
površinskih
voda koje će
biti specifične
za određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Praćenje
promjena
staništa i
populacija
živog svijeta,
/GG, naučne
institucije
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Praćenje
promjena
staništa i
populacija
živog svijeta,
sa akcentom
na okolinu
autoputeva i
naročito
frekventnih
saobraćajnica/
GG, naučne
institucije
Uspostaviti
stanice za
monitoring
kvaliteta
podzemnih
voda koje će
biti specifične
za određene
lokacije /GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
kvaliteta koje
će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Biodiverzitet
131
Zaštita od
buke
Praćenje
vrijednosti
buke u
uspostavljen
im zonama
/GG
Socijalni
aspekt
Praćenje
trendova –
broj novih
radnih mjesta;
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije/GG
Pratiti
trendove u
korišćenju
alternativnih
transpornih
sredstava
Kontrola
zdravstvene
bezbjednosti
poljoprivrednih
proizvoda/Nad
ležne državne
institucije
Klimatske
promjene
Praćenje
trendova
(temperatu
ra, količina
padavina,
povećanje
prisustva
gasova
staklene
bašte) na
osnovu
podataka
dobijenih
sprovođen
jem
monitoring
a voda i
vazduha
/GG
Praćenje
trendova
(temperatu
ra, količina
padavina,
povećanje
prisustva
gasova
staklene
bašte) na
osnovu
podataka
dobijenih
sprovođen
Dinamika
realizacije
Kvartalno/go
dišnje (u
skladu sa
obimom i
prirodom
aktivnosti)
Kvartalno/go
dišnje (u
skladu sa
obimom i
prirodom
aktivnosti)
Oblasti/segmenti životne sredine za koje će se sprovoditi monitoring/Aktivnosti i nosioci
Sektor
Voda
Vazduh
Zemljište
Biodiverzitet
Zaštita od
buke
Socijalni
aspekt
Uspostaviti
stanice za
monitoring
kvaliteta koje
će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Praćenje
promjena
staništa i
populacija
živog svijeta u
odnosu na
planska
rješenja tzv.
Industrijskih
zona
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije/GG
Praćenje
trendova –
broj novih
radnih mjesta;
Uspostaviti
stanice za
monitoring
kvaliteta koje
će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Praćenje
promjena
staništa i
populacija
živog svijeta u
odnosu na
planirane
trase i
alternativna
rješenja
Praćenje
vrijednosti
buke u datoj
zoni /GG
Sprovođenje
ankete na
temu
adekvatnog
odlaganja
otpada
(naročito u
kontekstu
korišćenja
novoizgrađeni
h reciklažnih
dvorišta,
trenda
smanjene
količine
otpada,
selektivnog
odlaganja)
Uspostaviti
stanice za
monitoring
kvaliteta koje
će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične
za određene
lokacije/GG
Uspostaviti
stanice za
monitoring
koje će biti
specifične za
određene
lokacije/GG
Praćenje
promjena
staništa i
populacija
živog svijeta,
sa akcentom
na
visokoplaninsk
im područjima
na kojima se
planira
ustanovljavanj
e ili aktiviranje
turističkih
kapaciteta
/GG, naučne
institucije
Praćenje
vrijednosti
buke u datoj
zoni /GG
Praćenje
trendova –broj
novih radnih
mjesta, broj
posjetilaca
/TO
Uspostaviti
stanice za
monitoring u
prostorima
naročitog
stepena
izgradnje.
Uspostaviti
stanice za
monitoring u
prostorima
naročitog
stepena
izgradnje.
Uspostaviti
stanice za
monitoring u
prostorima
naročitog
stepena
izgradnje.
Praćenje
promjena
staništa i
populacija
živog svijeta u
odnosu na
planirane
sadržaje.
Praćenje
vrijednosti
buke u datim
zonama /GG
Praćenje
trendova
korišćenja
odgovarajućih
materijala
u
građevinarstvu
/uspostavljanje
alternativnih
izvora energije
Industrija
Infrastruktur
a
(vodovodna,
komunalna)
Turizam
Urbanizaciju
132
Klimatske
promjene
jem
monitoring
a voda i
vazduha
/GG
Praćenje
trendova
(temperatu
ra, količina
padavina,
povećanje
prisustva
gasova
staklene
bašte) na
osnovu
podataka
dobijenih
sprovođen
jem
monitoring
a voda i
vazduha/
GG
Praćenje
trendova
(temperatu
ra, količina
padavina,
povećanje
prisustva
gasova
staklene
bašte) na
osnovu
podataka
dobijenih
sprovođen
jem
monitoring
a voda i
vazduha
/GG
Praćenje
trendova
(temperatu
ra, količina
padavina,
povećanje
prisustva
gasova
staklene
bašte) na
osnovu
podataka
dobijenih
sprovođen
jem
monitoring
a voda i
vazduha
/GG
Praćenje
trendova
izgradnje
tzv.
„zelene i
plave
infrastrukt
ure“
Dinamika
realizacije
Kvartalno/go
dišnje (u
skladu sa
obimom i
prirodom
aktivnosti)
Kvartalno/go
dišnje (u
skladu sa
obimom i
prirodom
aktivnosti)
Godišnje
Stalana
aktivnost
Sprovođenje monitoringa može predstavljati i okvir za prikupljanje određenih informacija koje se
mogu iskoristiti za pripremu budućih planova i programa, kao i prilikom procjene uticaja na životnu
sredinu za pojedinačne planirane projekte.
Realizacija rješenja definisanih PUP-om je od velikog značaja za razvoj Glavnog grada i ukupni
kvalitet života stanovnika.
Pored navedenog svakako sveukupnom nivou praćenja doprinijeće uspostavljeni državni odnosno
lokalni monitoring svih segmenata životne sredine. Uzimajući u obzir ranije iznešen stav da bez
kvalitetnih podataka nema adekvatnih odgovora i mjera zaštite i očuvanja to je neophodno
sprovođenje pojedinačnih istraživanja i izraditi studije. Cjelokupan proces će biti upotpunjen i
sprovođenjem monitoringa predviđenog procjenom uticaja pojedinih projekata na životnu sredinu.
XI ZAKLJUČCI
Ciljevi izrade i realizacije Prostorno urbanističkog plana Glavnog grada, između ostalog, odnose se
na podsticanje ravnomjernijeg teritorijalnog razvoja i zaštitu prostora, uz odgovorno upravljanje
raspoloživim prirodnim i stvorenim resursima, životnom sredinom i kulturnim dobrima. Isto tako,
planska rješenja predviđaju aktivnosti kojima se neposredno unaprjeđenje kvaliteta življenja kroz
obezbjeđenje uslova za uređenje i izgradnju prostora u smislu zaštite naselja i zemljišta od poplava;
zaštite podzemnih voda; efikasno korišćenje funkcije saobraćajnog centra i dr.. Upravo donošenjem
Prostorno urbanističkog plana, definisaće se smjernice za uspostavljanje mehanizama održivog
upravljanja prostorom.
Sagledavajući sadašnji trend razvoja, moguće je konstatovati da je isti u određenoj mjeri rezultat
činjenice da važeća planska dokumentacija Prostorni plan opštine i Generalni urbanistički plan, nije
dugo vremena bila predmetom detaljne razrade što se u prostoru manifestovalo kroz značajan
pritisak u vidu bespravne gradnje, a usljed migracija stanovništva u Glavni grad.
Prateći elementi navedene pojave javljaju se u vidu neodgovarajućeg rješavanja komunalne
infrastrukture, te pojava neracionalnog korišćenja i degradacije prostora, u smislu prenamjene
zemljišta. Poseban problem predstavlja izgradnja saobraćajne infrastrukture koju je sada teško i
isplanirati na zadovoljavajućem nivou. Pored stambenih objekata zabjeležena je pojava da su se i
pojedini privredni objekti gradili bez pribavljene prateće dokumentacije.
U kontekstu onoga što treba biti ciljem realizacije PUP-a, jesu pitanja u pravcu odgovornog odnosa
prema životnoj sredini. Navedeno je naročito prepoznato u sljedećem:
- Zauzimanje prostora na način koji nije u potpunosti usklađen sa kapacitetima prirodne
sredine;
- Razvoj infrastrukture (saobraćajne, komunalne i dr.) koji ne odgovara u cjelini realnim
potrebama specifičnog „urbanog ekosistema“;
- Neadekvatna valorizacija prirodnih resursa;
- Bespovratni gubitak staništa biljnog i životinjskog svijeta i smanjenje brojnosti populacija;
- Intenziviranje posljedica klimatskih promjena;
- Nepostojanje dovoljno preciznih smjernica za dalji razvoj, u smislu očuvanja postojećih
prostornih i prirodnih potencijala za buduće generacije.
Prilikom razmatranja koncepta razrade PUP-a odabran je „kohezijski scenario“ po kojem se
integrišu ekonomski, društveni i ciljevi zaštite životne sredine u smislu njihovog usmjerjenja ka
ostvarivanju održivog rasta i raznolike, lokalno usmjerene privrede, dovoljno fleksibilne da se može
prilagoditi izazovima promjenjive globalne ekonomije.
Jedno od čini se najzahtjevnijih pitanja Strateške procjene uticaja je identifikacija područja za koja
postoji mogućnost da budu izložena značajnom riziku, jer se procjena zasniva na dostupnim
podacima i informacijama (što je često nedostajući elemenat), na specifičnim trendovima, te
133
predpostavljenim pojavama, uticajima i posledicama. Prema našim ocjenama najcjelishodnije
razmatranje datog pitanja bilo je bavljenje sektorima u okviru kojih su sagledani priroda i obim
pojedinih planskih rješenja i kapacitet prostora za njihovu realizaciju.
U odnosu na namjenu prostora za industrijsku proizvodnju rezervisano je 621 ha, dok je za ostale
djelatnosti u funkciji industrijske proizvodnje (skladišta i servisi), rezervisan prostor od 592 ha u
zonama mješovite namjene. Usporedbom datih rješenja sa ranije planski razrađenim može se
zaključiti da se PUP-om suštinski prihvataju već definisane industijske zone, te da se radi o
pogonima koji postoje na ovim prostorima već duži niz godina. Industrijske zone definisane kasnijim
planovima konceptualno su formiranja kao prostorno funkcionalnih cjelina distanciranih od
stambenih djelova, kao i od prirodno vrijednih prostora što predstavlja dovoljno dobro rješenje.
Sagledavanjem istih mogu se prepoznati prednosti koje se odnose na jednostavnije definisanje i
implemantaciju mjera ublažavanja odnosno sprečavanja mogućih uticaja, ali i kumulativni efekat kao
rezultat „udruživanja“ različitih uticaji na jednom prostoru.
Kao odgovor na prepoznate rizike postavljene su određene mjere tipa podsticanja primjene
savremenih standarda u upravljanju životnom sredinom; odgovarajuće komunalno opremanje datih
zona ili rješavanje zatečene situacije sanacijom degradiranog prostora i sl..
Sektor poljoprivrede je specifičan jer sa jedne strane predstavlja ugroženi medij, a sa druge strane
prouzrokuje pritiske na pojedine segmente životne sredine. Urbanizacija dovodi do prenamjene
ovih površina u građevinsko zemljište, dok intenziviranje proizvodnje može prouzrokovati
zagađenja u slučaju neodgovarajućeg korišćenja hemijskih sredstava. Odgovor na opisane pojave
svakako se može sublimirati u odgovarajućim planskim rješenjima i razvoju održive poljoprivrede.
Sektor energetike je zaista poligon sa specifičnim konfliktima i kontrakstima razvoja i zatite životne
sredine. Hidroenergija predstavlja najracionalniji obnovljivi energetski izvor, upravljački
najfleksibilniji i ekološki najčistiji i da otvara prostor za ekonomski razvoj pasivnih gornjih slivova za
koje su u demografskom smislu, karakteristične pojave depopulacije. Isto tako, izgradnja
hidrocentrala podrazumjeva izvjesne uticaj na prostor prije svega u dijelu habitata živog svijeta tako
da se opisana prostori mog označiti kao potencijalno izloženi riziku. U tom smislu prihvatljiv odgovor
jeste primjena instrumenta procjene uticaja kojim će se identifikovati relacija između onoga što se
dobija i nepovratnih prirodnih vrijednosti koje bi se mogle izgubiti realizacijom pojedinih projekata.
Na prostoru Podgorice evidentirano su značajniji projekti iz sektora saobraćaja. Najprije dva
autoputa Bar-Boljari i Jadransko – jonski, zatim Južna obilazica kroz Donju Goricu. Postojeći
Aerodrom se planira proširiti, a na prostoru Konika predviđen je sportski aerodrom. Rekonstrukcija i
modernizacija željezničke pruge Podgorica Nikšić, ima značaj obzirom da će se uticaj na kulturno
istorijski lokalitet Duklja prevazići gradnjom vijadukta iznad istog. Ono što se ovdje želi istaći jeste
potenciranje rješenja petlje za autoput Bar-Boljari preko Straganice zbog prednosti koji ista ima u
odnosu na lokalitet Smokovac. Izgradnja, funkcionisanje i održavanje saobraćajne infrastrukture, su
izvori raznovrsnih uticaja na životnu (emisijama iz vozila, buka i vibracija, osiromašivanje
biodiverziteta kroz fragmentaciju i prenamjenu prostora, promjene pejzaža, emisijama gasova sa
efektom staklene bašte). Najefektnija i čini se najprimjerenija mjera smanjenja navedenih uticaja je
veći stepen korišćenja alternativnih načina kretanja: javni prevoz, bicikla, pješačenje.
Proširivanje turističke ponude podrazumjeva obezbjeđivanje niza sadržaja, koji uključuju veći broj
mogućih rizika po kvalitet segmenata životne sredine pogotovo novoplanirani sistemi kakve su
skistaze i golf tereni. Uvažavanje dobre prostorno-planerske prakse prema kojoj se objekti turističke
infrastrukture smještaju dovoljno blizu i dovoljno daleko od glavnih mjesta posjete, predstavlja
preduslov za odgovarajuće rješevanje identifikovanog konflikta.
U kontekstu opisanog nesporno dijelom je i pregled najkarakterističnijih postojećih problema u
pogledu životne sredine i elaboracija da je trenutno aktivna industrijska struktura veoma nepovoljna i
neadekvatna sa više stanovišta, a naročito zbog:
134
− zastarjele i prevaziđene tehnologije i opreme, što je povezano sa niskom efikasnošću i
negativnim uticajima na životnu sredinu;
− strukture industrijskih kapaciteta, gdje dominiraju krupni privredni subjekti, dok je učešće
malih i srednjih preduzeća daleko ispod svjetskog prosjeka;
− strukture kapitala, jer preovlađuju osnovna sredstva uz hroničan nedostatak obrtnih
sredstava;
− energetskog stanovišta, jer dominiraju energetski intenzivni potrošači.
Uz navedeno potrebno je sagledati i narušavanje kvaliteta vazduha i zemljišta i povećanje nivoa
buke zbog saobraćaja; dalju urbanizacija koja će dovesti do ugrožavanja staništa biljnog i
životinjskog svijeta; povećan je pritisak na prirodne resurse; generiše se velika količina otpada
(komunalnog, građevinskog i opasnog) i dr..
Postojeća lokacija postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda ne omogućava proširenje kapaciteta,
u prvom redu usljed ograničenosti prostora na kojem je locirana. Veliki broj potrošača u naseljima
nijesu pokrivena kanalizacionom mrežom. Nova lokacija nalazi se u neposrednoj blizini Kombinata
aluminijuma, a okolina iste predstavlja slabo naseljeno područje. Jedan od osnovnih razloga za
izbor u navedenu svrhu jeste da sva prikupljena voda do same lokacije dolazi na najekonomičniji
način, odnosno gravitacijom uz minimalne troškove. Pored toga, primijenjena je praksa uobičajena u
evropskim državama, da se Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda locira u industrijskim
zonama.
U smislu projekcije Prostorno-urbanističkog plana Glavnog grada, te sagledavanjem onoga što
danas predstavlja prioritetna piranja politika i strategija u oblasti životne sredine čini se da su se po
značaju izdvojili sledeći opšti ciljevi:
-
Unapređenju svih segmenata i djelova životne sredine,
Efikasna borba na polju klimatskih promjena,
Smanjenje gubitka biodiverziteta do 2020. godine („aichi biodiversity targets“),
Dostizanje ciljeva 20-20-20 - smanjenje emisije gasova staklene bašte za 20%,
povećanje energetske efikasnosti takođe za 20%, kao i povećanje udjela energije iz
obnovljivih izvora u istom procentu.
Iz opštih proizašli su posebni ciljevi koji se odnose na zaštitu kvaliteta vazduha, voda, zemljišta i to
prije svega u dijelu praćenja i unapređenja stanja. Kada je segment buke u pitanju naznačajnije je da
se nakon usvajanja PUP-a uraditi inoviranje Odluke o utvrđivanju akustičnih zona na osnovu
dokumentacione osnove značajne za aspekt i problematiku buke u životnoj sredini. Osnovni ciljevi
vezani za zaštitu biodiverziteta odnose se na obezbjeđenje zadovoljavajućeg i kontrolisanog
korišćenja prirodnih potencijala i očuvanja ekosistema. Posebno sa stanovišta planskih rješenja
elaborirano je pitanje ustanovljavanja novih zaštićenih prirodnih dobara na lokalitetima sa
jedinstvenim prirodnim odlikama i usklađivanju ljudskih aktivnosti, ekonomskih i društvenih razvojnih
planova, programa i projekata sa definisanim stepenom zaštite. Pitanje klimatskih promjena
aktualizovano je i rješenjima PUP-a u smislu definisanja potrebe izgradnje tzv. „plave“ i „zelene“
infrastrukture.
Posebni ciljevi na polju energetskog menadžmenta Glavnog grada poklapaju se sa ranije
definisanim, a odnose se na smanjenje energetske potrošnje i emisija CO2 u sektoru zgradarstva,
saobraćaja i javne rasvjete, te povećanje proizvodnje energije iz obnovljivih izvora.
Kada je Glavni grad u pitanju oblast upravljanja otpadom je u velikoj mjeri regulisana, tako da su
budući koraci usmjereni u unapređenje ovog sistema.
Za procjenjene uticaje budućih rješenja mogu se pretpostaviti posledice koje će se manifestvovati
kroz manji ili veći stepen promjena, ugrožavanja, degradacije:
• na ekosisteme (uništavanje rijetkih i endemičnih vrsta, fregmentacija ili potpuno
nestajanje staništa, prekomjerna buka, i dr.)
135
na kulturno-istorijsku baštinu (ugrožavanjem objekata kulturnog nasljeđa i arheoloških
lokaliteta)
• na kvalitet života stanovništva (povećan nivo saobraćaja, akcidenti i dr.)
• na zemljište (gubitak poljoprivrednih zemljišta, rizik od erozije i zagađenja i dr.)
• na vode (havarijske emisije zagađivača u površinske i podzemne vode, zahvati u
koritima vodotoka i dr.)
• na vazduh (havarijske emisije u vazduh i dr.)
• na pejzaž (poremećene vizure planski neusklađenim objektima i dr.)
U Izvještaju dat je tabelarni prikaz uticaja određenih planskih rješenja na segmente životne sredine, i
to ocjenjujući njihov odnos prema ciljevima strateške procjene uticaja. Pri navedenom predmetom
procjene bila je vjerovatnoća dešavanja uticaja (siguran, vjerovatan i malo vjerovatan) i trajanje
uticaja (kratkoročan – do prve faze realizacije -2014. godine, srednjoročan– do kraja planskog
horizonta 2025. godine , dugoročan – nakon 2025. godine). Takođe, sagledavana je učestalost
uticaja (povremen, stalan) i prostorna razmjera uticaja (lokalni, regionalni, nacionalni i
međunarodni).
•
Definisanje mjera predstavljaju važan (ako ne i najvažniji) dio cjelokupnog postupka
strateške procjene neračunajući njihovi realizaciju u budućnosti. U Izvještaju sadržajno su
obrađene opšte mjere održivog razvoja po sektorima i posebne mjere za pojedine segmente i
pojave.
Sa stanovišta održivog razvoja, prioritetni zadatak je poboljšanje uticaja i činilaca u industriji u
odnosu na životnu sredinu. Pojedinačno gledano za ostvarivanje ovog zadatka neophodno je
dosljedno primjenjivati Zakona o integralnom sprečavanju i kontroli zagađenja i jačanje uloge
ekonomskih instrumenata (npr. naknade za zagađenja, stimulativne mjere za investiranje u čistiju
proizvodnju). Povećanje energetske efikasnosti, racionalno korišćenje prirodnih resursa i dr.
predstavljaju primjere dobare prakse u razvijenim zemljama.
Adekvatno polazište za preciziranje odgovarajućih mjera svakako su ciljevi čije dostizanje
podrazumjeva poboljšanje osnovnih elemenata: vazduha, vode, zemljišta i živog svijeta odnosno
ukupnog kvaliteta životne sredine.
Takođe identifikovane su mjere čijom implementacijom dijelom mogu biti dostignuti prepoznati
ciljevi u oblasti zaštite biodiverziteta, borbe protiv klimatskih promjena i racionalnog korišćenja
energenata.
Kao zasebna grupa mjera prepoznata je ona koja se odnosi na društveni aspekt u smislu
kvalitetnijeg življenja.
Razmotreni su strategijom prostornog razvoja sva tri ponuđena scenarijа razvoja grada:
kompetitivni, kohezijski i ekološki scenario. Takođe predmetom Izvještaja bila je i elaboracija
alternativa da se prostorno-urbanistički plan ne realizuje i alternativa da se prostornourbanistički plan realizuje sa procjenjenim uticajima.
Prostorno urbanističkim planom nisu definisana rješenja čija realizacija može za rezultat imati
značajne negativne uticaje u prekograničnom kontekstu. Svakako, priroda i obim uticaja koji se
mogu javiti u okviru realizacije pojedinačnih projekata (infrastrukturnih, servisnih, industrijskih i dr.)
na odabranim mikrolokalitetima mora biti sagledana kroz sprovođenje procedure procjene uticaja.
Izvještajem je obrađen i program praćenja stanja životne sredine uključujući i zdravlje ljudi u toku
realizacije planom definisanih rješenja.
DOKUMENTACIONA OSNOVA
1. Lokalni plan zaštite životne sredine Glavnog grada Podgorice, februar 2010, GG Podgorica
2. Agenda 21/UN (1992)
3. Bulić, Z. (1989): Ugroženost flore i vegetacije na širem gravitacionom području Titograda,
CANU- Naučni skupovi 20: 179-191, Titograd
136
4. Bulić Z., Lakušić D., Stevanović V. (2008). Uporedna analiza vaskularne flore kanjona reka
Cijevne i Morače (Crna Gora), Archives of Biological Sciences, vol. 60, br. 3, str. 485-492
5. Čurović, Ž., Stešević, D., Čurović, M., Spalević, V. (2003). Autohtona dendroflora parkova
Podgorice. Natura Montenegrina 2, 2003, 19-40, Podgorica
6. Detaljni urbanistički plan Gorica Park – šuma, 1995. god.
7. EKOLOŠKI GODIŠNJAK III-08-1. Fizičkohemijske osobine vazduha u Crnoj Gori u 2008.
godini. Hidrometeorološki zavod Crne Gore.
8. EKOLOŠKI GODIŠNJAK III-08-1. Fizičkohemijske, mikrobiološke i saprobiološke osobine
površinskih i podzemnih voda u Crnoj Gori u 2008. godini.
9. Hidrometeorološki zavod Crne Gore.
10. Gilbert O.L. (1989): Ecology of urban environment, Chapman & Hall, London.
11. Izvještaj o realizaciji programa ispitivanja kvaliteta vazduha Crne Gore za 2008. godinu. JU
Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore
12. Izvještaj o realizaciji programa ispitivanja radionuklida u Crnoj Gori za 2008. godinu. JU
Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore
13. Izvještaj o realizaciji programa ispitivanja opasnih i štetnih materija u zemljištu Crne Gore za
2008. godinu. JU Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore
14. Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore
15. Odluka o organiizaciji i načinu rada uprave Glavnog grada – Podgorice („Sl. List RCG“, br.
41/06)
16. Plan upravljanja otpadom za prostor Glavnog grada – Podgorica za period 2008- 2012.
godine
17. Popis stanovništva iz 2003. godine
18. Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine
19. DPP Višenamjensko korišćenje Morače, 2010
20. Prostorni plan Opštine Titograd, 1990. god.
21. Statut Glavnog grada („Sl. list RCG“, br. 65/05)
22. Stešević, D (2009). Ekološko-fitografska studija flore šireg urbanog područja Podgorice.
doktorska disertacija.
23. Stešević, D. (2002). Flora brda Gorica, Natura Montenegrina 1, 15-39, Podgorica
24. Deklaracija
o
ekološkoj
državi
Crnoj
Gori
(1991):
http://www.montenegro.yu/ekologija/deklaracija.
25. Strateški dokument Pravci razvoja Crne Gore kao ekološke države, mart 2001.
26. Commission Staff Working Document - Annex to the Communication from the Commission to
the Council and the European Parliament on Thematic Strategy on the Urban Environment –
Impact Assessment. Commission of the European Communities, Brussels, 2006. COM
(2005)
718
final
(SEC
(2006)
16).
Internet
strana:
http://www.register.consilium.europa.eu/pdf/en/06/st10/st10917.en06.pdf
27. Odluka o komunalnom uređenju grada (Sl. list RCG - opštinski propisi br. 38/08).
28. Odluka o gradskom i prigradskom linijskom prevozu putnika (Sl. list RCG - opštinski propisi,
br. 24/06).
29. Odluka o regulisanju saobraćaja na teritoriji Glavnog grada Podgorice (Sl. list RCG –
opštinski propisi br. 04/08).
30. Communication from the Commission to the Council and the European parliament. Progress
Report on the Sustainable Development Strategy 2007. Commission of the European
Communities, Brussels, 2007.COM (2007) 642 final, (SEC(2007)1416)
31. Sustainable Urban Transport Plans. European Communities, Luxemburg, 2007. Internet
strana: http://ec.europa.eu/environment/urban/pdf/transport/2007_sutp_prepdoc.pdf.
32. Izrada strateškog masterplana za kanalizaciju i otpadne vode“ (Centralni i sjeverni region)
Crna gora (Srbija i Crna gora)
33. Izrada i implementacija strateškog master plana za pravljanje čvrstim otpadom na
republičkom nivou Republika Crna Gora
34. Izvorište Mareza: Karakteristike, Zagađivači, Predlog mjera zaštite, Vukčević V S, 2004, 33.
Konferencija o aktuelnim problemima korišćenja i zaštite voda
35. Kvalitet vode za piće Gradskog vodovoda Podgorice u 2003 godini, Đurović D, Nikolić L,
Radonjić D, Perić Đ, 2004, 33. Konferencija o aktuelnim problemima korišćenja i zaštite voda
137
36. Separat studije: Ekološki aspekti prevođenja voda iz sliva Tare u Moraču, Radulović V, 1997
Podgorica
37. EURICITIES Recommendations on the Thematic Strategy on Air Pollution, December 2005
38. EURICITIES Position on the Future of Transport The Urban Dimension of the EU Transport
Strategy, March 2009
39. EURICITIES Recommendations on the Thematic Strategy on Air Pollution
40. 2nd EUROCITIES Statement on the proposed Thematic Strategy on the Urban Environment
TSUE Towards Urban Sustainability in Europe, March 2005
41. 3rd EUROCITIES Statement on the TSUE Cities for a Higher Protection of the Environment,
March 2006
42. EUROCITIES Statement on the Thematic Strategy on Waste and the Proposal for a Directive
on Waste, Shifting the Focus from Waste Disposal to Managing Resources, April 2006
43. Integrated Environmental Management, Guidance in relation to the Thematic Strategy on the
Urban Environment, Technical Report 2007-13
44. Tematska strategija za urbano okolje, P6_TA(2006)0367, Uradni list Evropske unije
C306E/182
45. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament on
Thematic Strategy on the Urban Environment SEC(2006) 16
46. Idejno rešenje atmosferske kanalizacije Podgorice, Hidromol, IEI, Cekibeo, Mart 2009
47. Šume za budućnost Crne Gore, Nacionalna politika upravljanja šumama i šumskim
zemljištima, Predlog: mart 2008
48. Akcioni plan za održivo korišćenje energije kao resursa Glavnog grada Podgorice, maj 2011
49. Plan zaštite i spašavanja od požara za teritoriju Glavnog grada Podgorice, Podgorica,
septembar, 2010. godine
50. Izvještaj o stanju životne sredine 2009, Agencija za zaštitu životne sredine
51. Izvještaj o stanju životne sredine 2010, Agencija za zaštitu životne sredine
52. Infrastrukturni projekat Zapadnog Balkana TA-MON-05/07, Projekat razvoja sistema
vodosnabdijevanja i prikupljanja, odvođenja i prečišćavanja otpadnih voda, Pripremna studija
za Projekat, WYG International, avgust 2010
53. Razvoj IVO koncepta upravljanja industrijskim otpadom-KAP, Marko D Mirković, Ekaterina A
Nikitina
54. Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008 – 2012. godine
55. Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, Predlog januar 2007
56. Vodoprivredna osnova Republike Crne Gore, javno preduzeće vodovod-kanalizacija, Institut
Jaroslav Černi, maj 2001
138
PRILOG I
DETALJAN PREGLED KULTURNIH DOBARA PREMA
KATEGORIJAMA
139
DETALJAN PREGLED KULTURNIH DOBARA PREMA KATEGORIJAMA
Kulturna dobra I kategorije
Do izrade Registra kulturnih dobara u ovoj
studiji iznosimo samo osnovni opis kulturnih
dobara I kategorije u Glavnom gradu –
Podgorici:
Duklja – Doclea
Ostaci nekada moćnog antičkog grada
nazvanog Doclea (Duklja), najznačajnijeg
urbanog centra u Crnoj Gori u vrijeme rimske
dominacije, nalaze se na trougaonom platou
na samom ušću Zete u Moraču, na oko 4 km.
od Pogorice. Kao rimski grad, Duklja je
osnovana na samom početku I vijeka nove
ere, a status municipijuma dobila je za vrijeme vladavine dinastije Flavijevaca i to, po svemu sudeći,
za vrijeme Domicijana.
Krajem I i početkom II vijeka doživljava procvat i postaje moćan ekonomski i kulturni centar
jugoistočnog dijela rimske provincije Dalmacije. Administrativnom podjelom Rimskog carstva 297.
godine (Dioklecija-nove reforme), Duklja je izdvojena u novoosnovanu provinciju Prevalis (Praevalis)
u okviru koje doživljava nov procvat i postaje njen centar. Tokom IV i V vijeka zahvaćena je
prodorom varvarskih naroda. U prvoj godini V vijeka pustoše je zapadni Goti, a pred kraj istog vijeka
istočni Goti, da bi je 518. razorio snažan zemljotres. Tokom VI vijeka, dolaskom pod vlast Vizantije,
Duklja se ponovo obnavlja i postaje duhovno sjedište o čemu svjedoče ostaci dvije ranohrišćanske
bazilike otkrivene u sjeveroistočnom dijelu grada. Od ovog vremena ime Duklje postaje pojam za
srednjovjekovnu državu formiranu na ovim prostorima, dok sam grad nema gotovo nikakvog značaja
za njenu dalju istoriju. Ime provincije Prevalitane postepeno se zamjenjuje sa Dioklitijom, odnosno
Dukljom, da bi se i ono od kraja XI vijeka zamijenilo sa imenom Zeta.
Sam grad je bio opasan bedemima sa
kulama i kapijama. Unutar grada
otkrive-ni su ostaci reprezentativnih
javnih zgrada (hramovi, kupatila,
palate) i foruma sa bazilikom. Budući
da se Duklja svrstava u red
značajnijih rimskih gradova ne samo
u Crnoj Gori već i na Balkanu, treba
očekivati da će i daje biti predmet
naučnog interesa, što će zahtijevati
posebno strog nadzor nad svim
radovima koji će se izvoditi u okviru
njenog urbanog areala, jer je nekoliko
ranije
izvedenih,
nekontrolisanih
intervencija grubo povrijedilo njen
prostor – željezni-čka pruga, putevi sa
asfaltom, stubovi za dalekovode, privatna gradnja.
140
Medun
Medun ili ilirski Meteon, kao utvrđeni grad ilirskog plemena Labeata, izgrađen je krajem IV ili
početkom III vijeka stare ere. Lociran je na gotovo nepristupačnom brežuljku koji je samo sa
sjeverne strane bio zaštićen odbrambenim zidovima sa kulama. Na najvišem, istočnom dijelu
brežuljka, nalazila se akropola, a na nižem, sedlastom prevoju podgrađe, odvojeno od akropole
masivnim, poprečno postavljenim zidom. Bio je opasan bedemima građenim u tzv. kiklopskoj
tehnici, koji su se u fragmentima sačuvali do danas.
Današnji izgled Meduna uglavnom daju ostaci srednjovjekovnog utvrđenja sa mjestimično očuvanim
ugaonim, polukružnim kulama i bedemima sa ulazom, od kojih veći dio pripada turskom periodu, a
manji vremenu prije turskog osvajanja.
Na platou ispod akropole nalazi se crkvica sv. Nikole koja je podignuta na temeljima starijeg objekta.
Ispred crkve se nalazi grob Marka Miljanova, dok se nešto niže, u nekadašnjem podgrađu ilirskog
Meteona, nalazi i kuća Marka Miljanova, danas pretvorena u memorijalni muzej.
Kulturna dobra II kategorije
Manastir Dajbabe
Manastir Dajbabe, posvećen Uspenju Bogorodice nalazi se nedaleko od Podgorice, smješten na
blagoj padini Dajbabske Gore, u neposrednoj blizini istoimenog sela, po kome je dobio ime.
Manastir je osnovao 1897. godine kaluđer Simeon Popović koji je za manastirsku crkvu iskoristio
prirodnu pećinu. Proširivanjem kanala formiran je izdužen prostor crkve, dok su od bočnih kanala
formirani paraklisi, odnosno kapele. Kasnije, kada je manastir već postao čuven, ispred ulaza u
pećinsku crkvu 1908. godine podignut je prostrani trijem flankiran sa dva masivna zvonika, koji
zajedno sa razuđenim krovovima podignutim iznad pećinskih kanala, predstavljaju jedine vidljive
partije manastira. Novi konak koji je podignut na ostacima starije građevine i veliki konak izgrađen
neposredno iznad manastira, koji dominira prostorom, u znatnoj mjeri su degradirali manastir.
Crkva sv. Đorđa
Stara crkva sv. Đorđa nalazi se u Podgorici u podnožju brežuljka Gorice. Po svojim stilskim
karakteristikama pripada grupi preromaničkih građevina nastalih između IX i XI vijeka. Izvorni oblik
nije u potpunosti sačuvan zbog brojih dogradnji i prepravki. Tako je 1880. godine dozidana široka,
pravougaona priprata sa zvonikom na preslicu, dok je 1931. godine tokom veće prepravke porušen
stari zvonik i slijepo kube, na mjestu koga je dobila visoko lažno kube. U crkvi je sačuvan živopis koji
se na osnovu stilskih karakteristika okvirno datira u sedamdesete godine XVI vijeka.
Doljani, Zlatica, arheološki lokalitet, V – IX vijek
Ovaj lokalitet se nalazi u prigradskom naselju Podgorice i sadrži ostatke graditeljskog kompleksa iz
ranoviza-ntijskog perioda. Kompleks je otkriven samo u jednom dijelu u kome se nalaze ostaci
ranohrišćanske bazilike i trikonhalne crkve iz perioda između V-VII vijeka.
Bazilika je trobrodna sa prostranom polukružnom apsidom na centralnom brodu i narteksom. U
prostoriji na sjevernoj strani otkriven je monumentalni mermerni sarkofag dekorisan motivima
ranohrišćanske ornamentike.
Trikonhalna crkva je sa troprostornim narteksom i naknadno dograđenim prostranim atrijumom. Ovaj
objekat se smatra jednim od najuspješnijih antičkih građevinskih objekata na prostoru Crne Gore.
141
Velje Ledine, Gostilj, Zeta, arheološki lokalitet, III – I vijeka stare ere
Arheološki materijal koji je pronađen u 130 grobova, kao i način ukopavanja karakterističan je za
period između III i I vijeka prije nove ere i dovodi se u vezu sa ilirskom plemenom Labeata koje je u
to vrijeme naseljavalo područje oko Skadarskog jezera. Iskopavanja su izvršena od 1956. do 1958.
godine. Sav materijal je konzerviran i nalazi se u JU Muzeji i galerije Podgorice.
Mljace, Mataguži, Zeta, arheološki lokalitet, helenistički period
Ovaj lokalitet obuhvata širi prostor pored Skadarskog jezera, koje je danas plavno. Nalazi se u
prostoru južno od Mataguža. Tu se nalaze ostaci helenističko-rimskog naselja, kao i crkvene
arhitekture iz kasnijeg srednjo-vjekovnog perioda. Na tom lokalitetu nailazi se na mnoštvo
fragmenata rimske i helenističke keramike, opeke i dr. Istraživanja datiraju iz 1985. godine, ali nijesu
ni izbliza završena.
Dvorski kompleks na Kruševcu
Kompleks dvorca nalazi se na omanjem brežuljku Kruševcu u Podgorici, okružen prostranim
parkom.
Kompleks je podigao knjaz Nikola 1891. godine za svoga sina Mirka. Kompleks se sastoji od
nekoliko zasebnih zgrada - dvorca, zgrade trpezarije, perjaničkog doma, dvorske kapele i pomoćnih
objekata. Zgrada dvorca je jednostavne pravougaone osnove sa spratom i potkrovljem i bogato
dekorisanim fasadama. Zgrada trpezarije i zgrada perjaničkog doma su jednostavni objekti bez
nekih posebnih karakteristika. Dvorska kapela je mala jednobrodna građevina sa polukružnom
apsidom, kupolom i naglašenim zvonikom na preslicu.
Kompleks dvorca je do osamdesetih godina služio kao gradska bolnica, kada je adaptiran za
potrebe galerije nesvrstanih zemalja Danas je u njemu smješten Centar savremene umjetnosti.
Kulturna dobra III kategorije
Manastir Ćelija Piperska
Manastir Ćelija Piperska sa crkvom
posvećenom Rođenju Bogorodice nalazi se
u Piperima, iznad sela Gornji Crnci, oko 17
km udaljen od Podgorice. Ktitor manastira
Ćelije Piperske je sv. Stefan Piperski koji je
1730. godine progla-šen za sveca i čije se
mošti čuvaju u manastirskoj crkvi. Prvobitno
je Stefan Piperski 1637. godine sagradio
malu crkvu - ćeliju po kojoj je manastir
kasnije dobio ime. Vremenom, manastir se
dograđivao i širio, tako da se u dužem
periodu formirao njegov današnji izgled.
Priprata je dozidana 1815. godine o čemu
govori natpis iznad ulaznih vrata. Iz natpisa
se saznaje da su zvonik i kube kao i dio konaka podignuti 1823. godine. Obnavljan je i 1889. godine.
Manastirski kompleks, osim crkve krstoobrazne osnove sa polukružnom apsidom, kupolom i bočnim
pjevnicama, sačinjavaju i zgrade konaka. Čitav kompleks je opasan visokim kamenim zidom. Na
manastiru je tokom zadnjih godina izveden niz građevinskih zahvata koji nisu u skladu sa
konzervatorskim principima. U crkvi je izmijenjen prvobitni pod i postavljen novi od mermernih ploča
visokog sjaja, dograđen je ogradni zid sa neuobičajenim završetkom, podignuta je nova kapija -
142
zvonara i dr. koji svojim izgledima odudaraju od izvorne arhitekture i svojim dimenzijama konkurišu
samoj crkvi.
Manastir Duga, Bioče, podignut oko 1755. Godine
Manastir Duga, sa crkvom posvećenom Uspenju Bogorodice lociran je u blizini Bioča, na platou
iznad kanjona Morače, na lijevoj obali. U neposrednoj blizini crkve, u sklopu manastirskog
kompleksa, nalaze se grobne ploče znamenitih mještana i donatora crkve. Nema pouzdanih
podataka kada je tačno manastir osnovan. Sadašnja crkva, posvećena Uspenju Bogorodice je
podignuta 1755. godine na mjestu starije građevine od koje su očuvani temelji u oltarskom prostoru.
Poseban značaj manastira Duga ogleda se u
njegovoj istorijskoj ulozi jer su se u manastiru
održavale plemenske skupštine plemena Kuča,
Bratonožiča i Pipera, pa čak i udaljenih
Vasojevića, posebno tokom XIX vijeka. Crkva je
prepravljana poče-tkom XX vijeka kada joj je
zamijenjen krov i dozidan zvonik. Crkva je
jednobrodna građevina s polukružnom apsidom i
naknadno dozidanim zvonikom na preslicu s
jednim otvorom. Zidana je pravilnim kvaderima
sa uskim spojnicama. Na podužnim zidovima i
apsidi je po jedan lučni prozor. Na zapadnoj
fasadi je jednostavni portal sa ravnim
nadvratnikom iznad koga je polukružna niša.
Sredinu zapadne fasade krasi kamena rozeta.
Manastir Vranjina sa crkvom sv. Nikole, Vranjina, crkva obnovljena 1886. godine
Manastir Vranjina sa crkvom Sv. Nikola nalazi se u dijelu krševitog ostrva Vranjina na Skadar-skom
jezeru. Podignut je početkom XIII vijeka, što se može zaključiti iz hrisovulje Sv. Save. Ovaj manastir
je bio jedan od bogatih u državi Zeti kasnije Crnoj Gori. U jednom periodu vladavine Crnojevića,
manastir je bio sjedište Zetske mitropolije. Zbog velikog značaja koji je imao tokom svog
viševjekovnog postojanja, Turci su ga više puta razarali i pustošili, a Crnogorci ponovo obnavljali.
Danas je sačuvan pečat Vranjinske mitropolije i samo tri zvona sa stare crkve, koja se danas nalaze
u cetinjskom manastiru. Manastir je obnovljen u vrijeme knjaza Nikole 1886. godine, i od tog
vremena datira današnji izgled crkve. Ozidan je i veliki objekat manastirski konak u isto vrijeme kad i
crkva. Konak je stradao u požaru sedamdesetih godina prošlog vijeka, od kojeg su sačuvani samo
zidovi. Crkva Sv. Nikole je podignuta na ruševinama stare, koja je bila srednje veličine,
jednostavnog oblika i bez kupole i zvonika.
Ozidana je od fino obrađenih kamenih
kvadera, kao jednobrodna građevina sa
polukružnom oltarskom apsidom i zvonikom
na preslicu sa otvorima za tri zvona.
Unutrašnjost crkve karakteriše poluobličasti
svod, kameno popločanje i pet zaobljenih
prozora kroz koje prolazi svjetlost. U crkvi se
nalazi ikonostas sa ikonama ruske
provenijencije. U zemljotresu 1979. godine
crkva je pretrpjela određena oštećenja.
143
Crkva sv. Nikole, Mataguži, Zeta, XVIII – XIX vijek
Na grobju između sela Vranj i Mataguži,
nalazi se crkva posvećena Sv. Nikoli.
Obno-vljena je početkom XX vijeka na
temeljima crkve iz nemanjićkog perioda.
To je kamena jednobrodna građevina sa
poligonalnom oltarskom apsidom i
visokim, u osnovi četvrtastim zvonikom
na pročelju. Zvonik je sa osam otvora, po
dva na svakoj strani, i reljefno dekorisan
rozetom i krstom. Pod je popločan
kamenim pločama. U crkvi se nalazi
ikonostas iz 1900. godine, sa dvije ikone, rad Đinovskih. Crkva je pretrpjela određena oštećenja u
zemljotresu 1979. godine. Prilikom sanacije otkrivena su dva fragmenti starog živopisa. Dio ovog
živopisa na zapadnom zidu je konzerviran.
Crkva sv. Trojice, Vukovci, Zeta, 1792-1922. godine
Na groblju sela Vukovići u Zeti, ispod starog
grada Obluna, nalazi se crkva posvećena Sv.
Trojici. To je veća jednobrodna građevina sa
polukružnom
apsidom,
šestrostranom
kupolom i zvonikom na pročelju. Zvonik je u
vidu kvadratne kule u osnovi. Ozidana je od
većih kamenih kvadera, vezanih malterom.
Osvijetljena je sa po tri lučno svedena prozora
na bočnim fasadama i jednim na apsidi.
Unutrašnjost je omalterisana i popločana
pravilnim kamenim pločama. U crkvi je
ikonostas iz 1872. godine. Kako je na
ikonostasu zapisano, podignuta je na
temeljima crkve iz 1336. godine, koju su Turci srušili 1690. godine. Prvi put je obnovljena 1792.
godine nakon čega je ponovo stradala i bila obnovljena 1888. Godine. Današnji izgled je dobila
prilikom zadnje veće obnove koja je trajala od 1909. do 1922. godine. Crkva je pretrpjela veća
oštećenja u zemljotresu 1979. godine i ponovo je sanirana 1988. godine.
Crkva sv. Đorđa, Srpska, Zeta, XVII vijek
Crkva Sv. Đorđa u zetskom selu Srpska je jedno-brodna građevina sa polukružnom apsidom, u
osnovi četvrtastim zvonikom sa ikonom na pročelju. Crkva je ozidana od grubo klesanog kamena i
omalterisa-nom fasadom dok je zvonik zajedno sa piramidalnim krovom ozidan od pravilno
isklesanog kamenih kvadera. Nema podataka o vremenu gradnje crkve. S obzirom na podatke,
pretpostavlja se da je izgrađena krajem XVII vijeka. Današnji izgled crkve datira iz 1893. godine,
kada je obnovljena i proširena izgradnjom zvonika. U crkvi se nalazi ikonostas izrađen na metalu,
rad Đinovskog iz 1882. i 1908. godine, i carske dveri od drveta sa predstavom Blagovijesti i dva
proroka.
144
Crkva sv. Ilije, Velja Gora, Gradac, XV – XX vijek
Na Veljoj gori iznad sela Gradac u Lješanskoj
nahiji nalazi se crkva posvećena Sv. Iliji. Crkvu
je podigao 1694. godine vojvoda Vuksan
Bulatović. Prvobitna crkva je bila manjih
dimenzija, skoro četvrtaste osnove, sa
polukružnom oltarskom apsidom, bez zvonika, i
zidana u suvomeđi. Ispred nje je na utvrđenim
drvenim nosačima bilo postavljeno zvono 1869.
godine, a na ikonostasu ikone Bogorodice,
Hrista i Sv. Ilije. 1903. Godine crkvu su obnovili
mještani sela Gradac i Parci, proširili
dogradnjom priprate, i finim kamenim tesanicima
podigli zvonik na preslicu sa otvorom za jedno
zvono. U toku drugog svjetskog rata crkva je dosta stradala, srušen joj je zvonik, ikonostas i oltarska
apsida, a dodatno je stradala i u zemljotresu 1979. godine. Rekonstruisana je 2000. godine kad joj
je vraćen izgled iz 1903. godine i postavljen novi ikonostas.
N
Crkva Sv. Pahomija Komanina (Sv. Vračeva), Oraovica, po tradiciji iz srednjeg vijeka
U komanskom selu Oraovica pri podnožju
brda nalaze se ostaci srednjovjekovnog
manastirskog kompleksa sa crkvom
posveće-nom Sv. Vračima. Mada je 1950.
godine spomenik zakonom zaštićen
nalazi se u veoma zapuštenom stanju.
Sačuvani ostaci manastirske crkve
ukazuju da je bila jedno-brodna građevina
sa polukružnom oltarskom apsidom. Kako
je zapisano u Studiji zaštite spomenika
kulture i naslijeđa Opštine Titograd, crkvu
Sv. Vračima nazivaju crkva Sv. Pahomija
Komanina. Ozidana je 1868. godine, prema predanju, od kamenih tesanika iz manastirskog
kompleksa, o čemu svjedoči uklesani tekst iznad vrata. To je jednobrodna građevina sa zvonikom
na preslicu sa jednim otvorom. Zakošeni krovni vijenac je od masivnog tesanog kamena.
Unutrašnjost crkve je omalterisana i okrečena, pod je od nepravilno složenih kamenih ploča. Crkvi je
mijenjan izgled građevinskim intervencijama. Fragmentovano sačuvani zvonik prvobitne crkve je
izdvojeni objekat ozidan od finih tesanika u vidu otvorene, u osnovi četvrtaste kule. Srušen je 1934.
godine, kada je izgrađen sadašnji.
Crkva Rođenja Presvete Gospođe na Čepurcima i groblje oko nje, Podgorica, obnovljena
1890.g
u vrijeme njegove obnove.
Crkva Rođenja Presvete Bogorodice na Čepurcima,
narodu poznata kao i crkva Cv. Gospođe, je tipična
grobljanska crkva sa jednim brodom, polukružnom
apsidom i zvonikom na preslicu sa tri otvora. Obnovljena
je 1890. godine, kad je podignut zvonik. Iznad ulaznih
vrata je ploča sa zapisom:„POD VLADOM NJ. V. KNJAZA
NIKOLE I OSLOBODIOCA ZETE! VJEKOVIMA SRUŠENI
HRAM SVETE GOSPOĐE OBNOVI I SAGRADI ZA
VJEČNU USPOMENU HADŽI MITO MIHATOVAC 1890.
G.“. Crkva je živopisana, a ikonostas je urađen vjerovatno
145
Crkva Uspenja Hristovog, Lijeva Rijeka, podignuta 1861. godine
Crkva Uspenja Hristovog u Lijevoj Rijeci
locirana je na uzvišenju iznad saobraćajnice,
okružena grobljem, u neposrednoj blizini
memorijalnog
kompleksa
posvećenog
poginulima u oslobodilačkim ratovima u Lijevoj
Rijeci. Podignuta u čast pobjede nad Turcima
1861. godine. Ova crkva ima veliki značaj za
Gornje Vasojeviće. Na ovom mjestu u XVII
vijeku, kako se po predanju pominje „kod bijele
Raketića crkve“, bilo je plemensko zborište,
mjesto na kojem su se održavali narodni
skupovi i bili sazivani plemenski glavari. Crkva
Uspenja Hristovog je grobljanska crkva,
jednobrodne osnove sa polukružnom apsidom
manjih dimenzija i izduženim zvonikom na
preslicu s tri otvora. Crkva je zidana od pritesanog kamena složenog u relativno pravilne
horizontalne redove.
Crkva sv. Đorđa, Blizna, XVII –XVIII vijek
Crkva sv. Đorđa, Blizna, locirana je na proplanku
iznad sela na aktivnom groblju ograđenom kamenim
zidom urađenim u suvomeđi. Crkva je locirana
pedesetak metara iznad puta, a iznad nje se uzdiže
brdo Kapoš. Po predanju, 1693. godine je na ovoj
lokaciji sagrađena crkva na ruševinama starijeg
objekta. Sadašnju crkvu gradili su svi Piperi od
kamena s obližnjeg Kapoša. Predanje dalje kazuje
da su izgradnju crkve pomogli i Mlečići koji su u
Blizni imali svoj čardak. Crkva sv. Đorđa je veća
grobljanska crkva sa kupolom, polukru-žnom
apsidom, i trodijelnim zvonikom na preslicu. Zvonik
je kasnijeg datuma, građen od fino obrađenih
tesanika složenih u pravilne horizontalne redove.
Zapadnu fasadu krasi veća, polukružna niša, locirana iznad dekorisane nadvratne grede. Na
srednjem dijelu crkve uzdiže se kupola. Crkva je građena od kamena složenog u relativno pravilne
horizontalne redove. Crkva je, po predanju, prvobitno bila pokrivena kamenim pločama, a sad je
krovni pokrivač kanalica.
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, Ubli, podignuta 1895. godine
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg locirana je
na seoskom groblju u Ublima, zajedno sa
manjim i starijim hramom, crkvom Sv.
Jovana Bogoslova. Crkva Vaznesenja
Gospodnjeg podignuta je 1895 godine, što
se vidi iz natpisa iznad ulaznih vrata.
Crkva je podignuta zalaganjem knjaza
Nikole, a osvještao je Mitrofan ban.
Posebno je značajna jer predstavlja saborni
hram u Kučima. Crkva Vaznesenja
Gospodnjeg je jedna od dvije postojeće
crkve locirane na seoskom groblju u
Ublima. Nalazi se nedaleko od crkve Sv. Jovana Bogoslova. Crkva je veća jednobrodna građevina
146
sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu sa tri otvora. Zidana je od pravilnih tesanika,
složenih u pravilne horizontalne redove sa uskim spojnicama. Zvonik na preslicu sa tri otvora, zidan
upotrebom fino tesanog kamena složenog u pravilne horizontalne redove, dodatno naglašava
zapadnu fasadu. Na sjevernom i južnom zidu su po dva prozora, a na apsidi jedan.
Crkva sv. Jovana Krstitelja, Kosor, Kuči, prva polovina XVIII vijeka
Crkva sv. Jovana Krstitelja, okružena
aktivnim seoskim grobljem, locirana je u
očuvanom priro-dnom ambijentu sela Kosor.
Crkva je zidana početkom ili sredinom 18.
vijeka, u vrijeme Radonje Petrovića
Drekalovića, vojvo-de Kuča i guvernadura
Brda, ili njegovog nasljednika Ilije Petrovića
Drekalovića. Crkva je stradala u poharama
Kuča 1774. i 1856. godine. Obnovljena je
krajem XIX vijeka, kada je dobila današnji
izgled. Prvi ikonostas u crkvi radio je
M. Tujkovič 1745. godine, od sredstava
dobijenih od ruske carice Jelisavete, koja je finansirala i gradnju prvobitne crkve. Sadašnji ikonostas
je s kraja XIX vijeka. Crkva sv. Jovana Krstitelja u Kosoru predstavljala je duhovno i svjetovno
sastajalište Kuča. U drugoj polovini XIX vijeka u crkvi je radila škola. Crkva sv. Jovana Krstitelja je
veća jednobrodna grobljanska crkva sa polukružnom apsidom i zvonikom na preslicu sa jednim
otvorom. Po predanju je podignuta na ostacima starije građevine.
Crkva sv. Gospođe, Draževina, Gradac, podignuta 1889. godine
Ova crkva, u narodu poznata kao crkva Sv. Gospođe,
ozidana je od pritesanog kamena nejednake veličine kao
jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom i zvonikom
na preslicu sa jednim otvorom. Nema podataka o godini
gradnje, ali se za ovu crkvu vezuje istorijski događaj iz 1796.
godine. Prema zapisanom predanju, u njoj je Sv. Petar
Cetinjski pričestio Crnogorce prije čuvene bitke na Krusima.
Crkva je obnovljena 1862. godine, a zatim 1889, o čemu
svjedoči zapis na zvoniku, kada je i dobila sadašnji izgled. U
zemljotresu 1979. godine dosta je stradala, a zatim potpuno
srušena zbog klizišta na južnoj strani crkvenog platoa.
Obnovljena je 1996. godine. U njoj se danas nalaze novi
ikonostas i nove ikone, rad akademskih slikara Dragana
Berilažića i Draška Dragaša.
147
Crkva sv. Petra Cetinjskog, Bezjova, Kuči, prva polovina XIX vijeka
Crkva sv. Petra Cetinjskog locirana je u selu
Bezjovu, na vrhu brežuljka zvanog Martinika, na
aktivnom seoskom groblju koje se smatra jednim od
najstarijih u ovom kraju. U okolini je sačuvan prirodni
ambijent, nenarušen gra-dnjom. Prema predanju,
crkva je podignuta u prvoj polovini 19. vijeka na
mjestu gdje se nalazio znatno stariji objekat.
Sadašnja crkva je mala jednobrodna građevina sa
polukružnom oltarskom apsidom i zvonikom na
preslicu sa jednim otvorom. Zidana je od grubih
tesanika složenih u relativno pravilne horizontalne
redove. Kasnije dozidan zvonik, zidan upotrebom
preciznije obrađenih tesanika, rastresen od
zemljotresa i stradao od groma, ponovno je podignut u toku posljednje obnove.
Starodoganjska džamija u Staroj varoši, Podgorica, drug polovina XV vijeka
Od svih džamija koje danas postoje u
Podgorici najstarija je Starodoganjska
džamija. Podigao je Skender-beg Čauš
krajem XV vijeka, i zvala se čauševa ,,sve
dok nije izgubila svoje vakufe u Kučima, od
tada je zovu Starodoganjska džamija, jer su
je održavali trgovci i zanatlije koji su imali
svoje radnje (doganje) u njenom okruženju“.
Starodoganjska džamija je malih gabarita sa
dvoslivnim krovom pokrivenim kanalicom i
višestranim minaretom. Prvobitni izgled je
promijenjen tokom prepravki 1927. godine.
Ozidana je od kamena, kao i minare. Ispred ulaznih vrata je manje uvučeni trijem sa tri uglasto
svedena prozora. U enterijeru nalati se mimbar i mahfil sa rešetkastom drvenom ogradom, do kojeg
se stiže stepeništem. Zidovi su omalterisani i okrečeni u bijelo, drvena tavanica je ravna a pod je
prekriven tepisima. Na izvjesnoj visini, otprilike po sredini, nalazi se galerija, tzv. ,,šefera'', sa koje
mujezin poziva vjernike na molitvu, do koje se stiže unutrašnjim zavojitim stepeništem. Visoki
kupasti krov minareta je pokriven bakarnim limom. Džamija je ograđena kamenim zidom. U dvorištu
su sačuvana dva mezara (groba).
Osmanagića džamija u Staroj Varoši, Podgorica, XVI vijek
U Staroj Varoši nedaleko od Starodoganjske džamije nalazi se
džamija Osmanagića. Podigao je krajem XVIII vijeka Hadži Mehmetpaša Osmanagić, isti zadužbinar Sahat kule. Poznata je bila kao
Lukačevića džamija. Ozidana je od lomljenog i pritesanog kamena,
pokrivena četvoro-slivnim krovom sa pokrivačem od tigle kanalice,
osvijetljena je sa više pravougaonih i uglasto svedenih prozora
simetrično raspoređenih u dva nivoa. U enterijeru se nalazi mihrab,
mimbar i mahvil. Ograda od galerije je od drveta kao i veliki masivni
stubovi na koje je učvršćena. Zidovi su omalterisani i okrečeni, a
pod je prekriven tepisima. Ravna tavanica je obrađena drvenom
lamperijom, složena u centralnom i četiri zrakasta polja. Uz džamiju
je minare ozidano od kamena, koji je u donjoj partiji fugovan, a
naviše omalterisan i okrečen u bijelo. Do šerefe – galerije minareta
vodi unutrašnje zavojito stepenište. Na vrhu je kupasti krov prekriven bakarnim limom. Džamija je
148
ograđena masivnim kamenim zidom, natkrivenim kanalicom. U dvorištu nalazi se tube od kamenih
tesanika sa kupolom koja počiva na četri masivna lučno spojena stuba. U bombardovanju 1943.
godine, džamija i tube su pretrpjeli velika oštećenja. Konzervacija zidova prvi put je izvedena 1971.
godine. Kompletna rekonstrukcija i sanacija izvršena je 2002. godine.
Sahat kula u Staroj Varoši, Podgorica, XVIII vijeka
Sahat kula u Podgorici je jedna od četiri
sačuvane kule u Crnoj Gori. Zidana je
lomljenim i pritesanim kamenom u krečnom
malteru. Kvadratna je u osnovi i visoka oko 20
m. Pri vrhu, na sve četiri strane nalazi se lučno
zasvedeni otvor. Četvoro-slivni krov i
osmougaoni tambur koji se izdiže iz njega
pokriveni su kanalicom. Od prizemlja do
naviše etaže vodi drveno stepenište sa četiri
drvena podijuma-sprata, osvijetljena sa po
jednim manjim otvorom sa zapadnom zidu.
Sahat kulu je podigao u drugoj polovini XVIII
vijeka Hadži Mehmed-paša Osmanagić, u dijelu stare varoši zvane Mijećen, i sve do polovine XX
vijeka bila je najviši građevinski objekat u podgorici. 1892. godine sahat kula je opravljena i stavljen
je sat. Do sada je kao što je poznato na sahat kuli bio samo jedan brojčanik. Kula je dobro očuvana.
Kuća Čubranovića u Staroj Varoši, Podgorica, XIX vijek
Kuća Čubranovića se nalazi nekad u
poznatoj strovaroškoj Džeher-mahali,
sada u ulici Braće Zlatičana. Izgrađena je
u XIX vijeku i predstavlja rijetko sačuvanu
kuću sa izraženim elementima islamskog
graditelj-skog stila karakterističnog za
balkanske varoši u vrijeme turske
dominacije,
ali
i
domaćeg
srednjovjekovnog graditeljstva. Po nekim
izvorima vjerovatno je podignuta 1650.
godine. Kuća ima prizemlje i sprat, kvadratne osnove i troslivni krov pokriven ćeramdom. Tokom
dugog trajanja na njoj su vršene određene izmjene. Prvobitno u prizemlju su bile ekonomske
prostorije. Svojevremeno, dok je sprat kuće bio isključivo u stambenoj funkciji, u njemu se nalazilo
veliko predsoblje (ajat) iz kojeg se ulazilo lijevo i desno u osvijetljene sobe i pravo u trpezariju.
Ispred kuće je veliko dvorište, ograđeno kamenim zidom. Kuća je osamdesetih godina sanirana
prema uslovima RZZSK Crne Gore.
Kula Camovića, Vuksan- Lekići, Tuzi, XIX vijek
U selu Vuksanlekići, oko tri kilometra
udaljenom od Tuzi, nalazi se kuća
kula porodice Camaj. Izgrađena je u
XVIII vijeku, i po gabaritima
predstavlja jedin-stveno stambeno
utvrđenje ne samo na ovom prostoru
nego i mnogo šire. Kula-kuća je
zidana od lomljenog i pritesanog
kamena. Prvobitno je bila sa drvenim
trijemom umjesto kojeg je prije
adapta-cije ozidan sprat. U prizemlju
su dvije prostorije od kojih je jedna zasvedena poluobličastim svodom. Kuća je sa prostranim
149
dvorištem. Na krajevima zida, sa frontalne strane, uzdižu se dvije kamene, u osnovi okrugle, kule.
Između njih je po sredini zida glavna kapija. U kule se ulazilo iz dvorišta, a da su zajedno sa zidom
bile odbrambene potvrđuje i veliki broj puškarnica. Kule su sanirane 2004. godine.
Zgrada Republičkog zavoda za zaštitu prirode u Staroj Varoši, Podgorica, podignuta 1920.
godine, u prizemlju objekta Prirodnjački muzej Crne Gore,
Zgrada se nalazi na samom centralnom trgu u
Staroj varoši, u neposrednoj blizini Sahat – kule sa
kojom gradi određene ambijentalne kvalitete.
Izgrađena je oko 1920. godine, i u njoj je radila
osnovna škola do 1941. godine. Sada se u ovoj
zgradi nalazi Prirodnjački muzej Crne Gore i
Republički zavod za zaštitu prirode.
Sudeći prema fotografijama gabariti objekta se
nijesu mijenjali od vremena izgradnje. Sačuvana je
jedno-spratnost i izdužena pravougaona osnova. U
naknadnim adaptacijama promijenjen je izgled
krova, troslivni je zamijenjen četvoroslivnim, i samo
djelimično fasade. Iako sa izmijenjenim brojem
prozora, i sada vlada prvobitna harmonija
simetrično raspoređenih otvora na glavnoj fasadi.
Iako bez originalnih arhitektonskih elemenata,
karakterističnih za staru varoš, svojim gabaritom i
pozicijom zadržala je reminiscenciju na nekadašnji
izgled trga, zbog čega je 1987. godine proglašen spomenikom kulture.
Zgrada Osnovne škole, Gradac, podignuta 1863. godine
Prva osnovna škola u Lješanskoj nahiji je proradila u selu
Gradac 1863. godine i još uvijek je aktivna. Ozidana je od
pritesanog kamena i krečnog maltera na pravougaonoj
osnovi, a ima prizemlje, sprat i dloslivni krov pokriven
kanalicom. Autentično rješenje ovog objekta je
promijenjeno u drugoj polovini XX vijeka, kada je izvršeno
prostorno razdvajanje biblioteke i škole. Tom prilikom je
na spratu južne fasade podignuta terasa i otvorena su
vrata koja vode u biblioteku. Na prijedlog muzeja i galerija
Titograda, proglašena je spomenikom kulture 1974.
godine.
Tamnica Jusovača, Podgorica, sredina XIX vijeka
Na lokaciji Drač u Staroj varoši, nalaze se objekti kaznenog
zatvora „Jusovača“. Nazvan je po Jusu Mučinu Krniću, Jusufbegu, zlogla-snom podgoričkom zabitu, koji je sredinom XIX
vijeka podigao kuću. Istovremeno je dogradio i proširio staru
tamnicu u kojoj se na surov način obračunavao sa
utamničenim Crnogorcima. 1874. godine ubio ga je Pero
Ivanović iz Kuča. Jedno vrijeme u ovoj kući živio je i Marko
Miljanov. Jedno vrijeme u kući radila je i škola za „knjaževu
muziku“, a 1893. je pretvorena u Kazneni zatvor. Kasnije je
zatvor proširen otkupom susjednih kuća. Cijeli kompleks je
objedinjen presijecanjem ulice „Orahovska mahala“ i
podizanjem kamenog zida. Centralni kazneni zatvor je postao
1918. godine, i takav ostao do kraja šezdesetih godina.
150
Kompleks „Jusovača“ sadrži više objekata jednostavne arhitekture, ograđenih visokim kamenim
zidom. Na uglovima zidova se uzdižu kule – stražare, a u unutrašnjo-sti su dvije veće spratne
zgrade, kao i ruinirane upravne zatvorske zgrade, kuhinje, magacini i radionica. Iako je „Jusovača“
zaštićen spomenik iz 1979. godine, nalazi se u vrlo zapuštenom i dobrim dijelom ruševnom stanju.
Realizacija ideje o njenoj valorizaciji kroz osmišljavanje raznih kulturnih manifestacija biće moguća
kada se ispoštuje zakonom obavezujući pristup njene sanacije. Samo tako će se produžiti vijek
ovom nijemom svjedoku crnogorskog stradanja.
Stari most na ušću Ribnice, Podgorica, srednji
vijek
Na Ribnici, pri ušću u Moraču, nekada zvanom
sastavci, nalazi se stari kameni most čija se
gradnja vezuje za pred-turski period. Ilija Zlatičanin
je zapisao da ga je na temeljima rimskog mosta
obnovio Adži paša Osmana-gić, zbog čega je
prozvan Adži-pašin most. Manjih dimenzija i
skladnih linija, izvanredno je uklopljen u ambijent
sastavaka. Blago izdignut po sredini, jednim lučno
zaobljenim otvorom premošćava Ribnicu. Prema
lijevoj obali, na stubu i podzidi sa kojom se most
nastavlja u ravni terena, nalaze se još dva
zasvedena otvora zbog smanjivanja otpora mosta
u vrijeme kad rijeka nabuja. U registar zaštićenih
spomenika uveden je 1949. godine, zajedno sa
mlinom koji se nalazio u njegovoj neposrednoj
blizini. Mlin više ne postoji (srušen je prilikom odrona pećine 1963. godine i više nije obnavljan).
Stari grad Ribnica
Ostaci srednjovjekovnog grada Ribnice nalaze se u centru Podgorice na samom ušću rijeke Ribnice
u Moraču.
Vrijeme osnivanja grada nije poznato. Najstariji pomen Ribnice zabilježen je u bigrafiji Stevana
Nemanje, koju je napisao sv. Sava oko 1208. godine. Nešto kasnije, oko 1216. godine, Ribnicu
pominje i Stevan Prvovjenčani, takođe u biografiji Stevana Nemanje. Oba puta Ribnica je pomenuta
kao mjesto u kome se Nemanja rodio.
Sačuvanih tragova iz ovog ranog perioda Ribnice
nema, pa se pretpostavlja da se nije radilo o
utvrđenom gradu, već o manjem naselju. Od prve
polovine 14. vijeka ime Ribnica se zamjenjuje
Podgoricom, koje je u dokumentima prvi put
151
zabilježeno 1326. godine. Ostaci grada koji se danas uočavaju najvjerovatnije potiču iz vremena
turske vladavine. Smatra se da su tvrđavu izgradili Turci između 1474. i 1478. godine, sa svim
obilježjima fortifikacije nastale u vremenu prelaza na upotrebu vatrenog oružja.
Tvrđava je kroz četiri vijeka svoga trajanja više puta prepravljana, doziđivana i nadziđivana. Iz
sedamdesetih godina 15. vijeka, iz vremena turske gradnje, do danas je ostao sačuvan samo dio
jugoistočnog bedema sa petostranom kulom i trouguglastim dijelom koji je, takođe, igrao ulogu kule.
Mnogi djelovi tvrđave su nestali, posebno oni koji su bili podignuti nad obalama rijeka, tako da je
danas gotovo nemoguće sagledati njen prvobitni oblik.
Tvrđava Oblun, Vukovci, Zeta, srednji vijek
Na brdu Oblun iznad zetskog sela Vukovići nalaze
se ostaci utvrđenog srednjovjekovnog grada
Obluna. Lociran je na širokoj zaravni odakle se
pruža predivan pogled na Zetsku ravnicu,
Skadarsko jezero i njegov zapadni dio Malo blato.
Prema ostacima zidova i drugih građevina,
njegovo datiranje se vezuje za vizantijski period.
Od grada su djelimično ostali sjeverni i južni zidovi
visine najviše do dva metra, koji se spajaju pod
pravim uglom. Unutar njih su temeljni ostaci manje
jednobrodne crkve sa polukružnom apsidom i
moguće pripratom ili kapelom, kao i još dva objekta. Brojni fragmenti keramičkih posuda koji se
mogu naći na padinama brda upućuju na neke starije periode za koje se može predpostaviti da
pripadaju helinističko-rimskoj kulturi. Ostaci ovog utvrđenog grada do sada nijesu arheološki
ispitivani.
Tvrđava Planinica, Dodoši, XVI – XIX vijek
Na blago zaobljenom vrhu brda Planinica, koje se
izdiže južno od sela Dinoša, nalaze se ostaci tvrđave iz
turskog perioda. U osnovi je pravougaona i građena u
suvomeđi. Sastoji se od nekoliko pojasa zidova,
debljine 1,5 m, sačuvanih, do 1m visine. U centru je
praistorijski kameni tumul, prečnika 50 i visine 7 m. Od
njega se prema obodima bedemima pružaju zrakasto
raspoređeni zidovi,
izgrađeni
radi
povećanja
fortifikacione moći samog utvrđenja. Na pedeset
metara sjeverno od ovog tumula nalazi se još jedan
manji, prečnika 20 i visine 4 m. Na njegovom vrhu je
kamen cista (sarkofag), dimenzija 1 x 1,60 x 1,15 m,
izgrađen od većih kamenih ploča i dnom od riječnih oblutaka. Iako je u registru zaštićenih
spomenika od 1950. godine, ova tvrđava još uvijek nije istražena.
Tvrđava Dečić, Piskala, Tuzi, turski period
Na najisturenijoj tački brda Dečić nalaze se ostaci
manjeg fortifikacionog objekta koji se po opisu i stilu
gradnje može vezati za turski period. Iako objekat još
nije istražen, teško pristupačan i veoma devastiran,
na osnovu rješenja iz 1993. upisan je u Registar
zaštićenih nepo-kretnih spomenika kulture.
152
Balšića grad,
fortifikacija
Ponari,
Zeta,
srednjovjekovna
Balšin grad je naziv srednjovjekovnog utvrđenja koje se
nalazi na uzvišenju Panarska gora, sjevero-istočno od
sela Ponari. Prema predanju kako je zapisao Andrija
Jovićević, podigli su ga Balšići, po kojima je i dobio ime.
Opasano je jakim bedemima, a na zaravnjenom platou,
najvišoj zoni utvrđenja, sačuvani su temelji i dijelom
pregradni zidovi većeg broja stambenih i ekonomskih
objekata korišćenih u turskom periodu. Prilikom rekonstruisanja platoa nađeni su fragmenti
praistorijske i antičke keramike.
Ćaf kiša u Dubravi, Vuksan-Lekići, arheološki lokalitet, srednji vijek
Na putu od Vuksanlekića prema Dubravi, na samom prevoju tzv. „Ćaf Kiša“, nalazi se arheološki
lokalitet površine oko 200 m2, sa ostacima crkve i groblja iz ranog srednjeg vijeka. Crkva je bila
manjih dimenzija, jednobrodna, sa polukružnom apsidom. Vidljivi su pilastri na unutrašnjim zidovima
naosa koji su vjerovatno služili kao nosači svoda. Očuvana visina zidova kreće se do 1,5 m. Oko
crkve je staro groblje sa monolitima, kamenim pločama i koljanima. Ostaci crkve nijesu konzervirani.
Zbog stanja u kojem se lokalitet nalazi, kao i nedostatka literature o kulturno-istorijskom značaju,
treba preispitati opravdanost njegove spomeničke registracije.
Kirza, Sukuruć, arheološki lokalitet, antički period
U selu Sekurić južno od Tuzi, na imanju Petra Tome Đonaja, nalazi se neistraženi arheološki
lokalitet. Zahvata površinu oko 500 m2 uzvišenog platoa zvanog Kirza. Lokalitet je zakonom zaštićen
pedesetih godina. Na njemu se nalaze tragovi objekta, prema narodnom predanju, crkve veličine 25
x 15 m. Na nekadašnje postojanje objekta upućivali su fragmenti obrađenog kamena, svodova od
sige, zidne opeke, tegula sa talasastim linijama itd. Danas se ništa ne vidi jer je teren pretvoren u
obradivu površinu. Od kamena objekta sagrađena je obližnja kuća Nika Camaja, u čije zidove su
ugrađeni djelovi dekorativne plastike. Prema kazivanju mještana, u toku obrađivanja zemljišta
nailazili su na veći broj kamenih grobnih konstrukcija. Zbog nedostatka arheoloških istraživanja
lokalitet još uvijek nije na adekvatan način valorizovan i prezentovan.
Naselje Vranjina, Vranjina, ribarsko naselje na obali Skadarskog jezera, nastalo u XVIII vijeku
Na Skadarskom jezeru, pored Jadranske magistrale, nalazi se naselje Vranjina, nastalo početkom
XVIII vijeka, sa kućama pretežno građenim na dva „boja“ - u gornjem je smještena kužina i kamare,
a u donjem konobe za stoku i smještaj ribarskog pribora. Naselje je tipično ribarsko, sa svim
karakteristikama prilagođenim ovoj fukciji, počev od lokacije uz samo jezero, pa do rasporeda kuća i
uzanih komunikacija, te se kao takvo može smatrati jedinstvenim u Crnoj Gori.
153
PRILOG II
SINTEZNA KARTA A1 08 SMJERNICE I REZIMI ZA
ZASTITU ZIVOTNE SREDINE I KULTURNE I PRIRODNE
BASTINE
154

Izvještaj o strateškoj procjeni uticaja na životnu

Transcription

Similar documents

decembar 2011 - Grad Podgorica

Full page fax print - Univerzitet Crne Gore

Publikacija naučnih radova ŽIVOTNA SREDINA KA EVROPI

INFORMACIONE TEHNOLOGIJE - sadašnjost i budućnost 2015

INFORMACIONE TEHNOLOGIJE - sadašnjost i budućnost 2014

Duško Miljanić P H O T O G R A P H Y

izvještaj o radu - Agencija za statistiku BiH

Lista ponuđača za 2016. godinu - Uprava za javne nabavke Crne

Novine uzgajivač Br.1 - Savez za uzgoj i zaštitu sitnih životinja u

Općina Centar Sarajevo za 2014.g - Ured za reviziju institucija u

Cjeloviti PDF dokument - Centar za znanstvene informacije Instituta