MAKEDONSKI JAZIK

MAKEDONSKI JAZIK
ZA ^ETVRTO ODDELENIE
za devetgodi{no osnovno obrazovanie
1
Recenzenti:
Prof. d -r Jelica Nikolovska
Profesor po oddelenska nastava Irena Ba{ovska
Spec. prof. po pedago{ki nauki Blagica Andreevska
Stru~en sorabotnik Anastasija Stojanova oddelenski nastavnik
Ilustratori: Nata{a Pockova
Gordana Ruseska
Nikola Nikolovski
Lektor: Pavlina Le{oska
ZO[TO @ALI SLAVEJ^ETO
UBAVI ZBOROVI
MUDRIOT MALKU ZBORI ‡ MNOGU TVORI
ZIMSKI PRAZNICI ‡ HRISTOS SE RODI
VO SKAZNOGRAD I BASNOGRAD SEKOJ DA SVRATI
PROLETNI PRAZNICI ‡ HRISTOS VOSKRESE
2
Zo{to `ali slavej~eto,
zo{to solzi lee?
Nitu leta po gran~iwa,
nitu pesni pee.
Studen veter poduvnuva,
`olti lisja roni,
site ptici preselnici
kon jugot gi goni.
Razdelbata ta`na, dolga,
brzo ve}e bli`i,
zatoa slavej~eto
seto e vo gri`a.
Du{ko Avramov
3
PRIKAZNA VO SLIKI
Kraj na {kolska godina
Kade na odmor?
Ohrid
Na Ohridskoto Ezero
.
Ohrid
e prekrasen! A Pelister?
.
Na Pelister
Nov po~etok
4
Pelister
[TO BE[E LETOTO
Letoto be{e p~eni~no more
pod v`e{ten son~ev svod,
kade se kapea `etvari vredni
vo reki solena pot.
Kraj more be{e son~eva pla`a naj{irok topol stan,
kade ne gale{e son~eva dlanka
ili ne pliska{e bran.
V planina be{e ba~ilo belo
i ov~ar dobar i star,
kraj reka be{e pastrmka re~na
pe~ena tivko na `ar.
A vo nas be{e radost i sre}a,
najsakan, najtopol zbor
i dolga - beskrajna igra
sred zlaten son~ev dvor.
@ivko Nikolovski
Da porazgovarame!
Na kogo e posvetena pesnata Â[to be{e
letoto"?
Kako gi razbra prvite dva stiha od
Zada~a
pesnata:< Letoto be{e p~eni~no more
Nau~i ja pesnata napamet.
pod v`e{ten son~ev svod"?
Napravi avtodiktat. Pi{uvaj so
So {to e sporedeno `itnoto pole?
latini~ni bukvi.
So {to ne zapoznava, poetot vo drugite
strofi?
5
IZRAZNO ^ITAWE
Zada~i:
Ova li go
saka{?
Pro~itaj go raskazot
prvin vo sebe, da se
zapoznae{ so
sodr`inata, a potoa
pro~itaj go na glas
izrazno.
Slu{aj gi vnimatelno
kako ~itaat i tvoite
drugar~iwa.
GROZD
Site znaeme {to e toa grozd, neli? ]e re~ete: ‡ ^atalesta niza so crveni
ili beli zrnca grozje, zree na sonce i slatko se topi vo ustata!
To~no e! I toa e prekrasen grozd! No ima i drugi ne{ta {to ne se grozdovi,
a sepak li~at!
Pen~o skokna i veli: ‡Deca koga visat zad nekoj kamion i se ni{aat,
kamionot vrvi, a tie se palavat.
Jas velam, to~no! ‡ i dodavam ‡ e, toa e opasen grozd!
Pen~o mi raska`uva: ‡ V~era po na{ata ulica pomina eden kamion.
Rekov: ‡ Odli~no! Tokmu takov kamion ni treba za prikaznava!
‡ Se zatr~aa desetina deca. Skoknaa, so racete se fatija za drvenata
pregrada na sandakot, a nozete im visea!
Jas se vme{av: - A potoa gi zabele`a ~i~koto voza~, zapre i gi izbrka?
‡ Ne! ‡ re~e Pen~o. ‡ toj ne mo`e{e da gi vidi. Jas gi izbrkav site!
‡ Bravo, Pen~o! ‡ go pofaliv.
‡ Go storiv toa za da mo`am da se vozam sam! se nasmea Pen~o.
Bez zdiv rekov: ‡ Lo{o si postapil! No, {to se slu~i potoa?
‡ Kamionot ja zgolemuva{e brzinata. Jas u`ivav. Veterot mi ja miluva{e
kosata. Duri i zapeav, mi be{e ubavo... No, kamionot izbi na prav pat. Brza{e
6
nadvor od gradot. Se ispla{iv! Sakav da skoknam na zemja, no kamionot prosto
leta{e! [to da pravam?! Ve}e ne mo`ev da se dr`am, racete mi bea ispoteni, se
lizgaa... Vikav, no koj }e me ~ue?!... I toga{...
‡ Padna? ‡ rekov, seriozno ispla{en.
‡ Ne! ‡ se nasmea Pen~o. ‡ Se razbudiv! Za sre}a, sum sonuval.
I jas se nasmeav i da vi ja ka`am vistinata - znaev. Pen~o e umno dete i
nikoga{ ne bi visel zad kamion! A VIE?
V. Nedelkovski
Analiza na raskaz
Za {to raska`uva pisatelot vo raskazot?
Opredeli go vremeto i mestoto na nastanot!
Koi se glavnite likovi vo raskazot?
Opi{i go vpe~atokot {to go stekna za glavnite likovi?
Koj del od raskazot najmnogu ti se dopadna?
Koi postapki na decata ne gi opravduva{, koga ova ne bi bilo son?
Kako koe drugar~e bi sakal da ~ita{ ti?
Zada~a vo parovi:
Podelete se na parovi.
1. Eden }e go ~ita raskazot brzo, bez da vnimava na pravilen,
jasen i ~ist izgovor, bez da ja menuva ja~inata na glasot i bez
pravewe pauzi.
2. Drugiot go ~ita raskazot so pravilen, jasen i ~ist izgovor i
pravi pauzi na opredelenite mesta.
Razgovaraj za razlikata me|u dvete ~itawa!
Zbogati go re~nikot
So zborovite: ~atalesta, palavat
So izrazite: prekrasen grozd i opasen
grozd.
Jazi~no kat~e
Potseti se!
Pronajdi gi pridavkite i
imenkite vo tekstot!
Zapomni:
^itawe so pravilen, jasen i ~ist izgovor so pauzi se vika izrazno
~itawe.
7
Zada~i:
VE@BI:
SMEŠKA
Pro~itaj gi izrazno dadenite tekstovi.
Organizirajte natprevar vo pravilno i izrazno
~itawe. Proglasete <naj~ita~"!
Dramatiziraj go tekstot <Sme{ka"
Ednaš, Tošo im raskažuva na drugarite:
Zdogledav eden volk, brgu mu pritrčav i mu ja otsekov opaškata!
Vistina si junačište! No zošto ne mu ja otseče prvin glavata?
Glavata nekoj ve}e mu ja beše otsekol pred mene! - objasni Tošo.
Zada~a:
^itajte go tekstot vo parovi kako dramatiziran tekst!
PČELI
‡ Koj raboti trudoljubivo kako pčelite?
‡ Mravkite.
‡ A koj raboti kako mravkite?
‡ Luġeto.
‡ Da, ama ne sekogaš i ne site. Dobrite i vredni luġe rabotat
vo sekoe vreme. Tie ne se plašat od rabota. Taa gi nagraduva i vospituva. Zatoa, tie što rabotat
nikogaš vo životot ne gladuvaat.
‡ A pčelite, dali gladuvaat tie?
‡ Ne.
‡ A mravkite?
‡ Ni tie ne gladuvaat. Lete sobiraat hrana, a zime ja jadat
taa hrana. Pčelite i mravkite mnogu ja cenat rabotata.
Peni Trpkovski
Izrazuvawe i tvorewe
Raska`uvaj spored naslovot <Vredni kako p~ela"
Pred da po~ne{ da pi{uva{, objasni go zna~eweto na izrazot<Vredni
kako p~elite".
8
NEOBI^EN YID
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go izrazno tekstot,
pritoa obrni vnimanie na
sodr`inata i odgovori na
postavenite pra{awa!
‡ Znaete li, deca, {to vidov denes?
‡ [to?
‡ Vidov eden neobi~en yid.
‡ Kakov yid?
‡ Neobi~en yid.
‡ A kakov e toj neobi~en yid?
‡ Hm... toa e yid oboen so bela boja.
‡ Pa {to ima tuka neobi~no?
‡ Kako {to ima neobi~no? Zamislete si deka vo taa ulica `iveat mnogu
deca, ama niedno od niv ne napi{alo ni{to na yidot, nitu pak frlilo kal na nego.
Zarem toa ne e neobi~no?
‡ Da, navistina e neobi~no.
Ivan~o Mitrevski ‡ Majstorot
Da porazgovarame!
Kakov yid videl pisatelot? Zo{to yidot bil neobi~en?
[to mo`e{ da zaklu~i{ za decata od taa ulica spored ~istiot yid?
Raska`uvaj za yidovite na ku}ite i zgradite vo tvojata ulica?
Zada~a:
Napravete pano so hamer ili stavete tabla kade {to }e gi
zapi{uvate va{ite misli i poraki, a yidovite ostavete gi ~isti!
9
RASKRILENI PORAKI VO ^EST NA 8 SEPTEMVRI
DA NEMA, DA IMA
Da nema vojni,
Da ima sonce,
bosi i gladni,
`ita da zreat,
da nema `edni,
za sre}no vreme,
bolni i stradni.
pesni da peat.
Da nema solzi,
Da ima qubov,
beda i taga,
radost i smea,
~emer vo du{i,
za site son
vo o~i laga.
pod topla strea.
POSAKUVAWE
Maslinovi gran~iwa
neka ponesat pticite,
ne sakame me|nici,
izbri{ete gi granicite.
Ne sakame omraza,
me|u narodot podelbi,
{to pomalku stradawa
i na sila preselbi.
Decata posakuvaat
miren svet bez karanici,
mirisni oazi
so veseli stanici.
Stojan Arsi} (Raskrileni poraki)
Zada~i:
Razgovaraj za praznikot 8 Septemvri. Povrzi go znaeweto i od predmetot
op{testvo.
Obidi se da sostavi{ pesna ili raskaz za praznikot.
Izberi koja pesna }e ja nau~i{ napamet.
10
ZAPOZNAJ JA TATKOVINATA ZA POVE]E DA JA SAKA[
Nezadol`itelno
Nau~i pove}e
Tehnika ZSU ZNAM / SAKAM DA ZNAM / U^AM
Zada~i:
Sledi gi TV i radioemisiite, koi se vo ~est na praznikot, za da
doznae{ za minatoto, sega{nosta i za idninata na tvojata tatkovina. Vo
tetratkata zapi{i gi kolonite: znam, sakam da znam i u~am. Toa {to si go
znael zapi{i go vo prvata kolona. Toa {to ne go znae{, a saka{ da go nau~i{
zapi{i go vo vtorata kolona. Tretata kolona ja ispolnuva{ po razgovorot na
istata tema na ~asovite po op{testvo i makedonski jazik.
Ovaa interesna tehnika se vika ZSU (znam, sakam da znam i u~am).
Primenuvaj ja sekoga{, po site predmeti, koga saka{ da istra`uva{. Go
razviva misleweto, qubopitnosta kon otkrivawe na novi znaewa... Eve
primer:
ZNAM
SAKAM DA ZNAM
U^AM
[to mislam deka znam
[to sakam da nau~am
[to nau~iv
Znam deka na 08. 09. 199...
Sakam da znam {to
Nau~iv deka
bilo pred
Makedonija bila vo
osamostojuvaweto na
sostav na SFRJ.
mojata tatkovina...
SFRJ ja so~inuvale 6
Sakam da znam {to n#
republiki i dve
o~ekuva vo idnina...
pokraini.
Makedonija se stremi
kon ...
11
DRAMSKO ^ITAWE
SEKOGA[ PRV
Scena: Kujna i dnevna, povrzani.
Lica: Sin, }erka i majka.
Majkata: Decaaa ! Dojdete!
Sinot: Molam, mamo?
]erkata: Doa|am, mamo!
Majkata: Koj, od vas dvajca }e ja izli`e ~inijata od filot {to go
tortata?
Sinot: Jas, mamo! Jas prv rekov!
]erkata: Sekoga{ si ti prv!
Sinot: Uu! Pa vikni ti prva. Koj e prv, toj e pobednik.
Majkata: Dobro, dobro! Ne karajte se! Koj }e ja izede ovaa polovina od
portokalot {to mi ostana od tortata?
Sinot: Jas, mamo! Jas prv si rekov!
]erkata: Pak toj! Ne sakam! Zo{to sekoga{ toj?
Sinot: Vedna{ pla~e{, kako jas da sum ti kriv {to si bavna!
12
pravev za
Majkata: Dobro, a koj }e odi vo podrumot da zeme drva? (ti{ina) [to e sega?
(ti{ina) [to e Milice? (ti{ina) [to e Vlado?
Sinot: Ne sakam Milica da re~e deka jas sekoga{ prv se javuvam... Ete, ja pu{tam
taa da bide prva, jas ne sum tolku nametliv.
Aleksandar Popovi}
Analiza na dramski tekst
Kako se vika tekstot napi{an po ulogi?
Kade se upotrebuvaat ovie tekstovi?
Koja e razrabotenata tema vo tekstot?
Kade se slu~uva opi{aniot nastan?
Koi se glavnite likovi vo dramskiot tekst <Ne saka sekoga{
da bide prv"?
Koja postapka od likovite e dobra, a koja lo{a?
Zo{to ti se dopa|a ili neti se dopa|a odnesuvaweto na decata?
Kako bi postapil ti koga bi bil eden od likovite vo tekstot?
Zada~a:
Podelete gi ulogite i napravete mala oddelenska pretstava.
Zapomni!
Tekst napi{an po ulogi za dramska izvedba se vika dramski tekst.
Izrazno ~itawe na dramski tekst po ulogi se vika dramsko ~itawe.
Popolnuvalka i gatanka
Ete i toj brat
Preku zimata
so dolgi noze
nekade skital,
i predolg vrat,
daleku bil.
po pokrivot va`no se {eta
Dojde li prolet,
no pu{a~ ne e,
gostin nam ni e!
izvalkan ne e,
a znae dobro da leta.
(- - - -)
13
ZAJKO NEZNAJKO
Zada~i za samoistra`uvawe:
1. Pro~itaj go vo sebe celiot raskaz za da ja sfati{ podobro negovata
sodr`inata!
2. ^itajte go tekstot izrazno, po ulogi, za da se do`ivee vistinskiot nastan.
Scena: ambient vo priroda. Se sre}avaat ežot i želkata.
Ežot: Da vidiš so kogo se zapoznav denovive!
Želkata: Da vidam, no... kade? Kako? Ne se gleda...
Ežot: Togaš, slušaj! Deneska se zapoznav so ...( zastanuva, zema vozduh)
Želkata: So kogo?
Ežot: So neznajko!
Želkata: Koj e toj?
Ežot: Pa – neznajko. Najgolemiot neznajko meģu znajnite i neznajnite neznajkovci.
Želkata: O, ne sum znaela!...
Ežot: Ne samo ti. Ta toj e tolku golem neznajko što nego nikoj živ ne go znae. Ni toj, ni taa, pa
duri ni jas ne go znaev.
Želkata: No sega go znaeš, neli?
Ežot: Da, sega go znam, go zapoznav, a ako prodolžiš da me slušaš i ti }e go doznaeš.
Želkata: Pa ajde, kaži!
Ežot: Nikogaš Zajko nemal prezime, imal samo ime – Zajko. A toj ne go znael ni toa.
14
Želkata: Ni svoeto ime ne go znael?! Eeee, toa e premnogu...
Ežot: Da, ne znael ni kako se vika.
Želkata: E, navistina bil golem neznajko!
Ežot: I, ušte postrašno: ‡ toj ne znael deka ništo ne znae.
Želkata: Ama e zapletkano! A koga se doznalo deka Zajko ništo ne znae?
Ežot: Preku eden konkurs za neznaenje, raspišan vo šumata neznajna.
Želkata: Od kade Zajko doznal za konkursot?
Ežot: Ne doznal. Go odnelo tamu potočeto bez da mu kaže zošto i kade go vodi.
Želkata: Tamu na samoto mesto doznal sè!
Ežot: Ne, ništo ne doznal!
Želkata: No drugite doznale za nego?
Ežot: Točno taka! Na proverka na neznaenje bilo utvrdeno deka Zajko znae samo da gricka
morkov i ništo drugo, a drugite zajačinja znaele i drugi raboti.
Želkata: I?
Ežot: I togaš mu go stavile prezimeto Neznajko. Zajko Neznajko. A potoa mu dale svidetelstvo
za završeno morkovsko učilište.
Želkata: Sigurno zaradi toa bil mnogu sre}en?
Ežot: Da, koga go zel svidetelstvoto, Zajko pobegnal, plašej}i se deka }e mu go zemat. Pa sega,
ako vidiš nekade deka nekoj zajak trča, znaj deka bega, se plaši da ne mu go zemat
svidetelstvoto.
Aleksandar Kujunxiski
Da porazgovarame!
Odredi gi mestoto i temata vo dramskiot
tekst!
Preku koi akteri e opi{an nastanot?
[to te nasmea dodeka go ~ita{e tekstot?
Zada~a:
Napravete maski od e` i od `elka.
Zboruvaj preku maskata na oddelenska
ili u~ili{na priredba!
15
NEOSTVARENATA @ELBA NA VRAP^IWATA
Mnogu odamna, vo najgolema sloga si `iveeja semejstvoto na lastovi~kite i
semejstvoto na vrap~iwata. Si pomagaa edni na drugi, si odea na gosti, a de~iwata
im rastea zaedno i poletuvaa od gnezdata. Eden den lastovicata $ re~e na
vrabicata:
‡ Denes i najmaloto lastovi~e nau~i da leta. Sega ve}e mo`eme da se
podgotvime za dolgiot pat {to n# ~eka.
Letoto poleka odminuva{e, a lastovi~kite s# po~esto go spomenuvaa
dolgiot pat. Im raska`uvaa na vrap~iwata za dale~nite krai{ta, za ~udesnite
zemji so gusti {umi, za toploto sonce i modrite reki. Vrap~iwata slu{aa i
vozdivnuvaa.
‡ Da gi zamolime sosedite da n#
povedat i nas na jug! ‡ mu predlo`i
vrabicata na vrabecot.
Lastovi~kite se izraduvaa {tom ja slu{naa `elbata na sosedite. Sega site
zaedno so netrpenie ja ~ekaa esenta.
Edno esensko utro, u{te vzori, lastovi~kite i vrap~iwata poletaa kon jug.
Lastovi~kite letaa napred, a vrap~iwata po niv. Ne znam kolku dolgo letaa, no vo
eden mig sonceto blesna vrz edna {totuku o`neana niva.
‡ Da odmorime malku vo nivava! ‡ mu re~e vrabicata na vrabecot. ‡ i decata
malku neka jadat, inaku }e umrat od glad!
16
‡ ]e odmorime! Odmoreni pobrgu }e gi stigneme lastovi~kite! ‡ se soglasi
vrabecot so vrabicata.
Taka, semejstvoto na vrap~iwata dobro se najade od `itoto. No koga sakaa da
poletaat, me{iwata im nate`naa i dremka im dojde na o~ite. Koga se razbudija,
sonceto odamna ima{e zajdeno, a lastovi~kite kojznae do kade imaa stignato.
Vrap~iwata vidoa deka ne mo`at da gi stignat prijatelite i se vratija doma.
Zimata, vrap~iwata ja presedoa stisnati edno do drugo. Toga{ si vetija deka
v godina moraat i tie da zaminat na jug.
No, {tom sekoja zima ostanuvaat ovde, verojatno stigaat samo do najbliskata
niva, a taa e daleku od toplite krai{ta.
Slavka Maneva
Razgovor za sodr`inata so dadeni pra{awa
Kako si `iveele lastovi~kite i vrap~iwata?
Zo{to vrap~iwata posakale da zimuvaat na jug?
[to napravile tie koga ja videle nivata so `ito?
Zo{to morale da se vratat doma?
[to si vetile vrap~iwata preku zimata?
Zo{to vrap~iwata sekoja zima ostanuvaat doma?
Kako se vikaat pticite koi selat vo toplite krai{ta?
Koi preselni ptici gi znae{?
Kako se gri`i{ za pticite preku zimata?
Izrazuvawe i tvorewe
Zada~a - raska`uvawe
Preraska`uvaj spored daden plan
Raska`i, vo pismena forma,
Slo`ni semejstva.
kako se gri`i{ za pticite
@elbata na vrap~iwata.
{to ostanuvaat tuka preku
Odmor i hrana.
zima!
Neostvarena `elba.
17
RAZGOVOR
Be{e prekrasna esenska ve~er. Gulabite od maliot plo{tad odamna bea
otideni na po~inka. Samo edno ma~e, dojdeno kojznae od kade, dreme{e na osamenata
klupa. Od nekade namina deteto Nino. Zapre pred spomenikot - kowanik i mu re~e:
‡ Po~ituvan, gospodine vitezu! Zo{to ne slezete malku od kowot za da
pro{etate me|u po`oltenite lipi okolu plo{tadot? Za toa vreme jas bi mo`el da
go zazemam va{eto mesto.
Ne pomestuvaj}i se od mestoto, kowanikot mu odgovori na mom~eto:
‡ Mo{ne umna zamisla, drago dete! No, jas ne znam dali bi mo`ela da se
ispolni. Na moeto mesto mo`at da sedat samo onie deca {to sekojdnevno si gi
mijat u{ite i vratot.
‡ Jas se mijam sekoe utro.
Kowanikot go krena povisoko svojot me~ i toj svetna na mese~evata
svetlina.
‡ Mojot kow mo`at da go javnat samo onie deca ~ii race se ~isti i pod
noktite nemaat nitu ronka kal.
‡ Oh, moive race se sovr{eno ~isti ‡ re~e Nino i nabrzina si gi pikna
racete v xeb.
18
‡ Decata koi se vredni v u~ili{te... ‡ prodol`i kowanikot, a musta}ite
kako da se pomrdnaa.
‡ Jas sum najdobar u~enik vo oddelenieto ‡ ne se predava{e Nino, no ve}e ja
nema{e porane{nata gordelivost.
‡ Onoj {to ja slu{a majka si i rano si legnuva...
‡ Nikoj ne mo`e da re~e deka ja slu{a majka si pove}e od mene. I nikoj
ne mo`e da se pofali deka si legnuva navreme kako mene...
‡ Koj nikoga{ ne la`e...
Za mig na Nino mu se pristori deka me~ot pa|a i go se~e vozduhot. Malku se
zamisli pred da odgovori. Ama kako da ima{e ne{to vo ustata, kako da mu zastana
nekakva topka. Toj edvaj izusti:
‡ Eh, koj bi sakal da se ka~i na tvojot kow! Vidi kakov e! Siot iskriven i
kuc na ednata noga...
Go re~e toa i tr~aj}i otide pravo doma.
A taa ve~er, na plo{tadot opkolen so po`olteni lipi, ma~eto dojdeno od
kojznae kade, se nasmea pod musta}. Mese~ko go slu{na celiot razgovor i veselo mu
namigna.
Mario Skjavato (Italija)
Analiza na tekst so dadeni pra{ awa
Koj e glavniot lik vo tekstot?
Kade se slu~uva nastanot?
Vo koj del od denot se vodi razgovorot?
Zada~a:
Preraska`uvawe na
obraboten tekst
Koj go vodi razgovorot?
Preraska`i go tekstot
Kakva `elba ima deteto?
Koj zaslu`uva da ima izgradeno spomenik?
Koi se uslovite za da mo`e deteto da stoi
so svoi zborovi.
Na pra{awata od
kowanikot odgovaraj vo
namesto kowanikot?
tvoe ime.
Ka`i ja pri~inata zo{to deteto se
premislilo da go javne kowot?
19
ESENSKO NEBO
Dva oblaka
Dva oblaka se skaraa:
Vo tepawe pravdina baraa.
Vo kavgata molwa blesna.
I grom stra{en tresna.
Od nastanot ne~ueno lo{.
Nad poleto se isturi do`d.
Stojan Tarapuza
U~itelkata im re~e na u~enicite:
‡ Denes }e izmislime prikazna za esenskoto nebo. Sekoj od vas neka ka`e
kakvo e neboto vo ovoj mig. Ajde gledajte vo neboto vnimatelno i odbirajte ubavi
zborovi.
U~enicite molknaa i se zagledaa vo neboto. Nabrgu po~naa da se redat
re~enici:
‡ Neboto e sivo.
‡ Neboto e sino.
‡ Neboto e ~isto.
‡ Vawa stoe{e nastrana.
‡ Zo{to mol~i{, Vawa?
‡ Sakam da ja ka`am svojata re~enica za neboto.
‡ Ka`i!
‡Neboto e milo.
Nikoj ne re~e ni{to. Toga{ site vidoa ne{to {to dotoga{ go nemaa videno.
‡ Neboto e ta`no.
‡Neboto e palavo.
‡ Neboto e studeno.
‡ Neboto igra{e, trepere{e, di{e{e...
Decata qubopitno gledaa vo negovite ta`ni, sivi, esenski o~i.
V. A. Suhomlinskij (Rusija)
20
Da porazgovarame
Kakva prikazna trebalo da izmislat u~enicite?
Kakvo bilo neboto vo nivnite o~i?
Zo{to decata molknale po odgovorot na Vawa?
Koga neboto e ta`no, palavo, igrivo...?
Izrazuvawe i tvorewe
Raska`uvawe po dadeni pra{awa
-
Tekstot po~nuva so zborovite:< Denes }e izmislime
prikazna...", pa ajde izmisli prikazna za dene{niot den!
Ako sekoj od oddelenieto ka`e po edna ubava re~enica za dene{niot
den i re~enicite gi zapi{ete na tabla, lesno }e ti bide da sostavi{
ubava prikazna za denot {to te~e.
Eve nekolku pra{awa za pomo{:
Koga stana, {to vide prvo niz prozorecot? (kakov e denot:
studen, son~ev, do`dliv... kako {to e esenta za N. Zekirija.)
Kako ti po~na denot?
[to se slu~uva{e potoa?
Kako se ~uvstvuva{ sega?
-
ESEN
Esenta e zlatna!
Esenta e raspeana!
Zlatoto $ go podarija plodovite.
Pesnata $ ja podarija pticite.
Esenta e do`dliva!
Esenta e nasmeana!
Do`dot $ go podarija oblacite.
Smeata $ ja podarija decata.
Esenta e igriva!
Esenta e u~ili{te!
Igrata $ ja podarija `oltite lisja.
U~ili{teto taa go podari na decata.
Esenta e plodna!
Plodovite $ gi podarija sonceto i do`dot.
Nexati Zekirija
21
RASKA@UVAWE PO SLIKA
ESENSKA SLIKA
Razgledaj, razmisli i ka`i!
[to e pretstaveno na
ilustracijata?
[to rabotat lu|eto vo esen?
Kade se pticite?
Kakvi boi zabele`uva{?
Aktiven odmor
Pro{etaj vo bliskata {uma,
park ili pod drvoredot na
tvojata ulica. Soberi suvi
lisja, semiwa i plodovi. Na
~asot po likovno obrazovanie
napravi umetni~ka slika.
Zada~i po nivoa:
1. Napi{i dve raskazni, dve pra{alni i dve
izvi~ni re~enici za esen.
2. Napi{i sostav spored dadenata ilustracija!
(Koristi gi i tekstovite za esen.
3. <@oltiot list mi {epna" Raska`uvaj spored
ovoj naslov.
Vo tekot na raska`uvaweto upotrebi gi i ovie
izrazi: bolno ofna; pod moite noze slu{nav
lelek; `eladot {totuku go pu{ti svoeto
koren~e vo zemjata; sekoe liv~e...
22
LITERATURA
Istra`uva~ka
Gasnat popoleka poslednite {arenikavi boi zada~a
DOCNA ESEN
Pro~itaj ja pesnata vo
sebe i odgovori na
postavenite pra{awa!
{to tolku ubavo i li~no im stoeja
na brezite beli.
***
Pominuva i nad topolite postroeni kraj patot
im ostava vo grankite po nekoi kopja goli.
Sonceto so maka niz oblacite go istegnuva vratot
i kako prezreana tikva se raspa|a
zad planinskite poli.
Del od pesnata na Jovan Strezovski
Da porazgovarame!
[to opeal poetot Jovan Strezovski vo pesnata <Docna
esen"?
Kako e opi{ana docnata esen?
Kako e opi{ano sonceto koe se obiduva da izleze zad
oblacite?
Ve`bi za izrazuvawe i tvorewe!
Zada~i po nivoa
Izberi sam {to }e raboti{!
1. Napi{i re~enici za: drvjata, vremeto i za pticite vo esen!
2. Nabroj gi bogatstvata
na esenta!
.
<Esen, esen, zlatna esen
Zbogati go re~nikot
na gosti pak ni ide{,
Objasni gi izrazite:
.
‡ kopja goli
site velat deka mnogu
bogata }e bide{".
‡ istegnuva vratot
3. Napi{i kratok sostav za esenta.
23
DOCNA ESEN
Docna esen. Vlaknestite oblaci visnea nad neboto. Veterot gi sobira suvite
lisja vo dlapkite i ludo gi isteruva nadolu niz ridovite. Mol~alivi se drvjata
sred kupi{tata mrtvi lisja. Vo bolna ti{ina taguva gorata. I svojata taga mu ja
ispoveduva na vetrot {to gi krcka golite granki. Taga {to ide od malaksanost i
starost, od nedostignatiot son za pti~ji poj, vedro nebo i proletna zelena ruba...
\or|i Abaxiev
Da porazgovarame!
Za kakva esen raska`uva avtorot \or|i Abaxiev?
Kako gi opi{al esenskite oblaci? [to pravi veterot vo esen?
Kako taguva gorata?
Na kogo se ispoveduva gorata?
Zada~a:
Zamisli deka si pisatel. Razbudi ja fantazijata i zavr{i go raskazot.
24
Potseti se! NAU^I POVE]E!
proza: raskazi, bajki, basni,
romani
tekst
poezija: poetski tekst, pesni
Potseti se!
Dvata teksta imaat isto ime. I temata e ista. Sepak, po
ne{to se razlikuvaat. Po {to?
Kako se vikaat lu|eto {to pi{uvaat pesni?
Kako se vikaat lu|eto {to raska`uvaat?
Zapomni!
S# {to si pro~ital: ‡ pesna, prikazna, bajka... ‡ se vika
tekst. ‡ Tekstot mo`e da bide napi{an vo: proza (raskaz,
bajka, basna...) ili poezija (pesni).
Pesnite gi pi{uvaat poeti.
Raskazite, romanite, bajkite... gi pi{uvaat pisatelite ‡
raska`uva~i.
Poetite i raska`uva~ite se avtori na svoite dela.
Delata zad koi stoi avtor se avtorski dela.
Kolku pove}e ~ita{, tolku pove}e znae{!
25
PROZA
ANALIZA NA TEKST NA POSO^ENI PRA[AWA
ESEN
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj ja vo sebe sodr`inata
na raskazot. Vnimavaj na
redosledot na nastanite.
Dojde esenta, vetrot vo {umata gi raznesuva{e suvite lisja. Kostenite
ogolea, a brezite i jasikite dobija pozlatena boja.
Utroto osamna sve`o. Od ostriot veter na malite deca im se vcrvija
prstiwata. Pjer, Babeta i @an sakaa da soberat suvi lisja, koi }e im poslu`at
kako postela na kozata Belka i kravata Crvenka. Pjer zede ko{ni~ka. Babeta
torba, a @an gi slede{e so koli~ka.
Slegoa tr~aj}i niz padinite. Na rabot od {umata sretnaa i drugi deca od
seloto, koi isto taka bea trgnati da sobiraat suvi lisja za zimata.
Toa ne e igra, toa e rabota.
No, nemojte da mislite deka ovie deca se ta`ni za{to rabotat. Rabotata e
seriozna i ne e ta`na.
Sega tie se na rabota. Mom~iwata rabotat mol~ej}i, dodeka devoj~iwata
drdorat, polnej}i gi svoite torbi.
Sonceto {to se iska~uva po neboto poleka go zatopluva poleto. Od
pokrivite na ku}ite se kreva ~ad, lesen kako zdiv. Decata znaat {to zna~i ovoj ~ad.
^orbata od gra{ok ve}e se vari vo tenxereto. U{te eden pregrab suvi lisja i
26
malite rabotnici }e pojdat v selo. Ugorninata e te{ka. Svitkani pod torbite ili
navednati nad koli~kite, tie ja ~uvstvuvaat toplinata na ispotenite ~ela.
Pjer, Babeta i @an zastanuvaat da se odmorat. Gi hrabri mislata deka doma
gi ~eka ~orbata od gra{ok. Te{ko di{ej}i, najposle stignuvaat doma. Majka im gi
~eka na pragot i im podviknuva:
‡ De~iwa, ~orbata e gotova!
Na na{ite prijatel~iwa taa mnogu }e im se dopadne, bidej}i nitu edna ~orba
ne e tolku vkusna, kolku onaa {to e zaslu`ena.
Anatol Frans
Analiza na tekst po naso~eni pra{awa
GATANKA
Koe godi{no vreme e opi{ano vo tekstot?
Kaj {to }e mine,
Kade se odviva dejstvoto?
S# e pozlateno,
Koj gi raznesuva lisjata od drvjata?
kaj {to }e zgazne,
Koj gi sobira padnatite lisja?
s# e razmateno.
Zo{to slu`at sobranite suvi lisja?
(E---) Vidoe Podgorec
Koga se vratile decata vo seloto {to dobile
kako nagrada?
Zo{to bila ~orbata tolku slatka?
Raskazot go nosi imeto <Zaslu`ena ~orba", spored tebe kakov naslov
}e mu odgovara na raskazot?
Jazi~no kat~e
Koga i vie ste si ja zaslu`ile va{ata ~orba?
Potseti se!
Proveri go svoeto
znaewe za imenkite!
Koja e va{ata najva`na rabota?
[to drugo rabotite doma?
Kako gi zamisluvate likovite pretstaveni vo raskazot?
Pra{awa so sme{ni odgovori
Mo`e li petelot da se nare~e sebesi ptica? Po {to tr~a ku~eto?
<Drugar~e"1979
USNO IZRAZUVAWE
( Ne, zatoa {to ne umee da zboruva; Tr~a po zemjata)
27
USNO PRERASKA@UVAWE NA TEKST
PREDMETI
Vodata mie s#, samo ustata {to }e ka`e ne mo`e da go izmie!
Najgolema nesre}a e da ima{ lo{ sosed!
Zapomni!
Koga ka`uva{ usno za
sodr`inata na ne{to {to
si go pro~ital, za ne{to
{to nekoj ti go ka`al, za
film ili pretstava {to
si ja gledal... znaj deka ti
preraska`uva{ usno.
Pro~itaj, razmisli, razgovaraj!
Kakvi sosedi bile Dal i Zel?
Zo{to im se menuvale prezimiwata?
Koja e poukata od ovoj raskaz?
So po edna re~enica podredi gi nastanite spored nivnite
prezimiwa.
Dali vo sekojdnevniot `ivot si slu{nal ili si do`iveal
ne{to sli~no na ova slu~ka? Raska`i ako znae{!
Opi{i gi sosedite spored toa kakov vpe~atok ti ostavija!
Si bile dvajca sosedi Dal i Zel. Tie qubezno si zajmuvale razni predmeti.
Vsu{nost, edniot imal s#, a zgora na toa i dobro srce, a drugiot nemal ni{to, plus
lo{a navika da zabo{otuva.
‡ Sosede, zlaten, daj mi na zaem eden stol, utre }e ti go vratam!
‡ Poveli, sosede, tvojot zbor mi e dovolen.
Si bile, zna~i, dvajca sosedi: Dal Zapomnil i Zel Nevratil.
28
‡ Sosede, prijatele, daj mi go na zaem tvoeto palto, }e ti go vratam zadutre,
zaedno so stolot!
‡ Zemi go slobodno, ti veruvam...
Po desetina dena sosedite ve}e se vikale: Dal Zapi{al i Zel Izmamil.
Sosede, aman, daj mi na zaem edno tenxere da si svaram ka{a!
‡ Nema gre{ka, odberi i zemi si.
Po eden mesec nivnite prezimiwa bile: Dal Prostil i Zel Se Posramotil.
‡ Sosede, ne mo`am da ti gi vratam predmetite, gi prodadov!
‡ Ti da si `iv, jas ja prodadov doverbata vo tebe!
Denes, ako gi sretnete, sosedite se vikaat: Dal Ama Ne Sekomu i Zel
Velko Nedelkovski
[ipinki?!
Preraska`uvawe spored redot na nastanite po daden plan
Preraska`i go usno raskazot <Predmeti"! Vnimavaj na redosledot na
nastanite. ]e ti pomogne planot na tekstot:
Za kogo se raska`uva vo raskazot?
[to bile Dal i Zel?
Spored vremeto na nastanite kako gi menuvale imiwata sosedite?
Dal Zapomnil i Zel Nevratil.
Dal Zapi{al i Zel Izmamil.
Dal Prostil i Zel Se Posramotil.
Dal Ama Ne Sekomu i Zel [ipinki?!
Kako ja razbira{ re~enicata: - Ti da si `iv, jas ja prodadov doverbata
vo tebe!
Prijatelstvoto mo`e da postoi samo me|u dobri lu|e!
Zbegati go re~nikot
Zabo{oti ‡ Objasni go!
29
MOJOT GRAD
Mojot grad e kako i mnogu drugi gradovi,
vo nego `iveat mnogu lu|e.
No, sepak ima ne{to vo ovoj grad
ne{to {to mi ja ispolnuva du{ava,
{to vnesuva nemir vo mene
koga sum podaleku od nego.
Ima ne{to {to e pove}e od magnet,
ima ne{to,
{to ~ovek ne mo`e da si go objasni,
a brza da se vrati vo nego.
Zada~a:
Mojot grad siot se vpil vo mene:
Pojdi vo biblioteka i pronajdi
nie sme ne{to nerazdelno,
pi{ani dokumenti za
nie di{eme zaedno,
osloboduvaweto na tvojot grad, pa
nie `iveeme zaedno
raska`i po {to e poseben toj!
‡ nie sme edno...
Slavka Arsova
30
RASKA@UVAWE NA DO@IVUVAWE
Da porazgovarame
Dadenata ilustracija e samo da te
pottikne, potseti, na edno tvoe
do`ivuvawe.
Razgledaj ja ilustracijata i usno
raska`uvaj na {to te potsetuva.
Raska`i im na drugar~iwata edno
tvoe do`ivuvawe. Mo`e da bide i od
nabquduvawata {to gi pravite po
op{testvo ili priroda.
31
Zapomni!
Koga ka`uva{ za ne{to {to tebe ti
se slu~ilo, ne{to {to si videl ili
do`iveal, koga tvoite fantazii gi
ka`uva{ na glas...
toga{
ti
raska`uva{ usno!
Ka`i
ja
razlikata
pome|u
preraska`uvawe i raska`uvawe!
PISMENO IZRAZUVAWE
PREPI[UVAWE
Zapomni!
Koga zapi{uva{ ne{to {to e ve}e
napi{ano od zbor do zbor, so sekoj znak,
Zada~a:
ti prepi{uva{ tekst {to nekoj go
Prepi{i go tekstot so
napi{al. Toa ne e tvoe delo.
rakopisni latini~ni
Ako pravilno prepi{uva{, }e nau~i{
bukvi!
samiot da napi{e{ ne{to tvoe.
(da raska`uva{, preraska`uva{,
izvestuva{, opi{uva{, da tvori{...).
QUBOPITNOST
Me~eto na me~kata $ veli vaka:
„]e sedam budno zimava, son ne me fa}a,
mnogu me interesira da vidam kako pak
lisjeto na drvjata se vra}aat! ”
Miho Atanasovski
Zada~a:
Prepi{i go tekstot so rakopisna kirilica!
NEKANETI GOSTI
Tigarot kaj zajačeto divo
nekanet na gosti došol skokum
i bez zdravo ‡ živo go lapnal ko lokum.
Pa, ušte žali: „ Kakva e ovaa moda,
me počestija lokum, zaboravija voda? ”
Vančo Polazarevski
32
KOWITE NA REKA
Zada~a:
Prepi{i go tekstot
so rakopisna
kirilica!
Dva kowa otidoa na rekata da se napijat voda. No, rekata be{e smrznata.
Edniot od kowite udri so kopitoto po mrazot, sakaj}i da go skr{i. Mrazot be{e
premnogu debel.
Toga{ kowite zastanaa eden do drug, gi podignaa kopitata i udrija
istovremeno. Udiraa, udiraa, s# dodeka mrazot ne se skr{i. Sega mo`ea da se
napijat voda.
Ova {to go napravija kowite, va`i i za lu|eto: ona {to ne go mo`e eden,
dvajca lesno go pravat.
Angliska narodna prikazna
POPOLNUVALKI I GATANKI
Ete toj brat,
Ako pred nego podolgo zjapa{š i
so dolg vrat,
~u~i{, }e nema{ vreme da u - - -.
(t - - - - - - r) G. Popovski
po pokrivot va`no se
{eta i znae dobro da leta.
Zada~a:
Prepi{i gi gatankite so latini~ni bukvi!
33
SEGDE LISJE, SEGDE ZLATO
Lisje, lisje, `olto lisje.
Samo pa|a, {u{ti yve~i.
No {to vredi, no {to vredi,
sekoj veli: Toa pre~i!
Zlato, zlato, segde zlato.
Esen zlaten }ilim vle~e.
No {to vredi, no {to vredi,
koga velat deka pre~i!
Segde lisje, segde zlato.
Carsko azno nebroeno!
No {to vredi, no {to vredi,
zlatoto e izgazeno...
Zbogati go re~nikot
Pokraj patot, bez da pazat,
Carsko azno - carsko zlato, bogatstvo
sega site zlatoto go gazat.
Literaturno kat~e
Ivica Vawa - Rori}
Povtori: pesna, poet,
Da porazgovarame!
stih, strofa, poetska
Odredi ja temata vo pesnata!
So {to se sporedeni `oltite lisja na
slika, sporedba.
esenta?
Kako ja razbira{ re~enicata: >>Pokraj
Zada~a:
patot, bez da pazat, sega site zlatoto
Nau~i ja pesnata
go gazat? ”
napamet i ka`i ja
izrazno!
34
Za jazikot
NARODEN I STANDARDEN ‡ LITERATUREN JAZIK
Jazikot e edinstvenata na{a tatkovina... Bla`e Koneski
Bez jazik si nikoj i ni{to!
RODNIOT JAZIK
Rodniot jazik e biseren |erdan
od zborovi - plodovi so~ni,
mislite tie ti gi redat
vo sliki jasni i to~ni.
Toj e izvor nepresu{en, ve~en,
niz bistri knigi- zborovi te~e.
Toj ni e zavet od dedovcite.
^uvaj go kako crnka vo okotobez jazikot si nikoj i ni{to.
Izvadok - Vidoe Podgorec
So {to e sporeden rodniot jazik?
A zborovite?
Zapomni!
Vo Makedonija se zboruva makedonski jazik. Vo razni delovi od dr`avata
se zboruva makedonski naroden jazik.
Vo upotreba e makedonskiot literaturen (standarden) jazik.
Literaturniot jazik se upotrebuva vo: u~ili{tata, teatrite,
televizijata, potrebno e da se zboruva i vo me|usebnite razgovori. Tvoja
zada~a e da go neguva{ literaturniot makedonski jazik.
Zada~i:
Objasni go izrazot roden jazik!Kako gi razbira{ gorenavedenite misli?
35
SREDBA
Istra`uva~ko ~itawe:
Pro~itaj gi vnimatelno
prikaznite i pronajdi od
koi krai{ta na Makedonija
se! Napravi razlika pome|u
naroden i literaturen
jazik!
Dodeka ~ita{, zapi{i gi
zborovite {to ne gi razbra
i zaedno so drugar~iwata
objasni gi.
‡ Sa obli~eh, sa nakinxurih i vrvum na pazaro. Mora da se ode, oti sreda e
vaden, pazaran den. [o ne si videl, vadan } vij{ uf Valandovo. Cela valandoska
ukulija dujdela na pazar. Na centro ‡ gu`va namoj{ da sa razmini{. Ajl ak~ii pu
pazaro kulku {u saki{. Sratnuvam drugar i mi vika:
‡ Lele, lele, koj gledum! Fala bogu ti tekna da si doj{ ud Skopje, oti beme ta
zabravile ka izglej{.
‡ Ama jas sum udamna tuka, ima dve nideli utka sum dojdan! Nema deka da
izlevum, deka da odum!
SREDBA
Se oblekov, se srediv i trgnav na pazar. Mora da se odi zatoa {to vo sreda e
pazaren den. [to ne si videl, }e vidi{ na pazarot vo Valandovo...
36
U SKOPJE
Naa nedela si reku da odam u Skopje da go vidam [piro. Majka mu mi ka`a
oti bil u bolnica, cel bil sokapan, a u facta bil omodren |oa tri dni go tepale.
Kaa stigname u Skopje, ne znam ni koja strana da fanam, edna kupica
autobusi. Trgna so taksi do bolnicata, a tia taksimetarot |oa na norma samo si
vrte[e i kaa izvrte 150 denari.
Unatre, u bolnicata pred mene mi preletaa dve dokturki, a ja po nim:
‡ Aman dokturke... Mi vika ‡ ^ekaj malku, mi vika, {o si zapnal, ne li
gleda{ oti sme gladni? ^e ojme, ~e jajme, pa ~e dojme, po~ekaj malku!
Pa kaa si za~eka ‡ cel den...
I taka ja, kaa medo na Disan si se vrati u noa mojto zlatno Negotino ni
ra{etan, ni pa [piro go vidu.
VO SKOPJE
Minatata nedela re{iv da odam vo Skopje da go vidam [piro. Majka mu mi
ka`a deka bil vo bolnica, cel izudren, a na liceto bil modar kako da go tepale tri
dena...
Analiza po istra`uva~koto ~itawe
Penzionerite si razgovaraat na naroden jazik.
Od koi krai{ta na Makedonija se prikaznite?
Raska`i ja prikaznata {to ja razbra!
Raska`i ja prikaznata so naroden jazik od krajot od kade {to
poteknuva{!
Raska`i ja istata prikazna na literaturen jazik!
Kade se koristi narodniot jazik?
Kade se koristi literaturniot jazik?
Zada~i:
Pojdi vo biblioteka i najdi narodni prikazni ili pesni napi{ani
so naroden jazik od tvojot kraj. Pro~itaj gi!
Preraska`i edna od prikaznite {to najmnogu ti se dopadna!
Istata prikazna preraska`i ja na literaturen jazik!
37
11 OKTOMVRI
Oktomvri mesec...
^etirieset i prva.
Niz Prilepsko Pole ramno
~ekori kolonata bavno.
Odedna{ pukot se slu{na
i so nego herojski vik.
Partizanite napadnaa smelo
i zadu{ija fa{isti~ki krik.
Slava i ~est na borcite smeli
koi go dadoa `ivotot svoj
za sloboda na na{iot narod
vo te{kiot i krvav boj.
Dim~e Kuzmanovski
Analiza na pesnata
1.Objasni gi poetskite izrazi: pukot se slu{a; herojski vik;
fa{isti~ki krik; slava i ~est i krvav boj.
2. Opredeli gi poetskite sliki za sekoja strofa posebno!
3. Koe e najsilnoto ~uvstvo {to te vodi niz pesnata?
4. Opredeli go motivot na pesnata!
5. Pronajdi ja rimata vo pesnata!
6. Pesnata Â11 Oktomvri" nau~i ja napamet!
38
ZA JAZIKOT
Edna{ eden golem u~itel mu re~e na svojot u~enik:
‡ Pojdi i kupi mi ne{to ubavo za jadewe!
U~enikot otide na pazar i mu kupi jazik. U~itelot povtorno go povika
svojot u~enik i mu re~e:
‡ Pojdi i kupi mi ne{to lo{o za jadewe!
U~enikot otide na pazar i, pak, kupi jazik. Toga{ u~itelot go zapra{a:
‡ Koga te prativ da kupi{ ne{to dobro za jadewe ti mi kupi jazik. Istoto
go stori i koga te prativ da kupi{ ne{to lo{o za jadewe. Zo{to?
U~enikot odgovori:
‡ Od jazikot doa|a s# {to e dobro i s# {to e zlo. Koga jazikot e dobar ‡
pomil od nego nema, no koga e pogan ‡ polo{ od nego nema.
Evrejska narodna prikazna
Analiza po istra`uva~koto ~itawe
Pro~itaj ja vo sebe prikaznata pismeno odgovori na postavenite
pra{awa:
Za kogo se zboruva vo prikaznata?
[to baral u~itelot od u~enikot?
Kako u~enikot ja izvr{il postavenata zada~a?
Kako gi razbira{ poslednite re~enici iska`ani od u~enikot?
Kakvo bogatstvo prestavuva poznavaweto na pove}e jazici?
Koga ni koristi poznavaweto na pove}e jazici?
Koj jazik go izu~uva{ ti?
Igra so zborovi
Koj e tvoj maj~in jazik?
jazik(Od ~ovek, jagne; makedonski, angliski,
francuski). Prodol`i so zborot grad...
Ve`bi za izrazuvawe:
Kakvi se ovie zborovi?
Jazicite se kako prozorci na ku}a ‡ pove}e prozorci ‡ pove}e svetlina!
So eden kur{um se ubiva eden ~ovek ‡ so eden zbor ‡ iljadnici lu|e!
Jazikot koski nema ‡ Koski kr{i!
Izberi edna misla za naslov. Prvo usno, a potoa pismeno raska`uvaj.
Napi{i prozen ili poetski tekst.
39
Za jazikot
VA@NOSTA NA GOVOROT
Na{a svetlost
Prvata svetlost e Sonceto.
Vtorata svetlost e Mese~inata.
Tretata svetlost e oganot.
^etvrtata svetlost, e govorot
Oton @upan~i~
Zatoa {to so pomo{ na
govorot se razbirame
me|u sebe, zatoa {to
Zo{to poetot, @upan~i~
me|u svetlostite go
spomenuva i govorot?
mo`eme da ka`eme s#
{to mislime, zatoa
{to....!
Kako go ~uvame i neguvame na{iot
jazik?
Ako nastojuvame
pravilno da zboruvame i
pi{uvame!
Jas zboruvam na
makedonski jazik!
So kakov jazik se slu`i{ ti?
40
Koe pismo go upotrebuva{ vo
Na{eto pismo e kirilicata, no koga
pismenoto izrazuvawe?
u~ime stranski jazici nie znaeme da
se slu`ime i so latini~noto pismo.
Jas u~am stranski jazici, no na{eto pismo e
mnogu polesno. Sekoj glas si ima svoja bukva
i nie ~itame i pi{uvame taka kako {to e
napi{ano.
Koga razgovaram so nekogo, majka
mi mi re~e deka treba da znam: da
go slu{am sogovornikot
vnimatelno i da gledam vo nego!
Koga razgovaram, so nekogo,
ne treba da go prekinuvam,
treba da go islu{am, a
potoa jas da go ka`am
svoeto mislewe!
Toa e del od kulturata na odnesuvawe
dodeka zboruva{!
[to drugo znae{ od kulturata na zboruvaweto?
41
PRIKAZNA BEZ NASLOV VO SLIKI
Zada~i:
1. Vnimatelno razgledaj gi ilustraciite edna po edna. Za
sekoja ilustracija sostavuva{ po nekolku re~enici Na krajot }e dobie{
prekrasna prikazna.
2. Spored slikite napravi plan (ka`i po edna re~enica)!
3. Daj $ naslov na prikaznata!
S# {to }e raska`e{ usno, napi{i go i pismeno.
42
Za jazikot
USTEN I PISMEN GOVOR
.
Da porazgovarame!
Na koj na~in razgovara deteto?
Kako doznava tatkoto {to se slu~uva vo zemjata i svetot?
Kako }e go prenese toj toa na svojata `ena?
Da zaklu~ime!
Lu|eto razgovaraat me|usebe.
Razgovaraat i decata, samo {to }e nau~at da zboruvaat. Tie
zboruvaat, prvo za igra~ki i igri, potoa za {kolo...
Razgovorot se vodi me|u dvajca ili pove}e lica.
Govor se slu{a preku televizija, radio....
Lu|eto me|usebe se razbiraat i preku pi{an zbor. Pra}aat
pisma,
vesnici knigi i drugo.
Zapomni!
Ako govorot go slu{a{ izgovoren od ustata na nekoj ili od sebe
se vika usten govor.
Ako govorot e preku pi{an zbor (pismo, razglednica, od vesnik,
kniga...) se vika pismen govor.
43
Za jazikot
PI[UVAWE NA GOLEMA BUKVA
Potseti se!
Kade se pi{uva golema bukva? (po~etok na re~enica, sopstveni
imenki...)
Zada~a:
Razgledaj ja tabelata. Spored primerite, samostojno i preku novi primeri
pro{iri go svoeto znaewe!
Zapomni!
primeri
Golema bukva se pi{uva:
Ime, prezime i prekar na lu|e
Ivan~o Mitrevski ‡ Majstorot
Aleksandar Ristevski ‡ Princ
Imiwa na narodi
Makedonka, Albanec
Imiwa na: dr`avi, gradovi, sela,
Makedonija, Bitola, Demir Kapija,
oblasti
Pelagonija.
Vnimavaj! Ako imeto e od dva
zbora, sekoj zbor se pi{uva so
golema bukva
Ime na: ezero, more, reka,
Ohridsko Ezero, Jadransko More,
planina
Crna Reka, Belasica.
Ime na praznik
Veligden, Bo`i}
Sopsveno ime na `ivotnite
[arko, Xeri
Ime na ulica, plo{tadi,
Ilindenska, Partizanski odredi.
bulevari
Ime na kniga, spisanie,
Â[e}ernoto dete", ÂRazvigor"
prikazna, pesna
ÂPepela{ka". <Lenka"
44
Ve`bi
Razgledaj gi re~enicite, pronajdi gi gre{kite, a potoa prepi{i gi
vo tetratkata pravilno.
Napravi kontrola na izvr{enata zada~a preku zamena na
tetratkite so drugar~eto.
makedonija e moja Tatkovina.
Grcija i srbija se na{i sosedi.
Vo Makedonija ima tri prirodni kotlinski ezera: Ohridsko Ezero, dojransko
Ezero i Prespansko ezero.
Vo vev~ani ima Karneval.
Na nova godina i bo`i} gradot e ukrasen so svetilki.
Prvi maj i veligden se proletni praznici.
Jas gi pro~itav knigata <beloto Cigan~e" i <Prikazni po telefon".
Zedov <razvigor" i sednav da ~itam.
Moeto u~ili{te <Kole nedelkovski" e do bibliotekata <bra}a miladinovci",
pozadi pazar~eto <Buwakovec".
Nasmej se!
Jazi~no kat~e
Vo tekstovite {to se obrabotuvaat obrni
vnimanie na pi{uvawe na golemata bukva.
KOJ SE FALI TAKA MINUVA
Na kravata edna muva $ se fali:
Najsilna sum yverka, razbira{ li
kravo? Od mene se pla{at golemi i mali.
Ete, do pred malku go nervirav lavot...
Kravata
ja
slu{a
{to
gluposti
treska, pa so opa{kata mavna i ja spleska.
Miho Atanasovski
45
Za jazikot
PRAVOPISNI ZNACI
Potseti se!
KADE KOJ ZNAK STOI
U{te od prvo oddelenie znaeme,
Dve to~ki pi{uvam koga
neli drugar~iwa moi,
sakam ne{to da nabrojam, da redam,
deka na krajot od sekoja re~enica
a tu|ite re~enici
po edna to~ka stoi.
pod navodnici gi pi{uvam
A jas, pak, zapirkata pove}e ja stavam
i gledam
i kade {to treba
koga mo`am edna vakva itrina
i kade {to ne treba,
pravam
pismena koga pravam.
‡ po crti~kata gi stavam.
Zatoa ~esto,
Vo zagradi gi pi{uvam onie
koga ne znam koj od ovie da go
zborovi
napi{am znak,
{to pojasnuvaat ne{to.
po sekoja zavr{ena re~enica
Ete, taka de~iwa,
i zapirka
na site pismeni se izvlekuvam
i to~ka si pi{uvam pak.
ve{to.
Najubavo taka ovoj najte`ok problem
Ova vi go zboruvam i vie da re{ite
znam da si go re{am.
{to pomalku na znacite da
I u~itelot potoa mi veli
gre{ite,
deka od site najmalku gre{am.
za{to podobro e so u~itelite
A izvi~nik koga pi{uvam,
sekoga{ da imame ~ista smetka
sigurno nekoj od vas }e me pra{a?
i na sekoja pismena da ni lepat
Eh, toj znak go stavam po sekoe
petka.
~udewe,
Miho Atanasovski
po sekoja re~enica stra{na!
-
So pra{alnik pak
rabotata e mnogu, mnogu prosta,
‡ nego sekoga{ go pi{uvam
koga ne{to pra{uvam dosta.
46
?
:
,
!
Za jazikot
PRAVOPISNI ZNACI
NAVODNICI
Mo`am da u~am sam
Pogledaj vo tabelite: Pi{uvawe na golemata bukva i zabele`i
kade se postaveni navodnicite!
Pro~itaj gi i dadenite re~enici, pa sam zaklu~i kade se
upotrebuvaat navodnicite!
Da nema zabuna
Navodnicite }e gi sre}ava{ vo tekstovite i koga se ka`uvaat
zborovi to~no taka kako {to gi ka`al nekoj. Za toa podocna.
Vo {kolskata biblioteka ima mnogu knigi. Na edna polica se naredeni:
ÂVol{ebnoto samar~e", ÂPinokio", ÂDvojnata Lota" i site lektiri za ~etvrto
oddelenie. Na vtorata polica se na{ite detski spisanija: ÂDrugar~e", ÂRazvigor",
ÂNa{ svet" i drugi.
Moeto u~ili{te se vika O U ÂGoce Del~ev". Brat mi zema knigi od
bibliotekata ÂBra}a Miladinovci".
Zapomni:
Navodnicite se upotrebuvaat za izdeluvawe na imiwata na
ustanovite, spisanijata i knigite vo re~enicite.
Navodnicite se pi{uvaat i koga se naveduva tekst {to nekoj go
napi{al ili ka`al.
Nasmej se!
DOMA[NA ZADA^A
Na ~as po maj~in jazik u~itelot gi pregleda doma{nite zada~i i $
re~e na Mare:
‡ Zo{to tuka si stavila navodnici, koga ne se potrebni?
‡ Potrebni se u~itelke, ‡ se pobuni Mare. ‡ Toj del od zada~ata
go navedov jas, odnosno go prepi{av od tetratkata na Blaga.
47
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
gramatika
pravopis
govor
naroden i
standarden jazik
usten pismen
upotreba na
golema bukva,
navodnici
^ITAWE
LITERATURA
izrazno
~itawe
poezija
dramsko
~itawe
proza
(pesni)
bajki, raskazi, basni
avtorski tekstovi
avtorski
tekstovi
analiza na tekst po naso~eni pra{awa;
ve`bi za odreduvawe: mesto, vreme, tema na nastanot;
IZRAZUVAWE I TVOREWE
usno izrazuvawe
pismeno izrazuvawe
prepi{uvawe
‡ usno preraska`uvawe na tekst
spored redot na nastanite, po
daden plan
‡ raska`uvawe na do`ivuvawe
TEHNIKA ZSU (znam,
sakam da znam, nau~iv)
Nezadol`itelno
Nau~i pove}e!
48
Ubaviot zbor ‡ `elezni vrati otvora
Radost
Taga
Aj da izmisluvame ubavi zborovi!
Eve vaka:
Da bide Radost namesto Maka.
Qubov
Omraza
Analiza na pesna
Kakvi poraki ti ispra}a poetot
Vidoe Podgorec vo pesnata
S# {to e nasilno, svirepo, grubo
neka go nosi imeto ‡ Qubov.
<Ubavi zborovi"?
Kako gi razbira{ porakite?
Vistina stavame namesto Laga,
Zada~i:
Smea i Veselba namesto Taga.
^itaj ja izrazno pesnata!
Nau~i ja napamet, a potoa napravi
Bolkata neka e Vedrina sega,
avtodiktat. Proveri se sam so
a site vojni da stanat [ega.
pomo{ na u~ebnikot.
Crnoto neka si ostane boja,
Jazi~no kat~e
no da ne te`i vo du{ata tvoja.
Pronajdi gi zborovite so
sprotivno zna~ewe.
Solzite ‡ maka v srce {to nosat,
Ka`i i drugi primeri na
neka se pretvorat vo Kapki Rosa.
zborovi so sprotivno zna~ewe.
Vidoe Podgorec
49
ANALIZA NA TEKST SPORED DADEN PLAN
]ERKATA NA DRVAROT
1. Abu Ali, stariot, siroma{en drvar, `ivee{e so svojata `ena i so }erkata
Lejla vo edno malo selo. Sekoj den toj pred zori stanuva{e, sednuva{e na svoeto
magarence i so sekirata na ramo ode{e v planina po drva. Se vra}a{e pred mrak,
otkako }e ja zavr{e{e rabotata, i gi prodava{e drvata vo selskata furna. Toa mu
be{e s# so maka {to mo`e{e da spe~ali i so tie pari `ivee{e so svoeto semejstvo.
Lejla, }erka mu, ne ode{e na u~ili{te za{to bea bedni. & pomaga{e na majka
si i niz ku}i.
2. Ama, pred zimata, Abu Ali te{ko se razbole i ne mo`e{e ve}e da odi v
planina po drva. Be{e prisilen da le`i v krevet doma.
O kolku `ale{e vo tie migovi {to nema sin koj }e mo`e da raboti mesto
nego i da go izdr`uva semejstvoto.
Lejla ~esto razmisluva{e za te{kata polo`ba vo koja se najdoa, no, za `al,
ne znae{e kako mo`e da mu pomogne na bolniot tatko i na majka si.
3. Me|utoa, edna{ na um $ dojde ideja. Vedna{ izleze od doma i otide vo
selskata furna. Mu re~e na gazdata:
‡ Dali mo`am da rabotam kaj vas?
Furnaxijata, iznenaden, ja pra{a:
‡ A {to bi rabotela tolku mlada?
‡ ]e mesam po ku}ite i mesenoto }e vi go nosam da go pe~ete. A potoa lebot
pak }e go raznesuvam po ku}ite, kaj mu{teriite, mu odgovori Lejla.
50
Furnaxijata se nasmea:
‡ Dobro, nemam ni{to protiv.
4. I taka, Lejla po~na da gi posetuva ku}ite vo seloto, mese{e i mesenoto go
nose{e vo furnata, go raznesuva{e po mu{teriite.
Pretpladne se vra}a{e so tepsija topol leb.
Od parite {to gi zarabotuva{e, kupuva{e hrana i lekovi za bolniot tatko i
za majka si. Lejla navistina doka`a deka e sposobna da raboti i da zarabotuva kako
ma{ko.
Hanadi ar-Rimavi
Analiza na tekst spored daden plan
Pro~itaj go izrazno tekstot i odgovori na
pra{awata spored dadeniot plan.
1. Siroma{niot drvar
‡ Koi likovi se opi{ani vo tekstot?
‡ Kade se slu~uva nastanot?
‡ So {to go izdr`uval svoeto semejstvo
stariot drvar?
2. Abu Ali e bolen
‡ Koga se razbolel stariot Abu Ali?
‡ Za {to `ali toj?
3. Lejla bara rabota
‡ Kade pobarala rabota Lejla?
‡ [to sakala da raboti taa?
4. Vrednata Lejla
‡ [to doka`ala Lejla so svojata rabota?
‡ Kako gi tro{ela zarabotenite pari?
[to nau~i od postapkite na Lejla?
51
SNAODLIVIOT VASEK
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go tekstot vo
sebe, ako po~uvstvuva{
potreba, pro~itaj go pove}e
pati.
Podeli go na sliki spored
dadeniot plan!
1. Doma{na zada~a.
2. Doma{nata zada~a na
Vasek.
3. Snaodliviot Vasek.
U~itelkata im zadade na svoite u~enici mnogu te{ka zada~a, im re~e da go
nacrtaat svoeto semejstvo. Na decata im se dopadna temata, no {to da pravi Vasek,
koga ne saka, a i ne mo`e da nacrta lu|e! Celo popladne razmisluva{e i najposle se
doseti. Sedna i ja nacrta doma{nata zada~a.
Utredenta u~itelkata gi pregleda crte`ite. Koga stigna do Vasek, vide deka
toj ima{e nacrtano samo edna soba, a vo sobata masa, stolovi i polica. Na yidot
visea dve sliki i yiden ~asovnik. Semejstvoto go nema{e!
Toa li e tvoeto semejstvo, Vasek? ‡ pra{a u~itelkata. ‡ Ne razbiram!
‡ ]e razberete, u~itelke, koga }e go poglednete povnimatelno ~asovnikot
na yidot!
‡ Go gledam, pa {to! ‡ se za~udi u~itelkata.
52
‡ ^asovnikot poka`uva dvanaeset ~asot, a vo toa vreme tatko mi e na rabota
vo fabrikata, jas sum vo u~ili{te, a brat mi e na fakultet... po~na da objasnuva
Vasek.
U~itelkata se nasmea:
‡ Vo red e Vasek, ama majka ti, kolku {to znam jas, ne odi na rabota. Zo{to
barem nea ne si ja nacrtal?
Mama? E, mama toga{ go gotvi ru~ekot i se nao|a vo kujnata....
Marija Rosinska (Polska)
Da porazgovarame
Zada~a
Raska`i edno tvoe
Kakva zada~a im dala u~itelkata na u~enicite?
Zo{to se zagri`il Vasek?
do`ivuvawe koga si bil
snaodliv i si se spasil
Kako Vasek go nacrtal svoeto semejstvo?
od nekoja nevolja!
Pro~itaj go objasnuvaweto {to Vasek go dal za
svojot crte`?
Nasmej se!
SOVET
Elka ja zamoli Maja da $ napi{e ne{to vo spomenarot. A toa
ne e mala rabota. Mora da ka`e ne{to zna~ajno {to }e ja pridru`uva
niz cel `ivot
Maja zapi{a: Odi vo priroda i di{i dlaboko!
TAJNA
Kva~kata po dvorot gi vodi piliwata, a me|u niv edno gladno pat~e.
‡ Gledaj! ‡ veli tatkoto i saka toa da $ go ka`e na Maja.
‡ Pst! ‡ {epna Maja. ‡ Ne zboruvaj glasno. Pat~eto ne treba da
znae deka koko{kata ne mu e majka.
53
LEKTIRA
SAMOSTOJNO ^ITAWE
Predlog od avtorite:
Sigurno si dobil zada~a koi lektiri treba da gi pro~ita{.
I nie ti predlagame da se dru`i{ so bibliotekite i da gi pro~ita{
delata od koi napravivme mali izvadoci za da te zainteresirame.
Vnimavaj! Ako od edno ~itawe ne si go razbral deloto, neka ne te mrzi.
Pro~itaj go povtorno. Ne gubi{ ni{to, samo dobiva{!
Na {to treba da obrne{ vnimanie?
Samostojno da ja uo~i{ temata vo deloto {to go ~ita{.
Da uo~i{ koi se glavni, a koi sporedni likovi.
Kakvi osobini imaat likovite.(pozitivni, negativni...).
Da opredeli{ kade i koga se slu~uva nastanot {to e opi{an.
Da najde{ podatoci i za avtorot na deloto. Mo`ebi }e saka{ da
pro~ita{ i ne{to drugo od nego. Sre}no!
Mudriot malku zbori - mnogu tvori.
LAKOMOTO GLUV^E
Kolku ~ita{, tolku znae{.
Koga slatkarot Marko istr~al od du}anot da gi vikne sosedite, vo edno
dup~ence na drveniot pod svetnale dve zeleni yvezdi~ki. Toa ne bile yvezdi~ki,
tuku veseli o~iwa na du}anskoto gluv~e. Poleka se prikraduvalo gluv~eto vo
temnicata i se ka~uvalo na masata. Se ispravilo na zadnite noze, krcnalo so
belite zap~iwa...
‡ Gladno sum, ‡ zacivkalo. ‡ Mi se jade ne{to slatko.
Vle~ej}i go po sebe dolgoto opav~e, gluv~eto do{lo do crvenite petlenca i
po~nalo da mudruva:
‡ Petlencava ve}e ne mi se slatki. Jadi, jadi ‡ a od edno krilce ne mo`e{ da
izede{ pove}e za edna no}.
Potoa se svrtelo kon ku}i~kite, zayidani od med, {e}er i od suvo grozje, i
malku se nalutilo:
54
‡ [to misli majstorot? Jas s# isto li }e ve~eram. Ku}i~ki, ku}i~ki,
ku}i~ki... Ene, od prvata ku}i~ka odamna ja izgrickav vratata, od vtorata go
na~nav yidot, od tretata oxakot mu go odnesov kako podarok za desetiot rodenden
na po~ituvaniot staorec od sosedniot vinarski du}an.
Naedna{ na gluv~eto mu svetnale o~ite. Go videlo {e}ernoto dete i
zamavnalo so opav~eto.
‡ Op! ‡ reklo veselo i se ispravilo na zadnite noze. ‡ Eve ne{to ubavo.
Dete od {e}er!
Izvadok od detskiot roman <[e}ernoto dete" na Slavko Janevski
Analiza na pro~itan tekst
Za {to se raska`uva vo raskazot?
Kade se slu~uva dejstvoto?
Koj e glavniot lik?
Opi{i gi postapkite na gluv~eto!
Kade i koga se slu~uva nastanot?
Romanot na Slavko Janevski se vika <[e}ernoto dete". [to
misli{, koj e glavniot lik vo romanot?
Dali temata }e bide ista?
Dali mestoto i vremeto na slu~uvawata se isti so ovoj mal
izvadok. Otkrij, pa ka`i!
Zapoznaj se so avtorot!
Slavko Janevski e eden od najplodnite makedonski pisateli.
Roden e vo Skopje. Ima napi{ano knigi za vozrasni i za deca.
Poznati negovi knigi za deca se: <Raspeani bukvi", <Senkata
na Karamba - Baramba", <[e}ernoto dete" i mnogu drugi.
55
TEATARSKI KOSTIM
OPI[UVAWE PO DADEN PLAN
Istra`uva~ka zada~a:
Razgledaj, razmisli i izberi go
likot {to saka{ da go opi{e{ !
Opi{uvawe po daden plan:
Koj lik go prepozna na ilustraciite?
Preraska`i ja prikaznata vo koja se sre}ava likot {to go prepozna!
Opi{i go usno kostimot na glavniot lik od detskata pretstava {to
si ja gledal. Ako ne si gledal teatarska pretstava, toga{ opi{i
eden od predlo`enite kostimi od ilustracijata po dadeniot plan:
Za koj lik stanuva zbor?
Negoviot celosen izgled.
Kakva e oblekata, obuvkite, {to ima na glavata?
56
TEATARSKA SCENA
OPI[UVAWE PO DADEN PLAN
Da porazgovarame
Potseti se!
Kako se vika mestoto kade {to
se odviva teatarskata
pretstava?
Od koja pretstava e prika`anata scena?
Preraska`i ja usno prikaznata ako ja prepozna
scenata!
Opi{i ja usno scenata od ilustracijata!
Zada~a:
Opi{uvawe po daden plan:
Opi{i ja scenata od gledanata detska pretstava po dadeniot plan. Ako ne
si gledal pretstava, iskoristi ja ilustracijata.
Kade se odviva nastanot? (rakovodi se od predmetite na scenata:
{uma, soba, ulica...)
Nabroj s# {to ima na scenata!
Zo{to slu`at site tie predmeti?
57
PRERASKA@UVAWE SO PROMENA NA KRAJOT NA TEKSTOT
NE SAKAAT MRTVI PTICI
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go raskazot izrazno i odgovori na barawata:
Odredi ja temata za koja raska`uva avtorot @ivko Nikolovski?
Koga i kade se slu~uva nastanot?
Kakvi ~uvstva pobudi ovoj raskaz kaj tebe?
Pronajdi go delot od raskazot koj te rasta`i!
Pro~itaj ja re~enicata so koja se iska`uva lutina!
[to gi voznemirilo decata vo oddelenieto?
Kakov bil gulabot na nivnite crte`i?
Zo{to decata go nacrtale gulabot na toj na~in?
Ima{ li ideja za poinakov kraj na raskazot?
Gulab doleta vo na{ata u~ilnica. Prozorecot be{e otvoren i zatoa vleze.
Kru`e{e malku, udira{e so kriljata i padna.
Site se voznemirivme. Go poglednavme, a na{ite qubopitni pogledi kako da
pra{uvaa {to se slu~ilo, zo{to doleta tokmu vo na{ata u~ilnica. Gulabot gi
ra{iri kriljata, ~ukna so klun~eto nekolku pati po podot i se smiri.
‡ Umira! ‡ izvika nekoj. ‡ Gladajte, mu te~e krv od klunot!
58
Go stavivme gulabot vrz katedrata. Ne se protive{e. Prvna u{te nekolku
pati, se zatrese i se olabavi. Glavata mu panda nastrana. Poleka mu se gasne{e
crveniot sjaj od o~ite.
‡ ]e umre! ‡ vikna drugarot do mene.
‡ Umre! ‡ rekov jas, ‡ nekoj go pogodil v glava.
Celoto oddelenie molkna. Pove}e nikoj ni{to ne saka{e da pra{uva.
Nenadejnoto doa|awe na gulabot i negovata tivka smrt n# zbuni site po red. Nikoj
od nas ne saka{e da poveruva deka pticata umre. Zarem nekoj e tolku bezdu{en za da
mo`e da ja povredi, se pra{uvavme?
U~ili{niot ~as zapo~na.
‡ Ajde da nacrtame gulab! ‡ izvika nekoe od decata.
‡ Ajde! ‡ se soglasivme i drugite.
Site crtame gulab. Pod na{ite vredni prstiwa se nayira{e ubava, bela
ptica, nevidena po svojata ubavina. Gi ima{e ra{ireno kriljata i leta{e. Go
se~e{e sinoto nebo i se prevrtuva{e vo vozduhot...
^udesno ubav gulab! Gi sobral kriljata i se ustremil kon zemjata. ^ini{,
sekoj mig }e te dopre so klunot...
Svetat na{ite o~iwa od ~udesnata igra na gulabot. A toj, vo {irokata
beskrajna nebeska modrina, niz pozlatenite son~evi zraci, se vrti sose sve`o
maslinovo gran~e vo klunot. So nego, vo detskite `elbi za mir, patuva celoto
oddelenie. Go nema pove}e mrtviot gulab vo u~ilnicata.
Decata od na{eto oddelenie ne sakaat mrtvi ptici.
@ivko Nikolovski
Izrazuvawe i tvorewe
Preraska`uvawe so menuvawe na krajot
Pro~itaj go tekstot u{te edna{ vo sebe i najdi go mestoto
od kade {to saka{ da go menuva{ krajot na tekstot!
Preraska`i go prviot del od tekstot, a potoa raska`uvaj
kako saka{ ti da zavr{i ovoj nastan!
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto za glagolite
[to go nau~i vo treto odd.!
59
RASKA@UVAWE PO DADEN PO^ETOK
NAJUBAVATA ULICA
Jas `iveam na najubavata ulica vo na{iot grad. Taa ne e najubava zatoa {to
ima najubavi ku}i, mnogu du}ani i slatkarnici, tuku zatoa {to e naj~ista. No, taa
ne bila otsekoga{ naj~ista i najubava. I taa be{e kako i site drugi ulici vo
golemite gradovi: ne~ista, so izgazeni trevnici, iskr{eni drvca, kartoni,
vesnici, konzervi.
Eden den postavija zelena klupa pred domot na dedo Jane. Ottoga{ toj ~esto
sede{e na taa klupa i n# gleda{e nas decata kako si igrame.
Spored istoimen raskaz na Mihajlo \uri}
Da porazgovarame
Zo{to opi{anata ulica e najubava? Kakva e tvojata ulica?
Koj pridonesuva za takvata ulica?
Koi promeni vo tvojata ulica gi saka{?
Zamisli deka si gradski arhitekt. So {to }e gi razubavi{
ulicite vo svojot grad?
Preraska`i go prviot del od raskazot, a potoa prodol`i da
raska`uva{. Dovr{i go raskazot!
60
DVETE YVEZDI
Dve yvezdi, svetkavi to~ki na neboto, yirkaa pome|u zelenite lisja na
jabolknicata.
Gi gledav zame~taeno niz prozorecot i im mavtav so ednata raka, za da gi
povikam vo mojata soba i da ja prodol`ime igrata.
Ednata yvezda, svetlo okce vo temnata no}, trepere{e kako da go veze{e
mojot son srede belite cutovi na jabolknicata, dodeka drugata palavo mi
namignuva{e, napomnuvaj}i mi da ne me~taam tolku mnogu. Ne mo`ev da go
ottrgnam pogledot od niv, gi gledav milo i gi broev nivnite treperewa. Nema{e
poubavi yvezdi od niv.
Izvadok od raskazot <Dve yvezdi~ki" na Petko Domazetovski
Zada~a
Prodol`i ja prikaznata!
61
PISMENO ODGOVARAWE NA PRA[AWA OD OBRABOTEN TEKST
CAROT I KO[ULATA
Vo damne{ni vremiwa si `iveel nekoj car, koj mo{ne ~esto se razboluval.
Eden den carot gi povikal slugite:
‡ ]e mu dadam polovina od carstvoto na onoj {to }e uspee da me izlekuva!
Se sobrale site mudreci, lekari i u~eni lu|e i po~nale da razmisluvaat
kako da najdat lek i da si go izlekuvaat carot. Nekoj se dosetil i predlo`il:
‡ Da pronajdeme zdrav i sre}en ~ovek vo carstvoto. Potoa }e mu ja zememe
ko{ulata i }e mu ja dademe na carot da ja oble~e. Bez somnenie, toga{ carot }e
ozdravi.
Ve}e sledniot den slugite trgnale da baraat zdrav i sre}en ~ovek. No, kolku
i da barale, ne na{le takov. Nekoj bil bogat, ama bolen, drug pak bil zdrav, a
siromav, tret na ne{to drugo se `alel. I s# taka po red.
No, edna kve~erina, carskiot sin, vra}aj}i se nakaj doma, minal pokraj edna
drvena kolipka i slu{nal kako nekoj zboruva vnatre:
‡ Eh, ama sre}en ~ovek sum. Ja zavr{iv rabotata za denes, se najadov i sega
mo`am mirno da legnam i da si otpo~inam!
Ilustracija spored tekst
62
Princot mo{ne se izraduval koga gi ~ul vakvite zborovi i brgu vlegol vo
kolipkata. Mu ka`al na sre}niot ~ovek zo{to e dojden i toj vedna{ se soglasil da
mu ja dade za zdravje ko{ulata na svojot car.
Arno ama, vo ~asot koga sakal da ja soble~e od sebe, se setil deka nema {to
drugo da oble~e, bidej}i tolku bil siromav, {to taa mu bila edinstvenata ko{ula
Lev Tolstoj ( Rusija)
{to ja imal.
Da porazgovarame
Izrazuvawe i tvorewe
Odredi ja temata prika`ana vo
raskazot!
Pismeno odgovarawe na
Koga se slu~uval nastanot.
pra{awa
Kade se slu~uva dejstvoto prika`ano
Koga `iveel carot {to e
vo raskazot?
opi{an vo raskazot?
Koi likovi se sre}avaat?
Kakva maka imal carot?
[to te za~udi dodeka go ~ita{e
[to vetil toj za svoeto
raskazot?
ozdravuvawe?
[to ti se dopadna, a {to ne ti se
[to re{ile mudrecite od
dopadna kaj siromaviot i kaj carot?
carstvoto?
So koi problemi se sre}avale
dodeka go barale sre}niot
~ovek?
Zada~i:
Prepi{i gi re~enicite so koi se
Zo{to siromaviot ne mo`el da
iska`uva sre}ata na siromaviot!
mu ja dade ko{ulata na carot?
Preraska`i go tekstot, so toa {to }e
go prodol`i{ krajot. Neka zavr{i
taka kako {to posakuva{ ti.
63
RADIOEMISII
Da porazgovarame
Imenuvaj gi predmetite na ilustracijata!
Zo{to slu`at tie predmeti?
Koja radiostanica ja slu{a{ najmnogu?
[to slu{a{ najmnogu od radioprogramite?
Koja detska emisija najmnogu ti se dopa|a? Zo{to?
Znae{ li kako se prenesuva glasot od radiostanicata do tvojot dom?
Zapomni!
Preku radio, tranzistor, mobilen telefon, kompjuter i drugi aparati se
slu{aat radioprogrami.
Od radiostanicite do tvojot dom ima radiopredavateli. Preku niv se
prenesuva radioprogramata.
Ima radioemisii za: deca, mladinci i za vozrasni.
potoa: zabavni, nau~ni, muzi~ki, informativni i drugi vidovi programi.
Zada~i
Zabele`uvaj gi vo tekot na edna sedmica emisiite {to gi sledi{ na
radioto!
Koi detski emisii, koi muzi~ki emisii, radiodrami, nau~nopopularni, i
koi emisii za vozrasni gi slu{a{?
Raska`i vo pi{ana forma {to najmnogu slu{a{! [to si nau~il od
radiemisiite?
Po {to gi razlikuva{ radioemisiite, radioigrite i radiodramite?
Koi pesni~ki gi ima{ nau~eno od radioto?
64
SONCETO I MESE^INATA
Zo{to ...
Ajde da...
Istra`uva~ko `itawe
Pro~itaj ja prikaznata i doznaj gi pri~inite za kavgata me|u
Sonceto i Mese~inata.
Razgovaraj za odnosite i kavgite pome|u tebe i drugar~iwata!
Sonceto i Mese~inata bea vo krvno srodstvo. Edna{ Mese~inata mu
re~e na Sonceto:
‡ Ajde da gi fatime na{ite deca od neboto i da gi odneseme na Zemjata.
Sonceto se soglasi. Na opredeleniot den Mese~inata gi skri svoite deca, a
vo vre}ata nasobra kamewa, pa otide kaj Sonceto. A Sonceto, koe ne se somneva{e
vo ni{to, po~na da gi stava svoite deca vo vre}ata. Koga s# be{e gotovo, gi stavija
vre}ite na grb, pa se spu{tija na Zemjata. Taka odea po Zemjata dodeka najposle ne
dojdoa do edna golema reka.
Toga{ Mese~inata po~na da gi istura kamewata od svojata vre}a vo rekata.
Sonceto zabele`a deka taa ja isprazni vre}ata, pa i toa ja isprazni svojata, potoa
dvajcata otidoa doma . Denot be{e pri kraj. Sonceto zajde, a na neboto se pojavi
Mese~inata so svoite deca. Gledaj}i deka Mese~inata go izmami, Sonceto ja
povle~e Mese~inata od neboto i ja pra{a zo{to go izmami za toa da si gi frli
svoite deca vo rekata. Na toa Mese~inata mu odgovori:
‡ Tvojata mo} e golema. Neka ostanat tvoite deca vo vodata i neka se pretvorat
vo ribi, a lu|eto }e gi lovat.
I, ete, od toa vreme Sonceto i Mese~inata prestanaa da `iveat vo prijatelstvo
i da se gledaat zaedno. I do den ‡ denes me|u niv nema sloga.
Afrikanska narodna prikazna
65
Za jazikot
SAMOGLASKI I SOGLASKI
OOO...
AAA...
UUU...
BBB...
VVV...
Zada~i!
Izgovori gi na glas zborovite:
kniga, mrak, Stojan, cve}e, mravka, krt, strav.
Izgovori gi glasovite na dadenite bukvi: A, E, I, O, U.
B, V, G, D, \, @, Z, Y, J, K, L, Q, M, N, W, P, R, S, T, ], F,
H, C, ^, Y, \, X, [.
Da porazgovarame!
Na koi glasovi, dodeka gi izgovara{, naiduva{ na pre~ki?
Koi glasovi se izgovaraat bez pre~ki?
66
A E I O U - Nie sme samoglaski.
Nema te{kotija dodeka nas ne
izgovaraat. Na{iot glas e silen i
~ist! Iako sme samo pet, mnogu sme
va`ni!
B V GD \ @ Z Y J K L Q M N WPR
S T ] F H C ^ X [ - Zo{to n# lutite?
Nie sme soglaski. Imaat pote{kotija
decata dodeka n# izgovaraat, na{iot glas ne
e tolku ~ist i silen, no i nie sme mnogu
va`ni! Bez nas ne mo`ete da formirate
zborovi! N# ima 26 na broj..
Zapomni!
Makedonskata azbuka ima 31 bukva. Taa se vika kirilica. Za
sekoj glas ima po edna bukva.
^itame kako {to pi{uvame i pi{uvame kako {to zboruvame!
Zada~i!
Ka`i zborovi {to sodr`at edna samoglaska!
Izgovori zborovi {to ne sodr`at samoglaska!
Analiziraj gi zborovite na tekst po sopstven izbor.
Po kolku samoglaski i kolku soglaski ima sekoj zbor?
67
PODELBA NA ZBOROVITE NA SLOGOVI
Za jazikot
Z
B
O
R
O
V
I
Jane, Pelister, kniga, sonce, majka, tele
kopa, ~ita, duva, te~e, gree, u~i
Stojanov, bel, dlaboko, drveno, `olto
dva, petnaeset, tret, sedmi, osum
Potseti se!
Podeli gi na slogovi zborovite: mama, kniga, petnaeset
Od kolku sloga se sostaveni zborovite vo tabelata?
Kakvi vidovi zborovi se vo prvata kolona, a kakvi vo drugite
tri koloni na gornata tabela?
PELISTER
Sega jas sum
samoglaska
GR ST
PE - LIS - TER
prv slog
QU
vtor slog
BOV
tret slog
GROZ D
Kade najmnogu se koristi znaeweto za podelbata na zborovite na slogovi?
68
Zapomni!
Slogovite, zborovite i drugite zborovni celini se sozdadeni od
samoglaski i soglaski.
Slog e najmala govorna celina ili slogot e del od zbor.
Sekoj slog treba da ima samoglaska.
Ponekoga{ soglaskata R zamenuva samoglaska.
Zada~i!
1. Podeli gi zborovite od tekstot na slogovi!
2. Od dadenite slogovi sostavi zborovi!
3. Od dadenite slogovi sostavi re~enici!
4. Kako }e prenese{ del od zborovite od zada~a br. 1 ?
1. Utrovo e son~evo i prijatno. ]e odime na pro{etka. Site skokaat od radost.
Janko i Mira se prvi vo redot.
Janko izvika: Â Tuka ima kup zemja od krtot {to {eta pod zemjata". So eden
prst po~na da go rastura kup~eto zemja.
2. RA ‡ MA ‡ MA
3. ko ‡ Mir
LE ‡ TE ‡ ZOR ‡ VI
ta ‡ ~i.
ga ‡ Ma ‡ re ‡ to
ka ‡ Ma ‡ ri
Do ‡ Gr ‡ to
VI ‡ GROZ ‡ DO
na
ko ‡ Jan e gla ‡ vo ‡ tvrdo.
si ‡ no ren ‡ {a
~e ‡ paj
dan ‡ |er.
na ‡ sta
bav ‡ u bed ‡ le.
(3. Mirko ~ita.; Magareto na Janko e tvrdoglavo. ; Marika nosi {aren }erdan. Grdoto paj~e stana ubav lebed.)
4. utro ‡ vo, u ‡ trovo;
son~e ‡ vo, son ‡ ~evo
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto za samoglaski, soglaski i slogovi preku analiza
na imiwata na tvoite drugar~iwa
69
SLATKA PRŽENA RIBA
Vane ima razgoren ogan.
Cane ima nova, sina tava.
Jane ima neotvoreno šiše maslo.
Dane ima golema sveža riba.
Se fali Vane so svojot ubavo razgoren ogan.
Se fali Cane so svojata nova sina tava.
Se fali Jane so svoeto neotvoreno šiše maslo
Se fali Dane so svojata golema sveža riba.
Se falea, dodeka se falea, pa ogladnea!
Ne znae Vane što da pravi so svojot ubavo raspalen ogan, a mu se jade.
Ne znae Cane što da pravi so svojata nova sina tava, a mu se jade..
Ne znae Jane što da pravi so svoeto neotvoreno šiše maslo, a mu se jade.
Ne znae što da pravi Dane, so svojata golema sveža riba, a mu se jade.
Ako tie ne znaat – gladot znae!
70
– Jas go davam mojot ubavo raspalen ogan! – reče Vane.
– Jas ja davam mojata nova, sina tava! – reče Cane.
– Jas go davam moeto neotvoreno šiše maslo! – reče Jane.
– Jas ja davam mojata golema sveža riba! – reče Dane.
I, na ubavo razgoreniot ogan, vo novata sina tava, so masloto, ja ispržija
golemata sveža riba.
Taka, četvoricata prijateli ubavo se najadoa slatka, pržena riba.
Boško Sma}oski
Falbata e r|a!
Analiza na tekst!
Koj {to imal i so {to se falel?
Do koga se falele ~etvoricata prijateli?
[to znael gladot, {to ne znaele prijatelite?
Koga slatko se najale prijatelite so pr`ena riba?
Koja poraka ti ja pra}a pisatelot Bo{ko Sma}oski?
Zada~a:
Pra{awa so sme{ni odgovori:
Raska`i nastan koga so
1. Koj ima {apka, a nema glava?
zdru`eni sili si
2. Koj ima noga, a nema ~evel?
re{il nekoj problem.
3. Bez {to ne mo`e da se ispe~e
Ako ne si imal,
lebot?
Prezemeno od <Drugar~e"
izmisli.
( pe~urkata; bez korka)
Jazi~no kat~e
Zborovite od poslednata re~enica podeli gi na slogovi!
71
Za jazikot
IMENKI
Potseti se!
1. stol, yid, traktor, kniga, staklo, kompjuter
zaja~e, dete, drvo, cvet, riba, ptica
znaewe, svest, se}avawe, vozduh
2. Stojan, Skopje, Vardar, <Razvigor", OU <Goce Del~ev".
Razgledaj gi imenkite pod broj 1 i 2! Kakvi imenki se prvite
primeri, a kakvi imenkite vo primerite pod broj 2?
Zada~a:
Pronajdi gi imenkite vo dadeniot tekst! Vo tetratkata na edna
stranica, prepi{i gi op{tite, a na drugata stranica sopstvenite
imenki!
UBAVA E TATKOVINATA
Za vreme na vikendot odime kaj baba i dedo vo selo Vev~ani.
Na tatko mi mu ka`avme deka popat sakame da posetime pove}e mesta za da ja
zapoznaeme poubavo tatkovinata,
Tatko mi prvo n# odnese vo manastirot <Sv. Jovan Bigorski", Vo manastirot
ima mnogu ikoni i rezbi od makedonski rezbari. Okolu nego ima prekrasna
priroda. Zeleni drvja, cve}e, treva.
Zastanavme i na rekata Radika. Bistrata, studena voda n# mame{e da se
izladime vo nea. Nabravme mnogu ubavi cvetovi i napravivme buket za baba.
Ne se zadr`avme na Crn Drim. Mnogupati sme go nabquduvale kako istekuva
od Ohridskoto Ezero. Pobrzavme kaj baba i dedo za da im raska`eme kolku e ubava
na{ata tatkovina. S# {to vidovme }e im raska`eme na drugar~iwata preku na{iot
vesnik <Razvigor" i na drugar~iwata od na{eto u~ili{te <Kole Nedelkovski".
U~eni~ka tvorba
72
Za jazikot
KONKRETNI I APSTRAKTNI IMENKI
Zada~i:
Razgledaj gi ilustraciite, imenuvaj gi i ka`i {to ozna~uvaat tie?
Zo{to na tretata kolona do imenkite ima pra{alnici?
Mo`e li da se naslika: rastewe, qubov, u~ewe, stareewe, qubopitnost?
dete
ku~e
telefon
pegla
p~ela
drvo
tava
cvet
kniga
?
?
?
?
rastewe
upornost
radost
u~ewe
Zapomni!
Imenkite: dete, tele, stol...ozna~uvaat imiwa na su{testva i
predmeti. Niv mo`e{ da gi: vidi{, dopre{, slu{ne{, mirisne{ ili
vkusi{. Tie se konkretni imenki!
Imenkite ozna~eni so pra{alnici nemaat oblik, nemaat vkus nitu
miris, ne mo`e{ da gi dopre{. Tie ozna~uvaat:
prirodna pojava: ( ne{to {to se slu~uva, proces): rastewe, su{ewe;
osobini: skromnost, upornost.
~uvstva: radost, strav, sre}a;
mislovni dejnosti: doka`uvawe, u~ewe.
Da zaklu~ime:
Konkretnite imenki ozna~uvaat ime na ne{to konkretno, ne{to kade
{to mo`e da se upotrebat setilata za: vid, sluh, vkus i dopir.
Apstraktnite imenki ozna~uvaat: prirodni pojavi, osobenosti,
~uvstva i mislovni dejnosti.
73
PODAROK
Zada~i za istra`uva~ko ~itawe:
Pro~itaj go izrazno i vnimatelno
tekstot, pa podeli go na sliki spored
planot.
Ve}e dva dena Ranko ne doa|a{e vo dvorot da si poigra. Negovite drugari se
zagri`ija {to se slu~uva so nego. Doznaa deka e bolen.
– A nie go navredivme – si spomna Pavle za nivnoto neodamne{no
potkaruvawe.
Be{e toa pred tri dena. Pavle dobi od tatko mu ubava kniga i mu ja
poka`a na Jovica. I Ranko saka{e da ja razgleda, no Pavle be{e va`en: <Koj ti
dozvoli da ja gleda{ mojata kniga?" Navredenoto dete se oddale~i so nasolzeni
o~i.
Pokraj krevetot na bolniot ima{e mnogu plodovi i slatki. Koga bi bil
zdrav, Ranko s# bi izel, a sega ne ni pomisluva{e na toa. Nervozen e, s# mu pre~i.
Nestrplivo o~ekuva{e da zaminat sosetkite {to go posetija. Toj ne gi slu{a{e
74
`enite {to razgovaraa. Si spomnuva{e za drugarite {to tolku go navredija. Koga
}e ozdravi, }e im poka`e.
Slu{na ~ukawe na vratata. Vo sobata vlegoa tokmu tie - Pavle i Jovica.
Navednuvaj}i go zasrameno pogledot, Pavle mu ja podade na bolniot drugar istata
kniga za koja se spre~kaa.
– Eve ‡ re~e – ti donesov podarok.
Na liceto od Ranko osamna radosna nasmevka. Se podigna na laktot i
zapo~na da ja razgleduva knigata.
Milenko Ratkovi}
Analiza na tekst
Za kogo stanuva zbor vo raskazot?
Opredeli ja temata i mestoto na nastanot!
Zo{to se zagri`eni drugarite?
Kako Pavle go navredil Ranko?
Zo{to Ranko ne izlegol na ulicata?
[to se dogovorile drugarite?
Kako go izraduvale svojot drugar Pavle i Jovica?
[to nau~i od ovoj tekst?
Ka`i pogovorki za drugarstvoto!
Izrazuvawe i tvorewe
Preraska`uvawe na poznat tekst po daden plan:
Preraska`i go tekstot po dadeniot plan:
1. Zagri`eni drugari.
2. Ranko v krevet.
3. Radosta na Ranko.
Jazi~no kat~e
Pronajdi gi konkretnite i apstraktnite imenki.
75
ROD KAJ IMENKITE
Za jazikot
TOJ
TAA
TOA
TOJ
TAA
TOA
Zada~i:
Imenuvaj gi ilustraciite!
Odredi go rodot kaj imenkite: majka, tatko, dete; vol, tele, krava;
pile, koko{ka, petel!
Koga }e gi izgovara{ imenkite, pred niv stavi eden od zborovite: toj, taa,
toa! (toa dete). I ka`i od koj rod e imenkata!
PETEL I SLON
Sonceto tuku{to izgrea koga petelot sretna slon. Go pogledna i mu re~e:
– Koj od nas e pogolem jada~?
– Slonot go pogledna petleto i zamavna so golemoto uvo:
– Da se oblo`ime!
– Da se oblo`ime! – se soglasi petelot.
Slonot po~na da korne treva, da jade listovi, zelen~uk i plodovi. A petelot
samo si kolva{e.
76
Okolu pladne slonot zaspa. Koga se razbudi, go vide petelot kako s# u{te
buri~ka – crv~e po crv~e, zrnce po zrnce.
Slonot pak po~na da jade i pak go zatvori prvin ednoto, pa drugoto oko, i
zaspa.
Petelot se u{te si jade{e crv~iwa i zrnca, pa po~na da kolve i po grbot na
slonot.
– [to pravi{? – go zapra{a slonot.
– Ni{to. Vo trevata ve}e nema ni crvci ni zrnca, zatoa zbiram buba~ki od
tvojata ko`a.
Slonot se ispla{i. Petelot navistina be{e nenasiten. Go strese od sebe i
izbega. Petelot go dobi oblogot.
I do den – denes, ako slonot go vidi petelot – bega.
Pigmejska prikazna
Zada~a:
1. Po sodr`inskata razrabotka na tekstot, vo tetratkata zapi{i gi
imenkite. Pred sekoja imenka stavi go zborot {to odgovara: toj, taa, toa!
2. Pronajdi gi gre{kite vo tabelata, a vo tetratkata napi{i gi pravilno!
ma{ki rod
`enski rod
Sreden rod
stol, kniga, marama,
~asovnik, perce,
kofa, lav lisica, pile,
kompjuter, drvo, zrno
ma{ina, volk, majka
zrno, sonce, mese~ina
Zapomni!
Imenkite vo makedonskiot jazik imaat rod, osobini spored koi se
razlikuvaat: ma{ki, `enski i sreden rod.
77
DVAJCA VERNI DRUGARI
Si bile dvajca drugari koi živeele posložno i od bra}a. No, mnogumina im zaviduvale na
ubavata razbiračka što si ja imale meġu sebe, pa sakale da im go rasturat drugarstvoto i da gi
skaraat. Najposle, kaj carot go naklevetile edniot od niv božem nešto lošo zboruval za nego.
Carot go zatvoril čovekot i rešil po nekolku dena da go obesi.
No, nekolku dena pred besenjeto došol negoviot drugar kaj carot i go zamolil da go
oslobodat zatvorenikot tri dena, za da bide so semejstvoto, a toj samiot }e ostane v zatvor mesto
nego. Duri i neka go obesi, ako ne se pojavi drugar mu po trite dena.
Carot se začudil, no ne rekol ništo. Go oslobodil zatvorenikot, a na negovo mesto go
zatvoril drugarot. Sakal da vidi dali navistina nivnoto drugarstvo e tolku golemo.
Navistina, po tri dena osudenikot se pojavil pred carot za da go obesat i da go oslobodi
negoviot drugar, koj ostana vo zatvorot mesto nego.
Carot togaš gi oslobodil i dvajcata i gi zamolil i nego da go zemat za drugar, štom e tolku
silno i verno nivnoto drugarstvo. Drugarite taka i storija, a site što vidoa i bea čule rekoa:
Pravina planina turka!
Makedonska narodna prikazna
78
Analiza na tekst po dadeni pra{awa
Koi likovi se sre}avaat vo tekstot?
Koi se glavnite likovi?
Opredeli ja temata {to e razrabotena vo tekstot!
Koga se slu~uval nastanot {to e opi{an?
Zo{to lu|eto im zaviduvale na vernite drugari?
So {to go doka`ale drugarstvoto me|u sebe?
Pronajdi i pro~itaj gi tie re~enici! (prepi{i gi!)
Otkako gi oslobodil dvajcata drugari, {to gi zamolil carot?
Kako ja razbira{ poslednata re~enica: Pravina planina
turka!
Zada~a:
Odgovarawe na pra{awa od obraboten tekst
Vo tetratkata odgovori na gorepostavenite pra{awa!
Umni misli i `elbi za sakani li~nosti:
Da dade Gospod od zlatna ~a{a voda da pie{!
Da ti se pozlati patot!
Sre}a da te prati do veka!
Arno praj, za arno da te najde!
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto
Po obrabotka na
raskazot pronajdi gi
imenkite, ka`i kakvi se
tie imenki, a potoa
opredeli go nivniot
rod!
79
Za jazikot
BROJ KAJ IMENKITE
Da porazgovarame!
[to ima pretstaveno na prvata ilustracija?
Po kolku `abi, {trkovi, cvetovi i komarci ima na ilustracijata?
Po {to se razlikuva vtorata ilustracija od prvata?
Vo barata ima `aba.
Vo barata ima `abi.
Kolku e ubav ovoj cvet!
Kolku se ubavi ovie cvetovi!
Nad vodata leta komarec.
Nad vodata letaat komarci.
Pokraj barata ima drvo.
Pokraj barata ima drvja.
80
Da razgovarame!
Ka`i ja razlikata {to ja zabele`a vo dadenite re~enici!
Za kolkav broj stanuva zbor vo re~enicite od prvata kolona,
a za kolkav broj vo re~enicite od vtorata kolona?
Do kakov zaklu~ok dojde?
Zapomni!
Imenkite vo makedonskiot jazik razlikuvaat dva broja:
ednina i mno`ina.
Sopstvenite imenki nemaat mno`ina. Tie pretstavuvaat
edinka, sopstvenost na imeto.
Istra`uva~ko ~itawe!
Pro~itaj go tekstot vnimatelno. Tenko podvle~i gi imenkite,
a potoa vo tetratkata postavi gi na odredenoto mesto.
Reka od vtomobili minuva{e niz na{ata ulica. Decata se pla{ea da
izlezat. Ku~eto na @arko se str~a i za malku ne be{e izgazeno od crveniot
avtomobil.
Zasvirea sirenite, svetnaa farovite, zatreperi semaforot. Na kraj lu|eto
se smirija. Se smiri i deteto. S# dobro zavr{i.
RAZBROJALKA
– Vawa, Vawa,
kaj si bil?
Kade, Vawa,
si se skril?
– V gora lutav siot den.
– I {to vide?
– Vidov pen,
A pod penot
gaba fina,
vedna{ zedov
pa ja skinav!
Od rusko narodno
tvore{tvo
Imeto na deteto se menuva
spored igra~ot.
81
KLUPA ZA IZLO@BA
Na po~etokot na u~ebnata godina taa klupa be{e treta vo sredniot red. Vo
nea sedea Bor~e i Magdalena, najgolemite palavkovci vo oddelenieto. Bor~e
ima{e malo no`e i so nego sekojdnevno dlabe{e po nekoj zasek vrz klupata.
Magdalena pak, so boi~ki i so flomasteri docrtuva{e cve}enca i ku}i.
U~itelkata zabele`a {to pravat Bor~e i Magdalena so klupata, pa im re~e:
– Ovaa godina klupata }e ja premestime nazad, sosem na krajot od
redicata, do zaka~alkata za ali{ta. Se razbira, Bor~e i Magdalena }e se
premestat zaedno so klupata.
Eden mesec pred patroniot praznik na u~ili{teto, u~itelkata im soop{ti
na u~enicite:
– U~enici, sekoe dete e nadareno za ne{to. Prijavete gi svoite izrabotki,
li~ni tvorbi i crte`i za u~ili{nata izlo`ba!
– Dobro, u~itelke, }e se prijavime! – re~e Igor. – ]e ja ispratime
klupata na koja sedat Bor~e i Magdalena. Taa e tolku <ubavo" ukrasena {to
sigurno }e ja dobie prvata nagrada!
82
Celoto oddelenie po~na da se smee. Magdalena se vcrvi kako domat, a Bor~e
za prvpat `alno ja pogledna drvenata povr{ina pred sebe.
– Kutrata klupa! – izusti toj, vozdivnuvaj}i.
Sledniot den Bor~e go frli no`eto, a Magdalena si kupi blok i re{i
otsega da crta kade {to treba. Klupata, namesto na izlo`ba, zavr{i
vo
stolarskata rabotilnica. [tom }e ja popravat, Bor~e i Magdalena }e znaat da ja
~uvaat.
Velko Nedelkovski
Odgovori spored dadeni pra{awa:
Kako se odnesuvale Bor~e i Magdalena so svojata klupa?
Koj trebalo da ja dobie prvata nagrada spored Igor?
Zo{to Bor~e i Magdalena se zasramile?
Kade zavr{ila klupata?
Kako bi postapil ti da si vo toa oddelenie?(}e razgovara{,
}e gi ismejuva{, }e bara{ da bidat kazneti...)
Zada~i za analiza:
Opredeli gi: temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Preraska`i go tekstot spored dadenite naslovi:
1. Tretata klupa vo sredniot red.
2. Klupata e premestena
3. U~ili{na izlo`ba.
4. Klupata e vo stolarskata rabotilnica
Jazi~no kat~e
Popolnuvalka i gatanka
Prvin za ne{to v raka {to vi sedi,
Za ne{to malo, premnogu {to vredi.
Alatka e toa {to ~esto vi slu`i,
I cel `ivot taa so vas }e se dru`i.
Taa i tebe te vozvi{uva i mislite ti gi
-------(moliv ili penkalo) G. Popovski
83
Proveri go znaeweto za:
rod i broj kaj imenkite!
NAJSKAPOCENOTO
I den – denes vo gustite i mra~ni {umi `ivee [umskiot duh. Toj e star
kolku {to se stari {umite i
gi znae site nivni tajni, bidej}i go razbira
{umoleweto na lisjata, `uborot na potocite i jazikot na `ivotnite i na pticite.
Sekoj mo`e da go ~ue negovoto peewe i svirewe, samo ako pojde vo {umata.
Se slu~i edna{, eden ranet gulab, inaku prijatel na [umskiot duh, da padne
vo blizinata na eden srebrostruen potok. Od skr{enoto krilo mu solzea kapki krv
i tonea vo pesoklivata zemja.
Gulabot be{e mo{ne `eden. Le`e{e so otvoren klun i go slu{a{e `uborot
na vodata, no nema{e sila da se dovle~ka do nea i da se napie.
– S# bi dal za kapka voda – si pomisli ranetata ptica.
Vo toj mig pokraj gulabot se stvori [umskiot duh prepraven vo mlad lovec.
Toj go zede gulabot v race i mu re~e:
– Vo ovoj ~as s# }e dade{ za kapka voda. Eve, jas }e ti pomognam, ne samo da ja
izgasne{ `edta tuku i sosema da ozdravi{. No, toa }e go storam samo pod eden
uslov, ako mi veti{ deka }e mi go dade{ najskapocenoto {to go ima{!
84
@eden do umira~ka i so neizdr`livi bolki vo ranetoto krilo, gulabot si
pomisli deka lovecot saka da mu go zeme `ivotot, pa mu odgovori:
– Mislam deka `ivotot e najskapocenoto ne{to. [tom si re{il da mi go
zeme{ zemi go koga }e ti se prisaka. Samo, te molam, podaj mi edna kapka voda pred
smrtta za da ne umram `eden.
Lovecot ja pogledna ranetata ptica i se nasmea:
– Ne ti go sakam `ivotot, tuku kriljata!
Koga gi slu{na ovie zborovi, gulabot siot zatreperi:
– Kriljata? Zo{to mi e `ivotot bez krilja? Ako ne mo`am da letam
vo son~eviot prostor i od visoko da im se voshituvam na zelenite {umi, na
ramnite poliwa, na rekite, na lozjata, toga{ podobro vedna{ da umram. @ivotot
}e mi bide ma~ewe, a ne radost; robuvawe, a ne sloboden let.
Lovecot zadovolno se nasmea koga go ~u odgovorot na gulabot:
– Letaj, gulabe, i raska`uvaj im na drugite {to e najskapoceno na svetot.
Navistina, od slobodata nema ni{to poskapoceno i poubavo!
Vidoe Podgorec
Analiza na tekst
Opredeli gi: temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Od kade [umskiot duh gi znael site tajni na {umite?
[to posakal ranetiot gulab, le`ej}i pokraj potokot?
[to pobaral lovecot za vozvrat od gulabot?
Jazi~no kat~e
Kakov bil odgovorot na gulabot?
potseti se!
Pronajdi gi pridavkite vo
raskazot. Dopolni go
objasnuvaweto so novi primeri!
Kakva poraka krie tekstot vo sebe?
[to ne e vistinsko vo ovoj tekst?
Kakvi se tekstovite vo koi e opi{ano ne{to nevistinito?
Zbogati go re~nikot
Objasni go zborot: srebrostruen
85
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
imenki:
konkretn i apstraktni.
rod i broj kaj imenkite
gramatika
slog
samoglaski i
soglaski
LITERATURA
poezija
proza
bajki, raskazi, basni
^ITAWE
avtorski
tekstovi
avtorski
tekstovi
izrazno
~itawe
dramsko
~itawe
LEKTIRA
samostojno ~itawe
(pesni)
analiza na tekstovi...
IZRAZUVAWE I TVOREWE
usno izrazuvawe
pismeno izrazuvawe
– usno i pismeno preraska`uvawe na tekst spored
redot na nastanite, po daden plan;
preraska`uvawe so menuvawe na krajot na tekstot;
raska`uvawe so daden po~etok;
opi{uvawe na kostim i scena
prepi{uvawe delovi od tekst.
MEDIUMSKA KULTURA
radioemisii
86
Koj gi pameti
zborovite
stanuva umen, a
koj gi pameti
bajkite
stanuva mudar.
Ubavite zborovi
`elezni vrati
otvaraat.
Vistinskoto
prijatelstvo e najretka
ptica na zemjata.
Koj letoska sedi
vo lad zimoska go
~eka glad.
Rabotata go
krasi ~ovekot, a
mrzata go gnasi.
Tri pati meri,
edna{ se~i.
Te{kata rana
zazdravuva, a
lo{iot zbor ne se
zaborava.
87
ANALIZA NA LIK
BUKVAROT NA PINOKIO
Istra`uva~ko
~itawe
Pro~itaj go vo sebe
tekstot i obrni
vnimanie na likot na
Pinokio!
‡ Bi sakal vedna{ da trgnam vo u~ili{te! - mu re~e Pinokio na
svojot tatko \epeto. – Bi sakal na toj na~in da ti se zablagodaram za site dobrini
{to gi napravi za mene.
– Mo{ne dobro, mom~e! – odgovori \epeto.
– No, za vo u~ili{te mi e potrebna nekakva obleka.
Siroma{en, bez skr{ena para vo xebot, \epeto samiot mu so{i odelo od
{arena hartija na Pinokio. ^evlite mu gi izdelka od kora od drvo, a {apkata mu ja
napravi od sredina na leb. Za mig Pinokio se najde nad le|enot poln so voda, koj mu
poslu`i kako ogledalo. Zadovolen samiot od sebe, per~ej}i se, re~e:
– Li~am na gospodin!
– Taka e! ^istoto odelo, a ne novoto, go pravi ~ovekot ugleden – odgovori
\epeto.
– Kako }e odam vo u~ili{te koga go nemam najva`noto?
– [to ti nedostasuva?
– Nemam bukvar.
– Da, no kako }e go kupime? – pra{a \epeto.
– Lesno, }e pojdeme vo kni`arnica i tamu }e go kupime.
– A pari? Nemame pari – vozdivna starecot.
Pinokio se rasta`i iako be{e palavo dete. Site ja razbiraat siroma{tijata,
duri i decata.
88
– Se setiv! – odedna{ izvika \epeto.
Toj go oble~e iznoseniot kaput i istr~a nadvor. Koga se vrati, dr`e{e
bukvar, a kaputot go nema{e iako nadvor pa|a{e sneg.
– Kade ti e kaputot, tatko? – pra{a Pinokio.
– Mi be{e toplo!
Pinokio vedna{ razbra vo {to e rabotata. Ima{e dobro srce i ne ja krie{e
svojata qubov. Se frli vo tatkovata pregratka.
Karlo Kolodi
Da porazgovarame!
Zo{to Pinokio sakal da se zapi{e na u~ili{te?
Kakva obleka mu so{il \epeto?
[to prodal starecot za da mu kupi bukvar na Pinokio?
Kako ja poka`al Pinokio svojata qubov?
Si gledal li film ili kuklena pretstava so Pinokio? Raska`i!
Analiza na lik
Prvin usno, a potoa pismeno opi{i go likot na Pinokio!
\epeto bil osamen i eden den re{il da si napravi dete. Go
zemal alatot i ...
a) Od {to e napraven Pinokio?
b) Opi{i ja negovata glava: nos, usta, u{i, kosa.
v) Opis na teloto, nozete ( ~evlite), racete.
g) Negovoto odnesuvawe.
Zada~a
Poseti ja bibliotekata, zemi ja knigata za Pinokio, pro~itaj ja,
potoa preraska`i ja!
Za avtorot
Karlo Kolodi e italijanski pisatel koj e roden 1826 godina,
po~inal 1890 godina. Svetska slava steknal so negovoto delo
ÂPinokio"
89
Nezadol`itelno
Nau~i pove}e
TEHNIKA – PAJAKOVA MRE@A
Zapoznaj se so novata tehnika so koja }e go povrzuva{ znaeweto od edna
oblast so druga.
Zaedno so oddelenieto ili sam pogledaj filmska ili kuklena pretstava za
Pinokio. Obrni vnimanie na postavenite barawa.
MUZI^KO OBRAZOVANIE
LIKOVNO OBRAZOVANIE
voo~i go filmskoto dejstvo
muzi~kata podloga (ritam, tempo)
prepoznaj go osnovniot muzi~ki motiv
ilustracija na muzi~kite ~uvstva
prepoznaj gi muzi~kite instrumenti
koi ja izveduvaat filmskata muzika
poim za filmska muzika
koi od osnovnite boi gi prepozna
vo filmot
toplo - ladni kontrasti
kolku tonovi ima sinata ili
portokalovata boja, koi se pojavuvaat vo
filmot
PINOKIO
MAKEDONSKI JAZIK
PRIRODA
`ivotnite i nivnite `iveali{ta
`iviot svet vo {umata
redosled na nastanite
pi{uvawe na likovite
glavni i sporedni likovi
bajka
golema po~etna bukva vo imiwata na
likovite
Znaewata se potrajni koga gi koristi{ vo korelacija so drugite predmeti. Zatoa
koristi ja ovaa tehnika po~esto.
90
IZVOR
Zemete primer od mene
Trojca patnici edno utro se sretnaa kraj eden izvor. Tuka zabele`aa natpis:
ZEMETE PRIMER OD MENE!
Trojcata patnici po~naa da se raspravaat okolu toa kakva e vistinskata
smisla na natpisot, kakva poraka im pra}a.
– Potokot {to }e se sozdade od ovoj izvor, ‡ re~e prviot – }e te~e niz
{iroka dolina, }e gi sobira vo sebe site drugi poto~iwa i }e stane golema reka.
Natpisot n# u~i deka sekoga{ treba da se stremime napred, da se trudime bez
prekin ako sakame da se zbogatime.
– Spored moeto mislewe, natpisot ima drugo zna~ewe – re~e vtoriot.
– Izvorot mu ja gasne `edta na sekoj `eden {to }e pomine tuka. Toj ni slu`i
kako primer kako treba velikodu{no da im slu`ime na svoite bliski.
A tretiot patnik na ovoj na~in go objasnil zna~eweto na natpisot:
‡ Nie ja pieme vodata od izvorot ako taa e bistra i ~ista. Matnata voda ne ja
pijat duri ni yverovite. Ako saka{ da bide{ sakan i cenet od site, bidi isto taka
bistar i ~ist.
Elin Pelin
Da porazgovarame!
Kako go objasnuva{ natpisot nad izvorot?
Razmisli kakva pouka mo`e{ da izvle~e{ od natpisot.
Pronajdi gi pou~nite re~enici i nau~i gi napamet.
91
EDEN GOLEM UM I EDNO
MALE^KO SRCE
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go tekstot vnimatelno.
Obrni vnimanie na opisite na
likovite!
@ivee{e nekoga{ na svetot eden visok suv starec, so ostar dolg nos i retka
brada. Be{e mnogu nesimpati~en, se vika{e Em Iks.
Lu|eto, sretnuvaj}i go na ulica, gi navednuvaa glavite i go pozdravuvaa. I
seto toa poradi toa {to Iks be{e poznata li~nost i va`en nau~nik. Em Iks
rabote{e na edna neobi~na ma{ina {to toj ja vika{e ÂGolem um". Toj me~tae{e so
nejzina pomo{ da stane gospodar na svetot. Ima{e `elba negovata ma{ina da ima
sovr{en mehani~ki mozok i da sozdade oru`je so stra{na mo} za uni{tuvawe.
Sekoe utro Em Iks ode{e vo svojata laboratorija, kade {to go ~eka{e
pomo{nikot Luixi. Em Iks gi zaklu~uva{e site vrati i se zafa}a{e za rabota.
Negoviot pomo{nik, male~ok i debel, be{e dobar i umen ~ovek, mnogu veren i
doverliv. Toj mu veruva{e na Em Iks koga vele{e deka pravi ma{ina {to }e mu
bide vo polza na seto ~ove{tvo. Taa }e im pomogne na decata da u~at, }e im gi
re{ava na nau~nicite te{kite zada~i.
– Ti ni{to ne umee{ da raboti{! - mu vika{e Em Iks.
Luixi sekoga{ mol~e{e. No, vo sebesi se sme{ka{e. Nau~nikot se la`e{e vo
svoite oceni. Toj, Luixi, be{e ubeden deka isto taka umee da sozdade ne{to i
misle{e deka Em Iks }e go pofali za negovata rabota.
Najposle dojde denot koga Em Iks objavi deka ma{inata e re~isi gotova i
deka treba samo da se ispita. Toj se dobli`i do golemiot pult za upravuvawe,
pritisna nekakvi kop~iwa, povle~e nekolku ra~ki i izjavi:
– Sega ma{inata go razurnuva gradot N.
– [to razurnuva!? – za~udeno izvika Luixi.
– Do temeli, – odgovori Em Iks. – Jas izdadov naredba i ÂGolemiot um" nema
da ostavi ni kamen vo toj grad.
Potoa, kako
da napravil kojznae kakvo delo, Em Iks spokojno po~na da
o~ekuva vesti. A Luixi gor~livo zaplaka. Po dvaesetina minuti Em Iks se
dobli`i do radioto i go vklu~i. – Vnimanie, vnimanie! – se raznese
92
od radioto. Vo N. se slu~uva ne{to ~udno. Nad gradot odnenade` se pojavija
iljadnici baloni. Sekoj balon nosi vrzana golema ubava torba. Vo celiot grad od
~e{mite namesto voda, te~e ubavo slatko vino!...
Potoa Em Iks ne saka{e da slu{a. Toj pritr~a kon ÂGolemiot um" i se
nafrli vrz nego so kreskav, lut glas:
– Glupaku, ti treba{e da go razurne{ N. Treba{e da go izbri{e{ od liceto
na zemjata. Ti ni{to ne razbra! Ti ne si golem, tuku `alen i ni{to`en um! Sekoj
majmun i sekoja koko{ka se poumni od tebe. Ti...
No, ÂGolemiot um" se poka`a kako ma{ina {to ne mo`e da podnesuva takvi
navredi. Toj optegna edna od svoite `elezni race, go zgrap~i nau~nikot i go
isfrli niz prozorecot tolku daleku, {to od toa vreme nikoj nikoga{ nitu slu{na
nitu go vide Em Iks.
A Luixi stana poznat nau~nik i, ÂGolemiot um" go slu{a{e sega samo nego.
Zasluga na Luixi be{e i toa {to gradot N. se spasi od propast.
Koga Luixi
doa|a{e eden ~as porano od Em Iks, vo utrobata na golemata ma{ina prave{e
male~ko metalno srce, metalno, no blagorodno, koe rabote{e kako vistinsko.
Luixi misle{e na dobri dela i negovite izumi mu slu`ea na ~ove{tvoto.
– Ete, toa e istorijata na ÂGolemiot um" i na male~koto metalno srce.
Elio Repel
Da porazgovarame!
Po sodr`inskata obrabotka, opi{i go likot {to sam }e go izbere{.
Koristi gi zborovite {to se odnesuvaat na nivnite nadvore{ni
karakteristiki.
Pronajdi go delot od tekstot kade {to se dadeni opisite na likovite!
Pronajdi go delot od tekstot od koj mo`e{ da otkrie{ kakvi osobini
imaat Em Iks i Luixi!
Razgovaraj za porakata na avtorot na tekstot.
Do kakov zaklu~ok dojde?
Jazi~no kat~e
Proveri go znaeweto za imenki: sopstveni,
op{ti, konkretni, apstraktni, za rodot i
brojot kaj imenkite!
93
POEZIJA
POETSKA SLIKA
SVETULKA
Literaturno kat~e
Potseti se!
Letna ve~er {tom }e padne
Kako se vika eden red od pesnata?
i sekade stivne vik,
[to pravat celinite sostaveni od eden, dva i
svetulkata krilca {iri
pove}e stiha?
vo no}niot prostor tih.
Pronajdi ja rimata vo pesnata!
Svetlost blaga v skutoj nosi,
kako iskra sveti, gori,
kaj {to mine v selo, pole,
tanec vie, tivko zbori:
‡ Spijte, spijte, ptici mili,
spijte p~eli, spijte mravki,
spijte deca – dobra no}!
Jovan Strezovski
GATANKA
@itata ja znaat
i no}nite rosi,
kandilceto taa
so sebe go nosi.
(s - e - - - ka)
Zbogati go re~nikot
Objasni go zborot kandilce
.
94
Zada~i:
Zapomni!
Pro~itaj gi prvite dva stiha od pesnata
(poetskata tvorba) <Svetulka" vo sebe!
[to zabele`a i {to po~uvstvuva dodeka
gi ~ita{e stihovite?
Opi{i so zborovi vo tetratkata ili
naslikaj go toa {to go zabele`a!
Istoto napravi go i so drugite stihovi!
Nau~i pesnata da ja ka`uva{ izrazno!
Slikite {to gi zabele`a
dodeka ja ~ita{e pesnata,
a potoa gi opi{a ili
naslika, se vikaat
poetski sliki.
Pesnite ÂSonce"i ÂKosidba" koristi gi
za ve`bi.
SONCE
KOSIDBA
Sonceto e trkalce i malce
Stari zajko seno kosi,
prilega na carski ven~an prsten.
a lisa go zbira vredno,
ne ostava zrno edno.
Sonceto e skapa para
koja {to sekade se bara.
Ni muvata nema mrza,
vo kolata seno nosi.
Sonceto e vre}a polna zlatni zrna
sekojdnevno od neboto {to vrnat.
Komarecot, i toj brza,
Zagorka P. Todorovska
seno frla, seno klava
i ne kreva duri glava!
Proveri go svoeto znaewe
Od kolku stiha e sostavena sekoja
strofa od pesnite ÂSonce" i
<Na tavanot ne se iska~uvam,
ÂKosidba"?
od tamu da padnam mo`e sekoj ~as.
Pronajdi gi rimuvanite zborovi!
I noga da skr{am kutra, jas,
Objasni gi poetskite sliki vo
pa sakate da se izma~uvam".
Ivan Ivanovski
dvete pesni!
95
NE ZAKLUČUVAJTE GI VRATITE
Ostavete gi vratite otklučeni,
ne zaklučuvajte gi,
kako }e izlezat decata,
ako gi zaklučite vratite.
Ulicite se tažni bez decata
kako siraci.
Ne zaklučuvajte gi vratite,
širum neka se otvoreni,
igrite neka počnat,
žagorot neka se širi.
Zejnel Beksač
Zada~a
Opredeluvawe poetski sliki spored dadeni pra{awa
Spored dadenite pra{awa opredeli gi poetskite sliki vo pesnata:
1. Na kogo se odnesuva molbata da ne se zaklu~uvaat vratite?
2. Na {to li~at ulicite bez deca?
3. [to se {iri koga se otvoreni vratite?
Zada~ata izvr{i ja po tvoj izbor: na crte` ili preku tekst.
Da porazgovarame
Kako ja razbira{ re~enicata: <Ostavete gi vratite
otvoreni"?
Vo koj del od denot odi{ da igra{?
Kakvi igri igra{?
So koj sport po~na da go ispolnuva{ tvoeto slobodno vreme?
Koja kniga so pesni si
ja pro~ital?
IZVESTUVAWE
Od jazikot
Podeli gi zborovite vo pesnata na slogovi i ka`i po
kolku sloga ima sekoj stih!
96
IZVESTUVAWE ZA SOBIRNA AKCIJA
(usno, preku u~ili{ten razglas)
<Vo na{eto u~ili{te }e se izvede akcija za sobirawe
pari za bolno drugar~e na 5. 3. 2009 god vo 13 ~asot" izvestuva de`urniot u~enik od ~etvrto a oddelenie.
IZVESTUVAWE ZA IZVEDENA EKSKURZIJA
(pismen izve{taj dostaven do pedagogot na u~ili{teto).
– Ekskurzijata vo Isto~na Makedonija e uspe{no
izvedena.
Trgnavme na 4. 4. 2009 god. vo 07 ~asot. Gi
posetivme site pozna~ajni mesta vo Isto~na Makedonija:
Kriva Palanka, Kratovo, Sveti Nikole, manastirite na
Osogovskite Planini. Nema{e nikakvi problemi. Se
vrativme na 6. 4. 2009 god vo 18 ~asot.
Odgovorniot u~enik A. Janevska ~etvrto b odd.
Zada~i
Usno napravi izve{taj za opredelen nastan vo u~ili{teto ili za
okolinata kade {to `ivee{. Rakovodi se spored nasokite:
Koga se slu~i nastanot? Kade? Koja be{e pri~inata za nastanot?
Ako zavr{i, kako zavr{i. Ako e so potrajno dejstvo, ka`i koga
}e prodol`i izvestuvaweto!
Dadenite izve{tai (primeri) se patokaz za pravewe izve{tai.
Zapomni!
Ako saka{ da izvesti{ za ne{to {to si videl, {to si
do`iveal, izvesti navreme, to~no i kuso!
Izvestuvaweto mo`e da bide usno ( izvestuva{ nekogo preku
radio, TV...) ili pismeno ( pismo, vo detski ili dneven pe~at,
preku Internet...)
97
TV – EMISII
Televizijata e oko {to gleda nadaleku !
Popolni i odgovori!
Mol~ete! Mol~ete!
Ti{ina! – vikaat site v glas, mol~ete!
A toj zastanat vo agolot na sobata
Da porazgovarame
Na koi aparati se sledi TV –
programata?
site n# ima vo vlast!
Zboruva, sviri, pee,
cel svet vo sebe go smestuva,
a od svojot agol, od svojot stol
ne se ni pomestuva.
Zapomni
TV – emisii mo`at da se sledat
preku: TV – priemnici, preku
Internet, na kompjuteri i drugi
aparati.
Obrazovnite programi obrazuvaat,
te podu~uvaat, ti go pro{iruvaat
znaeweto!
Nau~nopopularnite programi ti
ka`uvaat za nau~nite dostigawa od
pove}e oblasti.
Gledaj TV – programa, no nemoj da
stane{ zavisnik od nea. S# {to e
preterano, {tetno e!
Koja programa e obrazovna
programa?
Razlikuva{ li: obrazovna
programa od nau~no -popularna
programa i od dokumentarna
programa?
Ako gi gleda{ narodnite
prikazni raska`i edna {to ti
se dopadnala!
Si gi proveruva{ li znaewata
preku detskite kvizovi?
Ja sledi{ li emisijata na
makedonskata TV za jazikot?
Koi TV – filmovi gi gleda{
na TV – programite?
Koi od detskite TV – filmovi
gleda{?
Gi gleda{ li TV – filmovite
vo koi ima nasilstva? Ka`i go
tvoeto mislewe za takviot vid
heroi!
98
MOLBA DO TELEVIZOROT
Od sreda do sreda
vo na{iot dom
TE – VE se gleda.
Jas: – Mamo...
A taa: - ^ekaj...
da go vidam ova samo.
]e {epnam: – Tato...
A toj: – Nemoj sega,
ima fudbal, zlato.
– Zatoa, televizoru,
bidi bar malkucka fin,
vrati mi gi tato i mama,
ne sakam da sum sama.
Van~o Polazarevski
Da porazgovarame
Kakov problem ti opi{al poetot Van~o Polazarevski?
Kakva poetska slika si pretstavuva{ dodeka ja ~ita{ pesnata?
Dali ja prepoznava{ istata slika i vo tvojot dom?
Dali i ti si zavisnik od TV?
Koj od tvoeto semejstvo najmnogu gleda televizija?
Zada~a
Opi{i preku prozen ili poetski sostav eden tvoj den so semejstvoto
pred TV!
99
KOMPJUTEROT E I SREDSTVO ZA KOMUNIKACIJA
Maja be{e voodu{evena od rabotata na Nikola – toj navistina se razbira{e
vo kompjuteri. I tato, i ~i~o Oliver bi mu go priznale toa.
Ma{inata be{e postavena, vklu~ena vo elektri~nata mre`a i
toj go
Ânahrani" so soodvetnite programi. Maja od mala znae{e {to se kompjuteri, ama
osven {to igrala nekoi igri~ki {to ne ja vozbuduvaa mnogu, ne umee{e mnogu da
rakuva so kompjuterot. Zatoa so qubopitnost slu{a{e kako Nikola mu gi
objasnuva na Jovan osnovnite raboti za kompjuterot. Mu instalira francuski
bukvi za pismata za Francija, mu napravi nekoi kratenki koi }e mu olesnat da go
upotrebuva kompjuterot i mu re~e deka }e mora da ve`ba, zatoa {to rabotite koi
prakti~no se izveduvaat, polesno se pametat.
Jovan veti deka }e trenira. Nikola mo{ne strogo go sedna i go natera da ja
povtori prvata lekcija. So mali gre{ki, vleguvaweto vo programata be{e usvoeno!
I Maja go nau~i, a gospo|a Blagorodna se izraduva koga Nikola ka`a deka postoi
mo`nost preku kompjuterot da se slu{a muzika...
Izvadok od romanot ÂGledaloto zad ogledaloto" Jadranka Vladova
Da porazgovarame!
Koristi{ li kompjuter?
[to naj~esto pravi{ na kompjuterot?
Za {to mo`e da slu`i kompjuterot?
Zapomni!
Kompjuterot e sredstvo so koe mo`e: da igra{ razni igri, da
slu{a{ muzika, da gleda{ filmovi, da go zbogatuva{ svoeto
znaewe od site oblasti, da se dopi{uva{, da komunicira{ sekade
vo svetot (ako si priklu~en na Internet), da gleda{ TV, da
slu{a{ radio...
E-mail ( I – mejl) e elektronska po{ta koja se ispra}a preku
kompjuter.
100
DENES SUM PISATEL ILI POET
RAZBUDI JA FANTAZIJATA!
Kreativna zada~a
Zamisli deka si pisatel, (raska`uva~ ili poet)! Izberi kako
inspiracija edna od dvete sliki, razbudi ja fantazijata i tvori!.
Obrni vnimanie na redot na nastanite, vremeto i mestoto.
Naslov izmisli sam.
101
ZABAVNIOT PARK NA TATKO MI
S# do svojata {esta godina ne znaev so {to se zanimava tatko mi. Toa mi go
ka`a edna drugarka vo u~ili{te.
Koga ve~erta tatko mi se vrati doma i sedna da si otpo~ine, mu se pribli`iv
so ogromna po~it. Iako ne mi li~e{e na slaven, go zapra{av:
– Ti li si Volt Dizni?
Dobro znae{ deka sum – mi odgovori toj.
– Vistinskiot Volt Dizni?
Izgleda{e zbrkan, potem se nasmea i potvrdi.
Mig podocna izrekov dva zbora za koi, verojatno, toj smeta{e deka nikoga{
ne }e gi ~ue vo svoeto semejstvo.
– Molam, avtogram!
Od taa ve~er `ivotot i beskrajno raznovidnite li~nosti na Volt Dizni za
mene bea izvor na ~udewe...
Tatko mi, pak, kako da ne be{e dovolno ispolnet so sozdavawe crtani
filmovi, postojano be{e obzemen so najgolemiot od svoite planovi- Diznilend.
Ne se se}avam koga prvpat go spomna, no znam deka taa misla vo nego vrie{e so
godini. Zboruva{e deka }e izgradi dvorci od bajki i }e ima vistinski brod na
vistinska reka, ~ie{to korito samiot }e go iskopa.
102
– Nikulecot na Diznilend nikna koga tebe i sestra ti ve nosev vo sabotite
i nedelite po zabavnite parkovi i vo Zoolo{kata gradina. Tie denovi bea
najsre}ni vo mojot `ivot - mi re~e edna{.
– Mojot zabaven park nikoga{ nema da bide zavr{en. Toj e ne{to {to ve~no
mo`am da go razvivam i pro{iruvam. Duri i drvjata }e rastat i sekoja godina }e
bidat s# poubavi. ]e vidi{, sekoe dete na Zemjinata topka }e znae {to e toa
Diznilend!
Navistina, nekolku godini potoa, Diznilend gi primi svoite prvi
posetiteli.
Dajana Dizni (SAD)
Da porazgovarame
Za kogo se zboruva vo tekstot?
[to znae{ za Diznilend i za Volt Dizni?
Dali si posetil eden od zabavnite parkovi na Diznilend?
Koj ja raska`uva prikaznata <Zabavniot park na tatko mi?"
Koga i kade se rodila idejata za gradewe zabaven park?
Nau~i ne{to pove}e!
Vo 1955 godina vo Kalifornija (SAD), vo gradot Anahajm
izrasna prviot ÂDiznilend" – ogromen zabaven park kakov {to
mo`e da se zamisli samo vo soni{tata.
Denes diznilendi ima vo Japonija, Francija i na Florida.
Dodeka go ~ita{ ova mo`ebi se pojavil nov Diznilend i na
drugo mesto. Istra`uvaj, pra{aj, vidi na Internet i doznaj.
Zbogati go re~nikot
avtogram – svoera~en potpis na nekoja li~nost
Diznilend – grad na junacite od crtanite filmovi na Volt Dizni
nikulec – za~etok na ne{to
103
DRVO NA @IVOTOT
^ove~koto oko e nenasitno!
Velat, si bil nekoj sultan koj bil mo{ne bogat. Imal tolku pari, {to
mo`el da gi napolni }esiwata ne samo na `itelite od celata imperija ami i
podaleku. No, sultanot bil tolku skr`av i ma|epsan od bogatstvoto, {to ne go
napolnil ni }eseto na svojot sin – prestolonaslednikot ]emal.
Toj duri vovel poseben propis so koj im bilo zabraneto na gra|anite da
~uvaat pari doma. S# {to imale, morale da prijavat kaj sultanot.
No, koga sultanot napolnil 77 godini i 7 meseci, se razbolel. Koga mu
ka`ale deka nema da `ivee u{te dolgo, toj podripnal i viknal na siot glas:
– [to ~ekate?! Vedna{ da ste ja podgotvile grobnicata i da me zakopate
zaedno so moeto bogatstvo. Samo, vnimavajte: ne sakam nikoj da znae kade sum
zakopan i kade mi se parite!
Dvorjanite se za~udile.
– Veli~estvo, pa vie ste s# u{te `iv! – rekol glavniot sovetnik koj imal
samo polovina jazik.
– Tokmu i zatoa sakam da me zakopate, da vidam dali }e storite onaka kako
{to vi e naredeno – odgovoril sultanot.
– Opasno e `iv ~ovek da bide zakopan so pari. Tie se odmazduva~ki i mo`at
da go izgorat! – u{te edna{ predupredil sovetnikot.
104
Sepak, izleglo kako {to namislil skr`aviot sultan. Ve~erta nekolkumina
najverni slugi go prenele vo grobnicata, koja poslana so `olticite li~ela na
zlatno more. Gi zatvorile vratite od grobnicata i go ostavile sultanot da umre
me|u svoite pari.
No, po nekoe vreme, na mestoto kade {to se nao|ala sultanovata grobnica,
izniknalo drvo. Toa bilo najneobi~noto drvo na svetot. Najnapred od nego
rascutile nekakvi rozovi cvetovi, a potoa negovite granki oplodile tolku pari
{to od niv mo`el sekoj siromav da kine i da se obogatuva.
– Nikoj ne smee da se dobli`uva do drvoto! Tuka e zakopano sultanovoto
bogatstvo! – vikale dvorjanite. – Toa mu pripa|a samo nemu!
– Vedna{, istavete se odovde! – im rekol prestolonaslednikot ]emal. Tatko
mi ne rabote{e, nitu misle{e na narodot. Toj umre zatruen od gor~iloto na parite
sobrano vo vekovnata pot na siromasite. Narode! Ova e drvoto na `ivotot!
Negoviot koren e nahranet od va{ata maka i zatoa plodot vi pripa|a samo vam!
Zemjata vi go vra}a odzemenoto bogatstvo!
Drvoto na `ivotot ra|alo plodovi tolku godini, kolku {to `iveel
skr`avecot. Koga gi isplodilo site pari od grobnicata, toa se isu{ilo.
Risto Dav~evski
Sodr`inska razrabotka
Opredeli go mestoto, vremeto i temata na tekstot!
Kako se bogatel sultanot?
Zo{to sultanot im naredil na dvorjanite da go zakopaat `iv?
Na {to mislel pisatelot koga ja sporedil grobnicata so zlatno more?
Kakvo drvo izniknalo od grobot na sultanot?
[to im rekol prestolonaslednikot ]emal na siroma{nite?
Koga se isu{ilo drvoto?
Ka`i go tvoeto mislewe za likovite na sultanot i likot na ]emal!
Zbogati go re~nikot
}esiwata – pari~nici; imperija – carstvo
sultan – turski golemec; dvorjani – slu`benici na sultanot
105
Za jazikot
PRIDAVKI
Potseti se!
BABA JANA
1. Starata podgrbavena baba Jana, so iskinata {arena,
volnena {amija,
cvrsto go dr`e{e iskriveniot stap so starite, zbr~kani, slabi race. Taa misle{e
deka brza, a edvaj gi kreva{e starite noze ~ekor po ~ekor.
Zastanuva{e sekoja minuta za da se odmori. Janinata slamena, mala koliba
be{e blisku, a na baba Jana $ se ~ine{e mnogu daleku.
2. Starata Jana, so stap vo racete, misle{e deka brza, a odvaj gi kreva{e
nozete ~ekor po ~ekor. Zastanuva{e sekoja minuta za da se odmori. Kolibata na
baba Jana be{e blisku, a na baba Jana $ se ~ine{e daleku.
Da porazgovarame!
1. Koi od dvata teksta ti davaat pojasna slika za baba Jana?
Pronajdi gi i ka`i gi pridavkite vo tekstot!
2. Koja od dveve re~enici ti dava pojasna slika za {e{irite na Mirko?
Mirko prodava {e{iri.
Mirko prodava: golemi, mali, dlaboki i plitki, ko`ni i slameni,
`enski, ma{ki i detski {e{iri.
Analiza:
Kakvi se {e{irite? – golemi, mali, dlaboki i plitki.
^ii se, za kogo? – Mirkovi, detski, ma{ki, `enski.
Od {to se napraveni? – slameni, ko`eni, od materijal.
Zapomni:
Zborovite {to poka`uvaat kakvo e ne{toto (stara, {arena, mala...), ~ie e
ne{toto (babino, Janina,. selsko...), od {to e napraveno ne{toto
(volnena, slamena, drveno...) se vikaat pridavki.
106
Za jazikot
OPISNI PRIDAVKI
Maskata za Aprilijadata ja napraviv od stari, letni, svileni pi`ami. Na
bluzata nalepivme iskinata, crvena tantela. Kapata e od obeleno, sino, leneno
platno.
Imenki
pridavki
stari
pi`ami
svileni
letni
iskinata
tantela
crvena
sino
platno
obeleno
leneno
Zapomni!
Predmetite i su{testvata imaat pove}e osobini. Osobinite na
predmetite i su{testvata se objasnuvaat so pridavki, koi to~no
ili pribli`no gi opi{uvaat.
Pridavkite koi gi opi{uvaat osobinite i ka`uvaat kakvo e
ne{toto se vikaat opisni pridavki.
107
PRV VO VSELENATA
Nestrplivosta raste{e.
Najposle izvestija deka raketata e gotova za
letawe. Treba{e samo kosmonautite da vlezat vo kabinite, posleden pat da se
proverat uredite i da se dade dozvola za poletuvawe.
Se dobli`iv do pretsedatelot na Dr`avnata komisija.
– <Pilotot Gagarin e podgotven za let so vselenskiot brod !"
– Sre}en pat! Ti posakuvam uspeh! – toj cvrsto mi ja stegna rakata.
* * *
Po~uvstvuvav kako nekoja golema sila s#¯ posilno i posilno me vle~e na
sedi{teto. Edvaj mo`ev da gi pomrdnam racete i nozete. Znaev deka toa }e trae
kratko vreme, duri brodot ne vleze vo patekata na letot.
Preku aparatite ja poglednav dale~nata Zemjina povr{ina. Jasno se gledaa
ostrovite, bregot i sibirskite tajgi osvetleni od sonceto.
Brodot po~na da se dvi`i po patekata na {irokata vselenska magistrala. Se
najdov vo beste`inska sostojba. Toa e ~udna sostojba. No, organizmot mnogu brgu se
prisposobuva, ~uvstvuvaj}i golema lesnotija na svoeto telo. [to se slu~uva{e so
mene vo toa vreme? Ottrgnat od sedi{teto, visev pome|u tavanot i podot na
kabinata. S# na mene stana lesno. I racete, i nozete, i teloto – kako da ne bea
moi. Nemaa te`ina. Ne sedi{, ne le`i{, tuku kako da visi{ vo kabinata. Site
nepricvrsteni predmeti visea. Mi se stori kako da sonuvam. Kapkite voda, koi
istekuvaa od cev~iwata, se pretvoraa vo meuri i slobodno se dvi`ea vo prostorot.
Na yidovite od kabinata se lepea kako rosa na cve}e.
Gi gledav oblacite i nivnite lesni senki na dale~nata mila Zemja.
Sovr{enoto, crno nebo be{e kako izorano pole poseano so zrna od yvezdite.
A tie bea tolku sjajni i ~isti. Sonceto be{e neverojatno svetlo. Toa sigurno e
stopati posvetlo od ona {to go gledame od Zemjata.
Vo kabinata se slu{na muzika. Od Zemjata ja emituvaa "Amurski branovi",
edna od moite omileni pesni.
108
Celo vreme vnimatelno ja nabquduvav rabotata na instrumentite.
Zavr{en del na letot, se vra}ame na Zemjata. Vo 10 ~asot i 25 minuti avtomatski
se vklu~ija uredite za ko~ewe. Bezvozdu{nata sostojba ja snema,
pogolemoto optovaruvawe me pritisna na sedi{teto i od golema sre}a glasno
zapeav. Visinata se namaluva{e. Deset iljadi metri... devet iljadi metri... osum...
sedum...
* * *
Dolu blesna linijata na rekata Volga. S# mi be{e dobro poznato; i golemite
predgradija, i proletnite poliwa, i {umi~kite, i pati{tata, i Âku}ite {to se
gledaa kako detski igra~ki od gore".
Vo 10 ~asot i 55 minuti, po obletuvaweto na Zemjinata topka, sre}no se
spu{tiv na odredenoto mesto.
Koga zastanav na cvrsto tlo, zdogledav `ena i devoj~e, koi so interes me
gledaa. Mi trgnaa vo presret. No, {to pove}e mi se dobli`uvaa, nivnite ~ekori
stanuvaa s# pobavni i pobavni. Bev oble~en vo svoeto bleskavo portokalovo
vselensko odelo, pa mojot neobi~en izgled malku gi zbuni. Ni{to sli~no nemaa
videno.
– Na{inec, drugari, na{inec – vikav vozbudeno, vadej}i go
hermo{lemot.
Toa be{e Ana Akimovna – Tahtarova so {estgodi{nata vnuka Rita.
– Da ne ste od vselenata? – ispla{eno me pra{a `enata.
– Zamislete, sum! – odgovoriv. – Jurij Gagarin! Jurij Gagarin! – vikaa
mehani~arite, koi dotr~aa od bliskite polski rabotilnici.
Jurij Gagarin
Zada~i za istra`uvawe
Po sodr`inskata razrabotka zemi enciklopedija od u~ili{nata
ili gradska biblioteka. Pronajdi materijali za kosmonautite i zbogati
go svoeto znaewe, a i fantazijata.
Eve {to nau~iv jas: "Dodeka se nao|aat vo vselenata,
astronautite mo`at da porasnat za 5 sm." Zo{to, kako, istra`uvaj!
109
NAJUBAVIOT KOW
Znam da u~am sam – istra`uva~ko ~itawe
Dodeka go ~ita{ tekstot, obidi se da odgovori{ na slednite
pra{awa:
Vo {to veruvalo deteto od skaznata?
[to mu ostanalo na mom~eto kako dokaz deka navistina go
fatilo kowot?
So koi zborovi se slu`i avtorot pri opi{uvawe na kowot?
Nekoga{ imalo eden bel, najbel, najubav kow na svetot, so srebreni grivi, so
zlatni potkovici i telo mazno kako svila. Nikoj ne uspeal da go javne toj kow.
110
Samo edno mom~e veruvalo deka }e go fati najbeliot, najbrziot, najubaviot
kow na svetot. Nekolku meseci go demnelo, nekolkupati bilo na dofat do nego, no
kowot sekoga{ uspeval da mu izbega.
Eden den dodeka kowot piel voda od potokot, od najbliskata granka mom~eto
skoknalo vrz beliot i mazen grb na kowot, uspealo da go javne, dr`ej}i se za
negovata srebrena griva.
Kowot tr~al po planini i dolini, preskoknuval reki i potoci, protr~uval
niz livadi i poliwa. Mom~eto cvrsto se dr`elo za grivata, no poleka po~nalo da
ja gubi silata i nemo}no padnalo na trevata.
So prstite go doprelo svoeto lice i se v~udovidelo koga sfatilo deka e
nabr~kano, a kosata i bradata sosem mu obelele - po nekolku miga na beskrajna
sre}a na ple}ite na najubaviot kow, mom~eto stanalo belokos starec.
Vo rakata mu ostanale samo nekolku vlakna od srebrenata griva, kako dokaz
deka nekoga{ go javalo najubaviot, najbeliot, najprekrasniot kow na svetot. A
kowot so seta svoja mladost, rasko{ i ubavina i natamu tr~al niz poliwata i
planinite i gi predizvikuval smelite mom~iwa.
Du{ko Kralevski
Da porazgovarame!
Postojat li ednorogi kowi? Mo`at li da se pripitomat?
Kako se obedinuva mitskoto so stvarnoto? Odgovorite na ovie
pra{awa pobarajte gi vo skaznata ÂAleksandar i ednorogot" od
Du{ko Kralevski, koja pobedi na Konkursot za najdobra skazna na
ÂDetska radost" vo 2000 g.)
Jazi~no kat~e
Pronajdi gi pridavkite vo raskazot i ka`i kakvi se. Dopolni go
opisot so pridavki {to sam }e gi smisli{!
Nau~i ne{to pove}e za `ivotnite
@ivotnite ~esto imaat isti boi kako nivnata okolina. Toa se
narekuva mimikrija
111
Za jazikot
jas, ti i toj
LI^NI ZAMENKI
i nie sme u~enici
a tie?
sme u~enici!
– Jovan slavi rodenden. Drugarite se sobiraat vo dvorot. Prva dojde
Anastasija. Vleguva i @arko, a Boban be{e u{te na ulica.
– Jas i ti }e vlezeme, a toj neka vleze koga }e dojde - predlo`i Anastasija.
Taka i napravija. Ima{e deca vo trpezarijata, drugi deca bea vo dnevnata, ima{e
deca i vo detskata soba, koja be{e malku podaleku. Jovan donese torta.
– Nie jadevme od tortata, sega zemete i vie!
– Gi poslu`ivte li i tie {to se vo detskata soba? – pra{a @are.
– Poslu`eni se sega site. I jas, i ti, i toj, i taa, pa i toa,
maloto {to e vo koli~kata – re~e Anastasija.
Da porazgovarame!
Prva dojde Anastasija. Vleguva i @arko, a Boban be{e u{te na ulica.
Jas i ti }e vlezeme, a toj neka vleze koga }e dojde, predlo`i
Anastasija.
Na kogo se odnesuva zborot jas? (na onoj {to zboruva, na Anastasija)
Na kogo se odnesuva zborot ti ? (na onoj {to e najblisku, na onoj komu
mu se obra}a{, na @arko)
Na kogo se odnesuva zborot toj? ( na onoj {to e podaleku, na Boban)
Grupa deca sedea okolu golemata masa, drugi deca bea malku ponatamu na malata
masa , a ima{e deca i vo detskata soba, koja be{e malku podaleku.
– Nie jadevme od tortata, sega zemete i vie! Gi poslu`ivte li i
tie {to se vo detskata soba ? – pra{aa decata {to sedea okolu golemata masa.
112
Da porazgovarame!
Na kogo se odnesuva zborot nie? ( na site onie {to se vo taa
prostorija, vo edna grupa)
Na kogo se odnesuva zborot vie? ( na onie {to se vo blizina, so koi
mo`e{ da razgovara{)
Na kogo e upaten zborot tie? ( na onie {to se podaleku, so koi vo
momentot ne se razgovara)
Zapomni!
Zborovite: jas, ti, toj, taa, toa; nie, vie, tie gi zamenuvaat
imiwata na licata ili n# upatuvaat kon odredeni lica. Zatoa
ovie zborovi se nare~eni li~ni zamenki.
ednina
mno`ina
li~ni zamenki
glagoli
li~ni zamenki
glagoli
jas
u~am
nie
u~ime
ti
u~i{
vie
u~ite
toj, taa, toa
u~i
tie
u~at
Zada~a!
Napi{i nekolku povrzani re~enici vo koi{to }e
upotrebuva{ samo sopstveni imenki. Istite re~enici prepi{i gi,
no na nekolku mesta sopstvenite imenki zameni gi so li~ni
zamenki!
Jas sum balerina, ti }e
pee{, a toj e fudbaler.
Site sme u~esnici na
u~ili{nata priredba.
113
[TURECOT I MRAVKATA
Niz poleto celo leto
{tur~eto pesna {ire{e,
od utrina do ve~er
pee{e i svire{e.
No, nabrgu vo poleto
se naseli esen,
s# popari luta slana
i zaduva veter besen.
Se upla{i {tur~o toga{,
pa poita spas da bara.
Kaj mravkata doma pojde,
prijatelka svoja stara.
– Ti se molam, prijatelke,
{tur~o, mravkata ja moli:
– Daj mi malku `itni zrna,
stomakov od glad me boli!
114
Duva veter, magla nosi,
do`d istura, te~e,
mravkata nad pragot yirna
i na {tur~eto mu re~e:
– [tom si peel i si svirel
sred letnata `ega,
veselniku, sakan moj,
odi, igraj sega!
Prijatelke, ti letovo
kaj gi mina dnite?
– Vo poleto svirev, peev
gi veselev site!
Gligor Popovski
(Spored istoimena basna na Lafonten)
Koj lete pladnuva, zime gladuva!
115
Za jazikot
ZBOROVI KOI IMAAT ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE
Mile ka`uva lagi i ne se sramuva!
\
Jana sekoga{ e vesela.
Navistina, Mile ~esto
ka`uva nevistini.
Jana sekoga{ e raspolo`ena
SILEN
HRABAR
SAKAM
QUBAM
SMEL
JAK
DEVOJKA
TROPAV
SLU[NAV
MOMA
^UKAV
^UV
Zada~i:
Prodol`i da ka`uva{ zborovi {to imaat isto ili sli~no zna~ewe!
Koga ~ita{ nekoj tekst, zapi{uvaj gi zborovite so isto ili sli~no
zna~ewe za da si go zbogati{ fondot na zborovite vo tvojot re~nik.
Zapomni!
Ovie zborovi poretko se upotrebuvaat vo usniot i vo pismeniot
govor. Glavno se koristat za da se izbegne upotrebata na ist zbor
pove}epati.
116
Za jazikot
ZBOROVI KOI IMAAT
SPROTIVNO ZNA^EWE
RAZGOVOR
To{o pla~e, a dedo go te{i:
Dedo: – Ne pla~i To{o, ti si golem, sramota e da pla~e{.
To{o: – ]e pla~am, ne sum golem, jas sum mal!
Dedo: – Ti si dobro dete!
To{o: – Jas sum lo{o dete.
Zapomni!
Dedo: – Stani, studeni se kamewata!
Ovie zborovi ~esto se
To{o: – Ne se studeni, topli se!
koristat vo usniot i
Dedo: – Grd si koga pla~e{!
pismeniot govor. Koristat
To{o: – Ubav sum, ubav sum!
Dedo: – Temno e ve}e, stani da odime doma.
To{o: – Ne e temno, svetlo e!
Dedo se naluti i trgna.
To{o se ispla{i deka }e ostane sam,
pa trgna po nego.
za verodostojno opi{uvawe
na predmetite, su{testvata i
pojavite.
Zada~i po nivoa:
1. Napi{i gi zborovite so sprotivno zna~ewe na: ostar, te`ok,
visok, prazen.
2. Povrzi gi izrazite kako {to e primerot podolu!
Kako da si bez glava!
Napravi golemo bezredie vo ku}ata.
Glavata ti e v torba!
Razmisluva{ za ne{to.
Se ka~uva{ na site na glava!
Vnimavaj {to pravi{.
Izvalkan si od glava do petici!
Vo opasnost si.
Pametot v glava!
Dosaden si ve}e.
Ti se mota po glavata!
Celosno si izvalkan.
Ja svrte ku}ata na glava!
Raboti{ bez da razmisluva{.
117
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
zborovi so isto ili sli~no
zna~ewe;
zborovi sosprotivno zna~ewe
gramatika
opisni pridavki
li~ni zamenki
LITERATURA
^ITAWE
poezija (pesni)
proza
bajki, raskazi, basni
izrazno
~itawe
dramsko
~itawe
analiza na prozni i poetski
tekstovi
analiza na lik
poetska slika
IZRAZUVAWE I TVOREWE
usno izrazuvawe
pismeno izrazuvawe
preraska`uvawe, raska`uvawe,
izvestuvawe
analiza na likovi
opis na lik
izvestuvawe
MEDIUMSKA KULTURA
TV – emisii, kompjuterot – sredstvo za
komunikacija
nezadol`itelno
nau~i pove}e
TEHNIKA – PAJAKOVA MRE@A
118
NAVISTINA
SE RODI!
HRISTOS SE
RODI!
Zapomni!
Da porazgovarame!
Kakov praznik e praznikot Bo`i}?
Po~ituvaj gi drugite
za da te po~ituvaat
tebe!
Spored Biblijata, {to se slu~ilo pred mnogu
godini?
Kako se praznuva Bo`i} vo tvoeto semejstvo?
Poznava{ li drugar~iwa so druga veroispoved?
Kolku gi po~ituva{ decata so druga veroispoved?
Saka{ li da znae{ ne{to pove}e za nivnata vera?
119
NOVA GODINA SE BLI@I
Nova godina se bli`i,
po najyvezden pat,
ko nevesta }e ni dojde
kowot $ e mlad.
Na glavata kruna nosi,
na reverot bro{,
posjajna e i od smea
i od yvezden do`d.
Vo srceto qubov viri,
i `elbi bezbroj,
sè {to ima }e ni dari
glasna e ko poj!
Stojan Tarapuza
120
ZBIRAJTE SE DE^IWA
Zbirajte se de~iwa sred selo na greja~ka,
ogan da si palime za da se zgreeme,
a posle }e odime kolede da vikame,
Bo`i} da go ~ekame i prase da jademe.
Detska narodna pesna za Badnik
NOVA GODINA – PRIKAZNA VO SLIKA
121
NOVOGODI[NA ^ESTITKA
Ajde, za mnogu godini,
v godina poveseli, poradosni,
so jariwa, so jagniwa,
so de~iwa vo ku}ite,
so beri}et niz poleto.
-----------------Kaj se krmi, da se plodi,
------------------
kaj se ora, da se rodi,
------------------
po poleto vino-`ito,
------------------
po planiwe med i mleko.
-----------------------------------
Is~ekale i v godina
------------------
poradosni, poveseli.
------------------
Narodna ~estitka
-----------------------------------------
GATANKI
Zada~i
Koja godina trae
Vo tetratkata napi{i edna
samo eden den?
koledarska pesna od krajot vo koj
(N - - - g - - - - -)
{to `ivee{!
Opi{i edno tvoe koledaruvawe!
Eden belobrad dedo
donese igra~ki razni:
baloni, topki, kukli
i knigi so bezbroj skazni.
.........................
122
SNEGOT E UBAV
Snegot e ubav, koga vo no}ta
na prozorecot tivko }e sleta.
Snegulki koga po cel den veat
i bela pokrivka pletat.
Snegot e ubav, koga }e padne
na ne~ija topla dlanka.
Potoa koga vrz nego }e letne
brza, strelovita sanka.
Snegot e sekoga{ ubav
no najubav e koga }e stasa
Zabi nema, a kasa,
od vetrot nosen,
race nema, a {tipe
na vcrveneto detsko nose.
kaj }e stigne nosot
Vasil Mukaetov
ni go crvi kako piper.
( Z_ _ _)
Analiza na pesna
Ako odgovori{ na pra{awata, }e gi otkrie{ i poetskite
sliki vo pesnata <Snegot e ubav".
Kakva pokrivka plete snegot tivko letaj}i vo no}ta?
Zaradi koi igri decata go sakaat snegot?
Od {to se vcrvuvaat detskite nosiwa v zima?
Koja od ovie zimski sliki najmnogu ti se dopadna? Zo{to?
Naslikaj ja slikata {to ti se dopadna so vodeni boici!
Pronajdi gi zborovite vo pesnata {to se rimuvaat.
123
RADOST PRED BO@I]
Istra`uva~ko
~itawe!
Opredeli ja temata
vo raskazot!
Koi se glavnite
likovi vo raskazot?
Zo{to se ta`ni
babata i dedoto?
Kakvi ~uvstva pobudi
ovoj raskaz kaj tebe?
Raska`i eden praznik
kaj baba i dedo!
Taa godina zimata rano se javi od zad ridjeto. Na esenta u{te od daleku i gi
poka`a svoite sne`no beli zabi. Mnogu rano be{e se razdiplila po visokite
planinski vrvoj i samo go ~eka{e migot da se vturne kon u{te neobranite poliwa.
Dedo Gija, taka go vikaa stariot \or|ija, sekoj den ita{e kon gradinata za da
gi obere crvenite piperovi vrvolinki, poslednite zacrveneti domati i na baba
Marija buket od docnite cve}iwa.
Stariot Gija so godini si ima{e svoja voobi~aena pateka na dvi`ewe.
Maliot dvor so tro{nata ku}i~ka be{e celo negovo carstvo. Zapo~nuva{e so
pu{tawe na gulabite koi ostanaa po zaminuvaweto na sinot vo golemiot grad, na
koko{kite da im frli zrnca `ito, da ja nahrani kozata Belka koja taa prolet mu
okozi dve prekrasni jariwa. No Gija najmnogu se zadr`uva{e vo {talata so
[arenka, a taa so mle~noto vime gri`livo go hrane{e svoeto telence.
No, sepak, nego go ma~e{e ne{to drugo. Razmisluva{e za negoviot milenik,
na kogo kako mal, dr`ej}i go na koleno mu pee{e pesni~ki. Tomi taa esen trgna vo
vtoro oddelenie. Razmisluva{e za dale~inata i te{kite migovi na razdelbata.
Poleka, so naramok drva vo racete se dvi`e{e kon domot. Gi ostavi drvata
do {poretot, i se {mugna vo sobata kade {to be{e go ostavil pismoto. Go zede vo
raka i po koj znae koj pat po~na da go ~ita.
124
‡ Te ~ekam odamna, vnu~ko moj. Dvorot i ku}ata zapustea bez tebe. Ni
cve}iwata ne cvetaat kako koga be{e ti so nas. Otkako zaminavte vo gradot,
ottoga{ kataden ko gladno orle me kluka jadot. Samo vo zima koga vetrot }e duvne
kako da slu{am, ~edo, i srceto mi treperi od glasot dale~en: ‡ Evemee... dedoo... No
{tom }e mine toj glas no}en, ti{inata zlokobno pa|a, samo likot tvoj snaga mi
dava i nade` vo mene ra|a. Te ~ekam so netrpenie vnu~ko moj."
Tvojot dedo Gija
Izleze rano da go prati pismoto za vnukot.
Na den pred Bo`i}, nekade okolu pladne, dodeka baba Marija go mese{e
lep~eto za badnik vo dvorot zastana avtomobil. Gija be{e vo {talata so Ku~kata
Sivka, koga slu{na;
‡ Dedooo, babooo...! Vo istiot moment se {treknaa dve stare~ki srca.
‡ Marija se str~a so sitoto v raka, a Gija samo {to ne poleta kon Tomi.
Pregratkata kako da trae{e ve~no. Solzi radosnici se slivaa po izbr~kanite
~ela na Gija i Marija.
‡ Vleguvajte, zar snegot treba da ni stasa do kolenici. Sigurno ste umorni i
gladni od patot, vleguvajte mili moi - prva se osvesti baba Marija.
‡ Toj badnik be{e no} na najgolema sre}a. Pari~eto padna vo zala~eto na
Tomi, koj od sre}a potskoknuva{e od edniot do drugiot kraj na odajata. Sledniot
den po predanieto se be{e rodil Isus Hristos. Taa no} i Sivka na svet donese pet
prekrasni {arplanin~iwa. Na radosta i nema{e kraj.
No, starecot trepere{e i od radost i od bolka, zo{to znae{e deka po
nekolku dena go ~eka u{te edna razdelba.
‡ Doa|ajte, po~esto deca... ‡ i nekolku solzi mu se strkalaa po izbr~kanoto
lice.
Stojan Arsi}
125
BELI GULABICI
Snegulki – beli gulabici,
razveale krilja na planini,
nad gradovi, sela, nad ulici,
nad mnogute detski ramenici.
A decata – sanki napravija
i natprevar `estok najavija,
niz padini, strmni udolnici,
se spu{taat senki - krilatici.
[al~iwa – {irum razveani,
obrav~iwa – bulki ogreani,
nasekade smea odyvonuva,
v dolina samrak potonuva.
Kosara Go~kova
MRAZOT SE TOPI
LICA: BO@O I BOLE
SCENA: Sekoj sedi na po eden star sandak
BOLE: Bo`o dali znae{ kako se probiva mrazot?
BO@O: Ne znam, zo{to toa te interesira koga mraz nema nigde osven vo
fri`ider?
BOLE: Ne znaev deka tolku si zakr`laven ! Jas zboruvav za onoj drugarskiot mraz,
a ti si zapnal!
BO@O: Kakov ti e toj rebus!? Vo posledno vreme mnogu fantazira{, vo {to e
rabotata?
BOLE: Sakam na koj bilo na~in da $ doka`am na voobrazenana Gordana deka sum
dobar drugar, ama nikako da go probijam mrazot!
BO@O: Slu{aj, jas znam, toj mraz ne se probiva, tuku se topi, a toa zna~i...
BOLE: [to zna~i toa?
126
BO@O: Toa zna~i poleka, postepeno malku po malku...
BOLE: Probav... Prvin i go ukradov molivot i $ go skr{iv... Potoa $ ja
skriv kapata... Potoa ja butkav koga izleguvavme od u~ili{te... Potoa $ go zemav
ranecot i $ go zaka~iv na drvo... i ni{to, i ni{to... Taa se pravi kako ni{to da ne
razbira.
BO@O: Toga{ ti ostanuva samo ona poslednoto.
BOLE: Koe?
BO@O: Srce i strela!
BOLE: A, toa nikako, ne sakam! Dosta i dadov ~vrgi, zaka~ki i kubewe na kosa. Zar
sega i da ja ubijam!? Ti si pobudalel, strela vo srce, pa toa e sigurna smrt, zar
nema{ videno nieden kauboec kako gine od indijanska strela!
BO@O: Ti mene mi ka`uva{ deka sum zakr`lavel, a ne znae{ deka pokraj
indijanskata strela postoi i onaa drugata – nacrtana strela i srce!
(zavesa)
Aleksandar Popovi}
Zada~i:
Pro~itaj go dramskiot tekst izrazno!
Odredi ja temata!
Razgledaj ja ilustracijata, a potoa spodeli gi tvoite
iskustva na istata tema!
Tekstot iskoristete go za dramskata sekcija!
127
DVE RAZLI^NI PRIKAZNI ZA ISTO DEVOJ^E
Istra`uva~ko ~itawe!
Pro~itaj , razmisli, fantaziraj, tvori!
Pro~itaj gi vo sebe dvete prikazni!
Po {to se sli~ni, a po {to se razlikuvaat dvete prikazni?
Zo{to Martina ne sakala da gi pu{ti do`dot i snegot vo sobata?
Vo prvata prikazna avtorot samo ni ka`a deka Martina sonila
~uden son. Fantaziraj i ti i otkrij {to sonuvala Martina?
Pro~itaj go sostavot pred drugar~iwata. Istoto neka go napravat
i drugite. Sostavite stavete gi na pano kaj tvorbite na
literaturnata sekcija. Mo`e{ da raska`e{ i nekoj tvoj ~uden son.
Koj znae, mo`ebi i Martina go sonila istiot son.
1. Prikazna za do`dot
Si be{e edno krevet~e na trkalca, na koe ima{e edna pernica prepolna so
soni{ta. Iljadnici najrazli~ni sni{ta.
Edna ve~er Martina skokna vo krevet~eto, se zavitka do bradata i go zalepi
uvoto vrz pernicata:
– Perni~ke, perni~ke, ka`i mi {to }e sonuvam ve~erva?!
No, pernicata nikoga{ ne odgovara pred da zaspie devoj~eto.
I tokmu koga Martina zaspiva{e, nekoj tropna na prozorecot:
– Trop, trop, trop!
– Koj e? – pra{a Martina.
Odnadvor se slu{na glas:
– Jas sum, do`decot! Pu{ti me vnatre, Martino! Sakam da se stoplam i da
napravam poto~e na kilim~eto pred krevetot! ]e si igrame do utre izutrina!
Martina se potkrena vo krevet~eto.
– [to ka`uva{, poto~e na kilim~eto?! Samo u{te toa mi nedostasuva!
Martina se vovre pod jorgan~eto, a do`dot odnadvor tropa{e i ja vika{e da mu
otvori.
128
– Neka si tropa, neka si vika. Se pu{ta li do`d v soba?
Martina zaspiva{e, zaspiva{e, zaspiva{e. I takov ~uden son soni. Znae{ li
kakov? Ne znae{! Tuku ajde, pobrgu i ti da zaspie{, mo`ebi }e go sonuva{ tokmu
istiot son!
Jas sonuvam
sonce i ezero, a
ti?
Koj e
sega...
2. Prikazna za snegot
Slednata ve~er Martina pak si legna vo krevet~eto, se zavitka do bradata i
go zalepi uvoto vrz pernicata.
– Perni~ke, perni~ke, ka`i mi {to }e sonuvam ve~erva?!
A pernicata mol~i i ~eka Martina da zaspie. Naedna{ nekoj tropna na
prozorecot.
– Trop, trop, trop!
– Koj e?- pra{a Martina.
– Jas sum, Martino, snegot! - se slu{na glas odnadvor – pu{ti me vnatre da se
stoplam. ]e si napravi{ sne`en ~ovek od mene i }e go stavi{ vrz kilim~eto. ]e si
igrame do utre izutrina!
– Ama {to izmisluva{?! Sne`en ~ovek na kilim~eto?
Martina se vovre pod jorganot, a snegot nadvor tropa{e i ja vika{e.
Neka si tropa, neka si vika! Se pu{ta li sneg vo soba?
Mratina zaspiva{e, zaspiva{e... A ti s# u{te li si budno detence? Brgu
zatvori gi o~iwata! Mo`ebi }e go soni{ istiot son {to go sonuvala Martina.
Ota [afrenek (^e{ka)
129
SPOREDUVAWE
MAMICA
Mamo, mila mamice,
li~na kako cve}e,
pokraj tebe sekoga{
beskrajno sum sre}en.
Tvojata topla nasmevka
kako sonce gree,
koga ti mi zboruva{
~inam slavej pee.
Du{ko Avramov
Da porazgovarame!
Za kogo stanuva zbor vo pesnata?
Kolku poetski sliki sodr`i pesnata?
So {to ja sporeduva deteto ubavinata na majka si?
Kakva sporedba pravi za nejzinata nasmevka?
A koga zboruva majka mu, {to mu se ~ini?
Zapomni!
Izraznoto sredstvo so koe se vr{i sporeduvawe me|u
predmeti, su{testva ili prirodni pojavi se vika sporedba.
130
RAZBUDI GI ^UVSTVATA VO SEBE
PRIJATELI
Andrej sretna srni~ka,
od {umata sleze,
begaj}i pred studot,
vo dvorot mu vleze.
Be{e gladna, kutrata,
premrznata seta,
a po nea vrap~o
kraj Andrej~o sleta.
Andrej~o gi nahrani,
prijateli stanaa,
pa, srnata i vrap~o
zimovo kaj nego ostanaa.
Kiro Donev
Zada~a:
Razbudi ja fantazijata i raska`uvaj na istata tema pod naslov
<Korka leb za prijatelot".
Da porazgovarame!
Opredeli ja temata i mestoto na nastanot {to go opeal
poetot Kiro Donev!
Koi likovi se zastapeni vo pesnata?
Kakvi ~uvstva se razbudija kaj tebe dodeka ja ~ita{e pesnata?
Zo{to srnata i vrap~o ostanale preku zimata kaj Andrej~o?
Kakvo dete e Andrej~o?
Kako se gri`i{ ti za `ivotnite?
131
BELA PRIKAZNA
Znam da u~am sam!
Po zapoznavawe so sodr`inata
na raskazot, po razgleduvawe i
analiza na tehnikata
ÂPetored", obidi se sam
(spored primerot na novata
tehnika), na tekst od
u~ebnikot ili od tvoeto detsko
spisanie, da napravi{ takva
tabela.
Dedo Mraz i Baba Zima sedea na najvisokiot planinski vrv. Go gledaa
svojot sin Severko kako luduva niz golite granki na drvjata. A poleto – ogolelo,
opustelo. Vo gorata – {tama. Vrz poto~iwata i rekite - mrak. Ni ptica da zapee,
ni `ivotno da {u{ne. S# `ivo se ispla{ilo i se skrilo od ostrata svirka na
Severko.
Baba Zima gi otvori svoite ledeni kov~ezi i dolapi i od niv ja izvadi
svojata bela zimska obleka. Ja rasfrla vrz drvjata, nivite, livadite, dolovite i
bregovite i za mig gi pokri so bela i debela, meka pokrivka.
Omekna tvrdata i smrznata zemja. Pod nea se stopija ne`nite `itni
steblenca. Nevidliviot student obra~ kako da se skina. Po~na s# `ivo da di{e
slobodno.
Dolovite `ivnaa. Se na~i~kaa so deca. Edni se sankaa, drugi se skijaa,
pravea sne{kovci, se trkalaa po beliot kilim. Se palavea i xagorea...
Sega i rekata ne izgleda{e ta`na. I pokraj nea ima{e mnogu deca.
Tie se lizgaa, pretr~uvaa preku nea od edniot na drugiot breg.
132
I niz gradskite park~iwa i pred zgradite
po~naa da niknuvaat
sne{kovci kako golemi beli pe~urki. Majkite od prozorcite zagri`eno vikaa po
svoite deca:
– Ile, ne soblekuvaj go paltoto! ]e nastine{!
– Zorke, stavi si gi rakavicite i {al~eto okolu vratot!
– Andrej~o, promeni si gi ~orapite. Ti se navodenile!
– Andrijana, ne jadi od mrazulcite! Vnimavaj na grloto!
– Ni vo tie najveseli i najrazigrani migovi decata ne gi zaboravija svoite
krilesti prijateli – pticite...
Zimska ve~er. Po selata ~adat oxacite nad belite pokrivi. A decata
sedat kraj razbabotenite pe~ki i gi slu{aat prikaznite na babite i
dedovcite. Gi slu{aat i prijatno zaspivaat vo svoite topli posteli. Vo
sonot, pak, Baba Zima prodol`uva da im ja tkae svojata bela prikazna...
Kiro Donev
Nezadol`itelno
nau~i pove}e
TEHNIKA PETORED
PO TEKSTOT: BELA PRIKAZNA
1. red
2. red
3. red
4. red
5. red
Naslov na temata
(edna imenka)
Opis
(dve pridavki)
Aktivnost ( dejstvo)
ZIMA
^uvstvo
(fraza od ~etiri
zbora)
[to predizvikuva
PREKRASNO DO@IVUVAWE VO
PRIRODATA
SNE@NA
LIZGAWE
STUD
133
BELA
SANKAWE
SKIJAWE
OD ILUSTRACIJA DO POETSKA SLIKA
Da porazgovarame
Koi ~uvstva se pobudija kaj
tebe dodeka gi gleda{
ovie zimski sliki ?
Padna sneg
So {to u{te bi gi
dopolnil zimskite sliki?
Na koi u~eni pesni te
potsetuvaat ovie sliki?
Pokri visok breg
Zbori i tvori!
Zamisli deka si poet i
spored ilustraciite
sostavi pesna!
Sekoja ilustracija neka ti
bide poetska slika.
Letnaa brzite sanki
Rabotat detskite dlanki
Zimata e vol{ebnik
134
ZAVIST
Jas znam deka ne e ubavo, no sepak mu zaviduvam na svojot drugar koj vo igrata
e podobar i pouspe{en od mene. Kako da si pomognam?
– S# zavisi od toa kako gleda{ na svetot - go podu~i Starecot.
– Da pretpostavime deka site lu|e zaedno so~inuvaat edna ko{arkarska ekipa.
Zar }e se luti{ dokolku na eden igra~ od tvojata ekipa mu trgne
od raka i
postignuva ko{ za ko{ postojano? Dali toa ne e pri~ina site od ekipata da se
raduvaat, kako i site prisutni vo salata da gi podigne na noze. Sekoj ko{ se dodava
na vkupniot rezultat i donesuva zaedni~ka pobeda. So sekoja pobeda ekipata
triumfira, a i tvojata vrednost i slava. Bitkata me|u zaedni~kite dobra i
sopstvenata sebi~nost ne e samo tvoja. Taa bitka se bie vo sekoe ~ove~ko srce. Vo
sekoe ~ove~ko srce taa ili dobiva ili gubi. Sekoe srce e vitez koj mora da pomine
mnogu isku{enija i borbi za da se izbori za svojata plemenitost. Bidi i ti igra~
od svojata ekipa. Ako taka nau~i{ da gleda{ na svetot, nikoga{ pove}e nema da
ima{ pri~ina za zavist i qubomora. Vo tvoeto srce, za takvi ~uvstva
nikoga{ nema da ima mesto.
Bo`idar Prosewak
Da porazgovarame
Zo{to mom~eto mu zaviduvalo na svojot drugar?
Koj go podu~uva mom~eto?
Na koj na~in starecot go podu~uva mom~eto?
So {to se pobeduva zavista?
[to se slu~uva koga zavista }e te pobedi tebe, a {to koga ti }e ja
pobedi{ nea?
Zbogati go re~nikot
zavist – Da nastojuva{ nekomu da mu se slu~i ne{to lo{o,
nekomu da mu napakosti{; vitez – hrabar i ~esen ~ovek.
135
ve}e
FILM
Filmot e sedma umetnost
Da porazgovarame
Koj film za deca si go gledal? So kakvi akteri be{e gledaniot film?
Raska`i {to ti ostavi vpe~atok vo filmot?
Koj akter ja igra{e glavnata uloga?
Ka`i ja razlikata: igran ‡ crtan film!
Kakvi filmovi saka{ da gleda{ (crtan ili so akteri)?
Za koi makedonski re`iseri i scenaristi si slu{nal?
Ako si vo mo`nost, razgovaraj so lu|eto {to go pravat filmot!
Zapomni!
Za da se snima eden film, potrebno e: scenario, re`iser, akteri,
filmska kamera i mnogu drugi podgotovki.
Se snimaat dolgometra`ni i kratkometra`ni filmovi.
Spored toa dali akteri ili animirani crte`i se likovi vo filmot,
ima: crtani, animirani i igrani filmovi.
Spored sodr`inata ima: vestern (kaubojski), istoriski, prikazni od
`ivotot...
136
Nezadol`itelno
nau~i pove}e
Tehnika GROZD
Nem film
Zvu~en film
Avtor po izbor
Crno bel ili
vo boja
Akteri koi
igraat ulogi
Nema akteri
Dokumentaren
film
Ja prika`uva
stvarnosta onakva
kakva {to e
Igran film
VOVED VO FILMSKO
OSTVARUVAWE
Vo boja ili crni
bel
Ima filmska
prikazna
Crtan film
Sodr`ina po
izbor
Animiran
film
Kuklen film
Animiran
film
 Sne`ana i
sedumte xuxiwa"
Ako saka{ da istra`uva{, tehnikata grozd ti e samo primer kako
mo`e{ da go razgranuva{ tvoeto znaewe od edna oblast. Na toj
na~in go razviva{ tvojot istra`uva~ki duh, misleweto,
pomneweto, fantazijata, a so toa steknuva{ trajno znaewe. Obidi
se da ja upotrebuva{ ovaa tehnika vo pove}e oblasti.
137
EKO PESNA
Edna ptica prestana da leta,
se razdeli od svoeto jato,
visat nemo iskinati `ici mrtva le`i pra{liva na patot.
Edna riba prestana da pliva,
zaludno kraj bregot ribarot ja ~eka.
Prazna nade` i kve~erina siva
mrtva le`i kraj mrtvata reka.
Edno srn~e prestana da skoka,
sestri~kata si ostana bez dru{ka,
eden lovec bez srce i sovest
go usmrti so svojata pu{ka.
Edno dete prestana da igra,
silna bolka vo gradi go pe~e.
– Od vozduhot ne~ist – zagadena voda,
v~era lekarot mu re~e...
Makedonka Jan~evska
138
Razmisli, odgovori, objasni!
Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na opi{aniot nastan!
Kakvi ~uvstva se pobudija dodeka ja ~ita{e <Eko pesna"
Komu mu se naluti za nesre}ite {to se opi{ani vo pesnata?
Koja e pri~inata za smrtta na pticata?
Zo{to ribarot zaludno ~eka?
Zo{to poetesata Jan~evska rekata ja narekla "mrtva reka"?
[to se slu~ilo so srni~kata?
Od {to se silnite bolki kaj deteto?
Dali si si slu{nal ili pro~ital za sli~ni nezgodi od TV ili od
vesnik?
[to pravi{ ti za za~uvuvawe na ~istata sredina vo koja {to
`ivee{?
Ima li vo tvoeto oddelenie i u~ili{te EKO – PATROLA
Koja e zada~ata na Eko kontrolata?
Zbogati go re~nikot
Ekologija e nauka koja gi prou~uva odnosite na rastenijata i
`ivotnite so nivnata sredina.
Izrazuvawe i tvorewe
Iskoristi gi za govorni i pismeni ve`bi delovite od
Povelbata na Obedinetite nacii i mudrite izreki za prirodata:
Planetata Zemja e na{ dom. Nie ja delime so site `ivi su{testva!
Sekoe `ivo su{testvo ima pravo na zdrava `ivotna sredina i pravo
na zemjinite plodovi!
Go sakam ~ovekot, no prirodata mi e pomila.
Bajron
Prirodata e pojaka od vospituvaweto.
Latinska pogovorka
Sre}a - toa e da bide{ so prirodata, da ja gleda{ i da razgovara{
so nea.
Tolstoj
139
EKOBOMBA
Scena: (Dejstvoto se slu~uva vo u~ilnica. Voobi~aena vreva i {epotewe.)
Goce: (Vleguva zadi{en) Ej, drugar~iwa, stra{ni raboti se slu~uvaat!
Jana: Stra{ni, kako stra{ila za vrap~iwa!
Goce: U{te postra{ni, katastrofalni! (decata se smeat)
Goce: Kikotete se u{te malku, a potoa }e se zboguvate!
Don~o: So tebe li? ( Goce kima so glavata deka ne e zboguvaweto so nego)
Jana: Ami so kogo?
Goce: Podobro da ne vi ka`uvam...
U~enicite: Ka`i, ka`i...
Goce: ]e vi ka`am – so `ivotot! ]e se zboguvate so `ivotot!
U~enicite: Auu, ama ni iznaka`a pred ~asovi!
Jana: Ih, ama si zagado~en! Ajde odgatni ja tajnata!
Goce: Vo u~ili{niot dvor ima bomba!
U~enicite: Auuu!
Goce: Da, da, vistinska bomba! I sega go baraat podmetnuva~ot. Direktorot $ re~e
na na{ata u~itelka deka i na{eto oddelenie e zame{ano...!
Jana: Nie zame{ani vo bombata, ajde ne izmisluvaj!
Goce: Ne izmisluvam! Ti mo`e{ da zboruva{ za sebe, a ne i za drug!
Jana: ]e zboruvam za site! Nie ne sme bomba{i, ne podmetnuvame bombi...
Goce: Da sum na tvoe mesto ne bi rekol taka... Ete, na primer... Don~o...
U~enicite: Auuu, Don~o podmetnuva~ na bomba?! La`e{!
Goce: Mislam deka ne e kako Don~o {tipjan~eto, ama deka si go biva zaa...
Don~o: Jas sum podmetnal bomba, jas? Znae{, ako ti svetnam edna! (se luti)
(vleguva u~itelkata so direktorot)
U~itelkata: Dobro utro, deca! Na{iot direktor saka ne{to da vi soop{ti i zatoa
vnimatelno sakam da go slu{ate!
Direktorot: Blagodaram kole{ke!(se vrti kon u~enicite) - Dragi u~enici, imam
neprijatno ~uvstvo... !Imeno, sakam da vi ka`am deka nie se nao|ame pred edna
katastrofa, pri {to ni se zakanuva bomba!
140
U~enicite: Auuu, bomba!
Direktorot: Da, da, bomba, vistinska ekolo{ka bomba vo koja, za `al, ste zame{ani
i vie! Va{eto ~etvrto tri mi se ~ini kako da ima prednost! (se zagleduva kon site,
a potoa zapira na Don~o) Kako se vika{?
Don~o: (ispla{eno) Don~o!
Direktorot: Zna~i, ti si Don~o!
Don~o: Jas ne sum podmetnuva~! Jas ne sum Don~o {tipjan~eto...
Direktorot: Znam, no ne zna~i i deka ne si podmetnuva~ na bombi?!
Don~o: Jas podmetnuva~ na bombi?!
Direktorot: Pred malku vo dvorot jade{e li burek?(Don~o kima so glava)
Direktorot: Hartijata kade ja frli?
Don~o: Vo dvorot!
Direktorot: Zna~i, ti si podmetnal ekolo{ka bomba!
U~itelkata: I ne samo toj, tuku site ~esto podmetnuvate ekolo{ki bombi!
Direktorot: Ne ti, tuku jas }e im ka`am na site, a i tebe! Za pet minuti da go
is~istite dvorot i pove}e da ne vidam vakvi ekolo{ki bombi!
U~itelkata: Ajde site vo dvorot i najmaloto liv~e da se najde vo kontejnerot! Od
utre }e imame i ekokontrola protiv ekobombite! Direktorot: Kole{ke, se
nadevam deka sme spaseni od ekobombite!
Sowa Aleksovska
Analiza na dramski tekst
Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na dramskiot tekst!
Koi likovi se opi{ani vo tekstot?
Ka`i go tvoeto mislewe za opi{aniot nastan!
Go prepoznava{ li tvoeto u~ili{te?
Imate li i vie podmetnuva~i na ekobombi?
Kako se borite protiv takvite pojavi?
Zada~i:
1. Izlezete vo dvorot i is~istete go od ekobombite. (Za{titete gi racete)
2. Nau~ete go dramskiot tekst po ulogi i napravete me|uoddelenska
pretstava, razgovarajte i za higienata vo u~ili{teto.
141
EKOLOGIJA VO SLIKA
RASKA@UVAWE PO SLIKA
Nabquduvaj, razmisli i
razgovaraj!
Ova e edna slu~ka {to ja zabele`a
edno tvoe voznemireno drugar~e.
Obidi se da mu dade{ vistinsko ime
na raskazot!
Raska`uvaj usno, a potoa pismeno.
Ako se seti{, napi{i i pouka!
Najuspe{nite raskazi smestete gi na
oddelenskoto pano vo u~ilnicata!
Zapomni!
Vo prirodata postojat prirodni
pravila koi treba da se po~ituvaat
ako saka{ da si zdrav i da ima{
dovolno hrana za tebe i za drugite.
Izrazuvawe i tvorewe
Raska`i eden tvoj izlet. Kako
postapuva{ ti? Kolku se
trudi{ da ja za~uva{
prirodnata sredina?
142
Ako $ dade{ na prirodata, taa }e ti vrati mnogu pove}e!
Zelenilata se beli drobovi na zemjata
DETE I SONCE
DETE:
SONČKO:
– Navistina, Sončko, odiš
Nemam zlatni kuli, dete,
na spienje seka večer?
jas nikade ne se krijam,
Zad planini kuli, što gi imaš,
zlatni zraci segde pliskam
denes baba mi mi reče.
i nikojpat ne se skijam.
Ako slušam }e me kreneš
Tuka štom go minam patot
so tvojata zlatna raka?
zad planini jas ne gasnam,
}e me nosiš v zlatni kuli?
v drugi zemji brzam, dete,
Da gi vidam - mnogu sakam!
zorata ja nosam jasna.
Duri spieš, dete drago,
bezbroj luġe od son budam,
razni zemji gledam, dete,
pa sum tažno i se čudam:
– Zošto ušte ima vojni?
Zošto ima majki stradni?
Zošto ima bezrabotni?
Zošto ima deca gladni?
Pa od taga i od žaloj
vo oblaci bi se skrilo…
Eh, da rasnat site taka
kako ti što rasneš, milo.
Nasekade jas da grejnam,
kako tebe što ti svetam!
što e sloboda i radost
Zada~i:
Nau~i ja pesnata napamet!
Prepi{i ja so kirili~na azbuka.
Vnimavaj na ubavoto pi{uvawe.
143
site dečinja da setat!
Bistrica Mirkulovska
TEATAR
144
Da porazgovarame
Koja teatarska pretstava si ja gledal?
So kakvi akteri ili kukli be{e pretstavata?
Opi{i go kostimot {to najmnogu ti se dopadna vo pretstavata!
Opi{i ja scenata vo prviot i scenata vo vtoriot ~in na pretstavata!
So pomo{ na nastavnikot dogovorete sredba so akter, re`iser i
scenarist, pa razgovarajte za s# {to ve interesira!
Ako e mo`no, napravete sredba i so akteri koi u~estvuvaat vo
kukleni pretstavi!
Ka`i ja razlikata: teatar – film!
Zapomni!
Za teatarska pretstava, e potrebno: scenario, re`iser, akteri,
teatarska scena i mnogu drugi podgotovki.
Za kuklena pretstava se potrebni istite raboti, samo ima i
kukli. Zad kuklite govorat akterite.
Scena e mestoto kade {to se izveduva pretstavata. Taa mora da
odgovara na vremeto i na mestoto kade {to se slu~uva dejstvoto
opi{ano vo scenarioto.
Scenario e tekstot izgotven od scenaristot. Vo nego e opi{ana
scenata i govorot na akterite.
Zada~i po grupi:
Vo u~ebnikot imate dramski tekstovi. Zaedno so drugar~iwata
dogovorete se za eden od tekstovite i napravete pretstavi:
1. Kade {to vie }e bidete akteri.
2. Pretstava so kukli, koi }e gi izrabotite sami ili so pomo{
na likovniot umetnik vo u~ili{teto.
145
NAJMO]NOTO SU[TESTVO
Eden ubav proleten den, bra}ata [turci legnaa na trevata so violinite pod
glava.
– Znae{ li {to sonuvav, Milko? - pra{a Ilko.
– Ne znam - se po~e{a Milko zad uvoto.
– Sonuvav deka sum najmo}noto su{testvo na svetot!
– Jas ne bi rekol taka! – se nasmevna Milko.
Ilko poleka se svrte kon svojot brat.
– Ne zboruvaj ni{to, tuku pogledni go neboto i ka`i mi {to gleda{?
– Gledam oblaci – gi okokori o~ite Milko.
– A {to pravat oblacite?
– [to mo`at da pravat, osven da begaat!
– To~no, begaat, no od kogo begaat? – pra{a Ilko i gordo se nasmevna.
– Od kade da znam pak, jas...
– Begaat, za{to se pla{at od mene!
– Od tebe? – se za~udi Ilko.
[tur~eto Ilko ne uspea da ka`e ni zbor za{to vo toj mig, dodeka stoe{e
taka ispraven, go zdogleda edna lastovi~ka i sleta vo trevata. Za sre}a, najmo}noto
su{testvo na svetot navreme se skri pod eden zelen list.
Ondrej Zimka
146
Analiza na tekst po dadeni pra{awa
Opredeli gi: temata, vremeto i mestoto opi{ani vo tekstot!
Kakov son sonil Ilko?
Na kogo go raska`al sonot?
[to mu ka`al Milko na Ilko?
Od kogo begale oblacite?
[to se slu~ilo so Ilko?
Zo{to Ilko se skril vo trevata?
Gatanka
Nadaleku se pro~ul glas
kolkav veselnik sum jas.
So pesna svoja preku leto
razigruvam pole seto
Zada~a po nivoa
Izberi sam {to }e raboti{
1. Prepi{i gi re~enicite
Nasmej se!
{to gi ka`al Milko!
TELE FALBAXI^E
2. Preraska`i go tekstot!
Vakvo pismo ni isprati edno
3. Dramatiziraj go tekstot!
tele:
– Sekoja ti ~est i slava, eve ti za
Jazi~no kat~e
basna tema: <Od mojata majka Prepi{i gi konkretnite i
apstraktnite imenki i odredi go
rodot i brojot kaj imenkite.
krava, poubava majka nema."
Miho Atanasovski
147
KAVGA
Kavgata e lo{a rabota, a najlo{o e koga se karaat o~ite i racete. Eve kako e
toa kaj Lena. ]e se vrati Lena od u~ili{te, }e ja otvori ~itankata i }e pogledne
{to ima za doma{na zada~a.
Toga{ o~ite }e re~at:
‡ Lele, kolku ima za pi{uvawe! Nikoga{ nema da stigne{ seto ova da go
napi{e{!
A racete }e re~at:
‡ ]e se obideme! Zo{to da ne go napi{e{?
Za `al, Lena gi slu{a o~ite i gleda ispla{eno vo tetratkata, a vremeto si
vrvi. Koga po izvesno vreme, so vozdi{ka }e po~ne da pi{uva, vrednite race brgu
}e rabotat i pi{uvaweto odi lesno. No, se razbira, pak }e se zame{aat o~ite i }e
re~at:
‡ U{te mnogu ti ostana za pi{uvawe!
Lena ispla{eno gleda vo tetratkata, a vremeto u{te pobrgu minuva. Taka kaj
Lena postojano se karaat o~ite i racete, a toa, se razbira, ne e ubavo.
A kako e kaj mama? Kaj mama o~ite }e re~at:
148
– Mnogu ima za rabota, no brgu }e se zavr{i!
Racete }e dodadat:
– Sekako deka }e se zavr{i!
I taka o~ite i racete slo`no rabotat i na site im se ~ini deka mama lesno
si gi vr{i rabotite. Mo`ebi e navistina lesno, za{to nejzinite o~i i race ne se
karaat.
Kako e kaj baba? Kaj baba o~ite }e re~at:
– Mnogu ima rabota, no brgu }e se zavr{i!
Racete }e dodadat:
– Sekako deka }e se zavr{i!
Racete }e se obidat da im pomognat na o~ite, no na baba racete se stari i
izmoreni i ne mo`at da gi stignat o~ite i po~nuva kavgata. I kaj baba se karaat
o~ite i racete, no baba `ali poradi toa, za{to kavgata nikoga{ ne e ubava.
Slavka Maneva
Pro~itaj, razmisli, odgovori!
Kakov problem ima Lena?
[to pove}e $ odgovara na Lena da gi slu{a, o~ite ili racete?
Zo{to i kaj babata se javuva istiot problem?
[to bi se slu~ilo doma ako ovoj problem go ima i kaj mama?
Ti se slu~ilo li nekoga{ i ti da se ispla{i{ od nekoja rabota
{to treba da ja sraboti{? Kako postapuva{ toga{?
Zada~a
Raska`i usno, a potoa i pismeno kako se slo`uvaat
tvoite o~i i race. Naslovot izmisli go sam.
Rabotata go krasi ~ovekot, a mrzata go gnasi!
149
KRAL PRILI^NO MAL
Vo kralstvoto Golema [a{arma vladee{e eden kral. Pa sigurno, kral. A
ovoj kral, nare~en [a{arko, po cel den se bawal i toa zatoa {to sakal da ima
svila namesto ko`a. Toa malkucka e ~udno, neli?
No ako se znae deka ovoj kral bil vquben do u{i vo princezata Kadifka
^ojska, od kralstvoto Tekstilija, i deka taa izjavila deka }e se oma`i samo so
~ovek koj ima svilena ko`a, toga{ s# e jasno.
Kralot [a{arko zna~i ne bil {vrknat, ami – vquben. I taka, [a{arko
svoite kralski denovi gi minuva{e vo golemite kralski bazeni i od tamu gi
izdava{e svoite kralski naredbi, koi{to bea sekoga{, ova... kako da ka`eme, pa
bea prili~no vla`ni.
Kralot po cel den si pliva{e, se kape{e, nurka{e i potoa go bara{e
golemoto ogledalo za da vidi do kade stignal so svileeweto na ko`ata.
Za `al, toa ne samo {to ne ode{e lesno, ami be{e prili~no te{ko.
Zatoa, pak, eden kadifen i po malku esenski den, vo kralstvoto pristigna
poznatiot istra`uva~ na jabolka nare~en Deli{es Najumniot.
Toj vedna{ na negovoto kralsko viso~estvo mu ponudil pra{ok za svileewe
na ko`ata.
I toga{ ... ah, oh, uh!
– [to e, {to se slu~ilo!
– Stra{no! Stra{no! Najstra{no!
– Da ne si go {ina kralot levoto ramo!?
Desnoto!?
– Ne, ne, ne...
– E {to de!?
Oh, ah, ih, eh... aaaa – p~iha! Kralot se smalil za tri broja. Stanal kral, prili~no
mal vo odnos na svoeto kralstvo, koe{to be{e prili~no golemo.
Zo{to? Zatoa {to Deli{es Najumniot, po gre{ka, mesto vol{eben vo
bazenot rastvoril obi~en pra{ok za perewe.
150
A besen bil kralot mal. Mnogu besen. Ama, kolku mo`e da bide besen eden
tolku mal kral? Pa malku.
Lele, majko moja, kral pokus od svoeto kralstvo za celi tri broja!
A ~are!? Dali imalo ~are?
– Mora da ima. ^are mora da ima! – viknal i proviknal kralskiot minister
za iznao|awe ~are i drugi iznao|awa. Toj, vo imeto na kralot naredil, celoto
kralstvo da se smali to~no za tri broja.
Se nabavilo pra{ok. Se perelo po celi denovi i no}i, ama xabe.
Videl, – nevidel, kralot [a{arko mal, od taga u{te pove}e si se zbral, pa
si gi sobral svoite kralski partali i si oti{ol vo edna druga prikazna.
Svoeto kralstvo go ostavil isto kako porano, od bubalka do diva yverka site
so obi~na, prirodna merka.
Van~o Polazarevski
Analiza na poznat tekst:
Kade se slu~uva nastanot?
Za {to ni raska`uva pisatelot Van~o Polazarevski?
Koi likovi se sre}avaat vo tekstot?
Koi od upotrebenite zborovi za tebe se nepoznati?
Koi zborovi ti se sme{ni?
Od koi zborovi se izvedeni imiwata na likovite vo prikaznata?
Izvedi ime od: piperka, domat, kru{a... !
[to te nasmea najmnogu?
Koi drugi ~uvstva se pobudija dodeka go ~ita{e tekstot?
Zada~a po nivoa:
Sam izberi {to }e raboti{
1. Prerasaka`i go raskazot po dadenite para{awa:
Koj e kral vo kralstvoto Golema [a{arma?
Kade gi minuval denovite kralot [a{arko?
Zo{to kralot sakal svilena ko`a?
[to se slu~ilo po upotrebata na pra{okot?
Kakva naredba dal kralskiot minister? Kade si zaminal kralot?
2. Preraska`i go raskazot, so izmenet kraj!
3. Preraska`i go raskazot vo uloga na kralot!
151
GRADSKA BIBLIOTEKA
[TO ZBORUVAAT KNIGITE - PRIKAZNA VO SLIKI
Nema nikoj da me
Prestanete da se `alite!
prelista, vo racete
Ta, ete, tuka se decata.
da me zeme...
Od nivnite veseli lica,
`elba za ~itawe zra~i!
A toa, sestri, za nas
od sre}a pove}e zna~i!
prikazni
enciklopedija
pesni
Spored Nikola Drenovac
152
Da porazgovarame!
[to e pretstaveno na ilustracijata?
Koja e razlikata pome|u u~ili{na i gradska biblioteka?
Kolku pati ja posetuva{ u~ili{nata biblioteka, a kolku pati
gradskata biblioteka?
Znae{ li {to e enciklopedija? Ja koristi{ li?
Kakvi knigi saka{ da ~ita{?
Vodi{ li evidencija na pro~itanite knigi?
[to zapi{uva{ za sekoja pro~itana kniga?
Na kogo se `alele knigite (pesnite i prikaznite)?
Od kogo?
Kakov e tvojot odnos kon knigata?
Zapomni!
Enciklopedija e izvor na znaewa, kniga od koja mo`e{ da razjasni{
mnogu ne{ta koi ne ti se jasni ili ne gi znae{..
Eve nie od edna detska nau~na enciklopedija nau~ivme deka
Mese~inata ne sveti, nie ja gledame zatoa {to taa ja odbiva son~evata
svetlina. Prodol`i da istra`uva{, sigurno }e otkrie{ mnogu
interesni raboti za koi ne si znael!
Ve`bi za izrazuvawe:
Dadenata strofa neka ti bide tema za raska`uvawe!
Prestanete da se `alite!
Ta, ete, tuka se decata!
Od nivnite veseli lica –
`elba za ~itawe zra~i!
A toa, sestri, za nas –
od sre}a pove}e zna~i!
Koj mnogu ~ita – mnogu znae
153
Za jazikot
GLAGOLI
Potseti se!
JA SPASIV PTICATA
Istra`uva~ko ~itawe!
Pro~itaj go tekstot vo sebe i odgovori na pra{awata:
Koga se slu~uva dejstvoto? Kade se slu~uva?
Kakvo delo napravilo deteto?
Pronajdi gi zborovite so koi se iska`uva dejstvo, rabota ili
sostojba!
Za vreme na odmorot izlegov vo u~ili{niot dvor. Nema veter. Ne vrne do`d.
Sneg u{te nema. Samo sonceto gree slabo, srame`livo, no gree...
Odedna{ gledam ma~ka kako se prikraduva otkaj ogradata. [to li demne?
Bev qubopiten. Vnimatelno trgnav kon nea. Odedna{ taa –
op! Gledam vo
nejzinite zabi - ptica! Malo, bespomo{no vrap~ence!
Vedna{ ja zgrabiv ma~kata za opa{!
– Pu{ti ja pticata! – viknav. – Vedna{ pu{ti ja!
***
Pticata }e leta i ponatamu. Ma~orot }e `ali za zagubeniot plen. A jas }e
peam od radost zatoa {to ja spasiv pticata.
Spored Viktor Goqavkin
Zapomni:
Zborovi so koi se iska`uva dejstvo ili sostojba se vikaat glagoli.
Zada~i:
Napi{i po dve re~enici vo koi }e ima glagoli koi iska`uvaat dejstvo
ili sostojba!
154
SEGA[NOST, MINATOST, IDNOST
Za jazikot
Sega u~am od
u~ebnikot za
~etvrto odd.
Od ovie }e u~am
ponatamu.
Od ovoj
u~ebnik u~ev.
4
Istra`uvaj!
Razgledaj ja ilustracijata i ka`i {to zabele`a!
Koga deteto u~elo od ~itankata za treto oddelenie?
Od koja ~itanka u~i sega?
Koga }e u~i od drugite ~itanki?
Zada~i:
1. Pro~itaj go tekstot ÂJa spasiv pticata". Pronajdi gi
glagolite i ka`i koj glagol poka`uva sega{nost, koj minatost, a koj
glagol poka`uva deka dejstvoto }e se vr{i vo idnina?
2. Odredi koga se izvr{uva dejstvoto vo re~enicite:
Marko i Mirko }e igraat fudbal.
Ilija i Filip sedat na klupata.
Darko vozel velosiped na igrali{teto.
155
POGRE[EN PODAROK
Kako dobar tatko, Nenad koga se vra}a od nekoj podale~en pat, }e donese
podarok na pomaloto i pogolemoto }erki~e.
Ovoj pat na pomalata $ kupi interesna barbika. Na pogolemata ubavo
avion~e.
Letot trae{e kratko. Dojde doma. [tom zayvoni, dvete }erki vo eden glas
svikaa:
– Tato, {to ni kupi?
– ^ekajte, tato da gi izmie racete, da ve gu{ne i potoa }e vi gi dadam
podarocite.
Po kratko vreme, dodeka devoj~iwata negoduvaa {to pobrgu da im gi dade
podarocite, Nenad so nasmevka im prijde i ja pra{a pomalata:
– Pogodi {to ti donese tato?
– Kukla.
– Bravo! Pogodi. Sega }e ti ja donesam.
Koga male~kata ja vide se izraduva i po~na da go gu{ka.
Potoa $ prijde na pogolemata }erka.
– Ajde, milo, pogodi {to ti donese tato?
– Kow~e.
156
Nenad se vxa{i.
– Kako kow~e. Kaj mo`e kow~e da se donese so avion.
– Jas za toa ni{to ne znam. Jas o~ekuvav kow~e.
– Tato ti kupi avion~e. Samo da vidi{ kolku e li~no.
– Jas sakam kow~e, a ne avion~e.
Nenad se rasta`i. @enata go uspokojuva{e, no toj taa no} ne zaspa.
Eden den otidoa na gosti v selo.
Koga vlegoa vo seloto, pogledni v desno, pogledni v levo, o~iwata im
zaigraa veselo po livadite, po nivite, kraj me|ite, kraj {umi~kite, jagniwata,
prasiwata, piliwata, `ivo i razigrano e nasekade.
– Ene kow~e! svika pogolemoto devoj~e, se razveseli. Kow~eto si {eta{e
po dvorot....
Tome Momirovski
Da porazgovarame:
Opredeli ja temata, vremeto i mestoto na opi{aniot nastan!
[to im donese tatkoto na }erki~ite?
Koj ne be{e zadovolen od podarokot?
Jazi~no kat~e
[to sakala pogolemata }erka?
Kako go ocenuva{ odnesuvaweto na pogolemoto devoj~e?
Kako se ~uvstvuval tatkoto?
[to trebalo da napravi devoj~eto koga videlo deka
podarokot e pogre{en?
Koga se roditelite na pat, {to vi e najva`no?
Pronajdi gi
glagolite vo
raskazot i
opredeli vo koe
vreme e vr{eno
dejstvieto.
Zada~a:
Raska`uvawe so daden po~etok
Raskazot ne e zavr{en. Zemi ja poslednata re~enica ÂKow~eto
si {eta{e po dvorot" kako naslov, i raska`uvaj. napravi nova
prikazna (vtor del na raskazot)!
157
RE^ENICA
Za jazikot
Potseti se!
ISPREVRTENA PRIKAZNA
Samo
{to
izgrea
rid~eto
odzad
sonceto,
a
krevetot
ripna
od
{irokople}niot ~i~ko, gi pikna opincite vo nozete, ja stavi glavata na kapata i ja
otvori ku}ata na vratata.
Izvadok od raskaz
Pro~itaj, razmisli, odgovori!
Branko ]opi}
[to razbra od pro~itaniot tekst? Zo{to ne razbra ni{to?
Kakvo zna~ewe ima pravilniot red na zborovite vo re~enicite?
[to e re~enica?
Zapomni! Govorna ili pismena celina so koja {to e iska`ana
edna zavr{ena misla se vika re~enica.
Zada~i:
1. Sredi ja isprevrtenata re~enica da stane celina so koja {to se
iska`uva nekoja misla i zapi{i ja vo tetratkata!
2. Napi{i po dve re~enici: raskazni, pra{alni i izvi~ni!
Zboruvaj i pi{uvaj jasno - da te razbere sekoj!
Z AB B D \ E @I
B R S LO G L A S
OPR S T ] U F H
R E^EN I C A X
R E^EN I C A X
RAZBROJALKA
– Kaj izbegal
– Pod star eden
Zajko mal?
trupec gnil!
– V temna gora!
– I od tamu koj go zel?
– I {to pravel
– Edno dete, eden smel
Zajko mal?
Radion! – Ajde, von!
– Grizel kora,
liko dral!
Od narodnoto rusko
– I likoto
tvore{tvo za deca
kaj go skril?
Pronajdi gi zborovite:
re~enica, zbor, glas, slog (horizontalno i vertikalno).
158
Za jazikot
PODMET I PRIROK VO RE^ENICATA
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj gi vnimatelno tekstovite eden po eden. Obrni
vnimanie na sekoja re~enica:
Koj ja vr{i rabotata i kakva rabota vr{i!
1. Vo klupata pred Pero sedi Mira. Taa si vrza pandelka na pletenkata.
Pero misli kako da ja povle~e Mira za pletenkata. U~itelkata ja povika
Mira. Mira izleze na tabla. Pero go kroi planot za pandelkata. Ne misli na
zada~ite. U~itelkata go povika i Pero. Toj samo mol~i.
2. [turecot sviri violina.
[turecot sviri.
[turecot violina.
3. [turecot sedna pred vrata. Razmisluva. Razmisluva... Ja zede violinata.
Ja namesti na vratot. Svire{e najubavo dotoga{.
Da porazgovarame!
Koj sedi vo klupata pred Pero?
(Pred Pero sedi Mira.)
[to pravi Mira?
(Mira sedi.)
Koj stavi pandelka na pletenkata?
Koj misle{e da ja povle~e za pletenkata Mira?
[to prave{e Pero?
Dali mo`e da bide re~enica: [turecot violina?
Do kakov zaklu~ok dojde so tretata grupa re~enici?
Koj razmisluva? Koj ja zede violinata?
159
vr{itel na dejstvo
dejstvo
Yidarot yida.
Zapomni!
Zborovite koi ka`uvaat koj go vr{i dejstvoto, ili za kogo se zboruva vo
re~enicata se vikaat podmet.
Zborovite koi ka`uvaat {to pravi podmetot se vikaat prirok.
Koj go vr{i dejstvoto?
Kakvo dejstvo vr{i?
PODMET ( Koj?)
1.
PRIROK ([to pravi?)
Mira
sedi
2.
[turecot
sviri
3.
?
svire{e
3.
?
razmisluva
Zapomni!
Sekoja re~enica mora da ima prirok.
Re~enicata mo`e da nema podmet. Ako podmetot e spomnat vo prethodnite
re~enici, }e znaeme za kogo stanuva zbor, koj go vr{i dejstvoto.
Zada~i za ve`bi:
Zaedno so nastavnikot izberi tekst od u~ebnikot, napravi tabela kako
{to e prikazot, i vnesi gi podmetot i prirokot od sekoja re~enica.
160
PADNA SNEG
Jazi~no kat~e
PROVERI [TO SI NAU^IL
Istra`uva~ko ~itawe:
Pro~itaj go vnimatelno raskazot, a potoa vo tetratkata:
1. Prepi{i po edna: raskazna, izvi~na i pra{alna re~enica.
2. Prepi{i tri re~enici po tvoj izbor, vo koi{to }e gi ozna~i{
podmetot i prirokot.
3. Pronajdi gi imenkite i opredeli vo koj rod i broj se.
4. Vo posebni grafi postavi gi op{tite i sopstvenite imenki!
5. Pronajdi gi opisnite pridavki.
6. Prepi{i gi i glagolite {to poka`uvaat: sega{nost, minatost i
idnost.
Mirko stanal rano. Nekakva ~udna svetlina vlegla vo sobata. A od
svetlinata, negovata soba kako da se pro{irila. Toj skoknal od postelata i
zastanal kaj prozorecot.
– Padnal sneg! Padnal sneg! - izvikal Mirko.
Majka mu vlegla vo sobata.
– [to e, Mirko? Zo{to stoi{ pokraj prozorecot?
Sinot $ rekol:
– Mamo, do{la vistinska zima!
A snegot vee li vee! Golemi, gusti snegulki brzaat kon zemjata. Nemirnoto
kutre si igra so niv. Belite yvezdi~ki se sudiraat vo vozduhot. Kro{nite na
drvjata se trupaat so bel pokriva~. Pticite stojat pod streite.
Silno vee snegot. Zemjata sjae. Zanesen kraj prozorecot Mirko go nabquduva
tancot na snegulkite.
Nedela e. Naskoro }e dojdat negovite drugari. Za mig na ulicata }e napravat
eden golem Sne{ko. Crnite jagleni o~i }e gledaat vo razigranite deca. ]e
poletaat sankite na bregot.
161
IZNENADUVAWE
Avtobusot se dotrkala po patot, vnimatelno svrte na vratata i zastana.
Voza~ot izleguva i vnimatelno gi prifa}a devoj~iwata koi iskoknuvaat od
avtobusot, edno po drugo. No, ne samo devoj~iwata, tuku i kuferite, i ~antite, i
ko{nicite, i }esite i platnenite ku~iwa, i mantilite za do`d, i rancite, i
termosite, i zavitkanite volneni }ebiwa; i slikovnicite i herbariumite, i
mre`ite za peperutki – raznoviden baga`.
Na krajot, zaedno so svojot baga`, na vratata se pojavi i dvaesettoto devoj~e.
Devoj~e so seriozen izgled. Voza~ot podgotveno gi krena racete. Maloto odmavna
so glevata, taka {to dvete pletenki se zatresoa.
– Blagodaram, ne treba, – re~e u~tivo i se simna, pa nasmevnuvaj}i se
zbuneto, pogledna naokolu. Odedna{ gi okokori o~ite. Vko~aneto gleda{e vo
Lujza. Sega i ova gi okokori o~ite. Prestra{eno gleda vo novoto devoj~e.
Drugite deca i gospo|a Ulrika v~udovideno gledaa tu vo ednata tu vo
drugata. Voza~ot ja simna kapata, se po~e{a po glavata, a ustata ne be{e vo
sostojba da ja zatvori. A zo{to?
Lujza i Ânovata" tolku li~at edna na druga, {to mo`ete da gi pome{ate koja
e koja. Ednata, vpro~em, ima dolgi lokni, a drugata tvrdo spleteni pletenki – no
toa, vsu{nost e edinstvenata razlika...
Izvadok od knigata ÂDvojnata Lota" Erih Kesner
Zada~a:
Od u~ili{nata biblioteka zemi ja knigata ÂDvojnata Lota" i
pro~itaj ja. Razgovaraj za sodr`inata.
162
Nezadol`itelno
nau~i pove}e
TEHNIKA - SKELETEN PRIKAZ
PO PRO^ITANA KNIGA
DVOJNATA LOTA od Erih Kestner
RE^ENICA
(opi{uva za {to se
zboruva)
@ivotot na dve blizna~ki {to rastat
kako deca na razvedeni roditeli.
FRAZA
( ka`uva ne{to va`no)
Povtorno povrzuvawe na semejstvoto
EDEN ZBOR
(go izrazuva zna~eweto
na zborot ili osnovnata
tema)
Semejstvo
SIMBOL ili SKICA
(crta pretstava za
sodr`inata)
BOJA
(izrazuva predizvikani
raspolo`enija ili
~uvstva)
DOPOLNI:
Edna od najdobrite
raboti e ...( poraka)
Ostvaruvawe na skrienata `elba na dvete
blizna~ki - zaedni~ki dom i zaedni~ki roditeli.
I ovaa tehnika, kako i drugite, e nameneta za onie {to sakaat da istra`uvaat.
163
PITA SO JABOLKA
[to e ova/
pita so...
Pomirisaj
{to ti
donesov...
Toj den, pokraj ubavite raboti se slu~i i edno neprijatno zdravstveno
iznenaduvawe. Levata nozdra od nosot $ pravi ~aj od boliva~ na Desnata nozdra i
ja tera da pie i da di{i nad pareata.
– ]e ti se otvorat site cev~iwa i kanal~iwa – ja kura`i so {ega.
Toa utro prvin se razbudi Levata nozdra i namirisa ne{to mo{ne, mo{ne
prijatno. Duri, ~udesno! Otide vedna{ vo kujnata i tamu najde tav~e polno pita so
jabolka. Tuka nema kolebawe, nitu pak nekoe dlaboko razmisluvawe. I so u{te
nerasoneti o~iwa mo`e da se jade. Samo dve par~iwa. Se razbira, ednoto za sestra
si, Desnata nozdra.
– Stanuvaj, mrzo edna. Pomirisaj {to ti nosam?
– [to e ova? Pita so praz. Ili so zelka?
– More kakva zelka! [to ti e tebe, – se luti Levata nozdra. – Se {eguva{
ili ne si tokmu.
– Ne sum tokmu, odgovara Desnata nozdra. Zagrizuva od pitata, no ne znae
{to stavila v usta. A duri i ne $ se jade.
– Jasno! Jasno! – se luti Levata nozdra.
164
– Ima{ supernastinka ili nekoj grip. Zatnata si i ne ~uvstvuva{ nikakov
miris. Taka li e? E, {tom e taka – vozdivnuva Levata nozdra – {tom e taka, go
gubi{ i apetitot. I, {to pravime? Da se prostime od zdravjeto!
Taka ja prekoruva svojata sestra i $ go podgotvuva ~ajot od boliva~.
– O mi se pu{ti. Mi olesna. Lele, kakva pita so jabolka! Zarem e mo`no. Daj
vamu!...
Cane Andreevski
Da porazgovarame!
[to e ~udno vo ovoj raskaz?
Zo{to go zagubila apetitot Desnata nozdra?
So {to ja lekuvala sestra $?
Kako ve lekuvaat va{ite majki?
Dali e ubavo da se zemaat lekovi vedna{, samo za obi~ni
nastinki, koga prirodata ni dava tolku mnogu bilki {to
lekuvaat?
Zada~a:
Neka ti bide model ovoj tekst, a ti izmisli nov tekst za drugi delovi na
tvoeto telo!
Gatanki:
jazik
Beli {atki pod strea le`at.
Golo tele v jasli le`i.
usta
zabi
Dve vetki na eden trup.
Na edna buka dve ogledala.
o~i
Polna pe{tera so klinci.
ve|i
165
Za jazikot
BROEVI
GLAVNI (OSNOVNI) I REDNI BROEVI
Potseti se!
MILENI^IWATA NA JANA
1. Jana ima edno ku~e, dve ma~ki, tri gulap~iwa i sedum beli gluv~iwa.
Taa redovno se gri`i za niv. Im dava hrana, im gi ~isti `iveali{tata. Gi
{eta.
Eden den mora{e da zamine na pat. Za ~etiri
dena treba{e da obezbedi
zamena. Nekoj mora da se gri`i za `ivotnite.
2. Prviot den $ go doveri na Anastasija, vtoriot na @arko, tretiot den na
Boban. Ostana ~etvrtiot den. Jana e zagri`ena.
-
^etvrtiot den e moj! - se javi Simona. - Jas }e se gri`am.
Jana zamina spokojna na pat.
Pro~itaj, razmisli, potseti se i razgovaraj!
Za {to se zboruva vo prviot del od tekstot?
Koj e glavniot lik vo nego?
Koi se sporedni likovi?
Pro~itaj gi zatemnetite zborovi od prviot del na raskazot!
[to poka`uvaat tie?
Kolku gulabi, i kolku gluv~iwa imala Jana?
Kolku u~enici ima vo tvoeto oddelenie?
Zo{to slu`at broevite?
Zapomni:
Zborovi koi ozna~uvaat koli~estvo ( kolku na broj ima ne{to) se
vikaat broevi. Broevite od 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 se glavni ili
osnovni broevi .
166
Zada~i:
Od broevite 1 i 5 mo`e da se napravat broevite 15 i 51.
Napi{i gi broevite so zborovi!
Koi broevi }e gi napravi{ od : 1 i 1 od 2 i 9 od 7 i 1?
Pro~itaj gi zatemnetite zborovi od vtoriot del na tekstot!
[to poka`uvaat tie?
Zapomni:
Zborovite koi poka`uvaat kako stojat ne{tata po red se redni broevi.
Zada~a:
Zapi{i gi rednite broevi i imiwata na drugar~iwata od tvojata redica!
Napi{i gi so zborovi broevite: 14, 11, 96, 49, 431
Od dadenite broevi napi{i redni broevi: 3, 7, 38, 59.
Spored godinite, koj reden broj go ima{ ti vo semejstvoto?
GATANKI
1. Eden stava, vtor pie, tret raste. ------------------
2. Osameno drvo
Na drvoto dvanaeset granki; -------------------------------Na sekoja granka ~etiri gnezda; ------------------------------Vo sekoe gnezdo po sedum ptici; ------------------------------Sekoja znae po dvaeset i ~etiri pesni. ----------------------( 1. do`d, zemja, rastenije; 2. godina, sedmici vo mesec, sedmica, den i no})
Pra{awa so sme{ni odgovori:
Edna `ena odela vo Skopje. Sproti nea idele tri deca. Tie
nosele po edno torbi~e, a vo torbi~eto po edno ma~e.
Kolkumina odele za Skopje?
( Za Skopje odela samo `enata. Site drugi odele vo sprotiven pravec)
167
Za jazikot
IZGOVARAWE I PI[UVAWE NA BROEVITE
1653 g.
Zada~a:
Pro~itaj:
Na ilustracijata ima: 1 ku}a, 1 drvo od 99 god. Na drvoto ima 217
granki. Ku}ata e izgradena 1653 god.
Ve`bi:
Pro~itaj gi re~enicite. Pravilno izgovori gi broevite {to se
napi{ani, a potoa prepi{i gi re~enicite vo tetratkata.
Broevite zapi{i gi so zborovi!
Makedonija dobi nezavisnost vo 1990 god.
Skopje e razru{eno od golem zemjotres vo 1963 god.
Vo bazenot ima{e 235 ribi.
Baba slavi 72 rodenden.
Milka e 103 na red.
Milka ima 200 denari, a Marko 300 denari. Kolku denari
vkupno imaat dvajcata?
168
Za jazikot
BROEVI ZA ISKA@UVAWE NA PRIBLI@NA BROJNOST
Gatanka
Edna glava a stotina kapi. -------------------
Da porazgovarame
Kolku kup~iwa drva ima na slikata?
Kolku drva ima sekoe kup~e?
Mo`e li to~no da ka`e{ po kolku drva ima vo sekoe kup~e?
Ka`i pribli`no?
Kolku drvja ima na tvojata ulica?
Ako ne si siguren, ka`i pribli`no!
Zapomni!
Koga ne si siguren za to~nosta na nekoja brojnost, a si blisku do
to~nosta, se vika pribli`na brojnost.
169
JUNACI I NASTANI OD NA[ETO MINATO
Da porazgovarame!
Za kogo se zboruva vo pesnata?
Kolku poetski sliki ima vo
pesnata? Opi{i gi!
[to znae{ za Goce Del~ev?
Za koi drugi junaci od na{eto
PESNA ZA GOCE
minato si slu{nal?
Proklrta da e taa raka
Zapej ako znae{ pesna za Goce!
{to kur{um istrela,
Zada~a:
{to snaga mu rastrgna,
Poseti spomenik na Goce Del~ev.
{to krv juna~ka razlea.
Iskoristi go znaeweto od
predmetot op{testvo i
Site majki se rasplakaa,
pro~itanite pesni i raskazi za
site planini `alea,
nego, a potoa sostavi raskaz ili
mil sin zagubija,
pesna za Goce!
du{mani go ubija.
Raspra{aj se i, ako ima, poseti gi
kulturnite i istoriskite
Cela zemja v bol se zavi,
spomenici vo tvojot kraj. Nabavi
za junakot svoj `ali.
sliki ili fotografii, zapisi i
Koj li sega }e n# vodi!
koristi gi na ~asovite po
Majka takov sin ne }e rodi.
makedonski jazik i na ~asot po
Ne! Goce `iv e u{te,
op{testvo.
go slu{am i jas, i toj, i ti.
Ve~no }e `ivee vo nas,
vo pesni i stihovi.
Julijana Zoksimovska
170
SIRMA VOJVODA
Deka se ~ulo, videlo,
moma vojvoda da bidit,
na sedumdeset sejmeni,
na tie gori zeleni,
na tija vodi studeni?
Moma im vele, govore:
‡ Tova sos qudba ne bivat!
Zemete prsten od r'ka,
vrzete prsten na buka,
frlejte redum na ni{an;
koj }e udarit prstenot,
toj }e si bidet vojvoda
i mene }e me }erdosat.
Site frlija so redum,
nikoj mi prsten ne udri.
Moma si vele, govore:
‡ Podaj mi, ~au{, pu{kata!
Pesnata nema da ja u~i{ napamet.
Pu{kata pukna od r'ka,
Taa e samo da ti ka`e za minatoto
padna mi prsten od buka.
na tvojata zemja. Za junacite koi gi
Pak moma vele, govore:
dadoa svoite `ivoti za slobodna
‡ Zemejte, kamen frlejte,
Makedonija.
koj }e me mene natfrlit,
Zada~i:
toj mene neka }erdosat,
toj mlad vojvoda da bidet.
1. Nau~i edna narodna pesna
za na{eto minato!
Site mi redum frlaja,
2. Od bibliotekata zemi
nikoj si kamen ne natfrli;
kniga za u~estvoto na tvojot
Sirma mi kamen natfrli
kraj vo borbata protiv
deset ~ekori potamo.
osmanliskoto ropstvo!
I sedumdeset dru`ina
odbra Sirma – vojvoda.
Makedonska narodna pesna
171
PEČALBA
Sekoj den maloto dete Trajče go paseše konjčeto Dorčo po selskite livadi. Dorčo beše
mnogu mirno konjče. Dopuštaše Trajče da mu se kačuva, da igra so nego, da trča po livadite i
bea najdobri drugari.
Tatko mu na Trajčeta, selanecot Tane, dvapati nedelno odeše vo Karaorman, bereše drva
i gi prodavaše vo Struga i Ohrid.
No, ete, nastapija teški i mačni godini, neplodni godini i vojni. Luġeto počnaa da odat na
pečalba.
Eden den so mnogu drugi selani od Mackovo, trgna da odi na pečalba vo Belgrad i tatko
mu na Trajčeta, Tane.
Trajče i majka mu go ispratija duri do krajot na seloto. Toj gi pregrna, izbaci i trgna...
– Koga }e se vrati!?...
Izvadok od „Volšebnoto samarče” Vančo Nikoleski
Da porazgovarame
Spored naslovot, odredi ja temata i razgovaraj za sodr`inata!
Mediumska kultura
Zaedno so nastavnikot pogledaj go filmot ÂVol{ebnoto
samar~e" i opi{i go likot na Traj~e!
<Tu|inata pusta da ostane!"
Jazi~no kat~e
Napravi si samokontrola
Pronajdi gi imenkite vo izvadokot od romanot i podredi gi:
op{ti, sopstveni; konkretni i apstraktni!
Pronajdi gi glagolite i podredi gi spored toa koga e izvr{eno
dejstvoto: vo sega{nost, vo minatost ili vo idnina!
Izvr{enata zada~a proveri ja so drugar~eto. Razgovarajte na ~as!
Literaturno kat~e
Pro~itaj go romanot, a potoa napravi sodr`inska razrabotka!
172
EDNA TATKOVINA IMA[
ni
ke
ja
do
Ma
Letni, sokole letni,
vo prostorot sloboden i {irok
i pak vrati se tuka,
vo moeto toplo krilo.
Letni, no pak vrati se
na moeto toplo ramo
i zapomni deka ima{
edna tatkovina samo.
[ukri Ramo
Ve`bi za izrazuvawe
<Letni, no pak vrati se
na moeto toplo ramo
i zapomni deka ima{
edna tatkovina samo".
Zada~a
Nau~i ja pesnata napamet,
a potoa prepi{i ja so
latini~no pismo.
Da porazgovarame!
Sokolot e simbol na slobodata,
na viso~inite...
Simboli na edna dr`ava se grbot
i znameto!
Kako se vika na{ata tatkovina?
Koga Makedonija dobi
nezavisnost?
Opi{i gi grbot i znameto na
na{ata dr`ava!
U{te so koja druga ptica mo`e{
da ja sporeduva{ slobodata?
So koe drugo `ivo su{testvo?
Koga e najsre}en ~ovekot?
Odi kade odi{, no doma vrati se!
Pro~itaj, razmisli i
razgovaraj!
Pesnata nema da ja u~i{
napamet. Taa e samo da ti ka`e za
minatoto na tvojata zemja. Za
173junacite - ma`i i `eni.
Zada~a
Nau~i edna narodna pesna za
SILATA ZA NIKOJ NE E MILA
ZO[TO?
Da porazgovarame!
Koj e posilen od tebe?
Silata za nikoj ne e mila.
Od kogo si posilen ti?
Nad silata isto ima sila.
Koga treba da ja upotrebuva{
svojata sila?
Nad dzverkata isto ima dzverka.
Koga si lut nekomu, {to treba da
Koja čeka, koja merka.
pravi{?
I nad stapot ima stap.
Nad lutiot ušte polut svat.
Nad školoto ima učenik.
Od silniot ima posilnik.
Ljubivoe Ršumovi}
Literaturno kat~e
Pronajdi ja rimata vo pesnata!
Pronajdi gi zborovite koi imaat isto
ili sli~no zna~ewe so zborot mila!
Nau~i ja pesnata napamet!
174
DETSKI I DNEVEN PE^AT
-КОЛИБРИ-
Da porazgovarame!
Koe detsko spisanie go ~ita{?
Koi rubriki ti se najinteresni?
Do kakvi informacii doa|a{ ~itaj}i go tvojot vesnik?
Koi od dnevnite vesnici ima{ mo`nost da gi ~ita{?
Koi rubriki gi ~ita{ od dnevniot pe~at?
Gi koristi{ li zabavnite rubriki?
[to ti se dopa|a najmnogu od niv?
175
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
JAZIK
pravopis
gramatika
ve`bi
sega{nost,
minatost
i idnost
broevi: glavni i redni;
pravilno izgovarawe i pi{uvawe na is
broevite so pribli`na brojnost; glagoli:
sega{nost, minatost i idnost;
re~enica-podmet i prirok vo re~enicata
^ITAWE
poezija
proza
bajki, raskazi, basni
izrazno
~itawe
dramsko
~itawe
(pesni)
analiza na prozni i poetski
tekstovi...raska`uvawe,
preraska`uvawe...
sporeduvawe
IZRAZUVAWE I TVOREWE
usno izrazuvawe
ve`bi
Nezadol`itelno
nau~i pove}e
TEHNIKA –PETORED
pismeno izrazuvawe
MEDIUMSKA KULTURA
film, teatar, gradska
biblioteka; detski pe~at
TEHNIKA – SKELET
TEHNIKA – GROZD
176
Ajde, ajde povelete,
ajde site star i mlad
na balovi i sedenki
vo poznatiot Skaznograd.
Pre~ekori{ li ~ekor samo
}e gi sretne{ toga{ v~as
Sne`ana i xuxiwata,
Crvenkapa i Dedo Mraz.
]e ja najde{ tamu u{te
Trnoru{ka v dlabok son
{to od princot – sudeniot
~eka bakne` – svadben yvon.
***
Pa zatoa ajde, ajde,
povelete star i mlad
ve ~ekaat trista ~uda
vo poznatiot Skaznograd!
Lisicata pozdrav prati:
Vo Basnograd sekoj da svrati,
vo nego ~udni slu~ki ima
i vo leto i vo zima.
Kralot Lav gosti kani
Volkot stado ovci brani
Elenot rogovite si gi fali
Zajko i @elkata odat na trka,
a jas znam sto i edna frka.
Pesot star senka jade.
Dedo Medo medot go krade...
^ovekot mudro gi gleda i slu{a:
site vie kako i mnogu lu|e
gre{ni ste, gre{ni do gu{a.
Makedonka Jan~evska
177
LAVOT, LEOPARDOT I LISICATA
Vo damne{ni vremiwa, leopardot bil sultan i vladeel so `ivotinskoto
carstvo. A golem vezir, prv ~ovek vo carstvoto, vedna{ do sultanot, bilo
`ivotnoto {to se istaknuvalo so svojata itrina i snaodlivost, a toa bila
lisicata.
Eden den leopardot ja povikal lisicata kaj sebe.
– Ka`i mi, liske, dali e vistina ona {to se zboruva deka vo {umata raste
sinot na lavot i deka toj eden den }e stane silen i }e mi go zeme carstvoto?
– Vistina e – potvrdila lisicata. – Zaradi toa mislam deka sega treba da se
sprijatelime so lav~eto, da go nadgleduvame kako raste i da bideme na {trek – {to
raboti i so kogo se dru`i, da ne mu dozvolime brzo da zajakne i da stane mo}en , pa...
I lisicata prodol`ila da go sovetuva leopardot. A toj pak, za svoeto
slavoqubie, samo slu{al i vo sebe si mislel:
178
– Mene nikoj ni{to ne mi mo`e, ae edno obi~no lav~e! Jas sum sultan,
najsilen i najumen vladetel vo celoto carstvo! Lisicata ve}e mi zdodea so svoite
soveti!
– Utre }e razmislime i }e re{ime {to }e storime - $ veti leopardot na
lisicata . – Odi si, ve}e ne si mi potrebna!
Lisicata sfatila deka popusto go sovetuva leopardot i si zaminala.
No lavot rasnel i porasnal.
Eden den so svojata sila i re{itelnost go prisvoil ona {to mu pripa|alo.
Leopardot moral da mu go otstapi sultanskoto mesto. Lavot sednal na
prestolot i se proglasil za car na site `ivotni.
Lafonten
Analiza na tekst
Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Koi se glavni akteri vo skaznata?
Nau~eni sme za lisicata da ~itame deka e mnogu itra i sekoga{
pobedni~ka. Kako kakva e prika`ana sega?
Koi osobini gi prepozna kaj leopardot?
A kaj lavot?
[to te pou~uva skaznata?
Vo oddelenieto izbirate pretsedatel na oddelenieto. Kakov
drugar izbirame?
Mo`e li toj sam da vospostavi red vo oddelenieto i u~ili{teto?
Koj drug e odgovoren za redot vo oddelenieto?
Literaturno kat~e
Razgovaraj za skaznite (bajkite)!
Jazi~no kat~e
Zborovite: leopard, rasnel i
re{itelnost podeli gi na
slogovi. Za sekoj zbor vo tabela
napi{i gi soglaskite i
samoglaskite
179
SONOT NA E[KO
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go vnimatelno tekstot.
1.
Pronajdi gi glagolite i podredi gi vo grafite vo
rabotnite listovi! ( sega{nost, minatost i idnost.)
2. Dali se isplati upornosta?
[u – {u – {u! [umoli veterot vo grankite na jasikite i brezite. Raznesuva
crveni, `olti i suvi lisja.
E`ot saka da spie, vreme mu e ve}e, no nikako ne mo`e da napravi ku}i~ka od
lisja. Veterot v ~as gi kreva i gi raznesuva niz {umata.
No e`ot e neumoren, za{to saka meka topla ku}i~ka od svenati lisja.
Rabote{e e{ko, desetina, dvaesetina pati se vra}a{e, nose{e lisja zadenati
na svojot bockav grb. I, ete, ku}i~kata be{e gotova.
E{ko }e si legne i }e spie s# do prolet. Popusto veterot }e sviri, }e tr~a
okolu grmu{kata pod koja e`ot zaspal.
– Dobro }e bide da zarosi malku. Podobro }e spijam – pomislil e`ot.
Toga{ se odronila edna kapka, pet, deset, stotici... Vo {umata se stemni.
Be{e toa vistinsko vreme za spiewe.
Tiho romore{e esenskiot do`d, a e`ot slatko, slatko spie{e...
E{ref Berbi}
NASMEJ SE
– Tatkoto go pra{al To{o:
– Kakvi ti se ocenkite, sinko?
– Pa, mar{iraat, tato!
– [to zboruva{?
– Paa ... }e vidi{ vo dnevnikot. Vaka izgledaat: eden, dva, eden, dva...
180
POU^NI BASNI
MAGARETO VO LAVOVSKA KO@A
Eden den magareto na{lo ko`a od lav i re{ilo da ja oble~e za da gi pla{i
drugite `ivotni. Taka i bilo, site `ivotni {to go videle, izbegale. Za sre}a,
naletal na Labrador, koj zabele`al deka pod ko`ata izleguvaat dolgi u{i i go
skr{il od }otek magareto poradi stravot {to mu go priredil.
Lafonten
Ne obiduvaj se da bide{ ne{to {to ne si.
LAVOT I DIVOTO MAGARE
Lavot i divoto magare se zdru`ile da lovat zaedno. Lavot ja koristel svojata
sila, a magareto kopitata. Koga zavr{ile, lavot go podelil plenot na tri dela i
rekol:
– Prviot del e moj za{to sum kral; vtoriot del za{to ti bev partner, a
tretiot del podobro da si odi{ i da zaboravi{ na nego ako ne saka{ i ti lo{o da
pomine{.
Ezop
Podobro da se dru`i{ so tie {to ti se sli~ni, za{to mo}nite mo`at
da te iskoristat.
TROJCA PLA^KOVCI
– Kolku e lo{o, – viknala majmunkata – {to nemam opa{ka!
– Kolku mi e te{ko {to sum bez rogovi! – odvratilo magareto.
Krtot prodol`il po niv i rekol:
– Jas treba najmnogu da se `alam zatoa {to nemam o~i.
Ne nerviraj se poradi tvojata sudbina, za{to drugite mo`at u{te pove}e da
se `alat za svojata.
Harcenbu{
Nikoj na svetot ne e sovr{en.
181
KAKO NASTANALA GUGUTKATA
Istra`uva~ko
~itawe
Pro~itaj go
tekstot izrazno i
razmisli {to e
vistinito, a {to
ne. Kako se vikaat
ovie tekstovi?
Edna{ vo o~ite na edna ubavica sakal da se ogleda nekoj ubavec. So nasmevka
$ se dobli`il na devojkata, ja poglednal i $ rekol:
– Da si go vidam likot tamu kade {to na sonceto mu e najslatko da bide
zarobeno.
Ubavicata, zali~uvaj}i na biserna svetlina, mu odgovorila:
– Sonceto nikoj ne mo`e da go zarobi. Od nego mo`e da vleze vo okoto samo
ronka, isto kako monistoto vo mojot |erdan {to e biserna ronka.
Mom~eto toga{ se dobli`ilo do |erdanot na devojkata i se zagledalo vo
edno monisto.
– Likata moja neka ostane vo ova zrno za da se se}ava{ na mene,– se
oddale~ilo mom~eto kako miris od jorgovan.
Ubavicata se nasmevnala nebare biser se nasmevnuva. Ne potr~ala po
mom~eto {to si odelo, ama zapeala, mislej}i deka pesnata }e go vrati. Pesnata
poletala kako razvigor, no ne $ go vratila sakanoto srce.
Toga{ taa ta`no poglednala vo sonceto i rekla:
– O, sonce, svetlino na sonuva~ite! Prestori me vo ne`na ptica za da go
najdam sakaniot {to li~i na tvojot zrak. Daj mi pesna {to }e ja peam samo jas, ta po
pesnata da me prepoznae i po letot moj!
182
Sonceto $ ja ispolnilo `elbata na mladata devojka. Ja pretvorilo vo
gugutka. Okolu vratot i obesilo crn |erdan na taga, a vo srceto vsadilo gugawe, cel
den da guga i da se javuva so pesna i taka da si go pronajde mom~eto.
No, dali go na{la, {tom s# u{te guga po cel den?
Zvonimir Stojanovi}
Da porazgovarame!
Odredi ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Kade sakal da se ogleda ubavecot?
Kako sakala devojkata da go stigne mom~eto {to si odelo?
[to go zamolila ubavicata sonceto?
Zo{to gugutkata s# u{te guga?
Koja druga legenda si ja pro~ital?
Zada~a
Zbogati go re~nikot
So pomo{ na sodr`inata na
tekstot ili so drugar~iwata
objasni go zborot nebare!
Poseti ja bibliotekata, zemi kniga
so legendi, vo koja e opi{ano kako
nastanalo nekoe drugo `ivotno,
pro~itaj ja, a potoa raska`i im ja na
KOPNE@ PO UBAVOTO
drugar~iwata!
Vo gradinata {arena ptica od grloto razleva pesna ~ista kako srma.
Princezata ja slu{a, pa so celoto svoe telo kopnee da stane ptica.
– Da go imam tvojot srebren glas i tvoite lesni krilja, vo oblacite }e svijam
gnezdo!
– Ne mami se po mojot glas i po moite krilja! Ti spie{ vo meka postela, a
mene me bockaat trwa. Tebe te ~eka svetlata kruna, a mene me demne vrv na ostra
strela.
Jazi~no kat~e
Stara elinska prikazna
Proveri kolku znae{ za pridavkite!
Ne e zlato s# {to sveti!
183
PRIKAZNA ZA XUXETO TRILEVIP
Se slu~ilo, mnogu odamna. Edna devojka, {etaj}i se niz {umata, glasno si
zboruvala sama so sebe. Ne setila deka zad nea javal princot
i ja slu{nal.
Princot ja zapra{al {to $ zna~at zborovite, a taa ne mislej}i mnogu, rekla:
– Pa, deka mo`am da ispredam dvaeset vretena predivo za edna no}.
Devojkata, se razbira, izla`ala, no princot $ poveruval. Toj vedna{ $
raska`al na majka si za sredbata so preda~kata vo {umata i kralicata gi pratila
dvorjanite da ja dovedat devojkata.
Eh, kolku mnogu se ispla{ila devojkata {tom slu{nala deka kralicata od
nea o~ekuva da prede sekoja no} po dvaeset vretena predivo. Vo sebe go prokolnala
~asot koga lagata $ se strkalala niz ustata, no naprazno, ni{to ne mo`ela da
izmeni. Se zafatila so rabota. Kolku i da brzala so predewe, kupot volna ne se
prepolovuval iako polno}ta odamna bila izminata. Solzite i gi vla`ele
obrazite. Nenadejno slu{nala glas:
– Bi ti pomognal so volnata, no samo ako se oma`i{ za mene!
Toga{ pred nea skoknalo edno xuxe so crvena kapa na glavata. I povtorno
brza na jazik, taa mu vetila na xuxeto deka }e se oma`i za nego, samo da $ pomogne
da ja isprede volnata.
Xuxeto za ~as ja isprelo volnata i ottoga{ po~nalo sekoja no} da $ doa|a na
pomo{. Kralicata bila prezadovolna od rabotata na preda~kata. Mnogu $ se
dopadnala vrednata devojka, koja bila i mo{ne ubava, pa zatoa re{ila da ja oma`i
za svojot sin.
184
No, kutrata preda~ka, namesto da se raduva {to }e se oma`i za princot, taa
se rasta`ila zatoa {to vo mislite nikako ne mo`ela da go zaboravi dadenoto
vetuvawe na xuxeto. Najposle sobrala sili i edna ve~er s# mu priznala na xuxeto.
Xuxeto se nalutilo i vikalo li, vikalo, no najposle malku se primirilo:
]e te oslobodam od vetuvaweto {to mi go dade ako za tri dni go pogodi{
moeto ime. Mo`e{ da pogoduva{ samo tri pati!
Devojkata po~nala da razmisluva kako bi mo`elo da se vika xuxeto, no
zaludno. Koga pove}e ne mo`ela da ja ~uva tajnata samo za sebe, $ se doverila na
edna od sluginkite. Taa $ raska`ala kako dvorskiot lovec slu{nal xuxe {to pee
vo {umata. A pesnata bila:
Ve{t sum so pre|a i so vretena,
zatoa devojka mi e vetena!
Tiri – tip! Imeto mi e Trilevip!
Devojkata se izraduvala i ve~erta mu go pogodila imeto na xuxeto.
Dobroto xuxe prodol`ilo da $ pomaga na devojkata. Na svadbata donelo tri
mnogu grdi babi. Ka`ale deka se: majka, baba i prababa na devojkata. Princot ne
izdr`al, pa gi pra{al od {to stanale tolku grdi.
– Grdi sme od nespiewe i od predewe vo dolgite no}i.
Koga zavr{ila svadbata i koga trite grdi gostinki si zaminale, princot $
rekol na nevestata:
– Ne sakam nikoga{ pove}e da fati{ vreteno v raka. Ne sakam da stane{
grda.
Toga{ taa razbrala kolku xuxeto $ pomognalo i ovoj pat.
Danska narodna prikazna
Gatanka
Zada~i:
Bez furka i vreteno
Po sodr`inskata obrabotka na tekstot prepi{i
ja pesni~kata na xuxeto so latini~ni bukvi!
Objasni gi iskazite: lagata $ se strkala niz
ustata i brza na jazik.
prede tenko predeno,
plete mre`i novi
muvi da si lovi.
(_ _ _ _ _)
185
]ERKATA NA SOSEDOT
Istra`uva~ko ~itawe
Opredeli ja temata na nastanot!
Zabele`i gi podarocite {to gi
kupile mom~iwata!
Koj podarok so {to pridonel za
ozdravuvawe na devojkata?
Opredeli {to e vistinito, a {to
fantazija!
Pronajdi ja porakata!
Dobro razmisli na koi nau~ni
otkritija prethodat trite kupeni
predmeti?
Eden bogat ~ovek ima{e tri sina. Nivniot sosed isto taka be{e mnogu bogat
i tie go po~ituvaa. Toj ima{e mnogu ubava }erka i sekoj od sinovite na bogatiot
ode{e i ja bara{e za `ena.
Sosedot toga{ im re~e na trojcata momci:
– Deca moi. Ako ja dadam }erka mi na eden od vas, znam deka drugite dvajca }e
se nalutat. Zatoa na sekoj od vas }e mu dadam po sto zlatnici. ]erkata }e mu ja
dadam na onoj {to za zlatnicite }e kupi ne{to najvredno.
Bra}ata se soglasija, gi zedoa zlatnicite i trgnaa na pat. Sekoj od niv
bara{e da ja najde i da ja kupi najkorisnata i najubavata rabota.
Od mnogute ne{ta, prviot od niv odbra kilim koj ~ine{e sto zlatnici. Toj
kilim mo`e{e za mig da go prenese onoj {to }e sedne{e na nego tamu kade {to }e
posaka.
Vtoriot brat za sto zlatnici kupi eden limon. Onoj {to }e go ispie negoviot
sok }e mo`e da `ivee s# dodeka ne posaka da umre.
Tretiot brat kupi ogledalo za sto zlatnici. Toa ogledalo ja ima{e mo}ta da
go poka`uva ~ovekot kade i da se nao|a.
186
I taka se slu~i site trojca bra}a da se sretnat vo ist grad. Se izraduvaa eden
na drug, pa sekoj poka`a {to kupil. Dvajcata bra}a mu rekoa na onoj {to go kupil
ogledaloto:
– Daj da ja vidime devojkata.
Tie poglednaa i vidoa deka devojkata umira, a okolu nea sedat lu|e i pla~at.
[tom go vidoa toa, bra}ata mu rekoa na onoj so kilimot:
– Ajde da odletame so tvojot kilim!
Toj se soglasi i za mig stignaa tamu kade {to sakaa, pa toga{ mu rekoa na onoj
brat {to kupi limon:
– O`ivej ja devojkata!
Toj vedna{ go prese~e limonot i $ dade na devojkata, taa o`ive.
Za devojkata se o`eni onoj {to go donese limonot.
– Sopstvenikot na ogledaloto samo vide deka e devojkata na umirawe i mnogu mu
blagodarime za toa. Ogledaloto mu ostana i toj ni{to ne zagubi. Isto taka i
sopstvenikot na kilimot. Toj gi prenese site kade {to treba{e i ne mu mu
blagodarime za toa.
Onoj {to go donese limonot, toj $ go vrati `ivotot na devojkata, no
negoviot limon ve}e be{e iskoristen. Toj gi potro{i svoite sto zlatnici za
`ivotot na devojkata i zatoa e najpravi~no taa da mu pripadne.
Somaliska narodna prikazna
Zada~i po nivoa:
1. Preraska`i ja prikaznata!
2. Preraska`i nastan od
tvojot `ivot. „ Imav vek pa se najde
lek"
3. Prepi{i gi prvata i
~etvrtata re~enica i podvle~i gi
podmetot i prirokot; na imenkite
odredi gi rodot i brojot, a na
glagolite odredi go vremeto na
dejstvieto!
187
BUVOT I GAVRANOT
Mnogu odamna, buvot letal i prez den i od ni{to ne se pla{el. Toga{ toj
bil bojaxija. Kaj nego doa|ale razni ptici i toj gi bojadisuval so bojata {to si ja
odbirale tie: so crvena, siva, `olta, zeleno – sina i so drugi boi.
Koga go videl toa gavranot, posakal i nego buvot da go bojadisa so najubavata
boja, za{to bil golem gizdavec. Oti{ol kaj nego:
– Buvu, buvu, te molam, bojadisaj me i mene so nekoja posebna boja, kakva {to
nema nikoja druga ptica. Celiot svet sakam da go iznenadam so svojata ubavina.
U - gu - u - gu, dobro! – se soglasil buvot.
Setne, dolgo vreme si ja ~ukal glavata kako da go bojadisa gavranot. Najposle
go piknal vo }upot so najdobrata precrna boja. Koga go izvadil od }upot, mu rekol:
– Ete, sega ti nema ramen me|u pticite!
Gavranot se izraduval, pa poital pred ogledaloto samiot sebesi da se
voshituva na li~otata. No koga se videl – kriknal!! Od glava do petici bil crn,
tolku crn {to ne se poznavalo kaj mu se o~ite, a kade klunot.
188
Gavranot se razlutil:
– So kakva boja me bojadisa, prokletniku?
Buvot po~nal da se pravda:
– Ama ti samiot saka{e da te bojadisam so neobi~na boja kakva {to nema
niedna ptica.
– ^ekaj, ~ekaj, }e vidi{ ti! Sega stanavme krvni neprijateli! – zlobno
zagrakal gavranot.
– ]e ti se odmazdam jas tebe.
Ottoga{ buvot ve}e ne leta prez den za{to se pla{i od odmazdata na
gavranot. Zatoa vezden se krie.
Kolumbiska skazna
Da porazgovarame
Kakva `elba imal gavranot?
Kaj kogo pobaral pomo{?
[to se slu~ilo po bojadisuvaweto na gavranovite krila?
Kako se pravdal buvot?
Ka`i go tvoeto mislewe za `elbata na gavranot!
Kakvi se nivnite odnosi do denes?
Izrazuvawe i tvorewe
Jazi~no kat~e
Razgovaraj na tema: Ne e
Proveri go znaeweto za: zapirka.
va`no kako izgleda{ -
– ^ekaj, ~ekaj, }e vidi{ ti!
tuku kakov si vo du{a!
– Buvu, buvu, te molam...
Za kogo velime:
– [eta no}e kako buv!
– Graka kako gavran!
189
ITAR PEJO MU VADI ZAB NA SELANEC
Eden od Pejovite selani go boli zab. Kaj }e odi da go vadi ako ne kaj Peja.
Otide i go pra{al:
– Znae{ li, Pejo, da vadi{ zab?
– Znam, kako da ne znam – odgovori Pejo. – Od toa polesno {to ima? Samo ti
sedi na stol~evo i bidi miren.
Sedna selanecot, a Pejo se zasuka da raboti. Naostri eden kol i go zabode
pred selanecot. Potoa isuka eden debel konec i go vrza edniot kraj za kolot, a
drugiot za zabot od selanecot. Se svrte zad nego i si zede edna igla babu{ka ta
poleka, poleka, go bocna vo zadnikot, a zabot ostana na konecot,
Fa}aj}i se selanecot za bocnatoto mesto po~na da vika:
– T – i – i – i! Kolkav koren imal ovoj zab, duri dolu me zabole – si otide
zadovolen od Pejoviot majstorlak, uveren deka korenot od zabot bil dolg duri do
debeloto meso i deka bolkite od iglata se bolki od izvadeniot zab.
Stale Popov
Da porazgovarame!
Za kakov nastan ni raska`uva pisatelot Stale Popov?
Koj e glavniot, a koj sporedniot lik?
Kako e opi{an Itar Pejo vo tekstot?
Itar Pejo e makedonski {egobiec.
Dali znaete od kade poteknuva?
Ste slu{nale li druga prikazna za nego?
Imate li slu{nato i za drugi takvi {egobijci?
Zada~a:
Od gradskata ili {kolskata biblioteka, zemi knigi vo koi gi ima
prikaznite za Itar Pejo ili Nasradin – oxa.
Najubavite prikazni preraska`i gi pred drugar~iwata od
oddelenieto.
190
LEGENDA ZA DOJRANSKOTO EZERO
Na mestoto na dene{noto ezero se protegala {iroka dolina so bujni livadi
i raznovidni gradini. Na edno izvi{eno mesto imalo golem izvor.
Pokraj dolinata `iveela ubava devojka koja se vikala Dojrana. Vo Dojrana
bile zaqubeni mnogu mom~iwa, no za golema nesre}a i eden turski golemec –
kajmakam.
Ubavata devojka ne mo`ela da zamisli da se ma`i za nego.
Kajmakamot po~nal da odi po nea. Ja sledel na sekoj ~ekor. Ne ja ostaval na
raat.
Nao|aj}i se vo bezizlezna polo`ba, a da ne mu padne vo negovite race, se
frlila vo golemiot izvor.
Izvorot go prifatil nejzinoto nevino telo. Za da go pokrie i odmazdi,
po~nal da se izleva. Ja pokril celata dolina.
Za kratko vreme dolinata se pretvorila vo prekrasno ezero. Isto kako {to
be{e prekrasna i devojkata Dojrana.
Ezeroto i gradot go dobija imeto po nea.
Taka veli narodnata legenda.
Makedonsko narodno tvore{tvo-legenda
Zada~a:
Vo bibliotekata pobaraj legenda za tvoeto mesto na `iveewe.
Razgovaraj so postari lu|e ili so nastavnikot za legendite od
tvojot kraj.
191
ELENOT I ROGOVITE
Ne e va`no {to ima{ na glavata, tuku {to ima{ vo glavata!
Zada~i za
istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj ja basnata
vnimatelno sledej}i go
razvojot na celoto
dejstvo!
Razmisli i za porakata
{to ti e ispratena!
Napi{i po edna raskazna
re~enica za sekoja slika
od basnata!
1. Pominuvaj}i po poljankata elenot zabele`a ezero so kristalno – bistra
voda i prijde da se napie. Pred da po~ne da pie, zastana i po~na da se ogleduva vo
vodata i da se voshituva na svojata ubavina.
– Oh, kolku sum ubav! Kolku ubavi o~i imam, a kakvi prekrasni rogovi!
[teta {to nozete mi se tenki, a stapalata mali. Toa mi go rasipuva celiot izgled.
2. Vo toj moment se slu{na zvukot na love~kiot rog i elenot po~na da bega.
Tr~a{e preku poljankata brzo kako molwa. Blagodarenie na svoite brzi i vitki
noze izbegna sigurna smrt. No golemite i rasko{ni rogovi mu se zaglavija vo
grmu{kite, taka {to odvaj uspea da se oslobodi i toa vo momentot koga ku~iwata
mu bea zad petici.
3. Podocna, koga se najde nadvor od opasnosta, razmisluva{e sosema poinaku:
– Nozete navistina mi se tenki, a stapalata mali, no blagodarenie na niv s#
u{te sum `iv. A golemite, ubavi rogovi za malku }e mi donesea smrt.
Ezop
192
Analiza na tekst
Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!
Napravi plan so pra{alni re~enici!
Razgovaraj za porakata {to ja dobi preku basnata!
Zada~i:
Zapoznaj se so avtorot Ezop
Spored planot {to go napravivi
Ezop e basnopisec, donesen od
sam, preraska`i go tekstot so
Egipet vo Grcija kako rob.
svoi zborovi!
Ezop ima napi{ano 426 basni koi
Od biblioteka zemi ÂBasni" od
se prevedeni re~isi na site
Ezop i pro~itaj gi.
jazici.
Jazi~no kat~e
Pronajdi gi opisnite pridavki. Dopolni go opisot so pridavki {to sam
}e gi smisli{!
193
POTSETI SE [TO SI NAU^IL
.
JAZIK
gramatika
utvrduvawe
pravopis
utvrduvawe
LITERATURA
^ITAWE
ve`bi - izrazno i
dramsko ~itawe
proza
poezija
bajki, raskazi, basni
(narodni pesni)
analiza na prozni i poetski
tekstovi...
IZRAZUVAWE I TVOREWE - ve`bi
pismeno izrazuvawe
Usno izrazuvawe
MEDIUMSKA KULTURA
Teatarski pretstavi spored tekstovite
194
195
PROLETNI PRAZNICI
VELIGDEN
Babooo, dedoo!!!
– Aj ne stojte zdrveni,
dojdete da vidite
~udoto se slu~ilo –
na{ite beli koko{ki,
snele jajca crveni!
– Gledam, vnu~ko! – baba Kata
go smiruva Vele,
– No pogledni vo }o{eto
i zeleni snele!
– [to e ova? – zbunet Vele
glava, vrti, ~e{ka!...
se vrte{e vamu – tamu
i si veli: – Gre{ka, gre{ka!...
No {tom zora frli zraci
Da porazgovarame
i petelot klikna,
– Stanuvajte, Veligden e!
Baba Kata vikna.
Za koj praznik pee poetot Arsi}?
Zo{to bil iznenaden Vele?
Koj mu namestil na Vele takvo
I toga{ na vnukot Vele
S# mu stana jasno,
– Zna~i, baba gi vapsala!
iznenaduvawe?
 Hristos voskrese – navistina
voskrese!"
Vikna Vele glasno.
S. Arsi}
196
PROLETNI ZRACI
Prokapaa streite: tik ‡ tak, tik – tak
toa e prviot proleten znak.
Sonceto rasprsna snopovi zraci –
toa se iljada proletni znaci.
Zimskite luwi minaa, besni,
pticite ~r~orat veseli pesni.
Nabuja prvata proletna treva,
zeleno zname vrbata kreva.
Na ridot `olto rascveta drenot,
ko zlaten obra~ se {iri denot.
Zayvonija kambankite i yvon~iwata
na zumbulite i koki~iwata.
Pro~itaj, razmisli i
razgovaraj!
Po laki i prelozi bujat koprivite
Kako e opi{ana proletta?
ko du{a di{at brazdite vo nivite.
Koj s# ja najavuva proletta?
Ka`uvajte re~enici za prolet.
Niz `uborot potokot vo dolinata
Najubavite zapi{i gi na tabla.
ja raznese vesta na godinata.
Pronajdi ja rimata vo pesnata!
Vidoe Podgorec
Literaturno kat~e
Zada~a
Nau~i ja pesnata napamet. Vnimavaj na
Proveri go znaeweto za: stih,
strofa, rima, poetska slika!
izraznoto ~itawe i na memoriraweto!
Prepi{i ja pesnata so latini~ni
bukvi.
197
VELIGDENSKA RADOST
Prolet e. A nabli`uva i Veligden. Elena sekoga{ e radosna za
praznikot.
– Koga e Veligden? – nestrplivo pra{uva. – Odvaj ~ekam...
– U{te kolku vreme? – prodol`uva Elena. – Koga }e dojde?
– Toga{ koga proletta e najzelena. Koga {umata e bujna i razlistana... –
ja ubeduva babata. – Onaka kako {to $ dolikuva na najubava prolet...
– Koga }e se vratat i pticite {to odletuvaat. Koga s# }e bide rascuteno i
vo najrazli~ni boi... – go prifa}a Elena raska`uvaweto na baba si. – Koga }e ima
mnogu sonce...
– Ete, taka e sekoga{ za praznikot! – se sme{ka baba Roza. – Ne samo sega,
tuku i jas koga bev dete. Veligden sekoga{ ni nose{e radost.
Elena ja gleda baba si v o~i. Saka da ja slu{a kako raska`uva. No i kako
da gi gleda ubavite boi, najubavite... i ne znaej}i zo{to, Veligden sekoga{ si go
zamisluva vo crvena boja.
– Rumena e bojata na praznikot... – prifa}a babata.
– Rumena kako bulkite niz `itata, kako sonceto nautro koga izgreva...
– A i tvoeto ime e rumeno, babi~ke!
– Mo`ebi,mo`ebi... – se smee babata. – Koga ti misli{ taka...
Devoj~eto ne saka da zavr{i razgovorot. I nastojuva da ja predizvika baba
si da prodol`i da $ raska`uva.
Veligden ve}e nabli`uva. Samo u{te nekolku dena.
198
– ]e ti pomognam da ja suredime ku}ata! – veli Elena.
– Ako nema{ za u~ewe, dobredojdena }e mi bide tvojata pomo{!
– ]e go izmetam dvorot. ]e ja doteram leata so cve}iwa. ]e gi nagrnam i
trendafilite... - kako da be{e vo ubav son devoj~eto. – Neka bide s# ubavo i
poubavo...
– Taka e. Koga }e si dojdat od rabota majka ti i tatko ti, }e se iznenadat.
– Pa Veligden e, babo!
– Ah, sè treba da bide ~isto i izmeteno. Treba da se napravat i
kola~iwa, da ima vkusen ru~ek, da ja ukrasime i sobata... – nabrojuva Elena.
– Taka e ~edo... – prodol`uva da se raduva babata.
– Mnogu ne{ta nabroja, no, sepak, ne{to ispu{ti...
– [to babi~ke? – se ~udi Elena. – {to e toa {to zaboraviv!?
– Najva`noto... – se sme{ka babata. – Ne{to bez koe praznikot ne bi bil
ona {to e...
– Rumen i prerumen... – ja nadopolnuva devoj~eto. – So najcrvena boja...
– A vapsuvaweto jajca, vnuko moja? – ja potsetuva babata.
– Ah! Ne sum zaboravila! – izvikuva Elena. – Samo sega si mislev na drugi
raboti {to treba da gi zavr{ime, pa zatoa...
– Zatoa sum jas tuka za da mislam na s# i da podgotvam s# {to treba...
– Mo`e li jas da gi vapsam jajcata? – pra{uva devoj~eto.
– Ne, vapsuvaweto ne e ednostavna rabota! I baba Roza izvadi polna
ko{nica so beli jajca, prebeli. ]e gi stavat da se svarat, a potoa }e gi vapsuvaat. I
s# okolu niv }e bide rumeno kako izgrevot na sonceto. Taka e koga doa|a praznikot.
Za Veligden i radosta e rumena.
Gorjan Petreski
Zada~a:
Obidi se i ti kako pisatelot Gorjan Petreski da ni go
opi{e{ praznikot Veligden vo tvojot dom. Izberi sam kako
}e pi{uva{ – vo proza ili poezija!
199
PISMO DO NEPOZNATO DRUGAR^E
Denes, koga na{ata u~itelka vleze vo oddelenieto, zabele`avme ne{to
~udno vo nejziniot pogled. Duri potoa vidovme deka dr`i pismo vo rakata.
– Utrovo ~i~ko po{tar donese edno pismo, adresirano do na{eto oddelenie
– re~e taa. – Slu{nete go!
Drago, nepoznato drugar~e!
Se vikam Ilija Jovanovski i u~am vo ~etvrto oddelenie. Na
ista vozrast sum so vas, no ne sum ist kako vas. @iveam vo
planinsko selo i sekojdnevno moram da pe{a~am po tri kilometri
do u~ili{teto. Toa ne mi pa|a tolku te{ko kolku osamenosta.
Nemam drugar~iwa za{to vo moeto selo ima samo nekolku ku}i
naseleni so postari lu|e.
Moeto selo e mnogu
ubavo. Celo e vo {uma. Ima bistra
reki~ka vo koja plivaat ribi. Ponekoga{ odam na ribolov za da
u`ivam vo `uborot na reki~kata.
200
Eh, s# e ubavo, samo da imam drugar~iwa so koi }e ja podelam
ubavinata!
Preku pismoto bi sakal da zapoznaam
novi drugar~iwa.
Va{ite pisma }e gi ~uvstvuvam kako razgovori i zatoa ve molam,
odgovorete mi {to poskoro! Nestrplivo go o~ekuvam po{tarot!
Nepoznato drugar~e
selo Podr`ikow, Kriva Palanka
U~itelkata go zatvori pismoto i n# pogledna. Ne n# pra{a ni{to za{to
znae{e kakvi u~enici ima.
Se razbira, nie vedna{ }e mu ispratime poedine~no pisma na Ilija za da
mo`e podolgo vreme da se dru`i so nas.
Liljana S. Eftimova
Da porazgovarame
[to po~uvstvuva dodeka go ~ita{e tekstot?
Kolkava e radosta da dobie{ pismo i da go pro{iri{ tvojot krug na
prijateli?
[to opi{alo deteto vo svoeto pismo?
Opi{i go tvoeto mesto na `iveewe?
[to treba da znae{ za da napi{e{ i isprati{ pismo?
1. Zapoznaj go so sebe: tvoeto ime, prezime i adresata na `iveewe.
2. Tvoeto semejstvo.
3. U~ili{teto.
4. Opis na mestoto na `iveewe.
5. Pozdravi.
6. Adresata na kogo go pra}a{, na prednata strana od plikot.
7. Tvojata adresa na zadnata strana.
201
BUKET STIHOVI ZA MAJKATA
S# mo`e{ da izbira{ sam, no majkata e samo edna!
KOGA MAMA ME PREGRNUVA
MAMA
( na mojata majka)
[tom tatko me qubi
Mamo, naberi mi yvezdi,
po obraz, po ~elo,
bi sakal da imam cvet!
srceto mi igra
ko ~igra veselo.
Mamo, mese~inata ezdi,
skita niz vol{eben svet!
So bra}ata koga
spletam oro vito,
Mamo, vo o~i ti cveta nar,
toga{ ~inam peat
koj nudi igri i polet.
ptici pokraj `ito.
Mamo, tvojot nasmev e najdrag dar,
[tom mama me gu{ka,
potopol od sonce i prolet!
Du{ko Avramov
mi miluva kosi,
najgolem na svetot
orden taa nosi.
Miroslav Kova~evi}
PRISPIVNA
Koj li }e te gu{ne
Nadvor lisje {umi,
so racete mali
rojot yvezden bega.
i so zlatna kosa
Jas te sakam mnogu,
sano} }e te gali?
moj si, moj si sega.
Koj srebrena pesna
Nadvor rosa rosi
na son }e ti pee:
i zokumon spie.
ÂNadvor vetre duva,
Spij mi, spij mi, sonot
mese~ina gree!
ubav neka ti e!"
Bla`e Koneski
202
PODAROK ZA MAMA
]e ja skinam sinata temjanu{ka,
}e zemam lastovi~ini krilja,
}e go zajmam glasot
od slavej~eto milo,
}e go simnam vino`itoto
i yvezdite od siniloto,
}e ja soberam ne`nosta
i sve`inata na zeleniloto
i so mojata male~ka raka
}e naberam mnogu cve}a,
za da ti ispletam venec, mamo,
venec, nare~en ‡ sre}a!
]e go ispletam so qubov
i so `elbi samo
i }e ti go podaram ‡
za tvojot praznik, mamo!
F. Bojku
Analiza na pesna
Na koj praznik poetot Bojku ja posvetil pesnata ÂPodarok za
mama"?
[to saka da $ podari deteto na majka si?
Od kade }e go nabere najubavoto cve}e?
[to }e napravi od cve}eto?
Kako }e go nare~e venecot?
Kako ti $ go ~estita{ praznikot na tvojata majka?
Zada~a:
Grupen oblik na rabota
Napravete zaedni~ki sostav. Sekoj od oddelenieto }e ka`e po
edna re~enica za majkata. Gi zapi{uvate na tablata. Potoa gi
sreduvate re~enicite i dobivate sostav za majkata. Sostavot
zaka~ete go na panoto vo u~ilnicata.
Izberi pesna }to }e ja nau~i{ napamet.
203
NA MAJ^INIOT DEN
Letka: Eve, mamo,
tolku za{tedi tvojata Letka,
mo`e{e da ti kupi samo
edna violetka.
Da imav mnogu pari,
bi ti kupila ku}a,
nadvor od bu~niot grad,
sekoga{ da se odmora{
vo ti{ina i lad.
I u{te bi dobila od }erkata svoja
avtomobil so najubava boja,
da mo`e{ da patuva{ kade {to saka{ –
na more, v planina - bez trud i maka.
I u{te mnogu ne{ta bi ti dala,
draga mamo, tvojata }erka mala.
Majkata: Samo ne{to ne mo`e{ da mi kupi{,
ne{to {to e najskapo,
premila moja, Letka –
ne mo`e{ da mi ja kupi{ sre}ata
i tvoeto radosno lice
vo mig koga ja dobiv
ovaa violetka!
Grigor Vitez
Prepev Vidoe Podgore
Nasmej se!
ZA MAJKATA
Vakvo pismo ni isprati edno tele:
– Sekoja ti ~est i slava, eve ti za basna tema: <Od mojata majka
– krava, poubava majka nema."
204
ZLATA MAJKA I DOBRATA TETKA
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go vnimatelno, vo sebe, tekstot. Obrni vnimanie na
redosledot na nastanite.
Kakva e majkata na Da{enka?
Zo{to Da{enka vo po~etokot mislela deka majka $ e zla?
Koga Da{enka ja sfati vrednosta na majka si?
<Da{enka }e se rasta`e{e i }e ja navedne{e glavata" – zo{to?
Odgovara li naslovot so vistinata?
Izmenete go naslovot, ako se uverivte deka majkata ne e zla.
Da{enka ima{e majka i tetka. I dvete go sakaa svoeto devoj~e, no razli~no
go vospituvaa.
Majka $ ja tera{e Da{enka rano da stanuva, da ja razdiga sobata i da gi
podgotvuva lekciite. Ja u~e{e svojata }erka da {ie, da veze, da ja saka rabotata i
da ne se pla{i od nikakva rabota.
A tetka $ ne ja tera{e da raboti.
Taa samata mesto nea gi re{ava{e zada~ite i po cel den $ dozvoluva{e na
Da{enka da odi vo {umata so drugarkite.
– Jas imam zla majka i dobra tetka! – zboruva{e Da{enka...
No, minaa godini, a so niv i detstvoto. Da{enka porasna i se vraboti.
Lu|eto ne mo`ea da se iznafalat so nea. Oti Da{enka ima{e zlatni race. Za {to i
da se fate{e, go srabotuva{e mnogu pobrgu od drugite.
– Koj te nau~i da raboti{ taka? – ja pra{uvaa `enite.
Da{enka }e se rasta`e{e i }e ja navedne{e glavata.
– Me nau~i majka mi, fala $.
A za tetka $, Da{enka nikoga{ ni{to ne zboruva{e.
Valentina Oseeva
Zada~a:
Opi{i ja svojata majka. Prvin so zborovi, a potoa so likoven izraz.
205
ZAVIST
Zavist e mnogu te{ka bolest.
Begaj od virusot na zavista!
Vo ovaa skazna nema da go sretneme Orhan, no postojano }e go ~uvstvuvate
negovoto prisustvo.
– Najubava majka vo ovaa ku}a e mojata – re~e Sevima.
– Ne, najubava e mojata – dofrli \ulbina.
Toga{ poglednaa kon yidot i gi zabele`aa zborovite {to toa utro gi be{e
napi{al Orhan:
ÂNe postojat ubavi i neubavi majki, za{to site majki se najubavi".
– A kade li e Orhan? - pra{a Sevima.
– Pojde da kupuva karanfili – re~e \ulbina.
– Zo{to?
– Bidej}i denes e praznik na majkite. ]e kupi trieset i {est karanfili.
– Zo{to?
– Za{to vo ku}ata ima trieset i {est majki.
Vo ku}ata navistina ima{e trieset i {est semejstva, no samo trieset i pet
majki. Pred tri meseci \unerovata majka prvo ja odnesoa v bolnica, a ottamu na
grobi{ta. Orhan saka{e na sekoja majka od ku}ata da $ dari po eden karanfil.
– [tom znaeme deka \uner e bez majka, toga{ izleguva deka Orhan na svojata
majka }e $ dari dva karanfila – re~e Sevima.
– Ne, – ostro odgovori \ulbina. – Orhan e dobro dete i sigurno edniot od
karanfilite }e go ostavi na grobot na \unerovata majka.
– Ti pak ne dozvoluva{ da se zboruva protiv nego.
– Se razbira.
– A zo{to?
Toa e moja rabota.
***
– Taka li e, go saka{ neli?
– Pa {to ako go sakam?
206
Literaturno kat~e
– ]e $ ka`am na majka ti.
– Zarem so toa }e me ispla{i{.
– ]e mu ka`am na tatko ti.
– Ka`i mu.
– Ne e ubavo da se saka.
– Koj go veli toa?
Napravi razlika pome|u bajka,
basna i ovoj tekst!
Potseti se:
Raskaz e literaturna tvorba vo
koja pisatelot raska`uva slu~ka,
nastan ili do`ivuvawe od
sekojdnevniot `ivot.
Vo toj mig pak poglednaa kon yidot. Orhan go be{e napi{al slednoto:
ÂAko se sakaat decata, na{ata nova ulica }e bide poubava".
– Lo{ e Orhan – re~e Sevima...
Nexati Zekirija
Zapoznaj se so avtorot
Nexati Zekirija e makedonski
Ako se sakaat decata,
na{ata nova ulica }e bide
poubava.
pisatel od turska narodnost.
Roden e vo Skopje, 1928 godina,
po~inal 1988 godina. Od negovoto
pozna~ajno tvore{tvo se knigite
za deca, me|u koi e i knigata
ÂDecata od novata ulica".
Analiza na raskaz
Opredeli gi: temata, vremeto i
mestoto na nastanot!
Koi se glavni, a koi sporedni
likovi?
Koi ~uvstva se pobudija kaj tebe
dodeka go ~ita{e raskazot?
[to ti se dopadna, a {to ne, vo
raskazot?
Na ilustracijata, nad vratata,
umetnikot stavil pano. [to
misli{, zo{to?
207
PROLETNO BUDEWE
Edno utro Pol`avot slu{na ~ukawe na vratata od svojata ku}i~ka.
– ^uk, ~uk, ~uk!
– Koj ~uka? Koj me budi? – sonlivo zapra{a Pol`avot.
– Do`dot? – slu{na odgovor.
– Koj do`d?
– Topliot proleten do`d!
– Aj, proletta do{la, a jas u{te spijam! – re~e Pol`avot i ja podotvori
vratata od svojata ku}i~ka. Go podade ednoto rok~e, go pomirisa sve`iot proleten
vozduh, pa koga se uveri deka proletta vistinski do{la, {irum ja otvori vratata.
– Dobro utro, spanko! – slu{na Pol`avot eden potsme{liv, poznat glas. –
Si mislev deka nema da se razbudi{, deka nikoga{ ve}e nema da izleze{ od svojata
ku}i~ka.
Glasot doa|a{e od visoko, od grankite na trnot pod koj spie{e Pol`avot.
Na najvisokoto rascvetano gran~e se lulee{e...?
Gligor Popovski
Izrazuvawe i tvorewe
Preraska`uvawe – raska`uvawe so daden po~etok!
Pro~itaj go tekstot. Razgovaraj za sodr`inata, a potoa zamisli si koj go
~eka{e pol`avot da se razbudi. Razbudi ja i ti tvojata fantazija!
Prvin preraska`uvaj go dadeniot tekst, a potoa raska`uvaj {to se
slu~ilo!
Sogovornikot mo`ebi e vrap~e, bubamara, peperutka ili site zaedno.
Razmisli i raska`uvaj!
208
SVEDI SE ZELENA VRBO
Svedi se, svedi, zelena vrbo,
dolu, podolu!
Majstora ima, zelena vrbo,
a ku}a nema;
ov~ara ima, zelena vrbo,
ko`uva nema.
Svedi se, svedi, zelena vrbo,
dolu, podolu!
Nevesta ima, zelena vrbo,
~orapi nema.
Od makedonskoto narodno
tvore{tvo - \ur|ovdenska
Pesnata se peela dodeka se lulale decata i
mladite na lula{kata koja visela na grankata
drvoto.
Da porazgovarame!
Koi praznici gi praznuva{ vo prolet?
Po {to se se}ava{ na Pro~ka?
Zo{to se slavi Veligden?
[to e najubavoto po {to go pameti{ Veligden?
Zo{to se praznuva Prvi maj?
209
RANOBUDNIOT CVET
Istra`uva~ko ~itawe
Pro~itaj go raskazot,
razmisli i ka`i dali va`i
pogovorkata <Koj rano rani,
dve sre}i grabi" i za
ranobudniot cvet?
Sonceto se obiduva{e {to pobrgu da ja sovlada zimata. A taa lesno ne se
predava{e. ^as }e ogree{e, a vedna{ potoa sivi oblaci se nafrluvaa vrz nego...
I taka, dodeka vojuvaa sonceto i zimata, eden cvet qubopitno ja podade
glavi~kata. Mu se pri~ini deka vremeto ve}e se stoplilo. Gi rastrese cvet~iwata
i visoko ja krena glavata. A potoa im se razvika na drugite cvetovi...
– Stanuvajte, spankovci! Zar ne gledate deka sonceto ja izbrka zimata?
No, nieden od niv ne se razbudi.
– Nemoj, cvetu, rano stanuva{! – go sovetuva{e }osot.
– Rano? Zar i ti ne go gleda{ sonceto? Podobro, odi i izgradi si go novoto
gnezdo... – mu odvrati cvetot.
– Nemoj da bide{ tolku golem naduenko! Ti, prvpat sega go gleda{ sonceto...
Treba da znae{ deka od tebe sum mnogu postar i pove}e znam... Idniot den zafu~e
studen vetar. Sonceto go pokrija sne`ni oblaci. Niz vozduhot zaiskrija sitni
yvezdi~ki sneg. Vla`nata zemja zamrzna od studot.
210
A proletta na poljanata se razbudija iljada cvetovi. Site bea prekrasni.
Sonceto ve}e ja pobedi zimata i po cel den gi miluva{e...
]osot sre}no pee{e na grankata do novoto gnezdo.
Samo najranobudniot cvet svenato mol~e{e.
Gorjan Petrevski
Preraska`uvawe po dadeni pra{awa:
Preraska`i go tekstot spored dadenite pra{awa:
Kako vojuvaa sonceto i oblacite?
Koj be{e netrpeliv?
So koi zborovi im se obra}a{e na drugite cvetovi?
Kako ja sovetuva{e }osot?
[to se slu~i potoa?
Kakva be{e poljanata vo prolet?
Zo{to mol~e{e svenatiot ranobuden cvet?
Koga se upotrebuva pogovorkata Koj rano rani, dve sre}i grabi?
Zapoznaj se so avtorot
Gorjan Petrovski e poznat makedonski avtor za deca. Se
proslavi so romanot ÂSpomenka" koj do`ivuva prodol`enija
spored vozrasta na decata {to gi opi{uva.
Pra{awa so sme{ni odgovori:
1. [to e polesno: ton `elezo ili ton seno?
2. Kolku jajca mo`e{ da izede{ na gladno srce?
Od spisanieto<Drugar~e"
(1. isto te`at. ton e ton; 2.samo edno, zo{to drugite ne gi jade{ na gladno srce)
211
MAJSKO POPLADNE
Majsko popladne. Toplo kako somun toga{ izvaden od furna. Niz gradot ~ekori
proletta nasmevnata. Taa ~udna ubavica se ni{ka tivko niz ulicite. ^ini{ deka e
li~no devoj~e pove}e, promeneto vo sivo fustan~e od neboto, izvezeno so zlatni
treperlivi ni{ki {to gi tkae{e toploto proletno sonce. I u{te ~ini{ deka e
nakiteno so ven~iwa {areni, ispleteni od raznobojni mirizlivi cve}iwa.
Prolet. Nejzinata mila nasmevka gi uramuva {irno otvorenite prozorci na
ku}ite, a nejziniot topol zdiv probiva vo srcata i gi zbogatuva so novi radosni
~uvstva i vedrini. I mami nadvor na pro{etki i na igri.
Eve go: Jov~e ve}e juri so svojot trotinet. Kole go vozi svojot male~ok
tricikl. Dim~e napravi golem zmej i go krena visoko vo vozduhot, pa sega go gleda
vozbuden i radosen.
Ene gi site deca. Site izlegle nadvor vo ubavoto majsko pretpladne i igraat,
igraat... Nivnite radosni glasovi kako yvon~iwa yvonat i treperat {umno vo
vozduhot...
Genadi Bolinovski
Analiza na tekst
[to ni opi{al avtorot Bolinovski so ovoj raskaz?
Kolku sliki mo`e{ da naslika{ ~itaj}i go raskazot?
So {to e sporedena proletta?
Pro~itaj gi zborovite so koi avtorot ja opi{uva ubavinata na
majskoto popladne!
Kakvi zborovi se tie?
Zada~a
Opi{i edno majsko pretpladne!
(izberi sam dali }e bide vo proza
ili poezija)
212
TELEFON
TELEFONIRA ILI SLONIRA
ALO...
ALO...
Na sred drumot carski sve~en,
pra{umata {to ja se~e,
Telefonska kultura
se sretnale eden bel slon
Koga telefonira{ treba:
i eden crn telefon.
– da go pozdravi{ sogovornikot,
pa da se pretstavi{;
Alo, re~e slonot.
– da se izvini{ {to go/gi
Alo, re~e telefonot.
voznemiruva{;
Koj e, pra{a slonot.
– da zamoli{ da ti go dadat liceto
Koj e, pra{a telefonot.
so koe saka{ da zboruva{.
– razgovorot treba da bide kratok
i jasen;
I taka do beskraj.
– koga zboruva{ od telefonska
Komandirot na {umskata stra`a,
javna govornica, ne vikaj, ne
siot zbunet ne mi ka`a.
~krtaj po govornicata, ne kini go
Dali slonot telefonira,
imenikot...!
ili telefonot slonira.
Qubivoe R{umovi}
213
DETE I CVE]E
Istra`uva~ko ~itawe
Potseti se!
Koe ~itawe e izrazno
~itawe?
Koj go pi{uva scenarieto
za film i teatar?
Kako se vika mestoto
kade seizveduva teatarska
prestava?
Pro~itaj go tekstot i
odredi go mestoto i
vremeto na razgovorot!
Obidi se da go imitira{
glasot na cve}eto!
LIKOVI: Dete i Cve}e
SCENA: Gradina so proletni cve}iwa, drvo i edna ku}a so golem prozorec.
Cve}eto {to }e razgovara so deteto treba posebno da bide istaknato.
DETETO: Dobro utro, milo moe cve}ence!
CVE]ETO: Dobro utro, drago detence!
DETETO: Ti nosam vo kofi~e vodi~ka za da go navadam tvoeto steblence.
CVE]ETO: Ti blagodaram, mnogu ti blagodaram, prijatelu moj. Oblakot v~era
{to se isturi po poleto me navadi i pove}e otkolku {to treba.
DETETO: Gledam, ne{to si mi nata`eno, ne si veselo kako porano!
CVE]ETO: Ima{ pravo, drago detence. Taguvam za pticite {to si zaminaa vo
ju`nite krai{ta. Koj }e mi pravi poveseli utra. A i studeno e ... Brrbr... Brrbr...
DETETO: Da, da, vremeto mnogu zaladi. A tvoeto ne`no steblence brgu }e se isu{i
ako prodol`i vakov stud.
CVE]ETO: Go nema sonceto da gi prsne svoite topli zraci. Toga{ site moi
brat~iwa I sestri~iwa rascvetuvaat i mnogu se raduvaat.
DETETO: Esen e. Magli i studeni vetri{ta ve}e nadoa|aat. A vie cve}iwata bez
sonce se ~uvstvuvaat kako lu|eto bezvozduh. No, ne gri`i se, milo cve}ence...
CVE]ETO: Te{ko si mene! Ako prodol`i vakvo vreme so stud i do`dovi, od mene
214
nema da ostane ni{to. ]e ovenam i }e se isu{am.
DETETO: Ne taguvaj, cve}ence. Jas }e go zamolam sonceto da ti podari toplina. ]e
gi zamolam lo{iot veter i studeniot veter d ate odminat na svojot pat.
CVE]ETO: Oh, koga bi bilo taka! Mi se ~ini deka sè ova {to mi go zboruva{ e
samo eden ubav son. Gotovo e so mene. Gi nema ve}e moite najdobri prijatelki
p~elite i peperutkite da sletaat na moite cvetovi. Samo sum.
DETETO: Ne zboruvaj taka, milo moe cve}ence. Tebe ne te zaboravile nitu
p~elite, nitu peperutkite. No tie se ve}e skrieni vo svoite topli domovi, a
naprolet vie pak }e bidete zaedno, pak }e drugaruvate i }e se raduvate na proletta.
CVE]ETO: Do proletta ima u{te mnogu. Koj }e gi izdr`i studenite denovi?
A nikade sonce. A koga }e dojde zimata, mrazot I snegot i jas nema nikoga{ pove}e
da bidam rascuteno.
DETETO: E, cve}ence, cve}ence. Za toa }e se pogri`am jas. Edno tolku ubavo cve}e
{to nè raduva{e i {to ni gi ispolnuva{e denovite so prijatna mirizba nema da
dozvolam da ovene.
CVE]ETO: Jas ne gledam spas od ova moja polo`ba. Kako misli{ da mi pomogne{,
drago moe dete?
DETETO: Zar navistina ne se se}ava{ kako mo`am da ti pomognam?
CVE]ETO: Ne, ne mo`am da razberam. Za{to gledam okolu mene samo studenilo.
A ve}e mo`e da padne i slana. I toga{ e svr{eno so mene.
DETETO: Pogledni, milo moe cve}ence, vo ova svetla soba. Nema da ni bide nitu
studeno, nitu zdodevno. ]e bideme zaedno. ]e si raska`uvame mnogu interesni
prikazni. Se dodeka ne dojde proletta.
CVE]ETO: Nemam zborovi da ti ja iska`am svojata blagodarnost. Vo tebe
navistina imam prijatel. A jas }e se trudam i natamu da si ostanam isto cve}e,
ubavo i mirisno.
Nenad Xambazov
Zada~i:
Ka`i {to znae{ za dramski tekst, scena, kostimi, teatar, film...
Poka`i go tvoeto izrazno ~itawe preku ~itawe na ulogite vo tekstot.
215
MAJSKI YVON^IWA
Gi ni{a vetrot majskite yvon~iwa,
a tie zanosno yvonat,
nebare stotina vranesti kow~iwa
topot v dale~ina ronat!
Se ~udat trevite sonlivo gu{nati
koj li e toj {to gi budi?
‡ Ah, {to n# budite predvreme,
slu{nete, yvon~iwa, yvon~iwa ludi!
Vo {ipot slavejot otvora o~iwa,
go gleda utroto krasno:
‡ Ej, vie male~ki, nemirni yvon~iwa,
{to se kikotite glasno!
Igra nad trevite vetreto veselo,
ronat steblencata smea,
majskite yvon~iwa toplo zaneseni
pesni za utroto peat.
Bo{ko Sma}oski
216
Da porazgovarame:
Za {to pee poetot Bo{ko Sma}oski?
Kolku poetski sliki mo`e{ da oddeli{ vo pesnata?
Kakva slika se sozdade pred tebe od prvata strofa?
A kakva od drugite strofi?
Vo koe godi{no vreme e mesecot maj?
Mnogumina mesecot maj go narekuvaat najubav mesec. Zo{to?
Zada~i:
Nau~i ja napamet pesnata. Ka`uvaj ja izrazno.
Ilustriraj gi strofite. Ubavo e da se poslu`i{ so tehnika - kola`.
Koristi raznobojni hartii, stari vesnici, kalendari.
Zamisli deka si poet ili raska`uva~. Napi{i pesna ili raskaz za
proletta ili za mesecot maj. Tvorbite isprati gi vo tvoeto detsko
spisanie.
Literaturno kat~e
Pronajdi gi sporedbite vo pesnata!
Ka`i gi rimuvanite zborovi!
Koi ~uvstva se pobudija kaj tebe so ~itawe na
sekoja strofa?
Pra{awa so sme{ni odgovori
Zo{to ~ovekot se vrti i gleda nazad?
Koj mesec e najkus?
Od spisanieto <Drugar~e"
(Zatoa {to nema o~i na tilot; Najkus e maj. Ima samo tri bukvi)
217
APTEKA VO VRE]A
Za sekoja bolka ima bilka!
Zorka re{i letoto da go pomine kaj baba $ i dedo $ na selo. A seloto na baba
Vena i dedo Done se nao|a{e visoko vo planinata.
Doma ja najdoa samo baba Vena.
– Sakam da go vidam i dedo! – re~e Zorka.
Baba Vena vedna{ ja povede vnu~kata kon edna poljanka malku pogore od
seloto. Tuka go najdoa dedo Done, kako vo edna golema platnena vre}a stava mali
vrzop~iwa od najrazli~ni trevki.
– [to pravi{, dedo? [to e ova? – Zorka qubopitno po~na da go raspra{uva
deda si, koj se izraduva na nejzinata poseta.
– Apteka vo vre}a! – se nasmevna dedoto i ja stegna na gradite.
Zorka se za~udi, a baba Vena pobrza da $ objasni:
– Dedo ti od rana prolet do docna esen, katadnevno sobira lekoviti bilki,
~edo, i gi nosi vo bilnata apteka... Veli deka na toj na~in im pomaga na lu|eto...
– Da, – potvrdi i dedoto, – sum izlekuval mnogu lu|e od najrazli~ni bolesti,
za{to ~ajot od ovie bilki, ne samo {to e vkusen tuku e i lekovit!
- Veli{, dedo, deka ovie trevki mo`at da le~at sekakva bolka! – Na Zorka
kako da ne $ se veruva{e.
– Da, vnu~e! Vo poleto i planinata ima sekakvi lekoviti bilki. Prirodata e
najgolema prirodna apteka i vo nea za sekoja bolka ima i bilka! Samo treba da se
pronajde!
218
Potoa starecot so ednata raka ja narami vre}ata, a so drugata go povede
devoj~eto.
‡ Jas i ti }e imame letovo dovolno vreme da razgovarame za bilkite. ]e te
nau~am i ti da gi prepoznava{, da gi sobira{ i da gi su{i{, a baba ti }e te nau~i
kako da pravi{ ~aevi vo site godi{ni vremiwa i za bolest i za zdravje!
Kiro Donev
Izrazno ~itawe i preraska`uvawe
Po sodr`inskata razrabotka na tekstot, razgovaraj za lekovitite bilki!
Koi lekoviti bilki gi poznava{?
Dali si sobiral lekoviti bilki?
Kako gi su{e{e?
Od koja bilka ti e najvkusen ~ajot?
Istra`uva~ki zada~i – aktiven odmor:
Zamoli gi roditelite vikendot da go pominete vo priroda.
Zamoli gi da sobirate lekoviti bilki. Isu{i gi bilkite, soberi gi vo
{i{enca. Na sekoe {i{ence zalepi etiketa so imeto na bilkata.
Vo bilnata apteka zamoli gi da ti objasnat za koi bolesti
pomagaat tvoite bilki.
Za tvoite istra`uvawa daj izve{taj pred tvoite drugar~iwa.
GATANKA
Bilkata e lekovit
razni bolki le~i
a koga ja dopira{
silno `ari pe~i.
(k------)
219
AJ NA RASPUST!
Mesec juni. Krajot dojde.
Leten raspust, eve, stasa.
^anti, petki, zdravo, zdravo!
Sekoj segde ve}e vjasa.
Igri letni, igri cvetni.
Ni{to tolku milo ne e!
Reka, gora, ptica, pla`a,
cela zemja pesna pee!
Kade sega sekoj od nas?
Sekoj negde }e se vivne.
Yvon~e srce }e ni `egne,
pekot son~ev {tom }e stivne.
Aj, na raspust,
deca, site!
Sre}no leto!
Sre}ni dnite!
Aleksandar Kujunxiski
220
POTSETI SE [TO SI NAU^IL OBAA U^EBNA GODINA
JAZIK
gramatika
pravopis
naroden; standarden (literaturen) jazik; usten i
pismen govor; samoglaski; soglaski; slog;
konkretni i apstraktni imenki; rod i broj kaj
imenkite; opisni pridavki; li~ni zamenki;
glagoli(kategorija vreme); broevi, pribli`na
brojnost; podmet i prirok; zborovi so sprotivno
zna~ewe; zborovi so isto ili sli~no zna~ewe
slog; navodnici;
upotreba na
golema bukva;
pribli`na
brojnost;
pove}ecifreni
broevi
^ITAWE, LITERATURA I LEKTIRA
~itawe
izrazno i dramsko ~itawe
literatura
lektira
samostojno
~itawe
proza
analiza na tekstovi: spored
naso~eni pra{awe, po plan na tekst;
ve`bi za lokacija na mestoto i
vremeto na nastanite; analiza i
nadvore{en opis na lik.
poezija
poetska slika; sporedba
IZRAZUVAWE I TVOREWE
Usno izrazuvawe
pismeno izrazuvawe
preraska`uvawe; raska`uvawe;
opi{uvawe; izvestuvawe
MEDIUMSKA KULTURA
radio emisii; detska
radiodrama; TV – emisii:
obrazovni, nau~no
popularni, narodni prikazni,
detski kvizovi; film:
dolgometra`en, crtan,
igran; teatar: pretstava,
scena, akteri, kuklena
pretstava (kukli)
221
prepi{uvawe;
preraska`uvawe;
raska`uvawe; opi{uvawe;
izvestuvawe; pismo
Nezadol`itelno
Nau~i pove}e
ZSU; PAJAKOVA MRE@A;
PETORED; GROZD;
SKELETEN PRIKAZ
DOKA@I SI SAM DEKA ZNAE[
Drag u~eniku!
Ako znae{ da doka`e{ so primer, vedna{ po pro~ituvawe ili ka`uvawe na
praviloto, bidi siguren deka znaeweto e trajno!
Golema bukva se pi{uva: Na po~etok na sekoja nova re~enica; na krajot na
raskazna re~enica; pi{uvawe na sopstveni imenki; imiwa na narodi, dr`avi,
imiwa na gradovi, sela, reki, planini, praznici, ime na ulici, plo{tadi,
bulevari; imiwa na knigi, spisanija...
Navodnicite se upotrebuvaat za izdeluvawe na imiwata na ulicite,
ustanovite, spisanijata i na knigite vo re~enicite.
Makedonskiot jazik ima 31 bukva. Taa se vika kirilica. Za sekoj glas
ima po edna bukva.
^itame kako {to pi{uvame i pi{uvame kako {to zboruvame!
Slogovite, zborovite i drugite zborovni celini se sozdadeni od
samoglaski i soglaski.
Slog e najmala govorna celina ili slogot e del od zbor.
Sekoj slog treba da ima samoglaska.
Ponekoga{ soglaskata R zamenuva samoglaska.
Konkretnite imenki ozna~uvaat ime na ne{to konkretno, ne{to kade
{to mo`e da se upotrebat setilata za: vid, sluh, vkus i dopir.
Apstraktnite imenki ozna~uvaat: prirodni pojavi, osobini, ~uvstva i
mislovni dejnosti.
Imenkite vo makedonskiot jazik imaat rod, osobini so koi se razlikuvaat:
ma{ki, `enski i sreden rod.
Imenkite vo makedonskiot jazik se razlikuvaat po dva broja: ednina i
mno`ina.
Sopstvenite imenki nemaat mno`ina. Tie pretstavuvaat edinka,
sopstvenost na imeto.
Zborovite koi poka`uvaat kakvo e ne{toto ( stara, {arena, mala...), ~ie e
ne{toto ( babino, Janina, selsko...), od {to e napraveno ne{toto(volnena, slamena,
drveno...,) se vikaat pridavki
Pridavkite koi gi opi{uvaat osobinite i ka`uvaat kakvo e ne{toto se
vikaat opisni pridavki.
Zborovite: jas, ti, toj, taa, toa; nie, vie, tie gi zamenuvaat imiwata na
licata ili n# upatuvaat kon odredeni lica. Zatoa ovie zborovi se nare~eni
li~ni zamenki.
222
Zborovi so koi se iska`uva: dejstvo ili sostojba se vikaat glagoli.
Govorna ili pismena celina kade {to e iska`ana edna zavr{ena misla se
vika re~enica.
Zborovite koi ka`uvaat koj go vr{i dejstvoto, ili za kogo se zboruva vo
re~enicata se vikaat podmet.
Zborovite koi ka`uvaat {to pravi podmetot se vikaat prirok.
Zborovite koi ozna~uvaat koli~estvo (kolku na broj ima ne{to) se vikaat
broevi.
Broevite od 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 se glavni ili osnovni broevi.
Zborovite koi poka`uvaat kako stoi ne{toto po red se redni broevi.
Koga ne si siguren za to~nosta na nekoja brojnost, a si blisku do to~nosta se vika
pribli`na brojnost.
^itawe so pravilen, jasen i ~ist izgovor so pauzi se vika izrazno ~itawe.
Tekst napi{an po ulogi za dramska izvedba se vika dramski tekst.
Izrazno ~itawe po ulogi na dramski tekst se vika dramsko ~itawe.
S# {to si pro~ital - pesna, prikazna, bajka...- se vika tekst. - Tekstot mo`e
da bide napi{an vo: proza (raskaz, bajka, basna...) ili poezija (pesni).
Pesnite gi pi{uvaat poeti.
Raskazite, romanite, bajkite... gi pi{uvaat pisatelite - raska`uva~i.
Poetite i raska`uva~ite se avtori na nivnite dela.
Delata zad koi stoi avtor se avtorski dela.
Koga ka`uva{ usno za sodr`inata na ne{to {to si go pro~ital, za ne{to
{to nekoj ti go ka`al, za film ili pretstava {to si ja gledal... znaj deka ti
preraska`uva{ usno.
Koga ka`uva{ za ne{to {to tebe ti se slu~ilo, ne{to {to si videl ili
do`iveal, koga tvoite fantazii gi ka`uva{ na glas... toga{ ti raska`uva{
usno!
Koga zapi{uva{ od ne{to {to e ve}e napi{ano od zbor do zbor, so sekoj
znak, ti prepi{uva{ tekst {to nekoj go zapi{al. Toa ne e tvoe delo.
Vo Makedonija se zboruva makedonski jazik. Vo razni delovi na dr`avata se
zboruva makedonski naroden jazik.
Vo upotreba e makedonski literaturen (standarden) jazik.
Literaturniot jazik se upotrebuva vo: u~ili{ta, teatri, televizii i dr. potrebno
e da se zboruva i vo me|usebnite razgovori.
223
Ako govorot go slu{a{ izgovoren od ustata na nekoj ili od sebe, se vika
usten govor.
Ako govorot e preku pi{an zbor ( pismo, razglednica, od vesnik, kniga...) se
vika pismen govor.
Slikite {to gi zabele`a dodeka ja ~ita{e pesnata, a potoa gi opi{a ili
naslika se vikaat poetski sliki.
Izrazno sredstvo so koe se vr{i sporeduvawe me|u predmeti, su{testva ili
prirodni pojavi se vika sporedba.
Ako saka{ da izvesti{ za ne{to {to si videl, {to si do`iveal, izvesti:
navreme, to~no i kuso!
Izvestuvaweto mo`e da bide usno ( izvestuva{ nekogo, na radio, TV...) ili
pismeno (pismo, vo detski ili dneven pe~at, Internet)...
TV‡ emisii mo`at da se sledat preku: TV priemnici, preku Internet, na
kompjuteri i drugi aparati.
Obrazovnite programi obrazuvaat, te podu~uvaat, ti go pro{iruvaat
znaeweto!
Nau~no popularnite programi ti ka`uvaat za nau~nite dostignuvawa od
pove}e oblasti.
Preku radio, tranzistor, mobilen telefon, kompjuter i drugi aparati se
slu{aat radioprogrami.
Od radiostanicite do tvojot dom ima radiopredavateli. Preku niv se
prenesuva radioprogramata.
Ima radioemisii za: deca, mladinci i za vozrasni.
Ima: zabavni, nau~ni, informativni... programi.
Za teatarska pretstava e potrebno: scenario, re`iser, akteri, teatarska
scena i mnogu drugi podgotovki.
Za kuklena pretstava se potrebni istite raboti, samo ima i kukli. Zad
kuklite govorat akterite.
Scena e mestoto kade {to se izveduva pretstavata. Taa mora da odgovara na
vremeto i mestoto kade {to se slu~uva dejstvoto {to e opi{ano vo scenarioto.
Scenario e tekstot podgotven od scenaristot. Vo nego e opi{ana scenata i
govorot na akterite.
Enciklopedija e izvor na znaewa, kniga od koja mo`e{ da doznae{ mnogu
ne{ta koi ne ti se jasni ili ne gi znae{..
224
SODR@INA
ZO[TO @ALI SLAVEJ^ETO ‡ Du{ko Avramov
Prikazna vo sliki ‡ Na raspust ----------------------------------------------------------- 33
--------------------------------------------55
[to be{e letoto ‡ @ivko Nikolovski
Izrazno ~itawe --------------------------------------------------------------------------------66
Grozd ‡ Velko Nedelkovski--------------------------------------------------------------------6 6
P~eli ‡ Peni Trpkovski --------------------------------------------------------------------- 88
Neobi~en yid ‡ Ivan~o M.-Majstorot-------------------------------------------------- 9 9
Raskrileni poraki ‡ Stojan Arsi} ------------------------------------------------------ 10
10
11
Ne{to pove}e ZSU ( znam, sakam da znam, u~am) ------------------------------------ 11
12
Dramsko ~itawe ----------------------------------------------------------------------------------12
12
Sekoga{ prv ‡ Aleksandar Popovi} ----------------------------------------------------- 12
Zajko Neznajko ‡ Aleksandar Kujunxiski ------------------------------------------------14
14
16
Neostvarenata `elba na vrap~iwata ‡ Slavka Maneva ----------------------------- 16
1818
Razgovorr ‡ Maris Skjavato ----------------------------------------------------------------Esensko nebo ‡ Vawa A. Suhomlinskij (Rusija) ---------------------------------------2020
Esen ‡ Nexeti Zekirija ---- ------------------------------------------------------------------2121
Raska`uvawe po slika ---------------------------------------------------------------------------2222
Esenska slika --------------------------------------------------------------------------------------2222
2323
Literatura ------ -----------------------------------------------------------------------------------Docna esen ‡ Jovan Strezovski -------------------------------------------------------------2323
Docna esen ‡ \or|i Abaxiev -----------------------------------------------------------------2424
Proza Analiza na tekst po naso~eni pra{awa ---------------------------------------2626
26
Esen ‡ Anatol Frans ----------------------------------------------------------------------------26
Usno preraska`uvawe na tekst --------------------------------------------------------------2828
Predmeti ‡ Velko Nedelkovski ---------------------------------------------------------- 28
28
30
Mojot grad ‡ Slavka Arsova------------------------------------------------------------------- 30
Raska`uvawe na do`ivuvawe -----------------------------------------------------------------3232
Pismeno izrazuvawe -----------------------------------------------------------------------------3232
Prepi{uvawe --------------------------------------------------------------------------------------3232
Qubopitnost ‡ Miho Atanasovski -------------------------------------------------------32
32
32
Nekaneti gosti ‡ Van~o Polazarevski ---------------------------------------------------- 32
Kowite i mrazot ‡ Angliska narodna prikazna --------------------------------------33
33
34
Segde lisje, segde zlato‡ Ivica V. Rori} ------------------------------------------------ 34
35
Naroden i standarden ‡ literaturen jazik ------------------------------------------------35
Rodniot jazik ‡ Vidoe Podgorec -----------------------------------------------------------35
35
36
Sredba ‡ naroden jazik ----------------------------------------------------------------------- 36
U Skopje ‡ naroden jazik ----------------------------------------------------------------------37
37
38
11 oktomvri ‡ Dim~e Kuzmanovski -------------------------------------------------------- 38
225
Za jazikot Evrejska narodna prikazna ---------------------------------------------------- 39
39
Va`nosta na govorot ----------------------------------------------------------------------------- 40
40
Prikazna bez naslov vo sliki --------------------------------------------------------------- 4242
Usten i pismen govor --------------------------------------------------------------------------- 43
43
Pi{uvawe na golema bukva --------------------------------------------------------------------44
44
46
Kade koj znak stoi ‡ Miho Atanasovski -------------------------------------------------- 46
Pravopisni znaci ‡ navodnici ------------------------------------------------------------- 47
47
Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------- 4848
UBAVI ZBOROVI Vidoe Podgorec
Analiza na tekst spored daden plan --------------------------------------------------------50
50
]erkata na drvarot ‡ Hanari ar‡Rimavi ------------------------------------------------ 50
50
Snaodliviot Vasek ‡ Marija Rosinski -------------------------------------------------- 5252
Lektira ‡ samostojno ~itawe ---------------------------------------------------------------- 54
54
Lakomoto gluv~e ‡ Slavko Janevski ------------------------------------------------------- 54
54
Teatarski kostim ‡ opi{uvawe po daden plan ------------------------------------------ 56
56
Teatarska scena ‡ opi{uvawe po daden plan ----------------------------------------------57
57
Preraska`uvawe so promena na krajot na tekstot ------------------------------------- 58
58
Ne sakaat mrtvi ptici ‡@ivko Nikolovski ------------------------------------------- 58
58
Raska`uvawe po daden po~etok --------------------------------------------------------------- 60
60
Najubavata ulica ‡ Mihajlo \uri} --------------------------------------------------------- 60
60
Dvete yvezdi ‡ Petko Domazetovski ------------------------------------------------------ 61
Pismeno odgovarawe na pra{awa od obraboten tekst -------------------------------- 62
62
Carot i ko{ulata ‡ Lev Tolstoj ----------------------------------------------------------- 64
Radioemisii ---------------------------------------------------------------------------------------- 64
64
Sonceto i mese~inata ‡ Afrikanska narodna prikazna ----------------------------- 65
65
Samoglaski i soglaski --------------------------------------------------------------------------- 66
66
Podelba na zborovi na slogovi --------------------------------------------------------------- 68
68
Slatka pr`ena riba ‡ Bo{ko sma}oski -------------------------------------------------- 70
70
Imenki ---------------------------------------------------------------------------------------------- 72
72
Konkretni i apstraktni imenki ------------------------------------------------------------ 73
73
Podarok ‡ Milenko Ratkovi} --------------------------------------------------------------- 74
74
Rodot kaj imenkite -------------------------------------------------------------------------------- 76 76
Petel i slon ‡ Pigmejska narodna prikazna --------------------------------------------- 76
76
Dvajca verni drugari ‡ Makedonska narodna prikazna ------------------------------- 78
78
Brojot kaj imenkite ---------------------------------------------------------------------------------80 80
Klupa za izlo`ba ‡ Velko Nedelkovski ----------------------------------------------------82
82
Najskapocenoto ‡ Vidoe Podgorec ------------------------------------------------------------8484
Potseti se {to si nau~il ---------------------------------------------------------------------86
86
226
5
6
6
MUDRIOT MALKU ZBORI - MNOGU TVORI
Analiza na lik -----------------------------------------------------------------------------------------88 88
Bukvarot na Pinokio ‡ Karlo Klodi -----------------------------------------------------------88 88
Nau~i pove}e tehnika Pajakova mre`a --------------------------------------------------------90 90
Izvor ‡ Elin Pelin ----------------------------------------------------------------------------------91 91
Eden golem um i edno male~ko srce ‡ Elio Repel ------------------------------------------92 92
Poezija Poetska slika -----------------------------------------------------------------------------94 94
Svetulka ‡ Jovan Strezovski ---------------------------------------------------------------------94 94
Sonce ‡ Zagorka Todorovska ---------------------------------------------------------------------95 95
Kosidba Ivan Ivanovski --------------------------------------------------------------------------95 95
Ne zaklu~uvajte gi vratite‡ Zejnel Beksa ---------------------------------------------------96 96
Izvestuvawe ----------------------------------------------------------------------------------------- 97 97
TV‡ emisii ------------------------------------------------------------------------------------------- 98 98
Molba do televizorot ‡ Van~o Polazarevski -------------------------------- ---------- 99 99
Kompjuterot e i sredstvo za komunikacija ‡ Jadranka Vladova ---------------100
100
Razbudi ja fantazijata ------------------------------------------------------------------------- 101
101
Zabavniot park na tatko mi ‡ Dajana Dizni (SAD) ----------------------------------- 102
102
Drvo na `ivotot ‡ Risto Dav~evski ------------------------------------------------------- 104
104
Pridavki ------------------------------------------------------------------------------------------ 106
106
107
Opisni pridavki --------------------------------------------------------------------------------- 107
108
Prv vo vselenata ‡ Jurij Gagarin ---------------------------------------------------------108
Najubaviot kow ‡ Du{ko Kralevski ------------------------------------------------------- 110
110
Li~ni zamenki ------------------------------------------------------------------------------------- 112
112
[turecot i mravkite‡ Gligor Popovski ------------------------------------------------ 114
114
Zborovi koi imaat isto ili sli~no zna~ewe ------------------------------------------- 116
116
Zborovi koi imaat sprotivno zna~ewe -------------------------------------------------- 117
117
118
Potseti se {to si nau~il ------------------------------------------------------------------118
ZIMSKI PRAZNICI HRISTOS SE RODI
Nova godina se bli`i‡Stojan Tarapuza------------------------------------------------- 120
120
Zbirajte se de~iwa ‡ Narodna pesna za deca---------------------------------------------- 121
121
Nova godina ‡ Prikazna vo sliki ----------------------------------------------------------- 121
121
Novogodi{na ~estitka ------------------------------------------------------------------------- 122
122
Snegot e ubav ‡ Vasil Mukaetov ----------------------------------------------------------- 123
123
124
Radost pred Bo`i} ‡ S Arsi} --------------------------------------------------------------- 124
126
Beli gulabici ‡ Kosara Go~kova ---------------------------------------------------------126
Mrazot se topi ‡ Aleksandar Popovi} -------------------------------------------------- 126
126
128
Dve razli~ni prikazni ‡ Ota [afrenek ( ^e{ka)---------------------------------128
130
Sporeduvawe ------------------------------------------------------------------------------------130
130
Mamica ‡ Du{ko Avramov ------------------------------------------------------------------130
Razbudi gi ~uvstvata vo sebe -------------------------------------------------------------------- 131
131
227
Prijateli ‡ Kiro Donev ------------------------------------------------------------------------- 131
Bela prikazna ‡ Kiro Donev -------------------------------------------------------------------- 132
Nau~i pove}e ‡ tehnika Petored-------------------------------------------------------------- 133
Od ilustracija do poetska slika --------------------------------------------------------------- 134
Zavist ‡ Bo`idar prosiwak -------------------------------------------------------------------- 135
Film ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 136
Ne{to pove}e - tehnika Grozd ---------------------------------------------------------------- 137
Ekopesna ‡ Makedonka Jan~evska ------------------------------------------------------------- 138
Eko bomba ‡ Sowa Aleksovska -------------------------------------------------------------------- 140
Ekologija vo slika ------------------------------------------------------------------------------------ 142
Deteto i sinceto ‡Bistrica Mirkulovska -- -------------------------------------------- 143
Teatar --------------------------------------------------------------------------------------------------- 144
Najmo}noto su{testvo ‡ Ondrej Zimka ------------------------------------------------------- 146
Kavga ‡ Slavka Maneva ----------------------------------------------------------------------------- 148
Kral prili~no mal ‡ Van~o Polazarevski -------------------------------------------------- 150
Gradska biblioteka --------------------------------------------------------------------------------- 152
[to zboruvaat knigite ‡ Nikola Drenovac ------------------------------------------------- 152
Glagoli --------------------------------------------------------------------------------------------------- 154
Sega{nost, minatost i idnost -------------------------------------------------------------------- 155
Pogre{en podarok ‡ Tome Momirovski ------------------------------------------------------- 156
Re~enica ------------------------------------------------------------------------------------------------ 158
Podmet i prirok vo re~enicata ----------------------------------------------------------------- 159
Padna sneg ---------------- ---------------------------------------------------------------------------- 161
Iznenaduvawe ‡ Erik kesner --------------------------------------------------------------------- 162
Ne{to pove}e tehnika Skelet ----------------------------------------------------------------- 163
Pita so jabolka ‡ Cane Andreevski------------------------------------------------------------ 164
Broevi - glavni (osnovni) i redni broevi --------------------------------------------------- 166
Izgovarawe i pi{uvawe na broevite --------------------------------------------------------- 168
Broevi za iska`uvawe na pribli`na vrednost --------------------------------------------- 169
Junaci i nastani od na{eto minato ------------------------------------------------------------ 170
Pesna za Goce ‡ Julijana Zoksimoska -------------------------------------------------------- 170
Sirma Vojvoda ‡ Makedonska narodna pesna ------------------------------------------------ 170
Pe~alba ‡ Van~o Nikoleski ---------------------------------------------------------------------- 172
Edna tatkovina ima{ ‡ [ukri Ramo----------------------------------------------------------- 173
Silata na nikoj ne e mila ‡Qubivoe R{umovi} -------------------------------------------- 174
Detski pe~at
------------------------------------------------------------------------------------ 175
Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------------- 176
228
VO SKAZNOGRAD I BASNOGRAD SEKOJ DA SVRATI ‡ M. Jan~evska
178
Lavot, leopardot i lisicata ‡ Lafonten --------------------------------------------------- 178
Sonot na e{ko‡ E{ref Berbik ------------------------------------------------------------------180
180
Pou~ni basni:
181
Magareto vo lavovska ko`a Lafonten --------------------------------------------------------181
181
Lavot i divoto magare ‡ Ezop ---------------------------------------------------------------------181
181
Trojca pla~kovci ‡Harenbu{ ---------------------------------------------------------------------181
182
Kako nastanala gugutkata ‡ Zvonimir Stojanovi}-----------------------------------------182
184
Prikazna za xuxeto Trilevip ‡ Danska narodna prikazna -------------------------------184
]erkata na sosedot ‡ Somaliska narodna prikazna --------------------------------------- 186
186
188
Buvot i gavranot ‡Kolumbiska skazna --------------------------------------------------------- 188
Itar Pejo mu vadi zab na selanec ‡ Stale Popov ------------------------------------------190
190
191
Legenda za Dojranskoto Ezero ‡ Makedonsko narodno tvore{tvo- legenda------- 191
Elen na ezero‡ Ezop --------------------------------------------------------------------------------- 192
192
194
Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------------- 194
PROLETNI PRAZNICI - HRISTOS VOSKRESE
Proletni praznici - Veligden Stojan Arsi}----------------------------------------------- 196
196
197
Proletni zraci ‡ Vidoe Podgorec -------------------------------------------------------------- 197
201
Veligdenska radost ‡ Gorjan Petreski --------------------------------------------------------198
200
Pismo do nepoznato drugar~e ‡ Liljana S. Eftimova ----------------------------------- 200
Buket stihovi za majkata ------------------------------------------------------------------------- 202
202
202
Koga mama me pregrnuva ‡ Miroslav Kova~evi} ----------------------------------------- 202
Mama ‡ Du{ko Avramov -------------------------------------------------------------------------- 202
202
202
Prispivna ‡ Bla`e Konevski ------------------------------------------------------------------ 202
Podarok za mama ‡ F. Bojku --------------------------------------------------------------------- 203
203
204
Na maj~iniot den ‡ Gligor Vitez -----------------------------------------------------------Zlata majka i dobrata tetka Valentina Oseeva ------------------------------------------ 205
Zavist ‡ Nexati Zekirija ----------------------------------------------------------------------- 206
208
Proletno budewe ‡ Gligor Popovski -------------------------------------------------------- 208
209
Svedi se zelena vrbo ‡ Makedonska narodno tvore{tvo ----------------------------- 209
210
Ranobudniot cvet ‡ Gorjan Petreski -------------------------------------------------------- 210
212
Majsko popladne ‡ Genadi Bolinovski ------------------------------------------------------ 212
213
Telefon Telefonira ili slonira ‡ Qubomir R{umovi} --------------------------- 213
214
Dete i cve}e ‡ Nenad Xambazov ---------------------------------------------------------------- 214
215
Majski yvon~iwa Bo{ko Sma}oski ------------------------------------------------------------ 215
218
Apteka vo vre}a ‡Kiro Donev ---------------------------------------------------------------------218
Aj na raspust ‡ Aleksandar Kojunxiski ------------------------------------------------------- 220
220
222
Potseti se {to si nau~il ova u~ebna godina ---------------------------------------------- 222
229
230