RuRalen tuRizam

Alternativen pogon
na traktorite
dekemvri ’09 - januari ‘10 broj 50-51 www.ffrm.org.mk cena: 50 den.
Proizvodstvo
na Halal-hrana
Plastenicite efikasen na^in
na proizvodstvo
Ruralen turizampotencijalen biznis
Predlozi na FFRM za revidirawe na „Nacionalnata strategija
za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007-2013 godina“
BIOGAS ELEKTRANI
Tehnologija vo sorabotka so prirodata
Od organski otpad
i surovini
do ENERGIJA
UREDNI^KI ZBOR
SODR@INA
Poraki na farmerite
Мора организирано,
обединето и сериозно да се
работи
Pravila na igra
Nastanite koi ja odbele`aa ovaa godina vo zemjodel­
stvoto se pove}e negativni, otkolku pozitivni. Na sami­
ot po~etok na 2009 g. se slu~i „Svedmilk”, zapo~na neza­
dovolstvoto na sto~arite. Potoa sleduvaa protesti, za
p~enicata, grozjeto i drugi zemjodelski proizvodi.
Ovie nastani vo zemjodelstvoto se posledica na
ekonomskata kriza, od edna strana, no i na dezorga­
nizacijata vo zemjodelskiot sektor.
Vo ovie {est meseci, kolku {to sum vo „Moja zemja” i
FFRM, zabele`av deka postoi mnogu lo{a komunikacija
pome|u samite farmeri, koi se podeleni na grupi, ne
se obedineti i stanuvaat lesna meta za manipulacija.
Tokmu toa ovozmo`uva razni politi~ari i biznis-grupi
da gi koristat farmerite za ostvaruvawe svoi li~ni
interesi.
Nadle`nite institucii namesto da pomagaat za
re{avawe na ovoj problem, u{te tolku go uslo`nuvaat.
Treba da se donese zakonodavstvo i da se izmeni
postoe~koto vo nasoka da bide prakti~no primeneto, a
ne samo da stoi na hartija. Toa zakonodavstvo treba da
se nosi vo komunikacija so farmerite i ekspertite. EU
im pora~a na vladinite institucii da sorabotuvaat
so nevladiniot sektor, odnosno so zdru`enija koi se
vistinski pretstavnici na gra|anite, vo konkretniot
slu~aj zemjodelcite.
E, sega, tuka se postavuvaat dve va`ni pra{awa. Koi
se tie pretstavnici? Komu da veruvaat farmerite?
Treba da se definiraat uslovite i, povtorno }e
ka`am, pravilata na igra za nevladinite organizacii.
Koga toa bi se definiralo, }e trgneme na podobro - i ne
samo vo zemjodelstvoto.
Ona {to bi im go pora~ala na zemjodelskite
zdru`enija e da bidat obedineti i da rabotat vo interes
na agrarot, bidej}i vo idnina gi ~eka mnogu rabota.
Moram da istaknam deka Federacijata na farmer­
ite ovaa esen mnogu rabote{e so zemjodelcite (realiz­
ira sredbi so farmeri) so cel da se revidira „Nacio­
nalnata strategijata za zemjodelstvo i ruralen razvoj
za 2007-2013 godina” i podnese „Predlog- programa za
subvencionirawe 2010” do resornoto Ministerstvo.
[to }e bide prifateno od ovie predlozi, }e vidime, no
ona {to e najva`no e toa {to tie razvija diskusija kaj
farmerite, sredbite im ovozmo`ija da po~nat da komu­
niciraat pome|u sebe za raboti
{to gi zasegaat i, spored mene,
najva`no e toa {to ovie predlozi
se napraveni od samite farmeri.
Na vakov na~in vo idnina treba da
rabotime, so definirani pravila
na igra, bidej}i agrarot e edna od
najva`nite granki, koja mo`e da ni
pomogne bez politka da izlezeme od
ekonomskata kriza i da se zgolemi
vrabotenosta. Ovaa poraka neka ni
bide vodilka vo 2010 godina.
Sre}na i beri}etna Nova godina!
So po~it,
Biljana Petrovska - Mitrevska
Spisanieto „Moja zemja” iz­
le­guva mese~no i e vo sop­
st­venost na Federacijata
na farmeri vo Repub­lika
Ma­kedonija. Prviot broj
iz­le ­ze kako orga­ni­zaciski
bil­ten na FFRM vo april
2003 godina, a od dekemvri
2006 se dis­t­ri­bu­ira kako
me­se~­no spe­cijalizirano
spi­sa­nie za zem­­­­­jodelstvo i
ru­ra­len raz­voj.
Moja zemja
Dekemvri-januari 2009/2010
Izdava~:
FFRM Medija
Ul. Gigo Mijalovski
Br. 3, 1000 Skopje
Tel/Faks: 02 3099042
e-mail: [email protected]
Broj na `‌iro smetka:
250-0050000485-38 Invest banka
380-1-645333 001-46 Prokredit
banka
Izvr{en direktor i glaven i
odgovoren urednik
Trajan Dimkovski
[email protected]
Ovo{tarstvo
Odgleduvawe jagodi
po holandski recept
5
12
Poledelstvo
Bra]ata Velkovi
- najgolemi
proizvoditeli na
grav
P~elarstvo
Ko[nici so p^eli
srede Pariz
18
22
Sto~arstvo
Genetski materijal
za visokokvalitetni
mle^ni kravi
24
Spisanieto e finansiski poddr`ano od [vedskata
agencija za me|unaroden razvoj. Ovaa pomo{ se sostoi
i od direktno prenesuvawe na iskustvata i znaewa­
ta od farmerite vo [vedska na farmerite vo Make­
donija preku proektot Poddr{ka na zem jodelskite
zdru`enija vo Republika Makedonija - SFARM.
Urednik i novinar
Biljana Petrovska Mitrevska
[email protected]
Marketing i distribucija
Blagoj~e Najdovski 070/937132
[email protected].
org.mk
Foto vest - naslovna
Blagoj~e Najdovski
Lektor
Verica Nedelkoska
Novinari
Berta Kitinska
Antoanela Dimitrievska
Stru~ni sorabotnici
prof. d-r Dragi Tanevski, Cvetanka
^umandra, Petar Trajkovski
Sorabotnici
Nada Karaivanova, Martin Traj~ev,
Stojan~e Anastasov, Marija
Kotevska, Stojan Lazarov
Dizajn
Brigada dizajn - Skopje
Pe~ati
Propoint Skopje
Moja zemja: [email protected]
Veb strana: www.ffrm.org.mk
Po~ituvani ~itateli, site sugestii, zabele{ki, pra{awa i kritiki, Ve molime, da gi ispra}‌‌‌ate na mail adresite navedeni vo impresumot. So
toa }‌}‌‌‌‌e vlijaete na kvalitetot na sodr`‌inata i }‌‌‌e dobiete informacii za va{e podobro i pokvalitetno zemjodelsko proizvodstvo ili razvoj na
sredinata. Zatoa, redakcijata Ve ohrabruva da ni pi{uvate.
KOMENTAR Misija na FFRM
Zemjodelskoto
dvi`ewe poaktivno i
pomasovno
Od slednata godina }e se
izdavaat ~lenski kni{ki
od strana na FFRM koi
}e bidat podeleni do
nejzinite ~lenki-lokalni
zdru`enija
Pi{uva: Trajan Dimkovski, izvr{en direktor na FFRM
F
FRM kako organizacija sekoga{ pregovara,
lobira vo interes na farmerite. Taa so svoi
aktivnosti i so pomo{ na iskustvata {to gi
stekna od [vedskata federacija na farmeri
vo izminatite godini mnogu im pomogna na zemjodelcite
vo dr`avata. Pred s#, zapo~na so edukacija, inicira
organizirawe i zdru`uvawe na zemjodelcite, gi motivira mladite i `enite-farmeri na nivno aktivno
u~estvo vo zemjodelskite zdru`enija. So svoi predlozi
napravi i mnogu promeni vo zemjodelstvoto. Ovaa godina podgotvi Predlog-programa za subvencionirawe
za 2010 godina koja e pozitivno prifatena od strana
na farmerite. Inicira izmenuvawe na zakoni, navremeno gi informira zemjodelcite za site promeni i
ovozmo`i relevantnite institucii da stanat dostapni za farmerite. Lobira{e za namaluvawe na pridonesite i personalniot danok na dohod. Prva zastana na
stranata na farmerite koga nastanaa problemite so
„Svedmilk”. Gi poddr`a protestite organizirani od
zemjodelcite poradi niskata otkupna cena na razli~ni
zemjodelski proizvodi. Od januari 2009 godina otvori
svoja kancelarija vo Brisel od kade {to prima direktni informacii za evropskata zemjodelska politika.
Na pokana na FFRM, vo Makedonija prisustvuva{e i
Stafan Nilson, pretsedatel na Grupata tri vo Evropskiot ekonomski socijalen komitet.
Ponatamo{nite aktivnosti na FFRM i vo idnina }
e bidat naso~eni na poleto da pomagaat, da lobiraat
za zemjodelcite i da gi {titat nivnite prava i interesi.
Vo ramkite na 2009 godina bea doneseni mnogu va`ni
odluki od strana na ~lenstvoto na FFRM, koi vo sled-
4 | MOJA ZEMJA
nata godina }e $ dadat nov izgled na organizacijata.
Na godi{noto sobranie na FFRM vo maj se donese odluka za zgolemuvawe na visinata na godi{nata ~lenarina i taa da bide tri pati povisoka od prethodnata.
Tuka se postavi pra{aweto kako ~lenkite na FFRM }e
bidat vo mo`nost da ja platat ~lenarinata.
Na samiot kraj na ovaa godina FFRM organizira
mnogu sostanoci vo regionite so svoite ~lenovi, so
cel da se promovira i da se napravat podgotovki za
prezemawe na eden krupen ~ekor vo rabotata na Federacijata. Za sre}a, ova be{e op{toprifateno od site.
Se donese odluka za izdavawe ~lenski kni{ki od
strana na FFRM koi }e bidat podeleni do nejzinite
~lenki-lokalni zdru`enija, a tie samite so ovie ~lenski kni{ki }e mo`at da pristapat kon pogolem broj
farmeri.
Isto taka, od slednata godina }e se izdavaat i
uslu`ni karti nameneti za site zemjodelci, za gra|ani
i institucii koi sakaat da bidat informirani za zemjodelstvoto, no i za lu|e koi ednostavno sakaat da go
poddr`at ova dvi`ewe vo Makedonija.
Ovie odluki se doneseni na Upravniot odbor na
FFRM so cel da se napravat izmeni vo na~inot na
funkcionirawe na FFRM, da se zgolemi ~lenstvoto
vo lokalnite zdru`enija, zemjodelskoto dvi`ewe da
stane poaktivno i pomasovno vo Makedonija i glasot na farmerot da ima va`na i odgovorna uloga vo
op{testvoto {to n# opkru`uva.
Celta na ovie novi aktivnosti e FFRM da stane
samoodr`liva organizacija, koja raboti vo interes na
razvojot na zemjodelstvoto, profesionalno, bez nikakvo politi~ko i partisko vlijanie.
Na {to da se posveti vnimanie vo 2010 godina vo zemjodelstvoto? STAVOVI
Mora organizirano,
obedineto
i seriozno da
se raboti
“P
roblemi, nezadovolstvo, protesti, namalena proda`ba, neorganizacija, ova
se rabotite koi ne sakame da ni se
povtorat vo 2010 godina”, velat zemjodelcite. Tie se nadevaat deka vo 2010 godina nema da
bidat povtoreni gre{kite od strana na site involvirani strani vo zemjodelstvoto.
“Na krajot na 2009 godina sakam samo da istaknam ‡
nikoga{ da ne se povtori ovaa godina. Na videlina izlegoa site slabosti na stihijnoto zemjodelsko proizvodstvo, kako i slabata strategija za razvoj na agrarot. Ako na
toa se dodade i vlijanieto na razni faktori vo trkata
za pogolem profit, jasno e zo{to zemjodelcite velat deka
vakva lo{a godina ne pametat vo nivnoto rabotewe. No,
da gledame napred, ona {to treba da napravime vo 2010
godina e zaedni~ki i organiziran nastap na zemjodelcite.
Se dodeka proizvodstvoto ne ja dobie svojata vistinska
vrednost i standard, evropskite pari }e bidat iluzija, a
subvenciite milostina. Treba da bideme jaki i pametni vo
predizvicite koi ne o~ekuvaat, zatoa {to samo taka mo`e
da uspeeme”, veli \oko Danailov, pretsedatel na FFRM.
“Site mora da rabotime poseriozno vo naredniot period ‡ i nie, zemjodelcite, i relevantnite institucii.
Krajno vreme e da se eliminiraat razli~nite grupi i
razli~nite pretstavnici, koi se narekuvaat lideri na
farmerite. Samite zemjodelci, isto taka, treba da obrnuvaat pogolemo vnimanie pri izbiraweto na svoite
lideri. Sepak, najva`no e da bideme obedineti. Vlasta bi
trebalo da ja smeni politikata za zemjodelstvoto, mora
da ima poseriozen pristap kon zemjodelskite zdu`enija.
Ostanatite formirani zemjodelski organizacii (sojuzi,
asocijacii na zemjodelci) treba da stanat del od FFRM.
Na takov na~in farmerite pomalku }e bidat izlo`eni na
manipulacii”, veli Nedim Kasami, zamenik-pretsedatel
na FFRM.
“Mora da bideme obedineti i organizirani. Mora da
se napravat uslovi od strana na instituciite so cel
pogolem broj zemjodelci da gi iskoristat sredstvata od
IPARD fondovite. Pogolema involviranost na `enitefarmeri vo zemjodelskite zdru`enija”, veli Gorica Bogeska, farmer i ~len na Upravniot odbor na FFRM
"Treba da postoi pogolema komunikacija i sorabotka
pome|u biznis-sektorot i farmerite ne samo za vreme na
berbata, kako i pogolema aktivnost i anga`iranost na
dr`avnite institucii. Strategijata treba da ja pravime
i sproveduvame site involvirani strani, zaedni~ki i organizirano”, veli Andrea Sekulovski, farmer i ~len na
Upravniot1 odbor na FFRM.
Pi{uva: Biljana Petrovska - Mitrevska
“Kako prvo, treba da se ima sloga i edinstvo pome|u
nas, farmerite. Rabotata treba da bide seriozno sfatena i tretirana i od strana na resornoto ministerstvo”,
veli Memet Sinani, farmer i ~len na Upravniot odbor na
FFRM.
“]e bide u{te edna te{ka godina za nas, farmerite,
bidej}i ako od edna strana imame neplansko i neorganizirano proizvodstvo, od druga strana golem del od zakonskata regulativa ne e donesena, a del od zakonite ne
se funkcionalni ili ne se dopolneti od nadle`nite institucii”, veli Risto Velkov, farmer i ~len na Upravniot
odbor na FFRM.
“Vo 2010 g. ne o~ekuvam ne{to novo vo zemjodelstvo.
Smetam deka treba da zapo~neme pointenzivno i poseriozno so rabota od strana na site involvirani strani, so
cel da se podobri sostojbata vo zemjodelstvoto", veli
Nuredin Abduli, farmer i ~len na Upravniot odbor na
FFRM.“Re{enieto za nadminuvawe na problemite vo zemjodelstvoto le`i vo sozdavaweto ednakvi uslovi za proizvodstvo i plasman vo celiot region, so {to i makedonskite zemjodelci bi bile ramnopravni na pazarot. Zatoa
e potrebna pogolema sorabotka pome|u farmerite i Ministerstvoto za zemjodelstvo, kako i pogolema sorabotka
pome|u farmerite”, veli Todor Petkov, farmer i ~len na
Upravniot odbor na FFRM.
“Organizirano kooperativno zdru`uvawe doveduva do
siguren plasman na proizvodstvoto. Pogolema zalo`ba od
nas kako lobi-grupa koja gi zastapuva farmerite. Potrebna
e pogolema informiranost preku edukativni rabotilnici, kampawi i obuki za iskoristuvawe na nacionalnite
fondovi i IPARD fondovite so {to }e se zdobijat so modernizacija na postojnite kapaciteti, a so toa i podobruvawe na celokupnoto zemjodelstvo i `ivotna sredina. Da
u~estvuvame vo kreiraweto na zemjodelskata politika so
na{i predlozi preku ~lenovi vo telata na odlu~uvaweto
na MZ[V, AFPRZ i site relevantni institucii", veli
Olga Stoimenova, farmer i ~len na Upravniot odbor na
FFRM.
"Zgolemuvawe na brojot registrirani zemjodelci,
farmeri koi se zanimavaat so organsko proizvodstvo i
zgolemuvawe na subvenciite", veli Mom~ilo Kraj~evski,
farmer i ~len na Upravniot odbor na FFRM.
"Zgolemuvawe na proizvodstvoto i plasmanot vo zemjodelstvoto. Poagresivna kampawa za zemjodelskite proizvodi, so cel da se zgolemi nivniot plasman i na stranskite
pazari. Organizirana proda`ba preku formirawe kooperativi, grupi na proizvodstvo i sli~no", veli Qubica
Xoni}, farmer i ~len na Upravniot odbor na FFRM.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 5
NASTANI Stafan Nilson pora~a:
Predlozite na farmerite
da se zemat predvid vo
procesot
na pregovarawe so EU
Pi{uva: Biljana Petrovska - Mitrevska
Sugestiite, predlozite i zabele{kite na zemjodelcite
da se zemat predvid pri kreiraweto na poziciite za pretstojnite pregovori so EU. Ova e porakata koja Stefan Nilson, pretsedatel na Grupata tri vo Evropskiot ekonomski
socijalen komitet (EESK), im ja upati na vladinite institucii vo Makedonija.
Nilson sugerira postojnite zemjodelski zdru`enija
vo Makedonija da formiraat konsultativna grupa koja vo
tekot na pregovorite so EU }e gi zastapuva interesite na
zemjodelcite.
“Od Vladata se o~ekuva da poka`e administrativen kapacitet i vo toj del smetam deka }e gi ispolni uslovite,
no i samite organizacii, vo slu~ajov od agrarniot sektor, treba da vlo`at mnogu, pred s#, vo informirawe na
lu|eto, vo nivnata edukacija i obuka. Mora da se raboti na
podigawe na svesta. EU posebno go poddr`uva ruralniot
razvoj i toa treba efikasno da se iskoristi”, veli Nil-
son, osvrnuvaj}i se na evropskata pretpristapna pomo{.
Spored Federacijata na farmeri, sleduva mnogu va`en
period za makedonskoto zemjodelstvo. “Morame dobro da
gi podgotvime na{ite zemjodelci za da ne ni se slu~at
lo{ite iskustva na nekoi zemji od regionot. Potrebna e
edukacija, informiranost na makedonskite farmeri za
evropskata zemjodelska politka, za ona {to gi o~ekuva
zemjodelcite i koi aktivnosti treba da bidat realizirani od strana na farmerite i relevantnite institucii.
Zatoa e potrebna pogolema sorabotka pome|u farmerite,
zemjodelskite zdru`enija i relevantnite institucii”,
izjavi \oko Danailov, pretsedatel na FFRM.
I Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, kako i Ministerstvoto za trud i socijalna
politika se soglasija deka e potrebna razmena na informacii me|u Vladata i zemjodelcite pri donesuvaweto
zna~ajni odluki.
Me|unaroden saem za {iroka potro{uva~ka - Agrofud
Zemjodelskite i prehranbenite firmi
Pi{uva:
gi pretstavija svoite proizvodi Biljana Petrovska - Mitrevska
Ministerski forum
Vo prvite dve hali na Skopskiot saem se odr`a
Me|unarodniot saem za {iroka potro{uva~ka - Agrofud.
Na nego se pretstavija firmi od prehranbenata, tutunskata, konzervnata industrija, vinarii, pivarnici, kako
i firmi za proizvodstvo na bezalkoholni pijalaci i voda,
organska hrana i repromaterijali za prehranbenata industrija. Vo vtorata hala FFRM na svoj {tand, preku reprezentativen material, gi prezentira svoite aktivnosti,
uslugi i zalo`bi, a svoja prezentacija i promocija na
noemvriskiot broj ima{e i spisanieto “Moja zemja”.
Posebno vnimanie na saemot predizvika Regionalniot
ministerski forum, kade [to se razgovara{e na tema
“Zgolemuvawe na konkurentnosta na zemjodelstvoto za
polesen pristap na pazarot na EU”. Makedonskiot minister za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, Qup~o
Dimovski istakna deka resornoto ministerstvo pravi
napori za postignuvawe na strate{kata opredelba ‡ ram6 | MOJA ZEMJA
[tand na Moja zemja i FFRM
nopravno ~lenstvo vo Evropskata Unija i zajaknuvawe na
instituciite i administrativnite kapaciteti za usoglasuvawe so evropskite direktivi. Hrvatskiot minister
Petar ^obankovi} naglasi deka proda`bata na mlekoto vo
Hrvatska e dobar primer za toa kako treba da se ispolnat
standardite za bezbednost na hranata.
“Pred po~etokot na pristapnite pregovori samo 23 otsto od mlekoto proizvedeno vo Hrvatska gi ispolnuva{e
evropskite standardi za kvalitet. Sega toj procent iznesuva 85 otsto, a do vleguvaweto vo Unijata o~ekuvam da
bide 90 otsto. ”, veli ^obankovi}.
Dr`avniot sekretar vo slovene~koto Ministerstvo,
Sowa Bukovec, istakna deka Slovenija pred vleguvaweto
vo Unijata mora{e da ja prisposobi pravnata regulativa
vo zemjodelstvoto i da usvoi i donese mnogu novi standardi.
Forum na FFRM NASTANI
"Strategijata za zemjodelstvo
i ruralen razvoj za 2007-2013
godina" treba da se izmeni
“S
trategijata za zemjodelstvo i ruralen
razvoj za 2007 – 2013
godina” treba da
pretrpi izmeni, zatoa {to postoi
nejzino nesovpagaweto so momentalnite sostojbi vo zemjodelstvoto . Ova e zaklu~okot od Glavniot
forum organiziran od FFRM za
razgleduvawe na dokumentot. Vo
Strategijata treba da se definira
strate{kiot pristap za statusot
na zemjodelcite vo zemjodelskiot
sektor (koja kategorija na zemjodelci strate{ki planirame da ja
razvivame vo sektorot), treba da se
definiraat strate{kite grupi na
proizvodi i toa da bidat tradicionalnite izvozni proizvodi. Momentalno celni grupi vo strategijata
se: konkurentni izvozno orientirani (tutun, grozje, vino, jagne, ovo{je
zelen~uk), alternativni proizvodi
(noevi, pol`avi) i uvozni (brojleri,
june{ko preku sistem krava tele, od
{to proizleguva deka site proizvodi ni se strate{ki). Barawe-
Pi{uva: Biljana Petrovska Mitrevska
to na FFRM e da se definiraat
strate{kite proizvodi za koi }e se
razvijat i podstrategii za podobar
niven tretman i razvoj. Jabolkoto i
jagodite (koi ne se del od Strategijata) treba da bidat del vo nea,
kako na{i zna~ajni zemjodelski
proizvodi. Isto taka i vklu~uvawe
na kalinki, japonski jabolka {to se
zna~ajni za valandovskiot kraj. Ova
se del od predlozite na farmerite
koi vo mesec oktomvri i noemvri ja
razgleduvaa Strategijata.
“Ako sakame da ima uspe{no zemjodelstvo koe se razviva treba da
imame dobra Strategija koja }e bide
vodilka za makedonskiot agrar. Zatoa FFRM vo izminatiot period organizira sredbi so 10 zemjodelski
zdru`enija so cel da se vidi kolku
sega{nata „Strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007 – 2013
godina“ e prifatena od strana na
farmerite. Poseben tretman treba
da imaat marginaliziranite grupi
vo zemjodelstvoto kako {to se `enite i mladite farmeri; kreirawe
agroekolo{ka politika vo zemjodel-
Farmerite ja razgleduvaat Strategijata
stvoto; strategijata treba da predvidi merki za posilno zdru`uvawe
na zemjodelcite kako vo zdru`enija,
taka i vo profitabilni formi na
zdru`uvawe, kako {to se kooperativite. Vo strategijata otsustvuva
strate{ki pristap za namaluvawe na
vlijanieto na klimatskite promeni.
“, veli \oko Danailov, pretsedatel
na FFRM. Na Glavniot forum glavna
zabele{ka na farmerite be{e toa
{to tuka ne prustuvaa pretstavnici
od resornoto ministerstvo so cel
preku direktna komunikacija da gi
slu{nat predlozite na zemjodelcite.
Imeno sredbite so farmerite
FFRM gi realizira vo ramki na
proektot “Zastapuvawe na farmerite vo procesot na pribli`uvawe
na makedonskoto zemjodelstvo kon
Zaedni~kata zemjodelska politika
na Evropska Unija” koj e poddr`an
od Proektot za zajaknuvawe na
gra|anskoto op{testvo, na Agencijata
na Soedinetite Amerikanski Dr`avi
za me|unaroden razvoj (USAID) i
sproveduvan od Institut za trajni
zaednici (ITZ). fragmentiranosta na
zemjodelskoto zemji{te.
Del od ekspertite prisutni na forumot
dekemvri 2009 /januari 2010 | 7
EVROPSKA UNIJA Nasoki na EU za agrarot
Klimatskite
promeni,
del od idnata
Zaedni~ka
zemjodelska
politika?
Pi{uva: Martin Traj~ev, pretstavnik na FFRM vo EU
Vo izve{tajot na Evropskata komisija se napom­
enuva deka pogolem prioritet treba da se dade na
neobvrzuva~ki uslugi povrzani so `ivotnata sred­­
ina, odr`livi zemjo­delski
praktiki ili podobruvawe
na ruralnite sredini koi
se so visoka prirodna vre­
dnost
V
o poslednite nekolku godini, a u{te pove}e vo
narednite tri godini, reformata na Zaedni~kata
zemjodelska politka na Evropskata
Unija koja }e stapi na sila po 2013
godina be{e i }e prodol`i da bide
visoko na agendata na Unijata, a
}‌e bide top-tema vo pretstojniot
period. Evropskata komisija ve}­e
aktivno raboti na novite politiki koi }e gi zasegaat evropskite
farmeri po 2013 godina, a so toa
treba i nie da gi sledime ovie procesi, bidej}i tie }e se odnesuvaat
i na nas i toa vo mnogu dogledno
vreme. Na{ata obvrska za prezemawe na evropskoto pravo e apsolutna, bez razlika dali dotoga{
Makedonija }e stane ~lenka na EU
ili ne.
I dodeka nie se podgotvuvame
za ”evropski pari” za da bideme
8 | MOJA ZEMJA
konkurenti na evropskite pazari
(ili barem na doma{niot), Evropskata komisija razmisluva za voveduvawe tret stolb (pokraj pazarnata
poddr{ka i ruralniot razvoj) koj }e
se odnesuva na klimatskite promeni.
Toa {to denovive se {epoti po kuloarite vo Brisel, a {to dojde i kako
potvrda vo izve{taj od Komisijata, e
deka evropski pari za zemjodelcite
po 2013 g. }e ima pomalku vo evropskiot buxet, za da se oslobodat pari
za drugi prioriteti na blokot.
Vo nego se napomenuva deka
pogolem prioritet treba da se dade
na neobvrzuva~ki uslugi povrzani so
`ivotnata sredina, odr`livi zemjodelski praktiki ili podobruvawe
na ruralnite sredini koi se so visoka
prirodna vrednost. Ottuka se predlaga glavnite finansiski mehanizmi
za poddr{ka da bidat zadr`ani, no i
da bidat vo pravec na proizvodstvo
na javni dobra koi dodavaat vistinska vrednost. Vo EU s# u{te ne e celosno jasno koi se ovie javni dobra,
no vo nau~nite
krugovi
se
spo­m enuvaat
obnovlivite izvori i
bioenergijata,
proizvodstvoto na
kislorod, biodiverzitetot,
rakovodeweto
so
vodnite
resursi i soz-
davaweto rabotni mesta vo ruralnite sredini. Dokumentot na Komisijata, isto taka, veli deka mora da se
namali emisijata na {tetni gasovi i
da se koristi zemjata kako magacin za
pakuvawe „jaglerod”.
Za da se dobijat pari za gorenavedenite proiriteti, Komisijata
predlaga del od tro{ocite da bidat
prezemeni od zemjite-~lenki ili barem da bidat na princip na kofinansirawe.
Seto ova zna~i deka evropskata
klima za poddr{ka na zemjodelstvoto
zna~itelno }e se smeni vo narednite
godini. Se razbira, so novite ingerencii dobieni so Lisabonskiot dogovor, Evropskiot parlament }e odigra
klu~na uloga i mo`e da se slu~i site
planovi na Komisijata da padnat vo
voda.
Nekoi cinici vo Brisel velat
deka idninata na zemjodelstvoto
denes zavisi od Elena Basesku, }erka
na romanskiot pretsedatel, denes
evroparlamentarka (najpoznata kako
evropskata Paris Hilton).
Koj kupuva organski proizvodi vo Makedonija? ISTRA@UVAWE
P
rose~niot potro{uva~ na
organska hrana e na vozrast
od 18 do 50 godini, glavno so
visoko obrazovanie, redovno
sportuva i se gri`i za svoeto zdravje,
a za zdravjeto na svoite deca.
Prose~niot
potro{uva~
ima prihod
od 20.000
denari
Potro{uva~i na organska hrana
se onie {to imaat li~en prihod od
20.000 denari mese~no. Iznenaduva~ki
e deka licata so visoki primawa od
nad 60.000 denari ne se potro{uva~i
na organska hrana. Ova se samo del od
rezultatite na istra`uvaweto za ispituvawe na doma{niot potro{uva~ na
organski zemjodelski proizvodi, sprovedeno pod koordinacija na profesorkata Blagica Sekovska od Fakultetot
za veterinarna medicina i Institutot
za bezbednost na hrana. Istra`uvaweto
e poddr`ano od strana na Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo, a
be{e prezentirano na rabotilnicata „Identifikuvawe
na problemite vo sinxirot na proizvodstvo i marketing na organska hrana vo RM”, organizirana od Fakultetot za veterinarna medicina, Institutot za bezbednost
na hrana, Univerzitetot Sv. Kiril i Metodij, Skopje, vo
sorabotka so Federacijata na farmerite vo Republika
Makedonija (FFRM).
Spored informaciite vo istra`uvaweto, site ispitanici go doveduvaat organskoto proizvodstvo vo korelacija so zdrava hrana, za niv sekoga{ toa e proizvod
vo sve`a sostojba (ne konzerviran i preraboten), hrana
so priroden vkus. Ispitanicite gi graduiraa so ocenka
od 1 do 5 faktorite spored nivnoto zna~ewe pri kupuvawe odreden proizvod. Za ispitanicite, na prvo mesto
e sve`inata na proizvodot. Na vtoro mesto e cenata, pa
sleduvaat vkusot, prezentacijata i vidlivosta, dodeka
najmalku zna~ajna e ambala`ata.
Ispitanicite ja doveduvaat organskata hrana vo korelacija so zdrava hrana, ekolo{ka hrana, hrana {to ne ja
zagaduva okolinata.
„Na pra{aweto po {to se razlikuvaat organskite
proizvodi od konvencionalnite, 19% od ispitanicite
veruvaat na ~esen zbor i toa voop{to ne e dobro za organskite proizvoditeli. Nekoj izmamnik mo`e da manipulira
so potro{uva~ite. Ministerstvoto treba sekoga{ da go
potencira znakot. Potro{uva~ite ne go prepoznavaat
znakot za organsko proizvodstvo. Treba site kampawi da
po~nuvaat so znakot!”, veli Sekovska.
Na pra{aweto kade gi kupuvaat proizvodite, najgolem
broj od ispitanicite odgovorija - vo supermarketi i
specijalizirani prodavnici za zdrava hrana.
„Ima razli~ni na~ini na koi{to lu|eto se informiraat
za ovie proizvodi. Toa se televizija, internet, prijateli,
no kako zaklu~ok treba da se ka`e deka e mnogu zna~ajno
da se sprovede edna kampawa za zapoznavawe so organskoto proizvodstvo i taa da bide op{irna”, veli Sekovska.
Spored nea, vo kampawata bi bilo va`no da se potencira
kade mo`e da se kupat ovie proizvodi i da se vospostavi
mre`a na distribucija u{te pred zapo~nuvaweto na kampawata, so cel da ne dojde do razo~aruvawe na potro{uva~ot,
odnosno da ne mo`e da go najde proizvodot.
Pi{uva: Nada Karaivanova, analiti~ar na FFRM
dekemvri 2009 /januari 2010 | 9
Ministerstvo za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo
Koj mo`e da ja koristi merkata
101 od IPARD programata
Edna od najzna~ajnite merki za primarnite zemjodelski
proizvoditeli od IPARD programata e Merka 101 Investicii
vo zemjodelskite stopanstva za nivno prestruktuirawe i
nadgradba do standardite na Evropskata Unija.
Ovaa merka mo`at da ja koristat lozarite, ovo{tarite,
gradinarite. Korisnik na IPARD poddr{kata nameneta za
investicii vo zemjodelski stopanstva (merka 101) mo`e da bide
sekoe zemjodelsko stopanstvo registrirano vo Edinstveniot
registar na zemjodelski stopanstva pri Ministerstvoto
za zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo koe gi ima
podmireno site dava~ki kon dr`avata po osnov na danoci i
pridonesi i nema dolgovi kon Ministerstvoto po osnov na
sklu~en dogovor za zakup na dr`avno zemji{te i nabavka na
mehanizacija
L
ozarstvo
Prifatlivite proekti za lozarstvoto treba da se
naso~eni kon edna ili pove}e od slednite celi:
- obnovuvawe postojni lozovi nasadi vo lozarski reon za
zamena na vinovata loza so starost nad 20 godini ili
zamena na neprepora~ani i hibridni sorti na vinova loza
so priznaeni sorti soglasno Pravilnikot za klasifikacija
na vinskite sorti na grozje (Slu`ben vesnik 6/2007);
- podobruvawe na postojnite neefikasni sistemi za
navodnuvawe na lozovite nasadi;
- modernizacija na mehanizacijata za kultivacija na lozovi
nasadi;
- postavuvawe za{titni mre`i za za{tita od prirodni
nepogodi.
P
rifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii vo
lozarstvoto se slednite:
- nabavka na fitosertificiran saden materijal od vinova
loza (Vitis vinifera);
- nabavka na oprema za potporna konstrukcijata od drvo,
~elik, beton ili drug materijal i pridru`ni elementi;
- nabavka na oprema za mikroirigacioni sistemi za
navodnuvawe na zemjodelsko stopanstvo (navodnuvawe
kapka-po-kapka, podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija,
mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}
i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi, filtri,
oprema za postavuvawe razvodna mre`a, oprema za edinica
za fertirigacija, regulatorska oprema za protok,
kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija
na sistemot za navodnuvawe;
- nabavka na oprema za kroewe; oprema za mulcirawe,
kosilki, rotoseka~i, ~ista~i na korov/plevel, prskalki
za za{titni sredstva, priklu~ni za site terenski vozila,
grbni ili samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva,
atomizeri, opra{uvaci, aplikatori za cvrsti i te~ni
mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski
|ubriva;
- nabavka na elementi i oprema za postavuvawe za{titni
mre`i protiv grad;
- uslugi izvr{eni od treti lica za ramnewe i ~istewe na
terenot, podgotovka na zemjata za sadewe, sadewe vinova
loza, instalacija na komponenti za potporna konstrukcija,
postavuvawe za{titni mre`i protiv grad; instalacija na
sistem za navodnuvawe, vklu~itelno i kompjuterska oprema
i softver za regulacija na sistemot za navodnuvawe;
- dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti
studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so
proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i
nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od
ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i
licenci.
Zabele{ka: Ne se prifatlivi za kofinansirawe traktori,
motokultivatori, oprema za podgotovka na po~vata, oprema
za sadewe i ma{ini za berba, kako i |ubriva i |ubrewe na
po~vata.
10 | MOJA ZEMJA
O
vo{tarstvo
Prifatlivite proekti za ovo{tarstvoto treba da se
naso~eni kon edna ili pove}e od slednite celi:
- obnovuvawe postojni ovo{ni nasadi za zamena na
ovo{nite sadnici so starost nad 15 godini ili zamena na
neprepora~ani sorti na ovo{en nasad so priznaeni sorti
soglasno Pravilnikot za doma{ni i stranski odobreni
sorti na ovo{en saden materijal (Slu`ben vesnik
41/2006);
- podobruvawe na postojnite neefikasni sistemi za
navodnuvawe na ovo{nite nasadi;
- modernizacija na mehanizacijata za kultivacija na
ovo{nite nasadi;
- postavuvawe za{titni mre`i za za{tita od prirodni
nepogodi.
P
rifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii vo
ovo{tarstvoto se slednite investicioni tro{oci za:
- nabavka na fitosertificiran ovo{en saden materijal
vklu~itelno i lozov saden materijal za trpezno grozje i
niskosteblesti ovo{ki od sorti navedeni vo Pravilnikot
za doma{ni i stranski odobreni sorti na ovo{en saden
materijal so isklu~ok na hibridni sorti;
- nabavka na oprema za potporna konstrukcijata od drvo,
~elik, beton ili drug materijal i pridru`ni elementi;
- nabavka na oprema za mikroirigacioni sistemi za
navodnuvawe na zemjodelsko stopanstvo (navodnuvawe
kapka po kapka, podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija,
mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}
i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi, filtri,
oprema za postavuvawe razvodna mre`a, oprema za edinica
za fertirigacija, regulatorska oprema za protok,
kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija
na sistemot za navodnuvawe;
- nabavka na oprema za kroewe; oprema za mulcirawe,
kosilki, rotoseka~i, ~ista~i na korov/plevel, prskalki
za za{titni sredstva, priklu~ni za site terenski vozila,
grbni ili samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva,
atomizeri, opra{uva~i, aplikatori za cvrsti i te~ni
mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski
|ubriva;
- nabavka na elementi i oprema za postavuvawe za{titni
mre`i protiv grad;
- uslugi izvr{eni od treti lica za ramnewe i ~istewe
na terenot, podgotovka na zemjata za sadewe, sadewe na
ovo{niot nasad, instalacija na komponenti za potporna
konstrukcija, postavuvawe za{titni mre`i protiv grad;
instalacija na sistem za navodnuvawe, vklu~itelno i
kompjuterska oprema i softver za regulacija na sistemot
za navodnuvawe;
- dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti
studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so
proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i
nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od
ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i
licenci.
Zabele{ka: Ne se prifatlivi za kofinansirawe traktori,
motokultivatori, oprema za podgotovka na po~vata, oprema
za sadewe i ma{ini za berba, kako i |ubriva i |ubrewe na
po~vata.
G
radinarstvo
Prifatlivite proekti za gradinarstvoto treba da se
naso~eni kon edna ili pove}e od slednite celi:
- podignuvawe novi visoki plastenici zaradi zamena
na tunelskite folii i rekonstrukcija na postojnite
plastenici (osven na tunelski folii);
- podignuvawe novi staklenici zaradi zamena na tunelskite
folii i rekonstrukcija na postojnite staklenici vo
soglasnost so evropskite standardi za Oran`erii EN
13031-1:2003;
- izgradba na novi pridru`ni objekti za postberbeni
aktivnosti ili rekonstrukcija na postojnite objekti
za postberbeni aktivnosti vo postojnite plastenici i
staklenici (osven kaj tunelskite folii);
- modernizacija na odgleduvaweto zelen~uk na otvoreno.
rifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii
vo podignuvawe ili obnovuvawe oran`erii (plastenici
i staklenici so isklu~ok na tunelski folii) se slednite
investicioni tro{oci za nabavka na:
- elementi za nose~ki konstrukcii od metal za plastenici
ili nabavka na nose~ka konstrukcija od metal, gredi, drvo
ili drug materijal za staklenici;
- pokrivni elementi, paneli od staklo ili plasti~en
pokriven materijal ili najlonski platna od zajaknata
plastika, polikarbonat, akrilni ili drugi pokrivni
materijali so vek na traewe od najmalku pet godini;
- materijali za konstrukcija na za{titni pokrivki protiv
grad i sneg;
- grade`ni elementi za objekti za ~uvawe na gorivoto i
zasolni{ta za opremata;
- grade`ni elementi za izgradba ili podobruvawe na
kapaciteti za rasadnici za zelen~uk;
- grade`ni elementi za opremata za bespo~veno
odgleduvawe;
- oprema za komunalna infrastruktura, vodovod, odvod
i kanalizacija i tretman na otpadni vodi, instalacii
za odr`uvawe mikroklimatski uslovi (greewe, ladewe,
ventilacija) i elektri~na instalacija;
- oprema za za{teda na energija (iskoristuvawe na solarnata
energija, veternici i geotermalna energija);
- kompjuterska oprema i kompjuterski softver za kontrola
na sistemot za greewe, razladuvawe, vla`nost na vozduhot
i navodnuvawe, senzori i skrining vo oran`eriite;
- oprema za mikroirigacioni sistemi za navodnuvawe
(navodnuvawe kapka po kapka, podzemno navodnuvawe ‡
subirigacija, mikroprskalki i navodnuvawe so orosuvawe)
vklu~uvaj}i bazeni, cisterni/rezervoari za voda, pumpi,
filtri, oprema za postavuvawe razvodna mre`a, oprema za
edinica za fertirigacija, regulatorska oprema za protok,
kompjuterska oprema i kompjuterski softver za regulacija
na sistemot za navodnuvawe;
- nabavka na oprema za mulcirawe, kosilki, rotoseka~i,
~ista~i na korov/plevel, prskalki za za{titni
sredstva, priklu~ni za site terenski vozila, grbni ili
samopodvi`ni prskalki za za{titni sredstva, atomizeri,
opra{uva~i, aplikatori za cvrsti i te~ni mineralni
|ubriva, aplikatori za cvrsti i te~ni organski |ubriva;
- grade`ni uslugi za instalirawe grade`ni materijali i
oprema vklu~itelno i kompjuterski softver;
- dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti
studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so
proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i
nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od
ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i
licenci.
Zabele{ka: Ne se prifatlivi za kofinansirawe traktori,
motokultivatori, oprema za podgotovka na po~vata, oprema
za sadewe i ma{ini za berba, kako i |ubriva i |ubrewe na
po~vata.
P
P
rifatlivi tro{oci za kofinansirawe na izgradba na
novi pridru`ni objekti za postberbeni aktivnosti
ili rekonstrukcija na postojnite objekti za postberbeni
aktivnosti vo postojnite plastenici i staklenici se
slednite investicioni tro{oci za nabavka na:
- materijali za gradba i elementi za konstrukcija na
novi objekti ili obnovuvawe na postojnite objekti za
postberbeni aktivnosti i skladirawe sve` zelen~uk;
- oprema za vodovod, greewe/mikroklimatski instalacii,
ventilacija i klima-sistem, elektri~na instalacija,
odvod, kanalizacija i tretman na otpadni vodi;
- oprema za selektirawe na o{teteni kulturi;
- oprema za miewe i su{ewe;
- oprema za sortirawe i kalibrirawe;
- oprema za pakuvawe i etiketirawe;
- oprema za sistemi na podvi`ni lenti;
- oprema za predladewe, ladewe i razladuvawe;
- oprema za skladirawe i merewe te`ina;
- oprema za manipulacija, tovarawe, rastovarawe,
viqu{kari;
- oprema za monitoring na kvalitetot, kontrola i sistemi
za sledewe pri priemot, ~uvaweto i distribucijata;
- kompjuterska oprema i kompjuterski softver za sledewe i
kontrola na temperaturata i relativnata vla`nost;
- raboti izvr{eni od treti lica za grade`ni raboti
vklu~uvaj}i ru{ewe i ~istewe na terenot za gradba,
podgotovka na terenot za gradba i postavuvawe na
elementite za konstrukcija i materijalite za gradba,
instalacija na oprema za vodovod, greewe/mikroklimatski
instalacii, ventilacija i klima-sistem, elektri~na
instalacija, odvod, kanalizacija i tretman na otpadni
vodi, instalacija na prifatlivata oprema, instalacija na
kompjuterska oprema i kompjuterski softver za sledewe i
kontrola na temperaturata i relativnata vla`nost;
- dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti
studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so
proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i
nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od
ovlasteni eksperti kako i tro{oci za patentni prava i
licenci.
P
rifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii za
modernizacija na odgleduvawe na zelen~uk na otvoreno
se slednite investicioni tro{oci za nabavka na:
- oprema za mikroirigacioni sistemi za navodnuvawe na
zemjodelsko stopanstvo (navodnuvawe kapka po kapka,
podzemno navodnuvawe ‡ subirigacija, mikroprskalki i
navodnuvawe so orosuvawe) vklu~uvaj}i bazeni, cisterni/
rezervoari za voda, pumpi, filtri, oprema za postavuvawe
razvodna mre`a, oprema za edinica za fertirigacija,
regulatorska oprema za protok, kompjuterska oprema
i kompjuterski softver za regulacija na sistemot za
navodnuvawe;
- oprema za mulcirawe; kosilki; rotoseka~i; ~ista~i na
korov/plevel; prskalki za za{titni sredstva, priklu~ni za
site terenski vozila, grbni ili samopodvi`ni prskalki za
za{titni sredstva, atomizeri, opra{uva~i i aplikatori
za cvrsti i te~ni mineralni |ubriva, aplikatori za cvrsti
i te~ni organski |ubriva;
- elementi i oprema za postavuvawe za{titni mre`i protiv
grad;
- raboti izvr{eni od treti lica za postavuvawe za{titni
mre`i protiv grad, instalacija na sistem za navodnuvawe,
vklu~itelno i kompjuterska oprema i softver za regulacija
na sistemot za navodnuvawe;
- dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti
studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so
proektot, konsultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i
nadzor vo tek na sproveduvawe na proektot obezbedeni od
ovlasteni eksperti, kako i tro{oci za patentni prava i
licenci.
Dopolnitelnite merki za odgleduvawe dobitok za
proizvodstvo na surovo mleko
i odgleduvawe dobitok i `ivina za tov }e bidat objaveni vo
naredniot broj na "Moja zemja"
dekemvri 2009 /januari 2010 | 11
OVO[TARSTVO Jagodi
Pi{uva: Slavi{a [esti}
P
Odgleduvawe
jagodi po
holandski
recept
ri sadeweto jagodi, bez
razlika dali se raboti za
proizvodstvo na otvoreno
ili vo za{titen prostor,
najva`no e da se obezbedi zdrav
saden materijal od soodvetna kategorija. Kategorijata na sadnici na
jagodi uka`uva na brojot na cvetni
za~etoci i obemot na prinos, odnosno brojot na plodovi koj mo`eme da
go o~ekuvame vo prvata berba po
sadeweto. Vo slu~aj na proizvodstvo na jagodi na otvoreno, najrealno e da bidat posadeni sadnici
od A-kategorija, zatoa {to odnosot
na kvalitetot i prinosot vo prvata
berba so cenata na sadnicite i cenata na kilogram jagodi e najrealen.
Me|utoa, ako stanuva zbor za proizvodstvo na jagodi vo staklenici i
plastenici vo horizontalen i vertikalen sistem na odgleduvawe,
treba da se koristi saden materijal od A+ kategorija (holandska
oznaka). Vo toj slu~aj prvata berba
e dobra koga i cenata na plodovite
e zadovolitelna. Pri nabavkata na
saden materijal, mnogu e ednostavno da se utvrdi za koja kategorija
12 | MOJA ZEMJA
na sadnici se
raboti, so ednostavno prebrojuvawe na brojot na
sadnici vo gajbata. Vo edna gajba
mo`e da ima najmnogu 800 broja
od B-kategorija,
500 od A i 250 od
A+ kategorija.
Proizvodstvoto na bezvirusen
saden materijal
Plastenik na jagodi
za jagodi vo Holandija od strana na
odnosno za umno`uvawe na jagodite,
firmata RAPO zapo~nuva od po~etna
se koristat isklu~itelno sadnici od
bilka - SEE koja se odgleduva vo stroB-kategorija, zatoa {to tie posedugo kontrolirani uslovi, odnosno vo
vaat najmal genetski potencijal, so
staklenici koi se za{titeni so antiogled na toa deka mati~niot rasad
insektni mre`i. Kako rezultat na ova
na jagodi ne smee da procveta i rodi
strogo konrolirano proizvodstvo se
plod, a so toa }e dade najgolem broj
dobivaat sadnici na jagodi od Ekstra
novi, zdravi i dobro formirani sadElit kategorija - EE (bazni sadnici).
nici za proizvodstvo.
Sleden ~ekor e dobivawe elitna kategorija - sertificirana sadnica, koja
Holandskata fima RAPO svoite
se dobiva so umno­`uvawe na sadnici
iskustva im gi prenese i na makeod EE kategorija na otvoreno pole,
donskite proizvoditeli na jagodi.
pri {to se kontrolira zdravstveTie zabele`aa i odredeni problemi
nata sostojba i sortnosta.
na koi treba da se obrati vnimanie:
Ovoj vid na umno`uvawe se
voo~ena e pojava na bolesta Verticilorganizira isk­­lu~itelno
lium, koja nastanuva pri proizvodstvo
na pe­s­o­~no zemji{te koe
na saden materijal, goleminata na
poradi svojata str­uk
­ tura
sadniot materijal i brojot na proizne go za­d­r`uva vi{okot
vedenite koli~estva vo prvata berba
na vlaga koja mo`e da prene odgovaraat na kategoriite na saddizvika pojava na bolesti
nici koi se nabaveni, cenata po koja
kako {to e Verticillium i
se nabavuvani sadnicite e premnogu
Phytophtora fragarie. Isto
visoka.
taka, zemji{teto na koe se
Pretstavnicite na RAPO istakumno`uvaat ne treba da
naa deka e potrebno zdru`uvawe na
bide prethodno posadeno
farmerite i zaedni~ko plasirawe
so jagodi ili kompir, tuku
na proizvodstvoto, kako i pravewe
so p~enica ili p~enka
na zaedni~ki nara~ki na sadniot mazaradi izbegnuvawe na
terijal.
opasnosta od pojava na
nematodi. Za ovaa namena,
RAPO
Rucphensebaan 58, 4706 PJ Roosendaal
0031-165-542942, HOLLAND, [email protected]
predstavnik :
ProFruit, Beograd
Slaviša Šestić
+ 381 63 419 431
[email protected]
So zdrav saden materijal do dobar profit!
OVO[TARSTVO Odgleduvawe mu{muli
Ovo{je koe
mo`e da
stane
prepoznatliv
makedonski
proizvod
„Treba da se iznajdat na~ini za plasman na mu{mulite vo stranstvo, so etiketa na
ekolo{ki ~isto i zdravo organsko proizvodstvo, koe mnogu se bara na evropskite i
svetskite pazari”, veli Stojan Dimovski od Veles koj ve}e 30 godini se zanimava so
proizvodstvo na mu{muli
Pi{uva: Antoanela Dimitrievska
M
u{mulata e edinstvenoto ovo{je {to uspeva
bez nikakva hemiska za{tita. Toa e potencijal {to Makedonija treba da go iskoristi kako zemja na ~ija po~va odli~no uspeva
mu{mulata, a koja za `al nepravedno e zapostavena od
nadle`nite vo zemjodelstvoto, no i od potro{uva~ite.
Ovie soznanija gi dobivme od Stojan Dimovski od Veles
koj ve}e 30 godini se zanimava so proizvodstvo na
mu{muli. Toj vo 70-tite godini od minatiot vek zasadil duri 65 stebla so mu{muli vo mesnosta Bav~ite,
vo blizina na Veles. “Vo toa vreme be{e golema investicija. Drvcata koi bea kalemeni gi nabavivme od
rasadnik i gi zasadivme. Na po~etokot dobro ni ode{e,
berevme vo prosek po dva tona mu{muli, a tie imaa i
dobra cena, ~inea kolku eden kilogram kosteni. Vo toa
vreme ima{e pogolema pobaruva~ka otkolku ponuda, pa
zatoa dr`evme i dobra cena. No, se smenija vremiwata i
zatoa isekov pogolem del od steblata, a na nivno mesto
nasadiv lozje. Ostanaa samo petnaesetina stebla”,
veli Stojan. Toj gi prodava na pazarite niz Makedonija,
niz prodavnicite za ovo{je niz Veles i sosednite gradovi. “Golem problem e cenata. Taa iznesuva 20 denari
za kilogram, i na golemo i na malo, i ne se isplatuva
nejzinoto proizvodstvo”, veli Stojan. Spored nego,
treba da se iznajdat na~ini za plasman na mu{mulite
vo stranstvo, so etiketa na ekolo{ki ~isto i zdravo
organsko proizvodstvo, koe mnogu se bara na evropskite i svetskite pazari.
Mu{mulata, kako i sekoja ovo{ka, si bara nega, treba
da se izora zemjata okolu niv, da se izvr{i rezidba na
kro{nite koi se mnogu razgraneti i najva`no, da se poleva. Taa bara mnogu voda.
14 | MOJA ZEMJA
“Vo posledno vreme ne im obrnuvam mnogu vnimanie, a
sepak imam dobra berba. Vo prosek beram od 700 do 800
kilogrami. Plodot kako i kaj site ovo{ki go beram u{te
dodeka e zelen, od 20 oktomvri do krajot na noemvri, i go
ostavam vo plasti~ni gajbi da sozree”, objasnuva Stojan.
Mu{mulata se jade samo koga e meka i zrela. Toga{ e
kiselo-blaga i mnogu vkusna. Taa e bogata so vitamin C
isto kako i kivito i mandarinata. „Od mu{mulata”, veli
Stojan, mo`e da se podgotvuva marmalad i da se vari vino
i rakija. Toj ima vareno rakija, koja ima specifi~en miris
i vkus poradi semkite. Vo nekoi zemji toa e atrakcija, naglasuva Stojan.
Zelkata - egzistencija za vele{anecot Simeon GRADINARSTVO
Ako raboti{
naporno, ima za
`iveja~ka
Simeon Gogev sadi dve sorti na zelka, „futo{ka” i „srpski melez”.
Spored nego, ovie sorti se najpogodni za makedonski uslovi
Pi{uva: Antoanela Dimitrievska
V
o blizina na Veles, vo mesnosta Bav~ite, Simeon Gogev ima svoja bav~a kade {to odgleduva
zelka. Ima zasadeno od s# po malku, kromid,
praz, no sepak najgolemo vnimanie posvetuva
na zelkata.
„Bav~ata ja imam od poodamna, u{te dodeka rabotev vo
Topilnicata. Toga{ doa|avme so `ena mi e decata tuka na
rekreacija i sadevme po ne{to za doma. Po zatvoraweto na
Topilnicata, ve}e {est i pol godini bav~ata e edinstvenata egzistencija za moeto ~etiri~leno semejstvo. Ama ne
se `alam. Ako raboti{ naporno, ima za edna `iveja~ka”,
veli Simeon koj dvaeset godini sadi zelka i dobro mu odi
so ovoj zelen~uk.
Toj odgleduva zelka na polovina dekar i vo prosek dobiva dva tona prinos. Zelkata ja plasira na golemo i toa
na makedonskite pazari i po piljarite. Cenata na golemo
e 7-8 denari za kilogram, a vo piljarite na malo po 10 denari. „Niska e cenata”, se `ali Simeon, koj smeta deka taa
treba da bide 10-12 denari za kilogram na golemo, za da mu
se isplati trudot. Toj istaknuva deka zelkata najmnogu se
prodava vo esenskiot period.
Simeon se obidel da proizvede zelka spored organsko
zemjodelstvo, po primer na na{ite predci, da gi prska
zelkite so koprivi staveni vo voda. No, ne mu uspealo, pa
povtorno moral da gi za{titi so preparati. Veli deka upatstvata za rabota gi osoznal od bro{uri i spisanija za
proizvodstvo, no crpel znaewa i od postarite i poiskusni zemjodelci.
Toj sadi dve sorti na zelka, „futo{ka” i „srpski melez”.
Spored nego, ovie sorti se najpogodni za makedonskite uslovi. Futo{kata raste golema, no ima mala te`ina od od
1,5 do 3,5 kilogrami. Srpskiot melez e so mnogu pomal plod,
no te`ok i do tri kilogrami. „Srpskiot melez se stava
naesen za kisela zelka, no za mene i futo{kata e dobra
i ~esto ja stavam vo bure za kisela zelka”, ni pojasnuva
Gogev.
So dobra organizacija s# mo`e da se postigne, veli
ovoj porane{en topilni~ar, koj po silata na okolnostite
se preorientiral vo zemjodelec. Veli deka ne se `ali od
rabotata, no bara trudot na zemjodelcite da im bide malku pove}e vrednuvan so cel zemjodelskite proizvodi da
imaat podobar plasman.
Seewe na zelkata
"Se zapo~nuva so orawe, potoa zemjata se kultivira so
freza, se sitni i se ramni. Potoa se pravat redovi i se
see zelkata. I tuka ima mehanizacija i skoro ni{to ne se
izvr{uva ra~no, veli Simeon. Samo berbata e ra~na i mora
da se upotrebi no`. Zelkata treba da se bere koga e tvrda.
“Moite zelki se vkusni bidej}i gi navodnuvam i toa so sve`a
voda koja ja vadam od pumpa na dlabo~ina od 8,5 metri”, veli
Simeon.
“Zelkata mo`e da ja ima vo sekoe vreme od godinata, samo
treba da se tempira seeweto spored periodot koga sakame
da ja imame. Sozreva vo prosek od 90 do 120 dena, a vo leto
mo`e{ da ja ima{ za sekoj den. Zatoa treba da se presmeta
koga da ja see{. Semeto proniknuva za ~etiri dena na
nadvore{na temperatura od 18 do 20 celziusovi stepeni”,
objasnuva Simeon.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 15
AGENCIJA ZA POTTIKNUVAWE NA RAZVOJOT NA ZEMJODELSTVOTO
Plastenicite -
efikasen na~in na
proizvodstvo
Pi{uva: Safka Markludova
Odgleduvaweto zelen~uk vo za{titen prostor i bez dogrevawe ovozmo`uva porano sozrevawe na plodovite so
{to se dobiva porano izleguvawe na pazar do eden mesec vo odnos na odgleduvaweto na otvoreno. Odgleduvaweto
vo za{titen prostor se nametnuva i od edna druga pri~ina ‡ {tetnoto vlijanie na klimatskite promeni vrz
rastenijata, osobeno za{tita od son~evoto zra~ewe. Vo ju`niot region na Republikata ve}e odamna ne se odgleduva
domat na otvoreno poradi damkite od son~evite zraci na plodovite, tuku isklu~itelno pod plastenici vo
nekolku rekolti. Damkite od sonceto se zabele`uvaat i na zelen~ukovi i na ovo{ni proizvodi. Vo poslednite
godini proizvodstvoto na piper se zgolemuva vo za{titen prostor, bidej}i poka`uva podobri rezultati otkolku
na otvoreno, kako raniot piper, taka i “kurtovskata kapija”.
Konstrukcija
Spored izgledot i konstrukcijata, plastenicite mo`at da bidat razli~ni, no zaedni~ko za site tipovi
e toa {to imaat nose~ka konstrukcija i pokrivka. Konstrukcijata treba da bide cvrsta i sposobna da ja
izdr`i silata na vetrovite koi duvaat vo proizvodniot region i naj~esto se pravi vo kombinacija od
betonski stolbovi i metalni profili. Pokrivkata mo`e da bide od razni vidovi sovremeni PVC folii.
Tie obezbeduvaat visoka elasti~nost, dobri opti~ki karakteristiki, visok indeks na zadr`uvawe na
toplinata, so dodaten aditiv koj go namaluva povr{inskiot napon na kondenziranite kapki spre~uvaj}i
go na toj na~in okrupnuvaweto i kapeweto vo folijata i so drugi karakteristiki kako prednosti.
Plastenicite mo`at da bidat bez zagrevawe, so za{titno (delumno) zagrevawe i celosno greewe. Spored
toa, mikroklimata vo plastenicite mo`e delumno i celosno da se regulira i ima osobeno zna~ewe, bidej}
i i najmalite promeni koi te{ko se zabele`uvaat mo`at da im nanesat golemi {teti na posevite.
Son~evata
svetlina
Zasen~uvawe odnadvor so kal
najte{ko se regulira
od site drugi prirodni
faktori. Poznato e deka
del od son~evata svetlina
{to pa|a na providniot
pokriv se odbiva ili se
vpiva vo nego. Nedovolnoto
koli~estvo svetlina go
zabavuva razvitokot na
rastenijata, go vlo{uva
vkusot
na
plodovite
Isciglen rasad od nesoodveten svetlosen i
poradi namaluvawe na
toploten re`im
procentot na {e}eri i
dr.
Nedostigot od son~eva
svetlina se nadomestuva so elektrosvetlina, no samo kako nadopolnuvawe. Rastenijata vo plasteni~koto
proizvodstvo nekoga{ stradaat i od preintenzivna son~eva svetlina. Ova se izbegnuva so zasen~uvawe na
pokrivot so rastvor od glina, var ili, pak, so postavuvawe zavesi od platno, pletena mre`a i dr.
Pokrivawe so agril (za{titno platno)
vo uslovi bez dogrevawe
16 | MOJA ZEMJA
Za{titno greewe za odr`uvawe pri
incidentni potrebi
Temperaturata na vozduhot vo
objektot e mnogu zna~ajna za razvojot
na rastenijata. Son~evata svetlina
u~estvuva vo fotosintezata, no isto
taka se pretvora vo toplotna energija
podignuvaj}i ja temperaturata na
vozduhot i na po~vata ili podlogata.
Treba da se obezbedi optimalnata
temperatura za odgleduvawe, koja e
vo tesna vrska so oddelnite vidovi
rastenija, fazata na razvitokot,
metodot na odgleduvawe i dr.
AGENCIJA ZA POTTIKNUVAWE NA RAZVOJOT NA ZEMJODELSTVOTO
Potrebata od vlaga na posevite e
povrzana so temperaturata, odnosno
ako se zgolemuva ednata treba
da se zgolemi i drugata. Lo{iot
odnos pome|u niv predizvikuva
razni anomalii od koi pova`ni se
slednite:
- visok procent na vlaga pri niska
temperatura doveduva do pojava na
bolesti;
- namaleno ramni{te na vlaga
pri uslovi na visoka temperatura
doveduva do razvoj na {tetnici
(osobeno crveno paja~e);
Vi{ok na vlaga od preobilno navodnuvawe
Kvalitetno navodnuvawe
Nedovolno navodnuvawe
- zgolemeno koli~estvo vlaga na
po~vata predizvikuva namalena aeracija,
vlo{uvawe
na
toplotniot
re`im,
oslabuvawe na mikroflorata, zapirawe na
rasteweto na rastenijata i dr.;
‡ namalenoto koli~estvo vlaga vo
po~vata predizvikuva namaluvawe na
asimilativnata povr{ina, gubewe na
cvetovite i dr.
Najefikasen na~in za navodnuvawe so
mnogubrojni prednosti e sistemot kapka
po kapka.
Atmosferskata vlaga se regulira so
ventilacija (provetruvawe), smaluvawe na
intenzitetot na evaporacija na po~vata
(so poretko navodnuvawe), so poka~uvawe
na temperaturata i dr. Ako ima potreba od
zgolemuvawe na vlagata so ograni~uvawe na
ventilacijata, pointenzivno navodnuvawe,
orosuvawe so orosuva~i vo atmosferata i
rastenijata i dr.
Ventilacija. Plastenicite treba da imaat dobra ventilacija zatoa {to ima mo`nost za zgolemuvawe na
koncentracijata na {tetni gasovi, a namaluvawe na korisnite gasovi. Za spre~uvawe i otstranuvawe na {tetnite
gasovi vo za{titenite prostori e potrebno podigawe na posolidni objekti so pogolema visina, so soodvetni
otvori za redovna i izobilna ventilacija. Za{titenite prostori {to se zatopluvaat so nekoi tehni~ki
zatopluva~i ponekoga{ mo`e da imaat pomala koncentracija na jaglerod dioksid (CO2) od normalnata. Ovaa
pojava se otstranuva so ventilacija i gazacija so CO2 (dodavawe na CO2, no samo vo nekoi pogolemi oran`erii).
Isciglen rasad od nesoodveten svetlosen i toploten re`im
Dobro postaveno provetruvawe
na plastenik
Otstranuvawe na tavanot - otkrivawe na
za{titnoto tavansko platno preku den
dekemvri 2009 /januari 2010 | 17
POLJODELSTVO Odgleduvawe grav
Bra}ata Velkovi
najgolemi proizvoditeli
na grav
Pi{uva: Stojan Lazarov, FFRM Ko~ani
B
ra}ata Velkovi od selo
Vreskovo se najgolemi
pro­­izvoditeli na grav vo
regionot. Jon~e, Stojan,
Dragi, Vase i Bone pove}e od ~et­
iri godini so sopstven trud i mehanizacija proizveduvaat grav na
povr{ina od okolu 12 hektari.
Gravot bara golema nega i
posvetenost,
velat
Velkovi.
Tie naesen ja oraat po~vata,
a naprolet ja me{aat so lesen
traktor. Seidbata ja izvr{uvaat so
~etiriredna sealka na rastojanie
od 64 h 15 sm so seme od 50 kg na
hektar. Vremeto na seidba e krajot
na april, a po ovaa operacija
vedna{ se pristapuva kon valawe
na povr{inata. Po niknuvawe na
gravot se kultivira so kultivator
koj e trireden.
“Okopuvaweto se odviva ra~no,
so argati. Se slu~uva da imame 20
rabotnici, koi treba da ja zavr{at
rabotata za edna nedela”, velat
Velkovi.
Skladi{te so grav
18 | MOJA ZEMJA
Slo`ni bra}a
Vo tekot na vegetacijata na
gravot se vr{i navodnuvawe i toa
3-4 pati so sistem na rasprskuva~i.
Za{titata e samo so insekticidi
za uni{tuvawe na lisnite vo{ki, a
se odviva so traktorska prskalka.
„Samata berba, isto taka, e ra~­
na operacija koja zapo~nuva so
kornewe na rastenieto i kako takvo
se ostava 4-5 dena na niva za da se
isu{i dobro”, velat Velkovi.
Vr{eweto e so gazewe na steb­
lata i me{unkite so traktor, a
se primenuva veeweto so pomo{
na veter za da se is~istat site
primesi od gravot. Prinosot na
gravot se dvi`i od 1800 do 1900
kg na hektar. Toj se prodava po
cena od 100 denari na malo, a
na golemo od 70 do 80 denari za
kilogram. Najgolem problem za bra-
}ata Velkovi vo odgleduvaweto na
gravot e plasmanot. Tie velat deka
golemo koli~estvo grav se uvezuva
od drugi dr`avi po poniski ceni,
so lo{ kvalitet.
Vr{eweto e so
gazewe na steblata
i me{unkite so
traktor
RUBRIKA
dekemvri 2009 /januari 2010 | 19
ALTERNATIVEN TURIZAM Razvoj na turizam vo selata
Ruralniot turizam
- isplatliv biznis
Pi{uvaat: Biljana Petrovska Mitrevska, Berta Kitinska
M
Vo odredeni regioni vo Makedo­nija se razviva ruralniot
turizam, najmnogu vo planinskite pre­deli. Najgolemiot
broj registrirani doma}instva koi se zanimavaat so
selski turizam se od Berovo i Kru{evo.
20 | MOJA ZEMJA
akedonija poseduva golem potencijal za razvoj na ruralniot turizam
i treba da se raboti na ova pole. Ova e porakata {to ni ja poso~uvaat
golem broj posetiteli so cel da go razvivame ruralniot turizam.
Prirodnata ubavina, dobrite klimatski uslovi, golemiot broj sela,
vkusnata tradicionalna hrana uka`uvaat na faktot deka mo`e da razvivame
ruralen turizam i da se obezbeduva egzistencija od nego.
Pod poimot "ruralen turizam" se sretnuvaat razni nazivi: ekoturizam, selski turizam, agroturizam, eko-ruralen turizam i sl. Ruralniot turizam e koncept na turizam vo selskite doma}instva, koj se temeli na koristewe na ruralniot prostor vo kontekst na turisti~ki ponudi. Se odviva nadvor od urbanite
naselbi i nema masoven oblik. Pazarot na ruralniot turizam e golem. Za vakov
turizam se zainteresirani i doma{ni i stranski turisti, posebno onie posetiteli koi se zasiteni od masoven turizam. Osven so proda`ba na sopstvenite
proizvodi, prihod se ostvaruva i so uslugi za smestuvawe, tradicionalna hrana i odredeni drugi aktivnosti – neposreden kontakt so doma{nite `ivotni,
u~estvuvawe vo zemjodelskite raboti, varewe rakija, javawe i sl.
Vo odredeni regioni vo Makedonija se razviva ruralniot turizam, najmnogu
vo planinskite predeli.
“Najgolemiot broj registrirani doma}instva koi se zanimavaat so selski
turizam se od Berovo i Kru{evo. Spored podatocite {to gi imame, za razlika
od prethodnata godina, ruralniot turizam kaj nas e zgolemen za 13 procenti. Za razvoj na ovoj vid turizam Ministerstvoto za ekonomija ima napraveno
nekolku pilot-proekti kako {to e Braj~ino, Lazaropole, Jan~e, a najnoviot
virtuelen pilot-proekt e ‘Makedonskoto selo’ koe }e bide smesteno vo Skopje nad ‘Panorama’”, veli Zoran Nikolovski od sektorot za turizam od Ministerstvoto za ekonomija. Spored nego, potrebna e pogolema promocija za razvoj
na ovoj vid turizam preku formirawe zdru`enie ili asocijacija, edukacija
na zainteresiranite za ovoj vid na biznis, pogolem marketing koj opfa}a izrabotka na promotivni materijali (bro{uri), turisti~ki ponudi od strana na
agenciite, kako i izrabotka na veb-sajtovi. Nikolovski istaknuva deka IPARD
fondovite se golema {ansa koja treba da se iskoristi za razvoj na ovoj vid
turizam.
Turisti~kite rabotnici velat deka postoi mo`nost za razvoj na ruralniot i alternativniot turizam, no treba da se standardiziraat uslovite za
rabota, a ne da se konvencionaliziraat.
Nevladinata organizacija “Razvoj na alternativen turizam – Qubojno” e
prva koja zapo~na na organiziran na~in da raboti za razvoj na vakov vid turizam, vo kogo vleguva i ruralniot. Tie trgnaa od idejata deka vakviot vid
turizam treba da bide dopolnitelna dejnost na naselenieto koe `ivee vo ruralnite sredini. Spored niv, treba da se raboti planski, organizirano i obedineto od strana na zemjodelcite za razvoj na ruralniot turizam, a od druga
strana, dr`avnite institucii mora da bidat poaktivni na ova pole. „Mora da
se sredat pati{tata i da se urbaniziraat samite ruralni mesta, da se zapo~ne
so dobra kampawa i promocija i dobro da se definira i napravi zakonskata
regulativa”, veli Andrea Sekulovski od NVO “Razvoj na alternativen turizam
–Qubojno”.
Vo sosednite dr`avi se raboti na razvoj na ruralniot turizam.
Ruralnoto podra~je vo Republika Hrvatska zafa}a 92 procenti od teritorijata i vo nego `ivee 40 procenti od naselenieto. Za razvoj na ruralniot
turizam (za~uvuvawe na indentitetot, arhitekturata, tradicijata, starite
zanaeti, kako i plasmanot na zemjodelskite proizvodi) Ministerstvoto za
turizam vo Hrvatska dava povolni krediti koi se dvi`at od 10.000 do 300.000
evra so 8% kamatna stapka i rok na otplata do 15 godini. Denes vo Hrvatska
ima 264 registrirani stopanstva koi se zanimavaat so turizam. Selskiot turizam pretstavuva nova razvojna {ansa za o`ivuvawe na ruralnite sredini.
Hrvatskite eksperti smetaat deka ne e potrebno da se tro{at pari na skapi
promotivni kampawi, odnosno pogolem del od sredstvata da bidat nameneti
za turisti~kite agencii i ponudite za prestoj vo odredena ruralna sredi-
Osumdesetgodi{nata Nikolina Angelovska 30 godini se
zanimava so turizam vo seloto Braj~ino. „Turizmot e mojot
`ivot. Nie ja imavme i prvata kafeana vo Braj~ino, ‘Balton’,
a potoa zapo~navme so izdavawe sobi i podgotvuvawe tradicionalna hrana. Alternativniot turizam e mnogu interesna
i ubava rabota, a od nego se obezbeduva i egzistencija”, veli
Angelovska, koja istaknuva deka vo Braj~ino doa|aat stranski turisti.
Braj~ino
na. Kako dokaz tie go nudat podatokot
deka duri 50% od Germancite odat na
odmor preku turisti~kite agencii.
Srbija ima 300 doma}instva na
podra~je od 34 op{tini koi se zanimavaat so selski turizam. Spored ekspertskata analiza, edno selsko doma}
instvo koe se zanimava so izdavawe
sobi vo selata godi{no zarabotuva
16.000 evra.
Za pogolem razvoj na selskiot turizam, pokraj ponudite za razgleduvawe na nejzinite prirodni ubavini i
tradicijata, Srbija na svoite turisti
im ovozmo`uva da odgleduvaat ovo{je
i zelen~uk na odredena povr{ina so
cel na krajot od svojot prestoj so sebe
da ponesat od “zdravata hrana” koi
samite ja proizvele.
Atrakcija vo Dojran e prigotvuvaweto
ribi, pe~eni na trska. Turistite velat deka
ova e prekrasno jadewe.
Bra~niot par Elida i Slave Stankovski
`iveele vo Skopje, a `ivotniot pat gi donel
vo Qubojno, rodnoto mesto na Elida. Tie
izdavat sobi, imaat ribnik i restoran so
tradicionalna makedonska hrana. Svojata
egzistencija, isto taka, ja obezbeduvaat i
so odgleduvawe kompir i p~eli. „Vo Qubojno najdov mir i ubavina. Nikoga{ pove}e
nema da se vratam vo Skopje. Ovde mi e mnogu
ubavo”, veli Slave. Elida i Slave velat deka
turistite se zainteresirani za prestoj vo
Qubojno i toa posebno vo letniot period, no sepak spored niv treba mnogu da se
raboti i od strana na naselenioto, no i od
strana na vladinite institucii.
Slav~o Malinovski od Berovo ima svoj ran~
vo blizina na Berovskoto Ezero. “Ovoj ran~ go
imam napraveno pred 15 godini, taka {to poslednite godini izdavam sobi i podgotvuvame
tradicionalni jadewa”, veli Slav~o. Vo pretstojniot period toj planira da go prisposobi
ran~ot za javawe kowi, {to }e bide u{te pogolema atrakcija za turistite. Za Berovo ima golem
interes i od doma{ni i od stranski turisti.
Slav~o svojot ran~ go reklamira i na holandska
veb-stranica so cel da privle~e pove}e stranski turisti.
Na okolu pet kilometri od Bitola, vo s. Krklino, vo domot na Bor~e Tanevski (54) se nao|a golema zbirka na stari
predmeti, antikviteti, avtomobili, motocikli, nosii itn. Na vlezot na seloto ima postaveno golem baner od koj posetitelite mo`at da pro~itaat “Etno-avto muzej”. Bor~e e vo tek na sreduvawe na ~etiri prostorii za prespivawe na
posetitelite. Toj zapo~nal so ovaa rabota kako hobi. Golem del od predmetite mu se kupeni, no nekoi i podareni.
Muzejot mu e podelen na “avto” i “etno-muzej”. Avto-muzejot e podelen na motocikli i avtomobili, dodeka etno-muzejot
e podelen na ~etiri prostorii: gradska,
selska, evrejska prostorija i antikvarnica. Bor~e veli deka mo`e da se egzistira od ruralen turizam. Golem problem
za Bor~e e nenapraveniot pat do ku}ata
od okolu 200 metri. Sorabotuval so kompanii koi snimaat filmovi kaj nas i im
pazajmuval predmeti, kako i pri snimawe
muzi~ki spotovi. Poseti imal od razni
zemji, Germanija, Holandija, Turcija, Argentina, Italija.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 21
P^ELARSTVO Uni{tuvawe na p~elite
Jaki insekticidi,
pri~ina za masoven
pomor
F
rancu­s­k­ite
p~elari vo
pove}­e na­
v­rati protestiraa na ulicite
vo Pariz so cel da
poka`at revolt za
masovnoto koristewe
insekticidi vo zemjodelstvoto, {to mo­
`ebi e pri~ina za pomorot na p~elite. Vo
90-tite godini na minatiot vek nekoi od
p~elarite vo Fran- se: parazitite, infektivnite bolesti, uni{tuvaweto na
cija gi imaa izgubeno prirodata i promenata na klimata. Vo sredinata na maj,
svoite p~elni seme- pretsedatelot na zdru`enieto, Anri Kleman, zapo~na da
odgleduva {est novi roevi, vo predgradieto na Pariz. Po
jstva. Vo prosek, vo
negoviot primer trgnaa i drugi p~elari, koi vo Francija
Francija se uni{teni po~naa da ~uvaat p~eli vo gradovite, vo parkovite vo Verokolu 30% p~eli. saj.
P~elarite se prisetuvaat deka vo 1995 godina za prv
“Sakam, pred s#, da gi motiviram mladite so cel da
pat bile upotrebeni jaki insekticidi koi se glavna poka`eme {to treba da se napravi i kako da se za{titat
pri~ina za masovniot pomor. „Vo princip se soglasu- p~elite. Mora da vnimavame na {tetnosta na pesticidite
vam so p~elarite, no smetam deka pesticidite ne se i da dademe mal pridones sadej}i cve}e vo na{ite gradiedinstvenata pri~ina za masovniot pomor nasekade vo ni koe }e bide hrana za p~elite. Treba da sfatime deka
svetot. Postojat su{tinski raboti koi se identi~ni. p~elite se nezamenlivi”, veli Anri Kleman.
Globalno gledano, imame zabele`ano
nekoi pojavi. Prvo, sekade kade {to
Ko{nici so p~eli srede Pariz
se koristat pesticidi na p~elite
im e vlo{eno zdravjeto”, veli @an
Minatata prolet pove}e ekolo{ki
Mark Bonmaten, istra`uva~ vo Cenorganizacii, kako i p~elarskite
tarot za molekularna biofizika vo
zdru`enija, zapo~naa kampawa za soOrleon.
birawe potpisi za peticija protiv
Francuskoto
p~elarsko zdr­
u­`enie UNAF
ja pretstavi
geograskata
karta na koja
jasno se gleda
deka najgolemiot
pomor na p~eli
se zabele`uva vo
regionite kade {to
e najintenzivno
industriskoto
zemjodelstvo.
Francuskoto p~elarsko zdru`enie
UNAF ja pretstavi geografskata karta na koja jasno se gleda deka najgolemiot pomor na p~eli se zabele`uva vo
regionite kade {to e najintenzivno
industriskoto zemjodelstvo. Ovaa
tema ima predizvikano golemi polemiki vo svetot na naukata. Nau~nicite
uka`uvaat na brojnite faktori koi
im na{tetuvaat na p~elite kako {to
22 | MOJA ZEMJA
upotreba na pesticidite. Dosega se
sobrani 45.000 potpisi. Mi{el Vampuj
e pretsedatel na regionalnata uprava
na oblasta Pariz i voedno obo`avatel
na p~elite. Vo parkot na upravata
vo regionot na Pariz, koj se nao|a vo
vnatre{nosta na dvorot vo kompleksot
na zgradata, vo 2008 godina se postaveni osum ko{nici.
„Vo centarot na Pariz p~elite
proizveduvaat mnogu med bidej}i ima
mnogu pomalku pesticidi otkolku vo
agrarnite regioni. I vrabotenite
se imaat navikanato na ovie p~eli.
Dosega nikoj ne e bocnat od p~elite, a
nivnite ko{nici se smesteni vedna{
pod prozorcite na samite politi~ari.
Ako sudime po koli~estvoto med {to go
proizveduvaat na ova mesto, o~igledno
im e dobro”, veli Mi{el Vampuj.
Bor~e Pavlov, p~elar od Skopje P^elarstvo
“Vo pregovor sum so
trgovskata mre`a vo
Skopje za proda`ba
na organskiot med
~ija cena na golemo
}­e bide 320 denari za
kilogram, a na malo
okolu 400 denari za
kilogram”, veli Bor~e
P~elareweto semejna tradicija
Pi{uva: Berta Kitinska
Skopjanecot Bor~e Pavlov ve}e
~etiri godini go izdr`uva svoeto semejstvo odgleduvaj}i p~eli.
“P~elareweto vo moeto semejstvo e tradicija koja se prenesuva od
koleno na koleno”, veli Bor~e. Na
trome|eto pome|u Skopje, Kumanovo i
Sveti Nikole, vo seloto @iviwe, se
smesteni dvata p~elarnika na Pavlov,
od koi edniot ima 100, a drugiot 190
p~elni semejstva. Ovaa godina Bor~e
dobi sertifikat za organsko proizvodstvo na med.
“Vo pregovori sum so trgovskata
mre`a vo Skopje za proda`ba na organskiot med ~ija cena na golemo }
e bide 320 denari za kilogram, a na
malo okolu 400 denari za kilogram.
Za da bidete organski proizvoditel mora da ispolnuvate nekoi od
Recepti za organsko
tretirawe protiv nozemoza
Kako sredstvo protiv nozemoza Bor~e
koristi 30% alkoholen rastvor od
propolis i su{ena `alfija (salvia
officinalis).
„Od 30% alkoholen rastvor od propolis se zema 15 mililitri koi se rastvoraat vo 1/2 litar destilirana voda.
So ovoj rastvor gi prskame p~elite
vrz satonoscite”, veli Bor~e.
Za za{tita od nozemozata, isto
taka, se koristi 200 grama isu{ena
`alfija (salvia officinalis) koja
se potopuva vo eden litar 96% alkohol etanol i eden litar destilirana
voda.
“Rastvorot go ostavame da otstoi od
sedum do deset dena. Potoa se proceduva i dobieniot ekstrakt se me{a
vo razmer 1/1 so destilirana voda. Na
sekoj treti den rastvorot go nanesuvame vrz satonoscite kade {to se
smesteni p~elite. Toj se nanesuva vkupno 4 do 5 dena”, veli Bor~e.
pravilata kako {to e oddale~enost
na p~elarnikot od najmalku 3 km od
fabrikite, p~elarnikot da ne bide
smesten vo blizina kade {to ima intenzivno zemjodelstvo. Isto taka, ne
smee da se koristat hemiski sredstva,
a prihranuvaweto na p~elite treba
da bide so organski {e}er ili med koi
sami si go proizveduvame”, raska`uva
p~elarot Bor~e Pavlov.
Soprugata Vesna od p~elnite proizvodi pravi vosok, dneven i no}en krem
za lice, krem za problemati~na ko`a,
voso~en krem za omeknuvawe na stapala i propolis-mast.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 23
STO^ARSTVO Ve{ta~ko osemenuvawe
Genetski
materijal za
visokokvalitetni
mle~ni kravi
Ekspertite istaknuvaat
deka farmerite treba
da zapo~nat da investiraat vo vakviot na~in na
oploduvawe i dobivawe
rasi na kravi koi davaat
pove}­e mleko i se otporni
na bolesti. Za Makedonija
e dobro da se odgleduvaat
“hol{tajn” kravite
V
e{ta~koto osemenuvawe,
momentno, e najprimenuvaniot veterinarno-medicinski biotehni~ki metod vo
globalni ramki. Vo reprodukcijata, sekade vo svetot, upotrebata
na ovoj metod poka`uva nagorni
trendovi. I pokraj toa {to ovoj
metod kaj nas se primenuva u{te vo
ranite 50-ti godini na minatiot
vek, zastapenosta e s# u{te mala.
Spored podatocite od Upravata za
24 | MOJA ZEMJA
Pi{uva: Biljana Petrovska Mitrevska
veterinarstvo, vo Makedonija se
registrirani okolu 250.000 grla
goveda, od koi najgolemiot procent se kravi koi se ve}e vlezeni
vo reprodukcija. Od taa brojka
samo kaj 40% ve{ta~koto osemenuvawe e metodot koj e upotreben
vo reprodukcijata na govedata.
Ovaa presmetka e vrz osnova na
brojot na distribuirani dozi od
Centarot za proizvodstvo na genetski materijal, pri Fakultetot
za veterinarna medicina, Skopje.
“Spored Zakonot za sto~arstvo,
ovaa biotehnologija e propi{ana
kako edinstven metod koj treba da
se koristi, osven vo te{ko dostapni regioni, kade {to ne e mo`no
da se organizira distribucija i
aplikacija na genetskiot materijal. Vo zemjite so napredno
sto~arstvo, ve{ta~koto osemenuvawe e nad 90% i postojat striktni zakoni koi go promoviraat ovoj
metod, kako i soodvetni sankcii
za prekr{itelite”, veli profesor
Vladimir Petkov od Fakultetot za
veterinarna medicina.
Spored profesorot Petkov, beneficiite {to gi nosi koristeweto
na ve{ta~koto osemenuvawe mo`e da
se razgleduvaat od pove}e aspekti.
“Kako prvo, mo`e da se zeme negovoto zootehni~ko zna~ewe vo pogled
na brzo i efikasno vnesuvawe superiorna genetika od elitni priplodni
grla, koja mnogu nabrzo }e gi podigne
proizvodstvenite rezultati, bilo
da se raboti za kravi nameneti za
proizvodstvo na mleko, meso ili kaj
`ivotnite nameneti za kombinirano
proizvodstvo. Ako eden genetski superioren rasploden bik godi{no mo`e
da oplodi 80-120 kravi, so koristewe-
to na sovremenite metodi za proizvodstvo na genetski materijal, kako
i za negova aplikacija, ovaa brojka
mo`e da porasne so geometriska progresija. Samo od eden negov ejakulat
mo`e da se osemenat nekolku stotini
recipienti, koi ponatamu }e ja propagiraat negovata genetika, so {to se
dobiva {irok prostor za rabota vrz
selekcijata na proizvodnite `ivotni. Od aspekt na za{tita, pretstavuva zna~aen metod za suzbivawe i iskorenuvawe na polovite infekcii, koi
mo`e da rezultiraat so sterilitet
kaj `enskite rasplodni `ivotni. So
upotreba na ovoj metod se prekinuva
direktniot kontakt pome|u `ivotnite kako seksualni partneri, so {to
se onevozmo`uva {irewe na agensite
koi gi predizvikuvaat spomenatite
infekcii, kako i na drugi infekcii
koi mo`e da bidat opasni i po zdravjeto na lu|eto (bruceloza, tuberkuloza i drugi zoonozi). Od ekonomski aspekt, doveduva do zgolemen
obem na sto~arskoto proizvodstvo,
{to direktno bi zna~elo zgolemeno
proizvodstvo na mleko, so garantiran
hemiski kvalitet i proizvodstvo na
teliwa genetski predisponirani na
podobra konverzija na hranata, pobrz
prirast, so {to se dobiva i pogolemo
koli~estvo meso”, objasnuva Petkov.
Spored nego, ovoj metod treba da
najde {iroka primena vo Makedonija.
Pritoa, farmerot mora da vnimava so
kakov kvalitet na genetski materijal
se osemenuva negovoto `ivotno i da
insistira sekoga{ samiot da go izbere toa {to mu odgovara.
Isti poraki upatuvaat i Toni
Evanxelo, direktor za marketing na
amerikanskata kompanija World wide
Sires i Xerardo Kuasdorf, direktor
za marking vo amerikanskata Hol{tajn
Asocijacija. Vo izminatiot mesec
tie prisustvuvaa vo Makedonija i gi
informiraa farmerite od gostivarsko- tetovskiot i skopskiot region
za na~inot na ve{ta~ko osemenuvawe
na goveda. Stanuva zbor za goveda so
visok genetski potencijal koi{to so-
glasno klimatskite uslovi bi mo`ele
da egzistiraat i vo Makedonija i da
im donesat pogolem prinos na farmerite, kako i pokvalitetno mleko.
„Mnogu e va`no farmerite da
zapo~nat da investiraat vo vakviot
na~in na oploduvawe i dobivawe rasi
na kravi koi davaat pove}e mleko i se
otporni na bolesti. Za Makedonija e
dobro da se odgleduvaat „hol{tajn”
kravite. Farmerite treba da vnimavaat na genetskiot materijal. Toj
mora da bide ispitan i bikovite
da bidat zdravi. Regulativata vo
Amerika posebno vnimanie posvetuva
na ova poglavje”, veli Evanxelo. Negovata kompanija sorabotuva so 70
dr`avi, taka {to najgolem interes za
ve{ta~ko oploduvawe ima vo Evropa,
Azija, Avstralija, Nov Zeland, Rusija,
Ukraina i Saudiska Arabija. Vo ovaa
dr`ava ima farmi koi imaat nad
10.000 „hol{tajn” kravi. Evanxelo
istaknuva deka vo Saudiska Arabija e
mnogu razvieno sto~arstvoto.
„Kontrolata na genetskiot materijal (dlaboko
zamrznata sperma, embrioni, jajcekletki i oplodeni
jajcekletki) koj se uvezuva vo Makedonija e regulirana spored niza zakoni i podzakonski akti, koi spored
na{eto mislewe, se nekompletni za ureduvawe na
edna materija koja e od visoko zna~ewe i koja pretstavuva prioriteten interes na sekoj moderen sistem
na ureduvawe. Za `al, ovie akti ne gi definiraat i
propi{uvaat vo celost veterinarno-sanitarnite
kontroli koi treba da bidat izvr{eni vrz vakviot materijal”, veli profesorot Petkov.
Vo centarot za ve{ta~ko osemenuvawe pri Fakultetot za veterinarna medicina od Skopje se vr{i analiza na spermata vo odnos na veterinarno-sanitarnata
ispravnost (testirawe za prisustvo na site bolesti
~ie prisustvo e zabraneto vo genetskiot materijal, po
pat na PCR, kako {to e nalo`eno vo EU legislativata),
testirawe na kvalitetot (kvalitativni i kvantitativni parametri po pat na CASA), kako i kontrola na
genetskiot kvalitet, so analiza na proizvodnite performansi na donorot.
Osobini na amerikanskata krava „hol{tajn”
Amerikanskata krava „hol{tajn” e svetski doka`an visokoproizvoditel. Taa proizveduva pove}e mleko, maslenost i proteini od koj bilo drug vid kravi.
„Kravata ‘hol{tajn’ mo`e da se najde na sekoj kontinent i skoro vo sekoja zemja. Mo`e da ja najdete i vo `e{kite i suvi pustini
na Saudiska Arabija i Egipet, vo suptropskata klima na Brazil i
Panama (nad 650 metri nadmorska viso~ina), vo umerenata klima
na Zapadna, Centralna i Isto~na Evropa, kako i vo Iran, Japonija, Kina, Avstralija i Latinska Amerika. Klimata i sredinata vo
Makedonija se pogodni za amerikanskata „hol{tajn”, veli Xerardo
Kuasdorf, direktor za marking vo amerikanskata Hol{tajn Asocijacija, koja ima 30.000 ~lenovi, glavno mlekoproizvoditeli,
organizacii so srodni industrii i mladi poedinci. Glavno, vozrasnata krava „hol{tajn” e te{ka okolu 680 kg i e visoka okolu
147 sm, {to e soodvetno za dimenziite na sega{nite molzili{ta.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 25
STO^ARSTVO Sovet
RANO ODLA^UVAWE
NA JAGNIWATA
Kako se pravi odla~uvaweto?
Jagniwata na vozrast od 30 dena
mo`at bez problemi i zagubi da se
odla~at od svoite majki. Kaj rano
odla~enite jagniwa se zabele`ani
pogolemi prirasti i pogolema finalna
masa za 2,6 kg. Preku dobienoto mleko
(23-30 kg) za period od 34 dena se ostvaruva zgolemen prihod od edna ovca.
Pridobivka od ranoto odla~uvawe
na jagiwata se: iskoristuvawe na
mlekoto; intenzivno proizvodstvo na
jagne{ko meso; sozdavawe mo`nost za
kontinuirano jagnewe kaj ovcite tri
pati vo dve godini; se postignuvaat
isti dnevni prirasti kako kaj jagniwata koi cicaat, pa duri i pogolemi;
traewe na laktacijata (5-8 meseci),
vo prvite 1-3 meseci (60-70%); najgolemata mle~nost ja cicaat jagniwata. Za
{est meseci presu{uvaat nad 20%.
26 | MOJA ZEMJA
Odla~uvaweto na jagiwata se pravi na sledniot na~in. Prvata hrana ‡
ko­lostrum (neminovno 24 do 48 ~asa
‡ za imunitet, pro~istuvawe). Jagniwata prvata nedela cicaat 6-8 pa­ti,
~etvrtata 2-3 pati. Za podobar ra­z­voj
na organite za varewe na hrana­ta se
zapo~nuva so ishranuvawe na 5-7 dena
starost. @­ivata masa pri od­la­~u­va­we­
to ne treba da bide pomala od 8 do 12
kg. Smesite za ishrana da bidat so 1518% proteini. Jagniwata konsumiraat
oko­lu 200 grama koncentrat (starter)
na den. Od vtorata do ~etvrtata nede­
la jagniwata treba da se odvojat od majkite i toa 10-12 ~asa. Na takov na~in
na 25 do 30 dena jagneto e naviknato i
os­posobeno za konsumirawe smesi. Od
30 do 40 dena starost se odzema edno
mle­ko so molzewe (12 ~asa). Po 40 dena
sta­rost ovcite se molzat dvokratno,
po {to jagniwata cicaat 1-2 ~asa i pov­
to­rno se la~at. Ovaa postapka trae s#
do proda`bata na jagniwata. Ishra­na
so krmni smesi (15-18% proteini), kva­
litetno seno i voda po `elba.
Pi{uva:
Petar Trajkovski, APRZ Bitola
Islamski standard za proizvodstvo na hrana PROIZVODSTVO NA HRANA
Makedonsko
proizvodstvo
na Halal-hrana
Pi{uva:
Berta Kitinska
Makedonija e posledna zemja od
prostorite na porane{na Jugoslavija
koja go vovede sertifikatot za proizvodstvo na Halal-hrana. Islamskata
verska zaednica (IVZ) potpi{a dogovor za sorabotka so Agencijata za sertifikacija na standardot Halal od
Bosna i Hercegovina.
“Bagafud”, „Svislion”, „Vitaminka” se kompaniite od kaj nas koi se
vo faza na implementacija na Halalstandardot. „Hranata koja{to }e se
proizveduva kaj nas }e bide nameneta za
amerikanskiot, evropskiot i arapskiot
pazar so koj dosega Makedonija nemala
nikakva ekonomska razmena”, veli Aleksandra Markovska od konsultantskata
firma „Food Consulting” koja poseduva sertifikat za implementacija na
Halal-standardot vo firmite.
Pri proizvodstvoto na Halal-hranata kompaniite }e treba da vnimavaat
na slednite principi. Li~nosta koja }e
upravuva so koleweto mora da bide musliman osposoben za takva aktivnost, so
`ivinata mora da se postapuva humano
i pred koleweto vnimatelno mora da
bide namamena, teloto na `ivinata
Halal-standardot se odnesuva i
na koz­meti~kata i farmacevtskata
indus­tri­ja. Za izrabotka na ovie
proizvodi pot­rebno e da se koristat
odbrani sur­ovini spored standardot
Halal bi­de­j}i pri proizvodstvoto
na lekovi se ko­risti alkohol, kako i
svinski `elatin koi se zabraneti vo
Kuranot.
treba da bide svrteno kon Meka i pred
samiot ~in da $ se izgovori besedata
„Bismilah”.
„Halal-proizvodot ne e samo proizvod dobien so halal-kolewe, tuku so
po~ituvawe na site ostanati pravila
{to gi propi{uva Halal-standardot
vo celiot proces na proizvodstvo vo
odnos na pakuvaweto, podgotovkata,
koleweto, skladiraweto i transportot”, veli Aleksandra.
Terminot „halal’’ se spomenuva
vo Kuranot i zna~i ne{to {to e
dozvoleno odnosno dobro za muslimanot. Samiot standard Halal
gi ispolnuva site pravila spored
{erijatskoto pravo.
ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НАRamka
СТАНДАРДИ
3: Terminot „halal’’ se
ISO
HACCP
GLOBALGAP
HALAL
Органско производство
spomenuva
vo Kuranot i zna~i ne{to
14001:2004
{to 13485:2003
e dozvoleno odnosno dobro za
muslimanot. Samiot standard Halal
Прехранбена индустрија
gi ispolnuva site pravila spored
Угостители
{erijatskoto pravo.
Мало и Големо продажба
9001:2008
22000:2005
Свежо
Овошје
Житни култури
Семенски материјал
Стандард за управување со безбедност на храна,
комплементарен со НАССР системот, наменет за
пазарите со население од исламска вероисповед.
Контролирано земјоделско производствто
засновано на пропишани операции и контролирана
ограничена употреба на ѓубрива и средсва за заштита
ОБУКИ
ОУКИ
Обуки за оценувачи на стандардите : ISO, HACCP, GLOBALGAP
Водени од акредитирани преведувачи од земјата и странство.
Присутните се здобиваат со сертификати
Актредитирани од: IRCA, RABQSA, FAS.
Www.fc.com.mk
ОБУКИ
RIBARSTVO Zemjodelski biznis na semejstvoto Spasovski
Odgleduvaweto
pastrmki e
na{a pasija
Ribnikot na Spasovski e so kapac­­i­
tet od osum toni riba, a vo momentov vo nego odgleduvaat okolu pet
toni i toa od dva tipa - obi~na i
zlatna pastrmka
Pi{uva: Stojan~e Anastasov, FFRM Ko~ani
P
ove}e od deset godini semejstvoto Spasovski
od kumanovskoto selo Re`anovce se zanimava
so odgleduvawe pastrmki. Idejata za vakviot
vid proizvodstvo Du{ko Spasovski ja imal
od mnogu poodamna, no nedostigot na finansii go
spre~uval vo realizacijata. Me|utoa, vrednata
rabota i upornosta
podocna mu ovozmo`ile
dobri uslovi za realizacija na zamislata.
Vo neposredna blizina
na farmata se nao|a
priroden izvor na ~ista
voda koja protekuva niz
bazenite od ribnikot vo
koj se odgleduva pastrmkata.
“Pastrmkata opstanuva samo vo sredina kade
{to vodata protekuva.
Zatoa i namenata na
ribnikot e tokmu za
proizvodstvo na ovoj vid
riba. Temperaturata na
vodata e od 9 do 11 stepeni, re~isi konstantna
preku celata godina,
ne zamrznuva i vo naj
studenite zimski denovi poradi blizinata
na izvorot do ribnikot.
Taa e re~isi idealna za
potrebite na pastrmkite”, veli Spasovski.
28 | MOJA ZEMJA
Po istekot od bazenite, tekot na vodata e naso~en kon
vodenicata vo koja se mele `itoto za hrana za stokata. Site {est ~lenovi na semejstvoto podednakvo se
vklu~eni vo rabotata na farmata.
„Nie sme zemjodelsko semejstvo koe vo celost e pos-
Najgolemata riba vo ribnikot na Spasovski
veteno na proizvodstvoto. Odgleduvaweto pastrmka
e na{a pasija. Sre}na okolnost e toa {to vedna{ do
nas ima priroden izvor na voda koja u{te od tursko
vreme go vrti kamenot na vodenicata. Nie izgradivme
i ribnik, so {to u{te podobro ja iskoristuvame vodata. [teta e prirodnite resursi koi ni stojat na
raspolagawe nepotrebno da gi rasipuvame i da ne
gi koristime racionalno”, veli Du{ko. Ribnikot na
Spasovski e so kapacitet od osum toni riba, a vo momentov vo nego odgleduvaat okolu pet toni i toa od
dva tipa - obi~na i zlatna pastrmka. Proizvodstvoto
na podmladokot zapo~nuva od mesec noemvri i trae do
maj. Ikrata se odvojuva od mati~noto jato i se stava
vo posebni inkubatori vo koi inkubira od 30 do 40
dena. Za inkubacijata, osven temperaturata na vodata,
zna~ajno e i prisustvoto na rastvoreniot kislorod.
Po izleguvaweto, malite se stavaat vo odvoeni bazeni.
Na starost od okolu dva meseca po~nuvaat da se hranat
so specijalna hrana koja ja nabavuva od Holandija.
Kako {to napreduvaat vo rastot, mladite pastrmki s#
po~esto se klasiraat spored goleminata vo odvoeni
bazeni, {to e zna~ajno zaradi nivniot izedna~en rast.
Klasiraweto e neophodno od pri~ina {to pogolemite
edinki go jadat najgolemiot del od hranata i so toa
pomalite se doveduvaat do uginuvawe.
“Rastot na pastrmkite so masa od 250 grama, kakvi
{to se najbarani na pazarot, trae od 15 do 18 meseci.
Za celiot toj period e potrebno mnogu vnimanie, posvetenost i nega. Bazenite so praznewe se ~istat i dezinficiraat dva pati vo nedelata, a osven toa treba da
se vnimava i na pojava na {tetnici i bolesti vo ribnikot. Naj~esto se podlo`ni na ko`ni bolesti kako i
bolesti na vnatre{nite organi. Faktor broj eden vo
ovoj vid na proizvodstvo e obezbeduvaweto prote~na,
~ista voda i so visoka koncentracija na kislorod.
Eden kuben metar e dovolen za odgleduvawe na 40 kilogrami pastrmka”, veli Du{ko. Plasmanot na pastrmkite
e periodi~en, so najgolem intenzitet od januari do maj
i se prodavaat kako sve`i vo ugostitelskite lokali.
Na farmata na semejstvoto Spasovski, osven ribi,
se odgleduvaat i molzni kravi, sviwi, `ivina, `itni i
fura`ni kulturi na povr{ina od 20 hektari. Raznovidnosta na proizvodstvoto, osven na trudot, se dol`i i
na dobrata organiziranost blagodarej}i na `elbata
za rabota i uslovite {to gi darila prirodata. Proizvodite od stokata se prodavaat vo dogovor so mlekarnica i na sto~nite pazari. So toa na mnogu racionalen
na~in i bez visoki tro{oci se zaokru`uva procesot na
uspe{no funkcionirawe i dolgogodi{en opstanok na
celata farma.
Hrana za ribite
dekemvri 2009 /januari 2010 | 29
Nagradi na saemot "Agri-tehnika" vo Hanover MEHANIZACIJA
Inovacii za razvoj na
zemjodelskata tehnika
Na saemot "Agri-tehnika", koj tradicionalno se odr`uva vo germanskiot
grad Hanover, se dodeluvaat presti`ni nagradi za inovacii od oblasta na
zemjodelskata tehnika. Minatata godina vo noemvri bea dodeleni 28 nagradi
za razni inovacii. "Moja zemja" vi prika`uva nekoi od inovaciite koi najdoa
prakti~na primena vo zemjodelstvoto.
Ultrazvu~en senzor na banda`ot na trkaloto postojano
go meri odbivaweto na trka loto (gumata)
Ultrazvu~niot senzor na banda`ot postojano go meri odbivaweto
na trkaloto i na toj na~in sozdava karakteristika, spored koja
minimalniot pritisok na trkaloto mo`e da se postavi kako funkcija
za tovarot i brzinata. Mereweto koe se kompenzira od temperaturata
se prenesuva vo bez`i~na forma vo rotira~koto trkalo. Na vakov na~in
minimalniot prifatliv pritisok na trkaloto mo`e bezbedno da se
postavi, a tovarot na trkaloto mo`e da se isklu~i.
Avtomatsko regulirawe na lupeweto
so preciznata sealka
Za prv pat, avtomatskata i adaptira~kata
kontrola od pozicija na lupeweto obezbeduva
kvalitet na preciznata sealka. Ova zna~itelno
go podobruva kvalitetot na rabotata vo seeweto na p~enkata, osobeno pri golemite brzini na vozewe.
Kontrolna kula
Se~eweto e naporna `neja~ka rabota. Celta e da se postigne optimalen performans na
polnewe so namalen stres, rizik i zagubi na
nivata. Skenerot ovozmo`uva avtomatsko polnewe na transportnite edinici preku den, vo
magla i preku no}.
Delot za isfrlawe na `itoto, kako i
podvi`niot poklopec od se~kaloto se avtomatski svrteni kon prikolkata. Voza~ot
pove}e ne mora da se fokusira na polneweto na
prikolkata. Ovoj sistem go podobruva kvalitetot, efikasnosta i bezbednosta na rabotata.
Koristewe na visokiot
intenzitet na svetlinata
Koristewe na visokiot intenzitet na svetlina­ta za da se
ovozmo`i po­le­sno navodnuvawe.
Ras­prs­ku­va­~i­te koi voop{to ne
osta­va­at tragi od prskaweto
mo`e da se identifikuva­at na
sledniov na~in (za­vi­sno od toa
kolku se za­be­le`livi za vreme
na prs­ka­we­to) i na toj na~in mo`e da se is~istat ili
zamenat. Dru­ga prednost e toa {to dr`a~ot na rastenieto koe treba da se tre­ti­­ra e vidliv i podaleku od
prostorot za rabota na opremata.
Standarden traktor od 220 kilovolti
Standardniot traktor od 220 kilovolti ima dizel-elektri~en motor so moderna elektronska kontrola i dobri efikasni nivoa. Predniot del se polni elektri~no do 172 kW elektricna mo} mo`e da se
prenese od vnatre{nata visoka volta`na mre`a do
nadvore{nite korisnici, {to mo`e da odgovori soodvetno na barawata za mo}nost.
NOEMVRI 2009 | 31
Razvitok na traktorite MEHANIZACIJA
Alternativen
pogon na
traktorite
Pi{uva: prof. d-r Dragi Tanevski
Poradi golemata instalirana mo}
tra­ktorite se golemi potro{uva~i
na fosilni goriva (dizel-goriva). So
nivnoto sogoruvawe se osloboduva
zna~itelno koli~estvo {tetni mate­
rii i SO2. Poradi toa se postavuva­at
barawa za efikasna rabota na tra­
ktorskite motori i namaluvawe na
potro{uva~kata na dizel-gorivoto,
so obezbeduvawe siguren pogon. Ova
barawe se realizira so voveduva­we
novi konstrukcii na motori so vna­
tre­{no sogoruvawe i traktori so
po­dobrena funkcija prvenstveno na
sis­temot za vprskuvawe na gorivo,
vov­eduvawe efikasna elektronska
kon­trola i zamena na fosilnite goriva so obnovlivi izvori na energija ‡
bio­dizel goriva.
Postojat aktivnosti za iznao|awe
re{enija za zamena na fosilnite go­
ri­va so obnovlivi izvori na energija.
Tu­ka vo prv plan doa|a biodizel gori­
vo­to dobieno od maslodajnata repa.
So analiza na oddelni proizvoditeli
na traktori se utvrdeni odredeni
pro­blemi koi se javuvaat na motorite
so vnatre{no sogoruvawe (glavno na
ure­dot za vprskuvawe na gorivoto ‡
pu­mpa za visok pritisok, prskalki i
zatinki) vo slu~aj na koristewe ~i­s­
to biodizel gorivo i me{avina na
bio­­dizel gorivo so pogolem procent
na sodr`ina na biodizel.
Poradi toa oddelni proizvo­di­te­
li na motori prepora~uvaat koris­
te­we na me{avina na biodizel i
diz­el-gorivo so mala sodr`ina na
bio­dizel. Na primer, firmata John
Deere prepora~uva gorivo V5, odnosno
me{avina 5% biodizel i 95% diz­elgorivo. Nekoi proizvoditeli pre­po­
ra­~uvaat skratuvawe na servisnite
in­tervali, zaradi pobrzo razgraduva­
we na klasi~nite zatinki.
Za da se koristat obnovlivite izvori na energija na motorite Deutz se
izvr{eni rekonstrukcii so cel mo­
torot da mo`e da koristi 100% bio­
dizel gorivo, bez nikakvi dopolni­
te­lni modifikacii na sistemot za
vp­rskuvawe na gorivoto. Osnovna karakteristika na ovie motori e toa {to
pod­ma~kuvaweto na pumpata za visok
pri­tisok se vr{i so motorno maslo (kaj
kla­si~nite motori podma~kuvaweto se
vr{i so gorivo) i zatinkite izrabote­
ni od klasi~ni zatnuva~ki materija­
li se zameneti so zatinki izraboteni
od zatnuva~ki materijal otporen na
agresivnite supstancii {to gi sod­r­
`i biodizel-gorivoto.
Firmata Fendt vo sorabotka so fi­
rmata Deutz, poznat proizvoditel na
motori so navedenite karakteris­
ti­ki, na saemot Agritehnika 2007
vo Hanover, Germanija, go pretstavi
tra­ktorot Fendt 820 Vario Greentec,
koj kako pogonsko gorivo koristi bio­
di­zel od maslodajna repa. Traktorot
ima dva rezervoara za gorivo. Pogolemiot rezervar e so volumen od 340
li­tri i toj e namenet za biodizel,
a drugiot, pomaliot rezervoar, e so
zafa­tnina od 80 litri i e za dizelgo­rivo. Spored odnosot na volumenot
na rezervoarot e predvidno motorot
da koristi biodizel od maslodajna
re­pa vo 80% od svojata rabota.
Biodizelot se razlikuva od dizel-gorivoto spored viskozitetot i
to~kata na palewe. Poradi toa, a so
cel za poefikasno sogoruvawe, go­ri­
vata mora da bidat dobro rasprska­ni,
a toa se postignuva so negovo zag­re­
va­we. Zagrevaweto na gorivoto se
vr­{i vo samiot rezervoar so pomo{
na greja~ koj ja koristi toplinata od
te~­nosta za ladewe na motorot.
Uredot e opremen so sistem na ve­
ntili, a vklu~uvaweto na edniot ili
drugiot vid na gorivo se vr{i av­
tomatski. Motorot se startuva i zag­
re­va so dizel-gorivo. Otkako }e se zagree na temperatura od 70 celziusovi
ste­peni sistemot avtomatski se prefrla na koristewe biodizel. Isto
ta­ka, vo site re`imi koga motorot e
op­tovaren najmalku 25% podolgo od
30 sekundi se koristi biodizel.
Rabotata na sistemot i vidot na
go­rivoto {to se koristi vo motorot
se prika`uvaat so indikatori na
Vario terminalot. Vo rezervar da se
dodade O - rezervar.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 33
34 | MOJA ZEMJA
NOEMVRI 2009 | 35
Maja Lenar~i~, direktor na DOO Lanius-Slovenija
INTERVJU
EVROPSKITE
SREDSTVA IM
KORISTAT NA
FARMERITE
Razgovarala:
Biljana Petrovska - Mitrevska
Maja Lenar~i~ tri godini se zani­
ma­va so izrabotka na planovi za nepov­
ra­tni sredstva, taka {to so nejzinite
so­rabotnici izrabotile preku 40 po­go­
le­mi planovi. “Samo ovaa godina moite
kli­enti dobija 2,5 milioni evra nepov­
ra­tni sredstva. Nekoi dobija 50%, a
ne­koi 70%, vo zavisnost od proektot.
Na{­iot uspeh se dvi`i od 50% do 100%
za razli~ni oglasi. Poradi golemi­
ot interes za nepovratni sredstva vo
Slo­venija, samo 30% od vkupniot broj
ba­rateli dobivaat sredstva. Na{ata
fi­rma ima golem uspeh zatoa {to sekoj
~len na timot e specijaliziran za svoeto podra~je. Sekoj go raboti ona {to
naj­dobro go poznava”, veli Lenar~i~.
lKakvo e slovene~koto iskustvo
od koristeweto na evropskite
pret­pristapni fondovi i kolku
se iskoristeni sredstvata od
ovie fondovi vo Slovenija?
Slovenija iscrpi zna~itelno ko­li­
~e­s­tvo na sredstva od Evropskiot fond
za ruralen razvoj i zemjodelstvo. Spored
naj­novite podatoci od Evropskata ko­
mi­si­ja, taa e na osmoto mesto me|u site
dr­`avi-~lenki na EU po uspehot vo kori­
s­teweto na sredstvata. Do 30.09.2009
go­di­na se iskoristeni re~isi 29% od
ras­polo`livite sredstva od programata
za periodot 2007-2013. Koristeweto na
evropskite sredstva vo vakvi te{ki us­
lovi za stopanstvoto mnogu im koristi
na zemjodelcite. Vo 2010 godina priori­
tet na Slovenija e da go finansira zemjodelskiot sektor na site poliwa so
sre­dstva od Unijata.
l Va{ata kompanija izrabotuva
pla­novi. Kolku ste zadovolni
od va­kvata rabota?
So moite proekti za nepovratni sreds­
tva, me|u drugoto, pomognavme vo razvojot
na selskiot turizam i moderniziravme
ne­kolku mali pretprijatija od ruralni­
te podra~ja. Golem del od nepovratnite
sre­dstva vo Slovenija se koristat za iz­
gradba na kapaciteti za solarna ener­gi­
ja. Vo Slovenija ima golem interes i za
drugi podra~ja, pokraj ruralniot raz­voj,
kako {to se istra`uvawe, modernizi­ra­
we na tehnologija i odr`uvawe na infra­
stru­ktura. Seto toa }e go imate i vo Ma­
ke­donija i se nadevam deka dobro }e go
is­koristite.
l Kolku postoi interes kaj
far­me­ri­­­te vo Slovenija za
koristewe na evropskite
pretpristapni fo­­­n­dovi?
Na po~etokot, vo Slovenija nema{e go­
lem interes za koristewe na nepovratni­
te sredstva od EU. Mo`ebi zatoa {to ne­
ma­{e nekoja pogolema reklamna kampawa.
Kon­kuriraa najupornite i podobro up-
atenite. Sega e poinaku. Sekojdnevno se
zgo­lemuva brojot na zemjodeleci koi gi
iz­veduvaat svoite investicii so nepov­
ra­tni sredstva. Interesot e pregolem.
Mom­entalno nema dovolno sredstva za
si­te dobri investicii.
l Kolku pomognaa vakvite
sredstva za razvoj na
zemjodelstvoto vo Slovenija?
Nepovratnite sredstva se va`en
inst­ru­ment za finansirawe i na kompaniite koi­{to se zanimavaat so prerabotka na ze­mjodelski proizvodi ovo{je, zelen~uk, me­so, mleko i ostanato.
So nepovratni sred­stva se modernizira
industrijata i na golemi i pomali subjekti. Me|utoa tre­ba da se znae deka
koga nekoj }e dobie sredstva, dobiva i
obvrski. Obvrski­te se vrabotuvawe no­vi
rabotnici. Sekako, kone~niot rezultat
e pogolemi prihodi i profit, a toa, spo­
red moeto iskustvo, e mnogu dobra moti­
va­cija za pretprijatijata da rabotat
dob­ro i da imaat uspeh na dolg rok. Za
po­ve}eto od moite klienti koi primija
ne­povratni sredstva mo`am da ka`am de­
ka vo momentov rabotat podobro od pla­
ni­ranoto. Slovenija ima u{te 70% od
odo­­brenite sredstva za periodot 20102013. Sigurna sum deka dobro }e gi iskoristime i }e go modernizirame na{eto
zemjo­delstvo.
dekemvri 2009 /januari 2010 | 37
AGROVESTI Klimatskite promeni ja menuvaat globalnata vinska mapa
Klimatskite promeni ja
menuvaat globalnata vinska mapa
Ve}e dolgo vreme se misle{e deka
brit­anskata klima ne e pogodna za
raz­voj na lozarstvoto, no posledna­
ta godina mnogu raboti se smenija.
Glo­balnoto zatopluvawe pridonese
za razvoj na lozarstvoto vo Velika
Bri­tanija, kade {to lozjata po 600
go­dini povtorno rodija grozje. Britanskite lozari zapo~naa da odgleduvaat grozje od koe se pravi naj­
kvalitetnoto crno vino, vovedoa
no­vi sadnici na koi im odgovora toplata klima. Lozarstvoto i proizvodstvoto na vino vo Velika Britanija
za­bele`aa porast i vo kvalitetot i
vo dobivkata, a dobija i finansiska
pod­dr{ka od angliskata vlada.
“Imame golema korist od globalno­
to zatopluvawe. Klimatskite promeni ni ovozmo`uvaat da odgleduvame
raz­ni sorti na vinova loza i da pro­
izve­duvame kvalitetni vina”, veli
Kris Vajt, direktor na golema vina­
ri­ja koja e smestena 20 km ju`no od
Lon­don. Nau~nicite koi se zanimava­
at so klimatskite promeni predupreduvaat deka globalnoto zatopluvawe }e go namali prinosot bidej}i
vo mnogu zemji }e bide mnogu toplo,
vak­vata klima }e predizvika su{ewe
na obrabotlivata povr{ina {to }e
se odrazi na namaluvawe na proizvod­
s­tvo­to na p~enica i hrana.
Globalnoto zatopluvawe ve}e ja
promeni me|unarodnata “vinska ma­
pa” bidej}i najkvalitetnite vina do­­a|aat od severnite krai{ta, a kva­
li­te­tnite beli vina go otstapuvaat
mes­toto na crnite vina. Najpoznati­
te proizveduva~i od Francija i Ger­
manija, koi se gordeeja so najles­ni­te
beli vina, sega proizveduvaat kva­
li­tetni crni vina bidej}i na ovie
sor­ti na grozje im odgovara topla
klima.
Se odr@a prviot Svetski
Halal - forum vo Evropa
Na Svetskiot Halal-forum se sobraa klu~ni
li~nosti od Halal-industrijata ~ija glavna tema
be{e „Pottiknuvawe na Halal-standardot vo regionot”. Organizator na ovoj forum be{e maleziskata ku}a „Kasehdija” koja se zanimava so organizacija
na programi, forumi i drugi sobiri povrzani so
Halal-industrijata.
Vo tekot na sproveduvaweto na halal-standardot
u~estvuvaa Agencijata za sertifikacija na Halalhrana i na Halal-kvalite vo Bosna i Hercegovina, kako
i nivniot pretstavnik Mustafa Ceri} koj zboruva{e
za zna~ewe na Halal - standardot za dene{nata
ekonomija. Za uspe{na primena se predlo`i ~lenstvo vo organizacijata „IHI Alliance” koja gi koordinira aktivnostite na svetskiot Halal-pazar vo
oblasta na sertifikacija i razvivawe na ~lenstvoto vo Agencijata za sertifikacija na Halal-hrana
i kvalitet vo Bosna i Hercegovina.
“Vrednosta na svetskata pazarna industrija na
Halal-hranata se procenuva na 455 milijardi evra
godi{no. Evropskiot pazar za Halal-hrana se procenuva na 47 milijardi evra godi{no, a pove}e od
52 milioni muslimani denes `iveeat vo Evropa.
Se o~ekuva ovoj broj da se udvoi vo slednite 20
godini”, velat od Agencijata za sertifikacija na
Halal-hrana.
38 | MOJA ZEMJA
Proizvodstvo na jabolka koi ne skapuvaat
Ministerstvoto za zemjodelstvo i ribarstvo od avstraliskata
dr`ava Kvinslend po 20 godini
istra`uvawe uspea da ja razvie sortata na jabolka “RS 103-130” za koja
se veli deka e najdobrata vo svetot.
Ovaa sorta ostanuva sve`a i so~na
duri 14 dena, a vo fri`ider mo`e da
stoi i nekolku meseci.
“Sve`o i otporno na bolesti, ova
ovo{je se dobiva bez genetska modifikacija, odnosno novite jabolka
imaat dodatok na geni od edna aziska
sorta jabolka. Tie ne se samo otpor-
ni na gniewe, tuku imaat i odli~en
vkus”, tvrdi ministerot za zemjodelstvo od Kvinslend, Tim Malerin, dodavaj}i deka od eksperimentite se
postignati odli~ni rezultati.
“Prednosta na ova ovo{je e toa
{to ne mora da se sobere dodeka e
ze­leno”, velat istra`uva~ite, na­ve­
du­vaj}i deka jabolkoto koe uzreva vo
skladi{teto ne e tolku vkusno kako
{to e jabolkoto sozreano na drvo.
Jabolkoto “RS 103-130” }e se najde na
avstraliskiot pazar idnata godina.
Kineska kompanija zapo^nuva
proizvodstvo na traktori vo Srbija
Kineskata kompanija “Yto
Gro­up” zaedno so kompanijata
“Ag­ro-Vojvodina” na po~etokot
na 2010 godina zapo~nuvaat so
pro­izvodstvo na traktori vo
No­vi Sad. Ova go izjavi direktorot na “Agro-Vojvodina” za
pri­vlekuvawe stranski investicii, Branislav Bugarski.
“Pr­vata golema kineska investicija vo Vojvodina zapo~nuva
pri krajot na noemvri, so toa
{to vo Novi Sad }e se potpi{e
do­govor za gradewe fabriki za
proizvodstvo na traktori na­
me­neti za evropskiot pazar”,
veli Bugarski.
“Yto Group” e prisutna na
sr­pskiot pazar u{te od 2004
go­dina so distribucija na tra­
ktori, koi bea nameneti za pa­
za­rite od Jugoisto~na Evropa.
Vo halite na “Agro -Vojvodina”
}e bide smestena linijata za
sk­­­lopuvawe na traktorite. “Vo
pr­vata faza samo }e se sklopuvaat traktori vo koi delumno
}­e bidat zastapeni ko­m­­ponenti
od doma{noto pro­iz­­vodstvo.
Na­{a tendencija e da ima po­
ve­}­e­ od polovina komponenti,
koi }e bidat zastape­ni vo ovie
traktori”, veli Buga­rski.
RUBRIKA
Nadnaslov
CENTAR
ZA PROMOCIJA NA ODR@LIVO ZEMJODELSTVO
I RURALEN RAZVOJ CeProSARD
Energetska efikasnost
Podobruvawe na
za{teda na energija
na farmite
C
entarot za promocija na odr`livo zemjodelstvo i ruralen razvoj - CeProSARD
vr{i promocija na prakti~nata primena za
podobruvawe na energetskata efikasnost
na objektite na semejnite doma}instva, objektite za
odgleduvawe na `ivotnite, kako i na za{titenite
prostori za ranogradinarsko proizvodstvo. Potrebata od za{teda na energija nalo`uva postavuvawe dobra ekolo{ka izolacija u{te pri grade`nata izvedba
na objektot. So postavuvaweto na izolacijata se podobruva toplinskata i zvu~nata za{tita, po`arnata
otpornost, objektot se za{tituva od vlaga, a istovremeno se ostvaruva povisok kvalitet na `iveewe. Finansiskata za{teda na farmerot e motiv pove}e da se
primeni dobra izolacija na farmite. Statisti~kite
podatoci vo ovaa oblast prika`uvaat sostojbi spored
koi za greewe i ventilacija na objektite se koristat
60-70% od vkupnite energetski potrebi na objektot.
Zagubite na toplina pri slaba izolacija na objektite
dostignuvaat i do 70% od vkupnite zagubi na energija.
Vo Makedonija, koristeweto na tradicionalnite materijali za gradba (kamen, drvo, slama, tula) na farmite za izgradba na objektite nameneti za semejnite
doma}instva i za odgleduvawe na `ivotnite, e zameneto so sovremeni materijali (beton, armiran beton
i ~elik). Ovoj trend nalaga potreba za edukacija na
ruralnoto naselenie za za`ivuvawe na tradicijata za
koristewe na tradicionalnite materijali i na~in na
gradba so primena na izolacija na podovite, yidovite
i pokrivnite konstrukcii.
Vo Makedonija, voobi~aeno, objektite na farmite se
nesoodvetno locirani, lo{o proektirani i odr`uvani,
ne se izolirani i se pogolemi potro{uvaci na energija
za greewe i ladewe otkolku profesionalno proektiranite i izvedeni objekti.
Realna slika
Termografska slika
Slika so termografska kamera na energetska emisija na dva objekta od sviwarska farma
Kaj nas, farmite naj~esto se izgradeni bez soodvetna izolacija i klimatizacija. Vakvata sostojba pretstavuva prekr{uvawe na Zakonot za za{tita i blagosostojba na `ivotnite (Sl. vesnik na RM br.113/07 od
20.09.2007 g.). Voedno, odgleduvaweto na `ivotnite vo
nekvalitetno i neprofesionalno izgradenite objekti
pridonesuva do pojava na zdravstveni problemi, zgolemena smrtnost na `ivotnite i namaleno proizvodstvo
na farmite. Kako rezultat na toa, farmerot ima zgolemeni tro{oci za hrana, `ivotnite opstanuvaat vo sostojba na stres, a proizvodstvoto i pokraj zgolemenite
tro{oci e zna~itelno pomalo od o~ekuvanoto. Vo tie
slu~ai zagubite vo proizvodstvoto se golemi, a prihodite se pomali vo sporedba so prihodite dobieni od
proizvodstvo vo soodvetni izolirani objekti.
Termografska slika
Pojava na vlaga vo agolot na yidot vo prasili{te - po~etna faza
40 | MOJA ZEMJA
Realna slika
Termografska slika
Realna slika
Objekt bez izvedena pokrivna i yidna termi~ka izolacij
Vo industrijata na odgleduvawe `ivina podobruvaweto na energetskata efikasnost na objektite
so postavuvawe izolacija pretstavuva ostvaruvawe
zna~itelni za{tedi na energija i koli~estvo na
potro{ena hrana za `ivinata. So podobruvawe na energetskata efikasnost na objektite kaj `ivinarskite
farmi se {tedi i energija potro{ena za osvetluvawe,
ventilacija i otstranuvawe na otpadot.
Energetskata efikasnost vo gradinarskiot sektor
vlijae vrz reguliraweto na cenata na gradinarskite
proizvodi. Najgolem tro{ok vo ranogradinarskoto
proizvodstvo e zagrevaweto na ovie prostori. Dokolku
ovie prostori se soodvetno proektirani, se namaluvaat tro{ocite za greewe i prihodite se pogolemi.
Voobi~aeno vo Makedonija ne se pravat termografski
istra`uvawa i snimawa za utvrduvawe na energetskata
efikasnost na ovie objekti.
CeProSARD izrabotuva termografski snimki za
utvrduvawe na energetskata efikasnost kaj site vidovi farmi i za{titeni objekti. Napravenite snimki
davaat celosna slika za zagubata na energija pri klimatizacija vo letniot period kako i vo periodot koga
objektite se zagrevaat. Vrz baza na snimkite, stru~niot
tim na CeProSARD izrabotuva elaborati so soodvetni
predlozi za podobruvawe na energetskata efikasnost
na objektite, so {to im pomaga na sopstvenicite vo
namaluvawe na kontinuiranite zagubi vo procesot
na proizvodstvoto. Sanacijata na o{tetuvawata i
potrebata od intervencija za postavuvawe izolacija
na objektite na farmite se investicii koi vo procesot na odgleduvawe se realiziraat vo edna godina, no
pove}ekratno vlijaat na podobruvawe na prihodite vo
na farmata vo site sledni godini na proizvodstvo.
Prenos na toplina na tavanska povr{ina
Termografska slika
Realna slika
Slika na emisija na toplina kaj `ivotnite, teloto na `ivotnite na razli~ni delovi emituva
razli~no koli~estvo na toplina - crvenata boja ja ozna~uva emisijata na najvisokata a sinata
boja na najniskata temperatura
dekemvri 2009 /januari 2010 | 41
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR
Srbija ‡ pomal prihod za proizvoditelite na ovo{je od Podriwe
Berbata na jabolkata e zavr{ena vo Podriwe. Ovaa
godina }e bide zapametena po niskite otkupni ceni,
poradi {to nekoi od ovo{tarite duri ne se ni potrudija
da gi soberat jabolkata. Isto kako i so nekoi drugi ovo{ja,
pove}eto od rodot ovaa godina ne e sobran zatoa {to
cenata na industriskoto jabolko vo otkupnite centri
iznesuva samo tri dinari za kilogram, a za pove}eto od
ovo{tarite tro{okot za transport e mnogu golem i ne se
isplatuva da se soberat i odnesat jabolkata do otkupnite
centri za taa cena. Cenata na jabolko od prva kategorija
dostigna 20 dinari {to, spored proizvoditelite, e
nedovolno da se pokrijat proizvodnite tro{oci.
Srpskata kompanija „Aleva” go
zgolemuva izvozot vo Rusija
Generalniot direktor na kompanijata „Aleva” od
Novi Kwa`evac, Mile Klepi}, i generalniot direktor
na RKK grupacijata za industriska trgovija od Moskva,
Viktor Vladimirovi~, potpi{aa dogovor za sorabotka
i distribucija na proizvodite na kompanijata „Aleva”
vo Rusija. Dogovorot so eden od najgolemite ruski
distributeri na hrana e procenet na osum milioni evra
i vklu~uva distribucija na proizvodi od piperka, supi,
puding, kako i drugi proizvodi vo celata teritorija
na Rusija. Direktorot na ovaa kompanija, Hristivoje
Milo{evi}, izjavi deka ovoj dogovor e potpi{an kako
rezultat na zgolemenata ekonomska sorabotka pome|u
Srbija i Rusija i posaka pove}e doma{ni kompanii da
go sledat primerot na „Aleva” i da najdat interes na
ruskiot pazar. I dosega „Aleva” be{e golem izvoznik
na ruskiot pazar, no so noviot dogovor }e stane edna
od retkite doma{ni kompanii, ~ii proizvodi }e bidat
prisutni i na pazarite nadvor od Moskva.
Srpski firmi potpi{aa dogovori
za izvoz, na Saemot vo Keln
Kako rezultat na zaedni~kata prezentacija na 25
srpski kompanii na me|unarodniot saem „Anuga” vo
Keln, Agencijata za stranski investicii i promocija od
Srbija (SIEPA) izvestuva deka se potpi{ani dogovori vo
vrednost od 5,5 milioni amerikanski dolari i vo tek se
pregovori za dopolnitelni 15,5 milioni dolari. Pove}
eto od prodadenite proizvodi se zamrznat zelen~uk i
ovo{je, gotovi salati, slatko, sokovi i drugi konditorski
proizvodi. U~estvoto na saemot e organizirano od
proektot za agrobiznis na USAID, Ministerstvoto za
zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo i SIEPA.
Sli~ni rezultati se postignati i na me|unarodniot saem
World Food vo Moskva. Dogovorite za izvoz potpi{ani
na ovoj saem se vo vrednost od 8,5 milioni dolari, dodeka
kompaniite pregovaraat za dopolnitelni 16 milioni
dolari. Za ovie izvonredni rezultati najgolem pridones
imaat USAID, Ministerstvoto za zemjodelstvo, {umarstvo
i vodostopanstvo na Srbija i SIEPA, koi podolg
period rabotea zaedni~ki za podobruvawe na imixot
i zgolemuvawe na konkurentnosta na prehranbenite
proizvodi od Srbija. Zaedni~kiot saemski nastap se
organizira pod nacionalniot brend „Srbija Prirodno”,
dodeka za izvoznicite se organizirani razni obuki za
proda`ba, marketing i promocija.
www.poljopartner.rs
Polska
Pogolema ponuda na uvezenata piperka
Voobi~aeno za ovoj period na godinata, ponudata na
piperki od doma{no proizvodstvo e pomala i poradi
toa pobaruva~kata se zadovoluva so uvezenata piperka.
Na pazarite na golemo na po~etokot na noemvri s# u{te
mo`e da se najde zelenata piperka so ceni od 0,35 do 0,38
evra/kg (vo kartonska ambala`a). Ponudata na doma{nata
crvena piperka e mnogu mala i so mnogu lo{ kvalitet.
Cenata na ovie piperki e 0,66 evra/kg. Cenata na
piperkata uvezena od [panija, na pazarite na golemo vo
Bronice iznesuva 4,23 evra/karton od 5 kg ili 0,85 evra/
kg. Sezonata na doma{nite domati zavr{i. Uvoznicite
predviduvaat deka vo vtorata polovina od noemvri }
e zapo~ne uvozot na domati. Na po~etokot na noemvri
cenata na doma{nite domati iznesuva{e 2,34 evra/karton
od 6 kg (golemina B) i 2,81-3,04 evra/karton 6 kg (golemina
BB). Cenata na domatite so podobar kvalitet iznesuva{e
mnogu pove}e, 3,75-3,98 evra/karton od 6 kg za domati so
golemina B 4,92 evra/karton za domati so golemina BB. Spored podatocite od polskiot carinski centar za
analitika, pome|u januari i avgust 2009 godina, od
ovaa dr`ava se imaat izvezeno 8,6 iljadi toni sve`i
krastavici dodeka vo istiot period prethodnata
godina izvozot iznesuval 13,2 iljadi toni. No, vrednosta
na izvozot vo 2009 godina iznesuva 7,3 milioni evra,
{to bezmalku e ist kako i vo prethodnata godina koga
vrednosta iznesuva{e 7,4 milioni evra. Vo avgust 2009
godina izvozot na sve`i krastavici iznesuva{e 1,3 iljadi
toni so vrednost od 700 iljadi evra i e mnogu pomal od
toj vo avgust 2008 godina koj iznesuva{e 5,4 iljadi toni
so vrednost od 2,7 milioni evra.
Na pazarite vo Polska mo`e da se zabele`i zgolemuvawe
na interesot za bela zelka, ne{to {to mo`e da pridonese do
porast na cenata na ovoj zelen~uk vo tekot na ovaa sezona.
Interesot za zelka e navistina golem i potencijalnite
kupuva~i, vklu~uvaj}i gi i tie od drugite zemji, baraat
zelka duri i vo tie mesta vo Polska kade {to zelkata ne se
proizveduva. Na po~etokot na noemvri cenata na belata
zelka za izvoz postigna cena duri od 0,14 evra za kg, no s#
u{te be{e mo`no da se najde na pazar za 0,12 evra za kg. Prvite pratki na „zlaten deli{es” se pojavija na
pazarite na golemo, no cenite se prili~no niski, okolu
0,19 evra za kg. Minatata godina, vo istiot period, cenata
na ova jabolko be{e nad 0,23 evra za kg. Niskite ceni
se rezultat na mnogu maliot izvoz vo Rusija, kade {to
jabolkoto od sortata „zlaten deli{es” e mnogu barano.
www.fresh-market.pl Mislewata izrazeni vo regionalniot pazaren informator ne gi
izrazuvaat stavovite na Agencijata na SAD za Me|unaroden
Razvoj ili na Vladata na Soedinetite Amerikanski dr`avi.
NOEMVRI 2009 | 44
Rusija, top-proizvoditel
na zelka vo Evropa
Golem proizvoditel na vino
nabrzo }e prodava od Tunis
Spored statisti~kite podatoci od UN (FAOSTAT),
Rusija prodol`uva da bide vrven evropski proizvoditel
na zelka i drug zelen~uk od ovaa grupa so proizvodstvo
od 3.931.830 toni vo 2007 godina. Proizvodstvoto vo EU
ostanuva stabilno vo periodot od 1997 do 2007 godina,
so namaluvawe od samo 0,31% za desetgodi{niot period.
Vo tekot na 2007 g. vo EU e registrirano proizvodstvo
od vkupno 11.911.259 toni zelka. Sedumte najgolemi
proizvoditeli vo Evropa se Rusija, Polska, Ukraina,
Romanija, Germanija, Belorusija i Italija, so okolu 80%
od vkupnoto proizvodtsvo vo Evropa. Rusija, o~igledno,
e top-proizvoditel so 33% od proizvodstvoto vo
Evropa, drugite {est zemji zazemaat 44%, dodeka 22% se
proizveduvaat od drugite zemji. Kako {to e prika`ano
vo grafikonot podolu, pet od sedumte najgolemi
proizvoditeli go zgolemile svoeto proizvodstvo vo
periodot od 1997 do 2007 g. Od druga strana, Velika
Britanija koja be{e eden od top-proizvoditelite vo
1997 godina, ja izgubi svojata pozicija pome|u elitata
so opa|awe na proizvodstvoto od 35%. Drugite zemji
kako Hrvatska, ^e{ka, Moldavija, Bugarija i Island
go namalija svoeto proizvodstvo za pove}e od 50% za
desetgodi{niot period.
Spored
tuniskiot
biznis
internet-portal
„Afrikanski menaxer” (AfricanManager), grupacijata
broj eden za proizvodstvo na vino, „Kastel”, nabrzo }e
komercijalizira vino proizvedeno vo Tunis. Po~nuvaj}
i od dekemvri 2009 godina, grupacijata }e zapo~ne
so komercijalizacija na svojot „[adrapa Domain”,
visokokvalitetno crveno vino proizvedeno vo Testour,
severen Tunis, kade {to francuskata kompanija ima
kupeno 234 hektari lozje vo 2006 godina. So po~etno
proizvodstvo od okolu 15.000 hektolitri, „Kastel”
ima namera da gi komercijalizira sortite na grozje
Merlot, Cabernet Sauvignon, Cinsault, Chardonnay
i Tempranillo i }e proizveduva {iroka paleta na
proizvodi vklu~uvaj}i gi Phenicia- Coteaux de Medjerda
i Shadrapa. Francuskiot enolog Olivie Spilbot od
Mekness Cellars, isto taka, vo sopstvenost na „Kastel”
od Maroko, raboti ve}e tri godini na novite proizvodi.
Spored „AfricanManager”, polneweto na {i{iwata
}e se pravi vo tuniskata pivarnica SFTB, dodeka
proizvodite }e bidat izvezeni i plasirani od Francija
preku ve}e razrabotenite distributivni mre`i. Dosega
vinoto od Tunis be{e izvezuvano vo buriwa vo Francija
i Italija, no vinoto od Tunis s# pove}e se prodava i vo
SAD, Kanada, Germanija i [vajcarija.
www.finewinepress.com
Vinoto od Portugalija go gubi svojot
udel na pazarot vo Makao, Kina
www.brassicastoday.com
Cenite na ovo{jeto i zelen~ukot
vo Italija se vo opa|awe
Cenite na zelen~ukot i ovo{jeto vo Italija se vo
opa|awe. Spored podatocite od italijanskiot institut
za statistika “Instat”, vo prvata polovina od oktomvri
e zabele`an pad od 22,1% na cenite na ovo{jeto i 12,8%
na zelen~ukot. Informacijata doa|a od Konfederacijata
na farmeri vo Italija (CIA), koi{to se zagri`eni za
negativniot trend koj im {teti na pove}eto od farmerite
koi treba da se soo~at so golemite proizvodni tro{oci,
danoci i drugi tro{oci. Opa|aweto gi vklu~uva site
sezonski proizvodi. Na primer, za jabolkoto e zabele`an
pad od 33,8% vo prvata polovina od oktomvri vo sporedba
so istiot period minatata godina. U{te pogolem pad e
zabele`an kaj mandarinite od 40,6%, kako i kaj kru{ite
od 19,8% i trpeznoto grozje od 19,9%. Eden kilogram
trpezno grozje na samoto lozje se prodava za 0,10-0,15
evra. Istoto se slu~uva i so zelen~ukot, iako padot ne
e tolku zabele`itelen kako kaj ovo{jeto. Na primer, kaj
modriot patlixan 27%, morkovot 23,9%, kromidot 9,1%,
{eri-domatite 8,2% i marulata 2,3%.
www.greenmed.eu So cel da se zgolemi u~estvoto vo segmentot na vinoto
vo glavnite sinxiri na kazina vo Makao, lokalnite
proizvoditeli od Portugalija go promoviraa svoeto
vino vo rezidencijata na portugalskiot konzul vo Makao.
Jaime Luendera, menaxer na zdru`enieto na vinarii od
Portugalija, objasni deka kazino-sinxirite vo Makao
od 2002 godina kupuvaat me|unarodno prepoznatlivo
evropsko vino direktno od proizvoditelite, ne{to
{to pridonese u~estvoto na portugalskoto vino na ovoj
pazar da se namali za 40% vo poslednite ~etiri godini,
od 60% vo 2005 godina na 20% vo momentot. Kako i da
e, Makao e ~esto posetuvana turisti~ka destinacija
i izvonredno mesto da se pristapi kon po{irokite
aziski pazari, za koi se zainteresirani portugalskite
proizvoditeli na vino. Regionot go ima nadminato
Las Vegas vo prihodite koi se dobivaat od kazinata
vo poslednite godini i spored David Vong, osnova~
na zdru`enieto na kulinari vo Makao, imaat namera
da stanat edna od najpoznatite destinacii za dobra
hrana i vino vo Azija. Spored poslednite podatoci,
specijalniot administrativen region (SAR), dostigna
rekordni prihodi od 12 milijardi pataki (1,51 milijardi
USD) vo oktomvri ovaa godina.
www.foodbizdaily.com
REGIONALEN PAZAREN INFORMATOR
Golemoproda`ni ceni vo Hrvatska
vo septemvri 2009 (vo kuni)
Golemoproda`ni ceni vo Sofija
vo septemvri 2009 (vo lev)
Proizvod
Domati
Poteklo
Piperki (zeleni)
Doma{no/
Turcija/
Makedonija
Doma{no
Piperki (crveni)
Doma{no
Krastavici
Cena
1.25/1.30/1.40
Domati
Osijek
Split
Zagreb
10.49
8.68
12.00
Piperki
Turcija
Zelka
Doma{no
Doma{no/
Makedonija/
Srbija
Doma{no/
Turcija/
Italija
11.00
1.70
Piperki (babura)
8.99
1.40
Krastavici
12.99
1
Jabolko
Grozje
Proizvodи
0.3
0.40/0.55/0.75
1.50/2.30/1.90
9.00
8.98
Zelka
2.99
2.98
Pe~urki
19.98
28.98
Jabolko Ajdaret
8.49
4.48
7.00
Jabolko Jonagold
6.99
Jabolko Zlaten
deli{es
Grozje
7.99
4.98
8.00
16.99
12.98
14.00
1 Euro - 1.95 Lev
2.50
4.00
1 Euro - 7.28 Kuna
www.tisup.mps.hr
www.slatina-bulgarplod.com
Golemoproda`ni ceni vo Podgorica
vo septemvri 2009 (vo Evra)
Golemoproda`ni ceni vo Srbija
vo septemvri 2009 (vo dinari)
Proizvod
Min
Maks
Prosek
Jabolko Ajdaret
0.30
0.33
0.32
0.40
0.43
0.42
0.35
0.40
0.38
10
Jabolko Zlaten
Deli{es
Jabolko Crven
Deli{es
Trpezno grozje
1.20
1.20
1.20
25
Domati
0.61
0.65
0.63
0.85
1.10
0.98
Beograd
Ni{
Domati
60
40
Piperki
120
40
Piperki (babura)
120
40
Krastavici
90
70
Zelka
13
Jabolko Ajdaret
20
Proizvodи
Jabolko Crven Deli{es
30
40
Piperka
Jabolko Zlaten Deli{es
30
40
Piperka (babura)
Grozje crno
55
1 Euro - 93 dinari
1.15
1.45
1.30
Zelka
0.20
0.40
0.30
Krastavici
0.80
1.10
0.95
1 Euro - 7.28 Kuna
www.stips.minpolj.rs.gov.yu
www.amiscg.org
Proda`ni ceni vo Albanija
vo septemvri 2009 (vo Lek)
Proizvodи
Proda`ni ceni vo Kosovo
vo septemvri, 2009 (vo Evra)
Tirana
Fier
Kor~a
Jabolko Ajdaret
47
50
32
Jabolko
0.36
0.35
0.47
Proizvodи
Pri{tina Uro{evac
Pe}
Zlaten Deli{es
55
57
46
Grozje
0.48
0.40
0.58
Domati
52
50
42
Domati
0.35
0.35
0.47
Piperki (zelena)
146
140
Piperki (zelena)
0.75
0.72
0.72
Zelka
20
25
20
Piperki (somborka)
0.15
0.52
Krastavici
96
78
82
Zelka
0.12
0.10
0.12
Krastavici
0.35
0.45
0.61
1 Euro -135 Lek
www.kash.org.al
www.food-ks.org
Predlozi na FFRM za revidirawe na
“nacionalnata strategija
za zemjodelstvo i ruralen
razvoj
za 2007 - 2013 godina”
Predlozi na FFRM za revidirawe na “Nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007 - 2013 godina”
Nacionalnata strategija za zemjodelstvo
i ruralen razvoj se odnesuva za periodot
od 2007 do 2013 godina, {to mo`e da
pretstavuva i pokrivawe na poslednata faza
na pretpristapniot period za pregovori i vlez
vo Evropskata Unija. Za taa cel FFRM smeta
deka e od osobeno zna~ewe izmenata na ovaa
nacionalna strategija koja e osnova za kreirawe
na programite za poddr{ka i ruralen razvoj,
zakonite i politikite vo zemjodelstvoto, a
istata ne soodvetstvuva so momentalnata sos­
tojba.
Federacijata na farmerite vo RM vo ramki
na proektot ”Zastapuvawe na farmerite vo
procesite na pribli`uvawe na makedonskoto
zemjodelstvo kon zaedni~kata zemjodelska
politika na Evropskata Unija”, inicira u~estvo
na farmerite vo procesot na funkcionalizirawe
na Strategijata za zemjodelstvo i ruralen
razvoj 2007-2013 g. Ovaa aktivnost se sprovede
preku informirawe na zemjodelcite za
strategijata, diskutirawe za nejzinite jaki i
slabi strani. Istovremeno na ovie sredbi se
odr`aa predavawa za GlobalGap, Menaxment
na farma, kooperativnoto zdru`uvawe i
higiena na mleko, realizirani vo sorabotka so
sovetnici na APRZ (Agencija za pottiknuvawe na
zemjodelstvoto i ruralniot razvoj) i privatni
sovetnici. Pro{iruvaweto na znaewata od
ovie oblasti pridonesuva za pogolema primena
na strategijata na nivo na farma odnosno do
zgolemena konkurentnost {to e i osnovnata cel
na strategijata.
Konkurentnost - DA, no osnovnoto pra{awe {to
ne e jasno odgovoreno vo strategijata e KADE,
KOLKU I KAKVI SAKAME DA BIDEME DO 2013
GODINA.
Vo tekstot na strategijata e vidlivo otsustvoto
na konzistentna agrarna politika koja ima pred
sebe vidlivi dolgoro~ni celi, a namesto toa se
zabele`uvaat ad-hok re{enija. Za da se izbegne
takviot parcijalen pristap neophodno e, pred s#,
strategijata da se zasnova na realnite sostojbi
vo zemjodelstvoto koi se snimeni na teren.
Vistinska moderna strategija sepak... 1
Konkretni predlozi za promeni i dopolnuvawa
na strategijata za zemjodelstvo i ruralen
razvoj:
1
Doc. D-r Blagica Sekovska, Veterinaren fakultet
Definirawe strate{ki pristap ­za statusot
na zemjodelcite vo zemj­ode­lskiot sektor
vo nasoka na prom­ovirawe na odredena
kategorija na zemjodelci koja sakame da ja
imame vo sektorot
Vo zemjodelskiot sektor imame farmeri koi
se registrirani spored Zakonot za vr{ewe
zemjodelska dejnost, registrirani kako
individualni zemjodelci samo vo Fondot
za penzisko i invalidsko i zdravstveno
osiguruvawe, registrirani spored Zakonot
za trgovski dru{tva i neregistrirani.
Beneficiite na ovie razli~ni kategorii
zemjodelci se razli~ni i promenlivi
spored odredeni zakoni ili programi za
poddr{ka, a spored toa i mnogu e te{ko da
se odredat zemjodelcite vo koja grupa e
najdobro da pripadnat. Na primer, ako vo
eden navrat politikata na MZ[V e deka
samo registriranite zemjodelci mo`e da
koristat sredstva od programa za poddr{ka
na ruralniot razvoj, vo drug navrat toa se
menuva i istata va`i i za neregistriranite,
se postavuva pra{aweto {to so onie
zemjodelci koi ve}e ja promenile formata
na registracija zaradi odredena programa za
poddr{ka?
Upravuvawe so zemjodelskoto zemji{te i
pasi{tata
Eden od najgorlivite problemi vo zemjodelstvoto
koi treba da imaat zna~ajno mesto vo strategijata
e upravuvaweto so dr`avnoto zemjodelsko zemj­
i{te, visokata fragmentiranost na zemji{teto,
kako i pasi{tata koi vo golem broj slu~ai se
prenameneti ili ne se odr`uvaat, a za niv se pla}
a pa{arina.
Razgrani~uvawe na socijalni i ekonomski
merki
Vo kreiraweto na strategijata treba da se ima
predvid socijalnata dimenzija na zemjodelstvoto,
no mora da se napravi razgrani~uvawe na merkite
koi go stimuliraat zemjodelstvoto kako biznis,
od edna strana, i kako merki so socijalna dim­
e­nzija, od druga strana, bidej}i ekonomskata i
socijalnata kategorija se sosema razli~ni i
baraat i dijametralno sprotivni merki.
Poseben tretman treba da imaat margi­
naliziranite grupi vo zemjodelstvoto kako
{to se `enite.
Iako postojat stimulativni merki za `enite i
mladite vo programite za poddr{ka na MZ[V,
sepak ovoj problem na rodovata ednakvost i
ednakvosta na mladite treba da se tretira
mnogu podlaboko zaedno so institucionalnata
postavenost vo MZ[V. I pokraj toa {to postojat
stimulativni merki za `enite i mladite vo
programite za poddr{ka na MZ[V, treba da postoi
institucionalna ramka za ovaa problematika.
Vo strategijata treba jasno da se definiraat
strate{kite grupi na proizvodi, a predlogot
e toa da bidat tradicionalnite izvozni pro­
izvodi.
Vo postojnata strategija kako strate{ki celni
grupi se: konkurentni izvoznoorientirani
pro­izvodi (tutun, grozje, vino, jagne{ko, ovo­
{je, zelen~uk); uvoznite zemjodelski pro­
izvodi: brojleri, june{ko; alternativni/net­
radicionalni proizvodi: noevi, pol`avi, p~e­
larstvo.
Od nabroenite grupi na proizvodi proizleguva
deka za nas e s# strate{ki prioritetno. Baraweto
na FFRM e jasno da se definiraat strate{kite
proizvodi vo na{iot zemjodelski sektor i za
niv da se razvijat seopfatni potstrategii
(od niva do trpeza) za nivni podobar tretman i
razvoj ako navistina ni se strate{ki (poddr`ana
e primena na GlobalGap a nemame nitu pazar
nitu cena za toa proizvodstvo, poddr`uvame
jabolka a nemame ladilnici, poddr`uvame
kalinki a nemame prerabotuva~ki kapaciteti...
Dali imame efikasna direktna finansiska
poddr{ka ako nemame celosno sozdadeni uslovi
za proizvodstvo: kvaliteten saden i semenski
materijal, prerabotuva~ki kapaciteti, ladi­
lnici, agroberza, laboratorii...). Vklu~uvawe
na jabolkoto i jagodite (koi ne se del od
strategijata pod pretpostavka deka se ispu{teni
od tehni~ki pri~ini) - tie treba da bidat del
od nea kako na{i zna~ajni zemjodelski proizvodi.
Maslinkata e zemjodelski proizvod koj se sretnuva
vo strategijata, no se postavuva pra{aweto dali
e konkurentno na{eto doma{no proizvodstvo na
pazarot i so pottiknuvawe za nejzino sadewe
dali bi se namalil uvozot i cenata?
Spored podatocite so koi raspolaga FFRM za
alternativnoto proizvodstvo, nekoi od ovie
proizvodi imaat potencijal da se proizveduvaat,
no s# u{te nedostasuvaat seriozni istra`uvawa
za nivnata profitabilnost i konkurentnost na
nadvore{nite pazari, a najgolemiot nedostatok
za ovie proizvodi e marketing-istra`uvawe i
vospostavuvaweto na lanecot na vrednosti (na pr.,
imame proizvodstvo na noevi, no nemame klanica
ili nemame pazar i sli~no). Stavot na FFRM e
deka za da vlezat alternativnite proizvodi
vo strategijata najprvo treba da se napravat
istra`uvawa, no da im se dade prioritet na ovie
istra`uvawa na izvoznite tradicionalni granki
za koi, isto taka, ne e opfaten celiot lanec na
vrednosti.
Pristapot vo proekcite za razvoj na zemjodelskite
potsektori e neednakov, bidej}i za nekoi
proizvodi, kako {to e p~enicata, se predviduva
zgolemuvawe na produktivnosta za 3% i vkupnite
povr{ini da se zgolemat za 3300 ha vo periodot
na sproveduvawe na strategijata ili kaj
maslodajnata repka se predviduva zgolemuvawe
na povr{inite od 5.371 ha vo 2007 g. na 9.515
vo 2013 g. (zgolemuvawe za 4.144 ha za period od
sedum godini). Za ovie kulturi imame merlivi
indikatori za realizacija na strategijata, no
vakvi proekcii nema za site kulturi.
Pri razgleduvaweto na strategijata, naj~esto
postavuvano pra{awe se kvalitetni podatoci
za profitabilnosta na kulturite na minimum
povr{ini ili broj na grla na edna farma,
cenite na ~inewe kako faktor za formirawe na
proda`nata cena, barawata na pazarot i sli~no.
Kako {to ve}e be{e spomenato, vo strategijata
nedostigaat celosni istra`uvawa i dostapna
baza na podatoci (potreben e zabrzan razvoj na
Monitoring na farma i Zemjodelski informativen
sistem).
Kreirawe strate{ki pristap za pro­i­zvo­dstvo
na tutun soglasno evropskite politiki
Vo Nacionalnata strategija treba da se ima jasna
nasoka za proizvodstvoto na tutun kako na{a
golema izvozna granka, imaj}i predvid deka so
ovaa kultura se zanimavaat golem broj semejstva,
a EU gi namaluva subvenciite i povr{inite i
finansiskite sredstva gi tro{i za kampawi za
namaluvawe na brojot na pu{­a~ite.
Kreirawe Agroekolo{ka politika vo zemjo­
delstvoto vo sorabotka so Mini­sterstvoto za
`ivotna sredina
Primer: zasaduvawe sitnozrnesto i jatkasto
ovo{je po planinite. Proizvodstvoto na
rastenija koi ponatamu bi se prerabotuvale vo
biodizel treba da se stimulira samo kako vrzana
agroekolo{ka merka koga treba da se posee na
zagadeno zemji{te (na primer, vo blizina na Veles
ili vo blizina na „Okta” i sl.), a vo site drugi
slu~ai koga mu konkurira na proizvodstvoto na
Predlozi na FFRM za revidirawe na “Nacionalnata strategija za zemjodelstvo i ruralen razvoj za 2007-2013 godina”
hrana i go zazema visokokvalitetnoto zemji{te
treba da se destimulira, osobeno poradi
faktot deka imame golema siroma{tija i glad
vo svetot.
vo zemjodelstvoto, kako i institucionalno i
nau~no postavuvawe na ova pra{awe vo MZ[V,
a potoa i vo farmerskiot sektor so cel da se
namalat efektite od klimatskite promeni.
Vo strategijata otsustvuva strate{ki pristap
za namaluvawe na vlijanieto na klimatskite
promeni. Spored dose­ga{nite istra`uvawa,
za periodot do 2100 g. se predvideni
golemi efekti od klimatskite promeni vo
zemjodelstvoto. Kako poranlivi }e bidat
jugoisto~niot i centralniot del so namaleni
prinosi na zimska p~enica, grozje, domati,
jabolko poradi povisoki temperaturi i promena
na re`imot na vrne`ite i vodosnabduvaweto
pridru`eno so golema direktna ekonomska
{teta. Pra{awata na klimatskite promeni
kako i soodvetnata promena na zemjodelskite
kulturi, zaedno so promenata na kalendarot na
zemjodelskite aktivnosti, osobeno }e stanat
aktuelni vo idnite godini. Od tie pri~ini
treba da se predvidat i soodvetni merki vo
strategijata za sledewe i razvoj na sostojbite
I za kraj, strategijata treba da predvidi
merki za posilno zdru`uvawe na zemjo­delcite
kako vo zdru`enija, taka i vo profitabilni
formi na zdru`uvawe.
Merkite treba da bidat vo nasoka na jasno
definirawe na kriteriumi za relevantni
pretstavnici na farmerite kako {to se broj na
~lenovi, demokratska struktura, po~ituvawe
na Zakonot za zdru`uvawe na gra|ani (statut,
odr`uvawe generalni sobranija i sli~no). Ovie
merki mo`e mnogu da pridonesat vo razvojot na
zemjodelstvoto bidej}i site ostanati strukturi
koi gi opkru`uvaat zemjodelcite, a toa se
trgovcite, prerabotuva~ite i sl. mo`at lesno da
gi kreiraat pazarnite uslovi vo zemjodelstvoto
kako {to se cenite i otkupot poradi nivna
podobra organiziranost i usoglasenost.
“Ovaa bro{ura be{e ovozmo`ena so poddr{ka od Proektot za zajaknuvawe na gra|anskoto op{testvo,
na Agencijata na Soedinetite Amerikanski Dr`avi za me|unaroden razvoj (USAID) i sproveduvan od
Institut za trajni zaednici (ITZ). Mislewata {to se ovde izrazeni im pripa|aat na avtorite i ne
gi odrazuvaat stavovite na Institut za trajni zaednici (ITZ) ili na Agencijata na Soedinetite
Amerikanski Dr`avi za me|unaroden razvoj (USAID). Isto taka, spomnuvaweto trgovski marki ili
komercijalni proizvodi ne pretstavuva poddr{ka ili preporaka za koristewe.”