A Marvelous Journey for Korsakov Patients

Transcription

A Marvelous Journey for Korsakov Patients
Graduation Plan AVB Jelle Sapulete
27 augustus
Amsterdam
1
0. Contents
1. Fascination
2. Motivation
3. Past
4. Current
5. Korsakov
6. Location
7. Program
8. Design themes
9. Summery
10. Planning
11. Bibliography
27 augustus
Amsterdam
2
1. Fascination
Mijn eigen persoonlijke fascinatie voor het disfunctioneren van het brein is ontstaan kort na mijn
puberteit. Mijn ouders vertelden mij dat er een ongeneeslijke erfelijke ziekte in mijn familie voor kwam.
Deze ongeneeslijke ziekte is te vergelijken met Parkinson, Korsakov en Dementie samen en heet de
ziekte van Huntington. Dit was geconstateerd bij mijn eigen opa, die mij tot het moment van vertellen
altijd volkomen gezond leek. Ineens werden zijn ongecontroleerde bewegingen die ik altijd zag als
onderdeel van zijn ouderdom verdacht en riepen zijn soms wat afwezige reacties bij het kaarten pas
achteraf talloze vragen op. Jarenlang hebben deze vragen een belangrijke rol gespeeld in mijn
observaties van mijn familie maar ook bij onbekenden. Dan zat ik in de trein te gluren naar een
knikkend persoon die zijn hoofd niet meer stil kon houden. Tussen de stoelen door zag ik dat deze
persoon dromend naar het voorbijschietende landschap zat te kijken. Het knikken van de persoon
ging niet in hetzelfde cadans van de trein, maar leek meer op een eigen dans. Een dansende ziekte.
Alleen deze persoon was niet ziek, hij zat gewoon mee te deinen op de muziek van zijn ipod.
Kort na het eerste besef dat ik wellicht niet zo lang had te leven als ieder ander, heb ik me laten testen
op Huntington. Uit de DNA-test bleek de kans 99,9% dat ik de ziekte van Huntington niet zou krijgen.
Maar geestelijke ziektes, als de ziekte van Huntington hebben invloed op het gehele gezin. Mensen
met een geestelijke ziekte kunnen geen fysieke kenmerken van ziekte hebben en optisch gezond
lijken. Maar iemand die geestelijk ziek is kan zich wel anders gaan gedragen en uitten. Mede de
ontkenning in de aanloopfase van de ziekte zorgt ervoor dat de patiënt vaak te laat behandeld of
verzorgd wordt. Niet alleen de familie krijgt hier mee te maken maar ook de reguliere zorginstanties.
Vaak moet het eerst volledig uit de hand lopen voordat de patiënt zich laat behandelen of verzorgen.
In de tijd dat ik me liet testen is mijn oma dement geworden, en zit nu in een verzorgingstehuis. Een
tehuis waarbij het contact met de buitenwereld minimaal is terwijl het midden in de binnenstad aan
een prachtig oud park ligt. Zelfs de voormalige woonkamer aan een van belangrijkste entrees van de
binnenstad is verplaatst naar de binnentuin zodat de verplegers een betere controle kunnen houden
op de ouderen. De ouderen willen wel eens vluchten en zijn daarom opgesloten achter een beveiligde
deur en mogen niet zelfstandig naar buiten.
27 augustus
Amsterdam
3
2. Motivation
De megastructuren uit de jaren zeventig en tachtig, waar veel van mijn eerder beschreven ervaringen
zich hebben afgespeeld, staan bij mij nog altijd in het geheugen gegrift. De lange looptocht door de
hal van het Radboud ziekenhuis naar de kamer waar ik mijn uitslag zou krijgen, duurden voor mijn
gevoel uren. De corridorontsluiting die voor het verplegend personeel optimaal en efficiënt zou moeten
functioneren, werkte bij mij tegenovergesteld. Na elke 15 meter had je een zijingang waarbij alleen de
zwarte naambordjes op de muren het verschil maakten. Aan het einde van de horizon verstomde je en
had je een hoge ruimte waar een uitvergrote rode kabouter stond, om vervolgens weer in zo'n zelfde
lange martelgang te stappen. Het zware betonnen plafond voelde op bepaalde plaatsen lichter door
de open kersenhouten latten die eronder hingen. Maar het enige wat deze martelgang dragelijk
maakte was het uitzicht op het groen, waardoor de looptocht even leek te verstillen.
In mijn afstudeerplan wil ik mijn eigen architectonische ervaringen opnieuw toetsen aan mijn eigen
herinneringen en aan mijn verbeelding. Hierbij zijn zaken als routing, ontsluiting, constructie,
materialisatie maar ook de relatie tussen het gebouw en haar omgeving van belang. Daarnaast wil ik
onderzoeken hoe ik de bestaande bebouwing kan hergebruiken in mijn ontwerp.
Mijn eigen ervaringen zijn uiteraard persoonlijk en niet eenvoudig te vertalen in een architectonische
opgave, maar wil ik toch gebruiken om een nieuwe woonvorm te ontwerpen voor mensen met een
geheugenstoornis. De Korsakov patiënten. Evenals bij de ziekte van Huntington, zijn dit patiënten
die op jonge leeftijd ziek kunnen worden en zouden het liefst als normaal willen worden beschouwd.
Doordat de ziekte van Korsakov geen genetisch bepaalde ziekte is, en ontstaat door overmatig
alcoholmisbruik, kunnen deze patiënten vaak op weinig steun of compassie van zijn of haar omgeving
rekenen. Een gebruikersspecifieke architectonische opgave waarbij de patiënt en de familie ontzorgd
wordt, heeft dan ook mijn voorkeur om op af te studeren.
27 augustus
Amsterdam
4
3. Past
In het verleden werden mensen die een vorm van geestelijke zorg nodig hadden al snel
gecategoriseerd als zenuwlijder of gek. Gekken werden opgesloten in dolhuizen samen met pestlijders
of syfilitische prostituees. Terwijl later de vaak welvarende zenuwlijders in ziekenhuispaviljoens buiten
de stad werden geplaatst. Men ging er vanuit dat de verse buitenlucht en de natuur er voor kon
zorgen dat de patiënten sneller konden herstellen. Maar dit werd ook gedaan om de bewoners van de
stad te beschermen van de gekken. De patiënten hadden een vast dagprogramma met wandelingen
door de omringende natuur en andere bezigheidstherapieën, maar speelden geen actieve rol meer in
de maatschappij.
In het begin van de 20ste eeuw werden er grote technologische vooruitgangen geboekt in het
bouwproces. Belangrijke pijlers als lucht licht en ruimte werden gezien als het middel waardoor
patiënten sneller konden herstellen en het toepassen van ondermeer glas maakte het mogelijk om
meer licht te brengen in de gebouwen. Maar ook de toepassing van beton bij tunnelbouw of prefab
elementen zorgde ervoor dat er sneller en efficiënter gebouwd kon worden. Maar ook de routing in de
zorggebouwen werden efficiënter. Er mochten minder verplegers worden ingezet en er werd alles
aangedaan om verplegers zo min mogelijk grote afstanden te laten lopen. Hiermee kwam een einde
aan de paviljoenstructuren en werden er allerlei efficiënte corridor structuren ontworpen om de zorg te
optimaliseren.
Pas in de vorige eeuw kwam er vanuit Italië een opstand in de psychiatrie waarin ze zelf aangaven dat
de psychiatrie zichzelf op zou moeten heffen. Men begon te twijfelen aan de behandeling van
psychiatrische patiënten, waarin voorheen lucht, licht en ruimte een belangrijke rol speelden.
Patiënten moesten weer een rol in de samenleving krijgen, in plaats van er buiten geplaatst te worden.
Hierdoor zijn veel grote psychiatrische streekziekenhuizen leeg komen te staan en verdeeld over
kleinere specialistische ziekenhuizen terug verhuisd naar de stad.
27 augustus
Amsterdam
5
4.
Current
In een artikel uit de Echo van 28 februari 2008 wordt voor het eerst gesproken over de noodzaak voor
een eigen omgeving voor Korsakov patiënten.
Niet alleen is deze groep van 400 Korsakov patiënten in Amsterdam met het huidige alcoholgebruik
sterk aan het groeien. Deze groep patiënten komt nu vaak in verzorgingstehuizen terecht waar de
gemiddelde leeftijd rond de 75 jaar ligt. De zorg is dus niet speciaal op de Korsakov patiënten gericht
en het leeftijdverschil kan soms tot overbodige spanningen leiden.
Door het overmatig alcoholgebruik, wat vooraf gaat aan de ziekte van Korsakov kan het regelmatig
voorkomen dat de patiënten zichzelf verwaarlozen en in een sociaal isolement raken. Sommigen van
hen gaan dan op straat leven of vereenzamen op stille zolderkamers. In het verleden waren dit
hoofdzakelijk wat oudere mannen, maar tegenwoordig zijn er ook al gevallen bekend vanaf 35 jaar.
Tevens is het aandeel vrouwen de afgelopen jaren binnen de groep Korsakov patiënten toegenomen
tot de helft. De groep patiënten zal in de nabije toekomst jonger en groter worden..
Volgens de instellingen is er behoefte aan kleinschalige stedelijke voorziening voor diagnostiek en
training van patiënten met Korsakov. Het is moeilijk te bepalen of iemand aan Korsakov lijdt, omdat de
symptomen enigszins overeenkomen met dementie. Het behandelen van Korsakov patiënten is
eveneens een lastige opdracht, omdat men niet precies weet wat de patiënten onthouden van wat hen
wordt verteld. Amsta vangt al geruime tijd een groep van 52 Korsakov patiënten op in centrum de
Poort aan de Nassaukade. Psycholoog en hoofdbehandelaar bij dit centrum Marion Klaver: 'We
proberen cliënten zolang dat nog mogelijk is weer een zinvol bestaan te geven. Door middel van
dagbesteding, ondersteuning van routine functies en psychotherapie. Het is belangrijk om
oplossingsgericht te werk gegaan. In plaats van ons te richten op het probleem, richten we ons op de
toekomst.
27 augustus
Amsterdam
6
5.
Korsakov
In mijn zoektocht voor nieuwe woonvormen voor Korsakov patiënten heb ik me verdiept in de werking
van de hersenen bij deze patiënten. Korsakov is een chronische aandoening, die gekenmerkt wordt
door geheugenstoornissen en centraal executieve stoornissen (problemen bij de planning en de
organisatie van het gedrag). Hoewel dit syndroom vaak voortkomt bij chronische alcoholisten, is het
alcoholmisbruik niet de oorzaak van de ziekte maar het gebrek aan thiamine (vitamine B1). Het gebrek
aan thiamine kan een gevolg zijn van overmatig alcoholmisbruik. Op de MRI van de Korsakov patiënt
zijn er grote zwarte gaten in het midden van de hersenen te zien. Dit resulteert in een gedrag waarbij
de patiënt moeite heeft om zijn verslavingsdrang in de hand te houden en het relativeringsvermogen
van de patiënt daalt. Zijn behoefte aan drank zal dus alleen maar groter worden.
Van de 800.000 probleemdrinkers in Nederland hebben er op dit moment zo'n 8000 mensen
Korsakov. In theorie zijn deze patiënten eenvoudig te behandelen door ze extra thiamine voor te
schrijven. Maar in praktijk zorgt de wet BOPZ ervoor dat zorgverleners niet mogen ingrijpen zonder
toestemming van de patiënten waardoor er veel patiënten verwaarloosd raken. Een
levensloopbestendige woning waar premature patiënten met hun hele gezin kunnen wonen, kan
mogelijkerwijs een uitkomst zijn. De woningen zullen door de bestaande gezinssamenstelling van
Korsakov patiënten een gedifferentieerd karakter van wonen en zorgen hebben en in de bestaande
stedenbouwkundige situatie opgaan. Dit zal ik tijdens mijn afstuderen verder willen onderzoeken.
Enerzijds moet mijn afstudeerplan openbaar zijn voor de buurt maar anderzijds moet mijn gebouw ook
haar bewoners beschermen. De relatie openbaar en privé zal duidelijk worden wanneer ik mijn
programma volledig heb.
Naast het onderzoek van de ziekte Korsakov heb ik me ook verdiept in de rol van architectuur in de
gezondheidszorg. Vanuit het verleden bestaat een traditie om de zieken en de zwakkeren buiten de
stadsmuren te plaatsen (niet alleen vanwege de gezondheidsredenen van de zieken, maar ook ter
bescherming van de gezonde burgers). Vandaag de dag zijn er al veel succesvolle voorbeelden
bekend van het integreren van de zorg in de stad en zelfs in de buurt. Deze traditie wil ik voortzetten
in mijn afstudeerplan want waar kan een patiënt het beste behandeld worden dan in haar eigen
vertrouwde omgeving. Toch wil ik het gebouw niet een wetenschappelijk medisch experiment laten
zijn waarbij de functionaliteit van het gebouw belangrijker is dan de patiënt. De Korsakov patiënten
staan in het ontwerp centraal maar ik wil juist de normale gezinsleden inspireren met ontwerp.
27 augustus
Amsterdam
7
6.
Location
De locatie bevindt zich tussen het Bellamyplein en de Kinkerstraat aan de Bilderdijkkade, ter hoogte
van de tramremise. Dit is een ideale plek want het bevind zich namelijk zo'n 500m ten zuiden van een
verzorgingstehuis met Korsakov patiënten en zo'n 500m ten noorden van een psychiatrische afdeling
van het voormalig psychiatrisch ziekenhuis de Meerenberg te Santpoort. Deze drie plekken zijn alle
drie verbonden met het water, wat een belangrijke rol zal gaan spelen in mijn ontwerp.
1885
1900
1907
1992
Naast een stedenbouwkundig onderzoek wil ik ook door middel van historische oude kaarten kijken
hoe er destijds van water land is gemaakt. Dit kan mij helpen om later een voorstel te doen hoe ik het
water in mijn plan kan betrekken.
De locatie bevindt op de rand van het Centrum en het Westelijk stadsdeel van Amsterdam , hierdoor
kan het een belangrijke wijkvoorziening worden. Naast de vele woonfuncties zijn er ook veel
winkelvoorzieningen in de kinkerstraat en heeft ook de aangrenzende ten Kate markt een behoorlijke
voorzienende rol. Om te voorkomen dat de Korsakov patiënten een gereguleerd en introverte
dagbesteding krijgen, zijn er dus tal van mogelijkheden om naar buiten te treden. Hierdoor kan het
ontwerp transpanter en meer openbaar worden dan de meeste huidige geestelijke zorg instellingen.
De oude tramremise de Hallen staat inmiddels al jaren leeg, terwijl er recentelijk twee plannen voor
ontwikkeld zijn om verval te voorkomen. Inmiddels zijn de hallen als gekraakt en zijn er alle
mogelijkheden aanwezig voor een creatieve broedplaats. Dit is ook meegenomen in een van de
plannen, die ik zal beoordelen op hun bruikbaarheid voor mijn afstudeerplan.
27 augustus
Amsterdam
8
7. Program
Het programma voor mijn afstudeerplan ligt nog niet geheel vast. Niet alleen wil ik een nieuwe
woonvorm ontwerpen waarbij potentiële patiënten, eventueel met hun gezin, zo lang mogelijk of juist
tijdelijke in hun vertrouwde omgeving kunnen worden behandeld. Dit zal ik tijdens het afstuderen
nader moeten onderzoeken en toetsen bij Marion Klaver (hoofdbehandelaar en psycholoog van
Korsakov patiënten). Ook biedt de locatie, in combinatie met de aangrenzende oude tramremise
mogelijk nieuwe woonvormen. Na een stedenbouwkundig onderzoek van de locatie en analyse van
referentieprojecten uit de gezondheidszorg, zal ik een duidelijker programma kunnen samen stellen.
1. De opgave bestaat in ieder geval uit 40 levensloopbestendige wooneenheden voor Korsakov
patiënten.
2. De opgave bestaat uit eveneens uit het hergebruik van de oude tramremise de Hallen. Hierin
kunnen eveneens extra functies worden opgenomen naast wonen:
2.1. zorgfunctie voor de wijk (huisartsenposten/maatschappelijk werkers)
2.2. voorlichtingspost (thuiszorg/verslavingszorg/alcoholvoorlichting)
2.3. recreatie (tuin/water/patio's)
2.4. restaurant/koffiebar/ aula
2.5. ateliers/broedplaats/kunstuitleen/bibliotheek
27 augustus
Amsterdam
9
3.Een duidelijke referentie voor mijn programma is het Dobbelmanterrein van Marlies Rohmer waarin
de bakkerij op het plein een belangrijke sleutelrol speelt. De mensen die hier werkzaam zijn behoeven
geestelijke zorg maar houden wel de regie over hun eigen leven. De ateliers op maaiveldniveau in een
industriële dichte stedelijke omgeving zijn eveneens inspirerend.
4. Ook oude geestelijke gezondheidsinstellingen als de verlaten Meerenberg in Santpoort of nog als
dienst doende psychiatrisch centrum Huize Padua te Boekel zijn belangrijke referenties voor het
zorggedeelte van mijn programma.
27 augustus
Amsterdam
10
8.
Design themes
1.Environmental Based Design (EBD) neemt een belangrijke rol in mijn ontwerp want zij heeft
namelijk een positieve invloed op de gemoedsrust van de patiënt. De rol van de natuur is hierbij heel
belangrijk. In de hedendaagse zorg blijkt de natuur al eeuwenlang een positieve invloed te hebben op
de behandeling. Maar EBD gaat hier zelfs nog een stap verder,want onderzoek geeft aan dat zelfs
alleen een foto van een bloem op de kamer van de patiënt het genezingsproces kan bevorderen.
Het psychologisch onderzoek geeft dus aan dat niet alleen de ervaring bevorderlijk is maar ook de
verbeelding.
2.0. Een discipline waar verbeelding vaker regel is dan uitzondering is kunst. De toepassing van kunst
in de gezondheidszorg in het vroege ontwerpproces wordt onderdeel van mijn onderzoek. Mijn eigen
voorliefde voor kunst is surrealisme omdat zij dichter bij hun onderbewustzijn konden komen dan wij
de gewone stervelingen. De vraag is alleen in hoeverre dit toepasbaar in de geestelijke
gezondheidszorg en is op twee manieren te benaderen:
2.1. Kunst of surrealisme wordt onderdeel van een therapeutische behandeling en is interessant voor
psychologen en psychiaters. Hiermee kan wel een link gelegd worden met de bestaande broedplaats
en eventuele nieuwe ateliers of kunstuitleen.
2.2. Kunst of surrealisme wordt onderdeel van het architectonisch ontwerponderzoek. Een voorbeeld
hiervoor is villa d´Ava van Rem Koolhaas. De Paranoid Critical Methode wordt hier gebruikt door Rem
Koolhaas in zijn ontwerp die hij heeft overgenomen van niemand minder dan Salvador Dali. Deze
beroemde surrealist kon zonder hulpmiddelen zijn onderbewustzijn benaderen. Door twee
verschillende dagelijkse waarheden te combineren creëerde hij een derde surrealistische
werkelijkheid, en noemde hij de Paranoid Critical Methode. Of deze methode ook werkt in de
gezondheidszorg moet ik nog verder onderzoeken tijdens mijn afstuderen.
3. Het ontwerpen van een nieuw gebouw waar wonen en zorgen centraal staan in combinatie met
hergebruiken van een bestaand gebouw waarin wijkvoorzieningen worden opgenomen. Is een
combinatie waarin privé en openbaar elkaar ontmoeten. Deze relatie zal zowel stedenbouwkundig als
architectonisch een enorme uitdaging zijn, maar zal ik door middel van schetsen en maquettes nader
willen onderzoeken tijdens het afstuderen
27 augustus
Amsterdam
11
9.
Summery
Student: Jelle Sapulete
van Hallstraat 258
1051 HM Amsterdam
06-26042477
[email protected]
Mentor :
- Chris Scheen
architect heeft ervaring met de gezondheidszorg en jarenlang docent aan de AVB en TU.
Commissie: - Herman Kossmann (architect /directeur Kossmann de Jong )
architect heeft ervaring in tentoonstellingen waarbij de verbeelding een belangrijke rol
speelt.
o.a. museum het Dolhuys in Haarlem
- Floris Hund (architect / directeur Marlies Rohmer)
architect heeft ervaring met de gezondheidszorg en complexe stedenbouwkundige
opgaven.
o.a. Masterplan en supervisie Dobbelmanterrein in Nijmegen
Externe adviseurs: Tom Jonkers ( afstudeerproject AVB voor Mensen met Dementie)
Marion Klaver (hoofdbehandelaar en psycholoog van Korsakov patiënten
Marlies Rohmer (architect met ervaring bij Rem Koolhaas en Herman Hertzberger)
Annegien Krugers Dagneaux (directie programma projecten Amsterdam West)
Locatie: De locatie bevindt zich tussen het Bellamyplein en de Kinkerstraat aan de Bilderdijkkade, ter
hoogte van de tramremise.
Gebruikers: 40 Korsakov patiënten zowel tijdelijk als meer permanent.
Opgave: Het ontwerpen van een nieuw gebouw waar wonen en zorgen centraal staan in combinatie
met hergebruiken van een bestaand gebouw waarin wijkvoorzieningen worden opgenomen.
Ontwerp: Een passend ontwerp zowel stedenbouwkundig als architectonisch, waarbij de uitwerking
tot verbeelding spreekt.
27 augustus
Amsterdam
12
10. Planning
27 augustus
Amsterdam
13
27 augustus
Amsterdam
14
11. Bibliography
Architecture and mental health care: - J.D Zocher jr, Provinciaal Gesticht Meerenberg, Santpoort
- Aldo van Eyck, Paviljoens Eikenheuvel Huize Padua, Boekel
- Marlies Rohmer, Dobbelmanterrein, Nijmegen
Architecture and Surrealism:
Literature:
- Rem Koolhaas, Villa Dall’Ava, Paris
- Le Corbusier, La villa Savoye/ Beistegui Appartement, Paris
- Hersenschimmen, J. Bernlef ( hendrik Jan Marsman)
- Architectuur voor de gezondheidszorg in Nederland,Noor Mens/ Cor Wagenaar
- Aldo van Eyck, relativiteit en verbeelding
- Dwelling as a figure of thought, Hans Cornelissen
- Twenty buildings every architect should understand, Simon Unwin
- SMLXL, Rem Koolhaas
- The Uncanny ,Sigmund Freud
- De Droomduiding, Sigmund Freud
- The Surrealist House, Jane Alison
- Dada en surrealism for Dummy’s
- Nadja, André Breton
Newpapers:
Magazines:
De Echo 28 februari 2008
Zorgen om Korsakov patiënt ( Charlotte Goede)
-Patiënt Care/ Neuronpsychiatrie & gedragsneurologie/overdruk augustus 2004
Het syndroom van Korsakov (1) ontstaan en geheugenstoornissen
-Patiënt Care/ Neuronpsychiatrie & gedragsneurologie/overdruk oktober 2004
Het syndroom van Korsakov(2) centraal executieve stoornissen en behandeling
-Patiënt Care/ Neuronpsychiatrie & gedragsneurologie/overdruk februari 2005
Alcohol en het brein (1) stimulerende effecten en verslaving
-Patiënt Care/ Neuronpsychiatrie & gedragsneurologie/overdruk april 2005
Alcohol en het brein (2) dempende effecten en afhankelijkheid
-Patiënt Care/ Neuronpsychiatrie & gedragsneurologie/overdruk juni 2007
Wernick-encefalopthie: een niet te stellen diagnose
-Patiënt Care/ Neuronpsychiatrie & gedragsneurologie/overdruk juni 2005
Alcohol en het brein (3) blijvende schade door alcoholmisbruik
Research:
De prevalentie van probleem drinken in Nederland
Een algemeen bevolkingsonderzoek ( universiteit Maastricht 2005)
Internet:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Dolhuis
http://www.korsakovsyndroom.nl
Television:
Korsakov, niet weten dat je niet meer weet
Kruispunt KRO, 4 oktober 2009
Art & Design:
- André Breton, Salvador Dali,
- Het Dolhuys te haarlem, design Kossmann &de Jong
- 25 jaar kunstprojecten in zorginstellingen, 1985-2009
- Magritte Museum Brussel
- Exposition of the surrealist house in the Barbican London
27 augustus
Amsterdam
15

A Marvelous Journey for Korsakov Patients

Transcription

Similar documents

Research projects DCM

in the case of flexible buildings

INHOuD - Bouwkunde

working paper `De Uithof`