De promulgando Evangelio apud barbaros, sive de

Transcription

DE
PROMVLGANDO
EVANGELIO
APVD
BARBAROS:
S
DE
1 V
E
PR.OCVRANDA
Indorum
falute,
Libri
fcx.
DE
PRO
MVLGANDO
E?ANG
ELIO
BARBAROS:
APVD
S
1 V
E
PROCVRANDA
DE
Indorum
Âuthore
IOSEPHO
Societatis
EDITI
Sumptibus
falute,
0
N
ACOSTA
IE s v.
sy v EU
m
DC.
Presbytero
O V I S S t M A.
LAVRENTfr
M.
fex.
Libri
ANISSQN.
tXX.
W^MSM^t
P
R
O
OE
MIV
M.
E procuranda falute Indorum,
recte atque apte dicere , perm difficile eft. Prirnum qubd Barbarorum gentes innumerabiles
vt coelo , locis , habitu, ita
fint,
«Jw
^'
^ ^* ^
ingenio, moribus,inftitutis latiffime diflidentes : quibus omnibus Euangclio
conciliandis , inftituendis,, regendffque aliquid
, atque in tanto homicommune"praecipere
num remmquc difcrimine , accommodate
ac
certb quid expediat defmire , magnae cuiufdam facultatis eft., quam profe£fco nos minime
confecuti fumus. Deinde res Indicse vix .firmas
ftabilefque confiftunt , & nouum quotidiefui'que diffimilcm habitum . praefeferimt- , vt im-.
probandum modo fit quod non ita pridem valde probabatur,
& rebus mutatis vtilia ante confilia etiam perniciofa fiant. Quamobrem
vtfirma ac perpetua praxepta ea de re tradantur , vix
ficri profe&b poteft. Vt enim alia pueritiaealia
iuuentuti veftis concinnanda
cft , neque poteft eadem omnis astacis efie menfura, ita Rempublicam Indicam inftitiitis, religionc , homia z'
num
^!^g4»^ft#
jyj Si^^^
m
&M
m
W^l
x.Ctr.i.
num generc varias veluti retates fubinde eom~
mutante , non eft mirandum , fi do&rinae artifices alias atque alias doccndi rationcs adhiIbeant. Ita quamvis prjores fcriptores pietate.
tamen eorum vel difi5c fapicntia praeftiterint,
vel commentarios,
quos de rebus
putationes,
maJndicis ediderunt , noftra iam oetas.non
gni faoit , quod non magnopere yebus praeEx quo fit , vt eos,
lentibus aecbmmodeutur.
quoque » qui pro hoc ,ftatu rerum apte coflr
difleruerint ,, eodem ioco futnros
gruent^rque
fion longa abhinc aetate , profe&o diuinare
im«
poflimus. Ac nos certe rcrum Indicirum
pcritis , falfa fortaflis & inter fcfe pugnantia
fcribere f#pe vidcbimur , quod de Indorum
natura , mqribus., fidei Chiiftianae progre'flu,'vafik variis iii locis loquamur : contra periti re-*
irum , minus ample &c pro dignitatc eadem illa dicta ?enfebunt,,
atque plura ipfi 8c aptiola fc afferre pofle confidcnr.' Mihi vcrb quid
vel dodti defiderent , vel indocKi reprehcndant , non admodum curae cft. Illud prudentiflimus quifque facil£ intelligit ,f eadcm de re
«on, eodem modo omni ex parte dicenduni
cfle , fi veritati ac non libidini ©bfequendum,
fft. Meque falliD is , qui in argumentp
muftiplici prp rebus, diuerfis diueria pronuntiat,
Idem prorfus horno fui faepe diflimilis eft, ea^dem, vib$ , ^ domus «adem variis Ipcis &
laudarr & vituperari hon falsb poteft. LicuiE
certeV Apoftolo Paulo in eadem Epiftpla Go>, fpirituales,
tfjtfthips fummfs ornare kudibus
fapicnvcs,.
fapiehtes ; quibus hinil deeflet m bmhi ^fas
tia .&r dono dicere: eofclern ita deprimere , Vt
carnales efTe inflatos •, fpiritnalibus rehus IneJfibi
contrarius
eft,
Neque
ptqsi exprobraren
: fed quaj perpartes inerant,
aut fui imrhernor
Gbryf.
potuit falua Veritate > vt Gnryfoftomus cpm- hom.t.itl
inchtatur .* Vniuerfis afcribere.
Itraelem > &C
i.Corv
Ibdam iidcrh; Pibphetae &epe vituperant » fetoen nequam., filios fceleratos , pbpulumQormprrhae » & id gerius infinita coiuutk iafSfcantes : quem tamen vcl eadem iriterdum pagi^
na y fummis laudibus euehunt , populurn iufturri j fifips Dei s hsreditatem
diie&am > gen^- j/rf/.tfV
tetn fan&am atquc alia multa honoris. eaufa
Imb verb eadem peripdb Paiilusj
appellahtes.
Rtm.itl
fccundum EuangeHufn quidem>
ihiinqufr,
tnici propter vos ...-*fecundum
eledtionbm aur
tem >: ehariflami prbpter patres, Qup msigisjnoi^
bis klua veritate licerc pufanduin
eift gentes
indorurri i quarum ,eft tantadiuerfitas'^.
modo
Euangelio
aptifiimas prsedieare , vt vere"' furii
tnaxima ex parte >- modo valde alierias; acclifcelcre, Sc peruerfa. edu-*
{are,.qubdhominum
catione ^cbntlngiti
Vulgaris error cft res In*
dicas tanquam rus. aliquod aut oppidum an&c ficut Vno verbo dicun*
gufte definientium,
tur , ita vriius efle naturae rationifque putantium. Scd qui hacc noftra legerit, iriucnlet prafectb nos nullo partiurn ftudio ductos Sc pro-f
ba , &c praua deproiricre * Sc iucunda & tri*
ftitia sque afferre. Nihil enim tcfte Dbmfrto
Iefu aliud optamus > atque agimus , quarri vi
Kom-i.
pro comperta nobis rcrum fide, quicquid eft,
vt eft , aliis tradamus ; quippe qui feiamus
Deum nequaquam noftro cgere mendacio. Ne~
que vero gentes has vana , aut falfa concepta
opinione refte adiri &c qitaeri ad falut|m. Sed
tum demum vnicuique conftare animum , cum
quale &c quam- magnum opus Domini aggrcdiatur , non inani rumore du<5fcus, fed firmo diuinae vocationis confilio niteris, fecum prudenter
expenderit.
Qhamvis autem Indorum nationes innumerabiles fint , quarum fingulis fui certi ritus &c
morcs funt, quas alio atque alio modo inftituere oporteat , tamen citm id ego praftare
non poflem > cui plurimae gentes ignotae fimt,
8c vo maxime eflent cognitae , immenfiim opris
«xifteret figilktirii de omnibus difputare , operaepretium duxi, vt Barbaris omnibus accommodatius fcriberem , Peruenfium maxime habere rationem. Idque feci duabus ex caufis,vna
qubd hae Prouinciae mihi notiores^ eflent , vt
aliquid certins afterrem : altera qubd hoc Indorum genus veluti medium mihi inter caetera femper eft vifltm , ex quofacilius
veiuti
extrema iudicari ~queant.
Etfi enim Indi vocantur Barbari omnes, quos noftra aetate Hifpani &c Lufitani fuis claffibus longiflima Occano traiecfo inuenerunt,
non folum ab Euangelica luce alieni, fcd ab humariis quoque inftitutis abhorrentes , tamen non omnes eiufdem
ordinis funt , fcd Indus Indo , vt Comice dicam, multum intcreft , Barbarus Barbaro longe
prarftat,
'
eos
auc&ores
autem
Barbarbs
probati
prseftat.
efle defiriiunt, qui a re£ta ratione,& homiiiUm
Vnde, BarCorninuni cpnfuetudine abhorrcnt.
barica ftolidkas , Barbarica feritas, Barbaricae
. quoque opes &c opera apud nobiliores fcripto. res celebrari folent, quae &c ab vfu hominum
&c fapicntix certae..caeterorum valde rccedunt,
,que rationis vix quicquam habent. Hos autem
indc Indos appelomnes noui orbis Barbaros,
ktos exiftimo , qubd apud veteres remotiflima
regio , qu3S fines orbis terrarum claudere. putaretur Indiaellet
, quo Alexandrum Macedonem, &cTraiaiium Ca^farem penetraflc , &facri
&c profani fcriptores" tanquam terminos-terra:
Ex
.adieririt, cum magna kude commemorant.
noftri nomen adnouas'afe
quorumimitatione
;inuentas gentes , deriuafle lhihi videntur. Quanquam initio non Indi , fed Infiuani aut Antiliani 5 Occidentales
Barbari dicebantur. Cum
igitur horum Prouinciae, nationes, genera plu. rima fint, tamen mihi diu rem diligenter perueftiganti tres veluti clafles efle Barbarorum vid entur,quae magnopere inter fe difcrepent,ad quas
fere natiories hae Indicae redigi poflint.
Prima claflis eorun) eft, qui a, recSfcaratione,
Sc Confuetudine generis humani non ita multuiri
recedtfnt. Hi funt gbtiflimurn , quibus &rRefpublica conftans ,. &c leges publicae , &c ciui-.
tates munitaer&
magiftratus infigiiis, & certa, atque o.pulehra commercia funt, &c quod
omnium caput eft, literarumcelcbrisvfus.
Nufquam eirim literarum, &clibtorum monitrnenta
. a 4
extarity
Djrhoth.
in tp. ad
Rem.c,1.
i.Cor.14.
leci.i.
tMae.i.
&maxime
extant, quinea: gentes humaniores,
politicae fint. In hoc genere primi videnturefle
Sincrifes, qitorum ego charadteres vidi Syfiacis
peffimiles > qui librorum copia , Academiaruni
auitoriSplehdbre > legum , Sc Magiftratuurn
'tate, publicbijumi operum magnificentia pluriimtm flbrere dieuntur. Secundum hos funt Iapponerifes , tum pleraeque Indias Orientalis Prouiriciae y ad quas Afiatica, atque Europaea ihftituta blirrii peruenifle ego nondubito.
Hae gett*tes, quamvis Barbarae re vera fint, &a re£ta
in rebus diferepehtjta'-;
&naturalilegepkrifque
men adfalutem Euarigelij non aliter fere vbcari^dtefunt,quam olirri ab Apoftolfs Graeci, &cRo:mani;, Caeterique Afiae , atqUe Eurbpae popilli.
. Narri & potentk prajftant &c npnriulk humaria
&pientia> atqtie a fua ,ipfi ratibnc: pbtiflimum,
Deo intus agcnte , vineendiTurity
&Euangelio
quos fi per vim & potentkm Chrifubigeridi,
..fto fubiicere pergas , nihil aliud agas , qttam vt
a lege Ghriftiana alieniflimos reddias. Iri fecunda egb cklfe eos Barbaros numcrb , qui quarnvis. rieque literarum vfum norint, heque leges
aut ciitilia ftufcriptas , neque Philofophica,
dia habeant; tamen Magiftratus fiios ccrtos, habent Rempttblicam,
habent frequentes,
&Ccer- •
tas fcdes , vbi politiam fuam feruarit, liabentmilitiaj & duees &cordincm;, & religionis fux
eelebrkatem
quandam. Denique ratione quadairi humana reghntur. In hoc gencre erant Mexicani , & Pemcnfes noftri , quorum fmperia
&cRefpubl. &c leges, & iitftiruta meritb admirari
quivis
quiyis pbflit. Et quod incredibile pene videaturf»
literarum inopiam, tanta ingenij dextcritate fup-r
pleuere, vt & hiftorias & vitas,& leges, & quod
eft amplius, temporrim cwrfus, & rationes rtumerbrum ita teheant quibufHarn a fe excbgitatis ffe
gnis,&; moriimentis, qubs ipfi Quipos vocant, vt
noftri cum literis fuis plerumque eorum peritia:
eedant. Nefcio equidem an eertiores Arithmetieosycum quidviseft rtumeraridum,'aut
partien^
durn; literae hoftiae faeiant> quam hos fignailk
fua. M«mpriam vetb omriirib eft admirabilei
, quarh €delerii etkm rerum munitiflimaium
per
Qiripps fuosidiutiflime ebnferuent. Multuih ta>
ihen etiam M-& a recta ratipne> /& a epnfuetudfe
ne gerierishumarii abfunt. H*ec autem ckflis late
patet,& primurn impefia eoiitinet,quale Ingafumfuw »>deinde «egria rriinora &principatus,
quales
Gaeiqui jplerique habent, trim Magiftratus publi^
. cos afe ipfa Republ. creatos > quales Araueank
Chilenfes fere funt. His
Tucapelenfes,cbterique
oihnibus ilkd epmmuhe eftjvt pppidatim viuant,
ae non pakntes mbre ferarum,vt certum iudicem
iurafua euique feruen. pta*feel;umquehabeant,&
tur.Sed qiiiamorum & ritiium & legum monftra
tot tantaque apud,hofee-funt, & tanta in fubditps
feuiendi lieentia,
vt nifi potentia fitperiore &
ait&oritate regantur, vix aut Euangelij lucem aut
homine ihgenup vitam dignam accepturividean, titr,aut fi fernel acceperint, non facile in ea perfeiieraturi intelligantur,meritb
his prasfitij.qui inter
talesadvitam
Chriftianam tranfierint, Ghriftianos^ Prineipes & Magiftratus, eum res ipfa
depofcit.
fcit, tum ficclefias auc"toritas pracipit: fed ita tarrien Vt facukatibus
fortunifque mis & legibus
non naturae , aut Euangelio contrariis vti libere
permittendi fint. Iam vero tertia atque extrertia
hominurii nationes,quot
ckflis Barbarorum,quot
huius noui orbis regiones teneatidici non poteft.
In hac/fiint libmines fylueftres,: feris fimiles, vix
quicquain hurriani fenfits habentes, fine lege, fine
rege,fine fcedere^ fine certo Magiftfatu,- & Republicaj fedes identidetti earrimutantes., aut ita fixas
habentes, vtmagisferarum
fpecus ,-autpecudum
caulas imkentur.Huc in prirriis pertirtentiquieun-,
que a uoftris Carybes dicuntur, nihil aliud quarn
exereerites , in hofpites omnes
fanguinolentiam
feuij qui humana earrie vefcunfur, nulla vefte,vix
Atifl.x. ipfa virilia tegentes. Hoc Barbarbrum genris Ari&}. Bo~•ftoteles
attigit, curri feraruHi more. eapi ;& per
Ut.
vim dbinari pofle fcripfit, quprum in rioub brbe
funtirifiriki greges,. Tales Chunchos , Ghariguanas, Moxos * ifcaycingas nobis vicinos nouimus,
tales plerbfqiie Brafilienfes, tales Flprids;, ptope-r
modiirri vniuerfae populos naffant.
Pertinent
etiam ad hauc ckflem ij Barbari, qui etfi atroces
tamen a
aton funt, neque tygrides, autpanthera:,
pecudibus parum diftant, nudi & >pfi,timidi, fcediflima: Veneri, aut etiam Adonidf, vulgbdedki.
Quales efTeferunt, quos noftri Mofeas vqcant, in
nouo regno,quale Garthaginis omnifque eius orae
promifcuum vulgus,& qui per magrios Paraguay
fluuij maximi campos incolunr, tum etiamplurimae gentes, quae infinitum vtriufque Oeeani medium tenent, nondum nobis fatis exploratae, fed
fama
:fama certae-. Iri Orientali quoque IndkThfukres
'permulti eius gerieris efle .videntuiyvt Maluquiani. Huc etiam fpecSfcataliud Barbarorum genus
manfuctum, fed fenfu valde exiguo , qui nonnihil
'fuperiores excellere videntur, quandarn Reipub.
imagiriem praefeferentes , fed nugarum perfimicuiufinodi efle feles & leges,& cultusgerentes:
runtufi qui apud Infulas Salomonias di<£tas innumerabiles habitant, & maximae continenti haerere dicuntUr» Hosomttes homines, aut vixhoniines, hiirnana dbcere oportet, vt homines efle difcant, tum puerorummbre inftkuere,& fi quidem
blartdkiis fppnte ad rrieliora ducantur, benc : fin
minusdefereridi nonfurit,fedfladuerfus.falutem
& in Magiftros medicbfque
fuami proferuiarit,
fuos infaniant,
per potentiam & honeftamivim
coercendi
quandam tte Euangeliumimpediaht,
funt, & irt officib cbntinendi,quos de fyluis tranP
ferri ad vrbes,& humanamvkam,&
quodairimodo inuitos ad Regnum introire compellere pxpe- Lw.14'.
diet. Neque enimde omnibus Indorum gentibus epdem modo pronuritiare oportet, rtifi grauiter errare malimus. Neque verb aut cupidkatem
aut
&tyrannidem magiftram adhibereEuangelij,
quod aeque noxium eft,btiofam,
imperkorum
quorundam Philofbphiam certae & exploratae rerum ipfarum fidei & experientiae anteferre. Mihi
cum in has vaftiflimi orbis terrarum gentes tot
fsculis ante ignotas oculos conuerto, nihil aliud
magis dicere libet, quam illud:Secundum altitudinem tuam multiplicafti filios hominum. Vere
enim altiflimi & nobis penitus infcrutabilis con'
filij
Matt.tj.
> quibus
filij fuif > vt tbt gehte% multipticarerituf
eflet tandiu falutis ignota via. Quas tamen noftro
:£ECU1O, quod aliis generatioriibus tton eft agnitufn,ad Euangelium vocare dignatiir Dominus,&
concprpbrales facere'> & comparticipes myftcrij
Chrifti: idque eo ordine & fnodo,ka aliud agettvt akkudinem
diuini
tibits noftrls hominibus,
<onfilij humana mens penitus reformidet, Horum Igitur omnium falutem procurandam & feii-timus,& dieimus Chriftp duce:ac pro noftra mopia aliquid afferrc tentamus ; quo miniftri Euan^
;gelij iuuari queant.Et res quidem ipfa difHcilis,
noua cvaiia exiftit: vires autem nbftrae pcrquarri
exiguae. Qui auterii dicere dilucide ppteft,& quas
docueritjanimo
perfuadere> ille certe eft,qui vnus
eft Magifter omnium, idem fapientia* dux >& fa*
pientium emendator, in euius martu fumus & nos
8c fefmones noftri, iplihbnor &gloria> & nune
Amen.
-.;....
&indiemaEternitatis.
INDEX
I4BKORVM,
INDEX
ET
C
A
tlB^R
PITV
PRIMVS:
Qu6fJ I*r^di^tiaEuangeli|
diffieilis, tamen
fos,etfi
&fiuûplenaexiftac.
G A F.
II.
III,
IV.
V,
V I,
VII.
VIII.
M.
apud Bafha& necefTaria,
p.r
Vhd non fk detferanda faltis Indo^
I.fj^j'
s&Mrwmi*:
P*J
Cur Videawr multisdijfic#i*&paMmWi$
Hspradicatio
apudlndos.
Quod dijpcuitoi pr&dicationis nondejbeat
terrere Chriili feruos > & qua ratione
:' fint animandi.
12,
Deeadtmre.
17
Quodgentes Indorum. quantumvis Barbaad falutemde-ra-auxilio tamengratia
2,5
ftituu non Jint.
Quod Indqs Depu iam Qocet ad Euangelium.
2.9
Quomodo Indorum ingenia trattanda funt*
fOt-Chrifto lucrifiant.
35
Barbarorum ineptitudinem noti tam%natura>quam ab educatione & conjuetudi4Z
pefroficijci.
l^Qito-f
>
Index Librprum
IX.
Qmd lingua difficultas non deterrcre debeat
'.:. ab Euangelij propagatione.
45
X.
De habitatione inter Indosc
48
XI.
Quod Euahgeljj; Miniftri curare debeant,
ne impeditnentum Euahgelio-pohant.
51
XII.
De caftitate & abnegatione necejfana ad
' '
55
euangeliz,andum.
XIII. Quantum ojficiat Videi violentia.
58
XIV. Qualis in religione Chrisiiana magna ex
. partejitnatiolndorum.
• ,'
60
X V. Nihiiominus 'Oer&fi.dei ac Jalutis apud Indos (pem ejfe magnam, alienumque ejfg a
'-:'
61
Deifpiritucontrafentire.
XVI. Quod etiam in pr.&fentia labor.eminiftrorumfiu&ut animarumfit longe m'aior.65
XVII..} Patientia & •labore ejfici <ot copioji fiu&us
exhoc agro Dominico colligantur.
70
XVIII. Quod non foluiri futUrifiuElus jfiesjit, fed
pr&fentis etiam fatis magni certa docu.."
menta teheantur.
.76-
L
QuibuS
I B E.R
II.
modis Prsfcdicatio Euangelij
Barbaros
fic,
aggredienda
apud
CAJ.I.
rationem tradere pr&diT~*\rjficile
eJfe
"
JL/
candiBarbaris
;.
8z
Euangelium.'
II.
Propter infidelitate?n et iam pertinacem non
licere Barbaros debellare.
85
III.
Quod. quibufdayn <0ijumfit propter crhnina
natur& contraria licere noftris Barbatos
'•.
debellare.
&Capkum7
debellare.
:
89
L. 94
J VV Confutatio fuperiorisJehtenti&.
V.
Resfionjio ad obie5iiones pro expugnatione Barbarorum.
99
De bello propter defenftonem innocentium
VI.
qui a Barbaris trucidantur.
105
VI J^ Quod omnia tam difia de bello aduerfiis
Indos non filum diuina , fed etiamregia
108
legefirmentur.
V111. Veterem & Apoftolicam euangeliz,andi ra->
tionem non pojfe exattefemari inter Barbaros.
110
I X,
Cur miracula in conuerfione gentium non
fiunt nunc *it olim a ChriBi pr&dicatoribus.j
115
X.
Quod etiam exiguo merito pr&dicatorum>
fignorum parcitas aliqua exparte attri121
buendafit.
XI.
Depr&dicatione inter eos quifidem iam re. ceperunt.
IZ4
XII.
De expeditionibus necejfariis ad pr&dicandum Barbaris Euangeliujn.
1z8
XIII.
Quo iure Chriftiani expeditionesfiacerepoffint in regna Barbarorum.
150
XIV. Qujd in terris Barbarorum Chriftianis liceat.
154
X V. Quando liceat Barbaris infidelibtts bellum
;
inferre. .
156
XVI. De officio pr&dicatoris Euangelici ergajbcios itiheris.
137
XVII. Qualemfepr&ftare debeat Chriftijerutts in
conuerfiorne infidelium.
HV
XYIH. De tribm impedimemis qu& conuerjioni
/
jpntwm
XIX.
Index Librorum
gentium maxime obftant.
Epilogm dilhrum.
L
T)€ ciuili
I B E R
aiiminiftrarione
neceflaria.
145
149
III.
Indorum
faluti
C A P. I. VT Oh ejfe qu&ftiones ojnnes traEiandas
JL\
acdeinceps de ciuili adminiftratione differendttm.
151
Barbaros fidem fufcipientes ad curam di11..
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.l
XI.
tionemque Principum Chriftianomynper~
' "
tinere.
-155'
Non oportere fialfos titulos comminifci dominationis Indorum.
i$9
Quales adminiftratores " res Indic& poftu161
lent.
Quam ob caujam dijficile inueniantur ido167
neirebmlndicispr&fe£ii.
Non ejfe iniqumn tributa tndos pendere ad172.
miniftratoribm fuis.
Improbantur tria genera tributa taxandi.
174
Vulgaris ratio iributa imperandi expenditur.
179
An propter reuocandos ab otio Barbaros
181
tributagrauiora
imperandajint.
Quis modtti in tributis taxandis tenendm.
Caujk ob quas ffiffianU Indi commendandi
189
Jknt.
ym.Quod
&Gapkum.
XII.
QuoddoBrinam fidei ejr moribm fujficietitem patroni Indis fufceptps pr&bere teneantur.
*5>5
XIII. Quiderganondum
baptiXaios lndospatro~
.-.:,•..:
'.
.'icip
nisliceat.
XIV. ©*temporali prouidentia patronomm itt
•
-'' 204
fuos,
X V^ Qufm cirewfyeMe onerofk leges fortums
Indorumvndicend.&i
105
X V L Qjt0,M€onfe0b]$m
patronorum audien208
d&Sacerd
iix,
XVH, D^ftrîoperfinaUJnMmm.
XVIII. £>«>rnetalUrum operatiwei ,
iiz
Xl&i^biism^
2x7
Tnfytftrvsprocuratifiojjh.^^
XX.
De ebrietatismaioBarbarUfÛidrii
230
XXI. Qmrmlaexebmtmemmtar.;
134
XXIL- Qgibm modis ah ebrietate Indi ômpejci
;, 240',
queant.
/ 247
1XXIII.©i?;p>f<«*oK^«iIhdorum.
Indorum Chrifto npn repugnantes
XKlY.Mons
'.
concordiapr&to*
permittendosejje&de
riscum Sacerdote.
251
LTBE
IV.
R
efle
Qualem
oportcat
Indorum
, quibus
Miniftrum
prsefidiis
falutis
hanc
profequidebeat.
CAP.I.T^V£
\J
excellentia
Sactrdotalis
ojficfy
*55
l
\\.lmi
II.
Inter
Index Librprum
Indos maxime Sacerdotes
pr&ftare
2.60
oportere.
Contra eos qui Indorum tarditatem accuIII.
263
fant.
Contra.eos qui peruerjitatem morurh IndoIV.
rum fidei non recept& caujamafferunt.
:
:' 2.67
V.
Mejfem effe copiojam ;modo operdrij idonei
• non
271
deftnu
. 1 2.7.6
VI..
Deperitialndic&lingu&necejfaria.
VII.
De Parochislndicifttmonisignaris.
279
;VIII.Quod
quidam non rette injciti& Jermonis
:
284
Indicicohjulant.,
IX.
Quod oporteat ad Tndos <Oeniehtespr&dicar
toresIndicumidiomadUigenterdiJcere.
-:-:. . 'V288
,.-'
.'-".,..,-:.
.:'.:,;-;-r/
X.- sDefiientiaSacerdotineceJfaria:'
Z94
XI.
Oportere innmc> orbti aiiquosejfe^pr&ftdn-tes Theologos.
.
198
XII.
Vit&probitasinmini&roEuangfli],quod&
aDeo,&abhominibmrequiratur.!
.301
Xlll.Q^d^qui.interBarbardswrsaturhitmanis ad <oirtutemauxiliis fintdeftiiuti.506
XIV. Qu&
libidinis & auariti& incentiua occur'
rant.
308
X V. Contra abufm IndicorUml'arochorum.
310
XVI. De orationis pr&Jidio euangelizahti neceffario.
314
XVII. De <oit&exemplo.
319
XVIII.De beneficentia.
322
XIX. De correptione & diftiplina'.
3Z8
XX.
Qmd obftruandmnin ' correptionf Indorum.
m.
/
'"..'
^xxi.z^
& Gapitum.
XXI- De Catechijmo &.catechift& t&dio leuandol
335
XXII. Defiuftuex catechiz,andisIndisfperando.
34i
XXlll.Qjrid reflet de Catechijmo dicendum. 345
LIB
Quacham
ER
V.
Tndorumct populos,
quibus
rationibus
edoceri oporceat.
de
C A P.L TTIInis doElrim\ > CJwifti cogniiio &di""
lebtio;
.346
II.
Chriliiannmiiandicurampr&cipuarneffer
debere.
P 348
Contra opinionem eorum >quifine Chrisli
III.
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
IX.
X.
XI.
notitiapofjealique•'Jaluum
ejfe/oolutit.tft
Contra errorem iliim > qui Chriftiahosrudioresfine fideexpUcitaChriUi
ajferuii
pofje Jaluari.
362
Quodpr&cepto c&tera mysteria, qua conti*
nentur infymbpk >fcire omnesChriftiani
-...".
constringaritur,
368
De myfterio Trinitatis omnibm tradendo.
37* '.'''".
De myfterio Ecclefia tenendo.
37^
Quidin extremo mortis dijcriminelndidocendi fint <vtkaptiz,entur.
378
Depr&ceptis Decalogi,&de idololatrta Barbarorum.
381
Contra idololatriam remedia.
387
De euertendis idolomm fignis e*rtejnpHs.ty^
c x
Xil.Dc.
Index Librprum
De refta dileSlionefui.
XII.
$97
dilettione proximi.
XIIl.De
403
XIV. De Catechijmo migo Indorum necejfarie.
4o5
.'•».
X: V. In InstruStione Tndorum diu ejfe perfeuerandum.
4°7
XVI. An expediat Parochias Indorum regulari'
-..>. : ;l
bmcommitti.:\
\ 410
IE s v p\o <oiXVII. SalutemIndorumSocietati
•••••.
V-;'
V•,24if
ribmêffifrocuri^dam.
PmrochiaslnXVIII. Cur multis toideatwfocietas
dorumdebere fufcipere.,
415
XI Xt J^B rationes hjujcipiendis Pitmvhiis. Tndb^
418
rumficietatem deterrtant. . ,
Parochiis WodfraMi
X X. vjê
infiifcipiendis
.: v ..
l •;
4Z0
adhibendafit.
^fi* in Ecclefia mtiqum:-&
XX&MffivMun
..:^: ;.:«::
-,v
;,,... U--:fieqmns.:.,::.,
4Z3
. 426
XXII.',Mippnum;^Hlitatesm^:Ituhfy-.'')
Ubenter
XXiIL^M«^ ParochimiJfionesmiUter,i&
4z8
accipiant*. ;;,';:;
in mjftonib.ws^
43$
XXlN.Quidcauerevponeat
'' ' T' ' '"'Vl I
.I
LIB
Breuiter
ea de
qu£B rudibus
E R
Saeramenris
.
YI.
attinguhtur,
Indorum
populisneceffatia vifa funt.
.
C A P. I. f~\Vatenm
medode Sacmmentis agendum.
V*£
435
ll.Multa
;&Capi«Mii.
Multa in his regknibnf wntra Ecciefi*
II.
confuetudinemgeris.
42$
III.
.438
l>emlttma^Bfipdfin«neiciffafia.:
De fide& pcenitentiaad Baptijmi gratiam
IV.
: : ;; J ;444'.
: \n&êfikria.
V.
îis^mfi^îzMtotêimgantêlmen......fimtitr.
445
Vî. ^
materia.
>
447
TteMuthariTlia
VIL
fercipienda dmm*m ejje
448
pr&ceptum.
VIII. Quod.quamuis diuinum pr&ceptum fit de
communicarido > pojfit tamen Ecclefia
proiudicioJuocommunipnemnegare.tyz
IX.
Quod omnino expediat priore conjuetadi-'
ne emendata Indos fideles commmicare.
•
457
\
X.
Confutatio opinionis contraria.
464
XI.
Denecejfitate confejftonis.
4^9
XII.
Confejfionis <oJumIndis injita JuperFtitione
472.
fuijfe.
XIII.
au^
Indica
lingua
confejfionibm
Deperitia
diendis necejfaria.
474
XIY.De
prudentia Sacerdotum & tolerantia*
476
X V. Quod confejJiMis nonjyncm fiunt ,potim
Sactvdotum* ûamTndorumfieritulâ.
'478
XVI. Contraerroremillim
quijcripfitconfejfiones
ab Inais effe iollendas.
480
XVII. QuasfatisfaWtones Indis inimgere oporteat.
- 481 •
e 3
xvm.p«
& Capitumr
IndexLibrprum
XVIII.Z)<? Extrema-Vntlione.
483
X IX. De Sacerdotio.
485
De ritibm matrimoniorum
XX.
apud Iridos.
,',.487 >
;. -.
XXI. Quid agendum fit de coniugiis infidelium
. cumadfidemCathplicamconuertuntur.
.
.
491
XXII. De matrimoniis explicandis > & iuuenibm
collocandis.
495
ex rebm Indorum falm maxime
XXULQuibm
498
pendeat.
LICBH
UCBNTIA
ORDlNARIL
hic Liber, cui.TituWffij!f$& MPB.*MA-TvR
fli Wm< ûs e^' De Procuranda Indorumjaiute?
ACPSTA,C
Authpre P.IOSEPHO
Jplilii.
Spcietatel E s v, Lugduni.die i4.0cT:obris 1669.
',.: .',.f
,''..D E N E V F VIL L E, Vicarius Gen.
Confenfm
Promratoris
Regis.
approhatione
fupradicta , Librum inACOSTA
SoVlfa fcriptum, P.IOSEPHVS
cietatis IE S V , De Procuranda fytdorum faltite,
in liicem edi Sumptibus LAVRENTII ANISSPN,
Biblippoke Lugdunenfis annuimus. Lugdunidie
i8.06fcobris 1669.
GALLIAT.
PER
P
E
RUIS
S 10.
PrpcuratQris Regw cpnfenfu , fupraVlfo ditSturn Librum , typis rrnahdari Sumptifeus L A v k E N T r i A K I S SO N, cpncedimus;
& nequis vltra ctfhceflam ei facultatem dehuo
«sxcudat prohibcinus.
Lugdoiii die^f^ Odtobrisi669.
;
....
DE
SEVE.
DE
DE
PROCVRANDA
SALVTE-
INDORVM
LIBER
PRIMVS.
Qubd Pr<edicatio
Euangelij
apud Barbaros etfi dljjiciliiytamen
0* nficejjaria^
grfmBuplena
CAPVT
exijiat.
PRIMVH.
Quod nonfitdefperandajalus
ALVTEM
Barbarorum
Indomm.
, Fideiquc
^jHK
loge ppfiti funt,
propagationem,qui
^cSS»
GMSMUSX ac rem voto fuo' roetiuntur, facilcm
£B3n&5& ac Ipeciplam prouinciam arbitrantur
& cum innumerabilcs populos hoc akero orbe
diffuibs brqui ternppre ad C^riftf nomen. rranfiifc.
fe audiunt, yberem copipfamque mefjkrn nPri
rhulto negofip.exhpc
agrp.fibi perfuadent. Ita
de
fepe accidk,vt
qui ad ppus aqccdunt,tunc
rnanipulis & hprreis cpgkent, cum de aratro&
fernente 4eb,erent.Contra qui periculo fa^pprp^
1
- A
pius.
DE PB.OCVB.ANDA INDOR.VM
tot,talefque
1pius rem viderunt,atquertracfarunr,
<
diflicultates offendunt, vt plerique fiabore viclbi
pene defperatiphe frangantur:& fudpres quidem
maghps;&5-diuturnps ? Irugem Yetp vel: ûlfam^
elle cpntendunt. Mihi verS fi
velperexigu&m
quid melius\& vtifius.fapere donaturri fit,vtraq;
fenteritia comgenda,ac moderanda videtur.Nam
Pmnia nequaquam
prsclara
quemadrriodumf
cuivis peruia efle folet, ita prpfedfo quse necefla-,
-xia homini Deus elle ftatuk,in iis qui dif€ditisiimx. prouidentiaj faeit iniuriairii Neque eninVge-*
nus al Iquodhominurn
exefufum eftln Euangelij,
fideiqj <:6municaf ipne,vbil ^riftp;Ddmiho(AEuêsitt
Mure.i *- pc^plfj&diuhfy
Praedieate Euangeiiyt; p.r^niBereatttra^.Etrur|i^,
dicari in nomine eius poenkentiam in omnes
Hierofolyma. Etapertius,
getesincipientibusab
in Hiferufaie £ein pmrifludaea,
Aft.x.
Erkismihiteftes
& Samaria & vfque ad vftimum terrae. Et alibi,
M<«.i8. , Dpcete omnes getes. Qujs igkur ta illuftris praecepti toties commenfclati autorkaterh contenat?,
nationena adeb feram & ab!
Aut quamhpmiHum
beneficio Praediea-'
ominhhrhanpfenfuremota
tiphis, Fidei,Pqehitenti£e ac diuinae doiSttinae de->
fetutam pufetjcum audiatDomlhumê
vniuerfo rnundo pbeundpjdepmhibus
docefidis difci-=
*>Tb*Jf}, pulps cpnteffante ? Quod fi non omniu eite Fide
Paufus doqet, tame id non conditioni hominum
autnatalibus tribuit, fedperuerfitati&importu^
enirh vtnofolum
h^.cuidain obcajcatiohi.Gerte
prsdicationem
Eiiaiigelij in toto orbe cogkaremu^,verum etiam infignem ybique ffuel:iricatiotufbailla jhagha &c
ne,lQahhes inApocatypfiin
beata
~i
v TE-.".- i:fB;H-.R ; %;;:
;$
beftta Agnu fequete,omnem
populum, ornnetri^
bum,omnem linguam,qua2 fub cceloj eff, come^
morat.Quin potiusfi attentius diuinas fcripturas,
fortaflis no fine magna ratiolcgamus,apparebk
nc,ac diuino quodam myfterio extremu &cabiecliffimum gerius hominum,vel praxjypue ad fbr-.
.tem Euangelij vocari. Êthiopia,inquit,
prajue- 1Pf67.
niet manus eius Deo.Quae verb gcns defpicacior
his,qui vel ipfo tetrore & putore horrori pcne
habentur ? De his Sophonias quoque Propheta: aSoph.U
Attenuabit omnes Deos terras, , & adorabunt Mat.io.
j
eum viri de lpco fiio , omncs infulae gentium. j
Sed& vosifithiopesinterfecKgladiomco
eritis, sSoph.j-.
illo nimirLun gladio, quem Dominus venit rnk- *
PT.ift*.
tere in terram , quod eft verbum Dei, pertin- 3
Teque V$*
«
gens vfque addiuifionemanimae&
fpirkus. In dtnt
fri*
* »'%»*».
eodem quoque Propheta legimus.Quia tunc red- mi
'
rtntt,,f4'.
omnes
dampopulislalbiumele(5tum,vtinuocent
'rnen >i
in nomineDomini,&feraiantei
humero yno, '
qwq; fi
vltra flumina, iEthiopiae inde fupplices mei filij ',
.
deferetmunusmihi.
Qupf- ttkiopuqi
difperfbrammeorum
«liaJ
ferit
namvlifperfos fuos Deus nofter intelligat,nifi
'nogu\gialibivocat
filios excufIbrum?Qubd
ccelefti t*
quos
(fift$.
yirtutc excuffi , vt ele£fcae fagitta;, ac toto orbe Etteitr*
1
n*
difperfi populos innumerabiles falutariterferiant, , raru
& vin6tos,ac firppllces Deo fup fpoliis gloripfi [Jcit
j
tu\
'debtatpr/
j
poft fe\ agant.: Vkra flumina vero yEthiopise fi bis;t.uc.
quis gentes pofitas qusrat, inueniet fane prifcis > lo.pharf
fontes Chfiffianprum 1 de tiilo.
fcriptoribusignotpsNili
. /» oratio*
hpminum peregrinatiohe
veNeque
fuperatps.
f/e funerbillud fmprobabile
eft plerumque
Infufarum, bri
kafinomine in diuinis literis terras has omiws magnp
Pceano ckciwnfufas defignari,tametfi cpntinen/ofiiM-i;
'
te&
&
& t
S.A-X
DE PRbcVR.ANDA INDORVM'
'4_
tes plurhna expartefint,
fortaflis ,quod eaanm-7tiquorurh fententia fuerit, vltra AfiaeVEuropaeque;, atque Afr icaS fibi nota litbra.., vel hulfarn
habitari regiohem, yeTearn, fi qua efiet, Irifuiatem elle tantumniodO; Nam a Piridaro Poeta
deCantaturrii.effvltra Gades 'rriareefle homiriibus impermeabile,
qubd prouerbij lbbo rion femel fanclm Naziarizenus eeTebrat.;v Itaque' currijvelSophpnias omnesi fofulas; gentium-atfptatu—
ras dieit, vel Efaias ad Ihfutas Ibhge Ituros:, qui
^fii.U.
vkra Aff ieami;& Lydiam, &Ica'fatuati
fuerint,
B/aiî;.
.D,Hier, liam,& Gra?ciam ,& anriunriaturosDeiglofiairi;
$» kfifiol. gentibus j deque iis pmnibus adducTuros fratres
adtyhtf, fttbs donutri Dorriino :fiueetiarri eurri; hortatur;
-.e.i,'.;.
Dbmirio "laudern ebsVquf Tn
Glemefia a^deeantandarh
terfa; haDkaht ihfularum Iricblasv&
extrerhis;
Epipju*
dicitt tbji maris : fioh abfurdeprofHfcb totiushuitis! extre-^
pceîurn mi Orbis bomiries ad Chriftfnbrrieri ;&
briarn
gf
mttitdhuf
cbndueendpfqUe;
*l\}. to- agribfcendam eohubeandos?
quitur ; fignifieare Intelliguntur. Ctir eniirieontemptps,
ibitVt V'- ac fernpkerhse obliuibhi datos horhines arbitredttm', de mur
apud pium Gbndkorem, & beriigniffirrium
gentibus
? Nunquid rion vnus eff pater
Redemptorem
p.tiUitrbis,
omnium ? An alip fanguine Graeci:-'& RbrnarriY
aiio Barbari & Indi redempti funt ? Ipfos certe
lefii Chrifti Apoftolos feimus ad remotiffimas,
ac ferocifllrnas nariones penetrafle, rieque earnrri belluinis moribus deteriitos, neque fenfus:
ftuporem pertefos & praedieafle Euangelium &
baptifafle , & munus inde Domlrio iuxta pro-^
fsim.t.
pheticum vaticinium obtuliile. Agnofceb^nt fo
debitores crediti talcnti Graeeis pariter jfc Barba-.
ds, fapientibus atque infipientibus. Intellige-bant
L I B E R I.
SALVTE.
^
bant in Chrifto lefii non efle Iudasum, & Gra>
cum, Barbarum& Scytham , fed nouam creaturam , qiue fecundum agnitionem Dei renouatur in imaginem eius , qui creaukillam. Etenim cColof,}.
2Lus.iî
licet
debiles
licet
,
quos patcrfamilias
panriofbs,
& horridos ad prsclaras cceleftis conuiuij epulas
iubet j cuius obpro fiia magnihcentia-inukari
fecro temeritatis , cuius impudcntia: erit, hos vt
ferui conuiuas ^dedignentur, .auerfentur, faftidiant ? Nifiputamus melius efie perfpe&am miniftris vel conuiuarum rationem,vel
conuiuij
dignitatem, quam ipfi omnium condkori & largitori ?In illo certe linteo quod Petro efurienti, A
coelitus oblatum cft,omnc genus npn-fblum vp-i
lucrum & animantium; verum etiam ferperitium ac rcptilium expofitum , ac praeparaturh
diuina nos docukhiftoria,
vt etiam fbrdidos, &,
'
"
{j
ita
abiectos atque,vt
dicam,-humi repentes a Do'
mino fan&ificatos intelligarnus. Qupd autem
Deus fajictifigauk, nobis vt immundumfaftidire, ac repellere minime licet. Quamobrem definamus vel tatdkatem vel durkiam Indorum tan-<
tis diuinae clarkatis prpmiflis opponere , & eum
exiftimantes, a communi
qui prbmifitfidelem
omriium falutc nullum genus mortalium pute^ *
_
lnusexceptum.
A j
:,:.^:_:.
.CAPV^
%
DVE PROCVRANDA INDORVM
C
Cur videatur
ijtilis
A
P V T
II
multis
difficilis,
pradicatio
apud
& parum
lndos.
has atque his fimiles diuinae ScripturaS
C-VMvoces attendimus, fatis elucet, quemadmo4um Pater mifericordiarum neminem velit pe?
x. Pet.}. rire , fed omnes ad
pcenkenriam reuerti, orrines
l.Tim-t,, oinnino faluos fierl, omnes ad fui nominis
agnitioriem venire: atque ira generaliter cogitantibus! erigkur fpes non mediocriter ,rftudiumque
iilud acfcendkur, ad falutem animarum quaerehdam , cum ipfe dixerit fiiis , Ego pofiii vos, vt
Jtan.lj.
eatis & frucTum plurimum arferatis. Sed cum veimbecilnitur ad rem, adeb contrariahumana;
Ikati apparentfacTapromiffis,itaomnes
aditus
miferis hominibus interclufi ad falutem , vt caibreillo refrigefcente, fiepe diuinam potius cotttl. 15. gitemusfeueritatem,
quse non amat multitudinem filiorum infidelium, & inutilium. Ac pra>
teritse quidem infidelitatis iuftum fupplicium infidelkatem eue,vt qui Deum in natura docentem contempferunt, in Euangelio prasdicantem,
auribus aggrauatis quodammodo
non finantur
audire. Vt enimarcani cuiufdam ac diuini iu-*
dicij fuit tarn innumerabiles populOs tot annorum millibus Dei notitra caruine,ita quoque eidem tribuendum efle, qubd notitia quaedam tejiuis orferatur.^ yel ita ofTeratur, vt facile repudietur
,S A I, VT±i
LlBER
.1.
'?'
vt mpx
dietur, vel ita derrium recipiatur-pbktaj
perniciofius deferatur. Quis enim cognouit fenVere iudicia illius abyllus mulia. £J
fumDomini?
Itaque videtur experientia ipfa. docere infinkaln
hanc Indorum
barbariem, fuis ita cxigentibus
mille quadrinmalis,cum aluceEuangelicaper
gentos annos aberrafle; tum verb diuina vltione
habet, Pf.lS*
Pj
acriusperurgente,poftquam,vtPfalmas
corufcauerunt orbi terrae fulgurationes e»us,atque his locis illuxit veritatis radius, ocbecatas
cfle mentes infidelium, ne fulgeat iliis lum£n
Euangelij pacis. Nam qubd quidam Apoftolicam tubam etiam his regkmibus olim infonuiffe arbkrantut
,, huc, vocantes Prophetae tefti1 pf
:In
omfiemterp. ti.
monium^Paulopronuntiatum
R
; Rom.iol
in
fines
oibis
terrae
ram-exiuitfonuseorum,&
verba eorum, non mihf videntur tantam tem i
fatis conficere , cum etiam Auguftinus fua-aetate : E
Epif.Soi
* Hefy*
,in Africae quibufdam ,partibus ignotu, adhuc fuif-'. nd
*'
chium.
_
fcChrifti nqmentaffinnet,
quo ne-Rcjjhani quifama peruaferat. Me verb vt illud1
demimperij
maior au.fecus,infelligendumjputem,mouet
toritas .Chrifti Domini,
qui perfpicue docuit t
I
tunc venturam effe mundi confummationsm, i, l/lat.xtl
cum Euangefium
fuerit toto orbe yulgatum. u "Auguft.
Eptftio.
illud
de
vt
,
alia,ka
Quamobrem
pleraque
Apoftolis accipiendum eft, vt Apoftolici yiii fimulll
cogitentur i quorum fonus in omnem quidemn
terram exk, fed gradatim,
fuifque temporibus is
fecundum aeterni confilij decretum. Familiare eft
ft
propheticis oraculis, vt tempora etiam feiuncTifffima, vno velut afpedfcu fubiiciant oculis, deque*e
iis vniuerfispronuntient
>yquae perpartesimplerv-' rvA 4
hi,;
&
DE PRPCVR.ANDA iNbokVM
5
dafunt. Quam rcgulam plerumque
heccflariam
efle facrfs fctiptiuis intelligendis,
non ambiget
Iam verb quod vevel tenukcr in iis exerciutus.
ftigia nonnulla teperta fiint, antiquam , vt apvt crunotantia apud quofdam,
paret,Fidem
cis crecTa figna, & aliaquaedam,
non fatis aper*
tum documentum eft. Extat fane'-fn fuperioiibus
huius'prbuinciae regionibus hodie quoque Tama
percelebrfs Indorum vetufta traditione vulgata &
venifle olim virum qucndam inficbnferuata,
gnem nqftiis fimilem , quem fuo vocabulb TicfiuiracOcha ipfi appellant, qui rnulta vrilkefdocuerit, fed nihil fermbne proficiens , fignis ac
virtutibus clarus etiam martyrio coronatus fit.
Huius effigiem multum ab Indorum habitu abi
fancTorum pdrrb noftrorum noh "atvhortentem,
uVnilemthiidamfevidifle
confirmant. Sed' vtJverahaecfiht (cur enim negemus'efle potuifle?) quid
faciemus mfinitis aliis gefkibus, quarunr etiam
tarriefrr eife certiffiw
fac&sfadKuc'igh6taeft^quas
m^fafiphe depreheiifiim eft i Illud magisîerfuafum habea > & magnam'otbis
parijem adhuc -f c~
ftarcintacTam^quodtato^NauticaVtum^Gofmographlae perkiffimi affiririaht /& eam quara madotenenifts ,'vfquead
noftra tempora Chriftianis homihibus incognitam
perftkifle. Igitur , vt
redeam adliriftitutum,
apparet quibufclam hos
barbaiiem,
populos, has gentes , hanclnfimram
vt olim deftituti funt Luce Euangelica , ita nunc
quoquepoftquam
copia illius fa&a eff, ad percipiendam docTrinam falutarem , neceflariaintelenim
ligenria & capacitate 'deftitui. Ytrumquc
«quc
*>
v;;T E/;L;J « E H I.
efle ^ qiiod yt penetfare
gequeirifcriltabilisiudicij
non poflumus, ita neque accufare debemus. Re
vera, quodinlibro
Sapienriae de antiquo Chananaeorum populo legimus , id aptiffimc in Iivdos qudfdam conucnke facile annuerk, qui eO~
rum Ingenium morefque perfpexerit. Non igno- Sap.it.
rans, inquk, quoniam nequaquam eft natio eorum , & naturalis rnaliria ipforurri, & quoniam
non poterar mutari cogitatio eorum' in perpetuum.'' Semen enim erat' ab initio maledicTurri.
Sunt ergo quidam ingenita ac velut haeredkarla
& permalitia imburi,qubram/adeO'pertinax
non auelli
uerfb haerens cogkatioêftjVtperie
poffit. Si mutarc poteft 'Êthiops pellem fuam» Kitrt.t$*
aut pardus varietatesfiias ,& vos poterkisbenefacereicu didiceritis male.TampifOfunde hurriaria
abfbrberi fblet intetdum,
mens rifquiriaegurgite
vt pene miracuip tribui- debeat ,'fi quis eam inde poffit eruere. Ne verb conditorem fuum au-*
ferntb
deatvlle
figrriehtum accufare,'diuihus
conrinuo praeiiertit dicens : Quis enim tibi di- SMf.lt,.
cet,quid fecifti ? aufquis ftabit contraîudicium
tuum ? aut quis iff corifpe&o. tub veniet vindex
iniqubrrim hbminurri'? aut quis' tibi imputabk
fi perierint nationes, quas tu fecifti ? Hjec crgo
prima, ac praecipua caufa fe ofTert > cur multo
labore in his regiohibus parum emolumenti fperandum fit, quod femcn maleditSfcum ac diuinis
auxiliis propemodum deftitutum in perdirioneni
dfiftinatum fit. Scd vt altiora confilia inueftigare defmamus, certedocTrina Chrifti fublimis eft>
vita Euahgclij plufquam humana. Homines in*
verbum, Uttl.u
tegros atque ingenuos poftulaffidei
SvA-i'
io
DE PROCVRANDA INDORVM
per legem, inquit, perfecTae libertatis iiicipierites iudicarf. At natio Indomm ( etfi alij aliis
praeftaiit,) vniuerfa tairien eft ab oriinl ingehuitate alieniflima , tota fprdida, tpfa feruilis. Iniudicip pefquam imgenio vt pimimimipbtufp,
becilli, incbriftans prorfus & jubrica. Moribus
Homi.^. infidi, ingrati, rnetu. fblum cedere & vi s hono-^
in epifi. ris; vixfenfum
niilhabere,pudbris
prbpemodum
*<l Titii. 'lumJHos
dfeaspinxifle Ghryipftpmum, eum gemis feruorurn, qupdam Toco expohif. ,;.;Vbique
terrarum , iftrieL,prp cprnpeitp; hapetpr, feruorum geiius: imptênsi-feme
efle,fermatuque
dirficile,Tafciuu.mi,;^
parumque ido-*
neum ad virtutis dpc%inairi capellendam & cae,:te;rfii.:NeqêTerêtarit^lrrl, ingcnium effcj verum
brutum .: yt/fecilihs putes
efiam qupdammodo
feras cieiirare, quam iftprum yeljkaeriare teme-'
.tkatem ,vel exckare tprpofem> adebîd perciz.Pet.i. .piehdum rudes_,'ad cedendum furitduri & per- ,
uieaces. Denique yt irrationalia pecora natura.liter: in captipnem & prsdam apta in: cprruptione perpetua deguht -,.neque iimatrirnbnij; leges^
neque naturae reueritf: tibkfineyrp.ratiQne vfun-^
Matt.y. tur. Quid efgo perghrius-margaritas riiittere anCanibus fandum dare,qui
facile
teporcos,&
reuertuntur ad Vomitum, & cceni volutabra dez.Ptt.t. Ticias ducunt ? An infantium irifenfatorum more
inauxiliatarum,
yiuentes , parentes animarum
ratione ac leSap.: x. cpmeftpres vifcerum humanorum
loris & fer. ge regendos credimus, acnonpotius
r.ro fubigendos ? Iam vero quoniam Fides ex
Rww.io. auditu eft , auditus auteiri per verbum Dei
Unguappus eft ad Euanêlizandum. Hic qut negotium
I*
I.
SAIVTE*
LlBfeR.
*otiitiri barbaros irribuendi ailumunt, difflcuT.
tates patiuntur eas , vt malint pene cum faxis, &
marmombus agere , quam de rebus in fe quidem
arduis & fiiblimibus, & ellngues dicere, & a fur*
disaudki. Ferunt olim feptuaginta duabus linguis confufum efle gerius inortaliurri i at-ht feptingehtis, & eb amplius iriter fV difcrepant, vti
vix vallis habketuf paulo latior, qua? hbn fiia
materha lingua gaudeat; Et fl eniiti in "vhiueifp Ingaf um imperio, quod ab KquihbcTialf Qui-»
Chilae prouinciam per
tOvfqueadiongiffimam
.gegradusfere quadraginta 'difteriditur',jihgua
neralis a Rege !Guainaeapa intrpdritfca viget, tafurit his
men &'Indorurri gerifesinnurnerabfles
termiriis exclufaj, & eae ipfae nori Ita illa familianter vtuntur, vt apud; vulgus prbmifcuumin
vfu fit. Accedit qribd myftefiis Fidei praecipuis
Vocabula fsepej defuntJ, vt ihdicae linguai: perfti
tradunt. Per ihtefpreterh vef b rern tahtarii agere>
, & cuiufque plebeij kc yulgaris hominis fidei, &
fermoni committere dbcrimenfa falutis, tametfi
facTkatur, tamen res ipfa
neceffitateimpellente
ineommodum
fitjfed
docukjquamnorifolum
etiaih perriiciofum interdum , dum alia pro aliis
aut etianr
interpretatur,'auf
quianonaflequkur,
quia fequi docentem piget. Quid igitur faciet,
qui linguarum dbhum non habet, neque interpretationem fermonum,, qui cum barbaris co-«
gitur, & ipfe barbarus efTe, vt cum loqui nefciat»
tacere non poffit ? Linguae difficultates, IPCPxurii non minores fortaffis excipiunt. Nam, vt
omittam nauigationem
longiffimam, moleftiis
jpericuiisque plentffinaam , ipfk habitationes
Xiidorutt»
DE PROCVRANDA. INDORVM
U
Indorum fereinacceflae fpem falutis videhtuf excludere. Videas plerofque ferafum inftar non vrbes,& oppida, fed rupes, atque antra incolere,
iieque gregatim vkam degere, led fparfim ,faepe
mcertis yagari. fedibus. Itinera ceruis aut ibicibus tantuinp.eruia.,Doirius
riullae , non teG~tiifti,
non paries fundameto furgens. Caulas pecprurri,
auf bfuariadicasporius,;quam,hominum
ccetus.
Hos:.qu?fb iquis adeat ?;quis conueniat ? quis
'Eccl.it. cpnupeet?.quis
doeeat.,. & ephortetur•?. Cum
dbTihiente lpqiiitufjiqul narrat ftulfo fapientiam,
ait Sapies.Cum fintigiturinter.domefticos
fidei,
quibhs dpcfrina?, panis erogari fruc~tuofe poffit,
Mat. 15,1 cur
Jnliis:tblJei,id,us.I^ft',':&'.;c;aiuûs: dandus,vei
potius proiiciendus,?.Quid
cbnfilij eft-incertis;
certa poftponere,
& labpres fubire maxiihos
vtilkatKnul^yefperexigua
?,Afquead huncfaneihodum:;qui negbrium falutisTndicae vel difficile reputanfj yeletiam exbfumhabent
,fenten-<
videntur
ti.befiiae i;caufas, fi ferib 'interrogentur,
aiihi.hpn iinprpbabiles,reddituri;
„. ; , ;.:
:.;,
"
-:
-G'A>:;VVT;.;:;;1:I1.;'V.
Quoidfficultasjtrrfdieafiw
terrere
Cbrifti
feruos:&>
anirnandi,
rationejunt
"[
\
qua
.
fane cpmmcmpratipdifficulcaturnj
qua> jn diffem.kjandp yerbo Dei oecurrunt>
VALET
' •
, fi
'
I.' \ 'S'-:&t:y-T £. LIBER
t£i
fi pruderiter adhibeatur, non parum > vt qubrundam iuuehilis quidairiâfdor terriperetur, ac refenetuf jaudacia, quam recTiflime Ariftoteles s-4.«. &vt ignota citiils agrediika renta- - thi.
dixkperieula
.
enim
miiites
ta celerius fugere.Fortes
poftulant c.
audaces & febellaDomini
exercituurn,rion;
inter fuos otibfe"
rrieraribs, qui lrioreEphraim
die praelij
rnktentes areum,iri
intendentesiac
cohuerfi funt. Eft verb -'pruderitis & fortis 'viriy>'
perieula, difficultates1oinnes; ,'-rerurriqute-iricerros exittis fecum ante meditari^ rioh'-vf magnitul
dine laboris terfkus,fpefnabiiciatvicTbria:'',fed
quo'&;paratior;y inftrucTiorque accedat ad refri,>
& dubiainTbrteiriy fi feciis cedaf, rriinus iriique"f '•''
Mbfemfuas
ferat.Tta eeitevidenius
irietieriteriiK\, Exod.}.
Mier,i.
euiti
Pharaone
vires detreeTafle
congreflum,Hiel.Reg.iQ,
remiain pfbphetaridi. prouinciairi"< deprecafutii
eile, Salerri ciiin adhiic Dei fpirifu regeretur,bb i
rcgnum delatum latitafle , qubs tameri brrines
'
i
& fi rei magnkudb
.
cKterbfque homiries'Dei'
probe perfpecTa tefrebat ;tamen Dei omnipotentis ampliiis recreauk , & conhTmauk autoritas. Illud enim veriffime a quodam noftro fratre diu multumque
in hbc negofio Indorum i
exercitatb dfcTurri, etiam Ipfe cxperiri iam mi-hi videbr, Inter orriries virttites ad functipnem.
earii rieeeflarlas caput elle humilitaterii.H-EC rie-.,
que magna fapk, neque fibi pollicetur illuftria,
neque labofe vnquam frangitur, neque verb
ffucTus etiam teriues dedigriatur;: fed quidvis
per eam efflciat Dorriinus!, id gratum pro magno habet. Vefe humilibus dat gfatiam Deus,:' Iacob.4..
'
atque his adminiftris, fortia fseculi & praxlar-a î.Ptt.f,
epn-
DE PK.OCVRANDA IKDORVM
$4
confundk.Ac mihi quidem humilitatis . maxim&
inopia in caufa efle videtur, penuriam vt fructuum videamus,& cum multum fortaffis femimetarnus perparufn , quia iuxta
nauerhnus,
Agg&. i.
Prophetae fermpriem, Vnufquifque in domum
noftram feftinamus,
& domum Domini hon
curamus, id eft,auidius noftram quarn Dei gloriam quauimus. Sed yenio ad rern. Indorum veram conuerfionem ad Fidem perdifficilem elle
dicunt. Effcfane. At ilfud npn ofckanter ebgitare oportet, iemper fidei prajdicatipnem
fuifle
difficillimam , & ffuitificatiouem
Euangelij laboriofiorem longe exiftimatione noftra.Vt enim.
omittam dicere, quanta praeeeflerint,
quanta
confecuta fint, quxfemeiiDei
ne fufciperetur
yrgerent, ne fiifceptum maturefceret,impedkent,
profecto generalis ratio docTrinae ChriftianK fa- ,
tis per fe ipfam vetricem formidabilem moftrat.
Etenim ratione pmni fuperiora docet, nec protege
bat: mores ab omni cupidkate ,,& gloria alieChry.hoeuerfis,
mil.7>'» nos inftituk, viriis omnibus.jfundkus
I. Efifi* quibus eft humana natura pleniffima, & diutur.ufi,Corin. na confuetudine offirmatiffima. Praemia pollicetur , quae non videntur, ea, quae videntur,contemnere iubet: fenfum hominis ad ea. transfert,
quae fentiri nequeunt: vkam non humanam homines agere vulr. Qinjs igkur facile ac fuaue
putet,belluas in Angelos transfbrmare, idque
voluntate ipfbrum adnkente , quibus vis ifta affertur ? Vere opus hoc non hominis, non alterius cuiufquam , quam Dei vnius. Ipfe fibi proJoan.6.
prium vult. Hoc effc opus Dei, inquit, vt cre'Satis in eum. Et,Nem.p venit ad me, nifi quem,
LIBER.
I.
SAIVTE.
15
Fater traxerk. Et, Dei donum eft , non ex vobis, ne quis glorietur. Quod fi in ipfum Fidei
Iefum,
noftrae autorem , & eoiifummatosem
oculos cohuertamus , eft PmhinO aliquid, quod
ma^nopere cpnfblari,; & erudire pomt, vt ob^
ftruatut ofrine os,fubdkus fiat Deo omttis fpiritus. Quis eriifn seternae fapientiae cdfitudmerh
cogitans , miraculorum' potentiam , benignita-,
fis yifeera, eum ad homines dpcendos , & alli«tiendos fe inclinaret, hPn prp certo fibi per-'
fuaderet >vef vna: illius 'cbneione mortales offiries fuifle flecTendos ,: vt tantum Prsedieatorem
c.eftatim prbis vhiihnumerabili multitudine
lierfus fequeretur ? At vide, quam res eueriefk
furiimo cpriatu, rida^fecus. Diu Euangelizauit,
gna diligentia, adhibitis fignis ingehtfbus ptjua?
hemo alias fecit, vita ihnbceritifliriia , cohueK
fatibne fuauiflima? autbritate diuina, quid egit?
qiiid confeeuths eft? Si confilia aeterna fufpicias,
grati-r
plus quam intelligi poflit. Atfihtominum
fudinem & obfequium cbrifideres, liorror eft di^
cere. In exiguo populo , eoque per plus mille
annosinftrucTo legis , & Prophetarum oraculis,
vix pauCps (Jifcipulbs habuit , eofque neque
praecipuos, neque cortftantes : plurimos aduerfarios, innumerabilcs obtrecTatores, qui de malis verterentur ih peflimos, Et indignetur ho^
muncio nph fibl latas fegetes furgere ad primum feminis iacTum ? fruftratum fe conquerafur , fi ad praedicatibherri fiiam non cernat horriinurn millia datis rnanibus fterni ? Ioarines
Baptiita ipfa hominum qui Chriftum fequererH
tur, paucifate cortiriibtus, dixk ad fuos, Qui loan.%.
dc
i6
DE PROCVRANDA INDORVWC
de caTo venit fuper omhes eft:& quod vidit &
audiuit, hoc teflatur ,.& teftimonium eius. nemo aceipit. Nam pro docf oris dignkate , tam
numerus
quafi nemo
exiguus difcipulorum
loanrii merito videbatur. Audiamus verb ipfitm
ducem & Apoftplum confeffionls noftrae pie
Bf*>A9. cum patrefup aeterno expoftulantîri. Et ego di-.
fine caufa &;;yang
xi, In vacuum laboraui,
fprtitudinem meam confumpfi. Npnne labofes
tpt & tantos praedicandi,
perno&andi ,~vicps
& caftella circumeundi,
clamandi, riauigandi,
curandi aegrotps , diuina fk mirabilia patfandi,
yacuos &, infVupfuqfps pene dicas , fi, paucitatem Chrifti difcipulorum fpecTes/, cateruas ihiV
rnicorum , & peruicaciam ? Nonne fruftra tantum robur, ffuftra illam forritudinerh Confumptaito putes ,;fi morientem yideas., confixum in
domo eorum, qui diligebaht eum : a fuis, partkn
defeitum, partiin prodkum , ab .aKehis irifatia-f.
bili crudelitafe vexatum» cauuin, ki crucem
acTufn ? Sedquam rationcm ink fapiens MagiEfa.49. fter? Qupmodo fe confirmat, & corifolatur?ErgQ|
inquit, iudicium meum cum Dominb , & opus
meum cum Deo mep.- Id eft, non am,plius I10-7
v
tnines curo..,'non rcfpicip ad relatam ab hpminibus gratiam : fed Deum meum attendo, illius
iudicij aequitatem fcio : opus meum illi iriipendo: fpem meain apud illum collocp ,,illius
gratia cuncTa libehs &facio , & fubep,difpendia pro compendiis ducens : Hic animus. erar,
noftri Dci. Huc debefemus
haec mcnsfaluatoris
aduertefe: anhnum > quicumque opus, Domini
facimus, & operarij inconfufibiles' hab:eri cupimus,
L I BE R. . I.
SALVTE.
ij
pifnus. Non noftrum, fed Dei negotium agimus,
curam ipfi omnem laete ac prompte laborautes,
atque rei exitum reli.nquamus,- Qtu hac humilitate veriffifna, hac fynceriffima charitate opus Dei,
tra&at, etfi videtur interdum fine frucfu laborare,
tameh audit ftatim diuinum refponfum. Et nunc
dicitDominus formans me ex vtero feruum fibi* lbidem,
yt reducain Iacob ad eum, & Iffael non congregabitur, & glorificatus eft in oculis Dbmini, &
Deus meus fa&us eft fortitudo mea, Et dixit,
fismihi feruus ad fufcitandas triParumeft,yt
bus Tacob, & fceces Iffael eonuertendas: ecce
dedi te in lucem gentkun, vt fis falus mea vfque
ad extremum terrae. Satis plene Chrifti Domini \
propofitp exerriplo tam perfpicuo & illuftri,quicquid eft moleftiie leuari, quicquid querelse depO"
ni queat, fi cordis aliquid ac frontisfuperfit
holOW.TJ,
mini. Neque enim difcipulus fupra Magiftrum
eft, neque feruus maior Doipinp fup.
C
A
P V T
IV.
De eademre.
quidem Chrifti feruatoris ex'emSVfficiebat
plum: fed redarguenda eft adhuc noftra defidia,& compungenda
per caeteraexemplaPatrum.Apoftolorum fane trophaea cernimus,& totius orbis vicTores figna crucis vltra Romanas
aquilas extulifle miramur,magnae fcelicitatis curfum ducimus , & fi daretur, tantam gloriam iuuaret imitari. Sed cohibeamus tantifper animum,
&
B
i'8 DE PROCVRANDA
INDORVM
& illorum flidores, pericula, certamina, temporis diifieultates, hoftium magnitudinem cogi-.
temiis: intelligerrius profecTb longe carius illis
%'C0r. ftetifle vicTbriam,
quam quifquam facile credat;
Jo«
Arma, inquit, riiiliriae noftra? hon carnalia funt»
fed potentia Deo ad deftrucTionem mimitionum,
confilia deftruentes, & omnem altkudinem extbllenfemfe aduerfus fcientiam Dei.Quyf igitur?
Eow.ij. Gommemorat fe aiibi ab Hierofolymis vfque. ad
Illyricum prppagafle Euarigelium Chrifti, & longe late per circumpofitas regiones , quas, fi quis,
confideret immenfa terraruin fpatia, mirabitur
cognofci,,
pbtuifle vriius hoiriinis peregrinatione
riedum docTrina Apoftolica iitipleri; quo etiam
in loco in Hifpariiam profedtionem fuam ptaedi-.
cit, eamque praedicTiOnerii poft priorem eius catenairi Romae fe ipfa, completam,
non defunt,,
qui affirment, in quibus efle videntur HieronyHter. in rrius& Chfyfoftbmus. Sed quibus pcriculis &
aerumnis tarita peregerk , nemo melius poffit
mos.
narrare, quam ipfe in ppfteriore ad Corinthios
Chryfo.
ho.io.in Epiftola. Pelagus illud laborum,ac tempeftatem
r.ad Ti- fi quis intuetur, videt omnino nullo modo nifi
mot. & per crucem crucis praedicatores vicifle, earum
de Lauaemulatores iion aliter efle vicTuros. Vequoque
dib. Vau^
li ho. 7. rum cum Crax non diffimilis fit, nefcio tamen
difficultates patimur nuiic orrinino
I. Cor, quomodo
Il.jîrt. contrarias , vt fi quis aftentius confideret ,'diuini
admketur. Nobis nihil effc
confilij altkudinem
perinde graue,ac nimius ftupor & infipientia barbarorum: contra Apoftolos nihil ita exercuk, atque inflata illa praepotenfque lapientia , tum Iu'daeorum, tum Graxorum, tum maxirne Rbmanorum:
SALVTE.
I.
LIBER
19
norum: vt-fe velutf ridiculps exhibere viderentur
i-<
Nos praedicamus, i.Cor.%.
Synagogis,.Academiis,.Curiae.
inqiik', Chriftum crucinxum , Iudaeis quidem -..,
fcaiidalum, gentibus autem ftultkiam: ifa vt in
R'
rriagna laude fua Paulus ponat, Non enim eru- Rom.x,
z.Tim.%.
z"
befep E.uangelium , & ad Timptheumfcribat,
Noli erubefcere tefthiioniuiri Chrifti, Illpsvfgebat poteftas faeculi, ,cum imminereht kriperij faf. ces. Nos poteftates quidem ac Magiftratus iGenV
tilium parufn timemus , eum fit fumma penes.
Chriftianps : fed ah eadem pPteftate non parurn
moleftiae , & incbfrifiiftinemus nonnunquam
modijcum cernamus npn raro euertiprauis exem.
plis auaritiaque quorundam , quicquid ab, alus
jedificatur ad fiderri.Tlli ingenfa hpmirium nacltiI
futtt elata,, & peruicacia , ipfaque fieculij?rudentia firripliekatem Fidei inflexibiliter refpuentia:
Nobis rnohilkas contra imbecillitafquejnatura: ljs. Indorumingenij,
mpfeftia?. plurimhiti arfert:
yt illos quidem faxis.mandare Euangelica feml- .
na diceres , nos arenae. Maipres npftros labof indefeflus, inopia , ighomiriia,. craciatus, neeif- ;
difcrimen: nos>S
que quoridianum quodammodo
taedium, fermonis inopia, ipfa hominum ignobilitas, fblitudo quaedam, ac defperarip maxkne;e
oppugnant. Itaque Fidei praedicatio ficuri res eftft
magna, ac maior oinni exiftimatione homkium,
. kanunquam
fine ingenti labore & conftanriaia
bra-a,- lfai.$i.
peragi potuk.Quis credidk audkuinoftro,&
chium Domini, cui reuelatum eft ? Sed in Deo:o
ponenda fpes , qui dat verbum Euangelizantibus US pf-s7»
virtute multa: vt quamuis euntes fleant mitten-n-Pf-^'
tes femina fua, venientes certe gaudeant
aporB z
tes
tantes
IO DE PR OCVR A ND A IND o R VM
tantes mariipulos fuos,ipfe dicit, Ecce ego mitHat. i:©.
©•"to vos ,
ipfe eft, qui operatur Fidem, & dat incretiientum, vt Euangelium crefcat, & fru6tifithil.i. • eet in vriiuerfb muhdb. Verum nos
tyrones terColof.i,' f ent lriilitiae labores &
frangunt;Et dicimus.Quid
: Eccl. 7.
putas- quia praUerka tempora melfora fuerunt?
Stulta fine dubio cogkatio.Nam fi in: illa fuperio' raincidiflemus,
tahtam afpeiit?.teiri,-nequaquam
fefre pbfleirius. Sed quiaprasterita funt, fcelicia,
- & fiiauia
antiquorum
putantuiVSilgkur
tempofum aHlcit' nos, atque tenet mkabilfs iri Chriftiatiitate prbuentus, & noftrae-tios" egeftatis .'tae-noftris fine vlla
-S '' '<
detyepgitemuslabpfesilloruiri
•:i
eomparatibne fuifle iriaibres ,& Dei fapientiae ac
1bqriitati gratias agairius, qua? pro magnitudine
<
Operisidbneos bperarios parat. At fiint muki,qui
''"'''"
ttametli illa magna atque Apbftblica abefle aequo
C
ariimo patiuntur; tamen pro modulo etiam diliigeririi rholeftiaeque fuae rion refpondere frucTus
\vehementer dolent: Qua in re vt id quam lnaxi1]
lrie verurri Cit, quod exiftiinant ,-illa certe eftfir- ,
t.Cor.}. $miffima eorifolatib Apoftoli monentis:Vnufquif
que propfiarh mercedem aceipiet fecundum fuum
<]
hlaborem. Dei enim fiimus adiutores. Dei aedificati
tio eltis', Dei agricultiira eftis.; Non igitur tafn
eexperidet. frucTus, Vineae procurator in mercedde reddenda, quam operarir: & gratior erit forta
taffis Parrifamilias labor fterilis , fed fidelis,quafn
fa
facilis & fcecundus.Qupffiobrem
etiam ipfos magnosfidei prazcones videmus frucTus exigukate
§'
Zx.ec.3. fa
fepe probatos.Nam vt omittam Ezechielem , cui
Dominus teftjmonium fert: Si ad populos mulD
tc
tos profundi fermonis' & ignota: lihguje mittereris
/
ii
LIBER.
I.";
ris , quorum.non poffis audire fermones, ipfi audirent te.:. Domus autem Ifrael noliint audire
teivt praeteream Hieremiaffi contemptum & ludibrio habirum pra: Hanania aliifque falfis Prophetis , Amos quoque aducrfiis Amafiam, caeterofque Prophetas : illi ipfi Apoftoli faepc magno laborc nil nifi iniurias confecuti funt. Paulus pcr
biennium Caefarea: tenetur vincTus , & cum pene quotidie difputaret ad Fclicem, nihil egit.
Chrifti relegatum
Ioannes proptcr teftimonium
fc vidct: Iacobum illius fiatrem vetus narrat hiftoria in Hifpaniis praeter homines fepteiti aut
nouem ad fidem conciliafle ncminem, tam longa
SAXVTE.
abufquc Hierofblymis
percgrinationc
fufcepta,
tam diuturna praedicatione. Vere enim Domkms
dixit: Non eft difcipulus fupra Magiftrum :fi fcrmonem meum feruaucrunti& veftrum feruabunt.
Cui -comparabiQuotics vcro ille exclamauit,
hanc, ? Cantauimus,
mus generationem
inquk,
vobis , & non faltaftis, lamentauimus-,
& non
planxiftis. Quanquam nefcio quid iuftae quercta
habeat, fi vel pauciflimas animas, vcl vnam potius totus nofter labor & induftria lucrctur, pro
qua Dominus gloria, fi fola fuiflet ,• eafdcm paffioncs fiibire minime recufaflct, vt fanclais Chry-.
docet. Cuius aufbftomus quodamlocbpraeekre
reuin os audireliber tantifperde hac ipfa re,quarii
agiinus. Nihil eft quod anima: poflit aequipararii
ne vniuerfus quidem mundus. Itaque & fi. immenfas pecunias pauperibus eroges , plus tamen
efFeceris, fi vnam conuerteris animam: Et poft
pauca. Quod fi hodie nemini perfuaferis , perfuaperfuaferis,mei^
debfspoftridie > & finunquam
B 3
cedem.
Hier.xt.
Amos 7,
Atl.x^,
A-poc.x,
Ioan.i^
Matt.ii,
ln x.cftp.
ad Gah
in i/la
verba ,
Dilexit
me &
tradiiit
22 D E P R O C V R A N D A I N D O RV M
%t ft- cedem tamen
integram habes. Et fi non omnibus
metifsu
tainen ex multis perfuadere poteris. Nam
paucis
prOpterme.
neque Apoftoli vniuerfb orbi perfuaferunt, licet
& mercedem in om^
JKom.i. cum omnibus difputatint,
in i.epif. nibus aflecuti fint. Si
Deus non fecunquidem
ad Cor. dumboiioruffi
operum euentum, fed iuxta fa£tof um' prpppfituni coroilas elargiri folet, etiamfi
duos obolbs cohferas, &,quod viduafecit , idem
ih :docentibus operabkur. Noli igitur,cum orbem
terrae faluum facere nori pofEs, etiam parua contefrinere: neque maiorufn deiiderio a paruis te
abftrahas.' Sieenturn nequis , decern curam fu. fcipias tii:; deceiti non poffis noli quinque de*
vires tuas excedunt,vnumne
fpicere::fi.quinque
contemnas. Quod fi ne hoc quoque poflis, noli
defperare j.noli labori cedere; Namii parua non
contempferimus,afIequemuri&imagna.Quaebea^
confirmandoA
tiPatrisexhortatio
adrecreandos
que aniffios Ghrifti operariprum , vel fbla eft fa*
tis, inodo fe rationi quivis bbfequentem praebeat»
non vramur,habet fa*
Denique vt communibris
ne Indorum caufa propria ac peculiaria emolutmenta, eademque magni apud Chriftum
pretij, Priitium hurhilitatis,
quod labor omnis
iftis Tmpenfus tanto fecurior, quanto ab omrii
humana gloria remotior. Deinde charkatis Chri"
fti fideliffimum teftimoniiun,
cum extremae indigentiae, & periculo tot millium animarum perconfecratur.
Praeterea conftaneuntiumvkalpfa
inueniri certius
tiae, &patientiae quodnampoffit
vel argumentum, vel periculum hoc ipfb., quod
plerilque maximegrauat,txdioproChrifti
gloria
Yt cum multum labores, parum prodeuorato,
xnouere
, :
'
I.
S A t' V T E." IIB-ER
XJ
efle in hoc vno
•rriouere videaris ? Penedixerim
laudem. Poftremo ilaemulam
gloriae
Apoftolica:
ludmfhi veriflime perfuafum habeo frucTus efle
pro labore, & merito longe maximos,vehemenvel
defidia,
ambitiorie coi>
eos
v.el
deeipi,
terque
ruptos, qui ftias operas in hac Chrifti vinea palocatas conquerunrur.
riunfrudtuose
Quod,vt
habet, monftrare erit fui tempofis & loci. Illucf
modo maneat,etiam fi penuria quam maxima exi,fteret, in negotio anknarurn , tamcn Chriftflefu
fidefibus operariis nofl minus,vel gnauker,vel ala*crker defudanclum efle,vbi & illius charitati amplius obfequuntur , & de propria mercede nihii
deperit.
CAP
Quod
gentes
bardiituxilio
V
Indorum
tamen
T
V.
quantumvk
gratitead
har~
Jalutem
deftituunqnfint.
verb refpondendum eft prioribus illis ra«
IAM
tionibus, quibus Indorum caufa, & falus pp^
pugnabatur, & refppndendum eft Dep adiuuante
fobrie & vere. Quatuor igitur praecipue obieGTa
funt: Diuinae gratiae fuhtracTio: Naturaemorumque abfurdkas ..: difficultas fermonis : locorum
atque habitationis iucommoda. Principio.nmltos
efle homines fuis tenebris reliefos occulto Dei
Yerpque iudicio > negare non poflumus, neque
B 4
hommes
DEPROCVRANDA
INDORNVM
24
homines modo,fed & familias & vrbes, & inteEphcf.v. gras fepe prouincias & gentes. Qui & olim fuere , & nunc vfque 'fiint fine Chrifto, alienati a
conueifiitione Iff ael, & hofpites teftamentorum,
non habentes, denique fine
promiflionisJpem
Deo in hoc mundo. Cur autem tandiu eos diuina gratia atqiie elecfio praeterierk, tot animarum
humana ratione
inillibus interim pereuntibus,
altius arcanum eft, quod temerare yelle iropietatis fit. Hoc loco Paulus Apoftolus curfum cohibet, & inquifitionem fiiam ad infcrutabilis faexcelfa fiifpendk. Cum enim narraflet
pientiae
Rom.ii.
gentes Ifraele obcaecato vocatas ad Euangeliurri,
in fine autem etiam ipfum faliium fuauum, cum
intrauerk plenkudo gentium, perpendens , quse
vltra,
profunditas fe fe obiiceret perueftiganti
Iffael diuitias gentium
cur Deus incredulitatem
efle vbluerk, & cur eo vfque falutem earum diftulerk, eaque oblata repulfam tulerit Iff a"el, quafi
vtrumque populum diuina gratia capere neqtviret,
hxc & fimilia ex fiia narratione
confequi cernens, fiftit gradum, & exelamatione illa mirabi- ;
li mavult hominem in ignorantiae fii* tuto haerere , quam per obftrucTiflimae quaeftionis abrupta
, vt egregie dixit
prarcipitem dari: nihilomktens
tibr.i.
Ambrofius fiue quifquis is author fuit de vocatiode voa ne
gentium (nam flylus magis referre videtur
gtnt.caf.
de iis quae non oportet
Profperum
Aquiranicum)
Signorari, nihil contrecTans de iis ,quae nonlicet
fciri.Multa enim funt, inquit, in difpertfatione
v operum diuinorum, quorum caufis latentibus fbli
monftrantur. effec~tus,vt cum pareat,quod geritur,
non pateat, cu.r gcratur, negotio in medium deducloi
S A t V T E. Ll B E R I.
X$
in
ratione fubdu£ta:vt
occultum
du£to,&in
eadem re & de infcrutabilibus
praefumptio comfalfitas refuteturjdemde
manifeftis
&
primatur,
Libr.z.de
Et
inter
haec
libro
que- \
quis
fequente.
que rurfus
voc.gent.
fbl
iucur
adhuc
notum
faciet,
rulis aut curiofis
tMp.l.
ftitiae quibufdam gentibus non oriatur> & a tenebrofis eordibus eriam nunc radios fiios veritas reSatius ergo eflet in re tanta4
uelanda contineat;
noftrae fcientiae
tamque obftrufa ihfirmkafem
connteri, tutb negbtiuiti integrum Dei aequp vequam dum nitimur
roque iudicio coirimittentes,
quae fiint ab oculis noftris abfbondita videre contra praeceptum, fbrtaffis immenfae lucls fulgore
infi- 'Eccli.l.
cscari.Sed quia creberrima eft quajftiointer
deles > & quae acrius animos pulfare fblet & punquod etfi elatam
gere, addendum eft;aliquid,
ffientem non fatis pfemat j tameri obedientem atconfbletur. Idveronequefubieetam nonpatum
mo melius explicet, quambeatils Auguftinus,qui f
in hanc quseftiOneni diu ac faepe a fe verfatamincidens in epiftola ad Optatum Epifcopum ita fcri.
bit, Cur auteffi creeritur etiam illi, quos creator E//.IJ7
non ad gratiam perpraefciuit ad darrinationem,
bre->
tinefe, beatus Apoftblus tanto fuccinctiore
uitatc, quanto maiore authorkate commemorat.
Deum enim dixk volentem oftendere kam,& de- Rtm.9.
monftrare potentiam fuam attulifle in multa pa• tientiavafa
irae, quae perfecTa funt in perdkionem, & vt notas faceret diukias gloriae fux in vafa mifericordiae.Et mox, Merirb autem yideretut t
iniuftum qubd fiunt vafa ka? ad perdkionem , fi
non eflct ipfa vniuerfa in Adam mafla. damnata.
Qubd ergo fiunt nafcendb vafa ir» >pertinetadi i
debitam 1
RA N D A IN D 0 RV M
i.6 DE PROCV
debitam pcenam : quod autem fiunt renafcendo
vafa inifericordiae,
pertihet-ad indebkam
gratiam. Ofteridit ergo Deus iram fiiam, id eft iu<?
vindicTam ,quae de ftirpe inobeftamfixamque
dientiae ducitur prbpagp peccati arque fupplicij,
oftendk & potentiam fuam, qua. b.erie vtitur
etiam ffialis, multa ilHs naturalia, & temporalia
bonalargiens,
eorumque malkiam ad exercen*
,dos , & comparatione -admpnendos
bonos ac,commodans ,yt in eis difcant agere gratiaspeo,
quod ab eis non fuis meritis, qui in eademmafia pares fuerant, fed illius .mifefatione difcreti
, funt.Et inffa.Notas efiam feck diukias mifericordiaefuaekivafamiferieordiae
,ita enirnquid prsedum nori fup
fteturfibidifcit,
gratisiuftificatus,
tnerko,fed;glbria
largiffknae Dei mifericordia;
difcernkur a damnato, cum quo eadein iuftkia
fuefat & ipfe damnandus. Tam multos autern
nafci voluit, qups ad fuarii gratiam non pertinere praefciuk, yt multitudirie incpmparabili plures
fint illis, quos in fui regni glpriam filios promif
fionis praedeffinare dignatus-eftiyt etiam ipfa relecTorum multkudine oftenderetur,
quam nullius
momenti fitapudDeumiuftum
nuquantalibet
merofitas iuftiflime damnatorum.
Arque.vt hinc
etiam intelligant,
rediqui exipfa danmatione
muntut * hoc fuifle debitom maflae illi vniuerfffi,.
- quod tam
ffiagnae eius parti reddkum cernerent.
TTaec Auguftinus,
quibus generalker quanturn
facraelkerJE infinuarit ,rationes attingk, cur tafn
innumerabiiis homlnum ac populorum multitudo fuo dimktatur arbkrio,id eflperire finatur.Vevocauerit adfa.«ucuxillum,velillupopuluante
lutern,
L
LIBER
SALVTB.
I
;
i.y
autem, & illurri tandiuiri fua Ca>
llatem,illum
f dkate reliquerk, quis audeat inqukere ? Cuffi le1 <ramus Apoftolos aliquando. pararites profecTioJA8.i£.
vt
efle
Euangelizareht,
prohibkos
riemin Afiam>
ibidem.
a Spiritu fahcTo : &rurfus iirBy thihiam nauigantes non efle permiflbs aSpirituIefu; Quiergo nelnini gratiam debet, illejquem ppprteat:, VOeare»
•& quo ternpore , & per quefn fapientia. fempi'- '.
terna dlfponk. £t quahquarri haec, quae de kW
tentiaSancti
Auguftini, imo Apoftoli Pauli dir
fputata funt , veriflima firit :;fed illud tameri nlhiiorninus ihtelligendum eft, nullum vnquam hha fuo efle authore.defertum»
minurn gehusjita
•quin pro fuo modb Dei teftimonium , auxiliuttiitavt fint inexcufabiles diquc fufficienshaberet:
uinae legis in fiiis cordibus fcriptae cortuptores, i
.ingrati beneficiis coeleftihus patientiae , & boriil
tatis tatttae contemptores.Quamuis
enim-iVtPau- - Rom.xl
fus & Barriabas Lyftris egregie praedicarunt,Deus
in praeteritis generationibus dimiferk omnes gen~
tes ingredi vias fuas, id quod hucvfque etiam in1
non exigua orbis portione aecider.e videmus : tamennonfine teftimonio reliquit femeripfum,benefaciens deccelo, dans pluuias &tempora
ffuctifera, implens cibp, & ketitia corda tiomkiiim 3
vt ipfius naturae admoniti pperibus ex his, quaee Sap.i j.
videntuf bonapoflent intelligere eum , qui eft, &c
agnofcerent quis eflet artifex, fpeciei enim generator haec omnia x:onftkuk, a magnitudine eivima
•fpeciei & creaturae cognofcibiliter poterit hofum a
creator videri. Huiusfapientis
fententiam fecutus s
.
i
.ie
vcc.
Ambrofius libr.z,de Vocatione genrium, Adhibi- "
g*»t*,%.
tafemper eft, kicjnk, vniuerijs tiominibus
qua»'
dam i
b,8 DE P"R OCVRAND A INDO RVM
dam fupernae menfura docTrinae, quae etfi parcioris occultiorifque gratiae fuit,fufflcit tamen ficut
Dominus iudrcauk , quibuIHam ad remedium,
pmnibusad teftimonium. Non quod fine Ghrifti
fide falutem. cuiquafri, quod abfit,permktat Ambrofius : fed qubdgratia
in naturae doctrina luceat j.&fequentem,
adfpkkum fidei & charkaRom,io,\ tis indueat. At dicet aliquis hoc loco. Qtiomodo
credent, fi non audiunt?_ Quomodo verb audient
AB.%. fine.praedicante ? Praedicabk fane Philippus EuASi.io. riuchoy & Petrus ad Genturionem mittetur,modo
iili praeftent,quod' per fe poflunt.Neque- enim qui
per naturam inuitat , deerit per gratiam, filiberum non relucfetur afbkrium,
Quamobrem
z.de voe, idem author in eodem
opere. Quod fi fprte etiam
gent. c6. nuncin extremis mundi
partibus funt aliquae.nationtes quibus nondum gratia faluatoris illuxit:
nori ambigimus etiam circa illas occulto.iudicio
Dei tempus vocationis efle difpbfitumjquo.Eiianr
gelium quod nbndum viderant:> audiant., atque
fiifcipiant. Quibus tameri Illa nienfura; generalis
auxilij, qua^\defuper:omnibu!s femper hpminibus
eft praebka, npn negatur;:. quaffiuis tam, acerbo
vulnere humana natura fauciata fit, vtad cognitionem Dei neminem contemplatio
fpontanea
cornifi .obumbrationem
plenevaleaterudire,
dis lux vera difcuflerk. Quibus profecTp verbis
vniuerfam Indorum caufain praeclare abtam efle
ab Ambrofio nemo non videat. Interim veib
flagkia & crimkia omnia iftorum, quamuis veniam, neque mereatitur, neque iitipefrent apud
fummum IudicemDeum
jleuiqs tamen omnino
it,
puniuntui:
SALVTE.
LIBER
I.
19
25
.: puniuntur. De his quippe fcriptum eft, fed partitio-^
bus iudicans dabas locum pcenkentiae, non igno^
'e~ Sap.ii>
rans quia riequam eft natio illoruffi,& rurftis. Veniam dabas peccatis eoru, virtus enim tua iuftkiae
iae
initium eft,& pb hoc quod orrinium Dominus es,
;s,
omnibus te parcere facis, Dehique vt quicumqueue iRflw.i.'
fine lege peccauerunt,fine lege iudicabuntiir,
ita'
;ta
& qui fihe Euangelio peccauerunt,
fine Euarige-elio iudicabuntur. Haec eo commemorata
funt, vt
•
querela miiltorum aduerfus Deum compefcatuf,'uy
6t
fiririiffiffieque terieamus ludicia Dei omnia in tbt
& tantoruffi perditione populortimiuftincata
efle
Tc•.";: -;"
in fernetipfis.
'
;;CAUT:VI.
Quod
Indqs
Deus
iam
voaei
ad
Euan-
gelium.
quod ad inftitutum rioftrum attinet, >
VErum
quanquam fiint, vt dixi, non fblurn homines, fedpopiili & gentes longo tempore permiffaeinfidelkati fuaejtamen nullum eft hominum genus adeb ineptum , adeb brutum,& faxeum,quin 1.
ad Euangelij doctrinam idoneum fit.JQmni enim 1
creaturae,quae fub ccelo eft,praedicari Euangelium 1
*
praeceptum eft: & in fernine Abrahae omnes gen- M
Mar.xt.
tes benedicentur : & vniuerfae familiae terrae ve- Gi
Gen.xi,
nient coraffi Domino, vt adorent. Efle quidem 1 Pf.xi.
PJ
aliis alias nationes homintun aptiores feliciorefcjueEuangelicae frugkvt agros fertiliores , negare
plane
§o DE PR OCVR A SD A IND O,R V M
•1
plane non pofliimus : fed, qui omnes vocat', neijtiinem faftidiendum docet.Sunf heb.etes,.funt luibrickfintfane.
Sedcuiminus
donatum eft,mi,
nus requketur ab co. Npn inuoluat feruus piger
Qtn4.
talentum vnumi & vno negotiari ppteft. Erant in
tabulata irifima, &. media
arcaNoetriftegafiue
& fuprema xomrie gerius animantium eo iubetuj
iriduci, vt caeteris pereuntibus,, ipfa feruentur..
JMpn excluditur coruus ptae aquila,npn lepufculus
AttAO. prae leone. Petrus quoque occidere iubetut audacter, & manducare de omnibus non foluffi. VOII
cribus >,fed etiam reptilibus,& nihil immundunv
&alienum
cenfere,. quoda. Domiuo'fanctificaltan, 14- tum fit. Habet cceleftis ciuitas itianfiones
pluririias non minus genere , & gradu , quam
ipfa.numerofitatemirabilcs.
Neque aurumfolum,
&: gemmae > fed pili qupque caprarurrt tabernacuExod.i$, . lpDei oblati recipiunturv Denique iqui abiectos
iftosacmiferosEuangelio
ineptos putant,&.'patriae cceleftis beneficio exdudunt, qui contemtandem Doffiinunt,atquepeflundaqt,audiant
num, & fuum, & ipforum parker., feuere adrrio
nentem. Videte ne cOntemnatis vnum ex his pu
fiUis : dico enim vobis quia Angeli eorum in cce
lis femper vident faeiem Parris mei, quiin cce
lis eft. Opinor non indignos humano fuffragio, &
patroeinio, quibus farnulatus exhibetur Angelicus. Omnes cnim adminiftratorij
Heb.l.
fpirkus fun
proptereos, qui haeredkatem caphmt fakitis.Nullumergo etiarn abiectum,& belluinum genusho^
rninum a falute Euangelica alienum eenfendurn
eft, cum Deus neiriinem vocet, cui non ad i
cpnfeqêndum qub yo.qat, .intcllagentjam, & .gra
etiam
I.
SAIVTE.
LIBER
31
i lam idoneam conferat.Etfi enim vocantur multi,
efio-untur pauci, tamen nemo vocatus negligkur,,
riifi qui vocantem, cum liceret, audke contempfit. Nfctum afaeciilp eftDomino opus fuum:no- w
ASt.i^,
ftrum eft, qupniam ad omnesire iufli fiimus , nemineinpraetefire, omnes vpcare, pmnes allicere,
omnes conuehire.
Quinam ex quibufve aflu- &
Sap.6.
riiendi fint, ille nouit, cui eft a5qualker. eura de
bmnibus , & tamen non omnes. praedeftinauk ad
vitam. Sed ex omni genere, & natione aflurrii, &
ofterifumiaiti eft,& praeelaro Efaiae teftimonio
tandem corifitmandum. In fine Prophetke illius 'Efa.6g.
in eis fignum
Dominus loquitur : Etponam
&mittarii exeis, quifaluatifuerint
adgentes:in
mare, in Afi-icam, & Lydiam tenentes fagktam [
in Italiam, & Graeciam ad Infulas longe ,!ad cos
qui non audierunt , & non yiderunt gloriam i
tneam. Et annuntiabuntgloriammeamgeritibus,
i ,.
. & add ucent omnes fratres veftros de; c unctis gentibus donum Domino , in equis &
in leeticis,&
ih mulis, & int
in quadrigis,&
Carrucis ad itiontem ineum in Hierufalem, dicit
Doininus j quomodo fi iriferant ,-filij Ifirael munus
in vafe muhdp in dbmum Domini, Et afliimam ex
eis Sacerdotes & Leuitas, dicit Domihus. Hoc
tanto circuku verborum fitis Spiri.tus fiincTus
pftenditi qujriri efletDei eonfilium immobile,nul<lmn effe gehushominum tam reffiotumj ad quod [
Euangelij gratia rion peruenket, & de quo pretiofa Deo rriuneranon referret.Signum ehiffi falufrontibus fuorum,, quod fub>
tareCrucisponitin
Thauolim viderat Ezechief >& fic armatosmittk t E&cc.f,
ad.l
DB P RO CVRANDA
fND OR VM
ji
&
ad'gentes inmare,fiuetvtSeptuagintalegurit
Hebraeo eft, In Tharfis, quo nomirie Indiae rem
f- tifliitia loca figniflcari In fcriptura Hieronymu
Hhrony.
in >vlt.c..!
'! hic refert, & Theodoretus in
Ionam, aut imme
Theodon fum mare, Vt alij-rtialunt, id eft Oceanum. Po
rettet in
ucdon».. quamautem
Afiam,Africarn,Europamquepercurrerint, & ad Infulas vfque vltimas fe protule
rintjVtnonfit
loquela & fetrnp gentiurri ad
barbararum , vbi non audiantur , & refbne
2>/l8.
eorum , tunc munus Domino< egr
verba
gium; afferent ,id eft fratres fuos , magnum
glotiofttm praedae apparatum agentes in equis,
curribus, in quadrigis,inmulis,
&carrucis,quod
quid eft aliud quam pro diuerfitate venientiun
adFidem diuerfa_efle aptata vehicula ? Alij equ
vehi poflunt, vrpote celeri & pernici ingenio, a
quadrigls gloriofi & currihus praepotentcs. S
habebun
qui tardiores fuerint & ignobiliores,
ietiam ipfi fua vehicula.Si equis minus funt apti,a
iiriulis infiderepoterimt:fi
quadrigae non erunt,
inon deerunt vel carrucae, quibus imponantur. V
'
inonfoium Graeci& Sapientes 5 verum etiam baf
bari & rudes in domumDomihi,
quae eft in Hie
rufalem, id eft inEcclefiam Ghrifti congregcntur.
Atque vt intelligant omnes , etiam in iflis bene
plackum efle Deo noftro,eliget de iis ipfis Sacer
dotes fibi & Leuitas. Diftribuet, inquam, fpir
tum fuum, & chariffnata non folum Apoftolis,&
vt cum Petrus, qu
etiam
verum
,
Ifrael,
I;
gentibus
Atl.io.
eeftcceli ianitor ,viderk Dei dpnum diffufum in
AS.il.
eas pariter, prohibeat aquam , quae introkus ef
e;
E
EcclefiK:fratres quoque fiforte elarius difceptent,
ipfo
LlBER
I.:', • .-...7 0
SA.1VTE.
ipfb exernploac teftimonio diuino edocTI conticefcant-. Nihil enim magis confirffiat animos.fideteftimonium
HumChrifti
praedicatorum,quam
Spkitus fancTi per dona, fua,& charifmata;,; quse
dona fpkkus;,figna
vt
vult.
Et
,
quidem
partitur
& miraeula, quann Fidei praedicatipne innptue- ,
, quando.charitas,.
runt , his etiam temporibus
vfque adeo refrixk , enumerare longum :efy. .
tum in Orientdiilla
India,tum in.hae Occidentarr..
li. Res Iapponenfiuffi notaeiam funt. Synaruirire-.;
gio ingens diu tentata ,iam vtrimque apefta; na^,
uigatiohe Lufitanorum > & noftroram. exfi|p,ua/.;
Hifpania. De Mexicanis muIta^nauraiiturv-ê^Xn^":;
fularibus ipfe quoque alrqua ex parte npnnulla
;
confpexi. Hiftoriaeinuenti
noui:prbislqquuritur
& vera iquorumhpdiequb-,;
multa ,&mita.hda,
queteftes fatis-Fide digixis habemus.vDuPjjq.ha?;^
recentia funt exempli graria nort;mpra,boj::. ,appo- ,
nere,Foeminain fiuae infidelkatis errpre. pbftjtiata,
& fuperftkioni cuidam veneficae addictiflinia,qua;
caeteris omnibus in illafaffiilia baptiziatis fola re?
pugnauefat: morbo iamvltimo laborans mifit.ad,
facerdotem, vt ad fe feftinaret >non enim fe ppffe exire deivita, nifi aquaprfus falutari, perfunderetur.Semel atquekerumaccerfitUstandemvenit,
inuenit anum in extremis agentem, & baptifourn
magno affecfu pofcentem: rogat, cur tandiu,'di-*
ftulerit: refpondet illa,fibi nihil minus. fuifle fempderat;,
per in ankno, quam fieri Chriftiariam,
enim,vel ipfum nomeiijfed
tamen morfi ianr.
propinquanti aftiriffe fibiiuuenem candidrim,qui;.;.
anteactam vitam acriter reprchenderit, & Chrifti
religionem
quantocyus
fufcipete perfuaderet:
,.<^r7,?. GLv0oV>v contra-
DE PROCVRANDA INDQRVM
24
altera
(COritrayerb tetrum quendam ifithiopem
inculcafle:&
expartepatriamfuperftkionemdiu
Chm arixia diu haereret, tandem vicifle iuuenem
tantum fibi baptifirii defiderium
<3hrifti:ftatim
accehfum ? vt nihil aliud lamentaretur,
quam fe
Quidrnulr,
^prima«tatenoivfuifleChriftlanaffi.
de fide pfo more, & peenkentailnterrogafa
Itiamarite aeTarykaemagtio dolore fignificahS:» bajptizattir> & ..baptizata protinus ariitiiam efflat,
ipfb faeetdote eurn csetetis, qui aderant, adrriifantiarratione co-i
|e yeheftienter"> cuktsfegpfactum
ghbiai, quietiam legitimo teftimbiiio pfpbatum
ad;;p,pifcQpum fuurh 'trariffflktendurn curauit.Fuk
vir qtibqiie apud nos,qriitiodie
criam yiuk, cpn-r
iugattis!in valle Humai vocata, oliffi baptizatus).
Sc Teftirrioriiuriirihaben/
bpnum in fimplickate
Hlc grauiter aegrotans >.cum
fha^ &fpb;rietate.
iMoftuusprnninb cfedefeffui ah vxof e, qliae folfi,(padauerviriferuabat
opeftum >,expectans ad fe-i
alicufus adiutqrium. (erant enirri fqli in
f>'ulturam
.pep fatis rcmbtb ) tfiduum integrum iacuk, vf
putaibaf ur , exanimis >pannp cbopeftus : cuirfre-i
pentf rnbuere fe ceepit, & vxorem admirantern,
ac pauentem yocans, vera efle dixit,; quae &.Patri-.
bus/dicerentur de yita futura. Nam & & perdu^Jhirit a qiiodam-multa ac ftupenda vidifle. Cum
re§fltterdofi innotuiflet,
qui hpminis rudkatem
optifri.e' noflet, & miraretur tanta de rebus fpkitualibus, & oceultis ex ordine refcrentem , iarn
examinanT
Itiorbp leuatum ad Archiepifcopur»
dumtranffnifit:
puius cpnfilio,&a
npftris frat;rib^s,&/& multis aliis diltgenter interrogatus,
at»ertg? $c refpprufonum ordine, & fenfu, & ipfii
vultus.
LIBER
I.
SALVTE.
35
vultus coiiftantia, & lacrymis ac profundo quodam affectu declarauk illa omnia non alker fibi
eum
facta
manu
innotefcere,quam
fuper
potuifle
Domini mirabilem extafim. Id quod vitae demum
innocentia fatis poftea confirmauit: atque hodie
(hbc hominis nomeneft)diquoqueDominieus
cirur multa narrare de faeculo futuro iis , quos
audituros vtiliter iudicat. Fere eiufHeffi exeffipli
de quo AuguftinUs*
eft cumillp. Curmacuriali,
A
de
fcribit in lib. de Cura prb mortuis agenda,& cuffi Aug.
.cura fro
illb altero Steelfio, de quo nafrat in hiftorla An-:CH
mortuit.
;
eft quin Deus charam habeat ' c.
^' i x.
glica.Nondubium
falutem Indorum, atque ex his numerofiflimis <-Bed.lih.
s,
- ><
multosin
Chrifti
regnum
adpptarit, per- AngU.
populis
'
ducendps ad patriameo ordine,& modo & tferri-. hifio,
conftkuk.Firmum
enim fun;dapore,quodsipfe
menturnDei ftat habens fignaculum hocGogno- „ *t.r/w.i;
uitDominus,
quifunt eius.
,.11_
j—^ r—— ;
: ——
,
C
Quomodo
funt
A P Y T
Indorum
j vt Chrijio
VII.
ingenia
tractanda,
lucrifiani.
barbarorum,
morefque belluini nobis ftomachum mouent. Primtun quf-fSEdingenium
dem debemus non efle nobifffietipfis
fapieritcs,s,
fed humilibus , vt monet Apoftolus , coriferitien-iites. Deinde repetendum eft fedulb Chriftum
|.0 Roi».u,
pro
*• C<M>
omnibus effe mortttum, vt qui viuunt non fibi
bj
vfuant, fed ei, qui pro ipfismortuus eft, fed quia
iia
C i
no'n
3<? DE PRO CVR AN DA INDORVM
non hoc, vt par eft, aeftimamus, idckcp charitas
Chrifti non vrget nos. Qubd fi pro barbaro , &
eft Chriftus, profectb a falute
Celofj,. Scythamortuus
rion alienantur homines , fi dici poteft, etiarii irrationales, quod bpbrtet etiam, atque etiam adueftere & animo altius infculpere.Non enkn exiget ampliusa quoquam Deus, quam illius natufa Deo adiuuanfe praeftare queat^ Bkrbaros pra»
Graeeis atqueIndos nonnullos praerioftrisfiquis.
difpiciat ,nihil aliud fere cenfeatjquam. pras hominibus ratiorialibus irrationalianufnenta.
At
doVtrifqueDeibonitasloeumparatjVtraquca'd
Hitnti. nium fuam congregat. Seminabo -,-ait >in Hieremia,domuiri luda, & domum Ifrael femine honiinum',& femine iutiientorum. Vria eft Ecclefia,
femitte ,<fed
quae non fblum propagaturhumano
etiaitibelluirio. CuiusmagnificentiaeamplkudfTf.lS.
lierriadmiratus propheta exclamat, Quetiiadmbdum mulriplieaftlmifericordiam
tua Deusi Qujd
Ita?Dixerat nempe homines & iumenta faluabis
Amhrin
edjfTe.resfanctusAmbrofius,
Domine.Quaeverba
Pftl.11.
Quid eft hornines & iumenta ? Rationabiles vti;ir"
qtê & irtationabiles. RatioHabilibusiuftitia
mifericordia. Alij reguntur, alij
rationabllibus
vt per
nUtriuntur. Quaminterpretandirationemi
iumenta diuinae literae intelligant homines iufimiles fenfu, etiaffi Hierohymus fequk
Htero, in .itientis
\
Hier. c, 1tur, atque alij. patres , vt Gregorius in illa verba.
Ji' & '.,.Animalia tua habkabunt in ea. Reuera in Eccleloan.e-$. -fia Chrifti etiam iumenta faluaritur,
Dei
quia
lib.
Gi-eg.
il.mor. c. *mifericordia multiplicata eft. Vides hominem,
%..?f:<>7><
exiguifenfus, ingenio tardum , iudicij inopem,
ne cohtemnas, rie regnp
" ccelorum ineptum pu-.
:- -'
: ..
feS,
$ A r, v T n. L IB E R ...I; "; '57
& ftultiria eft i.Cor.%i
tes.Atnon percipir quae Deifunt,
illi quicquid fpkkualker dickur, nec poteft intelligere. Adhue noli repellere, &. iftum poteft
ac vult.faluare , qui nemineffiyult perke. Myfte<- i.PeK},
krib vix
ria fidei pronuntiat, neque intelligk,
inculean»ctiarri pronuntiat:
fajpedicehdo,fiepe
do nihil pene imbukur, feffiper hebes >&truticus .>.'petinde. atque iuihentum canere dbeeas;
.Riu-.fus.aio, ne defperes irrationalis eftjluffietituixi
.denique iEthiops aut Tridus. Audf Ambrpflum
iftos efle regendos verbl caplftro ad; Fldeiti.; Ne^que;enim fifatis ratipnC' ttori ppteft capere , quse
-docetur".., riqrietiam.poterit quantum fufficit• Fi4de appreheridere i vt; faluus fiat. AHoquf fi npn
poteft eredere, vt illuffi oportet, quomodo qui
.rion erediderit,, cpndemnabkur ? Nifi praedica»
tione Euangelijr eontendas ; damnari.. pofle;:, fak- Mnrc.t&
Quod impium nefasjauertat
uumeflenorippfle.
Deus aGhriftiano.^^ Ceitiffiffieigitur
retinendurri
eftnullara bafbariem>:ferifucareread
Fidem neceflario.Indi pprrb,;omnlbus
cohfentientibus,
nori vfque adebingenij acfenfusinopes ftmt:quin
potius> fi velirit animum appellere , aeuti.: fatis.
Atffiorib.us, inquis., Indus eft inuerecundis,ven'tri,, & yeneri , fine reluctatione
obfequens : fii<perftkionis mke obferuator , & tenax. Et ifti
etiam falus eft, ff regatur.Chamo & fraeno con«Pf-H.
ftringe maxillas, onera congruenter , adhibe , fi
opus fit , ftimulum. Quod fi calcitrark, noli ira-<
tus gladium adigere, fed punge moderate» & cohibe paulatim, doncc fe afluefcar praebere. obedientem. Nempefi equus tuus iriipingat calces,
fiue equkem dorfo, feu fraenurn
depulk ore, non
ftatira
38 D E P R O C V R. A N D A I N D 6 R V M
iftatimferro
enecas $ aut domo abiicis , propterea
ac pretium pecuniae tuae non
qubd remtuam.,
vis tibi perire. Quodfihoffio
doctrinam ftarim
1non accipiat,neque
fe docenti bene accomffio1det,ftatim
faftidiendus, aut exterminandus erit?
Chrifti pretiuffi, .& fanguis cogitabitur?
Neque
-.
Scruilem plane naturam efle barbarorum
expe1rientia magna ex parte dpcuk. Ac fere nifi metus,
& vis aliqua afferatur, fnore puerortirri, obedi^re confemnunt. Quid igitur : libefali tantum, &
virili ingeriio falus fperaiida eft,? An etiarri puero
paedagogus in Chrifto adhibendus eft ? Eft planei
eft difciplina quaedam cautior, & vigilatior exercenda,&
,fed;inGhrivirga interdumvtendum
fto, compelleridi funt intrare ad ceeiiamy, fedin
Zut.14. Domiiip. Non enim quae
ipforum fiint, fedipfi
Vrou.i.9.
qiiaerehdi. Seriptum eft, virga ,;atque correptio
.tribuif faipientiarti: puer autem qui dimktkur voVrbu.19.' iuntari
fu3s,confuridk matrem fuam.Et rurfus,feruus verbis non poteft' ef udiri, qtiia quod dicis •,,
Etcl.\\. '
& refpondere conternniti,Et alibiiCiintelligk,
.baria, & virga, & onus afino : panis, & difciplina, &opusferuo,
opcratur In difciplina>& quaetit requiefcere: laxamanus illi, &quaeret liber-tatem, ideft, ctun adhuc premitur bpere, cbgitat
defidiam,
quid erit, fi fe folutum, & vacantem
viderit,? Fugam fane cogitabk, atque ideb adiungitur, iugum, & lorum curuant collum durtim,'
& feruum irtclinant operationes aJfiduae.Et ffiox,
Ibidm.
ne vacet: fnultam
«nitte illumin operationem,
enim malitiam docuit otiofitas. Ac licet praecepta
<haec de moribus data a fapienribus de adminivniuerfb tnanftjrandp&regehdQCPririewienter
cipioruffi
T.. LrB«R
-\
l§
tipiofuin gencre perfpieue loquahtiir* &vere i
quod experientia quotidiana fatis indicac inhisi i
regiohibus , vbi nulladoffieftica obfequia, nulla 1
iurit, cjuo*
.extefriappefahifia feruis ^thiopibus
-rum.re •vifa.mor.es difciplinarii feuefiorem, & af- 1
fiduos iaborcs exigunt:' tamende iis fetiam acct 4
pienda^funt, qui, ;& fi epridkipne ierufnbtifuhf»
lngeriupstamen TOpres riori prae fe ferufit.Etetiitii
iifdeiti teftimortiis feuerkateffi rigidiprem aduera
fiiscoritumaees homiriesadhibendami
>\etfi plimi
fecus ferififlet, tameri aperta experieritia rei fy
commbturti Auguftirius prOfketrirc fcribehs Contra Doriatiftas & Ckcumceilioties
gerius tiomi- _Ep$,i61
adBonifi
llludaiitein
riuinimprobifllmuffiacfaeuiffimum.
abeodcffi rgloriofo Patte fifcpe vfurpatumi ftia^
gnopefeadrefn
pertinere arbitrbr ;;qrieriia^diiKH
durn. oiiffi iub veteti teftafriehto fuif le nuiltps,qul
ad gratiarttribui teftarrienri:pertirietentj icleftjqui
ripn fpirituferuitutisinrtiffipre>fed
ipkku;dilew
ctionis, vtDeifilij ducerentuf: kanunc.;qupquci
fub Euangelio in Eccicfia plurimbs efleiquibusi
Vetefis teftarnentfffatus & inftkutio quddattimor-,
do Gongruat j homines magna ex parte animar
les jfpifkum vix haberites , Qrij tarrieri aVfalutis
via nori proririus excluduntur, fed pro fuo mOde*
conuenieriter inftf tuendi funt. Docuit verb «osi
coelefti-s fapientla antiquum illum pOpulum :cef«
uicofum duabus maxime rebus Irauiatuffiilabore-s
&metu: quodytrumqiveferuprum
eftproprium»,Laborem qiiidem &iriexliariftam <quandam pc-*
mtiltltwdinefacrificic^..
cupationem videteiicetin
rurn jlotionum,
vnctibnrim^tit^ri^soliiferuanH
tiatuin .,' ceremoniarumque
omnlum.» ita his vt
C 4
detijif
SAIVT
V:
DEPR
o C# RAN D A INDOR VM
ô
detinerentur', vt vlx idola fua & commenta coMetum verb quae legis pagina
gkatefinerentur.
noh incuteret ? Vt terrore fuppliciorum , &ipfb
faepius iam facto periculo a-dpraecepta falutis appellerent animum, & contentione depofita,Ducibus fius difcereht obedire. Tale fane erat
eoruffi ittgenium 3ffieliora ac celfiora non capeEx.ec7.c,-1-et. Quaffiobremper
Ezechielem Dominus ipfe
teftatur, Eo qubd iudieia mea non feciflent, &
prjEcepta mea reprobaflent^& fabbatha mea violaflent i& poft idola patrum fhorum fuiilent ocu^
lieornm.Tkgo';,- inquk, & egp dedi eispraecepta
nohbonav& iudiciaîn quibus non vfuent.,Ttaique Hebfaei atque carnalis populi more maximc
xegendas;efle nationes barbaras/has;,
praefertim
Iridbrum Qccidentalium
j£thIopum&
gentes,
falutare
iyti &iper^ceuparionuitiv;afliduarum.
:prius abiotio p&iibidine;reubeenturj&
per timbris" iticufli fraenum in bfficib contineanturj
cum antiquae aetatisexempla> tuffiverb perkifli,mfcuiufqUe. receris & qubtidiana experientia
Eccli.iJ. copiofiflirne, ac ltiariifeftiflime deelarauk. Hoe
enirti eft lorum & iugum,quod fapiens commendat :haec vkga &.onus. Hoe modo ad falutem
veTinuiti compelluntur
intrare. Qufe non eo
commemorata funt omnia, quo vim & faeuitiam
& Chrifti vifceribus alieniffimam in Indorum nationes yllo modo probem, aut tanquam in feruosdominandum
putein, fed vt oftendam etiam
illiberali & difficili ingenio non efle falutem defperandam >fi & patienter feratur,& fapienter rei.Cor.i}. gatur-.: Charkas omnia fuffert, omnia fuftinet,
omnia fperanpatiens eft,benigna
eft. Seuerkas
"
....
ergo
1.
S A ! V T E. rifiER
41
ercroquscunque exercenda eft , a charkate alieCharitatis porrb nihil eft ita
naefTenondebet,
vt non quaerat, qua? fua funt.
quam
proprium,,
intime feruet, & re ipfa declaHancfi&animo
ret, qui infirffioruffi, & infipientium lriorbis cu-;
exhibet meckVr
randisaufterioremfefeinterdum
ciim,n6 eft timendurnjne hoffiinum anknos fubditorum,ka offendar,vt vel;a fe,vel ab Euangelica
fifnplickate afienef. Facile enim reeuperat chari*
tas, quos difciplina eortiffiouefk. Imo verb per
vtilem tiitioris vim ad Hbertatem filiorum paulatim hpmines diuinitus inducuntur.
—
:;;:::;:;.!;:c;A-PY;T.'.'via..:
Barbarorum
, naturas
fuetudine
non
ineptitudinem
quam ab educatione^
tam
4"v
%
&* con~
^rdfcifci.
A Ddam verb, id quod plurimum interefle ar/1L bitror ,'OmriiiK) ad iftam ineptitudinem anitni morumque lndieorum ferkatern nonka face-.
renatalium,ftirpifve,aut aeris natiui caufas,quem->
admoduffi diuturnam educationem, & confuetu- :
dinem beftiarum vitae rion valde diflimilem.Equidem & olkn ita mihi perfuaferam, & rebus ipfis
iam modo cpnfirmatus ab ea fententia auelli minimepoflum. Ac generalker fane fi quis contemplemr, in humano ingenib h»nge plus efficit educatio , qu4m iiatfukas. Et fi enkn vim habet,
•upn
D E P R o c v R A N D A I tt ri o R V jtf
4i
rion paruaffi genus , & patria, Cum Apoftolus
Th;t.
Paulus Epimenidi Poetae fubfcribat de Cretenfibus, Cretenfes. femper ffiendaces, mala; beftia;,
Vehtres pigri, taliquam admorum peruerfitatem
aT
patriamultum
cohtulerit,notumqueilludfit
terius Poerae*
Bosotum iit traffbiurares airts' natumt
JtojrattUf.
larrien infinkis partibus fuperat vitae inftkutio,&exernpla ab ipfa infaritia per fenfus infculpta
& tenero ariimo. Suttt hae yiuae forrudiadhuc,
mae ffientis huffianae -,-quibus imbuta ad appeten-r
duffi , ad agendum , fugiendumve propria ac fana>
fertur, queffiadmadum
miliaripropenfione
turaquaeuis iuxtaformam fibi infitam operatur.
Ariftot.t, Qua propter illud Philofophi
omnes,non
probanf
Ethic.
afFerre dolorem cohfueta , ted volaptateffi.: &
corifuetudinis viffi, alteram efle naturam, &.illud
ProH.ii. noftri
fapientis , Adolefcehs iuxfa viam fuam
etiamcuffi fenuerk *non recedet ab ea« Ac re
vera nulla eft tam barbarariatio,
fiullatam ftupida,quaefi ab ineurtte aetate accurate , & generose
induat hueducetur,' non deponat barbariem,
mankatem, & morum elegantiam. Videmus, vel
Hifpatria homines in pagis quibufinipfanoftra
daffi natos, fi apud fuos perfeuerent, ineptos haberi, ac ridiculos : eofdem traductos in fcholas,
attt Curiam, aut celebres vrbes mirae folertiae,ingenio praeftare, nemini cedere. Ipfos iCthiopum
liberos , quibus nihll apparet abfurdlus , in pala^
tio enutritos, adeb promptos ingenio, &ad quiduis paratos videas, vt fi colorem detfahas,noftros
confuefudo inomni geputes. Pluriffiumpoteft
riereffiorumin
vtramque partemj<& boni,&
rnali.
SALVTS.
I.
LIBER
4$
mali. Qxgmobtem D. Chryfoft. vbi iriores perdi-*
tos feruorum expofuk,parumque idoneos dixk ad
virtutis doctrinam
capeflehdam , fapientiflime
id quidern naturae caufa, abfit: Ho
adiunxk:Non
Hom.4.
verum propter conuerfationis vkaeque negligen- in epijK
*<t
in iis , quae ffiores adTttuih
riarn,foleritenimhuiufinbdi
tan°"unt, negligi a Dominis. Nihil enim ferme*
aliud curantij, in quorum poteftate funt, quam
illorum commiiiifterium fuum. Qupdfimores
ponere aiiquando ftudeant, & hoc fui gratia taritum faciunt, ne iftis negotia exhibeant, moleftique firit. Quae B.Patris fententia noftrorum hominum vatieihatio mihi videtur: Accufant natu.ram, morefque barbarorum, fpfi nihil adhibent
curae, nifi vt feruis vtantur ad fuas priuatas eoirimodkates. Qua igitur ratibflehomines pecudum 1
inftar enutritos ad fidei doctrinam ineptos dle£•' ,
•
. caufaris ?,
effes
siftos
informatus,iiwer
Siipfeita
Audleun, &tequid quaefodifcriminisintereflet;
dem Patfem in caufa adhuc feruorum immoran- -,
tem, Cumigkur fic negligantur , inquff, nemi-:- in
i tadtttt
neraque habeant, cui componendi illos , ac for-> *Homil.
nequkiae praemandiftudlumfit,metitbadipfa
rupta.ac praeeipkia deuoluuntur.Si enim vbi Pa-iter inftati & Mater, & Pâgogus,
&NutrkiuS, s,
. 6tMagifter,&3equales,ipfaque
libertatis opi-Inio , & alia plurkna, perdifficile quifpiam rna-1lorum eontubernia coiifortiaque deuitat, quid
id
sputas his omnibus deftkutos , qui quotidie fceleftis cpmmifcentur
hominibus, & cum quibusus
volunrlicenter congrediuntur,
cum fit nemojcjuiui
ipfortrm cbnuerfarionem affiickiafque difqukat?tt?
Quid axbitraris eigfcemodihomihesfore?-Nonne oe
a* .
a<i
IMDORVM
44 D'E PROCVRANDA
ad ftipreffios fcelerum vertices euafuros ? Idciito
difflcile eft profecto feruum fieri bonum. Hactenus ille. Non ergo naturam barbarorum deinceps
aceufemus, fed focofdiam potius noftram, & hetege gligentiam. Pef-ditEeile hegotium eft dedifcete
Chry. e- natales , & confuetudinem inuetcratam ,
atque
pi/}.\. ad inde ad
&inufitatos , & fenfuiac libidimores,
Ctr.ho.-j.
ni penktts iniucundos transformari. In oinni antiquitate fuit non mediocris labor Euangelij Magiftrorum iii transferenda :ad Fidel regulas^ &
conuerfatiohem
veteri hominum confuetudine.
Teftis efthiftoria vniuerfa. Multa Iudaeis' legi affuetis ApoftolicaEcelefia
Condonauk, vfque dum
prorfusexuti Mofem;,:Ghriftuiri induerent.Multa
de Êthnicifino tolerauk antiqukas :itv ipfisprimaeuis Ghriftianis magna alioqui miracula edenribus vix victimarumcruor
elui poterat, vt oportuefitApoftolum
faepius ea de re monere CorinGrcg.l.y.. thiosiScribit Gfegotius Papa ad Auguftinum An'S.eg.c.ij, glorum primum Epitcopum mores gentilicos, &
patrios paulatim debere emendari, & patienter
toleranda efle , quae non pbfliint, ita facile corrigi. Lectio omniuffi pene nationalium Conciliorum indicat peculiarem fanctorum
Patrum curam itt relegandis paulatim ritibus quibufdam
Aug. ep..maiorum. In Africa multa vfque ad fua tempora
64.
Auguftinus perdurafle teftatur. Ne igitur defperemus, aut tumultuemur
, fi de priftina barbarie,
In& fuperftitione, & aniffiali vita inbaptizatis
dorum populis multum adhuc permanere videamus , cum praefertim „&ipforum
uigenia rudiora fint, & noftra diligentia nullo modo cum vetervtrn labore comparanda. Mores feniim mtttantur
SALVTE.
LIBER
I.
45
tur in meliusjFides Chrifti magnam torius humaPrp
nifejifus , & affectus habet abnegationem.
lucro nom ffiediocri computandum eft, quicquid
barbarie huinaex tamhorrida , tamqueineulta
njtatis, aut etiam Chriftiankatis eluceat. Exemfit Dpminus omnkun, qui populi
plo ac fpfarip
ceraicofiffimimores
adep ingratos, & infuaues
luftinuk per annos quadraginta, imo plufquam.
, & delefe facile
quadrittgentos: quemtamen
inuitabat,vt
ppterat,&magnisporiusbeneficiis
hominisiffiprpbkatemDeipatienria
benignka£>
'
que fuperaret. ;
^^'^,pi:p;;y-T;;,''IXr^^-^;;:.'v'
QaodlirigUdi
difficultas
heatab
Euangelij'
non detervere-
de~
prdpagatione.:
autem , &iocoruffidifEcultates
non
SErmonis
exigua; illae quldem funt:fed vt charkatem
exerceant hominis Dei, non vt ex-tinguant. Apoftolis quldem datum fcimus donum efle linguarum, propterea quod pauci Chrifti praecones toto.orbe falutis 'nuntium breul infpnare debebant,
Quamobrem Paulus gratias agit Deo, qubd omnium lingua loqueretur. Quandiu verb generale
illud munusfpirkus inEcClefiaperdurarit,
neque
,neque ego facile
apudveterescompertumlego
dixerim. Illud pro compertp habeinus proedicationem Euangelij pofterioribus faeculis proceflif
dpna ceflaflent, fed charkas.
fe,cumlinguarum
omniurn
i.Cor.
14.
4& D E P R O C V R A N D A I N D O R V M
omnium donorum maximuffi ftudiose ageret, vt
dono, augereturadffierituffi.Proquoddeeratin
fectb enim pofteriores hac in re, & fi fecus aliis
fortafle videbjkur :_non ita infceliciores fuere
maioribus. Etenifrivt Chriftus ad Thomam dixit,
Fidem ex. oculis, & tactu cPlligentem,
Beati
qui npn viderunt, & crediderunt: ita eriam dicere quifpiamqueat beatos eos, quirion acceperunt fermonem, & tarnen praedicauerUrit. Hic
erilm vtrumque mefeedis eft loeO., & pugttare,
& ipfa, fibi arrria expettfis propriis parare: & prae^
dicare inquam, & fermonem neceflariuffi praedi-;
eationi difcere. Vt ergo inpriffiarerum cpnditione , ita naturas inftituk fummus opifex,vt vnumquodque perfectum ederetur iuxta genus ftium,
rtullo terrae labore,nullo cceli ckcuku:at mox iuf
fit. ffimen proferre , vnde; tefra labprata genus
vnuffiqupdque repararet: ita fane oppftuit in regeneratione mundi per verbuffi ideiti oinnipotens prlmas ftirpes diuinitus perfecTas furgere,
aecedente humanf
defnceps harum feminibus
ftudij labore genus Euahgelicum propagari,"cum
non
iam, & riumero multi eflent, &temporum
LUCAO. premerentur ariguftiis. Beati quidem oculi, qui
fedbeati quoque qui non
videruntDominum:
lcan.zo. viderurif ,& cfedidcrunt. Fcelices quibus.Spki-:
tus fahctus dedit donum linguarum, interpretationem fermonuffi : at non infeliees, qui per
charitatem fpirkus de fuo ponunt in opere Do&
mini , quod non acceperunt.
Quanquam,
hoc ipfum pofuifle , accepifle eft. Iam illud
rnultum lriouere nos debetv, qubd videffius ad
Knguae hogentesprofund\feririonis,&ig;hOt«
mihcs
SAXVTS.
LIBER
I.
47
miiies penetrare lucri fpe, nec deterreri barbarie
fcnmenfa, fed vniuerfa ffierciurn gratia luftrare,
pon i£rl?iopum innumerabiles linguas , non Sy-.
narum , rion Tartarorum, non Brafiliehfium,nori
extreffii Qceatti litora recufare, & quiequid mter Mehdbcinum Promontorium^ & FretuitiMa-^
fitum
maris
infirikis
terra?jac
eft
fpa-»
gellahicum
tiis,fdque vtroque exTatere;, & Boreali, & Auv
ftrali ,magno ftudio obire ; denique y&fi quern
furiitiiouet 0ceario y velfi Virgf.
fellus exfferiiarefufb
JEnzid,
tiiedio
dki*
qucmexterifaplagarumjQtiatuprin
huius
mit plaga folls iriiqui ,huticpeffcrutahtur,
Knguasyel balbutientes fe accoffimpdarit, vt auw
riurivafgeritum,
ligria' ptefipfa, mereefque ex-.
qiiifitas ad fiios euehattt -f quautuffi vndique r-au^
geant: tam longam, & perlculbfam peregritiapionem aui;diflim^ fufcipiunf, vt ptpfectp adfnr-=
f'abi|e fit omnes pene' pprtus vtriufque Qcpani,
Priiries firius orbis; tefrarum ftationibus' nauiurri
Hifpariienfium teneri', ontiies Indorum Satrapas
& nautis commer--pum noftrls mercatoribus
merces quaericium habere.At quipretiofiffimas
rnusanimas Dei imagihe infign,es, qui lucranori
incerta, aut breuia:3 fed aterna in ccelis fperamus
linguae difficultatem >locorum afperkatem caufa-»
miir, vt appareat vere prudentiores efte filios huius faeculi in generarione fua filiis lucis. Et fermo- .Ltu.ifi'
nis quidem difficultas in hpc fpatiofo regno Piru
illa Inmagna exparte leuata eft, cumgeneralis
quam Quichuam vocant, vbique
.garumlingua,
invfu fit, & ea ipfa non ardua fcitu praefertim ad
artemiamredacta
diligentia,& ftudio viri de In-.
^riyp nafioê optime Uieriti. Qiiodfi in fupetioribus
48 DE PR OCVRAND A INDORV M
rioribus prouinciis ea potiflimum viget quae apipfa eft valde diffieilis,
pellatur Aimara,neque
neque multum ab illa altera abhorrens. In Mexicano Regno aiunt effe linguam quoque genet;afacilior fit communicatio
interfetam
lem,vt
multorum populorum,& gentium.Qupd fi ChriT
ftianus Princeps id efteciflet in Ghrifti gratiam,
quodbarbarus
Guainacapa imperio fuo effecit,
omnes vterentur , aut vna certe
vtvnalingua
vbique haberetur, profecto ffiaximam praedicafuiflet allaturus.
tioni Euangeiij cpinmpditatem
Verum vbi id fieri minus. poteft,fupereft,vt charifas ardens in Chriftum, induftria, & labbre perficiat, quod deeft namrae. Qua in re P. Francifci
extat exemplum :,\ qui in
Xauerfj admirabile
perdifceuda.Malauarica
lingua tanturn operae,
& fudoris pofuit, tantundemque
in Iapporienfi,
atque aliis longe inter fe diuerfis , vt fi ApoftoUco dono linguarum praeditus eflet, npnpoflet maiore gloriaChrifti nomen in tanto terrarum orbc
tiCor.ii- yulgare. Certeenim Charkas, bmnia poteft &
cum linguae eeflarint, vria. charitas. pro omni^
bus eft. ;
"i
-----—_
..
C
-—„, |
A
P V T
VeHabitatione
,—
X.
inter
Indos.
obiectiones
fupra propofiras poftrcma
barbahabkatione
INter
petebatur ex incommoda
rorum. Huic mpdo refpondendum
eft hoc, excepto
I.
SALVTE.
LIBER
49
cepto qiibd quaeftio illa grauis , Vtrum expediat
fedemftgere inter Indos, qubd vulgb. doctrinas
teneje dicunt,an
potius difcurrehdo inter eos
verbum falutis diireminare , quod prbprium
eft miffionum ,in fiuum lbcuin referuarida eftv
vbi Deo propitio aceurate tractabitur, & quid
habeat cominodi vel incomiriodi fes vtraque,
explieabkur , tum verb quibus ineoffimodis
melius ac facilius occurri queat. Ulud tantum
nunc agitur , vt neque afperkates lbcoruffi,
neque iffipediffienta Itinerum , rieque verbhabitatiOnis ipfius Ihdieae ratio praepoftera Clirifti feruum.ab inftituto f etarderit. Et quidem labores aerumnaeque iter ffiari tetraque ; faciehrium , & miiltae ,-& graues fuht. Verum
quisaliter fibi perfuaferk, nifi demensfitycum
patria, atque amicis , & charis omnibus, relictis velut alter Abrahafn peregfinatur , & exk
f
ero
ffierces
fua
nefciens,quoeat?Ego
ihquk,
.Hib.ii.
nimis.
Hoc'
haec-l
,
magna
Apoftolicum
opus
CJ*».l<j.
Et
tamen
mifit
fuos
;
fine
gloria propria.
qui
tMat.10,
i
pera, & facculo, & argento, quaerit ab ipfis, >Ltic.%1.
Nnnquld aliquid defukvobis?
Nufquam diuinaProuidentia,
neque certius , neque dulcius
cuffi illius ope
fuicxperimentumpraebet^quam
fretus incertas fedes, & hurriana praefidia incerta I
conftituit experiri. Paulus Apoftolus clamat, , Heb.i^
fint mbres fine auaritia , contenti praefentibus. Deut.iu
lof.i,
cnim
te
Non
deferam
dixit,
de, neque
Ipfe
ita vt fidenter dicamus, Dominus s 117.
relinquam,
mihi adiutor, non rimebo quidfaciar rnihi hoffio. Iasn vero quod de habitatione rara, & incommoda barbarprum
multi caufantur , PriD
muffi
faat.ie,
rftr.
lckh.if.
DEPRGCVRANDA
INDORVM
jo
mum funt plahe frequentiffiffiae prouinciae Indorurri, & populi humerofiffimi, vbi commode &
fiructuofe Chrifti doctrina tradi poflit. Id quoque quod diu efrlagkatuffi , & nbn ita dudum inffitutum
eft,- de reductione
Indorum
ad eertos populos,
vt non fparfim more fetarum , fed eoffimunker Pppida inhabkent,
dici
nOn poteft quaiitae fit vtilkatis. futurum
ad
informarionem.
ornnem vk|e barbarotum
Deinde fieut faluator fuos admonuk , fi non receperint vos in hac ciuitate,
fugite iri aliamj
offines
Amett dico yobis non cpnfummabiris
cinitates Ifraei, donec veniat regnurn Dei: ita
nbbis qupque
dicTum arbitremur , vt difper{bs ffatres ttoftrps quaeramus : quod fi atieuttde, aut locof uffi iniuria, aut fermonis iricom*ifiO.ditate .depellimur, attt ipfa rcrum neceflitatfe vrgefriur y tfanfeamus a.d alios> Neque.enim
fermo praetimendumeft,
ne aut electosiDei
vbi laboret vtiiiter , Chrifti opera*
tereat,auf
jius npri iriUeniat. Dabit Dominus, dabit yetv
virtute !multa, qui
burri Ettangelizantibus
diukia authoritate promifit, Egb
pofui, vps,vt eatis,& ff uctum
plurimum affe=
rafis,
CAPVT
S A L VTE.
C
Quod
A PV
Ll B-.BR.
T
miniflri
Euangelij
ne impedimentum
I.
51
XI.
curare
debednty
EuangeUo
ponant.
verb Euangelizandi
munus fufcipiunt,
debent, ne Euarigelip
QVi curare magnopere
firit. Accidit
eniiti faepenuipfi impedimento
ttiero , vt Indorum
defidiam.-}ac vecordiam ij
maxiffie accufent,
fuumminiquiminifteriuffi
meiffiplent: qui fi diligentius fe ipfbs excuterent, fynceriufque iudicarent,
profecto inueni^
rent ipfis potius, quam Indis tribuendum
efle,
qubd interdum ininus foelicker res Chriftiana
non fynce- Hil.i.
proceflerk. Quidaffi,inquitPaulus,
re Chriftum arinunriant,
quidam autem ex bona voluntate. Quiii etiam addit, omnes quae fua
funt quaerere , non quae IefuChrifti.
Qupminus
mirandum eftffde nbbis etiam tale.aliquid dici
qucat. Vtinaffique illttd ad nos rninime pertineat,
Vae vobis qui cireuitis mare, & aridam, vt fa- Mat.ii'.
ciatis Vtturn profelytum , & cum factus fuerit,
facitis illum filium gehennae duplo, quani eftis
Lih.deFi»
vos. Quod.vehementer
execraturin
Auguftinus
libro de Fide, & operibus , Nec fic, inquit, fa-=' de>& per
cap.7.6.
ciamus Chriftianos,
qupmodo Iudari profelytos,;
quibus Dominus ait: Vae vobis & caetera. Saepe» enim quos paftores cura, beneficentia, fide feu-?
D
x
tirc
5?, 01 P R O C V R A N D A I N D O R V M
tire pportuit, IIQSpotius faeuos lupps miferi gre-*
-diuinae li->
Comminantur
certe
gesêxpeKiuntur.
terae nobis >Qui violenter, ait Michaeas , tollitis
pelles eorum defuper eis >& carnem defuper oflibus eoruffi. Atque-alius quoque Propheta , Odip
habuerunt corripieritem Inporta", & loquentehi
fecta filie perfecte abominati furiE. Idcircb pro
eo qupd difipiebatis pauperem, & praedam ekrr
Ctarti tollebatls ab eo , domos quadro.' lapide
aedificabkis, & non habkabitis in eis , vineas,
plantabitis affiaritiflimas, & non biberfs yinuin
eafuffi.Qupd profectb vaticiniu vereorneTndicae
opes niffiium experiantur > eum inftar fbmnij riiffiium properatae' fortune.,& oriantur,& occidant,
& quae de mefetricibus congregat-a fiint, itaDeo
corriminante , vfque ad 'mer-etricis mereedem
Âuh.i. reuertarituf. Feftiriata quippe fubftanria minue-.
frou.i}, tur, deficientefque fietit fumtts deficient, qub-.
?f>6.
niamnon profperabitur poflefliofeelerata.
Igi.&.1H.S1 ttir
temporales Domini Indoruih,,ne
cupidkate& violentia falutem eorum impediarit,
timen-=
diim eft. De ribbis autem,id
eft ,"de miniftris
Ecciefiafticis fbrtaflis non fit ntinor querela, at-.
que vtinam minime ad nos pertirieanc" illa prophetica, Prlncipes eius in medio eius, quafi lupi
rapientes praedam ad effnnderidum fanguinem,
& adperde-ndas animas.,' & auare fectanda lucra.
Prophetae autem eius Tinicbant eos abfque tem-:
videntes vana, diuinaiites eis menperamento,
daciurn , populi terrae calumniabantiir' caluffi-*
niam , & rapicbant violenter egenum, & pau-*
perem affligebant, & aduchara' opprimebant "ca*
hi
IvuTinia abfque iudicip.
Sineteffiperamento
liniunf-j
S At V t E. Lt EE R t
JJ
tiniunt, qui peruerfis aufis colorem vndecumquc
quaerunt , etiamfi nulla vera ratione fubfiftatt
Sed illud formidandum & dolendum, quod adiungit fermo diuinus. Et quaefiui de eis virum>qui irtterpOneret fepenl, & ftaret oppofitus contra me pro terra, ne difliparefn eam, & non inueni:.& effudi fuper eos indignationemineani/
In igne enim irae ffieae conflitripfi eos >viam eorum in caput eorufn reddidi, ait Dominus Deus. Michi%l
Nec diffiiriilis Michsas eft, Piincipes eius in mu>"
neribus iudicabant, & facerdotes eius in merce^
de docebarit, & fuper Dominum .requipfcebarit
dieentes, Nunquid nori Dominusin medio noftrtun ?Non venientfiiper nosmala. Pfopterhoe
caufa. veftri Sion quafi ager arabitur, & Hierufalemquafi aceriius lapidum erit, & mons templi in excelfb fyluarum.
Sophonias quoque
inclamat, ac poft rriulta concludit , Defblat32 SoJ>h:$«
funt ciuitates eoruiri non remanente viro, heque
vllo habitatOre. Qua: prolixe recitata fiint propheticaoracula,
quod fiffiilia quadam ex parte
hifce quoque temporibus accidffle cernaffiusi
Noui.equidem
permultos efle & Ecclefiaftici>
& fiecularis ordinis viros , qui pie ac- religiofe
Neophytorum caufam agant, atque ita coffirno*dorum fuorum rationem habcaht , vt falutem
Vertim
fortunafque Indoruffi non negligant.
apud alios res ita habet, vt expreflit fermo prophericus. Neque id ffikari homincs deberit, cum
liis certe in locis auarkia maximc vigeat, vbi illius plurima materia eft ,- atque argenti copia
plurima. Qua^ enim alia eft remotiflimas regio-.
ries penetraiidi caufa ? Cur immenfbs Qceahi cirD 3
cukus,
2d\ch.\.
54 DEPROCVRANDAINDORVM
cukus , & laborcs homines rubeurit ? Nempe vt
lnodeftiflime
dicam, propriis foitunis confulere
cum aut fuam, aut fuorum inopiam
arbkratttur,
argento ex India collectp fedepulfuros confidunt.
Neque id ego repreherido modo, fed illud ago,
vt-non omnem in Indos culpam reiiciamus, fi
"prOttentus Euangelici in hoe agip non ita laeti
extkefint.
Exiftent profecto quaatquevberes
les volumus, fi nos -ij operarij fimus, quos ager
non noftra quaedOmiriicuspoftulat,fiChriftuffi,
ramus. Nam quae fidei propagatio , quae morurn
inftitutio fperanda fit, fi iuxta Prophetam facerdotes non fblum mercede doeeamus , fed mercedem eriam potiffimum requiraffiias ? Re vera
verendum eftyne vaenaleputent barbari efle Euangdium, vaenalia facramenta, neque aniiiias nobis eurae efle fed nummum. At dignus eft operarius mercede fua. Dignus plane. Sed manducandumeft ,vtEttangelizes.,
nonEuangelizandum,
vt manduces. An verb Euangelizandum,
vt diteris ? Vt congeras ? Vt opibus plenus reuertafisin
integre,
patriarn? Iam verbquam
fancte,quam
viuamus ornnesquiChriftifanquaminnocenter
ttiflimam legem barbaris
, nos
promulgamus
Certebarbarifidemnoftram
ipfosinterrogemus.
de moribus iudicant. Procliuius quippe eft,quod
videas., credere quam quod audias. Rarb perfuadetfactis fermocontrarius.
Illud atttem ma^
gnopere prouidetiduffi eft iis qui inter fidei cyfuo rnalo publicam
ronesverfantur,ne.priuato
Ghriftianae familise exiftimationem laedant, atque
neve dum ex quibufdam caeteros
corrumpant,
Coniectant, omnes eriminencur. Vkium enim,vf,
-fcjte
t.
tf
in ora.
fcite dixit Gregorius Theologus fimilem caufam
tione dt
multoob
ad
omnes facile lrianat, atque
eace, }.
agens ,
rum vel etiam quorundam culpam, vniuerfus ordo in inuidiaffl crimenque vertkur.
Quodque
ttori iti. nobis.
miferriffium eft haec criminatio
confiftk ac defigitur , verum vlterius fe porrigk,
ac magnuffi & verierandum
religionis iioftrae
myfterium in inuidiam trahit.Hoc illud eft> quod
Deus veheffienter queritur, Propter vos iugiter Efai.ji'.6.
Ez.ec.%
nomen meum bkfptieffiatur inter gentes.DefinaRom.t.
ffiusigkur tantopere barbarorum infidejkatern»
& mofum pefuerfitatem aCeufare, & nOftram
aliquando agnofcamus
ignamam, <jui nori di-.
gne Euangelio Chrifti eonuerfemur,pTufque Ope-;
rae in colligendoargento
ponamus , quafriin a€<qukendo populo Dei.
S AtVTE.
G
Ve Caflitate
AP
LtBER
VT
&1 abdicatione
XII.
necejfaria
a&
Euangeliândum.
verb furit, qu3e fidei praedicationi &
TRia cultui vehementiflime
officiunt , auarkia,
numero
impudicitia , violentia: quemadmodum
totidem Euangelium maxime prbmouent,
Vitae
contineiitia , Abdicatio
omnium , Manfuetudo.
Quae, II quis velit parumper aduertere, Apoftolis & a Domino commendata,
curii praedicando
& abTpfis diligentei;
Euangelio inftituerentur,
feruata comperiet.
Atque impudiciriae -quidem
D
4
U\>9».
INDORVM
$6 DE PROCVRANDA
labes manifefte contemptum
parit. Nihil 'enim
perinde homini Philofbpho .ignominie. ac dedecori eft, ac more pecudis libidini profterni. Etquidem in omni doctorum aut magiftratuum
?fadu
°
°
.
,
.-,"
»
,
itareshabet:
atin Euangelico vko , qui vitam
tbtam iupra humanam ac penitus cceleftem inftk.uk , id dedecpris dici non poteft, quantum
oftendat oculos , quain reddat abiectum, & afpernabilem. Quam ob caufam vt ego fane opinor, .etfifuntalia grauipra crimina, nulla tamen
ab antiquis patribus grauius animaduerfa in homine Ecclefiaftico , vt qtti prifcos canones legerit >merito mketur ob femel admiflum ftuprum,
de omni facerdotali gradu &
irrecuperabiliter
minifterio Ecclefiaftico depelli conuictum. Idckco Apoftolus Paulus & toties & tantopere Difcipulos Timotheum & Titum, in quibus Eeclefiae magiftros informat, caftkatis cuiufdamperi.tim.$. fectae admonet.In omni
& rurcaftitate,inquit,
fus, Teipfiun caftum cuftodi. Et alibi, Te ipfum
ibidem.
praebeexemplum bonorum operum, in.doctrina,
Tit.%.
in integrkate , in grauitate. Vt enirfr nihil contemptum ka iugenerat praeceptoris vt turpkudo
ifta, & fordes, ita nihil efl quod rnagis adffiira.itPtt.4.. bilem reddat, atque perfecta quaedam & oinni
ctiam fiilpicione libeta pudicitia. Admirantur,invobis ui eandern luxuqirit, non concurrentibus
riae confufionem.
Vktutis cuiufclam caleftis id
efle homines qpinantur,quod
noftri barbari, vbi
forte intuentur, adco fufpiciunt, vt vix credant.
Cum quadam in vrbe in foro clericum concionanrem, inter caeteros audi/Iet Curaca quifpiam
ardorem ac vkn admiratus
Ittdorum,&fermonis
eflet,
I.
LIBER
SALVTE.
57
efletjconuerfus ad Hifpanos , quaefiuit,' Qiiaenam
ratio hominis, & quod inftitutum eflet?Cum refpondiilet quifpiam, Hominem efle fanctum , qui
falutem ipfbrum tatttummodo quaereret. Perrexk
vltra quaerere, vtrum deliciis, opibufve vacarer,
cum eflet tefponfiun minime ifthaec ab Illo quaeCur ergo non alio vtitur
ri, fubdidit barbarus,
habitu ac vefte, vt genus vitae declaret ? Vide obfecro quam apud illum laborark ordo EcclcfiaftiCus. Atque vtinam fblus eflet. Quemadmodum
reddit
verb impudickiae fceditas defpicabilem
Praedicatorem, ita auaritiae fordes faciunt odiofum. Atque haud fcio an quicquam aliud magis
audientium animos a vetbo Dei auertat, & alienet, dtun pietatem quaeftum putant, & ficut fcriptum eft, vitae conuetfationem compofitam efle
ad lucrum.Quam profeffionis Euangelicae pefteffl
Chriftus Dominus a, praedicaturis difcipulis diligentifllme amolitur. Nolite poflidere aurttro, neque argentum, neque pecuniam in Zonis veftris,
nonperam in via, neque diias tunicas, heque calciamenta,neque virgam,digrius eft bperarius cibo
fuo.Gratis accepiftis, gratis date. Quam exprefle,
quam diligenter., quam etiam minutim inculcatum ? Cibum folum Euangeliftae fuo Dominus
permktk , & quidem vt praedicationis non fit
caufa,fed frudtus. Quaerke primum Regnum Dei,
& iuftitiam eius,& haec omnia adiicientur vobis.
Sed ne ipfum quidem cibum Paulus excellentiflimus Praedicator admittit , fed laborat manibus fuis , ne qucm grauet, vt fine fumptu
ponat Euangelium, & gloriae ducit quod nemini
oncrofus fit,cum poffit oneri cfle ,YtChrifti Apoftolus.
l.Tim.g.
Saf.ij.
Matth,
10.
Luc.9.
Matt.g.
i.Thef.z:
1. Cor.fi.
x.Cor. 11.
58 DE ,PR OCVR ANDA INDO R VM
ftolus. Animaduertebat
optimus Archkectus &
fapiens fabricam Euangelij inagnopere
quavis
commodi fpecie etiam iufti,etiam neceflatij, vel
irnpedkkvel certe retardari, ob cam remeligebat
l.Cor.?. potius mori, quam vt gloriam hane fttam, id eft
i.Cor.ij. ffueTum Euangelij copibfum perderet. Quamobrern prae offinibus Apoftolis nonfblum amplius
iafeorauk, fed mukbetiaffi vberius fTUctificauk.
Tngerierat re vera expoliatio haee Euahgelica animis hominuffi admirabilem quandam viafn amo^
ris, vt quem tuis eommodis ihfudantem videas,
oblkumfui,rem
propriam negllgentem,hunc totis vifceribus cpmplectaris,
tanquam fyncere &
i..P*/.y< paternetua
eurantem, Quare cupidkatem pmTit.i.
nem,& turpe lucrurn Principes Apoftolorum Pe•trus & Paulus , m Ecciefiae .ffiiriiftrisfaepe & grauiflime deteftantur,
fi qua ergpplagadbfenda
eft
in hac Caufa,, auariria eft. Quid enim npn agat
' '
mali auri faofa fames ?
CAPVT
XIII.
offcmt Fidei violemia.
)
-praeter haee incommoda, ipfa Fidei priSEdmordia ex multa-npcendi lieentianoiTmediocre damnura aceepere. Atque vtitirps primis initiisnata peruerfe,& inflexe, nonfacile moxvitlum deponk,cum creuerk, fed auf petfringi, aut
natiuo fuo errori permkti.debet,
ita prorfus cura
Indortiffl natio bellieiapparatus pofiu-s authoritate,
Quanwm
S A i VJT E. L I B E R I.
59
te,quam getmana praedicatione magna ex parte
initio Chriftuin acceperit,dubitare non poflumus,
quici aniffio cOneeptum metum, & feruilein conditionem non ingenue in Filios Dei tranflata per
•regenerarioriem, adhuc retineat, acrebus ipfis,
vbi Ibiirnpune licere putat, oftendat. Nihil enim.
italdei fufceptioni aduerfatur, atque vis omnis,
& violenria.Non enim eft fidcs nifi volentium, vt
-Aug.trl
loco
fit
iilud
Auguftini , caeterapofle \6. inlo.
prouerbif
credere non nifi vbhoffiinem etiam nolentem,
-lettteffi. Qaamobrem manfuetudo, & fuauitas vel
:Tit.i.
Omcommendatur
viris.
Euangelicis
praecipue
nem,inquk, oftendentes manfuetudinem adpm:
i.Tim.x»
nes hoiriines.Et alibi,Cum modeftia corripientem
eos,qui refiftunt Yerkari, nequando Deps det illis
Iacob.i.
&
Et
Iacobus
pcenkentiam,
Apoftorefipifcanf.
lus monet,in manfuetudine fufcipere infitum vefbiim ,';quod poteftfaluare animas noftrasy Qupttiam ergo-voluiitarium. eft ac liberuffl cuique
Itlt;Xl
credendo,
obedkeEuangclio
neque fidespervim
extorca aldoi.ump©teftefle, quam daemOnum,fua»uiter acbcneuoleducendus
eft,non protrudendus
auditpr. Hinc diuinus praeeeptor miflurus fiuos ad
Euangelizandum exorditur, Eeceego mitto vos Mat.io:
fictit agnos in medio luporum. Ac vide Domini
magnificentiam,ab agnis lupi fiiperatifunt,ac de-«>
eundem fe gregeiti adiurixerunt.
pofitaferitatein
miriis cedev
Quandoobfecroferociapotentium
ret ? Quando orbis domaretur vi ? Tacendo, tolede inknicis, vicerunt Chrirandojbenemerendo
fti milkes, rion caedendo, non terrendo , non minirando. Qupd ii non Teceperint Euangelium, >
quid praecipis Domfne 2 Tubebuntae
ignem dc
ccel»
6o DE PROGVRANDA
INDORVM
Znc. <>. ccelo defcendere^Ruinae tradent ckikatem?Nefcftis, inquir, cuius fpiritus eflis. Eilius hominis noft
ergo,? Sinon rece.venkperdere,fedfaluare.Quid
perint vos in ifta cfukafe, ke in aliam. Quam benigne?Quam dulcker?Itaque qui fporife Euangelio cedunt, vere. cedunt, fidem cprde concipiunt,
,& pre confitentur,& fixi manent,& tpti Deifiints
non partim in Deo, partirn in Baal claudictotes,
fpecie &yoce Chriftiani, anirno,& re infidcles Jd
eriim confequatur necefle eft,vbi contra naf ur-arri
fuam,contra Domini voluntatem,Fides extorque*
tur inuitis.
»— ,
-• ' - " ;——'";•.
,—,—-.=_,—
C
Qualts
A v vt
-
— ,". -\m
XIV.
Chrifliana
inHcligiqne
magna
Indorum.
Natio
partefit
eX
mihi quideffi videfur res Indqrum perff-:
hiftoriae ,•
AC milis anriquae Samarkanorum
quam in 4. lib. Regnorum legimus, vbi terrote ac
metu fcrarum ineurfantfum pefculfi habitatores
perierunt Dei faeerdotem, qui Dei legem doceret. Gum veniflec igicuiyak, vnus de facerdptibus
his qui captiui ducti fuerant de Saffiaria,habicauit
-in Bethel,& docebac eos, quomodo colerenr Do-minum. £c moxpoftenumeracas
fuperftitiones
cole^
varias illorum adiungit, Et cumDominum
-rent, Dijs quoque fuis feruiebanc, iuxta confiie.tudinem gehtium , de quibus tranflari fueranr Sa-anariam, vfque in praefentem diem niorem fe*
quuntur
SALVTE.
LIBER
I.
6i
Auuntur antiquum. Non timent Dominum, neque cuftodiunt ceremonias eius, atque iudicia.&
le<rem , & mandatum & caetera. Poftremo coneliidit:Fuerunt igitur gentes iftae timentes Domilutm, fed nihilominus, & idolis fuis feruienres.
Nam & filij eorum, & nepotes ficut fecerunt patres fiii, ita faciunt vfque in praefentem diem.NqiT
puto totum noftrorum Indorum habitum, & relio-iofitatem defcribi potuifle, vel plenius, vel ele(rantius. Ec Chriftttm colunc, & dijs fuis' feruiunt:
& tifnenc DominUm, & non cimenc: vcrumque
enim cbnfirmac feripcura diuina: Timent ore tenus, timent dum iriftat Iudex, auc presbyter , t\mettt denique fimulatoriarn Chriftiankatis
fpe- .
ciem praeferenres: hori timenr animo, non colutit ferib, nequc corde credunt ad.iuftkiam:Quid
? Filij, & nepotes eorum, ficut fecerunt paplura
:
tres fuijfic fadunt vfque in praefentem diem.
C
Jslthilominns
Indosffem
A P vf
verd
fidei,
effe magnam,
XV.
ac falutis
apud
alienumque
ejfeaDeijfiritucontrafentire.
JT N noftrorum temporum Samaria: vbi ChriJLJ ftus habkot cum Socot Benot Babylonio,
cum Nergel Cuthaeo, cum Afima,cum Nebahaz,
4.R*S.*7i
& Thartac,& Adramelech,& Anamelech,& quibufcunque alijs portentis Dcorurn. Vbi npn rarn
coHtur
6% DE PROCV
R A N D A I ND o R V M:
colitur cum alijs, quam iniuriam ftiam, & con-*
tumeliam ferre quodammodp cogitur ,Daemonibus confbeiatus, & eorum honores confbrtio fup
cumulans.
Scd non funt ideo Samarkani noftri
auerfandi, non ftarim defperandi. Et Saffiariae
quoque recordabkur Dominus•:' & erit, cum aceipiat verbum Dei, & Simone telieto Philippum
AM.%. audiat, Petfum ac Ioattnem pfsdieatores mereaEtnos eredimus, quiahic
loann.i,. tur. Eritcumdicat,
qft vere Saluator mundi.
Offinirio Samarkanis
liidem.
qubque fui ipfius Copiam faeit Chriftus, & Oftettdit fuis regiQttes iaffi albas admeflem, & laborem
fcelicem pronuntiat, & ff uetum copiofum pollicetur in vitam aeternam. Cur ergo fpem abijciemus ? Cur Iudaeorum fupereilio Samantanosprocul abke iubebimus ? Ac nbn magis Domihum
Coloff.i. illiufque Apoftolos imkatttes Euangelkjm proferemus ? Et quod in toto muttdofructifieat,&
crefcit, & hic in terra arida, &inuia aliquandotandem fructificaturum credemus ? Naffi quae erat fi2f*.Jy.
tiensierit in fontes aquarum ,quia;fciflaefuntiii
deferto rupes, & in flumina eruperunt.
Veniet,.
veniet prbrfus tempus fuum Samarix:& qui prius
Matt,10. In mattdatis acceperant , In viam gentium ttc
Samarkanoru ne intraueri*
abierkis ,&ciuitates
tis, audient poftea Dorninum praecipientem, AcAtt.i.
cipietis vktutem Spkitus faricti fuperuenientis In
vos : &erirismihireftesnonfblum1
inludaea, fed
in omni etiam Samaria, & vfque ad vltimum terrae. Ac mihi fane perfuafum eft, neque inde pof
fiimreuocare
fententiam , &fi aliquanto ferius,
& laboriofius, & parcius fortafle pro initijs, tamen
L I B E R I.
6$.
men aliquando Spirkus fancti benignkate IndoTum gentes fore, vt in Euangelij gtatia multum
locupletentur,& vberes coram Domino Sabaotti
fiuctus fetant. Nequeverb alks ego difficukaces
uerpendo auc cimeo,quam operariorum fidelium,
&prudentium inCtirifto magnam inopiam cum
&eorum
magna profecto copiamercenariorum,
*
fi
Igicur
quifua quaerant,nonquaeIefuChrifti.
veros operarios miferic in meflem'l Phil.2..
Pominus
recte ttafuam operarios,inquam,inConfufibiles,
natiohomictantes verbum verkatisaquoshaec
num, nbh fiia quaerere, fed fe perfpiciat, qui libenter filijs thefaurizcnr, infuper & feipfbs imJ
i.Cor.u.
falute
fint,
anirnarum
promptiflirrii
penderepro
qiiibus adeo chari fint filij fpiritttales, vtnonfoluffi Euangelium Chrifti , fed ipfa quoque vifcera ]l.Thef.t.
' *.
tradere ament, qui probati a Deo ita loquantur, i
vtnori quaerant hominibus placere, fed Deo, qui i
probat cotda , quorum fermo noh fit iii fpccie
adulationis, neque inoccafione auaritiae, denique
fynceriflime quaerant:
quinonfuafedDeigloria
tunc plane' manipuli pleni in area Ghrifti colligentur, tunc confurapta fterilkate, laetiflimae fegetes fufgent, & congiêgaburitur in vkam aeterriam, Patieiitia interim opus eft, & fidcli adl
Deum oratione, vt mktat operarios fuos. Neque.
leUker haec & temere pronuntiata quifquam putet: ipfa tei experientia lpcuplcs teftis eft. Suntt
hoffiines Dei, rari illi quidem, fed funt certe , quii
Indprum perniexemplo fuo comprobauerunt
ciem non ex ipfis efle, qui nacti fideles, fttenuos, ''>
ac prudentes facerdotes ac duces, fentiunt planee
do^trinae Yiffi , & vita ipfa refppndent, paulatira n
quidemn
SAIVTE.
IJ4 DE PR o CVR A ND A INDOR VM
quidem vt fblent omnia., fed tamen accipiunt feMare.4, men, & vltrb fructificant
primum quidem herbam, id eft externum religionis cultum, deinde
& affectus qualifcunque,
fplcam intelligenriae,
infpiea,hoc eftFi-.
.poftreffiOplenumfruffientum
dem iam pleneper dilecTionem operantem digne
Deo. Neqtte enim fuffiffia incrementa exigenda
funt vno ftatim die.Quod fi quae a Gathblico Rege,& illiiis fenatu(pro.m.agno Chriftian3e teligioedicta manis ardore , & ftudiofalutislndpruffi,
rel fortunifqtte iftorum. benc:.%e fapiennatunf,
tarri diligenter ,ae fidelker exeter profpicientia
neceflaeutioni cbmmktantur
, quam funt
tib procurata j non folum facilis, & iueuhdaj
futura eflet
verum etiam fructuofa admodum
Et tanien vtbreui Indieae falutis adminiftratio.
cumque res hactenus fe habuerit, non tam male
Indorum ffiillia Chfifto lucrihabet,
quitiiriulta
Rom.11.
fiant: atque vbi qiiidam Heiiaâc nimij zelatores
offines indoruin gentes poft Baal fuuffl abire cbnqueruritur, omnes, retinere Guacas fuas , & fiio
Zupai feruire clamant, ibi reliquk fibi Dominus
plufquam feptenr millia, qui non curuant genu
i.T/w.i. ance Baal, ibi & Abdias interdum eft, etiaffi ProDominus qui funt
2»/«/.y8. phetiae dono cumulatus.Nouk
eius, offines gentes teruient ei. Quae eumifa fint,
non eft Chriftiani pectoris, fed a Chrifti fpiritu
alieniffimi, hoinines iiide auocare, & a negorio
omncs
gerendo dehortati : cum difficultates
quantaecumque fint,Dei praecepto,& gratiafupefiores efle 'npn poffint, ffuctiifque animarum, vt
parciflime fuccedat in tam innnita multitudine
non poffit non efle copipfus, & merecs apud Deti
niultb maxima.
CAPVT
SAXVTE.
I.
LIBER
65
j
;| CAPVT
QUod etiam
rumfruflus
in
prcefentia
animarumfit
XVI.
labore
miniflro-
longemator.
ff uctum Euangelicae praedicationis nosi \
AC quide.m animarum multkudine metimur,;;
Mich.*.]
ficut fcriptum eft, In vnum colligam reliquias 1{-.M)
rael, pariter ponam illum quafi gregem in ouili,
quafi pecus in medio caularum, tumultuabuntuir;.
Matt.zt.
a mttltitudine hominum.
Ipfe tamen Dominus M
dicit multqs efle yocatos,
paucos verb elecTos,"
Luc.14.
multos ad Euangelium,& nuptias inuitatos, pati- Ltl
cos dignos fe conuiuio praebuifle. Qupdfapienter
1.' Cor.f.
reputans Paulus fibi quoque ipfi timet, & non
contentus tam rarae vocationis fttae gratia, corpus
adhuc caftigat, & domat', ne praedicans aliis reli.Cor.10.
hos
,hoc
vllo
probus ipfe efficiatur:.neque
confilij
. modo ignorare paticur. Vc cum arttiquos patres
rotac tantis beneficiis cumulatos videamus, &
"
Htb.
4.
,
&
menfa
Domini
lotos,
baptifmo figuratiuo
fpirituali communicatos,
& tamen ex tot millibus s
hominum vix vnum, autalterumbene
placuifle
Pf«1.9*.
coram Domino, quibus iratus iurauit, fi mtroi- „ F
hunt in requiem meam; nos quoque timeamus, '<>
neque nobis ipfis de accepta iam gratia placeamus, & dum ad correctionem noftram fcriptailla a
omnia intelligimus , qui nobis videmur flarp inn
omnibus modis caueamus,s,
gratia iltaEuangelij,
ne inde cxcidamus. Nam & femen recipi, & exo-•*"(
Matt.li:
riri
el ,Luc.\i,
parum prodcft, quando vel folis iniuria, vel
E
ia
fpina
66
DE Pidc
VRANDA
INDPRVM
Pauci fiinf
Jfit,9.
improbifate
fpinaruffi
cprrumpitur.
Jfat. 10. reuera,
faluantur: neque femper multiplicata
qui
Qfe.l. ,
ftatiiti laeckia; Sed & fi fueric
magnificatttr
gente,
$9*0.4.
multitudo filiorum Ifrael, vt arena maris,reliquiae,
falua; fierit, Totaenkri
electorum eiukas irkgna
quidefn ipfa per fe, fed cura nurrierofitate filiorurri
iasculi huius.coitiparata,
exigua eft:; vt veriflirrig
3 fandtis Prppheris, reliquix faluae efle dicarituiy
yelriti exmagnp allqtto acerub , aut copiofb cott-.
uiuio. H£cco'peftiherit
ofnriia, Yt inanis.quo-?
ruridam ppmiQrefellatur, qui iuftitiarri Dei Igtto^
ratifes,' & fuatii volehfe's ftatttefe , iuftitiae Del
jfori fttrit fubiecTi. Mi tufri^^deffituti/ffieffefn vbfe
reffiy&frue^^^
cuffiad
vPfurri fifccedurit btiinia > atqtie hoitiinuiti iwy-f
fiades ltierp fttb vrxfttfficere ptttaht: quorturi, vt
eft latidarida ybluntas, fta cprrigettda fehtetitia:
jefnuleritux, & prktii^
riefcglbriatiiApbftolicairi
tias Euangeltj f qufcqufd itiferius eft, autmirius
affiphiiiri , fteriiitafeih ,".'&'iribpiam' afbitrcrifuf,
Cbritentu§ eefte" efledebet Operafius,. fi ih vineaei
labo.re & fructii, D/ofnini atqtte haetedis volutttati fatisfocTum fit. Sed vt lucra Euarigelica ipfa
mttltifudirie metiamur,
equideffi riori Intelligo^
cur labore,& operaffliniftrorurri non longemaior
Nafrivceaaffe-.,
appareatffuCtusfalurisIndbvufn.
rarrijquae omnes nqrurit, quaeque ipfi caufie Indo-r
rturi irifeftiffiriti corifitentur, prbfecTo, & renaA
centiurh, & iti Chrf fto morientium tiitba rion po^
teft nori efle plttritiia. Qupt''e'nitii' irifiiritium millia quotidie de inferitu aetcfno eripiunfur falurarf
iauaero ? Qui empti ftatim de terra tcneri Chrifti
Etfi.
fariguinisfcetus T)eo.iirimaculatiofferuntur.
eiiifti.
'
I.
LIBER
SALVTE.
0
criim. ffeqtiens eft vbique ihfatitulos feCehte$ ab
ln tib. dt
i-..
caufaffi
Ariftoteles
fef
tib
yterp extingui,
qttarii
hifi.
fiofi
anterip^ anim.
bitgettriurrifuifle coriftfetudinem,
•rrieriImpPnere quaffi Octattus dies velutiiamvi-ctiirum puerum fenuntiaref,' qubdprimo diefufnfepteriafib vix vitae ribitiifle digtttts hSberi pbfliti
: tafrieft , vtqub^
propth-tiatttraeinebnftaritiarfi
rttiidafri bpiriiofett , riefcib quo Cceli , aetifve
oeculto tactu iri tpta pfbpe fegiorie dttbbus di-.
eulisTfbpieis Corriprehefifa, ftiulib freqriehtiifllirittrrieft, feceris oftbs puerosarire paucbs dies
kitefif e, vt vix aufirri dieere, vtra pof tip fit rriaibr;
ahettritiuTri ', ati pefitiarieritittfn.
Quos otiiries
com fibi Ghriftus. amitof pafuulblTifti facrb fiiI
fattguiriis fbhte pufgafos lucrifaciat', qttis iribri
Veliritegfurh hpc vniuerfi labbris Iridici bperbe^
pfetiuffiducat ? Ipfbs graridibres ititueafhuf. Illuif
firriiurri eft diuiriae legis braeulufri, ifi Ylfirtio ago-:
iie vitae, de tota catifa, pf ohuritiaf i: yt quefri fttofs
itiftificatum inueniat; huic noh adfttbduifji obfit
vitae fuperioris iriiqriitas. Atque de Ittdbrufrigerir
te haec piutiffiorurri feritefitia eft>ebfurtique fflaxirhe, qul dkltius cutii iis verfatttiir , yrgenfe rfietti itibttis, plerofque facefdoteiti prbtirius fibi vbcare, Pafferri adcfle obriixepetete , peCcatafua
dblenter,& fefib confiferi,ftiagna Fidei, & peenlterifiai indicfa pfibere,idquecriitiliccfet
illis , vel
fnietefteres fuas agete, &pro arbkratii Cpftipbriere. Qiieffi eof ufn ariiititim cuiti a nonnullis attdlneffi, & aliqtta ex pafte ipfe qubque expertus
efleiri,quaefiui tamert diligentitis ex aliis, quos-experientiof es iudicabam,' & minus caufae Indbrufn
affcctbs: & qttafrivis nori pauci ciferit praecipue
E i
inter
68
inter Satrapas, & Curacas ac vetuftiores Indon
rutn , qui etiam tune infidelitatis fttae figna pro^
jperfent, tamen plerofque,vt dixi,, ita fe'e-ompara-v
re bmniurn teftimpniq co.mprobaui;
Quae vna
res .ffiagnam piQfecTp falutis Indqrum fpemfa-.
cit: prbpterea quod certuin. cffe videttif internae.
fidei & rejigionis indieium,
eo tempore peeriitentlam Ecclefiafticam expptare •, qup.maxime
veritatis & fcnfus intimi ratip haberi fblet, vtpote,.nulla iam fictipnis autffietus caufa reftante,
Qupcirca narrahat Epifeopus Pqpaiarienfis.,. cum
ipfe iam olim iti Parribus-jîexicanis. fimul eunr
aliis fui ordiriis; yiris verfaretur (erat enim Auguftinianae; familia?) yeheffientef adnuTari fe fplit um
iUqram Indprum fidem , qui iam extremamor-.
a fuis fe porbp labprantes & morti propinqui,
taripraeciperent jkayt erant decumbentes lectu-.
lis,aut quas Harnaoas vocaitt, lpngo irinere fex
auf feptem interdttm etiam pluribus milliariis.
confectis vfqtie adfacerdofem aut mqnachuffi , vt
fietet fibi copia cpnfitendi peccafa , adepvt in
ipfa via iacetttes horufn npn pauci patfis praefentfam pfafftolantes occurrefent,
inferdum in ipfq.
ifjnere exririguerentur. Ap reiiera credenduin. eft
hprumnon
mediocrem turbam prp fua pietate
ac fide, falutari pcenkentia rerniflionem confe-.
qui apud benigniun Deum , atqup ad yitam miPrimum quhd quib.us minus
grare perpetuam.
naturalis talenti donatutn, cff, ab.iis kixta faluatqris fententiarn, minus reûkendumiit,,
exigup
quippe coBCedkur mifericprdia. .Deinde iftorurn
non eius generisfunt,
vt
erimina vtplurimum,
inexqrabilem fibi rcddant Deum, atque in ipfb.
interita
S A L V f E. LI BE R' I;
.
t§
interku vetera vlcifcentem i cuiufinodi fcripturai
Proudi
SancTuffl;,
•piaedicanrjmaxime peccatain Spirkum
Hienji
rhalkia
etiiffi
Peccarit
eefta
ex
pleriperpetrata.
qiie vel Ignorahtia vel carhis infirrhkate incitatij
quibits fi ebiietates, & fcortatiorium flagitia adifnas, vix quiequarfi reliquum fit. Poftremb,rieque
reftkutionibus rei aliehae *neque iniuriis, aut ihifnicitiis iiripediuhturjneque obTtinatiOne qtiadairi
fcelera petpetraridi, cum vix auafkiae,atit violenf
tiae apttd ebs fettftis fit. Qrijbus omnibus rcbus
meritb adducimur, vt de iftoruni extrema falttte
ttott paruiri fpererhus <,eius pfaefeftiffi intuentes
eleffientiam, qui pauperis i atque inbpis oblatio^.
nemficet exiguam non cpntemnk.
Mihi verb
perfuadeo, vt de iftofUffimfferOrum confefliottej
& pcenitcritia riielius fenfiam, quaffi de multo-^
rum faeculihuius potentlttm ac fapientiufti in ex^
tremo vitae fpiritu ingenti apparatu, & pompaj
etiamfifacerdotum
lpngo ordine cingaritur,&
deffiale partis diuitiis ffiagria legata Ecclefiis r'eiinquant. Sblus ille, qui tiouic offines, fcit vnde
LUCA2.1
plures faluifiant.Saepe qubd altufn eft hoininibusi
abominatio eft ante Deum. NemO igitrif iudicet
alienuffi fef uurri, neque ftulta,& ignobilia muridi
contemnat. Itaque vbi pperariorum non cerniffius vfque adeo magnOs fudof es pro Chrifto, riOri
poflumus terrae ftefilkateffi accufare, fiquidem iri
canta defidia miniftrorum hos certe ffuctus vide*
mus, vifliri firie vlla dubkariorie longe cumulatiores, fi modo dignitati Euangelij refponderit digniras miniftrorurn.
Neque verb pro paruo duCettdum eft , qubd expulfb Diabolo Chriftusregnat, ac pro ncfariis, & impuris idolorum cultiE 3
bus
79 DE i?ftO C VR A ND A iNljpJlVM
feus Eccl^fiftf$ca Sacramenta celebrantur ; qubd
quotiyeneficiottritiisflagitfprum,
pafricidiprum
audeat fcelus iftipiine
diedecrefcat;furpr,ncque
graflari. Freifiit Satanas fe pulfturifS-r quantis-pp-,
ceftyiribuSj agk, vf liceat redke ad pruTinam So*
Matt.it. rnum iiixtaîiahg(?Huni. Idcircb vacuarn Chriftl
rpiniftfis qptaf ',,% dolens fe fppliari antiquiffima
hajreditafe, ijj pfnrie fe latus vertit, cuf npffii.ua
jjiiiie, 'mijle hpcendi attes, vf feruis Chrifti per|ua,deat varjps, & inutiles fqqs efle labpfes, yt
tprppre ac defperatjpne fijperafi relinqiiant diflipatas Chriftf pues, a|? imnianiflimo hipp prptjjius .frucidandas. Sed ftat Dpminus prp populp
Matt.it. ftio, 8f cJaffiat, Quiriqn colligk ffiecum, difpeteft•triecum> coptra mp eft> Adhuc
git,<&quitton
jrronet j ad%iphprfamr leuare pculps, &videre
lojtn.»,. regipnfs afbas ad mefjem: ytquj lemfriat, ffffiul
'gaêat,&
qni mptit.
C
A ?
V T
XVII.
efflci, vt copiofifrub~lm ex hoc agro Dominico
Pfttjentia,
£rlabore
coUigantur.
lOAlt.^1
JLfa
_hpc
minat,
mare,
naixdi
in
yerb Dpmini fententia cqmprpbantis
efie verbttffi veruin, qtiia alius eft, qui fe& alius eft ? qui metit , fatis nos corifir& confplari deberet, fi pro diligentia femifalutis yerbvim, nqn apparet iilico fidci, &
charita
!.
SAXV.TI.
LfJpER
yi
charitatis fmetus aflui-gere. Fieti eniffi ppteft, vt
fementis iacipndae praefens tempu-s fit, ftitufum
'aliquarijlo certe meflis colligendae. Apoftoh ip
Prophetaruffi labores inrfpiiledicuntur,
fieque
ramen, vel hi > vei iJHfibi ftuptificarunt fed Dep>
qui npuit opportuna tempbra iuxta fapieiicis fen' £
af>
autem
Bpminis
negotio.
tentiam"vnicuique
Ectl.9.
flictio rnuita eftpropterea quqd ftttura fcire hptt i
noteft. Sed tamen & qui arat, itrjpe debet arare ii.Cor$.
. *Prou.i}.
chfpeuetiamfi
|uctuspercipiendi,&huicfuaJ
& lonJara afl.ligat,debet nihilominusparientiam
ganimkatem adhibere. Ecce agricqla, akIacob,vjs > I,
Iac.$.
Apqftqlus, expectat pretiofijim ffuctum terra*, W~
&
rienter ferens,donec
acclpfat tempqraneum
* Heb.g.
l
tein«m,patientesigm
firmate cordaveftra. Abraham kmganiffiiter texens adeptus eft reprpmjffipnem. Ac
oinrus S
fetf
i
Iriftpriai pmnisferrhO diuinus ep maxime tertdif, ;, Rom.
i{i
w per patientiam fcripturaruiri fpeffl
&fW\mr
tioppm habeant, quf labofant quidem *
W"
^.
rumfuofum emqlurnenta ponyident. Nihil rnar
digniun firie pafi.entia ynqttajn ri
gnumnihilgloria
peractgm eft. Jpfes Rpmapps feruin dpnrlrips pa-<" i.Mach,
tientia, roaxime & tpierantia, prbis potitos, nonh :8.
fofuin prpfW >verum etiam facrse lkerae con>\r
mendamnt. Neque' taffl fuit adiriirabilis pptentia a
in prpfpera, quaffiin aduerfa forfLipa c.onftantia.i.
Non videroushosmpdpnafcencisEcclefiae
difif?
cultates a Chriftianis prci, incer fqlqs Chriftianos )S
educaci. Certe fides Ybi nunc firmiores altioref?&
tr
qiie radiees .egfcyibi inkiahabiiitlongcdifficillir
m-i. Non igkur feinentis Ettangelic*" fbges ex
:x
futit. Ittlege?e
prsfentibustatvummpdometiendK
E 4
»e
{a»e
yx DE PROc v RAND A IND O R VM
Leuit.ip. fane fcriptum legimus : Quando ingrefli fueritis
terram, & plantaueriris in ea Hgna pomifera, auferetis praputia eorum , poma, quae gcrminant,
imrnuhda etuntvobis, ncc edetis cx eis. Quarto
autem anno qmniS ffuctus eqrum fanctificabkur
laudabiHs Dqrnino. Qpinto autejn anno coffiedetis ftuctus, congregantes poma, quae profervfttt. Fortaffis iri terraffi nuper ingreffi ex plantatis lignis nqndum pqma triatura atque efiii apta
decerpimus : fqrtaffis fides Indorum nondum frucTus fatis farrie Pr^dicatoruffi dignos cdidk:adhuc
.praeputia auferenda fiinf.adhuc multus priftinae
InfideUtatis guftus cft. Sed quid agimus ? Itane
femperfuturum eft; Imo vero.pofterorumfaltem
gerieratione quis dubitat fructus dininq cpnfpecTri dignos, omiii vetuftatis fiapqre abqlitq, exqriturqs-?:Eruht nati parencibus feliciqfes, quqdexperientia fatis dqcec, erunt fidei magis idonei paterna fua fuperftkione minus imbuti, religioni
diHgentius innutriti. Neque video cur quifquam
cbntta nobisornineturinfaufta.
,Narionul:a eft
hominum pbfequentior, nulla fubiectior. Ingedurq & obtufo, imkandi quicniptiequaquam
quid videririt,mire
cupidi.In quibuspotentiam
& regendi authoritatem confpiciunt,nimium
veneraburidi, di&o citius obfecundantes. His moribus Indos eflepradkos:, quicunque vel ex-ilker
cxpertus eft, npn ignorat. Si ergomagiftros nacti
•fint ftrenuos, Chrifti charitate feruentes-, qui bor
no texemplq,acfana doctrina greges fibi commiffbs follicite pafcant, quid non fperandum eft, diquae non deeft fuis, gratia afpiranuinainprimis,
te; Sed quoniam omnia hic
" afpera, omnia aduer-,
.
&'
;:,
I.
LIBER
SALVTE.
73
fa narrantur, vel certe exiftimantur a multis,
ofteridam labore & patientia cuncTa fuperari, &
de defperatis atque aerumnofisiifitiis itt laetiflimPs
verb iion tam raexitus fblere eonuerti.Oftendam
tiottibtls, quam exemplo Patruffi, qubd efficacitts
de
Ac
ftifiusreferre,
quae
placet
paulb
perfiiadet.
fanetq Malachia Epifeopo coaetatieb fuoB.Bernardus fcribat•»; cuffi prirriuiri ereattts ett Paftpr
cceGonnereth,qtt3e ciuitas eftiirHybernia.Curti
piflet,inquk,pro officio fttpagere, tutieintellexit
homo Dei>ribn ad homines fe,fed adbeftials deftlttatuiri. Nufquam tales expettus erat iri quaritacumquc bafbarie , nufquaffi repererat fic prptef^>
ttos ad mores, fic ferales adf itus, fie adFideffi iifidifcipllnarri,
pios,ad leges barbaros,eeruicofbsad
fpurcqs ad vitam. Ghriftiani nomine, re Pagani
non decimas dare, nori prfffiitias, non legkima
inire coniugia, nOh facere eoftfeffiories,pcenitenL''
tiasttSc qui peteret,nec qui daret, penitus intteni*rLMittiftri altarispaucl admodumerant,fed
qui4
opus plurium,vbi ipfa paiicitas Inter laicos prbpeiriodum OtiofavacarefiNonerat
quoddefuisffuctificareht pffieiis in populo nequam>. Neque
enim in Eeclefiis, aut prsdicantis vox, auf caritantis audiebatur. Hqc ftatu his moribus nemo
opinor caufae Indicae tam iniquus fit, qul nqn foiliciorem , vel potius minus infcelieem prouiriciamiftam noftramagnofcat.Sedpergamus
audire, quod opfimi Chrifti ffiiniftri in tam perdito
populo officfuffi fuerit. Quid faceret, inquit, athleta Domini ?Aut cedendum turpker,aut pericuIQSCcertandum. Sed qui fe paftorem, hon mercenariiun agnofcebat 3 degit ftaj:e quajn fugere, paxatus
JIn vit*
Malach.
tcap.6.
INDORVM
74 DE PRQC^RANDA
ratus & animam dare pro puibus, fi oportefet. Et
quanquarn offines lupi, oties nullae, ftefit intrepidtis ih medio luporura, pmnimodis argumentpfns> qupmpdp faceret pues dg lupisjMpnerc coihmtfnker, fecrefp arguere, flere per fingulqs, nunc
ajpere, nupc lenkef cpniienire, prqvt Guique expedke yidebaf. In quihus minus haec pfpfeciA
fent, cpr cpntrkum, & huiniliapttffi offerebat pro
eis. Quqries npdtesrbtas peruigiles dtrxit, extepdens ffiafttis itt orarippf ? Et c&royenire ^dEcelefiam npllent, per vicps, & plaf eas pccnrreât inuiris,& ckciimlens ciuitatem quatrehat anhelus,
,quem Chriftq acqtlireret. Sed hprurn cpnatuum
.exifum.forfft-ari quis expecTet ? Vbi efgq gerrtar»
diis iniufias, & difficukares prp Chriftq mult^s
narfaukj adiungit, Perfe|> B. Maiacliiarqleratas
Matth.-j. ueratiit pglfans, & fecundum prpmiffionem tariLue.n.
apertinri eft. CefiUduriêm^J^R^Ppuf&hti
. r jtia, quieuk barbaries, & dqmtis exafperans pauJatim leriki COspit,pa^latim cqrrectipnem ftdrttktere, feeipere difeiplinaffl. Eiunt demediq barbaXicse leges, PLqmange introduaffltiir,
f ecfpiuntur
ybique Ecclefiafticge cqnfuetudines, cqntrarke re"jieiiuutur, reaTdificanturB^flJica:, prdjtiatur Clerys in iUis, SacramentprfijiB rite folempia eelebrajitur.. QqhfefliQnes fiunt, ad Eoelefiam cpnueniurit plpbcs , epncubinani? hqneftat cplebrkas
fi.c mutataifj meliuspmnia,
nupriarijmrPpftfemp
yt hpdie iUi genti conueniat, quqd portiinus p.er
Ofe.i.
Prpphptam dicit, Qui ant.e npn pppufus meus,
nunc pppuliis metK,H|cterf}is Bernar.dris.de S.MafiroiH
lachia,quae tam fuse reckatafunt,ytineafh
imo longe deteripre m.duftjiajn atque pperarn
boni
I.
LIBER
SALVTE.
75
bpni mihtis Chrifti difcarnus, & fidei ac perfeuerantif cerriflimps acqu,e vb.errim.ps ffuct.us epnfejnpfemtir, ne noftra difjGmjilafa inertia inculfi
ac fyiuqfi •fpli fterifis patura culpetur. Akeru.m
quQqttefexempIum eqdem pertinens,quamvis alia Lib.x.
z
ratiorie £Xhjflqria fkda? prqbata afferamus. Is \,z.
c.\.&6.
plkri
MeUkum
Ailglicarriniferutiirefert
amagnp
(Jregpriq cttm Auguftkip miflum , prppterfiBujenfis regis iiilwrias -&7plebjs exiguum nurneYt
ruiri priflhfp .prppria fedp Gaiifttamyepifle.>
tra£tafer,
.ciwnLatjretiq &IttflqCqppifcppisfuis
cQffiffiuni
quid fa,|fp qptis ejjet. Decistumqtje
eptjfillp .fjrius effe, vt pmnes iit patrkm redeuntes libera/ibi rnente Dpfflinp deier^kenl,
quairi
inter rebellesfideib^pbar.qsiijie
ftu#tf.refidevent.
Itaque Mellkus & Iuftus in partes Galliae recefsere. Cumverb Laurentitts ePs iam fecuturus , ac
Britanniam relicturtjs ef%,iuflit ipfa fibinqcTe in
Ecclefia B. Apqftolorum Petri & Pauli ftfatufn
p.arari: in quopum poft multaspreces,& Jachryffias ad Devim pto ft|tu Eeclefiae fufas; obdorrni£>
fet, apparuit ef bpatiffirnjtjs Apoftplorurn Prin-»
ceps, & mulfo illum rempore fecretae noctis flagellis arctioribus caedens , fcifckabacur Apoftolica diftrictione, quare gregem, quem fibi ipfe crediderat, refijtiqueret ? An mei , inquit, pblitus es
exempU, qui pro paruulis Chrifti, quos mihi in
.indiciiufi fttae dilectionis commendauerat,
vinCttla., verbera, c.arceres, afffktiones, ipfam
pq<ftrernb mpftem & mqrteffi cfucis ab infidelibus
etiani iniiriicis Ghrifti fpfecurn Ghrifto cprpnandu,s perttrli?His B. Petri flagellis fimul, & exhorta.tiQDibijs aitimati^s., atque er-udicus Laiir^ntius,
'manerc
P R P C V R A N D A I N D O & "vU
^DE
ex Gallia reuocat, Re~
rrianeredecernkifbcios
gem fibi hactentts Infeftum adit s oftenfis vulneribusflecTk, Deo lucratttr, gentis tofius faluteffi
ad fineffi vfque mtilta cum alacrkate procurat, &
perfeuerantiae tarideffi rrierkis iffipetrat. Sola nlmirutn eft, quae cpfonatur perfeuerantfa; Quibus
prpfectp documentis fatls Chrifti ffiilkes admohentttr certare vfque ad fflorteffi, & fn f ebus aduerfis dittinp auxiHo freti $ conftanter fperare vlctoriairi. Nbftrum eft pugftafe prO vlribus ,Dei
X.Cor.y. autern, qui bella CPhterit, yihceret Dei agricttltura eft, Dei aedificatio eft t & neque qui plantat
eft aiiquid, neque qui tigat > fed qui ineremen-*
tuffi dat Detts, vnufqttifque verb fecundum labo/
rem futtm, merCedeffl acclpiet.
CA
Quodnon
PVT
XVIIL
folumfuturifrutfus
pYcefentis etiamfatis
cumentateneantuY*
ffesfitifed
magni certa do<-
haec fereita a ffie difputata funt, tanATquequam de Indorum gente ad Euangelij veritatein perducenda, tenuker, & anguftelpfe quo-que fentkem, neque praeclari allcuius ftuctus ex
his laboribiis colligendi fpem yllam Cercam tenevalrem. Qupd quanquam his geritibus,qulbus
de me fauere profiteor -,.non fpluffi parumhpne^
itum;verum etiam» vt quidaai noftri recte admorieiit.
I.
LlBER
SAtVTE.
77 .
pent, prprfus iniquum,& iniuriqfum eft, attamen:
libenrer facio, qued fnalim in caufa Indprum at
ferenda modeftus defenfbr, quam riimius laudafor exiftimari. Vt eniniomnes nationeshae, qua:
ita eflept barbaraz,
rnagno Oceanq ambiuntur,
abfiirdqe, inhumanoe. , ingratae, leues , obtufae,
Euangelio denique , & offini fpirkuali negotio ineptae , quemadmodum
pletique fflercetamen ipfa illorum
riariorutn calumniahtur,;
teftifieatio.ne effectum eft certe ha&enus , vt
tot gentium falutem nullq modo defperare debeatnus:, peque verbfalua rertiffi fide poffimus.
Itaque quamvis; yeruffl eflef , quod fumunt falutis Indicae-eppugnatores,
tamen quod maxilne volunt, minifne efficiunt. Ego verbfiplane
quod fentio dicturus fum , immerkb prorfus iii
caufa Euangelij harum gentium ingenium natu?
t;amque accufari nullp mctdo dubkq, atque equidemcertusfiim
, fiEuangeHj in.trqkusinhasre~
giones is extkiflet , qtiem Euangelij conditor
riiaxime dqcuk ,. non alios illius progreflus futuros fuifle , quam quos in prhna , & ApoftpHca Ecclefia legiffius.. Nam fipqft talem noftrq-.
rum hqminum cqrruptiqnem
,. Chriftum tamen
colunt , & fi quando magiftrum ptzefectumve
paulh modeftiorem nacti futir,, mirifice , & aufi-.
cultant, & cqlunf, & feipfqs quavis cera mqllkH
res praebenr,; &quicquidpraeclari,
arque honeftivident,. Ifflkari contendupt ,y quid Deusbonc,
futuruffi fuifle arbitramur , fi ex ipfis praedicationis exordiis fpeciofqs Euarigelizaritiuffi
pacem pedes cqnfpexiflenr, fi fe fblos Chrifto, non
fua quaui, & verbis, & febus ipfis didiciflenr?No~
ftrs
DE H6C
V.R A N D A IN ti O R V M
f8
ftfae eeffe ltiitiiihce- fbcietatis Patfes qtti iri fiis Peruettfibus regioriibtts arifios iaiti bcto verfahf ur,&
hafuffi gentittffi ftioies expetti ftttit j tufri fniffibiies diuturrias ltittitafque obeuhdO , tiiiri eorurif
Paf ochias prbpfie fufcipieridb, tttfri verb fiue Pa^
rbchi ftiunef e conf itiefttef cufri hisagehdb , bffiriibus prbrfus rribdis fe fe fructus Opihlbrie friaib^
tes iriuenifle fatii lefib feftfficarituf', vcTDeutif in-;
tfocent In ahimafti fttafn, ft.lfbtiitafes ,fe fe fiafeear; Qâfrietiafti
ffbftfbs^faitiprifriisinfef
loe^&friatttri vifi feritifquarfi , tieqttefacillqresv
tieque meliqfes Euari
HtefrsPbMrfriafutic, qtii:taffienV ctifri ;pi Hifpatiia
adttetitafftif, vidgan,ide1ft, cSntfaffa bpmibtie te-;.
tie'batitut, cjuafri factb abttrid£ fafis hericttippetiitrisextier'rifff.Naffi'& ftigerhofbs;efle 'K6"siii4bii
&&bdlei,8c mafiffTetdsi& bbtiorufti facefdbfttfn
aftiatbf es, & ohedieritesi &'^
terripfbfesi & qttbd friiutitiiifrus efedttht, fifeftief
ferib, atqu6 ex anirtio, religiqnerti vkttiterrique
frifcep'eritit,ih fehtentiacbriWafifes:. Qtibcf egoyt
leritiarfi, riofi difficile adducbr', ctirn videaftius
Irigarftfn fidei dodkos, atit Griacaftifri fuperftitibMe aftfictbs , pro occtflrarftk fibi corrimifla idb-M-fiffl vanitate, attt gaza f-ecotidka, Ifbentlirlrtie
pafflrn' occufnbete, Cititifqtte forftttias Vitarrique
ipfafrifuafri , qttarri patefriae fuperftffiqnis atcatia'
pfbdefe.Qttls etiirh nefcit Iridosftagrisfaepe Coticffos, faepe fiafriffiis cxuftos,heqtte vdfburiVtafriefi
irihis cfttciatibns' cbittrafuafri feriterifiafri pfbtufifle ?Cur ergo Diabbltuti Chrifto foftibrefriin fe
fttendo pttteirius?Aut adfaTfa,& peraicibfa, quafti
ad vera, & fafutafia cbtiferuatida conftanriofes
futuras
L i » E R I,
SALVTI.
79
faturas efle gentes a Deo, & Cbndkas., & f ederriptas?Damihi certe apud Indps Apoftplieos vifos,
feddarri ipfe vicifliffi ex Ittdis Apbftblicos ffu» .
ctus. Ad noftros, quod nefcio quafn vkat hqneftioris fpecfem , & cupiditatis ablectibriem fqrte
confpexerint, ka Indi accttfrttnc, vcpafliiti cOrifeflioiiis faciendae caufa rernotiflfftii eciafti vc- '
piahf, criginta, auf oetOgiiita lettcas eirierifi;cohcipnes facras ita ftequentalle vidfrnus, vt infatiaJbiliDei verbi faffie ferri vidererittir, Vriaffiex alia
vfque ad quattior, & quiriqtte eodefti die adeutites j idque qrnnibus diebus DbirHniois, &: feftis:
poenltenti^ facfa:merit-um: pefpettia quadafri frequentia itaj & peti, & reddi, qui certiefer, ittbl- .
laeum ? aut magtt£ hebdqrnada* teTnpus Orirriitib;
crederet, Dariribi gfaues pcenkeritials pbftttfarit,
& fi mlntis pro"vqtiS graues irfipbhutiffityfpTi afffir
piuntjiaehrymis & ac-efbo dblofe fe cbttficietites,
alios ad peenkeririafn tantb ardore,
Inukantalij
vfnoftri nonpoiie ofrinibus fatisfacere,
&illo-:
rampreeibus
impOrruffis fc Opprimi cqhquerarttur. In meliqris vifae pfopbfito ifa collftarites , vt
nofinullas foeminas , qui fextts fragilior eft, cori^
ftet, rieque preclbus , rieque fninis , ne^rie verb
ftticto Gofninus mttcrorie,& rugftlo oppbfkp per^
uittci potuifle, vt veteribus afriatOribus obfeqtieGhrifti cofptts
rentiir, fua omnialiberiterdant:
auidiflime efuriunt, & quibtts cOricedkur, rnttridiffime accipittttt,
& religiofe corifefttafit , neque vltra fe femel caffiffiunieatos locum crimini;
dare pofle teftantur.
Qttod fiecus cufti eflet alitanta Indignatione
adttcrfas fe
quandoTactum,
jpfum Indnm commotuin feimus* Yt a fe ftrangulando
80
lando tanquam impio, & facrilego Dorriini corporis prodkore vix manus femperare potuerit.
Qupfdaffl ea deuqtione diuinkusNimpleri conftat ,Vt de febus, dittinis fapienter prorfus, & excelfe fentiarit, &ynonnunquam dono ccelefti fu- .
& per exaggetufa prsuideant.Immodicahaec,
exiftimabunt
, auc
fationeffl dicTa plerique
Verum ego ceretiarn velut ficTa ridebunt.
ta , & expltarata loquor. Ac quicquid ij, qui
videntur fibi foll efle Gh.rutiani, contra difceptent, iri nationes quoque gratiaDei diffufaeft,
& nihilDetts difcernk incer iftos , & hqs, fide
purificans corda eorum. Et quidam fane rebus
fe nihil YnquAhitale, aut
ipfis iamvictifatentttr
vidifle, aut de Indorum gente fperafle, atque ira
& admkantur, & Deo optimoPatri orphahorum
gratias agunt : nonnulli etiam noftros feqtti, & '
fe fbcios adiungere in hac Euangelij fcelickate
contendunt: plurimi contra oppugnare pergunt,
quos opoftebaf de fratrum falute laetari, & coadiutQtibus fuis beneiiole gratulari. Quod verb a,
noftris hacTenus. erfecTum eft, tantum eft quantum operarius quivis Euangelijnpninfidelis,&
imperkus eflfcere poflit. Et ij ipfi ex noftrishanc
operam nauantes faluci Indorum pauci admodum
nusnero funt, prae innumerabili Indorum multimdine. Quibusex rebus facile profecto intelligi
poteft, quam fint futuri praeclari, atque vberes
fructus , fiplurimi huicagro excolcndo operarij
& induftria , qua decet, a Domino
iisviribus,
meffis mittantur. Quamvis autem, multas Indorum nationes Euangelio ita efle aptas exiftimeffius, vcnunc fcribimus,. ac Peruenfes profecta.
tales
S A L V T E. LlBER
I.
$1
tales experti firaus., tamen in reliqup etfaffl pper-e ffiodum tenebiffius, nequekaafflpleiderebas
ne alias IndorufriJttaliories»
Indpfttffi îcemus,
quas minus efle idoneas non ignoramus, praetetifle vidcafnur. Nafft etfi tioftros Ilidos, quosliouimus , praecipue fpectamus,
cuperemus tamen
fi fieri pqflet, qrnnittffl .faluti^pradefle, quod fcribitttr. Namex ils quoque, qubs in extreffla clafle
pofiiimus, barbarisjfeimus Euangcli-j gratiam copibfps , & illulftr.es mariipulos fcfre. Bfaifilienfes
<
profectp conftat, nulli bafbarorurn nationi itigeriljfetitate, & moM^
tamen Societatis Iefu'fflaxime opera,,ita efle do>- ;
mitqs,& humanis diuinlfque legibus afluefacTqs,
nqftfbrum llteris accipimus,
vt & hqmines, -&
Chriftiani boni fiffittlefle didicerint. Habetetiam
nuncFides gerifittmpflmkiastuas.
HafjetEuatigeliumincer nacionesfrucTusomnippffiic4ierrm; iores.Tllttd; folummbdo branduffi eft, vt Chrifftts
Dominus digtros hosireddat ii©ui teftameriti miniftros. Nam ad haec quis tam idoneus ? Atque
riactehus praedleatioaeto''^
rosji&fi magnavex parjce d^cilem,taitien,&jnebe-flariaim, i&fructu p^namoftendk^S.I^
bus.modasaggrediendaiit,
-fcquenti di^ttt^tti^c.
eo^licondur» eft.
'F'
••.;
D.E.
'8*
D
E
P K
6
ANDA
G ¥R
INDXJRVM;SALVTE.
Ef
B E B.
Quikits
rnodis
S EC
V N
PrMicatio
barbaros
\:::f ;:::,G AP y T
Euangelij
dpud
Jit,
aggredienda
J?&i
DVS.
MV:M."
faiiofiewftradere
Piflicileiffe
':;.::;: barbaris
Euangelium.
;
^r^dicandi
duae resffiaximeinterfe
JE
diffii^Sjp^fift;.:V
vêncur >annuntiatip Euange:'"^-ere
Jr&*&ru
licae Pacis,& intentatiobellici.glaHJyySI^^
<Hj, eas nefcio qttoffiodo noftrahaec
M^SffJt
•^W ^«r
tempora non folum coniunxerunt;
verum vt lieceflarib cohaerentes certa lege fanxerunt. Ec reuera complurium
barbarorum hunc
nouum orbem incolcntium
ingenium eiufmpdi
eft, vt nifi more ferarum, aliquaratione
cogantur, vix vlla fpes fit, aut prorfus nulla, fore ali.quando , vt humankatem libertatemque fillorum
Mhef. ». Dei induant. Porrb altera ex parte Fides ipfa vcluti
IL
SALVTE.
LIBER
•..; 85'
luti reclamat fe Dei efle donum,non opffehominum, & fuapte natura italiberam,vt
quiieoactairi.
vettt,•jnullam potius effieiat. Itaque haec fibf adeb
repugnahtia conciliare , & certain aliquam inlre
rationem , vt intelligentiae vera Iuce. epnfiftarit,
& ftudiofa charkatis induftria. .eohxteanf ,;ma.ius
omnino opus eft, quam yt noftra diligferiria, aut
lLuc.14,
Sedi
ingenio perfici poflit.
qui fiinufnupfias praeclaras in Euangelio ac vere regias apparaiHt,fimul
conuiuas non hifi laceros & panrtqfqs acbarbafa-ros prbrftts offendk., docebk profua.diuina
pientia feruos fuos, qua fatione neque ad epulas,
admktant indignos , neque quantumvis; taffien
illiberales &.for,didos tanta Domini libeEaHtate
ffuftreritur, etiamfi hbnqfta: qua?darii ,vis,,aeypluntaria , vt ita dicaiti , cqmpulfio afrereridafit.
Huius tam difficilis negotij in conuerfione Bar-barorum dux& magiftra eharkas eft, quae bmnia I.CrJMf
fuftiriet, offinia fperat, quae npn agit perperam,
neque cogitat ffialttffij & vt femelpmnia dicam,'
. j'
rion quaerit quae fua funt. Charkatis verb yenepeflima;fideiprppanumntigularecttpiditaseft;,
gandae ac nutriendae npuerca, parroria mendacij,
temeritatis magiftra, comes viplenciaerqux ffiarnmonae feruos fpecie piecacis interdum induit, fed
vkttttem eitis fundkus abnegac atque euertit.
Fundkus igitur extirpanda eftjfi in ouile Ghrifti
per oftium cupimus introke quam pltirimps,nam
fecerinti Religionis Chriftianae . amquicontra
pliandae praetexcu Chrlfti nomini infcftifffmos fe
hoftes praebebunc, eruncque de eorum nuinero,
de quibus perfpicue Propheta praedixk. Et eqsqui : Mich-z,
trattfibant fimplieiter, conuertiftis Tnbellum,eauF z
famI
§4 DE pRO'qVR.ANDA
iNpbRVM
farri|>attIo fuperius attuferat , Quohiam contra
Deufri eft marius rorum. Ec cpncupieruht agrqs,
& violeflter ruleruat &r apuerunt domqs, & cairiffihiaharitur vifum & dbmufri eius , viruin &
eius. TTos; alius - quoque Propheta
haSredifêm
Habac.i..
tiii<ti 'coffipeilaf e videtar: cum ka vehementer ih^
iiefekttr: Y^ qhi £piigregat auaritiam maiatn dorriuijfttSs, yt"fitih excelfb nidttS eius ,:& 'Hberarife
etttalt'demaiittffiali.
Cogkafti confttfipnenado~
& peceauk
mfflituaeVêOricidifti pckûlps muitps,
ahiiriatua^ r(îa lapis de paflete clamabk , &
lig|ri'ttffi/ 5,qi!tp3^mcer^kir|cTuj;as aedifieiorufn eft,
vaticiT
Jefpi^ndeb^
îufrii fa'fte ifl ffiulfis; Tftorttfri irielitts octdi cef^
ft^cV^ttaiWlegi|atin
PfPptiefae 'codiee. / Auatiria
&;au&titiaecaufa
qth^teftifriaM
rMiits ;êelfus affibkipfiis,': vnde tiiagntts errbf
•fcptifeqttituf hpffiiriuffl a fibi yt ptttpt cohftiêHH
^tirti^ fcuih pptitiis, & fibi;, & fttis ruinamparerit.
îfafele dicTu fcft;?quarti cito hstiltprriffi opes efe
rtigef hrt,atûe ettariuerifit, vt ad-hepptes ex tant-a
"fe vix;aliqttkj pefftenerit,
occttlto Dei corifiHo,
Ted friatiifefto adeb effeeTu ,yc eas offittescopias
pr^ftlgi-a/S ptttare'hbfhiries poilfint. Yider.itit ergo,
%iy afi adlpfos peftineat , quodProphetaloqui*ttf/, concidlffe pqpttlos multPs ac dofnui fiue
^brirtifiqhefri potiusCqgitafleV
quarii fplendorerti
Sed 'de his alio Ipco dicendum
f£ ^lpfiaffi.
id$. iHud fhodb f eheairius, quod eft Pffiidum majcifrittfri > & prscipuum
fundamerif ttm 5<Inhac
fHfputatibtie4e ratiqrie pr aedicandi Baf-baris Ettan-.
êlitim '> Cupidkatefri rittlte rhodo efJe au.dien-.
Fides fieceie eft:
Iîilbiî^
'
<-•
Gharifa
-
SArrVTE..
LISE R II.
Sj
Charkatem verb prudentcm pro Magiftra fempef
habendam,
quae cum fideliter faluteffi pfpxime*ihterdifficil.es caufas viaffi inucnit-j
fumquaerit,
& omnibus rationibus agk , vc eonfequacur qupd
cupit, & quafrivis iitipcdimenta intetdum multei
patiatur, fcelices tamen Deo; betie iuuance exitus
fbrtiri folet^
-
Propter
C
A
v y
Infidelitatem
non licerebarbdros
?'
it
etiani
JkHirtaseM
debeliare.
"'';
verb hoc ioco qttaeftio a rriidtis qufEXiftit
derri copiofe gfauiterque traetata, 'fed-rieeef^
fatib iiobis quoque repeterida,An chafkatfs Chiiftian^ fitbarbarqs belfb dbfflare* vt deb.elliti Fidei
praedicatibnem recipiant. Illud aurem pririiurtifit
In caufa barbaroruffi, JSJon e'Ie faeienda rtiala, vt Rotn.il
venianfboha, quod fentire blafpherhiae genus itfc.
Bella ergo fi iniqua funt,
terpretatur Apoftolus.
vet
certamfalutem,
fufcipierida nonfunt,;etiaffifi
dimidio orbis allatura videantur. Quamobreffl.
fi nullam allampatere
viani praedicatibni intef
Indqs conftaret,
quarn belli expedkiorie floh iu>
fta, claufam pqtius illts,Euangeitj ianuam qpprte^
ret exiftimafe , qttamvt.lege
Dei perfracta ad
eiufdem legis qbferuanda; praedicatiqnem irf urtiquif-peretur. Si enim ea prqpofitaqu3*fti0ne,vbi
quam baptizandus in pqteftate fit impiorum, atque infidelium conftkutus, \d quem perueniri
nir
rioq poffit vt lauacro regeneratfonis ablifetur,
•
a
E 5
86 D E P R O C V R A N,D A I N D O R V M
Augufl. fi deceptis ffientiendo cuftodibus , Auguftiniis
lib. conexiftimat,
Thcologiae dccus ita fetpondendum
tra Men~ vt claufum omnino
vbi ad fubreputandumfit,
daciumy
uenicndum anima; aeternae falifti, fblum pcr mcne.zo.
dacium adirus parct,""quis non videat, quanto facilius refpondeiet , fi oftium fidei ferro iniufto
aperiendum fit, claufum potius exiftimare oportcre?Sed quoniam documentum hoc omiii dubitatione vacat, quae fuiit confequcntia vidcamus.
Quaerkur, An iufti belli caufa ih barbaros fit infidelitas ipfa,quod Euangelium repudient?Sed brcuiter & abfolute , iuffia caufa npn eft infidelitas,
loan.). quae folum Deum habet iudicem,& vltorem.Qui
incredulus eft, inquit, ira Dei manet fuper eiiin.
iudicatus eft. Er, Quinon
loan.%. Et,Quinoncrcdk*iara
Hoc ad illos fane. Ad
Mar.xt. .credidcrit condcmnabitur.
Mat. ix>.nbs verb quid?Si non receperint vos,exeuntes cxcutke pulucrem pcdum veftrorum in illos. Non
dixk, ftringite gladios veftros in illos , iacula
euibrate. Quofnodo verb iacula aut gladium in& bacu.tentare praeciperet > qui ctiamyirgam
lum de manu abftulerat? Qui,nbn iolum incrmes
ad praedicandum mittif, verum etiam feminudos,
fine argenco. Neque enim
•difcalciarosfinepcra,
Rom.it>. aic, Ecce ego micto vos lupos inccr oues,fed oues
Bfai.tt. .pocius inccr lupos. Qaam fpeciofi pedes EuangeNahu.i. Tizancium
bona. At,quam
pacem, annuntiantium
terribiles pcdes minantium gladiuni , effundenXium fiinguincm. Et fi armaudi funt milkes ChrlJti, quf bella Domini exereituum praeliantur, fcd
longe aliis armis, qua; Paulus magnus dux pftenEphef. 6. dit , Sute fuccincti iumbos mentis veftrae in ve& calciaci pcdes
ritate, & indmi loricamiuititiie,
in
S Al V TE.
LlB ER
II.
..-%f
in praepararionemEuangelij
pacls,& reliqua,quae
enumerat. Dicet aliquis,. Quid fi verba non proverbera ? Si pacem oblatam faftifunt,&profunt
dkint, bellum intentatum timent ? An non fatius
erit vel pef vim faluos faccre , quara per nimiam
indulgentiam perire permktcre ? Recte itta quidcin , fi in fubditos proferantur.
Infidelcs verp
qtiod riobis ius fubiecerk, quaere : & inuenies
Paulum, qui ctedata fibi aChrifto poteftate glqriatur , fe inde colligentem , Quid mihi de iis,
cos, qui foris funt,
qui foris funr,iudicarc?Nonne
Patrum
Dominus iudicabk ? LegamusfancTorum
certam fententiam Apoftoli concommentarios,
fentienter docentium , Ecclefiae ius & fas non
efle in infideles , fed in eos tantum , qui per ianuam baptiffni ingrelfi funt in ouile Chrifti.
Quamobrem Auguftinus in quodam fermbne alloqucns quofdam Chriftianos , qui ethnicorum
De iis, inquit, qui
fe facrificiis contaminauerant:
foris funt, nos non iudicamus , illis blandiendum
eft, vt credant, in vobis putredo haec reiecanda
eft. Et moXjNon tollq, inquit, idola illorum,quia
no habeo in illos poteftatem, habebo autem curri
fuerint facti Chriftiani.
Diuine quoque Bernardus Taigenium admonet libro de confideratione
fecundo , Vicario Chrifti non dominatum in ofbem, fed Apoftolatum conuenire.Nam
Principes
gentium dominantur eorum : at non ita erit intervos. Ncque ante paratum fe Paulus dickvlcifci inobedientiam fuorum, quam illorum prior
ftierit completa obediencia, id cft, vc alibi Auguftinus incerprecacur, non ante in quenquam agere
Fidei obelege fas cftEcclefiafticp vko,quamper
F 4
dientiam
i.Cor.io.
l.Cor.%.
Aug. 10.
fo.fer.i,
I
Ber.z.itb.
dt confid.
t.Cer.\ol
Augufl.
tpifi. JO.
ad Roni»
fatium.
INDORVM
88 D* PROCVRANDA
dientiaffi fe ipfe Eeclefi.ae fponte fubmktat. Siue
ergoirifideies.fint, &,Ghfiftum ignoreht,fiue annobis in illos bellf
numiatum etiaffi rejieiant,
,dccerneridi ius rtullumeft , riulla lionefta eaufa.
Quairifetitentiaffi fatis authoritate fua confirffiaTh.t.x. uk D>.Thotnas, cum
peffpicue doeuit, ad Eccleq.ll.a.l. ffaffi tio.fi'
pertiriere inrldelkateiri in IlHs; puttke,
quf.nunquam Fidem receperunt.Et quoniam ma~
gha.eppia.eft eprtim, bpi ifta acettrate expofueTxirit, iiftidfbluiri adffibrietidtiffi afbitror, veniara
iis, dare qpbftere,fi qirifint,qtti zelo fbrtaflts po-.
tius, qttairi fcientfa/ducti, durn fuiriffit Pbntfficis
auttiorkaterri am-'
tiuriqiiaftifatiscpffiitiendatairi
etiafn extraffeptaEcclefiae glapruSeafepergttrit,
drum pHttSi & feges prpferri vblunt,qupd tarri;eft;
abfiif<atttrt, yt a nemitie fflelkvseonfutecur; quatri
, ab: Ip^îtoriirifs Pontifieibus ,;& Ecelefije Gatho- ,
vfu
in
ltcae pefpetub fenfu,atc|tte
>:quae riuiiquahi
PagahOsi auttodôs,qtipdG31rriftiFidemfefpue-^
rltit,;aniffladuertit ^Tiepêfeligibnis difkrfitateiri^.
Cencil. eatifarn:be'lli.iuftarriinterpretat
eft.Quatido namTrid. fef.:
(jtte yef ^fftiriirtium ittrif9tctionis a^tum 'Ecelefia
14.C.1.
anhpS} ,
rnillequingeikbs
eêfcttltiriirildelespef
Qtiapdp legeffiv CufkjQittandb deriique fibi fubiiei
tioletites cbcgft, vel etiam; attentatlk ? Niftforte'
terflpPralem dqffiinatttrn gericiuffi iufe obtirientes , ^cfafri.ceffiporales leges fibi fubieeTos itifideQuqd quiaft) les, ClkiâniPrincipiestulfriht,
rie (cPntfoueffia ofnnes feritkiiif, qui mpdb ali-'
qttid fftitiurit, non eft, qubdmprofa dffpufarione
. mjêtttt
m duloki^
• : .
i .->.,.'.
„'.,'.
, .;.
....:;.
CAPVT
^
S A t V T E. L I B E R
[
Qmd
,
CiPvr
quihufdam
II.
8<T
UL
vifum
Jii> prof-ter
cri*- .
mindndtmd.contrariailicerenofltu
harbmQS.debellare.
verb infidelifatis
etiam pertinacisy
QVohiarri
cri&;pofitiu32,.vc
foqiiunturTheologi,
rneiifibfi viuorttffi, & ffiormorum Ittdiei, puniendttfri,Ghriftusfeferuar I VQlttk,neque vlla>EGelefiaftica fege iri rebelles anifriiad;ttertifas!eft, IITiid diligehrius dlfcutiendttffi eft, quod poteft ferip iri quaftionem Yocarf, An fepofita cattfa Fidef ob id pofftirt Bafparf debellafi, qubd crffriitia
nwilta eaderriqtte
cbntraius
atrociaj>erpetrant
naturae; Itaqttc vtrum poffint necne cogi, vc ab ''
nefariis facris, & cptlor
IdbHatriaabfl!ineant,,a
eatibnibus , <juas cufn ipfo Diabolo perquarn
a concubitu mafculorum, ab
frequenteshabent,
iriceftuofa pollufiqne fbroriifn ac matrum, Sc
reHquis id genus flagitiis ? Nam facinora longurti
eflet painmemOfare, quqmodo alij alips in dicta
eaufe eneeent, eompotationes
ac ferriulentias
fttas cruore mifeeant,
humanis multi carnibus
pro ftimmis deliciis vefcantur, alij pueros inno- "
xios ffrnulacris mactent,alij fuorum inferias aliqfuin fanguihe peragant,
plerique potentiaffi act
tiihil aHud:, quam ad nocendum, & faeuienduifi,
fifii datam arbitrencuv, perinde, atque knffiahes
fer»,
P R O C V R A N DA INDORVM
joD<5
ferae, quae naturalker gradu inferiores ac viribus
iiribecilles pecudes, praedae fuae vendicant : vc
idem fit apud iftos dominari, & praedari: nihil
aliud fubdkum efle,; quam pocentioris libidini
obnoxium efie. Quanca fit,& quam lace pacens
haec feritas barbaiorum in hqe Yaftiflimo orbe,
qui ritus portentoif, qtiae legum ac dominorum
eftyfanhis, referre exacte, iufti voluminisppus
fef. Hiftoriae Indicae qttanquaffirnultanarrant}
exigua tamen eft portioprae illis, quae res.ipfa
habet.; Verum quod ad rem percinet, certum eft
ffiores Indoruffi pluriffiorum efte ferinos,vt qnod
fabulae canuht de quibufdam facie quidem hornines efler, corpore ve-ro aut pifces, aut.fues , aut
lupos , id:verum efle noftri barbari fuis moribus
turba
prbbent. Fremk ergq nqftroruffihqminum
etiaminiftaaudiuht,aut
actufrjttltuatur,ctun
tuentur: hqrum fe fceleruffi vltores aequiflimos,
rriilites putant: quicquid contra nefariqs naturae
viplatoresferrq,caede,incendiis
faeUierint, glcrite ducuntj.ac tumdemum
excurfiones fuasin
barbafos laude-ac praeroio , & apudDeum>&
apud homines digniflimas iactant. Neque vero
huic vulgari ophiioni' patroni. defuere. Nam vt
pinittaffl eorum fententiam, quipenesEcclefiam
& Ecclefiae caput Rom. pont. ius efle ad haec
Ethnieorum crimlna plectenda ftatuerunt, qui
non tam noftra quam Apoftolica voce iamdudum explofi funt, cum de inceftuofoflagkio
Corinthij illius ( quod contra naturae leges pugnare
? ) fuos, id eft, Chriftianos acriter
quisnefciat
obiurgans, eorum, qui foris funt nempe Paganorum fimilia crimina ad fe nihil pertinere teflatus
:-./,...'
efl.
It.
551
eft. IlH porro probabilius aliquid afferre fibi videntur, qui huiufmodi ius ad vindicanda naturx
cotitrariafcelera, non Ecclefiafticum, fied natttrale efle volunt penes optimvtm quemque Principem, quipoflit ac debeat iri Remp. perditis leglbus ac moribus inftitutam , fi verbo audiens non
fuerk, ferro decernerc, & belli iure fttbieetis iuftas legesTmponere. Qupdfi ab lis qttaeras, cttm
multi Principes,fapientes,
&probi,velfintivel
fibiefle videantur,;cui
potiflimuffl hbc opttsdelegandum fit, fefpondeht, in hac re vt in caeteris
natura comffiunibus, primo occupanti locum cedere. Ipfo.ergo iure naturae barbarPs iftos pofle
ab Hifpanis debellari, quibus per Rom. Pont.
prouincia haec demandata fiti quique vicTrieia figna primi vltra Herculis columnas extulerint, &
ad immenfa terrarum fpatia omni antiqukari hactenus ignoca prouexerinr. Neque mirum efle fi
Cum potrieririt profortunis fuis exciderintlndi,
ptcr fua mala mcrita etiam vita fpoliati iuftiflime. Et quoniam quibnfdam dicere aliquid videntur, & magnopere cum populari fententia iftorum confentit oratio, quaepro caufa argumerita
'
afferant, recitemus necefle eft. Ariftptelis, inquiunt, fententia eft, qui iri libris Polkicis ica
Primtm,
:
mence
nacrira
Qupd
fcripfir
poteft
profpicere,
Jrift.i.
&
cordominarur:
aurem
quod
imperar,
poteft
Pol. c.y.
pore hoc tacere, paret natura, & feruit. Et mox,
Barbari quod natura.dorriinctur,
non habent:
quamobrem aiunt'Po'etae,Graecos barbaris dominari oporcere, quod idem natura fit barbarus, &
feruus. Cttffi ergo barbari ifti noftri fupra modum barbari ,ac ferini reperti fint, neque rrienrem
-SALVTE.
LIBER
i
S>2
DiPiocyRAN&A
I N r>o R V M
tem habeant aot fe , & fua
regenda idbneam, haeuraipfa comparacum eft, vt iilis fubfinf ac paf eant, qui domiriari re&e poffunt,
atque eos feeuhdu.ni naturaB teges eonueniefiter f
egere.Quod
fi repugneri«,debelkri poife iufte M'eiii,autrior a&
firmit. Belllea, inquit, vi vti oportet contra beftias,& contra eos homiiies, qui ad parenduni
nati fitfit, nec volunc parere: quia natura id bellum iufturri exiftat. Alibi quoque Philofqphus
fuamhanc fententiarn dfc itifto; belfq ih bafbaro^s
Llbj.
affipKus explieat ita lcriberts: Neque exercitatio
refum.bellicarum ob'Id effimeditanda, vt itiferuitutem adigarit immerentes.. Sed primurn ne
ipfi.aliis feruire compellantur. 0dn'4e vt imperium qttasraht gratia vtilitatis fubie&orurn, rion
Tertib yteisdomiante omriia dominatioriem.
Haecille. Atqiie
neftfur, qui feruire furitdigni.
huc pertiriere videtur aliqua ex parte. Rornanoru
biftpfia ,qui qubd ''sequi, &borii ofeferuantes foA$tg.$.de fehtjomniuiB potiti exiftirhantuf, diuinoita deCiu.c.n.
a fan&is
eonfilio
,
cernente
quorum
imperium
S.ThoJe
Reg.Pri. Patribus laudatum legimus ,.& quod cffcamplius
C4.5.6. in ipfis diuinis libris.. At' infiriitis. partibus prael.Moc.8.
ollrn Romaiii catv
ft-arit Chriftianibarbaris,quam
Set&duirt.
teris.. Secundum fit, Filij Ifirael ob idololatriam
& reliatque fcelera debellafunt AmorrhsEos,
vt
libri
memiuit
>
,
quarum
fcriptura
quas gentes
iorue,& Sapientiae copiose doeerit. Cur ergo non
lic.eat Ghriftianis veri Dei cultoribus iniurias ilMtis vlcifci? & adverum vnius Creatoris cultum
lib.
Cyfr.
4e Exkvr., idololatras reuocare ? Quam rationem Cyprlarii
*d Mnrt. confirmat authQritas, fi ante aduentum Chrifti,
inquit ille > circa Deum eolendum, & idolafpernenda,
II.
5 A L V T «.-. LlBJR
95
*i.e.Si
•c
'hasc
fouata
liuar,
-rienda,
quanto
magls
pra^cepta
dUdiertt.
.? Proetereayiim ^fl
poftadueritiirnChrifti&caetera
Tertiinfi.
lege riaturae viuerenc homures , quaado nulla
•er-ant regha diuifa , nondum Refpub. oollocata,
iiceret fapienti,:& .^probo viro improbum a maler.
vel verfeo:,vel vl}liceretde
|actis:td*mpefcere,
|>eitlnace ::p(©nas.fumere %aiifi velimiis naturam
adeb ful oblifam , vt niildaaitnconftituerit •naturaiiter fuarum legum kadichim ,-rmlli potentiam a&.
t
dorninandum-detuleiit.
Igitur ad euiêm mttdtim Reipub. bene inftitutas barbaros» &iMeg6s 5
fas erit ad*ationisiuracompellere.
Alioqui im•ffianiffima.-feelera naturaliter,
& ifi&iimlta,
emeiidata , imb ne emendabilia quidem permaneant necefie Jeft, qud nrhil videtur abfurdius.Ad- - QuariH.
g
de qubd fi pueri, vel homines ftupidi & femiarnentes Renxpub. aliquam \gubefiHa*entj> idquee
eum infigni detrirnento fubditorum ,licerct pro:.fe<9:bvipinfe rPrificipibus lege ;char5tatis ,& iufee .
illoiwn-ad~- !--pathpeyfi ric^-pdflentaliteriperditam
»fiis:!& vi,:naagflir3-f..muMftratipBem^rnejidare,
.-tus ,<& populum cogere^, .y± autiibi jPriiidpem ai
creareric idoneum *-aiic fiaiead^quiclem efficiipdf-f.
er
•fit, Reiptib. ipfius admkiftratibnem
.fufcipece pêr
ui
feipfbs i imulfsuinlicet reclaiEia-rctibus5111-s.{Atqiui
natio 4riddfum;mirius :habet.,velia»quiKil3is>,'vel
prudeririae., & iudicij., quam pueii.,.&>feî{nfaiM.«.
Qtjid ergo eurpatur:fi Velablnuitls yroipfofum m
falute, &pace eiipicur-Principatus 5-Poftre-mo iri.-noeentem ab Jniuria,&
c«de defe*idere -qulvis
MS.
pofeft,atquefi
opusfit., aggreiJbrem-mulcialeeii?e
cer
•rbrtunis,- & vita ipfa. Manife.ftum vero eft iritcr
iftos inntunerabiles
jeirinocentiiun c«e-des -perpetrarij.
iri,
94 D E P R O CV RAN i> A I NDOR VM
trari, curn & dbuios quofque capiunc, &;trucidant, & in fuos quoque immaniter fieuiunt, puerds , foerriinas, & miferabile gentis neci dantes, adeoyt cruore" humario macelli cuiufdam inftar permulta loca redundare comperta fint,quorum teftis locuples effe poteft Mexicana Prouincia. Quamobrem non licere fblum , fed eciam
quam maxime expedife: barbaros ita infanientes
belld dornare,rarioni cdnfentaneum apparet.Hax
potiflimum fuht,quje pro caufa belli Indici afterri
a nonnullis fblent,
fc'
...'
. i
——-—^————
GAPVT
. .
,i .
IV.
Confutaihfu]>eriorkfententi<e.
fi partium ftudiis fepofitis , qiiae tanVEmmquam nebulx quaedam craflje veritatis lumen abfcbndere fplent, lcx ipfa asterria confulatur, non dubium eft, quin puriflimis radiisomnemhanc caliginem, quaenobis offuriditur,depulfura fit, dilucide oftendens , aequc efle iniquum , fi vel non iufta fiant, vel quae iufta fuiit, '
D*ut. it. non.iufte fiant. luffce quod iiiftum eft exequeris,
Dioyiyf. ait diuinus Legiflator: quam rem pfaxlare. expliepift.H.intcat
Dioriyfius magnus, & diuinae,& humanx faDernoInfideles fane, idololatras,
fhilum. pientiae ponderator.
mafculbrum eoncubitores , inceftuofos, fihe foederc, fine mifericordia, parentibus non obediences, ingratos, fceleftos, & quibufvis aliis nominibus vere notaros coerceri, mul&ari fortunis, atque
T E. -LlBER
II.
c,f
.& squitate pleiuftitia,
ple&i,
capite
ipfo
que
? Verum a quo,,& qua,
numeft, quishocneget
authorirate, id verb quaeritur. Neque enim quia
tu peccafti, idcirco mihi ftatim de tepcenas fumere-fas eft,nifi & ius egoin te habeam , &
causa ruam legitime tranfigam.Neq; verbfiRefpi
condendo
&
rutr
flagitiofas,
aliqua peccet leges
fi
mdribus
perdiris Princeps acMagipes,aur
ftratUs labefadfcanrur, concinub ius"eric Reipub.
viciriae, aut Principi leges-ferre meliores, inuitos
compellere , vt recipiant, & feruent, non obfequentes ferro aggredi, repugnantes bonis, & vita
exuere. Etenim fi rantum lieenrice Reipub. in
Rernpub. tribuas, nihil aliud agas, quam vt bfeui
vniiierfum terrarum orbe percurbes, & difcordia,
ac caedibus impleas. Melius, melius omnino diuina, incommutabilis,
atque jeterna lex fanxit,
nullius vnquamemendandafapientia,auttemeritate violandaj vt-id iuris Principi Iri Principem»
Reipub. in Rempub. fit, quod attinet ad leges ferendas, & fcelera prbfliganda,quod eft ciuiin ciuem, priuato viro in priuatum. Vbi illud foliim
ititercflf volunt clarifTima ingenia, qua: totarh
hanc rem copiofiflime, & dilucidiflime profecuta funt, vt non modo fas fit Reipub. fe dcfendere
contra aggredientis iniurias , quod etiampriuatd
Hcet, vt vimrepellat vi, verum etiam iam accequeat , quod
ptaspropriaauthoritatevindicare
piiuato nequaquam licet, id ita docente ratione
clariflima, quod ciuis ac priuatus habeat apud
qucm expoftulet, vbi repetat, a quo iriiuriae remerito expedtet , publicum
compenfationem
Magiftratum : at Refpub. contra Rempub. alteram
SAIV
IN D O RV M
f>(5 Di PROCVRAKHA
fam nullumliabef,
qudd adeat, commune tiibunal; ac nifi ipfa propria authoritate vlcifcatur injnrias, futiirum fit, vtrebus omnibus laefa. reparafinuild modo. queat. 'Qu« eum ita fehabere
tum in ipfa natuKe luce veluti iii apetta lege no':cafleflt, tumperperuo.ab
ipfb mundi ex-ordio decurfu ab omriibus mortalibus fetuata, quotquot
iuftitiae. qualemmnquepraecextumbelio
gerendQ
pra^feffenti animaduercerent j^fapierites omnes &
ndftti, & excerui eam fblarri caufambelle aggte-diendo aequam,,& iuftam iftatiieruntâd reifareien'•jda.damna., &iniurias vindicaadas»; vel fitos, VieL
:e«rum
litorum, 't& eft ciuiurri ,;aut |bei(M^>*ut
«tianfj, qui inique fefiip&tum-<3êm.Ihiploraffefflt. Praeter hanc: caufae:;;aisigep!Ke
imuriae, aut vioijuftam
Ifti iuris geritiam, nullamriaftrimaJ0re&
agncjfierunt, neque gloriae û&tendie> «eûe/eujmularidarum opufnj, netjpaerftm^ljfiearidi dotniQudtnacusjfriequeyerbreligi©nis|>ropagand£e.
<^btvero norii^
hespotius »quam miiites vîtaridosiCerifu.«*unt.
i5.<quidem ;Auguftinus fue ipfe inge-hfe-, ae^rri-^
inus quaeftionum obfouratûm; indajgater >ira km
yefo etiarn ManicnKotum -caiwjtoijs ,^& •EthnC-^
tex-corum eontra FidemChriftianaim
^probfijs
bello ge-<
cicatusj faepe ac diligenter totumtec4e
rcndo jiqgotium tf adta-ns, illutl vbfcpie .conftituit,
caufam iuftam be-lli fblam efle SsamuX «bpellen1.6.
Aug.
Ita quodam foco, bellayiHqiiit,
§tu*fi. in dae neceflitatem.
Iofue, c. iufta definia fblent,quae vlcifeuhturihiurias.Arn10.
Ofbrdfius quoque cum de fortitudineinlib..de
Ambraf. fic.
ita fcr-ibit: Non;rfe ipfam oommit^
difputaret,
l.i.offu
fortitudofine
tit fibi,alioqui
iaftitiainiquitatis
c.iy.
mate
' '•"
-S A IV T E. LI B E R 11.
97
jMateria eft, qud enirn validior eft',. eo: prorriptior
eft, vt iriferiofem opprimat, eum iri ipfis rebus
bellicis,iufta bslla an iniuftV finc,fpeciandum puriifi laceflifus bellum intetur.' Naliqtiam©auid
tulit. Vides quale belliim Ambrbfius iufttim-defi-.
niat. Illudplane quoexerriplo Dauid non riifi laceflitus Princeps arma induit. Hos Ifidotus fecu- Ifidor.lib.
l
tus belktm iuftum defijiif, quod ex edicto. gefirur 'litetym.
e.Gratia.
de rebus repetendis, aut prdpulfanddfumhdmW
^Cnuf.ii,
nrjrri caufa; Denique bellum gefere heeefliratis .q.l.l.
„
&
eftv Qupd; etiam Tullius vidit:, cum-in tertio de 1j
iRepilibfd vc idem-Auguftirius refert (namad hds 'Augu.ad
ndn •peruenit bpus illud prseclarurii) defiriiuitriul-.l Bonifae.
Auguf.
Dellum
lufriaboptiiria-eiuitate
fiifcipi^fblere, mfi\ lib.fL.de
aut-prd=Fide, autpro falute> Fidem. iriteltigens irii-:'cciti. c.6.
tum; curn fociis fcedus, faluCem ipfum Reip. cdri-?
tra oppugnances ftatum.Et plan^ quofquot in diuinis -literis a fan&is viris bella. fufeepta referun-.
forces in
turvqui dbid laudaritur ,qubdfuerint
bello, qubd eaftra vertefint exterorum, a. primo
l
illo quod magnuis Patriarcha Abraharripro fratris Htb.il.
faluce:geflit vfqucad exfrerna Machabaeofum ge- Gtn.14.
ftapro;patria,lege,&4ib(irtate3
femper mentio eft
ndn-reeufata curri
acceptae prius iniuriavvtmagis
• eflet
opus,quam quaefita eum non eflet, appareatj.
exeepco qubd.diuina authoritate quaedam inter- i
dum pera<%afunt,qua?nbivhumanis
aufpiciis fed
ccelefti praecepco aferibenda funt. Sed vt vetera L
pmittamus ,EcclefiaeCatholica:,
qiiae firmamen-tum eft veritatis, fenfum atq, vfum tenemus aper^
te_, quse per mille quadringcntos annos nunquam 1
in barbaros,aur paganQS nihil non alias lxdentes, 3
anm,vel ipfa fumpfit,vel fuis cofuluit, cum eflentt
Q
poten.
'$% DE PRQC V-RAND A INBQRVM
potenciflimi ae religiofiflimi principes, acqj con~
itarer exfernos omni fcelere obftriclos. Spic eniin
fidelis populus Dei Chriftum interpellatum
k
quodam, refpondifle, O homo quis me coriftituic
iudicem incef vos? Silegaci liationis Iridorum re->.
bus fixis oompoiiendis vltro, aoeerfererit noftros»;
haberet fortaflis aliquid rafionis eiufmodi introdu6fcapoteftas leges ferendi, emendandi,,puniendi.Af nuncnôleftiffifne feruntcau&fuapnonvo-.;
gatds: iudiees,„ vlcrqneps. difcepcatores ,; qui; non.
fblum leges,& ius dicant inurtis,verum, ram, olira
admifla ferociter yincticenr, An fapimus nds plust
qUam maiofes tiQftri ? An ?id ei zelo. yehementius;
ardemus, l Omnino vei;um eft, quo^d.fenîffimvis
Qreg.lib. Gregorius de hac fe ferIpfit,.Qui Eidem, afperitatk
caull.Rtgifi. bus propagareypjtunt ,,fuas magisqua^nDgi
r.15 difi fas
quis illud npn yiprbbanturattendere.Iriterim
4j.c,qtli deat,
iftd modp. Chriftiani 110implacabile
quam
Jjncera,
ideml.i». minis adium, apud barbaros excitecur?.Quam gra-.
<fj>'Mj.,' ue,& immedicabile fcandakim ? Tqta ifta res verodium
git ln obftirutamquandam:inuidiam^&
vera i
Fidei,& certam perniciem hpminum.Neque
hac
fcandalum iftudfeparabileeft
vllampdo.ab
nondacajfed
catifa,.auciniis,numerandum.,.quae
34att.%6. accepca dicitn,cur,Chriftus; qupdnori debet tribu-.
tum foluit,.ne fcandalizec,,n©s nullq mod^debi-.
tas, terras, fi fpoliemus, yexemus, praedemur, nuk
fa-,
lumne iuftum timebimus fcandalumjResipfa
ea cxemplaha&etis clamat per fe. Nequeenim
nus vidimus,qu?e licentiae>& furori militari fraena
laxanda perfuadeant. Et quod caput eft, Catholicorum noftrorum Principum leges lorigc aliter
faciendum efle edicunt, quibus obedire par eft,_
QuaiBt
SAtVfE."
LlBER
I-I.
99
Qoamobrem praeclariflima & fui ordinis & noftri temporis lumina, quae in caufam Inddrum
eiufmodi belli fufcipiendl
propriei iriciderurit,
c
Cait,t.i.
q.6 6. art.
^8 .ViSlorria Bel.
n Indit,
difputatio- de
confilium,idqueiurisgrauiflirnecum
< debek
etiam fcriptis de induftfia libris j£>
nibus-fuis,tum
l »-.i j.
U,
iamdudum
apiid
impfobarunt. Quol:illli'fententia
& Goinplutenfi illu- Soto
omnes obtihuit,SalmantiriQ
s
in 4.
ftribus Gymnafiis damnantibus ,.vt audio•', atque.:«d.^.q.i.
—
>
art.\o,
cuiufdam>.librum
•cbricra
explddeiitibus fc,riptum
cahfain Indorum,; acque ipfp CacholicfcRegjs ?Se- j&L4. de
ixf. &
Inriatulongealiamrationemin
expeditidnibus
^ q.z.
iur.
*art.x.'
dicispraecipierite,cuius
aequitatemopporcuneex-Antptt.
fi
obietSfcionibus.
prius
fupra
propoficis
ponemiis,
*Corduba
'-.
.
' Mincrit.
•'refpdriderimuss
•l ....
.'.. ... ,
-.
.
.
i
.
•.
-.-. "
,:.:,
'
--.- .
- l '"' ". 1l.p. qUA\
*"
:\ '..-:". vfi
fiionarij,
,' ; :."; J/vv,,
....:.:.,
''
^ e,A,py.T,;::'V.
';
;.;.;? C0U.1. p,
>
.';'
-':',• relee.Re»
.'.::
' gul. Pec**. § 10.
froexfugnatiane^
Re]f>onjioadohieBion.es
Ad priBarhamtimi.
matbkH.
voluerit Philofophtts,
primumquidfibi
AC bafbaros natura feruos aflerens, non eftobfc.urum, cernere,fi paulbaltius illius difpucacio repefacur. Sencit & quidem fapfenter, in Rep. bene
c.onfticuta ,.natura ipfa docente,. alios debere dominari, alios parere., fapieiites & virosimpe.rare,.
imperitos & foeminas dbedire,quod piQfe&O; venaruraeomriflirnum eft. Hinc colligirGrajcos
paratos efle ad impetandum'., quo.d eflenc fapien-.
tiorqs , barbaros vtpote rudes & imperitos adferG x
uicndunu
I0&D, E P R OCVft A *JD A I .N.D':0R V M
uiendumui Quid obfecro verius quam fenes &
maturos praeefle natura, adolefcenres obtemperare, fceminas virorum, pueros maiorum arbitriq
naturaliter regi?Iam qui velit colligere ex his, &
barbaris imperium qupd iamhabent,
eriperelicere, eadem racione.eonficiet, ^ fo3mijia,aut adodd~
lefcehte3 vbiregnat, pofletpervimextprqueri
minatiuh, ifemque a rege imp.eritq regripm, & a,
pr#fuleind.ocl;Q. Pontificatuffl : quod pmnibus,&
diuinis,& humanis legibus,quam repugnet,nemQ
non videat. Aliudeft enjm quid raciendurnfit ex
fationeacfecundumnaturarri
s afiuds.quidfifiat,;
infe&urn fieri nequeat. Iure ergo fapientiores , &
barr,
elegantiores regnannfed re ipfaimperitus,&
barus, fi regnet,non ius fed iniuriaeft, de regno,
jrimc pellefe. Alioqui rapinae, & cas.dires rnortalium orfmes expofitas eflcoportebit.Quod
ex eo. dem Philofopho adiun&um eft de-iufto bello in
barbaros > qui feruire recufant,obfcurius prore<5tQ
eft,&quodfufpirioncrnnon
exiguamparic,illa
non cam cx philqfbphica ratione quam ex pbpu|ari quadam dpinione profecTra efle. Inceliigi cairien ppceft, fiinhac quoque re Ariftotelis attthoritas magnopere conferuanda eft, in eos barbaros
feruire rVqlen.tes bellum iufttim deccrnere,
quj
Remp. nullam habent propdam,neque
Magiftraftis, neque leges, fed ritu ferarum ineertis,& fedibus,& legibus vagantur: qual.es & fuifle olira, &
cfle hodie quara piunmos notiflimum eft. Be-lliim
autein in hos nqn omnis illa ca?dis, & feruitutis
moderata quxdam vis,
licentiaeogitaridcbetjfcd
quatenus humane,& non beftialiter prorfus viucrc perfuadeatur. Quod fi Alexandri,vt quidam fe'
'
runt,
ipi
SALVTE.LIBER
II.,
furit,potcntia dele£tatus,figna Macedonica inorbem vniuerfum prdferri voluit, nobis non admodum curandum eft , quid ille adulatorie magis
quam Philofbphice fcripferit. Quanquam non diAripjt.m
uerfa.a. rioftris fapIens,Rhetoricaad
Alexahdrum, >
l
Rbrt,
a4
bellum
efle
conftituit
iri
eos
qui Alex.
fufcipieridum
J
Remp. & eius fiue amicos, fiue fdcibsihiuria vip- c, vlt;
. lare moliuritur. De Romanis parum ad rem pertirieric,qu£ afFeruntur.Ecfi eriim laudari fblent,neq;
forcafhsimmericb quod legibus oequidribus fub'dicosgubernarint,,fceclera,& focietates fideliflim^
cuftodierint 5 tarnen multa vfufpaiie tyrannicene
ipfi quiderri diffiteritur ; ita non nemo dixit:',
Non im krma dMtt •poiiiu iYukrym dedere. ;A S. Auguftino 111drum imperia vocantur horidri- .Augitfi.
ficalatrocinla. Neque tarhenjfi me.hori fallit rnemoria^corum hiftorici celebriores bella gefta narfafe fblent-inifi quae aut prd faluteiaut pro' Fide, vc
edrum dixit egregius authorj fufcepra videri velint. Naquod de expugnatis Ghariariseis perlfrae- Adfecu~
. ddobicfi'.
noftram
confirmat'
multb
rdbuftius
litas afrertur,,
fentetiam. Nam etiriTfaridrarum fcripfurarum traclatores in eam quaeftidnerh incidunt, diligenter
caufas iufti belli exponurit j & vnam quidem. pociflimam Auguftifrus rcddit,ilhid gerius belli iuftu[ Aug. tih.
S. 6}u*f.
.
aflerens5*quod Deus imperat,qui nouit, quid cuiqj ' (/.10. »'»
fieridebeat,in qudbello dux ipfe>aurpo'pnlus non 1 Ioftie.
tarn auchor?quarii minifter iudicandus eft.Vt ergo )
praecipienti Deo hecerir filij innoccntis, religiosc
paruit AbrahS, vtpote vicse omnium Domino, iiaii
quoque vel lofue filius NAiie,vel quicumquc aliusi
fententiam Dci inpopulosreos excqui dcbuit, &
ludici ac dominatori omnium manus adminiftras s
G 3
prxbe C'
I N DO R VM
DE.PAOCVR.ANDApraebere: neque tamen ob id liceat vel patri in filium vel.principi
in externunr populum quantumvis impium, gladitim ftringere.Adde quodiidem facriieriptores humarias rationes adiungunt,
quibus ek iure gentium bella Hebraeorum contra
AmorrhaeQs & caeteros Palaeftinos rion inique
gefta deelarent. Eas modojjerfequi
longum efIllud modo
fet, & inftituto non «eceflarium.
Patres nullo
agimus , vc fiatpcffpicuumfancl:os
vel quaevis
modo exiftimafle vel idqlolattiam,
alia Cdntranaturam piacula carifam idorieam extitifle, vf deldco fuopellerencur illae gences, vaftarerictirque abjêbraeis, fiqiiidem tamfbllieite
caufas alias exquifunt. Et reuefa cadeiri fiint vel
minus. grauia noftrorum barbarorum crimina,
Ita
quam;quae illorufn fcripturacommemorac.
ehim de his loquitur liber Sapicnciae: Illos enim
antiquos inhabitatores terras fan£tae tua»;, quos
exhqrruifti, quia odibilia tibi opera faciebant,
&filiorum
per medicamina & facrificiainiufta,
iuorum necatores fine mifericqrdia , & cqme'
ftores vifcerum hominum & deuoratores fanguinis amedio Sacramento tuo, & auchores parentes ariimarum inauxiliararum perdere voluiftlpef
manus parentum noftrorum,
& reliqua, Non
opinor horribiliora obiiciIndis,iis
qubque, quos
Carybes vbcaiTt > qui funt omniurn truculentiflimi. Ob id apte paulb inferius diuinam aurhoritatem exitio illarum gentium interponens, fubdit per interrogationem,
Quis cnim imputabit
tibi , fi pericrint nationes quas tu fecifti ? Non
enim alius eft Deus quamtu, cui cura eftde omnibus» Yt oftendas., quia non iniufte iudicasiudiciiun
loz
Aug. lib.
44.jusfi.
f.tfuper
iitim. e.
io.&fer.
lO^tdeiSptre..CafiimtU
oflat. 5.
eap.z^.
c.u.Sap.
Sap.xi.
II.
LlBER
SAtVTVE.
IO3
cium. Hoc eft, nori inuadis aliena, neque vfarfi genrcs impias cogis compas inique iudicium,
mcritas pccnas fuorum fcelerum dare. Cypriani Cypr.c,\l
de Exhon
vcrb inepte profertur authoritas , cuius longe ad Man
alius fenfus eft. Sufcipiens enim illo opere Cauvultadeo
fam Martyrij agere,idolorumcultum
Chriftiano viro execrandum» vc quidvis potius
quam id irripietacis atlmiccaD. Quod
perpetiatur,
vt connrmer > admonet, quarn fueric qudndafri,
'infeftus Dcus Idololacriae,vc ob id cide graftari ih
cxceros friis iufleric jquahco ergo cempore grariae
reuclarae amplius amare debet fidelis ob fugiendum idolorum culcum {anguinem quoqlte proprium fundefe ? Ica ertiih concludic, n ance Chrifti aducncum cifca Deurri colendum & idola
quarico madpernenda haecpraecepraferuatafunt,
gis poft adueritum Chrifti ferhanda funt 3 curri ille
veniens honverbis tantum nos hortacus fic,fed &
fadKs, poft omnes injurias & contumelias paflus
quoque & crucifixus >vt hos pati & mori exemplo fuo doceret. Haec Gyprianus. Atverbquod
de lege nacurae afferebatur, militat. potius pro
AdtmiH
caufa Indorrimi Nequeenim
iureNatureepriuatus de priuato pcenas fumerc pdflet, rieque vim tbieft*.
aliquam coercedi haberet, Cum fint omnes homines natura pares. Qupniam vero mores inftitui
rette non poterant , rieque Societas in officic»
conrineri, placuic omnibus publicampoceftacem
creare, in quam jus fiium quifque transferretiquas
proinde & leges condere, & fiipplicib afficere peqcantcs authoritate totius mulcicudinis in fe
cransfufapofler. Quqd fi Magiftracus, aut-Refp,"barbaroriun fuo muneri hon facit latis , habet
G ,4
,
iudicen)
104 Dfi pROcVRANDAlNhORVM
iudicem Deum,,nonRempub.
aut principem aliquem exrernum. Alioqui eum grauiflima peccent inrerdurh Principes,
aut Magiftratus noftri,
liccbit, yel-Gallq, yel Ifalo, vel AnglojHifpanien'fis Reipub.,'pecqata"caftigare,
& ius dicere, yt yi±
ciflirfl inrer ie Principes hae atxthorifate fongatuti
Hoc neque inepcius, heque rebus huinanis exitialius dici quicquam poteft. Neque vefo vbifiibditorum confeiTtit voluntas,,: praefidentium ftplidi^
tas , 'atque.ihfipieiTtia pqteft per-yim compefeii
Itaque fi Pr.incipes barbaf orum iniqiie ac tyrahnicetra^tareiTt fuos, pqflerit innocerites per-vim
(fi fecRs noneflet Iqcus) -ab.illorum fcelpre , ,&
iniuria eripi. Sin autem cofruptio morurn ea:eft,
quamjpfi quqquefubditilibenter
fequuiTtur, non
Ad quar- poflunt ab extraneis eompelli ad virtutem.Neque
iamob- eft eadem ratio in
&. amentibu.s Rempub^
p.ueris,
ieil.
adrnihiftrancibus. Naturale eft enim,vt pueri »on
dominencur in virds;, cumpuet eciarirfi fit omriium haeres ,. nihil a feruo difterat tefte Paulo , ac
Gal.4.
muitd minus infanis itr menus compotes iuris
aliquid efle pQteft, quemadmodum, neque belluaj'
in hominem. At barbari ifti, & imperantes , &
lttdtc.$. feruientesaeque vel fapienres funt. Quarefiligna
fylueftria, vt efti.n ahtiquaparabola,Rhamnum
fibi prffitermiflaoliua,fic,u, & vitej Regem creant,
concrementuf?
quid mirum fi illius incendio
Hqc enim in fumma intereft , quod barbarus
npn natura, fed ftudio , & moribus talis eft, puer,
& amens non ftudio, led nacura. Quamobrem
iron eft cuiufvis animadquae barbari peccant,
uercere.
CAPVX
SAIVTE.
LIBER
————
^lil" '
i
t)eheUo
C
A P V f
Iti
—'
ioj
»
VI.
wnvceniiuwl)
pfopier
defenjtonem
a harharis
.
trucidantur.
qui
fihe huius de belld dlfputatidnis ridhpfake1Nribo feritentiam illuftrium Theologdrufn,
qui
defenfiohern irinoceiTtium> iuftuffi titulum bello
Indico pbfle praet.endi" fignificant. Ailiht >fi rhores
fint adeb tyrannici legefque, vc inndeenfes paA
finrcrucidentur, quod Carybes faciunr, vt eis yefc
cantur, diifque fuis immolerit,tunc fane temporis
licere noftris, & cuivis Principi eiufmodi infelices homines a caede tyrannica eripere, ac fi opus
fit> ferro decerriere, & barbaros ab ea immanitate teuocare.
Cuius documehti manifeftam efle
innocencem
rationem qtiOdfasfithominipriuaco
de alterius nece, etiam ctim inuaforis caede, fi
opus ficj eripere, mhltb ergq melius id Reipub. licebic in Rempub.alteram.
Vnieuique cnim mandafle Deum de proximo fuo. Er rurfus , Erue eos,
qui ducuncur ad mortem, & qui crahuncur adinhe cefles. "Addunt praetereanon
teritum,liberare
obftare rationi iam didfcae,fi ipfi, qui occiduntur,
fponre paciancur, & feipfos ofFeranc neci , imo
eciam &•noftris iiberari inde quam maxime renuant. Neque enim efle Dominos vitae fuae, &
plane qttamvis libens patris irati mucroni, filius
fupponeret iugulum, liceret> nihilominus vel inwitum a csede cripere. H»c iUi diirerant; quibus
equidem.
Ad qumta obU-S.
Eccl.17,
Prou.i-4'
SapM.
106 D E P R O C V R A ND A IN D O R V M
cum fciani
equidem hullo rriqdd contradixerd,
jpro fide iufte fufcipi bellum,fide verb feruadafhe!
qui laefus a potentibre, ad ndftra auxilia confugifc
Innocentis vefb defenfionem amdrtepraefertimj
etiam fi ipfe taceat > natura ipfa clamante,
cuivis
yalenti opem ferre, commendatam efle etiairi atcjiie etiam Qmnes quantum puto confehtient. Itaque efficituf > iufti belli caufam contra barbaros
defenfioriem ihrio£entiuni eflei Vehomicidas,
rumhaec quamvis difputata mbciliterj fi tamen
ad rerri parum: accorhmodata inuecooferantur
minimd \azniuntur. Gum enim defenfiqiftacum
vride nequddomidenfis damno adhibendaeft,
aut vitaj fipoflunctefnio fpoiiaribarbaripofluht
ifofe aur fubiecMone aliqua Cdntinefi/: tum verb
nullius eft rationis eps velle defendere, quorum
grauiqrcm perpetres caedem. Gonftat vetb co*
piofiflime >l?ello Indico plures infinitis partibus
abfumi quam vlla barbarorum tytannidei Quare
fi moraliter loquendum eft, yixpoterit, velpotius
nunquam omnino poterit fulcepti belli aduerfus
Indos Caufa iufta in defenfione innocentium cohlocari. Etenim quod & fupra admonui & fsepe re*
petendum eft, vaftationis Chananaeorum & reixa?
; Palaeftinae occupatae neque hanc commemorant
fandfci Patres caufam *, cum profedfco facrae literae
manifefte doceant nationes illas oinni fcelere
contaminatas,
neque etiama plurimo innocentium fanguine temperafle. In libro Sapientiae legimus ad hunc modum : Aut enifn filios fiios facrificantes, aut obfcura facrificia facientes, aut
infaniae plenas vigilias habentes, neque vitam,ne> fed alius
que nuptias nrundas iam tuftodiunt
alium
II.
SALVTE.
LIBER
107
gBuih pef !ihuidiam occidit > aut adulterans centriftat, & omnia commixta funt, fanguis , homicidium, furtum,& fi£fcio,corruptio, & infidelitas,
, Dei
turbatio,&periurium,tumultusbonorum
natiuianirhafuih coinquinatio,
immemoratio,
tatis immutatio, inordinatio mcechiae, & impudicitias. Ihfandorurri enim 1'dolorum cukufa,, om&fihis. Atquehaec
nismalic^hfaeftj&initiumj
quidem funt illa opera gentium , quae Deipopulum didicifle ex earum cohfortio Propheta dolenter meminit : Commixri.-, inquic > func incer p
. gentes, & didicerunc opera eqrum > '& ferulerhnc
; iculptilibus eorum, & facTaim eft eis in fcandalum. Et immolauerunt filios fuos,& filias fuasdae..moniis , & eftuderurit fariguinem innocentcm,
& filiarum ruarumj,
fanguinemfiliorumfuorum,
. quas facrificauerunt fculptilibus Ghanaan. Quae
cb fufius commeffiorata font, qub minus noftrorum barbarorum mqres fcedos, & fanguinarios
miremur , cum fciamus familiare id fuifle perper
tub nefariae idoiorum. cultura; , quae , vt fapiens
. dixit, omnium malorum caufaeft , & initium, &
finis. Ita demum intelligemus eas omnes , quae h
nonriullis aduerfiis Indos caufoepnEtexuntur, non
defuifle antiquis iuftis fub lege auc eciam fub
j) Euangelio agencibus , concra fui remporis infide. les, & barbaras nariones : fed nequaquam tamen
eas facis eile exiftimafle * vt bello infeltandas arbirrarentur»
CAPYT
so8 DE P R O C VRAND
A ikaoKVti
CAPVT
Quod
omniaiam
nonfolum
VII.
dcbello
diuina:
aduerfils Indo
fed etiam regia
lege frmentur.
pafurri jierfeiftuih eft, quddomhes be
HAud li caufas aduerius barbaros, quae noftrum
'
illos ingrefliim antecedunt, remouimus , yt vu
gari errore profligato putantium berieficij loc
ponendum eflei qubd barbaris pto agris § & libe
.tate pfaerepta, Fideffi Iefti Chrifti, & vitam hdm
, nibus digrialir reddarhus i quoruridam etiam pl
fapere volentium, quam paf fit > fentencia perip
eue refellatur > qui noftris ad illofum fcelera, v
cdmpefcehda > vel etiam plecterida ius faciun
quod fummae potius iniuriab tribueriduin e
aburide^vt Qpinotj apparuit.Hiric iarfi coniequen
efle videbatur, vt expqneremus,' quid illis facie
. dum fit > qui eiufmodi expeditiones in Indos
Cuti, fortunis potiti, & opera ac feruitdte mifer
r um iure b elli abiifi funt, quorum fupefftites fu
hodie qiidque non pauci. Ari potuerint excuf
ignorantia ?An fint reftitutioni obnoxij oirmib
"modis tum ipfi, turfi fes ipforufn , ad quofcuhqi
tandem deuolutae lliit ? Et quid remedij tande
in tanta perturbatione afferri queat ? Sed de
quanquam cft difficilis, & periculofa cenfura,'
men alio loco fi Deus annuerit, dicetur dpport
b
ne. Nunc vniuerfe,ius,&iniuriamindicendi
tra
S A L V T E. L I B E R 11.
I05?
pactamus: atque illud tanquam totius s.€tx caufa; firmamentum adiicimus, qubd curnin omnibus regnis Indiarum ram multa praelia commifla
iint, & tot nationes fuba&ae,;nullum tamen genus
Indorum fermtuti fubiecit regia lex, quin potius
Jndos omnes, & liberqs efle, & fuis rebus libere
vti declarauit,
grauiflimis poenis propofitis , iis,
quivelutiiure be'lli captos, fibi mahciparent. Imq
verb in pmnibus expeditionibus quae fiunt ,. fa-n
ciendaeve fuat., fiue ad nouas gentes quaereridas,
fiuead iam quaefitas, perueftigandas,
inuiolabili
lege fancitum:.eft, vt heque. noftri milites aggrediantur. non lacefliti: ;ad, vexandos , esedendbfve
barbaros, neque.illas yndecumque eaptos feruire
eogant. Qua yna. lege pleniflime demonftratur,
iiullum,belli ius; noftris ex quantayis Indofum
barbarie , & inhum.ariitate eoncedi.. Supereft vt
quoniam., &:diuinisv &.humanis legibus beliQ
laceflendi Indos omnis caufa fublata eft:-, hac exclitfa via. praedicandiEuangelium
ijs., quos arrnorumvisfubegiflet,,
perfequamur , an alius
aliquis aditus pateac ad annvwandum
genribus
Ghriftum,
CAPYT
Ilb. D I P ft O C V R A N D A IN.D OVRV-tt
C
Veterem
&
rationem
A
P V T
VIIL
Apoflokcam
Emngeli^ndh
non pojfe exaclk
feruari.
inHr harharos^
igitur modis, quantummihidilfgeriter cogitanci occurric,. ad praedicarionemTRibus
Fidei apud barbaros infifti poteft.'•:: quprum nos
tum sequicatem, tumprudentiam
expendere necefle eft. Primus eft,,vt more, & inftituto Apofto-.
ffeti eant praedicatores ad genlico, gratiaDei
tes, & praedicent Euangelium ,. omnLmilitafi remqtQ apparatu. Alcer,vc gentes nouas non adeancuii, fed quae iam fuerint principibus Chriftianis.
fubiecfae fiue per ius, fiue per iniuriam,iis demum
verbi Dei miiTiftri.. Teroperam fiiamimpendant
tius,,vt adeant quidem,,, & praediccnt Chriftum,
vbi nominatus. non eft >. fedtamen humarjis pra>
fidijs, & copijs adiuti, quibus ferucntur illaefi.Habent autem hae fingulae viae, proprias & commpditates, & difficultates fiias, neque parum diuina;
lucis expecetidam eft, vc intelligatur, primum, an
quaevis iftarum probanda, iffipfobandaye fit, tum
quae debeac CcECerisaiTCeponi, fiomnes. fequi non
vaeec, poftremo quid in vnaquaque pro.uidendum
fic Chrifti feruo. Prima igicur illa non dubium
eft, quin fic non folum ofncij, & aequitacis plena, verum eciam omni laude fuperior, in ipfo duce, & Apoftolo conuerfionis noftraj Iefu Chrifto
primiim
S' A IV T E. LI B E R II.
III
prlrnum dedicata, deiride in fanctis eius ApoflxH
Jis illuftrata, qui patientia fua, & eximia pauper^
tate potentiairt mundi vicerunt, de quibus Efaias
nrscinit : Conculcabit ciuitatem fublimem pes £Efai.t,6i
pauperis,grefliis egenorum. In quo genere Euan( neque enim dici
gelizandi prorfusEuangelico
aliquid maius poteft) primum confolationis eft
plurimum, ipfis Deimrniftris, quod vitam. casleftem inftituan.c, ab omni cupidftatis., & vidleh-»
tiaefpecie remotam,
idebque iucundam , & liberam. .Ipfe en.im dixit. Non te deferam , neque 2
Heb.yj.:
derelinquam. Et,Cum mifi vos firie facculo, & 'fi- jlUC XI:
ne pcra, nunquid aKquid defuit vobis ? Teftis
huius' rei locupl.es eft M. Francifeus nofter, qui
tanquam de alio loquatur, tantum diuinae voluillafua verebeaptatisj&.confolationisflumeriin
taperegrinatione in animuffi influere folere affir^
rnat,.vc CQgeretur a Deo petere,vt aut imbecillitati l iuberet fevi-'
fu3?p.arceret,autfiitadecreuiflet,
tam commutarei qubd tantam vim cosleftis dulcedinis ferre rion poflet. Idfortafle minusfacile
credenc homines: fed experciiciunc,
quid acci&
nemo
nifi
Deinde
ffufcic,
Apoc.i.
qui accipic.
pianc,.
tfus ipfe Euangelij merico fperacur vberior, vbii
verbis.ra6fca non diflidenr, fed exemplo fuo,manfuetudine , paupertate, henignicace ,ChriftipraedicaCQrYehementius pulfat animos, quam aures
quibufyis yocibus. Nihil Paulus audebat loqui l Rom.if.
eorum, quaeper illumnon efhceret Ghriftus.Adttiirabilis eft vira Euangelica, & oculos ad fe omnium animbfque ipfa houicace conuertens; cumque intelligunt homines non fua , fed fe quaeri»
[»:
|unc nefcio qupmo.do, & fe &fuaiiberitcrimpert.
tiuiTt.
iii DE PROCVRANDA
INDORVMtiunt. Poftremo. quicquid moleftiae accidit, quic-.
quid difficultatis & periculi,, mors denique ipfa
& quivis cruciatus,fi tandem defignetur in Chrifti militem, videtur ad illius gloriam cumulandam pertinercneque
cam in fugam vertere,quam.
palmam ofterre,& certammum omnrum ff u6tum
pretiofiflimum Triumphum Crucis. Quss cum ita
Fe habeant, plerique eorum ; qui ad munus dila-r
tandi EuangeHj excit/ancur > eam fbrtcm fcelicio-.
rem putant;,
vbi poieft.j vt dixi, EuangeHtim
Euangeliee prsedicari.Atque in ea re np.ri dubiuth
eft, qulnpr^clare
cumrioftfismagriaex.parceitT
India OrieiTCali aîmfit,
ih qua vere mqre Apoftolicq licuit intcr. tbt geiTtes Ghriftumânriun-r.
tiare Indis,Perfis, Arabibus,^thiopibus*Malauainfiriitis'aliis.
ribus, Iapponehfibu,s,Sinepfibus,:&
- rationem fi in
"Qqam ramen Euangelizandi
orbis gentibus a4
plerifque huius Oeeidentalis
amuflim tenere quis pergat, nihil aliud quam
arnentiae extremae damnandus fic *neque immeritb. Experientia ipfa omni exceprione fuperior
teftis rem abunde nipnftrauit-. ISI.amvcde aliis caceam >folaterrailla.Floridafemel,
atque irerum,
& tertib pacifice ad fe yeniehres pra?dicatores,
inauditos irididta caufa crucidauit;, •quod & Dorminicani probarunt,
& noftri plus fatis' expertr
funt. Itaque InftitutuiniUud Apqftolicum ybi teneri commode poreft, nihil prius, neque melius.
vtfere ino.rohi barba-v
Vbi'autemnqnpoteft,
non eft prudentiae , fpecie iuftiriae
riereshabet,
fandioris committere, vt falutem ipfc abjicias,&
alienam nihilo amplius compares. Mihi vcrb attentius intuenti in hoc inftituti
genus , dua?,
oc.currere
S A t V T E. L I B E R H.
113
occurrere caufae folent, ob quas Apoftolica illa
Regula, & forma inter has nationes terieri exa-.
&e rion pofle videatur. Vna eft fatis nota, qubd.
hae gentes ficut. beftiarum moribus vtuntur , ita
humanitatis parum permittant, fine fccdere, fine
ternifericordia, provr quidvis collibitum-eft,ita
mere agentes.' In hofpites , & externos nullum
cum ne ittter fe quiderii
gentium ius obferuantes
naturae leges fciant. Quamobrem qui horurri fe
rationi,' & arbitrio commiferir, pqterit is cum >
inire. Neque verb
&
crocodilis
amicitiam
apris
ab iftis Martyrium expectandum eft,quae fortaflis
eriifn pro Finon
tantum
diferimen
leuarec",
fpes
Keligione mdriendum eft.:
de,pfoChrifto,pro
fed vc vel fuauiores epulas de ce praebeas, quqd
Brafilienfibus, & Coti Septencrionali orae huius
orbis vulgare eft, vel ipolium praebeas bafbaris
elegans, vel dehique quia vifus es nunquam, &
1
i.Cor.li
quid in te fibi liceat,experiri iuuat. Apoftolipraedicabanc Chriftum Iudaeis quidem fcaridalnm,
geritibus autem ftultitiam, aliis fapientiam, aliis
cainen ratione agefigna qu3erentibus:fed.vtfique
bant: oderant verb ijlos propfer nomen Chrifti,
atque ita beatbs potius faciebat perfecutio j per
quam etiam mlro modo Dei gracia amplius dilatabatur. At barbarL, excepto hoc quod homines
fimus, nihil cogitant, imo illud quoque diu addubitafle non pauci comperti funt.Altera caufain
nobis eft, cuf Apoftolica praedicatio inftitui omnino Apoftolice rion poflit, quod miraculorum
nulla facultas fit, quae Apoftoli plurima pcrpetrabant: quorum fplendore & potentia freti, authoritatem dicendi apud quofvis quicquid placebat,
H
facile
jNpQRVM
H4 DE PR.OCVRANDA
A8.nfacile vendieabant.
Habebantur honrincs Di} ft-<
& 14. & miles,
atqueita caetera eorum paupertas,abiecHo,
ignobilitas , ineruditio faecularis, orrjamenro po-,
rius erarit, quam conceroptui & faftidiq, diuinam
& prudenter iam inde
eqrum vim admirantibus,
colligeritibus gentibus, quam eflent homines afv
feciibus fupenores , & toti pene coKleftes. Qupd
de Sergio Patilo Proconfule vifo prudente diuinas
commendandum
memoriae putarunt.
At noftri,
nunc temporisjcum talium operum majeftate fe^
fe barbaris admirandos > & timendos non praebeant, nihil reftat, nifi vtreliqua yitae inopia &
impotentia penitus cqirtemnatur,
neque agenerofo & excelfo animo fed amifera & aduerfa for-adeb Ciim fordidi
tunaprofe<5taintelligatur,atque
illiberalefque ifti maxima ex parfe fint, omnium
rerum penuria noftros confequatur necefle eft. Et
fi enim ob cibum Euangelizare
non expedit fed
line cibo camen Euangelizarinon
poceft. His acw
cpdicquod perfpecla hbftrorum hominum auaritia & ferpcia ita hae nationes perculfae funt,vt fibi
conceconfulendum pucenf, noiftris ybicunque
dirur , fine vllb difcrimirie interempris.
Non folum ergo fignorum vis noftris temporibus deeft,
verum' proiis etiam fcelera vbique feruent. Qno
inCerclufa ferc viderur
grauiffimo
incqmmodo
via ad primam illam penitus Apoftolicam Euangeliz-ahdi ratipnem : vt majorcs focietatis noftrae
fapienter edixerint, fpecie Euangelica; perfeclionis non efle tcmere arbitrio barbarorum , pra;diCatorcs Euangelij committendos.
Quandiu enini
porcorum, & canum focordiam, atqiie impudentiam agnofcimus,
nobis quoque a Chrifto Do'
minq
SALVTE.
LIBER
II.
115
UMthrj.
iniiio praeceptum exiftimare debemus, ne pretio- <*
fas margaritas fruftra mirtamus ante eos, qui&
eas cdnculcent pedibus fuis, & conuerfi diffumpantnos,
. .1..'.' .
C
Cur miracula
fiant,
- ' -'"-.
c-
A P V T
in conuerfione
nunc 3 vtolim,
1
....
i '«
IX.
gentium
a Chrifii
non
Fradicatorihm.
verb inter haec illud quaerere & ad^
MVltosmirari non temere folere animaduerti,
quid fit,quod noftra aetate in pnedicatione Euangelij,apud nouas gentes miraculorum illa vis non
fuis promiiit,qu3equeadr'
Marc.i6if\
cernatur, quamChriftus
confirmanda fiiper humana dogmata fingulariter
efficax eft. Nam & hationes innumerabiles funt,
quarum falutem Deo efle charam dubitare non
poflumus: & hae, fiquae vnquam aliae, externis fiBarbari
gnis & operibus prodigiofis fidem commodare
'
. aSt.i.%.
folent.
eftdici
Argumento
plufquam
queat,facile
'
mirabilis illa, & inaudica noftrorum hominum prim
Paulwn
\
peregrinatio in terra Florida, vbi ex immenfo, hoTnici'
naufragio quatuor illi homines tantum fuperfti-. dam,mox
' tes Cabeca de
vaca,Dorantes,
Caftillo,& quidam Deri dkebat, qnod
donati
&
alius, diuinitusgraria
curarionum
ope-r nihil lira Apoft.olica perperrantcs,homines
alioqui milk ftu ejfet
tares & profani, inter immaniflimos
barbaros- ;•a vifera.
per totum deccnriium non folum illaefi feruatfr
H
%
funt,
ii6 DEPROCVRANDA.
INDORVM
fiint, verum infinitas populorum cateruas poft fe
agentes, itinera ad id temporis inaudita confe^
ccre ab Oceano Ar6tico vfque ad Antarcticum
mare penetrantes., Qua in peregrinatipne, quem-?
admodum eorum fide digni commentarij habent,
propter fanitatum operationes vitaeque inrtocen-,
f iam tantum admirationls., & gloriae apud barba-=
ttos funt confecuri, vc prqpemodum adorarentur
non aliter
pro diis , & quicquid imperarent,
quam de ccelo .profedfcum acciperetur. Qua; res
abunde monftrauit., vt eorum etiamquidam
b%
teris prodidit, quam. eflec facilis , ac cerca via ad
conuerfionem gentium harum-, vita: innocencia,
praefertim fignofum fplendore de.corata. Quid cis
fe/cqntinere,,
gd ? Cur putamusExcelfidexceram
neque quod facillime pofeft, gratia miraculqrum
tot populps ad fidem tfahere ? luuat interdum illa
Prophetiea oratione, exciamare ad Dominum,
%ecl.}g. MifererenoftriDeus,pmnium,
& refpice hos, &
tuarum , &
oftende nobis iueem miferationum
immitte timorem tuum fuper gentes , quas non
exquifierunr te , vt„>cogno.fcant., quia non eft
Deus nifi tu , vt enarrent magnalia tua. Alleua
manum tuam fuper gentes alienas,vt videant potentiam tuam. Sicut enim in confpeclu eorum
faneclficatus es in nobis, fic Iii confpectu noftro
ficut &
magnificaberis in eis: yt cognofcantte,
nos cognouimus , quoniam non eft Deus praeter
te Domine. Innoua figna, & immuta' mirabilia,
glorifica manum, & brachium dextrum, & reliqua. Atque haec fane oratio huic tempori, &
nesotio non alicna videtur. Verum cur tnnra fignoruffi parcitas fic.cum vidcatur tam cile cfiula
ncccfli
IL"
SALVTE.
LIBER
iif
Etfi enim
rieceflitas , merito cruciar animum.
Apoftolica tempora. vberiore Spiritus Sacti dono
ditata funt, & Spiritus .primirias habuerunr; tamen ridn ftatim cum fjecul.o illo? primo euanuit
poreftas fignorum. Eeclefiaftica: hiftoriae liarrarit
ternpore Gdnftantini Magni totam ibeiiam Pro, uinciam, quae eft Armeniae proxima, Chriftianê
mulieris Captiuae opera, & fignis, ad Chrifturh
eife conuerfamj
Legimusin hiftqriis Angloriiiri
quor & quam magria pei- Auguftinum , & Iuftum, & Mellitum, caeterofque monachds miraculaChriftus ediderit > & magtii Gregorijin. haG
caufa reftimohium renemus , quod gentium falufi Deus tanta indulgerer. -Cur ergo noftratemporadefercafuiic,
quib.us canta orbi.s pprtio iri. notuit, vt cum ea Ariglia vniuerfa fi eonferatur,
vix ddffius exigua ad ingentem vrbem futura fit?
Multos ergo, vtdixi, adhunemodum
fecum cogitantes , pia hoec.neque indocfa quaeftio cenet.
Mihi verb illud Auguftini opporcune occurfit,
qui curn eommemorafler
pauib anfe, diuinaih
vocationem interdum fignis exteniis aliquando
interriq potius impulfu fieri, mox adiungit, Hxc
autem vocatio quae fiue in fingulis hominibus,
fiue in populis, atque in ipid genere humano per
temporam opport-unicaces operacur, altse & profunda; ordinationis eft. Quis enim cognouit fenfum Domini ,'aut cum quo iniit -confilium ? Populum Iffael fibi charum , initio de feruitute
yfigypti Pharaone toties profligato irigentibus
prodigijs eripuit: eundem populum lorige poft
de Babylonica
captiuitate patria: reftu/uk. non ifa
«nagnis operibus perpetratis : illic quidem per
H
3
Moyfcjn,
Aug. Ub
8}. q.
q,6%.
Efai.Ô,
EXO^.14.
Il8
D E P R O C V R A N fi A I N D 0 R V M
Agg.x.fr Moyfeli j & Aaron *hlc
per Zdrobdbel & fefuri
x.
Zach.l. ._riecjue taffieri mirius fe mirabilem praedicari vul
$.Efdr.j. fecuhdo ifto reditu quam primo illo ihgreflu i
terram promifSqois. Proinde Hieremias loquitur,
Hier.l6. Ecce dies veniunt, dicit Domiriusi& rion dicecu
vlcra, ViuicDominus,
qui eduxit filios Ifrael d
; terra
Êgypti, fed viuit Domirius > qui eduxit f
lios Iffael de terra Aquildnis, & de vrtiueiils Ce
ris ad quas eieceram eos. Cul rei non diflimil
ffiihi videtur, qubd Ecclefiarh fuam oliffi in ipf
Euangelij cutiabulis >mulcorurti fignofuffi & ya
riorurn charifmacum copia congregaueric, ean
deffi modo de gentibus hori minus mirabiliter
mirabilium parcitate colligit , diuerfa tempor
fecundum altiflimas fapienciae fuae leges diuerf
racionibus adminiftrans.
Attamen in re obfcura
quantum fapere datur,nonnihil etiam f acionis in
iienire poceft huffiana cogitacio,
modo fbbr
Efhef.}. quaerac, in charicace primum radicaca & fundaca
vc poflic comprehendere. Ac ffiihi quidcrft aliqup
ties ifta animo repecenci cam perfpicuae diuerfita
tis Inpbteftate fignorum, illa occurrere caufa f
let, quod prifcis temporibus, omnino neceliari
fuerint, noftris non item. Etenim fides myfterio
rum fublimium omnem humanam rationem f
aftruenda tuuc erat apudhomines
perantiuffi
maxime ratione fua cuncca meciences > & ad fo
tos calculos reuocances , Graecos, inquam* atqu
Romanos,caecerofque illamaxime aecace fapfent
huius faeculi florentes.His quoffiodo per hofnine
paucos,ignobiles,imperitos
perfuaderi poflet>d
ctrina omnibus humani ingenij viribus validifl
l.Cor.z. me obfiftenss-quam proinde ftukiciam Dei Apo
ftol
LIBER
II;
SALV.T.E;
ii|
#olus vocac, nifi diuina quaedam , atque inelu6tabilis euiciflec authoritas , conteftante Deo fiHeb. t?
&
variis
?
charifmatibus
Quqd
gnis, &prodigiis,
uCdr.il
Pattlus
etiaffi
Apoftblus faepe cornmendat. Sermb
meus, inquit _ & praedicatid mea.nqn in peffuafibilibus htimanae fapieritiae verbjs, fed in often-r
fione fpirirus & virtutis, vc fides veftra iiori fit in
fapientiahqmiritt.mi.fed ih virrute Dei, & alio in
loco.., Qui, praedeftinatus eft filius Dei in v.irtute Romlii
fecuridum fpiritum, fandtificationis
e;x,refurre.<etione mqrtuorum Iefu Chrifti Domirii noftrii'
per quem accepimus gratiam & Apoftolatum ad
obediehdum fidei in orrinibus gentibus, Ica religio Ghriftiana _ ybi hurnana praefidia proriiis abAt noftfq^
crant; diuinis eft fundata miraculis.
rum tempqrttm lqnge alia ratio eft. Nam & ij,'
quibus fides arinuhtiatur,, omnibus rebus inferiores fitnt, ratione , eultu ,, autnoritate : & ij>
qui anriuntiant antiquicace religionis fu3s, rnulfitudine fuoruffi > irigenio , elegantia, csef etifque
copijs ad perfuadendum fuperiores funt,- & abunea funf,qu3?
dant. Neque barbarorumingenia
;fidei difiicultatibus, terreantur, cum a maioribus
iuis obferuent ipfi longe incredibiliora.Ac reuerar
fi Chriftus ahnuntietur, vt opus eft, obfequentes'
& ad credendum faciies fefe exhipehf.. Denique
quid ffiagnbfum figndrum Confirm.atjorie opus'
eft, vbi potius defideratur acutior intelligentia>
quas altitudinem do6trinae noftrae aliqua curiofitate difquireret ? Vnum illud his gentibus huic
houo orbi potentiflimum,
& ad Fidem efEcaciifimum ac pene fingulare miraculuin neceflfiriurtf
eft, mores eum Fide congruentes. Hoc & abuncje
'
H
wfficity
4
i.Ccr.1,
ebryfho,
(i.int.ad
Corinth.
iio DEPROCVRANDAINDORVM
fuftieit, & omnibus concefliim eft, modo vclint.
In hoc argumento eXplicando de fignoram raritace, mirifice verfacur S.Ioannes Chryfoftomus in
epiftola priori ad Corinthios cractans illa verba
Apoftoli, vt Fides veftra non fit In fapientia hominum, fed in virtute Dei. Ac primum quidem
monftrat figna Euangelieae praedicafionis initio
patrata Fidem non illi folum faeculo, fed & futuiis peperifle. Si enimllla tunc peradta creduntur,
certum eft, do6fcrinam., cui corifirfnandae adhibejbantur, diuinitus,efle profe6fcam &iiTfpiraram,fin
autemhiftori3e,ac veritati fignorum minus'gentilis credat, at longe omnibus fignis iriaius eft, homormines paucos,ignobiles,illiteratos,omiiibus
talibus exofos toti orbi perfiiafifle Religioneiii
& omnibus affedfibus
adeo intelledfcuarduam,
oppoiitam, quamneque ratione firmarent, neque
potentia defenderenr, neque vifibili aliquo praemio perfuaderent.
Non ergo Fides iam fatis fundacamiraculis,nouis
indigec confirmari, quin pptius vcilius efle aflerir fignis nunc carere , quoniammaiorismericific.Poftremo,id
quodde vitx incegricace ad fidem conciliandam Euangelio
admonui, adeo Confirmac, vc dicac, Qubd etfi in
prsefentia figna viderentur, quis ramen perfuaderet?Quis externorum aures nobis accommodaret,
cum tantopere. increbrefcar malitia?Etenim probata Chriftianortun vita maiorem apud multos
authoritatcm fibi vendicabit, quam figna. Siquidem hsec apud impudentes , & malos homines
Vita autem pura,
malam concitant opinionem.
etiam ipfiim Diaboli os maiorem in modum ob-r
frxuere poterir. Haec ille. Quibus ego addiderim
inter
S A E V T E. L I B E R 11.
I£I
inter Apoftolica figna ad fubitfgandum orbemih
obfequium Chrifti hoc maximum exritifte. Si- i.Ccr.ii2
<ma, ihquit Paulus, Apoftolatus rioftri fa6fca fiint
fuper yos :-iri omni paticntia in fignis, & prodite,quid loquatur,
giis,& yirtutibus.Vidcobfecro
vbi inter figha Apoftolatus primum locum tribuit Pacienciae , fecuridum miraculis , & prodiliTheft.
giis.Atque ad TheiialonicenfeslIpfifcitis,fratres,
intrditum noftrum advos , quia non marhsipit,
fedante pafli:->& contumeliis affecti, & caetera,
vbi qualis fuerit vita,qui mores,quaffi ab auaritia,
ab adtilatidne, a faftu omrii remoti, id verb pro
certo,& Infuperabili veritatis annutiatae teftimoT
nio proferc.Sic yitapura,& irihoeesjin Chriftlpr§dicatdre: & haec fignoru omnium vim obtinebit.
C
Quod
rum
etiam
A V V T
exiguo
X.
merito
, fignorum
parcitas
ex
attrihuendafit.
parte
Pradicatoaliqua
fi qtiis praeter allatam racionem , amQVodplius "adliuc requirac , accipiac eciam akeram.Miracula quidem eciam perhomines a charitate Dei alienos effici pqfle,notior res eft,quam
Vtlongaprobatione
indigeat. Habes Paulum di- i.Cor.iif
centem,fi habuero omnem fidem , ita vtmontes
autem non hjtbuerb, nihil
transferam,charitatem
fum. Habes ipfum Dominum perfpicue docentem.Muki dicent naihi in jlla die, Nonne in no- . Mat.7. .
mine
112. DE PROCVRANDA
INDORVM
minetuo propherauimus ,.& virtutes multas fe-s
dico vo-?
Aiuguft. cimus ? Quibus ipfe refpondebit,Amen
lib.%\.q. bis,riefcio vos: Difcedite a me
operarij iniquita-.
q-79-fi*' -tis..
Qup in locq Bafilius Magnus , & author
de Ecclefiaftieis dogffiatibus ferio monent yitas
potius fidendum efle quam fignis,quod his incerdum eciam peceatores abundenf. Nam & illc iri
Luc.9.
Euagelid daemohes expellebat,qui Ghriftum riori
fe liabeiir,ramen
Haee quanquamita
iequebatur.
noh dubiuin eft,' qtiin ff equentiflimum fit, & yefixum , ,yt quq quis fide & fandfcitate
lutllege
magis emiiiueric eo aptius inftf umentum ficper
quod Spiritus fandtus tam praeclara opera perpe-;
tret. Vix enim inter multos vnus occutret,
qui
vera fignorum gloria clarUerit , quihon ideni
egregia fide opus Domini operatus fit. Cum
ehim Apoftoli etiam femicin6tia ac fudariamagna in oppreffis peragerent, fcaeuae cuiufdam filij
viribus maiora conantes, etiamfi Chriftuhi intiocahieniufte
carent^, & Paulum commemorarerit,
fibi 3. malignis fpiriribus refponderi,
audierunt
A%.\9
Iefiim nouimus, & Paulum fcimusrvos verb qui
eftis?Quo fa6to nos admonitos fcriptura voluity
etiamfi Chrifti jiomen ad profligaridos hoftes ex
eorporibus humauis fatis potens eflec, feA tamen
malorum meritis
impediri
faepe rem cahcafn.
Quid ergo mirum, firarailla ,"& admiranda ceftimonia aufugerint, fi figna noftravt eft in Pfalmo, non videamus, neque fitProphera in rerra,
vbi Fides exigua eft, vbi charitas reffigefcit y raanimi cum; corporufque omninq eft,quiparem
re curam gerat, & celebretur ille pro fandfco, qui
fav
paulbft-udiofius pueriles carnis illeeebras ,&
1
culj
IL
S AX V TE."LlBER
1*3
tuii vanitates ab fe abdicarit ? Equidem nQn
dubitb fi illa priorum prifca fides, fi piefas ,-fpiquin prifca etiam
ritufque feruor ille rediret,
oculos ih
opera fpectaturi eflemus.Conuertaffius
iioftri fieculi hominem B. Magiftrum Francifcum, virum Apoftolicae yitae, cuius tot, & tam
magna figna referuntur pef plurimds _ eofque
iddneos teftes > vt vix de alio^ exceptis ApoftdlIs>
plura, aut rhaiora leganturV Quid "M; Gafpar,
aliique fbcij nbn pauci ih India Orientalij quantam diuiriae magnificenriae laudem riouis eohueftendis pdpulis operibus admirabihbus pepererut?
Quod in aliis iacrorum Ordinum virisperfpe6fcum etiam eft, & in noftra quoque Occidehtali
Vere hiiffiilibus Uc.tii
India non omnino inufitatum.
dar gratiam Detis. Atque vt eos canales infun- i. Pc/.-f/
dendo liquori fapiens artifex eligit , qui neque
comminuti,
neque vitiati aliqua ex partq fint,ne
humorem infufuffi', vel riori tranfinittant
quo
dportet _ vel propria affc6tione corrumpant :ita
profeclto Spirirus fan6tus ad fuam potentiarfi, &
cius puritatis yiros,afque
declarandam,
gloriaffi
'
humilitatis afliimiCquinihilfibi
fumentes,toCum
Deo cuius eft Qmne ddnum p"erfe6fcurri, &faluti
proximorum fyncefe refundarir. Quod quia magnum, & rarum eft, ira fcilicet, Deo efle fidelem , vt neque in magno , neque in paruo Dei
gloriam fibi quis fufturetur , idcirco rara eriam;
fiint calia dona. Si enim in iniquo mammona in- Luc.iS.
fideles eftis, aic vericas, quod veftrum eft, quis
credet vobis ? Hoc profunde fignificaris , quod
qui etiam de puerilibus> & fsecularibus fuperbimu$, de opibus>de gehere, de e|?egantia, quod
vocat
ii4 F)E P R d C V R A N D A I N ri o R V M
vocat iniquum mammona , & alienum, quu
vere, neque noftrUm eft , neque iufto dignum,
quomodo non magis intumefcemus , fi Jpiritu
dona illa magna , -& praeciara noftrae fidei com
mittanttif ? AtqUe has ego duas praecipuas eil
caufas reputare foleo in raritate fighorUm : & a
terain diuiii32 efle iuftitiae , alteram fapientiae
quibus fupreffia iila , & inexhaufta poteiitia
quodammodo cbhibetur , arque libratur, ne f
fecundum diuitias fuas effuiidat.ln omnibus ver
bonitatem fuperexcedciite confiderare licet,qua
etiam hoc ipfum quod minus praeftare ,atque in
dulgere videtut , ad homihum Certam faluten
aceommodat, atque cohuertit. Ipfi gloria iri fie
cula. Ainen. -'
GAPV
T
J)e Prtfdicationeinter
iam
XI.
eos qui Fidem
receperunt.
't
morem illum Apoftolicum Euangelizandi vbi nominatus Chriftus non eft, vt om
IGitur
nium beatiflimum , vbicumquc licet , retinendum efle , vbi id vero minus conceditur propte
velhominum
, faltem
malitiam; velregionum,
fufpirandum, & quoad eius fieri poteft, imitan
dum, fatis , vt reor, monftratum eft. Sequicur v
de eo praedicandi genere diireramus, in quo au
ditores iam vtcumque Chriftianos oftendimus
&legibus noftris fubie6fcos. Id quod eftmodo
yii tatiu
S A L V T E. L I BE R II.
IZ^
vfitatius, proprerea quod non tam nouis regionibus inueftigandis , quam olim f epertis excolendis,, magis inuigilare hominum ftudia ccepere.
Qiia in re duo praecipienda videntur. Vntim, vt
Principum ciuili iurifdidfcioni minime refiftatur.
Alterum.vt in Ecclefiaftica cura religiofe, & ma^
Nihil perinde inftra*
. gno animo perfeueretur.
c-tioni, & faluri Jiidorum nocere compertum efta
& malignam poteatque peruerfam quandam,
ftatum temporalis , & fpirirualis concertatio-'
aut quoquomodo ofnem, aut imminutionem,
fenfionem. Atque, vt de caeteris modo magiftra-*
tibtis faeculaiibus raceamus , certe grauiter errant quidam fpecie fortafle pietatis , ius regium,
vocantes in dubium, qua>
& adminiftrationem
rentes interdum,, quo titulo, & iure Hifpanidominentur Indis ? Num haercditario iure ad nos
deuoluti firit, aii bello iufto fiibiecti ? Quae fane
vt adminiftrationis
Indidifputatio eb pertinet,
cx, vel tollatur , vel certe debilitetur authoritas,
quanta fit futura perniquo femel fi gradusfiar,
cies, quae perturbatio rerum orrinium confequa.-ttir, dici vixpoteft,
Neque verb id egomodb
bellorumque
geftorumra"fufcipiam ,vtbella,
tiones defendam,
atque omnes illos fuperiorum
Illud religiose & vtiliter
temporum turbines.
moneo non oportere in hac caufa amplius difceptare, fed veluti praefcriptum iam fit, optima fidje
agere debere Chrifti feruum. Neque alia fubtiliorpetenda eft caufae euittio, quam qubd, vt de^
mus quam maxime peccatum cfle' in vfurpatiotamen neque refticui iam
ncdominatus
Indici,
poicft ( cui enim ,. aut quibus modis?) nequcii
maximc
Cent.
Tcl. 4.
€.yt.d.
45. Dt
ludt.
Epif.,0.
*i
Bpzifa'
Rom.\>.
Tit.,.
l.Pet.i.
Mat. iiMatt.17.
Lue.}.
AB 10.
xi.6 DE PROCVRANDA
INDORVM'
maxime poflet, Fidei Chriftianae femel ftifceptas
cuidens iniuria, & periculum,.id vllomodo pareretur. Nam etfi irifideles ad Fidem profitendam
cogi violencer ab alienis praefercim principibus,
gi-auiflime dereftacur , &
diiciplina Chriftiana
ipfa religfonem femel,
prohibet :eademcameii
nullo mododer,
iiueiure, fiueiiiiuriafiifceptam,
ferendam efle , & -delertores cbercendos efle feuere decernit. Qtta de re extant Patrum antiqua
decreta in Coneilio ToletanojOportetjinquiunt,
vtFidem eriam,quamvi,vel
neceflttate fufcepe-v
runt, tenere cogantur,ijenomen
Dqrriini blaf.
phemetnt j & Fides, quam fufceperunt, concempcibilis habeatiir. Plus enim habet iuris , vt Au-.
guftinus cenfet, quod in eis Dominicus charaClrefagnqfcicur. Adde, Cquod fubdicorum non eife
fed honorem pocius omnemde-.
iftaexaminare,
ferre Pfincipibus.
Cerce Caefarum dominatus in
orbeminue6fcus, fi quis exadfcius difcueiat, maxima cx paite cyrannicus fiiic, neque tamen Paulus, & Petrus eorum potentlae refiftendum dqobedienciam ac
cuerunt, quin pocius honorem,
tributa reddenda diligenter praecipiunt , idque
non folum proprer iram,fed etiam propter conA
cienriam. Ac licet aliis gentibus itire aliquo imperarent Romani , at in Iudaeos iniuriose profe6to irruerant: tamen Chriftns Dominus,
neque
eenfum, neque tributa reprehendit,fed foluit ipfe
quoque libertate fua n.on vtens, cum eflet filius;
fiimmi Regis. Et cum multa in Herode Ioannes
tamcn
Baptifta acritcr obiurgarer , pdtentiam
imo verb milites ftipendia
.nunquaih increpuit,
illeRomana,
qualis eftin Actis Apoftolorum\
Centu
S A l V T E, L I B E R II.
llf
& magnaGeiituriq,rc,6fce meferifanxit.Deriique
iiun opuffi & Regnorum maxime iura,cum fa:pe,'
per Iriiuriam introdudta fint, tamen videmuslh"
lacris literis in principibus fua Impcria conftare,
^&fubditos obedientiamdoceri.
Igirur fiue iniuria vfiirpatus fit dominatus Iridicns ;, fiue quod
niagis exiftimandum, & praedicandum eft,quahtiim atfinet ad Regum adminiftratioriem, iure &
ordine,riequaquam expedic tndoruin admihiftfationem, quae illis vciliflima eft ad falutem aerer- .
Hocfibi
naffi,Chriftianisprincipibusderogare.
cum periuaferic Euangelicus operarius , poteric
& ferupulolnhanc
fine vllaoftenfidrie,
latiflimam fegetcinfaleem mittere : &cam de falute\
iriddrurh, quaih illds adminiftrantium iii Ghriftd
cbgitare, afque dpetaffi fiiam omneffi impendefe:
ndeliter,irigreflurus fihe dublo yaftifllmam quandam fyltiam >mulcis quideih aiperiraribus hordbilem, l^dtamenfemlicatiEuangelieaeedrnnio-T
sdifliffiam,modd zelusDei vigeat, & tQierancia
hon defic cum fidttcia coniuiicta. Ecquoniam,
quod ad capuc alcerum accfnec de Ecclefiaftica^
conferuanda camin noftra& rellgiofadiiciplina
Indos, vbi iamFidesChrifti
ces,quarninipfbs
fitfcepta eft, prolixiorem orationem defiderat,
tra6tanda res eft vberius confequentibus libris.
Modqillud maneat, vtinmilitari
difciplinares
hahet, non re6fce prouinciam aliquam expugnari, & in ditioriem fedigi, nifi dedudfca colonia, &
praeiidio impofito , gradus figatur,ira profe6tb in
|iorum infidelium conuerfiohe, nihil fperandurh
cfle 1'ucri, nifi obfirmato animo, iis corripiendis,
ihftruertdis , atque ad perfe6tum vfque promoeendis
INDORVM
iz8 DE PROCVRANDA
uendis confilia , curae, conatufque omnes admoueantur.Neque enim repente quicquam legitima
incrementa fiifcipir.
CAPVT
De
expeditionihus
candum harharis
XII.
neceffarik
ad prddi-
Euangelium.
conftat aiitiquo , & Apoftolica
more noh- pofle plerofqne infideles obiri,
QVoniam
& debellari barbards prius, vt mox domiti relir
gionem Chriftianam recipiant, multis ^ & magnis;rationibus
peruerfum efle monftrauimus,
non-exiguae oecurrere videnrur auguftiae, quonam modo , & via verbum Dei ad nouas nationes peruenire queat. Sed quia omnibus gentibus
prae-dicari Euarigelium qportet fecundum Saluatoris praeceptum , & prsedi^fciqnem, & nulla eft
hominum portio , quam incurabilem reliquerit
fummus. conditor, colligitur, nouo aliquoEuangelizandi genere vtendum efle , nouo quoque
hominum generiaccommodato.
Vt cnim barbari , veluti mixta humana & ferina natura conftant, vt moribus rion tam homines , quamhominum monftra videantur, fic quae cum illis inftituenda ''eft confuetudo , partim humana & li~
ber£ilis >partim fubhorrida, & ferox fit, necefTc
eft, vfque dumnatiua illa fua feritate dcpofira,
paulatim manfuefcere incipianc , & ad difcipliriam humaiiitAlcjrique traduci. Non igiturnegligenda
SAXVTE.
II.
LIBER
iz^
gllgenda eft accurarior de expeditionibus traofatio, quibus , vel incognitae nationes explorantur, vel iam explorarae adeuntur,idque faepius na-.
uigatione prolixa> inrerdum terreftfi itinere.
Quo in vtraque genere in hoc Occidentali orbe , atque Oceaho Aiitar6tico nduae quotidle
gences , & hucvfque inauditae occurruni-> qua- I
rum falus nullo modo eQntemni potcft. Simul
crgo proficifci oportet viros rnilitares > neeeflaria humanae virse praefidia intam lqnga, tarnque
periculofa peregrinaripne ferentes , fimul yita^
aeternae praeeqties , oaftris Chrifti militantes:, vt
diabolica tyraniTide captas animas Deo cxpu>,
grient. Id ica coniun6tb qificio, qportere fieri>.
honfblum ratio docuit,, ycrum ipfa iam lQiigo
yfii comparata experiehtja.. Quare fi qua fpes eft
falutis barbatorurrt ^ in his certe expgditiorii?'bus pofita eft. :D„equibus; primum quod ad mi-;
Htiaelegesfpe6tat fecundumomniumfiipremaiii
Dei legem ^diceiidumêrif: deihde quod.ad prae-r
4icatioriem conuerfionemque
genrium. pertinere i.C$r.i%
arbirrabimur., Prius enim quqd anirnale eft, deinde quod fpirituale. 'Fria igitur quaeri pqfle yidenrur, Primurn qiiq,iure, quaye ratiqnenqu«E
expeditiones in barbarorum terras fufcipiantur::
tum quid in iis fas.fit agere noftrisjpqftrerno quiV.
bus iniuriis lacefliti Chriftiani ppflint fibj barl?a?.
'
.
iqs fubiicere,,Yelbelloyelyi.
Xi
QAWT:
$©'
Quo
DE PROCV
iuye
R AND A IND O R VM
C A E VT
XIII.
Chrifliani
expeditiones
b#rha?orum.
pojfiniinregna
fdcere,
igitur barbarqrum quo iure Gjiriftia-r
ril adierint, adireve poflint, fi quis ex me.
REgna'
quaerat, faclle fefpohfuriis fuiri hori. alio dpus.
eflequam ipfd conririuni natufae , quQd.fidmiiTes
finti Peregririafi euivte quqcunqiie fas eft : rie-;
fas vefb hQfpkem pacafum , rieque laedenteiri),
exeludere.
heque. fuipe6tuffi.''i commuriifQld
Quarhobrem leges illae Ghinenfium, qua; capitis
fiipplicium in hdfpites iniufla Regls venientes
&ab qmnihuftatuuht, iniquaepfofe6tbftint,
shanitate alienae. Namvt nihil aliud, ;certe innatusarnor noua difcendi, acque; experiendi, ius
cuique facit, vt f emotiffima; quaequV, filibeat,
huqculis , acque animo ltiftret, quodadferum
manarum,' atque etiam phyficarum prudentiam
SZomerus
hon parum eohferre ceniuitPdeta , quifagacif-;
4.'.'
tmtto
fimiviri laudes exqrdiensiOui nlbres homihurn,
Odiffet,
<vtverttt inquit, multorum yidit, &Vrbes. Itaque hoftibus tahquam poeiia dignis aditum ad nds 'praecluHoraissu,
dimus, caererisnon item , nifi mericb iniufpi-cipnem yeiiialic, Iam verb mercafufae arcis hoc
proprium eft, vc quae apud fuos abundanc, defeianc ad externos , & quihus viciflim illi circunIca eniin communis 110-=
iruunt , reportenciiiis.
ftri
author mprtales
omnes inter fe focian"" generis
"
dos
SALVTE.
LIBER
II.
rji
dos, & quadam comffiunione in officio retinendos exiftimauit, fi fibi eflent viciflim opportuni,
& commodi.Atque vt in hominuffi ingeniis alips
alia curare cerniraus , vt hic ealceos paret,
ille contra domum aedificet, ita ipfas orbis terrarum regiones fuo quoque quodam feedere coniunxit, duni refum aliaruffi aliis atqueaiiis feifa*
citatem; attribuit , nec feelieitatis humanaeefle
";-<.:i
cenfuit, quqd ille cecinit:
VirgiU
!.'-;:«
Omtiisferetomniatellits.
Auri atque argenti haud fcio ari ditibr vlla x&>
aliartim
gio poflit cdneurrere hoc ipfd Piru,
penepmriium
ferumdlimfumffiopere
indigente. Alibi ffietalla, alibrgemmae abundaric, alibi
ligria , piper, hetbae medicinales, laiia , ferica,
arcificia, & id gehus fexeeiita;; Quj ergo c6m±
moditatcs fiias , riauigahtes auc peregririances
apud extefos quaeruiit, iliis vicifTim ycilesfucui:ri, operaepfecium faeere quis nori videat ? At
in iftis ,; diCet aliquis, eupidicas pocius regnat,
& immoderata fapa,citas, ficut & illis; aliis peiv
riiciofa faepe curiofitas aut oftentatib, potius,
quam vtile aliquid difcendi epmmunicandiye
ftudium^ Ne.que humariitacis, eft officiufh;,; fcd
auaritiaefitis,quaferunturi
Quis hoc neget? At
modq non quid vitiofitas liominum habeat,
fed quidipfacommuriisvtilitas.coric.edat.,
exLicet- ergq , lieet fine; vlla dubipendimus.
tatione. barbarorum fines penetrare , idque fi
renuant nulla vel aceepta vel meritb. expe6tata
iniuria, iniqui fiint. Verum liis fepofitis: fationibus, quas habetipfa natura communes, eft omhino fingularis qusdam caufa Chriftianis,
& ab
l i
ipfq i
Matt.ie.
/-
\
rAr_ftot.
5.tol.e.j.
$•- • ,
hfc D, E P, R O C V R A N DA I N D Q R V, M
tpfo omniuffi cdndifore ius conditum , vt quas
a Deo didicertint , doceant ipii caeceros ffiortaleS ', quorum falutem optafe & quaefefedebent.
", &'
Cîfergo"dixlt ,'Ite' irimttndumvnitlerfum
prffidicate Eualigelium oriini creatdrae ,' is certe
aditum liberum quocUrique teiTarum aperuit,'
qfiem; quiiiQbis,pr32cludere veliht, & fiimffii Del
Iriauditos afef eleganf',. ndti
pfaecbiiesaclegatbs
iblumcbhtfa- falutem fuaffi facefe" putandi funt>
vefuiri cefiam irifighem 'Chiiftiana; Reip'. contu-'
meliam irtdgare. fQubd fi barbafi pfa:di'cariorie
n'cEiiarigeii.ca comffiohendi,cxcitand:iqucift.irit,
que id"fieri.viiius, & aftSSriusSaeerdqtis jperegrinatioiie' "pefhiitcit?,'velIpfbrurhIhgeniumJferox,
#e\ regipnumimhiehfadiftahcia1,;rieeeflariqpraejGdid deftituta> perfpicuum, eft ebrnpl uriuiri fi©mfnurfi iCsetii, & f erum, 'QpportUnafuffi apparatu
opiis: efle ::qu3> farieduo ,in ExpeditiQriisratipne'
> , fiue
edncirieritur. NquasîôfiuejBxpediriones
vdcabuld appe^
prdf?6tibhes4,:fiiieaiiofheHus
ad Ihddrum f erras;;i3i
:cdnui6fctunque explqrahdufn,''
efle pequifktis, & officif plenas,figehtis Ipfiiffi per'
fe lêtctui >fatis 'ex'his'perfiiafum puto. Arifto- .
teles qhidem^ in Polif ieis. fuis, PeregriiiishOh admodum; fauefe videtuf. Seditidnes, iiiquit, con-:
doiiec ih earidem' fimul <corif->
citatpefegrinifas,'
*
pirationcrn ;d.euerierir; Qtmproptef" quicuiique,
vel. aduenas, om-'
adhtic ihquilihos' lufceperunt,
docuffiennes fere;:feditipnib.usiacT:ati:funt,cuius
Caecerum & fi
ti •exempla"pldrima'"accumukt.'
recte acr. -perfecte Inftitutis' ciuicatibus pefegrir
rioruiri t-urba merifb fufpe£t*a efle debeac , ac
proinde purgatib aliqtia iufta fit, tamcri " barbaro-'
rum
; \.
{•"
;;' »•."•'•
' .
S A L V T E. L I B E R ::. I L
fjj
fum alia lorige ratio eft,.quivelobhoc
ipfumexvteorum Refpub. re6te eonftifernisindigent!,
taatur;;, imoverb vr- pqfllnt.eo. nomine dignam
habere Rempub. quippe cum ferarum magis. riadfociecacem iegefque.iiatu vitam agarit,quqs
turae accommddacas attrahef e ,. & reiu6tantes
quodammodq compellere ', feclufa tanien iferui,tute, & caede,, pdtius dffieio aflignaridum feft,
Certumhabuit PhilofQplTUSyyt Artjfotx.,
iQuqdyfqueadeo
barbaros hdmiries' parere rioieiTtes , bellq etiam Poh(.$«
domare, iuftum natura decefriat, qiiodiios Ita
temperamus ,- yf capi rquidem > aut...caedi., aut
.profligari barbarps fiequaquam.ifinamus i prq-r
pterea qubdnaturalem
feruitufemiTuHajmagnoi*
cimus, fed.Caffieh melioribus., & fapientidfibu-s
;pro fua falute docendos ac regendos ' , ' hbri iljj*;
• J.: ;
'..
beraliterxonimitt-amiisi
"
CA:P
JQuidin
VT
xiv.;v;;':r;:
terrisharhardruml
- ...•
thufiidnisMceai.
;— -'- . '-' -'.
^, -' T- ,* • .-.• -:; .-•:..,
c
ea
omnia, quae huic
cqnfequehs
^TTNdefit
•,V fini hqnefte praefcripto. neceflaria lunt, ipfa
lege iiacurae, & Chr.ifti, rioitris apud illos liccre, i-mb verb ctiam expedire. , mpdbid
quod
fed in hac maxime caufa ferybiquequidem,
uandum eft, modus. adhibeatur,. yt he qitid. n,iinisi Quoriiam ergo natura barbarorum eftma-rximeinconftans
, arque infida >. opus eft, vc qm
apud illos verfantur, fecuricaci.ftiae conjulant, &
1 j
iiequ^
V M.
134 DE PRO CVR AND A"INDOR
rieque nocere cupiant,
neque tamen fe fruftra
laedi ..permittant.
Quare quae defenfionis func
propria & tutelae,. ea nemo culpare debet ,, fi
Chriftiani facaganc* ,.~In quo genere furit por*
tusnaualibusftacibnibus
occupaci , arces erc-*
clae:,"'ac mUnitae , praefidia militaria caetera, quo
confugere violati quearit , & batbafos qiiantiirh fafis erit > cerrore ipfb, iriofficio continexe.; Hoc a Lufltanis fii6ticacum iri plerifque
Oriencis maficimis vrbibus , non fine egregia
ipfbrum gloria, & magna Chriftianae Reipub;
•cbmffiqditaCe > neffib eft, qui non laudet. Quod
fi morqfibr quifquam id interprecatur iniuriam,
&
propterea quod in fuo regno munitioties,
jpraefidia extfui ab externis , quivis noftrofurn
, & quantis
grauicer indignarecur
Pfineipum
intelligatur
poflef yiribus obfifteret^»
oportet, barbarorum
ingenium eiufmbdi efle , vt
hullam patiacur iriiuriam , fi contra ipfbruffiiriiurias fe quifquam muniat,
quod innoftrishumanc & prb digriicace fe fe gereriribus fecus habet : qui eninr inter iiios ndn nifi armatus incederef, iniurius eflet, idem fi inter externos,
& merito fufpe6tos armatur , caucus & prouidus potius dicetur. Adde quod ipfbrum barbarorum intereft, vt noftri cum iflis corrfuetudinem habeaot, quaffi fieri poflit , rutiflimam»
& diututnam, vc religionis verae, ac falucis fuaey
documerita percipianr.
Atque haec quideffi militaris apparatus,& difciplinas caufa eft, quam dixi. Iam quod ad commutationes
rerum pertinet,
nihil eft quod hoc locd pecu&mercimOnia>
fic, praeterquam vcpretia
.liaricerprs.cipieridum
rerurn
. ;, SAI-V.TE.
LIBER
II.
t$
irefum iudicio. boni viri atque prudentis coriftituantuf. Qua in re non mediocrein habet quaeftionem , vcrum quanti barbari .merces noftras
aeftimant, tanti tranfigi pdffinti. Narri braccedlas,
& calculos,&gladiolos,&fiftra.,&
vitrea,id
genus nugas ac fcfupea , tarfto in pretio apud
iftos haberi coriip.ertum eft, vt atiri, aut argenti
non paruam virh , interdum eximios 'etiarh. ffna^
ragdos cum his comffiutare .peiiibehtef ament.
yerurh ifta difcucere enucleare;, noh huius negotijeft. Iliud expidracitm ceneamUs, omne geriuft
ffierciffionij cum iftis exefcere.licere, pre,tiuih ye~
ratione Cohftafe,fed
roiie.que.legeirieque.certa
iudicio fapiencis.,quiperfpieiat
quanrum aburivel
denciis> quae ipfiredduhc, & quantifaciahti
a.d vitae praefidia, vel ad ornatuni quendaffi ipfis
charumeaj.quae
accipiant a noftris>quahtaWo^
rum copia inbpiaVe fic: vt dffihibus probe perrerum aeftimacio iufta
rpectis atque libratlsquae
cenfendafic ,.ftacuere poflic. De agris vero coleli-,
dis,& fru6tibus facieirdis, dummodo fuhdi iis
neceflarij aut culti noh occupentut, hon dubium
eftquin beneficij etiam locb ponendum fit, ifi
defertos & infcecundos agros noftri exerCeaiit,
&.femenrem facianc, acque Europae frugibusaffuefaciant.Idem in gregibus alendis iudicium eft,
vbi pafcua vberrima nullis vfibus vatant, quod
pleriqtie barbaroruffi arrheriti, ac pecoris negligentes fint, veriationibus dele6tentUr. Dehique
quicquid vtilitatis noftris ex illoruni fblo accedere poteft, fine vllo eorum detiTmento, imo cum
id iure iiaturae, connon exiguo emolume.rito,
'
I 4 '
cefliim
INDORVJJ
l$6 DEI^ROCVRANDA
ceflumefle dubitare non pofltimus. Quamobrerii
. quod ad auri & argenti fodinas exercendas fpe<£tat, quodpraecipue ndftrates curant, pro conceffb repucanduffi eft, quicquid barbari pro negle^
&o haberic. Ica mecaliafddieiidafufcfpere,
aut
aufi graria ex fltiuiorum obicibiis cogere, aut arihduftriam fequi, aut gemmas ex
gehtifuhderidi
fuhdd expifeafii aut pretiofos vniones eruere,aut
quicquid dehique ratum eft , & indigenis, vel ighdttlfti, vel defpe6fcum>hdri eft eontra sequitatems
fiharurrirerum
ftudiqfi fua diligeiitia &induftria
Sed obferuaftdum tamen,vc ne^
êffequMthri
ique iarii ab iricolis occhpafa, & habica in pretio,
ihjufiose dolo , aut vi prseripiantur * nequeipfi^
met hdftfis ad rioftras rion ipfbrum commodica^
tes fefiiife £dgatitur:qiiod
vcrumque periculi ples
l&unYelL
CAPVT
Quakidd
Ikedt
XV.
barbwh
lum
infidelihm
heU
inferrei
fibarbari, vt&pe fqlent, ntillisihjuriis
QVqdlaefi, led humane ac benefice arreclti, rioftros
laedere pergarir, aiir fide violata csdemmcditentur,prefidia aggrediantur euerterc,agios populenihiecto igne crematur,fruges cdrrumpaht,paues
ie ftudeahtjdolo alimenta furripiant,aut denegec,'
caeteraiq, lnjurias adorianrur, ridn folu noftris iefe
£cFejidere,ac tueriHeeJbir4Yei-v),nieriajiijidiina illara
repanue
S A t V T E. LIB E R 11.
. i^
fi
feparare, & aceeptam cohtumeliamylcifeijac
fes exigat > ferib agere, & bello prbfequi rem;
Narri belli eam iuftam definiuimus caufaffi, vbi
iiiiufia laeeflicus pririeeps.arma iriduic; Veruffi iliud fummdpef e aduertendurii, non ebdeffi riiodo"
ihiurias ae eEeterdfum hofhihurfl
barbaiqruhi
Curfi enim fiht imbecilli, a£
perfequl dpdriere.
puerlli irigehid Iftdi , ffiagis puerorum ac fcerhi^
harum >vel potius peeuduffi mdre traCfcaridi fuht*
vt hoh tafh e-6'Sferio ylcifci velis, quam heceflariti
CaftigaCe, & teffere, rieque tam gladius ift iftos;
sicuehdus ;eft, quafti ihcehcahdum flagellum, vc
vel ica mul6tati difcant fifhere &^ batere. ; Ndh
eriihiadIlla fseuaftafim venieridufii: effci adssdes
jncendiq cohflagranses 3yirqs ferro trucidandosi
ferUitufefh perpetuarri> & reliqiiasbellorum
cala-i
& vbi
-mitaces.Sedquatehhs
progredieridumfit,
fiftehdum, Ducis Ghriftiani charitas eum falutari.
&: melius.di&abit
> &ple*
pruderitiaconiuri'6ta-i
hius, modb nremihertt fe Chrifti f e-ligiorieffi profiteri,& vefbo & exemplo debere, vt nontarii
fuas curet, vel iricohihTodita'tes>velinIuria%quaG»
-Vtpteriola aaiffiatum lusra Dottii.ao acqiiirat.
CAPVT
t)i
offido
Pmdicatorh
focios
els
XVI.
Euangelici
erg4
itinerk.
ira expileatiis ,ianVqubd
fe 'Eriangelid
prrdfcarbrjs pHfelajh in nqimtinxi tecatlo-*. nc
iNfiORirM
*3~8&E PROCVRANDA
hegehcium, intuehdum eft.Acqueilludih
prirriS
praecipieiidum s rie quoniam .ridUp riiodo .& iinmucaca racione Ghriftum barbaris, anhtintiacuhis
ifcfeptus. milita.fi prEcfidio & ffiultiplici apparatii,
ideirco fe-Apoftblico dfficio mihus fungi arbitretur , aniffiumque demittat , qtiafi Euaiigeliura
Tiqn eUaiigeliee anriuntiet;. Oportet. Dei feiuuni
.diuinse per omiiia voluntaci prbmpciflirhe fubd«
,ac fe aecernaillius fapieritia regi, generosc permittere. Non pmnium eadefn cempora, fed cuncta
Mcckf.). fecic Deus bdna in tcmpore fuo. Nquo generi
hoffiinUm , nouafri Euangelizandi rationem nqn
ingrate ftifcipiet i quifquis hdn fuarri i. fed Dci
.gldriam meditatur.
Saepqi aurea illa & depi6ta
ante. oCulds aiitiqtiitacis laus , fi ad nos refera^
-tur, nihil aliud >quam vmbram quandam & fa^
ftum & nominis appetentiaffi irrimbderatam fa*bil. 4. .
pifi Etenim quid: magis Apoftolieurfi quarh vbi-f
inftitutum efle >vtfciat Dei
que,.&ihQihnibus
feruus,jn quibus efti fuftldens'elle > & abundafe
Matt.10. . &
penuriam patif: Aliquandd Ghrifti difcipuli
i.Tim.4. iine facculo , fine
duplici tunica Euangelizaht,
aliquando verd eriarh penulam pofttilaht, & fbllicite praemitti iubentur, vt ne quid illis defic
5V,.,.
Quqd fi militum & faecularium profana turba
mouet Chrifti feruum > meminerit Paulum apud
Iulium nauigantem cum cohorce Ifalica eaque
fuperftitionis Gentilicje, eundem doctorem GenAtt, 18 . tiurh recolat Romam caput mrindi primum ad fe
ingfedientem fpedafle vinctum , & militari cuftodia circundafum., Quis vcro ita crederet?Maximi praedicatoris in maximam vrbem ingreffumquamaliemyn,
quara inconimQdumputes,
11.
S ALVTE.
LlBER
:.ij$l
\
ji humanas raciones eonfulas ? Acfi diuinasj Qttas phii.ti
circa mefunt >inquit,magis
adprofe6tumvcneruht' Euahgelij. Verburh enim Dei rion eft:, liga* xdtirii.il'
»
*
tuffi. Qaamobrem gloriose prorfus non hdrta5 XiGoritS*
^furftrenuus miliriae cceleftis dux> Vtin offinibus
exhibeamus nosficut Dei miriiftros >nori foluiri
in vigiliiS) in ieiuhiis, in eaftitate > in fcienciaj
in longanimicace, in fuauitate» in Spiricu fanctb*
in eharitate rion fictaj in verbo veritatis, quas po^
ffceacommemorat, vefum etiamin iis > quce pfius
admqnenda pucauic, in ihulta tjaciencia, ih cribulacioiiibus, ih rieceflicacibus ,iri anguftiis, iri
in laboriplagis,in,carceribus,infeditionibus,
biis. Denique, In virtuce f)ei, per arffia iuftirlae jfc
dcxcris, &afiniftris>
pergloriam ,:&igndbilicarem, per infamiam >& bonam faruam > Vt feductores, & veraces, ficuc ignoci & cognici, quafi,
morientes, & ecce viuimus, vt caftigaci ,& noh
mortiflcaci,quafitriftes> femper aatem gaudentesa;
ficut egentes, multos autem locupletantes,tariHis i
quam, nihil habentes ,,&omriiapoflidentes.
cceleftis tubae vocibus generose animatus Ghrifti
miles, curri ad.rem ihduxeric animumi&fe totum
diuino afbicrio permiferic, iam quid fibi pf aeftandum fit erga caeteros, animaduerrac oportet. Atvel maritimi,vel
quehicadueriusfbciositineris,
vt eos
terreftris ,parcesfuas diligenterintelligat,
quantum fieri poflit, in difciplina Ghriftiana conferuet, primum beneuolentia in omnes, omnibus
onuiia fa6tus, vt omnes Chrifto lucrifaciac, affa-- .i.Cor.jr."
bilis, fuauis, fermonem habens fcmpef in graciaI Col,4>
fale condicum, vtfciat quomodo vnicuique eiim Efkefs:
Rwas*
ac
renihilominus tempus
oporteat refpondere?
diinat, >
kjfO D E P RO C V R A N D A IN D O R V ik
%4t.y> dimat> vt fibi interdum vacet & Deo. Infirmita-.
tes aliorUm porcare, & nqn fibi placere, & praealiquo delibtd fi fpiticualis eft, ih
qcchpatumin
fpiritu ieriicacisinftfuere, omnem hbminem iuxCci.i»
ta;Aportoluiri> & cqrripere, & dqcere, & coharii ,
lyt exhibeat petfeEtum ih Ghriftb Iefiiy LlQc vt e£
ficiat, Frequeiiter Verbhni t5.ei proponet ih fpiriJHierlijY tui,& vif tuce:,conterens pecras.Neqtie yalde lbcis
aut feniporibus impedietur> fciens Pauluffi iri liA.ft.\n . jtofe
qr^fie, &prajdicafle ihp}ateis, iri tehtoriisj
iri nauikio4 offinem locum Dei:verbb hon incoffimbdjum ihdicabit; Ad ppshitehtiani-riiaxiriie hbrtabituf bmhes^cqhfefliohesîhderefieexbiplet>& feeleruminequem^^
jmicudfi;i£ p£:fe
i'Joan:.i. propitiatiQherh efleipiq pecearis t"ocius mundi. Iri
magnopere: pfoiiidere llebetv Vhunii
0m^.duo
vtlaiutiiM^
ac
lieebiti .akerumidquepfaieip^
curamiferlba-ciifaepe cbfnffiehheophycqrumillis
ijejEi: neribftribrhm >vd ihiuriislaefi>velriiafefa-i
€tis dfFehfiiGhriftianse leligiohis iiomeh blafpheiheht.; Qnidillisifasfiti
qtiid;nefes> tuni quiel deceat> & expediat> fecundum ea > qus fupfai.-faht
difpiitata,' dqcebit, atque eos quamvis ili milirari
blafle,' tariien Apoftoloruiri quodariimbdo ofticib,
fatisfacefe debere admonebitJ
Denique facagec
Chiiftircfhus
omnibus rhodlsjvc ChriftianiChrifto ,ifinohmilitent,'vc
paf eft, ne falrerri bellum
im.placablle:ihdicanc ,fa6ti laqueus.( vc fcriptuiri
<fyi>1> ($ft)fpe:Qulationii& mo. expahfum ih Thabor.
<;AI?VT.
$ AtV/T
C
A
E.
L I BE R
P V T
11.
XVII.
debeat Chrifli
Qualemjeprceflare
in conuerfione
infdelium.
feruus,
noftris cura erit, quam diximus. Cum,
CVminfidclibus verb ad Chriftum conuercendis,
cuius rei caufa omnis ifte labor fufcepcus eft, omnes chariracis vkes exerec operarius D.omini,mcmor fe opus Domini operari, repefens vcrb animo , & alrius expendens, Neminem vcnire ad iloan.S.
Chriftum nifi qucm Pater traxerit, Fidemque De-i JEphef.t.
donum efle, & corda hominum io manu DomiaDo- »Prcu. ii.
rii, in qtio voluerit vcrtat, Voluntatemque
miho praeparari, & multa talia quibus Spiritus
' fanctus'certiflimos nos efle yoluicriullius efle induftriae , nullius diligentiae noftrse vocationem
gcntium ad Euangelium , fcd folius miferentis,
& praeuenientis Dei > ad orationes, & preces afli^ duas, atque feruentes toriim fe confcrar, fpcm
omnem in coelefti gratia collocans,& diuinae mifcricordiae fores diutiflime pulfans. Et quamvis in
omni negotio orarionis praefidio fidendum fit; at
in hac vna re' liihil oratiohe magis neceflarium,
nihil omhinb potentius: haec vria impetrat gratiaffi, cui accepfam bporcec refcrre Fidcm. Apoftoli quidem cum castera beneficeritiae officiaab
fe ablegaflent >Nos, inquiunt,Orationi,
& mini- A8or,€.
fterio Verbi inftantes erimus , adeb inter fe dud
illa cohaerere Intelligebant. Nunquam Petrus , &
Ipannes, nunquam Paulus ante precem ad Deum i
"''"-....
fufam, >
14* T> E P R © C V R A N D A I N D O R V M
fufam , de Chrifto ad populum verba fecerunt,
"8ltnlf.de. Et re6fce Dionyfius mo.net ante omnem a6fcum,
Diu.nom.
orationem praeire oporteTheqlogise
pfasfeftim,
5*<*}>
re. Auguftinus quqquecum
EcclefiaftieuffiPraAuguft.4,
inirio fermonis fe, & fuaomîb.deDo- foreminfbrmat,
Rrin.
ma,& fru6tum atque exitum orationis Dco com"
Chruc.i^ mittere
ingenue admonet,In cuius manus lumus,
k»P>7>
nbftri. Ipfe mediafbrDei,
:&hos,&jfermones
& hQrninum Ghriftus; Iefus non ante ad prcedicandurri Apoftolos mlttit, quam in pfatione pov.
LUc.t*
uigil pe-rnd&arit, Neque enimtamferrriqnis,&
diligenriaj /fita? fru6fcum ,quam orationumexpefiiis tan*
6tare;debef fidelis Dei.:minifter;-Neque
ûmfacrificiis .:>. & preeibus quamuis aftiduis >,
eontentus efledebehit>fed
.quamuisferuehtlbus,
.aliqrum etiam Ghrifti feruorufn auxilia ftudiofif%.'Ctr.i. ;fi«ie: 'efflagitare, ytjex:multarum
perfonis faeieMatt.i-S.
coriferifus fratfum
ruiri;gra,ciaiaganturprbieo,&
Chrl^
fiiper offinire, quampetierlht,irihomiiie
.%.Tkef.}..,fti, obtineac apud Pacrem miferieofdiarum. Pau-'
lus cantorum apud DeumffieritOriim vir, per OBIT
, nes epiftolas.pro fe Qraripbnixe cohcendic,vc feiv
. mo Dei currac> & clarificetur>yt liberecur ab c.imr
pqrturiis,& ffiatis.hominibus »,vt detur iili fiducia
"Ephef.6. iri apercione oris,fui,:vc loquacur Dei yerbum ita,.
GclA- , yt
Atque ha*C',>& aliahuius
oportet eumloqui,
. generis cogicans. Chrifti: feruus >,maxiffiam atque
opcimamminrfterij
fulfpem,ih.erficacibus&;frequenribus ,,& ftiis & fuorum oratioriibus collocabic. Deinde exemplo, fuo >.ac vicae.Integritati,,
& innocentia; feciindas partes. attribuet,,pati'ens,.
benignus,.humilis,,beneficus,coritinens,ffianfueUiSjfuper omnia yerb Chrifti> & fratrum..charita.r
te-
'
- i4j
SALVTE.
II.
LIBER
teardens. Sermones noftros minus fqitafse barbari intelligent :,atvirtutis officia,vbique & clare loqiiuritur,& perfeefe intelliguntur,
& potentiffime perfiiadcrit. Sedin hoc genere peculiaritef
fides, ac fyncera benetioletia in barbaros ac veluti paCerna quaedam prouidentia exhibenda efti
Nihil $que animortiffi fidem conciliat ac "beriefiC.etia:vt de eqfa6tis optime mereri ftudeas, querri
di6tis tuls audientem' yelis. Quamobfeffi; pfaedP
caturos Apoftolos iubet Ghriftus infirmps cura^
fejeproibs mundafe, dsemories eiicere,gratis aecepta gratis dare , quod expedirifliffia ad coriciiiandos Euarigelio homlnes via fit beiiignitatis'
ac berieficentiaB. Sehfiaht infidelesj. fentiaiit cate-;
adtioeafhurrierii, fentiaht neophyri Patrem»&
cuin'.: pro iis fxpîncerpellet apud Ducem,&ma^giftratumjhos £milicuhi ihiUrirs cucacur, horuni
cgeftaci edrifulac,vel propf ia meiidicitatei Si quid
acerbiiis defi^riandum erit iil aliquem> huius ipfe
adiriihiftef hqn fIt,; Thefaurfeet potius filiis parens,aciibn fblUrn fua,fed& fe libenter impedat,
&fupaimpendat
prq animabus.eorum, licet plus
îligen.s ffiinus ipfe diligatur. Neque datum re-:
qiiirat, fed fru6tiim. Dici non poceft,quahi fic ad
perfuadendum efficax charicas, & vifcera digna
Apoftolq^ Vbi tamen (ne & hqc praecereamus) fic
dilectionem impendere noric, vc fe fe camen non
improuide coihmitcac alienis:ne,quod quibufdam
contigit noftris, duffi plus aequo Indulget infidis,
temeritaris fua; pcenas luat. Nihil mucabilitis barbarorum ingcnio. Paulo Apoftolo naufragati cxhibcntnon modicam humanitatem pyra accenia,
eundem a vipera appctituiri , homicidam reputat,
. mox
Lue.«?..
i.Cvr.ii.
Philif, 41
Afl.it,
'^44 ^ E P"R P C V R A N D A IV D O R V M
mqx flihil a beftia laefum , pronuntiant Deuni,_
Huiuffnodi barbarorum ingenium eft. Qui heri
habebaris prd amico fummo, hodie indicta caufi
&
Jnterire iubefis, quemp.auloaiice\homicidam
extremo fuppliciq dignurn ducebant ,,rnqx ,.fi ita
j-esfulerit,. adorabunt prq D-cQ. Ifaque prudens
illis eqnfulet quancum pokc fidelis Peiferuus,&
teric, & fuisnihilprhinus IIQII erit riegligens. Iam.
miriiftrq Euangelij, VefbumDei
terciaspartesin
4ibi vendipabit, quayria mre Yeheihenter,:& itH
defefl^ |abqrandurn. Primum^ vt ijsrmonis aliqtta
COpia fic > yel incerpretem fidutti yel per feipfum,
j(iconfequi pqfUefic. Quqeifcalionihulcari&que
ardua, fedpahca.eademque.
fiepiiXsf epetendqele-.
irieiica fermonum Deitariûampuerqs
edq.cebit:j
ihûltriam J£quens,4fermqne: yer^Jy^franciiqi:
Machib atque ipfis familiarimyfteria, fidei praecfc,
|>ua & yitae Ghfiftkn% reguias repecet: iljqruni
f|bu|as ac nugas facile gpiifucabir ve^^pifevt&t
tur atque firr4hûs,quam fiqri pqffit>ipfis accqmiModacis :.inCerroga;ciQriib:u?s yrgebicnqninfiiaui-r,
ter; Si dcprehendatiri. .quQpiafri ingepij aliquid;
atqtie iudicij,, dllputatiqries non admqdum phi-,.
lqfqphicasfed
pppu,lares pqtius ihjtituet. Signa
adhibcbir extprna,& cer,emonias cultuinqi.iepm-;,
nemE.eciefiafticum
plurimifacict,vtyelhppmp-.
do hqmines ferifii obrufps cqmmqdius inftruat,
Iam concionibus publicis ftatis temporibus aget,
iam piiuatis colloquiis. Demuleereverbis
> inuitare praemiis, minis terrere, perfuadere exemplis»
fed in Chrifti virtute, non in hominuffi fapientia. Deus, pater miferieordiarum adcrit feruo fuo.
in omnibus, vt verbum Euangelij recipiatur, non
••'-"
yr..
LIBER
,11.
SAXVTE.
145
vt verbum hominum, fed ficut eft yere, yt ver- 'i.Tkef.t.
bumDei. Sed quoniam cum de ordine, & mqdo
carechizandi agetur , latius ifta explicabuntur,
fatis fit yel exiliter adumbrafle Euangelici praedicatoris officiiuhi
;,
;. ".'^.. :\*..T ' :—;—.:
';; ;; ,—'
J)e tribmimpedimentk9(jud'
, ;
.'.;..
conuetfioni
geniiummaximeohfiant.
in conuerfioiie; gentium ad fidem ,
¥Erumhqftis hoftri generis diabqlus , curn acerbiflima tqrqueatur inuidia:, quibus pbteft: viribus arque artibus agit, ne opus Domiiii prqiperetiifi Itaque innumera impedimenta molitur, yt
fru6tum fementis cliuincedc cordibus aiidientium rapiat. Ad haec paratuin atque conftantem
oportet miiitem Chrifti. ftare,, ne afperitatibus
qffenfus, ab incepto pedem referre iiicipiat, tum
vei;b vt CQiicrariis yndique peripe6tis , remedia
'i,Cor,i6.
adhibere opportuna
Oftium
forcafle
cqnetur.
eric apertum & euidens , fed camen raduerfarij
multi, Et quanqtiam funt impedimenta verbi
Dei plurima, tria tamen pfaecipua funt: quorum t
vnum a noftris, alrerum ab externis, tertium ab
ipfifmet, quihus Fides annuntiatur , proficifcitur, E noftris quidem , folent plurimum Indorum veram conuerfionem
retatdare
peflimi
K
exempli
IMDORVM
\4&- DE PROCVRANBA
exempli mores. Vnus autem aedificans, & altef
M?fhM> deftruens, quidproficit eis nifi labor ..?Nullam re
vera ego gtauioreih difficulfaterh fentio in haq
Caufa '%]prdp.terea qubd eum barbari religionis
noftrae ignari finr ,dfnnes nos firiiiles ae veluti
vnius coloris ireputaiTt. Ita crinien huius arque
illitis ,,in omniurii redmidat infamiam, & qubd
eftgrauius,ipfhih.Ghriftianumnomen
apud infk
delcs in odium venit: Huic maio qiiid poteft afferri remedij, nifi yt noftrorum hqminum lieentia > quibus modis poflit » ffEenetur», rieque yfque
ad miferas infidelium ariimas %uire fiiTatur ? Deinde illud multum a\,B. .Auguftino commendajê. cateqbi. rudi- tum in catechizanîs
ruîbus documentum ac$«K..?,l';. curate feruûrvvfadmoneahtur
ij, qui Fideni
fiifeipere parant, ne religionem noftrattl ex noftris hdminibus metiantur , fed ex ipfius' potius
sequitafe-> & fan6titace. Iri nbftris fi quern' videriiit modeftUffi & prdbum , euna fecuridurn legem, & Fideffi ftfe gerere, quqs verq arroganfes > auaros, obfcaends, immites nqtarint, hos
nobis qtidque odio efle perfuadeant, ac iuxta legem noftram ffiultq grauiflimas fuorum fceleium pcenas daturos, Ih qrnni genere hominum
fconos efle & malos : rieqiie Ghriirum cogere
quenquanr vi, fed in: fururo iufta vel praerriia,
vel fupplicia cuique prO meritis referuare. Ad
haee quarifum liccbit ,yt a talium confiietudine
& faffiiliaritate abftineant,
curandum , & boni
viri frequenrius barbaris obiiciendi , & mutuo.
conne6fcendi. Ad quse omnia praefidis, fiue du-_
cis VQluntas Teligiose aC beneuoleriter afFe6ta,s
'
'.
multuna.
LIBER
II."
SAIVTE.
147
mtiltum momenti afferet > vt cdhibeat atque
Verum .4
caftiget nimiam fuorum infblentiam.'
fuis quoque fidei candidati moleftiam patiuntur
11011rriediocrem, tuma Dominis, & proceribus»
qui fuos ad alienas leges tranfire gfauiter ferunt,
tum maxime a veneficis & praeftigiacdribus '-,&
idololacriae magiftris, qui auaritia & afnbitiohe
corrupti lueri & gloria; ia6turaffi facere fe yideht
Chriftianae religionis augrhenco. Hi vc quohdafh
& BafIaffines & MambreMbyfi,;ElymasPaulo
riabae, obftinate refiftuht veritari. Cîeffiadrhor Aft.i3.
dum 111Iridia Braehmanes, ih lappdnia Bdnzos,
apud Noui regiii ineolas Piaches, iri rioftrdPifu
Huffios ceiTiimus. Et quideffi Dominoriimac
Principum fuauiter, ac diligeriter teritahda yoluntas eft, & expugnarida ift Chrifto, & fuOmrn.
obfequia, ittxca rioftrarillegem promptiora fucura, & gloriae plurimum acceflurum , ctihi his
etiam crebrius & liberaiius agcndum. Mulfurn
quippe in vtramqhe partem hOrum ftudiaprdmpuent, Q.uain re grauitrer a noftris peceatum
efle in Acabalipae Ligafum Principis nece ,ipft
quoel
qi.ioque eius fucCeflbres conquerebancur,
affirmarent, fi regi.s volunCas deliriiea obcineferur, breui admoduih futurum, vt vniuerfum In-c
fidem libcntiflime aeciperet.
garum imperium
Miro eriim modo barbari omnes Rcgibus fuis
ac ducibus addi6ti furit. Aduerfus Magos acrius
fuci ac fraudes deceerfceorum
pugnartdum
gendae, & craducendainfipie,ncia > &ridenda deliramenca , & confutandas verfurix. Qubdfire&
facultas non develint
,
nullo
modo
fipifcere
K z
fit>
ônif.
ANB A I N » O R V M
|4§ DE.PROCVR
& grauiter interdura
fit, a. caeteris feparandi,
mul6tandi ,.modo plebem rellquaffi major ttirbationon
fequatur. Sed his ambobus majus ac
ex ipfa inueteradifficilius Fidei impedimentum
ta cprifiietudine proficifcituf. Vbique fane convires, habet, fed in barbaris lonruetudqmagnas
ge maxiffias^ quippe vbi ratipnis eft rninimurn,
Ibi, cqrifuetudo radices profuridiflimas
agit. In
mptio eo diuturiiiQf ac vehemenqranittatura
Italajior, quo magis eft ad ynum detefminata.
pidem fiirfum ferrr, impoflibile : deinde bruta
anirnantia dedocere,, difn.cile:mox hqminem palumffiente
yigencem a-cohfuetis retrahere >graue. P.roinde in hac vna^ palaeftra offines fiios fudores, qperassi conatus exercebit cOpiose Chrk
fti difeipulus, •Proderit autem quam plurimum,
rittis, &\figna., & omnena externum cultum diligentef, curare. His quippe»& dele6fcantur, &
êtihentur hoffiines animales,
dqnec paulatim
aboleatur
rheffioria , & guftus. praeteritorum,
Quas eaufafuit Mdyfi, vt pppulum jfigyptiis ri&
tibus aftuetum,
multitudirie
facfificiqrum.,
diftineret.
cefemqniarurn
Njeque enim prius
animale. Pofteafuquodfpiritualeeftjfedquod
perftitionis antiquae. mqiiumenta. caute ,_ & graidqlafua Guacas^
darimextingu.eridacurabic.vt
adorationefq:ue omnes penitus dedifcant, ac pro,
iis pias aKas >_atque Chriftianas
frequenrent.
Deinde terierio.res. animos puerorum
nondum.jlla fuperftitiohe
imbutos Chriftiana confuetu^
do, & difciplina fuauiter occupet > & paternas
iubeat, quod VRK
hugas. ridere , ac contemnere
Fi;anqifcus.,
iS!A. t V T E. . L I B E R. 11.
149
Francifcus fapienter faci.ebat. Praemijs , & laudibus paruulos inuitet > atque anifhet, ffiaiores
& terfeat. Po*
pueroaim exemplo pudefaeiat,
'ftrerhd quod qfnnium eft, & praecipue confide*
riorit
fandurtt , & diligenrifliffie obferuandufn,
facile credet verbisj&
quibufvls fignifiearionieriamfi Fidem tenere, & Baw
bus Barbafdrum,
"
Gurri enfe
ptiffnum appetefe fe pfdclarhenti
fint leues corde, facile credurit, tton Fiderii cbri^
tipientes ex Deo > faeile quoque id recra6fcahc
incdnftantes , & leues. 0T3iu & multum tenendiy
vt quid pi-dfiteantur , intelligaht,
vt vetereni
idolorum depottarit , vtihofes
cqnfuetudinem
alios induant. Denique Gorifuetudinis peruerfe
yenenum alterius confuetudinis antidbto curandum eft, vt vere Chrifturri induattt, ac non par*
tim in Chrifto > pafcim in Baal elaridicanres , fibl
& fah6tS
grauiofem acqiiirant damhaaOfiem,
nomini grauefn' iaciant iniufiatm.. Npn multicu»'
dine , fed verlcate., an^
da futir. Icasf eligio GhHftiana phiris fier, & qui
iUidant nx&niha, gloriaeacquehonofieruhc»
CAPVT
Epilogm
XIX.
diBorum.
raverb de vniuerfa cacechizandi
QVoniarn
cione vberius in quarco libro dicenir, niliil praeterea addendum arbicror , nifi vc fumK 3
piajn
IKB.SAL,
LIB.U.
15° DB PROCVR.
maffi eorum omniiun > quae diflerui, ad hoc
vnum conferam, vt per iniuriaffi fides nullo mo*
do propagahda exiftimetur, tuffi verb vt nouo
ratiogeiieri hominum nouam Euangelizandi
nem hon faftidiac Chrffti feruus: & quantum per
rerum. & temporum. oppoftunitates licebit inftitutum yetus acque Apoftolicum eonferuet: vbi
eonditio hominum,
minusjidexicte.fieripatitur
de.laude ,neintelligat ,hequedemerito,neque
ûeveip defru6tu aliquid fibi periie, fi fideliter
Dei glqriam quaerens atque ariimarum falutem,
labqresfuos , & curas offines: in Euangelij dilatandi ft»diq ad finem yfque Cohfumat.
DE
D
E
V R
O
IHDOKVU
De'
C
V
N
RA
D %
lALVtjEv;
Ciuili
Admihiflraiiom•
Indorum
;
fidmiwecefflrtifc'
CAPVT
tlonejje
JPRIMVJvt.
quîonesdrmesiratiandaÂ
detiitihl
deimeps
adminiflramne:'...''j-.fr >*'*
dijjerenaumi
:
M
C i 6 equidem, in iis, quae de iufe
fta^^lfejM
belll, deque prOmiilgandi barbaris
^Pr^^^^
Euarigelij ratione haeiettus difpuv^T%?v§Mr
*ata ûnt ? ^1"^* Poufe quaeri, mulmnÛ^X
ta tra6feari > quae a me parum ex^Wwr^.
plicata i vei,etiarri praetermifla videanrur; Neque verb dubitq quin ftudiofi ac literaci nonhulli diligentibfemj
atque vberiorerh harum rerum i quae furit per fe quidem grauiflimae,- & preihuiit qhotidie vehemenrer ahimos religiofos,traâtibnemdefideraturifint,
quibus in re tatita
K" 4
. comjnii
152. DE PROC VRA ND A IND OR VM
conjfhunitet haec, atque vniuerse dicta lion fa*
ciuht fatis,fed priuacas, ac familiares qiiaeftiones
Arifi. 1.• fiias minute ac figillatim, folui mallenr. Quibus
Ethie.
profeclb ira obfequi cupimus, vt quamvis peculiafes de moribus lermoiies efle vtiliores praeuidearnus , taffieh infticuci noftri rariontm de cota
caufalhddriim
iiifCeptam , varijs, irnplicatifque
quaeftioiiibus obfcuraridam , ac veluti excenuaridaih ndri arbitremur. Efenuri neque do6trinae,
nequeexperientiae noftrse tatum tribuimus>vtexplbi"areliquidb omnia,ac ceftb defiriire poflimus,
quaepraeclariflririis etiamingenijs
negotlum faceflunnneque fi id mediocrirer preftare poflemus,
ad propofittim nobis finem accommodatUm effet,quibus illud maxime animo efiêaafterreûae
& inrelligancUr ab omnibus,& quahtum fieri potanta fflua
terit,nemitiinonprobeiituf.Namin
eaque Itafpiriofa,ac dettfa,illud potius opcandum
efle videtufjVf via aliqua ad 'barbarorum falutem
verb latebras ex^certa, ac tuta muniatur:omnes
quirendi,omnia abfttufaluftrandi,omnia
denique
impedita,atque implicata perpurgandi onus tan&
tum rierhdiiobis aequusimpqiTet.Quamobrem
in ijs, qUae de.f ebusIiidicis adminiftrandis dicta
fiiiic ha6lehus>& in ijs,qUae deiiiceps plura diceri*
tur,praecipuas quidern res,air veittti capita,quahtum Chrifti Iefu doho liceciexplicare > & cdnfir"
rnare facis putamus:tenuiora
yerb caetera,atque 13larurh veluti radicuffi>vel fibras,vel germina, valde illa quidem alioqui neceflaria,perfequi hoc loc'o miriime fufcipimus. Igirur Euangeiij ad barba<
iIOS profe6fcioiie,& ingreflu fiiperidribus libris de<
<ârato,quid illis praeftfahdufn fic,quidiui.nicus ta•":
.
. 6ti
SAtVTE.
LlBER
III.
J§
£fciverbo veritatismanus dahc» &in oiiile Chriftji
inrrare volurir,deinceps pertraetaridum reftat. ~Hi
yerb tanqUahi in Chriftq geniri infantes multa
cuf a, diligentiaque egenc,ac queffiadmoduffi Re-*
turri
gij puerirum paedagogo regendicraduntur,
magiftro erudiendi, ira hi, & eiuilium magiftta^
fbletri regendi-func, vc iri
tuum adminiftratione
officio difciplinaque ceiieancur, &pr3eceprorutfi
fpiricualium , ideft vfacerdocUrri; doctrina: acciV
rafe imbueridl. Icaque de cura, & Pdlicica,& Ee^
clefiaftiea faluti Ihdorum necefiaria diflerehduttl
eft> Ciim veroid quod animale eft>pfaeireApd*
i,Cer.ii',
ftolus definicrit, tuffi verb fequi quod fpirituale
eft, haric paftem ciuilis adfnihiftrationis fi arite
Gnjave~
perfequaffiur , ex drdihe eertefaciemus,
rb ratiorie barbafi oihries , qui Ghrifti riomefl
profitehcttr» ad Principum Gliriitianorhin curam,
ditiotteffiqUe pertineanc>ance exponeridum eft,qu3;
de iis agatiir,qu3e vel IndorumpopuHs Uli pfaeftare
debent, yel ab ipfis viciflim percipere poflunt.
G
Barbaros
A P V t
Fidem
ditionemque
II.
fufcipientesad
Principum
curam,
Chriflia-
norump>ertinere.
tterno eft , qui heget, modo cacho-:
PRincipio
, liee fapiac , Euangelij prohiulgationem
per;
totum terrarum orberh ad Rbmanl fummique
Pontificis uuthoritateoi pertijicrc. Is enim propric
*54 E> E P R O C V R A N D A I N D O R V M
prie eft, cui in Petro ouile doffiiiiicum comrniffiim eft, cui grex omnis Chrifti traditus eft, cuius
proinde intereft iion foluffi ques iaih cqngregat0M: tli tas
pafeefe >verum etiam difperfas ,;ac difsipatas,
quin pdcius noriduriipues quaererc, yc dues fianc,
acque vc iritra fepta Euarigelij cuiri reliquq grege
pafearituiy euoeare;: de quibus fatte Ghriftus diloan.idi xit >,Aliasfe oues . habere, quas
ppbrteret adduci >vt fierefcvnurri quile, & vnus paftdiv Hane
fuam euratti j. & agiiouerurit i & praefticerunt
Rdffiahi Pontifictes» JNahr & Pecrus Apoftqius iii
Marcuhi mific,& Clemeh$ Diohyfium
j^gyptum
* '.
Areopagicaffi m Gallialri i & GregQrius Auguftinum fociofque eius in Angliani j JGregqrius iterre
jfeeundus Bqnifaciuffi inGernianiam >Hifpaniam
'
quoquei& AfricE pef facerdqtfes k Romana Sede
deftinatosGhriftu
rêepifleLuft©ria2 veteres tradunt,atqUe eiufinodi Euarigelicis expeditiottibus
ad expugnandurii Ghriftbque fubiiciendum terrarum orbem fa6tis per fiimmds Reip. Ghriftianje
Imperatores>ideft>Apoftolicae Sedis antiftites>plena eft qmnis anciquitatis hitoria. It ridm£ ipfttffi
Apoftolicuffi valde cohfenrif.. Neque ettim obid
fbluffi Apoftolieam Rdmaha Sedciri vocari putOj
fucrit,nam fuit & Ephefina,&
quodApoftolorum
Hefdfoiyffiitaria, & aliae lidn paucaejverurh eciam
quia Apoftqloruffi munus pro Ghrifto legarione
fungendi,& vfque ad terminos terrae,illius Fidem
immobili firffiitace Ceftificandi proprie ac praecipue in Romaiio Pqntifice perfeuerat. Hoc cttm
ita fit, quis dubitat,, quin fanctiflimi Patres, cum
ipfis per fe orbern obire non liceat, eam curani
aliis demandaxe & poflint, & debeant J .Neque vc
eant
III.
'S At VTI.-LIB.I.R
i$j
e&nt folum> fed vt deftinent ipfi ae mittant > quos
idoneos iudicarint. Id ergo negotijin noni orbis
gencibus adeundis,& infinitis,& diifteillimis RCH
mani Pohtifices Gatholicis Hifpariiarum Regibus
d etulere,vt tahquam proprium, ac peculiare mu>
nus agnofcererit,& chrarent. Cum enirri claflibus
vfqtie adeo crebris , & magnis, apparatu qudque
& fufhpcuingeriri
opusfic propcer immenfam
Oeeani nauigarioriem, & terfarum regiqnes ple& egentes,non pocuic vllo
rumqueiiicommodas,
modo nifi Regiae poceririae res canca coffimiitL
Gur verb Hifpaniae Regibus potius aut folis, fi
modd abfit inuidia,non eft ab aequitate alienum,
cum & illofUm aufpicijs , atqueope primum iriuenta,vtraque India fit,& hauigationi Oceahi ophdrcuniflima Hifpania fic.Denique prirni illi eam
prouinciam,-& petiuerunt j &ftudiose curarunt.
Neque eft cur de fiimniorum Pont. voluntate
cohqueratur quifpiam,fi onus,vt re vera eft,idque
grauiflime prefhens , cogitetut. Eiufmodi praedicationcm confefluitur,
vt qui ex infidelibus bajy
baris,Chf iftianafh Religionem profiteri velint,ad
curam Principum Ghriftianorum,
tutelamq; pertineant.ld cum Hterae Alexandri VI. copiosedo-r
conceflionem ad hunc modum receant,quarum
cte viri doctiflimi inteUigunt, non eft,cur in hac
caufa diutius haereamus. Neque enim poflet aU*
ter Fides in tot popuUs recens, & teiiera permancre ac accrefcere,nifi GnriftianorumPrincipum
fide, potentia aducrfus inimicorurn
patrocinio,
Ghrifti defenderetur iniurias. Barhari riaturaefferaci & infblencesifcedera, atque amicicias parum
curare frlici, ratione focile cojjitcmnentes, quona
modo
1
556 biPROCVRANDAiNiDORVlA
modofraenari,
cenerique poflint, nifi lioftrorum
vim pmimeicant?
Quaratione Ghrifti eharactef
impreflus in novis Euangelij tyrottibus noriiums
ffio opprobrio fit, fi femel baptizati Ihdi fiiormh
fcelere, & parricidio Fidem ftatim fint prodiruri?
Dehique iiitam remota orbis regione, & a, caerera Chriftianitate feiuncta, in rhedio nationis prauae & peruerfae, quid lpei fiipef efle poteft, homihes vt iiifirmi, iudicij inbpes , morlbtts perditis,
nifi nOftrorum re*
Jiatura inftabiles perfeuereht,
gum finu foueantur, atque vlnis infaiitium rnofe
geftentur?Cuiiis rei cum" ali* pleraequehatiohes,
turh maxime JErhiopicae, Angolae, & Manicon-*
abundedant,in
gi teftimonium
quibuslauacrum
Chrifti fiifceptum maiofum perfldia & temeri-*
tare ignbihihiqie ffcedatum eft, curfus Euangelij
faluci hominum adicus omnls bccluabruptus,
fus,qui fi vim noftrorum fenrirerit>non ih religib*
neffi Iefii Chrifti ram pernicidfe fieuif ent. ReTh.1',1. ctifllme pmhiiio fentiunt fummi Theologi efle
q.io. ar. penes- Ecclefiam inregram,
abfolucartique pote8 - ibidtm
ftacem Fideih ab hoftium iniurijs, & cohtume*
Caiet.
con-»
Hur.i.d. lijs tueiidi, eaque iiifi grauioraexindemala
vim peflimorum
44.f.j.
fequantur, adueffus confilia&
ar.i.Vicl. efle
fi expedire cenfeat, poteft fivtendum.Itaque
ReleSt.de
infideles Reges, aiit
Indis. So- nevlla dubitacioneEcclefia
tut 4. Domihos de Fidelium dominatu, & dicione dejidifi. j. q, cere, eamque ad Fidci defenfiottem commiccerc
•vni.ar.
Chriftiairiis. Ac ne noui aliquid afferre videamuii
xo.
pfaeter concordem, vc dixi,feiirenriam, vetus fane
eft Apoftoli Pauli praeceptum, in caufa matrimoJ.Cor.7.
nij fi infidelis conjux fideli, ffaudi & impedimenItmo.,.
f.Quatc, to efle coeperit., Hberufn effe fidelemab eiufinodi
feruitu
III.
SAI VTE. LIBER
jfj.
feruitute. Et certc conftat arctius acmagis natu- & capi
G*
rale vinculum efle cqniugij, quam cujufvis fubie-. Gaude~
6tionis,& feruitutis.Itaque fi periculo Fidei etiarri mus,de
^*
Diuor~
diflolutq coniugali vinculaprodatafibiaDomi^
tiit.Conc*
T0I.4. caqtiid Tc
nopoteftate ,,pccurreridum putatEcclefia,
6l.&6Z.
mirum eft, fiin eadem Fidei caufa fiibdicum,fer-. 6l
Re
Refertur
ab
liuumve Fidelem
infidelis Domini fefuitute
%%.q.i.c.
?
beret AddequQdidemgentiunf
Doctqr .caufa§, ludni.
Ju
0>
Fidelitim noh vult ad ethnicos c»
cap. Stpe
difceptationefque
m
magiitratus deferri, fed ipfos fibi legere, qui ius maloru.
i.Cor.6.
l*
quod fidei iniuriamabimpijs,
dicant,propterea
</,
Gelaf.
teipfaludaeps omnes, .14.c.Gepertimefcebaf.Gjuirietiam
feruitiis »(
ac Sacra nqs hominum Chriftlanorurh
ncralie.
D Greg..
iam pridem fpoliauit Ecclefia, cum pririium ex; D..
eadem,d.
irifidelibus feruis fieri illi Chriftiani liperi velirit. et
c.Frater-.
tu- B*
Qua dq re etiam legeffi Iuftinianu§,Imperator
nitatem,
fiue HsrerieQrum ferui, . ex
ht, vt fiue Paganorum,
e: It. 5>
.fiue Iudaeotum, ad Chriftianam religionem ttm- -. R
Regift.c.
•
Et
firc velint > dominorum poteftati eripiantur, nul- .131.
''
titul.
de
ld etiam dato pretio. Quominus mirandum eft, * Iude.it
,
fi tyrannide in fecens eftectos Chriftianos iiifide- &
£ Sarac
ies.Domini abutentes , omniiri illos ditioneac ; cenis,c.\.
e
iure ,• Ecclefiae; aufhqrkate interpofita >;excidere 1 &fiq-&
_ fin.Con.c.
P
&
fi
proEuangelio praedicando,
poflint. Qued
' Matifce.
fuis
im-.
obfiftant,
neqne
_i,cap.\6.\
pagando nnllq, rriqdo.
- (
davel
Chrifto,
fint,
apnd
qui
quqminus
pedimento
ie volunt, fidem dent, vel quam femel dederunt, , <
GraJ.n
'c.Mancir
in
erroinuiolacam fcruenc, eciamfi ipfi alioqui
ris fui caecitate perftent , non. idcirco fiiorum 1 cipia.
-t Deo
L.
~~(nobis,
fed
:
eft
funt
nihilpmigubernario,ne fpoliandi
§.
;
ita
nus fiimmus veluti Imperator ab Ecclefia con-.- His
ftituttis Chriftianus Princeps , vt caufam Fidei,i,' 'difpofitisy
'C. de
resS
ac Fideliuni, prquidentiam
, quotiefcunque
Epiftopk.
poftulet,
158 DE PRO CVRAN D A INDORVM
rarifpoftulec , diligenter agat. Quoniamverb
fimum eftac pcneimpoflibile
, vt barbariDomini iii fuo regno auitarri religionem Contemac leges pleraTque riiurari non
ni ',' euertlque,
a?gre feraht, & quibus poflint modis nouam religionem attertanc > dsemqnibus praefertim furentibus, ac multum apud fttds ea de re tUmultuantibus , eommurie ae veluri eanonicum debet ha^
: bef i, Vt hbe ternpbfe Itidbrurri popull, quicunque Chriftum fequi deftiiiarunt, -fub noftrorum
regum ettra '> arque admihiftratiorie firic. Et tafe rioftri; geraiic oporcec , fi
meri rhodefatione
Chriftiaharfi Rempubv faluam efle voluric » &.religioriis digriicacem pro virili fua parce tueri, vt
neque ferro , nifi cxtremum dlfcrimeri vrgeat,
agaftir in. barbaros , neque de commdditacibus
ac doffiiriacu fiid pellancuf, nifi quatchus iniunerij Fidei > & fuis perriiciofi depreheridancur,
que grauius qiiicquarri' defigiietur,
qub Chrifti
Euangelium laedi, perturbarive pofllc. Denique
vt agiiofcat religiofus Princeps poteftacem fibi
a Chrifto ad aedlficationein , 11011item ad de*
datam. Et quamvis Chriftiani Prinx,Cor,i}> ftru6fcionem
eipes Domini fint > parentes fe tamen praebeant, neque tatn quae Indorum funt fibi, quam
Indos ipfos omnium- Domirio. quaercre videan?
'
.,.."...'
-tur.,
CAPVT
LIBER
III.
SAI/VTE.
' '
, "—--'-' —'——•.. --.__-Jt''
£•*•-'''-—
CAPVT
*' ' ." i^J _
III.
fônoporterefalfostituioscomminifl
dominationis
lndorum.
fubiectio*
igitur ius adrniniftratipiiisâc
HOc nis Indo,rum ex propria ac certa Ecclefia?
eommifliohe gerierale eft, &commune
rurriiis,
quihactenus expiorati fiint,tum iis,qui procedente tempore oeeurreht. Quqd quideni nifi aUunde
aequumac falutare efle Conperturbetur iniuria,
ft-at. Alios verb titulos ,.quosafferre qnidam nfe.
tiinturjRegiae potentiae,yt: mihi quidem videritur,
aftertores nb rieeeflarij,ne aflentatores dicams qui
nimirum ex tyrannide Ingarttm inhoc regno,atq,
ex polycraria
vfurpato per vim Imperiojitemque
gcntium plurimarum legitimo Rege carentittm
(has Hifpani Behetrias voeant) contendunt Chriftiario Prihcipi; regnandi ius facere,equidem neq;
fatis incelligere,neque cert-e probare poflhm. Etenim- fi _ praedqne alterius rem depraedari, & cibi
vcndicare rion poces,quaero quid aequicaris , quid
rationis habeacqubda
cyraiiriis (vr ita eflefaciamus)Indorum dommacum eripias>ribiqueipfeadfcribas ? £An idcirco iuftior Sylia , qubd Rempub. Marij feruituti eruerit , addixerit fuae >
An verb alienum feelus , noftro ius facit ? Hoc
Yero perridiculum
eft, & Êfopicae fabellae perfiffiile. Adde quod iftorum imperia , peryimlicet
vfurpaca, camen annos iam fexcencos confirmaca.
. fiint : quam aecacem fi iri aliis plerifque imperiis,
neges.
xSo DE PROCVRANDA
INDORVM
neges praefcriptioni efle fatis , profecto res hueft. Quod enim
manae onyjes mifceantur,necefle
regnum eft, quod non violentia magna ex parte
Inirio quaefitiim fit ? Vt non inepte apud veteres,
& Reges, & Tyranhl eodem nOmine cenfeantur.
In Polycrariis vefo, aut commuiiitatibus,pr3eter
ciuium ipfbrum confenfiim, imo contra jomnem
omninm fententiam, externum principem inducere , fi tyrannide vacat, nefeio plane quis vnquam tyrannus haberi debeaf. JSTeqtte.vero abntio
mttltis Ittdiarum locisexbello iufto ae legitimo,
hominiim,autfidetoffenfas
quqdpropteriniurias
exiftere forfan potuit , ius peculiare Chriftiano
Prihcipi domittandi fieri, nam eiufniodi Lufitanicaj Hiftoriae nonnnUa referre videntur, ..Verum
cum de, CQinmuni, ac certo ciculo difputacur,Ecelefi§:auchoricacemj,Fidei periculum,ipfoEum barbarorum falutem, Rempub..Indicanam
adminiftrattdi, & aequiflimum ius praebere Principibus
Chriftianis, & illud per le abundare, certo nobis
valdeexperientia ipfa coiiperfiiadetcumratione
fme alij tituli etiam fint,'
feritiens. Quamobrem
fiue non fint > conftat ad Regum Catholicorum
faltttem Indorum,
cui
curammaximepertinere
procurand3e>& religionis praeceptores,& difciplinae ciuilis adminiftros lectiflimos mittant, opormunere
tet, vtDeo atqueEcclefiaeiniuiictofibi
perfungentes, vt ipfos decet & catifa tanta exigit,
latisfaciant.
CAPVT
SAJ-VT-EI
c
, Quales
-.'i,;;.::..:-;..-
A:i
LIBBR
VT
adminifiraioresres
:.,-.
poftulenti
III.
161
iv.
Indicd
,'.:;..,
quam refert vhiuerfiratis Indorum praefectos y lae magiftratus oprimos apud Ghriftia'IGitur
nbsvrianeiiei:»:quantumve>
ponderis in, vcram> vel exiclj eiuilis adihini?»
que parcemselfalucis
ftfatiofihabeat cyiûovisletiam taeence , res per
fe ipfa declaraf. ISIam cum in offihi Repub;, ffe
giftratuscperinde fic ,iatque paedagogus quidam,
yt eft ab:Ambrbfib pf seclare dictttm >atque iufti
lnEpift,
& a:qui euftos iffiffiOrtaUs , facile quiyis InteUl- ad Rom.
get ,ita ad Eeclefiafticam >ac fpiritualem inftitu- c.x.
tidnem «ompafacanv efle cciuilem & hHffianam,
queffiadmodumad
'GlMftiEuahgelicam
legem,
naturalis ittris dttcipliha neeeflaria eft, quippe
nifihaec fueric obferuara, vtaic beatus iUe,illa
Ibidem.
cuft.CKliri non poflit. *Qttamobrem Paulus docet Rom.i}.
i
nori qfle poceftatcm nifia Deo, eafque quotquot
func,aDeo
ordinaras efle adffiiniftras boni, mali
vltrieesi
eft iUud.Petr^ l.PtUf'.
Quibus confentaneum
qui & Regibus , & Regurri ducibus obedicnduto
monetiquQd bonis laudi,imprObis terrori eorum
oflicium fit. Ergo fi ftuit haec capita populorumy , AmosS.
tttm Hier. ifi
iipaftores, fidtiCes >,gubernatores,aurigae.,
etiam lumina, fpe.cula, leges viuas, & quibufcun- l.krg.9.
E&ec.lj.
•
rum
diuinae
aliis
nominibiis
tum
Philofoqhe
Arift.
phicae Utejtje ornandos ducunc, quis fatis dicere
L
queac»
A''N D A I N15 O R V M-l6l D E PROCVR
queat, quantum in horum integritate,. & fide
MceLi®.
praefidij ac falutis Reip. lltunrfit ? Qualis enim
in ea, &
fecto.r eft ciuitatis, tales inhabitantes
fecunduni iudicem populi, fic & ffiiiiiftri eius.
oninibuspeneReip.ub.le-r.
Quemtqtumlocumab
gumque tractatoribus exfernis: copiose gfauirerqxie verfatum, a ndftiisVEccle.fiafticis , faeris, &
exeffiplis, & documentis diferciflime illuftracum,
quanquam diufius proferre 11011opus cft,: tameif
tQrqt.zp. iuuatinfighem
Bafili} ea de: re; aecumulafe fe-rir,
tentiaih,:Neeefle
cft.,cih'qiiitv':huiulpem<Ml! viris
,ac eos aUorum cqn.ftituere
maridaremagiftratus
duees qui catteros qmneffprudentia^coriftahtia^
1aiTteeant^vtyircutes,
aevitaefan6timonia
lorige
comhTUhes fiant eqrtirn:om~
quibtts;prajditlfunt,
niuih;, quieos 'imitahtur.'-Narri;ad riiores.edfum,
qutgubernacula
tenenfixqmpqneiefecqtosIj,;
tar
qui pareot, folent,icayc-cpalesdueesfoerint,
16s efte necefle-fit.eos: offihesf>/ qui fequilntur>,; &
quales fueririt in Republica |?fincipes,; taics Vt
plur imuffl' exiftere fbleiit reliqui ciues. A.tque ihaec
qulderh: Magiftraturn >• atque pdteritiaffi optimd,
curairi-omfli
atque aptiflifnqeiiiquedemanda.ridi
t
Repub.inomni
Principe debet efle yeirhaximai
at in rioui huius orbis adminiftratiohe >;in barba& fubigendis & cqntinendis
rorum nationibus,
in Fide, quifquis rerum Iiidicartim yel teriuitef
experiehs fit, nullo rnqdo. dubitabit earri, neque
primam, neque maxiniamcfle debere,;fed offlnino ac periitus fingularem.; Eteniffi a praefectis, a,
ducibus,a iudicibtts ra.Regiae denique majcftaris
-adminiftris > perihde* atque a fonte flutiium, ad
rcs omncs IndicaSjVefperriicicJii}
vel falutem;, vel
' '
'
•
i
'"''.'
S A L V T E. L I » E R- II' I. " i&i
fi quid aliud tertium eft, deriuari, ac pcrmancre
perfpicuum eft. Ncque dici poteft, eo fonte vitiato, quamiate lues irifluat, quamque dmne re>medium fefpuat. Ac ne cui forte videar in fufcepta eaufa amplificanda ftudio jnagis, qttam raiibne duci, afteraffi hori nifi eerta, & explorata aivcinaihqu-antum habeantpondegumenta,quae
ris & ipfe expdiiere poflirn > & ij, quorurhinteiv.
eft. •, velint attendere. Primurn in aliis Rebufp'. ac
& eonciuita.tibusexffiulta
aririquifatefundatis,
ftitucis, haberif moderacores: adjumenca .plufiiha
eadeffique maxirria > qUibus eliam volences nori
finuiiCLirerrare. Surit leges pubiicae vriies, eft pa^trise confuetudo > fiinc exeiripla majorum, eftVdenique qttidam rerum yeluci eurfusipfa anciquitarte fifrriatus, quo iudtio & ttegotio facile actranquille ciuitatisftatus
pcr fe pene confiftif>cvel
certe fi deflectat paululum >modiea reetoris mo*tione dirigitur, ficiit in tranqullld ac futq mari
clauum teoenti vfti venit. At in Iridicana guberhatione, curh praefettim ttoua regna adeniTtur,
atque habitaricur a. ndftris , omnino eft fecus.
Omnia nqua, riullae, confuctudines certse , leges
iuraque Qmnia, naturali excepto, nihil propemodum fifma authoritas , exemplaque fuperiorum temporum vel ntilla, vel non imitanda,eueiir
•ius quotidie inopinati, repentinae plerunque ae
periculofae mutationes, niunicipaiia iura tum igriorata, tum 11011fatis firma ad iudicandum, HiiV
panienfes , Romanaeque
lcges magna ex parte
cum barbarorum diu retentis moribus repugnan& varius
tes, ftaftts ipfe Reipub. adeoinconftans
fuiqj diflimiiis, vt quaeheri commodiflima reclifL z
"fimaque
%<% D£>PB- O cv R A N © A INBORVMF
iimaque habebantur , hodie rebus cqmrhutatis
iniquiflima,. ac pernlciofiflima exiftant. Hic quis
•non yideat qualem lhoderatorem eiufinodi Refpuh. efflagite't,quam fapientem, quaffi cordaturn,
-quam pro.uidwm > quam integr um, atque coiir
ftantem,quippe cuius confilioJ& prudentiai comr
tnifla finf omnla, in quo prajfidia omnia belli pa-r
eifque conftituta, collocacaque fint. ?,§i enim prir
iiios ciuitatum canditQr.es Qptimos, ac fapientiffimos efle antiquitas vqluit ad prima fundarnenta
, iacienda, profe6fco peripicuum eft, non nifi praer
viros prbis indagatqr
ftantiflimos,le6tiflimofque
res, ac nouarum gentium duces efle debere- Haec
•plane , vel vna ratiq ad Qbtiiiendarn caufam fati?
•erat. Adiungam tamen alteram iionminuseflicaT
cem,.arque fobuftam. Nam cum remotiffimae reT
giones hae fint,caputque httius vniuerfae Reip.fiue
•Regiamjfiue P.ohtificiam. ma jeftatem ipe6fces,loiir
;giflime diflicum, licencife, ac libidini Praefectorum campus late pafeiis oft.enditur,ytquicquid
collibeat, licere fibi etiam qpiiientur. Quod enim
]6ge diftat,qtiafi nihil ad fe pertineat, facile terne7
ricas humana cQ.cemnit. Hi nc fediriqfa cqnfiiiajCUr
jfiiulcus eciam, acque adeb cotius Reip. percurbar.
tio : rcmedium very oppido ferum,atq; incertum,
Quarum rerum teftis lpcuples eft hqc ipfura regnum Peru toties int.eftinjs armis concufliim>atq$
pontrariis ventis. agitatum.
inftarprocellofiiharis
itaque vt Medici pulmqnum,. fi aegrdrarc ccepe-j
rint > curandoriim pefdifficilem efle rationem do-=
eent, qubd ad traducendurn eo vfque medicar
nientum longa & yalde claufa yia fit per ftoma-?
yis yalde iam debiUtaca perue-!
'
pliarrnaci
pfiui^vt
"''
-"'''
;'
.juara
S Atv
'
f f. L/IBER iil.
k&j
hiat, aut ne perueniat quidem, ita plane lbngin'quitasfupremae Potentiae,atque authdritatis, huius Reip. aegritudirii leuatidae remedia bpportuna
Vix plerumque iperare perfflittit. Quamobrem
quicquidihrebusIndicisaPraefectis
peecabituri
propemddum dixerim fine emendatione peccabicur. Quqd equideih pefipexifle Romands ffiihi
perfuadeQiiCum ad remotiflirrias quafque prouini
cias hon hifi lc6fciffiihos,atque iiitegerfiinos viros
mittehdos ceriferentialiquarido quoquejfi res poftulare videtUr, jpfi Gdhfules Reip. luffiina hori
cundantef pfdficifeerehtur,
quippe qui egregie"
iioflerit > qiids animos faeeret teriieritatis dilafa
vindicta, Vtque fbleat areliqud grege ieiurictus
vel ipfe bos efterariiPdffireffid fihaec tantaridh efe
feht,illud nOn paruurn eiiftiffiari poteftj quod vel
leuia peccata gttberhatdrurri', & prdcefum iri febiisiridorurh irigeiiiia.crithina haberi debent,ptoteriefos adhuc iUorurri aiiirriOs vehequbd
ptefei
'
riienter faucianti & a Chriftiaha f eligione perni^
ciofiflime auocant. Etcriiffi & publicoruffi Magittratuuffi Ctilpae abfcondi hoh poflUrit,' quia vt
Tragicus dixhy
&
tihecct
in
Pellucet omnb RegU ftititim domtti.
Thyeflek
Et infirrrii adhuc , &fudesIndorum
fenfus riullo 'J
modo. de Ghriftiana geiite,deq; Chrifto ipfo aliter
iudicare norurit qttjiex his,quae petfpiciunt Itt noftris fublimibus pfsfertiihjatque
authoEitate emihentibus.Quae res quariti fiat apud aequiflirrifi hor
minu conditorem,afq, parerite>inde facile inteillges,quod ctt lachrymis ac dolori iritiiho sacti RegisDauid flagitiu admifliim condohaflet libencef j
illud tamen feueriflime vindicauit, & queftusefV
L i
L .
<juocL
V.
\66
I Nh 0 R VM
DE.PROCVRANDA
ziReg.u,. quod inimicos Domini notoen blafphemare feciflet, ctiffi inter fe reputarenr, Deum eius regis
amictim habiturn , qui tanta perpetraflet, quod
«d diuinae exiftimationis contumeliam quandam
pertinere videbatur. Propheta fane Ezechiel, etfi
de fiio Iffaele ttarrare videtur,
verius cameii de
noftri seui hominihus vaticinari Credendus eft,
cuffi jlla , diuini doloris & querimonia* plena
1z.te:$6.. prQriuiiriat , Et ingrefli fiint ad gentes, ad quas
riqmen fanbtuffi meum,
iiitroieruntj&polluerurit
.cumdiceretur de eis, PqpulusDeiifte
eft, & dp
fe.iTa eiusegrefli fiirit. G^sfaneironicasyoces
faftidij, .&.defpfcienria?teft.es,cumiriterfegentes
de; n0.bis;fa>piffime yfiirpant^tuffiycrbcumaprius
etiam
in.os .nobis
iactare non verendbiursantur
-.--.-...-..
C7.jtur, eaderh quippe ipfi agimus, quaeinillismaRom.ti -xime
reprehendimus» Si quis igicttr anirnaduercac
teruffi Indicaruffi yarium, ae;mutabiiem ftatuni,
tum mprern^ poteftatis-tam
felorigepofitam
dem , ffiox aniffiqrum in fide recentium tenefieft , ad nullam aliain
tudinem fafeaturnecefle.
praUinciam regeridam, ad nulla iiegotia gerenda
defiderari fapientiam, integritatem,
ampUorem
"
. "; ]pietatem, vt mihi quidem fiepenumcrq occurrar,
;q.tto.d a Probo dictum fanctus Paulinus narrat
Jn vita Arribrofio
cuin res Mediolanenfes id temporis
;
Ambref. .,diflSciies & praetumetes iret adminiftraturus,Non
-tam fe iudicem qtiain Epifcopum, vt putaret be-1
-J
nignitate, zelo , paterna cura erga omnes. Qua
<
de re Yalentiniani illius maioris non erat parua
i-gloriatio , quod eos ipfc iudices darer, qups EcSacetdotes. Atque vtinam nunc,
i
.clefiafibilegeret
yel Ne6fc.arios a vel fi quafunc
Asnbrofios,
''*
-Jpe-l
'
,
prSfe
-'
'., : SA;LVTEV -L-I-BER iltv
'fSf
|)'faefe6td'rurh-Celebi'ior'a ridmiria haberemusrpfo^
fecto rioui dfbis adminiftratio
taies fc ihaxime
deeef eipfis rebus -dfteriderec > quibus ">-qiiodLed
magrius Theodofio Auguftd gratula'batur'r,ridh
folum regius aniffius;,'fed etiarri faeerddtaiis.irii
] r:::.: :
.'
.".:;:.::.::.:;:::;; ;:;.q
eflefi ::!i.
..::]:
:;;::r;:'v::':l2^^
fl&p^'.'.©^
i -.': sViiddnei
rebmlridimpr^Bm
':•t^n
If^jPOs igicurducfes ^hfiS;ihagiftratus'fes7jndP'
rieque-vlla^ afgiuêâlrûlihy
jttLcaepbftulant',
tanti faciend^
im&m'vfgeht; Illa;:îdeli?iacls;,;
iurif-i^-qttahti 1.ipfa Idiigi t.6'ffipdiis;ce^perlehfM:
Qtiam!eaiufam cuiri-difeffe agefet'yit^V:q.uidam
clarifllfhus . &Iiiter; regibs fniriiftrds PfiilcepS? eolligebac nufquaffi-fidefh > pfudehtiaffi âmfhf
ffiagtiicttdineffi magisjreqiiifi, turhveroadiurige^
ctirritaleshiiiiiftrdseflTagiteiiP
bataptifllrhe.JEt
f es, qui'hdrriiries ad hsec veriilrius?Vt pocius/ exbp
rierahdae Hifpaiiiae -'caiifa?qtiam huius relpublicaer.
capeflehdae mifli efle Vldeamur. Qudttim. eriim .
qucrrique iriuenies,: cui fi iri" Hitpania hiagiftfatti
hdtifi >"'fipfaefectura lieuiflet>;Oceaiiuih n-ajectu-;
rus fuiflec, acque haecin e.xtrcmq orbe quaeficu- 1
rebus ekclufi ad haec velutr
fus';T Ita'melioribus
extrerria conucrrirriur.' Mihl vero.haec pfudehtiffimi virloratio, riOri tam efle iniuriofa yidetur iti'
; - ;
multos.
L 4
i68 D E P R o G v R A_"NDA INDORVM
muitos, quos prouinciae hae, & habuerunt > & habeiit praeftantiflimos, Chriftianaeque ac fapientis
florentes, quam commoadrriiriiftrationislaude
liere.potiUs, & conqueri IndiCarum rerumnatuEtenim-,- cum
ra ipfa eompafataffi difficultatetti.
penetraiidi adlndos plerifque , vt modefte dicaffius, familiaris rei ariguftiaein caufa fint ,acrelictam patriam '»,liberos., charos omnes »labores
quoque immenfds , & perieula nauigacionum,
itirierum, ftoui ccell, ea yiia cqgitatione cdmpenfettt > qubd aliquaiido tandehi: ex India redituri
eft £etatis,
fint diuit^s, acbeatisytfquqdreliquum
*
btlo
iff
rpieiidicie agahf.;,. fubs etiam fortuhis ittuerit (. quis ehim fi .cogitatioftes >:confiilaque fiia
irifpiciat >ita fe animatum negct ?) Quis obfecro
ri0n_ videc; .cupidltaci;,; afque auarifia? iaiiuam, cile
? Vt eumttianâeîeeu?pêfactam amplifljin^;
niae eura fitpriffia;, caetera omnia huic vni pofthaheat, .quippe cuius ca.iria fe canta lufcepifle,
tahta7perpeilum effe iecU:reputat>dedecOriq;,fibii
^ igriqrhihis: vercenduffi >fi ex jliidia: non QPtireuertatur ;ad, fiios ? .Sic yfus»
merhummatus
exiftimario .habet. Hac lege
atqu^: hqminum
quis iairi magiftratus >vel fupiemus > vel infimus
nqn cupit famfliaris rei fuae cqmmoda augere ?.
Quod liOn poreft nqn vehementer .nocere Reipuinterefle
.Ariftoteles
.qtiidem
blicaj.
magnopere
^tirtilx.j.
&"i.i.
Reipub. cenfet, ne egentes ad magiftratum vOe.%.
centur_ V qubd pauperes in magiftrattt vaenales
fieri ob egeftatem aflerar. . Moy fi quoque de
creandis. judicibus Iethro fbcer fapienter cqnfiExcd.iS, filitiffi dedit, quod ille libenter accepit. Prquide,
ihquitjde omni plebe viros fapieptes,& timentcs
Deuro,
,-./ :,-.
III.
$AIVTEi
LlBER
16$
Detim, in quibus fic veriras, & qui oderint auari-5riam. Et quamvis Indicis magiftratibuS ftipehdia
ampla conftituta fint, quibus viri boni cdntenti
fiint, ifaepe.tamen fitis illaOpulente in patriam
reuertendi iufto nefcit expleri > vt hic quoque ve*
prou.i$.
rumfit illudSalomonis:
Rexiuftuserigirterrami
virauarus deftructeam.
Acqueihde
qudquere-»
bus Indicis altera non leuior aerumna proficifci^
tur, qubd cum gubernatores offines » ae iudices Hiipaniam eogitent > ftudia fua ofnnia , &
euras illic cQllocerit , Indicum folum veluti
alienum, atqtte extraneum habenc , ita parum
curanf, quod nihil amant, qhod quantuffifta-%
tui-i atque inerementis
Reipub. obfiftat , dici
non poteft. -._Iriter laudes eorum,
qui eiuiratem
& neGeflarias doces; >' it*
aliquamadminiftrantr,
lam primam Philofqphus
numerat-> vt ftatum sl?el.e.f.
praefencem Reipub. ament* At Rempttb. hanc
ica plerique ab aniffio fuO alienattt > vc exilij
loco habere vidfantur;
auc certe praeclare cum
rebus Indicis agatur , fi quemadffiodummiUtares praefecti ybicaftra pQnunt, in id temporis ,. quod eo in loco le aeturos intelligunt,
caeteraque opportuna curant: ihcqmmeatum?
de abeuntes difllpaca omnia , atque exufta
relinquunt , ita noftri homines ad id. faltei»
aetatis , quod hic exacturi funt, vtcumque res
Indieas conftare yelint. Hae fiint adminiftrationis Indicae graues difficuitates. Ad quas accedit quoque alia longe quidem maior , verurir
iron ita communis, fed propria eoruffi, qui houas
Indorum terras adeunt, ledibus ibi collocandis
nifi
intenci, qubd cumadbajbaros
ea#t,non
armoruna
zfo t) E P;R o e v R A.N h:A t N h d R v M
armorum prasfidijs fuki rebus feincertis committariti vbi yel fe cuefi oportebit,v.el ferro etia aperire yiam..Itaque,tQtus ifte priihus ingreflus ffiilitaris eftiQiiamQbreriiei .demahdari:prouiheia fo-i
let-> qui' pericia:BTilifa;ri excelUts^heque^ ad coi
pias du6tahda^stam D.ucis prdbitas^ .quarh mifc
tarisperitiafpe6tarifolet.
Hicquidbcctiriatincommodi j; fagile quivis, eogitare pofeeft;: Gurh
feriitri primus ingreflus fideij prima exofdia Etiarigetij j.primaGhriftiattiTmTtiatidprodttctttacvoluntatehomiiiis
> vt plrciflirrie dieaih, militaris
tranfigeiidayfit;* ilUtiisCententia-iii omnibus priiieeps fit>:ettmque:dux. ipfe prdfanns ficifnahusverd
farellicurri £effieratia;, qualeffi; expectare debe^
inusadminiftrationem;,
quaml-ebusGhriftiarils
prouidentiarri ? 'Gâmobfeffi-iUud;
etiairiatqhe
eriam ''CatholiGi Principes'_( hofuittque prOregesi
aut cttiufcjuhqttedemuminterfit
> cqgitafe debei
reht > cum ad eiufffiodi expeditiories 'beUicas 'dtt*
ces :pr£efectbfquer*iegunc > vcpij, Ghriftiahi ince-s
gri> Dieurhsthhentes, faluceffiquehoffiinuth
plutimr faciehtes;qu£i'a:ntur,deriique4j,^qtti
fe Epifco-i
porum, imo verb Apdftdlofuffi iriuiius fuftinere
perfpiciahti Quahqttam eniffi ad'arrha tractaiida.
ridn rarovirfprobiCas-> quaftt ihilitaris pericia, vt
Ariftoceles -voluit ,; -fpeetahda fic ,- camcri vbi
de fidei iriiciis agitur , de falufe^tdt barbarortim , deriique de -ipfb Ghfiftl riohbfe,j atqiie exiftimatioiie,
infinitls-partibus
pluris:ifacienda eft
vitae integritas,acque eonftahtia.Nequeênim
taffi
dilatandae Reip.caufa res geritur, qttairiFidei amplificandiE. Huic verb duei & fhodefacoif probo
etiam adiungefe opoftebif cohqrtchi. npn homi-niun.
IIL
SALVTE.
LIBER
ijl
fed fi nori
iiiirn perditorum > ac profligatorum,
optimam ae religiofaffi, tamen non peflimam, &
infamam;
Quod fi quis.nirnia ifta cenfebit, ri*
militaribus copijseiuf^
densfortaflisineogendis
modi defpectanda probitate praecepta > isfieha-*
beat, longemagiseflerifudignum,
adEuangelij.
eos reputati coihmodiores,
primurmintroitum
qui ad nocendum prociiuiore,s iirit.At [neque yii:
ea probitate ac modeftia facile reperietur , inquiurit, rieque delectus ille homlrium ad expeditiottesbellicasvUbmodo
haberi. poteft, Primumi
ne fiant.Heque ehim
fi fieri nequeac,expediriqiies
amat Chriftus ahiiuntiari cum infigni Chriftianas
religiqhi:s:d.ede:Cqf e. Deiride ripn yfque adeodUr*
rares ;eft,modoypluntas,iiedefit,
praefectus quifpi^m.qugpratnr.hon fqlturi .milicari laude clarus.,
Yerjim; Chriftiana,pi.efate cqmffiehdatus:ytque
ad
illiu.s qpmitatum fi npn deligahtur pij homines,
tamen ho,h admitfancur nefarij. Si enim homittes.
.infames, i & fordidQS Imperacoribus milicare Rq~
nranse leges tton iniuria'y.efuerunr > quid eft Cur
Ghrifto ittprimq illius ad infidele.singr.eflu per-f
ditifllfflus quifque nom.en dare fit .permitteiidus?
Quanaobrein cum in. omni Magiftratu Indico,
tumyer b maxime in prirna ad barbaros profectioneyirQsidoneosfapientia>•
&pietate praeftahtes
praeficere. opprtet >magna adliibita diligentia > vt
tales Omriitto,quaera,ritur> inuentique.praemijs, afe
que :hqnoribus ad rem pfo; dignitate gerendam
permoueaiitur.
Quanquam magna apud Deum
gloria;copiosaque
pro.meriris rei tantae remtir
lieratioiie ilih.il poteft amplitts ac praeftantius cor
gitari.. AflTidu* autcm noftrum ornnium ad Dominum
\j% D E P R 0 C V R A N D A I N D 6 R V M
rninum pfeces efle deberenc> fi modo coc liomia
®pei%. rium millia amamus, auc alicuius faeimus, vc nelot/._4.
det reges in ira fua, neque prOpter peccata
quc
Rier>}.
populi regnare feciaf hypocritas > fed mittat potius paftoresiuxtacorfuuffii
/".dA^t^ft^-'."';jSfofteffeiniquumirihuia
jhdospendere
adminiBratoribusjtyiSi'
adffiiniftratidheni iibtiae Chriftia^
nitatis pettes ttoftrOS priricipes efle iaffi di-*
aVOniam
ximus * & his ex Dei * Ecclefiaeque prseceptd
incuffibere , faluti Ihddfuffi ffiihiftros idOheoS
tum ad fpiritualia , tuffi ad ciuilia praebeantj
exiride dicendum eft, vtrurri ad horum ipfbrum
neceflarios vfus , pdflic, ab Ihdis. exigi aliquid,
quidve illud fit: ffiox:'•'•>'
qttdd viciflirri Indis re> Tributa ergo neceflaria ad fpipendidebeac
ritualehi * politicamque gubernacionem
certa
ratione moderata 5 ac definita iion ihiqtte Indorum gens pendere exiftimanda eft. Nam vt
omiccam, Philofophorum Refpubl. fiias conftiruentitim, depublicis tributis fehteritiam, qui
feroper mqderatoribus
publicis > riegotiifque
de publico , & communi cen-*
eommunibus
fii tribuendum docent , certe in diuinis noui
teftamenti literis , vique adeo exprefla rcs eft,
vt nihil amplius. • Paulus fane Apoftolus hunc
totum locum fcribens ad Romanos excellenter
illuftrat:
SALVTE.
LIBER
III.
173
fubditi eftote, inquit,non fo- &
Rom.%%1
$luftrat:Neceflitate
jum propter iram , fed etiam propter confcienriatn. Miniftri enim Dei funt iri hoc ipfum feruiences. Reddite ergo omnibus debita , cui tributum,tributum,cui
ve6tigal,ve6fci'gal, cui timo^.
rem, timoreffi,cui hbnorcm, hpnorem. Qtio lo-»
co liQn ofcitanrer nqtari debec, quos alloquatur;
paulus , & de quibus,, Scribeba,t fane ad Roma-?
nos iam Ghriftianos
fubdiros verb CaefaribttSj.
qui in liberam, îuicacem per vim irrtiperarit;
ad pqtentiam,
Et taffien his neceflarib parendum monet, npn folumupropter iram , fed etiara
id eft, 11011cimore ho^
propccr confcienciam,
niinum folurn, fed etiam D.ei ita vrgente. Deihde
tributqrtiffi penfiones praecipieris,
atque comm endans, caufam reddit aequiflimam > quod pu-7
blici magiftratus miniftri |)eifint
in commune,
boiiuin feruientes, ac proinde eos,ali atquehono-»
jari a. fubditis iuftum fic. Qua ejt re coUigic, redde-r
dum efle quicquid debecur,;fiue tributum fit, fitie
vectigaljfiue quidvis aliud.Qug in hoc loco commeiitetur Chryfoftomus , placet etiam afcribere. . Hdm. 13«
IniTiimera bpna, ait ille, ciuitatibus per magi, omnia fimttil
Jtratus obueniuntj quajfifuftttleris
pefliim ibtmt, ita vt heque vrbes, neqtie agri, nequedornus, neque fqrurn, atit aliquid aliud confiftere queat,.fed qmniafimul
fubuertantur,
potentioribus imbecilliores
imptiiie deuorantibus.
Propterea ab. antiquis temporibus; con^muni omnium fententia principes a nobis fuftentari debereyifum eft , ob id quqd fuaipforum negligentesjcommunes res. ctirant. Et mox, Qubd ii Patilus tunc ciiin
"
gentiles adhuc
' '' cflent ' Priiicipes, >>
• iftaa
\
J74 D E P R O C V R A N D A I N D O R V M
multbmagis
oportet ea fidelibus.
'iftapraecepit,
exhibere. Eam Apoftdli fui doctrinam Ghriftiis
Dominus rion fdluffi praeeepto ante conftituit,
verum etiam exempld coiriirieridauit fiiov Nam
Matt.i.%. de Caefari reddendo cenfti rbgatus, Caefari, qtta;
Cajfaris fuht, reddenda efie refpdndit yffiagifterio
Jn oratio» bbedieiitiaej vt ait fahctus Affibrdfius, &nosin_necontra
Auxetir haeremus, duffi foluimus; quae funt;G3efaris,CaN
fafii & qfise ftint Dei Deo , tribtitum Caefaris efti.
tiutn.
iTaCUsSalu3.Cor'in
hohh^gamus.
Ipfeveibfecens'
tuci,
Bethleem etiam prdfectus eft, ae deferiptus, &
Auguftd Caefari ludaeam tune ctitti caeterd Qrbe
dbfineriti cenfumperfdluit,; quefnadmqdum vult
In eratio- D. Na;ziaiizetius. Quafh fcm "cum & diiiiiidruHi
Tteftue librorum authqritas, & ratid ipfa fatis muiiiat>.at-^
epiftola que confirffiet,' nequerioftroruffiTheologdruin.
ttd lulia- eortthi
caufat Indicae ftudibfiores
>;
qttiquoqtie
num.
lf.t Aug. fiirit , aliqtlanta ab iis tributa exigi pofle quifde cat.
quam negeti nihil eftcttr iri ldcd plano,;& experud^c.ti. dito ampliusimmoremur,
' :'
' ' ' ""»*
* . >.: ". "'' - '
'<.
C
Jmprobantur
A'..P VT
VII.
triagenera
tributa
taxandk
ab Indis tributa exigere noftris licere manifeftum fit, at quanta illa tamcn > &
TAmetfi
qualiaquave ratione,& forte,& quovfque , id fajie perobfcurum eft, & ad explicandum impenfe
difticilc. Nequeenim ftatimimmodicas
exactiories probaturi fumus > neque auaritiae, ac rapacitati
III.'
LlBER
SAXVTE.
17$pitati multorum conniuere debemus, quae vna
euerfio fit '> atque Indici fundi,
res totiusregni
yt comice dieam, calamitas. Nam quod%os capere opqrtec > illa iiTtei-cipit. Acfit lic^tffiaidr
res faculrate noftra certurri aliquid in revfqiie
adebincerta&
dubiadefinire;: tamerioperaepretium fa&urusfum > vt inihi videor >.'fi "diligentius rationes; allquas tributa taxandi excuflero.;
Primurh igituf dqcumehthffi fit , Indis ihul6ta!;
nomihe> cributa irripbrii ffiiniffie poflevNain vbi
iuftealiqua ciuitas'i aut gens debeliata eftifolet,
id-que ffieritb:',- pefeuriiaria-fedditlq
pro vi6toris
, yt Cemeritacisftiaepcenasluat,"..
arbitriqimperari
^lahe veh pdtiflimam cfibutorum qrigiiieffi exti-r
C
fifTe > Gregoiius Theolqgus. vulc, ic'"a fcribehs, Orat.'
att_
Ex peccarq pchtttia haca e'ft , perniclofae Ctipi- l'lulianu..
ditatis materV.quaebella. peperit,, a quibus orta
'
fttrit; tribuca -,_ quibus iii diuina pondemnatione.
aihil grauius efti & acerblus. Haec Gfegorius, Ad
httnc mddurh pfqfiigatq; ac yihctq loachaz Rege 4.Rtg.
4
taleiitis argenti & ta- *
iudaia.Phatabhe,.:eentum
iehto auri ferraffi'efle mul6tatafn diuinse literas
v
tum
tributortim
cfadunt.HpC geritts
profanis,tum
faefis literis-ffequentiflimuriT
cft. Sic Moab a
, :i.Reg.%:
tribiito
feruifle,
Dauidepercuirumfuh
itemqtie ]
i.Par.\%.
\
fic
Chananaeum
Damafcerium
tribtita,,
Syrum
16.
Iofue
riumfa6turh
Ephfaim authore Iofue , .nec ndn 1 \& 17- :5.
reliquas illas natioiies Icbufseorum, AmorrhaoReg. ?,
rum , atque alidrum Salomonis opera perpetuo )
tributo' fbluendo addictas efle populo Ifrael facra hiftoria comrnemorat.
Quodfanc nullo modo ininriofum efle,non folum fanctorum "virorumj
excmpla deinonftranr,fed cuarn apertalaticquae e
iurcc
- r I
K
DE
PROCVRANBA
176
lure belli vi6tos victoribus fubdit, neque fortunis
folum , fed libertate quoquc vitaque ipfa reddit.
obiioxios.At Indorttm populi,vt fupra fatis difputatum eft, a Chriftianis debellari non poflunt, ac
proinde neqtie libertate, neque argenti peiifione
mulctari. Quid enim hoftros laefemnti.quQ.rum ne
nomen quideffi audierattt?Dei yerb'Q.ftenfas,naturaeque iniurias vlcifei,noftra nlhil interefle>opinor
alias faris efle monftratum. Itaqtie grauiter profeeto peccareiit,qui eoiure debellatos barbaros inftar Amorrhseorum, & Chanariajdf um,yel potitls»
Tureavt prsefencia loquamur,Maurorum,.acqiie
rum>feruitute> atq, rnulca penfiqne qnerarent>exiftimances eciam beneficium fe collocare,quod no.
capice plecterent, Neqne enim fam ftolida rario
& infolenciamilicari proficifci
nifi abanipericia,
poteft; Quod fi id genus quippiam haetenus perpetratttm eft>confulanr certe confjcientiisfuis> qui
ita fe compararunt. Atquehoc fane doctimentum
certiflimum eft.:feqiiens verb mulcbcertitis>Nefas
efle in exigendo ceiifu rarionemhabere
Euangelij
illis communicari> quafi recriburio expectecur,yc
pro Fide, & Baprifmo, Chriftiquenotitiaimpertita viciflim repetatur argentum. Haec tofa fordi-diflima cogitatio hominum ttim imprudentium
tum improborum Euangelium yeluti licitantium
foli(nam & hocaquibufdam
jactarialiquarido
tum audio) riihilprofcctb a Simone illo abeft> nifi
Atl.%.
quod ille nefaritis pccuniam potius dare pro gratiajifti gratiam pro pectinia cupiunt commutare.
Nuilo crgo modo fcrendum eft >.yt in defignando
fint confecuti
tributo, quid pcr Chriftianifnium
Matt.iQ; barbari, cogitctur. Qtiae cnim gratis accepimus
gratis,.
S A L V T E. L I B E R III.
17?
gratis quoque dare iubemur. Tertium documentiini efto,Barbaros caufafoli, terraeve ab ipfis cultx,SC habitatae nihildebere Principibus Chriftiar- De hvt
iribuli
tunc
nis. Quqd yt intelligatur,meminifle
Oporter
gemre lo-\
ratioiie
foli
demurii
penfionem perfolui Princi- quitur
pibus, aut Reip. ab homiiie priuato, cum Princi- Zacha»
pis au6torirare>& iiire Cqoceditur. De quo genere rias Pap4
tributoru Anibrofius videturloqui infiia illa con- in ep.ad
Sonifatra Arrianos defenfioiie mirabili,' Si tribucum, iii-' cium.
D4
quic, Impcracqr peric, non negamus. .AgriEccle- fclauit
fiae foluu.nc cribucum. Si agros defiderat Iinpera- ChrifliM*
tor, poteftatem habet vendieandorum,
& eaetera noru,&c*
Rxtat
ita
habec, cum ager
qtf£ perfequitur. Hocigittir
li£j.
iure
regio
poflidetur. Qujtre videfnus tu fubditqs tpifl. 11;
a eiuibus agros eaipa- quafl.x.
tumexternos
jiDominis,
ctione aceipere,vc Cercos femper cenius inc|e per? Si tribntum
14.
Ifto
fbliiant.
fane exemplo fanctus Iofeph vniucrfam iEgypci cerram fubdidic Pharaoni > quinta q.2. cap.
fanchS.
portione Jrrnmentaria Regiis vfibus perpetuo addicta, qubd quibus agros ipfos tribuifler,recte &
iure poflet cum his de feddenda ea femper portione pacifci. At haec ratio in cribucis Indoi;um
iniri nequaquam poteft. Neqtie enim folum noflrum ipfi occuparunt, fed nos illorum, neque ad
nos ipfi, fed ad illos nos .certe peruafimus. Itaque
barbarorum terra fubditur quidem Chriftianis
principibus, cumprimum populi ipfi fubduntur,
fed niliil, iUiusratioiiebarbaridcbencquam
i
nobis mutuati 11011funt, fed nobifcii potius cammunicarunt. Plurimum verb intereft , vtrumhor
mines rationc loci fubdantur,an potius hominum
caufa locus ipfe. Hic cnim res nullo modo addicuutur, fed intcgrum ius pencs dominos mancc».
M
Qua«#
KB A INDORVM
178 D i PROCVRA
Quamobrem Indis (huc enim noftra iam dudutn
tcndit oratio) pro modo ac magnitudine
pofleffionum , agrorum, gregum, paicuorum, tfibuta
& cumularc,
etiam exaggefare,
vt pro canco
tancum cerca ratione perfoluant,
iniquiflimum
eflefi fiquidem febus nihil pcf fe debentibus
cenfus imponeretur. Qupd fane, neque factitatum hacteuus efle fcio > fed eft fortafle improbo-*
rum cupiditate tentaf um,Neque tamen illtid mo
*
'dodifputo >AnRex , queffiadmodum
Ingarum
Jmperiq fiicceflit apud rios > & Mqcecumae apud
Mexicanos > ita quoque in omnia. illorum iura,
conccflerit, vt agros* greges> pafcua, mitieralia,
caetefaque principium fuo ipfe iura adeat. Nam
fi recte & qrdine ab illis ifta obtinebantur,
&
Jegitime ac-iufte riQftri illis lucceflifle cenfentur,
yecte qttQque ifta omniaretineri
cqnfeqtiens cft.
Vtium vero aur iUud itahabeat aut illud, exami1
:
nare ac diiudicarc riQftrum rion cft. Habent Catholici reges confilia , fenatufque fuos, habcnc
dum iniuria non
cbnfcientiae' magiftips.Subditis,
eft euidens, proiurcfuQium
priricipum fcntiendum , pronuntiandumque
eft, vt Apoftoli Petri
t,Pet.%. prseccptum integre confeructur,
Regcnr. honorificate. Illud hoc loco folum agimus > quod &
fatentur omnes & eftperfe fatis ccrtum, etiamfi
barbari conuertantur
ad Chriftum,
11011 tamcn
rerum fuarum inre cxcidcrc, ncquc verb iioftris,
quamvis fubdantur ad fidei fufceptsc cutelam >vel
feruitutc vel fortunis fuis obnoxios cfle , id quod
Paulus quqquc Poiit. max. apcrtc dccieuit..
CA r V T
S A L V T E. L I BE R III.
C
Vulgaris
A P V T
ratio
tributa
V
1.79
IIIv
'
imperandi
expenditur.
autem illa ratio tributa impcrantfi;
viderur xquiflima , vt perfpiciatur primum,
PLerifque
quibus rebtts vnaquaeque prouiticia abuncjet »..
ytruin frugibus > veftc, gregibus, mineralibus,
afgento: ttim verb numero Indorumpppidatim,
tributimque inito,, eafumma quotahiiis, impe-,
fetur, quaepoflit commo.de cottferri.,, ita yt fni-.
guli ceita portione tantum attribuant» quariturn.
vcl ex liifce rebus, vel ex operis fttis loeandis,fuftentata familiola, prxbere queanti Quae fane
confuetudb qbcinuic, vc viiirim tributa pcnd^ttir.
Exfant regiaedictagrauitcr
cauentia, ne ab Iiidis ca exigaritur, qnx & ad fe fuftentandos,
at. queab #gra valctudine , fi acciderit, recrcandos,
& ad libcros educandos j, ac matrimonio
collocandbs neceflaria habent, Quam Chriftiano pelegcm laudare par eft. Qua in rc
ttorcdignam
totam quoque illam prouincias luftrandi diligcntiam, prottcntus, ac commoditatcs pcrfpicicndi,.
tum vt ca iniungantur qua; commodiflimi
poffuntpraebere Indi, vt nihil fupravircs, nihil. nimis grauc fuftirieantjcaeterafquc iriftructioiies eodem pcrtinerites , comprobare profc6tb decct:
quin lic illud quidcm improbandum eft , vt fingttli, quimodo vel auatis imbecillitatc , vcl corporis affccta valctudinc, vcl officiopublico nqn
x"
M
impc
INDORVM
DE PRO CVRAKT)A
"|8p
impediunrur, aliquid in commune conferac, vndq
tiibuci penfio fiacBene hjecfane omnia. Af quod
viips in pfimis dotfcos non bene habcc, quo eciarn
irie mqtieri yeh^mentef fatepr ,illud eft,, quqd fo-3
lum cqgitatui^qiiid Indi foluere pofl_ipt,qiiid verq
fbluerc debeanCnoii iteffi.Qua? fane confideratio,
yt' nori exigantur,qu3e non poflunt reddere, necef*fkria cft: fed ftuiloinodq fuffi.ciens , nifi praeterea
addatur>yt heqtie ipfi ab Iridis capiairius, quse no-,
dQcet>adexiftra^TQrifiintjIuftitiaefempiternalex
Senûrri ab aliquq quidplam, tametfi riecefle fit
vfpqflit ille praebere', caffien riuiiqffiqdd id facis.
<fle,pifi&- poflit folueê^ & infuper debeat, Naffi
|iiie' ndn pdflat fqluete , fiue tiqii debeac , aequ^
eft iniquaexactio.Etfi
ehtm fuprafatismoiiftra-?
1
turn eft Indqs noftris aliquid dcbere reddere^
in adminiftratlone. ftint , non taffien
^qrum
^Qntihub: efficitur,. yt qttaritum .poflint, tantum
debeantj etiamfi rem temperes yerbo leniqre > yc
tancum tribuanc,
quantum commode queaiit.
1
barbaris
haec
ad
tributa
Itaque ratiq
pefttulgata
f mperahda>qua folurn fpe6fcatur, quid quantumve
vnufquilque fbluere queât, licet plerifqtte yt dixj,,
iancta ac legicima appafeat,
tameii penltus iiir,
iffib verb exiriqfa de?
Ipe6ta , nqh fatisidonea,
pfehendatur neceile eftv Qtuerd enirn, cur Hifpa-i
fi ifta cdniris,& Gallis catterifquepeiEuroparo,
diriqprTeratur, vt finguli tantuin pendant, quantiim poflurit commode, iniqtiiflima, & iniuriqfifi
fiiha'fit>Indis verb iufta & 3equ_a?Ari iftqs ftiaim-,
fecit obnoxiqs?p.einperitia,irnbeqillitas>tehtiicas
|e qui:d hqc ^ feruorurri conditione abeft', aquireddere poflunt, qtiia
It^ iufti exigitur
quid,quid
"
'
quicquid
tlfc
§ ALVT E. LlBE.R
jM
qiiicquid fenius acquirit, Domino acquirit ? Praetereafibelld iuftd domitii muletae riomine tributa. pendere cogeren.turi quid poflet grauius Iffipohi, 'quam id vriufqulfque vt det, qubdpoteft*
Nam qubd hdh poteft > rie tyratinus. quiderh exi*gendumpiitat;
.'";,6.
A ip-:V-;t'
tetidcandos
tdnpropier
:
iribptia^duiora
: lt.
db oiio
bathdrbfy
imêfanddfinti.
;
A T dicuiit qtu fes Ihddrunli
atqtteingehia
:JLTLmaxime cailehf, hoe magnopef e barbaris
.fexpedire > yt cribucis grauehtui;'> prQptereaqubd
hatio homiiiutti ignaua j & btioia j ffifi cqgituc
jabqrare j & iri^
tahdd cehfu pqnete j focbrs mqre peettdis yitaufrt
trarifigit i turpker bellaihis rebus vaeat i.quippe:
fibi Cqttqui rieque f erri familiarera.auge-ntmeque
fulunt iii pbftef ufri , fed hodierrid tantum cibo)
.fcontentijgenib ittdulgentvAd hancquidenj fatioeinatiottcm,
quae peiitiflimq teuidtte maxime fanriliaris efle folet, nos fahe ita refpondeffiUs * vt
barbards laboraremegotiari,
pccupariohe & eufa
diftineti > per quam ipfis felutare efle fateamuri
iriib verb illorum Reipub.vtctinque
conftituendac
rieeeflarium omriiiio; Cjtta . de re tngarurh prcneeres irigeriio fine dubio peracri,iudicibqiie
pra;ftantes , in eo vel maxime reetam iftorum ac
efle cenfucruhfi
diutuma»
adminiftrarionem
" '
M %
Sjt-
iSz
•f.Pol.
capil j,
Eccl.il.
D E PRO CVR AND A IND ORVM
exercerentur,
ytquammaxime
minimcque vacare fineretttur. Itaque ybi neceflaria aut vtilia
deerant, etiam rebus fiiperuacaneis diftinebantur > vt qui edrum difciplinam cognouerit > merito miretur, quodvetercs narranr, etiam vermiculomm
certam meiiitiram
colligettdorum
quibufdam imperatam , alios faxis vltro citroque
voluendis ierio occupatos. Neque verb cauia aut
obfctifaeft , autlonge pofita, cuf Indos negotio
vrgeri maxime expediat. Etenim barbari omnes
.ittgenio funtferuili, feruis verb hullum otittm effe debete, etiam in prouerbium abijfle Ariftoteles dicif, qubd otium petulantes faciat, id quod
pofter fapiens praeclare. monuit, Mitte, inquit,
feruumin opeiationem, ne vacet, multam eiiim
malitiam docuit otiofitas. Igitur exerceri Indi
deberit, hbnnegamus
, fed libentiflime affipleetimur. Atcui exerceri, cui ttegociari, Ctiius
ihfefuire coffimodis debcant >hoc vefb qusritur.
CUm eriim illud a cyraniiico doroinatu fegalis
abfit>quod hic in lubdicis nioderandis non fuam,
fed ipforum magis vtiUcacem fpectet, profectb
hoii'eft obfcttrum .fyncere cernentibus,
opetas
arcjUe negotia.inddriirh.in
ipforummef emolufnenta debere conuerti. Non enim inftar apiarij
idtahtum mellis in aluearibus reliiiquendum eft,
qttaritum apibus alendis fufficit, rie intereant,
reliquum omne auferendum:
rieque vt greges
decbhdendi funt, quibus veUera ica defecamus,
vt'radices iolum denuo procreaiidae lause faluas
"e'fle firiamus. Excepto igitur eo, quod & fpiritualibus & ciuilibus prsepofitis lieceflarium e&
'
pfudehs charitas fanxelit', quicqtiid vltra falutis
Indorum
"SALVTE.
LIBER
111.
185
Indorum praetexru nobis vfiirpamus , pro raplna
ducendum efh Atque equidem vereor > nevbi fe
quidam Catohes Mtitibfve profitentur , moref*
qtie barbarorurh eeniuta fuafeuera notare atque
emendare perguht, Phafaones .potitts exiftant,, iExoif.j,
depolitaque cenforia larua, qua tairi rigide iricre^
pitant, Vacatis otio ajteros fe Nabuehpdqrioforesexhibeant > offinia expilahtes,, & ffilferos durani feruitutem ieruire•cogentes.,. Defina.rif efgo
iam tandem hdmines auari;, & iiThumahi faiuti
fe fe Indorum iactare , .fdrtttiTifqtte. cpiifulereife dbrh-\
Agnofearit potius > acfatearifurpriuacis
modis fefulre , riulla publicaj difciplitiai cufa "ttr>\
lieri > fiullo gentiurri haiUm adiuuaiidarum
defi~::
derio tangi.OffiniiiqfUcusipfefe.prodit,
_neque,',
luftinet diu cupiditas,pipuidenti3e. fibi.falfo jio-:.
rnen iffipofitunii Qtibd fi; dttri efle pergamtis ,iri:;
hiiferqs,., rieque nqftrae cupiditatis ardorerii eqr'
ruffi lachrymae extiiiguan.c > -ptbfe6tb .timgn*. '
dum eft, ne multus ae creber.claihor Iodoruiiv
coelos omnes penetrans ad ipfuin eequiflimi iudi- '
1
cis tribunal irrumpat; Regtium, aitSpiritus.fan-'
UtcLto.
cttis, trausferttlr de gettte in gentem piopter ihiiirias , & contumeUasp &iniuftitias,
& diuetfosdolos. Aurb quoquc dicic nihil efle fceleftius»,
Et qui caiumhiacur pauperem,
vt augeat diui'
tias fuas , dabit ipfe ditiori, & egebit. Et in,fan-' Prott.iu
cto Iob cerribilius. Haec eft pars hominis irnpij : 'icb.x^.
& haereditas viblentorum,
apudDetim.,
quaiii •. •'.
ab offinipocente fufcipient. Si mulriplicari ftte^
rintfiiij eius , iri gladio .erniit, & nepotes eiiis
non faturabuntur pane : Qui feliqui fuerint ex
eo fepcllentur in interitu,&
viduaj i.llius non i
*
M 4
Plol£
INDO^RVM
184 DE PROCVRAKDA
plorabunt. Si compoftauerir qflafiterram argehtum, & ficttt lutumpraeparauerit veftlmeiita,praeparablt quidem,fed iufttK veftietut illis, & argentum inndcensdiuid.etjsedificauitficiittinea
doirium fuam>& ficut cuftos fecit ymbraculum. Diues cuffi dorffiierit nihll fecttm auferet' > aperiet
oCttlos ftlds , &riihiliriueriiet,
appfehendet euffi
ettm tertpeftas»
qttafiaquairiopia,nocteopprimer
Quas fane diuiriae fetteritatis mitias inpauperum
roppreflbres>violetttofqtte alienifiidoris exactdres,
videalit qui voluiit, an de nohnttllis htiius; faeculi
Eorriiiiibus res ipfa copiqfe declaraueric.FiliOs cajfos, nepoces auita, hasreditace deiectos, vix panc
faturatos,
poftcricatem oihneffi excinctam i vi-r
chiascciam virorum obitulaetas» & voti edmpOtes > argentum terrae propemodum cdaequatum ad
paupefes deuolucum, faeras domos pretiofis illorurn fJ>olijs> &vefte coqfnatas,acreUqua,qtu£.de
viblcntorum vltione diuittalob loquimr,
promptum eft cefriere in plerffque noftrae aecatis homi-;
fareatur nenibus >quae quicuiique memineric,
eefle eft, etiam noftrae Reipub. & gentis referre
plurimiim,vt modns teneatur diuittae authoritatis
lege praefcriptus : queffi fi exactiones exccflerinr,
verum etiam
noh iolum non erurit. adiumento,
D.eoitiftiflinievindicante,certi
cxitij, & ruinae
,.,ciufa pleniflimae. Extat fane epiftola grauiflirna
lib.fi
. ^rcgorij magni ad Conftantiam Auguftam , in
lleg. \epl-'
Idcirco forffittlta feuere locucus adiungit,
<|ua
pls }J. fafle tahtae
expenfae in hac terra minus ad vti-.
litatem proficiunt ,. quia cum pecCati aliqua
admixtione colliguntur.
Praecipiant ergo ferenilTinnDominiiiMcum
peccato coUigi. Nam
fcif
SALVTE.LIBE-R.HL.
i%
fcio quia & fi parttm Reiptib. artribuinlr VtiUtatibus, ex eo multum Refpub. adiuuatur. Qusi
fenceiicia caufe
fapienriflimi Patris fanctiflima
totius Ihdicanae riullum proferri potuit vei ple*
hius, Vel certius oraculum.
V T
CAI
Quk
modus
in
tributk
X*
taxandk
ienmdm%
quaef atur ex riie, Aci quam igitur Regularii
S\ te%icere debent,qui tributa neophycis barba*
tis '&£bohO & aequo raxaf e cupiunt,
ego e%te
huUarh hdul aiiairi' hraeter eaihiquairi D. Thqirias i;t.jf.$'W
affert de lege hnrhana eieganter diflereris , quam- artic.4.
Sylu.Ga.
in
queTheologi reUquifummopere
probant. Vt
bella,}.
lege ferenda onerofa praefertirft, finis ipfe penitus q.%.
Sot. lib.i.
tantum
infpiciatur,atquepenfionis
irhpqnatur> de
Iuft<
tum verb in
qiiantum fini propofito congfuit,
q.6.0,44
diftribuendis eiufiiiodi orteribus proportionis x* Caiit.
qualitas. conferuetur. Hiiiq qudties exceflerit» •verbJtMJ
pro iniqua legem computafi opqrtere. Haec illu- in fitm-__.
ftrium Theologorum,
racioiii prorfus cohfencahea,de cributoriim impofitione fententia eft. Duo
ergo accurate prouidenda fiint ei, qtti in lege dc
tributis ferenda nolit errare:Vnum exparte Indorum, vt non grauenturnimium,fedea
exigantur,
quse pdflinc opportune praebere & commdde: ajterum ex parte noftrorum, vc quod ablndis ac-r
neceflaria, prouidentia.
cipitur,prooftlcioijsac
irooej;
c v R A Mb A INDO R V M
f8<5 0B|RO
fit. Huc enirh
ImpercieifdaaequumjCongruenfque
& Theologorum
decusThomas
refc
Theologi,
neceflapiciunr, cumdicuttccributaratioiie.niiis
ria licere imporiere >ea verb ebvfque debere profinis ipfc efflagitat. Itaqtie quod
gredi,quovfque
fupra iarri dixi, repeteiidum eft diligetttef, vehe^
menter eos errare, qui Indorum gentes perihde
atque praedia quaedarrii aut greges rcptitant, vnde
quidqtiid emttngi poteft, dumrnodo ne.iiltereat
furidittis, fed fufuris vfibus fefefuetuf, fiiie aget
fit fitte pecus , id totutri hqnefto ac ltberali lucro
aflignant. Sed labuiitur profe6to grauiflim&,quienim Iiidostuos
cuiique ita fe comparant.JNeque
humerare pbtes , &quafide
tno ihdequidyisaceipef e., Quiri pbtius fi quid accipis,ob id accipis,
Vt tti viciflirii aiiqttid alind rependas, quqd fi non
; dederis ipfe, qiiidquid abftuleris, iniquum eft > &
iriiuridfum. Vt Kledictts ab aegrotq,; Adtiqcatus.
4 cUerite iufte pfetittrh capit >j?rqirripenfa opera,
. & qrrlclb: ita Patrdrius ab Indo: fi quid accipitj
mili>
f)rb bMeib accipif. Itaque quemadmddum
tibiis Reip. "caufam fiifcipieiitibtts depublico,
&;
'- ahiibha",&. ftlpehdia pffebenrur, qua; fariea catte-;
fis prq coilato Ih fe beiiericiq Reip. cuendse iure
exiguttcuf, heque carheii thiliriae pfaerexcu quan-;
tufnvis extbfquefe, & cqrradere fas eft,fed hacteiiulstahtm
fandis, ac teheridisppus eft:ita proffus, quaeGhritfibuta capiunt> eovfquefblum
ftlania~barbafIs
> quovfque fini prqpoiito necef^fqgfedippprtet
tariuhi eft. Jiftyerblire.fiiTis ratiohe praefcriptus>
vtfhiriiftfi faltici, & adminiftrationi
indorum uecellarij iidh defiiic, Hbnoreiicurque congtiienrer.
Hi
LIBERIIL
187
Hi verb in duplici genere ftint. Primi ac praecipui
numerantur Paftores animarum , Miniftri falutis
aeternae, quos eorum largitionibus , & prouentibus alijquosipfi diuino verbi,& Sacramenci panc
nutriunt, nQn tam diipofitionishumanae,
quam
diuirii efle ittris hotiflimuni eft. Id omni lege defiriiri Paultts geritiuiri Doctor diferte oftendic.
Namdelege
genciurnhoc
argumenttim v.etfans,
Quis militat, iiiqult,fuis ftipendiis vnquam?Qtt£s 1i.Ctrf.
plaritat vineam, & de fru6tu.eiUs non edit ? Qttjs
pafcit gregem, & de lacte eius hqn ffianducat?
Ne verb leCttndum leges huiriarias tantum agefe
yideatur, prOduCit ftatim diuinam.Veteris Tefta- .
menti.' Nunquid feeundttm homiriem haee dico "?
An &;lexh3ec nondicit?
Scriptum eft enirri in
Non aUigabis ds boui trituraiiti. Si 1Dtut.%..
legeMdyfi,
1
nos ipif itualia vobis.ferriinauimus,
magnum eft, Deut.iZ.
ifi carnalia veftfarhetajrius ? Nefciris quqniam qiii
iri facrarib operantur, qua? defectariofunt
eduht,
. & qtti altari defertiiunt, cum altari participant ? __.
Atqiiehaec quidem iuxta legem veterem , qnid
& EnangeUca? Nequaquam
abhis
verbnoua,
1
difcrejkntern monftrat > Ita&Dominusordin^•
Lnc.io.
,
nit iis,quiEuangcliumannuntiant>
deEuangelio
& viuere. Dixerat quippe Dominus» Dignus eft . Maft.io*
operarius mercede fua. Nihil ergo opus eft tqftimoniis aliis,quaefunt plurima., eademque grauif- t
fima. Vntis Paultts , vel potius Spiritus fanctus in,L.
eo loqttens nobis abundet.
Verutti praeter Sa-jJ
eft dubium, quin politicaej 3
cefdocesDbffiihiiion
atqttehiinianK adminiftrationi Reip.barbarerunv >
pef qtiam neceflarij fint faeculares praepofici. Hi
vero difttibiici vident-ur apud nps in duas fpecies.
"
Narftii
SALVTE.
i§8 DE fkocVRAoA
iNDbRVil
Nam & iudices Magiftracufque func, de quibus.
. dietufn eft fupraj & fi quid reftar, dicerur poft:&
fimt proprie fufceptores Iridorum, fiue Patfoiii
. {ita enim appeUare malo '> qttos vulgus ttoftrtun
fuo fermorie Ericomffieriderds vocat) quibusproi
eura,ae prquidentia,
quam gerere defeerichomihum fufe fideisaC tttteiae cbihmiflbrum,
licetfane
tributa quaedam viclfllm capere. C*up in loco
Maieftatem.ius
acettrafeiiituehduhieftRegiam
illudqrriri&jquqd habet ad exigenda fribuca a po. jpulis lieophytof um fibi ab Ecclefia in fiderii datisi
itt eiufinodi Pâtforids traiisfuiidere, ^dfifue penes
Collocare,Certis: quibufdarn pactiqnibus intefpo*
fitis * de quibus mox bpportune dicemus. His ergo,fieos fe fe exhibeartt > qiios. fideiurata profirecte fblui nqn eitiCHr f euocetuf iri
tentur,tributa
dubiurn, curh manifeftum fit licete Principi allijs
&ctribuefe,quae pereeptiiftis ipfe eflet.Qya def e &
Jib.j. ,
Regift.
tftfl.xi.
hoftrptum Theoldgorum,
ittrifque prudehtiuni
coiicdrs fehtentia eft,& accedit B. Gregorij liullo
modo eqhfemiienda auctoritas 3 qui ad hobiles
& qiiid
,<qnofdam virqs Sardiniae fcribens,eofque
debeaht praeftare fubdicis fibi c6miflis,& quideni
infidelibus adhuci& quid eam ob rerif pereipefe
ab illis poflint,commode
admohet, Ad hoc quippe,inquit>illi vobis eommifli funt,quatentts & ipfi veflrce vtilitaci valeant ad terrena deferuire , &
,pef veftram prouidentiam i eorum animabus ea*
quse func cecerna,profpicere; Vnde appafec recte
ac bette de Rep. meliominum,
poflenobilium
jritorum fidei curaeque committi, vt faluti barbajrQrttffi cojLifulatit, eaque ex caufa, ab his fua ipfi
cum eft
verb
«npluinenta
Qupniam
petxipiant,
cannentio
III.
LIBER
i%$
vt ob hoc illud detur, certa
gonuenrioaliqua,
ac prqportio feruetur necefle eft,
rario
quxdam
np aut hiric excedat >atic inde d.eficiat, omuiiiQ
Indo&
eft,ad
Patrqni
quae
qualia
perfpiciendum
rum obligentur , yt inde yeriflime cognqfcamu^
tributa
iuftum
talibus
fit
&
quoyfqiie
quando.
Antte experfolui. Sed ante CQnfiderandum eric,
rudes eiufmod|
pedieric Indorum popiilos Jii Fide
pacronis commiccere, quibufye' ex caufis i.4- <?Xcogicacu^, cffedumque fic,
SALVTE.
€
faufe^
A
ob
P
V
T
quttsJHifânk
tnendati
finU
XI.
Indi
corni
igitur cog;itantl rhihi, cur in hoc no^
CAuias
uq orbe Indi Hiipanis hoffiinibus comnie^
dati funt,yride & vulgare illorum yqcabulum traxit origiiiem3,tres pfsecipuae veniunt iri menrem,
Priffia, qubdcum fiiis expenfis ,. & laboribus in
rtouas regiqnes, penetrareht fiiiriihis , & diflicultatibus,& periculis fe fe obijcientes,
excogitatum,atque inuenturn eft,quod mercedis loco rrihueretur a Principc ipfis ita- flagitantibus,
vt ex
Indorum populis fuo patrocinio commiflis emolumenta annua perpetub reportarent. Quemadnrodum Imperatores Romani emeritis militibus
vnde fuftentanagrum aliquem, imperriebantur,
daepiliquaj vitaj certi prouentus rclinquerentur..
autem hoininum prima cum Rege
I^qftrqrum
tKictio
IKDORVM
I5>0 DE PROC VRAlJhA
vt Indoruma fe exptigtiat©fttni,adpactiofuit,
tttm primo fucceflbri,
miniftratiotumfibi,
aut
haeredi firma raraque effet: exinde Regi liceret,
cuicumque placuU£t,adfcribere. Icaqiie,pro militiae ftipeiidiO , pro victdriae praemio Ihdi Hifpanis
dati fimt. Altera quoque fuit caufa>eaque maioris
mqmeriti: qubd nouus orbis Regi vfque adeo
ibrige pdfitq fttbactus ,in illitis ditione retineri
nifi a quibtts erat quaefitus,
nuiloffiodbpotei-at,
ati ijfdem cuftodiretur, vt liCentiam barbarorum
frasnarent» & a finitimis tuerehtttr, & iioftris de^
Jtnum legibus afluefacerent. Nequ.e enim minus
OuidtUi. eft, vt quidam Poeca dixit, quam quaerere > parInuecTiuatatueri,
iffibverb vtNazianzetttts
aflerit,
probe
pritmmcetra Iu> longe maius ac dUficilius. Vt ergq in peregrina
terra homihes alioqttipatriae amantiflimi tenerenlian.
tur>fierentquenou3e
Reip, cultores, atque amplificatores ftudiou,fixas ibi fedes collocantes, attributa funt certa oppidalndorum,
quorum,, &
dominatu & commodis potirentur. Perinde atquevmbra quaedaffi Hifpaniae procerum repraevt noftri yocant,
fehtatafit,cumfubdiris,fiue>
bafallis imperitettt.
maxiffia,
Tertia.eadernque
ac reliquarum fundamentum caufa extitit,vt notii
Fidei tyrones > ceneraeque ftirpes parrocinio curainftituefenttir , relique yeceruihprotegerentur>
gioriis difciplina regerencur>Denique falucis viain,
vt dihnirio munirent > atque infirmos in Fide, vt
H.om.14, monet Panlus , afltimerent. Arbitror me omnes
iriftitutionis huitts catifas efle complextun.Iam feqiiitur, yt de vnaquaque quid habeat aequitatis
quid diflicultatis,
quid omcij, difleramus. Ac
prima illa de remuiieraiidis laboribus fumptibiif-
III.
SALVTE.
LIBER
ipr
ex neceflitate qnadam
que inilitariumhominuni,
potiusqu3.m ex voluntate >aut religione profecta
fuifle videtur. Neque enim poteratPrinceps > autt
> tancos cot-Jiqminum fii?
perquamaegrepoterat
doreSjimoveroetiamcruGres
dixerim^praemiQ
pariaflfieere, nifi iii nouo orbe iUorum ^virtute:
partb'"">pdtenriam quaeftumque parriretur. Narr|
& eaeteris firnequeiîaUoquicontentiefient,
milla j •'audendi-i aggrediendiqtie cupiditas qmnis
extingueretur. In Lufitanica Iridia,, quod Rev
gumLufitahqrum
aufpicijs,&auropartafit,pq-.
fuitpenes Regerh totusille domiiiatus. fine iufta
fudtttm querela reririeri. Noftrorum yerb hominum > quohiairiiuopte
ductu & re, tarita peregeruht, longe alia ratio eft. -Itaque neceflitatis ,_,'yt
dixi, cuiufdani fuic, vt fud quodam iure, Vt oliipt
J
Iff aeliticae tribus diftribtitore Iofue, terramibr. . \ , i ideineepi.
.',
tirentur > pe.rmanence tamen >quod mlnime ob~
fcuriirrieft, fupremo omniuffi penes-Regem im"'
pefid. Quaffiqbreffi fatehdum eft , hac noftris
mercede propofita,
diftribuendi leges quodammodo, & fuiire, &cfle feruandas. Vt plane, nifi aUoqtti quippiam iffipediat ,'de hac Rep. beiie-r
meritis , ipfiufmet enrblumenta reddantur,
&
pro rarionc meritorum maiqr minbrve portio vnicuique defiguetur. Neque enim inanis prorfus,
& fupefuacanea vox eft hominum >iiio fudore, &
fangtiine partis, iiouos > & nihil in Rep. gerentes
praeclari trui vehementer expoftulantium , idque
rion leuis initiriae loco exprohrantium. Etenim
cum caetera non defunt, debet profectb laboratio haberi,. id quod &
rum, meritorumque
Regia ftaracapr3?icribuiit,&
gubernatores a. fe
obferuari
INDORVM
JjSt t>E P ROC VRANDA
obfcruari conrendunr , vere an falsb, non ftatuo,
fatis,propofico eft, omnium viia cOnfenfio. Sed
^cce ingens malutn vnde minus timebatur, exortum, ex aequitate iniquitas , ex commoditate
exitire CQhflatur iniuria. Quis enim
damnttm,
cum fibi Indos pro mercede propofitos, ac reddi-.
tos intttetur ,hon ftatim labores, expeiifas ^pericula , quibus dcfundus eft, cogitat , parumqtte efte quicquld capiat > & fentit, & iactat ?
Itaque ptouencus commodaque fua >quae ex Indoftim, vci opera, vel cribucis percipic, non pro
fuCUro in iUos ofltcio, & a fe impendenda Opejfa, fed pro iam cxhatiftls laboribus metienda- putac. Cuimalo quidfemedij poflicafterri, -nonfatisvideo.
Verumilludferiomoneo,
atque conteftor, qtjamvis psquum fitin eiufinodi commendationibus Indorum., rerum aritea praeelare -geftarum ratioueffi habere, minittie tamen tributa
operafque iftorurh amplius augeri pofle, quam
conferedi in iUos beneficij ratio poftulet. Quemadmodum & praefecturae in Rep. & facerdotia
in Ecclefia benerneriris quidem confcrenda funt,
& dignioribus, oppido ampliora , at cenfus, vel
vel Ecclefiafticus pro ftituro labore,
publicus,
atque officio datur, Itaque huic percipiendo veteres laborcs praetexerc ffiinime licet. Sedfiprofecto defis ofhcio, atque impofito munere non
olim emeritus fis,
perfungaris, quaiitumcunqtie
Secttnda
vero
caututb
non
percipis.
prouenttts
fa conferuandae, ac ruendae Reip. huius, non
dubium eft,quin sequitatis vtilitatifque plurimum
habear > quin potius in eo falus R.egni tum temporalis tuin fpiritualis fita fit, fi non defint his veluti
'
. 193
S A L V T E. L I B E R 111.
Kiti deductis coloniis coloni fui. Nam id qttoque
Romana: Reip.fapientiflima: moris fuifle coriftat,
vt nouos colonos , quo firmaret, defenderetque
colohiaih fuam ddmicilio doriatos variis priuileprofequeretur.Regisiregiis, comiribditaribufque
gni.que inteieft maxime, vt finr qui tanquam prd~priuffi doihiciliuffi tueaiittif, & qttoad licetyam-'
propria quadam nuncupaplificeht.Quamobfem
tione>eaque apud nos honorifica, hi prdprie vicini, eiuefye nominantur. .Itaque.-& vxorari cfle iuf
bentur, & certam vfbem 'incoiere >vttde nifi%rinuente prorege>abeflpnufquam
liceat:fiabftierhy
abfentis expenfis aiius iufficltur:.>quodirdiutius/
moras traxerit,ab Iiidorum moderatioiie terriouetur >aliufque fticcedit perinde > atqtie demortud.
habehQuin etiamPriricipishi:omriesfeudatarij
tur,fidem fuam facro itirciuraiido Reip. Regifque
iuflis.aftririgeiites. Itaquebellafi
qua exoriantur
iiip.rouincia, propriis fumptibus adire, & bellf^
gefari coguhtur, quod liuper iri bella IngaruriT
Cuzqiienfes, & Iri Chiriguanenfium,
Charqiieii^
fes, Pacenfefque feceruiit > proiride equqs, arma
caeteraque . in repentinum
qiiemque tumultum parara Jhabere >in otio , & negotio Reipub.
adefle promptiflime. Quae quidem omnia,& prudenter, & falutariter inftituta funt, nequeparum
confcientias eiufmodi hominum leuant, qui pro
impofito fibi onere honorem quoque , hoc eft,
prouentus referant. Neque enim , quod multi
falfo opinantur, fola eft catifa redditus Indicos
percipiendi,
propria ac peculiaris Indorum faluti adhibita cura , licet ca praecipua fit , vcrum alice quoque caufx fiuit , funt alia ctiam
N
publica;
INDORVM
I5»4 E> E PROCVRANDA
jpublicae ytilitatis officia, quibus cum addicuntur riobiles homines, iure remunerandi func Eas
ob rcs quod rcgem exlndis capere oportebat > id
111eiufmodi feudatarios omne tranfmiccit. Terac potiffima catifa fupraallata de cutiaquoque
la > prouidenriaque
Neophycorum > fi nudaipfa
per fe fpectecur , fpeciofa plane, & honefta, acque offici j pleria videatur. Quid eiiim magis falutare dici poceft, quam vc noui Chriftiani vc;teruffi diligenciae commendentur
? Qttod etiam.
pe "Ecel.in pfimaeua Ecclefia in. more fuiiie Dionyfius
jiier.t.i. AreQpagica. fatis indicat , cum fidci candidati
vicse
ac
facraderentur,
pie
fulceptoribus
probacae
lubrifer irribttendl , atque officiose adiuuandi..
.H?eevtdixi , perpulchrari perque honefta caufa
Ac vbi a CQgicaciorie
eft,fi nttdaipfa cernatur.
yenimus ad rem , I E s y bone , quae perrurbatio , quanta fcrditas, Veriim vitio hominum,
nQri catifae hoc fit. Neque vero prauorum peruerficas bonis detrahere debec,fed Dei qprimi,
& benigniflimi ope fiec , vc Patroni ofticium
hon deferanc, fed nomini fiio ipfi reipondeant,.
Noftrum iam eft quae fitic horum partes in Indos
4 j[e fiifcepcos exporiere»
G A I' v f
SALVTE.
C
Quod
LIBER
A P V T
doblrinam
cientem
III.
195
XII.
Jidei, &r> morihm
Patroni
Indk
fufceptts
fuffi-
prdbereteneantur.
maximum onus fuftinent, Iiidos
iam Chriftianos effectos in fidei, morumquc
PRimumac
doctriiia , caeterifque ad falutem opportunis,
quantttm opus eft, adiuuandi, Re enim veraPatroni, Paedagogi, Nutritiique inChrifto
ten.eris..
adhuc & partiulis dati funt. Hoe omries fineex-.
ceptione confentiunt, & doeti> & indocti > & experti & imperiti. Hac lege, hae conditione Indi
noftris a Principe commendantur,
recepto vfitatoque more fefe pcnes ipfos confcientiam fiiam
exonerare teftante. Quod fane onus ipfi, qui ftt-'
ftinent, rarb intelligunt. Ex hoc primo praecipuoque documenro efficirur iiipfimis, vc quicunque
iniuncto fibi muncri non faciunt fatis, non folurh
admittanc maledictionis
aecernae
gratie crimen
rei, qubd opus Domini ffattdulenrer faciunr , ve- Hier. 48.
rum reftirucioni eciam obnoxij finf>qubd minime
officio functi,ob quod tributa inftituta funt,nihilominus illa perceperint. Neque enim charitati
tantum Chriftianae infenfi funt, fed etiam publicam iufticiam lsedunc. Efficirur deindcvcfi ttegligentes admodum fegnefque fc praeftiterint talcs
Patroni, neque emendare & refarcire iacturam
2.
N
pergant,
INDORVM
'%$$ DE PROCVRAKDA
p.ergant>poflint omnino, imo vero debeant ab Indoriim commeiidatione remoueri,aliis eorurn lo-,
co. fuffe6tis, Quae ne duriora quifpiam arbitretur,
cohtra obtinuic, tanauc quoniam confuetndo
quam noua re{puar,extat hodie quo.queRegij decf eti publica fide exehiplum, qtiod ipfe qtioque
legi>vtEuffique iUud,& de reftitutione facicn.da3&
de rerriouendis ftegligentibus Indqrum parronis,
omnino,
.feuere grauiterque ftattientis,feruarique
311 pofterum praecipientis.
Ego yerb adiiciam id
qttoque >qttod perparuffi aduerti video, cumfit
vel riiaximum5quod in Indorum commendatidniis, cuius
oporteat,,'vtrum
fcuslohge.plusipectare
exiftimationc fit,vtimpofidei coriimendantur,ea
lito muneri non defurunis meritQ eredatur, quam
aireritofum rerumque geftarum qtiantus fplehdorvel
extiterif.Atq; omnibtis modis affirmoidjquod
teiiuiter doctus faciie conceder, Patroni,ihdignus
fi fit,confcietiam quidem non efle tutam,at rritiltb,
ihinus Principis eain ctiram comittentis indigno,
Iiidigiium atitcm eum dico, quem yiri boiii>ac iapientes ttcquaquam idonetim reputant eiuimodi
riegotio pr©curando3nimiruin qui proe vitae impuritate,pr3e iiiueterata auaritia,prae focordia irigenita miferos ftifceptos vcxando, expoliando, diuina
pmnia,ac falutaria pro nihilo ducendo, peflunda-,
Profectomirarilibet,
qub.d cumin
turtisapparet.
i;riennaU,aut etia. annuo Prartore creanda^vitae integritas accurate qua^ratur, in pcrpetuo. Indorum
DbiniiiOj cuius fit yel leue peccatufn perniciofius
futurum ,.vix m.oru ratio habeatttr: fola vel ipfius,
, tanquarn pecuyelmaiorummcritaattendantur
jii*e
rractaretiix.Qua;~ dadae nqn anknaru negqtiu
' ""
"
'
'^t
II1.
SA.LVTE. LIBER
iffi
leit ex me aliquis, quainnam inftittttione, qua do^
ctrinae rationem fufliCere intelligetPatronus
, vc
confcientiae fatisfaciat fuae ?Reipondebo breuiter
ac vere,huh'c tempbris magria ex parte ea ciira,&
moleftia liberatos efle patfonos: fiquideEpifcopi
fibi lumhleruht, rieq; iiiiuria,vt facerdotes ipfi d.e•fignehfiac deftinehtiqttibus Patrohi ftiperidium h
ffiaioribus praefcriptum cptima fide perfoluanti
liotarinti
Quqdilhps,velreffiiflbs;&negligentes
veliffiprobos;& impuros,vel cupidos,ac rapacesi
deniq; gregerh Domini Ixdi grauiter infoletia Pa~
ftoru anima'dtterteririt,pro fide, quam fuisdebent
.-.,
cC.ciim ek
iri
ad
deferat,&
fitu
quatu
ipfis
Epifcdpos
dportct
erit>ardeter agantjVt fujceptis fuis qua optimecb- tniunUo_
^*
de Htret.
fultum fit.Id curri fedulo^praeftiterintjfi tame.nihil docet
di
id
Inmcent.
profeceriritifideiTi fuahi hae in paite Uberarutmec h.
?
quaeretur de manibus illdrum fanguis effufus>ctt- E
Ex,ech:_\:
ius antiftites Principi paftorumieum
apparuerit, UPtt..i
fationeiri reddenc:Quof verb facerdores in Indotum oppidis habere oporteac,breuicerquidem
dici
pdceft, qtidt erunt rieceflarij fidei inftitntioni, SaCramentorum adminiftrationi,caeferorumque
Ec*' Concl
clefiafticortim functioni; Protiincialium vero fy- In
nodorum, vbi de paraeciis agitur; canonibus defi- Limenfi
rConfi.ii*
nitum eft> quoto numero Indorum vnus faeerdos
'fiifficere exiftimandus fir.Sequatur patrohus Epi£
copifui iudiclum>fi fynodi dccreta feruarivfquequaque honpoflunt. Quicquid verb parocho tribaendum erar, fi abeife contingat,
fiue riegligentia patroni id fiat, fiue penuria miniftrorum» >
fiue Epifcopi defidia j nihil intercft : prorfus tantundem debetlndis teftituere ad minimum vfque obolum. Neque poteft iUa ftunma cuiufviss
. iudieiq
N
3
Capai.
IKQORVM
ipS DE PROCVRANDA
iudicio in alios vfus conuerti, aut quovis praetcxtu alio defledti. Qua de re fruftra fane nonnulli
dubitarunt.Nam
praeccr edicta regia id diferte cauentia, ratio eft aperta ,.quod pecunia illa ab Indistaiiquam cx cotiditione perfoluitur ad miniftros Ecclefiafticos fibi neceflarios fuftentandos:
•hi cum defuerint, quacunque ex caufa defucrint,
.debet profectb horum ftipendium ad largitores
redire ex integto.
Quemadmoduffi cumpro ne.gotio tuo curarido homini pecuniam offers, fi nihil illc curauerit, fitie culpate id , iitie inculpate,
eerte pecuniani tuam itite repetes, neque te inuiatierti inalias caufas poteft. Igitur
tocapecunia
haec certa, & ftint, & habentur. Illtid non item,
vttuih qui negligentia iiia, crafsaque culpa Iiidos fibi cofnmiflbs, finefacerdote , fine legitima
doctrina tenuit, teneatur reftituere tributa omnia
perld temporis percepta, att vero fatis fit, tanttim
reddere, quantum parocho dandiim erat. Qua de
;re alios audire malleih, qtiam ipfe dicere. VerUm
, non teneri omnia tribuca reftiruere, magis mihi
-perfuadeo,propterea quod tametfi doctrina Indo•rttm>prouentuum aiTiiuorum colligendorum prae:Ciptfacaufafit, hon tamen fola,ytftipra
explicatum eft. Sed fiuit alia quoque patronortim onera
Reipub. vrilia, quibus cum deftieriiit,non initifte
Iam.fi quis vrtributis aliqua ex parte fruantur.
geat, quantum crgo, & quovfque reftituendum
eft ? Nihil equidem certius aflerre pofltim,quam
,vt vificacorttm , ac iudictim regiorum fententiis
acquiefcat, qui cum nan foleant praeter doctriiia: defectus, & damna alioqui Indis data, aliud
prxterea iubere reftitui > idque mos habeatdoctorum
LIBE R IIL
i#>
ctof tim ac proborum hominum, aliquid infuper
imperare, quandiu res amplius explorata non eft»
minime oportet» Quod fi Indorum tam populofa
ac frcqtiens turba fit, vt fiint pleraeque in protiin*
ciis fuperioribus, manifeftum vt fit vnttm facerdotem tot hominum curae & doctrinae nullomodo eflefatis : neque tamen antiftes admonitus
plures mittat, vel quia non habet in promptu, vel
quiafortafle diflimulat, ita vt Patronus non fit in
culpa, quaeritur merito > an oporteat reddere Indis id, quod alterifacerdotii, fi adeflet, erat attribuendUm. Hic quoqtie varia rcs eft. Sed curn
vel iuxta fynodale de-crer
.iuxtaretenttimmorem,
•tum obferuatum > plures effent iacerdotes adhibendi, noii dubito,, quin redditurus fit Indis Pa«
tronus, quicquid de duorutti ftipendio, vel plttr•riuih fubtra6tum fit, fiue vitiocid fiio accideric»
fiue fecus. Nam vt dixi, pactioiiis ea fex eft* Vbi
yerb neque coniuetudQ, neque fynodi decrecum»
neque praefulis vrget praeeepcum, eciamfi plures
miniftros populi numerofitas poftulet , poceft
fi vtttimfatis cfle iUe
Epifcopi ftii iudiciumfeqtti,
reipdnderit. Denique vfqtie dum iUe ftatuat pluribus efle dpus, poteft dato fibi mitiiftro efle com»
tentus.Namque vt prius admonui hac parte follicitudo praecipua ad Epifcopos recidic, qui de In"
dortim rebus edotti Pacronos moleftia antiqua
idoneos miniftros quaerirandi liberarunc. Haec
de praecipuacuraParronorum
hoc eftdefpificualt
minifterio erga iam Chriftianos Indos, attigiflc,
fit fatis.
SAL VTE.
N,
4
CAvyt
AOO. D E P R O C V ,R A N D A I'N D 0 R V M
;^^CAP.yi\iXll^:vr;;.',
Quiderganondum
Patronk
haptixatoslndos
liceat.
vero quam ad politica officia progreANteadiar> diluenda cft dubitatio de caetcris infi-delibus Indis, qui forte cumChriftiariis
eadem
.coniuncti funt > quonim tanta eft\copia in pro-uinciis nonntiUis, vt intraannum, atit non multo
•amplius in vna ad deCem, & fepfcm millia majoris aetatis baptizati rcferantur.
Alibi verb commendati Indi omiies , vel pene omnes idololatrae
,adhuc,funt, vt in Proiuricfofanctae Crucis. Ma.gna crgo mihiquaefticeflevidetur,Anatalibus
tributa quoque Chriftiani exigere queant, pro^
.pterea qubd nondum funt Ecclefiae fubiecti, ex
:cuius cbmffilflione ius omiTe rioftris in barbaTOS efle diximus.
Deinde qtiamham ob feih
perifiones eas noftri digne percipiunt ,. fiquidem.
diuina ofhcia coihiiuUaiisSaeraiheiita,nttlia
muiiicant ? Caeterumebhfuettido
nihil videtur ititer fideles > iiifidelefque Indqs difcernere,
Oirines iifdern-aftringic
.quoadtributarcddenda.
legibus. Id Igifiu: an.liceat , & fi bliin dubira.bamYimo. vcrb improbabam > tamen fe magis
animaduerfa, non adeommi perfuadeo iniquuii).
.Etcnim Prineipi fubditi hi quoque funt.,, poftca qnam terra hsec in illius ditionem vcnit, fiquidcm iftis non uiinus ius dicit, quam cjeteris:
ac:
«
'
'
S:A t V T E. L I B E R I II. ""'
£6*
ftc pfoinde quemadmodum
olim PaganisChricum illi rerurri porirern
ftiarii tributapendebant,
rion itttur,itanunc temporis ChriftianisPagarii
iuria perfoluunt. Neque ehiiriffiodo deiure dd^
fed pro cdnfefldfit-r
miriatus IiTdici;;difceptatur,
mimus impefiuffi hbc iili; ftare , qui iffiperat.
Acceditad hoc:> qubd infideles Iridi riullo mcK
do; Ghrifti baptitmulh auerfarituf , qttin & ctH
piuiit, & petttrit: yef urri plerique_ in riuiriefo cit^
techumeribrhmfiue; ipfdrum vitio , fiue liqftrek
..
- rttffi ;negligeritia ferienfur.^Gurh; ergq in cate- i
chifirii cUfa^hiqttQqtteC
-"
riieent >: hdh iihffieritb curh eaeteris qttoque rni-fi/
hiftris; heCeflaria; tf ibuuttt^cSiquideffi
Apqftoli
Pauli praeeepcum eft,'GommuhiceC aurem;is>;qtti : GttlJs
catechizatur-qisqui feicatechizait in offinibus bo+
hlsi :iîhiffie vefbi; feferiduin efler,. yc Ghriftia*
rirGhriftiairi^^
que vhumjeuhdcriTque pbpulum hi, & illicofH
. ftifuarit, ridh poflet rioil exitiofiflimum efle difCrimeh eiufmodi.; Gâhi ob reffi praecerqtiam I
,'qub'd his îiqqtteliis dicere,arque hos rueri perinde ae eaeterds pfiiibipisintereft , proprie ac pecu^ 1
.liariter patf onbf uhi,- paroehorurftque parces fuftt»
cuffi iftis qttdque defalute seterha ferib agerej }
ad Euarigelii gratiam vocare fedulo, de fide iiivolentes
ftriiete, inftructos moribus informare,
& digriosyltrb admittere ad Ecclefiae gremiuffi, }
fi grauiori periculo vrgeantur > falutari lauacro I
Ee cOn*
vt
habent.
'
fanctorum
Patrum decreta
ftiectirrere,
fec.d.4.
"
itdillosChri-'
c. St qui,
Deniquenihilpraetermittere,quod
• & f*q>
fto lucrifaciendds pertineat,
non
chariraquod
tis tantujn > fedpfficij fui
propriam obligationcm i
agnofcanc
A ND A IND o R VM
DE PROCVR
agnofcant necefle eft. Quod vique adeo D. Gre-»
gorius fentit, vt ad Ianuarittm Epifcopum fcrl*
bat his verbis : Rufticos,quos habet Ecclefia tua
nunc vique in infidelitate remanere negligentia
fraternitatis yeftrae permifit. Et quid vos admo^
rieo, vt extraneos ad Deum adducatis,
quive-?
ftros ab infidelltate corrigere negligitis 5 Vnde
necefle eft.vos per omoiaiii eorum coliuerfionem vigllarc. Nam fi ciiiuflibetEpifcopI in Sardinia Bifula Pagaiium rufticttffi inuciiire potuero, iti eundem Epifcopum fqrtiter vindicabo.Iam
verb fi rufticus taiitae fuerit perfidiae » & obftinar
tionis inuenttts, vt ad Deum venire minime confentiat, tanto penfionis onere grauandus eft, yt
ipfa exactionis fiiaepceiia compellatur adrectitu- 1
dinem feftinare. Ex qua fane tanti Patris auchoritate >& diligentiam difcimns conuerfiohi infidclltim adhibendams& modum, fi fe duriores prajbuerint fufticitace magisaiiimi,
quam electioue
rationis,<;uiufinodi barbaripene ornnes funt ,iudicij vixlencentiam lequentes, fed impetu, auc
confuetudine impulfi, vt hi certe feueritate quadam falutari eompellantur intrare. Penfionibus
vero.grauandos cenfet beatusPater, quasfineiniuria poteftas imponat. Nam fi iniquae eflent,
nullo modo exaggerandas; ille cenferet. Atque
haec quidem ad fe dieta Sacerdotes accipere debent. Patrqni verb iUa, quae ad nobiles Sardinia?
idem Pontifex fcribif in hunc modum, Cogiiotii
pene omnes vos rufticos in veftris pofleflionibtts idololatriae deditos habere , & valde dehac
re contriftatus fiim, &poft pauca. Vnde magnifici filij exhorcor, yc omni cura., omnique follicitudine
loi
Lib. }.
«pif.16.
lhq.6.
lamverh
Lib.%.
Rtgifl.
111.
S A L V TE. LlBER
lOJ
tudine animarum veftrarum zelum habere debeatis, & quas rationes omiiipbtenti Deo de fiiblectisyeftris reddituri eftis,afpicite>Ad-hoe quip*
pe illi vobis commifli fuiit, quatenus , &ipfi veftras vtilitati valeant ad terrena deferuire, & vds
Conc.ElU,
animabus
veftrani
eorum
ca,
prbuidentiam
p.er
ber-can.
qtiae funt 3eCeriia,,profpicere. Siigitur iffipendunt 4i.iuben'
illi quod debent,vos; eis Ctir non fbluitis qubd detur Chribetis?Ideft,vt aflidue illositiagnitudo yeftra Cbm- ftiani *'»".
ffiorieat,ab idolQlatriae errbre coffipeicat, qttate- fide.ium
feruorum
Domi- idola *&.<•
nus eis ad Fidein du6tis omnipotentem
hum erga fe plaCabileni faciat; Haec Gregorius: minuere »
idemjn"
&
deceat
llceat
&
'quid
quid
aeeipere,
quibus
feddere infidelibus Ilidis fibi cbmffiiflis, Patrohi finuat
Aug.fer.
fatis, quahcum arbicror> edocencur. Illud ©biter de Putr»
aduerti debet, quamvis nonlieear per virri ad ba- Centurie*.
De
n)s.
ptifmum Chriftianamqiie
profeflionem cdmpelleie barbaros fiibditosjlicere cameii imO expedif e Paganls
j&tem~
ab idolis colendis etiam inuitos rettocaf e> hoceft
plis eortt
illorum fimulacra , & fana demoliri > fiiperftitio- i.i.&i.
nes diabolicas extrudefe , quae non folum Euan- Nemo,
Niceph,
gelij gratiam impediunt, verum etiam naturae ie- lib.l.c.
gem iiifeftaiit, quam vC feruent, CompeUi infide- 46. lege
les fubditifitte vlla dubicacione poflunt, id qtiod Amb.l. J?
abunde declarant leges Conftautini,Valeritiniaiii>
ep.io.
eotitr»
ChriftiaftoTheodofij, caeterorumquePrineipiim
relatio- ^
rum,quas ffiirifiee fancti Patres collaudaruntmenem Syn£
que kudatores modo,fed impuliores aiithorelque machi.
fe praeftiteriint. Et rcvera quamvis officij minus Aug. lib.
exhibeaturIrifideUbus Indis, tamennon videtur 1. contr»
Par
epi.
fatis confuli faluti eorum, fi tribucorum minus men. c.
f.
pendant, quam Ghfiftiani, vel hac enim de caufa & epi.
a baprifiiio-percipiendQ Ueteia-ebunwfifi
grauiora 4<1.&$Q.
tunc
&.04 E>E P R O CV R ANDA INDORVI^
tiinc fibi tributa, imminere edgnotteriht* quavpoa
titis iihminul fanctus Gregofius vult > vc leuerri
Ghrifti farcinam, & iugum fuaue iibencius fus,
IbeanCi
CAP
Pe
Efai. i.
i.Reg.it
V *
3c!W
pfouldentia
tempordli
in fuoSk
norum
Patrd-
diJ.
qudque tiidbrum cbihmendatione
EAdem
ligeiiter praefcribitur Patroriis,; vciiori foluni
ih Fidei,. ac falulis aecerrtEeerudiciorie pbpuli fibi
commifli euram gerantiverum cemporali prefidid
in virae htiius aerumriis quotiefcunque bpe eorufri
ihdigeaiirjbenigne
adfinc>intelligaHtque, fe Neqphycis dacos efle parentufri locos Horuriiigituf
rem politicaffi iuuaredebenf s &ab iniuriisi vel
hoffiihuiiijVel tempof um prd fua virili tueri. Itaqtie vt Hifpaiiiae proceres fui ffiunicipij hbminibus defenfiqnem j ,ac prouidentiani prdprid iurc
debent,quo nomine ab illis tribtita percipluiTt,fic
in his ldcis populislndoruihfibi
atcributis Patrolii firigularis cuitiixkm iri otioaique,
ae negotio
patrocinij terietur obndxij,aut fiidmavis,
qiicmadmodum* familise fuae pater ipfe familias cpnfiilere debet.Serib ergb;illudfibidictumcogitent
de, clieritibus fuis,Difcite benefacefe, quaerite iuiudieate pupillo, dedicium, fubuenitepppreflo,
fendite viduam. Abdiam iii aleftdis fameiicis>& e
pericnlo eripiendis infontibus f cpraefentent: auc
egregium bonorumfibi diuinitus aftluentium diftributoreiri
S A L VT E. L I B E R III,
205
ftribucorem fanctum Iob imitentur,
qtii fiia illa
fortuiiata temporamemoria
repetens,ait,Si iiega- Ieb |s.'
ui qubd vqlebaiit pauperibus,& oculos vidtiae expcctare feci, fi comedi buceliam meaffi. fblus, &
ex ea,fi defp.exi pereuntem,
rioii cqmeditpupillus
;eo qubd nori habuerit indumeiituffi , & abfque
Hac beneficentia & fide
qperimentq pauperem,
fi fufceptis fuis ripftri eQnfulereiTt,vere & nomiiii
& officiq refponderentftto,elietqtien.on
VQcetanriouis Euangelij
cum, fedre ipfa hqruminftitutio
& proinquendis quam
cpltorihus conferuandis,
."•" ;.:'
"'.SCfnaximeaccqnihiodata,
-':jz*
Qgam
pvf
civcunfpefti
Ittdorurrt
x:v.-/r:
onerofie
v
legesfortunk
indicenda.
hactenus omncs,vt reor, Patrpiiohuius caufas,
ENumeraui
rum fun6tiqries,iiiftitutioriifque
quas iiittterites iis,quas cernimtts , legibus Pritt-.
condiderunt. In aliis
cipes hanc Indorum.Remp.
qrbis regionibns , apnd Orientales praefertiin
alias efle rationes neophycorum infticuendorum
11011ignoro : neque verb difputq , an noftraria
haec lbnge illis inferiora finc, fninufque ad faltn
Fuiflet fortem, quam qu3erimus>accommodata.
taflis alia Reip.: forma commodiqr > & ad Ieftt
Ghrifti nqtitiam corifequerid,am nouis gentibus
iiiultb iucundiQf. Quanqtiam, vt dixi fiipfa, quae
noftris barbaris incbmmoda acciderunt 3 hominum magis iiequitia?,quain admiriiftrationis vitio
refcrenda
io6 DE PROCVRANDA
INDORVM
referenda fiint. Quamvis enimrecte &fapieriter
conftituta Refp. quamvis aequis.legibus temperata, faclie improborum rerrieritate violatur, cum
fit nihil, quod non htimana peruerfitas , fi relinquaturfibi,cbnuertatin
peius. Viderunt aUj,quid
cui praferehdum fit. Nos ea omni collatione
praetermifla, prafentia , & nobis nota tractamus,
illud iuperioribus adjicientes, cattfas eas,quas retuli,noftris vt Iiidi commifli fint> opbrtere omni^
bus vtriufque fori, externi inqttam, atque interni
iudicibiis efle notifliffias. Qtubtts expmnibtts fe£te fapienterque.animaduerfis
poterunr profecto
legiflatores ftatuere,quid tributi gens quaeque Indorum Patroriis fiiis foluere debeat. Idquc vt fine vitio>&.erfore: deeernantj perfpicient primum
quanfum, & quibus e rebus protieiituum commode omnino poflit afterre , tum verb eum ratiorie ffietientur, impofito oneri , ac functioni
exoluendae fuae, quantum Patronis aflignare par
eritjidque ex aequitate, & prudentia moderabuh"
tur> vt non aliorum remiflio & iiidulgentia, alio%.Cor.%. rura, vt
Apdftolus ait>fit tribulatio. Et facultatem'.
& praepofitorum operam , arque
ergolttdorum,
obligafioiies intUebitur fapiens Reip. moderator> vc cribuca caxecacque conftictiat. Qtiam fane
& gtibernationis rationem fimul
&facultatum,
& vel augendo,
ineundamin cenfu imponendo,
vel relaxando Ariftoteles quoque ad Reip. convalde cdmmendaf.
feruandam incolumitatem
1.Pol.ct Si quidem excedat, inquit ( populus populique
gubernandi difiicultas,vt ego interpretor) augea: fin verb
tur cenfus fecuiidum multiplicationem
deficiat, relaxetur, ac miiior fiat ferifus taxario.
Qub
SAL VTE.
LiBEa
III.
xoj
Quo fane fpedafle videntur nonnuUi gubernatores noftri. Iam verb vlterius progredi, & quantum ex ynoquoque
yiritim exigi oporteat , &
vtrum homines tantum cenfeiTdebeant, an etiarn
fortun£,vt ditiores pltis tribuant,& qubyfque nc*
fines egredittir, legumptuftrae confiderationi?
dentiae potius idviiiuerfum relinquendum.Nobis,
& ad
qttse caufa fit iufta tributorum Indieorum,
quamregulam.debeant
temperari, expofuitTe faris
eft.lUud tanttimmqdo admonendum afbitror>cam
gratie efle hancimponenditributaprottiriciani,yc
nifirttulta ac.eurara.que coiifultatione viroru prudeiitiiim,&rerum
atque, quodCapiic
peritorum,
eft > ab omnicupidicacis fpecie alienorumresprimanifefte .conftet,quicjnum agitetur,agitataque
quam decernere, aclege fancire valde temerarium ficSi eniffi ad pfiuacas de furido,dedomo,de
finienda's; folent homines
fegato controuerfias
non contenti vulgaribus,
Regios etiarri fenatus
adire , & e fapienriflimorum
indicttm fufffagiis
obfecro amplius, ac
fententiam poftttlare,qttantb
hiaiuseft,
cum de totius gentis perperuo cenfu
agitur, vbi vel leuiflima iufti, & aequi ignoratio
damnum affert fortunis innumerabiUum
homifeueriflime fimul
num fempiternum?Quamobrem
acque faiTctiflime Romani Poncifiees inceracrociflimos cafiis Sedi ApoftoUcae referuatos illum
femper ttumeraridum putarunt , ctim Domini
Chriftiani populorum fibi fubditorum
ceruices,
ve.lnouis penfionu oneribus premunt,vel audtiovelvnicares negotij magriilibus cumulant.Qug
declarat. Ncque
tudinem copiofe peripicueque
euim eflepote_ft Proregis^Prsefidifvej leue, aut ve.
nia
'» 4.. ca»
'» bulla
laena
~>omini
568.
ylu.Exom. 7.
..4-Gaella.%.
7.Nau.
• 17.
'.58.
p A INDO R V M
zq8 DE PR OCVRAN
nia dignum erratum, vbi vel ftudio partium , vcl
rei cognofceridae negligentia , vcl proprij fcnfus
fiducia, in tanto negotio kbitur.
CAPVT
Quid
confejfionihus
dis Saccrdoti
XVI..
Patronorum
audien-
prouidendum,
vero de Principum legihtis magiftraEcol.%.
I, Pet.i. AT ttiumque fententiis cenfere noli intereft caeMatt.i z '
terorum, quibus potius praeceptum cft, ne contra
Matt.vj,
& vt pareant fiue Regi quafi
Row. I J iudiccs,iudicent,
Didrae- praecellenti,fiue ducibus ab eo ffiiflis.Certe Chrirnum ,.ftus Dorhiims, neqne Caefaris cenfum nequc SaCjifari
imminuenccrdotu
didracinarepreheridendum,
foiui vul •dumve
Hieron.
putauit:fed tum hoc foluit,tum illum red'i'$: Mat dendtiffi docuit. Neque illius Apoftolus tributothmm.
intcrum vectigaliumve examendedreddirioiiem
At Amvbi non eft manifefta triQuare
gram
imperauit.
brof li.l buti
& Praepofitus tuta conf>
iniquitas
impofiti
tpi.i. $
Hilariut cientia pctit>& fubditus non tuta fubtrahit.Itaque
lfe<Chry Saccrdotes dum vel Patronorum res concionibus
fift-&
verfant,vel horum confefliohes audiunt > 11011defheoph. bcnt
efle cenforcs > ne nihil agendo pacata
nimij
inMatt.
Sace*do- perturbent>& finevllo fructttquictapcctoraextitibus fcl- mulent: neque yerb dccct >.quae publica, lege firui Cen- .mata funt,priuata authOritate velle pqnueUere,
fent.
eflet iniqua.Inquo
Hoc vtdixi,vbi lexnonaperte
forcaflis quidam zelo nqn fecundum fc.ientiam
iuxta vetus protrcu. 30. vtenteSjdum nimiumemungunt,
Habet hic lo.cum
uerbium eliciunt fanguinem.
:
"'.;'•''
.
Ultld
III.
LlBER
IQ^
illud antiqui fapientisjVt ne quid nimis.Quin potius fic a Sacerdotibus Chrifti eiufmodi homines excipleiidi fimt, quemadffiodum manipularCs
olim aloanrie Baptifta, quibus de fuafalttte quaereiTtibus breuiter cuffi magna ffidderarione refi
•
calurnniam
concutiatis>
tteque
pondit>Nemineffi
•faciafis > & ceoriferiti eftote
ftlpendiis veftris. Sed
nocarid&funt tanien co^
dis preeeepta ndnhulla, in^quibttsquiaritumadi
rem>de qua ftunc agimus pertinet i ff equentiores
efieiiTluriae ioIeri^Primumqua
btts tf ibucOr&publiea legc cbnfef iptisûchqfic^cl Principis aequiefcere pofllcPacronusi nifiaêf^
tafiûsâttc ihiuria>:aiity&
hac re hiniittliserere > atttlqUieica
dos>euieiUimbdicuraminimeincumbic^fcjteta^
'
ex
meri i&hunc&iUttm
opbrcet>fiIridusaliqtta
caufa peeuliaii nori fic mfi magnO fiiodecrimenfo
>fbluendo:, rioii pdfle tributttrn ab; eo tutbfcexlgi»
Force aecidit ..^Vecan^
Exeffiplis fesfiet^ffiiicua.
ni incleffientla agricola frttges :>velvitiatas,
vel
:aegcotarct>vt vel
perexiguas collegerit:aceiditivt
tuguriuiri igttis depaftus fitj vel ouiculae fcabiein-:
terierint. Hic fi Pacronns rigide cribatttm exigafc, :In Ccne.
:
& infelieem Indum, cuius;teriuiflimai & iri diem Tnron,
'c.49.
tantumres eft , coniiciat in yiiicula, auc mal^
mulctatum dimittat,
magnam facere iniuriam
putaiidus eft. Nam ctiamfi ex mutuo,aut permutationeiftaille
deberet,tamen cnm tanco iuo dano foluere nemo eeaius cogeret,cuPropheta
feue-^
re iiicreper eiufmodi rigidos exactores,dices,PefUfai-*l.
veftros
cutitis pugno impie, & omnesdebitares
repetitis. Prceterea vero,. vt eftfupfadennittimj,
O
tributum
SALVTE.
qlO D E P R O C V R A N D A IN D O R V M
-tributum httllQ modo debet nifi exijs, qua; habet, commodeve haberc potcft, congruenti fibi
familiaeque ftiftentatione feruata. Quae fi cafu ali•qtio fubtrahantut ,-iieque, premi molefte debet,
iieque iii fequeiifcs arinQS priefenti exaetione
noftri liberales fehapiTeimi.IhquareiiQrihulli
beri volunt, quod ;ea remittalTtV quae recupe£are;noh,poflunt;:;AUjHn
edleunf * yc candiula-r
tehcionei%uitufis;genuS;
cbx>rare.eogariCttj^;^
tisfa6tum.• IUIquideffi non adniodttmK a.dmifaridiv Cumidifaciaht;,:quodri^
: $bpforiusetlamcdefeftandi
iniu,quodiusfuuni
> qupd plirn
Atquehqeeft
riamaUqrtlttiûtent.:
etim Attgtifta expo/$.4.
fahctusPapa^Gregariusvalde
'W:M'?" ftulat, Gdrficas exa6tidries tam durefieri ,.yf<filios
fiipSbtlhittlares^yendere
CQgerenrur,:cyt tribuca
Ameit. perfbiuereht.ipfecyefbDominus:
ifiaÛsimprobitatemexecratur
ycproeq qtibd yendiderif prq
argeritQ iufturiiyc&pûpererii
pfo ealeeariieiito.
•Qul:eonfefttnt> inquiti,> fuper puluefem terfae capicapauperum, ;&/viam huffiiliuriideclihant.TarellaaooftrisJagitataeuiriIndis.ndriigttqrant
t
gionis Americoe eyperti..Id; ergo. tdtuiri iniquurii
pft:, &c.exfreiriae fapinaec nori abfimile< '..Quin potius quoties-graui.egeftate
& damno propfer an.nenae cafitarem, aut morbu quemvis graflaricem,
aucrei familiaris infortunia Indos premi patrqnus
,yidef, .debet omnino nonilla charitatis taiitum
fed propria fufceptionis ftiae ralege communi,
t-ione.-, fubuenire, ac de fuo tribuere. Hoc igitur
itahabet.
Alterumverb
docurrienttun eft, per«ltttaKione patroni. faeere ne
a quibus
" finantur,
' '
lege
SALVTE.
III.
LlBER
III
lege prohibenrur. Solent pro vefte, exeffipli caufa, argentum, pro frumento veftem, pro radicibus aliud aliquid, fa:pe etiam. ipforum operas.
quae.rere. , quod totum •periniquum experieatia
lex interdixit. Ecfi enim pretiumimqnfttauitj.
jequale yidentur & petere & capcre,tamen feuera& fibi vtiliora, & Indis grauiora rrioliuntur. Hic
Ddmini.Tcrtium
ideffi-'
ergq etiayigiletSacerdos
rem pertiriens fit tum'in exigbndis
queyaldead
tributis yfumin, perfolue.ndis operis;feruitijfquer
Inddruiri Qportere ffaudes. •>'atque impofturasvi-,'
tare eorUrn-, qui inter Indosipfos excellunD, 1cae-s
terifque praefunt, quos Gnracas feu Caziques 110miuamus. Horum quippe fraude, & violentia"',
miferi plerumqtie fuo fudore fruftrantur > faepe
multb plura conferre cogttnCttr > quaffilex ratib- c
ve praecipiaCrcum fit fiibditorum tanta imbecilri,tas> tanta plebis inualidae trepidatio>vf nemutire
•
audeant
illos
eontra
fiios
viqtiidem
Satrapas,fed
tiiac vidences-pereant-pdrius,- quam illofiiffi'Ihfe
perijs ffiiniffiuffi oblqquan.cur. Haiic cam: pra»-,
•poceritem tamque diu expettam tyrannidem fioftri fiifceptores compefeere certe debercnt, atque:
cripere inopem de manu fortiorum , fectis res ha^~
bet:. vtrique compofitb fabulam agunt, iftis illi
fponte conriiuent, iltos iftl patieriter ferunt: vt
fimile quippiam paraemiaj lupi, atque vtilpis agl
videatur. Qudd malum qttamlate pateat, neirioc
lion fentit quires Indicas vel fiimmisdigitisat-;
tigit. Remedium verb quale fperare liceat, igrio-:
ro, cum inde pernicies proficifcatur, vnde falus:
maxime petebatur. Scd publica lege, vt eiufinodi fceleri, & dolo occurratur , caueri iam dicirur,
O, z
*»: DE PRO c v RAND A INDQ R VM .
tur , ha6tenus certe cautuffi efle videmus nihil.
Vtciimque id habcat,perueftiget
lpiritualis ffiedir
cus, an hoc quoque.loco , vt folet virus infideat,
aperiatque diligentcr, ac fcrro refecet, nec parcat
igni, fi opus fit, quippe cum in lethali profundbque vlcerc , fcueriora mcdicamchta tutiora fint.
SacerAc nefcio an hoc loco de Magiftratibus,
/•Efift.M,
#d Niet- dotibufque vfurpcm illud fon6ti Leonis , inferiolatitydifp. rum ordintim culpas ad nullos magis efle rcferenf*. inft- das,quam ad defides liegligentcfque rectorcs, qui
jtorum. multam
faepe nutriunt peftilentiam, dum auftetiorem diflimulant adhibere medicinam.
'
»j
...
C
A v v
Vefemitio
-
. . "
T
perfonali
XVIL
Indovum.
, vt de feruitio perfbnali Indorum
in-'
folemus
feruitium
difleramus
,
peribiiale
SEquitur
telligere quicquid vtilitatis ex ipfo hominum
4'abof.e , operaque percipitur. Quo in locq, quoriiam impcditior > afperibrque eft , & fi qttis
alius maxime neceflarius , eonfiftere aliquantttltiffi oportebit.
Atqtie in primis Itidos non
<Se
efieferuitute rnul6tatos , fedliberosprqrfiis,
fiii iuris ex iis, quae in libro fecundo difputafumimus. Etenim,
& publicse leges^,
ta.funt,
& cqnfuetudo diuturna, & ratiq
ita ftatuunt,
c-ohflans, ac certa, qttbd qui niilla iniuria laittre captiui.Nembelli
reddi
non
poflint
geflunf,
eft non de generali quadam
nqhis
fermq
pe
'"
fiibiectiae
"....
Ili.
SALVTE.
LIBER
..' . iij.
fubiectiont > quam Ariftoteles non admodtim
_£
tlb.ii
iPolii,
voeat
feruitutem
nafuralem,
quamque
proprie
l
Lib.r.
D. Ambrofius non natura iritfoductam
tteque
veriditione comparatam , fed infipientice reddi- -epift.T'
tam dicit-> ad Noe in Cham filium irreligiofuirij cGeh,$<,
maledictionem aUudehs -: ifedlpquimur de ciuiti
legitima ae propf ia feruitute,: quae iure geiitiurn
yictos victqribus fiibdlt i quomddo folent definife Philqfdphi fef uuiri; quiGqUid eft _.Ddhiini eile;
Libefi ergqiftd rripdo: Indi cmnfinc, operas illo^
rum ae labores fua rnereede frttftrari iniquiflimumefLNariifiue
agrufrituurnexeolat>fiue£regem paicatjfiue domurii idifieefifiuepabujumae
ligtta eomportec, fiuefdnaftus eatifiue llteras.curdorrii tuae defidetts oftia obferfordeferat,fiue
uetjdeiiiquequiqquid
operis agat, cuicunqhe yfui
fit, dignus eft operarius mercede tttai quaffi qui
liegat, fangiunls f eus argttirur; Sic enifn mo*;
net Spiritus fanettts IhSapiehte j G^/aufcftin
£ciii.i.$
ftidore panem,quafi qui decidit prbximumfuumi
mef
ce^
&
effttndic
fraudem;facit
fanguinem_.
qiil
nario>fratres fiiht. Ef' in lege Domini diferte pofi- ttui(.i$:.
tpm , iSfon morabitur optts mereenarij tui vfque Malfic.il
ffianetPer Malachiam quoque fe Doffiinus minatttr teftem veloceiri iri eos i qui ealumniantuf
metcedem merceriariorum fuorum.; Nequemi^
tidra Iacobus Apoftolus>Ecce,inquit,mcrcesppetiticb.ii
rariorum veftrdrum , qui rhefluerunt regiones
veftras, quae fraudara eft a vobis , clamat: & ela-r
mor eorum ih attres Domiui Sabaoth iritroiuit;
Terribilis faiie clamQr,qui pro fubducta mercedc
aures Deiadtierfus porerites>& diuitesiricerpeUar;
'
i
Quqdfi in alienQ iumeiito onerando, vel :equp'
ferendb'.i
0
3
MAl.i.
214 DE P ROCV.R A.ND A IND OR VM
ferendo precium domino iuftcrependimr,cur
noii
iriiquum valde exiftimetur hominis liberi corpus
qn.eri laborive addicere, neque quicqiiam tamen
foluere pro opera collocata ? Illud quoqtie vig-ilariter audieiiduffiV qliodfermo diuinus hon eos
culpat, quimercedem penittis abnuuiit-; immane enim idatqtie inufitatum relinquendum piitauit , fed eos nomitiatim perftringit, qui vel moranturvel imminuuut., velquovis mododefraudant pretium fudoris. allcni. ^Neiriiliiigitur
obfoletum afe cibum porrectiim eomffiemores , ne
vefteffi anntiain, rie agelli portiunculaffiillius
vfibus relictam refe.ras. Adeft iuftus arbiter Deus,
& qtiidem vequi fe etiam teftem pfqpaupere
locem poliicetut. .Quaeres , quaenam asftimatio
iuftafit, vt fcrupulus dmnis tibi eximatur. Si leeft pretiuih >vt in rebus plerifge.pfaefcriptum
que eft , ne aliuro. qtm'as interpretem,
quicquid de legitim.o detraliis , rapiria eft. Si iiulla
lex eft, CQmmunls aeftiinatio bonortun atque
prudentium ponet modtun,. aut etiam vtriufque
loeantis, inqiiam , & eonducentis mtitua pactio,!
dummddo dolus omnis., &visabfit.
Quo toco genere multum ac faepe peccaiitj & patroni
Indorum > & prau-ores > & ipfi paflini parochi>
dum fubditis pro rerum occafionibus multa imperant, nulla aut pauca perfoluunt > qtii neque a culpa eximi neque a fatisfactioiie excu•fari vllo modo pofliint. Ncque verb obfequen& prornpta operaIndorumpra:ten~
difacilitas,
di debef , cum genus hominum timidtim ob id
fe fe praebear,
.tamofficiofum,atqueobfequens
qiiod tjme.at fibi >atque confulat >dumque pccna
libcretur>
S A L V T E. L I B E R IIL
tlf
iibefettir , pretium 11011audec repetere i id enirri
feruilis ingenij eft. Alioqui cuiii fe poflimt fub-;
ducere exoculis > nequeplagas tiffient, egregic
fugitant operamque detrcctant, Igitur cuivis opefae > cuivis labori Iiidoftim mercedeih fttaffi efle
Sed quoniarii lege
reddendarri ,perfpicuurifeft.
interdum praefcripciim eft >vt "eertuslndoruhi nu-.
fnerus Patrono dettir ad hoc illudve riegotiUffi,vti
ad paiceiida pecbra > attt agfuiW; exGoleridiiffii
feiiicntemve faciendaffi, qudd dllrii vfitatitis erat>
& hunc etiam temporis iri, hOhriulUs lacis fiti
qiiaeruut mttlti, ari idihiquiim quoque fit,cquod
videatttr feruicium perforiale introducl eohtra
rnodo definifam quaeftioneih. Vefiimid fane"irii-i'
quum rion eft per fe> curri cribufi lbco accipitun:
Nam.quam eilent alias penfionem reddicuri, vei.
argehti vel veftis'> vel caeterorurii > cariciindeirii'
,fi rerriiccacuf Indis,prdoper3e
.iriercede reditiini
intelligitun Vbiperuerfitas illa eauerida eft,' ne* '
elufffiodi oherainaeqnalicer Ihdos prerhanc, fed
per forces, vicefque fiias, turri vt liuic defrahatut
de illius.tributo ,> quod ipfe feruiuit >ac non huiusfudoribusaliuslUerum
faciar. Iteiriqiie illud
prouideridum >•ne ob eas feruiendi vices fibi febufque fuis. in lieceflarijs defint; Quae quidehi.
bmnia dietare faeilc eft, petficere verbj.auc'
infecta emendare
perquam diificile. Liberd
homini mercedem reddi oportcre pro dpera bfte-i
fum eft : vtrum vero liberam qiibque efle bporteat illitis opcram, aC nullo modo cogi >•a multis merito quaeritur. Mouet enim hori paruiri
hinc > cpod liberhomofi
libcr nori
cogitur,
eft, arqnc adeo qui adoptis itiuitumtrahitynori
O
kucrii
4
ilt> D E P R O C V-R A N DA I.N h O R V M
lettem facere videtur iniuriam > ferUile ehim eft
pativim. Inde verb non partim qtiQque vrget,
quod fi barbarorum ingenio, & voluntati inttihil operis vnquam fiet,nihil
dulgendumeft,
hegotij cOiificietur>quippe qui otio defideant ,-ac
fibi eciaihipfis vix neeeflaria laborenc : alios verb
nifiivi auc metuperculfi,riihill
feeiarit, Atq.uehoc
loco IIQ difputamtts de ea cqaetioneiquse aftertur
cum fibi qpp|duni aedefeumlpiQruialntereftjVt
ye aedificareiubentur>auc ceffipla extru^re,aut fundQs colere,caeteraque rei>vel publicae,yel familiarisqfticia>eft enimin aperco res,curh etiam ingeliuipmnes ad ifta compellaritur,cum milicjae pacifye negqtia ita fierlexlgunt.
Magiftratus .cum.
ifta & indicit,& yrget prq officij ftiimttnerefaee: re non dubitatur. At Refpublic.haec Indicana cum
eohr
partim Europaeis,, partiffi Indicishominibus
•:.ftetcoagmentataquefit
jeumquefintmulta^quffi
nullo moda- Hifpani iri, his locis per fe faeiant,
propterea qubd vel laboriofac, yel ifbrdida du, cttnt..,. & vt quam maxime
non
velint,
poiEint tamen tanta perficere > quale eft> nu-mum enodere> rudera egcrcre ,: lateres cogere,
iumenta agere, caeteraque feruioiierabaiulare,
Ua,qu3S fi defint, breui omnis ciuitas deleatur,
necefle eft:ad talia igitur fi fponte fua barbari minime ducanttir, an licear fafque iit per vim > mein quaeitionem vertumvecompellere,idprorfiis
tituf ,De qua re fuur>qui Indis vfque adeo patrocilianrur > ferib vc affirmciic grauem ferre iniuriam»
cum ad ifta coguiitur:Hifpanofque
vel fibi feruife >vt in Hifpania fit, vel fi ingenui omncs eilc
pergunt» eos neque vefci , neque bibere iubentj
fiquidenn
SALVTE.
ir?
X-IBERIIIV
£quidem qui non laborat, ne manducare quidem
omnia videneumApoftolusvult.Atiiduraifta
tur,ldeferant, inquiunt, deferant.quam cupiditate
& ad patrias
nonvtilitate terram occuparunt,
Qupruro etil di&u apanguftias reuertantur.
paret liberalis,atque honefta fententia, tamen fa&u ta eft & difficilis,& abfurda,vt nihil prasterea.Nam vt dernus ex Hifpanisnon
paueos pofte
feruilia iftatractafe, propterea qubd natalis,educatioque non admodum abhorrerit, &lucri fpes
poteft fortaflis excitare : tamen quota ifta portio
eft hominum pra: multitudine neceflaria ? Iubere
autem vel ifta ceflare, vel noftratesad fiia remeare, quis non videt,quam fit iidei & religionis
lumen extingucre ? Quamobrem non eft improfesandum, quod ciuitates omnes. inftitutum tenenti& feruant,vt Indorum adifta neceflaria multitudo deputetur,parereque,fi
nolit,cogatur, durri
mpdo & conueniens,vr dixifupra, merces labori
retribuatur, & cum minimo falutis foftunarumque fuarum incommodo ab Indisifta exiganturi
tum etiam inter ipfbs iufta oneris viciflitudo fer. uetur, ne aliorum remiflio, aliorum fit tribulatio, fed ex aequalitate , vt dixit Apoftolus. Si
triahaec cuftodiantur,
nihil hic iriefle iniuriae,
nihil querelaz, primum proborum ac fapientium
hominum confeniiis perfuadet:qui.& nunc, & ex
ipfo initio ita Remp.hanc^dminiftrandamintellexerunt, Deinde ipforum barbarorum confuetudo perantiqua ab ipfis Ingarum Regum exordiis
aute Chriftianum nomen auditum multis fkculis
conferuata.Poftremo
ius natura: hoc habet, vt ad
totius corporis,familiae,ciuitatifvc
conferuatione
neceflarix
ii§ DE P ROCVRANDA
INDORVM
neceflariae partes laborare iubeantur.
Neque
enim oculus calcare terram iuberidus eft >-vel ciilinariam paterfamilias exercere; Vniuerfa porfo
Indorum s atqueHifpanorummultitudo
vna eademque Refp.J habenda iam eft, non dua? quaedaminter fe difiuri&ae,fiquidem, & Rege, & lege vtuntur ijdefri vtrique, & vtrique tribunali
& ius rioh aliud > atque aliud', fed idem certe.
Quare qiias ab Indis noftris hominibus opera*
nori exferis &-alienis cblloeari
impenduntur,
piitandae funt , quod foftaflis fallit nonnullos,ied fuis potius eiuibus: quoniamr& fi tefta ferro
male cohaeret iuxta Prophetieum vaticinium, tairienedfdem
ftatuse huius pedes arnbo compdnunt. Itaque mifandum non eft, fi tefta ferro
preffiatur interdum, illud potius optandum , ri%
penifus comffiinuatur* ac diilipetur. Denique
Ariftoteles magnus ciuitatis inftruc"tor, toto fuo'
aut nihil agit, authoe
certe
primoPolytico,
obtinet, vt feciiridum riaturam in Repub. quidam feruiarif, qui labori idbriei funf > quidam,
qui ratiorie pdtius prajftant, dumifnperent,
modo alijs alij adiiimento fint, oculofque altef
ad videndum pedes alter adambulandum
mutct.Quae fi vera furit, manifeftum eft non efle ab
jequitate alienum, quod publica diuerforia per
vices fuas, quasmitas ipfi dicunt, Indi & incolere, & viatoribus neeellaria praeberepretio dato'
noiubentur, quod ex veteri Ingarumdifciplina
ftri accepere, vt alia pleraque plena prudentiae.
, quod mercenarij
Neque verb improbandum
conductitij certo die, & loco adefle Magiftratuumdecreto
folent,quodquepublicis
operibus,
••
•
vc
III.
SAIVTE.
LIBER
219
Vt pontibus reficiendis , vijs expediendis, alijfquexd genus diftinentur. Neque illud vituperandum
qubd peculiares>ob caufas ad domeftica mi'hifte--:
lia quibufdam locis attribuuritur, vt in Xenodochijs, Inreligiofis demibus, tum etiam publico^
ium nobiliumye heminum , aut contra grauiter afFe<Storum, & indigentium feruitijs fiio ordine, & ratione aflignantuf. Abufio tamen illa amputanda eft > & pfo iniqua ducenda, cum in eiufmodi rriitaios (fic enim vdcitant) fiue roercenalios iuftum pretium •imminutum eft, vel maioraj
quam vires ferarit, Imperantur, vel diutius retlnentur quam pro ratione praejer-ipta, quae iniunominum
riofa funt omnia, & ex impfobitate
potiusquam exvllo verd iure profecla. Neque
bona vnquam fide ifta vfurpata funt, fed magna,
vel temporis , vel hominum
corruptiorie. At
perfonalia: feruitia quae dixiffius,publica authonr
tate induela funt. Priuataverban
fas fit aliquando barbaros nolentes adopera opportuna com.pellcre, ribn taiird-ubitare videntur multi, quam
ipfo fuo fa£to dubitandum afFerunt. Deprehenftis, vt tritiflimo vtar exemplo, in media via
Hifpanus, cibi indiget fibi, pabuli iumento , aut
etiam farcinulis vec-tandis iumenti quoque. Orat
Indum vtfibifubueniat,
explicat caufam, pretinm dffert, nihil ille mouetur,
neque prece,
vtrum
neque pretio, neque verb flocci.facit,
viarn ille confieiat necne , imo ne fi intereat quidem. Hic fa£ti nulla eife folet quaeftio. Natfi
diclo citius Indus capillis trahitur , calcibus
tunditnr: fcduloftatim
, atque copiofe cun£ta
adminiftrat , adeo, vt plerique iadtent nofkatium.
ia.6. D * P R o c v R A N b A J N D O R y M
tiufn j perfuafum Indis efle afuo Zupaid , ide
diabolo , nihil vt Chriftlanis fponte impertiantj
fed per vim pmnino , & iniuriam. Quae quan
qiiam militum licentiae, & rapinae fabula oppor
tuneinducta
eft, tameii res ipfa non admodum
abhorrere videtiir a yero. Etenim qui barharo
rum cbnfefliones pro veteri mperftitione idolo
riim facrifiri hodie qiioque audiunt» feruntur gt
uiifimas paenas; ei iniurigere, qui fe fe aliqui
Chriftlanp profuifle epnfeffus fit, Neque mirut
eft e@vfqiie progredi hpftis antiqui in Chfiftia
nos odium, in fuos quibus; ;ppteft mpdis tfans
fufum. Sed redeo ad rem. Cum eiufrriddi angu
ftiae iiicidunt aut ijs fimiles, qupd in hisTegioni
pus percrebrum eft,quid,D.eum timeti vifd agen
4um fit,dicam,vt fentip.Primum fi ppteft paclio
ne tranfigi, id multb prius ac melius. Vbi no
ppteftjficommdde
magiftratu
eonuenirippteft
aliquis, qui publica authoritate' epgat, adeundu
eft.Hic qupque fi defit,vtdeeftperfsepcac
negof
yfget\3 nihil aliud pfaeeipi poteft >nequ
frauitas
retiius, neque planius, quam vt leges neeefl
tatis obferues, quae tibi neceflaria fimt qusren
cum quam minimo proximi detrimento.' Hon
fta certe aliqua vis, atque compulfio affefri p
teft, & terrpris quaedam fignificatip, tariquai
puero alicui iufta , & commoda cpntemnen
ti.' Qua. in re multum plerumque iufti, & ajq
limites tranfiliuntur.
Quorfum enim verbera,
yerba funt fatis ? Quorfumplagae , fi velmetu
incuflus homine. fubigit ? Iam verb an one
bai.ulandalndis imponere crirnen fit,muki qti
run
LrBER
III.
SALVTE.
i2.f
runt. Nam prima illa tempeftate Hifpanorum
has regiones peragrantiu , magna efle hominum
fi£tam iadfuram propter eius . generis duras
&
lnoleftias npn dubium eft. Quarnobrem
olim fepe ", & nuper demum lege lata Indi
Taffien cononufti iter carpere prohiberitur.
fecus -habet>
fuetudo offinium prPpemodufri
incredibilrs incoffirnotum harum regionum
ditas , & penuria id veluri fiip iure depofcit, Sane Indos onerari onuftpique incedere
per fe quidem , neque iniquurri>eft ', neque
pernicip.fuffi , eum ab antiqWiflimis annis, ita,
afluefa&i fint 5 fueritque folemne toto tempore Ingarum , imb verb hodie quoque fe fiiis
farctfkiiis Ipfi onerent > qiiae fepe nori leuius
quam, quod a;noftris impopôndus bi&crit.,
hitur. Neque habet ea res plus mlraculi, aut
violentiae, quam qubd in Eurppa baiuli onera etiam grandia dato pretio quovis Vnde vis>.
fi & onus mpderaturri
portant. Quamobrem
eft , & via non longior aequo y & pretium
rion iufto mirius , nihil res ipfa peruerfi habet. Vtrum verb: expediat rieene Reipublioae ifta vel prohibere , vel finere , rion no~
ftri arbitrij eft' deeernere. Lex yerb' quatenus obliget confuetudine
contra obtinente,
nihil. habet hic pfopriae difricultatis, fed commune eft cum aliis plerifque. Certe vteft CLIIpanda , vei deteftanda
potius veteranorum
immanitas fcediffime barbarorurn,
quorundam
ceruicibus abutentium
, , ita etiarri quomndam delicata nimis hoc tempore trepidatio eft
impro
xiz
DE
INDORVM
PROCVRANDA
improbanda , qui non vident, non fblum corrnon efle moleftLim, vemm
luetum vnieuique
etiam iticundurn, putantque omnium fenfus, &
animos ex fuis elle metiendos. Integnim aeftnium
diem meteridis frugibus inflidabit rufticanus ,
aiit aratro ducendo , qui fi quartam horae partem
necem fiytrumquegenuhuffifngefeiubeatur,.
Eft fims ynieuiqtie iucunJbi praefagieteertam,"
duslabor. Itasue getttes Iridonini apudnos baiulandis oneribusiiperafluetae , fi xquo plus non
•yrgeantur > neque iniuriae >. neque: Incoriirnodi
jquicquaffi fiibeiint, caetera> vt dixi, moderata
;|int, pondereîabpre
>; pretioi : v rV :^
C
A
P VT
De Metallorum
XVIII.
operatione.
illud.duriffimum
videtur imperiLim,cum
AT metallis effodicndis mancipantur,
quodvfque adeo aerumnofum & graue a prifcls eft iudinunc ad triremes damcatum, vt quemadmodum
natur proprer infolentia crimina homines facinorofi.>4ta;pliin ad fodienda metalla; damnarentur,
qupdicapitali fitpplicio proximum erat. Ad id eradigp.hortiines liberos nihil mali cbmmeritos
valde videtur.
gere mluimanuria , atqueiniqiium
Deinde compertum eft eo irilabore multos abfiimi, vel fatigitione fractos, vel difcrimine extinintra
«Stos. Horrof eft dicere , quae mineraiium
ipfa abditiflimae telluris vifeera delitefcentium
facies fit,quae vorago, yt yere tartarus ipfe patere
videatuij
III.
LIBER
>i?
Poetae olim gazas. apud
yideatur, nequeinepte
Plutonem .recpnditas fabulati fint. Chryfoftomus fuitemporis
labprem homlnum in extra-r
herido mctallp miratur,
narratque eloquenter,
yerum illa omnia prae npftris ftimus, & vffibra
funt. PerpetLia.atque hprrenda nox, aer eraflijs
& fubterraneiis,,- defcenfiis prolixus & perdifficilis ,,eum dLiriflimarupe ,faeua,:eontentid,
ftatio
nutet> acfum eft, hupericulpfa, fiveftigium
meris yedlatio pefmolefta, per gradtis obliquos>
.& male haerentesafcenfip,
caeteraque etiamepjgitatii; grauia. Ad haec eum argenri venae in praefuptispleruffique & inacce0is: rupibus fite finc>
vt eurentur , a patri»; exterraqueinhabitabili,
tprres veniunt, folum aeremque mutantes >faaflicmntur. Quid verb ybf apcillimeyaletudine
eft,cuius Velteriuifligentiyiuieffbdieridilabpr
riius halitus , cum igne citcumclufus
exhala:tur, praefentem necemaffert ? Quid de gemmis
lahaeha>
explicandis dicam ? In;pppidpRiode
vocato eum eflem > eomperi duram Indorum
fummomane
ferultutemextrahendiscpnchiliis,
in ratem iffiponebantur ,/in pelagus defcenderhant magriae fae-pe-profunditatis
> vbi integrum
pene hprae dimidium halitu eompreflb vrinatofummore,
conchilia,
oftreaque conquirerent
immenfp labore >fummo periculd, cibus femper
omne iuterdiclrum:
parciflirnus : cemmercium
cuftodia omnibus notSturna communls : vitae ratio mplefta, ac liberis hominibus prorfus aduerfa. Ha?c diu actitata, ferb tandem animaduerfione digna emendata funt, fed fimt tandem Reac bis, actertio inquigeCatholicoidfemel,
rente.
SALVTE,
fn^tS.
i£4 S1 PR O C VRAND-A TNDORVM
rente , & agente. Itaque Indi omnes liberi declarati fimt, &ab ed labore ceflare iuflis: quicunque fuperftites tam diuturno labori reperti
fiint. Ad eundem ergo ffiodum > & metalloruin
effbdiendorurri' noii admodum diflimiles aerumfiasfifti debcfe nori paueis videntur. Habent enin»
cum in|utiam contra libertatem Inddrum, quod
luero cum tanto fupinferLiirecbganturalieno
commodo patria faepe liberifque defertis: tum
-verd exitiale perieulum, curn cceli mutatIone,la:bdris
mdleftia rei ipfi us; difcrimine: imperidere
-videatur interkiis. At fi metalla eurafV defierint»
ii argentum e venis non eruatur ftibuerfis a radicibusmonribus
ex
, vteft apudS.Tob,fiauriiffi
flumorum obicibus nori cdgatur,
minefaliaque
caetera negligantur j a&iirri eft > Indorum negotium '& Refp. interijt. Neque alios fiticW Hif-paili tantp Ocearii cireuitu qLia?rurit ;, neque
•alia'^xcaiifV, vel mercatores
vel
negdtiantur,
iudie^s praefident i vel ipfi-qiioqtie facerdotes plerurftque Eiiangelizarit.: "Argentum aiirumque fi
defit& fe fubducat ex oeulis , omnis frequentia>:
offirtis commeatio ;, dfnnis ciuilis & facerdotaKs coricurfiis breui euanefeet. Teftes -funt
InfulcE Hifpaniea & Cuba, & fandti Ioannis»
durri auri mateolim quidem ffequentiflimae,
ria eircunfluerent
, ntinc pene defertae & horrida?, pcftquam indigenarum pcnuria pretiofiflittiametalla,
quaeillic aburidant, elaborari non
poflunt: In omrii hoc nouo orbe eas prouincias
dodtrinaffiaximeflorere
cernimus,
quas opibus
vt ad hoc commune
quoquepracftare.cdnftat,
emporiiim omnes vndique conflLiere videantur.
EqLtidem
III.'
LIBER
SALVTE.
;:-.; .iij
"Equidem nefcio vtrum potius faciaffi', qLierarne
noftrorum tempotLim calamitatem,&;charitatem
raro in quoquam iriuen'refrigefceritem,fidemque
rtam, iuxtaDomini verbum,'tot aniffiarum millia
vt Chrifto lucrifiant, fiori. fatis rrierces ,yideri dignas,quae iioftrorurri animos exc,itent,auri argentique cupiditateffi longe pltis valere apudrios:,:yt
;ifta fi'defint,animariLrir falus pro nihilo fiat ?; Ari
yerb :Dci: bonitatem, fummamque prbuiderjtiam
admirer> qui pro rib.ftrorum hominum-irigenio»
vt gentes adeo rerriotas >"& barbaras Euarigello
"adiurigeret , auruffi argentuffique his terris tam
eppiose doriauit, hiique veluti illexit rioftrprum
cupiditatern , vt fi charitas ndn inuitaret animar
? Etquemad?rum,auiifaltem
eupiditasinefearet
mpdum dlirii incrediilitas Iffaelis falus fuit geriauarifia Iridorum
tiufn, ita riune Chriftianorum
voeatio factaeft.
Quid enim?Siue per Ventafefn
fiue per decafioriem Chriftus anntintieturjSed iri
hoc gaudeo, fed & gaudebo,ait
magnusApbftolus. Oecafiones namque benefacieridi etiam
Deus captat. Prima EuangeHj diffufio extrepidaob Hierofolymitanafn
tidne , & difcipulorum
nata eft, Apoftolis folisvel perie
tempeftatem
folis Hierdfolymisperfiftentibus.
Populus Ifraelitictis ob irarri Dei fibi eommeritam inter gentes
diflipatus eft > quibus magna ex parte faluti fuit.
.Itaque & populo ftio iram, & alieno mifericdrdiam eodem fa6to Deus impendit. Meritb Paulus compellat , cum ad ifta venit, altitudinerii
diiiitiafurii fapientia:, & fclentia; Dei. Itaque
quis non diuini confilij arcanum fufpiciat, atque
admiretur , qui aurum argentiunque dfrinium
P
morta
£«<f,l8.
Rom.ii:
Phil.t.
Dtut.tt.
H'ter.9.
Tob.i},
Rotn.lU
VM
U;p. A INP0.R
'p£ E> E P$L OG^lA
IttPftaliur|? pernieiem falutem yoluerit efle Indos
iJJffi ? Quamqjarem quae fine Dei pfFenfa, &fratriiffl injufia adhiberi cpnfilia ppflunt, yt ifta ner
f|ueintereidant,nequeimffilnuantur,eaa
fapien-!
te & reUglpfp-Rîptip. adminiftratore
negligen;
1
ue
^TiieQ-r
ffe apn iiintv Et quoniaffi grayrlv maturkq
npri
^gprumj iurilque pruderitiumcqnfiiltatione
$£& priderii tptum hpcde miperalibjiis perlndasâfeorajidis negptium tra&atum eft -, extantque
Jfeges pfpuincialesferip.t3es:qup ordine,quave ffipV
vt faltiti commpdift
^êatiprie nsetalia eriiaritur ;>-.
$0e Indpruffi' prpfpeûm |it, ripn irdhi yideqE
|antprum vitprufn feritentiarri imprdbare, multpt
qiig minus leges alias debere prsferiberc
ônditie tempfretur^. Ta%
Spaaiafpera ^drum
tiirii fiapita f epetenda: fiint;, breuiterque ppnenda,
fjufbusl eius iiei '.•j&eultas qpnfttingatur. Pîrnun^
mer
Igitiir dp#rina? fpiritualkffiiru%u^^
tal|a ep^rantiu;:, ne 4e%t, yt fir^tqtiiMiuas, eele-'
mp?
btent,'quiinfifieirudi&entis.erudiant^qui
iitutps; eojtfeffipne exeipiant .>eapteraque necefla^
iiaadrniniftfent JDelnde ytyaletudini
epnfulatur,
fieaut eG}iffarip yalde cqiip vtettfes tradueantur,
aut e ipngpvaidet£a£fcti eupcentur, aiitlaboribus
vt fortuftis qup?'
3tl^pdiciS'On'pvim^t-ur,''MQX,'
iqiie fiiis npri peflime eonfuli fentiant, fed pretlp
iuftp tam mpleftu? eqrum labp.r epmpenfetur >iiinterim quaerere; Adhaecvt
pafitufquelueeliafua
&.valentibus ©ppprtiiila alimentafuppfcditentur,
jk ^grotantibus fqlatia neceflaria non defint, Ad
vltirriiimytlabpr
Ipfe tJiftribuatur commpdepe-r
Viees fjias, qe diutkis contra voluntatem fuam ^
feftttia ab.efle eoântur >n£ve vna ptouineia fem-
SALVTE.
LIBERIII.
z*?
per oneretur,alia femper in-otip degat. Qtjas coivditiones fi, vt par eft , legitime feruauerint npftri,
quemadmodum aviris fapientibiis enucleate pro*
pofitae funtjvidentur tplerandi,ne cpmmercip finito,cura quoque Euangelij coneidat: atfinegligantur haec, & acerbius eum Indis tanquam curn
quas Patri pau- ff*l.<7*
mancipiis agatur,viderintipfi,
rationes reddituri
peruffi & iudici orpliarioriim
'
-''
.
lint,
;:/.-;:
CAPVT
Quibus
XIX.
^modhfdmlndorumperfkcula^
res
minijirosfrocuraripoffk.
huaianafn ac ciuilem adminiftrarQ'-Voniam
tipnem Indommhoc libro expticandam fii-r
fcepirrius, & quibus ex caufis & qualibus cbnditionibus tum Patroni turri Magiftratus obftringantur, vtcunque lieutts expofuimus, fupereft, vt
dicamus quae maxime ad eum finern facere vide-.r
buntur. Neque nunc tafnen expe&andiirii eft, vt
de optima Republ. difleramus, legumve ferendarum rationem, caeteraque reclricis artis perfequa-*
mur, qtUE neque facultatis funt noftrae, neque fi
maxirne forent > ad praefens inftitutumpertinerent. Tantum quae propofito negotio >id eft >vt
Euangelicam lalutem barbari cpnfequantur, propius inferuiunt, ea attingenda fimt. Quprum caput eft omnium , quod quidamrerurn Indicarurn
dixit > in barbaris prius efle
egregius sftimator
. curan
P z
12.8 DE PR O GVR ANDA IKDORVMCutandum > vthomines efle difcant > deinde vc
Chriftiani , quod tanti ponderis eft , vtindevel
falus certa, vel certa p.ernieies expedtanda fit.
Eteniffi ferftaterri iriter natiories barbaras plu%. tth.c. fimurri
Ariftdteles. re£te monuit,
quam
reperiri
I.
e.
lidn niinus f ec~te definiuit , vitium. efle adeo,
tnor. ftf. extiberiiris > vf hpfriihem feram potius effieiat;
Tales vefohabifus'
, "etfi ille regibnum extfemo vel aeftLii yel frigori npn falfo aliciibi afcri^.
JProbl,!.:
pfit, taffien & frequentius , & certius eft cbriluetudine ffiaxime fieti, quod.& alias docUitS|
huius Iridiei cceli mira
§c j^tis;' noâdmpnet
teriiperies. HoVigitur fylueftres , rbtinbfque hornines ad humanitatem
traducere. ^ yrbanifque
inftitiitis, a,eGdirirriddare ptima, debet efle eura'
ariodefatbris. Fruftra diuina Sc' coeleftia dpcebis^
qiieffi' ne htimana quidcm cariere > aut curare.
rJeffplcias; Pfodeft iriâfe pjutiirium ridftrdrum
ciikus omnis ex-,
hdmiriiim eonfrietudp>ppdeft
terntis 3, afqtie obferiiaritia maibrtirn , profiirit;
Coriueritiis eertrs, & diebiis^ & locis, pcenae-.
que &•eoriuimelianrrpgatae
negHgentiaejhonor^
& praefriia recle factis prdpofita i ex ipfis, qiii
llegaritiores fiint,; caeterorum magiftros, cenfo-.
f efque conftituere. Oido verb quidam tum op-.
tiun dpmiciliorLtfn , vt npn velut^
piddrum,
t'uriiculf fortuitas fedes eligant, tum verb vt in
eorum omriis a£tio fit , neque late-.
ponfpectu,
biras petefe finantur. Ad haeep.ermixtai.lia ac fine,
> ybi fimul& mariVllodde&ufpurcahabitatio
tus» ij^vxor, & filius, & filia, % frater,. & ho£,
pes ,'& canis ipfe atque fus cubat , •accurat^ .
licebit
«icrtendci
'" ""' > quae
'*'"
"' ef)" "> quantum
'
' '' caiifaef];.
riufe
III;
SALVTE.
LIBER
119
nullius pudpris, rtullius paternae reuerentlae,generis quoque,imp & fexiis cpntempti equinarcLtiu&
dam libidinis in obuia quoeque fine vlio pudore
exigraflahtis. Quae taffieivneque breuiomnia
yidemus
geridafunt, nequedefperandavel.ferb.
certe libn par-tlm elle perfe&um,vbiiiontiLilla
cu.7
ra moderatoriS efFulfit, quae fi confirffiata, vigilanfque fiierit, ripn dLibmm , qtim alium homi- .
hurri ftaturri; efficiat. Vrius M- Francifcus Xatiier, .
ifque nulla ciuili poteftate munitus,Inftilam Mbri ,•vha Ig£
mifaffi mafifue- 1natijfertuf exirrifnaniflimaferitatead
tudineriitraduxifle,
neque adeo-longo tempore;
Quje verp antiquof uni iiiueterata coriftietudine
oecalluifle videntur > vt in meliorem
forman»
fua amantibusipetrahsferri nequearif,majpribtis
tegriria peiiitus refpuentibus >ea minprum, id eft>
puerilisi juuenilifque aetatis aceurata iriftitutipne
(eriiendanda fiint, Cui vnfrei omni ftudio incuffi-^
bere oportetre6tores,fimodp
res InddrumaliT
qua ex patte curarit. Iuuehtutis, qiiae iecerisfLin-r
damenta , eam tu perpetup ftruciuram reiiquoi
non eft quorun^
aetatis exiftima. Quamobrem
darn eontemnenda fententia,
qui fcholas > Ecclefiai rudimenta >domicilia quoque &tempbre
Indprum.
procedente^ collegia nobiliumjmaxime
Hifpanos virds maxime integros , & probatos
curare deberecenferit
, vbi a fiiorum cbnfuetuT
dine, quoad liceat> remoti mdres npftros^ fermdr
fuis efle.
nemque perdifcant > qui poflint.mox
idonei praeceptoresi
Quae fane fententia quanquam difficultates ndn paucas habet, tamen, 1
yt minus prpipere cedat , non poterit profer
<ftonon & phires > & jmajores vtilitates afterrc, t
P
5
Iam
ijb D.fi P R o e V R A N D A I N i>o R V M
Iafn illud maximi faciendufn eft, vt ab Iridorunt
pbpulis defidia, atque otium diligcritius amputetiir > cui & naturaliter dediti funt, & vita ferifuq%e orilrii tOrpefeunt ^vitiis quoque impuris non
parurri capti. De qua re quortiaffi quae fatis efle
puto , ftipra irifinuata funt > facienius ad reliqua
graduiiu
;'':.;':,/€:A^;f;t
XX
;-
T&e^rietammdobarb^
"YNiei" drfifies Verb barbarbfuftt morbds, quifous
eftleuattdisatque tolleridis ifiuigilafe debef IGfynr
ftiarii 'recloris prouidentia, riullus aut cpififriif*
riibr>:aiit pernicibfidt > aiit etiarri ad cufaridurri
difficilibr ebriofitate.' Quj tes ndui orbis pptime
callerit >negantpofleptbiriPueti
qtiicquafn in reiigione, ac rie in qualieunque quidem inftitutiohoc lafiflime faeuieris ab
Bepblitieajriifimalum
Ittdoruriiifinibiis exterrninetur. Ac prpfecio mi^
iabile eft in tot tam vafti ofbis riationibus fepertis, cum nullusvini vfus, ttulla penitus notitia cx*
titerir, temulentiae tamen vfque adeo vitiiirii orrinibtis efie commune, vt prb raro miraculo fit, fi
rjui iobrietateffi non odio, & igriomirtia profe"quantur,.id quod de Tucumanis, & quibufdam
aliis farie paucis aecepimiis , nefcio an falfd.
vnurri illud ebrietatis malnffi increQuanquafn
dibile eft di&u, quot artibus, quam vatiis, quarn
fexquifitis procijretur.Ex pryza jEthiopas'> & Si'""'
nas
S"Ai.V-TE.
LiBER
tlli
:. . Afl
: fias
exprefib quodanvac decoc%0 huffipre ebriQi^ts fibi tefriperare potiones vulgare' eft. Nbftti iridigeria: pkrique ex frtige fiia prajmanfa. fefrhferittim aqLiaîmfriergurit atque excoquunt, alijpttr
trefeSta potius;vturittif > vnde Spra aMpfis$l<3&;
efficifur^ qtiovis falefno poterttior, .Q^dftm:;es£
famulis quibufdam arbdfufri .decefptis fija yjri^
dbrifieiuriti 3 Alibiêxpalmtilis
exprefltis -|lc[ileC
^brietatisrnire efficax*, queriv& veteribias irivfU ,
'
fiiifrefcribit Ghryfbftpffius; Irifulaniônnttlii.fe
*ti%\ tf»h
ui fftecafeiiirii -fuceuniquibufdaffiêdieaniefttil
ita irificiunC; > Vt vcherileritifSrria potio eriadat,
quarii ilii <3aafapurrir fibmiriariK Verum qtiid 'aotM
temiilefitias fiêeieêftfre,
hetinnumerabiles
y£
<jubdin vria yite natuta tatere vblriit >;id pei|aer^t
arsadjfafri friulfatvanfttitetit.?; Sedrieque noiiuM
hoe eft^ rieque ho$rbruffi
Sctiblt Plinius grauis*arithor fuifle Oecideritis 1
*
pppulis fuarii ebtietatcrn fruge madidai^li^b^
qiie rribdisiitiqriit,ft£
,(j3alJias>Hif^
miriibus aliisfed ratione eaderiajHifparii& iap Se
yetuftaterii ferre ea geriefa docuejcunt (id e% ifi^
ftar vini diu in eeUariis afleruati)
^gyptusjquoûe potus fimiles excogitauit. Nullaque in pattfe
mundi eeflat ebrietas. Haec Plinjus.. Qubi fnifras
hofttis bafbaris irafeendurri eft, quod viris inorpiam ff tige eompenfant > fiiaque Ittde viria cbnfi^
ciurit, curii & veteriirri ifta fuerint, & hodie ]qii$k
in Hifpariia ex poiriis
que rion diflimiliaCantabfifactitent>& Belgse exhbideo exprimant.-Qâjpiriliia potionum geriera Sicerae ripiriine
apud^ He.hraeos compfehedi Hierbnymus doeet.CuTiri verp Ineftfi.
sd QaL
eibis ytanturlndiferc
yiiijîs^par-cifli^jsj^,
J? 4
.
Jnsk l
Z$2. D E P R O"CV R. A ND A I N D O R V M
ingluuicm maxima ex parte ignorent, perpotandi
tamcn nullits efl finis, n.ullus oinnino-mo.dus.
Ac
mihi ttx prodigiofe bibacitatis eausaaliquando
re-,
qLiireti ea occurrit in prirnis,qua Plinius eode lo-.
co infiiuiauit.Namq;
&haec neceffitas vitium Comitatur, vt bibendi cofLietLido atigeat auiditatem,;
fcitumque eft,Scytharum legati, Quantp; pltis bl-;
berint, tanto plus fitire Parthos..Perinde eft enim:;
vinolentiam bibedo velle.fedare,atque igriemma-/
extingtiefe. Narn quqd na-j
teriaappofitapergerc
turas appetitioni datur, mpderatum eftjat vitipfa>v
&preter naturam libidonttllo ex:pletur,vt praecla-;
re Ariftoteles dc pccuniae' auiditate dixit.ldetiam
.
Hom. 19. Chryfoftomus
ebrietati va.cantes,
beneadmpnuit
in Genef.
nunquam fatiari,fed quantunv ingurgitat> tanturn,
fiti flagrare,ita vt inflafrirriatip qusdameisfityinf
vfus. yEftuant enim vinpebrij, yt nps legimusin.
Efai.j.
Efaia,fiuc vinum combutit eds,vt alij. figuifieatius
legunt. Mihiverb praeterea non fblum deleciatio
ipfa potandi ab ebriis qua;ri;videtur>fed.ili-a quoq,
longe iucundiflima efle,quae eft fiimma infelicitas,
mcntis ernotio.Scnfiis illam caliginem>& nodfem
offufam ccrebro > dulcemfibi reueraefle ipfi barbari iactaht, & rebus ipfis copiose probant > eum
acerbis*
potionibus interdum ytantur perquam
interdum ne potionem quidem yllam adhibeant,:
fed fiicco pigmentifve naribus refiimptis, in quo
nulla efle poteft faporis voluptas, ebrietatcm accerfant. Nam in quadam infiila cum nauigationis
comfhoditatem
expeetarem , didici ex Tabaco
contufb ( genus id herhae eft adpermouendum.
cerebrurri.ffiire efficax)..feruos Jithyopicos
nari-:
bus exorbere yim fpl.itbs, grauemque fibi ac diu-.
.-.-/.
tntnam
LIBER
Ilti
SAI/VTE.
i$
tiifnam inde temulentiam excitantes, pro ffiagnis
deliclis ducetej vt vix minis plagifque ab ea con^
fuetudine atielli pdflent.Verum praecipua caufa ta
effufarum cotopotationtiffi, tarriq; ardcritis ftudijs
Diaboli prorfus ars eft, qui nefcip quibus praefti^
giis irtfarios homlries rtodtes diefque bibendo cofumere pro fiimma felicitate, pro rriaxima religip*ne perfuafitiDe liis plarie ldqilitUr fapies cumido-,
lolatrarum riiores explicatjiTdt & tam magiia mala -paeem. appeilant,
Aut enim fiiios fiips facrifi- Sapii4*
in&niae
cantesj aut obfcLira facrificiafacierites,aut
plenas vigilias habentes", neque vitaffijneque nu_
& caetera. Qtii
ptias ffiundas iam cdnftituiint,'
fympofia barbaroriim, &bibendi eaneridiqLie viillas pernodtationes
ciflitudines, turbulentafque
confpexerit,,non pottufle melius fignifieari dicet,
quam. per vlgllias infariiae plenas. Eam quoque
fiiifle fiiperftitioriem, vt Deos fiios
antiquorum
effiifa perpotandi licerttia celebrarent > noG~turnafque cantiones > ae faltaitipnes libiduiis furorifbevita
mero
Phiionis
libri
dedicarent,
que plenas multp
contem»
atteftantur, Graecis pariteryatqiie Barbaris mira
,fat.
vtris potius ebrietatis
contentione
certantibus,
Hiiic Paeanes , hinc Orgia,
palma" eoncederct.
caeteraque impudentia omriis Deorum cultibus
attributa. Quo etiam exemplo Balthafaris couiua; Dan.sl
temulenti fimul bibebant vinum , fimul Deos
fuos laudabant aureos ,argenteos,
aereos, ferreos, ligneos, atque lapideos, vt fcriptura commemorat. Quare ebrietatis malumnon
fimplex
quoddam hominis vititim, fed vniuerfae Reipub.
peftem exiftimare debemus, quae & numerb , &
diimirnitate yires fibi maximas compararit.
CAPVT
, , . sa. . -i--, . -, ,. , .:..,. , ......*,,
1ij4 D E P R P e V R A N E>A IN D9lfM
»* ,' ' ;
:
:—, ,
:',"' i M."
-.:—.——tf
;
.&£$
V:T
"j£xt;:;•.,;;
CÂtis quidefriidfrigieridam
.îebfietete)ch..-efle deoebat •>•qtiod iritef ea opera
ab AppftdlbnuriiefetLiriqiMe
qtii agufttyfcegnurri
i.Ct>rHi DeihpriydffidiebiMit \ quietiaffi' tafiquatri Verie^
riatafri ebribfbjpum irienfarri vitaridaffi doeeti*
iiCdj.jt Oâqtiam
ebrfetati^
v|fbo£: erim êopiofarit
qtiaridafri faltiifItateirii fef iptasafigriMeat-itioiirie^
cefle eft efiffiefi aeeiper& >queiriadaiedufln adrip*
Hom.t.f.
CKfvfoft^
inGen. tauitetiamSattc%s
Gen.4). euni ifatf ibus; inigbtiatu^
jnePreu-ii. friprieriii Quibettedfcityirripiriguabltur,&c
btiattsy îe qubque iriebtiabitur>-quod ittbpttuiri
aCciîenduriS efle , riPtt eftdrilaitifri; A-tybi vefa
temuletttia & ebtietas eft ,-ibi erimefi effis dubitare riori jlicet Chfiftiano;
Satis ergo iriala eft
fe, qiiae txeludit a^ fegrio Dei.
ebtietarfpiaper
taffiala profiSedfunt 'longe' graiiiora>qiiaeab
cifcuntiir. Vere criifri ^;fattclis Pattibus inriuffteChryf.in
<v$»kfai.:. rabilium ffialbrtiffi fons perhlbetuf.
Qua de fe
extat MagniBafilij elegaris farie > & eppiofa oratio, cuius fefifeftfias exfcribere, vt fiepe folet,
videtLif Atnbrofius irt libro deHekinio >&: Helia.
'* Tribiis
Cone.Tu, vt eofnpendio dicaffi >fioeet veheergp
ron.c^Z.'* menter
ebrietas, Corpoti> Moribus, Fidei. Ari/irifi.l.
& mofbos , & caufas perfequitur in
ftoteles,
J.
froble.
PHnius in naturali- biftoria. Ex
Uk.14. Pfoblerriatis '
." ;
noftris
'
LIBE R iil.
SAL-VTE.
i|5
cc.iil
ttoftris os aureum Ioannes ad fuos.Antiochenos,
B
Hotn.x^
fed
multo
&
diffieiliofes
Non pauciores
plures,
ad Pof*
ariimi,:& corporis morbos immoderata vini |>a- JAnti
fit pdtatid, paflioniim bellurij, abfurdafum hye^
mem cogitationum menti introducens > & cofporis viffi ffiolliprem > & folublliof effi efficiens.
Non eniffi ita terraenatiira vexata aqiiatufn fupef*
contintie
difldltiitur * yt corpori^ \
abuttdantia
vis mbllefeit >& diffluit;, & exifis reddifur, vi. Deêim
Cui
l.
Affibfofius
GPritinup ingurgitata.
riipotii
&ieinni*
cdricinit > Hittc phrenefis pericuidfa > hine cal*' C.li.
c
etili gfaiiis peeria, hitte exitialis cfuditas, & teliqua. Neque tacuitifta fapietts;,Sed qu^rrifuf- jEccl.xfr...
ficieris eft >ittquit , hoffiini erudito viririm exigtiiiffi, 8c iri dbrmiettdb ribn laborabis ab fllo >i.
& ttbtt 'lefittes dblorefri.
Vigilia & choiera >&
tdffura. vifo infruniip , fomrius fanitatis in hbmitte patco >%c. Quae ctim ita fint, veriflima eorrifh friihi feritentia Vifa eft > qui immatiiros pluiiiripturri bbittis ih hac regione ttirniae ebrietati ;i"
tfibutirit. Simt etiam vifi pcrgraues, qui hanc ittferibrefri , ae maritimam oram oliffi Indorurn i
riunc;k
populis r efertifEmam, & numerofiflimam,
alia fentiunt, &l
adedTmffiiriutaffi,.obidinter
praedicant , quod poft Hifpanos ingreflos efrraenate fua: ficerae > & quideffi exitiali ffiaxime iridulgeafit,
afgufriento efle, qtibd ffiontarios, quia & parcius bibunt, & natura frigidio<fe fiittt >multitudlne etiam audtos efle videamus. >.
eft In-IId fatte' fnagno Chriftianis
opprobrip
"gam Regem barbarum , & idolis dedittim abb
ebfietate fubditos fibi populos cohibuifle: nor
motes quoque per-rftfo§ yero, ûos opojtebat
;"
ditos
1|6 r) E P R 6 c v R A N D A I N D o, R v ii
tantafe*
ditosemendare,teffiLiIentiaeincrementa
cifle. Omittd intetimtumultusqtiotidianos,plariatas,
gas> neces ab eiufmddi compotationibus
qiiod & Iiidis, & feruis ifithiopibus familiare eft;
Vidi ipfe ex taberna duds femicaptds vino egrefc
fbs vix bboli paufa, ie mtittio vnp epdemque gladio cdnfecifle > & quidem extradfo bis e percuflb
corppfe pfae alterum ferieiidi furore. Itaquc mdfnento feffipbris exanimes ambo corruerunt.Ne>«w#uj. que eiiirn fruftra Sajomori dicit, Gui vrae> cuius
patri yae,cui rixae,cuifoue3e?Cui fine eaufa vulne-f
ra, eui fuffbflio oeulbrum ? Nonne his, quicommorantur in yino, & ftndent calicibus epotandis i
Adde qiiod. fenftiffi hominis ebrietas, etiamdigefta reddit ftupidum, & mentis aciem grauiteK
obtttndit, atque hebetat, Qbliuionem rerurrionii
riium affer-t, &vtPlinius
dixit, mortem memc^
riae. Quidyerb attinet dicere oris illum fcetorem*
titubationem,quidgeftiis improbitatem,inceflus
yis loquendi temetifatefn,
importunas
cprpbris
iprdes, caeteramque illuuiem > vt homo breui in
belluam tfahfifle videatur ? Qrije quanquam in
omni. genere ebrietatis damna reperies > nuiquairi
tameri cumulatius > quam.in iftis barbardrurn ingiif gitationibus adeb portentofis, vt corpus inftar
vtris, aut eanalis potius perennis, potu fluat, qiia?
fane. peftis valetudinis > vitaeque humanae tanta
eft, fi nulla Dei praecepta cogitareritur > nuua fceieribtis Intentata fupplicia* tamen ob Reipub. incommoda diligentiffime cuivis legiflatoti>& magiftratui cauenda> relegandaque fit. Corpora igitur infeftat ebrietas, animos verb quid ? Nempe
nulla eft morum corrupteia maior. Audufi vacac,
*
jiafiliuin
>S A X V T E. L I B E R III.
"i'j-7
Bafiliumin praeclara de ifta ipfa pefte concione, rHotnil.I»
Ebrietas > •inquit, Daemon eft voluntarius ex vo^ iEbrieta..
tem fe»
.luptate animabus noftris inditus, ebtietas mali- ./<
&
tiae mat-et eft, virtutis inimica,fortem vlrum red-. luxutn^
dit ignauum, ex.temperatofacitlafciuum>iufti-rtiafn ignorats prudehtiam extinguit. Et poft nori^
liulla , Quid opus eft reiiquarri perturbationuni
caterua enumerare,mprum
peruerficatejni prbni-<
ptitudinem illam'ad iracundiam, ad querelas, ee-? ."
leteffi af repentinaffi animi iad.omriia mutatidnem, ftrepiturn multum, ac tumulttim, faeilem
ad dolps dedti<3:ibriem , ad bmnes irae motus
?, Vpltiptatis verp inePntirien^
incdnfiderantiam
tia ofririis ex vifii fb.ntepriginem,vimque
habensi
atqueinteffiyrasceps ad prnneiri impuritateffi,
omnium libidlnum
perantiam ruit. Animdium
foeditafem fuperat > cum bruta naturae leges iri
lioc geriere riofcarit>atque obferuenuebrif tatttufn
in fcemina marem qu3etunt>
on mare foeminam,
afqtie pptarit.Haec Bafilitis>aliaque cpmplura,qua5
nofi augendae orationisftudio
> fed quotidianae
experientiae obferuatione prolata fimt. Obfidet
infeftat yniuerfum terrarum
hoc.monftrum,atque
prbem>Verumnufquam
grauiusfaeuit,quaininT
tef hofce barbaros , apud quos ea eft rerum dffi&
niuffi p.erturbatio > vt extremx obfccenitates,
furore admiflain l
riefaria flagitia compotationis
Canitur more folemni, i
magnalaude
ponantur.
conueniunt fine yllo difcrimine omnis aetas , fedolia l.
xus,fieceflitudo,: bibitur ad coritentionem:
dueuntur L
integra pcne vno fpiritu exhauriuntur:
choreaeperquam elegantes , faltitatur vfque dum I
Bacchiis viclos fternat :vigili£einfania , atquepe. t.ulantii'
INDORVM
|,;$ DEPROCVRANDA
tulantilibidineplenae
exiguntur : quldvis licetin
Hie qua?
quemyis, inuiolatalege compotationis.
dedeeota humani genetis pudet referrc. Non par-nihilinter
nondeferturvelmatri,
citurvirgini,
conlLiges intereft , futit etiam libido in viros,
rnafeuli in mafculos turpitudinem
operafitur,
fuis fcorta tantum adhi*
Jn Ubr. Perias cpttipotationibus
N» Pbi- bgEe fpiitos Plutarehus refert,, vxores nullo mo^
lofiphan- do > qupd diccrent , temulentiam fraena nefci-*
intnfit
re. Ipfe Loth vnus in vniuerfa Sodorna iuftus in%nterpouentus, ebrietate tamen vieû§ filiaftim incefta
cul*.
Gen.19. iibidine npn abftinuit , quid facient barbari?
Qtiid merae peeudes > Equidem aflentiof PittaArtfi.in CQduplices- poenas in ebrietate peceantes decerhibic.
nenti. Nam quamvis fciam Diuum Auguftinuffii
Lib.il.
eon.Wau- nqn inceftum in Loth , fed ebrietatem culpa-r.
inebriorumertftumiC. te, Affiprpfium qupquemitius
44' tn rnrna animaduertere ,. tamen Philofophi fehten-*
lib. dt tiae riemo
excu^
qui
ignorantiam
repugnabit,
per
AbrnbA
cum ignorantia ipfa, & fci{arfpeecatum
negat,
•enp.s.
tur caula peccati, & nihilominus non eaugtur, n;e
Arig.4.
Ztktc.
h%
dum cumvel ob.hoc ipfum placet,vtpeccetur
eentius. Ita prorfiis res habet, conftuto barbafi
temulentiam
amant , tanquam libidinis omnis,
ttiagiftram. Sunt verb Bacchanalia haec, aut Orgia, aut Cibcllia,. aut Lupercalia,aut quovis rior
mine appellari malis, non annua vt apud veteres>
fed roenftrua, vel quotidiana potius. Nullus eft
rnenfis, qui ea celebritate vacet, null.us caetus cpg itur, nulla res. feria initur, nofi riubit filia-,, npii
parit pecus, non foditur ager, non D,eo facrifica^
tur nifi ebrietate optlma duce praeeunte. Vna illa.
publicas, priuatafque res ornat,& maenificentiae>,
&.
S Aiy JTE. LlBER
III.
a.39
& rellgionis argnmentum. Mifera prprfiis ftulfp-?
rumhominum
feraitus , qui eum ipfi natalibus
parum abrutis abfint, fttidio, atque qpera omru
contendunf , yt brutis quoque deteriqres fiant.
Mores quidem tales ebrietas effieit:FIdei verb iar
nuam intercludit>eftque rellgionis Chriftiattae iivfer Indos hoftis faeujffima, Praeelare Beaf us Arnr: Dl
DeHeliq
6" ieina
profius dixit > ebrictatem efte perfidias rpatrem. &
c'
eontinentiam
Eidei, quod perfpicu^ docet fet- c.ix,
jnddiiiinus,
Sedit, inquit > pqpulus fnanduca- _
Exod^X.
re, & bibere, & furrexerunt ludefe? Qtiem ludum intelligat. > quis ignorat ? VituH aurei addlationem explicaritpatresj&Paulus
i,
ipfe,Neque : i.Cor.to.
idololatraj emciamirii > ficut quidam ex ipfis,'fietitfcriptum eft , Sedit populus mandueafe. > ;&J
bibere, & fiirrexerunt fudere. Gerciflimum eftt
ebtietati
efle facrflegium piervtmquc eoniupDan.j.
ûnj* Non ante Balthafai faera vafa. poppf- l <*
ac profane
abufus eft > quam teffiulenfit,,
> tum Deos fiios cuique laudandi
tiaimperauit
certamen exortum eft. Reuera vinuffi , & mti-- Eccl.
i
ij|i
iieres ^poftatare faciunt etiam fapientes. Increclibili yerfutia Diabolus in hoc orbe omnem a
omni viciffuum cultum ebrietate condiuit,
iim ebrietati aliqnid de fuo cultu adhiberidum n
docuit.
morum Indicorum prpo
Experientiflimi
certo cpnfirrflant nullam efle paulo celebrio*?
)^r
rem oompotationem,
nuflas vigilias ftatas, quinn
peculiati fuperftitiottis , & faerilegij genere im-ipuantur :Huiufque feeleris obferuata eft tarita;a
calliditas> vt non aliter iam antiquum fiium er-rrorem & Idolo.latrlam tueantur, quam per occa-a, atquccan- 11*
jionem ' foleirmium ccmpotationum
...."
tipnuniin*
V>E" P RO C V R AND A T.N tt O R VM
44°
tlonum. Huc maxime fpeefat omnis eofiirri 1aT
qui, fic enim vocant celebres cantilenas inter potandum potiflimum adhiheri fblitaS. Ipfb facri
-Parafeeues magno di&> quo Domini Iefu.Chrifti
Satanae artificio
Iri.drtcnj Chriftiarii pie eblimus,
flagitipfiflimi ltidi ab ebrijs barbaris aguhtur mor
re fbleffini: quodtaritumnoftrae
fancfae Religiottis ludibriufri etiaffi; a baptizatis iam jrhultis IndisV yt fiobrs vitifide digni ttarrarunt^peeulte;
Atqiie in hocgenere
qupad licet, ffequefitatuf.
fiirtt alia plurifna ^veteranis magiscomperta.Quar
-bbfem fancliflime eftiin;-PE6umgiali-;;'GQnei'lioin
hac Vrbe celebrato decretiim > vt .eiufmodi cbm-*
• ftim~
idolQlattiae
fotoenta
tanquam
pdtatiories
ma diligentia excludantuf,ae penitus. exterrninentur.eftjque certa ae epAiftafis plurimortifn fenten^tiafftiftraihdos
ChriftiafiamReligiofiem
doeeri,.
qtiandiu peftifera ifthaec eonfuetudp ittettUfiQ-*
;
ftrofum diflunulatidfie retittetur.:
;
CAPVf.
Quibus
modis
XXII.
ab
ehrietate
Indi
compefciquedM.
tam perniciofb malo &fi'nd»
dubitant dmnes pij,& prudentes dceurrenVEruffihuic
dtim efle >,-tamen quomodo occtirrattir , non eft
orhriium vna fententia. Sunt,qui non aliter ebrietateiri tolleridam putent, quam vfu omni ficerae,,
ideft Indicce potionis exclufo.. Idyt fiat gratiiflimas
III.
XlBER
24t
nias efle proponendas, & exigendas poTnas,fi
quis vel £ fruge ea virta conficiat, vel confedtls
vtattir. Nifi enim materia omnis fubtrahatur,nullo modo tantum irieendium extingui pofle. Quprurfi vdx;sriihil prdpemddum ab eorura fententia
rnihi abcfle yidetuf, qui nori ita prideffi Cum Rp^.
jnano Pontifice terib ageridum exiftimafunt,; vt
•ge-rterali EcTclefiaedecreto vineae omnes ab dfbe
tanttirri in fai
Chriftiarid;extifpafentur>;rellcl:is
efos vius tteceflafiis > qubd per yitti iri^dderatarii viffi iriefedlbilia mala dieererit eue'hifc,idque ;
in. Septenttidnalibtis
praefertirri Eriroriae popfdis.
mtutisâgnijiq; .docuffientis-derridriftrabant.: Sed
faCile hdrum eft explofaferitefttia. Neque ettim
'Chryfofi..
vt fcite dixit ChryfbftoiriUs,Vii^fedvmpicntia?,
'
3-!.
ceffe' caufa, & pe- tiom.
fraena adhibendafunt.Eadeffi
ini. ai
auatitide Qcctiffant,
cuniasnullascfleiubebuttfjvt
Cor.,
>Vf faftiis ;retLiridatuf>^&foi&ptetibtds|)anrios
ttiinas ipfas fepelire opprtebit, ne iibidine' eorici^
& htiguam
terituryirûiripotiusoctilosfeftient,
adlmenf >-tie;tarita ipeeceffiusÔfnnino VniRilcft
adeb'laricftim> adeo bette;prpuifum
diuinitus,
quo non iriperniciemfiiaffi
abiitipdflifhLimana
malitia. Et reuera fieut virtirrii decenter, & fpbrie
-vfurpatum,&;valetudini,& fdboti, & laetit-ie,confert, quae qui detfahit, iniuriam.Dei prduidentia:
facit infignem,emendare volerts queîlle fapicnter
fecit,, ita pkne fieerae Indicae potiones .ytilitates
habent non contemnendas,qnas
qui proffus adimit,non mediocritermiferos
premitrNam & robuftam,& falubrem, & alluefactis non iniueunda
effe ficerarn(fic enim iam dudum voco iftam vulgare Indorum patioriem>fiue Maicio, fiue' Cacao
. fme
'CL
SALVTE.
|4£ D E P R O C V R AN D A IN D O R V M
pue quovis afio gertere conftet) nulld modo iie-r
qtiieumque ifta experti filnt, genus
garepofiunt,
.verb hpmlnum inops, & teiiue nullas alias delijclas agttofcens > hpc yno adiumentb priuare vek
le.ihhurflanitatis eftrEtgo; non res in Culpa eft,fed
jftodus 'quaerenduseft, Atque itt pfimis quariivis
ficeta pinnis non prprflis interdicerida yideatui-j,
-edicto,
&
re&e
admpdtim
jamen
fapienter Regip
.eautum eft , ne fiieatae illae,> & prae^pbtentes po*
cpnficiantpr,
jqtialis
jtipnespppidoquedamnpfe
ea eft > quam npfttifdram dieurit. Naift yhi non
pariapptttffi >qua^ ebfieteteTO
yitipfiitti .pQtipnis .gentis «prphibetiiri.
ôptimp
Hpc ergp exceptp, npttîfecet orrinefn pbtandl
wcundii-ateffibaiharis
âdimere.^dilrecêepn-:
ceilajin; ebtietatein; cdnueEtant, iarri; reueripre
phajtri^
Aîe;a^nas fiiaescjatiscomppAuguftinusyaldein
tatibnes ftpiftachans :, ,;Confiiiuhi; datjAureliQ
jQatthaginenfi Epifeppo ,yt pflaeide ifuaUiterque
ifta erneridare cpnetur > Non ergQ.afpere,inqUiti
ttpri iiripefipfo
guantum exiftimp , npttdutiter,
modo ifta tpllUrttur, magis dbcendp, qtiam iubendo > magis rrioneudp,
quam ffiiriattdb >. fic
enim agendurti eft eum multitudinepeceatttiiirri,
feueritas autem exercertda eft in peceata paucoram. Sic plane cuin libcris, atque hene mdrigeyatis hoffiinibtis decebat Dei faeerdoterri ittgenue agere, & ratione magis, qiiamlege > dodttina potitis, qttam ppteftafe niti. Naffi &. npbiles
TltHOr(h'ii in Lacedaeffionij ebtietatis remcdium eflc:ducebant,
yitH Dt» ebrioruffi hominum fpedtactilum fcediffimutri
znetri}. eonuiuis fliis prpponere , vt in. fe difcerent ea
cauere.
IIL
SAXV T E. LSEER
2-43
eauere,quae in aliis tantoperc abomlnarentur,
At noftrorurn barbarorum ebtietas lpnge alia yia,
exterminanda eft.,' quoriim alij longe mor.es funt,
P> if,
& ingenium natuta ipfa feruile, Seruus yero, Prou.
yt dixit Sapiens,non poteft yerbis emendafi,quod
enim dieis > intelligit,fed obedire eontemnit.vlta-que & ii exempla proponcnda funt, & fi iicef do-r
tales coffimonitipnes > atque eornffiinatipttescefc
fafe riott debettt j tafnen vt.in yetuftis viceribus
iit V afperibre rriedicamine fanies ifta radettda .
eft. Opus cft poteftate ciuilt >Opus eft feria ani->
riiaduerfipne in teffiulentos , ac nifi lege agatur»
Ifuftraftirdis yerbafient: Verumfi
putredb haee
refecanda eft, & tameri matetia ftoa dcmituf>
^tiidnarri xeriiedij efle.poteft?Dicct quifpiamiAudiui ex viro ornatiffiffio > eodemque totius ici
Indiese petitiffimo plerifque videri diflicilem , &c
permolcftam eam eohibendi ab ebrietate prpuinGiam : fibi vetb pcrfacilem, & iucundam.' Cum
ere^
irie tantae rei pollicitatiotte tton medioeriter
xifiet., fubiecit praeccpfionem & rnihi > & vt oplnof > cuivis prudenti valde probatam. Vituperabatille eps, qui bihettdi cbnfuetudineffi ., aut ad
eertos calices' definirent, aut priuatis menfis «larintefdiccret.
Cefifebatq; potius qiiandiu
gnopere
etiafi
intrapriuatbsparietespriuatimipfibiberet,
forta.flis exccderent, veldiffimulandum
efle,vel fi
proderentur, noriadfriodLim rigide exeipiendiim/
At compotatlones publicas, ftatas , ac eelebres> >
eas fummis viribus efle exturbandas , ac J>roflagandas,idque & expedire omnino, & fa6tu.non 1
efie difficile. Vtriufque fiiae aflertionis caufas. affcrebat egrcgias. Nam priuatim vniufctiiufq, perQ^ 2.
potationem n
444 DE.P ROC VRA NDA INDORVM
potarfofte infefte profequitum dlfficile eft, quod
latebras dpmefticas > atque horas importunas, &
inufitatas vatietates pemeftigare nemo p.afiintuni
Vefb nimis lioc arciumi& afperum eft,ae meritb
9nu. 50.# yerendum eft >n<e qui nimiuffi emungiL-, elieiat
'jEpiJt.6$.. etiam; fartguihem. Quarnobrerfi B. Auguftinus.
*A Aure.fa*
qtiartquam ebtietati infeftlffimus ,;eenfebat
.$<!«?« - irien aliqua ex
parce epnnitiendufn, fed feraffitis
domeffiica>& eorufn
haec,iriqtiif,inluxLij&labe
epnuiuiof urri vquae ptiuatis' patietibus eontifieri-T
tuf. Atquehaec qtildem.antiquis.eariiiScrbbtiftis
Chriftlanisrcanddttabat,:bafbatis;
&apatfia:ftK
iudieip; parurn; ad4
perftitione recentibtis^qiiiquc
ueifus c6fuettidihem:obfiftere
qLieant,nbn: m'ino-ra.cefte edndbnaturLis. Et fi enim cbrietas pef fe
-I
eft , tamen bb ea maxiriievvitu-,
quidemicrimcn
peratur;> qliae patit fnalasquae ramen ittpriuata"
menfa,;neque ita miilta, neq; adeb immania funt,
Naffi tota illa:ineeftudfalibido,illafexus,fKdifliw
j:& quod^
mapeririutatio,moxcaedeSjti-ucLiletttia
eft omnium caput, fccleiata idolplatriae bbferua-tio, in ptiuata menfa ignbrantur, vbl praeter con-;
iuges,vix eft alius ? Quaj cert£ omnia iri celebri-.
•1bus, & publieis compotatipnibus.
effLififlime iae-.
1uiunt. Imp vero horiiin caufa licentius patrando3r-Liminftltutafunt folemrii more co.nuiuia,quibus
]non fblum licere fihi qtiidvi? omnes intelligunt,
1Yerum
quaeque audere fplendidum^
imprpbillima
& glqtiojtimpiitent.
Ifta ergp pttblicatollere
pe3iritus. oportere dicebat, tiirn ob innumera, &;
igrauiflima darpna inde vtapriffio fonte m.ananttia,tum obpeflirm exefnpli fcandalum,quo Refp.
tftta kbefacâttir. Neque yero id efie ardutim t &g;
4ifficilc>y
;.<_;;.SAZ.V f--EJT:L'I BE R tlL
";•, &4|
(jifficiie, rion enim ita ifthaec latere pdfle > vbi te^
hiulentia,& multitLidinc ipfa prodif ur,' & temporum certa obferuafione deprchenditur. Qupe non
diflcrentis verbafunt tantum : fcd res ipfadocuit
cxpertum. Conftituebat vir illc cx ipfiffnet Indis
iudices, atque obferuatores , quibus ncgotiurri
dabat, vt toto poffieridiano tempore conuentus
omneslndorumperucftigarentjfi
quem temulentiae operam danteffi ofFcfidcrcnt,ad fe fc continub
"deferrent, fin vel negligenter indagarettt j vel inuentum fceltis diflimularent, poenas minat/atur
acerbas non temulentls,fed obfertutori , qui non
aut malitia*
quaefifletjaut indicaflet,negligentioe,
conuidf um obfertiatorem pro eoncione ferricl,at-|
que iterum mul&ari iubcbat, tertio opus non
crat, tanto omnibus terrorc commotis > vt deinceps in detcgendis ebriis folertiflimi cfTent. Iam
vcrbcum obfcruarorum
cuiufquaminduftriadelata eflet ebrietas,eo conuolabat, recefitl, ac fla-.
granti delieto obnoxios capicbat: primum leuiore aliquo fupplicio contentus, fecundo, ac tertio
augebat pcenas > aliquot exprimoribus verberatis, aut etiam crine detonfis j quod Indis acerbiffimae iniurix loco eft. Affirmabat, cum Praetoris
Cuzquenfis rnunere fungerctur, quae vrbs om, niiim caput,atque altera noftris Indis Roma fiiit,
breui iis artibus efrcclfle, vt ne vcftigium quidem
ebrietatis relinqueretur, in rcmdtiflimas qiioque
prouincias tcmperatiae excmpla a maioribus fuis
tranfmifla Indi caeteri fequercntur. Sedncgiigentia>& focordia fucceflbrum rem tantam" excidifle,
& ad priftina tcmulentiae ftudiareditu efle. Idem,
cuin Chuquifacaj eifem > fufcepit me hortante»
CL 5
peffi
i'4G D E P R O C V R A.N.DA IttD 6 R VM
peffimumillum friotem abolere, Petiit viciflim k
me,vt ih eonciorie ea de re verba facerem, feique
feeditatefti expfobrarem j.ipfe fbciurri > quo vtebar htigiiae Indicae bene deeto, ednupeata ad fe
Indof um ebncione iegcm de pubf icis eompotationibus aboieridis promulgare peffuadereque iu*
bet: obferuatores deindecreat, quibus oppidi re*
giories diftribuit > fefe cettiprem, nifi gfauiter va*
ptilaf e malittt, mature facete imperat. Qujd mul^ta?Semelideprehenfa temulentia, vix fectinda ani%
maduerfione opus fuit; Veruiri omrties iftieona?cor*
nis, riifi;magiftrattisorrifteseottfpirentjfacile
rimrit;; Reuera ft qua deeet cpriftaritia , & .zelo*
fufririiaeft,hego^
praefeclijatqueij;,penesqtios
tiurn perfequerentur>pbterat breuipeftis haee proGLIIexterffiiriari. Plerique rei diftlcultates caufan*
tnr yfocofdiam ignauiamique ftiam cum acetifa^
re pQtius ae dolere debererit.Quid vefb ignauiam
dieo ? De induftria pernicies tanta conceditur»
imb verb. apperitur proptef priuatas nefcio quas
<?bmmoditates. Alij Indorum o.petas largaebriefoluffi bitateboncefla->fibiconciliant.Alijnon
befe finurit, verum ipfi quoquc temuletitiam pro*
Complures officittafri ficeraeapud feha^
Einant.
ent:•, publiceque coquunt > atque diuendunt >&
offerunt,
apiid fe cbfnpotandi commmoditatcm
Neque tam turpis > infamifque quaeftus pudet,
fed furiofamilneqtie fiecram qualemcunque,
lam fbrafn lege contempta vendunt , gladium
vltrb porrigentes infanq. Atque haec noftri Hifpani factitant, lucrumque eiufmodi ex animanim interitu etiain ^legantiores religiofiorefqtie
eaptant. Quse fpes vltra reftat mfeelicium hof-Lun
SAtVTE.
LliSER
llti
10
fum falutis, quando ab iis venena porrigurttur,
a quibus crat antidoturri expectandum ? Vtiirati Dei gerriittim nofi audiapam terribilem
AMfi\
fnus, qtierri Pfopheta qiiidarn fcribit >Propinabatis > inquit, Nazaratis'.ViniJni, & Prophctis fhatt~
dabatis > dicentes, Ne prophetetis. Eeee ego ftf fc
debofiibter vos, ficut fttidet plauftrtirii bnufturii
riofter fubftirn fce^
foeno. ^mninoGhfiftusDeus
iere, & parrieidib prefrii videtuf, fie enifri pee*
eantes in ffatres ,in Chriftuni peceamus: Paulus
i;Cdr&
friandticare
earries
bibefe
,
yifitiin
heqtia
heque
liberiter lufcipit, rriodo fratrufn faluti ebrifiilat: Romiifc f
rios vinb etiarri eompbfitd fraf rafn ariimas erie^
care pergifritis , Vt luerafn vhdecumqtie fadap
firnus. Haec tpta pbpuli Ghriftiaftiignominia,
Ueeo, quo dixiihusYmodb
> & induftria> fiiie
alljs attibus quaeab alljs pie& fru&uofecxcbi
gitatae funt, omnino f eleganda eft per pufclieae
poteftatis miniftros, & diligeritiflime;. darida.: efl
bpera > Vt publica? faltern > atque factilegaV bar*
barorurri temiilentiae, terrbre, fnirtis,pcenae acerSi eriini
bitate , mbdis orrinibus prdpulfetitur.
fibi perfuadefe debentjttihil rieque religionis,neqnc drfciplinae in Indbtuffi anifnos influere poflej
riifi omnium malortim fdns ebrietas obftruatui^
C
A
P v
DePrdtoribus
AD
T
XXIIL
Indownii
has igitur difcipliriae Iridicae feuefidfes;
'lege* exequendas,
qubniaffi & rieceflariai:
6'mnino
Q^ 4
2,4$ D E P R O C V R A N » A I N D O RV M
pmnino funt, & nifi ferib'in praeuaricatdre-s aniinaduertatur, fuperuacaneus-erit labor omnis,neque Sacerdotum cft ita fcuere pledtere, yt fuo lb-.
co dicemus,videtur multis, mihiqueipfiperiitile
dfejjraefecTps, iudlc;efye rieculiares dare. ;Cum
.enim a cutia frequentiaque, npftroruffi;Magiftra-!;
muini^ngiu^
pbferuent,
Prastpres habeant, quostimeant,quqs
;fiiefl%aut delieW; latebunt, aut impiittita relin;q,tieritur, crefcetque impunitate ipfa quidvis perjjetf andftemeritas. jNaffi; nûe facerdptalis ofBetit ialiquid
vlcifei;;, cumprajferthn
cijeftifta
eurae
atrocius.vittdicandum>;tteque;Patrdttoruffi
ratb cpmmitti pofluftt, a quprum poteritia,& iniuriis, .yt defendantur, indigent faepe pubhpa auV.
-tlipfitate, Itaque qUQcl: non- ita pridem:facl:Itari
.cajpfuffi eft,ytcertisilndorurniprQuhielisfuiPraehpn^difplicetjjmQdbeo
^ptesde%ncttttir.»milii.:
fiht.pie^
nibderatione >vt ffieritp religionemipinni pffieio
tainen tarita eft patiadiuturi yideanturvC^jrum
jCitas^vt yix eiuceat, y ttum melius fit ;nullps Indis
_eflereciores > an tales .efle,quales permuitos cerAmoi, j. ttimusvde quibus didum videti queat y Qiiia Gogrioriimulta fcelera veftrai, &'fortia peceata ve- .
ftra,hoftes iufti, accipicntes munus , & pauperes
deprimentes in porta. Verum hominls ifta fitculofficij. Eftenim perquam neeeflarium,
pa,non
cuftodiam ,morumqueeorre>
primumadlcgum
ctionem , vbi yelbeftialiflagitio
prae temulentia
peccatum eft, vel frater a fratre violatus iniuria > vel Ipfe fummus Deus facrilega fuperftitione
a potentioribus
offenfus. Deinde vt imbecillos
'
"
.
fueantur.
III.
2.40)
cohibeant, PatrotiieanttirjSatrapas,Curacafquc
nos infoletius fe fe gerere ne finant,iniufta,& dLira feruitia noivferant.Mdx vt difclplinae ciuili hu- :manbque cohuicfui afluefaeiant, vt perditorurn
Hifpanorum Indos depraedantitim faecem auer-".,
.tantv Poftremb , vt quae erurit publica; vtiiitatis
officia ab iis curanda, rte praeterffiittantur, Atque
eft , idque,
eomiinerefungerttemremurieratipar
ipfbrLun/Indofu eertfu peffblui non eft .imqtturii.:'
an, quae PatfqfiktribuAtilludperfpleiendum,,
ad ifta quoque fufficiant.; Qb eam
tapendantur,
eriim caufam fbliii diximus ,,qubd Rex tueri fubergo ;qui
ditos>&iuftitiaregeredebet.:'Viderint
notiis ad ifta praetoriana offieia penfibnibus W
tuto Patronp,anfatisin
dosgrauandosputant
rumtes-fint,qui cum-tanta emungant,paruni ipfi,
aut nihil citiilis adfriiniftrationis elientibus pfaeftant. Htinc de prsfec~hiris Indicis locurri ante. xjuam pra5teruehar,admpnendi
fun.t prajfecti ipfi,
ne taffi le iiidites, quam parentes exhibeafit :,.neque prorfus folita in caetefos feuefitate vtantur.
Pueris fe pptius ludimagiftros. quam forenfes iudices cogitent.Nequeiurisillaftricl;a
normavbique fertiada,fed ftrepitii omni remoto,ex aequp &
borio plerumque iudicandum>id quod etiam falutariter ediGunt Regiae leges,quae fcripta, & refcriptafere adimunt,& pietium,fi qiio horum. opus
fit > accipere vetant. Caufas morc patrisfamilias
Componere,& pro arbitratu agere,faepetutius, atnifi atrox aliquod facinus acque commodius,
cidat, quod rarum eft, cum pleraque nugarum,
fint. Qiia
&ptierilium'Concertationumfimiliora
in re illud viris grauibus yehementer difplicere
'
-.
animaduerti»
SALVTE.
LIBER
M
i^b DE PRO.C VRAND A IND6RV
animaduerti, qubd ab Indis teftimonium itireiurarido exigitur >cum conftef eos faciUime peicrare j.vtpote qtii,neqiie ipfius •iurarilentiivifri fett.tiant, rieque veritatis-fttidid tarigantuf, fed teftirnbnium eo mQdo diearif, cpib credurit itidiei'
faetipgratiffimuffi fbre>aut apriiripqubquefuat
nis hbmihe eddcti fiiht. Hos igitur iurafe com&
pellere , & ipfis exitidfiim eft propterinfinita,
qubtidiaha perluria >& caufae:ipfi valde incornfftodilfri i eum firfriitudo yefitaris huila fperetur,
inGonc.
Mtiltdruffi etgb leritetttia eft in GoncilipPfpTuroni
c*P>34- uineiali 'edici oporcere , iie ab Indis iutifiurandi
Summo- feligib "flagitetuf, idqiie tege iata eauetideberei
pert, id Eteriirri fi pueti & infafnes ateftirrioftiQ dieendo,
tautum
a iufametito iriterpdticndd ittre ai-centuf prdptef
•*ft:
iudlcij irifitmitateni,falfif atif<jue fufpicipriem,cuf
obfeetd' iridi nort ldrtgiusamattdandifunt,
qucK
mm peffpecla eft plufquarri puefilisincoriftantia,
& veri brriniriQ eoritetiipras ? Quod ctifti experti
fktis eflettt Apoftoliei Inquifitores ftatuerunt,' vt
teftipiottbbisaliquattdodixefurit>Ittdicuiufviisi
nium ribri efle pr6 integroaêipiefidufn,>imb
ne
vt tefterii-vrgendum, fediridiiurameritoqaidem
cij lbeo habendum, fi quld detulerint, perinde
atqtie a puero quopiam > atit homifie femiirifarid
fes dieefetiir , quod ad inueftigandum
quideiri
rrioueat, fed ad credendum minime perfuadeau
Prouidenter >fane & fnagna aequitate deereftim','
vt omnia faeriillius tribiinalisi Quqd fiplerafque
controuerfias nifi iuramentb itttetpofito iuxta
Paulum Apoftoium non pofTe finlri contettderis,
Uibr.t.
Qrdinarias dixi
equidera caufasipfpruminterie
{upraveliit 4 ludi magiftrb potius quam stforenfi
prastore
. ift
LIBEJR. III.
verb , &
praetore tranfigendas. Extraordinarium
atroeius cum quippiam emerferit, lege decernittit>qupordine
Neque cnim omagendumfit.
coturnus decet > neqtie verblenempedeffiidem
&facr3ein omni caufa aequetefti*
gcsRomanae,
moriia omnium vel repudiant, vel admittunt».
SAIVTE.
G
Mofes-
AP
Itidoyum
V T
XXIV.
Chrifiononrepugnantes
effe, &* de concordia
permktendos
PratorkcurnSdcerdote.
mprifeus > diieiplinaquc
noftra
fiint quidein barbari pauiatiffi imbtiendi,
eHriftianis"
omnes yerb feerilegae fuperftirionis,aut
barbaricee
Jeritatis tittis fenfim amputandi: attaffien & qtia
in reillorum mores a religione,-. & iuftitia nen
facileimmutandos
> fed
difercpant,nonexiftimo
pattias,ac gentilitias confuetudines ab aequo aon
flbhorxentes retinendas
efle, fecundum eas ius
. dicendufn, quemadmodufn
Indici fenatus Regia
decreta CQritineut. Qua itt re valde peccatur &
iftuttis vel propter ignoraritiam municipallum obvel ob nimitim , & prxmaturum
•feruationum,
cdminunicandi
noftra feruorem. Hic non moiabor Pltitarchi philofbphi
illuftre praeceptum
de gubernandaRep.
apponerc. Vertere feadmotesciuiuffi cognofcendos
oportct, atque eorum
spenittis -cxploranda , atquc traclanda
ingenia.
eonari mutare
feeniin ft^t-ktt •mores >îingenia
populi,
In Politi»
eaad
TraUnum.
D E P R o C V R AN D A IN t) 6 R ¥ M
:%Ji
'
popiili, riouifque ca legibus moderari exteifipid
Velle, non modo non facile, yeniffi ne futum
quiderti omilittd eft, vt res quae multo teffippfg,
& ingentibus viribus,- indiget. Simile ducit ex
- vino pcrpuleiire.,. qudd initio:> bibetttis arbitrip
ffiox fenfim calefaeiens homifieffi comfegitur,
multa difli-^
rriutat, & 'vertit ad fe, Quamobreffi
friiilanda futtt, rionttuhVetiam laudanda: qtidt tedexte-*,
naeitis haerent, & perniciofiuslaedunfi.ea
Cubonafimiliacommutattda.
fitafequadafniri
ltictilentiim
;ius;reir,authprerri;
Gregdrium, fttarogatusab A.ugtiftinoAnglpttirii
"ghuprofero,qui
rtib.t&.
Afcnlepiicopo in fifftili eaiifa, ita lcribit MellitOi
Dicite A^guftitto BpifGppd ,,qupd d|u meeuiri
de caufa Anglpruiri Gpgitans tracltaui, yidclicee;
«p.71.
eaderti gehte rfftV
'',qtiia fatna;idoldrufri;deftruiin
nirne depeant, fed ipfa quoeineisfuhtiddla>:de^
fiia non
ftriiaftttif; ytduiri gensipfa eademfana
&
videt deftrui > -de eorde, errdfem deporiat,
Deuiri yefum cpgnofeens» &; adbraris ad loea,;,
quiboties;.
quae cpnfueuitfaffiiiiariusreetirratsEt
folet multos in facrificiodaemdriiim occidere, de~ ,>;
bet his etiain de hac re aliqua fplemnitas immu- tari, vt die dedidationis, vel natalitijs Martyrum,.
circa eafdem Ecclefias,
tabernaculafibi
quae ex {
fanis comffititatas funt ,de famis arboruro faeeleciant, & religiofis conuiuiis folemnitateffi
brent. Nec Diaboloiamanimaliaimmolcnt,fed
,
adlaudem Deiin efu fiioanimalia
occidant > ,&,;
ddnatori omnium de fatietate fiia gratias agat:vt
dum eis aliqua exterius gaudia referuantur ad interiora gaudia confentire facilius valeant, Nam
duris mentibus fimul omnia abfcinderc impofiibile
C:. 3.J?
III.
SAl
V T E. Ll BII
bile efle non dtibium eft: quia is,qui-locum fiimjiiumafeendere rtitittir, gradibus vel paflibus,non
autcm faltibus eleuatnr, Cuius; etiam doeumeht-i exeffipluin pf ofert iri Iffaelitieo pdpuld ;4igy^
ab
ptiorum factificijs afEiefael:o,jquemDbffiiritis
idoloftim Ctiltu reudcatts ,;faerificia,viii Deo; dc
^peeudibtis; offerri iffipetaufc Quaeveb ftifttfiifius
npjiiblum
r-epetita? qtto perfpicUaittagisres;fiat
etiamêxerripld "debpr
pfareeptoGregPrij»Verufn
bus conuiuio rriael:artdis,qubsidolisîsf^
3c
re Gdnftietiiflent.; Qud-plarieiriodpcptttiiuia;,;
eofiipotatiQttes, aliquandp pju1?lieae:peririitti;'barT
baris poflunt, ita durritaxat yt;iii fofo >;queinadS
>: edanti&ibii
rnodum Ingarumiegeshêbartt
ita; tittjenda
bant > vbl.ebfietatis;i|la;efftfib:ndtt:
eft, euffiteftes, habeatsaG vittdlees pjculps npftro^
rumoffiniurn', Deniquevquaeicoricedenda,
qu3e
t©ieranda>,^qua?:eontra.,:- eofriinutaftda > aut; ftullp;
efiam mo.do ferendafintjdieâbit.ab^
Chrifti eum prudentiae ffioderatiorte conitin<9ta..
Supereft tantum, vt ciuiieffi offinem po,teftatem
admoneafnus >,yti in adfttihiftranda Rep; Indofitriim cum Ecclcfiailica ijeiarififteconiungatur,
qne Praetor Sacerdoti, qtipd SairitVcli Dauid,qiiod
Hieremiae lofias, qubd Eiaiat Ezeehias, quod Syliieftrp Conftantinus , quod^heodbfiusAmbroflo. Facile quidvis perficietur*, fi gladius vterque confenferit , ae vaginam eandem induerit.
euertitContra, nihilIt-a perturbat,. labefaclat,
que religionem , morumque docttinam, ac mutua inter facfLim , profanumque contentip. ScriEccl.
34.
&
alter
Vnus
aedificans,
ptum eft,
deftruens,quid
I.cor.I4.
?
Non
eft
difieneis
nifi
labor
Et
nirfus
,
prpficit
iioiiifi
/
154 D t PR O CVR. I KD= S AL.L rB.IIT.
i.Cof. ii. fionis Deus , fcd
Et alibi, Si qtiis videtiu:
pacis,
Mtttt.it.
contentiolus eflc , nos talem cpnfLietudinem non
i.Cor.U. habemus , neque Ecclefiae Dci. Et vae oerte eft
iili, qui vnum fcandalizauerit ex his pufillis.., qtiji
Epbtf.4. credunt in Ghriftum, Ofttttia ergo in chatitate
; IkiU*
fiant, omnia fecuridum ordinem , pm.nia in vin-*.
culo paeis. Nihil per .cpntentipnem >neque per
inanem gloriam. Npnquae fua funt >finguli confiderantes',' fed ca, quae aliorwrn. £t fifiint igituf
©ffieia diftin<Sta>& neque facerdotejrri dec.ef ar^.
tna tractate, neque iudiceni factificia ofterre, tamenldemI animus, mens eadem>idem perducendi orrines4d£hriftum
ftudium- Itaque" fibi mutuo adiuriierito vt ;fint,oirinibus mbdis eurandttm
eft: atqtie alterquideminiisjquae
ad Deurri,alter
magisoecupaitusyterque
iniisîquasadhomines
i.Ctr.io. Dei oues pafcant »& falutem fuorum quae-rant>
nptt ûarentesquodfibiytileeft
jfedquod fljut»
tis^ytialuifiant.
D£
-
.. m
-.-•;
PROCVRANDA
DE
INDQaVM
Qualem
oporteat
Indorumûibus
pr(fttjui
GAPYT
ExceUentia
SALVTEy;,
effe
minifiriim
Prafidijs
ifebeat.
faluth
hanc
PRIMVM.
Sac-erdotalisdfjicij.
ferfno
diuiVANQVAMoffinis
W^^^^%
nus, facetdotalis offieij comfo^^fe^TM
mendatibne
plettus eft>tanieri
M»
H fsS*iiill
ttufquafttyel copiofiusjvclbre-:
I>Apsf§^^3)
uius Eiiangelici do&orisma-,
^S^^^^^fei
sQfelbiP^*y&
grtitudifterri edpcemur , quarri
vbi ipfurri fapientiae fontem Dominum Iefiini
Chrifturn audlmus noups fuos difcipulos aMoV
quentem , atquein his numefofam horum pofteritatem inftituentem. Vos , inquit, fal terrae, vos
Mattb.ft
eftis lux mundi, ita omnem ad virtutem capeffendam,ac regnurn ccelefte pbtinendum vim admiubili
i$<5 DE P R.o C V 39.A N D A I N D O R V M
fnlrabiii breuitate complexus.
Quae .enim diio,
neceflaria funt,
bono expetendo,ac,perfequendo& quoruffi vtrumvis fi abfit,, dirfieultate yineamur, nempe vt bdnuta ipfum ttdri lateat, tum
De Nu- verb vt delectet',
Auguftiquemadmodum
ftijs & nus
vidit, quorum vtrumque Dei ipfius
optime
toncupif.
eft proprium , qui & lux eft vera illumiloan.i.
nans omnem hominem, & omnem fuauitatis
fontemin fe vno continet, ea in fiios miniftros
: vt tum
deriuat',
magnificeque communicat
fplendorc docliinae illuftrandas hominum mentcs a fe intelligant, tum vitae, motumque condimento auerfa, ac veluti ftomachantia mortaliiim
ftudianonfolum
virtutis faftidio letient,-verum
etiam propenfius cxeitcnt. Itaque quod veteti
prouerbio tritum eft, fblc,& fale nihil efle vtilius
homittibus, id in Euangclico facerdotio veritafitum efle nctis fuauitate percepta,atque.guftata
riio non fentit. Quam fiii muneris excellentiam
j.
Ephef.
tanti facit Apoftolus Paulus >vt data fibi. gratiam
ad illuminandas gentes, & praedicandas inueftiT.Cw.n. gabiles diultias Chrifti, toto orbe fble clariorem
oftendat, tcnebras noc~temque omnem procul
depellcns , tum fe formam , atque excmplar pufui imitatoblico fpedtaculoproponatjitaalios
res efle cupiens,vt ipfe fit Dei. Salis nirnirumcoThil.i.
cottpiofefuncftis offieid laboribtis,fiidoribnfque
fufnptus , vt diuinum faporem alijs impertiat.
tsfificftim liquefcat, & a-fe deficiat quodammodo.">caetera condire fal nequir. An yero - quifquam alitid quam falem cogitet, ctirnaudit. illa
x.Cor. 4. iiceiuern ? Puto qtiod Deus nos Apoftolos no~
rnorti dcflinatos,quia
liffimos oftendittanquam
'fpedtaculum.
S AiVT E. LlSE.R. I V.
Xi?
^fpeclaeiilum facti fumus fnundo, & Angelis > &
homittibus, Nos ftulti prppter Chrjftum, vps auteni pi"ud.entes in Chrifto,nos infirmi, vos autem
forfesjvbs.nobiles, nos atitem ignobiles , yfque iri
haric hbramj & eftirimLis, &:fitiirius,,& iiudi fumus>& cplaphis caedifritiri & inftahiles fiimus, &
labp.rarftus pperarttas; manibusnoftris , malediei\mur,& benedieioius^perfccuiianem
patifnur ;> &
fuftifieirius, blafphemam^
quarfl; purgamenta huius in
nium peripfema yfque adhtic.; :AJI noft hle. liquefeit ,:& tottis a fe deficit Paultis, vt Iefii
Ghfifti guftu- auiditpfes fee%tprefque fups. irnbuat ?;Qiud i|iud ? Etfiimmolor fiipra faetificium, Philx.
fidei veftrae , gauded &- congratLilpr omnibus
yobisj»* idipftjrn auteffi &; vps eQngratulamirii
rtiihi,: iltt îllu^fiQrieft-mefite
properriodum
exeidetttis..•;* Gupiebam jegoipfe anathema.iefje
Rgm;?i
ffatribtis
ffieislFya.tresift locuffifiitim apud
prp;
Ghtiftuffi -fubfbgari pfae,charitatis: magaitudine
exoptarit, vt n.pblliffimi Graeeorum ;vpl.tifit>: Ac Greg.Nacerte qriandiu hae kiQerna: in candelabro Eecle- itian. in
fiae illuxere , eopiojTa in domum Ddmini con- Apologetico.
flueritium ttirba intrpitum patefadtum,
expedii»
Chryf.
habuit
, quandiu hae. Gitiifates rritinitae t.dtcomtiimque
4 D.ofnind in. mpnte pdfita?•.ftefer.unt > bellan- pun. etrtiurri aduerfus, Chrfftum machuiae , tqrmenta, dis,&
Hom.x.de
etianuit
iuxta
ae
>
omnis.
vifque
Prophetarn,nul;- Laudiio modo praeualuit, fed refugium pQtius praefir busPaudiumque homirtibti^ imbecillis cpntra omnes hp- ' li,f°f t.
ftiles iniutias confpieuum vndique ac tutiflimum & 6.
reddiderunt, quandih.denique , & in: morden- H'ter.1.
djs, amputandifqueputbribus,
j&inqondi.endis.
'
•
.. /
L
R.
probati
D A IND OHVM
2.58 DE PROCVRAN
moribtis falis ttaturam exhibueprobatianimi
runf, & fanati rnortales, a ffiorteque ipfa vindicati, & Chriftum tanta gratia fapiebant , vt pro
eo extrema perpeti gipriae dtiGerent fiiffirnae.Tum
fan<e illa Ddmirtus" de fuo Sacerdote libentef
Mal.i.
commemdrabat,
Pactummeum,
inquiens, ftiit
cum eo Vitae & pacfs, & dedi ei timorefn, & tiriiuit me, & a facie ftdffiinis ffiei pauebat, lex veritatis fuit iri Ore eius, & ittiquitas non eft inueneius. Inpace&in
tainlabiis
aeqiiitate arnbula& multos aueftitabiniquitatc,
uit mecum,
labia eriim Sacefdotis,
inquit, cuftodiutit fcientiafn, & legem requif eftt de Ofe eitis > qiiia Aneft. TalisdutirfuitSagelusbomiriiexercitutim
cerdds bomini,
tanta fatte , ac talia pfaeftitit,
liix enifn muridi, fal tefrae. At fifal euarinerit,
ifott.l.
quidêquitur ?In quo falietur 5 Ad riihil valet vltra , riifi vt fnittattir foras > & cOticulcerut ab
homitiibus. Si in alios is efle defittat, qui iubeGaetetur, eaeterbs quidefn ytilitate fuapriuar,
fum itafcipfe perdit, yt irrecUpetabilis fit ha^benda quodaffimodo eius falus, & defperanda
curatio. Neqtie in fterquilinitifti tatttum prdjicitur, fed hominum qudqrie Mc pedibus pioculcatur. Quam apte propheticus ille fermo ftatirh
Mala. x. Euangelica ifta fubtexuit. Vos auteffi, ait, recefliftis de via , fcandalizaftis plurimos in lege,
irritum feciftis pacturri Leui,dicit Dominus exercituum. Prdpterquod
& egd dedi vos contemptlbiles, & htuniles orrinibus populis , ficut non
feruaftis vias meas, & accepiftis faciem itt lege.
"Efai 19. Infinitum eflet caetera perfequi, quae contra hos
Zach.ii. fatuos
Prineipes Tanaos, contra Paftores fbltps,
vti
SAtVTE.
LlBER
IV.
ije)
vet poritis idola paftortim, contra fe ipfos potius lHzeeh.$4
*Soph.?s
contra
Sapafcentes, contra.vaefanos Prophetas,
Mal.z.
cefdotes Conteffiptores, atque arrogarites, cofttta"' & 3
V
ftercus fblemnitatum > contra popularis piaufiis;' jHier.%.
eaptatpres, cdritra inexplebiics pecuniae gurgites,: 4Mich.p
ferrrio declamat.
csterafque peftes Prppheticus
Vixalias failc~ti Pafres pleiiipribus veiis ferurituf
•~inpelagus, quam curnde Sacefdotali cpntumelia
oratib eft. Gregorius cef'te vterqtie, & Rbffiaftus,.
& Nazianzenus, tarii diferte, &c copiofe, Vt nihii;
ne-;
fiipfa. HtiitisApdlbgeticuiri,PaftofalemIllitis
. rrio eft,qiii firte fiiriima trepidatione legere queat,
mbdo ferifiisaliquid; habeat. AugLiftini iam pfef-' JEpift.ltf
byteriplenos doldre geifiitus ad Valeriurn Epifc''
*
cbpiinifutini quis fiiie pudbre vftirpati a fe nbrtiiriis Sacerdos audiat ? 'Cunctatibtteffi
reeufatib-'
In lib.de
Ioannem
nemqtie Sacerdotij apud
Ghryfoftb- \Sacerdortium quis fi viruffi Infpiciat,ndn miretur?Sm bfa- tio..
\
';!';;
tibrtis viffi totis quatuof libris attendat > nbiiaf- In
j epi- .
*d
fentiatur ? Quid Hieronymi nimiapenempdeftia,
J
fiol.
'
loannem
humilitas
liferis
conteftata, qtii
atqne
Epiphanij
Hierofol.
diuatremendo
altaris ffiyfterio celebrando ab-. tradntta
't
ftftiuit, idqtie cum in. monafterio verfaretur, itt ab
t ipfo
*
qup miiltltiido ffatrum nulliim alium presbyte- Hierori,
fum haberet,excepto Vincentio, qui eadem verecundia ne ipfe qnidcm faera faciebat? Verum nifi fallor hos omnes ficut antiquitatis authpritate,
ita orationis fublimitate,&gradiloquenfia
quada
fuperare videtur Dionyfius magrti Praeceptoris
Epifl.Z.
magnusipfe difcipulns. Is in epiftola qtradarri ad '>
:ad Demiinere
fno
Sacerdotes'
Demophiltiffi indignos
his verbis obiurgat, Si igitur quae illumlnat,
Sa- mophilu
Mon*ccrdotum eft fahcla diftinctio, proculdubio ille a chum.
z
R
iacerdo
INDORYM,
'^G.Qi D. E PR-oc.yiy.ANpA
Sacerdotali ordine, & yirtute omnino prolapfus,
eft, qui illuminans non eft, multoque. fane magis
chii neque illuffiinatus eft. Atqueyt mihi quidefn
yidetuf, audax nimium huiufmodi eft,fi Sacerdotalia rnunia fibi aflumit:; nequeinetuit neque vcretur ea, quae fiint diuiiia praeter meritLim perfeqtii ,- pvttatqtie ea latere peurh, qtLorLim fibi ipfe
cortfcius fit .> &" fe peum fallere exiftimat quem,
falfb riomine appellat patrem, audetque fceleftas,
blafphemias fuas(neque enimpreces dixerim) facrisarisinferre,
eafque;fiiper fignailla diuina ad
^hrifti fimilitudinem dlcete,' !Slon efi ifte Sacer, dbs, nbn eft,fed irifeftus,atrox> dolofus,iliu.iof ftii,
& lupiis inpominicum
gregem ouiha pelle aiv
inafus, His plura aut.maibxa de Euangclici rtiiriifterijj.c^' culrnine,,& praecipitio qLii expecl:at,cuiqtie :aa fefipifcendum ribn ifta fiifficiunt,. infatuatum fe' iuxta ppmini feiitentiam , „& nullo vnr
qtiam fale faliri pofle demonftf at,'
'- -, -T-,.1,.
-' ri ' "i' . '
——,„^——4
; ... .. .--..
:
faiter.
C
A
P
Indps
prctfiare
V
T.
II.
maxime;Sacer,dtyes;
oportcr,.
vulgaris eft,inquiunt,ifth3e.c,Sacerdot.alis.ji
AT- pjrficij cbmrnembratiOiVetus ifta querela eft,
«u.am declamas. Eftita fane , non diflehtibri VeS^fft nLlic[uam aeqiie neceflaria commonefactio, a
rieminemagis excellentia illa flagitanda,quaih ab
Cp 3tqui animas verboDei lucrifaciendas Clirifto,
'
*.
fufcepit,
:. Itil
. SAIV TE. Li B E R IV.
,, ,
Jiifcepit, & animas infidelium, idque apudlndos»
hoc eft,vbi adiiimerita HabitLirus fit patiea, impedimenta quam pltitIma. Vbi qub praeclarius, opife^
rie
maiore periculoyeffatur,
aggreditiiiytahtoitt
dum ûaerit alids, ipfe pereat,imo verb rie & fe,&
alios pefdatiqubd vtinam noh tam vere,& erebrb
yfurparet ferrno diuihus > Laqueiis ruinae populi
Matt.%}„
illudeX
bre
veritatis
iioh
Vtiiiamyae
ProphetaV.
audiremus. Vae vbbisqui ttiliftis elauerrifcieritiae;
rtbfifihitisinfraIpfitton Intratis ,.&itttrpeuhtes
f e. Etehim vbihairi- gehtiiirh illa yeritts Zaehaf ias ZacfciH
pfbferre, pdffit ignbrb. De pecbribus bccifibttis,
bccidebahf > & hdn ddle,qii'ae<jiii pbflederant,
ea dicehtes , Benediitus Db5;
bartt'. Etyehdebaht
fniniis, diuites facti fiimtis,& paftbres ebrum ftofi
parcebant eis..Quis verb nbtt fahcâSiftdriinivpces audir, cuniDeb gfatiai aguhtiquod de Sacefi
dotio > & dbctrina Ihdbrtim ditati ad patriarh ar.gento bnjifti rehieant ?.Et dicetttes , Bettedlcfiis
Deus,diLiites facH fumusjiibiitairienpafcuntgre^
gi, vt ait fermo diuinug.- Sed vbrheiit aliquandd,
quae male glutieruht,c£ gement, qili huftc tfiuiriphant. VoX viulatus paftoram (ita eriirri feqriituf) Zacb.iu
riigittts
quia vaftata eft iriaghificentiaeofurhjvox
ieontim. Et ego ttbii parcam, ait Dbihiftti^ ,.fiiper
habitafites ferfam.Tota ergo defolatio terrae inde
prdfedto veiiit. Propter nefaria adttiifla Ophni &
Phinees, ipfi quidem interetirit , pdpLikis auteffi
faricfiis turpiter terga vertit , & qtiod eft dolendum,area Dei ab hoftibus capitur,&. ludibrio haA
betur. Quserit Domiiius virum,qui ftet bppdfitus Ezecfc
2.1.
pro domo Ifiael, nefcio att inueniat. Paftdres, inûitjftulte egerunt,& boiriinum tton quaefierunt, Hicr.ioi
R
5
proptere*
V6% D E P R O C V'R A N'D A IN p O R^VXJ
propterea non inteiiexerunt , & omnis eoruin
. grex difperfiis eft.Nulla ergo alia caufa quaerenda
eft, cur Domini grcges in hfs faltibus difperfi er.'r.ent, quam verorum paftorum magna pcnuriain
minime lupos arcentium
; tanta mercenariorum
copia. Neque fluftra Paulus cuiri de praedicando
x.Tiw.i. Euangelio praecepta dat, Timotheum
dilecium
rnPnet,fbllieite cura te ipfuift probabilem .exhibef e Deo, operarium incortfufibilem, recie tractantem verbum veritatis. Sunt cttim operarij mali,
Phil^.
nqn tamChriftoferuitirit,
quam fuo
%.Cor-iXi..fubdolijqtii
iRom.16. vcntri. Hi muki & multiplices nomine paftpres,
Hier, Ii. . reuera verfipelles
lupi demoliti fiint .vineamDo*. Ctr..** :;ffiini Sabaoth,
Gauponantes.,verbum .pei fecunduitt Apoftolum,
quimagnitudinem
Euangelici
oraedicatoiis admirans, & pondus Apoftolici ofi. Cor.i. ficij expendens vehementer exclamat, Et ,ad haec
. qttis tani idonetis;,? V.ere enim Apoftolicos homines poftulat Apoftolicum munus > Grueem Icfii,
& in II;Chrifti& verbis,, & fiicVis ariftuntiandi,
iiiis obfequuun orbern vniuerfurn redigendi,;,At
nos alitercenferefolemus.
Et ad haecquisnon
idoneus ? Ad Indos docendos quis non fufficit,
ctiarn fi literis yacuus, etiam fi mpribus non ©r. natus ? Quo minus mirandum eft, fi vbi fementis
.faciendae cura contemnitur, nullus ibi, autrarus
-ftucius appareat,
Mihi fane iam dudum certa,
&fixa fententia eft, IndicaeMeflis inopiam operariorum vitio , non telluris fterilitate contin-
CAP V.T
S AL V T Ei Ll BE R
C
Coutra
A
P V T
eos., qui Indorum
tem accufant.
IV.
»67
III.
tardita*
"V-TEqiie eos audiendos puto, quiquaminfe
1 Al deberentagnofcere
> ac dolere Ctilpam,iin
Indbs rejiciunt,
iHorum ingenia nufquam, non
v-ituperantes, nofque dtifti coritra afleiimus > rudes rerum, imperitos , tytones, infantes clamant,
•qui inepta quadam pietatis fpecie facile deci-r
piamur: fe veteranos > expertos , fcientes> .fa£to
periculo> certa > &explorata proferre, Quiffiihi z.R<X>itf
Sibaeillius, quem Regum hiftoria narrat, calliditatem imitarividentuf>quiclaudumMiphibpfet
heramfuum, dum profe rtott poteft ocetirrere,&
feruicommentadiluere,accufans,
proditionem
fuam in illius crimittationem
vcrtit, atque hoc
aftu cum de omni fundo depellere pergit. Sed ,Pfal.i4tii
&
Dominus erigit elifbs, & foiuit compeditos,
illuminat caecos, pupillum & aduenam ipfe fufcipiet. Accufant igitur Indorum tarditatem ad capiendaFidei
myfteria , obtufbs efle , hebetes,
ttuncos , qui nihil praeter fua farra, cibbfque
craflbs cogitare queant, ad coeleftia, & fpiritualia cognofcenda ftupidi, brutique fint. Fruftrain
iis edocendis tempus teri, denique poft .annds
iam quadraginta ab Euangelij ingreflii in tam immenfa turba vix quenquam reperiri, qui fymboH duo capita.intelligat,quid
Chriftus fit,quid vita
R 4
seterna»
164 D E P R O C V R A N D A IN D Ok VM
aeterna, qtild Euchariftia, vel crafle agnoicat. Pe~
cudes potius habendos, quam homines. Veruiri
qui ifta iactant, refpondeant mihi velim , qua diligentia, quainduftria,qtia conftantia iftos ipfi
aut ab alijs eruditos nprint, Recitaerudierint,
tur bis terve in hebdomada fyffiboluiri, idque
Hifpanicoidiomate,
Caeteraeqtieorationes eodem
modo •: itibentur deinde Hifpanica ifthaec edifcere >, ae ffieffidriter reeitare > qtioriim ne fyllabairi
Vulr.
quidetii iHtelligtintj&pronuntiatttridicule.
garis, actritiis do&rinaetradettda? ifte eftmpdus,,
Hucvfque Euangclici Gatechiftas eura fe porrigit.Vbi :elegaotius exquifiti ufque res agittir, pro-:
cedit eatenus, vt fermone Indico eompofita quaedaminGateehifmi
formulaffi ptieri recitent,:'qiiae
ipfe Sacerdos neattingit quideffi>plertunquc qhia
haud intelligit, qtiippe ciim ptaster paueas voeti-,
las adfei uitia impcranda•,eibbfve
peteftdos > linguae hidicae prorfus fit infans; Quod fi petittis fit,
quod farum eft>myfteria.fidei,
&regulasneqtie
expfanat, neque verb fatis nouit, iftepta quaedam
& friuola concionatur , Vt mentam belli
teffipore dicas, fi qua forte attitigit>ita alienejita pararri
auditorum fenfibtis accommodate >vt nihilb magisintelligantur.
Quis verb vnquam Gatechifti •
rationem auditorum exegit ? Quis interrogando ex isnotis nota fecit ?•Ouando Indtis audinit:
a ,cacerdote ftio, Heus tu fac memineris a me diciorum, penfum hoc in ttiduum tibi tribuitur, vt.
nos Ghriftiani adoramus,quemChrifturri,quem
quc illic imagine expreflum vides, & Deum efle.
fcias regnantem in ccelo, ex oinni. aeternitate, &
hominem facium in terris propter dbnandum
..-.
nobis
5 A 1 V' t E; JL I B E R IV.
ISj
ivobis regnum ccelorum. Si rec~te-refpbndef is, laulues?
de,& praemio afficieris,fin perperam,publice
pefihde
Quid fimile vnquam fa&itafum?Denique
Indis docfrina traditur, atque eum a mendicis ftipis colligendae .caufa precationes > aut verfus ali2vtdiqui illudtantufri-fpect.ant,
quicantillantur,
cettdo ipfi ad finem vfque perueniattt earminis,
Vel dele-:
vtrtim verb atiditores,, vel attendant,
cientuf$ pecunia iam adcepta, non adfnodurri eticatechizaridi ratio vfnbratilis!
rant. Tota.ergb
eft, & ludierae firriilis. Ego verb fi hdmiries ingenio aeerrimo , & difcendi perctipiditales
praeeeptores naei:i eflerit,' nihil aliud quam vf duplo ig-<
horantiores etiaderent, doceri iftd riiddp; arbitrarer. Olimin fymbdlo addifeertdo, &;;intelligendo'
myfteriifque Fidei; agnbfcendis viri Ingenio pra>
ftantes , & literatura eelebres diu in Gatechumehoruffi ordine tenebantur, cum Ecclefiaftica di-^
fciplina vigeret, neq; ante ad Fidei Sacramentum
defymadmittebantur,quammultasabEpifcopo
bolo concioftes audiflent,diu & multum cufn Catechifta contuliflent,
poft quas omnes curas, &
etat,fi redta fentirent,conmeditatioftes,magnuffi
fentanca refponderent
, quod religionis noftrae
myfteria altiffima, vt re vera funt, ac difficillima
intellecfu haberentur: & nos valde ftipini, atquc
ofcitantes grauiter Indos vituperamus, tardos, ac
ftLipidos criminamur,
qubd ea nort teneant, quae
neque tradidimus ipfi, neque ab alijs illi accipere
pptuerant, fublimla pr3efertim,& ab eorum fenfu
& confiiettidine longe remota ?
Alioquin fi tanta
iftorum eft hebetudo,
tam obtufum ingenium >
quid caufae cft , qu©d Fidem a nobis cum non
didicc
X66 DE PRO CVRAKfi A IND ORVM
didicerint, didicerant tamen alia tam multa, tait»
Poltis in difficilia,
tam
ipfis omnino anteainauditayidque
Prol.
probe, vt cum noftris certare qucant ? Annpn
muficos modos,& numerostum
voce,tum tibijs,
Sc pleciro paffim pefqtiam concinne reddentes
Indos audimus ? Quidam etiam eomponentes peritos cantus Magiftros videmus?An nbn Ecclefiaftica officia peragere rite folent ?; SGribcndi> pinalios aliasarrifices quis
geftdi>&quidvisfingendi
ignorat ? Quid quod liteS ipfi,& intendere,& depetlere mire iaim norant, cum heris vt fuis faepe
eontendef e >interdum etiam fuperare yldeamus ?
Qnaefb Vftde artes iftas haiiferuftt ? A quibus didicerunt?An ad ifta brrinia ingeftiofi & prompti, ad
fola faluti fuae neeeflatiadocumeritai
inepti>&,tardi''•';? Ati potius-fi quam in iftis humanis magna
nonneceflarijscuram
etiamexparte
vigilantian*in docfrina.Fidei
que praeftiterantnoftrijparem
tradenda praeftMflenti non itatardos
difcipulos
oflendiflent>nbn ita ignaros teliquiflent?Eqiiidem
fic ppinor :4neque ab ea bpinione auelli vnquam
poterQiquin peffimo ,pra2ceptori>Qmnes~efle auditores hebetes eredam.
Certe huius RegniPiru
luftraui, & vt
multomaximampartemdiligenter
decaeteris Indorura nationibus nihiimodopronuntiem,hos ingcni j expeftes nullo modo profpefixi,quin magna ex parte fubtiles,aeutos,quidvis
mulandi, ac diflimulaadi non imperitos artifices.
GAPVT
SALVTE.
CAfV
^Wtramytfiii
dtrmmF^
LiB^R
T
peruerfitatem
lV.
2<?7
IV.
m&rum
ln-
fmajferuni.
«ahaberc cufn plefique fateantur, tamen ab
1DIndorum accufatione -riori recedunt: fed alia ex
parte eos adofiuritut, yt igttdrafttiam ndtt fuo,fed
Iftoruffivitio ttibuendatti probent. Aitittt acutos
qriidem efie neque iftgenij expertes: yerum ttatu*a prauQs, ad maitLffipfocliues, borii dmnis ho- Hier.4»
faGiarit maluffi,bortuffi
;ftes, fapientes,vt
autem
"fkcerewefcire: tanta peruerfitate falutaria fibi faftidire, vt nottfblum aditttelligendum,
&difcendurnnihil iaborent, fed etiam ftatim refpuant, at~
sqtte auerfentur, itanihilillishaerererriemori3e,nidiil intelligentiapereipi,propterea
quod yoluntate
ad Ghriftiana omftiu alieniflima fiint. Argumento
jefle manifefto, qubd Chl-iftianorum confortia diligenter euitent , ad Ecclefias non nifi iriuiri
eoeant, patres fpirituales fuos, fi paulb accnratius
«orum mofes emendare pergant, confpiratione
âcfa per falfas criminationes ad fe depellant, nihil pium, & falutare nifi per vim agant, praefente
tantum Sacerdote Chriftianos fe fimulcnt: clan»
cultim vbi datur facultas,auitas fuperftkiories ftudiofiflime obeartt. Deriique ipfbs cultiores,& ele$antipr«6 inter nQfties nutritps>qu©s Ladinos appellare
<
iapAl.
Matt.9.
2.68 DB PRO C V RAND A INBO RVM .
pellare fplefttusj quos oportebat magis Chriftianis moribus poi!efe> deeuplo casteris elle pejofes,
CLijufvis fceleris egregios fabricatores. Pueros,qui
adfpeciem.pij ,probiqiie firit intef. noftfos, vbi
primum.fe ad-fLiosi-eceperint, iie guftum qtiidem
grobitatis vllius praefertejfed caeteris gratiiora audendi duces efle ,& Magiftros, vt' in iftbs omnes yetiis cbndemhatib perfriariere videattir,C*uottiam nequam eft natio eorum > & natufalis rrialitia ipfbrtim, & tton pbteft mutari epgitatio eotum MiperpettiUiri- Atqiiehaee fane diflefuftt ribtt
ij fplum, quinegligerttia^,
acfpinnp, fiio praefefte
exGtifatipnem yndecurique;;yclle yiderittir:l V,e~
rum etiam hpmines pij 5 religiofi:, nonlndiligenS
tes, & qui pfp lottgo rerum vfii eximi^ ifta eailef
At liifi egoVehernentet
rcexiftimanttifc
fallor,
pratip friagna ex. parte aherrat a
hortim-qubque
ablndis reee^
verp,;JSfpnertiniidep:Euangelium
ptuftinonêft, quialllortirri mores praui funt >'fed
jdeo potius mdribus prauis fiint >,quia Euaftgc^
litiffi nori receperurit. Prudenter, &.vefe quidarri
!
fibi
adlndbmm
n.pri
videii
noftrumfcripfitPater
horurri animos pehetrafle Euangelium,fed ad fper
Giem tantujn reeeptUffiuicque enim fieri pofle, fi
in irttiiriis fenfibus radice.s egiflet, quin copiofpsl
manifeftofque fmctxis cerneremus;
Quid enimi
hopptentius verbo Dei ? Quid adimmutandos
mines efficacius ? An eft vlla tanta peruerfitas
mprum, qiiatn noriemendct fpiritus Ghrifti?Ari
eftvlla tam effufa barbaries,'tam
horrlbilis ferrtas > quam non domet > ac ffiarifuefaciat lex gra^tiae > fi p^nitus animo adiftittatur ? Certe Dominus voearevenit peccatotes non iuftos ad pceiiif
tcfttianf
SALVTE*
LIBER
IV.
2.&J
tstttiam. Opinor Pauliim Ijs pra?dicafle, quibus
* Cor.6.
dicebat. Et haec quidem fuiftis, fed abluti eftis,fed I.
jahctificati eftis , fed iuftifieati eftis in nomine
Domini nbftri Iefti Chrifti, & in fpiritu Dei hoftri, obfeero, quaenamihtelligit,
etim dieit, Haec
quidem ruiftis ? Non fbluffi egiftis, veium etiam
cbrifuetudine in illa veluti yeffi eratis. Quae illa?
Relege ftiperiora, Molite eixare, neque fbfniearij,
jxeque idblis feruierttes, neque adulteri, neqiie
jnolles, neque mafeulbrUfn cottcubitdfes,
tteqiie
fur.es i heqiie auari, neque ebripfi, neque maledici, neque i-apaees regniifri Dei poflidebiint. Et
haec, iriquit, fuiftis. Noli video qi*ae his horribiliora nbfttis barbaris obijeipolliflt.
Et tamenex
<
Tit.if.
illis faecibus, ex taftta fentiria ffiundatiit Dominus,
fibi popitlum aceeptabilem,
fecfatorem boftorum dperum,In ouili Dominico Leonem, & Pardum,&: Vrfum fiiritileum,pue,vitulo>i&
agno futurbs > & bmni feritate.depofita
eodem pabulo.
pafcendos diuinus Propheta defctibit. Quin etiam Efai, lt.
venenofas omrtes beftias luful potius, qtiam horrotifufuras,eufn
priffiumpariiuli manum fenferint. Et dele&abituf ittfans ab vbere fuper forainine afpidis, &in caueffta reguli, qui ablacfatiis fuerfc,rtiaiiLim-faammittet'.
Nonnocebunt»
& non occident in vniuerfb monte fancfo meo,
qiiiarepleta eft terra feientia Domini,ficut
aquae
rharis operientes. Huic Igitur falutari aquae diuini fermonis, hule lauacro puriffimo, & fcecundifllmo niilla eft tam peftilens plaga, quae
nori cedat, modo vim illius admittat. Et qui
-' ftat In.
fignum populosum , ipfutn gcntes dc- Ibid.
precabiinair. Et mox pofi pauca, Et leuabit fig. num l.
x:
170 D E P R O C V R A N D A I N D O R V M
iniim in nationes, &profugos Iffael congregabif,,
ttanta ferarum, & venenatoram commemoratioineqtlid aliud fignificat Spirittis^San&us, quam,
inullius narionis , aut gentis quamvis noxios,
tquamvls malignos ftiof es Euangelicae gratiaeobiiifterepofle ,fed cedefe, cum primiim illiu? Pariuufi de radice Icfle fignum accepeiint, vimque
- i
perfenferinf ? Hoe tam iiluftre & Apoftolicum,
& Propheticum teftimonium credo nemo contemnet. Sedctir in illius temporis gentibus ifta
»
loeupletifliine impleta legamus, in noftri fieciili
gentibus potius defideremus > quid ûtas caufas
efle ? Pfofeeib fi merita infpicias fionîntiin^ttdii
erant illi meliores; fi naturam > vttique homiftes,
•
AtilhVinvtfiqtieeademmaf£infeci:apropagati,
genid & quodam vigore naturffilonge fiiperipres.
? Att conteirine.i.Cir.i. p\otiusitaeft.Verum»quidhoC
mus Paulum contra adffionentem, Videte voca-,
tibnem veftram fratres, quonianr non rnulti potentes, non multi nobiles, non miilti fapientes
fecundum carnem > fedquae ftuita funt mundi
elegit Deus, vt confundat fapientes", &infirma.
mundi elegit Deus, vt eonfundat fortia, & ignobilia mundi, & contemptibilia elegit Deus,& ea,
quae nonfurtt, vt ea, quae funtdeftrueret ? Quam
copiose quam fortiteriftos naturae obferuatores,
diuinus Apoftolus, adeoque
&venditoresrefellit
natui-32 nofttae imbecillitatem,&
abieciionem
non repugnare gratiae oftendit, vt etiam commodiorem affirmare videatur,propterea quod hiiffiiiuuat,qua> adgratiam confelitatemplurimum
qtiendam, & praedicandam maximi fit. Hos ergo
cum naturavlque adeo huffiiles,vfque adeo manfuetos, & patientes cernamus, qui poflumus inde
Euange
S Al VTE.
LlBER
I V.
Z7I
Euangelij introitum exeufare, vnde maxime inuitatur ? Sed neqtie ifti vfque adeo iftepti fiint, neneqtie verb ab aequo,&horieftd
queitaftupidi,
tam auerfi, qtiin, fi fuo quodam more ducantiir,
nott facile confentiant, tametfi cmri antiqUis iilis
*
&
cultu
doctrinae
exercitatione
nullb ttioingenij
do fint comparandi. Cur ergo illorum tanta riief>
& inops ? Experideoffinla
fis, horurritamtenuis,
fubtilitef, & ad altiofem reuoea intelligentiafft,
inuenies potiflimam eaufam inep efle> qtiod diuinis, & Qccultis quidem, fediuftis cottfilijs> antiquis gefrtibus praedicatores fuerittt praedieatibne fua digni, eiam noftris tam fint pierique iftdigrii > Vt lbnge' pltis» ieuettant, ac diffipent, quatit
aedificent, atque platttent. Itaque praecipua caufa
Qtiae ttamque
adminifkosparamidbneQsredit.
eft praedicatio noftra ? Quae fidueia ? Signa cert£
nott edimus^ viraefahtT:itatettoH emifteriius;, ber
- neficentia ftoiiiftuitarntis,verbiac
fpiritus efficar
eia nott perfuadefrius, lachrymis, ac precibiis aV:
Deb ttott iiripetraffiiis, imo ne magnopefe quidem curaffius. Quae ergo noftra qtierela eft ? Qua?
tanta Indorum acCufatio ? Pudere nospotius de^
beret vitae noftrae, hojrori efle tantus Dei cdntemptus, odio efle tam fupina fratrum noftrorum
pereuntium obliuio.Et cum ad Apoftolicum hocce munUs gentibus Chriftum Euangelizandi deberemus efle lectiflimi; fapientia,& fanciitate mirabiles , venimus fdrdidiffimi qtiiqtie & pmnibus rebus extremi, vbi illud eft, Parati omni
pofcenti vos rationem reddere de ea, quae in vobis I.P*M;
Mait.ix.
eft, fpe ?Vbi & illud:Difcite a me, quia mitis ftun
Luc.9.
& humilis cordeSEtFilius hominis nonvenit animas
ijz DE PROCVRANIIAIHDORVM
mas perdere, fed faluare ? Atque illud fixum, ratumque maneat fine yf la dubitatione , qupd Indi
non induerint Chriftum maxima ex parte miniftrorum tum negligentia*, tum improbitati eilp
;
tribiieftdurri.;
CAPVT
Meffem.
V.
effe copipfkm>modo
operarij
idoneinorzdefint.
rede prudenterque fcripfit Por
lus rerttm Indicarum & indagator eurioflis,,,
QVamobrem
&aeftimatot ptudens ,.tribus ex caufis videri fibi,
taift ffiultp teffippre >.tam modicum profftouifle
Euangeliuffi apiid. I.ndos. Rrimum qubd exempla
praua noftroruffi. hominum fid.em praedicationi.
Euangelicae derpgarint. Deinde qubd in cognor
fcendis , extirpandifque erroribus ^fnperftitiofifque opinioniDus nullam praedicatpres operarn
cpllocarint, Poftremo,, q.ubd ytilitatibtis , politicaeque adminiftrationi Indorurn vix ferb cpnfuli
ceeperit> quibus ex omnibus fiibtiliter ille collir
git, falsb Indorum nationem, aut tarditatis, au<t
pertinaclae accufari, cum lieqtie recie vitiendq,
neque apte dpeendo a no.ftris fint cpnucnienter
inftituti, Neqi-ie d.ubitandum
legi-Euangelicae
efle, fi illa , vt par eft, adhibcantur,
quin futurus
fit fructus longe copiofior ppinione multorurn.
Nouimus ipfi qui pro vulgari exiftimatione de
ingenio,, faluteque Indorum defperate fentireijy,
""*"'&
S AIVTE.
LlB E R I V.
27f
&abijs edocendis vehementer abhorrerent >-qui
mox obedtentia perurgente animum appellen'
tes adrem, fideliterque mittifterio fuo functi>an--fe.non Ibngum tempus tanta deiftfpefato; fractu';'
lpe ac voluptate petfuftderetitur,yt nihil fibi acerbius cogitareiit, quam vt ab Indorum docirina :
auellerenttir , quinpbis palam, ferioquecdnfirmant, fe fe facio perieulo abunde didic.ifle npn
mediocres frucius fperari debere , modo facerdotes diligentia >& tolerantia operi fufcepto non
defint. Nequeverb itariihil eft aciumhacienus,
rieque labor omnis. ante aclLis adeo cafltis & ifritus >.quin fi & tempora tumultibus plena cdgitentur > & curae mittiftrorufn ,-Vt parcifllme dK
cam, fua magis,quam Chtifti q.uaerentitirn> ftott
amplius effecitim fit, quam eflet meritb expectandufft. Neqiie tam funt iridi omnes infideles,
ncqtie vfque adeo '%Chf iftb alieni >;& atierfi, vt
eius..
pleriqtie iacfanf. Nouit Dominus. quifunt
Profecto lanaconae ftoftri ,id eft, Indi nobis fafidei o,oftrae aflttehiiliares, fi quemadmodum
'fiunt, itaetiam mores Chriftianos fpeciarent,nQn
dubitandLim eflet, qnin fictit fide & riotitia re~
ligibnis Chriftiaftae caeteros Indos Atunlunas.
lbngc txcellunt, fieut etiam m.orum integritate
fiiperarent. Sied quae vident, difcunt. Recie credentes vident, credunt & ipfi recie , improbe:
agentes vident: difcunt, &ipfi improbe agere.,
EgoceLXe opinor non fblufn aetate noftra.,; fed;
fuperioribns quoque patres noftros iji getes horridiores., & magis a vero auerfas i.ncidifle , fructificafle. tamen copiofe, qtiocl dillgentia,
aik
dore , patienriaque ftia difficiiltates omnes euiS
cerint,.
%fy 3*>E P R 0 C.V R A N p A I NE| O.R V H
' cerint.
ycict ahtiquosAngloruiriihoLegatqui
•'•
htfior.
tes
• i dtiriores noftris Indis inueniet;: at AusuftiO
:
knglo\
iius , Liurentius «It.k.is, Mellitus caetciique a
vSanclo Greg&ilo inifli quanta cfficeiunt,
quam
? Turiiiglotiofa in Infalae iliius conuufione
gos, & Saxdhes , alufnuc nonftullas Gcimaniae
natioftes vfquc adco bubauis extitifle olim , vt
nihil fnagis > ianciouun Poiuificum Giegoiij fctn tertioi cundi , & tcitij , itemque ZachaLiae lefponfa
$om.Con-'
faris indicant. Ab vno ramcft BonifaApoftolica
eiliorum
a Sede Apoftolica pvordir itionis'caufa
miflb
cio
frope inifub lenc ^luuii iugum cettiltium.~
quantamultitudo
non
Greg. ter-. ccs dcdit ? Ad ccnturn millia bcminum
iitu in longo tempore idem Pontifex fciibit facro batpifi, iil-'
ablutos. Quld noftri Hifpanienfes Aftuptifmate
ttma ad
res ? Quid Cantabri olim ? An nori per viros Dc£
Bonifahnmanitati quoiium.
manfuefacii,&feritateexuta,
X>. Ber». dammodd ledditi funt ? Quld dc Malachia,quem
invi. il- libro
Commcmoiaui ? Quid de caeteris dipriffio
htti.
\
carn, qui non folum Giaecis , & fapientibus, fcd
baibaris qtioque & infipientibus Euangelium filutis aeternae impertiti itint ? Qupd fi magis rcnoftifs pioxima drfiderantur, non obcentia',&
fcmae fama: cft quicqtiid iii Prouincia Veiae Pacis
SP.ominicanae famiiiaePau.es. egeiunt, cum Indos filiorum locohaBerent,
abipfis vere paren-.
tes agnpfcefentur 3illcque inprimis Ffater Ioan-'
fles,, ttifi.failor3" nbmirie, vir Sandtus, & Pro-'
phetiae fpitittt clarus. Eodem rhodo.;, &'Mi'no-"
tirae, & .Hereihitae •>'caetcrigue', v.el mpnachi»
vei'eleripl zeip Fidei > & falutis animarnmftic-'cettfi, noii exigLiani apud npVhudem,'
apud
Chriftuiri 'etiam- cumulatum
praeinium laboris'
£ni confecuti funt. Noftvos verb quid attinet di-'
: /
SAL.VTE.
LYBER. IV.
a.j$
Gere in India Orientali , quorum fudores pro
? Qui.-ad.firies . v£
Ghriftofceliciflimi,extiterunt
que terrae bpnum. Chrifti- odorem difEmdenr
rei-Lim..geftarur»
tes, vel ipfa cominemoratione
animos'Dei amantes exhilarant,
atque.iffiitandi
ftudip vehementer inflammanr.
Quocum Dux •Lib.f.de
•Sancius Magifter^ X auier . Appftoliei; temppris •vifft
ignatij.
&
claritate
&
rettim
,
fignorum
fplendorem,
\eap,
jnagniradine , & labomm tolerantia renouaue Litter&
videti poteft.
Quid- huitis feciatores Magiffier Pa.trm$
Torresin Iar>o- fbcieiMi!
'(Safpar in Indiarcitetipri,Cofmas
ex h:!i}x>
riobis continenviBrafiniaÎoaunesNdbregain
Ork*:-:,:-.
lea, reliquique patres fpiritu ,feruentes;p3 rati prp F,M, ;::-..,
fi:atribus animas ppnere, & fe ipfos isttpende.
re, ae fuperimpendere Bnaftgelio Chrifti ? Quo4 ri..yOY^:i:
&fecefe nonpatiei.
OmnittQ fi tales Indorarri
populis diuinq dono Miniftticontingerent,inef-.
femefient rnuentuti lamflirnam. Veftim Paulus
Apoftolus illo iam tempore., quo,. priittitiae; Spiv.
''
rirtisfancStr.effufaefunt., dplet, ac deploratomPhiUp.ii.
nes quaetere, quae:.fua.fiiftt_, non quai Iefu,- Chrifti,&fe vix vnum Timotlieum
vnammem,
&
habere > quid nos dieerfyncerum coadiutorem
mus, qui in faeces mundiincidimus,
quando, & Mat. 14,;
eharitas multorum f efrixit, & veniens Filitis ho.- Lue. 18.
rninis vix fidem in terra iniienturus efl? Attamen.
pbfequendtim eft diiiino praecepto, & afliduis,
Maf. ifl.
ardentibufque
precibus rogandus eft Dominus
mefils, vt mittat operarios in meilem fuam, qui
nori verbo, & lingua tantum diligant, fed ope^ I. Ioan.3.
i.Cor.}..
te,Sc veritate fe ipfos idoneos noui fcftameritimlmftros praebeant. Atque id quidem, vt Pater mifcricordiarum j &;Dcus tptius coniblationis
In-,
S i
doruiH;
Xj-6 D E P R O C V R A N E>A INSORVM,
dorum Ecclefiae largiatiir, plena fiducia fperaiir.
toan, ij. dtiffi eft,
quia fine illo nihil poflumus facere, qui
qtibs vult, ponit, vteant, & frucHim plurimum
afferant. Sed quod noftra iiir
permanentemque
f ereft,quales efle oporteat tanti operls miniftros,
in quo rei bene gerendae fpes omnes fitas eflc
monftrauimus,
ipfo Deo noftro adiuuante, accurate deinceps perfeqtierriur.
>-»•
'
G
Pe
,,„,-.—
.
peritia
A V V T
lndic£
linguos
„
_
.
VI.
necejjaria.
in omiii Ghrifti miniftro,
qui Irido^
T.Jâ rum falutem fit eurattirus,
quaerenda funr,
docf rina idoriea, copia fermonis;
vita integra',
«jubram fi defit aliquid, & alijs profuturus noh
eft, & periculum anim3e fuae aon leue ipfe fiiftineat. De his modo figillatim pro re praefenti di^
cendum efhAtque vt ab extremo ordiar,loquendi
facultatem ei, qui docendi partc fufcipiat adefle
nemo dubkat. Quamobrem
Apoftor
oportere
los fiios non ante ad docendas gentes Ghriftus
mifit, quam gentitim linguis fpiritus dono lor
querenttir. Fides enim, fine qua faluus efle nemo
poteft, ex auditti eft, auditus autem per verbum
Dei.Hic ergo fita eft faltis gentium in verbo Dei,
poteft, nifi
qtiod fane ad homines peraenireiion
vocibus homintim deferatur,
quas qui nonpercipit, verbi Dei vim fentiet nunquam. Qua vna
inrevelffiaximefiidare
oportebit feruum Chrifti,
•
S At V"'T"'E. LIBER
IV.
ifjj
fti, fi hominum amat falutem. Quanquam enlrri
duri, ac permolefti labores funt alienae lingtiae difcendae, barbaricae praefertim, tamcn & gloriofa
Vlcioria eft,& dulciffimi fructus> & Dei charita-*
ris illuftL-e teftiffiottium, Occurrere animo debet
fancius Iofeph, qui inter alias aefumnas fiias nori
'
leuem illairi expertus eft, Vt linguam >quamiion
nouerat, audiret. Idem procedente tempore In ea
fatione, cuius peregrirtam llnguam didicit, falu&author fingularis, quiadeofamitisPrincepsj
liarem fibi effecef at i£gyptium fermonem, vt patemi quafi eflet obliras ± cum firatribus Hebraicc
Igitur fi quis faper Interpretefn colloquerentur.
luris Indicae ftudio inflarnmatus eft,: fibi is ferib
perfLiadeat,niliii praeclarLim fperare bportere, nifi
fefmonis colendi prima, indefeilaque cura fit. Si
enim is , qtii fiipplef idiptae lpcum ad tuam be^
nedicttoncm, qtiam non intelligit, non poteftdicere j Amen,quamvis
enim tu bene gratias agas,
fed ille nihii aedificatur > quonam modo cpftciorianti fihi qitamvis mirabiliter quamvis diuine
de Chriftoi
populus ignota* linguae & profuftdi
fermonis refpondebit in corde ftio Arnen, /hoc eft,
animi praebebit aflenfum ? Qupmodo quamuis tu
ad Fidem & dilectio-*
redte loquaris,aedificabitur
nem frater,cumvoces
tantum fpargunturin ven^tum,ac mpre Babylonicae confLtfionis qui fermonibus diflidentjnequaquairi
ferifii animifque: can*
fpirant? Mihi attente faepe diuque de falute Indorum procuranda cogitattti nihil. eommodius , nihil Gertitis venire folet in mentem, qtiafrivthomines probati,atque
Indici cuintegri,fermonis
ram fufciperent>.familiariflimam
CQnfuettidinern
S }
haberent^
Pfal. 8«;
Gf»i44>'
x.Ctri
14.
i-78 D E P RO C V R-A-fcD A-I-N D O R $ lA.
dicendum fibi parareniE
haherent;, c.opiamquead
cum arte tum exercitatione diuturna.Valde enirriJEfiihi perfiiaded ita futurtim breui; vt Euangeliiim Ghrifti ad animos iftorurii penetraf et, &
yires !fuas expromeret, quod in hodiernufn dleffi
plurima-ex parte tancurii aurib.Us,-Indicis infbiiuiffe-, ndn etiam intiiria cdrdis penetralia 'pulfafle
yidetur. Neque enimalk via Otbis terrarufn re1-iqu'Usad ;gratiam Ghrifti.pûenit,
quamveibi
Deifdrtiinftantique
^praedicatione fieut in;A£tis
Apoftoforam-faepe legifftiis , •&'Eeel'efiaftieae omricshiftbtiae tfadurit.^Neque verb alltis aditus, auf
alia via riationi ktdorum ad 'Chriftum aperienda>eft,'quaffi affiduae -eftieaeis ipsifque ;aecbm-4
mddataeipr-a^dieationis verbi Dei. '•Qmie'cus,:opiriatur, eciam: atque; etiarn errat. 'NairvpKEter do-r
Gurriettta^diuina eademquer^^
nbbis copiofifliihe f ei: expeiientia. Viderrius In^
dpsi>ii-queiri 'nae"ti'fuetint linguaefuae peritum
GprieiQftanfem , attentiflime aLidire,; magnoper-e delfccSbari-feeundia ,iffipetuipfo
dieentis rapi,
ifqueorehiantesbctilis
irnnidtis"haerefe-fufpeufbs. Gîpdegoinfbeiorumcbricionibuscum
IK)tarefn > adeo capiebaf ttoua Indorum attefitione,'
&*VoltLfJtate,vtiprae ;gaudib:pe"tte .geftirem ,fpe
fi modo aliGoneep'tafalutisiftorum;pergrandi,
ûotjttbbis, vefPattii, vel Apollittes eloqucntes
adeflent. Neqiie illi iarie diflimLilabant, quomodo aflteerentur, curh ad aliosalij cbntierfi dicer-ent „ Nuuquam ie' Ghrifti legem talem cogitafIc,
ihVfibt patre cor ipftim feinaut'audifle:,:aliiab
di, dum vdrba de'fDeb facerer>-affirmarentvQuod
fi-quiipopulialiquidvelmtelligciitia?
,velprobi,.; . :>::.[
raris
...
"'
•
S A I V T E. Ll B E R I Vi' - 275?
„,
fcatis prafeferunt. prae caeteris, inueniuntur fine
vlla exceptione ij eile nraxime, qui facerdbtes,
aurhabeftt
vetefanbs fermdrirs
&ut habuerant,
fuiperitos. P-erditiffimi verb omniurtt , qtti noi?
tios & imperifosmiuiitxos
ab Hifpanlarecerites
jprri.ti fiint , quorum infantiaffi egregie ildeht.»
felinguefijiie GbntemnLiht,
C
Be Parochis
A P V T
VII.
Ihdicifermoim
ignaris..
,
igitur.ad doeendos Indds-aece*
dtmt, non folum parum aliis pr.ofu.nt rhiiti
QVLfales
ipfi &• elingues , fed fibi etiam.ohSciLintnbnrfriediocriter damnationlspericnlum
filbeunt;c4,qubd
id onerifibi imponiiht ,qupd portate ndripbfi
liintyquorurh.vel auariti'a> vei arro&anria tarita-.fir»
yt vltra qiiam'T>oflint, conentuf -facefe,qui iriercenarij cumilnt hon-paftofes > oftehdurit abtift^ Hier. 48^
de nihil ad 'fe pertin ere de otiibus, propfef pugil- loan. 10,
lum hordei, &ff agrnen panis animas viuificates, Ezctk^
IJV
rion
Siint
huius
hodie
viuunt,
quae
generis
perquarnmulti,
qui iniuncto muheri docirinae Indorum cbplose fefatisfacere;exiftrrhant>
Or-atibnem doiniriieam,;$c\ Symbolum,,ae
falutatif>
uem Ahgelicam , tufri^praeeepta Decalogi Hifpanicoidiomate
identidem IndisTecitantes, eof trin;
infantes babtizantes , mortubs • fepelientes ,Tria-?
trimonio iuuenescdlldcahtes,
&rem facramfe-'
ftis diebus •facientes. L&cfuiriffia
do&tirise -e'fl>
$ 4
ii%
iSo DE PROC VRANDA itfb ORVlvt
ita fe parochi officio fungl fatls fiiperque opinaiW
tur,neque interim cottfcientia,qttam vtinam catiEz,ech. teriatam npn habeant, mordentur>
quoddifper34.
iae fint oiies Domini *•ep quod non fit paftbr >faclaeque fint in deuorationem omnium beftiafurri
montibus , offini colagri> errentqueincunctis
leexcclfb,
nequefit,
qui tequirat quod pefijt,
nec qui redujcat abiecium. Nam qubmodo vernon habent ? Quibofideireduccftt,quilingLiam
bus voeibus lupos areehunt, ouefque nominatim
vocabtiftt, qui rittllo modd , quid loqtiantur, inloan.ioi
telliguntur ? Oues, inquit, voeem eius audiunt.
At vocem audire non poflunt, quam paftor proferrenonnouit.
Atque accipiat licet quivis, vt
Voiet, quod dicam : rigidum - & mbrofiini appeliet, iiihil moror: /ego eum facerdotem, qui
linguae indorum ignarus eftnon nificumanimaj
fuae iactura Parochi officium fiifcipere pofle iarii
pridem, & opinor, & aflero , quod etiam manifefta rationc dempnftrb. Dtto funt de neceflitate
ac praefalutis,Fides,&Pcenitentia.Fidemdocere
dicare non poteft fermoriis expers : Pcenitentia:
Sacramentum adminiftrare non ppteft, qui neintelligit, neqtie quae
que quae.epnfiteturlndus,
Eum verb, qui nc.grxdpit ipfe , intelligitur,
que inftruere in Fide, neque in Peenltcntia iuuare
ppteft fibi cdmmiflas oues i paftoris nomen fine
grandi crimine.vfurpafe nemo recie fibi perfuaierit. Aiunt fe per intcrpretem fuos inftifuere, ac
.docere., qviidcredaiit >quid agant, quid.fugiant.
vtuntur plerumque velinfidb,
Atquiinferprete
^vel irriperito, qui vix intelligat ipfe, quaeaudit,
vix etiam exponere norit, quas intelligit, vtpotc
Indus
E. LlBER
IV.
Sllx
Iridus ipfe quoque>vel ab Indis prognatus,quI ne^
queres , nequefermones noftrosfatis plerumque
calletvVt oraittam,quam aegre, qtiamque frigide
per alienam; littguaffi fenftis tranfmifltis Veniat»
atque in ipfa yia attfraciibus debilitatus faepe cof^
qui eft veluti animus fermpruatjvlgorepmni,
nis, extinGio.Sed deffius Indos doceri interprete
vtcumque. Nam integre perfecf eque doceri noii
eft.
de
certum
Pcenitcntia facient?
Quid
pofle
confefliofti horninf*
An adhibebuntinterpretem
nis ?';'-Omnino ffiedicina maxifne neceflaiia careant necefle eftmiferi Iiidi, & Ctiffi fragiles fint
ac faepe labautuf>prascipuaqtieiilorum
fpes ift fiipremo fpifitti pofita fitjcum confeflioncm ferib
expettifttjfalutis aetefftae;ia<5ttiraffifaeient prdpteE
facefdptis impcritiarn. Occurrent hie quoque fe
non vfque adeo omni Indici fermonis intelligenria deftitui, quin vnum, & alterum verbum intelllgant, yno vcro audko criffiiiie in miortis extremo periculo > vbiampliusfierinequit,
abfolu-'
tionis facramentum impendi debere morituris.
Cui fane rationideabfbiutioiiceius
teffiporis ego
nullo modo diflentior >cum fit noftrorum Theoiogorum > ac veterum quoque Patrum certa fententia. Attamen qui facium eo in difcrimine
vbi
excufant, nullo modo fimilem licentiam,
nihil tale vrget, facetdoti concedunt. Cum ergo omnes poftbaptifmum
lapfi ex diuino praecemortis.artieulum
ad confeffiopto etiamcitra
nem teneantur , Ecclefiaftico verb quotannis,
quomodo poteft Parochus atidire confefliones
fuoram , cuiu quibus locutionis commercium
'-'.jiu.lluin
S-AtVT
S. Leoepi
^X.ad
Theodorum. Dt
Totn.d.i.
c. mnltipltx. 16.
q. 6. Hit
qui temporcTrid,
Sejf.e. c.
14- can.
1-9.fef.i4-
i8z D E P R,O cirk ANDAI
*M>O R.VM ,
e.t.can. nullum habet ?
Quodfi dicant id,, quod milii
<s.De
Posniten- bx hifce quidam aliquand.o refpondit, fimilia in-j
tijs. ciip. quircnti ex eo>fecPttfeflipftes fudrtiffi 'audire,cufti
Omnis. honnulla percipiailt, atqueid fibi^fatis efle > yt
Conei... -,
af&frib > ctiiri cdnfet
abfbluarit.'Bgo-faii^rbfttra
Trid.fejf. fidnis
exittre ditattdfit ,-eufri rion efle
infcgtitas
M-cap.j.
Mpneuiri JPeetiitetttiae lriittiftiTiiti;,'quempfppter
impetitiafn diffiidiuiri, & ep amplius -neeeflatib
latet >;periridc: ettim êft> ac fi ta^ttinderri ttdn a.u-i
Hifet,quafft efle itttegtaffi, & iddtteafri cottfeflionem-prastet Tridfttsspefictiltitn fleriio ytcuffique;
Paidchris tton ea
^beius exlftifnat.©eniqU&vbi
ia~
iactiltate)f)Ql'let,v t-iubi|ah'tiairi falf^qriaeque
diGiUriiillius T^quitunt >^bffititttê/afleqiii,he^
ûefalufi 'Pbshifetttis^pf d*atidh"e;pefioh5e,!& cm
riiinuni .;tteGeflaiia;dbettfneiita
adhlbere,
ntillp
modo>eftad audieridas-cbfi&flipiies
ieûtand^
iddneusi ,'QHi vetb 'Poeftitpitiae^flacfaffientuml;
corrirritittitei- admiiiiftrafe-ftdri
'pdfeif' > huric
egd ParocM 'bfflelb tLtfa ^brifcierttia fithgi rie-r
go> Damhas iglttir ydicet qfiifpiarfi > bmnes &
Parbehos, :8c EpifebpOs v -& Patfdttds indprum,'
qttilliisWhlfealibebhfdlliaitk
^quam horufrifaeefdbttifriprkVfidiO,qtiiriibui
,iudeTque Indici 'ididmatis ex Hifpttia aiiiiftdeye 'aduetttautJ^
Egb verb riori brrihes vitupero, :'& ^damtto. Fieripdteft, aefitriottTarb >vfi miriiftrbfufri ea pe-.
ritttia fit , *Vt :fi faeetdbs ijs bmriibus dbfibus
exbthatus expeelahdUs © > Idrigb tefhpbre Tndi iitte vllo 'GttriftiariaV iellgionis bfficio ftituri fiiit. 'Guiri ergb alfj beiitiores,
Tnelibfefque
ribttiuppetufit >lieet fa;n§. > ifttb verd expcdit hos
vc
^peare, quicumque funt,illifque iniungere,
facrificioa
. ,lB|
LlBER.IV*.
S;Ai;VT-E.
-.:.
iuuent-fuosi
faciificio, Baptiffrio, Matrimonio
Poeiiitentia etiam ahimam iam agentes vt dixiji
ac beneficeiir
amputeftt,exemplo
yitiapiibliea
tia.efhcefceadftitaritur,
qubd mitttts fefihorie poffuntiSane tutteteffipdtis
riequePrafiiipraecipien?-.-,
feus eft,fed laude dif ,_
dojheqtie Parochus.parettdo
3;.iyj$i'4.aurea
;:
fi
feiita
irvdohio
afr
Vt
Regia
,gnus vterquci
figi non pbflunt, aerea falteiri fufpenfa cernaritufl
Porrb interdum accidit, vt eiufmodi facefcbtes;
feliriguesquidem, fed maniialioqufprornptiiplul
effecerittt'% quam aiij
In InddrunirCdnuerfiQtte
diferti. Qubdfi non ea pauj
yfqtie adlbqiiaeifate
tutis t&
eitas firrniniftrQrtim,
EpifcbpUstamen
> debesferfnonis
eampfbriirtc
imperitiafri offittern5ttiam opponere > teque iner
tutb
iufla
vrgeie,
excufare,fiftadhucpergat
ptiirri
lî-aelatonobedisitutobuesVqua^potes,^^^
fdis.-Debestairien eopiae infetim ferfnonis paraftdaeinon ihdiligenfem opera.rri dare. Videf it vefb
Heb.YJl.
oues
EpifcQpusiqtiaffiPaftprimagnOj^
iii fanguine teftamehti aeteffiij? rationerri fedditii-rusrir, c|ui nifimaxime
idbiieps fuis priaeficiat,
fanguinis -firie dtibib apud aeternum iudicem reus I.TM».(S%
erit.Athi/qu'i iubeftte nemirie , nemine voeattte,
anhe^
ipfife intrudunt:, ipfi Indorurri^Paidehias
lantiluero; prQrfusirttenti,nihiialiud,
quarn quaeftum exiftimaritesipictatem>cuin
fint alioquiifte;pfiffimi, muti,elingues,qua
ratibnej^&lcge excu- Ex.tch.£
fe .conftituerifit,
•fentur, qiiodfpeculatores
qui
clamare non nbrunt, alij iudieent. Ego Gefte tafrtam t'em'erita'tem,ta!ntum Dei animarumque 'cdnriec pofltim, ctifn
teiBptumêxcufareTOCVolo,
iiceatvldere;pai:^
teis
CVRAKriA
TiJDQRVM
2.84 DEPRO
, tcis ciuitatis , atque exhakre animas fuas in finii
.fnatrumfiiaram
, euffi plane quos matrum affeThren.%. cium,&curam
ftmthiopraefe ferfe dportebat,
nes pdtitis voraces, atque cfudeles expcfiahtur,
Thren.4.. -atque itafiat vt-lacienfltimin
Chrifto lingua paVfe.9.
lato adhsereatvquod docirirtae vbeia Vel claufa,vel
arida inueniattt., & .grandiufcuhV panem pctant,
.ctim fittamen ncmQ,quifrangati
/;
£
A*
\rf
Q^dîdamnonreBe
Indici
:Vntr\\
,
infiiiU[jfermonk
confulanu
deneceflaria notitia fermonis ei,
ATque.haec
qui animoe fiiaeintef itum auertere cupit, di&a fiirit: quxtamen eam,quaffi optamus,& quae3limusjidonei Dei miftiftri rrienftiram friinime implcnt. Nifi ergo linguse vulgaris egregie periti
, viri, docttinae atque inftructiani tot populorum
operamdent,
raeaquidcm fententia parum adTy«;.jo. , modum promouebit
opiis Domini. Vnus-aa£~
- modi, CLUDdriiinus linguam emditam dederit,.
vt fciat lafliim ftiftehtare verbo, & infitrnum in
Rom)i4. •fide afliiriiere,cetttum iftis tfiuialibus Gatechiftis
anteponendus eft, cum folus vriica concibfte plus
efficiat, quam illi ffiulti toto faeculo. Atque vtinairi tales dono verbi affluciites, fi non quotquot
opus eflet, at pro numero faltem Prouinciarum
haberemus, qui fiducia pleni loquerentur ad plebem de Domino Iefu> non dubito, quin Apofto'
"
Uca
i" ."
'
LlBER
IV.
SAEVTE.
.2%;
{rea excmpla redirent.Sed quoniam &littguaramdona ceflarunt, & ftudio atqtie diligent-ia rarus
cft,qui eos in fermotte progrefliis faciat, meritb amultis quid htiie malo remedij adhiberiqiieat,
ad
idiofdlet.
Indos
noftfum
Suntqui
difputari
ma, difcenduffi fetieris legibus cogendos cen- .
feant,in alieno nimium liberales,de fiio parci. Hi
Platonicae Reip. fimiles leges verbis, qtiod facih eft, nudis eftittgunt, quae fi conferatur ad rem,-;
mera fabtila. Si enim pauci Hifpani iri aliena patria,- fermdftem tameft fuuffi rton pofluftt dedifeerc, & peregrino iffibui, ingenio alioqui praeftantes,& intelligendi neeeflltate ob'ftricii,qiiid cerebfi eft innUmerabiles gentes patritim fermonem;
in ipfa patria obliuifGi, exterrio foluffi vti, quem
rafb ac valde illibenter audiunt ? Intra pariefes
familiaria ctim tracfant, lriaporrbdbmcfticos
tcrna lingua lpquentes quis deprehendet ? Quis
defeL-ret?Qupmodo Hifpanice loqui adiget ? Alij
niagis xationi CQnfentattea folent optate, vt finon
& freqnentare coperegrittam linguam difceie
gantur barbari, tamcn eam quae generalis dieirar,
adeo
vt ignorare non finatttur, quod nonvfqtie
faciu difficile exiftimant, cum potuerit Ingarum
conftiltiflima lege perfici, vt pmnes ampliflimi
huius regni Prpuinclae Cuzquenfem illam, fiuc
adeo vt per triamiliemilliaQuichuam'fcirent,
îa,& eo amplius hodie quoque in vfu fit. Potuerunt ergo,inquiunt,batbari
reges propter conferfui concotdiam , & communiouandamimperij
nem, quam voiuernnt tot & tantis populis iinguam dare,non poterLint verb Chtiftiani principcs prppter religionis vfquc adco necdfariam
cauiam.
%%6;DE P R O cVRAN E>A INno;RVM
caufarn efficeLe , vt eadern iilaiinguaita
percre-:
ferefcat, vt omnibus vfui iit ? Etfi.enim primores
Indorum illam ferecallent, vulgustamen.mulie-?
iam, puerorum, eorymque quos.ipfiAtuntLinas;
VOcitant,geiius honiinum, agrefte.,. yixqLiicquam
iatisilliusndrant.
Qua ex re,& p.vaedicando verfco Dei, &confeflipnibtis
audietidisimp.edimenta fiunt fane grauia;, curn idioiri3fUffi.tam ffitiltiglex fylua fit,yf In.his lpcis,quae; ipfe emefiis fiiin,
frigin.ta linguas.numerari,,
exiftiinem.pkifquatti,
eafque valde;& intetfgabhor.rent.e.s •Seaddiieen-,
dum difEciies, Gui; tam; rtia,gno incpmmodo, fi
«juo paitip ppffit ocetiiTere ndftrprainrmoderatQT,
rarn vigilantiajpptinie
de Indicana; falute merih,
tos ppftetitas omnis. laude celebtaret, Seddtim,
Jiaecvel fieri nequeunt, velcerte rionfiunt,mifla;
Indorum inforrftatiotte, iiQftram ipfi non-definamusittforffiarefermpfteffi.,
qupniamcharitatis;
l.ege,illos a.nobis potius quaeriquam ab: illis.iios>
decet. Srint- igitur (in quorumme;numeroali-.:
quando fuifie confiteor) qui falu.fi Indorum ed.ucandos;, praeficiendbfque ex IndigenisHifpanorum filiis magiftros arbitrentLir. Hanc efle compendiatiarn viara, propterea quod iii fermonis:
ahunde guari funt, cui, ab incunabulis afluefacti
fiint, quoad quidvis explicandiun. familiati vtiquearit: fenfu verb & religione Chriftiani integri & fblidi, cum ab Hifpanis progenitoribus fidem Ecclefiaft icamque confuetudinem haeredita-.
rio fere ittre retineant, idque pro fumma gloria
ducant. Ac plane quIcunqLie ex his probatae diuque fpeciatae virtutis repcrti fuerint , docirinae
quoque non expertes, in iriiniftros fermonis afliimi.
"
r"
";:
T
X
E
§
A
£-.
L
B
R
LVi
%
-:.rv,
y.
2:8:7:
eft, nequedubltandumquin
$pl percofnmpdum
horurn fttidib &oratiohe,
qui.non fblumfermo^
nes, veram res "etiam ipfbfum & nprant,& ainat,
fi fidelera ae diligcnterii qperarri; nauent, Indi
hiultum aditiuandi, prompuendiquefinf.
Quae fi
eluceat, lScdiututnis -dpcuhoneftas.moraiftiatis
tnentis pateat, quidvis aliud:.Indorriffi.faluti pofjbhabenduffi eft. Meque yalde ferupuiose "natales
eorLiiri repiidiandi; fiittt > atque qdio & iniufia!
(quod affiiiltis,rion-recie;fit).pr.olequcndi,quipa^
treHifp;ano,vrriatre-Iftdapf bgftati- funt. Fierienim
pOteft,vt.inter-iftos quoqtie ffiixto g-enere^TiffiO^ A&or'i*.theus quifpiamfif patre gentili,matreIudaeaor?us, &tamen cum teftimonitim bontim habeaf |
a
fratribtis>aflumatur
Paulb,vtilifqticEuangelico
'*'
-*'" *-.*-'' '}
"'
-.'
Y''- .
i
>
pperi reperiattif > qui caeterds quoque meritis &kudc praeceliat. Quid vetaf altertiffi quoque Hi-\ j.
Reg.7;
rarri fimilibus hatalrhus ottum a Saloffione Rege
euocafi, & pfaeclariffiffiisi difficillimifque fempll
bpefibus pnefici, qudd plenus fapientia,& conCillo fit ?' Neque enim peffdnafuffi acceptor eff Atjor.io.
Deus. At quamvis haec ita habeant , tamen certlffima''magiftfa
expetientia; copiose moftftrat
non pofle nos,' nec debere fbllicitudinem omnem
hoftrara ftudiumque deponere Indigenarum praefidio fretos, neque Verb oportere rem tantam
, qtiorum.
apto ferffioni horninum committere
ttiores nbn ae,qtieaptifittt.Fere
enimIndoramift& lacte,& congenia,& fnores redblent,qiiorum
fuetudijie educati.fiint. Magnaprorfus
eftprimae:
confuetudinls vis,magna priini caloris impreflio.
£taque fruftratam
religiose Abraham famulum Gen.14.
adiiuauit de.non danda filio fuo Ifaac yxore Cha-'
" ' '
.'..'
nansea:
A IND ORV' M
AS3- DE PiocVRAHD
nanaea: neque muliebriter, ae non potiUs fapiendn^zj.
ter Sancia Rebecca Hethaea; foeminae coniungi'
malkt
Iacob. fiium adeo exhorruit , vtvitaffi
'
amittere. Stiflt proprij;euiufque regionis motes,
qtieffiadmoduiri & iiatiui frueius nori iidem vbi-que.,. fed varij.> Cretcnfes feniperfnendaees;> ma::#?**v > lae beftiae, yentres pigri. Teftittionium Poetae Veqtipdyera
ietiiercApoftokis>;
fetipferit. Itaque
fbleft erifigeniaihfpieicttdafunfiipm
Teibûeditivprbba
; &Gbnfta,tttis>yel; pofitis laieiuae, ,::&;le;tiis bpitiloeft
riefft>qiiisr,eiuati;-P^rieuloeerte^Gomperttiffi
ex iftis ;pierpfque \ plus, pbcfle>Gorruptis mpti-:
mmo profiette. .Quairidbreni;
hyts.> quamyerbd
ita iftdfumioquciidi
dppprtunitas cphtemnettda:
& mdtibLis:hifi plenoii;eft;>vt;tamettitigenio,
niffimespfpbatis :,;npntutp fes; canta>taffique pe-ticulofecre(kctir,;
;:--i:'^:::::':v::::-::;^:;J:::V::::.::
A
C
Quod
P V T
IX.
ad Indos venienies
Prttdioporteat
idioma
catores Indicum
dtligen-
ter
difcere.
nobis eft>;&quod
Vftuni
reftat ex bmnibus, ftudio & toletaritia, ferITaquelaborandum
monis facultas paranda.-Id quafnvls diificile, &
negotioftLm fit, non tamen fieri nequit. Videirius homines in Hifpania natos , atque educanon
tos , qtiofdam etiam de noftris Theologos
obfctui
SALVTB.
LIBER
IV.
i§9
oblcuri nominis , qui obedieritia duce ad ha^s
regiones venernnt , charitate illuftrium conatuum authore impellente,tanta fe difcendo idiojjiati IttdicQ ctifa dedidifle, vt non miiius factinde & copiofe Ingarum fermohe coricidnentttr , quam materno poflent. Dens enifn qiio^
Et
aditiuat Epift.yi.
rum ineitat mentes, vt aitLeoPapa,
Non nemo etiam haud quaCtiam aetiones.
cognitio- ij: . quam vtia lingua eottteritusplarium
nefri adhibuit >quem nullo praeceptore vfiimintra frcs,, quatiiQtve meofes iiv lingua Aymafay-. ;
ca, quae pbft Gu?queuJ£m fecundtim lociirn tenet, tarii fceliciter coneioftantern
audiuiirius>
admiraretttur.
yt ipfi Ittdi Collatti magnopere
Hunc ego tam glpriofum labprem > & cbnten-rr
latidi anteppno* .
tipnem omni Theologiciiftudij
Ac re vera fi quis ferib adiecerif ariimum, nori
ita ffiagrid ac diuturno fuddre omnefn eam difficultatem quantacunque.fit
, fuperatiinis eft.
fermonis
Iêque enim Hehraici Chaldaicique
difficuitatem Indicus aequat fexcentis partibus.
Graeci vero ac Larini prolixltatem,
& multiplicemfcitUquearduairu;opiam,,multo
minus,qiiin i
inflexiories pauciflimas habet, >
longefimplieibr,
•breuibtifque admQdum dpcumcntis cbmprehendi poteft. In quo fi interpofitiones poftpofitiQpefque , quibus maxime a Graeco , & Latino, '».
atque Hifpanico, abhorret > & cum Hebraicis s
affixis plurimuii conuenit , femei deuoratieris, nihil fcre ardui reliquum Hat, .PTonuntia-..
t-..
tionem yerb batbaricam
habet qnidem.pluri- i•
ma ex parte, fed cum Hifpanica omniuin quod»d
ego fciam ldiomatum , maxime congruentcm,
9».
"'
. vt
T
yt .
ipd D E_ P R O C V R A N C A IJJBC R V K..
Jn frolo* yt nori iinmeritb Frater Dominicus Epifcopus
goGr.am- fcripferitjvideri fibi Hifpanorttm nationi has gett^
tnatica tes diuittitus
Iam verb in iliafua
praeparatas.
Jndh4,
veluti ineulta barbarie adeo pulehros adeb elc*
gantes idiotifnios habet ; formuiafque dicettdi
iriirabiii breuifate multa eomplexas, vt deleciet
Yehemefttet ; quQrtimvriitis vocis vim fi Latinus, Hifpapufve exprimere velit > pliiribus ipfe
Scd fpirituallum & philbfbphicariirn
vixpbffit.
rerarh iicutf notitia plutimum cafebant">' ytpote
bafbati, itaverbbfumlttdicorumpenuriaTriaxi-»
ffia eft; At vfus Hifpanicas wces; Indieasfeeit,
"Vt enirh equurri, bouerii, viftuffijtritieiun^bieum,
multaque id gentis quia non nouerant , ab Hik
panis ndn fdlurii res fed vocabula qtiQque aeee-*
qupque aHa Europae vel
peruftf, proquibusnqs
iattiliiantium, yel fiugum geriera ignofa rriUtuati
fainus ; ita eqtiideni cenfuefiiri non maghdpere
Jaborandum, fi Fides , fi Criix, fi Angelus,, fi vir-.
alia 11011fatis
ginitas, fi eoriiugium, i\ pleraque
- Licebit eiiirnex
ac
Ittdieb
proprie reddi poflit.
ffifpanieo mtituari , & propria faGere, vfuque
ipfo linguam locLipietare, quod &dmnes fecere
naripnes , Hifpaftica maxiffie , vt aliena copia
ipfa difefceret , quod prudentiflimus quifqtte
Simiyachac, id eft,Indici fermonis Magifter fre^
<quentare iaffi foiet. Pr onuntiattdi vêrodiificultas
ybi yeluri infiutis aflutifque multis fyllabis ple^
raeque di^tionesin lpngum crefcunt, non potcft
non efle lnplefta paternae praefertim ftiauitati af
fuetis , multbque illa altera grauior , iiiteliigendi Indos ftridehtes faepe ore potius, quam kn
quentes, fed deuoranda eft tandem vfuque ipfa
atque
S A Z.V T2. L T B E R IV.
A51T
atque exercitatione vincerida. Caetera quippe faad certa praecepta rieque .,,,
Eftautem
ciliavalde.
multa, neque difticilia redacia ars omnis Indicae c'
in
re
ctfi
multa
linguae: qua
primis fcriptoribtis,
falfb rhulta improprie & abfurde praeceperint, tamen gratiae habendae fiiftt maxiinae,multum enhn
tfadrndi prima rudiadiuuat ars , methodufque
menta.Stint
etiam iam. fatis multa fcripta copiofe & ornate, quofum eleciiotte proficere ftudiolusauditor queat.,...& emergent quotidie plura &
cultiora. In his & legendisr& edifcendis memoriter,itemque freqtienti fcriptiorie imitandis multum crefcet fermonis cpgnitip. Quainobrern le, ciiohes publicae inftitutae.linguae Indicae perutiies fiint., ac nullo mQdo eofttemriendae. Verum
'jriaecomniainftarymbratilis
pugnae , & palaeftra
potius, quam acies. Adrem ergo veniendtim eft,
cum Indls ferib iam
,& frequenti coliocutione
: agendum , vbi audieudo ac loqueudo familiaris
fermo fiat.: Inde ad conciones progrediendurri,&
pudore metuque depQfito, faepe & audaeief eierretur. Initip qui?
Tandum, vt aliquandonon.
dem ffieffioriter & res & verba. dicenda , mox
etiam fequenttir verba res ipfas. Ifta quidem;,, diin promptii eft,execet,opinor,aliquis,pfaecipere
qui verb perquam remotum, ita fane habet. ,Attamen & labor omnia vincit, & laborem facit
iLicundum propenfio animi. Mi.hi.nulk itt haccaufa terribilior difficultas occurrit, quam auerfae voluntates
homittum... Adeb, enim ifta non
amant, adeo non curant, vt etiam CQfttemnant,
ac loco ignominiae habeant cum Indis verfari
Chrifti .veto amatpres, ,atque
.; & loqui Indice.
2
animararri
T
INDORVM
*9t-D.E Pn.OCVR.ANDA
anlmarum ftudiofbs eo amplius incitare afque ac^
cendere debent, qubd rnundo ifta faftidio fiint,
Patilo Apdftolp iibs prptioGante , Mihi mundti^
exeracifixUs.eft,&egQiriUndo.
Dauidequpque
'%:itig.$, Glamahte Y Vitiit TJioffiinus , quia ludam, & vilioE
fiam. Qmriinp ttihil pretipfius hac Gracis Ghri& exaltatione &triuri|phd.
Nd-ftiinuetttione?
uit ille qtti aecipit.
Quaffidbrem fi Sacerdotes,
mihiftfique Euangelij .multtim apud Iridos proîlludrnodis dmh|bus ciirent, vt
ficere eupiunt,
ahtequaffiferuof Ifle, &firecentesabHifpania
tis aniKqarurii itttepefcat, riulla alia ie pccupettT
qiiam accuratifljfho ftudiq
tur, ac diftineantur,
pifccndaeIndicae liiigiiae * & pbftquarhdidicetiftt
^xercendae. Hocnifi fiet, vjfx' aliquid fiet, qtiod
experimetttp cottiperrarri habcmus. Sapiettter ergo & ieligiose Dominicanae^ familiae Patres In
, yi rriihi fide dignus vir fbGuatimala'prbuincia
lebat narrare , intiiolabili ftatuto veriientibus ab
Hifpania totum primtim antturri uihii aliud quam
ftudiLim fefirionisiniuttgunt.
Aniio integrp exa-r
cto ad ffLLcltificandum mittuni , qiiod'vrinam
dmiies feqtieremur exernplum , fieret paucis anftis firie dubio pliifquam effeeiuin eft plurimis,
f.ar.t.
enim Socletatis noftrae Beattis Fundatbr
Conf.cap. Neque
i»- &.. Ignatius Indicae lingtiae leciiones publicas fraftra
peclar,
praecepit, vbi vtiles viderentur,neque vfquam nelii.B.
i.. . ,
xeflariufri rriagls, quod Regulae habent, Vt Regionis , iri qua degunt, fermdne loquanfur" omnes?
funt chiiri perquarh lieceflaria omnia ifta praefidiuini gentibus ah-r
dia, vt factiitas pareturverbi
nuritiandi.
At fi quis vel per occupationes vrgentes,' ' vel' per minus foelicein ingenij fortem
;"
'
.
tanta.
- „ .SAivTE'.
LIBE-R ; I"v*i
"",*5>f
tarita confequi nequeat , npn continuo
debet
fibi ab hoc Dei opere vacandurri exiftifnare,ii»
lentibque vitam agere; Pptefl multis modis facultatls fme exlguitatem adiuuare. Primum fi docius ipfe cum fit & probatae virttitis, fbcio vtatuc
fermonis peiuo,
qucm ipfe fcntentiam fcorfum
doceat, & quid , qubve modo dicendum fit, in~
ftruat, cumquc vtMoyfes Aaron interpretcm habeat, vt per illum potius ipfe loquatur. Non quidem , vt alter alteiius verbis verba reddendo loquatur intcrpretis more (quod frigidum eft tametfi ne id quidem contemnendum,
) fed fummam potius cdocius anre concion.em oratoris
partes impleat, quod nos perutile ftirhus experti, fi focius contingat idoneus ac fidelis. Praetcrea non eflet vtilitatis exiguae , fi aliquot ipfe conciones & breuem aliquam Catechifmi expofitionem ffiemoriter difceret, atque ea identideffi repeteret apud Indos. Ncque-enim vercndum eft,ne
illos repetitione offendat, neque tam ifti indlgcnf
magnis,& exquifitis rationibus,quam
qtiibnfdam
facilioribus, accommodatis,
i]fqtte faepius rcpetir
tis. Nam & gloriofiflimus Dei Praeco FrancifP
Cus eornddQ inftituifle fratres fuos fiiripliciores'
praedicatione perhibetur : & Magifter FranciP
eus ndftef apud Maiauaricos ea iiidufttia multum in cbhuerfiorie gentiuiri pfdfeeit; Acmihi 1
obirem ,•yeiiit iri meneLim,miffiottcni,quattdain
tem id nobis lion difficile, Indis verp vaide coin-*
riiodum fiiifle futurtim , quod itt miflionibus loca fub.Iride eoffimtitentur$
doiSbrifta vefb eadem vbique repetenda fit i vf paraulis
.lae Euangelij
Aji hxc poflenc
praebeatur.
T
vlrorud
%"'""
, i5>'4' P' E P R O C V R A N D A I N D O R V M
yitorum gfauiufn , & eloqLientium fctiptae ora-*
tipnesde rebus Chriftianae religionis publice legi, & cum aliqua einphafi pronuntiari , quibus
Indorum populi non Iplum inftruerentur, vctum
etiam excitarentui-. "Quae fane confuetudo olim
in Ecclefia diu retenta eft , & a fanciis Patribus
Sunt vero noflrorurri
magnopere commendata.
fcripta Indice valde opportuna,quae fi relegantur,
non dubito , qtiin auide excipienda firit. Et fpero
,-,equidem , modo ardor non defit fpiritus Chriftum, & Chtifti parunlos complec"tcntis,his aliifque rationIbus,quas idem fpirltus commode ftiggeret, magnos Fidei falutifque Indicae prouentus
aliquando affuturos.
:i>:e' Saentia
Sacerdbti
neeeffkrid.
fclentia, qtiae tam pfopria-Sacerdotis eft, vt pectori infculptarn Docitittam geSEquitur
doctoExod.x%.ftafe lex iuflerit, fignificansPeifefuuiri
fem efle oportere eaeterorum , quorum fufcipit.
CLiram, ne, fifcietttiam.a fe repulerit", repellatur
Ofe.4. ipfe vici.ffim a Domino , ne Sacerdbtio fungatuf,
& Propheta,
& populus coratqiiei ltapariter,
raat\ In plebeio homiiie habet ignorantia fuaffi
Epifi.4. fortaflisexcufarionem
, at in Sacerdote vtLeo
ad Epifvlx ferenda eft excLLfatio, quaepraePapafcribit,
Si
topos
tendat infcitiam, imo verb,vt in alia epiftola fcrieili.
Epifi.ti. bit,in ijs,qui-pfarfuiu," iiifcitia nec excufatione di' '
glia
SAIVTE.
LIEER
IV.
2.9J
gna eft nec vcnia. Quatcnus autcm pcritum effe tt>if,%.fi
*'* laicii.
oporteat Sacerdotem , fatis Patrum Canones inin
dicant. Si praedicandi quidem vcrbi Dei fungitur
Leoep.tii
dfficio,' CLimfit boc proprium Paftoram , atqufe L
Do£toram,eum eife oporteblt, quem Paulus def1
cribit, Amplect-entem fane eum, qui fecundum Tit.i.
doctrinam eft fidelem fermonem , vt potens fk
exhortari in doctrina fana, & eos, qui contradicunt,arguere,quili3ec
praeftare non potefhtemcre'
Doctoris in Ecclefia vftirpat locum , maitis fibi
iiixta Iacobum
iudicium fumens. Iac.$i
[
Apoftolum
Qupd cum tantae magnittidinis tantl etiam periCuli fit, neffio fatis praeftare potcft, nifi mifiiis a
Domino, Qupmodo enim , inquit, praedicabunt lRom.xjt.
rilfi mittantur?Et, qui loquitur a femetipfo, gld- 1loan.-/.
riam propriam quaerit. Et,ipfi loquebantur in no- 2Hier. ij*<
mine meojcum cgo non mandarem eis,& caetera
id gettus ffiulta,quae terrori ftint, yt nifi aut ex officio incuffibat,autmaiorumauthoritate
iffipofta& extitur, atitipfachatitateaperteperurgcnte
mulante,vitari non queat, nemo ftii memor,oftus
formidablle
fubire audeat. I
fnagnis quoqueviris
Sed Vt dixi,charitas Chrifti vrget aeftimahtcs hoc, 1 l. Cor.ji
qula Chriftus pro omftibus mortuus eft,vt qui viUtintjiam non fibi viuant,fed ei,qul pro ipfis ffiortuus eft.ln Indotum autcm praedIcatione,& labotis eft plurimum, & vanitatis perparum, vbi latides,applaufufque populares noii cxpeciantur, vbi L
fteque guftus nimium delicatus exquifitis illccebris excitandus eft, verum eius panis , qtii nobis
abundat,& prae copla pene vilefcit, qualifcunque
erqgatio admirablles efurientibus cpulas praebet.
Itaque qub alias magis periculofum , & anccps
T
4
Magiftri i
2.96 D E P R O C V R A N t>A IN D O R V U
Magiftfi rnunus , eb inter barbaras gentes &
& tutfus > cuffi npn liomlnum fa<fraciLiofius,
'
uoreffi aucupetitr, fed Dei pro pafuulis fiiis gratam mercedeiri fperet. Parochi verb Inddrtim, fi
quis muiiLis obeatrCatechifffio
Goncilij Tridefl- .
tini, quldfciendurftfit,fatisdicetur.
Vtprimuffi,
fymbbluifti riiyfteriaqLie Fidei praeeiptia ftorit ex- .
poriete pjro captu audferitiurtt; riiox jpraecepta diatit yiolentur,
ttim quas
iiiHaqtiiatit;fefueutur>
'-.;ad:facrarhentoraffi iritelligentiani ,;vftirnque per; tittcant. At riiodd piobatae ille vitae latide flbferet,atqtie Jpeutidnis; hidica? fûltateridflcareret,
iu graitioribus cati;ctimvirdshaber;et>;quos.ttito
fis cdnfuleret, ridn magnopef e ego fcholarum ap1illam do<5fcrinafnin eiufpiarattiin,reebnditamque
modl Indprum Parocho defiderareffi, quippe euitts iriurius rnagis pradefttia quadam , atqueirigetti),fndrufnque Indicorura periria conftet,quam
fubtiiiQri litefatura.Vt eniffi Magiftri nouitiorurri
ift rellgidfis domibtis eligtiritur,Virtutc prudefttiaque praeftantes , ipfbque vftt rerum fpiritualiurri,
propterea. quo.d ea ars artiuffi cumfit., nori tam \
paginis euoluendis, quam internis fplritus motibnibus difcernendis paratur (tarrietfi etim fundarriefttum ifttid iacitur yitae puridris ac feriftis exefcitati ad difcrerionerri boni > & mali, fanctofum
Pâtrum lectip,yt Gregorij,Bafiiij, Bernardi,ac ca>
terdrum, Diuinaeque fcripturae praefertim medita'
inmoderarione
tio^tlurimum
adiuuen)itaplane
Indorurri,qui nouitij quidam funt religionis Chriftianae,& quidem quibus omnia diuina, & Ecclefiaftlca valde noua , valde inufitata occurrant,
«xQptanda eflef eximia quaedam vitae fanctitas in
- : -....
,
miniftro
SA t v T*. % in ER IV.
197
jftiiniftfo Dei cum pari pradentiae ae dexteritatis
laude cdnjtittcia :..fcieiitiae vefb is ffiodus eaque
ffieftfurfu quae comiriuniter Ppportufta eft, Vt fciat
quis brdb S&qua; fbrma Gatechifmiferaanda,
cramefttottim tenendtis, quantum fibi liceaf ifi
abfo!utione> quae firit refef uata criffiiria, quae pri^fiimmis Pontifieibus datai,
uilegiaNeophitorum
caeteraqiie talia , qudrarft ndritiarri e* Cdncilio
Prouittciali Limenfi petere poteft. Ritus verb In-^
doruffi., auitas cdftittetLidittes,' & luperftifiories»
modumque cuffi his ageridi, &verfattdi nori nifi
longd vfu rertiffi difcere poteft,hinc curii pendeat
vtilis adffiirilftrat-io facetddtij Ifidorattt,Valde do- 4
lendurir eft, vfque adeo raraffi efleParochum, qui
triennium integfurn exigat in fibi coriiffiifla Paraecia: fedftatim eitm taedeat fiiorum > atit libido
ambitibqite aliorum huc illuc cif cunferat>Vbique
confiftentes, atqueitaffucitis
curfantesjnufquam
&
exiguos afferentes. Peberentilludmemittifle,
Epifcopi, & Patbchi, Diligenter attende vultum Prou.xy;
pecoris tui, tuofque greges confidera, nori enim
habebis jugiter poteftatem , & corona tribiietut
tibi, multoque magis illud boni paftoris de bond
paftpre documetttum , Proprias oues vocat no^- loan.19.
rninatim, & cum eas emiferit ,'ante eas vadit. In
Goncilio quidem Limenfi magno pondere verborum decretuffi eft , Ne Parochi Indorum ante Conft.4.
fexennium. docrtinam , fiue Paraeciam mutare
permitterentiir , nlfi ineuitabiles caufae accidereiit. Nunc temporis provt libitum efl, quia ampliores proucntus allbi fperat, aut cum Patron.o interceflit iurgij quippiam , aut vrbica frequentiairiagis iuuatjfine vlla cunciatione grex
commifliis
Z98 D E P R 0 C V R A N D A I N.O 0 R V M
commiflus deferitur, ignoto traditur: qui duni
fubinde paftores mtitat > neminem agnofceiis , a
ftemine agnltus ttec tttiffiefatus facile difpei-gitur,
& luporum infidijs occiditur. Ipfi Epifcdpi, quorum interefat fildftiffi Patochof uffi leiiitateifi h>
cottftantiamque
compcfcere >vel lenlre, & mitigare faftidia > muko magis ad ifta conniuent,
.comffiutaiites ipfi quavis de caufa'Praepofitos.
Haec tattta clades eft animai-urri, vt fatis deplorari
nott pOffit. Nihil efgo SaGerdos Chrifti praeclari
p.erficietin falufe Indoruffi fine fattiiliari, &hominum & rerum ndtitia: nunquaffi hanc confe•quettif, ttifi pedem fixerit. Talem igitur fcientiani
in Parocho Indoram plurimi raGimus,; illam vera
«laboratam Theologiae cognirionein nullp iftodo
,cpntemttimus.
CA
Oportere
p yT
innouoorhe
XL
aliquos
effe prd*
flantesTheologos.
potius tametfi in plerifque mediociis
QViii
. quaedam docirina fit fatis,tamen eos,ad quos
recurrunt caeteri, a quibufque velut a fonte haLP
riunt,tam efle oportet abfoluta Theologiae facultate inftrucios in nouo orbe, vt liufquam gentitim amplius. Id ita efle, qui rem ac.curatius animaduertcrit, certls indicijs deprehendet. Primuiii
eiiim, Vbi Fides Chrifti recens fundata eft, tamque immenfis fpatijs longe lateque propagata,ibi
fane
LIBER
IV.
SAIVTE.
x$$
fanc & ad veteres pellendos crrores, & ad noiMia
tiiendam religionem Theologiae docttina mageft , culus partes AugLiftinus xx..
heceflaria
T dt
nopefe
7
eile docult, vt Fidem faluberrimam gignat, riti- Tri.
v
triat, atque defendat. Olim cum audiflent Apc* A&.i.ftoli, qtiia recepiflet Samaria Verbtim Dei > miferiiht ad eos,non qtiofvis, fed Petram & Ioannem
Apbftolofum facile primos. Quarn db caufam ptitarh.tis ?Nifi quod religionis Chrlftianae exdrdia,,
pfaecipua qtiadam fapientia ittdigent,induftria^diribuis pleramqite ftiri;gentia,quemadffiodumin
pibus videffitis aecidere.Deiride in notio hoe Orbe riotia efle negotia ©portet, nouos mores,leges>
cbhtfacius,ratidnes
denique Vitae vnitierfas ldnge
allas: riiilitiae, mercaturaej ttauticae,tptius Indieae
adminiftrationis- diffieultates occurrunt quotidie .«
nouar& niagnae, qtiibus nifi facrae;dddirinae lux
adfit eaque eopiofa, in magnis ignorantiae teriebris,ac certo petieuld falutis fiiae hominesverfefimr necefie.eft. QuodfinLiliafecundumDetimlege ,.ac ratione continearitur & fraenenmr, aiiafitiae, atqtte llbiditti cuncia pefmifla bretti fine vllo
modo mifceri, ac turbari eerram eft,id quod.per'
fermo
ditiinus
AufeEfaiam
minatur,
fpicue
per
£/«/.3.
& fapientcro de archirani, inqtiit, confiliarium,
tectis, & prudetttem eloquij myftici (quid fe^quatiit attende) & irruet populus vif ad virum, turiiLiltiiabiturpuer contra fenem, & ignobilis contra n.obilem, &reliqua,
quae profequitur. Salornott quoque breuiter, fed abunde, Cum defece- - Prou.xS'
fit Prophetia, hoc eft, Deiverbum
, diffipabitur c
populus. Atqtie Vtinam fuperiorLim ealamitatum t
quas Refptib. hiec diu perpefla cft, i»n ea caufa,
I
Vel
"500 DB tP R O C.Y'R A K..B A I N £>0 R V M
vcl praecipua extitiflet, qiiod vbi ftiit potefttiae &f
armorufn plurimtim, ibl doctrinae , & Chriftiani
fiiit. Vix, diei poteft, quamad
cdnfilijperparam
contineridos hoiriines ih pificio' diuinae doctrinae
praefidiarteceflaria fint. Poftreind remotiflima, &
ab Hifpaniae;, Eurdpaeque totius finibusiongiffime diflitaregio eft, quam teneffius: Caufie yt dix.i, pecurruttt variae, vrgerit plerurnque yehemen,,•jter : habeftt ffipmenta ffiagria & animaraffi &
. Corpprarri.
Ojiis ergo Gottieientiae reinediurri
:- Gdttfilitiffiqtie ab Hifpania vfque expe€tari aeqtio
attiffiQ.ferat > qtiod Velferufn >velinutile fortaflis
interdurft etiaffl pette dixerirft ttb^futuramfit,
xiurn ? Difficiie;eftabfettriLi«icaufas
certb dijudieare, & yt Leo MagntiS ;feite. ait,iftte* longiiiEpifi.il.
quas regiones iii ttimias. diiationes tendtint veritatisexaminaiv Tufft etiaffi.quae de relatipiie faiitiiffi notitia cQiiftat, eturi pto iflgenio & ftudia
hpffiinuffi vario varia ea efle & incerta fblent,' periculose. de fuffimis Chriftianae falutis riegotijs
adhibet Genfuraffi fuain. Euettit ctebrb, vt quemabfcnte aegfbadmodum ffiedici etiamperitiffimi
toconfiiltii dum neque mdrboruffl eaufas, tteque
hominis coriftitutionem fatis perfpeeiam habent,'
& fallaiit : ita.etiam noftri
gtatiiter fallantur,
Theologi Hifpanieiifes, vtcumque illi celebres,&
illuftres alioqui fint, tamen de rebus Indicis ripii
medioeriter errerit. Qui verb cominiisifta eonflveluti mattn 'tenenr,.
deraiit, oculis luftfant,ac
etiamfiTttirtus peiiti £111fint, tamen longe certius,
&> fcelicius phllofophentur.- Paulus certe Apoi.Cer.ii. ftolus
rnulta Corinthijs
praefcribif
quanqnam
abfens, plurima tamen ranc fe difpofitnrarft.prbrhittit,'
LIBER
SAIVTE.
IV.
5©r
rnittit,eum fuerit aptid eos.Multnm omnitto eon^
fertoculata experientia, & magnas fapientiae oe-r
nifi qui caeteros fo^
cafiones praeftat.Quamobfem
ueant,atque illuftrent fpleiidofe dodtririeâbfdluti
aliqui, & praeftantes Theologi fint, dubium non
eft, quih magttam religionis tdtius caufa in partfe
faetura fit.
biis Indicisiaciuram
C2 A
fitd'
P
V
T
XII.
probitas
inminifiro
Euangelij
|3r? a ff.ect. <& ab hominihus
'
';.">
requiraiur,:'.
quod
3C Tlte^ vefb fanctitatem in SacerdQtefqudd erat
V ex tribus ptiinum ) etiam noinen ipfitm ad-?
mpnet eximiam efle debere, quodnon folumfar
cras literas vbique fbnare, fed etiam prophanas AdHt*
commendare fcribit B.Ambrbfius,qui Pythagdri- inaum 1-1
cumiliud ad facerdotes proprie accbmodat. Co--' epift.6.
munem, atq; vfitatam populo viam non efle tereV
da,quod ab Hebraeis, quoru &genus duxifle vtilt>
accepifle aflerit. Nihil enim in facerdotibus pler
beium requiii, nihil populare,nihil epmune cuna
ftudio,atq; vfu & moribus incpditae multitudinis.
Sobriam a turbis grauitate, feriam vita, fingulare
pondus dignitas fibi vendieat facerdotalis. Qtiomodo enim poteft obferuaria populo,qui nihil habet fecretu a populo,difpar a multitudine?Hecille.
De qua re ta multa funt in diuinis literis tradita,ta
puilta a faciis Patribus explicata,vt fi recitare pergam>
INDORVM
joi D E P ID CVRANDA
gam, Homilias declamare videar. Illud ferib dicam, quod etiam, atque etiam animaduerti, in ijs
qui notiis gentibus praeficiuntur , vt nonfolum
mores, fed Fidem ipfq,m aedificent,tam excellenti
Luc. g.
ppus efle fanciitate , vt Apoftolica yere debeat
©ptari. Ipfbs Apoftolos Dominus nofter quanta
primum attentiotte mifit, yt fe praecLirretent, ac
1 Orationemprpfundarnperuivelutivelitarent
PatreEemtantam.comgilante produxit,ciim
mutiicans , vocatos praeterea ad fe quibus yerbis,
quam grauibus officij admonet ? Qua difciplina
iriittit.? Quibus praeceptis imbuit } Quanta in,tequanta patientiae
gritatis, qttanta morrincationis,
comifiendatio ? Quid obfecro hoe tali apparatu
fantusMagifter
agebat aliud, q.uam vt inforrnaretEcclefiae dociores, & paftores, ne ctiimanus
'
, ne Euangelicae pfaedieatlpiiis
jcitbimpbnerent
mtinus nifi feleciiffimis & probatiffimis cbmmitLuc.%4. tendum putarent ? Idem mox a mortuis refiirgens
non patitur fuos illos quamvis iam feruentes &
accenfos amore ipfius , quaffivis fcripturarum
fenfu doiiatos ad Euangelizandum
prodire, fed
domife potius continere itibet, & magnameditatione expeciare , donec induantur virqute exalt©. Quin etiam Paulus iam ad tertium ohelum raAft.i).
ptus., & mira operatus >non prius cum Barnaba
deftinatur ad gentcs, qtiam fanciis fratribus jeiunantibus, & miniftrantibus Spiritus Sanctus eos
fibi adopus hocfegtegari
jubet. Diuturnamprofecib vitae immaculatae probationem
Apoftoli*
C,um hocce munus efflagitat. Paulus ipfe grauiflime de eligendis fidelium praepofitls admonetTiTit.x.
tum, Vt conftituas per ciuitates presbytcros, iicut
''
.
&
....
SATVTE.
,
LIBERTV.
305
& ego difpofui tibi, fi quis fine crimine eft.Oportet.enim Epifcopum flne crimine efle, ficut Dei
difpettfatorem non ftiperbum , non iracundum,
non vinolentum, 11011percuflbrem, noii tntpis lu'
fed
cri cupidum,
hofpitaIeffi,benignum, fdbrium,
iuftum, faricium jCQntinentem. Miniftros quo- 1.
i.Tim.i.
que pfaecipit alibi probari. prius, & fic miniftrare,
\hullum cfimen haberites. Quperis, eurtanta exiDicam, equldem
gantur in Euangelij miniftro,
breuiter,quodttequeDeo,
tteque:hbminibus>tteqtte verb fibi ipfi fatisfaeere vllo modo queat, nifi
talis tatttiifqUe fit, Eteaim Dei gratiam etfi eertum eft ftullis proptijs meritis praetieniri, tairiett
aeqtie quoqtie iiidubi uiri eft > iuftprnm fanciitate
& precibus , praepdfitortim proefertim, efficifblere, vt fiibdittis popuius Dei largamin fe beheditiionem ,.'"&"gratiam experiatur. Idque fnultb
riiaxime ih initijs fidei, vbi nulla pofliirit eoftim,
qiii vocantur ,:mcrita irtuitare, & multa pdfiunt
crimina obftare, Scid equidem Dei gratiae pror»
fus ftiifle, vt tdt millia Iud?eorum Petri exhorta- Aif.t:
/.
i 4.
fione r.oenitentiam agerent, & in Chriftum cfe- &
'
AB.\6.
tot
vt
millia
Patili
dercnt,
gentium
praedicatione & 17.
idolorum vanitate reiecia Deufn vittum, & ve- \R.on>.%
rum colerent.. Ef hocneque curreiitis efle neque
volentis, fed Dei miferentis. At eandem Dei mi~
fericordiam "hoc praeparare, vtprecibus meritifquefuorum tanta donaret, qui negat aut dubitat,
ipfi dininae gratiae injurius eft, Vult enim quddammodo pati vim, & hoc fummae.eft beneficenfiae, vt ad benefaciendum fe pulfari follicitafique
velit.Ob id poptilo duro yirum mitiflimnffi, fib{- Exod.$i,
que amiciflimum praeficit, a quo fefeetiam teneri
clamitat,
<3en.-%.
IS&.42..
I.Reff.ii.
:'4&eg.\?;
'£/».37.
A&.».
PJjil.x.
Aft.xj.
D,Eeelef.
ilier.
*-7'p.
Ez.ec.zi.
Efai.64.
l.part.
Paft.c.x.
INDORVM
jo4 DE PROCVRANDA
elairiitat, ne in impios furorem eftundat. Ob
id pro Abimelech , & populo jfigyptiorum
Abraham, pro Rebecca Ifaac, pro amicoram igprolftaHispoptilo:,tum.
ftoraritijsfanciLimIob,
Esechiam & prp.
Dauid,turn
Samuelem,tum
plebe
ipfo Ezechia, Ifaiain, pfQSamaritanorum
Petruffi, & Ioannern, pro Epaphrodito ae-gfoliante
ttim prp
Paulum, itemque pro connatiigantibus,
fitos Detis orare vult,
aHjsaliospafres,amiCofqiie
& preees, faetificiaque pfferre,.vt perfpicue doeeat fefe , vt minof um mifereatUiYin quibus non
liippeturit ea.merita, majorum ftudiqprouocari
yelle. Habet enim hoc diuirtae prQuidentiae ordo
mirabilis. Hittc Dipnyfitis, fi quls per feipfum,inquit, ad Detirii accedat, fanciofqiie defpiciat, hic
diuina riunquam familiaritate pprietur. Atque,
hoc eft,::qupd pef Prophetam exppftulat, Qtiaefiui
virtim, qui feTftedium interppncret, & non inueni.Hoc qtioquealiusprppheta
deplprat,Non eft>
qui cpnfurgat > & teneat fe. Qulnpptius iffiproborjim praeppfitorufn peccaris eo, vfque prouocatufita diuina > vt non folum bfeneficia conferre
eeffet, verum, etiam Vindiciam acceleret. Qtiare
fcLierc quidem fed vere Gregoriusdeterret
indignos praepofitos, curn ait, Qua mente apud Deum
interceffionis locum pro populo arripit qui familiaremfe eitis gratiae cile per vftae metita nefcit ?
Aut ab eo quomodo alijs.veniam poftulat, qui
vtrum fit fibi placatus, ignorat ? Qua; in re eft
ne qui placate iram pofle
etiam formidandum,
hanc ipfe ex proprip reatu mereatur.
creditur,
Cuncii enim liquido nouitnus, quia cum is >quj
difplicet, ad intcrccdendum mittifur,ir-ati animus
ad
SALVTE.
IV.
LIBER
'-'3'QJ
ad deteriora prouocatiir. Quae eum ita fint, verendum profecio, neIndoram
in fide exiguiprondn facta >noftris
gtefliis, in multis etiaminitia
nialis meritis,. coram Deo aequa lance refpondeant. Qup eniiri hi magis a Deo. alleni, & a cceleftiluce feiuncii, eo Sacerdotis , & patris rrterita illuftriora efle oportet, vt quod deeff illis,
Deum Ipfe fufficiat. Dlxi i. Cor.41
apud optimum.patrefn
praetefea hominibus fine yirae integritate prodeffe vlx pofle: ,quia retiera regnum Dei non eft in
fetfnone, fed in viftute'> plufque eommbtiet vita ptira , quarri oratib culta. Contra > mdres eorrupti docirinam fanam faeilc eUefttinf ,;&. ittahem reddunt. Sergius qtiidem Paulus Pfdedilfui AcJor.xj.
vir piudens ttinc credidit admifans fuper ddGTttina DominijCum yerbis Vidit faeia fticcederc. Nds
Yerb.prddigia; quibns Euangelicas vdees conjfirmemus.,nulla produciffitis, ncque verb cft dptis:
Vita Vna reftat ad plenam confirmatiottem , Vt ait
Chryfbftomns,
quae fi defit, caeteta ruant>ne- Hom. JJ.
cefle eft. Tndorumverb
inseniuiri efledixifle me in 1. Cor.
incredibili attentiottede
ifiemini,yt
faciis;maioruffi pendeant, illa obferuent vigilantiflimejin-de hos itidicant, & atit contemnunt,
atit fufpiciiiiit, & pro Deo habent. Cuitis verb vita defpiclmr, necefle eft, vt ..etiam praedicatio cdttteffinatnr. Non ergo aliis proderit fine vitae purirate,
& fplendore Sacerdos, fibi autem nocebit
plurimum, quod cft diligenter intuendum.
V
C A r VT
&G# 01
CAP
Qgpd
IND 0R VM
l?fc.O CVRANDA
V T
XIII.
tj s qui inter harharos
humanh
ad ruirtutem
fint
verfantur,
auxilm
defiituti.
litiriiaitttetgetttes Indoranrverfaiitibus
naad yirtutem adiumeiita; perpatica, irnpeSVnt-.
dirneftta permulta. Quo miiius oportet eos falit-.
bs fiiaerjegligentes efle, fed& integritatis fadi-r
cejj aftas. ergifle , & iiigraentium eontra ventorani
terttpeftati fortiter repugnare ,. renoiiantes de
t.Gbr.?. die inidjeift interioremhominem,
ApoftoHPauli£eiri|>e;r rjtiernores, qui talis.., tafttLifque cum cf/et, Gajjigabat tariien & iti fertiiratem redigebat
CQrpu^ fuutn,ne cum alijs praedicaffet, ipfe repror
btiS efSG.efetut- Qtiaffi. GUram nifi quifqiLe fuidfligeotege.ra,t,cum inlndorum commorantitr oppifunthabituriadiutore.Madispaxpchi>neffiinern
Sogntim virtutipraefidiuffi , focietasbonorum.
cius exempld exciratjferffippe recreatjconfilio w?
ftrttit,oratiQttibusaditiuaf,authpritatdc6tinet,qu^
Qffittia. fblitudini deliint.Sapienter adfnonet Salo^cchf. 4. mpft,Meli.us,eft duos efle fimul qnaffilvnum, Habent eiiim emolumcntum focietatis ftiae. Si vnus
ceciderit, ab altero fulcietur. Vae foli > quia cuin
xeciderit,nott habet fubleuantem fe.Horrori perieuloque immeufo eft tanta in parochijs Indorum
iblitudo. Atque vt mihi quidem videtur,quantum
fieri poflet danda effet opera,ne minus quam duo
degerent,
L I B E R IV'.
SAIVTE.
307
degerent, cum praefertim mtilta oppida rediieiior
iie iam facia frequentia fint, quibus.vrius mini1
me ftifficiat. Etenim Chriftus Dominus difci- Matt.xol
pulos ad praedicandurn- binos mifit, cuitt poflent.
tamen finguli plures populos obire. Sed praeceptor nofter tum eorifolatibni, ram cautioni fuottim
rum ipfa.fbcie.ta.te confulendurn putauit,
J
ctiam aedificationi fecuritatique extei-norum.Qtia . A&o.S.
•
Aif.
13."
formam tenuereppfteaApoftoi;,cumPetrLim:&
"
AB.
I.J.
&
cum Barnabam
Ioannem mitterent,
Paulum,
cuffi Iudam & Sylarft,&rurfus-Bar-nabam&
MareuffijPaulLiffi; & Sylam , atque ita pene perpetuo.
ffiifa
Apud: noftros vero Euangelij.miriiftrps
folitudo.Ex quapriffiumdefidiapaulatiin;
pritur:
deinde licentia,cum fine tefte pe,ccetLir,repreheftr
fio nulla timeatur,poft:remoiam
lapfi fera,& diflfecilis refipifcentia
ctimTnedico careat, Hincitt
malb conftietudo, bprii pratterca ornnisr.obliuiQ,
;Zacba.xi.
denique vitae-melioris defperatio.O quptitamifere corruere,vt meritbylulare debeat abies: cum
viderit altiffimas ae ftohilifliinas GedrQs Libani
cecidifle.Non loquoi" ahtiqua>non repctp HerpT
1
nes,Tertullianos,Qtigenes,Nicolaos,Saipmptte-s,
caeteraque documenta ve.terum.Reeentia & quor
tidiana intueor. Et quid; obfecro prodeft liominf, ' Mat. xi.
fi rnundum vniuerfum lticretur,animae verb.: fuae
detriinentuin patiatur?Imo verb-quifibi nequain 1 Eccli.14.
eftjcui bonus erit vnquamjOinnia.ergoadiumen.ta & praefidia humana , quae ex aliorain vita,
moribusjdodrlna,
authoritateproficifcuntur,defunt propemodtim
Quonam
parocho Indorum.
igitur modo nifi multum in virtute profecerit, »
vifuaeque ipfe difciplinae CLiftos integcn.imus.aG
'
V x
giiann
0O§ D E P R O C V R A N » A I N D O R V M
gilahriffimtis fit, fufcepto.miiiierifine
ingerttifuQ
'"'"'"
âfnnb fatisfacere queat ?
^
^'.-!;;;;.;:C:A:?:;V:T:::XI;V..
.;,;£>*{# likidim
.'',
'
&-auarhice
incentiu*
Qccurrantf
/V Tqui folJtudo etfi omnibus iftis auxiliis ea^
Xi te.t ,'tameft olim expetebatur a multis, pro*-jsterea qubd etiarn oceafionibus laqtieifque Va^catet,' vbi libldiriis, & ctipiditaris iriateria omnis.
abeflet. At barbardram
commoratio ita eft ornni
htimairiiate .deftituta ad bonum ,vtt-avnen ma^liirii hihii illa magis pertrahat & irritet. Ifflpiidicitiae bmftis vorago ingens , vbi hoffiinum timor;
hullus , fcemiharum mira- lafeiuia & procacitas>
piiddf pehitus oinnis ignotus :•oecafio fiequen^
tiffifna,non tam quasfita ad libidihem, qtiamlibi-dihefh ipfa qtiaeretts, Timof quidem Dei pbtciv
riffiffiuseft a,dtefiftendum peccato'.: At vbi pudor.
tumverb.
repariter ae metu humairo deftituitur,
Vtgetur ipfa facilitate peccandi, facillime,; quae
ridftra eft miferia , abiicitnr. Vbi enim &tentat
proeliuitas, & fuadet impuftitas ,. quid non obtirieafc iliecebra ? Quis verb caftus & pudicus >•nifi
fugiendd matetia libidinis l Nam ea Ferhel admo*
& praecepto monet,
ta, quid fequatur,Salomon,
eitis.non conir
(Quis ambulabit inigne,&platttae
burentur ?) & exernplo, docet, qui & diiecius 3.
&. fenes
Pô iiifigniter^& fapien.tia tantaditatus,
iain
IV.
SAIVTE;
LIBER
. $G>§
larri fueetibuif vicius,omnemque illam celebritaioahneh
tetri iiram eius iriaculse labe fcedauit. Seripfit qui- Clyma.1
dairi beatus Pater; puddrem diuinitus datum efle itMi.
niulieri,tte>fi deeflet, «on fieret falua omnisearpi
Apud barbaras fcefftittas pudof tam deeft >vt ftihil hac parte a peeude diftettt: imd Verb eurfi pecudes pudore ndtt fuperent * libidine ftiperant;
Quis igifuf eX tafttd inceridio fofpes exibit,nifi
queni gratia diuina prbtexeritj,& quotidlana carriis mortificatio Vallauerit ?Eft alia quoqtie tentatio grandis,cui fine ffiagha attiml conftanria f efifti lidtipoteft, doffiiriatuiri exerceridiitt ittdds,
quoruin ftafuralis atque vfitata fubieetio,& nulla
. ad f efiftetidum audacia,aninips facile tpllitieeids?
ri,vt quicqLiid cdllibeat, fine cuttciatipne ad.fehi
eonferenduffl puteu Sunt: ehim qvji do:mittantti£.
iidei fuorum,qui curri aufteritate imperarit, &.fas,
bfrine ac nefas pfd fti©;arbitratu ftatiiunt,yer^ ab.
Apoftolo defcripti opefarij,qui deuotarit•',' qui ae^ ii Cefi.:
11: . ,:<,
, quiinfaciem'caedunf>
cipittnt> quiextolliintur
qui Deo non feruiuttt,fed fuo ventri. . Qui ita te-, Rom. igi
iiere primatuffi affiaftt, vt nori fecipiant qupfvis,
alios,quamvis vltae probatae,& docrtinae; fanae,. &
iti opere Dei exercitatos. Inde faftus quidarriift-^
foletis : Qtipd fi quis frater verbum exhortatidnis
habeat ad plebem > ingrate prdtfiis acciperejinite
diam concitare , ttihil iuris aliis facere, Neque
ignoro efle complures> ,-qui Goadiutores in Dei
dpere ttott folum aGcipianr,fed vehementer etiani
efBagitet.Ittde quoque cupiditatis habenae laxiflirnae cum campusiate patens occurrat, vbi quicquid quaeftus exerceri velit,nemo fit contfadiciurusjopera prompta Indoram ad quidvis.Si fcelerav
V 3
mafo
3'io D E" P R O C V -R A N D A I N D O R V M
maioram-diflimiilare
;pcrgat,argenti quidvis corfadetj-fiTriiilciare ;pecunia,fiiei'uiria iinperare,obDetiique abfoluti cuiufiequiaofnttiUffiparaca.
dirttl iffipetij & atiaritiae. tafn eft cffufa ffiateria, vt
animo fit, yirtute iam.
nifi quisitemperatiffimp
Ceafirmata, in •tranfuerfiuribretiiagipQflit.
$ontra$iw^^
verb ageretur .curri rebus: Inddrum,:.
PRaeeiaf^
fi 'Saeerdotum eafaltem mddeftia eflet,, vt viac
tidiuriio:GGafiottibus humafte oppttgnarenttir,
non^quafrerertt etiani ipfi de induftria vitae fofutibrisi lic-entiam aceerfentes vltrb fiia damna, po& tdt & tam
Sdp-.ii.;;s' hetttes fpQttfidnem cufnmorte,
Sdp,14; magnamalapacem
exiftimantes. Neque eiiim laqueosdiaboli
effugiunt, fcemin^s :confbrtio fiio
Eccl. 4%. 8c vitae vfibus adhibentes. Qupd fi a veftimento
tiriea, & a tnuliere iftiquitasviriprocedit,quae
poreft efle caftitatis tarita cuftodia,quae hoftcm perpetuo iftfidiantem, domo,lare, & indiuidua eonfuetudine accipiat ? Aiunt fibineccibos
coquere
ftec caetera feruitia parare debere,ad hos vfus fcefflinas neceflarib adhibendas efle. Quafiverb, &
m>a poffint, Indi praefertira ad
viriiftapraeftare
omnia obfequia promptlffimi. Aut fifceminarum
emnino munditias cupiuttt,non poffint anus,qu32
neque ignem neque ftimum, vt dicitur, pariantv
reperoreiNefciQ analia in re maiore curalaboratum
IV.
LIBER
31t:
ttirn fit ab antiquis Patribus, vix plures atit feue- Dift.iu
c.Interdi"
fie
id
curri
vbi
,
riores canoneslegas
agitur,
quam
xit.Conc,
cleriei.
In
habitent
Cpricilio
foeffiinls
ffiagno Aquiftran- c.
Nicenoqtiam grauitef de ftibintrddueiismulieribus clerico vitandis cauttim fit, rietrio fidn ttb- 19. lH*
ciut Pauit. Omttes pfouiiiciales Syttodi pleriae futtt. Pa^
in ep.
pa
fruiri decreta vehefnenter clarnant, Vritifqueffie- ad
Epiad
inuidiaffiribe fcopes
foriyttitis fatis efle poteft yfque
ldco decertans : Hoipitiolum tuuiri , ihquit, fcti- Gallia &
bens ad Nepbtiaiium clericurri,aut raro, aut nuttr Hifpan.,
Concili ,-,;
mtilierLtfn
terant,
rioft
quia
pedes
pofeft Tiiren.
qtiairi
Gturi Deb habitare > qui fderainartifn acceiffibiljs t'7.tnil
cbptilatur. Feemina eoftfeientiaffi fectiiri paritelr lib. de'
habitatttis exurit, ntinquahf deTritijieruilfi forfflis cffi.tit.it»
cohdt/itanoffientiitiffi
>fp2ffiinae
&pa>
riefe.ia.jit>
dilpLites
tionv clf<{
tera. Ntiila profe&o eXcufatib hiric adfnittipbrhomiii)
feft, vbi fi miritis cdttfcieritiae , fafriaefaltefrifu^
& '*&»'
cdrifulere debet parQchus, Negotiatioflerri vero lierum,
Sarerddtes exereere-, atque vftiras iftfiiper quatie*- Hierohi
. dd Nepe»
re,oinriiufn GohcilIbriirii,atqUe i?oritifieufri,Leb-' fiatt. ad
his pfaefertim vocibus ittterlicium
eft,& Pault Rufiicai
Ipfius,vel pQtius Domifti, quod feii-eni pftihitirri PmltW)
fnalof um radieem efle eupiditatem, & faeculaf ia, & *d
Oceanum
militiam
Dei
HtG
hegotia
plufjxritiin ifnpedire,
Gratian.
cgo quid comffiemorefft exquifitas ffiammbnaj fub -vuo
artes, eittptiorieSj diftraciionefque reriifn ^pacia tcxtu cfc
& conuenta fecretb inita,argentum ad negotian^ iungit d,
3*. c.Hodum inftitorlbus datum, yf cum feenoreredeat^
fpitiolum.
quod plefuffique ffieritb liullum redit, & fprte 14. q.4.
quoqLie exclufi, & aciione quife fe eoramfidei
Quoniaof
multi.
Hedunt,qui impofturam facere clericQ itiûlgeft'
V 4
tiarh LtQep.i.
C.5.&4,
ConcUliber. cap.ip.&io, diftM.fermam
,&1ib.j,decma.tit.
'vllime,
SALVTE.
3'I1 D E PR 0 C V R A ND A INDOIVM
tiam putant ? Iam vetb aurioufri argentd perrriutationes ipfiuique argenti probati,& puri cum ifnpnro, induftriam tempora obferuantem , & fidelium oblatioiies veridentem ,.cum Patronls.mutua fub eerta lege, & mille alias auaririae ff audes
l-ecenfefe lpugiffimum eft. Itaque illae potiflimtiiriParaeciaeIndorum
appetuntui-, & inagno
fkpe ambitu,& pretio obtinenttir, quae licet prpuentus; habeant fortafle minores, negotiandi ta-men CQffimoditates vberiores praebent. A SacerHierJ.
dpte -vfque ad Prophetam; omnes auaritiae-ftudent,ait fefffio diuintis.Ett Indicl Sacerdotij Charibdis,;& Syrtes , ad hos fcopulos miferanda, &
In S.Syn. quoridiana naufragia. Qt-iid verbde aleatoribus?
gener, ,, Et hps
gfauiffime" damnant Canones , fed fraftra,
t. y-o.
ad iiOs. Poiiitur menfa fortufta:,
video,
quaiitum
dift.$S'c'
Epifeo- dies nb£tefque alea iacitur, eollufbres,vt ad cada-.
pw.
uer.vultures, vndique accurrunt,, fimoraiitur,
"•*/•/.;€ j.
eft in Sacerdotis do-.
ctiarft:accerfuntur.Populare
rno liidettdLiffi. Integri ailiii ftipendia vno faepe
fblitudinis & otij
iaciu raduntur.Faftidiapleriqiie
pbtettdunt, qui aegroti confeffionem , aut rudis
cate£humeni inftruciionem,fi quartam horae partein excedat, moleftarri,& prolixam accufant. Inibmnes nocie,multo Iam die facra peragunt,idqtte
curfiin, vt mirum fit eos picias chartulas prd facris
pagiriis non referre.Non inuehor equidem,nequc
maledicendi animo ifta depromo. Sed cogor viceffi n.oftram dolere,qui fabula,& ludibritun facti
fumus viclnis noftris.AHj verb venationes,aut aucupia exerccre honeftiffimum dncunt, pltis faepe
in venaticis canibus infiimentes,quampauperibus
erogantes praefepia ad obequitandum plena,acci"'•">
.
pittes
S A IV T E, L I B E R I V.
,313
mtres ftiagiio ftudio alercgreges Indorum poft fe
trahere , rttontiiim itiga frequentius terere quam
Ecclefiae limifta.Aduerfus.has ineptias multa quo- '•In Synode
Pranci'
que faiicita in Conciliis Patrum, Gallieanis prae^ c*.., &
fertifn.Sed collapfa eft iampridem difciplina Ec- jSuejjio& praefules, ;nenfi,
clefiaftiea ottinis,ideffi,&fac.erdotes,
& monaehi actitaffius. Reprehendi iaffi illa 11011& Turol
'cap.%.&
pofiuiit,qU3ecbffiuftiafuntQfnnibiis.Itaqueisctii
Vorofu,lienf, e.€.
paftdralislttdorutticuraeomffiittitur,nonfolhm
contra Diaboli machinas,& naturae iricetttiuapu- De clerico venaiam
etiam
cottfirmatai
hominuffi.
,debet,fed
gnare
cQiifiietudini,& tempbre,& furba praepoteti fe fe fortycap.
Epifcoad
.obijeere,&
excipienda inuiddrum,ae ftialeuo^ pum,e»
loruiri tela fbrte pecius opppnere , qui fi quid a Conc.
Aureprofanofuo inftitLitoabhprretem
videiiftt,.prodiclamat.tiaec ergp,quae iianenfi*
tQreffi,hypocritam,hQftern
• ;- />
breuitef .•attigi,&: in aliis ciirare,cum eoram fprte ,'-.
eonfeflipftes audietit,& in fe cauere bpnus-Giitifti
minifter debet,quod vt pro dignitate priftet,qnatapptis fit gratia Dei,quanta vifae obferwantia,ipfe
perpendat. Adijciadeniq; adcalcemfanciiIfidori
fentertriamde facerdotij fancfitate , vt .hunc totumlocum
amplius de Parochi vitae integritafe
conciudam. Sed quid plura fubiiciamus , inquit?
Si enim is, qui in presbytetip, vcl epifcopatu
pofittis mortale aliquod peccatum admifcrit, rerrahitunquanto magis ante ordinationem, fipeccator intientus eft, caiiendum eft, rieordinetur.
Quapropter quiaiex peccatotes a facerdotio re- Etymo.
mouet, coiifideret feynufqtiifqtie,&fciens,
quia Hb.j.c.6'.
potentes potenter tormenta patientur, retrahat
feabhoc no tam honore,quam onere.Quid enim
.eradiendis, atque inftruendjs devirtute populis
praeerit,
I ND O RVM
JI4 DE P R O C V RANDA
praeeiit, riecelle eft, vriii ointtibus fahcius fit, &
in nulld reprehenfibilis habeatiir.
^T>e
;CAjyT.xv|;;;'
Oratiomspr^fidioBuangeti^nti
neceffarm^
-oppiteatette ffliriiftrum&lutis InddQValcm
raffi, dic4uffl:eft'haelerius; diGferidtiffideiriceps, qtiibtts pfa^diishanc,qUa;m^xpetit,Indof uffi •ifalatefl)^cbrifeqttetUt.Mihi ad ântafttterri
efficiendam quittqtie dfriftiftO tteceflatiavidciifo-lerit; vt vir Euaftgfelicus oratione Derifri'fibi con^fnbueat > beneficentia
ciliet,"EXerriplo^hdffiittes
allielat, Gateclttfffioinftruatjfacrafnetttis
-fariclfc
ficet,,quae fane figillatlfri Parbchos ,£aftoriefque
indofuffi, quoties res inciditmihihbrufnpdn^Ccientias tracianti, Togarefeltdjqtianturri
memfpi, & comriiettdare dillgeritef. ©e quibus etiaitt
Vberius rriodo diflefendum puto. Igitur vnitierfas faeerdotalis curae, negotiiqtte gereiidi caput
oratioriem «fle riori dubito, modo ea feroens,
a-ffidtiaque fit. Etfi eniffi omtti negotio ipitituali
inchoando , & prdfequeftdo
dratibnis praefidia
T>ediuin. prima
vel po^
praecipuaq-, funtjauthoreDIdriyfio,
Notn.c.$* tius Chrifto,qui
orafe mottet ", fteque vn-»
femper
Zuc.it.
quam deficere, tamen Vbi dc cottuerfidne animarum agitur multo maxim<e, qubd gratiae res tota
iit,qaoe ifflpetrariprecibus
poteft, mef itis praeuejriri tton potcft, Qupd fi non de quavis contiet-fione
SALVTE.
LIBER
IV.
pf
fione res eft,fed de;prima,de maxlma, de difficilad Fidem> quando
linia,quando vocaturinfidells
non affeeiLim folum , fed ipfum quoque fettfum
iubetur extiere,&Iefe penitus abnegare, vtin obfequium Chrifti' captiuo ihtelleciu eat, tam eft
qui caeprofecio ofationfefingulareprsfidium,vt
tera omnia ;adhibcat,hanc fi omittat,nihil aciLirus
Dominofiftt ifthafta& elypeo venieris.jnonin
dLiciam habe'.ris. Neque eiiim in gladio fiio-pofle- JP
dfei-untterfam> & brachium eorum ndn faltiatiit
eos,vfed dcxtera tua Dpmine, & illuminatid yul~
tus tui,qtiia cofnplaeuifti in eis. Plus ldftge, fine
vlla dubitatibne,
Paulus orationibus; egit, quarn
epncionibus,plus lachrymis , & gemltibus,quafn
exhoftatiombtis.
Itidemque Petrus, & loaftnesv
s
dt
caetctique riiilitij; .Chriftiaftse duces.Oratidni Ste-^ Serm.
*
bono
P*£.
vult
pHanilatilufnidonatum;
Martyr Cyprianus, tith*
fjcut Monieae; matris ,laerymis regenef ationem '
fiiam magis acceptam fert Auguftinus',
quani
Ambrofij CQftciohibus. QujtmQbrem ante om- iLib.Ccnf.
sieiri diuini verbi traciationem
orandum arden- ''Ub.4.d*
Dottrin*
ter mbnet idem beatus iPater, Deoque dicendtim
(Chr.ciS'.
ex animojln manu tua Domine fumus & nos > & ' &
< 5°?
fermones ftoftri.Idcirco pro infidelibus tam dili- ' '&
S*t.7'.
geiiter fancia materorat Ecckfia,vt
iideroCypL-ianus,Auguftinufque notaruiit, quod eos tenebrisfuis profundiffime iffimerfQs lucera diuinam I
afpicere minime liGeat>nifi fbl iflftitiae fedentibus
iti regione vmbrae mbrtis elementer illuxerit. Ego
P. Francifcum Xauier,tot millia hominum Chrifto peperifle faeuftdia non.putQ,qui etiam in matefiio fuo ferriione nQn admodum elQquens
petv
bibetur a noifrisjne.dpj
jjj ajjefla, JiiiBgua barbaricaa
Rom. ii
itCor.i.
Zpbef.i.
Colojf.i,
i.Thefi.
i .Tim. i.
Phil,x.
\\6 DEpROOVRAfrDAlNDdRV-M
ticaverba vix frangens potius quam proferensj
fed feruentiffimis.. certe precibus, arderitibus la~
Ghf'ymissgemitibus>fiifpiriifque ex iffio dticiis, in
qiiibus totuserat nociesintegraspefuigil,
quibus
mtilto fortius.,. &coiitinentius
Deum pulfabat,
quam homines vlla dicendivi. Atquein hoG ipfo
Regnoiiduimus,qui
fiinplici qiiidem fcfmoiie &
imperitp ,;fed fpiritu Dei feraehs plus itt conuer*
fipiieiiidpruffieffeeerit
,qtiam ffitiltipraeelariloGtitores. Imffieilfuin eflet antiquae aefatis exeffipla
nartarevVhus Paultis Apoftpius prd pmnibus efle
pdteft, cuius. in orando ineredibile ftudium prd
hominum fidedignuffl putavcrbiviciotia.ttullus
ret,niil Spiritufanctptefte
euin mentiri non pofle"
GogiiplG.eret. Euolue ex ordiue illiiis omttes, cpiftpias : ihucriiesjad Romanos Deuriiiibi tefte ad^
tiqcari|ein,quod firie intermiffione fetnpef iri pf atipnibus fiiis meittoriaffi eoruffifaceret:
pro Coririthiis/emper gL-atias agentem DeQipro Ephefiis
ggft.ua flectentem,vt Chriftus habitaret per fidem
in cdfdibus hortiiBfi
pro Philippenfibus dmnibus
fempef :iri cuhGiisPEationibuscuffi
gaudio depre^Gantem: Coloflenfibus rion ceflaritem poftulare,
& oraresyt agriitidne Dei impieaniuf :ThefIalonicenfium memoriafn facietem in orationibus fine
intermiflidne:
Timdthei difcipuli meffiorem, &
hunc defiderante riocie & die : Phiiaemonis quoque, & domefticje eius Ecclefiae in orationibus
deTito quafiquam tacet,
lemper memorem,quod
tamen debemus accipere, qui maiordigrtiorque
apud Paulum erat. Nam Hebraeorum, quibus de
hac re nihil videtur figniiicare epiftolae exordio
p.aululum coittrnutato,& propter argumenti ma-gnitudiftem,
IV.
SAiv TB.LIBER
: 517
& fublimitateni ftylo pene oratorlo
gnitudinem,
x0.
B
PLom.
fcribens,
inagis quam epiftolarivfus,adRoirianOs
a'nmeffioria excidiflet .fibr,fatis indieat,eurh triftif efcrt,
tiam fibimagnam dolorerriqtie.contittuuni
adeo vt feparari a Chrifto quodamrnodo proillis
E
Rom.
10;
dicit
obftinatis
&
quamuis
euperet-,pro qtiibus
dutis obfeeratiottem tamen k fe fieri faliitls catifa,
GalataSjVt ne hos quidefn praetermiftariitis, quariquam acriore qf atiotte vtendum raftis pfo tteccffuauitatefn illafri 'dratipnum ,
faria dbitirgarione,
premendam cxiftiittarit, fameri quanttifh oratidriibtis adiuuaret, qttibus lachryrnis profequefettir,
nori fdlum iridc difcifflus, quod folittidiherii fiiani
*
etiarii t.Cor.11.
alibi dffiftitiffi EeGlefiaruiriperhibct,vcrairi
quod friaterrio qtiddaffi affe£tu fiebilitef edhtie- Gal.
4.
iiit hos, Filidli mei,quos iterum parttifio, donec e
forffietur Ghriftus itt vbbis, Oiriftitto ftupofe digiiiim fidemque Qffinem propemodum fuperans,
totEeGlefiarum,tot doffiorum,tpt hoffiiftuni mempriam perpetefn ift vno Paulo li3e-rere,quos fenv*
, quos•in euricris-brai
per,quosfitteintermiffioiie
tionibus etiam iurifiurandi feligione interppfita
fibi fcribit effe praefentes. Ego Pauli charitatem a
Chrifto dcriuatam,qui dmries,eum oraret, nominatira recordarettir clecios, eo rriodd 'incelligo,
quo immenfiim pelagus in fiuum aliqtie magnum
hifluit,atqHe hac oraiidi dillgetia,qubd tanta per- Ali.17.
egerit, defino pcne mirari, qui meminetim orationi nihii efle difficile. Itaqtie'vt dueentarum feptuaginta fex ariimariim vita mortalis domta eft
Paulo precanti, ita innumerabilitim vita •anirni.i
aeterna, Quid Petrus > cuius tantus ardor cxtltir, i.fetr.x.
Yt etiam poft pbirum fuum frcquentqr fuos aptidl
*
.
fe
INBGRVM
£1§ DB PROCVRAN&A
fe habiturum polliceatur?Ac certe verum efle ffii-«
hi perfuadeo,quodD.
Chryibftoinus fcripflr paftores Ecclefiae folere prlus atque fttidipflus fiiotii
inoratione
meminiffe,quafnfui.De
Pblycarpo
ioattis difcipulo Eufebius narratiCum a, licioribus
TLccllbift.
cerneret,
Ub.Q.
quaerer-etur,marryriuffique.futimadefle
eap.it.
cofnineimpetratp orandi fpatio duas horasiii
morandis Ghriftifidelibus noffiinatim fibi comr
ffliffisexegifle, fuifort-alle mentionevix, habita.
Xanta;erat uifuqseharitas.•p.ru%>£.umillpruni;Par.
trum, tantus afdprprandi. Et eft prprfus, Verum,
Xpift.97. quodadr Auguftittum beatris Inftpeefttiusictipfit,
plus nos grpficete altefnis, & cpmfttunibus dra^
tionibus,quamiingularibus,&
ptiuatis;. Poftferno
qui iri-yocatipne gentiufri laborat > meminerit fe
Apoftdiorum fungipfficio, qui alia alijs omnia
deffiandantesjduo tantum fihi furi3pferant,vt orar
AR.6.
dua*
tioni & minifterio vcrbi inftanteseflent.His
bus funcijiQnibus oratione ad Detim & oratiofte
ad hQmines Apoftoliea dura defiriita eff, quas fi
qtiis fe-iurjgat, ac diftrahat,tam fieti;nequit,vt op*
tatam fratrum faltitem acquirat, quaffi fiioftgum
pelagus ettauigare;Gontendens >yel nulla vela fufêndat.vel pleiiis velis ttauim ftatidtte noiv folr
uat. Qui velitigitur in Indicanavinea fracltuofe
operari,or.andi ftudium nunquam fibi intefmitipfum verb iitge faerifir
tendumjperfuadeatjfe
cium offerens,lachrunis,rietibus,ieiunijs,
vigllijfcorpufculi macefatione
quecrebtis ,atqueomni
Deum fibipropitiiim reddat,vt Euangelium creMW.f. fcat,atque fructificet in vniuerfd mundo. Opinor
fane in illo genere daemoniorum multa verfari inr
terlndos,quae non nifileiunijs,& orationibus eijciantLU'.
IV.
LIBER
SA.IVTE."
}icj:
ciaiittir.Inter omnia verb venerabilis ilia agni imlnaculati viciima principem locuffi tenet, qtiarii
toto,rtiefttis affeciu, plePatriquptidieimmolet
naque. fiduGiasfidentiffime ppftuias>yt eps,ad quos"
legatipne furigitur, filij.fui eOhaeredes & eon.corefle dignetur > pfo:. qtiibtiS itlfe laftguis
porales,
JEphef. %'.
cfttifuseft,. Fieti. 11011poteft >yttaliobiatibttetaffl
bene munitae preGes abeo, qttidiueseftin.; ffiifericordia &propter nimiam,charitatemfuam,curri
& ipfi eflemus rnortui, conuitiificajiit nos Chriftp,tepulfairi;:ferant. .
C
AE
VT
Vevitct
XVII.
exemplo.
frequenti; eum, Ded confuetudifte , vltaa
EK quoqtieditiinaeguftus
quidam effieirar, &
x.Cor.
f,
quamvis fobtij alijs efle pergant:, qui. alioqui
ttiente excedunt Deo, & iilius eelkrijs.fepein-.
ebrietatis illius,
terfunt,ftQn,pofEift.ttameiinon
Deum- Cant.j.
atque dulcediiiis abundaiitiam-.eructare,
Pfal.\41.
obueredolere.
Et
que.
quicquid Moyfes caput
Exod.n.
let, iie fulgoris magnitudine plebis. oculos. per^
ftringat, tamen ex confortio, Dei ita etim immtiT
tatum redire necefle eft, vt ne ipfe quidem feagnofcat, Ignoretque faciem fibi alteram, poft*
quarn diuino collpquio potitus, eft. Itaque- oratlonis praejidio non folum alijs Dei gratia. imr
petrarar >pro quibus orat, fed ipfe quoque no^
uo igne fucccndituf >'vt vitam ccelcfte.m, Deo-•
quc
R Alftt A INDOR VM
320 DE P ROdv
que digttam inftituat. Vitae verb confpictiam puritatem inFidei praeceptore apud Indos fumriiopere neeeflariaffi efle Vt docendo prbficiat, &
alias faepe iaffi diximus-j & eft faepitis adhue repetendiiffi, eum ttulla alia maior, & ceftior fpes
fit falutis Inddru incofrupto boni paftdris exempld y Cofttra nulla' validior peftis ftulti paftoris
peflimo eXempiQ ',' quem pulelire fefmo proZach.ii' phetieus idoltirii potius paftoris appellat. Agat
ergo fedulb minifter Chrifti, vf Chriftum, vita ipfa teftetur ,^t cognofcant offifies illius difcipulum , cuius docirina gloriatur. .Difcat a
Chrifto ffianfuetiidiiiem , difeat humilitatem ,
difcat perfeeiam illam > & maximam charitatem , vtvitameriaffipfoouibus
prompte expen->
dat. Meminetit operibus bonis ita lticere coram hofninibus , vtvidentes glorificent Patrem
'qtiiin; ceelis eft. Hoe efle dmftiuffi ad peffuadendurii potehtiffimummiraculum
certb fciat, qtiod
eum ex tot tantifque illius' priittaeuae Ecclefiae relict-uffi fit, indefeflb ftudio cQnferaare debemtis.
Petrus qnidem a Domino paftbr Eeclefiae vniuerfae cottftitutus;.:paftores admonet, obfecratque,
Vt fefofrnam gregi exanimoexhibeant,
qtiodm
maiorum exernplaintueri fubditi fbleant, atque
ittdeinforffiareiiaturalitermores.
Quare fidenter
i.Cer. xx. patiltis
prouocabat fuos ad fe iiituendLtm,ImitaPhil-i.
tores rriei eftote,fieut & ego Chrifti,& alibi, Obferuate eos,qui ita'ambulant,ficut
habetis forma
noftram.At quibus in rebusformafe praebere vil.Pet.t
maxlme dcbent>Petrus fane fataeminifttiChrifti
ftura , & imporranam dominandi- arrogantiaift,
tum cupiditatis Qiriftis fufpicionem y^heffientei
cxagitat»
SALVTE.
LIBER
IV.
32S
exagitat, Neque dominantes, inquit, in ckro,neque turpis lucri gratia. Pauliis yerb' talem fe ipfe
x.Thejf.%1
commemorat aptid Theflalonicetifes, Neque ali- *•
qiiando fuimLisin fermone adulationis ficurfcitis,neque in occafione auaritiae,Deus teftis eft,neqtie quaerentes ab hominibus glofiam, neq; a vobis,neque ab aliis, euni poflemus vobis oneri efle
vt Chrifti^poftoli,fedfacti
fumus paraLtii in medib veftrum, tanqttam fi luitrix foueat filids fiios,,
ita defideraiites vos cupide volebamns Vobis tradere nott fblum Euangeliuffi, fed etiam animas
noftras , quoiiiam chariffiffii iiobis fa&i eftis^
Quidnon iftoanimo Paulus efficeret ?GtiltisveT
ferreum pecius hac tanta dulcedine non mplli-s...
ret ? Qiiefn faeculi etiamfapientem,
etiairi rertim
mortalium amatdrem iidn Viuceret, fleciefetque
tanta ifla integritate,tam iriirabili rertim, omriiurii
cotttemptu ? Verum praeter htinc, & fui &;rerufn;.
omiiium CQttteriiptitffi,&. inflammatam in rfatfes
Ticharitatem, caftitatis exemplumpeculiariter
3
mothep praefcribit,Exemplum,
inqult, efto fide- i.Timz.
lhimiri verbo,in conuerfatione, in charitate,infide,in caftitate. Titum quoque eodem modo ads monet, In omnibus te ipfurii praebe exemplum Tiht.
bonorum pperum, in doctritia, in integritate, in
grauitate. Non folum caftitatem pmnibus notam
efle iub.et, fed integtitatem quoque, & grauitatem,vt liihil leuitatis in eo notari qtieat,non oculus liberior > non VLiltusfraciior, non verbumpetulantius , nihil lafciuum , nihil iffipudici cordis
ftuditim redolens extet,fcd afpeeius ipfe, inceflus, >
colloquia omnia plena iucundae cuiufdam grauitatis. UludfenisHieronymi
obferuet, Quicquid f
X
. de
$%$ DE PROC VRA ND A INDO.RV M
de te probabiliter fingi poteft , ne fingatur, ante
&$ iflepe,-deuita.
Denique in liis duobus, contittentia inquaffi j §c.pecuniae cpfttemptu etiam ppinionem
hominum captet,.Multa
quideiri alia.ApaftoIis
1&I,*i
Grimifta obiecta ab adueffarijs fidei Ghfyfoftorniis
Witn.ho. dicit, effiterum cupiditatis, aut impudicitiae etiam
.19*::
ab iniffiicis,& meudacibtts nunquam fuifle in.cu»
fatps5quod iiihis omnes, velleiit nolleiit,teftifno*
ttititti yeritati dare CQgerentur.Id quod in Chrifta
Jlege uoftro aduetf ere eftvcnm tainen inuididfik;
firne,& iniquiffiffie Qppugnaretiir,ac profcin.deretur ab impijs, Mihi ad hos Indos proficlfcenti Ikt
pienterquidain rtofter fuggeffit frater iii Otientali
foluin yeritaJndiadiutiflime
ipfeVetiatus,noft
tefflift hae parte ->fed etiarn qpinioneni ftudipse
eJile quaerendam, Vt te (fie enimme 'ille alidqtie-*
iiiterdum minime;ppeftibatti^hypQcritaftiagere
t9at.>,.Vteftim ykginalisfaffia, fie facerdotaiedee.u's;liniftra fufpicipfte facile yiolatur.Ita ergp fcfe
CQ.nipa):ctniinIfterEuarigelij;i yt ornni momentp
Angelis,& hominibus
IpeâûiurafeeffeDeo,&
;
cogitet,
"-- ';-- " ' ' •
«""'.„••-..-•.•.-• •-" , - -;,.--; :':
;:;;;
C
AP
V'T
—^*
xviil.
Pe Beneficmtia.
loco numerabamus»
iGiuamyis autem Ipfa verbi Dei imparritio be^.
B^neficentiam'
fteficentiae fitpraeclatiflimae ,neque tamftLilti fiRJUS, yt patterri quo yentev efLuie.ntis. impletur in
ekerxiQ
tertio
LIBER
S-AtVtS.
IV.
;..'
y%
tleerftofynae genere praeferamus Dei vefbo , quo
JDeCat.
vt
difcentis
inftraitur,
jtiens
Auguftinus admptto-? rud.c.14:
nuintameii eam modp beneficentiamproptie
hiino, quafratram faluti fottunifque confuliirius,
Ha'ft'c in omni Re&iore aduerfus fubditos rnaghox.lib.
neceflariam','el.egarifeE
Gregorius..oftendit.'
pere
'Pnfi.C.T.
ffientetti
noii
ferrftp
dpciriiiae
pe-r.
Egetitis, inquit,
rietrat, fi hunc apud eius aniftium manus miferi^
Tuncautem.verbifecofdiae npn commendat.
riieti facile.gefminat,
quandohocinaudientisp&-:
ciore pief as pfaedicantis rigat. IStam;qtiafi iure yt
diximus , a pel-cipienda praedicatiqiie gregis anir.
mus ffangirar, ficura exteridris ftibfidij.a paftdre
negligatur. De hac e,xternorafn bonorum cpffi-;
& prouidcntia: Petri Apqftolivp*
riiunicariohe,
ceift illam accipiendam dicit,Pafcite,quiin
ypbis I.Ptf.J.
eft.gregem prouideiites Hoircoaeie, fed fpohtattee.
fectuidtirn D/euni. Huc quoque illiid adiungif :* Si
qtiis. fiiorttm inaxime doiriefticdrum, euram fton
liabet, fidem negauit, & eft infideli deterior. Et'
certe htinc fuifle ab Apoftolis traditum inorerri
ionga aetate retentum, vt Eeclefiae p.aftores de Ecpmni-t
ciefiae.b,onis,deque fuis ipfbruiftegentibus
bus opportuna fuppeditarent notius eft, quam vt
Cpnc.ilioram decrcta innumcrabilia, & Ecclefiaftica gefta refcrre ppus fit. Hanc ob .cattfafn, Dfa- . AB.6.
COJIOSinter alia creatps ab Apoftolis conftat > vt
inenfis pauperum rniniftrarent, adeoque Agape
illa culta eft tunc, quae poftea paulatim elanguit, >
&. qua.fi veftigijs tantum cotiieruata eft, v.tiuillus
inter eos egcns efle finerettir. Hac protiidcnrfa..
Eccicfiaftlca, patcrnaque mifericordia in pauperesplene; fiint literae Sanciorain,Atnbrofij
praeferX
2.
tim,
IND O RVM .
|l4 D? P ROC.VRANDA
tim, atque Chryfdftpmi, quairi-eo proceffifle fcl-s
mus , yt nonnulli Pontifices fiia pftinia diftrahe^
jpial.c.l, ' rent,
fudofibug fujs pauperes alerent.Pau-:
quidam
Augufi.
liniis NolanusEpifbopus.,
ytfriagiii fcriptpresfi-?
deque digrii referunt,feipiutti qtipque yettdendtim.
ttadidit, feraitutifque ftiae prefip inufitata ffiiferi-Cordia aiterius ealainitati fuccurrit.LpgLini eft,&
miniriieheceflariLim
velfacia
antiquorupatrarri
narf af e,vel decreta relegere,qui eofde Vpl ueruiit,
$c yerbi Dei ad pafcedas anirhas efle miniftfps, &
bondram ad feruanda eorpora difttibiitpres.Quar:
re etiani OE/conoriios Chtifti yocandos cenftieTT
ftint^ Pvfeautemverafi ttihilin hac parteiipsad-:
iutiafef antiqtiitas,taffiett ipfae'res njQrefque Inddftiffi.,fatis fioc tempore ftudiofds Dei rfiiniftfos,
adrnpheieht 1excitafentque y t ii ftucVum fpltituaiei^ yerbi Gupi^ht,berieficentiam nullo rnodq fibi'
perire patiantnr. ISiaffifi lucra animariim fitirfius,
riulla magis cqmpcridiatia. via b.eneficentia, Beneiicentia. aiiirnos faciie expugnat, atque deuincit,
Na
quicquld yult copio.sepero,rat,atq;,perfiiadet.
vt in ftipetioribus li.bris dlxifle:me qpiiior>ideo
Chrifti ApoftolorLimque figna, taffi ad Fidem
aftruettdam fuere potentia, qtiod omnia pen& ytilitati homiftum irripenderenf ur.Inde facile, ac lir
benter conciliati aniifti hominum falutis confilia
ab dpfimede fe meritis.hauriebant.
Mortuos, in-.
qtiit,fufci';ate, leprofds mundate, infirmps curate,
daerhdnes eijcite,& ad cumulum p.mnium^ gratis
accepiftis,gratis date.Hoc extremtim fi fyncerita-:
te Euangelio digna in Dei praecorjibus gentes
€erneretft,qtiamv'is barbarae, quamvis ferae,"breui
de~.
illafetitate
Qmnique
manfuefcerent^
pfpfecio
-'
_'
pofita
S A LVT E. LlB ER IV.
,
|ij
pbfita. leniffim.o Chrifti jugo yicta colla fumrriittcrcrif. Et canes & pifces > & ipfi imrhanes leones
bettcficia fentiunt, & ea gf atiradiriis fuae argiimentahiftoticis corifeiiberida dederant, qtiaehorhiiies ftifi fleciatit, faxeds moftreht. Falfa prdrfus,
& irriproba fentetitia mtiitdruiii eft', Indos nihil
beneficia fentire,huftiahitate ttdn tarigi,gratitLidi-J
his tte Veftigiuffi quidetti ofteftdere', qtid in eos
cleniehtior beneficerifiorque fis,eo deferidres reddii Scdquaffivis ridiititiila exparte de barbaroi
fuift fefuili Irigettid, & lriihirhe ingenud, ita exiftiftiaie "procliue eft, tarrieft qtidd ad cohiberida
hutnahitatis,& beneficeritiae irieds officia aftinet^
fion fatis vigilarttef ifta dicunitif. Narriqiie apucl
eos, quibus fe tioii fatis Ihdi cdffimittuhtjquorurhi
fideiri fufpeciairi haberit, tenet fatte vulgatis ifta
baieficium accidpiiiid locurri. Liberitereriiffi
pitiftt,;breui obiiuifcurituf acCeptuffi, rafd, auc
fiuiiquaffi eratiafri refetunt. Caufa eft .riattiras
ipfofurft imbecillitas, & tiiriiditas. Vteniriicanis
alienUs nec ffief^ tuae afliiefacius dbjeciarrii offam,
atit frufttim rapit,atque ifa abit,fiplura tton videt:
at mettfq herili afluetns adeft aliter,herumque iafn
fibi rioturii feqtiitur:' ita prdfecro bafbari ttatura
aliefti a' co'nfQ'rtid,,&humanitateiionfecteduht'
tibi etiaffi behefacieftti > timefttqiie adhtic potius'
quarri amarif.At fi lottgo vfu didiceriiit te fipi beheuoliun' vere', prpfecio & grati ftiht, & ,fe ipfos
etiam dedurif. Dicaiit fane- Hifpafti, qui Iaiia^cO- ii Indos
has experti funt,an fit gettus hominum obfcquen- dometius, heroque fuo' deuotius ? Dieant Patrdfti Indo- (ricos,Jiue
famiitttfi
fuiri, an facerddtem fibibehefieum,&eoffimores.
dum expeiti funt, non excedeiitem deplorerit, ac
X
requi
5
IMD.O.RVM
'jz6-D.E PROCVRANDA
requirant, apud patronos praefulefque etiatn conteftentur eo Patre nullum fibi efle chariorem. Dicant facerdotes Ipfi, qui in eos fuere: liberalidres,
aii nott fenfiant ad quaevis obfequia promptos,an
npn Dei verbutti videant eos libentius fLifcipeie,
& aftinium ad upftra germane acedmmodare?
Nds eef te ipfi exigutim quiddam beneficijimper-»fitij tamen excedentes , & lachrymas illorum videbariius,& Glamores /exatidiebamus,& qupfdam
longo itinere nos confeciantes vel iiiuiti retiuefi illarrj npftroram hominum...yrba-,
bamus,Qtipd
nitatem.,, yerboramque eiegahfiam, atque aiiirni
in Indis mi-,
gratifignIfieatiottempffieiQfain>quia
rius-inuen.iunt,
apud ingratos fruftra berieficia.
epil©cari laciant
, falsd fane iri barbarica
cpnfuetiidine mores cultipres quaertiftt, qttps ne;
apud fufticos quidem ftiQS Hifpani reperiunt,
Quodfi conftanfem aeftimationem benemerito«,
rurit4Ibrantem omnia iuftifliffia laiice defiderant,
nirnium iftttd eft iii Ijs praefertim, qui IIOSlonge
fibiduriores.,,.
quaffi liumaniores experti funt,
Sed eft tafneii ienftis beneficiorum aptid Indos,
qui iie fefis qtiidem deeft, faltem yt commQdita^
tes fuas cogitantes egs libenter atidiant, quos de
fe beftemeritos vident, Beiiemerendo igitur mulr.
turn ad conciiiandas aures anirnQfijue Euange-*
lip proficitur. Quod fi nihil aliud, certe Chriftia*
ni nomitiis hoiior ncs rnaxime .motiere deberet,
vt intejligant Indorum gentes non omnes Chrik
ftianp.s effe ^.uaros , qtiaeftuarios, alienorum ex«
pilatores.,. quod in plerlfque viderunt: fed efle
etiarn humanos ,beneficos , liberales, qui fe nofl
fiw qujeraiit,- Iljos &..ChtiftQ
"" efle aUewflimos»
hiss
..'.."'"""''
'SAtvtE.
LIB¥RIV.
Wfi
hds Chrlfti, & verba, & exernpla feciari, vere
criim glorificarit Deum, Chrifttimque' rriagnifa^
ciunt, cuift tales eius miniftrds viderit. Mam illa,
quae de fegno coelorum Commemorantur a nobis
deque praefentiurft rerum coritemptu, Vel non capiunt, vel non facile fibi perfuadent > cum ferffio
faciis euertlti.tr, Irigens Helifaeiiatts qudd exter- 4
•ftum Naamattum lepra muttdaris aL-gentufft ati*
ramque refpuerit': gfaue Gieti faciiiLis, qtii•Prd-»
phetae Dofniniqtie fui ptiritatem , & fplenddfeffi»
argentd eius nomifte falfp pofttilato dfFufcauerit.
Itaque pefpefua lepfa iriuletatus etiam pdftetds
iieqtiiti| fuae teftes feliquif.Id ftuftG fit a plerifque^
qui Chrifti fe fefuds profitetttur, & quafri edrurfr
Doininus pecLiniamrepudiauit
beiieficip libei-a*>.
iiffime collocato, hafte ifti repetuiit illltis -iiomi^ne,fed lepra-ifnpleti infidelitatis ftiae poenar iuif ife'
fimas daiit. Inndelitatem qtii irt alijs eurattt, ittfi1*
c
:deles ipfi, eorurrique tota pofteritasi Ergoêie^
murbonum ad omftes, maxime autem ad ddirie^ Eccii.fi
fticds fidei,neque pigeat Euarigelicuiri miuiftftifri
aegrotum vifitare, xeiiio aliqtiO fecreare, faffieHctiffl eibario faltem patte pafcere, hudum opefire>:
paupef em , cui non eft adiutor , a diuitum caluffinijs , & potcntia eripere, pro afflictis prin.ei*
conuenire , Ceelibes /matripem magiftratumve
rhonid honefte quaefito colIoeare,reni familiarenl
confilio augere,morientibus
feduld & benigne 1
aftare,: fepulturam Gttrare ,eos, qni quaeruntur ad
& dilfidia comppjiere:omni
ffiprtem,eripere,lites
denique pfhcij geftere cumuiate pi-ofequi , fiqui*
dem certiflime fciat Ghrifto Chriftianaeque religioni honorern maximum,ad fpiritualem fratrurrt i
X
faiutem
4
'jiS DE P R OCVR ANB A INDOR VM
falutem viam apertam, fibi praemium copiofum
iilud eft,quod veritas dixit, Quod
parati,fiverum
Mait.i'). miiiimis iftis feciftis,mihi feciftis.
'z^;-;';
;
l.Thef.c, iO
CAPVT
Ve correptione&*
-
xiX-
-
difciplina.
Vm verp Chriftianae dileciionisfit rioii mo%wf dp?Gonfdlari pufilianimes, fed etiam-corrihanc.quoq; beneficentiae partem,
peretinquietqs,
quae perperam a,dmiflis corrigeftdis ittfiftit, rninime fibi praetermittendam paroehus exiftirnare de~
bet. Ac ficubi difcipliiiaefeuerioris cura adhibenIn^
eft maximeinnatione
daeftêaprofedo;opus
dorum>qu,dd & narara feruili>y&moribtis plerum: que.p.uerilibtis fint qm fefe ita comparant, vt nifi
timpris ftirnulis excitefttur, facile de yia defleciai,
aut.pigri coiififtant. Recie prorfus Salomon fcri- '
Treu.%9. pfit, Vfrga & difcipUiiatributittt
fapientiaffl, &
Proutt. alibijStultitia
eftin corde pueri,fed virga
colligata
Prou.t$.
difcipliriae fugabit eam,&:rarfus, Non emendabituryerbis fertius durus. Seruus non poteft verbis
i.Cor.4. erudiri. Patuus qtioque Apoftolus non idlum
fflanfiietudinis fpiritiim, fed virgarri quoque praefert interdum.Sed quomodo & quatentis caftigatione vtendumfitfacerdotiDeiid
certeqtiaetitur.
Elerique perfiiafi liifi per yim & metum nihilfe
apud Indos proficere;, vfqtie ad plagas defaiuiunt, neque verentur Deo facratas maiius, in
colaphos fuormn yertere. R,em prprfus inhoneftam.
LIBER
IV.
SALVTE.
"$19
neftam , & facerdotali authoritate maxime indinomett
Chrieum
,
qui
vfurpet,qui
patris
gnaitt
fti tencat loeum, tam vilem carnificinarn exercere; Apoftolus quidem inter eaetera , quae in eo
qui ECclefiafticae famihae praeficleridus fit, requivt
rit, hoc etiarn meffiiftit ,Ne fit percuflor,fiue
legit Ambfofius , verberator, Âc pequis interlicerepeccanpreteturin fubditpstaliaexercere
tcs correptiottis gratia,id quoque Catton Apdftoitt feptima Sylorum, cuius aTaraflidPattiarcha
nodo metttio fit ,diferte prohibet. Cuitis verba,vt
a Gratiano in deeretis rereruntuiv funf haee, Epifaut Diaconum pcrcucopum aut Presbyterura,
tientemfideles delinquentes, aut'infideles iniqtie
agentes, & per huiufffiodi VQlefttemiimeri, dejiei
ab offieio fiio praecipimus , quia nunquaffl nos
docuif hoc Dominus > fed econtratio ipfe cuftl
pateretur non
percuteretur,non
repetcutiebat,cfi
comminabatur»
Quodfi vnluerfe Apoftoli' fnitti^
ftros Dei ab eiufmodi vidlentijs;abftittere
ypltierunt, profecio noftrotuffi Sacerdbttifn percutieridi ac faeuiendi licentiam gfauiffime accepfuri
fuiftent, cum & fe iftfeftos & praedicatioriem
fuam odiofam reddant,quod ad magnaffi pertinet
Fere enim Dominos magis»
Euangelij iaciurafn.
qnam Patres,& vltionem potius quaerentes fuafri,
Indi arbiirantur.
quam ipforum emendationem
Adde quod a caetetis Hifpanis vexati > nifi Sacerdoturri benignitate reuocentur, Chtiftianum nomen exhorrefcunt.
Ipfi quoque paroChi praeter
infigne dedecus, quo ordinem fuum afficitint ,'vt
in Concilio Bracharenfi legimus , alioruffi apparitores effecii, etiajnkacuridi*
flammas exeicant,
vt
Tlt.il
jtSypad.*
aB.y.
Dift.tf*
c.EpifcO*
pum.
t>ift. 4j;
De clerico Percuf.cap.
AND A iNfiORVM
ftO DB PROCVR
C.Si quis. vt & anifno
& vtlltu ipfo indecorr
perturbati,
ex Cone.
ex caufis omttlbus
tumultuentur.
Quibus
paffim
Agathef.
Concilio
Limenfi
in
ab omnicaede,
prouidenter
Cap.ii6.
Verberibus,detonfione
comae,caeterifqiie in Iftdos
defignarifdlitis abft-iilere parochi itifli funt, mulciandi > fi fecus faciaot > fiiorLim praefulum arbitrio. Hic iam yociferantur plurimi fibi omnem;
docendi> & emendandi ftios facuitatemeripi,irtdos nifi Sacerdotem timeaftt,pro nihiloillius monita habere, facile iufla, CQtitemnere, fi impune fe
abitufds inteiligant, nihil boni fponte faciuros,
quo liberalius cum ijs agitur, eo deteriores reddi.';
Pueros efle moribus, &ingenio,puerofummorc
tractarid.os,
qui nifi ptaeceptpris flagellum prae
oeulis habeant,neque difcere>neque parereiciant;
Vbi primum Indus intelligat nih.il fibi a parocho
fuo tiiriendum, neque ad Miflam venire diebus
confeftis,neque addocirinaffl eonuenire,neque
fefliones eurare,Chrift.i.aft® omriia religionis offk
cia flpeci facere,; ebrietateminuerecunde
feciari,
infanire itt fceminas.-,. fUperftitionem cultumqtie
antiquum repetere > ariolos fiios CQnftilere, fimula,era adorafe,offlnem difciplinam, fidem denique
ipiam ftirtditus petire.Haee fe &olira- expertds; &
quotidie experiri certiflime. Ifaque Sacerdotum
manus qui a fupplicio.Indprum
nihil
cohibent,
maiius in nefas omne difafiudquaffllpddrum
foluere, Qtigrum profeeid ndn poteft contemni
oratip, aut QffiriittP confieia; reputari. Quamvis
eftimiUi pulfan.do catdenddque excedant,: tamen
hi cum digna taepe vindicia admittunt,
tumnifi
vindicetur >facil,e verba contemnunt.
Indigent
ctgo feueripre interdujn difcipiiha,indigent
pror-
LlBER
IV.
-; , ,$,ALV;TE.
||I
fus. Horum vero crimlnaaut negligentiarft feM=
vla
tuali gladip (qttpd cft Ecclefiae proprium)
cifci ffiiiiirne expedit. Nam interdiciaEeeieik^
ae cenfuras fi gm
ftica , exeominufticationes
yindidla iubeantur excipere , facile paraipen^
deftt, quiaharum yim neque videttt neque agnefi
eunt, & ad fiiperftitiqftis fuae tenebras faeJlefliiii
Vt ergp beUaai
redittiri Eccleiiae. luce interdicii,
qua? jntjl=
caftigare fplemus plagas infligeftdp,
ramfeftfus ac.dploris habeant , perisuh' mifil»
iniim, efTetque repreheniione digniflimus,. fi qnig
ghreneficp aut infano: CQrreptiQttis gratia "gls*
diiim iugulo adffloueret , aut muerpneiJJ pe*
ac nQn pptius verberibus m|&
ciori ppponeret,
fajuiretin fiiras aut fcaptijas, quetd Ulie, menrf>
correciionenj adfflif*
inops; necem citius,:quam
ifa;
t,eret, hic cqntra falutis caufadploripfefierefj
fane in nouos Eeclcfipejparaulos minime opert#£
cenfuris agere > quarum difcrimen fine emenda»
ripne.adireat > magifque GPrpprea? ac fenfjbikt
t/cenge infligcndae;ftint, quibus & Jaedunt ur nihil*
& .ffltikum Qmnino adiuuantur,, Eam pbcaufkfli:
lanciifliffli RpmaraV Ppntifices cutp. HIf^3.S9i ifl*
terdicil atit excpmmurticatlonis
eaufa tengfeE.
qbftricios , pecuiiari prluilegio nepphjtps. h§s;
rninime coffiprehendi voluerunt, Coftfequeng g#*.
gp eft, yt corpQralibus ppeftisin ©fRcip barbarl,
irrpsarf.
cqntinendi fint. Eas verd £Sacerdote
cxcltifum eff fupra, Quid igitur ? NQH mmm:
Qccurrunt anguftiat, cum hlnc SacerdQtalfs di*
beneuolefttia neceflafip g©fl«
gnjtas,,, &paterna
feraanda, indediiciplinae neeeffitas, ingefll&ffl»
quod&i*
W? foui}e cpiicejte^
Ptoimigipur,
J>erie?e
"ijjz- D i P R d C V R A N t> A I N V P R V M
periore Hbro diflerebain, praetof e ac itidice faeciiiafi optis effe ad difclplinaffl Iridorurri > hic prdfecio ;qtiairi vefufri fit , dilucide patet; Hdrtiiri
enirtt proprie iritereft ifta vindicare&-pieciere.
Hos igitur adttiiniftfds efle SacefdotUfn aequifliffitiffi eft > & quiGqiiid dtifius defignattdtim erif
in noxids , faeciilari potitis riianu iriferitari; Deindequottiam & praetdres omnibus popuiis adefle
ndri poflunt, & ocCurrtint qtidtidie peccata icniqfa, qtiae Correpiidrie quiderii Tttdigettt, fed ftdtt
cufhadfefftfacrarn
iliaafpetiori &iudieiaria5Vt
ndn veftlt,-;' aut Catechiiffio abfult : tum etlarh
fiittt qtiaedarft, qtiae a faeeularibusVihdicari liulld
fflodo debeftt j qudd illoraffi forum fecufefit * vf
cum Quadragefiirialem cdrifeflionem Iftdtis neglexit i cuffi impedimehta matriffidttij 11011dixit
i if um cdriteirifciefts^cuffi teligionisChriftiariie'
pfit, ctiffl attifpices & vefieficos cottfiiluit > &
multa talia ifuric fatte Ecelefiafticd iudicid iri
fales attiffladuerti dpdrtebit. Ac frieaqtiiderii fer£
tentia faxatas iarifac defittitas pcettas decietdpufelicd efle dpdrtefet fallbus efimiriibus >> quas
fcifet' Indus fefe derto fiibiturtirii > Gufri illud atif
illudadmitteret.;
Fierethoe moddVt plus timofis pcena iam propofita iftcUteret > tuffi ffiinusodii coritraheret parochus execurionis mandans,
quod eflet lege deerettim,- Notiênirn tamipfe
tuftcvindicare
qnaffi lex videfetuf, atqtieita&
terrori cffet fupplicij irfogatio &miriiis infeftus>
qui imperaret, Quam db caufairi in Synodo Prouinciali posttas efle taxatas certis crirftinibus eredo, tametfi partiffi eae curantuf, fed fuuffi potius^
Parochus qtiilibet iudicium fequitur , aut etiafri
/
itacundi»
IV.
LIBER
.,-'
.33j
Poftremb fiue.publicp canone
fraeundiaeiegem.
fint pcenae decretae, fiue priugta feotentia decer-'
nanttir;, illud.mpdis Qmnibiisobferuanduni
eft>
yt nihil parpchus. manupropria yindicet, Id enirn
& yalde perieulQ*
&.odiQftimeft,&indignum;,
fttm,- ;Iubeat yero ipfequid facio opus.fit: Apparitpr autem .aiit.Eifcalis aut Licfpr autGuataca«
. .' ..',,
maius iufla faee2&t, .
SALVTE.
Qtiid
'.
olfiritandum
iricorrepti
w^Sîilw^^
iii re; triapfpecipienda
funt, Vnumvt
& itttelligant ipfi»
caufas.yindifjlae
expoiiat,
aYa
qui GQrripiuturimitius fecutti agi quampromeritd.Etjiejtam iracuriyiam,quam
difcipliftam iiiter^.
pfeferitur-a nph.ifafcatuf & feeuiat ift fuis ,:fed in
Dci pffenfis.Tuip.e enim eft valde,vt,fi mox atqtie
Indturi ftiulae Juai fpnum ferre, ceiiantem viderit,
aut nqn prornpte irnperatos cibos afferentejiiimis
faeuiatêundein mpx & adulterum>& idololatram
fcieiis yix cpiiringat,Hirtc odiaexardefcunt
in paMaroehpsjhihcpfniiis
difciplifta eontemnitur.,
gnopere ergpcufanduffl eft, vt caftigatio difciplina?ieaufa adiiibita>nQii vltionis,aut iracuhdiae imperam pfaefeferat.Secuftda praeceptio eft, vt confeflipnis Sacrainento,& exiftimationi diligentiflime CQiifulatur.Ea enim fiint ignorantia ifti, vt facum ad confeflioncs
cflefib.iperfiiadei:epoflintA
faciendas
D E P R 0 6 V R A N 6 A- I N -fad R.V *t
§#
faciendas acCedurit, Patf em, quae ex; illis auditie-i
rit,acriter poftea vittdicatururnV ac pf opafetururril
Itaque hdc timdfe eofrepti fimufcdiifciehtiai
ficias
fiiae vulneia ttdtt admoduiri curahtes,facile
âe irteftdofas GonfefEprtesfecieiit, rafe veiitatem
integre apetf erit Sacerdoti.. Qufeffi iriulturir cul^
pattdi ift tattto faefileglo fbfeftt,,tairieii quod rie-^
gare non pbfliimus / ex dutitia'''&;;iiripftidentli
parochoram occafiottem non exigttam tam magiii fui exitij habercnt. Hoc ergQ qiiod eft omnitun grauiftiriiiiiri > in SaeerdofaliTeueritate incommodum mddis offiftibus eaiieiidtim eft. Ac
praeilat Qrftftinp difciphnae êraurii tafttifper debilitari, & infringi, quam tafflfalutafis> tamque
neeeflarij facramentiexiftiiriationem
prodi. S.ed
poteft yttique-,rei coftfulereprudetts eharitas , fi
confeffipftis forufhiotige diuefftiin .efle .&Verbisi
&. re faepe perfuafetit, fi nihii iri cqhfeflidiie aiiditiifn ,' eti^fft alioqhi cdgttifun^
gis afjlum quairi pfoditionen^ .cdiifeffioheiri cfle
cognofcant, fi blattde. illic ,8c pafcerrid0 getat, fi
ihftante edrifieffidimni.te
rieat ,'fi fe^gfauiffimaspcenas dattti-LifHddceat ob"
_ tenuiffimaitt atidita*; eulpaef>iielaiidheittl'Ppftfemd pei-fpicienduiTi eft, Vt fiijibllcIjiTibcIus is fit,
qui femper paterhafri & Eeeleiiafticam cieiftentiam redoleat. Argeiiti modicaqtisdainrriuicia,
coniecilo diurna in cdmpedem,plagae aliqtidt itiferdufn infliciae , faeLiiflimtifn dmnitirni Griniiirrt
detonfio'., quae extremae ignominiae apud Indos'
loco cft. Neqtie mirandufri atit ab Ecclefiaiticd
inftituto alicnumexiftimandum,
fiidgenus poenae adhibearitur?CLim facris & antiquis carionibus
non
SAXVTE.
IV.
LIBER
3JJ
noft rarb verberum mentio fiat. Nihil enim quod
adcontinendos ,.in officio hominesvalcrepoteft>
Ecclefiaftica curaa fe alienum tmtat. Sedquie^qtiid iii hae tam.magna quaeftione praecipitiir,
imbecilie - eft > & ieiunum , nifi vnciio fpiritus
accedat, quae doceat de omnibus. Magnus enim
eftdocior Charitas,vt fancius Chfyfoftomus ait.
Haec ctim fyricere & germane falutem fuorum affeciat, ddcet.plenius & certius,& quando indul-i
gendum., &quando vindicandum, &quomodd,
& quatenris. Huic vni reeie ea omnis curacommittitur, vt lucrifacerefratrem
Gumminimoipfiys difpendio ftudeau
CA
Vt
P v
T
nDift. 4y;
c.
C:Cum
beatus.
i
Homil.
3 in
33.
1l .Cor.
XXI.
Catechifmo
&yCatechflct
trfdio leuando.
de catechizandi eura diceftdum eft,
DEinceps
qudcaetera, quae diciafunt, offinia peneicferuntur. Eft autem eapars, vtneceflariamaxime, ita molefta & labotiofa fummopere , fi qua
opus eft diligentia tradtetur.Multa eiiim funt quae
faftidium faciant,ffiulta quae quamvis promptturi,
& alacrem Catechiftae animum retardent atque 1
debilitent. Et re qtiidem vera detracia illa quaeftus fpecie, qtiae plerofque ad id oneris fuftincndum riiouet, acmultd loiigitis relegata diflolute
flagitiofeque viueiidi licentia , qtiae non paticos
allicit, fi jtftpdefte ternperanterque viuendum cft,
• vt
-,..-.
Cap, ii
de Cat.
Rud.
INDORVJI
33<J DE PROCV,RANT»A
vt Euarigelij niiniftrum decet, magnum eft &
perdiificile inter Indps.velle verfari; & in iisinftituendis perdurare, propterea quod genus vitae
tum iniucundum, tumhuffiile , f um verd moleftils plenum apparet. Sed hulc .morbo ante omnla occurrendum cft , & remedia quaerenda fecundum Deum , qtiibus ea peftis depellatur' cx
aniinP. Soletautem taediuro, & trifKtia partim
> ;partim ex Iuexopere ipfo cateehizandinafci
dortiffi ingenio, & nattira.. Opus quidem ipfum
t-tides imbueiidi mpleftum eft:> qubd eadem fa>
fiint,
pius ac propemodum femper inculcanda
Dci,
tritaque iila valde , & elemcntafermottttm
neque his omiffis ad perfediiora ferri conceditur, fed lae ferriper paruulis in Chrifto oportet
dare. Huius autem aegritudinis leuaudae remedia
exnullo alio melius petere poflumus cuiam ex
eo opete, quod de hoc ipfd arB.Augiiftinoin
gumerito, id eft, de eatechizaridis rudibus fqripfit,
vbi iiiter alia fic aif :. Iam verd fi vfitata & ,paruuiis Gongruentia faepe repetere faftidimus, congraamus eis_per fraternuffi>pateffttim, matcf numque amorem, &coptilatis cofdi eorum etiam nobisjiioua videb.unrar. Taiitum enim valet animi.
compatieiitis affecius > vt cum illi afficiuntur IIQbis loquentibtis,
&nQsillis difeeiitibus, habiteaius in inuicem,atque ita,& illi quae aiidiunt,quafi loquantur in ftobis,&nos in illis difcamus quodammodo quod docemus. Nonfte accidere boc
Idlet eum loca quaedam ampla & pulchra vel vr-.
bium,vel agrorum, quae iam uos faepe videdofine
aiiqua voluptate praeteriebamus, oftettdimus eis»
qui antea nmiquam viderant, yt noftra deleciatiQ
i»
SALVTE.
LIBER, LVJ -.-•• 3?7
.&
Iri eoram deleciafionis nouitaterenotietur,
tanto magis quanto fiint > amiciores ? Quanto
ergo magis dele£tati nos oportet,;CLim ipfum
ominum iam difcere homines accedunt.» pror
difcenda fiint, quaecunquc diieenda
pterquem
unt, &in eorum noaitate inttpuari ? Huc aceeit ad eofflparandam laetitiam qudd cogitamus
" edftfideramus
> de qtia erroris morte in vitam
dei tranfeat hQttio. Idem ift eodem opere , Cpitemus quidriobis praerogatuffl fit, ab ilip > qui
yt fequamtir veemQnftratiitnQhisexemplLim,
igiaeius, qiiicum iiiiorma Dei eflet, ferhetifoi-mam ferui ac.eipies & caetera
fumexinaftiuit
fqiie ad moftem Criicis, Q^nm ob eatifam:-Nttt
uia;.facius eft ittfirffius ittfirmis > vt infirmos
ucrifacereti
Audil$ius imitatorem; alibi eriairi
icentcmA fiiie ettimmente cxceffimus,, Deo,fiue
.empeiantes fumus , VQbis, Charitas eiiim Cjarii cdmpellit nos. iudieantes-hdc.> qtiia vnus pf a
mnibus mQrtuus eft. Quomodo. enim paratus
lfet impendi pro aftiftiabus edrutn > fi.eumplger:et iftclinari ad aureseoram?HInc
ergd fa&its
ft paruulus-.iftmedioftoftrtiitt
tanqLiamntitrix
puens filio^ fuos, NtiiTi enim delcciat, nifi amoi
nuitet, decurtata. & 'm.utilata yerba imHiururare ? Et tamen optant homiues habere inantes ,;quibus id exliibeant. Et fuauis cft matri
intita manfa infpuere paruulo filio.,. quam ip.am maridere ac deuorare grandiora. Non etiam
ecedat de peciore cogitatio gallinae illius, quae
anguidulis plumis terieros fcetus operit, & fuurtantes pupulos coofracia voce aduocat, cuius
landas alas reragientes fuperbi praeda fiunt aliY
tibus.
Cap.jo,
Pbil.t.:_.
l.Cor.j.
I. Thtf.»r,
Mat. i&
338 D E P R © C V R A N.i> A I N E>0 R V M
. i.eottm- iibus. Siehirfi intellecius deleciat
iftpettetialibua
glatio.
'fyftceriffifftis, hoeetiain ititelligefe ddeeiet,,quo4.
irtddo chafitas qtitfd officiofius defcendit, ad iri~&na, tard rdbuftius feGurritin ihtirna-per feoriatti
"eottfcientia,. hihii.qtiaeredo ab eis,ad'qudsdefceriîtjpraeter eoftiftt feitipiterria falutefri. Haeciapie'tiflafnus,'& Dei .amantiifIfflus,'Pater:,:qusfitranSiilllo, atiifni yuitii ripri dblter irifpicisiltiir-, yei
ipla ftifficftint o.iriftefti maerorem > faftidiLimqtie
'd^peilefe•',; & ad riLitrfetidos parLiulosChriftiffiaNeque klieria ab his:'aiiTgfta fuatiftafeiiiujtare.
Igttit. j j. i euriTiliud;Gnryfoftomi fluiriett;: Npttêftiinquit,
in i.Cor. chafitas faftrdiofa (•fic eiiifft. legit ille- iri P;attld>
t.Gor.iy. quod ftps. Ndndflrambitidfa)
Maidfesiiattivide-?.
miisfapiei^
'jfepe bai.biifire ;•Sc id cu.m.faciunt> Hecfepfeheridit eosûifquamjftcqtte
ipfbs.reiilliuspude't,;fed'
digfialaude adeo yidetur>:vt qu:aiquarii iiriprobi;
perdurent tarneii ipfihoiv,
furif,;qtiiiaffiituuftttir,
taridoj.ttirpla'' caftrgahdp,hQrum; iilos ttihii pudet,
isfoft eft ettifn. faftidiofa •charitas ,fed alfe aureis
prritiiurri qtios cOffipleci;ittir,vitia tegitÎta. Cliryfcftoftiiis charitatis ingenrum exprifnit, Qttafe,
rieque infaritilia dedigiiatur, neque aflidua repetitiOrietaedio,afficitur.'Eadein,
eiiifttrep.etere mlhi qtiidem hdn p.igrum ,;inquit,yobis
autem "rieceflariuffl. "Nonne yldemus. artifices eadem ipfa
ctimfaciaftt, & modo eodeffi repetant, liihilta-.
fhehfaftid!re,fed lucro. potius intentO.s veheineftcaiitor,
jêr delectari ? 'Nafft & cytharoedus,&
& graftiftiaticLis,, & ludimaglftei; ruclirttcttta eaderii lriculcafe ndn molefte ferunt, quo.d ea do-.
Ceftdp quaefttini aihpiiorern faeiunt. Et prorfus 111
docirina
•
IV.
SAtyrE.
Li.?-££..
^0
dociiina Clirifti, quae akceflente iani aujt defeflp
dicuntur qu.3eq.11e
ipfernet lafiguida putat, ea faepe
yehementius Ded ita agente, auditprain ahiittQS
-permouent. Quptie.s nobis accidit, cum cottfeffiones peC-eatoitini audinius , & feffi iam ah'o.s
Exciplmus, tam ttbbis fiigide lpqui yi.deri ,,,&,,fa& tamenilla
itidiose, vt ipfittobisdifpliceamus,
ipia languens, Vt npbis yidetuE, & tpties fijnguiis
irepefita exhorratip., praeteripe.m npftram> lacry-rttas ac iirigiiltus intirnps excitat , deelara^tieie
ipfa. pcenifens ftouailla fibi & ffiirabiliayiderl;
Mihi quidefn faepe ita eu,eftit, &tamehjSepe Gpri^.
-tra > cum mlhi kdenter agere-viderej:,,j& ad flfeitendum qupque lapidem «fricaciter ioqui iiftr'
.tuens-yultum audifdris ,.,deprgliiett,di pfcitaiiteiiri,
vtfatis.mihip.erfiiadereffl^
quidyneque qui platitat, ied ettrfl .qtii, a^minifttajj;
fenien femiiianti,&;dat fruiStuffljCiun yutti ^piuip
•ergo repeteridi,i& incukandj. eaderh $aediurftJma|/gnae mercedis eft >& ;fruciuitt;.habet ..cdpiofiim.
C^dd fi abieGium &)irtd%ftLim;np1bI§ p.uer-fliaifta.
itraciandi muftus recufarous , prae,terqtiam iqUQj^
-& charitaris .vacui >;fup.erb.iaeplcni »iiDbis;-fjiafper
«cifefle.dehemtis, &;fiulti .pEoi-fLisqLiipe^tajlLicr^
noii amemus,ineerta
magis & periculis^plefta f"^ciemur >.hocigitur vt.omlttam,
qjiaefo honpf^c
dignitas,.apud qtiemtande.ffiiaeftiffiato.rem icojlp-.
-canda eft,? D eurniie,?.n homines .iiidicesintuebirxnur ? Siquidemiiomiftuffi
iudicium refpiciarnus,
-nihll abieciius Pauliofficio, quippe cumpromar
£no dicetet, Non embefco Euangellum ,,&,Npli R«m, i.
irabefcere teftimoniufti iefu Chrifti, rieque me i.Ttm.il
vincium eius. Talis erat apud liomines exiftima•Y
1
tio
54° D E P R O C V R A NBA INDORVM
tid praedicationisEuangelij.
? Nfc
AtapudDeum
liil Apoftolatu maius iii terris. Principes conftiv
tues eos fuper omnem terram. Patuulos igitur
Ghrifti Euaiigelij lacie.nutrire,
yile : Indos,. gentemdefpeciarii & fordidamerudkcvjragratiiiiir
dignuffi. Ita fane mundiLS exiftimat. At apud
peurn iirh.il fublimlus, nlhil gloriofius, & reuera in Ecclefia Dei riihil Apoftolicitm magis. Hoc
eiikn proprium Apoftolortim cft. Neque enirrt
3f. Ctr.i. Paulus' taiitum fiium efle putabat fapientiam 10qui, fed parce id quidefti & caro uec liifiinter
lrie
perfectos.Gaeteris verd qtiid ?Nihil,ihqiiit.,
arbitratus fumfGire; iiiter v.os nifi lefuffi Chrfftum, & hunc crucifixum. Ne erga vile habeatur
offieiufn , quod ttoh Atigelis modo eonimifit, fed
& Chriftus ipfe" fLifcepk. QuantQque quis hiaiai
eii, taritb etirfl magis dccet ad ifta defceftdere
Auguftinus optime adriioT
cxefnplo Chriftl,vt
ttuit. Quod fapiehter cum fecum rcputaret paT
rens nofter fenatius Societatis lefu inftitutor fir-
fart.t.
$f»fi.
cqriftitutionefanxk,
vtqLiir
miffiffiaac^&petua
facerent, qui gradus eft Iu
cuhque pfofemoftem
cacferis vdtis fiais eoivrioftrafdcietatcfiibilfriior,
Et promkto
ceptis & hoc exprefse adiiceret.
peeuliarern curaffi circa puerorum eruditiouem.
Vt ridrint noftri omnes rudimenta
Chriftianae
docirinae lion fdlnm yiros,quibus difcere opus fit,
fcdetiarn pueros docere tam eflefiium, vt nifi hV
de Deo yiolata, huic muneii deefle no.tt poflint>
Itaqiie pobis non iam de laude, de palma cogir
tandum eft,cufti ad rudes catechizandps accediliberanda. Euangelizandi
jrms,fed de fide potius
& v&
neceflitas nobis incumbit,
enimparuulis
CA?..
jripbis eft > fi noii euangelizcmus.
.&.
SATVTEi
=
C
t)e
LlEER
;
A P V T
flruciu
ex
IW
j—-
^^
341
.'
JCXIt.
catecm\andh
li/idik
fierando.
tattien aeque labbrem catechizahdi auNJh.il get & taedium,ac ea cogkatio, qudd operae
picriuffl non fiiccedat. Hoc etiam Auguftinus adr
taedium auditdr im- 3ie eif
vertit. Fack; inqukdoquenti
jHiobiliSi nottquia huffiariae laudis iiqs.auidos effe iecb.rudj,
decet, (ed quiaDei
futtt, quae miniftraffitis, & caf.ioi
quahto magis diligimus eos > quibus ldqtiimtir,
tanto magis cnpimus > vt eis placeant>quae ad..epf
rum porriguftttir faluterri : quod fi non fucceditj
ifontriftarnur, & ff angimur,.quafi fraftra pperarri
eonterarrius. Htiic moleftiflimae . cogitationi ita
dcctirritj Gdnfoletur nos -s inquit >Dominicumt
iliud exemplunji > qui.offenfis hpminibus exyerefiam
bp fup, & tanqtiam durum refugientibus,
his, qui remanferant, ait, Nunquid &,vosyulris
abire ? Satis eriim nxtiffl atque immobile. debet
eorde retineri Hierafaiem capriiiam ab hulus faeculi Babylonia decurfis-tempotibus
liberari nullutnque ex ea efle perkura.m, quia quiperierat,
non ex.illaerat. Firmuitt enim fundamenramDei
ftat habens figiiaculum hoe, Nouit Dofflinus,qui
funt eius, & recedat ab iniqukate bmnis, qtti inuocat nomen Domini, Ifta cogkantes & inuotenebi111cOr noftrumminus
eantesDOminum
mus incertQs exitus fermonis noftti propter ifieertos fqotus auditorum,
deleciabitûe nos ipf*
eriarn
Y 3
-
54^ D E P R O e V R A N D A fKBOR VM
etiam perpeflio moleftiaruni pro mifericqrdi ope--re,fi non in eo noftram gloriam requiramus.
Tunc enim eft vere bpus boriitiri, cum a charitate iaculatur agentis intentio , & tanquamad
locum Ttiurti redietis > fiirfus iii eharitate requieftit.
HascAuguftinus. Itaque perfuadere in primis (ibi
debet laborem fiium, fiquidem Deo
Deiferuus
ptecet i iiufrquam efle inutilem pofle: FrucSt-um
Velfo ih 3eledti§ efle certum ;i propter qups omhia
llbehmv ftlftinere debet vt Paulus-: iri -easteris fi
n<5ii COftfequatur qtiod cupitvnbii efle rinraiidttm,
-c&m -&c
Apbftolrs id crebrb cdntigerk * & Angelisjqui videht faciempatrisin
cdelis,qui cumim<piisjerlairi kd tutelaift dati fuht j hihilpraterriiitfaiutem pertiriet ruxtajpr*tuht, qiiod'adillorum
fctrptum Dei s,ciimtamen tarn multds:perife videaiit. 'Qaih ipfe qubque Ahgelbrum Dbriiinus
iderii tblteraufeiri fe,quirion
folum diiilria; fua.
ebrictbrie de patie vkx lion/nexlt anirriosteminttiii ^fed.etiam , qu&: ebfuiri pf attitais eft, magis
aiieriauit 4 fe. Cbiiftahtem verb 'Dei prkdicatbl^ftidciCehs, &c hori homihum glbriam quaerehIfian. 6. te"m;Cbnhei:lus adfeliqubs dixit, Nuiiquid&vbs
vultis abiie ? Vc ihteHigamus ardorem quidefti
proxiriibs lucfandi maxirimm efle debefe., fedtameii cufh per te non fteteiit, quoriiinus vota fuccedaht,fuiiifhe quietufh atqiie traiiquilluiri. Nori
eriiftjivtdixi , perire pbteft Chaf&atis bpus. Habc
igitur bumiliter primufn cogitarida -l^l^ ;Deinde
it Qer.'$.. qubhiaffl debet qui arat, arare
injê?rl;|&us: pefItucTfus
cfpieridl, Certo fibi peffuadeat^Ca&cllla
futufos maxirribs , atque mirabiles labbris fui.
JMarii !fxGpihioiiuin yel- feghitie, vel ambirione
ortarum
•.'.•'
LISER
IV. (
SA^YTE.
?4j.
'©rtarurn caligp peHatur >ferenifque oculis reslridieas iudicentur, npn eft dubkandum i quin labofe.j &cmpleftia lphge niaior' appareat qusftus
"ariimarum. Hpc. ripn fplum yiri religiofibre.s, $c.
'experiuhttjr >&;prsdicarit i ;yerufri etiam pruderi*
tifJuBUs quifque;&cularium,
qiil . diutumforenl,
y£uri^.kprum haberepPtuerunt.
Ilt furgit qUident
'paulatiiu j.fed quptidie maior cppioubrque mef~<
fjs ,3§ pn?irigehiq» <%riatura iftpfum etiarn,gra~:
tjalpfa lenta & fiifpenfa qupdammpdp: videtury
're jamehyetaapiiCeflai;,
Tpllj? watitiam? |4hfe
be yitg? ihtegtge exernplumspfo' eaptulndprum
Ppinibhes ,epruft vanas fe%lle.,ylam ^yefitatis^ 4.e?
moiiftra^qu^
^JIJ j, ka e.gp te feaf
ctQpIpfi.iti;mef|fem;-, ^lgtam
ûran^;h^feIligo>
SedjmPs êko pperandjb ceflainus?& prpjeratasja/?
plenasj&uges ftatim^blirijn^
9JUt«N *£?,
|e &egriutn ,D,ei;, prpri^s npn efltale;, J^qUafe
; «Shriftus gxpofUkySic eft, uT^k,;^
quemadmQdu^
^ dbsrniat.,jk
exurgat liqê ^:. die;> &:.femen
j|CrInctefcajt, dumriefck iUe.. VJ|rog-Qfff!ij)e;t;>
eaiijijtefra jffucÎ.fic# ;,primum ^^^
:fpicariij ,deindeplen.u^ciFfum
uertain.u.s ,pbfecfp lipftmm efjfe f^meritem? iacere
in rerraiji i Mque iuxta ^ctleiiaften ,iriane, 8c Eccl. II
j
ncfcimus quld ma?
ve.f^£tc,ef^-.-^C;ijsAdum,,",.quia.
fl ytrumque -£iirnuls
l^s.priaturJape anfliud'/'&
m.eiius;e.iut..Jtaque etfi dprmie.ndurn eft aliquandps.&.yaCAiidHiS'De.9, fp4 tameririullo
mqdp >
ab ppere .ceffajidum, fed furgendum npê , SCr.
die.:Et Jicet £emeri fcpultum. Jateat: > rie,que nps
Y 4
Uhadg
^ '
'
fNfiORVif
^44 E>E PkoCVRAfJDAlaboris rioftri fucceflum videamus ,iUftiriendurrj
tameh eft j, quia nobis etiam nefcientibus femen
germinat, & inerefcit. At neque properandum eft
nimium j neque ftatim pleiiat riiatursque frug£s
expe&anda^Sed-pririium heibam quandam cuiuP
dam exterriae fpeciei , <3cfignificatse Chriftiarikatis grate acqipiamus, mox calamum vifuri robuftioris fidei, poftremo plerios gratiaE > &cehatitatis frudHs demetemus. Hoc non in vno quovis
hominfe^tantum faluaror rioftef vbluit intelligi,
fed multb magis in ipfa hpminum multkudine,
feminis ia&us attingit. Senfim
quamEuangelici
enim vocatfo 0ei vires fuas exerk >6< euulfis tri- \
terra futuraj
bulisi &caîs
errorumprsparatur
femeriti Fidei, feriflmque coelitus affluente diuini
faubrls Imbre, nouurii gertneiv iri Chriftp pritur,
ih frugem. Ergp cceleftis oracrefcifiriiarurefck
cuti perfpicUa prorriiflione cbnfirmatus Euangelicusppefarius cjettiflrae inteM
rioriefle inariem > fed riiagtta emqlufhenta falutis y
hominum allatiirumjquia quipromifit,ndelis
eft,
Sc negare fe ipfum non poteft >rametfi fucceflum
ckb,iniritcrduirnipfe rion videatquamvellet
terdph rie tarde quidem fbrtaffis, quia fieri poalius fit,qui femiteft,quod EuangeliumhabetiVt
riat,alius quimetit. Seclquiriietk >mercedem acvitam aeternam.
cohgregatfrucT-umin
cipk,&
Non tamen fibi foli metit, mereedemque accipit,
fed pptiiis vt Sc qui feminat,fimul gaudeat, & qui .
metit. Siquidem omnes in Chrifto vnum funt.
Addo etiam in prsfenti fructum laboris fentiri».
fk cum magna fuaukate decerpi ab iis, qui curam
cammiflb officib
fwam ia&ant in Domm©>&
non
LlBER
IV.
$AtV±E.
$%$
iion defiint, fi qua decet patientia,. &c longanirnitate, quos Deus expe&at, ipfi quoque-expeftare nori dedignehtuti Neque eilimftuclusaffefe
tur nifi in patientia*
c
Quid
A>vV
reflei
xxiil.
i>-
deCêch^cidiM»dum*
anirrip inftru&us .jqul a«l"etqgaridiinli
HOc diuini tritici riienfufairi accedk alacer, fiquidern hilarem datoreiri diligit Deus > quid traditurusfit , turii qua methodo, &cratiorie eogitare debet", vt iri altero fidelis >iri altero prudens
fit. Qitae ergo nouas gentes,rudes
Fideipqpulos
& quibus ea ratioriibus, vt anldocertppbrteat,
jnp ^tereariti efficiqueat,
quoniam prasciprius
eft fcfopus catecKizantis, rioua ^difputatione;; explicandum eft.
DE
DE
PRGCVRANDA
INDORVJM
jLIBBR
QjuanamAiidorMrn
,," tatjQpjhm
-$w#
£hmBmn£
:;. fioy^
SALVTE.
QVINT^S,
Populos
? quihufij$
e.d°Wî0^Qrteat:.,
doBrw*
CforifiicNtni*
,
dileBip.
I N i slegls Chriftusadfaluterribmg^^^g
iiicredeiiri,&finispr3eceptichariII K^^PII
dc
corde
tas
purq ,•& confcientia
M^^^^^
&fi.deflpu fi&a, Hic vniuer^ IgBffe:-'foqria,
.^^^^
;fejdp.6tfiha? Chriftjana; fumma eft,
Gal.j.
quae nihil aliud.comiiiêndat quahi Chriftifidem
Aug. De per dileetionem
"feeglare D. Augupperantem.
catechi.
wd, «.4. ftinus illa duo his verbis cqlligk, Omnis fcriptura diuinaqua; ante" fciipta eft adpraniuntianduin
aduentunj Domini > & quicquid poftea mandatum eft literis, & diuina authoritate firmatum,
Chriftum narrat > & duee~tioneiri monet. Haec
vei'6
"Rom.8.
x.Tim.i.
-
V*
- i%7
LISER
y SittvtE.
v«fb dtirii vnuili efle quodammodo loannfes apertl doeet >Hbc eft,inquk, mandatum eius vt cre- \.leHn,%l
dairius"iii hbmihe filij eiuslefu Chrifti > & diligamus ili aiterutrum, fieut dedit mandatufn nobis.
Btehim ih hot appatuk charkas Qef in riobisv \i.Isnn, 41
quoniariiDetts filiurii fuurii ynigenitum mifit in
m"unduin,vtH4uamus per eum
&fittem;
'Ghriftums&fiheiri charkatcm fcfipturadicif.ver^
"
M»u,xu
anillo verbolegehvpehdtre^D^
Rom. i 3.
rii?fh efle diiecTSbriei& ^vere nIhilornmus,mvGhii'.
i.Cor.$,
ftqêuaeuari legem > & Wpleri othnia > fiquidern
1
nullus eftMlus diuiiia; ihftkutionis fcbptts, quarii [
dile&us. Etenim vita astetna
G4iriftus-cbg^tus;&
qni di- ,/UlMD.il
e'ft;eb^tib^toiiK:êra^&-perfec%a.Nam
ck fe ^bne buiri •,& mariclata eius nori cuftpdit, >
\
mehdaxeft. 'Qubmariiigkur
duse funt ratiohalis.
*.
na¥Uf^-partesvebgnitiq,&
appetkiorduae humanai'
vk&tatiohesycb^
frtrit dpeMri*;Ghiân^ûmihaveognitib
Chri^
fti, & dile&io vriectfieeft^duasêriam
efle db&qris Euangelici fiincHones, dbeere, & exhoftari, >
atque dp6fcrinae omnis,. & cpgnkionis finis eftt
Ghriftus, omnis exhoitationis , &a'cT:ionis finiss
eft charitas. PPrrb cognitib Chrifti, quam Fidem i
>,
traditur, chsritatis-omnis
a<Sfcio,dicimus,fymbolo
Decalogo cqhtinetur.
Ergo praedieatoris Chriftiani eft ,^Bidemdoeere
, & mbres inftkuere.
A Fide verb-Irtclioandum
eft, fine qua impoffibiie e^plkeefe^DeOjCuius author, & corifumma- _ Rtb. uj
tbr «ft Chr-ifttis. <ûamp;bremilla
prima , acpraeciptia-crira efle debet miriiftri Euangelici, vr gentibusChriftritt)
cum fit nulltim aii.uda i.Ccr,
ahhuntiet,
j,'
noirieh. #tb -c«lo idatum %>minibus ad faliitemti
confequendam. 1«
toart. 10.
Jlpoc.u
X. Cor.t.
Hbrh.iS.
lacohii
x.Cer.i},
Gnl.y.
IN ri o n v it
348 D i PRoctkANpA
Neqtte verb poteft quifquam
cqnfequendam.
aliud fundamcntum
ponere , neqttc eft aliud
bftium, ncque via alia ad vitam xtcrnam: Chriftus lacparuulis,
cibus grandibtts, Chriftus; Alpha,& 0,& principium fapicntia: totlus & finisi
Deftnat Chrifti minifter quxrerc qttid aliud doceat quam Chriftum, qui facTtis eft hobis fapientia, & iuftificatio, & redemptlo; Abfint procul
hxreticorum calumnia% Chriftum nobis efle briiriia tum dicimUs, & nihil praster huric fapere
qportere,ripn tam fumus ftttlti,vt idckeo maneridum in peccatis fentiamus,' quod Paulus execratur, alioqul qubmodq Ghriftus vita erit., fi nondum peccato mortui ftimus? Itaque & dixi,-& di<fam Chriftianx prjedicationis fiderh efle Fiderri
&mortuam, & quarri
Ghriftinqntamenqtiofam
Paulus nihili faek,fed viuairi illam, & efficaeem, 1
& frucliibfam ,•quje per dilectionem qperatuiv
Quamobrerii quid Fides Chriffciana habeat, deinde qilos mbres exlgat, diflerendum cft;
C
Chrifli
A V V T
annuntiandi
II.
curam\
j>racij>uam
ejfe dehere.
moriftri fimile femper eft yi.TkJf-.IhI.verb
«IV..I fum, inter tot millla Indorum Chriftiano
Chrinomine donatorum tam etle rarum,qui
fturn agnofcat, vt quod Ephefij olim Paulo de
de Chri->
hi
fancto
poffint
refponderunt,
Spiritu
fto
SAIVTE.
L I B E R. V.
345,
fto melius vfurpare , Neque an..fit Chriftus, audiuimus. Ctim verb fin.t haec, prima elementa
fermontim Dei, cumque nihil aliud infbnet om^
-r"
caufa;
nis fcriptura diuina, quid
ptttemus efle,
quod vix in hocloco confiftunt aiiquando Cai
techifhte, vt Chriftum oftendaht,
atqtte imprimant menti Neopliy torum ? Nam fi • paulo curiofius interroges, vix pleniorem de Chriftp npr
titiam in plerifque reperias quam dePetrq,aut
Paulo , aut Dauide ,. aut alio quovis hbiiiine»
Ghrifti commet
interdum ita no.ua accidkhis
moratio >ae fi dc j£nea, aut jRomulo mentip
fieretvCJuod tanturri Euarigelij dcdecus , tantara
nefcio quo
Chriftiani ripiriinis contumeliam
ftilminc fatis vipdicari pofle exiftimem,
vt hoaut trigin-i
mo Chriftianus,& annos iamviginti,
taterens Ecclefiam , rogatus de Chrifto, nequc
quis fit, ncque verb an fit, prorfus intelligat. Ae
flocent multi riefcio quae friuola, qttidam praepor.
ftera omnino,pierique
Chriftum quidem, annuntiantjfed ita curfim,& p.b.feure,vt nihil hic magfs
jndus cpnfiftat animo,quam iri caeteris. omnibus.
JHaec ergpprima & maxima Euangelici CatechiIfcspraeceptio fit, vtNeophytus Chriftum teneac,
& memoria,ac intelligentia menteque tota,quan^
tum capax eft, capiat. Etquamvis res notiffima
ftt,quam loqupr,nullifque teftibus egeat, tamen
dignum eft primos Euangelij praedicatores conf emplari, quld docuerint, & quo omnis' eoriim
fpedtatk ofatio. A Chrifto iriftruc~ti, & rederopti
nihilaliud quam Chriftttm Magiftfum, & Re^ 4.10.
Siue enim
demptorem perpetub loqucbanrur.
A£t\i..
cum plebe,cum, 16.17Ajjpftplorum PrincipeniPetrum
principibus
?^G; D E P R» cT 1AND A 1 S'B 6RVM
Iridaeorurri,-.' cum "gentibus-diflereii'principibus
16.17.
fiuePau.Ceilijfiue Stephanum * fiue Philippum,
ad gentes,fiue folum Paulum
lum
&
Barnabam
,
.
%6.
$A gentes faepe v.erba fecientcfli» fffipe adpopurfiue cseteros omnes parentes,
lum Hebraeqrum,
& praeceptores ttoftrosipe<5tes,;ne vhana; quidem
-coneionem inueriiesjlhqua ;Iefu Cbrifti- Dei nb.--.
itrianuuritiatlo
nonêltqtum;
argumentum ora-.
tlcam fit, i/ei cert&pr^cipuus.fcppUs>
qub ejetera
jtaridenv Eeferaritur.DeEpiftplis
.fupetuacaneuni
.€ft:dicer€,cum;qu32vis.illarurri
pagiiia .Chriftura
loquatur. ;Cuf Soc I Nos ipaedkarnus. «Chriftum
jerUcifixumludarislquideri^
.
&ut£ffi;flukitiaTn,Ipfisaut^
<fea?cis Ghrifthiri ;D&I virtutem: ,:&-®ei iapieni«irtus Deiad faluandum,.
tiam. Haee eftiinquk,
ttltn.l.
s&Dei fapieritiaad doceridum:^:fiquidem,&
graitia, •& veritas ;periefutn Ghriftum fatStaPft. iS§-.
•yires,,
aliunde
aliu'4
ncque
Jiilergo
qpprtetfcke:,.
& falutem fperare. /Meritb ?Pautus glpriatur fibi
datufn ,'v.t:my-ft£riium;:Ghriftie«cek
addkiriifus
"Bphef.3. lenfcer oftendere-t. Mihijlhqukalie^ômriiumfan4fcorum minimo:data«ftgratiaihaec;in
.-gentibtis.
"diuitias- tCjhrifti > &
.Euangelizare inueftigabiles
•iiluminare omnes., quae fit difpe-nfatio .faoramen*£i abfcondiri a, fieeulis in Deo. .Itaque -glorianter
saddk., provt legentcs;poteftisintelligere,
prudebin myfterio Chrifti.
tiamimeam
Neque verb
Eriangelici tantummodo & Apoflolieitftudij fuit.
Chriftum mundo
irtdicare , verurn eriarri. Prq<&»/:.j. pheiricae.,.:•:& Legalis aitatis ,-quando >velut par~
trali renebamurfub
cohclufi -in eam
padagogo
fidem -,.-quae. reuelanda erat,Nam &-tunG,& lpne;e .
'
S a. i v %"£. L i B E R' V.
#i
oe arite curii prirtiuiri hoinini Deus Inribtuk, brhpia&gefta ,& ferfpta Chr&trn; pr&nuhtiabant,
Ghiiftufri figmficabant, qUefnadnipdum Apoftolus PetrUs orteiidk-, Huic pffiries Prophetaj êftl-,
moiiiurii pefhibent.Et -pauias Apbftoltis velariieii
vefefis te-ftameriti ih/Ghrtfta euacuarr, Et ipte
Luc.\i[.
DorriiriUs praedieaturbs -difdpulpsiriftkuens,Om"niaquae fcripta furit m -fege, & Prpp'hetis,;& ^Pfal-%
rhisdeirie.
^Q^rribbrcrii curii omrii hqftirrriitt.
Ghriftlebgnkibric
faluspofita fit, ieuius Trhincft-tefn feieritlam tariti feck Aôftplus, 'vt pra; ilk
taiteraftercUs putetihaec pilrriah*e potHfifria, at
prppCrrtodum firigularis Chfiftiarii magiftri. cm
atdor Cbriftrirri-aimuti4
ra -fit„;& Infatigabilis
tiandi, G%fifturn docendi, vt-Chriffcurri prriries Hltr. ji^
maximum, il&tFagnbfeaht a miniirio^fqueud
qtie propriafrt fui murieris/exlftimet Vqceiri.,. t&.
.".
£nbfce;D.oiriirtiim.
6
/\'ftf
III.
e6rufnûi.fine
Cbnfii:
'CoriifaopimVp.em
mtitia
[duum
>fojJje. alifuem
effevohmt.
cum ita •'habearit , vix :fatis iriirafi'
qulbufdarri
Q¥a? poflum yquidpr&ceptbfibus
feholafticis.,; yiris cexte gratiibus noftri 'fsectili'
in mcntem venerk , vt riunc quoque' remppris poft; tandiu reuelatum Chriftum fine Chri!fti; nqtki.a falutem cuiquain -ac.tefri.am coritmge-
V"M
3jx D t P B. oc-v. RANDAINDOR.
rg ppfle confirment.
Quorum opinio tam frifo
hi femper yifaeft >ae modp qupque videtur abmodp dubitem antiquos patres
furda,vc'nullp
praefertim in hpmine Chriftianq
Atiguftitium
molefte id aeeepturos fuik
nedum TheplogP
fe » ac nefeip fane. an etiani, a, feueriore cenfutamen prppf er au-*
xa. tempcrare potuiflent,aqua
thorum & erudkioneiri,& pietatem abftinendum.
iiobis eft> quofrim veftigia potius fqlemus fequi,
diceridum, eft npn dl*
:$edillud&libere,&yere
nihil infa-r
gnamQTheologp eflefententiamj,qua?
'<prfslktetis , nihil in fan<5tis Patribus firrnif udinis
habeat, tafttum humana quadam fiupicione in->
multkudlr
trpdu<9:a: prbpter eorurri irifinkam
nem ,qui in hoc npuq orbe tam lopgai aetate
in.ccelunj
Euangelii lucecaruere.,quihusaditus
omnis praecludi videtur,fi ad falutern fuerk Ghri^
rebus hunjanis iftjt
ftinotkia
neceflaria,quarn
labentibus. confequi
nullp iripdo potuerunt >
cum haberent nullos Fidei praecones. Quid igi-.
tur, inquiunt;? An his pinnibus imppffibiierriefle
falutis viam fentiendum eft, in quorum potefta-<
*e non fuit Oceano fraie<5fcoab Eurppa prgdica,tores accerfere ; Ipfbs vetb fponte venientes fero
tandem poft mille quadririgentos
annos viderunt? Qjin potius caeleftem ianuam illis aperi-mus, & notiria fibi-concefla falups efle polle cen~
1. Tittt.i.
hpfemus?Rigidum eft enim & aDeiquiomnes
mines vult falups fieriicharitate alienum ,yt exigat,quae neque ipfe dat, & hoffiines pcr feprasftarenon pofliint. Haec illorurn ratiqeinatip
eft,
qua eo quoquc impulii funt quidara , vt fine Fifalutem
de per naturaiern tanturn cognirionem
confequi.
'-
SA t v TE".-:LIBE:R
.V.'r .-.
555
confequijftos
pqfle confidant, quorum fententia,
tametfi Catholici ipfi fint tam eft agerte haeretica , vt nihil magis repttghet Fidei, quamfirie
Fide faluurri efle hominurn" queriquaih, . Poffp
alij inde pedeffi referentes , ne ex: tam lubrieoi
&Cpeficulofb lbeo in pfajceps fefe;darent;, .tUtius
illi quidefn, fed quarn eonfefttariee: ipfi yideriht,
aflefuefurit fine Fide: quidem iiefhirtem, efle; fel-uum, fed tamen Fide nihii aliud.de rieCeflifateifa-.
lutisopus
eflecbgiibfeefe,Hquamquodrfituiali;
du£tuintelligi
poteft. /QuafiYer<îdes:a.b:App4
ftolis neceilaria defiriiafur ad illa pereipienda,
Romi.
quae £ creatufa muridi per ea > q^.fa<Sa;:iunt
vifibilia -, cognbfci ppflunt , ac non pbtiUsâd
ea quae iri Cot liorriiriis ribri afcenderurif'>, inobls
yerp reuelauit Deus per fpirkurn fuiiiri. Narri ad i.Cor.X.
riaturalia , ueceflarib cbgriofcehda rtatura ipf^
non vfque adeb deficit; Fides verb eft fperaridap Heb.ii. "-'
fttm fubftantia rertim, argumentum nbri appa^
>
rehtium. >Quae ergo rioii apparent > ideft , fupra
capfurri, & rationem hominum funt i de. quibus
feribkttr ^Plurima fitprafenliim horriinurii often- Ecel. j.."fafunttibi,
CceteraT
eaper fe ad Fideffi pertloerit,
vero per aceidens.
Igkur vt rem propius" attingam, poft nouumhuric
euridemque vaftiflimitin
orbem inueritum noftri Theologl talia ccepere &
docere, & fcfibere, cum per mille quadringentos
annos, nequeIn facris, neque in fchblafticis Doctoribus veftigium eiusfenfentiae
extet , qiiqd
confentienter affifequid.em feiam', quinomnes
ment fine explieita Fide Chrifti neminem efle faluum. Hanc autem ftta fententiam exquada Saiiifti Thomae opinicne corifirmandi occafionem
lnf.d(xy
Z
libenter
De P^ddv&ANOA
Isjairif
#4
libenter arripuerunt , de primum veniente ad
vfurfl rationis x qttem ad Deui» conuerti,&pafIej,
& debere vult,. atque e"yeftigio fi faciat, gratiam
iuftificatioftis accjpere. Ex quo. colliguftt nihil
ciufmodi pucroopus; eflealia eogriiti&ne quam
bonihofteftr , qubd, pfOl itta aetate poteft agnofce*
eo li».
te. Hqrum,praIftdorum
falutepatrecirtium
befttius aiflplecêrer, c[up me huius Caufae ftudiq*
fiorerft profiteor > ftifi valde reupcaret * quod acl
Patrem iieffio venit ntfi per Chriftuffi> quod fltiliean. 14.
ZM$, i<Sfcla alia eft via,qua eatur»;nullum aliud oftium,quo,
intretuf ad vifcarft. Acre quidem vera ,.fi poteftfi-.
rie Chrifti notitiaiaius eflc aut ruffckia, ergogra*
tis Chriftus prajdicatdf.
Ff uftra Apoftoli mitf utv>.
turift orbem, fruftra prajcipkur. Qui credideritx
& baptrzatus fuerit, faluus erit.. Non ff uftra, in-_
Narii & plures &?;
quiurit, Chriftus annuntiatuf.
faciluis,& vberius falutem cortfe<|uuntur.Ego ve^
ro exiftimabam Chrifti aimufttiatipnem,
bbc eft
guaftgelium y non vt plures j, & melius felui fie-.
rcnt,.neceflariam cfle, fedyt omnifio poflenthorIriiries falutem Confequi. Itafane exlftimabam*
iino verb noti exrftimo , fed tam certb, & aperte
tnihi perfuadep Pauli hanc efle fententiam, vt ne-.
& at-.
tninem ptttem repugnaturumj.quifyncere,
êftte illius verba expendat in eq loco epiftolae
ad Rornanos * vbi exprefse hpc verfat. Finis le-.
Chriftus adfalutem prrini credenti.
gisj.inquk,
Quam fententiam pqftquam confirrhauk,& aeque
docuit ludazis, & gentibus Chrifti fidem necef-.
omitteris Hebraios, de quibtis fatis.
iariamcfle,
riluka dixerat fttperiore capkulo , tranfit ad gen-.
tes > &c Illa propqfirione prplata , Quictimque.
feu.qeaue.
LIBER
V.
"'SA-t-v.TE.
355
inuocaueritnomen
Domiiii,faluus erk>affert que,ftionem & vrget vchementer , Quomodb ergo
inuocabuntjin quem non credidcrunt ? Aut quomodb credent ei , quem non audierttht ? Qupmodo autem audient firie praedicante ? Quprflqdb
verb praedicabunt, nifi mktantur ? Etiriox. Etgb
Fides ex audku, audkus.autem per yerbuffi>Chrifti. Sed dico , Nuriquid non audierunt '? %t quldefn in omnem terram cxiuk forius fcorum;, & iri
fines orbis terrae verbaeorum.
Haec Appftbiica
ref^brifio'eft,& difficillimae quaeftioftis abfplutip.
in qUem ftori cf e~
Quorfiodo iftuqcabtirir,inquit,
didefUnt? Confcritiunthic
nobifcum Fide opitjs
effe ad falutem. At;qufcrribdo credenf ei, qUerii
rion audierunt ? Prqfedb fi iftorumopihib
vefa
eft, facillime refpprtdetuf Paulo , & vefiflirne,
rieque praedicante, nequeiriktcnteopusefle,ncquc vefb audiente , fiquidem poteft liofrib epn~;
cipere Fidem. fine aliqua reuelationc autpfaedi-:
catibrie, poteft fibi fuffieefe ad falutenifiherid-;
tifiaEUangelij, poteft inuocare Deufli,. quenVper
ea, quaefadfca fttnt, confpick. Nonfte ita riobis
refpbnderit > cttm Chrifti riotkiam dicimus neFalsb ergo Paulus docet
ceflariafri adfalutem?
rieminem fufficienter inuocare , & credere ad
falutem, qui nonaudierkEuangelicam
pisedicationem ,'fi vera ifta funt. Quod fi Paulus falli
rioh poteft > profeetb Iftavera non fi.tnt.Si pergas
Paiilum interrpgare , Quid de tjs, qui nunqUarn
audierunf Euangelium ? Rsfpondet tibi ,Ih bmriem terram exiuit fonus eorum , & in fines orbis terrae verba eortun , niroirum praedication,erti eorumfaluti,qui falui futuri funt ex gentibus,
;
•
Z
toto
i
INDORVM
$0 DEPR.OCVB.ANDA
toto orbe tcrrarum non defuturam,
qui verp. ex
iis.perleriftt , fuorum fcelerum , non ignprati
Euangelij pcenas daturo.s,- Dicis durum hoc efle,(
& afperUm.,atffiemiflerisab
Apoftplp epsfeT
preheridi, qui iuftiriam fuarn vqlentes ftatuere,
luftitiaerD.ei ripn funt fubieiti. Non enim hic
agituf, durumne hoc;"., & feuerum fit , anbe-.
fed ytrum v.erum. iiecnei,
nigriuiri.j, ,&:liberale.,
Alipquin eadern; pietatis, fpecie cogentui;. eriarft,
paruulis.eprtim '> qui.Euangeliumati"dire.np;n.po;:
tuefiint V fine baptifinq fafutenr 4are:pef quam,, yfqlim.
cUiique,Eidei prpteftatipnem^parentujn
fiebaf Iri,-lege" riaturae ? Curfehim partiuli iine,
- Euahgd^^^
eflc; n.Pn pofft|nt, &
faiheri gfaifdkjrcs fine luahgeiiea
legepofjunt?.
Qup;dfi"Htehfur. Euangelica lcge iam.promulga^
ta riufquafli getuinm, ad, iuffiQcandoi r.parutilo.s^
, & prq.iis, pmriibtis.
ahriquafacfarrientafatis.efle
vrimri/duintaxat yalere^baptimûm (;nequaenim
hbeffihe, aperto errore, negarippteff •.).qtiid.quai^
ib ratiqii js jaabet, maioribus nb.ritiamlegis
na-,
turaeadfaiuêm pofle fiifficere ?Etenimquicquid,;
cbfttra ftkarittir ',• fateantut pariter ftecefle. eft,.
rriodo finc Euangelica iege homines. pqfle fal-r
uari, quo.d qui iion putat abftirdum , ctun.eo.
ego amplius minime difp.iitern, Paulum profe•£ko;apertius ioquentem
herno defideret; cuius.
prriries'fancjti pipo.fkores fenfum efle , quem,
ctiTUwt, dixi, probant , maxime- Beatus Thomas.,
leci. j../» ius coriimentarioncrn.
afferre ripfl inpror , cuf. 10. ad itis fe hi
fcriptores in primis aurhoritate. tuentur. Poft enitraturii e.rgo locum Appftoji ,, ita
dubkat_3 Nunquid illi, ad quos non pertienic.
'
prapdica.
V. .
LOER
; 357
vt pote fi fueruht hutriti
^.faedicatio Euangelij,
111fyltiis excufationcm non habeht de peecatoinfidelitatis ? A'd hbc dicendurh eft , qubd .fectinDbmini , qua; habetur Iban-'
dumfehtentiarii
vel per
riis 16. Illi iqui loquenterh Domihum.,
fe, vel per difcipulbs fuos noh audieruht $ excu*:
fatiohefn habent de peccatb infidelitaris i nbft
vt fcilieet,; iutamen beheficium confequentur,
,. ftifieefitiir ab aliis pecfcatis i quae vel naftendo
jephtraxeruftt, vei male viuendb addidefuht:, &
Si.qiii tameri eofumfepro his daftinabuntur;
fecuhdufn
cifleht , qupd eft iri fe , ^Dominus
mitteiidb cis
fuam mifeficordiafri- prBuidiflet
praedieatbrefn Fidei , fieut ;Petrttift ;Gbrntelio,
Hatterius Thbriias.
& Paulurii Macedbnibus;
Auguftirii auterri de fiae fe tam effc"apefta fenttentia , vt riulib &pdb fubtbrfugl qtieaf.: Adeb
ehim Chi ifti hotitiam ad falutem heeeflariarii;
VHlti vtlis etiaffi , qtiiex gentibus1 ante teiripuji
Euangelicuhi fefuati' furit $ rhinime id cbhtigifle
dicat abfqUe feuelatioile vriitis mediatbris Dei
&homifturii Iefu Chrifti: Narri vt .Caeterariiiflat
faciariii ita fcribit in'libris de ciuitate Dcij Diuirikus aUterri pfouifufri fuifle ribn dtibko,vt ex hoc
autern de fan&olob)
vno fekerrius (lbquebafui
etiam perâlias gentes efle- potuifle, qtti fecundum
Deuffi vixefufttseique
plaCuerunt \ perrinentes
ad fpiritualeiri Hierufalerft.
Quod nemini eoncefltirh fuifle Crederidum eft , ftifi eui' diuihkus
reuelatus' eft vnus rriediator Dei ,! & hominum
liomo Ghriftus Ieftts. In fecund.o quoqtie libro
de grafia Chrifti idipfum multis confiririat. •Netemque tainen difplicet mihi illa quorundam
'
Z 3
peratio*.
. SAIVTEI
A£t. 16J
$> 16;;
/
Attgiti
n.diCi'
tii.c.tfli
INDORVM
358 DE PROCVRANDA
Atig. lih. peratio,. vt implicka quidem fides Iefii Chrifti,.
x.degm- explicita vero vnius mediatoris fatis fuerit adfatiz Chri- lutem
antc EuangeliCum temptts,
confequendam
fli.c.%/^. Tunc
cuenim, vt ait Paulus, tanquamparuuli
ftodiebamur inclufjin eam fidem quae reuelanda
Gal.j.
erat. At poft reuelatam fidem, patere alicul<vitae
ianuam hifi per reuelatam , & expreflarfl Chrifli
cognkionem nuflo modo aflentior, omnibus &
antiquis , & nbuis fcriptoribus hac parte ftantibus praeter paucos quofdam fcholafticos, qui ne~
que ratione allquat firma,neque yeterhm authoritate , fed fuapotius fufpicipneducuntur.
Neque;
vefb extremam falutem tantum , fed iuftklam
etiam primam fine Euangelij cognkiouc poft
orhi Euangelium cuiquam conproffiulgatum
exiftimo, in quo alij minus morefte, fed
tingere
Attg. lib. taffien falfp
contradicunt.Neque
Auguftini alium
de Pntd.
fenfum qulcqukl hi contdftderint demonfuifle
f»»Sor.
ftrabunt. Non enim Cornelij-( quoniam hoc lo-v
€.7.
i go vrgent)eademcaufaeft,
&infidelium huius
tfempqris..; Etenim queffiadmodum Iudaeis fides,
vriius mediatoris tunc temporis ftifficiebat ad iu-,
jftificaripnem , antequam Iefus Chriftus euangc&lilizaretur, ita quoqueCornelioIudaeorum,
bris ', & confuetudine inftrudto fufHcere potuit,
Nunc ve-.
vfquc dum a Petro difceret Chriftum.
rb poftquamtoto
orbe terrarum Iudaica, & lex,
&facranierita prorfus abolita funt, vt non mortua folum,fed etiam mortifera fint,omnino Euangelica raenfura quaerenda eft fidei, fine qua nemccjuod fatis eft, credit, cum lexfideifolaiu£Hhcet, id eft , nttllum aliud falutis inkium fit
r gtzetei: fideffi lefu Chrifti. Quod fi quis pergat.
quajreie.
V'SAiVtS-.
Xifcistt,
3$
quaerere. Ex qtionam tempore explicita fides
Chrifti coeperk efle neceflaria ad iuftkiam » equicum priffium pro«
demirefpondebo ex illoipfb,
At Indis ripa
iriulgaturri effc Prbi Euangeliufft.
erat liacienus promulgatuni,
inquis, kaegbfari^;
arbirror 9 yerum riihil ad reixu Neque enlm de ea
proihuigatione fefirio eft, quae cuivis ignpratior:
fed de eapbtiusi
îs locurri ftttllufri relinquit,
quae cum fbleirinis fit, & pro legiflatpris vplunta^
teconueniens
> oriines contrarias leges i\ht&z
gaf >"ieofttra<9:ufqite diflbiuif. Seirrius igkui '%*
fcraqlerita.omniaj, & legis> & riatur# abolita, eHe>:
fcirnus Euartgelicam Tegern qua* eft fides teftl
Chtifti, omnes mortales aliquando csepiflc bblfc
gare ; quo yerb pritnurti tejflpqre fufficienteS
prorfttllgata ftierit * altiS alltet ftatuefltibus» iio$
ricfcirrius» Gqrftelij£<?tt<l tempore-«pndurri
ple*.
rie prppal3.tuni fiiifle Euarigelium Qentibus, yejk
JlpfePetf Us teftis eft >.cui ea de re erudlertdp cCfilc*
fti vifione opus fuerit. Nunc ergo curri aequi yet
ribtuift , yei" igftotum fit Cieritiurn populis fiujs
efle. aliquerft m^diatorern 'diuinkus pr.ouifurri>
fiue liunc efle folum Iefum ChrifturrV , noft. eft,
tur fine Euangeiij nbtkia remifliq peeeat.orunj
alicui tribuatur. Alij fenrittnt Cornelium fton ve» UjtjfHtU
D.
jre iuftificatum efle cprarn Deo aftfe Petri ptsdi- *}m\ t
Greg,
catipnem , cum & animali •ijnrfltiri.do comparen hotn, ift
tur, & audka rerriiffiofle peccatorum per Ghri*.
ftumeeciderit Spiritus fancTrus, neque ab ea fep»tentia vald«> abhorret Chfyfpftorftus; vefum qula Jt*d* h
difficile eft, qttem fcriptura religiofum, & rimen*
cfesgrm
tem Deum> & acceptujn Deo &cbperanterft iuffcir trtbftit
riamdicit > flon eundemvere iuftificaturtfintelhV
Cmtiiti
Z
4
fp&>
INDQBVM
3<5o DE PROCVRANDA
accerfendi Petri
gere , commodlus explicatnr
rieceflitas j non.vt abfolttte gratiam confequeretur ,'fed vt Ettangelieam gratiam-eaplenkudine & firmkatequaper
Iefu Clirifti fidem conferebatur. Modo verb poft late praedicaturri Euangeliuni eiufdem rieceflitatls putamiis eredere, &
ift Chriftum credere^finecuitis myfterij fide iuftiTho. i.i.
ficari neminem & olim beatus Thomas,& rittper
q. II3.
decreuk.Sed quidagenr.it. ad. faridta SynbdusTridenflna
x. $- 3. mus de infinitis hpminum millibus , qui neque
Cof. Tri. attdierunt
verb audire pptueEuangelium,iieque
feJf.ff.c.S runt ? An eorttm neffiinem
faluuineflepofleteerifeblmus ? Minime vero. At.fine mkaculo fidem
doceri noft pofltint.Primum
11011
ffikaculurndici
debet Dei peculiatis prouidentia ycl Angelum,
Vel homiriem deftinantis , vt Euangelizet ei, qui
quqd poteft, pfaeftkit. Nam vt farum hoc eft, &
rariffimum vt iii natura iam obfeurata, & grauiffrmefaucia,ad tam praeclaros quifquam conatus
aflurgat, idque fine praeueniente Dei auxilio facere neqttit, ita pf ouidentia fingtilari fton deftktien-f
dtriri ipfa ratio confirmat, cui tam fingulare contigerit ftudiUm boni. Quod fi adhuc miraculum
vocandum perftant, quid denomine
digladiandtim>eft ?'Certe hi tanquam eittffnodi pperaDeo
grauia aurangufta & inufitata fbrent,ka parce &
artte cohibenda putant. An non ad ipfum illumy
Cornelium,& Angelum,&Petrummiflbs
legunt?
A&o. 10. An non ad Eunuchtim Caridacis Reginae Philipuitio.%., puin Diaconum ? Aiinon. ad Macedones,
& ad
\.i#e,i(>.
Lydiam Paulum j Quod fi noua quaerimus., praefto eft Paultts ille Iapponenfis, qui tanto tempore
.criminum fuorum medelam exoptans, & FraiicifCUIf
;.,.;
V.
SALVTE.LIBER
3&i
tum Xaueritim quserens tam longo marls cirabicns Malacam tem~
cuittt, eoque noninuento
peftate retiocatus eft ex ipfb Sihenfiiim afpedtu,
vfque, duift in illum rediens ihcideret ,& Chriftt
Euahgelio audito per fidem nori fblum ipfe ferua^tus fit, vertim ampliffimae genti fuae Chriftuman*
lnintiahdi Fiaricifco fuerit, & hortator & dux»
Ad hunc farie modum de caeteris, fi qui tales cx.titefint;, fentiendtiffi cfle ftpri tam egb qiiam '
Th.14.ds
Thomas ipfe tefppridet: aquo cum obiedtionem
Verit. ar.
.10. ad 1.
fuam.dilui videaflt,nefcioquomGdoineamfentenriarri vpeare poffint i quam refellk. -Sed dc fain-,e:i6m
,
J
Ie0*
.puerp veniente ad vfuiri rationis negotium nobis Reffl.
exSan&o Thomafiaceflunt.
In quo fi nulla ne- 3 •
qtte ab Angelb ,: neque ab hamine do<5trina ex;peetanda eft, certe fteque Chiifti , ncque Dei
riotkiarri pro illa aetate firmaffi habere poteft.
Itaque iuftific.abitur is , qui Deuin adhuc nori
de fide nenouit, &faiftim_erkquodApoftolus
ceflafia , vt placeatur Deo > fcripfit , Credere Hebr.ii?.
& quia
oportetaccedentemadDeumjquiaeft,
inquirentibus fe refnunerator eft. Quod fi & hoc
fatis efle dicunt,,profec"tb
ipfiim implickecredi
nihil dixit Apbftolus. Nam impllcke non illa fblum credere oportet accedentem ad Deum , vertim &. illa ,Adam extra paradifum.formatum
efle, & o<Sfcoauimas in afca'No.e feruatas, & Tobia: filiumfuifle eognominem,
& quicquid diuinae literae tradunt. Quod fi certaaliqua fideimenfura defignanda eft, &firma faltem de Dei majeftate & prouidentia conceptio , profe<5tb a quo
hanc fonte puerulus haurke poteft nulla doctri1
na finbutus, nulia
ab
eodem
dijftus,
"
""" experientia
'"
facile,
Di PÔCVRANDA
ttJbdkVit
0i
facile hauriet, & Ghrifti myfteriurfti cum vtrurn*
que vel diuinitus > Vel huttianirus edoceridus fits
Itaque vel opinio illa D- Thomas rtori viqiie adcd
renaciter eft tueftda, quatn etianl illius pleriquc
difcipuii non fatis fibi peffuadenf, vcl fi retlnetida eft, ad eUm rftodum cxpHcanda eft >quem an*
iiquipres iUius difcipuli fequufttur,vt.etiarii pueri
iuftificationefn reuelatio Ghfifti afttecedat» Ne«
que efiirfi proptet incertas opinioftes dogmatay
deberrius Certa deferefc. Guin ergo fides iofufa
fteeeflaria fit, non yt credat hoftio»fedvtafiquid
noft tam prppter a#um quaffl pro*
eredat,ideft,
Trid.Sif, pter obie<5fufflj-qua:reftti quodftam fit illud * ftihU
t.c.6,
aliud bccurrit, quaftt quod Patfes tradunt^vt cte*
damusvera
effei">quae diuinitus feuelafa&pro*
inifla fiint >atque illud In primis aDeo iftftificari
iriipium pcf gfatiam e]us pcr redcrflpti0nern,qu8)J
x.Cor.t, cftin Chrifto Iefu.Quamobrcfft
myfteriuni Chrfe
t
fti prirriurri ac potiffimurri dpCere debemus * fi il*
lius fapientiam fequi yolumusy<|ui dicebat, NihiJ
aliud arbitratusfurft mefeire intervpsoifi
Iefwp
Chvifturft& huncccucifixum.
CAP
Contra
errorem
dioresfine
djferuit
V T
iUius^
Fide
IV.
qui Chriflianos
explictta
ru~
Chrifti
jjoffe faluari,
autem habet quod nemo fcriptomrra
BEneChrifti ftofitiam neceflariam negat iis, qui^
Ibus fides prjedicata eft, quin potius diferte ad~
monent
V.
Ll.BE.R
$6$.
mqnent praeceptum de Chrifti myfterio explicite credendp , & diuinum efle, & otnnibus hpmi- .
tum vero eps , qux
jiibusineeeflarib pfopofitum,
•
fine
,
audicmnt
illlus
fidern
myfterij eognkione
faluos efle .'npn ppfle, Aktnt verb infideles bar-:
baros , quibus Eua.ngeiium non eft nuntlatum
a peccato,
qupd;
propter ignorantiarri excufari
damus ; fed epfdem , fi
nos. quoqtte iibenter
fecerin.t quod in ipfis eft,, fine fide explicka
Chrifti.falutem
cpfifequi ppfle eehfent , qUod
nobis nequaquam
placef , fed inferiffi fenearfihs illud > qup.dftemo Catholicus poteft abnite-,
Chrifti. exprefle fciendoChfire, Pemyfterio
ftianis pmnibus; fine. exeeptione diuinum efle
praeceptuin , neque verp quenquam eorurri , quibus Euangclium prasdieatur , ad falutem iuftitiamv.G cpram, Deo peruenire pofle nifi per fidem expliekam Chrifti.. Quadere
nonka.pri-.
dem in hpc ftpub prbeyir quidam diu , ;& infi-r
gniter do<5tus, & Valde religiofus habkus , iain •'>
v.ero magnus, vel fa€fcusf, velpatefadtusHxretietts ftouum dogma,, vt illc quidem ia<5fcabata
pium & falufare ? fedreuera valde impiujrn , &C
perniciofum inducere< conatus eft , idque rftultis piolixifque commentationibtts
egk> vt perfuaderet'> Nempe Indorum populis caAerifque
hqminibus rudioribus non efle neeeflarium ad falutem, vt myfterium Tfinkatis , neque verb my*
. fterium Chrifti explicke crederent: fed fatis <£k>
vt fcirent vnum/efle Deum, eiimqne bonis pra>
mia, rnalis fttpplkia cfignareddentem,
in cseteri*
hoc eft. Chriftianam,
diuivetplegemnoftram,
aam. elle &icer.tb..
teue&daijjji p.eijique.pitfe.tGr.illa.
'
l
d«°
•-'..'
S.AfVTE..
INDORVM
^•54 DEPROCVRANDA
duo nihil aliud quam vt crederent communitef 8c
implicite , qtiae tenet Eeclefia. Quamdbrem haec
ipfa Iridis praedicanda efle , caefefa hOn ita ffiagnopere curatida. Gaufam huius fui ddgiriatis ille
reddebatj qubd DeUs ad imppffibile riefhineiri
pbligetiefle verb tairi dbtufd & abfurdd ingenip
rieque
plerdfquej vt rieque lriyfteriufn Tfinkatis,
iftyfteriurri Ghrifti percipere poffint, quos. fi cogas iftliec expUeke crederejnihil aliud agasiquairi
vt eoeli irigreiliifri mife.ris occludas. Addebat pori'P cUrri diu de hae re fccuiri; ipfe delibeiaflet, at-'
que ita feririfet,vt dixi,diuiria fe reueiatiorie penifus confirmatum
vfqUe aded ,-vf Paulum ipfhm
Apoftolurri per feuelatidnerri dixifle affirriiareti
Rudioribtis nori efle rieceflariufri ad faluteffi credere Chriftum eflc homliiuiri Saluatdfern.
Qijis
verb Pfeudopaulus illey& peffimus daeffiori fuerit,:
Arigelus 4ucis haberi volefis, fatis iairi ac plus
eriam quarri vellefnus,' iftndtuk. Sed authore miffbjipfum dogrria ttae"tcrri'us ebq; accuratius, quod
Omiugttlum ipfum Euangelij ferirc eontendat.
nis pene praedicationis Indieaf labor & cura toilatut necefle eft,fi vera illa fint. Paucis verb nori folurn impiam,fed ftultam quoque aflerrionefn perfpicue demonftrabo.
Qtiid enifn impium magis,:
quam & apertae Domini fenteritiae , & gentium
Marc.iS, faluti per Chriftum obtinends
contradicefe ? Ite,
inquit,in mundum vniuerfum,& praedicate Euangelittm omni creaturae , qui crediderit & bapti-'
zatus fuerit, falutts erit, qui vero non crediderit
condemnabitur.
Euangeliurft ergo fufcipere &
credere omnem creaturam oportet, fi falua efle
& Chrifti notitia noyclit. Atqui Euangelium,
rnine
SALVTE.
LIBER
V. _"'
^
mine quidem fuiit dttp,re ipfa penitus Idem.Qudinodo enim Euangelium nouk,qui Chriflum non
no.uit l Ex qtiQ plane apparet, quam ftulte illtld
Ghriftianam habet,Chri>dicatur,vtis,quifidem
ftum tamen ighPrare'poffit.Namfi
quisi£neida
attt Odyfleam tenere fefe die.eret, neque iarnen
j-Eneam aut Vlyflcrri vriquairi audifle, quis ohfe-:
ero rifuin tencre.ppflet ?;.;Pta?terea quis nouit fe
fieri aut efle ChriftIan»mi-&non
ludaeum autpa*
ganum,qui Ghriftum' nori nouk ?;Qupriiadd.:eairi
legem prpfitefi pdtefi, qui quid lex haheat,:igriorat ?;Qmnis-GlirlftiariUsjquatenus
Chfiftianus
cfl,, .Ghrifturn prqfitctur.. ftaque do.eere querir
quam Chriftianum efle debereifi falUusefle; velit,,
rieqife tafneri Qpiis eije,;vf Chriftum agnofeat, ni_hil aliud eft quarft cum ratione irifanke. Ad haec
quam inepte 8c-fatue iubetur Iridus "credere,, qUae
credk Eccleiia,qui tainen Chriftum ignqrare.pehmittkur ?;,Omnino repugnat-vtriimque;;;:Etehira
fidelium GhriV
Ecclefiam; nifi eongregatidriem
ftttm yere terientiunrifltelllgat,
npn magis Eeeler
Cix credit quam fynagogae Iudaeorum;,; aut Schor
lae Atheflierifium, fine Chriftd enim Ecclefia neque efle, neque intelh'gi poteft. Sitte ergoiEeclefiam ypces, llue Ghriftianorum legem , fiue fideiium ccetum., nifi Chriftum Indtts. agnofcatvEc-^.
clefias myfterium fcite non poteft. Vt illud praeteream , qttantae infan.ia; fit myfterium Ecclefiae (
inyfterip Chrifti prajponere in neceflitate fidei expjickae. Iqannes certe. Apoftplus ita colligk, Et- iJoan.f.
boc effc mandafiim eius, vt credamus in ndmine
filij eius Iefu Chrifti. Ethaec eft, ait, yidtoria quae l.Ioan.).
\incit mundum , fides noftra. Quae autem fit
«des
hboiiyM
$66 DB PR.6CVRA*[DA
fides noftra,ftatim
adiungit, Quis effi qui vinci
mundum,nifi qui cfedit, quoniam IESVSeft filiu
Deklgkur eiufdem praecepti, eiufdem neceflitatis
eft Chriftiano credere, & irt Chriftum credere
eadem fides Chriftiana, & fides Chrifti. Docendi
crgo iiint Indi, &gentes omnes myfteriurri Chri
fti > &qui;genus aliquodliomiriurn
iftdc cxcipit
grauker errat, ne haereticum aperte dicam » quod
tafnen norinulli graues; authbres iritrepide aifir
Hotoim- inarit.; Sed^pfft&ibfufdus
eft.,' ihquit >rudis /he
em $ot~6
eft truncp
bes^fehex eft iamdecrepkus,;Q£tHiops
sV4.1l._f, fimilis, Vrus: eft vlx
diftans
quiequajrii
pecude
«rt.t.
Hofne atquehoruirifimilesTfirikatisftiyfteriufri
difcerc cogcs ,; quod effcvfque adeo' dfficile: iri
etianv & prbmptis ingenijs?: MyfterMmne
gnis^
ehriffii, quod captumfuperaf mentis huirianae e
tafft ftolida fenfu exiges > £gb verb myftermfr
Chrifti ( narriide caeferis dicam pbftea ) iriteltige
re neminem cogo:,:quqd eft paucofum , cteder
verb omnes debere dicb,; qubd fteirib npft potef
Nerno enim tafn Veft abfurdris ^qtii ftequeat v
Dbeefiercunquecogkarc:Dcum&bomiriem.
g<4|>oteft, Deus fa&us homo, hic eft Chriftus I
svs, addat, cuf id fit fa€fcum., vt nbs prorfus a pe
catis eriperemut j $c vkam confequeremur, atqu
ka difcet efle ynicum Saluatorem ftoftrUm. Mo
orcfiftem quoque dpccatur, quod coftceptusvfi
Spiritus Sanclti opera ex Virgine,& natus, & cr
rifixus , & poffc mortem refurgensin vitarri im
tiiortalem.
Haec profe&pcogkatione
pefciper
Rfl/w.10. ion eft impoflibile, quin potius fi Paulo Apofto
.0 credimus,prope
eft valde verbum in dre ri
tro& in corde noftro, hoc eft verbiun Fid
qtto
SAfcVTE.
LtBtR
V.
$6j
qftod praidicamus j,quia fi confitearis in ore tuo
pbmintini I B SVM, & incarde tuo credideris;
faluus eris.
qubd£>eu$ illum fufcitaukkmortriis,
Cum ergo quajritur , quid in myftejtio Ghrifti
>Deifilium faX
gentes docendas fint,refpondetur
ctum horriincm propter nps ctucifixurn refurrexifle, quafn fumrnajn cfle Euangelij rediffime di-*
xk Chryfpftoinus.
Jtaque tria quaedam breuiter
Chriftum efic Deum & hoinfinuantur,Primuna
mineî, deinde rnortuum efle proptef tJeCCatajfteH
ftra, tertiumi vitatB immortalen), & beacatn po£
fidere, quam nobis communicare vuk, H<sc qu(
pulio rnodo percipcrc poffit >nejnineffl efle arbi-*
doceatun. Nam & eqrporaK.
tror>ficongrucntef
imagiuatipne cpgkari pdjfunt »' quod eft homini-.
bus facillimum >,& vtcurnque <fepingi >& verbis.
exprimi fatis queuftt, Memoriter vero tenere, &
& apte explicarc fcip non om-*
aeuteintclligere,,
ftes pofjq;, & Deum bonurii nihil exigcrc ab ho*
Qttod fi quifc
mine>.quod praeftare nonpoffit.
quam f am obtufus & faxeus vel fingatur, vel re-*
periatur j.qui nullo roqdo cqgkare & percipere
poffit Chriftujn efle hoirtinum Saluatprem ,;&
Domiftum,hune ego vel feftfushumani expertcm
exiftimabo , vcl proptcrfna crimifta diuino iudi>
cio retardari ,.ne velndem doceatur congruentef»
Vel beneuol^ capiaf.. Neque enim dubkaipus efle
audiendi, quijionpaucos,quinpnhab.ent.aures
tabus licet foris infbnet Euangelij tuba,,intus
ftien furdiffimi fint. Vt iuxfa yerbum propheti'Efai.6.
cum audiences non audiant. Nam & cpflfenrire
Verbo fidej percepto diuinae gratiae eft, & ipfurn
qupque quant.um faris cft, mente concipere, &
cogkare
368 D E PRo cvR AKr>,A INO oRVM
eft grafiai, ka velillud'vei
cogkare npnnullius,
hoc ficut nqgatuf, diuini.iudicij eft, cuitis efte£fctis
c.um faepe ceri-iamus, caufastamenplane
igrioramus. Denique quicunq-, diuinktis ad fidem Chriftiana. idoneus iudicatur, fine qua falus & iuftitia
efle non poteft, idem ad myfterij Chrifli agnitionem, quantum fatis eft, idoneus exiftimandus eft,
quam fi vel neglexerk, vel aflecutus non fuerit»
oftium vitae aeternat nondum inuenifle fine vlla
'
dubkatione exiftimandus eft.
!!..
.".,
' i1 î.-»
j.'j:.j"i!,v;»'".>—»!'
.jirvifr^faw^rtw^j''.!"'.
CAPVT
V.
ctttera
Quod prdcepto
myfteria,
'
tinentur
in
fcire
Symholo,
Cbriftiani
7*7.1.
qua cor^
omnes,
conftringantur*
verb Chrifti nemo poteft perfeMYfterium
<5te, & vt par; efl, cognofcere >;nifi myfterium quoque & Triftitatis j&EecJefiaedbceatur.
Nam Iefus Ghriftus.Deifilius
de;S,piritu Sandto
conccptUs eft., mortuus eft autem, vt fup fanguine ffiundaret fibi populum acceptabilem fedatorem bonorum opetum,in.quo.
effet remiffio peccatortim,& falus arterna per fidem,& SacraffientaChrifti. Itaqtictribus hifee myfterijs, Chrifti,Trinitatis, Ecclefiae, Ghriftianae fidei fumma defiiiita
eft. Qttamobrem ah Apoftblis cribus yelufi partibus fymbolum diftributuin eft.Et quae qtiidcm ad
na.turajn
S-AIV-TE.
LIBIR
V.
;;
$69
ditiihitatis pertinent, in primo lqco patri aftributa fuht, qua? verb a.d difpofitiqnein:redemptionis
noftrae,fectindo lqcqDeifilio
IefuCkrifto:porjx>quae adfidelium
gratiam & fand-ificatiPneiti,,
ca; tertio lqco Spkkui:fanc^.af_criptafuhtJSIcqtte
.Verb illorum eftmpdocrrqtrefellendus,quipMf
,beio;& rttftieo hpminffaris efle p,utarit,yt. fe tene'M-;.
jfe;prpfiteatur,qu&-feftet Ecciefia,quiab ,ipfa iarh- ;
pridein Ecclefia darrinati funt.Qu.ihpptitisatidiaijnus Auguftinum eprurn feritehtiamdata;
bpefa
tefellcriteiri>quifentiebant
fufficercatfêfekjiendum baptifinum cohfeffionem; Iefu _Ghriftifilij
Dei. Ita eniffi_fcribit:in;iih. de,Eide;&;-qpetibj_is,- ,Aitg. lib.
defide,fy>
fpadq .(inquittnt) ille, qttem Philippus baptizauit, <*
'*
ope.c.$.
credo
Dei
dixit,
jiihilpius
qua.ro
filiuin;elÎefiriri
'Acl.i. \
Chriftuffi, Et infiacprqfeffiq^
.zatusxft.: ISfuiftergoplaeet > y^
nes refpondeantp.& cpnt^
- ,de
Spiritu;fanc^q,ri^
jde,refftiffiqne pecearpriuri, nihil de Refufre^fcioU
ê,,inqrtuqrum; ?;.Poftreffiq <3e;;ipfo Iefli ,Ghi;iftq
îiihii, nifiquiafjliusp^
ne eiUsexyirgine,;de
Paffione,de.mprfeQrUcis,
diei refiuTe&ione,de Afcerir
,de feputtura,deterrij
fione>acfedead
dexterafftPatris;aliqiuddieen.dum effccatechizanri ,;.&,!.profitendum crederiti ?
Qua; necefle habeinus, ef iam etim ad baptifm.tim
teiflpor is ,vrgetiangflftia,e;xprimef e int errpgando,
vt baptizaridus ad Ctm&a refpondeat,» etiamfi eal
memoriae mandare noii valuit, En, quid.exigat
, Attguftinus idque ex recepta confuetudine.totlus
Ecclefiae. Et-'nps dubifabimus
teneri, queinyis
Chriftianprum fymboli myfteria nofle , & expli.
A a
cattc;
INBORVM
37© DE PuoefRANBA
Zeo epifl. catecfedere,
k fnofituris quoque exigebari^
quae
13. ad
tur arite baprifmum ? Certe' Leo Papa nulla exce
Pulche
riatn An- ptione fa<Sta,Quod eontinetUr-,ihqUk,in fymbolo
gnfiam. Domiftus riofter iti Eeelefia neiniriein vtriufque
Concil. fexus yqlrik
Laodicenfis deefe
igftpfare.Coneilij
Laod.
fuifl Gitat,fyjMboium difbi oportefe & reddiEpife.46.
i.Concil. cqppVaut Pfesbyterb ante baptifmum>. In Brachatotum fyrribolum Apoftolqi
Bracht.i renfi Cateehuriieni
rum doeeriiufeeftttu'.Sed
riofiof reseft, quamvt
om
teft:iffibriijs,quae fitnt pluriiria,lftdlgcat.igiair
nes Ghriftiafti nemine excepto fidei eapka, qua
contiflefttur irifyrribolo_,qUatttuift illdrufri eaptus
feftjcxpiicatc tencre diuina authqritate epguntur,
qua dere fcriptPres quidam do<Sti non do<-fc£pro
fe<Stb dribkant', quofurri de hoe diuinopraeeeptb
refeil'endb! aut cohibendpferitentia,vix
ih opihionUrri riunieirb referf i poteft,eurii ribftri & rriultitumultis partibus fUperiores
diric, & authoritatc
Tho.x.t. fint.
verb ea j qus communiterpraeci1Q^pniairi
q i, ar.-j.
piurituf ,pfbptefvrgerites
aliquas caufas exeufaf
& 8.
Idag. in ftbiriiuriquafn pbfltint, npn eft dubkandum, quin
4.<ii.i.& teftiporis ahguftia?,autfenfus hebetudb,aut minus
fcholaftif idbnei dqclafis
iffibeicilliores excu
facultas,faepe
ciibi)&>
in 3. dijl. fet, fi npn vfquequaque briiriia illa fidei myfteria
nOriht.Si ettim baprifmipcfcipieridi,
**•
itemqueEueftariftiae fttmerids, "& coafteffionis peceatoruiri
Chriftiano faciendae, curir iiiris diuirii praecepta
fint, tamen poteft nomiunquairi homb excufari
vel miiiiftro abfenteyelipfamateria,
vel fuaipfius
iftipotentia.ad Ioquendurfl,Vel alijs efiam excaufis, fteque tarrieii fi vqto & anirno praeftet quod
poteft, curhi vero corde Deum quaerat,excludettir
aregno, niftil profe&o eft cur, quamvis diuinum
d
•
LIBER
V.
57J
de fidei praecipuis myfterijs ab Apoftolis traditis.
cognbfceridis, & exprefle profitendis prsceptum
fit, tamen excufari & abfblui nonpoflintiriulti,
quorum fenfus tam eft exiguus, vt non vfquequaquje fufficiat, aut aetas grauis , atit praeceptoris itt-?
ppia, aut aliud extrinfbcus obie<5fcuffiIftipediriieri,-turn.Neque eniffi contemnethos,
quifieekillos,''$ Sap. 6,
quoniaffi puMuni & magrituiiipfefeeitj&âiquar
lker eft illicura dcofflnibu^nequeêcritDblninus fidei & -bonae voluntatihomlnls
, qui qubd
pofeft, bofta fide praeftat. ItaqUe fimt illa quidefti [
omfliafymboli
capita doceftda, difcendaque dilt^
, vt haJgenfer, & omni ftudio incumbendum
feattt, idquc nulla ftcgligefttia detre<5tari pbteft,
nullaoccupatione
praepediri ,riullius negpfij rna^
animaefalusficumfitipla
_|nkudine contemni,
des Ecclefiae : fed tamen vbi neeeffitas Sc iffip©-;
tentia obftant, fton debcmus putare defuturuiri i
Deum, fi modo ea merifura riori defif , quam n?-,
eeflariam diximus omnibus, neque valdc difficiEa verb eft, ve
lem, fine quafalusneminipatuk.
credatin vhurii Deuin perTefiiffi Chriftum vnicum Saluatorem peccata hominibus
remittentem, & fibi obedientibus aeternabona praebentem,fine
qua fidei mcnfura neminem Chiiftja-'
norum fuifle , neminem fore faluurn riiiHfane:
perfuadeo.
SAILVTE.
Aa
z
CAPVT
371 D E P R O C VR A K DA I N.D "OR V M
CAPVT _,-
y .
~De
myfterio
VI.
Trinitatkomnihmtradendol
Trinitatis ergo arcano an omnes etiam
BE:
... yaldc imperki ,& rtides. neceflarib dpeendi
r
fint > partim, recte dubkatur parrim non fe<$te.
Nairialiqua ex parte omnes illud.debere:eoguofcere praeter Pafruiri authorifatem ea yha ratio
aperte; declarat, quod neifto Ghriftiarius fiat perejpiatque b.aprifinum (quod fidei Sacramentuin
nifi in npmine Trinkaris-.; Qui
\tmmafc. anfiqui yocant)
lib.\.de ergp Ghriftianum feef&^n
iure
fidncko. igftoi;are myfterium', in quo vnicp Gfiriftianus,
effccûs fit.. Addc .qtipd exAppftplica ,& yeteri
in Ecclefia Chrifti,
traditione neffiqbaptiâtur
nifi prius rogatus, an eredaf in Deum: Patrem,;&
in lefum Chrifturn Pei Tilkiffi >,& ki Spirkum
credere. Quan-'
fan^nmirefpohderkfifmifef.fefe
tumvis ergo hebes fit, fiiudicij aliquid habet, &
ita exk,a rogatur, & ita refpt)ftdet,pr6rfufque
pfefle eredere iubetur. Namqtte implicke &inuplutc non ifthaec folum, fed quaecunque diuinae
litefae produnt, credit,dequibus
tamennon omnibus interrogatur,
quod ea expreffe fcire omnia, illi minime opus fit.Praeterea cum nemo tam
imperkus Chriftianae difciplina? fit, quin & fe &
res caeteras fignare falutariter doctus fit in nomine Patris, &Filij, & Spkiftts fandi, quonam mofas erk, qttod quotidie frequendp eiignorafe
tatl
- ;f7'3
'. SA-IV.TE.
V.
LIBER"
tat ? Nihil ergo eft ,_cur propter iEthyopum In-dorumve barbariem- flouum dogma cudatUr, de
•Triftitate non fteceflario docenda > quod plures Tho. t8t;
tj.z.ftho*
grauiorefqUe Theo.logi ,-& Ecclefia ipfa , tiifi fal- iaftici in
lor,in Athanafij.fymbolofatis
redarguk. Sed fubtile eft, inquiurit, ftiyfteriuffi, & valde fenfum humanum exeelleflsriftorUm verb fenfus taffieft obtiifus, vt ric cogkare.; quidem Trinkatem queatv
velim ari fe fioftaffis
Pfimtim quiltadifleruflt,
Aii praeter Certos ae
cogkare pofle refporideant.
definkos loqiiendi modos ex Ecclefiae, & Theo*
logiae rcgulis fumptos, qtricquam ampliits in taffi
fublimi arcario Theologi nOrtuit ? Nihil ppinbt>
Nairi deme Certus ftirri cquidem. Quidcniffi feftr
tienduiri, & quomodps enunriandum fitvrUftiep
literatus praeftat: quid porrb id fit, & qtiorhodd
cogitandum, riihil ptoperribdum Ititer vtrurrique
intereft. Non ergo itttelligentia, quae valde; paucorum eftytanti myfterij,quamnontamle&ibne
librbrum, quam diuinkus luce perfufa mens ca^
pit, vt Auguftinus opfiirie dbcuit, fed fifnplicern duguft.
114. de
San£ta
mater
Fidem
Eccle*
fynceraffique
poftttlat
Trin.
homines debeafia, a qua cur' alienarc.qubfvis
mus omnitto non videp.: Quemadmodum
enim
facrificia olim offerebantur Deo pia populi religione , quorum tamen ;vihi;, & fighificationem
pauci admodum fatis perciperent, & riihilomintisa fuisDeus.ifta exigebat, quod in iis, quae yidebant,ea,quae non videbant, proteftabaiitttr :ita
vbi cruentae abolkae
plaiie in nouo teftamento,
fuht vi<5timae,& vituliacceptiflimi
funt labia eoflfifehtium Domino,
vult pfofedtb Deus fideles
f«qs offerre» & cprdis, & oris confeflipnem.', fe-,
cUndum
Aa
3
INB'ORVM
374 OE PRQCVRANBA
pundum fpiritum Fidei,vt Patrem , & Filium, &
•Spiritum Sanelrum adprent, & colant, quamvis
quid ore ptoferant, quid ftiente credant, vix plerique pereipiant. Nafft & ipfa Fides eflargumen*
tuiri .ftqft appafentium , quam etiam factificium
"lhil.%. qjLiqdairi lbeb vocat. Apbftolus. Sed preirmrit adhucrionnullihajcipfa
amplius. Trinkatisrftyfterium inhoc efte aiuftt, vttres diuinae perfbnae in
vftareadeirique efletttia credaritUiv; Atqui inueriies '
quaift plurimos, qUinequequidfitdlftiftbtlopereflentiae vnitas eogkafe
fbnafum , riequequid
queaftf;Egofane talcs efle nonin India & Mthio*
pia fblUfri.,fed; inipfa Hifpaniae:, &rltaliae eUfia
excludemusexriorii
pluriffipsâfbkfor.Hosergo
fia Trinitaris.?Miflime yer©. Qajb potiUs dodtiffi-<
,/& d"e Catholiea Ecclefia
frii,Cardinalis:Hofij
Kofiut
lib.de Fi- optiiittemeritifentehtiam
yaldepibbo^piftln&io-'& vttltatemfubftafttiae, fi
de, e.t. nem inqukjperfbnarum
qui funt rudiores, quarn v.t eoinprehendere pofomnibus
firif,n'm effiadeb iieeeflariuriiadfalutem
expheat^ credercvt fiquismiftus haecfiierit affer
: cufus,de eius falute dubkanduin fitiRe<5te prorfus
acpie. NariiquevtrudioresmyfteriumTfinifatis,
quantuffi fatis eftjCredant,fatis omnino eft illis,fi
vere cfedant in vnum Deum Patrem,& Filium &
Spirkum fan£tum. Neque opus.eft ifta morose
, quas fi fubtilius exquirantur,
pfemereapudtales
deiHorum exiguo fenfu elabuntur. Teneant ergo
vriUm effe-Deum omnipoteritem, omnium rerum
efle Paaem, & Filium,
ereatpfem, teneanthunc
& Spkitum fandtum. Quod.rfi praetcrea faciijtas
fuppetat, dpceri poflunt has tres effe diftin&as
peifpiias, & «quales per omnia»led" Peum om!..
niuo
SAIV T.-JB»Ll E'^R V.
37J
nino vnurn, propter vnam eandemque onrnino
enim de hoc myfterio fenfubftanriamtQtucquid
tkndum cft,Ecclefia breuiter pofuk, Vt in perfbnis proprletas, in eflentia vnkas,in majeftate adoretur aequalkas., aeDquae (ete Auguftinus coftfeft AUguf.
omnia a fe dlfputata per quindecim libros in ea epijl.i6t,
epiftola, quam fctipfit Euodip, fed ficut religipfa
diligentiaifta plcbi; expbneatium laudaftda cffc,ka
improbanda quorundam importuna ffiorofitas de
diftindione perfbflaruffi,de vnkate eflefttlae a ru*
diffimis hominibus rationein cxtorqiieririumiqu^
neque cpmprehehdere fatis poflriflt > & Cttm vfcunqiie coniprehenduiit,
peftkus explicaife nbft
x/
..;
poflunt > nifi forte verbis coneeptis. meffioriai
mandariiftt, quqd vtin puerili aetate nott dfc iftuti*le, ka txoiv fitmumleft intimi feftfiisindicium.
Gpus ergp eft >vt omnes doceantut credere Ifl
vnum DcumPatrerri,
& Filium, & Spifkurn faftSfcunj';,'quemadfnodum. religio Ghriftiaria venera*
tur,idque & rudibus fatis eft, &pro eofum tenuitate iion impoffibile.
C
A
V V
T
VII.
\-
De myfterio
Ecclefi*
tenendo*
fan<5fcaverb Ecclefia artieulus 4 vulgan*-"
DE bus Catechiftisfere
caufam eam
omittkur,
in myfteriis fidei explicandisriott
opinor,quod
tam fymboli Apoftolici feriem fequaritur, quai»
vfitatam iftana diftributioneni
airticulorum Fidei
.
Aa
ift
4
ND AAINDOXV
M
37<> DE PROC;V,RA
in feptem ad diuinkatem perrinentes, & totidem
ad humanitatem,
quae faiie diftfibutio Vf non efl
nullo modo, aut praeferenda
contemtienda,ita
aat co.mparanda, fymbolo,; qtiod ab Apoftolis efle
Clemcp^ C jmpofitum .Gypriarii, Glernentis totiufque Ec-;
epift.T.;;. elefiae :cpnfenftt .accepiriius
eertis ab
(i&quidem
C_y[ir,':in
fehtentiis epllatis iiii mediurii ,'fi
exVHpqilpque.
fymb
pe.Leoef. Leoni ,;&, AUguftihb clariffimis:Dp<5fcorihus;cre^
minoris authofkatis.
dimus).&:effcprnnino;ftpri
; Avg. fer.
fideles;, quam Eitangelium loannis. Atyul-;
apud
181. de
ordo,quiin
puerbrumta*
Tetnp, &> garisillearticulorum
ferm.ii<j. bella apud/nps; ckctmfertui- ,;in;; ebirimentarip
Th.in Di- qupclam :SyThpm$;Aquinafis;inue*nitur,
(aureSt.Jn- thprem
certi nbminis ,m'e' .legiflc
anfiquiorem
qui.p.i.in npn jnefliirii;) At inhoe
ipfb Eeclefiae riiyilerio
"Decre.de
fumma explicatidp jfvalde deficif. Nihilillic de.Ecclefia,
Trinit.
nlhildc communiptte San6fcorum , nlhildc reTho.i.z. rniffipfle
qtiae. tapeceatprurri per^Saeramenta,
qi.art.i. men, Apfle;
fUmiribpeie fefert;: Nam quod Thbr
irias, ifl:;afticuluin
S.4uatoris,.re;jieit Eeclefiam,
Sandtorum , .,& peccatbrum re^
cpmmunionem
miflionem, non eft; qttidem falfum, fied kaobfcur
iu,Vt illo Verbo nihiltale populus fitfpicari queat,
nifi a Dodore coiniflpnefiat.Hanc
igitur ob caufam opinor hunc articuiurri vttlgo non ita notutiL
Aug.f&pt Eftverbper quam neceflarius,ab Auguftino, cuni
cotra Dc de catcchizaridis rudibUs
agk ac faepe alias, vfque
vatiftcu. adeo commendattis,
vt dicat faepius &_p\aniusin
fcriptiiris Sacris. dc Sancfa Ecclefia, .quarri de ipfq
Adde, qupd ap.hoe vho,fi
Chriftppfophetatttiri.
non diflentiaf Chriftianus,
quanivis "in caeteris
fbrte labatur, Chriftianus elTc: notl definet: httie.
vni jfi fefe fubtrahat,
Fideiis. efle npn poteft. Eft
V.
:; ' SALVTI.
LtBiE,R
$Jf ;
enlifl Eeclefia Dorrius Dei viui columna, & firmamentum Veritatis. Dbceari.tur ergo Indi de Eex
clefia tria praseipue. Primum,quidilla
fitjCongre-;
, docWnarftque
gatio certehomittUmChriftufn
Ghrifti profif entittm,nbn HifpahPrumi attt barba;
forum, aut riatibttis , &gentis cuiufdam ntimero, & forte definita v orrinia terfarum fpatia, offines tempomm fueceffibnes^ cbmpleefefls.
HOG; ;•;
nihileft aliud quaffi Ipfe poptiltis Chriftiaftorufn,
Augujf.
finguli enim,;vt ;praeclare Auguftinus dixite ,;filij:
;:
qutft.
fumus,& pattes Ecciefia;, Pittries verb:firriul,ipfa-. ^Bu»ng.:;
met ffi^tef Eeclefia. Huius yerb capuf efle Rbrfla- libAJCJXy
iu
ftaeyrbisPontifie.efflPetri
fuccefIbfem,Ghrifti vicariuffijplchiffinia ipfius ifl terris authorkatepoletlarhRelentem , cuicsteri:omnesChriftiani
ges, &Pririeipes pareant. Hoe eft Ecclefiam Ca^
tholicam credere, & vnkterfalem.
Seeundumi
hanc eandem Apoftollcam,
;& faniffcairieflevÎimirurri huius Eccleiiae dodfcrinam aDep eflc pro\
fe£fcam,neque vnquain crralIe,errareve'pofIe:quifine vlla dubitacunqtie yerb ab ea-reeeflefint,
tibne grauiffime errare, praetetea in hac vria efle"
falttt-em, vt nemo,qui ab ea alienus fit, faluus efle
poflit, quocurique ille religionis nomirie glorieV
tur, itaqtte foli pppulo Ghriftianorttm patef e ccelorum aditttm. In ea quoque licet plurimi repeefletamen aliospuros 5
riantur, peruerfismoribusi
& fanctos, illqfque ipfbs praups, ipfius Ecclefia; z
praeceptis noq bbfempeiare ,. ac proinde grauess
improbkaris fuae pcenas daturos. Poftremum fit,>
introitum in hanC Ecclefiam. eife per Baptifmili
facramcnturn,
quo peceatorumoiiiniumremiffio. donatur, riY verby qui ia ea iaift. funt abluri:i
•'•:
falutari:i
INDORVM
57$ DE Ps.ocv.itA.NBA
falutari lauacro , alla cfle facramenta diuinkus
data velut pharmaca , & dona ceeleftia tuin ad
rcffiktenda peccata, fidenuo,comffiktantur,tum
ad vberiorem gratiam proffierendam, praefertim
& Euehariftiae , in quafitChriftus
pQenkentiar,
pro nobis oblafus, factus , Sc ioftia pro nobis,
Deo piaeando, & noftris animis reficiendis ci*
z.Tim.$. bus fuaiiiffiffius. Hocenirn magnum eft pietatis
facramentum,id
eft, EcdefiaChrifH,
quod.mariifeftatuni eftincarne
., cum fitEcclefiavkibiintemoi-um do^
lis, itulifkatumeftinfpirituprb
norftm ffiagflitudinc>,: apparak-Arigelis. perEcr
eiefiam ffiulrifor>mis graria Dci > ^raedicaitum eft
Bpbef j.
, &: comparricigentifeus iCas efle concoiporales
'b>k:
, C0I.X.
pes Chrifti , credkum eft ui. mundo Euangelio
X.ClTflf. vbique crefecnte, &fru<9aficante, aflumptum-eft
in gloria, quando mortale hoc abfbrbeatur a vita. In taftfb crgo diuiriae fapientiae myfterio , id
eft, Ecclefiae fancbe articuio tiovis Fidei tyronibus commcndando , & exponendo nullo modq
decet Parochorum difigentiam ftudiumque ceffare. ,
.',-
Q
Quid
APVT
in extremo
docendifint^
VIII.
mortis
difcrimine
Indi
njthapti^ntur.
cui repentinus morbus incidat,
qui
fieri vellc
QVodfi
fpe vitae exclufus Chriftianumfe
is yerb & rudis
fignificef a quod fspc yidknus,
fit>
SAivtE.i.iBBi
V."
-•
'379
, nc
£it , & temporum Impediatur
anguftiis
Chrlftianae do&rine.mdimentafaris
accipere pofifit, meritb qiiserkur, quidnaffifatis efle exifVU
manduffi fit, vt falutari lauacro peffuridi poflik
De Fidt
Augttftiri. quidem etiaffi Iri tanta temporis coar- D
£fcarione , de offinibus fymboil atriculis inter^- &
g oper.
c.
e.9»
•&'
vult
hoffilnem
fie
,
quoci
baptizari,
fiogaxi
farie in eo 'Gateebumeno",
qui afIquahditt res
&
npftras; kudluk^noft
eft^difficile^vtrogatus,
At^tttdisfitoffiniuifi,
©re,&^c©¥de>tefp^ftdeat.
& ad ittj&ueftdum ffibrafitbfeui-s', quidfit agcndum adhuc quairifurs, neaut tioffiitti falutis a>iMâut baptifinus detur indigftb.
tus pfaedudatur,
Limeftfi dccce- $Synod.
De qua *e ift Synodoprouineialf
i
tum eft , vtquasn
YbfGt tfeulffime praecipua Limen.
tarituffi doceatuf; Quoruffi priffiuffi-eft, vt cre- cc.%\.
dat ift Vriutra ©ettm Patreiri,
& Filium, & Spirkum faft<Sfciim:feCundufti, hufte eCe omniuiri
crcatorefn, -& eundeffi ^gioriarft bonis laeternafta
praeftafttcrriin coelis, & fnalis fiipplicia feffipkernejtoirieffi -liberaririifiper
na:tertium,lpeccatis
feflim ChriftUrn Dei fiKum hominem fa£fcUm,
pafliiffi,& iriortiium propter ftos, htinc efleDominuffl $c redernptorem nbftrum , &fpemvni»
camjqui regnatgloribfusin
cGelis:quartum, HuiusJefuChrifti
hoffiinem ficri fetuum per baptifmum-, in quo omnla-peccata >remittuntur,& vita l
donatur aeterna. Haec fi vt poteft & credat, &r
confiteatur, rogandus eft, an vere praeteritae vkae»
criminum pcenkeat, praecipue idololattiae, & an1
in pofterum velit redte viuere fecundtim Dei ,&c
Chriftiani populi leges atque praecepta. Si fe &c
praete-rka dolere refbonderk , & futura adimpleree
RVM
380 DB P.ROC VRASB A Irtio
plere Cupere ex animo , non eft differendtis, Ced
Chrifto ex aqua& Spiritu fancfco regenerandus.
Illud autem fine vlla dubkationeconfirffio,in
talibus, fi voluntas fit bona, &diuinkus
praepafata, qua yere yelint efle Chriftiani,
.nUnquaftt
intelleclui lumeft, deefle quo quaflturn.oportec
neccfla,ria faluti fiiae percipiant,
Deo plermnque
illuftrante mkifice tenebras menris humanae.lSfobis ctim in Prpuiftciis fiiperioribUsfverfaremur,
euerik, vt ift Vrtiffi incidererftus extfcme aegro->
yt vix homi.-.
tanf em,cofpof is tanf a deformkate,
nis fimulacrum rerineref , mentis, verbytpotc
Vfus tanta hebetudlne , vt truncusVrftagis exiftiffiaretur. Hic;p;eriitiftftantef,
yt;;fieref Ghriftianus, bteui de Fidei ;pr*cipuis; niyfteriis edo«Sfcustanta alacritate cuncTEa perbepk , -yt eflet
admitationi.
Itaquc baptizatus a ibcio,cum inagiioanimi gaudip Chriftum allpquebatur,Domijie fiquidcffi me Ghriftianum ;efle voluifti,
transferin eoelum , atqUe ifl his ypcibus Deo
gratam efflauk aniffiam , eurnque eflet. abiecfiflimae etiam iftterfupscoftdkionis,liefcioquo
impellente , praecipuo qupdam honore tumttlatus eft, & npbis , & ipfis diuinae bpiikatis gratiam celebfantibus. Itaque neque Deus homini
deeft,nequehpmoDeP,
quamvis breui temporis
ittteruallo , fi quem Deus efficaciter ad falutcm
vocat.
CAP V T
SALV
'vr\:'C
TI.
A VV
LIBE R
T
IX.
Peca!qgif&>
pefrAceptis
• < latria
harharomm,
V.
$r
V;..\;::
deidolo-?
a>4q&rin3eGrkiftiariae facultasifl -mo*-"
ALtef ribus formandis verfatur,vt ambuleffius iux* '.<
ta Apoftolum dignc f)eo jqui. nos.vocauit voea- Col.t.
tibne fua;^n<3tav., :&:.de.tcfte.bris tranftulkift ad- i.Pet;t.
mirabiiei lumenfuUm.cG^
ftiariaeâtip: cx ehaf kate depeftdet,
qua Deum
arriairiiiSi& proxifnum,illuni colefltes,hune, adiuuantes yt pofluiflus. Huc ergo fpecfare debet ofnnis Catechiftae ftoftri labor, vt Dei vnius verUrrj
eultufn,hominis
qUpqUeinhpmiiiem
oflficiappportuftapcffuadeat.In.primisnfiifi
randum,nihil tajirifaeiettdum >,quam vt ex futu-r
ro ,. aut iajfti facfo Chriftjano omnis-idololatfiaj
amor & fehfus pettkuscuellatur.Nafn
& omnium
fit, vf fapiens
eapeftisperniciofiffimaexiftk,cum
dixit, omnkun irialofum initium & finis ,'; verae
religibni oinnibus niodis obfiftens , & quod eft
in humana conditioiie mirabile , nullum virus
ita infiinis vifceribus haeret,cum -cft femel ebibitum , nullius turpiter amantis in feortum fuum
tam infanus amor , quam eft idololatrae in idoltim defixus animiis.
fornicatioQuamobrem
nis meretriciiqUe cuiufdam amoris uomiiie fcriptura facra idololatriam frequenter notat, cuius caecum qttendam furorem, pertinacemque
contentionem
Sap.i^.
Hier.i..
Bz.ec.16.
Ofe.4.
Pf.ief
INDORVM
$Si DE PaocVR.AWA
multarum rerum commemoracontentioncm
Id quam vere fit in diuinis litione demqnftrat.
teris commencktum , noftri barbari faris in fe declarant. Nefcio equidem quibus verbls fignificem
non tam imbutqs, qiiam In idololatriampenkus
tsansforrnatos iftoium animbs, vt neqUein otio,
nequein negatio3,neqtte in pjiblkalre,
nequein
priuata quicquam peragant nifi idolprum fuorum
prras luperfHtipiâdhibita.Noii
letajfiiniiuptiis,
nott lugere fuiius,nofl<ûlriffi;pra2bei^
aut aecipejie, fton deniqweaut pedem.efferre doriio , aut
€fpeti riaartum adjnbuere fine facfilegib gentill.
Vfque adeo Diabolus pppreflbs eoiaMri fenfiis te*
net ferukutC;fl>iiferriffla.Quaflto: verb a*rificiq ifla
fiia ©mnia celent,atque'diffimujeflt,
cuffipublie^
ageEehattdlib.«iiini:fibi
quaiita
«flep&djaeitat,
turftts injpudetttia., cumlkerefibi
putant ,infa*
iiiant, mirari potiuspoflum,
quamfaris dicere;
Dtmafc. Scripfit fane Ioarifte&DaWfcenusidblolatria;
tria
in hif.
efle genera. PrimumChatdaeis:attribuit,
cce-?
qui
Barlaams
§y Idfa. kftes glbbos, & figna;,,atquc eiemeftta colercnt:
com*
fhat. -., quos diuina fcriptara cujm teprehenfione
Sap ij.
imeriiorat. Neque operibus attendentcs , inquiti
agnoucrunt, quis eflet;artifex , fed aut igneffi, attt
fpiritum,aut ckatum aerem > aut gymim ftellarurn
aut nimiam aquam,aut Soicm, & Lunam recfoHorum
res; orbis terrarurn Deos putauerunt.
errorem praeelare confutat adiungens > Qupruffi
fi fpecie deleclari Deos putauerunt,
feiantquanto his Dominator
eorum fpeciofior eft , fpeciei
enim generator hsec omnia conftktik. Aut fivir& opera eorum mirati funt, iritelligant
tutem,
ab illis, quoniamqui
illis, a
hax fcckfbmoreft
jnagnitu
LiBfiR
V.
SAXVTE.
5S5
tnagnkudine enim fpeeiei, & creaturae cognof.
©ibiflker poteîf creator borum videri.Secunduftj
geriust idololatriae refert ad Graecos, quo homi~
ftcs ftaoBtui coluniur pro; diis,. in quo genere
Ittppker- eft i & Ittno, & Saturnus: y&c Gbres,&
cajtera Poct-arum coena.: Huius verb exordia, &i, S0/.14.
IflfcElfces pfogreflus gfaphice fcriptura deferibk.
Aeerbolu€fcu, ihquit:, doleris pater cifb fibi ra^Belumtai-ncfl patreiril'
ptifiHjifcckimagifleflE;
a quo- fimulkcf a, Hier.ine.
Nino filio intef Deos telatum;,
t. Ofe,
auchpfes:voluftt,exeb?graues
pfiffiuinortafintT
que oftine pen<^ idolum apud Hebraeos 3ek diei
Et illum i, qjui cufte
fblkum.) Itaque adiungk,
nunc taftquafta
quafi' hbffio mprtuus; fiierat,
Dfeufri: eqlcre coepit > & conftkuk inter feruos
foos facra >->-& faerificiai Deinde iriticrueniente
teiripPfe CPnuaiefcente iniqua eonfitetudifte hie
& tyrannbv
errbr taftquaffi lex cuftodku^.eft;,.
fum imperiqcolebafttUr
figmenta. Efpbft pariea*, Aug.li."r
mulfkudo autem hominuffi abdu£fca per fpeciena x.z.egtrm
Vauftum
operis , eurn, quf aftfe terripus tanquam; hom® <M7.
honofacus fuerat', nuttc Deiuft aeftimauerunt. Et Naz.iaz,e
haee fuit vitae humaftoe deceptio , qtzoniam, aut orat.r.de
arTeffcui aut Regibus deferuientes BOnrihes in- Theolog.
& lignis im^communieabile nomcn lapidibus,
Terriuffi genus addk Dankfeentts
pofueruttt.
iEgyptiae idololatriaj, qtia non fblurh fidera, aut
homines habentur pro Diis, fed: animantia quo~
que fbrdida,, & vilia & faxa ipfa > & ligna fiettr
Nam &c
fus expertia diuino honorc afficiuntuf.
bouerii, & capruin, & canem ipftim, atque miLftellam, & truncos , & lapides inter Deos retulerunt, Ofyrim, & ityphonem, & Orum, &mille.
alia
N D A- I N T>O R V M
3S4 D E PltOCVRA
alia commcnta fabulantes. Hoc totum idololatfiae genus grauiffime infectatur Sapiens,Nam
Sap.i}.
vbi meritionem illoEum fecit, qui folem, & fidera coluerunt,fed adhuc, inquit, in hisminoreft
qiierela. Infelices verb funt,&inter mortups fpes
illorum effc» qui appellauerunt Dcos ppera manuuffi hominum auruffi , & argetttum, artis iiitientlbneffl,& fimilitudinem aniffialiBm:,, aut lapidem inutilem opus irianus:anriqjuae.. Hps verb itarefellk: Non erubefck loqui cum illo, qtti
llidem.
& pro fanitate infirmum, deprefine animaeft,
inadiutorium
catur, & provitarogatmortuum,
iriutilem inuqcat, &pro itinere petit ab ep, qui
ambulare non poteft, & deacquirerido
,' & de
operaindo, & de omni rcrurrreuentu perit ab eo,
qui in qmnibus inutilis; eft.: Equidem cuin haec
ipfalego , & vniuerfuftt 'pene.ferrarum prbem an~
fe oeulbs pottP tam copibfe ihfattietttem,
noi)
•fatis coiiftkuo,
vtrum dolere magis. an indignari
Rotx.l. pporteat quod qui putafttur fapientes ftulti facM funt >mutarites gloriain; incbrrupribilis Dei in
aut quadrupeimaginem eofruptibilis hominis,
dis, aut ferpentis, auteaeterorum,
quae Apoftolus dicit. Neque vulgarem; fuiffe httnc errorem,
fed cxcelleritiflimos quofque non Ppctarumiffiodo & Rhetorum , fed Philofophorttm
eiufmpdi
efle admiratpsAn non
ntigas,&,£ic~to,&,oratione
Tlato m
TimAO, diuinus Plato de Diis maioribus , & minoribus
Trifmtg. -multa diflerit, vel delirat potius ? Quidter inaxiin Afle- musille Mercurius,qui tanta.de Trinkatis , tanta
pic. De deinearnari Verbimyfteriofcribit,
idem tatnen
quo Aug. fimulacrorum
& maieftatem praedipotentiam,
lib. %..de
Ciu.c.ty cat, & quod ridicule dictum yideri poterat, nifi
tam
LIBER
V.
SALVTE.
$8$
miratttr attem Deos fatarri ferio coinmendaret,
ciendi mirabilker hominibus effe eollatam ? Pla- Rom.u
ne vt nofter dixit Apoftolus, bbfcuratttm eft iiifipiens cor eorum,& dicentes fe efle fapientes fttilti focti fitflt. Redeo ad cattfam Indorum , fi tot
fuperftkionum genera- a Graecis, & fapientibus
inuenta retentaqfle fiint longo tempore, irhmerkb fane & indocfe proffUs quidam barbarorum
ftoftrotufn ritus indignahtur, quos opprteret potius mifefari, pro eb quod vani funt fenfus hbminis, quibus non fubeft feientia Dei. Illud riiagis
cogkadum eft haeredkarium efle impietatis morbutri,qui ab ipfis matrum vifceribus ingertkus,
ipfo vberum lacf e nutritus, paterno & domeftieo
exemplo confirmatusjtum diuturna confuetudine Sap.x}.
& legftm publica authoritate munitus, nullo momunere&madonificopiofoChriftianaegfatiae
gfta do6fcoris Euangelici, atqtie indefefla cura fa.hari queat. Qtjid igitur accufamus bafbarorum
in idololatria defereftda tardkaterri, & eun6tatibnem, cum debeamus pptius noftrae defidiae irafci,
qui pauca quaedam,& friuola, contra Guacarum,
& Homorum fuperftitiouem fufurrantes , vicforiam ffcariin canimus,re prorfus. infedta. Hic hic
ergo opottet Gatechiftam prudentem pedem figere, & ad idololattiae intimasfibras euellendas
er Indorum animis omnem eogifatichem, indti/ftriam , operamque conferre. Nam pmnia a no-.
bis Ltus geneta commeinorata apud barbaros viSolem quidem noftri Pcruenfes in
gentmaxime.
honore primo habent, fecundum eum Tonitru,
illum Piinchauiii, hoc Illapam voeitantes. Quillam qtioqae iti eft, lunam,Cuillor,
id eft >fidcra,
Bb
. terram
gSfJ DI.PROCVRAHBAINDORVM
terraffi quoque Pachamamam.,
& mare Mamacocham Chaldaeorttm more venerantur. Porro
Reges fups hpmines praecipui nominis diuinitate
donatos colut,quorum etiain corpora admiranda
arte itttegrasac viuida adhuc yfque conferuan.t,ka
& Vkacocham,
& Inprlirium Mattgocapam,
&
Guaynacapam,s& caeferqs fjios
yupangum,
ga
progenkores religiofliriie' ftatis feffcis, & faerificum
ciis profequebantuf,
euineisiftalicerent,yt
offinfGraecia ingenio Certare pqflent in eonfermerrioria.Iam verqquod
uanda maiprumfuorurft
&dJEgypribrutri fuperftkioHem attinet, tamlatc
patet apitd noftros barbarps yyt prorfiis enurnerafi nequearit faerilegioruttt genera, atque GtiacafUm ,fiuc 'ffiontes, fiue cliui, fiue fiaxa prominenfia,
fiue aqux cpffijnpde fcaturientes, fiue
edita culmina ru->
fluuij celerker fluentes,fiue
pium, fiue arenae immenfa eongeries , fiue fooraminis bbfeura vorago ,-fiue atbpris prqceritas,:
& annofitas,fiue metalfi ittdexyena,
fiue lapilli
cuiufvis iriinus vfitata.., aut paulp elegantiqr fipecies yquicquid denique vtfeinel prnniadicarnus,,
caetcris. fui generis infigttkef Ipraeffcare deprehen& fine .
dunt,; illic.prorinus
nitmeii.agnpfeiint,
vlla cunctatione barbari adorant. Hac idolola-r
triae infeftiffima lue pleni fiiiit montcs,plenae valles, oppida , domus,>, kinera, nullaque eft. Peruenfis agri portio,qtiae fit ab qp fiicrilegio. libera..
Qupt autem vicfimafurrij quot libaminum,quanto caeremoniarum ordine iftorurn omnium ctiltum peffequerentur
Ingarum proceres > innnitum eft dicere , legat qui vo-let accuratam ea de
xe hiftoriam a Polo viro prudenti & graui confcriptam.
'
S A 1 V T E. L I B E R V.
3§>
fcriptam. Inuenietintravnius
Cuzquenfis vrbis
tenflinos pltis trecentis & fexaginta Guacas numeratas, quibusomriibus
diuinus honor haberetur, quibufdam quidem-fruges, quibufckmeriarn
pretiofa veilefa & argeritUm aurumque offerebatur,npnrinllis non fine multo innocefltium infantkihicruoielkabatut.
Ae reipfa , certpque:yfu;
natibnes pliires ae;
obfefUafUm eft eas Indbfum
grauibres :>7fuperftkibhis idiabolicae fpecies' ^te1lwifle ,: in qtiibus Regrium ac Reip. maxime
potenfia & perkia excelluk. Gbntra qui; tenuio"rerii fortunam , minufqiie Reip. aceommodatam fbrtifi funt > iri his multo idololatfia parcior
Indbfum gente*
eft, vfque a,de p vt, npttnullas
, omoi idolorum feligiohe vacare quidaffi prpjcerto cpnfirmeflt, eafquea fefe efleinUentas arque
exploratasjteftenfur.
';.;;
:,
C
Contra
A
P VT
idololatriam
X.
remedia.
vcrb curandi morbi illa plerifque noHViusftrorum expedka ratio vifa eft, vt fimulacra, & Guacae , caeteraque fuperftitioftis Iudicae
mpnumenta inuenta qtiidem extorquereritur
in-:
tiitis, atque ferro & igne abolerentur, vt intienirentur verb, fi fateri verbis Indi reetifarent, verberibus certc, vt proderent, efle agendum.' Ne(ed
quehoc militaris modb turbae inftkutum,
docfiflimi , atque optimi cuiufqqe facefdotis
2.
Bb
religiofum
I:N»QRVM
'|8S DE PROeVRANDA
feligiofttm coilfilium fttit. Quod plane, fi in.riQa
ftros, id eft , iam baptifmo donatos tantttm disfigiiatum eflet, poterat eerte ferri, tametfi ita ca
iri re peccetiu? qttotide, vt qui religionem Chriftianam commeridatam & confirmatam vplunt^
jiihil. aliud naaxime agant, quam vt eam adiofam
xeddant, propterea qttbd quae de manibus.Indoiuffi idola eripiuntur inukis, ea in animisillorum
ampllus infiguntur , verufn id in Ghriftianis non
eft alienutn a ratione vtfiat. Itv iis verb quiFidem
fatispercelefuChriftinequeprofeffifunt,neque
perunt, neque vero edocti funt, conari per vim.
ante idololattiam auferre, quam fponte Eiiangecerte cum grauiffimis a'o
lium fufcipiant,mihi
prudenriffimis viris nihili aliud. videtur, quam
adituffi Fidei Chriftianae praecludere,q.uem iriaxi-:
nie aperire contendunt. Saepe. enim eftdictum &;
eft etiam faepe dicendufti Fidem cflc vplentium^
nequc quenquam Chriftiarium fierr debcre per
Augujt. yim. Quamqbrem praedare Auguftinus eiufrnofertn.6.
di fa<Sfcumreprehendit, & grauiffime docet pritis,
de "verbit
cfle idola de cordibus paganorum aufer<:da,quarn
Dominiy
de altaribus, quod etiam in hoc Perucnfi Regnp
ôm.io.
vk quidam grauis >& prudens multum , ac faepc
accufabait, cum facillime fieri poffe afjB.rinaret,
vtidolplatria omnis furidkus euerterefur,. fi fapienter , & piacide Indqrum Prpceres depruni,
fuorum yankatem edocejjentufj atqvte eos vtcon-,
temnererit, atque ab.olendps curarent ctim ratione & authprkate , tum ffiQdcftia &^beneuplen-,
tia, atque ojmni officio addugerentur. Hpfee nullo negptio reliquo. Yttlgp quicquid fcntiantper-.
iuadere >qtticquid veliht efficere. Nam qupd mi-,
'
''
1
s A t v T s. L i BE R v.'
M
;;
rari qnifpiarri iure pbfiiti tanta regum in IubJ
ditos pppulos authoritas extkit-, vfcebs tarituni
Debs' vrbes, prouihciaeque fufcipereht > qttbs rex
cuiquam aliue? riuInga tribuiflet:, riequetieeret
nieri 'coleie, qiiarri qUod ille ftatuillet. Ifaq'ue
debs ipfi .,.&'' Guaeas f oto hdc brbe diftfibue-;
iunt;, iri fiac'';'quiderii';.pTbuifl'eia-;Illapae nwftimV
iu illa ; Puhchao i iri; alia Gtianaeaufb aliis; at-*
.3'.yfûeadeb
que allis rribdis lltari:'ittipeiatuih
iiftperita ;plebs de iftaiprairi fuofurriautfepritafce perideDat.;^
tiae iilriftfe ;ilhe doeuinerituiih >qUqd poftqttarffi
IrigafUlri Gh^qui d_e idblis tof-:
lpfie priiftbribus
fendlsV legerri perfuafifkf j hbf uni' ipfbrutn• bper'
fa bfeui plufquafti ffecehta;;idbta
ex vielhis-bp^
pidis iiemifte eogcfite ad fe feclleht delatas 'QUb
ihflitu^V^fiêaetefa;
pfbc^lplcflf.,' hbdje fnhoc
regttb vixidblplatriae veltigiurri fiipereflef',' quarfi;
ebttftat paflim perihdeatque
ante ahiibs' cen-\
furri VigereV Hbc igitttr idololatriaetdllendijepri-.
riiurii pfaeceptuiri fit y vt prius de: animis au-:
FcratUr ;praeeipUe fegufn,
PtasfeetbfUfti, Gufaearurri. *
qUOfttm authofkati caeteri facilliifie, &
libefttiflitrie eeduntv Vt auteffi ia hofter Catechifta ptasfieiat, & fiiriulacrbjtuffi ribh fblum cotitemnehdain
vankateih > fed etiam execraftdarri
ftoft erit illi opUs apud hofc
peftem pefiuadeat,
ce barbafos exquifitis adfftbduffi
philbfophicif;'
qtte rationibus , neque Clemehtis Alexandrini
ftromata j rieque Thcbdoriti
Gyferifis rtiorbdrum GraeCanicbrUffi curaitibttes plufimi facietj
Sedbreues > faciies i &attte Oculos ornftium po-v
fitas Pbiectiones proferet i eafqtie repeteftdbi
ijb
j
exaggei
E*ru,th,
35>q D E P R b e V R. A*Nr>A INDORVM
cxaggerando, auditorum ipforum experientiam
interrqgando , itt animifelndorum inictilpet.... Argumenta huic rei idqiiea tutfquam ffielius & plenius quamitt; diuinis literis> infapientiapraefertirri SaloiriPnls tqtq capke jdecimo tertioo. &Hecimb_quartbv,; & in-Ifaia Pfopheta cap.44f;& 46.
& irtHierejriia cap. d<3cimb'./P'ulcherri.ine4rifem,
in
&: ad .yulgarejri; fcrifurh ^ccqmmpq^fliirie
idpipfiim yankasconfufatur.
Pjrqp1i^;Barucii
Nofinn ,inqiHt,_,fityqbiS;:quia
ftouffurif;dijirie
er^q yeftefemittLeps,^
fcaûffi .iflutileeffiekur^^
G^nftkutisiHis .m
puiuere a pedibus :int;fpeuhtium. Luceftta? aiitein;
accendunf illls , e^qu_ibus;nullam yidere ppfi|i.ttt,;
jftt«t__autemficut;]ffabes ki/ dqjfip, nigr!B fiunt facies;eiîn;;%fuittq^;^
puseqrum ,^& f^percapjiteqrum
& iuies/ etiarn fimiiket & ;cattasi,
&;hkuudiries,,
Yndefciatis
quiajipn fmrt ;^
terrama; feineripfls nbn. cpftfufgunt>ficUf mqr-,
tuis, ffiunera illqfurn; apppnuntUf iUis.PHpftiasi
eqrurn vendUttt; Sacerdpfcs & abutuntur. V«de
ergo vpcantur, dij., In- dpmibus eqrum rSjieerdptes, fedent.;Neque
flquid. ftialipatiuntutiabraliretfibubfe.Ner.
quq, nequefiquidbphippteruftf
qtte tegem conftfttiefe ppflunt;;,,fteque auferre,
fimiikertteqUe dare;diuifias ppfliint, neque retribuefe. Si quis illis ypfum vouerit, & noji- red diderit, neque' hoc requkent. Hpmuiem fctfnorte
nptt tiberarit, neque; iftfirmtima ppten.riori eripittnt. Lapidibus;.de monte fimiles fiinf. Quomodo ergo a:ftimanduni eft eosefle deos.Afabris&
aurifi
SAIVTE.
LIBER
V.'
391
aufificibus factafttnt,nihil
aliud erunt nifi id,
quod volunt efle Sacerdotes^NUnquid
ergo ppf.
funtea, quoeabipfis fabricatafunt efledij ?.Quqifibdo crgo fentiti debeat quod funt dij, quinec
de-bello fe eripiunt, fleqtie de matis fe liberant?
Si inciderit ignis ift dPriium deorum, Saeerdotes
quidem ipforUiri fugieiit,& liberabufttur, ipfi vexb ficut trabes iiiriiediq eombUreritur. Qupmodb
ergo aeftimattduffi,autrecipieiTdttfn qUqdfunt dij?"
Noh %. fufibtts fe Hbefaburit ; qulbus ihiqtti fottiqres funt, & reliqua. Tria efgo hiftc afgUfficftta;
adidblpiatf iairi cqh|utaridairi Capefejpbteftrhi^
niftef Chriftn /Prilriuni 'r* ftatufa.&" fiibftantia/.
Dedfurri. Siqtiidem lijgna,aut lapid'es,Mt mefalla
fuht, quibus artis; hiiiriariae aCccfiit ittduftfiaSacerdotuffi auata'pra?dicatipne muriita, aut fegunl
viqleritb impetiq. Deos autem; facete hbriiiftes
nequeurit , cttffi firit ipfis meliores/f ebtts a fe fabricatiiiYSnd^
lia cqrpora verfefiir >'fubftaiifia iilbfririiif^cta:,&:
mbtibus variisfubie<£fca qftendi faeiie pqfcft,qrio<i
a Dei natftra aiienuni eft. Quod fi fegespfifcos
adqfaftt hbfhincs barbari, eprum cqrpbia ftihil
fefttire, & tabe iafti cbnfuinpta dbceri pbflunt»,
neque a cxtet is quicquafn difrerre.Âlterurn arguriientUiri cft cx irripoteritia & igflbrantia. Siffiulacra quippe fe ipfa defendere ncqtteut ab igriis,*aut
latrqnis,aut ruiriae iniUria, nequeyefb aut vident,
aut ferifiunf aut mbuefe fie omnitto pofmnt. Naturalia autem cbrpbra nullo fuo arbitfatu mbrientut, fed leges fibi ab authore praefixas fernpcf terierit. Tertiumeftab
humanarum feruiri prouidcntia >quod praecipuum eft. Vbi ipfa barbarofurii
£b
_4
3s>z D E P R o_.c.V RAJJ.CA INDORVJ{
& in mediuni
rtim experientia compungenda,
eft. Vtrtimne in morbo , aut bello,
procuranda
fiiorum vtilitatem
attt faftie;deoi'um
aliqtiarri
fenferint | Vtrum religiofe illps coletites, an
pro nihilo facientes" melius habueririf ? Qupf
& quanta mala perpefli neque tamen a diis adittri, releiiatique fint. Ad haec autem omnia
. plerilus Cottfirmanda >quoniarn faepe aliqttafigna
ittteffenfus aut voeis in fiiflulacris'apparerit,.
do~.
dum - eriam miiiae, &pfaecepta
exaudka,
cum res ita tulerit, diabqli
eettdi/furit.barbari,
diaboeabmniaeflecpmffienta>..furn
yerbquis
fus fit,. rquflliius fatelikes daemqnes,quid agant,
ffaudes,.
qtjae, illqrum inhproiiiesittiirjickiae",&
& ncquiria >:vt timofeiri/Iii
phorurri/potius
dium;. cpriuertaii.t. Hoc coim cbmmune apud
qmnespche barbarps eft, yt .Deurn quideffi bffiriium fefum fuprcmuin.,.acJfuirirrie
boriuifl fayerp/quprundam.peruerfo-:
tearifur.,;fpifkuuffi
a ribftfisbarrum/ribnbbfcura
ppin.jpfit,;qui
ille"
baris: Zupay.-vocari folent.. Igkur & qttis
^
.:
> ... y.y:py.:;:.:..y
r '.•;.;oî/Pv?-V•
rerum pmmum
lupnrnus ldejfl.que lempiternus
eriam ignorarites cplunt, & quc
opifex,queffiipfi
nps ahiiuritiamus , per biririia "doceri. debenf ,
ab illo iliiufque fidelibus miiiiifloxqUantujn
ffcrisAngeiis; abfint gens peflima fcacodaemonum,
hbiniiium generrinfeftifiimal/aceufate
&: dilucide pôrtef e.xponere , Vtidpla omnia faa/Ittdi
vel • cbhtemhaht,
vana & ihutilia>. vel etiam
yt
•&
exeefentuf*"',
qdetint , quae daemonum aftti
etiairi perriicipfa didicerint.Neque
fatis efle debet
ftudiofb Catechiftae , vt corhmuttker idblorum
vanifatem refellat, addat etiam oportet peculiarem
S A I. V T E. L1 B E R V.
f&
fuae
):ciii deorum Guacaruiri , & fuperftitiqnUm
plebi familiarium corifutationem ,in quibus iti-^
& perdifcendis
vtllifliffium quirt
ueftigandis
necefiarium ftudiuffi exipotius fuffimopefe
ftit. Quare plerique grauker peccant incuria &C
didicecuiri morbos , quosflPri
focordia,
rint'>' rccte eurare'' fibri •poffint. Neque verb
idolorum tantum formas yarias , fed iflfirikasS
etiarti mperftiriottUiri ^fpccies iftderiianaritespef-fequi debeat. Exempli Caufa eum Iridus fblem
falutat* cum tranandum
Oriettteffi;afpicit,;&
fluuium verbis conceptis ePriciliat,, cuftt gatritus atit gemkus auiurri noetutnarttm,' aut caeterorumanimantium
pbferuat, cttm fortes dc/febus
agendis iftit, cuin fejnerttis autfruguffiliba
qtiaeilarftôfrerf teiluti,, cufn fufceptos; liberbs^ fideri
coi/fccrat , curri nuptias certis cantibus dediidencantilkrido
cat, cum cqmpo.fatlonibus
carmine
tidem ftudet , cuffi ffiortuos lugubri
effert , & fepu}cittm commeatu Iiiftfuit > cum
aegrotus vates fuqs aecerfit & confulk , cum
dehique caeterafack fuperftiribnis
antiquae ,cu*
vtnulla
ius tam eft/omnisiftornm
vita plena,
ab ea peftc actio libera fit.Sed yt nufquam grauius
Indi laboranfjka neque facilius curari poflunt, fi
non defit iiiduftria,& ftudiu falutis ipforum.Eiufiftodi eniffi omries nugae fimul atque detectae ftint
ac veluri deperfe fe facili negqtio euanefcunt,
prehcnfae erubefcunt,fi modq barbarorum praefectortim, maiorumque fiiorum authoritas compefcatur. In confeflionibus verb audiedis ovnni cura
incumbendum eft, vt haecomnia minuteac figillatim,vbi opus eft,facerdos interroget pcenkente,
&'
f>E PRO CVRANDA
INDORV.M
04
& cqnfeflum doceat atque deterreat. Fere quia
eadem adhibitae curationegliguhtur ,occidunt:
iii noft diffieiie Cedunt.
',:
t>e
Deuier.-j.
&it.
3-Rcg.iy.
4&eg.
*»Par,i4.
4-Reg,
18.
Augufi.
Strm. 6,
de verb.
Demini.
C
A
P
vEr,(XI.!...
eumendisidolommfigmSi^'
templis.
aittelm ptima effefcuf a debeat fiaccr'dbtis' , Vt idbia deaudkpf urn eOrdibus attQ*Vafrivis
feraritiif.'^ idqtie dbcendo & exhbftaftdo maximc
fiat, tairieftvt deoculis quoqtte; atque vfu reffloueantut",ritillo
Qriainfe
iftbdpttegligeridiimcft.
&CdbcUifierita, & faeta
diuiiiaeniftbfiaf'illuftfla
propbriUftt; ;iVias , inquit, eotuin'' deftruke, lucofqiie fUcbiim e. Irt: qub "gehiefe riiirifice Afe &
Ibfiairi celebratfacra
hiftbriay fjuiri etiamabEzcchia rege Mbyfis ferpenteiriillUm: aeneum Conffactum cuffi nori parua laude' cofrimemorat. Illud
curare
cfgb", 8iifacerdbtes,&priftcipesftudiqfe
deoerit , vt idbloiatria; oniftis eriatn fufpicio
aboieatUf. G*Uod duobus ffibdis fedte & otdine
fit,. & fecundUffi Chriftianae legfs difciplinam.
Pfiffium iri ipfis iam Chriftiahis,
qui baptifhio
perfufi funt, irt quibus gentilitia; •fuperftkionis
rriiniriie debet, ,fed
moiittffiei-ftttrii' aliquodferri
idblblatfiae fbecies Omhis tUrii acfitef infectanda
fi depfehettdatur
admifla, tUiri.pfaecauenda diligentef orniiibUs iiiius fignis fhbratis. Hqc Auguftinus,&"afe/ factum cbmmemof at,& fieti debcre
dempriftrat-, Hoc cuiufdam Concilij Canon diferte
LIBER
V.
. SAI-VTE.
395
c
ferte praecipit iliis verbis, fummp deeertare de- ConciV.
*
IXanne&
vt
ar-r
epfum:
mifliftri,
betttffcudibEpifcopi
cal
tenfe
bores daemqnibus confecratae > qttas vtilgus co- ^xo,
lk, &in;fantayerieratiofle
habet, vt nec rarnum, nee^flirciilumiiideaudeatamputafe
>ra~ .::
dieitus exfciiidaritur atque coffiburantur.
Lapi-desqupque,,quqsinruinofis
lpcisatque
fylue- ,
ftribus; dsmoftumludifica,tipriibtis
decepti veiiefiAndir .
raiu-ur,ybirj&vqtayqueftt?ii&dgfeutat,
tus effqdiantur> atque in tali ;lpcoproiieiaritut>
vbfnuflquaffia cultorib^
poflint.
Et pjnnibus adnuHrietuiS^
fit; idbr
eplit > quafii
lblafria>-^;qufhaec;y<^^
abrenfinr
PeUffi^fiiujri,iiegat>,&,., Ghriftlaftkati
tiaf ,M td^4pcenkeHtfenl
debetfufcipere>quar
fi-idpla/adp^
nuUus a^qtu|infaciat
>. auf rcandelam , vel alir
qupd inttriuSfprq, falute fua rpgaturUs alibi de?
& ca>
ferat;, liifi ^TE^clefiaffi^piiftinpDeoûo,
tera.. sQuem.canonem
libeiitcr: ireekaui:,
qubd
Indos
yideaffi:.ift:eius:gerierisritibtts>&;mUltum
iainibaptizatps labi,;& parujn a;fac.erdptibus aiuV
madueffcu NpnfbUini ergb; fjmulaera; ipfa,& infi"'
gnes.id.plplatriae: notse,vefuin; etiani veftigia quae^
vi.s fypefftkioriis;yeterisf.efadenda:,
fiint. Atque
cam adireffirimperioi.
.:& authoritate,
fi opUs
fitj vtendum erit.Et haec ad Chriftianos EcGlefiae.filios.; Ad infideles verb:quid ? Prorfus diftinguenda caufa cft. Si enim ita fuos ritus , &
.caeremonias agunt,vt fidelibus fcandalo rion firit, >
fed vnufquifque
lege fua viuere facile finatur,
permittendi funt caeckati fuae vfque dumab Altiffimo illuminentur.
Huc enijn perrinet illud,
Eos
D E P R b c V R A N b A j N ri o R v M
_59<>
i.ConJ* Eos qui foris fttrit, Deus iudicabk. Qupd fi Ecclefiae principibus fubfttnfc i & Ghriftianis homfknibus fcandalo fitnt, pfbfe6tb tblerandi rion funt;
Auguft: Quoin geftefe B.-AtigUftinus laudat Ceftftafttinl
Epifi. 48 magni leges >quibus Paganorurri templa elaufiti
»d Vin- -& idok dettaxk, keffique Airibfofius: aduerfus
etnt.
Syrftmaehttm-yfbis pfaefedtuth, Fbftuhae araift *
Atnbrof. Cutia
Rpffiaha eiedtajftmagriis vlf ibUs /eibquenlib.^.
£pif. ji; tiafdefendit. Gotteiliuiri quoqtte EllberihUm , Vfc
mdValen. :dbffiihl ferupf Umidola conirriinuattti
edieiti Atn
tintanii:
que hpc fnodp in fubditis fidelibus j tftrri; pr aeferAuguft. rifn
ftpuisfidblibusy ripecfttpagariiei titus" atque
ConciU
aufefri & pqtfcft j":;'&C
idpfolatfia perpofieftatcm
Elib,
debet jtiifi iftaibta iftdeineoiriinbda>'&'f iltrtiuttus
e*M-.
confequifapiefts admifiifkratqr iudigafit^ Sed'fllud fUffiiribpfefe :£uraritfuin eft* vt ptbvftoxiis ritia
ebus faltttares irif tbduearifur j & fcaefefftbiiiis «Saeir
«fibriiae oblitetefttufi 'Itaque & aqttae' ;beftedi<9;a3
vfum > & iiriagiftufri * & iqfariorum-i &>grarioruhi, & cefeoruffi,;&i-palrriarUffi^&>eaeteforufn , qu3E;Eeclefia faheta, ptbbat ad ftequetitati
efie: fibi perfua->-;,
riecphyrisperquamPppofturiurii
deant facerdotes, atqtte ea ornftiainebftcioriibus
populafibus ffiukis laudibtis pr©fequariturjivtpro
iriiYgterifuperftkiofte
riouisrehgiofifquefignis
hutos afliiefa,eiaht.r -lta fiet,- Vt irieiioribus atque eicgaiitibribtis
oceupati obfblefam fectas
fttae fiiperftitibnem
de manibus ac dc mente de'.''.ponantf ,
CAP
V*
$AXVTE.
C
LlBEK
A V V T
1)e reBa
dileBione
V.
tyy
XIL
fui.
cultum traditum,ftipereft,vt
pro*
ximi dilectio explicetur, Eft verb vnieuiquc
POftDei'veri
prqximus diligendus, fietit ipfe fibi. Seautcm ipanirni eorporiffum riemo,vt bpqrtet,diligit,qui
qucfalutem atqueconftatiairiabijeit.Id
ergoma7
gnbpere Indi praefertim barbari dbcendi funt, vt
prkrium vitafri valeEudinemqtie fuarh tueafttur,
vel obftiftatibne
neque "vel defperatiohe,
pfodi-?
Etfi eftim naturale eft>
gant,quodfaep.efa,ciuht,
hon homini folum fecfcuivis animali vita amare,
ftti pcmiciem,quoad
tamen irrapoteftjauerterc,
tionali quodartt impettt & lege apud plerofquc ,
barbafbs: ftecis fibi affef endae cottfilium iaridiu
pbtiriuk,yt? vel impendchtia mala deuitarent, vel
fortiter rem geflilie videreiftur >vel diis fui§ aut;
in
regibus alioqui gratificarentuf.'
Quanquam
hoc Pemenfi regno pra? aliis minus Id vfita^
tum fuit, quod legibus , & moribus eflet excultius , Nequc mkandaeft eabarbaries in caeteris cum Graecae, Romanaeque hiftoriae Themiftocles illos, & Mkridates,tum
Mutios, & Catp-r
nes,& Brtiros, aliofqtie innumeros,vt yiros fiortes;
non pariim ambkiofe cclebrenf,atqtte ipfi etiam,
Circumcellioqui Chriftiani haheri vplebant,
nes in Affica creberrime ita interierint. • Ete—
nim vel laudis amor quidam infanus, vel caeflttn vkandi mali confilium complures ingenio
etiaWJ
INDORVM
'3s»8 DE PROCVRANDA
etiam atque doctriua praeftantes viros. vfque ad
faeuam^fui necem faepe compulit.
Quod cum
exemplis maiorum apudbarbaros pro magno ducitur, naturali fenfu prqpemodum extincto etiam
iucundum mortis gettus habetur. Perrinet etiam
ad rectam fui dile<Stionem, vt menris vfits per teiriulentiarn nc intercipiatur,
atque ex homine
pecus fiat, vel pptius maxiffie noxia,& ferox bellua. Sed de cbrietate vitanda, quod eft praeaeteris vitium maxime familiaret barbaris, fatis ifl
tertiolibro
dicttim eft. Huc etiam pertinet, hurnanarum earnium cfiis,in quo rioiitamdefuncto
liihil aut ferifus attt dolbris'capit,
homini,qui
enim naquarni_gfi humaiiae naturaeiniuriafit,Id
nulla qUanrum ego fenturalilegiitarepugnatjvt
viHerta tio , famis
caufa licere poflif. Aflenrior
inopiaeve
relecl. d*
enim <Ip<Stitt^ffioTheologo ka fentieriti, quaniemfc
rr.ntia, n, quamalij aliter fapiant» Genus autem hocvitij
1>&6- apud Indos Garybes dictos >quales fiint Brafi& alij
fedCttitt. lienfes, & Chunchi » & Chiriguarienfes,
fj, Abul.
in yfu & pretio habitum faerofanctae
mliter
Slerique
terae grauitef atierfantur , quae veteres illos
ftntiunt.
idolorum aôratores inter caetera miiltum accufatit, tanquam humanarum vifeerum comeftores.
Sap.it.
Philofbphia quoque feriiium id efle docet aipud
Arifi.-j. Ariftotelem ,-qui eiuffnodi facinus intef extrema
Ethic,
opprobria actionum humariarum numerandum
tap.y.
putat. Quarevt feminis humani fundendi honeffcacaufa efle nonpoteft leuatio corporis,nifi alioqui matrimonio legitimo , etiarri fi ex eiulmodi
humorc coacto interitus cofequatur, itaprofectb
neque cx humano cadauere epulas quantacunque
famis
S A I. V T £. L I B E R V.
3_9_g
famis depellendae neceflitas iufta efle permktet.
Ad communis quoque naturae dileetionem fpectat, vt defunctorum corpora non yiolentur,
atin
qtte adeo ne fcpulchra quidem efrodiantur,
Conc.Tcl.
qttod •auarkiae, & inhumarikaris genus legeslm4-<--4f.
&
acerbe
Pontificiae
aniffiaduertunt,
peratoriae,
Conc.
& iti hoc regno Gonciliq.Limeftfi
feuere adino- Meiden.
duin noftrorum hoiftinum
licentia ;ebercetui> e.ji,
Verufti in quo reetam fui dilectiorieffi barbari Conc
offenduiit maxiffie , minimcque id putant> illud Lim.cap,
113.
ab
cft, qupd
iuculen-r kom.i.
Appftpto Raulp ynoverbp
ter eft dicturri , qubd eontumeliis afficiunt ,cor-1
eflim qirincs imp.udickiae & libjpqrafua.,Ita
dinis praepofterae fprdes expofiiit. Atque, eft illud
quoque ab eoderri veriflime ofterifuln idololatriae
fceltts omnia flagiria ftaf im confequi , tanquam
riuulos prirnum fontem , quod eft a Sapiente
In hoc genere S«_*.I4.
fapienter eriarn animadueffum.
funt epneubltuscum
matibus > cum beftiis,cum
ipfis lignis > ineeftuofi amplexus curn fororibus,
cum matribus > cum filiis apud quofiiam harbarosnon conceflifplum,
fed interdiim lege fancki. Noftros Ingas non nifi fbrorem legitimo fibi
coniugip copularc fblitos conftat, ex quibus duo
ad fidem conuerfi & baptizati in antiquo matrimonio permanere apraefule quodam permiffiferuntur, factumque Paulum quartum Pont. max.
grauiflime tulifle,verbifque feueriffimis obiurgaffe fama eft. Vere a Sapiente fcriptum eft,Inkium
Sap.xt,.
fornicationis eft exquifitio idolorum, & adinuentio illorum corruptio vitae eft. Et poft nonnulla,
Neque vitam, neque nuptias mundas iam cuftodiunt, fcd aiius alium per inuidiam occidit, attt
adulterans
'
4bO D E P R O C V R A N D A IN D 0 R V M
& omnia cbmmixta fuht,
adulterans contriftat:
furtttm &fictio,corruptip
fangtiis , homicidium,
& infidelkas, & caetera,inter quae natiukatis im. mutatio,
nuptiarum inconftanria , inordinatio
ehim idomcechiae, & impudickiaJnfattdpruffi
eft & inkiuin,
lorum cultura omnis malicaufa,
& fiftis. Haec Sapiens ,,Quae onmia carriis flagkia
a Catechifta; affidiic & grauker infeetahda funt,
& feucrius cUm violatofibus legis natutalis agendum. Intetea verp fornicatioftem , quam fefe
gerites licere putattt, ffiultis ffiodis legi Dei &
riaturiae; ipfi cbntrariaffi dpceredebent,atquevt
nori foluffi facrae authof kates ptoperfuadeant,
ferendar, verum etiam humatta argurhenta, quae
ab/ opinipne iftopoteruiitv illludquepraecipu^
a.nte riiattiruirirempuendum,vtfceminasttoft
inoriio fibi iungendas arbkrentur,
quam irifblutis periculum fecerint> qua ex caufa eottcubinas pritis penes fe reritient, quarii eafdeiri ducarir
yxbres, Quift etiam adeo virgjnkas viliêft fce-minis , v,t bpprobfio propemodum demivfi qua
ad rtuptias ribftduiri corrupta perueniat,
tariquam fui amatorem antea inueflke ttequiuerit.
Hxc atque id genus alia barbaricae ftultkiae moRftra diligeiiter abhoiniriumfenftt,
&yitae vfti
quoadliceat releganda funt, & docendi omttino
, barbari»,vt fe ipfos > feftfum, corpttfque fiuuitt
ttaturae.
diligere & conferuarc
congruentcr
•
difcant..
C Ar v T
SALVSS.
-.
_
;'/:'/G
'"/;
.
LIBE
R V.,.
__—.—:__
-..." :<4:o}
^—r-*-'.
A:p;.v.:t/:;XnL:/;;'';:;//
t>e dile&ione
proximi.
vt quife re<$e diiigit vfratrefh
eft,
TpRqximuffi
1 quoque vt fe ipfum diligat^Qnbdfane
fit duobus inodis. Vno,vt ne cui Pmiiiflo noeeat,fiUe yitafti coipufque lffidendb:, fiue yxorem yiolaridb,
fiue forcuiias contrcctando,
fiue/exiftimatibnejn
imriiinucndo > quibus proxijrius
opinionemque
aut reaut verbo laedkur. Et ,vf fit perfe&aiuftiria»
a quibtis perpetrandis; abftiftet > abiifdein etiarn
per fibidinefti affectandis fe fe cphibeat, Hbrum
naturalker;bpffiinum.irifefta
quippe ofnniumlex
atque imprefla aniffiis eft.Vt quod flbi ab alio fie- Mdt.j,
rittolisjidin alterumipfe ne faCias. Altero qiibqi Tcb.4.
ftibdo diiigimus prOximum, cum noft modo rion
lajdimtts,vef urfl etiaffi opportUfteaîuuamusiatq,
adfumus. Atque hic plane Qmnia.Chfiftianae charitatisofficia: veriatttur.: & quaedam quidem falua
chafitatepraetermittinb
pofIunt,ytfi debitushonor paretibus,fi extreme aut gtauiter indigenri res
familiaris , fi peficlitanti iieceflaria vitae fubfidia
verb etfi n©n omuino chafubtrafi^tur.Quaedam
ritatem vitiant, grauiter tameri debilkant,
vt fi
non doceas,quos coffiiriode' potes>fi hofpitio non
excipias,fi fton pafcas, cum ipfe abundes ,& reliqua id.genus.Quae cum dicta vniuerfe fint,& omnium mortalium gentibus communia habeantur >tarnen illrid cft propriUm Indorum mofibus,
C c
quantuiii
CVft.AN.i> A tNDORVMf
|£d4 Dl Mo
ijuafttuhi cgojiotare potui, accoittffiodaftdttnijVfc
friutuisinter fe officiis honefte dertent, idque &
huiflanitatis & .Chriftian^ difciplina» rhaximum
ac propefjaddutti fingulare decris •fibi perfuadeaiit, Etenim cuin pleiifqiie irt rebus Europaeos
noffiines nathfadcs irtlbftifri *ftbres longe atiteceliant, quod isfaeile concedet, qui hqrum modeffciaffi>fehitai^fh , aukkia: faftufqtie coritcffipttib&i febbrujtitblemritia^cbntei^^
irieftihatiVMa yalde>horufn ingettio>offeridoi-,qtibd
atque hurrianitajSaJrttftlbrnniflb'bettigftkateiri
itiswihter fe fe obfef uettt. Mam ln npftros hbnife.
ftes 'fiuesferuitute quaUam: opprefli >,fiae adffliratipfte cqihmoti > fiuc tie m fe faeuientes expe*
l^fttuf, fiiriore Gqrrebti^
At iritetipfos'y.fcbft>
ffofua fettttitateebpibfi.
qui fiapeiti vilein, autipugiliumfrumentivltfoâlteti pijfebeatw lh'aegrotosipafUiriffiifericordes
,'m
i%fik$&êgbhtes fllibemies > in labbre ,">&iiSrumfri'6pprfeflo5 inhumani. Vix filij >parefltibus defefUftf hbnofein. Senedfcus ipfa vtaliiseftvene^
ita
vfu, &cohfilijaUthbritate,
tabilislprorefufn
feisbatbafis vulgbfaftidio, &opprobrib'habetuf.
Itaqrie 'plerique feftes atqtte aniis, quoniarii fft*
ftentaftda; vitaeratipneffi inHeniuntnrillaJn,
vi*
iibus deftkuti, & ab aliis confempti-, eariiipo^
tifliffiUffi ineunt, Vtfbfribus, augariis, diuinaveheficiis ftipem colligant, & 'fuara
tiohibus,
ObferuaSpud caeteros opinibftein tueanttm
tUffi eft aviris valde prudetttibus iiullos efle in
liatione >Indowun iftarttm fiuperitkionum artifices , & archkectbs, nifi homines abiectos, ino|>es » decrepitos, qtii omnibus. aliis rebus exclufi
~
V.
LlB£,R
S.AlVtE.
,40«;
clttfi ad eas fe artes vttlgb coiiuertunt. OkfemaT
tum etiaffi parentes filiis In nullo efle pretio fi
andigeant, jfigrotis nihil fiere qpis adfefri : defuncfis multa prodigi , qttae fi viuis ,concedej:efttur;> xiiutius efleiit in yka rerinendi. In no^ftris yerb nihil perinde barbari fufpiciuttt >.''&
nihil aeqtte apUd fe comffiemoadmirantur,
.raiit, Sc laudibus tollunt;, afqUe mutuam bette,ificenriaffi;i & ilberalicatein , cufh .pfaefetfifla
-eairi adfe fe reduttdare perfpexerint. Vcriuneft
::eriiffi Saluafofis eiqgiuiritlfthoc Cqgnbiceritlip?" Jm,t4.
mines » qnbd.idifcipuli :*nei >ei|is > :fi dUejctfcipnemhahuerkis;adinUiCem.
•Hanc"e^gqCnriftianae eharitatis p^tcffi,
quBj ift bericnceritia. fita,:
: eft, excqlendam atque iliaftmhdam > &
yeibjjs,
;& fiactis fibi praecipue. feputarc deoet .ffittttftej:
'Ghrifii.*, Et cettc di&unf jbarbari humahiratc-jn»
difeUnt mbres fuauipres, difcunt effufaffi etjîji
•iri fupsfiberalitatem,fidiligenter
j&erebto ead^:
jce commohefiant, j& exhortatipnibus Sacerdcih
Ituffipariaexemplaiipft
defint.
''
CA-VJVT
De Catechifmo
xiv:
njulgo
necejfario.
foidomm
/
fttnt in Chriftianae doctrinae
MVlta.quidem
expllcatione fufius & vberius Indis repetenda. Verum ea % me commemorata funt, quae
C c z
peculiarem
RANBA
INDORVM
%66 DE PROCV
videntur habcre difficultatem.
Nos_
peculiarem
:
Verb ex vaftiffimi orbis innumeris getibus,quanr.
turh eft hoc, quqd cxperti fumus ?.Itaque alij alia
notare,& commendaf e potius euraburit,quae nouis Euangelij ftkpibns magis opportuiia aniSfnadtterterint, Ego qttod Peruenfibus maxlme.
conferre exiftkrio, vt potuk expbfui hactenus, &
"cleinceps exponara. Haec auterii omnia vt comimqditis, &G^
^fptts ittprimis eftduplici quodam Gatechifhio:
& bf eui > quem memorker
vno compendtario
^tiarri fi fieri poteft, addifcant, vbi fiimma fit ec*±uiri bmriiuiri> quae a^fidem,
& mores homini
vbi ea•:Ghriftiario neCefteriafiuit,altero;yberibre,
•dem affiplius dilueidiufque<ilcahtur,
&copiofius
Vt ille priqr difcipuHs potius , hic
eonfirmenfur.
'poftcribr ipfis praeceptoribus vfurfif. Pptts eft
-tkiam breui, & abfoluto aliquo cqiifeflionali, vt
iaeerdqtes rudiores cpnfcientias Indorum examljhare, & purgare fciant, vbi ea maximepeccatp-.
luni gen&a expii<^ntUr,qflae iffcis familiafia fiunf.
Atque ad cundem mqdum quae in matrimoniis.
indbru.n_i,C3etetifque facramentis cpnferendis interrpgare qptts fit. Hoc vtrumque opus fi qttis
ytraqtte fingua, &Indica, &Hifpanica fimulfcriilluftrittm atquc.egtegie
fceret, ac Theologorum
munkum,
înguae Indicae. perkprum autnorkate
curaret , faluti profectb vniuer->
diuulgandum
beneficium
con-,
ia; Reipub. Indicae
.......immortale
...
ferret./
C_A i>\-%
'
§ Al V TE. L I BE R, Vv
40_7
;-''!/Ârtf//il;'/;::;';;
IninftrMiont'
i ,
lMofumdiu^0
;i.-?:'A-^;.-;;•--..V"
„"c:-":-jft<^/^W<?ri»W<6<iiWjMW-.:-.
verb de refidentia Parochbfuffi > deq/ue:
miffioftum attxilio, vt hanc de eatechizaftdis
3Am
dfcendum jdeineeps
fndis partem abfbluariius,
cft. lêque .magnopetc mpdo ineumbendum
eft, *Prouî-7*
*Ehec.}4m
vtpaftoris pfaefentiam;binniqttiderngregiiniprfc
lom. l°«
misneeeflariam
, etiaffi mdofuffi populis deef^
Nam .ytpaftpr
nullo modo debetejnpiiftfemus.:
atfendat vultuffi peco^fui,
fubfque;greges con^
fidef et!»' vt reqtiiraf abiectufn, & infirffium cottftaetuffique alliget, & forteeuftodiativtprpprias
•;bties nominatim yoeet, &rvadat anteeas,, l&lu-.
:.pos afceat:, & fe ipfiim , fi optts-fit*: pfb puibiis
.Chrifti exeffiplp bneraf difcrirriini, esereraque firmilia, quorum nos diuinae literae adffibnent > hic
res per fe ipfa quovis, ctiani
praecipu^defiderari
tacente loqukur.
Quae verb abfentia paftorum
damna fiant,rion minus experimur iios, quam faeri Canoncs praedicartt>atqueille praefertim Coii*
Cone.TM'
eilij Patifienfis, inter caetera, inquit, quacreligioni Ghriftianx aduer& funt, hoc ftihiloffiinus con- rif. lib.li
frariuffi , & perieulofum extat, qubd quOrundam e.ig.
tempraelatorum temerario aufuEcclefiaefuis.ad
pus viduantur facerdotibus , & poft pauca, Non L
attendehtes quod eorum abfentia , & loca Deo I
dicata fibi cultudebito
priuentur , & homines
!
Cc
fiac
i
4©S D E Fk OCVR A«D A INDORVM!
fine eonfeflione & infantes fine baptifmatis regeneratione plerumque motiafttur. Quamobrern
inParochos iedesfubinde qoiamutaftfes, &praefules eos alio ettocanfes his ftatim verhis decer*
nunf. Quaftti.auteffi fit difcriffiinis & perfbnae
mktentis, & eius,qui mittkur, aftimarumpericula, quae fubindeift hukts rei caufa fiant , liquido
Pfaelatis cauenduiri effc>
prodttnt.Prpindeomnibiis
rieillleka
tranfmiffioneanifibi^resbyterorum
«larttinifuarumhabeant
daffinatioaem.Prcsbyteri
pi»rrb>quittbrifiiiPraelatiiffiperipcoadtii
fedportius vofuptajEUm fUafurnjdele<Sfcatioiic^b.aUarifiicefe praefumunfj per*;
tia»«ftua^n^fucccjifiii<f
pendant iKcefle eft quairi. lueiupfeffi, & quae fetam
quurip». C^_^!adverbuni^<^cterida:duxi,,yc
jubinde .Pato-,
perftieipfav lieentiacoffiiriutandf
ehias Iiidorum, & de iii velutfttegptiandi»&
liciCandi alfqua ex partefepriflaatur.
Sedmffla.vtfa~
eiam haee de>;refidbntiaParocho*um.eoffimunifli
dbeumeflta jfuftt' valde peculiares ;> & proprias
/jB|ilf^qua?piprfus
perfuadent>flihil de faluteuep-.
efle,nifi firma, acdiuturna
pflytoruinfperatidutft
fiietit? doôris m eateehizando
Vc
diligentia.
cu*
enim:teneraarbuflanifiafEdue/inUtt^.ntur,
dif.
jjenctH;> foueanturque,
facillime viriantur,
teflerae neophyficile iajn vitiata emendanturuta
Ei*
torum mentes curn infirmas adhuciaGhriftl
de radiees egerint :, vel errpre. corrumpun*.
mt, vel fleptuntur libidine , omnefque Diaboli
atque h<^riiirium peruerfbrum> impreffiones excf*
piunt. Ita eniffi natura coinparatum eft In pmnt
confir->ftoiia difciplina vfque dum confuetudine
&
naata,fif_,yt-partta,negligenaainduflaiaornnis,
labQE
Vi
S AIVTE,
LlBjSR
,'^p^labor cko euanefcat.' Huc accedk harum. gen^
titun minus perfpieax ingettium., quod: nequo
multade febus diuinis breui: percipere, neque*
petcepta fatis retiriere poteft. Nammihiquideinr
Iiidifaepe videri foleftt iispeffiffiiles, qtti.yelaeca-r'
te, vel mpfbo ftomachum habenf deb^cacun^:
aegre cbqueiitcrii cibbs iftgeftosf: quorurn fi au£
crafllfudirie', aufc eopiaV obrriahtufo illlep aeeibjt*
vires potjus-ffaflît^quamcon^
&vkiber-udkaris
fifmat. Opus ergp eft, qubd. medfcofum: ar$ j^. /
b/et infirmo ftomacho parum , & faepe aliin.en*
Itaenlm & vincit & a$ edendunr
tuminftillare.
Haud ergo prpniktaf fibf qttijquaiii
excitatur.
exigui cuiufdam temporis lajbofe inagnbs exlndqruiflvpqjjuh^^ficu^njB; ,; nequc: exiftkn£,n3US jb>^|
aut ter de tofa Fidei caufa edqiStps^7nQn ampjausl
indigere doctofe.Quift pbtius^& affidu£ difiererii
<lurn efl & modice, vt quae audierinc,perclpiani|
atque eoriferuerit; Sie;eriirnCluiftUs
ipfes &Q|.
difeipUlqs inftru.eb.af-, praeeebtores orbis terral,
litm, rriuita habeo vpbis/dieefe,
quae nqh ppte-* '-.- ;'. /
ftis poftaremodp,.
Praefet hâucejn
cqmfnu./
eft il%
nes.Perre infiririkifis;hUffiahiaeratiqnes!}
maxima , & ceraffima tjatiuae cuiufilarn iftQ-V
rum lettkatis,r qui ctjfn priiriuirifiqi relinqiiunv
rtjr, rnke kibrici qmnia aecepra> dcponunt,& a,ult;
yeteres feqttuntur errpres> aut iri obi^tim. quodr
que> proyt fbrs tulcrit , feruntur ficttt pafurili-;
fludtuantes >':& ckcurifbfuntur omni ventq; dp^:
ne iivhjs ftuftra jabprectrinae. Quamobrem,
ftjus,&rne excidant afimpiiekateFidei
corf.upcis'
ferpentis aftu feiifibtts, neve abiis> qui cojicradi^
curit- verkati > eonfcntiunc vcfo iniqukati cranG.
• »eri]
Cc
4
4iP/ D E P R O C V RA Nfe A I N » 6 R V Wf
eft,, vtf
uerfi:agantur,Infiriitisffiodistteceflarium
in iis docendis, argucndis, exhortandis,
confirz.Cor.tj. mandis , tuendis, & gremio denique jpfo geftani.Thef.t. dis, nntricis diligentia ne momcnto quidem abfit, hoc eftfpirituales magiftri, &patres apud eos
immobiles perfeuerent. Itafiet vt exparuisittkiis
fuccedant,ac non contrasqttod
incrementa.magna
£epc & videmus , & gemiffitts, laetiflimae fpes &
fceljcia primordia inepta. quadam focordia cor.
tumpantur.
f
> -*
CAPVT
An> expediat
Parochias
larihus
Intppen*
diee ad
Synodum
Lateran.
ftib Aleataad.\.
XVI.
Indorum.Regucommitfi.
verb Indorum vtrum tenere regulares deceat, & vtri accommodatiores
fint neoPArochias
phytorum adminiftrationi Ecclefiaftice;fufcipiendae» hine, an presbytcrifieculares
> inuidiose , ac
molefte quidam folent contendere.
Sed quamvis intcr antiquos Canones legamus,Ne religiofi
in Ecclefiis Parochialibus
ponantur,
vituperari
tame-n non dcbet, neque verb poteft, quod Apoftqlica; Sedis authoritate & Regio decreto fit.Cbftftf,-ycrp fiimmos Ppnfifices, hanc mendicantiuni
1$. Indis adminiftrandis operam non fblum pro)?are,yefum etiammultis:magnifquepritttlegiis,&
cpnceflionibtts infignifer prbttoeare. Neque alienurn ab inftkutp f efigipfb cenfendum efle,fi Chrifti ampri, ftatrumque faluri eedat interdum accu" '"
rata
. 'r '•;•.::;S*iVft»';
ratailia.comunisvkae,
fli praefertim Vicario
iLiB-IR
V..'
/• '^lrt"
& regulaedifciplina,'Chriita & pttblicas,&ptiuatas
leges iiiterpretante. Nemo verb fit adeb abfufdusj
fa*
&affcudio;Regulariutti*atterfus>
quinaperte
& iaboti; deberi pp*
teatur: religiofbrumppefae
tiffimurri: httius Indieaflae Ecelefiae primprdia.Re*
gios; autem filmptus & _diligentiam; in tfanfmit*
..tsendis nbubptbi
religipfbrujn gregibUs vtttulta/
.vacuaK
abHifpaniaclaffis^hisfbslicibussmcr^ribus
fipluaf•,quis tam erk inepttts:> quiallorfum/ittter»
prececur, -qjiam vc cUrairi Indorunj hi potifliffium
fiifcipiarit, regiaffique corifcieritiairi > qubadliect,,
exorierent iPraetcfea ne illud quidemnegafi
po*
tefta religiofisj religiofius; accuratiufque neophy*
tosinftitui, fereqtte; vita: cxemplo magis jquarilit
faeetuaribus adjuuari. Narii vt ttihilalifldjipfaKa-*
bitus profeflio cohibeG^vt
caffcius vitam infti-;
tuant. Quae curri ita finc , nori eft cur at>officio
faecularibus Parb->
cefiate monachos»;&folum
chias omneslhdorum
quifquariicoricedcreveliE.;
At inter has pmhes tot:& tantas cbmodifates duo
mihi videntur inebmmoda. Vnum eft illud ipfunji
cum priuilegiis fuis exeffipti
quod f egularibus >•-.
fint >ribri fatis bene eurii Epifcbpis conuenic jii
adminiftrandis Patochiis Indorum. Hinc quaiifa*
inala profecta fint, dici non poteft. Primum enim
fi in officio fiunt negligentes, Epifeopi, quorum
hoe munus^ft proprium, fuis occurrere nonppffunt Paroehb,aut eaftigato,aut cornmufaco>fiquidem neque vifitare > neque plecterc » rteque aifto->
ttere male meritos poflunt. Praefecti vero Prouinciales fubiectbs fibi Regulares cofrigerc quidem poflimt, fcd cma oues aliense fint, vix ad
illos
Al N P A I N PrO R V M
4%% D E P'R 0;C V?-R>.
illps ferb. candeiwqaerela. peruenio. Et omnirio
habet nefbip :qttid::pertUi-bationis.EarochumsEpife
<~opp fiioi vm% &befle >..ae- dupliei. veiutf caplfe
sigkHifte pqffb,difladlaaeei&asqtic
eqnteritibriesv
iat^r Epifi<ppfiSi& Regulitttes-cuffi Jftdpf umcert^
magnoimalpi1-fiflG: qUercl&Ep^feopoiumi> qubcfe
Deut.tt. pu-es fJfeicominMas
&^
Leuit.i^.
qUeêfteinie^l^^
<^jd£ffimtiorfemitt^
<H|pfifE^wgeljca?;;* 4^
t}h*{.4. qpa>» BaulusMmm fkaity laip<ûmerb floftipai-um;
dea:inii2npiaexIi|ido>-i
ipe<^n^qdiîrHb©igiWii
rujniktiqae Gqtifi-ipfGv -^
Giptapîiftos iB&rijyts:k* k^fpVlnapt^^
Bcûtaces reeur*
3$r# i^biqiegq»: iiMo vef«Vfenciunt; & g<anuncipfiy
qui3fun|( pfiudeiit>ifl>rinu&,atque optirnus quifque
e^pse* dteplqê&pix^
db£iJiflfcf<#g4pfe
i»<fe?& d^diplittaHii ejstenUaâm., quq<icerce db-»
Ita-jûm ^tSkjuidb^
freu.6if njift® daiji:fiijnc;>;<S<?^^
fidjsnj. it»xâ Sapimcem., proamiep, ijpoiia^fttbs»: #officiP>hênCi;qiJodifequi«'
/
amicumifufekare, vc de^
$&$^&f^ttaêydûaieiie,,
biiibrfetijsfecfacs. ^q ncffcipi qu©nahimodb.mhb<?l'
Qebef eoiiMijufatai eft-ratio* mftkutf fegulariuin,:
Nequeeiaiffli', vc ift. Etjtropa>>eum praedieanf y&z*
lî»MiD<M,tcpflfeft%aj!6S
jjwÎi audfuftt, caBtefaqu?
fackpty Pacochis adkuftefliio fiint',, & profeffione
faaf©eeiaca>>gr«ges Clw'iftii,;qttoad'lic«c>c:urant,funt>
C^»ipoEki8.fingiiilafia; hlcjomniadiuifaque<xr
PacQchiam>
fuam
cenet,
ncque
vnutfquifque
,,fuos; ab akh'iuaaxi paukttr, neque ip& adducit-ur,r
Ifa finibu* quiû*' fui^ fepcus eft>
WffitowmP,
;-C
ffi.
v ;-SAtvis.'LiB;iR.Vi'."'.
41$
ac fi>de agro partiendo reseflec, alienam ditio*
nem>nlfiifuaffifaeiaii,nequeadfceipfe,
neque adki.
fuamj aequo animo fert.' Scripfitad meexnoua
fefi> taffi atWMifpania qUidamdenoftrisirikari
falute alieftanj cbnfuecu*
furda-m»Scafelftdorttm
diflem inueilfca.m; efi% Ifldiss>pccidentalli. Cârii-s»
obreffi: fi: facerdofes fiectilares, &c merko Sc nu*.
jnero paEcsIndorumPatochus
inuerikenf ur;> fbte
paflis eflet-ma^s: '&relttdorum, vc fehpofi nofiy-Gf
inuweri rioft dteefleirins» fedParochis ipfis>, *atque
pt^bcremus > & ;euin
ipifcopisiauxillares-manus
fttiftffiat eqEuna beneuolent-ia' vefbijni; Ipefintejf
Jndbs diiffeniharemus âxquebcqsaudienidiscPii^:
fMionibus caBCeroquei bmni. offieio: pfbfequere«j-nur. «^©^liihocvniueEscfieriBeqiM
keqt^pEofe&o-qu^^
jiere muitare. poflunt romnifiQ plfltitnui© ca^fc •;'.
Isdorum Gonfcri^>p!^n#fu}>ic, - , 1 ;:
'
;./;eA>'y
Sa&fmIndorum
vwifaaeffki
r;.^Vft;;:;:,;
Socktaii
\%%t
prq:
promrandam.m
JE sy ep pqciffimuminftituSQciecacisaateffi;
taB,vcinmiflionIbusobcuridis
pervariqsorbis terrarum. rraifcus. Bcclefise Pei feruiac," hoe
tami iet\ prGprium niunus, vp nihil magis.
Atqu<?
H quMem quanquaffi vbique
gentium prajftat^
dsbec pro fua vifilf, camen
nufquam aequc atque
U\m Jiad^nesJjndoriirB , ad quas Pe©
con<n|iafl*
''
.•=
«Jas
,
414 DE PRO.CV R ANB A iNDbRVM
ftudio diiiinf>
dasprazcipuo , vt ego faneopinor,
tus inftktttaeft.
Acdabufttriiihiaequiomnesli-i
bentcr veniam, fi quandiu fum Ihdorum feruus-j
bonorificem minifterium meum. Itaque fi in hac
victa , vel defidia
parte vel cefletTdifficulfatibus
sorpeaf fbcietas, tton inihi dubittffi eft, quiri graofi
ueffi pra* c±teris,e^Dei, & hoffiiftumiftcurrat
fenfairi. Eteriim quo alio pertinet famillare illud
nos
ift prqfeflionibus fblemiiibus votumûqd
>quartum:fbleirius voeare , de parendo Pqntifici
ckea.miflionGs ,,? Qiaprfum toties fafta rrientiq ift
:Saeris BuUis mftiEUti profectionis ad Iiidos?Quid
in beati Ratris Ignatij ebttftkurionibus,
tancopere reperitumi &: coirimendatum > quam vt promptq aiacrique animo praeftoynufquifqjie>fif,fiue
ad fideles fiiie ad iiifideles kciubeatur
, etiamfi
fif l Videre farejriotiflimaorbis
regioluftranda
au^
ne eft ex-,ipfis primordiis, fuis huiusfbcietatis
thores Indicanas profcctiones
potiffimum fpifantes, eafque literis factifqiie fuis, Sc toto* vifac
Paflci numero 8c vix
generevelutexcuipentes.
dum profefliorie fua confirmata curri efleiit, tamen duos ex ipfis ad Orientalem Indiam deftittandos putarunt.
Quorum vnus Francifcns Xa^
uier, quanta Deo magnifice adjuuarite peregerit,
& quale fuis exemplum reliquerit, inter abruptif:
Barbarorum
firrtas difficillifnarque
rupes itet
oftcndeiisDei
alij meiiusloyerboplanifliffiufn,
quipoferuttf,<?c taceiitibusnobisresipfjeDeibenignkafe non tacenf. Hunc cseteti fbcij fecuti,
quantam Chriffci Iefu in fe propenfionem experti
fint, quantam in pro merenda falute hominum
eft iu npbis>qninon
vim,nimis durys ingratufque
'
&
V.
LtBER
SALVTE.
4I_J
&cagnbfcit, &c coelefti beneficio gratias Immor-.
tales agit. Neque ego, fane dubito, quin dulciori
Ieftts
cura
eos
ac
familiari
Djominus
quadam
fua huic opeti ,
pro.fequatuf,qui fe tofbs ftudiaque
corifeerant, quod eo eharius iucuniJiufque Deo:
noftro eft,quq 8c per fe infuauius, & ab hoffiini^
bus ffiagis riegledfcum. ,p,e-veris qperariis loquor,
ftafn mereenaribruffi j &c fiia qusefentiiim pieria
funt brriiiia. Etfi yefb ad hanc Qecidehtalerri Iridiam ferittsaliquartfb>&
IEsy/
parciusSocietas
etiocata eft> tamen de bettigftiflirna Doiriiiii prouideritia certb mihi peffttafurii habeb:,;non iftfc-r.
> fteqUfc yllo vnquaih
rius futurulri'bperaepretium
teinbore foeietatis hu£:ffiiflae operam ecflaturam.
Jsfam cum fot; fafltifque ratioriibus rei Indorum.
defer-.
procUf andae conftricti fefteamur.,miliriae
fotes pene ctiajn pfpdkpfes 'habeamur rieeefle
eft, fi non offittes neruqs in bqp opus Domirii,
yelpraetermiflis eaeteris coiiten<|amus;
C
fur
A
B
rnulthvideatur
Indorum
t
XVIIL
T
Societas
dehere
Pdrochicts
fufcipere.
aliaEuanverbirihocorbe.nulla
QVoniam
gelizandf ratio hadterius fufcepta eft praeteream , quam Parochi fuis adhibere folettt, videnturrriultis huius SoeietatishominesnifiParoehias Indoftim ipfi vfitato morc fufcipiant , fiivnicpnferre
pofle,
y).%4;^F!ce.m:rieoPnyt9rttm
,
uerfumquc.
INOORVM
4*6 DE P>O«VRAN«A
uerfuffique coruffi adueritum <exEufopa efic -pro"
cerifenf
teffiodttmfuperuacaiieuinputattt.Itaquc
uic Pirittlno oneri cef uices fubjiciendas, curamin hac
que IndqrUm pr opri£ fubeundam.Cumque
pasce 'cunetatiorieffi -noflramvident,
Iftdulgen. fciaiftjiiobis delimafque bbjiciuflt, quqddetrectato fabof e Sc vita agreffciori, vfbanafn ffequentiaffi
Sfme-fiius. 'Qujdaffi timori trepidatioftique noftra;
fu^ftoiriaeharitur,
aniiep iili quideffiaftimo ,fed
Voee dibera ot>jttJjgantcs , # Pattes Sooietatis
IESV ipar<)(ohia,sIhdorum fibi yltandas ducant,
de Ihdorurft êfperahcla falute fefre fiefltenfiam,
Qhjs ettim */inquiunt^^ difcfimjnirhuic objicict fe
vos SPatres;detrectatis,,
fe:ipro Muteffatrum>fi
& tefgiaeriaffiirii > quortnn ;alibqui animatuni
jftttdiuffi.,-;& infjamffiaca?kiMstim vpiecas perfpe€jtaefti? QtorfHmfverb miffioncffi cantaffi fufcijltisijitifttuiaa teicje pelagique enicftfi ad .ignocas
terras Cfa)icifis>filndcaMrn eaufam defe-ritis ? Aut
qua ratiofle profeffioni, noffiinique veffcrb confulitis, fi quod alij bmftes tcligibfi vifi affiplealias
xatifuttc,vos£erhorrefckis,noriinferiorem
animarttffi Zelum prae vqbis fefenfes "? Quod fi
homlnum falutem
Hifpanorum
noftrorumque
appctkis , ftohfte fatiusetaf ift irieaia ttifpahia
Europaque Confiftcte , vbi_&«uffiefo > & gradu
fuperiores fuiit infittifis partibusifta; merces ? Alij
qaidefffi aururii argfentumque rapud -1ftdos quaerunt, quod apud fuos ,fi aequ£ occurieret, hauddeferta tarn longam.., tamrnolequaquampatria
ftam, tam pericalis omflibus plenam peregrina•tionem fufciperent.
Vos vero Patres quid attri
quid argenti httic quaefituri aduentaftis ? Siqui-v.y •'
dem
V.
S AtVVf*. .C^BE-R
4*ef
animas , cefte ~-apud'vo-s>authtn f4ifpahorum
rttm iffcud abundabat -copibseV 'Qubd fi •Iftdos
Chriffcq lefu iucrifacere 'itt V$tis>eriStv& quteffcuiri maxuBum > vt eft plarie > «exiftimafltibus
t:
i.Titntfm,
plet-atem> Euaftgelij :gla>fia-,-& prbpagatioêbfdi
erat, quo tatidem confilio vix aggjefli rejn ,$e£g&
Verritis ? Illi' ipfi ptofani, auafiqtiS homines, qtti
ln hunc ofbem rei augendae caufa perietrarunt,
tamen nihil laboris•>' nihil periculi êcufaruttr»
niqdo copia exbptata pbtkefttur: vbs yerb bmriiapriustutayomnia
yn,dique.quadrata circunfpieifis>j^c yelut in vnibfa ires gerentfa fit,'ftihfl
Atqtii veftri fo-*
periculqrum.adeuridttm-iputaris.
cij ij >qui iri India Orientali in Malabarica, iit
M-a!laca.,ih'0rmocioi,in
Maiuqis, ift-^hifeplh,
in Iappbnia , in Sina-, caeterifque <®ri>entis re-\;
giqnibtts tarita.pweftkefunt , &fMta ettM ^glovk
rebus ab >iisgeftisiper ipfotum epiftofes dbgnifiis
iniomniuffipre veria^
t
earii-fuflf ilaudtfm cbhibus<fiufeingenf l^riqalo
feeuti. :Qaocl fi^^
Vfbes';cantumJWifpahqr-umiriedi
lendas yobis fexiftiihatis ,'fi Me*icurii's;IiifMiri>
fe^
CtiiECum,acnbiiin.ffiediislftdofuffifpqpulls
'
dem figkis ,'fi Gafaftgas> Gbll&svSac-aiOais, ¥-a%. >
ityos, eaeterafqtte 'ProQirteias bafbaroi-em ,Vkai
tafttum ac liidiofa veftfa-bmhjs
tisjvrnbratilis
ide Indis :procurario fit fteeefle eft. 'Quombdb
eniiri eam •gentem Ghrifto expugnare pGterkk-, »
aptid quaffifedeift figkis nuliam,:riUlla'Ccrta^pffefidia eohftkuitis> liullas-moras duekis ?G um- rvnlla alia re perinde ppus fic >ad faluceffi-IriSorufri )
brocurandam,
atque perfeUerantia &c ifriprobb
qubdam labore..Sic"<mim>habecotc-ilatf esy quan• ttunn
A ND A ISBORV.M
.$#$ DB PROCYR
tum flbs veteranos, &c mores hqruffibarbarorum
. -diuturtto vfu edqctos caufa admonet, nifi perpctub, ac conftanter verbftffi yitae, 8c curafn faltitis
omnes vefearum gefttiun? meditemini-j.yanos
ffcros conatus & tcls Penelopes fimilesprOffus fu':/:
*UTOS, ; •;/;/
yy<:.\ >):->) .
y:/--T'::':
.:':.
Qua
:.,..*.
.y.i-i.'-'>'. :). :'-..:'.:
tatiopesajuftipiendis
'
, :•::..:.\,j,:.,.,,:" „
IriPWocifm
Tf_if Mc acque honim fimilia expoftularc' nobifeaufae IndorUm ftudiqfi, fe*
;;JtTjL cum^qlent,qui
: grtiqres nqs; ift fufeipiefldis Parochiis. acenfaftt,
quorurn mc oratiqne ita fajpenumefo penculfum
fateor, vtpropemodumyictus
cederem,bmniaque alia faiuti neophytQfunv pofthabenda «xiftj»
•marem;, atque equidem pene .epflcemnerem. Sed
ôncemni profeeto non pqfluric, cum occurranc
nobis coc viri religiofic^pij,quinoiirninusamico, &cfyncerq animo trepidationem noftram in
fufcipiendis Pafochiis vehementer probent, confirmentquefe longaexperientiadidicifls
religioni
fuae pluiiinum.ejttfmodiParqchiasincqminodaffe.Itaque permulti graucs,. &pijviri iti fuis Capitularibus Conuentibtis. agitarttnt delndorum Payochiis deferendis > ne & regularibus fuis nocere
pergerent, 8c maximas ab Epifcbpis, a Patronis,
.a, Prsefeetis Regiis inoleftias fuftinerent. Qaoi
Sc, fi effectum non eft,Regc
regiifque. miniftris
contta.
: SMVT
E.' LI B E R ; V. :; : •• 41^.contra niteiatibus , tum verb fententia aliorum,
vel chatitate >vel quayis alia eaufa "obtinettte, tamett illud-omftes, aut pene omnes expertinobis
gratulaiitur ,quod ebs fcbpulos nos praeferuecti
fiiiius. Neque eniminriouo
Dpqrbeatttiquani
Matth.
mittifententiam
obliuifeidebemus:Quidpro,deft
*J
16.
hoffiinifi mtindum yfliuerfumlucretur,ariimae
yerb fuae detrimentum patiatuf .?Auc quam 4abit
hpriio comrnacacioriempto
ankna fua ?:Et illudl
Sapientis ; Secundum viftutem tuam; recupera. jEccl.i},
proxiffium futiffi, Sc accende m illis,ttefbrteiifeidas. Praeterea ilittd ;ance>octtlbs pbrtereopbftef,
3Ecci.xfy
QtttVfibinfequameft>;cuibpnuseritvnquarii;Ef
3 Tim.4.
1.
ita
faltttcm
illudPauli;, Attcnde-tibi
ffayr
quibus
ffuin iubemur qUaefere, vt ne; hegllgamtts, nbffctamîmb Verbntulafnefle ab aliis %erandafrii:fi >
in iftobis prima defeccrit. Atque vtpmktam reliPa-,
qua>quae non leuia funt,dtto_inanifeftehapenc
. rqehiajjndorum
grauiflima incommbda., Vnum
eft cbntinentia* peficuluffi;,; prbpter^J^horurhi
mkaffi fblkudinem, aclibertatem qUldVisperpefraridi, ctim perpettta quadam efca libidiiiis ex
fce.minarum afpectu , colloquiis, rei familiaris
vfii. Ad quse aecedk»vt
cumulum faciat mira
ipfarurii fgeffiiriarum facilkas> rarus pudor, refiftendi vis propemodnm ttiilla, fiepe etjain fponte
bblata copia. Hocigkurvnum
eft: alterum vcrb
non lcuins iudicio meo , quod ex lucti fpecie tiafcitttr, cupidkatis opinlone fiue vera illa fiue falfiafit, offinia Parochi fttidia refpergit propemo8c victus fiippeditari fpdttmque corrumpk.Nam
Jtt abIndis,quod
illi Camaricum dicunt,c£ a Pa. ffonis Dbminifque
Indorum falarium peridifur.
.'
Plic
Dd
41© 6E PR O C VRANDA IND q RVM
, exigendo, commqHiccumlndisimperando
«iiflimum quodque eligendo, minus copiofurnCamaricitrri recufando', quauta turbario inter Ip~
^brttm fraudes, &CParochi eupldkateni. Itaque
prrtfleiri ad Parochi quajftum vel fallendufh fi;
jpoflunt, vel fi non poflunt, explendum ,.falutis.
fttae cufaffi,: cogkatioflemque eqnuerfuht. Gum
, cttmpraJtoribus,quae'
PatronisrUrfusIridoruffi
iurgia, &clites, quibus.
feagcedke qUQtidielQuot
fimultates,
êgiafubfellla aflidue crepartt/HinC
ihi.nc odia acerba, liinc calumiiiae graues.Goftkiiat< curft Cufaca PaffonUs aduerfus; Pafqchuin,;
T>& quidvis vt bbijeiatjteftes habet ad votum.Haeceumuqui ftbfl vtdit,ad exaggeraribflemfortaffis
qui iriterfttk, &-rem tbtam; oculis;
lataputabif:
perlriftfauk , fefttffi fideiftferiora teffcabkur. Igiturvel cpntinentiaj ^naufiagiuffi, velfieua ceftd
terripeftas fubeunda eft, tuiriverb auarkiae gurges:
ipfe fi euitetur, fpecies profeeto auarkiae , -&
jexiftimatiqnis iactura ettaî'iiullo modb pofle,
' •'>
"")
videtur, '.-'
e
A p v
^ciinfufcipiendiS:
T
xx
Parochiis
adhihenda
moderath
fpt.
illa hadtchas verb tantas difficultates,
nus fententia mihi ffiagis probata eft, vfqtte
INtef
Paroeluceat,
&
certlus
melius,
aliquid
ûm
effe focietati noftrae temere
Iftdor
tiin,ncque
^hhs
cqiiiplectettda-s>
' SA
LV IE.
•; .--•; 411
LiBiRoV.
,.neque vfquequaque tamen re~t
complectendas
duobus illisincommo^.
Sed
fiquidem
pudiaudas.
dis incpnclnenciae,& auaritiae fiatis occurri queat>
t-um verb Epifcqporum pace,& amickia retenf a,
eaefera omniaofncio
adueffits Indos effe pofthabenda. Sift verb vkarinuila
rarionc-queant >pro
. certo efle intelligendum aliam efle adiuuatidi has.
gerites quaerendairf yiam , neqtie dubka.ndufrt
hane vulgarem diuiukus liqftris efle- praeclufam^
Nam praeter communes Euangelizandi, ieges eff
illa foeietati noftfae. velprima,yelmaxiffia,.,,vt.
fliiftifrerij fiti impenfi in pfoximos ftullam .qmnifto patiafur mefcedeift,.
mêdifye.
fpepiern
adfeTedundare.
lf-.
Itaque qupdaliisyaldey6<;
cet ',•'&. fan^fctiffi eft, eleemofytias prq mifla di-;
&, aecipere
cenda,profunere,
pro.co.ncione,
& petere > noftris etiam ylcrb oblacas admkte.re
nullo mbdofas eft, idque&
Sc
conftitutiqnum
iiteraruffi Apoftoliearum praeeepf is diferte, & fas-j'
pe eauturo eft. Quare ftihil eft qttod taiitoperq
fi Parochias IndorumCairiaquidam mirentur,
rico, & falario inftructas minus cum noftra profeffione congruere exiftimemus. Verumea,quae
dixi, incommoda vitari faris pofle videntur mihi
iniis praecipue Parochiis,
quae yelin yrbibus.
Hifpanorum fitse funt, vel ab iis non admodum
remotae, qualis haec Limenfis eft S.Iacobi?quam
noftri tenent. Nam & fiubefle poffent Rectofi
collegij,.. qui Indorum docf rinae dant operam,
atque IUorum religibni & modeffciae fatjs. confuli
omhis illofum/upeflqrum
oculis
poteft,cunfyita
fubi ecta fit,qtti vt,& fibi & officio fatisfaciaut fiio,
fa^le Curant,Vitae ergo liberioris licentia fuperioD d z
. ruiii
4iz DE PHOGV-RANBAINDORVM
tum curaprope inuigilantiuminhommibus
aliqi
qui probataj mtegrkatis,fat is fublata videri poreft,.
Etehim & ffiagnum Indoruffi fructum ka experi-.
omnia facile anteuertimus*
mur,& incommbda
Sed quoniam facerdbtes dbctrinae, & adminiftra-.
. tibrii Indortim rieceflarij fine fumptu & quidem
'eopiofb vbi freqttentes illi funt,aliri'ofl-poflunt,n_p
& congruensvi<Sfcys>,
cftfecufandusmoderatus,
ftidurritriodb illudinuiolabilefit,vtablndisipfis
fiil exigatur,neque cuffi praefectis ipforam fbrdidas
.Cbftteririqries de quaeftu aut-mercede conckerituf,
Id yf fiat>eenfeflt plerique magno adiumehto fiors
eafti -cottftkutioneffi , quam noua. lege iam vide-:
*flus edka;m,vt de publieo aerario faeetdotibtis atir.
iiul proucntus tribiiaricur,quod fi fyncere, & caiH
dide bbferuetur,non dubium eft,quin hbneftis,&
religiofis homlhibus pef ebmmodum, & iucuridti
fit; i ipfi vero aedifieationi, & faluti neophytorum
ergo Parochia-.
iriagnopere conducatMoegerius
iis , quas,
f urii collegfisSbeietatis vicinafummihi
dixi, ebiiHitibflibus fufcipi miniriie difpliect, Sed
quoniam ffiaius aliquid homines in focietate re«'
; gtiifuiit, fteque eo modq fatis vel expectatiofti
fle fe coneepfae, vel harum gentium extremae ne->
iceflifati noftri faciunt, ne illud quidem omitten-.
dum eft, quod nos admonuerunt oppprtune viri
prirriarij. Efle quafdam prouincias Indorum fre-:
atn
erigipoflent,
querites , vbi cbllegialbcietaris
que indefacerdOs
prodkeadparpchias
procu-i
randas, qui t-amen fuperiqris , & curae, & oculis
pe.pe fubeflent, & religiofe iuuari, & inui.fiV &
'<:qffiffi.tttafl ctim eflet bpus, facile pbflent. Ita.
fqnfiileretur
^hkr^fieret,?ytIndqrum,ratiqnibus
qfdinaria,
SXty T J5. Li EER V;,
-., 423
....
«rdinaria noftrorum praefentia, & ipfis religioifi
inftkuti nihil deperket. Atque hoe gehus ckxStri.maxime pror
•flariim>vt voeant?pleriqueregulares
batit, quod eft in Nqua Hifpania vfitafum, ybi
ftionafteria, vcaudio-, inpppidis Indorum pafljtti
.aedificata funt.Etin hocipfo regnb Peru funf rtorii
pauca huius exempli.. Quanquajn & diaboli iftueteratae iftuidiae -& hqfninum fragilkati nihileft
ynquanvfatis tutum. Veruin ifl re afdtia atque Vtt=vdique diffiettlfatibus plena, quae a peficulb lon=>
debenfi
jgiusabfunt>eaprptutisconfiliarepufari
Mijfiontjm^
.
&jreqiiens.
;.
:;
qtiidiir parochiis cehendiis mirius lijdbruifl
SI faluci.pnjftamtis, cerce:3vii|iionu cbmmodicate copiqfcrependi poteft.Mifliones verb intelligo
eas cxcuf fiones, & peregrinationes, quae pppidatii» verbi diuini caufa fufcipiuntuf,
quatum Sc
vfiis & authorkas lbnge rnaior eft , & latius patet,quam hQmines ophiantur .Etenimin priiria illafloreritiflimaEeciefiavidere
effchocdupiexgeflus Euarigelizantiumi
Alij cerfas plebes moder
raridasinftkuettdafqije
cura-prbpria ac pefpetua
fufcipiebant j de quibus Paulus Apqftolus ioquitur: Huius rei caufa feliqui te Grefae f'vt cohfti- fii.iT
tuas per ciuicates presbytefbs>qubs etiam Hierofolymair aejiens ex Ephefo cuoeauit Milefuiri; AcJ.tol
0cL 2
Attenc(ke,
INDORVM
'414..D.E PROCVRANDA
& vriiuerfb gregi,in quo
'Attendke,inquk,vobis,
vos pofuit Spiritus fanctus regere Ecclefiam
"ftiam, qttam acquifiuk fanguine fup. Hos quox.Petr.,y.• que Petrus alloqukur: Seniqres pafcke, qtii ift
Vobis eft , gregem Dei, nontttrpis lticri gratia,
neque dorhihantes 'in clerb. Hos Ioannes in ftta
Apoe. t. 'Apbcalypfi Angelos falutat, Smyrnae,Ephefi,Phiiadelphiae, & caetefarum Vrbium. De qttorum
perpettta f efidentia aptid plebes fibi eommiflas
tam mtilta fancti Canones edictint,yt faera & an. tiquaCoftalia.relegehtibus
taediopene fit eadem ;
caufa tqties ac tarifopere repetka- Hunc ergo _loctim.inEcelefia Dei parochi cenent Indorum certeriouisfoEtibus
perneceflarium & falutarem. At
EcclefiafanctaDei
mini;:fukâltertimgettusin
ftrorum ,qui non firmas fedes tenerentjfed provt
temporis opportunkas, &ffatrurri iieceflitas po"ffcularet, varias Ecclefias odirentjin iis pro re moras traherent,proprios
paftqresiuuarent, infirrrios
confirmareht., fortes pcrfieerenf, omni.ratione
vt in exercku fia-;
Ghrifti rem promouerent.Narri
pieriter iftftrttcto praeter milkares copias certafede difpofitas , quibtts nihil magis curae fit, quam
vtlocumfuum
ne deferarit,ctim in eo victbria
fit, vt caput potitts ponant,quam femel fixum pedem refcrant, funt etiam auxiliares copiae leuifque armaturas equites, quorum fit contra mttnus
huc illuc difcurrere, vbi difcrimen fit, prompte
adefle, labantem iam militem confirmare hoftem
omni negotio adeffe,quoirrumpentem
excipere,
'
lrtimfidei&
diligeiltiae plerunque victoria acceIptafeferenda fit:ita profectb in hac miliriae Ghriiifciaftae velut caftrprum. tetribili & ordinariffiiria
axie,
LIBER
V.. SAIVTE.
4if
-icIe,duo fitnt ordihesjvnus eorum, qui eerto loco
.'decertan.t, alter eqrum,quiper
omnia difcurtunt,
'Vt omiiibus bpem/fefant,
Qupd milkiae geftus
tanri ihEcclefia facttthi eft,yt duces ttoffcrqs;fuin*riios.,ideft , Apoftolos- fibi fumpfifle _yidearnus»
Quid enifli aliud agebanfc Paulus & Barnabas
•cum inter fe dleefeftt,- Reuef tentesvifiterttus Piriftes Ecelefiasjin quibus praedicaulmus l Qmd Petrus duffi ftanfiret vniuerfbs , & deueriket.ad farictos, qui habkabaht
Lyddae ? Hpo ptorfus Tfir
niothelis, queffi mittebat Parilus>ytcpnfirmaret
Theflalqnieenfes.
Hoc Titus apud Corinfhios
0"
cgk. Hbg ludas&;Silas
Antloeij^îApP^
"fisr)niiflii HqbPaulus-ipfe
&
3Syriam '"> & Gieiliarn;eorifirjn^s/Ecêfias
y$x'aeeipiens cuftodifc;pfaeeepta Apqftplorttmf, Et
^>quamyi^ hobEpifc^
-Itblis fuec eflerttnt >;mUnus fit>-,tamen-neqjtje JEpi^bpioiftnia
pfaeffcarejpbfittrit,& ipfi fuariri^Djce/reefeoftiimiril^^
eft Ecelcfia CommifâChrieum;ciuvniuerfalis
-fto'jRoiriariurti iriqUam PontificeininPetrOqttes
omhes Chrifti pafGeftdasfflieipienccni
fingulari
qUadaffi iafiorie peffinet>quia pef fe ipfe npn pp^
teftjvt a fe deftiriet,quiipfius authqritatehoc
tantttm iftuflus bbeaftt. Itaqtte cernimus in. Eee_lefia
mtiltorurft Patruin feligiofos ordinesiueeeffiflei
qui Apoftblica authoritate freti tofuffifjerrarura
orbefridqctfina;
luceiliuftrarint,
vkae.pietace&
ardofe inflammarint. Quq iiigeflere fqcietasjha^c
rriinkna nihil fibi aut nouum , aut nimiurn fuink»
iivocatioiiem fuairiagnofck, vtin Chriftopmni• bus
feruiat, & cum nullifaepej auc loeo > aucperDd
fbnse
4
AcJor.ifi
AcJor.g,
x.Cor.-jl
8.1t»
JBor.ifi
lbid>j
i
416" DE PRO CVR ANDA INP OR VM
omnesramen officio profeqtu-*
fbnaeaddictafic,
tur fu©. Nequevllo
modo dubitandum eft ,quin
vocatiqni fi fuae ipfa tton defit, eius , qui ad rem
taritam vocate digttacus eft, gratiaift & largitatem vberrimeexpertura
fif.
;.;;f'!;;;:;;' 'C%
v V;T;;-XX11
.
y^
attfeffi vtilkates
intef Ifldos
"\ jjlf Iffionuffi
funt. Prima qubd om;JiM*;mulfaefnagnaeque
,ni cUpiditatis occafione' proeul rembta cuin
neqUefriiiniftefij fiji mereedem
exiganc, neque
:fru®ufri âlium; expceteftt > quam" falutem Indofuiri,-"rieque in; poftulaiido Camarico mole& integrkaris lU; ftl 'firit :,;,•'dciride eontittentiae,
meriHprae fe ferant, admifabile dictueft^quam
& ftuittfui docttihEeque fuae admirationem
diujffilhdos fapiant.Neque ,enim,quod' faepedice; re
mkaeula ad Euangclij eomfoieojilluftriora
meridarionem Indis adhibeti :poflunt,quam vt ueque attarkiae qecafiOHe>neque:libidinis finiftfo ru- .
iftprc-> doetrina miniftri Euangelici decoloretur.
Seettridaiqubd cuffi feuerius obiurgare &malc fa1ctayiridicafe ad
parochos proprie perrineat, mifiibriu yerb rarioeafit, vtpotius confblaridi, iriter;cedendi>ac bene de omnibus merendi partes fibi
- ftiffia:t,valdein noftros ftudia Indorum excitantur,
& fit atiiiriorum ffiagna coniunctio:ex qua & fide
dictis facile comraodanc > & fe fuaque qmnja libentiffimc
V.
%1-f
Tertiai
beiitiffime impertiunt atq; communicant.
hinc quoque manat,& eft copiofe vfii coffiperta»
quod ad confefliones ftoftris faciefldas,etiam genefales,etiaffi ittgentium fcelerum, aC dkitiffijtte
contectoruffiivltro
ipfi rion inuitati veniurit > qui
tamen pafochqrum omnium vria fententia, rafb
verum itt; cottfeflione facraffientali ipfis aperiunt,
metu
quippe qui paioChos perriniefca:nt.Eb.omni
odioque fiiblatb ad nbftfosVqubs fibi experiunttti:
laefuros Certb fciunt,ccttatifn
beneuolosjnihilque
omftiai aperiunt, vitae eonfilia
accurrunt,criffiifta
fuffima detiotione imperata(
libenter accipiuftt,
mifliortUffi>,
cxequuntur. Haec vna commodkas
quam in prouinciis fuperioribus cum verfaremur»
aburide futrius experri,tanri eft apud me, Vt finulius aUus miffiqflu fructus expectaretur> fbla fufficerct.Ac quemaclmoclu in facfo Tridentino Gon- Cotitil.
cifio propter ffagilem muhebrem fexuffi sacfimo- Trid.fef.
%\,CJO.
ita
confttleftdum
nialiunipudori&metuiPatres
voluerint aliquoputarunt,vt pf&fet ordinarium
ties extraordinarium illis confeflarium darmta equidem Jndis etiaffi cohfulendum arbkror, qtto«
rum eft fides;infianior,&
duriofes in fc parochos
eo miflionuroauxilio
mirificc
experiutttur.Itaque
eorum infirmkas recreatur.Quartam
demum ytilitatem ex ipfa dittini verbi itraetatione numero:
quae triplex eft in miflionibus. Vna, qua pueri &
rUdiores fimpllciter,& memorker catechifino imcanenbuuncur,idq, ftacis diebus & horis,partim
dopartim reeicandq &-uctuofe admodum fit, Altera , qua.doceutur>
&inftruuncur
familiaricer
pro fiio quifque eaptu tam in myfteriis |fidei percipiendis, quam in moribus honeffce inftkuendis;
Poftrem*
SAtVTE.-iiB$R
s3l§ DE : PjR. q-C VR 1 k»-AyI ,ND Q R V ivf
Poftremaeftea
iquae ad exhorfationein
fpectaf,
qua prq concione exefcantur ad falutafia omniaj
;ac vi ipfa dicendi dicentifque aufhorkate flectuntur. Hicmirifice &capiuntur,
& cedunt,fi concionatorem
linguae betie perkurri, & appofite
dicenteffi nacti fttnt. Quod cum rarum, in parochiis fit, vntis elufmodi Indice bene doctus,miffioiittm excurfione mulris parochiis prodefle poteft. Atque ad has quatuor exempli, BeneficentiEEjSacramettta adminiftrandi pcenkentiam prafertim , & verbi denique dittini difleminandi
redigi caetera; pofltint vtilkates,
quae ad Indos
__
pertinent.
CA
K\.-
Qubd
P V T
Parochi
XXIIL
Mtffiones
rutiliter
&*
>hhe,nter accipiant,
T?Stalia
ftiifquoquehisiiottittferiqrvrilkas
JLjfioflum
, cum ad parochos ipfos beneficium
uleriuatur. Paultts quidem dicebat,
Deo autem
t.Cor.i.
-gratias , qui femper triumphat nos in Chrifto Iefu, & odorem notitiEe fiiae manifeftat per nos in
-omniloco, quiaChrifti bonusodor fiimus, quod
ftto quoque modo vfiirpare poflimt, fi qui fuii
difctirfus Apoftolici fectatores. Noftri certe expe-rti fant kepenumero parochos ipfos vitae confuetudme colloquiifque captos ad Chriftum af
pirafle, nequc parumad vktutis officia commo•tos eflc. Nihil -cni-mvkae
excjnplo potentius pia>
' fertiig
.,-.....,.,
"SAtVtE.
LlB£R
.
V.
41.9
fertim ifl fftorum quadam fuaukafe , tum ipfa fajiiiliaris ebllocutio ftudia. firnilia parit. Cumqtte
fe fe adiuuarl a noftris fedulo nulk itueriifl mercede
expectata yident, atque onere ipfb rioh pa-jrurftj leuari horuin Opera , bcfteficio allecti de
ebnfciefe beiieiriefitqs amant.Tarh verbcum.ad
•hunc
fiam fuajnfructmft
deriuarit, ad fuos longe
difrundunt exemplo itiftfucti > semulariofte exAd haec omnia il'ja.ta.ii., frtt<Sfcuproubcatl.
lud accedk > qttqd' cum faepe biriae :ac ternas
'aut eo pluresp>arOchias valde iriter fe etiam di£
iuhctse vriius: parochi curae coiftmiflie firit, atneque confeffiones
qtte adeo neqtte bapfizare,
attdkc:, neque in doctrina inftruere omnes fubs
, coflimode pbteft, fit > vfcmaximam aftfli partefrt
ottes paftore prorfus.careaftt, qua exre quotmil«
lia peficlifefltur. imo verb manifefte infefeafltj
:dieiflOft;potefti ::Poftunt ergb qui Miflibnibus
.;vacaftt, bonaffi temporis partefn in ea parochia
eoftflimere , a qua parbchus abeft, & omni boni
paftoris qfficiqperfungi,
quaefes fton folum eft
Verufri etiaril Epifcbpis, paIpfis Ifldisfalutaris,
gratiflima> quibus offinibus
"tochls,patrohifquc
eiufrriodi ftippleriiehfa
eonfcientise:
magnam
iquiecem afFerunt. Quamobrem a mulris iam agi: ftatum eft, vt collegia Societatis , aut refidentiai
•
;infiequentiamaximaIndorurnc©llocareritur,vn-*de tariquarn ex ffiuhka arce fubfidiarij milites re•
gibnerri omneift; opportune excurrerent. Ad haec»
•Vt filios
nqbilium Itidof um a puerkia inftruendos edueaftdbfqUe fufciperent,
inqua vna re
• tatius
geflris falus vniuerfa poiita eft. Neque
VtJbjts omnibus
vego.fajie-difidofucur^^br^,,.
'tr':mpdis
43© D E P R O C V R A N jb A I N D 6 R V ht
modis atque rationibus focietas* noftra faluti Ii^
dorum procurandae , quod tafttopere eupit, feli*
citer operamnauetv
'" """*—"—""'
1'
'' .*—'**—
1'""
"l*i"
- >- .• i "-i-i"'TT^V.Vi
i' ",£
'':--v
J2#y
cduere
oporteai
in Miffionihiti.
G miffidftttiri coriiffioditates" eae fere furir
quas expofiii. Vt verb in omril pfaeciaro negotiq euenke fblet 3rioneafenc
fuisqUoquenoft.
feuibus difficUltatibusi i?rimurri eflim inuidia pa?
ftqfttm, &;ptebis coritemptusebriiffipfaeBoffcris
dilIgG.ntifliirie eaueridusefteavriafatiqrie>vt*om-^
ni,& verborurnj&ferum
fignifieatiorieteftenttif
fe Huilo ffiodo efle -parocho fuperiores >fed htinc
Ver um legitimumq,:paftorem,
& vetb tacum iliitls
adkteof es> & adfriiniftros; Icaqtte bmnem hqriof i
in illum fignificatione fte pr«ecerffiiccafit,yc & ipf
incelligat nlhil aViiisambk ibse agi,& populUsfactione ttttllo modo medketur>fed fubdkus; fit pe
pmnia Paf ocho fuo. Vix dlti poteft", qUafttopefe
8
inferlndos obferUetur isiqui eaefefisimperat,
;praeeft,vt ftatim pculos iri ipsu Apo,vt illi vqcant>
animttffiqj coiuiertartt; Qua ex re nifi huiriilitacc
noftri infiiiuentf &circunfpecte
parochorum au
thqritatem tueantur >atque cbmmertdeht,ceitum
eft inttidia, & calttffiiiia omhiaftatimbona
ftudia
corrttmpk Pra*terea & illud omnibus mbdis cura
dum, ne odiofi pafochis fimus, dum vel nimiam
refbrmatoru ac cen
integrkatem bftentamus,vel
foru partes importune afliimimus. Meminiile po
pclef. 7. tius illud oportetk Spkitu fantto dictum,Noli ef
iuftu
i\
i/Tt
'
V."
SAIVTE.
LIBER
431
Juftus mttltum, neq; plusfapias quam necefle eft,
i.-• Cor.tf
ne obftupefcas, Itemqueillud ApbftalijOmnibus
omnia factus fum>vt omnes facerefaluos.Ec illud
'*
Matth.
Pax
&
ibimanefe
,
hujc domui,
DominuDieke
to.
cotriedences,& bibentes,quae> apudillos funt. De- R
Rotn.xf.
liique vnufquifqtie proximo fuo placeat in bono
nonfibi placuit.
adsdificatlone.EtenimChriftus
His aliifqUe dkiiriae Seripturae fentetiis doeemur,
ita religlonis difciplinam conferuare > yt charitati
folcfarida furit in
frafCurfl rnultuffi deftms.Multa
nqminepraeferfim faeculari, faepe eriafli pfofano:
jiqnftttlla incerdum ebftcedetida falua eQnfcierfa,
& ka agendumiVt Confuetudinis fttattitate alliciafefiliatftatim.
turpotiusj.quamafperitafepffenfus
Itaqtte nequeyifitatores,nequecenfore5,autMbmqs allquos yel Sycqphantas exiffcimard nos der
bet,fed fibi a,iiHcIIfi?nos,& humaniflime affiectos.
. Nouimtts ex prudenti diflimulatiqne non paucps
Dei verbo manus dedifle:
egregie captpstandem
> mille cbncibquosfi nimia feuetkateoffcnderis
nibus r quqeare noh poteris. Vcrumica liuffiankatis iegcs feruandae funf,vc ncque religionis exifti-.
niariq laedacur,neque confcientiae corato Deo purifas offiifcetur. ^Jarii &yiru religiofUm & Apqffcolicum munus pbeuntem nihil, aut leukatem,
aut faftum,aut lafeiuiam fedoles deeet. Quoniam l
verb cum ad aperiendas cpiifcientias fiias ift confefliane parochi aecurrunt, imploranda impenfe
eft diuina gratia, vfc& officio non defis tuo, &
'
i
ffatris. anirriam gfauiflime intefdum faueiam a\
morte reuoces. EgO.fane in confeflionibus au~
tliedis nihil aeqtie formidare foleo,qubd Sacerdo*jjm quqtidie «jceleftia, facram<snca tractanriu vix
mcdicina.a.
D B P R O C V R ANDA I N 0 O R V-"M,
î.
medicina vlla morbi curari poflunt, cttm femel
illud,
coeperint pcruenire ad cor durum,atque
Gregorij pleruuque, cum eiufmodi duririem coriCregor. temploiyvenk iti, mentern. Plerique eorum a Dolib.i.. ex- mitio
cordis caligirierp proiiciun-.;
impcenfcentis
fsfit.in 1. tur & nulla, hominis adhorta.tibrie
>
refipifcunt._
#.eg.c.}.Ergo iri prifnis illud tencndufneft>yt placendi vo-:
affectus ntillq lflpdodomine--;
luntas,;&htiftianus
%zech.x$. tur, fte puluillosfitb omni cubkb>.&ceruicalia,:
fub omni qapke ftatuamus , iuxta propheticam,.
commiiiatiotteffi,
quuypotius yerkas in ptnnibus,.
& praefit, propter quam fifhomines^
domittetur,
curaii-.,
aliquandq fcaridalizatttur,nqfl;magho.pere
Heut.l* duffi eft.
Dei enim iudiciuffi eft,ait_fcripcura. Ita-:
que fi is, quiparoghus nqmittatur,ebnciibinarkis,
, filitifit, fi aleator, fi fisnerator afifimqniacus
gafqf, fi curpis lucri fettator > fi pfficij fui uegli;> j
geiis , fi fermonis Indici iffiperitus, & coftceftH
|)tQr-,- veritatis falge refecarida.'_' fiint vkia, ac nifi)
,ne
tibiipfi in Domirio fatisfeceris.perUidendum
alieiiis peccatis ipfe 'coffiffiunices maflus.jpcEiii^,
t.Tim.s. tentiae cito imponens.
Caeteittm hjec.ipfa:etiam
lethaiia, & vetufta vlceia oleo. firnul foueri pof-.
fltnt, atqueka yino perfuttdi,vf parker , & mor-:
$*p.l.
a fine vfquc;
dearitur , & ferant. Attingk,_inquk,
ad fiftemforticer,&
difponiC bmniai fuauker diui.-r
na Sapientia. Opus forte, riiodum fuauem efle,
oportet. M.ultum intereft',. qua manu>qua dexte-:,'
'Augufi, rkate vtiln.us chirurgus iftfligat.. Nbn.irnpefiose.;
epift.6 4. non duriter, magis monettdo,
quamminando,:\
adAuremagis iuuaridoj quam Iubendo,vt ait Auguftinus,,
lium.
ifta tolluntur. Vidimtts faepe Sacerdotttin
con-v
fcientias deploratas ,,de quibus ego plane diffider,,
ram.
LlBE R .'•V.
; S AXVTE.
4£T
rafii eo»quod ad cof durum pefUenifle mihi viderentttr, & kixta Hieremiam propter multkudi-)Hi)Hier..$oi
•
dura
facta
efle
miniftenctn iniqukatis
pcccata,
iiis tameniioffcris ,vel potius diuinae gratiae ita
ceffiffe,ita refipuifle,ka ad cor rediifle, vt magnificasDei bonkati gratias agercraus, & fpemnon
vulgarem conciperemus , focietatis noftrae homines, quorum funt parochi pene omnes valde ftudiofi, praeclariflimos fructus in lucrifaciendi Domino citifinodi hominibusallaturos,
Haec in pa-rochos obferuanda. Porro Indi, ipfi quoque cuVt enim' i'
ramquaudam mediacrkatisefrlagkaflt.
eos oderunt,qui nimij in exigendo fttnt, ita etiam
a fe auerfos ptttant,qui ab ipfis oblata repudiant.
Accipicnda ergo funt humane" munufcula eortim»,i>
& benigne vel eadem,vel plttra fi liceat, pauperi-^
bus communicanda.
Quqd fi ipfbrtim opera interdttm optts fit, dum ea moderatione,qtia
decet,
vtaris , nihil offenduntur, imo verb fi te alioqui i
fibi beneuolum experitmtttf , amplius diligunt.
Illud quoque obferuatuffi authoritatem quandam i
retinendam: efie aduerfus eos, patef nae graukati i....
eoniundfcam: fteque tam fuffiffiiffibnis vquam li^
beralis cuiufdam imperij fpecieffi prasfereridam. i.'
,?. .-.
Amantenimhoc
ffiodo, quaeiftoruiri. eft rtatura^
tractari. Sedftequeneceflario
rioftrorum apparattt offendufltur, neque paupertatem magnopefe e
admkantur i magifque praeclariora noftro.s jiqnn
pofle afferre , quam non "yelle interpretantur, t-,
Qtiamobrem quae ad vita; neceflitatem aut etiamn
cofnmoditatem
pertincnt, praetermittenda' nonn
funt, tiam & locorum, & rerum magnae difficul-1tatis fd exigunt ad Kac prouinciarum
Indicarturj«
"
''"".
taj,ita,.
ta„
454 "t>E P R O C V R. I ND. S AL. L I B. V.
taftta afperkate & inopia, & Indorum ingeaia
diuittkus itaxomparatafunt,yc
ssdifieacionis ifto
Illudemirii fton exneeeftarioyi^hibilamkcanc.
trerfto loco eogkandumêft, & pcnicus proUideridum, nedtun>Apoftoliea* abdicatiofliquidamiftdeftkuafttiir , achaereftc, vkae comjftodkatibus
vel yiribusdeftkufi
betie
quekayellabofeyicti,
inftktttUffiewffum reuoc<mt.Nafnvqui ahquando
Zuc, io. fufc dixeraf, Nolifeportare
faceulttm neque perafti jideffi alfo feffipbreiifdeiriidixit^fednunc
Ltu. t%.
qui habet .faeeUlUrn tollet >5fimlliter & perairi.
j£^; itt; Iqcq Ifc^
Seda Nobis qttpque, iflquk>dacur exeffipluin,iufta
lib.e.in
nQnftunquaffi caufa iriftance qttaedani 'deVnoftri
"Euaug.
fine culpaincermkci,
rigorejpofle
yerbi
ptopofiti
Luce.1%.
gtacia >cum per ifthbfpkales pbrrb regipnes ker
. agifhus >plura viaCiei eaufia, quam domi habebamus, liccre poftare. Indicas fan&peregrinacioiies
;Acque haec ad difficulcates
nocafle;yidcrfpoceft.
diindicarum mimonumeonfiderandashactenus
xillefirfatis
>Illudpofti^mbi;adfl^fendiiiii;p^
.& difficultates noh
Indicas & eommodkaces,
ex aliartim liationum lege auc confuccudinc, fed
cx flia ipraruni eflfe irieciendas, & Dei zelq praeeunce cuffi"vefb experiericia duee > illud in pmnibus incuendum,ytfton
quaeramiis quod ;ftobis
vtile eft, fed quodmultis 5 vc faltjj fianc.
DE
IN
'.':;.
S . A;L
D O RVM
L:i B E fe*
fteuiterea
VT|,«
s;E^T:\r;s^:';:.;
de Sacipamemis
attingtinturi
q0$ri$t^
ycelJariawiJzfunt.::
'.'•''
GAP
Quatenus
V^
modo
£RI
de
,: :'--'f,:-':.'
M VM, ::\,;
Sacramentis.
agendumfit.
T^. dluinis Sacramencis admihi-'
ftrandis, quod vrium exiis, qua*
pfopofuimus, reftat, fi proargu-ffienti dignkate diflerendum e£êt' maonuni °PuS exifterec, &
quod irt alteriuspartdiiumcrari
eum ipfum per fe tancutn fit, meritb quodammo-»
do indignaretur, At nios rem tantam nullo modq,"
coritra impudenr
aggredirrittr^qui de, S.acramentis
"
'
.-'''
tes,
E.e
^jfe^c^^^gfc
T? |li%Yk
3? ^^^[M. M
^jf wJmtyM
ImM^mak
f^nr^V*
4-36 D E P R O C V R A N » A IUDORVM
tes Nouatorum calumnias, & ab ipfa Ecclefia 111
magno & cecttmenico Concilio Tridentino co~
,_& illuftres noftrae
piose gtaukerquedefinkum
setatis' fcriptores tuifquam attt vberius, attt fblieius. quarfl in illis. aflerendis, explicandis; corrjmendandifque elaborafle, ndh ignoremus. Igitur
cum '-.;H?reticis res nobis modo fton- eft , fed ne
Catholicos quidem antiquos,& in religione con~.
ftantes .adrnoneodps.., Cohorfandofve exiftimamus, quorum illud infignem eruditionem, hoc
dieendi facultatem non vulgarem requirit. Tantttffi bretufeE., ac pene-curfim ea'de .$acramenti.s
attittgemus, quaerudibus Indorumpopulls neceffaria vJdebuntur ,atque iti iis maxime infiffcemus,
quas p.er imperitiam , aut incuriam quprundam.
contra veterem & Ecclefiafticam difciplinam in-.
t^r hqfce nepphytos obrepfitIc& percrebruiue
no"
taUiftius^
"_
:"'"'G
Multa
in his
A. P V T
'II.'.'..
regionihtis
contra
;
&cclefi(t
confuetudinemgeri.
cx quo tempore obedientia duce ad
NAm has regiones Indicas venimtis , lion pauca
in Sacramefltorum ftifletione minus conuenienter Ecclefiafticis inftitutis, nonnulla pertttrbatc
prorfus atque inepte gcri, & diu mirati fumus, &
Caufa rrrihi
dblenfer faepe commeinorauiinus,
cogi
•
SALVTE.
VI.
LIBER
437
cogitanti nulla certior occurrk , quam qttbd.
Euangelium non tam prasdicatorum, quairi militum manu in has nottas orbis natiohes iniie-^;
ctum fit.: quortim fbcordia cum imperiria cott->
juncta multa abfurde peperit , quae accedente
confiiefcUdirie 'cohfirmata*tariqtia'm legiririia ha-,
befttnr. Ita priores pofterioribus erraridi viam
munierunt, vt vix liceat doctis & piis homini-'
re»busvetererft totius Ecclefia*'cohfuefudinerii
ftituere ,.habeantutqiieferufn
Iftdicaruffiiriipe—,
'
& Saeraffienta Ecclefiaiinriti, qufieligiorierri
tegre"',.-ae pro dignkate Indis tradere cupiant.;
? Cufti in Prbulhciali Concllib -Li->
Quidpfea
merifi abpffinibus PerUehfibus Epifeopis,; Caete-1
viria emeftdandariiul-',
rifquegrawibusvirisadea
f ttm.opera: & fttidij collatum fit, atque edifa extent egregia decrefea de tefbfmatioile pefmuita",
nihil tameft amplitis perfectum eft, quam fi ab
btiofis nauris de Reptibl. moderanda cortfuka- .
f urft eflet. Quis verb fton doleat Baptifmb plcXofqtie adultos initio pallim, & noftro tempore
non rarb ante perfundi, quam Chriftianam catechefin yel mediocrker teneant, neque an yitac
flagitiofae, & fuperftiriofas. pcenkentia tangantuf,
neqtte vero id ipfiim , quod accipiunt , an
conftet ? Quidillud,qttod
veliotaccipere,fatis
confeffiones fiepe ita fittnt, vt neqtie Ind-ts mtelligat facerdotem, neque iutelligatur ipfe , quid
dicat , tam fupitie parochis nonnunquam dormientibus, vt licque peccatorum rationem exi.
gaftt, neque doloris fenfum requirant, nihilque
magis cttrent, quam vt a fe quam ckiflime confitentes ablegent.
Porrb Euchariftiam qtta leE e x
ge
4)55 BU PlLpCVR AN0 A INOOR VM
ge contra omne & diuinum , & Ecclefiaffcicum
jus iion folum quotanftis adulti lndi,verum eriaJn
-liorientes rite: cbnfefli prohibentttr accipere \
velk,& viaQtj__am;fiqujTpkm nqftrumpprrigere
tico nÛnke riiigjjahtem, nouitatis aecufatur, &
faprilegij prbpernoduffi reUs agkur. Qu^dfi hoc
cftr falteffi
vefterationi Euchariftia^'praetexkur,
gttasfb Extreffia vn<Mo ;mbtrahkur?Neque in fylitt ipfa no~
uktaftfUfn arit rciribtisbppidis^fed
itfa yfbe > ih; ipfb ;factp;JCeftodqchIq mbrkuri
tancq bbftbprittantuf.
Hqffiiri-fi^
fjma, Efeiiiro ffia.triiiiOiiipfuffi errata vel fbcort
^ >ye|;iiflp^^
eflec: cflumefare. QhaliefSfyt Ihficlclltini puptiaz,;
qiuj1?us;gradibus;,apttdllfldos;;qqnCfa<f|3? yalearit^
qu« irripedim^
fisfhjâfi fiftf> qUa;'ecia^; dUm iftccgfa êftentj
Hanc igitur, f^ y£tftani'
âuci jfeife Iabqrant;
lyluain ingreflj illbs taftt urn efipres fefellere :.cW
viilgafes
pimus, qui & peftticiofibres, & ffiagis
1'
:;'V: -h A>'f:^':
^'•-'"''•l
.:%%:;-;
CA
v y
T
xu;.
PevoluntafeBaptifnoneceffaria.
in Baptifino i barbaris praefertim, eonfbfendo , tfia fpectafe debec fidelis , & prudens
IGkur
difpettfacor myftefiof uffi Dei, Voluntaterh_,' Fi<3em, Pceftkentiam. Vojunfas fiaiieomnino co^FideiSacfamentum
qttiad
giipfcendaefteorUrri,
''• '-:•
;
v'";'-':'-'':-"'
afpifant>
LlBER
S.A1..VTE.
VI;.',
43p
•afpirant, nec hifi petant, & iriftenti Chriftianaj vi->
tas profeflione donandi funt. Ecclefiaz eonfuetudo
teneti, vt priufquam catechtimeflus
baptizetur,
ter Irif errogetur, & tertib refpottdeaf, baprizarife
velle, qub.diritelligereflf Sahcti Patres magnum;
elle ChriftianasReligiottis
po.ndus, ma;gnas Euan:geliese turrisexpehfas j ricc ftifi te admoduriv dc^liberafa, & perfpecta, hominum .imbeCillkari teiflefe rem tantam debere comrnkti.
Qubd proobferuandttm effc, fecl
fectb nbn liuda.csrembnia
jflttlfo inagis fpkktt & verkate. Vt ribn foluni
infideles.Ihdi diligenter explbrentur >verurri cdiricatechughita iam , &perfpecta volutttatediu
mehoriirrt ordiine teneariCur, qftb & InifcrUctiqres
yefliarit & pluris faciant myfterium ialuris fuae.
"QuamEcclefiai Veferem, dlfeipliflam ita in fibe
riouo orbe negiectam .lnctteffitir , vt nufquajja
cbntra Euangelij digiikatem
magis itreligioseV
, & 'cbntra horninum falutem magis pcrnlciose
. peccatum efle ihtelligamus. Dum eftim quoquo^
iriodo per fas', & nefas, per dolum, & vim gettites barbaras Chriftianas efficere propefaric hojriiiies imperki, attt improbi, nihil aliud agunt,
ludibrio exponant, & Fiquafli yf Euaneelium
dei temere fufccptas defeftqres eertiflimo exkio
afficianc. Npn eftim tales; , _vc eft in Deeretis
Patrura, inuki faluafldi fuiric, fed volences , vc
integta fit forrria iufticiae. Equidem ccnferem
rtihil gtaiiius
Proulnciali
Concillo
decernendttm fuifle , acfore deinceps, nihil etiam feuerius vindkandum,
quam vc Iridi adulti.ancebaptifmum per annum,autetiam
amplius,nifi difcrimen morclsvrgere"t>ih Fidei ffiyfteriisperdifcedis.
GSc.Tti:
4'C.ss.
d,tf. D«
IHAM.
\ -
I N.D o R v M
44° BE PROCVRANDA
& yoluntate bona coiifirffianda diftincrentur. Ita
fieret vt ferius impetrafam baptifirji gratiam pro
magno habefent , & diligenter conferuarent,
in concedenda Euchariftia vftt
quemadmodum
vehifle cernimus.
Sed" quid agimits de iis, qui
'contra falutarelioc Ecclefiae inftkutum baptizati
fitnt ? Gerte fi riullam habuifle voluntatem perfpicerentuf >atqfte omnino inuiti & repiignaft?
tes"> & ebhtradicentes
baptizati fuftt , ftullq.
Tkt ba- modo Chriftianum characterem accepifle exifiiptifmo,&> ihartdi {uiit, quemadffiodum
eft ab Innocentio
/eita effec\
e. Maio- tertio definkuiri",.'. fteque enirft fine fiifcipienris
res,§.itti ybluntate .Sacramenfum c.onftate poteft , quod
qus.
accipeie nofl pqteft, qtti non praebet vtcumque
cottfenfUm. Verum fi vpluntas nonnulla nqn.devera
fuit,tametfivelyi,
veliriiniscxtorta,quiat6
charactefe Chrifti infignkus eft, cos;endus eft Fidqn femel fiifceptam confefuare, ne Chrifti Sacrarrterito magna fiatiniuria.-, fi prbfanum per \ityiiem. centiam reddatur, quod eft eriamab eodemPondeclatificefecUndumToletaniConcilijdecreta
fat.uffi. illttd autem habet quaeftipneffi non facilem ,ytrum cum barbarus baprifmum prorfus ignorat, & tamen nbn contradicens baptizatur,vere Chriftianum characterem accipiat necne.Nam
cttm hihil
.rei ignoratae vofurifcas efle jionpoteft,
affietur nifi cognltUm aliquo modo. Itaque qui
an velit in fe fieri, quod fit in aliis,
interrogatus,
aut etiairi nihil interrogatus baptifmo pcrfundituf, nihil inter baptiffnum, & profanain aquam
.difeernens, nihil ibi religionis agiiofcens, is profeetb quomodo velit, quod iiunquam cogita^tit,
ioon facile poteft dici. Cum verb
' ''Sacri Canoncs
ftifili;
;.'""'-
SALVTII
VL
LIBER
44-f
niliil aliud -cfadanc obftare baptifmo,qttain voluntatem baptifmo renitcntem >'& contradiccntem*
curhquehoc loco hominem nihil diflentire, nihil
fi
rcclamafe pbhaffi.us, iterarepofteabaptifmum,
ille faluus efle velit, difficilis exempli apparet.,
Quam quaeftiohem rie quifquaift otiofam pufet,
fciat apud nos efle ffequehtem ;in iis praefertint'
jfEthybpibtts feruis ,"qtti ex Cabouerde afpqrtantur.Hos enimfi conuenias, an Chriftiani iamfint»
audies rion rarb ,'fefe"cum eflent impuberes firhui
cum aliis plurimis ili natti, aut litqre deprehenfbs
baptizatos efle > cum certe' qttid fecuffi ageretur,
ignofafent nifi quod ffiulti fiiriul- a clerico, aut
& exiiide,
milite quopiaffi aqtia afpergebantut.,
cum nequc hoc
Chriftianos fe fieri audiebant,
etlam ipfum quid eflet edocerentur, neque rem:
ipfam penitus kicelligerettf, & hbmines barbarf
iumenris fimiles,miniitte qttid illttd eflk fckePii-;
rafent. Digladiantur quidam,vtrum fi lieutta-yo-( Caliti •$;
luiicas decuf, bapcifinus ficratus. Diuusquoque.* p.q.6%.
art.f»
Sottin 4."
Auguftinus lioii parum hasrec in fine librqrumde
<
&
non
fed.-j.ar.j.
jocum
per
baptifmp;, vcrumbaptifinus
rio collatus liabendus fic certns ac conftans. Vbi lD.Aug.l.
ita fcribit: Solet quaeri, vtrum nihil incerfit qup.' j.deBA*
ptiftno
aiiimo accipiat ille ctti dacur,ctHft fimularione,^ cotraDf
aii fine fimulatione , fi eum fimulatione vtrum *natift/9,
fallens an jocans ficut in mimo.Et quibufHam in-.c
De conf
terpofitis qttibus fe Ecclefias iudicium expedlare d.^.e.fbea de tepfofitetur,adjuiigk,
lei.
Neqttaquam dubita-%._
rem habere eos baptiffnum, qtti vbicumquc & a,
quibufcttmqtte illud verbis Euangelicis confecratuift fine ftta fimulatione & cum aliqua fide .ac.ee-;
nqfl
piffeflf, qu.anquam eis adfalutemfpiritualem
Ec
4
prodef
441 D E P R O C VR AM »A IfJ b O R V M .
Catholicas irfc
pfbdefle, fi charicacecaruifiencqua
fererenttir Ecclefiae.Et mox,vbi autem, neque fo^
Cietas elletvllakaeredentium,nequeille,
quiibi
acciperetjka crederet,fed tbtufn ludicre & mimfc
ee,& )oeulatkcf ageretur,vtrum approbandus efc
fer bapriffrius >qtti fie daretur, diuiflum judiciuiri
f er alieujus; reuelationis qtacuium, concordi ora-f
tibiie, & impenfis fupplici.deuotione geffikibus
ttiiplorandum efle eenferem.- Ift hac efgo dubita-^'
;v ;
tioneeum deVblunCate Ifldi,aUc7£chyopisteme-'
febapcizaci quasricUryillud^mihi certuih effc,fifatis
meriiiftic fefirie fimulafiofte,& cumaliqua fidc,vt
eft,inAuguftiftus dixkjfufeepiflebaprifttiUm,hoc
tellexifieillud; efie fituffi aliquem Ghriftianorumj
atqrie itaift fe fieri permififle, quainvis-Csetera
Gfiriftianaereligioflis flon fic edoctus, approbandurii'en%ba|)tiMuri^,>miniffieqiie
repetendum.Re
cffkri- vera ebnferififle puraftdus eft,qui euin vide-;
fet ift fe fieri quod ad Ghriftiaftam religioneffi
7
perrinere vtcunque fciebat,-nott cbntradixit.Quod
fi ftullo modo quid eflettiaprifmttsâgnoiik^neque
Mum-a profana & quaCunque alia afperfione diftmxk, penitus Chrifti j&Ecclefiae Fidem igncn
rans, hbtt ffiagis voluifle fiitelligendus eft, quam
fi dormiens, aucamens baprizarefur > ciim nulla
extkiflet. Quem fane nullo;
ariteaeiusfignlfieatio
ffiqdo baptizatum efle cgo non dubito, quemadrhbduin ne illum qtiidem,de quo Auguftirius valptifmo,e. de-dubitat,qui per jocum prorfus,ac nbn ferio baM»ior,§.
Nam & difleritke, atqtie abnuere puptrzaretur.
itequAtandus "eft, qui contra vctus itiftkuturri fuum aliritur.
quid nbui prorfiis ignarus accipk:& fatis eft eum
ex-:
flttilain
babere?
VQluBtatem
neqtte
baptifmi
''
:..<
preflam>
'
VI.
LISIR
%%
SAXVTJ.
inaduipreflam, nequeinterprefatkiam,quam
facrarrienti .requirl fanior, &
tis adfubftantiam
certior Doctorufn fenfentia habet^. Ac facis id
III. yidecnr; curri deba- IbidsM
l
docuiflcIfthbcenfius
ptiffhb dbrmicntis aut irtfafti imptobando i fi anfenteiir
tecedentis volufttatis figna noriextenti
tiamtuliu At yetb cujft ftcque barbarus. ipfefa-H
tis explbfatam habef prbterkam Voltttttatefri fua>
=ilMusternporis , neque yerb kthequehbtkiam
diciis frianifcftis percipi fes pbteifc , qttod ffe- DeU>•
j
quenseftinâtfi^^
I
ptifthi,i.
jalutare Cbnfilium Alexari^ Deqtii^
tibfte > &;barbarie,
tki IIL feqUeriduirieft>& cohditione adhibka ba- btts.Duri
\
in 4-dift.
ptifffius iterurii cbnfereriduss Pbrrb voluntacem"] A.q.6.
ad Pul.eiqr..
ârencum ift bapfilmq fiaraulofuffi fuorulri
fubftafltiajri facramenti hecefiajJJarii efle, quaffivis Contra
>
aflefant quidaffi,recte tairiett afleri rion pbceft.Sed fentiUut
tarrien parCnribus inuitis, fi infideles finc > ebnim Cai.}.f.
q.6%. ar.
paruulos hori efle baptizahdbS^ quanqttajri non io.g5" s«- .
fine ;pacrocihio raobilium aurnorurii Vtf inque in. ttis
i in 4»
fcholis tesagitatur.*
tafnen Thom» fententia & 'd.-jia.io.
D.
Th.i.
Ecclefiai eonfuetttdine & Concilij Proumcialis
t.q.lO.
authoritate longe prac^renda eft, dummodoin
.a.ii.Con.
mbitis periculo conftitutu paruulum nulla expe- Lim.Cdf.
,
-ctata pareritu voluntate baprizarelicere & decere iJ.Sot.
in 4. «,5.
&
. qubquee6eedamus>qUodauthores-quidam
pij
ar.iQ.i»
'doctipro illorum falute defeiiduht > &anoftris
fine, idem
laude fa<Sfcummeminimus. Cum' confirmat
aliquando:cum
\erb ex duobus parenribus altcr filium paruulum Coe.Lim.
Chriftianuin fieti vulc alcero repugnance & con- Confi.t-j.
Coe. Tol.
&
•tra nkentcîtixta Concillj Toletani,
Limcnfis
a,e.6\,ti
'decr~eta,baptifmo fauendum eft, & illitts ius pra;- q.l.ludi,}
ferendttalj^tu 4c£jij &lm mejius cogkacAtque
t;hse^:-
444 DE PROCVRANBA
haec *devoliinrate baptifmum
ter attigifle
*2 fit fatis»
C A P VT
tXePide
&* P&nitentU
gratiam
AM.io,
ittftORVM
fufcipientium
obi-
IV.
dd haptifmi
necejfdria.
Iefttiri Chriftum > &
v.erb
in
Doffiinum
TJlderii
X: PGeflkentiam in Deum,
quam PaUlus praedieabat iri gentibns , Petfus ab Hebraris exigebat'),; neceflariam efle, Vt baptifmus nonfblum Ghrifti militem faciat "->'fed gratias; etiam &
falutis donatiuo afficiat, nemo eft tahi ineptus,
qui dubitet. Verttm qute Fidei mertfura exigendafit ifl Gatechumefto, & quibUs ffiodis ageivdtim, vt fatis inftructus , &'firmus veniat ad la->
uacrttm Chrifti , fatis eft ift libro fuperiore explicatum. Pcenkentiam atttem hoc eft anteaetae
vka: verarti deteftationem
,'.atque in ppfterttrfl
firmum corrigertdaz confilium , raruseffc certeifl
Parochis » qui pro dignitate requkat. Nam&
priftinse fuperftitioni vulgo hsrent, & concubitus nefarios rctinent,
& ebriofttatem fttam non
deponunt : plerique honoris caufa baptifinum
ne ab Ecclefia arceantur , nonnulli vt
ambiunt,
Hifpanis Dominls eain re gratificentur , atqtte
eiufriiodi fictionibus apud; barbaros plefta ftmt
omnia, noftra certemaxima ignauia, qui fupini,
atque pfckantesea de re cogkamus ydigni certe,
qui tanti factilegij ptxnas faainus. De hacvitas
einendatio
SALVTE.
LIBER
VI.
445
ettiendatione euranda & exploranda in compe^
tentibus multa antiqni Canones, multa noua fynodalia decteta.praeclare praecipiunt : fed facile'
omnia contemnuntUr ab Hs, qui quaeftum amant,
falutem.hominttm
, & Chriffci dignkatem libn
amant. Itaque ex antiqUa Eeclefias confiietudine perquam Commodum mihi yideretur, yt ca-v
techumeni allqubt dies, fi menfes longum eflet,
ieiuniis&precibusaliifque;
piis operibus profa-;
cultatefua exercerenf ur;.ante bapfifhium, tum ve-r
ro>vtteftiffipniuinfierieht
temperafle feaflagkiofo eqiicubitu , ab pmfli fuperftiriqne gentiliea,
prxcipueqttCAab ebrietate>> Ecclefiam quoquc
frequentafle !> & qmni officio vitas fuperiqris
ernendafionefn dcelarafle. tta fieret, yt parafio-.'
res, ycnkenc > ,& quain tandiu probafi gratiarn
adipifeerencur , non ka facile retterfi ad vqnuV "
tum cbrrupruri eflenc. De quare legi Gracianus
poteftin qtiarta dlftinctione.dc confecratione, &;
caeteri, qufde cateehefi, & praeparatione baptifinq neceflaria copioscfcripfere.
CAIVT
Ve iis
3 cfui fe hapti%atos
'vel mentiuntur.
V.
*vel negant
iis verb , qui baptifinum vcl datum fibi
DE efle mentiuntur, vel acceptum iam a fe ne-.
gant, cum fit vtrumquc paris factilegij & perieuii, merjto fynodalja de«sw~ eautoj " efle Parp""
'
. -; ;
Chv§
%%6 DB P R O c y R A Nb A I N.B O R y k
fchos iuberit. Surit eftiffl qtii reuera baptizati n
futttjCurii tairieri Chriftianis norhihibus appcllei
tur, & Ecclefiaftica rriyfteria. conuentufque f
quentent. Hbc ex teiripofum fitpmorum pertu
bariorie aecidifIfcrCbriftat.A.tqUe ih korurn aliqU
rios Ihcidittius-,qUI cuffi diu Chriftiani habereh
aut Petri voeare
tur, :$c Ibamies, autFraflcifci,
tuf > t'aftdein cbttclbriibus
ttbftrbfUiilpermoti
fe pbftularUnt^&
battiatiphe ^tepbfitapaprizari.
Siligerif etfdifcufla i inueiifUiri ettebsnori fuifie
vera ChriftiahbsVl ;fed4paiShtib;Us iftdis;filbtra
£fcqs per IfifpariicPs Dbiriirio)s eltifhiodi nbmin
bus fuiflc^pjiacqsf ..Npttriulli qUoqupjEchiopes
curii $_pe i^rifeflSbireS ahfidali pefegiflthc, rog
aliquaridb ei cteJtb &huriquanf
fefle.bapcizato
Ipefte" ^pnferli rGxn%,3iric Igicuf ^tlriibericla n
exiguadifi-g^riliapr aefeftfrh efga adueiaas & ign
'jKe regiqhiSlibiriines:
Cbntraalij eabccafibnefe
j Iâptifmumque f
baptiiriatds fSep^diflim^
|>lieespecttiic, qutfti feyera iairi acecpefunc >
iane eonfilioi vt vxbfesiriqua^s 'ducefe liceat j.cu
veteres difplieenci Euffi fucum prudentibres.Pa
fochi deprehehdere fblenc. Ke igitur i Vel gran
facriiegio iteratq facramento cotttamkientur,vel
Leo ep. a neceflario exeludarirur , vigilare Sacefdbr
, 34- e.i.
conftate nonpofef
Etcumres
liquidb
oportet.
De Conf.
d.4. cum acqufe is qui bapcifmu petic,' alioqui-ceftimonium
habet ifltegfkat-i^fuabiptbtJaMliûe
vtrinq; rac
itaque.
Idem in ne
vko caufa fit >Beati Leonis
dubiaprudenti
ep.so.c. CT-etiiS»•fMtttate ffetuandUm -effc-de iis, qui
li. De
3rtati ftittt, &
cap"riuka'te
pbfitis
•p;ateri'tibu's
Conf.d.a.
e, s* nul- ptiz'a'tittt!fin't-, <tMthm.efle ftbri potdft, quort
pQtiOs laktiîtfu^B<iui5fti >doe<:t-laiiaero' regcn
>:•
fation
."
S ALVTE.
LlBBRVI» • • A.4%
rationis adhibko.
Qtna qttod npnoffcendktif gei
|tum, ratio npn fjnk ,vt yideachf itcracuni.
.
C
A P V T
DeSacramento
illius
VI.
Confirmationis
materia,
&\
pauca de bapcifmo Indoruffi : neque^
HMc vcrb plura de facri Chrifmaris facramen-!
to dicendafunc. Ac benehabec fane, qnodConfirftiacionis facramenco ncophyci noftri priua-j
ti non func : cametfi partim penuria Epifcoporum partim fortaflis negligentia , raro eaift graIllud hoc loco , pro
tiam Indi confeqnantur.
inffcituto noftro dicendum eft , materiam htiius
facramentia
Dp<Sfcotibus , & Florentino Con-»
cilio tradi , Chrifma ex bleo , & balfamo abEpifcopo Confecratum. Dubkant verb mnlti, an
balfamum re vera ad eflentiam facramenti pertincat: & plerifque aflentientibus > Sotus, & Caie- Caiet. i~.
tanus graues authoi.es negaric , quj fide verQ p.q.7t.
balfamo loquuncur,
omniho tenendi func, cum ar.t, Sot.
•» 4>d\Tqortim fencenciam facis Apoftolica Sedes confir- ttr.%.)'")
mafle videacur.
Excac cnim indulcum & Pio
Quinco Poncifice jnaximo Epifcopo Tucumaftenfi dacum , quod nos ipfi in aucbgraphq yf-.
dirnus , vc "in hac Oecidqnt.aliIft.dia>
UfieaEfa
confedtione Chfifmaris pip vero balfam.o fiue.-»
Ctim quendarri adhibere ,,,.-natiuum his regio?
4ifc)us;> qui balfami pdqrem ,, & fuaukftcein
"
."•"'
'-"'
njaxiroe
INDORVM
44§ DE P ROCVRANDA
verum balfamum de
maxime refert. Nonigkur
riifi malis materiam faeflentia eft faeramenti,
cramentorum Ecclefix fubdi, quod omfles viri
docti repudiancf
CAF
J)ejEuchariftia
V T
VII.
percipienda
ejfe prdceptum.
diuinum
;
c
vt dVEuchariftiae perceptione dieay
SEqukur
ffius, a qua gentts Iftdqrum latiflime excluconfurft, adhUc homines do.eti, &pijfrUftra
queruntur. QUeffi tbturii locum vt commodius
cxpliccmus, dieendUfri erit deipfb itire diuino,
& Ecclefiafticp percipiendi Etichatiftiam : turh
qtiid de confuetudine hucVfqUe feruafa fehtiendttm fit, &defalate eofuffi , qui firie viatico coelefti de vita deceduflt "':>poftremo quid deiriceps
fieri expediat, admiccendine finc an excludendi
a facris myfteriis ^lftdi '?' Ac primum flon parua
Vrrum re ipfa fuquaeftio eft incer Theologos,
Bona. in mere Euchariftiam iuris diuini
fit.
praeceptum
4. rf.rt.
non aliam , quam Eeclefiaftica*
ari.vlt. Quidamenim
g.i' Alex. conftkutionis vim agnofcunt, quqrum poteffc viHnies 4. deri nqn improbabilis fententia , qttod yideamus
f.q. 51. Ecclefiam quibufHam dare , quibufdam negare
tntmb. 4.
etiam cum fttpremus agitur fpiriCaiet. 3. Euchariftiam,
tus : de qua re & antiqtti Canones complures
j>. q.i.ar.
11.gr it, fuut, & quaruttdam hodie quoqueProuincIarum
mos
S"A 1 V T Ev L IB E R VI.'
44_»jf
, qui per publieos.maglftratusacl
rnoseft,vtij
fupplicla ducuntttr, non communicentur.Atqui
itis diuinum Ecclefia tollere , aut immutare rion
poteffc. Non ergo iuris diuini eft , vt hoiriines;
etiam in Vitaefine Euchariftiam accipiant. Adde
qubdverba Chriffci, quibus maxlifte apud loaflnem neeeflariaad vkam aeternam carnis &fangtiints Chriftipereeptio
nibus loquuntur,adultis,
perhibetur, aequedeominquam, & paruulis> vf:
Augttftittus fiepiflirrie aduerfus Pelagianos con-> Aug, Ub.
t.de Pectendit, praecipue libroprknqde
me~;
peccatbruffi
ritis , & reihiflione> quod etiaffi Innocentius pri- cat.meritis,c. 10.
nius irt epiftola ad ConeiliUm Mileiikanum aper- Innoc.i.
tiffim^ doeet. Atverb paiuulos facramenfo alta- ep.xg. in
ris iffibtti, qulcquid Graeei, & BoemiHajretici Refeript.
ad Cone.
eqntradicant,
vfqtic adeo non eft necefle , yc Mil.
coufuetudo tefteatur in Eeclefia
contrariapotius
Dei, & oKm fi qui Patres paruulos eominuhicafldos putarunt,
nulla id faliitis neceflitatefecifle,
fine controuerfia credendum eft, vt Synodus Tri- C&nrl
dentina commonuit. Haec igirur cogitanti mihi, Trid. fef.
tum verb ad huius oceidui orbis Ecelefias oculos XI.c.4/
eonuertenri ,.nihil ittri dkiino repttgnare, fi iam
baptizati adulti Euchariftiam nunquam percipiant, pene perfuafum eflet, nifi me inde reuoca- D.Tho.},
ret. non modo D. Thomae illitifque fectatorum p.q.So.
ar.11.
me
valet
authbrkas,
led
quae apud
plurimum,
Dom.Sot,
efficax, quantuffiego fen- in^.d.xx,
etiamperfpicuaatque
cio, ratio. SI enim facramenti cuiufque necefli- q.x.a.xx.
t-as ex ipfius fignificatione incelligenda eft, vtEc- Petr. Sot.
clefiae coflfenfus docet > & baptiffnum idcirco ad De E«char.ieB.
*kam neceflarium omnino fatemur ,,. quodfpitf.Pal'. in
rifttalis generatiq fit,..nemo autem viuere queat, 4>d.$,qv.
njfi
INUQR
VT^
0o>. DE P/RP, CVRANHA
xiifi nafcatur : Poenkentiae quoque facramentuna.
neceflarium agnofcimus lapfis-poft baprifihurn,
qubd ift ep pef daues Ecclcfiae ianua aperirmC
regni cceleffcis,: quaocelufa nenip incroireppflic.
ift regiium'-: carn[ Euchariftia cibus^fit anifliae,
idque ex ipfa, maceria > & inftkucioiie Dpiriini
apertiffime epnffcct., qua pbfecro. rafione exiftlrmare pbfkuniis;, nifi' ihfaftin_jus,' tam prietibfum,
tam;fafutarern eibrun a. Saluatofe npftro.inffckut-uffi;-; & eqffiin.en<iacuffi. fidelibus, quib.us tamen
illum; ore'; eonringere?;
lib,etuvffi fifvel|\unquaih;
An <A inin^
i^ndae, cibus >
cuf aiidp, ?^Nam
quaffi mpclicina lethalf kiûbtii
qui vthinccuadant>^tifttim.
maiiducari.:fpki->
ûalker i.fideUbus pbfle airint , ctiajnfi fiteramattducent j.atqueebeibo
yitam.
mentalitetnoft
aniraa: ali, vefa iili-quidebjaffefent yfednihil de
Efenknfpiargumefttacionis rqbqfeimminuurir.
rictiails Ghfifti mandupacibi eciam? veceribusPa-»,
tribus cofnmunis fuk > vt Apoftplus faneconfir^.
\,Cer.lo, niar, Dmnes, inquit,in mari & in nnbe bapriH
& omnescandem
zatffunc,
efcajri îritiialein:.
inanduc.aueftittC. Aecanjen.populus Cjcififtianus ia
nouo ceftarnei-itQ ficut ad vitae gene-fafionem ac-.
eepk baptifmum > ita etiamâd vkasiam.aeceptae
alimentnm_ acccpk Euchariftiam,.
Ipfun*.; ergo;
Chriftum facraffientaliter ftunere debet ad-vitarii;
fpirkttalem conferuartda,fieut in ipfb Chrifto pcr
baptifmum nccefrarib nafckur. Nequemihiplaeet, vt rcipfa atque a£fcjuaceipere nUnc.panem:
ad vitam animse fuftentandam Opus fit 5 fatis efle
non dubita, vt voto accipiafurab
eo, quinofl;
eft idoneus
' ' i£ ipfa»
' ' actu accipere > duminqdo
...; '•;,.',
atque>
S A t -V T E. L I BER
VJf.
^ji
atqnc adtu'aliqtiartdo fufcipiat, quemadmodutii
de baptifmp , & Confeflione SacramentaliFides
Cathqlica fentit. Etenim fici.it de baprifinbdictum eft a Dbmiiio , Nifi qiiis; renaftis fuerit; ex;
aqtta & Splritu fancto non: poteft intrbire in Recrnumeoelorum ,itaetiam ab eodemdeEuchariffciadictuin eft, Nifi mandueauetkis 1cafnem fjlif
hoiriihisjrtofl habebkis vitarn iri vobis.- Ec ficufillic legimus,Ite doeef e pmnes genfes, baptizantes
eos ift nqffikie Patris,& Filij,& Spifkus fanctkfic
ctiafrihic : Hoefaeite in ftieain cotftmembrafibnem.Narif qttbd illa Dbinini y ef ba,de Fidei ffian-^
vodueatione tafttummodo itttelligeflda;quidam
1ttnt , "gtauker& periculosc labuntUr. De vtraqtte
eiilm.ffiattducatione & Fidei,& Sjacraittenri; Ghriftttffi loqui tuinipfe contexf us aperte dqeet, tufn
Ecclefias Catholiea" confenfus coftantifliffie cbn-;
ex fextoGapkefoanfitmat, quae teftimoniisillis
nis addoctriflaffi Eucharifti« confifmaftd^m^perpetub in Coneiliis & decrecis vfa eft. Vere ergo
loqukur Chrifttis de Sacramentali lnanducariofte, quae taimtm Fidelibus baptizatis in hac vita
pofitis coriuenke potcft : beatis & anciquae legis
patribus cpnuenke nonpoteft,.qui-tamerrChriffcum fpifittialker rhanducatteriiht.
Quqd fi liaec
tam illuftria fcripturae verba nulla elfent >fi nulia
tamen
etiam cibi figjnificati ratio habcretur,illud
abunde etle deberet,quod Ecclefia: praeceptum de
commiiflicando ex Coneilij Lateranenfis tempore legimus, vfum verb & perpetttttm & vfliuerfalc
ex ipfo Spirkus fancti aduentu cernimus;, fentire
verb fidelibus liberum fuifle tunc penkusacominuniotte abftinere, vel ad id humano riondiuino
. inftici»
Ef
Ican.j.
lein.G.
MatlA%,
i.Cor.ll,
.%:* DE PR p Cy.R A N p A IND O R V.M;
jriffcituto vocatos efle, ffiagnae profectp imperitin».
eft. Neque enim Ecclefia de facramentis percipiendis fblet ferre leges , fed quibus temporibus
Meeeflarib ftirnanttir,& qtia rarioiie definke ,id ad,'
fe pertinere prpprie agnofcit. Effcergo eft ktrisdiuitti ptaeceptuin, vt bmn.es adulti iani baptizati
4.1iqttando cqmiflunieenf.
Tempora aufem perfopeil.
Wc.cah. cipieoda? Euphariftiae duo praecipue fancta mater
13. *.<>.$.Bcclefia definittk s.vnum euiri quis mbrtis anguf.Dehit
tunc viaticb neceflaîis,
atlf^perieulq
premkuf,
ver.fi> i» fio iuuahduffi facfi Caiiones ftatuttnt
•_alterum
Cot.Cariha. 4. c, quoâftftis iri ippininico Pafchate, de qub prcEce-'
jj.Conc. ptuifl cxcat Latefaftenfis £ottei.lij',"_ & TridenriLate.cXx lius Canpn iflhsc verba^^Si qtifs riegatierit omCene. 1
Fideles vcriufque fexus,
nes , &; finguiosC/hriftf
Xri. fejf..
bum ad annps difcfetionis peruetterirtt,teneri fingufjs anhis faltein ih Pafchate ad: cominutticandUmiuxta pfaeceptum
faiittae Marris Ecclefue,,
'
"
'"'''"^
'•
'"\
anathcmafit.
V'
;'"'"
*""; '".""
C
A V VTV
VIII
diuinum.
!$ypd quamvis
pr.£ccp:t}tm fit
de conimunicando,>
£cpojfit tamen
clefia
neyarc.
...o
iudicio
prp
fuo
communionem.
,
igltttr. & diuiflum ius feciindiiffi fanioCVffirem & ceftiorcm. doccrinam , & Ecclefiafticuffi praeceptum fecundum Fidcm Cafholicam,
"" ' ' "'.•'•
"•"•..
fiab.cafj.
LIBER
VI.
SAIVTE.
'455
liabeat > vt omnes adtilti iudiclj compotes facramentufn altaris accipiant, magna mihi quaaftiq>
&c anfehac, & modb maxime vifa eft , quid dq
feniato hticvfqtie more in hac noua Occidentali
Ecclefia fentiendum ficvbi Indiadulriiam
bapri?
zati, iidemque legirime: peccata eonfefli, tteque
femel fingulis aftnis , neqtte verb moitis yrgerifcs
difcrimine cbmmuriicantut,
adebque id yfufece?
nbrt leue
ptuifl eft , vt fi coftffa fieri contingat,
fcartdaluni homines puceric. An debet coftfhetU-do haec inter eas numerari , quas Auguftinusfa.Aug, ai
pieiiter pro variecace locorum varias efle in Ep? lanuariu,
clefiis feruaridas docec;? Acille iftiis cancufficam 'ep.\ii,
& 1X9*
facuTcacem cribuk > quae ttoii func coricraFidietti
CarholiCam , & Concilibtnm
(Seneralium decreca , quale de Comjriunicandis adultis.pmni-'
btts efle, dubkajre hon potlumus. An vefbfiarunv
regionUm homines cahdiu abfttrde cbntxa E.ccle-^
fiafticam difeiplinam,: & Euangelicam tegem efrafle arbkrabirriur ?Ac mulci Praefttles ,.& doeto"*:
res fapientia, & religione praeftantes eiufinodi
morem* vel probarunt,
yel certe diffimularunt,
An potius quod hadterius factitactim eft>ka rion,
penicus improbare debemus', vt corrigi tamcn &;,
itt meliorem vftim transferri oportcat ? Mihi &r
nc ica videcur : vt & inodefte de hac Eeclefia npua fentiamtts,, & camen verkacern Euattgelij, faluti pcaeferrim Indorum cancopere rieceflariarn
afteramus. Quod vc facilius incelligatnr,. oportet
illud diligenter adtiertere, qnbd quamvis dkiiiii
&Euarigelici juris fit, vt GhriftianUs aliquaridp
cornmunicet,
poteft nihilominus illtun Ecclefia
i. cbmjnunibne fufpendere non folum ad, defittitttjn l.
U.f x
'454 - P E -PR o c v R A N DA INBORVM
:t'um teiripus, fed etiam per totam vicam, & quoil
mirabile eft, ipfb mortis vrgente.periculo. poteft
priuare viatico, neqtic tamcn vlla cx partc ius diuinum vioLitut.Id ita efle complures antiquorum
Conciliorum
Canones
apcrtiflime monftrant,
catifas etiam vere pcenkenquibusproptervarias
tibus cum de vita exetint, non effe concedendam,
<fioac.E- Euchariftiam legimus.In vno Elybcrino Concilio,
tyberinfi, omnium propemodum
Prouincialium
antiqtufi.tom.
Zp
fimo,plufquam fcptem aut octo canones ob vatia
commifIa,neque in finc communioncm accipicndam efle decernunt. Ac nequi-s vci Prouincialis
non magni faciar, vcl peConcilij attthoritatem,
cttliarem alicuius regronis & Ecclefiae eam fctieInnoe.i. ritatem putet, legat beati Innocentij Papae epiftoiJ>S.}.C.l. lam ad fanctum Exuperium Epifcopurn Tolofanum,cuius verba rcckare placet,Qtieficuin eft,inqnit, qttid de his obferuarioporteat,
quipoft baptiffnum omni tcmporc iiaccyirkienria: & voluptatibus dediti, .in cxtrcmo fine vitae fuae, poeni-j
tentiam fimul,& reconciliationem
commnniohis
expbfeUiif. De his obferuatio prior,durior; pofte-r.
rior :ittteruenienCe mifericordia inclinatiof effc.
sNam confuetttdo prior tenuk , yc concederetuf
eis posttkentia, fed coffimunio' negaretur. Nafri
cuixi illis Cemporibus crcbrae perfecUtiones eflerit;
ne cprrimunionis concefla facilkas homines de
reeonciliatione
fecurqs uo.n. reuoearet a lapfii,
iiegata meritq communio. eft, coneefla pcenken«iai necotiim penitusnegaretiir,
&dtiriorem remiflionem fecit 'temporis rtatio. Sed ppftqiiani
Dominus-nofter pacern Ecclefiis fuis reddidit,iairi
daii abeuntibus
terrore > cominunioncm
|epulfo
-v '" ..
:.'..'.'
pUcilifs,
L 1B.E.R VI: .; '':. %J
.-.'..',S;A.EV--T.E..hlacuic, &tpro.ptef Dorhini •mifericordiain quafi
moremPonrifexipfe
viatiettm;:profecturisiQ-uem
Jnnocentius deinccps retinendum dcccmii , maapie. Nicaeuae Synodi authoritatem fectttus, cttitis
decimus tcrtius canon habct i De iis qui cxce- :t6.q.6i.
de hU 'Vtz
dunt, antiqua & canonica lex ntinc quoqtte ferro.
uabittir, vt fi qnis vita esreedk, vltimo & maxime
rieccflario viatico ac priuetur. Quamvis ergo hoc
decrettim Nicaenum toto orbe tcrrarum perpettto
tamen ncgare non poffumus anti'obtintterit;
quiores P.atres etiam ifl extremo vitae finc quiviaticum detraxifle : ncbufdam pccnitentibus
qtte ea in rc fanctiflimos viros, atque doctiflimos
diuino prasceptoreftirifle fcntirc fine impudentia
poflumus , cuffi prasfertim Innocentius primuS
inerko id factum apercc fatcatur. At, tu ipfe >diect aliqttis, diuinttm & Euangelicum de Euchariftia fumenda praeceptum ftatttis: ftatuo fane , fed
ka tamcn vt Chriftus Domiftus Eccicfiae fux
tommiferit >qttando j & quomodo > & k quibus
kuchafiftiafumeretur.
Icaque poceftillalegicima
cx caufa, & teinpas prorogarc, & omnino fufpenderc aliguem a coffimunione : ficut potuic
cadem allquando infantes cummunieare probabitiex caufa, & moxid prohiberc ex canfa: po&
tuit plebein ytfaque Ipecie cqinisunicare;.,'
fnok id ipfijiri.iege yecare..,- Nam vbi.que qtiideni
illa irtdifpeflfafiotte Sacrarftentorum poteffcaf$i2
hiaximarn hahef.ditiini,fus.datam,fed
ttufquamitat
in hoe oiflflkim
illuftrein, atque;perfpiettain,atque
diuihiflimo SaeramentOj quqdprofeetbprajciare
docent Tfidenrini Patres, in illis verbisj praef erea
Sejf.iu
of elarat>hac poteftateVperpetuq in Ecclefiafuille,
Citi
Ff j
Vf
456 D E P R O C V R A N p A I N pfo'R V M ,
vf irt faciamentoiiim
difpenfatione falua illpfuiii
fiibffcantia eaftatueretjVefmtttaret,
quajfufcivepicntium vtilitati feu ipfbrum facramentorum
rierationi pro rerum, temporum, & locofum varietate magis expedireiudicarctv
Si quis ergo ex
meprefle, &fcholaftice quaerat, qualettam fit de
Euchatiftia pcrcipienda diuinum praxeptttm , il~
lud fittc dubio refponfurus fum, vt omncs Chrifti
corpus ab Ecclefia datum accipiant. Neque enim
nibentur arriperc ipfi, fed de manu miniftroram
fumcre: a quibus & petere debent,
& cum illi
non poflunt perpetub rcritterc, nifi ditribuunt,
uirtoiureviolato.
Neque verb, in quo quaeftiotiis
effcnodus, proptcrea miniftri Ecclefiae , & difpenDei coguntur, aut omnifatores.facramentorum
bus, aut omni tempore porrigere Euchariftiam,
fcd fuo iudicio Ecclefia vti diuinkus finitur, vt
111tempore frjtici cceleftis incnfuveifiibtrahat
1 rani > prqvt in Spiritu-âô
expedire iudicaueSet. ia 4.. rk. Nam ad hunc feceVtfhodum fcholaftici fcrid.to. q.
fatisfactionc praece-,
ptores quidam<diuihum'de
i.art.t.
ptum interpreraricffirjiv!; fatistacerc quivisdebeat
pro modo fibi ab eb qui habet Ecclefiae claues
impofico.
Icaquc pocuit Ecclefia haec Indicana
neophycis fuis Eu.chariftiam fubduccre , nullo
yiolacq negu.c diuino , neque Ecclfefiaffcieo prae1
DiuinUm fane, vc dixi , non cogkmihi;
ecpco.
'\ifcos Ecclefiae iudicio fuo non vci: Ecclefiafticum
verblicec magis expreflurn defitucun*>que fit, tairien. cum Sacerdoti audita poenkentis coiifeilio1riefacultas
tribuatur in magiia Lareranettfi SyCme.
differac a comiipdb > vf.fi ica expedkeccnfueric,
Ipiyiibne etiam in Pafchate poejutentem V qubd
>v
ohjn.
LIBER
VI.
4jf
erac , facile incerpretari
ôlim fiequentiflimum.
poflumus, tibn efle fublatam EpifCopis, & rriaioiibtis Ecclefix poceftaccm differendi per vkafn
atit hominum aliquod genus>
totam hominem,
iudicauecturi ita expedire magnis rationibus
rint. Atque haec cb a. me dicta pertinent > quod
huius Ecclefiae praefulibus ', & da<5toribus eam
notam inuri minime velim , vt cotitra dluinum,
'& Ecclefiafticttni prxceptum
tandiu, & egifle,
l&agefc exiffcimentut. De.qua tota re Cbncilij
fubiiciam: Quamvis omnes >
Cone.Li^
Limerifis.feiitenriam
adulti vtriufque fexus praecepco te- 'mtn,conChriftianl
neancur fanctiflimum Eucriajiftiae facramencum 4ftit.fi.
accipere fingulis annis falcem in Paffchacei t-amen
huitts Prouiuciae Anriftkes,cum aduertereiir gentcm hanc Iudoruih', '& recencem efle i & infan.tilem in fide ', atqne Ita ipforum faititi expedlre
iudicarerit, ftauterunc, vc vfquedum fidejri perfecte tenerent, hoc diuinb facramento, quod efi;
i ex.-'
perfectorum cibus, fton communicarentur
icepco fi quis ci percipiendo< fatis idoneus Vi-,
yerctur.
SALVTE.
,
f—_
.G.AfVT:
$tiod
,„
IX
omnino
dine
expediai
friori
CvnJueiM
etnendaia
* Indosfidelei
tommuhicarem
;
•%".Êfum haec haeteftus difputara funt, vt liccfc
;'Vl aliqna iatibrie :neophycos aVcojtrimuiriQnc
;;"r
Ff
auUy
4
M&k.
%ahm
fenjt.si.
INDORVM
'4j8 DEPROCVRANDA
differre non improbeinus : at hoc ita vniuerfe &
perpetttb fieri, vt in his regionibus fere fit, nullo
modoprobare
pofltimtis. Itaque corrigenda eft
prorfiis confiietudoifta, & tairi antiftkum attthoritate ,. quam ykbfttm : literatorum dpctrina ab
hoc iioup qrbeexterminanda.
Quarnobrem in
ilio eodeffi Cqncilij Prouinclalis decrefo,, poffcaliqtia ex.jparteexeufaquampripr:-confuetudq
tur> iii pofterum farnen ka, mutatur atque corrigitur :.Qupniafn. yerb cbplufes iam Jndprttfidei
Giiriftianae. ôcf rlnam ffielius;per;cipiuflt;>atq; hoc.
Sacfaiflentum non fol.tim; detiptecu-;
dluinum
>;&;vtfiaffibil
piiinf:fiifcipefe, veatmetiampefurtt
copia> iinpprtiitte effiagicant ,,placuk huic fian<5t<
Synpdq inqnefe, pf byt ferib ffiqnet, qinnes Indor
rum Parpchps , vt qtiqs aadita iain coflfeffione
cibum a reliqup cotv
perf|)exeriht hunecceleftem
pbfali difeernere, atque euftdeni deuofe cuperc
<Sf pofcere, quonlam fine Caufa neininein, diuinp.
alitnettto priuarep.ofluiriUs , quo. tempore eaeteris
Indis etiainomnibus .adminiChriftianiscfbielit,
ffcrent. Quae pia fatt.e, &fatis.cqnftilta eonftkurib
nihilo magis ,'ex quo edita eft annos iam nouem
bbferttatttr, quam reliquo retro tempore: vt hine/
fatis appareat, non yenerationi Sacramenti ccei
leftis aut neophytorum faluri plerofque facerdotes coiifulere , fied otio & ignauia: indulgere,
1
&
curri religioncm,
pmdenriam ki negaiida Ettchariftia perquam ambitiose; prajtexanc. Quam
ergo magnopefe cxpediat nouqs Chrifti milites
communicarc
illo pane , qttl cor hominis vere
etiam fi rudes illi finf, & cyrones.,
confirrnat,
bftendit in primis totius Ecclcfia: Catholicazab...
Jpfis priniis exordiis cbfuctudo,qua Spiritu fancto
"''•
SAE VTE. LIBB R VI.
'4$;
tktce cinnes Chriftiani ex ipfo.fonte Baptifmi a<f
Sacrofancta myfteria percipienda perducebantu»
Adejo iiiEcelefiaDeicertUmfuic,quibUsefletla-'
iiacrumf egenerarionis legitime dacurii, eis ccelcri
fte alimentUffi Concedi debere. Tefte.s lriulti prov
duci.pqfleiic, fied vtt«s nobis DionyfiusApoftolf-;^ 'Wwnyf.de
iEccl.
1
is'
&
fatis
facros
ri?'
erit,
ci, &.cemppris,
Spirkus
-Hier.at.
tus baptifjni enarraris, ka fcr ibk,Sacerdbtes illiim ^
)
p.i.
yeftem bapcfczaci fftuttdkiae CorigrUaffi induunt,
dueurit, ille
ficqtie iiidiituffirurfusadPonrificem
"•';..?i!>S?'-5
diuiftq; ac deifieo prorfus' vftguefitb ykuin fig?
nafts facratiflimae communionisi participem fiacft^
F.t inpx fractaca incelligeiitia baptifmi myftiea,ka ~c,i.pa,^t
, I11fitte autem omnitiin Pbftfifex
rem.abfqluk
ka perfe&urn ad facratiflimam Euchaiiftiam vo
-'
Sacramehtoruiri
cfonfummaftriuffi
illi
cat; 1 atque
cqmtftuftionem deificain cradic. Haec Diohyiiusi;xQttod- yfque adeq iii Ecelefia feruatuffi effc',•yt eo£\ :
etiam. qtios miiius eqnfideratc baptifmq ablutos
elle conftaret,. tam.ert a cpinmuniotte iibn prohi^:;
berenccanqttam fuq iure: id exigences. Cbhftat ;•
'^Conc.ToJ^
, vc alia fomktamus»>{
hqc ex CqrtcIlibTqlecaftO
;>4.c.5j.
autein
ad.
Chriftiaiikatem.Veuke;'
Qui
iampridem
'
:<.':•
coacti ftiut..( ficut factuffi eft tempotibus religiofiflijni Principis; Sifibutl ) quia iaffi coflftat eosh
"Sacrainefltis dkiinis aflbciatos , & baptifmi gratiam fttfeepifle, & Chriffnate vnetqs efle, &corporis Domini, & fanguinis extitifle participes, & ,
ca'tcfa. Haec fane Ecclefia: cortfuetttdo intviolafa:
>>)
fiiit, qubd ttimifum Sancti Patres cenferent fihe''!
Euchariftia neminem cfle perfeetum Chriftiartttni' t'"
\
atqtte conftantem. Adeoque idverum eft fententiaillorum,ytbeatus
quirion. E
Auguftinuscos,
comjnm K
46© D E PROC VR ANbA INDORVM
communieaftt non plenqs Chriftiaiios, fedfemiChriftianfos, atut tiohdum Chriftianos defirike viAugufi. deafttr : Ita ehimfcribitin
Ioaflhem , SidixeriVraft. II "
mus Catechuriieno ', Credis in Chriftum, refponm loan.
det j Crcdo, & fignat fe cruce Chrifti, portat in
fronte & tton erubefcit de cruce Doffiini fui. Ecce credit in nominc eiusjinterrogemiis eumimanducas carnem filij hominis, & bibis fanguinem
filij hominis ? Nefck,quid dicimus, quia I E s v s
iion fc crcdidk ei. Et poft pauca, Accefljt ad illos'
Mib.6. I E s v s, facit in illis falutem, quia ipfe dixk, Nifi
quis nianducaUcrit catnem ifleaffi; & biberit fangnirtem mc.um, nbn habebit in fe vitam, & moxi
Qub trajicit per baptifmuffl IESVS\ cujus figurani
? Qub
gerebatMoyfes;
quiper niarctrajicicbat
?' Egb
trajiciebat,? Ad fylaniia, quld eftManna
fum, inquit', panis viuus' , qui de ccelb defcendi:
rujam trajectiperrriare
Manriaaccipiuntfidcles
brum. .Significabat rhare illud rubrurn baptif*
mum Chrifti, qub ergo perduck credentes &baptizatbs ? Ad ffiahna. Et hefciunt Catechumenii
quid, accipiant Ghriftiani l erubefcartt ergo l quia
hefciuht, traufcant mare rubrttffl l manducent
inanna; vtquomodo credideruiit in nomine IESV^
fic fe ipfis credat IESVS.Hactenus Auguftinns. In
cqrum ergo httmero repohendifunt >qui non aceipiuht ebslefte ihahfta,' qttibus I E,s VS fe ipfuiri;.
non eredkjhbecftînterfeirii-Ghriftianps,
&qui
Gatechiiiftettorufti ordlhem nori excefsere.-Qttanreferat-ad fidein cfoiifomaiidam, ad
ippefeautem
ipeiri aUgendam > ad charkatem dilatandam > ad
offihein ctenique Ghriftlanae^vkae ratifonem profaouef idam,caeleftis -ilUus^pahls fr equerttatio> ne*
"''
-1
':-.-.riib
Li.BER
Vt
'0.
hio eft prbrfus qui dicendo fiaris confequi poffit;
•Vride, obfecro, tantus fidci ardor initio iiafeentis
Ecclefiae ? Erant>inquit, perfeuerantes in doctrina
Apoftblorum, & prationibus, & fraiSfciqrte panis. Ati.il
Vnde adealcahdurii mundi fafturii, yhdead fuftfc
liivtEv
rienda^^martyriainui<5fcayktus?Vndcadglforificariduffi Ghriftuiri intef gladiqs & ignesfahtailla
Chtyitiel
alacritaâhimoruffi
?:Exilla:jaif>GhryIbftoinus>
61. ad
riierifa/fariquariiLeohcsIgnem
fpifaritesipfi dia>; pepiAnk
bblq;fpi:midabiles difeedaimtts. Quid GypriaftUs ? CyptJ.ii
Idbneusefi^ flon p6teft>inqtttt,a^maf
tyriuffi j qtti epiftiti :
abEcciefiia nofi aririatur ad praeiium:& mehsde^
ficic, quatn rionêeepta Euehariftia erigk:$ & ac^
cefidifi Multurriplari& & iupra qriam diei pbfeff
cfoniterc,inukumcaeceraiSaerar
baptifmushbiriirii
iricncaf 1 iedJinc hbe qffinium Sacrêritorum
fuffimQ>ifflpetf<?^
ftiariam^nafflirich
aut:promouent;> pfcrficef e
bojûnt* An*«Sn Moriyfius ioVattetisauchof eft, ctti Diony. dt
kccl.Hie.
hAi
ndein;habeamus
iile:fieifefibk:Dieimus
ergb c.^.p.l. ,
caeftera fap_raairia reruhi figfta > quorum nobis focietasiridulgctufifhujusdiuiftis
prbfecf b CQrtfummacibufque ffiunetibus perfici,Neque enim fermcv
fas eift faeerdbcaiis muneris inyfterium aliquqd
EuehariftiEe aiuguftiffiperagi >nifi diuinumiftud
Jnumque Sacramencum compleac.Vfcji adeo Sai*-.
6ti Paf ECSitolunt Ghriftiaiios SacrameftriV eaeceris
efleconcencos.Quid
ergo rtos raffl ffcblide»vcl qtterimur,vel riiiramur Inderum genrem nohdujn firmasinfide, &c religione Ghriftiaina egiflfe radiecs?
Baeulum panisauferimusjvc ProphecaloqUicuiv& . M&ti.fi
mkamur ? Famelicis alimenca dk
imbecillkacem
& *na<rie*ngrt^f<ûcriwban-.
ukia.fubuahjnaus,
"'
'
'
•'
U-ii
XXiS
A INBORVM
:4f>%DE PROCVRAiaB
:3>fal:ioi, ces aecufamus ? ProphetafepercufItim,vt
feeiiurr
fic cfome
&;afuifleebrfliurri
dolec, quodpblkus
dere pahem ftittm:quid agenr,qui nunquam illuir
etiam dcguftarunt ? Nos tamcn nihil tot in Chrifto paruulorum ferukutcm interitumque doleThren.t. mus. Gtim deficiat paruultts,& lactens in platcis
oppidi, hoc eft, cum recens ifl Chrifto nati nobis
fpectantibus, & tacenribus.inmediaEcclefiain->.
tcrcant prae fame,& quidem cum inftcnt ipfi, atq;
auide dittina Sacramenta pofcant,non eft qtti porf igacomnes dedignancur,omnes auerfahcur mife
*os,vtvcre videamtts impleri,quod fermo diuinus
ftatiili adjungit, Matribus fuis dixerunt: .Vbi ef
triticum & vinttm?Cuffi deficeret quafi ytilnerati
in platcis ciukatis,cum exhalarent animas fiias ir
Pfai.XOi• finu matrum fuarumi Quod fi panis hic ceelefti
proptie cor homiftis confirmat i fi fenfum mentis
illuftrat, fi aducrfus pericula & hoftiles impetus
fflunit, ii denique Vnus vitam fpirkuftlem conferuat & perfieit,quid aliud quaerimusj cur defieieiiEi,ec:p te parte corruant ifti.vnufquifque ad proximum
fuum 5 & coiitabefcant in iniquitatibus fuis ?Re
Marc.j. Vera deficiuiit in via Domkii>quja contraDomini
praecepcum finnntttr abire jejuni. Gbntra quicunhoc cibb reficiuntut, a facie fr umenti mukique
tfal.4.
plicanttir,& vkes quotidic nouas fumunt.Docuit
hoc vfus ipfc copiose.Naril qttotquot ex Indorum
caeteris id
genere a noftiis (qui contradicentibus
hactenus
funt) coirimunicantur
aufiaggreflique
ca pnritate, eo animi rfoborg, eo fidei fenfu, iis de
ftiqtte vitae vniuerfae ftudiis , caeteris praeftant, v
meritb faeerdqtes ip.fi, mkencur, acqueingeiiue
cqfiteancur ajnplioi'es;> & illuftriqres, hujus fuper.
); .-_--cQelefti
VI.
SALVTE'.'
,LIBER
46$
c.celeftis panis frudbus in neophytis cmii,quam frv
caêris, riecjue immerito. Nam &; fide & deuo.tio-»
nc nbs viricunt: quod nos igfi abuiyle fumus ex->
peiti. Fere commune prouerbium Indis efteum,
qui femel Euchariftiarri acceperit,imlkirn amplius.
commlttere ; qubd fi quando hiw
crimendebere
manafragilitate admiftum fit, tantq animi dplqre
indignatiqne eommptum.adpcfetantairifeipfum
riiteritiitm venfreIndum confpeximus, & taick du-.
ras de fuo fceiere pcenas exigere, yt ardbrem/fldei
enim taritamimerimusin.
admiratifiliius;Neque
Ifrael: Seimusaliquot
per finûlanbii^'dfeiind
pbrepfifie: e<jriui«io:nori iridutos yefte nuptiali,feci;
abeant fimuiatores: nos de vere Abratue fiiiisloextrernp hop
quimur, quos non;; dubiramusab
Oceidentein
meniaDomiriicum
Abrahanii Sc
Euehar.
lfaac,&lacob
prsekirereeumbererQerte
riftiaipfapro fua benigriiitace, & magnificeria nouos m;en(se €ux conuiuas largius ipcupletiufquq.
videtur excipere^ Qriaire" eiim peipetiia tptius.p©-:
eum majqrtuii no-,
puli(bnriftiariicoriwetudirie',
ftrorum ae San&orurn Patrum authpritate, eumt
Kitione;ip(a: perfpicua, cilrii teftktiflima experientia doeeamur riouis Indorum gentibus fuperfub-;
. ftantialem pariem cbmmunicare ,. quis deinceps
tam erit ccelefti b.eneficio ingratus,tam ncgligeris.
ialutis fratrum,tamipfiusCh'riftiIefu
gloriae inuidus, qui non iriepto hoc more longMime relega60, facram Euchariftiam auide prarfcrtim petenti-.
Jlp.usfr^
.Âpy?
Hsg'.
'4<H
D£
INBORVM
PRQCVÂMDA
CAPV
fconfutatiQ,
T
opimonis
^C.
contrarU.
perfe£tprum, inquiunt, panis eft ille cceAT leftis, cibus grandium, vt Aiiguftinus audk
Irnb yerb manCortfif. uic ,=crefi:ant,, & manducabunt.
ducent, y,t creicanu
Neque enim ego Angelovirorum atrum panem , $c fuperfiibântialern
que perfedfcqram crbum, efle riego ryerumidem
cibuseft paruulprum,ideminnrmo;rum
alimentum. An npn diuina {apientia poftquam aedifica
uit fibi domum, & excidit columnas lepterh, &
vinum, &proimnriojla.uityiiSfeimas j&mifcuit
ailoquiturcon-:,
ppfuitdeniquemeniamluam,ita
uiuas fuos. Si quis eft paruulus yeniat adl.rne, &
infipientibus lqcuta eft, Venite .comedite panein
meum, & bibite vinum , qupd mifcui yobis, re
linquite infantiam, & yiuite & ambulate per via
prudentiae ? Paruulos ergo alloquitur , paruulos,
Zttc.X^ inuitat ad cceleftis mcnfa: conuiuiurn, Nam cuni
diuites illi ac praepoten.tes variis ex caufis venire
Matt.%1. vocati recufaflent, Rex qui lautas & fplendidas
epulas appararat, feruos fubs,,vt debiles & claudos , & pauperesaccerferent,mifit,.vfque
durr
conuiuis domus regia impleretur: atque illud fo
ve
lum in conuiuis expoftulauit, quodquidam
ftem nuptiis dignam non attuliflet, An verb quos
hos
IJqminus libenter yocat,&
gratoshabet,
miniftri
-S A l V T S. L I BE 3- V I.
465
miniftri iure faftidiant ? Certe Sancti Pa,tres, qui
&virorum in Chrifto
panem hunc perfedtorum,
cibum efle volunt, iidem debilium, & paruulorum viribus augendis , & eonfirmandis, & medicinam , & alimcntum efle aptifllmum copiose,
Non ergo quoniain minus perfedbi in
teftantur.
fide, & charkate rteophyti funt, repeilendi mnt»,
fed multp magi$ inuitandi, & alliciendi, vt vfii
iplo -panis hujus qui cor hominis confirmat, perfedti fiant, 4uj ftolidkatem & imperitiam bartkrorum nobis objiciunt, indignum efle dieentes , fi canibus^ & porcis margarkas prpjiciamus. Sed qui Chrifti lauacro pUrificatilegitime
nonfunt.
liintjCaneseerte,
&fuesilli
Qupd ii
fenfus lnorum exiguus eft, ne tales quiderri a fe
Dpminus,
T>kius fane
repellk benigniffimus
Thpmas tantai authorkatis
vir iis , qrii debi- Tho. i.p.
lern habent vfuim rationis , non eflje denegandum
. hoe Sacrarnentum
, aperte fcribkv Vt eriirn
fenfu & ratione parun^ valeanc , multum ta-'
, & pbieneticis *
rnen, pfaeftabunt. amentibus
quorum & anterior deuotio teftata fit, inftillanEuchariftiam San^,
dam illis atque inrundendam
£torum Patrum. Canones iubent. Vfque adeo CocoCati?
thng.if.c.
fuit
frudtus, quem hoc Sacramento ho- 76.
pluris
2.(.q,
rnines percipiunt
, quam fpecies quaedam xe\i~ 6.1s qui
gionis , quam multi hoc tempore prae fe ferunt. in injtrAc re vera non efttam Indorum fenfus.. exiguus mit&te.
ad percipicndam
Euchariftiam , quam ParoNam.
chortvmjmagna defidia ad porrigendam,
docendi, & praeparandi
yt curam, "labpremque
a\ fe' reiiciant , ruditatem & imperi^lebcm*'"v
V-A%
R A N D A I NB O R V M
%(,(> D E pROCV
Non fatis difcernit
tiam iftorum obtendunt.
Indus inter cibum facrum & profanum,
inquis.
At qui poteft ille, difcernere, fi tu nuriquarn hoc
docuifti ? Non eam deuotionem
affert, quam
opprtet. Quomqdo verb afferet, fi ttvad tceleinukas ? Si neque
fte Sacrarnentumnunquarn
diguitatem: commendas,
neque immerifam vtilitatem
doces ? Omnino
experti fumus-ipfi,
excitentur: Iridi i euriv hsc
quam: yehementer
illis commemprantur
, quam omnia & polliceantur , & praeftent-, vt liceat eis -•de: illo
Quanta' verb inuidia: y quo vdbpane,edere..'
lore puMentur eum intuentur
Mifparios eomjmuriicantes,: quod fi quem fuorum hae! men' fa dignatum ; CDnfpiciunt;, oirmium /iftudia arfefe difftln.di eamliberalitatem
:$e&£.,, atque,ad
yehementer
'eftlagitant.
Itaque ad docendarri
fidei cateehefm-, & adturpia quajdam yitiapriv
reme-,jfliganda ebrietatem
praefertim ,îullum
dium praefentius experti fumus ,.quam vt Sacra
proporteretur iis, qui & fieommHnip.praemium
dei dogmata optime tenerent. atque exponerentj
&mpres Chriftianos atque honeftiffirnos pra: fc
ferrent. Certant inter fe, curri ifta audiunt,& gratiflimum habent, cum admktuntur,refedtique
femel cibp cceleftfpurkatem
mentis, & eorporis
vt
multb ftudiofius quam Hifparii conferuant,
redire lice.at ad menfamillam:, ardenter exoptant.
minus credunt. Atnos
Hpc Parochicomplures
non lpnge pofita loquimuj,
faciant ipfi pericu}um, fi zelum Dei habent, ac non negligentia;
praztextum quaerant, Sed qui grauius & probabilius videntur morcm iftum fimm defendere,
illud
S AI. V T E. L I B E R V I.
46?
illud obijciunt, qubd non tutb praebeatilr Euchariftia- neophytis,
quippe qui veterem fuperftifatis exuerint, fierique poflit vt intionernnon
dignum aliquid.in .Chrifti corpus d.efignent,cum
non conftet fatis animo an fint fideles. Iftorum^
fprdes praefertim
flagitia vfitata.commemorant,
carnis, & temulentiae. Talibus porrigere facrar
mentum nihil.eile aliud quam in cloaeam aUt
fentinam proijcere. Quibus equidem refpqridebo nonabfque probatione, & examine panern
illum praebendum efle neque nouis, neque veteribus Chriftianis. Qupd fi quis eft fornicator,, aut ii.Ovj..
ebriofus,aut idqlis feruiens;,.. cum eiufmodi etiam
communem cibum capere Apoftolus vetat,nedu
hoc neq;omeceleftimenfa cpmmunicare.Verum
illorum tales funt
nium neophytorum,eft,rieqjfi
aliquando mprbi alker in illis curandi funcquam
in.caeteris fidelib;us,quorum nouimus corruptos,
mores , & vitam admodum flagkiofam legkima
. pcenitentia & confeflipne, detergi,atque ita faluz r.D«
bri^fatisfadtiorie purgatps,vt ait Leo Papa,ad co- Zt)
d.
munionem admkti.Gur igkur non idem apud In-. poenit.
p
'
dos indulgentiae erir,quibus eo magis cum labun^ t.c.multur venia danda eft,quod ignorantia potius,& im-> tiflic.
becillitate quadam,quam animiperuerfitate laborant.Itaqjvel ad ipfa iftorum vitia amputanda &
tollenda fingularis remedij eftjdiuina, communioneiis,qui ab ebrierate,& cjeteris fordibus diligenter e.auent,praemium ponere.Neque enim vbi perfpedta eft fuperftkionis antiqua: aut ebriofitatis, »
aut .fcedae confuetudinis macula , ad altare Indus debet admkti, nifi contraria opcraillam ma-.
Nam etfi venianir»
nifefte & diligenter eluerit.
Abfaloni ii
Gg
468 DE PROCVRANDAINDORVM
Abfalorti filio, Ioabo interpellante-fapieritiflimus
4
*.'R'£.'i4.
Dauid negare non potuit, ingreflum tamen Hierufalem a fuo eonfpedtu per bienliium abftinerc
iuflit. Intelligant Indi quod commuriione priuantur non-efle nationis , fed'crimiriis: & vniuerfiim Chriftianis concedatur, fed non Chriftiano dignis moribus fubtrahatur.
Neque ego
nimiam modo frequentiam Euchariftiae in Indis
probo, fortaflis enim facilitas contemptum pa-,
vt quotannis nifi ex
riet, Scd illud contendo,
vt Ecclefia pra:cicerta caufa communicentur,
pit,> tum praecipue, vt cum de vka exeunt, &
rite facerdoti confefli fimt, viatico neceflario
Me priuentur , quemadmodum habet Nicsenus
Ca-non, Quinarn autem indigrii, ineptive fint,
quibus Angelorum panis praebeatur , facerdo^
tum ipfbrum audita confefuone caeterifque perfij>edtis, iudicium efto. Sacrilegiorum verb, qua?
profcdtb
<juidam aut metuunt, aut infimulant,
periculum nulium eft, aut perquam rarum. Neque enirn Indi Iudasorum more auerfifiint a, myfterio Ghrifti, neque eft timendum , ne contumeliaafriciant fumptam Euchariftiam, quam reuera venerantur , neque eius generis exempla
1hadtenus certa vidimus,
quin potius quod ad exiternum eultum attinet,multb quam veteres Chrijftiani ad religionem propenfiores fimt. Qupd Ci
]pueris olim , & phreneticis Euchariftia dabatur,
vt Ecelefiafticae hiftoriae copiofe teftantur, neque
cur
iid contra religionem cenfebantfandtiPatres,
illi facrameiito fiat iniuria, fi pauperes & egentes
iuxta Pfalmum edant, & faturentur , qui ii iudicio aut dqdtrina minus interdum vigent,id
fatis
SAIVTE.
LIBER
VI.
469
fatis animi pietate , & fidci neceflitate compen- - ,
fant ? Paruuli fane panem petunt, & ad facramentum defiderip, & Fide anhelant,
fedqui
eorum cafrangat docendo , & comminuendo
rarus pmnino eft. Prazparare
ptui conuenienter,
ergo debemus Indorum mentem & Fiderri, atque itaprobatis , & prasparatis panem c.eeleftem
dare: fed ( quod plerique faeimus ) quia prajpa*rare piget, ad accipiendum indignos accufare
magisplacet.
w - -.
»,,
C
~*jlMi.ri
A
P V T
' 'i
i..
XI.
'.
——»
VenecefjitateConfejjtonis.
Pcenkentiae faeramentum venio , quod
AD a patribus quartum numeratiir,
quamvis
vulgb Euehariftiam praeire foleat.Eft autem Gonfeflio peccatorumpoftbaptifmum
lapfis nonminus
ceflaria, vt eft a Spiritu fandto in Coricilio s
TrLentino definitum, quam nondum regenera- 'eaF-l>
tis ipfe baptifmus. Quodfivbique
gentiumfingularishaec medicina imbecillkatis humanae cognofcenda pradicandaque eft , nouis certe Indorumpopulis poft fidem Chrifti, nihil eft & crebrius & accuratius repetendum,
quod vna ha;c
falutis illorum fpes fuperfit. Paulus pra:dicabat A8.10.
& poenitentiam in
Fidem in Iefum Chriftum,
Deum. Chrifti ille quidem tantam volebat apud i
liomines authoritatem exiftere , vt non tam crerbrb in Deum credere eos admoneret, quod facile
Gg 2
A INB oRV M
%JQ DEPROCVRANB
hle fenfus humanus admktk, quam in Iefum Chriftftum, vt eiu-s diuinitas eflet teftata , eoque fides
perfedtior quo . fenfu hiimano fuperior. Contra,
dicere quam in
IPcenitentiam in Deummaluit
Chriftum ,-. vt. cunv griminum
C
quifque fuorum
fi
meminiflet>' Deum ipfuhi non hqminem fblum
vehemeiitlus
lfibi oflenfum, &; iratuirfcbgkaps,
cdoleret. iQiJoniam yeirp' pcenitentiam etiajrn ante
". Ibaptifmum %a ;rieeeflariam efle <;onflat, yt tarrhenfinebaptifmo
yoto fiifcepto non
velieyel
{fufriciat, cpnfequens eftprorfus ,'yt qui priffiam
.
& pcenkentia
jregeneratipnis ftqlammaculauit,
*
indigeat,
&~per claues Ecclefiae gratia? reftkui
fine quibus fakitis aditus nemini poft ba-:
ctebeat:,
\
!ptifinum lapfo patere poteft,Barbaris autem,quoeft fenfus.\haturîmbeeillibr,/
rum
Fides verp
3
nort admpdum exckata *rarum eft valde,, v.t- per-?
dieinius,
|e$itus-ilie dolpr *: xjuem; eoritritiqnem
; $$ crirjiinibus: cpmmiflis haereat -, qup rriagis diuiriae mediciriae.auxilio exc^pieridi kdiuuandique
deeft, epsleftis faiunt,;ytcpod;homiriispperi
cramenti vis fiippleat. Nam qubd Abfolutionis
beneficiq dplor illenon vfquequaque perfedtus,
jqrii k plerifque attritio , anonriullis; imperfedta
COrttrkiQ yocatur, valeat ad falutem & primam.
iuftificatipnis gratiam confequendam , tam milii
certum eft,yt iriter Catholica dogmata propemo\6hc.Tri.r'- duin numeraiidum putem.
Neque obfcure Trifif^dentini Patres id docuifle yidentur, cum eam at:f*$>*-'- trkionem ,
quasper fe non. iuftificat, ad iuftificatipnis gratiam in facrarriento Pcenkentiae m>
petjandam yalere declarant. Mihi verb & ratiq
aperta
SALVTE.
LIBER
V3u
atfi
apertaperfuadet,
curriperclaues Ecclefiae detuii
vera abfolutio culpa*, idque per fe & ex propria
inftitutione,curn fit etiam riiorbi letlialis medieina praefens , fit lepra: ofterifa; purificatio operatoria, fit denique mortuae aniir>£ a rribrte peceati exckatib,
quemadmodum fandtbrumPattum
lkerae prqdunt: tum-maxime me corifirmat quotidiana diuina: operationis experientia ;> fitamejti
occultae' operationis
experientia dici debet > fidilcia quiedam de muitorum hoiriinum falute certiflima. Cemimus plane innumerabiles
ariiffia»
ffiinus perfectq dblbre pro fcelerurii magnkudlne
.commotas ad hoc faeraffienturn accedere 'i quibus poftquarh quod iririobis fitum eft, praefta*
mus , & de Dei immenfitate eonfifi faerarhehtum abfblutionis impehdimus,
adeo ceeleftium
dbnorum, quantuffi homini conijeere datjir,;te'ftivc riihil aliud
rripnia non obfeura fuceedunt,
veriflirria bdnir
cpgkare poflimus, quamquod
tas dixit, Quae folueritis in terris in ccelis foluta,
.erunt. Quarhpbremnon
eft eur quifquam de Irir
dorum falute defperct, lieque eorUrh tenues comihus
natus, &exaffiinationes(eonfcienti3ei&
& dolo,-;
accuratas peecatorum
enunieratiories,
ris non vfque adeo expreflafighaj&eaeterapro
fed quan*
eorum captu nohffiagria coritemnat:
, ipfe adiuuet fratrem , & infirmum,
tumpoteft
Vt ait Paulus , in fide afiumat, agat denique quod
poteft, id verb offine, quod reftat, diuinae cleexiguofacile coiir
mentisecGmmittatfecurus,qui
cedit mifericordiaffiy& laborantem ae laflum reficit, & hoc habet ipfe refrigerium , fi reficiamus
&grotum, & fciaffius animam laflarri fuftentare
kt
Gg 5
Mdtt iii
Itan. x<*«
Sap.6.
Efai-iU
Efai.<i&
472- DE PR© CVR AND A Iflt» ORVM
fermone", & de tenui offcrentem Domino, quod
habct, non afpernemur. Equidem horum miferorum confefliones imperkas fecurius audio ,
quam hominum praepqtentum expolitas, & magna doloris fignificatibne profufas. Cum ergo in
hocfacramento
vnica fit fpes falutis Indorum,pras
omnibus & diligentius & crebrius medkandum
erk.
praidicandumque
:
Confefjtonis
'
GA
PVT
peccatorum
fuperjlitione
XII.
'vfum
Iridis infud
fuiffe.
aucem merito mirari quifpiam poflit,
Confeflionem peceatorum etiam oceultorurh,
ILlud
&: grauium celebri vfu apud hofce barbaroslonge anteChrifti
Euangeiium audkum,
frequentatam. Erantfacerdbtesnonpaucihuic
ipfi maneri aflignati, qui plebis audiendis confeflionibus vacarent. Atque ad firtgula deprompta peccata ex manipulo quodam fceniculum frangens
facerdos,ab eo videlicet crimineliberum pronuntiabat. Vnde apud fuperiores Prouineias Ychufyres eiufmodi facerdotes vocabantur. Ac vt mihi quidem narrabant Chucuki Parocliiarum praepofiti, non pmnes omniuin eriminum abfolucndorum parem poteftatem habebant: fcd grauio-ra quaedamfacinoraapudprimariosveluti
Pontifices deponere vfiis erat. Hanc ergo confuetudinem incer idololatras barbaros religiose obferuaram
VI.
LlBER
SAtvfE.
475
Uatam mirari, vt dixi, merito poflis. At illud
non admirationem fed ftiiporem mihi propemo=
dum aftert, valuifle tantuffi Diaboli hominumocapud homines,vthonfblum
quemendacium
culta crimina proderent, fed faeuas etiam pcehas
fibi pro iis iniungi aequo ahimo paterentur.Iube^
bantur faepe expiaildi adulterij-aut alterius fcele-*
ris caufa, duriflimo faxo ad fcapulas tuhdi foiti^
ter, interdum a iuuenibus diu virgiscaedi ,hori.
rarb fifceleris magnkudo acerbius aiiquid pbftulare videretur, in excclfam atque omhi fblatij
genere deftkucam rUpem fecedere, & lorigum ibi
aeuuin , ferarum more traducere. Complura iam
eius geheris narrartt* quaefabulis fiffiilia videri
pbfient, nifinobis fuperftites adhue fenes,quo^
dam decrepitos eo munere olimapud
fiios fiinoftendiflenC. GaUfam egohu»
dtosvirifidcdighi
ius cphfuetudinis,
barbarorum illam potiflimuni
ptpbo ,quod Diabolus per omnia ihDei fimilitudiriemeciarn
nunc infanieris, ficut fe Deuni ,.
adorari & falutari mortalibus illufis perfiiafit.,- ka
inftituca crahsr'
Dei veri facramehrareligiofaque
fcrre ad fe falfa quadam imiratione contendk*
Nam qub alib fpedtat, quod in Cuzquenfi vrbe,
celebri, Euchariftiae noftra; vrh«
Ingarurhimperib
bram quartdam & limulachrum
adhibendum
curauit ? Gum exmafla. facrificij nefcio cuius fanguine afperfa buccellas quafdam foLerhnesfinguli
atque comederenr,
quibus Princiacciperent,
pis Ingaefidem , & fbcietatem fibi cordiefTe v£
que ad fundendum pro ipfo fanguineui .teftarentur. Atque ad eum moduffi fefto quodam die peregrini prjefertim atque aduenae communieabant,
G g 4
Praet.
I ND o R V M
474 I)E PROCVRANDA
in Tangatanga
Prastereo Trinitatis- imaginem
apud Sacacas veteri more cultam, omitto alia
complura, quae curiofehuc accerfere poiierri:quibus cumfidemolim
barbari haberent,minus- difficiles ad credendiim, cum noftra narramus, fe
fe praebent. Sed diflimulari prbfedtb hbn poteft,
fit, quoda Satanae
quam nbbiserubefeehdum
miniftris fuperemur, cum ad fflutares & diuinitus inftkutas confefliones perfuadendas pigriores
fimus quam; illi ad fieuas illas fuas; carnificirias.
verb eft in tanta mentis humana:
Gratulandum
caeckate, efle aliqucm fcelerum fenfum, nonnullum confcientia; aculetim, quo tranquillkatem fuarn bcculto veheno expofito quairere quodammodo epgitur, Etquiavera reme.diaininus
falfis fe fal.tem, vt poteft,: recreat,
occurrurit,
Tanta eft culpae intus latentis
atqueîfiiftentat.
yis. Quo magis fidere debet Chrift-L fertius, &
yeram peccatprum omnium medicinam peenifalutarem confcflionem pftendere,-'
tentiamper
Facile fibi perfuadent Indi Corifeflionis Sacramentalis vfum & vim, neque recufantccrte medicum ( & fi pleriquecontra
moealumniantur)
doeurn efle perfpiciant,qui vere medicus fit,non
infeftus carnifex,aut auarus praedo animarum.
••....
.
CAPVT
Ve peritia
Indictf
audiendis
XIII.
lmgu£
confejjionibus
necejfaria.
vero efle oporteat medicutn, quo faUwis aiiirnarurrAzelo feru.ere,quaperkia
QValem
" aperiendis
VIV
LIBER
475
tiendis curandifque vulneribus praedkum, fatis
vt arbitror, fupradixi. Attamen fermonis Indiei
loco
maxime
hoc
defideretur,
quahtopere
peritia
apparet.Cum neque pceriitentium crimina agnofcere rtequc falutariter prouidere nifi linguae mini*
fterio pofllt. Cuius qiii expers fit, turrim Babeli* Th.
s.
Et
eft.
neceffe
is
sedificet,
camnonEuarigelicam
& rtliqui
eonueniat,
inter
fatis
viros
Theblogos
quamvis
£iri^.d.
etiam
confeflioncffi
per interpretem.; reddi, xM'
atqueaccipi
pofle > ijdem taffien aeque .confen-'
ho~
tiunt ,:nulla aut diuina, autEcclefiafticalege
mines iad eum confeflioiiis modum compelli,
quippe cum lex Dei fuauis & aeqtikacis plena no- .
lit cum tarita fua moleftia ad confitcndum peceatorem cogere, cufri praefercim pudbre rnetuque
humano , qui vbi terrius adeft ceftis aut arbkeiv
maxime \rgec,
ne confefliories integra? fihceverendum eflet. Quamaeque fieirenty'merko
robrem cohfulcc fatis in Limenfi Syriodo Pa- Concil.
Lim.
'
tres nelndorum
cbnfefliones
per interpre- <
Con.49.
tem Parochi excipererit,
graui propofita muldta vetuerunc.
Quod camen ^decrerum non eo1
percinec , vt non liccat fponte fua volentes Indosper interpretem confiterf morbo prajfertim »
periculofo oppreflbs audire, vbi facerdotis Indice dodti copia deeft, atque eo faltem modo horum faltiti confulere, quod a quibufdam religiofe fadtum.Houimus
, & ratio ipfamonet
,vbi i
pcenitens ipfe iadturam' eam omnem prae falutis fua? defiderip contemnk,
non pportere fpiritualem medicum labori, vel fuo, vel illius parccre. Neque verb hpc Sandtj Leon.is antiquo 0 Leo cpl»
Canoni ti /W..78.
SALVTE.
D E P R 0 CV R A N DA I N D d R VM
476
Canoni contrarium eft, qui fblum reprehei>
dit, & vetat: Ne populi auribus profeffio publice reckecur , .cum reacus confcientiartim fufificiat fblis facerdotibus indicari eonfefliorte fe(creta. Nam & nonnullas confefliones cufri aiij
: , )plures intereflent ab antiquis Chriftianis fadtas
efle hiftbriae produnt, & hi ipli barbari fcelerurn
fuorurn notkiam falfis facerdotibtis reddere fre^
verebantur.
Veriirh qtiia
quehte cbronaribn
lioc & rarum eft, vt peeriitens libenter acci,;pra?ter legem:
piat, & quai heceflitate-fiunt
funt, hullo mqdo poceft falua cpnfciencia Pa*
rochi muhus vfurpare, qui per fe ipfum Confeflibnes populf fibi commifli hoc cft fine interprete audire non poflif, Quod fiboria fide
;
tam
rion
afe
ab
quaefitam quam
praefedturam
Arttiftite fiib fibi impofitani agat, & quamvis
nbn birmiabpfiffie intelligat quae peenkehs loquicur, plurima taffien & communiora&grauiora non ignoret, atque ipfe viciflim opportuna confilia adhibere ffiediocfifer pbflit, noh erit ;
deterrendus ab eo officio faccrdbs, curn' pe^& zelb ipfe fpirkus
rkiorespraefertiffivdefunt,
fermonis inopiam abunde compenfat. Tutiffifna
D.amafin res obedientia eft , &folai vt Damafcenus ait,
Hiflor. citra
periculum.
C
Ve prudentia
A
V V
T
Sacerdotum
XIV.
&
tolerantia.
ergo Indici periturribportet. efTefacerdotem: vetum non minus mprum & IngeSEriBonis
nij
SALVTE.
Vt
LiBER.
477
(
Indici
Idololatriae
&
peritum.
genera
flaginij
tiorum & caeterorum, in quibus frequeiitiprcs
funt, vefexperientia ipfa difcet,vel aliorum commemoratione
cognofcet. Surit ctiam nonnulia
commode litteris comhiendata.Ex quibus omnibus ipfe fibi Indiceffi cbnficiet, ad quem eonfeffiones examinet, quatenus ppus efte prudentia
perfuaferk.Neque eniffi ofnnescpdem ffiodo examinandl erunt. Ih eufn vfinn tum ab aliis, tum &
noftrisnuper Cohfeflionalia quaedam perfcripta
funt, vtraque lihgua his. regiortibus cbmffiuiil
Quichua, & Aymara, quae rudibus,& tyronibus
maghb aditimento efle poflunt. Quaffivis autem
& perifia fermonis,& indufttia opus fit,tamen ad
confefliones audlendas neophytorufn facerdps,
&animi trah-v
longe fibi ampliorem patitntiam,
quillitatem ebmparare debet. Haec enirh praeci|)ua fupellex eft, cuius maxime in.opia fit, vt nibil
propempdum in curandis cohfcientiis Iridprum
plerique profieiant, plurimi etiam deteriores reddant. Atque in noftris fane faeerdotibus illud
miraculi loco inter fe fe Indi vulgb & fufpiciunt
& celebrant, qubd Patres tj firit,qui confitentem
audiant libenter, quantumcunque ille in fiiis explicandis criminibus immorertir , & poftquam
quae in mentem venerirtt, finem dicendi fecerit,
tum praeclaris quibufdam
,
interrbgationibus
quaecunque memoriam effugenint , meminifle
cogant, atque ipfas vifcerum fibras veluti aperiant.Cuius rei nouae fcilicet,atque ihuficataEadeo
celebris fama plerbfqtle cbffimouit,
vt iongiflimis itineribus ad rioftros venientes viderimufeniliil aliud prfefefirehtes>quam Yt contingeref pec. cata
INDORVM
478 DEPROCVRANDA
eata apudhofce Dei miniftros ( ita enim illi lt>
quuntur) deponere .,'qui libenter audiant, qua;
quifque confiteri cupiar, & fe fe accufanfem pcccatorem benignofermone
recreenr,
acque erigant , & quod -omhium maximura prodigium
putanr, audita confeflione niliil fibi nequc pretij,
neque eieemofynae loco dari patiantur, quin po^tiusfiquar-e Indus indigeat,
opem ipfi libenter
Ferant. Qua opinionc incredibile eftquanfum Indi profecerint, vtiiullomodo
dubitare poflimus
pcenitentiamhis
gentibus aDomino Deo datam,
miniftrof um culpa fuifle minus hadtenus frudtuofi vel me'fam,eandem futuramfrudtuofiflimam,
diocrem anirrii alacritatem ih excipiendis infirmis
rnedici fpirituales praefeferant, Sunt ergo Indi audiendi toleranter , funt inukandi benigne , eri, funtdenique in omnibus aequo
gendifapienter
l.Cflr.ij. ariimo fereridi. Charitas enim omnia fuftinet,omGal.s.
nia fufrert, & in fpiritu lenkatis prajoccuparum
aliquo delidto inftruere docet.
CA
Qubd
P v
ConfeJJiones
potius
facerdotum,
rumjieri
T
non
XV.
fincera
fant
quam Indo*
j
culpa*
ex rebus facile intelligere poflumusj.
Indorum maligne facrarrienQVibus
qubdplurimi
to pcenitentiae abutantur,
non finceras , neque
integras peccatorum confefliones facientes, fcd
ftic-a
SALVTE.
LIBERVI..
479
fucatas ad fpeciem, & riiurilas , non tam ad ipfbrum.referendum efle malitiam, quam ad Parochorum faeuos mores , & imperiofam quandam
aufteritatem , qua infirmum & fcabiofum pecus Ez,«
'Ez.tch,
faftidiunt, .& calce abi jciunt, qui errantes oues 34i 4- '
fundapotius & baculo terrenr , quam fibilo leni
cpiligunr,immembres prPrfus illius rnagni paftpZac>
ris, qui dixic, Sibilabo eis ', & eongregabo illos, Zach.io.,
Profedtoii fidelesHilpani conquiaredemieos.
feflarium nadti efienttalem, faeuientem & magis
fmirepfoperantem , quam audire offinia curantem•', rarusvomnino ,q.uiintegras cprifefliones fa^ceret. Mettis ergo Parochorum, & quod ex me-r
T
tu orittfr odium ,cogk Iridbs nihil veri &-.fin.ee-»
ri apud illos dicere.- Cuiusrei nullo aliotcftH
.
monio optiseft,quarri qubdfacerdotemiiadtibenignum, patienter audienrem,& commiferantem n
potius, quarri fuperbe ihdignantem , certatirri ad<i
Gonfefliqnes faciendas; ntillo vrgente accurrunt it
illi ipfi, Indi, qui Parochis fuis vix vi poft an-iadduci pofltmt. Incredinum ,yteonfitearituf,
bile eft 'qupt millia eohfefliones generales fecerint aptid eos religipiQS, quos fibi vere patres
es
10
arbkranrur,
quam fponte, quam aperte , quo
animi dqlpre, qua fui deteftatione infandiflimana
jstiam fcelera tptius; anteadtaj vkae'detegant,qui-libus lachrymis ,quo gemitu, & fingultu corpus
us
fuumacerbe tundentes ac vellicantes, & fefe
:fe
tm
totqs intimq mcerore conficientes,
quod iam
tandein Parochi non pauci, & agnofcere, &
admirari epeperunt. Quid oro eft, Cur Iridus
3us
cum ita aegrotat, vt mortem fibi impendere exixi3nftirnet, vltro accerfit Parochum, & intimas cbn1
fcicntia?
tia*
480 D E P R O C V R A K D A I N.D O R V M
fcientiae plagas exponit ? Profedtb Fidem fuarrt
fatis Indus, cum fingere nihil eft opus , oftendit.
Itaque moriturus libcnter crimina omnia etiam
fmmania prodit, quod tamen fbfpes fiepe facere
recufat.Hic quis non videat metum hominis mefu morris fuperari ? Qupd fi fanus, & faluus hominis alperitatem & minus fibi aequum animurn
minlmc offenderet, facilius aclibentius res ipfas
yt fiint,prodkurus efiet.
CAPVT
Contra
errorem
fejfiones
XVI.
illius
ab Indts
3 cfui Jcripfit
Con-
effetollendas.
rifu ac non •
(fimodo
magisridendaeft
QVb potius acri dolore tam abfurda blafphemia
excipi debet) Theologi iilius fententia, qui optime confultum iri Indis & dixit,& fcripfit,fi confeifionum obligario tolleretur, NG tot, inquit,
& tam grauia facrilegia perpetrare
cogantur.
O ftultam hominis vocerh,qui cum fibifapienter
nihil aliud
Indorum faluti confulere videatur,
ag-it, quam vt iilos interire vnico fublato remedio cogat 1 Si peraerfis rcmedio quovis abutentitolle matrimonia, ne
bus ifta eft ratio medeudi,
adulteria fiant, auferEcclefias & fiicra omnia,ne
lacrilegi fint,dcnique nullu fit humanae imbecilmalitia conuertatinvirus.
lkatis remedium,ne
Quin potius apud recte ac fapienter aritimantem
omnia eft, pluris qtiod pauci electi per medicinam
SALVTE.
VI.
LIBER
4$r
nam fanantur, quam qubd plurimi reprobi pcr
iilius abufiim deteriores fiunt.Acque haee quidem
jta dicuntur , quafi confultacionis humanae eflet
de Poenkentiae Sacramentp cenfere: Cum verovt
facrofanccaConciliacradunt
confen- iConcrw.
,totiufque
fus Ecclefiae, diuini iuris illud fit, diuinae .autho- fif-i*.
J
ricacis, neque aliud poft bapciftnum lapfis remc- 'cnn.6.
diurn fuperefle Chriftus Dominus fanxerir, quam
infane, imp: yerb quam hseretice prprfus dicitur , vt CQrifefEpnis facleridae obligacie abrogetur iis , quibus nulla eft alia falucis reiidta fpes?
Quinnos ipfbs potius aeeufamus, atque emendamus,
& animarum mediciefficimur,
&patres nos non fatellkes efle meminimus?
Haec
enim expedka, & eerta ratib eft ad euiranda
facrilegla , quae ki confeflionibus Indorum perpetrancur,
'"
C
"M
—7
AP
VT
"
..
XVII.
Indis
QuasfatisftBiones
"m
iniungere
oporieat.
iniungere conueniac, prudenria xiocebic. Curn intimo Ip-fi.
QVasaucemfacisfadtiones
Icelerum fiiorum dolore pulfanrur, vlcrb pergraues fibi imponi flagitant: & fi facerdos indulgentius fbrte fe gefierk, ipfi eas arripiunt. Adeb
j vbi femel accenfus eft,magnos
feruorfpirkus
conatus excitat. At plerique imbecilliores
iiint,
jieque ea animi firrnitudine , vt tam graues pcenas
"jfii DE P-R Q CVR A NDA IND O RV M
nas de fe exiganr.Quid ergo? Abiiciendineerunt?
ica incalefeac.
Anexpedtanduvfquedumfpirkus
vt pares delidtis pcenas exoluere velinc?Id quidcm
eft, & Dei potius dono, quam hominis induftria
fperandurri^ Ergo quod Ghriftus oui erranti praDio»,
ftitk, vt vix dumaberrore eonuerfam., vt Dio*$$*•>
liyfius dixit, in humores facros attolleref, id
ipfum Chrifti imkatbfi faciendum eft, fi faliltem
hominuffi amat ,vt non plus imponat. oneris,
quam ferre illurn pofle videric, acquein fe, qupd
fratri deeft, -fuppleat ,&.peragat, adimplens ea,
qua; defunt paflbnuffi Chrifti pro rnembro ipCenc.Tri, ftus. Naffificut alienprurh peeeatbrum partieipes.
fifHefficiuntur , qui leuiflimas facisfadtiqnes pro
Cap.%.
delidtis: ihiungunt , yt faudti Pagtauiflimis
Matt.%i.
tres tradiderurit: ita .Pharifaebrum eft;,j aJligare bnera grauia, & importabilia. Chrifti;fanguinem non irtfidelker difpenfare is credendus eft,
'qui fe fe vkibus peertkentkim accoffiriiqdat, ctirri
praefertim npn tam animipraukate quam.infirmitate quadam maiora non audent,ffiitiora libenter
fubeunt. Salutares igitur farisfadtipiieslndis iniungere oportebit exiispraefertim, quae aut confuetudine, aut commodkatefrcti
npn mendaciter fe fe peradburos polliceri videantur: ita prorfus vt excitentur potius quam tei'reantur,ne odio
in facramenrum concepto,
eum bpus deinceps
fueric, redire ad nredicum perhoiTefcaiit.
CAI> v T
VI.
SALVTE*
LIBER
483
" ' ———*
II ——MW—Wi
>I '1I— .——
C
AP
V.T
XVIII.
Ve Extrema-vriBione.
lac. j.
vobis
indttcat
in
,
quis
pfesbyteibs
ExConet
&
eum
orent
eum
In
Ecclefiae,
INfirmatur
vngentes
fiiper
Tri.fef
oratio
fideifaluabit
rioffikie Dbffiini,&
irifirmutri, 14,*.x.&
&fi in peceatis frie- cap.i: tfe
& alieUiabiteumDominus,
hxtrei
rit, dimiccentut ei. HocfacramenruffiExcremaevndtionis a Patribus facramentum exeunriurh vo- 'vncl.
catum eft, & totius vitae Chriftianae confummatiuunr exiftimatum, quo Dominus eleffientifli?
musfihefn vkae tanquam firmiflimo praefidio rriur
riiuit. Nam etfiaduerfarius
nofteroccafibnesper
omrietti Vitam qtlaerat & captet, vt deubrare>aniffias rioftras , qtibquoffipdo poflit, nullum ra-r
frien cemptis eft,quo vehemeritius ille omnes'verfucioefuaeneruos ihtendac,ad
perdendosnospchitus,& a fiducia, efiaffi,fi!poflic,diuinae mifeiicbidia; deturbaridos,quam cuffi impendere nobis exltumvitac perfpick. Vndtio ergo haee facf a delidta,
ffcjuafuntadhuc
expiahda, ac peccati' reliquias
abftefgk, & aegroti anirham alleuiat & confir>
mat, magnaffi in ,eo diuinae mifericordise fiduciarrir exekando
, qua infirmus fubleuatusy &
mali incommoda , ac labbfes leuius: ferc, & tentationibus Daembnis calcaneo infidianfis faeilius
refiftk, & fanitatem corporis interdum,vbi faluti
animae expedierit, confequitur.Haec funt quae Fi~
delibus omnibus ex tam falutari facramenro pie
ûfcepto bona conferri faridta Synodus Tfidcntina
Hh
. docet:
D E P R O CV R A NDA I ND 0 R VM
484
docet: a quortim confbrtio & frudtu cur obfecro excludantur nouae ftirpcs Indorum , cum
baptizati fincficuc & nbs, '&Fidem eandempro-.
fiteancur, & inmortis difcrimine fibi ab Ecele?
fia auxilitiffi pfaeberi veheffienter cupiant? Main fratres genus eft ,
gnae hbc inhumanitatis
eurri praefeftim fi qui omniumffiortaliuffi,bi
ffiaxiffie cuffi extremi temporis renencur anguftiis,
,;J5# Con- praefidio Ecclcfiafticp indigeant.Eteniffi idplbrum
ctl.Lim.
hodie qtioque inapbhtifiees & venefici,quorum
ccnfk.jj.
qui fuffirriopere Chriftianae
gna cbpiaftipereft,
religiorii obfiftunr,caecerofquedecipiunt,
ij bffini
opera &ratione
aegrbtis. periclkantibus
perfiia^
dertt;, vtiuxtamifeam
fuam fuperftitionem apud .
ipfbfmet conntearitur,atque;idolis
fibiplaeandis
faerificia ojBFcrant:' multaque alia
&;cpnciliandis
iffipie & facrilege praeclpittnt-ffiiferis, qui vt;func
nacura timidi, minufque ad Diaboii fraudes;cocrim anciqua confuecudine
gnofeendas inftrudtl,
teiTki faeile eiufinoalliciencej&--mqfclsperiettlo
A&.xx.. difallacibtts
ariimii.m adhibenc. Quampromiffis
x.Pet.i. obrem
adueruis hos ;filibs Belial, vericacisinimieos,qui vias Domini redtas 116eeflanr peruercere,
Sc alliciuric ariimas inftabiles in aerernam damnationeffijopus eft Chrifti cyrpnibus firmiflimo' aliquo praefidioinullum ver.b excogitari poteft .diuino Extremae-vndtionis
Sacrarriento praeftantius.
deaddudta Synodus Prouineialis
Confij$. Quibusrebus
cernii, & praecipk,vt facerdotes nullo-modp Indos fideles iam rite confeflbs,atir ii minus .id-licuk,
concrkionis figna prae fe fercnres fine hoc tam fa~
luti rernedio de vita exire patiantur.Er decretum
qttidem totius Ecclefi& ad omnes fideles in generali
•
VI.
LIBER
SAEVTE.
485
nerali Concilio
legimus, peeuliare verb ad Indos fideles in Prouinciali Synodo repetkum , Sc
cernimus: ytrumque
magnopere commendatum
vero re ipfa vfque adeo negledfum vt pene facrilegij loco fityfi quis de Indo infirmo vngendo cotam ftogitet.Neque egofane inrelligo:quovfque
Jida noflrorum eonfuetudo ferenda fit.
c
AP
vT
VeSdcerdotio,:
xTx,
;
C\:-[
Sacerdbtio inter Indos pauca fihe; pfaeciDE pienda funt. Nafnquod ad ipfos-attirtet, fat,
a Doffiino inminiftrorum
fcitintordinemvefie
ftitutum,vt & Deo fef tiiant, & populo praefinCjilU.
ad alcaris facrofandta myftefia,huic ad remktenda
peccata,& yerbufn Dei proponendum,autliorka-;
te diuinkus daca.Acque vcinam vc hi faeerdociurri
venerancur-,, & tariquam murius cpslefte fufpiciunt, ica nos vica; fandtkace canco. muneri pares
effcmus. Illud aucem prudencer eft a maioribiis
,Con-Lim.
vc nerao ex Indorum genere, fa.- Conft.'j\.
conftkucum,
aut gradu aliquo. .Ecclefiaftico
cerdbtio
donetur, neque facras veftes in minifterib induaf.tantum vt liceat Iridis fidelibus infefuire
alraribus
acolythorum more, in choro pfallere, aedituorum officio fungi, fuperpelliccis inter haec tantummodo indui. Nam inferiora haec ad eos coin religione Chriftiana confirmanhortandos,&
dos plurimum valent. Mirifice his deledtantur,&
H h
2.
primo
4-S6 Dl- P R O GV R A N D A IN D O R V M
primores ipfi libentiflime filios fitbs Ecclefiafticis ,minifteriis , & titeris imbuehdos
tradunt,
idque pro gloria non parua ducunt. Qubd verbad fiiperiores gradCis facros prsefertirh Indos
euehere mininie oporteaf hac aetafe Eeclefiae
i.Tim,}. aritiquiflima iriftkuta fatis dbcent, Paultts Apbftoltis yetatheophytum
Ecciefiae praefici , ne
in fuperbiam elatUs, iuftar diaboli coiTuaCex
Adrian. alto, ; Sacra Coricilia: vehementer deteftantuf
%..inepifl.ordinatiories ; eqrum , qui iri fide cyrpnes furit,
*d f*Naffi curn ipfis tum populo damrium fit, tum
raff.m%.
Nicena verbt miriifterio ipfi riqn leuis iniufia.
Quqcirca adrnirabile eft > quaffi ieuere facrae lkfacerdbtes fadtos de faece
terae reprehendant
pbpuii, idque cufn agamr -nbri de faeefdbtibus
veri &; fiimmi Dei y fed falibrurn pptius : quia
tarneri Deorum nbmeh etfi non humen habefniniffiros plebelos , &
bahti iis attributbseile
viies ,; pro magno fceiere ponunt , qttemadetiam;diis menmodufn iurifiurandi-reiigionern
daeibus
non feruatam caederii diuinae lkcerae
Sic enim fcriptum in libro Regurn
Sap.x^. damnant.
de via
Noh eft reuerfus Hieroboam
legimus:
fttapeflSmaj fed e contrario fecit de nouifllmis
exeelforum,
quicunque_volepopulifacerdbccs
bat, implebat manum fuam, & fiebat facerdos
4.R«g-.i7»excelfbrum. In quarco quoque libro de Samaritariis loquens Scriptura, Fecerunt auteffi fibi de
nouiflimis facerdotes excelfbrum , & ponebanc
coeos in fanis fublimibus, & cum Dominum
lerent, Diis quoque feruiebant iuxta confiietudiiiem Gentium , de quibus trahflati erant Samaiiaffi.Quod plane documentum non ad hoc folum
valet,
LIBER
VI.
SAEVTE.
487
inficumfint&
Valet , vt Indi rioh inkientur,
de noui, & genere obfcuri, verum eciam qtfi ex
harurh fceminis & Hifpanis viris concubku praeferrim flagkiofo gignuncur , quoad fieri pbcefl*
ne
a facris myfteriis Contradtandis abftmeant,
nifi cuih vitae ditr
faeefdotiuni...vile
habeatur,
& morurri fplendore nataprobatae graukate,
liuffi obfcufkatem fuperant. Tales efle nonnullqs negare non poflumus,
qui ;& vltae hone^
ftace , rioftris pares func , s & fermoriis Indici
exeffiCofnfnodkate fuperiores. Verumfarihoe
antiqui Ganones & Prb*
pli eft. Quamobrem
uincialia decreta feruanda fitnc, vt faeerdos orririiex parte pqpulo fpedtabilis, & noriofe digf
.y: v--,
niis exiftat.
Veritihus
Matrimoniomm
apudlndos.
matrimonio
tradtando latior eampus pcJN currk,in
quo parocho multa ncceflarib cognofcenda erunc, npn folum qubd fic Ecclefiae
facramencum excipiendae, & fanandae mulcof um
infirmkaci neceflarium , fed qubd infideles qubque fua coniugia habeanc , quorum vfum &
ricum, abufum quoque & errores cognofcere
oporccac, ne quod non rarb conringk , auc vera macrimoniadirimanrur,
auc pro marrimoniis
flagiria ceneancur. In omhibus docendi funt, vt Het.l}.
cuftodianc immaculacum corum & hohQrabiles
r
Hh
-. ,
3
nuptias.
INDORVM
4$8 DE PROCVRANDA
nuptias. Vfum autem & vim connubiorum apud
infideles , fi omnia dicenda funr , oratione com,. moleftiflimi ncgotij eft, cum in tanta
Eledti
arbarerum illuuie npn poflint noji infinki efle
&ritus , & leges rhatrimoniorum
valde inter fe
difcrepantes. Sed tamen.illa ego praecipue attinmultis, quae huic Peruenfi regno
gampaucade
exlngarum difciplina communiora fimt. Alij dc
fiiis regionibus & batbaris, autetiamde
aliis latius pro cruditione fiia dicere poterunt. Igitur „
vera cohiugia apudbarbaros
noftros erant, tarnetfi quod faepc mkatus fum, nomen rion eflet
adeo, Vt Hifpanrco,& noftri,& ipfi vtantttr. Erat
tamen fua euique.vxor, & Socraticam rempublicam barbari naturali dudtu oderanr ,.& damnar
, bant.Sicut vxpri fas non erat alteri nubere,ira ne; que -yirp vxoretn femel dudtam repudiare.Adulteria fiqua deprehenderentur,acerbiflimo
fupplicio
vindicabantur. Nam quanquam cadiburti apud
iftos maior licentia eft,fornicationifque labes in>
pune habetur, tamen coniugatorum aduiteria feuerius quam apud nos vindicatnr.Stuprum
qttoq;
vifginibus vel Soli, vel Pachayachachi, vel Tnga:
ipfi confecratis , quas Mamaconas vulgbvocant,
Veftalibus profeflione perfimiles, fi quando conftaret illatum, tam immane facrilegium habebatur, vt viui vterque defpderentur in terram. Et
vulgo fane vnam vni tantuinhabere licebat vxorem , cum qua vitam omncm degerer.Atque haec
quidem naturali legi conucnitnter baibari hi tenc-bant. Scd his paucis plurima iam mifcebantur abfurda , & a naturali lege valde abhorrenlia, ln prirnis fur&mus ipfe Princeps Ingarum»
pluiimis
S A L V T E. L I B E R VI.
489
vxoribus ,-qttamvis vna eflct
pltuimis ftipabatur
nos
praecipua,quam ipfiCoyam vocant,reginam
ipfaCoya ijfdem erar padicerepofltimus.Athaec
rentibus genita, vt inftarlouisIunbnii,regis
eade
eflet,& foror,& coiiix.Adeo fandtum erat,yt praeeiptta vxor eadem cflet fanguine coniundtiflima.
Caet-eri verb proceres, & ipfi plures fibi coniugio
eandem fi non forore
copulabant,praecipuamque
at confangtiihitate ffiaxime propinquam liabebat.
Erat enim id regiuhii Vulgus reliquum vnam, vc
dixknifi priuilegio Ingae ob aliquid fortker,
aut
ftrenue geftum,plures liceret accipere,vxorem habebat.At illam non pro fuo quifqtie arbitratu eliDucum illius,atit pc^gebat:fed atitPrincipis,aut
puii ipfius voluntate capiebat fibi aflignatam. ldque intra fuam fernper tribu & familia.,quod Ayllo vulgb dicitur.Ex qua priftina confuetudine infidelium,duo apud fideles abfurda manaruntcvnum
vt Curacae fitie primores Indoru,pro arbitratu fuo
fiiis vxores dent, neque libera illis eligendi faeuftatem permittant:alterum
vt vix de alia tribu aut
gentc vxorcm audeant Indi accipere, eamque pb
caufam faepe cofariguineas aut etiafororesi&nouereas violent pro vôribus.Quae fane incommoda diligenfium parochorumftudio
magna exparte abolita'funt:&
Concilij animaduerfiorte plerique vigilare cceperunt. Fuit miferrima feruitus ConXins,
Peruenfium fub Ingarum tyrannide,
vt neque confi. 64.
vxorem ducere,neque ficeram bibere, neque eor
cam mandere,neque
carnibus vefci fine illius vo^lutate fas eflet;Nunc verb qui in libertatem Euangelij yocatifurtt, gratias aguiit,& duriflimo iugo
. . excuflb,
Hli
4
INBORVM
45)0 DE P fc.OCVRANUA
excuflb, leuem Chrifti farcinam alacrker ppr-j
tanc. Eft eciam pcflimus quidam error , & ex
crrofe. maximus abuftis coniugiorum,
( monftriim dicere poflis ) cam robufte in aniffiis barbarorum inhaeres,Vt incer Chrlftianos eriamrarus
fir, quem non teneat. Virginitas, quae apttd omnes mortales in pretio & honofe eft;, apud hos
eriim
barbaros vilis,& indecora habetut.Exceptis
iis quas vel Soli, vel Ingae confecratas fepta facra .cuftodiunc, caeterae quandiu virgines fimt,
contemptas ,fe arbitranttifjacqtie ica cum piiffium
vacac, pbuium quemquecoiTumpendae
virgini^
tati fuae vltro accerfitnt. Mariti quoque violatas
nonmolefte
offendunt,adep
ferunt, vt virginibus , fi quae talesad coriiugia peruenerint,
probro yertant,quod a nemine.adamata? fint,quaie in
lartit:*.. Bariich foeminaium
opprobrium legimus. Itaquc
qupd vbique gentiuin maximo ac ditiino prbpernbdum honore affickur , inter has belluas hbignominiae eft.Qttp
minum,vifgirtitasdedecori,&
cx errore abufusquoqueille
fcediflimus exortus
cft, vcnemo prorfus vxofem fibi ducendam pu- 1
tec, cuitisper complures dies auc menfes non
ance periculum feceric. Ica, quod dicere quoque
pudecnulla eft idonea vxoivquae non pritis fuerit
concubina.Haec cantamacrimoniorumlabes
adeo
obcinuic, vc a noftris pacribus pro magno referaiam vxorcs virgincs ducunc. Et
tur,qubdlndi
re veradiuiniverbifalce
vitiofa haecomniaamiura
pucanda quocidie func. Ec macrimoniorum
dicenda , & virginiracis decus ornandum ac, quod iam tum concionique illuftrandum
fc»us tuni exempio Clfriftiani populi admonitae
bafhaije
SALVTE.
LIBER
VI.
491
barbarae quoquc fceminae colere& feruare cceperunt. Illud poftremo dieenduffi eft, priuilegia
ac facultates a Sede Apoftolica conceflasin neophytorum gratiam peculiari ftudio debere conecum alias faepe, rum in matrifnoniis
.^nbfci,
Neve pcr
iungeftdis Indorum labi contingat.
iffiperkiam praepofirorum imbecilles Indicacogantut feruare, quae fortes & antiqui Chriftiahi vix feruant. Nam cttffi multaiis fimilia quae
diximus, barbari in fua fuperftkiorie feruarent,
contrariis prorfus
ne religionis noftrae.moribus
dcterrerenfUr a fide, Roffiani Pontifices nonnihildeEcclefiafticafum
legumfigoreimmiriucndiiffi "exiftimarunc, imitati prbfedto Gregorium
rilum ffiagrtum, cuius erga recens conuerfbs Ahglos paterna indulgeritia literis ad Auguftintjrn
datis exprefla tenetur.
CAPVT
Quid
Qrtg. liim
li.Rcgift. epi/fo/.JtUtsi
XXI.
de
fit
agcndum
conjugiis infidelium
cum adfidem
Catholicam
conuertumur.
habet
frequentem apud nos, & dignara
SEdfcituquaeftioiiem,.cum
infidelisconiugatus
fi.de noftra fufcepta baptizacur, quid.de illius matrimonio jfentiendurh fic. Ac primum, eum qui
Chriftianus effedtus eft, nbn pofle vxorem denub ducere infidelem,neque fidelem infideli iiuberc,finc ylla-dubitatione ex Ecclefiae yfii,& cbri-'
- ' -:';
fcnfiji
INDORVM
492 DE PROCVRANDA
ferifu certiflimum eft. Nam & fcelus ingens cpmmkckur, & macrimonium nullum eft iuxta no-.
ftrorum dodtorum concordem fentenciam , caAmlr.
& Auguftiui
mecfi, quae illi reckant,
Ambrofij
j.8-.-q. I.
decretailon id fatis efficianc. Sed concaeteraque
eap. Cai.
vt dixi, Ecclefiae fatis eft. Deeo yerb qtii
fenfus,
eaAug.
iiem qu. ante baptifinum vxorem habuic (func enim incer
eap. Sic infideles vera coniugia, fi fecundtim leges fuas
enttn
nacurali legi non repugnances peraganttir,
taConcfl.
ffietfi facramenti vim nullam habeant nifi in-EcChalc.
clefia Catholica rata fiant 5) quid adturus fit, in- ,
cnp.i^.
I. Cor.7. telligendum eft Pauli Apoftoli praeeeptum. Primuin ertim per baptifmum non Jbltikur
matrimonium ctim infideli, quiri potius,& poteft , &
debet cohabitare eum illo, fi coiiiux irtfidelis .vlr
tro confentiat,& fpes fit lucrandi illum Ghrifto,
Ita eriim docet Apoftoltis, Si quis fratcr vxorem
habet infidelem, & haec eonfentk habkate cum
'
illo,non dimittat illam,&ii qua mulier habet viconfehtkhabitarecum
riiminfidelem,&hic
illa,
non dimktat virum,& mox:Vnde enim fcis mtilier, fi virtirh faluum facies ? aut vnde fcis vir, fi''!
Aug.9. mulierera faluam facies ? Hoc modo Monica PaVA.Conf.
Con.lim, tritium Auguftini patrem faluum fecit. QuamLimenfis iuxta eiufdem Augu*onfi.6\. obremSynodus
Augafi. ftini contra Pollentium fententiam,
praecipit fieontra
delem coniugatum
cum infideli legkiffia ConPollentiu,
cohabitare, neque alias nuptias inire periuge
de
&
fer.
Tiomini mittit, quovfque illa ChriftianamreligionempeSecunduffi docuin montc nittis repudiare intelligacur.
meiitum fit: Si coniux infidelis fidelem deferat,,,
atit ita cohabitare velk,yr illi vel fidem , yel cha.ritatem rebus, aut verbis deferere fuadeat, tunc
temporis
VI.'
SAE-VTE.
LIBER
495
temporis non cogitur fidelis cum infideli vitam
ducerc, quin potius licebit, fi ita placuerit, fidelem aliam coniugem fibi copulare dirempto
iam priqri coniugio. Ita ftatuit Innocentius ter- It
InnscCn*
tius, & ad hunc modum intelligendum dicit, & c. §}uan~
te,deDi&
deerecum..'"
Gregorij
PauliApoftoliverbum,
™
uortiii.
difcedit, difcedat, aic Paultis: Grc.io.
Quodfiihfidelis
non eriim ferukuti fubiedtus eft fratcr aut foror quafi.i..c.
?
nos Domi- fi infideineiufffibdi. inpaceautemvocauit
ll
hus,;Tertium quoque fit. Ctim dubiurh eft, ran lis.
coniux infidelis fidei iffipedimento futurus fit,
& an potitts illum peruerfurus st vera religione
fit , qtiam ab ipfo .lucrifaciendus , quidnam
agendum eft l Nam neque contumelia creatoris ffianifefte apparer, neque fpes etiam fatis
clucet illum faluum faciendi. Huic dubkatlbni
occurrendtim exiftimarunt Patres hoc mbdo: yt
coniux infideli6 admbneatur , quantum fatis eft,
vt religioiiem Chrifti fufcipiat, quod fi conuenientcr admohitus .',- omnino rentierit, intelligatur obftinata efle vpluntate , & fidelem confortio fuo potius laedere quam-ab illo adkiuari.
. Conc.Toh
efle.
Ad
hunc
modum
TolcItaque feparandum
4.
cap.61.
ludaei
Chriftiatarium Cenciliumdecernk,
qui
I.
-%.q.
nasmulieres in coniugio habent , admoneantur r ca. ludiX.
ab Epifeopo ciukacis illius,vt fi cum eispermane- - qtti.
re cupiaricChriftiani efficiantur.Quod fi admoniti noluerint,feparerttur.Huius
Concilij authoriratem fecuti Patres in Synodo Limenfi, ita praeci-_ Cott.Lim.
6.
j
._
confi.
Sacerpiunt,Si alter coiugum baptizari renuerk,
dos adhibito notario,& teftibus illum admoneat, C"
vt intrafexmenfes
Chriftianus fiat, & baptize-tmvatque eandejn adrooiiitignem repetat faepc
intra.a.
494 DEPROCYRANDAINDORVM
intra illud temporis fpatium ialtem femel fingulis menfibus. Quodfi tranfadto iatri femeftri
tempore , adhuc baptizari renuerit, exinde iam
in fiia fedta obftinatus reputandus eft. Quamobrem AntiftitcmJiium
Paroehus certiorem faciet,
vt ipfe ftatuat, quid fadto opus fit. Separationem
autemilla Concilij Toletaniego rion fblum quoadtorum intelligo fed etiam qubad vinculum.
Sot.in 4. Itaque licebit,vt graues quoqtie attthores cortfird.ô.q. ffiant, fideli iam cunc alias nuptias conciliare
art. z.
fibi. Conruffielia eniffi cfeatpris & peticulum
Aug. 2.8. fidei incelligkur , cum animus cbniugis infidequ&fi.1. lisadeo eft in fua fiiperftkione obftinatus, Praeeap.vxor. terea ilitrcV exeodem Innocenrip animaduertenJnnoc,
dum eft,nuptias
infideliuffi nqn teneriCanonis
cap. gaudemui de legibus , quare illa fblum matrimonia irrica
diuortiU. erunr, quae cum legenaturali pugnant , qtiemadihbdum aperte repugnat pluraikas vxorum*
'•
eciam
vr
atque
Euangeliurn,&
repudittffi primae,
Mat. 19,
docet.Qu^myis ineptus quidam TheoProphetae
LHC\ J6.
multa alia , etiam hoc haeretice & ftul,vvt
logus
Mal.i.
teafleruerk ,Indis pluralkaterri vxprum efle con-l
cedendam iii Ecclefia.At verb quae lege folum Ecclefiaftica prohibka funt, vc fecundo aut terrio
gradti contradta, ea rata fieri, cum vterque baC.GaudeCanones facri iubent. Cum verb plures.
ptizatur,
mtttde
diuortiit. habuk vxores, fi vere vc vxores habuic adhibkis
caeremoniis , & ricu pacrio nupciis adhiberi folico, illam cancummodo recinebic, quam primam
auc fi ignorac, quaenam fueric
efle meffiinerk,
Confi.n. prima, accipiec ex Indulco Pauli cercij, quam
Concil.
ex omnibus ipfe delegeric.?Quod fi etiam prima
Lim.
iila abeft,& baptizari differc,licebic exaliis,quam
velic,
SAEVT E.XIBERVI.
49$
yelic, fufnere, ica concedence Pio quiritq Pontifice Maximb, qui nullo modo Innocentio tertio
autefn vxoririficbntrafitts eft; Quandocurique
delisad fidem conueftitur,fi noridum aliaffi Chriftianaffiaceepicceriecur iliam fidelis acciperelHaec
pro regibnufn haf um difficultatibus ex faiidtorum
Patrum decretis perftrinxifle fiiffieiat: plur% &
clarioraauthores tradent.
Eodem e.
Gaude,mtu.
;;;:;::c.Aiv;T:xxit
Ve
impedimenths
Matrimonij
disi&iuuenibmcoilocandti.,
explican^
\,
verbin rilatrimbniis celebrandis mmfno*
IAffi
pefe Paroehi curare debent, vt impedimenta
Ecelefiaftica faepe &proponancur,&
explicencur,
ne quod crebrb fir, periguoratttiam
illegitimas .
Indi nuptias itingant. Quod fi quando de indu*
diflimulatum,
ftria & rnalkiofe impedirnenturn
aut tedtumcfle depreheriderint , vt Pfouincialia Con.Lim.
decreta haberit, grauiter in reos animaduertant> confi.66.
praefertiffi Curacas caeterofque primores ,. quot rum nequitia folent inceftuofae nuptiae frequenter conciliati:
vtreliqui exemplp afperiore doaut Bandti difcarit in fblemnibus monkionibus
manifefta facere.Sunt
nis explorataimpedimenta
autem monitiones in faero Concilio Tfidehtiho
obferuaridaejVt
pra;cept3e,interIndospotiflimum
huptiae publicentur eortun qui coniugari volqnt,
inter ebs,quibus maxime noci funt. Impedimenta
verb
4$6 D E P R O C V; R A N T>A I N D O RV M
verb apud hos figillatim exponenda funt, quibtts
& ignotum eft ius, & pro vetufta confuecudine
frequens eft prohibica coniugia appetere.Itaque
explicabk Parochus,quod faciunt perkiores»qtiibus gradibus Cbrifanguinkatis,quibusctiam
afKfpirkttalis .cognationis nefas.fit
nitatis,quibus
cpniugia inire.Maxime verb infiftet in declarando impedimenro ex fornicatione primo,aut fecudogradu admiiIa.Vulgare quippe eft Indis earum
fbrores, atit neptes,aUt materteras.aut confobrinasducere,quas flagitio.fe polluerunt.Atque equi-.
dem perquam optaf em,yt in iis gradibus,ficut duo
Coneilio fub.lati fiint , efiet
reliquiaTridentino
penes Epifcopos Indicanbs difperifandi facultas
ciim neophytis,p¥0efertifn cum'eflertt"« iaffi matrimonia conrradta,& aut vterque coniux impcdimentum nefeiuic, quod fieri pbceft , auc falceffi
viius eorum.Hos. eniffi iubere prorfiis,fe eontinere,aut Romam vfque,petendae difpenfationis eau-fa. proficifei nimitun profedtb eft.Atque in fecundb falte gradu ex.fornicatione occulta pofle Epifcopos noftros difpenfare, quia Sedes Apoftplica
& periculum eft iu
comffiodeadirinortpoteft,
mora,authores non ignobilcs fentiut,qubrumnos
iudiciu fecuti Archiepifcopo Limenfi,vt nonnunS, Angf
difpenfaret perfuafimus.Illud qubque expeItu Syl- quam
Indos a prima adolefcehtiae aetate
rientiadocec
ttefi. dif
collocare percomodum efle, ac rnulto magis adofmf.q.<).
Nauatro iefceiitulas Indas,quod re ipla compertum fit,matap. XX. ritatas fceminas omnium efie caftiflimas , quae fi
».86.
cceperint ante nuptias libidini fraena laxare, per
reliquam aetatem praecipkes ferantur neceile eft,
Erit ergo non mediocris officij, vt Parochus honeftas
' -i
SAE V TE. LlBER
VI.
497
ncftas nuptias fuadcat atque conciliet,
parentes
de liberis collocandis admoneat,metum
omnem
Curacarum adirriat: iutienes ipfos Coriueniat, 8c
Chriftiaru' coniugij •fancKtatem doceat, fidei Sc
catechefis Chriftianae rationem expofcat,peccata
rite confiteri moneat: ftatim yt mutuo confehfu
contraxerint niatrimortittm,iri EeClefia fplemnes
benedidtiones impendat,vt firriul, quemadmodu
eft a noftfis Praefiilibu^ ordinatum,
&riuptiae
"fiant,& ab ECclefia beriedlcantur.Mqx
y t nuptia- Confi.6%'.
iia prnnia legkkrie :peradta fuerint, omrii ilia fu& compotafione
perftitiofatemulentia
amputa•ta, iriquadiabolo
fuos Areifos , aur Taquies
pef
"
initiarituf,hbhefta cantuffi religiofi cbnuluij laetitia coneefEjpateriie grauicerque monere,quae fint
leges, quae difcipliha doChriftiani;matrimohij
meftiea, quomodb.Ecclefia frequenrandai mane
& vefperi quotidie orandum,filij educandiinJfide,
virarn
&tiffioreDbffiini,
vtquaravispaupefem
ciniuerint- Deuki, Tob.4..
degaric,multa bbhafiabeancfi
eft eniffi oinnis Eccti. ii.
& illiusman.dacaferuauerinr.HoC
hofno reliqua- ofnriia vanicas vanicacum.: Hadteadminiftrandis , pro.iriniis deSacramentisIndis
• ftkutbnoftro
pauca de mulris :.quaecefte pro ex^ploraca hartim fegionum coridkione magis opportuna exiftiffiauknus.
C Apv t
4£8
D B ? R O C V R A N D A IN D O R V M
CAPVT
Quibiis
e'X rebm
XXIII.
Indorum
Jalm
maxime
pendeatipcroratiq.
de proeufanda Indorumifaliite facis mul^
CVmca j vt pbtuijdixerim
, tameri illa omnia non
.ihflgrii ponderis futura feip ,nifi tria quaedam veluricapitayriiuerfihuius
inftkuti,pro rei dignitate feruentur. Primum, yt Chriftiarii Principcs &
Praefedti >;& Magiftracus Chrifti iugumfuaue ,&
ohus laie Indis ad fidem fe reeipiencibilsjVt eft,e£
fe pefmittancid
eft,vt tributorum,exadtIorium,laBarJborumque onera valde moderentur,feiatque
.oari.fe ipfbs potius quam fiia^ qu3eri,& quod habentCarpliCaefarisiregiaedidtajrebus
ipfis intelligant, Ghriftiano dominatufe
pbtius leuari,
quam premi, Leges quoque hon prorfus duras,
& irifiietas barbarisferant:
fed quoadper Ghnftianam, & naturalem legem liceat, finantur inftitutis fuis viuerc, atque iri iis ipfis , & dirigantur,& perficiantur. Erenim perdifficile eft omnes
leges,& confuetudines patrias; & gentilitias mutare:& fatis profedto eft,vt illa abrogare cogantur,
quae funt Euangelio & Ecclefiae Chriftianae cbntraria, quae in tam corruptis moribus , in tantis
ignorantiae tenebris fatis multa funt. Caetera f
protinus auferre contendas , ac non tempori ipfi
optimo magiftro vt emendet committas , reddes
odiofum , & grauem. Omitto
.Chriflianifmum
quod
- 4$$,
V£
-; S;A tVTEv LlBER
quodt prtidentiflimus quifque. & reruffi Indicarum peritifliffiusêiufiho.di ripuas lcges , & ffiutar.
tiones; cenfet.ipfireip,, tempprali,-,, & in.dpruffi, &.
jîfpanorum adffiqduffi pernicipfas ,.qubd barba^.,
' ri; neique;nqftra: tenehc „. nequejfiia fiiimntur; agejre:
ex qub. rerum offinium perc-urbacip eonfequafi]u>
necefle.eft:. êd^yt hpc qrriitcam > eerte,fides,.;&
amor Cbrifti;cum.dup ctibutpf^ffi^,&;operMurn»:.
|&; feguffi;terukuce;GnTiMar^
bene Cprât.,MigfauitIudas
i
,iid;efcfideicbnifefr: Treft.i.
fiq ^yt f^dl^jpatres-iterpteck
al.Par.n^.
d|ibnem,c&mttfo
gcip .regfcr;aj$ti^^
Detjs,djifjartfi]^^
&;ma~
terratrim^^
giftratib,u%p^^
t|rpuefitpnêenfi\(qbe:v r^giaiis;.fnamhortefieiifta'
quoûe^quoeri:poijunt
^feeuhdalqcqiypafum
•
Ghriftiana'
Indosa
apud;
religib;
a^pdurh;
prbffe
;t.Cor.it.,
eietvtfeeigifurpriinum.eft^Deindeiliudiytpra^-o
lules ;E;Ccleflae.Indieanae ij;pKeficiantur,qui zelurriw
Dei hab.earit:>j& filiis pptius fthefaurizenf, acnori'
fbiuffi;fiiafiberiter
ifnpendantijêdie;ipfbsctiam
fupcrimpendant pro anirriabusftionim,- ticet plus
diligent.es minus diligantur a fuis, Deniquequorum eftet ihfigne verbis rebiifque exprefIum,Non.
, vcftra fed yps,:Qupd fiD.eus., yc apud; Propheram Hier.y.
loqukuf', daret paflores iuxca, eoffiium, Epifeo-- iltim.ji..
Tit.i.
posinquaffij &ParochoSi, quales.deferibk Aj>oi
ftolus ,,pluriirios aC laeciflimos grcgescxhocagro
Indicano pafcua ccelcftia quoridie exciperent. Vt
cficnc autem paftores eiufmodi, (nufquam cnirh [
tantoperc oportet eflc ledtiflimbs) examinanda t;
:><'::
cflet
l i
INDORVM
500 DE PROCVRANOA
cflct dodtrina,ex.plorandimores
fineauaritia,peiipiciendus animarum zelus,& labofum pro Ghri_,fto tolerantia. Vere enim in his npuis Eeclefiae>
populis antiqui temporis, & Apbftolici paftoresefle deberent. Poftfemo> religiofi qui ad has regibhes proregialiberaHtate,&fide,eopiosetranP
mittihiUr,non foituito, aut pro libidirie,atir etiamauafkia cuitifcjtie- fed ceelefti vocatione dueci ve-:
feferat ,vix dicipoteft.;-Mhil
«iamns,quantum
perinde rioceC huic Ecclefiae atque meicehario~*
ruhi; & fiia:quaerentiuiri-rutbav Qtiid vefb iri catthbffiihesanirriales, fpificuffivixba-:
faDeiaganc
bent£S i?Pauci riuffieroj.virtucehr&ftantes'•'.•opusi
Domihi pocius preffioueHt;; Quandiu ergo relidaci,'honinktengiofii auxiliareshisfegibhibus
EU£;diuinkus , nequCpf aJdiCate, ncqtte audiri fftH
HLimjo. cl:ubse;fiicis:poteruntifi:PaiilbApbftolo
Qui-Verb iii! priinis^fiuihlleSiiaiiiffiarum amahtes,:
Chriftum fibi imkandurn exiftiffiantes, iltius cf ucem:, & mortifieatioriemi»corporcftiiocireunferenccs huc venerinr,: qceieftes chefaurbs,deiiciaft
ccrtifliffie inuerituri
queomniopinioheimaiores
funt:..Sed quandb,:hoc:fiec^'Quandohbmineseflehomines definenr:, & htimana fapefe , htimana
Matth.
quaerere:, htimanis inhiare. ?.Apud homines planehoc impoflibile eft > apud Deum auteffi omnia
39poflibilia. Nunquid quiahoc difficile eft in oculis:
populi huius ideo ciifficile erir in oculis meis?
Dieit Domlrius. Indprum ccrte copiofiflimam,
& paratiflimam fegetem cernimus , neque alind
quam faleeffi Euarigeiicam expedtantem,& fi ha-.
^tentis fortafse quibufdam minus Dominicohorjeo idbneam exiftimatam, fed iam ' rebus ipfis,
:.v
...<<
fi.dc^
SALVTE.
LIBER
VI.
)oi
fide, cpnftantia , ardore aaimi,,alacritare admirabili fe fe ccelorum Regno aptiflimam prpclarnah-;.
reffi, iriuidorum &legnium caluniniasfacileprp*
pulfantem;,; operarips ipfos laeriflime allicientem,
& multkudine:,. &,vbertacte pcuios pmnium acf
fe fe arque animps contiercencerri. Quid ergo fiipereft ^Nifivc impenfifliffie brefnus ;Db^numf:
mefc Mwh,'$
meffis,, yrmkcacipf^^^
fem fiiam, Plus predes .lachryihafque rioftfpûm,
vbieunque illi fttnt, ap^jDeuriikf£cere,qâin
noftros omnes conacus ,& operas, cercum eft,
Feranc igitur opem quieunque Dci amantes ,&:
falutis hominum ftudiofi aptid benignum Re*>
demptoreffi haberi volunt, & qtiibus poflint modis, facrificiis, precibus, lachrymis, rum confilio,
opera, fudoribus, & fariguine ipfo fi opus fir,chariflimam Chtifto Iefu, coc gentium falutem profequantur.
ix'i/:ry-:iikDZ%i
I
RERVM
*x
du#
"*
N
D
E
X
PRACIPVARVM,
in hdc
operjc
continentur,
*
copiofiliimus*
A
.BDICATIO , quae necefJaria opei/farib EuahgelicOj. 55. Laudatur'
IjjM^
& coricinencia & pecuniarum
sjllp
mwk
cbntempf 0. $ii. Qdi Apoftoli->
Sj^ff^ Wfafc
QX abdicacioni inhaerenc , ca~
tiearit ne vicae commodicacibus
defticuancuro
'
*
pag.434
~t\
rA\>tahUm. Longaniiniter
ferens laborem adepcus
=•„•'•- .'-•'--'-'.-';•:••-'^ -:••:
5
cftrepfpfhiffibhem.-iyi
Parbchoruffi abufus. 310. Non;
^/îlhdicbrum
; <lebcnt confbftib fiio r & vkae vfibris" fceffiihas ;
adhibefe. ibid.; Nihil: cum 'fcenore-aeCipiant.:
311JLudus aiius abufus eft. 312.^VenaCio. ibid.
--*• < -•--"=-- ' ' '••---=' = -:'
& fcq. !-•:';
De ciuiliadminiftrarionc
Âdmiriilitatio.
Indo: rum
difcutfus.iî; & feq. Qttales admiriiftrato- • ' i6f
resres Iridicae poftulenr... . <
Africae,
5^<Vrf/-Qji«'dam
tempore
pars
D.Augu~
ftiril Chtiftum ighofaBat. •••-••
7
nationes penetrarunt,
J^poi?o/i.Adremotiflimas
- «:..
- vt
"
-• i,
fndex Rerum.
\
' vt
gentes ferociflimas Chtifto luctifacefeht. 4J
Qui dici debeanc Apoftoli. 7. Ipfbs non debec
tertere pt*aed;cationisi difficultas. 12. &feq.
Anttqua
ApoftolorUffi' euangelizandi -,x$xl6t
<non poteft txadte fefiiari apud Barbaros. ino.
Chriftus loquitur de veraTnanducationeEu,-'
>•
,
S chariftiae.
**"451
Atabalipa , Ingarum Piinceps occifiis. 147. De
eius nece etiam eius fucceflbres conquerebann
>
.- tur,
^jbid.
fack operarium Euangelicum.
j4ttaritia.Qdio(hm
57.111am damnar Chtifttjs , fed praecipqe concionatoribiis. ibid. Dharkatis,veRenum;efl.
83.
,Va.,qui congfegat illam.84. Quorhbdo(Hifparr
,norum auaritialndi percufli iijnt.H4. Va;auar
ris. iS^.Incehtiua attaiiti* quk.
508
V"
!;";:.
*
B
—
•,
:••-.-.
M--T -<y--k>\.
..<..-::.:.,T,r}.
rr
,Nullb iribdb ihfidelesIndiJBaptu^'
} >rriuirn;£diief^
BJptifmtu.
•
jij DeCfeicumVpf p BapHfihb. 370. -Per Badcifi- ;murn
iricrpk^
Bafbari. 577. Dodtriiia cfe BaptIfrr|b.in.articulo
rnbitis. .379. ..Plefique adttki Bapcjfmttm reeir
437,
'p.iunt. ,.anteguam.Fjdei.prihcipia.ten.ieant.
Bapfifffip yoluntas neeellaria .eft, 438. .-.& feq.
fQuaeritur iytrtiffi!fi;,nullav detur yolttricas , Ba?
propbfitUm;
ptifmus fit, validus,44i,.Difcuritur
^bid;& fe.q.De Fide & Pcenkentia ad Baptifiru*
v
•••"•*
:'- ••'. v
444
gratiam rtCcefiaria. .
De^his qui fe baptizatos vel negant, vel rpgntiuntur.
/• 44$
i.: - ;
Barba
Ii
\
fndexRernm".
BarbaruymdxLOâ. apudBarbarpsEuangelij
prae-»'
'
:
dieatioj etfimultuffi difficilis. i.&feq.
Quae
8
.' >apud ipfos Fidei nptitia.
. :; •'; Ipfbfum ineptkudp, nprt taffi a nattira> quam
. abeduGatlbne.î.Debentpaulatim'effienda--:ri moresJBarbaroruffi, .44.Vjrr.um poflint de: •' bellari propter infidelkatem.85.Vel
pfopter
crimiha naturae epntraria; S^vRefpphfio ad
:
•::;:-' obiedtiories prp ipfbrum expugnatipne, 99.
;.'i PermultiinuentiftinfBarbarLquidiuaddur/ :bicafttrtfpbs hpmints efle.:ii3> ISfihil ffiuca>-•:, biliusBa^
, •,;.:; jBarharfiRegibus
.)&., Ducibtis; .fuis. addidti
»:::::]: ;fuftr.i47v; Qui Fideffi fiifcipiunt ad euram &
•::,, ;ditio.hemChriftianpr^
"':.•;.; nent. i53.;Qui inftr Barbarpsy^fantur,;hK: ' manis ad
virttifem auxiliis deftkttuntur.
'
3o6.Barbarorttm idoIblarria,qii3e.
381
nifi in
Apttd Barbaros virginkas contemnitur,
''}.-: ' yifgihibus;Soii.Cpnfecra.tisi
„;u-?"•-.-.,;. 490
Betytim. ;Non' poflunt bellp domafi Barbari pro; pter ihfidelitat.emv
85, Hoc Scripturae , &
dif-; SS. Patrum .audforitatecurioseadrnodum
<:;.etttkur.' ib, .&.feq.Propcer crimina naturae,qui' bufdamyifum.eftillud
licere. 89.;Foftiter con,: fticacur. ;.;,.:.;,.
5)4
. Quandp liceac Barbaris infidelibus bellum in.
, 136
;. '•-.ferre.
Sencencia de bello. infligendo Barbaris dam,nata. 99. Deillp,qui aggredicur proprer de]
tru~
;. fenfionem innocenrium,.quiaBarbaris
cidantur. ioîOmnia ifta non folum diuina,
...
108
, fed etiam re°ia le°;e firmanuu:.
Beriefi
tndexRertki??.i
j&emficentia. Explicatur quid fit. '322. Qupffibdb
. debeat exerceri, curiose& frudtuose
proponi.. Wr;
''.'. -'•..3i3,3- 24
-JBonzj: Gentilium in lapponia: Sacerdbtest
,147
Brachmanes. Indiarum •faerificuli praeftigiatores.
. ].y(Z,Z'-:
:Z
\;ibid;,;;.
Z.:i.
tamen
Bmfilimfes. Et .fi BarbafiMnt-i:Ghriftiaha
'
: maufuetudine ftint domifi..
-81
,;
, ,;.:'.:<:'G-:;;;;;.:)ir-::'::: -'::
Z-:'%
a.d.Euah
Afiitas: Qu& rteceftariaGaftitas
e' /,. ;lizandum.55.Adffikantur;eaftps
bai:barii5<J*
.; Vjâ,pura;Diabplf
os,c^ftfuere
ppteftv;>i:20i
.. Exemplurri eaftitatis qubd efle.debeat.,32i.Gac ^fticas vilis eft fpsffiinis Ba:rbaris..4oo. Saeiile^t ^giuffiepncraVirgiriurheafticaCeffipunkutv488
'£-atecfeifmut. Quis .eacechifmus Indis .yulgp ne',-:; ceflarius fic. 405. Opus eft dupliei catechifiiio.
'
;.,; 406".;; ,,. ,..;,••:,;"., ,:::.:,::,:'-,:
:C:-M::,':::
taediurri faeiant>,;535*'
Vatechi&a. Quascatechiftae
;-, Ex; qtio oriatur fohte tale catechiftae taedium.
,v 336. Riulta proponuhcut tantum catechifta:;tae537. & feq.;De jfiudtu
diuffialleuandigratia.
.. •Iperaiido' ex catechizdrtdis Iiidis. 541. Quare
'omitta. :Ecclefiae arcieulusfaepe aeatechiftis
. turv;375. De praeceptisPecalpgiadqua::
fpe. ciraredebeccaccehiftaw,
; 381
."; . : :
iJharitoi. Quid agit in pperarlp Cjiriftr, 17. CKa22. Qux^n^writafis.yerum teftirhonium.
,- . pria,4o.Prudens
charitas pro magiftra habeiH
; da. 85. An charkatis Ghriftianae fit Batbaros
, , bellodomare.ibid.Magnap1-3eftat.charkas.143.
Patili charit-as a Chrifto originem fumpfir. 317.
Pifcat a Chrifto charicacem, praedicacpr. 320.
I i 4
Exem
Index Reruni.
;tK.
Exempluffi charicatis,qu3e debcac efle.
321. Ve>'
ra charkas iri quo confiftk.
34.7
Chrifflani. Qtio iure poffint expedkiones facerel,
mf egha Batbaroruih.
130. Quid in cerris Barbafotufhipfis lieear. 133. Chriftianus qualker
Chriftianus Ghriftum prbficecur.^.Qâpcpn-ftihencur ih fyffibplo feire bfrines; Ghrlftiahi
'
cenentur. 36:8.& feqv Quid dpeeHdumilsqui
Ghriftiani eupiunc fieri, morcis arcie uioi. 379"
'Chyifi-tn. -Ad ipfum • Pffiries Geritescbhubeahda?
jfiiht. 4. Mdeiauclbot eft-&cbnfi^rii^tbri
i^
Ad ipfuffi debehtauetterebperarij
viheae Doffihii; W.: /Gharkatis;Ghfifti
fideiiferium te; ftimlbiiiurii. 22. Chrifti ebgnirib &: dilediib
Vriiueifae Ghiriftiahae dbdtiiha,;iununa
eftl 346;
Ciirifttts ubbls bffinia.348i Ghfiftf ariritiritian^
'efte.,349, îhil-quain
:dfcttrapraecipriaêbet
, Chfiftum loquebaricurApbftoli»549*
iriGhri: ftf ebghkibne vefaialus jpbfita efi. 351. QpiriieV
ifettmi
qui firieChriftihoacia^biie
aliquerri
ifaluurh efie, ridicule at>aliqriibus defendkur.
:
, ^
V. .:. V -;;: ;::£;
35*-&&4;;,:
Corrirriuriib. Poteft, Ecelefia pfo Iudicio Gbmmunlonem negare.^^^.Probatur
aflertib Gbnciliotum Decretis ,' &'ariciquae Ecclefiae ebnfiiectidihe. 454^ feq.Expcdic carrieri erriehdata
priori confiietudine , lndos fideles Cbrriitiunicare. 458.A Gomrnuniorie rion prbhibebantur,
qui eriam minus confiderace Bapcifnib efajit
abluti. 459. Eos quinon eoffimunicant feffiiChriftiartos vocac Aug-uftirius.
460
Comparatio. Indorum etim Safnarkanis. 6o.Iteirj.
6u6$. Regru. P-.ru.* tocies jjtiteftin.i§ armis cons.
cufli^
„ --, .< /,, .
arbuftap
cuffij, cuffipulmbheiaegrbtarite.iS4.Vt
nifi aflidue fpueahtur', facillirrie viriaritur, fie
teherae iNeopj^tofu^^
408
. erfote.îfinegi^riteffelihqMri
liiffierifisL 2^7,379.443^
fC^Mwi0feet'eca:Goneilii
Tridenrini de iuftifieatibne. 360. Labdieenfis.
396. Pafi570. ©raehafenfis: ibid.Eliberkam.
447.- Trifienfis.4P7.Tplecahi.443vFlbrencini.!
'.;.
êntlhL^^vLatHafieh
'fyiî.
Gorifejjio. Saepitts ka fiuiit corifefliones, vt rieque
"; Kdtts mteirigat Sacef d^
"telp^;43^
jtaJCeiftldsSaef
vius? thdft iri "faJa uêrftklbh.e
,
;êecac6rfthi
* - ,:.:
$uit; __.: .;
'i<s:.-%ji.'.,-,..'._
v ^ghaiirigu^
audieridisi.-.
pericia cbrif^wriibm
,
êeeflaria £ft. 47^Cx)httfSBriem
p^f jflnferprecem reddi pQui putanc mulci Theologi.
475. Sacerdptumpfudencia^TO
feetaudieridls cbnFeflioriibusj 477. Sinori
bene fiafic Cbrireflibiies v Sipe SaCerdoris
pbtius quarriIridicftculpai^S.&Teq.Errpr
Theblbgi
qui iionfeffibries tbilendas efle;
.;iudicauitj refellkur.
.480
Indi non
Confirmatio'. Hoc SaeramentoNeophiti
447. Huius matcria quid fic,, ex
funtpriuaci.
ibid.
,_ Concilio Flbrericinp. .
Conflantia:
Qiibd pbceft dari firffiifliffium .cori12,
ftanciaeceftimbrikirn.
Comerfio: Veram Iridorum conuerfionem retardant fiepe peflimi exefripli mores. 146. Aliqua
alia irripedimenta maxkiie * 8arbarbrurri falucf,
bbftancia,
ibkK&feq.
CorrQ&ia.
Ihdex• Rerwm.
IndexRertlirh
tlerreUio. Mpdefte debent corrigi , qui refifturit
veritati. .
:;
59
Chriftianae adledtionis eft correprionem exercere. 328, Qgid obferuandum fit in correptipne Indbrurn , notatur '& curiose propo*
nlcur. ,._
.333
Cfetenfes* Ipfofurhyitia. cpffime.mprac Appftoius.
- .-.
<::-":::
:.."'M
'.:.:.:,:
Grux. Quprum in froncibus ponkucfighum Gru,, cis.,
,. :.[ , ;':^;;: ';.'. 31
-;::::'',_,.,-.
Gura; :Maxiffialeffiper 'C;ur^.::fe,&o;mahis;Ponciinvineam Domini,
ficibusij operariosmktere
. pro redticcndisEthnicis.ad.Eidei.agnkiortem.
. 154, Mpderacpris cura quid efj&cere ppflic,.. .129 ''':'
'.'..••
. pratio.ad
cura
Deumi &.hbmines,Apoftplica
..:i.. definictu-.3i8iCura-praeciptta qwae efie debec';;;.;.:_;;;._;;.;;
;v;;.:;:34^V;;;';;;:...;:;,;:
68
-... .Y.-.-;;,
Guracrt.:Qm$_pudInddSi
Gupiditas. Chaiicaris venenu eftfinguiate.S3.Eius
., fiiffiag^
84. Bo. .norum cupidicas quam nociua fic rebus In. dicis. 168. Perniciofae. cupidkacis macer pec->
, caCttffi.
175.
D
praecepcis Decalpgi, quae Catechiftae Indos docere tenencur.38i,Varia
DEcalpotts.De. -praecepcprumDecalogiconfideracio.38i.&feq.
Deus. Ipfius yoluncas de vocatione Gencium. 4•_ Non eftperfbnarum acceptatio apudDeum. y
Vere humilibus dat gratiam. 13. Spes ppnenda
in
tndex Reruffll
m illo qui dac verbum euangeliz.anribus. 19T
lam vpcac Indos ad Euarigclium. 29, Dei eft
: vincere. 76. Oecafiones .benefaciendi
Deus
eapcat.:225i Dei zelusvmiflionttiralndicarum
difficulcaces debec fuperare. ,
434
DileBio.: Dodtrinae Chriftianae finis Ghrifti cogniQuae vera diledtio fir_tioacdiledibeft./'346.
397
348vDe vera fiii diledtipne.; :,':
403, Nttilaeft
Qupmodo diligkur.prpximus.
.: yera diledtio apud Indos.; 404. InhbC co1.;. .-•/gnofcUritur vete Chrifti difcipuli,fi diledtio. ., \.
,-.'nemhabeantadinuicem.
,:;405
DoBripa. Aliqua non fana dodtrina agnitipnem
Chrifti ad falutcm nullo modo neceflatiani
. efle, docente. 351.Alia circa fideffi •expliGitam,
in ex, erronea. ,363..& feq; Gj__ijd;docendiTndi
'
379
trembffiortisartiCulovtbaptizentur.
;;Y';
V .'.'.-.
•.£
\:;v
;:':'\:.
';;
Malum cft Barbaris familiare. 230.
Multa quae ebrieratem caufant., 232. Qtiae
E2?n«/#v
- mala ex ebrietate oriantur.
234. Excludk a.
malprum fons
Regno Dei;& innumerabilium
„ perhibetur. ibid. Nocet moribus,corpori,fidei.
ibid.Mala quae ex ipfa prpcedunt. 235. Senfurn
i hominis reddit ftupidum, corpora infeftat 5 &
. nulla morum corruptela maior. 236. Anima. lium omniurn libidinum fcedkacem fuperar.
T. 237. Ebrierafi pleruffique facrilegiurn coniundtum eft, 2.39. Quibus modis ab ebriecace Indi
. compefci queant. 240. Confilium Auguftini
pro exterminanda cbri.etate. 242, Opus eft poteftace
v V
-l - ........
"
IhdexRerum.
.............
I
teftace Ciuili •}.yc fihis impbhacuf taritoriiaibJ
j i^.lbeffip^
, ibid.& feqi
Ecflhfia. Aiiiffi^ falus fidesEdclefiae. ]î. .Quid
vEecldtia 4©Gteat_pfp •myfterib Trinic-aris .bffinijbus. tradendo.... 375;.;De, ;ffi.yf$efip, Ecijlefiae te,.hendp. 375..Saeîusdfep^lefia^quaî^-Crinr
ifto prbphetattiffi ex Scfipttea.37^. $fia debent
docerf Irtdi. de^
&Ec_clef%. fiêqjjens.. 1423.;Mulca .pbfijtfajtlefle^
fiae;,cpriftî|diriem
436;
gûricut;a_phÎri'dbs,
jPoccft <Ecci%fi&$6Mty$v frib cofhmunipnenii
negare. ^^z.Hpc.dem^
jpe^retisiahSquft
Gphftat etfam Gbuciiij Hrtierifis auCTpiritate,
-''---.
r $7 <,-':: „--'-*"!p''.''f
•;•—•
v.
T
Eptfcpptis. Nbritam feiudic&rn quam Epifebpum,
izelp,beriigtutaf es&.cufa demiMfti^l^
brofius. yS6. ?Ad quid.tenentuir Epifcopi. 197.
r Salucem populorum/êberit
Curafev y-! •.-, 202
Error. lUpfuffi.erroriqui;fincphrifti
notitiappfle
aliqiieffi ;j[aluum elfc piltaric. 'jfi. & feq, Culufi. dam ctror,G'hriftiaribs :j_udipfes fihejFideGhfifti expiicica -faluafi tibn pbfle aflerenfis. 362.
r •'-,.'. .,.,..
"V >..-..'n
:,._.."]
r,&feql,,
BarbarisiieEitangelitm. PraedicatioEuarigelij
ebfliria. r. &/feq. Qtoihbdp'
eohfiderecur ab
his qui lorige pbfici fitnc.',. ab.,illis qui rerh prp^
pius rr|dtanc., ibid.. Niillus ab ipfius cbmiiiunicatione feclufus. 2. Hpe probacur Saipcurae
&:Pacrum ccftlraoniis. 2.3. 4. & j.Gur^yideatur apud Indosmtiltum
difficilis,&.parum frtidtuofa Euangelij praedicatio. 6.7. ;& feq. Quo-niodo debeat praedicariper tbcum mujidumv7^
Ad
tydex.Reryml
Ad, Euange]iuffiiamIndi'yoc.antuf.
1£9. Quicf 1
.. ^rirafe'djEbgi^;'Miniftri:Euangelici:,
neÊuan1
ferajik
g^lipj iffipîhiefiCUm
51.'Quae heceflafi.iaee^pe&^
Qu,i Eu^rigcli^mli3t|ispi-ae-'
Euangcliurif."'iiSl
edi-"
îcare.volurit,'it1fbfurri
idioma;'dIligehfer
iCeie teriencur. z^^ÎriMiriiftrbEiiangelij
\, vifae prpbkas a Deo & hbmkiibus requirkuiv
*.-^v..>>*\ f~, :::;:::>
.30.1;:/j. [hi['::::::,:r->r
Ewchdriftia. Adulci Indi cur pphibjejituf laccir;
*"
Eucharif.
p&e.; 438i:DMriu^
ftiam percipiehdi. 448VQuaerituf vctujn;pat~
uufei^fiadMcos^^^ pbifgCtVpr_3|4eplteijftud.449.'
Cibus; eft; ariimae JEucharjftig. V4$§1Dub Ec-'
;
Clefia-defiriiuit*_prd Eêfeîft^j&jiir^ptiGfie. 45^
B_tf^/>7*.:'^
'*'--ftfo^V
îti, cu§u# ca:^
; ius corpiis criduujnîjw^^
J^Diui'
XaU£rij$i:§.©di^
j\feUit^#iD> Gre-;
K|_tiericiaE:DiM0ac]iiias,4^,
'
cufn Auguftino. MQn.achp/iji. Angliafn
gorio
'
'
•
"^V
ibid.'
V
mu1i^>ÎJaufcntijf','''*'
£^c)w^y«2»i-.:¥ifaeMeffi
ôperarij EuangeHci.3'20.
exefnpltfdebentagcre
• valeat:. t«rtle;
.Quantuffi
e^xerripluro, pftendkui.
3zi.32i;.;Exemplum in bmriibus Vjff utibijs,quae
efle debent itixta Apoftolum.319. vitae intcgrae,
••••
>
345
excmplum:pro captu'Ihdbriim.
-fint •riecefiariae
ad
Quae
'expedkiones
Expeditio.'
.-''praedicancTttm B&rbajris Eu.îHuni.;.ii8:'Quo
iure Chriftiarti:expedkiones.faeere;;p.oflintin
ijo.&feq.;
regha Bafbaiorufn..
E.xtrema-Vnttio, Subtjrahkur ~ fine eaufa" Extrema•
;
'•..'....
viit5tio
trtdex Rerurn^
vbcatur |
vnctio Indis. 438. Extrema-Vnctip
Patribus Sa.erameritum eunriurii.483. Coricilia
vcnullus Sacerdos Iuprouincialiaftatuerunc,
dos fideles rke confeflbs , vel falcem concriros,
hoc SaCramenco priuec.
484
'
' ' F
? .
'
'TÎdes. Quorhodo ex audku.io.Ad fidem Indo*:'•' '":*: >/ ''/-:
Vi4
jj~';':;' rurhcbhueffio^-'
Fidei auetbi &VCbhfitfnmatbf J eif Cjttiftus^Dp'
ITririUSY;;<'n^V'';;y VVV MYV^YYV/VY
/I/./JJ;
•' Fidfei
laJiri^
pr^dicpibl
-Y;i :_bbfe-pefa'gi:pbthit.;;;-;' Wr.ir./ V,YY;;V/ ty
:i,n-:h:u .-.,;;. 5
-':.: Kde£pffibfc^
; VVetiEfideiaptidilihdbs
-fpes eft:ma{__pa«vAY>:6
''
jldcm jmkaba'Iriôfuffi;rilbrbb;:]^prantittffi
/vJJ. tur Ep^feb-pusiE^
/68
FMeri* afgefk&^^
•VCî
" ;
^duHf^fiias^
"VYV-Y.CJS
':::.iuxtiD:;GfegbifMm.///Vr^
De his qui Fidem iaffi receperiinf, cufiofa diif
quifitib fecuridtim regulas Scripturae & Gon-/ ^:'::<::::/'::::J:2.6'^J.
'VVcilibrum.;VY'^Y'/
'
AFide bmniafiint^nehoarida^;
:Y r ;;;Y'; ^34
De fidead;Baptifmi;gratiaffi
neeeflaria.:.
444
:::/;&:/:
.>;:•::[-:..:;.;.:
debeht ipforum mores
Entiies.'Psahtim
G
V;;;;Y;Y/V ; 44
:Vemfenda:ri.-:--:--Glorid. Qi^veregloriamDeiqtiarunti^.Egregia Lufitaribruffi' gloria, iiiqubpbfica..;'
13
><'
Gratia*
Index Reruml
Gratia. Auxilio gratiae non defticutintUr Indi, ecfi
Barbaiii. 23^& feq. Guriofiflimedifcuticuf propofirumjScriptutae & Patrtim teftimonio. ibid.
Sine gtatia Chrifti nemo potcft iuftificaii. 360.
De Fide & peenitentia ad Baptifini grariam neceflaiia.
444
Guaca. Quidfit Guaca apud Indos. 64. Ipfoiuin
78
fupetftitio.
H
Quid de habkatione inter Indos
HAbitatio,caufatur.' 49. Et quae fit.
50
HiBoria. Miia loquitur inuenti noui oibis.
33
Humi. Piiu faciificuli, populos ad alienos ritus
tranfire gtauitef fetunc; & quaie.
147
Humihtas. Gapuc eft vircucum. 13. Quid operaiio
Euangeiico veiiflima humilkaCe agenci. 17.
12,
Jpfiim fublcuac humilkas,
1
I
Baibarorum idololacria. 381. Fornicacionem idololatria vocar Sc1ipcura.ib.T1ia
IDololatria.
idolblarfiae genera ex fah&o Iparine"DaffiafceriovjSiijSjildbiblatflae rerhedia varia .387; Prius
de anirriis Rcgu auferafui. ib.& feq. Ex namra
&, fubftariria Deorurri idolblatriae remedium
poceft fi1mi.i391.Eximpotentia fiffiulaehrorum.
ibiclEx humanarum eciam ieitirh prouidentia.
De auertendis IdoloiUm fignis &
ibid.&feq;
;
3_94.&feq.'
teffiplis.
Iwpndicitia, Deipicabilcrn ' reddk prxdicacore-m.
- ,
'57v.
In4e_\%Remw^
pi> Qhffilibidiriis & ''auaptias incentiua opcmv
farits nptacur.3,o8,3p9,^Nempjcaftiis.nififugiac»
'
38
il>id.Idplpl.atriaypcaturi^p^jcitjai'.'''.
Jndi. Illpnirh^faiWîwî oft de%gâjpdas.^ quarp.i.
." ';'$£ feqv Api\$i Jlffo^18?. fij di&eiljs: Jiu.angeli
pradieatib'; *ffu6tuofa. tamcn cft &;n^ceflaria.
. -' ibid.' Guir; yM^tufstpd;
illps; parliiin^vtilis' iU
; braedicacib.;6.'& feq.: Cur totarirt.bfUffi;milli-;
bus, Dei nbtitia catuerurit. 6. Quxapudquofdam iridoratnpbpulps
fidci fic notitia. 8. Ipfo
riim; eum.(' antiquis GhanariiEorum. populis
tpt$Cpfdjida, coc
cpmparacip.^^
.;. fcruilis^ ibV;;Ip^ruim a^
; mbd^dj|rlcil?sv':^
yis Bai:btirae;,:?ai^
fdutcm
\ >jionfiint4<#it^
( vBcusad Eu^
.> iiia quotffbdo-tjGîinda.Vyt
Glixift0juerifiant,..
e
,< 35. De habicatibrt^'iriter
IndpsV^YQiialis
'magria part.e'fit;,'iridbramC Religio^ 60. Spc
snagna veraefalutis apiid Indos. 61. Multi apu
xllos vrgente. metti;' morcis. S.acerdocem pc
.' tunt.'6j. Yfrurri;pofljtinferrjbellumlndis>difquu-iciuvipaig., 85, yrque ad1ip9.;, X)e ciuiji ad
. . miniftiaripne/^
neceffiiria. IJ
Si feq. Npn bppitct falfos ticulos epmminifci
Dirficile idonc
dbmiriap'prtis IndprumVjy^,
, inupniuncuii rcbus Indicis prxfe&i,;•; &, quare
182. Cu
i^7.QiipmbdbdebearttIndicxefccri.
Hifpani eoffiriieri,4artdi fiint. 189. Circunfpcite
oiierofa.; lcgcs,: ^pjrrunis Ihdprunf fimt ind
, ccndaj.- 2oy. Quibus modis falus Indprum p
. ficculafes Miniftrps pfo.curari ppp.cft. < 22
' • '
Ebricta
Index. Rermn.
Ebrietas Indis familiaris. 230. Qiiib.us mbdis
ab ipfa compefci queant. 240. Indi tcftimbnittm nori eft prp intcgro.aecipieridum.
250..
Mbte^-Jndorum Qliriftb non tcpugnarites fimis
pefrriitteridi. 251;;;Gbritra c bs quilridbrum caiv,
i$j, Q^pefticffi;,.
îcatcm accufantdffrerkur,
tiwem mprtirn iîdbfufn;;^ fide* rjbii^cepi:^
ca^faffi afferrih^
taiJ* In|ideles InîV^t plbiriquc iiajâiitr.ij^ 'friat
êbcht «toceri^
, ffiiferjiepfdes in ajgrptps,. iri; 'Ijeh^s.,'^.;egehces,
; jllibeMes.^b^V-^^
exekai?$uj;îiciia>
mprev
; jiiftiae •fiimpcipne; 4S6. Nonlud^prtijn
~
'% imyfterio Ghrifti funt auerfi. l[.68..;Cbnfcflioinfua.fupetftkione
nispeccacoruffivfusIhdis
fuic. 472. Quibusde rclrjusIndptjmjfidus ma-.
, ._- ^S.&feci.
ximepepdcajrX /.
Infantes. ftriulti quotitlie d'e ihteritu aacerrip» apug
Indos Taiutarilatiiacro eripiuncurv 6^, Qiê ftiefit gentiurhVcpn^tudo
nêniriipêfeiriY 67
fantibus, itixja<4fiftbtelcm.v Y
Infidelitas. Propcer ihifidelitatem^ ctiarii perciriacem._,,nprt Hcct.Barbarb^ dcbcilate. 85. Varie,
afleritur prbpoftfum ex Scriptuia, & Patrurii/
au&brkate,. 8<S..&fe;q.sQtliddicancTheolpg^,
deinfidelkate etiam pertiriaci.^;?. Variaihfidelitatis gcjiera, ex Ipaiine Darnafceno. 382. &:
3$$,
feq. Infidelkatis remedia.
fyfitU. Hitpaniea ,.Cttba, & fiin&iioannis infiila
o|im ffequenciffima , nunc pene; dcferta", &
&->
hofrida.224.Infulaiii Morijcximtnanifijma
ritate ad miram cofiictudinem traduxk fanctus
Xauciius. 225), Xp quadamlnfulajquiddidicc-..
htdex- Rexmu
•
ritAuchon
aja
. tiid&i. Mulca Iudaeis lcgi afluetis ApoftolicaEc-.
clefia cpndonauk.
,
44
tud/r:/0n. Diuinuffi fuitiudicium innunaerabiles,
. liidorurii populps,,tof. anjiQrum miilibus X)e
-.
..'&
r /noriciaccaûiile.
lW..; Quc<d ius habeanc Cttfiftfeni" ia/rîrbarps^
eciaffiinficielesv 8_y.&feq. IushabereRjpma*.
iiumDoncificem ,;Echnicorum erjmiha ric&e. re^quidamftacuei^mc.;^©,
Qubrnpdp ius pe•
nesdomihos
: 177
manec,,.
îi&ificatio.., Quid. Tridericiha! Synodus doeueric
de iuftificacipne. 560^ DocSfmaPxThojBtiae &
V,
fhkL
/J^plpÛffivY
'.t?<-;--:
':'
&';/
'/'
'"'
.;
'..
pes
T;;^^«?w.-IhÂngliaîfc
JL» ..."fpmhum cajjiis >.&.cjif.....
75
Ltgesv Ghriftiartprum Imperacotuffi, leges latae»
for~
203. Cifcunfpecfe.Qner.pfelegesIrtdorum
tunis funtiadic.erid^.
205?<tex .quatenus obli22K
"/ gac, eorifu.etudiheconti;a..obtinente..
olim SepfuaXMgttA». Ferunc. gerius/mpicaiium
. ginfa duabus linguis. cojofufiiro fuifle. ii..,Quas
lingua generalis introdu<3:a-ih Ingarum.Impe. rip,.a R,ege;Guairtacapa.
ibki. IpfatUffi diffi^
'
^cultas.'
itvid^
'.
/ Non decerrere-debec ab.Euangelij prqpagatio-»
ne,ifta lingus. dirHculta.s.45.Mira1bile D.Xaiierij.ex.emplum prp, edi|eendis, f>arbarorum«
48
liriguis.Dc per-itia Iridicai liriguas neeeflaria, 2,-6. Qu£
''''"
'''•:
'Bndtci:
Index Reftml
Indici fermbnis ignari ftint l parum .pfc?
funt.279. Quidam non redte infckias fermonis Indici confulunr. 284. Indicum idioma
diligenter edifcere tcnenfur ,-<__uiad Indos veniunt praedicandi Euangelij gratia.
183
Peritiafiimmae linguae neceflaria,confeflionibus attdiendis.
474
hndi. Ipfo facri Parafceues magno die , flagkiofiflimi ludi ab cbtiis Barbaris , Satanae afcifi{blemni aguncur. z4o.'Chriftianis
cio,more
ibid.
? Synodo Prouinciali, prohibici.
M
Aduerfits Magos acrius pugnare deMA£u
bent Chrifti operarij.
147
Magislratus.
Refpublica quaeque bcne ordihaca
debet habere 'Magiftracum. 162. Publicorum
Magiftracuum culpae abfcondi non pofliinc.wJy.
Non vocari debent ad Magiftratum cgentes.
168
Manfiuetudo. Perucilis eft operario Chrifti ad
euangelizandum.
55» Praecipue eommendatur
yiris eiiangelieis. 59. :Ex imhiani fericace ad
/ffiif ain iharifuetudinem, Infuiam Mori craduxit
S.Xauerius. 229. A Chrifto difcendamanfueVtudb. :
.•.:-'
326
Matrimonium.
Ingas non nifi fbrorem legitimo
fibi eoniugiq cbpulare conftat. 339. Ritus matriffibniorttm apud Indps, qui.
487
,; Iri Macrimonio vnica, eoncenci Barbari yxore.
' "- 488. Verum
apud illos riiatrimonium.. ibiH.
Confiie
dvk *''''
Index Remm.
Confuetudo diucila ciicamatiimoniumpiincipum & plebeioium. 489. Quid agendum dh
coniugiis infidclium, cttm ad Chiiftum coiiuercurour- 4$h P?.tjrum & Gohciliotum Decreta 4e p^ppofico. 4^2.& feq.De itnpedimen"
tis matnmonij495. & feq.
Mercesf Qua^meiccs, cMjeaj; f e.quiii a Saccrdo'
* tibus.
54
Merces veta eftjfi?u&us, anirnarum,
64
Mefiis. Copiofifljma eft apud^ndos > modp operarij idoijeijioh clcfinr. 27,2. Varia ipulcoium
'
zelo fidei illuftrium meflis.
274
'MLetalla. De mecallorum operacione. 222. Serui>' tus
pcr opeiacionem hjecallotuffi, rudis facis.
2i$. DeVt celebrali Miflahis quimecallaope-'
*
li s '1l '
'
•
116
rancui>
Mir,acula. Cur in conuctfion_e gentium, minime'
hodjefiaht ffikac.ula, vc plim a Chiifti prcdi-'
catc-ribusi. 115. Permulta in "conuei/ioneAnglogum, edita fuqrunt per Monachbs a Gre117. Vmim & fingulaie
goriqMagnomiffps.
eft pro conuerfione
miraculum necellaiium
Indorurn j moies Cum fide congruentes. 119.
Bxiguo praedicatorum merico fignorum parci121. Qui
tas,ali<jua ex paice cft ahiibuenda.
Jfoe mjraculo fidem doccii non pofie aflerant.
36®
./__ .
'Mijfa- B.eb.et celebrari his qui metalla operan:•itam./ '/.:
:•': '".. "'.'..;•;'..;;'
'''"/;.:':
226;
'Mi^k-Ms/wifapn^
cjiiens. 423. Quas. MifllpriesfempefApbftolj,
.<&?ApQftblortiffi, Dijcipuli fu;fc,ep^rihtj 424,
421?. Paroeht
^tftitas.ro ""'
- miflioncs
"VYi'•'":,: ' ':::'
< '>Y
., •*.Index Rerntn*
sniffiones vcilicer & libenter fufcipiunt. 41B,
& feq. Aliqua quai caucre oporccc in mifliQiii.,
bus.430. Mifliortumdifficultaccs.
434
Mifiionarq. Ipforum htitfrilkas,grimadebecefle
virtus* 13, Ipfis propqnitur Chrifti exerhplum.
16.& 17. Pauli.18. Quibus virtutibus indigeant.
,22. Qyid curafe debeahc rie irhpedimentum>
Euangelio ponant. 51. Paciencia & labpfe ,coJ>iofbsftucius pofiurtt coll1gerc.7a.Quod optimiChrifti ffijniftfloftjcium.
73. <Quibus indigeant miractilis. rio. Illotum exiguo mcrito
(fignorum parck^s, magna ex parte attribuenda eft. 121. Quales erga focibs itineris.137. 8C
Inr
vfcq. Qujiies in conuetnorieinfideliurn.141.
dicurn idiohia diligeritfer(oilcere,tenelntur,
qui
ad ,indc»s veniunt. a^. Jn Miniftro '£ttarfgeli:j
vitae prpbitas a Peb & ab Irtbmihibujstequirii
ttir.r 301» Apbftoli &.ApoftblpnimDifpipuli
Miflionarij. 425. & 426. Veri Miffibnarij vir*
»* ,
1 tuces, quae efle debcnt ,< •
42$
Modeftia. ^Cuhi tnodettia deberit'cbrnpf
qui rer
fiftunt vericaci. 5^. Parpchorum mddeftia In"
/ '. 310
._
dorumviriisopponideDcc.
Mores. In Barbaris
quoirnbdo debcanir emehcjar
ri. 44. Senfim in mclius mucancur, & quonio-x
' \
f d°- .
. , i
,
4$
,
Myfleria. Qttae jrfyfteria fcirc ceneahtuf Chiiitlani. 368. De myfterio Trinitatis ofnnibus trajrjcndo. 372.& feq. In quo efle aiunt;aliqui,m_y»
fteriurri Tiiriitatis. 374. Dc myfteiio JEcclcfia;
tcnendo.
yj^
..-;. - /'.'.,:,', •' ',; *> .
, :'..'
i>-.
;.'
'^•«;.
Oraim
JK Jc %
htdex.Rerum/.
->;V :--::-:'•
O
.
:''.
"•'",'
Inftantes
oratiorii debent efle Oh
ORatio. • /fti bpefarij. 141. Hoc pfobacur exerh
Chtifti,& Appftblofuffi. ibid. & feq. Ora
hecefiaria. 3*4. Quid pr
cuarigeiiîtibus
;ciatfi behevfit brctiriatav 315. Diiabus fonclr
riibiis >,ojrad6he>a;d'/De'ri'm'.,:'-&orarione ad;
- muiesApbftpilcactifa
-definka;eft..ji8.
Qu
V or^brus:|>raefidio jm_petretuf,
V
;;;v;;;;;;:;;v:":;;;;;.;;v.;;,;\^\:;
;Y/\:;;'
/_/.;;.;;
lK%Ax*c?a* QB&%tttîif
SynbcU; circa paf
n
jL V ci&Iridkrira^
;. ^btîukta^^
V^pf!^^
Indbf uni P
;; iocriiii. 4ibr&; 411. Multis -vid.ct*irl££aicas/
s beie tale^
,",•'''f itibhes illos dcterfeaht a falibriere.4i8.&
f
; ^Q^mbderatip
adhiberidafin'' fiiieipienîs P
''Vjroehiisi;^../VV
V
''/' 4
Tarbchtts. Quid agere debeant quiiridici ferrt
2791. Parochbtum pbligacibri
hisfiincjgnari.
prb edi|;eiida lingua Ii\dbrum. 282,& 283. P
obeac Cacech
; rbchi in India 11 quismunus
- ino
Cpncilij Tridcncini.ftudeac.
296. Conc
Kj-Limenfis Decrecum proparochis.297.Abuftislndicprum
parochbrum.
310. Non debe
cum fcemihis habiiare*. 311.Nee Vfuras qua.
re. ibid. Ludus e. domibus penitus expel
tur. 312. Venationcs exercere honeftum n
eft. ibid. De refidenria Parochorum. 407. P
roc
fndex Rerum.
Jrbcfii miffiones vcilicer & libenter accipiuntv
-428. Catteant Regtriares ne Parochis fint odiofi. 430. QuEedam Parochis obferuanda.
434
I^tientia.
perutilis Vtfcus eft.22>.
GperariisChrifti
Ipfa fola effickur -, vt copiofi frucrus apud In•dos colligahtuf. 70. Etiarn apud Bafbaros pa-tientia mhabilis inuertkur. 78. Primum Apoftolatus fignum eft patientia.
121
JP/ttrontts. Bo&rinafn fidei & ffibrmttsfttfricien-'tem patroni Indis: fiifceptis praebete tenentur.
155. Multa patronorum onera. 197. 198. & 199.
'Quid erga Tibndufh tapfizatbs Ihdos Patronis"'
iice&t.ibb. Verba Patroriis -dict:a. 202. De temfiios. 2b4»
porali Ptouidenria Pattbnorumin
Quancum Pacronls aflignarepatcric,Legiflatoris eft * ftatuere. 206. Oniid Confefliohibus
audtendis , Sacerdociprouiden-Pacronprum
dum.
zb8
&. Paultts. Prppbhitut exetnplum^perariis
in vineaDomini.
18. &19. Inquificionem fuam de
1
gracia & eledtione ad infcrucabilis fapienciat
Epimenkii Poccae fiibfcf 1excelfkfii(pendk.24.
fcic «le Gretenfibus. 42.Quomodo
Caftkacern
excoliic 56. Auaritiam damnat.58. Sui muneris
excellenciam mulcum facic. 256. & 257. grauik
iime de eligeudis fidclium praepofiris admonec
"Tiniffi. 302. Incredibili ftudio oracionem coluic & prsedicauic. 316. In quo gloriacur. 350
Peccatum. Mulci Indorum peccanc vci ignorantia, vel carnis infirmitate.
6<)r
Piacbes. Nbui regni incolarum venefici Sacerdotes.
147
Peenkentia. Dc nccefiJcate falutis cft.280. Debent
K k 4
lcire
Index Rerkm,
. fcire idioffia Indicum pra;dicatores, prb ta
Sacraffienfi adminiftratione.' 280. & 281. V
pcenkerttice exeffiplum in Iapponenfi q
flam. 3<Jo..& 361. Vixmediciria peeriicericia
lec quibufdam quopidie coeleftia Sacfamen
_. iracT:ancibus..43i.-. D.e poenkentia ad Bapri
; graciarnnecef^
. tumquidfit.
':...,:-*&
Pontifex. Roffiani Pbntifices operarios in viiie
caf
Dominicam miferunt.
' 155»Quem
154.&
JJ
^""
-'
"''''•'
'>(-•'"'7*
fibi referuant.
;..
Pr&dicaiio'. Ipfius difficulcas; ripn debef; ccr
L ^phriftiferupsi 12, &/feq.Qttibus.
ffipdis.ap
BirbafbS. Euangelij praedicacio aggredien
<fit.8i>Tfipiex pfadicandi fnodus apttd.Bar
. -'-•-hde coneruenres,.fiiiguk
rbs. nb. Motes
-* '.:
tCf'• , * • -'• - O
--' '", " cuni
.v
V femkaCulttJii. J19V Qri£ debet eflc pr*dica
;_ jnter ebs , quiiarh fid/em receperunt. 124. P
dicatipnuffi vfus in Ecelefia, frequ'e;nsi 43
. .,. Y ./•:.,.'/
. feq...
...
r.r&dicator.^ Euangelicb; pridic&cpti prpponi
, Chrifti exeinplum; 16. Pauli; 18; Quidcura
debeatne Euangelio impedimenctim pbnat
. Quibusindigeat
miraculis. iio. D*ecffiicib
; fius erga fbcios irineris.137. Quales fe pfaef
debent in conueifipne infidelium,: fî. Qtr
. Indos veniunt Indicum idioma dilig-enter
fcere cenencur. 283, 284. &feq.
Prasdica
. risX2hrIftiani munus.
PrafeSii. Difticile inuenitincur rebus Indieis
feciri. 167, Quidquid peCcanr Indiarum pr
cti finc emehdatione peccanc. 165. Nbn ef
qtium tribtjta Indbs gendere admmiftrato
... ...
IhdexRemml
,._-,.,,
bus & praefe&is fuisi.
i^2.&: ij^
Pratores. Indorum praecbres cjui debenc efle; &
"
ad qttid ceriearifuf'.248.& 2,49. Cbhcordiaprairbris cttfh SaeerdbCtj quanca efle debec.
254
'Probiias: Vki£ prbbkas in Miniftfo Euangelij k
Deb & hbmiriibus f equirituti36i.Gurip se mulita pro hae "xt ^ffefuritdt eX StîptUra & Patri" bus.
.;. Jbiv&feql
'
;&
"/;
mbdb etiarM BarWrRegibus
fiiil
Mifb
^Wi
i|3
addicSti furit. 147. Barbari fiderh fiifcipien- [
M\i
'
tes ad -ciiraffi \ ditionisfficjtte Prineipum Chri"ftiaficyrtirh1pcitffieht: 153. Regibus & Regurt*
Ducibus bbedichdum mphet Petrusvib.& feq*
"'
diuinitatis nbmine
Regfesfiibs Ifhiiltipbpulis
••' '•j8tf.
;';"-c:bluht?;';:;/'
maGrrirjftighafmex
Meti^d:
Q^sinRelgibrib
'
'gttk pafte IfMbruffi hacio. 60. De VReligione
"*Ghrift&na
fcire deberit ribui fideles., 368. Va' xiSfeIhdbnim" acihuc
Ethhicorufn
Religionisi
-,
fuperftitidri.es.
-_.••' 475
/Resfiubliia.
GjbialisihbmhiR&Jpublica.Magiftra'
tus'efledeb'erit.i(i5i. Rempublicam Moyfes fua*
dentc Ietrb fbcerb, fapicnter ordfhauk. 168;
'
Qui.ciuitaterii
aliquam adffiiniftrant_',ftatuni
pf^feritem Reipublicie deberit amare.i69.Nq6
tani dilatandse apttd Indtis Reipublica; caufa,;
fes gerkitr, quam fideiamplificandae. iô.Tllu*
ftre praeeptum de Republica gubernanda. 251
fiacirdoil
fndex Rerikhl
s;;
.-*"•
definitum eft,cfftoc Sace
doces in, Indorum oppidis habere oporcea
SAc-erdbs.Cmonftyus
i97.Adfe di&a aeeipere debec Sacerdptes ve
Sacerdori prou
ba Gregorij Magni.2p2.Qnid
Patronprunj audier
; dehdum;eorireffionibus
• dis. 208* Concordia Praetoriscum Sacefdpt
quae debet efle. 253. Sacerdotalls officij excc
lentia.255.& feq. Incerlndos maxime Sacerdo
tes praeftare poflunt,26o.Quae fcientia SaCerdb
'?'-ti eft%&ceiiari4 2^4. & feq> Nihiljn SaCcrdo
/r-.,;-V":"Vv;; ,3
dbus;-Pkbeiulh,.;.;.Y,Y/:/.;.
' Saeerdocum
faepiflim^ ;yjdehcut Confeienci
deplbratae, eb jjuod ad cpr duruui_ peruerie
V fklt. ;" :';::.:,
V 43
-;-:./-/y,/./:
magna efje debet a
Sacerdocumprudencia
< V: diehdisconfeflionibus.
477. SxpeSacerdotisrpocius quam Indi eft culpai fi nonbene
fiantconfefliones.
478, Sacerdos bmni e
, 48
rjtiite <debet eli^ fpecl:abilis..
Sacerdotiu/h. Pauea; pfxeipiuhtur de Saeerdocio
; incer Indos j & cur. 485. Cbneilia deceftancu
ad Sacerdocium qui i
ordinacipoes,illorum
.- fide; tyfpnes furit.; 486. Gauendurn ne Sacerdo.'. tiumyilehabeattir.
48
Sacramenta.
Pro ncfariis & impuris Idplorum
i, cultibTtSjDepiuuante
apud Indos eelebrancur.
, 70. Doctrina de Sacramenris,concraNouaro... rum calumrtias. 435«& feq. Mulca circa Sacra• ffienca
cpncra Ecclefiae confuetudinerii in In
Volunras coghofcchdaeodiageruntur."437.
rum qui ad Fidei Sttcraraentum afpirant. 43
Sacri
index Rer.um/.
Seuere punitur apud Barbaros 5 <M
Sacrilenum.
praefercirn quod eif cohcfa vifgines fuisdiisdi•
catas..
-:;
.488
Samaritani. Qui dicuncur Samaricarti.6i.Ipfis-iure
meriro Indl cpmparancur,_& quare.
;. 62.
SatanasitreiD.it fe pulfutji efi%& cocis yiribus agk
vc poflit redire adpriftinumft^ruffiapudln-.-..dos.../ ;V.-;;V'Y •;• -';,./: ;//'.; ... V;- ;;/,'>70.
>, quas,fatisfa.c^tiones
SafiifaBio.. Prudenriadpcet
Irtdis:licet iniungere. 48iv:ûiChrifti iniita_tor
eftvtlbn. plus debet imponef e oneris ,•qtiani
ferre pcenitentefn ppfle viderit. ,482.:Peecaforum efficiurituf participes , qtti leuiflifrias in-iungerent iatisfacHones. ibid. Salutares iniun-»
gendae fiint ex iis qux aut eonfuetudine , auf
<pmnjQditateVfiunt. / ...V/
jbid!
/:.//
Seruitw. ; AiJ ieruitutenJ npn p.pujintiredjgi Indbrum populiaChriftianis."17.6.Dcferttkipper, ibnali Indpruffi. 212,-Genus fef uituris jnhuma*<
num,2jo;Npn
iniqjuaferuiw^
tucis mulca genera;& qubmpdo permicii pb£luric. 218. & fcq. Duta fecuicusin extraHeridis
conchiins.
,
225
Sol. Peruenffcs aliqui Sblem iu hpnore primo ha& Guilloinllum .
benjt.385, TonicrujPuncharum
V vbciranc,ib.& feq.IpfivirginescQnfecracae.488;
Spes. Verae Fidei, tpcs magna eft apud Indos. 6irSpes npn fblum fucuii fruc~tus, led ctiam praefeiicis. .
'76Symbolum.Qax cotinencur in Symbolofcireomcenencur. 368. Symbolum difci
nesGhriftiani
oporcec, & reddi Epifcopo fiue Presbycero, ex
CQncilio LaQîccnfi. 370. Totum Symbolum
'-'" Catechu-
>.-,.•'; ^v'.>.;?'•,
v .-' • Y
...
IndexR/erunu
';....;.'.
;
{!»
Catechumeni
doceri iubentur Bracharenfis
, Decicto.
ibid.
'Sjnodu*. Qilid Synodi ftatuejrint circa Paraecias
Indiarum. 197. Synodo Prouiuciali compotationes damnatae, tanquamidololatriae
fomerita.24o.Dectetiim
Cohcilij Limenfis pro Parochis. 297. Qhid contra abufus Pafbchorum a
Conciliis piaefertim Gallicis fanckum fic. 313
Quid docueilt Tiidehriha Syhodus de iuftifi& Bracharcn*
catipne.^ô.SynbdiLapdicehfis
Limenfis Synodi
ifi_sDdcrcta. 370. Prouintidis
Decreram.379V£iSBerftaiii. ^S.Pafiilerifis. 407
t
'>
''
><
31
,
Barbafbrtfni can#Ien&, inTAqui. tbf pibtariduiri pocinfniiini adnnSef 1lolitaei
g•« <*
'
Celebres
de bx£uCjhid dobtleririt tHeblbgi
Tkolo£ki.
gnatlorie Baibarbrum. ^. Cjpbrtfet vt iri houo
orBe aliqui fint pneftarites Thebl'4gi. 2518.&
&<\. Sehcehcia veii fldh digha theologl.
352.
Thcologbrumfencehtia,de
myftetfo llririitatis
ohinibus ti.ad'endo. 37$. EtUdlti TlibbibMfencircaEutentia.398' C^4iointer^he°i°$oS
'
chitiftii furfjptlblifcml .,
,
448
'Tributum. Nori eft itiicjUUm"ttibuta Irictos pendeiefuis ad1hrrtntra.cb1ibus.i72. Qttid docueiic
dc hac ire Apbftolus. 173. Tfia Trihucbfiifh ge-r
iiera'lfhplbbata.
i7^.,'Ex'e^îlipiftj1i1:4uiex
: tfifnicb
feruietunt.175. Ibfephus Viiiuctfafh terfatfi Agypti Phafabrii fubdidk fttb fribncoi
ijf. Vulgaris ricib ttiputa irhêraJndL 179. An.
prbjitef
IndexRerum/.
tributa
propter reuocandos ab otib Barbaros,
181. Quisffiodusin'
iffipeianda.
gfatiiprafint
fributis laxandis tencndus. iS^.Paftorcs anirna-'
fum iure diuino!ttibuta, feu prouentus pofiiint
11"** 188
Principes.'"''v'!
acciperea87;.Etiim
circa Fiderrjexpi;icitairi
T/finitM. 'Errorcuiufdam
* de
Myfterib Tripitatis. 363.MyfteriumTrinkafis offlniisusVtJ ctadendum.372.Ncjjio
bapcizafus, nifi credac in Pacrem, IjiUum & Spiiicunn
creduiit
Jartctum.ibid.In
quo quidarh
efteMy-'
'
*
"
ftefiurh T^rinita,tis.
374
'
%
Quahtum officiat. j^^p^ncikur.'
VMentia.58. & 59. C^briujivioienjtJ£;i^^
' ;
: MX..
'/
bore fruftrantur.
yiils vîi;gjpt|s^ quas;
fjrgihitas. ApudBarbaros
*
iii precip .ej|. Mb- Con-'
omnes
mQrcales
apud
iis quae"
Bar ^g^ji^
$|
temptavirginkasapud
"' l •
jbidl''
'-<'1/"SjOlieon^fccrkntur.
'
z,
colunt vt û|^:
Illum,
Indiarum^
T/jfVpaitii.
de:_
JJLJ' Bathari. 64. Diabblusef|,,
^njuira
"
'
;
i; Ghtiftianis,perfuadet
Indis.
226;
^::
'•'
• •'•
U : ';
F
."*
1
i'
N
':
I
$,
',

De promulgando Evangelio apud barbaros, sive de

Transcription

Similar documents

huron herco

c8 -04 - Jharkhand

w - Notes du mont Royal

LILIUM Elfen Lied

thome mori - The Center for Thomas More Studies

Untitled

Cílíxhaudfacile uerumdícít. xxvi Atvero exiguoefeintafriiratio beUi.

Title Sachsenspiegel auffs newe ubersehen, mit Summariis und

(Pseudo-) Tommaso d`Aquino, Trattato della pietra

detti e motti latini (usi e abusi) - Liceo Cesare