review

fotodocument
James Bowlin, United
States Penitentiary,
Marion, Illinois
Gevangenenportretten
Tussen droom
en dader
Het was een verborgen genre: Amerikaanse
gevangenen, vastgelegd door de gevangenisfotograaf, tegen idyllische decors.
Antoine Ealy, Federal
Correctional Complex,
Coleman, Florida
42 Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012
foto’s Alyse Emdur tekst Carolina Lo Galbo
Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012 43
fotodocument
E
én stap is hij van het aardse paradijs verwijderd. Maar zijn gezicht
staat gekweld: onzeker kijkt hij
vanuit zijn ooghoeken, als een
schuwe hond. Uit zijn lichaamshouding spreekt onmacht: een
hangende schouder, een gebalde vuist vol woede.
We zijn hier dan ook niet in een tropisch vakantieoord of een vrolijke fotostudio, maar in
de bezoekruimte van een Amerikaanse gevangenis. De gedetineerde poseert voor het geschilderde zeelandschap op de muur die hem
van de maatschappij scheidt. Met veel fantasie
kan hij de golven horen razen, de zoutkristallen op zijn huid voelen branden. Maar een minuut later zit hij weer alleen in zijn cel van
twee bij twee. Dan tuurt hij naar het fotoportretje dat zojuist geschoten is. Er blijft veel te
dromen over.
Penvriendprojecten
Zelf foto’s maken is in Amerikaanse gevangenissen verboden. Professionele portretfoto’s
vormen voor 2,3 miljoen gedetineerden dus de
enige mogelijkheid om zichzelf op beeld te krijgen, vaak samen met hun geliefde, moeder of
kind. De meest getalenteerden onder hen schilderen de idyllische tafereeltjes op de muur in
de bezoekersruimte, gevangenisfotografen
doen de rest. Het zijn de enige kiekjes uit de bajes die de buitenwereld bereiken.
Fotograaf Alyse Emdur raakte gefascineerd
door deze penitentiaire portretfotografie toen
ze een jeugdfoto terugzag. Samen met haar gedetineerde broer poseerde ze als vijfjarige voor
een tropisch strandtafereel. Een bevreemdend
beeld, vond ze het, maar wel de enige tastbare
herinnering die ze van hem had. Zo stuitte ze
op een goeddeels verborgen genre fotografie
en schilderkunst die alleen bajesbewoners en
hun dierbaren kennen. Ze besloot het fenomeen naar buiten te brengen.
Via de officiële weg kreeg ze geen toegang tot
de gevangenis, en daarom deed ze via websites
en penvriendprojecten aan driehonderd gedetineerden de oproep om haar zelf hun foto’s te
sturen.
De helft reageerde en met hun portretten heeft
ze haar project Prison Landscapes, 2005-2011 samengesteld. Hun misdaden noemt ze bewust
niet. Zo zie je de gedetineerden eens door de
ogen van hun dierbaren: als mensen. Mensen
die gaandeweg zijn afgegleden, met families
die het zonder hen moeten zien te rooien in de
buitenwereld. Even komen twee levens samen
voor de muur die hen scheidt, één moment
kunnen ze comfortabel wegzinken in het zoete decor.
Ontsnappingsgevaar
Hoe het er in het gevang echt aan toe gaat?
Geen idee, dat wil de Amerikaanse overheid
ook juist níét laten zien. Fijn als zo’n kiekje de
moraal van de gedetineerde even opkrikt,
maar het echte doel is: controle houden over
de beeldvorming naar buiten. Die moet positief zijn. Achter de foto’s gaat een mediabeleid
schuil dat de realiteit van het harde leven in de
gevangenis binnen de muren moet houden.
Er is nóg een reden voor de muurschilderingen: het ontsnappingsgevaar. Want een échte
vlucht is niet de bedoeling. Elk detail van de gevangenisomgeving kan nuttige informatie bieden voor een ontsnapping naar buiten. En dus
dient de ondergaande zon vooral als verhulling
van de echte omgeving.
Maar de realiteit laat zich, alle pogingen ten
spijt, niet wegdrukken. Want een gezichtsuitdrukking toont meer dan een lieflijk neplandschap kan verbloemen. De meeste gedetineerden staan opvallend alleen voor de camera,
met niets om zich aan vast te klampen. Geen
telefoon, geen meubilair, geen dierbare. Waar
moeten ze in godsnaam hun armen laten? Ze
staan er soms ronduit onhandig te zijn. Zo verbeelden ze het menselijk tekort als een soort
antireclame voor de American dream, die voor
hen al lang is vervaagd. Het paradijs op de achtergrond gloort nog hoopvol, de belofte van
succes resoneert. Maar zij weten: het leven is
weerbarstiger. Q
‘Prison Landscapes’ is van 18 februari tot 1 april
te zien in de tentoonstelling ‘Cruel and Unusual’,
een groepstentoonstelling over het leven in en om
de gevangenis in de Noorderlicht Fotogalerie,
Akerkhof 12, Groningen, woensdag t/m zondag,
12.00 - 18.00 uur. Meer informatie: www.noorderlicht.com/nl/fotogalerie/cruel-and-unusual
44 Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012
Het echte doel is:
controle houden
over de beeldvorming naar buiten
Victoria Williams, Valley
State Prison for Women,
Chowchilla, Californië
Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012 45
fotodocument
Achtergrond door Darrell Van Mastrigt, Graterford Correctional Institution, Pennsylvania
Anoniem, Woodbourne Correctional Facility, New York
46 Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012
James Ingensoll, United
States Penitentiary,
Leavenworth, Kansas
Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012 47
fotodocument
Anthony Gross (rechts),
United States Penitentiary,
Marion, Illinois
48 Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012
Kimberly Buntyn, Valley State Prison for Women, Chowchilla, Californië
Momolu Stewert, Federal Correctional Complex, Coleman, Florida
Brandon Jones, United States Penitentiary, Marion, Illinois
Lynette Newson, California Institute for Women, Corona, Californië
Vrij Nederland 18 FEBRUARI 2012 49