full text of the paper – PDF - Polish Journal of Sport and Tourism

Transcription

Pol. J. Sport Tourism 2011, 18, 324-335
Kołodziejczyk: HIKING TRAILS FOR TOURISTS...
324
HIKING TRAILS FOR TOURISTS
IN THE “CHEŁMY” LANDSCAPE PARK – ASSESSMENT OF THEIR
ROUTE AND INFRASTRUCTURE DEVELOPMENT
Hiking trails for tourists in the “Chełmy” Landscape Park
KRZYSZTOF KOŁODZIEJCZYK
University of Wrocław, Institute of Geography and Regional Development,
Department of Regional Geography and Tourism
Mailing address: Krzysztof Kołodziejczyk, University of Wrocław, Department of Regional Geography and Tourism,
1 Uniwersytecki Square, 50-137 Wrocław, tel.: +48 509311435, fax: +48 71 3443421,
e-mail: [email protected]
Abstract
Introduction. The objective of the work was to assess the development of hiking trails for tourists and their infrastructure in the
“Chełmy” Landscape Park in Lower Silesia. Material and methods. The analysis concerned a network of tourist trails whose coherence
and shape were evaluated based on the indices derived from the graph theory. Also the correspondence between the names given to
some trails with the tourist attractions accessible via such trails was assessed, and their number was compared to the length of the relevant trails. The analysis of the development of infrastructure for hiking tourists was conducted based on the results of local stocktaking
and determination of tourist traffic density. Results. The obtained results show that the network of trails across the Park is quite well developed and coherent, despite the diversity of infrastructural development. The correspondence between the names of trails with their
tourist attractions was confirmed with some reservations. Conclusions. Diverse trails in the studied area should be integrated into a coherent network by their similar development level, and in particular by introducing uniform marking standards. It would be also worth
providing better access to some attractions for hiking tourists by introducing appropriate access routes.
Key words: hiking trails for tourists, trail network, graphs, infrastructural development of trails
Introduction
The “Chełmy” Landscape Park was established in 1992 [1].
It protects an eastern part of the Kaczawa Foothills (Pogórze
Kaczawskie) in the Western Sudetes. It covers an area of 159.9
km2 and its buffer zone additional 124.7 km2 [2]. For the most
part elevated at 350-400 m a.s.l., although the highest points at
450 m a.s.l., this area belongs to uplands in hypsometric terms.
Mszana (475 m a.s.l.) in the Muchowskie Heights (Muchowskie
Wzgórza) is the heighest elevation in the Park, while other distinctive peaks include Rosocha (464 m a.s.l.), Czartowska Skała
(463 m a.s.l.), Dębnica (463 m a.s.l.) and Górzec (445 m a.s.l.)
which have excellent potential for tourism development. The
distinctive features of the “Chełmy” Landscape Park [2]:
- flat planation surfaces at 300 m a.s.l. with multitudinous
segmented and flat-bottomed small valleys,
- deep V-shaped valleys which can often be characterised as
antecedent valleys,
- basalt monadnocks (basalt is more weatherproof than the
surrounding rock),
- morphological escarpment of the Sudetes located on the
Sudeten Marginal Fault (Sudecki Uskok Brzeżny) and running along the north-eastern border of the Park. On average,
the escarpment is about 60 m high, while the greatest absolute height – more than 150 m – has been determined near
Górzec.
Both the volcanic monadnocks and the escarpment of the
Sudetes, which separates the mountainous region and the lowlands of Lower Silesia, have distinctive educational values and
afford extraordinary views, and thus belong to highly valuable
landscape components of this area. Also the aforementioned
antecedent valleys and forests covering more than half of the
Park’s area. It is one of the best preserved areas in the Sudetes
and provide habitat for many rare flora and fauna species [2].
There are 12 ordinary hiking trails marked with standard
signs consisting of three stripes (a horizontal colour stripe between two white stripes), the total length of which is 106.9 km
(Tab. 1), across the “Chełmy” Landscape Park. They are maintained by the PTTK1 Jawor. In addition to these trails, there are
7 educational trails (total length: 44 km) and a few local trails
marked with diverse signs, designed by local authorities and
non-governmental organisations. These trails are generally not
properly maintained and unsatisfactorily interlinked with the
ordinary trails which presents serious problems as not infrequently they provide the only way to reach major tourist attractions. The signs are seldom renewed, as a rule there are no signposts, sometimes the trails are not shown on any maps, and as
a result they are rarely frequented and fade into oblivion.
The objective of this paper was to carry out an assessment
of the network of hiking trails marked in the “Chełmy” Landscape
Park in terms of their location and management.
1
PTTK – Polish Tourist and Sightseeing Society
Copyright © 2011 by Josef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biała Podlaska
325
Table 1. Hiking trails for tourists marked with stripe signs in the
“Chełmy” Landscape Park
Note: The sections outside the “Chełmy” Landscape Park are shown in
italics.
Material and methods
The assessment of the hiking trails in the “Chełmy” Landscape Park was based on the results of local stocktaking carried
out in summer and autumn 2010 which aimed at evaluating the
location, marking and other aspects of management of the designed trails. Tourist maps of the studied area were also used
during desk studies.
The key parameters of the hiking trails in the “Chełmy”
Landscape Park, i.e. their coherence, were determined based on
the indices sourced from the graph theory, while assuming that
each junction of trails is represented by a vertex of a planar
graph, and the sections between the junctions – by edges (excluding the case when two trails overlap). Following the example of
Styperek [3], who performed a similar analysis for hiking trails in
Polish national parks, the following indices were used [4]:
- Kansky index β = e/v, where e – number of edges, v – number of vertices (the higher the value of β, the more coherent
the network of trails),
- Kansky index γ = e/(3⋅(v-2)) (the ratio of the existing number of edges to the maximum possible number of edges resulting from the number of vertices; the values of this index
range from 0 for total incoherence to 1 when all possible
edges are present),
- index α = µ/(2v-5), where µ is a cyclomatic number calculated based on the equation µ = e – v + p, where p is the
number of isolated subgraphs.
The analysis was first carried out for the primary network
of ordinary trails marked with stripe signs (Fig. 1), and then for
all trails in the studied area, including any local and educational
trails (Fig. 2). The objective of the analysis was to show that the
latter group of trails – apart from providing access to a number
of tourist attractions – increases to a significant extent the coherence of the network and should be included into a uniform system of trails in the studied area which would promote penetration of the Park by tourists.
Junctions with names of trails
Note: The diagram shows the names of only those junctions which can be
explicitly specified.
Figure 1. Diagram of the hiking trails marked in the “Chełmy”
Landscape Park, including only ordinary trails marked with
standard stripe signs
Junctions with names of trails
Note: The diagram shows the names of only those junctions which can be
explicitly specified.
Figure 2. Diagram of the hiking trails marked in the “Chełmy”
Landscape Park, including ordinary trails marked with standard
stripe signs, local and educational trails
Following the example of Fedyk [5], an analysis of correspondence between the names assigned to some trails and the
attractions accessible via such trails was conducted. To this end
the specific sections of trails were assigned with tourist attractions related to their names. A tourist attraction was taken in the
broadest sense of the term and comprised all and any places and
objects which have physical manifestation in the landscape and
can directly or indirectly be related to the trail’s name and thus
attract interest of tourists. The analysis included the relation
between the length of the studied trails and the number of the
above-described attractions.
The analysis of infrastructure development of hiking trails
was performed based on the method applied by Sewerniak [6, 7].
This author noticed that the development of a trail depends, first
and foremost, on the profile and functions of specific trails and
on the attractiveness of the relevant area for tourists as relatively
high degree of infrastructure development is desirable in the
case of less attractive areas, while in other areas lack of infrastructure can be considered an aspect that holds attraction for
tourists [6]. However, as noted by Werner [8], lack of infrastructure development often reduces the value of certain areas and
trails with attractions of tourist value in terms of tourist attendance, while providing them with appropriate infrastructure can
create new opportunities for tourism development. On the other
hand, the problem is that a multitude of popular trails across
attractive areas has overly developed infrastructure which in
consequence undermines their attractiveness.
The initial stage of the development assessment of trails
should include a detailed listing, and then classification of all
types of infrastructure which can be found along marked trails.
The tools recommended by Sewerniak [6] can be considered questionable due to some anachronisms related to the period when this classification was developed and extremely strict
rules regarding the positioning of devices in a manner which is to
an insignificant extent related to the profile a trail, density of
tourist traffic and attractiveness of the relevant area. Even Sewerniak has noticed that it would be particularly difficult to define
any specific rules in this case, and the distances between the
devices depend on terrain conditions [7]. Nonetheless, this classification has seemed to offer the most complete categorisation
thus far and will be applied in this paper. The assessment was
only carried out for the southern part of the “Chełmy” Landscape
Park. It included the determination of density of specific groups
of devices in different parts of the network.
Results and discussion
The values of all above-listed indices of the graph theory,
determined for both ordinary trails marked with stripe signs
(Fig. 1) and for the network comprised of all trails in the studied
area, including local and educational trails (Fig. 2), are specified
in Table 2. These data explicitly show that the local and educational trails contribute to a significant extent to the coherence of
the network of trails as β increases from 1.31, when any such
trails are excluded from the calculations, up to 1.59, when they
are included. It is also worth comparing the obtained values of β
with the results of the calculations made by Styperek [3] for
Polish national parks. While the results for the first option correspond to the values obtained for national parks showing the
greatest coherence of the network (β ≥ 1.32)2, then those for the
The respective values in descending order are as follows [3]: Stołowe Mountains National Park β = 1.42; Karkonosze National Park β = 1.38; Kampinos
National Park β = 1.37; Pieniny National Park β = 1.36; Tatra National Park β
= 1.32.
2
326
second option exceed the value for the Stołowe Mountains National Park with the most coherent network of trails (β = 1.42).
These figures indicate a substantial degree of development of the
trail network in the “Chełmy” Landscape Park which clearly reflects the trends in providing access to protected areas. Even
though the protection requirements restrict the development of
hiking tourism in national parks, and excessive expansion of the
trail network is not desirable there, in landscape parks hiking
tourism can develop basically without limitations. The values of
the other indices are also higher when all trails are included and
this is a promising sign of good degree of development of the
network compared to the values for national parks.
Table 2. Coherence indices for the network of hiking trails in the
“Chełmy” Landscape Park
When analysing the shape of the trail network (Fig. 1 and
2), two distinctive areas of trail concentration can be distinguished in the northern and central part of the Park, interlinked
with only two sections. It seriously inconveniences tourists in
moving between the two concentrations of tourist attractions
near Leszczyna and Stanisławów, and Myślibórz and Grobla.
Although the area located between the two trail clusters is less
attractive for tourists, there are no reasons (wetlands, rivers
without crossing points, enclosed areas) why it would be impossible to design additional trail sections there to link e.g. Muchów
and Kondratów, Stanisławów, Górzec or Jeżyków. The two detour
local trails, situated further apart, in the Muchowski Forest (Las
Muchowski) should also be noted. Although they are designed for
motorised tourists (they start at the forest car park), they can be
integrated in a number of ways into the network which would
enable their better use. Also the poor integration of the trail network in the Park with the neighbouring areas, which most often
have a certain potential for tourism development, seems to be
another problem. There are few linking trails between the Park
and the Jaworska Plain (Równina Jaworska) and Chojnowska
Plateau (Wysoczyzna Chojnowska) which can be considered
a potential source of tourists, and at the same time have distinctive anthropogenic landscape values (Jawor, Słup, Winnica, Krotoszyce, Dunino), and the Kaczawa Valley (Dolina Kaczawy) and
Świerzawa Depression (Obniżenie Świerzawy) with natural
beauty (Organs of Wielisław (Organy Wielisławskie) and
Wielisławska Cave (Jaskinia Wielisławska)) and anthropogenic
sites of interest (Świerzawa, Dobków). The poor integration with
the region of Bolków is attributable to the negligible development of trails in the southern part of the Park where only one
route has been marked.
Based on the known values α and γ the network of trails in
the “Chełmy” Landscape Park can be classified according to the
types of network shapes proposed by Taafee and Gauthier (Fig.
3). This classification was carried out for Polish national parks by
Styperek [3] who additionally named a transitional system between the core and lattice systems, called a core-lattice design. In
this case the values of γ correspond to the core system, and the
values of α – to the lattice system. In accordance with this classification, the network of ordinary trails marked with stripe signs
327
in the “Chełmy” Landscape Park should be defined as the corelattice system, while the network of all trails as the lattice system, which is another argument supporting its coherence.
Figure 3. Classification of network shapes according to the value
of graph indices [quoted after 3]
In the “Chełmy” Landscape Park there are four hiking trails
given their own name. An important problem that transpired in
the analysis of correspondence between their names and the
tourist attractions accessible by such trails is the fact that in
a number of cases the trails were designed near notable attractions, relevant to the names given to specific trails, although the
trails do not lead directly to such objects, and there are no signposts or information boards. As a result, tourists have to know
about such object, its approximate location and finally deviate
from the trail to find a suitable access way in order to visit
a specific tourist attraction.
The Escarpment Route (Szlak Krawędziowy), also known as
the Rim Trail (Szlak Brzeżny), is the longest trail in the studied
landscape park. It links Bolków and Złotoryja (Tab. 1). As its
name would suggest, it should provide access to attractions related to the morphologic escarpment of the Sudetes located on
the Sudeten Marginal Fault, that is a steep slope of up to 150 m of
relative height, and views spreading from these slopes and the
top of the escarpment across the lower altitudes of the Sudeten
foothills and the Silesian-Lusatian Lowland. This trail does not
stretch out down its full length along the escarpment. However, it
does in its most part, i.e. from the foot of Radogost to the area of
Diabelska Mountain (Diabelska Góra) and subsequently near
Leszczyna. The other sections of the trail lead deep into the Kaczawa Foothills. A panoramic view of the areas at the foot of the
morphologic escarpment of the Sudetes can be admired from
several places which are mainly located in the southern part of
the trail (near Kwietniki, the slope of Radogost, at the foot of the
Rataj Hill (Wzgórze Rataj), the section between Myślibórz and
Jeżyków). Views are much less spectacular north of Jeżyków as
the trail runs across the forest.
Thus, the Escarpment Route gives access to a number of attractions related to its name, but it does not make the most of the
area. It does not lead to at least two attractions situated in its
vicinity, even though such trail could be routed without any
problems. The first attraction is the view tower on Radogost
which affords a beautiful panoramic view of the Western Sudetes, part of the Eastern Sudetes, the Sudeten Foothills and the
Silesian-Lusatian Lowland. The red trail runs across the slopes of
this elevation, while the summit can be reached following two
access trails marked with red triangles edged in white. However,
there are no signposts and the small signs marking the trails are
only put up at a certain distance to the main trail. Consequently,
supposing tourists can see the sign of the access trail, they will
not know where it leads (a similar situation faces the tourists
wishing to reach the Hermit Grotto (Grota Pustelnika) in the
Paszówka valley). It is additionally confusing that the two access
trails run along each other at a distance of about 100 m and then
converge ahead of the summit. In addition, Radogost can also be
reached via the educational trail “Nad Groblą” and a local trail
from Paszowice. It is also unclear why they are one-way trails.
A similar situation can be found on the Bazaltowa Mountain (Bazaltowa Góra) where the Escarpment Route goes around the
summit featuring a out-look spot with a magnificent view of
Paszowice, Strzegomskie Hills (Wzgórza Strzegomskie) and the
Ślęża Massif (Masyw Ślęży) (view from the historical view tower
on the same summit is unfortunately obstructed by trees). The
out-look spot can only be reached via an educational trail from
Paszowice, although the red trail could have been designed along
the same or similar route.
Highly unclear is the route of the Escarpment Route and another trail – named the Route of Extinct Volcanoes (Szlak Wygasłych Wulkanów) – in the vicinity of the Myśliborskie Minor Organs (Małe Organy Myśliborskie) that is a basalt volcanic plug
created as a result of the Tertiary volcanic activity related to the
emergence of the Sudeten Marginal Fault. Tourists are confused
as the route of the trails has been changed several times. At one
time both trails led directly to this nature monument, while at
other times – only an access trail was marked there. Unfortunately, the signs marking both these trails have not been removed, and therefore, considering that there are no signposts, it
is difficult to reach the destination as well as to find one’s way to
continue the walk.
The yellow Route of Extinct Volcanoes across the “Chełmy”
Landscape Park provides access to another volcanic plug, i.e. the
Devil’s Rock (Czartowska Skała), and therefore its name is justified on the relevant section. However, it should be mentioned
that there are also other attractions in its neighbourhood,
e.g. basalt pillars on the Muchowskie Hills (Muchowskie Wzgórza)
which could be easily reached via a trail marked here.
The third trail named after a tourist attraction across the
studied area is the blue Route of Diggers (Szlak Kopaczy) which
shows the way from the foot of Górzec through Bogaczów, Sichów and Stanisławów to the crystalline limestone mines, including the former mine “Wapień Niecki Leszczyny” (Tab. 1). Over
the entire length of the trail, it provides access to the attractions
related to its name only in the vicinity of Stanisławów and the
above-mentioned mine. Tourists approaching from Sichów first
go past an old adit in the Sichowianka valley, and then the former
iron ore mine “Wilcza” and finally the mining area of dolomitic
limestone and the related lime kilns. Unfortunately, it does not
show the direct way to all adits and mining pits, and it also was
not taken to the closed barite mine situated south of
Stanisławów. The rest of the blue trail does not provide access to
any mining attractions, and therefore there is no reason why it
should be named as it is shown on maps.
The name of the green Route of Nysa Mała Valley (Szlak
Doliną Nysy Małej) is also rather doubtful. The route stretches
along the Nysa Mała river only the short length from the Grobla
village to the central part of the reserve “Wąwóz Grobla” (Grobla
Gorge) (1.5 km). Further on it goes along Młynówka, a left tributary of Nysa Mała which has created other antecedent valleys –
the Siedmica Gorge (Wąwóz Siedmica) and Siedmica Minor Gorge
(Mały Wąwóz Siedmicy). Thus, it would be more reasonable to
name it the Route of Gorges.
While analysing the named routes, it is also worth mentioning educational trails. There are seven such trails across the Park:
“Synklina Leszczyny” (Syncline of Leszczyny) (3.5 km long, 17
observation stations), “Śladami Kopaczy” (Following the Diggers)
(5 km long, 5 stations), “Wąwóz Myśliborski” (Myśliborski Gorge)
(4.5 km long, 12 stations), “Wędrowanie po wulkanie” (Walking
the Volcano) from Paszowice to the Bazaltowa Mountain (10 km
long, 6 stations), “Nad Groblą” (7.5 km long), “Las Świniec”
(Świniec Forest) south of Muchów (4.5 km long) and “Szlakiem
Trzech Wąwozów” (Route of Three Gorges) near Nowa Wieś
Wielka (9 km). These detour trails have been routed to specific
attractions, and therefore their names seems to be reasonable.
For example, the first of the above-listed trails shows the geologic structure of the area and history of the local mining and
metallurgical industry. It shows e.g. the profile of Zechstein
rocks, limestone and sandstone quarries as well as to the remnants of the steelwork and mine “Ciche Szczęście” [9], while the
second trail gives access to the relicts of mining industry and
reveals the geologic structure with abundantly mineralised veins.
However, the development of some of these trails is rather decidedly questionable, in particular sparsely installed information
boards or total lack thereof (as discussed below).
The analysis of tourist infrastructure development was only
conducted for the southern part of the “Chełmy” Landscape Park
according to specific types of infrastructure. Information about
the trail is provided using equipment of various quality and type.
The trails with stripe signs are generally well marked, and there
are usually signposts at their junctions, although there is still
a lot room for improvement in this aspect. The local and educational trails are rather poorly organised when compared to the
above as their signs are not renewed as frequently as they should
be and usually they have no signposts, particularly important at
junctions with the ordinary trails. The educational trail from
Paszowice to Bazaltowa Mountain is a remarkable exception here
as it is well marked, has signposts and information boards, still
a one-way trail – a solution which is now phased out. As the reserve “Wąwóz Myśliborski” (Myśliborski Gorge) has been closed
to tourists, a detour has been made to bypass the yellow trail.
And taking the educational trail from Myślibórz so as to read all
information boards is now no longer possible. The educational
trail from Grobla to Radogost, a one-way trail with no signposts
and information boards, seems to be the most questionable one.3
Furthermore, the section across the reserve “Wąwóz Grobla”
(Grobla Gorge) has over some distance no signs, and in other
places signs are only partially finished. It seems that this trail
was created at the same time as the relatively new reserve and at
the moment of its establishment, due to legal restrictions, it was
not possible to design an educational trail. However, the route of
the trail was not changed and any further efforts aimed at installing signs were abandoned, and as a result it has become basically
useless. In the southern part of the “Chełmy” Landscape Park,
there are only information boards at educational trails (“Wąwóz
Myśliborski” (Myśliborski Gorge), “Wędrowanie po wulkanie”
(Walking the Volcano) and “Szlakiem Trzech Wąwozów” (Route
of Three Gorges), and their insufficient number affects also other
trails, even though they feature such notable attractions as reserves in antecedent valleys (the gorges: Lipa, Siedmica and Grobla) or historical heritage objects (Jakuszowa, Grobla, Kłonice).
There is evidently no regularity to the designation of resting places in the studied area. There is a large accumulation of
such places in the Jawornik valley, over Myslibórz, which is understandable as it is a popular destination of one-day trips.
Benches are placed all along the educational trail to the reserve
“Wąwóz Myśliborski” (Myśliborski Gorge), in addition a recreational area “Słoneczna Łąka” with benches, shelters and bonfire
places has been created near the car park in Myślibórz. There are
also benches and a shelter near the above-mentioned trail from
Paszowice to Bazaltowa Mountain. Resting places with benches
and shelters can also be found at the western end of the Grobla
Gorge (Wąwóz Grobla) and between the Siedmica Gorge and the
Siedmica Minor Gorge, however their number is insufficient,
bearing in mind the level of difficulty of the trails across gorges
This trail has been classified into the group of educational trails solely due
to its marking (white square with a green diagonal) which is generally used
for marking educational trails.
3
328
(numerous passages over streams, waterlogged areas, missing
trail), and at the same time the large potential of these attractions. On the other hand, there is a need for properly prepared
resting places near the reserve “Wąwóz Lipa” (Linden Gorge), on
Radogost and in the most southern part of the Park on the red
trail (there is only one such place in hardly favourable location at
the national road no. 3). All resting places are provided with
dustbins, however, their regular emptying poses – apart from the
Myśliborski Gorge – a problem.
There are no tourist hostels across the entire “Chełmy”
Landscape Park. Aside from pensions and private lodgings, accommodation facilities for hiking tourists comprise only three
self-service shelters: “Chatka Puchatka” (House at Pooh Corner)
in Grobla (near the trail junction), “Chatka pod Lipą” (House at
Linden Corner) in Raczyce near Jeżyków (near the educational
trail “Szlakiem Kopaczy” (Following the Diggers) and “Marianówka” towards Rosocha near Stanisławów (near the Escarpment Route). It is also possible to put up a tent near the shelters,
just as by the Centre of Ecological Education “Salamandra” in
Myślibórz. However, the shelters are rather far away from the
main tourist trails (from several dozen meters in the case of
“Chatka Puchatka” up to several hundred meters to the other two
objects) with poorly marked access paths. The advantages include regular distribution of shelters along the Escarpment
Route, the longest route in the Park which enables dividing the
trip into four stages. As there are no hostels and other generally
available tourist facilities, open all year long, no sanitary facilities
are provided in the “Chełmy” Landscape Park, either.
Tourist attractions are also to a various degree adapted for
visitors. The route across the Myśliborski Gorge is a wide comfortable trail, suitable for people in wheelchairs, while the trail
across the Siedmica Gorge or the Siedmica Minor Gorge takes
tourists several times to ford streams, and sometimes the trail
vanishes into bushes, and some stretches of the Siedmica Minor
Gorge or the Linden Gorge require tourists to walk the stream
bed. However, it should be noted that this makes them even
more attractive. Views can be admired from the view tower on
Radogost and out-look spot on the Bazaltowa Mountain provided
with barriers, a bench and an information board.
Summary
Diverse trails in the studied area should be integrated into a
coherent network by their similar development, and in particular
by introducing uniform marking standards. It also would be
worth providing better access to some attractions for hiking
tourists by way of appropriate access routes.
Literature
1. Wiśniewski, E. (1998). Myślibórz. Myślibórz: Zarząd Parku
Krajobrazowego “Chełmy”. [in Polish]
2. Bobrowicz, G. (1998). The “Chełmy” Landscape Park in the
Kaczawskie Foothills. Myślibórz: Zarząd Parku Krajobrazowego “Chełmy”. [in Polish]
3. Styperek, J. (2001). Tourist hiking trails in Polish National
Parks. Turyzm 11(1), 25-37. [in Polish]
4. Potrykowski, M. & Taylor Z. (1982). The geography of transport. An outline of problems, models and research methods
(1st edition). Warsaw: PWN. [in Polish]
5. Fedyk, W. (1995). Tourist hiking trails with names in Poland.
Acta Universitatis Wratislaviensis 1730, Prace Instytutu Geograficznego, Seria B, Geografia Społeczna i Ekonomiczna, 12,
87-94. [in Polish]
329
6. Sewerniak, J. (1982). Issues involving program and land management of tourist hiking trails. Problemy Turystyki 4(18),
30-54. [in Polish]
7. Sewerniak, J. (1980). The geographic environment and the
planning of tourist hiking trails in Poland. Zeszyty Naukowe
Instytutu Turystyki 7(8), 294-338. [in Polish]
8. Werner, Z. (1980). A method for assessing the tourism value
of roads (following the example of the Sudety Kłodzkie).
Zeszyty Naukowe Instytutu Turystyki 7(8), 232-281. [in Polish]
9. Wiśniewski, E. A Weekend in the “Chełmy” Landscape Park.
A Guide for Drivers. Myślibórz: Zarząd Parku Krajobrazowego
“Chełmy”. [in Polish]
Submitted: March 15, 2011
Accepted: June 16, 2011
Kołodziejczyk: PIESZE SZLAKI TURYSTYCZNE PK „CHEŁMY”...
330
PIESZE SZLAKI TURYSTYCZNE PARKU KRAJOBRAZOWEGO
„CHEŁMY” – OCENA PRZEBIEGU I ZAGOSPODAROWANIA
Piesze szlaki turystyczne PK „Chełmy”
KRZYSZTOF KOŁODZIEJCZYK
Uniwersytet Wrocławski, Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego,
Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki
Adres do korespondencji: Krzysztof Kołodziejczyk, Uniwersytet Wrocławski, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki,
pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, tel.: 509311435, fax: 71 3443421, e-mail: [email protected]
Streszczenie
Wprowadzenie. Celem pracy była ocena rozwoju sieci pieszych szlaków turystycznych i ich zagospodarowania na terenie Parku Krajobrazowego „Chełmy”, woj. dolnośląskie. Materiał i metody. Przedmiotem badań była sieć szlaków turystycznych, której spójność i kształt
oceniano przy użyciu wskaźników zaczerpniętych z teorii grafów. Oceniano również zgodność nazw nadanych niektórym szlakom z charakterem udostępnianych przez nie walorów, których natężenie porównywano z długością trasy. Analizę rozwoju zagospodarowania turystycznego przeznaczonego dla turystyki pieszej przeprowadzono poprzez jego inwentaryzację terenową i określenie natężenia.
Wyniki. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że sieć szlaków na terenie Parku jest dość dobrze rozwinięta i odznacza się dużą spójnością mimo zróżnicowania zagospodarowania szlaków. Z zastrzeżeniami potwierdzono zgodność nazw szlaków z posiadanymi przez nie
walorami. Wnioski. Zróżnicowane szlaki badanego obszaru należy scalić w spójną sieć poprzez zagospodarowanie ich na podobnym poziomie, a zwłaszcza wprowadzenie jednolitych standardów oznakowania. Wskazane jest również lepsze udostępnienie turystom pieszym
niektórych walorów. W tym celu należy przygotować odpowiednie szlaki dojściowe.
Słowa kluczowe: piesze szlaki turystyczne, sieci szlaków, grafy, zagospodarowanie szlaków
Wstęp
Park Krajobrazowy „Chełmy” został utworzony w 1992 roku [1]. Chroni on fragment wschodniej części Pogórza Kaczawskiego w Sudetach Zachodnich. Obejmuje obszar 159,9 km2, zaś
jego otulina zajmuje kolejne 124,7 km2 [2]. Pod względem hipsometrycznym jest to teren wyżynny, w większości wyniesiony w
granicach 350-400 m n.p.m., chociaż najwyższe kulminacje przekraczają 450 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem Parku jest
Mszana (475 m n.p.m.) w obrębie Muchowskich Wzgórz, zaś
z innych wyróżniających się szczytów warto wymienić Rosochę
(464 m n.p.m.), Czartowską Skałę (463 m n.p.m.), Dębnicę (463 m
n.p.m.) czy Górzec (445 m n.p.m.), które odznaczają się dużym
potencjałem dla rozwoju turystyki. Do charakterystycznych cech
rzeźby Parku Krajobrazowego „Chełmy” należą [2]:
- płaskie zrównania na wysokości powyżej 300 m n.p.m.
z licznymi rozczłonkowanymi płaskodennymi dolinkami,
- głęboko wyżłobione dolinki wciosowe, często o charakterze
przełomów,
- pagóry twardzielcowe zbudowane z bazaltu, który jest odporniejszy niż skały otoczenia,
- morfologiczna krawędź Sudetów, założona na Sudeckim
Uskoku Brzeżnym i przebiegająca wzdłuż północnowschodniej granicy Parku. Średnia wysokość tej krawędzi
to około 60 m, natomiast największą wysokość względną –
ponad 150 metrów – osiąga w okolicach Górzca.
Zarówno powulkaniczne wzgórza twardzielcowe, jak i krawędź
Sudetów, oddzielająca obszar górzysty od obszaru nizinnego
Dolnego Śląska, wyróżniają się znacznymi walorami dydaktycznymi i widokowymi, stanowiąc ważne walory krajoznawcze tego
obszaru. Duże znaczenie dla turystyki mają też wspomniane
doliny przełomowe, jak również lasy zajmujące ponad połowę
powierzchni Parku. Należą one do najlepiej zachowanych na
całym obszarze Sudetów, stanowiąc siedlisko wielu rzadkich
gatunków roślin i zwierząt [2].
Przez teren Parku Krajobrazowego „Chełmy” przebiega
12 zwykłych pieszych szlaków turystycznych o standardowych
znakach pasowych (kolorowy pasek pomiędzy dwoma białymi),
których łączna długość wynosi 106,9 km (Tab. 1). Są one utrzymywane przez PTTK Jawor. Ta sieć uzupełniona jest przez
7 ścieżek dydaktycznych (o łącznej długości 44 km) i kilka szlaków lokalnych o zróżnicowanym znakowaniu, wyznaczanych
przez władze lokalne i organizacje pozarządowe. Trasy te są
z reguły nienależycie utrzymane i słabo powiązane ze szlakami
zwykłymi, co jest istotnym problemem, gdyż to one w wielu wypadkach jako jedyne doprowadzają do istotnych walorów turystycznych. Ich znaki są rzadko odnawiane, z reguły brak jest na
nich drogowskazów, czasem nie zaznaczano ich na mapach,
w efekcie czego są rzadko uczęszczane i popadają w zapomnienie.
Celem niniejszej pracy była ocena sieci szlaków pieszych
wyznaczonych w Parku Krajobrazowym „Chełmy” pod względem
ich przebiegu i zagospodarowania.
Copyright © 2011 by Josef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biała Podlaska
331
Tabela 1. Piesze szlaki turystyczne o znakach pasowych na terenie PK „Chełmy”
Uwaga: Kursywą wyróżniono przebieg szlaku poza terenem PK „Chełmy”.
Materiał i metody
Badania sieci szlaków pieszych Parku Krajobrazowego
„Chełmy” oparto na inwentaryzacji terenowej przeprowadzonej
latem i jesienią 2010 r., podczas której oceniano przebieg oraz
oznakowanie i inne elementy zagospodarowania znakowanych
tras. Podczas prac kameralnych wykorzystano też mapy turystyczne badanego obszaru.
W celu określenia kluczowej charakterystyki sieci szlaków
pieszych Parku Krajobrazowego „Chełmy”, czyli jej spójności,
wykorzystano wskaźniki zaczerpnięte z teorii grafów, przyjmując, że każdy węzeł szlaków jest wierzchołkiem grafu płaskiego,
zaś odcinki między węzłami – krawędziami (pomija się tu sytuację, gdy tą samą drogą prowadzą dwa szlaki). Wzorem pracy
Styperka [3], który wykonał podobną analizę dla szlaków pieszych w polskich parkach narodowych, wykorzystano następujące wskaźniki [4]:
- wskaźnik Kansky’ego β = e/v, gdzie e – liczba krawędzi, v –
liczba wierzchołków (im wyższe wartości współczynnika β,
tym większa spójność sieci),
- wskaźnik Kansky’ego γ = e/(3⋅(v-2)) (jest to stosunek istniejącej liczby krawędzi do maksymalnej możliwej liczby krawędzi wynikającej z liczby wierzchołków; wartości tego
wskaźnika zawierają się w przedziale od 0 przy całkowitym
braku spójności do 1, gdy istnieją wszystkie możliwe krawędzie),
- wskaźnik α = µ/(2v-5), gdzie µ to liczba cyklomatyczna obliczana ze wzoru µ = e – v + p, przy czym p to liczba izolowanych podgrafów.
Analizę przeprowadzono najpierw wyłącznie dla podstawowej sieci szlaków zwykłych o znakach pasowych (Ryc. 1),
a następnie dla wszystkich szlaków na badanym terenie łącznie
ze szlakami lokalnymi i ścieżkami dydaktycznymi (Ryc. 2). Celem
tego było wykazanie, że ta druga grupa tras – poza udostępnianiem wielu walorów – w istotny sposób zwiększa spójność sieci
i powinna być włączona w jednolity system szlaków na badanym
obszarze, co ułatwiłyby turystom penetrację terenu Parku.
Uwaga: nazwano tylko te węzły, którym można jednoznacznie przypisać
konkretne określenie
Rycina 1. Schemat znakowanych szlaków pieszych PK „Chełmy”
z uwzględnieniem wyłącznie szlaków zwykłych o standardowych
znakach pasowych
Uwaga: nazwano tylko te węzły, którym można jednoznacznie przypisać
konkretne określenie
Rycina 2. Schemat znakowanych szlaków pieszych PK „Chełmy”
z uwzględnieniem szlaków zwykłych o znakach pasowych, szlaków lokalnych i ścieżek dydaktycznych
Wzorem Fedyka [5] przeprowadzono analizę zgodności
nazw nadanych niektórym szlakom z walorami przez nie udostępnianymi. W tym celu przypisano poszczególnym odcinkom
szlaków walory turystyczne związane z ich nazwą. Pojęcie waloru było tu traktowane szeroko i sprowadzało się do wszystkich
miejsc i obiektów, mających materialny wyraz w krajobrazie,
które w sposób bezpośredni lub pośredni mogą wiązać się
z nazwą trasy, stanowiąc przedmiot zainteresowania turysty.
W analizie uwzględniono zależności między długością badanych
szlaków a liczbą wyżej określonych walorów.
Analizę zagospodarowania pieszych szlaków turystycznych
przeprowadzono według propozycji Sewerniaka [6, 7]. Autor ten
zwrócił uwagę, że sposób wyposażenia szlaku zależy przede
wszystkim od charakteru i funkcji poszczególnych tras, jak również atrakcyjności turystycznej obszaru, przez który szlak poprowadzono. Na terenach o mniejszej atrakcyjności pożądany
jest bowiem stosunkowo wysoki stopień zagospodarowania
szlaków. Z kolei na innych obszarach brak infrastruktury może
stanowić jeden z walorów [6]. Jednak, jak zauważył Werner [8],
często brak zagospodarowania obniża w sensie frekwencji wartość pewnych obszarów i szlaków o atrakcyjnych walorach, zaś
zapewnienie im odpowiednich urządzeń otwiera nowe możliwości rozwoju turystyki. Problemem jest natomiast to, że wiele
popularnych szlaków wiodących przez tereny atrakcyjne jest
zagospodarowanych zbyt intensywnie, czego następstwem jest
obniżenie ich atrakcyjności.
Wstępnym etapem prac związanych z oceną zagospodarowania szlaków musi być sprecyzowanie wszystkich rodzajów
infrastruktury, która przy znakowanych szlakach może się znajdować, a następnie dokonanie jej klasyfikacji.
Zestaw urządzeń zaproponowany przez Sewerniaka [6]
może budzić wątpliwości ze względu na pewne anachronizmy
związane z okresem powstania tej klasyfikacji oraz bardzo ścisłe
normy rozmieszczenia urządzeń słabo powiązane z charakterem
szlaku, natężeniem ruchu turystycznego i atrakcyjnością obszaru.
Już sam autor zauważył, że bardzo trudno wskazać w tym przypadku konkretne normy, a odległości między urządzeniami zależą od warunków terenowych [7]. Niemniej, jak dotąd klasyfikacja
ta wydaje się najpełniejsza i zostanie w niniejszej pracy wykorzystana. Ocenę przeprowadzono tylko dla południowej części
Parku Krajobrazowego „Chełmy”. Sprowadzała się ona do określenia natężenia poszczególnych grup urządzeń w różnych częściach sieci.
Wyniki i ich omówienie
Wartości wszystkich wskaźników teorii grafów wyliczone
zarówno dla szlaków zwykłych o znakach pasowych (Ryc. 1), jak
i dla sieci uwzględniającej wszystkie szlaki na badanym terenie
łącznie ze szlakami lokalnymi i ścieżkami dydaktycznymi (Ryc.
2.) zamieszczono w Tabeli 2. Z danych tych wyraźnie wynika, że
szlaki lokalne i ścieżki dydaktyczne w istotny sposób zwiększają
spójność sieci szlaków, gdyż wartość wskaźnika β wzrasta z 1,31,
gdy się ich nie uwzględnia, do aż 1,59 przy objęciu ich wyliczeniami. Warto również porównać uzyskane wartości wskaźnika β
z wartościami obliczonymi przez Styperka [3] dla polskich parków narodowych. Podczas gdy w pierwszym wariancie wynik
odpowiada wartościom uzyskanym dla parków narodowych
o największej spójności sieci (β ≥ 1,32)1 , to w drogim wariancie
znacznie przewyższa już wartość dla najbardziej spójnej sieci
szlaków Parku Narodowego Gór Stołowych (β = 1,42). Świadczy
to o znacznym rozwinięciu sieci szlaków Parku Krajobrazowego
4
Wartości te wynoszą odpowiednio od największej [3]: PN Gór Stołowych β =
1,42; Karkonoski PN β = 1,38; Kampinoski PN β = 1,37; Pieniński PN β = 1,36;
Tatrzański PN β = 1,32.
1
332
„Chełmy”, co wyraźnie odzwierciedla tendencje w udostępnianiu
terenów chronionych. Rozwój turystyki pieszej w parkach narodowych jest bowiem ograniczany wymogami ochronnymi i nie
jest tam wskazane zbyt intensywne rozbudowywanie sieci szlaków, podczas gdy w parkach krajobrazowych turystyka piesza
może się rozwijać w zasadzie bez ograniczeń. Również wartości
pozostałych wskaźników osiągają wyższe wartości przy uwzględnieniu wszystkich szlaków i w obu wariantach świadczą o dobrym rozwoju sieci w porównaniu z wartościami dla parków
narodowych.
Tabela 2. Wartości wskaźników spójności sieci szlaków pieszych
PK „Chełmy”
Analizując kształt sieci szlaków (Ryc. 1 i 2), można wyróżnić dwa obszary koncentracji tras, położone w północnej i środkowej części Parku, połączone ze sobą zaledwie dwoma odcinkami. Jest to istotna wada, która utrudnia turystom przemieszczanie się pomiędzy dwoma skupiskami walorów w okolicach
Leszczyny i Stanisławowa oraz Myśliborza i Grobli. Obszar zawarty pomiędzy dwoma skupieniami szlaków jest co prawda
mniej atrakcyjny turystycznie, nie ma tam jednak żadnych przeciwwskazań (tereny podmokłe, rzeki pozbawione przepraw,
tereny zamknięte), które uniemożliwiałyby poprowadzenia tamtędy dodatkowych odcinków szlaków np. łączących Muchów
z Kondratowem, Stanisławowem, Górzcem bądź Jeżykowem.
Zwracają też uwagę dwa oddzielone od reszty sieci okólne szlaki
lokalne w Muchowskim Lesie. Choć przeznaczone są dla turystów samochodowych (zaczynają się przy leśnym parkingu),
istnieje wiele możliwości połączenia ich z resztą sieci, co pozwoliłyby na lepsze ich wykorzystanie. Pewnym problemem wydaje
się również słabe połączenie sieci szlaków Parku z obszarami
przyległymi, które w większości również odznaczają się pewnym
potencjałem dla rozwoju turystyki. Mało szlaków łączy teren
Parku z Równiną Jaworską i Wysoczyzną Chojnowską, które są
potencjalnym źródłem turystów, a jednocześnie wyróżniają się
ciekawymi antropogenicznymi walorami krajoznawczymi (Jawor, Słup, Winnica, Krotoszyce, Dunino), oraz z Doliną Kaczawy
i Obniżeniem Świerzawy o walorach przyrodniczych (Organy
i Jaskinia Wielisławska) i antropogenicznych (Świerzawa, Dobków). Słabe powiązanie z okolicami Bolkowa wynika z kolei ze
znikomego rozwoju szlaków w południowej części Parku, gdzie
wyznaczono tylko jedną trasę.
Znając wartości wskaźników α i γ, można zakwalifikować
sieć szlaków Parku Krajobrazowego „Chełmy” do jednego z typów kształtów sieci zaproponowanych przez Taafee i Gauthiera
(Ryc. 3). Takiej kwalifikacji dla sieci szlaków polskich parków
narodowych dokonał Styperek [3], wyróżniając dodatkowo układ
przejściowy między układem rdzeniowym a kratowym nazwany
układem rdzeniowo-kratowym. W tym przypadku wartości
wskaźnika γ odpowiadają układowi rdzeniowemu, zaś wartości
wskaźnika α – układowi kratowemu. Zgodnie z tą klasyfikacją
sieć szlaków zwykłych o znakach pasowych w Parku Krajobrazowym „Chełmy” należy przypisać do układu rdzeniowokratowego, natomiast sieć uwzględniającą wszystkie szlaki do
333
układu kratowego, co jest kolejnym potwierdzeniem jej spójności.
Rycina 3. Klasyfikacja kształtów sieci w zależności od wartości
wskaźników grafowych [cyt. za 3]
Przez teren Parku Krajobrazowego „Chełmy” przebiegają
cztery szlaki piesze posiadające swoją nazwę własną. Istotnym
problemem, który wykazała analiza zgodności ich nazw z walorami przez nie udostępnianymi, okazało się to, że w wielu przypadkach szlaki wyznaczono w pobliżu ważnych ze względu na
nazwę szlaku walorów, nie doprowadzając ich jednak bezpośrednio do tych obiektów i nie umieszczając żadnych drogowskazów czy tablic informacyjnych. W następstwie tego turysta,
aby zwiedzić konkretny walor, musi wiedzieć o jego istnieniu,
znać jego przybliżoną lokalizację i ostatecznie musi wykazać chęć
zejścia ze szlaku i poszukiwania odpowiedniej drogi.
Czerwono znakowany Szlak Krawędziowy, zwany również
Brzeżnym, jest najdłuższym szlakiem badanego parku krajobrazowego. Łączy on Bolków ze Złotoryją (Tab. 1). Zgodnie z jego
nazwą ma on udostępniać walory związane z krawędzią morfologiczną Sudetów założoną na Sudeckim Uskoku Brzeżnym, czyli
strome zbocza o wysokości względnej przekraczającej nawet 150
m oraz widoki rozpościerające się z tych zboczy i szczytu krawędzi na niżej położone tereny Przedgórza Sudeckiego i Niziny
Śląsko-Łużyckiej. Szlak ten nie na całej swojej długości przebiega
wzdłuż rzeczonej krawędzi. Zachodzi to jednak na większości
jego przebiegu, tj. od podnóży Radogostu do okolic Diabelskiej
Góry i następnie koło Leszczyny. Na pozostałych odcinkach szlak
poprowadzono w głębi Pogórza Kaczawskiego. Rozległe widoki
na tereny położone u podnóża krawędzi morfologicznej Sudetów
można podziwiać z kilku miejsc, ale położonych głównie w południowej części przebiegu szlaku (okolice Kwietnik, zbocza Radogostu, podnóże Wzgórza Rataj, odcinek między Myśliborzem
a Jeżykowem). Na północ od Jeżykowa walory widokowe szlaku
są znacznie mniejsze, co wynika z poprowadzenia szlaku prawie
wyłącznie lasami.
Szlak Krawędziowy udostępnia więc wiele walorów związanych ze swoją nazwą, ale nie wykorzystuje całkowicie potencjału okolicy. Nie doprowadza do przynajmniej dwóch położonych w jego bezpośrednim sąsiedztwie walorów, do których jego
wytrasowanie nie stwarza żadnego problemu. Pierwszym jest
wieża widokowa na Radogoście, z której rozpościera się znakomita panorama Sudetów Zachodnich, części Sudetów Wschodnich, Przedgórza Sudeckiego i Niziny Śląsko-Łużyckiej. Szlak
czerwony wiedzie zboczami tego wzniesienia, natomiast na
szczyt doprowadzają dwa szlaki dojściowe oznaczone czerwonymi trójkątami w białej trójkątnej obwódce. Problemem jest
brak jakichkolwiek drogowskazów i umieszczenie niewielkich
znaków szlaków dojściowych dopiero w pewnej odległości od
szlaku głównego. W efekcie, jeśli turysta nawet zauważy znaki
szlaku dojściowego, nie będzie wiedział, dokąd on prowadzi
(podobna sytuacja ma miejsce na tym samym szlaku w przypadku dojścia do Groty Pustelnika w dolinie Paszówki). Dodatkową
niejasność wprowadza wyznaczenie dwóch szlaków dojściowych
biegnących obok siebie w odległości około 100 m, które przed
osiągnięciem szczytu się łączą. Ponadto na Radogost wiodą jeszcze: ścieżka dydaktyczna „Nad Groblą” i szlak lokalny z Paszowic,
których jednokierunkowe wyznaczenie też budzi wątpliwości.
Podobna sytuacja ma miejsce na Bazaltowej Górze, gdzie Szlak
Krawędziowy omija szczyt, na którym znajduje się punkt widokowy na Paszowice, Wzgórza Strzegomskie i Masyw Ślęży (widoki z zabytkowej, stojącej również na szczycie wieży widokowej
niestety zasłaniają drzewa). Do punktu widokowego dociera
tylko ścieżka dydaktyczna z Paszowic, chociaż szlak czerwony
mógłby wieść tą samą lub podobną trasą.
Niejasne jest poprowadzenie Szlaku Krawędziowego oraz
kolejnego szlaku z nazwą własną – Szlaku Wygasłych Wulkanów
– w otoczeniu Małych Organów Myśliborskich, czyli bazaltowego
neku, powstałego w wyniku trzeciorzędowego wulkanizmu powiązanego z tworzeniem się Sudeckiego Uskoku Brzeżnego.
W wyniku kilkukrotnych zmian przebiegu szlaków turyści są
dezorientowani. W jednym z wariantów oba szlaki doprowadzały
bezpośrednio do tego pomnika przyrody, w innym – wyznakowano tam tylko szlak dojściowy. Niestety znaki obu tych wariantów są widoczne w terenie, co przy braku drogowskazów utrudnia zarówno dojście do celu, jak i znalezienie dalszej drogi.
Żółto znakowany Szlak Wygasłych Wulkanów na terenie
Parku Krajobrazowego „Chełmy” doprowadza do kolejnego neku
tj. Czartowskiej Skały, w związku z czym jego nazwa na tym odcinku jest uzasadniona. Warto jednak podkreślić, że w sąsiedztwie szlaku znajdują się jeszcze inne związane z jego nazwą walory, m.in. bazaltowe słupy na Muchowskich Wzgórzach, do których doprowadzenie szlaku nie stanowiłoby problemu.
Trzecim szlakiem z nazwą własną na omawianym obszarze
jest niebiesko znakowany Szlak Kopaczy, który wiedzie od podnóży Górzca przez Bogaczów, Sichów i Stanisławów ku terenom
wydobycia wapieni krystalicznych, w tym do dawnej kopalni
„Wapień Niecki Leszczyny” (Tab. 1). Z całego swojego przebiegu
szlak ten udostępnia walory związane ze swoją nazwą tylko
w okolicach Stanisławowa i wspomnianej kopalni. Podążając od
strony Sichowa, turysta mija najpierw starą sztolnię w dolinie
Sichowianki, następnie dawną kopalnię rud żelaza „Wilcza”
i ostatecznie obszar wydobycia wapieni dolomitycznych i związane z nim wapienniki. Niestety szlak nie doprowadza bezpośrednio do wszystkich sztolni i wyrobisk, nie poprowadzono go
też do nieczynnej kopalni barytu leżącej na południe od Stanisławowa. Natomiast pozostała część szlaku niebieskiego nie
udostępnia walorów związanych z kopalnictwem, stąd nie ma
tam uzasadnienia nazwa uwidaczniana na mapach.
Duże zastrzeżenia budzi też nazwa zielonego Szlaku Doliną
Nysy Małej. Trasa ta wiedzie wzdłuż rzeczonej rzeki jedynie na
krótkim odcinku od Grobli do środkowej części rezerwatu „Wąwóz Grobla” (1,5 km). Dalej natomiast wyznaczono ją wzdłuż
Młynówki, lewego dopływu Nysy Małej, która wytworzyła kolejne doliny przełomowe – Wąwóz Siedmica i Mały Wąwóz Siedmicy. Bardziej zasadna byłaby więc nazwa „Szlak Wąwozów”.
Analizując szlaki z nazwami własnymi, warto jeszcze
wspomnieć o ścieżkach dydaktycznych. Na terenie Parku wyznaczono ich siedem: „Synklina Leszczyny” (3,5 km długości,
17 stanowisk obserwacyjnych), „Śladami Kopaczy” z Jeżykowa
(5 km, 5 stanowisk), „Wąwóz Myśliborski” (4,5 km, 12 stanowisk), „Wędrowanie po wulkanie” z Paszowic na Bazaltową Górę
(10 km, 6 stanowisk), „Nad Groblą” (7,5 km), „Las Świniec” na
południe od Muchowa (4,5 km) i „Szlakiem Trzech Wąwozów”
w okolicach Nowej Wsi Wielkiej (9 km). Trasy te, mające przebieg okólny, wyznaczono do konkretnych walorów, stąd ich nazwy nie budzą zastrzeżeń. Przykładowo pierwsza z wymienionych ukazuje budowę geologiczną okolicy oraz historię tutejszego kopalnictwa i hutnictwa. Doprowadza m.in. do odsłonięcia
profilu skał cechsztyńskich, kamieniołomów wapieni i piaskowców oraz śladów huty i kopalni „Ciche Szczęście” [9]. Druga
ścieżka udostępnia zaś relikty działalności górniczej i odsłonięcia
budowy geologicznej z bogato okruszczowanymi żyłami. Poważne wątpliwości budzi jednak zagospodarowanie części z tych
ścieżek, zwłaszcza nieliczne tablice informacyjne lub całkowity
ich brak (o czym niżej).
Analizę zagospodarowania szlaków turystycznych przeprowadzono tylko dla południowej części Parku Krajobrazowego
„Chełmy”, rozpatrując poszczególne rodzaje infrastruktury.
Urządzenia związane w informacją o przebywanej trasie reprezentują bardzo zróżnicowany poziom. Szlaki o znakach pasowych
są na ogół dobrze oznakowane, zaś w ich węzłach zwykle
umieszczane są drogowskazy, choć jest tutaj wiele braków. Zdecydowanie gorzej wypadają w tym aspekcie szlaki lokalne
i ścieżki dydaktyczne, których znaki nie są odpowiednio często
odnawiane i zwykle nie posiadają drogowskazów, szczególnie
istotnych na przecięciach ze szlakami zwykłymi. Pozytywnym
wyjątkiem jest tu ścieżka dydaktyczna z Paszowic na Bazaltową
Górę, dobrze oznaczona, z drogowskazami i tablicami informacyjnymi, jednak jednokierunkowa, co jest rozwiązaniem, od którego obecnie się już odchodzi. W związku z zamknięciem przejścia przez teren rezerwatu „Wąwóz Myśliborski” przygotowano
obejście szlaku żółtego. Natomiast przejście ścieżką dydaktyczną
z Myśliborza tak, by zapoznać się z treścią wszystkich tablic, jest
już niemożliwe. Najwięcej wątpliwości budzi ścieżka dydaktyczna z Grobli na Radogost, która wyznaczona jest tylko w jednym
kierunku, pozbawiona jest jakichkolwiek drogowskazów i tablic
informacyjnych2 . Ponadto jej odcinek wiodący przez teren rezerwatu „Wąwóz Grobla” jest częściowo w ogóle pozbawiony
oznakowania, w innych miejscach z kolei znaki są niedokończone. Wydaje się, że szlak ten wyznaczano równolegle z tworzeniem tego stosunkowo młodego rezerwatu i w momencie jego
ustanowienia, w związku z rygorami ochronnymi, nie był możliwy zaprojektowany przebieg ścieżki dydaktycznej. W następstwie tych zdarzeń nie zmieniono jednak trasy ścieżki i zarzucono jej dalsze, poprawione znakowanie, czyniąc ją w zasadzie
bezużyteczną. W południowej części Parku Krajobrazowego
„Chełmy” tablice informacyjne znajdują się tylko przy ścieżkach
dydaktycznych („Wąwóz Myśliborski”, „Wędrowanie po wulkanie” i „Szlakiem Trzech Wąwozów”), zaś ich niedostatek odczuwany jest przy innych szlakach i nawet przy tak znaczących walorach jak rezerwaty utworzone w dolinach przełomowych
(Wąwozy: Lipa, Siedmica i Grobla), bądź zabytki (Jakuszowa,
Grobla, Kłonice).
Miejsca odpoczynkowe na badanym terenie rozmieszczone
są bardzo nierównomiernie. Szczególne ich nagromadzenie znajduje się w dolinie Jawornika powyżej Myśliborza, co ma swoje
uzasadnienie w tym, że miejsce to jest popularnym celem jednodniowych wycieczek. Ławki ustawione są tu wzdłuż całej ścieżki
dydaktycznej wiodącej do rezerwatu „Wąwóz Myśliborski”, ponadto w pobliżu parkingu w Myśliborzu stworzono teren rekreacyjny „Słoneczna Łąka” z ławkami, wiatami i miejscem na ognisko. Ławki i wiata znajdują się też przy wspominanej już ścieżce
z Paszowic na Bazaltową Górę. Miejsca odpoczynkowe z ławkami
i wiatą znajdują się także przy zachodnim krańcu Wąwozu Grobla oraz między Wąwozem Siedmicy a Małym Wąwozem Siedmicy, jednak jest to liczba niedostateczna zważywszy na trudność
szlaków wiodących wąwozami (liczne przejścia przez strumień,
odcinki podmokłe, ginąca ścieżka), a jednocześnie duży potencjał
tych walorów. Wyraźnie brakuje natomiast odpowiednio przygotowanych miejsc odpoczynkowych przy rezerwacie „Wąwóz
Lipa”, na Radogoście i w najbardziej południowej części Parku
przy szlaku czerwonym (znajduje się tam tylko jedno takie miej5
2 Zaliczenie tego szlaku do ścieżek dydaktycznych wynika wyłącznie z wyglądu znaku (biały kwadrat z zieloną przekątną), który powszechnie przyjęty
jest jako oznaczenie właśnie ścieżek dydaktycznych.
334
sce w niekorzystnej lokalizacji przy drodze krajowej nr 3).
Wszystkie miejsca odpoczynkowe wyposażone są w kosze na
śmieci, problemem jednak jest – poza Wąwozem Myśliborskim –
ich systematyczne opróżnianie.
Na terenie całego Parku Krajobrazowego „Chełmy” nie ma
żadnego schroniska turystycznego. Pomijając pensjonaty i kwatery prywatne, bazą noclegową dla turystyki pieszej są wyłącznie
trzy samoobsługowe schrony: „Chatka Puchatka” w Grobli
(w pobliżu węzła szlaków), „Chatka pod Lipą” w Raczycach koło
Jeżykowa (przy ścieżce dydaktycznej „Szlakiem Kopaczy”) i „Marianówka” na Rososze koło Stanisławowa (w pobliżu Szlaku
Krawędziowego). Przy schronach tych można też rozbić namiot,
podobnie jak przy Centrum Edukacji Ekologicznej „Salamandra”
w Myśliborzu. Problemem jest jednak oddalenie schronów od
głównych szlaków turystycznych (od kilkudziesięciu metrów
w przypadku „Chatki Puchatka” do kilkuset dla pozostałych
dwóch obiektów) i słabe oznaczenie dojścia. Do zalet natomiast
należy dosyć równomierne rozmieszczenie schronów wzdłuż
najdłuższego w Parku Szlaku Krawędziowego, co umożliwia
podzielenie wędrówki nim na cztery etapy. W związku z brakiem
schronisk i innych ogólnodostępnych, stałych obiektów turystycznych nie ma na terenie Parku Krajobrazowego „Chełmy”
również punktów sanitarnych.
Zróżnicowane jest również przystosowanie walorów do
zwiedzania. Szlak w Wąwozie Myśliborskim to szeroka, wygodna
ścieżka, którą mogą poruszać się nawet osoby na wózkach inwalidzkich, idąc natomiast Wąwozem Siedmicy czy Małym Wąwozem Siedmicy, trzeba kilkakrotnie przekraczać w bród potok,
a ścieżka czasami ginie w zaroślach, natomiast na pewnych odcinkach Małego Wąwozy Siedmicy i Wąwozu Lipa trzeba wędrować korytem potoku. Należy jednak podkreślić, że taki charakter
tych szlaków jest ich znaczącym walorem. Podziwianie walorów
widokowych ułatwia wieża widokowa na Radogoście i punkt
widokowy na Bazaltowej Górze z barierką, ławką i tablicą z opisaną panoramą.
Podsumowanie
Zróżnicowane szlaki badanego obszaru należy scalić
w spójną sieć poprzez zagospodarowanie ich na podobnym poziomie, a zwłaszcza wprowadzenie jednolitych standardów
oznakowania. Wskazane jest również lepsze udostępnienie turystom pieszym niektórych walorów. W tym celu należy przygotować odpowiednie szlaki dojściowe.
Piśmiennictwo
1. Wiśniewski, E. (1998). Myślibórz. Myślibórz: Zarząd Parku
Krajobrazowego „Chełmy”.
2. Bobrowicz, G. (1998). Park Krajobrazowy „Chełmy” na Pogórzu Kaczawskim. Myślibórz: Zarząd Parku Krajobrazowego
„Chełmy”.
3. Styperek, J. (2001). Piesze szlaki turystyczne w polskich parkach narodowych. Turyzm 11(1), 25-37.
4. Potrykowski, M. & Taylor Z. (1982). Geografia transportu.
Zarys problemów, modeli i metod badawczych (wyd. 1).
Warszawa: PWN.
5. Fedyk, W. (1995). Szlaki turystyki pieszej z nazwami własnymi w Polsce. Acta Universitatis Wratislaviensis 1730, Prace
Instytutu Geograficznego, Seria B, Geografia Społeczna
i Ekonomiczna, 12, 87-94.
6. Sewerniak, J. (1982). Problematyka zagospodarowania programowo-przestrzennego szlaków turystyki pieszej. Problemy Turystyki 4(18), 30-54.
335
7. Sewerniak, J. (1980). Środowisko geograficzne a projektowanie szlaków turystyki pieszej w Polsce. Zeszyty Naukowe
Instytutu Turystyki R. 7(8), 294-338.
8. Werner, Z. (1980). Metoda oceny turystycznej wartości dróg
samochodowych (na przykładzie Sudetów Kłodzkich). Zeszyty
Naukowe Instytutu Turystyki R. 7(8), 232-281.
9. Wiśniewski, E. Weekend w Parku Krajobrazowym „Chełmy”.
Przewodnik dla zmotoryzowanych. Myślibórz: Zarząd Parku
Krajobrazowego „Chełmy”.
Otrzymano: 15.03.2011
Przyjęto: 16.06.2011

full text of the paper – PDF - Polish Journal of Sport and Tourism

Transcription

Similar documents

www.goscieradz.eu

Geostrada Sudecka – studium geologiczno

National Parks in Poland - Narodowy portal turystyczny www.polska

Turystyka w 2014 r. - Główny Urząd Statystyczny

Mazury_mapa historyczna