bakım-onarım işlerinde iş sağlığı ve güvenliği

Transcription

T.C.
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
İş Teftiş Kurulu Başkanlığı
BAKIM-ONARIM İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
İş Müfettişi Yardımcılığı Etüdü
Mustafa UYANIK
İş Müfettişi Yardımcısı
İstanbul-2013
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER…………………………………………………………..……... i
TABLO LİSTESİ…………………………………………………………….…. iii
ŞEKİL LİSTESİ………………………………………………………………... iv
KISALTMALAR………………………………………………………………. v
1. GİRİŞ…………………………………………………………………………. 1
2. GÜVENLİ BAKIM…………………………………………………………. 2
2.1 Bakım Nedir?…………………………………………………...…........... 2
2.2 Bakım Çalışmalarındaki Tehlikeler ………………………...…………… 3
2.2.1 Fiziksel Tehlikeler ………………………………………..………... 4
2.2.2 Kimyasal Tehlikeler ………………………………………..……..... 5
2.2.3 Biyolojik Tehlikeler ………………………………………..……..... 5
2.2.4 Psikososyal Risk Faktörleri ……………………………...………..... 5
2.3 Bakım Çalışmalarındaki Kazaların Sebepleri...…………………............... 6
2.3.1 Temizlik Eksikliği………..………………………………….….…... 8
2.3.2 Doğal Risk ve Teknik Bilgi ………………………………..……..... 8
2.3.3 Rutin Görevler ……………………………………………..……..... 9
2.3.4 Verimsiz Çalışma ……………………………...…………...……..... 9
2.3.5 Karmaşıklık ve Beraberinde Getirdiği Risk …………………........... 9
2.4 Güvenli Bakım İçin Temel Kurallar ………...…………………………… 10
2.4.1 Planlama ………………………………………………..…………... 10
2.4.2 Çalışma Alanını Güvenli Hale Getirme ……………………..…....... 11
2.4.3 Uygun Ekipman Kullanımı …………………………….……...…… 12
2.4.4 Planlı Çalışma ……………………………………………….…....... 12
2.4.5 Son Kontrol Yapma ……….…………………….……...………..… 12
2.5 Önerilen Tedbirler ………...………………………...…………………… 13
2.5.1 5S Yöntemi …………….……………………………..……..……... 13
2.5.2 Güvenli Çalışma Yöntemleri ………………………………..…....... 14
2.5.3 Yönetim Kültürü ……………………………………….……...…… 14
2.5.4 Uygulama ve Eğitim ……………………………………….............. 15
2.5.5 Bakımın Tasarım Aşamasında Planlanması ……….……………..… 15
2.5.6 Operatörler ile Bakım Personeli Arasındaki İşbirliğini Geliştirme…. 16
2.5.7 Çalışma İzni Uygulaması …………………………………............... 20
2.5.8 Etiketleme ve Kilitleme ……….…………………………..……...… 20
2.6 Bakım ile İlgili Avrupa Mevzuatı ………...……………………………… 23
3. GÜVENLİ BAKIM UYGULAMA ÖRNEKLERİ …………………….…. 27
3.1 Almanya’da BASF Firmasında Güvenli Bakım Uygulaması
(Kimya Endüstrisi)…………………….…………………………………….…... 27
3.1.1 Çalışma İzni ………...………………………………………………. 27
i
3.1.2 Vasıflı İşgücü İçin Güvenlik Kuralları …...……..………………….. 28
3.1.3 Taşıma Belgesi (Konsinye Notları – “Consignment Notes”)….…….. 29
3.1.4 Talimat, Denetim ve Yüklenicilerin Eğitimi …………...……...……. 29
3.1.5 Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi; Standartlara Uyumluluğu.. 30
3.2 Avrupa’da İyi Bakım Uygulamalarından Öğrenilenler ………………….. 30
3.2.1 Etkin Sağlık ve Güvenlik Yönetimi ……………….…………….….. 30
3.2.2 Bakım Görevleri İçin Risk Değerlendirmesi ……………….…..…… 31
3.2.3 Tasarım ile Önleme-Tehlikeleri Tasarım Aşamasında Önleme ……. 32
3.2.4 Tehlikelerin Önlenmesi veya En Aza İndirilmesi İçin Tehlikeli
Maddelerin İkamesi ……………………………………………………………… 33
3.2.5 Destekleyici Tedbirler Olarak Eğitim ve Bilgilendirme ……………. 33
3.2.6 Bakım İşini Etkileyen Stres Faktörünü Engelleme …………………. 33
3.3 Risklerin Azaltılması: Bazı Pratik Öneriler …………….……………….. 34
3.4 Ford Kocaeli Fabrikasında Güvenli Bakım Uygulaması ……………….. 36
3.4.1 Pres Taç Üstü Güvenli Çalışma ……………….………………...….. 38
3.4.2 Koç İçerisinde Güvenli Bakım ……………….…..………………… 40
3.4.3 Kreyn Yürüme Yollar İçin Yaşam Halatları ……………….…..…… 43
3.5 Bakım Sırasında ve Sonrasında TEİAŞ’da Güvenli Bakım İçin
Kullanılan Bazı Uygulamalar ………………………………………………...….. 45
3.5.1 İş Güvenliği Formu ……………….……………………..……….….. 45
3.5.2 İş Bitirme Beyanı ……………….…..………………………………. 45
3.5.3 Güvenlik Kartları ……………….…..……………………………..… 45
4. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME…...………………………………. 47
4.1 Bakım ile İlgili İstatistiki Bilgiler ………………..…….……………….. 47
KAYNAKLAR…………………………………………………………………. 50
ii
TABLO LİSTESİ
Sayfa
Tablo 1: Risklerin Azaltılması İçin Bazı Pratik Öneriler ...…............................... 34
Tablo 2: Kaza Rakamları…………………………………………………….…... 49
iii
ŞEKİL LİSTESİ
Sayfa
Şekil 1: Bakım Süreci………………………………...………………………….. 18
Şekil 2: Kilitleme Örnekleri………………………………………..……...……... 22
Şekil 3: Etiketleme ve Kilitleme İşleminin Basamakları………………….…...… 23
Şekil 4: Presin Taç Ünitesinde Bakım Sırasındaki Tehlikeli Durum…………..… 38
Şekil 5: Presin Üzerinde Bakım Yapılması Sırasındaki Risklerin Önlenmesi
İçin Alınan Tedbirler …………………...………………………………………... 39
Şekil 6: Presin Üzerinde Bakım Yapılması Sırasındaki Güç Kilitlemesi
Uygulaması ………………………...…………………………………………….. 40
Şekil 7: Presin Koç Bölgesi ………................................................................…… 41
Şekil 8: Koç Üzerinde Bakım Yapmanın Riskleri ………………………...…….. 41
Şekil 9: Koç İçersinde Eski Bakım İşleyişi …………............................................ 42
Şekil 10: Koç İçersinde Bakım Sırasında Güvenli Bakım Uygulaması ……......... 43
Şekil 11: Kreyn Üzerinde Emniyet Kemeri ile Bakım …………........................... 44
Şekil 12: Özel Bir Aparat Sayesinde Kiriş Geçiş Noktalarında Emniyet
Kemerini Çözmeden Ulaşım …………...................................................................44
Şekil 13: Bakım İşlemleri ile İlgili Ölümlü Kazaların Sayıları (İş Kazaları
Avrupa İstatistikleri EUROSTAT, 2006)…………................................................ 49
iv
KISALTMALAR
EU-OSHA
: Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı
KKD
: Kişisel Koruyucu Donanım
VOC
: Uçucu organik bileşenler
TLV
: Eşik Sınır Değeri
LOTO
: Kilitleme / Etiketleme
EEC
: Avrupa Ekonomik Toplulukları
EEC
: Avrupa Topluluğu
SHE
: Emniyet- Sağlık-Çevre
OHSAS
: İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri
CIOP-PIB
: Polonya Ulusal Araştırma Enstitüsü
DGUV
: Alman Sosyal Kaza Sigortası
BOP
: Kaçak önleyici
EUROSTAT : Avrupa Topluluğu İstatistik Ofisi
ESAW
: Avrupa İş Kazası İstatistikleri
v
1.GİRİŞ
Bakım işleri, tüm işyerlerinde ve sektörlerde yerine getirilen, yüksek risk taşıyan
işlerdir. Bakım işleri, işçilerin sağlık ve güvenlikleri açısından kritik önem
taşımaktadır. Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı’nın (EU-OSHA) 2010 verilerine
göre, işyerlerindeki tüm ölümlü iş kazaların %10-15’i ve tüm iş kazaların %15-20’lik
kısmı bakım işleri ile alakalıdır. Buna ek olarak, bakım çalışanları, özellikle çeşitli
potansiyel sağlık sorunlarına ve meslek hastalığına yol açan birçok tehlikeye maruz
kalmaktadır.
Bakım, üretimin devamlılığını sağlamak, yüksek kalitede hizmet ve ürün oluşturmak
ve işletmeleri rekabetçi tutmak için gereklidir. Düzenli bakım, esas olarak ekipmanı,
makineleri ve çalışma ortamını güvenli ve sağlam tutmak için gereklidir. Eksik veya
yetersiz bakım tehlikeli durumlara, kazalara ve sağlık problemlerine hatta büyük
felaketlere yol açabilmektedir [1].
Hazırlanan bu çalışmada, bakım işinin tanımı ve kapsamı, bakım işlerindeki
tehlikeler tanımlanmış, Avrupa’da ve Türkiye’deki güvenli bakım uygulamalarına
birkaç örnek verilerek bakım çalışmalarındaki riskleri azaltmak için organizasyonel
ve pratik çözümler sunulmuştur. Ayrıca bakım çalışmalarıyla ilişkili konsey
direktiflerine değinilmiş ve Avrupa’da bakım işleriyle alakalı kaza istatistiklerinin
verilmesi suretiyle bakım işlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin ne kadar önemli
olduğuna dikkat çekilmek istenmiştir.
1
2. GÜVENLİ BAKIM
2.1 Bakım Nedir?
Avrupa Standardı EN 13306’ya göre bakım; bir nesneyi ömrü boyunca muhafaza
etmek veya gerekli işlevi gerçekleştirecek duruma getirmek veya yenilemek için tüm
teknik, idari ve yönetsel eylemlerin kombinasyonudur.
Bakım, değişik sektörlerde ve bütün çalışma ortamlarında farklı görevler için
kullanılan genel bir terimdir. Bu faaliyetler şunlardır:
-Muayene
-Test
-Ölçüm
-Değiştirme,
-Ayarlama
-Onarım
-Bakım
-Arıza tespiti
-Parça değiştirme
-Servis
-Yağlama, temizlik [2].
Birden fazla bakım tipi vardır. Bunlar:

Önleyici bakım

Durum bazlı bakım

Önceden belirlenmiş bakım

Düzeltici bakım

Ertelemeli bakım

Acil bakım [1].
Düzeltici bakım; faaliyetlerin bir sistemi arızalı bir durumdan çalışan bir duruma geri
getirmeyi amaçladığında yapılan bakımdır (kırık parçaların örneğin onarım ya da
değiştirme). Bu bakım türü, reaktif olarak da bilinir çünkü bir ekipman arızası
oluştuğu zaman planlanmamış bakım eylemi başlatılmaktadır.
Önleyici bakım; faaliyetlerin önceden belirlenen aralıklarla veya tavsiye edilen
kriterler uyarınca arıza olasılığını ya da bir öğenin işleyişinin bozulmasını azaltmak
2
için planlanarak gerçekleştirildiği bakımdır. Bu durumda, faaliyetler, planlanmıştır,
proaktiftir ve bir sistemin arızaya yol açan bozulmasını kontrol etmeye yöneliktir.
(örneğin değiştirme, yağlama, temizlik veya denetim) [3].
Genellikle bakım için, tamamen sökme, yedek parçaları değiştirme, yağlama, bir mili
onarma gibi teknik görevler olarak düşünme eğilimi vardır. Uygulamada bakım çok
daha geniş yelpazede ek görevler içerir. Bunlar:

Uygun araçların seçimi,

Uygun kimyasalların seçimi,

Alanları hazırlama (diğer personelin tahliyesi, trafik kontrolü ve uyarı
işaretler koyma)

Makine veya alanları durdurma için hazırlama

Yedek parçaları taşıma (elle veya endüstriyel araçlar ile)

Gerekli güvenlik önlemlerini hazırlama (Ör: KKD, etiketleme-kilitleme,
enerjiyi boşaltma, eğitim)
Yanı sıra aşağıdaki gibi devreye alma işlemlerini de içerir:

Test ve deneme işlemleri,

Emniyet aygıtlarını sıfırlama,

Uygun işaretlerin sağlanması,

Nihai teslim öncesi deneme işlemleri,

Tüm alanın restorasyonu ve temizliği,

Bakım atıklarının toplanması ve nakli işlemleri
Bakım işleri, aynı zamanda makine atölyeleri, metal kaporta boya atölyeleri, pompa
odaları, test odaları vb. gibi ayrılmış kısıtlı alanlarda çalışmayı da içermektedir [1].
2.2 Bakım Çalışmalarındaki Tehlikeler
Bakımın tipi sektöre göre değişiklik gösterir. Buna bağlı olarak, bakım işçilerinin
karşılaştığı tehlikeler de yürütülen bakım görevine ve sektöre göre değişmektedir.
Bunlar; fiziksel, kimyasal, biyolojik ve psikososyal tehlikelerdir. Belirli tehlikelere
kronik maruziyet asbestosiz, kanser, işitme problemleri, cilt hastalıkları, solunum
rahatsızlıkları, kas-iskelet hastalıkları gibi sağlık problemlerine yol açabilmektedir.
3
2.2.1 Fiziksel Tehlikeler
Bakım çalışanları çalışma anında sık sık aşırı gürültüye maruz kalmaktadır. Bu
durum özellikle yol, tünel, köprü bakımı ile ilgilenenler ve demiryolu araçları, uçak,
otomobil mekanikerleri, metal işçileri vb. için geçerlidir. Gürültü, makineler,
ekipman veya araçlar tarafından kaynaklanabilir. Yüksek seviyedeki gürültüye
tekrarlanan maruziyetin, çalışanların sağlığı üzerinde işitme azalması, kaybı veya
kulak çınlaması ve konsantrasyon zorlukları, uyku bozuklukları, mide ülserleri,
yüksek tansiyon gibi işitsel olmayan şikayetlere neden olan birtakım istenmeyen
etkileri vardır.
Bakım
işini
gerçekleştiren
çalışanlar,
aynı
zamanda
titreşime
maruz
kalabilmektedirler. El-kol titreşimine maruziyet, taşlama, polisaj, perçin aleti, darbeli
çekiç, zincirli testere gibi elle tutulan motorlu aletlerin kullanımı ile ortaya
çıkmaktadır. Bu araçlar, titreşimi çalışanın eline ileterek vasküler, nörolojik ve beyaz
parmak sendromu, dokunma hissinde azalma, dirsek kireçlenmesi gibi kas-iskelet
bozukluklarına neden olmaktadır. Tüm vücut titreşimine maruziyet, vücudun büyük
bir bölümünün titreşimli yüzeye dayanması sonucu oluşur. Traktör, forklift, kamyon
veya otobüs gibi ticari araçların kullanımı durumunda ortaya çıkar. Titreşimler,
koltuk veya çalışan oturduğu zaman ayaklar üzerinden iletilmektedir.
Bakım çalışanları, bazı endüstrilerde rahatsız edici veya aşırı derecede çevresel
koşullara maruz kalmaktadır. Yüksek ve düşük sıcaklıklara, aşırı neme, kötü
havalandırma koşullarına, UV radyasyona veya ısı yayan kaynaklara maruz
kalabilmektedirler. Ark kaynakçıları, Ör; metal dumanlarına ek olarak ultraviyole ve
elektrik arkından kaynaklanan görülebilen ışınlara maruz kalmaktadırlar. Soğuk
ortamlarda
çalışma,
bazı
fiziksel
çalışma
yükü
tehlikelerinin
etkilerini
ağırlaştırabilmektedir.
Bakım işi, bazen makine parçaları, aletler ve ekipmanlar gibi ağır yüklerin
kaldırılmasını gerektirebilmektedir. Parçalara ulaşma kolay olmayabilmekte veya
hareket için yeterli alan olmayabilmektedir. Zemin kaygan veya kablolar yerde
olabilir ve bazı işler diz altı seviyesinde veya omuz seviyesinin üstünde kaldırma
araçları olmadan gerçekleştirilmek zorunda olabilmektedir.
4
Bakım görevini gerçekleştiren çalışanlar, uygun elektrikli aletlerin kullanılamadığı
durumda elle birçok vida çevirme gibi tekrarlanan hareketlere maruz kalabilmekte
veya elle kullanılan aletler ergonomik açıdan kötü tasarıma sahip olabilmektedir.
Bazen çalışanlar, üzerinde çalıştıkları aletleri veya tesisat parçalarını bir süre tutmak
zorunda kalabilmekte ve bu da belirgin kas yüklemelerine ve lokal kas yorulmalarına
yol açabilmektedir.
Buna ek olarak, bakım operatörleri sık sık makine, tesisat ve ekipman parçalarını
hareket ettirmek veya kaldırmak için güç gerektiren durumlarla karşılaşmaktadırlar.
2.2.2 Kimyasal Tehlikeler
Kimyasal, inşaat, tarım gibi bazı endüstrilerde ve belirli görevlerde, bakım çalışanları
kimyasal tehlikelere maruz kalmaktadırlar. Bina, yol, makine ve diğer altyapılar
bakım işlerinde, kimyasal maddeler çalışma anında ortama yayılabilir ve çalışan bu
kimyasallar ile temas halinde olabilmektedir. Çalışanlar, kimyasal tehlikelere maruz
kalabilmektedirler. Örneğin; elektrik ark kaynağı sırasında, araç tamir atölyelerinde
veya atık işleme tesislerinde çalışırken, yüzme havuzlarının veya kimyasal bulunan
endüstriyel tesisatların bakımını yaparken.
Bazı bakım işleri, asbest lifleri ile ilgili riskleri içerebilmektedir. Bina yıkımı,
binalardaki asbest sökme işleri, gemi hurda ayıklama ve asbest içeren endüstriyel
tesisat ve binaların bakımı işleri asbeste maruz kalma riski olan işlerdir.
Kimyasal tehlikelere maruziyet, çeşitli ve bazen ağır sağlık problemlerine yol
açmaktadır. Asbestosis, deri hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları sadece birkaç
örnektir.
2.2.3 Biyolojik Tehlikeler
Yemek üretimi, tarım, sağlık hizmetleri, veterinerlik, atık su ve katı atık işleme
tesisleri bakım çalışanlarının biyolojik tehlikelere maruz kalabilecekleri sektörlerdir.
Biyolojik tehlikeler, enfeksiyon, alerji ve zehirlenmeye neden olabilen mikro
organizmalardır. Biyolojik tehlikeler, hepatit, lejyonella, mantar, ürettikleri
ekzotoksin gibi bakterilere yol açan virüsleri de içermektedir.
2.2.4 Psikososyal Risk Faktörleri
Bakım çalışanları, bakım işinin özelliğinden kaynaklanan stresi yaşayabilmektedir.
Bu stres aşağıdaki faktörlerin herhangi biri veya kombinasyonundan kaynaklanabilir:
5
-Zaman baskısı; bakım işi boyunca, sık sık üretim organizasyonu kısıtlanabilmekte
ve bakım çalışanları, sadece bakım görevlerini yerine getirme değil aynı zamanda
süratli bir şekilde üretimin kaldığı yerden devam etmesi ve diğer çalışanların işlerini
sürdürmesini sağlamak zorundadır. Bu problem, personel kesintisi, acil durumlar ile
ilgilenen bakım çalışanlarının sayısında azalma olduğunda daha da artmaktadır.
-Rutin olmayan durumlar ile karmaşık teknolojinin birleşimi,
-İletişim problemleri; örneğin, yüklenicilerle çalışma, aynı yerde birkaç yüklenici
çalışması,
-Tek başına ve izole çalışma,
-Düzensiz çalışma saatleri; vardiyalı, hafta sonu çalışma, gece çalışması veya çağrı
üzerine çalışma,
-Yetersiz bilgi; örneğin; çalışanlar bakımı yapılacak bina planını veya makineye
aşina değilse,
-Yetersiz eğitim; çalışanlar,
bilemeyebilmektedir [4].
bakım
görevini
nasıl
yerine
getireceğini
2.3 Bakım Çalışmalarındaki Kazaların Sebepleri
Bakım çalışanları, her türlü tehlikeye maruz kalmaktadır. Bunlardan birkaçı;
yükseklik, bozuk zeminler, sıcak, soğuk veya sivri yüzeyler, hareketli parçalar,
aletler, ekipman, endüstriyel araçlar, basınçlı sistemler, elektromekanik sistemler,
engeller, depolanan veya taşınan yükler, zararlılar, mikroorganizmalar, gürültü,
titreşim, tutuşma kaynaklarıdır [1].
Yüksek riskli olan bakım faaliyetleri sonucu olan kazalar:

Pek çok kaza iş ekipmanı ve makine bakımı ile ilgili, örneğin; beklenmeyen
çalıştırma, hareketli makine tarafından ezilmesi,

Yüksekten düşmeler, düşen nesneler nedeni ile olan kazalar,

Elektrik çarpmasından dolayı ölüm, elektrik şoku, yanık,

Kapalı alanlar, nefes alamama,

Patlama, yangındır [2].
Avrupa Risk Gözlemevi’nin istatistik raporuna göre bakım çalışanları, gürültü,
titreşim, UV ışını, çevre koşulları ve kimyasallara daha çok maruz kalmaktadır.
Yunanistan’da yapılan bir araştırmaya göre bakım çalışanları tarafından rapor edilen
kaza nedenleri şunlardır (kazalar ve ramak kala);
6
Dolaysız nedenler (birinci basamak personele bağlı):

Arızalı donanım,

Makine veya ekipmanın beklenmeyen hareketi,

Temizlik eksikliği,

Güvenlik kuralları ihlali,

Şakalaşmak,

KKD kullanmama,

İzin olmadan çalışma.
Doğrudan ilişkili nedenler (denetleyici personele bağlı):

Acelecilik,

Yorgunluk,

Dikkat ve odaklanma eksikliği,

Tehlikeye alışkanlık,

Yetersiz iş özellikleri.
Yönetimden Kaynaklanan Sebepler:
Bu araştırmaya göre yönetimsel sebepler, 3 kategoriye ayrılabilmektedir. Bunlar:
1.Güvenli bir çalışma sisteminin eksikliği,
2.Etkili iletişim eksikliği (ör; eğitim, toplantı),
3.Etkin uygulama eksikliği.
Araştırma; tüm kategorideki nedenlerin kombinasyonunun %30 oranında, 1. ve 3.
kategorideki nedenlerin kombinasyonunun %24 oranında kazalara etki ettiğini ortaya
koymuştur. Eğitim, kaza zinciri mekanizmasında önemli ölçüde etkili olmamıştır.
Araştırma, ayrıca güvenli bir çalışma sisteminin tam olarak uygulanmasının, bu
sistemin eğitim, kısa toplantılar, broşürler ve kampanyalar aracılığıyla çalışanlara
aktarılması ve yakın gözetim ile desteklenmesinin olası tüm kazaları engellediğini
ortaya koymuştur. (İstatistiksel olarak insan faktöründen dolayı %5’lik arta kalan bir
risk vardır.)
Güvenli bir çalışma sisteminin uygulama ile desteklenmesi, kazaların %50’sini
önleyen en etkili faktördür.
7
2.3.1 Temizlik Eksikliği
Bakım işleri, doğal olarak düzensiz ve kirli işlerdir. Bakım personeli, çoğu kendi
çalışma alanında tabanı kaplayan araçlar, spreyler ve yağlar kullanmaktadır. Bakımı
yapılan makine sökülürken durum daha kötüleşmektedir. Bakım sırasında, zeminin
çok kaygan olması ve aletler, yedek parçalar, kimyasal kaplar, kumaşlar ve diğer
ekipmanlar ile kaplı olabilmesi kaza riskini artırmaktadır.
Bu nedenle, bakım personeli temizlik eksikliğinden dolayı düşme, takılma, kayma
gibi risklere daha fazla maruz kalmaktadır. Temizlik eksikliği, aynı zamanda bakım,
yanıcı kimyasal madde (örneğin, çözücü, yağlayıcı, uçucu organik madde gibi veya
VOC kaçak emisyonlar) kullanımı veya salınımının sıcak yüzeyler ve açık alevler ile
birlikte kombinasyonunu içerdiğinden dolayı yangın riskini arttırır.
2.3.2 Doğal Risk ve Teknik Bilgi
Sağduyu temel bir gereksinim olmasına rağmen, aynı zamanda çoğu bakım işleri
uzmanlık gerekir. Bu nedenle, bakım personelinin teknik ortaöğretim (veya diğer
benzeri) ile birlikte ek olarak belirli işi, çalışma yerlerini ve ekipmanı tanımak için
pratik eğitim alması gerekmektedir.
Makine ve teknolojik ilerlemenin mevcut hızı ile uzmanlık teknik bilgisi
teknisyenlerin verimli, güvenli ve sürekli çalışabilmesi için mutlak bir önkoşuldur.
Bakım personeli genellikle çok iyi eğitimlidir ki, bazı durumlarda, mevcut güvenlik
sistemlerini iyileştirme ile meşgul olmaktadırlar. Bu yüzden, eğitim önemli ölçüde
risk seviyelerini düşürmez, fakat sadece bir katalizör olarak hareket etmektedir.
Bakım personeli kendi görevi üzerine tamamen odaklanmış kalmalıdır. Dikkat
dağıtan, örneğin; çevre koşulları, şakalaşma, stres, zaman baskısı, gürültü ve
buna benzer faktörler her zaman kaza riskini artırmaktadır. Genellikle bakım
personeli emniyet cihazları yerinde olmadan ekipmanı kullanmakta, özellikle
ekipmanın düzgün çalışmasının kesin olmadığı çalıştırma testi sırasında yüksek
riskler ile karşı karşıya kalmaktadır.
Son olarak, eğitim uzmanlık seviyesini artırmayı sağlarken, bilimsel gelişmeler
devam etmektedir. Hala radyasyon frekanslarına maruziyet olduğunda risk derecesi
üzerine çelişkili görüşler bulunmakta, tehlikeli eşik sınır değerleri (TLV'ler)
kimyasallar yılda iki defa bir revize edilmekte ve nano malzemelerin kullanımındaki
riskler büyük ölçüde bilinmemektedir.
8
2.3.3 Rutin Görevler
Çeşitli durumlarda bakım işleri tekrar eden görevler içermektedir. Teknisyenler
gerçekleştirilen görevlere son derece aşina olmaya başlar fakat bu da mevcut risklere
alışkanlığa dolayısıyla risklere kayıtsız kalmaya yol açmaktadır. Temel ergonomik
prensip olarak insan beyni günlük görevler monoton olduğunda acil durumlarda daha
az etkili şekilde tepki göstermektedir.
Buna ek olarak, becerinin her türlü tehlikeden koruyacağı yanılgısı ile bakım
personelinde fazla özgüven oluşmakta, daha az zaman ve efor harcamak üzere
gerekli güvenlik kurallarının ihlaline yol açmaktadır.
2.3.4 Verimsiz Çalışma
Güvenlik önleme ile bağlantılıdır. Ne yazık ki, düzeltici bakım üretim şirketlerinde
koruyucu bakımdan daha yaygındır. Bakım nadiren üretim planının parçasıdır ve
çoğunlukla zaman kaybı olarak kabul edilmektedir. Bu bakımın sonucu olarak,
bakım personeli her zaman bakımı iyi yapılmamış makine parçaları üzerinde çok
sınırlı bir süre içinde ve sürekli baskı altında görevleri tamamlamak için stres altında
çalışmaktadırlar.
Prosedürlere genellikle uyulmamakta, bakım teknisyenleri doğaçlama ve hızlı
yöntemleri kendi güvenlikleri pahasına kullanmaktadır. Bunun bir sonucu olarak,
bakım programı, nadiren ekipmanın ayrılmaz bir parçası olan ve sınırlı bir kullanım
ömrü olan güvenlik tertibatlarının testini içermektedir (örneğin; emniyet anahtarları,
ışık perdeleri, sirenler, acil için düğmeler, işaret ve kilit anahtarları).
2.3.5 Karmaşıklık ve Beraberinde Getirdiği Risk
Genellikle bakım işi açık olmayıp, önceden belirlenmiş bir talimat ile birlikte
karmaşık işlemler içermektedir. Güvenlik prosedürleri, çalışanların tehlikelere
maruziyeti en aza indirmek için adım adım tamamlanmalıdır.
Örneğin; bir ekipmanın bir kısmının kapatılması ya da bir boru hattının vanalarının
kapatılması ekipman ya da tesisatın sıfır enerji durumunda olduğunu anlamına
gelmez. Enerji yanlışlıkla serbest kalabilir ve ciddi yaralanmalara neden olabilir.
Çoğu makinede gerilim altında yaylar, basınçlı pistonlar, sıcak parçalar veya şarj
edilmiş kapasitörler bulunabilmekte, boru hatları sıcak veya basınçlı veya reaktif
9
kimyasallar taşıyabilmektedir. Bu kalıntı enerjinin bakım çalışmaları sırasında açığa
çıkmaması için ek önlem uygulanmalıdır.
Bakım personeli, koruyucu cihazlar kaldırıldığı, baypas edildiği ya da inert bir hale
getirildiği için risklere maruz kalmaktadır.
2.4 Güvenli Bakım İçin Temel Kurallar
Bakımın belirli ayrıntıları, sektöre ve görevlere bağlı olarak değişiklik gösterir. Fakat
bazı ortak ilkeler vardır. Bunlar:
-İş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin bakım yönetimine entegrasyonu,
-Risk değerlendirmesine dayalı yapılandırılmış bir yaklaşım,
-Belirlenmiş görev ve sorumluluklar,
-Güvenli çalışma sistemleri,
-Yeterli eğitim ve yetkinlik,
-Risk değerlendirme ve bakım yönetimi sürecinde çalışanların katılımının
sağlanması,
-Etkili iletişim.
Güvenli Bakım İçin Beş Temel Kural:
1-Planlama
2-Çalışma alanını güvenli hale getirme
3-Uygun ekipman kullanma
4-Planlandığı gibi çalışma
5-Son Kontrol
2.4.1 Planlama
Bakım, doğru planlama ile başlamalıdır. Bir risk değerlendirmesi yapılmalı ve
çalışanlar bu sürece dahil edilmelidir. Planlama aşamasında ele alınacak konular
şunlardır:

Görevin kapsamı- ne yapılması gerektiği ve diğer çalışanları, çalışma alanındaki
faaliyetleri nasıl etkileyeceği,

Risk değerlendirmesi: Potansiyel tehlikeler (Ör; tehlikeli maddeler, kapalı
alanlar, makinelerin hareketli parçaları, kimyasal maddeler, ve havadaki toz)
tanımlanmalıdır. Riskleri ortadan kaldırmak veya minimuma indirmek için
önlemler geliştirilmelidir.
10

Güvenli çalışma sistemleri tanımlanmalı (çalışma izni, kilitleme sistemleri)
tanımlanmalıdır.

Faaliyet için gerekli zaman ve kaynaklar,

Bakım ve üretim personeli ile ilgili tüm bölümler arasındaki iletişim,

Yetkinlik ve yeterli eğitim.
İşverenlerin, gerekli görevleri yerine getirmek için uygun beceriye sahip çalışanları
temin etmesi ve güvenli çalışma prosedürleri hakkında bilgilendirmesi ve
çalışanların, yeterliliklerini aşan bir durum oluştuğunda ne yapacağını bilmesi
gerekir. İşverenlerin, aralarında bakım görevi ile ilgilenenler, yapılacak faaliyetler
sırasındaki kullanılacak prosedürler, problem oluşması durumunda raporlama
prosedürleri bulunan organizasyon yapısı hakkında dikkatlice düşünmesi gerekir. Bu
özellikle taşeron vasıtasıyla gerçekleştirilen bakım için önemlidir.
Çalışanlara danışmanlık etme ve onları bilgilendirme planlama aşamasında büyük
önem
taşımaktadır.
Bakım
görevini
yürüten
çalışanlar
sadece
ön
risk
değerlendirmesinin sonuçları hakkında bilgilendirilmelerinin yanında aynı zamanda
onların da bu sürece dahil edilmesi gerekir. Çalışma yeri ile yakınlıkları nedeniyle
tehlikeleri tanımlamak ve bunlara karşı en etkili yolları belirlemek için en iyi
konumdadırlar. Planlama sürecinde çalışanların katılımı hem bakım işinin emniyetini
hem de kalitesini artırır.
2.4.2 Çalışma Alanını Güvenli Hale Getirme
Çalışma alanı, örneğin, bariyer ve işaretler kullanılarak, yetkisiz girişler engellenerek
güvenli hale getirilmelidir. Çalışma bölgesinin ayrıca, güç kilitlemesi, makinelerin
hareketli parçalarının korunması, havalandırma ve çalışma alanına giriş-çıkışlarda
çalışanlar için güvenli güzergah ve yolların sağlanması ile temiz ve güvenli tutulması
gerekir. Bakımı yapılacak makine üzerine kilitlemenin zamanı ve tarihi, kilidi açacak
yetkili kişinin isminin bulunduğu uyarı kartları asılması ile diğer çalışanın makineyi
çalıştırması
suretiyle
bakımı
gerçekleştiren
çalışanın
güvenliği
tehlikeye
atılmayacaktır.
Eğer mümkünse koruyucular, iptal etmeye gerek kalmadan küçük bakım işlerine izin
verecek şekilde tasarlanmalı, eğer koruyucu iptal edilmek veya çıkarılmak zorunda
ise, kilitleme prosedürleri uygulanmalıdır. Bakım çalışanları ve diğer çalışanlar,
hangi şartlarda ve nasıl koruyucuların çıkarılabileceği konusunda eğitilmelidir.
11
2.4.3 Uygun Ekipman Kullanımı
Bakım işinde çalışanlar çeşitli risklerle maruz kaldıklarından uygun alet, ekipman ve
kişisel koruyucu donanıma sahip olmalıdır.
Kullanılacak ekipman ve aletler konusunda işverenler, şunlardan emin olmalıdır:
-İş için doğru olan alet ve ekipman mevcut olduğundan (gerekiyorsa kullanım
talimatlarıyla beraber)
-Uygun durumda olduğundan,
-Çalışma ortamına uygun olduğundan (Örneğin; yanıcı ortamlarda kıvılcım
çıkarmayan aletler),
-Ergonomik olduğundan.
Tüm kişisel koruyucu donanımlar;
-Kendisi ek risk oluşturmadan, ilgili risklere uygun olmalı,
-İşyerinde var olan koşullara uygun,
-Ergonomik gerekler ve çalışanın sağlık durumuna uygun olmalı,
-Gerekli ayar yapıldıktan sonra kullanan kişiye tam olarak uymalıdır.
2.4.4 Planlı Çalışma
Güvenli çalışma prosedürleri, iletilmeli, çalışanlar ve denetçiler tarafından
anlaşılmalı ve doğru şekilde uygulanmalıdır. Bakım işi izlenmelidir, bu sayede
kararlaştırılan güvenlik sistemi ve işyeri kuralları gözlenmektedir. Bakım işleri
genellikle baskı altında yürütülür. Örneğin; Bir hata, bir üretim prosesini
duraklatabilir. Zaman baskısı da olsa güvenlik prosedürlerinin takip edilmesi gerekir.
Kısa yoldan yapılan çalışma, kazalara, yaralanmalara ve maddi hasara neden
olabilmektedir.
Beklenmedik olaylar da prosedürlerde yer almalıdır. Kişinin kendi yetkinliğini aşan
veya öngörülemeyen bir sorunla karşılaşıldığında güvenlik sistemi, işi durdurmalıdır.
Hatırlanmalıdır ki, kişinin beceri ve yetkinlik derecesini aşan olaylar, kazalara neden
olabilmektedir.
2.4.5 Son Kontrol Yapma
Bakım süreci, bakım görevinin tam olarak yerine getirildiğine, bakımı yapılan
ekipman veya nesnenin güvenli çalıştığına ve bakım sonrası oluşan artık
12
malzemelerin uzaklaştırıldığına emin olmak için son kontrol ile bitirilmelidir. Her
şey kontrol edilip güvenli olduğu ilan edildikten sonra görev imzalanır ve sorumlular
ve çalışanlar haberdar edilebilir.
Son aşamada, uygulanan işlemleri, karşılaşılan problemlerle ilgili görüşler ile birlikte
iyileştirme için önerileri de içeren bir raporun hazırlanmasıdır. İdeal olarak, ayrıca bu
rapor bu süreçte çalışanların ve çevresinde çalışanların da dahil edildiği bir ekip
toplantısında tartışılmalı ve bakım faaliyetleriyle ilgili görüş ve iyileştirme için
öneriler ele alınmalıdır [2].
2.5 Önerilen Tedbirler
Aşağıdaki önlemler, çok uluslu büyük şirketlerde büyük bir başarı ile
uygulanmaktadır. Bu başarı, gerekli kültür oluşturulana kadar uzun süreli bir çaba
sayesinde olmuştur.
Bununla birlikte, şirketlerin çoğunluğu ya küçük ya da orta ölçeklidir, sınırlı
kaynaklar ve insan gücüne sahiptir, bu nedenle sadece sıkı yasal ve teknik şartlar bu
tedbirlerin uygulanmasını olanaklı hale getirecektir.
2.5.1 5S Yöntemi
Bu Japon sistemi, yalın üretim ve temizlik ile sınırlamayı geliştirme yoluyla bir
üretim tesisi alanında görsel uyarıcı ilkeleri kurma esasına dayanmaktadır.
Tüm hiyerarşi seviyelerinin katılımını talep etmektedir ve birçok avantajı vardır.
Avantajları: güvenliği arttırırken, üretim zamanı en aza indirir. Sistem, o kadar
esnektir ki; prensipleri tam olarak uygulanmazsa bile bir tesis, sadece bakım
özelliklerinin bir parçası olarak düzen, ayıklama ve temizlik işlemlerini
uygulayabilmektedir [1].
5S, organizasyonlarda kaliteli bir çalışma ortamı oluşturmak ve sürekliliğini
sağlamak için geliştirilen bir tekniktir. Çalışma koşullarını performans, konfor,
güvenlik ve temizlik açılarından iyileştirme amacı güder. Ayrıca temiz ve organize
bir çalışma ortamı sağlayarak israfın ve değişkenliğin azalmasını sağlar.
5S, beş aşamadan oluşmaktadır:
Ayıklama (Seiri):
Çalışma alanında anlık ihtiyacı duyulmayan malzeme, ekipman ve aletlerin
sınıflandırılarak ilgili bölgeden uzaklaştırılmasıdır.
13
Düzen(Seiton):
Sürekli ihtiyaç duyulan ekipman, demirbaş vb. malzemelerin bulunmasını ve
kullanılmasını kolaylaştırmak amacıyla yapılan dizme, düzenleme ve tertip işidir.
Temizlik (Seiso):
Çalışma alanlarında ve makinelerde çevre, üretim ve makine kaynaklı her türlü
kirliliğin yok edilmesi ve korunmasıdır.
Standartlaştırma (Seiketsu):
Toparlama, düzen ve temizliğin korunması ve sürekliliğin sağlanması için
oluşturulması gerekli standartlar, kontroller ve iyileştirmelerdir.
Disiplin (Shitsuke):
Mevcut adımların sürekliliğini sağlamak, çalışanları eğitmek, iyileştirmeleri
duyurmak, sloganları bulmak, kampanyalar yapmak ve takımları ödüllendirmektir
[5].
2.5.2 Güvenli Çalışma Yöntemleri
Bakım çalışmalarının karmaşıklığı ve çeşitliliği nedeniyle her organizasyon gelişmeli
ve her organizasyonun çalıştırma ve işletmeye alma aşamaları dahil tüm tamir ve
bakım aktiviteleri için uygun, özel ve analitik güvenli çalışma yöntemleri olmalıdır.
Zorunlu bir kilitleme ve etiketleme (LOTO- Lockout Tagout ) ve bir boru hattının
temizleme, onarım ve bakımı için sökme prosedürü (line breaking procedure ) veya
ABD-OSHA tehlikeli enerjinin kontrolü standardında belirtilen temel ilkelere
uyumlu teknik şartname, özellikle küçük ve orta ölçekli şirketler için son derece
yararlı olabilmektedir.
Bu prosedürlerde acil durumlar da gösterilmedir. Tüm güvenlik cihazlarının tipi, yeri,
işlevi,
muayene ve test periyotlarını belirten kontrol listeleri, her makine ve ekipman
parçasındaki tüm bakım çalışmalarına uygulanmalıdır.
2.5.3 Yönetim Kültürü
Bakım ile ilgili diğer bir yanlış ise verimsiz bir süreç olduğudur. Bu nedenle, bakım
personeli, makine kapatma zamanını azaltmak, alan ve tesisat restorasyon zamanını
en aza indirmek ve diğer kısıtlamalar ile sürekli baskı altındadır.
14
Kuruluşlar görüş alış verişinde bulunmalı ve koruyucu (önleyici) bakıma yeterli
zaman ayrılmasını sağlamak amacıyla bakımı kendi üretim planlamasının içine dahil
etmeli ve maliyeti üretim maliyetleri içinde yer almalıdır.
Herhangi bir önleyici olmayan bakım prosedürünün uygulanması, bakım personeli ve
operatörlerin güvenliğinden ödün vermek demektir.
2.5.4 Uygulama ve Eğitim
Bakım personeli eğitimli ve bu nedenle bir ileri uzmanlığa sahiptir fakat daha önce
belirtildiği nedenlerden genellikle ister istemez güvenlik prosedürleri ihlal etmektedirler.
Yakın gözetim ve uygulama, zihniyeti şekillendirmek dolayısıyla, tamamen güvenli
bir çalışma ortamı oluşturmak için zorunludur.
Son teknolojik ve bilimsel gelişmelere dayanan sürekli eğitim ve öğretim
teknisyenlerin uzmanlık ve becerilerini sürdürmeleri amacıyla gereklidir.
Gözetleme ve uygulama, güvensiz davranışlar olarak tanımlı özellikle dikkatin
dağılması, acelecilik ve yorgunluğa odaklanmalıdır.
2.5.5 Bakımın Tasarım Aşamasında Planlanması
Ekipman, otomatik olarak çalışırken genellikle bir operatör tarafından doğrudan
müdahale gerektirmez. Ancak, herhangi bir nedenden dolayı, bir arıza durumunda,
ekipmanın, genellikle alçaltılmış (degraded ) modda (yarı otomatik veya manuel mod) bir
operatör eşliğinde çalıştırılması gerekebilmekte veya gerçekten tamamen arızalı durumda
olduğunda bakım müdahalesi gerekli olmaktadır.
Tüm durumlarda amaç, 2006/42/EC direktifinde tarafından tanımlandığı gibi,
operatör tarafından herhangi bir müdahale olmaması için güvenli bir çalışma bölgesi
sağlamaktır.
Ekipmanın bir parçasının tüm kullanım modları için güvenlik önlemi almak
tasarımcının üzerine düşmektedir.
Makine Direktifinin Ek-I’inde, direktif, makine tasarımı ve imalatı ile ilgili
temel sağlık ve güvenlik gereksinimleri tanımlamaktadır.
Bakım ile ilgili gereksinimlere özel bir paragrafta yer verilmektedir, ancak direktifin
çeşitli yerlerinde de geçmektedir. Aşağıda ana başlıklarıyla verilmiştir:
15
Direktifin Paragraf 1.6 bölümünde, ayar ve bakım noktaları, tehlike bölgelerin
dışında yer alması gerektiği belirtilmektedir.
Ayar, bakım, onarım, temizlik ve bakım işlemleri, makine dururken iken
yapılabilmelidir. Teknik nedenlerle bu mümkün değil ise bu işlemlerin güvenli bir
şekilde gerçekleştirilmesi için önlemler alınmalıdır.
Çalışma konumlarına ve servis noktalarına erişimle ilgili direktifin paragraf 1.6.2
bölümü, makinenin içinde ayar, bakım yapılması ve çalışması sırasında müdahalenin
gerekli olduğu tüm bölgelerin güvenli erişime izin verecek şekilde tasarlanmasını ve
bu şekilde inşa edilmesi gerektiğini şart koşmaktadır.
Ancak, belirtmek gerekir ki çalışma konumları ve servis noktalarını güvenli yapma
mekanik, fiziksel, elektriksel ve diğerleri gibi tüm riskler için geçerlidir.
2.5.6 Operatörler ile Bakım Personeli Arasındaki İşbirliğini Geliştirme
Çoğu şirket ayrı makine operatörleri ve bakım personeline sahiptir. Ayrıca, yapıların
bakımı ve imalat endüstrisinde bakım, proses endüstrisindeki bakımdan farklıdır.
Bina ve imalat sanayinde bakımı yapılacak üniteler diğer proseslerden izole
edilebilir, böylece bakım personeli, tesis sistemi hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç
duymaz ve makine operatörleriyle nadiren temas halinde olurlar.
Ancak, proses endüstrisinde bakım sıklıkla uygulanır. Tesis hala çalışmakta iken ve
tehlikelerden personeli korumak için dikkatli bir şekilde planlanmalıdır.
Makine operatörleri ve bakım personeli arasında işbirliği iş sağlığı ve güvenliği için
bu nedenle önemlidir ve kötü iletişim, aşağıdaki örnekler gibi ciddi ve hatta ölümcül
kazalara neden olabilmektedir:

Operatörün karıştırıcıyı açması nedeniyle bir reaktördeki karıştırıcıyı tamir
eden bir bakım işçisi ölmüştür.

Dışarıdan gelen bakım çalışanının basınç altındaki bir kompresörü açması
neticesinde birkaç çalışan yaralanmıştır.

Bir bakım çalışanı bir tüp kesme sırasında sıcak bir madde nedeniyle
yanmıştır.
Kazalara yetersiz iletişim ve işbirliğinin neden olmaktadır.
hakkında yetersiz bilgi, kazalara yol açmaktadır:

Bakım personeli ya da diğer çalışanların varlığı,
16
Aşağıdakiler

Genel güvenlik önlemleri veya yönetmelikler,

Güvenlik cihazları ve teknoloji,

Görev ve çalışma alanı,

Bakım çalışmaları için tesisin hazırlanması ve bakım çalışmaları başlatmak
için izin,

Tesis veya mevcut tehlikeli maddelerle ilgili tehlikeler.
Kazalar, genellikle bakım çalışanlarının işlerini nasıl yapacaklarını bilmediklerinden
değil, güvenlik kuralları hakkındaki bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Çoğu şirketin risk değerlendirmelerine dayalı bakım görevleri için özel prosedürleri
ve tüm personel için güvenlik kuralları vardır. .
Büyük şirketler bazen genel güvenlik kurallarını yayımlamaktadır, böylece bakım
şirketleri bir iş almadan önce prosedürleri inceleyebilmektedir.
İdeal olarak, güvenlik ve sağlık politikalarına uyum sağlamak ve güvenlik ve sağlığı
bakım sırasında etkin bir şekilde yönetmek için iş sahibi ve bakım servis sağlayıcı,
aşağıda örnekleri verilen başlıklar vasıtasıyla birlikte çalışmalıdır.

Bakım sırasında, tesis güvenli çalışma koşulları üzerine ortak yürütülen
çalıştay kurma,

Güvenli iş süreçlerinin ve güvenlik tedbirlerinin yerinde denetimi,

Genel ve özel güvenlik kurallarını tartışmak için eğitim.
Bakım başlamak üzere iken ve ne zaman bakım çalışanlarının geleceğini iş sahibi
personelinin bilmesi gerekir. Bir risk değerlendirmesi gerçekleştirilmesi ve önleyici
tedbirler geliştirilmesi gerekir.
Bakım çalışanları, risk değerlendirmesi sonuçları ve önleyici tedbirler hakkında
haberdar edilmelidir. Görev ve sorumluluklar açık bir şekilde tanımlanmalıdır
ve (Şekil 1) süreçteki ilgili bütün taraflarla anlaşılmalıdır.
17
Şekil 1-Bakım Süreci
Kaynak: Magazine 12-Healthy Workplaces-A European Campaign on Safe Maintenance,
(Çevirimiçi), https://osha.europa.eu/en/publications/magazine/magazine12, 01.01. 2013.
Görevler, sorumluluklar, güvenlik önlemleri ve tedbirleri çalışma izinlerinde
belgelenmeli ve tamamlanması için güvenlik temsilcileri tarafından imzalanarak
onaylanması gerekir. Düzeltmeler, eklemeler veya diğer varyasyonları için, ek risk
değerlendirmesi onay süreci için sorumlu kişi tarafından yapılmalıdır.
Beklenmedik olaylar meydana gelirse, çalışma durdurulmalıdır ve operatörler ile
birlikte bir risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
Daha sonra, operatörler bakımın doğru şekilde yapıldığını kontrol etmeli ve
tesisi test etmelidir. Operatörler aynı zamanda tesis yeniden başlatılmadan önce
kimsenin tehlikeli bölgede olmadığından emin olmalıdır.
Uzun vadeli bakım sözleşmeleri ile şirketler, yüklenicinin yardımıyla düzenli olarak
işi takip etmeli ve prosedürleri özellikle kazalar, ramak kalalar ve zorluklardan sonra
mümkün olduğunca geliştirmelidir.
Bir yandan iş sahibi personeli ile operatörler arasındaki, diğer yandan bakım
personeli ile iyi bir işbirliği ve yeterli iletişimi sağlamak için açıkça rolleri ve
sorumlulukları tanımlamak ve görevli kişileri atamak gereklidir.

Bir bölgede birden fazla bakım görevi varsa koordinatör,
18

Operatörler ile bakım personeli arasındaki işbirliğini denetleyecek bir
nezaretçi,

Tehlikeli bakım işleri için bir denetçi,

Bakım servis sağlayıcının bir irtibat görevlisi.
Koordinatör, bakım çalışması yapılmayan alanlarda güvenli çalışmanın devamından
emin olmalı ve sorunlar ortaya çıkarsa onlarla başa çıkmak zorundadır.
İş sahibinin personeli, tüm bakım planları ile ilgili bilgilendirilmeli ve tehlikeli
alanlar konusunda uyarılmalıdır.
İş sahibinin personeli, herhangi bir ek önlem ve acil durum planları gibi kaza
durumundaki prosedürler hakkında bilgilendirilmelidir. Kritik bir durum ortaya
çıkarsa koordinatör hemen tüm işi durdurması gerekir.
İş sahibinin personeli ile yüklenici çalışanları arasında işbirliğini denetleyen
nezaretçi, herkes için güvenli çalışma koşulları sağlamalıdır.
Nezaretçi aynı zamanda bakım yüklenicisi için irtibata geçilecek kişidir ve çalışma
tamamlandığında geri bildirim sağlamalıdır.
Denetçi, tüm tehlikeli bakım işleri için önlemler geliştirmeli ve uygulamaları kontrol
etmelidir.
Koordinasyon, nezaret veya denetleme işi, güvenlik kurallarının nasıl uygulanacağı
konusunda tartışmaları içermelidir.
İş başlamadan önce, bakım yüklenicileri, genel güvenlik koşullarını ve özel güvenlik
önlemlerini tanımalıdır. Yeni durumlar ve planlanmamış çalışmalar, koordinatörler,
nezaretçiler ve denetçiler ile tartışılmalı ve ek bir risk değerlendirmesi yapılmalıdır.
İşyeri yönetimi, denetçiler ve personel önceden potansiyel acil durumlar için
prosedürleri kabul etmelidir, böylece gerektiğinde hızla harekete geçebilmeleri
sağlanmalıdır. Bakım personeli, prosedürler hakkında bilgi edinmeli ve eğitilmelidir.
Sözlü talimatlar acil durumlarda açık ve öz olmalıdır.
İlk birkaç kelime çok önemlidir ve 'kim, nerede, ne, neden,' soruları üzerine bilgi
içermelidir.
Operatörler ve bakım personeli acil durumlar ile başa çıkmak, kritik durumları
yorumlayabilmek ve yeterli bir şekilde iletişim kurmak için eğitilmelidir.
Harici yükleniciler tesisi ve çalışma ortamını ayrıntılı olarak bilmiyor olabilmektedir.
Farklı güvenlik prosedürlerine sahip olabilmekte ve farklı güvenlik terminolojisi
19
kullanabilmektedir. Bu durum, harici yüklenicilerin iş sahibi personeli ve denetçiler
ile iletişimlerini karmaşık hale getirebilir [1].
2.5.7 Çalışma İzni Uygulaması
Önerilen çalışma yüksek riskli faaliyet olarak tanımlandığında, işveren sıkı
kontrollerin yapılmasını ve çalışmaların sadece bir çalışma izni sistemi uygulamak
suretiyle iş öncesinde kabul edilmiş güvenlik prosedürlerine dayalı olarak
gerçekleştirilmesini sağlamalıdır.
Yüksek riskli faaliyetler, bir hata veya ihmalin öngörülebilir sonuçlarının acil ve
ciddi yaralanmalara neden olabileceği, (örneğin patlama ya da hemen insanları
etkileyen etkileyen bir yangın) faaliyetlerdir.
Bu faaliyetlerden birkaçı şunlardır:
- Tehlikeli madde içeren veya kalan herhangi bir tesis ve ekipmanın üzerinde veya
içinde sıcak işlem yapmak (kaplar ve borular, örneğin depolama tankı, tambur,
silindir, silo, boru hattı, yakıt tankı vb dahil),
- Sıcak işlem yapmak ya da normal bir patlayıcı atmosferin varlığı nedeniyle tehlikeli
olarak belirlenen alanlarda ateşleme kaynakları uygulamak,
-İçinde tehlikeli bir madde bulunan bir kapalı alana giriş, içeride çalışmak vb.
Çalışma izni, bazı personeli belirli bir zaman dilimi içinde özel çalışma yürütmek
için yetkilendiren belgeli bir sistemdir. Bu izin, güvenli bir şekilde çalışmaları
tamamlamak için önlemleri ortaya koymaktadır ve bir risk değerlendirmesine
dayanmalıdır [6].
2.5.8 Etiketleme ve Kilitleme
Etiketleme-kilitleme faaliyetleri; bakım veya servis sırasında veya ürün ya da
ekipmanın çalıştırılması ve enerjilenmesi sırasında meydana gelebilecek tehlikeli durum
ve uygulamalardan çalışanların korunması amacıyla gerçekleştirilmektedir.
Binlerce çalışan etiketleme ve kilitlemenin uygulanmamasından dolayı kaza geçirip,
yaralanıp ölmektedir.
Kontrol edilmesi gereken enerji türleri aşağıda verilmiştir:
-Elektrik enerjisi,
-Hidrolik enerji,
-Pnömatik enerji,
20
-Yer çekimi enerji,
-Su
-Isıl enerji,
-Mekaniksel enerji,
-Kimyasal enerji,
-Depolanmış (potansiyel) enerji.
Eğer üretim aşağıdaki durumlara düşerse:
• İşlem noktasındaki ekipman muhafazalarının çıkarılması ya da bypass edilmesi
durumu ile tehlikelere maruz kalma durumu gerçekleşme ihtimali olduğunda,
• Çalışanın vücudunun herhangi bir parçasının makine ya da ekipmanın işlem alanına
girmesi durumu olduğunda,
• Çalışanın vücudunun herhangi bir parçasının makine ya da ekipmanın işlemlerini
gerçekleştirdiği tehlikeli bölgeye girmesi durumu olduğunda, etiketleme ve kilitleme
uygulanmalıdır.
Etiketleme/kilitleme ve enerji kontrol programı, makineler ve operasyonların,
çalışana hasar verebilecek beklenmedik enerjilenme, hareket veya enerji boşalması
gibi bütün potansiyel tehlikeli enerji kaynaklarının, servis veya bakım öncesinde
izole edilmesi için uygulanmaktadır.
Etiketleme/kilitleme (E/K) gerektiren sistemler aşağıda verilmiştir:
• Buhar kazanları
• Hava kompresörleri
• Araçlar
• Hidrolik sistemler
• Pnömatik sistemler
• Elektrik
• Revizyon yenileme Pompalar
• Motorize ekipmanlar
Etiketleme/kilitleme (E/K) talimatı aşağıdaki durumları içermelidir:
• Prosedürün hangi şartlar ve durumlarda kullanılacağını açıklar,
• Enerjili ekipmanın; kapatılması, izole edilmesi, bloke edilmesi ve güvenli duruma
getirilmesinin yöntemlerini tanımlar.
• Kilitleme aletlerinin; yerlerine konulması, sökülmesi ve yer değiştirmeleri tanımlar.
21
• Enerji kontrol ölçümlerinin etkinliğinin doğrulanmasını sağlamak için test
ekipmanlarının ihtiyacının belirlenmesi.
Etiketleme ve Kilitlemenin (E/K) aşağıda belirtilen prensipleri taşıması gerekir:
• Kilitleme sadece yetkili çalışan tarafından gerçekleştirilir.
• İlgili çalışanların uyarılması esastır.
• Kilitli bir ekipman asla çalıştırılmamalı.
• Başka birinin taktığı kilit asla çıkartılmamalı.
• Başkasının kilidi altında asla çalıştırılmamalı.
• Kilitler sadece takılan tarafından sökülmelidir.
• Kilitler sökülünceye kadar makine asla çalıştırılmamalı.
• Çalışmaya başlamadan önce makina kontrol edilmeli.
• Makinanın çalışmaya hazır olduğu zannedilmemeli.
• Adımlar atlanmamalı.
• Kabul edilmeden asla yardım edilmemeli.
• Resmi kabul olmadan asla çalıştırılmamalı [7].
Şekil 2‘de kilitleme örnekleri gösterilmiştir. Şekil 3’te Etiketleme ve kilitleme
işleminin basamakları gösterilmiştir.
Şekil 2- Kilitleme Örnekleri
Kaynak: ANLAŞ, A.S.“İş Kazalarını Önlemede Etkin ve Ucuz Bir Yöntem Etiketleme Kilitleme
(E/K)”, Mühendis ve Makina Cilt 51 Sayı 608, s.22-24.
22
Şekil 3- Etiketleme ve Kilitleme İşleminin Basamakları
Kaynak: ANLAŞ, A.S.“İş Kazalarını Önlemede Etkin ve Ucuz Bir Yöntem Etiketleme Kilitleme
(E/K)”, Mühendis ve Makina Cilt 51 Sayı 608, s.22-24.
2.6 Bakım ile İlgili Avrupa Mevzuatı
1989 yılından beri çalışanların işyerlerinde korunması için minimum gereksinimlerin
genel çerçevesini ortaya koyan bir dizi Avrupa direktifleri kabul edilmiştir.
Bu direktifler ayrıca bakım faaliyetleri için de geçerlidir. İlk ve en önemli çerçeve
direktifi, işverenlerin işyerinde risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğünü de içeren
direktiftir.
89/391 Konsey direktifi “Çerçeve direktif” çalışanların iş kazaları ve meslek
hastalıklarına karşı korunması ve önleme ile ilgili genel ilkeler hakkındadır.
Bu çerçeve direktif, genel önleme ilkeleri, risklerin değerlendirilmesi, risklerin ve
kaza faktörlerinin ortadan kaldırılması, bilgilendirme, çalışanların ve çalışan
temsilcilerinin katılımı ve eğitimini içeren yükümlülüklerini belirlemektedir.
Avrupa Komisyonu, işverenlerin ve çalışanların 89/391 çerçeve direktifine göre risk
değerlendirmesi gereklerini yerine getirebilmeleri için işyerinde risk değerlendirmesi
rehberi çıkarmıştır. Bu rehberde, bakım çalışanları, “yüksek risk altında çalışanlar”
olarak tanımlanmıştır. Rehber ayrıca bakım çalışmaları için ayrı bir risk
değerlendirmesi yapılması gerektiğini belirtmektedir.
Çerçeve direktifinin temeline dayanılarak bir seri direktif kabul edilmiştir. Tümü
bakım faaliyetlerinin güvenli şekilde yürütülmesiyle ilgili ve çoğu bakım aktiviteleri
ve işyerindeki tehlikeleri ortadan kaldırmak için bakım gereksinimleri ile ilgili özel
hükümler içermektedir.
23
89/654/EEC Konsey Direktifi:
Arasında işverenlerin sağlaması gereken diğer gerekleri de içeren işyerinin asgari
sağlık ve güvenlik gereklerine ilişkindir.
-Trafik yolları, acil çıkışlar ve çıkışlar her zaman açık bulundurulur.
-İşyerinin, ekipmanların ve cihazların teknik bakımları yapılmalı, çalışanların sağlık
ve güvenliğini etkileyecek herhangi bir arıza bulunması halinde en kısa sürede
giderilir.
-Tehlikeleri önlemek veya ortadan kaldırmak için tasarlanan güvenlik ekipmanları ve
cihazları düzenli olarak bakımı ve kontrolü yapılır.
Çalışanlar tarafından işyerinde iş ekipmanlarının kullanımında asgari sağlık ve
güvenlik gereklerine ilişkindir. İş ekipmanının kullanımı, bakım ve servis, bilhassa
temizliği kapsamaktadır.
İşveren, iş ekipmanı, çalışma ömrü boyunca, yeterli bakım yoluyla paragraf 1 (a)
veya (b) hükümlerine uygun seviyede, tutulmasını sağlamak için gerekli tedbirleri
alacaktır.
-İşveren, tehlikeli durumlara neden olabilecek bozulmaya neden olan koşullara
maruz
kalan
iş
ekipmanlarının
aşağıdakilere
tabi
olmasını
sağlayacaktır:
- Periyodik ve özel muayeneler ile sağlık ve güvenlik şartlarının sürdürülmesini ve
bozulmanın tespit edilmesini ve zamanında giderilmesini sağlamalı,
İş ekipmanlarının kullanımı işçilerin güvenliği ve sağlığı için özel bir risk içermesi
durumunda, işveren aşağıdakileri sağlayacaktır:
- İş ekipmanının kullanımı, kullanma görevi verilen kişiler ile sınırlanmalı,
- Onarım, modifikasyonlar, bakım veya servis durumunda, ilgili çalışanlar özel
olarak bu tür çalışmaları yürütmek için belirlenmelidir.
Ayrıca kontrol ve koruma cihazları için asgari gerekler ve bakım ile ilgili hükümler
içermektedir:
-Cihaz kapatıldığında bakım işlemleri yürütmek mümkün olmalıdır. Bu mümkün
olmadığında, bu tür işlemler tehlikeli bölgeler dışında yapılması ya da bu gibi
işlemler için uygun bir koruma önlemi alınması mümkün olmalıdır.
-Herhangi bir makine bakım günlüğü varsa, güncel tutulmalıdır.
24
-Çalışanların, üretim, ayar ve bakım işlemleri için gerekli tüm alanlara güvenli
erişimi ve bu alanlarda güvenli kalabilmesi gerekir.
Buna ek olarak, yükseklikte geçici çalışma için sağlanan çalışma donanımı kullanımı
ile ilgili hükümler içermektedir. Örneğin; merdiven, iskele kullanımı ile ilgili özel
hükümler.
İşyerinde kişisel koruyucu ekipmanların çalışanlar tarafından kullanımı için asgari
sağlık ve güvenlik şartlarına ilişkindir. Kişisel koruyucular işveren tarafından
ücretsiz sağlanmalı, gerekli bakım, değişim ve temizliği yapılarak hijyenik tutulması
sağlanmalıdır.
Sondaj yoluyla maden çıkarma sektörlerde çalışanların sağlık ve güvenlik
korumalarını iyileştirmek için minimum gereksinimleri ilgilidir.
İçeriğinde bakım ile ilgili hükümleri bulunduran karada ve denizdeki sektörlere
uygulanabilir minimum gereksinimleri içermektedir.
Yer üstü ve yeraltı maden çıkarma sektörlerinde çalışanların sağlık ve güvenlik
korumalarını
İşveren
artırmak
aşağıdakileri
için
sağlamak
minimum
için
gereksinimleri
gerekli
tedbirleri
içermektedir.
alacaktır:
-İşyerleri, çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye atmadan kendilerine verilen
işi yapabileceği şekilde tasarlanmalı, inşa edilmeli, donatılmalı, işletilmeli, bakımı
yapılmalıdır.
-Özel risk içeren çalışmalar için sadece yetkili personel görevlendirilmeli ve bu
çalışmalar, verilen talimatlara uygun olarak yürütülmelidir.
98/24/EC Konsey Direktifi:
İşyerinde kimyasal maddelere ilişkin risklerden çalışanların sağlık ve güvenliğinin
korunması ile ilgilidir. Sağlık ve güvenliği etkileyen zararlı etkilere yol açabilecek
yada önemli ölçüde maruziyet ihtimali bulunan bakım faaliyetleri için risk
değerlendirmesi yapılacaktır. Ayrıca, tehlikeli kimyasal maddeler içeren işyerinde
çalışanların sağlık ve güvenliklerine ilişkin risklerin aşağıdakileri kullanarak yok
edilmesini veya minimuma indirgenmesini şart koşmaktadır:
-İşyerinde, çalışma sistemleri organizasyonu ve tasarım,
25
-İşyerinde işçilerin sağlığını ve güvenliğini sağlamak için bakım prosedürleri ve
kimyasal maddeler ile çalışmada uygun ekipman tedariği vb.
2006/42/EC Direktifi:
Makineler ile ilgili ve 95/16/EC direktifini değiştiren direktifin gerekçesinde
doğrudan makine kullanımı nedeniyle olan çok sayıda kazanın sosyal maliyeti
makinenin güvenli tasarımı ve imali ve uygun kurulum ve bakım ile azaltılabileceği
belirtilmektedir.
Ek-I, makine tasarımı ve imali ile ilgili temel sağlık ve güvenlik gereksinimlerine
ilişkindir ve makinenin imalatı, güvenlik entegrasyonu prensiplerini, kontrol
sistemleri için gereksinimleri, makine bakım ile ilgili özel hükümleri ve bilgi, uyarı
ve talimatlar gerekliliklerini içermektedir.
İşyerinde titreşim, gürültü, elektromanyetik alanlar, optik radyasyon ve iyonlaştırıcı
radyasyon gibi fiziksel etkenlere çalışanların maruziyetinin zarar vermesini kontrol
etmek için bir dizi özel direktif yürürlüğe girmiştir. Bu direktiflerde, iş ekipmanları,
işyeri ve işyeri sistemi için uygun bakım programları vasıtasıyla maruziyetten
kaçınmaya ya da maruziyeti azaltmaya yönelik hükümler yer almaktadır.
- Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2002/44/EC direktifi, titreşimden kaynaklanan
risklere çalışanların maruziyetine karşı alınması gereken asgari sağlık ve güvenlik
şartlarına ilişkindir.
-Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin 2003/10/EC direktifi, gürültüden kaynaklanan
şartlarına ilişkindir.
-2006/25/EC sayılı direktif, yapay optik radyasyondan kaynaklanan risklere
çalışanların maruziyetine karşı alınması gereken asgari sağlık ve güvenlik şartlarına
ilişkindir.
-2004/40/EC sayılı direktif, elektromanyetik alanlar ve dalgalardan kaynaklanan
şartlarına ilişkindir [2].
26
3. GÜVENLİ BAKIM UYGULAMA ÖRNEKLERİ
3.1 Almanya’da BASF Firmasında Güvenli Bakım Uygulaması (Kimya
Endüstrisi)
Almanya’da kimya endüstrisinde faaliyet gösteren BASF firmasında, bakım
çalışanlarının maruz kalabileceği riskler arasında borular ve vanaların sökülmesi
sırasında tehlikeli sıvı madde ile temas edilmesi bulunmaktadır. Bakım sırasında
BASF’de uygulanan güvenli bakım tedbirleri aşağıda belirtilmiştir.
3.1.1 Çalışma İzni
Çalışma izni, bakım çalışanları tarafından uygulanabilecek işleri tanımlamaktadır.
Kılavuzlar veya online dersler, yetkili kişiye bilgileri doğru ve açık şekilde
doldurmasına yardım etmektedir.
Çalışma izni, işi kordine etmeye ve bakım
çalışanlarına talimat vermeye yetkili kişileri tanımlamaktadır. Çalışma izni, düzeltme
yapan, belirtilen güvenlik önlemlerinin uygun olduğunu onaylayan ve tasdikleyen
ikinci bir kişi tarafından her zaman kontrol edilmektedir. (‘four eyes’ prensibi)
-Tüm hazırlık güvenlik önlemleri, risk değerlendirmesi bulgularını temel almaktadır.
Bu güvenlik hazırlıkları, BASF çalışanları tarafından uygulanmalıdır. Bakım işi, bu
hazırlıklar bitmeden önce ve güvenlik temsilcisi gerekli işlerin tamamlandığını
onaylayan belgeyi tescil etmeden önce başlamamalıdır.
-Çalışma uygulamaları, tehlikeli maddeler, makinalar veya tesisler gibi tehlikeleri
göz önünde bulunduran risk değerlendirmesini temel alır.
- Eğer borular tehlikeli olabilecek kimyasal kalıntılar içeriyorsa, kaynak işi gibi
belirli işlerde ekstra bir ateş izni gerekmektedir.
-Aynı zamanda çalışma izni, iş için gerekli kişisel koruyucu ekipmanlarını
düzenlemektedir.
-Basınç testleri gibi ilave güvenlik önlemleri bakım işi tamamlandıktan sonra da
gerekli
olabilmektedir.
Bu
önlemler,
aynı
zamanda
çalışma
izninde
düzenlenmektedir ve bakım çalışanı tüm son güvenlik önlemlerinin uygulandığını
onaylamak için izni imzalamalıdır.
Bakım işi başlamadan önce çalışanlar, BASF sorumlu denetçileri tarafından risk
değerlendirme sonuçları, çalışma izni sistemi ve gerekli tüm kişisel koruyucu
ekipman hakkında bilgilendirilir. İş BASF sorumlu denetçisinin hazırlık güvenlik
27
önlemlerinin tamamlandığını duyurmasından ve çalışma iznini tasdiklemesinden
önce başlamamaktadır.
Bakım süresince beklenmedik bir olayın oluşması durumunda iş hemen
durdurulmaktadır. Örneğin;
-Tehlikeli maddenin sızıntısının orijinal risk değerlendirmesinde tahmin edilen
miktardan daha fazla olması durumunda,
-Bir tesis zarar gördüğünde.
Bu durumda yeni bir risk değerlendirmesi yapılmakta ve yeni güvenlik önlemleri
hazırlanmaktadır.
3.1.2 Vasıflı İşgücü İçin Güvenlik Kuralları
En tehlikeli bakım görevleri, tehlikeli maddeler içeren, basınç altındaki boruları
sökme, yüksekte çalışma gibi örnekleri içermektedir.
Bu nedenle doğru uygulama örneklerini içeren rehberler ile boruların ve vanaların
nasıl açılacağını, bağlantıların nasıl sabitleneceğini, kör disklerin nasıl konulacağı ve
yüksekte güvenli bir şekilde nasıl çalışılacağı tanımlanmaktadır. Boru bağlantı
yerinden söküleceği zaman, aşağıdaki güvenlik önlemlerini içermelidir;
-İş emrinde tanımlanan boru olup olmadığı kontrol edilmelidir.
-Çalışma alanını hazırlanmalıdır.
-Çalışma izninde açıklanan güvenlik önlemlerini izlenmelidir.
-Sıcak ya da içindeki kimyasalın bulaştığı borulara koruyucu kullanmadan
dokunulmamalıdır.
-Gövdenin en uzak tarafından flanş vidalarının gevşetilmesi, kalan vidaları dikkatlice
gevşetmeden önce her zaman bir vidanın gerektiğinde hızlı bir şekilde
sıkılaştırabileceğinden emin olunmalıdır.
-Flanş bağlantılarının altında durulması yerine yan tarafında durulmalı,
-Çalışma, göz seviyesinin altında yapılmalıdır.
-Basıncın boşaltılması için flanş bağlantısı uzağa itilmelidir. Sızan sıvılar, her zaman
tehlikeliymiş gibi işlem görmelidir.
-Basınç boşaltılmadan vidalar gevşetilmemelidir.
-Herhangi bir sıvı sızıntısı durumnda sızıntı durmadan vidalar tamamen
gevşetilememeli ve çıkarılmamalıdır.
-Boru hala basınç altındaysa civatalarla ve tutma aletleri ile desteklenmelidir.
28
-Çalışılan boru üzerine merdiven dayanmamalıdır.
-Ağır borular ve ekipmanlar sallanma veya çökmeyi önlemek için desteklenmelidir.
Üzerinde çalışılan borular içinde kalması muhtemel tehlikeli maddelerden
kaynaklanabilecek zarardan kaçınmak için bu tür çalışma tatbikatları gerekmektedir.
Rehberler, hangi aletlerin hangi görevler için ve hangi durumlarda kullanılması
gerektiğini göstermektedir. Örneğin; tehlikeli maddeler içeren cam borular üzerinde
çalışırken gereken aletler, iş tamamlanmadan önceki sızdırmazlık veya basınç testleri
gibi ek görevler için gereken aletler.
3.1.3 Taşıma Belgesi (Konsinye Notları – “Consignment Notes”)
2003 yılında atölyede bilyalı valfi açarken akrilik asit nedeniyle bir çalışanın
yanması ile sonuçlanan kaza sonrası BASF, taşıma belgesini bakım çalışmalarında
kullanmaya karar vermiştir. Borular ve diğer ekipmanın tehlikeli maddelerden
temizlemek için suyla temizlenmesine rağmen kalıntılar olabilmektedir.
Taşıma
belgesi, belirli bir iş için risk değerlendirme sonuçlarının genel bir açıklamasını
vermekte ve karşılaşılabilecek özel riskleri özetlemektedir. Tehlikeli maddeleri ve
miktarlarını belirtmektedir.
Taşıma belgesi, sökülmesi ve atölyeye gönderilmesinden tekrar monte edilene kadar
bileşenler ve borularla birlikte teslim edilmektedir.
Bu sayede, atölyedeki personel parçaları açmadan önce uygun önleyici tedbirleri
alabilmektedir.
Bu, beklenmeyen maruziyeti ve pislenmeden ya da kimyasal
reaksiyondan oluşan kazaları önlemektedir. Şirketteki standart uygulamasında bakım
çalışması, taşıma belgesi olmadan başlamamaktadır. Eğer taşıma belgesi yoksa, iş
için yetkili BASF
yöneticileri tarafından durum açıklanana kadar parça
depolanmaktadır.
3.1.4 Talimat, Denetim ve Yüklenicilerin Eğitimi
Yükleniciler sorumlu iş güvenliği uzmanları veya BASF denetmenleri tarafından risk
değerlendirmesi sonuçları, iş izinlerinin kullanımı ve bakım işine başlamadan önce
gerekli kişisel koruyucu donanımlar hakkında bilgilendirilmektedir.
İş BASF yetkili denetmeni tarafından tüm gerekli güvenlik önlemlerinin
tamamlandığına
emin
olana
dek
ve
başlamamaktadır.
29
iş
emrinin
tasdiklenmesine
kadar
Yüklenici firmaların sağlık, güvenlik ve çevre kalite standartları (SHE) iç güvenlik
kültürü ve standartları hakkında tüm ilgili bilgilere sahip olması istenmektedir. Tüm
yüklenici fimaların bu SHE sertifakasına sahip olması beklenmektedir. BASF ayrıca
yüklenici firmaların güvenilirliğini ve BASF nin iş sağlığı ve güvenliği standartlarına
uyumluluğunu sağlamak için yönetim sistemlerinin denetimini önermektedir.
BASF güvenlik yönetimi personeli, seminerlerde iç güvenlik kültürü ve doğru
çalışma uygulamaları hakkında bilgi paylaşımı yapmaktadır.
3.1.5 Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi; Standartlara Uyumluluğu
Yeni uygulamalar güvenlik uzmanları ve mühendislerin karşılıklı çalışması
sayesinde sürekli geliştirilebilmektedir. Yöneticiler, vardiya amirleri ve formenler
bültenlerle yeni gelişmeler hakkında aylık olarak bilgilendirilmektedir.
Çeşitli bültenler ve bilgi broşürleri yeni güvenlik ve sağlık standartları ve
uygulamalarının iletilmesi için kullanılmaktadır.
-The “blue arrow” bülteni, değişiklikleri, yeni check listleri ve doğru uygulama ve
yeni kanuni gerekler hakkında bilgileri içermektedir.
-The “Red Arrow” baskısı kazalar ve olayları özetlemektedir. Bu yayının amacı
farkındalığı sağlamak ve kazaların nasıl engellenebileceğini göstermektir.
BASF’de 2003’ten beri taşıma belgesi sistemi kullanılmaktadır ve bakım çalışmaları
sırasında tehlikeli maddelerden kaynaklanan kazalar önemli ölçüde azalmıştır.
3.2 Avrupa’da İyi Bakım Uygulamalarından Öğrenilenler
Düzenli bakım yapılmayan binalar ve yapılar sadece içinde çalışan insanlar için
değil, aynı zamanda onlara giren ve hatta onların yanından geçenler için güvensiz
hale gelmektedir. Makinelerin bakımsız olduğunda ya da düzenli olarak bakımı
yapılmadığında operatörler için çalışma koşullarını güvensiz hale getirmekte ve diğer
işçiler için risk yaratabilmekte ve hatta iş kaybına neden olabilmektedir.
Bakım, güvenli ve sağlıklı çalışma koşulları sağlamak ve zararı önlemek için
kesinlikle gerekli iken, bakım çalışmalarının kendisi, bakım işini gerçekleştiren
çalışanların çeşitli tehlikelere maruz kalmasını içermektedir.
3.2.1 Etkin Sağlık ve Güvenlik Yönetimi
Önleyici bakımın dikkatli planlanması, bakım çalışanlarının kendisi, diğer çalışanlar
ve çevre için riskleri en aza indirmek yönünden çok önemli bir unsurdur.
30
Birçok şirket, derinlemesine işin planlanmasını ve koordinasyonunu sağlamak,
bakım görevleri için risklerin değerlendirilmesi, üretim ve bakım personeli arasında
etkili bir iletişim ve eğitimin sağlanması ve güvenli çalışma sistemlerini devreye
sokmak için yeterli zaman ve kaynak sağlarken kesintilerini en aza indirmek
amacıyla etkili bakım planlaması için yönetim sistemleri kurmuştur.
Genellikle genel yönetim sistemleri kalite güvence prosedürleri gibi İSG
prosedürlerini içermektedir.
İngiltere’de
bakım
hizmetleri
sunan
bir
organizasyon
olan
Romec,
İngiliz İş Sağlığı ve Güvenliği Değerlendirme Serisi, (OHSAS) 18001 Standardıyla
uyumlu kapsamlı bir sağlık ve güvenlik yönetim sistemi geliştirmiştir. Bu
sistem, güvenlik prosedürleri, güvenli çalışma sistemleri ve iş dahilinde tüm ürün ve
rutin görevleri kapsayan yaklaşık 400 genel risk değerlendirmesi içermektedir.
Risk değerlendirmesi güvenli çalışma sistemleri tanımları ile bağlantılıdır.
Sistem sürekli gelişme, iyileştirme ve değerlendirmeye uğramaktadır.
Roma Üniversitesi, İtalyan Ulusal Bakım Komitesi ve İtalyan İş Sağlığı ve Önleme
Enstitüsü, teknik tesislerin yönetimi için bir uzaktan kontrollü bir bakım sistemi
geliştirmiştir.
Bu sistem, arızalar ve güvenlik standartlarında azalmayı tespit etmeyi ve operatöre
uyarı göndermeyi mümkün kılmaktadır. Bu tip kontrol sistemi, çeşitli tesis öğeleri
geniş bir alana dağılmış ise ve bakım işinin dış kaynaklı özel şirketlere verildiği
zaman çok yararlıdır.
3.2.2 Bakım Görevleri İçin Risk Değerlendirmesi
Bakım işlemlerinde risk değerlendirmesi, bu gibi iş süreçlerinin, bakım çalışanlarının
makineler bozulduğu için ya da bir makinenin beklenmedik arıza nedenlerini
keşfetmek için beklenmedik bir şekilde çağrılması gibi çeşitli belirsizlikleri
içermesinden dolayı zor bir iştir.
Bakım çalışanları mülakat ve görüşmeler ile risk değerlendirmesi sürecinde dahil
edilmelidir.
Bakım çalışanlarını dahil etmeden, tüm tehlikeleri tanımlamak, yapılan işin tüm
farklı yönlerini, ortaya çıkabilecek durumları analiz etmek ve mevcut riskleri kontrol
etmek için en etkili ve uygun yöntemlere karar vermek zordur.
31
Risk değerlendirmesi, aynı zamanda elektrik ve doğalgaz enerji sağlayıcılarından biri
olan Electrabel firmasındaki bakımlar için yönetim planının önemli bir parçasıdır.
Bakım hazırlık aşamasında, her görev için risk değerlendirmesi için yapılmaktadır.
Uygulama aşamasında, her çalışan, bakım işine başlamadan önce son bir risk analizi
yapmalarını gerektiren bir formun da dahil olduğu çalışma izni almaktadırlar ve
detaylı
olarak
yapılan
değerlendirmeye
ilave
olarak
yapılmaktadır.
Almanya'da BASF firmasında, bakım çalışanlarına Taşıma belgesi sistemi
uygulamaya konmuştur. Taşıma belgesi, belli bir iş için risk değerlendirmesi
sonuçlarının özeti vermekte ve karşılaşılabilecek özel riskleri özetlemektedir.
Özellikle hangi tehlikeli maddenin olduğunu, miktarı, tesisat içinde olabileceği,
herhangi bir kalıntı var ise nasıl müdahale edilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Taşıma belgesi, çalışma için montaj yerlerinden çıkarıldıklarından tekrar monte
edilene kadar her zaman parçalar ve borular ile birlikte olmak zorundadır.
3.2.3 Tasarım ile Önleme-Tehlikeleri Tasarım Aşamasında Önleme
Bakım ile ilgili mesleki risklerin önlenmesi ve kontrol etmenin en iyi yollarından
biri, bina ve yapıların, çalışma ortamlarının, malzeme ve tesislerin (makine ve
ekipmanlar) tasarım sürecinde erken ele alınmasıdır.
Polonya Ulusal Araştırma Enstitüsü (CIOP-PIB) tarafından sunulan örnekte,
bir makaraya sarma makinesi, bakım işlemi sırasında makinenin beklenmedik
çalışmasını önlemek amacıyla bir otomatik tehlike algılama sistemi içeren durdurma
mekanizması ile donatılmıştır.
Makine
tasarlanırken
gelecek
bakım
sorunlarının
göz
önüne
alınması,
olan bir tehlikeyi ortadan kaldırmaya ve makine onarılırken yaralanma riskini en aza
indirmeye yardımcı olmaktadır.
Güvenlik ve sağlık tehlikeleri genellikle kötü çalışma yeri tasarımı tarafından
oluşmaktadır.
Air France firmasında çalışanlara gelecekteki çalışma yerini daha tesis edilmeden
incelemelerine, içinde gezinmelerine ve değerlendirmelerine imkan sağlayan sanal
bir model kullanmaktadır.
32
3.2.4 Tehlikelerin Önlenmesi veya En Aza İndirilmesi İçin Tehlikeli Maddelerin
İkamesi
Danimarka’da CatSub organizasyonu, bakım işlerinde sıklıkla kullanılan birçok
tehlikeli maddelerin listelendiği kamuya açık ikame kataloğu oluşturmuştur.
Metin girişi veya sanayi katagorisine göre aranabilir bu katalog, maddelerin çoğu
için tehlike içermeyen veya daha az tehlikeli ile ikamesini göstermektedir.
Tehlikeli maddelerin tehlikesiz veya daha az tehlikeli madde ile değişimi yasal bir
yükümlülüktür.
3.2.5 Destekleyici Tedbirler Olarak Eğitim ve Bilgilendirme
Bir güvenlik yönetim sistemi kurma, bina ve makinelerin tasarımına bakımın
entagrasyonu ve bakım çalışmaları için bir risk değerlendirme prosedürü geliştirmek
güvenli bakım için sağlam bir temel sağlar fakat işverenler aynı zamanda bakım işini
gerçekleştiren çalışanların güvenli bir şekilde çalışmaları için uygun bilgi ve beceriye
sahip olmalarını sağlamalıdır.
Danimarka’dan Oresund üzerinden İsveç'e sualtı tüneli için genel bakım işlerinde,
bakım görevleri ile sorumlu tüm çalışanlar iş sahasında çalışmalarına izin verilmeden
önce güvenlik kurslarından geçmek zorundadırlar.
Bu kurslar, güvenlik konuları dahil olmak üzere tüm işlerin detaylı planlamasını
kapsamaktadır. Tüm güvenlik prosedürleri ve talimatları, internet üzerinden ya da
güvenlik kitapçıklarının içinde çalışanlara sunulmaktadır.
Ele alınan ve eğitim sırasında öğrenilen kurallara uyulup uyumadığını doğrulamak
için yerinde sık sık denetimler ve kontroller vardır. Önemli bir faktör de, sağlık ve
güvenlik koordinatörü, bakım personeli ve yüklenici bakım personeli arasındaki
işbirliğidir.
Alman Sosyal Kaza Sigortası Çatı Organizasyonu (DGUV), hidrolik sistemlerin
servis hizmetlerini gerçekleştirirken risklerin nasıl önleneceği konusunda detaylı
bilgi içeren BG 5100 bilgisini yayımlamış ve ortak bir eğitim kursu geliştirmiştir.
3.2.6 Bakım İşini Etkileyen Stres Faktörünü Engelleme
Bakım işinde önemli risk faktörlerinden birinin stres olduğunu kabul ederek,
metal sektörü için Alman Kaza Sigortalarından biri olan BG MET, bu konuyla ilgili
33
bir seminer düzenlemiştir. Çalışanlar, bakım işi yapan şirket yöneticileri seminere
iştirak etmişlerdir.
Bakım işi ile görevlendirilmiş çalışanların yüksek oranda strese maruz kaldığı
saptanmıştır. Risk faktörleri; zaman baskısı, personel sayısını düşürmeden dolayı
daha az personel düzeyleri, önleyici bakımın eksikliği, makine ve sistemlerin düşük
kaliteli bakım yeteneği, dış hizmet sağlayıcıları (dış kaynak kullanımı) arasında özel
uzmanlık eksikliği, yöneticiler ve çalışanlar arasında yetersiz iletişimdir [4].
3.3 Risklerin Azaltılması: Bazı Pratik Öneriler
Tablo 1 ‘de bakım çalışmalarında risklerin azaltılması yönünde bazı pratik öneriler
sunulmuştur.
Tablo 1
Risklerin Azaltılması İçin Bazı Pratik Öneriler
TEHLİKE/DURUM
TAVSİYE
İşlemde kullanılan tehlikeli bir madde yerine bir
tehlike içermeyen veya daha az tehlikeli bir madde
kullanmak. CatSub web sitesi olası alternatifler
hakkında bilgi verir.
Boru ve makinaların bakımı Güvenli çalışma sistemlerinin kurulması
boyunca kimyasal maddelere
Depolama tanklarını veya boruların boşaltılması ve
maruz kalma
yıkanması, sökülmesi sırasında kör disklerin
ayarlanması
Bakım işi süresince uygun ekipmanların
kullanılması
İlgili tüm tarafları kapsayan uygun ve etkili bir
iletişim yapısını geliştirmek
Yüklenicilerle çalışma
İş emri ya da sözleşmenin potansiyel tehlikeler
hakkında bilgiyi, tehlikeleri ortadan kaldırmak veya
bunları sınırlamak için alınan önlemleri, alınması
gereken önlemler ve güvenli davranışı içerdiğinden
emin olunması
Yüklenicinin, bakım çalışanını hem tesis içi
güvenlik prosedürleri, hem de görevle ilgili herhangi
bir risk ve alınan önleyici tedbirler hakkında
bilgilendirmesi ve bu bilgilendirme, genel göreve
başlatma prosedürünün bir parçası olmalıdır.
Çalışanları yüklenicilerin varlığı ve uyguladıkları
görevler hakkında bilgilendirmek
34
Bakımı kolay ve güvenli makinelerin satın alınması,
tasarımı ya da üretimi. Bakım işi yapılıyorken
makinanın çalışma olasılığını yok etmek için
makinelerde durdurma mekanizması ya da izolasyon
şalteri olduğundan emin olunması
Makinanın aniden çalışması
Kilitleme prosedürleri ve çalışma iznini içeren
güvenli çalışma sistemleri geliştirmek ve uygulamak
Bakım çalışması yapılıyorken, güvenli çalışma
sistemlerinin çalışanlara anlatıldığından ve
anlaşıldığından emin olunmalıdır. Çalışma devam
ederken kullanılmayan ya da açık olmayan tüm
makineler etiketlenir. Bu gereklilik, sadece tüm
bakım görevleri yerine getiren çalışana değil aynı
zamanda bölgedeki diğer çalışanlara da iletilmelidir.
Güvenlik eğitimi de gereklidir.
Geçici personel ve yükleniciler de dahil olmak üzere
tüm çalışanlara güvenlik ve sağlık üzerine bilgi ve
eğitim verilmesi, işverenler için yasal bir zorunluluk
vardır.
Bilgi ve bakım işlerini
Çalışanlar, gerekli mesleki becerilerinin yanı sıra İş
uygulayan çalışanlar arasında Sağlığı ve Güvenliği eğitimi almalı ve belirli işlerle
güvenlik konularında
ilgili tehlikeler ve güvenli çalışma prosedürleri
farkındalık eksikliği
hakkında bilgilendirilmelidir.
Çalışanlar, risk değerlendirmesi ve önleyici
tedbirlerin geliştirilmesinde yer almalıdır
Fiziksel zorlanma
Fiziksel zorlanmaları ortadan kaldıran veya azaltan
ekipmanın tasarımı veya satın alınması ve iş
uygulamalarını tanıtma
Ağır yük taşımak yada kaldırmak zorunda olan
bakım çalışanlarına bir vinç veya taşıma ekipmanı
sağlanması
Taşıma mesafelerinin minimuma indirilmesi
İşi yapabilmek için yeterli alanın olduğundan emin
olma
Bakım işlerinin ergonomik olarak uygulanması
eğitimi
Tasarım aşamasında bakımı dikkate alma
Yüksekte çalışma
Uygun olan yerlerde korkuluk sistemi olduğundan
emin olunması
Yüksekte çalışanların düşmeye karşı
korunduğundan ve güvende olduğundan emin
olunmalı
35
Tırmanmaya ihtiyacı ortadan kaldırmak için
mekanik bir kaldırma tertibatın kullanımının
mümkün olup olmadığını araştırmak, personel lifti
veya yükselten çalışma platformu gibi araçları
kullanma
Çalışanların tehlikenin farkında olduklarından ve
giymek zorunda oldukları koruyucu ekipmanların
önemini anladıklarından, koruyucu ekipmanların
doğru bir şekilde nasıl kullanıldığını ve
korunduğunu ve gerektiğinde değiştirilebildiğini
bildiklerinden emin olunmalı
Bir işçinin yüksekte güvenli çalışmasını
etkileyebilecek herhangi bir sağlık sorunun olup
olmadığının ayrıntıları, raporlama prosedürü
Kaynak: Safe maintenance in practice, (Çevirimiçi), https://osha.europa.eu/en/publications
/reports/safe-maintenance-TEWE10003ENC, 01.01.2013.
3.4 Ford Kocaeli Fabrikasında Güvenli Bakım Uygulaması
Tesis geneli, önleyici ekipman bakımları, yılda bir v.b. yapılan periyodik olmayan
bakımlar ve arızi bakımları yaparken bakım personeli ciddi tehlike ve risklere maruz
kalabilmektedir. Örneğin:
– El /parmakların hareketli makina parçaları arasında sıkışması,
– Düşen, hareket eden kayan nesnelerin çarpması,
– Keskin nesneler ile temas,
– Yüksekten düşme,
– Tehlikeli kimyasallara maruziyet,
– Yangın ve patlama
– Elektrik ark patlaması,
– Toz, gaz, kimyasal ve biyolojik ajanların solunması,
Bu v.b. risklere yönelik, önleyici risk giderici ve azaltıcı düzeltici faaliyetlerin
belirlenmesi gerekmektedir. Örneğin;
– Etkileşim içindeki ekipmanlar veya proseslere güç kilitleme yapılması,
– Düşme önleme paraşüt tipi emniyet kemeri bağlama noktaları veya yaşam halatı
montajı,
– Ek sabit veya seyyar bakım platformları montajı,
– Zemindeki çukur, v.b. açıklıkların korkuluklar ile emniyete alınması,
36
– Zeminde takılma veya düşme riski yaratan engellerin elimine edilmesi,
– Hidrolik veya pnömatik kumanda valf guruplarının kısıtlı alan dışına taşınması.
Risk değerlendirme sistemi;
• Tesis geneli tüm çalışma alanları ve üretim faaliyetlerini kapsamaktadır.
• Planlı bakımlar, yılda bir v.b. yapılan periyodik olmayan bakımlar ve arızi
bakımları da kapsar.
• Tesis dışından kaynaklanan ve tesis kontrolü altındaki insanların sağlığını ve
güvenliğini olumsuz yönde etkileme ihtimali olan tehlikelerin tanımlanması ve
risklerin değerlendirilmesini de kapsamaktadır.
Riskin tedbir hiyerarşisi aşağıdaki gibidir:
• Riski yok et.
• Operatörü prosesten çıkar.
• Riski izole et.
• Operatörü izole et.
• Kalan risk için KKE temin et.
• Prosedür, Talimat, Eğitim, Disiplin
Bakım risk analizi süreci şöyledir:
1- Takımlar:
Aşağıdaki kişileri içeren risk analizi takımları kurulur:
•Bakım teknisyenleri/teknikerleri,
•Alan İSG uzmanları
•Üretim mühendisleri
2- Eğitim:
Takımlara teorik ve pratik risk analizi eğitimi verilir.
3- Plan:
Her üretim alanı, kendi yıllık bakım risk analizi planını hazırlar. Her üretim alanı,
gelişmeleri takip etmek için aylık olarak toplantı düzenler. Örnek bakım risk analizi
aktiviteleri aşağıdaki bölümlerde bulunabilir:
•Pres
•Montaj trim ve final hattı
37
3.4.1 Pres Taç Üstü Güvenli Çalışma
Bakım operatörünün presin üst kısmı olan taç bölgesinde bakım prosesi ve işlem
sırasındaki tehlikeli durum Şekil 4’te gösterilmiştir.
(A) Bakım operatörü
(B) Kreyn operatörü
Şekil 4–Presin Taç Ünitesinde Bakım Sırasındaki Tehlikeli Durum
Kaynak: Güvenli Bakım Faaliyetleri Kocaeli Fabrikası-Ford Otomotiv San. A.Ş., (Çevirimiçi),
http://www.mess.org.tr/content/Ali%20BAYKIZ.pdf, 10.02.2013.
Bakım operatörü (A), presin tepe noktası olan taç ünitesinde planlı ya da onarıcı
bakım çalışması yapmaktadır. Bu esnada kreynin bakım operatörüne bel bölgesi
üzerinden çarpma riski bulunmaktadır.
Kreyn operatörü (B), presin tepe noktasına dikkatli bir şekilde baksa dahi taç
üzerindeki bakım operatörünü (A) göremeyebilir (Şekil 4).
38
Şekil 5- Presin Üzerinde Bakım Yapılması Sırasındaki Risklerin Önlenmesi İçin
Alınan Tedbirler
39
Şekil 6- Presin Üzerinde Bakım Yapılması Sırasındaki Güç Kilitlemesi
Uygulaması
Çalışma aşağıdaki kazançlar elde edilmiştir:
1- Aşağıdaki kreyn operatörü (B) kreyne kumanda ederken, pres tacı üstündeki
bakım operatörünü (A) görmese bile, yapılan iyileştirme sonucu kreyn pres
üzerinden geçemeyecek duracaktır (Şekil 5).
Çünkü bakım operatörü (A) sviç sistemini devreye sokup güç kilitlemesi yaparak,
kendisini her durum için kreyn hareketi ile oluşacak çarpma tehlikesine karşı
korumuştur (Şekil 6).
2- Sistem, her iki operatörün birbirlerinden bağımsız hareket etmesine müsade
edecek şekilde güvenli çalışmayı öngörmektedir.
3.4.2 Koç İçerisinde Güvenli Bakım
Üst kalıbın bağlandığı, 4 noktadan taçtaki dişlilere (taca) bağı olan, yukarıdan aşağı
ya da aşağıdan yukarıya hareket edebilen tablaya koç denir (Şekil 7). Şekil 8‘de koç
içersinde bakım yapılması esnasındaki riskler gösterilmiştir.
40
Şekil 7- Presin Koç Bölgesi
Şekil 8- Koç Üzerinde Bakım Yapmanın Riskleri
41
Şekil 9–Koç İçersinde Eski Bakım İşleyişi
Eski bakım prosesinde; bakım operatörünün biri (A) koç içerisinde diğeri kumanda
panosundadır (B). Bu iki operatör birbirlerini görememektedir. Koç içerisindeki
bakım operatörü (A), kumanda panosundaki operatöre (B) telsiz aracılığıyla komut
verir ve bu komuta göre manuel hareket, ilgili üniteye kumanda panosundaki bakım
operatörü (B) tarafından verilmektedir (Şekil 9).
Koç ünitesi içerisinde haberleşme riskleri:
1) Operatörler arası iletişimin telsiz aracılığıyla yapılıyor olması sonucunda
konuşmalar yanlış anlaşılabilir ve koç içerisindeki yanlış bir ünite çalıştırılabilir.
2) Koç içerisinde bakım operatörü (A) tehlikeye maruz kaldığında, telsizden sesini
duyurana kadar geçen sürede iş kazası geçirebilir.
3) Kumanda panosundaki operatör (B) yerini terk edebilir ve bir başka operatör, koç
üzerinde herhangi bir üniteyi manuel modda çalıştırabilir ya da koça hareket
verebilir.
Koç içersinde güvenli bakım uygulaması şu şekilde değiştirilmiştir:
Koç içerisindeki operatör (A), güvenli bakım butonuna sürekli basarak, kumanda
panosundaki operatörün (B), koç üzerindeki ünitelere manuel olarak hareket
vermesini sağlamaktadır (Şekil 10). Bakım operatörü elini butondan çektiğinde
manuel hareket anında durmaktadır. Böylece güvenli bir çalışma ortamı sağlanmış
olmaktadır.
42
Şekil 10– Koç İçersinde Bakım Sırasında Güvenli Bakım Uygulaması
Çalışma aşağıdaki kazançlar elde edilmiştir:
Kumanda panosunda manuel hareketi verecek olan operatörün (B), koç içinde çalışan
bakım operatörü (A) butona sürekli basarak gerekli konfirmasyon komutunu
vermeden panodan hareket vermesi mümkün değildir.
Sonuç olarak;
Yapılan çalışma ile bakım operatörü (A) tehlike altında olduğu için sistemin
hareketine ancak koç içinde kendisinin (A) izin vermesi amaçlanmış böylece manuel
hareketten dolayı kendisine gelebilecek tüm tehlikelerden korunması sağlanmıştır.
3.4.3 Kreyn Yürüme Yollar İçin Yaşam Halatları
Kreynlerin periyodik ve onarıcı bakımı sırasında, bakım operatörü kreyn üzerine
çıkmak için yerden 18 m yükseklikte kreyn yürüme yolundan geçerek bakım
bölgelerine ulaşmaktadır.
Kreyn yürüme yolu boyunca bakım operatörü emniyet kemerini yürüme yolunun
girişinde takmakta ve yürüme yolu boyunca bu emniyet kemerini kullanmaktadır
(Şekil 11).
43
Şekil 11- Kreyn Üzerinde Emniyet Kemeri ile Bakım
Kreyn yürüme yolu üzerindeki kiriş noktasına geldiğinde operatör halatın kirişe
sabitlendiği noktada emniyet kemerinin, halat bağlantısını çıkararak, bağlantı
noktasını atlatmaktadır. Bu esnada, yerden 18 m yukarda bakım operatörü emniyet
kemeri olmadan korunaksız durumda kalmaktadır.
Şekil 12– Özel Bir Aparat Sayesinde Kiriş Geçiş Noktalarında Emniyet
Kemerini Çözmeden Ulaşım
Bu durumun önüne geçmek için kiriş geçiş noktaları için özel bir aparat
tasarlanmıştır. Bu aparat sayesinde kiriş noktası geçişlerde emniyet kemeri bağlantısı
çözülmeden devam edilebilmektedir (Şekil 12).
44
İSG takımı, tüm iyileştirmelerin ve tedbirlerin (yeni makina, ekipman modifikasyonu
vs.) kabulünde rol oynar İSG kabul formu fabrika İSG takımı tarafından, yeni veya
değiştirilmiş ekipman devreye alınmadan önce imzalanır.
İSG kabulünden sonra, tüm bakım personelinin yeni durumun farkında olması için:
• Tek Nokta Dersleri dağıtılır.
• KPS sayfaları hazırlanır.
• İlgili risk analizleri güncellenir.
• Yeni durumdan etkilenen tüm personele
eğitim verilir [8].
3.5 Bakım Sırasında ve Sonrasında TEİAŞ’da Güvenli Bakım İçin Kullanılan
Bazı Uygulamalar
TEİAŞ’da elektrik teçhizatları ve trafo merkezlerinde bakım sırasında iş güvenliği
yönetmeliği kapsamında çalışma izninin yanında kullanılması gereken bazı
organizasyonel uygulamalar aşağıda verilmiştir.
3.5.1 İş Güvenliği Formu
TM İşletme Teknisyeni tarafından düzenlenen ve işi yapacak ekip şefi, ekip
sorumlusu veya koordinasyon sorumlusuna, çalışma yapılacak teçhizatta enerjinin
kesildiğini, kilitleme, topraklama, kartlama ve çalışma alanını belirleyen işaretleme
işlemlerinin yapıldığını belirleyen ve bu durumu karşılıklı olarak doğrulayan
formdur.
3.5.2 İş Bitirme Beyanı
Teçhizat üzerindeki çalışmayı yapan ekip şefi, ekip sorumlusu veya koordinasyon
sorumlusu tarafından düzenlenen ve çalışmanın bittiğini belirten formdur.
3.5.3 Güvenlik Kartları
Bakım, tamirat, arıza vs. gibi nedenlerle servis dışı edilmiş teçhizat üzerinde
çalışacak personelin güvenliğini sağlamak, yanlış manevrayı önlemek ve teçhizatı
korumak için trafo merkezlerinde kullanılması zorunlu kartlardır.
Bu kartlar;
1-DOKUNMA TEHLİKE VAR KARTI “ Kırmızı Renk”
2-DİKKAT GERİLİM ALTINDA ÇALIŞMA VAR KARTI “Sarı Renk”
45
3-ÖZEL DURUM KARTI “Beyaz Renk”
4-DOKUNMA ÇALIŞMA VAR KARTI (Yardımcı Tehlike Kartı ) “Turuncu Renk”
[9].
46
4. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME
Düzenli ve önleyici bir bakım planlaması işyerleri ve çevre için hayati önem
taşımaktadır. 20 Nisan 2010 tarihinde Meksika Körfezi'ndeki BP'nin sondaj
platformunda (Deepwater Horizon) 11 teknisyenin kazada öldüğü felaket bu duruma
bir örnektir. Kazadan birkaç ay önce yapılan bir denetim, 390 önemli bakım
görevinin uygulanmadığını göstermiştir. Ayrıca, patlama sırasında çok sayıda kritik
sistem düzgün işlev görmemektedir. Sorun halinde petrol sahasından dışarı sızan
petrolü engelleyen kaçak önleyicide (BOP) bu durumun olduğu söylenmektedir [1].
Çalışmada bakım işlerindeki tehlikeler ve güveli bir bakım için gerekli tedbirler
analiz edilmiştir. Avrupa’daki ve Türkiye’deki uygulamalar da göz önüne
alındığında; bakım planlaması, güvenli çalışma sistemlerinin geliştirilmesi,
çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi, operatörler ile bakım personeli arasındaki
etkili iletişim ve işbirliğinin sağlanması, bakım için ayrı bir risk değerlendirmesinin
gerçekleştirilmesi ve bu sürece bakım çalışanlarının dahil edilmesi, risk
değerlendirmesi sonuçlarının çalışanlara iletilmesi, etkin sağlık ve güvenlik
yönetimi, bakımı tasarım aşamasında düşünülmesi, bakım işini etkileyen stres
faktörünü azaltma, etkin denetim ve gözetimin sağlanması ile bakım işlerindeki risk
faktörlerini azaltmak mümkün olacaktır. Bu risk faktörlerini azaltırken çalışma izni
sistemi,
talimatlar,
güvenlik
kartları,
etiketleme-kilitleme
gibi
araçlar
kullanılabilmektedir.
4.1 Bakım ile İlgili İstatistiki Bilgiler
ESAW metodolojisine dayalı EUROSTAT veri analizi, birçok Avrupa ülkesindeki
bakım operasyonlarına ilişkin kazaların belirlenmesine yardımcı olabilir.
Tüm kazaların %15-20’e yakını (ülkeye bağlı olarak), tüm ölümlü kazaların %1015’inin bakım operasyonlarıyla ilgili olduğu tahmin edilmektedir.
Bakım, onarım ve ayarlama 2003-2005 arasında en fazla ölümlü kazanın meydana
geldiği 10 çalışma prosesi arasında 4. sırada yer almaktadır.
Fransa’da 2005 yılında yapılan bir araştırmaya göre, bakım endüstride en çok
taşeronlaştırılan iştir. Fransız iş kazaları veritabanı incelendiğinde 2002 yılında
bakım çalışanları inşaat çalışanlarından sonra en çok taşeronlaşmaya bağlı
kazazedenin olduğu ikinci iştir.
47
İspanyol Çalışma Koşulları Ulusal Anketi (2007) sonuçları incelendiğinde, bakım
işçileri diğer çalışanlara oranla gürültü ve el ve vücut titreşimine maruz kalmaktadır.
Aynı zamanda tehlikeli maddeler, buhar ve dumana da maruz kalmaktadırlar.
Tüm elektrikten kaynaklanan yaralanmalı kazaların % 25’e yakınına elektrikli el
aletleri neden olur. Bozuk kablolar, her yıl 2000 civarında ekipman yangınına neden
olmaktadır. Bu tür kaza ve yangınların önemli bir nedeni bakım ve muayene
yetersizliğidir [2].
İspanyol çalışma koşulları anket verileri göstermektedir ki; gürültü, titreşim ve
radyasyona bakım çalışanları diğer çalışanlara göre daha fazla maruz kalmaktadır.
Bakım çalışanları yazın sıcağa daha fazla maruz kalmaktadır (diğer meslekler
arasında % 19 iken bakım işlerinde % 44). Bakım çalışanları, kışın soğuğa daha fazla
maruz kalmaktadırlar (diğer meslekler arasında % 17 iken bakım işlerinde % 44).
Ayrıca bakım çalışanları tehlikeli maddeler, buhar ve duman daha fazla maruz
kalmaktadır.
Veriler göstermektedir ki; Belçika'da tüm kazaların yaklaşık % 20’lik kısmı (20052006 yılında) bakım işlemleri ile ilgilidir. Bu oran, Finlandiya'da yaklaşık % 18-19,
İspanya'da % 14-17 ve İtalya'da % 10-14’tür (2003-2006). Ayrıca, Avrupa'nın çeşitli
ülkelerinden gelen rakamsal veriler, 2006 yılında tüm ölümlü kazaların yaklaşık
%10-15’inin bakım işlemleri ile ilişkili olduğunu göstermektedir (Şekil 13).
Bilimsel çalışmalar, meslek hastalıkları ve işle ilgili sağlık problemlerinin (örneğin
asbestosiz, kanser, işitme problemleri, kas-iskelet hastalıkları gibi) bakım
faaliyetlerinde yer alan çalışanlar arasında daha yaygın olduğunu göstermektedir [3].
48
Şekil 13- Bakım İşlemleri ile İlgili Ölümlü Kazaların Sayıları (İş Kazaları
Avrupa İstatistikleri EUROSTAT, 2006)
Kaynak: Maintenance and OSH -A statistical Picture, (Çevirimiçi), https://osha.europa.eu
/en/publications/factsheets /90, 05.02.2013.
Güvenlik organizasyonları PreBes, BEMAS, Arcop, Agoria ve Febelsafe,
Belçika’daki bakım çalışanlarına ilişkin güvenlik rakamlarını ileten bir çalışma
yapmışlardır. 81 imalat şirketinde 44724 çalışan ve 4024 bakım teknisyeninden
alınan cevaplara dayanan çalışmanın pilot aşamasının sonuçları
üzerinde
durulmuştur. Aşağıdaki tablo, 2008 ve 2009 yılları için yıllık ortalama rakamları
göstermektedir. Tablo 2 ‘de kaza rakamları verilmiştir [1].
Tablo 2
Kaza Rakamları
Yıllık ölümlü kazaların sayısı
Bakım teknisyenleri ile ilişkili ölümlü kazaların
sayısı
Yıllık maluliyetle sonuçlanan kaza sayısı
Bakım teknisyenleri ile ilişkili maluliyetle
sonuçlanan kaza sayısı
Yıllık iş göremezlik gün sayısı
Bakım teknisyenleri ile ilişkili yıllık iş göremezlik
gün sayısı
7.5
6
611
127
5576
2089
Kaynak: Magazine 12-Healthy Workplaces-A European Campaign on Safe Maintenance,
(Çevirimiçi), https://osha.europa.eu/en/publications/magazine/magazine12, 01.01. 2013.
49
KAYNAKLAR
1. Magazine 12-Healthy Workplaces-A European Campaign on Safe Maintenance,
(Çevirimiçi),
https://osha.europa.eu/en/publications/magazine/magazine12, 01.01.
2013.
2. https://osha.europa.eu/en/topics/maintenance
3. Maintenance and OSH -A statistical Picture, (Çevirimiçi), https://osha.europa.eu
/en/publications/factsheets /90, 05.02.2013.
4. Safe maintenance in practice, (Çevirimiçi), https://osha.europa.eu/en/publications
/reports/safe-maintenance-TEWE10003ENC, 01.01.2013.
5. http://tr.wikipedia.org/wiki/5S
6. Safe maintenance, repair and cleaning procedures, Dangerous Substances and
Explosive Atmospheres Regulations 2002 Approved Code of Practice and guidance,
(Çevirimiçi),
http://www.hseni.gov.uk/l137_safe_maintenance_repair_and__clean
ing_procedures.pdf , 01.01.2013.
7. ANLAŞ, A.S.“İş Kazalarını Önlemede Etkin ve Ucuz Bir Yöntem Etiketleme
Kilitleme (E/K)”, Mühendis ve Makina Cilt 51 Sayı 608, s.22-24.
8. Güvenli Bakım Faaliyetleri Kocaeli Fabrikası-Ford Otomotiv San. A.Ş.,
(Çevirimiçi), http://www.mess.org.tr/content/Ali%20BAYKIZ.pdf, 10.02.2013.
9. 25/02/ 2010 tarihinden itibaren yürürlüğe konan TEİAŞ İş Güvenliği Yönetmeliği,
s.17-18.
50

bakım-onarım işlerinde iş sağlığı ve güvenliği

Transcription

Similar documents

Yatırım Destek Klavuzu - Fatsa Ticaret ve Sanayi Odası

Bülten 09

E-Katalog - detaysan

e-katalog - Tarlan Kimya

TSE-Asansör yapım ve montaj için güvenlik