Programa Bámioma Maat"lidhagai Ójarrragai Ódamik"ld"l

Transcription

Programa Bámioma Maat"lidhagai Ójarrragai
Ódamik"ld"l dana MaaHkai N"lijadagi xi dukatai g·l
Ójai Naanamaaxi ñioki Ódamik"ldL
'
.. .
T"flgidharragai ójai b"fltarr·l árhi K"flga bhaimaaxi
maHidhagai bámioma flpána jYixi obhai ñiokidhi"l
j"flp"l.
IN DICE
TUKAM"iRR"i ÁTAGI
Xi ad utuda rrag ai----------------------------------------------------------------------------------------3
Maakigai ñioki árhi ódami-------------------------------------------------------------------------4
Adukai g'i ab'inakidhi jimó árhi taan'ii oigarragai go k'ik'irhiodami ñiokidhagai b'litarr'i------------------------5
G'li t'llliitho i xi eh umaaxi dai busai bas'ikio ma--------------------------------------------------------------------------6
Dukátai maakai ñioki go d'lid'id'i dana ojógad'i maamarrad'i--------------------------------------------------------7
Mat'i ag i b'lita rr'i k'11gio ma------------------------------------------------------------------------------------------------- ----8
'dh arraga1...
..
119 1d 1
OJal b'"'t
11 arn----------------------------------------------------------------------------------------------T.....
Gook'irr'i átagi
Guupd ag ai Biaka mi Moyi katad ai--------------------------------------------------------------------------------------Go jaatad uin dhad ·¡ kaig i---------------------------------------------------------------------------------------------------Go san darrogad·¡ kaigi-----------------------------------------------------------------------------------------------Xi'ikad'i kukúpai go kiiyi móyi kaigi dana malhdhuduma---------------------------------------------------
J aatad uind had'i go ma1hd hud uma------------------------------------------------------------------------------Go malhdh uma arhidhok'id'i------------------------------------------
Pi xkarh i-------------------------------------------------------------------------------------------_
BA'IK'IRR.I ATAGi
Tlig id ha rrag ai ój ai b'litarr'i árh i Xi ad utud arrag ai-------------------------------------------------------------Maakig ai ñio ki ab'lin akid harrag ai-------------------------------------------------------------------------------------Jikioma árhi jutudai j'im'idami maithi makiarxikana oigarragai xi ga yi'idagi.------------------------------
MAKOBlRR.f ATAGi
Go úxi dhi d"id"ib"irrai----------------------------------------------------------------------------------Go úxi-----------------------------------------------------------------------------------------------------
.
X...11 kad""1g..1..1 yoo kom1t. hadaga1---------------------------------------------------------------------Go d"id"ib"irrai ·irr"i "ixidhagai bfitarr"i------------------------------------------------------------------Xi tumaaxi p"ibuaiyi xi"ikad"i g"itoidhithai go fertilizante "ixíkami--------------------------------------.
Bh a1"b uadata1. go d""d""b""
1 1 1rra1-----------------------------------------------------------------------------------
"bag1. kua daga1---------------------------------------------------------------------------------.
Go ..lXI"kam1. 1
Baugad"i------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kuadag ai-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
TAAMlRRl ATAGi
Bagimi-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Taam"i rr"i ene ro--------------------------------------------------------------------------------------------------------Go m"i rh id haga i-------------------------------------------------------------------------------------------------------Bhaibuxthaam·irr·i dana taam"irr"i mayo Sanxiidhurruko-----------------------------------------------Jimó koob ha i dan a maakob"irr"i otu brreko .--------------------------------------------------------------------------
12 Disiem brreko Bag imi bata ka rru an a------------------------------------ ------------------------------------------
TAAMlRRl ATAGI
J·ik id hi"i jatag ai----------------------------------------------------------------------------------------------------------------. . go tasa1
' . t••t••
11arrad""1--------------------------------------------------------------------------------------Dukata1. g.11.. da1y1
Mumuab"ik"id ami xíñai---------------------------------------------------------------c----------------------------------Go kokoyomi----------------------------------------------------------------------------------------------------------Go kopaparhi tatap·ixi----------------------------------------------------------------------------------------------Xi dukatai g·i boa go taiyi (Lumbre)----------------------------------------------------------------------------------------Mumuabu k"id ami Xi ñai----------------------------------------------------------------------------------------------------2
..
1x1'kam.1g ad"1k"1rh'1dan a go bOOJI.-------------------------------------------------------------------------------------------Maith i duad hikui arh i ooki -----------------------------------------------------------------------------------------"Tuka..
.n so1g
. a gago x1-------------------------------------------------------------------------------------.
1m 1" g1
'th U g....
,_, . .. h" .
SUdab1
lrl JIIXI ti r 1g 1-------------------------------------------------------------------------------------------Bo yi guindo----------------------------------------------------------------------------------------------------------------Go suimarhi 'imada bhabhad'i g'in sasayumu --------------------------------------------------------------------. g..1rh'1J...1m a. do go Arh'b
Arh1
1 urh'1.-----------------------------------------------------------------------------. t"1g1
'th o1
'dh ag al------------------------------------------------------------------------------------------.
J..1m o. J.aatag 1
Poesía.
N'in'idhagai idhiuñixikami ódamik'id'i maigu daithudarra b'itarr'i g·¡ soigamudaga.
Go soigamudagai
Go firhiopa
Go nabándad'i
3
..
..
,
TUKAMIRRI ATAGI
Xiadu tudarragai
Aan·f gin ffgithoka aidhi xi arhidhokatadai jffki s"ffrhik"fdf oidhakatadai
xiadutudarragai Baburhiana. Xibi go árhi juutudai jiim"fdami s"ffrhik"fdf
fffb haimo ogó go obhai, kajxk"fdf kaaxi mai xi jipu xiadutudarragai, aan·f agio
ab"fnakidhi bfxkatai xi g"fn ffgithokai na nabana dhi mai dagithona g"frrf
biithulhdharraga dona oig"fda kaiyiagi ogó jffp"f jaatagidhif go k"fk"frhiodami
jfpana duukai aidhi xi mai oidhakatadai go obhai, dhi Apio naapaithadagi
jffp"f, dona mamátiagi jffp"f g"fn s"ffrhikamiga, dhi g"fn soik"fdagi dona
nuukadadagi, úxi, júkui, totoi, yoorhi b"ffxi aekatai tuda xi tumaaxi oidhaga
dfbfrrai daama dhi go árhi maithi g"ff agai xi kusubakai ijiopadagi serriyo
xifduñiadagi kukusadagi ogó oidhigi.
Raf ael Herrera Rivas
Úxi Koodhiana
3 7 j umig i
• Jaatanorragidha go fikakarragai
1.- ¿ Tumaaxi g"ff ffgithoka apikia go Móyi?
2.- ¿ Tumaaxi b fftarrf a ga ab"fnakidhi go Móyi ódami?
3.- ¿ Tuixidhi maithi p"frhidhi ogó xi go árhi kusuba ijiopadagi
serriyo?
4
Maakigai ñioki árhi
Aan"l ablnakidhi go árhi tudo xi g'ln jlmpaidhiadagi ogó parr'l bhaixthaama
dona taama tásaik'ldl dhi kaekagi go k'lk"lrhiodami jaatagidhil, daidhil
podukai bamioma maflagi go xiadutudarragai dhi k'llga bhaimaaxi
obhakagi, dona podukai mai budagi ga blxtuidhaga, maitha ga 'lxiadagi,
mai soimaaxi ibuadagi. Kllga mamátiagi apimo ojai daidhil ga soiñagi g'ln
oidhag'lrr'l xiako obhaga jllmadutai, dona podukai maafl agadagi apimo
ojarradl obia dudúnukami baidhil podukai maithi g'lrr'l yaatagiada go
oobhai, dhi g'lrr'l xiadutuadagi jllp'l ogó daidhil podukai tudo ab'lnakidhi aan'l
xi bixkatai g'lrr'l soik'ldagi aflm'l dhi nuukadakagi xi tumaaxi g'lrr'l bidhi afl'm'l
bixkatai .
Emilio Aya/a Loera
Rudhixiana
33jumi
1.- ¿ Tumaaxi blltarr'l ga ab'lnakidhi go Emilio árhi?
2.- ¿ Tuixidhi s"llrhik'ldl 'lrr'l soiñi xi matiagi ódami ojai?
3.- Jaatagaiñi jlmádo g·¡¡ jaaduñi xi bhai leyendoiña aapi jimó
papeerhi ojixikami .
4.- ¿ Tuixidhi xiorrai maaflkagi ojai bámioma mafl'kai g'll soik'1i?
5
Adukai gi abinakidhi jimó árhi
ki'kirhiodami ñiokidhagai britarri
taanii
.
.
o•garraga1
go
Aan"l ikaithi tudo si go árhi maithi buidhilrr'l ñiokaiña dlldldl dona aja ódami
bhaithiki jiim"ldami, bhaiyioma k"llga g"ln flgithokai kaekagi ogó. Go
k"lk"lrhiodami xi tumaaxi jaatagadagi ogó dona xi tumaaxi ñioki g"ln
tarrañiogi. Dona xi dukátai g·¡¡ bagimarratai xibh"lako jllp"f, xi jimó árhi aga
·1hiadagi jimó ixthumaaxi g"lf agai xi tañiagi jflgai go bhaithiki jiim"ldami
oigarragai xiorrai ga jaatagadagi ámi baidhil go k"lk"frhiódami dodorhi
darraeyiña dhi kaena go árhi, amaaxi kaaxi naato jaatagana go árhi dhi
ith"fdana xiuxiathanam·lidhana dhi gookirr'f go árhi miadli darraibana tuudo
jffp"l daidhil xiadutudaithai kaekana jatadhil k"¡kfrhiodami b"llxi aekatai
jaataduindhagai dona biithulhdharradl dona tami tuudo ab"lnakidhi aan·l
go árhi baidhil mai jugu bilgana ogó eskuelana dhi maaflna ojai ojarragai
odamik"fk"f dona oobhaik.fdl, baihdil podukai xioma k"lfga soik"ldagi ogó
jaadundhil oidhag·frr'l. Jaataduindhagai dona biithulhdharradl dona tami
tuudo ab"fnakidhi aan·l go árhi baidhif mai jugu bifgana ogó eskuelana dhi
maaflna ojai ojarragai odamil<"ikl dona oobhaik"ldl, baidhil podukai xioma
k"flga soik"ldagi ogó jaadundhif oidhag"frr'f.
Manuel Bus/amante
Úxi Koodhiana
60 jumigi
•
Jaatanorragidha go fikakarragai
1.- ¿ Tumaaxi g"fl agai xi ídhiuñia go árhi xilkadl k"lk"lrhiodami
jaatagadagi?
2.- ¿ Tumaaxi g·¡¡ agai xi ídhiuñia jfmó árhi xiuduko aga
agadagi jlmo ñioki bhaithiki k"fk"lrhiodami?
3.- Ojaiñi g·¡¡ paperhig"lrr'l go maakidhagai ñioki xiorrai g·¡¡
maakadagi.
4,- Jaatagaiñi tuixidhi mojáxi ·frr'f soiñi go maakidhagai ñioki.
6
Gri tritiithoi xi chumaaxi daibusai baslkioma
Aan·l gia p"lrhidhi xi librruana g"ll ójana ódamik"ldl bllxi xi dukátai obhakana
aflm"l jllkioma baidhil podukai maatilña go árhi, dhi xi dukátai g"ln
xiadutudaiña go ódami aipako, xi dukátai jaatabuadana dldlblrrai, dona xi
dukátai g"ll bagimarratai, dukátai g"ll naapaithai, xi dukátai tuutudakil
matachín, maaflíxi podukai jlpámo aiyia ogó flgidadl dhi jlpámo g·ln
jaagagi nam"lkidha xi dukátai obhakatadai aflm"l jllki. Aidhip"lrrl maithi
oidhakatadai soimaaxi bixkatai g"llga jaatabuadana jlmápi, ibuadatadi
nabaithi dhi ga yildana xioma.
Rosa Sánchez Valenzuela
Juanico
-10 jumigi
•
1.- ¿Tuixidhi go Rosa Sánche p"lrhidhi xi ódamik"ldl ojixikagi
librru?
2.- ¿Ojoidhip"lxi go chumaaxi xanxi agai go librru?
3.- ¿Tumaaxi bamioma oojoidhi aapi xi bh"llkathikagi ídhi
librru?
7
Dukátai maakai ñioki go dridldl dana ojógadl maamarradl
Go dlldldl dona ojogadl agidhina ogó maamadarradl xi k.llga xiadutudagi
gobai bhaithiki jiim.ldami, dona ga bagimarratadagi am·ll kiupiana dona
xiako aja bagimarratadami jllp·l, daidhi mai naanakaithi n·líjadagi jaadundhi
xiako ga bagimarratadagi ogó. Jllkoblrrako maithi gaagarradagi jllp·l giln
dldlblrrga, ogóbiandlrr'l tudo oidhaga aflm·l dhii g·¡¡ agai xi nuukadakagi
bhaiyioma aflm"l blxkatai obhakami.
Foto niños con sus pdres dando consejo de bieestar.
Rafael Herrera Rivas
Úxi Koodhiana
37 jumigi
1.- ¿Tumaaxi ñioki k.llga maakai Rafael Herrera?
2.-¿ Tuixidhi go dlldldl árhi mákai ñioki blltarr'l árhi?
3.-¿Dúkatai g·¡¡ nunukadai go dlblrra g·¡¡ oidhag"lrr'l?
8
Mafiagi biitarri kligioma
Aflm·l gia ídhi oidhag·lrr'l pirhidhi xi oidhakagi jlmó mamáf1lhdhiadami ódami
ñiokadami baidhil podukai go árhi maaf1iña xi dukátai jatabuiyi go Kaigi,
dona matiagi ogóbai jllp·l ojai ódamik.ldl dhi maithi jllki daithudagi go
biithulhdharragai g·lrr'l oidhag·lrr-"1. Dhi xi muidhutai maithi maaflkagi go
jaataduindhadl Kaigi baidhil ídhi papeerhi ojixikamirr'l maafliña ogó daidhil
soik.liña bagimárragiana, am·l g·¡¡ kiirr'l xiako g·lrr'l biithulhdhi aflm·l dona g·lrr'l
oidhag·lrr'l jllp·l karhi muidhio árhi juutudai dhi oobhai g·ln ·lrhidhi dhi mai
xiadutudai go bhaithiki jiim.ldami dona g·lrr'l biithulhdharraga, kaxk.ldl pirhidhi
aflm"l jimó mamáf1lhdhiadami ódami g"lrr'l oidhag·lrr'l, baidhil ogóbai g·lrr'l
soiñana fllgidhana ogó árhi xi dukátai g·¡¡ xiaduutuadagi go ódami dona
Kaigi dhi Móyi.
Jesús Chaparro
Mesa Colorada
49 jumigi
•
1.- ¿Xi tuiyi p·lrhidhi go Suxi Chaparro xi oidhakarrudlrr'l ipukana
jlmó mamátilhdhiadami?
2.- ¿Xi tuixidhi kabámi "lrr'l soiñi jlmó librru xanxi agadagi
jataduindhadl go Kaigi?
3.- ¿Maaflp.lxi árhi xanxi obhai g·ln agadagi?
4.- ¿Xiago xi duutudai bhaithi jllm.ldami biithulhdharradl?
9
T¡-jgididharragai ojai britarri
ldhi oidhag"lrr'l Úxi Koodhiana s·llrhil<ldl gookirr'l darraka ódami, maithi
thiipukatai mamáfllhdhiadami, jllkioma. Karhi chilki juumigi p·lduiyi jutudami
xi dáda go mamáf1lhdhiadami dhil maithi flfllg·ldhi ódamik.ldl dona
jllkoblrrako xi oidhakagi ódami ñiokadami baidhi go g·¡¡ flan·ldami g·lrr'l
bópoidhi tamidhilrr'l tamaxi maithi p·lrhi aflm·l blll<"lrr'l g·lrr'l bópoidhi maithi ·lrr'l
xiadutudai, dhi g·lrr'l jootoxidhiña bhaiyioma obvia mamáf1lhdhiadami,
daidhil go árhi mai mamáflrr'1í ojai maithi kaekatai go oobhai niokidhil dhi
podukai maigobai jimimi go bilthulhdharragai jllp"l, kaxk.ldl aflm·l kaaxi g·lrr'l
flgithokai fll xi s·llrhik.ldl bilga jimó mamáf1lhdhiadami ódamik.ldl dhi ñiokadag·l
jllgai jllp·l ódami k"lll<lga baidhil go árhi jootomioma mamátiag·l ogó go ojai.
Otilio Herrera Rivas
Úx i Koodhiana
-16 jumigi
•
1.- ¿Xi tuiyi go Otilio Herrera ikaithi xi Úxi Koodhiana s·llrhik.ldl
bilga naanamaaxi?
2.- ¿Tumaaxi idhiuiyi go superbisorra am·ll Úxi Koodhiana?
3.- ¿Xi tumaaxi idhiuna aapi blltarr'l go superbisorra baidhil
matiagi ogó xi aapi matia ·lrhidhi ojai?
4.- Tlkakaiñi g·¡¡ jaaduñi xi bhai maafl ojai xi maimáflkagi aapi
agidha xi tumaaxi bh.llkathi ogó
10
Guupdagai Biakami Moyikatadai
Go Móyi 'lrr'l jlmó gubudagai biakami dhi 'lrr'l b'llxi g'lldok"ldioma xi go Kaigi, dhi
go Kaigi g'll malhdhuduma dona bhaibuxthaama dona gooka Sandarro
dhil 'lrr'l naadami koijarrakami dhi haadami fllkarrakami. Go Móyi blxi am'll
jlmpaidhakarruana k'llkithugaiña xilkadl g'll g'lgHudagadagi jlmadutai, g'll
flgHhokai n'1idhiña ogó xi m'1íxi kabámi soimaaxikagi agidhiña goobai
jaadundhil xi joig'ldagi aidhilp'lrr'l xilrr'l tuukamurr'lkagi, dhi xi jlmai tás'i'rr'l jlpámo
soimaaxi idhiuñiagi aidhi agio kaaxi g'll maakithudai ogó go soimaaxi, go
Móyi agio parr'l bhaibuxthaama xilp'l jlmó koobhai juumigi juukami dadaeyi.
Xi k'llga jaatabuadagi go Móyi dhi maithi soimaaxi ibuadagi aidhi gia Apio
daithugaiña ogó daihi xi kaaxi ibhimokagi ogó go gubudagaik'ldl go Móyi
bapaidhiña goo jaadundhil blxkatai ódami kakaigi dhi flflgidhi go
gubudadl dhil go ódami agaidhana xi bhai makiagi oigarragai, baidhil
go Móyi g'll soikidhana bllk'lrr'l, kaxian jiibhimuka dona kaaxi k'i'lgado arhiana
xi jlmai daasagi aapimo akaithidhana go Móyi dhil xi k"llga
jaatabuadamikagi tuudo ogó pudokai p'1buaiyi.
Cipriano Rivas Peí1a
Baburhiana
78jumig i
1.- ¿B'IIki guupudagai biakami flan·¡¡ go Móyi?
2.- ¿Tumaaxi blltarr'l jlmpaidharrag·lrr'l k'lakana go Móyi?
3.- ¿B'IIki jumigi aekami daakana jlmó Móyi?
4.- Tlkákaiñi g'll dlldl xiorrai 'lrr'l gupudagai biakami g'lf oidhag'lrr'l dhi
blfki jumigi jukami kaapak'lrr'1í daidhif ojo.
11
Go jaataduindhadi kaigi
Go jaataduindhadf go Kaigi ·frr'f jfmpaidharragai g"ff jaaduñi ódami dhi
maakaiña ñioki b"ffxi ódami dona bhaibuadana xi tumaaxi soimaaxi
oidhakagi jfmó oidhag·frrf dona ffkakaiña ogó dudunukamigadf jffp·f xi bhai
mai ipukagi jfmó soimaaxi, ikaithiña ogó dona go malhdhuduma ga
ffkakaiña jffp"f xi dukátai obhakana am·ff oidhag·frrf. Go Kaigi ikaithiña jffp·f xi
tumaaxi ffgithokagi jfmóko g·ff agai xi agadagi baidhif n·lídhagi anm·f xi
dukátai xoiñagi xifp·f xi m·¡íyagi jfmó báki, baidhif agidhiña ogó bfxkatai
jaadundhif xi b"fxkatai ga soiñagi dhi bhaidhiundhagi xank.fdf bifgakagi dhi
podukai tuda jootoma g·fn soikidhana ogó.
Fermin Malina
Kaigi Baburhiana
53jumigi
1.- ¿Maak.fdf jfgai daidhifrrf jaataduindhadf jfmó
Kaigi?
2.- ¿Borrai ·frrf Kaigi g·ff oidhag·frr"l?
3.- ¿Tumaaxi ffkakaiña go Kaigi ·11 malhdhiuduma?
4.- ¿Tumaaxi p·fbuiyi xifkadf oidhakagi soimaaxi?
12
~----------
~
-~~
Go kaigi dana go soikidami
Go guupudagai biakami ódami ·frr'f kubarrami b.ffxi jfmápi baika fffkarrakami
dhi baika koijarrakami dona go Kaigi ·frr'f kubarrami ogó. Jfmó son·frrf k"fakami
fffkarrakami dhi jfmó koijarrakami son"frrf kiakami. Jfmó gmhapadami
fffkarrakami dhi jfmó koijarrakami. Baidhif go g·fbabadami koijarrakami
g"lithapai ogó go fffkarrakami baidhif go fffkarrakami g"lithapai ·¡¡ koijarrakami
go kiupiandfrr'f abhaidhifrr'f g·fn taakobidhi ódami. Xiadhifrr'f ·frr'f fffkarrakami
dona xiajako koijarrakami. Mamánirra tasagadfandirr'f abhaidhifrrf am"f
kubarrakam·ffrr'ff setiembrre juukami g·ff bhaidhadagai go ikixanai dona
maithi g"ff g·fbai dhi go guupudagai biakami maithi ga jatabuadana kabami
ogó, dhif xi oidhakagi jfmó soimaaxi aidhi agio n·lhfrrakana go ódami xi
aiyiagi xi tuigakako kaaxi g"ff g·fbai xiorrai soimaaxi ga ibuidhiadagi, dhi
mamákobfrr'f setiembrre jfgai baidhif "11 maakithudai soimaaxi.
Fotogro fio por a lejondro Rivos vega
Macedonio Vega
Baburhiana
-15 jumig i
1.- Ojaiñi fffffarragadf go gubudagai xi dukátai g·ff agai
jffmadutai ogó ódami.
2.- Tfkakaiñi g"ff dffdf tumaaxi íbuiyi jffmadutai go guupudagai
biakami dhi ojo g·ff papeerhigana .
3.- ¿ Tuixidhi g"ff kukupai g o jaataduindhadf go guupudagai
biakami gooka masádai?
13
Go sandarrogadi kaigi
Xilkadl jlmó malhdhuma mai miadii guguk.ldagi jlmpaidharragana baidhil
go Kaigi otoxidhiña ñioki baidhil mianai k"lkibana dhi xi maitha ga jllgidhagi
jllgai aidhi agio go Kaigi jotosana ogó sandarrugadl naadami baidhil
ogógai jlgai dhi am"ll buapana , daidhil amaaxi kaaxi miadai k"llsakai
flkakaiña go Kaigi xi tuixidhi kaaxi maithi miadii k"llkaiña ogó jlmpadharrana ,
kaaxi p"llxi oobhatha flfldaiña go Kaigi bhodhilrr-"1 blxkatai go guupudagai
biakami mamákaiña jlmó soimaaxi taatakai tuixidhi dadatuña ogó g·¡¡
biithulhdharraga, dhi agidhiña ogó xi apio bip"lldagi jlmpaidharragana
gookirrioma bamioma blflkami soimaaxi makia flfldaiña ogó blxkatai .
José Herrera
Úxi Koodhiana
35 jumigi
1.- Jaatagaiñi jlmado g·¡¡ jaaduñi dhi g·¡¡ mamafllhdhiadamiga
xanxi ·lrr'l jaataduindhadl go malhdhuma.
2.- Tumaaxi íbuiyi go kaigi xiuduko go malhdhuma mai miadii
k"llkada parr-"1 go koaka midhaga go jlmpaidharragana .
3.- Jaatagaiñi jlmádo g"ll jaaduñi xi dukátai maakai soimaaxi go
maldhiuma.
14
Xii'kadi kukúpai go kiiyi móyi kaigi dana maldhiudúma
Gooka masadai gookirri g"llg'ldarro ajll tásagadl go maman1rra dhi
korrpoxiko agaiña go obhakami. Gln jlmpaidhiña go Móyi, go Kaigi, dona
malhdhuduma blxkatai jaatagaiña ogó xi tumaaxi idhiuñiagaiña julioko
dona agostoko. Dona ídhi tas·lrr'l g"ll maakai soimaaxi taatakami jllp"l xiorrai
biakagi mos"llrr'l kugarr'lkatai ogó, ídhi tas·lrr'l g·¡¡ kukupai go dhi am"ll
kubarramilrr'l setiembrre g"ll kupiosk.lí jlpámo dhi amaaxi tuutudak.lí ogó
bhaibuxthaama dona jlmók"lrr'l tukagi juukami. Daidhil mamákoblrr'l jlpámo
g·ln jlmpaidhi ogó dhi jaatagana xi tumaaxi jiiputa julioko dona agostoko.
Ídhi tas·lrr'l g"ll maakai soimaaxi jlpámo xiorrai soimaaxi idhiuñiagi .
Cipriano Rivas Peña
Baburhiana
78 jumigi
1.- ¿ Tumaaxi ibuiyi go guupudagai biakami am·ll
koorpoxiko?
2.- ¿ Tuigako g"ll maakai soimaaxi xiorrai ga parrunadagi
julioko dona agostoko masádldlrr'l.
15
Jaataduindhadi go maldhiudúma
Go maldhiúma ijiopaiña ogó am"ff Baburhiana dhi g·fn jfmpaidhiña
bhaixthaama dona taama tasaik"fdf dona Kaigi, Móyi jffp"f bhodhifrri
jaatagana ogó dhi bhaiga agana xiakoga idhiuñiaga nabaithi am"ff
kubarramifrr'f setiembrreko bfftarri, ídhi tás"frr'f jurrunoko mosai dhidhiakai
tuutudak"1í ogó am"fl kiupiana dhi jfpámo am"fl bhai agana ogó jlpámo am"ff
jfmó koobhai dona maakob"frr'f b"ftarr'f otubrre ídhi tás"frr'l go malhdhuduma
bagimarratadami koodai naadami tuturru b"fftarr'f go ódami, amaaxi jfpámo
darraeyi ·¡p·fp"l naadami dhi apio joidhiña jfgai abhaaxi jaataduindhagai dhi
xiorrai darraibagi jaatabuiyi jfmó juumigi aekami. Dona koodai tuturru jffp"l
g"fmai juumirr'f.
Macedonio Vega
Malhdhuma Giidokidi'
Úxi Koodhiana
45jumigi
1.- ¿ Tumaaxi íbuadana go malhdhuduma Bab"frhifrr'f xifkadf g·fn
jfmápidhiadagi.
2.- Ga flkakabfrrai xi tuixidhi p"lbuiyi bagimi kobarramifrr'f
setiembrree dhí ojab"frrai g"fn papeerhigifrr'f
16
Go maldhiuma arhidhiukidi
Go maldhiuma árhidhok"ldl soik"1í ogó go Pixkarhi jlmpaidharragai b"lltarr'l go
árhi, kiikiana jiimithugaiña ogó, dhi agidhidhana dlldldl árhi xi baidhaka goo
árhi am·l kiupiana dhi kaekagi jaatagdhil Pixkarhi dona ogó guupudagai
biakami baidhi go árhi kaekakana ogó dhi maat"ltugaiña xi dukátai g"ll
jaatabuiyi, daidhil podukai xiaduutuadagi ogó go bhaithi jiim"ldami, dona
xiaduutuadagi jllp"l ga kiiki dona maitha ga soimaaxi ñiokiadagi jllp"l, tomarhi
go bhaithiki jiim"ldami, dhi xi aiyiag·l jlmadutai jlmó kiirr'l g"ll agai xi k"llgak"lrrY
miadlídhagi daidhil tomaxiorrai xilduniadagi jlgai m"lkaxidhilrr'l jlm"ldagia
duñi.
kaxk"ldl g"ll agaiña xi miadlídhiadagi
Andrés Carrillo Vega
Tupurhiana
-1 7 jumig i
1.- ¿Maak"ldl jaataduindhagai ibuaiyi go
árhi malhdhuma?
2.- ¿Tuixidhi s"llrhik"ldl nam"lga go árhi malhdhuma
jaataduindhadl
17
Pixkarhi
Am"ll kiupiana g"lrr-"1 jlmpaidhiña aflm"l jlmádo maldhiudúma dhi jaatagaiña
dona jaagidhiña blxkatai xi maithi mos daithudakagi g"lrr'l kiiyi óbhobai jlgai
xiako g"ln jlmpaidhi dhii, dona g"ln taakobidhiña ogó jaatadundhagai jllp"l
ablnakidharra b"lltarr'l xi g·lrr'l jurrabagi g·lrr'l jaaduñi, dona boixikaiña kiupiana ,
kukudhidhiña bela go sasanto , mos mamákoba tásaik"ldl ídhi imaaxi
ibuadana ogó baidhil juutudai maithi xi kabámi jarrasp"lk"lda obhai flgidadl,
ídhi amaaxi g"ll agai xijiakagi Kaigi dona Móyi xilkadl g·ln jlmpaidhiada árhi
dhi kaekana maakiarradl ñioki árhi, baidhi podukai go árhi maithi
dagithona go xiadutudarragai.
Jesús Vega Aya/a
Baburhiana
69 j umigi
1.- Tlkákablrrai g"ln dlldl xi tumaaxi ñioki maakaiña jllki go
Pixkarhi .
Ojab"lrrai go jaatagi dhi g·ln eskuelaga leyendo.
2.- Apio kaekanap"lxi maakidharradl ñioki Pixkarhi
3.- Borrai jlgai daidhilrr'l Pixkarhi xioko obhaga aapi.
18
BAIKIRRI ATAGi
Go úxi dhi d1dib1rrai
Jllkiomo Tupurhiana xioma obhakatadai blxkatai ódami dhi k"llga g·ln
urrabakatadai, daidhil k"llga nuukadakatadai úxi, básoi duduadhigami
xank"ldl duduadhi naananaaxi koojodagai, dhi xibi go gagárrarragaik"l"dl
juukui s"llrhik"ldl oidhata múyi soiduindharradl úxi "lrhidhiukami dona mos·l
soiduñixikami juukui guikumikami dhi go duduadhigami jugithimi,
bhaabhanai, bhóbhokoxi, susuimarhi, totooxi, dona suudagi jugithimi jllp"l.
Goobha g·lrr'l yaatagidhiña ogó dhi bllxi ódami. Ag"fdhiña ogó saidhi
soiñagaiña daidhil maithi soik.líña, xilkadl kaaxi naatokai guikumak"ldagi ogó
ibuadana go maaflídharragai xi1kl ajlakana ódami dhi bhaiyoma ga
buatulhdhikana ódami akaithiña go komisarriado. Dhi bhaiyoma joidhana
goo jilmosiento maaxi piixo daidhi ith"ldana kaaxi maithi g"lrr'f bupuaturhi
aflm"l akaithiña go oobhai dhi mos·l "lrr'l "lxidhithai g·frr'l blfxi tuidhaga kaxk"ldl
s"llrhik"ldl oidhaga go soimaaxi, dhi aan"l ablnakidhi go árhi mamáf1íña ojai
dona blltarr'l go úxi xi maithi g"ll agai ogó xi gaagarradagi .
Foto arboles
Juan Carrillo Martín ez
Tupurhiana
36jumigi
•
1.- Jllkarhidhaiñi xi maaxikatadai jllki go juukui.
2.- Jaatagaiñi jlmádo g"ll jaaduñi xi "lduiyi go úxi g"llg"lrrok"ldioma .
3.- Ojaiñi xi tumaaxi ídhiuna aapi dhi nuukadagi xi maithi
jugíth"fna go úxi dona duduadhigami dhi jaatagab"lrrai jlmádo
g"ll jaaduñi.
4.- ¿ Tumaaxi g"ll agai xi ídhiuñiagi go ódami xifkadf rflchi
jaatanam"1ídhiada go obhai.
19
Xiikadi gri yookomithadagai
"fxídhagai b'lltarr'l bhábi g·¡¡ yookomithai Disiembreko dhi enerroko xiako
oidhakagi go jll úxi tótoi, baidhil ami g"ll yookomithai dhi go tótoi jlpámo
jiiponai. Daidhil marsoko masadai abhaidhilrr'l bhaithiako gia maithi g"ll
yookomithai amaaxi gia maithi jiipon·¡¡ go úxi tótoi xilkadl g"ll idhiuñiagadagi
ídhi amaaxi jaataduindhagai g"ll agai xi baidha jiim"lrradagi jlmó árhi parr'l
mamákoba juumigi biakami xi bhaibuxthaama dona gooka juumigi jukami
biakami, baidhil maflagi ogó xi tuigakó g"ll yookomithai "lxídhagai blltarri go
bhábi. Go juukui gia maithi g"ll yookomithai maithi jiipon"1ithai ogó, "lbogiana
g"ll suurhigai ogó xi kuupioka agada go jlmó dlb"lrrai obhakarragai blltarr'l
baidhil amaaxi jlgai g"ll suurhigai go juukui, dona idhiuindhagai báki jllp"l,
taleta, kurrarrai xixíbato bfftarr'l.
Pablo Gregario Loera
Kurruxi Kiakana
68jumigi
•
1.- ¿Tuigako bia jlmó xi ídhiuñiagi yookomixi bhábi bYitarri?
2.- ¿BákopYrr'f g"ff yookomithai?
3.- ¿Tuixidhi maithi g"lf yookomithai marrsoko?
4.- ¿Tumaaxi bfftarr'f baidha jflm"lrrai k"llrhi marrádl am"ll
yookomixiana?
5.- Jaatagaiñi jlmádo gYI jaaduñi xi dukátai p"lbuaiyi yookomixi
dhi tuixidhi g"ll nunúkadai go yookomixi.
20
Go didibirrai irri ixidhagai britarri
Go dldlblrrai ·lrr'l.lxídhagai bHarr'l juunui dhi bhábi kaxk.ldl mathi g·¡¡ gaagarrai
ogó, Dhiuxi jlgai daidhil idhiuiyi dlblrrai baidhil jaatabuadana dhi
nuukadakana oidhigi, ogóbai daama óbhaga aflm·l dhii dona ogóbai jlgai
daidhi g·lrr'l joidhi kuadagai dona g·llrhidhi naanamaaxi ux1 básoi
duduadhigami baidhil ogók.ldl duaduadhiadagi obhakami g·ln koojodaga.
Xi j(madutai gaagarradagi dldlblrrai baidhil Dhiuxi soig"lrhidhi dhi gookilrr'l
maithi soik.li daidhil maakai jlmó soirhiarragai, tuixidhi gaagarrai ogó
dldlblrrai, xi j(mádutai maithi flgithokagi dlb"lrrai bhaiyoma g"ll ágai xi
daibundha ogó j(mó xilgidhil xilp·l sukurhidhil xilp·l jlmó jandundhil baidhil
jllgai ·11gai daidhil jaatabuadagi gookilrr'l.
Vicen te Ramos Aya/a
Ti¡Hrhiana
-IOjuumig i
1.- ¿ Tuixidhi íkaithi go Bixinthu xi go dldlb"lrrai maithi g·¡¡
gaagarrai?
2.- Tlkakaiñi g·¡¡ jaaduñi xilp·l g·¡¡ dlldl xi tuixidhi maithi g·¡¡
gaagarrai go dldlblrrai.
Jaatagidhaiñi g·¡¡ mamáf1ldhiadamiga da na g"ll jaaduñi xi
g"ll flflld a i g·¡¡ dlldl.
21
Xi tumaaxi pibuaiyi xiikadi gi toidhithai go fertilizante Yxíkami
Kaaxi múyi juumig"l p"lduiyi aidhi xi aan"l g"llrhikatadai, "lsaithadai aflm"l juunui
dhi bhábi baidhil k"llga bhaig"lbuadatadai "lxikami, xíbi aidhi abhaidhilrr..l xi
toidhi aflm"l go fertilizante mos kaaxi gooka juumigi bhaig"lduiyi "lxikami, dhi
gookirr'l soig"l jlrhi go dldlb"lrrai dhi xiag"lduiyi, yoobitha go dldlb"lrrai dhi
g"llrhidhiña r'lrhi juunui maamarradl r'lrhi nubápurhi, dhi xi xiako maikia toidhi
fertilizante k"llga bhaimaaxi p"lbuiyi go ·lxikami kia go jll xixibato bhithadlk"ldl
bhaibuith"lm"l"lxikami, dona básoi dlbarhiadlk"ldl.
Alejandro Gregorio Rivas
Kurrúxi kiakana
3 7 juumigi
1.-¿ B"Ibuaiyi go dlb"lrrai xilkadl toidhatuda fertilizante?
2.-¿ Toidhíxi g"ll jaaduñi fertilizante g"ff odhag"lrr'f
3.- Jaatagab"frria borrai g"fn jaaduñi toidhi fertilizante "fxíkami,
dhi agab"frrai xi bhai k"f"fgado ogó m"f"lxi toidhiadagai
22
Bhaibuadatai go didibirrai
Bhai idhiuindhagai blltarrl go dldllblrraL p·lbuaiyi jllp.lga kurrarradl xixíbato
xiako maithi k.llgadokagi go dldlblrrai dhi ámi g"ll kukupai go xixíbato, dhi go
kurrarrai aipako g·¡¡ k.lk"lsai xiuduku kaaxi g"llpiatagi bhHhadl xixibato, x"llkadl
bhai idhiuñia ·lrhiadag·l aflm·l g"llpi diblrrai g·¡¡ agai parrl jlmó siento xixibato ,
xiorrai maithi g"ll biidhakagi xixibato, taañipidhiña ogó ogá. Jaadundhil parr'l
15 tásai aekami amaaxi kaaxi naatukai bhaidhunana g·lmai jlpámo ga
fllgidhana ogó xixíbato baidhil go sociakami bHoma g·lmai tañubidhana
xiorrai flgithokagL dhibhiithadl xixibato kaapak·lrr'lí kubarrami juumigi aekami
daihil okaki ·uum
bañidhi go ·lxikami.
Foto de corral de chivas
Kooma Oidhigana
78 jumig i
1.- ¿Dikata bhai g"ll buaiyi go dldlblrrai?
2.- ¿Kaakakana go ·lxíkami xilkadl g·¡¡ toidhatudagi go
fertilisante?
3.- Tlkákaiñi go k.lk"lrhiodami xi dukátai b hai íbuadana ogó
dldlblrrai jllkioma.
23
Go Yxikami ibagi kuadagai
Sonoana kiiyi g"ll ibuaiyi jlmó kurrarrai arhidhukami "lxidhagai b"lltarr"l ibági,
jllp"lga g"ll moikadai go dlblrrai bhodhilrr"l"lsai xixarrui dhi sag"ldha g"ll gigidhi
kaidhil silantrro , korrabi kaidhil, dhi pipiayi ogó fllchi xiako "lxiagi xiboya,
gookirr"l baagaiña jlmóko dona xilkadl kaaxi g·irhiagi ogó dhil tuithai dhi
sooson·lrr"l g"li daaxidhi dibirrai, bhódhiirr"i amaaxi kaaxi g·irrakai ogó g·¡¡ ibágai
kuukugadi momia ka mi dhi gookirr"i yoxthái ogó daidhil ibhiatai dhi g"ll bipiayi
yoobarragai blltarri dhi gookiirr"i bhaidharrasarragai chiiki ·¡xthokai Íxidhagai
blitarri.
Foto siembra verdura
Hipólito Herrera Navarrete
Batakarruana
60 jumigi
1.- ¿Dukátai g·¡¡ agai xi g·¡¡ ·fsadagi go íbági?
2.- ¿"fsaiñap·ixi ibági?
3.- Jiikarhidhaiñi go ibági xanxi.
4.- Tumaaxi ibági maafl
24
Baegadi
Bhaibuxthaama dona taam·lrr'l agosto abhdldhilrr'l bhaithiako g·¡¡
ixthutuidhiiKIÍ jugidhagai baugadl xllkadl jugithiag'l ogó juukami. Dhi
gookirr'loma ídhi masadlrr'l gia maithi g'll kuayi ogó maikai kaapak·frr'flthai go
juunui dona ibhiadf, dhi g'lxian toada go flaiyi. Go árhi gia flfldaiña jlmóko xi
kuadagi
dlbarhiantadaga
taatamudf xi
kuadagi
maikia
aekai
bhaibuxthaama dona taam·lrr'l agosto. Am.ff bhaibuxthaama dona taam·frr'l
agosto agio g'll kuayi go baugadl dhil mos kaaxi kiamoko abhaidhifrr'l am·ll
taam·lrr'f jurrunoko juukami dhi go árhi flfldaina jlmóko xi kuadagai bamioma
jurruno juukami oidhatuk.li koojodagai bupuidhiana. Dhi Dhiuxi maithi soik.li xi
mai flkaidhakagi go árhi. Maithi g·¡¡ kuayi jllp·l taam·lrr'l jurronoko dhi tuiyi tudo
go juunui akaduko abhaidhilrr'l n·ln'lnai ogó, dhi ga kuayi dona g·ffrrai bffxi
jfmó tukagi juukami. Dhi xi n·lijadagi ogó xi jfmadutai baikuntagadagi baidhif
suan·liña ogó, dhi xifkadf kaaxi xfk'lrhiokoogi ogó gia, kaaxi ixthutuidhi1k1i xi g·¡¡
guikumagi.
Foto siembra de maíz espigado
Antonio Chaparro Carrillo
Angel Gutiérrez
Úxi Koodhiana
1.- ¿N a akifp'lxi baegadf?
2.- ¿Tuigako agai go ojarragai xi g·f( kuayi baegadl?
3.- ¿Hfli'daiña dffdl go árhi xi ga kuadagi gookirr'( taam·(rr'(
jurrúnoko?
25
Kuadagai
Xi dukátai maithi juugiafll<1i go kuadaga jimó juumigi. Go juunui g11 ISOI
abrriliko dona mayoko, dhi go bhábi g"ll"lsai julioko dona agostoko . Dhi g"ll
bañidhi utubrreko dona noviembrreko juukami. Enerroko g"ll "lsai xixarrui,
flrhigi dona abaxi dhi g"ll bañidhi mayoko ídhi kuadagai xanl<ldl enerroko g"ll
"lsai g"ll agai xi k"llga kurraxthudhikagi xi dukátai maithi bapak"ldag·l blsthaki
"l:xlkamiana. Ídhi "lxikamilrr'l s"llrhil<ldl soiñi blltarr'l xiorrai maithi bañidhagi juunui
xilp"l bhábi.
Antonio Chaparro Carrillo
Angel Gutiérrez
Úxi Koodhiana
1.- ¿ Tumaaxi íbuadana go Obhakami ódami dhi biakana
b"lxk"lrr'l kuadagai?
2.- Tuigako "llsai go juunui, bhábi xiixarrui dona flrhigi
26
T AAMIRRI AT AGi
Bagimi Taamirri Enero
Go baigimi g·ll ajag·¡¡ taam·lrr'l enerro abhaidhilrr'l dhil jurrúnoko, go Kaigi,
son·lrr'l k·lal<ldl, soil<ldami dona g"iithapadami, ogóbai jllgai buapaiña tuturru
koodarragai blltarr'l am·ll naadamilrrl enerro xiarhimodl parr'l maakoblrr'l
kiamoko ·lxi, maakoblrr'l kiamoko suurhigai ogó tuturru dhi bupurrai dhi
gookirr'l daama tuutudakidhana jllmadutai go tuturru ídhi amaaxi ibuadana
ogó baidhi go bhabhaidhi maithi kabakana bhaiyoma k.llga moikakagi ogó
dhi chioma jugiagi jaadundhil, xiuduku kaaxi koodana ogó bopoidhina ogó
jogidhil bllxi kubarrami tuturru baidhil daibun·lna go Pixkarhi dhi bh.lna jlmó
kajidhil jllmadutai go tuturru dhi fllgidhana xiorrai jutúdami daibakami go
gubudagai Kaigi, dhi go bagimi juugiaflk.li naadamilrr'l.
Baburhiana
78 umigi
•
1.- ¿Borrai ibuiyi go bagimi naadamii"rri enerro?
2.- ¿ Buuduko jiiXi gil ajagii go bagimi?
3.- ¿ Buuduko jii~Yi juugialikli?
-1.- ¿ Tumaaxi biTtarrl gii" lili"g idhi go kajidhiltulurru xankidijutúdami bhiiyagi
g ubudagai?
5.- ¿Bnki tásai soikii go Kaig i buusiadi xankidij utúdami daibagi?
27
Go mirhidhagai
Jlmó tumiñoko maithikia aekai go g·lldarragai, g"ll p"lbuaiyi jlmó m"lrhidhagai
orróxi dona xibhikarrui, am"ll gookiana kiupai, ídhi m"lrhidhag·lrr'l g"ln totoidhi
go koijarrakami dona go fllkarrakami dhi g"ln totoidhiña ogó sinto, relo,
navaja, bapanamui, tuminxi dhi go óki g"ln totoidhiña pañithui, nanákagi,
listoñi, corrte ukuxi, upurrai dona chalegadl, ídhi flflbi bhailrhiarragai ibuaiyi
go kakábo mamákuatai, dhilrr'l kakábo g"llg"lrrok"ldl gooka . Dhi gooka
árhidhokidl daidhil maakoba"lrrl koijarrakami dona maakoba flkarrakami ,
daidhil maakoba "lrrl koijarrakami dona maakoba flkarrakami, daidhi go árhi
kakábo nunukadai árhi m"lrhidhag·lrrl mamákoba juum1g1 biakami
abhaidhilrrl am·l bhaibuxthaama dona mamákoba juumi biakami juukami,
dhi go kakábo g"llg"lrrok"ldl nunukadai bhaibuxthaama dona mamákoba
juumigi bhaithiako biakami am·ll gooka koobhai juumigi juukami aekami,
dhil go kakábo ajlga ogó g"llg"lrrok·ldl nunukadai bhaibuxthaama dona
mamákoba juumigi bhaithiako biakomi dhil go kakábo ajlga ogó xi
nuukathikagi jllp"l go oki bopodami. Jllg"l xi xiudhiukami "lrrl bopodamikagi go
oki baidhil go kakábo kaaxi maafltugaina xank"ldl k"lakagi baidhi podukai
maithi jiipukana xi oidhatagi jlmó soimaaxi b"lltarrl go bopodomi ídhi
bagimilrrl.
Antonio 'haparro Carrillo
Angel Gutiérrez
Úx i Koodhiana
•
Jaatanorra gidha go fikakarragai
1.- ¿Tumaaxi ibuiyi tumiñoko "lbh.lidhilrr'l go
g"llg"ldagai?
2.- ¿Borrai ibuiyi go bagimarragai g"llg"ldarro?
3.- ¿Tumaaxi g·ln totoidhiña go k"lk"llrhi?
4.- ¿Tumaaxi g"ln totoidhiña go oki?
28
Bhaibuxthaamirri dana taamirri
mayo Sanxiidhurruko
Bhaíbuxthaama dona maakoblrr'l maayo abhaídhilrr'l g·ln ajag·¡¡ ga íyagí
nabaíthí bllxí jimó tukagí juukamí dhí ga tuutudak"1íña matachín agaíthaí xí
xíadhíko "lrr'l sanxíídhurru. Dhí "lrr'l jaatabuadamí dldlblrríana íkaíthíña go
bagímarratadami, amaaxí xíuduko kaaxí maxíagí xíako daakagí nabaíthí
ígíopaíña go tuutudak"ldamí am"llka dldlblrríana xíako "lxígíkagí juunuí dona
xilkíthaí ídhíuñíagí ídhí bhaí "lrhíarragaí jimápí jllgaí dldlblrr'l"lgaí g"ll paxíarrífldaí
go Sanxíídhíurru, dhí parrí tíka duukaí go tásaí daíb"1í ogó jlpámo kilrr'l xíako
p"lduñíagí go bagímí dhí ga yilna jipámo go nabaíthí dhí podukaí Dhíuxí
bhaíg"l"lrhídhíña íbuídhídhíthaí ódamí go bagímí blltarr'l go dfdlb"lrraí.
.-~ ·
·.
-----
"'"'~ -
-~--
.
Foto; Alejandro Rivas Vega
Macedonio Vega
Úxi Koodhiana
45 Jum igi.
1.- ¿Bákoga tuutudak"1í ódamí jlmó tukagí mata c hín?
2.- ¿Tumaaxí yildana ogó?
3.- ¿Tumaaxí íbuadana ogó maaxíkaí?
4.- ¿Baako s"ffrhi paxíarrtudai ogó sanxíidhurru?
5.- ¿Tuíxidhi tuutudakidhana ogó matac hín go dl"dlblrriana?
6.- ¿Tumaaxí íbuadana ogó parfpí flka duukai go tásai
xíuduko kaaxi naatukai tuutudak"iíthai?
29
Jimó koobhai dana maakobirri otubrreko.
Go jlmó koobhai dona maakob"lrr'l otubrre jlgai baidhil buyi gupudagai go
malhdhuduma. Bagimarratadami 'lrr'l naadami malhdhuduma , baika
fllkarrakami dhi baika koijarrakami, dona jllko blrrako go maldhudiuma biap·l
xi jaatabuadagi dukámi xilkadl jugithiagi jlmadutai baidhil go malhdhuma
ibuadana ixthuarragai blltarr'l. Go maldhiuduma am'll jlmó koobhai dona
baik'lrr'l jurrunoko miadli tutusai ogó jlmó tuturro jlmadutai dhi jlmó koobhai
dona maakob·lrr'l koodai ogó parr'l maakob"lrr'l kiamoko jllxi dhi jlmó koobhai
dona baik.lrr'l jllp.lga ga tuutudak.ll ogó am·ll tuukabi kiupiana babaika
kuugakami . Daidhil kaaxi koodagaithai go tuturro jllp.lga ga suurhigai ogó
dhi pupurrai taatarradl dhi tuayi bhodhilrr'l daama tuutudakidhana rllchi
blxkatai go tuutudak'ldami amaaxi kaaxi naato tuutudaikai bllxi koodai ogó
dhi maakai jlmó kaakaidhi '11 xiorrai jutudami bh.llyagi maldhiuma daidh.l go
Pixkarhi jlgai dhi flflgidhi xank.ldl jutudai daibagi tudo go gubudagai.
Macedon io Vega
Úxi Koodhiana
-15 j umig i
1.- ¿Xilkadl jugithia jlmó ódami borrai ibuiyi go
·lxthodogai?
2.- ¿Borrai bh.l ijiopai go tuturro koodarragai bHarr'l?
3.- ¿Buuduku jllxi juugiaflk.li go bagimi?
30
12 Disiembrreko Bagimi batakarruana
Go bhaibuxthaama dona gooka disiembrre masádai ídhi tás"lrr'l bh"lbh"lyi
gubudagai malhdhuma am"ll batakarruana ídhi bagimi p"lbu"ly"l jlmó bakiana
xiako aidhag·lrr'l fllgidhi, bhaibuxthaama dona jlmókorr'l disiembrre g"ll ajag·¡¡
ga tuutudak"liña , dhi parr'l baik"lrr'l xilp"l maakob"lrr'l kiamoko g"ll koodai ogó
tuturru bhaibuxthaama dona gook"lrr'l, xiarhimudl, daidhil jlmó ayilrr'l jildhorrai
go toonarhi dhi xiorrai jutudai daibagi malhdhuma baidhil go Pixkarhi
maakaiña ñioki agidhiña xi dukátai g·¡¡ agai xi ga jaatabuadagi ogó b"llxi
jlmó juumigi aekami.
Hipólito Herrera Navarrete
Batakarruana
60 umigi"
•
1.- ¿ Tuigako darraeyi malhdhuduma batakarruana?
2.- ¿ Tumaaxi ibuadana go Pixkarhi ji modo xank"ldl
jutudami daibagi malhdhuma?
31
MAAKOBIRRI ATAGi
Jrikidhil jatagai Xi Dukatai gri daiyi go tásai fitlarradl
Xi dukátai g·¡¡ daíYi go flltiarradl tásai. Kaaxi múyi juumig·l p·lduiyi xi Dhiuxi
jlmpagi g"llg·lrro mamáflkami dhi fllflagaithai tásai aidhi xi maikia biakatadai
ogó fllflarradl, dhi amaaxi kaaxi g·ln jlmpagi go g·¡¡g·lrro mamáflkami, dhi
blxkatai naanadukai agaithadai xi fllgidhaka agaithadai go tásai amaaxi
kaaxi buusaimi go tásai xilbh.lrr'l daibusai jlmó tooxi dhi kabámi m·lrrai dhi
sonoana daibusai go jlmpaidhiadami mamáflkami daidhil ith.líyi go tooxi
busiata tásai busiata tasai dhi go mamáflkami jootoma bapañi dhi
bhakoikai dhi adaki go tooxi dhi mai ayi dhi aidhi abhaidhilrr'l tudo podukai
bii fllflarradl o Tásai.
4.- Dhiuñiñi tásai.
dhi
1.- ¿Boorrai dai flltiarradh.l tásai?
2.- ¿Borroi dui impadhiarragai?
3.- ¿Tumaaxi bhHarr'l íduiyi jimpadhiarragai?
32
Mumuabikidami xíñai
MAAKIGAI ÑIOKI ÁRHI ÓDAMI Jlmó midhaga go Bixinthu ga buyithadai xíñai
jlmó kuibakana, g·llg"lrrokathadai xíñai gúkakatai, baidhi go Bixinthu ga
guikuma amaaxi g·¡¡ ·lbh.llxi daidh.l jupai g·¡¡ bhilthuga tuixapi xank"ldl
bh.lkathikatadai ogó dhi jutudami ga kuajimithadai ogó g·¡¡ bhithuga dhi
gookiamadhilrrl saamuñimi ajágo n·lnába go Bixinthu dhi fll jlmó booji
am·llkadh"lrrl m·llrrai k.llyagaithai baidh.l go Bixinthu kaaxi maith.ll xi tuidhiagi dhi
bhaiyoma kikiiba bh.lí bhiithugadl tuixapi daidh.l flíñ.lrrl toiyi dhi go booji
g·llg"lrro sorrai dhi bhaimu bhákai go tuixapi dhi muu .
Vicente Duble Ramos
Tupurhiana
39 jumigi
•
1.- ¿Xiorrai soi g·ln ·1j1lhdhamudai xi go booji jugímutadai go
k·1írhi?
2.- Dhiuñiñi jlmó jlkarhigadl booji?.
33
Go kokoyomi
Kaaxi múyi juumigi p"lduiyi xi abhakatadai jlmó kokoyomi f1jobhiana dhi
g"lldokatadai dona gilkatadai dhi jlmó midhaga saidhi daakatadai jlmó
f1jobhiana xiako s"llrhik"ldl xiigarhi maaxikatadai flsadhigai dhi tomarhi
jllmadutai mai thitilsadlthai daidhi xiako obhakatadai ogó, dhi go kokoyomi
s"llrhik"ldl xigarhi maaxi thiodhikatadai dhi gubuakana dhi jllkob"lrrako s"llrhik"ldl
ixibuakana ga "lxidhiña xixibatu, árhi , "lrhidhiukam i dhi kuadana , am·l
f1jobhiana xiako obhakana ogó, dhi gookirrl go jlmó k"lrhiodami g"ll flg itho dhi
ata
dundhil dhi ata
xi dukátai muagi, bhodhilrrl iji moa m u.
Vicente Doble Ramos
Tupurhiana
39 jumig i
4.- Dhiuñiñi go kokoyomi
•
1.- ¿Bako obhaga go kokoyomi?
2.- ¿Tumaaxi ga "lxidh"l go kokoyomi?
3.- ¿Tumaaxi b"ltarrl g·¡¡ flgitho go kirhiodami?
34
Go kopaparhi tataapi"xi
Jimó midha gooka tatapixi g"in kopaparhi áyi j"imó kiirr"i dhi abhaip"irr"i ga
yi"idatadai go obhakami nabaithi, bhodhi"irr"i go obhakami baxíbhi nabaithi j"ip"i,
dhi go tatap"ixi kopaparhi ga soiñakai ga jiiyi, amaaxi kaaxi bhaiga jurrunoko
karhi nabakoika go arhi tatap"ixi baidhi"i j"imó kaparhdhi"i ith"iiyi , gin koparhi
tim"ida nonoigi kaaxi fi jurrui, fim"ida tudo fiiyi g"imai koparhi , gin koparhi
karhi nabamoka tadaga aan"i, g"imai koparhi , aan"i potadaga j"ip"i, bhodhi"ir"i íji
dhi kiiyi kuparrad"irr"i gukiba dadhi sasakarhi gugukri nabákoikatai , dhi kaithi
j"imóko, tim"ida cho gin koparhi daiñi tabh"ii fi ni"ni"rrakagi j"imó gogóxi xi
daibuñiagi ogó fi daama darraiba baidhii" ogó gi"rri" bukaiña, "tTi tudaidhi fiiyi
g"imai koparhidhi"i, bhai Lichik"id"i daibusai j"imó gogóxi baidhi"i go tatap"ixi
jotoma tobarhi n"iin"ii dhi daama darraiba saidhi aidhip"irr"i abhaidhi"irr"i go
tatap"ixi ójoidha obhata bhobáxi dhi aidhi abhaidhi"irr"i apikia bhobáxi obhaga
go tatap"ixi , dhi go googóxi aidhi bhaidhi"irr"i g"in bídhi go tatap"ixi.
1
'
Jatagidhi'i: Carl os Bustamantc llcrrera dana Martín
Recop il ado por k sús Emi gdio llcrrera Qu ir) oncs.
•
hávcz
35
Xi dukatai gi boa go taiyi (Lumbre)
Kaithiña go K'ik'irhiodami saidhi ji"iki maithi tipukana go tai yi, xi j'imó midhaga darráka
gooka kikirhiodami dhi jatagai, daidhi kaithi gin kooparhi xi dukatai idhiuna ati"m'i dhi
buapana go xanxi taiyi trgidhikami ogóbai s'irhik'id'i soiñi áskaithi j'imó koparhidhii", saidhi
gi"mai koparhi kaithi , xi dukatai idhiunana at"imi" daidhi ti"igana xi karhi m"ikáx i jipukan
kaithi ogó dhii triyi gi"mai koparhi. Saidhi go naakamurhi dodorhi dákatai kae, s aidhi kaithi
go kopaparhi, borrai jótosana ati"mi" xi am'ika ga gaagana go tai yi, go ta iyi gamu x iajarrr
busakri go xiarhi maaxidhagai gamoakoga sa dája go ta iyi, xi bhodhii"rrY abi"naki ogó go
naakamurhi , saidhi go nakamurhi ji"gai dhi jiiy i ga gaagamo go tai yi, amaaxi kaax i
xiarhimudi" t"i ogó go tai y i saidhi mYkáxi xiarhi jutapadYrr'i dakatada i dhi'i am'ika darrakatad a i
múyi ája ódami dhi k"iiga nukadaka go tai yi, dhi maithi dadaithui t"ii yi go naakamurhi , dhi
xíbia boorrai am'ika g'irrY buapidhana kaithi go krkrrhiodami , saidhi ith'ii yi gi"mai koparhi fi
abi"nakidha go tarragai dana go Upai , bhodhiYrrY abi"naki ogó. Bhodhii"rr'i ogóbai j'igai da idhi
íji amaaxi aekai ogó ami"ka saidhi kamos x ikorhidhi'irri" darraka go ódami nukadakata i go
tai yi dana biakatadai jrpr ji"mó gi" bagimi dhi ga n"iiyi, saidhi bhai trbrpikrdr go
bagímarratadami abi"naki ogó go dadhidhakami x i ga n"iina j'ipi", saidhi go U pai daibaka i ga
n'ii yi dhi go tarragai ga tudai , karhi bagiamaax i ga n"iiyi go Upai x i ojoig i go ódami dhi
tYti"ida i karhi xigiamaaxi n"iiyi aapi , aapia ga nnjidhamoda i aapi tYt'ida i go óda mi tuidhaka mi
tai yi. Saidhi go Upai ithi"i yi k"iiga g'in jurrabag i aan'i dhi'i ji"pYga dagiumidhamudai a pimo
j"imó b"iirhi bia aan'i dhi arhi g in tomixapai , dhi amaax i kaaxi g in dagiumidhaka i apimo aidhi
gia apia oijadagi aani" go g in ni"idhaga fii yi go Upai . Ij'i tudaidhi fii yi go óda mi dhi jotoma
bho d'ibi"rrapi booda dhi g'in jaaga ga dagiumidhimi saidhi go Upai g'ig'irró a iji'ig'iimi dhi
fifid a imi x i karhi kooko, dhi g'igi"rró buaj aimi , xi go óda mi k'iduka i nabáko imi dhi m oduka i
b'ix katai mo komarrai suurhi kabami nabákoikai , saidhi go tarragai j ooto m a bh'ii y i j'imó
kuutuki dhi g"ii ukusni"a na kuusu daidhi bh"ii j ii , dhi x iako da ibuskimi ogó m os mimi a na
ku adaimi oidhigi. Amaax i kaaxi g'in trfigitho go ódami x i go tudak'id ami da na go n"iida mi
kaax i mai thipu, dhi go oidhi g i ka si"rhiki"di" gYpi kusaimi . Bhodhi'irrY ga di"ki o m a j o iyi go
Ódami dhi modukai m a ithi jaayi, dhi gokirr'i gi"n j aga ga tusa agai go ta iy i dhi m a ithi
ixthui yi, saidhi go babhád'i, suimarhi dana go bas'iki j'igai dhi g'in j atag i dhi ga tai y i a rhi
duuki bhodhi'irr'i j'imó masáda i duudukithu dhi tusa go ta iyi. Poduk ai tudo s'iga i x i g'in
oidháta go tai yi xanx i g'irrY bídhi afim'i xíbi.
JatagidhiY .l o é Carri llo Palma baika koobhai dana naadami jumi gi biakami dana gin Jurhi Sati ago Carr ill o Ri vas.
Tlitrba go Jesús Emigdio Herrera Quiñones ídhi j atagi. (Recopi lado)
36
Bhaibuxthaam'irr'i da na taam'irr'i mayo San xiidhiurruko.
Bhaibuxthaama dana maakob"lrr"f maayo abhaidhi"irr"l g·in ajag"ii ga íyagi
nabaithi b"fixi j"imó tukagi juukami dhi ga tuutudak.iiña matachin agaithai
xi xiadhiko ·irr"i san xiidhiurru . Dhi ·irr"i jaatabuadami d"id"lb"frriana ikaithiña
go bagimarratadami , amaaxi xiuduko kaaxi maxiag i xiako daakagi
nabaithi igiopaiña go tuutudak"idami am"fika d"id"ib"irriana xiako ·¡xigikagi
juunui dana xi"ikithai idhiuñiagi ídhi bhai "frhiarragai j"imápi jrigai d"ld.ib"irrr
·¡gai g"fi paxiarhithudai ogó go San xiidh iurru, dhi parr"i fika duukai go
tásai daib"ii ogó j"ipámo kiirr"i xiako p·iduñiagi go bagími dh i ga yi·ina
j"ipámo go nabaithi dhi podukai Dhiuxi bhaig·¡ "frhidhiña ibuidhidhithai
ódami go bagími b"fitarr"i go d"id"ib.irrai.
x iorra ap ikia buabuidai go naanamaaxi bagími xanx i p"lbu aiy i g"lrr"l obhag"lrr"l, Bhai ga xi krgado ogó ap iai x i
apia nukathi kagi at"im"l go g"lrr"l bíthlhdharraga.
Foto de una peregr inación
37
Mumuabukidami Xiñai
J(mó midhaga Ji"mó k"((rhi ga buyithadai xíñai jl"mó kuibakana, g"i"i"g"i"rrokatadai
xiñai gúkakatai, baidhii" go k"i"i"rhi ga guikuma amaaxi kaaxi aithuldhakai g·i"
kusubi, g"(( ·lbh"i"i"xi daidhi jupai g"(( bhiithuga tuixapi xank"i"di" bh"i"kathikatadai
ogó dhi jutudami ga kuayithadai ogó g"(( bhiithuga dhi gookiamadhii"rr'l"
saamuñimi ixthumaaxi xi ajágo nanába go k"((rhi, dhi fl"( jl"mó booji xi
am"((kadhii"rr'i" m"((rrai k"1íyagaithai baidhii" go k"i"i"rhi kaaxi maithi fl" xi tuidhiagi dhi
bhaiyoma kikiiba bhii"yi bhiithugadi" tuixapi daidhi fl"ñirr'i" toiyi xi go booji
g"i"i"g"i"rro sorrai dhi bhaimu bhákai go tuixapi dhi bho bandhii"na g"(yi axtha
buijimi b"i"i"xi bhaimukai daidha suikithu , xi go k"i"i"rhi daibina m"(L
Foto pl anta Chinaca y un seflor comiendo lonche y un oso.
38
Xilkadl kukúpai go kiiyi kiupai go móyi, kaigi dana
maldhiudúma:
Gooka masadai gookilrrl g'llg'ldarro ajll tásagadl go mamáñirra dhi korpoxiko
agaiña go obhakami, g'ln jlmpaidhiña go Móyi, dhi go Kaigi, dona
malhdhuduma b'lxkatai jatagaiña ogó xi tumaaxi idhiuñia agaiña julioko
dona agostoko dona ídhi tas'lrrl g'll maakai soimaaxi taatakami jllp'l xiorrai
biakagi mos'llrrl kugarrlkatai ogó, ídhi tas'lrrl g'll kukupai ogó dhi a m'll
kubarramilrrl setiembrre g'll kupiosk'1í jlpámo dhi amaaxi tuutudak'1í ogó
bhaibuxthaama dona jlmók'lrrl tukagi juukami. Daidhil mamákob'lrrl jl'pámo
g'ln jlmpaidhi ogó dhi jaatagana xi tumaaxi jiiputa julioko dona agostoko.
Ídhi tas'lrrl g'll maakai soimaaxi jlpámo xiorrai soimaaxi idhiuñiagi.
Ójarragad'i jatagi Loreto Rivas Vega
39
Ixikamigadi krirhi dana go booji.
Jiki ji'mó midhaga obhakatadai Ji'mó ki'rhi dhi i'si'katadai juunui dana ímai. Baidhii' miadi'i
obhakatadai ji'mó booji dhi si'rhiki'di' koadatadai i'xidhii' junui, baidhii' go obhai ga gaa ji'mó
ki'rhi saithudakami Muabodakami dhi jatanami'ki dadhii' tiji'i xi muatulhdhana go booji.
Aamaaxi kaaxi múyi tásai pi'duiyi xi kaaxi maithi ixthutuidhiikii go ki'rhi xi dukatai muagi
go booji. Xi j"imó jurrunoko dhibíki ji'mó ki'rhiodami dhi go "is"ikami juunui jotoma jatagi xi
ga jata nanám"iidhi
m"ixi muathuldhagi go booji, tadhi go k"irhiodami ith"it"idai gin
indhiuindhaiñi tuixapi parr"i taama litro naidhi aan"i g"i mauthulhdhana go booji t"it"fidai go
k"irhiodai go "is"ikami .!!!
Go "isi"kami ith"ifidai mos jugia "irhidhi aapi go tuixapi dhi ikaithi .
Cho xi p"irhiada aapi xi g"i muathulhdha aan"i go booji idhiuniñi xi tumaaxi g"i tañí aanL
Ij"i tudaidhi dhibíñi jurrunoko baidhi"i aan"i kaaxi g"i duindhakana go tuixapi fiiyi go
Yxikami.
Taidhi kaaxi jurrunoko dhibia go k"irhiodami dhi go tuixapi kaaxi bhaiga g"i dukatadai
bhodhi"irr"i bh"ikai go k"irhiodami go tuixapi dhi am"i bog"id"irr"i daiyi go tuixapi dhi miad"irr"i gi'
"ixtho daidhi dag·¡ dakatadai j"imó úxi Hb"idokami dhi sobhidhaka.
Ka bhai pali'pi tukarr"i dhibia go boji dhi otoma kuiki ga bhajaimi go tuixapi , dhi go
ki'rhiodami ki'dukai bañígi go úxi dhi jorhiad"irrr s"ixiakarrai go booji, kualh, kualh, kualh,
fiiyi go booji dhi jrpr bha go tuixapi daidhi bhaimu dhi muu.
Dhi podukai moa ogó go booji xi jugidhaga go soimaxi bHarrr go rsrkami.
Tiit"ibidhii" jatagi ; Alejandro Rivas Vega.
40
MAITHI DUADHIKUI ARHI OOKI
Jfmó midha arhi oki Fernanda ffgidhi dhi maithi duadhikui tomarhi l"fchi utudami bia
rgai taama jumigui , baidhaka jii ·fgai flmai arhi oki apokaxi jumigui biakami jrpi,
oidhigana jrm·fi mos kaaxi gokatai, dhi ayi flmó grf sudagi dhi juguidhi"frrr darraiba
dhi nridhi bátopa , daidhi ikaithi daiñi ab"fxi xigiamaaxi go bátopa fftai sudarr"f
bapaki dhi ubaidha bátopa kaithi , cho, cho, kaithi g·fmai arhi oki , utudami bakia arhi
Fernanda tai basrdhi"Jrr"f busai flmó gfldukami kooyi kiidhigana daa go jrmodhikrdr
dhi ff flmuda ütrdai arhi Fernanda jim"ldaiñi tabhaidhi"frrr, maitha bhaigo jim.fda kaithi
arhi oki , dhi daibuna mr agidhamo arhi Ermenegilda duadhimukatai m·fkaxidhi"frn
kflka daidhi nridhi , ag·fmai maithi joiñi dája amaaxi , rJsk"fdioma tiputo go kooyi , flma i
arhi üji bas·ldhi"lrr"f k"lka dhi bapaidhi arhi Fernanda utudami bakia arhi Fernanda dhi
m·f nridha tumaaxi arhi oki gobai dhi ñiokidhi, taidhi grg·fr jiña arhi Ermenegilda ,
maithi maatf ixthuixi jiña ·fgai kami grg·fbiantriyi ixthumaaxi, gamu nrnaba arhi
Fernanda dhi buidi"frr"f mff, abhaidhi"Jrrr kaaxi d"lgabuna jiji ·fgai kiikidhiamu , kidhirrn
arhi Ermenegilda bia ·fgai dhi daibuna jiiyi gff kiiyamu , arhidukatai dhi mikáxiga
kiidhi"f, gokirrr ayi rgai boiyiana xikorhi d"lgabusk"fi go bapaiñumi , d·fgabusk"fi
bapaiñimi dhi mos gaji d"lgabuski"fi, arhi tiji mai buam·frhidhi thiodhiamaaxi jrmri,
modu kikiba flmó baiñimi xiakoi flm"lithadai baika ooki dhi gukiba dhi bapaidhi arhi
Fernanda maithi flgi arhi oki mos jim·n gooki"frr"f flm·n ooki dhi bapaidhi , Hapai oki dhi
bhriya agai arhi Uji, tobalhda arhi oki dhi maigobioma kikiíba , gukiba n"fidhi oki dhi
bhaiyoma duduadhimo dhi nnsai grn soig"frr"f dhi d"Jgabuna iji, nsk"ld ioma ayi "fp"f jrmó
baiñomi dhi tfapai dhi baidha jii ffkabi dhi baidhaka kaaxi aijimi arhi oki gr kiiyana
dhei Htfdai támi oidhaga an·f, maithi ffbañi obhai mos d"lgabusai, maithi Ub"Jpik"ld"f
maiyi ixdhukatai Ubai arhi Fernanda kaaxi amr boiyana jrmrithadai taidhi ff obhai ,
dukatai tibai ogóbai kaithimi , duduadhimu bhaiyoma obhai dhi d·fgabuna íji , nsk.ld"f
maff ff ojadamigad·f dhi karhi duadhimu , xiako iji arhi oki kaithimi dhi aipako
gagagaimi , am·f gagamu kidhiún Ermenegilda karhioga dhidhia tabhiata dhibia dhi
gamu boiyamo k"lkigithadai, kaithi dhi ídhi arhi oki , Fernanda kidhi"lrn ayi ojadami
am·fka daja arhi oki d"ld.ld.f mai thipo, rg·f dhi arhi oki dhi Hffbri ubixik"fd"f, tutuko
uubixi ad·f ·1 aikrdr fi'Ub"fi dakatai.
Ójarragad'i Benita Gozalez Ramos
41
"TUKAIMI " GIN SOIGA GOGOXI
Tukaimi flgidhi gin soiga gogóxi okiad·l, j"lmó midhaga mamarrai gin soiga gogóxi
nadami mamarrad"l, makuado okiad·l, gokadu k"lki"lrhiad·l, dhibia gin bhaabha dhi
nin"lidhi arhi gogóxi, tukaimi bhaig"lrhidhi mamarrakatai, oiñidhimi bhajidhi"l aidhixi
gin bhaabha n"lnúdhi mamarrad"l, an·lp"l bhaigin ·lrhidhi n"ldhithai arhi gogóxi ,
xiadhiku dhibia ·¡p·¡p·l gin bhaabha dhi bh"lkathi flmó bhaimukorroi, anr bhaiñ"lrhidhi xi
bhúdhathi gobai bhiayi tukaimi , cho ami rrrana darrai ogóbai brlxi arhi gogoxi okiad·l
dhi kusubaka jii oidhigamu Hkaka an·l bako bukiagai aapi arhi gogomaaamarra ,
iduñiaña tonarhi dhi jugiaña kaithi k"lriodami, aidhip"lrrr mai thipo tukaimi l"lchik.ld.l
dhibia dhi otoma mafl fl xi maithi thipo múyi maamarrad"l, kabaámi gin n·lidhi dhi
am·l n·lnúdhi g"l maamarra maithi ñiokidhi an·l, kamos sarhi gookadu maamarrad·l xi
dukatai, tada tudo dhi soso arhi tukaimi, g·lg"lrro suakai , tukaimi maithi suakada gin
bhaabha bukai jii g"l maamarra flmó bhaimokorroana dharrai dhi kusuba jii gamu
oidhigamu , Hfldai anr, gin kaiyi tukaimi daidhi gin bhaigaka suakai dhi oiñidhi
bhajidhi"l goki"lrrr "lgi an·l dhi flfldhai timuda m·l n"lidha xiako bia gin bhaabha g"l
mamarra , boiyana kiikiba tukaimi dhi jimú m·lkaxiukami iji anm·l mos boiyamo
ubapidhimi tukaimi dhi mo du fl xiako bnr maamarrad·l, koidhiad·l brlxi H arhi gogóxi ,
biñiumidhi tukaimi g"l maamarra dhi ñiokidhiadankaitimi, "lpidhi arhi gogóxi , i"lpamo
bukiagai tukaimi g·l maamarra , kixatugai dhi bukia "lpamo, soin"l dhi bukai ji ·¡ aja ,
kosad·lrrr darrai "lpamo , dhi kaaxi maithi joiñidhi rgai , Hfldai an·l tukaimi H amr yasa
arhi gogóxi maitha joiñi ogóbai ti ka kooyi , gin matl kaiyi tukaimi gin soiña kooko
d"lb"lrrai amr yasa anm·l maamarrad·l, flmó "lkarhik"ld"l dhibia gin bhaabha daja ga
kuayi taxkarhi bhidhakai gin dhaada tai fl tukaimi k"ldu flmú dhi am·l kúyi kabámi
"lkad·lana, maithi daguithuagai kabámi g·likakarrai gin dhaada b"lk"lrr"l maithi dagithua
g"lpi bhabhiad"l bainkuma dhi dagithu , gúkakarrai gin dhaada dhi toiyi sudagi
toñíkami , Hfldaidhi anr maithi g"lbada tukaimi , bhamuka ogóbai gin bhaabha
buidhi"lrrr tuixidhi kooiyi ogóbai brlxi maamarrad"l okiad"l, daibuna jiyi tukaimi buakai
jiyi maamarrad·l oidhigana oidhaga xíbi , ·lmomidha tukarr"l dhidhibaiña dhi bapak"liña
kiidhi"lrr"l gin bhaabha dhi rxidhiña koadagai , idhi atagi g"lrrr bipidhi maflbudagai ,
dukami xiadutulhdharra arhi k"lk"lixi okiad·l, mosirr"l okiad.lkana ·1gai xi kamaithi
bai
bia s"lrhikami xi oidhaka i.
42
SUDABITHU GrRr JffXI TrRHrGI
Paxiko dhibíki Baturro Koparhidh i"i, dhi jataga darraibakai jukui juta "ikapi daidhi ga
drn·¡¡ obatiki bíbai , bh.ikathikana b"ixk·irr"i Paxiko , daidhi kae , gin koparhi ti tai
fimpaidha "ixthukai trrhigi daidhi "isai , dhi xi"ikad·i kaaxi bhai g·¡ duñiagi ogó baidhi"i
yoobai atim·i , amaaxi kaaxi yoobakai gooki"irr"i idhiuñia atim"i jomó orroñi dhi ámi
bhaidharra go pana , gin aduñi k"figa matikai ibuaiyi pana , ti g"irr"i ága gin koparhi
tudaidhi , dhi"i maithi bia afim"i d"ib"irrai xiako "!sana aum·¡ go tirhigi , maithi soig·irhiada
gin koparhi Baturro am"fimokorro xiako guka múyi totoi maithi bia tuidhakami ami
"ixiagi afim"i xiorrai g"iirr"i daidhana , maithi tipu tuidhakami dhii titidai , ti ga "isa tudo
gin koparhi , ¿kaaxi p"fixi agidhi gin komarhi? Choo maithi kia xiad·irr"i maithi bhai
agana ·¡gai gin koparhi , kaaxi daibusai múyi masadai , gin koparhi go ·i xikami k"figa
n"inasorhigamaxi thiodhi k"i ibhiataimi , ¿apiaxi maikia m·¡ n·in"iidhia gin koparhia?
Choo xíbi gia maithi Jim·irrai an·i aidhi abhaidhi"irr"i jutudami ubakimi ogóbai tai m·¡
n·in"idhithadai an"i, gin koparhi agai atim"i xi kaaxi g"irr"i ajag"iidha ibuidha fimó
g·idukami orroñi xiako bhaidharra go pana , ·1F kaiti ag·imai ga koparhi , g·i dukami
orroñi k"iiyi bhai tib"ipik.id"i natukai idiuiyi xíbi gia gin koparhi titidai m"i n"idha g"irr"i ·ixi
Hrhígi sa fi ibhaidhataimi b"fiki bhaimokorroi ·i chidaina api xi yobarragai , "ifi titidai
jim"ida tudo aan·i, gin koparhi fitidai g"irr"i "ibh"ixtha dhi ti d"fid"ii fimó obatiki bh"ikathi
p"fixi bíbai gin koparhi ,b"ixk"irr"i bh"fi jaim"irraiña an"i dhii , ¿n"iidhi p"fixi takabo b"fi
tukamugatadai go jikomai bhaigobai xiako daja g"irr"i ·¡xikamiga?, n·iidhiana ka am"i gi
biugimi , "ifi bha"iirhiarragai ogóbai bagai ogóbai g·irr"i ·ixi firhígi , "ifi gin koparhi matli
idhiuñimo atim"i nabaithi tirhigi , naanamaxi idhiuñimoko atim·¡ gin koparhi , tumaaxi
bámioma idhiuñimo atimi gin koparhi , tumaxikana .. . .go taxkarhi , tuixapi , momoithi ,
nabaithi , pana dhi k"isamo aum·¡ fimó g"idukami gagarrakarroi dhi busaidhamu múyi
tumínxi , bhai buabi gin koparhi an·i kaaxi fitiithuimi ixthumaaxi sab"iadamu gokirr"i
tuminxik"id"i, an·ip"i, s·irhik"id"i g·ipi "iiyi atim"i tirhigi idhiukatai maithi duna aum·i g·ipi
jatadundhagai fimapi, ·1]"i. Gin koparhi Baturro! duiyi gin koparhi dhi"i kaithi xi
xigiamaaxi g"irr"i "ixi kaithi api , choo gin koparhi tisadhiñi kurrarriana daidhi n"iidha ,
gin koparhi Paxiko tiduiyi g"irr"i ·¡xi sudabitha , daiñi b"i g"fipiga suudagi támi xi
tudhimuko, bhayoma batodatamo, ·ITi gin koparhi , batopa , batopa , batopa , bupuithu
gin kooparhi sudar surhi modu maithi ubaka abhaidhi"irrr.
Ójarragadi Benita Gonzalez Ramos.
43
BOYI GUINDO
Jlmó midha íji baika ojadami ga jataduñimo, gooka k"1klrhi dhi flmó oki ga jataduñia
ogóbai flmó ekuelana, tomarhi j"lmadutai maithi maah ogóbai a m"lka xiako ga
jataduñiagai, ga hgidha ójai , flkiamuko ubáka dhi mo boiyiana gukiba íji , amaaxi
kaaxi m"llkaxi íji xi danduiyi oidhigi dhi maikia buamaaxi xi aiyiagi am·l xiako jukami
jimiagai, amaaxi kaaxi koiyir g"liyi go tásai g"ll áki jugidhi.lfl darraiba go ójadami
daidhi soimaaxi n·lidhi g·l suudagi , aipako g"ln n"lnridhi dhi dukatai d"lgabuñimo anm·l
kaithi flmó maikia ga jugakai, darráka "lbh.lxtha l"lchi daidhi gooki"lrr"l gukiba íji
d"lgabuñia, bhodhi"lrrr íji dhi kaaxi jibhiokoithugai flm·n dana kaaxi jurrui oidhigi dhi
maithi maaxi boiyi dhi maaflkai h xi kaaxi xi"lbh"l íji ojadami tukapi oidhigi koboñimi
oidhigi dana dukimi, kaaxi maithi maaxi oidhigi dhi ogó bagithugai yukuxidhir
bhodhi"lrr"l darraiba flmó jodai "lbhana, abhai h darraka flmó arhi uli nailo, bhai mas
·lrran tukarr"l flxi xi"lbh.ldhi"lrr"l iñakai flmó g"ll mabídhi"l grg·lrrokami , duduadhimo
ojadami , maithi joiñi darraka, duduadhikothai mas ninirraka xiuduku dhibiamo
ogóbai daidhi g"lrrr jugimo akaithi , xi bhai l"lchik"ld"l g"lg"lrro suakimi bákaaxi marrád"l
xi"lbh"l dhi"l kaaxi bámioma
m"lkaaxi , aidhi xi suakimi ogó adhip"lrr"l kaaxi
muamuayithadai go dhiabo mabidhi"l, kaxk"ld"l kamaitir dhibíki dhiabo krixi , xiadhiko
kaithi go ojadami, mas masaboi oidhigui gukiba íji go ojadami "lpamo gokiamako íji ,
m"lkaaxi ukami dhi ipamo jayi boiyi guidoamo jim"ldami bhobai xiako agai xi jimoda
dhi ajiagi am·l ojarriana, ipamo gokiama jiji mas flmó boiyamo, gindo boiyamo j"lmri
xíbi , go boiyana ayi ogó flmó obhai xiank"ld"l buidhi"lrr"l jaiyia agaithadai
takabiondhi"lrrr, ikaithi go obhai b"lkidi"l aiyagai apimo amr xiako flm"ldami hhdai,
l"lxk"ldioma hhdai j"lmó ójadami b"llxi bapaigoñikatai flkasud"l dhi kaaxi maithi bhaiga
xi dukátai bamioma k"lklixapaidhagi oboigamioma toma g·l ajag"li flmrithai dhi
maikia ga juu tomarhi ixthumaaxi , amaaxi kaaxi aiyi agaithai amr g"ll aaki ugidhiYrr"l
darraibai dhi n·ln"lidhi xi dukátai d"lgaboñimo anm·l m·lmókorrarrad"lrr"l darrákatai ,
tondiandukai basorriondhi"lrr"l j"lmri j"lmó k"lrhiodami kabáyo dama dhi d"lgabunthu
Mlmókorrarr"l go áki d"lganbunthu "lgai "lp"lgioma k"lk"llrhi dhi gokirrioma ójadami óki ,
nabámo arhi óki amr suudarr"l dhi griyi bh"lji suudagi m·lkaxiukami , bopoimi go
jandundhi"l óki daidhi go sobhithai g"ls"lkami dhi tagin bopoikai daidhi sobhi ,
tomaxdukai bh"liyi dhi busaithu , hb"lpik"ld"l g·l hgithu ójadami , b"llxi busaithu ogóbai
suudagi xiank"ld"l sogigi go ójadami , tomaxdukatai kaaxi soimamaaxi jim.lithadai
takabiondhi.lrrr dhii.
Jatagi tfllibidhi"i Benita González Ramos Dhi g"i ója .
44
Go kaigi dana go soikldami
Go guupudagai biakami ódami 'lrr'l kubarrami b'llxi jlmápi baika fllkarrakami
dhi baika koijarrakami dona go Kaigi 'lrr'l kubarrami ogó. Jlmó son'lrr'l k'lakami
fllkarrakami dhi jlmó koijarrakami son'lrr'l kiakami. Jlmó g'iithapadami
fllkarrakami dhi jlmó koijarrakami. Baidhil go g'lbabadami koijarrakami
g'iíthapai ogó go fllkarrakami baidhil go fllkarrakami g'1íthapai '11 koijarrakami
go kiupiandlrr'l abhaidhilrr'l g'ln taakobidhi ódami.
Xiadhilrr'l
1rn fllkarrakami dona xiajako koijarrakami. Mamánirra
tasagadlandirr'l abhaidhilrr'l am·l kubarrakam'llrr'll setiembrre juukami g'll
bhaidhadagai go ikixanai dona maithi g'll g'lbai dhi go guupudagai biakami
maithi ga jatabuadana kabami ogó, dhil xi oidhakagi jl'mó soimaaxi aidhi
agio n'ln'lrrakana go ódami xi aiyiagi xi tuigakako kaaxi g'll g'lbai xiorrai
soimaaxi ga ibuidhiadagi, dhi mamákob'lrr'l setiembrre jl'gai baidhil g'll
maakithudai soimaaxi.
-
--
.... "''
Foto tomado por Alejandro Rivas en Santa María de Okotan Durango.
45
Go malhdhuma arhidhokidi
Go malhdhuma árhidhok'ldl soik'1i ogó go Pixkarhi jlmpaidharragai blltarrl go
árhi, kiikiana jiimithugaiña ogó, dhi agidhidhana dlldl'dl árhi xi baidhaka ogó
árhi am'l kiupiana dhi kaekagi jaatagidhil Pixkarhi dona goo guupudagai
biakami baidhi go árhi kaekakana ogó dhi maatHugaiña xi dukátai g'll
jaatabuiyi, daidhil podukai xiaduutuadagi ogó go bhaithi jiim'ldami, dona
xiaduutuadagi jllp'l ga kiiki dona maitha ga soimaaxi ñiokiadagi jllp'l, tomarhi
go bhaithiki jiim'ldami, dhi xi aiyiagi
Jlmadutai jlmó kiirrl g'll agai xi k'llgak'lrrl miad1idhagi daidhil tomaxiorrai
xilduniadagi jlgai m'lkaxidhilrrl flm'ldagia kaxk'ldl gYI agaiña xi miadlidhiadagi
g'lrrl jaduñi.
46
Bhaibuxthaam"irr"i dana taam"irr"i Mayo Sanxiidhurruko.
Bhaibuxthaama dana maakob"lrrr maayo abhaidhi"irr"l g"ln ajag"li ga íyagi nabaithi
b"llxi j'lmó tukagi juukami dhi ga tuutudak"liña matachin agaithai xi xiadhiko "irr"l
sanxiidhurru . Dhi "lrrr jaatabuadami d"ld"lb"lrriana ikaithiña go bagimarratadami ,
amaaxi xiuduko kaaxi maxiagi xiako daakagi nabaithi igiopaiña go tuutudak"ldami
amrlka d"ld.lb.lrriana xiako rxigikagi juunui dana xi"lkithai idhiuñiagi
ídhi bhai ·lrhiarragai jrmápi filgai d"ldrb·lrr"l ·lgai g"ll paxiarhithudai ogó Sanxiidhiurru ,
dhi parrr tika duukai go tásai daib"li ogó jrpámo kiirr"l xiako p"lduñiagi go bagimi dhi
ga yi"lna j'lpámo go nabaithi dhi podukai Dhiuxi bhaig·l·lrhidhiña ibuidhidhithai ódami
go bagimi brltarrr go d"ld"lb"lrrai.
Fotografía tomado por Alejandro Rivas vega
47
Tiigidharragai ójai britarri árhi Xiadutudarragai
Aan·l gin flgithoka aidhi xi arhidhokatadai jllki s·llrhik.ldl oidhakatadai
xiadutudarragai Bablrhiana. Xíbi go árhi juutudai jiim.ldami s·llrhik.ldl fllbhaimo
ogó go oobhai, kaxk.ldl kaaxi mai xi jipu xiadutudarragai, aan·l agio
ablnakidhi b·lxkatai xi g"ln flgithokai nanabana dhi maihi dagithona g·lrr"l
biithulhdharraga dona oig.lda kaiyiagi ogó jllp·l jaatagidhil go l<ll<lrhiodami
jlpana duukai aidhi xi maithi oidhakatadai go oobhai, dhi Apio
naapaithadagi jllp"l, dona mamátiagi jllp"l g"ln s"llrhikamiga , dhi g·ln soik.ldagi
dona nuukadadagi, úxi, júkui tótoi, yoorhi bllxi aekatai tudo xi tumaaxi
oidhaga dlblrrai daama dhi go árhi maithi g"ll agai xi kusubakai ijiopadagi
serriyo xilduñiadagi kukusadagi ogó oidhigi.
Hmó rünaso rhigai t'igídaga i.
Alejand roRivas vega
48
Maakigai ñioki abrinakidharragai
Aan·l ablnakidhi go ódami gin jaaduñi tudo xi g·ln jlmpaidhiadagi ogó parr'l
bhaixthaama dona taama tásaik.ldl dhi kaekagi go k.lk.lrhiodami jaatagidhil,
daidhil podukai bamioma maflagi go xiadutudarragai dhi k.llga bhaimaaxi
obhakagi, dona podukai maithi soimaaxi ibudagi ga blxtuidhaga, maithi
ga ñiokiadagi, tomarhi soimaaxi ibuadagi. Kllga mamáflagi apimo ójai
daidhil ga soiñagi g"ln oidhag·lrr'l xiako óbhaga jllmadutai, dona podukai
maafl agadagi apimo ojarradl oobhai dudúnukami baidhil podukai maithi
g"lrr'l yaatagiada go oobhai, dhi g·lrr'l xiadutuadagi jllp·l ogó daidhil podukai
tudo ab·lnakidhi aan·l xi bixkatai g·lrr'l soik.ldagi aflm·l dhi nuukadakagi xi
tumaaxi g·lrr'l bídhi ánm·l blxkatai.
Foto tomado por: A lejandro l?ivas l ·ega
Jatagidhii" Jesús Emidio Herrera Quiñones
Ója Alejandro Rivas Vega
49
JIKIOMA ÁRHI JUTUDAI JIMIDAMI MAITHI MAKIARXIKA A OIGARRAGAI XI
GA YÜDAGI.
Jikióma k"iiga xioma oidhakana obhakami mai jipukana buirrudagai, Dana j"ikioma árhi
maithi makiarxi oigarragai xi ga yiYdagi nabaithi , mosokaxi tudu gY yiYdhana j"ikioma aidhi
abhaidiYrrY xi oidhata go papaiñiomi újurrugi aidhiYpYrr"i abhaidiYrrY dhiaborr'i oídhatha
naanamaaxi jiidhagai, jumigiYrri' jYmó Mil dana baika koobhai dana bhaibusthaam"irr"i dana
gook"irr"i kaaxi dhiaborr"i dadaieyiña go újurrugi papaiñiomi , abhaidi"irri' bhaigobakoga go
arhiY oidhat'i go soimaaxi oibhakarragai. Daidhi"i aidhi xi d"ib"iirrapi áyi go boiyi go carretera
agaik"idY ogóbai áyi am"i jumigi"irr"i jYmó Mil dana baika koobhai dana bhaibuxthaama dana
makob"irrY áyi go gY carretera t'igidukYdY, dhana abhaidYr bhamioma garhidhu go
bhuirrhudhaga tudo aibhaidhiYrrY kaaxi gY buapaimi b'fixi aekatai naanamaaxi ídhagai dhi
dana dáda ájaa xiYbYa jadYrrY oibhakami dana tanaaxi oibhakami brinaimi ogó dana kaaxi
bámioma pupuirruta kaxkYd"i soimaaxi oidhaga xíbi , jYkioma gobYrrY d"iidY g"irr"i mamákaiña
oígarragai jidhagai bi'tarrY astha xi"ikadY kaaxi biakana jYmó koobhai jumigi abhaidiYrr'i
bhaithiakoga kaaxi makiarxikana oigarragai xi ga yi"idagi xi"ip"i ga d"in"idagi xíbi apikia
osokom"irhi dana kaaxi jataduidhakana dana ga yi"idana.
Idhi atagi gin atagi Buan Chaparro Molina ami Tankiand'irr'i oíbhakami.
Ója Suxi migdio Herrera Kiñoñi
50
GO SUIMARHI IMADO BHABHADI GiN SASA YUMU
ídhi amaaxi jatágaiña go kikirhiodami j"ikidhi"i taikobai "ibhana darrákatai ogó saidhi"i go
suuimarhi j"imádo go bhabhád"i rrrr krgak"irr"i g"in sasayumu ogó j"iki j"imó miidha grn totoiyi
n"iidana saidhi xiorrai bámioma "irrr bopoidhakami, bhodhiYrr"i krgakrrrr buu ogó go
m"irhidhagai , xaidhi go bhabhád"i múyi "impagidhi gr jaduñi daidhi"i sakarhi tutui ójodai
daama amaaxi kaaxi moos sakarhi tutusakai moos otorhi; j"imóko am"i bhaithikioma kaaxi
aena amaxi ixthuigako darrasai ogó go m"irhidhagai bhoidhi"irr"i g"in jaagana bopoiña g"i
suuimarhi maithi"i kaaxi m"irraiña maithi"i g"i ti'gítho Hgigiña am"i xiakoga jukamidhi"irr"i
darrásaiña ogó go m"irhidhagai dhir go bhabhád"i amr j"imó bhaithiki tudaidhana daasana
j"imó jádundhir go bhabhád"i, dhi g"i suuimarhi porhidhiña b"fi daidhaga go gr bhabhád"i
daidhir gin maithir pobai rrhidiña rgai mos jrmadogan maaxi go bhaabhadr dhi kaxkrdr ga
buirrumadaiña ogó.
Manirra karriyo palma gin jaatagi
Ója Jesus Emidio Herrera Quiílones
51
Arhi gi'rhi ji'mádo go Arhíburhi.
J'iíki j'imó midhaga j'imó arhi g'irhi nuukadakatadai xixíbatu dhi am'i oidhigana go árhi g'irhi
fii j"imó arhi arhíburhi xi bho d"ikagana m"irrai , xi go arhi g"irhi jotoma ádaki xi go arhíburhi
m"irrá am"i d"igak.i"rrY báa di go árhi g"irhi "ibgiami maxi áyi bhajidhi"i dhi bho bhajidhi"irr"i
bh"iiyi, daidhi"i ga baindhi"i dhi maithi naanakogai xi pal"ipi dadágiupai ogó xi go arhíburhi
bámioma bapakii, bhodhi"irr"i dagitho ogó daidhi"i g"i jaga bhaiyoma ga kobiakarrai dhi xi"ixi
kobaimi go árhi g"irhi xi go arhíburhi apokaaxi ga kobími j"ip"i dhi apia bámioma bákimi xi
go árhi g"irhi g"i jaaga suakaitha dhi mos suakimi dhi apia kobimi j"ip"i, amaaxi kaaxi bhai
m"ikaaxi k"iika j"imó arhi thuaiyi sarraka thakad"i xi abhaip"irr"i saiyi go arhíburhi saidhi
abhaip"irr"i áyi ogó dhi bh"iiyi dana abhaaxi jukami dagithu suakidhatai j"ip"i bhodhi"irr"i bh"ikai
· ii kidhi"irr"i xiako ob
árhi
~--~----~----------
52
Poesía.
Tuixidhi suakai gi kumúrhi
Kaaxi soigamuka an"i kaxk"id"i
TamaaxikYdr soigamuka api
Kaaxi gugíthimi go gYrrY bíthuldharraga dhii
Dukatai jugithi"na ogó
mos jugíthimu anr xi kaaxi ámaaxi jukami bímo ogó
Apimo kaaxi maithi buam"i g"in Yrhidhi bnarr"i ídhi xank"id"i gin biiyi
Gi juurhi kaxkrdr ána suakai
ChiYki tásaikYdY asta gY ñioki jugíthimo jripY dhii
g"i márra Maithi tYgidhamo api go g·¡ ñioki xi abhaaxi jukami biimo ogó jripL
~
J
53
Ni"ni"dhagai idhiuñixikami ódamiki"dY maigu daithudarra bnarri" gi" soigamudaga.
Bagiamaaxi go yooxigai
Bagiamaaxi g·irhimi.
Xigian buia go totókimarra
Yooxi dama dadaeyithai
Tuixi ugidhiana "ixikami
Bagiamaaxi g"irhimi
Xigian buiayi go totókimarra
Yooxi dama dadaeyithai
Tuixi u idhiana ·ixikami
54
Go soigamudagai
Jimimuku aan·l suakadamu
Maidhibia aan·l suakadamu
Bhamumu aapi suakadamu
Xi jimia aan·l suaadamu
aap1
aap1
aan'l
aap1
maithi dhibia aapi suakadamu
g·l dagithua aan·l suakadamu
aan·l
aap1
parrunada aapi suakadamu
bhai j'llhdha aapi aximuku
aan·l
aan·l
Xi dhiabia aapi
as'ldamu
Xi mi 'iamia aapi bhaiñ'lrhiadamo
aan'l
aan'l
55
Go Hrhiopa
Sudarr"i m·frrai
Bhaithi m·frrai
Goki"frr·f m·frrai
G"fg·fr jiñakimi
go ffrhiopa
go batopa
go bákoñi
go kókoñi
Sudarr"f m·frrai
Bhaithi m·frrai
Goki"frr"f m·frrai
G"fg"fr jiñakimi
go ffrhiopa
go batopa
go bákoñi
go kókoñi
Sudarr"f m·frrai
Bhaithi m·frrai
Goki"frr·l m·lrrai
G"lg·lr jiñakimi
go ürhiopa
go batopa
go bákoñi
go kókoñi
Sudarr"l m"frrai
Bhaithi m·lrrai
Goki"lrr"l m·lrrai
G"lg·lr jiñakimi
go ffrhiopa
go batopa
go bákoñi
go kókoñi
56
Go nabándad·l
Bagian thutuiga ódami
Bagian kaithiña ódami
Xiudu ka pal"l nabákaikai
Bagian kaithiña ódami
Mas ·irr"i axikarrui nabándad'i
Sakarhi k'ikadan buadana
Kaban ñiakadan kaithiña
Saithudakan kaithiña
Jibag'idan buadana
K'i g·¡ bidhakan kaithiña
Jaduindhakan kaithiña
Mas 'irr'i axikar nabándad·i
57
Xi"fxi nam"fga go oobhai ñiokidhi'l, Apokaaxi nam·lga jrp·l aan·l gin ñioki ódamik"fd"f
filpL
Xiorrai ikaithiadagi xi kaaxi maithi ñiokai ódamik"fd"f Ogóbai gia kaaxi maigubai
daithuda ·lrhidhiña g·l ñioki dhi kaxk.ld"f ikaithiña .
Xiorrai kaaxi ·lrr"l Ódami "fgai gia mas b"lxk"frr"f mas apia ·lrrr ódamikamo.
Kaxk"ld.l aan·l s"frhik"fd"f bhai "frhidhi xi mas apia ódamik"ld"f Ñiokadagi b"lxk·lrrL
Xiorrai p"lrhiadagi xi bámioma g·lrhidha ·lrhiadagi g"f ñioki
Gr agai xi ójadagi g·l ñioki baidhi podukai bámioma bhaithiako
Jlm"fiña g·l tlgídaga bámioma n·lnasorhidhatai kaxkrd·l xi"fxi
Ójadagi aapi g"f ñioki ódamik"ld"l dhi apokaaxi saithudakagi jrp·l
Obhaik.ld.l ñiokidhiL
Kaithiña múyi xiorrai maithi bámioma m·lkaxioma n·lnasorhith"lrr"lithai
Gin márra kaaxi maatl ódamik"fd"f ñiokaithai bhaiyoma óbhaik"ld"f g·l ágai ogó m"fxi
tlghidhagi ikaithiña múyi g·lrr"l jaduñi.
Go obhai maamarrad·l kaaxi matlkai ñiokaiña obhai ñiokidhir jrpr tuixidhi ótsaiña
ogóbaidhia mamárradra Eskuelamoa xi kaaxi maatl ogó ñiokaitahai obhai ñiokidhi'l
jrp"l dhii .
Xiorrai eskuelana ijiopai amrka g·l agai xi matlagi ójai dhi ójadagi ódamik.ld"l dana
obhaikrd·l kaxkrd·l xi'lxi saitudakagi gr ñiokikrdr ójaithai daidhir apokaaxi saithudakagi
flp·l xi ójadagi obhaikrd·l ójarragai.
Pókaithi bho go Constitucion Politicana Estados Unidos Mexikano bho xiadhi"lrrr
bianm·l jrmó srrhikami brxkatai támi méxikaona obhakami, dana apokaithi jrp·l go
srrhikamigadrrrr Ódami ñiokadami"lrr"l jrpL
B"ilxi naanamaaxi gr agai xi matlkagi anm·l dhi'l múyi maithi g·lrr"l ajri akaaxi tlgidagai
mas maithi matlkai kaekatai go obhai ñiokidhiL
Dhiuxi iñioga m·lxia xíbi gia tuudui , xi tuidhimos ahmr go ójadami sa Hgidhagai go
gringo ñiokidhi'l grrrr maamarra dhi maithi kia mahkai ójai ogó g·lrrr ñiokikrdr xi bhai
ixthuidhimoko ogóbai dhía, podukai bámioma k"lithapaidhamo ógó g·lrr"l ñioki , g"lrr"l
bíthuldharraga, g·lrr·l n·lnasorhiga.
58
Jimó jaatagi tigithoidhagai
Obhakatai go kiTrhi suxi Emidio Herrera Quiñone, ídhi ki"rhi maiyi ójai bho Eskuela
Taami"rri" mayo Tigidhi xíbi, ogóbai amaaxi kaaxi ki"rhithukai bhi"iyi jataduidhaga am'i
jukoidhigana xiako basoxiana ti"gidhi, go jataduidhi'i 'irr'i am'i radio ñiokidhakarroana
bhodhii"rr'i ga maakaña ogó ñioki k'iiga bhaimaaxikami bi"tarr'i ódami dhi ogó kabámi maiyi
j'ip'i ñiokidhir tatárromarhi b'ik'irr'i jatagaiña tarromarhiki"d'i xiako t'igiaki ogó j'imó ñiokadami
tarrómarhi. Parr'i am'i maakoba koobhai dana bhaibuxtham"irr"i jumigii"rr'i bh'iiyi ogó
jataduidhagai ti"t'igiadami"irr"i árhi ójai, pomaaxi"irr'i jatabuadamikana ogó dhi g"i daasatu j"imó
gubúdagai konsejo Supremo ódami ti"gidhi go gubúdagai, ídhi gubúdagaik"id"i g"i ága ogó ga
tan"iiña soiñi b"itarr"i jadundhi'i dana sok'iiña j"ip"i ixthumaaxi soimaaxi joidhakagi b"itarri"
ódami xiorrai bii"gakagi soiñi. Go tañigad'i xanxi áyi bi"tarri" ódami i"rri" go kuudagi xank'idi"
áyi úxi koodhiana, Puerto sueloana, túpurhiamo dana ga jutuxidha ga taiyi ogó ji"pi" go
Karretera xanxi báburhindi"rri" kati" ami" básoxina jukami, dana b"itomaji"pi" ga taiyi ogó go
Puente xanki"di" üjoñiana suudagi daibuni"rri" k"iika, tankiamajakoga ji"pi" dana múyi bámioma
puente suudagi daibuni"gi"rri" bii"ga apikia xi gi" tuutusagi , ídhi ki"rhi "irhik"idi" kabámi ga
jataduiyi ogó bi"tarr"i g"i jadundhi'i ódami b"ixkata mos ji"mádugami "tji"xi b"itarri" ódami ,
j'imi"rraiña ogó bhaithoma b'ixki"rri" ji"mpadhagi"rragi"rr'i xank"id"i ibuadana go ódami ami"
kiupiana dhi ámi ga mamát"iithuldhiña ogó xi tumaaxi oidhakagi b"itarr"l ódami dana soiña
maakaiña n"inasorhigai j"ipi", ídhi k"irhi ódami gia s"irhiki"d"i g"i jaga gagarragai ji"mó k'iga
bhaimaaxi bi"tarri" oidhakam i ódami, bhaidha ji"mi"rraiña ogóbai j'ipi" kakáigi Chihuahuana
xiako ga gagágaiña ogó soiñi b"itarri" go arhi kakaigi jadundhii" si"rhiki"d"i ga gaa tudo ogó
j"imó k"iiga bhaimaaxi oidhakarragai b"itarr"i jaadundhi"i, xíbia gia xiorrai maat"ia xi bhai
jiputamo j"ipi" ji"móko k'irhi apodukai jatabuagi b"itarri" jadundhi'i, s"iurhiki"di" bi"iga j"ip"i ji"móko
xi jiputagi dhi apia soikidhagi b"iixi ódami .
Jatagabi"rrai b"itarr"i ídhi ki"rhi xi tumaaxi bámioma idhiuiyi ji"gai aidhi obhakatadai kia xi"ip"i
ójagi j"ip"i dana ójab"irrai j"imai g"in jaaduñi xi tumaaxi mafikagi apimo xi k"iiga bhaimaaxi
ibuaiyi b"itarr"i g"i jaduñi ódami.
59
Tuixidhi g·ln dadaithui go ódami mflxi soi ibuadagi
Tuixidhi g·ln dadaithui go ódami mflxi soi duukai n"lijadagi
Tuidhimoko anm·l ódami jugith.lkai g·lr bithuldharraga
Tuidhimoko anm·l ódami jugithlkai g·lr matlidhaga
60

Programa Bámioma Maat"lidhagai Ójarrragai Ódamik"ld"l

Transcription

Similar documents

GOD`S SIMPLE PLAN OF SALVATION FROM JUAN 1. Man by

(бн от 22.06.15г.)

{o anuuoueprrre u paKoBoqcrBoro ua AA OK XOPH3OHT

d5, -IAPq"2or6 r

Gabriel Fauré:

Lue esitteestä lisää - Tanssikoulu Liisa Nojonen