MOVISIES 3, oktober 2008

MovIsIEs
Relatieblad over maatschappelijke ontwikkeling * oktober 2008 * nr 3
INHOUD * 2-3
Algemeen * 4-5 Leefbaarheid * 6 Mens en organisatie * 7 Beroepsontwikkeling
* 8-9 Huiselijk en seksueel geweld * 10-11 Vrijwillige inzet * 12 Kwetsbare groepen * 13 Mantelzorg
* 14 Diversiteit * 15 Training & Advies * 16 MOVISIE
In dit nummer extra aandacht voor de Wmo.
Gemeenten, leg contact met
sportverenigingen, kerken,
Aan de slag met de Wmo
buurtverenigingen en andere
vrijwilligersorganisaties. Benut
alle kansen die de Wmo biedt
om burgers te activeren. Dat
is de oproep van de makers
van het trendrapport ‘De
uitvoering van de Wmo in
beeld’. Het rapport geeft een
helder beeld van het effect van
de Wmo op professionele- en
burgerorganisaties.
Anita Peters, Vasco Lub en Ard Sprinkhuizen: “De Wmo is in potentie een vernieuwende wet.”
In dit nummer:
Wmo-werkconferenties
Masterclasses nieuwe
2>
samenwerkingsvormen
Welzijnswerker wordt
sociaal ondernemer
4>
Welzijn in krachtwijken
Wmo-adviseur
voor gemeenten aan de slag
Competentie–
management
6>
7>
Klaar voor de Wmo
De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)
Peters van MOVISIE: “Professionele organisaties
iedereen mee te laten doen. Want daar gaat
is een participatiewet, maar burgerorganisaties
hebben sinds de Wmo meer te besteden. De
het om.”
hebben nog niet het gevoel dat ze meedoen.
civil society zegt juist minder geld te hebben.
Dat is de belangrijkste conclusie uit het
Gemeenten betrekken de professionele
Highlights uit het trendrapport
Wmo-trendrapport ‘De uitvoering van de
organisaties intensiever bij hun beleid,
• Burgerorganisaties worden nog weinig
Wmo in beeld’ dat MOVISIE deze zomer
waarschijnlijk omdat die contacten er al waren.”
heeft uitgebracht. Ard Sprinkhuizen, één van
Vasco Lub knikt: “Dat is jammer. Deze wet
de makers: “We hebben bijna vierhonderd
biedt gemeenten de kans om te investeren in
beleid (beleidsparticipatie), maar de participatie
organisaties gevraagd wat er is veranderd sinds
de samenlevingsopbouw. In potentie is het een
in de lokale samenleving wordt onvoldoende
de Wmo. Welzijnsorganisaties zijn blij met de
heel vernieuwende wet. Maar dan moet je dat
benut en aangesproken.
wet en ze hebben de Wmo aangegrepen om zich
wel benutten.”
op nieuwe doelgroepen te richten. Professionele
Gemeenten wakker geschud
Meer geld
vrijwilligerswerk
9>
organisaties zijn vooral bezig met samenwerking
Experimenteerruimte
en overleg met strategische partners. De reactie
Een ander effect van de Wmo is dat deze een
van de burgerorganisaties is het meest opvallend:
afrekencultuur bevordert. Vasco Lub: “De
10 >
Investeringen door Wmo
Participatiewiel
Activering kwetsbare burgers
Respijtzorgvoorzieningen
12 >
13 >
Adempauze voor de mantelzorger
Allochtone homo’s
Eigen methode nodig
14 >
‘Geef ruimte om
gedoe.” Ard Sprinkhuizen: “Terwijl de wet
juist is gericht op participatie, meer handen
te experimenteren’
• Gemeenten betrekken burgers vaker bij het
• Professionele organisaties werken intensiever
met elkaar samen, maar de concurrentie is
Wmo zorgt voor veel meer administratief
Huisverbod
betrokken bij de Wmo.
eveneens toegenomen.
• Professionele organisaties zoeken nog weinig
extra aansluiting bij burgerorganisaties.
• De Wmo dreigt de afrekencultuur in een hogere
versnelling te zetten, terwijl dat niet nodig is.
• De welzijnssector, mantelzorgsteunpunten,
aan het bed, meer mensen op straat. Dat lukt
woningcorporaties en Stichtingen Welzijn
niet als de frontliniewerkers te veel tijd moeten
Ouderen zetten zich sterker in voor participatie.
de helft merkt niets van de Wmo en slechts
besteden aan het invullen van formulieren.”
een heel klein deel verwacht in de toekomst
Anita Peters: “Gemeenten, heb vertrouwen
Bestellen
betrokken te worden bij het Wmo-beleid. Terwijl
in de deskundigen van het werkveld. Waarom
Het trendrapport ‘De uitvoering van de Wmo
deze organisaties - ook wel civil society genoemd
alles tot in detail verantwoorden? Gun die
in beeld’ kan voor H 19,00 worden besteld via
- voor gemeenten een enorme krachtbron zijn,
organisaties experimenteerruimte. En investeer
www.movisie.nl.
wordt deze echter nog te weinig aangeboord.”
als gemeente in goede communicatie over
de Wmo. Zodat sportverenigingen, kerken,
Meer informatie: Anita Peters ([email protected]
Minder geld?
vrijwilligersorganisaties, buurtcommissies en
of 030 789 20 64).
Sterker nog, veel burgerorganisaties hebben
andere instanties waar actieve burgers bij
Zie ook pagina twee: Wmo-werkconferenties
sinds de komst van de Wmo meer moeite
betrokken zijn, weten dat de gemeente hen
voor gemeenten en professionele organisaties in
om het hoofd boven water te houden. Anita
stimuleert om met goede ideeën te komen en
wonen, zorg en welzijn.
Algemeen
Het ondersteunen van lokale partners bij de uitvoering van de Wet maatschappelijke
ondersteuning (Wmo) loopt als een rode draad door onze activiteiten. MOVISIE helpt
gemeenten en lokale organisaties.
Masterclasses over de Wmo
Waar liggen de echte kansen om lokaal samen te werken rondom de Wmo? Kom voor het
antwoord dit najaar naar één van de vier Wmo-werkconferenties. De conferenties vinden plaats in
Ede, Amsterdam, Meppel en Eindhoven en zijn een initiatief van MOVISIE, VWS en VNG.
De werkconferenties laten u zien waar echte
samenwerkingskansen liggen. Belangrijk? Jazeker! Staatssecretaris Bussemaker stelt in de derde
voortgangsrapportage dat drie kernprincipes
• Wmo: nieuwe vormen van samenwerking
binnen de gemeentelijke organisatie?
• Bedrijfsleven als (nog onbekende) participant in
de Wmo.
Kosten en aanmelden
Individuele deelnemers betalen H75,samen
komen wordt beloond: neemt u een lokale
samenwerkingspartner mee, dan krijgt u H15
extra aandacht verdienen: verbinden, integrale
Tijdens de masterclasses neemt een master u
korting. Met vijf verschillende samenwerkings-
aanpak en lokaal maatwerk. Deze kernprincipes
mee door informatie te geven over innovatieve
partners is de toegang dus nog slechts H15per
vragen om nieuwe vormen van samenwerking
samenwerkingsvormen, presentaties over best-
deelnemer (alle bedragen zijn exclusief BTW).
tussen gemeenten, professionele uitvoeringsor-
practices en kunt u met andere lokale partners
ganisaties en vrijwilligersorganisaties. De werk-
ervaringen uitwisselen. Dit alles onder de be-
Inschrijven kan via www.movisie.nl/wmo.
conferentie biedt u hiervoor alle kansen.
zielende begeleiding van Wmo-experts van
Voor meer informatie kunt u bellen naar het Congres-
MOVISIE.
enStudiecentrumVNG:0703738469.
De conferentie start met twee inspirerende
Voor wie?
Vier werkconferenties over de Wmo
inleidingen op topniveau, verzorgd door een
De Wmo-werkconferenties zijn speciaal voor:
Op mijn vrije woens-
prominente Wmo-wethouder uit de regio en een
• Gemeenten: beleidsambtenaren welzijn, zorg,
dag liep ik met
landelijke expert.
sociale zaken, wonen en wethouders.
Edward ergens in een
Aansluitend kunt u kiezen uit vijf masterclasses:
• Professionele organisaties uit de sectoren wel-
moeilijke wijk. We
• Samenwerken met cliëntenorganisaties.
zijn, zorg en wonen.
waren op weg naar
• Ontkokerd aanbieden: nieuwe ketens van
• Burgerorganisaties zoals vrijwilligersorganisa-
COLUMN
door Marike Kuperus
Manager Organisatieadvies
Evidence Edward
een wijkcentrum in
een gewone huis-
Programma
wonen, zorg en welzijn.
• Kerken, moskeeën, vrijwilligers en
kamer. Drie wijkbe-
mantelzorgers: samenwerken in de wijk, de
woners met koffie en verhaal. Weinig
burger aan zet.
• Donderdag30oktober2008inSchouwburg
Ogterop in Meppel
• Maandag3november2008indeReehorstin
Ede
ties, verenigingen, organisaties van mantelzorgers en religieuze organisaties.
• Woensdag12november2008inHotelSofitel
in Eindhoven
• Maandag17november2008inhetRegardz
Planetarium Amsterdam
woorden, te voorzichtig om trots te zijn.
Het waren de muren vol kindertekeningen, foto’s van de zangclub, taalles en
eetgroep die hun zinnen kleurden. Geen
werk, geen geld, geen tanden, maar wat
Vermaatschappelijking in Europa
ze daar deden, konden en bereikten,
MOVISIE heeft een verkennende trendstudie uitgevoerd naar de vermaatschappelijking van zorg en welzijn in Europa.
hadden ze zelf nooit gedacht. Hun groot-
Aan de hand van deze studie wordt bekeken of er aanleiding is tot verder onderzoek en of hiervoor buitenlandse
ste trots was de foto met Máxima en hun
partners te vinden zijn.
appeltje van Oranje. Op die foto stond
Edward ook.
Vijf landengroepen
Een voorbeeld biedt het Skevinge-model van geïntegreerde sociale en
Edward woont niet in de wijk, Edward is
Om vat te krijgen op de verschillen in vermaatschappelijking zijn de
gezondheidszorg.
niet in dienst van de welzijnsstichting, de
Europese landen ingedeeld in vijf groepen, op grond van hun historische
In Oost-Europa is de overheid vrij afwachtend. Particulier initiatief en
gemeente of de sociale dienst. Edward
perspectieven:
community care krijgen daardoor ruimte om zich te ontwikkelen. Uit
heeft geen projectplan, geen vooraf
omschreven resultaat. Edward wordt
gewoon betaald om in de wijk te doen
wat hem voor de voeten komt. Eenzamen
in de eetgroep brengen, een dansclub
starten, de jonge WAO’er opzadelen met
het beheer van de huiskamer (waar hij
beter blijkt te leren regelen dan hij kon
leren lezen en schrijven). Hij is soms op de
voorgrond, meestal op de achtergrond,
zaait en oogst.
nood worden soms mooie initiatieven uitgevonden.
• Het Angelsaksische, overwegend liberalistische
perspectief.
• Het Scandinavische, overwegend sociaaldemocratische perspectief.
zorgers een issue. Het systeem van direct payment gaat verder dan het
Nederlandse cliëntgebonden budget. Men wil hier de verantwoordelijkheid voor de zorg teruggeven aan burgers.
• Het Rijnlandse, overwegend conservatieve
perspectief.
• Het participatief democratiemodel uit de
voormalige dictaturen in Zuid-Europa.
• Het open societymodel uit Oost- en
Zuidoost-Europa.
Wij hebben de Wmo, prachtwijken, Wel-
2
In het Verenigd Koninkrijk is de empowerment van cliënten en mantel-
Belemmeringen
De bestudeerde landen blijken te maken te hebben met vergelijkbare
hindernissen. Vermaatschappelijking kan bijvoorbeeld leiden tot minder
arbeidsparticipatie van vrouwen, omdat die vaker voor de zorg opdraaien. Een andere belemmering is dat aanbestedingen kunnen leiden
tot minder samenhang in het voorzieningenaanbod, omdat uitvoerders
zijn versterkt, Ruimte voor Contact. Veel
Opvallende verschillen
vaak concurrenten zijn en elkaar of het werkgebied niet goed ken-
van de goede initiatieven in onze sector
Per groep zijn enkele landen bestudeerd. Vermaatschappelijking blijkt
nen. Vanuit de verschillende perspectieven zoeken de landen in diverse
rusten op doortimmerde projectplannen.
overal een issue, maar iedereen gaat daar anders mee om. Goede
richtingen naar oplossingen. Daarom wil MOVISIE in vervolgonderzoek
Allemaal geschreven door verantwoorde
praktijken uit één landengroep zijn niet zomaar elders toepasbaar. Het
niet alleen leerzame praktijken bestuderen, maar ook de gevolgde
betrokken mensen met meestal veel ken-
perspectief waaruit ze zijn ontstaan speelt daarbij een belangrijke rol.
denkrichtingen.
nis van de doelgroep, van evidence based
In Frankrijk en Duitsland bijvoorbeeld gaat men niet zonder meer uit van
methodes, van zaken én van voeten in de
de noodzaak tot marktwerking. Samenwerking tussen lokale overheid en
aarde. Daar is niets mis mee. Maar er zijn
particulier initiatief gebeurt voornamelijk op basis van gezamenlijke plan-
Het rapport is te downloaden via www.movisie.nl.
te weinig Edwards. O ja, Edward is pastor,
ning, waarbij de meeste diensten van het particulier initiatief komen.
Meer informatie: Carel Tenhaeff ([email protected] of
maar dat vindt verder niemand relevant.
In Scandinavië richt de lokale overheid zich vooral op de uitvoering.
030 789 20 77).
* www.movisie.nl/training * www.movisie.nl * www.vng.nl
Perspectief op écht meedoen
Verbind Wmo en Wwb
Hoe zorg je er als gemeente voor dat kwetsbare mensen
meer maatschappelijk participeren? Dat kan door effectieve
verbindingen te leggen tussen de Wet maatschappelijke
ondersteuning (Wmo) en de Wet werk en bijstand (Wwb). In het
project Perspectief op écht meedoen staan deze verbindingen
centraal. U kunt het eindrapport gratis downloaden.
Binnen het project Perspectief op écht meedoen is een verkenning
uitgevoerd naar voorbeelden waarin de Wmo verbonden wordt met
andere participatiebevorderende wetten. Er zijn vier goede praktijken
Joke Regouw: “Gemeenten kunnen profiteren van de kennis van MOVISIE.”
gevonden die in het eindrapport staan beschreven. Daarnaast is
MOVISIE samen met Divosa (managers werk, inkomen en sociale
vraagstukken) in gesprek gegaan met landelijke organisaties die
zich bezighouden met participatie van kwetsbare mensen. Er is een
diner pensant georganiseerd rondom het thema participatie van
kwetsbare mensen. Tijdens dit diner waren verschillende landelijke
organisaties vertegenwoordigd, waaronder koepelorganisaties van
woningbouwcorporaties, sociale werkvoorzieningen, GGZ-instellingen,
gemeenten en een aantal onderzoeksorganisaties. De deelnemende
MOVISIE-partner
aan het woord
‘De Wmo vreet tijd en energie’
organisaties hebben concrete afspraken gemaakt. Een verslag van het
diner pensant staat ook in het projectrapport. Conclusie: het project
werkt aan het gezamenlijk genereren van creatieve en praktische
ideeën: niet alleen om de participatie van kwetsbare groepen te
bevorderen maar ook om een effectief netwerk te creëren.
Joke Regouw werkt als senior adviseur bij de Vereniging van
Nederlandse Gemeenten (VNG). Ze is gespecialiseerd in de Wmo en
heeft veel contact met MOVISIE vanwege de implementatie van de wet.
Het rapport ‘Perspectief op echt meedoen’, met daarin vier goede
voorbeelden over de verbinding tussen Wmo en Wwb en een
verslag van het diner met Divosa, is kosteloos te downloaden via
Wat doen jullie samen?
www.movisie.nl.
“De VNG en MOVISIE hebben vooral vakinhoudelijke uitwisseling.
Zo zitten wij als VNG in diverse begeleidingscommissies van MOVI-
Meer informatie: Marjoke Verschelling ([email protected]
SIE. Op onze beurt vragen we MOVISIE om bijvoorbeeld een inhou-
of 030 789 22 42).
delijk verhaal te houden tijdens een conferentie.”
Zijn gemeenten blij met de Wmo?
“Jazeker, de Wmo biedt volop kansen. Door deze wet kunnen
Trends en Onderzoek
gemeenten hun taken en beleid meer in samenhang uitvoeren en
burgers breder benaderen. De Wmo prikkelt gemeenten om nauwkeuriger na te gaan wat er in een gemeente speelt, wat er bereikt
Slim, snel & streetwise
moet worden en welke subsidieopdrachten daar bij horen. De Wmo
is mooi, maar de implementatie van de wet en de veranderingen die
eruit voortvloeien, kosten gigantisch veel tijd. Er komt nu alweer een
Stel, u wilt eenzaamheid onder ouderen aanpak-
woningcorporaties en fondsen. Bovendien zijn de medewer-
wijziging waardoor er komend jaar opnieuw moet worden aanbe-
ken. Of u wilt de burgerparticipatie bevorde-
kers veelgevraagde sprekers op symposia en conferenties.
steed. Dat vreet energie.”
ren. Waar te beginnen? Vanaf dit najaar start
“Onze kracht? Wij zijn slim, snel en streetwise. We kennen
MOVISIE met het inrichten van een database
de wetenschappelijke literatuur en we kennen de straat.”
Wat hebben gemeenten aan MOVISIE?
waarin methodieken te vinden zijn die volgens
De oriëntatie is breed. “Wij maken trendrapporten waarin
“Gemeenten kunnen profiteren van de kennis van MOVISIE. MOVISIE
wetenschappers en praktijkmensen werken. De
de uitvoering van de Wmo in beeld wordt gebracht, maar
heeft veel kennis verzameld over mantelzorgondersteuning, ouderen-
database is één van de producten van Trends en
we gaan ook in op concrete vragen als: hoe bind je de mid-
werk en vrijwilligerswerk. Als gemeente kun je niet al je informatie bij
Onderzoek van MOVISIE.
denklasse aan een naoorlogse wijk? Of: hoe zet je met
lokale organisaties halen. Je hebt een landelijk kennisinstituut nodig
waar je een beroep op kan doen. Ik merk dat veel gemeenten MOVI-
De database met methodieken is onderdeel van het project
‘Beproefde kennis: evidence based werken in de sociale
sector’. In dit project haalt MOVISIE naar boven wat veel-
‘We kennen de wetenschappelijke
literatuur en we kennen de straat’
SIE nog niet goed kennen. Ze hebben het idee dat MOVISIE zich meer
richt op het welzijnswerk dan op gemeenten.”
Jouw advies?
gebruikte en succesvolle evidence based-methoden zijn in
de sociale sector. Maar wat is evidence based werken?
succes een sociaal mentoraat op?” Engbersen is nieuwsgie-
“Ontwikkel je nog beter als kennisinstituut. Verzamel kennis, ga
Astrid van der Kooij: “Het begrip komt uit de medische
rig hoe de civil society gemobiliseerd gaat worden. Volgens
zaken diepgaand uitzoeken en uittesten, kom vervolgens met een
sector waar - in het geval van medicijnen of nieuwe me-
hem is dit dé opgave van de komende jaren: het faciliteren
goede publicatie en organiseer er een bijeenkomst over. Stop met
dische apparatuur - het vrij gemakkelijk is om te bewijzen
van vrijwillige inzet. “Door gemeenten, door maatschap-
die korte projecten waarbij je vijf, zes gemeenten langsgaat en
dat iets werkt. In het sociale laboratorium van het leven is
pelijke organisaties en door werkgevers. Verder gaat het
vervolgens met een digitale brochure komt. Daar zit niemand op te
dat minder eenvoudig. Maar dat is voor ons de uitdaging.
komende jaren om het aanbieden van de juiste vormen van
wachten. MOVISIE heeft een unieke kennispositie, maar die mag
We gaan op zoek naar bewijsvoering en willen kaf van
vrijwilligerswerk aan de juiste mensen, bijvoorbeeld online-
beter worden uitgevent.”
koren scheiden. We willen onze professionals in de sociale
vrijwilligerswerk. Dat is trouwens ook een onderwerp waar
sector de beste methoden aanreiken.” Het project loopt in
wij onderzoek naar doen.”
2012 af. De database is al vanaf dit najaar te gebruiken.
Meer informatie: Radboud Engbersen (r.engbersen@
Slim, snel en streetwise
movisie.nl of 030 789 21 31) of Astrid van der Kooij
Radboud Engbersen, manager Trends en Onderzoek, vertelt
([email protected] of 030 789 20 29)
dat ze veel werk verzetten voor gemeenten, departementen,
3
Leefbaarheid
MOVISIE mobiliseert alle partijen om samen te werken aan het oplossen van lokale sociale
problemen. Burgers, organisaties en gemeenten kunnen zelf het leefklimaat van hun eigen
buurt, wijk, dorp of stad helpen verbeteren.
Meer sociaal ondernemer zijn
Juni 2008 is MOVISIE gestart met het project ‘Vernieuwend
welzijn’. In dit project wordt het welzijnswerk in vijf grote
Factsheet
maatschappelijke
inzet van ouderen
beproefde slimme aanpakken in de wijken en traint
de welzijnswerkers in het uitvoeren van deze methoDe factsheet ‘Maatschappelijke inzet
dieken.”
gemeenten versterkt. Projectleider Joost van Alkemade vindt
vernieuwing hard nodig.
door ouderen’ laat zien dat vitale oude-
Is dit wiel niet allang uitgevonden?
ren grootleveranciers zijn van vrijwil-
“In het hele land zijn inderdaad al bouwstenen te
senioren in de leeftijd van 55 tot 74 jaar
vinden om de welzijnssector te vernieuwen. Het
zet zich vrijwillig in, gemiddeld beste-
Sociaal platform Rotterdam bijvoorbeeld is hier al
den zij daar zo’n zes uur per week aan.
ver mee. De kunst in dit project is om geschikte
Minder goed nieuws is dat de tijd die
bouwstenen te gebruiken en vervolgens verder te
de totale groep 65-plussers wekelijks
bouwen. Dat is een uniek proces. Het wiel is niet
besteedt aan vrijwilligerswerk min-
voor iedereen hetzelfde.”
der wordt: tussen 2000 en 2005 is dit
ligerswerk. Maar liefst één op de drie
gedaald van gemiddeld 2,2 uur naar 1,8
Bewoners worden partners van het welzijnswerk.
Hoe ziet de welzijnssector er in
2010 uit?
uur per week. Ook blijken lang niet alle
“In de wijken zijn bewoners als partners betrokken
ligerswerk. Voor ouderen met gezond-
bij de ontwikkelingen in hun wijk. Welzijnsinstel-
heidsproblemen, met een laag inkomen
lingen zijn een gelijkwaardige speler en worden
of een klein netwerk is vrijwilligerswerk
gewaardeerd vanwege hun expertise. De gemeente
in georganiseerd verband helemaal niet
stuurt op hoofdlijnen via het formuleren van de
vanzelfsprekend. De factsheet laat zien
gewenste maatschappelijke effecten. De gemeente
dat senioren vooral ook druk zijn met
legt ook slimme allianties tussen instellingen en zal
andere dingen: betaald werk, klein-
in samenspraak met de burgers de resultaten tellen
kinderen, mantelzorg, mediagebruik,
en vertellen. Zo ontstaat meer binding en participatie
sociaal verkeer en solitaire hobby’s. Wil
in de wijken.”
het georganiseerde vrijwilligerswerk
ouderen te porren te zijn voor vrijwil-
Joost: “Het huidige welzijnswerk is productgericht
de sociale infrastructuur, niet meer over welzijns-
in plaats van oplossingsgericht. Na de reorganisatie
werkers maar over sociale ondernemers. Nu is het
in de jaren tachtig en negentig zijn gemeenten
welzijnswerk vaak nog te accommodatiegebonden
Waarom doet MOVISIE dit?
het vrijwilligerswerk voor deze groep
op de stoel van de welzijnswerker gaan zitten en
en opgedeeld in sectoren.”
“VWS en VROM-WWI hebben ons gevraagd om dit
aantrekkelijker en uitdagender moeten
project te trekken vanwege onze expertise. Staats-
worden.
hebben ze de productie teveel tot in detail bepaald.
vitale senioren echt verleiden, dan zal
Dat heeft het welzijnswerk zelf ook laten gebeuren.
Hoe ziet het project eruit?
secretaris Bussemaker heeft in de derde voortgangs-
De factsheet is te downloaden via www.
Welzijnswerkers leveren nu die producten, maar de
“We gaan drie jaar lang aan de slag in Leeuwarden,
rapportage Wmo gesteld dat vernieuwend welzijns-
movisie.nl.
hardnekkige problemen in wijken worden daarmee
Arnhem, Eindhoven, Utrecht en Den Haag. Twee
werk nodig is. Dat sluit aan bij de ambitie om in de
niet opgelost.”
adviseurs gaan de gemeenten persoonlijk adviseren
Krachtwijken de welzijnssector te versterken. Dit
Meer informatie: Maria van Bavel
over de vernieuwingstrajecten. Verder organise-
project is één van de experimenten in de aanpak van
([email protected] of 030 789 20 43) of
Wat hebben wijken nodig?
ren we voor de sleutelfiguren in deze gemeenten
de Krachtwijken en we leggen daarin de combinatie
www.zilverenkracht.nl.
“Welzijnswerkers die samenwerken met anderen,
landelijke ‘WelzijnsKracht-bijeenkomsten’ waarmee
tussen welzijnsbeleid, Wmo en wijkontwikkeling.
die flexibel zijn en goed luisteren naar de vragen
we inspiratie, uitwisseling en samenwerking stimu-
Het is een uitdaging om hier voor te gaan!”
en problemen van bewoners. Professionals die daar
leren. We gaan scholing en verdieping organiseren.
vervolgens een effectief aanbod op ontwikkelen, sa-
En verder gaan we ervoor zorgen dat de gemeenten
men met de bewoners. In dit plaatje hebben we het
optimaal profiteren van de kennis uit het program-
Meer informatie: Joost van Alkemade
niet meer over de welzijnssector alleen, maar over
ma ‘Beter in meedoen’. Dit programma beschrijft
([email protected] of 030 789 20 21).
Maatschappelijk
ondernemen op
het platteland
doen het, vaak als onderdeel van breder beleid op het gebied
Wat blijkt?
van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Er zijn allerlei
Maatschappelijk betrokken ondernemen vraagt in kleine ker-
manieren: bedrijven kunnen hun specialistische kennis, materi-
nen om een andere benadering dan in steden. Kleine maat-
alen of middelen ter beschikking stellen. Ze kunnen hun net-
schappelijke organisaties hebben vaak een traditionele kijk op
werken activeren voor een goed doel of ze kunnen werknemers
hun financiering en ondersteuning. De gemeente is de vanzelf-
onder werktijd vrijwilligerswerk laten doen.
sprekende bron van subsidies en bedrijven blijven steken in de
rol van ad hoc sponsor. Het losweken van deze denkwijze en
4
Sponsoring
het stimuleren van enthousiasme voor maatschappelijk betrok-
Grote bedrijven doen het steeds vaker: maatschappelijk
Voor grote bedrijven is MBO geen onbekend fenomeen meer,
ken ondernemen vergen tijd en aandacht van de initiatiefne-
betrokken ondernemen. Voor het midden- en kleinbedrijf
maar voor het midden- en kleinbedrijf ligt dat anders. Dat is
mer, die trouwens over goede lokale voelsprieten moet be-
ligt dit anders. MOVISIE heeft onderzocht wat ervoor
terug te zien op het platteland waar vooral midden- en kleinbe-
schikken. Conclusie: het smeden van duurzame relaties tussen
nodig is om kleine bedrijven in kleine kernen over de
drijven gevestigd zijn. Op het platteland zijn bedrijven vaak in de
ondernemers en organisaties heeft een goede kans van slagen
streep te trekken.
vorm van sponsoring betrokken. Nieuwe vormen zoals werk-
als zij een gezamenlijk belang voelen bij het oplossen van een
nemersvrijwilligerswerk zijn hier minder bekend. Dat blijkt uit
lokaal probleem. Maatschappelijk betrokken ondernemen kan
Stel, u heeft een horecabedrijf. Een maatschappelijke orga-
het onderzoek dat MOVISIE in opdracht van het ministerie van
in kleine kernen prima van de grond komen mits hier in de
nisatie wil een evenement organiseren. U biedt aan om uw
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft gedaan. Kern-
procesbegeleiding goed op in wordt gespeeld.
zaalruimte beschikbaar te stellen. Of u biedt aan om met het
vraag in dit onderzoek: hoe kan MBO op het platteland worden
personeel een dagje mee te werken. Dat is maatschappelijk
gestimuleerd? Hiervoor zijn in Zeeland, Drenthe en Friesland zes
Meer informatie: Mellouki Cadat ([email protected]
betrokken ondernemen, kortweg MBO. Steeds meer bedrijven
pilotprojecten ondersteund.
of 030 789 20 23) of www.16miljoenmensen.nl.
* www.16miljoenmensen.nl * www.dubbelgenieten.nl * www.movisie.nl * www.kleurrijkwelzijn.nl * www.zilverenkracht.nl
Tentoonstelling Kleurrijk Welzijn
Het Oranje Fonds en MOVISIE werken samen aan de productie van de
fototentoonstelling Kleurrijk Welzijn. Met deze tentoonstelling willen zij een
Dat is nog eens
Dubbel Genieten
positief beeld schetsen van de mogelijkheden die het welzijnswerk heeft om
een bijdrage te leveren aan de leefbaarheid en sociale cohesie in multiculturele
buurten. De tentoonstelling is een vervolg op de website www.kleurrijkwelzijn.nl.
De tentoonstelling bestaat uit een serie grote, sprankelende en sprekende foto’s
van zestien welzijnswerkers. De geportretteerden werken in een multiculturele
MOVISIE heeft de toolkit Dubbel Genieten ontwikkeld. Deze toolkit is
voor vrijwilligerscentrales en makelaars in betrokken ondernemen die
van start willen gaan met het concept Dubbel Genieten.
context, zijn oude rotten in het vak en vertegenwoordigers van de nieuwe
generatie professionals. Claudia Kamergorodski, een Braziliaanse fotografe uit
Almere, heeft de foto’s gemaakt.
Ontmoetingen creëren is het sleutelwoord bij Dubbel Genieten. Maar Dubbel Genieten gaat ook over een dialoog tot stand brengen tussen mensen uit verschillende leefwerelden. Mensen volop in de samenleving houden,
ook wanneer ze daar extra ondersteuning bij nodig hebben. Dubbel Genieten is een beproefde methode die
afgelopen jaren in Amersfoort haar succes heeft bewezen. Matchpoint Betrokken Ondernemen, een Amersfoortse intermediair in maatschappelijk betrokken ondernemen, heeft het concept ontwikkeld. Vanuit haar
ervaring als lokale makelaar in betrokken ondernemen en als stagemakelaar heeft zij kans gezien beide rollen
in één concept te integreren.
Succesfactor
Dubbel Genieten brengt op een heel praktische manier bedrijven, scholieren, studenten en mensen bij
elkaar die wel wat extra hulp of een verzetje kunnen gebruiken. Dat gebeurt via de website
www.dubbelgenieten.nl.Matchpointrealiseerderuim150projectenwaarbij2500deelnemersbetrokken
waren. Het succes zit in het feit dat de methode in verschillende behoeftes voorziet en aansluit bij actuele
ontwikkelingen en trends. Zoals: mensen die niet mobiel zijn verlangen naar een dagje uit, onderwijsinstellingen zijn naarstig op zoek naar manieren om invulling te geven aan maatschappelijke stages. En het
bedrijfsleven zoekt betrouwbare partners bij het inzetten van haar werknemers in het kader van maatschapEen van de portretten uit de tentoonstelling: Philippe Pietermaat, schoolmaatschappelijk werker uit
pelijk betrokken ondernemen.
Rotterdam.
Toolkit
Interesse?
Om deze verbindingen ook buiten Amersfoort tot stand te brengen, is Matchpoint een samenwerking
Vanaf dit najaar reist de tentoonstelling gedurende anderhalf jaar langs zestien steden. De
aangegaan met Univé Verzekeringen en MOVISIE. Alle drie willen ze zoveel mogelijk mensen mee laten ge-
tentoonstelling komt goed tot zijn recht op openbare locaties zoals ministeries, gemeentehuizen
nieten van deze methode. Daarom heeft MOVISIE de toolkit Dubbel Genieten ontwikkeld. De toolkit is voor
en bibliotheken. De tentoonstelling staat zo’n drie weken op één locatie. Heeft u interesse om
vrijwilligerscentrales en makelaars in betrokken ondernemen die van start willen gaan met het concept. De
de fototentoonstelling op uw locatie te laten zien? U kunt contact opnemen met Daphne van
toolkit is voorzien van een stappenplan en deelnemers aan Dubbel Genieten kunnen tegen geringe kosten
Roosmalen van het Oranje Fonds ([email protected] ).
gebruik maken van promotiematerialen.
Meer informatie: Harry Mertens ([email protected] of 030 789 20 34) of www.kleurrijkwelzijn.nl.
Meer informatie: Stefanie Lap ([email protected] of 030 789 22 58) of www.dubbelgenieten.nl.
MOVISIE verkent wijkservicepunten
In minstens honderd Nederlandse gemeenten zijn de laatste jaren
het wijkservicepunt bedoeld voor veel verschillende
Wijkbewoners zijn dan vaak mede-initiatiefnemer
wijkservicepunten opgezet. Doel? Kwetsbare ouderen en wijkbewoners
doelgroepen, maar in de praktijk blijkt dat wijkser-
of medebestuurder.
vicepunten vooral door ouderen worden bezocht.
De grootste knelpunten zijn cultuur en geld. De
met lichamelijke of psychische beperkingen ondersteunen bij
Met uitzondering van allochtone ouderen: zij
samenwerking wordt zowel een knelpunt als een
zelfstandigheid en maatschappelijke participatie.
bezoeken het wijkservicepunt beduidend minder.
succesfactor genoemd. Daarbij wordt verwezen
De locatiekeuze is zelden het resultaat van een
naar de verschillende professionele culturen in het
Er zijn op dit moment nog eens enkele honderden
onafhankelijke analyse van bewegingspatronen of
gebouw. Het is moeilijk om oude routines los te
• Het stimuleren van ontmoeting van de oudere
wijkservicepunten in oprichting, mede ingegeven
wijkbewoners en/of wijkbewoners met een be-
behoeften van bewoners. De toevallige aanwezig-
laten. Daar waar het wel gebeurt, zijn de reacties
door de komst van de Wmo. Op verzoek van het
perking met elkaar en met andere wijkbewoners.
heid van een beschikbare locatie geeft meestal de
overwegend positief.
ministerie van VWS brengt MOVISIE deze ontwik-
doorslag.
Wijkservicepunten zijn er in vele soorten en maten.
keling in kaart. Wat is de betekenis van wijkservice-
Zeven wetenswaardigheden
De meest voorkomende functies zijn de ont-
De variatie doet zich voor met betrekking tot de
punten voor de zelfredzaamheid van kwetsbare
De eerste fase van de verkenning (literatuurstudie
moetingsfuncties. Publiekstrekkers zijn, naast de
omvang van de locaties, de breedte van het aan-
wijkbewoners?
en enquête) levert enkele interessante wetenswaar-
ontmoetingsfuncties: huisartsenpost, apotheek,
bod, de mate van samenhang tussen het aanbod
Een wijkservicepunt is een samenwerkingsverband
digheden op:
sportvoorzieningen, winkels en onderwijs. Deze
en de mate van betrokkenheid van wijkbewoners.
van ten minste twee organisaties op het gebied van
De meeste respondenten vinden het wijkservice-
functies spreken brede groepen aan en zorgen dat
De verkenning werd in september afgerond met
wonen, zorg, welzijn, vrije tijd of onderwijs. Ze zijn
punt een succes. Dat succes wordt in hoge mate
er veel traffic ontstaat. Daarmee ontstaat echter
een handreiking voor het sociaal beheer van een
gehuisvest in een gezamenlijk gebouw en hebben
bepaald door de combinatie van producten en
geen integratie tussen burgers, hooguit meer
wijkservicepunt. U kunt deze handreiking downloa-
een aanbod dat zich richt op een bepaald gebied
diensten en de aanwezigheid van verschillende
toevallige ontmoetingen.
den via www.movisie.nl.
(buurt, wijk of dorp). Doelen:
disciplines.
Drijvende kracht achter een wijkservicepunt is vrij-
• Het bevorderen van de zelfstandigheid en zelf-
Detopinbezoekersaantallenligtop3500per
wel altijd een welzijnsorganisatie of zorgorganisa-
redzaamheid van oudere wijkbewoners en/of
week, een gemiddeld wijkservicepunt trekt een
tie. Opvallend: als de welzijnsorganisatie de trekker
Meer informatie: Anne-Marie van Bergen
wijkbewoners met een beperking.
kleine zevenhonderd bezoekers per week. Vaak is
is, is de betrokkenheid van de wijkbewoners groter.
([email protected] of 030 789 20 67).
5
Mens en organisatie
MOVISIE adviseert en ondersteunt maatschappelijke organisaties en overheden bij vragen op
het gebied van organisatieversterking en organisatieverandering. Uitgangspunt is het vinden
van evenwicht tussen organisatiedoelen, resultaten en de motivatie van mensen.
Even voorstellen...
Sandra Hoogendoorn
Wmo-adviseur voor gemeenten
“Mijn hart ligt bij het welzijnswerk, maar ik ben allergisch voor wolligheid.” Dat stelt
Sandra Hoogendoorn, sinds mei 2008 werkzaam bij MOVISIE als organisatieadviseur
voor gemeenten. Ze is gespecialiseerd in de Wmo, met name in de mogelijkheden
die deze wet biedt voor gemeenten.
“Ik werkte bij de gemeente Lingewaard toen de Wmo werd inge-
punten aan voldoen en welke mensen zet je daar neer? Ik help de
voerd. Wat was ik blij met die wet! Het is een echte participatiewet,
gemeente ook bij het ontwikkelen van een brede welzijnsstichting.
nee geen zorgwet zoals sommige mensen denken. Zorg is maar één
Mijn kracht is dat ik scherp analyseer, ik weet hoe ik tot de kern
aspect van de Wmo. De Wmo stimuleert gemeenten om burgers te
van een probleem moet komen.” Lachend: “Nee, dat is niet iets
activeren, om een brede civil society te creëren. Natuurlijk willen ge-
waar gemeenten meteen blij mee zijn. Maar ik ben altijd oplos-
meenten dat al veel langer, maar een beetje wettelijke dwang helpt
singsgericht, ik ondersteun gemeenten, zet ze op het spoor zodat
om participatie hoger op het prioriteitenlijstje te krijgen.”
ze zelf verder kunnen.”
Tussen de oren
Afrekenen
“De grootste uitdaging voor gemeenten is: hoe zorg je dat de Wmo
Hoogendoorn heeft een dubbele studie achter de rug, bestuurskunde
gaat leven bij het hele ambtelijke apparaat? Hoe breng je burgerpar-
en sociaal-culturele vorming. Ze kent de wereld van zowel de ge-
ticipatie tussen de oren van alle ambtenaren? Een afdeling woning-
meente als het welzijnswerk. “Ik krijg pijn in mijn hart als ik zie hoe
bouw bijvoorbeeld moet zich niet alleen richten op het bouwen
de communicatie tussen gemeenten en welzijnsinstellingen mis kan
van goedkope woningen, maar ook op het bouwen van woningen
gaan. Hoe dat komt? Gemeenten denken behoorlijk institutioneel,
waardoor mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven. Ver-
ze zoeken houvast en willen SMART-geformuleerde resultaten zien.
der zijn gemeenten nu verplicht om horizontale verantwoording af
Welzijnsinstellingen voelen zich afgerekend door gemeenten. Als er
te leggen. Hoe doe je dat? Natuurlijk, de meeste gemeenten hebben
op een inloopavond dertig bezoekers komen in plaats van vijftig, dan
een Wmo-raad. Maar hoe ga je goed om met die raad? En bereik je
lijkt dit een gering resultaat. Maar misschien dat het effect bij die
dan alle groepen?”
dertig bezoekers wel degelijk groot is. Dat is alleen lastig te meten.
Sandra Hoogendoorn: “Zorgen dat de Wmo gaat leven.”
Wmo-werkconferenties
Daarom vind ik de communicatie zo belangrijk. Helaas kom je in
Scherpe analyse
beide werelden wolligheid tegen. Je kunt de dingen beter helder en
MOVISIEorganiseertinhetnajaarvan2008vierregionale
Hoogendoorn ondersteunt gemeenten bij de uitvoering van de
rechtstreeks zeggen. Daar houd ik van: duidelijkheid.”
Wmo-werkconferenties voor gemeenten en professionele
Wmo. Die ondersteuning varieert van kennis- en methodiekont-
instellingen. Meer informatie hierover vindt u op pagina
wikkeling tot complete procesondersteuning en organisatieadvies.
Meer informatie: Sandra Hoogendoorn
Concreet? “Momenteel ontwikkel ik voor een gemeente normen
([email protected] of 030 789 20 27) of
voor maatschappelijke ontmoetingspunten. Waar moeten die
www.movisie.nl/wmo.
twee van deze uitgave.
Nieuw project: Kracht Lokaal
“Lokale vrijwilligersorganisaties helpen om duurzaam en op maat hun organisatie te
ondernemerschap en transparantie moeten zorgen voor sterke
versterken.” Dat is volgens Willem-Jan de Gast van MOVISIE de kern van het nieuwe landelijke
vrijwilligersorganisaties. Vrijwilligers en financiers werken graag
voor een winning team.”
project Kracht Lokaal.
Sterke organisaties
“Met Kracht Lokaal kunnen wij lokale vrijwilligersorganisaties
Wilgen knotten, ouderen bezoeken, een toneelstuk opvoeren. Het
organisaties meer ondernemerschap verwacht.” Het VSBfonds en
langdurige en betaalbare ondersteuning bieden voor de verster-
zijn voorbeelden van vrijwilligersactiviteiten die bijdragen aan de
Stichting Porticus onderschrijven met financiële steun het belang
king van hun organisatie. Dat gaan we niet alleen doen, we gaan
leefbaarheid van een dorp, wijk of stad. “Vrijwilligersorganisaties
van Kracht Lokaal. “De urgentie dat het lokaal vrijwilligerswerk zich
samenwerken met een groot aantal partners. Bijvoorbeeld centra
vormen een onmisbare schakel in de lokale samenleving”, vindt De
Gast. “Met Kracht Lokaal willen we lokale vrijwilligersorganisaties
een nieuwe impuls geven. Niet omdat zij het slecht doen, maar
omdat zij onder druk staan. Financiers vragen om meer transparantie
‘Kracht Lokaal zorgt voor meer
ondernemerschap’
en stellen strengere eisen aan de bedrijfsvoering.”
6
voor maatschappelijke ontwikkeling (CMO’s), steunpunten vrijwilligerswerk, vrijwilligerscentrales, maatschappelijke adviesbureaus
en gemeenten.” De Gast benadrukt dat MOVISIE uitsluitend de
rol van initiatiefnemer en coördinator heeft. “Voor de uitvoering
zoeken wij aansluiting bij wat lokale en provinciale partners al
moet versterken, wordt nog onvoldoende gevoeld”, constateert
doen. Zij maken dat Kracht Lokaal ook écht leidt tot sterke lokale
Achter de oren krabben
Higler. “Nu klagen vrijwilligersorganisaties dat ze geen vrijwilligers
vrijwilligersorganisaties.”
“Besturen zijn zich vaak te weinig bewust dat er iets moet ver-
kunnen vinden. Ze moeten zich achter de oren krabben en zich
anderen”, voegt Pauline Higler van Porticus, één van de partners
afvragen hoe ze hun toekomst veilig kunnen stellen. Kracht Lokaal
Meer informatie: Willem-Jan de Gast ([email protected]
van Kracht Lokaal, hieraan toe. “Er wordt van lokale vrijwilligers-
stelt hen in staat een slag te maken naar de nieuwe tijd. Meer
of 030 789 21 01) of www.movisie.nl/krachtlokaal.
Beroepsontwikkeling
Het werk van de sociale professional verandert permanent, omdat maatschappij en beleid
voortdurend in beweging zijn. MOVISIE vertaalt deze veranderingen naar de werkvloer in
zorg en welzijn.
Competentiemanagement
Medewerker van de toekomst
Welzijnsorganisatie MOOI in Den Haag wil toekomstgerichte
medewerkers die weten wat burgers en gemeenten nodig hebben in
het kader van de Wmo. MOOI wil ook een aantrekkelijke werkgever
zijn, met aandacht voor de ontwikkeling van medewerkers. Daarom
heeft de instelling competenties geformuleerd voor alle 25 functies.
MOVISIE begeleidt het competentietraject.
Het grote voordeel van competentiemanagement?
hebben opgesteld. We hebben geëxperimen-
Daar hoeft Rob Wiegman, voorzitter van de Raad
teerdmethulpmiddelenalszelfanalyse,360
van bestuur van MOOI, niet lang over na te den-
graden feedback en het bepalen van persoonlijke
ken. “Alle medewerkers weten nu wat belangrijke
ontwikkelpunten en acties. Vervolgens hebben
kwaliteiten zijn voor hun vak en kunnen zichzelf
we de resultaten voorgelegd aan een projectadvies-
hieraan spiegelen. Welke kwaliteiten heb ik al in
groep. Die heeft groen licht gegeven voor organi-
medewerkers die een breed pakket aan welzijns-
huis en welke kan ik nog meer ontwikkelen?”
satiebrede invoering.” Haar advies? “Denk goed
activiteiten bieden, van maatschappelijk werk tot
Twee jaar terug gaf Wiegman het startsein voor
na over wat je er als organisatie mee wilt bereiken.
peuterspeelzalen, van jeugd- en jongerenwerk tot
het competentietraject. “Stapsgewijs”, legt hij
Waar is het werken met competenties een oplos-
ouderenwerk.”
uit. “Dat advies kan ik alle welzijnsorganisaties
sing voor?”
Rabh Hadioui, MOOI medewerkster van voorschool De Kameleon.
Regenboog
geven die aan de slag gaan met competentiema-
Trainingen over
nagement: neem de tijd om het gefaseerd aan te
Dit is MOOI
Inmiddels heeft MOOI een competentieregen-
pakken. Bouw competenties op vanaf de basis.
“Wij willen medewerkers die gericht zijn op de
boog die in één oogopslag duidelijk maakt wat
Medewerkers weten als geen ander wat het werk
toekomst”, geeft Rob Wiegman aan. “MOOI wil
decompetentieszijnvooralle25functiesen
vraagt. Daag leidinggevenden uit om hierover in
trendsettend zijn. Daarom zijn we dit competentie-
functiegroepen van MOOI. “De focus ligt op de
gesprek te gaan. Het moet eigen worden.”
traject gestart.” Wiegman is er trots op dat MOOI
drie of vier meest betekenisvolle competenties per
Competenties van medewerkers
de eerste welzijnsorganisatie in Nederland is die
functie”, vertelt Kooiman. Naast die functiespe-
kennen en optimaal benutten
competenties
Actie
een HKZ-certificaat heeft voor zowel het peuter-
cifieke competenties zijn drie organisatiecompe-
is een belangrijke voorwaarde
Met competenties ontwikkelt een organisatie een
speelzaalwerk als het maatschappelijk werk en het
tenties bepaald waar alle medewerkers van MOOI
voor een succesvolle organisatie.
gemeenschappelijk beeld van de toekomstige
sociaal-cultureel werk/ouderenwerk. “MOOI is een
over moeten beschikken: klantgericht, verbindend
MOVISIE biedt verschillende
organisatie en de medewerkers van de toekomst.
brede welzijnsorganisatie. Er werken vijfhonderd
en resultaatgericht. “Die competenties moeten in
trainingen aan op het gebied van
onze genen zitten”, zegt Wiegman resoluut. “Ze
competentiemanagement.
worden gebruikt in de gesprekken tussen mana-
Op 28 oktober en 2 december
gers en medewerkers om het functioneren verder
2008 kunt u deelnemen aan
te verbeteren.” Kooiman: “Maar niet als controle-
de training Lerende leiders:
MOVISIE ondersteunt organisaties bij het
middel. Als je zo’n traject vanaf de werkvloer start,
Competentiemanagement
invoeren van competentiemanagement. Er
zet je competenties ontwikkelingsgericht in.”
voor leidinggevenden. Tijdens
Het helpt om de visie te vertalen naar concreet
‘Start het traject
vanaf de werkvloer’
Competentiemanagement
met MOVISIE
deze training brengen
gedrag van medewerkers en hier gericht over te
wordt gebruik gemaakt van het MOVISIE-
communiceren. Annelies Kooiman, adviseur van
stappenplan competentiemanagement. Het
Meer informatie: Annelies Kooiman (a.kooiman@
cursisten de competenties
MOVISIE Beroepsontwikkeling, beaamt dat een
systematisch doorlopen van deze stappen
movisie.nl of 030 789 21 29) of Chantal van
van hun medewerkers in
gefaseerde aanpak ‘vanaf de werkvloer’ het beste
zorgt dat een organisatie competentiema-
Arensbergen ([email protected] of
kaart. Vervolgens worden
beklijft. “We zijn bij MOOI gestart met een pilot
nagement stevig verankert in het
030 789 21 20) of www.movisie.nl/organisatiever-
handreikingen gegeven over
waarbij we eerst de competenties voor agogen
personeelsbeleid.
sterking
hoe u de ontwikkeling van deze
medewerkers kunt stimuleren.
Speciaal voor
Doorbraakmethode werkt echt
vrijwilligersorganisaties
Sinds de invoering van de Wmo is er een nieuwe dynamiek ontstaan bij zorg- en welzijnsorganisaties.
van vrijwilligers. In deze training,
Dit vraagt om flexibele medewerkers die breed inzetbaar zijn. Maar hoe realiseer je die veranderingen
in de praktijk? MOVISIE bedacht samen met TNO de Doorbraakmethode: een praktische aanpak om de
heeft MOVISIE een methode
ontwikkeld voor het herkennen
en erkennen van competenties
Toegang tot erkenning van
verworven competenties (EVC),
gaan cursisten praktisch aan
de slag met de EVC-methode. In
inzetbaarheid van medewerkers te bevorderen.
2009 wordt deze training weer
gegeven. Beide trainingen zijn
Centraal in de Doorbraakmethode staat het gebruik
ook actief oplossingen aan. De ervaring tot nu toe is dat
ook beschikbaar als incompany
van bestaande kennis en ervaring, bijvoorbeeld uit on-
de actiegerichte en praktische Doorbraakmethode binnen
training.
derzoeken en best practices. Een breed samengesteld
korte tijd leidt tot de gewenste resultaten.
veranderteam gaat met deze informatie aan de slag en
Wilt u meer weten over deze trainingen?
baseert er concrete verbeteracties op. Dit gebeurt volgens
Meer informatie: Gery Lammersen
Neem dan contact op met Training &
de plan-do-check-act-cyclus. De adviseurs van MOVISIE
([email protected] of 030 789 21 25) of
Advies (030 789 22 22) of bekijk de
Beroepsontwikkeling begeleiden het team en dragen zelf
www.movisie.nl/beroepsontwikkeling.
website www.movisie.nl/training.
7
Huiselijk en seksueel geweld
Huiselijk geweld is het meest voorkomende geweldsdelict in Nederland.
MOVISIE ondersteunt overheid en uitvoerders bij het effectief aanpakken van huiselijk en seksueel geweld en
de signalering en preventie ervan.
Opleidingen focussen
op huiselijk geweld
Trainingen van
MOVISIE
MOVISIE heeft een actueel
Op 8 oktober 2008 organiseert
beroepsopleidingen om deze geweldsonderwer-
aan huiselijk en seksueel geweld en kindermishan-
trainingsaanbod voor
MOVISIE een conferentie over
pen op te nemen in het curriculum. “Een pittige
deling. Het wordt echter meestal op ad hoc basis
hulpverleners over huiselijk
klus”, erkent ze. “Het vaststellen van het cur-
georganiseerd. Over het geheel genomen is er va-
en seksueel geweld. In mei
de aandacht voor geweld in
riculum van een opleiding gebeurt namelijk door
ker aandacht voor kindermishandeling (maar niet
2009 organiseert MOVISIE
beroepsopleidingen in zorg,
verschillende partijen: werkgevers, de beroepsver-
voor kinderen die getuige zijn van partnergeweld)
bijvoorbeeld een training over
enigingen, de opleiding zelf... Dat betekent dus
dan voor huiselijk en seksueel geweld. Er is dus
het voorkomen van risico’s van
welzijn en onderwijs. Minister
veel overleg.”Ook pittig: het gaat om tientallen
geen sprake van een structureel onderwijsaanbod
digitale seks onder jongeren.
Rouvoet van het ministerie
opleidingen in de sectoren (gezondheids)zorg,
door de jaren heen. In de praktijk betekent dit dat
Professionele opvoeders leren de
welzijn en onderwijs op zowel mbo-, hbo- en uni-
professionals te kampen hebben met zogenaamde
risico’s signaleren die jongeren
van Jeugd en Gezin zal een
versitair niveau. Van Beek is optimistisch. “Samen
handelingsverlegenheid. Zij herkennen de signalen
lopen als ze met digitale seks in
intentieverklaring in ontvangst
met het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) organi-
niet en weten niet hoe ze geweld bespreekbaar
aanraking komen. Ook krijgen
seren wij deze conferentie in opdracht van het
kunnen maken en hoe ze moeten handelen.
zij handvatten om preventief te
nemen. Doel? Alle betrokken
ministerie van OC&W. Op een eerdere invitational
beroepsgroepen moeten in
meeting hebben vertegenwoordigers van veel op-
Conferentie
jongeren. In mei staat tevens
leidingen onderstreept dat het onderwijsaanbod
Alle betrokkenen hebben naar aanleiding van dit
een studiedag over loverboys
hun opleiding meer leren over
verbeterdmoetworden.Opdeconferentieop8
onderzoek beterschap beloofd: ministeries, koe-
gepland. Hulpverleners leren
huiselijk en seksueel geweld en
oktober nodigen we verschillende partijen uit een
pelorganisaties en diverse opleidingen. Van Beek:
risicojongeren, zowel jongens
intentieverklaring te tekenen om het curriculum
“Dat gaan we tijdens de conferentie aanpakken.
als meisjes, te herkennen en
kindermishandeling.
aan te passen.”
Zodat we over vijf jaar niet meer weten wat ‘han-
adequaat om te gaan met de
delingsverlegenheid’ is. Professionals herkennen
loverboyproblematiek.
handelen bij digitale seks onder
Een Catch 22. Zo noemt Ina van Beek van MOVI-
Onder de maat
dan de signalen en weten wat
SIE de huidige situatie voor professionals. “Als je in
TNOheeftsamenmetMOVISIEenNJiin2006
ze moeten doen.”
je opleiding niets hebt geleerd over deze vormen
onderzoek gedaan naar de aandacht voor geweld
van geweld, herken je de signalen niet. Je kunt er
in opleidingen. Enkele uitkomsten: in de helft van
Meer informatie: Ina van Beek
pas naar vragen als je er iets vanaf weet.” Samen
de beroepsopleidingen voor de (jeugd)gezond-
([email protected] of 030 789 20 82).
met collega Wendela Wentzel stimuleert zij de
heidszorg wordt op dit moment aandacht besteed
Meer weten? Neem contact op met Training
& Advies (030 789 22 22) of kijk op
www.movisie.nl/training.
Jongens in de prostitutie
Minderjarige jongens in de prostitutie vormen een vergeten groep. Ze zijn er
vaak ingerold, uit geldnood, op zoek naar avontuur of experimenterend met hun
geaardheid. Maar hoe komt het dat ze onzichtbaar zijn?
Als mensen het hebben over jeugdprostitutie
voor moeten gebruiken. Via chatboxen zijn
bedoelen ze meestal meisjesprostitutie. Jon-
deze jongens wel te vinden en te bereiken voor
gensprostitutie is een blinde vlek, terwijl dit
voorlichting en hulpverlening. Klanten gebruiken
wel degelijk voorkomt. Uit cijfers van AMOC
internet ook om jongens te vinden en tips aan
blijkt dat veertig procent van de jongens in de
elkaar door te geven. Enkele instellingen, waar-
prostitutie hun eerste betaalde sekscontacten
onder AMOC, werken al met internet en boeken
hadden toen ze minderjarig waren. Toch zijn
daar goede resultaten mee. Het is een schimmig
ze nauwelijks te vinden voor hulpverleners. Dat
komt omdat minderjarige jongens er zelf niet
‘Hulpverleners zouden vaker
gauw mee naar buiten komen. Ze hebben te
internet moeten gebruiken’
maken met een driedubbel taboe: op prostitutie,
op slachtofferschap en op homoseksualiteit. “Het
taboe op slachtofferschap speelt overigens ook
gebied waarin je de weg moet weten.”
bij de hulpverlening”, zegt Lou Repetur van het
Mbo-studenten die voor hun opleiding een
Expertisepunt Jeugdprostitutie. “Meisjes worden
themanummer van het tijdschrift Cover maakten
werkgroep gestart die gaat kijken hoe we daders
minderheid. Daarnaast kijken we wat we samen
veel vaker als slachtoffer gezien en erkend dan
over jongensprostitutie hadden geen enkele
(exploitanten en klanten) kunnen vinden en aan-
met Schorer kunnen doen om signalering van
jongens. Ook klanten hebben belang bij geheim-
moeite via chatboxen in aanraking te komen met
pakken. In 2009 gaan we beschrijven en trainen
minderjarige jongensprostitutie te verbeteren.
houding: zij zijn strafbaar.”
mannen die wel in waren voor seks met jonge
hoe je outreachend kunt werken via internet.
Dat er een probleem is, daarover bestaat bij ons
jongens. Het gaat erom de juiste kanalen te
Als klanten de jongens daar kunnen vinden, dan
geen twijfel.”
vinden, zo is hun ervaring.
kunnen wij dat ook! Verder gaan we de verhalen
Chatboxen
De werving van minderjarige mannelijke pros-
8
Veertig procent heeft eerste contacten als minderjarige.
verzamelen van de jongens zelf: daarin wordt de
Meer informatie: Lou Repetur
titués heeft zich verplaatst van parken en par-
Verhalen verzamelen
ernst vanzelf zichtbaar. Natuurlijk zijn er jongens
([email protected] of 030 789 21 17) en
keerterreinen naar het internet. Lou Repetur:
Wat kan MOVISIE bijdragen aan het zichtbaar
die vanuit experimenteergedrag wel bewust de
Wilma Schakenraad (w.schakenraad@movi-
“Hulpverleners kunnen heel goed outreachend
maken van het probleem? Lou Repetur: “We
keuze maken voor betaalde seks en daar zichzelf
sie.nl of 030 789 21 74) of www.movisie.nl/
werken, maar ze zouden hier het internet vaker
zijn samen met hulpverlening en politie een
weinig schade mee toebrengen, maar dat is een
jeugdprostitutie.
* www.movisie.nl * www.movisie.nl/training * www.huisverbod.nl * www.watiseer.nl * www.movisie.nl/jeugdprostitutie * www.huiselijkgeweld.nl
Invoering huisverbod schudt gemeenten
wakker over huiselijk geweld
Plegers van huiselijk geweld voor
tien dagen het huis uit en in de
tussentijd de hulpverlening op
gang brengen, ook als er nog
geen klap gevallen is. De Wet
Eerste
landelijke
conferentie
over huwelijksdwang
6 november 2008
tijdelijk huisverbod die dezer
Op 6 november 2008 organiseren
dagen in behandeling ligt bij de
MOVISIE en VU Amsterdam een
conferentie over huwelijksdwang.
Eerste Kamer, moet escalatie van
Vrijheid van partnerkeuze wordt
geweld voorkomen.
in de Nederlandse samenleving
als vanzelfsprekend ervaren.
Deze vrije partnerkeuze geldt
echter niet voor iedereen.
Het lijkt een simpele maatregel: haal de agressor
Huwelijksdwang komt onder
het huis uit en breng de hulpverlening op gang
meer voor in de Turkse,
voor alle partijen. In de praktijk is het een inge-
Marokkaanse, Surinaams-
wikkeld proces. Nieuw is dat de burgemeester de
Hindoestaanse, Somalische,
bevoegdheid krijgt om een huisverbod op te leg-
Iraanse, Iraakse, Afghaanse,
gen en hiermee preventief ingrijpen bij huiselijk
Pakistaanse, Koerdische en Chinese
geweld mogelijk wordt.
bevolkingsgroepen in Nederland.
Zowel jongens als meisjes hebben
MOVISIE organiseerde samen met SGBO in
opdracht van de VNG en Justitie informatiebij-
hiermee te maken. Soms dwingen
Het huisverbod werkt als een katalysator.
eenkomsten voor burgemeesters, wethouders,
de ouders, soms staan zij zelf
ambtenaren en ketenpartners om de gemeenten
onder druk van familieleden in
voortebereiden.Ditnajaarvolgen25crosstrai-
rend werken als er een huisverbod wordt opge-
aanpak. Annemiek Goes, adviseur van MOVISIE,
Nederland of het herkomstland.
ningen om lokale uitvoerders bij politie en hulp-
legd?”, zegt Lisette van Gurp, adviseur huiselijk
is een van de docenten van de crosstraining: “Als
Niet alleen (potentiële) slachtoffers
verlening klaar te stomen voor de nieuwe wet die
geweld van MOVISIE. Voor de politie geldt te-
een huisverbod wordt opgelegd, dan moeten
maar ook politici en professionals
naarverwachtingeind2008ingaat.
recht dat zij geen huisverbod willen opleggen als
er in korte tijd veel besluiten genomen wor-
uit het onderwijs, de opvang en
“Het huisverbod werkt als een katalysator:
de hulpverlening niet geregeld is. Naast de focus
den. Hulpverleners moeten voortvarend durven
hulpverlening worden ermee
huiselijk geweld krijgt ineens veel aandacht in ge-
op de snellere interventie na het huisverbod, is er
handelen. Ze moeten goed weten wat de wet
geconfronteerd.
meenten omdat de burgemeester een nieuwe rol
dus ook opvolging nodig in de reguliere hulp, na
inhoudt, wat de procedures zijn, maar vooral hun
De conferentie is een
krijgt. Er moet in korte tijd veel opgezet worden.
afloop van het huisverbod. “Veel van de mensen
eigen rol kennen, hun collega’s bij de opvang,
internationaal EU Daphne project.
In de pilotprojecten van het huisverbod zag je dat
die in de pilots een huisverbod kregen waren al
jeugdzorg, AMK of plegerhulpverlening snel
Er wordt samengewerkt met
men tot veel in staat was door samenwerking
in beeld bij hulpverleners, maar het was niet altijd
kunnen vinden. Goede werkafspraken maken
Duitsland, Engeland, Oostenrijk,
en casemanagement, maar de capaciteit van de
duidelijk dat het om huiselijk geweld ging. Versla-
in de regio is essentieel. Als de wet straks inge-
Zweden, Zwitserland en Turkije.
hulpverlening is een punt van zorg”, zegt An-
vingszorg, schuldhulpverlening of Jeugdzorg.
voerd wordt, moet iedereen weten wat er van ze
De VU Amsterdam zal tijdens
nette van Delft, adviseur namens SGBO.
Vaak komen meerdere instanties bij cliënten over
verwacht wordt: je hebt straks geen tijd om af te
de conferentie een kwalitatief
“Het huisverbod brengt veiligheid en welzijn
de vloer zonder dat men het grote plaatje ziet.”
wachten. Je moet klaar staan!”
onderzoek presenteren onder
samen. Veel burgemeesters hebben weinig zicht
Niet alleen op bestuurlijk niveau is de wet een
op hoe hulpverlening werkt en twijfelen of er op
uitdaging, ook van de uitvoerders in de hulpver-
korte termijn oplossingen kunnen worden gebo-
lening, opvang, justitie en politie wordt snelheid
Meer informatie: De Kennislijn
Meer informatie: Training & Advies
den. Zij kennen de hulpverlening vooral van de
en daadkracht verwacht. Zij staan voor een com-
([email protected] of 030 789 21 12) of
([email protected]
wachtlijsten, hoe zorg je dat die niet belemme-
plexe taak, want elk incident vraagt een eigen
www.huisverbod.nl.
of 030 789 2222).
bevolkingsgroepen in Nederland.
Eergerelateerd geweld
Jongensvoorlichtingsgroep Shields
aanpak richt de aandacht zich vooral op meisjes en vrouwen. Dat ook
jongens slachtoffer kunnen worden, is minder bekend. Niet alleen als
hij weigert om zijn zusje te corrigeren, maar ook als hij verliefd is op
een meisje uit een andere cultuur, of als bekend wordt dat hij homo is.
Onlangs is Shields gestart: een voorlichtingsgroep van negen jongens – of eigenlijk
MOVISIE verwacht dat deelnemers steun ervaren aan de bijeenkom-
jonge mannen - met verschillende culturele achtergronden. De groep gaat praten met
sten, vanwege hun overeenkomsten in ervaring en leeftijd. De leden
van Shields kunnen als positief rolmodel fungeren.
jongeren over de eercultuur en over eergerelateerd geweld. Shields is onderdeel van de
Aanbod voor scholen
voorlichtingscampagne RespectEER.
Scholen in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs kunnen
tijdens de campagne RespectEER Shields inhuren. Er is een workshop
Hoe reageer je als vrienden vertellen dat je zus in de discotheek was en
Eerschending
voor docenten die hier zelf in hun lessen aandacht aan willen beste-
met een jongen danste? En hoe vertel je aan je ouders dat je niet wilt
Shieldsbestaatopditmomentuitnegenjongens(20-25jaar),gro-
den. Voor leerlingbegeleiders, vertrouwenspersonen, schoolmaat-
trouwen met het meisje dat zij hebben uitgezocht? Met dergelijke kwes- tendeels opgegroeid in Nederland, maar oorspronkelijk afkomstig
schappelijk werk e.d. is er een training over signalering en aanpak van
ties worstelen veel jongens uit de zogenaamde eerculturen. MOVISIE wil
eergeweld onder leerlingen.
uit Marokko, Turkije, Irak en Koeweit. Zij hebben een training van
deze jongens stimuleren om hun ervaringen met elkaar te delen. Daarom MOVISIE gekregen om voorlichtings- en discussiebijeenkomsten te
is de jongensvoorlichtingsgroep Shields opgericht. De groep gaat over
kunnen leiden. De leden van Shields kennen eerculturen van binnenuit
Meer informatie: Hilde Bakker ([email protected] of 030 789 20 81)
deze thema’s in gesprek met jongeren, zowel meisjes als jongens.
en weten hoe jongens hierdoor soms in de knel komen. Bij de huidige
of www.watiseer.nl.
9
MOVISIE kort
Zes organisaties bundelen sinds 1 januari 2007 hun krachten in MOVISIE: CIVIQ, instituut vrijwillige inzet, Kenniscentrum
Lesbisch en Homo-emancipatiebeleid (KCLH), Landelijk Centrum Opbouwwerk (LCO), TransAct, aanpak huiselijk en seksueel
geweld, X-S2 Kennisnetwerk Sociaal Beleid en onderdelen van het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn (NIZW).
SELECTIE AGENDA
*
31 oktober en 1 november 2008
Make a Difference Day Mad
Recente publicaties
Bestellen of gratis downloaden via www.movisie.nl
Dit jaar de vierde editie van MADD. Organisatie: MOVISIE. Plaats: verspreid over het hele
Homo-emancipatie en sport
Methodiek Samen misbruik de baas
UN-LIMITED@WORK
land. Meer informatie: Marcel van Spronsen
Wat te doen aan
Samen misbruik
Mensen met een
([email protected] of 030 789 22 05) of
homodiscriminatie in de
de baas is een
psychische beperking
www.madd.nl.
sport? Deze handreiking
handboek voor
hebben meestal minder
geeft een overzicht van
lotgenoten-
mogelijkheden om zich te
good practices in binnen- en
groepen voor
ontplooien. De methodiek
De Wmo komt tot leven
buitenland. Met praktische
vrouwen
Un-limited@work helpt
Regionale werkconferenties over de Wmo. Profes-
aanbevelingen voor
met een
vrijwilligerssteunpunten
*
Oktober/november 2008
sionals delen kennis over samenwerkingsvormen
gemeenten. Gratis.
die toepasbaar zijn in de dagelijkse praktijk.
Masterclasses waarin best practices aan de orde
verstandelijke beperking die te maken hebben
bij het bemiddelen en begeleiden van kwetsbare
gehad met seksueel misbruik. H 50,00
vrijwilligers. Gratis
Ze zijn geweldig. Maar waarom eigenlijk?
Handreiking Ruimte voor Contact
Diversiteitswijzer
komen en inhoudelijke experts die constructieve
Met de Diversiteitswijzer
samenwerkingsvormen toelichten. Plaats: Meppel
kunt u checken of uw project
Waarom is die jongere die zich
Een praktisch instrument voor
(30/10), Ede (3/11), Eindhoven (12/11), Amsterdam
diversiteitsproof is. Houdt u
vrijwillige inzet zo geweldig?
organisaties die een
(17/11). Organisatie: MOVISIE. Meer informatie:
rekening met verschillen tussen
Wat zijn zijn of haar drijfveren?
aanvraag willen doen bij de
Marjoke Verschelling ([email protected] of
mensen? Met praktische
Linda Bridges-Karr illustreert met
stimuleringsregeling, of
030 789 22 42).
vragenlijstjes om u scherp te
praktijkverhalen carrièregerichte,
die gaan starten met hun project
houden. H 5,00
normatieve, sociale, leer-,
binnen Ruimte voor Contact.
* 6 november 2008
beschermings-, kwaliteits- en pleziergerichte
Gratis te downloaden via
MOVISIE Diversiteitsdebat 2008
motieven. H 8,50
www.ruimtevoorcontact.nl
Debat over het thema: Jong zijn in Nederland kent
vele gezichten. Plaats: RASA, Utrecht. Organisatie: MOVISIE en Nederlands Jeugdinstituut/NJi.
Meer informatie: www.movisie.nl/diversiteitsdebat of Lou Repetur ([email protected] of
MOVISIE voert een groot aantal
kennisinstituut en adviesbureau voor
programma’s uit voor het ministerie van
Meer informatie?
maatschappelijke ontwikkeling. We
VWS. In toenemende mate maken ook
Algemene informatie vindt u op
Landelijke conferentie Huwelijksdwang
bieden toepasbare kennis, adviezen en
andere ministeries gebruik van onze
www.movisie.nl.
De eerste landelijke conferentie over huwelijks-
oplossingen bij de aanpak van sociale
kennis en advies.
dwang, in het kader van het EU Daphne-project
vraagstukken op het terrein van welzijn,
Active Against Forced Marriages. Organisatie:
participatie, zorg en sociale veiligheid.
Hoe? MOVISIE verzamelt en
over alle thema’s van MOVISIE en de
MOVISIE en VU Amsterdam. Plaats: Akantes, Am-
In ons werk staan vijf actuele thema’s
verspreidt bruikbare en actuele kennis.
Wmo kunt u terecht bij het Kennisplein:
sterdam. Meer informatie: Lieneke Arts (l.arts@
centraal: huiselijk & seksueel geweld,
Dit doen wij in de vorm van:
[email protected] of 030 789 21 12.
movisie.nl of 030 789 21 52).
kwetsbare groepen, leefbaarheid,
* adviestrajecten * methodieken
mantelzorg en vrijwillige inzet.
* (pilot)projecten * praktijkonderzoek
Training en Advies MOVISIE geeft
* trendstudies * quickscans * evaluaties
(organisatie)advies, trainingen, cursussen
* marktonderzoek * monitoren
en workshops op maat. Meer informatie:
*
6 november 2008
* 17 november 2008
Kennisplein Voor meer informatie
Huiselijk geweld en kindermishandeling: naar
Voor wie? We ondersteunen,
een gezamenlijke aanpak
adviseren en werken samen met
* protocollen * beroepsprofielen
[email protected] of
Hoe kunnen huiselijk geweld en kindermishande-
maatschappelijke organisaties, overheden,
* organisatieadvies * competentieweb
030 789 22 22.
ling integraal worden opgepakt? Organisatie:
maatschappelijk betrokken bedrijven en
* best practices * kennisnetwerken
MOVISIE en NJi. Plaats: Nieuwegein. Meer infor-
burgerinitiatieven. Lokaal én landelijk,
* digitale kennisdossiers
Gegevens MOVISIE,
matie: Annemiek Goes ([email protected] of 030
toegesneden op het vraagstuk en de
* internationale kennisuitwisseling
Postbus 19129, 3501 DC Utrecht
789 20 86).
organisatie. Zo kunnen deze organisaties
* publicaties * themawebsites
Bezoekadres: Catharijnesingel 47,
en hun professionals hun werk voor de
* trainingen * cursussen * congressen
3511 GC Utrecht, T 030 789 20 00,
samenleving zo goed mogelijk doen.
* workshops.
F 030 789 21 11, E [email protected].
*
20 november 2008
MOVISIE
Wat? MOVISIE is hét landelijk
030 789 21 17).
Manifestatie Buurtalliantie
Manifestatie voor maatschappelijke ondernemers
die actief en vernieuwend samenwerken met hun
ketenpartners. Organisatie: meer dan twintig
maatschappelijke organisaties. Plaats: Van Nelle
Ontwerpfabriek in Rotterdam. Meer informatie:
COLOFON, © MOVISIE, Utrecht 2008, Jaargang 2, oktober 2008, nummer 3
Linda van der Heijden ([email protected] of
020 624 63 80 of
www.Buurtalliantie.nl).
MOvIsIEs is de relatiekrant
Bert Spiertz, Ellen Kamergorodski, Ton Harland,
Wilt u MOVISIES niet meer ontvangen of heeft u
van MOVISIE en verschijnt
Hollandse Hoogte/Ellen Kolk
behoefte aan extra exemplaren? Stuur een mail
Kennisarena & JOY
drie keer per jaar.
MOVISIE, Postbus 19129, 3501 DC Utrecht,
aan [email protected]. Hier kunt u ook correcties in
Uitwisselingsdag voor succesvolle projecten over
* Eindredactie: Afdeling
Catharijnesingel 47, Utrecht,
uw adresgegevens doorgeven.
Communicatie MOVISIE
T 030 789 20 00, F 030 789 21 11,
*
9 december 2008
jongerenparticipatie en vrijwillige inzet. Organisatie: MOVISIE. Plaats: Amstelveen. Meer infor-
en Tekstburo Gort. * Teksten: Diverse
matie: Eline van de Ruit ([email protected] of
auteurs MOVISIE, Tekstburo Gort. * Concept
030 789 20 58).
en productie: Kris Kras Design, Utrecht *
Overname van (delen van) artikelen is met
Fotografie: Redmar Kruithof, Bora Avric,
bronvermelding toegestaan.
E [email protected], www.movisie.nl
ISSN: 1876-0422
© MOVISIE, Utrecht 2008