Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą Język, działanie, kultura

Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą Język, działanie, kultura

*U]HF]QRœýQLHMHVWQDXNĊâDWZĊDQLPDâĊ
-ę]\NG]LDâDQLHNXOWXUD
Uniwersytet Warszawski
:\G]LDâ']LHQQLNDUVWZDL1DXN3ROLW\F]Q\FK
,QVW\WXW']LHQQLNDUVWZD
*U]HF]QRœýQLHMHVWQDXNĊ
âDWZĊDQLPDâĊ
-ę]\NG]LDâDQLHNXOWXUD
SRGUHGDNFMĊQDXNRZĊ
-DJRG\%ORFK
'RURW\/HZDQGRZVNLHM-DURV
5DGRVâDZD3DZHOFD
Warszawa 2014
3DQL3URIHVRU
0DâJRU]DFLH0DUFMDQLN
]RND]MLMXELOHXV]XF]WHUG]LHVWROHFLDSUDF\
QDXNRZHMLG\GDNW\F]QHM
WRPWHQGHG\NXMĊ
XF]QLRZLHLSU]\MDFLHOH
Recenzja
prof. dr hab. Włodzimierz Gruszczyński (IJP PAN, SWPS)
prof. dr hab. Zofia Zaron (UW)
Redakcja
Dorota Lewandowska-Jaros
Redaktor prowadzący
Konrad Jajecznik
Projekt okładki
Tomasz Kasperczyk
Zdjęcie Prof. M. Marcjanik: fot. Krystyna Sopyło-Załoga / FOTO-FOX
© Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej
publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej,
komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy.
ISBN 978-83-63183-73-8
Arkuszy wydawniczych: 22,5
Wydawca:
Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych
Uniwersytet Warszawski
ul. Krakowskie Przedmieście 3
00–927 Warszawa
tel. 48 22 55 20 293
www.wydawnictwo.wdinp.uw.edu.pl
Skład i łamanie, druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 1019/2014
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adamowski Janusz W., Przyszłość radiofonii publicznej (doświadczenia
i działania w Polsce) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bańko Mirosław, Uprzejmy dystans. Analiza pewnej korespondencji . . . . .
Bloch Jagoda, Sztuka posługiwania się pauzą . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boniecka Barbara, Kiedy dzieci są niegrzeczne? Analiza lingwistyczna wypowiedzi przedszkolaków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Burszta Wojciech J., Niegrzec[s]zne miłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cegieła Anna, Moralne aspekty grzeczności językowej . . . . . . . . . . . . .
Dąbkowski Grzegorz, Grzeczność w słownikach języka polskiego . . . . . . .
Dubisz Stanisław, Językowe obrazy świata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gałczyńska Alicja, Dodatnie wartościowanie partnera – na przykładzie komunikacji między dorosłym a dzieckiem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grybosiowa Antonina, O grzeczności wobec ludzi starych . . . . . . . . . . .
Kamińska-Szmaj Irena, Kreowanie obrazu kobiety wyzwolonej w tekstach
publicystycznych w okresie Polski Ludowej . . . . . . . . . . . . . . . . .
Karwat Mirosław, Grzeczność jako cnota problematyczna . . . . . . . . . .
Kaszewski Krzysztof, Do czego służą komentarze negatywne w serwisie aukcyjnym Allegro.pl? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kita Małgorzata, Piłat Ewa, Wokół nominacji grzeczności – na przykładzie
ogłady i poloru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kleszczowa Krystyna, Termińska Kamilla, Dosadnie, choć grzecznie (?) . . .
Labocha Janina, Żądać grzecznie i skutecznie . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lewandowska-Jaros Dorota, O tym, co złe i niegrzeczne, i co najlepiej
w mediach się sprzedaje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marczewska Marzena, Historia o(B)mówiona – językoznawca wobec koncepcji
oral history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
17
27
35
49
61
69
79
87
97
107
115
125
137
153
165
175
185
207
8
Spis treści
Miłoszewska Anna, Akty życzeniowe publikowane w prasie kobiecej. Na
przykładzie „Przyjaciółki” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modrzejewska Ewa, O etyce słowa, czyli analiza jednego zdania… . . . . . .
Ożóg Kazimierz, Współczesna polska grzeczność językowa a postmodernizm
Piekot Tomasz, Czy kulturę można poprawiać? Analiza sporu o ‘ustępowanie
miejsca’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piotrowicz Anna, Witaszek-Samborska Małgorzata, Grzeczność językowa
w świadomości studentów polonistyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podracki Jerzy, Lekarze dawniej i dziś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przybylska Renata, Czy słowo grzeczny się psuje? . . . . . . . . . . . . . . . .
Rosińska-Mamej Agnieszka, Dziękujcie, a będzie wam dane..., czyli o podziękowaniach stosowanych w prośbie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ruszkowski Marek, Nazwy ulic w Kielcach – uwagi poprawnościowe . . . .
Sikora Kazimierz, Magnificencjo, Rektorze! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skarżyński Mirosław, Szybko schnący – szybkoschnący, czyli zasada 134.
pisowni polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tambor Jolanta, Grzecznie i wyraźnie witam. Między szczegółem a ogólną
tendencją . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Urbanik Paweł, Grzeczność kultur, kultury grzeczności. Norweskie akty
podziękowania w ujęciu kontrastywnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uździcka Marzanna, Pragmatyczne aspekty XIX-wiecznej porady lekarskiej
(rekonesans badawczy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojciechowska Anna, Z badań nad komunikacją w kręgu familijnym
Kossaków. Nazwy osób . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojtak Maria, Obrazy salonowej grzeczności w Norwidowej tragedii białej .
Załazińska Aneta, Stosowność jako nadrzędna zasada organizująca actio
w Kształceniu mówcy Kwintyliana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, Milczenie i grzeczność (kilka uwag o śladach
etykiety w polskiej frazeologii i przysłowiach) . . . . . . . . . . . . . . . .
Żmigrodzki Piotr, Pseudopotocyzm wolnego i jego opis leksykograficzny. Na
marginesie prac nad Wielkim słownikiem języka polskiego PAN . . . . .
Bibliografia prac Pani Profesor Małgorzaty Marcjanik . . . . . . . . . . . . .
Streszczenie w języku angielskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Streszczenie w języku niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
221
233
245
255
269
279
285
293
305
313
321
331
343
355
367
373
385
395
401
417
421
423
Table of contents
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adamowski Janusz W., The future of public radio broadcasting (experiences
and activities in Poland) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bańko Mirosław, Polite distance. Analysis of some correspondence . . . . . .
Bloch Jagoda, The art of using pause . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boniecka Barbara, When children are naughty? Linguistic analysis of kindergarteners’ talks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Burszta Wojciech J., Impolite/impeccable love . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cegieła Anna, The moral aspects of linguistic politeness . . . . . . . . . . . .
Dąbkowski Grzegorz, Politeness in the Polish language dictionaries . . . . . .
Dubisz Stanisław, Language images of the world . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gałczyńska Alicja, Positive evaluation of the partner - on the example of
communication between adult and child . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Grybosiowa Antonina, A courtesy towards old people . . . . . . . . . . . . .
Kamińska-Szmaj Irena, Creation of liberated woman image in journalistic
texts during the Polish People’s Republic . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Karwat Mirosław, Politeness as a problematic virtue . . . . . . . . . . . . . .
Kaszewski Krzysztof, What is the use of the negative comments on Allegro.pl
auction portal? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kita Małgorzata, Piłat Ewa, Around the nomination of politeness – on the
example of manners and refinement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kleszczowa Krystyna, Termińska Kamilla, Bluntly, but politely (?) . . . . . .
Labocha Janina, Request politely and efficiently . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lewandowska-Jaros Dorota, About what is bad and rude, and what the media
sells the best . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marczewska Marzena, Discussed/Talked over history – a linguist to the
concept of oral history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
17
27
35
49
61
69
79
87
97
107
115
125
137
153
165
175
185
207
10
Table of contents
Miłoszewska Anna, Acts of wishful published in women’s magazines. On the
example of magazine called “Przyjaciółka” . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modrzejewska Ewa, About the ethics of the word – the analysis of a single
sentence… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ożóg Kazimierz, Contemporary Polish linguistic politeness and postmodernism . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piekot Tomasz, Can culture be improved? The analysis of dispute over ‘giving
up place to somebody’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piotrowicz Anna, Witaszek-Samborska Małgorzata, Linguistic politeness in
the minds of the Polish philology students . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podracki Jerzy, Doctors in the past and today . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przybylska Renata, Is the word ‘polite’ breaking down? . . . . . . . . . . . . .
Rosińska-Mamej Agnieszka, Give thanks, and you shall receive.... About the
acknowledgments used in the request . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ruszkowski Marek, Street names in Kielce – correctness remarks . . . . . . .
Sikora Kazimierz, Magnificence, Rector! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skarżyński Mirosław, Fast drying – fastdrying - the rule number 134 of Polish
spelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tambor Jolanta, Saying ‘Hello’ politely and clearly. Between the detail and
the general trend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Urbanik Paweł, Courtesy of cultures, the culture of politeness. Norwegian acts
of gratitude in contrastive aspect . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uździcka Marzanna, Pragmatic aspects of 19th century medical advice
(researching reconnaissance) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojciechowska Anna, From the research on communication in the Kossak
family circle. Names of people . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojtak Maria, Images of parlor courtesy in the Norwid’s white tragedy.. . .
Załazińska Aneta, Appropriateness as an overriding actio organizing principle
in Institutes of Oratory by Quintilian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, Silence and politeness (some comments about
etiquette traces in the Polish phraseology and proverbs) . . . . . . . . .
Żmigrodzki Piotr, Pseudopotocyzm of word ‘wolnego’ and its lexicographic
description. On the margins of work on Wielki słownik języka polskiego
PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliography of Professor Małgorzata Marcjanik . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abstract in English . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abstract in German . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
221
233
245
255
269
279
285
293
305
313
321
331
343
355
367
373
385
395
401
417
421
423
Inhaltsverzeichnis
Einführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Adamowski Janusz W., Die Zukunft des öffentlichen Rundfunk (Erfahrungen
und Aktivitäten in Polen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bańko Mirosław, Eine höfliche Distanz. Die Analyse von der gewissen
Korrespondenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bloch Jagoda, Die Kunst von Pausengebrauch . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Boniecka Barbara, Wann sind Kinder unbrav? Die lingwistische Analyse von
Aussagen der Kindergartenkinder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Burszta Wojciech J., Unsünd[art]ige Lieben. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cegieła Joanna, Moralische Aspekte der sprachlichen Höflichkeit . . . . . . .
Dąbkowski Grzegorz, Die Höflichkeit in den Wörterbüchern der polnischen
Sprache . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dubisz Stanisław, Sprachliche Weltbilder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gałczyńska Alicja, Eine positive Wertung des Partners – am Besipiel von der
Kommunikation zwischen Erwachsenen und Kindern . . . . . . . . . . .
Grybosiowa Antonina, Über die Höflichkeit den älteren Menschen gegenüber
Kamińska-Szmaj Irena, Die Schaffung eines Bildes von der befreiten Frau in
publizistischen Texten aus der Volksrepublik Polen . . . . . . . . . . . .
Karwat Mirosław, Die Höflichkeit als eine problematische Tugend . . . . . .
Kaszewski Krzysztof – Wozu dienen die negativen Kommentare auf der
Versteigerungswebseite Allegro.pl? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kita Magorzata, Piłat Ewa, Um die Namengebung der Höflichkeit – am
Beispiel von Schliff und Verfeinerung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kleszczowa Krystyna, Termińska Kamilla, Kräftig aber höflich (?) . . . . . .
Labocha Janina, Höflich und effektiv fordern . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lewandowska-Jaros Dorota – Darüber das schlecht und unhöflich ist und das
sich am besten in den Medien verkauft . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Marczewska Marzena – die (schlecht) besprochene Geschichte – der
Sprachwissenschaftler und die Konzeption von oral history . . . . . . . .
13
17
27
35
49
61
69
79
87
97
107
115
125
137
153
165
175
185
207
12
Inhaltsverzeichnis
Miłoszewska Anna, Wunschakten in der Frauenpresse. Am Beispiel von
„Przyjaciółka” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Modrzejewska Ewa, Über die Ethik des Wortes – die Analyse von einem
Satz… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ożóg Kazimierz, Die moderne polnische sprachliche Höflichkeit und der
Postmodernismus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piekot Tomasz, Darf man die Kultur verbessern? Die Analyse des Streits um
das ’Platzanbieten’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piotrowicz Anna, Witaszek-Samborska Małgorzata, Die sprachliche Höflichkeit
im Bewusstsein von Polonistikstudenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podracki Jerzy, Ärzte früher und heute . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przybylska Renata – Verschlechtert sich das Wort höflich? . . . . . . . . . . .
Rosińska-Mamej Agnieszka – Bedanken Sie und Sie werden gegeben… - über
Dank in Bitten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ruszkowski Marek, Straßennamen in Kielce – Anmerkungen über die
Korrektheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sikora Kazimierz, Magnifizenz, Rektor! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skarżyński Mirosław, Schnell trockend und schnelltrockend – Regel Nummer
134 der polnischen Rechtschreibung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tambor Jolanta – Ich begrüße höflich und deutlich. Zwischen der Einzelheit
und der allgemeinen Tendenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Urbanik Paweł, Die Höflichkeit der Kulturen und die Kulturen der Höflichkeit.
Norwegische Dankakte in der kontrastiven Einstellung . . . . . . . . . .
Uździcka Marzanna, Pragmatische Aspekte der Arztberatung im 19. Jahrhundert
(Forschungserkundung) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wojciechowska Anna, Von den Forschungen über die Kommunikation im
Familienkreis von Kossakow-Familie. Personennamen . . . . . . . . . .
Wojtak Maria, Die Bilder der Salonhöflichkeit in der weissen Tragödie von
Cyprian Kamil Norwid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Załazińska Aneta - Schickligkeit als das Oberprinzip, das actio in Bildung des
Redners von Kwintylian organisiert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zdunkiewicz-Jedynak Dorota, Schweigen und Höflichkeit (einige Anmerkungen
über die Spuren der Etikette in der polnsichen Phraseologie und den
Sprichwörtern) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Żmigrodzki Piotr, Pseudokolloquialismus einen Moment! und seine lexikographische Beschreibung Randbemerkungen bei der Arbeit an Dem großen
Wörterbuch der polnischen Sprache PAN . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliographie der Werke von Frau Professor Małgorzata Marcjanik . . . . .
Zusammenfassung auf Englisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zusammenfassung auf Deutsch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
221
233
245
255
269
279
285
293
305
313
321
331
343
355
367
373
385
395
401
417
421
423
Wstęp
Rozwój naukowy prof. Małgorzaty Marcjanik to droga przez trzy uczelnie. Po uzyskaniu stopnia doktora na Uniwersytecie Warszawskim (1987,
Polskie czasowniki adresatywne (pragmatyka, semantyka, składnia), Kielce)
podjęła pracę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze, po habilitacji w Uniwersytecie Pedagogicznym im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
przeszła do Uniwersytetu Warszawskiego na Wydział Dziennikarstwa i Nauk
Politycznych. To pozwoliło Jej poznać różne środowiska naukowe, ale też za
każdym razem wymagało weryfikacji Jej osiągnięć i kwalifikacji przez radę
nowego wydziału. Własna droga, bez oglądania się na kolegów ze szkolnej
ławki, krewnych, znajomych – droga samodzielnego badacza.
Człowiek jest istotą społeczną. Od sprawności kontaktów z innymi zależy
jego los. Forma tych kontaktów codziennych podlega konwencjonalizacji. Profesor Małgorzata Marcjanik tym właśnie skonwencjonalizowanym
formom kontaktów poświęciła dwadzieścia lat badań. Zaczęła od rejestracji
formuł językowych (1997, Polska grzeczność językowa, Kielce), przechodząc
przez opis ich zastosowania w świetle teorii aktów mowy (2001, W kręgu
grzeczności. Wybór prac z zakresu etykiety językowej, Kielce; 2001, Etykieta
językowa, [w:] Bartmiński J. (red.), Współczesny język polski, Lublin; 2007,
Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa), by dojść do uznania tych
formuł za utrwalone jednostki języka, czego dowodem jest opracowanie ich
w formie słownika (2014, Słownik językowego savoir-vivre’u, Warszawa).
Te jednostki języka, mające wszystkie właściwości służące nawiązaniu, podtrzymaniu i zakończeniu kontaktu, uwarunkowane licznymi czynnikami
oraz presupozycjami zastosowania, są w większości frazami, choć zdarzają
się i takie, które konotują pozycje otwarte. Co ciekawe, podlegają derywacji
słowotwórczej, zarówno afiksalnej (dzieńdoberku), jak i derywacji wstecznej,
przechodzącej w rzadką w polszczyźnie derywację dezintegrującą (nara < na
razie; do zob < do zobaczenia).
W tytułach książek Małgorzaty Marcjanik występują wyrazy grzeczność, savoir-vivre, jednak obok zwrotów grzecznościowych sensu stricto,
14
Wstęp
w przedstawianym materiale są i takie, które uznaje się za niegrzeczne
(Co słychać? – Zależy gdzie ucho przyłożyć lub: – Git majonez.) Autorka
określa je jako żartobliwe, młodzieżowe, ale z grzecznością mają niewiele
wspólnego. Dobrze, że są, sygnalizują bowiem załamywanie się zasad savoir-vivre’u pod naciskiem popkultury (określenie eufemistyczne, bo – jak
wiadomo – popkultura nie ma nic wspólnego z kulturą). I o ile formuły
pozdrowień i innych zwrotów grzecznościowych stosowanych w kontaktach bezpośrednich były rejestrowane w słownikach już wcześniej, o tyle
absolutną nowością są zebrane przez prof. Marcjanik formy zwracania się
do słuchaczy – w radiu, i widzów – w telewizji.
Bardzo ważnym elementem dorobku z zakresu badań nad formułami
kontaktów międzyludzkich jest też tom zbiorowy Jak zwracają się do siebie
Europejczycy (2013, Warszawa). Małgorzata Marcjanik, będąc redaktorem
tomu, zadbała o jego merytoryczną spójność. Uważna lektura poszczególnych prac poświęconych wielu narodom europejskim wyraźnie wskazuje,
że prace te, choć różne stylistycznie, są w pełni porównywalne, co jest
możliwe tylko wówczas, gdy organizator naukowego przedsięwzięcia opracuje wspólny dla wszystkich autorów kwestionariusz.
Drugim obszarem zainteresowań prof. M. Marcjanik jest retoryka. Już
w czasie pracy w Kielcach rozpoczęła badania nad zakresem pośrednim
między formułami kontaktów międzyludzkich a retoryką w sensie ścisłym.
Efektem tych dociekań jest m.in. redakcja tomu zbiorowego Retoryka
codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków (2006, Warszawa),
a następnie – tomu już ściśle związanego z retoryką dziennikarską: Retoryka
mediów, retoryka w mediach (2012, Warszawa). Zapowiada to przygotowanie podręcznika z tego zakresu.
Pani Profesor Małgorzata Marcjanik przyczynia się także do wzbogacania
zasobów polskiej leksykografii. Współpracując z mężem, prof. Grzegorzem
Dąbkowskim, znacząco wsparła powstanie pozycji Język polski. Popularny
słownik synonimów i antonimów (2007, Warszawa).
Księga jubileuszowa zawsze jest wielotematyczna. Obok prac rozwijających wątki badań uczonego, któremu jest poświęcona, występują w niej
prace o innej tematyce. Do tych ostatnich należą w tej księdze interesujące
analizy dotyczące: przyszłości radia – J. W. Adamowskiego; językowego
obrazu świata rekonstruowanego na podstawie tekstów z różnych epok
– S. Dubisza; obrazu kobiety wyzwolonej w tekstach publicystycznych
z okresu PRL-u – I. Kamińskiej-Szmaj; problematyki miłości jako zmagania
dwojga ludzi we współczesnych powieściach – W. Burszty; wspomnienia
Wstęp
15
jako źródła historycznego rozpatrywanego w aspekcie językoznawczym –
M. Marczewskiej; nazw osób, które leczą – J. Podrackiego; pragmatycznych
aspektów XIX-wiecznej porady lekarskiej – M. Uździckiej, statystyczno-leksykalnego ukształtowania informacji prasowych nt. przestępczości –
D. Lewandowskiej-Jaros oraz artykuły z zakresu poprawności językowej
M. Skarżyńskiego i M. Ruszkowskiego.
Do zainteresowania prof. Marcjanik retoryką nawiązują prace: Stosowność
jako nadrzędna zasada organizująca actio w „Kształceniu mówcy” Kwintyliana
A. Załazińskiej, Sztuka posługiwania się pauzą J. Bloch, E. Modrzejewskiej
studium presupozycji (i ich konsekwencji) użytych środków językowych
w zdaniu o Arturze Hajzerze: Kim jest człowiek, który posyła kolegów na
tak niebezpieczne misje?, a także podjęta przez K. Kaszewskiego próba ustalenia celu umieszczania komentarzy negatywnych w handlowym serwisie
internetowym.
Większość zebranych w tomie prac dotyczy jednak kontaktów międzyludzkich i grzeczności jako kategorii oceny tych kontaktów. Z tego trzy
prace (G. Dąbkowskiego, R. Przybylskiej i M. Kity) omawiają historię, opisy
leksykograficzne i obecny rozwój znaczeniowy wyrazów grzeczny, grzeczność
i ich synonimów. Trzy prace dotyczą moralnych aspektów grzeczności, i tu,
obok twierdzeń, że „moralna rola etykiety językowej polega najczęściej na
wspieraniu zasad moralnych, sygnalizowaniu ich znajomości.” (A. Cegieła),
spotykamy sądy, że „grzeczność nie musi być wyrazem szacunku, grzeczność go może zastępować. Nie musi być wyrazem empatii, łagodności,
współczucia, zainteresowania; może je z powodzeniem »mechanicznie«
odtwarzać, bez wewnętrznej intencji dobra. Nie jest cnotą, lecz pozorem
cnoty. Jest samą, wyuczoną i akceptowaną w danej kulturze, środowisku,
grupie, historycznie zmienną konwencją” (K. Kleszczowa i K. Termińska);
„Grzeczność może być zarówno zachowaniem spontanicznym i szczerym,
jak i maską, kamuflażem – także osłoną dla skrytej niechęci, złośliwości,
wrogości” (M. Karwat).
Bardzo interesujący jest tekst K. Ożoga, uzasadniający zachowania,
których źródła ja upatrywałbym w popkulturze, wpływem postmodernizmu. Wpisujący się poniekąd w nurt tych rozważań tekst A. Grybosiowej
O grzeczności wobec ludzi starych proponuję przeczytać łącznie z Analizą
sporu o ‘ustępowanie miejsca’ T. Piekota.
Wśród artykułów zawartych w księdze po dwa dotyczą: grzeczności-niegrzeczności w kontaktach dzieci z dziećmi, dzieci z dorosłymi i dorosłych
z dziećmi (B. Bonieckiej Kiedy dzieci są niegrzeczne? i A. Gałczyńskiej
Dodatnie wartościowanie partnera – na przykładzie komunikacji między
dorosłym a dzieckiem), grzeczności w literaturze i paremiologii (M. Wojtak,
D. Zdunkiewicz-Jedynak) oraz sposobów zwracania się do innych osób
16
Wstęp
– K. Sikory Magnificencjo, Rektorze! i A. Wojciechowskiej o nazwach
używanych w kręgu familijnym rodziny Kossaków. Najobszerniejszy jest
jednak zbiór prac opisujących akty kontaktów międzyludzkich. Tematykę tę
podejmują: J. Labocha w Żądać grzecznie i skutecznie, A. Rosińska-Mamej
w O podziękowaniach stosowanych w prośbie, J. Tambor w artykule Grzecznie
i wyraźnie witam, A. Miłoszewska w tekście Akty życzeniowe publikowane
w prasie kobiecej, M. Bańko w Uprzejmy dystans. Analiza pewnej korespondencji oraz P. Żmigrodzki opisujący jednostkę języka: wolnego!, mającą tylko
funkcje pragmatyczne, i P. Urbanik, który w swym artykule Grzeczność
kultur, kultury grzeczności analizuje i zestawia z polskimi norweskie akty
podziękowania.
Przedstawiana księga jest dość zwarta tematycznie i w istotnym stopniu
rozwija koncepcje badawcze prof. Małgorzaty Marcjanik.
Andrzej M. Lewicki
Politeness is not easy and minor science.
Language, action, culture
edited by Jagoda Bloch,
Dorota Lewandowska-Jaros, Radosław Pawelec
Abstract*1
This anniversary book is an expression of appreciation and deep respect towards
the scientific achievements of Professor Małgorzata Marcjanik submitted by co-workers, colleagues and students on the occasion of 40 years of her research and teaching. The multiplicity of voices that come together in heartfelt wishes for the jubilarian resulted in thematic diversity of this articles collection. Next to the works
deepening strands of Professor Marcjanik’s research there are also works on different subject. These are interesting analysis on: the future of radio – by J. W. Adamowski; language images of the world based on texts from different eras – by
S. Dubisz; creation of liberated woman image in journalistic texts during the Polish
People’s Republic – by I. Kamińska-Szmaj; love as a struggle between two people
in contemporary novels – by W. Burszta; memories as a historical source from the
linguistic aspect – by M. Marczewska; names of ‘people, who cure’ – by J. Podracki;
pragmatic aspects of 19th century medical advice – by M. Uździcka, statistical and
lexical shaping of press releases on crime – by D. Lewandowska-Jaros and articles
about language correctness – by M. Skarżyński and M. Ruszkowski.
There are also works that make reference to rhetoric, which belongs to the
interests of the professor: Appropriateness as an overriding actio organizing principle in Institutes of Oratory by Quintilian – by A. Załazińska, The art of using pause
– by J. Bloch, E. Modrzejewska’s study of presuppositions (and their consequences)
of language used in a sentence about Artur Hajzer: Who is the man who sends
colleagues on such a dangerous mission?, and also an attempt to find out the aim of
posting negative comments on an e-commerce website – by K. Kaszewski.
Most of the works collected in the volume concerns contacts and politeness as
a category of these contacts evaluation. Three works (by G. Dąbkowski, R. Przybylska and M. Kita) discuss the history, lexicography descriptions and the current
meaning development of words ‘polite’, ‘politeness’ and their synonyms. Three works
* Tłumaczył: Adam Balcerzak.
422
Abstract
relate to the moral aspects of politeness, and here, next to claims that ‘moral role
of linguistic etiquette is mostly on supporting moral principles, signaling their familiarity.’ (A. Cegieła), we find also judgments that ‘Politeness does not have to be an
expression of respect, politeness can replace it. It does not have to be an expression
of empathy, gentleness, compassion, interest; can be successfully “mechanically”
played, without inner intentions of good. It is not a virtue, but the guise of virtue.
It is historically variable convention adapted and accepted in a given culture, environment and group.’ (K. Kleszczowa i K. Termińska); ‘Politeness can be both spontaneous and sincere behaviour, but also a mask, camouflage – as cover for hidden
resentment, malice or enmity’ (M. Karwat).
Another very interesting text is by K. Ożóg. It justifies behavior, which source
I would look for in a pop culture, under the influence of postmodernism. The trend
of these considerations also fits to the text by A. Grybosiowa A courtesy towards
old people, which I suggest to read together with Can culture be improved? The
analysis of dispute over ‘giving up place to somebody’ by T. Piekot.
Among the articles contained in the book, there are also two articles about
politness-rudness in children to children contacts about children-adults and
adults-children contacts (B. Boniecka - When children are naughty? and A. Gałczyńska
Positive evaluation of the partner - on the example of communication between adult
and child), politeness in the literature and paremiologogy (M. Wojtak, D. Zdunkiewicz-Jedynak) and about the ways of addressing to the others – K. Sikora Magnificence, Rector! and a text by A. Wojciechowska about the names used in the
family circle of the Kossak family. However, the most comprehensive collection of
papers is about acts of interpersonal contacts. This subject is noticable in texts:
Request politely and efficiently - by J. Labocha, About the acknowledgments used in
the request by A. Rosińska-Mamej, and in J. Tambor’s article Saying ‘Hello’ politely
and clearly, A. Miłoszewska in a text Acts of wishful published in women’s magazines,
M. Bańko in Polite distance. Analysis of some correspondence and P. Żmigrodzki
describing the unit of language: ‘wolnego!’, having only pragmatic functions, and
P. Urbanik, who in article Courtesy of cultures, the culture of politeness analyses and
compares the Norwegian acts of gratitude with Polish.
Presented book is fairly consistent and significantly expands research concepts
of professor Małgorzata Marcjanik.
Die Höflichkeit ist weder eine einfache noch kleine
Lehre. Die Sprahe, die Wirkung, die Kultur,
bearbeitet von Jagoda Bloch,
Dorota Lewandowska-Jaros, Radosław Pawelec
Zusammenfassung*1
Dieses Jubiläumsbuch drückt die Anerkennung und einen hohen Respekt für
Wissenschaftsleistungen von Frau Professor Małgorzata Marcjanik aus und wurde
von ihren Mitarbeitern, Freunden und Schülern vorbereitet anlässlich 40 Jahren
ihrer wissenchaftlich-didaktischen Arbeit. Die Vielzahl von Stimmen mit herzlichsten Wünschen für die Jubilarin hat zu der thematischen Vielfalt der Artikel, die
diese Sammlung bilden, beigetragen. Außer der Werken, die Forschungsmotiven
der Wissenschaftlerin, dem das Buch geopfert wurde, entwickeln, gibt es hier auch
Werke, die sich mit anderen Themen beschäftigen. Dazu gehören interessante Analysen, die folgende Themen betreffen: die Zukunft von Radio - von J.W. Adamowski; das sprachliche Bild von der rekonstruierten Welt anhand Texten aus unterschiedlichen Epochen – von S. Dubisz; ein Bild von der befreiten Frau in aus der
Volksrepublik Polen kommenden publizistischen Texten – von I. Kamińska-Szmaj;
das Thema der Liebe in heutigen Romanen als ein Kampf von zwei Menschen – von
W. Burszta; die Erinnerung als eine historische Quelle, die im sprachwissenschaftlichen Aspekt untersucht wird – von M. Marczewska; Namen von „Menschen die
heilen” – von J. Podracki; pragmatische Aspekte der Arztberatung im 19. Jahrhundert – von M. Uździcka; statistisch-lexikalische Formung von Pressinformationen
über die Kriminalität – von D. Lewandowska-Jaros; und Artikel vom Bereich der
Sprachkorrektheit – von M. Skarżyński und M. Ruszkowski.
An Professor Marcjaniks Interesse an Rhetorik knüpfen folgende Werke an:
Schickligkeit als das Oberprinzip, das actio in „Bildung des Redners” von Kwintylian
organisiert – von A. Załazińska, Die Kunst von Pausengebrauch – von J. Bloch,
Studium über Präsuppositionen (und ihre Folgen) av angewandten Sprachmittel
im Satz über Artur Hajzer: Wer ist der Mensch, der seine Kollegen auf so gefährliche
Missionen schickt? – von E. Modrzejewska, und ein Versuch, von K. Kaszewski
gemacht, das Ziel der Stellung von negativen Kommentaren in einer geschäftlichen
Webseite zu bestimmen.
* Tłumaczyła: Izabela Borzym.
424
Zusammenfassung
Die Mehrheit von gesammelten Werken betrifft doch zwischenmenschliche
Kontakte und die Höflichkeit als eine Kategorie für Bewertung dieser Kontakte.
Drei von den Werken (von G. Dąbkowski, R. Przybylska und M. Kita) besprechen
die Geschichte, lexikographische Beschreibungen und die aktuelle Bedeutungsentwicklung von Wörtern: höflich, Höflichkeit und ihren Synonymen. Drei Werke
betreffen moralische Aspekte der Höflichkeit und, außer Festellungen, dass „die
moralische Rolle des Sprachetiketts meistens auf der Unterstützung von moralischen
Prinzipien beruht und Signalisierung von ihrer Kenntnis” (A. Cegiela), kann man
solche Meinungen treffen: „die Höflichkeit muss den Respekt nicht zeigen, die Höflichkeit kann ihn ersetzen. Sie muss nicht die Empathie, die Sanftheit, das Mitgefühl
oder das Interesse zeigen; die Höflichkeit kann sie erfolgreich »mechanisch« darstellen, ohne eine innerliche Absicht des Gutes. Sie ist nicht die Tugend, sie ist ein
Anschein davon. Sie ist nur eine erlernte, historisch veränderliche Konvention, die
in einer bestimmten Kultur, einem Milieu oder einer Gruppe akzeptiert wird”
(K. Kleszczowa und K. Termińska); ”Die Höflichkeit kann sowohl ein spontanes
und ehrliches Verhalten sein, als auch eine Maske, eine Tarnung – auch ein Schutz
für eine heimliche Unlust, Bösartigkeit oder Feindlichkeit” (M. Karwat)
Es gibt auch im Buch ein sehr interessanter Text von K. Ożóg – er begründet
Verhalten, deren Quellen ich in der Popkultur suchen würde, als Einfluss des Postmodernismus. Ich empfehle, einen im gewissen Sinne zu denen Überlegungen passenden Text von A. Grybosiowa Über die Höflichkeit den älteren Menschen gegenüber mit der Analyse des Streits um das „Platzanbieten” von T. Piekot zu lesen.
Von den Artikeln aus dem Buch zwei jeweils betreffen: Höflichkeit-Unhöfligkeit
in Kontakten von Kindern mit Kindern, Kindern mit Erwachsenen und Erwachsenen mit Kindern (B. Boniecka - „Wann sind Kinder unbrav?”und A. Gałczyńska
– Eine positive Wertung des Partners – am Besipiel von der Kommunikation zwischen
Erwachsenen und Kindern), die Höflichkeit in der Literatur und Parömiologie (M.
Wojtak, D. Zdunkiewicz-Jedynak) und die Weisen, sich an andere Leute zu wenden
– K. Sikora – Magnifizenz! Rektor! und A. Wojciechowska – über die Namen im
Familienkreis von Kossakow-Familie verwendet. Die umfangreichste ist aber die
Sammlung, die Akte der zwischenmenschlichen Kontakte beschreibt. Das Thema
wird von folgenden Autoren berührt – J. Labocha in Höflich und effektiv fordern,
A. Rosińska-Mamej in Über Dank in Bitten, J. Tambor im Artikel Ich begrüße
höflich und deutlich, A. Miłoszewska in Wunschakten in der Frauenpresse, M. Bańko
in Eine höfliche Distanz. Die Analyse von der gewissen Korrespondenz, von P.
Żmigrodzki, der eine Einheit beschreibt, die nur pragmatischen Funktionen hat –
einen Moment!, und von P. Urbanik, der in seinem Artikel Die Höflichkeit der
Kulturen und die Kulturen der Höflichkeit polnische und norwegische Dankakte
analysiert und zusammenstellt.
Das Buch ist ziemlich einheitlich wenn es um die Thematik geht, und es entwickelt in hohem Maße die Forschungskonzeptionen von Frau Professor Małgorzata
Marcjanik.