alt kurul - TMMOB Şehir Plancıları Odası

Transcription

Türkiye’de Do al Afetler Konulu Ülke Strateji Raporu
Ç NDEK LER.......................................................................................................................................................... 1
ÖNSÖZ ............................................................................................................................................................. 4
KISALTMALAR ...................................................................................................................................... 5
YÖNET C ÖZET
1-G R
................................................................................................................................. 7
.......................................................................................................................................................... 18
1-1. ÇALI!MANIN AMACI .................................................................................................................................. 18
1-2. UYGULANAN YÖNTEM ............................................................................................................................... 18
2- DO AL AFET PROF L
........................................................................................................... 19
2-1. ÜLKE TEMEL VER-LER- .............................................................................................................................. 19
2-2. DO0AL AFETLER........................................................................................................................................ 26
2-2.1. Depremler .............................................................................................................................. 28
2-2.2. Su Bask nlar ........................................................................................................................ 31
2-2.3. Heyelan ve Kaya Dü meleri ........................................................................................ 34
2-2.4. Ç Dü meleri ...................................................................................................................... 37
2-2.5. Di er Do al Afetler .......................................................................................................... 38
3- AFET YÖNET M S STEM N N YASAL VE KURUMSAL GEL
M
42
3-1. TAR-HSEL GEL-!-M..................................................................................................................................... 42
3-2. 1944 YILI ÖNCES-: (YALNIZCA OLAY SONRASI MÜDAHALE DÖNEM-) ...................................................... 42
3-3. 1944-1958 DÖNEM-: (KISMEN ZARAR AZALTICI ÖNLEMLER) ................................................................... 44
3-4. 1959-1999 DÖNEM-: (AFET YÖNET-M-, YERLE!ME VE YAPILARDAN SORUMLU BAKANLIK) .................... 46
3-5. 1999 YILI SONRASI: (UYANI! DÖNEM-) ..................................................................................................... 54
4-POL T KALAR VE AFETLERE KAR I ÖNLEMLER N GEL
M
... 59
4-1. DO0AL AFET POL-T-KALARI ...................................................................................................................... 59
4-2. KURUMSAL ÇERÇEVE ................................................................................................................................ 66
4-2.1. Merkezi Düzeyde ................................................................................................................ 66
4-2.2 Yerel Düzeyde........................................................................................................................ 80
4-3. ULUSAL FAAL-YETLER ............................................................................................................................... 82
4-3.1. Di er Kamu Kurumlar Faaliyetleri ...................................................................... 82
4-3.2. Üniversiteler ve Ara t rma Kurumlar Faaliyetleri....................................... 82
4-3.3. Sivil Toplum Kurulu lar ve Vak flar n Faaliyetleri ..................................... 88
4-4. ULUSLARARASI FAAL-YETLER ................................................................................................................... 94
4-4.1. Japon Uluslararas 2 birli i Ajans (JICA) ......................................................... 94
4-4.2. Birle mi Milletler Kalk nma Program (BMKP)........................................... 97
4-4.3. Dünya Bankas .................................................................................................................... 99
4-4.4. Yard m Eden Di er Kurulu lar ............................................................................... 101
5- MEVCUT DURUM VE GENEL BAKI
...................................................................... 108
5-1. ELE!T-R-SEL DE0ERLEND-RME ................................................................................................................ 108
5-2. DEPREM YÖNETMEL-KLER-N-N VE YAPI -LE -LG-L- KURALLARIN UYGULAMA ESASLARI ....................... 114
5-3. YAPI DENET-M- S-STEM- .......................................................................................................................... 116
5-4. YAKIN GELECEK -Ç-N PLANLANMI! FAAL-YETLER .................................................................................. 118
6- ALINAN DERSLER, EKS KL KLER VE HT YAÇLAR ............................ 119
6-1. MERKEZ- VE YEREL DÜZEYLERDE ........................................................................................................... 119
6-1.1. Zarar Azaltma ve Haz rl kl Olma A amalar nda ........................................ 119
6-1.2. Müdahale ve 2yile tirme A amalar nda.............................................................. 122
6-2. ULUSAL GÖREVLER ................................................................................................................................. 123
6-3. ULUSLARARASI -!B-RL-0- ........................................................................................................................ 125
7- SONUÇLAR ....................................................................................................................................... 126
7-1. GEL-!T-R-LMES- GEREKL- ALANLAR ........................................................................................................ 126
7-2. ÖNER-LER ................................................................................................................................................ 129
7-2.1. Genel Öneriler ................................................................................................................... 129
7-2.2. Özel Öneriler ...................................................................................................................... 130
TE EKKÜR.............................................................................................................................................. 133
EKLER ......................................................................................................................................................... 134
Ek-1: Afetlere 2li kin Olarak 1923 Y l ndan Sonra Ç kar lan Yasalar n Listesi........................................ 134
Ek-2: 17 A ustos 1999 Depreminden Sonra Ç kar lan Yasa, Yönetmelik v.b. gibi Mevzuat Listesi ......... 135
Ek-3: Zorunlu Deprem Sigortas Sistemi................................................................................................... 138
Ek-4: Örnek Olay 13 Mart 1992, Erzincan Depremi ................................................................................ 140
Ek-5: 17 A ustos 1999 Depreminin Müdahale ve 2yile tirme Faaliyetlerine Kat lan Sivil Toplum
Kurulu lar listesi ...................................................................................................................................... 144
Ek-6: Japon Bilim Adamlar ile 2 birli i ................................................................................................... 147
Ek-7: Dünya Bankas n n MEER Projesi.................................................................................................... 149
Ek-8: 17 A ustos 1999 Depremi Sonras nda Görev Üstlenen Uluslararas K z lay-K z lhaç Federasyonu
ile Ulusal Derneklerin listesi ..................................................................................................................... 150
Ek-9: 17 A ustos 1999 Depremi Sonras nda Yürütülen Yap m Faaliyetleri Listesi................................ 151
Ek-10: Uluslararas Yard m kurulu lar Listesi ........................................................................................ 152
Ek-11: Türkiye’deki Bina 2n a Sürecinin Basitle tirilmi Gösterimi......................................................... 153
Ek-12: 17 A ustos 1999 Depremini Takip Eden 2ki Gün 2çersinde Yap lan Faaliyetler........................... 154
Ek-13: Afet Politikas yla 2lgili Geleneksel Sistem ve Yeni Politikalar ...................................................... 157
Ek-14: Afet Politikas yla 2lgili Kurum ve Kurulu lar ................................................................................ 158
KAYNAKLAR ........................................................................................................................................ 159
LÜGATÇE ................................................................................................................................................. 161
2
ekiller Listesi:
!EK-L 1- TÜRK-YE CO0RAF- KONUM HAR-TASI .................................................................................................... 19
!EK-L 2- TÜRK-YE'N-N DEVLET YAPISI .................................................................................................................. 21
!EK-L 3- AVRASYA VE ARAP PLAKALARI ARASINDAK- GÖRECEL- HAREKETLER .................................................. 29
!EK-L 4- TÜRK-YE DEPREM BÖLGELER- HAR-TASI ............................................................................................... 30
!EK-L 5- TÜRK-YE'DE DEPREM OLMA SIKLI0I ....................................................................................................... 31
!EK-L 6- TÜRK-YE'DE AKARSU T-P- SU BASKINLARININ SIKLI0I ........................................................................... 32
!EK-L 7- TA!KIN TEHL-KE HAR-TASI VE EKONOM-K KAYIPLAR ............................................................................ 33
!EK-L 8- TÜRK-YE HEYELAN TEHL-KES- HAR-TASI................................................................................................ 34
!EK-L 9- TÜRK-YE KAYA DÜ!MES- TEHL-KES- HAR-TASI ...................................................................................... 36
!EK-L 10- TÜRK-YE'N-N ÇI0 TEHL-KES- HAR-TASI ................................................................................................. 37
!EK-L 11- AFET DÖNGÜSÜNÜN TEMEL A!AMALARI .............................................................................................. 47
!EK-L 12- AFETLER MERKEZ KOORD-NASYON KURULU........................................................................................ 67
!EK-L 13- BA!BAKANLIK KR-Z YÖNET-M MERKEZ- .............................................................................................. 68
!EK-L 14- S-V-L SAVUNMA GENEL MÜDÜRLÜ0Ü MERKEZ TE!K-LATI .................................................................. 72
!EK-L 15- S-V-L SAVUNMA GENEL MÜDÜRLÜ0Ü TA!RA TE!K-LATI ..................................................................... 73
!EK-L 16- -L KURTARMA VE YARDIM KOM-TES-.................................................................................................... 81
!EK-L 17- KENTLE!ME TREND- ............................................................................................................................ 111
Tablolar Listesi:
TABLO 1-TÜRK-YE'DEK- YETK- DURUMU .............................................................................................................. 23
TABLO 2- BELED-YELER-N TÜRLER-NE GÖRE DA0ILIMI ........................................................................................ 23
TABLO 3- TEMEL EKONOM-K VE SOSYAL GÖSTERGELER ...................................................................................... 25
TABLO 4- 17 A0USTOS DEPREM-N-N MAL-YET- ..................................................................................................... 26
TABLO 5- 1990 DAN BUYANA TÜRK-YE'DEK- BÜYÜK DO0AL AFETLER ................................................................ 27
TABLO 6- TÜRK-YE’DE DO0AL AFETLERDEN YIKILMI! KONUT SAYISI................................................................. 28
TABLO 7- TÜRK-YE R-SK UNSURLARININ DA0ILIMI .............................................................................................. 29
TABLO 8- EN ÇOK TA!KIN TEHL-KES-NE MARUZ -LLER ........................................................................................ 34
TABLO 9- EN ÇOK HEYELAN TEHL-KES-NE MARUZ -LLER..................................................................................... 35
TABLO 10- EN ÇOK KAYA DÜ!MES-NE MARUZ -LLER ........................................................................................... 36
TABLO 11- TÜRK-YE'DE ÇI0 DÜ!MELER- (1980-2000) .......................................................................................... 38
TABLO 12- ORMAN YANGINLARININ SAYI VE ALAN -L-!K-S- ................................................................................ 40
TABLO 13- TÜRK-YE’DE SON DEPREMLER-N NEDEN OLDU0U KAYIPLAR ............................................................. 54
TABLO 14- TÜRK-YE'DEK- DO0AL AFETLER AÇISINDAN F-Z-K- ZARAR GÖREB-L-RL-K ....................................... 110
TABLO 15- KENTSEL NÜFUSUN ARTI!I ................................................................................................................ 111
TABLO 16- YAPI DENET-M S-STEM- -Ç-NDEK- BAZI RAKAMSAL B-LG-LER (23 TEMMUZ 2004) ........................... 117
3
ÖNSÖZ
Türkiye bir do al afet ülkesi olmasDna ra men, yakDn zamanlara kadar, ülkenin afet yönetimi
ile ilgili politikalarD eleHtirisel gözle incelenmemiH ve her düzeyde yetersiz kalan zarar azaltma
faaliyetlerinin yol açtD D can ve mal kayDplarD ile sosyal ve ekonomik maliyetler dikkate
alDnmamDHtDr.
1999 yDlD içersinde meydana gelen iki büyük depremin sonuçlarD, ülkenin yDllardDr, afet
sonrasDnda, uygulamakta oldu u yara sarma politikalarD ile, afet zararlarDnDn azaltDlabilece i
anlayDHDndan vazgeçmesine ve uyanmasDna neden olmuHtur. Maalesef, bu depremlerin neden
oldu u ekonomik, sosyal ve duygusal yaralar henüz tam anlamDyla iyileHtirilememiHtir. Ancak
ülkede, Anayasa gere i halkDn can ve mal güvenli inin sa lanabilmesi ve sürdürülebilir bir
ekonomik büyümenin gerçekleHtirilebilmesi için, afet yönetiminin her aHamasDnda
uygulanmakta olan, strateji ve politikalarda kalDcD ve radikal de iHiklikler yapDlmasD gerekti i
konusunda ulusal düzeyde bir anlayDH birli i oluHmuHtur.
Japon UluslararasD -Hbirli i AjansD (JICA), kuruldu undan bu yana, afet zararlarDnDn
azaltDlmasDna yönelik çeHitli faaliyetlere, danDHmanlDk, yol göstericilik ve maddi destek
sa lama gibi konularda önemli roller üstlenmiHtir. Bu güne kadar, afetlerin önlenmesi ve
zararlarDnDn azaltDlmasD ile ilgili konularda, JICA’nDn destekledi i faaliyetler, ço unlukla, afet
zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik iyi tanDmlanmDH proje ve programlarD destekleme yerine,
Türkiye’nin da DnDk kurumsal ve yönetsel yapDsD nedeniyle, afet sonrasDndaki acil durumlarda
ortaya çDkan ihtiyaçlarD karHDlamaya yönelik olmuHtur.
Bu çalDHma, JICA tarafDndan Türkiye’nin do al afet profilini, uyguladD D politikalarD, eksiklik
ve ihtiyaçlarD, ihtiyaçlarDn karHDlanma yol ve yöntemlerini, ortaya koyarak ve ulusal afet
politikalarDnDn geliHtirilebilmesi için baH vurulacak geniH kapsamlD bir kaynak oluHturmak
amacDyla hazDrlattDrDlmDHtDr ve yedi ana bölümden oluHmaktadDr.
Birinci bölümü oluHturan bir giriH’ten sonra, ikinci bölümde ülkenin do al afet profili
incelenmiHtir. Üçüncü bölümde,Türkiye’nin afet yönetim sisteminin yasal ve kurumsal
geliHimi, zaman içersinde önemli politika de iHikliklerinin yapDldD D, dört ayrD dönem halinde
verilmiHtir. Dördüncü bölüm, uygulanan ulusal politikalara ve alDnan önlemlere ayrDlmDHtDr.
AyrDca bu bölümde, ulusal kurum ve kuruluHlarla, uluslararasD kuruluHlardan bazDlarDnDn
faaliyetlerine de yer verilmiHtir.
Bu bölümün devamD olarak, beHinci bölümde mevcut durum belirlenmiH ve eleHtirisel bir
bakDHla incelenmiHtir. AltDncD bölümde ise, yaHanan do al afetlerden elde edilen dersler,
eksiklikler ve ihtiyaçlar fazla detaya girmeden, ana hatlarDyla açDklanmaktadDr. ÇalDHmanDn
yedinci bölümünde ise yine fazla detaya girmeden, ana hatlarDyla sonuç ve öneriler
verilmektedir. ÇalDHma, kolay anlaHDlabilmesi için 14 ekle tamamlanmDHtDr.
4
KISALTMALAR
ACHIEVE
AFEM
AFOM
A GM
AKA
AKOM
AKUT
ARC
AÜ
BILMER
BB
BMKP
CENDIM
DAK
DASK
DB
DE
DMC
DM
DPT
DS
FEMA
GAP
GATA
GFZ
GPS
GSJ
GSMH
GSY H
HGK
I
ICET
ICRC
IDNDR
IFRC
IMF
IBB
TÜ
JICA
KAFZ
KHK
KRDAE
M
MAM
MEER
MSK
MTA
NATO
NBC
NGO
ODTÜ
OECD
A Cooperative Hazard Impact Reduction Effort via Education (at ITU)
Avrupa Afet E itim Merkezi
Afet Operasyon Merkezi (KDzDlay)
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü
Arama Kurtarma Derne i
Afet Koordinasyon Merkezi (-stanbul BüyükHehir Belediyesi)
Arama Kurtarma Derne i
Amerikan KDzDlhaçD
Ankara Üniversitesi
Deprem AraHtDrma ve -nsani YardDm AmaçlD Bilgi Merkezi ( KIZILAY)
BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D
BirleHmiH Milletler KalkDnma Projesi (UNDP)
Bo aziçi Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi
Do al Afetler Arama Kurtarma Taburu
Do al Afet SigortalarD Kurumu
Dünya BankasD
Devlet -statistik Enstitüsü
Orta Do u Teknik Üniversitesi Afet Yönetimi Uygulama ve AraHtDrma Merkezi
Devlet Meteoroloji -Hleri Genel Müdürlü ü
Devlet Planlama TeHkilatD
Devlet Su -Hleri Genel Müdürlü ü
ABD Federal Acil Durum Yönetimi Kurumu
Güneydo u Anadolu Projesi
Gülhane Askeri TDp Akademisi
GeoForschung Zentrum-Potsdam
Küresel Konum Belirleme Sistemi
Japon Jeoloji Kurumu
Gayri Safi Milli HasDla
Gayri Safi Yurt -çi HasDla
Harita Genel KomutanlD D
Depremin !iddeti
Acil Durum Teknikleri UluslararasD Merkezi
UluslararasD KDzDlhaç Komitesi
Do al Afet ZararlarDnDn AzaltDlmasD UluslararasD On YDlD
UluslararasD KDzDlhaç-KDzDlay Dernekleri Federasyonu
UluslararasD Para Fonu
-stanbul BüyükHehir Belediyesi
-stanbul Teknik Üniversitesi
Japon UluslararasD -Hbirli i AjansD
Kuzey Anadolu Fay Zonu
Kanun Hükmünde Kararname
Kandilli Rasathanesi ve Deprem AraHtDrma Enstitüsü
Depremin Büyüklü ü (Magnitüd)
Marmara AraHtDrma Merkezi (TÜB-TAK)
Dünya BankasD Marmara Depremi Acil Yeniden YapDlanma Projesi
Medvedev-Sponheur-Karnik Deprem !iddet Cetveli
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü
Kuzey Atlantik Asamblesi
Nükleer-Biyolojik,kimyasal
Hükümetlere Ba lD Olmayan KuruluHlar
Orta Do u Teknik Üniversitesi
Ekonomik -Hbirli i ve KalkDnma Organizasyonu
5
PGA
RC
READINESS
SAR
SMA
SSGM
SSK
STK
TAEK
TAY
TAYEV
TBMM
TDV
TEFE
TEFER
TEMA
TERRA
TKD
TMMOB
TOBB
TOK
TPAO
TRAC
TRT
TUB TAK
TUS
TÜS AD
TÜFE
UNDP
USGS
WB
WTO
YDKD
Maksimum Yer -vmesi
Betonarme
Yer Bilimlerinde Gerçek ZamanlD Veri Alma !ebekesi
Arama-Kurtarma
Kuvvetli Yer Hareketi -vme Kaydedici
Sivil Savunma Genel Müdürlü ü
Sosyal Sigortalar Kurumu
Sivil Toplum KuruluHlarD
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlü ü
Türkiye Acil YardDm, Kurtarma, YangDn ve E itim VakfD
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Türkiye Deprem VakfD
Toplam EHya FiyatlarD Endeksi
Türkiye Acil Sel ve Deprem Yeniden YapDlanma Projesi
Türkiye Erozyonla Mücadele, A açlandDrma ve Do al HayatD Koruma VakfD
Türkiye Deprem -yileHtirmesi ve Yeniden YapDlandDrma YardDmD Projesi
Türkiye KDzDlay Derne i
Türk Mimar ve Mühendis OdalarD Birli i
Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i
Toplu Konut -daresi
Türkiye Petrolleri Anonim OrtaklD D
Telsiz ve Radyo Amatörleri Cemiyeti
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
Türkiye Bilimsel ve Teknik AraHtDrma Kurumu
Teknik Uygulama Sorumlusu
Türkiye Sanayici ve -HadamlarD Derne i
Tüketici FiyatlarD Endeksi
BirleHmiH Milletler KalkDnma ProgramD
ABD Jeolojik AraHtDrmalar Kurumu
Dünya BankasD
Dünya Ticaret Örgütü
YapD Denetim KuruluHlarD Derne i
6
YÖNET C ÖZET
Tarihi devirlerden bu yana, Türkiye, büyük ölçüde can kaybD, yaralanma ve mal kaybDna yol
açan do al afetlerle sDk sDk karHDlaHmDHtDr. Bu afetler arasDnda baHta depremler olmak üzere,
heyelanlar, su baskDnlarD, kaya ve çD düHmeleri, kuraklDk önemli do al tehlikeler arasDnda
sayDlabilir. OrmanlarDn ve do al bitki örtüsünün tahribi ve bunlara ba lD olarak oluHan Hiddetli
erozyon do al afet tehlikesi ve riskini daha da artDrmaktadDr.
Son yüzyDlDn baHDndan bu yana meydana gelen do al afetler sonucunda 87,000 kiHi hayatDnD
kaybetmiH, 210,000 kiHi yaralanmDHtDr. AyrDca bu afetler sonucunda 650,000 civarDnda konut
yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
Bu rapor, baHta depremler olmak üzere, do al afetler konusunda Türkiye’nin gerçek sorun ve
ihtiyaçlarDnD ortaya çDkarmak amacDyla hazDrlanmDHtDr. Raporun aHa Dda belirtilen üç temel
amacD bulunmaktadDr:
• Do al afetler konusunda Türkiye’nin uyguladD D politikalarD tarihsel geliHim içersinde,
ortaya koymak,
• Ülkenin do al afetlerle ilgili faaliyetlerini mümkün olan en geniH Hekilde gözden
geçirmek,
• Bu güne kadar uygulanan politikalar, projeler, eksiklikler, ihtiyaçlar, geliHtirilmeye
muhtaç alanlarD belirlemek ve öneriler geliHtirmek.
Bu raporun yazarlarD, mesleki çalDHmalarD içerisinde, uzun süre Türkiye’deki afetlere yönelik
faaliyetlerde yönetici ve araHtDrmacD olarak bulunmuH, alDnmasD gereken önlemler ve
uygulanmasD gereken politikalar konusunda yo un araHtDrmalar yapmDH, sistemi ve faaliyetleri
çok iyi tanDyan kimselerdir. AyrDca rapor hazDrlanDrken, Türkiye’de afetlerle ilgili faaliyetler
yürüten kamu kurum ve kuruluHlarD, üniversiteler ve di er ilgili kiHi ve kuruluHlarla yo un
ikili temas ve tartDHmalar yürütülmüH ve mümkün olan en geniH Hekilde yazDlD rapor ve
dokümanlar toplanmDH, bunlarDn analiz ve sentezleri yapDlarak, eksiklikler, ihtiyaçlar,
geliHtirilmesi gereken alanlar ve öneriler geliHtirilmiHtir.
Türkiye’nin Do<al Afet Profili
Türkiye, jeolojik yapDsD, topografyasD ve iklim özellikleri nedeniyle her zaman çeHitli do al
tehlikelerle karHD karHDya bulunan bir ülkedir. Bu konumu ve yüksek fiziksel ve sosyal zarar
görebilirli i nedeniyle, geçmiHte, do al afetler sonucunda büyük ölçüde, can kayDplarD,
yaralanmalar ve mal kayDplarD ile karHDlaHmDHtDr. Son olarak 17 A ustos 1999 tarihinde yerel
saatle 03:02’de meydana gelen, 7.4 büyüklü ündeki -zmit Körfezi depremi ve 12 KasDm 1999
tarihinde Bolu ilinin yakDnDnda meydana gelen, 7.2 büyüklü ündeki Düzce depremi
Türkiye’deki do al afet tehlikesi ve riskinin önemini bir kez daha gündeme getirmiHtir. Bu iki
büyük depremde 18,000 kiHi hayatDnD kaybetmiH, 50,000 kiHi yaralanmDH ve Türkiye’nin
sanayi ve haberleHme alt yapDsD büyük ölçüde zarar görmüHtür. Bu raporda sözü edilen afet
zararlarDnD azaltDcD yasal çerçeve ve buna iliHkin politikalarDn hDz kazandD D bir dönem 1999
sonrasDdDr.
2000 yDlD nüfus sayDmD sonuçlarDna göre Türkiye’nin nüfusu 67 milyon 844 bindir. 1995-2000
döneminde %1.83 olan yDllDk nüfus artDH hDzDnDn 2000-2005 döneminde %1.45’e düHece i
tahmin edilmektedir. Türkiye genç bir nüfus yapDsDna sahiptir. Toplam nüfusun %30’unu 0-14
yaH gurubu oluHturmaktadDr.
7
Türkiye parlamenter demokratik sistemle yönetilen üniter bir devlettir. Türkiye Cumhuriyeti,
29 Ekim 1923 de büyük önder Mustafa Kemal Atatürk tarafDndan kurulmuHtur. BaHkenti
Ankara’dDr. Cumhuriyetin en yetkili organD, her 5 yDlda bir halk tarafDndan seçilen 550
milletvekilinin oluHturdu u Türkiye Büyük Millet Meclisidir. Türkiye idari olarak 81 il, 850
ilçe ve 36,527 köye bölünmüHtür.
1999 yDlDnda meydana gelen depremler, Türkiye’nin sDnai ve ekonomik olarak en geliHmiH
olan bölgesinde ve ekonomik açDdan en kritik zamanda meydana gelmiHtir. Zira 1999 yDlD
ortasDndan itibaren Hükümet yüksek enflasyonu düHürmek, ekonomik büyümeyi yeniden
sa lamak amacDyla, yo un bir ekonomik reform programD yürütmekteydi. 2001 yDlD içerisinde
Türkiye’de fert baHDna düHen milli gelir, durgunluk nedeniyle %26.7 azalarak 2,123 ABD
dolarD düzeyine düHmüH ve Türk LirasDnDn de eri azalmDHtDr. Bu ekonomik gerileme de 1999
yDlDnda yaHanan depremlerin de önemli bir etkisi olmuHtur.
Türkiye, aktif fay zonlarD içerisinde bulunan ve her zaman büyük deprem tehlikesine maruz
bir ülkedir. 1900-2003 yDllarD arasDnda, Türkiye’de önemli ölçüde can ve mal kayDplarDna yol
açan 50’nin üzerinde deprem olmuH ve bu depremler nedeniyle 83,908 kiHi hayatDnD
kaybetmiH, 171,283 kiHi yaralanmDH ve 493,000’in üzerinde konut yDkDlmDH veya kullanDlmaz
hale gelmiHtir. OlasDlDk yöntemleri, Türkiye’de, her beH yDlda bir IX Hiddetinde bir deprem
olma olasDlD DnDn %63 oldu unu göstermektedir. Her yDl hasar yapan bir depremin olma
olasDlD D ise yine %63 dür.
Su baskDnlarD, maddi zararlara yol açma ve insanlarD etkileme açDsDndan en sDk görülen do al
afetlerdir. 1955-2002 yDllarD arasDndaki su baskDnlarD istatistikleri incelendi inde, bu dönemde
Türkiye’de 1308 adet su baskDnD olayD yaHandD D görülmektedir. Bu olaylar nedeniyle 1,235
kiHi hayatDnD kaybetmiH ve 61,000 konut yDkDlmDH veya kullanDlmaz hale gelmiHtir. Son 50 yDl
içerisinde, heyelanlar, kaya düHmeleri, çD lar ve di er meteorolojik kökenli afetler nedeniyle
de azDmsanmayacak can ve mal kayDplarD meydana gelmiHtir.
-klim de iHiklikleri de Türkiye’nin karHD karHDya bulundu u ekolojik ve çevresel sorunlarDn
baHDnda gelmektedir. -klim de iHikliklerinin, enerji ihtiyacD üzerindeki olumsuz etkileri,
özellikle Türkiye gibi petrol üreticisi olmayan ve geliHmekte olan ülkeler için önem arz
etmektedir. Erozyon ve kuraklDkta göz önüne alDnmasD gereken önemli afet türleri arasDndadDr.
Yasal ve Kurumsal GeliAme
Türkiye’de tarihi devirlerden bu yana, yönetimlerin afet olaylarD ile ilgileri, olay sonrasDnda,
olaya müdahale aHamasDnda gerekli insani yardDmlarD yapmak Heklinde geliHmiHtir. Uzun
yDllar, afetlerden etkilenen insanlarDn, beslenme, giyim, tDbbi ilk yardDm ve geçici barDnma
ihtiyaçlarD Türkiye KDzDlay Derne i tarafDndan karHDlanmDH ve Hükümetler bu konuda
KDzDlay’a maddi destek sa lamDHlardDr.
Türkiye’de afet yönetim sistemi ve uygulanan ulusal stratejiler, zaman içerisinde, önemli
politika de iHikliklerinin yapDldD D, dört ana döneme bölünerek incelenebilir.
1944 yDlD öncesi, yalnDzca olay sonrasD müdahale dönemi olarak adlandDrDlabilir. Bu dönemde
zarar azaltma, hazDrlDklD olma, müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda, sistematik ve etkili
politikalar bulunmamaktadDr.
8
1944-1958 dönemi kDsmen zarar azaltDcD önlemler dönemidir. Art arda meydana gelen büyük
depremler sonrasDnda, Türkiye bu dönemde, zarar azaltma ve hazDrlDklD olma amacDyla yeni
bazD yasal düzenlemeler yapma ve stratejiler geliHtirme ihtiyacD duymuHtur. -lk olarak 22
Temmuz 1944 tarihinde 4623 sayDlD “Yer SarsDntDlarDndan Evvel ve Sonra AlDnacak Tedbirler
HakkDnda” kanun çDkarDlmDHtDr. Bu kanun, Türkiye’de afet yönetim sisteminin temelini
oluHturmaktadDr. Yine bu dönemde, 1956 yDlDnda 6785 sayDlD “-mar Kanunu” ile 1958 yDlDnda,
7126 sayDlD “Sivil Müdafaa” kanunlarDnDn çDkarDlmasD, afet yönetim sisteminin geliHmesinde
baHlDca yasal düzenlemeler arasDndadDr.
1959-1999 dönemi, afetler ve yapDlaHmalardan sorumlu bakanlDk dönemidir. 4623 sayDlD yasa ,
yalnDzca depremlerden önce ve sonra alDnmasD gereken önlemler ve yapDlmasD gereken
çalDHmalarD kapsamaktaydD. Bu yasada su baskDnlarD, heyelanlar, kaya düHmeleri, çD lar ve
yangDnlar gibi do al afetler ile depremler sonrasDnda yapDlmasD gereken yeniden inHa
faaliyetleri ile ilgili düzenlemeler bulunmamaktaydD. Bu nedenlerle, 1959 yDlDnda tüm do al
afetleri kapsayan ve afetler sonrasDnda yapDlacak daimi iskan faaliyetlerinin esaslarDnD
belirleyen ve halen yürürlükte olan 7269 sayDlD “Umumi Hayata Müessir Afetler DolayDsDyla
AlDnacak Tedbirler ve YapDlacak YardDmlara Dair Kanun” çDkarDlmDHtDr.
4623 sayDlD yasayD yürürlükten kaldDran ve o tarihe kadar BayDndDrlDk BakanlD Dnca yürütülen
faaliyetleri, 1958 yDlDnda kurulan “-mar ve -skan BakanlD Dna” devreden bu yasa, Türkiye’nin
afet yönetim sisteminin temelini oluHturmaktadDr. AyrDca afet zararlarDnDn azaltDlmasD ile
do rudan ilgili olan “-mar Kanunu” ile ilgili faaliyetler de -mar ve -skan BakanlD Dna
aktarDlmDH, böylece afet zararlarDnDn azaltDlmasDnda önemli katkDsD bulunan yerleHme ve
yapDlaHmalarla ilgili kurallarDnDn konulmasD ve denetlenmesi faaliyetleri ile afet zararlarDnDn
azaltDlmasD faaliyetleri bir tek BakanlD Dn sorumlulu u altDnda birleHtirilmiHtir.
1992 yDlDnda meydana gelen Erzincan depreminden sonra, yalnDzca depremden etkilenen
bölgelerdeki yeniden inHa faaliyetleri ile göç, iHsizlik, üretim kaybD vb gibi sosyal ve
ekonomik kayDplara çözüm getirilemeyece i anlaHDlmDH ve bu tür sorunlara çözüm getirmek
amacDyla, 1992 yDlD içerisinde, 3838 sayDlD "Erzincan, GümüHhane ve Tunceli -llerinde Vuku
Bulan Deprem Afeti ve !Drnak Çukurca'da Meydana Gelen Hasar ve Tahribata -liHkin
Hizmetlerin Yürütülmesi HakkDnda Kanun" çDkarDlmDHtDr. Bu kanunla, yalnDzca afetlerden
etkilenen bölgelerdeki fiziksel kayDplarDn giderilmesini öngören 7269 sayDlD kanun, sosyal ve
ekonomik kayDplarDn da iyileHtirilmesine yönelik hükümlerle, geniHletilmiHtir.
1995 yDlDnda meydana gelen Dinar depreminden sonra ise, yalnDzca Erzincan depreminden
etkilenen bölgeler için geçerli olan 3838 sayDlD kanun yürürlükten kaldDrDlmDH ve yerine tüm
Türkiye'de her do al afet türü için uygulanmak üzere 4123 sayDlD "Tabii Afet Nedeniyle
Meydana Gelen Hasar ve Tahribata -liHkin Hizmetlerin Yürütülmesine Dair Kanun"
çDkarDlmDHtDr.
Bu dönemde son olarak, 1997 yDlDnda Bakanlar Kurulu KararD ile "BaHbakanlDk Kriz Merkezi
Yönetmeli i" çDkarDlmDH ve do al afet olaylarD da bu yönetmelik içerisine dahil edilerek 7269
sayDlD yasada öngörülen merkezi ve yerel örgütlenme yapDsDna, bu yönetmelikte yeni
örgütlenme yapDlarD eklenmiHtir.
1999 SonrasD Dönem: UyanDH dönemi. 17 A ustos 1999 depreminin yol açtD D çok büyük
kayDp ve zararlar, Hükümeti ivedi olarak yeni yasal düzenlemeler yapmaya ve acil tedbirler
almaya zorlamDHtDr. Bu nedenle Hükümet yasalarda mevcut olmayan bazD faaliyetleri
ivedilikle yapabilmek için, depremin hemen akabinde, Hükümete afetlere iliHkin her konuda,
9
kanun hükmünde kararnamelerle(KHK) düzenleme yapma yetkisi veren 4452 sayDlD Kanun'u
çDkartmDHtDr. Depremden 10 gün sonra çDkarDlan, bu yetki kanunu ile Hükümet, depremden
etkilenen bölgedeki sorunlarD ivedilikle çözme , yeni kurumsal yapDlanmalar oluHturma, yeni
yasal düzenlemelerle, ülkenin afet yönetim sistemini de iHtirme ve geliHtirme vb gibi
konularda, Parlamento’dan yetki almDHtDr. BaHlangDçta 3 ay süreyle Hükümete verilen bu yetki
daha sonra Parlamento tarafDndan 4 aylDk süre için uzatDlmDHtDr. Hükümet, kendisine verilen bu
yetkiye dayanarak, 7 ay içerisinde 7 yeni yasa ve 32 Kanun Hükmünde Kararname çDkartarak,
deprem bölgesinin acil ihtiyaçlarDnD karHDlamDH ve Türkiye'nin afet yönetim sistemini
geliHtirmeye çalDHmDHtDr.
Politikalar ve Afetlere KarAB Önlemlerin GeliAimi
Türkiye'nin yDllardDr uygulaya geldi i afet politikalarD, afet sonrasD faaliyetlere odaklanmDHtDr.
Zarar görebilirlik ve riskin analizi, azaltDlmasD ve paylaHDlmasD ile ilgili teHvik edici politikalar
ihmal edilmiHtir. Türkiye 1961 AnayasasDnDn kabulü ile birlikte merkezi planlamaya dayalD
kalkDnma politikalarD uygulamaktadDr. Bu politikalarDn ana esaslarD, 5 yDllDk kalkDnma planlarD
ile belirlenmektedir. Türkiye'de 1963 yDlDndan bu yana uygulanmakta olan 5 yDllDk kalkDnma
planlarDnDn içerisinde, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusundaki politikalar, stratejiler,
hedefler ve alDnan önlemlerin incelenmesi ve analizi, ülkenin afet yönetim sisteminin
anlaHDlabilmesi için önem arz etmektedir.
KalkDnma planlarD içerisinde, do al afetler yakDn zamanlara kadar ayrD bir baHlDk altDnda ele
alDnmadD D için, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD ile yakDn iliHkisi olan, yerleHme, HehirleHme,
konut, çevre ve araHtDrma-geliHtirme alanlarDndaki politikalar, hedefler ve önlemlerin ayrD ayrD
incelenmesi ihtiyacD do muHtur.
Bu amaç için, Devlet Planlama teHkilatD (DPT) 1999 yDlD depremlerinden sonra, mevcut
durumun analiz ve sentezini yapmak ve 8nci beH yDllDk kalkDnma planD için çözüm önerileri
geliHtirmek üzere bir "Do al Afetler Özel -htisas Komisyonu" oluHturmuH ve komisyondan
mevzuat, personel ve mali kaynaklar, e itim ve teknik altyapD, ve uzun vadeli stratejiler olmak
üzere, dört ana konuda görüH ve öneriler geliHtirilmesini istemiHtir. Komisyonca geliHtirilen
öneriler, büyük ölçüde sekizinci beH yDllDk kalkDnma planDna dahil edilmiHtir.
1999 yDlDnda yaHanan depremler, özellikle medya ve halkDn deprem olaylarDna ilgi duymasD
konusunda önemli bir de iHim ve geliHim sa lamDH ve dikkatler -stanbul'da gelecekteki 30 yDl
içerisinde büyük bir deprem olma olasDlD D üzerine odaklanmDHtDr.
Türkiye'nin afet yönetim sistemi merkezi ve hiyerarHik bir yapDya sahiptir. Görev, yetki ve
sorumluluklar, afetin büyüklü üne ba lD olarak, ilçe, il ve merkezi otoriteler olmak üzere
aHa Ddan yukarD do ru da DtDlmDHtDr. !ayet merkezi yönetimlerin müdahalesini gerektiren
büyük bir afet meydana gelmiH ise "Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu" olaya müdahale
faaliyetleri ile afet bölgesine yapDlacak yardDmlarD koordine etmekte ve desteklemektedir. Bu
yapD 1959 yDlDnda yürürlü e giren 7269 sayDlD kDsaca "Afetler Kanunu" olarak da
isimlendirilen yasa ile getirilmiHtir ve halen de yürürlüktedir.
!ayet BaHbakan, meydana
karHDsDnda daha kapsamlD
Yönetimine" geçilmekte
açDlmaktadDr. Bu durumda
gelen afeti dikkate alarak, ihtiyaçlarDn büyüklü ü ve çeHitlili i
bir müdahalenin gerekti ine karar verirse, bu halde "Kriz
ve BaHbakanlD Dn yönetimi altDnda kriz yönetim merkezi
her BakanlDk, kurum ve kuruluH, bir yandan BaHbakanlDk kriz
10
yönetim merkezine temsilcilerini gönderirken, di er taraftan da kendi merkezlerinde kriz
yönetim merkezleri açmaktadDr.
-l ve ilçe yönetimleri, kendi yerel imkanlarD ile afete müdahale eden ilk organlardDr. Bu
organlar aynD zamanda afet öncesinde il ve ilçe acil yardDm planlarDnD hazDrlamak, e itim ve
tatbikatlarla geliHtirmek ve güncelleHtirmekle görevlidirler.
!u anda, Türkiye'de afet yönetim sisteminin geliHtirilmesinden sorumlu olan üç ana organ
bulunmaktadDr. Bunlar, BaHbakanlD a ba lD olan "Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel
Müdürlü ü" (TAY), -çiHleri BakanlD Dna ba lD olan "Sivil Savunma Genel Müdürlü ü"
(SSGM) ve BayDndDrlDk ve -skan BakanlD Dna ba lD olan "Afet -Hleri Genel Müdürlü ü"dür
(A-GM). 600 sayDlD Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuH olan Türkiye Acil Durum
Yönetimi Genel Müdürlü ü'nün ana görev ve yetkileri, afet öncesi ve sonrasDnda, kurumlar
arasDndaki iHbirli i ve koordinasyonu sa lamaktDr. Türkiye'nin prati inde, eHit seviyedeki
bakanlDklar, kurum ve kuruluHlar arasDnda koordineli çalDHmayD sa lamakta, çeHitli nedenlerle,
güçlüklerle karHDlaHDlmaktadDr. Bu nedenle normal zamanlardaki ana görevi de bakanlDklar
arasDndaki koordinasyonu sa lamak olan, BaHbakanlD a ba lD ve BaHbakanlD Dn talimat verme
yetkisini kullanabilen bir kuruma ihtiyaç duyulmuHtur.
-l ve belediye yönetimleri de afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda, kendilerine yasalarla
verilmiH görevleri gerçekleHtirmekten sorumludurlar. YakDn iHbirli ine sahip olmasD gereken
bu organlar, afete müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda faaliyetlerin, daimi iskan faaliyetleri
hariç olmak üzere, tamamDnD yürütmeye yetkili ve sorumludurlar. Ancak normal zamanlarda
yerleHme planlarDnD yapma veya yaptDrma , belediye sDnDrlarD içerisindeki tüm yapDlara inHaat
izni verme, inHaatlarD denetleme ve sonuçta yapDlara kullanma izni vermekle görevlidirler.
Afet zararlarDnDn azaltDlmasDnda iki temel kavram olan yerleHme ve yapDlaHmalarDn denetimi
tamamDyla il ve belediye yönetimlerinin sorumlulu u altDnda yürütülmektedir.
Ancak teknik alt yapD yetersizlikleri, bilgili ve deneyimli teknik eleman yetersizli i, politik
tercihler, zarar azaltma faaliyetlerine gereken önem ve önceli in verilmemesi, bilgisizlik ve
bilinçsizlik, güvenli yapD elde etme konusunda halkDnda talebinin olmamasD, gibi nedenlerle, il
ve belediye yönetimleri tarafDndan, yürürlükte olan teknik kural ve yönetmeliklere uymamak
alDHkanlDk haline getirilmiHtir.
YakDn zamanda yeniden düzenlenen, il özel idareleri ve belediyelerle ilgili yasalarda il ve
belediye yönetimlerine, afet yönetim sisteminin zarar azaltma ve hazDrlDklD olma aHamalarDnda
daha büyük yetki ve sorumluluklar verilmektedir.
Bir sivil toplum kuruluHu olan Türkiye KDzDlay Derne i, ülkenin afet yönetim sistemi
içerisinde, önemli görev ve sorumluluklar yüklenmiH olan bir kurumdur. 650 civarDnda Hubesi
ile, hem merkezi ve hem de yerel düzeydeki afet yönetimi organizasyonlarD içerisinde temsil
edilmektedir. Türk KDzDlay’D afete hazDrlDk ve müdahale, kan hizmetleri, ilk yardDm e itimi,
A-DS konusunda halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konularDnda aktif rol
oynamaktadDr. Türkiye KDzDlay Derne i 1999 depremlerinden sonra, Ankara’da çok iyi
donatDlmDH bir “Afet Operasyon Merkezi” kurmuH ve bu merkez içersinde insani yardDm
amaçlD deprem araHtDrma ve bilgi merkezini (B-LMER) faaliyete geçirmiHtir.
Türk SilahlD Kuvvetleri de hem yerel ve hem de merkezi düzeydeki afet yönetim sisteminin en
organize olmuH kurumlarDndan birisidir. 17 A ustos 1999 depremi sonrasDnda, Türk SilahlD
Kuvvetlerince arama-kurtarma ekipleri kurulmasD kararlaHtDrDlmDH ve bir tabur düzeyinde,
11
Do al Afet Arama-kurtarma (DAK) birli i kurulmuHtur. Yine bu karar do rultusunda
Jandarma Arama-Kurtarma(JAK) ekipleriyle, di er kuvvetlerde arama-kurtarma timleri
geliHtirilmiHtir.
BunlarDn dDHDnda, Türkiye’nin afet yönetim sistemi içerisinde çeHitli görevler üstlenmiH bir çok
bakanlDk, kurum ve kuruluH bulunmaktadDr. Bu kuruluHlarDn görev, yetki ve
sorumluluklarD1988 yDlDnda Bakanlar Kurulu KararD ile yürürlü e girmiH olan “Afetlere -liHkin
Acil YardDm TeHkilatD ve Planlama EsaslarDna Dair Yönetmelik”te belirtilmiHtir.
AyrDca Türkiye’de afet yönetim sisteminin hazDrlDk ve müdahale aHamalarDnda faaliyet
gösteren, bir ço u 1999 depremlerinden sonra kurulmuH, sivil toplu kuruluHu (STK), vakDf,
dernek ve arama-kurtarma gönüllü gruplarD bulunmaktadDr. Bu kuruluHlarDn büyük bir kDsmD,
yabancD ulusal veya uluslararasD benzer kuruluHlarla yakDn iHbirli i halindedir.
KüreselleHmekte olan dünyamDzda, ülkeler gittikçe birbirlerine karHDlDklD olarak ba DmlD hale
gelmektedir. Daha güvenli ve yaHanabilir bir dünya oluHturabilmek için, tüm ülkelerin yakDn
iHbirli i içinde çalDHmalarD kaçDnDlmazdDr. -nsan hayatDnD, mal ve hizmetleri, ortak de erleri
korumak ve sorumluluklarD paylaHmak, insanlD Dn temel görevleri arasDnda sayDlabilir. KaldD ki
do al afetler, ülke sDnDrlarDnD tanDmamakta, küresel DsDnma ve iklim de iHiklikleri gibi
olaylardan tüm ülkeler etkilenebilmektedir. Bu nedenle afet zararlarDnDn azaltDlmasD
konularDnda ikili, bölgesel ve uluslararasD iHbirli i faaliyetleri gittikçe daha büyük önem
kazanmaktadDr.
Türkiye’nin uzun yDllardDr, afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda, sürdürmekte oldu u ikili,
bölgesel ve uluslararasD iHbirli i faaliyetleri yalnDzca zarar azaltma konusunda de il, aynD
zamanda afet olaylarDna hDzlD ve etkili müdahale etme, imkan, kaynak ve bilgi paylaHDmD
yoluyla iyileHtirme faaliyetlerini kDsa süreler içerisinde, kolayca çözme olana D da yaratmDHtDr.
SDk sDk büyük depremlerle karHDlaHan Türkiye ve Japonya, afet yönetimi, deprem mühendisli i
ve sismoloji alanlarDnda önemli deneyimler kazanmDH iki ülkedir. Japon UluslararasD -Hbirli i
AjansD’nDn(JICA) Türkiye’de deprem zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda yürütmekte oldu u
önemli projelerin bir kDsmD baHarD ile tamamlanmDH, bir kDsmD ise halen devam etmektedir.
BirleHmiH Milletler KalkDnma ProgramD (BMKP) ve Dünya BankasD, özel projeler
uygulayarak, do al afetlerden büyük ölçüde etkilenmiH olan bölgelerin yeniden inHasD ve
Türkiye’nin afet yönetim sisteminin kurumsal kapasitesinin geliHtirilmesi konularDnda önemli
roller üstlenmiHlerdir.
1970 yDlDndan bu yana Türkiye, afet yönetimi, olaya müdahale ve acil yardDm konularDnda,
uluslararasD kuruluHlarla güçlü bir iHbirli i gerçekleHtirmiHtir. UluslararasD kuruluHlarla
yürütülen bu projeler genellikle Türk Hükümetlerince de desteklenen maliyet paylaHDmD türü
projeler olmuHtur.
1999 yDlD depremleri sonrasDnda müdahale ve iyileHtirme çalDHmalarDna, yaklaHDk olarak 80
civarDnda, uluslararasD insani yardDm kuruluHu, aktif olarak katDlmDHtDr. BunlarDn bazDlarD halen,
iyileHtirme ve zarar azaltma faaliyetlerine destek olmak üzere, Türkiye’de bulunmaktadDr.
Türkiye’nin uluslararasD yardDmlarla yürütmekte oldu u projeler genellikle, zarar azaltma,
kurumsal kapasitelerin geliHtirilmesi, gelecekteki do al afetlerin tahmin yöntemleri, ülke
tektonik yapDsDnDn daha iyi belirlenmesi konularDna odaklanmDHtDr.
12
Mevcut durum ve genel bakBA
Türkiye’de, bazD eksikliklerine ra men, afet yönetim sisteminin, zarar azaltma, hazDrlDklD
olma, olaylara müdahale ve daimi iskan aHamalarD ile ilgili olarak hem yerel ve hem de
merkezi düzeyde yapDlmasD gereken faaliyetleri düzenleyen, bir çok yasa, tüzük, yönetmelik,
standart vb gibi yasal araçlar mevcuttur. Bu araçlarDn tümü, ülkenin afet yönetim sisteminin
yasal temelini oluHturmaktadDr. Ancak çok da DnDk olan, bu yasal temelin, modern afet
yönetim sistemlerinin ça daH geliHimleri de dikkate alarak yeniden, düzenlenmesi ve çeHitli
nedenlerle hem merkezi ve hem de yerel düzeyde etkin olarak uygulanamadD D herkesçe kabul
edilen sistemin, geliHtirilmesine ihtiyaç vardDr.
Afet yönetim sisteminin, yukarDdan aHa Dya do ru iHleyen merkeziyetçi hiyerarHik yapDsD,
yerel giriHimleri engellemekte ve afete u rayan halkla, karHD karHDya olan yerel yönetimlerin
rollerini azaltmaktadDr. YaHanan son deneyimler, özellikle afete müdahale aHamasDnDn, çok
kritik olan ilk günlerinde, gerek merkezi ve gerekse il düzeyindeki organlar arasDnda
zamanDnda, hDzlD ve etkili olarak iHleyen bir iHbirli i ve koordinasyonun kurulamadD DnD
göstermektedir. -l düzeyinde sDk sDk de iHen kamu görevlileri, ne ilin mevcut afet planDnD ve
nede il de mevcut olan yerel kapasiteyi bilmedikleri, ortak bir problem olarak, her afet
olayDndan sonra, gündeme gelmektedir. Bu durum, bir çok il de, afet müdahale planlarDnDn
kullanDlamamasDna, neden olmaktadDr. -llerde plan hazDrlamaktan sorumlu olan il yöneticileri,
aHDrD iH yükü ve bilgisizlik nedenleriyle planlamaya yeterince önem vermemekte ve genellikle
planlar, merkezi yönetimin talebi olursa, 3-4 yDlda bir güncelleHtirilebilmektedir. Planlama
süreci ise tamamen yanlDH algDlanmakta ve planlar bir yasak savma mantD D ile
hazDrlanmaktadDr. HazDrlanan müdahale planlarD ise, eylem (uygulama) planD niteli inde
olmayDp, yalnDzca görev, yetki ve sorumluluklarD gösteren genel çerçeve planlar Heklinde
yapDlmaktadDr.
Bilindi i üzere, yalnDzca, yasa ve yönetmelikler çDkartarak ve yeni kurumsal düzenlemeler
yaparak, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD mümkün de ildir ve Türkiye örne inde oldu u
gibi, bu yolla istenilen sonuçlara ulaHDlamamaktadDr. Bu kurumlara, görevlerini yerine
getirecek yeterli parasal kaynak ve iyi e itilmiH, deneyimli insan gücünün de sa lanmasD
gerekmektedir.
Türkiye’nin afet yönetim sistemi, gerek merkezi ve gerekse yerel düzeyde çeHitli bakanlDklar,
kurum ve kuruluHlar arasDnda da DlmDH olan görev ve sorumluluklar arasDnda etkin bir iHbirli i
ve koordinasyonun sa lanmasD ile, risk altDnda yaHayan halkDn sisteme etkili olarak katDlDmDnD
gerektirmektedir. Mevcut sistemin bir di er önemli eksikli i de yürürlükteki depreme
dayanDklD yapD yapma ve bina inHasD ile ilgili yönetmeliklerin, belediye hudutlarD dDHDndaki
kDrsal alanlarda da uygulanmasDnD güçlendirecek, mekanizmalarDn yeterince kurulamamDH
olmasDdDr.
Mevcut sistemde, herhangi bir kiHi belediye hudutlarD içerisinde bir yapD yaptDrmak istedi i
zaman, önce arsasDnDn imar durumunu belediyelerden almak ve bu imar durumuna göre
mimari ve mühendislik proje ve hesaplarDnD, yürürlükteki yasa ve yönetmelikler
do rultusunda, hazDrlatmak ve belediyelerden inHaat izni almakla yükümlüdür.
Belediyelerin ilgili birimleri, inHaat izni vermeden önce bu plan, proje ve hesaplarDn, yasa ve
yönetmeliklere uygun olup olmadD DnD denetler ve uygunsa, yapD sahibine inHaat izni verirler.
BinanDn yapDm aHamasDnda ise, yine serbest çalDHan mühendis ve mimarlar(teknik uygulama
sorumlularD TUS), binanDn yürürlükteki yasa ve yönetmeliklerle, belediyelerce onaylanan
13
projesine göre yapDlmasDndan sorumludurlar. AyrDca belediyeler, yapDmDn çeHitli aHamalarDnda,
yapDyD denetlemekle yükümlüdürler. Belediye hudutlarD dDHDndaki alanlarda ise bu görev il
BayDndDrlDk ve -skan Müdürlüklerine verilmiHtir. Köy yerleHik alanlarDnda yapDlan yapDlarda
ise, mevcut yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasDndan köy muhtarlarD sorumludur. Yine
mevcut yasa ve yönetmeliklere göre, kurallara uymayan yapDlarDn, kurallara uygun hale
getirilmesi, getirilemiyorsa yDkDlmasD gerekmektedir. Maalesef yDllardDr yürürlükte olan bu
yasa ve yönetmeliklere, uygulamada hemen hemen hiç uyulmamaktadDr ve yasa ve
yönetmeliklere uymamanDn cezai sorumlulu u çok azdDr veya hiç yoktur. Türkiye’deki kamu
yapDlarD ise BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nDn yerel birimleri veya yapDyD inHa ettiren
bakanlDklarDn ilgili birimleri tarafDndan hem proje hem de yapDm aHamasDnda
denetlenmektedir.
Türkiye’de deprem yönetmeliklerinin uygulanmasD zorunlulu u ilk kez, 1944 yDlDnda, 4623
sayDlD yasa ile uygulanmaya baHlanmDH ve ilk yönetmelik 1945 yDlDnda yürürlü e girmiHtir.
1947, 1949, 1953 ve 1961 yDllarDnda çeHitli de iHiklikler yapDlmDH olmasDna ra men bu
yönetmeliklerde, hesap ve uygulama esaslarD açDlarDndan, deprem güvenli i sa layacak yeterli
hükümler bulunmamaktadDr. -lk kez 1975 tarihinde yürürlü e giren deprem yönetmeli i ile
depreme dayanDklD hesap esaslarD, betonarme yapDlarDn projelendirme ve yapDm esaslarDna
detaylD kurallar getirilmiHtir. Deprem yönetmeli i, son olarak da 1998 yDlDnda yapDlan
de iHiklikle daha ça daH hale getirilmiH ve deprem güvenli i anlayDHD geliHtirilmiHtir.
1944 yDlDndan bu yana birkaç kez de iHtirilen ve geliHtirilen, Türkiye’nin resmi deprem
tehlikesi haritasD da , ça daH olasDlDk yöntemleri kullanDlarak, yeniden hazDrlanmDH, Bakanlar
Kurulu kararD ile 1996 yDlDnda, uygulamaya konulmuHtur. Bu yeni harita, 1972 yDlDnda
yürürlü e konulmuH haritadan, gerek hazDrlanma esaslarD ve gerekse deprem bölgelerinin
sDnDrlarD açDsDndan çok farklDdDr.
YDllardDr, hiçbir de iHikli e u ramadan sürdürülen ve yukarDda özetlenen, yapD denetim
sisteminin amacDna ulaHamadD D, 1999 depremlerinden sonra, yeniden gündeme gelmiH ve
BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nca 1999 yDlD içerisinde 595 sayDlD “YapD Denetimi HakkDnda
Kanun Hükmünde Kararname” çDkarDlmDHtDr. Bu yeni KHK ile, 1900’lü yDllardan bu yana
uygulanmakta olan, yapD denetimi sisteminde radikal de iHiklikler yapDlmDHtDr. Pilot olarak, 27
il’de yaklaHDk 1 yDl uygulanan yeni yapD denetim sistemi, bir siyasi partinin, bu tür
düzenlemelerin ancak yasa ile yapDlabilece i gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne
baHvurmasD üzerine, 24 MayDs 2001 tarihinde Anayasa Mahkemesi’nce iptal edilmiHtir. Bunun
üzerine BayDndDrlDk ve -skan BakanlD Dnca, 29 Haziran 2001 tarihinde 19 ilde uygulanmak
üzere, 4708 sayDlD yeni bir “YapD Denetimi” yasasD, yürürlü e konulmuHtur. Bu yasa ile, 595
sayDlD KHK ile yürürlü e konulmuH olan, yapD denetim kuruluHlarDnca yaptDrDlmasD zorunlu
olan, mesleki sorumluluk sigortasD, mühendis ve mimar odalarDna verilen yetki ve
sorumluluklar, yer seçimi etütleri yaptDrma zorunlulu u, il ve ilçe yapD denetimi
komisyonlarDnDn kurulmasD vb gibi yenilikçi maddeler, yasadan çDkarDlmDH ve yasanDn
uygulama alanD geniHletilmek yerine daraltDlmDHtDr. !u anda BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D’nca, 4708 sayDlD yasanDn yeniden düzenlenmesi konusundaki çalDHmalar devam
etmektedir. Bu çalDHmalar sonucunda daha ça daH ve geliHmiH bir yapD denetim sisteminin
hazDrlanaca D ümit edilmektedir.
Burada yalnDzca ka Dt üzerinde kalabilen yasal düzenlemelerle, yapDlarDn projelendirme ve
yapDm aHamalarDnda etkin olarak denetlenemeyece ini vurgulamak zorundayDz. Etkin bir yapD
denetim sisteminin gerçekleHtirilebilmesi için, halkDn talebi ve iyi e itilmiH, deneyimli,
mesleki etik kurallara saygDlD, teknik insan gücünün de yetiHtirilmesi gerekmektedir. AyrDca bu
14
insan gücünün, meslek odalarDnca e itilmesi, denetimi ve belgelendirilmesi, mesleki
sorumluluk sigortasD gibi araçlarla da desteklenmesi gereklidir.
Türkiye’de yapD üretim sisteminin de, yasalarla kapsamlD olarak, yeniden düzenlenmesi
gerekmektedir. Bu tür düzenleme yalnDzca yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasDnDn
güçlendirilmesi konusunu de il, tüketici olan halkDn, konut elde etme yöntemlerini de dikkate
alarak, bir bütünlük içerisinde ele alDnmalDdDr.
AlBnan Dersler, Eksikler, htiyaçlar
Türkiye’de yDllardDr uygulanan afet politikalarD, afetlerden etkilenen kiHilerin kayDplarDnDn
kamu kaynaklarD ile karHDlanmasD esasDna dayandDrDlmDHtDr. Bu politika içerisinde zarar azaltma
ve hazDrlDklD olma ile ilgili faaliyetlere önem ve öncelik verilmemiH, ve özellikle de, inHaat izni
almadan, yürürlükteki yasa ve yönetmeliklere uymadan kaçak yapD yapan inHaat sahipleri için
caydDrDcD politikalar uygulanmamDHtDr. Aksine, çDkarDlan imar aflarD ile izinsiz, yasa ve
yönetmeliklere uymadan yapD yapma, politikacDlarca dolaylD olarak teHvik edilmiHtir. Bu
durum özellikle büyük kentlerde binlerce ruhsatsDz ve denetimsiz yapDnDn yapDlmasDna yol
açmDH ve bu yapDlarDn orta büyüklükteki depremlerde dahi yDkDlarak büyük ölçüde can ve mal
kaybDna yol açabildi i, her depremden sonra gözlenmiHtir.
1999 yDlD depremleri sonrasDnda, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri, uyguladDklarD
politikalarla, do al afetlere karHD, sDfDr pirimle sigorta yapan, bir sigorta Hirketi gibi olduklarD
gerçe ini kavramDHlardDr. AyrDca, tüm vatandaHlarDn ödedikleri vergilerle oluHan kamu
kaynaklarDndan, kurallara uymayan vatandaHlarDn kayDplarDnDn karHDlanmasD da sosyal adalet
ilkesine de ters düHmektedir. Bu politikayla, kural tanDmayan, özel sektördeki yapD inHasD
sistemi, ödüllendirilmektedir. Kaliteli mühendislik uygulamalarD ile, kaliteli ve güvenli yapD
elde etmeyi teHvik eden politikalar da mevcut de ildir.
3194 sayDlD imar kanunu ve 7269 sayDlD, kDsa adD ile afetler kanunu ile getirilen ve 1950’li
yDllarDn ortalarDndan bu yana uygulanmakta olan yerleHme ve yapDlaHmalarDn denetimi
uygulamalarDnDn, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDna olumlu katkDlar yapmadD D,
1990’lD yDllarDn baHlarDndan beri iyi bilinmesine, bu yasalarDn güncelleHtirilmesi için bir çok
giriHim yapDlmDH olmasDna ra men, 1999 yDlD depremlerine kadar, bu konuda kamu oyu deste i
ve politik kararlDlDk ortamD yaratDlamamDHtDr. Her iki yasanDn da güncelleHtirilmesi konusunda,
gerek akademik ve gerekse bürokratik düzeyde, bir çok çalDHma yapDlmDH olmasDna ve yasa
taslaklarD hazDrlanmDH olmasDna ra men, bu tasarDlar halen, uygulamaya aktarDlamamDHtDr.
Türkiye’deki afet yönetimi ile ilgili çalDHmalara, 60 yDl önce baHlanmDH olmasDna ve bu süre
içerisinde, bilgi ve deneyim birikimi, ile teknolojik geliHmeler konusunda büyük mesafeler kat
edilmesine ra men, do al afet zararlarD arzu edilen düzeyde azaltDlamamDHtDr. Bu durumun
temel nedenlerini, afet yönetim sisteminin dört ana aHamasDnD, zarar azaltma ve hazDrlDklD olma
ve müdahale ve iyileHtirme olarak, iki grup halinde toplayarak incelemek mümkündür.
Zarar azaltma ve hazDrlDklD olma faaliyetleri ile ilgili olarak:
• Türkiye’de hem merkezi ve hem de yerel düzeyde, afetler olmadan önce yapDlacak
çalDHmalar ve alDnacak önlemlerle afet zararlarDnDn azaltDlmasD ve afetlere karHD
hazDrlDklD olunmasD politikalarD yerine, afetler olduktan sonra, yara sarma politikalarDna
önem ve öncelik verilmiHtir.
15
•
•
•
•
Türkiye’de sürdürülebilir bir kalkDnmanDn gerçekleHtirilebilmesi için do al afet
zararlarDnDn mutlaka azaltDlmasD gerekti i gerçe i, planlD dönemde kavranmamDH ve bu
nedenle her ölçekteki fiziksel planlama faaliyeti sDrasDnda, do al afet zararlarDnDn
azaltDlmasDna yönelik planlama önlemleri ihmal edilmiHtir.
Çok eski geçmiHe sahip olmalarDna ra men, yürürlükteki yasa ve yönetmeliklere
uymama, baHta yerel yönetimler olmak üzere, her kademede alDHkanlDk haline
getirilmiHtir. Yasa ve yönetmeliklere uymamanDn caydDrDcD bir sorumlulu u da yoktur.
Türkiye’de, ülkenin karHD karHDya bulundu u deprem ve di er do al afet tehlikesi ve
riski halka mal edilmemiH ve bu konuda yaygDn ve sürdürülebilir e itim politikalarD
uygulanarak bir “zarar azaltma kültürü” oluHturulamamDHtDr.
Türkiye’de ça daH geliHmelere paralel olarak, hDzlD, etkili ve koordineli olarak iHleyen
bir afet yönetim sistemi kurulamamDH, bu sistem içerisinde görev üstlenmesi gereken
merkezi ve yerel yöneticilerin afet planlamasD ve afet yönetimi konularDnda e itilmesi
faaliyetleri tamamen ihmal edilmiHtir.
Olaya müdahale ve iyileHtirme faaliyetleri ile ilgili olarak:
• Afetler ço unlukla yerel olaylardDr ve yerel sorunlar do urmaktadDr. Buna ra men,
yerel ölçekte il ve belediyelerin olaya müdahale planlarD, yalnDzca ka Dt üzerinde
kalmDHtDr ve bu konuda etkin ve sürdürülebilir e itim programlarD uygulanmamaktadDr.
• Olaylara müdahalede yasalarla yerel yönetimlere sorumluluk verilmiH olmasDna
ra men, yerel yönetimlerin, bir afet sonrasDnda hemen kullanabilecekleri, çadDr,
battaniye, soba, seyyar tuvalet ve banyo üniteleri vb gibi acil yardDm malzemeleri
stoklarD bulunmamaktadDr.
• Türkiye’de zarar azaltma ve hazDrlDklD olma faaliyetlerinde oldu u gibi, olaya
müdahale ve iyileHtirme faaliyetlerinde de merkezi yönetim, özel sektör ve halkDn
görev, yetki ve sorumluluklarD arasDnda rasyonel dengeler oluHturulamamDH ve her
olayDn a Dr ekonomik ve sosyal maliyetinin, merkezi yönetimlerden beklenmesi
alDHkanlDk haline getirilmiHtir. Bu konuda, yasa ve yönetmeliklerde de açDk hükümler
bulunmamaktadDr.
Sonuçlar
Her ne kadar 17 A ustos 1999 depremi olaya zamanDnda ve hDzlD ve etkili olarak müdahale
etmede, dünyadaki bir çok ülkenin de kapasitesi üzerinde sonuçlar do urmuH ise de, bu olay
Türkiye’nin afet yönetim sistemi, uygulanan politika ve stratejilerinin eksiklikleri ve
zayDflDklarDnD açDkça gözler önüne sermiHtir. Türkiye, mevcut afet yönetim sistemi içerisindeki,
bu eksiklikleri, zayDflDklarD, her aHamadaki koordinasyon zafiyetlerini süratle ortadan
kaldDrmak ve sistemi yeniden düzenlemek zorundadDr.
Bu amaç içinde do asD gere i çok kurumlu, çok disiplinli ve karmaHDk bir sistem olan afet
yönetiminin dört ana aHamasDnda gerekli olan etkin bir iHbirli i ve koordinasyonu sa lamasD
gereken bir kurumu yeniden yapDlandDrmak durumundadDr. Bu kurumun ana rolü ve görevi,
ilgili bakanlDklar, kurum ve kuruluHlar arasDnda gereken iHbirli i ve koordinasyon sa lamak,
ülke için zarar azaltma stratejik planlarD ile faaliyetlerin önceliklerini belirlemek ve bu
öncelikler do rultusunda ilgili kurum ve kuruluHlarDn faaliyetlerini desteklemek ve
denetlemek olmalDdDr.
Bu çalDHmanDn bir çok yerinde vurgulandD D üzere Türkiye’de afet yönetim sisteminin
geliHimini engelleyen konularDn baHDnda, bilgi, e itim ve deneyim eksikli i gelmektedir.
16
YalnDzca yasal ve kurumsal düzenlemeler ve yara sarma politikalarD ile do al afet zararlarDnDn
azaltDlamayaca D gerçe i kabul edilmeli ve afet yönetim sistemi içerisinde halkDn katDlDmD
olmadan, halkta ve her kademedeki yönetici ve karar verici kiHilerde bir zarar azaltma kültürü
oluHmadan, baHarD sa lanamayaca D gerçe i kabul edilmelidir.
Zarar azaltma ve hazDrlDklD olma konularDnda afet yöneticilerinin ve teknik insan gücünün
sürekli e itimi ve tatbikatlarla geliHtirilmeleri ana politikalar olarak benimsenmelidir. Bu
temel politikalar uygulanarak afet yönetim sisteminin geliHtirilmesi konusunda Türkiye iyi bir
örnek alan olacaktDr. Bu durum bizi Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik
bir iHbirli i ve yardDm programDnDn öncelikle her kademedeki e itim ve bilgilendirme
alanlarDna yöneltilmesini kuvvetle önermeye itmiHtir. Bu tür sürdürülebilir bir e itim ve
bilgilendirme programD, yöneticilerde dahil olmak üzere, her kademedeki Türk halkDnda bir
“zarar azaltma kültürü” oluHturmayD temel amaç olarak benimsemelidir.
17
1-G R
1-1. ÇalBAmanBn AmacB
Bu çalDHma, aHa Dda belirtilen hedefleri dikkate alarak, Türkiye’nin do al afetler konusundaki
gerçek ihtiyaçlarDnD belirlemek amacDyla yapDlmDHtDr.
• GeçmiHte ve halen uygulanmakta olan yapD denetimi, ve özel ve kamu yapDlarDnDn
inHa yöntemlerini belirlemek, tarihsel geliHim içersinde yerleHme ve yapDlaHmalarla
ilgili yasal düzenlemeleri, yasal ve kurumsal geliHimleri, uygulanan politikalar ve
alDnan önlemleri gözden geçirmek,
• Son depremlerden elde edilen dersleri de dikkate alarak, Türkiye’de afetlere
iliHkin, geçmiHte uygulanan, halen yürütülmekte olan ve gelecek için planlanan
faaliyetleri, afet yönetimi döngüsünün dört ana aHamasDna uygun olarak incelemek,
• Daha güvenli bir ülke ve toplum yaratmak için, eksiklikler, ihtiyaçlar,
geliHtirilmesi gereken alanlar, uygulanmasD gereken strateji, politika ve faaliyetleri
belirlemek.
1-2. Uygulanan Yöntem
Bu çalDHmanDn hazDrlanmasD sDrasDnda, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), BaHbakanlDk,
Devlet Planlama TeHkilatD, -çiHleri BakanlD D, Afet -Hleri genel Müdürlü ü, Devlet Su -Hleri
Genel Müdürlü ü, di er ilgili BakanlDklar, BirleHmiH Milletler, Japon UluslararasD -Hbirli i
AjansD(JICA), Üniversiteler ve AraHtDrma Enstitüleri, Türkiye KDzDlay Derne i ,UluslararasD
KDzDlay-KDzDlhaç Dernekleri Federasyonu (IFRC) ve bazD di er ilgili Sivil toplum
KuruluHlarD(STK) yayDmlarD arasDndan geniH bir literatür araHtDrmasD yapDlmDHtDr.
ÇalDHmada , do al afetlerle ilgili veriler baHta Afet -Hleri Genel Müdürlü ü olmak üzere bir
çok kurum ve kuruluHtan toplanmDHtDr. Bu veriler analiz ve sentez edilerek, metin içersinde
verilmiH ve kolay anlaHDlabilmesi için rapora tablo, liste, Hekiller ve örnek olaylar eklenmiHtir.
Eksiklikler, ihtiyaçlar ve afetlerden elde edilen derslerin belirlenmesi için, Türkiye’nin afet
yönetim sisteminin yasal ve kurumsal geliHimi, tarihsel perspektif içersinde, yerel ve
uluslararasD kaynaklar taranarak, gözden geçirilmiHtir.
ÇalDHmada, güvenilir sonuçlara ulaHabilmek için, kamu kurum ve kuruluHlarDnDn elinde
bulunan en güncel veriler kullanDlmDH, güvenilir ve güncel olmayan veri ve istatistikler dikkate
alDnmamDHtDr.
Metin içersindeki özel isimler, yer adlarD, Türkçe olarak yazDlmDHtDr. Örne in, ‘YeHilDrmak’
Türkiye’nin ikinci en uzun nehrinin adD. AyrDca metinde, Türkiye’nin kurum ve kuruluHlarDnDn
kDsaltmalarD da Türkçe olarak yazDlmDH ve bunlarla ilgili açDklamalar, raporun kDsaltmalar
bölümüne eklenmiHtir.
18
2- DO AL AFET PROF L
2-1. Ülke Temel Verileri
Co<rafi Konum
Türkiye, 26-42 derece do u boylamlarD ile 36-42 derece Kuzey enlemleri arasDnda yer alan,
Karadeniz ile Akdeniz arasDnda, Avrupa ile Asya’yD birleHtiren bir köprü konumundadDr.
Toplam yüzölçümü 778,000 km2dir. Türkiye’nin kara sDnDrlarDnDn uzunlu u 2,573 km.dir.
Deniz sDnDrlarD da eklendi inde, sDnDrlarDnDn uzunlu u 8,333 km. ye ulaHmaktadDr. Türkiye’nin
iki Avrupa ve altD Ortado u ve Asya ülkesi ile sDnDrlarD bulunmaktadDr. Kuzey-Do uda,
Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan ile sDnDrlarD 610 km., -ran ile 454 km., Irak ile 331 km.
uzunluktadDr. Güneyde Suriye ile olan sDnDrD ise 877 km.dir. BatDda ise iki Avrupa ülkesiyle
olan kara sDnDrlarD, Yunanistan’la 212 km. ve Bulgaristan’la 269 km. uzunluktadDr.
Türkiye Avrupa ile Asya’yD birbirinden ayDran Marmara denizindeki Bo aziçi ve Çanakkale
bo azlarD ile bölünmüHtür. Asya kDtasDndaki büyük kDsmD Anadolu adDnD almaktadDr. Bu kDsDm
Do uya do ru yükselen plato konumundadDr. Bu plato, FDrat, Dicle, Ceyhan, Seyhan,
YeHilDrmak, KDzDlDrmak, Sakarya gibi büyük nehirlerin aktD D vadilerle 15’e bölünmüHtür.
Türkiye Van gölü, Tuz gölü gibi büyük iç göller ve çok sayDda küçük göllere sahiptir.Kuzeyde
Karadeniz’e paralel olarak uzanan, Karadeniz sDra da larD ile Güneyde Akdeniz boyunca
uzanan Toros sDra da larD, her iki deniz boyunca dar ve uzun sahil Heritleri oluHturmuHtur.
ekil 1- Türkiye Co<rafi Konum HaritasB
Co rafi konumu ve iklim özellikleri nedeniyle Anadolu yarDmadasD, tarih boyunca bir çok
medeniyetin anayurdu olmuH ve bu özelli i nedeniyle de dünyaca tanDnan turizm merkezi
haline gelmiHtir. Üç tarafDnDn denizlerle çevrili olmasD ve üç kDtayD birleHtiren co rafi konumu
nedeniyle, Anadolu, aynD zamanda tarihi devirlerden bu yana önemli bir ticaret merkezidir.
19
Co rafi konumu ve sahillere paralel uzanan sDra da larD nedeniyle, Türkiye’nin farklD
bölgelerinde, çok farklD iklim özellikleri bulunmaktadDr. Sahil kesimleri, her mevsimde
yumuHak iklim özelliklerine sahip iken, iç kesimlerdeki Anadolu platosu, yazDn sDcak ve kDHDn
so uk iklim özelli ine sahiptir ve bu bölgede ya mur ya DHlarD sDnDrlDdDr.
Nüfus
2000 yDlD nüfus sayDmD sonuçlarDna göre, Türkiye’nin nüfusu 67 milyon 844 bindir. Nüfusun
33.6 milyonu kadDn, 34.2 milyonu ise erkektir.1980-1985 döneminde %2.49 olan yDllDk nüfus
artDH hDzD, 1985-1990 döneminde %2.17’ye, 1990-2000 döneminde ise %1.83’e düHmüHtür.
2000-2005 döneminde ise nüfus artDH hDzDnDn %1.45’e düHece i tahmin edilmektedir.
1960’lD yDllardan bu yana Türkiye Hehirsel geliHim açDsDndan, dünyada en yüksek geliHme
hDzDna sahip ülkeler arasDnda yer almDHtDr. 2000 yDlD nüfus sayDm sonuçlarD 44.1 milyon kiHinin
Hehirlerde, 23.7 milyon kiHinin ise köylerde yaHadD DnD göstermektedir. 1975 yDlD nüfus sayDmD
sonuçlarDna göre, Hehirlerde yaHayan nüfus %42, köylerde yaHayan nüfus ise %58 oranDndaydD.
2000 yDlD nüfus sayDm sonuçlarD ise, Hehirsel nüfusun artarak %65’e ulaHtD D, köy nüfusunun
ise %35’e düHtü ü sonucunu vermektedir.
Türkiye’de 81 il merkezi arasDnda en yüksek nüfus yo unlu una sahip iller, 10 milyon nüfusla
-stanbul, 4 milyon nüfusla Ankara ve 3.4 milyon nüfusla -zmir illeridir.
Son 30 yDl içersinde, BatD ve Güney bölgelerinde nüfus hDzla artarken, -ç, Kuzey ve Do u
bölgelerinde nüfusun azaldD D görülmektedir.
Nüfusu en hDzlD artan iller arasDnda, %4.18 artDH hDzDyla Antalya, %3.66 artDH hDzDyla !anlDurfa
ve %3.31 artDH hDzDyla -stanbul yer almaktadDr. Tunceli ise, iller arasDnda %3.50 azalDH hDzDyla,
nüfusu en çok azalan ildir. Do u ve Kuzey bölgelerinden BatD ve Güneydeki büyük illere
do ru yaHanan hDzlD göçler, ülke nüfusunun bölgeler arasDnda dengesiz da DlDmDna yol
açmaktadDr.
Türkiye genç nüfusa sahip bir ülkedir. 0-14 yaH gurubu, toplam nüfusun %30’unu, 15-64 yaH
gurubu %64’ünü ve 65 yaHDn üzerindeki grup ise %5.6’sDnD oluHturmaktadDr. Türkiye’nin
nüfusu Anadolu topraklarDnDn, tarihi dönemlerden bu yana Do udan BatDya bir geçiH yolu
olmasDndan etkilenmektedir.
Anadolu topraklarDnda, farklD dönemlerde, sayDsDz medeniyetler yerleHmiHtir. Bu farklD
kültürler, Türkiye Cumhuriyeti bünyesi içersinde kaynaHmDH ve üniter bir yapD oluHmuHtur.
Devlet YapBsB
Türkiye demokratik parlamenter sistemle yönetilen, üniter bir devlettir. Türkiye Cumhuriyeti
büyük önder Mustafa Kemal Atatürk tarafDndan, 29 Ekim 1923’te kurulmuHtur. BaHkenti
Ankara’dDr. Türk vatandaHlarD egemenlik haklarDnD, do rudan kendi seçtikleri milletvekilleri,
dolaylD olarak ise yasalarla belirlenmiH, yasama, yürütme ve yargD organlarD kanalDyla
kullanmaktadDr. Bu üç organ arasDnda kuvvetler ayrDlD D prensibi bulunmaktadDr. Yasama
organD, Türkiye Büyük Millet Meclisidir. Bu organ, her beH yDlda bir yapDlan seçimlerle, halk
tarafDndan seçilen 550 milletvekilinden oluHmaktadDr. Seçimler ba DmsDz yargD organDnDn
20
gözetim ve denetimi altDnda yapDlmaktadDr. Seçimlerde 18 yaHDnD doldurmuH olan her Türk
vatandaHD, eHitlik, hür irade, gizli oy ve açDk sayDm prensipleri ile kendi temsilcilerini
seçmektedir.
Yönetim organD ise Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafDndan seçilen CumhurbaHkanD ile
BaHbakanDn baHkanlD Dndaki Bakanlar Kuruludur. CumhurbaHkanD, devletin baHDdDr. Devlet
organlarDnDn anayasa ve yasalara uygun olarak, uyum içersinde çalDHmasDnD gözetir.
CumhurbaHkanD, 7 yDl süre için, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafDndan, kendi üyeleri veya
tanDnmDH kiHiler arasDndan seçilir. Bakanlar Kurulu BaHbakan ile di er bakanlar oluHmaktadDr.
BaHbakan Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri veya üye olmayan tanDnmDH kiHiler arasDndan,
CumhurbaHkanD tarafDndan seçilir. Bakanlar ise yine TBMM üyeleri arasDndan veya üye
olmayan tanDnmDH kiHiler arsDndan BaHbakan tarafDndan önerilir ve CumhurbaHkanD tarafDndan
atanDr. CumhurbaHkanD BaHbakan ve Bakanlar Kurulunu atarken, TBMM’de oy ço unlu unu
sa layacak kiHilerden oluHmasDnD gözetir. Yönetim organD olan Bakanlar Kurulu, TBMM’den
güven oyu aldDktan sonra göreve baHlar.
ekil 2- Türkiye'nin Devlet YapBsB
Kaynak: Türk Haber AjansD- Türkiye 2003, ISBN 975 - 19 - 3523 - 7
YargD organD ise ba DmsDz mahkemelerden oluHmaktadDr. YargD organlarD kararlarDnD anayasa
ve yasalara uygun olarak vermektedir. Mahkemelerin ba DmsDzlD D ve hakimlerin tarafsDzlDk ve
ba DmsDzlDk teminatlarD Anayasa ve yasalarla düzenlenmiHtir.
Anayasa yargD organlarDnD, yasal, idari ve özel mahkemeler olmak üzere bölümlere ayDrmDHtDr.
Özel mahkemeler askeri mahkemeler ile devlet güvenlik mahkemeleridir. Devlet güvenlik
mahkemeleri, Avrupa Birli i uyum yasalarD çerçevesinde 5190 sayDlD Ceza Muhakemeleri
Usulü Kanunda De iHiklik YapDlmasD ve Devlet Güvenlik Muhakemelerinin KaldDrDlmasDna
Dair Kanun ile kaldDrDlmDHtDr.
Anayasa Mahkemesi, YargDtay, DanDHtay, Yüksek -dare Mahkemeleri, Askeri YargDtay,
UyuHmazlDk mahkemeleri, yüksek yargD organlarD arasDnda yer almaktadDr. Hakimler ve
SavcDlar Yüksek Kurulu ve SayDHtay yargD alanDnda iki özel kuruluHtur. 1982 AnayasasDnDn
123. maddesi idareyi bir bütün olarak hükme ba lamDHtDr. Bu maddeye göre: “-dare, kuruluH
21
ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. -darenin kuruluH ve görevleri, merkezden
yönetim ve yerinden yönetim esaslarDna dayanDr. Kamu tüzel kiHili i, ancak kanunla veya
kanunun açDkça verdi i yetkiye dayanDlarak kurulur.”.
Türkiye’nin kurumsal yapDlanmasD(Yönetim Sistemi), kDsaca, üç grup halinde özetlenebilir.
• Merkezi Yönetimler
• Yerel Otoriteler
• Di er Kurum ve KuruluHlar.
Üniter devlet yapDsD içersinde, bütünlü ün birer parçasD olan bu yapDlanma, anayasanDn 123
üncü maddesinde, idarenin bütünlü ü baHlD D altDnda ele alDnmaktadDr. Merkezi yönetim,
devletin ana kurumsal yapDlanmasDnD oluHturan kurum ve kuruluHlardan oluHmaktadDr. Bu
organlar, ülke yönetimi ile ilgili olarak politik, ekonomik ve yönetsel kararlarD alan ve
uygulayan organlardDr. Merkezi yönetimler, Ankara’da bulunan merkezi kurum ve
kuruluHlarla, illerde bulunan kurum ve kuruluHlar olmak üzere iki kDsDmdan oluHmaktadDr.
Ankara’da bulunan merkezi yönetimler, CumhurbaHkanlD D, BaHbakanlDk, Bakanlar Kurulu,
BakanlDklar ve bakanlDklara ba lD ilgili kurum ve kuruluHlardDr. -l yönetimleri ise, il ve
ilçelerde merkezi organlar adDna, karar alan veya alDnmDH kararlarD uygulayan birimlerdir. Bu
birimler, illerde Valiler, ilçelerde ise Kaymakamlar tarafDndan yönetilmektedir. -l yönetimleri
Anayasa’nDn 126DncD maddesinde belirtilen, yerinden yönetim ilkesi do rultusunda
oluHturulmuHlardDr.
Yerel otoriteler, merkezi yönetimlerin dDHDnda, yerel nitelikteki hizmetleri yürütmekle görevli,
seçimle iH baHDna gelen kiHiler tarafDndan yönetilen birimlerdir.
BunlarDn dDHDnda kalan merkezi yönetimler ve yerel otoriteler ise üç grup halinde toplanabilir.
• Fonksiyonel olarak yerleHmiH kurumlar. Bunlar ülke genelinde bazD özel hizmetleri
yürütmekle görevli kurumlardDr. Bunlara örnek olarak, Türkiye Radyo Televizyon
Kurumu (TRT), Üniversiteler, Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK), Emekli SandD D ve
Kamu -ktisadi KuruluHlarD (K-T) verilebilir.
• Kamu Kurumu niteli indeki profesyonel kuruluHlar. Bunlar üyelerinin ortak
ihtiyaçlarDnD, haklarDnD ve geliHmelerini sa layan kamu tüzel kiHilikleridir. Bunlar
arasDnda, Türkiye Mimar ve Mühendis OdalarD Birli i (TMMOB), ve bu birli e ba lD
mimar ve mühendisler odalarD, Barolar, Türk Tabipler Birli i, Sanayi ve Ticaret
OdalarD, Odalar ve Borsalar Birli i sayDlabilir.
• DanDHma ve Denetim organlarD. Bu organlar, prensip olarak karar alamayan, ancak
kurum organlarDna danDHmanlDk yapan ve önerilerde bulunan organlardDr. Bunlar
arasDnda Milli Güvenlik Kurulu, Devlet Planlama TeHkilatD, SayDHtay, Devlet
Denetleme Kurulu, sayDlabilir.
dari YapBlanma
Türkiye idari yapDlanma olarak, Bakanlar Kurulu kararD ile atanmDH Valiler tarafDndan
yönetilen, 81 ile bölünmüHtür. Valiler, ilerde hem devletin ve hem de hükümetin
temsilcileridirler ve hükümetin ve merkezi yönetimlerin kararlarDnD uygularlar.
Her il ise, merkezi yönetimce atanmDH olan Kaymakamlar tarafDndan yönetilen, ilçelere
ayrDlmDHtDr. Türkiye’de halen 850 ilçe, 36,527 köy ve bu köylere ba lD 45,000 mahalle
bulunmaktadDr. Türkiye’de her il ve ilçe merkezi ile nüfusu 2000’in üzerinde olan
22
yerleHmelerde, yerel otorite olarak, belediye teHkilatD bulunmaktadDr. Belediyeler, her beH
yDlda bir halkDn oyu ile seçilen, belediye BaHkanlarD tarafDndan yönetilmektedir. Belediyelerin
asli görevi yerel halkDn, su, kanalizasyon, ulaHDm, temizlik, yeHil alan, imar, yapD denetimi vb
gibi mahalli ve müHterek ihtiyaçlarDnD karHDlamaktDr. Türkiye’de halen 3,228 belediye vardDr.
Türkiye’deki en küçük yönetim birimi, her beH yDlda bir o mahallede yaHayan halk tarafDndan
seçilen muhtarlDklardDr. Halen il, ilçe ve köylere ba lD mahallelerde 52,000 in üzerinde muhtar
görev yapmaktadDr.
Tablo 1-Türkiye'deki Yetki Durumu
Yönetim Birimi Yetkili
Ülke
BaHbakan
Bakan
-l
Vali
Belediye BaHkanD
ilçe
Kaymakam
Belediye BaHkanD
Köy
Muhtar
Mezra
Muhtar
Mahalle
Muhtar
Durumu
SeçilmiH/AtanmDH
SeçilmiH/AtanmDH
AtanmDH
SeçilmiH
AtanmDH
SeçilmiH
SeçilmiH
SeçilmiH
SeçilmiH
Türkiye’de yerel yönetimler, il özel idareleri, belediyeler ve köyler olarak üç ana grup halinde
örgütlenmiHtir. -l özel idareleri, belediye hudutlarD dDHDnda kalan alanlarda ilin kalkDnma ve
geliHmesi için gereken faaliyetleri yürüten organlardDr. Bu organDn yöneticisi valilerdir. AyrDca
seçilmiH kiHilerden oluHan il genel meclisleri bulunmaktadDr.
Merkezi yönetimler tarafDndan oluHturulan her ilde, ilin yerel ihtiyaçlarDnD karHDlamak üzere
otomatik olarak il özel idareleri de kurulmaktadDr. Belediyeler, yukarDda da belirtildi i gibi,
nüfus kriteri dikkate alDnmaksDzDn, her il ve ilçe merkezi ile, nüfusu 2,000’i aHan
yerleHmelerde Bakanlar Kurulu KararD ile kurulmaktadDr.
Belediyelerin kuruluH, görev, yetki ve sorumluluklarD 1580 sayDlD Belediyeler Kanunu ile
düzenlenmiHtir.
Türkiye’de ayrDca, normal belediyelerin dDHDnda, büyük Hehirlerde, içersinde birden çok ilçe
veya belde belediyesi bulunan, büyükHehir belediyeleri kurulmuHtur. BüyükHehir belediye
sDnDrlarD içerisinde birden çok ilçe ve alt kademe belediyesi bulunur. Bunlar arasDndaki iliHkiler
3030 sayDlD kanunla düzenlenmiHtir. !u anda 16 adet BüyükHehir belediyesi vardDr.
Tablo 2- Belediyelerin Türlerine Göre Da<BlBmB
Türü
BüyükHehir Belediyesi
BüyükHehir -lçe Belediyesi
BüyükHehir Alt kademe Belediyesi
-l Belediyesi
-lçe Belediyesi
Belde Belediyesi
Toplam
Adedi
16
58
31
65
792
2266
3228
Türkiye’de nüfusu 2,000 in altDnda olan yerleHmeler köy statüsüne sahiptir ve buralarda
belediye teHkilatD bulunmamaktadDr. Köyler seçilmiH muhtarlar ve ihtiyar heyetleri tarafDndan
23
yönetilmektedir. Genellikle tarDm ve hayvancDlDkla u raHan bu yerleHmelerin, yol, su, elektrik,
e itim vb gibi ihtiyaçlarD il özel idarelerince karHDlanmaktadDr.
Ekonomi
Türkiye’de pek çok alanda oldu u gibi, ekonomik alanda da sa lanan büyük geliHmeler,
Cumhuriyetin 81 yDllDk tarihi süresince sürdürülmüHtür. Cumhuriyetle birlikte kapalD bir
ekonomiden, ülke yararDna dDH ticarete a DlDrlDk veren, karma ekonomiye geçilmiHtir. Bu
ekonomik dönüHümde, Cumhuriyetin kuruluHundan hemen sonra, 17 !ubat 1923te düzenlenen
“-zmir -ktisat Kongresi”nde alDnan kararlarDn önemli katkDsD olmuHtur. Bu kongrede alDnan
kararlar arasDnda, ulusal sanayinin geliHtirilmesi ve korunmasD ile ülkenin dDHa ba DmlDlD DnDn
azaltDlmasD, Türk ekonomisinin geliHmesine önemli katkDlar sa lamDHtDr.
1929 büyük ekonomik krizi ve II. Dünya savaHD, ülkenin, kendi kendine yeterli i
politikalarDnDn uygulanmasDnda ana etkenler olmuHtur. 1930-1940 yDllarD arasDnda bu politika
ile Türkiye, tarihin en hDzlD sDnai geliHim hDzDnD yakalamDHtDr. 1950’li yDllarla birlikte, liberal
ekonomi prensibi benimsenmiH ve artan dDH yardDmlarla, tarDmda mekanizasyon, karayolu
ulaHDmDnda ve dDH ticarette hDzlD geliHmeler sa lanarak, ülkenin milli geliri artmaya baHlamDHtDr.
1963 yDlDndan itibaren planlD ekonomiye geçilmiH ve ithal ikamesi ekonomi politikalarD
uygulanarak, yerli sanayi yo un bir Hekilde desteklenmiHtir. Bu dönemde uygulanan sabit kur
politikalarD nedeniyle, 1970’li yDllarda Türk LirasD önemli ölçüde de er kaybetmiH ve bu
nedenle, ihracatD esas alan ekonomik politikalar gündeme gelmiHtir.
24 Ocak 1980 tarihinde alDnan ekonomik kararlar, Türk ekonomisinde önemli bir dönüm
noktasD oluHturmuHtur. Bu dönemde ilk kez olarak uygulanan, ihracat yapan sektörlere düHük
faizli kredi politikalarD, vergi iadeleri, sDnai madde üreten sektörlerin ithalata dayanan temel
ham maddelerine uygulanan gümrük indirimleri ile dDH satDm teHvik edilmiH ve dDH ticaret
açDklarD azaltDlmaya baHlanmDHtDr.
1984 yDlDndan bu yana hDzla geliHen serbest pazar ekonomisi ve ekonomide liberalleHme
politikalarD ile iç pazar yarDHmaya açDlmDH ve sonuçta dDH alDmda ve dDH ticaret açD Dnda önemli
artDHlar meydana gelmiHtir. 1980 yDlDnda kabul edilen ekonomik politikalarla durgun ve
verimli bir ekonomik ortam yaratDlmaya çalDHDlmDHtDr.
KüreselleHen Dünya ekonomik politikalarDnDn da etkisiyle, 1980 yDlDnda 11 milyar ABD
DolarD olan dDH ticaret hacmi, 2001 yDlDnda 72,7 milyar dolara, 2002 yDlDnda ise, 85,9 milyar
dolara ulaHmDHtDr. KüreselleHmenin önemli bir göstergesi olan dDH ticaret hacminin milli gelire
oranD ise 1980 yDlDnda %16 iken, 2002 yDlDnda %45’i aHmDHtDr.
24
Tablo 3- Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler
GSMH (Milyar ABD$)
GSMH KiHi BaHDna (ABD$)
GSMH Büyüme OranD
-Hsizlik OranD (%)
-hracat(FOB) (Milyon ABD $)
-thalat (FOB) (Milyon ABD$)
Nüfus YaH YapDsD 0-14
Nüfus YaH YapDsD 15-64
Nüfus YaH YapDsD 65+
Bebek Ölümleri (Binde)
Ortalama YaHam Süresi Beklentisi
KadDn
Erkek
Hekim BaHDna Düsen KiHi SayDsD
1995
171.9
2,841
8
6.9
21,637
35,709
32.3
63
4.7
44.4
67.9
70.3
65.7
889
1996
184.6
3,005
7.1
6.0
23,225
43,627
31.7
63.5
4.8
42.2
68.2
70.5
65.9
896
1997
194.1
3,110
8.3
6.4
26,261
48,559
31.2
63.8
5
39.5
68.6
70.9
66.3
852
1998
205.8
3,247
3.9
6.3
26,974
45,921
30.7
64.2
5.1
38.9
68.8
71.2
66.5
820
1999
187.5
2,914
-6.1
7.3
26,588
40,692
30.5
64.0
5.5
36.8
68.9
71.3
66.6
825
Kaynak: Devlet Planlama TeHkilatD(DPT), Devlet -statistik Enstitüsü (D-E)
Dünya Ticaret Örgütü’nün 1997 yDlDnda yayDmlamDH oldu u “Dünya Ticaretinin GeliHimi”
raporuna göre, Türkiye dDH ticaret hacmi en hDzlD geliHen 21 ülke arasDnda yer almDHtDr. 2001
yDlD sonunda Türkiye’nin dDH alDmlarD 41.3 milyar ABD dolarD, dDH satDmlarD ise 31.3 milyar
ABD dolarD düzeyindedir. Ancak 2002 yDlDnda dDH alDmlarD yavaH bir artDHla 35.1 milyar ABD
dolarD düzeyinde kalmDHtDr.
Gayri Safi Yurt -çi HasDla(GSY-H) içersinde tarDm sektörünün payD 1960’lD yDllarda %30
düzeylerinde iken, 1990’lD yDllarDn baHDnda bu pay %15 düzeyine inmiHtir. Buna karHDlDk
sanayi sektörünün GSY-H içersinde payD aynD zaman dilimi içersinde %19 dan, %25’e
yükselmiHtir.
2001 yDlD içersinde tarDm sektöründeki artDH %6.1 olmuHtur. Buna karHDlDk aynD yDl içersinde
sanayi sektöründe %7.5 oranDnda bir gerileme meydana gelmiHtir. 2002 yDlD içersinde ise her
iki sektörde, sDrasDyla %7.0 ve %5.8 oranlarDnda artDH sa lanmDHtDr.
Dünya BankasD'nDn verilerine göre Türkiye 1980-1991 dönemi içersinde, yDllDk %2.9
oranDndaki fert baHDna düHen milli gelir artDHD ile, 127 ülke arasDnda, 16 DncD sDrada yer
almaktadDr. 2001 yDlD içersinde yaHanan ekonomik kriz nedeniyle milli gelir, %26.7 oranDnda
azalarak, 2,123 ABD dolarD düzeyine düHmüHtür. Bu düHüHte, yaHanan yüksek enflasyon, Türk
LirasDnDn de er kaybD ve kDsmen de 1999 yDlD sonunda yaHanan iki büyük depremin etkileri
olmuHtur. 2002 yDlDnda ise yeniden bir artDHla 2,584 ABD dolarD düzeyine yükselmiHtir.
SatDn alma gücü paritesi esas alDndD Dnda ise, 1999 yDlDnda 6,211 ABD dolarD civarDnda olan
parite, 2001 yDlDnda 5,830 ABD dolarDna düHmüH, 2002 yDlDnda ise yeniden 5,974 ABD dolarD
düzeyine yükselmiHtir.
Son yDllarda hDzla geliHen turizm sektörünün GSY-H artDHD üzerinde önemli bir payD
bulunmaktadDr. 2001 yDlD içersinde net turizm gelirleri 8,485 milyar ABD dolarD düzeyine
yükselmiHtir.
Türkiye'de milli gelir, 1980-1990 döneminde, yDlda ortalama olarak %5.3, 1990-1995
döneminde ise %7.9 oranDnda artDH göstermiHtir. Bu artDH oranD dünya ortalamasDnDn üzerinde
oluHmuHtur. Daha sonraki yDllarda, vergi oranlarDndaki artDHlar, Hükümetlerin küçük ve orta
ölçekli sanayilere sa layaca D desteklerdeki gecikmeler ve dDH alDmda görülen aHDrD artDHlar ve
25
bunlara ilave olarak yaHanan depremlerin yol açtD D üretim kayDplarD, 2001 yDlD içersinde, ülke
ekonomisinde %9.5 oranDnda bir gerilemeye neden olmuHtur. 2002 yDlD içersinde ise ekonomi
yeniden toparlanmDH ve gayri safi milli hasDlada %7.8 oranDnda bir artDH sa lanmDHtDr.
Türkiye'de 1998 yDlDndan bu yana ekonomik istikrar ve yüksek enflasyonla mücadele
politikalarD uygulanmaktadDr. 2000 yDlD baHDndan itibaren kapsamlD bir makro-ekonomik
program uygulanmaktadDr. UluslararasD Para Fonu (IMF) ile yapDlan yDllDk stand-by
anlaHmalarD ile bu program IMF tarafDndan desteklenmektedir. 2004 yDlD sonuna kadar
uzatDlmDH olan bu program süresince, 2002 yDlD sonunda, Toptan EHya FiyatlarD Endeksi
(TEFE) ve Tüketici FiyatlarD Endeksleri (TÜFE), sDrasDyla %30.8 ve %29.7 düzeyine
gerilemiHtir. Bu azalDm e ilimi 2003 yDlD içersinde de devam etmiH ve 2004 yDlD Haziran
ayDnda, oniki aylDk ortalamalara göre, TEFE %13.73, TÜFE %16.51 olarak gerçekleHmiHtir.
17 A ustos 1999 depremi, yol açtD D büyük can ve mal kayDplarDnDn yanD sDra Türk
ekonomisinin üzerine de büyük bir darbe olmuHtur. Depremin yol açtD D do rudan ekonomik
kayDplar üzerinde, Devlet Planlama TeHkilatD (DPT), Dünya BankasD (DB) ve Türkiye
Sanayici ve -H AdamlarD Derne i (TUS-AD) tarafDndan de iHik yöntem ve yaklaHDmlarla
araHtDrmalar yapDlmDHtDr.
Tablo 4- 17 A<ustos Depreminin Maliyeti
Maliyetler (Milyar ABD$)
Do rudan Maliyet
-skan
-Hletme
AltyapD
Dolayl Maliyet
Katma De er KaybD
Acil Kurtarma MasraflarD
Toplam Zarar Maliyeti
DPT
10.0
4.0
4.5
1.5
2.8
2.0
0.8
13.0
Dünya BankasD
6.6 - 10.6
3.5 - 5
2.5 - 4.5
0.5 - 1
2 - 2.5
2 - 2.5
…
9 - 13
TUSIAD
3.1 - 6.5
1.1 - 3
1.1 - 2.6
0.9
1.8 - 2.6
1.2 - 2
0.6
5-9
2kincil Etkiler
Defter KaybD
Mali Zararlar
Bölgedeki -H KaybD
2.0
2
…
…
5.9
…
3
3.6 - 4.6
%20 - %50
Kaynak: Türkiye Raporu (OECD).
17 A ustos ve 12 KasDm 1999 depremleri nedeniyle gayri safi yurtiçi hasDla da (GSY-H) %6.1
oranDnda bir azalma meydana geldi i tahmin edilmektedir. Türkiye'de do al afetlerin neden
oldu u can ve mal kayDplarDnDn %97'si depremler nedeniyle meydana gelmektedir. Olaya
do rudan ekonomik kayDplar açDsDndan bakDldD Dnda ise, Türkiye'de do al afetler yDlda
ortalama olarak gayri safi milli hasDlada %1'lik bir azalmaya yol açmaktadDr. Bu oranDn
%0.8'ini ise deprem kayDplarD oluHturmaktadDr.
2-2. Do<al Afetler
Do al afetler genellikle ani geliHen veya yavaH geliHen afetler gibi, meydana geliH hDzlarDna
veya do al afetler, teknolojik afetler, insan kökenli afetler gibi kökenlerine göre
gruplandDrDlabilmektedir. Türkiye, büyük ölçüde can ve mal kayDplarDna neden olan, insan
faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye u ratarak normal yaHamD önemli ölçüde etkileyen ve
26
etkilenen topluluklarDn kendi imkan kaynaklarD ile baH edemedikleri, do al kökenli afetlerle
sDkça karHDlaHmaktadDr.
Bu bölümde, jeolojik, hidrolojik ve meteorolojik de iHimlerinin yol açtD D do al afetler
üzerinde durulacaktDr. Türkiye, tektonik oluHumu, jeolojik yapDsD, topografyasD ve
meteorolojik özellikleri gibi nedenlerle, her zaman do al afet tehlikesi ve riskine sahip olan
bir ülkedir. Ülkenin fiziksel ve sosyal zarar görebilirli inin de yüksek oldu u dikkate
alDndD Dnda, meydana gelen do al olaylar büyük ölçüde can kayDplarD, yaralanmalar,mal
kayDplarDna yol açmakta ve afet sonucunu do urmaktadDr. Türkiye'de baHta depremler olmak
üzere, heyelanlar, su baskDnlarD, erozyon, kuraklDk, kaya ve çD düHmeleri baHlDca do al
afetlerdir. OrmanlarDn tahribi ve buna ba lD olarak meydana gelen Hiddetli erozyon, bir
yandan büyük ölçüde çevre sorunlarD ve ekonomik kayDplara yol açarken, di er taraftan da
mevcut do al tehlikelerin etkilerini artDrmaktadDr.
Tablo 5- 1990 dan Buyana Türkiye'deki Büyük Do<al Afetler
Olay
Tarih
Deprem (Erzincan)
ÇD DüHmesi
(G.Anadolu)
ÇD DüHmesi
(D ve G.Anadolu)
Çamur AkmasD
(Senirkent-Isparta)
Deprem (Dinar)
Su BaskDnD (-zmir)
Deprem
(Çorum-Amasya)
Su BaskDnD
(B. Karadeniz)
Deprem
(Ceyhan-Adana)
Deprem
(-zmit Körfezi)
Deprem (Düzce)
Deprem
(Afyon Sultanda D)
Deprem (Bingöl)
TOPLAM
13 Mart 1992
1992
14 olay
1993
31 olay
13 Temmuz
1995
01 Ekim 1995
04 KasDm 1995
14 A ustos 1996
Can
YaralD
Evsiz
Etkilenen
KayDp
KaybD
Nüfus
Milyon $
653
3,850
95,000
250,000
750
328
53
11,600
30,000
25
135
95
1,100
300
10
74
46
2,000
10,000
65
94
63
0
240
117
6
40,000
6,500
9,000
120,000
300,000
17,000
100
1,000
30
10
47
40,000
1,200,000
1,000
27 Haziran 1998
145
1,600
88,000
1,500,000
500
17 A ustos 1999
17,480
43,953
675,000
15,000,000
13,000
763
42
4,948
327
35,000
30,000
600,000
222,000
750
95
520
45,000
55,802 1,078,200
245,000
19,494,300
135
17,460
21 MayDs 1998
12 KasDm 1999
3 !ubat 2002
1 MayDs 2003
177
19,964
Kaynak: Afet -Hleri GM
20inci yüzyDlDn baHDndan bu yana, Türkiye'de meydana gelen do al afetler sonucunda 87,000
kiHi hayatDnD kaybetmiH, 210,000 kiHi yaralanmDH ve 651,000 konut yDkDlmDH veya a Dr hasar
görmüHtür.
27
Tablo 6- Türkiye’de Do<al Afetlerden YBkBlmBA Konut SayBsB
Do al Afet Türü YDkDlmDH Ünite SayDsD ToplamDn Yüzdesi
Depremler
495,000
76
Heyelanlar
63,000
10
Su BaskDnlarD
61,000
9
Kaya DüHmeleri
26,500
4
ÇD DüHmeleri
5,154
1
TOTAL
650,654
100
Kaynak: Afet -Hleri Genel Müdürlü ü Verilerinin analizi sonucu
2-2.1. Depremler
Türkiye, yeryüzünün en aktif deprem kuHaklarDndan birisi olan, Akdeniz, Alp, Himalaya
deprem kuHa D içersinde yer almaktadDr. Alp sDrada larD Asya ile Avrupa kDtalarDnDn
birbirlerine göre göreceli hareketlerinin oluHturdu u sDkDHtDrDcD kuvvetlerin etkisiyle meydana
gelmiHtir. Benzer Hekilde Himalayalar da Hindistan ile Asya kDtasDnDn birleHmesi sonucunda
oluHmuHtur.
Türkiye, Avrupa, Asya ve Afrika gibi üç büyük tektonik plaka ile Ege ve Anadolu plakalarD
gibi iki küçük plaka arasDnda yer almDHtDr. Türkiye'de 1988-1998 yDllarD arasDnda sistematik
olarak yapDlan, Küresel Konum Belirleme (GPS) ölçümleri, plaka hareketleri ve bunlarDn
sDnDrlarDnD oluHturan büyük fay zonlarDndaki yDllDk yer de iHtirme oranlarD hakkDnda önemli
bilgiler vermektedir. Bu ölçümlerin sonuçlarD aHa Dda özetlenmiHtir.
• Rijit bir blok olan Merkezi Anadolu plakasD, Avrupa-Asya plakasDna göre göreceli
olarak yDlda 25mm'lik bir hDzla batDya do ru hareket etmektedir.
• BatD Anadolu yDlda 300mm'lik bir hDzla güney-batDya do ru hareket etmektedir
• Arap plakasD, yDlda 23mm'lik bir hDzla kuzey, kuzey-do uya do ru hareket etmektedir.
Bu hareketin sonucunda, Kafkas sDrada larD yDlda 10mm'lik bir hDzla kDsalmakta, Do u
Anadolu'da ise bu hareket, do u-batD do rultusunda uzanan Bitlis bindirme zonunda
yDlda 15mm'lik bir hareket ile Do u Anadolu bölgesindeki sol-yanal atDmlD faylarla
karHDlanmaktadDr.
• BatD Anadolu çöküntü havzalarD, kuzey-do u, güney-batD do rultusundaki açDlma
nedeniyle yDlda 15mm'lik bir hDzla hareket etmektedir.
• Afrika plakasD, Avrupa-Asya plakasDna göre göreceli olarak yDlda 10mm'lik bir hDzla
kuzey-do u do rultusunda hareket etmektedir.
28
ekil 3- Avrasya ve Arap PlakalarB arasBndaki Göreceli Hareketler
Avrupa-Asya ve Arap plakalarDnDn bu hareketleri sonucunda oluHan sDkDHtDrDcD kuvvetlerin
etkisiyle, Anadolu plakasD batDya do ru hareket etmektedir ve bu plaka hareketleri,
Türkiye'deki depremlerin ana nedenidir.
Türkiye'de büyük sanayi tesisleri ve barajlar, deprem açDsDndan çok aktif olan bölgeler
içersinde kurulmuHlardDr.
50 yDl içersinde , %90 ihtimalle aHDlmayacak ortalama pik yer ivmesi esas alDnarak hazDrlanmDH
olan , Türkiye'nin resmi Deprem Tehlike HaritasD'na göre, risk altDndaki unsurlarDn deprem
bölgelerine da DlDmlarD aHa Ddaki tabloda verilmiHtir.
Tablo 7- Türkiye Risk UnsurlarBnBn Da<BlBmB
Deprem Bölgesi
Yüzey AlanD (%) Nüfus (%) Endüstri (%) Barajlar (%)
Bölge 1 (pga >= 0.40 g)
42
45
51
46
Bölge 2 (pga = 0.30 - 0.39 g)
24
26
25
23
Bölge 3 (pga = 0.20 - 0.29 g)
18
14
11
14
Bölge 4 (pga = 0.10 - 0.19 g)
12
13
11
11
Bölge 5 (pga < 0.10 g)
4
2
2
6
TOTAL
100
100
100
100
Kaynak: Afet -Hleri Genel Müdürlü ü
OlasDlDk yöntemleri esas alDnarak 1996 yDlDnda BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D Afet -Hleri
Genel Müdürlü ü'nce hazDrlanan bu haritanDn bölgeleme esaslarD yukarDdaki tabloda
verilmiHtir. Bu haritaya göre, Türkiye topraklarDnDn %66’sD 1inci ve 2inci derece deprem
bölgeleri, baHka bir ifade ile aktif fay zonlarD içersinde kalmakta ve nüfusun %71'i bu
bölgelerde yaHamaktadDr.
29
ekil 4- Türkiye Deprem Bölgeleri HaritasB
Türkiye'nin do al afetlerle ilgili istatistik verilerine bakDldD Dnda, depremlerin en tahripkar
do al afet sonucu do urdu u görülmektedir. 1902-2003 yDllarD arasDnda, ülkede 137 adet hasar
yapan deprem meydana gelmiH ve bu depremler sonucunda 83,908 kiHi hayatDnD kaybetmiH,
171,283 kiHi yaralanmDH ve 493,824 konut yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür ki bu sayD
20inci yüzyDlda meydana gelen tüm do al afetlerin yol açtD D konut kaybDnDn 3/4 ünü
oluHturmaktadDr. AyrDca son 13 yDl içersinde meydana gelen depremler nedeniyle u ranDlan
do rudan ekonomik kayDplarDn 18 milyar ABD dolarD civarDnda oldu u tahmin edilmektedir.
AyrDca depremler, Türkiye gibi bir tarih hazinesi olan ülkede, yerine konulmasD mümkün
olmayan, tarihi yapD ve yerleHmelerin de yok olmasDna neden olmaktadDr.
OlasDlDk yöntemleri kullanDlarak yapDlan tahminler, Türkiye'de VII Hiddetinde bir depremin bir
yDl içersinde olma olasDlD DnDn% 63 oldu u, IX Hiddetindeki tahripkar bir depremin beH yDlda
bir olma ihtimalinin ise yine % 63 oldu u sonucunu vermektedir.
30
ekil 5- Türkiye'de Deprem Olma SBklB<B
2-2.2. Su BaskBnlarB
Türkiye’de su baskDnlarD, do al afetler içersinde, en sDk karHDlaHDlan ve ekonomik kayDplarD
hayli yüksek olan olaylardDr. Depremlerden sonra, en çok can ve mal kayDplarD su baskDnlarD,
bunlardan hemen sonra geliHen çamur akmalarD nedeniyle meydana gelmektedir.
Yerel iklim de iHiklikleri ve çevresel bozulmalarla yakDndan ilgili olan su baskDnlarDnDn
büyüklükleri ve sDklDklarD bölgeden bölgeye farklDlDk göstermektedir. Genel olarak nehir tipi
su baskDnlarDnDn tekrarlanma aralDklarD 50 ile 100 yDl gibi uzun sürelerdir. Bu tür su baskDnlarD,
genellikle önlenebilen ve zararlarD, tahmin ve erken uyarD sistemleri, uygun alan kullanDm
kararlarD, mühendislik önlemleri ve halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetleri
ile azaltDlabilen olaylardDr. Yerel meteorolojik Hartlar, topografya, bitki örtüsü, sa anak
ya DHlarDn oluHturdu u ani su baskDnlarDnDn tahripkar etkilere yol açmasDnda önemli rol
almaktadDr. Özellikle, kurak bölgelerdeki yetersiz bitki örtüsü ve dik meyiller ani su
baskDnlarDnDn hDzDnD artDrmakta ve insan can ve mallarD üzerinde tahripkar etkilere yol
açabilmektedir.
YukarDda açDklanan nedenlere ilave olarak, Türkiye’de yaygDn ve Hiddetli olarak devam eden,
ormansDzlaHma ve do al bitki örtüsünün tahribinin yol açtD D erozyon, Türkiye’nin bir çok
bölgesinde, ani su baskDnlarDnDn meydana gelmesine neden olmaktadDr. Bu tür çevre
31
bozulmalarD, ani sellerin akDH hDzDnD ve Hiddetini artDrmakta ve yo un heyelanlara yol
açmaktadDr.
Uzun süre devam eden ya DHlar, sonucunda, arazinin doygun hale gelmesi sonrasDndaki, ani
sa anak ya DHlar geniH bölgeleri etkileyen ani su baskDnlarDnDn, temel nedenidir. Özellikle
kurak ve yarD kurak bölgelerde, yüksek e imler, çDplak arazi ve ani sa anak ya DHlar, taHkDn
olaylarDnDn büyük ölçüde can ve mal kayDplarDna yol açmasDnDn ana nedenleridir.
YukarDda sayDlan bu ana nedenlere ilave olarak, hatalD insan faaliyetleri de, su baskDnlarDnDn
önemli bir nedeni olmaktadDr. Özellikle Hehirsel alanlarda, Hehir yerleHme planlarD
hazDrlanDrken, yörenin meteorolojik ve hidrojeolojik HartlarDnD dikkate alan, uygun alan
kullanDm yöntemlerinin ve yöreye uygun inHaat tekniklerinin uygulanmasD su baskDnD
risklerinin azaltDlmasDnda önemli araçlardDr.
ekil 6- Türkiye'de Akarsu Tipi Su BaskBnlarBnBn SBklB<B
Do al olarak Hehirlerin geliHmesiyle, bir çok alan, binalar ve yollarla kaplanmakta ve arazinin
ya mur sularDnD emme kapasitesi azalmakta ve ya murlarDn akDH hDzD artmaktadDr. Özellikle az
geliHmiH bölgelerde, Hehirlerin ya mur suyu drenaj sistemlerinin yetersizli i veya hiç
olmamasD, ani su baskDnlarD riskini artDrmaktadDr. !ehir planlamasD aHamasDnda arazinin yanlDH
kullanDmD, yetersiz ya mur suyu drenaj sistemleri, son yDllarda -stanbul, Ankara, -zmir,
Adana, Bursa, Gaziantep, Hatay, Mersin gibi büyük illerde yaHanan ve önceden tahmin
edilemeyen, ani su baskDnlarD riskinin sürekli artmasDna yol açmDHtDr.
Türkiye’de nüfusun %65’i, belediye teHkilatD olan, Hehirsel alanlarda, %35’i ise kDrsal
alanlarda yaHamaktadDr. KDrsal alanlardan, kentlere göç, halen yo un olarak devam etmekte ve
kentleHme hDzlarD sürekli artmaktadDr. Bu nedenle, Türkiye’de Hehirsel alanlardaki su
baskDnlarDnDn, tekrarlanma süreleri do ru olarak tahmin edilememektedir.
Küresel iklim de iHiklikleri de, beklenmeyen su baskDnlarDnDn bir di er nedenidir. Bu
de iHimler ya DHlarDn zamanlarD, süreleri, Hiddetleri, ya an ya mur miktarlarD ve havza
üzerindeki etkileri açDlarDndan do ru tahmin edilememektedir.
1995 yDlDnda -zmir ve Isparta’da, 1998 yDlDnda BatD Karadeniz bölgesinde, ve son olarak da
2001 yDlDnda Hatay ilinde yaHanan ve büyük ölçüde can ve mal kayDplarDna yol açan ani su
32
baskDnlarD, önceden meydana gelen sürekli ya DHlar nedeniyle, arazinin doygun hale gelmiH
oldu u ve hemen arkasDndan gelen ani ve Hiddetli ya DHlarDn neden oldu u, su baskDnlarDdDr.
Türkiye’de geçen 30 yDl içersinde inHa edilmiH olan büyük barajlar nedeniyle bir çok, büyük
baraj gölü meydana gelmiHtir. Halen sulama, enerji üretimi ve su baskDnlarD kontrolü gibi
ortak amaçlarla üretilmiH bir çok baraj mevcuttur. Bu barajlarDn önemli bir kDsmD, deprem
açDsDndan yüksek tehlikeye sahip olan bölgelerde bulunmaktadDr. Büyük depremler sonrasDnda
bu barajlarDn hasar görmesi, su baskDnlarD tehlike ve riskini daha da artDrmaktadDr. 1971-2002
yDllarD arasDndaki dönemi kapsayan istatistiksel veriler kullanDlarak hazDrlanmDH olan bir taHkDn
tehlikesi haritasD örne i ve illerin u rayabilece i ekonomik kayDplar aHa Dda verilmektedir.
ekil 7- TaAkBn Tehlike HaritasB ve Ekonomik KayBplar
Türkiye’de geçmiH yDllarda meydana gelmiH olan su baskDnlarD ile ilgili istatistiksel veriler,
1955-2002 yDllarD arasDndaki dönem için Devlet Su -Hleri (DS-) Genel Müdürlü ünce,
toplanmakta ve yDllDklar halinde yayDmlanmaktadDr. Bu istatistiklere göre, ülkede, su
baskDnlarD nedeniyle bu güne kadar, 1235 kiHi hayatDnD kaybetmiH ve 61,000 konut yDkDlmDH
veya kullanDlmaz hale gelmiHtir.
DS-’nin istatistiklerine göre, Türkiye’de 1955-1969 yDllarD arasDndaki sürede, yDlda ortalama
olarak 80 akarsu tipi su baskDnD olayD meydana gelirken, 1970-2000 yDllarD arasDndaki sürede,
yDlda ortalama olarak 24 su baskDnD yaHanmDHtDr. Bu azalmanDn ana nedeni, DS- Genel
Müdürlü ünce, 1970 ve 1980 yDllarD arasDndaki sürede su baskDnlarDnDn önlenmesi ve
zararlarDnDn azaltDlmasD amacDyla yo un bir taHkDn önleme ve kontrol programDnDn uygulanmDH
olmasDdDr. 1955 yDlDndan bu yana Türkiye’de DS- tarafDndan taHkDn önleme ve kontrol
amacDyla 4390 mühendislik yapDsD yapDlmDH ve 3300 yerleHme birimi su baskDnlarDndan
korunmuHtur. Türkiye’de en sDk taHkDn tehlikesine maruz olan 15 il aHa Ddaki tabloda
görülmektedir. Bu iller arasDnda -zmir taHkDn tehlikesi ve riski en yüksek il olarak
belirlenmiHtir.
33
Tablo 8- En Çok TaAkBn Tehlikesine Maruz ller
Derece
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Toplam
-l
YDllDk SDklDk Riske maruz Nüfus
-zmir
3.484
450,000
Rize
1.841
55,000
KahramanmaraH
1.608
35,000
Denizli
0.596
20,000
Trabzon
0.508
32,000
Antalya
0.408
400,000
KDrDkkale
0.396
10,000
BalDkesir
0.172
15,000
BartDn
0.132
60,000
Bitlis
0.132
10,000
Sivas
0.132
10,000
Van
0.132
70,000
Batman
0.044
5,000
Zonguldak
0.024
25,000
Ankara
0.024
100,000
1,297,000
Kaynak: DS-GM
2-2.3. Heyelan ve Kaya DüAmeleri
Türkiye’de heyelanlar, baHta Karadeniz Bölgesi olmak üzere, -ç ve Do u Anadolu
Bölgelerinde, sDkça meydana gelen do al afet olaylarDdDr. Afet -Hleri Genel Müdürlü ünün
arHivindeki, 1958-2000 yDllarD arasDnda, olmuH ve muhtemel heyelan verileri derlenerek
hazDrlanmDH olan heyelan tehlikesi haritasD aHa Dda verilmektedir.
ekil 8- Türkiye Heyelan Tehlikesi HaritasB
Heyelanlara etki eden baHlDca do al etmenler; iklim özellikleri, ya DHlar, jeolojik yapD,
arazinin topografyasD ve bitki örtüsü olarak sDralanabilir. BunlarDn dDHDnda, heyelan olaylarDnDn
geliHmesinde etkin olan, do al olmayan nedenlerde mevcuttur ve bazD hallerde heyelanlarDn
oluHmasDna,do al etmenlerden daha fazla katkDda bulunmaktadDrlar.
34
Bunlar arasDnda;
• Göçlerin yol açtD D hDzlD nüfus artDHlarD,
• !ehirsel alanlarda, dik meyil ve yamaçlar üzerinde yo unlaHan kaçak yapDlaHmalar,
• !ehirsel alanlarda do al tehlikeleri dikkate alan yeterli düzeyde arazi kullanDm
kararlarDnDn ve planlarDnDn bulunmayDHD,
• YerleHme ve yapDlaHmalarDn denetim eksiklikleri,
• Yol inHaatlarD,
sayDlabilir.
1958-2000 yDllarD arasDndaki dönemde, Türkiye’de olmuH veya muhtemel heyelanlar
nedeniyle, 4250 yerleHme birimi etkilenmiH ve bu olaylar sonucunda 197 kiHi hayatDnD
kaybetmiHtir. Afet -Hleri Genel Müdürlü ünün arHiv bilgilerine göre, bu dönemde, 63,000
konut yer de iHtirerek, daha güvenli yerlere taHDnmDHtDr. Türkiye’de heyelan tehlikesi ve riski
en yüksek olan üç il, Trabzon, Kastamonu ve Zonguldak illeridir. Türkiye’de heyelan
tehlikesi en yüksek olan 15 il aHa Ddaki tabloda özetlenmiHtir.
Tablo 9- En Çok Heyelan Tehlikesine Maruz ller
Derece
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Toplam
-l
Olay SayDsD Riske maruz Nüfus
Trabzon
272
16,500
Kastamonu
229
13,800
Zonguldak
204
12,250
K.MaraH
201
12,100
Erzurum
155
9,300
Rize
151
9,100
Malatya
141
8,500
Sivas
137
8,200
Ankara
131
7,900
Erzincan
125
7,500
Sinop
120
7,300
Çorum
117
7,200
Bingöl
115
6,900
Artvin
114
6,850
-çel
108
6,500
2,320
139,900
Kaya düHmeleri, -ç Anadolu bölgesinin bazD kDsDmlarD ile Do u Anadolu bölgesinde etkin olan
bir di er do al afet türüdür. Türkiye’de heyelan ve kaya düHmeleri tehlikesi ve riskinin
belirlenmesi ve zararlarDnDn azaltDlmasDndan sorumlu kuruluH,
Afet -Hleri Genel
Müdürlü üdür. Bu kuruluHça, bu tür do al afet tehlikesi ve riski, ekonomik görüldü ünde,
mühendislik önlemleri ile önlenmekte veya tehlikeye maruz yerleHmeler, daha güvenli yerlere
taHDnarak, 7269 sayDlD yasa gere ince konut sahiplerine yeni konutlar yapDlmaktadDr.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ünce hazDrlanan Türkiye’nin kaya düHmesi tehlikesi haritasD
aHa Ddaki Hekilde görülmektedir.
35
ekil 9- Türkiye Kaya DüAmesi Tehlikesi HaritasB
Yine bu Genel Müdürlü ün arHiv verilerine göre, Türkiye’de 1958 yDlDndan bu yana 750 kaya
düHmesi olayD meydana gelmiH ve bu olaylar sonucunda 34 kiHi hayatDnD kaybetmiH, 26,500
konut etkilenmiH ve yerleri de iHtirilmiHtir. Türkiye’de kaya düHmesi tehlikesi ve riskinin en
yüksek oldu u 15 il aHa Ddaki tabloda verilmektedir.
Tablo 10- En Çok Kaya DüAmesine Maruz ller
Derece
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Toplam
-l
Olay SayDsD Riske maruz Nüfus
Kayseri
34
10,000
Ni de
28
8,400
Erzincan
20
6,000
Aksaray
18
5,400
Karaman
17
5,100
K.MaraH
16
4,800
AdDyaman
16
4,800
Sivas
14
4,200
Bitlis
13
3,900
DiyarbakDr
12
3,600
NevHehir
12
3,600
Mardin
10
3,000
Malatya
9
2,700
Hakkari
9
2,700
Kars
7
2,100
235
70,300
36
2-2.4. ÇB< DüAmeleri
Türkiye’de çD düHmeleri, kar ya DHlarDnDn yo un oldu u Do u ve Güney-Do u Anadolu
bölgeleriyle, Karadeniz bölgesinin iç kesimlerinde etkili olmaktadDr. Di er do al afet
olaylarDnda oldu u gibi, çD düHmesi tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve önleyici veya zarar
azaltDcD önlemlerin alDnmasD, Afet -Hleri Genel Müdürlü ü’nün ana görevleri arasDndadDr. Bu
amaç için Afet -Hleri Genel Müdürlü ü içersinde, bir çD tahmin ve uyarD gurubu kurulmuHtur.
Bu grup tarafDndan hazDrlanmDH olan el kitaplarD ve di er e itim malzemeleri ile halk e itimi
programlarD da uygulanmaktadDr. Türkiye’de son 10 yDl içersinde çD düHmesi olaylarDnda
önemli bir artDH gözlenmiHtir. Afet -Hleri Genel Müdürlü ü’nün arHiv verilerine göre 1950
yDlDndan bu yana Türkiye’de, yerleHme yerlerini etkileyen, 389 çD olayD yaHanmDH ve bu
olaylar nedeniyle 1039 kiHi hayatDnD kaybetmiH, 268 kiHi yaralanmDH ve 5164 konut yDkDlmDH
veya kullanDlmaz hale gelmiHtir.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ünce hazDrlanmDH olan Türkiye’nin çD tehlike haritasD aHa Dda
verilmektedir.
ekil 10- Türkiye'nin ÇB< Tehlikesi HaritasB
Özellikle Do u Anadolu bölgesinde, kDH aylarDnda görülen aHDrD kar ya DHlarD ve dondurucu
so uklar normal hayatD önemli ölçüde etkilemektedir. Bu bölgede, Erzurum, Kars, Tunceli,
Bitlis, Bingöl illeri çD düHmesi tehlikesi ve riskinin en yüksek oldu u iller arasDndadDr.
37
Tablo 11- Türkiye'de ÇB< DüAmeleri (1980-2000)
YDl
Olay
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
TOPLAM
2
10
14
6
2
2
10
13
7
4
12
112
31
6
3
5
8
13
5
9
344
Can YaralD YerleHtirilen
KaybD
aile
14
52
15
117
6
400
94
7
29
1
4
16
18
146
27
8
365
4
77
4
1
47
7
267
328
53
1,656
135
95
146
26
7
7
2
68
8
1
67
16
3
88
6
5
178
10
3
31
12
14
974
258
5,154
2-2.5. Di<er Do<al Afetler
Türkiye topraklarDnDn % 79.4’ü orta,Hiddetli veya çok Hiddetli erozyona maruzdur. Her yDl
erozyon nedeniyle bir milyar ton toprak taHDnmakta ve taHDnan bu topra Dn yarDsDna yakDn bir
kDsmD, Türkiye’nin çok önemli hidroelektrik santralleri olan Keban, Karakaya ve Atatürk
barajlarDnda toplanarak, barajlarDn ekonomik ömürlerini kDsaltmaktadDr.
Türkiye’de bir kilometre karelik birim alandan taHDnan toprak miktarD, Afrika’dan 22 kat,
Avrupa’dan 17 kat,Kuzey Amerika’dan 6 kat fazladDr.Bu oranlar Türkiye’deki erozyonun
Hiddeti hakkDnda yeterli fikir vermektedir.
Erozyon, baHta tarDm topra D ve arazi kaybD olmak üzere, topraklarDn verimsizleHmesi, su
kalitesinin bozulmasD, ani seller ve heyelanlarDn artmasD gibi büyük zararlara neden
olmaktadDr. Nitekim 1995 yDlDnda Isparta ili’nin Senirkent -lçesinde meydana gelen çamur
heyelanD, tamamen erozyonun önlenmesi amacDyla yetiHtirilen a açlarDn kesilmesi ve
sekilerin tahrip edilmesi sonucunda meydana gelmiH ve bu olay sonucunda 74 kiHi hayatDnD
kaybetmiH, 46 kiHi yaralanmDH, 2000 kiHi evsiz kalmDHtDr. Bu olay nedeniyle u ranDlan
do rudan ekonomik kayDp 65 milyon ABD dolarD düzeyine ulaHmDHtDr.
Türkiye’de erozyonla mücadele ilk kez 1937 yDlDnda çDkarDlan 3116 sayDlD yasa ile gündeme
gelmiH olmasDna ra men, 1955 yDlDna kadar bu konuda herhangi bir çalDHma yapDlmamDHtDr.
1955 yDlDnda Orman BakanlD D’nca çDkarDlan “Toprak Muhafaza ve Mera IslahD ÇalDHmalarDna
Ait Talimatname” ile erozyon önleme çalDHmalarD yapDlmaya baHlanmDHtDr. Daha sonra 1956
yDlDnda çDkarDlan 6831 sayDlD “Orman Kanunu” ile erozyon önleme çalDHmalarD Orman
38
BakanlD D’nDn yasal görevi haline getirilmiH ve bu görevi yürütmek üzere Orman BakanlD D’na
ba lD “ A açlandDrma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlü ü” kurulmuHtur.
Ancak erozyonla mücadele konusunda beklenen baHarD sa lanamadD D için 1995 yDlDnda 4122
sayDlD “ Milli A açlandDrma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu” çDkarDlmDH ve bu
Kanunla çalDHmalar için gerekli olan parasal kaynaklarDn nerelerden ve nasDl sa lanaca D esasa
ba lanmDHtDr.
1955-2003 yDllarD arasDnda Orman BakanlD D’nca 445.798 hektar alanda a açlandDrma ve
erozyon kontrolü faaliyetleri yürütülmüH olmasDna ra men, erozyonun yol açtD D zararlar,
ormanlarDn ,meralarDn ve bitki örtülerinin önlenemeyen tahribi nedenleriyle, hDzla artmaktadDr.
Türkiye’de erozyonla mücadele çalDHmalarDna sivil toplum kuruluHlarD ve bunlarDn baHDnda
gelen “TEMA VakfD” da etkin olarak katDlmaktadDr. TEMA VakfD’nDn 1998 yDlDnda baHlattD D
“10 milyar meHe tohumu ekimi projesine, Çevre ve Orman BakanlD D da büyük destek vermiH
ve 2002 yDlD sonuna kadar yaklaHDk olarak 4000 hektarlDk bir alana meHe ekimi yapDlmDHtDr.
Çevre ve Orman BakanlD D’nca halen, erozyonla mücadele çalDHmalarD havza ölçe inde ele
alDnmaktadDr. Halen yürütülmekte olan çalDHmalarDn baHDnda, halkDn katDlDmDnDn da sa landD D,
” Do u Anadolu Su HavzasD Rehabilitasyon Projesi” gelmektedir. 11 il, 2 ilçe, 350 köy’ü
kapsayan ve uygulama alanD 716,945 hektar olan bu projenin ana amacD , erozyon kontrolü,
yeni ormanlarDn kurulmasD, mevcutlarDn DslahD,meralarDn iyileHtirilmesidir. Toplam bütçesi 110
milyon ABD dolarD olan bu projeye, Dünya BankasD da 77 milyon dolarlDk bir kredi ile destek
vermektedir. 2003 yDlD sonu itibariyle % 50’si gerçekleHtirilmiH olan bu projenin 2006 yDlD
sonunda bitirilmesi planlanmDHtDr.
Orman varlD DnDn azalmasD ve erozyon, özellikle Karadeniz bölgesinin iç ve sahil
kesimlerinde, ani su baskDnlarD ve heyelan tehlikesini artDrmaktadDr. Orman varlD DnDn
azalmasDnda, yangDnlar ve yeni yerleHme yerlerinin açDlmasD ana nedenler olarak sayDlabilir.
1977-2000 yDllarD arasDnda Türkiye’de 63,761 orman yangDnD meydana gelmiH ve bu yangDnlar
sonucunda takriben 1.5 milyon hektar orman kaybedilmiHtir.
Türkiye’de orman yangDnlarDnDn temel nedenini, do al etmenlerden çok, insan faaliyetleri
oluHturmaktadDr. YerleHme yeri ve tarDm arazisi elde etmek amacDyla, kasDtlD olarak yakDlan
ormanlarDn yanD sDra, ihmal, bilgisizlik ve bilinçsizlik nedeniyle çDkan yangDnlar, tüm
yangDnlarDn %95’ini oluHturmaktadDr. YangDn çDkDH nedenleri incelendi inde, orman
yangDnlarDnDn %75’inin ihmal, bilgisizlik ve dikkatsizlik nedeniyle, %14’ünün kasDtlD olarak,
%6’sDnDn kazalar ve ancak %5’inin yDldDrDm düHmesi gibi do al nedenlerle meydana geldi i
görülmektedir.
-statistiki veriler, Türkiye’de yDlda ortalama olarak 13,000 hektar orman alanDnDn yangDnlar
nedeniyle kaybedildi ini göstermektedir. YDldDrDm düHmeleri gibi do al etkenlerin yol açtD D
yangDnlar sonucunda kaybedilen orman alanD ise yDlda 650 hektar düzeyindedir.
39
Tablo 12- Orman YangBnlarBnBn SayB ve Alan liAkisi
YDllar
YangDn SayDsD Yanan Alan(ha) YangDna DüHen Alan(ha)
1990
1750
13,742
7.97
1991
1481
8,081
5.46
1992
2117
12,232
5.78
1993
2345
15,393
6.05
1994
3239
38,128
11.77
1995
1770
7,676
4.34
1996
1645
14,922
9.07
1997
1339
6,316
4.72
1998
1932
6,764
3.50
1999
2072
5,806
2.80
YDllDk Ortalama
1989
12,906
6.48
Türkiye ormanlarDnDn %58’i yangDna çok hassas bölgeler içersinde bulunmaktadDr. Adana’dan
baHlayan, Antalya, Mu la, AydDn, -zmir, Çanakkale ve -stanbul’a kadar uzanan Akdeniz, Ege
ve Marmara Bölgelerinde yaz aylarDnda sDcaklD Dn 40 derecenin üzerine çDkmasD ve do al
nemin %10’lara düHmesi, bu bölgelerdeki yangDn tehlikesini büyük ölçüde artDrmaktadDr.
Türkiye’de orman yangDnlarDnDn önlenmesi ve zararlarDnDn azaltDlmasD 6831 sayDlD Orman
Kanunu gere ince, Çevre ve Orman BakanlD D’nDn ana görevleri arasDndadDr. Bu BakanlDk,
orman yangDnlarDnDn önlenmesi çalDHmalarD için yDlda yaklaHDk olarak 60 milyon ABD dolarD
harcamaktadDr. AyrDca yasa gere i, yangDn söndürme faaliyetlerine civar köylerde yaHayan 18
ile 50 yaH arasDndaki tüm erkek vatandaHlarla, askeri birlikler katDlmak zorundadDr.
Orman yangDnlarD, do ru meteorolojik tahminler yapDlarak, önceden tahmin edilebilmekte,
yangDn müdahale ekipleri alarma geçirilerek, zararlarD azaltDlabilmektedir. AyrDca uygun iklim
modelleri kullanDlarak, ba Dl nem oranlarD ve topraktaki doygunluk oranlarD belirlenerek,
orman yangDnlarDnDn etkin olabilece i süreler de hesaplanabilmektedir.
Akdeniz ülkelerinde El nino etkileri açDk olarak gözlenememektedir. Ancak uzun süreler
devam eden ya mursuz mevsimler sonucunda kuraklDk tehlikesi, önemli do al afetler arasDnda
sayDlabilir. 1990’lD yDllarDn baHlarDndan itibaren devam etmekte olan, ortalamalarDn üzerindeki
sDcaklDklar, bölgenin kuraklDk açDsDndan bir alarm sürecine girdi ini iHaret etmektedir.
1999 ve 2000 yDllarD bahar aylarDnda Türkiye’de önemli bir kuraklDk yaHanmDHtDr. Özellikle
güney bölgelerinde çok etkili olan bu kuraklDk nedeniyle, bu bölgede %30’lar mertebesine
varan bir tarDmsal üretim kaybD meydana gelmiHtir. 1999 yDlD içersinde Türkiye’de tahDl
ürünleri üretimi, 17 milyon ton olarak tahmin edilmiH olmasDna ra men, kuraklDk nedeniyle bu
tahmin gerçekleHmemiH ve 1999-2000 yDllarD içersinde yaklaHDk olarak 1.2 milyon ton tarDm
ürünü ithal edilmiHtir.
AHDrD sDcaklar Türkiye’de insan ölümlerine ve orman yangDnlarDnDn artmasDna yol açmaktadDr.
AHDrD sDcaklar nedeniyle Hükümet, 2000 yDlDnDn 13-14 Temmuz günlerinde tatil kararD almDH ve
bu günlerde sDcaklar nedeniyle 5 milyon tavuk telef olmuHtur. AHDrD kuraklDk nedeniyle
Türkiye’de hidroelektrik üretimi de önemli ölçüde etkilenmektedir. 2002 yDlD kDH aylarDnda
Türkiye’de önemli ölçüde elektrik enerjisi sDkDntDsD yaHanmDHtDr. Güney Do u Anadolu
Projesi(GAP) gere ince inHa edilmiH olan barajlarDn, göl seviyelerindeki düHüHler nedeniyle,
bu bölgelerdeki elektrik üretimi durdurulmuHtur.
40
Türkiye maalesef kuraklDk do al afeti ile ilgili olarak, uzun vadeli tahminler yapan, erken
uyarD ve alarm veren, kurumsal yapDlanmalara ve kuraklDk zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda
bir ulusal plana sahip de ildir.
ÇölleHmenin ve kuraklD Dn önlenmesi amacDyla, halen Dünya BankasD ve Türkiye Cumhuriyeti
Hükümeti tarafDndan müHtereken finanse edilen bir proje Do u Anadolu bölgesinde
uygulanmaktadDr.
-klim de iHiklikleri, Türkiye’nin ekolojik, çevresel, sosyal ve ekonomik problemlerle
karHDlaHmasDna neden olmaktadDr. Özellikle Türkiye gibi petrol üreticisi olmayan ve
geliHmekte olan ülkelerde, iklim de iHikliklerinin yol açtD D enerji açDklarD, gelecekte de
önemini korumaya devam edecektir.
41
3- AFET YÖNET M S STEM N N YASAL VE KURUMSAL GEL
M
3-1. Tarihsel GeliAim
Anadolu’da yaHamDH olan eski medeniyetlerin de baHta depremler olmak üzere, bir çok do al
afetlerden büyük ölçüde etkilendiklerini, arkeolojik araHtDrmalar göstermektedir. Bunun açDk
örne i, Milattan sonra 60 yDlDnda meydana gelen büyük bir deprem sonucunda tarih
sahnesinden silinen Denizli - Pamukkale’de ki antik “Hierapolis” Hehir devletidir. !ehrin
ortasDndan geçen ve hala ayakta duran bazD yapDlarD ortadan ikiye ayDran deprem kDrDklarD
(faylar) günümüzde de açDkça görülebilmektedir. Büyük depremler, yangDnlar, su baskDnlarD
gibi do al afetlerden büyük ölçüde etkilenmiH ve daha sonra yöneticilerin kararlarD üzerine
onarDlmDH veya yeniden yapDlmDH yapD ve yerleHmelerle ilgili olarak bir çok tarihi belge ve
doküman bulunmaktadDr. Bunlar arasDnda önemli bir örnek, 14 Eylül 1509 tarihinde meydana
gelen “Büyük -stanbul depremi” örne idir. 13 bin kiHinin öldü ü rivayet edilen ve 109 cami
ile 1047 yapDnDn yDkDldD D kayDtlara geçmiH olan, bu deprem sonrasDnda, zamanDn OsmanlD
PadiHahD II. BeyazDt tarafDndan bir nevi ola anüstü hal ilan edilmiH ve çDkarDlan bir fermanla,
yeniden ev yapmak amacDyla aile baHDna 20 altDn ba DHta bulunulmuHtur. Yine bu fermanla,
harap olan -stanbul’u yeniden imar etmek üzere, 14-60 yaH arasDndaki erkeklere inHaat
iHlerinde çalDHma yükümlülü ü getirilmiH, -mparatorluk sDnDrlarD içersinden 50 bin usta
görevlendirilmiH ve 6 ay gibi kDsa bir süre içersinde, 2000 yeni konut yapDlarak ve yDkDlmamDH
camiler ve di er kamu yapDlarD onarDlarak, iyileHtirme faaliyetleri tamamlanmDHtDr.
AyrDca yine bu fermanla, sahilde, surlar dDHDnda kalan dolgu zeminler üzerinde ev yapmak ve
yapD tarzD olarak yD ma taH yapD inHa etmek yasaklanmDH ve ahHap-karkas(ba dadi) ev yapDmD
teHvik edilerek o günün anlayDHD do rultusunda deprem zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelen
kurallar getirilmiHtir.
Bu ferman, yapDlarDn tipine ve kullanDlacak yapD malzemelerine kurallar getiren ilk yasal
önlem olarak kabul edilebilir. Ancak daha sonraki yDllarda, -stanbul’da meydana gelen büyük
yangDnlar sonucunda, bu kez yapD tarzD hDmDH tipi, ahHap-karkas yapDlara dönüHmüH ve taH
yD ma yapDlara getirilen, yapD yasa D kaldDrDlmDHtDr.
Türkiye’de afet yönetim sistemi ve uygulanan ulusal stratejiler, zaman içersinde önemli
politika de iHikliklerinin yapDldD D, dört ana döneme bölünerek incelenebilir.
3-2. 1944 YBlB Öncesi: (YalnBzca Olay SonrasB Müdahale Dönemi)
YukarDda da belirtildi i üzere, tarihsel dönemlerden bu yana, Türkiye’de afet olaylarDna resmi
bakDH açDsD hep afetler olduktan sonra, bu olaya müdahale etme ve etkilenen insanlara acil
yardDm yapma Heklinde olmuHtur. Etkilenen insanlarDn acil barDnma, beslenme, yiyecek,
giyecek, tDbbi ilk yardDm, geçici ve daimi barDnma sorunlarDna eldeki imkanlar ölçüsünde
çözüm bulunmaya çalDHDlmDHtDr. Bu dönemde yapDlan acil yardDmlar, 1868 yDlDnda kurulmuH
olan Türkiye KDzDlay Derne i ve halkDn gönüllü yardDmlarD kanalDyla gerçekleHtirilmiHtir. 1509
-stanbul depremi örne inde oldu u gibi, ara sDra OsmanlD otoriteleri tarafDndan alDnan
kararlarla, hazineden halka, daimi iskan sorunlarDnDn çözülmesi için, karHDlDksDz, ba DHlar
yapDlmDHtDr.
BazD olaylar sonrasDnda ise, evleri afetlerden etkilenmiH olan kiHilere, vergi indirimleri, vergi
aflarD, yapD malzemeleri yardDmlarD ve geri ödeme koHulu ile, faizsiz krediler verilmiH ve halk
yerel imkanlarla, hasar gören evlerini onarmDH veya yeniden inHa ettirmiHtir. Bu dönemde, afet
42
yönetiminin zarar azaltma, hazDrlDklD olma, planlD müdahale ve iyileHtirme aHamalarD ile ilgili
sistematik yaklaHDm ve politikalar ve yasal düzenlemeler bulunmamaktadDr.
-stanbul’da bu dönemde yaHanan büyük yangDnlar ve -mparatorlu un di er yörelerinden
baHkent -stanbul’a do ru göç e ilimlerinin baHlamasD üzerine, OsmanlD yönetimi, geliHigüzel
geliHmekte ve yapDlaHmakta olan -stanbul’un yerleHme ve yapDlaHmalarDnD düzenleyen yasa ve
yönetmeliklere ihtiyaç duymuH ve 1848 yDlDnda, yalnDzca -stanbul’da uygulanmak üzere
Ebniye (yapDlar) yönetmeli i çDkarmDHtDr. Daha sonra kentin yerleHme ve yapDlaHmalarDnD
düzenlemek ve denetlemek amacDyla 1855 yDlDnda -stanbul’da ilk belediye teHkilatDnD
kurmuHtur. 1877 yDlDnda çDkarDlan bir yasa ile de belediye teHkilatD kurulmasD zorunlulu u tüm
-mparatorluk sDnDrlarD içersinde uygulanmak üzere, geniHletilmiHtir. Belediye teHkilatlarD, tüm
imparatorluk sDnDrlarD içersinde kurulduktan sonra ise 1855 yDlDnda yalnDzca -stanbul’da
uygulanmak üzere çDkarDlan ebniye yönetmeli i, 1882 yDlDnda, tüm -mparatorluk sDnDrlarD
içersinde uygulanmak üzere yasa haline getirilmiHtir. Bu tarihte atanmDH belediye
baHkanlarDnDn yönetiminde olan belediyelerin asli görevleri, belediye sDnDrlarD içersinde
yaHayan halkDn yerel ve müHterek ihtiyaçlarDnD karHDlamak, yerleHmelerin yol, su, elektrik,
ulaHDm, temizlik gibi temel hizmetlerini geliHtirmek, yasa ile belirlenen yerleHme ve
yapDlaHmalarla ilgili kurallarD uygulatmak ve denetlemek olarak belirlenmiHtir.
Bu tarihte belediye sDnDrlarD dDHDnda köylerde yaHayan halkla ilgili bir yasal düzenleme
bulunmamaktadDr. I. Dünya savaHD sonrasDnda, 1923 yDlDnda modern Türkiye Cumhuriyeti
Devletinin kurulmasDndan, 1940’lD yDllarDn ortalarDna kadar do al afetlere müdahale ve
iyileHtirme faaliyetleri Türkiye KDzDlay Derne i eliyle yürütülmüHtür. Bu dönemde aramakurtarma faaliyetleri yerel halk ve askeri birlikler tarafDndan yürütülmüH, etkilenen halkDn acil
ihtiyaçlarD KDzDlay Hemsiyesi altDnda oluHturulan imdat komiteleri tarafDndan karHDlanmDHtDr.
KDsa ve uzun süreli iyileHtirme faaliyetleri ise valilerin baHkanlD Dnda, KDzDlay tarafDndan
organize edilen komiteler eliyle yürütülmüHtür. Bu faaliyetler için ihtiyaç duyulan parasal
kaynak, merkezi hükümet tarafDndan aktarDlan kaynaklarla, iç ve dDH ba DH ve yardDmlardan
oluHmaktadDr.
Bu dönemde ilk olarak 1924 yDlDnda kDrsal yerleHmelere tüzel kiHilik ve yönetim esaslarD
getiren ve halende bazD de iHikliklerle yürürlükte olan 442 sayDlD “Köy Kanunu” çDkarDlmDHtDr.
Daha sonra 1930 yDlDnda ise 1580 sayDlD “Belediyeler Kanunu” yürürlü e konularak,
belediyelerin kuruluH, görev yetki ve sorumluluklarD, yeniden belirlenmiHtir. Günümüze kadar,
bazD de iHikliklerle yürürlükte olan bu yasa’nDn yeniden düzenlenmesi halen Türkiye Büyük
Millet Meclisinin (TBMM) gündemindedir. Yine aynD yDl yerleHme yerlerindeki salgDn
hastalDklarD önlemek amacDyla 1593 sayDlD “Genel HDfzDsDhha Kanunu “ yürürlü e
konulmuHtur.
Bu geliHmelere paralel olarak da 1933 yDlDnda, önceki yasaya göre çok daha modern ve
geliHtirilmiH bir yasa olan, 2290 sayDlD “Belediye YapD ve YollarD” yasasD çDkarDlmDHtDr. Bu
yasa, Türkiye’deki -mar mevzuatDnDn temelini oluHturmaktadDr. Bu yasa ile “Ebniye Kanunu”,
4-5 maddesi dDHDnda tamamen de iHtirilmiH ve Hehirlerin imar planlarDnDn hazDrlanmasD, yeni
yapDlacak yapDlar, ruhsat alDnmasD, fenni mesuliyet, yapD denetimi konularDna, ça Dn Hehircilik
anlayDHDna uygun olarak yeni esaslar getirilmiHtir. Her ne kadar yasada do al afet zararlarDnDn
azaltDlmasDna yönelik hükümler bulunmamakta ise de, yerleHme ve yapDlaHmalara yeni esaslar
getiren bu yasanDn, Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDna yardDmcD
oldu u söylenebilir. Bu yasanDn uygulanmasD sDrasDnda ortaya çDkan aksaklDklarD ortadan
kaldDrmak, yasa gere i çDkarDlmasD gereken yönetmelikler ve standartlarD hazDrlamak amacDyla,
o tarihe kadar -çiHleri BakanlD D ve Türkiye KDzDlay Derne i gibi teknik olmayan kurum ve
43
kuruluHlar tarafDndan yürütülen do al afetlerle ilgili çalDHmalarD yeniden düzenlemek
amacDyla, 1939 yDlDnda çDkarDlan 3611 sayDlD yasa ile BayDndDrlDk BakanlD D’nDn kuruluH
kanunu de iHtirilmiH ve yerleHme, yapDlaHma ve do al afetlerle ilgili faaliyetleri, yürütmek
amacDyla “YapD ve -mar -Hleri Reisli i” adD altDnda yeni bir birim kurulmuHtur.
1935-1943 yDllarD arasDnda, Türkiye’de bir çok su baskDnlarD ve ani taHkDnlarDn meydana
gelmesi ve bu olaylar nedeniyle önemli ölçüde can ve mal kayDplarD ile karHDlaHDlmasD üzerine,
1943 yDlDnda 4373 sayDlD “TaHkDn Sulara ve Su BaskDnlarDna KarHD Korunma” adD altDnda yeni
bir kanun çDkarDlmDHtDr. Bu kanunla ilgili faaliyetleri yürütmek üzere de BayDndDrlDk
BakanlD D’na ba lD “Su -Hleri Reisli i” adD altDnda bir birim kurulmuHtur. Bu yasa Cumhuriyet
döneminde, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik ilk yasadDr.
1939-1944 yDllarD arasDnda, 26 AralDk 1939 “Büyük Erzincan Depremi (M:8)” ile baHlayDp, 7
ay gibi kDsa aralDklarla, Kuzey Anadolu FayD üzerinde, aHa Dda belirtilen büyük depremler
meydana gelmiH ve bu depremler nedeniyle 43,319 kiHi hayatDnD kaybetmiH, 100,000 kiHi
yaralanmDH ve yaklaHDk 200,000 civarDnda yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
•
•
•
•
Niksar-Erbaa (M:7.2), 1942
AdapazarD-Hendek (M:6.8), 1943
Tosya-Ladik (M:7.5), 1943
Bolu-Gerede (M:7.4), 1944
3-3. 1944-1958 Dönemi: (KBsmen Zarar AzaltBcB Önlemler)
YukarDda belirtilen depremlerin Türkiye’de çok büyük can ve mal kayDplarDna yol açmasD
üzerine, o günün Cumhuriyet Hükümeti, deprem olaylarDnDn yol açabilece i sorunlarDn,
yalnDzca yDkDlan yapDlarDn yerine yeni binalar yapDlarak çözülemeyece i, ve ülkede mutlaka
deprem zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda yeni bazD düzenlemeler yapDlmasD gerekti i
gerçe ini kavramDH ve 22 Temmuz 1944 tarihinde, 4623 sayDlD “Yer SarsDntDlarDndan Evvel ve
Sonra AlDnacak Tedbirler HakkDnda Kanun” adD altDnda yeni bir yasal düzenleme yapmDHtDr.
Ana amacD, depremler olmadan önce alDnacak önlemlerle, depremlerin neden olabilece i can
ve mal kayDplarDnD azaltmak, depremlere karHD hazDrlDklD olma konusunda merkezi ve yerel
düzeyde yapDlmasD gereken çalDHmalarD düzenlemek ve depremlere zamanDnda, hDzlD ve etkili
olarak müdahale etmek olan bu yasada daimi iskan çalDHmalarD ile ilgili hükümler
bulunmamakta ve bu konunun çözümü için eskiden oldu u gibi, do al afete u rayan bölgenin
sosyal ve ekonomik yapDsDna ba lD olarak, ayrD ayrD afet yardDmD kanunlarD çDkarma yolu tercih
edilmiHtir
KDsaca bu yasa, deprem afetinin zarar azaltma, hazDrlDklD olma ve acil iyileHtirme faaliyetlerini
kapsamaktadDr.
Yasa; ülkenin deprem tehlikesinin belirlenmesi, bu bölgelerde yapDlacak yapDlar için deprem
yönetmeliklerinin hazDrlanmasD ve zorunlu olarak uygulanmasD, her il ve ilçede acil yardDm ve
kurtarma plan ve programlarDnDn önceden hazDrlanmasD, kentlerin yeni yerleHme alanlarDnda
jeolojik etütler yapDlarak, yerel ölçekte tehlikenin belirlenmesi, halkDn bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi gibi zarar azaltDcD önlemlerin yanD sDra, depremler sonrasDnda yapDlacak
faaliyetleri, yöneticiler ve halkDn görev ve sorumluluklarDnD da düzenlemiHtir.
Türkiye’de gerçek anlamda deprem zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarD bu yasa ile baHlamDHtDr.
44
Bu yasa çDkarDldDktan sonra BayDndDrlDk BakanlD D’nca, ilgili üniversitelerle yakDn iHbirli i
yapDlarak, 1945 yDlDnda Türkiye’nin resmi ilk deprem bölgeleri haritasD hazDrlanmDH, ve yer
sarsDntDsD bölgeleri yapD yönetmeli i adD altDnda, bir yönetmelik hazDrlanarak, uygulanmasD
zorunlu olan bir yönetmelik olarak yürürlü e konulmuHtur. Bu ilk deprem bölgeleri
haritasDnda, Ülke, geçmiHte yaHanan deprem hasarlarD esas alDnarak, depreme u ramDH bölgeler
ve depreme u ramasD olasD olan bölgeler olarak iki bölgeye ayrDlmDHtDr.
1949 yDlDnda, bu ilk harita güncelleHtirilmiH ve hissedilen maksimum deprem Hiddet de erleri
esas alDnarak, ülke, VI, VII ve VIII Hiddetindeki depremlerin hissedildi i bölgeler Heklinde üçe
ayrDlmDHtDr.
Bu yeni haritaya paralel olarak, depreme dayanDklD yapD yönetmeli i de 1949 ve 1953
yDllarDnda iki kez de iHtirilmiHtir. 1953 yDlD de iHikli inde, deprem bölge katsayDsD her nedense
0.10 dan 0.08’e indirilerek, güvenlikten taviz verilmiHtir.
Güvenlikten verilen bu taviz, daha sonra zarar azaltma çalDHmalarDna da yansDmDH ve 19441958 yDllarD arasDnda gerek merkezi ve gerekse yerel düzeyde etkin olarak yürütülmüH olan
zarar azaltma ve hazDrlDklD olma çalDHmalarDna önem ve öncelik verilmemeye baHlanmDHtDr.
1950’li yDllarDn ortalarDndan itibaren, sanayileHme, tarDmda mekanizasyon, büyük Hehirlere
do ru kitlesel göçler ve çok hDzlD HehirleHmenin neden oldu u baskDlar, 4623 sayDlD yasa ile
getirilen zarar azaltma ve hazDrlDklD olma faaliyetlerinin önem ve önceliklerini azaltmDH ve
yerleHme ve yapDlaHmalarDn denetimi göz ardD edilmeye baHlanmDHtDr.
4623 sayDlD yasa, ayrDca belediyelere, imar kanununun yanD sDra, deprem yönetmeliklerinin de
uygulanmasD ve yapDlarDn hem projelendirme ve hem de uygulama aHamalarDnda etkin bir
Hekilde denetlenmesi görevini vermiH olmasDna ra men, hDzlD nüfus artDHD, plansDz
sanayileHme,belediyelerin iyi e itilmiH teknik personele sahip olmamalarD, politik baskDlar,
kaynak yetersizli i vb gibi nedenlerle, belediyeler yerleHme ve yapD denetimi konularDndaki
görev ve sorumluluklarDnD bütünüyle göz ardD etmiHtir. YukarDda sayDlan bu nedenler,
günümüzde de halen yaHanmakta olan, gecekondulaHma, plansDz, kuralsDz ve kaçak yapDlaHma
ve denetimsizlik, meydana gelen do al afetlerde büyük can ve mal kaybDna u ranDlmasDnDn,
temel nedenini oluHturmaktadDr.
Türkiye’de 1950-1958 yDllarD arasDnda büyük depremlerin meydana gelmemiH olmasD ve 1953
yDlDnda meydana gelen Yenice-Gönen depreminin de büyük kayDplara yol açmamDH olmasD
nedeniyle, 4623 sayDlD yasanDn hükümleri arasDnda yer almDH olan, deprem bölgelerindeki
kamu yapDlarD ile alt yapDlarDn güçlendirilmesi faaliyetleri hiç uygulanmamDHtDr. 1950-1955
yDllarD arasDnda yaHanan, hDzlD ve plansDz sanayileHme giriHimleri büyük Hehirlerde aHDrD nüfus
yD DlmalarDna yol açmDH, bu kitlenin konut talebini karHDlayacak arazi ve konut politikalarDnDn
da bulunmasD nedeniyle, göç eden bu nüfus, genellikle do al afet tehlikesi yüksek olan
marjinal alanlar üzerinde, herhangi bir izine ihtiyaç duymadan, kaçak gecekondular inHa
etmeye baHlamDHlardDr.
!ehirlere bu hDzlD göç ve kaçak yapDlaHmalar karHDsDnda, yürürlükte olan 1933 tarihli Belediye
YapD ve YollarD Kanunu ihtiyaca cevap veremez ve düzenli ve planlD HehirleHmeyi sa layamaz
hale gelmiHtir. Bu nedenle 1956 yDlDnda, zamanDna göre oldukça modern olan, 6785 sayDlD
-mar Kanunu çDkarDlmDHtDr. Türkiye’de imar, yerleHme, yapDlaHma ve do al afetlerle ilgili
problemlerin yo unlaHmasD üzerine, bu hizmetlerin, asli görevi kamu yapDlarD ile mühendislik
yapDlarDnDn projelendirilmesi, inHasD ve denetimi olan BayDndDrlDk BakanlD D bünyesi içersinde
etkin olarak yürütülemedi i anlaHDlmDH 1958 yDlDnda, 7116 sayDlD yasa ile “-mar ve -skan
45
BakanlD D” kurularak, fiziksel planlama, imar planlamasD, yapD malzemeleri, afet hizmetleri, su
iHleri, konut politikalarD, belediyelerin alt yapD hizmetleri, harita alDmlarD ile ilgili görevler bu
BakanlD a aktarDlmDHtDr.
Yine bu dönem içersinde 7126 sayDlD “Sivil Savunma” yasasD çDkarDlarak savaH ve seferberlik
hallerindeki görev ve sorumluluklarDn yanD sDra, do al afetlerde de arama-kurtarma, acil
yardDm vb gibi görevlerle görevlendirilmiH olan -çiHleri BakanlD D’na ba lD “ Sivil Savunma
Genel Müdürlü ü” kurulmuHtur.
3-4. 1959-1999 Dönemi: (Afet Yönetimi, YerleAme ve YapBlardan Sorumlu
BakanlBk)
1959 yDlD ve sonrasD, Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD, açDsDndan önemli politika
de iHikliklerinin yaHandD D ve uluslararasD alandaki yeni geliHmelere paralel olarak önemli
geliHmelerin sa landD D yDllar olmuHtur. Özellikle ana görevleri; afetlerden önce ve sonra
gerekli önlemleri almak, ülkenin bölge, Hehir ve köylerinin planlarDnD yapmak, konut ve iskan
sorununa çözüm bulmak, ülkedeki yapD malzemelerinin geliHtirilmesini sa lamak ve
standartlarDnD hazDrlatmak olan -mar ve -skan BakanlD D’nDn kurulmasD ve Cumhuriyet
döneminden bu yana yukarDda sayDlan görevlerle ilgili yasalarDn BayDndDrlDk BakanlD D’na
vermiH oldu u görevlerin, -mar ve -skan BakanlD D’na devredilmesi çok önemli bir geliHme
olarak dikkati çekmektedir. (Bu BakanlDk 1983 yDlDnda, 180 sayDlD Kanun Hükmünde
Kararname ile yeniden BayDndDrlDk BakanlD D ile birleHtirilerek BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D
haline getirilmiHtir). -mar ve -skan BakanlD D’nDn kurulmasD ile birlikte Türkiye’nin do al
afetlerle ilgili faaliyetleri yeniden hDz kazanmDH ve 1959 yDlDnda, bugün de çeHitli de iHiklikler
yapDlarak halen yürürlükte olan “Umumi Hayata Müessir Afetler DolayDsDyla AlDnacak
Tedbirlerle yapDlacak YardDmlara Dair” 7269 sayDlD kanun çDkarDlmDHtDr. KDsaca afetler kanunu
olarak ta bilinen bu yasayla, Cumhuriyet döneminde afete u rayan topluluklar için çDkarDlmDH
bulunan bir çok yardDm yasasD, bir araya toplanmDH, o tarihe kadar yalnDzca depremleri ve su
baskDnlarDnD kapsayan zarar azaltma faaliyetleri, Türkiye’de etkin olan heyelanlar, kaya
düHmeleri, yangDnlar, çD düHmeleri ve benzeri do al kökenli afetler olarak geniHletilmiH ve
do al afet zararlarDnDn azaltDlabilmesi için afet öncesi, sDrasD ve sonrasDnda, gerek merkezi ve
gerekse yerel ölçekte, yapDlmasD gereken çalDHmalar yeniden düzenlenmiHtir. Bu yeni yasayla
baHta 4623 sayDlD yasa olmak üzere, 9 yardDm yasasD yürürlükten kaldDrDlmDHtDr.
Bu yasanDn getirdi i en büyük yenilik, her yDl genel bütçeden aktarDlan ödenekler, Kamu
-ktisadi TeHekküllerinin(K-T) bilanço karlarDnDn %3’ü, iç ve dDH nakdi yardDmlar, yapDlan
konut yardDmlarDnDn geri ödemelerinden oluHan bir “Afetler Fonu” oluHturulmasDdDr. Böylece
her afetten sonra, ayrD ayrD yasalar çDkartDlarak, afetlerden etkilenen insanlarDn ihtiyaçlarDnD
karHDlanmasDnda yaHanan güçlükler ortadan kaldDrDlmDH ve ilgili BakanlD a, her an
kullanabilece i, hazDr bir parasal kaynak oluHturulmuHtur.
BakanlDk bünyesi içersinde do al afetlerle ilgili görevlerin daha hDzlD ve etkili yürütülebilmesi
amacDyla, 1965 yDlDnda Afet -Hleri Genel Müdürlü ü, 1971 yDlDnda ise 7269 sayDlD yasanDn
ilgili hükmü gere ince do rudan BakanlD a ba lD olacak Deprem AraHtDrma Enstitüsü
BaHkanlD D kurulmuHtur. Daha sonra bu Enstitü, Daire BaHkanlD D halinde örgütlenerek, Afet
-Hleri Genel Müdürlü üne ba lanmDHtDr. Bu kuruluH Türkiye’de deprem zararlarDnDn
azaltDlmasD konusundaki araHtDrma-geliHtirme faaliyetlerini, üniversiteler ve di er ilgili
araHtDrma kurum ve kuruluHlarDyla iHbirli i halinde, yürütmekten sorumludur.
46
Deprem AraHtDrma Enstitüsünün kuruluHundan hemen sonra yeni geliHen teknolojilere paralel
olarak 1972 yDlDnda, ülke için yeni bir deprem tehlike haritasD hazDrlanarak, Bakanlar Kurulu
KararD ile yürürlü e konmuHtur.
Hissedilen ve ümit edilen maksimum deprem Hiddeti esasDna dayalD olarak hazDrlanan bu
haritada Türkiye;
• IX ve daha büyük Hiddetteki depremlerin oldu u veya olabilece i bölgeler
• VIII Hiddetindeki depremlerin oldu u veya olabilece i bölgeler
• VII Hiddetindeki depremlerin oldu u veya olabilece i bölgeler
• VI Hiddetindeki depremlerin oldu u veya olabilece i bölgeler
• Tehlikesiz bölgeler olmak üzere, beH bölgeye ayrDlmDHtDr.
1996 yDlDnda, yine Deprem AraHtDrma Dairesince, 1972 tarihli harita, Orta Do u Teknik
Üniversitesi ile birlikte, ça daH olasDlDk yöntemleri kullanDlarak yenilenmiHtir ve halen
yürürlüktedir.
-mar ve -skan BakanlD D’nDn kurulmasD ile birlikte iller düzeyinde BakanlDk görevlerinin daha
hDzlD ve etkin olarak yürütülebilmesi için il imar müdürlükleri kurulmuH ve imar, yerleHme,
yapDlaHma ve do al afetlere iliHkin hizmetler il düzeyinde yürütülmeye baHlanmDHtDr.
Bu dönemde özellikle depremler konusundaki araHtDrma-geliHtirme faaliyetleri hDz kazanmDH,
1965 yDlDnda -stanbul Teknik Üniversitesi, Orta Do u Teknik Üniversitesi ve Bo aziçi
Üniversitesine mensup bilim adamD ve araHtDrmacDlarDn giriHimi ve BakanlD Dn deste i ile,
depremlere yönelik araHtDrma faaliyetlerinde BakanlD a bilimsel danDHmanlDk yapmak üzere,
“Deprem Mühendisli i Türk Milli Komitesi” kurulmuHtur. AyrDca BakanlDk ile Orta Do u
Teknik Üniversitesi arasDnda 1974 yDlDnda imzalanan bir protokol ile bu üniversitede “Deprem
Mühendisli i AraHtDrma Merkezi” oluHturulmuHtur.
ekil 11- Afet Döngüsünün Temel AAamalarB
47
Afet yönetim sisteminin yukarDda verilen temel aHamalarDna paralel olarak, 7269 sayDlD
yasanDn ana amaçlarD aHa Dda özetlenmiHtir.
Afet öncesinde (zarar azaltma ve hazDrlDklD olma aHamalarDnda)
• Do al afet olaylarDnDn zararlarDnD en düHük düzeyde tutabilmek amacDyla, alDnmasD
gereken yasal, idari ve teknik önlemleri afetler olmadan önce almak,
• Mümkün olan hallerde do al afetleri önlemek, mümkün olmayan hallerde ise aramakurtarma, acil yardDm ve iyileHtirme faaliyetlerini zamanDnda, hDzlD ve etkili olarak
uygulayarak, yaralarD en kDsa süre içersinde sarmak,
• Zarar azaltma ile ilgili önlemleri, kalkDnma faaliyetlerinin her aHamasDna dahil ederek,
riskin büyümesini ve sürdürülebilir kalkDnmanDn gerçekleHtirilmesini sa lamak,
• Tüm toplumu ve ilgilileri hedefleyen yaygDn e itim programlarD uygulayarak,
toplumun do al afetleri en az zararlarla atlatabilmesine ve baH edebilme kapasitesinin
geliHtirilmesine destek olmak,
Afet sonrasDnda (müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda)
• Mümkün olan en fazla sayDdaki insanD kurtarmak ve tDbbi ilk yardDm ve tedavilerini
sa lamak,
• Do al afetlerin yol açabilece i, dolaylD risklerden insan canD ve mallarDnDn zarar
görmesini önlemek,
• Afetlerden etkilenmiH olan topluluklarDn temel ihtiyaçlarDnD en hDzlD ve etkili yollarla
karHDlamak ve hayatDn bir an önce normale dönmesini sa lamak,
• Etkilenen topluluklarDn ekonomik, sosyal ve psikolojik kayDplarDnD süratle azaltmak ve
yaralarD mümkün olan en kDsa süre içersinde sarmak,
• Afetlerden etkilenmiH topluluklar için daha güvenli, yeni ve modern bir yaHam çevresi
ve standardD oluHturmak.
Bu ana hedef ve amaçlar, ça daH afet yönetim sistemlerinin de ana hedefleri olmasDna ra men,
çeHitli nedenlerle bu amaçlar uygulamaya, arzu edilen düzeyde aktarDlamamDH ve hedeflerin
gerçekleHtirilmesinde maalesef baHarD sa lanamamDHtDr.
7269 sayDlD bu temel afet yasasDyla ilgili olarak, genel esaslarD aHa Dda açDklanan yedi
yönetmelik hazDrlanmDHtDr.
Afetlere liAkin Acil YardBm TeAkilatB ve Planlama EsaslarBna Dair Yönetmelik
7269 sayDlD yasanDn 4üncü maddesi gere ince hazDrlanmDH olan bu kapsamlD yönetmelik
merkezi düzeyde, afet yönetim sistemi içersine dahil edilmiH olan bakanlDklar, kurum ve
kuruluHlarla, Türkiye KDzDlay Derne inin hazDrlDklD olma ve müdahale aHamalarDndaki görev,
yetki ve sorumluluklarD ile il ve ilçe düzeyinde hazDrlanmasD öngörülen müdahale planlarDnDn
hazDrlanDH esaslarDnD ve merkezi ve yerel düzeylerdeki kurumsal yapDlanmalarD
tanDmlamaktadDr.
Bu yönetmelikte, afetlere müdahale aHamasDnda hem merkezi ve hem de, yerel düzeyde
görevlendirilmiH olan çeHitli bakanlDk, kurum ve kuruluHlar arasDnda etkin bir iHbirli i ve
koordinasyonu sa lamak amacDyla nasDl örgütlenilece inin esaslarD da belirtilmektedir.
48
Yönetmelikte merkezde, kurulmasD öngörülen “ Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu” ile il
ve ilçelerde kurulmasD öngörülen il veya ilçe “Kurtarma ve YardDm Komiteleri”nin oluHumu
ve çalDHma esaslarD açDklanmaktadDr.
Afetlerin Genel Hayata Etkinli<ine liAkin Temel Kurallar HakkBnda Yönetmelik.
7269 sayDlD yasa, adDnda da belirtildi i üzere, çok küçük yerel afetlerle, daha büyük afetler
sonrasDnda yapDlacak yardDmlarDn Hekline, genel hayata etkinlik kavramD tanDmlayarak, bir
sDnDr koymuHtur. YapDlacak yardDmlarDn Hekli ve miktarD bu sDnDra göre de iHmektedir.
Yönetmelikte genel hayata etkinlik, çeHitli büyüklüklerdeki yerleHme yerlerinde, do al afetler
nedeniyle yDkDlan veya a Dr hasar gören konut birimi sayDsD esas alDnarak belirlenmektedir.
Örne in en küçük yerleHme birimi olarak kabul edilen köylerde, toplam hane sayDsDnDn %10’u
oranDnda konut yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHse, bu afet genel hayata etkili olarak kabul
edilmekte ve konut sahiplerine 20 yDl vadeli ve faizsiz borçlandDrma ile yeni konut
yapDlmaktadDr.
Belediye teHkilatD olan il ve ilçelerde ise nüfuslarDna ba lD olarak, ayrD yDkDk veya a Dr hasarlD
konut sayDlarD verilmektedir. Örne in nüfusu 50,000 üzerinde olan il ve ilçelerde 40 konutun
a Dr hasar görmesi, genel hayata etkinlik kriteri olmakta, ayrDca bu yönetmelikte do al afet
nedeniyle can kaybD olmasD ile önemli miktarda mal kaybD da kriter olarak dikkate
alDnmaktadDr.
Depremler, büyük ve yaygDn su baskDnlarD gibi birden çok yerleHme yerini etkileyen afetlerde
ise, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nca bölgesel etkinlik kararD alDnmakta ve bu halde
yerleHme yerlerinde hasar görmüH konut sayDlarD dikkate alDnmaktadDr.
AyrDca muhtemel afet olaylarD içinde, aynD genel hayata etkinlik kriterleri kabul edilmekte ve
olasD can ve mal kaybDnD önlemek amacDyla bu durumda olan yerleHmelerde, afeti önleyici
önlemler alDnabilmekte veya risk altDndaki insanlar için, daha güvenli bölgelerde yeni inHaatlar
yapDlmaktadDr.
Yerel ölçekte afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi, pratikte köy muhtarDndan baHlayan ve
ilçe, il yönetimlerinden geçen ve sonuçta merkezi düzeyde BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nda
kesinleHen, aHa Ddan yukarD do ru geliHen bir karar alma sürecini kapsamaktadDr.
7269 sayDlD yasada, genel hayata etkinlik kavramD, olmuH veya muhtemel afetler nedeniyle
yeni konut yapDlmasD ile ilgili bir kavramdDr. Afete u rayan kiHi ve yerleHmelerde sayD ne
olursa olsun, acil yardDm ve kurtarma faaliyetlerini yürütmek, il ve ilçe yönetimlerinin asli
görevleri arasDndadDr ve bu faaliyetler için BakanlDkça illere, olay genel hayata etkili olmasa
dahi, afetler fonundan, acil yardDm ödene i, gönderilebilmektedir.
Afet Sebebiyle Hak Sahibi OlanlarBn Tespiti HakkBnda Yönetmelik.
Bu yönetmelik kimlere ve nasDl konut veya onarDm yardDmD yapDlaca DnD, hak sahiplerini
belirlemek üzere, illerde kurulacak komisyonlarDn oluHturulma esaslarD ile genel kriterleri
belirlemek amacDyla hazDrlanmDHtDr. 7269 sayDlD yasa gere ince bir afet sonrasDnda BayDndDrlDk
ve -skan BakanlD D’nDn yerel veya destek olarak merkezden gönderilen teknik elemanlarDnca
hasar tespitleri yapDlmakta ve hasar oranlarD yDkDk veya a Dr, orta, hafif ve sa lam olarak
49
de erlendirilmektedir. Bu de erlendirmeler esas alDnarak, konutlarDn hasar durumuna göre,
mülk sahiplerine, evleri yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHse, yeni konutlar yapDlmakta, orta ve
hafif hasarlD konut sahiplerine ise, miktarlarD BakanlDkça belirlenen, onarDm yardDmlarD
yapDlmaktadDr. Yönetmeli e göre bir afetzedenin hak sahibi olabilmesi için kendisine ve eHine
ait o yerde ikinci bir konutu olmamasD gerekmektedir. !ayet sa lam ikinci bir konutu varsa,
bu kiHi hak sahibi olamamakta, orta veya hafif hasarlD ikinci bir konutu varsa, ancak bu hasarD
nedeniyle onarDm kredisi alabilmektedir. Konut kredileri faizsiz, 20 yDl vadeli ve yDllDk eHit
taksitler halinde geri ödemelidir. Geri ödemeler, konutlar bitirildikten 2 yDl sonra,
baHlamaktadDr. Hafif hasarlD konutlar için yapDlan onarDm yardDmlarD hibe olarak verilmektedir.
Afetten etkilenmiH olan kiracDlar ise hak sahibi olamamaktadDr.
1999 yDlD sonrasDnda çDkarDlan “Zorunlu Deprem SigortasD” kararnamesinden sonra, belediye
hudutlarD içerisinde yaHayan ve zorunlu deprem sigortasD yaptDrmamDH olan kiHiler deprem
afetine maruz kalmDHlarsa, kendilerine herhangi bir yardDm yapDlmamakta, ancak sigorta
yaptDrmDH olan kiHiler, hasarlarDnDn karHDlDklarDnD sigorta Hirketinden almaktadDr.
Afet Sebebiyle YapBlan ve YapBlacak Olan BinalarBn BorçlandBrma Bedellerinden
YapBlacak ndirimler HakkBnda Yönetmelik.
7269 sayDlD yasa nedeniyle, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nca evleri ve iH yeri do al
afetlerden zarar gören hak sahibi kiHilere, ev ve iH yerleri inHa ettirmekte ve kiHiler inHaat
maliyetleri üzerinden borçlandDrDlmaktadDr. Bu yönetmelik, hak sahiplerinin borçlarDnD geri
ödeme esaslarDnD belirlemekte ve ödeme imkanD olmayan kiHiler için yapDlacak olan
indirimleri düzenlemektedir. Uygulamalarda kendilerine kredi ile konut ve iH yeri inHa
ettirilen hak sahiplerin çok az bir kDsmDnDn, borçlarDnD geri ödedikleri bilinmektedir.
Afet Sebebiyle Edinilen Bina, Arsa ve Arazilerden ArtakalanlarBn De<erlendirilmesine
Dair Yönetmelik.
Evleri ve iH yerleri yDkDlan veya a Dr hasar gören hak sahiplerine, BakanlDkça toplu konut ve iH
yeri yaptDrmak amacDyla birçok arazi ve bina istimlak edilmektedir. AyrDca konut ve iH yeri
inHaatlarD bitirildikten sonra, hak sahipleri, borçlanma yapmayD kabul etmedikleri için, bir çok
bina ve arsa yDllarca boH kalmaktadDr. Bu yönetmelik, bu tür bina ve arsalarDn, kamu kurum ve
kuruluHlarDyla, kiHilere satDlmasD esaslarDnD düzenlemektedir.
7269 SayBlB Yasa ile TeAkil Olunan Afetler Fonunun Harcama Usullerine
Yönetmelik.
liAkin
YukarDda da belirtildi i üzere, genel bütçeden her yDl aktarDlan ödenekler, iç ve dDH nakdi ba DH
ve yardDmlar, K-T’lerin bilanço karlarDnDn %3’ü, borçlanma bedellerinin geri ödenmesinden
elde edilen gelirlerle, arsa, bina ve arazi satDHlarDndan elde edilen gelirler, banka faizleri vb.
gibi gelirlerden oluHan bu fonun harcama usulleri bu yönetmelikle belirlenmiHtir. Bu tür bir
fonun oluHturulma amacD, ne zaman olaca D belli olmayan afetler için, afet yönetimin tüm
aHamalarDnda kolay harcanabilen, hazDr bir kaynak oluHturmaktadDr. Afet haberi alDnDr alDnmaz,
bu fondan Valilikler emrine, halkDn acil ihtiyaçlarDnD karHDlamak amacDyla, acil yardDm
ödenekleri gönderilmekte ve 15 günlük acil yardDm süresi içersindeki ihtiyaçlar valiliklerce bu
kaynaktan karHDlanmaktadDr. Genel bütçeden afetler için ödenek aktarDlmasDnda karHDlaHDlan ve
50
uzun süreler alan bürokratik iHlemler, bu fonun kurulmasD ile azaltDlmDH ve BayDndDrlDk ve
-skan BakanlD D’nDn (B-B) afetlere acil müdahale kapasitesi güçlendirilmiHtir.
1972 yDlD içerisinde afetler fonuna ilave olarak, 1571 sayDlD yasa ile, gelirleri, sigara, içki, çay
vb. gibi tekel ürünlerinden alDnan ek bir vergi ile bir “Deprem Fonu” da oluHturulmuHtur.
YalnDzca depremlerin yol açtD D zararlarD karHDlamak üzere oluHturulan bu fon, maktu vergiler
getirilmiH olmasD nedeniyle, zaman içerisinde önemini kaybetmiHtir.
2001 yDlD içerisinde ülkenin yaHadD D ekonomik kriz nedeniyle, tüm di er fonlarla beraber,
afetler ve deprem fonlarD da 4684 sayDlD yasa ile, Genel Bütçe içine alDnmDHtDr. Bu uygulama
ile, özellikle afete müdahale ve iyileHtirme aHamalarDndaki faaliyetlerin zamanDnda, hDzlD ve
etkili olarak gerçekleHtirilmesine imkan veren, parasal kaynak ortadan kaldDrDlmDHtDr.
Türkiye gibi do al afetlerin çok sDk ve yo un olarak yaHandD D ülkelerde bu tür fonlara ihtiyaç
vardDr.
Afet Bölgelerinde YapBlacak YapBlar HakkBnda Yönetmelik
BaHta depremler olmak üzere, di er do al afetlere maruz kalabilecek bölgelerde yapDlacak
farklD türdeki yapDlarDn, tabi olaca D projelendirme ve yapDm kurallarDnD belirleyen bu tür
yönetmeliklere özellikle de deprem zararlarDnDn azaltDlabilmesi için mutlak ihtiyaç
duyulmaktadDr.
Her ne kadar bu yönetmelik, geleneksel olarak, su baskDnlar, yangDnlar vb. gibi afetleri de
kapsamakta ise de, zaman içersinde bu afetlerle ilgili daha kapsamlD yönetmelikler çDkarDldD D
için (örne in yangDn yönetmeli i), yönetmelik büyük ölçüde depreme dayanDklD yapD
yapDlmasDnDn genel esaslarDyla tüm teknik detaylarDnD kapsamaktadDr. 7269 sayDlD yasa, bu tür
teknik yönetmeliklerin hazDrlanmasD yetkisini B-B’e verdi i için, Türkiye’de yerleHme ve
yapDlaHmalarla ilgili tüm teknik yönetmelikler bu BakanlDkça hazDrlanmaktadDr.
Bu çalDHmanDn önceki bölümlerinde de belirtildi i üzere, Türkiye’de deprem yönetmelikleri
1945 yDlDndan bu yana zorunlu olarak uygulanmaktadDr. 1945 tarihli ilk yönetmelikten bu yana
geleneksel olarak, B-B’ce bu tür teknik yönetmelikler, üniversiteler, meslek odalarD, araHtDrma
kurum ve kuruluHlarD ve deneyimli akademisyenlerle müHtereken hazDrlanmaktadDr.
1945 yDlDnda yürürlü e konulan ilk yönetmelikten bu yana Türkiye’nin deprem
yönetmeliklerinde, bazen küçük de iHiklikler ve bazen de çok önemli de iHiklikler
yapDlmDHtDr. 1947, 1949, 1953, 1961, 1968, 1975 ve son olarak da hala yürürlükte olan 1998
tarihli yönetmelik de iHiklikleri ile deprem zararlarDnDn azaltDlmasDna çalDHDlmaktadDr.
BaHlangDcDndan bu yana, deprem yönetmelikleri yalnDzca bina türü yapDlarD kapsamakta, baraj,
köprü, yol, tünel, viyadük vb. gibi yapDlar için inHaatD yaptDracak kuruluHlarca, ayrD
yönetmelikler çDkarDlmasD öngörülmektedir.
BayBndBrlBk ve skan BakanlB<B’nBn (B B) Halk E<itimi ProgramlarB.
7269 sayDlD yasa do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusundaki çalDHmalarDn planlama ve
uygulama yetkisini B-B’e vermiHtir. BakanlDk içersinde bu faaliyetler, bir özel ihtisas organD
olan Afet -Hleri Genel Müdürlü ünce yürütülmektedir. Afet zararlarDnDn azaltDlabilmesi için en
51
etkili araçlardan birisi olan, afetler konusunda halkDn bilgilendirilmesi, bilinçlendirilmesi ve
e itilmesi konusu da bu Genel Müdürlü ün ana görevleri arasDndadDr.
BakanlDk özellikle Deprem AraHtDrma Enstitüsü kanalDyla 1975 ve 1988 yDllarD arasDnda yerel
usta ve kalfalara, mimar ve mühendislere, afet yöneticilerine ve halka yönelik çok geniH
e itim programlarD uygulamDHtDr. Bu amaç için yüz binlerce el kitaplarD, duvar levhalarD,
broHürler, de iHik yaH gruplarD için film, video kasetleri vb. gibi görsel e itim malzemeleri
hazDrlanmDH ve Türkiye genelinde da DtDlmDHtDr.
AyrDca BakanlDkça 1986 yDlDnda, Avrupa Konseyi, Büyük Do al ve Teknolojik Afetlerin
Önlenmesi, ZararlarDnDn AzaltDlmasD ve Afet YardDmlarDnDn Organizasyonu konulu “AçDk
KDsmi AnlaHma” gere ince, Avrupa Afet E itim Merkezi’ (AFEM) kurulmuH ve bu merkez
kanalDyla çok geniH e itim faaliyetleri yürütülmüHtür. Bu faaliyetler sDrasDnda ilgili
üniversiteler, meslek odalarD, di er e itim ve araHtDrma kurum ve kuruluHlarD ile etkin bir
iHbirli i sa lanmDHtDr.
Bunun yanD sDra Deprem AraHtDrma Dairesince, depremle ilgili meslek sahiplerine Türkiye’de
yapDlan faaliyetler ve uluslararasD alandaki geliHmeler konusunda bilgi aktarmak amacDyla
1974 yDlDndan 1999 yDlDna kadar, yDlda dört sayD olarak çDkarDlan ve ilgili kiHi, kurum ve
kuruluHlara ücretsiz olarak gönderilen “Deprem AraHtDrma Bülteni” adD altDnda periyodik bir
yayDn çDkartDlmDHtDr.
Ancak 1999 yDlD içersinde, BakanlD Dn halk e itimi konusundaki politikasDnDn de iHmiH olmasD
nedeniyle, Avrupa Afet E itim Merkezinin (AFEM) faaliyetleri durmuH ve Deprem AraHtDrma
Bülteninin çDkartDlmasDndan vazgeçilmiHtir.
Do<al afet ZararlarBnBn AzaltBlmasB UluslararasB 10 YBlB ile lgili Faaliyetler.
Türkiye gerek teknik hazDrlDklar ve gerekse BirleHmiH Milletler Genel Kurulunda 1990-2000
yDllarD arasDndaki 10 yDlDn, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD uluslararasD 10 yDlD olarak ilan
edilmesi fikrini etkin bir Hekilde desteklemiHtir.
BirleHmiH Milletlerin 1989 yDlDnda aldD D karar üzerine, Türkiye’de 7269 sayDlD yasa gere i,
ülke ölçe inde zarar azaltma faaliyetlerini yürütmekle görevli B-B, koordinatör kurum ve
ulusal irtibat noktasD görevini üstlenmiH ve BakanlD Dn afetlerden sorumlu müsteHar
yardDmcDsDnDn baHkanlD Dnda, üniversiteler ve ilgili kurum ve kuruluHlarDn yetkili
temsilcilerinden oluHan 20 kiHilik bir “Ulusal Komite” oluHturulmuHtur. Bu komitenin
sekreterya hizmetlerini yürütme görevi, Afet -Hleri Genel Müdürlü üne verilmiHtir. BirleHmiH
Milletlerin bu kararD: Türkiye için afet yönetim sistemini, özelikle de zarar azaltma faaliyetleri
ile ilgili olarak, yeniden gözden geçirmek, aksayan yönleri, güçlü ve zayDf noktalarD
belirlemek ve aksayan yönleri ve zayDf noktalarD ortadan kaldDrmak amacDyla, bir ulusal plan
hazDrlamak imkanDnD yaratmDHtDr.
Bu Ulusal Komite, Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlabilmesi için, 1990-2000 yDllarD
arasDndaki on yDl boyunca yapDlmasD gereken çalDHmalarla ilgili olarak kapsamlD bir “Ulusal
Plan” hazDrlamDH ve ilgili kurum ve kuruluHlarla, Devlet Planlama TeHkilatD (DPT) gibi
politika geliHtiren ve karar alan birimlere göndermiHtir.
Ulusal Komite, ilk toplantDsDnda, Türkiye’de etkin olan do al afetlerle ilgili olarak:
52
•
•
•
•
•
Depremler
Heyelan ve Kaya düHmeleri
Su baskDnlarD
YangDnlar
Di er Do al Afetler (ÇD , FDrtDna, Tsunami, Volkan faaliyetleri gibi)
konularDnD belirlemiH ve bu afetler için ayrD çalDHma gruplarD oluHturmuHtur. Ulusal Komite ve
çalDHma gruplarDnda konu ile ilgili, üniversiteler, kamu kurum ve kuruluHlarD, meslek odalarD,
KDzDlay gibi sivil toplum kuruluHlarD ve profesyonel gruplardan 65 bilim insanD ve araHtDrmacD
görev almDHtDr.
ÇalDHma gruplarD 3 aylDk bir çalDHma sonrasDnda, kendi faaliyet alanlarD ile ilgili olarak bir
uygulama planD ve zaman çizelgesi hazDrlamDHlardDr.
Her çalDHma gurubu, faaliyetlerini:
• Tehlike ve riskin belirlenmesi,
• -zleme, tahmin ve erken uyarD sistemleri kurulmasD,
• HazDrlDklD olma ve kDsa süreli koruyucu önlemler,
• Uzun süreli, zarar azaltDcD önlemler,
• HalkDn bilgilendirilmesi ve e itimi, olmak üzere beH ana baHlDk halinde belirlenmiHtir.
Bu on yDllDk ulusal zarar azaltma planD içersinde Türkiye’nin afet yönetim sisteminin
geliHmesine yönelik, bir çok strateji, politika ve faaliyet belirlenmiHtir.
Ancak maalesef, bu ulusal planDn gerçekleHtirilebilmesi için yeterli parasal kaynak ve politik
destek sa lanamadD D için, planlanmDH faaliyetlerin, az bir kDsmD gerçekleHtirilebilmiHtir.
GerçekleHtirilmiH olan bu faaliyetler arasDnda;
• 1996 yDlDnda, Türkiye için olasDlDk yöntemleri kullanDlarak yeni bir deprem tehlike
haritasD hazDrlanmasD,
• 1998 yDlDnda, geliHmiH ve ça daH bir depreme dayanDklD yapD yönetmeli i hazDrlanmasD
• Pilot alanlarda, depremlerin önceden tahmini ile ilgili araHtDrma çalDHmalarDnDn
uygulanmasD,
• JICA’nDn deste i ile Afet -Hleri Genel Müdürlü ü ve -stanbul Teknik Üniversitesi
bünyelerinde, Deprem ZararlarDnD AraHtDrma Merkezi kurulmasD,
• Sivil Savunma Genel Müdürlü ünce, Sivil Savunma Kolejinde itfaiye ve sivil
savunma görevlilerine yönelik e itim programlarDnDn uygulanmasD ve geliHtirilmesi,
• BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D, Avrupa Afet E itim Merkezi tarafDndan mühendis ve
mimarlar, yerel usta ve kalfalar, afet yöneticileri ve okul ö rencilerine yönelik özel ve
yo un e itim programlarDnDn uygulanmasD,
• Devlet Su -Hleri Genel Müdürlü ü (DS-) bünyesi içersindeki hidrolojik gözlem
istasyonlarDnDn geliHtirilmesi ve hidro-meteorolojik veri bankasD oluHturulmasD,
• Seyhan nehri havzasD içersinde DS-’nce pilot ölçekte taHkDn kontrol ve erken uyarD
sisteminin kurulmasD,
• Afet -Hleri genel Müdürlü ünce iHletilmekte olan zayDf ve kuvvetli yer hareketi kayDt
sistemlerinin, sayDsal hale dönüHtürülmesi ve on-line olarak merkeze ba lanmasD,
• -ller için deprem senaryolarD hazDrlanabilmesi amacDyla, Türkiye’de farklD yapD türleri
için zarar ve hasar görebilirlik analizlerinin yapDlmasD,
• Depremlere karHD onarDm ve güçlendirme yöntemlerinin geliHtirilmesi,
53
•
Orta Do u Teknik Üniversitesi (ODTÜ) içersinde, Afet Yönetimi Uygulama ve
AraHtDrma Merkezinin kurulmasD,
• Do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda, uluslararasD, bölgesel ve ikili iHbirli i
faaliyetlerinin desteklenmesi,
sayDlabilir.
Bu ulusal plan ve programDn, ilgili kurum ve kuruluHlarla, politik ve finanssal destek sa layan
organlar tarafDndan, yeterince desteklenmemesi, Türkiye için önemli bir eksiklik olmuHtur.
3-5. 1999 YBlB SonrasB: (UyanBA Dönemi)
17 A ustos 1999 -zmit Körfezi depreminin yol açtD D büyük can ve mal kayDplarD, deprem
bölgesinin geniHli i ve nüfus yo unlu u, ortaya çDkan sorunlarDn ivedilikle çözülebilmesi için
Hükümeti, haklD olarak, TBMM’den Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çDkarDlmasD
yetkisini almaya yöneltmiHtir. Bu amaç için Hükümet, TBMM’den, depremden sekiz gün
sonra, 4452 sayDlD yetki yasasD ile KHK çDkarma yetkisi almDHtDr. Bu yetki, deprem
bölgesindeki sorunlarDn ivedilikle çözülmesi ve ihtiyaçlarDn öncelikle karHDlanabilmesi için
Hükümete verilen büyük bir destek olmuHtur.
Hükümete baHlangDçta, üç ay süre için verilen KHK çDkarma yetkisi daha sonra dört ay daha
uzatDlmDHtDr. Bu yedi aylDk süre içersinde, deprem bölgesinin ihtiyaçlarDnD karHDlamak,
sorunlarDnD çözmek ve ülkenin afet yönetim sistemini güçlendirmek amacDyla Hükümetçe, bir
çok kanun, KHK, tüzük ve yönetmelik çDkarDlmDHtDr. 17 A ustos 1999 öncesi ve sonrasD
çDkarDlan, kanun, KHK, tüzük ve yönetmeliklerin listeleri, Ek-1 ve Ek-2’de verilmiHtir.
Tablo 13- Türkiye’de Son Depremlerin Neden Oldu<u KayBplar
Olay
Can KaybD YaralD A Dr HasarlD KayDp (Milyon $)
27.06.1998 Adana Depremi
145 1,600
9,874
500
17.08.1999 Marmara Depremi
17,480 43,953
66,441
13,000
12.11.1999 Düzce Depremi
763 4,948
30,389
750
03.02.2002 Afyon Sultanda Depremi
42
327
4,634
70
01.05.2003 Bingöl Depremi
177
520
6,675
135
Deprem zararlarDnDn azaltDlabilmesi için çok önemli olan bu KHK ve yönetmeliklerden
bazDlarDnDn kDsa birer açDklanmasD aHa Dda verilmektedir.
Zorunlu Deprem SigortasB (27 AralBk 1999, KHK no: 587)
Bu KHK ile Türkiye’de ilk kez deprem zararlarDnDn ekonomik maliyetlerinin karHDlanmasDnda
yalnDzca kamu kaynaklarDnDn kullanDlmasD politikasDndan vazgeçilmiH ve belediye hudutlarD ve
mücavir alanlar içerisindeki konut sahiplerinin deprem hasarlarDna karHD evlerini sigorta
ettirmeleri zorunlulu u getirilmiHtir.
AynD zamanda bu KHK ile, 7269 sayDlD yasanDn, depremlerden evleri yDkDlan veya a Dr hasar
gören mal sahiplerine, yeni konut yapma yükümlülü ü de kaldDrDlmDHtDr. KHK’nDn yürürlü e
girdi i tarihten sonra evlerini zorunlu deprem sigortasD yaptDrmayan mülk sahipleri evleri,
depremlerden zarara u radDklarD takdirde, devletten yeni konut yapDmD veya hasar gören
konutlarDn onarDmD için yardDm alamayacaklardDr.
54
Bu KHK ile bir zorunlu deprem sigortasD havuzu oluHturulmuH ve bu havuzun yönetimi için
de “Do al Afet SigortalarD Kurumu (DASK)” kurulmuHtur. KHK’nDn ana amacD depremler
nedeniyle yDkDlan veya hasar gören konutlarDn onarDlmasD veya yeniden inHa edilebilmesi için,
hazDr bir parasal kaynak oluHturmak ve böylelikle depremlerin neden oldu u bina zararlarDnDn
karHDlanmasDna konut sahiplerinin de katDlDmDnD sa lamaktDr.
KHK, di er do al afetlerle, kDrsal alanlardaki yapDlarD kapsamamakta ve bunlar yine 7269
sayDlD yasanDn ilgili hükümleri nedeniyle hak sahibi olmaya devam etmektedir.
Yasa çDkarDlDrken yapDlan tahminlere göre, Türkiye’de yasa kapsamDna girmesi gereken
takriben 13 milyon konut sahibi olmasDna karHDlDk, 2003 yDlD sonu itibariyle, zorunlu deprem
sigorta poliçesi satDn alan kiHi sayDsD 1,1 milyon civarDndadDr.
Zorunlu deprem sigortasD, deprem nedeniyle meydana gelen yangDnlar, patlamalar ve
heyelanlarDn yol açtD D zararlarD da kapsamakta, buna karHDlDk ölümler ve yaralanmalar, her
türlü taHDnDr mal ve eHya kayDplarD, manevi tazminat talepleri ve iH kaybD, enkaz kaldDrma
maliyetleri gibi dolaylD zararlarD kapsamamaktadDr.
Zorunlu deprem sigortasD hakkDndaki detaylD açDklama Ek-3’de verilmektedir
YapB Denetimi HakkBnda Kanun Hükmünde Kararname (10 Nisan 2000, KHK no:595)
17 A ustos 1999 depreminden sonra Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik
en etkili ve yararlD düzenleme, yapD denetimi hakkDndaki bu yeni düzenlemedir. Bu düzenleme
ile Türkiye’de özel yapDlarDn denetimi için 1900’lü yDllardan bu yana imar mevzuatD gere ince
uygulanmakta olan ve hiçbir iHe yaramadD D yaHanan depremlerde, acD sonuçlarD ile gündeme
gelen, fenni mesuliyet (teknik uygulama sorumlulu u) sistemi radikal bir biçimde
de iHtirilmiH ve bunun yerine 27 ilde pilot olarak uygulanmak ve bu pilot uygulamalardan
elde edilen derslerin DHD D altDnda, daha geliHmiH hale getirilmek üzere bu KHK çDkarDlmDHtDr.
Ana amacD, Türkiye’de depreme dayanDklD, kaliteli ve güvenli yapD elde etmek, denetimsiz ve
kaçak yapD yapDlmasDnD önlemek, tüketici konumunda olan bina sahiplerinin, kusurlu yapDmlar
nedeniyle u rayacaklarD kayDplarD sigorta sistemi aracDlD Dyla karHDlamak, mühendislik ve
mimarlDk hizmetlerinin kalitesini artDrmak olan bu KHK ile ilgili daha geniH bilgiler,
çalDHmanDn 5.2 numaralD bölümünde verilmektedir.
KHK, kamu kurum ve kuruluHlarD tarafDndan projelendirilen ve kendi teknik elemanlarDnDn
denetimi altDnda inHa ettirilen resmi yapDlarD, kapsam dDHDnda bDrakmDHtDr. Bu KHK ile ilk kez,
profesyonel mühendislik kavramDna benzer Hekilde uzman mühendis ve mimar kavramD
getirilmiH, meslek odalarDna, uzmanlDk belgesi verme ve kendi mensuplarDnD hizmet içi
e itimlerle geliHtirme ve denetleme görev ve sorumlulu u verilmiHtir.
Bu KHK ile oluHturulan yapD denetim kuruluHlarDna, yapDlarDn yer seçimleri,proje ve
hesaplarDnD denetlemek ve yapDm aHamasDnda belediye ve valiliklere karHD sorumlu olarak,
yapDyD, imar mevzuatDna ve projesine göre inHa ettirmek sorumlulu u verilmiHtir. AyrDca bu
kuruluHlarD denetlemek üzere nüfusu 50,000 in üzerinde olan, il ve ilçelerde, belediyeler,
BayDndDrlDk ve -skan bakanlD D, ilgili meslek odalarD temsilcilerinden oluHan “YapD denetimi
KomisyonlarD” oluHturulmuHtur. YapDlara inHaat ruhsatD ve kullanma izni verme yetkisi ise,
yine yerel yönetimlere bDrakDlmDHtDr. YapD denetim kuruluHlarD, yapDnDn taHDyDcD sisteminde
meydana gelebilecek hasarlardan, 10 yDl süreyle sorumlu tutulmuHtur ve bu sorumluluklarDnD
sigorta sistemi kanalDyla karHDlamak üzere mesleki sorumluluk sigortasD yaptDrma
yükümlülü ü getirilmiHtir. 27 pilot il arasDna, 17 A ustos 1999 depreminden etkilenen tüm
55
iller dahil edilmiH ve böylelikle devam etmekte olan onarDm ve güçlendirme faaliyetlerinin de,
yapD denetim kuruluHlarD denetiminde yapDlmasD sa lanmaya çalDHDlmDHtDr.
Bu kanun hükmünde kararname, bir siyasi partinin, bu tür düzenlemelerin kanun hükmünde
kararnamelerle de il, ancak kanunlarla yapDlabilece i gerekçesiyle, Anayasa Mahkemesine
baHvurmasD üzerine, 2001 yDlD içersinde Anayasa Mahkemesince iptal edilmiHtir.
Ancak kDsa bir süre sonra BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nca, 2001 Temmuz ayD içersinde
4708 sayDlD “YapD Denetimi HakkDnda Kanun” çDkarDlmDHtDr ve halen yürürlüktedir. Bu
kanunun uygulanmasD ile ilgili geliHmeler, 5-3. numaralD bölümde verilmektedir.
YapB Denetimi Uygulama Yönetmeli<i (26 MayBs 2000)
Bu yönetmelik yapD denetim kuruluHlarDnDn, kuruluH ve çalDHma esaslarD, görev, yetki ve
sorumluluklarDnD düzenlemek amacDyla hazDrlanmDHtDr. Yönetmelik yapD denetim kuruluHlarDnD
denetleyebilecekleri toplam yapD inHaat alanD esasDna göre, 3 guruba ayDrmDH ve her grupta
bulunmasD gereken uzman mühendis ve mimar ile di er teknik elemanlarDn sayDlarD ile
sorumluluklarDnD belirlemiHtir. YapD denetim kuruluHlarD hisselerinin ço unlu unun mühendis
ve mimarlara ait olmasD zorunlulu u getirmiH ve böylelikle bu kuruluHlarDn ticari amaçlD
büyük sermaye kuruluHlarD olmalarD engellenmiHtir. YapD denetim kuruluHlarDnDn ana görevi,
yapDlarDn proje ve yapDm aHamalarDnda, baHta deprem yönetmeli i olmak üzere, yürürlükteki
yönetmelik ve standartlara uygun yapDlmasDnD sa lamaktDr. AyrDca bu kuruluHlara, 17 A ustos
depremi sonrasDnda baHta AdapazarD olmak üzere, bir çok yerleHme yerinde meydana gelen
taHDma gücü kaybD ve sDvDlaHma gibi sorunlarDn önlenebilmesi için, yerel zemin koHullarDnDn da
detaylD olarak incelenmesi yükümlülü ü getirilmiHtir.
3030 SayBlB BüyükAehir Belediyesi Kanunu DBABnda Kalan Belediyelerin UygulayacaklarB
Tip mar Yönetmeli<i (13 Temmuz 2000)
Türkiye’de 3030 sayDlD BüyükHehir belediyeleri kanununa tabi olan 16 BüyükHehir belediyesi
bulunmaktadDr. Bu yasaya tabi olmayan belediye sayDsD ise 3200 civarDndadDr. Bu tür
belediyelerin imar uygulamalarDnD düzenlemek, yol göstermek, yaptDracaklarD imar planlarDnDn
genel esaslarDnD belirlemek amacDyla B-B’ce bu yönetmelik de iHikli i yapDlmDHtDr.
Bu yeni yönetmelikle, eski yönetmelikte mevcut olmayan deprem yönetmeliklerinin etkin
olarak uygulanmasD, BakanlDkça yeniden düzenlenen “IsD YalDtDmD ve YangDn” yönetmeli inin
uygulama ve denetim esaslarD düzenlenmiHtir. AyrDca bu yönetmelikle, 595 sayDlD yapD
denetimi hakkDndaki KHK kapsamD dDHDnda kalan, belediyelerde uygulanacak olan teknik
uygulama sorumlulu u esaslarD ile ilgili meslek odalarDnDn bu konudaki yetki ve
sorumluluklarD yeniden düzenlenmiHtir.
Önceki yönetmeliklerde üzerinde pek durulmayan, jeoteknik zemin araHtDrmalarDnDn yapDlmasD
zorunlulu u ve esaslarD bu yönetmelikle esaslara ba lanmDHtDr.
56
YapB Malzemeleri Deney LaboratuarlarBnda BulunmasB Gereken Özellikler HakkBnda
Genelge (30 Temmuz 2000)
Ba DmsDz olarak çalDHan yapD malzemeleri deney laboratuarlarDnDn belgelenmesi zorunlulu u
ve belge alabilmeleri için gerekli olan koHullar bu genelge ile belirlenmiHtir. BayDndDrlDk ve
-skan BakanlD D’ndan veya Türk Standartlar Enstitüsünden (TSE) belge almamDH olan deney
laboratuarlarDnda yaptDrDlan deneyler, bu genelge ile geçersiz sayDlmDHtDr.
Afet Yönetimi ile lgili Olarak, Yeni Bir Merkezi Kurum KurulmasB ( KHK No: 583 ve
600)
Bu kararnamelerle, BaHbakanlD a ba lD olarak Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel
Müdürlü ü (TAY) adD altDnda yeni bir genel müdürlük kurulmuHtur, 583 sayDlD KHK ile
“Türkiye Acil Durum Yönetimi BaHkanlD D” adD altDnda kurulan bu yeni kurum, daha sonra
600 sayDlD KHK ile Türkiye Acil Durum Yönetim Genel Müdürlü ü (TAY) adDnD alarak genel
müdürlük düzeyine çDkarDlmDHtDr.
çiAleri BakanlB<B Sivil Savunma Genel Müdürlü<ü’nün Mevcut Arama-Kurtarma
Kapasitesinin GeliAtirilmesi (AralBk 1999, 586 sayBlB KHK ve Nisan 2000, 596 SayBlB
KHK)
Bu her iki kanun hükmünde kararnamenin amacD Sivil Savunma Genel Müdürlü ünün aramakurtarma kapasitesini, ülke ihtiyaçlarDna cevap verecek Hekilde, geliHtirmektir. Bu
kararnamelerden sonra Sivil Savunma Genel Müdürlü ü’nce, Adana, Afyon, Bursa,
DiyarbakDr, Erzurum, -stanbul, -zmir, Sakarya, Samsun ve Van illeri olmak üzere 11 ilde, iyi
e itilmiH ve donatDlmDH, 100-120 personelden oluHan, bölgesel arama-kurtarma birlikleri
kurulmuHtur. Günümüzde, bu birliklerde 853 arama-kurtarma görevlisi, her an görev almaya
hazDr beklemektedir. AyrDca bu kararnameler, her ildeki, Sivil Savunma Müdürlüklerinin
emrinde, 10-20 personelden oluHan yerel arama-kurtarma timlerinin kurulmasDna imkan
sa lamDH ve hemen tüm iller bu timleri kurmuHlardDr.
Arama- kurtarma personelinin e itimi Ankara’daki “Sivil Savunma Koleji” ve bu kolejin
tatbikat alanDnda teorik ve uygulamalD olarak yapDlmaktadDr. AyrDca bu kolejde gönüllü aramakurtarma ekipleri de e itilmektedir. Bu çalDHmanDn eklerinde de görülebilece i gibi 17
A ustos 1999 depremini takip eden günlerde Türkiye genelinde bir çok gönüllü aramakurtarma ekipleri kurulmuHtur. Türkiye KDzDlay Derne i’nce de deprem sonrasDnda bir hafif
arama-kurtarma ekibi oluHturulmuHtur. Ancak zaman içersinde deneyimli personellerinin
ayrDlmasD nedeniyle, bu ekip Hu anda aktif de ildir.
Ulusal Deprem Konseyi (UDK) KurulmasB (BaAbakanlB<Bn 21.3.2000 tarih ve 2000/9
sayBlB yazBsB)
17 A ustos depreminin ardDndan, yazDlD ve görsel basDn organlarD tarafDndan baHlatDlan ve
teHvik edilen, yerbilimciler arasDndaki model, kurum ve kiHisel tahminleri konusundaki
tartDHmalar, gerçekten ülkede tam bir bilgi kirlenmesine yol açmDH, anlamsDz model
tartDHmalarD ve kiHisel çekiHmeler sonucunda halkDn bilimsel araHtDrmalara ve bilim insanlarDna
duydu u geleneksel saygD, sarsDlmaya baHlamDHtDr.
57
Bunun üzerine BaHbakanlDkça 21 Mart 2000 tarih ve 2000/9 sayDlD genelge ile, ilgili
üniversiteler, kamu araHtDrma kurum ve kuruluHlarD ile ilgili meslek odalarDnDn belirleyece i
kiHiler arasDndan seçilecek 20 kiHiden oluHan ba DmsDz bir “Ulusal Deprem Konseyi”
kurulmasD kararD verilmiHtir. Ana amacD; depremlerle ilgili güncel konularda bilim adamlarD
arasDnda süregelen tartDHmalar ve deprem tahminlerinin, bilimsel açDdan de erlendirilerek,
sonuçlarDnDn yetkililere ve kamuoyuna, bilimsel etik ve sa duyu çerçevesi içersinde
açDklamak, olarak belirlenen konseyin 8’i yerbilimci, 8’i inHaat mühendisi, 4’ü de (mimar,
sosyal bilimler, tDp vb) di er alanlardan olmak üzere 20 uzmandan oluHturulmasD esasD
belirlenmiHtir.
BaHlDca görevleri;
Depremlerin önceden tahmini konusundaki tartDHma ve tahminlerin bilimsel açDdan
de erlendirilmesi, yorumlandDrDlmasD, sonuçlarDn yetkililere ve halka açDklanmasD, deprem
zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik araHtDrma-geliHtirme faaliyetlerinin, önceliklerinin
belirlenmesi, kamu otoritelerine danDHmanlDk yapma ve gerekli görülen alanlarda politika ve
stratejiler belirlenmesi, depremlerin önceden tahmini çalDHmalarDnDn, evrensel etik kurallarDnD
dikkate alarak, bu konuda araHtDrmacDlara yol gösterilmesidir.
Ulusal Deprem Konseyi’nin oluHturulmasD ve sekreterya hizmetlerinin yürütülmesi görevi ise
Türkiye Bilimsel ve Teknik AraHtDrma Kurumuna (TÜB-TAK) verilmiHtir. KuruluH
çalDHmalarD TÜB-TAK tarafDndan yürütülen Ulusal Deprem Konseyi 16 haziran 2000
tarihinde ilk toplantDsDnD ve görev bölümünü yapmDHtDr. Daha sonra çalDHma ilkeleri ve
düzenini belirleyen konsey, zaman içersinde hem merkezi ve hem de yerel yönetimlerin,
çeHitli konulardaki baHvuru ve taleplerine cevaplar vermiH, basDn ve kamu oyuna, zaman
zaman açDklamalarda bulunmuH ve en önemli olarak da, 2002 yDlD içersinde “Deprem
ZararlarDnDn AzaltDlmasD Ulusal Strateji Raporu” hazDrlayarak baHta TBMM olmak üzere, ilgili
tüm kurum ve kuruluHlara da DtmDHtDr. Bu rapor Türkiye’de deprem zararlarDnDn azaltDlmasD
konusunda yapDlmasD gereken çalDHmalarDn, kapsamlD bir özeti Heklinde hazDrlanmDHtDr.
Bu strateji raporunun ana baHlDklarD Höyledir. GiriH, deprem bilgi sistemi, kentlerin deprem
güvenli inin sa lanmasD, yapDlarDn deprem güvenli inin sa lanmasD, toplum genelinde e itim
ve örgütlenme, deprem zararlarDnDn azaltDlmasDnda kullanDlabilecek kaynaklar, deprem
zararlarDnDn azaltDlmasD için gerekli olan kurumsal düzenlemeler, deprem zararlarDnDn
azaltDlmasDnda bilimsel ve teknik araHtDrmalarDn rolü.
Maalesef, Ulusal Deprem Konseyi; bu strateji raporunun de iHik kDsDmlarDnda önerilen
konular üzerinde, ilgili kurum ve kuruluHlar, üniversiteler, meslek odalarD, sivil toplum
kuruluHlarDnD, çeHitli çalDHma atölyeleri düzenleyerek bir araya getirmek, önerilen politika ve
stratejiler konusunda ortak görüHler oluHturmak imkanDna sahip olamamDHtDr.
Hükümet tarafDndan TÜB-TAK’ta yapDlan son atama ve de iHikliklerden sonra, Hu anda
Ulusal Deprem Konseyi, çalDHamaz ve kendine verilen görevleri yapamaz durumdadDr.
58
4-POL T KALAR ve AFETLERE KAR I ÖNLEMLER N GEL
M
4-1. Do<al Afet PolitikalarB
Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda geçmiHte ne tür politika ve
faaliyetler yürütüldü ünü anlayabilmek için, 1963 yDlDndan bu yana uygulanmakta olan beH
yDllDk kalkDnma planlarDnD incelemek ve analiz etmek gerekmektedir. Türkiye, 1961 yDlDnda
kabul edilen bir önceki anayasa ile ekonomik ve sosyal geliHme için merkezi planlama esasDnD
kabul etmiHtir. 1963 yDlDndan itibaren uygulanan beHer yDllDk kalkDnma planlarD, her alandaki
geliHmelerin ana araçlarD olmuHlardDr.
KalkDnma planlarDnda depremler ve di er do al afetlerin yol açtD D sorunlar ve zarar azaltma
konusunda uygulanan politikalar ve tedbirler, ayrD bir baHlDk altDnda ele alDnmadD D için,
kalkDnma planlarDnDn yerleHme ve HehirleHme politikalarD, konut, çevre ve araHtDrma-geliHtirme
faaliyetleri ile ilgili bölümleri ve bu bölümlerde afet zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik politika
ve tedbirler, Do al Afet ZararlarDnDn AzaltDlmasD konusunda oluHturulmuH olan “Özel -htisas
Komisyonu” tarafDndan incelenmiH ve aHa Ddaki konular saptanmDHtDr.
Birinci BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (1963-1967)
Afetlerin yol açtD D sorunlar ve uygulanmasD gereken politika ve tedbirler konusunda hiçbir
bilgi bulunmamaktadDr.
Bu dönemde, 6 Ekim 1964 Manyas, 19 A ustos 1966 Varto, 27 Haziran 1967 AdapazarD
depremleri meydana gelmiH ve bu depremler de 2450 kiHi ölmüH, 1700 kiHi yaralanmDH ve
28,000 yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
kinci BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (1968-1972)
Bu dönemde ne HehirleHme ve yerleHme politikalarD ve ne de konut sektörü ve araHtDrmageliHtirme faaliyetleri arasDnda afetlerle ilgili sorun ve tedbire rastlanmamDHtDr.
Halbuki bu dönem, özellikle hasar yapan depremler açDsDndan, Türkiye’nin yaHadD D en
HanssDz dönemlerden birisidir. Bu dönemde 1968 Amasra-BartDn, 1969 AlaHehir, 1970 Gediz,
1971 Burdur ve Bingöl depremleri yaHanmDH ve bu depremlerde 2,100 kiHi ölmüH, 2,800 kiHi
yaralanmDH ve 15,000 yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
Üçüncü BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (1973-1977)
KalkDnma planlarD içersinde en kapsamlDsD olarak ta kabul edilebilecek, yaklaHDk 1000 sayfa
kalDnlDkta olan ve Türkiye’nin hemen her sorununa de inilen bu planda, do al afet sözcü ü
yalnDzca konut ihtiyacDnDn tahmininde geçmiHtir.
AyrDca konut sektörü ile ilgili tedbirler arasDnda, ticari amaçla yapDlan konutlarDn daha sDkD
denetlenmesini sa layacak yasal ve idari tedbirlerin alDnaca D belirtilmiH, olmasDna ra men
plan döneminde bu konu ile ilgili hiçbir faaliyet yapDlmamDHtDr.
59
Ancak, 1972 yDlDnda eski -mar ve -skan BakanlD D’nca Türkiye’nin Deprem Bölgeleri HaritasD
yenilenmiH ve 1975 yDlDnda ise yine aynD BakanlDkça, çeHitli de iHikliklerle 1945 yDlDndan beri
uygulanmakta olan “Afet Bölgelerinde YapDlacak YapDlar HakkDndaki Yönetmelikte” radikal
de iHiklikler yapDlarak, yapDlarDn deprem güvencesi ça daH deprem mühendisli i anlayDHD
içersinde, yeniden düzenlenmiHtir.
Ancak bu yönetmeli in uygulanmasDnD sa layacak ve uygulamayD etkin bir Hekilde
denetleyecek herhangi bir idari veya yasal düzenleme yapDlmamDHtDr.
Bu dönemde Türkiye’de, 1975 yDlDnda Lice depremi, 1976 yDlDnda Denizli ve ÇaldDran
depremleri, 1977 yDlDnda Palu depremini yaHamDH ve bu depremler de 6,240 kiHi ölmüH, 4,900
kiHi yaralanmDH ve 21,750 yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
Dördüncü BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (1979-1983)
Afet zararlarDnDn, ancak afetler olmadan önce alDnacak koruyucu ve önleyici önlemlerle,
azaltDlabilece i ve bunun için de mutlaka yerleHme ve yapDlaHmalarDn denetlenmesi gerekti i
gerçe i ilk kez dördüncü beH yDllDk kalkDnma planDnda kavranmDH ve sorunlar arasDnda;
• -mar planlarDnDn, kentlerin fiziksel sorunlarDna çözüm getirmek ve sa lDklD mekansal
geliHmeyi düzenlemekten uzak, büyük ölçüde oluHmuH sa lDksDz ve düzensiz geliHmeyi
yasallaHtDrmanDn ötesinde bir iHlev görmeyen belgeler haline geldi i,
• KDrsal bölgelere kaliteli malzeme ve teknolojinin giremedi i,
• Aktif deprem kuHaklarD içersinde olan Türkiye’de, yukarDda sayDlan iki faktörün her yDl
önemli can ve mal kayDplarDna yol açtD D, açDklDkla vurgulanmDHtDr.
Konut sektörü ile ilgili ilke ve politikalar baHlD D altDnda ise, do al afetlere ve özellikle
depremlere duyarlD yörelerde, yeni yapDlacak konutlarda özel standart ve yönetmeliklerin
uygulanmasD ve mevcut yapDlarda dayanDmD arttDracak onarDm ve güçlendirme çalDHmalarDnDn
yapDlaca D belirtilmiHtir. Ancak bu konulardaki çalDHmalara yDllDk programlarda yeterli kaynak
ayrDlmadD D için, bu dönem içersinde etkili hiçbir çalDHma yapDlmamDHtDr.
Bu dönem içersinde, Türkiye’nin çeHitli yörelerinde inHa edilmiH veya edilmekte olan 16 adet
çok katlD betonarme yapDnDn kendili inden çökmesi ve özellikle de 3 Ocak 1983 günü
DiyarbakDr’da kendili inden çöken 7 katlD bir yapDda 89 kiHinin hayatDnD kaybetmesi, kaçak,
düzensiz bir yerleHme ve yapDlaHma sorunu yaHadD DmDzD yeniden gündeme getirmiHtir. AyrDca
bu dönemde, 30 Ekim 1983 tarihinde Erzurum ve Kars illerinde meydana gelen depremde
1155 kiHi ölmüH, 1142 kiHi yaralanmDH ve 3241 yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
BeAinci BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (1985-1989)
YalnDzca konut sektöründe ve sorun yalnDzca köy konutlarDnda mevcutmuH mantD D ile,
• Birinci derece afete maruz bölgelerde yer alan köylere öncelik verilerek, köy
konutlarDnDn DslahDna yönelik e itim, uygulama ve teHvik faaliyetlerinin hDzlandDrDlarak
yürütülece i,
• Köy hayat tarzDna uygun ve geliHmelere açDk köy konutu tiplerinin geliHtirece i
hükümleri, ilke ve politikalar arasDnda yer almDHtDr.
60
Ancak yDllDk programlarda bu konuda hiçbir çaba gösterilmedi i gibi, 1985 yDlDnda, halen
yürürlükte olan 3194 sayDlD “-mar Kanunu” çDkarDlmDH ve bu kanunla yerleHme ve
yapDlaHmalarDn merkezi denetimi tamamen ortadan kaldDrDlarak, tüm yetkiler, yerel
yönetimlere devredilmiHtir. AyrDca yine bu dönemde çDkarDlan çok geniH kapsamlD bir imar affD
ile, tüm kaçak yapDlar yasal hale getirilmiH ve kaçak yapD yapma adeta teHvik edilmiHtir.
Bu dönemde Türkiye depremler açDsDndan, geçmiH dönemlere oranla oldukça az kayDplar
vermiHtir. 1986 yDlDnda Malatya’da artarda meydana gelen iki depremde 9 kiHi ölmüH, 44 kiHi
yaralanmDH, 2800 civarDnda yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür. AyrDca, su baskDnD,
heyelan, kaya düHmesi vb gibi di er do al afetler nedeniyle 50 kiHi ölmüH ve 8,250 yapD
yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
AltBncB BeA YBlBk KalkBnma PlanB: (1990-1994)
Deprem ve di er do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusundaki ilke ve politikalara oldukça
a DrlDk verilen bu dönemde;
• YapD denetimindeki mevcut aksaklDklarDn giderilebilmesi için, yeni bir yapD denetim
sisteminin geliHtirilece i,
• -nHaatlarda standart dDHD malzeme kullanDlmasDnDn kesinlikle önlenece i,
• Ülke HartlarDna uygun prefabrike yapDlarDn teHvik edilece i,
• Deprem bölgelerinde kullanDlamaz halde bulunan 600 bin köy konutunun
yenilenece i,
• Deprem bölgelerindeki uygulamalarda, depreme dayanDklD yapD yapDmDna uygun olan
teknolojilerin tespit edilece i ve tüm yapDlarda bu teknolojilerin kullanDlmasDnDn teHvik
edilece i,
• AraHtDrma-geliHtirme faaliyetlerinde bulunan kamu ve özel sektör kuruluHlarDnDn
desteklenece i, öngörülmüHtür
Ancak dönem içersinde, yeni bir yapD denetimi sistemi geliHtirilememiH, çeHitli çabalara
ra men inHaat sektöründe standart dDHD malzeme kullanDmD önlenememiH, yenilenece i
öngörülen 600 bin köy konutundan, ancak 75 bini yenilenebilmiHtir.
Yine bu dönemde prefabrike veya tünel kalDp yapD sistemleri teHvik edilmiH, yapDlarda hazDr
beton kullanDmD yaygDnlaHmDH, deprem ve di er afet zararlarDnDn azaltDlabilmesi için 1990
yDlDnda Türkiye’de ilk kez bir “Milli Plan” hazDrlanmDH, 1992 yDlDnda, meydana gelen Erzincan
depreminde uygulanan acil yardDm ve kurtarma, iyileHtirme ve yeniden inHa çalDHmalarDnda
yeni yaklaHDmlar ve yeni yasal düzenlemeler getirilerek, baHarDlD uygulamalar
gerçekleHtirilmeye baHlanmDHtDr. 13 Mart 1992 Erzincan depremi sonrasD yapDlan çalDHmalar
Ek-4’de Örnek olay olarak verilmiHtir.
1992 yDlDnda ilk kez profesyonel sivil savunma birlikleri geliHtirilip, donatDlmaya baHlanmDHtDr.
Ancak yine bu dönemde afetler, deprem ve sivil savunma fonlarD, 1992 yDlDnda genel bütçe
içersine alDnarak, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDnda ki ana mali kayna D
oluHturan bu fonlar kullanDlmaz hale getirilmiHtir.
Bu dönemde meydana gelen Erzincan depremi ve özellikle 1992-1993 kDH mevsiminde
yaHanan yo un çD düHmesi olaylarD nedeniyle 1,100 vatandaHDmDz ölmüH, 4,000 kiHi
yaralanmDH ve 11,000 yapD yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüHtür.
61
Yedinci BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (1996-2000)
Do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDna en kapsamlD olarak de inen ve gerek
do rudan ve gerekse “bölgesel geliHme ve fiziki planlama”, “metropollerle ilgili
düzenlemeler” baHlDklarD altDnda yapDlmasD gereken çalDHmalarla gerçekten Türkiye’deki afet
sorunlarD ve uygulanmasD gereken politikalara gerçekçi yaklaHDmlar bu dönemde
belirlenmiHtir.
Örne in, bölgesel geliHme baHlD D altDnda;
• Ülke genelinde arazi kullanDm haritalarD ve yerel deprem tehlike haritalarDnDn
hazDrlanmasD ve bu çalDHmalardan bölgesel ve fiziki planlama çalDHmalarDnda
yararlanDlmasD, esaslarD benimsenmiHtir.
Konut baHlD D altDnda;
• %92’si deprem bölgelerinde bulunan Türkiye’de afetlerin önlenmesi ve zararlarDnDn
azaltDlmasD yönünde çalDHmalar yapDlaca D ve afet riskini en aza indirmek için gerekli
önlemlerin alDnaca D,
• Afete iliHkin mevzuatDn, günün HartlarDna göre yeniden düzenlenece i esasa
ba lanmDHtDr.
Özellikle Hukuki ve Kurumsal düzenlemeler baHlD D altDnda;
• 3194 sayDlD -mar Kanunun, planlarD yapan, yaptDran ve aykDrD hareket edenlerin
sorumluluklarD ve bu kiHilere uygulanacak müeyyidelerin açDklDkla ortaya konacak
Hekilde de iHtirilmesi,
• Afet öncesi ve afetin vukuu bulmasD halinde acil kararlarDn alDnDp uygulamaya
konabilmesi için, bu iHle görevli kurum ve kuruluHlarDn, di er kurumlarla
koordinasyonunu sa layacak bir yapDya kavuHturulmasD ve etkili tedbirlerin alDnmasDnD
sa lamak amacDyla 7269 sayDlD “Umumi Hayata Müessir Afetler Nedeniyle AlDnacak
Tedbirler ile YapDlacak YardDmlara Dair Kanun’un”, yeniden düzenlenmesinin
gerekti i, belirlenmiH ve bu konuda ilgili kurumlara görev verilmiHtir.
Bu dönem içersinde 1995 yDlDnda Senirkent çamur akmasD, Dinar depremi, -stanbul ve
-zmir’de yaHanan su baskDnlarD, 1996 yDlDnda Amasya-Çorum depremi üzerine, 1997 yDlDnda
Türkiye Büyük Millet Meclisi de konuya e ilmiH ve “Afetlerde Meydana Gelen Can ve Mal
KaybDnD En Aza -ndirmek -çin AlDnmasD Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi” amacDyla bir
Meclis AraHtDrmasD açDlmDHtDr. OluHturulan komisyon, 4 aylDk yo un bir çalDHma sonucunda
hazDrlamDH oldu u raporunu, 1997 yDlD Haziran ayD içersinde TBMM BaHkanlD Dna sunmuHtur.
Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD için alDnmasD gereken tedbirleri afet öncesi, afet
sDrasD ve afet sonrasDnda olmak üzere tüm yönleriyle ortaya koyan bu rapor, Türkiye için bir
nevi stratejik belge mahiyetinde olmasDna ra men ve ayrDca bu rapordan sonra 2!ubat 1998 de
BalDkesir, 20-21 MayDs 1998 de BatD Karadeniz su baskDnlarD, 27 Haziran 1998 de AdanCeyhan depremi, 8A ustos 1998 de Trabzon-BeHköy su baskDnD olaylarDnda 250 civarDnda
kiHinin ölmesi, 3,500 kiHinin yaralanmasD ve 15,000 civarDnda yapDnDn yDkDlmasD veya a Dr
hasar görmesine ra men. Ülkenin içinde bulundu u ekonomik sDkDntDlar gerekçesiyle, yDllDk
programlarda iyileHtirici herhangi bir çalDHma yapDlmamDH, ancak;
• Japon UluslararasD -Hbirli i AjansD’nDn (JICA) deste i ile BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D bünyesinde
Deprem ZararlarDnDn AzaltDlmasD AraHtDrma Merkezi”
kurulmuH,
• 1996 yDlDnda BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nca ça daH yöntemlerle yeni bir deprem
tehlike haritasD hazDrlanmDH,
62
•
•
•
•
•
1997 yDlDnda “Türkiye’nin Afet Yönetim Sisteminin -yileHtirilmesi” UNDP Projesi
uygulanmaya baHlamDH,
1998 yDlD içersinde yapDlarDn deprem güvenli ini ça daH anlamda sa layan yeni bir
deprem yönetmeli i BayDndDrlDk ve -skan BakanlD Dnca yürürlü e konulmuHtur
Yine bu dönemde Sivil Savunma Genel Müdürlü ü’nce -stanbul’da 26 ve Erzurum’da
34 kiHilik profesyonel çekirdek kadrodan oluHan sivil savunma birlikleri kurulmuHtur,
AyrDca 3194 sayDlD imar mevzuatDnda afetlere karHD dayanDklDlD D artDracak
de iHikliklerle yeni bir yapD denetim sistemi kurulmasD ile ilgili düzenlemeler
hazDrlanmDH,
Afetler mevzuatDnda çeHitli iyileHtirme ve yeni düzenlemeler yapan bir tasarD tasla D
hazDr hale getirilmiHtir.
Bu çalDHmalar devam ederken, 17 A ustos 1999 günü, Türkiye’nin nüfus ve sanayi yo unlu u
en yüksek olan -zmit Körfezi bölgesinde, yol açtD D zararlar açDsDndan Cumhuriyet tarihimizin
en büyük depremi ile karHDlaHDlmDHtDr.
Bolu, Bursa, EskiHehir, -stanbul, Kocaeli, Sakarya, ve Yalova illerinde 66,500 konut
ünitesinin yDkDlmasD veya a Dr hasar görmesi, 67,250 konut ünitesinin orta ve 80,160 konut
ünitesinin hafif hasar görmesine yol açan bu depremde, 17,450 kiHi hayatDnD kaybetmiH, 44bin
kiHi yaralanmDHtDr. YaklaHDk olarak 16 milyon nüfusu etkileyen bu depremde Türkiye, 10
milyar ABD dolarDna yakDn, do rudan ekonomik zarara u ramDHtDr.
Sekizinci BeA YBllBk KalkBnma PlanB: (2001-2005)
Önceden de belirtildi i üzere, 17 A ustos 1999 -zmit körfezi ve 12 KasDm 1999 Düzce
depremlerinden sonra, do al afetler konusunda da bir Özel -htisas Komisyonu kurulmasD
ihtiyacD duyulmuH ve ilgili kamu kurum ve kuruluHlarD, üniversiteler, meslek odalarD, sivil
toplum kuruluHlarD ve bu konuda uzman kiHiler olmak üzere, 270 kiHiden oluHan bir “Özel
-htisas Komisyonu” kurulmuHtur.
1999 yDlD AralDk ayD baHDnda toplanarak, komisyon baHkanD, raportörleri ve alt komisyonlarDnD
oluHturan bu komisyon, hazDrlanmakta olan sekizinci beH yDllDk kalkDnma planDna yetiHtirilmek
amacDyla, çalDHmalarDnD 2 ay gibi çok kDsa bir süre içersinde tamamlamDH ve beH yDllDk plana
aHa Dda belirtilen somut önerilerin dahil edilmesini, talep etmiHtir.
Yasal düzenlemelerle ilgili olarak;
• 3194 sayDlD -mar YasasD afet bölgelerinde ça daH alan kullanDmD planlamasD esaslarDnD,
planlarD yapan, yaptDran, plana aykDrD hareket edenlerin sorumluluklarD ve bunlara
uygulanacak müeyyideleri de kapsayacak Hekilde yeniden düzenlenmelidir.
• 1580 sayDlD Belediye Kanunu ve 3030 sayDlD BüyükHehir Belediyeleri Kanunu, yerel
yönetimlerin do al afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve zararlarDnDn azaltDlmasD
konusundaki görev, yetki ve sorumluluklarDnD ve aykDrD hareket edenlere uygulanacak
müeyyideleri de kapsayacak Hekilde yeniden düzenlenmelidir.
• 5442 sayDlD -l -daresi ve 3360 sayDlD -l Özel -daresi kanunlarD afet öncesi ve sonrasD
yeniden inHa faaliyetlerine, yerel idarelerin aktif biçimde katDlDmDnD sa layacak ve bu
hizmetler için yeni kaynaklarD da kapsayacak Hekilde yeniden düzenlenmelidir.
• Meslek odalarD ve mühendislerin görev, yetki ve sorumluluklarD ile ilgili ve 1938
yDlDnda çDkarDlan 3458 sayDlD “Mühendislik ve MimarlDk HakkDndaki Kanun” ile 1954
63
•
yDlDnda çDkarDlan 1235 sayDlD “Türk Mimar ve Mühendisleri OdalarD Birli i Kanunu”,
meslek odalarDnDn denetim yetkisini, yetkin veya uzman mühendislik kavramDnD
yerleHtirecek Hekilde yeniden düzenlemelidir.
YapDda denetim, sorumluluk ve sigorta ile ilgili yasal düzenlemeler birleHtirilmeli,
gerekiyorsa Medeni Kanun, Borçlar Kanunu ve Ticaret KanunlarDnDn ilgili maddeleri
yeniden ele alDnmalD ve bu konuda bütünleHtirilmiH yeni bir yasa hazDrlanmalDdDr.
Personel ve mali alt yapB ile ilgili olarak;
Afet hizmetlerinin afet öncesi,sDrasD ve sonrasDnda etkili, hDzlD ve koordineli bir Hekilde
yürütülebilmesi, her Heyden önce iyi e itilmiH deneyimli personel ve kolay kullanDlabilen
hazDr parasal kaynaklarDn varlD Dna ba lDdDr. 1992 yDlDnda afetler, deprem ve sivil savunma
fonlarD Genel Bütçeye dahil edilmiH ve bu hizmetler için genel bütçeden personel giderleri
dDHDnda hemen hemen hiç kaynak ayrDlmamDHtDr. AyrDca bu fonlarDn gelir kaynaklarD da zaman
içersinde ihtiyaçlarD karHDlayamaz hale gelmiHtir. Bu nedenle afetler, deprem ve sivil savunma
fonlarD mutlaka genel bütçe dDHDna çDkarDlmalD, gelirleri artDrDlmalD, kaynaklar çeHitlendirilmeli
ve güçlendirilmelidir.
Bakanlar Kurulunca 25.11.1999 tarihinde çDkarDlan, 587 sayDlD “Zorunlu Deprem SigortasDna
Dair Kanun Hükmünde Kararname” deprem afeti sonrasDnda yapDlacak daimi iskan
çalDHmalarD açDsDndan bir nevi fon oluHturulmasDnD amaçlamakta ise de, bu fonun afet öncesi ve
sDrasDndaki zarar azaltDcD çalDHmalarda kullanDlamamasD ve yalnDzca depremleri kapsamasD
önemli bir eksikliktir. Acele ile çDkarDldD D ve amacDnDn yalnDzca daimi iskan çalDHmalarD için
yeni kaynaklar oluHturulmasD oldu u anlaHDlan bu kanun hükmündeki kararnamenin, afetler,
deprem ve sivil savunma fonlarDnDn yasal gelirlerinin çeHitlendirilmesi çalDHmalarD sDrasDnda
yeniden gözden geçirilmesi zorunlu görülmektedir.
Afet hizmetlerinin hemen her aHamasDnda ve her düzeyde iyi e itilmiH deneyimli personel
olmadan hizmetlerin yürütülmesi mümkün de ildir. Maalesef Türkiye’de hem hizmet içi
e itimlerle personelin yetiHtirilmesi ve hem de yetiHmiH personelin uygun yer, koHul ve
imkanlarda istihdamD konularDnda sürekli hatalD politikalar izlemekte ve yetiHmiH mevcut
personelinden çeHitli nedenlerle yararlanamamaktadDr.
Afet hizmetleri özellikle afet sonrasDnda çok güç Hartlar altDnda yürütülen, stresli, can kaybD ve
yaralanma riski yüksek ve büyük fedakarlDk isteyen hizmetlerdir. Bu hizmetleri yürüten
yöneticilerden, hasar tespiti yapanlara, arama-kurtarma ve acil yardDm hizmetlerinden,
planlama ve iyileHtirme hizmeti yapan herkese özel mali imkanlar ve iyi çalDHma koHullarDnDn
sa lanmasD ve yetiHmiH personelin muhafazasD konularDnda gereken destek ve teHvikler
mutlaka uygulanmalDdDr.
E<itim ve teknik altyapB düzenlemeleri ile ilgili olarak;
Afet tehlikesi ve riski ile afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda halkDn bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi sürekli, etkili ve yaygDn e itim programlarD ile uygulanmalD ve dernek,
vakDf, izci teHkilatlarD, mahalle örgütleri gibi, hükümetlere ba lD olmayan, kuruluHlarDn, bu
faaliyetler içersinde yer almalarD sa lanmalDdDr.
64
Mimar, Hehir plancDsD, mühendis, yerbilimci yetiHtiren üniversitelerin dört yDllDk e itim
programlarD Türkiye’nin sahip oldu u afet tehlikesi dikkate alDnarak, yeniden
düzenlenmelidir.
Afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusundaki araHtDrmageliHtirme faaliyetleri öncelikli konular arasDna alDnmalD, yaygDnlaHtDrDlmalD, etkili biçimde
desteklenmeli ve bu konulardaki faaliyetlere özel sektörün de katDlDmD sa lanmalDdDr.
Hemen her büyük afet sDrasDnda eksikli i hissedilen “Afet Hekimli i” konusunda ilgili
üniversiteler ve Sa lDk BakanlD D’nca gerekli düzenlemeler yapDlmalDdDr.
Türkiye’de halen uygulanmakta olan Afet Yönetimi veya Kriz yönetimi kavramlarD yeniden
gözden geçirilmeli, eksiklik ve aksaklDklarD düzeltilmeli ve bu konuda görev üstlenecek
yöneticilerin mutlaka e itilmesi sa lanmalDdDr.
-l özel idareleri ve BüyükHehir Belediyeleri bünyesinde ”Afet PlanlamasD ve Yönetimi”
birimleri oluHturulmalD ve yeni yerleHme alanlarDnDn belirlenmesi, altyapD güzergahlarD ve
yatDrDmlarDn planlanaca D alanlarda bu birimlerin etkin rol üstlenmesi sa lanmalDdDr. Bu amaç
do rultusunda belediyeler hem teknik kadro ve hem de mali açDdan desteklenmelidir.
Afet riski yüksek olan yerlerden baHlamak üzere, mevcut yapD ve alt yapDlarDn gözden
geçirilmesi ve güçlendirilmesi çalDHmalarDna, bir afetten sonra hemen kullanDlmasD zorunlu
olan kamu yapDlarDndan baHlamak üzere, önem ve öncelik verilmeli ve bu konuda iç ve dDH
kaynaklar sa lanarak özel bir uygulama projesi hazDrlanmalDdDr.
Gerekti inde uluslararasD afet bilgi sistemleri ile de koordineli olarak çalDHabilecek bir “Ulusal
Afet Bilgi Sistemi” mutlaka oluHturulmalD ve bu sistem afet öncesi, sDrasD ve sonrasDnda,
araHtDrma, geliHtirme, planlama, uygulama ve e itim açDlarDndan tüm ilgililere temel veriler
sa lamalDdDr.
Afet anDnda haberleHme ve bilgi aktarDmDnDn hDzlD, verimli ve sa lDklD olarak yürütülebilmesi
afet yönetiminin temel esasDdDr. Bu nedenle, afet anDnda hasar görmeyecek, bloke olmayacak
ve yetkililer tarafDndan hDzlD ve etkili olarak kullanDlabilecek yerel ve ulusal afet haberleHme
sistemleri ivedilikle kurulmalDdDr.
Uzun dönemde yapBlamasB gereken çalBAmalarla ilgili olarak;
Ülke ve bölge ölçe inde fiziksel planlama gelene imizde, mekan planlamasDnDn bir araç
olarak kullanDlmamDH olmasD, güvenli, düzenli, dengeli ve yaHanabilir kent ve yerleHmeler
oluHturulamamasDnDn temel nedeni olmuHtur.
PlanlD dönemde bölgesel ve kentsel planlamaya gerekli önemin verilmesi, arazi ve do anDn
yanlDH kullanDmD, hDzlD nüfus artDHD, hDzlD ve denetimsiz HehirleHme ve sanayileHmenin
do urdu u kaçak kentleHme ve yapDlaHmalara engel olunamayDHD, ülkenin afet tehlikesinin
planlama gelene imize temel veri olarak dahil edilmemesi maalesef günümüzde güvenli
olmayan, riskli yerleHme ve yapDlaHmalarla karHD karHDya kalmamDzDn ana nedenleri arasDnda
sayDlabilir.
AyrDca siyasi otoritelerin sDk sDk baH vurdu u imar aflarD, Türkiye’de yerleHme ve
yapDlaHmalarDn kural dDHD, denetimsiz ve güvensiz olarak geliHmesinin baHlDca nedeni olmuHtur.
65
Her ölçekte, yerleHme ve yapDlaHmalarDnD, ça daH bilimin gerektirdi i yol ve yöntemlerle,
denetleyemeyen bir ülkede, afet zararlarDnDn azaltDlmasD mümkün de ildir. Bu nedenle
Türkiye’nin mutlaka fiziksel planlama, Hehircilik ve arazi kullanDmD konularDnda yeni bir
anlayDHla reform yapmasD zorunlu görülmektedir. Bu tür reformun Toplu Konut -daresi
(TOK-), -ller BankasD, Arsa Ofisi Genel Müdürlü ü, Emlak BankasD gibi kuruluHlarD
bünyesinde barDndDran bir “!ehircilik ve Konut BakanlD D’nDn” kurulmasD ile baHlamasD,
gerekli görülmektedir.
Böylece imar mevzuatD bugün içersinde bulundu u yetki ve sorumluluk karmaHasDndan ve
denetimsizlikten kurtarDlacak ve yerleHmeler, bir taraftan kentsel yenileme ve rehabilitasyon
programlarD ile afetler açDsDndan güvenli kentler haline dönüHtürülme imkanDna
kavuHturulurken, di er taraftan da mevcut tehlike ve risklerin, denetimli yerleHme ve
yapDlaHmalarla, azaltDlmasD sa lanabilecektir.
Yine uzun vadede köy yerleHmelerinin iyileHtirilmesi, zorunlu tarDm sigortasD sisteminin
yürürlü e girmesi, afet bölgelerindeki mevcut yapDlarDn onarDmD ve güçlendirilmesi amacDyla
yeni kredi ve vergi teHvikleri gibi seçici politikalarDn uygulanmasD yararlD olacaktDr.
4-2. Kurumsal Çerçeve
Türkiye’nin afet yönetim sistemi merkeziyetçi ve hiyerarHik bir yapDya sahiptir. Olaylara
müdahale ve sorumluluklar, meydana gelen afetlerin neden oldu u zararDn büyüklü üne ba lD
olarak, aHa Ddan yukarD do ru yayDlmaktadDr. SDnDrlD zararlara neden olan küçük afetler
sonrasDnda ilk müdahale kaymakamlarDn baHkanlD Dndaki ilçe kurtarma ve yardDm komiteleri
tarafDndan yapDlmaktadDr.
-lçenin müdahale kapasitesini aHan olaylarda ise, valilerin yönetiminde olan il kurtarma ve
yardDm komiteleri devreye girmekte ve ilin imkanlarD afet bölgesine yönlendirilmektedir. -lin
de kapasitesini aHan, büyük olaylarda ise Ankara’da Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu
toplanmakta ve karHDlanamayan ihtiyaçlar, merkezden verilen talimatlarla civar iller veya
do rudan merkezdeki kurum ve kuruluHlar tarafDndan karHDlanmaktadDr. Bu kurumsal çerçeve
1959 tarihinde yürürlü e girmiH olan 7269 sayDlD yasa ve ilgili yönetmelik ile düzenlenmiHtir.
4-2.1. Merkezi Düzeyde
Türkiye’de afetlere müdahale ve iyileHtirme aHamalarDndaki merkezdeki kurumsal yapDlanma,
yukarDda da belirtildi i üzere, halen yürürlükte olan 7269 sayDlD yasa ve ilgili yönetmeli i ile
düzenlenmiHtir. -lgili bakanlDklarDn müsteHarlarD, ile Türk SilahlD Kuvvetleri ve Türkiye
KDzDlay derne i yetkililerinden oluHan “Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu” merkezi
düzeydeki ana organdDr. 1997 yDlDnda çDkartDlan “BaHbakanlDk Kriz Merkezi Yönetmeli i”
merkezi düzeyde, ayrD bir yapDlanma esasD getirmiHtir. Bu yönetmeli e göre, meydana gelen
afet olayDnDn büyüklü ü ve yaygDnlD D karHDsDnda, BaHbakan, kriz yönetimine geçilmesi kararD
verdi i takdirde, örgütlenme Hekli de iHmektedir. Her iki haldeki merkezi örgütlenmenin
HemalarD aHa Dda verilmektedir.
66
ekil 12- Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu
AFETLER MERKEZ KOORD NASYON KURULU
Ba kan: Bay nd rl k ve skan Bakanl
Müste ar
Milli Savunma Müste ar
D i leri Müste ar
çi leri Müste ar
Maliye Müste ar
Milli E itim Müste ar
Sa l k Müste ar
Ula t rma Müste ar
Tar m ve Köy leri Müste ar
Çevre ve Orman Müste ar
Sanayi ve Ticaret Müste ar
K z lay Derne i Genel Ba kan
Genel Kurmay Ba kanl Temsilcisi
Sekreterya: Afet leri Genel Müdürlü ü
ALT KURUL
Yukar daki Bakanl klar n Müste ar Yard mc lar veya Genel
Müdürleri
67
ekil 13- BaAbakanlBk Kriz Yönetim Merkezi
Ba bakanl k Kriz
Yönetim Merkezi
Kriz
Koordinasyon
Kurulu
BA)KAN: Ba bakan
veya
lgili Devlet Bakan
Genel Kurmay Ba kan
(veya temsilcisi)
Hazineden Sorumlu
Devlet Bakan
Adalet Bakan
Milli Savunma Bakan
çi leri Bakan
D i leri Bakan
Maliye Bakan
Milli E itim Bakan
Bay nd rl k ve skan
Bakan
Sa l k Bakan
Ula t rma Bakan
Tar m ve Köy leri Bakan
Çal ama ve Sosyal
Güvenlik
Bakan
Sanayi ve Ticaret Bakan
Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakan
Çevre ve Orman Bakan
Milli Güvenlik Kurulu
Genel Sekreteri
Gerekti inde htiyaç
Duyulan Di er Bakanlar
Kriz De#erlendirme
Takip Kurulu
BA)KAN: Ba bakanl k
Müste ar
Genel Kurmay Temsilcisi
Adalet Bakanl Müste ar
Milli Savunma Bakanl Müste ar
çi leri Bakanl Müste ar
D i leri Bakanl Müste ar
Maliye Bakanl Müste ar
Milli E itim Bakanl Müste ar
Bay nd rl k ve skan Bakanl
Müste ar
Sa l k Bakanl Müste ar
Ula t rma Bakanl Müste ar
Tar m ve Köy leri
Bakanl Müste ar
Çal ma ve Sosyal Güvenlik
Bakanl Müste ar
Sanayi ve Ticaret Bakanl
Müste ar
Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl Müste ar
Çevre ve Orman Bakanl
Müste ar
Milli Güvenlik Kurulu
Genel Sekreterli i Temsilcisi
YÖK Ba kan
M T Müste ar
DPT Müste ar
Hazine Müste ar
D Ticaret Müste ar
Merkez Bankas Ba kan
TAEK Ba kan
K z lay Genel Ba kan
Gerekti inde htiyaç Duyulan Di er
Bakanl k ve Kurulu Temsilcileri
68
Sekreterya
BA)KAN: Ba bakanl k
Müste ar Yard mc s
Bakanl klar n, Kurum ve
Kurulu lar n Genel Müdür
ve
Uzmanlar
Kriz yönetimine geçilme kararD verilmiHse, kriz yönetim merkezi, BaHkanlD a ba lD olarak
oluHturulmakta, ayrDca her bakanlDk, kendi faaliyetlerinin koordinasyonunu sa lamak
amacDyla, ilgili birimlerin yöneticilerinden oluHan, kriz merkezlerini faaliyete geçirmektedir.
Birden çok ili etkileyen büyük afetlerde ise, 17 A ustos 1999 depremi sonrasDnda oldu u gibi,
ihtiyaç olursa, bölgesel kriz yönetim merkezleri de kurulabilmektedir.
Mevcut durumda, merkezi düzeyde afet yönetim sisteminin koordinasyonundan sorumlu,
BaHbakanlDk Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlü ü (TAY) ve BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D Afet -Hleri Genel Müdürlü ü gibi iki ana kuruluH bulunmaktadDr.
17 A ustos 1999 depreminde, gerek merkezi ve gerekse yerel düzeyde yaHanmDH olan
koordinasyon ve iHbirli i eksikli ini ortadan kaldDrmak amacDyla 583 ve 600 sayDlD Kanun
Hükmünde Kararnamelerle “Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlü ü” kurulmuH ve
ana görev olarak, ilgili kurum ve kuruluHlar arasDnda iHbirli i ve koordinasyonu sa lamakla
görevlendirilmiHtir.
Ancak, 7269 sayDlD yasa ve ilgili yönetmeliklerinde, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’na afet
yönetiminin zarar azaltma, hazDrlDklD olma, müdahale ve iyileHtirme aHamalarDndaki
faaliyetlerle ilgili olarak, kurum ve kuruluHlarDn görev, yetki ve sorumluluklarDnD belirleme,
uygulama esaslarD konusunda tüzük, yönetmelik, standart ve talimatlar hazDrlama yetkisi
verilmiHtir.
Her iki yasal düzenlemenin aynD anda yürürlükte olmasD, uygulamada görev giriHimleri ve
ikilemlere yol açmaktadDr. Bu sorunun mutlaka çözülmesi gerekmektedir.
Merkezi düzeyde, 28 !ubat 1978 tarih ve 7/15901 sayDlD kararname ile kurulmuH bulunan
birde “Do al Afetler Koordinasyon Komitesi mevcuttur.
Politik düzeydeki koordinasyonu sa lamak amacDyla bir devlet bakanDnDn baHkanlD Dnda,
-çiHleri, Maliye, BayDndDrlDk ve -skan ile Sa lDk BakanlarDndan oluHan bu komite, 1978
yDlDndan bu yana, hemen hiçbir faaliyet yapmamDH olmasDna ra men, yasal olarak mevcuttur.
Türkiye’de afet yönetim sistemi içersinde önemli rol, görev ve sorumluluk verilmiH olan bazD
kurum ve kuruluHlar aHa Dda tanDtDlmaktadDr.
Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlü<ü (TAY)
17 A ustos 1999 -zmit Körfezi depremine kadar, Türkiye’de afet yönetim sistemi içersinde,
hem zarar azaltma ve hazDrlDklD olma ve hem de müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda ulusal
düzeyde etkili bir iHbirli i ve koordinasyonu sa layacak tek bir merkezi otorite
bulunmamaktaydD. Gerek daha önce yaHanan büyük afetlerde ve gerekse 17 A ustos 1999
depremi sonrasDnda iHbirli i ve koordinasyon en büyük sorun olarak ortaya çDkmDHtDr. Her ne
kadar 7269 sayDlD yasa, merkezi ve yerel düzeydeki iHbirli i ve koordinasyonu sa lama
görevini BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’na vermiHse de, Türkiye’nin prati inde, eHit
düzeydeki kuruluHlar arasDnda etkili bir koordinasyon sa lamak çeHitli nedenlerle
gerçekleHtirilememiH ve bu konuda yapDlan yasal düzenlemeler beklenen yararD
sa layamamDHtDr. Bürokratik sistem içersinde, ana görevi bakanlDklar, kurum ve kuruluHlar
arasDnda iHbirli i ve koordinasyonu sa lamak olan BaHbakanlD Dn yaptDrDm gücünü
69
kullanmadan, bu tür bir koordinasyonun sa lanamayaca DnDn anlaHDlmasD üzerine de, -zmit
Körfezi depremi sonrasDnda, önce 1999 yDlD sonunda 583 sayDlD KHK ile BaHbakanlDk, Acil
Durum Yönetimi BaHkanlD D kurulmuH ve daha sonra bu kuruluH, 2000 yDlD içersinde 600 sayDlD
KHK ile Genel Müdürlük olarak yeniden düzenlenmiHtir.
Bu Genel Müdürlü ün ana görevleri aHa Dda özetlenmiHtir.
• Acil durum yönetiminin etkin Hekilde gerçekleHtirilmesi amacDyla kamu kurum ve
kuruluHlarDnda acil durum yönetim merkezilerinin kurulmasDnD sa lamak, çalDHma
esaslarDnD belirlemek ve bir afet sDrasDnda koordinasyonu sa lamak,
• Acil durum yönetimini gerektirecek olaylarDn önlenmesi ve zararlarDnDn azaltDlmasD
için ilgili kurum ve kuruluHlarca gerekli önlemlerin alDnmasDnD, kDsa ve uzun vadeli
planlarDn hazDrlanmasDnD ve bilgi sistemlerinin kurulmasDnD izlemek ve de erlendirmek,
• Acil durum yönetimine geçilmesi halinde, kamu ve özel sektöre ait her türlü kara,
deniz, hava araçlarDyla, kurtarma ve yardDm araç ve gereçlerinden yararlanDlmasDnda
koordinasyon hizmetlerini yürütmek,
• Acil durumlarda yardDm sa layan gönüllü kuruluH ve kiHiler için teHvik edici
düzenlemeler yapmak, yardDm malzemelerinin teslim alDnmasD, korunmasD ve ihtiyaç
noktalarDna sevk edilmesi için gereken koordinasyonu sa lamak,
• BaHbakanlDk Kriz Yönetim Merkezinin sekreteryasDnD oluHturmak ve yürütmek,
• BaHbakan tarafDndan verilen, di er görevleri yapmak.
AyrDca 600 sayDlD KHK da, BaHbakanlD Dn acil durumlara iliHkin olarak bilimsel, teknik ve
idari çalDHmalar yapmak üzere geçici kurullar oluHturabilece i de hükme ba lanmDHtDr.
Afet Aleri Genel Müdürlü<ü (A GM)
Eski -mar ve -skan BakanlD D’nDn kuruldu u tarih olan 1958 yDlDna kadar, afet sonrasDnda
uygulanan daimi iskan çalDHmalarD, ayrD yasalarla düzenlenmekteydi ve merkezi düzeyde afet
yönetim sisteminin di er aHamalarDnda faaliyet gösteren güçlü bir kurum bulunmamaktaydD.
-mar ve -skan BakanlD D’nDn kurulmasDndan sonra, 1965 yDlDnda bu BakanlD a ba lD olarak,
münhasDran afet yönetim sisteminin geliHtirilmesiyle görevli bir ana hizmet birimi olan, Afet
-Hleri Genel Müdürlü ü kurulmuHtur ve halen görev yapmaktadDr.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ünün kuruluH, görev ve yetki ve sorumluluklarD, büyük ölçüde,
1959 yDlDnda yürürlü e giren 7269 sayDlD “Umumi Hayata Müessir Afetler DolayDsDyla
YapDlacak YardDmlar ve AlDnacak Tedbirlere Dair Kanun” ve 1983 yDlDnda yürürlü e giren,
BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nDn kuruluH, görev, yetki ve sorumluluklarD kakDndaki 180
sayDlD Kanun Hükmünde Kararname ile düzenlenmiHtir. Bu çalDHmanDn de iHik bölümlerinde
de açDklandD D üzere, bu yasa, do al afetler öncesi, sDrasD ve sonrasDnda yapDlmasD gereken,
teknik, idari iHlemlerle, afetten etkilenen kiHi ve kuruluHlara yapDlacak yardDmlarDn esaslarDnD
belirlemektedir. Uygulamada, afet öncesi ve sonrasDnda yapDlan çalDHmalarDn, tüm giderleri
yasa ile oluHturulmuH bulunan “Afetler Fonu”ndan karHDlanmaktadDr.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü’nün merkez teHkilatD aHa Ddaki dairelerden oluHmaktadDr;
• Deprem AraHtDrma Dairesi
• Planlama, Hak Sahipli i ve BorçlandDrma Dairesi
• Afet Etüt ve Hasar Tespit Dairesi
• Prefabrike -malat ve Montaj Dairesi
• Acil YardDm ve HaberleHme Dairesi
70
• Fon Yönetim Dairesi
Genel Müdürlü ün, taHra hizmetleri, her ilde kurulmuH olan, BayDndDrlDk ve -skan
Müdürlükleri kanalDyla yürütülmektedir.
BaHlDca görevleri aHa Dda özetlenmiHtir;
• Afet oldu unda acil yardDm uygulamasD ve koordinasyon yapmak,
• Afete u ramDH bölgelerde süratle geçici yerleHme ve barDnmayD sa layDcD kDsa ve uzun
vadeli tedbirleri uygulamak veya uygulatmak, bu bölgelere götürülmesi uygun
görülen hizmetler için bakanlDklar ve di er kurum ve kuruluHlar ile iHbirli i ve
koordinasyon sa lamak,
• Afete u ramDH ve u rayabilecek bölgeleri tespit etmek, afetlerin önlenmesi için
gereken çalDHmalarD yapmak ve tedbirleri almak,
• Afete u ramDH ve u rayabilecek yerlerin imar ve geçici yerleHmeleriyle ilgili hazDrlDk,
her türlü plan, proje, uygulama, yönetim ve denetim iHlerini yapmak ve yaptDrmak,
• Afete u rayabilecek bölgelerde, afetlerden en az can ve mal kaybD ile kurtulmayD
sa layacak tedbir ve esaslarD, ilgili bakanlDklar ve kamu kurum ve kuruluHlarDyla
iHbirli i halinde belirleyip, uygulanmasDnD sa lamak,
• BakanlDkça verilecek benzeri görevleri yapmak.
Sivil Savunma Genel Müdürlü<ü (SSGM)
Türkiye’de sivil savunma hizmetlerinin ana esaslarD 1958 yDlDnda yürürlü e giren 7126 sayDlD
“Sivil Müdafaa” kanunu ile atDlmDHtDr. Bu yasayla -çiHleri BakanlD D’na ba lD olarak Sivil
Savunma Genel Müdürlü ü kurulmuHtur.
Ana amacD, sivil halkDn; düHman saldDrDlarD, do al afetler ve büyük yangDnlara karHD can ve mal
güvenli i sa lamak, hasara u rayan veya korunmasD gereken, hayati öneme haiz kamu
yapDlarDnDn korunmasDnD ve onarDmlarDnD sa lamak, halkDn moral gücünü yükseltmek olan bu
yasa, ile 3152 sayDlD “-çiHleri BakanlD D’nDn TeHkilat ve Görevleri HakkDndaki Kanun” Sivil
Savunma Genel Müdürlü üne aHa Dda belirtilen görevleri vermiHtir;
• Sivil savunma hizmetlerini yurt düzeyinde teHkilatlandDrmak, kamu kurum ve
kuruluHlarD ile özel kuruluHlarda bu hizmetlerin planlanmasDnD, uygulanmasDnD ve
koordine edilmesini sa lamak ve denetimini yapmak,
• Her türlü silahsDz, koruyucu ve kurtarDcD tedbirleri, acil kurtarma ve illerin
faaliyetlerini planlamak ve yürütmek,
• YangDndan korunma ve önleme tedbirlerini, itfaiyelerin standartlarDnD tespit etmek,
personeli e itmek, denetlemek ve koordinasyonu sa lamak;
• Sivil savunma personelini e itmek ve halka sivil savunma bilgileri vermek;
• Sivil Savunma arama ve kurtarma birlikleri ile ekiplerini hazDr halde bulundurmak,
gerekti inde göreve sevk etmek;
• BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D ile binalardaki sD DnaklarDn kontrolünü yapmak,
kayDtlarDnD tutmak, Hehir içindeki genel sD Dnak olabilecek yerleri belirlemek ve
buralarda gerekli düzenlemeyi yaptDrmak;
• Afetlerde kurtarma, ilkyardDm, acil iaHe ve geçici barDndDrma hizmetleri vermek;
• DüHman saldDrDlarDna karHD halkDn önceden uyarDlmasD için erken haber alma, ikaz ve
alarm sistemlerini kurmak ve iHletmek;
• BarDH dönemlerinde halktan seçilmiH ve e itilmiH sivil savunma yükümlülerini göreve
sevk etmek
71
•
BakanlDkça verilecek benzeri görevleri yapmak.
ekil 14- Sivil Savunma Genel Müdürlü<ü Merkez TeAkilatB
72
ekil 15- Sivil Savunma Genel Müdürlü<ü TaAra TeAkilatB
Teknik AraAtBrma ve Uygulama Genel Müdürlü<ü
Teknik AraHtDrma ve Uygulama Genel Müdürlü ü, 1983 yDlDnda, 180 sayDlD KHK ile
BayDndDrlDk BakanlD D ile -mar ve -skan BakanlD D’nDn birleHtirilmesi üzerine, 1984 yDlDnda 180
sayDlD KHK’yD de iHtiren 209 sayDlD KHK ile kurulmuHtur.
Ana amacD imar mevzuatD ile düzenlenmiH olan, ülkenin fiziksel planlama ve yapDlaHmayla
ilgili ihtiyaçlarDnD merkezi düzeyde, geliHtirmek olan bu Genel Müdürlü ün görevleri aHa Dda
verilmektedir.
•
•
•
Ülkenin farklD yöre, Hart ve özellikleri dikkate alDnarak inHaat malzemeleri ile
sistemleri ve teknolojilerine iliHkin tespitler ve araHtDrmalar yapmak ve yaptDrmak,
yapDlarda enerji tasarrufunu sa layDcD ve maliyeti düHürücü tedbirler üzerinde
çalDHmak, sonuçlarDnDn mevzuatta yer almasDnD ve uygulamaya konulmasDnD sa lamak
ve istendi inde yapD malzemesi sanayi tesislerinin projeleri hakkDnda ilgili kuruluHlara
görüH vermek,
Deprem zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda araHtDrmalar yapmak, depremleri ve
etkilerini incelemek, elde edilen sonuçlara göre Türkiye’nin deprem durumunu
gösteren yayDnlarD ve haritalarD hazDrlamak, geliHtirmek, deprem bölgelerinde inHa
edilecek yapDlarla ilgili tedbirleri, inHaat tekniklerini ve bu yapDlarDn projelendirme
esaslarDnD belirlemek,
Türkiye’de kurulu bulunan deprem kayDt Hebekesi ve kuvvetli yer hareketi kayDt
Hebekelerinin ülke ihtiyacDna cevap verecek Hekilde geliHtirilmesini sa lamak, mevcut
Hebekelerinin bakDm ve onarDmD ile bu Hebekelerde kullanDlan cihazlarDn geliHtirilmesi,
yaptDrDlmasD için çalDHmalar yapmak ve yaptDrmak,
73
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ÇeHitli özellik ve ölçekteki imar planlarDnDn ve Hehir altyapD tesislerinin projeye esas
standartlarDnD hazDrlamak,
Sivil savunma bakDmDndan çeHitli harp silahD ve vasDtalarDn tesirlerine karHD hangi yer,
tesis ve binalarda ne tip ve nitelikte sD Dnak yapDlaca Dna iliHkin esaslarD tespit etmek
ve bu esaslarDn belediye imar planlarDna konulmasDnD sa lamak ve uygulamanDn
takibini yaptDrmak,
BakanlDk merkez ve taHra teHkilatDnDn e itim planDnD hazDrlamak, yayDnlamak ve
uygulamasDnD izlemek; hizmet öncesi ve hizmet içi e itim programlarDnDn hazDrlanmasD
ve uygulamasDnda, personelin yurt içinde ve yurt dDHDnda yetiHtirilmesi amacDyla
seminerlerin, kurslarDn düzenlenmesinde yardDmcD olmak, e itim merkezleri açmak ve
yönetmek, burs iHlerini yürütmek,
BakanlDk hizmetlerine iliHkin bilgilerin, bir sistem içinde toplanDp kullanDlmasD
amacDyla bilgi iHlem ve de erlendirme çalDHmalarD yapmak, elde edilen bilgilerin
da DtDmDnD sa lamak,
Gerçek ve tüzel kiHilere yapDlan iHler dDHDnda, kamu kurum ve kuruluHlarDna her türlü
etüt, proje, kontrollük, inHaat, tesisat alanlarDnda iH yapan ve gerekli nitelikleri taHDyan
müteahhitlere belge vermek ve gizli sicillerini tutmak,
YukarDda belirtilen faaliyet alanlarDndaki yurt dDHD müteahhitlik hizmetleri ile ilgili
olarak mevzuatDn gerektirdi i iHlemleri yapmak, ilgililerin sicillerini tutmak,
BakanlD Dn yabancD ülkelerle ve yurt dDHD kuruluHlarla olan iliHkilerini yürütmek,
uluslararasD seviyede yapDlacak her türlü toplantDlarDn organizasyonunu sa lamak,
di er ülkelerde bayDndDrlDk ve iskan konularDndaki geliHmeleri izlemek ve elde edilen
bilgileri ilgili birimlere aktarmak, yurt dDHDndan gelen ve yurt dDHDna gönderileceklerle
ilgili çalDHmalar yapmak, yabancDlarla ilgili protokol iHlemlerinin yürütülmesinde
koordinasyon sa lamak,
Bu faaliyetlerle ilgili dokümantasyon, yayDn ve arHiv hizmetlerini yapmak,
BakanlDkça verilecek benzeri görevleri yapmak.
BakanlDk bütçesinde yer alan ve fonlarda toplanan ödeneklerle, öncelikle geri kalmDH
ve kalkDnmada öncelikli yöreler ile turizm öncelikli yörelerdeki belediyelerin
hizmetlerine iliHkin projelerini mali ve teknik yönden desteklemek, -ller BankasD
Kanununun 19. maddesi gere ince Banka Net KarDnDn % 50'sinden oluHan ve köy
kalkDnmasDnda köye gelir sa layDcD tesislerin yapDmDnda sarf edilmek üzere ayrDlan
kayna Dn tahsisi yoluyla köylere mali ve teknik yardDmda bulunmaktDr.
Genel Müdürlük ayrDca, 3194 sayDlD -mar Kanunu gere ince BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D'na verilen;
Gerekli görülen hallerde, kamu yapDlarD ile ilgili imar planD ve de iHikliklerinin,
umumi hayata müessir afetler dolayDsDyla veya toplu konut uygulamasD veya
Gecekondu Kanununun uygulanmasD amacDyla yapDlmasD gereken imar planlarD ve plan
de iHikliklerinin, birden fazla belediyeyi ilgilendiren metropoliten imar planlarDnDn,
içerisinde veya civarDndan demiryolu veya karayolu geçen, hava meydanD bulunan
yerlerdeki imar ve yerleHme planlarDnDn tamamDnD veya bir kDsmDnD, ilgili belediyelere
veya di er idarelere bu yolda bilgi vererek ve gerekti inde iHbirli i sa layarak
yapmak, yaptDrmak, de iHtirmek ve re'sen onaylamak.
Turizm bölgelerindeki nazDm plan onamalarDnD yapmak, kDyD kenar çizgisi tespitlerini
iHleme koymak.
ÇeHitli özellik ve ölçekteki imar planlarDnDn norm ve standartlarDnD hazDrlamak ve
yayDnlamak görevlerini de yerine getirir.
74
Teknik AraHtDrma ve Uygulama Genel Müdürlü ünün merkez teHkilatD aHa Ddaki Daire
BaHkanlDklarDndan oluHmaktadDr;
• Belediye -liHkileri ve Fonlar Dairesi BaHkanlD D,
• -mar Uygulama Dairesi BaHkanlD D,
• -mar Proje Dairesi BaHkanlD D,
• Mesken -Hleri Dairesi BaHkanlD D,
• Müteahhitlik Hizmetleri Dairesi BaHkanlD D,
• Mesleki E itim ve GeliHtirme Dairesi BaHkanlD D,
• YatDrDm Projeleri ve DDH -liHkiler Dairesi BaHkanlD D,
• Bilgi -Hlem Dairesi BaHkanlD D olmak üzere,
Genel Müdürlü ün taHra hizmetleri illerdeki BayDndDrlDk ve -skan Müdürlükleri kanalDyla
yürütülmektedir.
ller BankasB Genel Müdürlü<ü ( ller BankasB)
-ller BankasD Genel Müdürlü ü ilk kez 1939 yDlDnda büyük önder Atatürk’ün önerisi ile
“Belediyeler BankasD” olarak kurulmuHtur. 1945 yDlDnda, bankanDn görev alanD köyler ve il
özel idarelerini de kapsayacak Hekilde geniHletilmesi üzerine, yeniden yapDlandDrDlarak -ller
BankasD adDnD almDHtDr. 1958 yDlDnda -mar ve -skan BakanlD D’nDn kurulmasD ile, bu BakanlD a
ba lD kuruluH olarak görev yapan -ller BankasD, 1983 yDlDnda BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D’nDn kurulmasD üzerine de bu BakanlD Dn ilgili kuruluHu olmuHtur ve halen bu konuda
faaliyetlerini sürdürmektedir.
-ller BankasD Genel Müdürlü ü’nün merkez teHkilatD aHa Ddaki birimlerden oluHmaktadDr;
• -krazlar ve BankacDlDk Dairesi BaHkanlD D
• Hukuk MüHavirli i
• Personel ve E itim Dairesi BaHkanlD D
• Muhasebe ve Mali -Hler Dairesi BaHkanlD D
• -dari -Hler Dairesi BaHkanlD D
• APK Dairesi BaHkanlD D
• Makine ve Sondaj Dairesi BaHkanlD D
• Etüt Plan ve Yol Dairesi BaHkanlD D (Proje Dairesi)
• YapD -Hleri Dairesi baHkanlD D
• Harita Dairesi BaHkanlD D
• -mar Planlama Dairesi BaHkanlD D
• Bilgi -Hlem Daire BaHkanlD D
• -çme Suyu Dairesi BaHkanlD D
• Malzeme Dairesi BaHkanlD D
• Kanalizasyon Dairesi BaHkanlD D
-ller BankasD taHra hizmetlerini, 18 ilde kurulmuH bulunan bölge müdürlükleri kanalDyla
yürütmektedir.
Yerel ölçekte bir imar ve geliHme bankasD olan -ller BankasD’nDn ana fonksiyonu,
yerleHmelerin teknik alt yapD ve planlama açDsDndan geliHmelerine, parasal ve teknik destek
sa lamak olarak özetlenebilir.
75
-ller BankasD’nDn görevleri aHa Dda verilmiHtir;
• -l özel idareleriyle belediye ve köy idarelerinin ve bu idarelerin kuracaklarD birliklerin
yapacaklarD mahalli kamu hizmetiyle ilgili tesisler, yapDlar ve di er iHleri vücuda
getirmelerini kolaylaHtDrmak; Hehir, kasaba ve köylerin kuruluH ve imarD yolundaki
plan ve programlarDn gerçekleHtirilmesini desteklemek amacDyla bunlara, kendi
tüzü ünde yazDlD esas ve Hartlara göre kredi sa lamak:
• Bu idare ve kurumlarDn istemleri üzerine harita, plan, proje, keHif ve etütleri yapmak
veya yaptDrmak, idare ve kurumlarDn vücuda getirecekleri tesis ve yapDlardan
mahallince yaptDrDlmasDna imkan olmayan veya Banka tarafDndan toplu olarak
yapDlmasDnda fayda bulunanlarD, yatDrDm programlarD içinde meydana getirmek, idare
ve kurumlarDn istemleri aranmaksDzDn bunlarDn Banka yatDrDm programDnda yer alan
iHlerinden hibe veya fon yardDmlarDnDn katkDsDyla gerçekleHtirilecek olanlarD Banka
eliyle yapmak veya yaptDrmak:
• Bankadan alDnan kredilerle yapDlan iHlerden 13/7/1972 tarihli 1609 sayDlD Kanunla
yapDm ve denetlemeleri BayDndDrlDk BakanlD Dna verilenler dDHDnda kalanlarDn isteme ve
imkana göre fenni nezaret ve denetlenmesini üzerine almak:
• -l özel idareleriyle belediye ve köy idarelerinin ve bu idarelerin kuracaklarD birliklere
gerekli olacak makine,aletler ve edevat, gereç ve eHyadan temin edebileceklerini bu
idare ve kurumlara satmak veya kiralamak:
• Bu idare ve kurumlarDn banka aracDyla sigorta ettirmek isteyecekleri menkul ve
gayrimenkul mallarD sigorta ettirmek.
Maden Tetkik Arama Genel Müdürlü<ü (MTA)
MTA, bilimsel ve teknolojik araHtDrmalar yapmak, yer bilimleri alanDndaki kapsamlD
araHtDrmalarDyla ülkenin geliHmesine katkDda bulunmak, özellikle de madencilik sektörüne
destek vermek amacDyla kurulmuH bir kurumdur. KuruluHundan bu yana pek çok bilim adamD
ve mühendis MTA'nDn jeoloji, mineraloji, jeofizik, madencilik, sondaj, kimyasal analiz ve
teknolojik araHtDrma alanlarDndaki çalDHmalarDnda görev almDHtDr. MTA, 22 Haziran 1935
tarihinde 2804 sayDlD kanunla Enstitü olarak kurulmuH, 1983 yDlDnda devlet teHkilatDndaki
yeniden yapDlanma sDrasDnda, Genel Müdürlük olmuHtur.
KuruluH yasasDnda belirtilen görevler arasDnda ülkenin tüm yeraltD zenginliklerini bilimsel ve
teknolojik metotlarla araHtDrDp bir envanterini ortaya çDkarmak, bu sektörde çalDHacak olan
mühendisleri ve di er teknik insan gücünü imkanlarD ölçüsünde e itmek bulunmaktadDr. Arazi
etüt ve araHtDrma gruplarD temel jeolojik haritalarDn yapDlmasD, mineral yataklarDnDn tespiti,
radyoaktif mineral ve kömür aramalarD, Jeofizik etütler, havadan manyetik ve gravite
haritalarD yapDlmasD, kuyu loglarD, deniz sismi i, sondaj, petrol ve jeotermal enerji
aramalarDnda çalDHDrken Ankara'daki merkezde ise laboratuar çalDHmalarD ve teknolojik
geliHtirme projeleri yürütülmüHtür.
MTA bu çalDHmalarD sDrasDnda pek çok projeyi aynD anda yürüterek yeni yeraltD kaynaklarDnD
bulmuH ve bilinenlerin de rezervlerini geliHtirerek ülke ekonomisine büyük katkD sa lamDHtDr.
Enerji kaynaklarDnDn geliHtirilmesi amacDyla 1935 ve 1950 yDllarD arasDnda yapDlan arama
çalDHmalarD sDrasDnda Raman ve Garzan bölgelerinde ülkenin ilk petrol yataklarDnD bulmuHtur.
Bu alanlardaki kuyulardan verimli bir Hekilde halen üretim yapDlmaktadDr. Daha sonra bu
yataklar, 1956 yDlDnda kurulan TPAO'ya petrol kanununa göre devredilmiHtir. MTA halen
maden yataklarD ve endüstriyel ham maddeler konusundaki araHtDrmalarDna imkanlarD
ölçüsünde yaptD D atDlDmlarla sürekli geliHerek devam etmektedir.
76
MTA ulusal projeleri yanD sDra, aralarDnda USGS, Japon Jeoloji Kurumu (GSJ) ve JICA'nDn da
bulundu u pek çok uluslararasD kuruluHla ortak projeler kapsamDnda yeni projeler üzerinde
çalDHmaktadDr. GSJ ile Hopa bölgesinde yürütülen araHtDrmada, Do u Anadolu’daki mineral
yataklarD incelenmektedir. Projenin bir amacD MTA personelinin deneyimlerini arttDrmak ve
teknoloji transferidir. Di er bir araHtDrma ise Do u Pontit kuHa Dndaki bakDr-kurHun-çinko
yataklarDnD yeni tekniklerle etüt etmektir. Bu çalDHmada Karadeniz BakDr -Hletmeleri'ne ait
yataklar ve buralardaki rezerv geliHtirme konularD üzerinde ortak çalDHmalar yapDlmaktadDr.
JICA deste i ile 1999 yDlDnda baHlayan bir proje ile Jeolojik Uzaktan AlgDlama laboratuarD
geliHtirilmektedir. MTA 1975 yDlDnda ilk Uzaktan AlgDlama LaboratuarDnD kurmuH ve daha
sonra 1994 yDlDnda yeniden organize edilen laboratuar bu kez teknolojik altyapD olarak
tamamen yenilenmiHtir.
AslDnda JICA ile sa lanan bu iHbirli i ve Uzaktan AlgDlama LaboratuarD’nDn geliHtirilmesi
projesi 2002 yDlDnda baHlamDH ve kDsa sürede hayata geçirilerek çalDHDr duruma gelmiHtir. Bu
haliyle laboratuarda yapDlacak araHtDrmalar, madencilik sektörü ve çevre koruma çalDHmalarD
için getirdi i yenilikler yanDnda do al afetlerle mücadele çalDHmalarDna da önemli bir katkD
sa layacaktDr.
MTA ve JICA arasDnda yapDlan di er bir ortak çalDHma da yeraltD kaynaklarDnDn araHtDrDlmasD
ve geliHtirilmesi amacDyla yürütülen e itim programDdDr. !imdiye kadar düzenlenmiH olan 7
kursta, de iHik ülkelerden gelen toplam 135 yerbilimci ve mühendis, bilgi ve deneyimlerini
geliHtirmiHlerdir. Son olarak yapDlan e itim programD yeni kurulan laboratuarda Uzaktan
AlgDlama Tekniklerinin kullanDmD konusundaydD. Bu kursta, Azerbaycan, Bosna-Hersek,
Bulgaristan, Gürcistan, Kazakistan, KDrgDzistan, Suriye, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna
ve Özbekistan'dan davetli katDlDmcDlar bulunmuHlardD.
Japon Jeoloji Kurumu (GSJ) ile MTA arasDnda iki yeni proje üzerinde daha çalDHDlmaktadDr.
-lk projenin temel amacD, Türkiye'nin Do usundaki çeHitli Hidrotermal mineral yataklarDnD
araHtDrmaktDr. Özellikle Kuzeydo u Anadolu’daki bu tür oluHumlarDn içinde altD, gümüH, bakDr
ve nadir minerallerin aranmasD planlanmDHtDr. -kinci projenin amacD ise, MTA'nDn sahip oldu u
Tabiat Tarihi Müzesinin geliHtirilerek daha iyi hizmet verir duruma getirilmesini
amaçlamaktadDr. Her iki taraf da yo un bir çabanDn sonucunda Türkiye'nin bu alandaki tek
müzesinde çok de erli Jeolojik devirlere ait örneklerin daha modern bir ortamda sergilenmesi
mümkün olacaktDr.
Devlet Meteoroloji Aleri Genel Müdürlü<ü (DM )
Meteoroloji ile ilgili bilgileri temin etmek amacDyla çalDHmalar yapan bu genel müdürlük 1937
yDlDnda kurulmuHtur. Türkiye içerisinde meteorolojik gözlemler yapmak, verileri toplamak,
son kullanDcDlarDn hizmetine sunmak ve hava tahminleri yayDnlamak bu kurumun
sorumlulu undadDr.
Bilindi i üzere meteorolojik koHullar özellikle denizlerdeki ulaHDm, nakliye ve balDkçDlDk gibi
faaliyetleri do rudan etkileyen önemli bir faktördür. Bu nedenle denizlerle ilgili hava
tahminleri kapsamlD ve ayrDntDlD olarak yapDlmakta ve sürekli güncellenmektedir.
DM- aynD zamanda silahlD kuvvetlerin ve sivil havacDlD Dn ihtiyaç duydu u meteorolojik
tahmin hizmetlerini yerine getirmektedir. -lgili NATO anlaHmalarDna göre deniz kuvvetleri ile
77
ticari deniz taHDmacDlD D yapan firmalara da meteorolojik hizmet vermektedir. Genel
müdürlük, pek çok uluslararasD kuruluHun ve Dünya Meteoroloji TeHkilatD’nDn üyesidir.
Denizlerdeki hava durumu ile ilgili olarak daha güvenilir, hassas ve çabuk tahminler içeren
raporlar yayDnlamak amacDyla ODTÜ ile iHbirli i yapDlarak üçüncü nesil dalga modelleme
yöntemi geliHtirilmiHtir. Halen deneme aHamasDnda olan bu sistem, düzenli olarak güncel
tahminler yayDnlamaktadDr. Kurumun 29 sahil istasyonu bulunmakta, bu istasyonlarda yapDlan
ölçümler eH-zamanlD olarak merkeze aktarDlmaktadDr. Bu bilgilere dayanarak hazDrlanan
meteorolojik raporlar ilgili yerlere süratle ulaHtDrDlmaktadDr. Denizlerde kuvvetli rüzgar ve
fDrtDna uyarDlarD da DM- tarafDndan liman müdürlükleri ve marinalara do rudan
ulaHtDrDlmaktadDr. AyrDca bu uyarD mesajlarD ve raporlar radyo ve televizyon yoluyla ilgililere
ve halka duyurulmaktadDr.
Dünya BankasD kredisi ile gerçekleHtirilen TEFER projesi ile nehir havzalarDnDn gerçek
zamanlD olarak gözlenmesi ve nehir taHkDnlarDna önlem alDnmasDnD amaçlayan çalDHmalar
kapsamDnda DM-’ne 3 adet hava radarD, veri toplama ve aktarma platformlarD ile ilgili di er
teknik donanDm ve bilgisayar programlarD satDn alDnmDHtDr.
Türkiye KBzBlay Derne<i (KBzBlay)
Türkiye KDzDlay Derne i, Türkiye’nin afet yönetim sistemi içersinde önemli görev ve
sorumluluklar üstlenmiH bir kamu tüzel kiHisidir. Kuruldu u günden bu yana, KDzDlay, afet
yönetiminin, hem merkezi ve hem de yerel ölçekteki kurul ve komiteleri içersinde, aktif
olarak yer almaktadDr.
KDzDlay 11 Haziran 1868 tarihinde “ Hasta ve YaralD OsmanlD Askerlerine YardDm Derne i”
adD altDnda kurulmuHtur. AynD yDl UluslararasD KDzDlhaç Komitesi (ICRC) tarafDndan resmen
tanDnan Türk KDzDlay’D, 1930 yDlDnda UluslararasD KDzDlay-KDzDlhaç Dernekleri Federasyonuna
üye olmuHtur. 1923 yDlDnda Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kurulmasD üzerine, KDzDlay’Dn adD
“Türkiye KDzDlay Cemiyeti” olarak, daha sonra “Türkiye KDzDlay Derne i”
olarak
de iHtirilmiHtir. 1868 ile 1923 yDllarD arasDnda Türk KDzDlay’DnDn baHlDca faaliyet alanlarD
göçmenlere insani yardDm, salgDn hastalDklarDn önlenmesi konusunda, kamu otoritelerine
destek, seyyar hastane ve klinikleriyle savaHta yaralanan askerlere ilk yardDm ve sa lDk
hizmeti deste i alanlarDnda yo unlaHmDHtDr. 1924 yDlDndan, günümüze kadar olan süre
içersinde ise KDzDlay, afet yönetim sisteminin müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda, barDnma,
DsDnma, giyecek, yiyecek ve içecek ihtiyaçlarDnDn karHDlanmasDnda önemli görevler
üstlenmiHtir.
Zaman zaman ise, kamu otoritelerinin deste i ile afetlerden etkilenen kiHilere nakdi yardDm,
inHaat malzemesi yardDmD ve bazen de uzun süreli geçici veya daimi iskan konutlarD inHa
ettirmiHtir.
Türkiye KDzDlay Derne i halen, 2908 sayDlD Dernekler Kanunu gere ince kurulmuH, ancak
di er derneklerden kDsmen farklD statüde olan bir kamu tüzel kiHisidir.
KDzDlay, uluslararasD insancDl hukuk ve uluslararasD KDzDlay-KDzDlhaç hareketinin temel
prensiplerini aynen kabul etmiH olan ve Bakanlar Kurulu KararD ile yürürlü e giren bir
Tüzük’le yönetilmektedir
78
UluslararasD insancDl hukuk kurallarDnD yaymak ve geliHtirmek, sa lDk ve sosyal yardDm
faaliyetlerine destek olmak, sosyal refahDn geliHmesine imkanlarD ölçüsünde, katkDda
bulunmak ve bu amaçlar do rultusunda di er ulusal ve uluslararasD kuruluHlara iHbirli i
yapmak ana hedefleri do rultusunda faaliyet gösteren KDzDlay, 1999 yDlD depremleri
sonrasDnda, önemli bir strateji de iHikli i yaparak, yalnDzca afetlere müdahale ve iyileHtirme
aHamalarDnda de il, zarar azaltma ve hazDrlDklD olma aHamalarDnda da faaliyet göstermeye
baHlamDHtDr.
Tüzü ü gere i, afete müdahale ve iyileHtirme, kan ve kan ürünleri, A-DS ve ilkyardDm
e itimi, sa lDk ve sosyal yardDm, savaH ve seferberlik hallerinde halka ve Türk SilahlD
Kuvvetlerine destek, mültecilere yardDm, parçalanmDH ailelerin birleHtirilmesi ve kayDp
kiHilerin aranmasD alanlarDnda faaliyet gösteren Türk KDzDlay’DnDn, halen tüm ülke sathDna
yayDlmDH, 650 Hubesi bulunmaktadDr.
KDzDlay Hubeleri, belediye teHkilatD olan her yerde, en az 100 gönüllü kiHinin bir araya
gelmesiyle kurulabilmektedir.
Genel Merkezi Ankara’da olan Türk KDzDlay’D, Tüzü ü gere i genel kongresi tarafDndan
seçilen 30 kiHilik bir Genel Merkez Kurulu ile bu kurulun arasDndan seçilen ve 1 genel baHkan,
2 genel baHkan yardDmcDsD, 1 genel sekreter ve 3 yönetim kurulu üyesinden oluHan Genel
Merkez Yönetim Kurulu tarafDndan yönetilmektedir. Benzer Hekilde KDzDlay Hubeleri de kendi
kurullarDnD seçimle oluHturmaktadDr. KDzDlay’da seçimle iHbaHDna gelen tüm kiHiler, gönüllü
olarak hizmet vermektedir. Halen mevcut olan Hubelerin, yaklaHDk olarak 130’u sa lDk ve
sosyal yardDm, A-DS ve ilkyardDm konusunda halk e itimi faaliyetleri, afete hazDrlDk ve
müdahale konusundaki faaliyetler açDsDndan oldukça geliHmiHtir. Ancak mevcut Hubelerin
büyük bir kDsmD geliHmeye ihtiyaç duymaktadDr.
KDzDlay’Dn icra organD Genel Müdürlü üdür. Profesyonel kiHilerden oluHan Genel Müdürlü e
ba lD olarak, biri Ankara’da olmak üzere, 7 adet bölgesel lojistik destek deposu
bulunmaktadDr. KDzDlay’Dn merkez deposu Ankara’nDn Etimesgut ilçesinde, bölgesel depolarD
ise -stanbul- Maltepe, Çorlu-BüyükkarDHtDran, Manisa, Afyon, Erzurum, ElazD ve Adana
illerinde kurulmuHtur. AyrDca Türk KDzDlay’D ülke genelinde, 23 kan bankasD, 6 kan istasyonu,
1 hemHirelik okulu, 4 yaHlDlar bakDm evi, 10 dispanser, 26 tDp merkezi, 8 ö renci yurdu, 8
gençlik kampD, 6 çocuk yuvasDna sahiptir. KDzDlay’Dn biri HDrDnga üretimi ve di eri ise maden
suyu üretimi yapan iki büyük iHletmesi mevcuttur. AyrDca Ankara Etimesgut’taki merkez
deposuna ba lD olarak görev yapan, bir çadDr üretim merkezi ile, bir bakDm-onarDm atölyesi
faaliyet göstermektedir.
Yine 1999 depremleri sonrasDnda KDzDlay, Ankara’da çok iyi donatDlmDH bir Afet Yönetim
Merkezi (AFOM) kurmuH ve bu merkez içersinde, insani yardDm amaçlD deprem araHtDrma ve
bilgi merkezini faaliyete geçirmiHtir. Bu merkezde depremler sonrasDnda hasar ve ihtiyaç
tahminleri yapDlmaktadDr.
Sivil-Asker Abirli<i
Türk SilahlD Kuvvetleri, geçmiHten bu yana, hem merkezi ve hem de yerel ölçekteki afet
yönetim sisteminin önemli bir parçasD olmaya devam etmektedir. Merkezi ve yerel
düzeylerdeki komiteler ve kurullarda Türk SilahlD Kuvvetleri de temsil edilmektedir. Özellikle
afetlere müdahale ve iyileHtirme faaliyetleri sDrasDnda, Türk SilahlD Kuvvetleri, Türkiye
79
Cumhuriyeti’nin kuruluHundan bu yana, iyi e itilmiH ve disiplinli birlikleriyle, gerek aramakurtarma ve gerekse acil yardDm faaliyetleri sDrasDnda, kendi imkan ve kaynaklarDyla,
afetlerden etkilenmiH topluluklara, gereken her türlü deste i vermektedir.
1999 yDlD depremleri sonrasDnda, Türk SilahlD Kuvvetlerince büyük afetlerde ihtiyaç duyulan
özel arama kurtarma birliklerinin kurulmasD ve geliHtirilmesi kararD alDnarak, tabur
seviyesinde bir arama-kurtarma birli i kurulmuHtur. Genel Kurmay BaHkanlD D Özel
Kuvvetler KomutanlD Dna ba lD olarak görev yapan bu birlik, depremler, su baskDnlarD,
yangDnlar, çD ve kaya düHmeleri, nükleer, biyolojik ve kimyasal kökenli afetler sonrasDnda,
etkin bir arama kurtarma faaliyeti yürütebilecek kapasitede, çok iyi e itilmiH ve donatDlmDHtDr.
AyrDca Hava, Deniz ve Jandarma Kuvvet KomutanlDklarDnca da kurulmuH bulunan arama
kurtarma timleri, gerek yurtiçi ve gerekse yurtdDHDnda her tür ola anüstü koHulda, hizmet
verebilecek kapasiteye sahiptirler.
Di er taraftan Türk SilahlD Kuvvetlerince do al, teknolojik ve insan kökenli afet ve krizlerde
sivil-asker iHbirli i faaliyetlerini desteklemek ve gerekli koordinasyonu sa lamak üzere bir
sivil-asker iHbirli i tugayD kurulmuHtur. Özellikle büyük afetler sonrasDnda iyi koordine
edilemeyen lojistik destek faaliyetlerinin gerçekleHtirilmesinde, sivil makamlara yardDmcD ve
destek olmak amacDyla oluHturulan bu birli in, gelecekte yaHanabilecek büyük afetlerde
önemli rol ve görevler üstlenece i tahmin edilmektedir.
Türk SilahlD Kuvvetleri, afete hazDrlDk ve müdahale planlarDnD, çeHitli birlikler düzeyinde,
kendisi hazDrlamakta ve bu planlar il ve ilçe acil yardDm planlarD ile bütünleHtirilmektedir.
4-2.2 Yerel Düzeyde
Türkiye’de il ve ilçeler, do al afetlere ilk olarak müdahale eden organlardDr. AyrDca bu
organlarDn afet yönetim sisteminin di er aHamalarDnda da do rudan görev ve sorumluluklarD
bulunmaktadDr. -l düzeyinde, afet yönetim sisteminin planlanmasD ve geliHtirilmesi ve afetler
sonrasDnda uygulanmasD valilerin sorumlulu u altDnda yürütülmektedir.
Yürürlükte olan Afetlere -liHkin Acil YardDm TeHkilatD ve planlama EsaslarDna Dair
yönetmelik gere ince, her il, “-l Kurtarma ve YardDm Komiteleri”ni oluHturmak zorundadDr.
Yönetmelik, afetler sonrasDnda, zamanDnda, hDzlD ve etkili bir müdahale ve iyileHtirme
faaliyetleri yürütebilmek için, illerde en az dokuz hizmet grubu kurulmasDnD öngörmektedir.
-lçelerde, kaymakamlarDn baHkanlD Dnda aynD yapDda “-lçe Kurtarma ve YardDm Komiteleri”
oluHturulmaktadDr. Bu kuruluHlarDn HemalarD aHa Dda verilmektedir.
80
ekil 16- l Kurtarma ve YardBm Komitesi
L KURTARMA VE YARDIM KOM TES
YÖNET C :
l Valisi
Belediye Ba kan
Garnizon Komutan
Jandarma Komutan
Emniyet Müdürü
Sivil Savunma Müdürü
Milli E itim Müdürü
Bay nd rl k ve skan Müdürü
Sa l k Müdürü
Tar m ve Köy leri Müdürü
Enerji ve Do al Kaynaklar Müdürü
K z lay 2ube Ba kan
Askeri Garnizon Komutan
AC L YARDIM
H ZMET GRUPLARI
Haberle me
Haberle me
Hizmetleri
Hizmetleri
Ön Hasar Tespit ve
Ön Hasar Tespit ve
Geçici skan Hizmetleri
Geçici skan Hizmetleri
Ula m Hizmetleri
Ula m Hizmetleri
Güvenlik Hizmetleri
Güvenlik Hizmetleri
Kurtarma ve Enkaz
Kurtarma ve Enkaz
Kald rma Hizmetleri
Kald rma Hizmetleri
Sat n Alma, Kiralama,
Sat n Alma, Kiralama,
El koyma ve Da t m
El koyma ve Da t m
Hizmetleri
Hizmetleri
lk Yard m ve Sa l k
lk Yard m ve Sa l k
Hizmetleri
Hizmetleri
Tar m Hizmetleri
Tar m Hizmetleri
Alt Yap Hizmetleri
Alt Yap Hizmetleri
-l ve -lçelerin ana görevleri arasDnda, yerel ölçekte do al afet tehlikesi ve riskini belirleyecek,
afet senaryolarD oluHturmak, bu senaryolara dayanarak, afet müdahale planlarDnD hazDrlamak,
planlarda görev almDH personeli e itim ve tatbikatlarla yetiHtirmek ve planlarD sürekli güncel
tutmak görevi de bulunmaktadDr. -l ve ilçeler bu faaliyetleri, kendi imkan ve kaynaklarDnD
kullanarak, hazDrlamak durumundadDrlar.
-l ve belediye yönetimleri aynD zamanda 7269 sayDlD afetler kanunu ve 3194 sayDlD imar
kanunu gere ince zarar azaltma faaliyetlerinden de sorumludurlar.
Bu faaliyetlerin baHlDcalarD; imar planlarDnDn, mevcut do al afet tehlikesi ve riskini azaltacak
Hekilde hazDrlanmasD, yapDlarDn, deprem yönetmeli i ile, yangDn ve DsD yönetmelikleri gibi,
di er yönetmeliklerle, zorunlu standartlara uygun olarak projelendirilmesi ve yapDm
aHamasDnda etkin olarak denetlenmesi, faaliyetleridir.
81
4-3. Ulusal Faaliyetler
4-3.1. Di<er Kamu KurumlarB Faaliyetleri
Türkiye’nin afet yönetim sistemi içersinde görev üstlenmiH olan kurum ve kuruluHlarDn görev,
yetki ve sorumluluklarD, 8.5.1988 tarih ve 19808 sayDlD Resmi Gazetede yayDmlanan 88/12777
sayDlD “Afetlere -liHkin Acil YardDm TeHkilatD ve Planlama EsaslarDna Dair Yönetmelik”le
belirlenmiHtir. YukarDda açDklanan kurum ve kuruluHlarDn dDHDnda, afet yönetim sistemi
içersinde görev üstlenmiH di er kurum ve kuruluHlarDn listesi aHa Dda verilmektedir.
• BaHbakanlDk
• Devlet Planlama TeHkilatD (DPT)
• Devlet -statistik Enstitüsü (D-E)
• BaHbakanlDk, Proje Uygulama Birimi (PUB)
• -çiHleri BakanlD D
• Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanlD D
• Devlet Su -Hleri Genel Müdürlü ü (DS-)
• BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D (B-B)
• KarayollarD Genel Müdürlü ü (TCK)
• YapD -Hleri Genel Müdürlü ü (Y-G)
• DDH -Hleri BakanlD D
• Milli Savunma BakanlD D
• Milli E itim BakanlD D
• Sa lDk BakanlD D
• UlaHtDrma BakanlD D
• Maliye BakanlD D
• TarDm ve Köy -Hleri BakanlD D
• Çevre ve Orman BakanlD D
• Adalet BakanlD D
• Genel Kurmay BaHkanlD D
• Do al Afet SigortalarD Kurumu (DASK)
4-3.2. Üniversiteler ve AraAtBrma KurumlarB Faaliyetleri
1923 yDlDnda kurulmuH olan Türkiye Cumhuriyeti'ne OsmanlD -mparatorlu u'ndan bir
üniversite ve yedi e itim kurumu miras kalmDHtDr. Bilim ve teknolojide OsmanlD
-mparatorlu u'nun bu geç kalmDHlDk mirasDnD devralan Türkiye, bu açD D kapatmayD ve yeni
ça de iHimini yakalamayD baHarmDHtDr.
Cumhuriyet’in 10. yDlDnda (1933), Nazi Almanya’sDndan kaçarak Türkiye'ye gelen Alman
bilim adamlarDnDn katkDlarDyla ilk üniversite reformu gerçekleHtirilmiHtir. 2252 SayDlD Kanunla
yürürlü e giren bu reformun amacD; e itim, ö retim, bilim ve araHtDrma çalDHmalarDnDn ça daH
bir düzeye ulaHtDrDlmasDdDr. Bu yasa Türkiye'de modern anlamda bilim e itiminin ve bilimsel
çalDHmalarDn baHlangDcD olarak kabul edilir. Bu çerçevede Darülfünun kapatDlarak -stanbul
Üniversitesi'ne dönüHtürülmüHtür. Bunu di er üniversiteler ve büyük bir bölümü tarDm ve
ormancDlDk alanDnda faaliyet gösteren çok sayDda AraHtDrma-GeliHtirme (AR-GE) Kurumu
izlemiHtir. 1928 yDlDnda Refik Saydam HDfzDsDhha Merkezi BaHkanlD D, 1932 yDlDnda !eker
82
Enstitüsü ve 1935 yDlDnda Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü (MTA) ile Elektrik -Hleri
Etüt -daresi kurulmuHtur.
Bilim ve teknoloji alanDnda belirli bir politika izleme arayDHD ve ilk politika düzenlemeleri
1960'lD yDllarda, planlD döneme geçilmesiyle, baHlamDHtDr. 1963 yDlDnda, bilimsel faaliyetlerin
yönlendirilmesinde rol alan Türkiye Bilimsel ve Teknik AraHtDrma Kurumu'nun (TÜB-TAK)
kurulmasD, dönemin bilim ve araHtDrma alanDndaki en önemli geliHmesidir. Türkiye Atom
Enerjisi Kurumu’na (TAEK) ba lD Ankara ve Çekmece Nükleer AraHtDrma ve E itim
Merkezleri de yine 1960'lD yDllarda kurulan önemli AR-GE kurumlarDdDr.
1980'li yDllarda bilim ve araHtDrma alanDnda yeni düzenlemeler yapDlmDHtDr. Bunlardan
birincisi, 1981 yDlDnda üniversitelerin yeniden yapDlanmasDnD öngören YÖK Kanunu’nun
çDkarDlmasDdDr. 1983 yDlDnda ise BaHbakan’a ba lD “Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu”
kurulmuH ve bu da Türkiye’de AR-GE politikalarDnDn saptanmasD, yönlendirilmesi ve
koordinasyonu konusunda önemli bir adDm oluHturmuHtur. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu,
Türk bilim ve teknoloji sistemi içinde en üst düzeyde politika belirleme organDdDr. 1990'lD
yDllardaki önemli geliHmeler arasDnda, 1993 yDlDnda Türkiye Bilimler Akademisi'nin (TÜBA)
ve Türk Patent Enstitüsü'nün kurulmasD bulunmaktadDr.
Türkiye Bilimsel ve Teknik AraAtBrma Kurumu (TÜB TAK)
1963 yDlDnda kurulan kurumun amacD, temel ve uygulamalD bilimler alanDnda AR-GE
çalDHmalarDnD geliHtirmek, özendirmek, düzenlemek ve koordinasyonu sa lamaktDr. -dari ve
mali özerkli e sahip bir kurum olan TÜB-TAK, bilim ve teknoloji politikasDnDn
saptanmasDnda hükümete danDHmanlDk yapmakta ve üniversiteler ile kamu ve özel sektörde
yapDlan AR-GE çalDHmalarD için finanssal destek sa lamaktadDr. Önde gelen Kamu AR-GE
birimleri arasDnda, TÜB-TAK'a ba lD araHtDrma merkez ve enstitüleri, TarDm BakanlD D‘na
ba lD tarDmsal araHtDrma birimleri, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D ile Devlet Su -Hlerine ba lD
araHtDrma merkezleri, Refik Saydam HDfzDsDhha Merkezi BaHkanlD D ile MTA ve TAEK’a
ba lD Ankara ve Çekmece Nükleer AraHtDrma Merkezleri bulunmaktadDr.
TÜB-TAK'a ba lD AR-GE birimlerinden, 1972 yDlDnda Gebze'de geniH bir alan üzerinde
kurulan Marmara AraHtDrma Merkezi‘nde (MAM) yer bilimleri, tekstil, biliHim teknolojileri,
uzay bilimleri ve teknolojileri, malzeme ve kimya teknolojileri, gDda bilim ve teknolojileri,
çevre ve enerji sistemlerini içeren çok geniH bir yelpazede AR-GE çalDHmalarD yapDlmaktadDr.
TÜB-TAK’Dn tüm birimlerinde yaklaHDk 1.000 araHtDrmacD çalDHmalarDnD sürdürmektedir.
Ülkede tarDm, ormancDlDk ve balDkçDlD Dn geliHtirilmesi alanDnda araHtDrmacDlarDn çalDHtD D 64
araHtDrma kuruluHu bulunmaktadDr. Türkiye'de 2000 yDlD itibariyle AR-GE harcamalarD 1.283
milyon dolar, harcamalarDn Gayri Safi Yurtiçi HasDla‘ya (GSY-H) oranD ise % 0.64‘tür. 2000
göstergelerine göre AR-GE harcamalarDnD gerçekleHtiren sektörlerin baHDnda % 60.4 ile
yüksekö retim kesimi gelmekte, bunu ticari kesim (% 33.4) ve kamu kesimi
(% 6.2) izlemektedir. SanayileHmiH ülkelerde AR-GE harcamalarDnDn, GSY-H'ye oranDnDn %
2-2.5 dolayDnda oldu u göz önüne alDnDrsa bu amaçla yeterli kaynak ayrDldD D söylenemez.
2000 yDlD itibariyle, 10,000 çalDHan nüfus baHDna düHen araHtDrDcD sayDsD 13.1 kiHi düzeyine
ulaHmDHtDr. Bu sayDnDn geliHmiH ülkelerde ortalama 40 dolaylarDnda oldu u anDmsanDrsa, ARGE iHgücünün de yeterli sayDlamayaca D görülmektedir.
Bilim ve teknolojide verimlili in bir göstergesi olan uluslararasD yayDn sayDsD itibariyle
Türkiye'nin son yDllarda önemli bir atDlDm yaptD D gözlenmektedir. Fen Bilimleri dalDnda Fen
83
Bilimleri AtDf Endeksi'nde taranan dergilerde yer alan Türkiye adresli yayDnlarDn sayDsD 1981
yDlDnda 394 iken, 2002 yDlDnda bu sayD 9.303'e çDkmDHtDr. 1981 yDlDnda dünya sDralamasDndaki
yeri 42 olan Türkiye, 2002 yDlDnda büyük bir sDçrama yaparak 22. sDraya yükselmiHtir.
Türkiye'nin bilim ve teknolojide en üst düzeyde politika belirleme organD olan Bilim ve
Teknoloji Yüksek Kurulu'nun 1993 yDlDnda yapDlan toplantDsDnda, 10 yDllDk dönem sonunda
ulaHDlmasD öngörülen baHlDca hedefler "Türk Bilim ve Teknoloji PolitikasD 1993-2003" baHlD D
altDnda belirlenmiH, "Bilim ve Teknolojide AtDlDm Projesi" ile geliHtirilerek somut bir zemine
oturtulmuHtur. Sözü edilen proje, Türkiye'yi bilim ve teknoloji üretiminde yetkinleHmiH;
üretilen bilim ve teknolojiyi ekonomik ve toplumsal faydaya dönüHtürebilme (inovasyon)
becerisini kazanmDH ve ulusal inovasyon sistemini kurarak kurumsal mekanizmalarDnD hayata
geçirmiH bir ülke haline getirebilmenin yollarDnD göstermektedir.
Türkiye'nin bilimsel ve teknolojik alanda ikili, çok taraflD ve bölgesel iHbirli i konularDnda
birçok etkinli i bulunmaktadDr. -kili iHbirli i, hükümetler arasD antlaHmalarla veya TÜB-TAK
ile muadili yabancD kuruluHlar arasDnda imzalanan antlaHma ve protokoller çerçevesinde
yürütülmektedir. Hükümetler arasD çok sayDda ikili anlaHmalar bulunmaktadDr.
stanbul Teknik Üniversitesi ( TÜ)
-stanbul Teknik Üniversitesi, 1773 yDlDnda Mühendishane-i Bahri Hümayun adDyla III.
Mustafa döneminde kurulmuHtur. Gemi inHaatD ve haritacDlDk ö retimi yapan bu kurumdan
sonra kara ordusunun teknik kadrosunu yetiHtirmek amacDyla 1795 yDlDnda Mühendishane-i
Berr-i Hümayun kuruldu. Bu okul, 1847'de mühendislik e itimi yanDnda mimarlDk alanDnda da
e itim vermeye baHladD. 1883 yDlDnda kurulan Hendese-i Mülkiye, 1909'da Mühendis Mektebi Alisi adDnD alarak ülkenin alt yapD inHaatlarDnda görev alan kadrolarD yetiHtirdi. Mühendislik
ve mimarlDk ö retimi, 1928 yDlDndan itibaren kiHilik kazanan Yüksek Mühendis Mektebi'nde,
1944 yDlDndan sonra da -stanbul Teknik Üniversitesi'nde sürdürüldü. 1946 yDlDnda -nHaat,
MimarlDk, Makina ve Elektrik Fakültelerinden oluHan özerk bir üniversite haline geldi.
17 A ustos 1999 depreminin sonrasDnda, BaHbakanlDk Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel
Müdürlü ü, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D Afet -Hleri Genel Müdürlü ü, ABD Federal Acil
Durum Yönetimi Kurumu (FEMA) ve -TÜ bir iHbirli i protokolü imzalamDHlardDr. Bu
anlaHma ile 2001 yDlDnda hayata geçen ACHIEVE (A Cooperative Hazard Impact Reduction
Effort Via Education) Afet Yönetimi E itim Projesi kapsamDnda -stanbul Teknik Üniversitesi
bünyesinde bir Afet Yönetim Merkezi kurulmuHtur. Teknik Üniversitesi Rektörlü ü’ne ba lD
olan bu merkez bir araHtDrma, uygulama ve e itim birimidir.
Afet Yönetim Merkezinin amacD afet ile ilgili kamu personeline, yerel yönetimlerde
çalDHanlara, mimarlara, mühendislere, ö retmen ve ö rencilere afet yönetimi konusunda
e itim verilmesidir. Bu amaçla düzenlenen seminer ve kurslarda, afet zararlarDnDn en aza
indirilmesi konusunda kullanDlan yeni teknikler ve di er temel bilgiler katDmcDlara
aktarDlmaktadDr. Bu merkez, kuruluH projesi kapsamDndaki devlet kurumlarD ve afetler konusu
ile ilgili di er tüm kuruluHlarla iHbirli i halinde çalDHmaktadDr. Merkez'in kDsa ve uzun vadeli
hedefleri arasDnda, afetlerin önlenmesi ve zararlarDn azaltDlmasD konularDnda toplum genelinin
e itilmesi bulunmaktadDr. BaHlangDçta acil durumlarda görev yapacak ilgili kamu yöneticileri
ve yerel yöneticilerin e itilmesine öncelik verilmiH, daha sonra özel sektör ve halka yönelik
e itim çalDHmalarDna da baHlanDlmDHtDr. Merkez ulusal ve uluslararasD düzeyde e itim
84
seminerleri ve uygulamalD kurslar düzenlemekte ve çeHitli kurumlar için afet konusunda
araHtDrma projeleri yürütmektedir.
AynD zamanda Türkiye'de ilk kez afet yönetimi konusunda master düzeyinde e itim baHlatan
-TÜ Afet Yönetim Merkezi, "Oklohama State" Üniversitesi'nin de iHbirli i ile 2002-2003
Akademik döneminde ilk ö rencilerini kabul etmiHtir. Bu programDn amacD, do al ve
teknolojik afetler ile bu afetler neticesinde oluHacak fiziksel koHullar konusunda bilgi sahibi
olan kiHileri yetiHtirmektir. Bu düzeyde e itim alanlarDn; afet öncesi, sDrasD ve sonrasDnda can
ve mal kayDplarD ile birlikte çevresel etkileri de en aza indirecek Hekilde, hazDrlDk, zarar
azaltma ve müdahale aHamalarDnda etkin görev alabilecek bilgi düzeyine sahip, tek baHDna
veya grup olarak acil durum ve afet yönetimi konusunda çalDHabilecek, dünyanDn her tarafDnda
iH yapabilme kabiliyeti ve özgüvenine sahip kiHiler olmasD hedeflenmektedir.
Afet Yönetimi konusunda Türkçe kaynak kitap eksikli inin giderilmesi amacDyla merkezde
bir çalDHma baHlatDlmDH, özgün ve FEMA kaynaklD çeviri olan toplam 19 kitap yayDnlanmDHtDr.
-TÜ akademik personelinden oluHan 30 e iticiye sahip olan bu merkez, 2003 yDlDnda açDlDHD
yapDlan yeni binasDnda çalDHmalarDna devam etmektedir.
Bo<aziçi Üniversitesi (BÜ)
Türkiye’nin en eski ve köklü kuruluHlarDndan biri olan Kandilli Rasathanesi , 28.03.1983 tarih
ve 2809 sayDlD yasayla kanunlaHan 41 sayDlD kararnameyle Bo aziçi Üniversitesi ‘ ne ba lanDp
Kandilli Rasathanesi ve Deprem AraHtDrma Enstitüsü (KRDAE) adDyla bir Enstitü statüsüne
dönüHtürülmesi dahil, yaHantDsDnda üç önemli devre vardDr. Bu devreler 1868-1909 ,19111982, 1982’den bu yana olup , Rasathanenin geliHimi ve çalDHmalarD bu üç devreye göre
aHa Dda görüldü ü gibi özetlenebilir.
1868-1909 Rasathane-i Amire : Kurulan Rasathane önceleri bir astronomi rasathanesi
olmayDp, bir meteoroloji merkez bürosu idi. Bu gözlemler 74 metre yükseklikte Pera tepesi
üzerinde yapDlmaktaydD. Ancak daha sonralarD Astronomi Rasathanesi olma çabalarD içine
girdi i anlaHDlmaktadDr. Bunun kanDtD ise, 1872 yDlDnda yayDnlanan Salname, bir astronomi
takvimi olup, bu salnamede gezegenler, kuyruklu yDldDzlar, yDldDz zamanDnDn güneH zamanDna
dönüHtürülmesi, enlem tayini gibi konulardan bahsedilmektedir.
1911-1982 Rasathane-- Amire’ den Kandilli Rasathanesi’ ne : KuruluH yDllarDnda yapDlan
meteoroloji gözlemlerinden yararlanDlarak her gün -stanbul için hava tahmini raporu
hazDrlanmDH, seksant ile yapDlan gözlemlerle kronometreler ayarlanarak do ru saat ayarD
telefonla PTT ve DDY idarelerine verilmiHtir. Cumhuriyeti takip eden yDllarda, resmi
yazDHmalarda bir süre Rasathane-i Amire adD kullanDlmDHtDr. Harf devrimini takip eden
yDllarda Rasathane’nin adD “Maarif Vekaleti Hey’et ve Fiziki Arzi -stanbul Rasathanesi” adDnD
almDHtDr. Rasathane arHivinde yapDlan araHtDrmada, ilk defa 1939 yDlDnda resmi olarak Kandilli
Rasathanesi adDnDn kullanDldD D görülmüH, 1940 yDlDndan sonra da “Kandilli Rasathanesi,
Astronomi ve Jeofizik” adDnD almDHtDr. 1926 yDlDnda ilk deprem kayDt sistemi kurulmuH, bu
sistem 1948 yDlDnda geliHtirilerek yenilenmiHtir. 1937 yDlDnda mDknatDs aya binasD ile
variometrelere ait kavDn inHaatDna baHlanmDH ve 1938 yDlDnda tamamlanmDH ve daha sonraki
yDllarda kayDt alDnmaya baHlanmDHtDr. Rasathane bu dönemde Milli e itim BakanlD D’na ba lD
olarak hizmet vermiHtir.
85
1982’den Bu Yana : Türkiye’nin bu köklü bilimsel kuruluHu, Bo aziçi Üniversitesinin
bünyesinde bir enstitü haline dönüHünce, görevlerinde geniHleme, organizasyonunda
yenilenme olmuHtur.
Depreme dönük çalDHmalar ilk hedef olmuH ve araHtDrma uygulama çalDHmalarD üç anabilim
dalDnda (Deprem Mühendisli i, Jeodezi ve Jeofizik) yüksek lisans ve doktora e itimiyle
bütünleHtirilmiHtir. Bu Hekilde deprem konusunda gözlem, e itim, araHtDrma ve uygulama
faaliyetlerini tek bir bünye altDnda toplayan ilk kuruluH özelli ini kazanmDHtDr.
KRDAE, -stanbul ve civarDnda 60’ a yakDn kuvvetli yer hareketi kayDtçDsD çalDHtDrmaktadDr.
Kuzey KDbrDs’ ta YakDn Do u Üniversitesi ile iHbirli i yaparak 5 istasyonlu bir dizin
kurmuHtur. -stanbul’ da Ayasofya Müzesi ve Süleymaniye Camisine ve de yüksek bir binaya
deprem aletleri yerleHtirerek binalarDn deprem esnasDndaki davranDHlarD gözlenmektedir. ArtçD
sarsDntD ve bazD özel amaçlD projeler için 12 adet kuvvetli yer hareketi kayDtçDsDndan
yararlanmaktadDr. Birçok önemli köprü ve barajlara da kayDtçDlarDn konmasD için gerekli
hazDrlDklar yapDlmaktadDr.
KRDAE, ayrDca, can ve mal kaybDnD azaltmak için -stanbul içinde afete karHD mahalle
bilincinin yükseltilmesi, yerel hazDrlDklarDn ve ilk müdahale ekiplerinin örgütlenmesine
katkDda bulunmak amacDyla, ABD Ulusal KalkDnma AjansD-YabancD Afet YardDm Ofisi
USAID / OFDA ile birlikte, Halk E itim ProgramlarD Ve Etkinlikler, E itmenlerin E itimi,
Mahalle E itim ProgramlarD, DDH -liHkiler Ve Koordinasyon faaliyetleri sürdürmektedir
Afetler konusunda kapsamlD araHtDrmalar yapmak üzere 2001 yDlD Ocak ayDnda -stanbul'daki
Bo aziçi Üniversitesi'nde bir araHtDrma ve uygulama merkezi, "Afet Yönetim Merkezi
(CENDIM)” kurulmuHtur. Rektörlü ü ba lD bir birim olan merkez, üniversitenin mevcut dört
fakültesi iki araHtDrma enstitüsü ile iHbirli i içerisinde çalDHmalarDnD sürdürmektedir.
CENDIM, Kamu kurumlarD, ulusal ve uluslararasD kuruluHlar ve sivil toplum kuruluHlarDyla
stratejik iHbirli i yapmakta, özellikle afet yönetimi, afet zararlarDnDn azaltDlmasD ve risk
yönetimi planlamasD konularDnda araHtDrma ve uygulama projeleri geliHtirmektedir. Merkezin
yürüttü ü faaliyetlerin bir kDsmD George Washington Üniversitesi tarafDndan
desteklenmektedir. AyrDca, düzenledi i sempozyum, seminer ve farklD araHtDrma projeleriyle
çalDHmalarDnD sürdürmektedir.
Ortado<u Teknik Üniversitesi (ODTÜ)
Türkiye’nin afet yönetim sisteminin iyileHtirilmesi amacDyla 1997 yDlDnda BirleHmiH Milletler
KalkDnma ProgramD (BMKP)'nin ve Afet -Hleri Genel Müdürlü ü'nün mali deste i ile
baHlatDlan proje çerçevesinde Ortado u Teknik Üniversitesi bünyesinde bir "Afet Yönetimi
Uygulama ve AraHtDrma Merkezi" kurulmuHtur. Türkiye’de bir ilk olmasD ve 1999
depremlerinden önce kurulmasD bakDmDndan bu giriHimin ayrD bir önemi bulunmaktadDr.
Temel amacD; ulusal ve uluslararasD kuruluHlarDn afetlerle ilgili projelerine danDHmanlDk
hizmeti vermek olan merkezin faaliyetleri arasDnda do al ve insan kökenli afetler konusunda
kamu görevlilerini iHleri baHDnda e itmek, özel e itim kurslarD, seminerler ve bilimsel
toplantDlar düzenlemek bulunmaktadDr. Afetle ilgili çeHitli konularda araHtDrmalar yapmDH olan
merkez, ülkenin afet yönetiminin eksikleri konusundaki tespitlerini, yayDnladD D raporlarla
ortaya koymuH bulunmaktadDr. Bu konudaki en temel gerçek, ileride meydana gelecek
86
afetlerden korunabilmek için kurumsal bazda, zarar azaltma ve hazDrlDklD olma faaliyetlerine,
en yüksek önemin verilmesi gerekti idir.
Merkez, 1999 depremlerinden sonra Dünya BankasD kredisiyle uygulamaya giren MEER
Projesi kapsamDndaki yeniden yapDlanma çalDHmalarDnda yer almDHtDr. Afet -Hleri Genel
Müdürlü ü ile yürütülen çalDHmalarDn yanD sDra yeni kurulan TAY Genel Müdürlü ü ile de
iHbirli ine girmiHtir. Her yDl yapDlan ve geleneksel hale gelen "Türkiye’nin Afet Yönetimi
Yuvarlak Masa ToplantDlarD" düzenlenmektedir. Afetle ilgili ülke sorunlarD hakkDnda dile
getirilen görüHler her toplantD ardDndan sonuç raporlarD biçiminde yayDnlanmaktadDr. Bu
toplantDlarDn sonuncusu Ocak 2004'de yapDlmDHtDr. Merkezin web sayfasDnda çalDHmalar ve
yayDnlanan raporlar bulunmaktadDr ( http://www.dmc.metu.edu.tr).
UluslararasD alanda çeHitli kuruluHlarla afetler ve deprem araHtDrmalarD konusunda bilimsel
etkinlikler gerçekleHtirilmektedir. Örne in, JICA ile yapDlan iHbirli i sonucunda, Mart 1999'da
Ankara'da “Son Depremler ve Afet Yönetimi” adlD uluslararasD toplantD yapDlmDHtDr. ABD
tarafDndan öncülük edilen Küresel Afet Bilgi Sistemi -nisiyatifi tarafDndan desteklenen 3üncü
konferansD Nisan 2000'de Ankara'da toplanmDHtDr. Yine aynD yDlDn KasDm ayDnda Dünya
BankasD tarafDndan desteklen “Do al Afet SigortalarD Havuzu Yönetimi ve Deprem
ZararlarDnDn AzaltDlmasD” toplantDsD gerçekleHtirilmiHtir.
Afetlere karHD daha iyi mücadele edebilmek için toplumsal katDlDm ve hazDrlDk çalDHmalarDna
özel bir önem verilerek afetlerin Psiko-sosyal etkileri araHtDrDlmDHtDr. Bu kapsam da Bursa'da
gerçekleHtirilen çalDHmanDn ardDndan Afet -Hleri Genel Müdürlü ü ile ÇankDrD ilinde baHka bir
araHtDrma yapDlmDHtDr. Afetlere karHD toplumun yaklaHDmD ve afet tehlikesi ve riskini
algDlamalarD konusunu sosyolojik ve psikolojik bakDmdan incelemeyi amaçlayan çalDHma 2001
yDlDnda tamamlanmDHtDr. TAY tarafDndan KasDm 2002'de Ankara'da düzenlenen UluslararasD
Afet Yönetimi Sempozyumunun gerçekleHtirilmesi ve sonuç raporunun hazDrlanmasDnda
ODTÜ Afet Yönetim Merkezi görev almDHtDr.
AyrDca, -stanbul BüyükHehir Belediyesi için gerçekleHtirilen, -stanbul Deprem Master PlanD
hazDrlamasD projesine Afet Yönetim Merkezi de katDlmDH, di er üç üniversite ile birlikte
hazDrlanan sonuç raporu, A ustos 2003'de yayDnlanmDHtDr.
NATO deste i ile gerçekleHtirilen bilimsel araHtDrma faaliyetleri kapsamDnda Afet -Hleri Genel
Müdürlü ü'nün ivme kayDt Hebekesi, yeni kurulan 3 ayrD bölgesel gözlem a DnDn ilavesiyle
güçlendirilmiHtir. Elde edilen sonuçlar ve yapDlan çalDHmalar MayDs 2004'de düzenlenen
"Kuvvetli Yer Hareketi ve Mühendislik Sismolojisi EkipmanlarDnDn Gelecekteki Rolleri"
toplantDsDnda de erlendirilmiHtir. NATO, Haziran 2004'de -stanbul'da gerçekleHen Zirvesi
sDrasDnda bu çalDHmalar Bilim Ödülü ile mükafatlandDrDlmDHtDr.
Ankara Üniversitesi (AÜ)
Bu üniversiteye ba lD Siyasal Bilgiler Fakültesi, siyasal bilgiler, ekonomi, halkla iliHkiler ve
uluslararasD iliHkiler konularDnda yüksek e itim veren, Türkiye’nin en önemli kurumu
niteli indedir. 1859 yDlDnda o günkü koHullardaki ihtiyacD karHDlamak amacDyla -stanbul'da
kurulan okulun adD 1918 yDlDnda "Mektebi-i Mülkiye" olarak de iHmiHtir. Cumhuriyet
döneminde Atatürk'ün arzusu üzerine 1936 yDlDnda Ankara'ya nakledilerek "Siyasal Bilgiler
Okulu" adDnD almDHtDr. Daha sonra çDkarDlan 562 sayDlD kanunla, 1950 yDlDnda 'Siyasal Bilgiler
Fakültesi' olarak Ankara Üniversitesi'ne ba lanmDHtDr.
87
Bu fakülteden mezun olan, pek ço u ülkenin en önemli idari kademelerinin bulundu u
-çiHleri, DDHiHleri ve Maliye BakanlDklarD bünyesinde görev almakta, hem ülke yönetiminde
hem de dDH temsilciliklerde, Türkiye'yi temsil etme konusunda söz sahibi olmaktadDrlar.
Özellikle yerel yönetimlerde görev yapan kaymakam, vali yardDmcDsD ve valiler ile dDH
görevdeki büyükelçi ve konsoloslar, büyük ço unlukla bu okulda lisans, lisansüstü ve doktora
derecesi almDH kiHilerdir.
Okulun kuruluHundan beri faaliyetini sürdüren kamu yönetimi bölümünde, politik bilimler,
sosyal ve idari bilimler, kanunlar, ve kentsel geliHim alanlarDnda pek çok araHtDrma ve tez
raporu yayDmlanmDHtDr. Ülke idaresi ve mevcut yasal yapDlanma hakkDnda temel bilgileri
veriyor olmasD bakDmDndan “Siyasal Bilgiler Fakültesinin” e itim sistemi içerisindeki yeri çok
farklDdDr. -dari bilimler de master derecesi veren, lisans üstü e itim programD kapsamDnda afet
yönetimi dersi de verilmektedir.
Siyasal Bilgiler Fakültesi do al olarak pek çok uluslararasD kuruluHla yakDn iliHkiler
kurmaktadDr. BunlarDn arasDnda Avrupa Birli i, Konrad Adenauer vakfD, Japon Sasakawa
Genç Önderler VakfD, Goethe Enstitüsü, Avrupa AraHtDrma GeliHtirme Merkezi
bulunmaktadDr.
4-3.3. Sivil Toplum KuruluAlarB ve VakBflarBn Faaliyetleri
Türkiye’de demokratikleHmenin önemli bir göstergesi olarak kabul edilen sivil toplum
kuruluHlarDnDn nicelik ve niteliklerinde, son yDllarda hDzlD bir artDH gözlenmektedir. VakDf,
dernek, kentli giriHimleri ve platformlar halinde ve toplumun çeHitli sorunlarDnDn çözümü
konusunda gönüllü olarak çalDHan bu kuruluHlarDn sayDsD her gün artmaktadDr. Bu kuruluHlarDn
önemli bir kDsmDnDn, benzer amaçlar için kurulmuH, yabancD ve uluslararasD sivil toplum
kuruluHlarD ile ba lantDlarD bulunmaktadDr.
VakBflar ve Dernekler
Türkiye’nin tarihinde, vakDflar çok eski yDllardan bu yana önemli görevler ve roller
üstlenmiHlerdir. Selçuklular döneminde (1078-1293) geliHmeye baHlayan vakDflar, OsmanlD
-mparatorlu u döneminde (1299-1920) en yüksek sayDya ulaHmDHlardDr. Eldeki kayDtlara göre,
Anadolu’da ilk vakDf 1048 yDlDnda kurulmuHtur. Daha sonraki yDllarda, sayDlan yüz binleri
aHan, Türk--slam vakDflarD, toplumun ekonomik, sosyal, kültürel ve sanatsal geliHiminde
büyük roller üstlenmiHlerdir.
Cumhuriyet döneminde ise, kontrol edilmesi olanaksDz hale gelen bu vakDflar, BaHbakanlD a
ba lD, VakDflar Genel Müdürlü ü’nün izni ve denetimi altDna alDnmDHlardDr ve halen de bu
Hekilde faaliyet göstermektedirler.
1935 yDlDnda yürürlü e giren “VakDflar Kanunu”
yeniden düzenlenmiHtir. Daha sonra, 1956 yDlDnda,
kanunu yeniden düzenlenmiHtir. Halen Türkiye’de
15,910 tarihi sanat eseri ile VakDflar Genel Müdürlü
eseri bulunmaktadDr.
ile vakDflarDn kurulmasD ve faaliyetleri
VakDflar Genel Müdürlü ü’nün kuruluH
vakDflarDn deste i ve yönetiminde olan
ünün sorumlulu unda olan 57,219 vakDf
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluHunun ilk yDllarDnda, vakDflarDn sayDsD, OsmanlD dönemine göre
daha azdDr, ancak, bu konuda yasal düzenlemeler yapDldDktan sonra vakDflarDn sayDsDnda çok
88
hDzlD bir artDH meydana gelmiHtir. Özellikle de 1967 yDlDnda Bakanlar Kurulunca çDkarDlan bir
kararname ile vakDflara vergi muafiyetlerinin sa lanmasD ve vakDflara yapDlan ba DHlara
getirilen çeHitli vergi indirimleri üzerine, Türkiye’de vakDflarDn sayDsDnda çok önemli bir artDH
meydana gelmiHtir. Halen, çok farklD amaçlar için kurulmuH bulunan, bu vakDflarDn önemli bir
kDsmD, e itim, kültür, sanat, spor, sa lDk, sosyal yardDm, bilim ve teknoloji, çevrenin
korunmasD, alanlarDnda faaliyet göstermektedirler.
Türkiye Cumhuriyeti AnayasasDna göre, her Türk vatandaHD önceden izin almaksDzDn dernek
kurma hakkDna sahiptir. Birer sivil toplum kuruluHu olan bu dernekler, Cumhuriyetin ilk
yDllarDnda, toplumun sosyoekonomik geliHimi konusunda faaliyet göstermek üzere, devletin
deste i ve liderli i altDnda kurulmaya baHlanmDHtDr. Daha sonraki yDllarda, toplumun
ekonomik, sosyal ve kültürel alanlardaki hDzlD geliHimine paralel olarak, birer sivil toplum
kuruluHu olan derneklerin sayDsD ile bu derneklerde gönüllü olarak görev üstlenmiH olan
kiHilerin sayDsDnda çok büyük bir artDH meydana gelmiHtir.
Halen Türkiye’de 163,875 kayDtlD dernek bulunmaktadDr. BunlarDn 79,752 adedi faaldir. Faal
olan bu derneklerin 16,378’i yardDm, 23,352’si sosyal yardDm ve destek, 21,140’D kültür ve
9,882’si ise spor alanlarDnda faaliyet göstermektedir. Özellikle 1999 yDlD depremlerinden
sonra, arama-kurtarma ve acil yardDm konularDnda bir çok dernek kurulmuHtur. Maalesef, bu
dernekler arasDnda bir iHbirli i ve koordinasyon olmadD D gibi, gerek merkezi ve gerekse yerel
otoritelerce de bu dernekleri teHvik ve koordine edecek bir yaklaHDm görülmemektedir.
Türkiye’de 2908 sayDlD, “Dernekler Kanunu” hükümlerine göre kurulmuH olan tüm sivil
toplum kurulmuHlarD, -çiHleri BakanlD D’nDn gözetim ve denetimi altDnda faaliyet
göstermektedir. Meslek odalarD ve profesyonel organizasyonlar ise, faaliyet alanlarD ile ilgili
bakanlDklarDn gözetim ve denetimi altDndadDr. Örne in Türk Mimar ve Mühendis OdalarD
Birli i (TMMOB) BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’nDn, Türk Tabipler OdasD, Sa lDk
BakanlD DnDn idari vesayeti altDnda görev yapmaktadDr.
Türkiye’de sivil toplum kuruluHlarD, ana amaçlarDna göre aHa Ddaki gibi gruplandDrDlabilirler;
• Profesyonel organizasyonlar: Mimar ve Mühendis OdalarD, Ticaret ve Sanayi OdalarD,
Tabipler OdasD ile bunlarDn üst birlikleri gibi.
• -Hveren Dernekleri ve SendikalarD: D-SK, TÜRK-!, TÜS-AD gibi.
• Yerel veya Bölgesel KalkDnma AmaçlD dernek ve vakDflar
• Özel bir konuya odaklD sivil toplum kuruluHlarD: TRAC, AKUT, AKA, GEA ve
TAYEV gibi.
• Toplum Temelli Sivil Toplum KuruluHlarD: Toplum Afet Gönüllüleri, Mahalle Afet
Gönüllüleri gibi.
• Özel Gruplar; -Hveren Birlikleri, Kooperatifler, gibi.
• VakDflar
Türkiye’de 1999 yDlD depremleri faaliyetlerine katDlmDH olan sivil toplum kuruluHlarDnDn
kDsaltDlmDH bir listesi Ek-5’de verilmektedir.
1999 yDlD depremleri öncesinde Türkiye’de afetlere iliHkin alanlarda faaliyet gösteren sivil
toplum kuruluHu sayDsD çok sDnDrlDydD. Ancak bu depremler sonrasDnda, depremden etkilenen
insanlara çeHitli yardDmlar yapmak amacDyla, 1200 civarDnda sivil toplum kuruluHu
kurulmuHtur. Sivil Toplum kuruluHlarDnDn deprem sDrasD ve sonrasDndaki faaliyetlere aktif
olarak katDlDmD, Türkiye’de ilk kez görülen bir faaliyetti ve do al olarak kDsa süre içersinde,
çok popüler bir faaliyet olarak görülmeye baHlandD. Halen sivil toplum kuruluHlarDnDn,
89
Türkiye’nin afet yönetim sisteminin de iHik aHamalarDnda etkin görev üstlenmesi ve
desteklenmeleri için, oldukça iyi bir ortam bulunmaktadDr. Di er taraftan, bu kuruluHlarDn
mevcut popülariteleri, halkDn afet yönetim sistemine etkin olarak katDlDmDnD sa layacak bir
araç olarak ta kullanDlabilir.
ÇalDHmanDn bu bölümünde, Türkiye’de afet yönetim sisteminin farklD aHamalarDnda
uluslararasD ve bölgesel düzeylerde faaliyetler yürütmekte olan ve iyi tanDnan üç vakfD ile, dört
derne in faaliyetleri hakkDnda bilgi verilmektedir.
Deprem Mühendisli<i Türk Milli Komitesi
1965 yDlDnda rahmetli profesör RDfat Yarar’Dn öncülü ünde, -TÜ’den bir gurup bilim adamD,
Avrupa ve Dünyadaki geliHmelere paralel olarak, Türkiye’de de bir milli komite kurulmasD
giriHimini baHlattDlar. Eski -mar ve -skan BakanlD D da bu giriHime destek verince, BakanlD Dn
bir çeHit bilimsel danDHma kurumu hüviyetinde olan Deprem Mühendisli i Türk Milli
Komitesi, Bo aziçi Üniversitesi ve Orta Do u Teknik Üniversitesi’nden ilgili bilim
adamlarDnDn da deste i ile fiilen kurulmuH oldu.Milli Komitenin yasal olarak kurulmasD ise
YÖK yasasDnda ki bir hükme dayanarak 1975 yDlDnda gerçekleHti.
AmacD; deprem mühendisli i ve mühendislik sismolojisi konularDnda yetkililere bilimsel
danDHmanlDk yapmak, deprem mühendisli i ve mühendislik sismolojisi disiplinlerinin
geliHmesine katkDda bulunmak, uluslararasD ve ulusal konferans ve seminerler ile hizmet içi
e itim faaliyetleri düzenleyerek ça daH geliHmeleri, Türk mühendislik camiasDna aktarmak
olan Milli Komite, 1968, 1975, ve 1999 tarihli Deprem yönetmeliklerinin hazDrlanmasD
sDrasDnda eski -mar ve -skan BakanlD D’na büyük destek vermiH ve de iHik disiplinler,
üniversiteler ve meslek odalarD, arasDnda ki iHbirli i ve koordinasyonu sa lamDHtDr. Bu
cümleden olarak, 1975 yDlDnda -stanbul’da yapDlan 5nci Avrupa Deprem Mühendisli i
KonferansD, 1980 yDlDnda yine -stanbul’da yapDlan 7nci Dünya Deprem Mühendisli i
KonferanslarD Milli Komitenin koordinatörlü ünde gerçekleHtirilmiHtir.
Avrupa Deprem Mühendisli i Birli i’nin her yDl, bir üye ülkede düzenledi i bölgesel deprem
mühendisli i seminerleri 1976, 1978, 1979, 1982 ve 1987 yDllarDnda Milli Komitenin
koordinatörlü ünde Türkiye’de yapDlmDH ve gerek Avrupa, gerekse Balkanlar ve Ortado u
ülkelerinden bir çok genç bilim adamD, araHtDrmacD ve teknik elemanlarDn deprem
mühendisli i konusunda geliHmelerine katkDda bulunulmuHtur.
AyrDca Türkiye’de her 2 yDlda bir yapDlmakta olan “Ulusal Deprem Mühendisli i
KonferanslarD” da ilgili üniversiteler ve meslek odalarDnDn deste i ile, Milli Komitenin
koordinasyonunda yapDlmaktadDr.
Milli Komitenin bilimsel faaliyetlerini desteklemek amacDyla 1993 yDlDnda, Milli Komiteye
üye, bilim adamlarDnca “Türkiye Deprem VakfD” adD altDnda bir de vakDf kurulmuHtur.
Arama Kurtarma Derne<i (AKUT)
Yurtiçi ve yurtdDHDnda do a sporlarDnda, do al afetlerde ve arama-kurtarma gerektiren tüm
olaylarda ve kazalarda, arama-kurtarma ve ilk yardDm faaliyetlerini gönüllü olarak yürüten, iyi
e itilmiH ve donatDlmDH insan gücü ve ekipmana sahip bir dernektir.
90
Bu kuruluH ayrDca afetler, ilk yardDm, da sporlarD konusunda halkDn bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi amacDyla yaygDn e itim programlarD da uygulamaktadDr.
1995 yDlDnda, yedi kurucu üye ile dernek statüsünde kurulan AKUT’un amacD, da ve do a
koHullarDnda, do al afetlerde, arama-kurtarma gerektiren kaza ve afetlerde, tamamen
gönüllülük esasDna ba lD amatör bir gurupla, do ru arama-kurtarma teknikleri kullanarak, baHD
dertte olan kiHilere, en kDsa süre içersinde ulaHmak, yardDm için gereken uygun koHullarD
yaratmak, uygun tDbbi ilk yardDm deste i vermek, kiHilerin emniyetli ortam koHullarDnda en
kDsa sürede naklini sa layarak insan hayatD kurtarmaktDr.
Kamu yararDna çalDHan bir dernek statüsü de olan AKUT’un acil durum yönetimi, e itim,
lojistik, dDH iliHkiler, mali ve idari iHler, -nsan kaynaklarD bölümleri ile hava arama-kurtarma,
köpekli arma-kurtarma timleri ve Ankara, Antalya, Bingöl, Marmaris ve Kocaeli’nde hazDr
ekipleri bulunmaktadDr.
AKUT’un yaygDn e itim programlarD arasDnda;
•
•
•
•
•
•
•
Afetlere HazDrlDk
Tehlikeli Maddeler
Afetlerde YangDn Söndürme
TDbbi -lk yardDm ve Triaj
Hafif Arama Kurtarma Teknikleri
Afet Psikolojisi
Ekip Organizasyonu gibi konular bulunmaktadDr.
!u anda 192 asli üyesi olan AKUT, afetler sDrasDnda yüzlerce gönüllü genci de organize
edebilmektedir.
Arama Kurtarma AraAtBrma Derne<i (AKA)
17 A ustos 1999 -zmit Körfezi depreminin hemen ardDndan örgütlenen AKA, bu depremde
yakDnlarDnD kaybeden, deprem sonrasDndaki arama-kurtarma ve acil yardDm çalDHmalarDnda
görev almDH, gönüllülerden oluHan bir guruptur. A DrlDkla, mimar ve mühendislerin
oluHturdu u bu dernek, faaliyetlerini özellikle trafik kazalarD ve depremler sDrasDnda aramakurtarma konularDna yo unlaHtDrmDHtDr.
KapsamlD yaygDn e itim programlarD da uygulayan bu derne in; A’dan Z’ye -lk AdDm,
Toplum Afet Bilinci E itimi, Hafif Arama Kurtarma E itimi, A Dr Arama-kurtarma E itimi
konularDnda tescilli e itim programlarD bulunmaktadDr.
Merkezi -stanbul’da olan Derne in, Ankara, -zmir, Bursa, Çanakkale, Manisa’da
temsilcilikleri bulunmaktadDr. Köpekli ve motorlu arama-kurtarma timleri de olan bu derne in
halen 95 asli üyesi vardDr.
91
Arama Kurtarma ve Çevre Derne<i (GEA)
GEA gönüllülük ve vatandaHlDk Bilinciyle hareket eden gönüllülerden oluHmuHtur. GEA bir
kDsaltma de ildir. Bütün mitolojilerdeki, yaHamDn kayna D, Kibele, Inana, Artemis, Astarte
gibi "Toprak Ana" dDr.
KuruluH amacD ve ilkeleri, insanlar arasDnda din, dil, cins, Drk, sosyal statü ayrDmD
gözetmeksizin ihtiyacD olan kiHilere yardDm etmektir. Bireyin sahip oldu u enerjiyi toplumsal
olarak yapDcD bir biçime dönüHtürmek, gönüllülük, vatandaHlDk ve gönüllü hizmet de erlerini
aktif çalDHmalarla birleHtirmek, do ayla bütünleHmeyi sa lamak için bireyin kapasitelerini
geliHtirmek, -nsanDn do anDn bir parçasD oldu u gerçe ini göz önüne alarak yaHayan dünyayD
korumak için faaliyetler organize etmek, do al ve çevresel felaketlere hazDrlDklD olmayD
geliHtirmektir.
GEA Arama Kurtarma Ekibi'nin iki ana faaliyet alanD bulunmaktadDr, acil durumlarda, ulusal
ve uluslararasD felaketlerde arama kurtarma çalDHmalarD yapmak, hazDrlDk durumunda ise ekip
içi hazDrlDk ve sürekli iyileHtirme e itimleri ve toplumsal bilinçlendirme e itimleri yapmak
Ekoloji alanDndaki faaliyetler ise, ekoloji seminerleri - film gösterimi - slayt sunumlarD
orman yangDnlarDna karHD gönüllü ekipler kurulmasD, temizlik kampanyalarD, do a yürüyüHleri,
do ayla bütünleHme kamplarD, a açlandDrma faaliyetleri, tarihi ve kültürel de ere sahip kamu
binalarDnDn gönüllü restorasyonlarDdDr.
GEA, son yDllarda yurtiçinde ve dDHDnda, baHarDlD afet operasyonlarDna katDlmDHtDr. Bunlardan
bazDlarD HunlardDr;
• Yurtiçinde, Marmara, Düzce, Afyon, Bingöl depremleri, KDrDkkale’de fabrika
patlamasD, Konya Zümrüt apartmanDn yDkDlmasD,
• YurtdDHDnda, Tayvan, Cezayir, -ran ve Fas depremleridir.
Türkiye Deprem VakfB (TDV)
Türkiye Deprem VakfD, 1993 yDlDnda de iHik üniversiteler, kamu kurum ve kuruluHlarD ile özel
sektörden gelen 40 bilim adamD ve araHtDrmacD tarafDndan kurulmuHtur.
Ana amacD; deprem mühendisli i, mühendislik sismolojisi ve afet yönetimi konusundaki
ça daH geliHmeleri, araHtDrmacDlara, kamu kurum ve kuruluHlarD ile özel sektöre aktarmak ve
depremler konusunda halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerine katkDda
bulunmak olan vakfDn baHlDca görevleri aHa Dda verilmiHtir.
• Türkiye’de deprem zararlarDnDn azaltDlmasD faaliyetleri ve stratejileri konusunda
araHtDrmalar yapmak, bu konuda yapDlacak araHtDrmalarD desteklemek,
• Deprem mühendisli i ve mühendislik sismolojisi disiplinlerinin geliHtirilmesi ve
yaygDnlaHtDrDlmasD için, yurtiçinde ve dDHDnda, ilgili üniversite ve araHtDrma kuruluHlarD
ile iHbirli i yapmak
• AraHtDrma sonuçlarDnD ve yeni geliHmeleri, yayDnlar, seminerler, sempozyumlar
düzenleyerek, ilgili kiHilere yaymak,
• Depremler konusunda lisansüstü e itim gören ö rencilere, teknik, mali ve sosyal
yardDmlarda bulunmak,
• -lgili kurum ve kuruluHlar ve sivil toplum kuruluHlarD ile iHbirli i yaparak, halkDn
bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerine katkDda bulunmak,
92
•
Depreme dayanDklD bina projelendirilmesi ve yapDmD konularDnda kamu kurum ve
kuruluHlarD ile özel sektör kuruluHlarDna danDHmanlDk yapmak,
VakDf 1993-2003 yDllarD arasDnda 80 civarDnda bilimsel yayDn yapmDH, halkDn bilgilendirilmesi
ve bilinçlendirilmesi amacDyla, de iHik kesimlere hitap eden video filmler, CD’ler, broHürler
ve kitaplar hazDrlayarak ilgilenen herkese da DtmDHtDr.
AynD zamanda, bu dönem içersinde deprem mühendisli i ve deprem zararlarDnDn azaltDlmasD
konularDnda 3 adet uluslararasD ve 5 adet ulusal konferans düzenlemiHtir.
TDV, 1999 -zmit Körfezi depreminden sonra, “SDvDlaHma ve YapDsal HasarDn -ncelenmesi”
konusunda ki çok kurumlu araHtDrma programDnDn faaliyetlerine de katDlmDH ve çalDHmalarD
desteklemiHtir. Japonya’dan Waseda ve Tokyo Üniversiteleri, ABD’den Güney Kaliforniya
Üniversitesi, Türkiye’den -stanbul Teknik Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nin iHbirli i
ile Kocaeli ve AdapazarD bölgelerinde yürütülen bu proje 2003 yDlD içersinde bitirilmiHtir.
Projenin ana amaçlarD aHa Dda verilmektedir;
• Hava foto raflarD kullanDlarak, AdapazarD ile Yalova arasDndaki bölgede, sDvDlaHma ve
faylanmalarDn yol açtD D zemin deformasyonlarDnD belirlemek,
• DetaylD jeolojik ve jeoteknik araHtDrmalar yaparak altyapD ve yapDlardaki hasarlarla,
yerel zemin özellikleri arasDndaki ilintileri ortaya çDkarmak,
• AraHtDrma sonuçlarDnD kullanarak, sDvDlaHma ve faylanmalar ile alt yapD ve yapD
hasarlarD arasDnda modeller geliHtirmek,
• Elde edilen modelleri, gelecekte yapDlacak olan mikro-bölgeleme çalDHmalarDnda
kullanmak,
Türkiye Deprem VakfD ayrDca JICA tarafDndan desteklenen, Üçüncü Ülke E itim
Faaliyetlerine de katkDda bulunmuH ve destek vermiHtir.
Radyo ve Telsiz Amatörleri Derne<i (TRAC)
TRAC, bir grup radyo amatörü tarafDndan 1962 yDlDnda -stanbul’da kurulmuHtur. Derne in Hu
anda Türkiye genelinde 41 Hubesi bulunmaktadDr. Acil afet haberleHmesinde önemli ve etkin
görevler yapan bu dernek, özellikle 1999 yDlD depremleri sonrasDnda, deprem haberlerinin
merkezi ve yerel otoritelere duyurulmasDnda çok yararlD hizmet vermiHtir. TRAC’Dn ve Askeri
birliklerin telsiz haberleHmesi sistemleri, bu depremler sonrasDnda kullanDlabilen yegane
haberleHme sistemleri olmuHtur.
Afet haberleHme sistemlerine önemli katkDlarD nedeniyle, 1999 depremleri sonrasDnda TRAC,
protokollerle ülkenin yerel ve merkezi düzeydeki afet haberleHmesi planlarD içersine dahil
edilmiHtir. TRAC halen, Sivil Savunma Genel Müdürlü ü, Türkiye KDzDlay Derne i gibi
kuruluHlarla acil afet haberleHmesi konusunda protokoller imzalanmDHtDr. TRAC aynD zamanda
“UluslararasD Radyo Amatörleri Birli i”nin üyesidir.
Türkiye Acil YardBm, Kurtarma, YangBn ve E<itim VakfB (TAYEV)
TAYEV , 1996 yDlDnda bir grup afet ve acil durum yöneticisi tarafDndan kurulmuHtur. VakfDn
ana amaçlarD aHa Dda özetlenmiHtir:
93
•
•
•
Yerel yönetimleri, afet planlamasD, e itimi ve donanDmlarD ile ilgili olarak e itmek ve
desteklemek,
Türkiye’deki itfaiye gruplarDnD, kurumsal geliHme, ekipman ve e itim açDlarDndan
desteklemek ve geliHtirmek,
Türkiye’de arama kurtarma faaliyetleri ile ulusal veya bölgesel düzeylerdeki acil
durum yönetimi sistemlerini, ulusal ve uluslararasD kaynaklarD harekete geçirerek,
geliHtirmek ve desteklemek.
TAYEV, 1999 depremleri sonrasDnda, Ege Bölgesindeki belediyelerin yerel ve bölgesel
olarak afete müdahale kapasitelerini geliHtirmeyi amaçlayan bir proje baHlatmDHtDr.
Ege Belediyeler Birli i, -zmir BüyükHehir Belediyesi ve Hollanda’da kurulu bulunan “Acil
Durum Teknikleri UluslararasD Merkezi” (ICET) bu projenin uygulayDcD kuruluHlarDdDr.
Projenin yabancD iHbirlikçisi olan ICET, projenin gerçekleHtirilebilmesi için, Hollanda
hükümetinden 10 Milyon ABD dolarD tutarDnda bir kredi ile, Hollanda BankacDlDk Sisteminden
, düHük faizli ve uygun geri ödemeli 15 Milyon ABD dolarD tutarDnda kredi sa lamDHtDr. Bu
kredilerle, Ege bölgesi belediyelerinin ihtiyaç duydu u, arama kurtarma ve yangDn söndürme
ekipmanlarD TAYEV ve ICEP tarafDndan temin edilmiHtir. Bu proje ile aynD zamanda, 986
itfaiyeci ile 42 tDp doktoruna, -zmir’de ve Hollanda’da arama-kurtarma ve ilk yardDm
konularDnda e itim sa lanmDHtDr. Proje ile ilgili olarak -zmir BüyükHehir Belediyesi’nce
-zmir’de, acil durum yöneticileri, itfaiyeciler, arama-kurtarma timleri, tDp doktorlarD ve
hemHirelere ça daH e itim teknikleri kullanDlarak, sürekli e itim veren bir bölgesel e itim
merkezi kurulmuHtur.
YukarDda açDklana vakDf ve derneklerin dDHDnda, Türkiye’nin afet yönetim sistemi içersinde
etkin roller üstlenmiH olan bir çok sivil toplum kuruluHu bulunmaktadDr. Bunlara örnek olarak,
Türk Mimar ve Mühendis OdalarD Birli i, -nHaat, Jeofizik, Jeoloji Mühendisleri OdalarD,
Mimar ve !ehir PlancDlarD OdalarD, Türk Tabipler Birli i, Türk Psikologlar Derne i, Ticaret ve
Sanayi OdalarD, Türkiye Sanayi ve -HadamlarD Dernekleri sayDlabilir.
4-4. UluslararasB Faaliyetler
Afetler, ister do al isterse insan kaynaklD olsun bir ülkeye veya bölgeye has sorunlar olmadD D
gibi, bazen bir ülkenin yalnDz baHDna üstesinden gelemeyece i boyutlara varabilmektedir.
Dünyadaki ülkeler giderek birbirine ba DmlD hale gelmektedir. Daha güvenli bir dünya
yaratma, insanlarDn canDnD ve malDnD koruma gibi temel konularda sorumluluklarD paylaHama
ve birlikte hareket etme anlayDHD önem kazanmaktadDr.
Türkiye, ikili, çok taraflD, bölgesel ve uluslararasD iliHkilerin geliHmesine afet öncesi dönemde
de büyük önem vermiHtir. Bunun sonucunda, kaynak ve deneyimlerin paylaHDlmasDyla
afetlerde u ranDlan zararlarDn azaltDlmasD yanDnda, etkin bir müdahale ve iyileHtirme faaliyeti
için gerekli teknolojilerin ülkeye getirilmesi mümkün olmuHtur.
4-4.1. Japon UluslararasB Abirli<i AjansB(JICA)
Japonya ve Türkiye sDk sDk depremlerle sarsDlan ve önemli kayDplara u rayan iki ülkedir. Bu
nedenle yaHadDklarD depremlerden dersler çDkarmakta, afetlerden korunma, deprem
mühendisli i ve sismoloji alanlarDnda deneyimlerini paylaHmaktadDrlar. YaHanan deprem
afetlerinin ardDndan baHlatDlan yeniden yapDlanma ve zarar azaltma amaçlD olarak, JICA
tarafDndan Türkiye'de önemli projeler hayata geçirilmiHtir. BunlarDn arasDnda 1997 yDlDnda
94
Ankara'da "Deprem ZararlarDndan Korunma AraHtDrma Merkezi" kurulmasD ve 2002 yDlDnda
raporu yayDnlanan -stanbul'da Mikro Bölgeleme ve Afet ZararlarDnD Azaltma" projesi
sayDlabilir.
AslDnda JICA son 35 yDldDr Türkiye'de faaliyet göstermektedir. Teknik iHbirli i projeleri
çerçevesinde uzmanlarDnD göndermekte ve Japonya'da e itim imkanlarD sa lamaktadDr.
GeliHen iliHkilere paralel olarak JICA, 52inci YurtdDHD temsilcili ini 1995 yDlDnda Türkiye'de
açmDHtDr. Ekonomi'den tDbba, tarDmdan çevre kirlili ine kadar pek çok konuda Türkiye'deki
kamu kurumlarD ve üniversitelerle iHbirli i yaparak Japonya'da uygulamalD e itim imkanD
sa layan JICA do al afetler ve zararlarDn azaltDlmasD konularDna da özel bir önem vermektedir.
-ki ülke arasDnda geliHen iHbirli i içerisinde e itimin ayrD bir yeri bulunmaktadDr. 1960'larda
Japonya'ya Türkiye’den e itim için gönderilen ilk kiHi deprem araHtDrmalarD konusunda
e itim görmüHtür. Her yDl belirli sayDdaki araHtDrDcD afetler ve sismoloji konusunda bireysel
yada grup çalDHmasD yapmak üzere JICA tarafDndan Japonya'ya gönderilmektedir.
Türkiye'de JICA tarafDndan yürütülen ve do al afetlerle ilgili olan teknik iHbirli i ve e itim
projeleri aHa Dda özetlenmektedir.
Seyhan Nehri HavzasBnda "TaAkBn Kontrol Ve UyarB Sistemi"
Nehir taHkDnlarDnDn tahmini konusundaki Japonya'da kullanDlan en son tekniklerin Türkiye’ye
aktarDlmasD amacDyla gerçekleHtirilen bu pilot proje 1991 yDlDnda Seyhan nehrinde
uygulanmDHtDr.
Deprem ZararlarBnB Önleme ve AraAtBrma Merkezi KurulmasB.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü (A-GM) ve JICA arasDnda 1993 yDlDnda baHlatDlan bu proje
deprem zararlarDndan korunmayD amaçlayan, gözlem ve deneylere imkan veren ilk ve
kapsamlD bir çalDHma niteli indedir. Türkiye’de aktif fay zonlarDndaki yerleHim yerlerinde
depreme dayanDksDz binalarDn sebep oldu u can kaybD ve maddi zararlarDn büyüklü ünü
dikkate alan JICA, bu projeyle bu alandaki eksiklikleri gidermeyi amaçlamDHtDr.
Proje çerçevesinde Ankara'da A-GM Deprem AraHtDrma Dairesinde kurulan "Deprem Veri
Toplama ve Hasar Görebilirlik De erlendirilmesi" alt merkezi, -TÜ -nHaat Mühendisli i
Fakültesinde kurulan "Deprem mühendisli i araHtDrma" alt merkezi ile, yine -TÜ'de kurulan
“E itim ve Uygulama” alt merkezi bulunmaktadDr. Ankara'daki alt merkez, proje alanD
içerisindeki deprem aktivitesini sürekli gözleyen otomatik bir sisteme sahiptir ve zarar
görebilirlik analizlerini yapDp bu sonuçlarD anDnda karar verici makamlara ulaHtDrmaktadDr,
-stanbul'daki alt merkez ise bilgisayar kontrollü sarsma tablasDna sahip olup, yapDsal analiz
deneyleri ve deprem mühendisli i konusunda çeHitli araHtDrmalar gerçekleHtirmektedir. 1997
yDlDnda faaliyete geçen her iki alt merkez de halen faal durumdadDr. Söz konusu alt merkezler
JICA tarafDndan hibe edilen en modern cihazlar, bilgisayar sistemleri yazDlDm ve donanDma
sahiptir. Bu alt merkezlerde görevli teknik personelin Japonya'daki ilgili kurumlar, firmalar ve
üniversitelerde e itilmesi de proje kapsamDnda gerçekleHtirilmiHtir.
Ankara'da kurulu sistem proje alanD içerisinde erken hasar tahmini yapabilmesi bakDmDndan
Türkiye’de bir ilk olma özelli i taHDmaktadDr. Deprem kuvvetli yer hareketini gözleyen 10
istasyona sahip sismik a Dn topladD D veriler özel hatlarla Ankara merkezdeki bilgisayarlara
95
aktarDlmaktadDr. Ankara'nDn Kuzey ve do usunda bulunan (ÇankDrD,Kastamonu, KDrDkkale,
Çorum, Amasya, Yozgat, Tokat, Samsun, Ordu) toplam 10 ili içine alan bölge sistemin servis
alanDdDr. Bu alan içerisinde meydana gelen depremlerin sismik kayDtlarD sistemde otomatik
olarak de erlendirilip Moment Magnitüd dahil depremin tüm parametreleri bulunmaktadDr.
ArdDndan otomatik olarak hasar tahmini de yapan sistem buldu u sonuçlarD e-posta ve SMS
yoluyla merkezdeki sorumlulara ve ilgili acil müdahale kurumlarDna iletmektedir.
Hizmete girdi inden bu yana servis alanD içerisinde hasar ve can kaybDna yol açan önemli bir
deprem meydana gelmemiHtir. Ancak yapDlan testler ve simülasyonlar sistemin baHarDlD
tahminler yaptD DnD göstermektedir. Sistemin üretti i acil bilgi niteli indeki veriler SMS
mesajlarDyla afet yönetim sisteminde önemli yeri olan KDzDlay derne ine de depremden bir kaç
dakika sonrasDnda iletilebilmektedir. Bu sayede afete acilen müdahale edecek olan Sivil
Savunma birlikleri ve KDzDlay için meydana gelen olayDn boyutunu kDsa sürede bilebilmek ve
imkanlarDnD en iyi müdahaleyi yapacak Hekilde harekete geçirmek mümkün olabilmektedir.
Bu sistemin tüm ülkeyi kapsayacak Hekilde geliHtirilmesi çok gerekli görülmektedir. Bu
amaçla JICA iHbirli i ile yeni bir çalDHmanDn baHlatDlmasD memnuniyet verici bir geliHmedir.
stanbul'da Sismik Mikro Bölgeleme ÇalBAmasB
17 A ustos 1999 depreminin ardDndan büyük bir nüfusun yaHadD D Istanbul ve çevresinde
deprem riskinin belirlemesi için mikro bölgeleme çalDHmasD yapDlmasD gereksinimi ortaya
çDkmDHtDr. Türkiye’nin baHvurusu üzerine, JICA'nDn deste i ile "-stanbul için mikro bölgeleme
dahil afet önleme/zarar azaltma ana planD" hazDrlanmasDnD amaçlayan bir çalDHma
baHlatDlmDHtDr.
ÇalDHmanDn ana hedefleri arasDnda, -stanbul ve civarD için deprem zararlarDnD önleme/azaltma
planlarDna esas teHkil edecek nitelikte, sismik mikro bölgeleme haritalarDnDn yapDlmasD,
depreme dayanDklD inHaatlar yapDlabilmesi için teknik önerilerde bulunulmasD ve bu konularla
ilgili planlama tekniklerinin etkin bir Hekilde Türkiye'ye aktarDlmasD bulunmaktadDr.
-stanbul BüyükHehir Belediyesi sDnDrlarD içinde kalan 27 ilçe, çalDHma alanDna girmektedir.
Buna ilave olarak Hehrin geliHme alanDnda oldu u kabul edilen Büyükçekmece, Silivri ve
Çatalca bu çalDHmanDn içine dahil edilmiHtir.
JICA ve Istanbul BüyükHehir Belediyesi'nin birlikte yürüttü ü ve iki yDlda bitirilen çalDHmanDn
sonuç raporu belediyeye takdim edilmiHtir. AyrDca KasDm 2002'de -stanbul ve Ankara'da
düzenlenen sunumlarla Türkiye’nin afet yönetim sistemi içersinde yer alan kurumlara da bu
raporun tanDtDmD yapDlmDHtDr.
Bu çalDHma gerek kapsamD ve gerekse kullanDlan teknikler bakDmDndan -stanbul gibi büyük bir
metropol için çok önemli bir veri kayna D niteli indedir. Istanbul BüyükHehir Belediyesi bu
çalDHmanDn ardDndan dört büyük üniversiteye (ODTÜ, -TÜ, Bo aziçi ve YDldDz Teknik)
"-stanbul Deprem Master PlanD" hazDrlama görevini vermiHtir.
96
Üçüncü Ülke E<itim ProgramB
JICA ve Istanbul Teknik Üniversitesi deprem mühendisli i konusunda uluslararasD bir dizi
e itim semineri baHlatmayD yararlD görmüHlerdir. Üçüncü ülkelerden katDlDmcDlarDn davet
edildi i bu programa Türk -Hbirli i ve KalkDnma AjansD (TIKA) destek olmuHtur. -lki Ocak
2003'te Maçka'daki -TÜ VakfD tesislerinde yapDlan e itim programDnDn ikincisi de MayDs
2004'te aynD yerde gerçekleHtirilmiHtir.
ProgramDn ana amacD, farklD ülkelerde deprem mühendisli i alanDndaki uygulamalarDn ve yeni
tekniklerin tartDHDlmasDnD sa lamaktDr. GeliHmekte olan ülkeler olarak nitelenen Azerbaycan,
Bosna-Hersek, Bulgaristan, Gürcistan, Kazakistan KDrgDzistan, Makedonya, Moldavya,
Romanya, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'dan toplam 14 katDlDmcD son yapDlan
seminere iHtirak etmiHlerdir.
KatDlDmcDlar sunduklarD raporlarla kendi ülkelerdeki uygulamalarD anlatmDHlardDr. Verilen
derslerde depreme dayanDklD bina yapDmDndaki yeni teknikler, mevcut binalarDn veya
depremde hasara u ramDH yapDlarDn tamir ve takviyesi konularDnda Türkiye ve Japonya
örnekleri üzerinde durulmuHtur. Bu programDn olumlu sonuçlarD dikkate alDnarak ileriki
senelerde de devam etmesi planlanmDHtDr.
Afetten Korunma Ülke çi E<itim ProgramB
JICA ve -çiHleri BakanlD D arasDndaki iHbirli i sonucunda mülki idare amirlerine yönelik bir
dizi "Afet Yönetimi ve Afetlerden Korunma" e itim programD geliHtirilmiH ve ilk dönemi
Eylül 2003'te yapDlmDHtDr. Bir yDl kadar süren hazDrlDk çalDHmalarD süresince e itim
programDnda yer alacak derslerin içeri i ve bunlarD anlatacak e itmenler belirlenmiHtir.
ODTÜ, -TÜ, Bo aziçi Üniversitesi ve BakanlDktan gelen e itmenlerin yanD sDra ülkelerindeki
uygulamalarD aktarmak üzere her kurs döneminde iki Japon uzman davet edilmiHtir.
BakanlD Dn Strateji ve E itim Dairelerinin koordinesinde geliHtirilen bu programa göre birer
haftalDk sekiz dönem haline planlanan, “Afet Yönetimi E itim ProgramD” bir yDlda
tamamlanmDH olacaktDr. BakanlDk tarafDndan de iHik bölgelerden dengeli olarak seçilen vali
yardDmcDsD ve KaymakamlarDn, Ankara'da Afet yönetimi konusunda kurs görmeleri ve
KDzDlay, Sivil Savunma gibi afete müdahale kurumlarDnD ziyaret etmeleri sa lanmDHtDr.
Programa katDlan yaklaHDk 240 mülki idare amirine kursta anlatDlan derslerin tamamD CD
olarak da DtDlmDH olup derslerin video kayDtlarD Eylül 2004'de yapDlacak son dönemin ardDndan
kendilerine gönderilecektir. YapDlacak kurs baHarD de erlendirmesine göre belirli sayDdaki
katDlDmcD, 1995 yDlDnda büyük bir deprem afeti yaHayan Kobe Hehrinde yapDlan çalDHmalarD
incelemek üzere Japonya'ya davet edilecektir.
Sismoloji ve deprem mühendisli i alanDnda çalDHan Türk ve Japon bilim adamlarD arasDndaki
iliHkiler JICA öncesi dönemde baHlamDH bulunmaktadDr. 1950'li yDllardan günümüze kadar
uzanan bu iliHkileri ana hatlarDyla Ek-6'da verilmektedir.
4-4.2. BirleAmiA Milletler KalkBnma ProgramB (BMKP)
BMKP’nin misyonu üye ülkelerdeki sürdürülebilir insani kalkDnmaya katkDda bulunmak
amacDyla yoksullu un ortadan kaldDrDlmasD, iH imkanlarD yaratDlmasD, insanca yaHama
97
ortamDnDn kazanDlmasD, kadDnlarDn durumlarDnDn iyileHtirilmesi, çevrenin korunmasD ve
geliHtirilmesi gibi alanlarda sahip olduklarD kapasiteyi iyileHtirmek yolunda program tasarlama
ve uygulamalarDna yardDmcD olmaktDr. Birinci öncelik yoksullu un giderilmesidir. BMKP
programlarDnD gerçekleHtirmek amacDyla fon yönetir ve BM Mukim Koordinatör sisteminin
kalkDnma projeleri için emrine BM’nin imkanlarDnD tahsis eder. BMKP ayrDca BM Gönüllü
ProgramDna insani ve yardDm harekatD için personel yardDmD yapar. BM genelindeki, tabii
afetler ve kapsamlD krizlerde üstlenilen deste i vermek için koordinasyon temin eder,
sürdürülebilir yeniden iyileHmeyi hDzlandDrDr. Acil Destek Dairesi BMKP’nin ülke ofislerinde
karHDlaHDlan Özel KalkDnma DurumlarDndaki Ülkelere hizmet vermek amacD için tesis edilen
bir kurum içi mekanizmadDr.
Afet zararlarDnDn azaltDlmasD, BMKP’nin genel planlama çerçevesinin ayrDlmaz bir parçasDdDr.
KuruluH, özellikle kapsamlD krizlerin meydana gelme sDklD DnD ve etkisini azaltmayD ve tabii,
çevresel veya teknolojik afetlerden sonraki toparlanmayD hDzlandDrDp sürdürülebilir beHeri
kalkDnmayD sa lamaya çalDHDr. Bu amaca ulaHmak için Acil YardDm Dairesinin bir parçasD olan
Afet ZararlarDnDn AzaltDlmasD ve -yileHtirme ProgramD Hu faaliyeti yerine getirir:
•
•
Afete maruz ülkelerdeki afet yönetimi kapasitesinin geliHtirilmesi için ulusal afet
yönetimi sistemlerinin kurulmasDnda yardDmcD olmak,
Afet zararlarDnDn azaltDlmasD yaklaHDmlarDnD tanDtmak ve bunlarDn ulusal politikalarla,
planlama ve mevzuatla bütünleHtirilmesini temin etmek,
Bu amaçla BMKP Türkiye’nin Afet Yönetimi Sisteminin -yileHtirilmesi isimli bir projeyi
desteklemiHtir. Proje 1996 yDlDnda 536,900 dolarlDk bir bütçe ile baHlamDHtDr. Bu miktarDn
168,000 dolarlDk kDsmD Türkiye Hükümeti tarafDndan masraf paylaHDmD esasDna göre
karHDlanmDHtDr. Projenin esas amacD; Türkiye’deki kurumsal afet yönetimi sistemini geniH
kapsamlD bir yaklaHDmla daha iyi hale getirmekti. Bu projenin ço u bileHeni, daha sonra 1999
depremleri ardDndan ihdas edilen ve Dünya BankasD tarafDndan finanse edilen MEER
programDnda aynen tekrarlanmDHtDr. Proje kapsamDnda yürütülen faaliyet aHa Dda
özetlenmektedir:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
AralDk 1996’da Ankara’da bir proje ofisi tesis edilmiHtir.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü ile Sivil Savunma Genel Müdürlü ünde rutin iHler için
bilgisayar donanDm ve yazDlDmD temin edilmiHtir.
Belediye itfaiye birlikleri arama ve kurtarma konusunda e itilmiHtir.
DS- Genel Müdürlü ünde mevcut barajlarDn güvenli i için program tesis edilmiHtir.
Afetlerin iktisadi sonuçlarDnD ele alan etütler DPT müsteHarlD Dna sunulmuHtur.
Zorunlu afet sigortasDnDn fizibilite çalDHmalarD yapDlmDHtDr.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü personeli, hasar tespitinin teknik esaslarD konusunda
e itime tabi tutulmuHtur.
Afet sonrasD hasarlD binalarDn istatistiksel olarak de erlendirilmesi amacDyla yeni
yazDlDm temin edilmiHtir.
Zemin raporlarDnDn standartlarD geliHtirilmiHtir.
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü personeli, Co rafi Bilgi Sistemi ve modern metotlar
konusunda e itilmiH, bunlar için gerekli teçhizat ve yazDlDm temin edilmiHtir
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü personeli, deprem tehlikesinin belirlenmesi konusunda
USGS uzmanlarDnca e itime tabi tutulmuHtur
98
•
•
Afet yönetimi e itimine devamlDlDk kazandDrmak ve kamu kuruluHlarDna yardDmcD
olmak amacDyla ODTÜ’de bir Afet Yönetimi Uygulama ve AraHtDrma Merkezi
kurulmuHtur.
DDHiHleri BakanlD D bünyesinde bilgi aktarma amacDyla kriz yönetimi merkezi tesis
edilmiHtir
1999 yDlD öncesinde de, kapsamlD programlar yürütülmüH olmasDna ra men, Türkiye’deki afet
yönetimi sisteminin top yekun iyileHtirilmesi amacDna ulaHDldD DnD söylemek mümkün de ildir.
Projenin 2001 yDlD içersinde ikinci kDsmD baHlatDlmDHtDr.
BMKP tarafDndan desteklenen bazD baHka projeler HunlardDr:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Acil Durum YardDmD (birinci safha) BMKP-BM OCHA ÇadDr Kent (ikinci safha)
projeleri
Depremden EtkilenmiH Bölgelerde BarDnak ve Hijyen projesi
EnkazDn Bölgesel Yönetimi, için Plan GeliHtirilmesi
Deprem Bölgesinde KatD AtDklarDn Yönetimi Sisteminin -yileHtirilmesi
BMKP-OCHA ÇadDr Kentinde Temiz ve Yenilenebilir Enerjinin KullanDlmasD
-yileHtirme Faaliyetine Sivil Toplumun KatDlmasDnDn Temini projesi
Mikro GiriHimlerin Desteklenmesi
Deprem SonrasD Teknik MüHavirlikler ve Türkiye için Afet ZararlarDnDn AzaltDlmasD
ProgramD
12 KasDm 1999 Düzce Depreminde Acil YardDm ve Kurtarma
Marmara Depreminden Etkilenen Nüfusun Travma ile BaHa ÇDkma Kapasitesinin
Güçlendirilmesi
4-4.3. Dünya BankasB
Dünya BankasD 100 den fazla kalkDnmakta olan ülkeye borç, müHavirlik hizmetleri ve özel
ihtiyaçlara göre tasarlanmDH kaynak tahsis eder. AmacDn temininde gözetilen husus
edinimlerin azami olmasD ve dünya ekonomisinde önemli yer tutan daha az gelire sahip
ülkelerdeki, etkilerin en az seviyede tutulmasDdDr. Dünya BankasD kendi bütçe imkanlarD ile
kadrosunu kullanarak di er kuruluHlarla iHbirli i ve koordinasyon ihtiyacD olan her ülkeyi ayrD
bir vaka olarak ele alDp istikrarlD, sürdürülebilir ve adilane bir kalkDnma temin etmeye gayret
eder.
Dünya BankasD, uluslararasD alanda kalkDnma kredisi sa layan kuruluHlar arasDnda en büyük
paya sahiptir ve yDllDk bütçesi 20 milyar ABD dolarD düzeyindedir. BankanDn bir di er önemli
görevi de, kalkDnma kredisi ve deste i sa layan di er kurum ve kuruluHlar arasDnda
koordinasyon sa layarak, kaynaklarDn en verimli Hekilde kullanDlmasDnD temin etmektir.
Dünya BankasDnDn ana misyonu, yoksullukla savaHmaktDr. Bu misyon içersinde, geliHmekte
olan ülkelerde, do al ve teknolojik afetlere karHD hazDrlDklD olma ve zarar azaltma
faaliyetlerinin yanD sDra, iyileHtirme faaliyetlerinin de hDzlD ve etkili olarak yürütülmesine
destek olmak ta, yer almaktadDr. Gerçekten az geliHmiH ve geliHmekte olan ülkelerde meydana
gelen do al afetler, ülke ekonomileri üzerinde, büyük zararlara yol açmaktadDr. Do al
afetlerdeki can kayDplarDnDn, %95’inin geliHmekte olan ülkelerde oldu u bilinmektedir. AyrDca
bu tür ülkelerde, do al afetlerin yol açtD D zararlarDn, gayri safi milli hasDlalarDna oranlarD,
geliHmiH ülkelerden 20 kat daha büyüktür.
99
KalkDnma ile do al afetler arasDnda do rudan ba lantD bulunmaktadDr. Do al afet tehlikesi ve
riskini dikkate almadan, uygulanan kalkDnma programlarD, tekrarlanmalarD kaçDnDlmaz olan
do al olaylarD, insani ve ekonomik afetlere çevirmektedir. Bu nedenle, Dünya BankasD
içersinde, 1993 yDlDnda bir afet yönetimi birimi kurulmuHtur.Bu birimin ana görevi,afetlerin
önlenmesi ve zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDna önderlik etmek ve destek olmaktDr.
Afet SonrasB yileAtirme ve YapBlanma Projesi
Bu proje aslDnda Mart 1992 Erzincan depremi sonrasDnda hazDrlanmDHtD ve iyileHtirme ve daimi
iskan çalDHmalarD ile bazD kurumsal de iHiklikleri kapsamaktaydD. Bütçesi 285 milyon dolar
olan proje Ocak 1996’da, Temmuz 1995’te bir çamur akmasDna maruz kalan IspartaSenirkent’in yeniden ihyasD ve inHasDnD da finanse edecek Hekilde tadil edildi. -kinci bir
revizyon KasDm 1995’te su baskDnDna maruz kalan Isparta-Sütçüler ilçesinin yeniden inHasDna
imkan vermek üzere gerçekleHtirildi. Daha sonralarD projenin içine -zmir ve -stanbul’da
mevcut 57 hastanenin, deprem güvenliklerinin de erlendirmesi ve takviyesi ile Marmara
bölgesinde sürekli kayDt yapacak bir GPS Hebekesinin kurulmasD konularD da dahil edilmiHtir.
Bu proje 2000 yDlDnda sona ermiHtir.
Türkiye Acil Sel ve Deprem Yeniden YapBlanma Projesi (TEFER)
1998 yDlD ilkbaharDnda BatD Karadeniz bölgesindeki tahripkar seller ve Haziran’daki AdanaCeyhan yöresindeki depremden sonra -ngilizce kDsaltmasD TEFER olan yeni bir Dünya
BankasD projesi baHlatDlmDHtDr. -kraz miktarD 369 milyon dolar olan projenin ana amacD; afete
u rayan bölgelerin yeniden inHasD olmakla beraber Türkiye’nin afet yönetimi kapasitesinin
iyileHtirilmesine yönelik bir bileHeni de bulunmaktaydD. -lk programa göre bitiH tarihi Haziran
2002 olarak belirlenen projenin, üç ana bölümü aHa Dda verilmektedir.
•
•
•
Belediye ve kDrsal alt yapD iyileHtirilmesi
Sel ve heyelan zararlarDnDn azaltDlmasD
Deprem sonrasD daimi iskan
Sonraki safhalarda DASK gibi bazD bileHenler MEER projesine aktarDlmDHtDr.
Marmara Depremi Acil Yeniden YapBlanma Projesi (MEER)
17 A ustos 1999 depremi ardDndan, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ve UluslararasD Yeniden
YapDlanma ve KalkDnma BankasD (Dünya BankasDnDn do ru ismidir) arasDnda bir kredi
anlaHmasD imzalanmDHtDr. Projenin amacD, 17 A ustos 1999 depreminden etkilenen bölgedeki
nüfusun hayat HartlarDnDn iyileHtirilmesi, ekonomik faaliyetin desteklenmesi ve büyümenin
yeniden temininin yanD sDra, risk yönetimi ve zarar azaltDlmasD için yeni kurumsal
yapDlandDrmalarDn oluHturulmasDdDr. Projenin toplam bütçesi 737 milyon dolardDr ve Mart
2005’te sonuçlanmasD planlanmDHtDr. Projenin ana bileHenleri aHa Dda verilmektedir.
• BileHen A: Acil Durum Yönetimi Sistemi ve Risk Azaltma.
Bu bileHenin amacD; Türkiye’de yeni bir acil durum yönetim sisteminin kurulmasDnD
sa lamak, ulusal deprem zararlarDnDn azaltDlmasD stratejik planD hazDrlamak, deprem
sigortasD sistemi kurmak, arazi kullanDmD ve deprem yönetmeli inin uygulanmasDnD
güçlendirmek, arazi yönetimi ve kadastro yenilenmesi programlarDnD geliHtirmektir.
100
• BileHen B:YetiHkinler için Travma ProgramD.
Bu bileHenin amacD; -zmit, AdapazarD, Gölcük, Yalova ve Bolu’da afetzedeler için ruh
sa lD D merkezlerinin kurulmasD, etkilenen insanlara bu merkezde tedavi programlarDnDn
uygulanmasD ve psikolojik destek sa lanmasDdDr.
• BileHen C: KalDcD KonutlarDn -nHasD.
Bu bileHenin kapsamDnda, Düzce, Bolu, Kocaeli, AdapazarD ve Yalova’da 14,068 kalDcD
konutun inHa edilmesi planlanmDHtDr.
• BileHen D: Proje Yönetimi.
Bu bileHenin amacD; mevcut Proje Uygulama Biriminin geniHletilmesi ve idamesi için
gerekli finansmanD sa lamak, TEFER projesini ve bunun mahalli bürolarDnD proje
süresince tesis edecek kolaylDklarD temin etmektir.
• BileHen E: -Hyerlerinin Yeniden YapDlandDrDlmasD.
Bu bileHenin amacD; öncelikle depremden hasar görmüH küçük iH ve hizmet yerleri yeniden
inHa etmektir.
• BileHen F: KalDcD KonutlarDn YapDmD.
Bu bileHenin amacD; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine depremden etkilenmiH Hehir ve
kDrsal alanlarDnda kalDcD konut inHasD için yardDm sa lamaktDr.
• BileHen G: Mevcut BinalarDn ve Sa lDk Tesislerinin OnarDlmasD.
Bu bileHenin amacD; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine, Depremde hasar görmüH konut ve
sa lDk tesislerinin onarDlmasD için yardDm ve destek sa lanmaktadDr.
• BileHen H: Yol, Su, Kanalizasyon, ve Elektrik Da DtDm !ebekelerinin Yeniden -nHasD.
Bu bileHenin amacD; 17 A ustos 1999 depremi sonucu belediyelerde ve illerde yDkDlan
önemli altyapD ve benzeri tesislerin yeniden inHasD sa lanmaktadDr.
MEER projesinin finansman tablosu Ek-7’de verilmektedir.
4-4.4. YardBm Eden Di<er KuruluAlar
1970’ten beri Türkiye afet yönetimi, müdahale ve yardDm faaliyeti sahalarDnda bazD
uluslararasD kuruluHlarla sDkD ba lar tesis etmiHtir. YukarDda tarif edilen uluslararasD
kuruluHlara ilaveten geçmiHte Türkiye’nin afet sDrasD ve sonrasDndaki çabalarDna kalkDnma,
müdahale ve yardDm konularDnda destek sa layan çok sayDda milli kurum bulunmaktadDr.
AyrDca iki veya çok taraflD olmak üzere kurumlar, üniversiteler ve di er araHtDrma kuruluHlarD
arasDnda afete iliHkin konularda verimli iliHkiler tesis edilmiHtir. UluslararasD kuruluHlar
tarafDndan desteklenen projeler genellikle Türkiye Cumhuriyeti Hükümetince de masraflarDn
paylaHDlmasD esasDna göre finanse edilmektedir.
Türkiye’deki 1999 depremlerinin sonrasDnda yaklaHDk 80 kadar UluslararasD YardDm TeHkilatD
olaya müdahale ve iyileHtirme aHamasDnda faal olmuHtur. BunlarDn bazDlarD Türkiye’de uzun
süreler kalmDHlar ve yeniden inHa faaliyetinde bulunmuHlardDr. Bu kuruluHlara tek tek bu
raporda yer vermek mümkün de ildir. Ço u uluslararasD yardDm projesi, zarar azaltma,
Türkiye’deki kurumsal kapasitenin iyileHtirilmesi, ilerideki tehlikelerin ihtimallerinin
101
hesaplanmasD, tektonik ortamDn daha iyi bilinmesi gibi konulara yo unlaHmDHtDr. BunlarDn
bazDlarD aHa Dda verilmektedir.
Avrupa Birli<i (AB)
Halen 25 üyesi olan AB aynD zamanda Avrupa Komisyonu ile birlikte dünyadaki en kapsamlD
insani yardDm yapan kurumlardan birisidir. AB’nin insani faaliyeti son yDllarda toplulu un
dDHarDyla iliHkilerinin önemli bir kDsmDnD meydana getirmektedir. Bu e ilim, hem dünyadaki
ciddi krizlerdeki artDHtan hem de AB’nin uluslararasD insani çabalarda öncü rol oynama
iste inden kaynaklanmaktadDr. Bu politikaya destek sa lamak amacDyla 1992 yDlDnda Avrupa
Birli i -nsani YardDm Ofisi (ECHO) kurulmuHtur. ECHO, AB’nin afete u ramDH veya iç
çatDHmalara maruz üçüncü ülkelere yaptD D yardDmDn vurgusunu güçlendirme ve insani
karakterini artDrma arzusunun yansDmasD olmaktadDr.
ECHO insani yardDm faaliyetlerini, kendisi yapmamaktadDr. YaptD D yardDm, ortaklarDnca
harekete geçirilir ve uygulanDr. ÇeHitlilik gösteren bir ortaklar listesi ECHO için önem arz
eder, çünkü bu yoldan gittikçe geniHleyen ve gittikçe karmaHDk hale gelen farklD ihtiyaca farklD
bölgelerde cevap verebilir. ECHO ortaklarDyla hem politika meselelerinde hem de insani
yardDmlarDn yönetiminde gittikçe daha sDkD hale gelen bir iHbirli i tesis etmiHtir. ECHO arazide
çalDHan görevlilerin e itimine de katkD sa lar.
AB, 17 A ustos 1999 depreminin oldu u bölge için, derhal acil durum ve insani yardDm
amaçlD €30 milyon toplam bütçeli 32 projeye mali destek sa lamDHtDr. Bundan baHka €20
milyon “Marmara Depremi Yeniden YapDlanma Projesine” tahsis edilmiH ve bu yolla deprem
bölgesindeki iyileHtirme çabalarDna destek verilmiHtir.
17 A ustos 1999 depremi sonrasDnda ECHO faaliyetleri, yalnDzca bölgeye, acil yardDm ve
ekipman deste i sa lamakla sDnDrlD kalmamDHtDr. Bu faaliyetlerin dDHDnda, zarar azaltmakla ve
hazDrlDklD olma faaliyetlerine destek, okul ve hastanelerin yeniden yapDlabilmesi için Avrupa
Sivil Toplum kuruluHlarDnD harekete geçirme, iHbirli i ve koordinasyon, faaliyetlerini de
yürütmüHtür.
ABD Federal Acil Durum Yönetimi Kurumu (FEMA)
FEMA ile Afet -Hleri Genel Müdürlü ü arasDnda imzalanan iki yDllDk bir protokol uyarDnca afet
zararlarDnDn azaltmasD ve olaya müdahale konularDnda iHbirli i yapDlmasDnD öngörmektedir.
FEMA ile -TÜ arasDnda imzalanan protokol gere ince, FEMA tarafDndan Türkiye’de
yürütülecek Afet Yönetimi E itim ProgramlarDnda e itici sDfatDyla hizmet vermek amacDyla 30
-TÜ ö retim üyesini e itmiHtir.
Avrupa YatBrBm BankasB (EIB)
Türkiye Deprem -yileHtirmesi ve Yeniden YapDlandDrma YardDmD Projesi (TERRA): €600
milyon tutarlD bu proje, EIB tarafDndan Marmara bölgesinde kent alanlarDnda yeniden inHa ve
iyileHtirme projelerinde kullanDlmak üzere tahsis edilmiHtir. Projenin birinci kDsmD €150
milyon kadar bir bütçeye sahiptir ve 2003 sonunda bitecek Hekilde planlanmDHtDr. Projenin
baHlDca üç bileHeni bulunmaktadDr:
102
•
•
•
BileHen A: AltyapD Tesisleri: Marmara depreminde a Dr hasara u rayan alt yapD
tesislerinin yenilenmesi ve iyileHtirilmesi için ayrDlmDH bulunmaktadDr.
BileHen B: Küçük -Hletmeler: Bu bileHenin amacD küçük iHletmelerin elden çDkan
varlDklarDnD yerine koymak ve Afetler Kanunu uyarDnca bunlarDn iHyerlerinin yeniden
inHasDdDr
BileHen C: Konut Birimleri -nHasD: YDkDlmDH veya a Dr hasarlD konutlarDn yerine
yenilerinin inHa edilmesi ve di erlerinin onarDlmasD planlanmDHtDr.
UluslararasB KBzBlhaç ve KBzBlay Dernekleri Federasyonu (IFRC)
1919’da kurulan Federasyon dünya genelinde 181 Ulusal KDzDlhaç ve KDzDlay kuruluHunun
Hemsiye teHkilatDdDr. Mevcut en eski insani yardDm teHkilatD olan Federasyon BM Genel
Merkezinde gözlemci statüsüne sahiptir. Federasyon 1999 depremleri sDrasDnda zamanDnda
ulaHan yardDm göndermiH iyileHtirme ve yeniden inHa faaliyetine olumlu katkDlarda
bulunmuHtur. Acil safhadan sonra da, KDzDlay’Dn kapasite artDrDlmasDna e ilmiHtir.
Federasyon ve üye milli dernekler baHta güçsüzler olmak üzere insani yardDm için
kurulmuHtur. Bu evrensel amacDn sa lanmasD ve afetzedelere zamanDnda ulaHan yardDm için
ilgili bazD milli derne in iHbirli i ile Acil Afet YardDm Fonu ve iki adet özel hDzlD müdahale
birimi teHkil edilmiHtir:
•
•
Durum De erlendirme Koordinasyon Ekipleri (FACT): Her birim Hu konularda uzman
olan elemanlardan meydana gelir: ihtiyaçlarDn ivedilikle belirlenmesi, lojistik, telefon
haberleHmesi, sa lDk, su, hijyen. Koordinasyon tecrübe sahibi ekip baHkanDnca
sa lanDr. Herhangi bir büyük afette görevlendirmenin amaç ve süresi etkilenen
nüfusun acil ihtiyaçlarDnDn tespiti ve genel merkeze 48 saat içinde rapor edilmesidir.
Ekiplerin görev süresi azami bir aydDr.
Acil Müdahale Birimleri: Bu hazDr ekipler afete maruz kalmDH herhangi bir ülkeye 48
saat içinde intikal etme kabiliyetine sahiptir. Ekiplerin harekete geçirilmesi FACT
ekiplerinden alDnacak rapora ba lDdDr. Birimler kendilerine yetecek Hekilde teçhiz
edilmiHtir ve en fazla dört ay için görevlendirilirler.
Federasyon ve katDlDmcD ulusal derneklerin, 1999 sonrasDnda Türkiye’deki faaliyetleri
afetzedelerin kDsa ve orta vadedeki ihtiyaçlarDnDn karHDlanmasD ve Türkiye KDzDlay Derne inin
hazDrlDk ve müdahale kapasitesinin geliHtirilmesine yönelik olmuHtur. Bu anlamda afet
bölgesindeki okul ve hastane gibi kamu tesislerinin iyileHtirilmesi veya yeniden inHasD,
tükenen acil yardDm malzeme stoklarDnDn yenilenmesi, afet haberleHme sisteminin
güçlendirilmesi, çekirdek KDzDlay Derne i çekirdek personeli ve afet yönetimi gönüllülerinin
e itilmesi sa lanmDHtDr.
Amerikan KBzBlhaçB (ARC)
Amerikan KDzDlhaç teHkilatD KDzDlay’a derne in ihtiyaç duydu u afet yardDmD ve hazDrlDklD
olma yönetimi faaliyetinde destek vermiH ve mevcudu tükenen çadDr ve benzeri acil yardDm
malzemelerinin beslenmesini sa lamDH, depo otomasyonu, kriz haberleHmesi, bilgisayar
kapasitesinin geliHtirilmesi ve topluma dayalD afete hazDrlDklD olma programD yürütmüHtür.
ARC, Türk KDzDlay’D için ayrDca ihtiyaç halinde yeterli ve verimli koordinasyon tesisi için
Afet Operasyon Merkezi (AFOM)’un ihtiyacD olan teçhizatDn tedariki için yardDm sa lamDHtDr.
103
ARC ayrDca -nsani YardDm için Deprem AraHtDrma Bilgi Merkezi (B-LMER) kurulmasDna
destek olmuHtur. Burada amaçlanan hedef; araHtDrma kuruluHlarDnca geliHtirilen bilgi ve
verilerin yardDm kuruluHlarDnca kullanDlan bilgi haline dönmesini sa layacak güçlü ba larDn
tesisidir. Bu yoldan yardDm kuruluHlarD ve toplum gruplarD, arazideki hazDrlDk ve müdahale
eylemlerini daha iyi koordine edebilecektir.
Amerikan halkDnDn Türkiye’ye yardDm yapDlmasD kaydDyla ARC’ye emanet etti i fonlarla
ARC ve KDzDlay müHtereken, ilerideki afetlerde Türk halkDnDn yararDna çalDHacak bir afete
hazDrlDk ve müdahale sisteminin geliHtirilebilmesi için, etkin bir iHbirli i yapma kararD
almDHlardDr. Bu kararDn sonucunda, öncelikle, -stanbul’da deprem tehlikesi ve riskinin
belirlenmesi amacDyla, Bo aziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem AraHtDrma
Enstitüsü, bir araHtDrma projesi vermiHtir.
Britanya KBzBl HaçB
Britanya KDzDl Haç TeHkilatD KDzDlay ile iHbirli i halinde Erzurum’da bölgesel afete müdahale
yönetimi projesine baHlamDHtDr. Böylece KDzDlay’Dn Erzurum Hubesinin ve bölgesel deposunun
daha verimli hale getirilmesi amaçlanmDHtDr. Projede ilk yardDm e itimi ve gönüllü sisteminin
geliHtirilmesi amacD da bulunmaktadDr.
FransBz KBzBl HaçB
FransDz KDzDl Haç teHkilatD, KDzDlay -stanbul Hubesi personeline ilk yardDm e itim kursu
sponsorlu u yapmDHtDr. AyrDca KDzDlay’Dn acil yardDm malzemeleri stoklarDnDn
tamamlanmasDna destek sa lanmDHtDr.
Alman KBzBl HaçB
Alman KDzDl Haç teHkilatD geniH bir Türk asDllD topluma sahip ve KDzDlay ile uzun zamandan bu
yana iliHki içinde olan ülkeyi temsil eder. Uzun vadeli iyileHtirme, kurumsal geliHme ve afete
hazDrlDk faaliyeti alanlarDnda KDzDlay ile yakDn bir iHbirli i bulunmaktadDr.
talyan KBzBl HaçB
-talyan KDzDl HaçD Düzce, EskiHehir ve Van Hubelerinde ilk yardDm e itimi programD
geliHtirilmesi ve e itici e itimlerinin yürütülmesi konusuna destek olmuHtur.
spanya KBzBl HaçB
-spanya KDzDl Haç TeHkilatD Türkiye’de KDzDlay’la iHbirli i halinde standart ilk yardDm e itimi
el kitaplarDnDn hazDrlanmasD ve basDmDnda yardDmcD olmuH ve bu suretle 16,000 ilk yardDm el
kitabD ile 2,000 e iticinin e itilmesi broHürü basDlmDHtDr. E iticilerin e itilmesi programD halen
devam etmektedir.
IFRC üye teHkilatlarDnDn 1999 depremlerinden sonra yürüttü ü faaliyetler Ek-8’de,
gerçekleHtirilen inHaat projeleri ise Ek-9’da verilmektedir.
104
UNICEF
UNICEF’in baHta gelen sorumlulu u çocuk haklarDnD savunmak, çocuklarDn temel ihtiyaçlarDnD
karHDlamak ve tam potansiyellerine ulaHabilmeleri için fDrsatlar tanDmak, önlerini açmaktDr.
Türkiye’de bu misyon Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti-UNICEF -Hbirli i için ortak ve master
programlarD yoluyla yürütülür. Bu programlar, Hükümetin Milli Eylem ProgramDndaki
hedeflerin gerçekleHtirilmesi taahhüdüne destek sa lar. UNICEF Ülke Ofisi normal
programlardaki uzun vadeli iHbirli ine ilaveten acil durumlarda yardDm da yapar. 1991
-lkbaharDnda Türkiye Irak sDnDrDnda yaklaHDk yarDm milyon kiHilik bir göçmen dalgasDyla karHD
karHDya geldi inde UNICEF göçmenlere yardDm amacDyla, 3 milyon dolarlDk bir maddi destek
sa lamDHtDr. AyrDca 1992 Erzincan ve 1995 Dinar depremleri ardDndan acil yardDm ve iHbirli i
faaliyeti organize edilmiHtir.
UNICEF, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetiyle yakDn bir iHbirli i sa layarak, 17 A ustos 1999
depreminden etkilenen binlerce kadDn ve çocu a gerekli hizmetlerin götürülmesi için
müdahalede bulunmuHtur. Afet De erlendirme Ekibince sa lanan acil ihtiyaç tespiti arazi
bilgileriyle UNICEF ve ortaklarD 10 milyon dolarlDk “Türk ÇocuklarDnDn !ifa BulmasD” -kinci
Safha faaliyetlerini baHlatmDHtDr. Plana göre içme suyu ve genel hDfzDsDhha hizmetleri, e itim
ve psiko-sosyal destek ile sa lDk ve beslenme yardDmlarD gerçekleHtirilmiHtir. UNICEF
depremin etkilerinin en Hiddetli hissedildi i Yalova, Sakarya ve Gölcük’te varlD DnD
hissettirmiH ve programlarDn baHarDlD uygulanmasDnD temin etmiHtir.
UNICEF Hükümet ile iHbirli i içersinde sadece çocuklara yönelik psiko-sosyal destek
programlar uygulamakta, kalmamDH, ö retmenler, sosyal hizmet uzmanlarD ve sa lDk
görevlileri için de aynD Hekilde programlar hazDrlamaktadDr. Milli E itim BakanlD D iHbirli iyle
bölgedeki depremden etkilenmiH 380 e itici ve 6,000 ö retmenin ihtiyaçlarD karHDlanmDH ve
onlar vasDtasDyla travma ile karHDlaHan 240,000 okul çocu una ulaHDlmDHtDr. UNICEF, Türkiye
Psikologlar Derne i ve di er sivil toplum kuruluHlarD iHbirli i yaparak 11 adet çocuk ve
yetiHkin destek merkezi kurulmasDnda destek sa lamDHtDr. Burada 400 psikolog rotasyonla, 52
adet de sabit olmak üzere, travmatik olaylar ve kayDplarla karHDlaHan çocuk ve aileye yardDm
sa lamDHtDr. Afetle karHDlaHan insanlarDn ihtiyaçlarD üzerinde bilgi kitapçDklarD hazDrlanmDH,
çocuk psikolojik bakDmD teorisi ve metotlarD hakkDnda Türk ve uluslararasD uzmanlarla
ortaklaHa e itim seminerleri düzenlenmiHtir. Bu hizmet içi e itimlerin ne derece etkili oldu u
ve amaca hizmet etme de erlendirmesi proje uygulamasD süresince izlenmiHtir. Sistematik
de erlendirmeler neticesinde mevcut mahalle temelindeki psiko-sosyal hizmetlerin
güçlendirilmesi önerileri yapDlmDHtDr. Projenin çocuklarDn genel manada fiziki, ruhsal, ve
duygusal bakDmdan iyi olmasDna yönelik yapDsD çocuklarDn normal hayata dönmesinde etkili
olmuHtur.
Türk-Alman Abirli<i
Mudurnu vadisindeki Depremlerin Önceden Bilinmesi Projesi çok disiplinli ve 20’nin
üzerinde kuruluHtan gelen Türk ve Alman araHtDrmacD ve bilim adamDnDn katDldD D bir projedir.
Seçilen pilot bölge, Kuzey Anadolu Fay Zonunun AdapazarD ile Bolu arasDndaki, batD
kDsmDnda yer almaktadDr. Projenin amaçlarD arasDnda deprem kaynaklarD, süreçleri, mikro
deprem faaliyeti ve di er deprem öncesi ve sonrasD fiziksel de iHimler hakkDnda daha iyi bilgi
sahibi olmak Heklinde belirlenmiHtir. Proje 1990 yDlDnda baHlatDlmDH ve 10 yDllDk veri toplama
ve de erlendirmesinin ardDndan Alman iHbirli i çerçevesinde “Yer Bilimlerinde Gerçek
105
ZamanlD Veri Alma !ebekesi” (READINESS) projesi baHlatDlmDH bulunmaktadDr. Projenin
kapsamD Do u Akdeniz havzasDdDr ve buraya -stanbul’u içine alan yeni bir erken uyarD sistem
bileHeni dahil edilmiHtir. Projenin koordinatörleri Potsdam’daki GeoForschungszentrum
(GFZ) ile Afet -Hleri Genel Müdürlü ü Deprem AraHtDrma Dairesidir. Finansman büyük
oranda Almanya tarafDndan sa lanmaktadDr.
sviçre Federal Kar ve ÇB< Enstitüsü
Enstitü 1996 yDlDnda Afet -Hleri Genel Müdürlü ünde çD tahmini için ortak bir proje tesis
etmiHtir. FransDz TarDm AraHtDrma Dairesi Nivolgie de projenin ortaklarD arasDnda
bulunmaktaydD ve bütçesi BMKP tarafDndan temin edilmiHti. Bu proje gere ince çD
araHtDrmalarDna iliHkin çok miktarda e itim malzemesi hazDrlanmDH ve riskin yüksek oldu u
bölgelerde halka da DtDlmDHtDr. Proje sayesinde A-GM, pilot bir çD tahmini sistemine
kavuHturulmuHtur.
Kuzey Atlantik AntlaAmasB TeAkilatB (NATO)
Kuzey Atlantik AntlaHmasD TeHkilatD bünyesinde do al teknolojik ve insan kökenli afet ve
krizlere müdahale birimleri de bulunmaktadDr . Sivil Acil Durum Planlama Komitesi (CEP)
bünyesinde 1998’de “Avrupa-Atlantik Afet Müdahale Koordinasyon Merkezi” (EADRCC)
teHkil edilmiHtir. Burada bir de BM irtibat görevlisi mevcuttur. Merkezin görevi BirleHmiH
Milletler -nsani YardDm Ofisi (UNOCHA) ile iHbirli i halinde NATO ve ortak ülke
alanlarDnda meydana gelecek do al afetlerde müdahil olmak ve koordinasyon sa lamaktDr.
AyrDca sadece Avrupa için Avrupa-Atlantik Afet Müdahale Birimi teHkil edilmiHtir. Bu birim
ihtiyaç do du unda harekete geçirilebilecek, bir insan gücü ve malzeme kayna D olacak ve
ilgili ülkeden talep olmasD durumunda, devreye girecektir. 1999 depremleri sonrasDnda
Türkiye’ye sa lanan dDH yardDmlarda, NATO çok önemli maddi destek vermiHtir.
NATO ayrDca Bilimsel -Hbirli i ProgramlarD çerçevesinde Türkiye’de afet zararlarDnDn
azaltDlmasD amaçlD projelere önemli destek vermektedir. Bu cümleden olarak Türkiye’nin
kuvvetli yer hareketi kayDt sisteminin modernize edilmesi amacDyla 300,000 Euro tutarDnda
destek verilmiH, ayrDca hasar gören binalarDn onarDmDna yönelik araHtDrma yapDlmasD amacDyla
merkez kurulmasD ve Marmara Denizindeki faylanmanDn tespiti için araHtDrma projesi
baHlatDlmDHtDr.
YardDm eden di er bazD kuruluHlar ise aHa Dda verilmektedir:
Karadeniz Ekonomik -Hbirli i (BSEC)
Avrupa Konseyi
Avrupa YatDrDm BankasD (EIB)
Avrupa Sismoloji Komisyonu (ESC)
UluslararasD Atom Enerji AjansD (IAEA)
UluslararasD KDzDlhaç Komitesi (ICRC)
UluslararasD Deprem Mühendisli i Derne i (IAEE)
BM Çevre ProgramD (UNEP)
BM GDda ve TarDm TeHkilatD (FAO)
BM Mülteciler Yüksek Komiserli i (UNHCR)
BM Sanayi KalkDnma Organizasyonu (UNIDO)
BM -nsani -Hler Koordinasyon Ofisi (UNOCHA)
Dünya GDda ProgramD (WFP)
106
Dünya Sa lDk TeHkilatD (WHO)
Dünya Meteoroloji TeHkilatD (WMO)
17 A ustos 1999 depremi sonrasDnda yardDm ve destek sa layan UluslararasD yardDm
kuruluHlarDn listesi Ek-10’da verilmektedir.
107
5- MEVCUT DURUM ve GENEL BAKI
5-1. EleAtirisel De<erlendirme
Türkiye’nin afet yönetim sisteminin ana özellikleri incelenerek, yasal ve kurumsal yapDlanma
konularDndaki güçlü ve zayDf yönleri aHa Dda özetlenmiHtir.
Güçlü Yönler
• KapsamlB temel: 7269-1051 sayDlD afetler yasasD do al afet olaylarDnD, kapsamlD bir
temel içersinde ele almDH, yasada her afet olayDnDn adD ayrD ayrD belirtilmemiH olmasDna
ra men “ve benzeri” ifadesi kullanDlarak, do al kökenli olan tüm tehlikelerin yol
açabilecekleri zararlarD kapsamasD sa lanmDHtDr. Yasa gere ince çDkarDlan
yönetmeliklerle, merkezi ve yerel düzeylerdeki kurumsal yapDlanmalar, planlama ve
hazDrlDklD olma esaslarD, halka gerek müdahale ve gerekse iyileHtirme aHamalarDnda,
yapDlacak yardDmlarDn esaslarD, kullanDlacak hazDr mali kaynaklar oluHturulmasD gibi
konular düzenlenmiHtir. 1995 yDlDnda çDkarDlan 4123 ve 4133 sayDlD yasalarda,
ekonomik ve sosyal kayDplarDn da giderilmesi konusunda yeni hükümler getirilerek,
afet yönetim sistemi daha kapsamlD hale getirilmiHtir.
•
Mali kaynak: 7269 - 1051 sayDlD yasa, afet yönetim sisteminin her aHamasDnda ihtiyaç
duyulan mali kaynaklar için, bir fon oluHturmuHtur. BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D,
Afet -Hleri Genel Müdürlü ü’nün emrinde olan bu hazDr mali kaynak, en kDsa süre
içersinde, ihtiyaç duyan valilik ve kaymakamlDklara aktarDlabilmektedir. Bu kaynaktan
yapDlacak harcamalarDn usulleri de genel bütçeden yapDlacak harcamalara oranla daha
basit kurallara ba lanmDHtDr. -lave olarak, 1971 yDlDnda, 1571 sayDlD yasa ile, yalnDzca
depremlere iliHkin faaliyetlerde kullanDlmak üzere, bir “deprem fonu” da kurulmuH ve
bu her iki fon kanalDyla, afet yönetiminin, her aHamasDnda yapDlmasD gereken
faaliyetler için gereken hazDr mali kaynaklar oluHturulmuHtur. 1992 yDlD içersinde, bu
fonlarDn yeniden genel bütçe içersine alDnmasD, sistemin bu güçlü yönünü
zayDflatmDHtDr.
•
Temel esaslarBn, de<iAen ihtiyaçlara paralel olarak, kolaylBkla de<iAtirilebilmesi:
Yasa, afet yönetim sisteminin zarar azaltma, hazDrlDklD olma, müdahale, iyileHtirme ve
daimi iskan aHamalarDnda yapDlmasD gereken çalDHmalarDn, ortaya çDkan yeni ihtiyaçlar
do rultusunda, kolaylDkla de iHtirilebilmesi için, bir çok düzenlemelerin
yönetmeliklerle yapDlmasDna imkan vermektedir.Yönetmelikler, genelge ve tebli lerle
yeni düzenlemeler yapma yetkisi BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D’na verilmiH, böylece,
ortaya çDkacak yeni ihtiyaçlarDn, uzun zaman alan yasalarla düzenlenmesi yerine, çok
daha kDsa süre içersinde düzenlenebilmesi imkanD getirilmiHtir.
•
Politik de<iAimlerden daha az etkilenme: Sistem, yerel ölçekte yapDlmasD gereken
faaliyetlerin planlanmasD ve uygulanmasD yetkisini, illerde valilere, ilçelerde ise
kaymakamlara vermiHtir. Seçici bir mesleki e itim ve deneyimden sonra görev
üstlenen bu kiHiler politik de iHimlerden, göreceli olarak, daha az etkilenmekte ve
daha uzun süreler görev yapmaktadDrlar.
•
Kamu görevlilerinin e<itilmesi imkanB: BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D, Afet -Hleri
Genel Müdürlü ü ve Avrupa Do al Afetler E itim Merkezi (AFEM) kanalDyla, afet
108
yönetim sistemi içersinde, görev almDH olan kamu görevlileri ile halkDn e itilmesi
imkanD bulunmaktadDr.
•
Risklerin paylaABmB imkanB: Özellikle, 1999 yDlD depremlerinden sonra, 587 sayDlD
Kanun Hükmünde Kararname ile yürürlü e konulan “Zorunlu Deprem SigortasD”
uygulamasD ile deprem risklerine, bina sahiplerinin de katDlmasD ve depremler
sonrasDnda, hasar gören binalarDn onarDlmasD ve yeniden yapDlmasDnDn gerektirdi i
finanssal ihtiyaçlarDn, uluslararasD sigorta sistemi kanalDyla paylaHDlmasD imkanD
getirilmiHtir.
•
YerleAme ve yapBlaAmalarBn etkin denetimi: Yine 1999 depremlerinden sonra
yapDlan düzenlemelerle yerleHme ve yapDlaHmalar için, daha etkin denetim sistemleri
getirilmiHtir. Henüz ülke genelinde, etkin olarak uygulanamayan bu sistemlerin,
prensip olarak kabul görmüH olmasD ve geliHtirilmesi konusundaki faaliyetlerin
sürdürülmesi, sistemi güçlendirecektir.
ZayBf Yönler
• HiyerarAik ve merkeziyetçi yapB: Karar alma ve uygulama mekanizmalarDnDn
yukarDdan aHa Dya do ru geliHen hiyerarHik ve merkeziyetçi yapDsD, afet yönetim
sistemine yerel yönetimlerin ve halkDn etkin olarak katDlDmDnD engellemekte ve yerel
yönetimlere, özellikle zarar azaltma ve müdahale aHamalarDnda yeterince rol, görev ve
sorumluluk tanDmamaktadDr.
•
Merkezi ve yerel yönetimler arasBndaki ba<lantB: YaHanan deneyimler, merkezi
yönetimlerle, yerel yönetimler arasDnda afet yönetim sisteminin her aHamasDnda ve
özellikle de müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda etkin bir iHbirli i ve
koordinasyonun sa lanamadD DnD göstermektedir.
•
Yerel kamu görevlileri: Türkiye’de afet yönetim sistemi içersinde görev almDH olan
yerel kamu görevlileri, çok sDk yer de iHtirmekte ve bu nedenle de, görev aldDklarD
illerin, afet tehlikesi ve riski, afet müdahale planlarD hakkDnda yeterince bilgi sahibi
olamamaktadDrlar. Bu hDzlD görev de iHimi, afete müdahale planlarDnDn hazDrlanmasD ve
etkili olarak uygulanmasD imkanDnD ortadan kaldDrmaktadDr. AynD zamanda yo un bir
günlük iH yükü altDnda görev yapan bu kiHiler, planlarD güncelleHtirmek ve geliHtirmek
imkanDnD da bulamamaktadDrlar.
•
Zarar azaltmada parasal kBsBtlamalar: Yasa ve yönetmelikler çDkarmak, yeni
kurumsal yapDlanmalar oluHturmak, afet zararlarDnDn azaltDlabilmesi için, tek baHlarDna
yeterli olmamaktadDr. Bu kurum ve kuruluHlarDn, kendilerine yasalarla verilmiH olan
görevleri yapabilmeleri için, gereken parasal kaynaklarla da desteklemesi
gerekmektedir. Uygulanmakta olan ekonomik istikrar programlarD, özellikle zarar
azaltma ve hazDrlDklD olma konularDnda yapDlmasD gereken çalDHmalara yeterli kaynaklar
ayrDlmasDna imkan vermemektedir.
•
Arazi kullanBmB esaslarB: -mar mevzuatD ile getirilmiH olan fiziksel planlama esaslarD
içersinde, yerel ölçekte tüm do al afet tehlikesi ve risklerinin belirlenmesini sa layan
mikro bölgeleme haritalarDnDn hazDrlanmasD ve bu tehlike ve riskleri en düHük düzeyde
tutacak, arazi kullanDm kararlarDnDn alDnmasD esaslarD yer almamDHtDr. Bu nedenle imar
planlarD, belediyelerin kendi anlayDH ve deneyimlerine göre ve genellikle de do al afet
tehlike ve riskleri hiç dikkate alDnmadan yapDlmaktadDr.
109
•
YapB inAasB ve denetimi: Türkiye’de bina türü yapD inHaatlarD büyük bir oranda, özel
sektörde kendilerine müteahhit adD verilen ve hiçbir e itimi, deneyimi ve kaydD
aranmayan kiHiler tarafDndan gerçekleHtirilmektedir. Kamu kurum ve kuruluHlarD ile
yerel yönetimler tarafDndan yapDlan toplu konut inHaatlarD son derece sDnDrlD sayDdadDr.
-nHaatlarD fiilen yapan usta ve iHçilerin ise, e itimi ve belgelendirilmesi ile ilgili
kurallar da bulunmamaktadDr. Belediye ve mücavir alan sDnDrlarD içersinde, imar
mevzuatD gere ince, belediye teknik elemanlarD ve serbest çalDHan, mühendis ve mimar
olan teknik uygulama sorumlularD (TUS) tarafDndan denetlenmesi öngörülen, bu sistem
içersinde yapDlarDn, çeHitli yönetmelik, tüzük ve standartlara uygun olarak, hemen hiç
denetlenmedi i, yDllardDr bilinmekte ve meydana gelen depremler sonrasDndaki can ve
mal kayDplarDnDn acD sonuçlarD ile karHDlaHDlmaktadDr. 4708 sayDlD YapD Denetimi
Kanunu ile getirilmiH olan, yapD denetimi sistemi ise henüz 19 ilde, pilot olarak
uygulanmakta ve bu çalDHmanDn bir çok yerinede belirtildi i üzere, geliHtirilmeye
muhtaç bir çok yönü bulunmaktadDr.
•
Baba devlet anlayBAB: 7269 sayDlD yasa, ve özellikle de 1999 depremleri sonrasDnda
çDkarDlan kanun ve kanun hükmünde kararnamelerle, do al afetlerden etkilenmiH olan
insanlarDn tüm ihtiyaçlarDnDn kamu kaynaklarD ile karHDlanmasD ve yaralarDn bir an önce
sarDlmasD yaklaHDmD afet yönetim sisteminin esasDnD teHkil etmektedir. Etkilenen
insanlar, her ihtiyaçlarDnDn, devlet baba olarak gördükleri, merkezi hükümet tarafDndan
karHDlanmasDnD beklemektedir. Sistemin belki de düzeltilmesi en zor olan yönü de bu
beklenti ve devlet baba anlayDHDdDr. Bu anlayDH, sisteme yerel yönetimlerin ve halkDn
etkin katDlDmDnD büyük ölçüde sDnDrlamaktadDr. Afet yönetim sisteminin tüm
aHamalarDnda halkDn ve gönüllü kuruluHlarDn, etkin katDlDmD, merkezi ve yerel
yönetimlerce yeterince teHvik edilmemektedir. Halka, zarar azaltmanDn bireyden ve
aileden baHladD D anlatDlamamDH ve bir zarar azaltma kültürü oluHturulamamDHtDr. Bu
devlet baba anlayDHD, halkta, nasDl olsa afetlerle karHDlaHtDklarDnda, her tür zarar ve
kayDplarDnDn, devlet baba tarafDndan karHDlanaca D gibi bir hatalD anlayDHDn,
yerleHmesine yol açmakta ve bireysel zarar azaltma önlemleri dikkate alDnmamaktadDr.
•
Ekonomik faaliyetler ve nüfusun tehlikeli bölgelerde toplanmBA olmasB: Bu
çalDHmanDn uygulanan strateji ve politikalar bölümünde detaylD olarak vurgulandD D
üzere, Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasDnda en akDlcD yol olan, her
ölçekteki planlama çalDHmalarD sDrasDnda, afet zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik,
planlama önlemleri ihmal edilmiH, hDzlD nüfus artDHlarD ve göçler, hDzlD ve denetimsiz
kentleHme ve sanayileHmeler, yo un kaçak yapDlaHmalara yol açmDH ve zaman
içersinde -stanbul, -zmir, Bursa, Adana gibi büyük yerleHim yerleri do al afetler
açDsDndan daha da riskli hale gelmiHtir.
Tablo 14- Türkiye'deki Do<al Afetler AçBsBndan Fiziki Zarar Görebilirlik
YDllDk Olarak
Olay
Can kaybD
YaralD
A Dr hasarlD bina
Orta hasarlD bina
Az hasarlD bina
Etkilenen Nüfus
Ekonomik KayDp (Milyon $)
Hasar Yapan Seller
Heyelanlar Kaya ve çD
Toplam
Depremler
DüHmeleri
4
26
83
21
134
839
24
4
20
887
1,000
100
7
7
1,114
4,950
1,220
1,260
625
8,055
3,000
700
3,700
4,000
3,000
7,000
120,000 25,000
7,560
5,000
157,560
600
120
25
12
757
Oktay ERGÜNAY tarafDndan hazDrlanmDHtDr, 2003
110
•
MedyanBn Etkin KullanBlmamasB: Do al afetler öncesinde, zarar azaltma ve
hazDrlDklD olma da etkin bir yöntem olan halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi
faaliyetlerinde, son derece önemli bir araç olan medya, afet yönetim sistemi içersine
dahil edilememiHtir. Olaya müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda ise medya adeta
dDHlanmDH, yönlendirilememiH ve halkDn bu dönemlerde aHDrD yo unlaHmDH olan, bilgi
edinme talebi medya kanalDyla karHDlanamadD D için, büyük afetler sonrasDnda büyük
problemler yaHanmDHtDr.
Türkiye’deki Konut Sektörü
1950'li yDllardan itibaren sanayileHmenin sonucu olan yDllDk ortalama % 6 civarDndaki
kentleHme ve % 2'nin üzerinde gerçekleHen nüfus artDH hDzD, Türkiye'deki konut ihtiyacDnD
önemli ölçüde artDrmDHtDr. Konut sektöründeki yatDrDmlarDn toplam yatDrDmlar içindeki payD,
1960 sonrasD yDllarda % 20 seviyesine ulaHmasDna ra men konut açD D giderek büyümüHtür.
Tablo 15- Kentsel Nüfusun ArtBAB
1995
Toplam Nüfus-TN 56,473,035
Kentsel Nüfus-KN 33,656,275
KN/TN
59.6
2000
Ortalama YDllDk ArtDH (%)
67,844,109 1.83
44,109,336 3.11
65
Kaynak: DPT
Türkiye'de konut talebinin karHDlanabilmesi, orta ve dar gelirli vatandaHlarDn konut sahibi
yapDlmasD ve konut sektörünün geliHtirilmesine yönelik olarak devlet tarafDndan 1984 yDlDndan
2003 yDlD Nisan ayD sonuna kadar 1,124,134 adet konut kredilendirmiH ve bunlardan 1,072,147
konutun inHaatD tamamlanarak iskana açDlmDHtDr. Tamamlanan bu konutlarDn % 83’ü Sanayi ve
Ticaret BakanlD D'nDn denetledi i ve Toplu Konut -daresi'nin kredi deste i sa ladD D
kooperatifler yolu ile inHa edilen konutlardDr. Ferdi konut kredisi ile inHa edilen konutlarDn
oranD ise, % 10 civarDndadDr. Geri kalan % 7’lik bölüm, belediyeler ile iHbirli i içerisinde
gerçekleHtirilen projeler ve kamu mülkiyetinde bulunan arsalar üzerinde konut inHa ettirilmesi
yolu ile gerçekleHmiHtir.
ekil 17- KentleAme Trendi
Kaynak: Türkiye Ulusal Çevre Eylem PlanD, DPT.
111
BirleHik kentsel nüfus endeksi dikkate alDnarak hazDrlanan bu haritada Türkiye’deki kentleHme
trendi görülmektedir. Bu endeks, kentsel nüfusun geliHim hDzD, kentsel nüfusun toplam nüfusa
oranD, konut inHaatlarDn artDH hDzD, motorlu taHDt yo unlu u vb. faktörleri içermektedir.
Son yDllarda yenileme miktarD ile gecekondu bölgelerinin Dslah çalDHmalarD sonucunda ortaya
çDkacak konut ihtiyacD da dikkate alDnarak yapDlan hesaplamalara göre, ülkede her yDl 400
binin üzerinde konut üretilmesi gerekmektedir. Konut üretimi için yeni kaynak yaratDlmasD,
küçük tasarruflarDn kullanDlmasD ve sermaye piyasasD imkanlarDnDn geliHtirilerek ilgili
kurumlarDn oluHturulmasD yönündeki çalDHmalar sürdürülmektedir.
17 A ustos ve 12 KasDm 1999 tarihlerinde Türkiye'nin en fazla nüfus yo unlu una sahip,
geniH bir bölgesinde meydana gelen -zmit Körfezi ve Düzce depremleri sonucunda yaklaHDk
100 binin üzerinde ailenin de konutlarD yDkDlmDH veya kullanDlamaz ölçüde hasar görmüHtür.
Deprem bölgesinin bütününde afete duyarlD bir yerleHim planlamasDnDn yapDlmasD ve ülke
genelindeki imar yönetmeliklerinin depreme karHD duyarlDlDk ve dayanDklDlDk açDsDndan gözden
geçirilerek revize edilmesine yönelik çalDHmalar sürdürülmektedir. Konutlar için deprem
sigortasDnD zorunlu kDlan kanun hükmünde kararname ise 27 AralDk 1999 tarihinde yürürlü e
girmiHtir.
2985 SayDlD Toplu Konut Kanunu’na 27 Haziran 2002 tarih ve 4767 SayDlD Kanunla eklenen
üçüncü maddede; "3 !ubat 2002 tarihinde Afyon ve civarDnda meydana gelen deprem
sonucunda BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D fen heyetleri tarafDndan Belediye yerleHim
alanlarDnda belirlenen a Dr hasarlD ve yDkDk konut sahibi afetzedelerin kuraca D kooperatiflere,
kendi arsalarD veya toplulaHtDrma sonucunda elde edilecek arsalar üzerinde yapDlacak konutlar
için Toplu Konut -daresi aracDlD D ile kredi verilir,” hükümleri gere i kredi açDlmasD ve
kullandDrDlmasD uygulamalarDna devam edilmektedir.
Çevrenin KorunmasB
Çevre politikalarDnDn uygulanmasD, çevresel altyapDnDn güçlendirilmesi, çevre sorunlarDnDn
ekonomik kararlara daha iyi entegre edilmesi ve çevre konusunda uluslararasD taahhütlerin
yerine getirilmesi Türkiye’nin temel hedefleridir. Çevre ve Orman BakanlD D, temel
politikalarDn geliHtirilmesi yanDnda, di er ilgili kuruluHlar arasDndaki koordinasyonu da
sa lamaktadDr.
1992 yDlDnda gerçekleHtirilen "BirleHmiH Milletler Çevre ve KalkDnma KonferansD"
kapsamDnda, ülkede yerine getirilmesi gereken sorumluluklarDn belirlenmesi amacDyla
sürdürülen "Ulusal Gündem 21"in hazDrlanmasD çalDHmalarD, yerel idareleri kapsayacak bir
biçimde yapDlmDHtDr. Çevre politikalarDnDn sektörel politikalara entegrasyonunun sa lanmasDna
yönelik olarak Dünya BankasD'nDn mali deste i ile hazDrlanan Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem
PlanD'nDn uygulanmasD ve kuruluHlar arasD iHbirli inin sa lanmasD çalDHmalarDna Çevre ve
Orman BakanlD D koordinasyonunda devam edilmektedir.
Biyolojik çeHitlili in korunmasD, sürdürülebilir kullanDmD ve uygun teknoloji transferi yoluyla
genetik kaynaklardan elde edilen faydalarDn adil ve eHit bir Hekilde paylaHDmDnD sa lamak için
hazDrlanan UluslararasD Biyolojik ÇeHitlilik SözleHmesi, 17 AralDk 1996 tarihinde yürürlü e
girmiHtir. BirleHmiH Milletler “ÇölleHme -le Mücadele SözleHmesi” 4340 SayDlD Kanunla kabul
edilmiH ve 14 !ubat 1998 tarih ve 23258 SayDlD Resmi Gazete’de yayDmlanmDHtDr.
112
Avrupa Peyzaj SözleHmesi 20 Ekim 2000 tarihinde imzalanmDHtDr. Türkiye’nin taraf oldu u
çok taraflD sözleHme ile ilgili olan "Nesli Tehlike AltDnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki
Türlerinin UluslararasD Ticaretine -liHkin SözleHmenin UygulanmasDna Dair Yönetmelik", 27
AralDk 2001 tarihinde yürürlü e girmiHtir.
Küresel Çevre Fonu (GEF)’nun hibe katkDsD ile hazDrlanan “Biyolojik ÇeHitlilik ve Do al
KaynaklarDn Yönetimi Projesi” hibe anlaHmasD 1 A ustos 2000 tarihinde yürürlü e girmiHtir.
Projenin 2006 yDlDnda tamamlanmasD öngörülmüHtür. 11.5 milyon dolarlDk bütçeye sahip
projenin amacD Türkiye’nin önemli biyoco rafik bölgelerini temsil eden ve biyolojik çeHitlilik
açDsDndan zengin, dört önemli pilot alanda katDlDmcD yaklaHDmla etkili ve sürdürülebilir koruma
alanD ve yönetimi tesis etmek, biyolojik çeHitlili i korumak ve bu alanlardan elde edilen
baHarDlD uygulamalarD ülke düzeyine yayacak mekanizmayD oluHturmaktDr.
113
5-2. Deprem Yönetmeliklerinin ve YapB ile ilgili
EsaslarB
KurallarBn Uygulama
Bu raporun 3.üncü bölümünde belirtildi i üzere, Türkiye’de 1882 tarihinde yürürlü e giren
Ebniye(YapDlar) Kanunu ile birlikte; belediye teHkilatD olan yerlerde imar planlarDnDn
yaptDrDlmasD, imar planlarDnDn hazDrlanmasD sDrasDnda uyulmasD gereken asgari kurallar,
belediye sDnDrlarD içersinde yapDlacak yapDlarda bulunmasD gereken özellikler, yapDlara inHaat
ve kullanma izinleri verilmesi ve yapDlarDn mevcut kurallar do rultusunda yapDlmasDnDn
denetlenmesi görevleri belediyelerin ana görevleri arasDndadDr.
Özellikle de, 1930 yDlDnda yürürlü e giren ve halende yürürlükte olan 1580 sayDlD “Belediye
Kanunu” ve bunu takibende 1933 yDlDnda, 1882 tarihli yapDlar kanununu büyük ölçüde
de iHtiren 2290 sayDlD ”Belediye YapD ve YollarD Kanunu”nun yürürlü e girmesinden sonra
düzenli yerleHme ve yapDlaHmalar daha sDkD kurallara ba lanmDH ve denetim yetkisi
belediyelere verilmiHtir.
Ancak 1944 yDlDna kadar, bu yasalarda depremlere dayanDklD yapD yapDlmasD ile ilgili bir
hüküm bulunmamaktadDr. 1944 yDlDnda, 4623 sayDlD yasanDn çDkarDlmasD ve bu yasa gere ince
1945 yDlDnda Türkiye’nin ilk deprem yönetmeli inin, uygulanmasD zorunlu bir yönetmelik
olarak, yürürlü e girmesiyle birlikte, yeni yapDlacak yapDlarda deprem hesaplarDnDn da
yapDlmasD gündeme gelmiHtir.
Bina projeleri, yine önceden oldu u gibi, serbest çalDHan mühendis ve mimarlar tarafDndan
hazDrlanmakta, deprem yönetmeli ini de dikkate almasD zorunlu olan, bina projeleri,
belediyeler tarafDndan denetlenmekte, yürürlükteki mevzuata uygunsa inHaat ruhsatD
verilmekte, yapDm aHamasDnda ise, yine serbest çalDHan ve mühendis veya mimar olmasD
gereken fenni mesuller (teknik uygulama sorumlusu) ve belediyeler tarafDndan denetlenmekte
idi. Daha sonralarD, 2290 sayDlD “Belediye YapD ve YollarD Kanunu”nu de iHtiren, 1956 tarihli
ve 6785 sayDlD -mar Kanunu ile halen yürürlükte olan 1985 tarihli 3194 sayDlD -mar Kanunu ile
de bu yerleHme ve yapDlaHmalarDn denetimi sistemi aynen korunmuHtur. Gerek imar kanunlarD
ve gerekse afet zararlarDnDn azaltDlmasDna yönelik yasalarda, mevzuata uymayan yapDlarDn
belediyelerce yDkDlaca D gibi açDk ve zorlayDcD hükümler bulunmasDna ra men, uygulamada,
belediyelerce bu yasalara hiç uyulmamDHtDr ve yasalara uymayanlara verilecek cezalarda,
belirsiz veya çok hafiftir.
Yine raporun 4üncü bölümünde belirtildi i üzere planlD dönemde aHa Ddaki yerleHme ve
yapDlaHmalarDn etkin denetimi konusunda politikalar belirlenmiHtir.
• Üçüncü BeH YDllDk KalkDnma PlanD’nDn konut sektörü ile ilgili tedbirleri arasDnda;
“ticari amaçla yapDlan konutlarDn daha sDkD denetlenmesini sa layacak yasal ve idari
önlemlerin alDnaca D”
• Dördüncü BeH YDllDk KalkDnma PlanDnda; “do al afetlere ve özellikle depremlere
duyarlD yörelerde, yeni yapDlacak konutlarda özel standart ve yönetmeliklerin
uygulanmasD ve mevcut yapDlarda dayanDmD artDracak onarDm ve güçlendirme
çalDHmalarDnDn yapDlaca D”
• AltDncD BeH YDllDk KalkDnma planDnda; “YapD denetimindeki mevcut aksaklDklarDn
giderilmesi için yeni bir yapD denetim sisteminin geliHtirilece i, inHaatlarda standart
dDHD malzeme kullanDlmasDnDn kesinlikle önlenece i”
• Yedinci beH YDllDk KalkDnma PlanDnda; “3194 sayDlD -mar Kanunu’nun, planlarD yapan,
yaptDran ve aykDrD hareket edenlerin sorumluluklarD ve bu kiHilere uygulanacak
müeyyidelerin açDklDkla ortaya konulaca D”,
114
•
politikalarD kabul edilmiH olmasDna ra men, bu politikalarDn hiçbiri uygulamaya
geçirilememiHtir.
Ancak 17 A ustos 1999 -zmit Körfezi ve 12 KasDm 1999 Düzce depremlerinden sonra ilk
olarak 595 sayDlD “YapD Denetimi HakkDnda Kanun Hükmünde Kararname”, 2000 yDlDnda
yürürlü e konulmuHtur.
Bu kararname ile, 1900’lü yDllardan beri çok az de iHerek uygulana gelen, ancak gerçekte
yalnDzca ka Dt üzerinde uygulanan yerleHme ve yapDlaHmalarDn denetimi sistemi tamamen
de iHtirilmiH ve yeni bir denetim sistemi getirilmiHtir.
AmaçlarD;
• Depremler ve di er do al afetlerin yol açabilece i zararlarDn azaltDlmasD,
• Bina yaptDran veya satDn alan kiHilerin, kusurlu yapDmlar nedeniyle u rayacaklarD can
ve mal kayDplarDnDn azaltDlmasD,
• Denetimsiz ve kaçak yapDlaHmanDn önlenmesi,
• YapDlarDn kalitelerinin artmasD, ekonomik ömürlerinin uzamasD ve bakDm-onarDm
giderlerinin azaltDlmasD,
• YapDm sürecinde görev alan proje müellifi, yapD müteahhidi, Hantiye Hefi ve yapD
denetim kuruluHlarDnda görev alan meslek sahibi kiHilerin, niteliklerinin artmasD ve
nitelikli kiHilerin çalDHma alanlarDnDn geniHlemesi,
• Mühendislik ve mimarlDk mesleklerinin saygDnlD DnDn artmasD,
• -nHaat sektöründe tüketici bilincinin geliHmesi ve tüketicinin korunmasD,
• -nHaat sürecinde kusur iHleyenlere karHD yaptDrDmlarDn etkili bir Hekilde uygulanmasD ve
devletin adalet sistemine olan güvenin artDrDlmasD,
• olarak belirlenmiHtir.
Bu yeni denetim sistemi aHa Dda belirtilen yenilikleri getirmiHtir.
• YapDlarDn proje ve uygulama (inHaat) denetimleri, ilgili idarelerin (valilik ve
belediyeler) yasalardan gelen yetkilerine ek olarak, ba DmsDz, deneyimli ve sorumlu
yapD denetim kuruluHlarD tarafDndan, mal sahibi adDna da denetlenmektedir.
• Bu kuruluHlar yetkilerini, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D bünyesinde oluHturulan ve
süreçte görev alan her gurubun temsilcisinden oluHan, özerk YapD Denetim Üst
Komisyonundan almakta ve bu komisyon tarafDndan da denetlenmektedir.
• YapD denetim kuruluHlarDnda, ancak ilgili meslek odalarD tarafDndan uzmanlDk belgesi
verilen mimar ve mühendisler, yetki ve sorumluluk alabilmektedir.
• -l ve ilçelerde kurulan il ve ilçe yapD denetim komisyonlarD, anlaHmazlDklarD sonuca
ba lamak, yapD müteahhitleri, Hantiye Hefleri ve yapD denetim kuruluHlarDnDn uzman
mühendis ve mimarlarDna sicil vererek bunlarD denetlemekte ve bu siciller ilgili meslek
odalarDna da gönderilerek, mesleki etik denetimi sa lanmaktadDr.
• Sistem, ilgili idareler ihtiyaç duyduklarD takdirde mühendis odalarDnDn mevcut
sistemde de olan vize uygulamalarD ile denetim yapmalarDna ve mal sahibi istedi i
takdirde proje müellifi olan mimarDn ilave denetimine de izin vermektedir.
Ancak 27 ilde pilot olarak uygulanmakta olan bu ça daH ve etkili yapD denetim sistemi, bir
siyasi partinin, böyle bir düzenlemenin kanun hükmünde kararname ile düzenlenemeyece i ve
kanunla düzenlenmesi gerekti i gerekçesiyle Anayasa mahkemesinde açtD D dava sonucunda,
Yüksek Mahkemece iptal edilmiHtir.
Türkiye’deki -nHaat iHlemlerinin basitleHtirilmiH bir HemasD Ek-11’de verilmektedir.
115
5-3. YapB Denetimi Sistemi
Anayasa Mahkemesi tarafDndan 595 sayDlD Kanun Hükmünde Kararname 24 MayDs 2001
tarihinde iptal edildikten sonra, TBMM, bu konuda yeni bir yasa tasarDsDnD görüHerek kabul
etmiH ve yeni "YapD Denetim Kanunu" (Kanun No. 4708) 29 Haziran 2001 tarihinde
yürürlü e girmiHtir ve uygulamasD, 12 A ustos 2001 tarihinde uygulama yönetmeli inin
BakanlDk tarafDndan yayDmlanmasDyla baHlamDHtDr.
4708 sayDlD Kanun ile getirilen YapD Denetim Sisteminin amaçlarD;
• YapDda can ve mal güvenli ini sa lamak,
• YapDlarDn kalitelerinin artmasD, ekonomik ömürlerinin uzamasD, bakDm ve onarDm
giderlerinin azaltDlmasD,
• Depreme dayanDklD ça daH norm ve standartlarda yapD üretmek,
• YapDm ve denetim sistemi içerisinde, yapD müteahhidi, proje müellifi, Laboratuar
görevlileri, yapD denetim kuruluHlarD ile denetçi mimar ve denetçi mühendis gibi yapD
üretiminde rol alan sorumlularDna etkin görev, yetki ve sorumluluklar vermek,
• Mühendislik/MimarlDk mesleklerinde uzmanlaHma kavramD getirilerek bu alandaki
hizmetlerin kalitesini yükseltmek,
• YapDlaHma süreci içerisinde kamu denetiminin etkinli ini artDrmak
• Bina yaptDran veya satDn alan kiHilerin kusurlu yapDlar nedeniyle u rayacaklarD can ve
mal kayDplarDnDn azaltDlmasD,
• YapD kalitesi konusunda tüketici bilincinin geliHmesi ve tüketicinin korunmasD,
• -nHaat sürecinde kusur iHleyenlere karHD yaptDrDmlarDn etkili Hekilde uygulanmasD ve
devletin hukuk ve adalet düzenine olan inanç ve güvenin artDrDlmasD
olarak sDralanabilir.
4708 sayDlD Kanun, kamuya ait yapD ve tesislerle, askeri gizlilik taHDyan yapDlar ve köy yerleHik
yerlerinde yapDlan ruhsata tabi olmayan yapDlar hariç, belediye ve mücavir alan sDnDrlarD içinde
ve dDHDnda kalan yerlerde yapDlacak yapDlarDn denetimini kapsamaktadDr.
Bu yeni yasa ile daha önce çDkarDlmDH ve bir süre uygulanmDH olan 595 sayDlD Kanun
hükmündeki Kararname arasDndaki farklar aHa Dda özetlenmektedir:
• Daha önce 595 sayDlD KHK ile yapD denetim sistemi 27 ilde uygulanDrken, bu kanunla
pilot il sayDsD 19'a indirilmiHtir.
• YapD Denetim FirmalarDnDn kuruluH sermayelerinin ço unluk hissesinin Mühendis ve
Mimarlara ait olmasD HartD bu yasa ile de iHtirilerek, sermayenin tamamDnDn Mühendis
ve Mimarlara ait olmasD HartD getirilmiHtir.
• -dari cezalar ile 595 numaralD KHK'ya konulmayan ceza hükümleri yeniden
düzenlenmiHtir.
• YapD denetim hizmet bedelleri daha önce, her yDl Ocak ayDnda, BakanlDkça açDklanan,
yapD yaklaHDk maliyetinin yüzde 4-8 arasDnda uygulanmakta iken yasayla yüzde 3
olarak tespit edilmiHtir.
• Daha önce istihdam ettikleri teknik eleman sayDsDna göre üç gruba ayrDlmDH olan YapD
Denetim FirmalarD için bu gruplama kaldDrDlarak tek tip olmalarD kabul edilmiHtir.
• YapD denetim firmasDnDn, yapDnDn taHDyDcD sistemi üzerindeki sorumlulu u 15 yDl olarak
belirlenmiHtir,
• Meslek odalarDnca verilmekte olan uzman mühendis belgeleri, bu yasayla, denetçi
belgesi adD altDnda BakanlDk tarafDndan verilmeye baHlanmDHtDr.
116
•
•
•
•
BakanlDk MüsteHarlD Dna ba lD olarak çalDHan YapD Denetim Komisyonu yeni yasa ile
Teknik AraHtDrma ve Uygulama Genel Müdürlü ü'ne ba lanmDHtDr.
YapD Denetim Üst Komisyonu, daha önce bir Yüksek Fen Kurulu üyesinin
baHkanlD Dnda, üç daire baHkanD üye, -çiHleri BakanlD D Mahalli -dareler Genel
Müdürlü ünden, Hazine MüsteHarlD Dndan, TOBB ve TMMOB'nin birer
temsilcilerinden oluHurken bu yasayla üst komisyon kaldDrDlmDH ve bir genel müdür
yardDmcDsD baHkanlD Dnda sadece bakanlDk temsilcilerinden oluHan bir komisyon haline
dönüHtürülmüHtür.
-l ve ilçe yapD denetim komisyonlarD uygulamasD kaldDrDlmDHtDr.
595 sayDlD Kanun Hükmünde kararname’nin ça daH bir anlayDHla meslek odalarDna
verdi i görev ve sorumluluklar, zorunlu mali sorumluluk sigortasD yaptDrDlmasD, yapDm
aHamasDnda Hantiye Hefi çalDHtDrma zorunlulu u gibi konular bu yasa ile kaldDrDlmDHtDr.
Bu yasanDn uygulanmaya baHlamasDyla, mevcut olan yapD denetim firmalarD kendilerini 4708
sayDlD yasaya göre uyarlayarak, bakanlDktan izin belgesi almak suretiyle yeniden
kurulmuHlardDr. Eski uzmanlDk belgesine sahip olan mimar ve mühendisler ile yeni denetçi
mimar ve mühendis olmak isteyenler, denetçi belgelerini BakanlDktan almaktadDrlar.
Tablo 16- YapB Denetim Sistemi çindeki BazB Rakamsal Bilgiler (23 Temmuz 2004)
-L
Adana
Ankara
Antalya
AydDn
BalDkesir
Bolu
Bursa
Çanakkale
Denizli
Düzce
EskiHehir
Gaziantep
Hatay
-stanbul
-zmir
Kocaeli
Sakarya
Tekirda
Yalova
Di er -ller
Toplam
Devam Eden -nHaat
Adet
Alan (m2)
663
1,119,943
7,618 15,418,151
3,211
4,588,332
1,430
1,019,912
1,724
1,125,301
395
265,011
2,094
2,873,949
806
491,490
1,604
1,478,819
343
216,851
1,029
924,192
300
598,088
933
826,039
10,808 17,014,962
4,912
4,283,812
2,443
2,263,670
1,574
938,668
1,619
1,556,649
329
184,582
BitmiH -nHaat
Adet Alan (m2)
217
222,027
1,439
2,294,123
1,081
1,293,249
323
163,037
439
223,152
56
61,319
526
881,195
159
67,951
511
418,062
92
73,638
238
242,952
66
80,552
200
162,976
1,234
2,361,871
1,239
1,101,903
567
663,442
398
389,738
274
519,308
108
68,802
43,835
9,167
57,188,421
11,289,297
Y.D.KuruluHu
Adet
11
128
20
5
10
2
19
2
6
1
3
2
3
132
35
11
4
8
0
402
Görev Alan Personel
Denetçi Yrd.Kont.
171
81
1993
951
408
307
90
65
139
87
37
17
321
200
47
37
103
103
20
24
71
61
56
33
74
56
1915
1154
575
318
220
170
72
73
127
102
13
18
276
1
6,452
3,857
Halen 402 YapD Denetim FirmasD ve bu firmalarda görev alan 6,452 denetçi mimar ve
mühendis ile 19 pilot ilde toplam 53,000 inHaat denetlenmekte olup bunlarDn 9,167 adedinin
denetim hizmetleri tamamlanmDHtDr.
4708 sayDlD yasanDn da de iHtirilmesi konusundaki çalDHmalar halen BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD Dnca sürdürülmektedir.
117
5-4. YakBn Gelecek için PlanlanmBA Faaliyetler
BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D, 15.07.2003 tarih ve 4927 sayDlD bir yasa ile BakanlD Dn
teHkilat ve görevleri hakkDndaki kanun hükmünde kararname de bir de iHiklik yapmDH ve
BakanlD Dn görev alanDna giren konularda, sorunlarD belirlemek, bu sorunlara çözüm önerileri,
orta ve uzun vadeli stratejiler ve uygulama esaslarD geliHtirmek amacDyla, normalde her 4 yDlda
bir toplanacak “BayDndDrlDk ve -skan !urasD” toplanmasDnD kararlaHtDrmDHtDr.
Bu yasaya dayanarak ta 2004 yDlD Ekim ayD içersinde bir “Deprem !urasD” toplamayD
planlamDH ve hazDrlDk çalDHmalarDna 2004 yDlD baHlarDnda baHlamDHtDr.
AdD Deprem !urasD olmasDna ra men, toplanacak Hura’nDn ana amacD; Türkiye’nin afet
yönetim sistemini her yönüyle, yeniden gözden geçirmek, yasal, kurumsal, teknik ve idari
yönleriyle analiz ve sentezini yapmak ve uygulamaya konulabilmesi için somut öneriler
geliHtirmektir.
!ura’ya, kamu kurum ve kuruluHlarD, üniversiteler, meslek odalarD ve sivil toplum
kuruluHlarDndan yaklaHDk olarak 300 kiHi davet edilmiH ve ilk hazDrlDk toplantDlarDnda aHa Dda
belirtilen konularda komisyonlar kurulmasD kararlaHtDrDlmDHtDr.
• Kurumsal YapDlanma Komisyonu
• Mevzuat Komisyonu
• Afet Bilgi Sistemi Komisyonu
• Mevcut YapDlarDn -ncelenmesi ve YapD Denetimi Komisyonu
• YapD Malzemeleri Komisyonu
• Kaynak Temini ve Sigorta Komisyonu
• E itim Komisyonu
•
Takriben 30’ar kiHiden oluHan bu komisyonlar somut önerileri de kapsayan raporlarDnD
Temmuz 2004 ayD içersinde BayDndDrlDk ve -skan BakanlD Dna sunacaklar ve Ekim 2004 ayD
içersinde yapDlacak olan !ura toplantDsDnda bu raporlar tartDHDlarak, ortak Hura kararlarD
alDnacak, daha sonra da bu kararlar ilgili BakanlDklar tarafDndan uygulamaya konulacaktDr.
SonuçlarD uygulamaya geçirilebildi i takdirde, bu !ura’nDn Türkiye’nin afet yönetim
sisteminde önemli bir geliHme yarataca D ümit edilmektedir.
118
6- ALINAN DERSLER, EKS KL KLER VE HT YAÇLAR
Bu çalDHmanDn, ilgili bölümünde de açDklandD D üzere 1999 depremlerinden sonra, Türkiye’nin
afet yönetim sisteminin geliHtirilebilmesi için bir çok kanun, kanun hükmünde kararname,
Bakanlar Kururu kararD çDkarDlmDH ve Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlü ü (TAY)
gibi yeni kurumsal yapDlanmalar oluHturulmuHtur. Bu yeni önlem ve geliHmelerin mevcut afet
yönetim sistemini hangi oranda geliHtirmiH oldu u sorusuna, maalesef olumlu yanDt vermek
mümkün olamamaktadDr. YakDn zamanda yaHanmDH olan küçük depremler ve 22.07.2004
tarihindeki tren kazasD, sistemde hala kayda de er bir geliHme olmadD DnD ve iHbirli i ve
koordinasyon eksikli inin devam etmekte oldu unu göstermektedir.
Her ne kadar profesyonel ve gönüllü arama-kurtarma ekiplerinin, co rafi da DlDm, sayD ve
nitelikleri açDlarDndan, önemli ölçüde geliHtirilmiH olmasD, devletin zorunlu deprem sigortasD
sistemini uygulamaya aktararak, do al afet zararlarDnD sDfDr primle sigorta eden politikalardan
vazgeçer görünmesi, etkin bir yapD denetim sistemi kurabilmek için çDkarDlan yasa ve
yönetmelikler, olumlu geliHmeler olarak görülmekte ise de, sistem halen aHa Dda özetlenen
eksiklik ve ihtiyaçlarD aynen muhafaza etmektedir.
17 A ustos 1999 depreminin ilk iki gününde yaHananlar Ek-12’de verilmiHtir.
6-1. Merkezi ve Yerel Düzeylerde
Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD konusundaki çalDHmalara, 1940’lD yDllarda
baHlanmDH olmasDna ve aradan geçen 60 yDl içersinde bir çok acD deneyim, bilgi birikimi ve
teknolojik geliHmelere ra men, afet zararlarDnDn azaltDlamadD D bir gerçektir. Bu durumun
temel nedenleri, afet öncesi ve afet sonrasD, faaliyetler olarak aHa Dda özetlenmiHtir.
6-1.1. Zarar Azaltma ve HazBrlBklB Olma AAamalarBnda
•
Türkiye’de afet zararlarDnDn, afetler olmadan önce yapDlmasD gereken düzenleme ve
çalDHmalar ve alDnacak önlemlerde, kabul edilebilir düzeyde tutulmasD politikalarD
yerine, afetler olduktan sonra yapDlan müdahale ve iyileHtirme çalDHmalarD ve
politikalarDna önem ve öncelik verilmiHtir. Bu anlayDH halen devam etmektedir.
•
Türkiye’de deprem bölgelerinin geniHli i ve yDllardDr, mevcut kurallara aykDrD olarak
geliHen yapD stokunun depreme dayanDksDzlD D karHDsDnda, geniH kapsamlD onarDm ve
güçlendirme programlarD, kamu kaynaklarD kullanDlarak geliHtirilip, uygulanamamDH,
ayrDca bu konuda vergi indirimi, düHük faizli krediler vb gibi özendirici politikalar da
geliHtirilememiHtir.
•
Do al afetlerin yol açtD D, do rudan ekonomik kayDplarDn, en iyimser tahminle, her yDl
GSMH’nDn %’1düzeyinde olmasDna ra men, sürdürülebilir bir kalkDnmanDn
gerçekleHtirilmesi için, do al afet zararlarDnDn mutlaka azaltDlmasD gerekti i gerçe i,
planlD dönemde kavranamamDH ve kalkDnma planlarD ile afet yönetimi arasDnda, gerekli
ba lantDlar kurulamamDHtDr. Bu anlayDHDn do al sonucu olarak da, afet zararlarDnDn
azaltDlmasDnda en akDlcD yol olan, her ölçekteki planlama çalDHmalarD sDrasDnda, do al
afet zararlarDnD azaltmaya yönelik planlama önlem ve faaliyetleri ihmal edilmiHtir.
119
•
AraHtDrma ve geliHtirme faaliyetlerini yürütmek ve geliHtirmekle görevli olan kurum ve
kuruluHlar da dahil olmak üzere, afet zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDna, gereken
önem ve öncelik verilememiH, zaten kDt kaynaklarla yürütülen bu çalDHmalar arasDnda
gereken koordinasyon sa lanamamDHtDr.
•
Standart veri üreten, ulusal deprem gözlem Hebekeleri, ülke genelinde deprem hasarDnD
hDzla belirleyen sistemler ça daH düzeyde geliHtirilememiHtir. Meteorolojik kökenli
afetlerin, zararlarDnDn azaltDlmasDnda etkin olarak kullanDlabilen “Tahmin ve Erken
UyarD” sistemleri kurulup, geliHtirilememiHtir.
•
Halen farklD kurum ve kuruluHlar tarafDndan, kurulmuH bulunan, çeHitli amaçlD gözlem
Hebekelerinden elde edilen verilerin, standart bir afet bilgi sistemi içersinde toplanmasD
ve tüm ilgililerin istifadesine sunulmasDnD sa layan bir bilgi merkezi kurulamamDH, bu
konuda faaliyet gösteren kurum ve kuruluHlar arasDnda iHbirli i ve koordinasyon
sa lanamamDHtDr.
•
Tüm afetleri kapsayan zarar görebilirlik ve risklerin belirlenmesi modelleri geliHtirilip,
bunlarDn uygulanmaya geçirilmesi sa lanamamDHtDr. Bu durum gerçekçi zarar azaltma
ve müdahale planlarDnDn yapDlmasDnD engellemektedir.
•
Ülkede yeterince yetiHmiH insan gücü ve malzeme kayna D bulunmasDna ra men, bu
kaynaklarDn, idari yapDlanma, yönetim anlayDHD ve planlama eksiklikleri gibi
nedenlerle, zarar azaltma çalDHmalarD ile olaya müdahale faaliyetlerine etkin olarak
katDlmalarD sa lanamamDHtDr.
•
Yerel düzeyde, il ve ilçe “Kurtarma ve -lk YardDm Komiteleri”, güncel tutulabilen,
uygulama planlarDna sahip de ildir. Mevcut planlar, uygulama planD olmayDp, il ve ilçe
düzeyinde örgütlenme esaslarD ile, görev, yetki ve sorumluluklarD belirleyen, genel
planlar Heklinde hazDrlanmaktadDr. AyrDca, bu planlar ve planlarda görev üstlenmiH
sorumlular, yeterli e itim ve tatbikatlarla geliHtirilememektedir.
•
Her ne kadar 1999 yDlD depremlerinden sonra, bu alanda büyük bir geliHme sa landDysa
da afetlerden hemen sonra, çok önemli görev üstlenmesi gereken arama-kurtarma
ekipleri halen sayD, ekipman ve ça daH e itim programlarD açDsDndan yetersizdir.
Özellikle sivil halk ve gönüllü kuruluHlarDn, olayDn ilk saatlerinde kaçDnDlmaz olarak bu
faaliyetleri yürütebilmeleri için, e itimleri ve donanDmlarD çok yetersizdir ve bunlarDn
etkin olarak koordine edilmesi de sa lanamamDHtDr.
•
Türkiye’de ülkenin karHD karHDya oldu u deprem ve di er do al afet tehlikeleri, halka
mal edilmemiH ve bu konuda yaygDn, etkin ve sürdürülebilir bilgilendirme ve e itim
programlarD baHarDyla uygulanamamDHtDr.
•
Türkiye’de inHaat mühendisi, mimar, Hehir plancDsD, yerbilimci yetiHtiren
üniversitelerde, ülkenin sahip oldu u do al afet tehlikesi ve riski ile afet zararlarDnDn
azaltDlmasD konularDnda temel bilgileri içeren e itim programlarD uygulanmamakta ve
ö rencilere yeterli bilgiler verilmemektedir.
•
Merkezi ve yerel düzeylerde, afet yönetiminden sorumlu olan yöneticiler, plancDlar ve
di er sorumlulara, afet yönetimi, zarar azaltma ve müdahale planlamasD konularDnda,
120
sürekli ve sistematik e itimler verilmemekte ve tatbikatlarla geliHtirilmeleri
sa lanamamaktadDr.
•
Yürürlükteki yasa ve yönetmeliklere ra men 17 A ustos 1999 depremi öncesinde,
merkezi ve yerel otoriteler, iyi koordine edilmiH ve etkin bir afet yönetim sisteminin
geliHtirilmesine ve uygulanmasDna gereken önem ve önceli i vermemiHlerdir. Her ne
kadar, bu çalDHmanDn ilgili bölümlerinde de açDklandD D üzere, bu konuda kurumsal ve
yasal geliHmeler, çok eski geçmiHe sahip olmalarDna ra men, yasa ve yönetmeliklere
uymama, baHta yerel yönetimler olmak üzere, her kademede alDHkanlDk haline
getirilmiHtir. Yasa ve yönetmeliklere uymamanDn herhangi bir sorumlulu u da
bulunmamaktadDr.
•
Konu ile ilgili olarak bazD yasal düzenlemeler yapDlmDH olmasDna ra men, büyük
Hehirlere olan hDzlD göçler, gerek merkezi ve gerekse yerel yönetimlerce, alt yapDsD
hazDr, arsalar üreterek ve uygun kredilendirme sistemleri geliHtirerek, göç eden bu
kiHilerin konut ihtiyacDnD karHDlayacak politika ve faaliyetleri yeterince
yürütememiHlerdir. Konut talebi ile arzD arasDnda meydana gelen önemli açDklar,
yasalara aykDrD yerleHme ve yapDlaHmalarla yo un gecekondulaHmaya neden olmuHtur.
BaHta depremler olmak üzere her tür do al afetlere karHD çok hassas olan bu denetimsiz
yapDlarDn sayDca çoklu u, riski artDrmakta ve iyileHtirme ve dönüHüm programlarDnDn
uygulanabilmesini engellemektedir.
•
-stanbul Teknik Üniversitesi, Ortado u Teknik Üniversitesi, Bo aziçi Üniversitesi,
Ankara Üniversitesi, Avrupa Afet E itim Merkezi, Sivil Savunma Koleji ve di er
kurum ve kuruluHlarda mevcut olan e itim kapasiteleri, afet zararlarDnDn azaltDlmasD
çalDHmalarDna, yönlendirilememiH ve koordine edilememiHtir.
•
Türkiye’de sDk sDk çDkarDlan imar aflarD, yasal olmayan denetimsiz yapDlaHmalarD,
dolaylD olarak, teHvik etmektedir.
•
Türkiye’de yerleHme ve yapDlaHmalarD etkili bir biçimde denetleyecek imar ve yapD
denetimi sistemi kurulamamDH ve bu konudaki mevzuat geliHtirilememiHtir.
•
Türkiye’de afetlerin önlenmesi ve zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda, merkezi
yönetim, yerel yönetim, özel sektör ve halkDn, görev ve sorumluluklarD arasDnda
rasyonel dengeler oluHturulamamDH ve her olayDn a Dr ekonomik maliyeti, merkezi
yönetimin kDt kaynaklarD ile karHDlanmaya çalDHDlmDHtDr.
•
YalnDzca yasal ve kurumsal düzenlemeler yapDlarak ve kurum ve kuruluHlara çeHitli
görev ve sorumluluklar verilerek, do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD mümkün de ildir.
Bu kurumlara verilen görevlerin gerçekleHtirilebilmesi için, yeterli mali kaynaklarda,
tahsis edilmelidir. Türkiye’de afet zararlarDnDn azaltDlmasD çalDHmalarDna yeterince mali
kaynak ayrDlmamDH ve yasalarla yalnDzca bu amaç için kullanDlmasD öngörülen (afetler,
deprem, sivil savunma) fonlar gibi kaynaklar geliHtirilecek yerde, genel bütçe içersine
alDnarak, ortadan kaldDrDlmDHtDr.
121
6-1.2. Müdahale ve yileAtirme AAamalarBnda
•
Büyük afetler nedeniyle, il ve ilçe merkezlerinin büyük ölçüde etkilenmesi, afete
zamanDnda, hDzlD ve etkili olarak müdahale etmesi gereken il ve ilçe kurtarma ve
yardDm komiteleri ve komitelerin hizmet gruplarDnD da kolaylDkla afetzede haline
getirebilmekte ve bu durumda, kendilerinden önemli görev ve fonksiyonlar beklenen,
yerel görevliler, görev yapamaz hale gelmektedir. 17 A ustos 1999 -zmit Körfezi
depremi sonrasDnda, bu komitelerin ilk iki gün hemen hiç etkin olamadDklarD
bilinmektedir.
•
E itim ve deneyim eksiklikleri nedeniyle hem merkezi ve hem de yerel düzeydeki
yetkili ve sorumlular acil dönemlerde sorunlarDn, mevcut kaynaklarDn ve gerçek
ihtiyaçlarDn belirlenmesi konusunda yetersiz kalmaktadDrlar. Bu durum afet bölgelerine
gereksiz malzeme, ekipman ve insan kayna DnDn yD DlmasDna ve yerel yönetimler için
ilave problemlere yol açmaktadDr. Nitekim 17 A ustos depremi sonrasDnda, bölgeye
akDn eden, 2,500’ün üstündeki uluslararasD ve ulusal yardDm kuruluHlarDnDn önemli bir
kDsmD, etkili bir faaliyet gösteremeden geri dönmek zorunda kalmDH, tonlarca gDda,
giyecek, ihtiyaç fazlasD oldu u için ziyan edilmiHtir.
•
Yerel kamu görevlilerinin sDk de iHmesi, bölgenin afet tehlikesi ve riski ile, afet
müdahale planlarD hakkDnda bilgi sahibi olmalarDnD engellemektedir.-llerde çok seyrek
olarak yapDlan, afete hazDrlDk ve müdahale e itim ve tatbikatlarD, bir çok görevlinin,
kendi görev ve sorumluluklarD ile il müdahale planlarDndan bilgi sahibi olmamalarDna
neden olmaktadDr. Günlük iHlerin yo unlu u, yerel kamu görevlilerinin afet planlarDnD
güncelleHtirememelerine neden olmaktadDr.
•
Afet yönetim sisteminin merkeziyetçi ve hiyerarHik yapDsD, yerel yönetimlerin, geçici
ve daimi iskan faaliyetleri ile ilgili kararlara katDlmalarDna imkan vermemektedir.
Yerel imkan ve koHullarD yeterince incelemeden merkezden alDnan kararlar ise, yerel
yönetimlerin ve halkDn hoHnutsuzlu u ve tepkilerine yol açabilmektedir.
•
Bu güne kadar yaHanmDH olan do al afetlerde, müdahale ve iyileHtirme aHamalarDnda
merkezi yönetim, yerel yönetimler ve etkilenen halk arasDnda etkin bir iletiHim,
iHbirli i ve koordinasyonun sa lanamadD D görülmektedir. AynD sorunlar, zarar
azaltma ve hazDrlDk aHamalarDnda da gözlenmektedir.
•
-llerin mevcut afet müdahale planlarD, gerçek anlamda bir uygulama planD de ildir. Bu
planlar, kimin hangi görevi, hangi zamanda, hangi öncelikle, hangi imkan ve
kaynaklarD kullanarak yapacaklarD yerine, kurum ve kuruluHlarDn genel görev, yetki ve
sorumluluklarDnD belirleyen genel planlar düzeyindedir. Planlama sürecide katDlDmcD bir
anlayDHla plan hazDrlama yerine, birkaç görevlinin, hizmet gruplarDna, kiHi isimleri ve
araç plaka numaralarD yazmasD, Heklinde geliHmektedir.
122
6-2. Ulusal Görevler
Türkiye gibi, do al afetlerle çok sDk karHDlaHan ülkelerde, sürdürülebilir bir kalkDnma, ancak
sürdürülebilir zarar azaltma stratejilerinin uygulanabilmesi ile mümkün olabilecektir. Bu
temel gerçek kabul edildikten sonra, her düzeydeki fiziksel planlama faaliyetleri sDrasDnda
do al afet zararlarDnDn azaltDlmasDnD sa layacak planlama ve uygulama önlemleri
gerçekleHtirilebilir. Ulusal düzeyde yapDlmasD gereken faaliyetler aHa Dda özetlenmiHtir.
• 1990- 2000 yDllarD için hazDrlanmDH olmasDna ra men, çeHitli nedenlerle
gerçekleHtirilememiH olan “Ulusal Zarar Azaltma PlanD” son yDllarda yaHanan do al
afetlerden elde edilen derslerin DHD D altDnda, güncelleHtirilmeli ve bir stratejik planlama
anlayDHD ile yeniden düzenlenmelidir. Bu planDn gerçekleHtirilmesi için gerekli olan
kurumsal yapDlanmalar oluHturulmalD ve mali kaynaklar sa lanmalDdDr.
•
Afet yönetim sistemi içersinde, gerek merkezi ve gerekse yerel düzeyde görev ve
sorumluluk üstlenen planlamacD ve yöneticiler için sistematik ve sürekli e itim
verebilecek, bir afet yönetimi e itimi alt yapDsD oluHturulmalDdDr.
•
Do al afetlerle ilgili olarak, teknik ve pedagojik alt yapDsD önceden hazDrlanmDH, iyi
planlanmDH ve sürdürülebilir bir e itim programD ilk ve orta e itim programlarD içersine
dahil edilmelidir.Böyle bir programDn ülke genelinde baHarD ile uygulanabilmesi için,
ilgili sivil toplum kuruluHlarD da programa dahil edilmelidir.
•
Türkiye afet yönetim sisteminin her aHamasDnda, araHtDrma-geliHtirme faaliyetlerine
önem ve öncelik vermeli ve bu faaliyetleri yürüten kurum ve kuruluHlar arasDnda etkin
bir iHbirli i ve koordinasyon sa lanmalDdDr.
•
Sürdürülebilir zarar azaltma stratejileri, halkDn bu faaliyetlere en geniH anlamda, etkin
katDlDmD ile gerçekleHtirilebilmektedir. Bu nedenle uygulanacak stratejiler halkDn
e itimi, bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerine yo unlaHtDrDlmalDdDr.
•
Ülkenin karHD karHDya bulundu u afet tehlikesi ve riski ile zarar azaltma konusunda
uygulanacak stratejiler, yönetici, ekonomist, sosyolog, jeofizik, jeoloji, Hehir plancDsD,
mimar ve inHaat mühendisi e itimi veren üniversite ve yüksekokul programlarD
içersine de dahil edilmelidir.
•
Do al afetlerin toplum üzerindeki psikolojik ve sosyolojik etkileri, her geçen gün
önemi artan ve dikkate alDnmasD gereken bir husustur. Afetlerin yol açtD D zararlarD
yalnDzca hasar gören yapD ve tesislerin onarDmD veya yeniden yapDlanmasD olarak, kabul
eden bir yaklaHDm, etkilenen topluluklarDn ihtiyaçlarDnD karHDlamamakta ve ça daH afet
yönetim sisteminin amaçlarDna uygun olmamaktadDr. Bu nedenle, iyileHtirme
aHamasDnda, afetlerden etkilenen topluluklarDn fiziksel ihtiyaçlarD karHDlanDrken, aynD
zamanda psikolojik ve sosyolojik ihtiyaçlarDnDn karHDlanmasDna önem verilmelidir.
•
Gönüllülük esasDna göre çalDHan, gençlik, da cDlDk, spor dernekleri, izcilik örgütleri
gibi sivil toplum kuruluHlarD, afet zararlarDnDn azaltDlmasD ve afet yönetimi konularDnda
e itilmeli ve ülke genelinde, halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetleri
ile toplum temelli zarar azaltma faaliyetleri içersinde görev almalarD sa lanmalDdDr.
Benzer e itimler, büyük afetler sonrasDnda hDzlD ve etkili müdahalenin
123
gerçekleHtirilebilmesi için, sivil savunma mükelleflerinin, e itim programlarDna da
dahil edilmelidir.
•
Afete müdahale ve iyileHtirme faaliyetlerini yürüten her düzeydeki yetkililerin, ulusal
ve uluslararasD yardDm kuruluHlarDndan talep edecekleri yardDmlarDn, do ru zaman ve
formatta olabilmesi için “acil ihtiyaç tespiti” konusunda e itilmeleri gerekmektedir.
Afet politikalarDyla ilgili geleneksel sistem, yeni politikalar ve ilgili kurum ve kuruluHlar Ek13 ve Ek-14'de basitleHtirilmiH akDH diyagramlarD Heklinde verilmiHtir.
124
6-3. UluslararasB Abirli<i
•
17 A ustos 1999 depremi sonrasDnda binlerce sivil toplum kuruluHu ve gönüllü kiHi,
insani yardDm amacDyla, deprem bölgelerine akDn etmiHler ve büyük bir gayretle,
etkilenen insanlara yardDm etmeye çalDHmDHlardDr. Ancak, bu tür iyi planlanmamDH ve
koordine edilmemiH iyi niyetli faaliyetler, uygulamada yarardan çok zarar
do urmuHtur. UluslararasD yardDmlar konusunda bir çok sivil toplum kuruluHunun,
davranDH kurallarD ve acil ihtiyaç tespiti konularDnda bilgilendirilmesi ve
bilinçlendirilmesi gerekmektedir.
•
Türkiye KDzDlay Derne i, uluslararasD yardDmlarDn ülke içersindeki koordinasyonu
konusunda ana kuruluH olarak görev üstlenmeli, yabancD sivil toplum kuruluHlarDn
gücünü ve kaynaklarDnD gerçek ihtiyaç alanlarDna yönlendirebilmelidir.
•
UluslararasD kurum ve kuruluHlarla, sivil toplum kuruluHlarD acil yardDm faaliyetlerini
yalnDzca, afetten etkilenen insanlarDn ihtiyaçlarDnDn karHDlanmasDna yönlendirilmeli ve
faaliyetler, UluslararasD KDzDlay-KDzDlhaç Federasyonunun davranDH kurallarDna uygun
olarak yerine getirilmelidir.
•
UluslararasD kurum ve kuruluHlar yardDmlarDnD yalnDzca kDsa süreli acil yardDm
faaliyetlerine de il, uzun vadeli iyileHtirme ve daimi iskan faaliyetlerine de
yönlendirmelidirler. Böylece, ilerde olabilecek do al afetler için, topluluklarDn zarar
görebilirli i ve baH edebilme kapasitesi güçlendirilmiH olacaktDr.
125
7- SONUÇLAR
7-1. GeliAtirilmesi Gerekli Alanlar
17 A ustos 1999 depreminin neden oldu u zararlarDn büyüklü ü ve yaygDnlD D karHDsDnda, bu
büyüklük ve geniHlikte afet olaylarDna zamanDnda, hDzlD ve etkili bir Hekilde müdahale
edebilmenin, hiçbir ülke için mümkün olmadD DnD iddia etmek mümkün olsa bile, bu deprem,
Türkiye’nin mevcut afet yönetimi sistemi ve uyguladD D stratejilerin eksiklikleri, zafiyetleri ve
boHluklarDnD açDk Hekilde ortaya çDkartmDHtDr. GeliHtirilmesi gerekli olan eksiklik ve zafiyet
alanlarDnDn baHlDcalarD aHa Dda özetlenmiHtir.
•
Ulusal Afet Yönetimi PlanB: 7269 sayDlD yasa ve ilgili yönetmelikleri, merkezi ve
yerel düzeylerde, yapDlmasD gereken zarar azaltma çalDHmalarD ve müdahale planlarDnDn
genel esaslarDnD belirlemiH olmasDna ra men, yasa da politika ve stratejilerin
geliHtirilmesi, her ölçekteki zarar azaltma stratejik planlarDnDn hazDrlanmasD,
faaliyetlerin bütünleHtirilmesi ve koordinasyonu konularDnda, düzenlemeler
bulunmamaktadDr. Etkin bir afet yönetim sisteminin geliHtirilebilmesi için öncelikle bir
“Ulusal Afet Yönetimi Stratejik PlanDnDn” hazDrlanmasDna ihtiyaç vardDr.
•
Ulusal KalkBnma ve Afetler: Türkiye, bir do al afetler ülkesi olmasDna ra men,
kalkDnma planlarDnda, do al afetlerle sürdürülebilir kalkDnma arasDnda iliHki ve akDlcD
dengeler kurulamamDHtDr. Bu konu ancak, 2001-2005 yDllarDnD kapsayan, sekizinci beH
yDllDk kalkDnma planD içersine dahil edilmiH olmasDna ra men, geçen üç yDl içersinde,
öngörülen politikalar ve önlemlerin gerçekleHtirilmesi sa lanamamDHtDr.
•
Zorunlu Deprem SigortasB: 1999 yDlD depremlerinden sonra, 587 sayDlD KHK ile
yürürlü e konulan zorunlu deprem sigortasD, sisteminin kanunu çDkarDlamamDH,
belediye ve mücavir alan sDnDrlarD içersindeki, konut tipi yapDlarD kapsayan sistem
yaygDnlaHtDrDlamamDH, sigorta poliçesi alma teHviklerle desteklenememiH, son yDllarda
ise yasanDn açDk hükümlerine ra men, depremden etkilenen bölgelerde, toplu konut
kredileri kullanDlarak, poliçe sahibi olmayan afetzedelere, konut veya onarDm
yardDmlarD yapDlmasD yönünde e ilimler belirmiHtir. Bu sistemin, taHkDn olaylarDnD da
kapsam içine alDnmasD, denetlenmiH yapDlara daha düHük sigorta primlerinin
uygulanmasD, poliçe satDn alanlara daha düHük oranda emlak vergisi uygulanmasD,
sigorta primlerinden banka ve sigorta muameleleri vergisi alDnmamasD gibi, özendirici
politikalarla geliHtirilmesi gerekmektedir.
•
KatBlBmcB Afet Yönetimi: Ne yazDk ki Türkiye’de bugüne kadar, afet yönetim
sisteminin her aHamasDna toplumsal katDlDm sa lanamamDHtDr. Toplumun deste i ve
aktif katDlDmD sa lanmadan afet zararlarDnDn azaltDlmasD ve afetlere karHD hazDrlDklD
olunmasD mümkün olamayaca D gibi, afete müdahale ve iyileHtirme faaliyetleri
sDrasDnda da hDz ve etkinlik sa lamak mümkün de ildir. Toplum afet gönüllüleri
(TAG), mahalle afet gönüllüleri (MAG) vb gibi sistemlerin geliHtirilip,
yaygDnlaHtDrDlmasD gereklidir.
•
E<itim ve Uygulamalar: Afet zararlarDnDn azaltDlmasD ve afetlere karHD hazDrlDklD
olunmasD konularDnda iyi planlanmDH, sürekli ve sistematik halk e itimi programlarD
bulunmamaktadDr. Her ne kadar 17 A ustos 1999 depremi sonrasDnda bazD
126
üniversiteler, kamu kurum ve kuruluHlarD, KDzDlay, sivil toplum kuruluHlarD tarafDndan,
iyi niyetle halka yönelik çok sayDda e itim faaliyeti baHlatmDHsa da ,bu konuda, bir
standart, dil birli i ve koordinasyon bulunmamaktadDr ve faaliyetlerin
sürdürülebilirli i yoktur. Toplumda bir zarar azaltma kültürü oluHturulabilmesi için, bu
konu mutlaka geliHtirilmelidir.
•
Arazi KullanBmB: Sistemin en önemli eksikliklerinin baHDnda, her ölçekteki imar
planlarDnDn hazDrlanmasD öncesinde, yerel ölçekteki do al afet tehlikesi ve risklerini
belirleyen mikro bölgeleme haritalarDnDn hazDrlanmamasD gelmektedir. Bu tür, tüm
do al tehlike ve risklerini gösteren haritalar olmadan, uygun arazi kullanDmD
kararlarDnDn verilmesi olanaksDzdDr. Uygulamada yerel yönetimler, do al afet
zararlarDnDn azaltDlmasDnda en etkin araçlardan birisi olan, alan kullanDm kararlarDnD,
ancak mikro bölgeleme haritalarDndan elde edilen risklere göre verebilirler. AyrDca bu
tür haritalar, yerel ölçekte zarar azaltma stratejik planlarDn hazDrlanmasD ve uygulama
önceliklerinin belirlenmesi açDsDndan da gereklidir. PlancDlar ve mühendisler, yerel
yönetimler tarafDndan bu tür çalDHmalarDn yapDlmamasD nedeniyle, oluHabilecek kentsel
zarar görebilirlikler ve çevresel sorunlar konusunda uyarDlar yapmaktadDr.
•
YapB Denetimi: Bir di er önemli eksiklik de yapDlarDn hem proje ve hem de yapDm
aHamalarDnda, gerekti i Hekilde denetlenmeden inHa edilmesi ve kural dDHD düHük
standartta ki uygulamalara, yerel yönetimlerce göz yumulmasDdDr. Bunun yanD sDra,
belediye hudutlarD ve mücavir alanlar dDHDndaki kDrsal alanlarla, köy yerleHik yerlerinde
deprem yönetmelikleri hiç uygulanmamaktadDr. Deprem yönetmeliklerine, zorunlu
yapD malzemesi standartlarDna, belediye hudutlarD içersinde dahi, hangi oranda
uyuldu u tartDHma konusudur. Uzun yDllardDr belediyeler ve yerel yönetimler, yasa ve
yönetmeliklerle kendilerine görev olarak verilen yapD denetimi faaliyetlerini etkin
olarak yürütebilecek sayDda deneyimli teknik personel kadrolarDna sahip
olamamDHlardDr. -mar mevzuatD gere ince, yDllardDr uygulanmakta olan, teknik
uygulama sorumlulu u (TUS) sistemi ise, ücreti denetlenen kiHi tarafDndan ödenen,
hatalD bir politika getirmiHtir. Bu hatalD politikayD ortadan kaldDrmak amacDyla, 17
A ustos 1999 depremi sonrasDnda, getirilen ve halen de 19 pilot ilde uygulanmakta
olan yapD denetim sistemi ise, uygulama alanDnDn darlD D, sistemin etkin olarak
uygulanmasDnda yaHanan sorunlar, yeni yasal düzenlemelerle iki katlD ve 200 m2 inHaat
alanDnDn altDnda ki yapDlarDn denetim dDHD bDrakDlmasD gibi nedenlerle, ülke genelinde
sDnDrlD bir denetim sa layabilmektedir. 4708 sayDlD yasa ile getirilmiH olan bu sistemin
mutlaka ülke genelinde uygulanmasD, sistem dDHDna çDkma e ilimlerine izin
verilmemesi, 595 sayDlD KHK ile getirilmiH bulunan ça daH denetim araçlarDyla
yeniden donatDlmasD ve geliHtirilmesi gerekmektedir.
•
Kültürel MirasBn KorunmasB: Tarihi binalarDn, yerleHim yerlerinin, arkeolojik
alanlarDn ve müzelerin do al afet zararlarDndan korunmasD konusu özellikle Türkiye
gibi pek çok bina, arkeolojik alan ve kültür varlDklarDna sahip bir ülke için büyük önem
taHDmaktadDr. Bu nedenle -stanbul, UNESCO tarafDndan dünya kültür mirasDna sahip
Hehirler arasDna dahil edilmiH ve bu de erlerin korunmasD ve kollanmasD için di er
ülkelerin deste i sa lanmDHtDr. Bu tür kültürel mirasDn do al afet zararlarDna karHD
korunmasD, restorasyonu, tamiri ve güçlendirilmesi çok yüksek maliyetler nedeniyle
ihmal edilmektedir. Bu konuda sürdürülebilir ve etkili bir stratejik planlamaya ihtiyaç
bulunmaktadDr.
127
•
Medya'nBn Etkin KullanBmB: Sahip oldu u imkanlar nedeniyle Medya, afet yönetim
sisteminin zarar azaltma, hazDrlDk, müdahale ve iyileHtirme safhalarDnda etkin bir araç
olarak kullanDlma potansiyeli taHDmaktadDr. Buna karHDn, Türkiye'deki afet yönetimi
sistemi içerisinde gerek afet öncesinde gerekse afet sonrasDnda medyanDn tam kapasite
ile etkin bir Hekilde kullanDlmadD D görülmektedir. Bu önemli bir sorun oluHturmakta
ve süratle çözüme kavuHturulmasD gerekmektedir.
•
Afet TBbbB: Ülkemizde her büyük afet sonrasDnda afet bölgelerinde karHDlaHDlan en
büyük sa lDk problemlerinin baHDnda, acil tDbbi müdahale ve triyaj konularDnDn geldi i
bilinmektedir. Bunun nedeni ise üniversitelerin e itim programlarDnda ve Sa lDk
BakanlD D teHkilatDnda bu konuya gereken önemin verilmemiH olmasDdDr. Di er taraftan
bu konuda yeni ve olumlu bir geliHme olarak 1. Ulusal Afet TDbbD Kongresi'nin
Haziran 2004'te Antalya'da Gülhane Askeri TDp Akademisi tarafDndan düzenlendi ini
kaydetmek gerekir. Ulusal kongrede alDnan kararlarDn, sorumlu tüm kurum ve
kuruluHlarD afet tDbbD konusuna daha duyarlD olma yönünde harekete geçirmesi
beklenmektedir.
•
Meteorolojik UyarBlar: Meteorolojik tehlikelerin oluHturaca D zararlardan korunmak,
artDk günümüzde hassas hava durumu tahminleri ve erken uyarDlarla mümkün
olabilmektedir. Hava tahminleri ve meteorolojik uyarDlar yapmakla görevli
kurumumuz Devlet Meteoroloji -Hleri Genel Müdürlü üdür. Bir do al afet olan
sellerin tahmin edebilmesi, ülkemizde zarar görebilirli in azaltDlmasD bakDmDndan
büyük önem taHDmaktadDr. DM-’nin nehir sellerini tahmin konusunda Devlet Su -Hleri
(DS-) ve Elektrik -Hleri Etüt -daresi (E-E) ile iHbirli i yaparak bu kurumlarDn
verilerine dayalD yeni bir hizmet geliHtirmesi yararlD olacaktDr.
•
Küresel klim De<iAikli<i: Küresel iklim de iHiklikleri ile ilgili araHtDrmalar 2100
yDlDnda, yer ve okyanus yüzeylerindeki sDcaklDklarDn 1.4oC ile 5.8oC artaca D
konusunda alarm vermektedir. Bu durumun, yalnDzca deniz seviyelerinde yol açaca D
yükselmeler ve ya DH miktarDndaki de iHimlerin dahi, Türkiye’nin ekonomisi, çevre
sorunlarD ve do al afetler üzerinde önemli olumsuz etkileri olacaktDr. Türkiye’de,
küresel iklim de iHikliklerinin yol açabilece i zararlarDn önlenmesi veya azaltDlmasD
konularDnda araHtDrma çalDHmalarD çok azdDr ve belirli bir strateji yoktur, DM- bu
konuya önem ve öncelik vermeli ve teknik eleman, araç-gereç kapasitesini
geliHtirmelidir.
•
Afetlerde AnBlarBn KorunmasB: YaHanan afetlerle ilgili anDlarDn korunmasD ve
bunlarDn özellikle toplumdaki afete karHD koyma kültürünün geliHtirilmesi bakDmDndan,
anDt ve müzeler büyük önem taHDmaktadDr. 1999 depremlerinin, geniH ve büyük
tahribatD, topluma çok acD dersler verdi. Bu do al afet sonucunda yaHanan unutulmaz
deneyimi ve alDnan dersleri, tüm gelecek kuHaklara, aktarabilmek büyük bir ihtiyaçtDr.
Ne yazDk ki bu amaca hizmet edecek ve bilimsel de eri olan bir deprem müzesine
henüz sahip de iliz.
128
7-2. Öneriler
7-2.1. Genel Öneriler
Bu bölümde, Türkiye’nin afet yönetim sisteminin güçlendirilebilmesi için gerekli görülen
genel öneriler verilmektedir. Bu çalDHmanDn birçok yerinde de inildi i gibi, parçacD bir
yaklaHDmla, zaman içinde ihtiyaç duyuldukça, çDkarDlan yasalar ve kurumsal düzenlemelerle
geliHen mevcut afet yönetim sistemi, çok baHlD, görev, yetki ve sorumluluklarDn kurumlar
arasDndaki da DlDmlarDnda belirsizlik ve ikilemler olan, zarar azaltma ve hazDrlDklD olma
aHamalarDnda yapDlmasD gereken faaliyetleri iyi düzenlenmemiH, birçok boHluklarD olan bir
yapDdadDr. Sistemin hem yasal ve hem de kurumsal açDdan bütüncül bir yaklaHDmla yeniden
düzenlenmesine ivedilikle ihtiyaç bulunmaktadDr.
Merkezi düzeyde, birçok bakanlD D, kurum ve kuruluHu ilgilendiren çok çeHitli faaliyetlerin,
etkin bir planlama, iHbirli i ve koordinasyon, yönlendirme, destekleme ve denetim görevlerini
üstlenebilecek, kDsmen de olsa idari ve mali özerkli e sahip, yaptDrDm gücü ve yetkisi olan,
güçlü bir koordinatör kuruma ihtiyaç vardDr. Bu kurum, di er ilgili kurum ve kuruluHlarla
iHbirli i halinde, ülke ölçe inde Zarar Azaltma Stratejik planlarD ile merkezi düzeydeki
müdahale planlarDnD hazDrlamalD, operasyonel sistem ve süreçleri geliHtirmeli, her düzeydeki
e itim, bilgilendirme ve bilinçlendirme programlarDnDn standartlarD ve uygulama esaslarDnD
belirlemeli ve uygulamasDnD sa lamalD, yerel ölçekteki zarar azaltma, hazDrlDk ve müdahale
planlarDnDn, ulusal stratejik plan esaslarD içersinde, hazDrlanmasD ve uygulanmasDnD teHvik
etmeli ve desteklemelidir.
Bu tür bir kurumun, Türkiye’nin idari yapDlanmasD içersinde BaHbakanlD a ba lD olmasD
gerekmektedir. De iHik disiplinlerden, bilgili ve deneyimli personelle desteklenmesi gereken
bu kurum, dinamik bir yapDda, geliHmeye açDk, kolay karar alDp uygulayabilen, bilimsel ve
teknik kurullarla desteklenen, afet öncesi ve sonrasDndaki ulusal ve uluslararasD faaliyetleri
etkin olarak yönlendiren ve koordine edebilen özelliklere sahip olmalDdDr. Böyle bir kurum
kurulduktan sonra aHa Ddaki önerilerin gündeme alDnmasD yararlD olacaktDr.
•
Afet yönetim sisteminin hukuki alt yapDsD daha çok afet anD ve sonrasDna iliHkin
düzenlemeler Heklinde geliHmiHtir. Zarar azaltma ve hazDrlDklD olma aHamalarDnda
yapDlmasD gereken faaliyetler çeHitli belirsizlikler içermektedir. 17 A ustos 1999
depremi sonrasDnda çDkarDlan kanun, kanun hükmünde kararname, Bakanlar Kurulu
KararlarD, yönetmeliklerle, hukuki alt yapD daha da karmaHDk bir hal almDHtDr. Bu
nedenle yürürlükteki afet ve imar mevzuatDnDn yeniden düzenlenmesi, ve çok çeHitli
yasa ve yönetmeliklere da DlmDH olan, yasal düzenlemelerin afetler, imar ve yapD
olmak üzere 3 çerçeve yasa altDnda toplanmasD gerekmektedir.
•
Do al afetler genellikle yerel olaylardDr ve yerel sorunlar do urmaktadDr. Mevcut afet
yönetim sistemi içersinde ise, özellikle zarar azaltma ve hazDrlDklD olma aHamalarDndaki
faaliyetlere yerel yönetimlerin katkDlarD son derece sDnDrlDdDr. Bu nedenle, yerel
yönetimlere, afet yönetim sisteminin tüm aHamalarDnda görev, yetki ve sorumluluk
verilmeli ve bu yönetimlere idari yapDlanma, mali kaynak, e itim ve teknik yardDm
deste i verilmelidir
•
Yerel yönetimlerce hazDrlanmasD gereken, zarar azaltma ve müdahale planlamasD
çalDHmalarDna ilgili meslek odalarD, ve sivil toplum kuruluHlarD kanalDyla, geniH ve aktif
129
bir halk katDlDmD sa lanmalD ve halkDn bu planlardan bilgi sahibi olmasDna imkan
verilmelidir.
•
HalkDn karHD karHDya bulundu u afet tehlikesi ve riski konusunda iyi planlanmDH ve
süreklili i olan e itim programlarD ile bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi
sa lanmalD ve toplumda bir güvenli yaHam ve zarar azaltma kültürü oluHturulmalDdDr.
•
Yerel düzeyde hazDrlanmakta olan, afet müdahale planlarD düzenli olarak
güncelleHtirilmeli ve halkDnda katDlDmDyla düzenlenecek yDllDk tatbikatlarla,
uygulanabilir olup olmadD D denenmeli ve geliHtirilmelidir.
•
-ller düzeyinde kapsamlD tehlike, zarar görebilirlik ve risk haritalarD (mikro bölgeleme
haritalarD) hazDrlanmalD, afet senaryolarD oluHturmalD ve il veya ilçe müdahale planlarD,
bu senaryolar esas alDnarak hazDrlanmalDdDr.
•
Türkiye KDzDlay Derne i, uluslararasD yardDm kuruluHlarDyla tam bir iHbirli i içerisinde
olmalDdDr. AyrDca kendi idari yapDlanmasDnD iyileHtirmeli ve afete hazDrlDk ve müdahale
planlarDnD ve sistemlerini geliHtirmeli, zarar azaltma ve hazDrlDk konusundaki e itim
faaliyetlerini sürdürmeli ve yaygDnlaHtDrmalDdDr. Bu faaliyetlerini yürütebilmesi için
kamu kaynaklarD ile desteklenmelidir.
• Sivil toplu kuruluHlarD ve profesyonel kiHilerden yararlanarak, yerel düzeyde bir e itim
seferberli i düzenlenerek, afetlerden korunma, zarar azaltma, ilk yardDm hafif aramakurtarma konularDnda, halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi sa lanmalDdDr.
7-2.2. Özel Öneriler
YukarDda Türkiye’nin afet yönetim sisteminin geliHtirilmesi ile ilgili genel öneriler ana hatlarD
ile verilmiHtir. Bu bölümde ise özellikle uluslararasD yardDm kuruluHlarD ve yardDm eden
ülkelerin yapacaklarD yardDmlara katkDda bulunmak amacDyla daha spesifik önerilerde
bulunulmasDnda yarar görülmüHtür. Bu raporun bir çok yerinde vurgulandD D üzere,
Türkiye’nin afet yönetim sisteminin geliHtirilememesindeki temel sorun her düzeydeki e itim
eksikli i sorunudur. HalkDnda bir zarar azaltma kültürü oluHturamamDH, politikacD ve karar
vericilerine afet zararlarDnDn niçin azaltDlmasD gerekti ini kavratamamDH, afet yönetiminden
sorumlu yöneticilerini hiç e itememiH ve sistem içerisinde önemli görev ve sorumluluklar
üstlenmiH olan teknik personelini, ülke ihtiyaçlarD do rultusunda, yetiHtirememiH toplumlarda,
yalnDzca yasal ve kurumsal düzenlemelerle afet zararlarDnDn azaltDlamayaca D, Türkiye
örne inde oldu u üzere, bir gerçektir. Bu nedenle Türkiye’ye afet zararlarDnDn azaltDlmasD
konusunda yapDlacak destek ve yardDmlarDn her düzeydeki e itim faaliyetlerine
yo unlaHtDrDlmasD gerekli görülmektedir. Desteklenecek e itim faaliyetlerini aHa Ddaki gibi
gruplamak mümkündür;
•
Sürekli ve sürdürülebilir programlarla halkDn bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi,
•
Afet yönetiminden sorumlu yöneticilerin, afet yönetim sisteminin temel esaslarD, zarar
azaltma ve müdahale planlarDnDn hazDrlanmasD konularDnda e itilmesi ve afetlerden
elde edilen dersler,ve tatbikatlarla sürekli geliHtirilmeleri,
130
•
Üniversitelerdeki e itim programlarDnDn geliHtirilmesi,
•
Hizmet içi e itim faaliyetlerinin geliHtirilmesi,
temel amaç, her düzeyde sürdürülebilir bir e itim seferberli i ile, toplumda bir zarar azaltma
kültürü oluHturmak ve topluluklarDn baH edebilme kapasitelerini artDrmak olmalDdDr.
AyrDca son günlerde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin çDkardD D yeni yasalarla, merkezi ve
yerel düzeydeki kamu yönetimleri yeniden yapDlandDrDlmaktadDr ve “-l Özel -dareleri”
“Belediyeler” ve BüyükHehir Belediyelerinin afet yönetim sistemi içersindeki görev, yetki ve
sorumluluklarD artDrDlmakta ve zarar azaltma, hazDrlDklD olma, müdahale ve iyileHtirme
aHamalarDnda yapDlmasD gereken faaliyetlerin hemen tamamD, belediyeler ve il özel idarelerine
devredilmektedir.
Bu güne kadar afet yönetimiyle ilgili olarak hiçbir bilgi ve deneyime sahip olmayan belediye
ve il özel idareleri yetkililerinin kendi il veya belediye sDnDrlarD içersindeki do al afet tehlikesi
ve riskini nasDl belirleyecekleri, zarar azaltma konusunda stratejik plan ve programlarDnD nasDl
hazDrlayacaklarD, afete müdahale ve iyileHtirme faaliyetlerini nasDl yürütecekleri belirsizdir.
Bu nedenle, bu yeni görev ve yetki da DlDmD karHDsDnda, belediye baHkanlarD ve yardDmcDlarD ile
belediyelerin encümen ve meclis üyelerinin yukarDda sayDlan konularda e itilmeleri öncelikli
bir konu olmaktadDr.
Bu tür bir e itim programD, Türk Belediyeciler Birli i ve bölgesel belediye birlikleri ile
müHtereken yapDlabilece i gibi, Orta Do u Amme -daresi Enstitüsü’yle iHbirli i halinde de
düzenlenebilir.
Türk Belediyeciler Birli i’nin Alman Adenaur VakfD’nDn deste i ile halen ülke genelinde,
belediye yöneticileri ve teknik elemanlarDna yönelik olarak yürütmekte oldu u, imar mevzuatD
ile ilgili e itim faaliyetleri bu konuda bir örnektir.
Türkiye’de do al afet zararlarDnDn azaltDlmasD ve afet yönetim sisteminin güçlendirilmesi
konusunda iHbirli i ve yardDm programlarD yürüten JICA ve di er uluslararasD kuruluHlarDn
faaliyetlerini öncelikle yerel yönetimlerin e itimi faaliyetlerine yönlendirmelerinde büyük
yarar görülmektedir.
Bunun yanD sDra kurumsal kapasitelerin güçlendirilmesi amacDyla aHa Ddaki konular da
öncelikle desteklenmesi gereken faaliyetler arasDnda sayDlabilir;
•
Yeniden yapDlandDrDlmakta olan
BaHbakanlDk Acil Durum Yönetimi Genel
Müdürlü ü’ ile BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D Afet -Hleri Genel Müdürlü ü’nün
teknik eleman kapasitelerinin geliHtirilmesi,
•
1995 yDlDnda JICA’nDn maddi ve teknik deste i ile bir pilot bölgede kurulan ” Deprem
HasarD Erken Haber Alma Sisteminin” ülke genelinde yaygDnlaHtDrDlmasD,
•
YaygDn ve örgün e itim faaliyetlerinden sorumlu olan Milli E itim BakanlD D için
standart e itim modülleri oluHturma, e itici e itimi, e itim yoluyla halkDn
bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetleri,
131
•
Yerel Gündem 21 çerçevesi içersinde, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluHlarDnDn
aktif katDlDmD ile yürütülen, ancak sürdürülebilir olmayan, e itim faaliyetlerinin
sürdürülebilir hale getirilmesi,
•
-zmit örne inde baHarDlD sonuçlar verdi i görülen, Toplum Afet Gönüllüleri (TAG) ve
Mahalle Afet Gönüllüleri (MAG) sistemlerinin yaygDnlaHtDrDlmasD ve geliHtirilmesi,
132
TE EKKÜR
Öncelikle, Japon UluslararasD -Hbirli i AjansD (JICA) Türkiye ofisine, böyle bir çalDHma
yapDlmasD fikrini gündeme getirdi i ve destekledi i için teHekkür etmeyi borç bilmekteyiz.
ÇalDHmanDn baHlangDcDndan bu yana yakDn ilgi ve desteklerini esirgemeyen, JICA, Türkiye
Ofisi’nden, Bay Y. Inaba, Bayan Y. Saito, Bay M. Ashino, Bay S. Nishikiwa ve Dr. E.
Özdamar’a en içten teHekkürlerimizi sunmaktayDz.
AyrDca, çalDHmanDn her aHamasDnda, görüH, öneri ve eleHtirilerde bulunmak amacDyla JICA
tarafDndan belirlenen, -stanbul Teknik Üniversitesi profesörlerinden M. KadDo lu ve A.-lki’ye,
sivil toplum kuruluHlarD temsilcisi Bayan G. Tezgider’e, Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel
Müdür YardDmcDsD A. KavaklDo lu’na, -çiHleri ve BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D
temsilcilerine, de erli görüH, öneri ve eleHtirileri için teHekkür ederiz. Bu çalDHmanDn,
geliHtirilmesinde büyük destek ve katkDlarD olmuHtur. !üphesiz, bu çalDHmada eksik kalan,
daha da geliHtirilmesi gereken konular ve yazDm hatalarD kalmDHsa bu bizim eksikli imizden
kaynaklanmDHtDr.
ÇalDHmanDn her aHamasDnda bize kaynak ve arHivlerinden yararlanma olana D sa layan,
BaHbakanlDk Türkiye Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlü ü’ne, -çiHleri BakanlD D E itim
Daire BaHkanlD D ile Stratejik AraHtDrmalar Merkezi BaHkanlD D’na, BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D Afet -Hleri Genel Müdürlü ü ve Teknik AraHtDrma Genel Müdürlü üne, Devlet
Planlama TeHkilatD MüsteHarlD Dna, BirleHmiH Milletler KalkDnma ProgramD Türkiye
Temsilcili ine, BaHbakanlDk Proje Uygulama Birimi yetkililerine de teHekkür etmeyi görev
saymaktayDz.
Bu çalDHmanDn gerçekleHtirilmesinin tüm aHamalarDnda danDHmanlDk görevi üstlenmiH olan,
O.Ergünay, P.Gülkan, E. -nan ve H. Güler’e de büyük gayret ve özverili çalDHmalarD için
sonsuz HükranlarDmDzD sunarDz.
133
EKLER
Ek-1: Afetlere li kin Olarak 1923 Y l ndan Sonra Ç kar lan Yasalar n Listesi
Yasal Düzenlemeler
Tarih
Köy Kanunu (Kanun No. 442)
Belediyeler Kanunu (Kanun No.1580)
Umumi HDfzDsDhha Kanunu (Kanun No.1593)
Belediye YapD ve Yollar Kanunu (Kanun No.2290)
Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Kanunu (Kanun No. 2804)
Erzincan depremi ile ilgili yapDlacak yardDmlar hakkDnda Kanun (Kanun No.3773)
TaHkDn sulara ve su baskDnlarDna karHD korunma hakkDnda Kanun (Kanun No.4373)
Yer sarsDntDlarDnDn öncesi ve sonrasDnda alDnacak önlemler hakkDnda Kanun (Kanun No.4623)
Deprem Tehlike HaritasDnDn kabulü (Bakanlar Kurulu KararD)
-lk Zorunlu Depreme DayanDklD YapD Yönetmeli inin kabulü (Bakanlar Kurulu KararD)
DSI Genel Müdürlü ünün yeniden yapDlandDrDlmasD hakkDnda Kanun (Kanun No.6200)
2290 SayDlD YapD Kanunda de iHiklik yapan Kanun (Kanun No.6785)
-mar ve -skan BakanlD D KuruluH Kanunu (Kanun No.7116)
Sivil Savunma Kanunu (Kanun No.7126)
Umumi hayata müessir afetler dolayDsDyla alDnacak tedbirlerle yapDlacak yardDmlara dair Kanun
(Kanun No.7269)
Afetlerin genel hayata etkinli inin tespitine iliHkin kurallar hakkDnda Yönetmelik.
Afetzedelerin hak sahipli inin tespiti hakkDnda Yönetmelik
7269 NumaralD Kanunda düzenlemeler yapan Kanun (Kanun No.1051)
7269 SayDlD Kanunla teHkil olunan afetler fonunun harcama usullerine iliHkin Yönetmelik
Deprem Fonu KurulmasD hakkDnda Kanun (Kanun No.1571)
6785 NumaralD Kanunda de iHiklik yapan Kanun (Kanun No. 1605)
Afet sebebiyle yapDlan ve yapDlacak olan binalarDn borçlandDrma bedellerinden yapDlacak indirimler
hakkDnda Yönetmelik
7269 NumaralD Kanunda de iHiklik yapan Kanun (Kanun No.2479)
Ola anüstü Hal Kanunu (Kanun No.2935)
BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D KuruluHu hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname No.180 ve 209
Afetler sebebiyle edinilen bina arsa ve arazilerden arta kalanlarDn de erlendirilmesi hakkDnda
Yönetmelik
7269 NumaralD Kanunda de iHiklik yapan Kanun (Kanun No.3177)
6785 NumaralD Kanunun yerine geçen -mar Kanunu (Kanun No. 3194)
3194 NumaralD -mar Kanunu göre çDkarDlan 9 Yönetmelik
Afetlere iliHkin acil yardDm teHkilatD ve planlama esaslarDna dair Yönetmelik
3194 NumaralD Kanunda de iHiklik yapan Kanun (Kanun No. 3542)
Erzincan, GümüHhane ve Tunceli deprem bölgesindeki önlemler ve yapDlacak yardDmlar hakkDnda
Kanun (Kanun No.3838)
Tabii afet nedeniyle meydana gelen hasar ve tahribata iliHkin hizmetlerin yürütülmesine dair Kanun
(Kanun No.4123)
7269 NumaralD Kanunda düzenlemeler yapan Kanun (Kanun No.4133)
Kriz Yönetimi hakkDnda Yönetmelik (Bakanlar Kurulu kararD)
Afet bölgelerinde yapDlacak yapDlar hakkDnda Yönetmelik
1924
1930
1930
1933
1935
1940
1943
1944
1945
1945
1953
1956
1958
1958
1959
134
1968
1968
1968
1970
1972
1972
1972
1981
1983
1983
1985
1985
1985
1985-1986
1988
1989
1992
1995
1995
1997
1998
Ek-2: 17 A ustos 1999 Depreminden Sonra Ç kar lan Yasa, Yönetmelik v.b. gibi Mevzuat
Listesi
Kanunlar
Do al afetlerin yarattD D kayDplarD azaltmak ve alDnacak önlemleri düzenlemek amacDyla Kanun
Kuvvetinde Kararname çDkarma yetkisi veren Kanun (Kanun No. 4452)
ÇeHitli KanunlarD yeni maddeler ve geçici maddeler ekleyerek düzenleyen Kanun (Kanun No.
4447)
1999 Depremlerinde u ranDlan ekonomik kayDplarD azaltmak amacDyla bazD Vergi KanunlarDnda
de iHiklik yapDlmasD hakkDnda Kanun (Kanun No. 4481)
4452 NumaralD Yetki Kanunun 1. ve 2. Maddelerinde de iHiklik yapan Kanun (Kanun No. 4484)
BazD Kanun Hükmünde Kararnameler kabul eden Kanun (Kanun No. 4539)
4452 NumaralD Yetki Kanunun süresinin uzatDlmasD hakkDnda Kanun (Kanun No. 4540)
ÇeHitli Meslek OdalarDnDn çalDHmalarDnD düzenleyen kanunlara geçici maddeler ekleyen Kanun
Hükmünde Kararnameyi onaylayan Kanun (Kanun No. 4581)
Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK)
7269 NumaralD Kanunda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.574)
4539 NumaralD Kanunda de iHiklik yapan Do al Afet Bölgelerinde Afetten Kaynaklanan Hukuki
UyuHmazlDklarDn Çözümüne Ve BazD -Hlemlerin KolaylaHtDrDlmasDna -liHkin Kanun Hükmünde
Kararname (KHK No.575)
574 NumaralD Kanun Hükmünde Kararnamede de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname
(KHK No.576)
574 NumaralD Kanun Hükmünde Kararnameye madde ekleyen Kanun Hükmünde Kararname
(KHK No.577)
BazD Kanunlarda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.578)
Milli Piyango Kanununda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararnameye bir madde ekleyen
Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.579)
7269 NumaralD Kanuna maddeler ekleyen Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.580)
BazD Kanunlarda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.581)
Afetlerden Do an ZararlarDn Giderilmesi hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.582)
BaHbakanlDk TeHkilatD hakkDnda kanun hükmünde kararnamenin de iHtirilerek kabulü hakkDnda
kanunda de iHiklik yapDlmasDna dair Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.583)
Bir yeni il ve iki ilçe kurulmasD ve 190 NumaralD Kanun Hükmünde Kararnameye tablolar
eklenmesi hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.584)
-l Özel -dareleri Kanununa bir madde eklenmesi hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK
No.585)
Sivil Müdafaa ve Belediyeler KanunlarDnda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname (KHK
No.586)
Zorunlu Deprem SigortasD hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.587)
Konut Edindirme HesaplarDnDn Tasfiyesine dair Kanun Hükmünde Kararname (KHK No. 588)
BazD Kanun Hükmünde Kararnamelerde de iHiklik yapDlmasD HakkDnda Kanun Hükmünde
2859 NumaralD Tapulama ve kadastro paftalarDnDn yenilenmesi hakkDnda Kanuna bazD maddeler
ekleyen Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.590)
Ticaret ve Sanayi OdalarD, Ticaret OdalarD, Sanayi OdalarD, Deniz Ticaret OdalarD, Ticaret BorsalarD
ve Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret OdalarD ve Ticaret BorsalarD Birli i Kanununa Bir Geçici
Madde Eklenmesi HakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.591)
4447 NumaralD Kanunda ve Sosyal Sigortalar Kanununda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde
‘Sakarya’ ilinin BüyükHehir Belediyesi KurulmasD hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK
No.593)
Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ile 190 NumaralD Kanun Hükmünde
Kararnamede de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.594)
YapD Denetimi HakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.595)
Sivil Savunma Kanununda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.596)
135
Tarih
29.08.1999
08.09.1999
26.11.1999
04.12.1999
03.03.2000
03.03.2000
27.06.2000
Tarih
01.09.1999
11.09.1999
23.09.1999
30.09.1999
30.09.1999
07.10.1999
13.10.1999
01.11.1999
22.11.1999
22.11.1999
09.12.1999
27.12.1999
27.12.1999
27.12.1999
29.12.1999
07.01.2000
08.02.2000
25.02.2000
25.02.2000
06.03.2000
27.03.2000
10.04.2000
10.04.2000
7269 NumaralD Kanuna bir madde eklenmesi hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK
No.597)
7269 NumaralD Kanunda bazD de iHiklikler yapDlmasD hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname
(KHK No.598)
7269 NumaralD Kanunda bazD de iHiklikler yapDlmasD hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname
(KHK No.599)
BaHbakanlDk TeHkilatD HakkDnda Kanun Hükmünde Kararnamenin De iHtirilerek Kabulü HakkDnda
Kanunda De iHiklik YapDlmasDna Dair Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.600)
Türk Mühendis ve Mimar OdalarD Birli i Kanununda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde
Denizcilik MüsteHarlD DnDn KuruluH ve Görevleri HakkDnda Kanun Hükmünde Kararnamede
De iHiklik YapDlmasD hakkDnda Kanun Hükmünde Kararname (KHK No.602)
584 ve 593 NumaralD Kanun Hükmünde Kararnamelerde de iHiklik yapan Kanun Hükmünde
-çiHleri BakanlD D TeHkilat ve Görevleri HakkDnda Kanunda De iHiklik YapDlmasD hakkDnda Kanun
Hükmünde Kararname (KHK No.609)
Tapu ve kadastro genel müdürlü ü kuruluHu ve görevleri hakkDnda kanun hükmünde
kararnamenin de iHtirilerek kabulü hakkDnda Kanunda de iHiklik yapan Kanun Hükmünde
Kararname (KHK No. 623)
Bakanlar Kurulu KararlarB
Tabii afetler nedeniyle gelir kaybD ve altyapD hasarDna u rayan belediyelerin yapmalarD gereken
iHlemler hakkDnda Bakanlar Kurulu KararD (BKK No. 99/13188)
Do al afetler nedeniyle Kredi borçlarDnD ertelenmesi ve yeni kredi verilmesi hakkDnda Bakanlar
Kurulu KararD (BKK No. 99/13233)
Kamu personeli ve iHçilere ödenecek fazla mesai ücretlerini düzenleyen yönetmeliklerde de iHiklik
yapan Bakanlar Kurulu KararD (BKK No. 99/13390)
1999/2000 Ö retim yDlD için Deprem bölgesinde görevli ö retmenlerle ilgili düzenleme yapan
Bakanlar Kurulu KararD (BKK No. 99/13409)
Do al afetler nedeniyle belediyelere yapDlacak yardDmlarD düzenleyen Bakanlar Kurulu Ek KararD
(BKK No. 99/13412)
Do al afetler nedeniyle belediyelere yapDlacak yardDmlarD düzenleyen Bakanlar Kurulu KararD
(BKK No. 99/13413)
Do al afetler nedeniyle ev ve iHyerleri zarar görenlere yapDlacak yardDmDn esaslarDnD belirleyen
yönetmelikte de iHiklik yapan Bakanlar Kurulu KararD (BKK No. 99/13484)
BKK No. 99/13233 kararda de iHiklik yapDlmasD hakkDnda Bakanlar Kurulu KararD (BKK No.
99/13541)
(BKK No. 99/13715)
BKK No. 99/13390 kararda de iHiklik yaparak yeniden düzenleyen Bakanlar Kurulu KararD (BKK
No. 99/13751)
BKK No. 99/13484 kararda de iHiklik yaparak yeniden düzenleyen Bakanlar Kurulu KararD (BKK
No. 2000/68)
(BKK No. 2000/9)
(BKK No. 2000/67)
17 A ustos ve 12 KasDm depremleri nedeniyle bölgedeki depolarD zarar gören ‘Fiskobirlik’ için
Fiyat -stikrar Fonundan destek sa lanmasD hakkDnda Bakanlar Kurulu KararD (BKK No. 2000/261)
Do al afetler nedeniyle etkilenen Küçük ve Orta ölçekli iHletmeler destek sa lanmasD hakkDnda
Do al afetler nedeniyle yerel yönetimlere yapDlacak yardDmlarD düzenleyen Bakanlar Kurulu
KararD (BKK No. 2000/1042)
(BKK No. 2000/1043)
Do al afetler nedeniyle ev ve iHyerleri zarar görenlere yapDlacak yardDmlarD yeniden düzenleyen
BKK No. 99/13233 kararDyla yapDlan düzenlemeyi de iHtiren Bakanlar Kurulu KararD (BKK No.
2000/1103)
136
23.05.2000
23.05.2000
23.05.2000
14.06.2000
28.06.2000
28.06.2000
28.06.2000
23.08.2000
29.09.2000
Tarih
20.08.1999
28.08.1999
10.10.1999
13.10.1999
15.10.1999
15.10.1999
28.10.1999
26.11.1999
15.12.1999
24.12.1999
24.12.1999
05.02.2000
08.02.2000
08.02.2000
26.03.2000
14.08.2000
14.08.2000
17.08.2000
06.09.2000
Yönetmelikler
3030 NumaralD Kanun kapsamD dDHDnda kalan belediyeler tip imar yönetmeli inde de iHiklik yapan
Yönetmelik
Belediye ve mücavir alan sDnDrlarD içinde ve dDHDnda planD bulunmayan alanlarda uygulanacak imar
yönetmeli inde de iHiklik yapan Yönetmelik.
-mar planlarD ve ilgili düzenlemelerde de iHiklik yapan yönetmelikte yapDlacak de iHiklik hakkDnda
Yönetmelik
Gecekondu kanunu uygulama yönetmeli inde de iHiklik yapan Yönetmelik
3194 NumaralD -mar kanununa göre düzenlenmiH bulunan imar yönetmeliklerine sD Dnaklarla ilgili
ek yönetmelikte de iHiklik yapan Yönetmelik
Yerel yönetimlerin fonlarDnD düzenleyen yönetmelikte de iHiklik yapan Yönetmelik
Konut edindirme kredisi kullanDmDnD düzenleyen yönetmelikte de iHiklik yapan Yönetmelik
YapD denetim hakkDnda Yönetmelik
Genelgeler
YatDrDmlar ve yatDrDmlarD teHvik fonundan yapDlacak devlet yardDmlarDnDn uygulanmasDyla ilgili
tebli hükümleri hakkDnda Genelge
Deprem nedeniyle u ranan zararlarDn tazmini hakkDnda BaHbakanlDk Genelgesi
Ulusal Deprem Konseyi kurulmasD hakkDnda BaHbakanlDk Genelgesi (2000/9)
Tebli<ler
Vergi Kanunu hakkDnda Tebli (SDra No. 277)
Kurumlar Vergisi hakkDnda Tebli (SDra No. 64)
Geçici veya daimi iHçi alDmDnda 17 A ustos depreminden Bursa, ‘Bolu’, EskiHehir, -stanbul,
Kocaeli, Sakarya, Tekirda , Yalova ve Zonguldak illerinde etkilenenlere öncelik verilmesi
hakkDnda Tebli
1999 yDlD mali bütçe uygulamalarD hakkDnda Tebli (SDra No. 8)
Emlak vergisi kanunu hakkDnda Tebli (SDra No. 26)
Toplu Konut Fonundan 17 A ustos depreminde Istanbul, Kocaeli, Sakarya, Bolu, Yalova ve Bursa
illerinde etkilenenlere verilecek krediler hakkDnda Tebli (SDra No. 99/1)
Vergilerin TahsilatD hakkDnda Tebli (SDra No. 406)
Vergilerin TahsilatD hakkDnda Tebli (SDra No. 407)
99/1 SDra NumaralD Tebli kapsamDnD geniHleten Tebli (SDra N99/2)
1999 yDlD depremlerinden etkilenenlere yapDlan yardDmlarla ilgili ilk üç aylDk denetim raporu
hakkDnda Tebli
Belediyeler tarafDndan izlenecek prosedürler hakkDnda Tebli
595 NumaralD Kanun Hükmünde Kararname ile ilgili Laboratuar yeterlik raporlarDnda uygulanacak
esaslarD belirleyen Tebli
595 NumaralD Kanun Hükmünde Kararname ile ilgili Teknik yeterlik raporlarDnda uygulanacak
esaslarD belirleyen Tebli
Zorunlu Deprem SigortasD için uygulama kurallarD hakkDnda Tebli
Zorunlu Deprem SigortasD için uygulanacak tarife ve esaslar hakkDnda Tebli
137
Tarih
02.09.1999
02.09.1999
02.09.1999
02.09.1999
02.09.1999
09.09.1999
22.09.1999
26.05.2000
Tarih
22.09.1999
29.09.1999
21.03.2000
Tarih
01.09.1999
03.09.1999
09.09.1999
16.09.1999
18.09.1999
22.09.1999
24.09.1999
23.10.1999
03.12.1999
11.01.2000
10.02.2000
30.07.2000
30.07.2000
08.09.2000
08.09.2000
Ek-3: Zorunlu Deprem Sigortas Sistemi
Do al Afetler SigortasD Kurumu (DASK), 587 sayDlD Kanun Hükmünde Kararname ile
27.12.1999 tarihinde kurularak Hazine MüsteHarlD Dna ba lanmDHtDr. Bu kanunla afetler
nedeniyle meydana gelen kayDplarDn karHDlanmasD, artDk bir Devlet yükümlülü ü olmaktan
çDkmDH, bu görevi DASK üstlenmiH olmaktadDr. 2000 yDlDndan baHlayarak belediye mücavir
alan sDnDrlarD içersinde bulunan tapuda kayDtlD tüm konut binalD, apartmanlar ve ba DmsDz evler
zorunlu deprem sigortasD kapsamDna girmiH olmaktadDr. Ancak resmi binalar, kamuya ait
binalarD ve endüstriyel tesisler ile köylerdeki konutlar zorunlu sigorta kapsamDna
girmemektedir. Kapsama giren ba DmsDz konut ve kat malikleri mülklerini, deprem
bölgelerine göre belirlenen primler üzerinden sigorta ettirmek durumundadDr.
Toplanan primlerle önemli bir mali havuz oluHmaktadDr. Muhtemelen bu birikim hDzDnD dünya
piyasalarD da dikkate de er bulunmaktadDr. Ortalama olarak her birim konutun yDllDk 40-50
US$ prim ödemesi durumunda, 1999 depremlerinde u ranDlan maddi kayDplarDn tutarDna 10 yDl
içerisinde eriHmek mümkün olacaktDr.
DASK idaresi Sigorta Fonunun yönetimini, 5 yDllDk dönemler halinde özel firmalara
vermektedir. SigortalDya yapDlacak kayDp geri ödemesi miktarlarDna ait sDnDrlar, Hükümetin
tespit etti i ölçüler dahilinde belirlenmektedir. 2004 yDlD için yapDlan de erlendirmede, geri
ödenecek 75 Milyar TL. (50,000 US$ altDnda) tutarDndaki tazminat miktarD ile bazD yerlerde
nispeten uygun bir konut edinmek mümkün olabilir. DASK, 7 kiHiden (dördü üst düzey kamu
görevlisi, ikisi üst düzey sigortacD, bir finans yöneticisi ve bir bilim adamD) oluHan bir yönetim
kurulu tarafDndan idare edilmektedir. Kurum, yerli ve yabancD danDHmanlar kullanarak,
poliçelerin geliHtirilmesi ve yaygDnlaHtDrDlmasD çalDHmalarD yapmaktadDr.
Kamu kaynaklarDnD politik amaçlarla sarf etmek yerine bu kaynaklarDn bir kDsmDnD nispeten
ba DmsDz bir yapDda olan bir sigorta kurumuna devretme konusunda gönüllü olmak o günkü
Hükümet için oldukça cesur bir karar olarak de erlendirilmelidir. Türkiye gerçekleri ve
geçmiHte yapDlan uygulamalar dikkate alDndD Dnda, afet sonrasD tazminat almaya hak
kazanmak için mutlaka sigortalD olmak gerekti i anlayDHDnDn hayata geçirilmesi gerçek bir
devrim olarak nitelenebilir. Bir ölçüde bu de iHime uyuluyor olunmasDna karHDn, hala popülist
e ilimlerin oldu u ve politik güce sahip çevrelerin afetlerde zarar gören ruhsatsDz binalara bile
tazminat ödeme çabalarDnDn oldu u görülmektedir. Bunun önüne geçmek için, afete u rayDp
zarar görenlere konut yaparak yardDm edilmesini Hükümetin sorumlulu una veren mevcut
Afet Kanunun ilgili hükümlerinden kurtulmak gerekmektedir.
Hükümetin ve di er idarelerin bu konudaki kararlDlDklarD, Afyon Sultanda 'da 3 !ubat 2002
günü meydana gelen orta büyüklükteki (M=6.0) depremi ile 1 MayDs 2003 günü Bingöl’de
meydana gelen (M=6.4) depremde pek iyi bir sDnav vermemiHtir. YapDlan kampanyalar,
sigorta poliçesi olmayanlarDn u radDklarD zararlarDn kamu kaynaklarDndan karHDlanmayaca D
yönündeydi. Ancak sigorta yaptDrmamDH kimseleri uygun kredi imkanlarDndan
yararlandDrabilmek için bu afetzedeler sanki depremden önce konut edinmek amacDyla
kooperatif kurmuHlar gibi bir aldatmaca ile avantajlD duruma getirilmiHlerdir.
1999 yDlDndan sonraki önemli geliHmelerden biri de, ulusal bütçenin dDHDnda kalan ve bu
nedenle önemli ölçüde siyasi etkilerden uzak olan Afet Sigorta Fonunun oluHturulmasDdDr.
Primlerin do rudan bu kuruma ödendi i, bu kaynaklarDn verimli yollardan de erlendirildi i
bir sistem sayesinde, afetlerden sonra ek vergiler koyarak para toplayan politik tercihler
138
ortadan kalkmaktadDr. YakDn geçmiHte Hükümet tarafDndan afet kayDplarDnD karHDlamak ve
iyileHtirme programlarD için evi ve arabasD olan vatandaHlardan normal vergilerine ilave olarak
ikinci kez vergi alDnmDHtDr.
AslDnda en gerçekçi yatDrDm, koruyucu ve can ve mal kayDplarDnD önleyici nitelikteki
tedbirlere ayrDlacak nispeten az kaynaklar sayesinde, Afetler sonucu ulaHDlan korkutucu
kayDplarDn önüne geçmektir. -nsan hayatD söz konusu oldu unda, zarar azaltDcD yatDrDmlarDn
etkinli i çok yüksektir. Sigorta Fonunda toplanan paranDn bir bölümü, sözgelimi %20'sinin,
zarar azaltDcD yatDrDmlara ayrDlmasD bile vergi öder gibi prim ödeyen sigortalDlarca mantDklD bir
yatDrDm olarak algDlanacaktDr. Afete hazDrlDk amacDyla Hehir planlarDnDn iyileHtirilmesi, altyapD
ve kamu binalarDn güçlendirilmesi gibi programlD faaliyetler, sigortalDlarDn arzu ve hoHgörü ile
karHDladDklarD hususlardDr. Aksi taktirde afet sonrasD oluHan çok daha büyük kayDplar nedeniyle
ek vergiler ödenebilecektir.
Di er bir deyiHle genel olarak Türk kamuoyu afet zararlarDnDn azaltDlmasD amacDyla yapDlacak
çalDHmalar için bu ölçekte baHka bir fon yaratmaya mali ve politik açDdan pek istekli
görünmemektedir. Mülk sahipleri ise yine aynD yaklaHDm içinde ayrD bir fon için destek
olmayacaklardDr. AynD zamanda ödenecek tazminatlar ve zarara azaltma fonu arasDnda da
kabul edilebilir bir denge olmalDdDr. Bu sayede Afet Sigorta Fonu'nun idari, sosyal psikolojik
bakDmdan faaliyetleri meHru olacaktDr. Burada önemli olan bu sigorta'yD geniH bir bakDH
açDsDyla bir zarar azaltma aracD olarak kurabilmektir. Bunu yaparken fiziki planlamayD ve Afet
Sigorta Fonunun yerel idarelerle etkileHimli iHbirli ini de dikkate almak gerekir.
139
Ek-4: Örnek Olay 13 Mart 1992, Erzincan Depremi
Türkiye’de afet yönetiminin müdahale, iyileHtirme ve yeniden inHa aHamalarDnda uygulanmDH
baHarDlD çalDHmalar yok de ildir. Bu çalDHmalar arasDnda olaya hDzlD ve etkili müdahale ile
iyileHtirme ve daimi iskan çalDHmalarDnDn baHarD ile yürütüldü ü, 1995 yDlDnda meydana gelen
Isparta- Senirkent su bakDnD ve çamur akmasD, yine aynD yDl meydana gelen Dinar depremi ve
-zmir su baskDnD, 1996 yDlDnda meydana gelen Amasya-Çorum depremi, 1998 yDlD içersinde
meydana gelen BatD Karadeniz su baskDnlarD ve Adana Depremi sayDlabilir.
Ancak burada, afet sonrasDnda uygulanan acil yardDm, iyileHtirme ve daimi iskan çalDHmalarD
açDsDndan, Türkiye’de uygulanan en baHarDlD faaliyet oldu u, herkesçe kabul edilen ve 1994
yDlDnda HABITAT onur ödülüne layDk görülen, Erzincan depremi çalDHmalarDnDn örnek olay
olarak verilmesinde yarar görülmüHtür.
Erzincan Hehri Kuzey Anadolu Fay Zonu (KAFZ) içersinde yerleHmiH ve tarihi devirlerden bu
yana çok büyük depremler yaHamDH ve bu depremler sonucunda yeri iki kez de iHtirilmiH bir
kenttir. 995 – 1900 yDllarD arasDnda, bölgede, büyüklükleri 6 ve daha büyük olarak tahmin
edilen, 76 yDkDcD deprem meydana geldi i ve her depremde kentin ve çevresinin büyük
hasarlar gördü ü bilinmektedir.
Son büyük deprem ise, 26 AralDk 1939 günü meydana gelmiHtir. Son yüzyDlDn en büyük
depremi olan (M:7.9) bu depremde, Erzincan ili ve ilçelerinde 25,000 kiHi ölmüH, 140 bin kiHi
yaralanmDH ve birkaç istisna dDHDnda hemen tüm yapDlar yDkDlmDH veya kullanDlmaz hale
gelmiHtir. Bu deprem sonucunda kentin yeri de iHtirilmiH ve kent eski yerinden 7 km.
uzaklDkta olan, bugünkü yerinde yeniden inHa edilmiHtir.
13 Mart 1992 günü yerel saatle 19:19’da meydana gelen, 6.8 büyüklü ündeki son depremde,
653 kiHi hayatDnD kaybetmiH, 850’si hastane tedavisi gerektiren 3850 kiHi yaralanmDH, 6702
konut yDkDlmDH veya a Dr hasar görmüH, 9108 konut orta ve 15384 konut hafif hasar görmüHtür.
Bu deprem sonrasDnda, afet yönetim sisteminin her aHamasDnda yapDlan çalDHmalar aHa Dda
özetlenmiHtir.
Arama Kurtarma ve Acil YardBm ÇalBAmalarB
Yerel saatle 19:19 da meydana gelen deprem haberi, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D, Afet
-Hleri Genel Müdürlü ünce, de erlendirilmiH ve olasD zarar ve kayDplar için bir rapor
hazDrlanmDHtDr. Bu ilk de erlendirmeler sonucunda, bölgede deprem nedeniyle; 1000 civarDnda
can kaybD, 3500 civarDnda yaralanma ve 4500 yDkDk ve a Dr hasarlD konut ile, en çok 50 adet
çok katlD yapDnDn çökmüH olabilece i sonucuna varDlmDH ve olaya müdahale, bu zarar ve kayDp
tahminleri dikkate alDnarak planlamDHtDr.
AyrDca bu sonuçlar saat 21:30’da toplanan Bakanlar Kurulu’na da ulaHtDrDlmDHtDr. Zira
depremin ilk dört saati içersinde, Erzincan’la telli telsiz haberleHmesi yapmak mümkün
olmamDHtDr.
Depremden 2 saat sonra, Erzincan’da bulunan 3. Ordu birlikleri,halkDnda katDlDmDyla, aramakurtarma faaliyetlerine baHlamDH ve sabaha kadar 300 kiHi, enkaz altDndan sa olarak
kurtarDlmDHtDr. Gece saat 23:00 ten sonra bu birliklere Erzurum, Sivas, Amasya, Bayburt gibi
140
komHu illerle, Ankara’dan gönderilen arama-kurtarma ve acil yardDm ekipleri de katDlmDH ve
faaliyetler aralDksDz olarak 10 gün sürdürülmüHtür.
Erzincan’da mevcut olan 3 hastanenin de yDkDlmDH veya kullanDlmaz hale gelmiH olmasD
nedeniyle, Erzurum’daki hastaneler alarma geçirilmiH ve iki kent arasDnda oluHturulan bir araç
köprüsü ile, ilk gece Erzurum’a 500 yaralD sevk edilmiHtir.
14 Mart 1992 günü Ankara’da BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D MüsteHarDnDn baHkanlD Dnda
“Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu” toplanmDH ve bölgeye yapDlacak acil yardDmlarDn
miktar ve esaslarD belirlenerek, Ankara ile Erzurum ve Erzincan arasDnda 12 nakliye
uça Dndan oluHan bir hava köprüsü kurulmuHtur.
Arama-kurtarma ve acil yardDm faaliyetlerine, ilk saatlerden itibaren, 3000 asker, 60 liHilik
sivil savunma arama-kurtarma ekibi, 331 doktor, 187 hemHire, 120 ambülans katDlmDH ve ilk
iki gün içersinde bölgeye 4000 ünite kan, 10bin kan seti, 3000 çadDr, 40 bin battaniye, 200 ton
gDda, 40 ton ilaç ve tDbbi malzeme, 416 iH makinesi, 56 jeneratör, 375 kamyon, 150 binek
aracD, 20 adet 10 tonluk su bidonu, 4 seyyar mutfak sevk edilmiHtir. KDzDlay, depremin birinci
gününden itibaren halka sDcak yemek ve gDda yardDmD yapmaya baHlamDHtDr.
Geçici skan ÇalBAmalarB
Acil yardDm ve kurtarma çalDHmalarDna paralel olarak yürütülen, geçici barDnma çalDHmalarD,
Afetler Merkez Koordinasyon Kurulu kararlarD do rultusunda yürütülmüH ve geçici iskanDn
prefabrik yapDlar kurularak yapDlmasD yerine, mevsimin müsait olmasD nedeniyle, kamu
yapDlarD ve KDzDlay çadDrlarD kullanDlarak ve hafif ve orta hasarlD yapDlarDn, süratle onarDlarak
sa lanmasD prensibi kabul edilmiH ve süratle daimi iskan faaliyetlerinin planlanmasD
yapDlmDHtDr.
Bu karar do rultusunda, ilk bir hafta içersinde bölgeye 23,300 çadDr, 246 prefabrike baraka,
kamu görevlileri için 92 prefabrike konut, 104er adet duH, tuvalet ve çamaHDrhane ünitesi
kurulmuHtur. AyrDca orta büyüklükte ticaret ve tarDm kenti olan Erzincan’da hayatDn biran
önce normale dönmesini teminen, 652 adet prefabrike geçici iH yeri kurulmuH ve bunlar
iHyerleri yDkDlan veya a Dr hasar gören kiHilere da DtDlmDHtDr.
yileAtirme ve Daimi skan ÇalBAmalarB
Kentin yol ,su, elektrik , kanalizasyon ve haberleHme gibi alt yapDsD büyük ölçüde hasar
görmedi i için bu tesislerdeki hasarlar ilk on gün içersinde onarDlmDH ve hayat yavaH yavaH
normale dönmeye baHlamDHtDr.
Depremin hemen akabinde baHlatDlan enkaz kaldDrDlmasD, hasar tespiti, hak sahiplerinin
belirlenmesi, yeni yerleHme yerlerinin seçimi ve jeoteknik etütlerinin yapDlmasD, harita ve imar
planlarDnDn yapDlmasD, kent merkezleri ile köylerde yapDlacak daimi iskan konutlarDnDn
projelendirilmesi vb gibi faaliyetler ile, onarDm ve güçlendirme projelerinin hazDrlanmasD ve
ihale iHlemleri, BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D, Afet -Hleri Genel Müdürlü ü, YapD -Hleri
Genel Müdürlü ü, Teknik AraHtDrma ve Uygulama Genel Müdürlü ü ve -ller BankasD Genel
Müdürlü ü teknik ekiplerince üç ay gibi kDsa bir süre içersinde tamamlanmDHtDr. Temmuz
1992 baHDnda onarDm, güçlendirme ve yeni bina yapDmD faaliyetlerine baHlanmDHtDr.
141
Erzincan gibi deprem riski çok yüksek olan bir kentin gelecekte olabilecek depremlerden
etkilenmemesi için bölgenin sosyal ve ekonomik yapDsDnD da geliHtirecek, geniH kapsamlD bir
proje hazDrlanmDH ve 450 milyon ABD dolarD tutarDndaki bu projenin finansmanD için Avrupa
-skan Fonu ile Dünya BankasDndan kredi temin edilmiHtir.
Avrupa -skan Fonu kaynaklarDndan temin edilen 190 milyon ABD dolarD tutarDndaki kredi ile,
1992 AralDk ayDna kadar geçen, 8 aylDk süre içersinde, bölgede 1400’ü kDrsal alanda, evini
yapana yardDm metodu kullanDlarak 5,400 daimi iskan konutu bitirilmiHtir. Orta hasarlD 2,064
çok katlD konut ünitesi ,ile 868 köy konutu onarDlmDH ve güçlendirilmiH, ayrDca, ço u okul
olmak üzere, 50 adet kamu yapDsDnDn onarDmD ve güçlendirilmesi sa lanmDHtDr.
Dünya BankasDndan temin edilen kredi, BaHbakanlDk Toplu Konut -daresi BaHkanlD D
tarafDndan kullanDlmDH ve bu kredi ile de kentin teknik ve sosyal alt yapDsDnDn güçlendirilmesi
ve ekonomik ve sosyal yaHamDn iyileHtirilmesi için gereken orta vadeli faaliyetler
yürütülmüHtür. 3 yDl devam eden bu faaliyetlerin sonucunda Erzincan kent merkezinde 9.5 km
uzunlukta yeni kanalizasyon Hebekesi, 18 km uzunlukta ya mur suyu Hebekesi, kentin yol, su,
elektrik alt yapDsDnDn yenilenmesi, trafik sinyalizasyon sistemi kurulmasD, 3 adet 100-150
yataklD yeni hastane inHa edilmesi ve donatDlmasD, 1052 adet lojman inHasD, yeni otobüs
terminali ve belediye binasD yaptDrDlmasD, 250 km uzunluktaki içme suyu Hebekesinin
onarDlmasD, pis su arDtma tesisi, katD atDk depolama tesisi, belediyenin itfaiye ve iH makinesi
kapasitesinin artDrDlmasD, 24 köye, içme suyu tesisi, 29 köy grubuna sulama suyu Hebekesi
inHasD, 6 köy grubuna yeni yol inHasD, Erzincan ve Tunceli illerindeki okullara 4 milyon ABD
dolarD tutarDnda okul donanDmD ve e itim araçlarD temini, köylerde ahDrlarD yDkDlan ailelere
1,500 adet ahDr binasD yaptDrDlmasD gibi faaliyetler gerçekleHtirilmiHtir.
Erzincan depreminden sonra yapDlan müdahale ve iyileHtirme faaliyetlerinin baHarDlD bir örnek
olmasDndaki temel nedenler aHa Dda özetlenmiHtir;
• Türkiye’de ilk kez bu depremde, merkezi yönetim ile yerel yönetim arasDnda etkin bir
iHbirli i ve koordinasyon sa lanmDH ve gerek merkezi ve gerekse yerel düzeyde
yürütülen faaliyetlere halkDn, siyasi parti temsilcileri ve sivil toplum ve muhtarlar
kanalDyla katDlDmD temin edilmiHtir.
• UygulamalarDn her aHamasDnda alDnan kararlar geniH katDlDmlD toplantDlarda, tartDHDlarak,
halkDn talepleri do rultusunda de iHtirilmiHtir.
• Türkiye’de ilk kez bir deprem sonrasDnda geçici ve daimi iskan sorunlarDnDn çözümü
sa lanDrken, bölgenin deprem güvenli inin artDrDlmasD, teknik alt yapD, halkDn sosyoekonomik sorunlarDnDn çözülmesi ve baH edebilme kapasitelerinin geliHtirilmesini
amaçlayan yeni bir strateji uygulanmDH ve bunu temin için, 3838 sayDlD özel bir yasa
çDkarDlmDHtDr.
• Türkiye’de ilk kez, yeni yer seçimleri ve imar planlarD hazDrlanDrken, zaman zaman
yerli ve yabancD uzmanlarDnda katDldDklarD araHtDrma gruplarD oluHturulmuH ve mikro
bölgeleme etütleri gerçekleHtirilmiHtir.
• Türkiye’de ilk kez, orta hasar görmüH yapDlarDn güçlendirilmesi için yeni bir program
oluHturulmuH ve bu program içersinde, gerekyeni projelerin hazDrlanmasD ve gerekse
onarDm güçlendirme faaliyetlerinin denetimi, ODTÜ ve -TÜ üniversitelerinin
uzmanlarD tarafDndan yürütülmüHtür.
• Türkiye’de ilk kez, bir deprem sonrasDnda, deprem bölgesinde halkDn bilgilendirilmesi
ve bilinçlendirilmesi amacDyla, halk e itim programlarD düzenlemiH, kamu ve özel
sektördeki mimar ve mühendislerle, inHaat yapan usta ve kalfalara yönelik e itim
programlarD uygulanmDH, bölgeye yapD malzemeleri denetimi yapmak amacDyla, -TU
ve BakanlDkça, malzeme laboratuarlarD kurulmuH ve inHaat faaliyetleri BakanlD Dn
142
kendi teknik elemanlarDnDn yanD sDra, ODTÜ ve -TÜ gibi iki büyük üniversite
tarafDndan da ayrDca denetlenmiHtir.
YukarDda esaslarD verilen bu strateji ve politikalar, 1999 depremlerine kadar geçen süre
içersinde , meydana gelen her do al afet sonrasDnda da uygulanmDH ve baHarDlD sonuçlar elde
edilmiHtir.
143
Ek-5: 17 A ustos 1999 Depreminin Müdahale ve yile tirme Faaliyetlerine Kat lan Sivil
Toplum Kurulu lar listesi
DERNEKLER ve VAKIFLAR
Emergency Need Project
Emergency Medicine Association
Open Radio (94.9)
Disaster Radio (94.l)
Civic Coordination Against Disasters
August 17 Association
AK Insurance, Education & Fire, Simulation Centre
Mother-Father Support Group
Mother Child Ed. Found
Bee Movement
Citizen Initiative for Light
BekirpaHa Earthquake Survivor's Association
White Point Foundation
Association of our Country
Contemporary Education Foundation
The Organization for Support for Contemporary
Life
Çanakkale Civil Coordination for Earthquake
Environmental Caucus
The Foundation for the Prot. & Pres. of
Environment & Cultural Values
Children's Health Association
Children's Foundation
The Organization of Solidarity Volunteers
Society for the Protection of Nature
Society of peace with Nature
World Academy for Local Democracy (WALD)
Handicapped Foundation
The Young executives & Businessmen's Assoc.
Rainbow -stanbul Women's Platform
Helsinki Watch Association
Human and Nature Formation
Org. of H. Rights Solidarity for Oppressed People
Human Resources Development Foundation
Foundation For Human Health and Education
Humanitarian Aid Foundation
International Women of -stanbul (IWI]
-stanbul Disaster Assoc.
-stanbul-European Youth Forum Foundation
-stanbul Environmental Volunteers
-stanbul Environmental Council
-stanbul Photograph Cinema Amateurs Foundation
-stanbul Help Group
144
Acil -htiyaç Projesi VakfD
Acil TDp Derne i
AçDk Radyo (94.9)
Afet Radyo (94.l)
Afete KarHD Sivil Koordinasyonu Destekleme
Derne i
Ag 17 YardDm Gönüllüleri Derne i (AGl7)
Ak Sigorta E itim ve YangDn Simülasyon
Merkezi
Anne-Baba Destek Grubu
Anne-Çocuk VakfD (AÇEV)
ArD Hareketi
AydDnlDk -çin YurttaH GiriHimi Destekleme
Derne i
BekirpaHa Depremzedeler Derne i (Kocaeli
-zmit)
Beyaz Nokta VakfD
Bizim Ülke Derne i
Ça daH E itim VakfD
Ça daH YasamD Destekleme Derne i
Çanakkale Deprem -çin Sivil Koordinasyon
Çevre KozasD
Çevre ve Kültür De erlerini Koruma ve
TanDtma VakfD (ÇEKÜL)
Çocuk Sa lD D Derne i
Çocuk VakfD
DayanDHma Gönüllüleri Derne i
Do al HayatD Koruma Derne i (DFCD)
Do a ile BarDH (DIB)
Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi
Akademisi
Fiziksel Engelliler VakfD
Genç Yönetici ve -HadamlarD Derne i (GnAD)
GökkuHa D -stanbul KadDn Platformu
Helsinki YurttaHlar Derne i
-nsan Do a OluHumu (IDO)
-nsan HaklarD ve Mazlumlar -çin DayanDHma
Derne i
-nsan Kayna DnD GeliHtirme VakfD (IICGV)
-nsan Sa lDk ve E itim VakfD
-nsani Yardim VakfD
-stanbul UluslararasD KadDnlar Derne i
-stanbul Afet Derne i
-stanbul Avrupa Gençlik Forumu Derne i
-stanbul Cevre Gönüllüleri Platformu (S.O.S.)
-stanbul Cevre Konseyi (ICK)
-stanbul Foto raf Sinema Amatörleri Kurulusu
-stanbul Yardim Grubu
-zmit General Assembly - Local Agenda 2l
Foundation for Support of Women's Work
Women's Solidarity Foundation (WSF)
Karamürsel Earthquake Victims Assoc.
Pioneer Scouts Rescue and Live Group
Turkish Red Crescent Society (TRCS)
Lions Club
Lokman Hekim Health Foundation
Blue Crescent
Mavi Kalem Social Assistance & Charity
METU Alumni Assoc. -stanbul Branch
Advertising Association
Rotaract
Civic Communication Network
Social Democracy Foundation
Foundation for Social work Research,
Documentation and Education
Development of Social and Cultural Life
Association
Economic and Social History Foundation of Turkey
Union of Municipalities of the Marmora Region
Foundation of Wireless & Radio Amateurs
Public Health Foundation
Turkish Earthquake Foundation (TEF)
Turkish Education Volunteers Foundation
Turkish Public Health Organization
Turkish Society for the Protection of Children
Turkish Psychological Assoc.
Turkish Foundation for Fire Protection
Yalova Earthquake Survivor’s Organization
Green steps For Environmental Literacy
Found. For the Advancement of Counseling in
Education-FACE
-zmit Kent KurultayD - Yerel Gündem 21
KadDn Eme ini De erlendirme VakfD
KadDnlarla DayanDHma VakfD
Karamürsel Depremzedeler Derne i
KDlavuz -zci Kurtarma ve YaHatma Grubu
Türkiye KIZILAY Derne i (TRCS)
Lions (UluslararasD Lions Yönetim Çevresi)
Lokman Hekim Sa lDk VakfD (LHSV)
Mavi Hilal
Mavi Kalem Sosyal YardDmlaHma ve
DayanDHma Derne i (Mavi Kalem)
ODTU Mezunlar Derne i -st !ubesi
ReklamcDlar Derne i (RD)
Rotaract
Sivil -letiHim A D
Sosyal Demokrat VakfD(SODEV)
Sosyal Hizmetler AraHtDrma, Belgeleme E itim
VakfD (SABEV)
Sosyal Kültürel YasamD GeliHtirme Derne i
(SKYD)
Ekonomi ve Sosyal Tarih VakfD
Marmara ve Bo azlar Belediyeler Birli i
Telsiz ve Radyo Amatörleri Cemiyeti(TRAC)
Toplum Sa lD D VakfD (TOSAV)
Türkiye Deprem VakfD (TDV)
Türkiye E itim Gönüllüler VakfD (TEGV)
Türkiye Halk Sa lD D Kurumu Derne i
(HASAK)
Türkiye Korunmaya Muhtaç Çocuklar VakfD
(TKMCV)
Türk Psikologlar Derne i
Türkiye YangDndan Koruma VakfD (TUYAK)
Yalova Depremzedeler Derne i
YeHil AdDmlar Çevre E itim Derne i
Yüksek Ö renimde Rehber YetiHtirme VakfD
(YÖRET)
MESLEK ODALARI ve B RL KLER
-stanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz
-stanbul and Marmara, Aegean, Mediterranean,
Bölgeleri Deniz ticaret OdasD
Black Sea Regions Shipping Chambers of
Commerce
Chamber of Civil Engineers - -stanbul Branch
-nHaat Mühendisler OdasD -stanbul !ubesi
-stanbul Chamber of Chemists
-stanbul EczacDlar OdasD
-stanbul Chamber of Industry
-stanbul Sanayi OdasD (ISD)
-stanbul Chamber of Commerce (ICOC)
-stanbul Ticaret OdasD (ITO)
Chamber of Geophysical Engineers (CGET)
Jeofizik Mühendisleri OdasD – -st !ubesi
(JFMO)
Chamber of Geological Engineers -stanbul Branch
Jeoloji Mühendisler OdasD – -stanbul !ubesi
Chamber of Mechanical Engineers -stanbul Branch
Makine Mühendisleri OdasD -stanbul !ubesi
(MMO)
Chamber of Urban Planners
Mimarlar OdasD -stanbul Büyükkent !ubesi
!ehir PlanlamacDlarD OdasD – -stanbul !ubesi
Turkish Chamber of Physicians
Türk Tabipler Birli i (TTB)
145
Chamber of Physicians – -stanbul Branch
Turkish Society of Cardiology
Turkish Academy of Science (TUBA)
Union of Chamber of Eng. & Arch. of Turkey
Tük Tabipler Birli i – -stanbul Tabip OdasD
Türk Kardiyoloji Derne i (TKD)
Türkiye Bilimler Akademisi (TUBA)
Türkiye Mimarlar ve Mühendisler Odalar
Birli i (TMMOB)
UCEAT Chamber of Mechanical Engineers
TMMOB Makine Mühendisler OdasD
Union of Turkish Tourism Agencies
Türkiye Seyahat Acenteleri Birli i (TURSAB)
ARAMA ve KURTARMA GRUPLARI
ADAK Search and Rescue Society
Afet Durumu Arama Kurtarma -meceleri
Derne i (ADAK)
Search Rescue Research
Arama Kurtarma AraHtDrma (AKA)
Solidarity association for Natural Disaster - Alanya
Alanya Do al Afetlerde YardDmlaHma Derne i
Search Rescue Team
Arama Kurtarma Timi (AKUT)
BakDrköy Do a SporlarD Derne i (Do al Afet
Arama Kurtarma)
Bursa Volunteer search and Rescue Teams Local
Bursa Gönüllü Arama Kurtarma Ekipleri ve
Agenda 21 Co-ordination Committee
Yerel Gündem 21 Koordinasyon Kurulu
Scubadivers Sports Club
Caddebostan BalDkadamlar SualtD Spor Kulübü
Canakkale Search & Rescue Emergency Aid
Çanakkale Arama Kurtarma Acil Yardim
Derne i
Edirne Arama ve Kurtarma Derne i
Erzincan Acil Yardim Kurtarma Derne i
EskiHehir Afet Acil Yardim Arama ve
Kurtarma Derne i (ESKUT)
Voluntary Search and Rescue Partnership
Gönüllü Arama Kurtarma Dernekleri Ortak
ÇalDHma Grubu (GAKD-OSG)
-stanbul Yardim Grubu (Arama Kurtarma)
KuHadasD SAR Training Association
KuHadasD Arama Kurtarma Ekibi (KAKEB)
Life Line K9 SAR
K9 Arama Kurtarma
Rescue 77 Association-Yalova
Kurtarma 77 Derne i-Yalova
Organized Logistic, Search & Rescue Organization
Organize Destek Arama Kurtarma Derne i-zmir
Ordu Nature Activities Association
Ordu Do a Aktiviteleri Derne i (ODAD)
Middle Eastern search and Rescue, Mountain and
Ortado u Arama Kurtarma Da cDlDk ve Do a
Nature Sports Associations
SporlarD Derne i(ORDOS)
Ozel Marmara Hospital Emergency Search &
Özel Marmara Hastanesi Acil Arama Kurtarma
Rescue (-STANBUL)
Timi
Pamukkale Search and Rescue & Natural Sports
Pamukkale Arama Kurtarma Do a SporlarDAssociations
Denizli (PAKDOS)
Umut Search-Rescue Aid and Training Association- Umut Arama-Kurtarma Yardim ve E itim
Aydin
Derne i
GEA Search Rescue Ecology Group
Yeni Yüksektepe Derne i GEA Arama
Kurtarma Ekoloji Grubu
146
Ek-6: Japon Bilim Adamlar ile
birli i
Türkiye’de deprem zararlarDnDn azaltDlmasD konusunda, Japon bilim adamlarD ile iHbirli i
yapDlmaya 1950’li yDllarda baHlanmDHtDr. Türkiye’deki ilk sismoloji enstitüsü UNESCO
deste i ile 1950 yDlDnda -stanbul Teknik Üniversitesi Rektörlü üne ba lD olarak kurulmuHtur.
1952 yDlDnda Prof. Takahiro Hagiwara sismoloji enstitüsünün kuruluHuna yardDmcD olmak
üzere UNESCO uzmanD olarak Türkiye’ye gelmiHtir. Prof. Hagiwara ile birlikte -TÜ’de
mühendislik sismolojisi ve deprem mühendisli i dersleri verilmeye baHlanmDHtDr. Türkiye’de
iki yDl kalan Prof. Hagiwara’dan sonra Tokyo Üniversitesi tarafDndan Prof. Shinitiro Omote ile
Prof. Hajime Umemura gönderilmiHtir. Biri sismolog di eri deprem mühendisi olan bu iki
de erli bilim adamD, gerek -TÜ’de ve gerekse -stanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Jeofizik
Bölümünde dersler vermiHlerdir. Prof Umemura bir yDl, Prof. Omote ise iki yDl sonra
Japonya’ya dönmüHtür. 1960 yDlDnda gelen Prof. T. Rikitake kaldD D 1.5 yDl sürede
mühendislik sismolojisi dersleri vererek bu alanda pek çok araHtDrmacD yetiHtirmiHtir. Türkiye
için çok yararlD ve gerekli olan bu enstitü 1962 yDlDnda maalesef -TÜ senatosunun talihsiz bir
kararDyla la vedilmiHtir. Yerine -TÜ Maden Fakültesi, Jeofizik Kürsüsüne ba lD ve bir
fonksiyonu olmayan Arz Fizi i Enstitüsü kurularak, Japon bilim adamlarDyla yDllardDr
sürdürülen ortak faaliyetler kesilmiHtir.
Daha sonra eski -mar ve -skan BakanlD D’nDn talebi üzerine 1968 yDlDnda Hokkaido
Üniversitesinden Prof. Yoshia Sakai UNESCO tarafDndan Türkiye’ye gönderilmiHtir.
Beraberinde getirdi i kendi dizaynD olan “konik penetrasyon” cihazD ile yerel zemin türlerinin
deprem sDrasDndaki davranDHlarD konusunda BakanlDk uzmanlarDyla birlikte çalDHmDHtDr. AyrDca
depreme dayanDklD yapD yapDlmasDnDn esaslarD hakkDnda BakanlD a bir rapor sunmuHtur.
Türkiye’deki, mikrozon çalDHmalarDnDn baHlatDlmasDna Prof. Sakai’nin büyük katkDsD olmuHtur.
-lk kez 1968 yDlDnda bakanlDk uzmanlarD tarafDndan Prof. Sakai ve Prof. Medvedev yöntemleri
kullanDlarak AydDn’Dn Kuyucak ilçesinde bir mikrozon çalDHmasD yapDlmDHtDr.
Rahmetli Prof. RDfat Yarar’Dn özel çabalarDyla 1952 yDlDnda Türk ve Japon bilim adamlarD
arasDnda baHlatDlan iHbirli i sonucunda, 1966 yDlDndan itibaren Türk araHtDrDcDlar e itim
amacDyla Japonya’daki UluslararasD Deprem Mühendisli i ve Sismoloji Enstitüsü’ne
gönderilmeye baHlanmDHtDr. BaHlangDçta UNESCO deste i ile sürdürülen bu iHbirli i
sonucunda gerek üniversitelerden ve gerekse eski -mar ve -skan BakanlD Dndan bir çok kiHi
Japonya’daki kurslara katDlarak bilgi ve deneyimlerini geliHtirmiHlerdir.
1971 yDlDnda BirleHmiH Milletlerin baHlatmDH oldu u “Balkan Bölgesinin Sismisitesi” projesi
çerçevesi içerisinde, mikrozon çalDHmalarDnDn geliHtirilmesi faaliyetlerine, Tokyo
Üniversitesinden Prof. Kobayashi de, UNESCO uzmanD olarak katDlmDH ve 1973 yDlDnda,
Bursa EHkel’de -mar ve -skan BakanlD D Deprem AraHtDrma Enstitüsünce yapDlan mikrozon
çalDHmalarDna, Prof. Kanai tarafDndan geliHtirilen, mikrotremor ölçümleriyle yerel deprem
tehlikesini belirleme yöntemi ilk kez Prof. Kobayashi’nin liderli inde uygulanmDHtDr. Bu
çalDHmada kullanDlan kDsa periyotlu mikrotremor ölçüm cihazD seti, Deprem AraHtDrma
Dairesine hibe edilmiH ve pek çok çalDHmada kullanDlmDHtDr.
1976 yDlDnda Van’Dn ÇaldDran ilçesinde meydana gelen depremin etkilerini incelemek
amacDyla, Hokkaido Üniversitesinden Prof. Yoshio Sakai ve Prof. Yutaka Ohta ve di er üç
Japon araHtDrmacDdan oluHan heyet Türkiye’ye gelmiHtir. Eski -mar ve -skan BakanlD DnDn
daveti üzerine gelen bu heyetle birlikte Deprem AraHtDrma Enstitüsü uzmanlarD ÇaldDran ve
147
Muradiye bölgesindeki deprem hasarDnDn nedenleri konusunda inceleme yapmDHlardDr.
1981 yDlDnda Japon E itim BakanlD D ve Ulusal Bilim Kurumu tarafDndan desteklenen,
Türkiye’de deprem zararlarDnDn azaltDlmasDnD amaçlayan yeni bir ortak araHtDrma programD
baHlatDlmDHtDr. Bu programa Hokkaido, Tokyo, Tokyo Metropolitan Üniversiteleri ile Fukui
Teknoloji Enstitüsünden dokuz bilim adamD ve araHtDrmacD katDlmDHtDr. Hokkaido
üniversitesinden Prof. Ohta baHkanlD Dnda 1982 ve 1983 yDllarDnda Türkiye’ye gelen heyetler
Deprem AraHtDrma Enstitüsü uzmanlarDyla birlikte Bolu AdapazarD yöresinde arazi çalDHmalarD
yapmDHlardDr. Deprem Mühendisli i Türk Milli Komitesi de bu çalDHmalarD desteklemiHtir. O
tarihte genç bir araHtDrmacD olarak Türkiye’ye gelen Prof. Hitomi Murakami, 1.5 yDl süreyle
Türkiye’deki eski deprem verilerini toplayarak, çeHitli yapD türlerinin deprem hareketi
karHDsDndaki hasar e ilimlerini, can kayDplarD ve yaralanmalar nedeniyle ilgili zarar görebilirlik
analizleri geliHtirmiHtir. Bu ortak araHtDrma çalDHmalarDnDn nihai raporu, “A comprehensive
study of earthquake disasters in Turkey in view of seismic risk reduction” adD altDnda 1983
yDlDnda Hokkaido Üniversitesi yayDnlamDHtDr. Bu ortak çalDHma ile birlikte, Türk ve Japon
bilim adamlarD ve araHtDrmacDlarD arasDndaki iliHkiler geliHtirilmiH ve karHDlDklD uzman de iHim
programlarD baHlatDlmDHtDr. Bu verimli iHbirli inin sonucu olarak, do rudan JICA deste i ile
1993 yDlDnda “Deprem ZararlarDnDn AzaltDlmasD Merkezi Projesi” BayDndDrlDk ve -skan
BakanlD D Afet -Hleri Genel Müdürlü ü ve -stanbul Teknik Üniversitesi’nin katDlDmDyla
baHlatDlmDHtDr.
17 A ustos 1999 -zmit Körfezi depreminden sonra ise Japon Hükümetince bölgeye önce
JICA tarafDndan bir arama kurtarma ve acil yardDm ekibi gönderilmiHtir. Daha sonra ise baHka
bir ekip gelerek “Hasar Gören YapDlarDn HDzlD De erlendirilmesi” konusunda deneysel
çalDHmalar yapmak üzere bir araHtDrma grubu gönderilmiHtir.
JICA ile -stanbul BüyükHehir belediyesi arasDnda 17 Ekim 2000 tarihinde “Sismik mikro
bölgeleme dahil Türkiye Cumhuriyetinde afet önleme ve zarar azaltma temel planDna iliHkin
çalDHma” adD altDnda bir proje baHlatDlmDHtDr. Bu proje kapsamDnda yürütülen faaliyetlerin
sonuç raporu 2003 yDlDnda yayDnlanmDH ve kamuoyuna açDklanmDHtDr.
148
Ek-7: Dünya Bankas n n MEER Projesi
BileHen (Milyon ABD $ olarak)
WB
GOT
Yararlanan EIB
-
Di er
finansörler
-
A- Afet müdahale sistemi ve risk
azaltma
A1- Acil durum yönetimi ve
müdahale sistemi
A2- Afet sigortasD düzenlemesi
A3- Arazi kullanDmD ve Bina
yönetmeli inin güçlendirilmesi
A4- Kadastro yenilemesi arazi
yönetimi
B- Yeti kinlere Travma program
C- Kal c konut in as
D- Proje Yönetimi
E – 2 hayat n canland rma
F - Kal c konut in as
G – Konut ve hastanelerin tamirat
H – Yol, su, kanalizasyon, enerji
ebekelerinin tamiri ve in as
Toplam
249.2
169.86 -
95.01
15.16
419.16
-
-
-
110.17
123.00 150.00 10.61 1.17
-
-
-
273.00
11.78
20.58
3.63
-
-
-
24.21
6.04
234.36
10.35
-
0.85
3.03
2.34
579.27
21.81
55.93
21.94
34.11
52.85
-
-
-
87.78
-
142.96
117.92
6.89
293.32
12.69
109.72
177.07
632.12
139.73
87.78 260.88
1790.7
499.95 777.16 164.83
149
Toplam
Ek-8: 17 A ustos 1999 Depremi Sonras nda Görev Üstlenen Uluslararas K z lay-K z lhaç
Federasyonu ile Ulusal Derneklerin listesi
Ulusal
Dernekler
Amerikan
KDzDl haçD
-ngiliz KDzDl
haçD
FransDz KDzDl
haçD
Alman KDzDl
haçD
UluslararasD
KDzDlhaç ve
KDzDlay
Dernekleri
Federasyonu
Acil Durum Süresince
Acil yardDm malzemesi
Sa lDk seti, ÇadDr, Battaniye,
IHDldak
Battaniye, ÇadDr, Hijyen setleri
Norveç
KDzDlhaçD
-spanyol
KDzDlhaçD
Acil Müdahale Ünitesi
Di erleri…
Acil yardDm stoklarDnDn ikmali
Müdahale kapasitesinin geliHtirilmesi, kriz zamanD
iletiHimi, depo otomasyonu
Afete müdahale planlamasD ve Afet Operasyon
Merkezi kurulmasD
Afete hazDrlDk ve planlama e itimleri
KIZILAY !ube geliHtirme programD
BILMER kurulmasD projesi
KIZILAY Erzurum Hubesini geliHtirme programD ve
acil yardDm stoklarDnDn ikmali
Hastane ve okul binalarD rehabilitasyonu
-lk yardDm e itimi
Acil yardDm stoklarD ikmali
Acil tDbbi müdahale ve suda kurtarma e itimi
Otomasyon projesine destek
!ube geliHtirme ve Kapasite geliHtirme
Hastane, sa lDk oca D, Psiko-sosyal merkez inHaatD
-yileHtirme ve yeniden yapDlanma
Psiko sosyal destek programD
Su Hebekesini yenileme
Sa lDk, e itim ve sosyal tesislerin inHasD
Afete hazDrlDk ve müdahale e itimleri
KIZILAY’IN çadDr üretim tesislerinin yenilenmesi
Anne ve çocuk bakDm üniteleri
Düzce’de KadDn sD Dnma evine destek
-lk YardDm e itimleri
Sahra hastanesi temini ve sa lDk e itimi
ÇadDr, Aile hijyen setleri
Çocuk bezi, battaniye, çadDr,
plastik örtü, TDbbi malzeme
Acil müdahale birli i, YardDm
malzemeleri, Sahra mutfaklarD,
ÇadDr
Depolama tesisleri
YardDm malzemeler
-letiHim deste i
KDH tipi çadDr
Su ve arDtma deste i
TDbbi destek
-talyan
KDzDlhaçD
-sviçre
KDzDlhaçD
Acil Durum SonrasBnda
-lk yardDm seti, yatak, çadDr,
battaniye, jeneratör
Battaniye, Jeneratör, TDbbi
malzeme
Belçika, Bulgaristan, Kanada,
MDsDr, Finlandiya, Yunanistan,
Japon, -ran, Romanya, BAE,
Hollanda, Portekiz, Tayland,
Slovenya, -sveç
Seyyar kan ünitesi
-lk yardDm e itiminde standardizasyon
Okul ve sa lDk tesisi inHasD
Psikolojik destek programD
Su Hebekesini yenilenmesi
Beceri kazandDrma e itimleri
Parasal ve ayni yardDmlar
Afete hazDrlDk ve müdahale programlarDna destek
-yileHtirme programlarDna ve çalDHmalarDna destek
150
Ek-9: 17 A ustos 1999 Depremi Sonras nda Yürütülen Yap m Faaliyetleri Listesi
Proje
KandDra Hastanesi
Macarlar Okulu
Derince Okulu
Sakarya Hastanesi
Düzce Hastanesi
Körfez Hastanesi
Çubuklu Okulu
Sanat Okulu
-nkDlap -lk Okulu
-zmit Devlet Hastanesi ek binasD
Kocaeli Üniversite Hastanesi
Destekleyen
Japon KDzDlhaçD
Japon KDzDlhaçD
Japon KDzDlhaçD
Japon KDzDlhaçD
Japon KDzDlhaçD
Kuveyt KDzDlayD
Kuveyt KDzDlayD
Japon KDzDlhaçD
Japon KDzDlhaçD
Singapur KDzDlhaçD
Japon KDzDlhaçD
151
Ek-10: Uluslararas Yard m kurulu lar Listesi
ACT Netherlands
Action by Churches Together (ACT)
Adventist Development & Relief Agency
(ADRA)
AFMAL (AFMAL)
American Board
United Church Board for World Ministries
American Friends Service Committee (AFSC)
American Jewish World Service (AJWS)
American Joint Distribution Committee (JDC)
AMURT Foundation
Australian Red Cross
Baptist World Aid
Belgian Red Cross
Brother's Brother Foundation
Caritas
Catholic Medical Mission Board (CBBM)
Catholic Relief Services (CRS)
Christian Reformed World Relief Committee
(CRWRC)
Church World Services (CWS)
Cordaid
Cruz Roja Espanola (SRC)
Danish People's Aid
Direct Relief International
Enfants du Monde
Episcopal Church - World Relief
Episcopal Relief & Development Fund
European Commission Humanitarian Office
(ECHO)
European Perspective
French Red Cross
German Red Cross
Handicapped International
Hellenic Red Cross
Inter Action
Interchurch Medical Assistance Inc. (IMA)
International Aid
International Blue Crescent
International Centre for Emergency Techniques
International Orthodox Christian Charities
(IOCC)
Iranian Red Crescent
International Labour Organization (ILO)
International Orthodox Christian Charities (IOCC)
Iraqi Red Crescent
Islamic Relief
Italian Red Cross
Japanese Red Cross (JRCS)
KESSA Dimitra
Kobe for Turkish Quake Relief
Latter-day Saint Charities
Lutheran World Relief
MAP International
Medecins du Monde (MDM)
Medecins Sans Frontiers (MSF)
Memisa - Dutch Government Relief Org.
Mercy Corps International
Netherlands Red Cross
Northwest Medical Teams International (NWMTI)
Operation Mercy
Operation USA
Presbyterian Disaster Assistance
Project Hope
Relief International
Rooftops Canada Foundation
Salvation Army World Office (SAWSO)
Save the Children Federation
Shanti Volunteer Association (SVA)
Swiss Red Cross
U.S. Agency for Int. Dev. Office of Foreign Disaster Assist
(USAID/OFDA)
United Methodist Committee on Relief (UMCOR)
United Nations Development Program (UNDP)
United Nations International Children's Fund (UNICEF)
United Way International
United Nations World Health Organization (WHO)
World Bank
World Concern
World Relief
World Vision
152
Ek-11: Türkiye’deki Bina n a Sürecinin Basitle tirilmi Gösterimi
B NANIN
TÜRÜ
ÖZEL MÜLK YET
Bürokratik
AdDmlare
1. Arsa
mülkiyeti
2. Parasal
Düzenlemeler
3. -mar PlanDna
uygunluk
4. TasarDm:
Mimari,
YapDsal,
Uygulama
5.-nHaat RuhsatD
6.-nHaata hazDrlDk
ve ba lantDlar
7. -nHaat
8. Denetim,
hakediH ödemesi,
-H planD, uygunluk
kontrolü
9. Mühendislik
sorumlulu u
10. -skan
müsaadesi
Kat karHDlD D
Kooperatifler
müteahhit
kanalDyla Toplu
inHaatD(Yap-Sat)
Konut
Tapu Sicil Dairesi
Tapu veya tahsis belgesi temini
Üyelerden aidat
Parsel sahibi ile
toplanmasD
müteahhit arasDnda
özel anlaHma
KAMU
B NALARI
Müstakil Bina
(-Hyeri veya
Konut)
!ahDs
Belediye veya -l BayDndDrlDk ve -skan Müdürlü ü
Tapu sahibi
Tapu sahibi veya
Tapu sahibi
baHvurur
Kooperatif yön.
baHvurur
baHvurur
2mar Plan olmayan yerler için Plan yapt rmak gerekir
Proje BürolarD
(Mühendisler-Mimarlar)
Belediye veya -l BayDndDrlDk ve -skan Müdürlü ü
Odaya KayDtlD bir Mühendis tayini
Müteahhitle anlaHma yapma,
Özel
-hale yapma, veya anahtar
anlaHma
teslimi anlaHma
Müteahhit + (TaHeron) + KayDtlD mühendis
(Belediye sadece temel, subasman ve kat yüksekli ini
kontrol eder)
Özel Denetim
Taraflar arasDnda
AnlaHma
Sorumlu mühendis
Sorumlu mühendis, gerekli izinleri alma aHamasDnda sadece
ka Dt üzerinde kalDyor. Kanun müteahhit’i her türlü tasarDm
kusurundan sorumlu tutuyor. O da genellikle bu
sorumlulu u uygulama mühendisine yüklüyor.
-Hçilerin SSK kesintilerinin kontrolü; proje bitirme kontrolü
(belediye, halk sa lD D, itfaiye, mimar ve mühendis odalarD,
Hebeke ba lantDlarD)
Kaynak: Türkiye’de Belediyeler seviyesinde YapD Yönetmeli i uygulamasD, P. Gülkan.
153
Tapu ve/veya
kamulaHtDrma
Bütçe ve Fonlar
Son kullanDcD
baHvurusu (tapu +
dilekçe)
TaHeron yoluyla
konut içi inHaat
iHleri
Yasal bir kontrat ve
kanuni süreç
Müteahhit+taHeron+
uygulama
mühendisi
Kurum ünitesi,
Denetim ünitesi,
Sorumlu mühendis
Gerçek sorumluluk
mevcut de il:
memurlar sorumlu
tutulamDyor
Kurumdaki denetim
birimi bitirme
belgesini veriyor
Ek-12: 17 A ustos 1999 Depremini Takip Eden ki Gün çersinde Yap lan Faaliyetler
AHa Dda, 17 A ustos depreminin ardDndan merkezi ve yerel düzeyde afete müdahale
çalDHmalarDnda ilk iki günde yaHananlar kronolojik olarak özetlenmektedir.
Birinci gün (17 A<ustos, 1999)
SalD günü sabaha karHD Türkiye saatiyle 03:05’da çok güçlü bir deprem meydana geldi. Hava
sDcaklD DnDn ortalama 30 derece oldu u bir yaz günüydü. YaklaHDk yarDm saat içerisinde
Kandilli Rasathanesi ve sismik gözlem yapan kuruluHlar depremin büyüklü ünü M=6.7-6.8
olarak merkez üssünün Marmara denizi oldu unu bildirdiler.
Merkezi düzeydeki çalBAmalar:
• Saat 04:30 civarDnda BaHbakanlDk, Kriz yönetimine seçilmesi kararD aldD. Ancak Kriz
Koordinasyon Kurulu ve Kriz Takip ve De erlendirme Kurulu toplandD Dnda saat
06:30 olmuHtu.
• HaberleHme sistemleri hasar veya aHDrD yüklenme nedeniyle çalDHmaz durumda
oldu undan, deprem bölgesiyle iletiHim kurulamDyordu.
• Yetkililer, Gölcükte bulunan Donanma KumandanlD D merkez üssünün tahrip
oldu unu ve yDkDntDlar altDnda çok sayDda can kaybD oldu unu ö rendiler.
• -lk olarak Sivil Savunma Genel Müdürlü ü’nün iki Arama Kurtarma ekibinin bölgeye
hareket etmesi sa landD
• Kriz Koordinasyon Merkezi gönderdi i ilk mesajDnda Genel Kurmay BaHkanlD D ile
ilgili bakanlDklar ve kurumlara Acil Durum planlarD uyarDnca ellerindeki tüm arama
kurtarma, sa lDk ve yardDm imkanlarDnD il ismi vermeden Marmara deprem bölgesine
göndermelerini istedi.
• Saat 09.00’da yetkililer, -stanbul ve Ankara yönünden deprem bölgesine do ru olan
yo un trafik nedeniyle, yollar tamamen tDkanmDH durumda oldu unu ve demir yolunun
da hasar gördü ünü ö rendiler. KDzDlay yardDm ekibi ve di er sa lDk ve arama
kurtarma ekipleri ana yolda mahsur kaldDlar. -stanbul Atatürk havalimanD çalDHDyor
ama bölgeye daha yakDn olan -zmit Cengiz Topel havaalanDnDn kontrol kulesi hasar
görmüHtü.
• Saat 10.00 gibi kDsDtlD da olsa Ordu, Jandarma ve Polis telsizleri kullanDlarak bölgeyle
iletiHim kurulabildi ancak ölü ve yaralD sayDlarD ile fiziki hasarDn boyutlarD hakkDnda
deprem bölgesinden bilgi almak mümkün olamadD.
• Marmara bölgesine yakDt temin eden TÜPRA! rafinerisi depolarDnda çDkan yangDnDn
geniHlemekte oldu u ö renildi.
• Hükümet, uluslararasD camiadan, acil yardDm, söndürme helikopteri, tDbbi malzeme,
çadDr ve portatif sanitasyon malzemesi temini için yardDm talebinde bulundu.
• KDzDlay, UluslararasD KDzDlhaç ve KDzDlay Dernekleri Federasyonuna baHvurarak
yardDm talebinde bulundu.
• Medya, depremden etkilenen bölgelerden kayDplar ve ihtiyaçlar hakkDnda haberler
ulaHtDran en önemli iletiHim aracD durumundaydD.
• Merkezi otorite, bütün illere yayDnladD D mesajla özellikle -zmit ve AdapazarD illerine
gönderilmek üzere, a Dr iH makineleri, yardDm malzemesi ve arama kurtarma birlikleri
talep etti.
• BaHbakanlDk deprem bölgesinde arama kurtarma ve yardDm çalDHmalarDnD koordine
etmek üzere Sakarya, Kocaeli ve Yalova illerine birer Bakan gönderilmesini
kararlaHtDrdD.
154
Yerel düzeydeki çalBAmalar:
• Türkiye’deki yasalar ve yönetmeliklere göre afetlere müdahale etmekle yükümlü
makam illerde Vali baHkanlD Dndaki -l Kurtarma ve YardDm Komitesidir. Depremden
nispeten az etkilenen Bursa, Bolu, EskiHehir ve -stanbul illeri, 3-4 saat içerisinde Afet
Yönetim merkezlerini harekete geçirebilmiHlerdir.
• Depremden en fazla etkilenen Kocaeli, Sakarya, Yalova gibi iller ve çevre ilçelerinde
Kriz merkezleri ile Kurtarma ve YardDm Komitelerini ilk 7-8 saat içerisinde faaliyete
geçirmek mümkün olamamDHtDr. BazD illerde bu komitedeki kiHilerin kendileri gerçek
afetzede durumundaydD. -letiHimi sa layabilecek normal telefon, cep telefonu ve telsiz
sistemleri tamamDyla devre dDHD kalmDHtD. Pek çok yerde ana ve tali yollar yDkDlan
binalar nedeniyle kapanmDH durumdaydD.
• Bursa ve -stanbul valilikleri, sDrasDyla Yalova ve Kocaeli’ne arama kurtarma birlikleri,
yardDm malzemeleri, ambulansla, tDbbi yardDm ekipleri, su ve yiyecek maddesi
göndermeye ve bölgedeki yaralDlarD kendi illerine taHDmaya baHladDlar. Bu nedenle
Bursa, EskiHehir ve -stanbul illeri için verilen ölü sayDlarD, bu illerde depremde
ölenlerin yanD sDra di er illerden yaralD olarak getirilip sonradan hastanelerde hayatDnD
kaybedenlerin toplamDdDr.
• Do rusunu söylemek gerekirse depremden en fazla etkilenen illerde etkin bir arama
kurtarma faaliyeti ile yerel düzeyde komuta kontrol ve yardDm faaliyetinden söz
edilmesi mümkün de ildir. Bütün bu çalDHmalar iyi organize olmamDH yerel gönüllü
gruplar, depremde hayatDnD kurtarabilen afetzedeler ve bir ölçüde de küçük askeri
birlikler tarafDndan yapDlmaktaydD.
kinci gün (18 A<ustos, 1999)
Merkezi düzeydeki çalBAmalar:
• Merkezi Kriz Yönetim sisteminin çalDHmasD ve afetlerle ilgili BakanlDklar ve
KuruluHlarla olan komuta kontrol iliHkileri daha etkili hale gelmekteydi.
• -çiHleri BakanlD D Sivil Savunma Genel Müdürlü ü tarafDndan bütün arama kurtarma
ekipleri, gönüllü gruplar, kömür oca D madencileri organize edilerek Bolu, AdapazarD,
Yalova ve Kocaeli illeri ve ilçelerine gönderilmeye baHlandD. -lk günün sonunda
bölgede 40 tanesi AKUT üyesi olan toplam 90 profesyonel arama kurtarma personeli
ile 148 kömür oca D madencisi çalDHDyordu.
• YaklaHDk 10,000 askeri personel ilk günkü arama kurtarma çalDHmalarDna katDldD, ikinci
gün bu sayD 15,000’e yükselmiHti.
• Sa lDk BakanlD D bölgeye ilk gün, 113 ambulans, 154 uzman doktor, 116 pratisyen
hekim, 197 hemHire ve 80 sa lDk teknisyeni göndermiHti. -kinci gün deprem
bölgesindeki sa lDk personeli sayDsD 880’e ulaHmDHtD.
• KDzDlay ilk gün deprem bölgesine ilk gün, 3,000 çadDr, 10,000 battaniye, 5 mobil
mutfak ve 50 personel gönderdi. -kinci gün gönderilen yardDm malzemesi miktarD iki
katDna ulaHDyordu.
• BayDndDrlDk ve -skan BakanlD D bölgede ön hasar tespit çalDHmalarD yapmak üzere
teknik personelinin önemli bir bölümünü görevlendirmiHti. KarayollarD Genel
Müdürlü ü ise tüm araç gereç ve teknik ekipleriyle hasarlD yollarD onarDp trafi e
açmaya çalDHDyordu.
• UlaHtDrma BakanlD D deprem bölgesinde hasar gören haberleHme, demiryolu, havaalanD
gibi tesisleri onarmak üzere ilgili Genel Müdürlükleri harekete geçirmiHti.
• Enerji BakanlD D ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlü üne ait iH makineleri ve ilgili
personel tehlikeli binalarDn yDkDlmasD ve enkazDnDn taHDnmasDna baHlamDHlardD.
• YaklaHDk 700 kiHiden oluHan 20 yabancD arama kurtarma ekibi köpekleri ve di er
155
cihazlarDyla ikinci gün deprem bölgesinde çalDHmaya baHladDlar.
•
•
•
Çok sayDda personel ve ekipmanDn Ankara ve -stanbul'dan deprem bölgesine
gönderilmeye devam etmesi büyük bir trafik karmaHasD yaratmDHtDr. -lk iki gün
boyunca etkili bir trafik denetimi kurulamamDHtDr. Ekiplerin yollarda beklemeleri ve
deprem bölgesine ulaHamamasD nedeniyle arama kurtarma ve yardDm faaliyetleri
aksamDHtDr.
Deprem bölgesiyle normal haberleHme ikinci günde de mümkün olamadD. Bu nedenle
merkezi ve yerel otoriteler arasDnda acil ihtiyaçlarDn karHDlanmasD için karar
mekanizmalarDnD çalDHtDrma, komuta ve kontrol temini konularDnda büyük bir
koordinasyon eksikli i yaHanmDHtDr.
Hem merkezi hem de yerel otoriteler uygun ve etkili bir halkD bilgilendirme ve duyuru
sistemi kuramamDHlardDr. Bu nedenle bazD söylentiler ve asDlsDz haberler bölgede pek
çok sorunun çDkmasDna sebep olmuHtur. Medya ve bilim adamlarD halkD bilgilendirme
konusunu üstlenmiHlerdir. Fakat bu koordinasyonsuzluk ve deneyimsizlik deprem
bölgesinde bir ölçüde kaos durumu yaratmDHtDr.
Yerel düzeydeki çalBAmalar
• TÜPRA! rafinerisi yangDnD söndürülemeyip, kontrolden çDkDnca yetkililer, rafineriye 5
km uzaklD a kadar olan bölgeyi tahliye etme kararD almDHlardDr.
• Kocaeli, Sakarya ve Yalova illeri ba lD ilçelerindeki Kriz ve Afet yönetim
merkezlerini harekete geçebildiler. Fakat komuta kontrol sisteminin kurulamayDHD,
iletiHim ve altyapD hasarlarD, kapalD yollar, deneyimsiz personel, çok yo un yardDm
talepleri nedeniyle özellikle ilçe düzeyinde fazla bir etkinlik gösteremediler.
• Çok sayDdaki afetzedenin, çalDHan personelin, gönüllülerin, bölgeye akDn edenlerin,
medya mensuplarDnDn çeHitli talepleri karHDsDnda yetkililer sa lDklD karar alamaz
duruma gelmiHlerdir.
• KDsmen koordine olmuH, arama kurtarma, sa lDk ve yardDm ekipleri ikici gün daha
etkili çalDHmaktaydD.
• Yerel imkanlarla koordinesiz de olsa bazD onarma ve iyileHtirme çalDHmalarDna
baHlanmDHtD.
• Depremzedelere çadDr, battaniye, su, gDda maddesi da DtDmD düzensiz olarak gönüllü
gruplar, askeri birlikler ve yardDm kuruluHlarDnca yapDlmaktaydD.
• !ehir merkezlerinde enkaz kaldDrma çalDHmalarD baHlamDHtD.
• BazD genç gruplar gönüllü olarak trafi i kontrol etmeye çalDHDyorlardD.
• Gönüllü sivil savunma gruplarDnDn bazDlarD gecikmeli de olsa harekete geçtiler.
Netice olarak, Acil durum yönetimi, arama kurtarma ve yardDm çalDHmalarDnDn ilk iki gün
içerisinde anormal derecede yavaH ve yetersiz oldu u söylenebilir. Koordinasyon, komuta ve
kontrol mekanizmalarD özellikle ilk gün son derece sDnDrlDydD. !üphesiz 17 A ustos depremi
aHa Ddaki hususlar dikkate alDndD Dnda Türkiye için çok özel bir durumdur.
•
•
•
Öncelikle bu afet 17 milyon insanDn yaHadD D, 8 ili kapsayan çok geniH bir alanda etkili
olmuHtur.
-kinci olarak, bu deprem nüfus ve endüstrileHme bakDmDndan ülkenin en yo un
bölgesinde meydana gelen son yüzyDlDn en büyük afetine neden olmuHtur.
Son olarak, afetzedelerin ço unlu u, e itimsiz kDrsal alan insanlarD de il e itimli
Hehirlilerden oluHmaktaydD. Bu nedenle bölgedeki insanlarDn anlayDHlarD, tepkileri ve
beklentileri çok farklD olmuHtur.
156
Ek-13: Afet Politikas yla lgili Geleneksel Sistem ve Yeni Politikalar
AFET KANUNU
MAR KANUNU
No. 7269 (25.5.1959)
(Bay nd rl k ve skan Bakanl
No. 3194 (3.5.1985)
(Bay nd rl k ve skan Bakanl
)
LG L YÖNETMEL KLER
-Acil yard m, Müdahale ve Haz rl l k
yönetimi
-Afetlerin Genel Hayata etkinli inin
tespitine ili kin ilkeler
-Afetzedelerin Hak sahipli inin tespiti
-Afete maruz bölgelerde konut ve
ta nmazlar n da l m ilkeleri
-Kamu taraf ndan yap lacak yap larda
borçland rma bedellerinde yap lacak
indirimler
-Afete maruz bölgelerde yap tasar m
ilkeleri
-Hasarl ta nmazlardan arta kalanlar n
de erlendirilmesi ilkeleri
v.b.
)
LG L YÖNETMEL KLER
-Kentsel Tip mar
- mar Planlar n n Haz rlanmas ,
Yürütülmesi ve Revizesi
-Planlaman n zorunlu olmad
alanlarda mar
-Madde 18. uyar nca yap lacak Arsa ve
Arazi düzenlemesi
- mar Planc lar n n Yeterlili i
-Harita Mühendislerinin Yeterlili i
-Mühendisler, Mimarlar ve 2ehir
Planc lar d nda kalan Fen
adamlar n n Yetki, Görev ve
Sorumluluklar
-S naklarla ilgili Yönetmelik
-Otoparklarla ilgili Yönetmelik
v.b
1999 DEPREMLER SONRAK HÜKÜMLER
Yap Denetimi
(KHK No.595;
10.4.2000)
Zorunlu Yap Sigortas
(KHK No. 587;
27.12.1999)
n aatç lar n Mesleki
Yeterlilikleri
(KHK No.601;
28.6.2000)
YÜRÜRLÜKTEK KANUN
YAPI DENET M KANUNU
Kanun No. 4708
(13. 07. 2001)
PARLEMENTODA BEKLEYEN KANUN TASARILARI
AFET KANUNU
DOGAL AFET
S GORTASI KANUNU
157
KENTLE2ME VE
MAR KANUNU
Ek-14: Afet Politikas yla lgili Kurum ve Kurulu lar
Savunma BakanlD D
Genel Kurmay
BaHkanlD D
Devlet Planlama
TeHkilatD (DPT)
Milli Güvenlik
Kurulu Genel
Sekreterli i
Ulusal Deprem
Konseyi
BaHbakanlDk Kriz
Yönetim Merkezi
(Geçici)
Türkiye KDzDlay
Derne i
BA BAKANLIK
YEREL
YÖNET-MLER
Devlet -statistik
Enstitüsü (D-E)
Türkiye Acil
Durum Yönetimi
Genel Müdürlü ü
(TAY)
Türkiye Atom
Enerjisi Kurumu
(TAEK)
Proje Uygulama
Birimi (PUB)
BayBndBrlBk ve skan
BakanlB<B
BELED-YELER
VAL-L-KLER
çiAleri BakanlB<B
Sivil Savunma
Genel
Müdürlü ü
Afet -Hleri Genel
Müdürlü ü
Teknik AraHtDrma
ve Uygulama
Genel Müdürlü ü
Mahalli -dareler
Genel
Müdürlü ü
-ller BankasD
Genel Müdürlü ü
11 Adet Bölgesel
Acil Müdahale
158
KAYNAKLAR
Ambraseys, N. N and Finkel, C. F., 1995, Historical seismicity of Turkey and adjacent areas: A
historical review. 1500 – 1800. Eren YayDncDlDk, Istanbul.
Armijo et al., 1999, Westwards propagation of the North Anatolian Fault into the Northern Aegean;
Timing and kinematics. Geology Vol. 27-3, pp: 267- 270.
Balamir, M,. 2002, Urban Planning and Seismic Risk Management – The Case of Turkey, Paper for
IIASA meeting on Integrated Disaster Risk Management, July 29-31 2002, Laxenburg, Austria.
Barka, A.A. and Reilenger, R., 1997, Active tectonics of the Eastern Mediterranean deduced from
GPS, neotectonic and seismicity data, Annali di Geofisica, Roma.
Bay nd rl k ve skan Bakanl 1993, 13 Mart 1992 Erzincan Depremi Raporu
Birand, A. Ergünay, O. 2001, Türkiye’nin Afet SorunlarDna Genel BakDH ve erzincan Depremi
UygulamalarD. Türkiye Deprem VakfD. YayDn no: 60 -stanbul
Civic Organizations Guide, 2001, Afete KarHD Sivil Koordinasyon, -stanbul.
Comparative Study on Urban Reconstruction Process after Earthquake among Turkey, Taiwan and
Japan, 2002, Report of the Japanese Research Team of Urban Reconstruction after Earthquake, Tokyo
Metropolitan University.
Comfort, L., Sungu, Y., 2002, Organizational Learning from Seismic Risk: the 1999 Marmara and
Düzce, Turkey Earthquakes, Paper for IIASA meeting, Laxenberg, Austria. ,
Cordis Consulting Ltd. Ankara 2001., Report on Natural Catastrophe Risk Management Starategy.
Current State of Disaster Management in Turkey, 2002, General Directorate of Emergency
Management (TAY), Ankara.
Disaster Losses Reduction in Turkey, 1999, Report of the State Auditing Board, Ankara.
Ergünay, O., 1996, Activities carried out and must be carried out for disaster losses reduction in
Turkey, General Directorate of Disaster Affairs, Ankara.
Ergünay, O. and Gülkan, P., 1999, A Perspective of disaster management in Turkey: Issues and
prospects, Proceedings of UIA Region II Workshop on Urban Settlement and Natural disasters, 1999.
Ergünay, O. and Gülkan, P., 1997, Outline of a plan to minimize the chaotic initial phase following a
disaster: Experience in Turkey, Ankara.
Ergünay, O. and Gülkan. P., 1990, Earthquake vulnerability, loss and risk assessment, National
Report of Turkey, Ankara.
Ergünay, O. and lter, N., 2001, The profile and management of natural disasters in Turkey, Report
for The delegation of IFRC, Ankara.
Ergünay, O., 1996, What is disaster management? How must it be? Proceeding of TUBITAK
Symposium after the Erzincan and Dinar earthquakes, Ankara.
General report on Natural Disasters, 1997, Natural Disaster Coordination Advisory Board of the
Prime Ministry, Ankara.
Güler, H.H., and Ergünay, O., 2002, Proceedings of Asia-Oceania symposium on information
technology and strategy for earthquake disaster reduction, Tokyo.
Güler, H.H. and Gülkan, P., 2002, Main disaster concerns and types of information that is needed for
disaster mitigation and relief action in Turkey, Paper for UN Regional Workshop, Bangkok.
Gülkan, P., 2001, Recent structural revisions in Turkey to mitigate disasters, Paper for the World
Bank Conference on challenges in managing catastrophic risks, Washington.
Gülkan, P., 2000, “Building Code Enforcement Prospects: Failure of Public Policy,” Chap. 15 of 1999
Kocaeli, Turkey, Earthquake Reconnaissance Report, Supplement A to Volume 16, Earthquake
Spectra, December, pp. 351-367.
Gülkan, P., 2001,Rebuilding the sea of Marmara region: Recent structural revisions in Turkey to
mitigate disasters, Paper for EERI Annual Meeting, California.
Hurford, C. 2000. The Turkey Earthquakes Evaluation – an Independent Analysis of the Red Cross
Red Crescent response to the earthquakes of August and November 1999 in north-west Turkey, IFRC.
lter, N., 2000, Introduction of the cost benefit analysis into disaster management, State Planning
Office, Ankara.
159
Improvement of Natural Hazard Insurance and Disaster Funding Strategy, 2001, Final Report of
the Cordis Consulting Ltd.
nan, H.H, Çayirtepe, F. and Güntürkün, B., 2001, An on-line control system for the new building
inspection law in Turkey, Special report for the Higher Engineering Board of MPWS, Ankara.
nan, H.E. and Güler, H.H., 2004, The use of information technology in disaster response operations
of the Turkish Red Crescent Society, Paper for TIEMS Annual Conference, Melbourne.
Istanbul için Deprem Master Plan , 2003, Istanbul BüyükHehir Belediyesi, Istanbul
Kagawa, T., Coruh, E., Suzuki, S., Ohta, Y., 2003, Experimental system for seismic source and
ground motion estimation constructed in Republic of Turkey, Paper for IUGG Meeting, Sapporo.
Kad o lu, M., 2003, Meteorolojik- Hidrolojik karakterli do al afetler programD, Türkiye Ulusal Jeojezi
ve Jeofizik Birli i, Ankara
K l çer, Ü., Kulga, Z. and Özgüler, H., 2003, Some extreme floods of the last decade in Turkey and
lessons learned, General Directorate of State Hydraulic Works, Ankara.
Koçak D., Gönen A., nan E., Güler H. Depremlerde Hasar Erken Tahmin Sistemi KDzDlay / AFOM
Kömü cü, A.Ü., 2003, An analysis of recent drought conditions in Turkey in relation to circulation
patterns, Drought Network News, Nebraska.
Kanunlar Yönetmelikler ve Kararnameler, 2000, Afet -Hleri Genel Müdürlü ü, Ankara.
McKenzie.D.P., 1970, Plate tectonics at the Mediterranean region, Nature; 226, 239, 243.
MEER Project appraisal document, 1999, Report No.19844-TU, The World Bank.
Mutman, A. and 9 Other Members of Parliament, 1997, The Parliamentary commission investigation
report (No.10/58) on measures that will reduce the life and properties losses resulting from Natural
Disasters, Ankara.
Mutman, A. and 12 Parliament, 2000, The Parliamentary commission investigation report (No.10/66)
on measures that will reduce the life and properties losses resulting from Natural Disasters, Ankara.
Murakami, H.
National plan of Turkey, 1989, Turkish National Committee for IDNDR, General Directorate of
Disaster Affairs, Ankara.
Natural disasters situation report, 1997, Secretariat of the National Security Board, Ankara.
Ohta, Y., 2001,Some typical examples of fatality rates as a function of distance from earthquake fault,
Tono Research Institute of Earthquake Science, Nagoya.
Reducing disaster risk: A challenge for development, 2004, UNDP Report.
Revision proposal on Development Law No. 3194 and related Regulations, 1999, Ministry of Public
Works and Settlements, Ankara.
Seismic microzonation for Municipalities, 2004, Afet -Hleri Genel Müdürlü ü - World Institute for
Disaster Risk Management, Ankara.
Report on earthquakes, fire, technological, meteorological and geological disasters, 2000, Special
Experts Commission Report, State Planning Organization, Ankara.
Strategic Plan of TRCS, 2003, KIZILAY, Ankara.
Ta k nsu, F., Öz k, D., 2002, Activity Report Bank of Provinces, Ankara.
The study on a disaster prevention/mitigation basic plan in Istanbul including seismic
microzonation in the Republic of Turkey, 2002, JICA Turkey Office, Ankara
The activity report of TRCS, 2002 and 2003, KIZILAY -AFOM, Ankara.
Turkish national report and plan of action, 1996, HABITAT Conference, Istanbul.
Turkey post-earthquake report, 2000, OECD.
Turkey Marmara earthquake assessment report, 1999, The World Bank.
Turkey national environmental action plan, 1998, State Planning Organization, Ankara.
TUJJB Ulusal deprem program , 1999, Harita Genel KomutanlD D, Ankara.
Uzun vadeli stratejiler ve sekizinci be y ll k kalk nma plan , 2000, State Planning Organization,
Ankara.
Zschau, J., and Ergunay, O., 1996, Turkish-German project on earthquake researches, Paper for
Earthquake Research Symposium, Ankara.
160
LÜGATÇE
Acil durum: Bir afet sDrasDnda ola anüstü tedbirlerin alDnmasDna gerek duyulan geçici bir süreyi ifade eder.
Durumun gerekliliklerinin her yönüyle koordineli bir Hekilde, siyasi irade tarafDndan de erlendirilmesi, gönüllü
ve özel kurumlarD bir araya getirmek için planlamalar, yapDlanmalar ve düzenlemeler yapDlmasDna Acil durum
yönetimi denir.
Afet: YaygDn biçimde can kaybD, fiziki ve ekonomik veya çevresel kayDplara sebep olan, toplumun
iHlevselli inde ciddi bozulmalar oluHturan ve kendi kaynaklarD ile baHa çDkamayaca D ola an dDHD durumdur.
Afet Yönetimi: Hem afet öncesi hem de afet sonrasD aktivitelerin yani müdahale, iyileHtirme, yeniden
yapDlanma, zarar azaltma ve hazDrlDk safhalarDnD kapsayan bir süreci ifade eder. Afet riski ve onun do urdu u
sonuçlarD azaltmayla ilgili di er çalDHmalarD da kapsar.
Afet Yönetimi Döngüsü: Birbiriyle ba lantDlD olan (zarar azaltma, hazDrlDk, müdahale, yardDm, iyileHtirme)
aHamalarD bulunan ve bir afetle baHlayDp bitmeyen sürekli bir döngüdür.
Aktif Fay: Belirli bir sürede kDrDlma hareketini tekrarlayan faylardDr. Genellikle son 10,000 yDl içinde bir veya
daha fazla sayDda kDrDlmDH faylara denir.
Alüvyon: Son buzul ça Dndan sonra nehirler tarafDndan taHDnarak oluHturulmuH çakDl, kum, silt ve kil
birikintileridir.
Alp-Himalaya: SDk sDk depremlerle sarsDlan Akdeniz'den baHlayDp Türkiye, -ran üzerinden kuzey Hindistan'a
kadar giden uzun bir sDrada oluHumudur.
Anakaya: Nispeten daha sert ve yo un kayalardan oluHan ve genellikle üzerinde yumuHak kayaçlar ve toprak
örtüsü buluna tabanD ifade eder.
Ana ok: Bir dizi yer sarsDntDsDnDn en büyük olanDdDr, genelde önce meydana gelir ve bunu pek çok artçD sarsDntD
takip eder.
Ani sel: KDsa zamanda aHDrD derecede ya an ya mur sonucunda nehir ve derelerin süratle akarak çevresini yDkDp
hasara u ratmasDdDr.
Arama ve Kurtarma: Özel olarak e itilmiH kiHilerce gerekli donanDm, arama cihazD ve köpekler kullanDlarak
afet sonrasDnda çöken binalarDn altDndan canlDlarDn bulunup çDkarDlmasD amacDyla faaliyet gösterilmesidir.
Genellikle bir kaç gün süren arama kurtarmalar bazD durumlarda 14 güne kadar uzayabilir.
Arkç deprem: Bir büyük depremin ardDndan gelen daha küçük depremlerdir. Bu sarsDntDlar haftalar, aylar ve
bazen yDllarca devam edebilir.
Asismik: Bir fay veya bir yerde deprem olmadD DnD ve muhtemelen de olmayaca DnD belirten bir terimdir.
Azal m: Dalgalar, oluHtuklarD yerden itibaren genlikleri küçülerek ve etkileri azalarak ilerler. Deprem
dalgalarDnDn yer kabu unda geometrik olarak ilerlerken geçtikleri ortama ve uzaklD a ba lD olarak genlikleri ve
sismik enerjileri azalmaktadDr.
Büyüklük (Magnetüd): Depremin ortaya çDkardD D toplam enerjiyi karakterize eden, aletsel ölçüm ve
hesaplama sonucunda bulunan de erdir. -lk olarak 1930 yDlDnda C.F. Richter tarafDndan tanDmlandD D için bu adla
anDlmaktadDr. FarklD sismik dalgalar ve formüller kullanDlarak çeHitli magnetüd hesaplama yöntemleri
geliHtirilmiHtir; Yerel, Yüzey dalgasD, Hacim dalgasD, Moment magnetüd gibi.
Ç : Genellikle da larDn yamaçlarDnda biriken karlarDn kendili inden veya tetikleyici bir etki sonucunda aniden
ve büyük bir hDzla harekete geçip akmasDdDr.
Deprem: Genellikle bir fay kDrDlmasD sonucunda ortaya çDkan sismik enerjinin yarattD D yer sarsDntDsDdDr.
Deprem Tehlikesi: Can ve mal kaybDna, yaralanmalara, sosyal ve ekonomik dengelerin bozulmasDna veya
çevresel zararlara sebep olan yerkabu u hareketlerinin tabii süreci veya bunu etkileyen do al etmenlerdir.
Erken Uyar : Afet riskini engellemek veya bu riskleri azaltma için yada afete daha etkili müdahaleye imkan
verecek zamanlamayla gerekli bilgilerin, belirlenmiH kurumlar tarafDndan topluma duyurulmasDdDr. Afete hazDrlDk
çalDHmalarD içinde önemli bir yeri vardDr.
Fay: Yer kabu undaki gerilme veya sDkDHmalar sonucunda tabakalarda, iki tarafDn birbirine göre hareket etmesi
biçiminde meydana gelen kDrDlma hattD.
Frekans: Birim zamanda meydana gelen olay veya hareket sayDsD
Küresel Konum Berlirleme Sistemi (GPS): Yeryüzündeki noktalarDn koordinatlarDnD uydular vasDtasDyla
belirleyen sistem. Fay zonlarD boyunca meydan gelen gerilim birikmeleri ve hareketleri izlemek için hassas GPS
ölçümleri yapDlmaktadDr.
Graben: Tektonik açDlma hareketi sonucunda çevresine nazaran aHa D do ru çöken yerkabu u parçasD.
Gönüllü: Herhangi bir Hekilde parasal karHDlDk beklemeden, sosyoekonomik veya politik baskD altDnda kalmadan
topluma hizmet götürerek yararlD çalDHmalar sunan bireylerdir.
Haz rl k: ZamanDnda ve etkili erken uyarDlarDn yayDmlanmasD ve tehdit alanDndan insanlarDn ve de erli
varlDklarDn geçici olarak çDkarDlmasD da dahil olmak üzere, afetlerin zararlD sonuçlar do urmamasD amacDyla
161
yapDlacak etkili müdahale için alDnan önlem ve yapDlan hazDrlDk faaliyetleridir.
Heyelan: Jeolojik materyallerin yerçekimi kuvveti etkisiyle yamaç aHa D harekete geçmesidir.
nsan kaynakl afet: Do rudan veya dolaylD olarak insan faaliyetleri sonucunda ortaya çDkan afetlerdir.
nsan kaynakl tehlike: Nükleer kaza, kimyasal sDzDntD, baraj çökmesi, savaH, toplumsal çatDHma, terörizm gibi
faktörlere ba lD olarak oluHan tehditlerdir.
nsani yard m: Bir afet sonrasDnda bölgedeki afetzedelerin hayatlarDnD sürdürmeleri için acilen yapDlmaya
baHlanan tDbbi bakDm, beslenme ve barDnma yardDmlarDnD kapsar.
vme: Deprem yer hareketinin hDzDndaki de iHimi ifade eder. Kuvvetli yer hareketi sismolojisinde ivme de eri,
yerçekimi kuvvetinin (g) yüzdesi ile ifade edilir. Bir cismin a DrlD D, kütlesi ile yerçekimi ivmesinin çarpDmDna
eHit oldu undan, deprem sarsDntDsDnDn yarataca D ivmeyle gelen ani ve ilave yükler binalarDn dayanDm gücünü
aHarak hasar görmelerine/yDkDlmalarDna neden olmaktadDr.
yile tirme: Afete u rayan toplumun yaHam koHullarDnD yeniden oluHturma amacDyla, muhtemel afet risklerini
azaltmak için sistemli bir özendirme ve gerekli düzenlemeleri yapmak için alDnan kararlar ve faaliyetlerin
tümüdür.
Jeomorfoloji: Da lar vadiler gibi yeryüzü Hekillerinin kayna DnD ve niteliklerini inceleyen bilim dalD.
Kapasite yaratma: Birey, aile veya toplumun daha az zarar görebilecek koHullarda verimli ve keyifli bir hayat
sürmesi için yetenek ve imkanlarDn geliHtirilmesi.
Korunma: Tehlikelerin sebep olabilece i afetlerden korunmak için genel anlamda alDnan önlemleri ifade eder.
Bu amaçla uygulanacak, uzun vadeli politika ve programlarD da kapsar.
Krip: Tektonik Hekil de iHtirme hareketine ba lD olarak fay zonlarDnda oluHan yavaH ama devamlD biçimdeki
sürüklenme hareketidir.
Kütle dalgas : Bir sismik dalga çeHidi olup, yeryüzüne yakDn mesafelerde ilerleyen dalgalarDn aksine kabu un
daha derin katmanlarDnD geçerek yayDlan sismik dalgalardDr.
Maksimum yer ivmesi: Bir depremde ivme kayDt cihazlarD tarafDndan ölçülen (veya oluHmasD beklenen)
ivme'nin en yüksek genli ini ifade eden de erdir.
Merkez üssü: Yerkabu u içinde deprem oluHturan bir kDrDlmanDn yeryüzü üzerindeki izdüHüm noktasDdDr.
Genellikle en fazla hasarDn görüldü ü bölgeyi ifade eder.
Mikro bölgeleme: Bir yerdeki tehlikenin yDkDcD deprem etkileri, yer sarsDntDsD Hiddeti, sDvDlaHma ve heyelan
potansiyeli dikkate alDnarak tanDmlanmasD ve böl yerel olarak haritalanmasDdDr.
Müdahale ve Yard m: Afet sDrasDnda veya hemen sonrasDnda, etkilenmiH insanlarDn yaHamlarDnDn korunmasDnD
ve temel ihtiyaçlarD ile geçimlerinin karHDlanmasD için müdahale ve yardDmda bulunulmasDdDr. Bu süreç anDnda
yapDlan müdahale ile baHlar, duruma göre kDsa dönemli veya daha uzun süreyle olabilir. Arama-kurtarma, tDbbi
sa lDk, gDda, barDnma, giyim, su ve arDtma temini hizmetleri gibi faaliyetler ve di er acil önlemler bu
kapsamdadDr. Bazen acil müdahale olarak da tanDmlanmaktadDr.
Odak derinli i: Yer kabu u içinde depreme sebep olan fay kDrD DnDn baHladD D ve sismik enerjinin açD a çDktD D
noktanDn derinli idir.
Orojen: Yer kabu undaki kDvrDmlanma ve kDrDlma hareketleriyle geliHen da oluHumu sürecidir.
Plaka Tektoni i: Pek çok gözlemle ispatlanmDH bulunan bu teoriye göre, yer kabu unun üst manto kDsmDnda
belirli sayDda ve birbirine göre hareket halinde olan ince, rijit tabakalar bulunmaktadDr. Bu plakalarDn sDnDrlarDnda
genellikle Hiddetli depremler meydana gelir.
Poisson da l m : Belirli bir zaman içerisinde birbirinden ba DmsDz olarak meydana gelen olaylarDn istatistiksel
da DlDm ihtimalini karakterize eder.
Rehabilitasyon: Hasara u ramDH veya fonksiyonunu kaybetmiH hizmetlerin, alt yapDnDn ve binalarDn kDsa sürede
onarDlarak çalDHabilir hale getirilmesi faaliyetleridir. Tam olarak iyileHtirilemese de hayatDn nispeten normale
dönmesini kolaylaHtDrmak amacDnD taHDr.
Risk: Can kaybD, yaralanma, mal kaybD, ekonomik dengelerin bozulmasD veya çevre zararlarD gibi do a veya
insan kaynaklD tehlikelerin zarar görebilirlik koHullarDna ba lD olarak kayDplar ve hasarlarla sonuçlanma olasDlD D
veya beklenen kayDplar.
Sel: Normalde kuru olan yerlerin ya DHlara ba lD olarak yükselen yüzey sularD, gel-git olaylarD veya nehir
yükselmesi nedeniyle geçici bir süre sular altDnda kalmasDdDr.
S v la ma: Genellikle suya doygun tabakalarDn dayanma dirençlerini kaybederek, sDvD gibi davranmasDdDr.
Depremde sarsDntDsDnDn etkisiyle oluHan kum fDHkDrmalarD sDvDlaHma iHaretidir.
Middet: Depremin belirli bir yerde canlDlara ve çevreye verdi i zararDn gözlemleme sonucunda tespit edilen
derecesi. Genellikle 12 dereceye ayrDlan Hiddet cetveli, Romen rakamD kullanDlarak ifade edilir. En çok kullanDlan
!iddet cetvelleri; MSK cetveli, Avrupa Makro sismik Cetveli (EMS-98) , ABD'deki MM Cetveli ve
Japonya’daki JMA Cetvelidir.
Sismik bo luk: Bir fay hattDnDn daha önce deprem meydana getirmiH ancak belirli bir süredir hareketsiz olan
kDsmDdDr. Uzun süreli hareketsizlikler ileride güçlü bir deprem olaca D ihtimalini arttDrDr.
162
Sismisite: Depremlerin alansal ve zamana ba lD olarak da DlDmDdDr.
Sürdürülebilir kalk nma: -nsan hayatDnDn yaHam kalitesi arttDrDrken bunu çevre koHullarDna ve ekosisteme
zarar vermeden gerçekleHtirilen ilerleme sürecidir.
Tehlike: Can ve mal kaybD, yaralanma, sosyal ve ekonomik dengelerin bozulmasD veya çevresel zararlara yol
açma potansiyeli bulunan fiziksel olaylar, etmenler yada insan faaliyetleridir.
Yeniden yap lanma: Afetlerde hasar gören sistemlerin, alt yapDnDn ve hizmetlerin tam olarak onarDlmasD ve
yenilenmesi çalDHmalarDdDr. Yeniden inHa veya onarma sDrasDnda eskisinden daha dayanDklD malzemelerin ve
teknikler kullanDlDr.
Yer hareketi: Bir deprem veya yeraltD patlamasD sonucu yeryüzünde meydana gelen güçlü ve tahripkar sarsDntD.
Zarar Azaltma: Do al tehlikeler yanDnda, çevre bozulmasD ve teknolojik tehlikenin geniH ölçekli yDkDcD
etkilerinin azaltDlmasD veya sDnDrlandDrDlmasD için alDnan yapDsal ve yapDsal olamayan önlemler.
Zarar görebilirlik: Tehlikelerin do uraca D etkilere karHD toplumun veya bireylerin direncini azaltan fiziksel,
sosyal, ekonomik ve çevresel etkilerin oluHturdu u bütün Hartlar ve süreçlerdir.
Zarar görebilirlik analizi: -lk bakDHta kolaylDkla fark edilemeyen ancak mevcut bulunan potansiyel afet
etkisinin, o yöreye has pek çok faktör dikkate alDnarak belirlenmesidir.
163

alt kurul - TMMOB Şehir Plancıları Odası

Transcription

Similar documents

lse."mo, r*, rgm

Filolar otonun büyük müsterisi oldu, arac say›s› 1.8

bastia porto-vecchio

catalogo tegole - Ceipo Ceramiche

v ADLİ TIP BÜLTENİ

Portföy Optimizasyonunda Alt K›smi Moment ve Yar

Tarihi Geliflimi Türk Otomotiv Sanayi

anka ra ş ubesi ş ubesi - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

Katalizator və adsorbentlərin hazırlanma texnologiyası