Amaneti i Selman Rizës Ditari i rakisë së manit dhe i dështimeve për

Amaneti i Selman Rizës
Sipas vlerësimit që i kishte bërë ai vetes diku në moshën 70-vjeçare, dy
kanë qenë pasionet e tij të mëdha në jetë: Gramatika dhe Kosova, d.m.th.
shkenca, dija dhe atdhetaria. Statura e tij prej shkencëtari e detyronte,
megjithatë, që aty për aty ta konstatonte heterogjenitetin e këtyre dy
pasioneve, por njëkohësisht edhe dominimin e tyre në jetën e tij
Faqe 28
Nr. 418 • 21 shkurt 2009
Babylon
Ditari i rakisë së manit dhe i dështimeve për ta pirë atë
Paskal Milo, “Ditari i një ministri të jashtëm”, si u bë Tirana kryeqytet diplomatik, si i humbi Kosova dhjetë vjet dhe si u realizuan
tri alternativat e statusit
VETON SURROI
1.
Hasan Muçostepa hyri në histori me dy shishe
raki mani nga Boboshtica e Korçës. I kishte
marrë me vete në Prishtinë, dërguar te
Ibrahim Rugova, president i zgjedhur i
Kosovës, dhe me këtë kishte përmbushur një
amanet lufte. Rakia i qe premtuar Rugovës në
një ditë si kjo, gati para dhjetë vjetësh, në
Aeroportin e Tiranës. Presidenti kishte nja dy
vjet që nuk kishte shkelur në Shqipëri, i bindur
se Tirana zyrtare po punonte kundër tij, e
duke favorizuar kritikët e tij në Kosovë,
Demaçin, Qosjen dhe, në fund “djemtë e
UÇK-së”. Bëri përjashtimin atë ditë marsi të
vitit 1999, duke dalë nga aeroplani ushtarak
francez që e kthente delegacionin kosovar
nga Parisi, ku kishim nënshkruar atë që do të
njihej si Marrëveshja e Rambouilletit (Parisit),
me të cilën do të autorizohej disa ditë më
vonë NATO-ja për të filluar fushatën e bombardimeve kundër Serbisë së Milosheviqit.
Kur zbriti avioni në Rinas, dolëm në sallën VIP
që të gjithë anëtarët e delegacionit pos
Rugovës, përcjellësit të tij Merovci dhe përkthyesit Skënder Hyseni. Pas disa minutash,
dhe lutjesh të përsëritura të protokollit të
Shqipërisë, nga avioni do të dalë dhe Rugova,
do të hyjë në sallë, do të marrë një përshëndetje të ftohtë, por kurtuaze të presidentit
Mejdani dhe do të ulet me ministrin e
Jashtëm, Paskal Milo, i cili për të ngrohur
atmosferën, do të porosisë dy raki e do t’ia fillojë muhabetin e asaj të manit nga Korça.
Rakia do të premtohej disa ditë, pothuajse
orë, para bombardimeve të NATO-s, që do të
ndryshojnë historinë e Kosovës dhe të
Ballkanit. Do të përmbushej tashmë kur
Kosova të jetë e çliruar nga forcat serbe. Me
gjithë këtë ndryshim epokal, diçka do të
mbetet e njëjtë, aftësia e shqiptarëve për të
mos u marrë vesh me njëri-tjetrin. Apo, së
paku kështu mund të lexohet në librin e pos-
abotuar të dëshmitarit pedant të ngjarjeve,
ministrit të Jashtëm, Paskal Milo, në librin e tij
“Ditari i një ministri të jashtëm” (“Toena”,
Tiranë, 2009). Faqe pas faqe, muaj pas muaji,
do të shënohet një histori e pandërprerë, në
të cilën aktorët e krizës, liderët kosovarët nuk
mund të krijojnë një gjuhë të përbashkët mes
vete, e pastaj as me Shqipërinë zyrtare. E, në
këtë ndërmarrje, siç shkruan autori, nuk do të
ndihmojë as rakia e manit. Në vizitën e tij të
“Gjenerali
i ushtrisë
së vdekur”
bëhet
“Mula
armadako
generalo”
parë zyrtare në Kosovë, ministri i Jashtëm i
Shqipërisë nuk do të pritet nga Rugova, por,
në një zëvendësim të momentit të fundit, nga
Kolë Berisha.
2.
22 shkurt 1999 “Situata sot ka qenë me të
vërtetë dramatike. Në orën 8:00, Veton Surroi
më telefonoi dhe më kërkoi që të bisedoja me
“djemtë” e UÇK-së, të cilët refuzonin të nën-
Roku arbëresh
shkruanin marrëveshjen. I premtova se do ta
bëja... Ndërkohë rreth orës 9:30 më mori
përsëri Ollbrajti, e cila më kërkoi edhe një herë
tjetër urgjentisht që të përdornim influencën
tonë te Thaçi dhe djemtë e tjerë të UÇK-së për
t’i bindur. Më tha se kjo duhej bërë brenda 20
minutash dhe se duhej bërë edhe deklarata
publike e qeverisë që mbështeste projektin”.
(vijon në faqen 27)
Pas Festës
Faqe 27
Revista “Thesis Kosova”, tashmë
Faqe 30
me kod ndërkombëtar
UNESCO: 2.500 gjuhë rrezikojnë
Faqe 31
të zhduken
Faqe 30
Faqe 26
Evoluojmë edhe më tutje?!
Faqe 32
Fotot e rralla të
Josef Szekelyt
Faqe 33
për kulturë
26 • KOHA Ditore
e shtunë • 21 shkurt 2009
Së shpejti edhe në Kosovë albumi i parë i grupit
“Peppa Marriti Band”, nga Shën Sofia arbëreshe
në Itali
Roku arbëresh
“Për ne ka qenë e natyrshme që ta formonim një rok-grup që
megjithatë do të këndonte në gjuhën arbëreshe. Roku është
shprehje e shijeve tona muzikore, është muzika me të cilën jemi
rritur, kurse gjuha arbëreshe është ajo të cilën e kemi folur
përditë”, thotë Angelo Conte, frontmeni i grupit
Ata bëjnë muzikë rok, por nuk pretendojnë se
janë bendi më i mirë në botë. Nuk pretendojnë as se janë bendi më i mirë i shtetit të tyre.
Janë muzikantë të pasionuar që kundër
parashikimeve e kanë përkthyer rokun në një
gjuhë që rrezikon të shuhet në një të ardhme
të afërt. “Peppa Marriti Band” është grupi i
vetëm që ka nxjerrë një disk të muzikës rok në
arbërishte.
“Pavarësisht se komunitetet tona janë të
numërta, shpesh nuk njihen nga italianët.
Shpesh nuk dinë për prejardhjen tonë dhe
për ta është shpesh befasi ta dëgjojnë
muzikën tonë. Publiku gjithherë ka treguar
interesim për koncertet tona dhe e ka vlerësuar punën tonë”, shprehet Angelo Conte,
frontmeni i grupit. “CD-ja jonë është vlerësuar
pozitivisht nga shumë faqe të internetit dhe
shumë radiostacione kanë emetuar disa nga
këngët tona. Nga ana tjetër, ne nuk kemi
ndonjë firmë që përkujdeset për promovimin
e muzikës sonë. Të gjitha i bëjmë vetë, për
shkak se në Itali funksionon vetëm muzika
komerciale, kurse ne nuk duam të jemi pjesë
e këtij zhanri”.
Ai ka shtuar se kjo CD e publikuar kohë më
parë në Itali, së shpejti, do të mund të ofrohet
edhe për adhuruesit kosovarë të muzikës.
Conte është bashkëthemelues i grupit “Peppa
Marriti Band” dhe njëherësh vokalist dhe
kitarist. Ai ka pranuar ftesën e “Kohës Ditore”
për t’u intervistuar nëpërmjet internetit.
Mirëpo ka theksuar se do të dëshironte që
intervistën ta jepte në gjuhën italiane, meqë
ka vështirësi me gjuhën standarde shqipe.
Komuniteti arbëresh në Itali përfshin një popullatë të shpërndarë kryesisht në pjesën
jugore të Italisë, më saktësisht në Kalabri dhe
në Sicili. Arbëreshët janë pasardhës të arbërve
që kanë ikur nga Jugu i Shqipërisë ose nga
Greqia në periudha të ndryshme, pas shekullit
XV. Për shekuj të tërë kanë arritur të ruajnë
kulturën dhe gjuhën e tyre. Sot flasin në
dialekte të ndryshme, varësisht nga krahina
dhe rajoni. Megjithatë ajo që është ruajtur
ndër shekuj rrezikohet në epokën e televizionit, të globalizimit dhe, ndër to, edhe të rokut.
“Ne nuk mendojmë se do ta shpëtojmë këtë
gjuhë që, me gjasë, është shkruar që të
shuhet. E gjitha duket e natyrshme – sot të
rinjtë dhe familjet e flasin pak ose hiç gjuhën
arbëreshe. Kjo është e pashmangshme në një
shoqëri të mbështetur mbi globalizimin, por
kjo nuk është arsye që ne t’i dëbojmë traditat
tona. Shpesh ndodh që të rinjtë e komuniteteve tona, falë muzikës sonë, e ndiejnë
këtë kulturë më afër vetes dhe më pak të
largët siç do të mund të tingëllonte një këngë
e lashtë tradicionale”, thotë Conte. “Por kjo
nuk mjafton për të parandaluar shuarjen e
pashmangshme të gjuhës arbëreshe”.
Muzika është një pjesë e pandashme e komunitetit arbëresh përgjithësisht. Profesori
arbëresh nga Universiteti i Napolit, Italo
Costante Fortino, shprehet shkurt:
“Arbëreshët edhe falënderojnë me këngë”.
Këngët tradicionale arbëreshe, ndër të cilat
“Lule-lule”, “O ill i bukur”, “Vajta kalova” janë
shndërruar që moti pjesë e folklorit
gjithëshqiptar.
“Mendimi ynë për muzikën popullore
arbëreshe është i thjeshtë. Mendojmë se
duhet njohur të kaluarën për të shikuar nga e
ardhmja. Prandaj edhe muzika tradicionale
arbëreshe është thelbësore për ne, ngase ajo
është pikënisja e muzikës sonë”, thotë Conte.
Shikimi nga e ardhmja ka lindur zhanrin e ri të
muzikës arbëreshe dhe “Peppa Marriti Band”
është pararojë e kësaj muzike – pararojë e
rokut arbëresh.
Rok me violinë
Muzika e “Peppa Marriti Band” është muzikë
e rokut, por me shumë elemente të muzikës
tradicionale arbëreshe. Grupi ka gjashtë anëtarë dhe mes tyre edhe një violinist, gjë që
nuk është shumë e zakonshme për një grup
roku. Një përjashtim mund të bëjë, po e
zëmë, “Blla, blla, blla” nga Maqedonia që në
vend të kitarës kanë violinën e Ermal
Mehmetit. Mirëpo “Peppa Marriti Band”
kanë edhe kitara. Në të vërtetë, tani grupi ka
gjashtë anëtarë. Përveç Antonio Contes që
është kitarist përcjellës dhe këngëtar, në grup
bëjnë pjesë edhe Matteo de Leo, kitarist,
Demetrio Corino basist, Nicola Di Gregorio
klaviaturist, Sergio Toscano baterist dhe Pino
Murano violinist.
Grupi pos CD-së që ka nxjerrë, vazhdimisht
luan në ambiente të ndryshme, por nuk arrin
të mbijetojë nga muzika.
“Në Itali është vështirë të jetohet nga muzika,
e sidomos nga rok muzika e kënduar në gjuhë
të një pakice”, thotë Antonio Conte. “Jo, ne
nuk jetojmë nga muzika. Për ne muzika është
një pasion i madh që na jep mundësinë që të
ndjehemi të gjallë dhe që t’i shprehim emocionet dhe ndjenjat tona. Të gjithë anëtarët e
grupit kemi nga një punë tjetër prej të cilës
jetojmë dhe i mbajmë familjet tona, kurse në
kohën e lirë merremi me muzikë. Mbase edhe
do të mund të jetonim nga ajo, edhe pse
duket plotësisht e pamundur. Për ta financuar
projektin tonë, bëjmë muzikë live dhe me ato
para që i mbledhim, ecim tutje”.
Dhe grupi është duke ecur tutje tash e sa
kohë. Djemtë e grupit janë arbëreshë nga
Shën Sofia, një fshat i rajonit të Kozencës në
Kalabri. Grupi është themeluar në vitin 1991
në një bodrum në Shën Sofi dhe aty është
realizuar edhe demoja e parë e grupit, me
këngë të përpunuara në rok të traditës
arbëreshe si “Lule lule” e ndonjë tjetër. Disa
nga këto këngë ende luhen nga bendi.
Mirëpo, koncerti i parë ishte realizuar vetëm
një vit më pas, në një fshat tjetër arbëresh, në
Trapëzë.
Grupi atëbotë i kishte pasur vetëm tre anëtarë.
“Grupi lindi si ide e Gigi Fabbricatores, me të
cilin unë dhe Francesco Canadè kishim filluar
të bënim muzikë rok duke e përdorur gjuhën
tonë të lashtë. Shumë shpesh, të ulur rreth
zjarrit së bashku me miqtë tanë, i këndonim
këngët tradicionale me kitara. Por gjithashtu
shpesh ekzekutonim edhe këngë të tjera të
rokut deri sa një ditë, u përpoqëm t’i përpunonim tekstet tradicionale në stilin blues. E
kuptuam se e gjithë kjo ishte shumë e natyrshme dhe prej aty nisëm t’i kompozonim
këngët e para”, kujton Conte.
Treshes, së shpejti, do t’i bashkoheshin edhe
violinisti Pino Murano dhe Rita Guido, vokal
përcjellës. Ndërkohë, do të kishte lëvizje –
vajtje e ardhje në grup – deri në krijimin e formacionit të tanishëm.
Anëtarët e grupit e kanë të përbashkët
muzikën që e bëjnë, ndonëse kanë shije të
ndryshme muzikore.
“Nuk kemi shije të përbashkëta në grup, secili
i ka preferencat e veta muzikore. Unë, për
shembull, jam adhurues i rokut që nga fillet e
tij përderisa Pino Murano, që i bie violinës në
grup, e do muzikën klasike. Kështu edhe anëtarët e tjerë të grupit kanë shije të ndryshme”,
thekson Angelo Conte.
Anëtarët e grupit nuk kanë njohuri shumë të
madhe për rokun në Kosovë dhe në Shqipëri.
“Sa u përket grupeve të rokut në Kosovë e
Shqipëri nuk kemi njohuri, pos nëse kemi
hasur në ndonjë në ‘Myspace’”, thotë Conte.
As nuk pretendojnë të dalin me ndonjë album
të ri në gjuhën shqipe.
“Është e vërtetë se gjuha arbëreshe ndryshon
prej komunitetit në komunitet. Ka fjalë që
ndryshojnë, mënyra e të shqiptuarit etj., etj.
Ne për shembull e përdorim dialektin që flitet
në Shën Sofinë e Epirit. Nuk kemi menduar që
ta bëjmë një album në shqipen. Nuk mendoj
se do të ishte shumë e natyrshme për ne
edhe pse do të mund të provonim me ndihmën e dikujt që e njeh këtë gjuhë, që dallon
shumë gjuha jonë”, thekson Conte. “Mbase
është vështirë, ngase kur e shkruan një këngë
nisesh me gjuhën që e njeh, kurse ne nuk e
njohim shqipen, por arbërishten dhe italishten. Do të ishte njësoj sikur të kërkonit nga unë
që të këndoja në anglishte!”
Respekt ndaj traditës
Conte thotë se grupi është pritur mirë në të
gjitha komunitetet arbëreshe dhe shton se
nuk i quan gjithaq tradicionale këto komunitete.
“Mendoj se nuk është e vërtetë se komuniteti
arbëresh është komunitet tradicional. Në të
vërtetë arbëreshët janë komunitet i integruar
në qenien shoqërore italiane dhe jetojnë njësoj si të gjitha komunitetet e tjera italiane të
fshatrave të vogla të provincës, me dallim që
e flasin një gjuhë të lashtë dhe i falen fesë
greko-bizantine. Kësaj duhet shtuar edhe
veshjen si dhe këngën tradicionale”, thotë ai.
“Nga ana tjetër, të rinjtë jetojnë dhe i kanë
interesat e njëjta me ato të të rinjve të tjerë
italianë”.
Në një ambient të tillë edhe kishte lindur
“Peppa Marriti Band”, ndonëse edhe me
ndonjë shikim mëdyshjeje.
“Për ne ka qenë e natyrshme që ta formonim
një rok-grup që megjithatë do të këndonte në
gjuhën arbëreshe. Roku është shprehje e shijeve tona muzikore, është muzika me të cilën
jemi rritur, kurse gjuha arbëreshe është ajo të
cilën e kemi folur përditë. Prandaj edhe nuk
ka pasur reagim negativ nga komuniteti, edhe
pse në fillim nuk na shikonin me sy të mirë
këtë që po e bënim. Mendonin se donim ta
shkatërronim traditën dhe ta harronim të
kaluarën. Tash e kanë kuptuar se tradita është
një gjë e qëndrueshme, të cilën ne e respektojmë, dhe se atë që prodhojmë është një gjë
që e pasqyron kohën tonë”, shprehet Conte.
I nisur si projekt muzikor në fillim të viteve
nëntëdhjetë, grupi “Peppa Marriti band”
kishte shpërthyer nga një dëshirë e madhe
për të shprehur ide, ndjenja, inat e pasion
nëpërmjet muzikës rok me një gjuhë të vjetër.
Mirëpo, në këtë projekt kishte qenë e pashmangshme pikërisht muzika tradicionale.
“Muzika tradicionale arbëreshe njashtu edhe
gjuha jonë janë ndikuar nga kultura italiane
që prej pesë shekujsh. Të vetmet që kanë
mbijetuar janë këndimet me dy zëra që
quhen ‘Vjershet’, që zakonisht këndoheshin
në raste të ndryshme festash apo ceremonish, kryesisht pa përcjellje instrumentale –
vetëm me zë”, thotë Conte.
“Vjershët” është njëra nga këngët hite të
albumit të grupit.
“Sot ka shumë pak njerëz që e vazhdojnë
këtë traditë. Tjetër është muhabeti i muzikës
popullore që e kultivojnë grupet folklorike.
Këto këngë kanë për temë dashurinë dhe
nostalgjinë për atdheun dhe gjithnjë përcillen me instrumente. Mirëpo, instrumentet
tipike të cilat unë nuk kam arritur t’i njoh,
janë zhdukur ndër shekuj dhe janë zëvendësuar me vergëll (një lloj organoje e vogël me
çekërk) dhe gajde tipike të Italisë së Jugut.
Duket se një lloj gajdeje, më e vogël se një
klasike, ka origjinë arbëreshe dhe quhet “surdulina”. Nuk jam ekspert për këtë temë, por
në vitet e fundit janë bërë disa studime për
instrumentet që janë të origjinës arbëreshe”,
thotë Conte.
Tekstet e dy prej këngëve të
grupit
Rrini mirë se jam e
vemi
Rrini mirë se jam e vemi …lule
se na gëzùar dùat ju lëremi
Se sot është një ditë gazmòr…lule
dhëndërri e nusja na vënë kurórë
Se nusja është një vashez e mirë…lule
është Arbëreshë e jo lëtì
Se dhëndërri është një trìm hadhjár…lule
aì nusen e ‘mban mbë dorë
Vjershët
Ohj fest e madhe ç’ëshët tek Shqiperìa
ohj fest e madhe ç’ëshët tek Arberìa
ohj fest e madhe ç’ëshët tek gjitonìa
ohj fest e madhe ç’ëshët ka Shën Sofìa
Kisha një zëmer e ti mall me more
nanì ti ke di e u i zìu jam pa fare
E bùkur si ti vash nëng ë ndë njèter
ne ndë katùnd ne Maqë e ne Shën Mìter
Doja të mirrëje një e të me avallìrëje
e pra kit zëmer t’ime të me qiahàrëje
U të doja tijë e ti vajte me njéter
u qëndròva i vètim e ti dhe u shallàrte
si kam e bënjë pa tijë!!!