revista jeta

Vit i 8°, Nr 12.
PRALLA
1904
TE VATERES.
Terkuza.
fie zot e ne zone, te pasur fort,
kishin fie djale te veteme. Ky djale
ce zemer-mire dM mendje-holle, po
ce teper i dhene pas gezimeve edM
prishte shpejt s~ te holla t' i bijin ne
dore.
Me kohe, goJiti se i vdic e ema; edM
tsa me p!!-staj u-semur per vdekje edh~ i
aCi~ N'ore te f~ndit,-ethirripra
djalin
e tij prane shtratit, edhe i foli ne kete
menyre:
'( N e kete
harke (edM
zghatte gishtin nga ana e harkes), ke
per te ghetur, pervech erghendit
te
thate, karterat ci do t' te bejne te zotin
e tokeve edM sa te tJerave ce kane cene
te miat.Perpic-u
te sillesh me urtesie.
Po nga ce kam frikese mos te mbarol;ten shpejt te ghitha ce po te Ie e mos
mbetesh rugeve, dua te te jap fie keshille : 'DeghO, im djale! ne cofte se
arrin ajo dite e zeze e ne cofte se, i pendual', te merzitet jeta, aMre hy ne ka<I
SHIN
~
~
mare te kulles; atje ke per te gMtur
fie terku~e ci zbret nga plafa: e kam
gatitur perty, mvar-u e te shpetosh nga
te vojturat. » Tha, uli koken me fi'ane,
edM e dha frymen e funtme.
8" annee,
N° 12.
Pa shkuar kohe shume, u-be ch' kish
. frike plaku se mos behej : djali i kish
- prishur te hollat e thata, kish shitur
toket edM i kish ngrene te marat gMr
be dMkaria e fundit. Plot me deshprim,
zemeren te fryre nga mallenghimi,
vente e vintB pa ditur ch' te beje, kur me fie Mre i vajti mendia te keshilla e funtme e t' et, edM thirri: «Eja
te vete te mvarem, se s' me mbeti tjater
ghe per te bere ! »
_U=.nghit..pra-ILepershkalle te ngushta
e te ghata te kalles, dhe, me t' arrijtur
ne kamare, s'u-mejtua (si fie fieri ci ka
frike se mos i dhembe shpirti e mos
vjen kec te ndaMt nga jeta) po me fie
sulm vUJ'i fie karekIle ne mes te ka
mares, hipi mi 'te, mori terkuzen e e
lidhi reth e rotull cafes duke bere He
komp te sh~ndoshe, pastaj i ra fie
shkelm kareklles dM u-mvar.
.
Po bara e tij e rezoj fie tsope te plafH
me fie here, trupi ra mbe dhe}..e nga
vera e hapur u-derthne mijera lira. Djali,
me mos patm kohen te mvaret, ish
edhe i ghalle: Kar te 'deghoj ghithe
kete remuje, emori veten, zghidhi kombin, u-ngre i habitur, e duke Mdhur
syte mbi ar pa edM fie karte ne mes te
lirave.
Karta thosh keto: «1m bir, tani c'
ALBANIA
218
u-pendove dM e pe vdekjen per s'afermi, shih te rosh me urterie e me ment.
Kete erghent e kisha mpshehur per ty.
Beh-u i urte ketej e tutje, e me patsh
uraten ».
E me te vertet, c' ate dite djali uurtesua e zuri fie jete te re e te cette,
plot me te bekuar e me trashegim (1).
(Nga Rumania)
LARASKA.
I
III. --- Djale, ja pa sheko si mban
ere ky peshk ?.....
Si i au jep myshterifivet keshtu ?
DjaE perfieheresh :
- Beso, zot, se me kete te' ndzete
peshku prishet pel'para se te ziret.
IV. - ,Si munt te me japish fie te
ketille kafe me tri miza ne te ?
- Ndje-me, zot, - tha djali, dhe
zghati fie tjater - mer-e kete se jane
vetem dy.
V. - Ne vjedhes fut doren ne taske a
Te Thena.
Kush nuke do te thermoje, te:r;editen
shosh.
-
Fiala e ghate ben diten te shkur-
tel'.
- Nevoja nuke pret kohen e mire.
- Kush nuk i ben sherbim kalit,
ben udhe me kembe.
- Si kujdo shpeshe folea i duket
m' e bukur.
- Litari me tri fie mban me shume.
Per te ceshur :
I. -
***
Pe sa vjetsh eshte kjo, djale ?
-
Ce me 902.
-
Une per kete shkak cafi.
- Nuk te pyes per venen, per zogen.
II. - Mos caj e dashur, per se
shpejti do te vifi.
-(1) Kio pralle eshte ndrecur nga fie pralle
popullore te tsilen u a refejne chunave ne
sbume vende te Toskeries.
ghep te lie djali te riu.
- S' ke turp te futish doren ne per
taska te uerezive ?
- Te kesh turp Z-te, i veshur mire
dhe te mos kesh as pese pare ne taske.
(Nga Kosfanfsa.)
J. D. KOS~lA.
Suli edhe Suliotet.
,
it
' ARTIKULL
I
I
U
te pare, thame, pas-
te mad hit shkrolietor Thomas de
Quincey, se Suliotet e kishin burimin nga Kardhici. Ne te tjera fjale,
Suliotet cene Leber te thjeshte, duke
cene ce Kardhici ndodhet ne mes te
Laberies.
Perandaj
eshte thene nga
'nofie here ce Suliotet ishin Chamer; se
te folurit e Chameries s' ndryshon me
~
;-,
ghuhen e Laberies as pake. « Labesia
»
e Sulioteve duket sheshit edhe ne fjaluar
shcip-gercisht te Bocharit, doreshkrimi i
tetsilitndodhet
ne « Bibliotheque Natio-
ALBANIA
I
nale » te Parisit : e pata ne dore shtate
vjet me pare, u-be fjale edha t' a botoj
po s' gh6ta te hollat e nevojsheme.
.
Pas ketyre f.laleve, po e ze shkrimin
e Thomas de Quinecey atje ku e kisha
lene. I mad hi shkrofietor inglis ben f.lale
per grate suliote.
Thote se ne fie vent te ndodhur kurdohere ne rezik e te n\thuar pre.l armicsh, ,ne. fie shocerie te vogel e te
lidhur ne fie bashkim te ngushte, munt
te pritet se grate do te zene fie kembe
me rendesie -
do te lozin fie ?'ole te
rende ». E me te vertet, auktori shcipetar (ve 're Thomas de Quincey) na meson
se ({ grate suliote mba.lne arme dha lefto.lne trimerisht. Kur burrat vene ne
lufte, grate ushpien te ngren~ e dsheb-hane ;k'Uf' shahin se fortsa e tyre zuri
te thyhet, ve~viten t' u vene per ndihme
dhe lefto.lne ne bri te tyre; po ne goditte se burrat e tyre sillen dobetisht,
grate largohen duke i share, e u thone
se .lane te poshter e te pa-zotet te kene
fie grua ».
Me e madhia, e me e fiohura, trimm'ie
e grave suliote eshte trimeria e funtme
!i tyria, kur, ne te thyejtur te Sulit, per
te mos rene te -ghalla ne duar t' ushtareve t' Ali Pashes, me te shumat
u-huathne nga ma.la e shkembifive te
'- larter e u-vrane. (Kete funt, plot me fie
"~-madheshtie dramatike e me fie bukurie
te v.leter,.e pikturo.l Ary Scheffer ne fie
« tableau» te fiohur ci cuhet Grate Suliote e ndodhet ne museum te Louvre-s
,
ne Paris).
({
'.
Luftet e bera prej Sulioteve kane cene
219
ghitherisht TH>-mbe-dhjete. 'l'e tete te
paratnghane me pare Kryeoitjes Frenge
(do me thene me pare se 1789) : keto
lufte nuk u-bene me Ali Pashen, po me
te tjere pashallare me pare Tepelenit, te
tsilet shpune kundre Sulioteve gher
12,000 ushtare, po kurdohere u-rahne. .
keto tete luftet s' patne
Peranda.l
t.later mbarim pervechte
zgherojne
fortsen ushtore, piren (fl'. experience),
({
edhe famen e Sulioteve. Po lufta e
nentte i perpoci me fie armik te ri e
shume me te rezikshem se ghith' ata,
ce kishin shprovuar gher ahere; e me
teper, ish fie armik ac i zoti t' i nghitej
fie cellimi e te mos i ndahej as fu lodhej,
sa, pervech shpates se vdekjes e tsila i
munt te ghithe e te ghitha, ish sigur se
as fie ndalim~fieriu s' kish mundur kurre
t' a ktheje nga' fie cellim te tsilin e kish
venduar ne ment t'aarrije. Kendofiesi do
t' kuptoje, as duhet thene, se ky armik
ish Ali Pasha. »
Lufta e nentte, si edhe e dhjetta,
u-Mne me Ali Pas hen, ushteria e te
tsilit u-thye ce te dy hereto E fie-mbedhjetta, ci nisi me 2 te korrikut 1800,
u-mbarua ne mes te motit 1802 me te
rene te Sulit.
.
Me ghithe sa kishin pesuar nga Ali
pashe Tepeleni, me ghithe se cyteti i
tyre ish bere germade, trim at e Sulit
ref yen zemer-gheresien e tyre tsa vjet
me pastaj kUl~,duke pare Ali Pashen te
rethuar prej ushteries turke, u-perghighne ne thirrje te tij, i harruan te.
ghitha, u-pajtuan me 'M edhe i bene
bane te huajit.
Si thote me aresye Thomas de Quincey, trimeriet e Sulioteve nghasin me
teper
I
ALBANIA
220
«
me ne roman a me none pralle
trimerie
kaptine
te kohes se mesme, se me ne
te mvrojtur
to histories
se
sotme », - « rather a romance or some
legend of Paladins, than any grave
chapter in modern history».
Rota e Bates.
valle munt te kritikohet udobisht me ne
menyre. Emerat «Mirko» dhe « ,Vassilia » jane me teper em era Shcehsh se
emera Shcipetaresh. Pastaj, ch' kujton
Z. Henri Ferrare, S8 ka ne Shciperie
fl8res ace « dilettanti» sa, me te pare se
]~Iechupe kertsen bukur, t'a pelcejne me
ne here per nuse?
Po s' duhen vene ace '1'13keto ne ne
« scenario» pantomime. Ketu, « scenario » -i a historia S' esMe pervech ne
Eilikak per mnzike 13per valle.
.:.
* *
shkruajnc nga Parisi se ne shkroM Anetor,
Z. Henri Ferrare, shkruajti
Pantomima-valle
13 ZZ. Ferrare e
Pfeifer
u-Ios
per
te
paren
here, ne funt
1~1
ne pantomime me valJe (( panto- te Kalendorit, ne salone te ditares « Le
mime-ballet»),
muzikon e se tsiles e Figaro », e tsila kish ftuar disa cindera
beri Z. Georges Pfeiffer. Puna ndodhet pajtimtf\re te vejin t' a shihjin.
ne Shciperie, dhe, ne dy fjale, eshte
Muzika e Z. G. Pfeiffer, 13lehte dM e
kio:
nghyruar, pertsillte vallet.
Ne chupe, e cuajtur ,Vassilia, do dM
Valletaria ci lozi lodren 13'Yassilias
duhet; mjerisht esht e vobeke, dM i ish Zona Carlotta Brianza, 13tsila nihet
ati i te dashurit nuk e Ie te birin e tij boterisht si 13para valletare 13dites se,
Mirkon te martohet me 'M. Po chupa sotme. Ka cene «ylli i pare » ne kryeesht e bukur, zemer-mire, trime, - dM theatra te Pjeterburgut,
te Moskoves,;di te kertseje valle te hieshme
Kerte Vienes, te Londonit, 13me ne funt te
tsen pra perpara plakut, te tsilit me ne Brykselit. Sot per sot, esht 13para. vallefunt i nomet zemera edhe e pelcen per tare 13Opera-se se Parisit, ku - ne ju
I
Huse, per grua te Mirkos.
pelcen t' a dini - fiton 40,000 frenga
Sich' e merni vesh nga fjala « panto- ne mot, do me thene dy-m\je lira. mime », kio lodre ce ne krye e gher
E thom kete, S6 mos besoje kush se
ne mbarim eshte lJa fjale, do me thene
kesi valletaresh jane si evghitet ci kerPlaku , ,Yassilia edhe :NIirkua nuke Ita- tsejne te ne. Carlotta Brianza, me ghithe
sin, po vetem me te sjellur te tyre japin se perghitherisht mjeshteria e saj s' eshte
te kuptoMt historia.
fie shkolle virtuti, shkon per fie grua
fort 13ndersheme. Esht 13martuar, dM
***
j
nga Milani. Lodra e saj esht ace klasike,
kesaj pantomimes« Scenario».j
.
~
I
ALBANIA
methudha e saj ac' e kulluar dM ac' e
bukur sa ceveria frenge kerkon te meret
vesh me te per te hapur fie shkoll&
"
P vallie.
!
J
***
Shkruesi i ketyre fjaleve s' ka kertsyer kurre ne jete te tij : i meren mentte
po-sa te vertitet dy here. Perandaj, Ie
te moq besoje kush se dashuria e valles
me beri t' i shkruaj ato me siper. Desha
vet em te ghej fie shkak per te thene
pake fjale permi vallen shcipetare.
(
Fjala « pantomime-valle»
ce'perdora
me siper tingellon ndofta si 13 1'13ne
, Shciperie, po gheja s' esht 131'13fare: A
kini vene '1'13kur kertsejne ne vent t' one
fie valle te 13 tsila valletari chfac se
ka dashurie, se po tretet nga malli, se 13
dash1,!ra e pelceu a s' 13deshi, se me ne
-
221
paka, te chface lie pralle ?1e te ghate :
- kujtoni at 0, dhe do t' kuptoni se
ch' E'shte vallia-pantomime
ne vise te
cyteteruarCt 13te pasura.
***
Po ndryshimi eshte ne madhesie 13
ne zbukurim. N atyra 13 te dy vall eve
eshte lie, dhe pantomima-valle
13Shciperies, ac e vjeter sa 13Romaneve
dhe 13
Grekerve, munt te zihet per lie nisje e
]JCt-gdhendur (fl'. ebauche rudimentaire)
13valles-pantomime
se vis eve te cyteteruara.
*
* *
Folne shume, disa vjet me pare, per
vallenshcipetCtre
me jatagana, e tsila
nghet miaft me fie valle popullore te
Skotlandes (edhe kio me kordhe kertsehet). Vallia me jatagana, shume here,
funt VI'au veten a 13vrane, 13 te tjera (
esht edhe ajo lie valle-pantomime:
valAs fiet as fiasin valletaret 13tjere, pori
letari defton shpesh 'nolie «episode» a
chfac te ghitha ndjefiat 13tija me valle 13
te nghare lufte.
me te vene trupin ne cendrime te ndryMjerisht, vallia me jatagana, si valshme. Mire! kesaj vallie i thone « vallelet 13 tjerate
Shciperies, po humbapantomime ».
sin per <lIte d-he rallohen.
***
Kujtoni tani se, ne vent ce te lozet
ajo valle ne shesh, mi bar, te lozet ne fie
vent te mbyllur; kujtoni se, ne vent
kateI' a pese valletareBh, te jene dy-zet
a pese-dhjet, me shume gra se burra, 13
ne vent kater a pese muzikanesh te jene
fi' a 6013 me teper; kujtoni me ne funt se
vallia, ne vent ce te chface tsa ndjefia te
Ne
populI
i
vobeke~uar per dite me teper, s' ka koho
per te-kertsyer as zemel' per te ceshur.
Do t' nil. pelcente shume t' ish se
'no lie bashkepunetor
te na chonte fio
artikull te ghate, te kuptushme, e to
vene're mire, permi vallet e Shciperies.
Do t' a perkthejim edhe per te pjesa
frenghiste.
I
ALBANIA
222
problemi
i shkrimit
te ghuhes shcipe,
te vertete te tij.
i vene ne vent
mISA
vjet me pare, kur u-themelua « Bashkimi » ne Shkodre, deshme t' i
easemi kesaj shoeerie : muarme pra miaft letra si te sajat, dM «Alba'f)
nia » u.shtyp e' aMre e gher me sot po tl11lame aM te « Bashkimit ».
Shcipetareve ei na pyetne ahere pse mbajtim tsa ndryshime te vogela, u
thame se ato ndryshime na ishin dukur te nevojsheme, edhe shtuam se ne eofte se
abeja e kesaj shoeerie an'inte te kaperdzeje kufirin e Shkodres, te perhapet, te
pe]eebet e te zere sa do mos rene, i kishim per te beeur edM ne ato ndryshime te
vogela, edbe kishim per !e perdorur let rat e « Bashkimit » ne teresie te tyre, sa
do ee te mos na peleejin, po per te dhene boterisht ne prove te deshires ee kemi te
\
r
punojme me ne me atdbetaret e mire.
Sot pra « Bashkimi» beri provat e tija. I kundershtuar prej eh' do fare intrigash,
-
ne vent ee te bjerre e te harrohet, ehfaei fortsen e tija duke fituar ne ne
eint vise te Sheiperies e gbetke ate fueie ee humbi ne Shkodre. Ne Rumanie, ne
lItisir, n' Italie, ne Stamboll, ne Selanik, n' Elbasan, per te permendur vetem disa
vcnde, shume atdhetare e shkroiietore,lirisht
e veliH, e pelcyen e zune t'a perdorin
aben' e
« Bashkimit
».
J a pra edM ne po i beeim, ee nga numeri i aferm, ndryshimet e vogela ei na
ndajin nga « Bashkimi ».
,j (noh, inome). Ne vent
Ndryshimet ishin: z (zeri, gazi), dz (ndzora, mundze),
te ketyre ]etrave, pra, do t' perdorim, si «Bashkimi » : x (xeri, gaxi), z (nzora,
munze), gn (gnoh, i gnome).
Letra i s' ish perdorur gher me sot prej « Bashkimit », po ILuarme vesh se
do t' a perdore keMj e tutje. N ga tjater ane, duhet vene 're se Jetra i s' eshte per-
.
veeh ne forme e dyshuar e letres ; (ne fjalore te ghuhes latin~ fjalet ci nisin me i
jane te vena nene !etren i) : Pra « Bashkimi », duke perdorur i one,nuke mer ne
letre te reo
Kemi edhe kale,. fjale (te paken toskerisht vetem kaler jane) ku ndodbet zeri
th, si zhaba, zhubra, etj. Ato fjale do t' i shkruajme, si « B.shkimi », me xh
xhab., xhubra, etj.
:I: *
*
Sitsilido kupton se te b.shkuarit e aMse nuke munt te shu.j ndryshimet e
djalekMve. Pra, Ie te mos habitet kush duke pare, per tregim, se ne shkruajme
« gne atdbet.r, dyatdhetare », edha Geget «gni atdbet.re, dyy .tdhet.r ». Toskerish!., fjalet ei mbarojne me ar, e kane a one te shkurter ne vetor, te ghate ne
-'
I
ALBANIA
223
shumor; esht.e per kundre ne gegerishte. Kur thomi ne Toskerie « Shcipetare »,
sitsilido kupton se beMt fjale per shume Shcipetare; ne Gegerie, po tM « Shcipetare:t duke zghatur a one, bota kuptojne lie Shcipetar. Zenetoria y eshte po
thua kurdoMre e shkurter ne toskerishte (dy, sy, yll, etj); ne gegerishte esthe
ghitheiie e ghate (dyy, syy, yyll, etj).
Shkurt, ndryshimi i zeve nga dja18kt ne djalekt, ka per te ndryshuar edM
orthografien e djalekteve gher ne dite kur te trajtoMt iie shcipe e perghitheshme,
iie shcipe letretan\.
.;
***
Te lenet e letres 11na kushton ace me teper sa kemi cene ne mendim, kurdohere, te shkruMt me fi, jo me j, fundi i verb6ve : « roii, dergoii » etj., e jo « roj,
dergoj » etj. Po duke cene se shumesia e bishtave me gn i rendon fjalet per sy,
do te.shkruajme ketej e tutje « roj, dergoj» etj. Per te mesuar syrin e kendoliesve,
kemi ce nga disa muaj ce po u japim ate forme fjaleve to tilla.
*.
*
*
Keto jane ce kishim per te thene. Nuk i lutemi, nuk i keshillojme, nuk i
~Jll.-Lkujt, te beje si ne e te mare ..2:ge~~j « Bashkimit ». E dime se Shcipetaret e
mire, e te zotet te mendojne, do te jene shpejt a von me ne.
..ICheshtia e sh7crimit te glmhes shcipe nu7c eshte l1e cheshtie filologhie, 1)0 iie cheshtie letretare (litteraire) dhe 7combetare. Te ce se te kish ne Shciperie «papyrus »-13
me letra te vechanta edhe gure te cemotit te skalisur me asi letrash, aMre do
t' ish pune filologhie te pyetej : « si duhen pershkruar (transcrire) keto 18tra te vjetera ». Po ketu, s' kemi te bejme me iie cheshtie te tille. Ghuha shcipe, e folur po
e pa-shkruar, duam te shkruhet. Cheshtia pra nuke viMt perpara filologeve,
keshtu: « Si duMn pershkruar
fjalet e papyrus-ve dM te gureve te vjeter te
Shciperies? » ; po cheshtia vihet perpara shkroiiesve shcipetare, keshtu:
« Si te
meremi vesh ce te perdorim iie menyre te perbashkemp. per te shkruar ghuhen
.
t' one? »
J 0, iie mije here jo ! filologhia s' ka pune ketu, dhe ata ci flasin ndryshe a s'
e kane peshuar mire punen a lozin. T' ish puna e shkrimit iie cheshtie filologhie,
do te zghidhej shpejt e pa kundershtim : se filologhia, si shkentse, nuk eshte lie
fushe per zemerime e per fjale, po per aresye te ftohta e te matura.
As fie ghuhe ne bote s' ka nisur te shkruhet me iie methudhe (~priori, as lie
ghuhe do me thene nuke ka themeluar rjegullat e orthografies me pare e pastaj
.
te kete nisur te shkruhet pas atyre rjegullave. Shkrimi i te ghithe ghuheve krt
cene empiri7c (fl'. empirique) ne te nisur, dha empirik ka mbetur gher me sot.
ALBANIA
224
I
Filologet e marin brumen, formen e ghuheve, sieh' e kane gatitur shkroiiesit
edhe zakonet e shekujve : Dhe ghuhetaret e huaj ei shkruajne permi sheipen, ne
cofte se bejne sitsilido iie abe te tyret, eshte se nuk e gMtne shcipen te shkruar
.!akonerisht ne iie menyre; te ee se te kishin gMtur iie shkrim te zakoneshm te
ghuhes shcipe, do t' ishin te fortsuar te perdorin ate shkrim dM jo tjater. Shcipetaret, pra, ci thone, per tregim, « edhe Gustav Meyer-i perdorte ii' abe te tille »,
kane dy here te pa-drecte : te paren se ne, pune te tilla s' ka peshim autoriteti
sikur ne pune theologhie; te dyten, se s' eshte fjala aty, dM bejne iie sofisme te
trashe (SkoUastiket i thoshin atij sofismi ignoratio elenchi).
Sikur Shcipetaret e vjeter a te kohes se mesme te kishin dashur t' a
shkruajin shcipen, ch' do te kishin bere? Do te kishin nisur t' imitojne popujt
fcin, do me thene do te kishin perdorur letrat latine a greke,
dM orthografia
-
e tyre" e ndryshuar pake, pas kohes, do te kish arrijtur gMr t.e ne e do t' Ii kishim
mesuar pa pyetur n' ish e mire a e lige.
Duke cene se te pareto t" ane s' e patne ate mendim, detyra na ra neve te
meremi vesh si t' a shkruajme ghuhen., J?er te zghidhur kete cheshtie letretare e
kombetare, sitsilido Shcipetar ci s' kerkon te taUet me kombin e tij duhet te mos
harroje kurre keto tri pika:
1. Cellimi yne duke cene te shtYl1im libra, esht 15lalllu' me kombin t' one t'
i japim lie abe ci nuke shlypet dot.
2. Popull i lidhur me popujt e tjere t' Em'opes nga te ndodhurit e vendit t' one,
iemi te shtrenguCtr te perdol'im letm latine si tel" Evropa.
3. Popull i vobek, i l'ethuar prej rezikut, 15i mbetur pmpa, na duhen letm ci
ghenden kudo, ci shtypen Wdas 15me pake te holla.
Lufte pra monopoleve! Lufte letrave te vete-thena « sheipe », ci, te ndodhura
ne 11'a dy vende vetem, s' jane « sheipe» kur i vene shkroiiesit sheipetare ne
duarte n' a dy shtypesve !
Sheipetaret ei i kane kuptuar ato pika te tria, sigurisht kuptojne edM kete
te katerten : Ce duhet sitsilido t' i veje me 11' ane l]elcimet 15vechanta te tija pel' te
abe ci i mbush kerkimet e
--( mare lie abe te pe1'l~apul' e le reJ1uar, si te « Bashkimit
nevojsheme ce thame me siper e pa te tsilat nuke behet pune e vertete.
Sa per Shcipetaret
ei i u-kundershtuan
« Bashkimit », munt te kene ment,
po s' kane atdMsie : s' kane atdhesie fare, u a thomi pa frike se mos na kundershtojne Shcipetaret
ci te v~ine pas neve. Munt te kene ndihme, po s' kane
aresye. Filologhie ketu, filologhie ghetke, filologie kudo ': sa 18hte te perdore
lieriu fjale te mbedha per te mpshehur nene 'to intriga e per te ehfryre zemerime
),')
tC' veehnnta
!
ALBANIA.
,y
--~-
ALBANIA
I
225
Mosi Frengt e pane ci puna nuk i
shkote mar, kie dergue prej Napoleonit
M' viet 1812 kur n', Europe lufta mkamsi general Sebastiani n' Stamoll e
ghithkah
kristB, n' Turkie ishte
aty me mujt e me dzierr prej mretit
)' ~I fii cetim.
Silimit III ili ferman per generalin PlaN' ket koh, kur Ibrahim
Pasha
vteau edhe per tiert zyrtar freng e
(Shcyptar) sunnote n' Shkoder, 12)000 kshtu m'a me liri me mledh ili ushtri
Freng nen urdhen t' generalit
Plashcyptare nen urdhen t' Frantses kunvteau (flitet Plavto), kishin dZ8.n venn
draHingJizit.
afer kufinit t' Budues 13 aty me ket
Ceveria e Stamolls e dha ket feqnan.
ushtrie kish mennen me mujt 13me
pOl' t.8 e v~na tui mennu dredhimet e t'
marr Pastrovichant
si detar frenk kun- ligat ci do t' delshin prej kti urdhnit
dra Hinglizve, ci kishin marl' ansujat 13
t' dhanun; i chovi fial Ibrahim Pashs,
Jonit n' viet 1807.
(ci Stamolla e fiiftB at-her si me ken
N apoleoni tui 13dit vieftien 13ktyne
veturdhnus) ; ci, m' ket pun t' punojn
ansujave, choj per ket shkak ushtar
veziri
si t' a shifte ma me ruge.
me cellim ci t' i u merrshin kta tok
Generali
Plavteau me nim t' kti ferHinglizve.
manit,
choj
prej Tivarit fl' a shtat ner
Prannej
do t' u-mledhshin
prej
~Shcypnies n~ a 15.000 luftar- e me kta .!!lat' mechmit zyrtar te Ibrahim Pashn
Frengt ne Shcypnie.
me i hi Cerfozit per mrenna 13me i per- e kshtu shpresotB generali, se me ket
ferman do t' i delte fii nim prej vezirit.
zan Hinglizt.
.
Zyrtart u-pritne me ner pn\j v6zirit,
Pra, kur Pastrovichant
13 kuptune
i
tsilli
tui marr fermanin (ei ato i dhan),
cellimin e t' ardhunit t' ]'rengve i 1'1'13i
bani
tri her temena e mas ci 13 pat
fyne ci ato ner ksi pfmsh nuk doshin me
knnu i tha Frengve : «Une kti ferman
dit gha e Frengve nuk do t' i jepshin.
asfli fiiri si detar per fli luft kundraHin.
nuk i nigioj aspak. Mn3ti s' ka ken kurr
glizve.
ner kta ana 13si Sheypnia ashtu edM
N' ket koh t' miert Pastrovichant u- ushtart freng nuk i ka pa kurr me sye.
ghinnshin
n' mierim,
pse Frengve
T' isM ken pvet perpara se ky ferman
s' munn t' i a delshin e prep as m' u- t' unmarote, me t' vertet kio leternuk
lidh me ~lalazes, as m' u-msheh n' venn
ish shkru; pOl' ata ghys-zotat 13Stamolls
t' tyne nuk mujshin,
pse ghithmon
kujtojn se i din pfmt si a ma mil'. H
lufta t' perghakshme me 'to kishin pas.
Zyrtart u-helmun tui ni ket panigies
Republika e V enedikut, si veletB ci t' vezirit, e keyrne me rrena 131<aeharish, per me largu t' viellunat, ci Mala- rena me i a mush mennen, ci kta do shin
zest bashin n' venn t' tyne, kish shti bashk me Sheyptar, (si mie), kunnra fii
ghithmon Pastrovichant
n' ngatrime 13 anmikut t' Turkie e t' Frantses
me
lufta kunJra l\Ittlit t' %.i.
] llft1'l.
.
226
ALBANIA
Ibrahim Pasha, tui prit me durim t'
folunin e zyrtarve, i a priti : « A e keni
nni noi here prallen e br.etkotses e t' hagrepit?
une po j' a u'diftoj. »
Zyrtart keyrne Iieni tietrin si me pvet
shoeishojn shkakun, eha veziri me at
prall dote me diftu. Ibrahim pasha
urdhnoj me pI'll kafe edhe duhan; e,
massi kta kien pru, filloj :
« Pra eiIloj, ei Iii dit Iii hagrep dote
me dal Bunen e me hi n' ghytet per me
dzan cherdhen e vet, se e dite mire, ei
rroja e tii do t' ish ma emir ; pOI',massi
i ngrati me ba m' not nuk dite, i u-lut
Iii bretkotses per m' e eit m' at .ltUBllns
n' ghytet.
Un po t' a bashe ket nere, me'
-
I
me Iii her notesit m' shpin. Bretkotsa
tui ba m' not me ghith fuchie mrriiti
m' at an n' breg; e, tui cit Iii kam
n' t6k (si pat ba perpara), i tha :
-
Urdhno e ul-u n' breg more shok -
« Hagrepi tui marl' m' u-Ill i a priti bretkotses, ei t' dalunit e Bfms i kish ba
shum kee, e ket t' lig i a kishte bretkotsa detyr e per ket pun do t' i a shperblete edlle ai me t' kece; m' ket ehas i a
niti bretkotses n' venn ku rreh zemra,
fiikac fort, sit e ngrata me shpejt ngordhi.
Zyrtart e kuptune me vrep eha veleti
Ibrahim Pasha me ket prall dote me
than e doshin me i lyp t' falun e me i
rrefye t' drejtat e veta, par veziri i a
shum dishir i a priti bretkotsa, par ju priti : « Ju Frengt jeni krejt porsi ky
jeni shtas t' pabes. POI' sa une ty ket hagrepi nierz t' pa-Ms. Ju sa t' jerii Iii
her n' Sheypni, gheni mannej fii mi fial,
nere t' a baj, at-here ti per shperbllm
kee me m' ngul thimthin tan e me jo n' Cerfoz me shku, se un e di ci ju,
me Dalmatsien nuk jeni kunen, par ju
m'myt.
Nuk a e vertet, i a priti hagrepi. 'l'i dishroni edhe breghet e bukra e t' blerkujton pse disa hagrep jan t' keii, se ta t' Shcypnis me pas; ket venn ci asht
me
t' ghith hagrept jan t' kei. Die bile, atdlleu i jem e ne me helm hagn3pit
.
,.
(mori lum shoeia, i a priti hagrepi), eil- na shemtue.
Mreti nuk i ka kuptu mennimet tuja,
loj ci Iii jush. e citi m' at an Bunet per
pa i hii fer1'n' Mm; manej ti e di se une par une nuk kam me ju Ian kurr atdhen
del' m' sot nuk i kam ba kerkllj gha, e t' im m' e shkel. Une n' ket pun si Iii i
ty mo' Zot! si munnem un ty me t' a par i popullit ci jam nuk i nigioi mreshperbly ket nere me t' kece, massi ti tit. Ai munnet mu me m' dhan Iii penes
po m' ban ket nere ? Une kam me t' a per ket paudhsi, pOI' ju rreheni kat ci
dit, per nere e s' kam me t' a harrue atdhen t' im keni per t' a nenshtrue e
mennimet tuja nuk kan mo dal n' pah
kurr.
,
Bretkotsa e marl', rrejtun prej ktyne kurr.
Mas ci tha Ida fial tui cesh kthej
fialve, hodhiIii kam t' mrame n' breg
ve.ziri
n' kamare t' vet. Shtat .,zyrtart
per me i ba hagrepit si Iii ur ci t' mujM
(
lane
ghytetin,
tui prem t ue, se n pa 1
me hyp n' shpin. Miku i pa-bes i ktsej
})
~
.
,
.
dit do t' ktMMshin me 50.000 ushtar,
do t' merrshin Shkodren e Ibrahim Pashen m' e vierr. Ket mennim nuk mujtne
m' l\ krye, pse pes ner to kiene myt para
S6 t' kaloshin kufinin, prej nierzve
t' vezirit.
Generali Plavtcau e majt ket pfm
msMh e tui i a fiit fajn dy Pastrovichanve, t' tsillt per me pshtfl ikne
n' Mal t' Zii, ku kiene dzan e vierI' prej
Frengve. Drejtsija e ksaj vrasje doli
fi' at her n' sMsh, massi Frengt pan Ian
grykat e Katorrit.
'T' ishin me ken Shcyptart t' ghith ac
velet porsi baba Ibrahim, e me i fiOft
mil' kta hagrept e vennit t' on, 'noshta
tiara koh kish sot Arbnija. Me t' vertet
sot e ngrata nuk do t' u-ghinnte m' ket
s' kam, si kio sot ling on !
(Perkthye.) 15. XII/1904.
!
ZOG SAKOLI.
Shkruajne
nga Shkupi :
ne Cuprullu
~ UNE
~ikoll~ J ovan,
~
fie te
cuajtur
~~a k.atun~i i Sta-
ngradlt,
te tSlht 1 ghetne fie
letre per fie tjater Bullgar t' emeruar
Lago Aleksi. Kio Ietre chfaci se fie tube
'"
fie e tsila defton se tete nga kryecitesit
nen' urdher te Stefanit, si edM Stefani
vete, ishin t.e mveshur me petka shcipetare. Disa nga bakecesit e zene, te shtrenguar, ref yen se cellimi i tyre, duke
mveshur petka shcipetare, ish te bejin
te liga dM vrasje dM pastaj te perhapjin
me lehtas fjalen se ato vrasje dM ato
te liga u-bene prej Shcipetaresh.
Z. Zog Sakolit.
TnWLLD!.
Ah ! sa fort i kanshmi zani yt, 0 vIla,
:M' permaJlon edhe zemren a kah m' a grin,
Kish t' muishe me ardh fluturim n' dM t'
[huej me t' pa,
E basbkme tye me e ca atdhedashtnin.
POI' vaji kttt po m' pshton se fiett nuk i kam,
1\Ie t' tsilat, i mjeri, m' duhet me flutnl,
Vech n' i"rasha dadhnyshs Misirit ner kilm
1\1em' i dhan t' vetat, n' coft ci kft dhim per
[mtt.
Intrige Bullgare.
,
227
ALBANIA
I
Bullgares-h, nene kryesie te fie fare SMfanit po gatiMj te veje nga fie fshat ne
fie tjater per te bere te kecija. Ceveria
arrUti te zere, ne Cuprullu, disa dokumente, IJe te tsilat ndodhej fie fotogra-
At-her si zog flutrak po flitem n' neltie
Sikurse m' tbe 0 vllil me tingllim te par.....
T' perfalem e t' rfehem me nanen Shcypnie.
Prej andej pastaj te ti po kthej n' dzitim
Kit t', Shcypnies mjerimet po i cairn ghith
[mar.....
MassI na t' birt e saj kemi 'met n' vorfnim.
(N' maje t' malit Liubotinit.)
1\IIDO
AKASARI.
:~>t
:'
ALBANIA
228
Prej s' lergut.
sa baret e tjera: Shkakn eshte se ne
kete'vellimjane disa sende te mb18dhura
nene fie emer, si « Rota e Botes », per
tregim, e me ate menyre .zene vent me
.
Ah sunte te ti dishroshe
l\I~ ken, mori han e plote !
~Ii fush e mal un t' kaloshe
}~fluturim t' mrrishe n' shpi t' ote ;
E n' ghoks tan un tui pushue,
Mallin .mety me e shkue.
.
Te ti mennia po fluturon .
Se ligsht pa ty a ka errnon.
Nata .shtyhet; un t' kam n' mennim
Ty moj mes-hall, ty moj sulltan.!...
Per ty zemra po dighet shcim,
Ch' at dit ci ty un te kam Ian;
:It zemra dieg a ka pelset,
Se varrlt a edhe n' gyrbet.
.
1904.
ZOG SAKOLI.
§.- Ne atdhetar i ndriteshm e mikna
shkrnan : «Mesova se Jashari, ci boton
i'ii fletore nen' emen Albanija ne Belgrad,
nnk asht Shcyptare, pOl' Boshnak. E
ama e tii Boshnake massi kaa mete e
vaje n' Boslie, asht martue me lii Dibrane, e kaa marl' me vedi edhe djalin
e vet J asharin, t' tsilin e kaa pase me
burre t' pare Boshnak. » - Kete ce po
na shkruan atdhetari i ndzehte edijim
-me kohe, dhe e thame edba te « Albania », ne pake fjale frenghishte, disa
vjet me pare. Po besojim se e dinte sitsilido. Bir Boshliaku e bir Boshliake,i
Jindur ne Bosfie, ky li~ri s' ka 'none
pune fare me ne, e s' meriton as te zihat ne goje.
. §. -
Ne vellim te ri ce shpejt kemi
,per
te
nisur,
do t' i japim « Albanies »
.
Shenime.
fie chkelcim te math me lie sere mesimesh letretare, si te Z. Lek Grudes, do- .
§. - N e vellim te. 8-te ce po mbakumentesh historiake te pa-fiohura, etj.
rojme me kete numer, goditne, si ne vel- U lutemi pajtimtareve te mas mungojne
. lime te tjere, disa te vogela lajthime
te na chojne pa,jtimet e tyre.
shtypi (<<meprim»
per meprizim, etj.,
§. - Nga tjater ane, mendimi yne
etj.) ci duken ace sbashit s~ esht e ~eper
eshte
t' a bejme « Albanien» lie te pert' i ndertojme:
J emi sigur se sitsilido
koheshme krejt letretare duke lene te
kendofies i ka vene 'reo
I rate politike per « Albanien e Vogel »,
§. - Ky vellim i (, Albanies » eshte e tsila shpejt' ka per te zene te dale
.
tsa me i math se vellimet e tjere, e me rishtazi.
.
.
.l\
pake ne .Mesallc.
Ah ! sunte, ci nat' a e cSt
E hyjt lamprisin n' cillore
E hana lshon Iii rreze t' zb~t
It let fryn Iii eel' fush'ore
(Nga gyrbCti.) 20. XI.
I
ghith' ate kini per te vene 're se Mesalla
I! Sendeve s'esht ac' e dendur kete here
~. -
Erratwn: Ne numer. te shkuar
.,.
,
I
'-.
ALBANIA
(f. 210) te vargu.« Audita musarun;..sacerdos », kish rene fie n kur shtypej
fleta: punetori vuri dy u ne vent, dhe
fjala musarwn u-be.:.. musarU111U!
.
229
Edhe cyceja kur te p~ci
Tek po rille tuj kendli,
8yte teje me s' i lwei
po cenclroj
tuj .pUSh(1 !
.
EJ.h6 hilneza baloshe
]\fe vent mheti kur te pil,
]~ pn\j tsmirit si ,'ogloshe
ajo, ;':(1e me eft!
T' tanaj~n'
gzO...
T' tfma Jan' tuj u-poshtumun
Sa syri yt asht tuj i pa,
Dhe me chud jan tuj kerkumun
per ket ghft eh' asht tuj nghil !
1'01'si bish' e naIt' e buknr
Kurm' i ghate si silvi,
1\nclo .ti cc shkon nclc te dukul'
. je tuj Ian ghith maghi !
Po leur na bashk' jemi hasun
~Ie mall tuj na percaftl,
Dhe me buzt tuj na n-ca<:;un
at' her : t' tana jan gzu!
'l'l'endafili ce mban ere
Cli kryet tatepjet',
'l'llj t' pfimun me fie here
,
.. . .~. fxtyr pOl' si mbret.
~ -==----
ASDRlb'.
- -
.
,
\
.
.
/
./
,
TE
ALBANIA
MOTIT
TE
TETTE
(I.)
KANE
SHKRU AR :
Z. Z.
lek G ruda,
A. Z... Chajup, laraska,
Vorf Dukaghini,
Asdren,
lulo Malsori, Zog Sakoli,
J. D. Kosma, liet Solena,
M ido Akasari,
"
A. H, N.
Serafin Mitrovic,
F. K.
etj.
THimELUES
:Ii: DRECTUAR
FAIK
BEG
I « ALBANIES
KONITZA
"
E SENDEVE
MESALLA
Viersha
:
6
Balta: Chajup
J\fusa Kapitani n' meidan me Riza begun: Bibe Gheta
.
Nora, drame sheipe me 4 pamje (tsope):
Lulo lUalsori .
.
Te ndyerit une K.
P.
:
Lulo
l\1alsori .
.
Vete - veteriat'
e bishavet:
Anastas
Kullurioti
Vete - veteriat' e shpendavet: Anastas
Kullurioti
.
Vete
veteriat
e binmese.:
Anastas
Kullurioti
.
N a1lm Veeilhardshit:
Lulo l\Ialsori .
Ngre-u,o Atdhe : Serafin Mitroviei
Dy vjersha Sheipe te Shekullit XVII:
D. Luke Summa dM Lnka Bogdani
(1685)
Gereisht' e sotme : Lulo l\Ialsori
:Pese-eint vjete; Asdren
N' kamm, 0 vllazen t' shkret:
Zog
Sakoli
.
GerarClo ConJOl'tit : Zog Sakoli" .
I nipi i Kastriotit:
Zog Sakoli
Djelmve te rii; Zog Sakoli .
.
l\Iii yon t' shoeit ; Zog Sakoli
.
Asdrenit :
Zag Sakoli
.
Jakin Shkoders:
Zog Sakoli
Per dek t' motel's: Zag Sakoli
.
Cinnresa : Lek Gruda .
.
Lutje Zfmes ; As<lren
.
l\Iendime te nates: A. H. K. .
.
.
'I." tfma jan' gzu : Asdren .
Prej s' Jergut : Z. Sakoli .
.
Z. Zog Sakolit: l\Iido Akasari
.
.
25
30
49
.
50
51
-
Kenge
51
61
61
105
102
102
136
136
137
138
181
185
201
203
229
228
227
te popullit:
Historie :
Sheipe-
'
Sheyptaret e Arlmeshvet: Tuliio Erl')er~
-
Vorf Dukaghini
Ne Patrik
10
. . 27 89 13~ 187
Sheipetar ne sllek~ll te' 15-te
Kritike letretare
73
; ghuhesie
Petroni i Sheiperise : F.
Shenime ghuhesie
Permi "Reze Djelli"
F. K. .
Sheipia' e Girolamos te
Vjersherimi
n' ghuhe
Grnda
Libra te ra .
Letresie
74
80
93
Kanga e Nots Koles.
. 105
Lufta e Krimees (kateI' \jersha nga te
Mitkos) .
. 129
E'rengel'ia, Inglia edhe Rnsiane
rie me 1804
. .
Tre printse te rene te Shciperies" . 160
E GOO..taVjetesie e te" marit te Stambollit prej kryeetareve .
. 171
Suli edhe Suliotet
202. 218
J;'rengt ne Sheypni.e : Z. Sakoli . " ;' 225
:
K.
12
52
te Z. Asdren:
99
F. K. 156
Lek
191, 205
. 183
Rades:
shcype;
:
Pralla te vateres
(I Urti i l\falit).:
Lal'aska .
.
Pralla te vateres (E bija e mbretit edhe
trendafilet) : Laraska
.
:Pl'~UaJ~ vatel,;!'s : 'I.'erknza
.
Sakuntala : Di'ame sallskrite (tsope)
.
Nora:
Drame shcipe (Shih te vija
" viersha ,,)
Problemi i shkrimit te ghClhes shcipe, i
vene ne vent te vertete te tij.
.
Propagande
:PoJitika
moskove
153
187
217
169
222
kombetare:
ne 13allkan. (perk-
thyer nga illglishtia) .
.
10
29
l\Iitropoliti Rumun: Orthodhoksi
37
Garibaldi edlle Sheipetaret
Sheipetaret edM Snlltani.
. . . . 39
Ana kombetare Jane edM Tnrcet e rill 57
63
Ne viedharak sheipetar ne l~andon .
79
Konti i Lanrenzanes edhe Sheipetaret
97
1<~jalekazanash
. 107
Ghuha sheipe n' Austrie
109, 177
'.Fjalori i Kristoforidhit .
135
Liria ~Tetore
.
l\Iarkatsoni ", do m. tho Mark-Ghioni
. 138
Sheipetaret edM karakteri historiak i
tyre .
. 175
" i l\Iirdites
., Djaleria
.
Shcipetare
"
. 177, 195
ALBANIA
---
:J.32
Te ndryshme :
Vena: XX.
Ariu eJhe KarkahHsi
Liceni i Prespes : Asdrell .
l)eranJori i J aponit .
Cime-kucte .
1::.Dr 'l'riiger permi Nots Kolen .
J.'rencte edhe Yatikan; .
Kuajt' e Sheiperies . ~.
Perghighje lie Serbi : F. K. .
L'Araldo'd(.na Cosetta : F. K.
Te djegurit e te vdekurve .
5
7
5R
56
76
78
94
. 106
. 110
121
. 154
TABLE
DES
De l' etYlIIologie du mot Allxtllie .
18"
L'enseignement
de la langue albanaise
en Autriehe
19
Costumes ecossais pour la garde imperiale albanaise .
. 20
La Basse-A lbanie ou Epire e.t,.!"'JGrecs2(,!, '12
40
otes Jitteraires et linguist;" tteS . ..,.
Les Albanais et Ie Sultan.
. .~ . . 4B
Un philosophe albanaisau XVIe sieele:
tj4
Notes sur Leonic TholllfCllS
1.e generaLRicciotti Garibaldi et la qnestion albanaise
.
67
Un Patriarche Albanais au XV" siiJele82
Un article de 1\1. Ie Dr P. 'l'rager sur
83
Nnotz Kola.
.
. '.,",.",
.
to"
..'
I
Letre kundre Gespar Jakoves: Z.
Sakoli, .
. 165
Japoni i sotme. .
. 173
Intrige Bullgare .
227
Gaspariana: F. K. . .
. 179
Udhetim : Zog Sakoli
. 212
Letra
163, 196, 215
LuftaeJaponit mealoskovin 58,80,102,125
Kokera hype: Liet Solena .
. 100
Lodra: J. Kosma . . . . 57,159,218
Rota e Bates 95, 106, 133:157,173,204,220
Shenillle
12, 39, 62, 81, lOR
138, 167, 183, 189
196, 215, 228.
-
MATIERES
La
.
fll1estion .\lbanaise au parlelllent
Italien
Beware of Pickpockets!
Notes
.
A propos d'un passage de Philippe de
Camines
.
Vieux types d'elllbarcatiolls en Albanie
'l'rois faux princes d'Alballie .
Le Dictionnaire de Kristoforidh
.
Documents inedits
pour servir
it
1'histoire d'Albanie, - d'apres des
manuscrits du British l\luseum
"23,
68, 87, 148,
84
86
125
139
142
144
198
44,
197
,