Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z

Transcription

Grudzień 2015 r.
Porównanie wybranych elementów
polskiego systemu płatniczego
z systemami innych krajów
Unii Europejskiej za 2014 r.
Grudzień 2015 r.
Porównanie wybranych elementów
polskiego systemu płatniczego
z systemami innych krajów
Unii Europejskiej za 2014 r.
Departament Systemu Płatniczego
Warszawa, 2015 r.
Spis treści
Wstęp
2
Porównanie wskaźników systemu płatniczego dla Polski i UE
4
1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze
4
2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca
6
3. Wskaźnik ubankowienia
9
4. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców
11
5. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców
14
6. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca
18
7. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca
20
8. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą
23
9. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS
24
10. Rozwój rynku płatności zbliżeniowych
26
11. Udział transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych kartami płatniczymi
28
12. Udział transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji dokonywanych kartami
30
13. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca
32
14. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na jednego mieszkańca
33
15. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych
35
16. Relacje pomiędzy poziomem dochodu a transakcjami instrumentami płatniczymi
39
17. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1
40
Podsumowanie
42
Spis wykresów
46
Spis tabel
48
Wstęp
Wstęp
Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego przedstawia kolejny cykliczny materiał
dotyczący porównania wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami krajów Unii
Europejskiej1. Głównym celem prezentowanego materiału jest porównanie wybranych parametrów z
kilkunastu najważniejszych obszarów systemu płatniczego, w szczególności w przeliczeniu na liczbę
mieszkańców, w Polsce i w krajach Unii Europejskiej (UE) za 2014 r., związanych głównie z dostępnością
instytucji świadczących usługi płatnicze dla ludności, poziomem „ubankowienia” (mierzonego liczbą
rachunków bankowych) oraz wykorzystaniem podstawowych bezgotówkowych instrumentów płatniczych
(kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty) i elementów infrastruktury płatniczej (bankomatów,
terminali POS).
Należy również dodać, że materiał ten nie ma na celu wskazania czy wyjaśnienia przyczyn zróżnicowania
wysokości poszczególnych wskaźników w konkretnych krajach, lecz przedstawienie bieżącego stanu
rozwoju obrotu bezgotówkowego w naszym kraju w stosunku do pozostałych krajów UE.
Wyjaśnienia metodologiczne
W celu dokonania analizy wybranych parametrów Polska została przedstawiona na tle krajów Unii
Europejskiej. Analiza zawarta w niniejszym materiale została przedstawiona w oparciu o dane za 2014 r.,
opublikowane przez Europejski Bank Centralny w październiku 2015 r., znajdujące się w Hurtowni Danych
Statystycznych (Statistical Data Warehouse) pod adresem http://sdw.ecb.europa.eu/ 2.
Informacje te zostały zaktualizowane o dane pochodzące z innych źródeł, w szczególności o dane zbierane
przez NBP i publikowane w periodycznych opracowaniach, które można znaleźć na stronach
internetowych Narodowego Banku Polskiego pod adresem:
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/karty_platnicze.html.
Raport
bazuje
również
na
następujących opracowaniach:

European Retail Payment Board Final Report. Mobile and card-based contactless proximity
payments, listopad 2015 r.,

Demirguc-Kunt, L. Klapper, D. Singer, P. Van Oudheusden, The Global Findex Database 2014,
World Bank Group, Policy Research Working Paper 7255, April 2015,

Fourth report on card fraud, EBC, lipiec 2015 r.
Dla przejrzystości i łatwiejszego porównania prezentowanych danych przedstawiono je w postaci
wykresów obrazujących stan rozwoju w zakresie poszczególnych elementów systemu płatniczego oraz
zauważalnych tendencji występujących w Polsce w porównaniu do średniej dla krajów ze Strefy Euro i
średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej.
Podobne materiały DSP przygotowywał corocznie w poprzednich latach, począwszy od danych za 2004 r. Ostatni materiał
został przygotowany za 2013 rok: http://www.nbp.pl/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/porownanie_UE_2013.pdf
2 Dane corocznie publikowane na witrynie internetowej EBC.
1
Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z systemami innych krajów Unii Europejskiej za
2014 r.
2
Wstęp
Pierwszy typ wykresów (wykresy liniowe) ma na celu zobrazowanie tendencji rozwojowych
występujących w analizowanym zakresie na przestrzeni kilku lat. Dla uproszczenia trend w danym
zakresie jest przedstawiony dla trzech obszarów: Polska, średnia dla krajów ze Strefy Euro oraz średnia dla
całej Unii Europejskiej.
Drugi typ wykresów (wykresy słupkowe) obejmuje dane za 2014 rok odnoszące się do wszystkich krajów
Unii Europejskiej, których dane opublikowano (w przypadku niektórych wskaźników nie opublikowano
danych dla niektórych krajów UE). Polska została wyróżniona kolorem fioletowym, a kolorem zielonym
zaznaczono pozostałe kraje UE. Jako punkt odniesienia został również przedstawiony średni poziom
wskaźników dla krajów członkowskich Unii Europejskiej (kolor niebieski).
W odniesieniu do obu wyżej wymienionych typów wykresów, średnia dla krajów Unii Europejskiej,
zazwyczaj w przeliczeniu na jednego mieszkańca, w przypadku gdy dane dla jednego lub więcej krajów
nie zostały opublikowane, jest prezentowana w dwóch wariantach: w pierwszym wariancie, zgodnym z
podejściem Europejskiego Banku Centralnego, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla całej
populacji UE (nawet jeśli dane dla danego wskaźnika nie zostały opublikowane dla jednego lub kilku
krajów; na wykresach oznaczona linią w kolorze niebieskim), natomiast w drugim wariancie, tj. dla
wykresów numer 2 oraz 4, wartość średnia dla danego wskaźnika liczona jest dla tych krajów EU, dla
których dane zostały opublikowane (na wykresach oznaczona linią w kolorze czarnym).
2014 r.
3
Porównanie wskaźników systemu płatniczego
dla Polski i UE
1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze
Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w podziale na oddziały NBP, oddziały
instytucji kredytowych (w rozumieniu prawa europejskiego)3, placówki Poczty Polskiej oraz placówki
instytucji płatniczych i biur usług płatniczych przedstawiono w tabeli nr 1.
Tabela 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2010 - 2014
Wyszczególnienie
2010
2011
2012
2013
2014
Oddziały instytucji
kredytowych
16.214
15.920
17.107
16.796
16.297
Placówki Poczty Polskiej
8.365
8.383
8.243
7.675
7.343
Oddziały NBP
16
16
16
16
16
Ogółem oddziały instytucji
kredytowych, placówki
Poczty Polskiej i Oddziały
NBP
24.595
24.319
25.366
24.487
23.656
Placówki podmiotów
pośredniczących w
przyjmowaniu wpłat na
rachunki bankowe
(instytucji płatniczych i biur
usług płatniczych)
0
0
8.628
16.018
31.614
Ogółem
24.595
24.319
33.994
40.505
55.270
Źródło: Dane Narodowego Banku Polskiego
Liczbę placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce na tle średnich dla krajów Strefy Euro i
krajów UE przedstawia wykres nr 1. Znaczący wzrost wskaźnika dla Polski w 2011 r. wynikał ze zmiany
stosowanej przez EBC metodologii od 2009 r. w związku z wejściem w życie dyrektywy o usługach
płatniczych i uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych w kategorii „instytucje
oferujące usługi płatnicze”. Z danych przedstawionych na wykresie nr 1 wynika, że w Polsce od 2011 r.
następuje stały wzrost liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze. Jednak pomimo wzrostu
ogólnej liczby placówek, który został spowodowany przyrostem w kategorii instytucji płatniczych,
widoczny jest w tabeli nr 1 spadek w liczbie placówek oddziałów instytucji kredytowych od 2013 r.
Natomiast systematycznie spada liczba placówek Poczty Polskiej od 2008 r. z wyjątkiem niewielkiego
wzrostu w 2011 r.
3
Przez „instytucje kredytowe” w odniesieniu do Polski, w ECB Statistical Data Warehouse należy rozumieć banki, oddziały
instytucji kredytowych, banki spółdzielcze oraz SKOK-i.
2014 r.
4
Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców w
latach 2001-2014 (z uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych)
1 436
1 400
Polska
Strefa Euro
UE
UE*
1 200
1 052
1 000
882
800
692
600
659
553
663
659
633
566
651
644
602 599
558
510
628
526
638
636
639
641
591
586
586
606
639
631
567
584
593
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
645
553
513
538
2013
2014
562
556
400
2001
630
561
UE* - średnia
skorygowana,
wyliczona jako
średnia
spośród krajów,
które udostępniły
dane
2012
Źródło: Opracowanie własne na podstawie ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.ecb.europa.eu
W krajach Unii Europejskiej obserwuje się systematyczny spadek, przy nieznacznych wahaniach,
wskaźnika liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na milion mieszkańców.
Podobny trend zauważalny jest w przypadku krajów należących do Strefy Euro. W 2007 r. wskaźnik ten
był po raz pierwszy w Polsce wyższy od wskaźnika dla krajów UE. Wśród wszystkich krajów UE Polska z
liczbą placówek oferujących usługi płatnicze wynoszącą 55.270 i wskaźnikiem 1.436 na milion
mieszkańców (przy średniej w UE na poziomie 538) zajmowała w 2014 r. drugie miejsce, co przedstawiono
na wykresie nr 2.
Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln
mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
2 000
0
0
0
137
125
211
196
234
248
283
290
314
451
Średnia UE: 538
405
569
642
682
644
714
580
543
472
200
569
400
Średnia UE*: 645
692
600
756
800
721
1 000
1 062
1 200
1 436
1 400
b
1 600
1 820
1 800
b
Brak danych dla Rumunii i Wielkiej Brytanii.
2014 r.
5
Wysoka pozycja Polski pod względem liczby placówek oferujących usługi płatnicze wynika z
uwzględnienia w statystykach dużej liczby placówek oferujących usługę wpłaty gotówki na rachunek, a
więc zarówno Poczty Polskiej, jak i podmiotów przyjmujących wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe, w
których klienci mogą opłacać rachunki za energię, czynsz, telefon, etc. Placówki tych ostatnich podmiotów
nie umożliwiają realizacji transakcji bezgotówkowych. Dlatego też wskaźnik ten ma inny charakter niż
pozostałe wskaźniki w niniejszym materiale, które dotyczą głównie płatności bezgotówkowych. Jeśli nie
zostałaby uwzględniona liczba placówek instytucji płatniczych i biur usług płatniczych, wskaźnik ten
kształtowałby się na poziomie 615 placówek na milion mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej (553) i
Polska zajmowałaby 11. miejsce na 26 krajów.
Wskaźnik liczby placówek instytucji oferujących usługi płatnicze nie determinuje stopnia „ubankowienia”
społeczeństwa danego kraju. Mimo stosunkowo dużej liczby placówek oferujących usługi płatnicze w
Polsce w porównaniu do średniej UE, liczba transakcji dokonywanych za pomocą bezgotówkowych
instrumentów płatniczych jest w Polsce znacznie niższa niż średnia liczona dla wszystkich krajów Unii
(vide pkt 15 „Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych”).
2. Liczba rachunków bankowych na 1 mieszkańca
Liczba rachunków bankowych w Polsce systematycznie rośnie. W 2014 r., w porównaniu do 2013 r., liczba
rachunków bankowych wzrosła o około 1 mln, co oznacza wzrost o 1,6%. Liczbę takich rachunków w
latach 2010 – 2014 przedstawiono w tabeli nr 2.
Tabela 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji
kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2010-2014 (w tys.)
Wyszczególnienie
2010
2011
2012
2013
2014
Osoby prywatne
44.074
48.686
50.476
52.216
53.091
Rolnicy, przedsiębiorcy
indywidualni
3.785
3.330
3.375
3.457
3.528
Przedsiębiorstwa,
niemonetarne instytucje
finansowe, instytucje
niekomercyjne działające na
rzecz gospodarstw
domowych
1.303
1.346
1.440
1.477
1.554
210
201
Instytucje rządowe
i samorządowe
Razem liczba rachunków
bieżących w bankach
49.162
53.362
55.291
57.360
58.375
Spółdzielcze Kasy
Oszczędnościowo Rozliczeniowe
2.773
2.984
3.192
3.261
3.232
Razem liczba rachunków
bieżących
51.935
56.346
58.483
60.621
61.606
2014 r.
6
Zgodnie z metodologią Europejskiego Banku Centralnego w zakresie statystyki systemów płatniczych,
pojęcie „overnight deposits” (rachunki bankowe) jest szeroką kategorią, która obejmuje nie tylko rachunki
służące do dokonywania rozliczeń i płatności, ale również bezterminowe rachunki oszczędnościowe z
możliwością wypłaty środków na żądanie bez utraty odsetek lub poniesienia istotnych kosztów oraz
rachunki walutowe. W 2012 r. dane przekazywane przez niektóre kraje, w tym Polskę, dotyczące
rachunków za lata 2007 – 2011, skorygowano w oparciu o aktualną metodologię ECB w tym zakresie. Po
wprowadzeniu korekty pozycja Polski uległa znaczącej poprawie, przede wszystkim z uwagi na
uwzględnienie w kategorii rachunki bankowe bezterminowych rachunków oszczędnościowych, które są
dość powszechnie oferowane przez banki w Polsce.
Wykres 3. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w latach 2001-2014
2,00
1,91
1,80
1,62
1,57
1,60
1,51
1,39
1,40
1,20
1,20
1,04
1,00
1,04
1,20
1,20
1,04
1,04
1,14
1,04
1,04
1,21
1,21
1,27
1,04
1,05
1,04
1,05
0,58
0,62
2004
2005
1,08
1,35
1,50
1,39
1,25
1,21
1,27
1,21
1,12
1,08
0,97
1,00
1,04
1,52
1,52
1,41 1,46
1,35
1,41
1,57
1,52
1,38
1,49
1,40
1,21
1,06
1,08
1,42
1,29
1,30
1,20
1,60
1,08
1,06
Polska
Strefa Euro
UE
Strefa Euro*
UE*
UE*; Strefa Euro* średnia skorygowana,
wyliczona jako średnia
spośród krajów,
które udostępniły
dane
1,03
0,80
0,67
0,60
0,45
0,48
0,52
0,40
2001
2002
2003
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Na wykresie nr 3 dostrzegalny jest systematyczny wzrost wskaźnika liczby rachunków na 1 mieszkańca w
Polsce. Szczególnie zauważalny, skokowy wzrost tego wskaźnika odnotowano w 2007 r. (z 0,67 rachunku
bankowego na jednego mieszkańca w 2006 r. do 0,97 rachunku bankowego na jednego mieszkańca w
2007 r.), co wynikało głównie ze zmiany metodologii. W 2007 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 69,8%
średniej całej Unii Europejskiej. Od 2008 roku można zauważyć nagły spadek średniej wartości wskaźnika
dla krajów UE i Strefy Euro. Wynika on głównie z faktu niedostarczania (lub wycofania) danych za ten
okres przez kilka krajów członkowskich, co znacząco przyczyniło się do zaniżenia wyników4. Z tego też
względu, skorygowano średnie wyliczone przez EBC o kraje niedostarczające danych (średnie zostały na
wykresie zaznaczone przerywaną linią). W roku 2010 r., 2011 r. i 2012 r. danych nie dostarczyło 6 krajów
4
W statystykach EBC, prezentowanych w Blue Book, średnią UE wylicza się jako iloraz liczby wszystkich rachunków
bankowych spośród krajów, które udostępniają dane, przez liczbę mieszkańców wszystkich krajów członkowskich UE, tj.
zarówno tych udostępniających dane, jak i tych nieczyniących tego. Analogicznie EBC wylicza średnią dla krajów Strefy Euro.
Nieudostępnienie danych przez kraje członkowskie przyczynia się zatem do obniżenia wartości licznika, natomiast
niezmienna pozostaje wartość mianownika, co z kolei prowadzi do zaniżenia wyników.
2014 r.
7
(Bułgaria, Dania, Luksemburg, Niemcy i Szwecja, Włochy), w 2013 r. 6 krajów (Bułgaria, Luksemburg,
Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy), zaś w 2014 r. danych odnośnie liczby rachunków bankowych
nie przekazało następujących 6 krajów: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Rumunia, Szwecja i Wielka Brytania.
Dopiero tak skorygowane dane mogą być podstawą do pełnej oceny sytuacji w Polsce na tle Unii
Europejskiej.
Z danych zaprezentowanych na wykresie nr 3 wynika, że poprzez stały przyrost liczby rachunków
bankowych ich liczba w Polsce, w przeliczeniu na jednego mieszkańca w 2013 r., po raz pierwszy była
wyższa niż średnia liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w UE. W roku 2013 r. wartość
tego wskaźnika dla Polski wyniosła 1,57 rachunku bankowego na mieszkańca, podczas gdy średnia
(skorygowana) dla krajów UE udostępniających dane była o 0,08 punktu niższa. Natomiast w 2014 r.
zdecydowanie wzrosła średnia liczba rachunków bankowych dla krajów UE i wyniosła 1,91, tj. o 0,31
punktu procentowego więcej. Ten wysoki wzrost jest spowodowany przekazaniem po raz pierwszy danych
przez Luksemburg, który posiada aż 9,77 rachunków bankowych na mieszkańca, co przyczyniło się do
wzrostu wskaźnika za 2014 r.
Pozycję Polski na tle innych krajów UE w 2014 r. wg wskaźnika liczby rachunków bankowych na 1
mieszkańca zaprezentowano na wykresie nr 4.
Wykres 4. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
9
9,77
10
8
7
6
5
1,11
Średnia UE: 1,29
1,01
1,19
1,33
1,22
1,57
1,6
1,58
1,76
1,69
1,8
1,9
2,33
2,05
2,59
2,8
3
Średnia dla 22 krajów UE *: 1,9
1,84
1
2,59
2
3,12
3
3,13
4
b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d.
0
Brak danych dla Bułgarii, Chorwacji, Austrii, Rumunii, Szwecji i Wielkiej Brytanii.
2014 r.
8
Pod względem liczby rachunków bankowych w 2014 r. Polska znalazła się na 15 miejscu wśród 22 krajów
Unii Europejskiej ze wskaźnikiem 1,6 rachunku bankowego na jednego mieszkańca. W porównaniu do
2013 r. Polska spadła o jedno miejsce. W porównaniu do sytuacji z 2013 r. w rankingu krajów UE należy
odnotować awans Belgii, która zajęła 8 pozycję, wyprzedzając Polskę. W Belgii w porównaniu do
poprzedniego okresu sprawozdawczego nastąpił wzrost liczby rachunków bankowych (odnotowano
wzrost wskaźnika z poziomu 1,51 w 2013 r. do poziomu 2,33 w 2014 r.). Należy dodać, że również Niemcy i
Włochy po raz pierwszy udostępniły swoje dane w 2014 r. Według tych danych, w Niemczech średnio na
mieszkańca przypada 1,8 rachunku bankowego. Wielkość omawianego wskaźnika uplasowała Niemcy w
rankingu krajów UE na 12 pozycji, a Włochy na 22, tj. siedem miejsc poniżej wskaźnika dla Polski.
Największą liczbę rachunków bankowych w przeliczeniu na mieszkańca odnotowano w Luksemburgu
(9,77). Tak wysoka liczba rachunków bankowych wynika z faktu, że firma PayPal, która ma siedzibę w
Luksemburgu, uzyskała w tym kraju licencję instytucji kredytowej. PayPal prowadzi rachunki, których
posiadaczami są obywatele różnych państw UE, a które są raportowane przez Bank Centralny
Luksemburga. Kolejne miejsca zajęły Finlandia, Szwecja, Holandia i Dania. Porównując dane
zaprezentowane na wykresie nr 4 z wykresem nr 29 (Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami
płatniczymi na 1 mieszkańca w 2014 r.), można wysnuć wniosek, że duża liczba rachunków nie oznacza
automatycznie wysokiej aktywności posiadaczy tych rachunków. Przykładem może być Malta, która,
posiadając jeden z wyższych wskaźników odnoszących się do liczby rachunków przypadających na 1
mieszkańca (2,59), miała w 2014 r. jednocześnie jeden z najniższych wskaźników odnoszących się do liczby
transakcji bezgotówkowych instrumentami płatniczymi per capita (92). Dla porównania wskaźnik
transakcji bezgotówkowych per capita dla Polski wynosił 101 przy wskaźniku 1,6 rachunku bankowego na
osobę.
3. Wskaźnik ubankowienia
Liczba
rachunków
bankowych
na
1
mieszkańca
jest
istotnym
czynnikiem
rozwoju
obrotu
bezgotówkowego, ponieważ posiadanie rachunku bankowego jest podstawą dla korzystania z
bezgotówkowych instrumentów płatniczych, ale, z drugiej strony, nie jest wystarczającym miernikiem
poziomu rozwoju obrotu bezgotówkowego. W wielu przypadkach zależy on bowiem od czynników
społecznych, kulturowych bądź technologicznych czy operacyjnych. Pomimo sukcesywnego wzrostu
statystycznej liczby rachunków niekoniecznie musi on oznaczać taki sam wzrost realnego „ubankowienia”
w Polsce, tj. liczby Polaków posiadających rachunek bankowy, co może wynikać zarówno z uwzględniania
w tym mierniku bezterminowych rachunków oszczędnościowych, jak i z posiadania przez niektóre osoby
większej liczby rachunków i braku uwzględnienia we wskaźnikach statystycznych nasycenia rachunkami
bankowymi
w
danej
populacji.
Dlatego
bardziej
adekwatnymi
dla
wskazania
rzeczywistego
„ubankowienia” w Polsce na tle innych krajów są wyniki badań empirycznych osób posiadających lub
nieposiadających rachunku bankowego, przeprowadzonych na reprezentatywnych dla danych krajów
grupach ludności. Porównanie tak określonego „ubankowienia” mierzonego odsetkiem liczby osób
posiadających rachunek bankowy (w stosunku do całej populacji w danym wieku) w Polsce na tle innych
krajów, wynikające z badania osób powyżej 15 lat za 2014 rok, przeprowadzonego w 2015 r. dla Banku
2014 r.
9
Światowego zaprezentowano na wykresie nr 5. Oprócz szybkiego przyrostu liczby rachunków w naszym
kraju istotna jest również aktywność posiadaczy kont poprzez korzystanie z różnych usług bankowych.
Można stwierdzić, że posiadanie dużej liczby rachunków bankowych na mieszkańca nie jest równoznaczne
z pełnym ubankowieniem społeczeństwa. W Luksemburgu, który ma najwięcej rachunków bankowych
(9,77), 4% społeczeństwa nie posiada żadnego rachunku bankowego. Kolejnymi krajami, które wykazują
wysoki wskaźnik liczby rachunków bankowych, są Litwa – 3,13, Cypr – 3,12 i Grecja - 3, a w których
znaczny odsetek społeczeństwa nie posiada rachunku bankowego.
Na przestrzeni trzech lat tj., porównując dane za rok 2014 z danymi za 2011 r., można stwierdzić, iż
posiadanie rachunku bankowego we wszystkich krajach Unii Europejskiej wrosło średnio o 3 punkty
procentowe, tj. z 87% do 90%. Największy wzrost odnotowano w Rumuni i Bułgarii. Z badania wynika, iż
w 2014 r. 61% obywateli Rumunii posiadało rachunek bankowy, tj. o 16 punktów procentowych więcej niż
w 2011 r., natomiast w Bułgarii o 10 punktów procentowych więcej. W Polsce wartość ta wzrosła z 70 % w
2011 r. do 78% w 2014 r., a więc o 8 punktów procentowych.
Wykres 5. Posiadanie rachunku bankowego wśród osób powyżej 15 lat w poszczególnych krajach UE w
2014 r. (w%)
98 98 98 99 99 99 100 100 100
95 96 96 97 97 97
100
90 90 90
86 87 87 88
90
82
77 78 78
80
70
72
61 63
60
50
40
30
20
10
0
Źródło: A. Demirguc-Kunt, L. Klapper, D. Singer, P. Van Oudheusden, The Global Findex Database 2014,
World Bank Group, Policy Research Working Paper 7255, April 2015.
2014 r.
10
4. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców
Według danych NBP, na koniec 2014 r. dostępnych było w Polsce 20.531 bankomatów, podczas gdy na
koniec 2013 r. było ich 18.876. Oznacza to wzrost liczby bankomatów o 1.655 sztuk, co stanowi wzrost o
8,8%. Dane dotyczące liczby bankomatów w Polsce w latach 2008 – 2014 przedstawiono w tabeli nr 3.
Tabela 3. Liczba bankomatów ogółem w Polsce w latach 2008-2014
Wyszczególnienie
2010
2011
2012
2013
2014
Bankomaty
16.413
17.392
18.448
18.876
20.531
W Unii Europejskiej na przestrzeni kilku ostatnich lat odnotowywano niewielkie zmiany w wielkości tego
wskaźnika, przy czym w roku 2011 oraz 2012
zarówno na terenie UE , jak i krajów Strefy Euro
odnotowano niewielkie spadki. Rok 2014 przyniósł widoczny wzrost wskaźnika liczby bankomatów w
przeliczeniu na 1 mln mieszkańców, co zaprezentowano na wykresie nr 6.
Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014
1 200
1 074
940
1 000
800
600
706
680
738
761
788
808
750
709
735
972
850
865
967
966
951
866
871
866
960
Polska
855
760
Strefa Euro
533
966
454
2010
2011
416
484
491
2012
2013
UE
356
400
200
928
833
821
717
966
303
169
187
198
211
2001
2002
2003
2004
230
2005
261
0
2006
2007
2008
2009
2014
W 2014 r. w Polsce na 1 mln mieszkańców przypadały 533 bankomaty. W odniesieniu do pozostałych
krajów Unii Europejskiej wskaźnik ten pokazuje, że w Polsce jest niemal dwa razy mniej bankomatów niż
średnia w krajach UE, pomimo że od 2001 roku liczba bankomatów na milion mieszkańców wzrosła o 364
szt. (wzrost o 215%), a w UE jedynie o 280 szt. (wzrost o 12,3%).
2014 r.
11
Wykres 7. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
1400
1 516
1600
1 736
1800
405
821
817
878
898
997
1 037
200
333
422
425
448
438
484
495
533
500
535
549
550
579
635
570
400
776
600
Średnia UE: 960
1 021
800
1 074
1000
1 086
1200
0
Jak widać na powyższym wykresie, największą liczbę bankomatów na 1 mln mieszkańców w roku 2014
miały Francja (1.736 szt.), Portugalia (1.516 szt.) i Hiszpania (1.137 szt.). Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy
jest to, że w Portugalii i Hiszpanii bankomaty mają zazwyczaj charakter urządzeń wielofunkcyjnych, w
których oprócz wypłaty gotówki można dokonywać przelewów, doładowań telefonów, kupna biletów,
dokonywania opłat za przejazd płatnymi drogami, etc. We Francji liczba bankomatów wzrosła dwukrotnie
w porównaniu do 2013 r., a wzrost ten spowodowany jest zmianą zasad raportowania przez Bank Francji.
Do roku 2013 dane były przekazywane przez Group Carte Bancaire, krajowy system kart płatniczych. Od
roku 2014 źródłem danych są dostawcy usług płatniczych, którzy oprócz bankomatów przekazali również
informacje o urządzeniach bez funkcji wypłaty gotówki, które umożliwiają dokonywanie wpłaty na
rachunki bankowe (najczęściej wykorzystywane przez punkty handlowo-usługowe do wpłacania utargu).
Zmiana ta spowodowała odwrócenie obserwowanego od 2009 r. trendu spadkowego i wzrost średniej w
Strefie Euro z 926 szt. do 1.074 szt. Kraje takie jak: Wielka Brytania, Niemcy, Austria i Chorwacja
odnotowały liczbę bankomatów na milion mieszkańców powyżej średniej unijnej wynoszącej 960 szt.
Polska, ze wskaźnikiem na poziomie 533 bankomaty na 1 mln mieszkańców, zajmowała 19. miejsce spośród
wszystkich państw UE. Za nami uplasowały się takie kraje jak: Słowacja, Węgry, Malta, Dania, Litwa,
Holandia, Czechy, Finlandia i Szwecja. W 2014 r. Polska przesunęła się o jedną pozycję w stosunku do
poprzedniego roku, wyprzedzając Maltę, która spadła na 22. miejsce. Należy jednak dodać, iż Finlandia i
Szwecja pod względem liczby terminali POS zajmują odpowiednio 4 i 13 miejsce pośród krajów UE (vide
wykres 10), a liczba bankomatów w tych krajach systematycznie spada i kraje te znajdują się na dwóch
ostatnich miejscach. Sytuacja taka spowodowana jest faktem, iż Szwecja i Finlandia są w czołówce państw,
w których dokonuje się najwięcej transakcji bezgotówkowych na jednego mieszkańca i tym samym
zmniejsza się zapotrzebowanie na gotówkę (vide wykres 29). Na tle krajów regionu, czyli krajów o
podobnych uwarunkowaniach pod względem gospodarczym, społecznym i geograficznym, Polska
2014 r.
12
wypada w środku stawki. Z jednej strony cztery kraje z regionu (Słowacja, Węgry, Litwa i Czechy) miały
niższy wskaźnik niż Polska, z drugiej strony Polskę wyprzedziły takie kraje jak Słowenia (821), Bułgaria
(776), Rumunia (579), Estonia (549) oraz Łotwa (535). Pomimo systematycznego wzrostu liczby
bankomatów na 1 mln mieszkańców w Polsce, wskaźnik ten jest nadal stosunkowo niski w porównaniu do
średniej dla wszystkich krajów Unii Europejskiej (jest on niższy od średniej unijnej o ponad 44,5%), co
zaprezentowano na wykresie nr 6. Warto jednak zwrócić uwagę, że dystans Polski do UE zmniejsza się z
roku na rok w tym zakresie, gdyż jeszcze w 2007 r. wskaźnik dla Polski był niższy od średniej w UE o 63%.
Niski wskaźnik nasycenia bankomatami, w połączeniu z przedstawionym dalej wskaźnikiem liczby
terminali POS przypadających na 1 mln mieszkańców (Polska na 24 miejscu w Europie – vide wykres nr
10), pokazuje odstający jeszcze od przeciętnego w UE obraz rozwoju podstawowej infrastruktury
potrzebnej dla korzystania z rachunków bankowych oraz dokonywania transakcji bezgotówkowych w
Polsce.
Nieco lepiej plasuje się pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE, biorąc pod uwagę wskaźnik, jakim jest
liczba bankomatów na 100 km2. Polska zajmuje 14. miejsce, wyprzedzając takie kraje jak: Grecja, Cypr,
Bułgaria, Rumunia, Irlandia, Łotwa i Estonia, które wyprzedzały Polskę pod względem liczby bankomatów
na 1 mln mieszkańców (vide wykres nr 8).
Wykres 8. Liczba bankomatów na 100 km2 w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
66,5
70
60
0,7
0,7
1,6
1,7
2,0
4,4
3,7
4,8
5,1
5,1
5,2
5,6
5,3
5,9
6,6
7,5
8,3
10,4
10
10,0
16,5
17,0
17,0
23,9
17,3
20
18,9
30
28,3
40
32,8
50
0
Źródło: Opracowanie własne
2014 r.
13
Powyższe oznacza, że, statystycznie rzecz biorąc, pod względem przestrzennego umiejscowienia
bankomatów Polska jest w środku rankingu państw Unii Europejskiej i bliżej średniej unijnej niż przy
ujęciu per capita.
5. Liczba terminali POS w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców
Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (vide tabela nr 4) kształtowała się na
poziomie 398.175 szt. na koniec 2014 r., w porównaniu do 326.346 szt. na koniec 2013 r., co stanowiło wzrost
o 22%.
Tabela 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2010-2014
Wyszczególnienie
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Terminale POS
197.557
215.509
246.510
266.429
289.547
326.340
398.172
Imprintery
14.781
15.067
6.142
978
915
6
3
Ogółem
212.338
230.576
252.652
267.407
290.461
326.346
398.175
Z danych prezentowanych przez agentów rozliczeniowych wynika, iż wzrosła liczba akceptantów
posiadających terminale POS i jednocześnie drastycznie spadła liczba akceptantów posiadających
imprintery. Można przyjąć, iż imprintery praktycznie wyszły z użycia i zostały zastąpione przez terminale
POS.
W Strefie Euro widoczny był stały wzrost urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze do
roku 2011, z niewielkim odnotowanym spadkiem w 2010 r. W kolejnych latach, tj. w 2012 r. i 2013 r., miał
miejsce spadek liczby terminali POS w porównaniu do 2011 r. odpowiednio o 1,5% i 6,6%. W 2014 r. liczba
terminali POS na 1 mln mieszkańców wzrosła o 12,6%, tj. o 2.349 sztuk.
Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminale POS oraz imprintery) w
Polsce zwiększyła się w 2014 r. i osiągnęła poziom 10.347 urządzeń na milion mieszkańców (wzrost o 22,1%
w porównaniu do 2013 r. – 8.476 urządzeń na 1 mln mieszkańców).
Polska zanotowała wzrost średniej liczby urządzeń o 22,1%, podczas gdy w UE i w Strefie Euro
zanotowano wzrost odpowiednio o 10,5% i 12,6%. Niemniej jednak dystans między Polską a Unią
Europejską zmniejszył się nieznacznie w ostatnim roku. Liczba terminali w Polsce jest wciąż 2-krotnie
mniejsza niż średnia w UE czy Strefie Euro (ale 10 lat wcześniej była 3,5-krotnie mniejsza).
2014 r.
14
Wykres 9. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz
imprinterów) na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014
22 000
19 056
20 000
20 941
19 587 19 504 19 909 19 602
18 592
17 747
15 630
16 000
14 000
12 000
19 694
16 969
18 000
17 196 17 355
14 866
13 472
12 707
17 949
18 398
17 827
Polska
16 324
13 844
15 254 15 235
Strefa Euro
14 154
14 056
13 455
13 315
UE
10 347
12 552
10 000
8 476
7 742
8 000
6 000
4 000
2 951 2 930
3 474 3 751
4 896
4 348 4 628
5 571
6 044
6 560 6 941
2 000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
W 2005 r. średnio w UE na 1 mln mieszkańców było o 9,8 tys. więcej takich urządzeń niż w Polsce,
natomiast w 2014 r. było ich o ok. 9,3 tys. więcej. Podobnie jest w odniesieniu do średniej Strefy Euro. W
2005 r. było tam o 11,3 tys. więcej urządzeń niż w Polsce, natomiast w 2014 r. było ich o 10,6 tys. więcej.
Wskaźnik 10.347 urządzeń na 1 milion mieszkańców dla Polski to jeden z najniższych wskaźników wśród
krajów UE w 2014 r., co przedstawiono na wykresie nr 10.
Na podstawie wykresu nr 10 można stwierdzić, że również na tle regionu, w odniesieniu do opisywanego
wskaźnika, Polska nie wypada korzystnie. Zajmujemy 24. miejsce w UE, wyprzedzając Czechy, Irlandię,
Słowację i Rumunię. Natomiast znacznie więcej takich urządzeń funkcjonowało w takich krajach jak
Estonia, Słowenia, Łotwa, Litwa. Na zbliżonym poziomie do Polski prezentuje się liczba urządzeń na
Węgrzech i w Bułgarii. W 2014 r., w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego,
wyprzedziliśmy takie kraje jak: Czechy i Irlandia. W Czechach nasycenie terminalami POS w 2014 r. jest na
podobnym poziomie jak w poprzednim roku. Inaczej przedstawia się sprawa, jeśli chodzi o Irlandię, która
w 2014 r. spadła na 26 pozycję z 2, zajmowanej w 2013 r. z liczbą 33.499 szt. terminali na 1 mln
mieszkańców. Jeszcze w 2013 r. w Irlandii było 154 tys. terminali (POS + imprintery), w 2014 r.
zaraportowano jedynie 40,8 tys. terminali. Ponad połowę mniej terminali w 2014 r. ma również Grecja w
porównaniu do zeszłego roku, kiedy zajmowała 7 pozycję z liczbą terminali 25.314 szt. na 1 mln
mieszkańców.
W czołówce znalazły się takie kraje jak Luksemburg, Malta, Włochy, Finlandia, Cypr, Wielka Brytania,
Hiszpania, Portugalia Dania i Francja. Luksemburg w 2014 r. zajmuje pierwsze miejsce z liczbą ponad 200
tys. terminali na 1 mln mieszkańców, natomiast w 2013 r. zajmował 12 pozycję z liczbą 21.287 szt. terminali
2014 r.
15
na 1 mln mieszkańców. Tak wysoka liczba terminali POS w Luksemburgu na mieszkańca jest wynikiem
zmiany zakresu przekazywanych danych do ECB od 2014 r. Obecnie, oprócz informacji o terminalach POS
znajdujących się na terytorium kraju, przekazywane są również informacje o terminalach ulokowanych
poza granicami kraju, ale będącymi w posiadaniu podmiotów, których miejscem prowadzonej działalności
jest dany kraj. Z danych jednostkowych prezentowanych przez Luksemburg wynika, iż 89% terminali
ulokowanych jest poza granicami kraju (113,5 tys. terminali z 127,6 tys. zaraportowanych przez Bank
Centralny Luksemburga).
Wykres 10. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln
mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
228 478
226 000
221 000
6 543
8 832
30 388
5 000
8 425
9 605
10 347
10 631
10 543
10 699
13 372
14 272
15 948
14 292
16 421
24 675
25 948
26 346
26 345
24 287
21 858
20 316
11 866
10 000
Średnia UE : 19.694
16 755
15 000
23 510
20 000
26 861
25 000
28 725
30 000
31 868
35 000
0
Przeprowadzając porównanie z danymi zaprezentowanymi na wykresie nr 20 (Liczba transakcji
bezgotówkowych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu w 2014 r.), można zaobserwować, że
Malta, Włochy i Cypr mają stosunkowo niewielką liczbę transakcji kartami płatniczymi przypadającą na
jeden terminal. Wytłumaczeniem tej sytuacji może być specyfika tych krajów i nastawienie się na bardzo
2014 r.
16
duży ruch turystyczny oraz wynikająca z tego faktu potrzeba dokonywania płatności z wykorzystaniem
kart płatniczych przez turystów. Widać to najlepiej na przykładzie Malty, gdzie mieszkańcy dokonują
niewielu transakcji kartami. Na 1 mieszkańca tego kraju w 2014 roku przypadało 45 transakcje kartami
płatniczymi - dla porównania w Polsce było to 49 transakcji, a w Holandii aż 188 transakcji, pomimo że
Holandia uplasowała się na 14. miejscu pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne
instrumenty płatnicze na 1 mln mieszkańców, a więc poniżej średniej dla Unii Europejskiej.
4 500
4 933
4 800
4 310
Wykres 11. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 100 km2
w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
4 200
1 000
900
600
613
695
700
680
800
600
44
44
55
46
58
64
60
93
113
99
127
128
162
146
247
238
69
100
176
200
243
248
300
323
400
290
500
0
Źródło: Opracowanie własne
Zdecydowanie korzystniej wypada pozycja Polski na tle pozostałych krajów UE w liczbie terminali POS na
100 km2 akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze. Polska zajmuje 17. miejsce, wyprzedzając takie
kraje jak: Węgry, Grecja, Bułgaria, Estonia, Litwa, Finlandia, Łotwa i Szwecja, które wyprzedzały Polskę
pod względem liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1
mln mieszkańców (vide wykres nr 11).
2014 r.
17
6. Liczba wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca
Wg stanu na koniec 2014 r. w obiegu w Polsce było 36,1 mln kart płatniczych i liczba ta wzrosła w
porównaniu do 2013 r. (34,7 mln kart), co stanowiło wzrost o 4,1%. Tym samym krótkotrwała tendencja
spadkowa na rynku polskim została nie tylko zatrzymana (spadek o 3,8% liczby kart w 2010 r. w stosunku
do 2009 r.), ale i odwrócona. Liczbę kart płatniczych wydanych w Polsce w latach 2010 – 2014 (stany na
koniec danego roku) zaprezentowano w tabeli nr 5.
Tabela 5. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 2010-2014
Wyszczególnienie
2010
2011
2012
2013
Liczba wydanych
kart płatniczych
31.983.793
32.044.946
33.291.111
34.658.650
2014
36.068.822
Liczba kart płatniczych na 1 mieszkańca Polski systematycznie wzrastała przez kolejne lata z 0,38 w 2001 r.
do 0,87 w 2009 r., natomiast w latach 2010 – 2011 spadła nieznacznie do poziomu 0,83. W 2013 odnotowano
wzrost wskaźnika do poziomu 0,90, a w 2014 r. do poziomu 0,94, czyli do najwyższego dotychczas
poziomu. Dystans, jaki dzieli Polskę od średniej krajów UE, zmniejszył się z 0,9 w 2003 r. do 0,56 w 2014 r.
(w 2013 r. różnica ta wynosiła 0,59), co przedstawiono na wykresie nr 12.
Wykres 12. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach 2001-2014
1,8
1,6
1,4
1,25
1,33
1,31
1,22
1,18
1,2
1,0
1,11
1,14
1,41
1,42
1,30
1,06
1,37
1,46
1,46
1,45
1,44
1,45
1,44
1,45
1,47
1,42
1,43
1,49
1,44
1,50
1,44
Strefa Euro
1,34
1,16
0,87
0,79
0,8
Polska
0,83
0,83
0,86
2010
2011
2012
0,90
0,94
2013
2014
UE
0,70
0,63
0,53
0,6
0,45
0,38
0,41
0,47
0,4
0,2
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
W 2014 r. wskaźnik wydanych kart płatniczych per capita (0,94) stawiał Polskę w końcówce państw Unii
Europejskiej. W tym zakresie wyprzedzaliśmy, podobnie jak w latach poprzednich, Rumunię, a dodatkowo
w 2014 roku, w stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, wyprzedziliśmy Węgry, co
2014 r.
18
przedstawiono na wykresie nr 13. W 2013 r. Węgry w 2013 r. miały tę samą wysokość wskaźnika wydanych
kart na 1 mieszkańca jak Polska, tj. 0,90.
Wykres 13. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w
2014 r.
3,8
4
3,5
3
2,28
2,46
2,5
0,5
0,9
0,72
0,94
0,97
1
1
1,04
1,17
1,18
1,2
1,21
1,29
1,34
1,42
1,46
1,63
1,53
1,38
1,22
1
Średnia UE: 1,5
1,58
1,5
1,64
1,79
1,97
1,96
2
2
0
Poziom wskaźnika wydanych kart płatniczych na 1 mieszkańca w krajach Unii Europejskiej w 2014 r. w
ujęciu geograficznym przedstawiono na wykresie nr 13. Polska na tle regionu i całej UE odznacza się
bardzo niską liczbą wydanych kart. Jest to cztery razy mniej kart na jednego mieszkańca niż w
Luksemburgu, prawie 3 razy mniej niż w Wielkiej Brytanii i ponad dwa razy mniej niż w Szwecji,
Chorwacji, Belgii, na Malcie czy w Holandii. W naszym regionie na podobnym poziomie co Polska znajdują
się Węgry i Słowacja, natomiast znacznie wyższy poziom omawiany wskaźnik osiąga w Słowenii, Estonii,
na Litwie i Łotwie.
2014 r.
19
7. Liczba transakcji kartami płatniczymi na 1 mieszkańca
W porównaniu z krajami Unii Europejskiej w Polsce nadal za pomocą kart płatniczych dokonywanych jest
stosunkowo niewiele płatności (przy ustalaniu wielkości tego wskaźnika nie brano pod uwagę liczby
operacji wypłaty gotówki). W 2014 r. liczba transakcji bezgotówkowych kartami na 1 mieszkańca wyniosła
w Polsce 48,7.
Porównanie wysokości wskaźnika dla Polski do średniej dla UE (93,2) i Strefy Euro (80,1) wypada dość
niekorzystnie, gdyż statystyczny mieszkaniec UE dokonuje średnio prawie 2-krotnie więcej transakcji
bezgotówkowych kartami płatniczymi niż statystyczny Polak, co prezentuje wykres nr 14.
Wykres 14. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca
w latach 2001-2014
100
93,2
85,9
90
79,1
80
74,0
70
76,1
63,3
70,8
59,5
60
54,2
48,7
50
40
44,7
62,5
50,1
56,1
46,0
49,5
37,3
48,7
58,2
UE
52,6
37,6
46,2
35,9
30
Polska
Strefa Euro
66,8
55,4
41,9
31,6
38,5
26,6
21,9
28,8
18,5
20
10
80,1
68,2
2,3
4,1
5,3
6,9
3,2
2001
2002
2003
2004
2005
9,3
12,1
15,1
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Średnia dla krajów Unii Europejskiej w 2014 r. wynosiła 93,2 transakcji na jednego mieszkańca. Mimo tak
wyraźnej dysproporcji między Polską a średnią dla UE należy stwierdzić, że poziom liczby transakcji
kartami w Polsce systematycznie wzrasta.
Dla porównania w 2006 r. w Polsce przeciętny mieszkaniec dokonywał tylko 9,3 płatności kartami
płatniczymi, trzy lata później w 2009 r. już dwukrotnie więcej, tj. 18,5, w 2012 r. 31,5 a w 2014 r. już 48,7. W
2013 r. wskaźnik ten dla Polski stanowił 44% średniej całej Unii Europejskiej, a w 2014 r. już 52%.
W omawianym wskaźniku wyprzedzamy Cypr, Czechy, Maltę, Niemcy, Węgry, Włochy, Rumunię,
Bułgarię i Grecję, co przedstawiono na wykresie nr 15. Pozytywnym sygnałem jest fakt, iż w 2014 r., w
stosunku do podobnego rankingu z roku poprzedniego, przesunęliśmy się o trzy pozycje, wyprzedzając
kraje takie jak Cypr, Malta i Niemcy, w których liczba transakcji bezgotówkowych, w porównaniu do
poprzedniego roku, spadła lub utrzymała się na podobnym poziomie. Równocześnie jest to wynik ponad 6
2014 r.
20
razy niższy niż w Szwecji (270) czy Danii (269). Warto zwrócić również uwagę na Estonię, w której
omawiany wskaźnik osiągnął w 2014 r. poziom 188 transakcji. Oznacza to, że w Estonii od roku 2004
wykorzystanie kart płatniczych wzrosło o 322% (z poziomu 44,5 transakcji per capita)5. Jest to tym bardziej
warte odnotowania, iż Estonia w liczbie kart na mieszkańca zajmuje pozycję poniżej średniej UE. Należy
dodać, iż również w Danii i Finlandii liczba kart płatniczych na mieszkańca jest poniżej średniej dla krajów
Unii Europejskiej. Przeciętny mieszkaniec Szwecji i Danii dokonuje 5 transakcji bezgotówkowych kartą w
tygodniu, zaś w Finlandii 4,7 transakcji tygodniowo.
Wykres 15. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w
poszczególnych krajach UE w 2014 r.
240
269
244
270
280
122
182
0
8
11
9
36
33
41
45
46
47
50
49
51
59
59
68
40
65
94
Średnia UE: 93,21
96
80
135
120
143
160
188
188
201
200
Pod względem wykorzystania kart płatniczych na jednego mieszkańca, Polska, na tle naszego regionu,
plasuje się w środku tych krajów. Na podobnym poziomie znajdują się kraje takie jak Słowacja i Czechy,
jednocześnie jednak widać dużą różnicę między naszym krajem a Łotwą (96) czy Słowenią (68).
Polska zanotowała w 2014 r. jednak jedno z najwyższych w UE temp wzrostu tego wskaźnika, co
prezentuje Wykres 16.
5
ECB Statistical Data Warehouse, Tabela 7.4 a “Number of transaction per capita” http://sdw.ecb.europa.eu
2014 r.
21
Wykres 16. Wskaźnik wzrostu liczby transakcji kartami płatniczymi (roczna zmiana procentowa) w
poszczególnych krajach UE w 2014 roku
[1] Bułgaria
43,6%
[2] Polska
29,3%
[3] Słowacja
26,1%
[4] Łotwa
26%
[5] Czechy
25,7%
[6] Rumunia
21,7%
[7] Węgry
15,3%
[8] Luksemburg
13,7%
[9] Grecja
13,3%
[10] Belgia
13,2%
[11] Włochy
12,2%
[12] Wlk. Bryt.
12,1%
[13] Dania
11,1%
[14] Hiszpania
10,6%
[15] Litwa
10,2%
[16] Holandia
9,8%
[17] Szwecja
9,3%
[18] Estonia
9%
[19] Finlandia
8,9%
EU
8,8%
[20] Chorwacja
7,5%
[21] Słowenia
6,1%
[22] Francja
5,3%
[23] Portugalia
4,1%
[24] Malta
1,3%
[25] Austria
0,3%
[26] Irlandia -0,4%
[27] Cypr -2,9%
[28] Niemcy -9%
-10
0
10
20
30
40
Krajem, w którym liczba transakcji bezgotówkowych wzrosła o połowę, jest Bułgaria (43,6%), na drugim
miejscu znalazła się Polska, notując wzrost o 29,3%. Należy jednak dodać, iż pomimo tak dużego wzrostu
liczby transakcji kartami w Bułgarii, to kraj ten z liczbą 9 transakcji rocznie na 1 mieszkańca znajduje się na
przedostatnim miejscu (vide wykres 15), wyprzedza jedynie Grecję. Ten wysoki wzrost transakcji
bezgotówkowych w Polsce może wynikać z rosnącej popularności w płatnościach bezgotówkowych kart
zbliżeniowych, które umożliwiają przeprowadzanie płatności w sposób najwygodniejszy i najszybszy dla
posiadacza instrumentu płatniczego. Innym powodem jest obniżenie opłat interchange od dnia 1 lipca
2014 r. Niższe koszty akceptacji kart płatniczych spowodowały większe zainteresowanie akceptantów
przyjmowaniem tej formy zapłaty. Również największa sieć detaliczna rozpoczęła w 2014 r. akceptację kart.
Zwiększenie liczby terminali POS poszerzyło możliwości użycia karty przez klientów.
2014 r.
22
8. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą płatniczą
Kolejnym wskaźnikiem obrazującym częstotliwość wykorzystania kart płatniczych jest liczba transakcji
bezgotówkowych przypadających na jedną kartę.
Wykres 17. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach 2000-2014
60
50
40
30
33,6
37,2
35,0
36,6
38,1
34,1
32,0
25,6
24,4
35,0
33,0
14,5
11,1
12,7
2004
2005
34,5
36,0
17,0
18,5
2007
2008
38,5
41,2
54,6
49,8
47,5 40,5
35,6
48,3
2012
2014
50,3
44,2
45,0
29,9
28,2
30,7
20
35,2
35,0
41,2
53,6
51,0
48,4
Polska
Strefa Euro
UE
31,1
25,7
20,7
10
0
2000
2001
2002
2003
2006
2009
2010
2011
2013
Polska systematycznie zmniejszała swój dystans w stosunku do krajów Strefy Euro i krajów Unii
Europejskiej w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w terminalach
POS. W 2004 r. wskaźnik liczby tego typu transakcji stanowił zaledwie 32,6% średniej krajów Strefy Euro,
by w 2014 r. osiągnąć liczbę 50,3 transakcji bezgotówkowych, tj. o 2 transakcje więcej dokonane kartą
płatniczą niż średnia dla krajów Strefy Euro (48,3).
Wykres 18. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w poszczególnych
krajach UE w 2014 r.
5
6
13
13
21
26
24
28
35
38
37
38
38
41
41
45
50
58
50
40
20
Średnia UE: 54,6
67
72
93
103
80
102
126
120
144
155
160
0
2014 r.
23
Polska ze wskaźnikiem 50,3 transakcji rocznie dokonywanych jedną kartą plasuje się lekko poniżej średniej
unijnej (54,6). Należy jednak dodać, iż Polska wyprzedziła trzy kraje w stosunku do poprzedniego roku i
znalazła się na 10 pozycji. Kraje, które Polska wyprzedziła, to Portugalia, Austria i Irlandia.
Najczęściej do dokonywania płatności wykorzystują karty mieszkańcy Danii (155 razy w roku, czyli prawie
3-krotnie częściej niż średnia w UE) oraz mieszkańcy pozostałych krajów skandynawskich (Finlandia – 144,
Szwecja – 103) oraz mieszkańcy Estonii – 126 i Francji - 102. Najmniejszy poziom tego wskaźnika
zanotowano w Bułgarii (6) i Grecji (5).
9. Liczba transakcji zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS
Interesująco wypada porównanie wykorzystania zainstalowanych w danym kraju terminali POS. Liczba
transakcji bezgotówkowych dokonywana kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu POS w Polsce jest
wyższa niż średnia w krajach Strefy Euro.
Wykres 19. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w latach
2001-2014
5000
4 488
4 560
4500
4 067
3 701
3500
3 131
3000
3 255
3 197
3 291
3 350
3 376
3 401
3 489
2 774
2 631
2 657
2 741
2 749
2 755
4 167
3 953
3 724
3 257
2 978
2 554
2500
4 298
3 910
4000
3 856
Polska
3 467
3 331
3 214
3 041
2 739
Strefa Euro
2 842
UE
2 638
2 171
2 412
2000
1 958
1 556
1500
1 379
1000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Polska na przestrzeni lat 2004 – 2013 systematycznie zmniejszała swój dystans w liczbie transakcji
bezgotówkowych, przypadających na jeden terminal POS w stosunku do średniej UE i od 2011 roku mocno
zbliżyła się do średniej unijnej, by ją przekroczyć w 2014 r. W 2004 r. w Polsce dokonano o 1.818 mniej
transakcji bezgotówkowych niż w UE, natomiast w 2013 r. wykonano jedynie 215 transakcji mniej, a w
2014 r. o 393 transakcje więcej. Analizując wykres nr 20, warto podkreślić, że Polska w 2009 r. wyprzedziła
kraje należące do strefy euro w liczbie transakcji w pojedynczym terminalu POS i systematycznie zwiększa
2014 r.
24
swój dystans (w 2009 r. było to 136 transakcji więcej, a w 2013 r. już 442 transakcji więcej natomiast w 2014
r. było to już o 1.229 transakcje więcej).
Mimo iż Polska ma jeden z niższych wskaźników liczby urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty
płatnicze na 1 mln mieszkańców, to dobrze wypada pod względem liczby transakcji bezgotówkowych
realizowanych kartami płatniczymi w pojedynczym terminalu. W 2014 r. Polska zajmowała, podobnie jak
w roku poprzednim, 11. miejsce w UE.
Wykres 20. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w
11 529
[1] Szwecja
[2] Holandia
10 505
[3] Dania
9 931
[4] Finlandia
8 233
[5] Estonia
7 957
[6] Belgia
6 995
[7] Wlk. Bryt.
6 768
[8] Irlandia
5 674
[9] Łotwa
5 454
[10] Francja
5 134
[11] Polska
4 560
[12] Czechy
4 423
[13] Słowacja
4 322
UE średnia
4 167
[14] Litwa
4 043
[15] Słowenia
3 893
[16] Austria
3 780
[17] Portugalia
3 426
[18] Niemcy
3 044
[19] Węgry
2 992
[20] Chorwacja
2 033
[21] Hiszpania
2 033
[22] Rumunia
1 417
[23] Cypr
1 275
[24] Włochy
1 096
[25] Malta
793
[26] Bułgaria
566
[27] Grecja
517
[28] Luksemburg
356
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
2014 r.
25
Jak wynika z wykresu nr 20, Polska znacznie wyprzedza takie kraje jak Portugalia, Chorwacja, Hiszpania,
Cypr, Włochy, Malta i Luksemburg, które co prawda są liderami w liczbie zainstalowanych terminali POS,
ale jednocześnie kraje te nie należą do czołówki krajów, w których dokonuje się najwięcej transakcji
bezgotówkowych. Przykładowo w Polsce w jednym terminalu realizowanych jest rocznie ok. 4,6 tys.
transakcji płatniczych, czyli 13 razy więcej niż w Luksemburgu, 6 razy więcej niż na Malcie, prawie 4 razy
więcej niż we Włoszech i ponad 2 razy więcej niż na Cyprze w Hiszpanii i Chorwacji. Tak dobra pozycja
Polski wskazuje, iż Polacy chętnie używają kart płatniczych do dokonywania transakcji bezgotówkowych
pomimo niewielkiej liczby terminali POS. Liderem pod względem intensywności wykorzystania terminali
POS jest Szwecja i Holandia, ze wskaźnikiem odpowiednio 11,5 i 10,5 tys. transakcji na terminal. W naszym
regionie Polska wyprzedza większość krajów z wyjątkiem Estonii i Łotwy. Tak niska pozycja Luksemburga
wynika z faktu, iż do wyliczenia tego wskaźnika uwzględniono również terminale znajdujące się poza
Luksemburgiem, co znacznie zaniżyło wskaźnik.
10. Rozwój rynku płatności zbliżeniowych
W Polsce od kilku lat użytkownicy kart mogą korzystać z płatności z wykorzystaniem zbliżeniowej karty
płatniczej. Należy dodać, iż rynek płatności zbliżeniowych w Polsce rozwija się w bardzo dynamicznie.
Według danych szacunkowych na rynku polskim na koniec 2014 r. w obiegu było 25,7 mln kart z funkcją
zbliżeniową, które stanowiły 71,3% wszystkich kart płatniczych. Liczba kart zbliżeniowych, w porównaniu
do roku 2013 wzrosła o 5,7 mln kart, tj. o 28,5% natomiast w porównaniu do 2012 r. o 10,6 mln kart (o 70%).
Udział kart zbliżeniowych w liczbie wszystkich kart płatniczych systematycznie wzrastał i tak na koniec
2012 r. wynosił 45,4%, w 2013 r. – 57,6%, aby na koniec 2014 r. osiągnąć poziom 71,3%.
Tabela 6. Poziom nasycenia rynku kartami zbliżeniowymi i infrastruktury umożliwiającej dokonywanie
płatności zbliżeniowych
Nasycenie rynku kartami zbliżeniowymi
Nasycenie infrastruktury terminalami przystosowanymi do płatności zbliżeniowych
NISKIE
(poniżej 10%)
NISKIE
UMIARKOWANE
WYSOKIE
(poniżej 10%)
( od 10% do 50%)
( powyżej 50%)
Belgia
Łotwa
Szwecja
UMIARKOWANE
(od 10% do 49%)
Dania
Bułgaria
Węgry
Luksemburg
Chorwacja
Hiszpania
Portugalia
Cypr
Wlk.Brytania
Norwegia
Finlandia
Niemcy
Grecja
Włochy
Rumunia
Słowenia
WYSOKIE
(powyżej 50%)
Austria
Francja
Irlandia
Holandia
Czechy
Polska
Słowacja
Źródło: Raport ERPB Working Group on mobile and card based contactless proximity payments
https://www.ecb.europa.eu
2014 r.
26
Z danych zaprezentowanych w tabeli nr 6 wynika, iż w Polsce nasycenie rynku kartami zbliżeniowymi jak
i terminalami umożliwiającymi dokonywanie płatności zbliżeniowych jest bardzo wysokie. Na podobnym
poziomie jest dodatkowo Słowacja i Czechy. Najniższe nasycenie zanotowano w Belgii, na Łotwie i w
Szwecji. Warto dodać, iż w Polsce terminali przystosowanych do płatności zbliżeniowych było na koniec
2014 r. 288 tys., co stanowiło 72,3% terminali POS akceptujących karty płatnicze. Na koniec 2013 r. udział
ten stanowił 52,1% a 2012 r. tylko 36,1%.
Tabela 7. Poziom wykorzystania kart zbliżeniowych na tle kart płatniczych pod względem liczby transakcji
bezgotówkowych
Wykorzystanie kart płatniczych
UMIARKOWANE
Wykorzystanie płatności zbliżeniowych
NISKIE
BARDZO NISKIE
(udział transakcji zbliżeniowych
poniżej 3%)
NISKIE
od 3% do 9%)
UMIARKOWANE
WYSOKIE
< 75 transakcji
na 1 mieszkańca (rocznie)
75 - 150 transakcji
>150 transakcji
Bułgaria
Cypr
Niemcy
Grecja
Włochy
Litwa
Malta
Rumunia
Słowenia
Belgia
Łotwa
Portugalia
Dania
Estonia
Finlandia
Luksemburg
Norwegia
Szwecja
Austria
Chorwacja
Hiszpania
Francja
Irlandia
Holandia
od 10% do 50%)
Węgry
Polska
Słowacja
WYSOKIE
Czechy
Wlk. Brytania
powyżej 50%)
Źródło: Raport ERPB Working Group on mobile and card based contactless proximity payments
https://www.ecb.europa.eu
Największy
udział
transakcji
zbliżeniowych
odnotowano
w
Czechach,
choć
liczba
transakcji
bezgotówkowych na jednego mieszkańca w tym kraju stanowiła 46 operacji, w Polsce takich operacji było
49 (vide wykres nr 15). Polska na tle innych krajów wypada bardzo korzystnie, gdyż pomimo że transakcji
bezgotówkowych wykonuje się poniżej średniej dla krajów UE, to transakcje zbliżeniowe stanowiły około
29%, a w 2013 r. - 16% (wg szacunków Narodowego Banku Polskiego). Polska należy do grona krajów
europejskich o najwyższym użyciu kart zbliżeniowych, na co wskazują dane zawarte w tabelach nr 6 i 7.
2014 r.
27
11. Udział transakcji bezgotówkowych
przeprowadzonych kartami płatniczymi
w
ogólnej
liczbie
transakcji
Analizując wykorzystywanie bezgotówkowych instrumentów płatniczych, warto zwrócić uwagę na udział
transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji kartami płatniczymi (vide wykresy nr 21 i 22). W
2009 r. w Polsce po raz pierwszy dokonano kartami płatniczymi więcej transakcji bezgotówkowych niż
gotówkowych i ww. wskaźnik osiągnął poziom 50,6%, natomiast w 2013 r. poziom ten wzrósł już do 64,5%,
a w 2014 r. już 70,5%. Do 2008 r. włącznie w Polsce kart używano częściej do podejmowania gotówki w
bankomatach niż do dokonywania nimi płatności.
Wykres
21. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w
przeprowadzonych kartami płatniczymi w latach 2005-2014
ogólnej
liczbie
transakcji
100%
85%
70%
67,8%
69,0%
67,4%
68,6%
70,5%
70,8%
70,1%
70,2%
71,6%
71,5%
73,0%
72,4%
74,5%
73,8%
76,9%
75,6%
76,1%
75,0%
76,8%
74,3%
70,5%
64,5%
61,2%
55%
57,8%
54,5%
50,6%
Polska
46,8%
Strefa Euro
43,6%
40%
UE
39,5%
34,6%
25%
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Na wykresie nr 22 przedstawiono postępującą w całej Europie zmianę zachowania posiadaczy kart
płatniczych, polegającą na częstszym używaniu kart do płatności w sklepach niż dokonywaniu wypłat
gotówki w bankomatach. Trend ten jest szczególnie widoczny na przykładzie Polski, gdzie w 2005 roku
tylko 34,6% transakcji kartowych stanowiły transakcje bezgotówkowe, natomiast w 2014 r. wskaźnik ten
osiągnął już poziom 70,5%, a dystans do średniej unijnej zmniejszył się w ciągu ostatnich siedmiu lat z 33
do 6 punktów procentowych. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonywanych kartami płatniczymi w
Polsce zwiększyła się z 264 mln (w 2005 r.) do 1.872,66 mln (w 2014 r.), czyli o około 609%.
2014 r.
28
Wykres 22. Udział procentowy transakcji bezgotówkowych w ogólnej liczbie transakcji przeprowadzonych
kartami płatniczymi w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
[1] Szwecja
91,5%
[2] Finlandia
90,0%
[3] Holandia
88,7%
[4] Estonia
85,9%
[5] Francja
84,0%
[6] Wlk.Brytania
80,3%
[7] Belgia
80,1%
Średnia UE
76,8%
[8] Luksemburg
76,5%
[9] Węgry
74,6%
[10] Łotwa
74,5%
[11] Hiszpania
74,3%
[12] Czechy
71,2%
[13] Litwa
70,8%
[14] Polska
70,5%
[15] Słowenia
70,0%
[16] Słowacja
69,4%
[17] Irlandia
69,3%
[18] Włochy
68,0%
[19] Portugalia
67,7%
[20] Chorwacja
67,3%
[21] Austria
65,0%
[22] Cypr
64,9%
[23] Malta
52,1%
[24] Niemcy
50,6%
[25] Rumunia
45,7%
[26] Bułgaria
32,1%
[27] Grecja
26,4%
[28] Dania
b.d.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
Brak danych dla Danii.
2014 r.
29
Liderem w 2014 r., podobnie jak w 2013 r., pod względem wykorzystania kart płatniczych do transakcji
bezgotówkowych była Szwecja (91,5%), a na drugim miejscu znalazła się Finlandia (90%). Należy
podkreślić, iż Szwecja uzyskała w 2014 roku wynik lepszy o 1 punkt procentowy niż w roku poprzednim,
natomiast Finlandia zwiększyła swój udział o 1,7 punktu procentowego. Również w Holandii, Estonii,
Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie posiadacze kart wykorzystują karty głównie do płacenia w punktach
handlowo-usługowych, wskaźnik ten przekraczał 80%. Polska zajmuje w tym zestawieniu 14. pozycję i
przesunęła się o 7 miejsc w stosunku do podobnego rankingu z poprzedniego roku, w którym udział
transakcji bezgotówkowych wyniósł 64,5%. Z kolei mniejszy udział transakcji bezgotówkowych od Polski,
w porównaniu do poprzedniego roku, zanotowała Słowenia (70%), Irlandia (69,3%), Włochy (68%),
Portugalia (67,7%), Chorwacja (67,3%), Austria (65%) i Cypr (64,9%). Z krajów naszego regionu należy
wyróżnić przede wszystkim Estonię (85,9%), Węgry (74,6%) i Łotwę (74,50%). Ciekawym przykładem jest
Malta czy Chorwacja, które mają stosunkowo niski udział transakcji bezgotówkowych w transakcjach
kartami (odpowiednio 52,1% i 67,3%), pomimo wysokiego wskaźnika liczby wydanych kart płatniczych na
jednego mieszkańca (odpowiednio 1,96 i 2 przy wskaźniku średniej UE 1,5).
12. Udział transakcji oszukańczych
dokonywanych kartami
w
wartości
wszystkich
transakcji
W lipcu 2015 r. Europejski Bank Centralny opublikował po raz czwarty materiał pt. „Report on card
fraud”, w którym zaprezentował analizę danych statystycznych dotyczących oszustw z użyciem kart
płatniczych w krajach UE w 2013 r. Dane zostały przekazane do EBC przez prawie wszystkie funkcjonujące
w Europie systemy kart płatniczych, zarówno międzynarodowe (VISA, MasterCard), jak i systemy lokalne.
Dane na wykresie nr 23 wskazują, że w Polsce odnotowano jeden z mniejszych udziałów transakcji
oszukańczych w liczbie wszystkich transakcji dokonanych kartami (0,002%). Stawia to nas pod względem
bezpieczeństwa na pierwszym miejscu, które Polska równolegle zajmuje z takimi krajami jak: Węgry, Litwa
i Estonia. Nieco wyższy wskaźnik na poziomie 0,003% zanotowały: Rumunia, Słowacja, Chorwacja,
Portugalia i Finlandia. Z danych zaprezentowanych w raporcie wynika także, że udział wartości transakcji
oszukańczych w ogólnej liczbie wszystkich transakcji dokonanych w Polsce w 2013 r. wyniósł 0,005%.
Podobny wskaźnik osiągnęła Słowacja, a nieco niższy był na Węgrzech, Litwie, i Rumunii (0,004%).
Chorwacja miała nieco wyższy poziom, wynoszący 0,007%. Najwyższy udział transakcji fraudowych
zanotowano we Francji, Wielkiej Brytanii i Luksemburgu nawet 150 razy wyższy niż w Polsce. Można
również zauważyć, że różnice w wartości transakcji oszukańczych dokonywanych kartami płatniczymi w
poszczególnych krajach są znaczące, jednak wartość takich transakcji stanowi niewielki udział w ogólnej
liczbie transakcji kartowych.
Na wysoki poziom bezpieczeństwa transakcji dokonywanych kartami płatniczymi w Polsce w dużej mierze
wpłynęło propagowanie i promowanie działań zwiększających bezpieczeństwo rozliczeń kart płatniczych,
tj. migracja kart płatniczych z paskiem magnetycznym na karty wyposażone w mikroprocesor EMV, jak
również dostosowywanie infrastruktury obsługującej karty płatnicze, a więc terminali POS i bankomatów,
do standardu EMV. Ważnym aspektem wpływającym na tak niski poziom oszustw dokonywanych kartami
płatniczymi są również działania podejmowane przez sektor bankowy we współpracy z Policją i
Prokuraturą.
2014 r.
30
Wykres 23. Udział transakcji oszukańczych w liczbie i wartości wszystkich transakcji kartowych w
(1) Węgry
0,004%
0,002%
udział % transakcji oszukańczych w wartości wszystkich transakcji
(2) Litwa
0,004%
0,002%
udział % transakcji oszukańczych w liczbie wszystkich transakcji
(3) Polska
0,005%
0,002%
0,013%
0,002%
(4) Estonia
(5) Rumunia
0,004%
0,003%
(6) Słowacja
0,005%
0,003%
(7) Chorwacja
0,007%
0,003%
(8) Portugalia
0,008%
0,003%
0,016%
(9) Finlandia
0,003%
0,011%
0,004%
(10) Słowenia
0,013%
0,004%
(11) Łotwa
0,009%
0,005%
(12) Czechy
0,023%
(13) Holandia
0,005%
0,010%
0,006%
(14) Bułgaria
0,022%
(15) Szwecja
(16) Grecja
0,006%
0,006%
śred.UE
0,010%
0,024%
0,011%
0,022%
0,012%
(17) Włochy
0,034%
(18) Belgia
0,012%
0,021%
0,013%
(19) Cypr
0,024%
0,014%
(20) Niemcy
0,037%
(21) Austria
0,016%
0,059%
(22) Dania
0,016%
0,022%
(23) Hiszpania
0,020%
0,050%
(24) Malta
0,023%
0,063%
(25) Luksemburg
0,024%
0,059%
(26) Irlandia
0,025%
0,063%
(27) Wlk.Bryt.
0,032%
0,070%
(28) Francja
0,000%
0,034%
0,010%
0,020%
0,030%
0,040%
0,050%
0,060%
0,070%
Źródło: Europejski Bank Centralny, https://www.ecb.europa.eu
2014 r.
31
13. Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca
Liczba zrealizowanych poleceń przelewu na jednego mieszkańca w 2014 r. plasuje Polskę (ze wskaźnikiem
51,4 liczby poleceń przelewu per capita) nieznacznie poniżej średniej w UE (53), a także poniżej średniej dla
krajów Strefy Euro (52,9), co zaprezentowano na wykresie nr 24.
Wykres 24. Liczba poleceń przelewu na jednego mieszkańca w latach 2001 – 2014
60
54,0
49,4
49,9
50
43,9
39,9
47,3
41,3
40
45,9
46,6
40,3
44,3
53,1
47,8
42,7
42,0
43,5
51,5
47,9
47,2
43,0
39,8
45,6
50,7
49,6
53,0
52,9
51,4
50,8
47,9
45,1
45,0
42,2
38,1
Polska
34,5
30
Strefa Euro
29,3
26,1
20
UE
22,7
19,0
19,7
2004
2005
16,2
10
13,4
13,3
2001
2002
0
2003
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Jak widać na powyższym wykresie, znaczna dynamika wzrostu poleceń przelewu na jednego mieszkańca
w latach 2006 – 2014 w Polsce pozwoliła jednak znacząco zredukować różnicę między średnią dla Polski a
średnią dla UE i Strefy Euro. Jeszcze na koniec 2001 r. wskaźnik poleceń przelewu per capita dla Polski
(13,4) stanowił 1/3 średniej dla UE (39,8), w 2013 r. już 92%, a w 2014 r. już 97% średniej dla UE. Oznacza to,
że w 2001 r. statystyczny mieszkaniec UE dokonywał aż o blisko 3 razy więcej poleceń przelewu niż
statystyczny Polak, a w 2014 r. już tylko 2,9% więcej przelewów.
W Polsce polecenie przelewu stanowi (obok karty płatniczej) najbardziej popularną, wśród posiadaczy
rachunków bankowych, formę rozliczeń bezgotówkowych. Wskaźnik liczby poleceń przelewu na 1
mieszkańca w 2014 r. w Polsce był wyższy niż w takich krajach jak Irlandia, Bułgaria, Portugalia, Cypr,
Włochy, Malta, Hiszpania, Grecja i Rumunia (vide wykres nr 25). Tak jak w roku poprzednim Polska zajęła
19. miejsce w UE pod względem liczby wykonanych poleceń przelewu na jedną osobę. Można dodać, iż
biorąc pod uwagę dynamikę wzrostu transakcji poleceniem przelewu w odniesieniu do Polski (7,31%) i
Francji (5,13%) oraz prezentowaną poniżej liczbę poleceń przelewu na mieszkańca można przypuszczać, że
w następnym roku Polska przesunie się o jedno miejsce w górę, wyprzedzając Francję.
2014 r.
32
Wykres 25. Liczba poleceń przelewu na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
180
158,6
160
98,7
99,8
103,5
100
121,2
120
122,5
140
12,8
10,1
19,5
20,1
22,2
25,3
26,6
20
26,2
36,3
51,4
54,3
55,4
60,3
59,1
61,0
61,3
61,8
68,5
69,4
Średnia UE: 53
51,6
40
73,3
60
71,9
80
0
Liderem w zakresie liczby dokonywanych poleceń przelewu w przeliczeniu na 1 mieszkańca w 2014 r. jest
Finlandia ze wskaźnikiem na poziomie 158,6 poleceń przelewu (ponad 3 razy więcej niż w Polsce).
Wysokimi wskaźnikami charakteryzują się także: kraje Beneluksu, Estonia oraz Szwecja. Najniższy
wskaźnik w 2014 r. odnotowano w Grecji i Rumunii. Statystyczny mieszkaniec Rumunii wykonał w roku
jedynie 10 poleceń przelewu. Polska na tle regionu znajduje się na jednym z ostatnich miejsc, wyprzedzając
jedynie Bułgarię i Rumunię. Natomiast większą niż Polska liczbę poleceń przelewu per capita dokonywano
w takich krajach jak: Estonia (99,8), Łotwa (69,4), Litwa (60,3), Słowacja (59,1), Węgry (55,4) i Czechy (54,3).
14. Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na jednego mieszkańca
Polecenie zapłaty w Polsce ma znikome znaczenie w porównaniu do krajów UE i Strefy Euro.
Należy jednak odnotować, że liczba poleceń zapłaty w Polsce w latach 2001 – 2004 podwajała się rok do
roku (vide tabela nr 8, str. 36), w latach 2005 – 2008 dynamika wzrostów była coraz mniejsza (tempo
2014 r.
33
wzrostu liczby dokonywanych poleceń zapłaty rok do roku wynosiło odpowiednio: 2005 – 57%, 2006 –
30,1%, 2007 – 24,9%), a od 2008 r. liczba poleceń zapłaty utrzymuje się na podobnym poziomie, a nawet od
2012 r. zaobserwowano niewielki spadek liczby transakcji poleceniem zapłaty. W 2014 r. odnotowano
nieznaczny wzrost, do poziomu zbliżonego w 2010 r. (vide tabela 8)
Wykres 26. Liczba poleceń zapłaty na jednego mieszkańca w latach w latach 2001 – 2014
70
60
47,8
50
42,7
32,6
32,5
32,6
33,0
0,0
0,1
2001
2002
37,6
54,7
54,7
55,7
44,3
45,2
57,6
52,0
44,9
Polska
37,8
40
30
49,8
52,9
51,5
39,8
39,2
42,2
40,7
44,0
46,3
43,2
36,1
37,4
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
0,6
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
Strefa Euro
UE
20
10
0
Średnia dla Strefy Euro w 2014 r. wyniosła 52. Dla całej Unii Europejskiej w 2014 r. było to średnio 43,2
poleceń zapłaty na 1 mieszkańca (vide wykresy nr 26 i 27). W 2014 r. wystąpił spadek liczby polecenia
zapłaty w porównaniu do poprzedniego roku zarówno w Strefie Euro, o 9,7%, jak i dla krajów Unii
Europejskiej, o 6,7%.
Jak zaprezentowano na wykresie nr 27, najwyższą liczbę poleceń zapłaty przypadającą na jednego
mieszkańca w 2014 r. odnotowały Niemcy (158,6), najniższą zaś Rumunia (0,47), a nieco wyższą Finlandia
(0,47%) i Polska (0,61). Liczba zrealizowanych poleceń zapłaty na 1 mieszkańca w 2013 r. (0,61) plasuje
Polskę w samej końcówce UE, podobnie jak w latach 2004-2013. Pod względem tego wskaźnika
wyprzedzamy jedynie Finlandię i Rumunię (vide wykres nr 27).
Można zauważyć, że pozycja Polski, w odniesieniu do omawianego wskaźnika, jest o wiele słabsza niż
innych
krajów
regionu.
Polecenie
zapłaty
jest
instrumentem
kilkakrotnie
(a
nawet
ponad
dwudziestokrotnie) częściej wykorzystywanym w krajach takich jak Czechy, Węgry, Słowacja, Litwa,
Łotwa i Estonia. Przyczyna małej popularności polecenia zapłaty w Polsce wynika z wielu czynników, w
tym m.in. niepełnej wiedzy, obaw klientów przed upoważnianiem wierzyciela do obciążania ich rachunku
bankowego, braku właściwej kampanii promocyjnej i wystarczających zachęt do korzystania z tej formy
rozliczeń, jak też z przyzwyczajeń konsumentów do płacenia rachunków gotówkowo na poczcie lub w
innym miejscu (np. w kasie wierzyciela lub w punkcie przyjmującym wpłaty na rachunki bankowe) oraz
bezgotówkowo poprzez polecenie przelewu zlecane za pośrednictwem bankowości internetowej.
2014 r.
34
Wykres 27. Liczba poleceń zapłaty na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 2014 r
100
105,23
110
90
68,99
80
45,02
Średnia UE: 43,16
0,47
0,61
0,47
0,77
1,7
1,1
3,41
2,21
5,52
5,52
4,81
10
10
6,68
13,49
20
19,3
20,94
30
18,88
26,7
33,31
40
44,86
53,52
52,87
47,45
50
56,85
60
56,7
70
0
15. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów
płatniczych
Transakcje bezgotówkowe obejmują przede wszystkim transakcje dokonywane przy użyciu kart
płatniczych, polecenia przelewu, polecenia zapłaty oraz (w przypadku niektórych krajów) również przy
użyciu czeków i instrumentów pieniądza elektronicznego, a zatem omawiany wskaźnik może być
ogólniejszym
miernikiem
aktywności
obywateli
danego
kraju
w
zakresie
wykorzystywania
bezgotówkowych instrumentów płatniczych.
2014 r.
35
Wśród transakcji bezgotówkowych w Polsce dominują polecenia przelewu. W 2014 r. ich udział w liczbie
dokonywanych transakcji stanowił 50,9%. Nadal był niewielki udział poleceń zapłaty – zaledwie 0,6%.
Udział kart płatniczych, rosnący z roku na rok, wynosił 48,4%. Liczbę transakcji bezgotówkowych
przedstawiono w tabeli nr 8.
Tabela 8. Liczba transakcji bezgotówkowych w Polsce w latach 2005-2014 (w tys. transakcji)
Polecenie przelewu
Karty płatnicze
Czeki
Polecenie zapłaty
Razem
Okres
liczba trans.
%
liczba trans
2005
750 338
73,06
308
2006
862 903
70,02
2007
992 764
2008
%
liczba trans.
%
liczba trans.
%
liczba trans.
0,030
264 477
25,75
11 873
1,16
1 026 996
196
0,016
353 906
28,72
15 446
1,25
1 232 451
67,35
139
0,009
461 772
31,33
19 292
1,31
1 473 967
1 113 224
65,05
191
0,011
576 673
33,70
21 306
1,24
1 711 395
2009
1 311 593
64,35
226
0,011
703 927
34,54
22 522
1,10
2 038 268
2010
1 464 876
62,82
201
0,009
844 234
36,20
22 593
0,97
2 331 904
2011
1 620 347
60,69
108
0,004
1 025 999
38,43
23 283
0,87
2 669 737
2012
1 731 501
58,29
105
0,004
1 215 587
40,92
23 252
0,78
2 970 446
2013
1 839 201
55,55
97
0,003
1 448 570
43,75
23 165
0,70
3 311 033
2014
1 969 390
50,94
106
0,003
1 872 666
48,44
23 589
0,61
3 865 751
W latach 2001-2014 widoczny był stały wzrost wykorzystywania w Polsce bezgotówkowych instrumentów
płatniczych, co z perspektywy obrotu bezgotówkowego jest pozytywną tendencją.
W Polsce zauważalny jest wyraźny trend wzrostowy, w szczególności w liczbie transakcji dokonywanych
kartami płatniczymi, które znacznie zwiększyły swój udział. Wzrost liczby transakcji bezgotówkowych
dokonywanych wszystkimi instrumentami płatniczymi jest porównywalny ze wzrostem w pozostałych
krajach UE (wykres nr 28).
Niezależnie od powyższego, należy zaznaczyć, że w latach 2001 – 2014 średni roczny wzrost wykorzystania
instrumentów płatniczych wyrażony w liczbie transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na 1
mieszkańca wyniósł w Polsce 15,4%.
2014 r.
36
Wykres 28. Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na jednego mieszkańca w
latach 2001-2014
250
200
140,53 150,51
150
157,49
165,80 165,64
171,88 175,48
163,9
130,41
122,83
133,97
141,05
175,5
151,87 142,87 148,99
157,63
151,69
158,21
188,24
180,50
194,13
187,54
203,79 202,32
197,34
202,49
163,92
Polska
100,66
100
50
15,87
16,53
20,46
24,52
2001
2002
2003
2004
26,93
2005
32,36
38,73
44,98
53,51
53,5
69,41
77,23
Strefa Euro
86,09
UE
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
W 2014 r. Polska zajmowała jedno z ostatnich miejsc wśród państw UE pod względem liczby transakcji
instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca (wyprzedzaliśmy Maltę, Włochy, Bułgarię, Grecję i Rumunię),
co pokazano na wykresie nr 29. W stosunku do danych za 2013 r. Polska w 2014 r. przesunęła się o jedną
pozycję, wyprzedzając Maltę. Na jednego Polaka w 2014 r. przypadało 101 takich transakcji, co w
porównaniu do średniej UE oraz średniej dla Strefy Euro (202 transakcji) daje mało korzystny obraz
wykorzystywania bezgotówkowych instrumentów płatniczych w naszym kraju. Na uwagę zasługuje fakt,
iż liczba transakcji bezgotówkowych instrumentami płatniczymi na mieszkańca w 2013 r. stanowiła 43,7%
średniej całej Unii Europejskiej, a w 2014 r. wzrosła do 50%.
Analiza wykresu nr 29 wykazuje, że sytuacja Polski w regionie, w odniesieniu do omawianego wskaźnika,
nie jest najlepsza. W roku 2014 wyższą liczbę transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na
1 mieszkańca miały takie kraje jak Estonia (289), Łotwa (168), Litwa (1245), Słowacja i Czechy (115).
Najwyższy poziom wykorzystania bezgotówkowych instrumentów płatniczych w UE odnotowano w
Luksemburgu (3.064 transakcji per capita – czyli około 30 razy więcej niż w Polsce). Luksemburg uzyskał
tak wysoki wskaźnik, ponieważ jako jedno z nielicznych państw ma najwyższe wykorzystanie
bezgotówkowego instrumentu, jakim jest instrument pieniądza elektronicznego. Wynika to z faktu, że
firma PayPal, świadcząca usługi płatnicze w handlu internetowym, ma siedzibę w Luksemburgu oraz
uzyskała w tym kraju licencję instytucji kredytowej. Większość transakcji przeprowadzonych w całej
Europie zostało przypisanych jako dokonane w Luksemburgu, ponieważ rachunki, z których dokonywano
płatności, są umiejscowione w Luksemburgu, pomimo tego, że posiadaczami tych rachunków są obywatele
różnych państw UE. Na jednego mieszkańca Luksemburga w 2014 r. przypadało z tego powodu aż 2.751
transakcji instrumentem pieniądza elektronicznego, przy średnim wskaźniku UE wynoszącym zaledwie
4,11 transakcji.
2014 r.
37
3050
3.064
Wykres 29. Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na jednego mieszkańca
w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
2950
500
79
22
50
23
44
101
92
101
115
100
115
135
124
154
160
159
136
150
Średnia UE : 202
168
182
289
329
402
200
181
218
250
287
300
308
350
367
400
383
403
450
0
Poziom wykorzystania poszczególnych instrumentów płatniczych w różnych krajach UE jest bardzo
zróżnicowany. Generalnie można zauważyć, że w krajach tzw. „starej piętnastki UE” sytuacja wygląda
lepiej, tzn. liczba transakcji instrumentami płatniczymi na 1 mieszkańca w 2014 r. jest wyższa niż w
„nowych” państwach UE. Wyjątek stanowią takie kraje jak Włochy i Grecja.
W tzw. nowych krajach UE widać wyraźnie podobne tendencje w używaniu instrumentów płatniczych,
czyli dość wysoką liczbę poleceń przelewu i operacji kartami. Natomiast wskaźnik liczby poleceń zapłaty
jest bardzo niski (wyjątkiem są: Czechy, Węgry, Słowacja i Litwa). W „nowych” państwach UE, poza Maltą
i Cyprem, praktycznie nie funkcjonują czeki.
2014 r.
38
16. Relacje pomiędzy
płatniczymi
poziomem
dochodu
a
transakcjami
instrumentami
Pod względem relacji zachodzących pomiędzy PKB na 1 mieszkańca (w EUR) w 2013 r. a liczbą transakcji
instrumentami płatniczymi przypadających na 1 mieszkańca widoczna jest wyraźna różnica pomiędzy
„starymi” krajami członkowskimi Unii Europejskiej a jej „nowymi” członkami. W nowych krajach
członkowskich widoczny był zarówno niski poziom dochodu, jak i niska liczba transakcji bezgotówkowych
przypadających na 1 mieszkańca. Wyjątek wśród tych krajów nadal stanowiła przede wszystkim Estonia,
która miała wysoki poziom rozwoju w zakresie obrotu bezgotówkowego. W przypadku Luksemburga,
Danii, Szwecji, Holandii, Finlandii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Francji, a następnie także i Niemiec, widoczny
był bardzo wysoki poziom transakcji instrumentami bezgotówkowymi na 1 mieszkańca, znacznie
przewyższający średni poziom dla Strefy Euro. Na relatywnie niskim poziomie znajdowały się Irlandia,
Austria i Włochy, a na bardzo niskim Grecja.
Wykres 30. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych w
przeliczeniu na jednego mieszkańca na tle wartości PKB w przeliczeniu na jednego
mieszkańca (w tys. euro) w poszczególnych krajach UE w 2014 r.
100
3 200
PKB na 1 mieszkańca
90
Liczba tr. bezgotów.
na 1 mieszkańca
2 850
80
2 500
PKB na 1 mieszkańca
70
2 150
Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami
płatniczymi w przeliczeniu na 1 mieszkańca
60
1 800
50
1 450
40
1 100
30
750
20
400
10
50
[28] Bułgaria
[27] Rumunia
[25] Węgry
[26] Chorwacja
[23] Łotwa
[24] Polska
[22] Litwa
[21] Słowacja
[20] Czechy
[18] Grecja
[19] Estonia
[16] Słowenia
[17] Portugalia
[14] Cypr
[15] Malta
[12] Włochy
[13] Hiszpania
[11] Francja
[9] Niemcy
[10] Wielka Brytania
[8] Belgia
[7] Finlandia
[6] Austria
[5] Holandia
[4] Irlandia
[3] Szwecja
[2] Dania
(300)
[1] Luksemburg
0
2014 r.
39
Poza nielicznymi wyjątkami, widoczna jest korelacja pomiędzy poziomem dochodu a liczbą
dokonywanych transakcji bezgotówkowych, tzn. w krajach o wyższym poziomie dochodu występuje
generalnie wyższy poziom tego rodzaju transakcji. W Polsce nadal utrzymuje się bardzo niski poziom
transakcji dokonywanych przez 1 mieszkańca instrumentami płatniczymi. Na zbliżonym poziomie
znajdują się Węgry, a nieco wyższym Czechy i Słowacja, co przedstawiono na wykresie nr 30. Warto jednak
odnotować, że przy prawie dwukrotnie wyższym PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca wyjątkowo niski
wskaźnik transakcji dokonywanych przy użyciu instrumentów płatniczych na 1 mieszkańca odnotowała w
2014 r. Grecja (znacznie niższy niż Polska), a z kolei Włochy przy ponad dwukrotnie wyższym PKB mają o
22% transakcji na mieszkańca mniej niż Polska.
W 2014 r. PKB na 1 mieszkańca w Polsce wynosił 10,74 tys. euro (w 2010 r. 9,3 tys. euro, w 2011 r. 9,8, w
2012 r. 10 tys. euro, a w 2013 r. 10,3). Liczba transakcji na 1 mieszkańca w Polsce w 2014 r. wynosiła 100,7 (w
2010 r. 60,6, w 2011 r. 69,4, w 2012 r. 77,2, w 2013 r. 86,1). Natomiast średni poziom PKB na mieszkańca Unii
w 2014 r. wynosił 27,37 tys. euro (od 2013 r. wzrósł o 0,74 tys. euro), a średnia liczba transakcji
bezgotówkowych to 202 (w 2013 r. było to 197).
Współczynnik korelacji liniowej Pearsona6 (vide wykres nr 30) podanych danych, tj. liczby transakcji
przeprowadzonych bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi w przeliczeniu na 1 mieszkańca
i wartości PKB na 1 mieszkańca (wyliczonego w tys. euro), wynosi r=0,7975. W roku 2013 wskaźnik ten
wyniósł r=0,8242. Współczynnik korelacji liniowej o wartości bezwzględnej zbliżonej do 1 oznacza silną
zależność liniową między badanymi cechami, bo im większa wartość bezwzględna współczynnika, tym
silniejsza liniowa zależność, natomiast korelacja dodatnia wskazuje, iż wzrost jednego wskaźnika prowadzi
do wzrostu wskaźnika drugiego.
17. Udział pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1
Analiza danych dotyczących Polski wskazuje na stałą, pozytywną tendencję zmniejszania się udziału
pieniądza gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 do roku 2007 (z 32,3% w 2001 r. do 23,0% w
2007 r.), jednakże w 2008 r. poziom pieniądza gotówkowego w agregacie pieniądza M1 wzrósł do 26,0%, co
można łączyć ze zjawiskiem kryzysu finansowego, zaś w 2009 r. wskaźnik ten powrócił do poprzedniego
poziomu, spadając do 23,1%. Dalszy spadek był odnotowany również w 2010 r., kiedy udział pieniądza
gotówkowego w agregacie podaży pieniądza M1 zmniejszył się do 20,6%. Natomiast w 2011 r. wskaźnik
ten wzrósł do poziomu 21,8%, by już rok później spaść do wartości 21,1%, a w kolejnym do 20,6%. W 2014
r. wskaźnik ten wzrósł do poziomu 21,5%. Przedstawiono to na wykresie nr 31.
6
Współczynnik korelacji Pearsona jest bezwymiarowym wskaźnikiem, którego wartość mieści się w zakresie od minus 1,0 do
plus 1,0 włącznie i odzwierciedla stopień liniowej zależności pomiędzy dwoma zestawami danych.
2014 r.
40
Wykres 31. Udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 w latach 2001 - 2014 (w %)
35
32,3
30,9
30,3
28,9
30
25,9
26,0
24,9
25
23,1
23,0
19,5
20
19,4
19,7
19,3
17,5
17,1
17,1
18,0
17,9
15
14,6
15,9
15,3
15,8
16,4
2004
2005
2006
2007
Polska
20,6
18,5
18,1
16,9
17,0
2009
2010
21,8
21,1
20,6
19,2
18,6
17,7
17,6
21,5
Strefa Euro
UE
17,1
17,0
16,9
16,5
2012
2013
2014
12,5
10
10,5
5
2001
2002
2003
2008
2011
W 2009 r. procentowy udział pieniądza gotówkowego w Polsce w ramach agregatu podaży pieniądza M1
kształtował się na poziomie o 4,6 punktu procentowego wyższym niż średnia dla Unii Europejskiej,
natomiast w 2014 r. różnica ta zmniejszyła się do 4,4 punktu procentowego. Sytuację Polski w tym zakresie,
w porównaniu do innych państw UE spoza Strefy Euro, można jednak ocenić jako umiarkowanie dobrą, co
pokazano na wykresie nr 32.
Wykres 32. Udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 w krajach UE w 2014 r. (w %).
32,68
33,04
30
33,64
35
15,42
3,93
4,52
6,01
5
11,21
10
Średnia UE: 17,1
16,46
15
19,29
20
21,45
25
0
2014 r.
41
Podsumowanie
Podsumowanie
Zaprezentowany materiał porównuje wybrane elementy polskiego systemu płatniczego z innymi krajami
Unii Europejskiej. Jedynie w przypadku dwóch wskaźników Polska znajduje się w przodującej grupie
państw UE. W 2014 roku Polska znajdowała się na drugim miejscu wśród 26 krajów UE (2 kraje nie
przekazały danych), pod względem liczby placówek oferujących usługi płatnicze. Drugim, w którym
Polska wypadała stosunkowo dobrze, jest wskaźnik prezentujący udział transakcji oszukańczych w
stosunku do wartości wszystkich transakcji przeprowadzanych kartami. Polska uplasowała się na drugim
miejscu pod względem dynamiki wzrostu liczby transakcji kartami płatniczymi na tle pozostałych krajów
UE, notując wzrost o 29,3% (vide wykres nr 16). Bardzo dobre, trzecie, miejsce zajmuje Polska również pod
względem udziału liczby i wartości transakcji oszukańczych w liczbie wszystkich transakcji dokonanych
kartami, udział ten wynosi odpowiednio 0,002% i 0,005%. Identyczne wartości Polska odnotowała w 2013 r.
Wysoka pozycja Polski odnośnie liczby placówek oferujących usługi płatnicze wynika głównie z faktu, że
do typowych instytucji oferujących usługi płatnicze (banków, SKOK-ów i Poczty Polskiej) zaliczono od
2009 r. także nową grupę podmiotów, które uzyskały prawo do świadczenia takich usług po wejściu w
życie przepisów dyrektywy o usługach płatniczych. W naszym kraju są to głównie firmy, w których klienci
dokonują wpłat gotówkowych na rachunki bankowe, w celu uregulowania comiesięcznych opłat (np. za
energię, gaz, telefon, czynsz). Funkcjonowanie tych podmiotów jest konkurencją wobec usług płatniczych
świadczonych przez banki i Pocztę Polską, lecz ze względu na przyjmowanie wpłat tylko w formie
gotówkowej rozwój tego typu usług nie sprzyja rozwojowi obrotu bezgotówkowego. Bez uwzględniania
placówek instytucji płatniczych i biur usług płatniczych wskaźnik ten kształtowałby się na poziomie 615
placówek na milion mieszkańców, czyli powyżej średniej unijnej (553) i Polska zajmowałaby 11. miejsce na
26 krajów.
Analizując pozostałe wskaźniki, dotyczące głównie obrotu bezgotówkowego, porównanie Polski z innymi
krajami Unii Europejskiej wypada mało korzystnie. W zakresie infrastruktury płatniczej, czyli liczby
bankomatów, liczby terminali POS, liczby wydanych kart płatniczych, przeliczonych na jednego
mieszkańca lub milion mieszkańców, Polska często plasuje się poniżej średniego poziomu wskaźnika dla
krajów UE. W stosunku do lat poprzednich, pomimo zauważalnego wzrostu praktycznie we wszystkich
ww. wskaźnikach, pozycja Polski zmieniła się nieznacznie w porównaniu do innych krajów UE.
Przykładowo pod względem liczby bankomatów Polska przesunęła się w stosunku do poprzedniego roku
o jedna pozycję wyprzedzając Maltę, a w liczbie terminali POS o dwie pozycje, wyprzedzając Czechy i
Irlandię. Natomiast pod względem liczby wydanych kart płatniczych, Polska nie zmieniła swojej pozycji
pomimo wzrostu w zakresie tego wskaźnika. Warto dodać, że pomimo niskiej liczby wydanych kart
płatniczych na mieszkańca karty zbliżeniowe stanowią 71,3% wszystkich kart a udział transakcji
zbliżeniowych 29% wszystkich transakcji. Równie dobrze Polska wypada pod względem liczby terminali
przystosowanych do płatności zbliżeniowych, 72,3% terminali POS akceptuje płatności zbliżeniowe.
Nieco korzystniej wypada nasz kraj w obszarze wykorzystania infrastruktury płatniczej oraz
bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych i poleceń przelewu). Przykładowo w liczbie
transakcji dokonanych w pojedynczym terminalu POS wyprzedzamy 18 krajów i przekroczyliśmy poziom
średniej dla Strefy Euro, podobnie w liczbie transakcji bezgotówkowych dokonywanych pojedynczą kartą
2014 r.
42
Podsumowanie
Polska wyprzedza 18 krajów członkowskich, a w liczbie poleceń przelewu na 1 mieszkańca wyprzedza 9
krajów.
Ogólne zestawienie miejsca Polski na tle innych krajów UE w latach 2008 – 2014 przedstawiono w
tabeli nr 9.
Wykazane w materiale trendy dotyczące rozwoju poszczególnych form rozliczeń pieniężnych pokazują, że
nasz kraj osiąga największą dynamikę wzrostu w takich wskaźnikach jak liczba:
transakcji
bezgotówkowych przy użyciu kart, terminali POS, poleceń przelewu czy transakcji przy użyciu
instrumentów płatniczych ogółem. Niepokojącą tendencją jest zaobserwowany po raz pierwszy w 2012 r. i
kontynuowany w 2013 r. oraz w 2014 r. spadek liczby transakcji dokonywanych poleceniem zapłaty, który
to instrument ma jednak marginalne znaczenie w ramach instrumentów płatniczych w Polsce.
Istotnym czynnikiem jest również poziom zamożności społeczeństwa (dochody), którego miernikiem jest
poziom PKB przypadający na 1 mieszkańca w danym kraju. Niewątpliwie istnieje relacja pomiędzy liczbą
transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych na 1 mieszkańca
a poziomem PKB danego kraju na 1 mieszkańca. W Polsce wskaźnik PKB per capita jest bardzo niski
(niższy jest jedynie na Węgrzech, Chorwacji, w Rumunii i Bułgarii). Wraz ze wzrostem dobrobytu
społeczeństwa,
wzrasta
przeważnie
również
liczba
transakcji
dokonywanych
przy
użyciu
bezgotówkowych instrumentów płatniczych.
Generalnie, biorąc pod uwagę jedynie wzrastające wielkości bezwzględne w zakresie omawianych
wskaźników, możemy mówić o pozytywnym kierunku rozwoju systemu płatniczego w zakresie płatności
detalicznych. Porównanie z innymi krajami Unii Europejskiej wskazuje jednak, że nadal dzieli nas znaczny,
choć zmniejszający się z roku na rok, dystans od średniego poziomu korzystania z płatności
bezgotówkowych w innych krajach Unii Europejskiej. Należy podkreślić, że w celu dalszego,
dynamicznego rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce niezbędne są dalsze kompleksowe i wspólnie
koordynowane wielokierunkowe działania wielu podmiotów, zmierzające przede wszystkim do wzrostu
ubankowienia, liczby posiadanych i wykorzystywanych bezgotówkowych instrumentów płatniczych,
rozwoju
infrastruktury
akceptującej
płatności
kartami
płatniczymi
i
innymi
bezgotówkowymi
instrumentami, zmiany przyzwyczajeń płatniczych Polaków, zwiększanie zaufania społeczeństwa do
obrotu bezgotówkowego. Dużą rolę mogą odegrać również działania edukacyjne skierowane do
społeczeństwa w celu upowszechnienia wiedzy o korzyściach wynikających z obrotu bezgotówkowego, jak
również o zasadach bezpiecznego korzystania z instrumentów umożliwiających dokonywanie płatności
bezgotówkowych. Bez kontynuowania aktywnych działań promujących obrót bezgotówkowy i
zwiększających wykorzystanie rachunków bankowych do dokonywania płatności bezgotówkowych,
zbliżenie poziomu wykorzystania poszczególnych instrumentów płatniczych oraz rozwój infrastruktury im
służącej do poziomu średniej krajów UE w badanych wskaźnikach wydaje się zadaniem bardzo trudnym.
Materiał opracowały:
Ewa Ożdżeńska
Magdalena Rabong
2014 r.
43
Podsumowanie
Tabela 9. Miejsce Polski w porównaniu z innymi krajami UE dla wybranych wskaźników w latach 2010 2014
Średnia dla
UE
Polska
Miejsce Polski wg
danego wskaźnika
wśród innych
krajów UE
Wskaźnik
Okres
Średnia dla
strefy Euro
Liczba placówek
oferujących usługi płatnicze,
przypadających
2010
620
567
639
7 na 25
2011
603
556
631
7 na 26
2012
585
562
882
3 na 27
2013
561
513
1.052
3 na 26
2014
553
538
1.436
2 na 26
Liczba rachunków
bankowych
2010
1,06
1,20
1,35
15 na 21
na 1 mieszkańca
2011
1,08
1,21
1,46
15 na 21
2012
1,06
1,30
1,52
13 na 21
2013
1,08
1,03
1,57
14 na 22
2014
1,57
1,29
1,60
15 na 22
2010
967
866
439
24 na 27
2011
966
871
454
22 na 27
2012
951
866
484
19 na 27
2013
928
855
491
20 na 28
2014
1.074
960
533
19 na 28
2010
19.515
17.355
6.559
26 na 27
2011
19.909
17.949
6.941
25 na 26
2012
19.602
18.398
7.742
26 na 27
2013
18.592
17.827
8.476
25 na 27
2014
20.941
19.694
10.347
24 na 28
2010
3.041
3.701
3.257
14 na 27
2011
3.214
3.910
3.724
13 na 27
2012
3.467
4.067
3.953
13 na 27
2013
3.856
4.488
4.298
11 na 27
2014
3.331
4.167
4.560
11 na 28
2010
1,41
1,45
0,81
26 na 27
2011
1,42
1,46
0,82
26 na 27
2012
1,44
1,49
0,86
24 na 27
na 1 milion mieszkańców
Liczba bankomatów
na 1 milion mieszkańców
Liczba terminali POS na
1 milion mieszkańców
Liczba transakcji
bezgotówkowych w
pojedynczym terminalu POS
Liczba wydanych kart
płatniczych na 1 mieszkańca
2014 r.
44
Podsumowanie
Liczba transakcji kartami
płatniczymi
na 1 mieszkańca
Liczba transakcji
bezgotówkowych
pojedynczą kartą płatniczą
Liczba poleceń przelewu
2013
1,45
1,51
0,89
26 na 28
2014
1,47
1,54
0,93
26 na 28
2010
62,50
68,23
21,92
22 na 27
2011
66,81
73,95
26,63
21 na 27
2012
70,75
79,11
31,55
20 na 27
2013
76,11
85,87
37,63
22 na 28
2014
80,08
93,21
48,66
19 na 28
2010
41,32
44,20
25,73
12 na 27
2011
44,96
48,43
31,08
13 na 27
2012
47,52
51,04
35,63
14 na 27
2013
49,80
53,6
40,47
13 na 28
2014
48,28
54,6
50,34
10 na 28
2010
49,27
47,80
38,13
17 na 27
2011
50,66
49,59
42,18
17 na 27
2012
51,54
50,82
45,08
18 na 27
2013
53,96
53,07
47,86
19 na 28
2014
52,93
53,01
51,38
19 na 28
2010
54,71
43,95
0,59
26 na 27
2011
54,69
44,29
0,60
26 na 27
2012
55,73
45,20
0,60
26 na 27
2013
57,55
46,31
0,60
27 na 28
2014
52,03
43,16
0,61
26 na 28
2010
182,57
172,73
60,64
24 na 27
2011
188,22
180,31
69,41
23 na 27
2012
194,43
187,45
77,20
22 na 27
2013
202,68
196,83
86,10
24 na 28
2014
202,32
202,26
100,7
23 na 28
na 1 mieszkańca
Liczba poleceń zapłaty
na 1 mieszkańca
Liczba transakcji
bezgotówkowymi
instrumentami płatniczymi
na 1 mieszkańca
Źródło: ECB Statistical Data Warehouse http://sdw.ecb.europa.eu/.
2014 r.
45
Spis wykresów
Spis wykresów
Wykres 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców
w latach 2001-2014 (z uwzględnieniem instytucji płatniczych i biur usług płatniczych) ............... 5
Wykres 2. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze przypadających na 1 mln mieszkańców
w poszczególnych krajach UE w 2014 r. ................................................................................................ 5
Wykres 3. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w latach 2001-2014 ...................................... 7
Wykres 4. Liczba rachunków bankowych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 2014 r. .. 8
Wykres 5. Posiadanie rachunku bankowego wśród osób powyżej 15 lat w poszczególnych krajach UE w
2014 r. (w%).............................................................................................................................................. 10
Wykres 6. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014 ....................................................... 11
Wykres 7. Liczba bankomatów na 1 mln mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 2014 r. ................... 12
Wykres 8. Liczba bankomatów na 100 km2 w poszczególnych krajach UE w 2014 r. ........................................ 13
Wykres 9. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS oraz
imprinterów) na 1 mln mieszkańców w latach 2001-2014 ................................................................. 15
Wykres 10. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 1 mln
mieszkańców w poszczególnych krajach UE w 2014 r. ..................................................................... 16
Wykres 11. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze (terminali POS) na 100 km2
w poszczególnych krajach UE w 2014 r. .............................................................................................. 17
Wykres 12. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w latach 2001-2014 ............................ 18
Wykres 13. Liczba wydanych kart płatniczych na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w
2014 r. ....................................................................................................................................................... 19
Wykres 14. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca . 20
Wykres 15. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych kartami płatniczymi na jednego mieszkańca w
poszczególnych krajach UE w 2014 r. .................................................................................................. 21
Wykres 16. Wskaźnik wzrostu liczby transakcji kartami płatniczymi (roczna zmiana procentowa) w
poszczególnych krajach UE w 2014 roku ............................................................................................. 22
Wykres 17. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w latach 2000-2014
................................................................................................................................................................... 23
Wykres 18. Liczba transakcji bezgotówkowych dokonanych pojedynczą kartą płatniczą w poszczególnych
krajach UE w 2014 r. ............................................................................................................................... 23
Wykres 19. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w latach
2001-2014 .................................................................................................................................................. 24
Wykres 20. Liczba transakcji bezgotówkowych zrealizowanych w pojedynczym terminalu POS w
kartami płatniczymi w latach 2005-2014 .............................................................................................. 28
kartami płatniczymi w poszczególnych krajach UE w 2014 r. .......................................................... 29
Wykres 23. Udział transakcji oszukańczych w liczbie i wartości wszystkich transakcji kartowych w
Wykres 24. Liczba poleceń przelewu na jednego mieszkańca w latach 2001 – 2014 ......................................... 32
Wykres 25. Liczba poleceń przelewu na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 2014 r. ....... 33
2014 r.
46
Spis wykresów
Wykres 26. Liczba poleceń zapłaty na jednego mieszkańca w latach w latach 2001 – 2014 ............................. 34
Wykres 27. Liczba poleceń zapłaty na jednego mieszkańca w poszczególnych krajach UE w 2014 r ............ 35
Wykres 28. Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na jednego mieszkańca w latach
2001-2014 .................................................................................................................................................. 37
Wykres 29. Liczba transakcji bezgotówkowymi instrumentami płatniczymi na jednego mieszkańca w
Wykres 30. Liczba transakcji dokonywanych przy użyciu bezgotówkowych instrumentów płatniczych w
przeliczeniu na jednego mieszkańca na tle wartości PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca
(w tys. euro) w poszczególnych krajach UE w 2014 r. ....................................................................... 39
Wykres 31. Udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 w latach 2001 - 2014 (w %) ............................ 41
Wykres 32. Udział gotówki w agregacie podaży pieniądza M1 w krajach UE w 2014 r. (w %). ..................... 41
2014 r.
47
Spis tabel
Spis tabel
Tabela 1. Liczba placówek instytucji oferujących usługi płatnicze w Polsce w latach 2010 - 2014 ..................... 4
Tabela 2. Liczba rachunków bieżących w złotych prowadzonych przez banki, oddziały instytucji
kredytowych i SKOK-i w Polsce w latach 2010-2014 (w tys.) ............................................................. 6
Tabela 3. Liczba bankomatów ogółem w Polsce w latach 2008-2014.................................................................... 11
Tabela 4. Liczba urządzeń akceptujących elektroniczne instrumenty płatnicze w Polsce w latach 2010-2014
................................................................................................................................................................... 14
Tabela 5. Liczba wydanych kart płatniczych w Polsce w latach 2010-2014 ......................................................... 18
Tabela 6. Poziom nasycenia rynku kartami zbliżeniowymi i infrastruktury umożliwiającej dokonywanie
płatności zbliżeniowych ......................................................................................................................... 26
Tabela 7. Poziom wykorzystania kart zbliżeniowych na tle kart płatniczych pod względem liczby transakcji
bezgotówkowych .................................................................................................................................... 27
Tabela 8. Liczba transakcji bezgotówkowych w Polsce w latach 2005-2014 (w tys. transakcji) ........................ 36
Tabela 9. Miejsce Polski w porównaniu z innymi krajami UE dla wybranych wskaźników w latach 2010 2014 ........................................................................................................................................................... 44
2014 r.
48
www.nbp.pl

Porównanie wybranych elementów polskiego systemu płatniczego z

Transcription

Similar documents

Excel – arkusz kalkulacyjny

Raport z ewaluacji (plik w formacie PDF)

Prognoza wybranych wskaźników rozwoju obrotu bezgotówkowego

Pokaż treść!

e-edukacja w kraju - E

NeuroNauki i Zarzadzanie_Manager_PL_03_2010

POTRZEBY NAUCZYCIELI EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ I

A. Siemaszko -Polskie badania

Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2010 roku