Velkommen - Språkåret 2013

Transcription

Velkommen - Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Nynorsk
Velkommen
2013 er Språkåret
Gjennom eit heilt år feirar vi det norske
språkmangfaldet; dei norske skriftspråka bokmål
og nynorsk, alle dei norske dialektane, urfolksspråket samisk, dei nasjonale minoritetsspråka
kvensk, romani og romanes, norsk teiknspråk
– og heile mangfaldet av nye språk som dei siste
åra er blitt ein del av vår språklege kvardag.
I dette magasinet møter du menneske som
bruker eitt eller fleire av desse språka. Dei som
tenkjer, snakkar og skriv – og som gjennom
språket viser kven dei er. Språket er ein viktig del
av identiteten vår, og språket er ein viktig del av
det norske samfunnet. Dette er menneske som
er glade i språket sitt, og ønskjer å fortelje andre
om det.
I år er det 200 år sidan Ivar Aasen vart fødd og
100 år sidan Det Norske Teatret spelte si første
framsyning. Det er utgangspunktet for at vi
feirar Språkåret. Medan Ivar Aasen samla dei
norske talemåla i eitt skriftspråk, har Det Norske
Teatret gjennom 100 år spelt teater på nynorsk
og dialekt. Begge jubilantane har vore viktige
for det språklege mangfaldet vi har i Noreg, og i
jubileumsåret nyttar vi høvet til å feire den unike
språksituasjonen, dei språklege likskapane og dei
språklege skilnadene.
Språkåret 2013 er året som gjer tilskodarar til
deltakarar. På midtsidene finn du eit oversyn
over det programmet som så langt er klart for
året. Mykje meir vil kome til, og vi håper å
inspirere deg til å vere med og feire Språkåret
2013. Og til å bruke språket ditt slik du ønskjer
det.
Godt språkår!
Bures boahtin
Tervetuloa
Olles jagi mii ávvudit Norgga
giellagirjáivuođa; dárogiela
čállingielaid girjedárogiela ja
ođđadárogiela, buot Norgga
suopmaniid, álgoálbmotgiela
sámegiela, riikka unnitlohkogielaid
kvenagiela, romani- ja romgielaid,
dárogiela seavagiela – ja viiddis
ođđa gielaid girjáivuođa, mii
maŋimuš jagiid lea šaddan min
giellamáilmmi oassin.
Koko vuojen läpi met juhlimma Norjan monikielistä rikkautta; norjalaiset
kirjotuskielet bokmål ja nynorsk,
kaikki norjan murtheet , alkuasukaskieli saame, minoriteettikielet kveeni,
romani ja romanes, norjalainen käsimerkkikieli – ja koko monipuolisuus
uusia kieliä jokka viime vuosina on
tulheet osaksi meijän kieliarkipäivhään.
2013 lea giellajahki.
Dán bláđis don beasat lohkat olbmuid
birra, geat geavahit ovtta dahje
máŋga dáin gielain. Sii jurddašit,
hállet ja čállet, ja čájehit gielaset
bokte geat sii leat. Giella lea
mávssolaš oassi min identitehtas,
ja giella lea mávssolaš oassi Norgga
servodagas. Dáid olbmuide giella
lea váibmoášši, ja sii háliidit muitalit
earáide dan birra.
2013 on kielivuosi.
Tässä lehessä sie tutustut ihmissiin jokka käyttävät yhtä tai monta
näistä kielistä. Het jokka ajattelevat,
puhuvat ja kirjottavat, ja jokka kielenkäytön avulla näyttävät kukka het
on. Kieli on tärkeä osa meijän identiteettiä, ja kieli on tärkea osa Norjan
yhteiskuntaa. Nämät on ihmiset
jokka on ylpeät omasta kielestä, ja
haluavat muistella muilleki siittä.
Giellajagi 2013 mii eat dušše čuovo
dáhpáhusaid, muhto beassat searvat
daidda. Gaskkamuš siidduin oainnát
giellajagi dássážii gárvejuvvon
prográmma. Ollu lasihuvvo vel, ja mii
sávvat ahte movttiidat searvat 2013
giellajahkái. Ja geavahit gielat nu mo
ieš liikot.
Kielivuosi 2013 on vuosi joka tekkee
kattojista tekijöitä. Keskisivuissa
sie löyvät ohjelman joka tähän asti
on tehty tälle vuojelle. Mutta paljon
lissää on tulemassa, ja met toivomma
ette sie innostut ja haluat olla myötä
juhlimassa kielivuotta 2013. Ja ette
sie innostut käyttämhään kieliä niin
ko itte haluat.
Buori giellajagi!
Hyvvää kielivuotta!
Foto: Jostein A. Fretland
Kvardagskjærleik
– Eg trur eg får folk til å akseptere nynorsk
som eit språk ein kan bruke til dagleg.
Kvar dag les tusenvis om dei
små tinga i kvardagen som gjer
Mariell Øyre (22) glad. Ho driv
bloggen Hjartesmil, verdas
største nynorskblogg.
– Det finst alltid tusen ting eg
gler meg til – og over, seier ho.
Å skrive utan å slåst
Eit annonsevedlegg for
Språkåret 2013
Språkåret 2013
www.språkåret.no
Språkåret 2013
Prosjektleiar
Inger Johanne Sæterbakk
Tekstforfattarar
Øystein Espe Bae
Kari Stokke Nilsen
Andreas Løken
Ida Jackson
Ida Michalsen
Camara Joof
Oddvar Thorsen
Jannicke Velsvik
Bente Lothe Eldholm
Inger Johanne Sæterbakk
Fotografar
Siv Dolmen
Birgitte Heneide
Joakim S. Enger
Anne Erichsen
Jostein A. Fretland
Terje Svindseth
Hans Fredrik Jacobsen
Trykk
Nr1 Trykk
Design
Tank Design
Kontakt
Indrehovdevegen 176
6160 Hovdebygda
[email protected]
www.språkåret.no
2
At ho faktisk skriv på nynorsk kjem
alltid i andre rekkje, både for ho
sjølv og for dei fleste av lesarane
hennar. Øyre er likevel stolt av
språket sitt, men vil helst at det
berre skal vere der, ein premiss som
ingen treng å nemne eller ta opp til
diskusjon.
– Det beste hadde vore om det
ikkje var eit så stort poeng om
bloggar blir skrivne på nynorsk.
Det er viktig at det finst folk som
berre skriv nynorsk, førebilete som
Språkåret 2013
gjer at ein skjønar at ein kan skrive
nynorsk utan å slåst for det.
– Det er viktig ikkje å problematisere språket så mykje, men
berre skrive og gjere folk glade.
Den målretta aktivismen finst det
heldigvis andre som tek seg av,
seier ho.
Øyre meiner likevel at når ho
først skriv på nynorsk, så er ho i
ein posisjon der ho kan gjere ein
skilnad.
– Eg skjønte for lenge sidan
at det automatisk følgjer eit visst
samfunnsansvar med å skrive
nynorsk offentleg. Og den børa er
lett å bere, slår ho fast.
og forsvinn i mylderet. Hjartesmil
er ein av bloggane som har vore
på topplista over dei mest lesne
bloggane i fleire år. Det ligg mykje
arbeid bak å halde på lesarane, men
oppskrifta er enkel:
– Det eg skriv skal vere lett, vere
eit oppløftande element i kvardagen til folk. Det skal passe for
lesargruppa mi og vere tilgjengeleg,
forklarer ho.
– I tillegg blir det enklare å
skilje seg ut når ein skriv nynorsk.
I ei verd full av svært mange like
bokmålsbloggar fargelegg eg
bloggen med språket mitt.
Strippa for empati
Suksessformelen
Nye bloggarar kjem til kvar
dag, vanlege menneske med
uvanlege formidlingsbehov. Oftast
endar bloggane som døgnfluger
Øyre vektlegg oftast dei positive
ringverknadene av å skrive på eit
mindretalsspråk, at ho kan utgjere
ein skilnad for haldningane til folk.
Men sjølv om skrifta hennar er full
av kjærleiksytringar til kvardagen,
opplever ho at den same kvardagen
kan ha sine meir beiske penselstrok.
Særleg om at ho skil seg ut ved å
skrive på nynorsk.
– Det er lett å gløyme at nokon
skal lese det ein skriv i kommentarfelta til avisene, og eg trur folk blir
litt strippa for empati når dei ikkje
ser følgjene med ein gong. Somme
har ein forbausande låg terskel for
å mobbe nynorskbrukarar, også
person til person, legg ho til.
Litt av det å halde balansen som
bloggar, handlar om å verne om
intimgrensa, dele og vere raus, men
vite kvar grensa går, fortel ho.
– Eg er mykje meir enn det ein
ser på bloggen. Eg lyg aldri, men
er nøye med å verne om privatlivet
mitt og mine næraste.
– Eg er nok hardare enn folk
flest trur, avsluttar sogningen.
3
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Følger med på
hva folk ikke
forstår
– Vi må ikke glemme at språk
er makt, sier Anne Marit Godal,
hovedredaktør i Store norske
leksikon.
– Å bruke fremmedord og la
være å forklare dem er å stenge folk
ute.
Fjorårets vanskeligste fremmedord
går igjen i både aviser og lærebøker.
Godal mener at leksikonets jobb
er å gi folk et redskap til å forstå
ethvert fag og enhver tekst. Det
skal finnes en god og lettfattelig
forklaring på alt fra vanskelige ord
til historiske hendelser, og den må
være der folk leter etter kunnskap:
På internett.
En språklig jernbane
– Søkelista avslører forskjeller,
sier Godal. Hun sier at den viser
avstanden mellom språket til dem
som har makt og de «vanlige»
leserne. For leksikonet er det et
mål å minske disse forskjellene.
Leksikonet er språklig infrastruktur – eller en språklig jernbane,
om du vil. Det hjelper deg med
å forstå begreper som integritet
og utilitarisme slik at fagfolk kan
fortsette å bruke dem.
De ti vanskeligste ordene
Hva var de ti vanskeligste ordene i
2012? Redaksjonen i Store norske
leksikon har gått gjennom søke­ordene fra i fjor og funnet de vanligste fremmedordene folk leter
etter.Her er listen:
• Kognitiv
• Eksplisitt
• Pragmatisk
• Integritet
• Implisitt
• Integrering
• Konsolidering
• Intervensjon
• Adekvat
• Interaksjon
Alle ordene er mye brukt i mediene. Du kan ikke skru på radioen
uten å høre politikerne bruke
begrep som «integrering» eller
«intervensjon» når de diskuterer
innvandringspolitikk eller Norges
deltagelse i Afghanistan. Det er
1 780 000 treff på «eksplisitt» på
Google.
– Det er tydelig at mange ikke
forstår disse ordene like godt som
vi liker å tro, sier hovedredaktør
Anne Marit Godal i Store norske
leksikon.
Hva er Store norske
leksikon?
• Det er et gratis leksikon på nett der eksperter skriver artiklene og vanlige lesere kan komme med forslag til endringer.
• Du kan skrive både på
bokmål og nynorsk.
• Leksikonet har 2 millioner lesere i måneden,
ca. 95 000 om dagen.
fagspråk, og det øker avstanden
• Adressen er www.snl.no
Foto: Store Norske Leksikon
– Disse ordene har en viktig
funksjon, men du må kunne finne
ut hva de betyr, sier Godal.
mellom ekspertene og vanlige folk.
Det mener jeg er et demokratisk
problem.
Engelsk skaper avstand
Ser hva folk lurer på
– Internett er hovedsakelig et
skriftlig samfunn. Det betyr at selve
språket avgjør om du får tilgang på
informasjon eller ikke, sier Godal.
Når du søker på Google er det
ordforrådet ditt som avgjør om du
finner det du leter etter eller ei.
Ofte må du vite hva noe heter på
både norsk og engelsk for å finne
svar på det du lurer på. Kan du
færre ord, får du dårligere søk.
– Per idag er det slik at flere og
flere forskere skriver alt på engelsk.
Det gjør at vi ikke utvikler norsk
Hovedforskjellen på dagens
nettleksikon og 1900-tallets
papirleksikon er at leksikonredaksjonene tidligere ikke visste noe om
hvordan folk brukte leksikonet.
– Vi kan følge med, forklarer
Anne Marit Godal. - Vi satt på
kontoret og så at hele Norges
befolkning slo opp 'paranoid
schizofreni' da Anders Behring
Breivik fikk denne diagnosen, og vi
sørget for å få artikkelen oppdatert.
Det er vårt ansvar å følge med på
hva folk ikke forstår.
Jobbar for eit klart og enkelt språk
Språkarbeidet blant dei statstilsette har tatt seg opp etter at
Språkrådet og Direktoratet for
forvaltning og IKT (DIFI) lanserte
si klarspråksatsing i 2009.
«Klart språk i staten» var namnet
på prosjektet som skulle skape
større bevisstheit rundt språket i
offentleg sektor. Prosjektet blei formelt avslutta i fjor, men Språkrådet
jobbar framleis aktivt med dette.
– Det var mange viktige tiltak
som kom ut av dette prosjektet.
Nettstaden www.klarspråk.no, årleg
utdeling av Statens klarspråkspris,
4
ei stønadsordning for statlege
verksemder, opne kurs for statstilsette og konferansar og seminar
for statstilsette. Mange statsorgan
og statstilsette har nytta seg av
tilboda, og fleire av aktivitetane
held fram i 2013, fortel direktør
i Språkrådet, Arnfinn Muruvik
Vonen.
laga seg språklege retningslinjer, og
standardbrev blir betre. Nettstaden
www.klarspråk.no inneheld mykje
informasjon og fungerer òg som
ein møteplass for statstilsette som
driv språkarbeid. Vi ser òg at det
sentrale prosjektet har vore ei
drivkraft for å setje i gang lokale
prosjekt, seier Vonen.
Terminologitenesta samordnar og
legg til rette for terminologiarbeid i
Noreg. Tenesta gir dessutan råd til
publikum, mellom anna gjennom ei
svarteneste. Fagrådet medverkar til
å sikre kontakten mellom Språk­
rådet og samfunnet og relevante
fag- og yrkesmiljø, seier Arnfinn
Muruvik Vonen.
– Kva resultat har de sett av
klarspråksatsinga så langt?
– Korleis jobbar Språkrådet med
norsk terminologi og fagspråk?
– Tiltaka som statsorgana har sett
i gang med stønad frå prosjektet
«Klart språk i staten», gir konkrete
resultat. Mellom anna har mange
Arbeidet på dette feltet i Språk­
rådet er organisert gjennom ei
terminologiteneste og eit fagråd
for terminologi og fagspråk.
Meir informasjon om klarspråk og
arbeidet med norsk terminologi og
fagspråk finn du på heimesidene til
Språkrådet www.språkrådet.no
Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Notis
Riksmålsforbundet
i Språkåret 2013
Språkkalenderen
2013
Nynorsk i 140
#nynov
Medieprisene
Riksmålsforbundet deler i mai ut de tre
medieprisene Gullpennen, Lytterprisen og
TV-prisen. Fjorårets vinnerne var Hanne
Skartveit, Ingrid Bjørnov og Vår Staude, og
årets vinnere kunngjøres under arrangementet. Alle de tre prisene deles ut samtidig
på Engebret Café på Bankplassen i Oslo. Så
snart årets dato er fastsatt vil denne legges
inn i Språkårets kalender.
Denne uka i språkhistorien, Ukas språktrekk,
Ukas språkmyte, Ukas falske venn, Ukas
trivia og quiz, Ukas ord og Norsk sett utenfra. Dette er ukemenyen på bloggen flere
ansatte ved Institutt for språk- og kommunikasjonsstudier ved NTNU har oppretta i
anledning Språkåret 2013.
Brenn du inne med noko (veldig kort) du skulle sagt?
Lid du av ein irrasjonell trong til å uttrykke deg kortfatta og konsist? Kjem du til dømes berre tre og ei halv
setning inn i den boka du skulle skrive, den som skulle
seie noko viktig om vår samtid og stake ut ein ny kurs
for norsk skjønnlitteratur og skape ein motreaksjon
mot det utleverande og sjølvbiografiske? Fortvil ikkje,
vegen til litterær utfalding og heider ligg open på
Twitter!
Seminar
I september/oktober vil Riksmålsforbundet
arrangere et seminar i Litteraturhuset i Oslo
med «Riksmålet og nynorsken» som tema.
Dato og foredragsholdere er ikke fastsatt,
men legges inn i Språkårets
kalender når de er klare.
Nyutgivelse av norsk grammatikk
Gorgus Cowards norske grammatikk
kommer i ny og oppdatert utgave i 2013.
Boken lanseres 25. november, som en del av
Det norske akademis 60-årsjubileum.
– I Språkåret vil vi gjerne spre glede og
kunnskap om språket, samtidig som vi håper
vi kan ta knekken på noen av de mest seiglivede språkmytene, sier Heidi Helgå, en av
de fire NTNU-ansatte som skriver bloggen.
- Kategoriene prøver vi å fylle med variert
innhold om språk, med hovedvekt på norsk.
Til sammen har vi ganske variert bakgrunn,
og vi har et ønske om at bloggen kan falle
i smak hos ulike grupper gjennom året. Vi
vet allerede at den har blitt brukt av lærere
i videregående skole, og vi ønsker også å nå
ut til våre egne studenter på norskkurs for
utlendinger, forteller Helgå.
Sjekk ut:
www.sprakkalender2013.wordpress.com
Opplevingsrik sommar
i Ivar Aasen-tunet
I tunet der Ivar Aasen blei
fødd og voks opp, blir det høg
aktivitet i sommar. Då vil den
nye basisutstillinga om språk
vere på plass, siste helga i juni
er det duka for Dei nynorske
festspela, og rundt Ivar Aasens
fødselsdag 5. august, blir det
fleire arrangement for små og
store.
du nynorsken slik språket lever
i dag, mellom anna gjennom
litteraturen.
Flinke omvisarar gir gjestene
det vesle ekstra og bidreg sterkt
til at besøket i Aasen-tunet blir
ei oppleving utanom det vanlege. Publikum er også svært
godt nøgde med at tilbodet er så
barnevenleg.
I Ivar Aasen-tunet er det fem
bygningar frå fire hundreår
og eit uteamfi som har vore
stemneplass i over hundre år.
Hovudbygningen frå 2000 er
teikna av meisterarkitekten
Sverre Fehn og heidra med
den fremste utmerkinga for
arkitektur i Noreg.
Utstillingane i Aasen-tunet
presenterer historia til
Ivar Aasen, framveksten av
skriftspråket nynorsk og språk
frå heile verda. I tillegg møter
Tunkatten er til stades
Språkåret 2013
Gjennom heile sommarsesongen har tunkatten Lurivar
spesialomvisingar for born
tysdagar og fredagar. Lurivar
er alltid på jakt etter nye
og spennande ord. Han har
funne ut at dei aller raraste,
merkelegaste og finaste orda
får han frå born. Difor inviterer
han dei med på ein rundtur i
utstillinga med kattesniking,
ordspionering, song og lesing.
Barnefamiliar kan også gle seg
Frå midten av mars arrangerer Deichmanske bibliotek
twittertevlinga Nynorsk i 140.
Kort fortalt dreier det seg om ei novelle/dikt/korttekst-og-liknande-tevling på netttenesta Twitter. Seks
gonger i løpet av året blir eit nytt tema lansert, og så
lenge du relaterer teksten til det gitte temaet, skriv på
nynorsk, brukar emneknaggen #nynov og held deg til
dei tilmålte 140 teikna i twitterformatet, er alle bidrag
velkomne. Tekstar kan kome i form av dikt, noveller
eller for den del korte avhandlingar.
Ein jury sett saman av av forfattarar og tilsette ved
Deichmanske bibliotek kårar ved avrundinga av kvart
tema ein vinnar som får ein bokpakke tilsendt i posten.
Innhaldet i desse pakkane vel vinnaren sjølv. Dei beste
bidraga blir ved slutten av året samla i ei lita utgiving,
og forfattarane blir feira med brask og bram.
Foto: Ivar Aasen-tunet
Klarspråk
over ordløypa opp til Barneboktua, eit utandørs sommarbibliotek på åsen der Ivar Aasen sjølv
sat og leika som gut.
Slektsstemne
5. august er det 200 år sidan
Ivar Aasen blei fødd. Rundt
denne datoen blir det arrangement kvar dag med konsert,
foredrag og teater i Aasen-tunet. Søndag 4. august inviterer
ein mellom anna til slektsstemne for alle etterkomarane etter
søskena til Ivar Aasen, i nært
samarbeid med slekta sjølv. Veit
du at du er etterkomar til ein av
søskena til Ivar Aasen og vil ha
meir informasjon om arrangementet, kan du ta kontakt
med Aasen-tunet på admin@
aasentunet.no.
5
Notis
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Bokmål
Norsk Ordbok 2014
feirar Språkåret
2013!
Jeg elsker bokmål
Norsk Ordbok 2014 kjem til å feire Språkåret 2013
med fleire arrangement. I 2013 kjem band 11 av
ordboksverket. Det dekkjer alfabetstrekket stø–tåvren,
og bandet skal lanserast i Trondheim torsdag
19. september. Dette er den naturlege staden å feire
denne utgivinga, som kjem til å innehalde ordartiklar
som trondheimssuppe, trønderrock og trondhjemitt!
Etter lanseringa vil Norsk Ordbok 2014 saman med Det
Kongelige Norske Videnskabers Selskab i Trondheim
invitere til eit todagars seminar om Ivar Aasen og
leksikografi. Seminaret går av stabelen 19. og
20. september i lokala til DKNVS..
— Forskjellen på oss bokmålsbrukere og de som bruker andre
målformer i Norge, er at vi ikke har like mye å kjempe for.
– Vi bokmålsfolk har ikke like mye
å kjempe for, sier Cecilie Winger.
Hun er leder av Norsk Oversetterforening og bokmålselsker.
Norsk Ordbok vil også nytte høvet til å feire Språkåret
2013 med deltakinga si på Forskingsdagane i september. Dei riggar opp til språkstand på Forskningstorget i
Trondheim sentrum 20. og 21. september og inviterer
publikum til å lage ordboksartiklar av favorittorda sine.
I tillegg legg dei opp til språkaktivitetar som er artige
både for born og vaksne. Kva med å invitere bestemor
til ordslag på gata med wordfeud-klossane til Norsk
Ordbok 2014?
– Jeg er fra Drøbak, og det å velge
bokmål var for meg helt naturlig.
Å velge riksmål eller nynorsk ville
vært en mer politisk ladet handling.
Bokmål er morsmålet mitt, og det
er et fullgodt og fullstendig språk
som jeg trives utmerket med, sier
Cecilie.
I løpet av Språkåret planlegg dei dessutan å lansere ein
flott ny kartvisingsfunksjon på nettstaden sin. Dei
digitale karta vil vise kvar i landet orda i ordboka er i
bruk. Søk i Norsk Ordbok på nett og les meir om Norsk
Ordbok 2014 og aktivitetane deira i Språkåret på
www.no2014.uio.no.
Vi treffer henne på den tyskinspirerte kafeen Liebling på
Grünerløkka i Oslo, der det ønskes
«Willkommen» på døra og tilbys
«Bionade» over disken.
Siden 1993 har hun oversatt
bøker fra engelsk, dansk, svensk og
tysk, og hun har ledet foreningen
siden 2010.
Tromsø
International
Conference on
Language Diversity
Majoritet og minoritet
Tromsø International Conference on Language
Diversity er eitt av dei sju basisarrangementa i Språkåret 2013. Den internasjonale språkkonferansen blir
arrangert av Universitetet i Tromsø 6. – 8. november, og
her skal forskarar, politikarar og forvaltarar møtast for
å diskutere og utveksle kunnskap om korleis språkleg
mangfald påverkar samfunnet i stort og smått.
Målet med konferansen er å setje språkleg mangfald
på dagsordenen og bringe saman forsking, politikk og
forvalting til fruktbare diskusjonar og utveksling av
kunnskap og erfaring. Konferansen blir bygd rundt tre
hovudområde: Språkleg mangfald og borns utvikling,
språksosiologiske sider ved språkmangfald og
språkteknologi.
Konferansen vil gå over tre dagar. Det er venta
innleiarar og deltakarar frå heile verda.
6
Foto: Birgitte Heneide
Språkåret 2013
Å finne en som kjemper for
nynorskens posisjon i Norge er
enkelt. Nynorskbevegelsen er
aktiv, og kanskje har du sett både
t-skjorter og buttons med «Eg ’
nynorsk»-motiv. Også riksmålet har
sitt forbund og akademi.
Men hvor finner man
bokmålsentusiastene? Har de en
støttegruppe? Vi kontakta Norsk
Oversetterforening for å få hjelp –
og fant Cecilie.
– Forskjellen på oss bokmålsbrukere og de som bruker andre
målformer i Norge, er at vi ikke har
like mye å kjempe for, sier hun.
Hun mener alle som er entusiaster for det norske språk, egentlig
Språkåret 2013
også er bokmålsentusiaster, men
gruppa blir ikke så synlig som dem
som kjemper for nynorsk eller
riksmål.
– Vi er jo ikke truet på noen måte.
Profesjonell språkbruker
Cecilie er litteraturviter og jobbet
i forlag i mange år før hun ved en
tilfeldighet begynte med oversettelse. Hun oversetter mest barne- og
ungdomsbøker, i tillegg til blant
annet krim. I tillegg skriver hun
faktabøker for barn.
– Vi oversettere er nok verdens
mest bevisste språkbrukere. Vi må
beherske 1800-tallsslang, vi må vite
hva man kalte homofile på 50-tallet,
vi må kunne overklassespråk og alle
former for sosiolekter.
Når du oversetter ungdoms­
bøker er det viktig at leserne
kjenner seg igjen. Og hva kaller
egentlig unge jenter kjærestene sine
nå til dags? En fyr? En kar? En type?
– Det er viktig å vite hva de
unge sier i dag, sier Cecilie, og viser
et eksempel på utfordringer en
oversetter kan treffe på.
Hun løfter skulderen og beveger
den rundt i en sirkel for å illustrere. – Hva heter denne bevegelsen
på norsk?
Inkluderende
De som jobber med å oversette
bøker, bruker også riksmål, nynorsk
og andre former og språk der
det passer. Det kan for eksempel
være nødvendig for å indikere
økonomisk eller sosial klasse, eller
for å angi tid.
– Det er en stor frihet i bokmål.
Det er en rikdom i at man har alle
disse mulighetene. Hvis jeg skal
indikere 40-tallsspråk, kan jeg
bruke ord som énogtyve eller pike,
for eksempel. Det er ord jeg aldri
ville jeg ha brukt ellers.
Og nettopp denne friheten
forvirrer hennes svenske og
danske kolleger. De tror det åpne
og inkluderende bokmålet gjør
kunsten å bruke språket profesjonelt vanskeligere.
– Jeg tenker ikke sånn i det hele
tatt. Bokmål er en stor sekk der mye
kan passe inn. Jeg tror det gjør at
riksmål for eksempel kommer til
å dø en langsom død. Nå kan man
jo snart skrive «nu går alt så meget
bedre» også på bokmål.
– På langt nær fattig
At det norske språket er ordfattig,
mener Cecilie er en myte. Hun sier
Shakespeare brukte om lag 20.000
ord. Wergeland brukte 58.000.
– Jeg vet ikke hvordan de går
fram for å telle, men det er i alle fall
ingenting galt med ordtilfanget. Det
er en stor løgn at norsk er et fattig
språk.
– Men er det noe bokmål ikke egner
seg til? Der det ikke strekker til?
– Nei, det kan jeg ikke se.
Rødblyanten
Selv om Cecilie Winger mener
bokmålets posisjon som det største
og dominerende skriftspråket i
Norge ikke er truet, er det faktorer
som truer det norske språket,
uavhengig av målform.
– Anglisismer er det veldig
mye av. Vi får en hel generasjon
som er «ute av penger» istedenfor
«blakke», men språk er ferskvare.
Det endrer seg hele tiden. Det betyr
likevel ikke at vi ikke trenger å
holde litt igjen!
I dag kan alle bidra med skrevne
tekster, også i offentligheten. Cecilie mener en av de største truslene
mot det skrevne språket i dag, er at
ingen er inne og korrigerer det som
skrives i sosiale medier.
– Jeg tror ikke at det sto så
veldig mye bedre til med skriveferdighetene før, da flertallet bare
hadde folkeskolen. Det handler
heller om at alle nå har muligheten
til å publisere. Det er ikke lenger
slik at mesteparten av det vi leser,
er skrevet på korrekt norsk. Det er
problematisk, for det er gjennom å
lese noe som er riktig, at man lærer
å skrive selv.
I skolen vil hun ha rødblyanten
tilbake. Hun ønsker seg en
mellomting mellom den gamle
skolen der rettskriving var viktigere
enn innhold, og dagens pedagogikk
som hun mener vektlegger innhold
framfor korrektur i for stor grad.
Og oversettere er det fortsatt bruk
for, tross stadig nye hjelpemidler.
– Jeg hørte en gang noen si om
oversettere: «Stakkars mennesker,
har vi ikke maskiner til å gjøre
den slags drittarbeid i dag?». Det
har vi ikke, for selv om det finnes
hjelpemidler, er ikke vi oversettere
en utrydningstruet gruppe. Langt
ifra, sier Cecilie Winger.
7
Nye språk i Noreg
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Ministeren
som ingen
kunne målbinde
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Nye språk i Noreg
Hele verden
på samme hylle
App med
Aasen-ordtak
ge
Foto: Det flerspråkli
– Vi skal snakke så folk forstår.
Og vi skal seie det med eigne ord.
Ho lukkast med å inkludere og
feire størsteparten av det norske
språkmangfaldet under opninga av
Språkåret i Kristiansand 2. januar.
Men Hadia Tajik veit godt at språk,
og ikkje minst spørsmålet om
sidemål, både har makt til å splitte
og lime saman veljargrupper.
– At folk har sterke meiningar er
eit uttrykk for at dei er opptatt av
språket sitt, at det har mykje å seie
for identiteten til kvar og ein av oss.
– Korleis opplever du saklegheita i
sidemålsdebatten?
– Det er i alle fall trygt å seie at
engasjementet er stort, innleier
Tajik, før ho tenkjer seg nøye om og
stoppar, klemmer ei drue varsamt
mellom fingrane og gløttar ned på
fruktfatet framfor seg.
– Eg har alltid vore oppteken av
at nynorsk har ein naturleg plass
i den norske språkfloraen, og eg
har lite forståing for det agget som
nokon gir uttrykk for, innrømmer
ho etter litt fram og attende.
Vil synleggjere
Tajik snakkar engasjert om språk
og lener seg ikkje ein einaste gong
attende i sofaen medan vi snakkar
saman. Ho fortel at ho ser på det
som sitt ansvar som minister å
gjere noko aktivt for å synleggjere
nynorsk, i tillegg til å halde fram
med bokmål parallelt.
– Etter å ha hatt nynorsk som
hovudmål i grunnskulen, var det
eit passivt val eg gjorde då eg valde
vekk nynorsk som hovudmål på
vidaregåande, minnest ho, før
ho understrekar at det heile tida
var ein slags prosess som enda i
bevisstgjering:
– Eg tok til slutt eit aktivt val
om å nytte både nynorsk og bokmål
som bruksspråk, seier ho.
8
bibliotek
Dagens Aasen-ord er ein elektronisk
almanakk med eit ordtak for kvar
dag henta frå Norske Ordsprog
av Ivar Aasen. Ordtaka har den
originale forma slik språkbyggjaren
Ivar Aasen la dei fram i 1881-utgåva.
På den måten er både den poetiske
og estetiske krafta i utforminga
teken vare på, samstundes som
dei kvardagsnære og tankemetta
seiemåtane er lett tilgjengelege. Dei
vanlegaste merkedagane er også
med, og somme har ein kort omtale.
Appen Dagens Aasen-ord kan
lastast ned gratis for iPhone, iPad
og Android.
– Plutseleg var det
hovudmålet mitt
Tajik fortel om si eiga ungdomstid,
om ei ambisiøs jente som var
normalt ureflektert og lett å
påverke i språkspørsmål – spesielt om det var læraren som var
agitatoren. Ei pragmatisk jente,
som kjøpte argumentet om at å
skifte til bokmål som hovudmål var
smartare, både for karakterane og
for journalistkarrieren.
–Som ein konsekvens av dette
brukte eg bokmål meir og meir, og
plutseleg var det hovudmålet mitt.
Då eg seinare jobba som journalist,
etterrasjonaliserte eg valet av
målform med at det var lurt å ha
bokmål som hovudmål, fordi då
hadde ein fleire moglegheiter. Eg
trur ikkje eg knytte sterke kjensler
til det å skifte målform.
Eit aktivt val
Først etter fem år
i Oslo og eit skifte
frå journalistikk til
politikk, kom Tajik
fram til at det var
på høg tid å gripe til
nynorsken igjen.
– Eg tenkte at
eg måtte bidra med
å skrive nynorsk i
sosiale medium og
i visse avisinnlegg,
og ikkje berre
vere engasjert i spørsmålet på eit
teoretisk plan.
– Det hender at folk som har
fått med seg at eg skriv nynorsk
i sosiale medium forventar at eg
skriv nynorsk på alle andre arenaer.
Difor blir nokre forvirra når eg
vekslar mellom bokmål og nynorsk.
Det får dei berre bli, smiler ho
bestemt.
Disse språkene finner du på
Det flerspråklige bibliotek
Albansk Amharisk
Arabisk Bosnisk-KroatiskSerbisk Bulgarsk Burmesisk Dari Engelsk Estisk
Finsk Fransk Hausa Hindi
Islandsk Joruba Kinesisk
Kurdisk Latvisk Litauisk
Nederlandsk Oromo Panjabi
Pashto Persisk Polsk PorFoto Joakim S. Enger
tugisisk Rumensk Russisk
Shona Somali Spansk Swahili
Tagalog Tamil Thai Tigrinja
Tsjekkisk Tsjetsjensk Tyrkisk
opp ei samling på burmesisk. Noen
år senere var det finanskrise på
Island, og mange islendinger flytta
til Norge. Da bygde vi opp en ny
islandsk samling her i biblioteket,
forteller Siri Tidemann-Andersen.
På samme tid har antall utlån fra
en av de største samlingene i Det
flerspråklige biblioteket gått ned.
«Urdu er fortsatt det største språket
hvis vi ser på utlånstall, men
antall utlån går ned. Det skyldes
nok at det vokser opp tredje og
fjerdegenerasjons brukere av dette
språket i dag, og selv om de snakker
urdu, leser de på norsk», forteller
Tidemann-Andersen.
Twi Ukrainsk Ungarsk Urdu
dei språka ein kan, ofte i løpet av
same setning. Forskarar kallar
dette kodeveksling, og meiner ein
i staden for å sjå
på det som avvik,
bør leggje vekt på
korleis slike store,
språklege repertoar
i dei fleste tilfelle er
ein ressurs.
– Opphavleg
snakka eg berre
persisk heime med
foreldra mine, men
det blir ofte slik i
fleirspråklege familiar, at ein på same
tid snakkar fleire ulike språk i same
setning. Dei orda ein først kjem på,
er dei ein seier. Når eg snakkar med
foreldra mine, begynner vi ofte på
eitt språk, og så blir det noko anna
undervegs.
Ingen er
berre ein ting,
alle har
samansette
identitetar
Språkleg lappeteppe
– Men når eg sit på kafé med ei
veninne, som også kan både persisk,
urdu og norsk, er det likevel slik at
vi av ein eller annan grunn snakkar
engelsk saman.
For Tajik, og mange andre med
fleirspråkleg bakgrunn, er det
naturleg å veksle fritt mellom
– Kor standhaftig er du med din
eigen dialekt frå Strand i Rogaland?
Vietnamesisk
– For mi forståing av meg sjølv
er det veldig viktig å halde på
dialekten så godt som eg kan. No
har eg budd i Oslo i sju år og merkar
at eg må moderere meg. Når eg står
i butikken, lurer dei veldig på kva
eg vil ha viss eg seier «påse». Så no
har eg begynt å seie «pose». Eg har
også slutta å seie ord som «løye» og
«håve», vedgår ho.
– Du har sagt fleire gonger at «ein
ikkje har røter, men føter». Men
fungerer det slik når det gjeld språk?
– Språket er noko eg har med meg
i bagasjen, og då kan eg bruke
språket som verkty i ulike situasjonar. Det er til sjuande og sist ikkje
språket som definerer meg, men
det er på alle måtar ein del av den
eg er. Ein bruker språket forskjellig
når ein vil bli teken seriøst som
statsråd, eller viss ein vil bli sett på
som hipp og kul.
– Eg vil gjerne vere begge deler,
forklarer Tajik. Ho ler, plasserer
drua ho har fikla med ei stund i
munnen, og fullfører tanken:
– Ingen er berre ein ting, alle har
samansette identitetar.
Språkåret 2013
I kjelleren på Deichmanske
bibliotek i Oslo ligger et
bibliotek for hele Norge, med
språk fra hele verden i hyllene.
– Det betyr veldig mye for folk
å ha tilgang til litteratur på det
språket de er vokst opp på, sier
Siri Tidemann-Andersen. Hun er
avdelingssjef for Det flerspråklige
bibliotek, et bibliotek som rommer
samlinger på 44 ulike språk.
Herfra sendes det ut såkalte
depoter til bibliotek over hele
landet, som derfra lånes ut til
låntakerne. Et depot inneholder
et utvalg av bøkene fra en samling,
og lånes ut til et bibliotek for flere
måneder om gangen.
Nedgang på urdu,
oppsving på islandsk
– Det er store svingninger i utlånet
på de ulike språkene. For en del år
siden fikk Norge mange kvoteflyktninger fra Burma, og da bygde vi
Språkåret 2013
Arbeidsinnvandring gir økt utlån
Etter at arbeidsinnvandringen
fra Øst-Europa økte har bøker
på latvisk, estisk og litauisk blitt
mer utlånt. Kinesisk, tigrinja og
rumensk øker også markant.
Det er en stor jobb å holde
samlingene ved like. De skal
inneholde ny og gammel litteratur
for både barn og unge. Samlingene
blir vedlikeholdt av ansatte og
innleide språkkonsulenter.
– De hjelper oss med innkjøp og
holder oversikt over ny litteratur.
Noen språk er det vanskelig å få tak
i bøker på, både fordi det skrives
lite ny litteratur og fordi det er vanskelig å få fraktet bøkene til Norge.
Noen av språkkonsulentene kjøper
bøker til bibliotekets samlinger når
de er på ferie i hjemlandet, forteller
Siri Tidemann-Andersen.
Georgisk neste?
Det er en spennende verden av
litteratur, filmer og musikk i
samlingene på Det flerspråklige
bibliotek. Men er det bruk for et
slikt tilbud i framtida? Ja, mener
avdelingssjefen.
– Hele verden er ikke på
internett. For en del av språkene er
det ikke mulig å få tak i litteratur
via nettet, og det er ikke så stort
mangfold i det som tilbys. I tillegg
tror jeg det fortsatt vil være viktig
for mange å kunne låne ny litteratur
på morsmålet, forteller hun.
Biblioteket gjør mer enn å låne
ut bøker. De lager utstillinger som
blir sendt rundt til ulike folkebibliotek for å formidle flerspråklig
litteratur, og vedlikeholder stadig
«startsamlingen»sin. Dette er
en samling som gir innføring i
det norske språket og det norske
samfunnet, eller i andre språk
og andre samfunn. I tillegg har
Det flerspråklige bibliotek gitt ut
tospråklige barnebøker. Disse har
blitt populære i barnehager.
– Her om dagen fikk jeg en
henvendelse fra en fra Georgia. Vi
må se litt mer på tallene før vi eventuelt oppretter en samling. Men det
kan hende at den neste samlingen
vi oppretter er på georgisk, sier Siri
Tidemann-Andersen.
Språkfest på
Litteraturhuset i Bergen
Vi inviterer til Språkfest på
Litteraturhuset i Bergen, der
kunstnarar frå tre forskjellige land
formidlar språkglede og kulturell
identitet gjennom fire ulike kunstuttrykk. Vi ønskjer å vise språkleg
mangfald spegla gjennom ulike
kunstnariske uttrykksformer.
Det blir klassisk indisk dans,
framført av Kristina Luna frå Vilnius
(Litauen). Forfattar Jo Torkjel
Fenne kjem til Bergen med ein
teiknspråktolk, og saman framfører
dei utdrag frå boka «Statuevelterne» frå 2012. Journalist og
forfattar Asria Taleb Mohammed les
poesi frå Vest-Sahara, landet som
kjempar for sjølvstende og retten
til å vere eit eige land. Asbjørn Ribe
avsluttar kvelden med utdrag frå
den andre plata si, 1400 Ski, gitt
ut i januar 2013, der han syng på
sørlandsdialekt.
Det flerspråklige bibliotek
har tre hovedfunksjoner
•
Kompetanse- og veiledningssenter for flerkulturelle
bibliotektjenester med vekt på
tjenester til asylsøkere,
innvandrere og flyktninger.
• Innkjøps- og katalogavdeling for litteratur og andre medier på mange språk.
• Nasjonal fjernlånssentral for
litteratur og andre medier til
asylsøkere, flyktninger og
innvandrere.
Smaken av
språk
Vi feirer Språkåret 2013. Lørdag
16. mars kan du få en smak av
språk som snakkes i byen vår!
Vil du lære å hilse på somali eller
telle på thai? I anledning Språkåret
2013 blir det språkfest for hele
familien i Hovedbiblioteket i Bergen
fra klokken 13 – 15. Du får smake på
språk fra hele verden.
Leo Ajkic, Tom Soya, Jamal og
Alejandro fra «Leo og u-landslaget»
åpner arrangementet. De og flere
blir å treffe på språkpostene. Lær
fraser på mange nok språk, og du
kan vinne en premie!
9
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Nordsamisk
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Nordsamisk
NORDSAMISK
Kjelde: allkunne.no
Dei moderne samiske språka stammar alle
frå eit einskilt ursamisk språk, som blei talt
fram til 800 e.Kr.
Det er uvisst kor mange som har nordsamisk
som førstespråk, men talet ligg truleg på
mellom 20 000 og 30 000. Om lag 70 %
av dei bur i Noreg, 20 % i Sverige og 10 % i
Finland.
Stovnersamen
Nordsamisk er offisielt språk i dei norske
kommunane Guovdageaidnu / Kautokeino,
Kárášjohka / Karasjok, Unjárga / Nesseby,
Deatnu / Tana, Porsáŋgu / Porsanki / Porsanger og Gáivuotna / Kåfjord, og i dei finske
kommunane Eanodat / Enontekiö / Enontekis,
Ohcejohka / Utsjoki / Utsjok, Anár/ Inari/
Enare og Soađegilli / Sodankylä.
Den norske regjeringa vedtok i 1879
at «Undervisningen i Almueskolen bør
saavidt muligt meddeles paa Børnenes eget
Talesprog», men dette galdt ikkje for samiske
og kvenske born. I 1959 blei det tillate å
bruke samisk som undervisningsspråk. Frå
1969 kunne samisktalande foreldre krevje
samiskundervisning. I 1985 blei det vedteke
at born i samiske distrikt skulle få undervisning i eller på samisk. Stovnersápmelaš
Foto: Birgitte Heneide
– Jeg tenker at jeg gjør noe positivt for den samiske kulturen
ved å bringe språket videre
På multikulturelle Stovner i Oslo
holdt det ikke å bare snakke norsk.
Anna Lanto (17) valgte seg derfor
samisk, språket faren hennes aldri
fikk lære.
Máŋggakultuvrralaš Stovneris,
Oslos, ii lean doarvái hállat dušše
dárogiela. Anna Lanto (17) válljii danin sámegiela, giela maid su áhčči ii
beassan oahppat.
Valget tok hun for fire år siden, da
hun gikk i 8. klasse. Reaksjonene
var mange. «Men du har jo ikke
plass til reinsdyrflokken din når du
bor i blokk!», var det en som sa.
Andre ville høre henne si noe på
sitt nye språk. Og i romjula la Anna
ut en video på bloggen sin der hun
snakker samisk. Hun forteller om
familien sin, kattene sine og om
Tana, farens hjemsted.
– Jeg fikk mange reaksjoner.
Mange syntes det var gøy, og de
syntes samisk var et vakkert språk,
forteller Anna.
Heaittihuvvon Schous vuollabijahagas, trihkaid bisánansajiid ja geardedáluid gaskkas, lea Oslo Sámi viessu.
Guovdageainnu, Deanu ja Kárášjoga
gávttehasaid ja rukses ulloliinniid
gaskkas, biđushájas, mii gávdnat
Anna. Son lea coggan ruvttočuvlla,
Dr. Martens ja vuovttat alihastet.
Lea guovvamánu 6. beaivi, Sámi
álbmotbeaivi.
– Ovdal go lohkagohten sámegiela in ávvudan álbmotbeaivvi, muhto
maŋimuš jagiid lean searvan eanet
ja eanet. Máhcan maŋŋelabbos ja
maŋŋelabbos Sámi viesus!
Anna Oslo-guovllu ustibiin dušše
Irja Keskitalo hállá sámegiela, ja dán
jagi soai ávvudeaba guovvamánu 6.
beaivvi ovttas.
Blått hår, røde sjal
I bygget til det nedlagte Schous
bryggeri, midt mellom trikkestopp
og blokker, ligger Samisk hus i Oslo.
Mellom kofter fra Kautokeino, Tana
og Karasjok, røde sjal og i lukta av
bidos, finner vi Anna. Hun er kledd
10
Čeahppu aht` čeahppu
Son lohká iežas sámegielčehppodaga
leat guovttejahkásačča dásis, muhto
i rutete kjole, Dr. Martens-sko og
har blått hår. Det er 6. februar,
Samefolkets dag.
– Jeg kan ikke spise bidos, jeg er
vegetarianer, ler hun, men legger til
at dagen betyr stadig mer for henne.
Helt siden hun skjønte at hun
har samiske aner på farssiden, har
Anna hatt lyst til å lære nordsamisk.
På Samefolkets dag de siste årene
har hun opptrådt på frokosten
ordføreren holder for byens samer
i Oslo rådhus og på arrangementet
på Samisk hus. I år er hun bare med
som festdeltaker.
– Før jeg begynte med samisktimer feiret jeg ikke dagen, men de
siste årene gjør jeg det mer og mer.
Jeg går senere og senere hjem fra
Samisk hus!
Eneste jenta i klassen
Mellom barn, voksne og eldre,
flesteparten kledd i kofte, har Anna
og venninna Irja Keskitalo funnet
seg plass ved et bord. Irja er den
eneste Anna omgås i Oslo som
snakker samisk, og i år feirer de 6.
februar sammen. Ellers snakker
Irja gal doamiha lasihit ahte Anna gal
ádde ollu eanet.
– Mun in máhte nu ollu sániid,
muhto dovddan gal giellaoahpa, Anna
čilgesta.
Son válljii lohkagoahtit sámegiela
njeallje jagi dassái, go váccii 8. luohká. Ollugat čavggahedje su. ”Iihan
du eallu čága du gávpotvistái!”, lei gii
nu láhttestan.
Iige leat álki oahppat giela, maid
gullá dušše guokte diimmu vahkkui
ođđasiin ja rádios. Beassážiid gal
šaddá eará leaktu. Dalle son vuolgá
Detnui fitnat áhččis luhtte.
– Ovdal in leat duostan sámástit
doppe, go gulan, ahte hálan Oslo-šuoŋain! Muhto dán jagi gal áiggun
duostat dadjat juoidá, son deattasta.
Áhčči lea rámis
Josef Lanto, Anna áhčči, lea oainnat
máhccan Detnui, gos šattai bajás. Sin
sogas leat sihke sápmelaččat, kvenat
ja dážat. Go Josef váccii skuvlla, son
ii beassan oahppat sámegiela. Muhto
go Anna ieš válljii oahppagoahtit
sámegiela, de áhčči maid movttiidii ja
searvvai sámegielkursii.
Språkåret 2013
– Anna oahppá johtileappot
ja buorebut go mun, muhto mun
guldalan sámeođđasiid ja ádden jo
muhtin veardde. Lea hui buorre, ahte
son lea mielde čalmmustahttimin
sámevuođa. Dat lea buorre midjiide
buohkaide, Josef dadjá.
Ovdagáttut sámiid ektui
Stovneris, Groruddalenis, gos Anna
lea šaddan bajás, lea hui ollugiin gullevašvuohta eará riikii go Norgii.
– Stovneris ii lean moge čáffa leat
dábálaš norgalaš, gii ii máhte nuppi
giela, iige dovdda nuppi kultuvrra.
Muhto sámevuohta ii lean doarvái
earálágan, vai gulašii nuppi jovkui.
Dan dihte ožžon ollu kommentáraid
ja gárten gillát árgabeairasismma,
maid eai sihkkarit livčče dohkkehan,
jos dat livččii gullon ovdamearkka
dihte pakistánalačča guovdu, son
lohká.
Dáistaleapmi
Anna mielas lei ártet manin lei nu
váttis oažžut sámegiel diimmuid.
Sihku su mielas ja skuvlla bargiid
mielas lei váttis áddet vuogádaga.
Dán áigge válljejit dattetge eanebut
go ovdal su skuvllas lohkat sámegiela, ja dat lea Anna mielas buorre.
— Dáruiduhttima geažil sámegiella lea njuikestan ovtta buolvva badjel.
Jáhkán ja sávan, ahte sámi kultuvra
ja sámegiella viidu ja lieđđu dál, go
ođđa buolva šaddá bajás, Anna Lanto
loahpaha.
Háliidat go gullat Anna sámástit?
Mana siidui uperfektejenter.blogg.no
Språkåret 2013
Anna med læreren sin som hun har
helt for seg selv to timer i uka på
Kampen skole, der samiskundervisninga foregår.
Hun hevder hun er på nivå med
en samisk toåring, mens Irja iler til
og sier at Anna forstår mer enn som
så.
– Jeg har for dårlig ordforråd,
men kan mye av grammatikken, sier
Anna.
Og det er ikke lett å lære et språk
som du nesten bare hører to timer i
uka. Litt samiske nyheter gjennom
Ođđasat og Sameradioen får hun
med seg, men uten et stort samisk
nettverk blir det vanskelig.
Men i påskeferien kan det bli
annerledes. Da skal hun til Tana for
å besøke faren.
– Tidligere har jeg ikke turt å
snakke samisk når jeg er der, for jeg
hører at jeg har Oslo-aksent! Men i
år skal jeg tørre å si noe, sier hun.
Stolt pappa
Josef Lanto, Annas pappa, har
nemlig flytta tilbake til Tana, der
han vokste opp. I familien hans
er det både samer, finsktalende,
kvener og nordmenn. Men da Josef
gikk på skolen, fikk han ikke lære
samisk.
– Jeg vokste opp på den tida da
man ikke snakka samisk. Først i
1972 ble det lov med samiskopplæring, og da var jeg ferdig på skolen,
sier han.
Men da dattera Anna begynte
med samisk på eget initiativ, ble han
inspirert til å begynne på kurs selv.
– Hun lærer mye raskere og
bedre enn meg, men jeg hører litt
samiske nyheter og forstår en del.
Det er veldig fint at hun er med og
fronter det samiske. Det er bra for
oss alle, sier Josef.
Samefordommer
Anna vokste opp på Stovner i
Groruddalen, noe som har hatt mye
å si for at hun valgt samisk.
– Det er ekstremt lite rasisme,
fordi det er så utrolig mange
kulturer der. Det var ikke kult å
bare være helt vanlig norsk og ikke
kunne snakke et annet språk, ha en
annen kultur. Alle var jo flerkulturelle! Men samisk var faktisk ikke
kult da jeg begynte med det på
ungdomsskolen, sier Anna.
Hun tror samisk havnet i en
slags mellomposisjon – det var
verken norsk eller utenlandsk.
– Det var kult å komme fra et
annet land, ha en annen religion og
snakke et annet språk, men samisk
var ikke annerledes nok til at det
havnet i den kategorien. Jeg fikk
en del kommentarer, og det var
hverdagsrasisme som man aldri
ville akseptert om det var mot for
eksempel en pakistaner, sier hun.
Likevel er hun veldig glad for å
ha vokst opp i et så flerspråklig og
flerkulturelt miljø.
– Det er utrolig kult å ha vokst
opp på Stovner, og fått lære så mye
om andre religioner og kulturer. Jeg
kan sikkert si korte fraser på 10-15
språk. Nå går jeg på videregående
på Frogner, og det er veldig stor
forskjell, sier hun.
En kamp
Anna reagerer på hvor vanskelig
det var å få samisktimer, selv om
hun har krav på det. Systemet var
vanskelig å forstå, både for henne
og de ansatte ved skolen.
Egentlig ville hun ha begynt
enda tidligere enn i 8. klasse.
– Det er for lite kunnskap om
hvordan man kan få ha samisk, sier
hun.
I dag er det likevel flere enn før
som velger å lære samisk i skolen,
og det er Anna glad for.
– Fornorskingsprosessene gjorde
at samisk på en måte har hoppet
over en generasjon. Foreldregenerasjonen vår fikk ikke lære det,
men mange som vokser opp nå
velger det. Jeg tror og håper at den
samiske kulturen og det samiske
språket vil vokse og blomstre, sier
Anna Lanto.
Vil du høre Anna snakke samisk?
Gå inn på uperfektejenter.blogg.no
11
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Program
Program Språkåret 2013
4. mars – 7. april
19. mars
09. april
Rauland
50,–/ Gratis
www.raulandkunstforening.no
Rauland kunstforening
Sandane kl. 19.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
Hamar, Gravdahl bokhandel, kl.
18–20.
Professor Lars Anders Kulbrandstad held føredrag med etterfølgjande diskusjon.
http://hamar-dml.no/aktivitetar.
html
Arr.: Hamar dialekt og mållag
Vinterutstillinga 2013
14.–16. mars
Språkkonferansen
– Rom for språk
Litteraturhuset , Bergen
www.uib.no/lle/forskning/
konferanser/
Arr. Universitetet i Bergen
14. mars
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Olivinhallen, Åheim kl. 19.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
21. mars
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Askvollhallen kl. 19.00
Askvoll
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
22. mars
Tegnspråkkonkurranse
Kulturkveld til minne om
Asbjørn Aarnes
Litteraturhuset i Oslo,
Amaile Skram-salen kl. 19.00
Arr. Dag & Tid og Det Norske
Akademi for Språk og Litteratur
15. mars
Språkfest
Litteraturhuset i Bergen
kl 19.30, gratis
www.litthusbergen.no
Arr. Språkåret 2013 og
Universitetet i Bergen
15. mars
Sametingets
språkmotiveringspris
Heile landet
Frist for å komme med forslag er
15. mars.
www.sametinget.no
10. april
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Aurland idrett- og
samfunnshus kl. 19.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
Heile landet
www.ungdomslag.no
Arr. Noregs Ungdomslag
3. april
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Høyanger, kl. 19.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
5. april
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Flora samfunnshus kl. 19.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
5. april
Kulturkveld
5. juni
01. – 04. august
Arr. Haugesund folkebibliotek
Ørsta, Fru Svendsen kl.19.00
Arr. Kveldskafeen Fru Svendsen
Lom, Skjåk og Vågå
www.diktardagar.no
Arr. Diktardagar
Les! Nynorsk
Nynorsk sommarfest
Nypremiere: Bikubesong
Det Norske Teatret, Oslo
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
23. april
Forfatterlunsj
Strømmen
Arr. Skedsmo folkebibliotek
Rollespillkveld, (Laiving)
Grimstad Kulturhus, Galleriet Gratis
www.barnebokfestivalen.no
Arr. Barnebokfestivalen i
Grimstad
Landsmøte, LNK
Kulturhuset, Voss
Arr. Landssamanslutninga av
nynorskkommunar
3. mai
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Bikubekveld i 100
– «Kan du høyre
folket syng…?»
Førdehuset kl. 18.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
Det Norske Teatret, Oslo kl. 22.3o
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
13. april
15. april
Nynorskstafetten
Lindesnes og Grindheim
www.nm.no
Arr. Noregs Mållag
6. mai
Kvensk kultur og kvensk og
finsk språk fra barnehage
til arbeidsliv
Vadsø
Arr. Kvensk institutt og
Vadsø Ruija kvenmuseum
16. april
Nynorsk i staten
Hamar, Gravdahl bokhandel
kl. 18–20, gratis
www.hamar-dml.no
Arr. Hamar dialekt- og mållag
Kjernehuset på Gvarv kl. 19.00
Arr. Bø mållag og Nes mållag
10. mai – 08. juni
Samisk litteraturfestival
Varanger/ Tana
Arr. Nesseby bibliotek, Bokbussen
i Nesseby og Tana, og Isak Saba
senteret
Bikubekveld i 100 – Frå Piaf
til Jacques Brel og mykje
imellom.
6. april
Det Norske Teatret, Oslo kl. 22.30
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
Hotell Dag Bondeheim
Skien, kl 17.00
Arr. Mållaget Dag
Kulturtreff
«Hedmarking je?»
Hotell Bondeheimen 100 år
Oslo, gratis, kl. 12 – 18
www.bondeheimen.no
Arr. Hotell Bondeheimen og
Bondeungdomslaget i Oslo
Ringsaker bibliotek,
Brummundal
kl. 19.00, gratis
www.ringsaker.kommune.no
Arr. Ringsaker bibliotek og
Klaape kulturformidling
Nynorsk-kafè
Hamar, Tante Gerda,
Strandgata 35 kl. 16–17
www.hamar-dml.no
Arr. Hamar dialekt- og mållag
My fair lady goes
Sogn og Fjordane
Sogndal Kulturhus kl. 18.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
16. mars
Smaken av språk
Bergen Offentlege Bibliotek
kl. 13–15, gratis
www.språkåret.no
Arr. Språkåret 2013 og
Bergen Off. Bibliotek
9. april
Nynorskkafè
Tante Gerda, Hamar
kl 16 – 17, gratis
www.hamar-dml.no
Arr. Hamar dialekt- og mållag
9. april
My fair lady goes Sogn og
Fjordane
Årdal 19.00
www.softeater.no
Arr. Sogn og Fjordane teater
19. april
Bikubekveld i 100:
– Så lenge skuta kan gå,
keisaren av Portugalia –
danse samba med meg …
Det Norske Teatret, Oslo,
kl. 22.30
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
19. – 21. april
Landsmøte Noregs Mållag
Ørsta
www.nm.no
Arr. Noregs Mållag
12
Steinbrudduka
Grimstad
www.kastelletkultursenter.com
Arr. Kastellet Kultursenter
4. august
Hamar, Tante Gerda,
Strandgata 35 Kl. 16–17
www.hamar-dml.no
Arr. Hamar dialekt- og mållag
Ørsta
Arr. Ivar Aasen-tunet
og Aasenslekta
Nynorsk-kafé
Slektstemne
5. august
14. – 16. juni
Landsmøte Norsk
Esperanto-forbund
Oslo, Haraldsheim vandrehjem
www.esperanto.no
Arr. Norsk Esperanto-forbund
28. mai – 2. juni
Norsk litteraturfestival
Lillehammer
www.litteraturfestival.no
Arr. Norsk litteraturfestival
– Sigrid Undsetdagene
Paaskiviikko 2013
Nord Troms
www.kvenkultursenter.no
Arr. Halti kvenkultursenter IKS
Ørsta
www.aasentunet.no
Arr. Ivar Aasen-tunet
Ivar Aasen sin fødselsdag
18. – 21. juni
Det Norske Teatret, Oslo
blogg.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
23. –29. oktober
Språk og film
Verdensteatret, Tromsø
Gratis
www.verdensteatret.no
Arr. HSL-fakultetet,
Universitetet i Tromsø
og Verdensteatret
04. oktober
Nordisk
ungdomskonferanse,
Oslo
4.-6. oktober vert det arrangert
Nordisk språkkonferanse om
språkmangfaldet i Norden.
Arr. Norsk Målungdom
25. oktober
25. november
Det Norske Teatret 100 år
– Ope hus
Historiske laurdagar
– Den avromantiserte Peer
Gynt
Det Norske Teatret, Oslo,gratis
blogg.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
Det Norske Teatret, Oslo kl. 12.00
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
10. oktober
Kabareten – «Ein god dag
kjem aldri for tidleg»
www.detnorsketeatret.no
Arr. Hordaland Teater,
Sogn og Fjordane Teater
og Det Norske Teatret
28. oktober
Språkseminar
Det Norske Teatret
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
Bikubekveld i 100
– Zorba, Theodorakis og
Bouzouki
Aurland
www.nynorskelitteraturdagar.no
Arr. Aurland kommune
Heile landet
www.språkåret.no/2012/12/
demokratisk-vorspiel/
Arr. Norsk Bibliotekforening / Språkåret2013
Det Norske Teatret kl 22.30
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
4. – 10. november
Kirkeruinene i Tønsberg
og Nøtterøy bibliotek kl. 19.30
www.vestfoldfestspillene.no
Arr. Litteraturuka i Vestfold,
Tønsberg bispedømmeråd og
Vestfold Festspillene AS
Dei Nynorske Festspela
Ørsta/ Volda
www.aasentunet.no
Arr. Nynorsk Kultursentrum
Monologen – «Tale på
Trænet» Jøa, Fosnes
Kl. 19.30
www.nordtrondelagteater.no
Arr. Trøndelag Teater
Norgesskolen
Tomb Videregående skole, Råde.
En tre ukers sommerskole i norsk
språk og kultur. Skolen er et tilbud til barn og ungdom mellom 9
og 18 år som ønsker å ha kontakt
med Norge, norsk kultur og språk.
Arr. Nordmanns-Forbundet / Norwegians Worldwide
Språkåret 2013
1. november
18. oktober
18. oktober
5. september
Kabareten – «Ein god dag
kjem aldri for tidleg.»
Bergen
www.hordalandteater.no
Arr. Hordaland Teater,
Sogn og Fjordane Teater
og Det Norske Teatret
Døves Kulturdager,
Trondheim, Royal
Garden hotell
Fagdag
www.kulturdagene.net
Arr. Norges Døveforbund ved
Trondheim døveforening
21. – 23. oktober
14. september
Historiske laurdagar
– Teatret under krigen
Det Norske Teatret, Oslo kl. 12.00
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
Barnelitteraturveke
Møre og Romsdal
www.aasentunet.no
Arr. Ivar Aasen-tunet, Nynor
sksenteret & Fylkesbiblioteket
21. – 27. oktober
19. september
Lansering av band 11
av Norsk Ordbok 2014
Trondheim
Det Norske Teatret, Oslo kl. 12.00
www.no2014.uio.no
Arr. Norsk Ordbok 2014
Demokratisk vorspiel
Heile landet
www.språkåret.no/2012/12/
demokratisk-vorspiel/
Arr. Norsk Bibliotekforening
/ Språkåret 2013
21. – 27. oktober
27. september
Språkseminar og
festmiddag
Hotel Terminus, Bergen
Arr. Vestmannalaget
Språkåret 2013
Det Norske Akademi for
Språk og Litteratur feirer
sitt 60-årsjubileum
Litteraturhuset i Oslo,
Wergeland-salen kl. 19.00
Arr. Det Norske Akademi for
Språk og Litteratur
Språkåret 2013 er året som
gjer tilskodarar til deltakarar.
Dette er programmet for
Språkåret 2013 så langt. Kvar
veke blir det meldt inn nye
arrangement frå heile landet.
Vi oppmodar alle om å følgje
med på kalenderen på vår
nettside, og melde inn sine
eigne arrangement.
www.språkåret.no
Søk prosjektstøtte!
Tildelingskriterie og
søknadsskjema finn du på:
www.språkåret.no.
Søknadsfrist 15. april
25. november
2. – 8. september
ARTikulasjon
Urpremiere: Fem Årstider
Heile landet
www.norskbibliotekforening.no
Høgskulen i Volda
www.hivolda.no
Arr. Grieg Research School in
Interdisciplinary Music Studies
(GRS) og Seksjon for musikk,
HVO
20. juni
Det Norske Teatret, Oslo
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
Heile landet
www.språkåret.no
Arr. Språkåret 2013
Bibliotekveke,
Demokratisk vorspiel
Historiske laurdagar
– Kampen for huset
Norsk Bibliotekforening
100 år
26. oktober
6. oktober
16. november
21. november
Multimodalities:
Aesthetic Dimensions
in Music and Education
Practices.
07. – 26. juli
02. – 09. juni
Ivar Aasen sin fødselsdag
5. august
27. juni
16. mars
Jubileumsveka til
Det Norske Teatret
04. – 11. august
11. juni
27. – 30. juni
14. mai
1. – 6. oktober
8. juni
17. april
15. mars
Diktardagar
24. april.
12. april
«Kven veit?»
– Tredje tevlingsrunde
22. – 27. april
24. – 25. april
Auglend skole, Stavanger
Arr. Auglend skole
25. mars
14. mars
«Språkhaldningar i det
fleirkulturelle Noreg»
Litteraturfestivalen
i Akershus
Folkebibliotekene i Akershus
www.litteraturfestivalen
iakershus.blogspot.no
Arr. Fylkesbiblioteket i Akershus
Nynorske litteraturdagar
Nyutgivelse av
Gorgus Cowards
Arr. Riksmålsforbundet
6. desember
Avslutning av Språkåret
2013
Aasen-tunet, Ørsta
www.språkåret.no
Arr. Språkåret 2013
Hausten 2013
Språk og film
Verdensteatret, Tromsø
Gratis
www.verdensteatret.no
Arr. HSL-fakultetet, Universitetet
i Tromsø og Verdensteatret
6. – 8. november
Tromsø International
Conference on Language
Diversity
www.uit.no/tavla/
artikkel/320146/tromso_
international
Arr. Universitetet i Tromsø
8. november
Bikubekveld i 100 – Frå Ervingen til Trost i taklampa
og Bør Børson
Kvensk teateroppsetning
Varanger
Nord-Varanger kvenforening
Heile året
Nynorskstafetten
Noregs Mållag feirar Språkåret 2013 med å køyre 12 000
kilometer og besøke 143 stader i
heile landet.
Noregs Mållag feirar at det er
200 år sidan Ivar Aasen vart
fødd med å køyre i fotspora hans.
Nynorskstafetten starta på fødestaden til Aasen i Hovdebygda i
Ørsta 28. januar, og stafetten skal
rulle heilt fram til 19. oktober i
Bygland på Agder.
Følg stafetten dag for dag, og sjå
heile reiseruta på:
www.nynorskstafetten.no
Det Norske Teatret kl 22.30
www.detnorsketeatret.no
Arr. Det Norske Teatret
14. – 15. november
Norsk tegnspråk,
vår alles kulturarv – eller?
Oslo
Arr. Norges Døveforbund
og Språkrådet
13
Sørsamisk
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
– Må bruke den samisken vi kan
— Tjoerebe nåhtadidh dam saemiengïelem maam maehtebe
Når sametingsrepresentant Ellinor
Jåma vil revitalisere det sørsamiske språket, er det først og
fremst sonen Jaahke Elias ho har
i tankane.
Ho har hatt det ho kallar ein
språkleg privilegert oppvekst,
men har møtt språkleg motstand
i sitt politiske liv. Når Jåma i
2012 som første politikar valde å
tale sørsamisk frå talarstolen på
Sametinget, skapte det reaksjonar
og overskrifter.
– På Sametinget har det
sørsamiske språket vore som ein
minoritet blant minoritetar, fortel
ho.
– Per i dag er det berre høve til å
snakke nordsamisk på Sametinget.
Som sørsamisk tillitsvalt føler eg
at det er mi plikt å formidle ein
bodskap på sørsamisk.
Jaahke, ikkje Jakob
Vesle Jaahke Elias har lungebetennelse, men joikar improvisert
i bakgrunnen for seg sjølv, som
ei påminning om kvar samtalen
finn stad. I Snåsa er sørsamisk
forvaltingsspråk i kommunen, på
line med norsk.
– Då han blei fødd, stod valet
mellom namnet Jakob, og den
sørsamiske varianten av namnet,
nemleg Jaahke. Etter ein kort
samtale med far min, blei det klart
at det i røynda ikkje var eit val,
fortel Jåma.
Ho meiner det er avgjerande
å lytte til kunnskap frå tidlegare
generasjonar.
– Farfaren min snakka mykje
om alle dei endringane som hadde
skjedd sidan han var ung. Han
var uroa, både for framtida mi og
for den sørsamiske kulturen. Far
kunne berre samisk då han begynte
på skulen, og vart «straffa» då
han snakka samisk i skulegarden,
utdjupar ho engasjert.
Fordi samar oftast vil bli omtalt som
eitt folk, er det kanskje naturleg
å gå ut frå at dei også har berre
eitt språk. Ellinor Jåma bruker då
også konsekvent «samisk» når ho i
samtalen fleire gongar refererer til
sitt eige språk.
Men i realiteten er den sørsamiske dialektvarieteten direkte
uforståeleg for den nordsamiske
majoriteten, omlag som norsk og
islandsk. Trass i revitaliseringsprosessen dei siste åra har sørsamisk
berre 5-600 brukarar. Såleis er det
ei prinsippsak når Ellinor Jåma
meiner Sametinget òg bør ha
sørsamiske tolkar. Og ho har planar
om å nytte sørsamisk frå talarstolen
fleire gongar i Språkåret, fortel
ho, medan sonen gaular noko på
sørsamisk i bakgrunnen.
Vesle Jaahke er heldig. Ikkje berre
har han ei brennande engasjert
mor. Han går òg i ein sørsamisk
barnehage, og lærer språket
grundigare enn Ellinor nokon gong
har gjort. No kan han språket så
godt at han korrigerer språkbruken
til mora i matlaginga.
– Vi treng politikarar og språkarbeidarar som engasjerer seg i det
sørsamiske språket. Det viktigaste
er at han skal bli språkleg trygg og
stolt. Det er viktig at dei som veks
opp i dag har alle verktøya – og er i
stand til å bruke dei.
– Det er opp til oss å gripe det
forfedrane gjorde mogleg for oss,
og leggje til rette for framtidas
brukarar av sørsamisk, seier ho.
Men det er ikkje berre i skulesamanheng at disiplinen har vore til
skade for den sørsamiske språkkjensla. Den indre språkjustisen i
det samiske miljøet har òg vore for
sterk, trur Jåma.
– Mange sørsamar kan norsk
best, og snakkar eit slags sørsamisk
blandingsspråk, basert på norsk
grammatikk. I motsetnad til mange
andre meiner eg det er positivt med
eit slikt blandingsspråk, at det kan
bidra til å bryte barrierar for dei
som har språksperrer.
– Skal vi greie å revitalisere
språket må vi bruke den samisken
vi kan, slår ho tydeleg fast.
Storfjord språksenter
Kva er det viktigaste ein gjer på ein
litteraturfestival? Jo, ein snakkar med
kvarandre. Årets festivaltema er snakk,
og vi skal feire Språkåret 2013.
Storfjord språksenter er et flerspråklig
språksenter lokalisert i Nord-Troms.
Språksenteret skal jobbe for å styrke
og fremme flerspråklighet i Storfjord
kommune, med spesielt fokus på nordsamisk, kvensk og finsk språk. Målet
vårt er å favne bredt samt å formidle at
språk er artig.
Du kan oppleve framsyninga Time has
fallen asleep og konsert med Valkyrien
Allstars.
Fullt program: www.forfattersentrum.no
14
Eitt folk, fleire språk
Minipolitikar
Indre språkjustis
Velkommen til Æ Å Trondheim
litteraturfestival 2.–5. mai!
Vi får besøk av Kristin Fridtun, Linda
Eide, Sunniva Relling Berg, Eldrid Lunden, Siw-Anita Kirketeig, Gunnar Wærness og Henrik Skotte, Trude Marstein
og Anna Kleiva (Norge),Ariana Reines
(USA), Amalie Smith (Danmark), Lina
Wolff (Sverige), Anna Kleiva og fleire.
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Arrangør er Norsk Forfattersentrum
Midt-Norge i samarbeid med eit kunstnarisk råd. Æ Å Trondheim litteraturfestival vart etablert i 2003 og blir
arrangert annakvart år.
Sørsamisk
– Gosse saemiedigkietjirkije Ellinor
Jåma sæjhta dam åarjelsaemien
gïelem jealajehtedh, dle uvtemes
baarnetje Jaahke Elias’em satne
måjhtele.
Dïhte jeahta satne aktem gaajh hijven
gïelen byjjenimmiem åtneme, men
dåeriesmoerh gïeline sov politihkeles
jieliedisnie dååjreme. Gosse Jåma
jaepien 2012 goh voestes politihkere veelji åarjelsaemien soptsestidh
håalemestovleste Saemiedigkesne,
dle satne stoerre reaksjovnh jïh
bijjietjaalegh sjugniedi.
– Saemiedigkesne gåarede ajve
noerhtesaemien soptsestidh. Goh
åarjelsaemien tjirkije dle damtem
mov akte dïedte åarjelsaemien gïelesne soptsestidh.
– Jaahke, ij Jakob
Onne Jaahke Elias lea gåblojste daelie, men oktegimse ånnetji joejkeminie lïhkebisnie, juktie måjhtajehtedh
gusnie mijjieh tjahkesjeminie soptsesteminie daelie. Snåasen tjïeltesne
dle åarjelsaemien reeremegïele
tjïeltesne, nöörjen gïeline ektine.
– Gosse dïhte reakasovvi, dle
edtjimh veeljedh gaskem nommem
Jakob, jïh dam åarjelsaemien nommem, gidtjh Jaahke. Mænngan ånnetji
aehtjiebinie soptsestamme dle ij lij
rïektesisnie akte veeljeme, Jåma
soptseste.
Gïelen aarvoe
Jåma daamtaj aajjeben bïjre soptseste, jïh veanhta eevre vihkeles daajrose
goltelidh dejstie aarebi boelvijste.
– Aehtj’aajja ajve saemien meehti
gosse skuvlem eelki, jïh bysvehtsem åadtjoeji gosse skuvlesjaljosne
saemiesti. Dïhte lij stråarkan, dovne
mov båetijen aejkien gaavhtan jïh dan
åarjelsaemien kultuvren gaavhtan,
eadtjohkelaakan soptseste.
Skal vi greie
å revitalisere
språket
må vi bruke
den samisken
vi kan
Sisnjelds gïelejustijse
Men ij leah ajve skuvlesne disipline
lea skaarine orreme dan åarjelsaemien gïeledomtesasse. Dïhte sisnjelds
gïelejustijse saemien byjresisnie lea
aaj fer strienghkies orreme, Jåma
veanhta.
– Gosse manne byjjenim dle
lij akte strienghkies fokuse reaktoelaakan soptsestidh. Men jïjnjh
åarjelsaemieh nöörjen bööremes
maehtieh, jïh aktem såarhts pleentegegïelem soptsestieh, mij våaromem
åtna nöörjen grammatihkesne. Jïjnjh
jeatjah almetji mohte, dle manne tuhtjem hijven aktine dagkarinie pleentegegïeline, jïh dïhte maahta raastide
tsööpkedh dejtie mah gïeletsagkesh
utnieh.
– Edtjebe buektiehtidh gïelem
jealajehtedh tjoerebe nåhtadidh dam
saemien maam maehtebe, dïhte
tjielkeste.
– Onn’ohtje politihkere
Jalhts akte jealajehtemeprosesse
orreme dej minngemes jaepiej, dle
ajve 5-600 almetjh åarjelsaemien
soptsestieh. Dan åvteste akte prinsihpeaamhtese gosse Ellinor Jåma
veanhta Saemiedigkie aaj byöroe
åarjelsaemien toelhkh utnedh. Jïh
dïhte gujht soejkesje åarjelsaemien
nåhtadidh håalemestovleste gellien
aejkien Gïelejaepien, soptseste, mearan baarnebe maam akt åarjelsaemien gïelesne tjåarvoeminie.
Onne Jaahke lea aavrehke. Ij ajve
dan akte gaajh eadtjohke tjidtjebe. Dïhte aaj aktene åarjelsaemien
maanagïertesne vaadtsa, jïh gïelem
veelebe leara goh Ellinor naan aejkien
lea dorjeme. Daelie Jaahke dan væjkele guktie tjidtjeben gïelem staerede
gosse beapmoem jurjehteminie.
Daate dov gïelen eadtjohkevoete
… datne geajnoem baalah gaehpie
Jaahkese?
– Jaa, dïhte mov njieljien jaepien
båeries baarnetje lea joe akte onn’ohtje politihkere, Jåma föörhkede.
– Mijjieh politihkerh jïh gïelebarkijh
daarpesjibie, mah eadtjohkelaakan
dam åarjelsaemien gïelem pryöjjadieh. Vihkielommes Jaahke jearsoes
jïh garmeres sjædta gïelem nåhtadidh. Vihkeles dah mah daan biejjien
byjjenieh gaajhkide dïrregidie utniehjïh buektiehtieh dejtie nåhtadidh.
– Manne gaajh hijven vuartoeh
dan åarjelsaemien gïelese åtnam.
Men nov lea mijjieh dah mah tjoerebe
nuepide vaeltedh jïh sjïehteladtedh
dejtie båetije boelvide, jeahta.
Markering av Språkåret i Nasjonalbiblioteket
På våre nettsider www.spraaksenter.no
har vi lagt ut to flerspråklige publikasjoner for å feire språkåret, og denne gang
med nynorske utgaver. Begge publikasjonene er beregnet på barn.
Leseboka Banani-banana er en lesebok
med parallelltekster på bokmål, finsk,
kvensk, nordsamisk og nynorsk.
Historiene er enkle hverdagsrefleksjoner om ting rundt oss, sett med barnlige
briller. Fugleboka Matauk og gortto er
resultat av et fugleprosjekt gjennomført med skoleelever på småtrinnet,
med fokus på fuglearter, svinnende
fag-terminologi på minoritetsspråk og
dokumentasjon av kulturhistorie og
dialektmateriale. Vi tør å skryte
hemningsløst av illustrasjonene.
Språkåret 2013
I 2013 er det språkår. Dette feirer Nasjonalbiblioteket med en stor utstilling
om språklig mangfold i dagens Norge.
Utstillingen åpner 26. september.
Nasjonalbiblioteket skal være nasjonens
hukommelse. Samlingen består av blant
annet bøker, aviser, tv, radio og film og
er Norges største språkarkiv. Fra denne
skattkisten henter vi materiale til å
belyse en rekke aspekter ved språkbruk i Norge i dag. Hvorfor snakker vi
Språkåret 2013
som vi gjør? Hvorfor har det blitt slik?
Utstillingen skal være interaktiv og
romme språk i alle former og fasonger.
Hovedmålgruppen er skoleelever fra
mellomtrinnet til og med videregående
skole.
I forbindelse med utstillingen har vi
utlyst en nasjonal konkurranse for
elever på 5.–10. trinn og elever på
videregående skole. Konkurransen heter
Språk i ditt liv. Tema for konkurransen
er språk og identitet, og elevene skal
dokumentere de ulike språkene og
dialektene de møter i hverdagen. Med
«språk» mener vi ikke bare språk som
norsk, samisk, tegnspråk eller urdu, men
også språkformer som ungdomsspråk,
politikerspråk, språk i musikk – eller
kroppsspråk! Det er opp til elevene hva
de definerer som språk. Juryen består, i
tillegg til representanter fra Nasjonalbiblioteket, av direktøren for Språkrådet,
Arnfinn Muruvik Vonen; forfatter og
språkviter Helene Uri; prosjektleder
for Språkåret 2013, Inger Johanne
Sæterbakk; og representanter fra flere
nasjonale sentre for opplæring.
Konkurransen er et samarbeid mellom
Nasjonalbiblioteket, Språkåret 2013
og de nasjonale sentra for flerkulturell
opplæring, fremmedspråk, matematikk,
nynorsk og samisk.
15
Dialekt
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
–Det er rett
å ta vare på
dialekten sin
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Dialekt
Ord som truleg
er i ferd med å gå ut
av Skåbu-dialekten
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Helvlalla - Dårleg, skral
Meheinkje - Mygg
Dusemang - Nedfor, trist
Hafæll - Gjerde
Spikjitet - Kjøttmeis
Otylé - Nifs
Fjaske - Slurve
Mierm - Hofte
Stulk - Taus mann
– Om dialekten ikkje lenger finst,
så er ikkje Skåbu lenger Skåbu.
Foto: Siv Dolmen
Unge språkforskarar i Skåbu. Sondre, Ingrid, Ruth og Simen.
Forskingsprosjektet
Deltakarar: 26 elevar ved
Skåbu oppvekstsenter.
Problemstilling: Kvifor har
skåbudialekten endra seg? Det
blei utforma 11 ulike hypotesar.
Metode: Spørjeundersøking
om gamle og nye dialektord.
Respondentane blei delte inn i
fire kategoriar etter alder.
Dei blei spurt om kvar dei kom
frå, og kva variantar av ord på
skjemaet dei faktisk brukte.
Konklusjon: Fleire nye ord har
komne inn i språket til respondentane
som var under 20 år. Rapporten
argumenterer for at denne målgruppa
er meir utsett for språkleg påverkeleg
enn dei eldre gruppene. Rapporten
peikar på viktige faktorar som mediebrukog reising.
Prosjektet blei avslutta i 2012.
16
Vi køyrer vestover på heilt einsame
vegar, forbi Ljoshaugen, Slåstugu,
Tverrbygda og Hågålykkja, før
vi endeleg får lokka ein gjeng
dampande elevar ut frå gymsalen
i Skåbu.
Her, i Noregs høgastliggjande
bygdesamfunn, bur vinnarane
av fjorårets Nysgjerrigper-pris i
kategorien språk.
– Det hender at vi må tilpasse
dialekten vår litt når vi snakkar
med turistar, seier dei.
Før brukte dei å kalle flaggermus
for «skinnvengje» her oppe i Peer
Gynt-land. Det er det visst ikkje så
mange som gjer lenger, ifølgje den
proffe forskingsrapporten, som har
fått det høvelege namnet: Kåffår ha
Skåbu-dialekta forandra sê?
Grundige grublarar
Kåffår ha Skåbu-dialekta
forandra sê?
Når frostrøyken får lagt seg, har
vi alt blitt kjent med fleire av dei
prisvinnande språkforskarane –
Simen, Ingrid, Sondre og Ruth. Ein
sprudlande formidlingstrong kjem
fram rundt bordet – bak ein stadig
krympande haug sjokoladekjeks og
raud saft.
– Er de meir nysgjerrige her i Skåbu
enn andre stader?
– Ja, det trur vi absolutt, kjem det
kontant frå dei fire framstormande
forskarane.
Ikkje alle hytteturistar frå
hovudstaden forstår Skåbudialekten like godt når dei skal «tålå» med
dei lokale skåbuingane på butikken.
Det var i fjor vinter at elevane på
Skåbu oppvekstsenter gjekk på
vitskapeleg ordjakt i lokalsamfunnet. Utstyrt med sjølvlaga
intervjuskjema, penn og metodisk
pågangsmot fekk dei talfesta kva
aldersgrupper som brukte kva slags
ord – gamle dialektord eller nyare
variantar.
Resultatet var ein empirisk
omfattande og metodisk solid
rapport på 47 sider, som konkluderte med at skåbudialekten har endra
seg. Mellom anna fordi det stadig
har kome inn nye ord utanfrå, men
og fordi folk er meir mobile og
reiselystne i dag enn tidlegare, eller
fordi gamle folk har teke med seg
snodige ord i grava.
– Kvifor snakkar ein annleis i Skåbu
enn bygdene rundt?
Språkåret 2013
– Fordi Skåbu ligg litt høgare i
landskapet, fekk dei andre bygdene
vegsamband før oss. Slik vart deira
dialekt endra tidlegare, forklarar
dei.
– Då bestefar var liten, endra
språket seg. På den tida brukte
ein mann å vandre rundt med ein
striesekk full av spanske appelsinar
til barna i Skåbu rundt juletider.
Det var då utlandet kom inn til
vesle Skåbu, forklarar Simen.
– Ikkje så farleg
– Mange vil hevde at det ikkje betyr
så mykje i det store og heile om
dialektane endrar seg?
– Det er rett å ta vare på dialekten
sin slik som han er, eller slik som
han var, kjem det firstemt rundt
bordet.
– Samstundes er det kanskje
ikkje så farleg at vi talar litt annleis
enn det dei gjorde for 200 år sidan,
då, modererer Ingrid.
– Kor langt attende må ein gå for å
finne den mest ekte skåbudialekten?
– 200 år, kanskje? Det var på den
tida sentrum i Skåbu var heilt nede
ved elva, og ikkje ved bensinstasjonen (på «Bennsin»), slik det er
Språkåret 2013
i dag. På den tida kom rike folk
fartande heilt frå England, Tyskland
og Frankrike for å jakte falk, seier
Simen.
–Verd å ta vare på
Gjennom heile den springande
samtalen, høyrer vi skuleklokka
ringe vekselvis inn og ut. No har
ho ringt for siste gong, og resten av
elevane, litt over 30 i talet, hustrar
seg mot skulebussen utanfor
vindauget. Men forskarane rundt
bordet gir få teikn på å ville gå, sjølv
om det for lengst er tomt for kjeks.
– I Skåbu talar dei fleste
skåbudialekt, forutan ein gut, som
pratar ei blanding mellom totning,
Oslo- og skåbudialekt. Men han
tilpassa seg oss andre etter kvart –
friviljug, fortel dei.
– Trur de skåbudialekten vil stå seg
betre mot påverknad i framtida no
når de har funne ny kunnskap om
kvifor han endrar seg?
– Eg har mine tvil. Folk reiser jo
så mykje til og frå no til dags, seier
Simen.
– Kvifor snakkar ein likevel så
særprega Skåbudialekt i dag då, når
det har vore så mykje gjennomfart,
og bygda framleis tek i mot mange
turistar?
– Fordi skåbudialekten er gammal
og fordi han er verd å ta vare på.
Om dialekten ikkje lenger finst,
så er ikkje Skåbu lenger Skåbu.
Dialekten gjer bygda til det ho er,
meiner Ingrid.
lovande forskarane kan fortelje at
dei fleire gongar har blitt stoppa
på butikken eller på gata av
sambygdingar som vil gratulere og
spørje kva dei har kome fram til i
forskinga si.
– Etter all denne suksessen: Kunne
de tenkje dykk å forske meir på språk
når de blir vaksne?
– Viktig med språkforsking
– Trur de at forskinga dykkar
kan påverke korleis andre verdset
dialekten sin?
– Det kan jo føre til at folk på
til dømes Vestlandet tenker at «Oi,
dialekten vår held på å gå bort, vi
må prate meir dialekt!»
Både Simen, Ingrid, Sondre og Ruth
trur at deira born kjem til å snakke
annleis enn det dei sjølve gjer, men
Simen legg til:
– Det kan jo tenkjtast at
dialektbruken går i ein syklus også,
at det går nedover med dialekten i
eit par-tre generasjonar, før det får
ein oppsving igjen?
Den språklege optimismen
verkar vere stor i fjellbygda, med
litt over 380 husstandar. Dei
– Eg vil bli arkeolog. Det er jo litt
det same, seier Ingrid.
Sondre på si side, kan heller
tenkje seg å køyre traktor, og har
planane klare for å ta lappen når
han blir 16.
– Er det visse typar forsking som de
synest er meir nyttig enn andre?
–Vi har forska på skåbudialekten,
og det er viktig. Men andre kan
gjerne få forske på kor mykje
bensin ein bil bruker, eller korleis
det er ute i verdsromet.
– Begge delar kan vere viktig på
kvar sin måte, avsluttar dei.
17
Dialekt
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Dialekt
Kjemper for
de «blaude»
konsonantene
De «blaude» konsonantene er
et særtrekk ved dialektene på Sørlandet. Men nå er dette særtrekket
i ferd med å forsvinne ut av språket
– Barn og unge langs den bløde
kyststribe sier ikke lenger tabe,
knude eller bageri, med blaud
konsonant, men tape, knute og
bakeri med hard p, t og k, som i
resten av Norge, sier sørlending og
språkbibliotekar Birgitte Kleivset.
Sammen med språkforsker Ingrid
Kristine Hasund ved Universitetet i
Agder dokumenterer hun siste rest
av dette dialekttrekket i ei bok som
kommer ut i Språkåret.
De «blaude» konsonantene kom
fra dansk til den sørvestlige delen
av norskekysten rundt 1300-tallet,
langs kysten fra Stavanger i vest til
Tvedestrand i øst. Der hadde fenomenet oppstått rundt 1100-tallet og
ført til at de ustemte plosivene p, t
og k etter lang vokal ble «svekket»
til de stemte plosivene b, d og g.
– Vi skriver bog for å hylle ein
udrydningstrua art, og vi håber at
de blaude konsonantene kan feires
med ræger (= reker) og blaudis (=
bløtkake) her på Sørlandet noen
år til, forteller den engasjerte
bibliotekaren.
Stemmer
På Arkivdagen i november 2013 vil
arkiver i hele Norden åpne dørene for
publikum. Kom inn i magasinene, hør
foredrag eller besøk utstillinger som
viser deg dokumenter og bilder du aldri
før har sett.
Temaet i år er Stemmer. Arkivene
dokumenterer stemmerett og kampen
for denne, og inneholder millioner av
stemmer fra fortiden, stemmer som
representerer et språk. Arkivene er
fantastiske kilder til å belyse hvordan
man til enhver tid har brukt språket og
uttrykt seg. Se www.arkivdagen.no for
mer informasjon.
18
Fleirspråklegheit
i bilete
Ord: Tyle. Tyding: Å toske seg. Ingrid Larsen, Mindor Grotle, Stina Hauge og sonen Eirik.
Ord: Røssje. Tyding: Veldig. Siv Petra Grotle (med programleiar Yasmin Syed).
Ord: Beiskede. Tyding: Eit godt kraftutrykk, som t.d. pin-adæ, fyttirakkern. Svein Kåre Senneset.
Ord: Harkjen. Tyding: Å ikkje vera heilt i form. Oddvin Igland
Ord: Hællæ. Tyding: Hallo. Christine Natalie Meyer. (med programleiar Yasmin Syed)
Ord: Strik. Tyding: Gut. Ingvild Sætren og Sigrid Mathilde Haugen.
Den store bokutgjevinga i Språk­
året viser det fleirspråklege Noreg,
sett gjennom kameralinsa til ein av
landets beste fotografar.
Dialektleik i NRK
Kjenslene for språket og leiken
med orda står i sentrum når
NRK heidrar dialektane våre
med fjernsynsserie og nettsatsing.
– Dialektar er eit fantastisk
tema for ein fjernsynsserie. Det
er så mykje å ta av at vi nesten
skulle ha laga to seriar, seier
prosjektleiar Kristin Helgeland
Hauge entusiastisk.
Dei siste månadene har ho
og resten av gjengen som lagar
fjernsynsserien «Dialektriket»
fordjupa seg nettopp i det
norske dialektmangfaldet. Til
hausten blir serien sendt på
NRK. Og det er første gong det
blir laga ein eigen tv-serie om
dialektane
Opnar for undring
– Det er heilt utruleg at
det ikkje har blitt gjort før.
Dialekten er jo så viktig for oss,
det er ein så stor del av korleis
vi tenkjer og korleis vi er, seier
Hauge.
– Dette er ikkje ein serie
som skal gje to strekar under
svaret, men vi skal undre oss.
NRK-profilen Yasmin Syed
skal leie «Dialektriket», og dei
seks programma i serien kjem
til å handle om kjenslene knytt
til dialekten. Glede, nyfikne,
stoltheit og tilhøyrsle, skam og
fordommar. Sviket vi kjenner
på når nokon flyttar og endrar
på dialekten. Frykta og gleda
over endringane i språket.
– Utgangspunktet for serien
er kor fascinerande viktig
dialekten er for oss, anten vi
er opptatt av språk eller ikkje.
Dialekten er ein del av nesten
alle i Norge, det er ein del av
deg som du kanskje ikkje veit
så mykje om, men som styrer
deg meir enn du trur, seier
Kristin Helgeland Hauge.
Dialektaksjonen i gang
«Dialektriket» kjem på
fjernsyn til hausten, men alt no
startar «Dialektaksjonen – mitt
beste dialektord». Det er ei stor
nettsatsing utvikla av nrk.no.
– Når vi har jobba med
denne serien, har vi sett at
det er ei glede og ein energi
rundt dialektord. Kvar bygd
har ei dialektordbok der dei
har samla dialektorda sine, og
vi tenkte det kunne vere veldig
«Heimaifrå»
artig å samle det som skjer over
heile landet på ein plass, fortel
Hauge.
Målet med denne nettsatsinga
er å samle inn flest mogleg
dialektord, og deretter kåre
vårt felles beste dialektord.
Hauge understrekar at målet
ikkje er å finne det finaste eller
styggaste ordet, men det ordet
som folk tykkjer er kjekkast å
ha i dialekten sin eller artigast
å høyre i andre dialektar.
Håpar på diskusjon
– Mangfaldet skal kome fram.
Folk skal diskutere og prate og
samanlikne orda sine. Mange
dialektord har tilknyting fleire
plassar, og kanskje blir det eitt
dialektord som heile Noreg
elskar. Dette blir veldig spennande, seier Kristin Helgeland
Hauge i NRK Hordaland.
Alle kan vere med. Lenker til
«Dialektaksjonen ligg på»
http://nrk.no/dialektaksjonen ,
på nettsidene til Språkåret 2013
og på Facebook.
Språkåret 2013
I 2013 reiser Odd Nordstoga og
Ingebjørg H. Bratland på ein omfattande turné på ungdomshus i
heile landet. Turneen er basert på
den nye plata deira «Heimaifrå»,
og er sett i hop i samarbeid med
Noregs Ungdomslag(NU). Her trykker vi eit utdrag frå eit intervju gitt
til NU sitt medlemsblad «Ungdom».
Eg møter dei to telemarkingane
heime hos han Odd på Lambertseter i Oslo, der dei er i full gang med
å øve til den kommande turneen.
Ingebjørg, som kjem frå bygda
Edland i Vinje, er etterkvart eit godt
kjend namn i folkemusikk-Noreg,
både med kveding på kappleik og
bidrag på fleire plater og konsertar.
Odd Nordstoga har spelt med både
små og store band, men når dei to
skulle gjere noko var det naturleg å
ha eit lite band og ein heimekoseleg
turné.
– Kva er tanken bak den nye plata?
– Den fyrste tanken var jo at det
hadde vore veldig kjekt å gjere
noko saman, seier Odd. - Då var
det naturleg å ta utgangspunkt i
tradisjonsstoff frå Øvre Telemark.
– Vi har jo på mange måtar
vokse opp i dette, seier Ingeborg.
- Det er eit bra folkemusikkmiljø i
Språkåret 2013
Vinje. Og det er jo der ein kjem frå,
frå folkemusikken.
– Korleis er språket på
denne plata?
– Det er jo dialekt, men noko er jo
litt svorsk og blanding av bokmål og
nynorsk. Vi syng songane slik dei
er skrivne ned og slik kjeldene song
dei. Det er nok nokre ord som ikkje
blir forstått, men vi syng ikkje på
engelsk i alle fall, understreker Odd.
– Kva forhold har de til
å syngje på dialekt?
– Det hadde jo blitt heilt rart om
ein skulle gjort noko anna. Du må
jo syngje på den dialekten der du er
frå. Eg veit ikkje om ein norsk
person som ikkje syng på den dialekten dei pratar, seier Ingebjørg.
– Noko som er ekstremt viktig
med å vere artist, er jo at det må
vere eit ein-til-ein-forhold mellom
det du syng og deg sjølv. Det må
høyrast heilt ekte ut for at du skal
bli trudd på det. Då er det kanskje
ikkje så dumt å syngje på sitt eige
mål, seier Odd Nordstoga, klar for
turné i heile landet med musikk
Heimaifrå.
Turnéruta vil du finne på
www.språkåret.no når ho er klar.
Eit av dei største prosjekta i
Språkåret 2013, er dokumentarboka
Det fleirspråklege Noreg som viser
det språklege mangfaldet i Noreg
i dag. Bileta står sentralt i boka, og
det er den fleirspråklege kvardagen
over heile landet som blir vist fram.
– Vi har ein visuelt sterk
forlagsprofil, og då Språkåret 2013
oppmoda ulike aktørar til å bidra
i feiringa av året, ville vi gjere det
på vår måte. Vi liker å angripe eit
tema frå ein litt uvanleg vinkel. Å
dokumentere språk visuelt var ei
utfordring vi hadde lyst å jobbe
med, fortel forlagssjef i SKALD
forlag, Simone Stibbe.
Det vesle forlaget i Leikanger
har gjennom fleire år utmerka seg
med dokumentar- og fotobøker,
mange av desse i samarbeid med
han som nesten kan kallast hus­
fotografen, Oddleiv Apneseth. Og
då Stibbe fekk ideen til denne boka,
var det nettopp den prisvinnande
fotografen som fekk utfordringa
med å dokumentere språkmang­
faldet i Noreg.
Fotograf med signatur
- Oddleiv har ein spesiell signatur
og ei unik evne til å vise miljøet
rundt eit portrett. Når han kan formidle noko som i utgangs­punktet
er så abstrakt som fleirspråklegheit,
er det fordi han greier å vise
det gjennom miljøet folka han
portretterer er i, fortel Stibbe som
òg er redaktør for boka.
Dei varierte livshistoriene blir
utdjupa gjennom tekstar som fortel
bakgrunnen til folka. Skribentar
over heile landet har besøkt folk
og fått høyre deira historier og
refleksjonar rundt det å leve med
fleire språk. Biletet over er tatt
i samband med fotografering på
omsorgssenteret i Volda, der Aryam
Mesfun frå Eritrea jobbar.
Overraska over språkmangfaldet
Kombinasjonane er mangfaldige,
frå den filippinske asiabutikk­
eigaren i Førde som brukar morsmålet sitt berre når ho verkeleg må,
via den marokkanske faren som
konsekvent snakkar persisk med
sonen sin under fotballtreninga
medan han samstundes snakkar
norsk til dei andre borna, til den
samisk-kvenske tromsværingen
som først i vaksen alder lærde å
forstå språka ho var omgitt av i
oppveksten.
– Eg blei overraska over kor
fleirspråkleg Noreg faktisk er!
Arbeidet med denne boka har
endra synet mitt på det norske
språkmangfaldet, og no ser eg
at fleirspråklegheit er ein heilt
sjølvsagt del av det norske samfunnet, seier Stibbe som sjølv er
fleirspråkleg.
Den dokumentariske delen
blir utfylt av ein fagleg tekst av
språkforskar ved Universitetet i
Tromsø, Øystein Vangsnes.
Dokumentarboka Det fleirspråklege
Noreg blir gitt ut i samarbeid med
Språkåret 2013, og kjem ut i mai.
19
Kvensk
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Forfattaren Alf Nilsen-Børskog har sidan
2004 gitt ut tre romanar og fire diktsamlingar på kvensk, og Agnes Eriksen har
gitt ut to barnebøker. I tillegg kjem norskspråkleg kven-litteratur av Idar Kristiansen,
Hans Kristian Eriksen og Bente Pedersen. Den første kvenske grammatikken vil bli gitt
ut hausten 2013. Ein forsmak på dette er
heftet «Allmenninnføring i skriving av
kvensk».Heftet kan lastast ned på:
www.kvenskinstitutt.no
Foto: Siv Dolmen
Eit skriftspråk for kven?
– Språket er noko av det viktigaste
som gjer meg kvensk, så kvifor skal
eg ikkje ta vare på det?
Osvald Josefsen (24) høyrer til
første generasjonen kvenar som kan
ta i bruk kvensk i skriftspråksform,
og som ikkje kjenner skamma i
kroppen over språket sitt.
– Kvenane er eit eige folk. Vi
har eit eige språk. Det liknar på
finsk, men er likevel ulikt og det er
vanskeleg å gjere seg forstått med
kvensk i Finland. Språket er vårt
viktigaste identitetsmerke, seier
Josefsen
Språk for ein ny generasjon
I fleire hundre år har forfedrane
hans halde til i Børselv i Finnmark,
der han sjølv budde til han var
fem år. Dit kom dei som arbeidsutvandrarar frå Tornedalen, like
over svenskegrensa. Mange andre
arbeidssøkjande kvenar kom
òg same veg, frå ulike stader i
Nord-Sverige og Finland, spesielt
i to store bølgjer på 1700- og
1800-talet.
20
Fakta om kvensk
• Språk i den finsk-ugriske
språkfamilien. Kvensk er
basert på finsk og tornedalsvensk, men har til dels
vesentlege skilnader på ordog grammatikknivå.
• Språket til ein norsk minoritet som har utvandra frå
Nord-Sverige og NordFinland til Troms og Finnmark
i løpet av fleire hundre år. • Sidan 2005 er kvensk
definert som eit eige
minoritetsspråk i Noreg. • Mellom 2 – 8 000 med leseog skrivekunne, avhengig av
kva kriterium ein legg til
grunn. • Truleg kan 10 – 15 000
personar språket godt nok
til å føre ein samtale. • Kvenar er nemnde i nokre
av dei tidlegaste historiske
kjeldene våre, frå 800-talet.
Vi har sikker kunnskap om at
det har budd kvenar i Noreg
i godt over tusen år.
At kvenane har opplevd språkleg
og kulturell undertrykking sidan
1800-talet, merkar Josefsen på
foreldra sine.
– Mamma lærte ikkje kvensk då
ho var lita, for foreldra ville spare
henne for problem på skulen. Ho
er ikkje skamfull i dag, men det ligg
likevel ei slags stille over språket,
seier han, før han legg til:
– Det er klart du heller lærer
norsk viss morsmålet ditt gir deg
såpass store problem i kvardagen.
Står ikkje stille i skuggen
Kvenane blei fort kjende for ein
god arbeidsmoral, men fekk òg
tilnamnet «det stille folket» i dei
mørke gruvene i Finnmark. Språket
deira blei ikkje ein prioritet,
og resultatet? Ein skrantande
skriftkultur.
I dag er ikkje kvenane lenger
eit stillteiande gruvefolk. Ungdom
med kvensk bakgrunn lærer seg no
språket, med stolte besteforeldre og
foreldre i manesjen.
– Det er ikkje lenger noko å
skamme seg over å vere kvensk,
seier han.
I 200 år har kvenar verna om glørne
av det som i utgangspunktet var
ein munnleg finsk språkkultur mot
ein krevjande fornorskingsprosess,
den same som råka samane. For
framtida til språket, var det viktig å
lage eit skriftspråk.
– Har ein eit skriftspråk har
ein også eit folk, argumenterer
Josefsen.
Josefsen har sjølv ein markant
ringeriksdialekt og framstiller seg
ikkje som ein språkleg aktivist.
Under samtalen er han likevel
tydeleg på at kvenane ikkje har vore
like flinke som samane til å jobbe
språkpolitisk for å oppnå vern av
språket.
– Dei fleste veit kva ein same
er, men det er få eg møter som
veit kva ein kven er, innrømmer
Josefsen, som har sett seg lei av å
stå i skuggen av urfolkstatusen til
samane.
Global trend
Ser ein på kor tett Josefsen knyter
språket til identiteten sin, er det
ikkje lenger vanskeleg å forstå at
små språk held seg i live. På verds-
Språkåret 2013
basis har det dei siste åra skjedd ei revitalisering
av statusen til minoritetsspråk, både offisielt
og blant unge på grasrotnivå. Det finst rundt 70
millionar minoritetsspråkbrukarar i Europa,
fordelt på om lag 60 språk.
Pia Lane, språkforskarar på kvensk ved
Universitetet i Oslo, ser på revitaliseringa av det
kvenske språket som eit ledd i ein global trend,
der unge i stadig større grad skyv minoritetsbakgrunnen sin fram i sjølvbiletet, godt hjelpt av
skriftspråkstandardisering og teknologiutvikling.
Standardiseringsprosessen av det kvenske
språket minner om korleis Ivar Aasen tok
utgangspunkt i dialektane. Men der Aasen
etter kvart fekk økonomisk støtte, er både Lane
og Josefsen uroa over situasjonen for kvensk.
Samstundes, fordi kvensk ikkje har status som
urfolksspråk, mistar kvenar retten til å lære
kvensk som andrespråk i skulen når dei flyttar
frå kvenske kommunar.
– Det første vi må gjere er å få skriftspråket
fullstendig standardisert, også elektronisk.
Det er viktig å få lærebøker, slik at born kan
lære språket frå grunnskulen av. Dette handlar
mest om mangelen på økonomisk støtte, seier
Josefsen.
Ikkje ein einsam minoritet
Josefsen har tatt kurs i kvensk språk på Universitetet i Tromsø, og har ein sterk motivasjon for
å møte andre unge kvenar og lære språket endå
betre.
– Eg er ein del av den første ikkje-tause
generasjonen kvenar, og kjenner meg ikkje som
ein einsam minoritet. Den unge generasjonen
kvenar er i ferd med å revitalisere og lære seg
språket, og samlast i lokalforeiningar over heile
landet.
For Josefsen handlar det om å byggje vidare
på revitaliseringsprosessen som no har begynt.
Og målet er noko som ville vore utenkjeleg for
berre få år sidan.
– Eg vil at borna mine skal kunne lære kvensk
skriftspråk frå dei er små av, seier han.
Språkåret 2013
Romani og romanes
Romani og
romanes
Romani og romanes har begge status som minoritetsspråk i Noreg.
Dei har felles opphav, men har skilt
lag og blitt til to ulike språk.
– Romani og romanes – eller
norsk og valakisk romani, som
vi òg kallar dei – stammar begge
frå urromani, som blei snakka på
Balkan på 1300-talet. Urromani
var eit indoarisk språk, og ein nær
slektning av moderne indiske språk
som hindi, urdu, panjabi og bengali.
Urromani kjem frå India via Vesle-Asia, fortel Rolf Theil, professor i
lingvistikk ved Universitetet i Oslo.
– Romani og romanes har altså eit
felles opphav, men har skild lag.
Kvifor skjedde det?
– Dei som snakka urromani,
spreidde seg ut over heile Europa,
og mange talarar blei verande på
Balkan – mellom anna i området
som svarer til det moderne Romania I Romania utvikla urromani seg
til valakisk romani, også kalla vlach
eller romanes. Til Norden kom det romani-talande folk kring år 1500, og
språket deira utvikla seg etter kvart
til norsk romani. På 1860-talet
utvandra mange talarar av valakisk
romani til Vest-Europa, og dei kom
også til Noreg, fortel Theil.
– Dei som snakkar valakisk
romani, kallar vi sigøynarar
eller romar, men vi kallar dei som
snakkar norsk romani for taterar
eller romanifolk.
områda dei har vore innom. Vi finn
mange iranske, armenske, greske og
slaviske ord i språka.
– Og kva skil dei frå kvarandre?
– Det som skil dei, er grammatikk og lydsystem. Valakisk
romani (romanes) har halde ved
lag det meste av grammatikken
(ordbøying og setningsstruktur) frå
urromani, medan norsk romani har
lånt bøying og setningsstruktur frå
norsk.
– Korleis er bruken av romani og
romanes i Noreg i dag? – Vi har ingen sikre tal, men
det er berre nokre få hundre som
snakkar valakisk romani. Mange
av dei romane som dei seinare åra
har kome til Noreg, særleg som
tiggarar, snakkar også valakisk
romani. Dei fleste romane bur i
Oslo-området.
– Tala for norsk romani er endå
mindre sikre. Det finst fleire tusen
taterar, men vi veit ikkje kor mange
av dei som snakkar norsk romani.
Det bur taterar mange ulike stader i
Sør-Noreg – på Austlandet, Sørlandet, Vestlandet og i Trøndelag.
Både valakisk og norsk romani
blir overførde til nye generasjonar.
Rolf Theil utarbeider no ei normalisert rettskriving for norsk romani
i samarbeid med Taternes landsforening. Denne vil etter planen bli
ferdig i løpet av Språkåret 2013.
– Kva har dei to språka sams?
– Det dei har sams, er i fyrste
rekkje ordtilfanget. I midten ligg
det eit indoarisk ordtilfang, som
er supplert av ord frå språka i
Demokratisk vorspiel
Ikkje berre er det Språkåret 2013. Norsk
Bibliotekforening fyller 100 år, det same
gjer den allmenne røysteretten i Noreg.
Med kunnskap, deltaking og eige språk
blei Noreg eit friare land. I Språkåret
2013 er det derfor naturleg å hente fram
desse ideane igjen. Gjennom prosjektet
Demokratisk vorspiel vil vi ta debattar
om språk, ytringsfriheit og demokrati
på norske folkebibliotek. Demokratisk
vorspiel blir arrangert i veke 36 og i
veke 43.
21
Teiknspråk
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Det Norske Teatret
Det Norske Teatret
Prosjektet Det Norske Teatret vaks
ut av trass og motsetnader.
– Motkulturen som teatret
representerer gir ei enorm kraft,
seier teatersjef Erik Ulfsby 100 år
etter etableringa.
Foto Siv Dolmen
– Først og fremst skuespiller
– Drømmen er å få jobbe som skuespiller ved et av de store norske
teatrene. Men jeg får ofte til svar at
det ikke passer – fordi jeg er døv.
Det kroppslige engasjementet er
smittende. Denne ettermiddagen
har skuespiller Ronny Jacobsen bare
en journalist som publikum, men
bruker likevel hele kroppen og spiller ut et bredt og nesten overtydelig
følelsesregister. Selv om jeg ikke
kan tegnspråk, og derfor har med
meg en tolk, er det umulig for meg
ikke å skjønne hva Jacobsen mener
når han forklarer at han har følt seg
diskriminert fordi han er døv.
Han reagerer på et altoverskyggende fokus på stemmebruk i
teatrene.
– Jeg vil føle at man vil ha meg
som skuespiller, men ikke fordi jeg
er kvotert inn. Mitt førstespråk er
tegnspråk, og det er en kollisjon.
Det er storsamfunnets ansvar å bli
vant til tegnspråk – også på scenen,
mener den kritikerroste skuespilleren, før han legger til:
– Jeg blir lei meg, for jeg
føler mange tenker så begrenset.
Samtidig kan jeg til en viss grad
forstå skepsisen, for folk mangler jo
22
kunnskap om hvordan det fysiske
kan spille en viktig rolle på teateret.
Jeg var kjempestolt
Jacobsen har jobbet som skuespiller
helt siden han som ivrig 17-åring
debuterte i rollen som Ole i «Vertshuset Den gyldne hale» på NRK.
Nå, etter for alvor å ha slått
igjennom i offentligheten som
skuespiller i stykket «Jeg var Fritz
Moen», står han på terskelen inn
til offentligheten til de hørende,
en terskel han helst vil at ikke skal
finnes. «Jeg var Fritz Moen», som
var et samarbeid mellom tegnspråkteatret Manu og Riksteateret, høstet
mange gode kritikker i rikspressen,
og føltes som en personlig seier for
Jacobsen.
Jeg var kjempestolt. Målet mitt
var å vise at jeg også er en god
skuespiller, selv om jeg er døv.
– Det fysiske tiltrakk meg
Likevel opplever Jacobsen at han
som regel alltid har talt for døve
ører når han har villet bli tatt på
alvor som skuespiller blant hørende.
– Da jeg var liten, vokste jeg opp
blant hørende. Oppveksten var god
på alle måter, men språkhindringen
var der hele veien likevel, forteller
han.
– Utfordringen min var at jeg
ikke var glad i å lese i det stille. Det
var det fysiske som tiltrakk meg, så
da jeg var 13 år, fikk jeg et ønske
om å bli skuespiller.
Tegn i tiden
De døves kultur blir sakte men
sikkert mer synlig i storsamfunnet,
og de døve ser ikke lenger opp til de
hørende med definisjonsmakt, de
man før anså som mer «normale».
– Vi døve har en kultur og et
miljø, som har blitt sterkere og
sterkere, sier Jacobsen.
– Jeg ser tydelig at samfunnet er i
endring, i retning mot mer toleranse
for døve. Tegnspråket blir mer synlig, og i det samfunnet barna mine
vokser opp, vil det være enklere å
være døv, tror skuespilleren.
– Det var først da jeg spilte et
utdrag av en enakter på åpningen av
Språkåret i Kristiansand tidligere i
år at jeg virkelig følte at jeg var en av
de andre, en del av storsamfunnet,
avslutter han.
Teater Manu
Teater Manu er Norges profesjonelle, riksdekkende tegnspråkteater. Teateret tar utgangspunkt
i døves språk og kultur, men retter
seg samtidig også mot hørende.
Teateret ble vedtatt grunnlagt av
Stortinget i 2001.
Teateret har samproduksjoner
blant annet med Riksteateret i
Norge, Tyst teater i Sverige og
Glad teater i Danmark, samt flere
internasjonale prosjekter.
De senere årene har teateret blitt
nominert til flere Hedda-priser. I 2013 spilles den visuelt eksperimentelle forestillingen Exit Hamlet,
som er det første stykket til Teater
Manu som ikke har stemmeskuespiller på scenen.
Språkåret 2013
– Det ligg ein særskild energi i
veggane her. Viljen og stridslysta
som har prega og framleis pregar
teatret lar seg omskape i ein energi
som gjer det mogleg å satse dristig.
Bibelen, jubileumsframsyninga vår,
er eit utmerka døme på det, seier
Erik Ulfsby.
Det byrja i 1913. Hulda Garborg og
krinsen hennar opna med Ervingen
og Rationelt fjøsstell på turné.
Første stopp var Kristiansand.
Sidan skulle dei reise landet
på kryss og tvers med teater på
landsmål. Tanken deira var å skape
eit folketeater gjennom eit spelarlag
med bygdefolk. Teatret skulle syne
landsmålets eksistens og måtte
liggje sentralt i hovudstaden. På
den måten ville den urbane eliten
ikkje kunne unngå å ta landsmålet
innover seg både i skrift og tale.
– Det er ein imponerande prestasjon at dei klarte å gjennomføre ein
såpass vågal og djerv plan. No ligg
teatret sentralt plassert i hovudstaden i ein moderne praktbygning.
Hardt arbeid og sterk overtyding
har gitt resultat. Eg trur nok Hulda
og gjengen hadde vore både stolte
og glade dersom dei hadde sett
livsverket sitt no, seier teatersjefen.
Bruken av nynorsk som scenespråk
provoserer ikkje slik det gjorde
tidleg på 1900-talet då Noreg
skulle definere seg som sjølvstendig
nasjon. Då Det Norske Teatret
etablerte seg i hovudstaden hausten
1913 opplevde dei rasande demon-
Språkåret 2013
strantar i gatene. I dag krinsar
debatten rundt teatret, ikkje om
språket.
– Språket er eit fortrinn.
Skulle ein ha laga eit nytt teater frå
grunnen av i dag, ville vi ha vore
best tente med å velje nynorsk som
scenespråk, seier Ulfsby.
– 70 til 80 prosent av all
teaterproduksjonen i dag er ikkje
realistisk. Det meste av dramatikken blir løfta over i eit kunstspråk.
Her i Noreg har ingen andre teater
eit såkalla scenespråk slik dei har
i England med Queens English, i
Tyskland med Hochdeutsch og for
den del i Sverige med Rikssvensk.
Nynorsk er det opphøgde scenespråket her i landet og eit fantastisk
fortrinn for Det Norske Teatret.
I jubileumsåret er Det Norske
Teatret opptatt av styrkje posisjonen sin som det mest spennande
teatret i landet. Dei gjer det ved å
redefinere omgrepa Det Norske og
Teatret.
– I Det Norske må vi ta inn det
multikulturelle perspektivet. Det
gjer vi gjennom Det Multinorske, ei
særskild utdanning for skodespelarar med annan etnisk bakgrunn
enn den norske. I dag er dei som
snakkar annleis og som synest oss
framande, ikkje frå bygda, men frå
andre kontinent, fortel Erik Ulfsby.
– I tillegg må vi tilføre noko nytt i
omgrepet Teatret. Vi må leite etter
nye måtar å skape teater på, tenkje
nytt dersom vi skal nå ut til publikum med dei historiene vi ønskjer
å fortelje. Det Norske Teatret er og
skal vere både eit stort folketeater
og eit ambisiøst kunstprosjekt.
Det er identiteten vår. Vi står på to
bein, og der står vi stødig, avsluttar
teatersjef Erik Ulfsby.
Foto: Terje Svindseth
Teaterframtida
Det Norske Teatret har alltid spelt
teater på «norskt mål i by og
bygd». Ein ny generasjon skodespelarar har no funne vegen til
scena på det nynorske teatret i
Oslo.
Sju år gamle Alexsander Bräuner
Dias er med i den store jubileumsframsyninga «Bibelen» på Det
Norske Teatret våren 2013. Han
synst det er kjekt.
– Det artigaste? Det må vere at
eg er på scena ganske lengje, og så
liker eg jo å stå på scena. Og så er
det andre skodespelarar som er der,
og som eg ser på fjernsyn nokon
gongar. Det er jo litt artig. Eg lærar
mykje når eg ser på dei, fortel den
unge skodespelaren.
7-åringen er halvt norsk og
halvt brasiliansk. Heime går det i
Oslo-dialekt og portugisisk. Han
kan litt engelsk også. På scena på
Det Norske Teatret er det nynorsk
som gjeld.
– Det tok litt tid å lære seg i
starten, men eg øvde og øvde så
det gjekk faktisk veldig bra. Det er
nesten som å lære eit anna språk,
berre lettare, fortel han.
Trass den unge alderen, er
Alexsander allereie ein erfaren
skodespelar. Han har vore med i
fleire reklamefilmar, og så er han
med på Den Mangfaldige Scenen.
Det er eit fleirkulturelt barne- og
ungdomsteater som blir drive i
samarbeid mellom BUL i Oslo,
Noregs Ungdomslag og Det Norske
Teatret.
– På Den Mangfaldige Scenen
har eg lært at eg aldri skal vere redd
for publikum og sånn. Og å vere
stille, men snakke høgt når eg er
på scena. Eg liker det godt. Det er
alltid gøy å spele teater.
Framtidsplanen er å halde fram
med å stå på ei scene.
– Eg liker å vere skodespelar. Og no
har eg lært litt om å vere skodespelar. Når eg blir større og større
og større, så blir eg berre betre og
betre og betre for kvar gong eg øver,
fortel sjuåringen.
23
Det store spørsmålet
Eit annonsevedlegg for Språkåret 2013
Kva er eigentleg
eit språk?
Det er eitt spørsmål som er
naturleg å stille seg i Språkåret
2013. Kva er eit språk?
– Eg har tenkt på kva som kan
vere svaret på det spørsmålet, og
grunnen til at eg har tenkt er at
eg har språk. Eg vil tilbake til det
fysiske utgangspunktet for språk.
på basalbehova våre eller er redde.
Det er tankeverksemd, men ikkje
språk, for dei tankane treng du
ikkje mime rørsler med munnen
eller tunga for å tenkje, utdjupar
han vidare.
Lydar er ikkje alltid språk
– Kva er ikkje eit språk?
Det seier Trond Trosterud. Han er
professor i lingvistikk ved Universitetet i Tromsø. Han er fleirspråkleg
med norsk som morsmål, og med
språk som arbeidsfelt.
– Språket har to sider: uttrykk
og meining. Ved hjelp av luft og
tungerørsler skapar vi lydar og
sekvensar av lydar. Desse lydane
er i seg sjølve ikkje språk. Men når
vi set dei saman etter eit sett med
reglar, og har gitt meiningsinnhald
til desse lydsekvensane, tar vi dei
med inn i hjernen og begynner å
tenkje på det.
Noko å tenkje med
Og nettopp det er det viktigaste
med språket, meiner Trosterud.
– Vi brukar å seie at språk er eit
kommunikasjonsverktøy. Eg trur
språk er vel så mykje for å tenkje
med. Då eg tenkte på spørsmålet
ditt om kva språk er, så tenkte eg
med eit språk. Eg forma munnen
og tungerørsla i tanken medan eg
tenkte på det, forklarar han.
– På ein måte kan du jo tenkje
kva du vil og seie kva du vil, men
du kan ikkje seie det på kva måte
du vil. Du må setje det saman på
ein spesiell måte. Då blir det språk,
seier Trosterud.
– Dyr tenkjer utan språk. Det
gjer vi menneske også når vi tenkjer
– Lydar i seg sjølv er ikkje
språk. Berre nokre av dei lydane
vi kan lage er med i språka våre.
I urfolksspråka som blir snakka i
Sør-Afrika er det klikkelydar. Nordmenn brukar to av desse. Den eine
er eit sukk, og den andre brukar
vi når vi vil ha ein hest til å gå. For
oss har desse lydane meining, men
dei er ikkje ein del av språket vårt,
forklarer språkprofessoren.
– Grønlandsk har tre vokalar;
a, i og u. Dei kan også seie ø, men
den lyden tydde ingenting i språket
deira før dei fekk danske lånord
med ø. Slik er det også for oss: Vi
kan seie o med leppene som om
det var ein i. Resultatet er ein fin
lyd, som vi kan bruke til å uttrykkje
noko i ein vennegjeng, men den
høyrer ikkje til i norsk. Derimot
finn du denne lyden i russisk, estisk
og tyrkisk. – Dersom alle i ein vennegjeng
skjønnar kva vi meiner når vi seier
ein lyd, har det då blitt språk?
– Det har blitt eit symbol, men det
har ikkje gått inn i språket. Viss
du lagar ein grimase eller viftar
med fingrane blir det det same. Vi
skjønar kva du meiner. Men det er
ikkje språk.
Ikoniske språk
Teiknspråk, ikonisk språk, har dei
same prinsippa som det språket vi
snakkar med munnen. Der er det
rørsler med hendene som erstattar
lydane.
– Dei fleste fingerrørslene er like
lite meiningsbærande i seg sjølv
som lydane, men dei får meining i
den store samanhengen, forklarer
Trosterud.
– I tillegg er det mange som
snakkar om kroppsspråk som språk.
Det er eg ikkje einig i.
– Kvifor er ikkje kroppsspråk språk?
– Det som gjer språk så fantastisk
er at vi har laga ei felles forståing av
ekstremt mange lyd- og meiningspar. Men vi har kanskje berre fem
nyansar for å stryke kvarandre
over kinnet. Og vi har ingen avtalar
om kva dei fem nyansane betyr,
forklarar han.
– Språk skapar fellesskap. Det
språket vi formar tankane våre med
fungerer også til å kommunisere
med andre menneske. Alle vi som
kan dei same teikn- og lydkombinasjonane er i stand til å snakke
saman og utveksle dei tankane vi
har, seier Trosterud.
– Vi som er fleirspråklege veit
at dei ulike språka vi snakkar deler
ulike sett med føresetnader. Du vil
aldri snakke likt om eit fenomen i
Noreg på norsk og på engelsk. Du
veit at når du snakkar om det på
norsk vil du dele nokre føresetnader med den du snakkar med på
norsk. På engelsk vil ein ikkje dele
føresetnadene, sjølv om ein har eit
felles språk, forklarer han.
Fleire moglege
definisjonar av språk
– Språk er notorisk vanskeleg å
definere. Det er så mangetydig.
Hadde du spurt meg kva finsk var,
ville eg sagt at finsk er eit språk.
Om lag 90 prosent av befolkninga
i Europa snakkar språk av ei og
same slekt, nemleg indoeuropeisk.
Så har vi små øyer rundt dei store
språkgruppene, slik som finsk og
samisk, seier Trosterud, og held
fram.
– Vi brukar å seie at det er 7000
språk i verda, og då meiner vi språk
i tydinga finsk. Men viss vi gløymer
den språklege infrastrukturen og
reglane vi lagar rundt det, er det
opplagt at svensk og norsk er variantar av same språk. Skandinavisk
er anten eitt språk eller fire språk.
Og er norsk eitt eller to språk? Det
er vanskeleg å telje språk, konkluderer Trosterud, og minner om ein
siste mogleg definisjon av språk.
Språkforskarar ikkje einige
– Eg kan seie til nokon at vi ikkje
snakkar same språk. Då meiner eg
at vi ikkje kommuniserer godt.
Og kanskje gjer ikkje språkforskarar det.
– Du vil få forskjellige svar på
spørsmålet om kva eit språk er etter
kven du spør. Det liker eg ikkje. Det
er ein veikskap ved språkforskinga
at vi gir deg så mange ulike svar
på slike grunnleggjande spørsmål,
avsluttar Trond Trosterud, professor i lingvistikk ved Universitetet i
Tromsø.