Osiągnąć więcej zużywając mniej. Program LIFE a
Transcription
Osiągnąć więcej zużywając mniej. Program LIFE a
(1,1) -1- GettingmoreFromLess_pl_A4 okladka.indd 21-03-2011 18:09:25 Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej Program LIFE a zrównowa!ona produkcja w UE K O M I S J A EUROPEJSKA środowisko (1,1) -2- GettingmoreFromLess_pl_A4 okladka.indd 21-03-2011 18:11:29 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE KOMISJA EUROPEJSKA DYREKCJA GENERALNA DS. !RODOWISKA LIFE („Instrument finansowy na rzecz !rodowiska”) jest programem rozpocz"tym przez Komisj" Europejsk# i koordynowanym przez Dyrekcj" Generaln# ds. $rodowiska (wydzia% LIFE – BU-E.4). Publikacja „Osi"gn"# wi$cej zu%ywaj"c mniej. Program LIFE a zrównowa%ona produkcja w UE” niekoniecznie odzwierciedla opinie instytucji Unii Europejskiej. Autorzy: Nora Schiessler, Mathilde Snel i Gabriella Camarsa (rzeczoznawcy), Justin Toland, Stephen Gardner, Tim Hudson, Edward Thorpe, Eamon O’Hara (AEIDL, koordynator Zespo!u ds. Komunikacji Spo!ecznej). Redaktor g&ówny: Joaquim Capit"o, Komisja Europejska, DG ds. #rodowiska, dzia! LIFE – BU-9, 02/1, 200 rue de la Loi, B-1049 Bruksela. Koordynatorzy serii LIFE Focus: Simon Goss (koordynator ds. komunikacji LIFE), Evelyne Jussiant (koordynator ds. publikacji DG #rodowisko), ), Anne-Louise Friedrichsen (wiceprzewodnicz$ca Dzia!u LIFE). Nad niniejszym wydaniem pracowa&y równie% nast$puj"ce osoby: Walter Cortellini, Piotr Grzezikowski, Arnoud Heeres, Igor Jelinski, Sylvie Ludain, Izabela Madalinska, Martin Petrtyl, Remo Savoia, Alexis Tsalas, Santiago Urquijo-Zamora (Dzia! LIFE ), Benoit Cnockaert, Audrey Thénard, Daniele Gallorini, Pekka Hanninen, Peter Karsch, Thomas Mayer, Gillian Storey, Georgia Valaoras (Astrale GEIE). Produkcja: Monique Braem (AEIDL). Szata graficzna: Daniel Renders, Anita Cortés (Astrale EEIG-AEIDL). Podzi$kowania: dzi%kujemy wszystkim beneficjentom projektu LIFE, którzy dzi%ki swoim komentarzom, zdj%ciom i innym u&ytecznym materia!om przyczynili si% do powstania niniejszego raportu. Zdj$cia: zdj%cia pochodz$ z poszczególnych projektów, je'li nie podano inaczej. Europe Direct jest serwisem informacyjnym udzielaj$cym odpowiedzi na pytania dotycz$ce Unii Europejskiej. Nowy bezp!atny nr telefonu: 00 800 6 7 8 9 10 11 Wiele dodatkowych informacji o Unii Europejskiej jest dost%pnych w Internecie. Mo&na je uzyska( na serwerze Europa (http://europa.eu). Luksemburg: Urz$d Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2009 r. ISBN 978-92-79-10656-9 ISSN 1725-5619 © Wspólnoty Europejskie, 2009 r. Wykorzystanie tre'ci niniejszej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania )ród!a. Wydanie polskie: Narodowy Fundusz Ochrony !rodowiska i Gospodarki Wodnej Krajowy Punkt Kontaktowy LIFE+ ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa tel. (+48-22) 45 90 543, (+48-22) 45 90 396, fax. (+48-22) 45 90 193 www.nfosigw.gov.pl/life ISBN 978-83-915678-5-2 (wydanie polskie) Printed in Poland Wydrukowano na papierze ekologicznym „Edixion” posiadaj$cym Certyfikat European Flower Green. 1 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE SPIS TRE%CI LIFE Focus Przedmowa do wydania polskiego................ 3 EUROCRATE: Oczekiwania wzgl%dem opakowa, ................ 15 PRZEDMOWA ........................... 4 COGNIS: Rozwi$zania dla rozpuszczalników ................ 17 WST*P ...................................... 5 Europejski Plan Dzia!ania na rzecz zrównowa&onej produkcji .......... 5 Produkcja maszyn i wyposa!enia: przemys" lotniczy i elektryczny .............. 7 Przemys" metalurgiczny i mineralnych produktów niemetalicznych: metale prefabrykowane i ceramika .... 19 Program LIFE w cyklu &ycia produktu .................................... 19 MINOS: Wytwarzanie nowych produktów ze 'cieków powsta!ych przy produkcji oliwy z oliwek ..... 30 Przemys" drzewny, celulozowy, papierniczy i drukarski............ 31 Zielone rozwi$zania dla przemys!u le'nego ...................................... 31 BIORED: Zmniejszenie wp!ywu produkcji celulozy i papieru na 'rodowisko naturalne ........... 33 EMPEREUR: Doskona!e wyko,czenie &elaza i stali ......... 21 PIONEER: nowe podej'cie do EMAS w przemy'le papierniczym ............................. 36 PAMELA: nowe zastosowania dla starych samolotów .............. 9 Mikroskopowa obróbka ko,cowa w czyszczeniu p!ytek ceramicznych ............................ 23 Lista udanych i obiecuj"cych projektów ................................. 37 BEZO+OWIOWO: Zrównowa&ony rozwój zdolno'ci produkcyjnych u producentów sprz%tu elektronicznego ......................... 12 Sektor produktów !ywno#ciowych i napojów: produkcja wina i oliwy z oliwek .............. 25 Produkcja chemikaliów i tworzyw sztucznych ............ 13 Zmniejszenie ilo'ci odpadów podczas produkcji wina i oliwy z oliwek........................... 25 LIFE na rzecz 'rodowiska naturalnego ............................... 13 SINERGIA: Toast za produkcj% zrównowa&on$ .......................... 27 Zrównowa&ona produkcja maszyn i wyposa&enia............... 7 Lista dost$pnych publikacji LIFE ......................... 39 3 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Szanowni Pa,stwo, Wdra&anie Instrumentu Finansowego LIFE+ w Polsce ma ju& kilkuletni$ histori%. Od 5 wrze'nia 2008 roku decyzj$ Ministra #rodowiska Narodowy Fundusz Ochrony #rodowiska i Gospodarki Wodnej zosta! powo!any jako Krajowa Instytucja Wdra&aj$ca LIFE+. Od tego czasu NFO#iGW wprowadzi! – wyj$tkowy na skal% europejsk$ – system instytucjonalnego i finansowego wsparcia projektów LIFE+. W dotychczasowej formule trudno by!o beneficjentom zbilansowa( planowane zadania, gdy& pomoc unijna wynosi!a, w zale&no'ci od celu przedsi%wzi%cia, od 50 do 75% kosztów kwalifikowanych. NFO#iGW uruchomi! mechanizm wspó!finansowania projektów LIFE+, dzi%ki któremu beneficjenci mog$ realizowa( projekty LIFE+ wnosz$c jedynie 5% w!asnego wk!adu finansowego. Na ten cel przeznaczamy w ramach programu priorytetowego „Wspó!finansowanie LIFE+” prawie 250 mln z!otych, które wydatkowane b%d$ w latach 2010 – 2018. Nasze dzia!ania obejmuj$ tak&e m.in.: promocj% instrumentu w'ród potencjalnych beneficjentów, szkolenia dla wnioskodawców, bezpo'redni$ pomoc w przygotowaniu wniosków oraz reprezentowanie Polski przed Komisj$ Europejsk$ (KE). Pragn$c zapozna( polskich wnioskodawców z dotychczasowymi osi$gni%ciami LIFE postanowili'my przet!umaczy( cz%'( angielskoj%zycznych publikacji KE. Jako jedn$ z pierwszych przekazujemy Pa,stwu polsk$ wersj% opracowania pt. „Getting more from less. LIFE and sustainable production in the EU”, które przedstawia najciekawsze projekty LIFE, realizowane w ramach podstawowych sektorów przemys!u w Europie, dotycz$ce przestawienia przedsi%biorstw na bardziej zrównowa&on$ produkcj% i konsumpcj%. Mamy nadziej%, &e informacje zawarte w publikacji „Osi#gn#& wi"cej zu'ywaj#c mniej. Program LIFE a zrównowa'ona produkcja w UE”, b%d$ inspiracj$ dla polskich podmiotów do po!$czenia koncepcji rozwoju biznesowego ze zrównowa&onym gospodarowaniem zasobami. Innowacyjne lub demonstracyjne projekty s!u&$ce temu celowi mog$ uzyska( dofinansowanie Komisji Europejskiej w ramach LIFE+. Jan Wiater Zast%pca Prezesa NFO#iGW Leszek Jóskowiak Dyrektor Departamentu Ochrony Przyrody Andrzej Muter Kierownik Wydzia!u ds. Projektów UE P R Z E D M O WA OSI'GN'( WI)CEJ ZU*YWAJ'C MNIEJ. PROGRAM LIFE A ZRÓWNOWA*ONA PRODUKCJA W UE 4 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R Z E D M O WA LIFE Focus Joaquim Capitão p.o Kierownika Wydzia%u LIFE Dyrekcja Generalna ds. $rodowiska Komisja Europejska Troska o 'rodowisko, rosn$ca presja opinii publicznej i regulacje prawne powoduj$ zmiany w sposobie prowadzenia dzia!alno'ci gospodarczej. Coraz cz%'ciej firmy musz$ udowadnia(, &e ich troska o 'rodowisko nie sprowadza si% jedynie do opanowania konkretnej retoryki, ale co wa&niejsze, &e ich codzienne funkcjonowanie i strategie inwestycyjne s$ zgodne z zasadami zrównowa&onego rozwoju. Coraz wi%cej przedsi%biorstw przyznaje, &e dzi%ki zrównowa&onej produkcji mo&na obni&y( koszty, spróbowa( swoich szans na nowych rynkach i zyska( przewag% konkurencyjn$. Zrównowa&ona produkcja i konsumpcja stanowi$ szans% dla przedsi%biorstw na to, by wyzwania zwi$zane z ochron$ 'rodowiska sta!y si% okazj$ dla ich rozwoju. Co przynosi równie& korzy'ci dla konsumentów. Pomimo wy&ej wspomnianych szans, metody produkcji i dzia!ania przedsi%biorstw niezgodne z zasadami zrównowa&onego rozwoju wci$& odciskaj$ swoje pi%tno na 'rodowisku i stanowi$ d!ugoterminowe zagro&enie ze spo!ecznego i gospodarczego punktu widzenia. Podstawowym wyzwaniem jest zatem praca nad stopniowym odwracaniem aktualnych trendów w zakresie produkcji i konsumpcji, które s$ sprzeczne z zasadami zrównowa&onego rozwoju. Do dzia!a, takich nale&y zmniejszenie negatywnego oddzia!ywania na 'rodowisko w trakcie ca!ego cyklu &ycia produktu, zach%canie coraz wi%kszej liczby przedsi%biorstw do stosowania innowacyjnych technologii i metod oraz zwi%kszenie popytu na towary i technologie produkcji, które w wi%kszym stopniu s$ zgodne z zasadami zrównowa&onego rozwoju. Unia Europejska zdaje sobie spraw%, &e zrównowa&one metody produkcji, oparte na innowacji, s$ konieczne do tego, by stawi( czo!o negatywnemu wp!ywowi przemys!u i dzia!alno'ci przedsi%biorstw na 'rodowisko. Unia Europejska przyj%!a w 2008 r. plan dzia!ania na rzecz zrównowa&onej konsumpcji i produkcji (SCP) oraz zrównowa&onej polityki przemys!owej (SIP). UE zaproponowa!a pakiet dzia!a, w zakresie zrównowa&onej produkcji i konsumpcji, który pozwoli na uzupe!nienie i zintegrowanie aktualnej polityki na szczeblu unijnym i krajowym. Program LIFE Komisji Europejskiej (Instrument finansowy na rzecz #rodowiska) odgrywa istotn$ rol% w promowaniu innowacyjnych metod zrównowa&onej produkcji w przemy'le i przedsi%biorczo'ci europejskiej. Do tej pory, ponad 480 projektów wspó!finansowanych przez program LIFE dotyczy!o przedsi%biorstw i przemys!u wytwórczego. By!y one ukierunkowane na wiele sektorów i mia!y pomóc zmierzy( si% z wyzwaniami zwi$zanymi z ochron$ 'rodowiska. Oprócz pomocy w ramach programu LIFE, dost%pne s$ równie& 'rodki Programu ramowego na rzecz konkurencyjno'ci i innowacji (CIP), który ma za zadanie zwi%kszy( konkurencyjno'( przedsi%biorstw europejskich, poprzez np. zwi%kszenie udzia!u rynkowego produktów i us!ug innowacyjnych ekologicznie. Po ukazaniu si% ostatniej broszury LIFE Focus pt. „LIFE na rzecz bardziej ekologicznych przedsi%biorstw” publikujemy bazuj$ce na niej opracowanie, które przedstawia szereg innowacyjnych rozwi$za,, zgodnie z za!o&eniami programu LIFE i ma na celu promowanie zrównowa&onej produkcji w Europie. Broszura opisuje 10 modelowych projektów LIFE zwi$zanych z g!ównymi sektorami przemys!u w Europie, pokazuj$cych, &e przedsi%biorstwa europejskie mog$ odegra( wiod$c$ rol% w przestawieniu si% na bardziej zrównowa&on$ produkcj% i konsumpcj%. Mam nadziej%, &e najnowsza broszura b%dzie )ród!em inspiracji dla przedsi%biorstw i zach%ci je do pod$&ania drog$ produkcji zrównowa&onej oraz do czerpania zwi$zanych z ni$ korzy'ci, zarówno biznesowych jak i ekologicznych. Joaquim Capitão 5 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Europejski Plan Dzia!ania na rzecz zrównowa!onej produkcji PRAWO I POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ Unia Europejska poszukuje sposobów na zmniejszenie oddzia!ywania przemys!u i zachowa, konsumpcyjnych na 'rodowisko. W lipcu 2008 r. rozpocz%to wdra&anie planów dzia!a, na rzecz zrównowa&onej konsumpcji i produkcji oraz zrównowa&onej polityki przemys!owej. Plany te opieraj$ FUNDUSZE UNIJNE NA RZECZ ZRÓWNOWA&ONEJ PRODUKCJI W ramach wysi'ków podejmowanych przez Uni# Europejsk! na rzecz promowania zasad zrównowa$onego rozwoju w przemy(le, opracowano kilka programów finansowania. W 2007 r. wdro$ono Instrument Finansowy LIFE+, który ma za zadanie wspiera" i promowa" rozwój oraz rozpowszechnianie innowacyjnych technologii ekologicznych i wszelkie dzia'ania na rzecz promowania ekologii w miejscu pracy, w szczególno(ci w sektorze publicznym. Przedsi#biorstwa sektora prywatnego mog! równie$ otrzyma" wsparcie na udoskonalenia w zakresie ochrony (rodowiska w ramach cz#(ci programu CIP (Programu ramowego na rzecz konkurencyjno#ci i innowacji) dedykowanej innowacji ekologicznej (http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm). Program ukierunkowany jest na pomoc dla przedsi#biorstw komercyjnych oraz przedsi#biorstw sektora prywatnego i k'adzie nacisk na dzia'ania zorientowane na rynek i popularyzacj# wybranych najlepszych innowacyjnych ekologicznie produktów i us'ug. si% na dynamicznych ramach, maj$cych za zadanie zwi%kszy( wydajno'( gospodarki energetycznej i zmniejszy( szkodliwy wp!yw produktów na 'rodowisko. Plany dzia!ania opieraj$ si% na aktualnej polityce unijnej i zak!adaj$: • poszerzenie zakresu dyrektywy w sprawie ekoprojektu w taki sposób, aby uwzgl%dnia!a nie tylko produkty wykorzystuj$ce energi% (takie jak komputery, telewizory, bojlery i wentylatory przemys!owe), ale równie& wszystkie produkty zwi$zane z energi$ (takie jak produkty dodatkowe, które nie zu&ywaj$ energii w trakcie ich u&ytkowania, ale maj$ po'redni wp!yw na zu&ycie energii); • poszerzenie zakresu dobrowolnego etykietowania produktów w zakresie efektywno'ci energetycznej i ekologicznej przewidzianego dyrektyw$ w sprawie etykietowania efektywno'ci energetycznej oraz zakresu unijnego oznakowania ekologicznego w taki sposób, aby uwzgl%dnia! wi%ksz$ liczb% produktów; • promowanie dobrowolnych dzia!a, zmierzaj$cych do zwi%kszenia potencjalnych korzy'ci p!yn$cych z ekologicznych zamówie, publicznych poprzez nadanie bardziej pro-ekologicznego charakteru wydatkom instytucji publicznych; • wprowadzenie znacznych zmian do dobrowolnego Wspólnotowego Systemu Ekorzarz$dzania i Audytu (EMAS), co uczyni go bardziej przyjaznym dla u&ytkowników i tym samym atrakcyjniejszym dla organizacji z niego korzystaj$cych. LIFE odgrywa istotn# rol" we wspieraniu zrównowa'onej produkcji w przemy!le i biznesie w Europie Fot. LIFE00 ENV/IT/000034 K a&dy produkt powoduje degradacj% 'rodowiska, poprzez proces produkcyjny, u&ytkowanie go oraz jego utylizacj%. Metody produkcji s$ )ród!em wielu problemów zwi$zanych ze 'rodowiskiem, takich jak: wyczerpanie zasobów naturalnych, globalne ocieplenie, zanieczyszczenie 'rodowiska. Podstawowym wyzwaniem jest zmniejszenie negatywnego oddzia!ywania produkcji i konsumpcji na 'rodowisko poprzez promowanie dzia!a, zmierzaj$cych do przestawienia na gospodark% opart$ na oszcz%dnym gospodarowaniu zasobami i energi$. Aby sta!o si% to mo&liwe, musz$ zaj'( g!%bokie przemiany w technologii produkcji i w sposobie u&ytkowania produktów, jak równie& w obecnych strukturach spo!ecznych i gospodarczych. Pomimo wielu wyzwa,, oszcz%dne wykorzystanie zasobów jest rozwi$zaniem atrakcyjnym, poniewa& zmniejsza negatywny wp!yw na 'rodowisko i mo&e równie& przyczyni( si% do zwi%kszenia konkurencyjno'ci w gospodarce. Oprócz znacznych oszcz%dno'ci oraz pozytywnego przekazu marketingowego, widoczny jest równie& wzrost zainteresowania ekologicznymi produktami i us!ugami na rynku. W 2005 r. warto'( 'wiatowego rynku bran&y ekologicznej oszacowano na 1 mld euro i przewiduje si%, &e do roku 2020 wzro'nie ona do 2,2 mld euro. Wyczerpuj! si" nasze zasoby, surowce naturalne s! coraz dro#sze, stoj! przed nami wyzwania polityczne, spo$eczne i ekonomiczne. Wszystkie te czynniki zwróci$y uwag" %wiata na to, jak istotn! rol" mo#e odegra& zrównowa#ona produkcja. W S T) P LIFE Focus 6 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Zrównowa&ona produkcja w dzia!alno'ci gospodarczej i przemys!owej ogranicza si% nie tylko do wymogów prawnych, ale równie& opiera si% na dzia!aniach, które maj$ zach%ca( do tworzenia nowych strategii inwestycyjnych i biznesowych. Koszty inwestycji na du&$ skal%, maj$ce nada( bardziej zrównowa&ony charakter produkcji nie zwracaj$ si% od razu. Poza solidnymi ramami prawnymi, firmy potrzebuj$ wsparcia finansowego, dzi%ki któremu b%d$ mog!y inwestowa( we wdra&anie pro-ekologicznych procesów opartych na oszcz%dnym gospodarowaniu zasobami i energi$. LIFE: NAJSZYBSZA DROGA DO ZRÓWNOWA$ONEJ PRODUKCJI Od roku 1992, unijny program LIFE odgrywa istotn$ rol% w 'wiadczeniu pomocy finansowej przedsi%biorstwom i przemys!owi w Europie. W ci$gu ostatnich 17 lat, Program LIFE wspar! ponad 480 projektów zwi$zanych z produkcj$ zrównowa&on$, co w przybli&eniu stanowi 1/3 projektów LIFE #rodowisko. Niniejsza publikacja LIFE podkre'la zainteresowanie znacznej cz%'( sektora przemys!owego wdro&eniem ekologicznych procesów produkcyjnych. W uzupe!nieniu wcze'niejszej publikacji pt. „LIFE na rzecz bardziej ekologicznych przedsi%biorstw”, w niniejszej broszurze koncentrujemy si% na roli LIFE w promowaniu zrównowa&onej produkcji w pi%ciu g!ównych sektorach przemys!owych w Europie: produkcji maszyn i wyposa&enia, chemikaliów i produktów plastikowych, surowców metalicznych i niemetalicznych, produkcji &ywno'ci i napojów oraz w sektorze drewna, celulozy, papieru i bran&y drukarskiej. W ramach programu LIFE #rodowisko sfinansowano szereg innowacyjnych metod Dzi"ki zmniejszeniu szkodliwego wp%ywu produktów na !rodowisko, konsumenci maja mo'liwo!& dokonywania bardziej !wiadomych wyborów Fot. LIFE00 ENV/IT/000034 W S T) P LIFE Focus Rys. 1: Liczba projektów w ramach programu LIFE %rodowisko zwi&zanych ze zrównowa!on& produkcj& w podziale na sektory 120 100 80 60 40 20 0 Inne Papier i celuloza #ywno$% i napoje Metal i surowce Przemys" chemiczny; plastik Maszyny i wyposa!enie Od roku 1992 w ramach programu LIFE $rodowisko sfinansowano ponad 390 projektów dotycz#cych zrównowa'onej produkcji w pi"ciu g%ównych sektorach przemys%u Rys. 2: Dofinansowanie produkcji zrównowa!onej w ramach programu LIFE %rodowisko w podziale na sektory (w mln euro) 46.8 56.5 Maszyny i wyposa!enie Przemys" chemiczny; plastik 29.5 Metal i surowce #ywno$% i napoje 48.9 Papier i celuloza Inne 37.6 51.0 W ci#gu ostatnich 17 lat w ramach programu LIFE $rodowisko przeznaczono oko%o 270 mln na dofinansowanie projektów dotycz#cych produkcji zrównowa'onej w podstawowych sektorach przemys%u europejskiego w zakresie produkcji zrównowa&onej w tych sektorach przemys!owych. Jak pokazano na Rys. 1, we wszystkich pi%ciu sektorach zrealizowano w sumie ponad 390 projektów zwi$zanych ze zrównowa&on$ produkcj$ w ramach programu LIFE #rodowisko. Wszystkie sektory otrzyma!y znaczne dofinansowanie w ramach programu LIFE, ale szczególnie du&e fundusze otrzyma! sektor produkcji maszyn i wyposa&enia, sektor przetwórstwa metali i surowców, przemys! chemiczny oraz sektor produkcji plastiku – 58% funduszy programu LIFE przeznaczonych na zrównowa&on$ ekologiczn$ produkcj% otrzyma!y w!a'nie te sektory. 25% funduszy przeznaczono na produkcj% &ywno'ci i napojów oraz produkcj% drewna i celulozy (na inne sektory, takie jak: produkcja odzie&y i wyrobów skórzanych, które nie zosta!y omówione w niniejszej broszurze, przypada pozosta- !ych 17% funduszy). W ramach programu LIFE #rodowisko od roku 1992 przeznaczono w sumie oko!o 270 mln euro na dofinansowanie inicjatyw w zakresie produkcji zrównowa&onej (zob. rys. 2). W kolejnych rozdzia!ach opisano szczegó!owo osi$gni%cia programu LIFE #rodowisko w ka&dym z pi%ciu g!ównych sektorów przemys!u. W ka&dym rozdziale przedstawiono dwa studia przypadków, które ilustruj$ wsparcie Instrumentu LIFE we wdra&aniu za!o&e, zrównowa&onej produkcji. Projekty te podkre'laj$ rol% jak$ odegra! program LIFE w osi$gni%ciach przedsi%biorstw na polu ekologicznym i ekonomicznym. Na stronach 37-38 niniejszej broszury znajduje si% spis innych ciekawych projektów dotycz$cych zrównowa&onej produkcji. Warto równie& zapozna( si% ze spisem projektów w bazie danych znajduj$cej si% na stronie programu LIFE: http://ec.europa.eu/life. 7 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R O D U K C J A M A S Z YN I W Y P O S A & E N I A : P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY Zrównowa$ona produkcja maszyn i wyposa$enia Projekty LIFE pomog$y stawi& czo$o wielu wyzwaniom ekologicznym, z którymi musi zmierzy& si" wielki i zró#nicowany przemys$ wytwórczy w Europie. P rzedsi%biorstwa europejskie produkuj$ wiele rodzajów maszyn i wyposa&enia. Wytwarzane s$ towary do u&ytku domowego, np. lodówki, komputery osobiste, lub te& produkty przeznaczone do wykorzystania w biznesie i przemy'le, np. sprz%t biurowy i sprz%t ci%&ki, który z kolei wykorzystuje si% w produkcji innych towarów. Producenci europejscy s$ 'wiatowymi liderami w zakresie skomplikowanych, zaawansowanych technologicznie maszyn, np. samochodów i samolotów. Dzi%ki produkcji du&ych samolotów cywilnych, bud&et UE zyskuje w ci$gu roku 20 mld euro. Nale&y jednak pami%ta(, &e suma ta jest niewielka w porównaniu z sum$, któr$ osi$ga europejski przemys! samochodowy – 80 mld euro przychodu z eksportu w 2007 roku. Dane dotycz$ce sprzeda&y tych towarów dowodz$ roli, jak$ one odgrywaj$: co roku w Europie sprzedawanych jest 13,5 mln pralek, 15 mln komputerów osobistych i 26 mln telewizorów. WYZWANIA EKOLOGICZNE Z cyklami &ycia tych produktów wi$&e si% jednak szereg wyzwa, ekologicznych. Produkcja mo&e by( nieefektywna energetycznie, co mo&e obejmowa( zbyt du&e zu&ycie wody, emisj% gazów cieplarnianych i wykorzystanie szkodliwych materia!ów. Ponadto maszyny oraz sprz%t elektryczny i elektroniczny na etapie poprodukcyjnym w dalszym ci$gu zu&ywaj$ energi% i nie zawsze robi$ to w sposób oszcz%dny. Zu&yty sprz%t elektryczny i elektroniczny (WEEE) i inne maszyny musz$ by( usuwane w sposób bezpieczny. Problemy z tym zwi$zane obrazuj$ dane dotycz$ce Niemiec, gdzie wytwarza si% 750 tys. ton WEEE rocznie, czyli 8 kg na osob%. Odpady te mog$ zawiera( niebezpieczne lub toksyczne elementy, takie jak o!ów, rt%( i polichlorowane bifenyle (PCB). Odpady mog$ równie& mie( szkodliwy wp!yw na klimat. Przyk!adem s$ lodówki, które emituj$ fluorow%glowodory (HFC), gazy cieplarniane maj$ce zdolno'( absorpcji ciep!a od 9 000 do 10 000 razy wi%ksz$ ni& dwutlenek w%gla. HFC i inne gazy, do których emisji przyczynia si% cz!owiek – takie jak: perfluorow%glowodory (PFC) i sze'ciofluorek siarki (SF6) s$ du&o bardziej niebezpieczne ni& gazy wyst%puj$ce naturalnie, poniewa& ich absorpcja ciep!a przypadaj$ca na cz$steczk% jest du&o wi%ksza ni& gazów wyst%puj$cych naturalnie. Ponadto gazy te d!u&ej utrzymuj$ si% w atmosferze. PROGRAM LIFE I INNOWACJE W ramach wielu projektów LIFE poczyniono kroki, by sprosta( wyzwaniom zwi$zanym z ograniczeniem zu&ycia energii i produkcji odpadów w trakcie u&ytkowania maszyn i wyposa&enia. Projekty te mia!y na celu opracowanie technologii, które stanowi!yby rozwi$zanie problemów pojawiaj$cych si% w trakcie ca!ego cyklu &ycia produktu, pocz$wszy od etapu powstawania projektu, po monta&, prace naprawcze, ponowne wykorzystanie produktu i recykling. Jak pokaza!o wiele projektów LIFE, usprawnienia pewnych procesów mog$ by( korzystne zarówno z punktu widzenia 'rodowiska jak i oszcz%dno'ci, szczególnie je'li udaje si% ograniczy( zu&ycie energii i wody oraz ilo'( odpadów (i tym samym koszty zwi$zane z ich usuwaniem). Projekty LIFE wprowadzi!y szereg innowacyjnych rozwi$za, w zakresie ograniczenia powstawania odpadów. Projekt LIFE GAP (LIFE05 ENV/F/000062) stanowi przyk!ad tego, w jaki sposób mo&na zmodyfikowa( proces produkcyjny w taki sposób, aby zmniejszy( ilo'( odpadów i zu&ycie energii oraz wody. Beneficjent projektu, spó!ka Dufieux, z siedzib$ 8 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Fot. LIFE00 ENV/IRL/000764 LIFE Focus P R O D U K C J A M A S Z YN I W Y P O S A & E N I A : P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY niedaleko Grenoble we Francji, zast$pi!a procesy produkcyjne o charakterze chemicznym – wykorzystywane w produkcji p!yt zespolonych na zamówienie przemys!u lotniczego – bardziej ekologicznymi procesami mechanicznymi. Zmiany te nie tylko w znacz$cy sposób przyczyni!y si% do zmniejszenia ilo'ci odpadów (o 16 tys. ton) i zu&ycia wody (225 tys. m3) oraz ograniczenia zu&ycia energii o 57%, ale równie& do obni&enia kosztów o oko!o 50%. Ilo'( niebezpiecznych odpadów pochodz$cych z produktów gotowych mo&na ograniczy( pod warunkiem, &e na etapie produkcji nie s$ wykorzystywane materia!y niebezpieczne. Projekt AMELIE (LIFE05 ENV/F/000053) pokaza!, &e do produkcji tablic elektronicznych nie jest potrzebny o!ów, dzi%ki czemu ten niebezpieczny pierwiastek zostaje wyeliminowany ze strumienia odpadów. Dla wielu ga!%zi przemys!u bardzo istotnymi kwestiami s$ recykling oraz mo&liwo'( ponownego wykorzystania odpadów. Dzi%ki projektowi „RESOLVED”, w ramach programu LIFE (LIFE04 ENV/ DE/000047) udowodniono, &e materia!y u&ywane do produkcji cienkowarstwowych paneli fotowoltaicznych mog$ by( wykorzystane ponownie, dzi%ki czemu chronimy ubogie zasoby naturalne. W ramach niemieckiego projektu TRAFODECON (LIFE04 ENV/DE/000041), zdo!ano wyeliminowa( elementy szkodliwe z transformatorów zawieraj$cych PCB, by nast%pnie transformatory te odremontowa( i zmniejszy( koszt ich wymiany o ponad po!ow%. Zmniejszeniu ilo'ci odpadów ma równie& s!u&y( ekologiczne zarz$dzanie i wprowadzenie odpowiednich regulacji prawnych. W ramach projektu ACADEMY (LIFE04 ENV/FR/000353) przeprowadzono pilota& maj$cy sprawdzi( funkcjonowanie zarz$dzania ekologicznego w produkcji samolotów. Z kolei projekt „Sustainable Management of E-waste in Greece” (Zrównowa&one gospodarowanie e-odpadami w Grecji) (LIFE00 ENV/GR/000688) koncentrowa! si% wokó! regionalnej i lokalnej polityki gospodarowania WEEE (zu&ytym sprz%tem elektrycznym i elektronicznym), i stanowi! dzia!anie uzupe!niaj$ce w stosunku do wdro&enia unijnej dyrektywy w sprawie zu&ytego sprz%tu elektrycznego i elektronicznego (2002/95/WE). Projekty LIFE s$ istotnym )ród!em wiedzy w zakresie lepszego gospodarowania energi$ i zmniejszenia emisji szkodliwych gazów. Ograniczone zu&ycie energii nie tylko zmniejsza eksploatacj% zasobów naturalnych, ale równie& powoduje, &e produkcja poci$ga za sob$ mniejsz$ emisj% dwutlenku w%gla. Kilka projektów w ramach programu LIFE dotyczy!o równie& ch!odziarek i mia!o na celu zwi%kszenie ich wydajno'ci energetycznej poprzez wprowadzenie modyfikacji do projektów Gospodarowanie zu'ytym sprz"tem elektronicznym zgodnie z zasadami zrównowa'onego rozwoju to jeden z g%ównych celów wielu projektów realizowanych w ramach Instrumentu LIFE i procesów produkcyjnych oraz wyeliminowanie fluorow%glowodorów (HFC) z procesów produkcyjnych. Projekt PROCOOL (LIFE03 ENV/A/000002), na przyk!ad, s!u&y! promocji systemu przyznawania nagród za wydajne energetycznie rozwi$zania w dziedzinie urz$dze, ch!odniczych zak!adaj$ce zerow$ emisj% HFC. Najlepsze produkty zapewnia!y oszcz%dno'( energetyczn$ wynosz$c$ ponad 50%. Z kolei du,ski projekt CO2REF (LIFE05 ENV/ DK/000156) pokaza!, &e dwutlenek w%gla mo&e by( wykorzystany jako gaz ch!odniczy i z powodzeniem jest w stanie zast$pi( szkodliwy HFC. W projekcie NOTRE (LIFE005 ENV/IT/000876) wykorzystano ch!odzenie suchym powietrzem, technologi%, która w ch!odziarkach pozwala na ograniczenie formowania si% warstwy lodu, co wi$&e si% z utrat$ energii w przypadku tradycyjnych ch!odziarek. W ramach projektu HEIGHT (LIFE05 ENV/ NL/000020) wykazano, &e lepiej zaprojektowane obszary ch!odzenia, w tym lepsza dystrybucja powietrza, mog$ ograniczy( emisj% gazów cieplarnianych. Odpowiednio wdro&ona polityka mo&e równie& sprzyja( lepszej gospodarce energetycznej i przyczyni( si% do zmniejszenia globalnego ocieplenia. Przy okazji realizacji projektu ETRES (LIFE03 ENV/GR/000219) sprawdzano funkcjonowanie systemu handlu uprawnieniami do emisji i mechanizmów wsparcia dla alternatywnych odnawialnych )róde! energii w sektorze energetycznym w Grecji, jako podstaw dla bardziej przyjaznej dla klimatu strategii opracowanej z my'l$ o krajowych producentach energii elektrycznej. W niniejszym rozdziale zamieszczono dwie analizy przypadków, które ilustruj$, w jaki sposób LIFE promuje zrównowa&on$ produkcj% w przemy'le lotniczym i elektrycznym. 9 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY LIFE Focus PAMELA: nowe zastosowania dla starych samolotów Dzi"ki wsparciu LIFE, spó$ka Airbus w Tuluzie wprowadzi$a system odzysku cz"%ci z samolotów wycofanych z eksploatacji. Okaza$o si" to na tyle %wietnym rozwi!zaniem, #e pr"#ny producent samolotów inwestuje obecnie w nowe przedsi"wzi"cie. Spó$ka b"dzie sk$ado- P wa& i rozbiera& na cz"%ci samoloty wycofane z eksploatacji. ochodzi! z Tuluzy na po!udniu Francji. Zacz$! podró&owa( po 'wiecie i najpierw trafi! do Brazylii a potem do Japonii. Sp%dzi! te& troch% czasu w Turcji i odby! d!u&sz$ podró& na Bliski Wschód, w tym pielgrzymk% do Mekki w Arabii Saudyjskiej (Hadj). W ko,cu gdy zako,czy!a si% jego mi%dzynarodowa, 24-letnia kariera wróci! do domu. Na emeryturze przeniós! si% do Tarbes u stóp Pirenejów, dwie godziny jazdy samochodem od Tuluzy. Mowa o Airbusie A300B4-200, mog$cym przewozi( 266 pasa&erów, jednym z 46 samolotów typu A300 z 1982 r., kiedy to wyprodukowano najwi%cej Airbusów A300. Na emeryturze po raz kolejny przys!u&y! si% przemys!owi lotniczemu. By! to pierwszy samolot, który zosta! rozmontowany na cz%'ci przeznaczone do odzysku w ramach jedynego w swoim rodzaju projektu LIFE #rodowisko: „PAMELA” (Process for Advanced Management of End of Life Aircraft – System zaawansowanego gospodarowania samolotami wycofanymi z eksplotacji). W ramach tego projektu w latach 20052007 próbowano zbada(, w jaki sposób mo&na wykorzysta( samoloty wycofane z eksploatacji. Samoloty przeznacza si% do eksploatacji na oko!o 20-30 lat. W tym okresie mog$ one kilkakrotnie zmienia( w!a'ciciela. Kiedy okres eksploatacji samolotu zaczyna dobiega( ko,ca, w!a'ciciel mo&e zdecydowa( o jego sprzeda&y (po raz ostatni) i z regu!y samolot taki trafia do krajów rozwijaj$cych si%. Alternatyw$ jest parkowanie samolotu, ale takie rozwi$zanie jest uzale&nione od aktualnego popytu na transport lotniczy i od cen paliw. Samoloty takie mog$ by( wykorzystane jako )ród!o cz%'ci zamiennych, lub okresowo w transporcie lotniczym, gdy spadn$ ceny paliw lub zwi%kszy si% popyt na transport lotniczy. W najgorszym wypadku samolot mo&e zosta( oddany na z!omowisko. Do parkowania wykorzystuje si% miejsca takie jak, na przyk!ad, 10 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE pustynia Mojave w USA, gdzie suche powietrze minimalizuje korozj%. Czasem te& zdarza si%, &e samoloty wycofane z eksploatacji s$ rozbierane na cz%'ci i powsta!e w ten sposób odpady s$ przeznaczane do odzysku. Z regu!y jednak, jak twierdzi Olivier Malavallon, pracownik dzia!u spraw 'rodowiskowych i kierownik projektu PAMELA, jest to proces do'( przypadkowy. Zgodnie z szacunkami Malavallona, w wyniku kasacji samolotu oko!o 45% samolotu i tak zostaje oddane na z!om. Ponadto uwa&a on, &e z!omowanie samolotów jest procesem niedostatecznie kontrolowanym oraz &e niewielk$ wag% przywi$zuje si% do przetwarzania niebezpiecznych odpadów pochodz$cych z jego cz%'ci. Zdarza si% te&, &e stare cz%'ci wracaj$ do !a,cucha dostaw, czasami bez wystarczaj$cej kontroli. Celem projektu PAMELA by!o pokazanie, &e samoloty wycofane z eksploatacji nie musz$ powiela( tego schematu. Projekt mia! wykaza(, &e niektóre cz%'ci i materia!y, z których wykonany jest samolot mog$ z powodzeniem w wielu przypadkach by( ponownie wykorzystane lub podlega( recyklingowi – lub gdy nie jest to mo&liwe, mog$ zosta( przetworzone i sprzedane jako surowiec wtórny. ”Samolot nie sk!ada si% z materia!ów jednego rodzaju. Dlatego bardzo wa&ne jest ich m$dre wykorzystanie i przetwarzanie” – mówi Malavallon. „Oznacza to, &e naszym celem jest jak najlepsze wykorzystanie kana!ów odzysku przewidzianych przepisami unijnymi”. WY$SZE STANDARDY Niemniej jednak, bardziej ekologiczne podej'cie do tego zagadnienia ograniczy zagro&enia, takie jak zanieczyszczenie gleb spowodowane przez porzucone samoloty czy niepotrzebne umieszczanie z!omu na wysypiskach 'mieci. Wyznacznikiem standardów jako'ciowych dla projektu PAMELA by!a dyrektywa w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (2002/53/WE), w której mowa jest o tym, &e: „w odniesieniu do wszystkich pojazdów wycofanych z eksploatacji, ponowne u&ycie i odzysk b%d$ podniesione co najmniej do poziomu 85 % w odniesieniu do 'redniej masy pojazdu i roku”. Podobne cele mo&na wyznaczy( w przypadku samolotów, przekonuje Malavallon. Mimo &e samoloty zbudowane s$ z materia!ów, które mo&na ponownie wykorzysta( lub przeznaczy( na surowce wtórne, nie ma obecnie &adnych standardowych procedur post%powania z samolotami wycofanymi z eksploatacji. Malavallon podkre'la, &e pozosta!e etapy cyklu &yciowego samolotu podlegaj$ systemowi du&o bardziej rygorystycznych norm i dobrych praktyk, w tym tak&e ekologicznych. Dotyczy to zarówno projektowania samolotu, produkcji jak i samej eksploatacji. Nale&y jednak podkre'li(, &e przed projektem PAMELA, nie podj%to &adnych powa&nych rozwa&a, dotycz$cych norm gospodarowania odpadami pochodz$cymi z samolotów wycofanych z eksploatacji. Moment wdro&enia projektu równie& nie jest bez znaczenia. Aktualnie, zgodnie z danymi przedstawionymi przez spó!k% Airbus, w u&yciu jest 14 500 samolotów przeznaczonych dla 100 lub wi%cej pasa&erów. Oko!o 6 tys. z tych samolotów prawdopodobnie zostanie wycofanych z eksploatacji w przeci$gu nast%pnych 20 lat, a okres szczytowy przypadnie, zgodnie z przewidywaniami, na prze!om 2011/12 r. i na lata 2017-19. Spó!ka Airbus twierdzi, &e w ogólnej liczbie 'rodków transportu wycofanych z eksploatacji znaczenie samolotów jest marginalne. Liczba rocznie z!omowanych samolotów liczona jest w dziesi$tkach, podczas gdy liczba z!omowanych samochodów liczona jest w milionach. SYSTEMATYCZNE PODEJ%CIE Projekt PAMELA pokaza%, 'e mo'na ograniczy& wp%yw kasacji samolotów na !rodowisko Fot. Stephen Gardner P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY LIFE Focus W projekcie PAMELLA przyj%to podej'cie systematyczne, dziel$c ko,cowy etap eksploatacji samolotu na trzy fazy: wycofanie z eksploatacji (D1), rozbiórka (D2), selektywne rozk!adanie na cz%'ci (D3). W pierwszym etapie samolot zosta! oczyszczony i pozbawiony elementów potencjalnie szkodliwych, usuni%to niebezpieczne substancje, materia!y wybuchowe i !atwopalne. Na tym etapie, który, jak twierdzi Malavallon, z regu!y nie wyst%puje w obecnych procedurach z!omowania samolotów, dokonano dok!adnej oceny samolotu, sporz$dzono inwentaryzacj% cz%'ci i oceniono, czy dane wyposa&enie mo&e zosta( ponownie wykorzystane. Pod koniec etapu D1, uda!o si% zmniejszy( ci%&ar samolotu o 17%, g!ównie dzi%ki usuni%ciu p!ynów takich jak paliwo i woda. Podczas etapu D2 usuni%to z A300B4 – 200 cz%'ci, które mo&na ponownie wykorzysta( i w!$czy( do !a,cucha dostaw, pod warunkiem wystawienia odpowiednich 'wiadectw pozwalaj$cych na pó)niejsz$ identyfikacj%. Usuni%to mi%dzy innymi dwa silniki, trzy podwozia i szereg innych cz%'ci: ci%&ar samolotu zosta! zmniejszony na tym etapie o kolejne 13%. Zasadniczo, po zako,czeniu etapów D1 i D2, samolot nadal mo&e wróci( do eksploatacji. Gdy jednak zostanie podj%ta decyzja o przej'ciu do etapu D3, nie ma mo&liwo'ci odwrotu, poniewa& na tym etapie samolot oficjalnie staje si% z!omem. W pocz$tkowej fazie etapu D3, samolot wykorzystany w projekcie PAMELA wa&y! 74 500 kg w porównaniu do 106 000 kg przed etapem D1. 11 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Fot. Stephen Gardner ROZWÓJ SYTUACJI PO ZAKO'CZENIU PROJEKTU PAMELA W ramach projektu PAMELA opracowano normy gospodarowania odpadami pochodz#cymi z samolotów wycofanych z eksploatacji Mimo &e w ramach etapów D1 i D2 projektu PAMELA przyj%to bardziej systematyczne i analityczne rozwi$zania ni& wcze'niej, dopiero na etapie D3 mo&na stwierdzi( zasadnicz$ ró&nic%. W ramach projektu rozmontowano obudow% samolotu – wypróbowuj$c po kolei ró&ne techniki ci%cia (okaza!o si%, &e najskuteczniejsza jest pi!a diamentowa). Obj%to'ciowo, aluminium stanowi!o najwi%ksz$ cz%'( odpadów samolotowych. Odzyskano równie& inne materia!y, takie jak stopy tytanu, stal, mied), plastik, tworzywa piankowe i tekstylia. Starannie posortowano poszczególne strumienie odpadów, podzielono nawet aluminium na poszczególne rodzaje stopów. Istotnym osi$gni%ciem projektu by!o to, &e aluminium zosta!o przetopione w ramach specjalnie opracowanego procesu, uzyskuj$c w ten sposób aluminium o wysokiej jako'ci do ponownego wykorzystania w produkcji samolotów. „To by! prze!om” twierdzi Malavallon. Nikt wcze'niej nie s$dzi!, &e aluminium pochodz$ce z odzysku starych samolotów mo&e zosta( wykorzystane do takiego celu. W sumie na etapie D3, odzyskano 61 tys. kg materia!ów do ponownego wykorzystania z wycofanego z eksploatacji A300B4200. Oznacza to, &e zaledwie 13% pocz$tkowej masy samolotu zaklasyfikowano jako odpady nienadaj$ce si% do odzysku z przeznaczeniem na wysypisko. Innowacyjny proces unieszkodliwiania substancji toksycznych maj#cy na celu usuni"cie z samolotu substancji niebezpiecznych i %atwopalnych oraz materia%ów wybuchowych Projekt PAMELA pokaza!, &e wp!yw rozbiórki samolotu na 'rodowisko mo&e zosta( znacznie ograniczony oraz &e waga odpadów przeznaczonych na wysypisko mo&e zosta( zmniejszona z oko!o 45% ci%&aru samolotu do 15% lub mniej, a tak&e &e recykling i proces odzysku mo&e przebiega( zgodnie z normami ekologicznymi. Projekt przyniós! równie& konkretne wyniki finansowe. Na fali sukcesu projektu PAMELA, w roku 2007 Airbus wraz z innymi inwestorami podj$! decyzj% o za!o&eniu spó!ki TARMAC (Tarbes Advanced Recykling & Maintenance Aircraft Company). TARMAC b%dzie 'wiadczy( us!ugi zwi$zane ze sk!adowaniem i rozbiórk$ na cz%'ci z 6 tys samolotów, które zostan$ wycofane z eksploatacji w ci$gu najbli&szych 15 do 20 lat. TARMAC mie'ci si% na nowoczesnym placu tu& przy lotnisku Tarbes w po!udniowej Francji, gdzie jest wystarczaj$co du&o miejsca dla oko!o 20 du&ych samolotów pasa&erskich. Dyrektor generalny TARMAC, Philippe Fournadet, podaje, &e pocz$tkowo 70% samolotów przewiezionych do Tarbes przejdzie etapy D1 i D2 i b%dzie dalej mog!a lata(, pozosta!ych 30% ma zosta( rozebranych zgodnie z zaleceniami opracowanymi w ramach projektu PAMELA. Oczekuje si% jednak, &e proporcje te zostan$ odwrócone do roku 2018, w miar% jak coraz wi%cej samolotów b%dzie wycofywanych z eksploatacji. TARMAC rozpocz%!a ju& prace demonta&owe i podpisa!a kontrakty na dostaw% samolotów. Otrzyma!a te& pozwolenie na dzia!alno'( zgodnie z ustawodawstwem francuskim dotycz$cym zapobiegania zanieczyszczeniom przemys!owym i ich kontroli (IPPC) obejmuj$cym 18 obszarów dzia!alno'ci przemys!owej. W praktyce oznacza to, &e dzia!alno'( firmy uwzgl%dnia du&o surowsze normy ekologiczne ni& ma to miejsce w przypadku z!omowania samolotów, gdzie dzia!ania te ograniczaj$ si% jedynie do kasacji. Olivier Malavallon z firmy Airbus przewiduje, &e oddzia! TARMAC w Tarbes b%dzie pierwszym oddzia!em w sieci, która powstanie dzi%ki do'wiadczeniom wyniesionym z projektu PAMELA. Jak sam twierdzi, Tarbes b%dzie „punktem odniesienia” i podj%te zostan$ dalsze wysi!ki w celu zmniejszenia szkodliwego oddzia!ywania na 'rodowisko procesów zwi$zanych z wycofywaniem samolotów z eksploatacji. Tarbes b%dzie równie& promowa( swoje normy na ca!ym 'wiecie. FRANCJA Numer Projektu: LIFE05 ENV/F/000059 Nazwa projektu: System zaawansowanego gospodarowania samolotami wycofanymi z eksploatacji Beneficjent: Airbus Ca!kowity bud"et: 3 243 000 € Wk!ad finansowy LIFE: 1 160 000 € Czas trwania: marzec 2005 – listopad 2007 Strona internetowa: www.pamelalife.com Kontakt: Olivier Malavallon E-mail: [email protected] P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY LIFE Focus 12 P R Z E M Y S * L O TN I C Z Y I E L E K T R Y C Z NY LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE BEZO"OWIOWO: Zrównowa!ony rozwój zdolno"ci produkcyjnych u producentów sprz#tu elektronicznego P rzez dziesi$tki lat w europejskim przemy'le elektronicznym wykorzystywano do lutowania przede wszystkim stopy cyny i o!owiu. Z tej metody produkcji zrezygnowano w roku 2006, gdy wesz!a w &ycie dyrektywa 2002/96/WE w sprawie zu&ytego sprz%tu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE). Przyczyni!a si% do tego równie& dyrektywa 2002/95/WE w sprawie ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprz%cie elektrycznym i elektronicznym (RoHS). Dyrektywy te ustanowi!y nowe, wy&sze standardy dotycz$ce wykorzystania o!owiu, kadmu, rt%ci i innych potencjalnie toksycznych pierwiastków do produkcji sprz%tu elektrycznego i elektronicznego. Wprowadzenie nowych norm europejskich mia!o zach%ci( producentów cz%'ci elektronicznych do wdra&ania bardziej zrównowa&onych metod produkcji i projekt LIFE realizowany w Niemczech odniós! w tym zakresie sukces, u!atwiaj$c przestawienie na bardziej ekologiczne metody produkcji. $YCIE WOLNE OD O(OWIU Projekt LIFE „Bez o!owiu” by! realizowany przez Fraunhofer Institute of Silicon Technology (ISIT) z Itzehoe w pó!nocnych Niemczech – placówk% która specjalizuje si% w opracowywaniu i rozwijaniu technologii na potrzeby mikroelektroniki i mikrosystemów. Pracownicy instytutu uznali, &e popularyzacja alternatywnych wzgl%dem stopów o!owiu i cyny sposobów lutowania Szkolenia mia%y na celu promocj" metod produkcji cz"!ci elektrycznych bez udzia%u o%owiu Z funduszy Instrumentu finansowego LIFE sfinansowano inicjatyw" realizowan! w Niemczech, która popularyzowa$a bezo$owiowe technologie produkcyjne dla komponentów elektronicznych. jest kwesti$ bardzo istotn$. Równie wa&ne w ich mniemaniu jest kreowanie wiedzy fachowej producentów elektroniki, w celu podniesienia ich konkurencyjno'ci na rynku, gdzie ekologia – dzi%ki dyrektywom unijnym – ma coraz wi%ksze znaczenie. W tym celu powsta! 3-letni projekt LIFE, który mia! pomóc w zmierzeniu si% z wyzwaniami na poziomie technologicznym i kompetencyjnym w tym zakresie. W ramach projektu utworzono specjalny o'rodek szkoleniowy dla MSP produkuj$cych elektronik%. Nast%pnie opracowano szereg ró&nych programów dla przedsi%biorstw w ca!ej Unii Europejskiej. W programach szkoleniowych wykorzystywano demonstracyjn$ lini% produkcyjn$, która przedstawia!a ca!y cykl lutowania cz%'ci na p!ytkach obwodów drukowanych. Metodologi% t% zaliczono do dobrych praktyk zgodnych ze Zintegrowan$ Polityk$ Produktow$ (IPP). Linia produkcyjna wykorzystywa!a innowacyjne technologie; lutowanie zespo!ów elektronicznych (50300 mm szeroko'ci i do 400 mm d!ugo'ci) odbywa!o si% bez udzia!u o!owiu. Szkolenie by!o szczególnie przydatne przedsi%biorstwom zajmuj$cym si% produkcj$ elektroniki, producentom oryginalnego sprz%tu (OEM) i wszelkim podwykonawcom. Pozostali klienci to, mi%dzy innymi, przedsi%biorcy posiadaj$cy w!asne zak!ady produkcyjne, prototypy lub inne produkty b%d$ce w fazie prób. Przed podj%ciem decyzji o inwestycji w sprz%t s!u&$cy do lutowania bez udzia!u o!owiu, klienci mieli mo&liwo'( wypróbowania w!asnych produktów i projektów na „bezo!owiowej” demonstracyjnej linii produkcyjnej. Szkoleniowców z Instytutu Fraunhofer cieszy fakt, &e ich projekt LIFE mia! du&e poparcie przemys!u, co ich zdaniem wynika!o z tego, &e umo&liwia on zapoznanie si% z u&ytecznymi i op!acalnymi metodami zrównowa&onej produkcji. SZKOLENIA Oko!o 750 osób z 400 ró&nych firm z 12 pa,stw cz!onkowskich uczestniczy!o w szkoleniach w ramach projektu „Bez o!owiu” dotycz$cych ró&norodnych tematów zwi$zanych z lutowaniem i analiz$ jako'ci. Zorganizowano w sumie 43 seminaria, które przyczyni!y si% do poszerzania wiedzy w zakresie produkcji zrównowa&onej. Omawiano, mi%dzy innymi, zagadnienia takie jak: dobór oraz wykorzystanie i ewaluacja poszczególnych cz%'ci i laminatów, drukowanie pasty lutowniczej, umieszczanie danych cz%'ci, automatyczna inspekcja optyczna (AOI). Zorganizowano równie& kursy dodatkowe na temat projektowania i logistyki w kontek'cie analizy cyklu &yciowego (LCA) i Wspólnotowego Systemu Ekorzarz$dzania i Audytu (EMAS). N IEMCY Numer Projektu: LIFE05 ENV/D/000197 Nazwa projektu: Prezentacje i szkolenia dotycz$ce lutowania bez udzia!u o!owiu w przemy'le europejskim w ramach promocji ekologicznej produkcji elektronicznej. Beneficjent: Fraunhofer Institut für Siliziumtechnologie Ca!kowity bud"et: 4 249 000 € Wk!ad finansowy LIFE: 1 662 000 € Czas trwania: kwiecie, 2005 – kwiecie, 2008 Strona internetowa: www.life-leadfree.de Kontakt: dr Thomas Ahrens E-mail: [email protected] 13 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H LIFE na rzecz (rodowiska naturalnego Sektory chemikaliów, tworzyw sztucznych i gumy stanowi! podstawy gospodarki Unii Europejskiej. Obejmuj! one 60 000 firm, w których pracuje 3,2 mln osób. LIFE wspiera te zanieczyszczaj!ce %rodowisko sektory w opracowaniu zrównowa#onych metod produkcji. S zczególnie istotny jest przemys! chemiczny. UE jako region odpowiedzialna jest za 16% 'wiatowej sprzeda&y chemikaliów, czyli dwa razy wi%cej ni& Stany Zjednoczone i cztery razy wi%cej ni& Japonia. Czterna'cie z trzydziestu najwi%kszych 'wiatowych firm chemicznych mie'ci si% w Europie, w tym najwi%kszy na 'wiecie BASF z siedzib$ w Ludwigshafen w Niemczech. WYZWANIA EKOLOGICZNE Produkcja substancji chemicznych i tworzyw sztucznych ma dla Europy szczególne znaczenie, jednak rozwój i poszerzanie si% tych sektorów spowodowa!y straty w postaci znacznej degradacji 'rodowiska naturalnego. Niebezpieczne chemikalia zanieczy'ci!y powietrze, gleb% i wod%; stanowi$ tak&e zagro&enie dla zdrowia cz!owieka. Chemikalia przemys!owe, w tym zwi$zki organiczne takie jak polichlorowane bifenyle (PCB), pestycydy, rozpuszczalniki i metale ci%&kie (np. rt%() wi$&$ si% z wyst%powaniem chorób takich jak rak i cukrzyca oraz problemów z p!odno'ci$. Dostaj$ si% one do !a,cucha pokarmowego nie tylko w przetworzonych produktach spo&ywczych, ale tak&e np. w 'wie&ych rybach i warzywach. Poza ryzykiem zwi$zanym z przenikaniem produkowanych chemikaliów do naturalnych ekosystemów lub organizmu cz!owieka, przemys! chemiczny wp!ywa na 'rodowisko równie& na inne sposoby. Procesy chemiczne s$ w nieunikniony sposób powi$zane z wydobyciem i eksploatacj$ z!ó& naturalnych takich jak paliwa kopalne i metale, a tak&e ze zu&yciem du&ych ilo'ci energii i emisj$ gazów cieplarnianych. Sektor chemiczny generuje równie& odpady takie jak osad chemiczny i inne toksyczne produkty uboczne. Kwestie zwi$zane ze 'rodowiskiem odnosz$ si% równie& do tego, co dzieje si% z produktami wytworzonymi przez przemys! chemiczny i tworzywami sztucznymi po ich wykorzystaniu i wyrzuceniu. Europa wytwarza rocznie ponad 21 mln ton pokonsumpcyjnych odpadów z tworzywa sztucznego, z czego zaledwie 16,5% poddanych zostaje recyklingowi. Promowanie ponownego wykorzystania i recyklingu produktów oraz produktów ubocznych z fabryk wytwarzaj$cych tworzywa sztuczne i chemikalia jest dla przemys!u kluczowym wyzwaniem. Jednak&e stale wzrasta 'wiadomo'( producentów dotycz$ca wp!ywu tej ga!%zi przemys!u na 'rodowisko. Podejmuj$ oni kroki, aby temu wyzwaniu sprosta(. Sektor chemiczny w Europie ju& teraz jest w du&ym stopniu uregulowany, co dodatkowo wzmocniono wprowadzaj$c nowe rozporz$dzenie REACH (rejestracji, oceny, udzielania zezwole, i stosowanych ogranicze, w zakresie chemikaliów), które wesz!o w &ycie 1 czerwca 2007 r. REACH jest najbardziej rozleg!ym aktem prawnym tego typu na 'wiecie. Rozporz$dzenie jako pierwsze wprowadzi!o wymóg, aby firmy chemiczne przeprowadza!y dok!adne badania posiadanych substancji, w celu zebrania danych na temat zasadniczych w!a'ciwo'ci dziesi$tek tysi%cy zwi$zków chemicznych. Najbardziej niebezpieczne chemikalia b%d$ stopniowo odstawiane 14 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H i zast%powane bezpieczniejszymi substytutami. PROGRAM LIFE I INNOWACJE Program LIFE uwzgl%dnia nowe podej'cia do poprawy efektywno'ci 'rodowiskowej i spe!niania wymogów regulacyjnych dzi%ki serii innowacyjnych projektów zajmuj$cych si% kwestiami takimi jak zmniejszenie emisji zanieczyszcze, wprowadzanych do powietrza, gleby lub wody, zmniejszenie produkcji odpadów, ponowne wykorzystanie i recykling, zarz$dzanie odpadami niebezpiecznymi i efektywno'( energetyczna. Projekty LIFE podejmuj$ce wyzwania 'rodowiskowe zwi$zane z wytwarzaniem substancji chemicznych i tworzywa sztucznego wymieniono poni&ej. Projekty maj$ce na celu zmniejszenie emisji zanieczyszcze, i produkcji odpadów skupiaj$ si% g!ównie na zarz$dzaniu niebezpiecznymi 'ciekami i emisj$ zanieczyszcze,. Np. projekt FORMOSE (LIFE05 ENV/UK/000126) wykorzystuje Program LIFE obejmuje nowe podej!cia do poprawy efektywno!ci !rodowiskowej i spe%niania wymogów prawnych reakcj% chemiczn$, która rozbija formaldehydy na nieszkodliwe cukry, co zmniejsza toksyczno'( 'cieków z fabryki chemicznej w Newport w Wielkiej Brytanii. W ramach hiszpa,skiego projektu PERCUS (LIFE02 ENV/E/000237) opracowano metod% wyodr%bnienia miedzi i roztworu chlorowodorku z toksycznego produktu ubocznego powstaj$cego przy produkcji obwodów drukowanych. W ten sposób zupe!nie wyeliminowano potrzeb% oczyszczania niebezpiecznych odpadów. Dzi%ki wprowadzeniu metody filtracji, projekt LIFE PVClean (LIFE06 ENV/D/000470) mia! zmniejszy( zanieczyszczenie wody oraz wykorzystanie wody s!odkiej w produkcji polichlorku winylu (S-PVC) na zasadzie suspensyjnej polimeryzacji. Obecne „techniki suspensyjne” do produkcji S-PVC powoduj$ znaczne zanieczyszczenie wody du&$ ilo'ci$ pozosta!o'ci PVC (50-300 g/m3), tak wysoce zanieczyszczona woda nie mo&e by( ponownie wykorzystana w procesie produkcji. Wspomniana innowacyjna metoda filtracji PVClean powinna przyczyni( si% do znacznego ograniczenia ilo'ci niewykorzystanego PVC i obj%to'ci zu&ywanej s!odkiej wody, dzi%ki odzyskaniu przynajmniej 80% PVC i ponownemu wykorzystaniu do 40% wody zastosowanej w procesie. Wsparcie programu LIFE widoczne jest równie& w obszarze zagospodarowania odpadów. Recykling odpadów z tworzywa sztucznego stanowi na przyk!ad cel projektu RECIPLAS (LIFE03 ENV/ E/000106), prowadzonego w hiszpa,skiej Saragossie. Projekt ten pilotowa! nowy proces pozwalaj$cy na przetwarzanie odpadów z tworzywa sztucznego pochodz$cych z przemys!u samochodowego w trwa!e, nadaj$ce si% do ponownego u&ycia palety do transportu towarów. Beneficjent projektu, specjalistyczny producent pojazdów samochodowych, Ribawood, szacuje, &e zbudowany przez niego zak!ad produkcji palet przyczyni si% do zmniejszenia liczby drzew 'cinanych do produkcji drewnianych palet o oko!o 38 000 drzew rocznie. Inny hiszpa,ski projekt, GENPLAST (LIFE03 ENV/E/000076), opracowano w celu zmniejszenia ilo'ci odpadów z tworzywa sztucznego w rolnictwie, dzi%ki zbudowaniu pilota&owego zak!adu recyklingu materia!ów, takich jak folia z tworzywa sztucznego i rury irygacyjne, przetwarzaj$cego je w nowe produkty rolnicze. Zak!ad zmniejszy! o 7 000 ton rocznie mas% odpadów z tworzywa sztucznego sk!adowanych na wysypiskach 'mieci, jednak nadal pozostaje jeszcze wiele rzeczy do zrobienia: w Hiszpanii do produkcji narz%dzi i sprz%tu rolniczego rocznie wykorzystuje si% oko!o 200 000 ton surowca z tworzywa sztucznego. We wszystkich sektorach przemys!u, w tym w przemy'le chemicznym i tworzyw sztucznych, pilnie poszukuje si% procesów produkcji, które !$cz$ redukcj% ilo'ci odpadów ze zwi%kszon$ efektywno'ci$ energetyczn$. Instrument Finansowy LIFE przyczynia si% do wykorzystywania czystszych i bardziej wydajnych energetycznie technologii, co zademonstrowano w szwedzkim projekcie ART (LIFE05 ENV/SE/000401). W ramach tego pilota&owego projektu stosuje si% now$ technologi% do przeprowadzania reakcji chemicznych, takich jak synteza. Testy wykaza!y, &e redukcja toksycznych produktów ubocznych wynosi do 95%, a oszcz%dno'( energii nawet do 70%, co oznacza potencjalnie znaczne zmniejszenie kosztów eksploatacji. Na nast%pnych stronach przedstawiono szczegó!owe analizy przypadków dwóch projektów LIFE. Ukazuj$ one du&$ ró&norodno'( innowacyjnych sposobów podj%cia wyzwa, 'rodowiskowych zwi$zanych z produkcj$ chemikaliów i tworzyw sztucznych. 15 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE W ramach szwedzkiego projektu LIFE Eurocrate, stworzono system opakowa' wielokrotnego u#ytku na #ywno%& i inne towary, przyczyniaj!c si" do oszcz"dzania energii i redukcji ilo%ci odpadów. O Eurocrate: Oczekiwania wzgl#dem opakowa$ pakowania drewniane takie jak pud!a, skrzynie i palety odgrywaj$ kluczow$ rol% w transporcie towarów w ca!ej Europie, ale jednocze'nie 'rodowisko p!aci wysok$ cen% za ich u&ytkowanie. Ka°o roku na 280 mln drewnianych palet !aduje si% osiem mld skrzy, z towarem przeznaczonym na handel, które nast%pnie s$ transportowane na terenie ca!ego kontynentu. Opakowania te zasadniczo nadaj$ si% do recyklingu, ponownego wykorzystania i naprawienia. Jednak w praktyce wiele opakowa, drewnianych jest spalanych lub wyrzucanych na sk!adowiska 'mieci. Oddzia!ywanie na 'rodowisko odczuwane jest zatem zarówno na pocz$tku jak i na ko,cu cyklu &ycia palety. Oznacza to, &e do produkcji palet potrzebne s$ surowce naturalne, a po zu&yciu tych opakowa,, generuj$ one du&e ilo'ci odpadów. W po!owie lat 90. dwie szwedzkie organizacje zapocz$tkowa!y inicjatyw% na rzecz zmniejszenia wp!ywu drewnianych opakowa, na 'rodowisko. Szwedzcy Wytwórcy Artyku!ów Spo&ywczych (Dagligvaruleverantörers Förbund – DLF) oraz Szwedzka Federacja Detalicznych Sprzedawców -ywno'ci i Napojów (Svensk Dagligvaruhandel – SDH) po!$czy!y swoje si!y i stworzy!y Svenska Retursystem AB, wspólne przedsi%wzi%cie maj$ce na celu przygotowanie systemu zast%powania opakowa, drewnianych „opakowaniami transportowymi wielokrotnego u&ytku” (reusable transportation items – RTI) lub paletami i skrzyniami z polietylenu i polipropylenu. G!ównym celem by!o zmniejszenie ilo'ci odpadów produkowanych w ramach dystrybucji &ywno'ci i przyczynienie si% w ten sposób do wype!nienia za!o&e, dyrektywy europejskiej w sprawie opakowa, i odpadów opakowaniowych (94/62/WE). Jednak system RTI sam stworzy! pewne problemy. Palety i skrzynie z tworzywa sztucznego nale&y zebra(, umy( i naprawi(, a kiedy dostan$ si% do strumienia odpadów, s$ si!$ rzeczy mniej przyjazne 'rodowisku ni& opakowania drewniane. Aby osi$gn$( prawdziwe korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego, takie jak zmniejszenie odleg!o'ci podczas transportu i zmniejszenie zu&ycia energii, potrzebny jest dobrze zorganizowany system wymiany RTI obejmuj$cy ca!y !a,cuch dostaw. EFEKTYWNA WYMIANA Id$c dalej, w 2001 r. Svenska Retursystem AB rozpocz%!o dwuletni projekt w ramach komponentu LIFE-#rodowisko maj$cy na celu wprowadzenie systemu wymiany RTI na pe!n$ skal%. Testy przeprowadzono na dwóch obszarach w Szwecji: w Skanii, najbardziej wysuni%tym hrabstwie Szwecji oraz na obszarze wokó! Sztokholmu. W ka&dym z tych regionów otwarto zak!ad mycia zwróconych skrzy, i palet. Zak!ady te zbudowano w Helsingborgu na zachodnim wybrze&u Szwecji, cztery kilometry od granicy Danii oraz w Örebro, na zachód od Sztokholmu. Svenska Retursystem oferuje swoim klientom pi%( rodzajów skrzy, zaprojektowanych do uk!adania na czarnych paletach z polietylenu o wymiarach 800x600 mm lub 1200x800 mm. Ich trwa!o'( wynosi 15 lat, posiadaj$ oznakowanie identyfikacji Projekt EUROCRATE spowodowa% zmniejszenie produkcji odpadów i zwi"kszenie oszcz"dno!ci energii dzi"ki systemowi opakowa( wielokrotnego u'ytku P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H LIFE Focus 16 P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Svenska Retursystem dostarcza palety i skrzynie wielokrotnego u'ytku z zak%adu myj#cego do klienta radiowej (RFID), dzi%ki czemu mo&na je namierzy( w czasie przemieszczania w systemie wymiany. S$ odporne na wilgo( i zimno, a tak&e nie przejmuj$ zapachu z transportowanych towarów. System wymiany Eurocrate ma charakter zamkni%tego obiegu. Palety i skrzynie pozostaj$ w!asno'ci$ Svenska Retursystem, a klienci, np. producenci &ywno'ci, zamawiaj$ je przez Internet. Svenska Retursystem dostarcza zamówion$ liczb% palet i skrzy, z zak!adu myj$cego do klienta, który p!aci niewielk$ kwot% za ich u&ytkowanie oraz depozyt za okres, w którym palety s$ pod kontrol$ klienta. Jest to sposób na zwi%kszenie prawdopodobie,stwa, &e wszystkie palety i skrzynie powróc$ do zak!adu myj$cego. Po przekazaniu opakowa, depozyt wraca do klienta. Producent wykorzystuje skrzynie i palety do zapakowania towarów i wysy!a je do hurtowników, którzy z kolei u&ywaj$ ich dostarczaj$c towar do sprzedawców detalicznych. Zadanie zebrania palet i zwrócenia ich do zak!adu myj$cego spoczywa na hurtowniku. Bezpo'rednio po powrocie do zak!adu myj$cego, palety s$ znów gotowe do nast%pnego wyjazdu, gdy tylko wp!ynie zamówienie internetowe. KORZY%CI Z WIELOKROTNEGO U$YTKU Projekt Eurocrate pokaza!, &e system wymiany RTI posiada szereg elementów przewy&szaj$cych tradycyjne opakowania drewniane. Co wa&ne, schemat ten okaza! si% op!acalny. Opakowania transportowe wielokrotnego u&ytku s$ trwa!e i wymagaj$ niewielu napraw, producenci i hurtownicy nie musz$ kupowa( w!asnych palet, system dzia!a na zasadzie non-profit a wykorzystanie standardowych rozmiarów palet i skrzy, usprawnia prac% !a,cucha dostaw. Op!acalno'( takiej metody jest g!ównym czynnikiem zach%caj$cym firmy do przy!$czenia si% do systemu wymiany. Bior$c pod uwag% kwestie 'rodowiska, jedn$ z g!ównych korzy'ci jest to, &e w oczywisty sposób liczba palet znajduj$cych si% w obiegu jest mniejsza. Opakowania transportowe wielokrotnego u&ytku kr$&$c po systemie s$ skutecznie i wielokrotnie u&ytkowane. Kiedy palety si% zniszcz$, mieli si% je, a odzyskany materia! wykorzystuje do produkcji nowych RTI. Dodatkow$ korzy'ci$ jest mniejsza liczba podró&y jakie ci%&arówki dostawcze odbywaj$ bez !adunku, poniewa& albo przewo&$ one pe!ne palety do sprzedawców detalicznych, albo zwracaj$ puste RTI do sk!adu hurtownika. Opakowania transportowe wielokrotnego u&ytku zmniejszaj$ równie& ilo'( potrzebnych opakowa,, poniewa& potrzeba mniej kartonowych pude!ek do transportu towarów. W czasie dwóch lat trwania projektu, dzi%ki korzystaniu ze skrzy, i palet zamiast z pude!, ilo'( odpadów zmniejszy!a si% o 12 ton. Svenska Retursystem oblicza, &e zu&ycie energii na skrzyni% w czasie jednej podró&y przez system wymiany, w!$czaj$c w to mycie, przynosi korzy'ci w postaci 0,2 kilowatogodziny (KWh) w porównaniu do systemu, w którym wysy!a si% opakowania kartonowe w jednym kierunku i nie zbiera si% ich lub nie wykorzystuje. Ten skuteczny system ustanowiony w ramach projektu Eurocrate jest oczywi'cie mo&liwy do wdro&enia poza granicami Szwecji i faktycznie, nied!ugo po zako,czeniu projektu, Svenska Retursystem zacz%!a eksportowa( swoje RTI na inne rynki europejskie. Projekt systemu zak!ada, &e jego efektywno'( wzrasta w g%'ciej zaludnionych obszarach. Na skal% europejsk$ mo&na osi$gn$( znaczn$ op!acalno'( tego systemu, jak równie& istotnie zmniejszy( koszty dystrybucji towarów: mo&na zaoszcz%dzi( oko!o 700 mln euro rocznie, gdyby system dzia!a! na ca!ym kontynencie. Trudno zmierzy( obecne korzy'ci dla 'rodowiska, ale beneficjent szacuje, &e gdyby w systemie kr$&y!o 1,7 mln skrzy,, zmniejszy!oby to ilo'( odpadów opakowaniowych o 20 000 ton rocznie, transport ci%&arówkami zmniejszy!by si% o 260 000 km rocznie (co równa si% 180 tonom dwutlenku w%gla), zu&ycie energii spad!oby o 25 miliony KWh rocznie; ilo'( zniszczonych towarów o przynajmniej 20% a koszty transportu o 25%. Od zako,czenia projektu beneficjent aktywnie rozszerza system w Szwecji i poza ni$, dzi%ki czemu w 2008 r. w systemie kr$&y!o oko!o 10 mln opakowa,. Chocia& nie przeprowadzono szczegó!owych bada,, korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego s$ prawdopodobnie wi%ksze. SZWECJ A Numer Projektu: LIFE00 ENV/S/000867 Nazwa projektu: Zintegrowane skrzynie i palety wielokrotnego u&ytku z tworzywa sztucznego, eliminowanie odpadów opakowaniowych na rzecz zrównowa&onej dystrybucji towarów codziennego u&ytku w Europie Beneficjent: Svenska Retursystem AB Ca!kowity bud"et: 7 821 000 € Wk!ad finansowy LIFE: 1 843 000 € Czas trwania: stycze, 2001 – grudzie, 2002 Strona internetowa: www.retursystem.se Kontakt: Tryggwe Göransson E-mail: [email protected] 17 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Cognis: Rozwi%zania dla rozpuszczalników Projekt zatytu$owany „Ochrona %rodowiska dzi"ki technice odzyskiwania rozpuszczalników i energii”, który zrealizowano w zak$adzie chemicznym Cognis w hrabstwie Cork w Irlandii, wprowadzi$ nowy proces recyklingu odczynnika, przyczyniaj!c si" do znacznej poprawy stanu %rodowiska i zmniejszenia kosztów. T oluen jest rozpuszczalnikiem, który pocz$tkowo otrzymywano z balsamu Tolu, aromatycznego wyci$gu z drzewa tropikalnego. Substancja ta wykorzystywana jest przez mi%dzynarodowe przedsi%biorstwo chemiczne, Cognis, do produkcji odczynników wykorzystywanych do ekstrakcji z rud metali nie&elaznych o wysokim poziomie czysto'ci. Ko,cowy proces ekstrakcji niesie z sob$ wiele korzy'ci dla 'rodowiska w porównaniu z tradycyjnym, poch!aniaj$cym du&o energii procesem wytapiania rud. Jednak proces b%d$cy cz%'ci$ produkcji samych odczynników stworzy! w!asne problemy 'rodowiskowe. Cognis w swoim zak!adzie w hrabstwie Cork w Irlandii wykorzystywa!o rocznie 16 000 t toluenu jako rozpuszczalnik do reakcji. Trudne okaza!o si% odzyskiwanie toluenu do ponownego u&ycia, poniewa& w czasie procesu produkcji powstawa!y mrówczany metanolu i metylu, które jako zanieczyszczenia pozostawa!y w toluenie. Znaleziono na to nast%puj$cy sposób: toluen mo&na przep!uka( w wysokiej temperaturze, w ten sposób odzyskuj$c go do ponownego u&ycia. Jednak w procesie oczyszczania powstawa!y du&e ilo'ci osadu biologicznego, np. w 1999 r. Cognis wys!a!o 2 331 t tego osadu na sk!adowisko odpadów. Dlatego Cognis rozpocz$! projekt LIFE zatytu!owany „Ochrona 'rodowiska dzi%ki technice odzyskiwania rozpuszczalnika i energii”. Celem projektu by!o znaczne zmniejszenie ilo'ci odpadów wytwarzanych w procesie produkcji odczynników. Do „oczyszczenia” toluenu mo&na zastosowa( technologie odparowywania zamiast wymywania. OCZYSZCZENIE PRZEZ ODPAROWANIE LIFE wspiera! Cognis w tworzeniu nowej kolumny do destylacji, do której mo&na przepompowa( wykorzystany toluen. W samej kolumnie, odparowywano substancje zanieczyszczaj$ce toluen, dzi%ki czemu nadawa! si% on do ponownego u&ycia. Zanieczyszczenia odparowane z toluenu mo&na nast%pnie przekszta!ci( z powrotem w ciecz o w!a'ciwo'ciach nap%dowych podobnych do benzyny. Ciecz t% nast%pnie wprowadzano do systemu skojarzonej produkcji ciep!a i energii elektrycznej (CHP) i spalano jako paliwo do nagrzania wody i wytworzenia pary. Par% wykorzystywano do zaopatrzenia w energi% ró&nych cz%'ci zak!adu Cognis, w ten sposób zamykaj$c kr$g korzy'ci, w którym odpady przetworzono w energi%. Ko,cowa cz%'( procesu by!a unikalna dla projektu LIFE. Ju& wcze'niej wykorzystano technik% odparowania, aby wyodr%bni( rozpuszczalniki, ale zastosowanie otrzymanego destylatu do zaopatrzenia zak!adu produkcji w energi% by!o nowatorskim krokiem. CZYSTSZE POWIETRZE, MNIEJ %CIEKÓW Projekt przyniós! znacz$ce korzy'ci 'rodowiskowe. Wcze'niej oczyszczanie toluenu wymaga!o du&ych ilo'ci wody, powodowa!o powstawanie przykrych zapachów i pogarsza!o jako'( powietrza w budynkach zak!adu, w których LIFE wspiera% projekt Cognis na rzecz opracowania procesu odzyskiwania rozpuszczalników i energii P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H LIFE Focus 18 P R O D U K C J A C H E M I K A L I Ó W I T W O R Z Y W S Z T U C Z NY C H LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE proces si% odbywa!. By! to równie& proces poch!aniaj$cy du&o energii, poniewa& do jego przeprowadzenia potrzebna by!a woda podgrzana do 45-50°C. Nowy proces zmniejszy! zu&ycie wody z 30 m3 na ton% produktu w 1999 r. przed rozpocz%ciem projektu do 24,3 m3 na ton% w 2002 r. – czyli o 19%. Wykorzystanie energii na ton% produktu równie& spad!o w tym samym okresie z 0,78 MW do 0,75 MW. Co wi%cej, ilo'( osadu biologicznego sk!adowanego na wysypisku spad!a z 2 331 t w 1999 r. do 1 662 t w 2002 r. – czyli o prawie 30%. Projekt przyniós! wi%cej korzy'ci, które spowodowa!y ogóln$ popraw% warunków w zak!adzie Cognis. Ograniczono zarówno uci$&liwo'( nieprzyjemnych zapachów jak i emisj% niebezpiecznych substancji z oczyszczalni 'cieków wykorzystywanej wcze'niej do przetworzenia toluenu – np. emisja zmniejszy!a si% o ponad 40 000 kg rocznie. Proces odparowania przyczyni! si% do odzyskania toluenu o jako'ci du&o lepszej w porównaniu z tym otrzymywanym w procesie wymywania. Znaczn$ korzy'ci$ takiego procesu jest wykorzystanie produktu odpadowego jako paliwa. Cognis obliczy!, &e zmniejszone koszty paliwa do nap%dzania uk!adu CHP wynios!y 70 000 euro rocznie. Zmniejszenie ilo'ci osadu biologicznego wysy!anego na sk!adowisko 'mieci równie& przyczyni!o si% do znacznych oszcz%dno'ci. Zgodnie z danymi Cognis oszcz%dno'ci w kosztach usuwania osadu w 2003 r. wynios!y ponad 430 000 euro. Mniej sk!adowanego osadu oznacza równie& mniejsze oddzia!ywanie na jako'( powietrza i wody wokó! sk!adowiska odpadów. NAGRODA SOLVENT STEWARDSHIP Projekt uznano za bardzo udany i w 2004 r. uhonorowano nagrod$ Solvent Stewardship w kategorii ulepsze, na rzecz 'rodowiska naturalnego. Nagroda ta promowana jest przez Europejsk$ Grup% Przemys!u Rozpuszczalników (European Solvents Industry Group) i ma na celu zach%canie do stosowania dobrych praktyk i sta!ego doskonalenia u&ycia rozpuszczalników. Jury przyznaj$ce nagrod% by!o pod wra&eniem skuteczno'ci systemu zaprojektowanego i wdro&onego przez Cognis, ró&nych korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego (woda, energia, powietrze) oraz imponuj$cego zwrotu z inwestycji osi$gni%tego przez przedsi%biorstwo. Nagroda jest jednym z elementów, dzi%ki którym rozpowszechnia si% informacje o projekcie. Cognis upowszechnia równie& wyniki swojego projektu na konferencjach, a tak&e oferuje mo&liwo'( oprowadzenia po zak!adzie. Poniewa& proces przemywania toluenu jest powszechnie stosowany w przemy'le chemicznym, a tak&e innych ga!%ziach przemys!u, np. spo&ywczym i napojów, potencja! zaadaptowania rozwi$zania Cognis dla Produkt odpadowy otrzymany w procesie destylacji wykorzystano do zaopatrzenia zak%adu w energi" Projekt Cognis otrzyma% presti'ow# nagrod" Solvent Stewardship potrzeb innych zak!adów jest znaczny. Ukazanie rezultatów projektu oraz przewagi czystszych technologii pod k$tem kosztów i korzy'ci sprawi$, &e adaptacja tej technologii b%dzie jeszcze bardziej prawdopodobna. A CO PO LIFE? Po zako,czeniu projektu utrzymano na poziomie 65% wska)nik ograniczenia ilo'ci odpadów chemicznych wysy!anych do oczyszczalni 'cieków Cognis. Redukcja ilo'ci odpadów wyprodukowanych w zak!adzie by!a na tyle du&a, &e w czerwcu 2006 r. Cognis móg! zamkn$( swoj$ star$ i niewydajn$ oczyszczalni% i usuwa( swoje 'cieki do kanalizacji miejskiej przeprowadzaj$c tylko oczyszczanie wst%pne. Powodzenie projektu pozwoli!o Cognis na dalsze zmniejszenie kosztów eksploatacji dzi%ki spadkowi zu&ycia energii elektrycznej, poniewa& nie by!o ju& potrzeby ponownego oczyszczania 'cieków. IRLAN DIA Numer Projektu: LIFE99 ENV/IRL/000605 Nazwa projektu: Ochrona 'rodowiska dzi%ki technice odzyskiwania rozpuszczalników i energii Beneficjent: Cognis Ireland Limited Ca&kowity bud%et: 1 884 000 € Wk&ad finansowy LIFE: 468 000 € Czas trwania: listopad 1999 – listopad 2002 Strona internetowa: www.cognis.com Kontakt: Frank McDonnell E-mail: [email protected] 19 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE PRZEMYS* METALURGICZNY I MINERALNYCH PRODUKTÓW NIEMETALICZNYCH: METALE PREFABRYKOWANE I CERAMIKA LIFE w cyklu $ycia produktu Przemys$ metalurgiczny i sektor mineralnych produktów niemetalicznych w istotny sposób przyczyniaj! si", bezpo%rednio i po%rednio, do rozwoju europejskiej gospodarki. Sektory te zapewniaj! du#! liczb" miejsc pracy i generuj! znaczne zyski. S! tak#e zasadniczym ogniwem dla wielu innych europejskich przemys$ów, w tym samochodowego i konstrukcyjnego. W 2005 r. przemys! metalurgiczny generowa! 5% obrotu i 3,3% zatrudnienia w UE-27. Najwa&niejszym metalem by!a stal, której produkcja przynios!a roczny dochód w wysoko'ci 220 mld euro, daj$c zatrudnienie 412 000 osób w UE-25. Tak&e w 2005 r. w produkcj% metali nie&elaznych, takich jak aluminium, mied), cynk, o!ów i nikiel, zaanga&owanych by!o oko!o 345 000 osób. Sektor ten przyniós! 96 mld euro zysków w skali roku. Oprócz metali, Europa jest tak&e g!ównym 'wiatowym producentem mineralnych produktów niemetalicznych, takich jak cement, ceramika, szk!o i kreda. Produkcja w tych czterech ga!%ziach przemys!u by!a warta oko!o 83 mld euro w 2005 r., co stanowi 1.5% ca!kowitej warto'ci przemys!u wytwórczego w UE-25. Sektory te zatrudnia!y niemal 500 000 osób, czyli ponad 1.5% ca!kowitego zatrudnienia w przemy'le UE. WYZWANIA EKOLOGICZNE Poniewa& przemys! metalurgiczny jest wysoce energoch!onny, g!ówne wyzwania ekologiczne ze strony sektorów stali i metali nie&elaznych wi$&$ si% ze zu&yciem energii oraz, co za tym idzie, z emisj$ gazów cieplarnianych i zanieczyszczeniem powietrza, m. in. dwutlenkiem w%gla (CO2), tlenkami azotu (NOx), tlenkami siarki (SOx), oraz lotnymi zanieczyszczeniami organicznymi (VOC). Kolejne wyzwania dotycz$ zu&ycia wody w procesie produkcyjnym oraz kosztów 'rodowiskowych zwi$zanych z wydobyciem i transportem zasobów mineralnych. Niektóre procesy obróbki wykorzystywane w produkcji metali i materia!ów niemetalicznych mog$ generowa( toksyczne odpady, które z kolei mog$ prowadzi( do zanieczyszczenia gleby i wody. Rozwa&enie pe!nego cyklu &ycia materia!ów metalowych i niemetalicznych ujawnia kwestie zwi$zane z odpadami powstaj$cymi przy jego zako,czeniu, zw!aszcza w przypadku cz%'ci metalowych. Szacuje si%, &e Europa pozbywa si% rocznie oko!o 10-11 milionów pojazdów wycofanych z eksploatacji, co przek!ada si% na 9 milionów ton odpadów. LIFE I INNOWACJE W ramach projektów LIFE opracowuje si% szczegó!owe ekspertyzy w zakresie zwi%kszenia ekologiczno'ci przemys!u metalurgicznego i minera!ów niemetalicznych oraz ceramiki. Podejmuj$ one szerokie spektrum zagadnie, dotycz$cych ró&nych etapów procesów produkcyjnych. W'ród innowacji znalaz!o si% mi%dzy innymi zwi%kszenie efektywno'ci energetycznej w produkcji drutów i pr%tów stalowych, zmniejszenie zanieczyszczenia 'rodowiska zwi$zanego z obróbk$ stali oraz umo&liwienie wtórnego wykorzystania uprzednio toksycznych osadów w przemy'le ceramicznym. Wi%kszo'( projektów LIFE w zakresie tych wyzwa, ekologicznych wymieniono poni&ej. Pe!na lista projektów LIFE w zakresie wydajno'ci energetycznej, zmniejszania zanieczyszczenia 'rodowiska, oraz uzdatniania wody w sektorach metalowym i minera!ów niemetalicznych znajduje si% na stronach: 37-38. Projekty w zakresie wydajno'ci energetycznej maj$ na celu zmniejszenie zu&ycia 20 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE PRZEMYS* METALURGICZNY I MINERALNYCH PRODUKTÓW NIEMETALICZNYCH: METALE PREFABRYKOWANE I CERAMIKA energii w przemy'le metalurgicznym. We w!oskim projekcie ESD (LIFE04 ENV/ IT/000598) opracowano i wprowadzono do produkcji drutów i pr%tów stalowych now$ metod% ci$gnienia na zimno, która zmniejszy!a zu&ycie energii. W projekcie LIFE wykazano, &e w procesie mechanicznym dzi%ki przeci$ganiu pr%tów przez ci$gad!a z diamentu polikrystalicznego uzyskano wzrost wydajno'ci energetycznej rz%du 35,3%-59,4%. W ramach holenderskiego projektu „Green Bearings” (LIFE06 ENV/NL/000176) produkuje si% materia!y izolacyjne, lekkie elementy i technologie nawil&ania redukuj$ce zu&ycie energii w wytwarzaniu i u&yciu !o&ysk kulkowych. Ró&ne projekty LIFE podejmuj$ równie& zagadnienie zmniejszenia emisji i odpadów w przemy'le metalurgicznym i minera!ów niemetalicznych. Jako Produkty metalowe i ceramiczne staj# si" bardziej przyjazne !rodowisku dzi"ki projektom finansowanym przez LIFE przyk!ad wymieni( mo&na szwedzki projekt „Picked” (LIFE00 ENV/S/000853), w ramach którego dokonano demonstracji i wdro&enia nowej, czystej technologii – elektrodializy – do odzyskiwania kwasu azotowego w procesie spiekania stali, w celu usuwania tlenków. Doprowadzi!o to do zmniejszenia wydzielania azotanów w produkcji stali nierdzewnej o 55%. Kolejna czysta technologia w przemy'le metalurgicznym testowana by!a w ramach projektu CLEAN DECO (LIFE00 ENV/IT/000213). Wykaza!a ona korzy'ci 'rodowiskowe wynikaj$ce z zast$pienia procesu galwanizacji metali technologi$ fizycznego osadzania z fazy gazowej (PVD). Prowadzi ona do eliminacji odpadów chromu i znacznego ograniczenia wykorzystania niebezpiecznych chemikaliów: trójtlenku chromu (CrO3) o 100%, chlorowodoru (HCl) o 30% i kwasu siarkowego (H2SO4) o 90%. W odniesieniu do przemys!u minera!ów niemetalicznych realizowany jest hiszpa,ski projekt ReLiStop (LIFE06 ENV/E/000001), w którym przedstawiono alternatywny proces odlewania na zimno i nowe konglomeraty do produkcji ornamentów ze „sztucznego kamienia”. Z tej produkcji ca!kowicie wyeliminowano wykorzystanie &ywic poliestrowych, lotnych rozpuszczalników i niebezpiecznych pigmentów. Dzi%ki temu emisja szkodliwych substancji powinna ulec znacznemu ograniczeniu. W sektorze ceramiki w ramach projektu EWG (LIFE04 ENV/IT/000589) zademonstrowano now$ technologi% dekoracji ceramiki na p!askich i strukturalnych powierzchniach przy u&yciu mi%kkiej rolki, przystosowuj$cej si% do kszta!tu powierzchni. Pilota&owy zak!ad zmniejszy! ilo'( odpadów szkliwa o 98% i odpadów spowodowanych b!%dami w druku o 8%. Wdro&enie projektu zaowocowa!o ograniczeniem zu&ycia energii do 76%. Gospodarka odpadami, recykling i wtórne wykorzystanie surowców stanowi$ kolejny cel programu LIFE. W szwedzkim projekcie CoolTech (LIFE00 ENV/S/000864) opracowano dwie nowe metody nawil&ania i ch!odzenia metali i narz%dzi bez wykorzystania niebezpiecznych preparatów nawil&aj$cych. W niemieckim projekcie RECARC (LIFE03 ENV/D/000043) skoncentrowano si% na mo&liwo'ci ponownego wykorzystania produktów ubocznych z produkcji stali. Podj%ta w nim próba ca!kowitego powtórnego wykorzystania kruszyw zawieraj$cych wysokie st%&enie chromu, który stanowi produkt uboczny produkcji stali nierdzewnej, zako,czy!a si% sukcesem. W projekcie wykorzystano obróbk% termochemiczn$ w piecu !ukowym do ca!kowitego odzyskania metali ci%&kich z kruszywa. W!oski projekt P.S.V. (LIFE05 ENV/ IT/000875) ukierunkowany jest na zmniejszenie ilo'ci odpadów z produkcji ceramiki, marmuru, granitu i podobnych materia!ów przez badanie mo&liwo'ci powtórnego wykorzystania osadów wytworzonych w procesach polerowania lub szlifowania. Jego celem jest stworzenie „produktu z odpadu”, który móg!by zosta( wykorzystany jako izolacja w budownictwie. Na kolejnych stronach przedstawiono szczegó!owo dwie analizy przypadku projektów LIFE, które wskazuj$ drog% dla zrównowa&onej produkcji w europejskich sektorach metali i minera!ów niemetalicznych. 21 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE W ramach holenderskiego projektu LIFE opracowano now! technologi", która znacznie zmniejsza ilo%& toksycznych osadów wytwarzanych w przemy%le metalurgicznym. Umo#liwia ona powtórne wykorzystanie zanieczyszczonych p$ynów elektrochemicznych z procesu pasywacji stali galwanizowanej i #elaza przez dwa lata, a nie jak dotychczas przez sze%& tygodni. Empereur: Doskona&e wyko$czenie !elaza i stali Dyrektor firmy Ondeo Industrial Solutions demonstruje proces pertrakcji emulsji zmniejszaj#cy ilo!& toksycznych osadów metali Jeden z partnerów projektu LIFE, Galvano Techniek Veenendaal B.V (GTV) – niewielka holenderska firma z bran&y blacharskiej, zatrudniaj$ca oko!o 20 pracowników – odkry!a, &e jako'( p!ynu pasywuj$cego w pasywacji b!%kitnej pogarsza!a si% tak szybko, &e jako'( ko,cowego produktu by!a akceptowalna przy u&ywaniu k$pieli przez niewiele ponad miesi$c. Aby utrzyma( wysokie standardy produktu, firma musia!a wymienia( roztwór co sze'( tygodni. W przemy'le platerowania metali na terenie Unii Europejskiej oko!o 10 000 firm, g!ównie ma!ych i 'rednich przedsi%biorstw, pozbywa si% rocznie oko!o 420 milionów litrów zanieczyszczonych roztworów pasywuj$cych, co przek!ada si% na 40 000 ton rocznie toksycznych osadów. Roczne koszty wymiany chemikaliów w sektorze platerowania Unii Europejskiej szacowane s$ na 168 milionów euro, natomiast koszty ich utylizacji na 76 milionów euro. W maju 2002 r. Europejski Komitet Obróbki Powierzchniowej (CETS) og!osi!, &e aktualnie nie ma dost%pnych technologii przed!u&ania &ywotno'ci k$pieli pasywuj$cych. W projekcie Empereur postawiono sobie za cel przezwyci%&enie tej trudno'ci. Naukowcy i przedsi%biorcy wspólnie opracowali technologi% usuwania wolnych jonów z p!ynu pasywuj$cego na skal% przemys!ow$. Projekt opiera! si% na wst%pnych badaniach, które wykaza!y, &e cz%'ciowe usuni%cie tych jonów pozwoli!oby utrzyma( sta!$ jako'( k$pieli pasywuj$cych. Rozwi$zaniem by!a pertrakcja emulsji – nowy proces, powsta!y z po!$czenia przenikania przez membrany i ekstrakcji rozpuszczalnika. W procesie pertrakcji emulsji p!yn z k$pieli pasywuj$cej jest przepompowy- 6-2007 00 BEST 2 HE kiem a nast%pnie k$piel pasywacyjn$. Elementy &elazne lub stalowe zanurzane s$ w p!ynie zawieraj$cym trójwarto'ciowy chrom, który pokrywa cynk dodatkow$ warstw$ ochronn$. Stopie, odporno'ci na korozj% zale&y od jako'ci zastosowanej warstwy ochronnej. Problem techniczny polega! na tym, &e po kilkukrotnym wykorzystaniu roztworu k$pielowego st%&enie jonów &elaza i cynku w nim zawarte stawa!o si% zbyt wysokie. Spowodowane by!o to nieznacznym rozpuszczaniem si% pow!oki cynkowej i stalowego pod!o&a. Prowadzi!o to do pogorszenia jako'ci pow!oki antykorozyjnej. ST OF T BE P rzemys! metalurgiczny wykorzystuje technik% galwanizacji do pokrywania stali lub &elaza warstw$ cynku, co zapewnia ochron% przed korozj$ i rdz$. Pasywacja to proces wyko,czania powierzchni metalowych przedmiotów, który jeszcze bardziej zmniejsza jej reaktywno'(. Jednak proces ten jest ma!o wydajny i nieprzyjazny dla 'rodowiska, poniewa& w jego wyniku w Europie produkuje si% co roku du&e ilo'ci odpadów w postaci toksycznych osadów. Ca!y proces ochrony &elaza lub stali przed korozj$ obejmuje czyszczenie metalowych cz%'ci, pokrywanie ich cyn- M E TA L E P R E FA B R Y K O W A N E I C E R A M I K A LIFE Focus 22 M E TA L E P R E FA B R Y K O W A N E I C E R A M I K A LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Projekt „Empereur” przyniós% nadzwyczajne efekty dzi"ki poprawie jako!ci produktu ko(cowego przy znacznej redukcji kosztów wany do zbiornika. Emulsja zawieraj$ca organiczny rozpuszczalnik umieszczana jest w drugim zbiorniku, oddzielonym od pierwszego porowat$ membran$. Ekstraktant wi$&e wolne jony przez pory w membranie, a „czysty” p!yn pasywuj$cy przelewany jest z powrotem do k$pieli do powtórnego u&ytku. Ekstraktant podlega regeneracji. W ramach projektu przeprowadzono pierwsz$ pe!n$ demonstracj% technologii pertrakcji emulsji. Poprzednie demonstracje pokazywa!y tylko zasad% jej dzia!ania. Wymaga!a ona niewielkiego dostosowania instalacji i bez problemu zosta!a w!$czona do procesu produkcyjnego. „EMPEREUR” WPROWADZI( ISTOTNE USPRAWNIENIA Wyniki projektu by!y bardzo imponuj$ce. W jednym z zak!adów wyd!u&ono cykl &yciowy k$pieli pasywuj$cej z sze'ciu tygodni do dwóch lat. Beneficjent projektu, Loko Gramsbergen BV, podda! pertrakcji k$piel do pasywacji czarnej – inny stan oksydacji chromu, ni& w przypadku pasywacji b!%kitnej – co przed!u&y!o jej &ywotno'( z jednego roku do trzech lat. Dyrektor projektu Ron Keulen jest dumny z tych osi$gni%(. „Przed!u&enie &ywotno'ci p!ynu do pasywacji b!%kitnej z sze'ciu tygodni do dwóch lat oznacza, &e jest to zarówno rozwi$zanie ekologiczne, jak i zmniejszaj$ce koszty dla przedsi%biorstw z bran&y galwanizerskiej. Co wi%cej, niezawodno'( pertrakcji emulsji by!a bardzo wysoka. W testach d!ugoterminowych, najni&szy wska)nik niezawodno'ci wyniós! 98%.” Znaczne oszcz%dno'ci chemikaliów, energii i wody, uzyskane dzi%ki nowej technologii oznaczaj$, &e pocz$tkowa inwestycja zwraca si% w ci$gu niewiele ponad roku. W przypadku pasywacji b!%kitnej, bez wykorzystania technologii pertrakcji emulsji, koszty rocznej dzia!alno'ci szacuje si% na 47 920 euro. Dzi%ki wykorzystaniu tej technologii, malej$ one do 2 182 euro. Nowy proces zmniejsza tak&e koszty transportu odpadów. W projekcie wykazano nie tylko, &e technologia pertrakcji emulsji zmniejsza produkcj% toksycznych osadów metali, ale równie&, &e dzi%ki niej uzyskuje si% mniejszym kosztem produkt ko,cowy o wy&szej jako'ci. Wcze'niej k$piel obni&a!a jako'( pow!oki ochronnej, jednak proces pertrakcji emulsji pozwala uzyska( wysoki standard niezale&nie od &ywotno'ci k$pieli pasywuj$cej. Dzi%ki temu mo&na unikn$( produktów o niskiej jako'ci lub odrzutów, strat produkcyjnych oraz konieczno'ci powtórnego wyka,czania metalowych cz%'ci. Wzrost jako'ci zwi%ksza zaufanie klientów, kluczowe dla sukcesu sektora platerowania metali w Europie. Ron Klaason, jako jeden z liderów projektu, zauwa&a, &e „wzrost jako'ci produktu ko,cowego stanowi wa&ny krok w kierunku zwi%kszania konkurencyjno'ci przedsi%biorstw zajmuj$cych si% pow!okami niskoemisyjnymi na coraz bardziej zglobalizowanym rynku. Technologia ta umo&liwi!a nawet GTV odzyskanie klienta, który zrezygnowa! wcze'niej z jej us!ug na rzecz chi,skiego konkurenta”. Korzy'ci projektu dla 'rodowiska naturalnego s$ jednoznaczne i obejmuj$ znaczne zmniejszenie ilo'ci toksycznych osadów metali o wysokim st%&eniu chromu oraz jonów cynku i &elaza. Co wi%cej, dzi%ki ta,szym produktom o wy&szej jako'ci, spe!niaj$cym kryteria europejskie, nie ma podstaw do dalszego stosowania p!ynów pasywacyjnych na bazie sze'ciowarto'ciowego chromu (CrVI+). Substancja ta, przypuszczalnie o dzia!aniu kancerogennym, mo&e zosta( ca!kowicie wyeliminowana z platerowania metali dzi%ki poprawie jako'ci osi$gni%tej za pomoc$ pertrakcji emulsji. Istnieje szerokie pole do wprowadzenie tej technologii w tysi$cach ma!ych europejskich przedsi%biorstw zajmuj$cych si% platerowaniem, które stoj$ w obliczu ostrej konkurencji ze strony krajów o niskich kosztach wynagrodze,, szczególnie z Chin. Wprowadzenie tej technologii, poprawiaj$cej i ujednolicaj$cej jako'( produktu ko,cowego oraz zmniejszaj$cej zarówno koszty, jak i szkodliwy wp!yw na 'rodowisko, mo&e sta( si% przysz!o'ci$ bran&y. Technologia zademonstrowana w ramach projektu „Empereur” mo&e zosta( zaklasyfikowana jako Najlepsza Dost%pna Technika (BAT). W ramach projektu planuje si% równie& dodatkowe badania w celu sprawdzenia, czy technologia ta mo&e by( wykorzystywana do innych rodzajów pasywacji. Projekt zdoby! tytu! „Najlepszego z najlepszych”. Zosta! wy!oniony spo'ród 22 „najlepszych” projektów LIFE-#rodowisko realizowanych w latach 2006-2007. H O LAN DIA Numer Projektu: LIFE03 ENV/NL/000476 Nazwa projektu: Empereur – Pertrakcja emulsji dla Europy Beneficjent: Loko Gramsbergen BV Ca!kowity bud"et: 1 070 000 € Udzia! LIFE: 321 000 € Czas trwania: listopad 2003-czerwiec 2006 Strona internetowa: www.galvaniseren.com/s/onzevisie/life Kontakt: Ron Keulen E-mail: [email protected] 23 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Obróbka ko$cowa mikroskopowa w czyszczeniu p&ytek ceramicznych W ramach w$oskiego projektu LIFE „Microfinishing” opracowano nowy proces wyka'czania p$ytek ceramicznych, który przyniós$ znaczne korzy%ci w zakresie wydajno%ci i ochrony %rodowiska. Wyeliminowa$ on zu#ycie wody i produkcj" toksycznych odpadów ceramicznych, które od dawna by$y norm! w przemy%le ceramicznym. W zamian umo#liwi$ powtórne wykorzystanie wszystkich odpadów w systemie produkcyjnym. mineralogiczna i termalna mieszanki osadowej oznacza, &e nie mo&na jej powtórnie wykorzysta( ani odzyska(, a sam osad nie mo&e by( wykorzystany nawet po wysuszeniu czy filtrowaniu. W 2001 r. w samych W!oszech wyprodukowano ponad 110 000 ton tego typu odpadów osadowych. NOWY PROCES KO'COWEJ OBRÓBKI MIKROSKOPOWEJ W!oska firma Ceramica Fondovalle, za!o&ona 50 lat temu w wiosce Torre Maina w regionie Emilia-Romagna, Innowacyjny proces mikroskopowej obróbki ko(cowej zmniejszy% zu'ycie cennych zasobów i produkcj" odpadów 6-2007 00 BEST 2 HE pracuj$ce na mokro. Powierzchnie ceramiczne zabezpieczano lakierami o wysokiej toksyczno'ci i rozpuszczalnymi zwi$zkami. Prowadzi!o to nie tylko do du&ego zu&ycia energii i wody, ale tak&e do powstawania odpadów w postaci b!ota ceramicznego o wysokim st%&eniu toksyn. Proces wyka,czania p!ytek wytwarza! osad, stanowi$cy 1,95 kg/m2 produktu ko,cowego. Na osad sk!ada!y si% materia!y ceramiczne, materia!y 'cieraj$ce z tarczy 'ciernej (ok. 25%), woda i chemiczne pochodne procesu. Osad przechowywany by! czasowo w otwartych pojemnikach, a nast%pnie wyrzucany. Niekompatybilno'( fizyczna, chemiczna, ST OF T BE M ateria!y ceramiczne s$ nieorganicznymi i niemetalicznymi materia!ami poddawanymi obróbce termicznej w wysokich temperaturach. Cechuje je wysoka odporno'( na korozj% i ciep!o, dzi%ki czemu stanowi$ doskona!y materia! w warunkach domowych i przemys!owych. Cho( ceramiki nie uwa&a si% powszechnie za materia! niszcz$cy 'rodowisko, wyka,czanie materia!ów ceramicznych jest wysoce szkodliwym procesem. Wyka,czanie materia!ów ceramicznych polega na ich szkliwieniu i polerowaniu. Zazwyczaj wykorzystywano do tego tarcze 'cierne wykonane z w%glika krzemu, M E TA L E P R E FA B R Y K O W A N E I C E R A M I K A LIFE Focus 24 M E TA L E P R E FA B R Y K O W A N E I C E R A M I K A LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE planowa!a stworzy( nowy proces wyka,czania powierzchni p!ytek na sucho, dzi%ki zast$pieniu tradycyjnych materia!ów 'ciernych tym samym materia!em ceramicznym, z którego produkuje si% p!ytki. Panowa!o przekonanie, &e technika ta umo&liwi wyeliminowanie zu&ycia wody i tworzenia osadu ceramicznego w procesie wyka,czania. Powsta!y w ten sposób py! ceramiczny nie by!by zanieczyszczony innymi zwi$zkami i w zwi$zku z tym by!by !atwiejszy do recyklingu. Ceramica Fondovalle uzyska!a wsparcie LIFE na projekt, realizacj% i testy pilota&owego zak!adu. Dzi%ki projektowi beneficjent zdo!a! opracowa( proces, który wyeliminowa! z produkcji p!ytek ceramicznych etapy 'cierania i polerowania. Zosta!y one zast$pione metod$ czyszczenia strumieniowo-'ciernego – oczyszczania powierzchni strumieniem powietrza z dodatkiem twardych cz$steczek ceramicznych o ró&nej 'rednicy. Strumie, powietrza pod ci'nieniem wykorzystuje si% jedynie na etapie natrysku, wszystkie inne dzia!ania 'cierne s$ wykonywane przy pomocy przeno'ników kube!kowych lub dzi%ki sile grawitacji. Drobiny ceramiczne pe!ni$ w procesie tak$ sam$ rol%, jak wcze'niej materia!y 'cierne. Dzi%ki skonfigurowaniu ci'nienia, k$ta padania i opcji kompozycji, proces umo&liwia obróbk% powierzchni p!askich, dwuwymiarowych lub nieregularnych, charakterystycznych dla marmuru, brekcji i kamieni !upanych. Powierzchnia poddawana obróbce mo&e Pilota'owy zak%ad wykaza% wi"ksz# precyzj" w procesie obróbki ko(cowej Technika ko(cowej obróbki mikroskopowej w procesie produkcji p%ytek ceramicznych zast#pi%a wysoce zanieczyszczaj#ce !cieranie i polerowanie by( formowana dogniataniem, by stworzy( po&$dane cechy, takie jak wyko,czenie matowe lub b!yszcz$ce, albo efekt przepuszczania 'wiat!a. G(ÓWNE KORZY%CI DLA %RODOWISKA Ko,cowa obróbka mikroskopowa zmniejszy!a zarówno zu&ycie cennych zasobów jak i produkcj% toksycznych odpadów. Fakt, &e odpady z obróbki wyko,czeniowej sk!adaj$ si% obecnie jedynie z cz$stek ceramicznych – z powierzchni poddawanej obróbce i 'cierniwa – oznacza, &e mog$ by( z !atwo'ci$ odzyskane i wykorzystane powtórnie w procesie. Wykorzystywane s$ jako 'cierniwo, dopóki nie ulegn$ starciu na zbyt drobny py!, wykorzystuje si% je wtedy jako surowiec do produkcji nowych p!ytek. Proces ten wyeliminowa! konieczno'( wykorzystania wody, co samo w sobie stanowi istotne osi$gni%cie na rzecz 'rodowiska. Ponadto, oznacza to ca!kowit$ eliminacj% toksycznych osadów ceramicznych. Ponadto, w procesie nie powstaj$ odpady ze zu&ywanych cz%'ci. Unika on 'cierania systemowych elementów przeno'nych, które wcze'niej wymaga!y regularnej wymiany cz%'ci. Zapobiega tak&e gromadzeniu zu&ytych tarcz 'ciernych. Wykorzystanie procesów mechanicznych i si!y grawitacji do transportu materia!ów, ograniczaj$ce u&ycie skompresowanego powietrza jedynie w momencie czyszczenia strumieniowo-'ciernego oznacza zu&ycie energii na sta!ym, niewielkim poziomie. Jedyn$ przeszkod$ w osi$gni%ciu przez proces pe!nej wydajno'ci przemys!owej by! brak systemu automatycznego !adowania. Dla samego beneficjenta wykorzystanie procesu obróbki wyka,czaj$cej mikroskopowej oznacza!o oszcz%dno'( 20 000 litrów wody dziennie, 20 000 tarcz 'ciernych rocznie i 4 300 ton b!ota ceramicznego rocznie. Zu&ycie energii w zak!adzie produkcyjnym spad!o o po!ow%, natomiast wykorzystanie szkodliwych lakierów o 10%. Wreszcie, nale&y zauwa&y(, &e innowacja przynosi nie tylko korzy'ci dla 'rodowiska. Pilota&owy zak!ad produkcyjny wprowadzi! wi%ksz$ precyzj% obróbki wyko,czeniowej, wy&sz$ definicj% stereoskopow$ produktu i zmniejszenie odsetku b!%dów. Program umo&liwi! beneficjentowi uzyskanie bardziej odpornych powierzchni w bardziej wydajny sposób. Zmniejszenie kosztów produkcji przyczyni si% do konkurencyjno'ci produktów na rynku 'wiatowym. Po zako,czeniu projektu, beneficjent stworzy! zak!ad pilota&owy w innej fabryce, gdzie przy zastosowaniu procesu automatycznego !adowania uzyska! wyniki bliskie pe!nej wydajno'ci przemys!owej. Sukcesy projektu zosta!y nagrodzone tytu!em „Najlepszego z najlepszych”. Zosta! on wy!oniony spo'ród 22 „najlepszych” projektów LIFE-#rodowisko realizowanych w latach 2006-2007. W *O CH Y Numer Projektu: LIFE02 ENV/IT/000052 Nazwa projektu: Mikroskopowa obróbka wyko,czeniowa Beneficjent: Ceramica Fondovalle Ca!kowity bud"et: 2 670 000 € Udzia! LIFE: 734 000 € Czas trwania: pa)dziernik 2002 – grudzie, 2005 Strona internetowa: www.fondovalle.it Kontakt: Vito Antonio Remigio E-mail: [email protected] 25 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE S E K T O R P R O D U K T Ó W & Y WN O % C I O W YC H I N A P O J Ó W: P R O D U K C J A W I N A I O L I W Y Z O L I W E K Zmniejszenie ilo(ci odpadów podczas produkcji wina i oliwy z oliwek Sektor produktów #ywno%ciowych i napojów jest jedn! z najwa#niejszych i najbardziej dynamicznie rozwijaj!cych si" ga$"zi przemys$u w Unii Europejskiej. W bran#y tej pracuj! 4 mln osób i przynosi ona dochody w wysoko%ci 800 mld euro rocznie. Z rozwojem i ekspansj! poszczególnych cz"%ci sektora produktów #ywno%ciowych i napojów wi!#! si" negatywne skutki dla %rodowiska, którym program LIFE stara si" zapobiec. W sektorze produktów %ywno+ciowych i napojów, warto'( ekonomiczna produkcji wina wynosi 15, 6 mld euro rocznie a roczna produkcja wina wynosi 'rednio 185 hektolitrów. Rola produkcji wina w poszczególnych krajach jest zró&nicowana, ale w kilku pa,stwach cz!onkowskich (Francja i Portugalia) stanowi ona ponad 12% ca!kowitej produkcji rolnej. W krajach 'ródziemnomorskich podobn$ rol% odgrywa produkcja oliwy np.: we W!oszech, w Grecji i Hiszpanii, gdzie !$czna liczba rolników uprawiaj$cych oliwki przeznaczone do produkcji oliwy wynosi 2,4 mln a UE pokrywa 80% 'wiatowego zapotrzebowania na oliw%. WYZWANIA Z ZAKRESU OCHRONY %RODOWISKA Z rozwojem i ekspansj" poszczególnych cz$+ci sektora produktów %ywno+cio- wych i napojów wi"%" si$ negatywne skutki dla +rodowiska – pocz$wszy od produkcji odpadów (powsta!ych w wyniku procesów produkcji, przetwarzania i opakowywania) i wyczerpywania zasobów wodnych, a sko,czywszy na zanieczyszczeniu powietrza, gleby i wód oraz erozji gleby. Odpady, w tym odpady niebezpieczne, takie jak np. substancje toksyczne, stanowi$ powa&ny problem dla producentów wina. W produkcji wina odpady sta!e stanowi$ 17% masy winogron, podczas gdy producenci oliwy z oliwek w krajach 'ródziemnomorskich produkuj$ 30 mln m3 'cieków rocznie. #cieki cz%sto wylewane s$ do strumieni, rzek i morza, zanieczyszczaj$c wod% i negatywnie wp!ywaj$c na rozwój ro'lin oraz szkodz$c wra&liwym gatunkom zwierz$t wodnych. W komunikacie zatytu!owanym „W kierunku zrównowa&onego europejskiego sektora wina” [KOM(2006) 319], Komisja Europejska zaproponowa!a szereg rozwi$za, w zakresie produkcji wina, w tym propozycj%, by producenci wina zapewnili minimalny poziom ochrony 'rodowiska podczas procesu produkcji. INNOWACJE LIFE Program LIFE wspiera wszelkie dzia!ania, dzi%ki którym produkcja &ywno'ci i napojów w UE stanie si% bardziej ekologiczna. Na potrzeby produkcji wina i oliwy z oliwek opracowano techniki maj$ce pomóc ograniczy( ilo'( odpadów. Dzi%ki niektórym z nich, produkty uboczne mog$ by( wykorzystane jako surowce w wielu ga!%ziach przemys!u, na przyk!ad: do produkcji kosmetyków, nawozów, dodatków do &ywno'ci, paszy dla zwierz$t, opakowa, a nawet taniny wykorzystywanej do garbowania skóry lub w medycynie. Liczne projekty realizowane w ramach LIFE przez producentów wina i oliwy 26 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE PRODUKCJA WINA I OLIWY Z OLIWEK z oliwek pokaza!y, &e wiele produktów ubocznych mo&na wykorzysta( w kreatywny sposób. Projekt DIONYSOS (LIFE03 ENV/GR/000223) wykaza!, &e polifenole i substancje organiczne powsta!e podczas produkcji wina mo&na odzyska( i wykorzysta( jako suplementy &ywno'ciowe lub jako aktywne sk!adniki w produkcji wina. Projekt MINOS (LIFE00 ENV/GR/000671 – zob. str. 30) pokaza! z kolei, &e polifenole powsta!e podczas produkcji oliwy z oliwek mo&na wykorzysta( w podobny sposób. Wiele projektów LIFE wykaza!o, &e wykorzystanie odpadów w rolnictwie otwiera przed nami nowe perspektywy. W ramach projektów DIONYSOS i MINOS uda!o si% równie& pokaza(, &e z odpadów organicznych mo&na produkowa( nawóz. Podobne wyniki osi$gni%to przy okazji realizacji projektu TIRSAV (LIFE00 ENV/IT/000223), w którym wykorzystano 'cieki powsta!e podczas produkcji oliwy z oliwek oraz wyt!oczyny z oliwek i inne organiczne produkty uboczne. W projekcie BIOVID, realizowanym w Hiszpanii (LIFE 03 ENV/E/000114), wykorzystano odpady przemys!u winiarskiego, a konkretnie (zwykle spalane) p%dy winoro'li, do produkcji wysokiej jako'ci masy celulozowej na potrzeby produkcji tektury. Korzy'ci, jakie przyniós! ten projekt s$ podwójne. Wykorzystano bowiem odpadowy produkt uboczny i zmniejszono potencjalne zanieczyszczenie powietrza poprzez ograniczenie spalania odpadów. Rezultaty osi$gni%te w ramach projektu GRAPE TANNINS (LIFE04 ENV/ES/000237) pokaza!y, &e nasiona winogron mo&na wykorzysta( w przemy'le skórzanym do produkcji taniny stosowanej do garbowania skóry, czyli nadawania jej ciemniej- W ramach programu LIFE, producenci oliwy z oliwek udowodnili, 'e odpadowe produkty uboczne mog# zosta& wykorzystane jako surowiec w innych ga%"ziach przemys%u szej barwy i chronienia jej. By! to znacz$cy prze!om, poniewa& tanina z regu!y produkowana jest z cennych drzew li'ciastych. W trakcie realizacji projektu obliczono, &e z ekstraktu winogron mo&na wyprodukowa( 2 625 ton taniny poprzez recykling 22 830 ton odpadów z nasion winogron. Liczby te pokazuj$, w jaki sposób zast$pienie tanin pochodz$cych z drzew, taninami innego pochodzenia mo&e wp!yn$( na uratowanie ponad 500 tys. drzew. G!ównym obszarem dzia!a, w ramach wielu projektów LIFE by!o dostarczenie rozwi$za, w zakresie przetwarzania odpadów za pomoc$ metod opartych na cyklach &yciowych. W ramach projektu ECOIL (LIFE04 ENV/GR/000110) przeprowadzono szczegó!ow$ analiz% cyklu produkcyjnego oliwy z oliwek obejmuj$c$ badania dotycz$ce poszczególnych odmian oliwek, sposobów uprawy oliwek, wymaga, zwi$zanych z podlewaniem, stosowania pestycydów i herbicydów, wielko'ci produkcji, procesu mielenia oliwek i sposobu gospodarowania odpadami z oliwek. Celem tego projektu by!o zbadanie wp!ywu produkcji oliwy z oliwek na 'rodowisko i wprowadzenie zmian do procesu produkcyjnego tak by zwi%kszy( jego wydajno'(. Badania prowadzono w miejscowo'ciach Lythrodontas na Cyprze, Voukolies na Krecie i Navarra w pó!nocnej Hiszpanii. Zaowocowa!y one szczegó!owymi zaleceniami dotycz$cymi zagadnie, tak zró&nicowanych jak sadzenie, zu&ycie energii elektrycznej i opakowanie produktu ko,cowego. Na nast%pnych stronach omówione zosta!y dwa przyk!ady ilustruj$ce wp!yw programu LIFE na przemys! winiarski i produkcj% oliwy z oliwek. 27 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE W ramach niniejszego projektu LIFE realizowanego w regionie La Rioja w Hiszpanii, który s$ynie na ca$ym %wiecie z produkcji wina, stworzono przewodnik dobrych praktyk w zakresie zrównowa#onej produkcji wina. Dzi"ki niemu wypracowano równie# konkretne innowacyjne rozwi!zania, które zmniejszaj! negatywny wp$yw cyklu #ycia wina na %rodowisko. SINERGIA: Toast za produkcj# zrównowa!on% W ina z regionu La Rioja znane s$ koneserom wina na ca!ym 'wiecie. Dzi%ki specyficznemu klimatowi i warunkom glebowym, region od dawna uznawany jest za idealne miejsce do produkcji wina. Stanowi ono 46% produkcji rolnej regionu i przynosi dochód w wysoko'ci 200 mln euro rocznie. Produkcja wina nie jest oczywi'cie najbardziej szkodliwym rodzajem dzia!alno'ci gospodarczej z ekologicznego punktu widzenia. Poszczególne etapy jego produkcji mog$ mie( jednak negatywny wp!yw na 'rodowisko. Dotyczy to na przyk!ad stosowania nawozów i pestycydów, które zanieczyszczaj$ gleby, wykorzystania siarczynów jako konserwantów wina oraz zu&ycia wody i energii przez maszyny i transport. Dyrekcja Generalna ds. Jako'ci #rodowiska (DGCA) Organu Regionalnego w La Rioja od dawna zainteresowana jest zmniejszeniem negatywnego wp!ywu produkcji wina na 'rodowisko w regionie. Jak mówi dyrektor generalny DGCA, Jesus Ruiz Tutor: „Chcieliby'my, &eby ludzie z regionu Rioja kojarzyli wino z produktem wysokiej jako'ci, który nie szkodzi 'rodowisku. Zdali'my sobie spraw%, &e musimy opracowa( metod% uwzgl%dniaj$c$ wszystkie aspekty cyklu &ycia wina po to by ograniczy( jego negatywny wp!yw na 'rodowisko.” DGCA po raz pierwszy wykorzysta!a fundusze Instrumentu LIFE do sfinanso- wania dzia!a, zwi$zanych z produkcj$ wina w ramach projektu „Od winoro'li do butelki” (LIFE99 ENV/E/000349). DGCA uczestniczy!a równie& w innych projektach organizacji, np. w projekcie LIFE Optimizagua (LIFE03 ENV/ E/000164) dotycz$cym racjonalizacji zu&ycia wody. Zamiar wprowadzenia bardziej zrównowa&onej produkcji wina sprawi!, &e DGCA z!o&y!a wniosek o dofinansowanie z LIFE dla projektu SINERGIA. Projekt mia! na celu zgromadzenie szeregu ekspertów zwi$zanych z produkcj$ wina – pocz$wszy od osób zajmuj$cych si% upraw$ winoro'li po osoby zaanga&owane w sprzeda& wina, by mogli oni zastanowi( si% nad sposóbem W ramach projektu SINERGIA opracowano prototyp, który zbiera winogrona w taki sposób, by ga%#zki winoro!li mog%y powróci& do naturalnego cyklu 'yciowego PRODUKCJA WINA I OLIWY Z OLIWEK LIFE Focus 28 PRODUKCJA WINA I OLIWY Z OLIWEK LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE zmniejszenia negatywnego oddzia!ywania w!asnej dzia!alno'ci na 'rodowisko, jednocze'nie zachowuj$c lub nawet zwi%kszaj$c jako'( produktu. IDENTYFIKACJA NAJLEPSZYCH PRAKTYK W ZAKRESIE PRODUKCJI WINA Stworzono techniczn$ grup% robocz$, której cz!onkowie zwi$zani byli z ró&nymi sektorami przemys!u winiarskiego, w tym ze stowarzyszeniami hodowców i wytwórniami win. Grupa spotyka!a si% co najmniej raz w miesi$cu przez okres dwóch lat. Jej podstawowym zadaniem by!o ustalenie, na czym polegaj$ najlepsze praktyki w zakresie produkcji wina. Nie oznacza!o to poszukiwania nowych technologii, ale jak wyja'nia Jesus Ruiz Tutor chodzi!o o „zestawienie wiedzy, któr$ ju& posiadamy”. Cz!onkowie grupy wnie'li wk!ad do projektu w postaci w!asnego do'wiadczenia i wiedzy a pocz$tkowe wersje materia!ów zosta!y poprawione i uzupe!nione. Wst%pne zestawienie najlepszych praktyk zosta!o udost%pnione do wgl$du i poddane ocenie osób spoza grupy roboczej. Owocem tych prac by!o opublikowanie dwóch przewodników najlepszych praktyk dotycz$cych uprawy winoro'li i produkcji wina. Wyja'niaj$ one nie tylko „co robi(”, ale równie& „jak” i „kiedy to zrobi(”. Omawiaj$ czynno'ci, które eksperci Zespó% odpowiedzialny za projekt opracowa% now# technologi" wykorzystuj#c# azot w celu ograniczenia ilo!ci dwutlenku siarki dodawanego do wina Do ochrony gleby przed erozj# wykorzystano ró'ne rodzaje pokrywy ro!linnej uznali za obowi$zkowe, czynno'ci zalecane i praktyki zaklasyfikowane przez nich jako niedopuszczalne. Pierwszy z przewodników obejmuje wszelkie aspekty zwi$zane z upraw$ winoro'li, w tym z przygotowaniem gruntu, stosowaniem nawozu, sadzeniem winoro'li, podlewaniem, przycinaniem, wykorzystaniem maszyn, ochron$ winoro'li i zbiorami. W drugim omówiono poszczególne etapy produkcji wina, w tym transport i przekazanie winogron wytwórniom win, oddzielanie ich od ga!$zek, namaczanie, fermentacj%, dodawanie dwutlenku siarki, wyciskanie, filtrowanie, dojrzewanie w beczkach, usuwanie osadu, ch!odzenie, butelkowanie i znakowanie. Przewodniki te obejmuj$ tak wiele zagadnie,, &e omawiane w nich najlepsze praktyki dotycz$ nawet stosowania i przechowywania wyposa&enia potrzebnego do produkcji wina, identyfikowalno'ci wina, systemów kontroli jako'ci, wydajno'ci energetycznej budynków, zu&ycia energii zrównowa&onej, konserwacji wyposa&enia, czyszczenia i higieny, zu&ycia wody oraz gospodarowania pozosta!o'ciami. Jak twierdzi Juan Francisco Alarcia z DGCA: „Po raz pierwszy dokonali'my zestawienia wiedzy na ten temat. Niektóre z tych czynno'ci s$ bardzo proste, ale spisanie ich na papierze gwarantuje, &e osoby w praktyce zajmuj$ce si% t$ dziedzin$ nie zapomn$ o podstawowych najlepszych praktykach. Równocze'nie pozwala to na sprawdzenie czy ich obecne praktyki s$ aktualne i skuteczne.” Wyniki projektu zosta!y upowszechnione w 30 publikacjach. Szczególn$ popularno'ci$ ciesz$ si% przewodniki dotycz$ce produkcji wina: „Rozes!ali'my ju& wszystkie egzemplarze przewodników, które wydrukowali'my. Rolnicy prosz$ z regu!y o dwa egzemplarze: jeden do czytania w domu, i jeden do u&ytku w polu”, mówi Alarcia. DGCA aktualnie szuka )róde! dofinansowania, które pozwol$ na druk kolejnych egzemplarzy. INNOWACJE I EKSPERYMENTY Jednym z g!ównych problemów zwi$zanych z ekologicznymi i zdrowotnymi aspektami produkcji wina jest wykorzystanie dwutlenku siarki (SO2) jako substancji kontroluj$cej proces fermentacji i zapobiegaj$cej psuciu si% wina i jego utlenianiu. Od wieków siarka wykorzystywana jest w produkcji wina i nawet wina ekologiczne nie zawsze s$ jej pozbawione. Siarka jest jednak potencjalnym zanieczyszczeniem i ma w!a'ciwo'ci korozyjne w zetkni%ciu z powierzchni$ rur. Poniewa& dwutlenek siarki nie rozpuszcza si% równomiernie w ca!ym winie, stosunkowo du&e ilo'ci tego konserwantu by!y tradycyjnie wykorzystywane w celu zapewnienia skutecznej ochrony przez zepsuciem. We wspó!pracy z firm$ Carburos Metalicos opracowano w ramach projektu now$ technologi% polegaj$c$ na zastosowaniu azotu wspomagaj$cego rozpuszczanie siarki, co pozwoli!o na dodawanie minimalnych ilo'ci siarki do wina. Tradycyjnie najpierw dodawano SO 2 a dopiero potem azot. Dzi%ki temu rurki by!y czyste, a p%cherzyki azotu pomaga!y w równomiernym rozpuszczaniu siarki w winie. Wystarcza!o to w przypadku mniej g%stych p!ynów, ale nie w sytuacji, gdy moszcz by! bardziej g%sty. W ramach projektu opracowano now$ technologi%, dzi%ki której mo&na obliczy( g%sto'( moszczu w chwili, gdy umieszczany jest w zbiorniku i regularnie dodawa( niewielkie ilo'ci SO2. Ekspery- 29 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Prototyp chroni winogrona, które ju' na polu s# gotowe do transportu do wytwórni win mentowanie z tym procesem pozwoli!o zespo!owi odpowiedzialnemu za projekt na zmniejszenie ilo'ci dodawanego SO2 jednocze'nie chroni$c wino przed zepsuciem. Wcze'niej konieczne by!o dodanie a& 50 mg SO2 na litr wina, natomiast dzi%ki nowej technologii wystarczy mniej ni& 35 mg. Juan Chavarri, dyrektor Dzia!u Gospodarki Rolnej samorz$du lokalnego w La Rioja, jest wyra)nie podekscytowany now$ technologi$, opracowan$ dzi%ki dofinansowaniu z LIFE. „Technologia ta wykorzystywana jest we wszystkich nowych wytwórniach win w regionie. Jest to niezwyk!e rozwi$zanie umo&liwiaj$ce ograniczenie stosowania siarki, lecz nie wp!ywaj$ce na jako'( wina. Wykorzystywane urz$dzenia s$ ca!kowicie zautomatyzowane i nie wymagaj$ praktycznie konserwacji; metoda przynosi zatem same korzy'ci.” W ramach projektu SINERGIA opracowano tak&e prototyp urz$dzenia, które oddziela winogrona od ga!$zek, bezpo'rednio na polu uprawnym, gdy zebrane s$ ju& r%cznie. Dzi%ki temu ga!$zki – ju& bez winogron – mo&na z powrotem umie'ci( w ziemi i wracaj$ one do naturalnego cyklu obiegu materii. Winogrona przechowywane s$ w cysternach i gotowe do transportu do przetwórni win. Jest to du&o wydajniejszy proces, przy czym jego beneficjent przyznaje, &e przechowywanie w cysternach nie jest najlepszym rozwi$zaniem w przypadku ma!ych winnic, w których r%czny zbiór jest wci$& cz%st$ praktyk$. Celem projektu by!o równie& rozwi$zanie kwestii zwi$zanych z erozj$ gleby poprzez eksperymentowanie z wykorzystaniem ró&nych rodzajów pokrywy ro'linnej w winnicach. Od dawna uwa&ano, &e ro'linno'( pomi%dzy rz%dami krzewów ogranicza ilo'( substancji od&ywczych dost%pnych dla krzewów winnych, jednak dzi%ki przeprowadzonym eksperymentom dowiedziono, &e zubo&enie ma charakter krótkoterminowy. „W d!u&szej perspektywie, dobrze nawodniona pokrywa ro'linna mo&e chroni( gleb% przed erozj$ i utrzymywa( stan równowagi w ramach wymiany substancji od&ywczych pomi%dzy krzewami winoro'li a innymi ro'linami”, mówi Chavarri. Sukcesem zako,czy!y si% równie& eksperymenty z wykorzystaniem feromonów, które mia!y na celu zwalczanie zagro&enia dla plonów, jakie stanowi$ larwy ciem. Kapsu!ki zawieraj$ce feromony umieszczane s$ na terenie winnic przyci$gaj$c samce ciem i sprawiaj$c, &e nie mog$ one znale)( partnerki. Zapobiega to sk!adaniu larw &ywi$cych si% owocami. Wszystko odbywa si% bez u&ycia pestycydów i bez wp!ywu na inne gatunki. DZIA(ANIA WSPIERAJ)CE W ramach dzia!a, wspieraj$cych, partner projektu – ECCYSA opracowa! system certyfikacji w zakresie wdra&ania najlepszych praktyk. Zespó! opracowa! równie& system przechowywania informacji przeznaczony dla rolników, dzi%ki któremu mog$ oni odnotowywa( swoje dzia!ania i wykorzystane 'rodki. Mimo, &e narz%dzia te nie zosta!y jeszcze skutecznie wdro&one, w przysz!o'ci b%d$ one stanowi!y skuteczny element monitoringu stosowania dobrych praktyk. W ramach projektu SINERGIA przeprowadzono szkolenia i podj%to szereg dzia!a, maj$cych na celu promocj% publikacji i innowacji technologicznych. Jednym z ciekawszych dzia!a, by! kurs internetowy dotycz$cy dobrych praktyk w produkcji wina. W trakcie trwania projektu kurs uko,czy!o 240 osób uzyskuj$c oficjalny certyfikat. Zorganizowano sze'( spotka, tematycznych, na których producenci wina dyskutowali na temat poszczególnych etapów produkcji. Celem spotka, by!o promowanie dobrych praktyk i stworzenie platformy dla wymiany nowych pomys!ów. Zespó! nakr%ci! film dotycz$cy projektu, który wraz z materia!ami dodatkowymi dost%pny jest na stronie projektu. Producenci wina uczestniczyli te& w licznych wydarzeniach, na których prezentowali prace realizowane w ramach projektu. Projekt SINERGIA dostarczy! konkretnych informacji, które mog$ okaza( si% bezcenne dla producentów wina w Europie oraz dzi%ki którym ich dzia!alno'( b%dzie mia!a mniej szkodliwy wp!yw na 'rodowisko. W ramach projektu zaprezentowano równie& skuteczn$ metodologi% pozwalaj$c$ na zrozumienie na czym polegaj$ dobre praktyki w cyklu &ycia produktu, które mo&na nast%pnie stosowa( w innych obszarach produkcji. HISZPANIA Numer Projektu: LIFE03 ENV/E/000085 Nazwa projektu: SINERGIA (SYNERGIA), Jako'( i poszanowanie 'rodowiska Beneficjent: Dirección General de Calidad Ambiental. Gobierno de La Rioja Czas trwania: wrzesie, 2003 – czerwiec 2006 Ca!kowity bud"et: 875 000 € Udzia! LIFE: 424 000 € Strona internetowa: www.lifesinergia.org/ingles/sinergia.htm Kontakt: Juan Francisco Alarcia E-mail: [email protected] PRODUKCJA WINA I OLIWY Z OLIWEK LIFE Focus 30 PRODUKCJA WINA I OLIWY Z OLIWEK LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE MINOS: Wytwarzanie nowych produktów ze "cieków z produkcji oliwy z oliwek W ramach projektu MINOS realizowanego w ramach komponentu LIFE-(rodowisko, opracowano metod" przetwarzania %cieków powsta$ych przy produkcji oliwy z oliwek w celu uzyskania suplementów diety i nawozów. O liw% z oliwek znale)( mo&na w wi%kszo'ci gospodarstw domowych w Europie. Oliwki od dawna uprawiane s$ w rejonie basenu Morza #ródziemnego. Liderami w 'wiatowej produkcji oliwy z oliwek s$ Grecja, W!ochy i Hiszpania. We W!oszech oliwki uprawia ponad milion rolników, a w ca!ej UE produkuje si% 4/5 oliwy z oliwek na 'wiecie. Wspó!czesne metody produkcji oliwy z oliwek maj$ jednak negatywny wp!yw na 'rodowisko. Na ka&dy litr wyprodukowanej oliwy przypada 5 litrów 'cieków zawieraj$cych polifenole lub inne substancje organiczne. W ca!ej UE oznacza to dodatkowe 30 mln ton 'cieków rocznie, z których wi%kszo'( wylewana jest do rzek, jezior i morza. Dzieje si% tak, poniewa& wielu producentów oliwy to bardzo ma!e przedsi%biorstwa, które nie mog$ lub nie chc$ inwestowa( w budow% oczyszczalni 'cieków. Grecki projekt MINOS realizowany w ramach komponentu LIFE-#rodowisko przez Uniwersytet Ate,ski, wykaza!, &e polifenole zawarte w 'ciekach powsta!ych przy produkcji oliwy z oliwek maj$ negatywny wp!yw na 'rodowisko – niszcz$ zasoby wodne i s$ fitotoksyczne, ale równocze'nie maj$ w!a'ciwo'ci przeciwutleniaj$ce i mikrobobójcze, a tym samym warto'ci od&ywcze. Celem projektu by!o opracowanie metody odzyskiwania natu- ralnych przeciwutleniaczy ze 'cieków powsta!ych przy produkcji oliwy z oliwek i wykorzystania ich jako surowca wtórnego do produkcji towarów, takich jak kosmetyki i dodatki do &ywno'ci. Ponadto projekt mia! za zadanie pokaza(, &e oczyszczona woda mo&e podlega( recyklingowi oraz &e sta!e odpady organiczne pochodz$ce z produkcji oliwy z oliwek, takie jak li'cie oliwek, mog$ zosta( przetworzone na nawóz. W ramach projektu opracowano zintegrowany wieloetapowy proces przetwarzania 'cieków pochodz$cych z produkcji oliwy z oliwek. W pierwszej kolejno'ci 'cieki zosta!y poddane wielokrotnej filtracji. Nast%pnie polifenole zosta!y usuni%te z wody przy u&yciu &ywicy wch!aniaj$cej. W wyniku tego procesu powsta!y dwa produkty: woda, która nast%pne zosta!a poddana filtracji oraz &ywica zawieraj$ca polifenole. Przy u&yciu rozpuszczalników organicznych uda!o si% odzyska( polifenole z &ywicy, z kolei sam rozpuszczalnik poddany zosta! recyklingowi w ramach procesu odzysku termicznego. Ko,cowy etap polega! na oczyszczeniu mieszaniny polifenolowej poprzez oddzielenie polifenolu. W rezultacie ca!ego procesu powsta!y trzy produkty. Pierwszy z nich to oczyszczona mieszanina polifenolowa, której sk!ad chemiczny i jako'( pozwalaj$ na wykorzystanie w produkcji suplementów diety i innych wyrobów. Drugim produktem by!a woda, która w wyniku procesu filtracji by!a na tyle czysta, by mog!a zosta( wpuszczona do zbiorników wodnych jako 'ciek lub wykorzystana do nawadniania lub do ponownego wykorzystania w zak!adzie produkuj$cym oliw% z oliwek. Na ko,cowym etapie, w wyniku procesu filtracji, powsta! osad 'ciekowy. Partnerzy projektu dodali do osadu li'cie oliwek i w wyniku kompostowania stworzyli nawóz organiczny. UNIWERSALNO%* W ramach projektu MINOS zaprezentowano bardzo skuteczn$ metod% oczyszczania 'cieków, która jest na tyle uniwersalna, &e mo&e by( zastosowana we wszystkich t!oczniach oliwy z oliwek w Grecji (2 500 – 3 000 zak!adów) i w innych krajach, takich jak W!ochy i Hiszpania. Wdro&enie takiego procesu oczyszczania oznacza koszty ponoszone z góry, co mo&e stanowi( przeszkod% dla mniejszych przedsi%biorstw. Partnerzy projektu obliczyli jednak, &e pocz$tkowa inwestycja w oczyszczalni% mo&e zwróci( si% ju& po dwóch latach, w zale&no'ci od rynkowej ceny ekstraktu polifenylowego. GRECJ A Numer Projektu: LIFE00 ENV/GR/000671 Nazwa projektu: MINOS – Opracowanie metody zintegrowanego gospodarowania odpadami pochodz$cymi z produkcji oliwy z oliwek pozwalaj$cej na odzyskanie naturalnych przeciwutleniaczy i produkcj% nawozów Beneficjent: Narodowy Uniwersytet Ate,ski im. Kapodistriasa Ca!kowity Bud"et: 1 239 000 € Udzia! LIFE: 609 000 € Czas trwania: wrzesie, 2001 – kwiecie, 2002 Ekstrakcja polifenolu przyczynia si" do odzyskania potencjalnych suplementów od'ywczych i nawozów ze !cieków powsta%ych przy produkcji oliwy z oliwek Strona internetowa: www.pharm.uoa.gr/minos Kontakt: Leandros Skaltsounis E-mail: [email protected] 31 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R Z E M Y S * D R Z E W NY, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I Zielone rozwi!zania dla przemys'u le(nego Przy wsparciu programu LIFE europejski przemys$ drzewny, celulozowy, papierniczy i inne ga$"zie przemys$u zwi!zane z le%nictwem pozbywaj! si" etykiety „trucicieli” zmniejszaj!c emisj" gazów, wprowadzaj!c recykling i ponownie wykorzystuj!c produkty uboczne z procesów produkcyjnych. P rzemys! zwi$zany z le'nictwem i powi$zane bran&e (le'nictwo, przemys! drzewny, meblowy, celulozowy i papierniczy oraz drukarski) nale&$ do najwa&niejszych ga!%zi przemys!u w Unii Europejskiej i odpowiadaj$ za oko!o 8% ca!kowitej produkcji w UE. Sam sektor celulozowo-papierniczy odpowiada za 6,5% ca!kowitego obrotu produkcji w UE, co przedstawia warto'( oko!o 375 mld euro rocznie. Bezpo'rednio zatrudnionych jest w nim oko!o 260 000 osób, a po'rednio kolejne 1,8 mln, przy czym 63% stanowi$ miejsca pracy na obszarach wiejskich. W 2001 r. w przemy'le zwi$zanym z le'nictwem zatrudnionych by!o !$cznie oko!o 3,35 mln osób. WYZWANIA ZWI)ZANE Z OCHRON) %RODOWISKA Mimo znacznego wk!adu przemys!u zwi$zanego z le'nictwem w europejsk$ gospodark%, na drodze do zrównowa&onej produkcji nadal znajduje si% wiele przeszkód. Przemys! celulozowo-papierniczy od dawna by! kojarzony z przypadkami zanieczyszczania powietrza i wody (emisje NOx i SOx do atmosfery, wysoki poziom BZT i ChZT w emisjach do hydrosfery). Ponadto unijny przemys! drukarski jest odpowiedzialny za emisj% do atmosfery du&ych ilo'ci lotnych zwi$zków organicznych (VOC) w postaci gazów, które !$cz$ si% ze spalinami tworz$c smog fotochemiczny. Mimo, &e w ci$gu ostatniego dwudziestolecia przemys! poczyni! znaczne post%py w zakresie redukcji emisji, nadal mo&liwa i po&$dana jest dalsza poprawa. Ponowne wykorzystanie surowców, takich jak drewno, woda, chemikalia, a nawet papier, stanowi g!ówne wyzwanie dla tego sektora. Przemys! celulozowo-papierniczy sprosta! wyzwaniu polegaj$cemu na wykorzystaniu wtórnych w!ókien (papieru z odzysku) jako surowca w produkcji. Wed!ug Konfederacji Europejskiego Przemys!u Papierniczego (CEPI) wtórne w!ókna stanowi$ do 42% surowców wykorzystywanych w tym sektorze, podczas gdy wiele produktów codziennego u&ytku (np. gazety, kartony) jest zwykle w 100% wytwarzanych z wtórnych w!ókien. Europejskie lasy stanowi$ równie& potencjalne )ród!o biomasy do pozyskiwania energii. Sektor celulozowo-papierniczy zainwestowa! du&e 'rodki w elektrociep!ownie wykorzystuj$ce biomas% jako surowiec. Wed!ug szacunków CEPI 50% produkcji energii elektrycznej i cieplnej wytwarzanej na miejscu w europejskich zak!adach papierniczych pochodzi z energii opartej na biomasie. W przypadkach, gdzie masa celulozowa z w!ókna pierwotnego jest wykorzystywana do produkcji papieru, bran&a musi sprosta( wyzwaniu zapewnienia, &e pozyskiwana jest ona z lasów certyfikowanych i gospodarowanych w sposób zrównowa&ony. Unijny program oznakowania ekologicznego rozpocz%ty w 1992 r. mia! na celu pomóc europejskim konsumentom w odró&nieniu bardziej „zielonych” i przyjaznych 'rodowisku produktów i us!ug. W'ród 23 grup produktów obj%tych programem s$ meble, bibu!a, papier do kopiowania i papier do celów graficznych. Zainteresowanie w'ród producentów w przemy'le zwi$zanym z le'nictwem by!o znacz$ce: np. obecnie ponad 275 marek papieru do kopiowania i papieru do celów graficznych mo&e stosowa( wyró&niaj$ce logo oznakowania ekologicznego. 32 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE P R Z E M Y S * D R Z E W N Y, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I INNOWACJE LIFE LIFE próbuje sprosta( wyzwaniom w przemy'le zwi$zanym z le'nictwem w Europie za pomoc$ wspó!finansowania rozwoju i prezentacji licznych projektów zajmuj$cych si% zrównowa&on$ produkcj$ celulozy i papieru. Programy te s$ ukierunkowane szczególnie na zmniejszenie emisji do atmosfery i hydrosfery, rozwój systemów ponownego wykorzystania produktów ubocznych z procesu produkcyjnego, takich jak energia cieplna (z kot!ów na biomas%) i osad oraz rozwój narz%dzi poprawiaj$cych wyniki w zakresie ochrony 'rodowiska naturalnego, takich jak EMAS (na przyk!ad projekt PIONEER we W!oszech – LIFE03 ENV/ IT/000421 – zob. str. 36). Dzi%ki wsparciu LIFE pomoc uzyska!o kilka projektów ukierunkowanych na zmniejszenie emisji w produkcji zwi$zanej z le'nictwem. Na przyk!ad projekt LIFE99 ENV/ UK/000172 koncentrowa! si% na ograniczaniu emisji VOC w bran&y drukarskiej. W fabryce CPC Stroud Flexibles w po!udniowej Anglii zainstalowano prototypowy bioreaktor („Biovox”) do bezpiecznego usuwania ponad 90% emisji VOC. Doskona!a wydajno'( usuwania emisji VOC w oczyszczalni by!a osi$gana w sposób konsekwentny i rzetelny. W ramach projektu opracowano równie& najlepsze wytyczne na temat praktyk stosowanych przy obs!udze maszyn do drukowania, tak aby zminimalizowa( zu&ycie rozpuszczalników i zmaksymalizowa( wydajno'( recyklingu, oraz wytyczne na temat wykorzystania alternatywnych rozwi$za, opartych na wykorzystaniu wody w celu zminimalizowania kosztów druku i zmniejszenia emisji VOC. Projekty LIFE mia!y równie& na celu poszukiwanie innowacyjnych sposobów rozwi$zania problemu oczyszczania 'cieków powsta!ych przy produkcji wyrobów zwi$zanych z le'nictwem. Na przyk!ad w holenderskim projekcie „Wysoka jako'( recyklingu wody” (LIFE03 ENV/ NL/000464), beneficjent, firma Fuji, z powodzeniem zaprezentowa! (w swoim zak!adzie w Tilburgu) wysokiej jako'ci recykling 'cieków na du&$ skal% – w tym odzyskiwanie energii cieplnej – w produkcji filmów fotograficznych i papieru fotograficznego. Dzia!anie bioreaktora membranowego (MBR) by!o dotychczas ograniczone do zastosowa, niskiej jako'ci w zakresie powtórnego wykorzystania i w podej'ciu „odbiorcy ko,cowego”. W oparciu o wyniki bada, pilota&owych Fuji spodziewa si% odzyska( zainwestowane nak!ady w ci$gu 4-5 lat, a dzi%ki dalszej optymalizacji procesu mo&liwe jest skrócenie tego okresu do 2,5-3,5 roku. Redukcje CO2 i zanieczyszcze, termicznych pokrywa!y si% z za!o&onymi celami. Fuji poszukuje obecnie zastosowania dla instalacji oczyszczania innych 'cieków z elektrowni a w Holandii planuje si% budow% wi%kszej liczby instalacji MBR. Wsparcie komponentu LIFE-#rodowisko umo&liwi!o ponowne wykorzystanie produktów ubocznych z przemys!u zwi$zanego z le'nictwem. Na przyk!ad hiszpa,LIFE umo'liwi% ponowne wykorzystanie produktów ubocznych z przemys%u zwi#zanego z le!nictwem ski projekt „Reintegra” (LIFE00 ENV/ E/000452) skupia! si% na powtórnym wykorzystaniu drewna odpadowego powsta!ego podczas cyklu produkcji drewna w celu zmniejszenia ilo'ci odpadów oboj%tnych i reintegracji ca!ego powsta!ego drewna odpadowego z powrotem do procesu produkcji przemys!owej. Po dopracowaniu propozycji zasugerowanych w czasie bada, pilota&owych, w które zaanga&owanych by!o ponad 100 firm, powsta! Podr%cznik Reintegra zawieraj$cy wskazówki na temat praktycznych, niedrogich dzia!a, podejmowanych w celu zwi%kszenia ekologiczno'ci przedsi%biorstw zwi$zanych z przemys!em drzewnym. Sukces projektu potwierdza fakt, &e wiele firm, które uczestniczy!y w badaniach pilota&owych, zdecydowa!a si% stosowa( wprowadzone poprawki równie& po zako,czeniu projektu. Projekt „The Integrated Logistics for Use of Biomass” (Zintegrowane dzia!ania logistyczne na rzecz wykorzystania biomasy) – ILUBE (LIFE03 ENV/ SK/000577) równie& skupia! si% na ponownym wykorzystaniu produktów ubocznych i mia! na celu rozwój rynku wewn%trznego biopaliw na S!owacji poprzez stworzenie innowacyjnego systemu logistycznego do pozyskiwania drewna odpadowego (trocin), jego transportu, obróbki w produkcji drewnianych palet i dostawy do u&ytkowników ko,cowych. Dzi%ki projektowi rynek wewn%trzny biopaliw na S!owacji zwi%kszy! si% do poziomu 40 000 ton rocznie. Kolejn$ korzy'( stanowi praca wykonana w ramach projektu na rzecz poprawy wydajno'ci energii, jak równie& instalacja kot!ów na biomas% w szko!ach i innych budynkach. Udoskonalenia te pomog!y obni&y( ogólne koszty ogrzewania. Na kolejnych stronach opisano dwie analizy przypadków projektów LIFE odnosz$cych si% do przemys!u zwi$zanego z le'nictwem. 33 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE BIORED: Zmniejszenie wp&ywu produkcji celulozy i papieru na "rodowisko naturalne W innowacyjnym szwedzkim projekcie LIFE z powodzeniem zaprezentowano potencja$ nowej, zintegrowanej technologii oczyszczania, która zmniejsza ryzyko zanieczyszcze' spowodowane procesami wybielania i usprawnia zrównowa#on! ekologicznie produkcj" celulozy i papieru. W ostatnich dwudziestu latach europejski przemys! celulozowo-papierniczy usprawnia! zrównowa&one ekologicznie procesy produkcji. W latach 90-tych pojawi!y si% tendencje zast%powania technologii wybielania za pomoc$ chloru i wiele firm sprosta!o temu wyzwaniu przyjmuj$c nowe systemy, w których wykorzystuje si% mniej toksyczne substancje jako alternatyw% dla chloru. Nordic Paper, firma prowadz$ca zak!ady celulozowo-papiernicze w Szwecji oraz w swym rodzimym kraju, Norwegii, by!a pionierem tego nowego i bardziej zrównowa&onego ekologicznie podej'cia. W roku 1994 firma zastosowa!a procesy wybielania celulozy w zak!adzie Nordic Paper Seffle mieszcz$cym si% w miejscowo'ci Säffle na zachodnim wybrze&u najwi%kszego szwedzkiego jeziora – Wener. Chlor zast$piono mniej toksycznym i mniej szkodliwym dla 'rodowiska nadtlenkiem wodoru (H2O2). Dalsze korzy'ci dla 'rodowiska osi$gni%to poprzez wst%pne mycie celulozy przy u&yciu kwasu etylenodiaminotetraoctowego (EDTA), który stanowi „odczynnik chelatuj$cy” pomagaj$cy w zapobieganiu rozk!adu nadtlenku wodoru podczas wybielania. Mniejszy stopie, degradacji oznacza!, &e nadtlenek wodoru utrzymywa! si% d!u&ej, a tym samym 'rodki wybielaj$ce nie musia!y by( tak cz%sto uzupe!niane. Mniejsze zu&ycie chemicznych 'rodków wybielaj$cych przek!ada!o si% na mniejsze zagro&enie dla 'rodowiska i w ten sposób EDTA zosta! przyj%ty jako skuteczna ekologiczna innowacja dla europejskiego przemys!u celulozowo-papierniczego. In&ynier ds. #rodowiska w firmie Nordic Paper, Anne Persson, wyja'nia, &e „jony metalu znajduj$ce si% w mieszance celulozowej mog$ neutralizowa( nadtlenek wodoru i w ten sposób równie& ogóln$ wydajno'( procesu wybielania. Wprowadzili'my do u&ycia EDTA, aby rozwi$za( ten problem, poniewa& wiemy, &e EDTA mo&e !$czy( si% z jonami metalu, tworz$c tym samym zwi$zki, które mo&na wyp!uka( z mieszanki celulozowej przed wybielaniem. Wykorzystanie EDTA w procesie rozcierania w!ókien celulozowych mo&e zwi%kszy( wydajno'( ka°o kilograma nadtlenku wodoru o 50%. Poza P R Z E M Y S * D R Z E W N Y, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I LIFE Focus 34 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE tym, w przypadku EDTA okres rozk!adu jest krótszy ni& u innych odczynników chelatuj$cych, które zazwyczaj wymagaj$ u&ycia wi%kszej ilo'ci wybielaj$cych chemikaliów.” Korzy'ci dla 'rodowiska spowodowa!y wzrost zastosowania EDTA w systemach wybielania celulozy w ca!ej Europie i szacuje si%, &e obecnie producenci celulozy w samej Europie Zachodniej zu&ywaj$ 3 800 ton EDTA. Mimo tego, EDTA mo&e jednak mie( negatywny wp!yw na 'rodowisko. Nie jest to zwi$zek naturalny i rozk!ada si% przez d!ugi okres, co oznacza, &e zwi$zki metali przez niego wytwarzane mog$ przenosi( si% na du&e odleg!o'ci od miejsca emisji, potencjalnie doprowadzaj$c do zanieczyszczenia jezior i cieków wodnych. Ponadto EDTA jest nadal stosunkowo now$ substancj$, tak wi%c jej d!ugookresowe oddzia!ywanie na 'rodowisko naturalne wci$& pozostaje nieznane. Obawy te zosta!y potwierdzone przez Nordic Paper, która musia!a zastosowa( si% do szwedzkich standardów 'rodowiskowych i wdro&y( procedury maj$ce na celu zmniejszenie potencjalnych zagro&e, wynikaj$cych z zanieczyszczenia przez EDTA. ZMNIEJSZENIE WP(YWU EDTA NA %RODOWISKO Z uwagi na aspekty prawne sprawy, dzia! ds. bada, i rozwoju w firmie Nordic Paper przyst$pi! do bada, nad metodami ograniczania wszelkiego oddzia!ywania EDTA na 'rodowisko naturalne. Podej'cia konwencjonalne do neutralizacji EDTA polega!y na stosowaniu bardzo wra&liwych bakterii, których hodowla zajmowa!a bardzo du&o czasu i które potrzebowa!y du&o tlenu do roz!o&enia odczynnika chelatuj$cego. Tym samym neutralizacja wymaga!a du&ych zak!adów przetwórczych oraz du&ych ilo'ci osadu aktywnego. Nak!ady inwestycyjne poniesione na rozwój technologii do kontroli Mikroorganizmy hodowane s# na plastikowych no!nikach Biofilmu, sk#d poch%aniaj# EDTA Fot. Tim Hudson P R Z E M Y S * D R Z E W N Y, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I LIFE Focus Anne Persson, Eva Pettersson i Curt Dersjö z Nordic Paper sprawdzaj# jeden z innowacyjnych no!ników biofilmu BIORED zanieczyszcze, by!y wysokie i dzia!a!y zniech%caj$co na ca!$ bran&%. Niemniej jednak Nordic Paper dowiedzia!a si% o istnieniu nowego procesu przetwarzania biologicznego, okre'lanego jako „BIORED”, opracowanego przez firm% z bran&y oczyszczania 'cieków – AnoxKaldnes AB. BIORED wykorzystywa! innowacyjn$ technologi% opart$ na bioreaktorze a naukowcy z obu firm po!$czyli si!y w celu zbadania jej potencja!u dla bezpiecznej degradacji EDTA. Firmy podpisa!y porozumienie w sprawie rozwoju i przyznano im 'rodki z funduszy LIFE, aby zapewni( pomoc w badaniach nad potencja!em zastosowania procesu BIORED jako realnej technologii przyspieszaj$cej biologiczny rozk!ad EDTA przy zastosowaniu kontrolowanego zak!adu oczyszczania. BIORED W DZIA(ANIU Kluczowe cele projektu LIFE obejmowa!y: zmniejszenie emisji EDTA o 90%, budow% zak!adu oczyszczania nie wymagaj$cego du&ej powierzchni, okre'lenie optymalnych parametrów eksploatacyjnych w procesie BIORED, ilo'ciowe okre'lenie mo&liwo'ci zak!adu w zakresie rozk!adu EDTA, oraz prezentacj% potencja!u technologii w odniesieniu do przemys!u celulozowo-papierniczego i innych u&ytkowników EDTA. Prace pilota&owe nad projektem LIFE rozpocz%!y si% w 2003 roku, a badania na skal% laboratoryjn$ wkrótce potwierdzi!y, &e EDTA ulega rozk!adowi biologicznemu w okre'lonych warunkach. Nast%pnie wybudowano zak!ad demonstracyjny o pe!nych mo&liwo'ciach, w celu stworzenia tych warunków w otoczeniu typowym dla celulozowni. Zak!ad demonstracyjny procesu BIORED zosta! ustanowiony w celulozowni siarczynowej nale&$cej do Nordic Paper w Säffle w 'rodkowej Szwecji, która zatrudnia 240 osób i wytwarza 28 000 ton papieru t!uszczoodpornego oraz 50 000 ton celulozy rocznie (z czego cz%'( jest wykorzystywana do produkcji papieru t!uszczoodpornego, podczas gdy reszta jest wysy!ana do innych zak!adów papierniczych). Mimo &e zak!ad w Säffle jest stosunkowo ma!y, zdoby! on wiele du&ych, niszowych rynków mi%dzynarodowych, zapewniaj$c sobie du&y udzia! w 'wiatowej produkcji papieru t!uszczoodpornego. Kierownik zak!adu, Eva Pettersson, ch%tnie podkre'la korzy'ci dla 'rodowiska, które osi$gni%to dzi%ki ró&nym elementom projektu LIFE. „W naszym zak!adzie w Säffle po!$czono dwa zintegrowane podej'cia w celu zmniejszenia emisji EDTA” wyja'nia. „Pierwszy etap procesu obejmuje mechaniczne innowacje pomagaj$ce nam zmniejszy( ilo'( wody wykorzystywanej podczas procesu korowania i badania przesiewowego. Pozwala to równie& na wyd!u&enie czasu, w którym EDTA jest zatrzymywany w obr%bie mieszanki celulozowej. Oznacza to, &e wi%cej jonów metali mo&e zosta( przy!$czonych przez tak$ sam$ ilo'( EDTA, a wi%c ogólne zapotrzebowanie na EDTA spada.” Pani Pettersson kontynuuje: „wydajno'( EDTA w 'ciekach celulozowni jest nast%pnie redukowana podczas drugiego etapu procesu w ramach projektu LIFE w nowym zak!adzie oczyszczania biologicznego. Stosujemy tu technologi% BIORED, w której wykorzystuje si% specjalne mikroorganizmy poch!aniaj$ce substancje zanieczyszczaj$ce 'rodowisko i rozk!adaj$ce je na bezpieczny osad”. 35 I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Bioreaktory na wolnym powietrzu zawieraj# tysi#ce plastikowych no!ników Biofilm Biologiczne oczyszczanie 'cieków celulozowych odbywa si% w kilku reaktorach z b!on$ biologiczn$ i o ruchomym !o&u (MBBR™). W ka&dym bioreaktorze mikroorganizmy rozk!adaj$ce substancje zanieczyszczaj$ce 'rodowisko s$ hodowane na powierzchni ma!ych, plastikowych elementów zwanych b!onami biologicznymi. B!ony biologiczne BIORED by!y wysoce innowacyjne, poniewa& zapewnia!y bardzo du&$ powierzchni% do hodowli mikroorganizmów. Chroni$ równie& mikroorganizmy przed zaburzeniami, takimi jak zmiany obci$&enia i zwi$zki toksyczne. To w!a'nie te czynniki umo&liwi!y stabilny rozk!ad EDTA w stosunkowo ma!ym reaktorze. Produktem ko,cowym procesu oczyszczania BIORED jest nietoksyczny sta!y osad, który Nordic Paper sprzedaje jako wysokiej jako'ci pod!o&e glebowe. ZRÓWNOWA$ONE KORZY%CI Wyniki projektu LIFE wskazuj$ na wa&ne udoskonalenia pod wzgl%dem zrównowa&enia ekologicznego procesu produkcji papieru t!uszczoodpornego. Mechaniczne zmiany w procesie korowania i w badaniu przesiewowym umo&liwi!y zmniejszenie zu&ycia EDTA i kosztów o 30%. Budowa zak!adu oczyszczania biologicznego oraz ocena optymalnych parametrów eksploatacyjnych dowodz$, &e rozk!ad oko!o 40% EDTA w 'ciekach celulozowych jest mo&liwy przy zastosowaniu oczyszczania 'cieków w procesie BIORED. Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT) i chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT) w 'ciekach uda!o si% zmniejszy( odpowiednio o 92% i 40-50%. W sumie ca!kowita ilo'( odprowadzanego do 'rodowiska EDTA zosta!a zmniejszona o oko!o 60%. Wed!ug szacunków wyniki te b%d$ coraz lepsze w miar% optymalizacji prac w ramach procesu oczyszczania biologicznego oraz w miar% zmniejszania ilo'ci EDTA wykorzystywanego podczas procesu wst%pnego wybielania. „#rodki otrzymywane w ramach LIFE pomagaj$ nam rozwin$( wysoce skuteczny, nowy proces produkcji, który w znacznym stopniu zmniejszy! wp!yw na 'rodowisko wywierany przez nasz zak!ad” twierdzi Kierownik Projektu z Nordic Paper, Curt Dersjö. „Nowa technologia korowania i badania przesiewowego zosta!a opracowana specjalnie dla tego projektu i jeste'my bardzo zadowoleni z wyników. Wi%ksza wydajno'( nowych metod oczyszczania mechanicznego pomog!a nam zwi%kszy( wydajno'( oczyszczania biologicznego, wi%c bardzo si% cieszymy, &e byli'my w stanie wprowadzi( oba procesy oczyszczania bez przestojów w produkcji papieru.” ODPOWIEDNIA TECHNOLOGIA Nordic Paper ma 'wiadomo'( tego, &e jej nowa technologia oczyszczania EDTA oferuje korzy'ci zarówno dla innych zak!adów celulozowo-papierniczych, jak i przedsi%biorstw stosuj$cych EDTA, takich jak te z sektora rolnictwa oraz sektora fotochemicznego i sektora 'rodków czyszcz$cych. „Technologia opracowana przez nas przy pomocy AnoxKaldnes powinna mie( du&e znaczenie dla wielu innych firm europejskich” – twierdzi Pettersson. „Firmom zainteresowanym zmniejszeniem ilo'ci stosowanego EDTA za pomoc$ biologicznych metod oczyszczania zalecamy, by po'wi%ci!y mo&liwie jak najwi%cej czasu na badania ró&nych parametrów eksploatacyjnych przed uruchomieniem zak!adu o pe!nych mo&liwo'ciach.” Kierownik zak!adu wypowiada si% szerzej na ten temat: „odkryli'my, &e w oczyszczaniu biologicznym wyst%puj$ bardzo du&e wahania. Nie jest to jaka' maszyna, któr$ mo&na !atwo kontrolowa(. Stale si% zmienia, a poniewa& proces oparty jest na mikroorganizmach, czasem dzia!a nie jak przewidywalne urz$dzenie a raczej jak &ywy organizm z w!asn$ wol$. Z naszych do'wiadcze, wynika, &e g!ówn$ zmienn$ jest zawarto'( 'cieków i nadal uczymy si% w jaki sposób mikroorganizmy reaguj$ na ró&ne poziomy obci$&enia, ró&ne dodatki &ywieniowe i ró&ne warunki oczyszczania.” POTENCJA( NA PRZYSZ(O%* Nordic Paper b%dzie kontynuowa( prac% nad optymalizacj$ procesu zmniejszenia ilo'ci stosowanego EDTA i ma nadziej%, &e osi$gnie pierwotnie za!o&ony cel. „Cel naszego projektu LIFE, polegaj$cy na zmniejszeniu emisji EDTA o 90%, oparty by! na modelowaniu laboratoryjnym, ale nauczyli'my si%, &e stopniowe zwi%kszanie skali zastosowania technologii nie zapewnia takich samych rezultatów jak w badaniach pilota&owych” – zauwa&a Persson. Niemiej jednak dodaje: „Przebyli'my d!ug$ drog% i nadal zmierzamy w kierunku realizacji wyznaczonych celów. Jeste'my bardzo dumni z faktu, &e nasze procesy produkcyjne s$ obecnie bardziej zrównowa&one pod wzgl%dem ekologicznym i wiemy, &e nasze osi$gni%cia maj$ swój wk!ad w unijn$ Ramow$ Dyrektyw% Wodn$, jak równie& w cele 'rodowiskowe zbli&aj$cej si% prezydencji szwedzkiej w Unii. Konkluduj$c, Pettersson stwierdza: „Technologie wykorzystane w naszym projekcie LIFE nie tylko zapewni!y korzy'ci dla 'rodowiska naturalnego, ale równie& pomog!y nam zmniejszy( zu&ycie energii, wody i 'rodków chemicznych. Wszystkie te elementy maj$ du&y wp!yw na konkurencyjno'( naszej dzia!alno'ci gospodarczej. Dobre wyczucie w kwestii 'rodowiska naturalnego przek!ada si% na dobre wyczucie w sprawach biznesowych i s$dz%, &e jest to decyduj$ce przes!anie p!yn$ce z naszego projektu LIFE.” P R Z E M Y S * D R Z E W N Y, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I LIFE Focus SZWECJ A Numer Projektu: LIFE04 ENV/SE/000765 Nazwa projektu: Multi-Stage Biological Reduction of EDTA in Pulp Industries (Wieloetapowa redukcja biologiczna poziomu EDTA w przemy'le celulozowym) Beneficjent: Nordic Paper Seffle AB Czas trwania: grudzie, 2003 – sierpie, 2006 Ca!kowity bud"et: 6 519 000 € Udzia! LIFE: 1 489 000 € Strona internetowa: www.biored.se Kontakt: Anne Persson E-mail: [email protected] 36 P R Z E M Y S * D R Z E W N Y, C E L U L O Z O W Y, P A P I E R N I C Z Y I D R U K A R S K I LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE PIONEER: nowe podej"cie do EMAS w przemy"le papierniczym Niniejszy projekt w ramach programu LIFE-(rodowisko realizowany w mie%cie Lucca we W$oszech zapocz!tkowa$ nowe podej%cie z punktu widzenia partnerstwa publicznoprywatnego we wdra#aniu EMAS w przemy%le. W spólnotowy system ekozarz$dzania i audytu (EMAS) jest narz%dziem zarz$dzania dla firm i innych organizacji do oceniania, raportowania i poprawiania wyników w zakresie ochrony 'rodowiska. Firmy mog$ uczestniczy( w tym systemie od 1995 r. z tym, &e udzia! w nim by! pierwotnie ograniczony do firm z sektora przemys!owego. W 2001 r. w systemie dokonano poprawek, tak by obj$! wszystkie sektory gospodarcze, zarówno publiczne, jak i prywatne. Poprawki wprowadzone przez rozporz$dzenie w sprawie EMAS nr 761/2001 („dopuszczaj$ce dobrowolny udzia! organizacji w systemie zarz$dzania 'rodowiskiem i audytu 'rodowiskowego we Wspólnocie”) okre'laj$ EMAS jako kluczowy i strategiczny instrument s!u&$cy do wdra&ania lokalnej polityki maj$cej na celu poprawienie wyników w zakresie ochrony 'rodowiska na obszarach terytorialnych. PIONIERZY W BRAN$Y PAPIERNICZEJ Projekt PIONEER mia! na celu wprowadzenie nowej regulacji w sprawie EMAS w przemy'le, w tym przypadku w terytorialnym klastrze przemys!u papierniczego w Lukce, w Toskanii, we W!oszech. Beneficjent, Amministrazione Provinciale di Lucca, planowa! koordynacj% projektu W projekcie PIONEER opracowano nowe podej!cie do wdra'ania EMAS we wspó!pracy z lokalnym przemys!em papierniczym, szko!ami wy&szymi, zwi$zkami i gmin$ Pescia w celu wdro&enia systemu ekologicznego zarz$dzania zgodnie z systemem EMAS co najmniej w po!owie z 35 zak!adów przemys!owych, w!adz lokalnych i dostawców us!ug zaproszonych do uczestnictwa w projekcie. Cel mia! zosta( osi$gni%ty poprzez ustalenie wspólnych procedur, wspólnych zasobów i inicjatyw szkoleniowych. ZRÓWNOWA$ONE WYNIKI Wspólne i zintegrowane podej'cie w ramach projektu LIFE odnios!o sukces, promuj$c atmosfer% wspó!pracy w'ród przedsi%biorstw i lokalnych podmiotów i usprawniaj$c tym samym wymian% informacji oraz wiedzy specjalistycznej, a tak&e usprawniaj$c proces rejestracji w EMAS. Projekt EMAS skutecznie pomóg! 18 organizacjom w dokonaniu rejestracji w systemie EMAS. Byli to producenci papieru tacy jak Delicarta and SCA Packaging Italia, firmy us!ugowe jak Aquapur Multiservizi i Enel Produzione – Asta del Serchio oraz podmioty publiczne jak Comune di Fabbriche di Vallico. Udana prezentacja wykorzystywanej metody doprowadzi!a do zaproponowania poprawek do rozporz$dzenia w sprawie EMAS. Projekt PIONEER proponuje przyznawanie pewnego rodzaju odznaczenia za wk!ad w ochron% 'rodowiska podmiotom reprezentowanym przez homogeniczny obszar produkcyjny. W ramach projektu powo!ano Komitet Promocyjny, którego celem by!o koordynowanie i stworzenie synergii pomi%dzy ró&nymi instytucjami na tym terytorium. Cz!onkowie komitetu zostali wybrani spo'ród ka&dej z organizacji uczestnicz$cych i reprezentuj$ g!ównych aktorów publicznych i prywatnych z obszaru. Komitet Promocyjny nadzorowa! dzia!ania maj$ce na celu wdro&enie EMAS. Zapewnia! rów- nie& zintegrowane zarz$dzanie i promowa! wykorzystanie procesów i dost%pnych zasobów w okr%gu. W projekcie przeprowadzono wst%pny przegl$d terytorialny obszaru klastra, umo&liwiaj$c stworzenie polityki i programu ochrony 'rodowiska w klastrze oraz wprowadzenie systemu zarz$dzania ochron$ 'rodowiska w klastrach. Przeprowadzono audyt z zakresu ochrony 'rodowiska w klastrze, który umo&liwi! beneficjentowi opracowanie o'wiadczenia na temat ochrony 'rodowiska w klastrze, które s!u&y jako punkt odniesienia oraz jako narz%dzie wspieraj$ce dla organizacji z gminy Lukka pragn$cych przy!$czy( si% do systemu EMAS. Kwestionariusz na temat mo&liwo'ci przeniesienia metodologii z projektu PIONEER zosta! wys!any do 181 okr%gów w Europie, a odpowiedzi otrzymano z Hiszpanii, Portugalii, Francji, Niemiec i S!owenii. W *O CH Y Numer Projektu: LIFE03 ENV/IT/000421 Nazwa projektu: Paper Industry Operating in Network: an Experiment for EMAS Revision (PIONEER) [Przemys! papierniczy dzia!aj$cy w sieci: Eksperyment na rzecz Rewizji systemu EMAS] Beneficjent: Amministrazione Provinciale di Lucca Ca!kowity bud"et: 1 224 000 € Udzia! LIFE: 612 000 € Czas trwania: listopad 2003 – luty 2006 Strona internetowa: www.life-pioneer.info Kontakt: Roberto Pagni; Giovanni Coco E-mail: [email protected] 37 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Lista udanych i obiecuj%cych projektów Poni#sza tabela prezentuje wybór projektów realizowanych w ramach programu LIFE, które dotyczy$y zrównowa#onej produkcji w pi"ciu g$ównych sektorach przemys$u europejskiego. W celu uzyskania informacji o innych projektach LIFE zajmuj!cych si" wprowadzaniem zasad przyjaznych %rodowisku w biznesie, prosz" zapozna& si" z poprzednim wydaniem „Life Focus” zatytu$owanym „Life na rzecz przedsi"biorstw bardziej przyjaznych %rodowisku”, dost"pnym pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/env. htm#greening. Dodatkowe informacje o poszczególnych projektach mo#na znale)& w internetowej bazie projektów LIFE pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/project/Projects/index.cfm lub w sekcji LIFE w temacie: Przemys$ i produkcja, dost"pnym pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/themes/industry/index.htm. Rok Kraj 2006 W!ochy 2006 Hiszpania 2005 Niemcy 2005 Niemcy 2005 W!ochy 2005 Hiszpania 2004 W!ochy 2003 Szwecja 2000 W!ochy 2000 Holandia 2004 Francja 2005 Francja 2005 Dania 2005 W!ochy 2005 Holandia 2004 Niemcy 2003 Austria Numer Skrót Tytu& Minera&y metaliczne i niemetaliczne LIFE06 ENV/IT/000254 UME Ekologiczna i zrównowa&ona obróbka p!yt naturalnych i ceramicznych przy wykorzystaniu ultrad)wi%ków (ang.) LIFE06 ENV/E/000001 ReLiStoP Eliminacja szkodliwych dla 'rodowiska syntetycznych &ywic oraz toksycznych rozpuszczalników stosowanych w produkcji elementów dekoracyjnych w p!askorze)bach artystycznych, poprzez zast%powanie ich zrównowa&onymi oraz naturalnymi surowcami zapewniaj$cymi podobny efekt (ang. Resin-free Liquid Stone Process) LIFE05 ENV/D/000185 INOCAST Prezentacja przyjaznego 'rodowisku systemu odlewania aluminiowych bloków silnika „Core Package” (ang. Core Package casting – CPS) przy u&yciu nieorganicznego spoiwa LIFE05 ENV/D/000207 HVD Hydromechaniczny proces usuwania zgorzeliny oparty na technologii czyszczenia strumieniowo-'ciernego pod wysokim ci'nieniem oraz zasysaniu pró&niowo odpadów (ang. High Pressure Vaccum – HVD) przy zastosowaniu zgorzeliny jako 'cierniwa. LIFE05 ENV/IT/000875 PSV Waloryzacja osadów z polerowania (ang. Polishing Sludge Valorisation – PSV) LIFE05 ENV/E/000301 ECOOptymalizacja ekologicznych wyrobów ceramicznych. CERAMICS Alternatywa dla usuwania osadów LIFE04 ENV/IT/000598 ESD Nowy, przyjazny 'rodowisku system zrównowa&onej obróbki (ang. eco-sustainable drawing – ESD) dotycz$cy przetwarzania walcówki stalowej/produktów ubocznych, poprzez eliminowanie obecnej praktyki wytrawiania oraz powi$zanych wyziewów chemicznych o szkodliwym wp!ywie na 'rodowisko, zast%puj$c (brak w tek'cie orygina!u)… LIFE03 ENV/S/000596 Reuseoil Odzysk zu&ytych filtrów oleju generuj$cy metale oraz frakcje oleju nadaj$ce si% do recyklingu (ang. Recovery of Used Oil – Reuseoil) LIFE00 ENV/IT/000213 CLEAN Opracowanie technologii nak!adania pow!ok technik$ DECO PVD w przypadku aplikacji dekoracyjnych na elementach metalowych, w miejsce tradycyjnych (galwanicznych) technologii nak!adania pow!ok LIFE00 ENV/NL/000794 Zero Emission Stosowanie lakieru, który nie wi$&e si% z emisj$ Lacquer szkodliwych substancji Maszyny i sprz$t LIFE04 ENV/FR/000353 ACADEMY Projekt firmy Airbus maj$cy na celu rozpowszechnianie zintegrowanego Systemu Zarz$dzania #rodowiskowego LIFE05 ENV/F/000053 AMELIE Niezawodno'( i industrializacja procesów i sprz%tu zwi$zanych z monta&em komponentów elektronicznych. Zgodno'( z europejsk$ dyrektyw$ o utylizacji odpadów elektrycznych i elektronicznych (WEEE) i dyrektyw$ ROHS LIFE05 ENV/DK/000156 CO2REF Opracowanie i prezentacja prototypu transkrytycznego systemu ch!odniczego CO2 LIFE05 ENV/IT/000876 NOTRE Nowoczesna technologia d$&$ca do redukcji emisji gazów cieplarnianych LIFE05 ENV/NL/000020 HEIGHT HM de Jong – energooszcz%dne ch!odnie dzi%ki innowacyjnej geometrii oraz technologii zast%powania zwi$zków HFC LIFE04 ENV/DE/000041 TRAFODECON Neutralizacja transformatorów zawieraj$cych zwi$zki PCB w celu ich ponownego wykorzystania oraz neutralizacja innych odpadów zawieraj$cych zwi$zki PCB, przy u&yciu niedu&ych, cz%'ciowo ruchomych urz$dze,, zastosowana w pilota&owych krajach – Polsce i Grecji (TrafoDecon) LIFE03 ENV/A/000002 PROCOOL Opracowanie ekologicznych urz$dze, ch!odz$cych do u&ytku komercyjnego, niezawieraj$cych zwi$zków HFC oraz pomy'lna penetracja rynku w tym zakresie 38 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Rok 2000 Kraj Grecja 2006 Niemcy 2005 Szwecja 2005 Hiszpania 2005 Wielka Brytania 2003 Hiszpania 2003 Hiszpania 2002 Hiszpania 2005 Hiszpania 2005 Hiszpania 2004 Hiszpania 2003 Grecja 2004 W!ochy 2003 Holandia 2004 Hiszpania 2005 2003 2000 Luksemburg S!owacja Hiszpania 2000 Niemcy 1999 Wielka Brytania Numer LIFE00 ENV/GR/000688 Tytu& Zrównowa&one zarz$dzanie odpadami sprz%tu elektrycznego i elektronicznego w Grecji Substancje chemiczne i plastik LIFE06 ENV/D/000470 PVClean Optymalizacja procesu zarz$dzania wod$ w produkcji z zastosowaniem S-PVC LIFE05 ENV/S/000401 ART Zaawansowana technologia reaktora maj$ca na celu zrównowa&on$ produkcj% w przemy'le chemicznym LIFE05 ENV/E/000328 PREVOC PLAN Demonstracyjny pilota&owy zak!ad redukcji emisji lotnych zwi$zków organicznych do atmosfery LIFE05 ENV/UK/000126 FORMOSE Prezentacja korzy'ci p!yn$cych dla 'rodowiska z nowego procesu chemicznego (Formose), który umo&liwia 100% redukcj% formaldehydu ze strumieni odpadów. LIFE03 ENV/E/000106 RECIPLAS Recykling plastiku z odpadów pochodz$cych z fabryki pojazdów poprzez przetwarzanie plastiku na potrzeby produkcji opakowania i palet LIFE03 ENV/E/000076 LIFE Zintegrowany zak!ad recyklingu odpadów przetwarzaj$cy GENPLAST plastik pochodz$cy z bran&y rolniczej LIFE02 ENV/E/000237 PERCUS Modularny proces elektrochemiczny maj$cy na celu odzysk miedzi w formie metalu, w ramach projektu SPENTPERCUS *ywno+# i napoje LIFE05 ENV/E/000292 OLIWASTE Zak!ad zajmuj$cy si% integraln$ obróbk$ oraz waloryzacj$ odpadów wygenerowanych podczas produkcji oliwy z oliwek LIFE05 ENV/E/000330 PRIORAT Dostosowanie rozwoju upraw winoro'li na terenach górskich do za!o&e, Europejskiej Konwencji Krajobrazowej LIFE04 ENV/ES/000237 GRAPE Zapobieganie eksploatacji lasów w zwi$zku z uzyskaniem TANNINS barwników, w drodze waloryzacji odpadów z produkcji wina LIFE03 ENV/GR/000223 DIONYZintegrowane zarz$dzanie poprzez wykorzystywanie odpadów SOS z przemys!u winiarskiego; produkcja naturalnych produktów i nawozów organicznych o wysokiej warto'ci dodanej LIFE04 ENV/IT/000478 Vento II Dobrowolne Narz%dzia #rodowiskowe na rzecz ci$g!ego doskonalenia regionu LIFE03 ENV/NL/000488 Dairy, Przemys! nabia!owy, który sam zaopatruje si% w wod% no water! LIFE04 ENV/ES/000224 JELLY Projekt demonstracyjny dotycz$cy produkcji &elatyny przy zastosowaniu innowacyjnej technologii znacznie redukuj$cej ilo'( wody odpadowej z produkcji Drewno, celuloza, papier i druk LIFE05 ENV/L/000047 ECOSB Nowe i przyjazne 'rodowisku panele OSB LIFE03 ENV/SK/000577 ILUBE Zintegrowana logistyka dla wykorzystania energii biomasy LIFE00 ENV/E/000452 Reintegra System ReIntegrate. Model redukcji niekorzystnego wp!ywu na 'rodowisko dla poszczególnych sektorów LIFE00 ENV/D/000348 WPCRecycle Pilota&owy zak!ad wykorzystuj$cy odpady plastikowe do wytwarzania produktów opartych na nowych materia!ach drzewnych wi$zanych polimerem LIFE99 ENV/UK/000172 Opracowanie i ocena innowacyjnych rozwi$za, maj$cych na celu redukcj% emisji lotnych zwi$zków organicznych w przemy'le drukarskim Nagroda „Najlepsze projekty” 2005-2006; Skrót SUMANEWAG Nagroda „Najlepsze z najlepszych” 2005-2006 Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjno+ci i Innowacji w latach (2007-2013): Wspieranie innowacyjnych zielonych technologii Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjno'ci i Innowacji (ang. Competitiveness and Innovation Framework Programme – CIP) to nowy instrument Wspólnoty, który ma na celu promowanie konkurencyjno'ci europejskich przedsi%biorstw. Program kierowany jest do ma!ych i 'rednich przedsi%biorstw (MSP) i obejmuje wsparcie innowacyjnych dzia!a,, w tym ekoinnowacji oraz wspieranie promowania odnawialnych )róde! energii i efektywno'ci energetycznej. Cz%'( programu CIP dotycz$ca ekoinnowacji posiada bud&et w wysoko'ci 430 milionów euro i zajmuje si% w szczególno'ci wspieraniem produktów, procesów oraz us!ug, które pomagaj$ zmniejsza( niekorzystne dla 'rodowiska wp!ywy oraz promowa( zrównowa&one u&ycie zasobów naturalnych. Ponadto CIP wspiera realizacj% Planu Dzia!ania w dziedzinie Technologii #rodowiskowych (ang. Environmental Technologies Action Plan – ETAP), ze szczególnym uwzgl%dnieniem dzia!a, zorientowanych na rynek zwi$zanych z wprowadzaniem technologii 'rodowiskowych, jak równie& dzia!a, w dziedzinie ekoinnowacji wprowadzanych przez przedsi%biorstwa oraz przedsi%biorców nastawionych na komercjalizacj%. Strona internetowa programu: http://ec.europa.eu/cip/index_en.htm Plan Dzia&ania w dziedzinie Technologii !rodowiskowych Plan Dzia!ania w dziedzinie Technologii #rodowiskowych (ETAP) zosta! uruchomiony w 2004 roku w celu stymulowania rozwoju i wykorzystywania zielonych technologii. ETAP obejmuje wachlarz dzia!a, maj$cych na celu promowanie ekoinnowacji oraz wprowadzania zielonych technologii. W ramach programu prowadzone s$ dzia!ania priorytetowe na kilku obszarach – na przyk!ad promowanie bada, i rozwoju, uruchamianie funduszy, pomoc w pobudzaniu popytu oraz poprawa warunków rynkowych. Strona internetowa planu: http://ec.europa.eu/environment/etap/index_en.htm 39 LIFE Focus I Osi!gn!" wi#cej zu$ywaj!c mniej. Program LIFE a zrównowa$ona produkcja w UE Lista dost#pnych publikacji LIFE Broszury LIFE-Focus Na stronie internetowej LIFE dost$pne s" nast$puj"ce publikacje LIFE: Breathing LIFE into greener businesses: Demonstrating innovative approaches to improving the environmental performance of European businesses [„LIFE na rzecz przedsi%biorstw bardziej przyjaznych 'rodowisku – prezentacja innowacyjnego podej'cia do bardziej ekologicznego prowadzenia dzia!alno'ci w Europie”] (2008 – 60 str. – ISBN 97892-79-10656-9) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/greening.pdf LIFE and Europe’s grasslands: Restoring a forgotten habitat [„LIFE i europejskie !$ki – przywracanie zapomnianego siedliska”] ((2008 – 54 str. – ISBN 978– 92-79-10159-5) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ grassland.pdf LIFE and endangered plants: Conserving Europe’s threatened flora [„LIFE i zagro&one gatunki ro'lin – ochrona europejskiej flory zagro&onej wygini%ciem”] (2008 – 52 str. – ISBN 978-92-79-08815-5) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ plants.pdf LIFE and Europe’s wetlands: Restoring a vital ecosystem [„LIFE i europejskie mokrad!a – przywracanie istotnego ekosystemu”] (2007 – 68 str. – ISBN 978– 92-79-07617-6) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ wetlands.pdf LIFE and waste recycling: Innovative waste management options in Europe [„LIFE i recykling odpadów – innowacyjne rozwi$zania z zakresu zarz$dzania odpadami w Europie”] (2007 – 60 str. – ISBN 978-92-79-07397-7) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ recycling.pdf LIFE and Europe’s rivers: Protecting and improving our water resources [„LIFE i europejskie rzeki – ochrona i poprawa zasobów wodnych”](2007 – 52 str. ISBN 978-9279-05543-0 – ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ rivers.pdf LIFE and Energy: Innovative solutions for sustainable and efficient energy in Europe [„LIFE i energia – innowacyjne rozwi$zania dla zrównowa&onego i efektywnego zu&ycia energii w Europie”] (2007 – 64 str. ISBN 978 92-7904969-9 – ISSN 1725-5619) LIFE and European forests [„LIFE – ekosystemy le'ne”] (2006 – 68 str. ISBN 92-7902255-5 – ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ forest_lr.pdf LIFE in the City: Innovative solutions for Europe’s urban environment [„LIFE w mie'cie – innowacyjne rozwi$zania dla 'rodowiska miejskiego Europy”] (2006, 64 str. – ISBN 9279-02254-7 – ISSN 1725– 5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ urban_lr.pdf Integrated management of Natura 2000 sites [„Zintegrowane zarz$dzanie obszarami w ramach programu Natura 2000”] (2005 – 48 str. – ISBN 92-79-00388-7) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ managingnatura_lr.pdf LIFE, Natura 2000 and the military [„LIFE, Natura 2000 i wojsko”] (2005 – 86 str. – ISBN 92-894-9213-9 – ISSN 1725– 5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/military_en.pdf LIFE for birds: 25 years of the Birds Directive: the contribution of LIFE-Nature projects [„LIFE i ptaki – 25 lat Dyrektywy ptasiej – wk!ad projektów LIFE Przyroda”] (2004 – 48 str. – ISBN 92-894– 7452-1 – ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ birds_en.pdf LIFE-Nature: communicating with stakeholders and the general public – Best practice examples for Natura 2000 [„LIFE Przyroda – komunikacja ze stronami zainteresowanymi oraz ogó!em spo!ecze,stwa – Przyk!ady najlepszych praktyk w ramach programu Natura 2000”] (2004 – 72 str. – ISBN 92-894-7898-5 – ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ natcommunicat_lr.pdf A cleaner, greener Europe: LIFE and the European Union waste policy [„Czystsza, bardziej zielona Europa – LIFE i polityka Unii Europejskiej w zakresie gospodarki odpadami”] (2004 – 28 str. – ISBN 92-894-6018-0 – ISSN 1725– 5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ waste_en.pdf LIFE and the marine environment [„LIFE i 'rodowisko morskie”] (2006 – 54 str. ISBN 9279-03447-2– ISSN 1725-5619) LIFE and agri-environment supporting Natura 2000: Experience from the LIFE programme [„LIFE i wsparcie rolno'rodowiskowe dla programu Natura 2000 – do'wiadczenie na podstawie programu LIFE”] (2003 – 72 str. – ISBN 92-894– 6023-7 – ISSN N° 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ marine_lr.pdf http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ agrienvironment_en.pdf http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/ energy_lr.pdf Pozosta&e publikacje Best LIFE-Environment Projects 20072008 [„Najlepsze projekty w ramach programu LIFE #rodowisko 2007-2008”] (2008, 44 str.-ISBN 978-92-79-09325-8 ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojects/documents/bestenv08.pdf Best LIFE-Environment Projects 20062007 [„Najlepsze projekty w ramach programu LIFE #rodowisko 2006-2007”] (2007, 44 str.-ISBN 978-92-79-06699-3 ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojectsdocuments/bestenv07.pdf LIFE-Third Countries 1992-2006 [„Program LIFE Pa,stwa Trzecie 1992-2006”] (2007, 64 str. – ISBN 978-92-79-05694-9 – ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/TCY_lr.pdf Best LIFE-Environment Projects 2005– 2006 [„Najlepsze projekty w ramach programu LIFE #rodowisko 2005-2006”] (2006, 40 str. ISBN 92-79-02123-0) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/bestprojects/documents/bestenv06_lr.pdf LIFE-Environment 1992-2004 “Demonstrating excellence in environmental innovation” [LIFE #rodowisko 1992-2004 „Doskona!o'( w innowacyjnych rozwi$zaniach 'rodowiskowych”] (2005, 124 str. – ISBN 92-894– 7699-3 – ISSN 1725-5619) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/lifefocus/documents/lifeenv92_04.pdf LIFE-Environment Projects 2006 compilation [„Zbiór projektów w ramach programu LIFE #rodowisko 2006”] (2006, 56 str.-ISBN 92-79-02786-7) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/compilations/documents/envcompilation06.pdf LIFE-Nature Projects 2006 compilation [„Zbiór projektów w ramach programu LIFE Przyroda 2006”] (2006, 67 str. – ISBN 9279-02788-3) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/compilations/documents/natcompilation06.pdf LIFE-Third Countries Projects 2006 compilation [„Zbiór projektów w ramach programu LIFE– Pa,stwa Trzecie 2006”] (2006, 20 str. – ISBN 92-79-02787-5) http://ec.europa.eu/environment/life/publications/lifepublications/compilations/documents/tcycompilation06.pdf Publikacje LIFE w wersji papierowej mo%na bezp&atnie zamówi# na stronie: http://ec.europa.eu/environment/life/publications/order.htm (1,1) -1- GettingmoreFromLess_pl_A4 okladka.indd 21-03-2011 18:11:17 LIFE “L’Instrument Financier pour l’Environnement” / Instrument finansowy na rzecz 'rodowiska Czas trwania (LIFE III) 2000-2006. Dost+pne finansowanie z UE – ok. 945 milionów EUR. Forma wsparcia – wspó!finansowanie dzia!a, na rzecz 'rodowiska (projekty LIFE) w pa,stwach cz!onkowskich Unii Europejskiej, stowarzyszonych krajach kandyduj$cych oraz w niektórych krajach trzecich po!o&onych nad Morzem #ródziemnym i Morzem Ba!tyckim. Projekty LIFE > Projekty LIFE Przyroda maj$ na celu popraw% ochrony gatunków zagro&onych wygini%ciem i naturalnych siedlisk. Wspieraj$ one wdra&anie dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz sieci Natura 2000. > Projekty LIFE !rodowisko przyczyniaj$ si% do rozwoju innowacyjnych i zintegrowanych technik lub metod wspieraj$cych post%p w kwestiach 'rodowiskowych. > Projekty LIFE Pa,stwa trzecie wspieraj$ budowanie potencja!u 'rodowiskowego oraz rozwój inicjatyw w krajach nieb%d$cych cz!onkami UE, po!o&onych nad Morzem #ródziemnym i Morzem Ba!tyckim. LIFE+ “L’Instrument Financier pour l’Environnement” / Instrument finansowy na rzecz 'rodowiska Czas trwania (LIFE+) 2007-2013. Dost+pne finansowanie z UE – ok. 2 143 milionów EUR. Forma wsparcia – przynajmniej 78% bud&etu przeznaczone jest na wspó!finansowanie dzia!a, na rzecz 'rodowiska (projekty LIFE+) w pa,stwach cz!onkowskich Unii Europejskiej i niektórych krajach spoza Unii. Projekty LIFE+ > Projekty LIFE Przyroda maj$ na celu popraw% ochrony gatunków zagro&onych wygini%ciem i naturalnych siedlisk. Wspieraj$ one wdra&anie dyrektyw ptasiej i siedliskowej oraz sieci Natura 2000. > Projekty LIFE+ Ró%norodno+# biologiczna wspieraj$ popraw% ró&norodno'ci biologicznej w UE. Przyczyniaj$ si% do wdra&ania celów przedstawionych w komunikacie Komisji „Zatrzymanie procesu utraty ró&norodno'ci biologicznej do roku 2010 i w przysz!o'ci” (KOM(2006) 216 wersja ostateczna). > Projekty LIFE+ Polityka i zarz"dzanie w zakresie ochrony +rodowiska przyczyniaj$ si% do opracowywania i prezentowania innowacyjnych podej'( w zakresie polityki, technologii, metod i instrumentów, które maj$ na celu wspieranie europejskiej polityki i prawodawstwa w zakresie ochrony 'rodowiska. > Projekty LIFE+ Informacja i komunikacja obejmuj$ kampanie informacyjne oraz kampanie na rzecz zwi%kszania 'wiadomo'ci spo!ecznej w zakresie wdra&ania, uaktualniania i rozwijania europejskich polityk i prawodawstwa dotycz$cego 'rodowiska, w tym zapobiegania po&arom lasów i szkolenia podmiotów zapobiegaj$cych po&arom lasów. Wi+cej informacji na temat programów LIFE i LIFE+ dost%pnych jest na stronie http://ec.europa.eu/life oraz www.nfosigw.gov.pl/life Jak ubiega, si+ o dofinansowanie w ramach programu LIFE+? Komisja Europejska og!asza co roku nabór wniosków. Wszystkie szczegó!y dost%pne s$ pod adresem: http://ec.europa.eu/environment/life/funding/lifeplus.htm Kontakt: European Commission – Directorate-General for the Environment LIFE Unit – BU-9 02/1 – B-1049 Brussels – Internet: http://ec.europa.eu/life Narodowy Fundusz Ochrony !rodowiska i Gospodarki Wodnej Krajowy Punkt Kontaktowy LIFE+ ul. Konstruktorska 3a, 02-673 Warszawa tel. (+48-22) 45 90 543, (+48-22) 45 90 396 fax. (+48-22) 45 90 193 www.nfosigw.gov.pl/life ISBN 978-83-915678-5-2 (wydanie polskie) LIFE Focus / Getting more from less: LIFE and sustainable production in the EU Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities