Lewensoriëntering - Kids Development Academy

Lewensoriëntering
Leerderboek
Graad 12
© Kids Development Academy (Pty) Ltd
1
Hoe om hierdie boek te gebruik
My Jaarbeplanning
KWARTAAL 1
ONDERWERP 1 - Ontwikkeling van die self in die gemeenskap
Weke Eenheid 1
1 - 5 Vereiste lewensvaardighede om by verandering aan te pas as deel van deurlopende
Tipe
gesonde leefstylkeuses - Stressors en stres
Akt. 1: Bepaal die stresvlak
Doen/Bespreek
Akt. 2: Maak seker van jou feite
Bespreek
Akt. 3: ‘n Vinnige lees (Selfstudie)
Lees
Lewensoriëntering word in vier kwartale ingedeel. Elke kwartaal begin met ‘n beplanning
en die tipe aktiwiteite word aangedui.
Eenheid 2
Vereiste lewensvaardighede om by verandering aan te pas as deel van deurlopende
Akt. 1: Klasbespreking
Bespreek
Akt. 2: Maak seker van jou feite
Doen
Eenheid 3
Hierdie opskrif help jou om te beplan en te
kontroleer.
Vereiste lewensvaardighede om by verandering aan te pas as deel van deurlopende
gesonde leefstylkeuses - Aanvoering, opbou en handhawing van positiewe verhou-dings: Kommunikasie
Akt. 1: Praat en luister
Doen
Eenheid 4
Vereiste lewensvaardighede om by verandering aan te pas as deel van deurlopende
gesonde leefstylkeuses - Ontwikkeling en verandering
Akt. 1: Lewensiklus
Doen/Bespreek
Eenheid 5
Vereiste lewensvaardighede om by verandering aan te pas as deel van deurlopende
gesonde leefstylkeuses - Persoonlike leefstylplan
ONDERWERP 5 - Studievaardighede
Weke Eenheid 1
6 - 7 Besin oor die proses van assessering en eksamenskryftegnieke
Akt. 1: Leesstuk: Matrieks … en die eindeksamen
Lees/Bespreek
Akt. 2: Hoe gereed is jy?
Doen
Akt. 3: Leerstyltoets
Doen
Eenheid 2
Belangrikheid van skoolgebaseerde assessering, verkryging van ‘n Nasionale Senior SertiAkt. 1: Studieplan
Doen
ONDERWERP 4 - Loopbane en loopbaankeuses
Weke Eenheid 1
8 - 10 Verbintenis tot besluitneming
Akt. 1: Steve en werk
FAT
Akt. 2: Wat van ‘n gapjaar?
Bespreek
Eenheid 2
Redes vir en impak van werkloosheid
Akt. 1: Werkloosheid en armoede
Bespreek
Akt. 2: Is jy ‘n entrepreneur?
Doen
Eenheid 3
Impak van korrupsie en bedrog
Akt. 1: Hoe dan nou?
Bespreek
Akt. 1: Wat bedoel meneer dan nou?
Doen
Besin oor die assesseringsproses en
eksamenskryftegnieke
Hoekom hersien?
Hierdie blad dien as ‘n
kernopsomming.
Elke onderwerp word ingelei met die
tema.
Elke onderwerp is in eenhede ingedeel.
Die definisies van die
kernbegrippe word hier opgesom.
Maak seker dat jy hierdie woorde
verstaan en leer wanneer jy studeer.
Verwysings na grade 10 en 11 word
hier aangedui.
2
‘n Mens se korttermyngeheue berg ongelukkig slegs vir ongeveer 20
sekondes inligting. Deur inligting te herhaal, word hierdie kennis in jou
langtermyngeheue gestoor. Herhaling, of te wel hersiening, is dus van
die uiterste belang vir suksesvolle studie. Ons vergeet in elk geval binne
24 uur 75% van wat ons ingeneem het! Om hierdie vergeetproses teen
te werk, moet jy die inligting wat in jou korttermyngeheue is, so veel as
moontlik deur middel van herhaling versterk.
Suksesstrategieë
Onderwerp 5 Eenheid 3 in graad 11-boek
As jy vir die leerders wat suksesvol in hul studies is, vra wat hul resep vir
sukses is, kom die volgende in die meeste antwoorde voor:
• Konstante, harde werk
• Alle opdragte, take, ensovoorts, is betyds afgehandel en nie tot op
die laaste oomblik gelos nie
• Tuiswerk is daagliks voltooi
• Goeie beplanning en tydsbestuur
• ’n Sinvolle studieprogram/rooster
• Werk hard vir elke toets en interne eksamen
• Hersiening. Deurwerk van vorige vraestelle
• Maak gebruik van elke kans waar ekstra onderrig aangebied word.
Studiestyle
Onderwerp 5 Eenheid 1 in graad 11-boek
Mense leer op verskillende maniere. Party wil die leerstof hoor en ander
verkies weer om alles self te ervaar. Jy behoort teen hierdie tyd te weet
watter styl jy verkies. Waarom is dié insig belangrik? Navorsing het bewys
dat studente beter presteer as hul studiemetode met hul persoonlike
leerstyl ooreenstem. Om beter begrip van jouself as ’n leerder te kry, sal
dit raadsaam wees om vas te stel wat jou voorkeurstudiestyl is. Daar is
verskeie hulpmiddels/toetse soos die Myers Brigg-toets en die Kolb
Learning Style Inventory wat jy kan aflê om jou hiermee te help. Ons
beveel aan dat jy jou onderwyservoorligter hieromtrent nader. Voltooi
intussen Aktiwiteit 3 om te sien watter leerstyl jy verkies.
Jy is in die pylvak
van jou skoolloopbaan. Die eindstreep
is al in sig en saam
daarmee het dit tyd
geword om net weer
te kyk hoe jy hierdie
laaste gedeelte van
skool so suksesvol
moontlik kan voltooi.
Die wyse waarop jy
dít gaan doen, gaan
’n groot impak op
jou toekoms hê.
Aktiwiteit 1
Elke eenheid het onderafdelings wat jy
moet bestudeer.
Klasbespreking
Hierdie is ’n werkboek. Die aktiwiteite
bestaan uit ‘n verskeidenheid van:
• Leer
• Lees
• Bespreek
• Doen
• FAT
Lees die onderstaande aanhalings en bespreek dit in die klas:
•
An eye for an eye will only make the whole world blind. – Mohandas Gandhi
•
Do not think of knocking out another person’s brains because he differs in opinion from you. It would be as
rational to knock yourself on the head because you differ from yourself ten years ago. – Horace Mann
•
Two wolves battle inside of all of us. One is good the other evil. The one that wins depends on the one we
feed. – Cherokee Proverb
•
An apology is the superglue of life. It can repair just about anything. – Lynn Johnston
Aktiwiteit 2
Maak seker van jou feite
bevind. Wees eerlik in jou antwoorde.
1. Die meeste mense stry of baklei wanneer hulle: ....................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
……………………………………...........................................................................................................................................................................
2. Die meeste mense stry of baklei oor: .........................................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
……………………………………...........................................................................................................................................................................
3. Een goeie ding wat mense uit stry of baklei kry, is: ..............................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
……………………………………...........................................................................................................................................................................
4. Een slegte ding van stry en baklei is: .........................................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
……………………………………...........................................................................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
6. Ek stry of baklei wanneer: ................................................................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
……………………………………............................................................................................................................................................................
My Jaarbeplanning
Kwartaal 1
Liggaamsopvoeding vir weke 1-10
Die liggaamsopvoeding word in vier
kwartale ingedeel. Normaalweg sal een
uur per week bestee word aan praktiese
oefeninge. Hierdie oefeninge is in die
onderwysersgids en sal deur jou onderwyser met jou behandel word.
Weke
1
2-3
4
5
6
7
8 - 10
Onderwerp
Les
Neem deel aan programme wat persoon- Les 1:
Fiksheids-asbevorder
sessering
Neem deel aan programme wat persoonbevorder
Veiligheidsmaatreëls wat verband hou
met oefening
Neem deel aan programme wat persoonbevorder
Waar
Fiksheids-assessering
Saal/Veld
Opstel en
Lesse 2-3:
deelneem aan
Oefenprogram
oefenprogram
Saal/
Klaskamer
Les 4:
Dinamiese
Opwarming
en R.I.C.E.
Dinamiese
opwarming
en konsep van
R.I.C.E.
Saal/
Klaskamer
Les 5:
E-les
Aërobiese
aktiwiteite
Saal
Aërobiese
aktiwiteite
Saal/Veld
Spoed- en
ratsheidoefeninge
Saal/Veld
Les 6:
Rondtebaan-oebevorder
feninge
Les 7:
Neem deel aan programme wat persoonSAQ (Speed
Agility
bevorder
and Quickness)
Neem deel aan programme wat persoon-
Neem deel aan programme wat persoon- Lesse 8-10:
Aksiesporttoernooi
bevorder
Aktiwiteit
Neem deel aan
aksiesportSaal/Veld
minitoernooi
3
Jy sal opmerk dat daar op sommige
bladsye ‘n vergrootglas
met verwysings na die
Gr. 11-Lewensoriënteringboek is.
Daar is heelwat onderwerpe in Gr. 12 wat aansluit by wat jy
verlede jaar in Gr. 11 gedoen het. Hierdie terugblikke
behoort jou geheue te verfris en jou voor te berei op
wat jy hieroor in Gr. 12 gaan leer.
4
Vereiste lewensvaardighede om by verandering aan te
pas as deel van deurlopende gesonde leefstylkeuses
Stressors en stres
Wat is dit?
Stressors is enige eksterne of interne stimulus of situasie wat stres
veroorsaak.
Stres is een van die
Stres en stressors
tyd en daarom
Stressors is situasies wat vir die mens ‘n bedreiging skep of ongemak
veroorsaak. Wanneer stressors teëgekom word, reageer die menslike
liggaam deurdat fisiologiese veranderinge plaasvind wat jou toelaat om
die betrokke situasie te hanteer. Dit staan as die veg-of-vlugsindroom
bekend. Baie mense verwar stres met stressors. Soos genoem, veroorsaak
stressors ‘n reaksie en as gevolg daarvan ervaar iemand stres. Stressors
kan deur eksterne faktore geskep word of die uitvloeisel van ons eie
gedagtes wees.
Soorte stressors
• Fisieke stressors soos mishandeling, swak gesondheid, pyn en dwelms
• Emosionele stressors soos verhuising, nuwe skool, einde van ’n verhouding en dood
• Sosiale stressors soos diskriminasie, armoede en min vriende
• Finansiële stressors soos werkloosheid, skuld en regsgedinge
• Omgewingstressors soos verkeersknope, besoedeling, woonbuurt en
misdaad
Tekens en simptome van stres
gonswoorde van ons
behoort dit vir jou
so bekend soos
skool en eksamen
te wees. Dit wil ook
voorkom of niemand
sy bose kloue
ontsnap nie.
In hierdie eenheid
gaan ons stres onder
die vergrootglas
plaas en kyk hoe
ons dié verskynsel
tot ons voordeel
kan gebruik.
Stres is ‘n uitdrukking van die manier waarop die mens met sy omgewing
en die eise wat daardeur aan hom gestel word, omgaan, sowel as die
wyse waarop hy die eise wat hy innerlik aan homself stel, hanteer (Roos en
Möller, 1988).
Die moderne mens ervaar dieselfde fisiologiese reaksie op stres as sy
prehistoriese voorvaders. Ons haal vinniger asem om meer suurstof vir
die liggaam en spiere beskikbaar te stel en meer suiker word vir energie
in die bloedstroom vrygestel. Ongelukkig het ons nie dieselfde uitlaatkleppe, byvoorbeeld veg of vlug, om van dié energie ontslae te raak nie.
As gevolg hiervan beïnvloed stres die moderne mens se liggaam en
gemoedstoestand en word dit ’n bydraende faktor in verskeie fisieke en
emosionele probleme en siektes. Daar word gereeld na stres as die
siekte van ons tyd verwys.
Nou hoe lyk en voel stres? Dit is omtrent soos wanneer jy tydens ’n saalbyeenkoms voor almal moet praat. Daar is ’n knop in jou keel, jou hart
klop vinniger en jou bors trek toe. Jou bene voel soos jellie en jy wil
liewers weghardloop! Gelukkig is dit net tydelik en gaan die gevoel verby.
Raak die gevoel egter deel van jou daaglikse bestaan, dan praat ons van
chroniese stres. Hierdie tipe stres kan jou gesondheid nadelig beïnvloed
en selfs tot versteurings soos depressie, slapeloosheid, gewigsverlies of
gewigstoename lei. Daar word vandag algemeen aanvaar dat stres ’n
bydraende faktor tot die ontwikkeling van hartsiektes is.
5
Positiewe en negatiewe stres
Nie alle stres is nadelig vir jou nie. Daar moet eerder onderskeid getref word tussen gevaarlike en niegevaarlike stres. Sonder ’n mate van stres sal die lewe maar ietwat vervelig wees. Stres ontstaan dus nie net uit ongunstige omstandighede of gebeure nie. Baie situasies wat vir jou aanvaarbaar en aangenaam is, genereer
ook stres; in hierdie gevalle positiewe stres wat jou laat goed voel en jou liggaamlike en geestesgesondheid
positief beïnvloed.
Streshantering
Om stres te kan hanteer is ’n baie belangrike lewensvaardigheid. Niemand kan stres geheel en al uitskakel
of altyd op die laags moontlike stresvlak funksioneer nie. Jy moet leer om stres so te hanteer dat dit nie jou
gesondheid en algemene welstand negatief beïnvloed nie.
Mense se stresvlakke verskil ook van mekaar. Miskien is jy ’n adrenalienverslaafde wat die beste presteer
wanneer die stres hoog is. Die geheim is om die stresvlakke so te beheer dat jy optimaal kan funksioneer.
Daar is bewys dat indien ’n mens se stresvlak verby hierdie optimale vlak beweeg, produktiwiteit begin
afneem. Is jou stresvlak weer te laag, verloor jy belangstelling en raak jy gou verveeld. Indien jy egter by jou
optimale stresvlak funksioneer, sal jy lewenslustig, energiek en effektief voel.
Hoe dan met stres gemaak?
1. Verminder stressors: Identifiseer wat veroorsaak stres. Leer om nee te sê. Vermy mense wat stres op jou
plaas en neem beheer oor jou lewe en omstandighede.
2. Verander die situasie: Sê hoe jy voel en staan jou man! Moenie gevoelens opkrop nie.
3. Pas aan: As die stressor nie kan verander nie, verander self. Wees positief, sien die groter prentjie raak.
4. Aanvaar wat jy nie kan verander nie: Baie omstandighede kan ons nie beheer nie; veral nie ander
mense se gedrag of iets soos die dood nie.
5. Pret en ontspanning: Sorg vir jouself. Bou verhoudings en doen iets waarvan jy hou. ‘n Gesonde humorsin help baie om stres in toom te hou.
6. Gesonde leefstyl: Gereelde oefening en ‘n gesonde dieet verlaag jou stresvlak.
AFSLUITING
Stres is deel van elke mens se daaglikse bestaan. Jy sal dit nooit heeltemal kan uitskakel nie. Jy sal ook nie wil
nie, want sonder stres sal die lewe maar vaal en vervelig wees. Die suksesvolle hantering van stres behels die
identifisering van die stressors en die doeltreffende hantering daarvan. Onthou die woorde van die sanger
Bobby McFerrin: Don’t worry, be happy! Voorwaar goeie raad.
6
Aktiwiteit 1
Bepaal die stresvlak
Werk eers op jou eie en evalueer elk van die volgende gebeure in terme van die stresvlakke wat jy dink dit
tot gevolg sal hê ( jy hoef nie noodwendig al iets te ervaar het om te dink hoe stresvol dit mag wees nie).
Bespreek nou as ’n klas jul gevolgtrekkings.
Gebeure
1
Glad nie
stresvol nie
2
‘n Bietjie
stresvol
3
Stresvol
4
Baie
stresvol
5
Uiters
stresvol
Om van skool te verander
Om te probeer ophou rook
Om deur die skool se bullebak
geboelie te word
Om uit te vind dat jy MIV-positief is
Om nie vir ‘n sportspan gekies te
word nie
Egskeiding van jou ouers
Om ‘n eksamen te druip
Om jou werk te verloor
Jou vriende aanvaar jou nie meer nie
Om deur jou meisie/kêrel afgesê te
word
Dood van ‘n ouer
As jou sakgeld opraak
Ouer verloor sy/haar werk
7
Aktiwiteit 2
Maak seker van jou feite
Bespreek die volgende in jul groepe:
1.
2.
3.
4.
Mense beweer dat die lewe al meer stresvol raak. Dink jy dit is waar? Gee ’n rede vir jou antwoord.
Dink aan ten minste vyf fisieke simptome van stres. Noem hulle op.
Wat is die veg-of-vlugmeganisme wat ons met ons voorvaders deel? Waarom het hulle dit nodig gehad?
Wanneer mense onder stres is, kies hulle dikwels kitsmeganismes vir stresverligting wat hulle waarskynlik vir ’n kort rukkie beter laat voel, maar hulle skep vir hulself probleme op die lange duur. Kyk of jy agt
hiervan kan opnoem.
5. Hoe hanteer jy stres? Wat werk die beste vir jou? Deel dit met die groep. Kyk of jy ’n kort lysie kan opstel
van effektiewe stresverligtingsmeganismes wat jou laat beter voel.
6. Probeer in die groep bepaal wat die volgende is:
Endorfien: .................................................................................................................................................................................................
Meditasie: ...................................................................................................................................................................................................
Joga: .............................................................................................................................................................................................................
T’ai chi: .........................................................................................................................................................................................................
Serotonien: .................................................................................................................................................................................................
Depressie: .....................................................................................................................................................................................................
Antidepressante: .......................................................................................................................................................................................
Aromaterapie: ............................................................................................................................................................................................
Aktiwiteit 3
‘n Vinnige lees (Selfstudie)
Lees die onderstaande artikel en kyk of jy enige iets by hierdie lys kan voeg.
Watter van hierdie voorstelle dink jy is die waardevolste?
Tien vinnige maniere om stres die nek in te slaan
Die lewe is beslis nie altyd maanskyn en rose nie. Daar is dae wat jy rêrig net hartseer en moedeloos voel,
wanneer jy voel asof jou familie die aakligste in die hele wêreld is, wanneer jy niks geld het nie, en wanneer
jy met jou kêrel / meisie baklei het.
Kry ’n bietjie oefening. Verhoog jou polsslag – dit sal jou serotonienvlakke (die “goedvoelhormoon”) laat
styg en jy sal beslis baie beter voel.
Bel ’n vriend. Jy hoef nie altyd in sak en as te sit nie – ’n sagte stem aan die anderkant van die telefoon kan
jou somtyds help om stukke beter te voel.
Eet iets. ’n Toebroodjie, ‘n koppie tee of ’n stukkie vrugte mag jou dalk onmiddellik beter laat voel, veral as
jou bloedsuikervlakke laag is. Maar bly weg van gemorskos – dit sal net meer probleme op die lange duur
veroorsaak.
8
Verdiep jouself in ’n boek. Daar is niks so lekker soos ’n interessante storie om jou aandag van jou eie
probleme af te lei nie. Leen ’n boek by ’n vriend, of gaan kyk in die biblioteek – en moenie die boek op sy
baadjie takseer nie.
Kom uit in die natuur. ’n Bergklimuitstappie, ’n besoek aan die strand of ’n nabygeleë woud – selfs net ’n
mooi sandduin (afhangende van waar jy is) is alles goed wat jou beslis beter sal laat voel.
Bestee tyd saam met iemand van wie jy hou. Daar is niks so lekker as om saam met ’n goeie vriend te kuier
wat van jou hou en jou goedgesind is, nie. Praat openlik oor wat jou pla, maar moenie daarby vashaak nie.
Praat ook oor ander lekker dinge.
Koop iets vir jouself. Dit hoef nie ’n fortuin te kos nie. ’n Tydskrif of ’n lekker smulhappie sal die ding doen.
Bederf jouself – maar nie in so ‘n mate dat jy gewig optel of bankrot speel, of albei, nie.
Maak ’n afspraak om ’n berader te besoek. Net die feit dat jy die afspraak maak, sal jou al klaar laat beter
voel. Praat met die skoolberader of bel Lifeline waar daar 24 uur per dag opgeleide raadgewers aan diens is.
Die nommer is in die telefoongids.
Knip ’n uiltjie. Dikwels het ‘n mens net ’n bietjie slaap nodig om jou gemoed reg te kry. Die gevaar bestaan
dat, indien jy allerhande probleme in jou lewe ervaar, jy nie genoeg slaap kry nie. Maak vriende met daardie
duvet.
Huil uit jou hart. Daar is niks wat so goed werk as om werklik uit jou hart te huil om die pynlike dinge uit
jou sisteem te kry nie. Moet dit nie opkrop die – dit sal jou net erger laat voel.
BRON: Susan Erasmus. (Hierdie artikel is vir die eerste keer op Health24.com gepubliseer.)
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
……………………………………........................................................................................................................................................................
9