renesansowy kościół w dobromilu i jego związki z architekturą

Originalveröffentlichung in: Biuletyn Historii Sztuki, 57 (1995), Nr. 3-4, S. 271-282
Biuletyn Historii Sztuki
R.LVn,1995,Nr3-4
PLISSN 0006-3967
PIOTR K R A S N Y
Kraków, Instytut Historii Sztuki UJ
RENESANSOWY KOŚCIÓŁ W DOBROMILU
I JEGO ZWIĄZKI Z ARCHITEKTURĄ MAZOWIECKĄ
Kościółparafialny w
Dobromilu
mimo
e f e k t o w n y c hm a c j i
f o r m architektury i
bogatego
przedmiotem
historyczno-artystycznych.
uwagi
badań
poświęcili
mu
w y p o s a ż e n i a nie
pierwszej
czanśkyj
monografii
Dobromila
p o d a ł datę
kiej i
kilka
Wiele
danych
Nieco
t y l k o nieliczni h i s t o r y c y
u k r a i ń s c y na m a r g i n e s i e s z e r s z y c h
ciół nosił pierwotnie
p o l s c y pi r z y l e g a j ą c a
opracowań.
Wenedykt
z a w a r t y c h w o p i s a c h ś w i ą t y n i z lat 1 7 8 2 i 1793,
b y ł n i gbduyd o w l a ta p o w s t a ł a w d r u g i e j
Autor źródłach
Płosz-
wstać
wezwanie
3
r.,
od
w
Św.
Koś­
Kaplica
musiała
którym
rodziny
w.11
XVI
świątyni, określana w
Herbutovianal~,
1622
przeszedł
j e j ś w i ą t y n i 1rzycieli
.
Trójcy
p o ł u d n i a do tej
j a k o Capella
przed
f u n d a c j i t a m t e j s z e j parafii k a t o l i cb­r o m i l
i n f o r m a c j i na temat s ł u ż ą c e j
od
połowie
po­
obciążony
Herburtów
w
długami
ręce
jej
.
d o t y c z ą c y c h historii k o ś c i o ł a zawiera
Nieokreślone
bliżej
w
źródłach
prace
budowlane
p r z e m y s k i e j z roku 1901"". W re­p r o w a d z o n o
przy
kościele
w
trzecim
dziesięcioleciu
lacji z w y c i e c z k i w o k o l i c e C h y r o w a w " S p r a w o z d a ­ X V I I
w.,
bowiem
biskup
przemyski
Henryk
Firlej
niach K o m i s y i do B a d a n i a H i s t o r y i S z t u k i w P o l s c e " ( 1 6 3 1 - 1 6 3 6 )
pozwolił
wykorzystać
na
"fabrykę"
tej
schematyzm
diecezji
odnotowano
tylko
-portret
Błażeja
dwa elementy
Krasińskich3.
a l o g i c z n y m rodu
c j i na temat
w y p o s a ż e n i a k o ś c i o ł aś w i ą t y n i
osiemset
florenów,
które
pozostały
w
parafi
4
d r z e w e m g ednoeb­ r o m i l s k i e j
po
śmierci
ks.
Jana
Widawskiego
.
nowych informa­
Zgodnie
zprotokolemwizytacji
kanonicznej
z
1648
r. 1
K r a s i ń s k i e g o i tablicę z
d z i e j ó w tej
Orłowicz4 i
Mykoła
Dobro
był
Nieco
ś w i ą t y n i podali
Hec5.
Mieczysław do
kościoła
O b a j ci autorzy z w r ó c i l i
w
Dobromilu
przylegały
dwie
kaplice:
ksza
Samuela
Koniecpolskiego
(być
może
tożsama
u w a g ę na r e n e s a n s o w e e l e m e n t y w fasadzie i dekoracji
kaplicą
Herburtów)16
i
mniejsza
Jana
Ormiańczyka
s k l e p i e n n e j k o ś c i o ł a i na ich p o d s t a w i e określili czas
Przy
kościele
wznosiła
się
drewniana
zmurszała
dzw
p o w s t a n i a o w e j b u d o w l i na X V I w . S z c z e g ó ł o w y c h
nica,
a
cmentarz
był
otoczony
murem
i
drewniany
d a n y c h d o t y c z ą c y c h " f a b r y k i " ś w i ą t y n i trzeba j e d n a k
płotem.
Świątynia
nosiła
już
wówczas
wezwanie
Prz
szukać w b o g a t y c h materiałach archiwalnych zachowa­
mienienia
Pańskiego.
W
tym
samym
roku
Kozacy
n
nych przede wszystkim w A r c h i w u m Metropolitalnym
chali
Dobromil
splądrowali
kościół
i
wymordowali
k
w Przemyślu.
jących
się
w
nim
ludzi17.
re
mil
Herburtowie
sława
jedną z
Opolczyka.
Od
podziałach
początku
dóbr, a
po
t z w . linii H e r b o r d a
należała
najpierw
1531 r.
J a n Herburt,
Pierwszy
w y b u d o w a n y z drewna
ku.
Ś w i ą t y n i a ta
którym
spłonęła
wcześniej
podjął
właściciel
ówczesny
Błażej
Krasiński
świątyni.
dostawiono
górników
z
żup
do
dzierżaw
kościoła18.
remont
przebudowę
Herburtów
niskiego
pniowy
podest
miejscu, w
ściany.
Pokryto
W e d ł u g infor­c h ą
sygnaturkę
przed
innym
cerkiew10.
miasta
rozpoczął
(patronki
Michalski,
gruntowny
P
starosta
Naprzeciw­
nawy
solnych
kaplicę
znajdujących
koło
Dobromila),
a
przy
prezbiterium,
od
połud
zow
­ ymurowano
nową
zakrystię.
We
wnętrzu
świątyni
z a mp­o ł o ż o n o
kamienną
posadzkę,
wybudowano
pięciosto­
k o n i e c roku 1635 .
zbudowano w
kaplicy
Wojciech
u f u n d o wsię
ał
kościół parafialny
naprzeciwko
pod
m i a ł a stać
M i e j s c o w o ś ć tak o
przemyski
r.
Dobromila
F e l s z t y n i e 7 , a d o p i e r o Kw
ingi
podkomorzy
stał
kościół
W ł a d yca
­
b y ł on
Pawcza6.
d o parafii w
Dobromilu8.
Murowany
m i e j s c o w o ś c i , k t ó ­W 1 7 1 9
o ś r o d k i e m tych1743
r.
m a j ą t k o w y c h stał się g ł ó w n ą p r z a s n y s k i
siedzibą
parafię w
dziewięciu
o t r z y m a l i w 1374 r. z nadania
271
ołtarzem
dachówką
i
gzymsy
głównym
skarbiec,
na
a
fasadzie.
i
także
wybielono
obito
Wszystkie
b
te
PIOTR
//. 1-2. Dobromil,
kościół
par.,
plan
i
rzut
Instytut
Ul.
1-2.
and
Dobromil'
nave
(Dobromil),
vaulting.
Scalę
theparish
drawing
dekoracji
KRASNY
na
sklepieniu
prezbiterium
Ukrprojektrestavracja,
Kijów
church,
groundplan
and
by
Shvets-Mashkara,
S.
sketch
of
i
the
nawy.
Pomiary
decoration
Ukrprojektrestavracja
S.
Szwec-Maszkara,
ofthepresbytery
Institute,
Kiev
prace zostały ukończone przed wizytacją generalną miejskiej. Prezbiterium tej budowli jest skierowane ku
wschodowi.
parafii dobromilskiej w 1753 r. Podczas tej wizytacji
biskup Hieronim Wacław Sierakowski konsekrował
Wydłużoną nawę świątyni podzielono na cztery
kościół19.
przęsła. Nieco niższe i węższe od niej prezbiterium
Remont świątyni prowadzono także w 1722 r.20 zamyka trójboczna apsyda. Do czwartego przęsła nawy
dwie kaplice: większa południowa (mauzo­
Podczas wielkiego pożaru Dobromila 3 września 1871 przylegają
r.
Herburtów), wzniesiona na planie kwadratu i
spłonął dach na kościele""1. W 1910 r. wybudowano leum
na
placu kościelnym wolnostojącą dzwonnicę""". General­ mniejsza północna (Św. Kingi), na planie leżącego pro
ny remont świątyni przeprowadzono w roku 1935 . stokąta zbliżonego do kwadratu (kościół uzyskał w ten
Kościół dobromilski został zbudowany na niewiel­sposób niejako wtórnie plan krzyżowy). W narożniki
kim nieregularnym placu, wydzielonym z zabudowy pomiędzy kaplice i prezbiterium wbudowano dwa ni-
272
RENESANSOWY KOŚCIÓŁ W DOBROMILU
//. 3. Dobromil,
III.
kościół
3.
par.,
Dobromil'
przekrój
podłużny.
(Dobromil),
parish
Pomiar
churclt,
Ukrprojektrestavracja
skie,
różniące
mieszczące
się
nieco
zakrystię
kościoła
poprzedza
od
kruchta.
Ze
nawy
wydatne
filary,
ne
przez
kłych
cegieł
sklepień
nasady
zaś
(w
rium).
apsydą
smukłe
kniętych
bądź
kopuły
św.
o
Od
Kingi
pu
ł yztyksi k
e a­ nisze,
niezwykle
gładkich
wydatny
powtórzono
W
zamknięte
jej
ostro
kaplicy
szerokich
w
ogólnym
ścianach
w
na
zarysowa­
o
arkadami
bez-
wspartą
ścian
gzyms
Herburtów.
przysadzistą,
ośmioboku,
ciągi
s mFasada
u­
kościoła
ma
formę
pstruktury
okryte
sąp o d z i e l o n e j
na
dwie
o k a cr o
h k o ś scoi ­ ( i l . 4 ) .
W
stosunku
do
sieć
o
(w
p rneazcbjiit e ­ d o l n e j ,
k o biera
n c h o w e ,f o r m ę
sklepienie
rozmieszczonymi
Wnętrze
Kijów
Shvets-Mashkara,
zasklepiono
planie
oddzie
profilach
zarysie
wycięto
pona
profilowanych
smukłej
kolebek
kolistych
powierzchnię
S.
kpartii
on­
fasady
o ś w i e t l adjoąr y c k i c h ,
w
kościoła
znacznie
od
rozbudowanej
okna
rozglifionych
przestrzennej
niemal
zamknięte
wsparty
całe
niej
przy
-zastosowano
niższa
strefa
Artykulację
pomocy
krępe
s
kondyg
górna
dolnej
pilastrów
lizeny,
półkoliście
niszach.
Ważną
wnętrza
odgrywa
na
trójarkadowej
pierwsze
góniej
równej
monumentalnej
attyki.
przeprowadzono
pięciopolowej
kondygnacje
pom
d z( yz
kwtyó ­r y m i
umieszczono
płytkie
arkadowe
nisze.
O
okien
w
ścianach
bocznych
prezbiterium
k o, n d yzganma ­c j e
rozdziela
rozbudowane
belkowanie
(silnie
łukiem
odcinkowym)
umieszczone
w
g ył ęł b
o ­a n e
w
am
nad
podziałami),
zaś
nad
kondygnacją
gó
muzyczny
wypełnia
środkowe
by
m u r u c hii w onl taałcohż .e n i e
lico
występują
wymurowano
listwami.
dwustronnie
aranżacji
chór
nawie)
prostokątne
jątkiem
kich
jego
partie
na
pendentywach
filarami. m aPuoz­ o l e u m
dekoracja,
przed
przypominającymi
czewkowych
ozdabiając
bogata
wysuwanie
z a w ę ż a kj ąa p l i cpyo ­
sklepień
Vkrprojektrestavrac]a,
drawing
południową
kopułą
w y p r onwyacdhz o nkor a w ę d z i a c h .
n i e r o z c z ł o n ckzoawsaz -ę
pomiędzy
Instytut
Scalę
Kiev
K
a naepkl iscyę,
k w a ddr a t no ywcah
prezbiterium
wypełnia
section.
skarbiec. b ę b
Nnaowwęą
niewielka
owych
Szwec-Maszkara,
Institute,
prostokątne
i
potężne,
zawieszone
pseudokasetonami,
centrycznie
i
U
arkadek,
Nad
zachodu
Rozpiętość
kolebek
sztukaterii.
południa)
wspierające
arkady,
wierzchnie
na
ścian
kolebki.
przeczne
rozmiarami
(od
S.
lransverse
przęsło
rolę
um
i e s z cw
zono
wydatny
m u r o w aW
ny kompozycji
fasady
gzyms,
silnie
l o g g iw
, ą . który
Centralne
pole
strefy
n a w y . aediculi
z
przyczółkiem
o
273
dźwigający
niską
zaakcentowano
oś
dolnej
ukształtowano
zarysie
odcinkowym.
attykę
środk
w
W
g
PIOTR KRASNY
na p o s z c z e g ó l n y c h f a z a c h b u d o w y , w y r ó ż n i o n y c h na
podstawie przekazów archiwalnych.
Dokumenty poświadczające szesnastowieczną me­
trykę k o ś c i o ł a w D o b r o m i l u p o c h o d z ą d o p i e r o z o s i e m ­
nastego s t u l e c i a , ale a n a l i z a f o n i i tej ś w i ą t y n i p o t w i e r ­
dza z a w a r t e w n i c h i n f o r m a c j e . J e j w n ę t r z e z o s t a ł o
b o w i e m o p r a c o w a n e n i e m a l w taki s a m s p o s ó b j a k w
k i l k u r e n e s a n s o w y c h k o ś c i o ł a c h w z n i e s i o n y c h na M a ­
z o w s z u o k o ł o p o ł o w y X V I w . N a l e ż ą c e d o tej g r u p y
świątynie, prezentujące f o n n y zaczerpnięte z renesan­
s o w e j architektury W ł o c h p ó ł n o c n y c h , są w i ą z a n e z
budowniczym płockim Janem Baptystą Wenecjaninem
(kościół św. Jerzego w Warszawie, przebudowany po
1547; k o ś c i o ł y parafialne w B r o c h o w i e , 1551-1561,
B r o k u , 1 5 6 0 i G ł o g o w c u ; k o l e g i a t a w P u ł t u s k u , 1560)
lub w y w o d z ą c y m się z j e g o w a r s z t a t u n a ś l a d o w c ą ( k o ­
ścioły parafialne w Chruślinie, 1556, Cieksynie, ok.
1560 i S o b o c i e ) 2 4 . B u d o w l e te s k ł a d a j ą s i ę - tak j a k
kościół w D o b r o m i l u - z t u n e l o w y c h n a w i prezbite­
riów, zasklepionych n i e r o z c z ł o n k o w a n y m i kolebkami,
w s p a r t y m i na w y d a t n y c h f i l a r a c h w y p r o w a d z o n y c h z e
ścian i s p i ę t y c h a r k a d a m i . S k l e p i e n i a o w y c h k o ś c i o ł ó w
z d o b i ą r ó w n i e ż ciągi s m u k ł y c h a r k a d e k o r a z p s e u d o k a setony u k ł a d a n e w f o n n y p r z y p o m i n a j ą c e o k a sieci o
s k o m p l i k o w a n y m zarysie. Ponad apsydami tych świą­
tyń w y m u r o w a n o c i ę ż k i e k o n c h y o z ł o ż o n y c h " p a r a s o ­
l o w y c h " kształtach które m o ż e m y s k o j a r z y ć z koncen­
trycznymi podziałami dobromilskiej apsydy.
//. 4. Dobromil,
III.
-/.
kościół
Dobromil'
par.,
fasada.
(Dobromil),
Fot.
parish
Tomasz
church,
Zaucha
facade
W e wnętrzu kościoła w B r o k u można zaobserowow a ć c h a r a k t e r y s t y c z n y j u ż dla b u d o w l i m a n i e r y s t y c z n y c h kontrast p o m i ę d z y silnie o ś w i e t l o n ą n a w ą , c i e ­
nej partii f a s a d y w y s u n i ę t o p o l e ś r o d k o w e k u p r z o d o ­
m n y m , p o z b a w i o n y m części okien prezbiterium i roz­
w i , z m i e n i a j ą c j e g o artykulację. Centralną o ś fasady
jaśnioną apsydą25. P r a w d o p o d o b n i e także świątynia w
p o d k r e ś l a t a k ż e d u ż e p r o s t o k ą t n e porte fenetre w
D o b r o m i l u była pierwotnie i l u m i n o w a n a w p o d o b n y
l i s t w o w y m obramieniu oraz niewielki szczyt w kształ­
s p o s ó b . J e j o k n a prezbiterialne różnią się b o w i e m
cie aediculiza s p ł y w a m i w o l u t o w y m i . K r u c h t a k o ś c i o ł a
kształtem od okien w nawie i apsydzie, a ich zamknięcie
została przebita t r z e m a a r k a d o w y m i o t w o r a m i w e j ś c i o ­
ł u k a m i o d c i n k o w y m i z d a j e się ś w i a d c z y ć , ż e z o s t a ł y
w y m i , a j e j e l e w a c j e o p i n a j ą pilastry d o r y c k i e
one wybite w X V I I I w .
wspierające z r e d u k o w a n e b e l k o w a n i e i attykę balu­
F o r m y d o b r o m i l s k i e g o k o ś c i o ł a są w i ę c na t y l e bli­
stradową.
skie d z i e ł o m Jana Bapstysty W e n e c j a n i n a , iż m o ż n a j a k s ą d z ę - ł ą c z y ć j e b e z p o ś r e d n i o z w a r s z t a t e m tego
P o z o s t a ł e e l e w a c j e k o ś c i o ł a są g ł a d k i e , o ż y w i o n e
architekta, c h o ć w j e g o ż y c i o r y s i e b r a k ś l a d ó w d z i a ł a l ­
tylko przez listwowe obramienia okien. Formy apsydy
urozmaicono trójuskokowymi przyporami, wzmacnia­
ności na p o ł u d n i u P o l s k i . G r u p a m a z o w i e c k i c h k o ś c i o ­
j ą c y m i narożniki jej ściany wschodniej. W i ę k s z ą różno­
ł ó w r e n e s a n s o w y c h m a b o w i e m u n i k a t o w y c h a r a k t e r na
rodność f o n u prezentują kaplice o narożnikach obsta­
tle w s p ó ł c z e s n e j a r c h i t e k t u r y R z e c z y p o s p o l i t e j i, j a k
w i o n y c h pilastrami d o r y c k i m i , w s p i e r a j ą c y m i rozbudo­
dotąd, nie w s k a z a n o ż a d n y c h p r z y k ł a d ó w p r z e j m o w a ­
wane belkowanie. Bryłę kaplic urozmaicają ponadto
nia j e j f o r m p o z a k r ę g i e m w e n e c k i e g o m i s t r z a .
k a b ł ą k o w e d a c h y , k r y j ą c e ich k o p u ł y .
K o ś c i ó ł d o b r o m i l s k i z e w z g l ę d u na u s y t u o w a n i e w
D z i s i e j s z y w y g l ą d k o ś c i o ł a w D o b r o m i l u jest w y n i ­
" g n i e ź d z i e r o d o w y m " b y ł z a p e w n e o d razu p r z e z n a c z o ­
kiem kilakrotnych przekształceń pierwotnej budowli.
ny na n e k r o p o l i ę H e r b u r t ó w - 6 . J e s t w i ę c p r a w d o p o d o b ­
A n a l i z u j ą c j e g o architekturę m u s i m y z a t e m s k u p i ć s i ę
ne, i ż w r a z z n i m w z n i e s i o n o o d p o w i e d n i e p o m i e s z c z e -
274
RENESANSOWY KOŚCIÓŁ W DOBROM ILU
///. 5. Dobromil'
(Dobromil), parish church, view from the south-east
nie g r o b o w e w p o s t a c i c e n t r a l n e j k a p l i c y k o p u ł o w e j .
na fasada k o ś c i o ł a została z a k r y t a p r z e z p ó ź n i e j s z ą
N i e k t ó r e k o ś c i o ł y J a n a B a p t y s t y W e n e c j a n i n a ( k o l e g i a ­ strukturę.
ta w P u ł t u s k u , k o ś c i ó ł w B r o k u ) i j e g o n a ś l a d o w c y
W strukturze tej m o ż n a j e d n a k w y r ó ż n i ć ś l a d y s z e s -
(kościół w Cieksynie) były również wzbogacone o po­
nastowiecznej elewacji. Pomiędzy pierwszą kondygna­
j e d y n c z e k a p l i c e p r z y l e g a j ą c e do o s t a t n i e g o przęsła n a ­ c j ą fasady i j e j s z c z y t e m z n a j d u j e się - j a k p a m i ę t a m y
wy"7.
- n i e z b y t w y s o k a strefa o ż y w i o n a s m u k ł y m i a r k a d a m i ,
rozdzielanymi przez przysadziste lizeny. Opracowanie
W i e l e podobieństw m o ż n a w s k a z a ć pomiędzy ka­
tej strefy p r z y p o m i n a w y r a ź n i e ciągi a r k a d e k w d o l n y c h
plicą Herburtów i kaplicą biskupa Andrzeja N o s k o ­
w s k i e g o p r z y k o l e g i a c i e p u ł t u s k i e j 2 7 . W o b u tych b u ­
partiach s k l e p i e ń ś w i ą t y n i . M o ż n a z a t e m p r z y p u s z c z a ć ,
d o w l a c h arkada w e j ś c i o w a jest w c h a r a k t e r y s t y c z n y
ż e p i e r w o t n ą fasadę w i e ń c z y ł a a r k a d k o w a attyka w s p i e ­
s p o s ó b p r z e s u n i ę t a na z a c h ó d w s t o s u n k u d o osi prze-
rająca s z c z y t . E l e w a c j a ta p r z y p o m i n a ł a b y w ó w c z a s
p r u w a n e j p r z e z n i ą ś c i a n y ( z a p e w n e dla p o z o s t a w i e n i a
fasady k o ś c i o ł ó w w C i e k s y n i e i S o b o c i e , k t ó r y c h b o g a t e
m i e j s c a na o ł t a r z s t o j ą c y p r z y ś c i a n i e w s c h o d n i e j ) . C z a ­ a t t y k i i n i s k i e s z c z y t y w o l u t o w e k o n t r a s t o w a ł y
wyraźnie z gładkimi powierzchniami ścian29.
sze k o p u ł o b u k a p l i c ł ą c z y o ś m i o b o c z n y plan, p r z y s a ­
dziste p r o p o r c j e i ostre z a r y s o w a n i e s z w ó w s k l e p i e n -
W a r t o z a u w a ż y ć , że w e w n ę t r z u d o b r o m i l s k i e j
n y c h . C z a s z e te z o s t a ł y p o n a d t o w y r a z i ś c i e odcięte
ś w i ą t y n i z a c h o w a ł y się e l e m e n t y s z e s n a s t o w i e c z n e g o
przez w y d a t n e g z y m s y o bardzo grubych profilach.
w y p o s a ż e n i a - k a m i e n n e sacrarium w f o r m i e
M a s y w n y m f o r m o m detalu J a n a B a p t y s t y W e n e c j a n i n a
i
o d p o w i a d a j ą r ó w n i e ż w y d a t n e , kanciaste pendenty w y z
epitafium
Kościół
dobromilskiego mauzoleum.
O d m o n u m e n t a l n e g o w n ę t r z a k o ś c i o ł a różni się
parafialny
sową
wzniesioną
stem
przetrwały
się
nie
w
był
budowlą
Na
do
dziś
zamku
na
tle
różniającego
tektoniczną, s k o m p o n o w a n ą ze s t o s u n k o w o drobnych
regularnym
e l e m e n t ó w . N a p o w i e r z c h n i ę tej e l e w a c j i n a ł o ż o n o
sowym
charakterem
s m u k ł e , p r a w i d ł o w o w y k r e ś l o n e pilastry d o r y c k i e , k t ó ­
koliste
bądź
r y c h n i e s t o s o w a ł n i g d y J a n B a p t y s t a W e n e c j a n i n ani
profilowane
j e g o warsztat. N a l e ż y zatem przypuszczać, że pierwot­
kujące
ruiny
obramienia
Herburtów,
okienne,
otworów,
pilastry
Mury
i
(pół­
list
jońskie
baszty
na
renesan­
architektonicznych
zamknięcia
bramą).
ponad
zamków
jednoznacznie
motywów
odcinkowe
nad
i
renes
wzgórzu
współczesnych
rozplanowaniem
tablicę
jedyną
Dobromilu.
w y r a ź n i e j e g o fasada, p o k r y t a gęstą a r t y k u l a c j ą archi­
275
aediculi
dziecięce.
wo
flan­
zamku
PIOTR KRASNY
c z y attyka o p o w i e r z c h n i o ż y w i o n e j arkadkami w p o d o ­
l a c j ę pionową,, a b y ć m o ż e t a k ż e s p o s ó b u s y t u o w a n i a
b n y s p o s ó b , j a k w d o l n e j partii s k l e p i e ń i g ó r n e j strefie
p i l a s t r ó w . M i m o t e g o m o ż e m y j e d n a k z n a l e ź ć dla n i e j
fasady d o b r o m i l s k i e j świątyni. Jest zatem p r a w d o p o ­
b l i s k i e a n a l o g i e w architekturze R z y m u .
d o b n e , iż w D o b r o m i l u - t a k j a k w w i e l u i n n y c h r u s k i c h
W p r o j e k c i e II G e s u z n a n y m z m e d a l u z 1 5 6 2 r.
"gniazdach rodowych" — budowa okazałego zamku i
J a c o p o V i g n o l a w y p r a c o w a ł koncepcję fasady kościel­
kościoła musiała nastąpić m n i e j w i ę c e j w t y m s a m y m
n e j p o d z i e l o n e j na d w i e k o n d y g n a c j e r ó w n e j s z e r o k o ­
c z a s i e . N i e s t e t y n i e z n a m y r ó w n i e ż p r e c y z y j n y c h dat
ści, z k t ó r y c h g ó r n a j e s t w y r a ź n i e n i ż s z a o d d o l n e j .
wzniesienia zamku. Nad jego bramą w j a z d o w ą znajdo­
A r t y k u l a c j ę n i ż s z e j partii f a s a d y p r z e p r o w a d z i ł p r z y
w a ł a się w s z a k ż e tablica z h e r b e m Herburt i i n i c j a ł a m i
p o m o c y pilastrów, zaś w górnej zastosował lizeny3 .
" S . H . K . L . " , co ś w i a d c z y , że z a m e k został w z n i e s i o n y
U t w o r z o n y w ten s p o s ó b s c h e m a t t z w . f a s a d y p ó ł t o -
przez Stanisława Herburta, kasztelana l w o w s k i e g o
rakondygnacjowej był w y k o r z y s t y w a n y w kilku koś­
właściciela D o b r o m i l a w latach 1 5 4 6 - 1 5 8 4 3 1 . W 1566 r.
c i o ł a c h r z y m s k i c h z p o c z ą t k u X V I I w . ( S . G i u s e p p e in
Herburt w y s t a r a ł się u Z y g m u n t a A u g u s t a o p r a w a m i e j ­
F a l e g n a m i , G i o v a n n i Battista M o n t a n o , 1 6 0 2 ; S . C e c i l i a
s k i e dla tej o s a d y 3 2 . O w a z m i a n a statusu D o b r o m i l a
in M o n t e G i o r d a n o , G i r o l a m o R a i n a l d i p r z e d 1 6 1 0 ) 3 6 .
mogła p r z y c z y n i ć się także do b u d o w y w n o w y m m i e ­
W architekturze R z y m u drugiej p o ł o w y szesnastego
ście o k a z a ł e g o m u r o w a n e g o kościoła.
stulecia m o ż n a r ó w n i e ż o d n a l e ź ć s z c z y t y - a e r f / c w / e ujęte
S u m a o ś m i u s e t florenów, p r z e z n a c z o n y c h na " f a ­
- podobnie jak w Dobromilu - spływami wolutowymi
brykę" kościoła w D o b r o m i l u w trzecim dziesięcioleciu
( n p . S. M a r i a in T r i v i o , G i a c o m o d e l F D u c a , 1 5 7 3 -
X V I I w . , p o z w a l a ł a na p r o w a d z e n i e p o w a ż n y c h p r a c
1575)37.
b u d o w l a n y c h 3 3 . Z treści d o k u m e n t u z d a j e s i ę z a ś w y n i ­
P o m y s ł przekształcenia ś r o d k o w e g o pola fasady w
k a ć , że p i e n i ą d z e te o b r ó c o n o na r o b o t y finansowane
swoisty portyk przez zwieńczenie go przyczółkiem o
również z innych źródeł.
zarysie o d c i n k o w y m m a także s w o j e źródło w r z y m ­
W e wnętrzu kościoła objęły one zapewne ozdobie­
s k i m b u d o w n i c t w i e s a k r a l n y m X V I i X V I I w . W fasa­
nie, a b y ć m o ż e nawet b u d o w ę chóru m u z y c z n e g o . W
d a c h ś w i ą t y ń W i e c z n e g o M i a s t a p o j a w i a się w ó w c z a s
miarę p r e c y z y j n e d a t o w a n i e dekoracji chóru u m o ż l i w i a j ą
m o t y w m o n u m e n t a l n e j a e d i c u l i u j m u j ą c e j portal k o ­
sztukaterie, u m i e s z c z o n e na sklepieniu ś r o d k o w e g o przęs­
ś c i o ł a (II G e s u , G i a c o m o delia P o r t a , p o 1 5 7 3 ; S . S u s a -
ła loggi, w s p i e r a j ą c e j e m p o r ę m u z y c z n ą . Z o s t a ł y o n e
na, C a r l o M a d e m o 1 5 9 7 - 1 6 0 3 ; S . A n d r e a d e l i a V a l l e ,
s k o m p o n o w a n e z k o n c e n t r y c z n y c h listew z d o b i o n y c h k i -
1623-1628)38.
m a t i o n e m j o ń s k i m , u s k r z y d l o n y c h g ł ó w e k a n i o ł k ó w i pla­
s t y c z n e j rozety. T e g o r o d z a j u m o t y w y p o j a w i ł y się w
Schemat fasady d o b r o m i l s k i e j świątyni w y k a z u j e
pewne podobieństwo do okazałej elewacji frontowej
architekturze R z e c z y p o s p o l i t e j w p i e r w s z y m dziesięciole­
kolegiaty w Ołyce, wzniesionej przez Benedetta M o l l i i
ciu X V I I w . i b y ł y b a r d z o popularne p r z e z p i e r w s z ą p o ł o ­
G i o v a n n i e g o M a l i v e r n e w latach 1 6 3 5 - 1 6 4 5 3 9 . W o b u
w ę tego stulecia 3 . S i e d e m n a s t o w i e c z n e f o r m y m a j ą r ó w ­
t y c h strukturach z w r a c a u w a g ę g ę s t y r y t m p i l a s t r ó w ,
n i e ż m o n u m e n t a l n e p i l a s t r y d o r y c k i e n a ł o ż o n e na filary
przekształcenie pola środkowego w w i e l k ą
c h ó r u . Ich w y r a ź n i e k l a s y c y z u j ą c y charakter, p r e c y z y j ­
zamkniętą
ny r y s u n e k , p r a w i d ł o w e p r o p o r c j e , p l a s t y c z n o ś ć , a t a k ­
wyniesienie
że obłe kształtowanie e c h i n u s ó w każą w i ą z a ć j e z pury-
zaobserwować
s t y c z n ą architekturą r z y m s k ą o k o ł o 1 6 0 0 r. p r z e n i e s i o n ą
elewacja
do P o l s k i p r z e z a r t y s t ó w w ł o s k i c h z a t r u d n i o n y c h g ł ó w ­
niejsze,
nie p r z e z d w ó r W a z ó w . M o t y w " p r z e d ł u ż e n i a " o w y c h
strami,
p o d z i a ł ó w o formy przypominające fragmenty drob­
czółek
szczytu
niejszych pilastrów ukazanych mniej więcej od p o ł o w y
ne
przełamane
t r z o n ó w w y w o d z i się r ó w n i e ż z w ł o s k i e j architektury
i
przyczółkiem
szczytu
a
detal
Podobne
małopolskich
w architekturze p o l s k i e j (ratusz w Poznaniu, G i o v a n n i
powstałych
Battista Q u a d r o , 1 5 5 3 - 1 5 6 0 ) .
ciu
czu
że s t w o r z o n o j ą w r a z z dekoracją chóru m u z y c z n e g o .
dziełami
J a k p a m i ę t a m y , e l e w a c j a ta z a w i e r a p r a w d o p o d o b n i e
deformacja
relikty w c z e ś n i e j s z e j f a s a d y , d e t e r m i n u j ą c e j e j a r t y k u ­
klińca
276
(zamek,
kościół
Nowym)40.
kondygnację fasady kościoła, co pozwala przypuszczać,
smukłe
wolut
spinającego
różnice.
bardziej
podziały
wyłamane
manieryczny
dołem
o
Można
Dobromilska
jej
silniej
detalu
drugim,
w.
i
attyce.
przez
nad
charak
niszę,
s
woluty).
wiązanych
w
odcinkowym
wertykalna,
przerwany
formy
XVII
1620-1647
wysokiej
zostało
ma
aediculę,
zarysie
wyraźne
bardziej
belkowanie
manierystycznej i został bardzo wcześnie zaadaptowany
M o n u m e n t a l n e pilastry doryckie zdobią także dolną
na
także
jest
o
znajdujemy
z
trzecim
i
proporcje
kościół
łączą
pilastrów,
upodobanie
T
dzies
parafi
1622-1635
fasadę
archiwoltę.
budowla
Macieja
czwartym
1615-1621,
karmelitów,
Dobromilską
oraz
w
warsztatem
w
z
ow
charakterysty
do
motywu
RENESANSOWY KOŚCIÓŁ W DOBROMILU
PIOTR
//. 7. Dobromil,
III.
7.
kościół
Dobromil'
par.,
KRASNY
sklepienie
(Dobromil),
parish
W s k a z a n e p o d o b i e ń s t w a nie są na t y l e b l i s k i e , a b y
nawy
church,
głównej.
vaulting
Fot.
in
Anna
the
Oleńska
main
nave
sam sposób j a k zewnętrzne ściany kaplicy św. Kingi.
na ich p o d s t a w i e m o ż n a b y ł o w y c i ą g a ć w n i o s k i a t r y b u - C z a s z e o b u b u d o w l i u k r y t o n a d t o w t a k i c h s a m y c h
cyjne. Potwierdzają one j e d n a k datowanie fasady k o ­
kabłąkowatych dachach. W p o d o b n y sposób postąpiono
ś c i o ł a w D o b r o m i l u na lata t r z y d z i e s t e X V I I w . i p o d ­
wcześniej przy tworzeniu k a p l i c o w e g o pseudotranseptu
kreślają r z y m s k ą p r o w e n i e n c j ę z a s t o s o w a n y c h w niej
katedry p r z e m y s k i e j w latach 1 7 2 4 - 1 7 3 4 . N a p r z e c i w k o
form.
ośmiobocznej kaplicy D r o h o j o w s k i c h (1578) w y b u d o ­
w a n o zbliżone do niej kształtem owalne m a u z o l e u m
Przebudowa dobromilskiego kościoła przeprowa­
d z o n a p o m i ę d z y 1 7 4 3 a 1 7 5 3 r. z m i e r z a ł a d o u p o r z ą d ­
kowania planu b u d y n k u i ujednolicenia j e g o zewnętrz­
nych elewacji. Po wzniesieniu kaplicy Św. Kingi
( u k s z t a ł t o w a n e j w y r a ź n i e na w z ó r w c z e ś n i e j s z e j k a p l i ­
biskupa Aleksandra A n t o n i e g o Fredry, nadając elewa­
c j o m o b u b u d o w l i f o r m y oparte na t a k i m s a m y m r a m o ­
w y m schemacie44.
Artykulację kaplic przy dobromilskim kościele
p r z e p r o w a d z o n o p r z y p o m o c y p i l a s t r ó w do r y c k i c h , k t ó ­
c y H e r b u r t ó w ) ś w i ą t y n i a ta z y s k a ł a r e g u l a r n y u k ł a d
p r z e s t r z e n n y in modu crucis z p s e u d o t r a n s e p t e m u t w o ­
re p r z y p o m i n a j ą w y r a ź n i e pilastry z f a s a d y tej ś w i ą t y n i ,
r z o n y m przez d w i e niemal bliźniacze kaplice. R o z w i ą ­
j a k k o l w i e k są p o t r a k t o w a n e b a r d z i e j p ł a s k o i linearnie.
z a n i e takie b y ł o c h a r a k t e r y s t y c z n e dla architektury p o l ­
D o form frontowej elewacji kościoła nawiązano rów­
skiej X V I I w.
41
, ale na terenie Z i e m i P r z e m y s k i e j p r z e ­ n i e ż w l i s t w o w y c h o b r a m i e n i a c h , u j m u j ą c y c h o k n a z a ­
równo w kaplicach, jak i nawie oraz w prezbiterium.
trwało także w n a s t ę p n y m stuleciu (np. kościoły w
Czudcu, 1731-1734 i R y m a n o w i e , 1779-1781)42. W
Dobre wyczucie o w y c h form przez osiemnastowieczne­
b u d o w n i c t w i e o w e g o obszaru pseudotransepty kaplico­
g o architekta m o ż n a z a p e w n e ł ą c z y ć z e z j a w i s k i e m
we wykorzystywano również do wzbogacania planów
s w o i s t e g o powrotu do m a n i e r y s t y c z n e j architektury
w c z e ś n i e j s z y c h ś w i ą t y ń ( k o l e g i a t a w B r z o z o w i e ; 1758
o k o ł o 1 6 0 0 r. w b u d o w n i c t w i e p ó ź n e g o b a r o k u i r o k o -
kościół parafialny w Dukli, 1764-1765)43.
ka 4 S .
Dla ujednolicenia wyglądu obu dobromilskich kap­
lic e l e w a c j e m a u z o l e u m H e r b u r t ó w o p r a c o w a n o w taki
278
A r t y s t a p r a c u j ą c y p r z y d o b r o m i l s k i e j ś w i ą t y n i nie
zawsze j e d n a k z d a w a ł sobie sprawę z subtelności
RENESANSOWY KOŚCIÓŁ W DOBROMILU
//. S. Dobromil,
Ul.
S.
kościół
Dobromil'
par.,
(Dobromil),
sklepienie
parish
prezbiterium.
church,
Fot.
vaulting
Anna
in
Oleńska
thepresbytery
się w formach mazowieckich świątyń wzniesionych
maaierystycznych rozwiązań. Można bowiem przypu­
przez właś­
Jana Baptystę Wenecjanina. Sądzę, że siła t
szczać, iż okna w prezbiterium kościoła przebito
wynikała
nie podczas prowadzonej przez niego przebudowy.
W z dwóch pozornie sprzecznych cech owyc
kościołów.
ten sposób całe wnętrze świątyni zostało zalane
silnym Ich architektura była bowiem na tle ws
budownictwa Rzeczypospolitej zarówno po­
światłem, co było zgodne z estetyką rokoka46czesnego
, ale niwe­
stępowa,
czyło pierwotny efekt kontrastu świetlnego między
na­ jak i bliska lokalnej tradycji. Jej postępo
polegała na wprowadzeniu do monumentalnej archite­
wą i prezbiterium.
ktury sakralnej rozwiązań jednoznacznie renesanso­
Renesansowy kościół w Dobromilu trudno pomie­
wych,
ścić w schematach wypracowanych przez geografię ar­które wskutek upodobań artystycznych ostatnic
stawały się coraz modniejsze w kręgu
tystyczną Rzeczypospolitej. Formy tej budowli Jagiellonów
można
Poza obszarem Mazowsza grupa kościo­
bowiem uznać za wynik przerzutu stylowego nowładztwa.
, doko­
nanego prawdopodobnie przez sprowadzenie do łów
Ziemio renesansowych cechach stylistycznych powsta­
wała zaś chyba tylko na terenie Ziemi Łęczyckiej
Przemyskiej mazowieckiego warsztatu. Trzeba jednak
5
Sieradzkiej
pamiętać, że w dziejach sztuki polskiej Mazowsze
(bez .
Warszawy i Łowicza) jawi się aż po XVIII w.
jako
Z drugiej
jednak strony o nowożytnym charakte
obszar peryferyjny, przyjmujący raczej wpływy mazowieckich
z in­
świątyń decydowały głównie rozwiąza­
nych terenów, niż przekazujący pozostałym ziemiom
nia w sferze detalu takie jak półkoliste zamknięcia
Rzeczypospolitej własne rozwiązania artystyczne i . wielkie arkady, woluty wplecione w stnikturę sz
Warto zatem zastanowić się w jaki sposób a
doszło
do wszystkim pseudokasetonowe dekoracje skle
przede
tego nietypowego przerzutu stylowego, który nastąpił
pień. Jeśli zaś idzie o układ przestrzenny owych
ponadto pomiędzy dość odległymi obszarami.
łów, proporcję ich wnętrz oraz relację pomiędzy m
sywnym murem i smukłymi wysokimi oknami, budo
Zgodnie z ustaleniami Władysława Tatarkiewicza
le te nie odbiegały od fonu świątyń późnośrednio
musimy szukać swoistej "siły przerzutowej"49, kryjącej
279
PIOTR
KRASNY
M i m o znacznej odległości dzielącej
Ruś
Mazowsze i
C z e r w o n ą z i e m i e te ł ą c z y ł y b a r d z o b l i s k i e w i ę z i . W
latach 1 3 8 8 - 1 4 6 2
w ł a d z ą książąt
Księstwo Bełskie
z n a j d o w a ł o się p o d
mazowieckich. W okresie
t y m na
Ruś
Czerwoną, spustoszoną przez n a j a z d y Tatarów, zaczęli
napływać liczni koloniści z
przeludnienie,
M a z o w s z a , c i e r p i ą c e g o na
widoczne zwłaszcza w warstwie uboż­
szej szlachty. W
XVI
w . k o l o n i z a c j a ta c i e s z y ł a się
poparciem królów, a zwłaszcza
Stefana Batorego.
jej
prowadzenie
wschodnich
Zygmunta Augusta i
Andrzej Frycz
j a k o s p o s ó b na
ziem
M o d r z e w s k i zalecał
zagospodarowanie
Rzeczypospolitej i przygotowanie
skutecznej obrony przed Tatarami. Migracja mieszkań­
ców
M a z o w s z a na
ry, ż e - j a k
R u ś osiągnęła
zauważył
stał się w p o j ę c i u
Władysław
Rusinów
dego przybysza-Polaka
w ó w c z a s takie r o z m i a ­
Smoleński —
"Mazur
synonimem kolonisty.
nazywano
Każ­
Mazurem". Bardzo
wielu emigrantów z
M a z o w s z a docierało do
myskiej i w okolice
L w o w a . B a r t o s z P a p r o c k i w Her­
bach rycerstwa polskiego ( 1 5 8 4 )
w y m i e n i a ł liczne
z o w i e c k i e r o d z i n y z a m i e s z k u j ą c e te o b s z a r y :
kich,
Jakockich, Kucharskich,
Z i e m i Prze­
ma­
Giżyc­
R a k o w s k i c h oraz Sza-
•53
rzyńskich
zwanych Sępami .
Z j a w i s k o paraleli
ruchu
pomiędzy kierunkiem
masowego
migracyjnego i kierunkiem przenoszenia form
a r t y s t y c z n y c h w y s t ę p u j e b a r d z o c z ę s t o w d z i e j a c h sztu­
ki
nowożytnej
g o świata
//. 9. Dobromil, kościół par., sacrarium.
Fot. Tomasz Zaucha
III. 9. Dobromil' (Dobromil), parish church,
sacrarium
zarówno w
e u r o p e j s k i c h . N a terenie
no z b y t
związku z kolonizacją
Nowe­
j a k i z r u c h a m i l u d n o ś c i na o b s z a r z e p a ń s t w
wielu
R z e c z y p o s p o l i t e j nie
p r z y k ł a d ó w tego z j a w i s k a .
p r z y p u s z c z a ć , i ż w ł a ś n i e taki
mechanizm
wskaza­
Można jednak
zadecydował
o ukształtowaniu dobromilskiej świątyni.
W
XVII i
XVIII
w. kościół w
Dobromilu
znajdował
się p o d o p i e k ą k o l a t o r ó w , k t ó r z y u m i e l i d o c e n i ć s u r o w e
n y c h , w z n o s z o n y c h w X V I w . na z i e m i a c h R z e c z y p o ­
spolitej51. O g ó l n e
W e n e c j a n i n a nie
mogły
kościołów Jana Baptysty
więc
piękno
j e g o wnętrza. Ich kolejne donacje
o b r a c a n e a l b o na
zmiany
były
bowiem
w y p o s a ż e n i a r u c h o m e g o , albo
kolidować z konserwa­
na p r z e k s z t a ł c e n i e z e w n ę t r z n e j s t r o n y b u d y n k u , która
b u d o w n i c z y c h p i e r w o t n i e p r z e d s t a w i ł a się z a p e w n e b a r d z o s k r o m n i e ,
w y m a g a ł y s p e c j a l n y c h u m i e j ę t n o ś c i k o n i e c z n y c h na
tak j a k g ł a d k i e , p o z b a w i o n e j a k i c h k o l w i e k p o d z i a ł ó w
tywnymi
nie
kształty
n a w y k a m i odbiorców, zaś od
przykład przy
budowie rozległych kopuł,
pojawiającyce
hl e w a c j e
się w r e n e s a n s o w y c h ś w i ą t y n i a c h Z i e m i S i e r a d z k i e j
(kościół parafialny w
Dąbrowie Zielonej, rozpoczęty
1554)52.
kościołów Jana Baptysty
stkie te p r a c e c e c h o w a ł a
Wszy­
ku c z e m u d o b r o m i l s k a świątynia należy do najcenniej­
szych i najciekawszych
280
Wenecjanina.
w y s o k a klasa a r t y s t y c z n a , d z i ę zabytków
Ziemi Przemyskiej.
RENESANSOWY KOŚCIÓŁ W DOBROMILU
Przypisy
1. W . M . P Ł O S Z C Z A N S K U , Dobromil. Monastyr czyna 22. O R Ł O W I C Z , o . c , s. 64.
sw . Vasilija Velikow o i nieskolko słow ob otnoszenijach
23. Remont ten upamiętnia tablica wmurowana w elewację
goroda. L w ó w 1867 s. 40, 45.
apsydy.
2. Schematismus
Universi Venerabilis Cleri Secularis et
24. J. C H Y C Z E W S K I , Kollegiata pułtuska na tle kościelneRegularis
Dioecesis
Rit. Lat. Premisliensis. Premislii
go budownictwa mazowieckiego XV i XVI wieku. Warsza­
1901 s. 70.
wa 1936 s. 19-46 M . L E W I C K A , Problematyka badań
3. "Sprawozdania K o m i s y i do Badnia Historyi Sztuki w
architektury renesansowej na Mazowszu. "Biuletyn His­
Polsce" 5 , 1 8 9 6 s. X V I I .
torii Sztuki" X X V , 1963 s. 130-140; R. M . K U N K E L , / o «
4. M . O R Ł O W I C Z , Przew odnik po Przemyślu i okolicy.
Baptysta Wenecjanin, budowniczy i obywatel płocki.
Przemyśl 1917 s. 116.
"Biuletyn Historii Sztuki" X L V , 1983, s. 25-48.
5. M . H E C , Stolica Herburtiv (Narisy s minułovo i suczas- 25. Zob. K U N K E L , o. c , il. 1.
novo Dobromila). Dobromil 1937, passim.
26. O nekropoliach rycerskich i szlacheckich w "gniazdach
6. O . Ł A S Z C Z Y Ń S K A , Ród Herburtów w wiekach śred­
rodowych" zob.: J. Z. Ł O Z I Ń S K I , Grobowe kaplice ko­
nich. Poznań 1947 ("Prace Komisji Historycznej Poznań­
pułowe w Polsce 1520-1620. Warszawa 1973; M . K U T Z skiego Towarzystwa Nauk", t. 14, z. 4.), s. 367 i n.
N E R , Wielkopolski kościół szlachecki u schyłku
7. J. W A T U L E W I C Z , W dolinie Strwiąża. L w ó w 1939 s.
średniowiecza. [ W : ] Podług nieba i zwyczaju polskiego.
67.
Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane
8. Copia Erectionis Fundationis Ecclesiae Parochialis DoAdamowi Miłobędzkiemu. Warszawa 1988 s. 105-116.
bromilien[s\s] została włączona do zespołu Liber Con27. K U N K E L o. c , s. 30, 34, 37, il. 1, 4, 6.
cernens Sta tum Parochiae et Ecclesiae Dobromil in Vim
28. J . Z. Ł O Z I Ń S K I , Program pułtuskiej kaplicy biskupa
Peracta Visitationis Canonicae ett" 9 Augusti 1753. A r ­
Noskowskiego. "Biuletyn Historii Sztuki" X X X I I , 1970
chiwum Metropolitalne Przemyskie (dalej: A M P ) , rkps
s. 271-288; tenże, Grobowe kaplice..., s. 63-77; K U N ­
nr 568, s. 151-155.
K E L o . c , s. 34-35, il. 4.
9. H E C , o. c , s. 63.
29. K U N K E L o. c , s. 39, il. 7.
10. Ibidem.
30. A . C Z O Ł O W S K I , Dawne zamki i twierdze na Rusi Ha­
U . A M P , rkpsm 569: Akta Parafii Dobromil, Opisy kościoła
lickiej. "Teka Konserwatorska Galicyi'Wschodniej" I-D,
zr. 1782 i z r. 1793.
1892 s. 78-80; W . Ł U S Z C Z K I E W I C Z , Reszty zamku
Herburta pod Dobromilem. "Sprawozdania K o m i s y i do
12. A M P , rkps 568, s . 3 .
Badań Historyi Sztuki w Polsce", 1896 s. 143-154.
13. W . Ł O Z I Ń S K I , P r a w e m i lewem. Obyczaje na Rusi Czer­
wonej w pierwszej polowie XVII wieku. Kraków 1957, t. 31. R . Ż E L E W S K J , Herburt Stanisław. [W:] Polski Słownik
1 s. 125, t. 2 s. 152; S. C Y N A R S K I , HerburtJan. [W:]
Biograficzny. T . 9, W r o c ł a w 1960 s. 450-452.
Polski Słownik Biograficzny. T . 9, Wrocław 1960 s. 446. 32. Ibidem, s. 452.
14. A M P , r k p s nr 6 4 : Visitatio per ^rf»j[inistratorum]
33. Po r. 1627 floren miał wartość od 156 do 172 groszy
ft[e]v[erenlrf[u]/n D[omi]numThomam Dąbrowski Canopolskich. W tym czasie mistrz murarski otrzymywał
nicumPraemyslien[sis],PraepositumDubcen[sis] tum et
dzienną zapłatę w wysokości od 20 do 36 groszy (J. A .
pet • /?[e] v[eren]</[u]/n D f o m i n u m ] Adalbertum Kędzierski S Z W A G R Z Y K , Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w.
Notarium Suum Plebanorum Vykovic\<ms\s] in Annum
Wrocław 1990, s. 138, 143).
1648 Mensę Octobri Peracta, s. 108.
34. W . T A T A R K I E W I C Z , Typ lubelski i kaliski w archite­
15. A M P , rkps nr 64, s. 107-108.
kturze XVII wieku. [ W : ] O sztuce polskiej XVII i XVIII
16. A r c h i w u m Państwowe w Krakowie na W a w e l u (dalej:
wieku. Architektura, rzeźba. Warszawa 1966 s. 108-149;
A P K ) , Teki Schneidra, rkps nr 402: Dobromil. Miasto,
A . MIŁOBĘDZKl,Architekturapolska XVII wieku. W a r ­
Testament Iaśnie Oświeconego IMC Pana Samuela z
szawa 1980 s. 218-222; M . L E T K I E W I C Z , Sztukatorski
Koniecpola na Dobromilu Koniecpolskiego Kasztelana
wystrój sklepień tzw. renesansu lubelsko-kaliskiego w 1.
Lubaczewskiego, (zm. 1641).
tercji XVII w. "Roczniki Humanistyczne" t. 29, z. 4
s. 71-82.
17. H E C , o. c , s. 34.
35. J. S. A C K E R M A N , The Gesu in the Light of Contempo18. A M P , rkps nr 157: Protokoły Wizytacji Kanonicznej De­
rary Church Design. [ W : ] Baroąue Art. TheJesuit Conkanatu Samborskiego Przeprowadzonej przez Bpa Krzy­
tribution. Red. R. Wittkower, I. B. Jeffer. N e w Y o r k 1972
sztofa Jana Szembeka, 1722, Status Modernis Ecclesiae
s. 24, il. 13b.
Parochialis et Beneficii Dobromiliensis, s. 1854.
19. A M P , rkps nr 568, s. 45. Poprzednia wizytacja kościoła
36. A . R O C A de A M I C I S , Girolamo Rainaldi tra sperimenw Dobromilu odbyła się w r. 1743; j e j akta zaginęły (zob.tismo e apertura barocca. [ W : ] Architettura a Roma e in
J . A T A M A N , W. H. Sierakowski i jego rządy w diecezji
Italia (1580-1621). Red. G . Spagnesi, R o m a 1989 s.
przemyskiej. Warszawa 1963, "Studia Historica-Ecclesia285-288, il. 1, 32.
stica" t. 3 s. 155)
37. S. B E N E D E T T I , Giacomo delDuca e Varchitettura del
20. H E C , o. c , s. 63.
Cinąuecento. Roma 1972-1973 s. 161 i n.
21. A P K , Teki Schneidra, rkps nr 401: Dobromil, plik Pożar38. H . H I B B A R D , Carlo Maderno and Roman Architecture
Dobromila 1871; G E C , o. c , s. 42.
1580-1630. London 1971, passim.
281
PIOTR
KRASNY
39. S. T O M K O W I C Z , Ołyka. "Prace Komisji Historji Sztu ­
ki" U, 1923, s. 14-22.
40. P. S. S Z L E Z Y N G E R , Kościół karmelitów w Wiśniczu No­
wym. "Kwartalnik Archite ktury i Urbanistyki" X X X I I I ,
1988 s. 113-136; te nże, Warsztat Macieja Trapolina tle
kierunków wczesnego baroku rzymskiego, "Kwartalnik
Architektury i Urbanistyki", X X X V 1990 s. 3-25; tenże,
Kaplica zamkowa Lubomirskich w Wiśniczu Nowym.
"Biuletyn Historii Sztuki" LII, 1990 s. 73-87.
41. Ł O Z I Ń S K I , Grobowe kaplice..., s. 111-115; M I Ł O ­
B Ę D Z K I , Architektura polska..., s.63.
42. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (dalej: K Z S P ) , Seria
N o w a t . l , z. 1: Krosno, Dukla i okolice. R e d . E .
Śnieżyńska-Stolotowa, F. Stolot. Warszawa 1977 s. 138139; K Z S P , Seria N o w a t. 3, z. 1: Ropczyce, Strzyżów i
okolice. Red. E . Śnieżyńska-Stolotowa, F . Stolot. W a r ­
szawa 1978 s. 12-13.
43. K Z S P , 1.13, z. 2: Powiat brzozowski. Red. E . ŚnieżyńskaStolotowa, F. Stolot. Warszawa 1977 s. 12-13; K Z S P ,
Krosno, Dukla..., s. 17-18.
44. J. S I T O , Mauzoleum biskupa Aleksandra A. Fredry przy
katedrze w Przemyślu. "Biuletyn Historii Sztuki" LII,
1990 s. 251-252.
45. A . del. B U F A L O , G . B. Contini e la tradizione del tardomanierismo nelł architettura tra '600 e '700. Roma
1982.
46. K . H A R R I S , The Bavarian Rococo Church. Between
Faith andAestheticism. N e w Haven-London 1983 s. 73 i n.
47. W . T A T A R K I E W I C Z , Przerzuty stylowe. [ W : ] tegoż, O
filozofii i sztuce., Warszawa 1986 s. 358-366.
48. I. G A L I C K A , Z p r o b l e m ó w gotyckiej architektury sakral­
nej na Mazowszu. "Biuletyn Historii Sztuki" X L I X , 1987
s. 159-161; M I Ł O B Ę D Z K I , Architektura polskas. 255.
49. T A T A R K I E W I C Z , Przerzuty stylowe..., s. 365.
50. A . M I Ł O B Ę D Z K I , Sprawozdanie Zakładu Historii Ar­
chitektury Polskiej Politechniki Warszawskiej. "Kwartal­
nik Architektury i Urbanistyki" I, 1953 s. 212.
51. A . M I Ł O B Ę D Z K I , Późnogotyckie typy sakralne w archi­
tekturze ziem polskich. [ W : ] Późny gotyk. Studia nad
sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. Warsza­
wa 1965 s. 100-112.
52. K Z S P , t. 2: Województwo łódzkie. Red. J . Z. Łoziński
Warszawa 1954. s. 234-235, il. 128.
53. W . S M O L E Ń S K I , Szkice z dziejów szlachty mazowiec­
kiej. K r a k ó w 1908 s. 126-135.
Piotr Krasny
THE RENAISSANCE CHURCH AT DOBROMIL
A N D ITS LINKS WITH MAZOVIAN ARCHITECTURE
Summary
first e s t a b l i s h e d in 1 5 3 1 , but the o r i g i n a l c h u r c h w a s a
T h e p a r i s h c h u r c h d e d i c a t e d t o the T r a n s f i g u r a t i o n
at D o b r o m i r ( D o b r o m i l in the f o n n e r P r z e m y ś l P r o -
w o o d e n c o n s t r u c t i o n . It is p r o b a b l e that the b r i c k and
v i n c e b e l o n g i n g to the V o i v o d s h i p o f R u t h e n i a and n o w
stone c h u r c h w a s raised f r o m the f u n d s o f S t a n i s ł a w
in the W e s t U k r a i n ę ) is o n e o f a s m a l i n u m b e r o f
Herburt, o w n e r o f D o b r o m i l ' in the p e r i o d 1 5 4 6 - 1 5 8 4 ,
R e n a i s s a n c e t e m p l e s raised in the P o l i s h - L i t h u a n i a n
w h o a l s o had built in the v i c i n i t y a R e n a i s s a n c e castle
C o m m o n w e a l t h . T h e architectural f o r m s o f this c h u r c h
decorated, l i k e the c h u r c h , w i t h a c h a r a c t e r i s t i c arcaded
h a v e n o t h i n g c o m p a r a b l e in the architecture o f R e d
attic. It w o u l d s e e m p r o b a b l e that the c h u r c h ' s c o n s t r u c ­
R u t h e n i a (CzerwonaRuś; ie E a s t e r n G a l i c i a ) , but reflect
t i o n w a s b e g u n in the 1 5 6 6 w h e n D o b r o m i l ' w a s granted
a c l e a r l y - d e f i n e d s i m i l a r i t y to s o l u t i o n s a p p l i e d b y J a n
u r b a n status. It is e q u a l l y l i k e l y that the d o m e d s e p u c h r a l
B a p t y s t a , k n o w n as the V e n e t i a n and his w o r k s h o p in
c h a p e l o f the H e r b u r t f a m i l y , a n d c o n n e c t e d t o the n a v e
the g r o u p o f c h u r c h e s raised in M a z o v i a d u r i n g the
f r o m the s o u t h , w a s raised at the s a m e t i m e .
period 1547-1570 (Pułtusk, Brok, B r o c h ó w , G ł o g o -
T h e c h u r c h ' s f a c a d e w a s rebuilt in the first part o f
w i e c , C i e k s z y n , C h r u ś l i n a n d S o b o t a ) . T h e c h u r c h at
the 17th c e n t u r y (c. 1 6 3 1 - ' 3 6 ? ) , l e n d i n g it a f o r m c h a ­
D o b r o m i l ' r e s e m b l e s the t e m p l e s in these M a z o v i a n
racteristic o f early R o m a n B a r o ą u e . A t h o r o u g h r e n o v a -
s e t t l e m e n t s in the c o n s t r u c t i o n o f its n a v e a n d p r e s b y t e r y
t i o n o f the t e m p i e w a s carried o u t after 1743 u n d e r the
( p i l e s raised f r o m the w a l l s a n d s u p p o r t i n g u n s e g m e n t e d
a u s p i c e s o f the B ł a ż e j K r a s i ń s k i f o u n d a t i o n . D u r i n g this
a r c h c d v a u l t i n g ) , the d e c o r a t i o n o f the v a u l t i n g s u r f a c e s
w o r k a s e c o n d c h a p e l d e d i c a t e d to St K i n g a w a s raised
w i t h fiat, i n t e r w e a v i n g fillets r e m e n i s c e n t o f netting as
o p p o s i t e the Herburt c h a p e l as its ana l o g y . T h i s c h u r c h ' s
w e l l as the s h a p i n g o f the attic c r o w n i n g the o r i g i n a l
p l a n thus t o o k o n the s h a p e in modu crucis s o p o p u l a r
f a c a d e . It m a y t h u s b e a s s u m e d that this c h u r c h is the
in 18th c e n t u r y sacral a r c h i t e c u r e i n the P r z e m y ś l d i o -
w o r k o f the s a m e w o r k s h o p .
cese. T h e s e e x t e n s i o n s did not s e r i o u s l y i n f l u e n c e the
interior p l a n and d e c o r a t i o n w h i c h h a s retained its o r i ­
T h e c h u r c h ' s p r e c i s e date o f c o n s t r u c t i o n is u n -
g i n a l , R e n a i s s a n c e character.
k n o w n . T h e R o m a n - C a t h o l i c parish o f D o b r o m i l ' w a s
Translated by Peter Martyn
282