La Quotidiana, 7.12.2012

24
a Fin Z
venderdi, ilS 7 da decemBer 2012
■ Tribuna PoliTica
Manar ina vischnanca cun success
tut per che las instituziuns
federalas na vegnian betg
indeblidas. L’intent da la
refurma da vischnancas e
dal territori è quel da rinforzar la vischnanca sco instituziun, q.v.d. da rinforzar las vischnancas en lur
autonomia. Sch’ins cumenza però en il federalissem
da prender resguard dal pli
flaivel, resulta da quai directamain ina centralisaziun. Vischnancas flaivlas
indebleschan il federalissem. In ulteriura via è segiramain d’applitgar models
adattads per manar ina vischnanca resp. d’optimar
quests models. Atgnamain
sa tracti da reparter en moda clera las incumbensas e
las cumpetenzas e da lavurar en process transparents
e chapibels. Ultra da quai
èsi en mes egls ina necessitad actuala da dar a las autoritads communalas
elegidas la confidenza
ch’ellas dovran per ademplir lur incumbensas politicas. Latiers tutgan er ina
salarisaziun che correspunda a la prestaziun sco er
andaments da lavur simpels ed effizients entaifer
l’administraziun communala.
BarBara Janom Steiner.
preSidenta da la regenza
R
egularmain occupa il
tema dal manar ina vischnanca las Grischunas ed
ils Grischuns. Nua che
quest tema è stà l’object da
discussiuns politicas l’ultim
temp, è el vegnì discutà en
moda cuntraversa e savens
emoziunala: Ina giada è
quai il pensum da la presidenta u dal president communal, in’autra giada la tema che la vegnia accumulada en ils mauns dal president, sch’ina direcziun duai
remplazzar il model directiv usità. Il tema da la
direcziun d’ina vischnanca
daventa adina pli impurtant.
I
l sistem da milissa è sco
in fil cotschen che sa tira
tras quasi tut ils secturs da
noss stadi e da nossa societad e che ha er ina plazza
centrala en nossa identitad. Gist en quai che concerna la cuntrada da vischnancas en Svizra è el in
element constitutiv: passa
80 pertschient da tut las
suprastanzas communalas
lavuran numnadamain en
uffizi d’onur. Adina dapli
vischnancas han però difficultads da chattar candidatas e candidats qualifitgads
per ils differents uffizis
communals. Tenor mias
observaziuns è la «conservabladad» da las politicras
e dals politichers executivs
en uffizi d’onur sa reducida tendenzialmain. Il sistem da milissa stat sut
squitsch. Per quai datti
differents motivs: 1. L’augment da la mobilitad da la
populaziun reducescha
l’identificaziun cun la vischnanca (mumentana) da
domicil. Da las midadas
socialas resulta ina individualisaziun, per uschè dir
davent dal princip dal burgais al princip dal consument. 2. I daventa adina
pli difficil d’exequir in uffizi public sper l’activitad
professiunala principala.
Politica e professiun pretendan ozendi uschè bler
che autoritads da milissa
reusseschan da coordinar
quellas duas chaussas mo
cun difficultads. 3. La burgaisa ed il burgais sco er
l’economia fan – tut tenor
sco ch’els èn pertutgads –
pretensiuns adina pli grondas a la qualitad ed a la
quantitad da las prestaziuns publicas. 4. Las instanzas statalas surordinadas pretendan adina dapli
en quai che concerna
l’adempliment da las incumbensas. 5. Il «retgav»
en furma da stima e da
prestige stat en ina relaziun adina pli disfavuraivla
cun ils «custs» en furma da
lavur, ma er en furma d’in
exponiment public.
J
au sun persvasa: Il sistem
da milissa vegn er ad esser ils proxims onns l’element central per manar las
vischnancas en il chantun
Grischun, er sche las pretensiuns vegnan per part
professiunalisadas pli fitg
en quest reguard. La professiunalisaziun stat er en
accord cun la milissa e cun
la proximitad a las burgaisas ed als burgais. Perquai
ves jau la professiunalisaziun sco schanza per vischnancas fermas.
T
gi ch’è – sco jau –
persvadì ch’il federalissem en Svizra cun ses trais
stgalims (vischnanca, chantun, confederaziun) è in
model da success, sto far
1200 portgs han stuì vegnir mazzads urgentamain
■ (rtr) En la Svizra orientala han
1200 portgs stuì vegnir mazzads,
quai suenter ch’in virus da
portgs era sa derasà. Sco quai che
l’Uffizi federal per fatgs da veterinari ha communitgà na saja
l’epidemia da portgs anc betg sut
controlla. L’emna passada eran
vegnids serrads 27 manaschis
d’allevament da portgs. La raschun: Sperma da portgs infectà
ord la Germania. Tar l’epidemia
sa tracti dad in virus che restrenscha tranter auter la fritgaivladad da las portgas. Per ils carstgauns exista dentant nagin privel. La charn po vegnir magliada
senza dubis.
■ l’aura
L’emprim naiv, suenter bel e fraid
Situaziun generala: Ina zona da
pressiun bassa da la Mar dal nord
porta oz naiv.
2°
–3°
Landquart
Oz: En il decurs da l’avant mezdi
neiv dal vest enfin en la Bassa. En
il Grischun enfin mezdi sitg.
Vent moderà enfin ferm dal
nordvest.
2°
–3°
–4°
–8°
Glion
Mustér
Prognosa: La sonda l’emprim par la gronda part
surtratg ed entginas precipitaziuns. Suenter bel e sitg. La dumengia l’emprim sulegliv, suenter nivels extendids. A Cuira enturn minus 3 grads, en l’Engiadina Auta enfin minus 9 grads.
Glindesdi e mardi ferm cuvert e
naiv.
–7°
–14°
2°
–3°
Cuira
2°
–3°
–5°
–10°
–5°
–10°
Tavau
Arosa
Scuol
–7°
–14°
Zernez
–4°
–8°
Tusaun
Spligia
–4°
–7°
Mesocco
Sta. Maria
–4°
–7°
–7°
–14°
foto n. Simmen
Nagin sforz d’emprender latin sper lingua neolatina
■ (rtr) Scolars dal gimnasi
ch’emprendan ina lingua neolatina sco spagnol u franzos na
duain betg vegnir sfurzads
d’emprender latin sco rom
cumplementar. Cun gronda
Poschiavo
rimnà passa 2000 suttascripziuns per questa midada. Tenor
ils iniziants da la petiziun saja il
latin sco rom cumplementar
savens il motiv da betg emprender ina lingua neolatina.
■ noviTads www.rTr.ch
Engiadina Bassa:
Midadas tar la
Pro Senectute
Ursla e Reto Pedotti bandunan la
Pro Senectute suenter esser stads
25 onns responsabels per dumondas en la vegliadetgna en Engiadina, Poschiavo, Bregaglia e Val Müstair – els van en pensiun. Successurs d’Ursla e Reto Pedotti èn a partir da l’emprim da schaner 2013
Anna Bisaz e Hermann om.
Tschlin: Vischnanca burgaisa vul salvar facultad
Cun la fusiun da las duas vischnancas Tschlin e Ramosch a la
nova vischnanca Valsot vegnan
schliadas era las vischnancas burgaisas. Tenor la «Posta Ladina» ha
la vischnanca burgaisa da Tschlin
ina facultad da radund 120 000
francs. Cun quest import vul ins
far ina fundaziun per la fracziun
da Tschlin per promover projects
a Tschlin. La nova vischnanca
Valsot ed il chantun èn d’accord
cun quest agir. Ils vischins da
Tschlin vulan ussa dentant era
vender terren e chamonas da la
vischnanca burgaisa per metter
era quels daners en la fundaziun
nova. Quest agir è dentant cunter
la lescha. Ussa duai la surveglianza chantunala sclerir il cas.
Contracts da lavur
vegnan adattads a
l’industria privata
Ils contracts da lavur dal persunal
da la confederaziun vegnan adattads a quels da l’industria privata.
Il parlament a Berna ha tractà a
fin la revisiun da la lescha dal persunal da la confederaziun. L’indemnisaziun da partenza duai far
or almain ina paja mensila e maximal ina paja annuala.
Credit Suisse
curregia prognosa
La banca Credit Suisse ha curregì
ensi la prognosa per il product naziunal brut da l’auter onn. Malgrà
la situaziun economica intscherta
vegnia il tempo da l’economia
svizra ad accelerar, scrivan experts
d’economia da la CS. Per quest
onn quinta ella cun in plus dal
product naziunal da 0,9%, per
l’auter onn in plus dad 1,5%.
OZ
Erhitzte
Gemüter beim
Churer Narrenvolk
San Murezzan
–4°
–7°
maioritad ha il cussegl grond
approvà in’incumbensa dal deputà Christoph Jaag da la ps.
L’incumbensa ha Jaag inoltrà
suenter che scolars dal gimnasi
avevan lantschà ina petiziun e
Dutzende
Interessenten für
KEB-Baurechte
BT und SO erhältlich an Ihrem Kiosk
la dischoccupaziun è creschida en il Grischun sin 1,9%.
Dapli dischoccupads
(lq) il november èn 2027 persunas stadas senza lavur en il Grischun. Quai correspunda ad ina
quota da dischoccupaziun dad
1,9%. En il mais october ha il
chantun nudà 1937 dischoccupads. Ultra da quai èn 1578 persunas a la tschertga d’in’occupaziun. L’augment da las persunas
senza lavur saja motivà stagiunalmain e d’attribuir oravant tut al
fatg che damain persunas sajan
vegnidas engaschadas en la branscha turistica, scriva l’uffizi per
industria, mastergn e lavur. Dals
2027 dischoccupads èn stads
1011 dunnas e 1016 umens. Il
dumber il pli aut da dischoppads
chatt’ins en la gastronomia
(874), en il sectur da construcziun (198) ed en il commerzi da
detagl (154). Il november han ins
registrà 58 dischoccupads a liung
temp. En il Grischun han 9 menaschis stuì introducir lavur curta
cun 190 pertutgads.
Er en Svizra è la quota da
dischoccupaziun creschida il november da 2,9% sin 3,1% u da
125 536 sin 132 067 persunas.
Chadaina da fortuna: Rimnà 9,1 milliuns
francs per unfrendas en la Siria
La chadaina da fortuna ha rimnà 9,1 milliuns francs per las
unfrendas dal conflict en la Siria. Tenor atgnas indicaziuns
sustegnia ella gia 12 projects
d’agid en la Siria. Grazia a las
donaziuns possia ella gidar a fi-
nanziar 8 ulteriurs projects. Dapi ch’ils conflicts han cumenzà
en la Siria èn passa mez milliun
persunas fugidas en ils pajais vischins. Uss durant l’enviern èn
ellas avisadas pir ch’insacur sin
agid d’ordaifer.