Part 3

MANAS'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRtLt-5t
'AH~an KenreH Manbl )KOK,
apTblHbln KenreH 6yny )KOK:
940
")Ka~rblc aTTYY )KaKblnTa
aa KblCblM 6epeMuH!" ~en
)KaHbl~ qblrbln 6apa6bl?
AaHpaHblH 6aUlblH 6ypaMblH,
KaTapnan Kanbl~ KoprOH ypaMblH,
e3YM caK 6onoMYH!
945
950
AprblMaK OOCblH)KaSlMbIH,
)Ka~rbIC MaHaCTbl caSlMblH,
aTblH blnoo KbinaMblHKopKno, KopKno, TeMup-KaH!'
MeMu-6aH 6y cec aHTKaH~a,
KapblCbl canbIK KaH~apbl,
6aUlbi Tyynyy 6uHnepu
Me~u-6aHra
aHTTbI~eHT:
TeMUp-KaHAbIH 6epreHuHe
TOH6o~y~,
ledi
6Y3Yry~y KOH6o~y~,
9 5 5 KeK-ana CaKan ceH rypraH,
KapblCbI canblK KaH MeH rypraw,
6aUlbI ryynyy MeHTypraw!
960
AK-n~bIUla 3nUHeH,
aHAaH6eneK 6y 3nUHe
MaHac CaMaHAaHKblnbln canblpbln,
KaMblUlTaH KbInbln )Kanblpbln,
KapKapanyy 6y KblCblH
KapMan on)KO Kblnblqbl,
965
Kaca6anyy KenUHUH
KapMan on)KO Kblnblqbl,
6o~o~cyraH )KUrMTMM,
6aTbIpcblraH )KMrUTMM
6apblH Kblpbln MWMqM!
)l(aKbln-KaH qaKblpbln anbl~ap!
9 7 0 ASlrblH )Kepre TUHrMcnew
TaK KeTepyn anbl~ap!
KaH TaKTara qblrapbm
Kanbl~ TeUleK canbl~ap!
975
Eapqa-MUHeH 6anKblHbi
an~blHaTeUlen KoIO~ap!
EyynYM-MMHeH 6YTaHbl
6YTyHa qynran Kblnbl~ap!
Eapqa-MMHeH 6anKblHbi
aTblHa Tep~UK 6ypy~ap!
980
ApaKblra 6an KoUlyn
anTblH~aH KblnraH aSiKKa
aa KYIOn cYHy~ap!
985
AOCTOPKOH~yKoIO~ap!
qblnanqblH~bl KoIO~ap!
6pYK-MMHeH MeHCM
an~blHa 6apbln TapTbl~ap!
AnTblH~yy TOH~YHTorycTY
aa KMrMCMnMwM~ep!
"TeMMp-KaH~bIH KblCblHbl
,Aydap kelgen mall cok,
artlrup kelgen bulu cok:
"Cafigls ~IttuuCaklpta
aa klslm beremin!" dep
carufi ~Iglp barabl?
Dayramn ba§m buramm,
katarlap k:allfi korgon uramm,
oziim sak bolomun!
Arglmak oosm cayamm,
cafigls Manastl sayamm,
atm 1100kllammKorkpo, ~:orkpo,Temir-kan!'
Mefidi-bay bu sos aytkanda,
karlsl sallk kandarl,
ba§1tuuluu biyleri
Mefidi-ba:yga ayttl deyt:
'Temir-kandm bergenine
to~,bodufi,
buzugufidu koybodufi,
kok-ala s~tkalseD turgay,
kansl sallk kan men turgay,
ba~1tuuluu men turgay!
Ak-padl~a:eliDeD,
andanbOlok bu eliDe
Manas samanday kllIp sapmp,
kaml~tay klllp capmp,
karkaraluu bu klsm
karmap ol.co klll~l,
kasabaluukelinin
karmap olco klll~l,
bodofisug;ancigitim,
batlrslgan cigitim
banD kmp iyi~i!
Caklp-kan ~akmp allfiar!
Ayagm cerge tiygispey
tak kotoriip allfiar!
Kan taktai~a~Iganp
kallfi to~olksallfiar!
Bar~a-minen balklnr
aldma to~()Pkoyufiar!
Buulum-minen butaru
butuna ~ulgap kllifiar!
Bar~a-minen balklru
atma terdik burufiar!
Araklga b:ll ko~up
altmdan kllgan ayakka
aa kuyup ~:unufiar!
Dostorkondu koyufiar!
<;llap~mdl koyufiar!
briik-minc~n meysi
aldma banp tartlfiar!
Altlnduu tondun togustu
aa kigisip iyifier!
"Temir-kandln klslnl
77
"Arttan gelen silrilsil yok,
bir ha,~inegetirrnemi§.
eli bo~igelen Caklp'a
ona krZlml vereyim diyorsun.
Sen akllm ml kaybettin?
Akan suyu ~eviririm,
gil~lli kaleler deviririm,
kendim onu kar§llanm.
atm agzml Ylrtanm,
Manas'l kendim oldilrilrilm.
atlm yilk atl yapanm.
Korknla, korkma, Ey Temir Han!"
Mendi-bay ooyle deyince
billlin I()nilfuzlu hanlar.
billlin ba§l tuglu beyler
Mendi.-bay'adediler ki:
"Temilr Han'm nimetlerine
doymadm ml?
Fesatllkdan vazge~medinmi?
Ktr sal.alli bir adam oldun.
biz hep nilfuzlu hanlarlz.
hep ba§l tuglu beyleriz,
Ak-padl§a'mn kavminden ba§ka hep
billlin cJigermilletleri
Manas saman gibi savurdu,
hepsini kaml§ gibi yardl,
ba§l sorgu§lu klzlan hep
kolundan tutup esir etti.
Duvakll gelinleri de
Ylgm YIgm esir aldl.
Erce ~all§angen~lerin,
bu kahraman yigitlerin
gelir hepsini mahveder!
Caklp Hant <;:agmn!
ayagl topraga degmesin,
hilrmet:le koluna girin!
Han tahtma <;:Ikarln,
kalm do§ek yaptlrln,
altln i§lenmi§ ipekten
altma do§ek yaydlrln.
Yumu§ak ipek orllilerle
bacaklarlnl sarin.
Kuma§ ile Belh kuma§1ile
atma silslil ~ul yaYln!
Raklya bat katln da
attln bir kupaya koyup,
ana hilrmetle sunun.
Sonra sofralar kurutsun,
etlegeni hazlrlansln,
kuru ilziimler, kaysllar.
sofraslna doldurulsun,
altmll ~:ilrklerin dokuzunu
ana hecliye verin!
Temir Han'ln klzlnl artlk
~
MANAS DESTANI
78
990 )I(aKbm-6ai:i KYAaoonAY!" Aen
TerepeK )KYPryTaMaCbIH!
"OH qy~KYPYHTomyp!" Aen,
")I(blnKbIHbI ai:iAanKenmH!" Aen,
"KblpK qy~KYPYHTonryp!" Aen,
995 "Koi:iAy ai:iAanKenrHH!" Aen,
")I(yc qy~KypYHTonryp!" Aen,
"CHuPAbIai:iAanKenmH!" Aen,
"TepT qy~KYPYHTomyp!" Aen,
"TyeHYai:iAanKenmH!" Aen,
1000 AlIIblpa MallAblcan6acnbl?
Tanca atiAanKen6eu6H?
Tannaca OIIlYHaHapbl Kemei16H?
Ai1TKaHbIHAau
KblJIAblAei1T,
alIlblpa MallAbl canAbIAei1T,
1005 aa )KapbllIla6onAY.
)I(aKbm-6ai1 Kai1Tbln6apAbiMaHacKa,
)KeTHnMaHacKa aHTTblAei1T:
Caklp-bay kuda boldu!" dep
togorok curtu taiidasm!
"On ~uiikurun toltur!" dep,
"CIlkml aydap kelgin!" dep,
"KIrk ~uii~:uruntoltur!" dep,
"Koydu aydapkelgin!" dep,
"Ciis ~ufik1L1run
toltur!" dep,
"Siyrdl aydapkelgin!" dep,
"Tort ~uiikurun toltur!" dep,
"Tiionii aydap kelgin!" dep,
A~Ira maldll salbaspI?
Tapsa aydapkelbeybi?
Tappasa o~~unan
an ketpeybi?
Aytkamnd;ay kIIdl deyt,
a§lra maldJ.saIdl deyt,
aa carJ.~a
b4)ldu.
CakIp-bay kaytlP bardl Manaska,
cetip MaruLSkaayttI deyt:
Caklp-bay gelsin istesin.
Biitiin halk ana ya~a,desin,
sonra on vadi doldurun,
YllklYI siiriip gelin,
kIrk vadi doldurun,
koyunlan siiriip getirin,
yiiz vadi doldurun,
slglrlan siiriip getirin,
dart vadi doldurun,
deveIeri siiriip getirin.
Bir ~ok hayvan daha getirin,
siiriiIeri gorse gelmez mi?
Gormezse ~lkIp geri gitmez mi?'
SoyIenen bu ~ey yaplldl,
daha bir ~ok mal veriIdi,
istenen ~ey kabul edildi.
CakIp-bay Manas'a dondii.
Evde Manas'a dedi ki:
"')I(OpTKOHYMY
KOi1ryH!"Aei1T.
")I(OpTKOHYMYKoi16oco~,
1010 KblCblMAbl6ep6euMHH!"AeuT.
KblpK qOPO~O
Ka6apcan!
"'Cortkonuiidu
koygun!" deyt.
"Cortkonuiidu koybosoii,
kIslmdl berbeymin!" deyt.
KIrk ~orofio kabar sal!
"Yurt yurt dola~maktan
vazg~eceksin
vazg~meyecek olursan
kIzIml vermem!" dedi.
"KIrk yigidine haber sal!
AykIrgam colborstoy
Almambetke kabar sal!
kaplanlar gibi kiikreyen
AImambet'e de habersal!
AldIrgam ~~a~lrgan
kablanday
Aclbayga Icabarsal!
Boz-adlr bolpoiiduu toomn
seiiirdey
Kaplan gibi sinsi ko~an,
Aclbay'a da barer sal!
Boz-adlr dagl tepesi
gibi heybetli
Ai1KbIpraHbl)KOn6opCToi1
AnMaM6eTKeKa6apcan!
AnAbIpraHbIKaqblpraHKa6naHAai1
1015 A)KbI6ai1raKa6apcan!
EO3-aAbIPoonnoMYY
TOOHbIH
ce~HPAei1
yCTy~ry KYAai1Te~PHAei1
ilstiiiigii Kuday Teiiridey
MaHac MbIHAaTypacbI~.
Manas mlllda turaslii.
AK-naAbllIla ynYKKa
Ak-padl~a ulukka
10 20 e3Y~ 6apbm KaTapCbl~,
oziiii banp katarslii,
aHTKaHbIH-MHHeH
oonopcYf\!'
aytkamn-minen bolorsufi!'
MaHac qOpoHYqaKblPAbl:
Manas ~oronu ~akIrdl:
'AnMaM6eT,ai1Aa)KYC)KblnKbl!
'Almambet, ayda ciis cllkl!
A)KbI6ai:i,ai:iAa)KYC)KblnKbl!
Aclbay, ayda ciis cllkI!
1025 Tef\ ecKeHYMKblpK qOPO,
Teii oskoniim kIrk ~oro,
KblpKbl 6HPAei16Hp Tepe,
klrkI birdey bir taro,
KblpKTblHKblpK )KYC)KblnKblai1Aaf\ap! kIrktIn klrlc cils cllkl aydaiiar!
OH qYf\KYPYTon6oi16y?
On ~uiikuru tolboybu?
ilsllindeki Hilda Tann gibi,
Manas senburadasln.
Ulu Ak-padl~a'mn yanlna
kalklp gitmelisin sen,
dedigimi yapmallsln!"
Manas yigitlerini ~aglrdl:
"AImambet sen yiiz at getir!
Aclbay sen yiiz at getir!
Denk biiyiidiigilm kIrk yigidim ,
kIrkImz da hirer efendi,
klrkmlz kIrk yiiz at getirin.
Bununla on vadi dolmaz ml?
KblpK qYf\KYPYTon6oi16y?
KIrk ~uiiklJru tolboybu?
1030 )I(yc qYf\KYPYron6oi16y?
Ciis ~uiikuru tolboybu?
TepT qYf\KYPYTon6oi:i6y?'
Tort ~ufikuru tolboybu?'
EapblHa Ka6apcanAbl,
Banna kabar saldl,
)l(aKbm-6ai1AbIHyi1YHe
Caklp-bay,dm ilyilno
MaHac 6alIlTan KenAHAei1T,
Manas ba~tapkeldi deyt,
1035 KenHnyi1Ae TYIIlTYAei1T:
kelip ilydo lli~lli deyt:
'KaHAaH)KOn-MHHeH
6apa6blc?
'Kanday cc)l-minenbarabls?
Eypee )KaMaHKen aHTbln,
Bilroo caman kep aytIp,
6ypee )KaKUlblKen aHTbln
bilrao cak~~1
kep aytIp
)KaKlIIblnalIl(a )KaKlIIblnalIlblnanap6blC,cak~lla~sacak~lla§lp alarbls,
1040 )KaMaH1\alIl('a
)KaMaHAalIIbln
anap6blc! camanda§sacamanda§lpalarbls!
~ ypMeTT~y, MblnTbIKTYTeTyn
Dilrmotlliii, mlltlk llitollip
Kirk vadi dolmaz ml?
Dort vadi dolmaz ml?
Dort vadi da dolmaz ml?"
Hepsine boyle haber saldl.
Caklp-bay'm evine
ba§ta Er Manas geldi.
Eve girip oturdu:
"Hangi yoldan gitmeliyiz?
Birisi fena soz sayler,
obiirti iyi saz sayler,
iyilikle soyleneni begeniriz,
kalli soyleyeni fena deriz!
-5uradalliten tiifegi
MANAS'IN EVLENMESi, OLlJMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
aHbl aCblHaaJIaJIbl!
CblPAYY )KeneK cyenyn
KaparaH HaH3a KOnrO aJIaJIbl!
1045 Karyy 6onyn 6apaJIbl!
)KaJIaH Kblnbltl 6aHnaHbill
)KaJIMaHblIllblll 6apaJIbl!
)KaKIllblcbl )KaHAaHTY~yncYH!
)KaMaHbl MaJIAaHTY~yncYH!'
1050 AHTKaHblHAaH KblnAbl AeHT.
Kblprblc )KblnKbl aHAMbl,
Kapbl6araH Kapa aTaH,
apbl6arau aK aTaH
a3blK tlOpO apTTbI AeHT:
1055 'CJ1nep )Kype TYPy~ap!
MblHblH (?) AK-KynaHbI )KyrypTyn
AK-KaHra 6apblll KenaHH!
AHAaH )Koon aJIaHH!
AnTblHAaH KypaK KyparblH!
1 0 6 0 AK -nMblilla y nYKTaH
6apblll Ke~eIll cypaHblH!'
AK-KynaHbl apblM-apblM )KyrypTyn,
AoM6ynryn 6aIllbl-MJ1HeH TYHymyn
AK-naAblilla ynYKKa
1065 MaHac 3MJ16apAbi AeHT,
AK-nMblillara
aHTTbl AeHT:
'TaJIAaH TynTY )KapaMbIH,
KaHAblH KblCbl KaHblKeH
3M anraJIbl 6apaMblH1070KaHAaH6onoT,
llaAbIIllaM?'
'EapeKenAH e3y~e,
MaaIllblp 6onAYM ce3y~e,
pa3bl 6onAYM e3y~e,
6eHHn 6onAYM ce3y~e!
1075 O~ )KaKTarbl tloponop,
con )KaKTarbl caHaTTap,
aK-Kyp)KYHAYatlbl~ap!
AnTblH AHMe aJIbln tlblK!
AKtlaHbl KOillO aJIbln tlblK!
1 080 MaHac KaHHblHa6apraHAa,
)Ke~enapH KenreHAe,
6aJIAbicTapbl 6apraHAa,
aJITblH, KYMYill aKtlaHbl
aa 6epCJ1H3p MaHac!'
1085 AHTKaHblHAbi KblnAbl AeHT:
o~ 3IllHKTe TepT tlOpO
anTblH AHnAe aJIblll tlblKTbl,
con 3IllHKTe TepT caHaT
anTblH, KYMYIll aKtlaHbl
1 090 apTblll 6ePAHMaHacKa.
GIllY MaHacTblH KblpK tlOpO
OpTO)Konro KenreHAe,
AK-Kyna-MHHeH6y MaHac
aa )Kere KenAH AeHT.
1095 AHAa aHTTbl KblpK tlOpO:
am asma ala:ll!
Slrduu cele~:siioliip
karagay nayza kolgo alall!
Katuu bolup barall!
Calan bll~ bay lamp
calmam§lp tlarall!
Cak§lsl canclantiifiillsiin!
Camam ma1dantiifiillsiin!'
Aytkamnday bldl deyt.
Ktrgls cllb aydadl,
karlbagan karraatan,
anbaganak .itan
azlk ~oro arttI deyt:
'Siler ciiro ulrufiar!
Mlmn (?) AI(-kulam ciigiirtiip
Ak-kanga banp kelayn!
Andan coop aIayn!
AltIndan kUlak kuragm!
Ak-padl§a uluktan
banp kefie§ ~,uraym!'
Ak-kulam arlm-anm ciigtirtiip,
dombultup tla§l-minen tiiyilltiip
Ak-padl§a ulukka
Manas emi bardl deyt,
Ak-padl§aga ayttl deyt:
'Taldan tiiptti caramm,
Kandm klSl Kamkey
em algall barammKanday bolot, Padl§am?'
'Barekeldi o2:tifio,
maa§lrboldum soztifio,
raZl boldum 13ztifio,
beyil boldum soztifio!
Ofi caktagl ~I)rolor,
sol caktagl sanattar,
ak-kurcundu;iI~lfiar!
Altln dilde allp ~lk!
Ak~am ko§o allp ~lk!
Manas kaymna barganda,
cefielari kelgf~nde,
baldlstan barj~anda,
altm, ktimii§ ak~am
aa bersin Er rvfanas!'
Aytkamndl kildl deyt:
ofi e§ikte tort ~oro
altm dilde allp ~lktI,
sol e§ikte tOl1tsanat
altm, klimti§ ak~am
artlp berdi M:iInaska.
O§u Manastm kIrk ~oro
octo colgo keilgende,
Ak-kula-miru~n bu Manas
aa cete keldi deyt.
Anda ayttl kIrk ~oro:
79
omzuma asaYIm!
Alaca bayragima dayamp
~am mIzragl ell me alaYIm!
-5iddetleoraya varaYIm!
Yalm klllClml baglaYIP,
korku sa~arakvaraYlm!
Erkeklerin se~mesiolsiin!
Hayvanlarm fenasl olsiin!"
Soylediklerini yaptllar.
Klrgiz at stiriilerini stirdii,
kocamaml§ develere,
yorulmaml§ develere
yigitler erzak ytikledi:
"Siz yolunuza ~Ikm,
hen Ak-kulami siirtip
Ak Han'a varip geleyim,
ondan cevapalaYIm!
Bir ~ok altln toplayaYlm,
Ulu Ak-padl§a'dan hen
ogtit allp geleyim."
Ak-kulasim ko§turdu,
atm ba§ml co§turdu,
ulu Ak-padl§a'ya dogru
Manas derken oraya vardl,
Ak-padl§a'ya dedi ki:
"Sogiidiin kokiinii yaranm,
Hamn klZI Kamkey'i
zevce dire almaya gidiyorum,
senne dersin padi§ahlm?"
"Tebrikler olsun sana,
mtinasip buldum soziinii,
uygun gordiim bunu,
dogru buldum soziinii!
Sag tarafta yigitler,
sol tarafta ulular
ak torbalan a~ln,
altln para ~Ikann,
iiste aitin da verin.
Manas kaYln baba evine varlnca,
yengeler de hep gelince,
baldlzlar da toplamnca
bu giimii§ altln ak~eleri,
onlara versin, Er Manas!"
Soyleneni yaptllar;
sag kaplda dart ~oro
altln para getirdi,
sol tarafta ulular
altln giimii§ ak~eleri
getirip Manas'a verdiler.
Manas'ln kIrk yigidi de
yolun ortaslna gelince
Manas atl Ak-kula ile
yolda onlara yeti§ti.
0 zaman kIrk yigit dedi ki:
;1~
,
-
MANAS DESTANI
80
'KaMali Ken,nM~cell, Mallac?
'Kaydan keldiii sen,Manas?
KbInKaHAaitKbI3blnlIait3a KbInTai1Tbm Kllkanday kIZl1 nayza kIltaytlp
KbITaitAbIJKOonanKenAMI\6M?
KltaydI coolap keldifibi?
Kyite celiAeit 60nop6y?
Kiiyo sendey llOlorbu?
1100 KaparaitAai1MynryK aCbIHbm
Karagayday multuk asrnlp
KanMaKTblJKoonanKeJIAMI\6J1?
KalmaktI cool;apkeldifibi?
Kyite ceHAeit60nop6y?
Kiiyo sendeyllOlorbu?
CaAarbIHcana Kyp'laHbm
Sadagrnsala klllr~arnp
CapTTbIJKoonan Ken,nJ1I\6J1?
Sarttl coolap keldifibi?
1105 K yite ceHAeit60nop6y?'
Kiiyo sendeybolorbu?'
'To06a TeI\pM KYAaitra,
'Tooba Tefiri }~udayga,
AK-naAbIilla Kepe ~bI,
Ak-padI~a kor() aldI,
JKaKillbIKepAYMaHaCTbI!
cak~I kordii M,lnastl!
AnTbIH, KYMYIlIaK'IaHbI
Altrn, kiimii~ ~tk~arn
1110 apTbIn6ePAMMaHacKa!
artlp rerdi Manaska!
"AitTKaHbIMAbIKbInrbIH!" AeitT,
"Aytkarnmdl kllgrn!" deyt,
"Ai1nra JKernn 6apraMa,
"Aylga cetip barganda,
"Nereden geliyorsun Manas?
KIZII mIzragml saz gibi sallaYIp
yinlilerle mi sava~lp geldin?
Senin gibi giivey olur mu?
Aga~ kokii gibi tiifegin omuzunda
Kalmuklarla ml sava§lpgeldin?
Senin gibi giivey olur mu?
Okun reline baglanml~
Sartlarla mI cenk ettin sen?
Senin gibi giivey olur mu?"
"Tovbeler olsun Tannma,
Ak-padl~a gordii beni.
Manas'l giizel kabul etti.
Bir dolu altm giimii~ paraYI
Manas'a hediye etti.
"Soyledigimi yap!
A~iretine doniip vannca
)KeI\enepJ1
JKeTKeMe,
6anAbICTapbI
6apraHAa,
1115 aJITblH):(aaK'Ia 6epCJ1H!"):(eHT,
cefielericetkerufe,
baldIstan barganda,
altln da ak~a b/:rsin!" deyt,
yengeler hep toplarnp da
baldlzlar da gelince sen
bunu onlara hediye et,
"Baldlstan bar~;anda,
cefielericetkerule,
altrn, kiimii~ a!<~adan
baldlsrnabersin!" dep,
"Cefiesine rersin!" dep.'
Kok sakalduu~l1efidi-bay
bu ManastI korgondo,
Temir-kanga ciigiiriip
buzuk kIllp keldi deyt,
Temir-kanga ayttl deyt:
'Attan, attan,Temir-kan!
Ak asabatuu k,~ldi,
celpildegen tuu keldi,
ceri may~kait k'JI keldiIldam attan,Temir-kan!
Ogiin' ayssam,bolbodufi:
"Dayramn ba~mburamrn!" dep,
"KalIfi korgon uramrn!" dep,
"Katarlap beket.ipkoyomun!" dep,
aytkan tilimdi ollbadlfi.
baldlzlarrn toplarnnca,
yengeler kar~llayrnca
bu altlnla giimii~leri
hepbaldlzlanna ver,
yengelerine hediye et!" dedi."
Klr sakallI Mendi-bay'sa
Er Manasl goriir gormez
hemen Temir Han'a ko~tu
ara bozmaga ko~mu~tu.
Temir Han'a ~oyle dedi:
"Ata bin, ata bin Temir Han!
Ak bayraklI tuglar geldi,
yelde u~an tuglar geldi,
yeri titreten ordu geldi!
yabuk ata bin Temir Han!
0 giin dedigimi yapmadIn,
nehrin ba~rnl ~evireyim dedim,
kalln bir kale kuraYIm dedim,
katmerli tahkim edeyim dedim.
Sen soziimii dinlemedin.
Tarbazamfioosuna
tarsIldagankop multuk!Temir-kan, tes ;lttan!
Manas-minen kIrk ~oro
eki boliip alalI!
Ala-coonl kIlall!'
Temir-kan ayttI deyt:
'Buzukka men Icirbeymin!
Banp koro koYllfiar!'
Temir-kandrn kjJldo~u,
birge ciiror coldo~u
~aap banp kors()deyt,
KapImn tam oniinde,
tiifek sesleri patlIyor.
yabuk ata bin Temir Han!
Manas'la kIrk yigidini,
ikiye boliip alalIm,
karma~ayarataIIm."
Temir Han da ~oyle dedi:
"FesatlIga ben giremem,
hele ~Ikln bir bakIn."
Temir Hanln kolda~lan,
yolda dahi yold~lan
dI~arl firlaYlp baktllar,
kirk <;orokeldi deyt,
kirk ciis cllkl aydap keldi.
kirk yigidin kirk yiiz atla
geldiklerini gordiiler.
1120
1125
1130
1135
"EanAbICTapbI6apraHAa,
JKeI\enepJ1
JKeTKeHAe,
aJITbIH,KYMYIlIaK'IaAaH
6an):(blcbIHa
6epCJ1H!"
):(en,
")KeI\eCMHe6epcMH!"):(en.'
KeK caKan):(yyMeI\AH-6aH
6y MaHaCTbIKepreH):(e,
TeMMp-KaHraJKyryPyn
6Y3YKKbInbIn Ken):(J1
):(eitT,
TeMJ1p-KaHraaHTTbI):(eHT:
'ATTaH,aTTaH,TeMJ1p-KaH!
AK aca6a TYYKen):(M,
JKennJ1nAereH
TYYKen):(M,
JKepMMaHIlIKaHKon KeJIAMbIn):(aMaTTaH,TeMMp-KaH!
erYH' aHccaM,60JI60):(yI\:
"L(aHpaHbIH6aIlIbIH6ypaMbIH!" ):(en,
"KanbII\ KoprOHypaMbIH'" ):(en,
"KaTapnan 6eKeTMnKOi10MYH!"
):(en,
aHTKaHTMJIMM):(M
aJI6aAbl~.
Tap6a3aHbI~oocYHa
TapcbIJIAaraHKen MYJITYK!TeMMp-KaH,Tec aTTaH!
MaHac-MMHeH
KbIpK'Iopo
11403KM 6enyn ananbI!
AJIa-JKOOHbI
KbIJIanbl!'
TeMMp-KaHai1TTbIAei1T:
'EY3YKKaMeHKMp6eHMMH!
Eapbm Kepe KoIo~ap!'
1145 TeMMp-KaHAbIH
KonAoIlIY,
6Mpre JKypep JKon):(owy
qaan 6apbln Kepce ):(ei1T,
KbIpK qOPOKeJI):(M
Aei1T,
KbIpK JKYcJKblJIKblaHAanKenAM.
1
MANAS'IN EVLENMES1, OL"OMU VE YEN1DEN D1R1Ll-51
1150 'By HeMeHH )KblnKbmap?'
')l(aKblnTbIH 3nre canraH anblMbl,
KaHblKeiire KblpK IIOPOHYH
aMan KenreH KanbIMbl!'
')l(blnKblHbI aMan anbl~ap!
1155 TepT IIY~Kypra canbl~ap!
TepT IIY~KYP Tonco,
6JflTJf CeHJf~KanbIMbl~:
TepT IIY~KYP Ton6oco,
ceHHH KanblMbl~ 6HTnece1160~arbl aMan KenJf~ep!'
MaHac )Ka~rbIC TanMa TyIIITY.
KeK-ana caKan Me~Jf-6ai1
MaHaCTblH KblpblK IIOPOHY
aK capaii yiire KHiip~Jf,
1165 3IIIJfrHH 6eKJfTHn Koii~y.
MaHac K~bl TanMa,
)Ka~rbIC Kan~bl TanMa.
KblpK IIOpO yiire KJfpreH
apaKb~aH Tan~an 6an JfIIJfn
117 0 a~Ka6aiiT, cyca6aiiT.
By MaHaCTblH )KaHbIH~a
Kapa 6aIIITYY a~aM )KOK,
TepT 6YTTYY HT )KOK,
capaTaH TaMbIC, KYH bICCbIK.
1175 'MaHac cyycanbln enyn 6apaT!' ~eiiT:
'ATa~aH )Ka~rbIC TYy6acKa Too6a!
ATbl~bl "MaHac" Koii6oCKO Too6a!
An~bIM~aH aAaM 6ap 6onco,
"ApCTaH MaHac KaHTbl?" ~en
1180 Kenep 3~Jf )KaHbIMa:
apKaM~a JfHH6ap 6onco,
")l(a~blc MaHac K~bl!"
~en
Kenep 3~H TonroHyn.'
MaHac apaKblra 6an KOIIIKOH
118 5 KeKYPYH~ery CYYCYHYH
e3Y KYlOn HlIepre
HaMac Kblnbln onTypaT
KbliiHbl~aH KbliiH MaHac.
AnTblMblIII anTbl Man ~ocy,
1190 Man ~OCYHYHHlfHH~e
Kapa-ToKo )KaH ~ocY
3lliHKKe IIblrbln Kapaca,
ny MaHaCTblH )KaHbIH~a
Kapa 6aIIITYY KHlliH )KOK,
1195 TepT 6YTTYY HT-Te )KOK.
MaHac Kapa 6alli ChIp )KaaHbl
TapTbln Koiio 6ep~H ~eiiT.
KblpK lfOpO aTKa MHH~H~ei1T,
HlIneii KanraH KblpK lfOpo,
1200 TaTnaii KanraH KblpK IIOpO,
KopKyn 3M~H aiiTTbl ~ei1T:
'ily MaHacTblH )KaHbIH~a
Kapa 6aIIITYY KHlliH )KOK,
81
'Bu nemeni cllkllar?'
"Bunlar hangi siirii boyle?
'Caklptm e.Igesalgan allml,
Kamkeyge kirk ~oronun
aydap kelgc:nkallml!'
'Cllklm aydapallnar!
Tort ~unkul~gasallnar!
Tort ~unkur tolso,
bitti senin kallmln:
tort ~unkur tolboso,
senin kallmlln bitpesedagl aydapIkeliner!'
Manas can!~lstalada tii§tii.
Kok-ala sakal Mendi-bay
Manastm kmk ~oronu
ak safar iiyge kiyrdi,
Caklp'ln halka saldlgl allml?
Kamkey'e kirk yigidin,
getirdigi hediyedir."
"Siiriiniizii toplaym,
dort vadiye doldurun,
dort vadiyi doldurursa
gelin borcunuz bitti demektir.
Dort vadiyi doldurmazsa
gelin borcu bitmemi§tir
daha hayvan getirirsiniz!"
Manas ovaya yalmz indi.
Klr sakal11Mendi-bay'sa
Manas'm kirk yigidini
ak safar eve gotiirdii.
e§igin bekilip koydu.
Manas kaldl talada,
cangls kaldl talada.
Kirk ~oro iiygo kirgen
arakldantaldap bal i~ip
Kaplslm kilitledi.
Manas kaldl ovada,
yalmz kaldl ovada.
Kirk yigit eve girince
balll rakllar i~tiler.
ankabayt, slJsabayt.
Bu Manastllr1
camnda
kara ba§tuuadam cok,
tort buttuu it cok,
saratan tamls, kiln IsSlk.
'Manas suusallp oliip barat!' deyt:
'Atadan caiigls tuubaskatooba!
Atlndl "Mallas" koybosko tooba!
Aldlmdan a,dambar bolso,
"Arstan Malrlaskantl?" dep
keler edi camma:
arkamda ini bar bolso,
"Canis Manas kaldl!" dep
keler edi tolgonup.'
Manas arakllgabal ko§kon
A~llk susuzluk ~ekmediler.
Manas!n yamnda ise
kara ba§1Iinsan yoktu,
dort ayakll kopek bile yoktu.
Bu ~ok slcak yaz giiniinde
susuzlukdanolecekti:
"Atadan yalmz dogmasaydlm, tovbe.
adlm Manas konulmasaydl,
biTagabeyim bulunsaydl,
arslan Manas'a ne oldu dire
elbet yamma gelirdi.
Kii~iik karde§im olsaydl
Manas yalmz kaldl deyip
ko§ar yamma gelirdi."
Manas raklya bal kattl,
kokiiriindogiisuusunun
ozii kuyup i'~erge
namas kilip olturat
klymdan klyn Manas.
Altlml§ altl mal dosu,
mal dosunull i~inde
Kara-toko can dosu
e§ikke ~Iglp karasa,
pu Manastln camnda
kara ba§tuu ki§i cok,
tort buttuu it-te cok.
Manas kara ba§sir caam
tartlp koyo t>6rdideyt.
Kirk ~oro atka mindi deyt,
i~pey kalgan kirk ~oro,
tatpay kalgan kirk ~oro,
korkup emdi ayttl deyt:
'Pu Manastlrl camnda
kara ba§tuuki§i cok,
tulumundakisuyunu
kendisi doldurup i~ti.
Namaz klldl oturup,
~ok acllar ~ekti Manas.
Altml§ altl mal dostu,
mal dostlanmn i~inde
Kara-toko can dostu,
kapldan ~Iklp bakmdl,
Er Manas!n yamnda hi~
kara ba§1Iadam yok.
Dort ayakll kopek bile yok.
Manas kara ba§alaca yaYI,
germi§ flrlatlyordu.
KIrk yigidi ata bindi,
i~medenevvel, kIrk ~oro,
yemeklerdende yemeden
korkarak §oyle dediler:
"Er Manas!n yamnda tek
kara ba§11ki§i yok,
.
",.;
82
MANAS DESTANI
TepT 6YTTYYUT-Te)l(OK,
1205Tepe MaHac Kblp6ai16bl?
EU3j\UKbIpbInui16ei16u?
bIJIj\aM aTTaH,KbIpK'IOpo!
Euc MaHacKa6apaJIbl,
6apbIn )l(oon ai1TaJIbI!'
1210 EUPUHUH
aTbIH
6upu MUHe'IanTbI j\ei1T,
tort buttuu it-te cok,
toro Manas ktrbaybl?
Bizdi kInp iybeybi?
Ildam attan, kIrk ~oro!
Bis Manask:l barall,
banp coop aytall!'
Birinin atm
biri mine ~a]ptIdeyt,
dort ayakll it bile yak.
Manas bizi oldunnez mi?
Hepimizi yak etmez mi?
Ata atlaYln kirk yigit!
Manas'm yarnna gidelim,
ana cevap goturelim!"
Birinin atIna oburii hindi,
yerinden ok gibi fmadl,
611PUHUH
TOHYH
611puKui1e 'IanTbIj\ei1T.
'AIIII1'1nej\I1K,TaIIlI1II1TUK,
1215 KaH 3II1UrJ1
KaaJIra
Kapa MOO-MI1HeH
aIIl I1II1TUK,
6eK 3II1Url16eKUTUn
6eK"TYY-MeHaIIlI1II1TUK!
AJIa-TOoj\ai1
MaHac-KaH
1220 aIIlbIpap6bI3KeH)l(aCKaHj\a,
arbIHcYYj\ai1MaHac-KaH
birinin tonUlrl
biri kiye ~aptl deyt.
'A§ i~pedik, ta§ i§tik,
Kan e§igi kaalga
kara moo-minen a§ i§tik,
bek e§igi be](itip
bekituu-men a§i§tik!
Ala-tooday Manas-kan
a§lrarbl eken caskanda,
agm suuday:Manas-kan
birinin elbisesini oburu giydi,
0 da ok gibi flrladl.
A§ degil biz, ta§ yedik,
harnn kapIsmm
iplC?rindenbir yemek yedik,
beyin kapIsIrnn
baglanndan bir yemek yedik!
Ala-dag gibi Manas Han,
yaptIglmIzl bagl§lar mlsm?
Akan su gibi kuvvetli Manas Han,
Ke'll1pep6U3KeH
)l(acKaMa?k~irerbi ekelrlcaskanda?Kecl1'1u60JIco~, 6aIIl MbIHa!
Kesi~i bolson, ba§mma!
Tery'lY 60JIco~, KaHMbIHa!'
Togu~u bols,on, kan mma!'
1225 MaHac KYJIynui1j\uj\ei1T:
Manas kulup iydi deyt:
'KbIpK 'IOpO,ceHUKbIp6ai1bIH!
'KIrk ~oro, seni klrbaym!
KbIp6ai1bIHj\a Kep6ei1YH!
Kubaym da Icorboyun!
AKbIJIbIcaa KbIJIapMblH!
Aklll saakllannm!
)1(00 )l(epUMeHI1i1Tei1I1H!
Coo cerindeniyteyin!
1230 Caa e'leIIlyn KaHTei1I1H?'
Saa o~o§upkanteyin?'
AJITbIMbIIIITaHanaK 4aTbip
AltIml§ tanap ak ~atIr
aCTbIHj\a)l(aCbInTUKTI1j\eHT.
astInda caslp tikti deyt.
MaHac )l(a~rbICOJITYPj\Y.
Manas cangl:; olturdu.
KYHj\YCKopKyn Ken'aJI6aH
Kundus korklllP kel'albay
1235 6aJIj\bICTap-MeH
)l(e~eJIep
baldlstar-menceneler
KyrYM Kl1pl1nKeTKeHj\e,
kugum kirip ketkende,
nap4ara MaKMaJIj\blKoIIlyn )KaMbIHbln,par~aga makmaldl ko§up camlrnp,
6epMeTKeIIIYPYHYKoIIlyn TarblHbln, bermetke §urunu ko§up tagmlp,
ynara 3Hj\I1KTUKoIIlyn )KarbIHbln,
upaga endikti ko§up caglnlp,
1240 aKbIpblH6acbIn IIIooj\ypan
akInn baslp §oodurap
MaHaCTbIHKaIIlbIHaKeJIj\11
KbIC.
ManastIn ka§ma keldi kls.
su~umuzu bagl§lar mlsm?
Ba§lmlzl kes istersen,
karnmlzl dok istersen."
Manas gulerek dedi ki:
"Size dokunmam kirk yigidim,
size ellemem; tovbeler!
Size nasihatedecegim!
Sizi cenk yerinden ~ekecegim!
Sizden nasllo~ allp ne edeyim?"
Altml§ kanatll ak ~adm
gok gibi yukseltip kurdular.
Manas orada yalrnz oturdu.
Gunduz korkup gelmedi,ler,
baldlzlar ile yengeler,
gok yuzu pek karannca
kuma§lara ipeklere sanrnp,
kalpak mucevher taklrnp
yuzlerini de boyaYlp
agu agu yurudiiler.
Manas'm yarnna geldi klzlar.
CYKcYPj\ai1MOHHYH
CYHanTbln,
cYYj\aH6eTI1HKbl3apTbIn,
6aCbInKeJIj\UKaIIlbIHa,
1245 611p)KaHaIIlaOJITYPj\Y.
'Ke4e KeJIe)l(aTKaHj\a,
AK-nMbIIIIa YJIYKKa,
aa e3YM6apraHj\a,
aJITbIH,KYMYIIIaK4aHbl
1250 apTbIn 6epj\u IIMbIIIIaM,
MUCTa6aKKaCaJIbI~ap!
AK'Ia aJlJ\bIHa
CaJIbI~ap!'
Suksurday moynun sunaltlp,
suuday betin ktzartlp,
baslp keldi k.l§ma,
bir cana§aoltlllrdu.
'K~e kele calkanda,
Ak-padl§a ululkka,
aa oziim barg.mda,
altIn, kiimii§ .lk~arn
artlp berdi Palll§am,
mis tabakka sallnar!
Ak~a aldma sallfiar!'
Suksur gibi boyunlannl uzatlp,
su gibi yiiziinii klzartlp,
Manas'm yarnna geldi,
bir kenara oturdular.
"Gece yakla§tlglnda
ulu Ak-padl§a'nln ben
yarnna vardlglmda
altIn giimii§ bir I;:okpara
hediyeler verdi bana padi§ahlm,
bakIr tabaga doldurun,
akl;:alanonlerine koyun!"
AHTKaHbIHj\ai1
KbIllJ\blAei1T,
A)I(bI6ai1aK'Ia TeKTYAeHT.
12553KI1 bIHaK)l(e~eCI1
'TYHAe KenreH', AeAI1AeHT,
'KaHbIKei1AuH
KoHHYHa
Aytkarnnday klldl deyt,
Aclbay akl;:atoktii deyt.
Eki Inak cenesi
'Tiindo kelgen', dedi deyt,
'Karnkeydin koynuna
Soyledigini yaptIlar,
Aclbay paraYI bo§alttl.
iki :;iizel yengesi de
"Gece geldi," diyerek
"Karnkey'in koynuna
~
MANAS 'IN EVLENMES1,OLUMU VE YENtDEN DIRIL1Sl
83
)KaTKbICaJIbIK!'AeAHAenT.
TYH )KaMblHbm 6apAbl AenT,
: 1260 KaHblKenHHH YHYHeKenreHAe,
aT 6aHJIa6ac aKblpra
aT-Ta 6anJIan KOHAYAeHT,
KaMqbI HJI6ec TaJIra
KaMqblCblH HJIHn eTTy AeHT,
1265 Kym KoHAyp6ac Tyypra
Kym KoHAypyn eTTy AeHT.
Or )KaKaJIa~ Ka3b1
qHMHpHn aJIbm )KeAHAeHT.
AsIrblHAa capbl 6aJI
1270 TaTbln eTyn KeTTH Ae~T,
6aHTaJI 6eHHH 6aJI KblMblC
cY'CaJIbm aJIbm )KYTTYAeHT.
Oryc TYMe,
OHTOnqy
1275
qblJIAblpaman qemnt AenT,
')KapblMqbIK-Ka TemeKKe
)KaHama )KaTbm aJIAbIAenT.
)l(aJInanbm )KaTKaH)KaMaH )Kep
MaHac 6eK 6aTblpbln KOiiAy AeHT.
TeMHp-KaH KblCbl KaHblKe
1280 yiiKycYHaH o~roHOT,
KecYH aqbln Konry Ae~T,
aJIa canryy am 6blqaK
aHbI KOJIYHaaJIAbl AeHT:
'ATeKeM TeMHp-KaHAbIH
1285 aT 6anJIa6ac aKblpra
aT 6aHJIaraH KHM 3Aef\?
KaMqbl HJI6ec TaJIra
KaMqbl HJIreH KHM 3Aef\?
1290
Kym KoHAyp6ac Tyypra
KYill KoHAypraH KHM3Aef\?
ASlrblMAa capbl 6aJI
TaTbm eTKeH KHM 3Aef\?
EanTaJI 6eHHH 6aJI KblMblC
cY'CaJIbm )KYTKaH KHM 3Aef\?'
1295 'QHnHII KonrOH KaT 3Mec,
6eJIeK KHmH )KaT 3Mec,
TooypqaK-MHHeH aT aHAalI,
can )KblJIKbl 633 aiiAalI
OH qYf\KYPYH TOJIrypraH
1300 omy MaHac e3YMHH!'
'Ceo KanMaHaCCblf\ 6HJIeHH!
ATeKeM TeMHp-KaHAbIH
6y AYHeecy )Kap 3Ae,
)KblJIKbICbIHAa)KYPY4Y,
1305 OJI )KbIJIKbICbIH6arbl4bl
"MaHac" aTTyy KYJIY6ap!
Kon KanTapbm )KYPY4Y
Kon4Y KYJIAYHaTbl 6ap,
Aarbl "MaHac" 60JIY4Y!
1310 Tee KaHTapraH KYJIY6ap,
catkIsallk!' dedi deyt.
Tiin carnlnlp bardl deyt,
Kamkeynin iiyiino kelgende,
at baylab~; aklrga
at-ta bay lap koydu deyt,
karn~l ilbes taiga
karn~lsln ilip ottii deyt,
ku~ kondurbas tuurga
ku~ kondurup ottii deyt.
Ot cakalay kazl
~irnirip allp cedi deyt.
Ayagmda san bal
tatlp otiip ketti deyt,
bay tal benin bal kIrnls
su'sallp allp cuttu deyt.
Otus tiirn/i,
on to~u
~lldlratpay ~e~tideyt,
'canrn~lk-ka to~okko
cana§acatlp aldl deyt.
CalpaYlp(:atkancarnan cer
Manas bek batmp koydu deyt.
Ternir-kan kISI Kamke
uykusunaJ.1
oygonot,
kosiin a~lp koptu deyt,
ala saptuu a§ bl~ak
am koluna aldl deyt:
,Atekern 1~ernir-kandln
at baylabas aklrga
at baylagan kirn edeii?
Karn~l ilbes taiga
karn~l ilgt:n kirn edeii?
Ku~ kondurbas tuurga
ku~ kondurgan kirn edeii?
Ayaglrnda san bal
tatlp otkoi.1kirn edeii?
Bay tal bertin bal klrnls
su'sallp cutkan kirn edeii?'
'~iyip koygon kat ernes,
bolok ki~i cat ernes,
tobur~ak-minen at aydap,
san cllkl bee aydap
on ~uiikurun tolturgan
o~uManas oziirnin!'
'Sen kay Manassliibileyn!
Atekern Ternir-kandln
bu diinoo!;ii car ede,
cllklslnda ciirii~ii,
01 cIlklsm bagl~l
"Manas" ,1ttUUkulu bar!
Koy kaytlmp ciirii~ii
koy~u kuldun at! bar,
dagl "Manas" bolu~u!
Too kaytargan kulu bar,
Er Manasi koyallm." dediler,
gecenin ortiisiine biiriiniip gittiler
Manas Kanikey'in evine gelince
hi~ at baglanmaml~ bir ahlra
Manas atim bagladl,
hi~ kam~1takllmaml~ bir kaplya
Manas kam~lslm taktl,
ku~ konmaml~ bir tiinege
ku~ oturttu 0,
ocaktaki kazidan
bir par~a koparlp yedi,
~anaktaki tatli baltn
bir par~a tadlna baktl,
ballt klsrak klmizindan
iyti hararetini kesti,
otuz kum~ kaplt diigmeyi,
on kemik diigmeyi
sessizsedasIzcayozdii.
KabartIlml~ do~ege
yana§lp girdi yatti.
Denn uykudaki klZI
Manas simsiki kendine basti.
Temir Hanin kIZI Kamkey
uykusundan uyandl,
goziinii a~lp fIrladl,
alaca sarlI bir blyagl
eline altp dedi ki:
"Benim babam Temir Han'ln
at baglanmaz ahlnna
at baglayan kimdir bu?
Kamyl takllmaz kaplslna
kam~1takan kimdir bu?
Hi~ ku§ konmaz tlinegine
ku~ baglayan kimdir bu?
~anaktaki san baldan
gelip tadan kimdir bu?
KIsragln bal kImlzlyla
hararet sondliren kimdir bu?"
"Yazllml~ bir mektup degil,
hen bir yabanci degilim,
kamyl ile at getirdim,
saYISlz kisrak getirip
on vadi dolduran
i§te 0 Er Manas benim!"
"Hangi Manas'sln bilmem ben,
sevgili babam Temir Hanin
bu diinyasl yar idi,
sliriiler ile ya§ayan
onun atlanna bakan
Manas adlnda bir kuru var!
Koyunlanmizi gliden,
bir ~obamn babasl var,
onun adl da Manas!
deve giiden bir kulumuz var,
~
MANAS JDESTANI
84
aTbl "MaHac" 6onyqy!
Kai;i MaHaCCbl~ 6Hnei;iHH?
Konqy,
"MaHac", Koi;iHYM~aH!
KonYMY TapTKbIH Moi;iHYM~aH!
1315 ATeKeM TeMHp-KaH~bIH
a6anaK canryy AK-n1HTe
aIII )KypeKKe cai;i6acaM!'
A6anaK canryy AK-n1HTe
KbIH~aH cyypyn an~bI ~ei;iT.
13 20 AHAa MaHac ai;iTaT~ei;iT:
'KaHbIKei;i ~aM KaHTecH~?
KaH 6anacbI 3pKecH~,
3pKenHKn1 ai;iTaCbI~:
6eK 6anacbI 3pKeCH~.
1325 3pKenHKTJ1ai;iTaCbI~!
KaHblKei;i ~aM KaHTecH~?'
A6anaK canryy 6y 6blqarblH
KblHblHaH cyypan an~bl,
KaHblKei;i IIIHnTen Hi;i~H~ei;iT ,
1330 anaqa 6anTblp, aK 6HneK
ai;ipbln 6epHn KeTTH~ei;iT!
3TerHH 6ypyn KapMa~bI,
)Ke~HH Typyn KapM~bI.
AH~a MaHac ai;iKblp~bI:
1335 'EpcH3 )KaMaK 60nCOMQY!
KaTbIHcbIC 6oi;i~OK 60nCOMQY!
AnTbI caH )KblnKbI Kyy6acaM
cypen 6epH an6acaM!
Kapa 6eT caa Kbln6acaM!
1340Kony~a
TaSIK6ep6eceM.
Koi;i Ke-ryHe can6acaM,
6e KeTyHe can6acaM!
Kapa 6eT caa Kbln6acaM!
Ai;iKblpraHbI )KOn6opCToJ;i,
1345 aTTaH, aTTaH, AnMaM6eT)KeneHYIII capbI KepH~ej;j,
KeK-)Kan~yy 6epy~eJ;i!
Kyn~yp yyny 4an6aj;jbIM.
aTTaH, aTTaH, bln~aM 6ac!
1350 ")KaKIIIbI cynyy TanTbIM!" ~en.
Ana-Toora )KOpTony!
AnTbI caH )KblnKbl Kyyranbl!
Cypen apbI 6epenM!
Cypen 6epM ananbl!
1355 KonYHa TaSIK6epenM.
Koi;i KeTyHe cananbl!
Ken bli;inaTbln Koj;jony!
AHTHn eQYM anaHblH!
EpCHC )KaJ;i~aK60nCOMQY!
1360 KaTblHcblC 60H~OK 60nCOMQY!
KYQnai;i Kypyn KanCaMQbl!
An6aH apbln TYIIIceMQY!
KaIIIKynaK eTY 6ap6bl 3KeH?
KaH TeMHp ~apbI 6ap6bl 3KeH?
atl "Manas" bolu<;:u!
Kay Mana1islfibileyin?
Kop<;:u,"Manas", koynumdan!
Kolufidu tartkIn moynumdan!
Atekem Temir-kandm
abalak saptuuAk-tinte
a§ciirokko saybasam!'
Abalak saptuuAk-tinte
kIndan SUUlrup
aldl deyt.
Anda MamlS aytat deyt:
'Kamkey a,jam kantesifi?
Kan balasl erkesifi,
erkelikti aytaslfi:
bek balasl 15rkesifi,
erkelikti aytaslfi!
Kamkey adam kantesifi?'
Abalak saptuu bu bl<;:agm
kmman suurap aldl,
Kamkey ~i]ltepiydi deyt,
ala<;:a
baltlr, ak bilek
aynp berip ketti deyt!
Etegin biiriip karmadl,
cefiin tiiriip karmadl.
Anda Manas ayklrdl:
'Ersiz caydak bolsom<;:u!
KatInSlSboydok bolsom<;:u!
AltI san cllkl kuubasam
siirop beri albasam!
Kara bet saakllbasam!
Kolufia tayak berbesem,
koy kottinc, salbasam,
be kotUno !ialbasam!
Kara bet saa kllbasam!
Ayklrganl,:;olborstoy,
attan, attan, Almambetcolonii~ sari keridey,
kok-calduu bOriidoy!
Kiildiir uulu <;albaYlm,
attan, attan, Ildam bas!
"Cak~l suluu taptlm!" dep,
Ala-tooga <:ortolu!
AltI san Cllkl kuugall!
Siirop an bereli!
Siirop beri alall!
Koluna tayak bereli.
koy kDtUnclsalall!
Kop lylatlp koyolu!
Antip o<;:iimalaYln!
Ersis caydak bolsom<;:u!
Katmsls bclydok bolsom<;:u!
Ku<;:paykulrup kalsam<;:l!
Albay anp tU~som<;:ti!
Ka~kulak DtUbarbl eken?
Kan Temir clan barbl eken?
onun da adl Manas!
Hangi Manas'sm ne bileyim?
<;Ik sen bakaYImkoynumdan!
<;ek kollanru boynumdan!
Babam Temir Han'In bana verdigi
§u giizel giimii§ han~eri
yiirecigine saplanm!"
Bu giizel sarlI han~eri
slymp kIrundan ~Ikardl.
Er Manas da §oyle dedi:
"Ne yaplyorsun Karukey?
Nazll biiyiimii§ han klzIsm
nazll §eyler soylemelisin,
nazll biiyiimii§ bey kIzIsm
nazll §eyler soylemelisin!
Ne yaplyorsun Karukey?"
Bu giizel sarlI han~eri
Karukey kmmdan slymp ~ekti,
havada salladl,
sanTada Manas'm ak bilegini
kesiverdi!
Eteklerini beline sokup
yenlerini sIvadI.
Manas §oyle hayklrdl:
Eyersiz ata bineyim!
Kadmslz bekar ya§ayaYIm!
Altl tane siirii goriip
arkalanndan ko§aYlm!
Sana gosteririm kahpe!
Eline sora veririm,
koyunlan giittiiriiri.im,
klsraklan gi.ittiiriiriim,
sana gosteririm kahpe!
Kaplanlar gibi baglran
Almambet, haydi ata bin,
yama~taki dag ~aylagl sanki,
kITyeleli erkek kurt sanki!
Ki.ildiir'i.in oglu <;albaYlm,
ata bin. ~abuk ata bin!
Ben ~ok gi.izel biT klz buldum,
Ala-dag'a c;;lkallm!
Altl siiri.i atl si.irelim!
SanTageriye giidelim!
Bu tarafa getirelim!
Eline biT sora verip
koyunlan giitti.irelim!
ana act c;;ektirelim!
Belki oci.imii allnm!
Eyersiz ata bineyim!
Kadmslz bekar kalaYlm'
Gnu sarmaktansakuruyaYlm!
Gnu almadan kuruyaYlm!
Porsuk odi.i vaT mt sende,
ba§ka biT ilac;;ey Temir Han?
MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i
3cwn 6epw~ep!
TblIllblHa
3CWn cYpTy~ep!
ApaKblra
6aJI KoIllyn
aHbl J1qeMWH, 6epw~ep!
Kapa
1370
6eT caa Kbm6acaM!
)KJ1HpMe
qOPOM, aTKa MWH!
)KaKbm-6aH~bIH
MblMa
)KbmKblCblH
aJIbm Kenw~ep!
)KJ1HpMe
QOPOM, aTTaHbm
TeMwp-KaMblH
1375
MblMa
)KblnKblCblH
aJIbm Kenw~ep!
KblCblH ~onbl caKTaraH
3nAJ1~cynyy ~ereHW
3n )Ke~rJ1CJ1C~onbl 3KeH:
KaJIK cynyy
1380
~ereHW
KaJIK )Ke~mcwc
~onbl 3KeHr
'TOKTaH TypryH,
MaHaC-KaHr
KaHH 3Hecw QaKblpaT,
'3KW Tynnap
6aJIaCbl
6J1p aKblpra
1385
6aHnan
)KeMWH 6wpre
aKblpblH aMan
6ypee
QanQbm
MaHbln 6on6ocYH!
3KW IlIYMKap
6anaCblH
6wp TeIlleKKe
1390
KoIOncy~,
)KeM TaJIaIllbm
6ypee
KoIOncy~,
CaJIbm KoIOncy~,
KaJI6aCb1H,
MaHbm 6on6ocYH!
KaH 6aJIaCbl KaHbIKeH,
KaHblKeH
aAaM KaHTeCJ1~?
EeK 6aJIaCbl 3pKecw~,
1395
3pKenWKTW aHTacbI~!'
KaHblKeH
KbIC aHTaT ~eHT:
'Ka~KbmAaraH
WT, KaKna!
Ka~Kbm~a6aH
YIlIYK )KaT!
MeH aAaM KeCKe wneHwH,
1400
KaH MaHaCTb16MneHwH!
CeH TeMwp-KaH
6onryna,
~eneTy~re
ToIOncYH,
)KbmKbl 6aKKaH KynYMYH
aTblH "MaHac"
1405
ap ~YHee~re
KoIOncy~,
ToIOncy~,
TeeHY 6aKKaH KynYMYH
aTblH "MaHac"
KoIOncy~,
Kapa-~eeHY~
yyny KapT MaHac,
on MaHaCTbl 6Mn6eHMMH!'
141 0 qbIHp~bl-6aH~bIH
)KaKbmTblH
4blH MaHac,
yyny
)Kaw MaHac,
OHY~ MQMH~e )KOO caHraH!OpQYH )KypTKa
1415
6aw 6onroH,
anTblH~aH KypaK KyparaH,
"AK-na~blwa"
~ereH~eH,
aHaH 6apbm
Ke~ew cyparaH-
KaparaH HaH3a 4aHpblAbl (?),
MaHacTblH
Ke6MH KaTblH KaHpbmAbl!
Iyine esip loeriner!
TI~ma esip siirtiiner!
Araklga b:ll ko~up
am iyernin, beriner!
Kara bet Solakllbasarn!
Ciyrme ya'forn,atka rnin!
Cakip-baydm cllklsln
rnmda allp keliner!
Ciyrme yarorn, attamp
Ternir-kandm cllklsm
rnmda allp keliner!
KIsm doll saktagan
eldifi sulull degeni
el cefigisis doll eken:
kalk suluu degeni
kalk cengisis doll eken!'
'Toktay turgun, Manas-kan!'
kayn enesi yaklrat,
'Eki tulpai" balasl
bir akirga baylap koyupsun,
cernin bir!:e salip koyupsun,
akirm aydap yapylp
biiroo rnaYlpbolbosun!
Eki ~urnkar balasm
bir to~okk5 koyupsun,
cern tala~l]pkalbasln,
biiroo rnaYlpbolbosun!
Kan balasJKamkey,
Kamkey adarn kantesin?
Bek balasl erkesin,
erkelikti a~{taslfi!'
Kamkey kls aytat deyt:
'Kanklldagan it, kakpa!
Kankildab;ay ii~iik cat!
Men adam kosko ileyin,
kay Mana~;tlbileyin!
Sen Ternir-kan bolgula,
dolotiingo toyupsun,
cllkl bakkan kulundun
atm "Man,is" koyupsun,
ar diinoon:go toyupsun,
toonii bak]cankulundun
atln "Man,is" koyupsun,
Kara-dooniin uulu Kart Manas,
01Manastl[ bilbeyrnin!'
<;Iyrdl-baydm c;mManas.
Caklptln uulu ca~ Manas.
onun iyinde coo saygan!orc;uncurtka ba~ bolgon,
altmdan klIrak kuragan,
"Ak-padl~a" degenden,
anan barlp kene~suragankaragay nayzayayrldl (?),
Manastm !cebinkatm kayrlldl!
85
Ezip i~irne doktin!
Ezip dl~lrna stirtin!
Raklya bal karl~tmp
onu i~eyirn, verin!
Sana gosteririrn kahpe!
Yirmi yigidirn ata binin!
Caklp-bay'm atlanm
allp buraya getirin!
Yirrni yigidirn, ata binin!
Ternir Han'ln atlannl
allp buraya getirin!
Klzlm dolu yeti§tiren,
ilin en gtizel dedigi,
ilin onu yenernedig,i
halkm en gtizel dedigi,
halkm yenernedigi bir klzrnl~.
Biraz sablrll dur, Manas Han!"
Kaym anasl ~oyle hayklrdl:
"iki atm has tayml
bir tek kazlga baglattln,
yernlerini bir araya koydun,
biri kazlkta tepinirse
obtirti rahatslz olrnaz rnl?
iki sungur yavrusunu,
bir ttinege baglarnl~sm
yern i~in kavga etrnezler rni?
Her biri rahatslz olrnaz rnI?
Kamkey ey han klZI,
Soyle ne eyledin sen?
Nazll btiytirnti~ bey klZI,
nazll bir ~ocuk gibi konu~ sen.
Kamkey ~oyle dedi:
"KlrnIldarna it, kalkrna!
Klrnlldarna rahatdur!
Adarnlrn ylizline bakaYIrn
hangi Manas'tlr bileyirn!
Sen Ternir Han olall
devlet ile doyrnu~sun,
slirlinebakan
kulunun kolenin
adlm Manas koyrnu~sun,
sen dlinyaya doyrnu~sun,
deve <;:obam
kolenin
adlm Manas koyrnu~sun,
Kara-doo'ntin oglu kart Manas,
bu Manas'I ben bilrniyorurn."
~IYlrdl-baY'In oglu asl! Manas
Caklp'ln oglu gen<;:Manas'ln
listtine dli~rnan saldI!
Yurdurnun ba~1alan bu.
altm ortliler i~leyen
Ak-padl~a'yagiderek
ondan aglitter isteyen
rnlzrak savunan Manas'I,
bir kadm <;:lklPreddetti!
86
1420
MANASDEiSTANI
KbIpK tJOpOTYH HtJHHAeaTTaHAbI,
)KHiipMa tJopo TeMHp-KaHAblH
)KbinKbICblH anbIll KenAH,
)KJ1HpMatJopo )I(aKbIll-KaHAbIH
)KbInKbICbIH anbIll KenAH.
3KH )KarbI Aaiipa K9n,
14253KH )Kony 6ap 3KeH,
)KbInKblHbI KHHpHn canAbI AeHT,
)KaTTbI YKTan KanAbI AeHT.
Ta~ra MaKyn OHrOHrOHCO~,
anTbIMbIW TaHan aK tJaTbIp
1430 aT 6YYHa tJbIAa6aH
aCMaHra tJbIrbIll 6apaT AeiiT!
'EaTbIp MaHac, KaHTe6HC?
A11TbIMbIW TaHan aK tJaTbIp
aT 6YYHa tJbIAa6aH
1435 aCMaHra tJbIKKaHaK tJaTbIp!'
oAK TaW-MHHeH 6aCTbIpbIll KOH!
8K99A9H 9K99 6ony~ap, tJOpOM,
9K99 6apap 6Hp 633 COIO~ap, tJOpOM,
1440
MaHAbI TYypan TOIO~ap, tJOpOM!
AWTaH 6HP Ke~eUl TYTYn6aHT,
TOKTOH6Hp Ke~eUl KYTyn6aiiT!
)I(orop
)KaKTa Kapa TYY,
TeMHp-KaH TYY Typ6aH6bI?
T9M9H )KaKTa KbI3bIn TYY
1445 )I(aKbIll-KaH TYYTYp6aH6bI?
K YHAYH MYPAY mreHAe,
HoonaHAaH KbInraH aK K9H9K
)Ken6ereH )KaMbIHbIll
6acbIll A9~r9 tJbIraHH!
1450 )I(aKbln-MHHeH TeMHp-KaH
)Ka~rbIC yynra 6aT'an6ac,
Maa )Ka~rbIC OK, tJbIpra (?), aT'an6ac,
6apaHAbIH ory aT'an6ac,
KapaHbIH ory aT'an6ac,
1455 )I(aKblnTbI~ 3nHH MeH caSIMbIH!'
Ana-TooAaH AnMaM6eT,
aKbIJIAYYTYyraH A)KbI6aH,
3nHM, CeHHT, 3KH YYJI
Kapa~bIAarbl 6acKaH
14 6 0 KapcaKTbIH J1CJ1H
)Ka~bIn6ac
KaMaH. )I(oHnyp. 3KJ1yynO-Aa tJbIKTbI aTTaHbln,
CepeK-MHHeH CbIpraK
O-Aa tJbIKTbI aTTaHbln!
1465 KblpK tJopo 3~ )KaMaHbl Ta3-6aHMaT
rope. cyycaraHAa
TYUle KanbIn tJaH KaHHaT,
aJIAbIHAaaTKa MHHAJ1AeHT.
A)KbI6aHnan THHAHAeHT,
1470 AnMaM6eTTen TJ1HAHAeHT,
)I(aKbln-KaHAbIH KonYH caHAbl!
TeMJ1p-KaHAbI THHAHAeHT.
KIrk ~oro tUni~inde attandl,
ciyrma ~oro Temir-kandm
cllklsm allp ~:eldi,
ciyrma ~oro Caklp-kandm
cllklsm allp ~:eldi.
Eki cagl dayr,llkol,
eki colu bar eken,
cllklm kiyrip saldl deyt,
cattI uktap kaldl deyt.
Tafiga makul oygongon sofi,
aItIml§ tanap ak ~atIr
at buuna ~Idabay
asmanga~Iglp baratdeyt!
'BatIr Manas,kantebis?
AltIffil§ tanap ak ~atIr
at buuna ~Idabay
asmanga~Ikkan ak ~atIr!'
,Ak ta§-minelllbastInp koy!
KIrk yigit gece ata hindi,
yirmi yigit ~olden Temir Han'ln
atlanm allp geldi.
Yirmi yigit Caklp Han'ln
atlanm allp geldi.
lki tarafl ~evre gol,
iki tarafta iki yol,
atlarl yollara silrdiller,
yatIp uykuya daldllar.
sabaholup gun dogunca
altffil§ at dolusuak ~adlr
at kokusuna dayanamaYlp
~adlr gage fIriadl!
"Bahadlr Manas, §imdi biz ne yapallm?
Altml§ ipli ak ~adlr
at bugusunadayanamadl
ak ~adIrhavaya fIrladl!"
"Ak ta§laria bastInn!
Okoooon oko,o bolufiar, ~orom,
lkiniz birlikte, yigitlerim,
okoo barar bir bee soyufiar, ~orom, ikiniz gidip bir klsrak kesin yigitlerim,
maydl tuurap toyufiar, ~orom!
karmmzl doyurun. yigitlerim!
A§tan bir keiie§ tutulbayt,
A~ karnma gorU§tilmez,
tokton bir keiie§ kutulbayt!
iyi fikirler toktan dogar!
Cogar cakta ~~aratuu,
-5ua§agldakikara tug
Temir-kan tuu turbaybl?
Temir Han'ln tugu degil mi?
Tomon cakta klzll tuu
-5uyamndaki klzll tug
Caklp-kan tuu turbaybl?
Caklp Han'm tugu degil mi?
Kiindun murdu tigende,
Giine§ ooyle parlarken
noolandankIlgan ak konok
beyaz keten gomlegimi
celbegey camlmp
omzuma ataYlm ben,
baslp dofigo ~:Jgayn!
§u tepeye ~lkaYlm ben!
Caklp-minen Temir-kan
Caklp Han ile Temir Han
cafigls uulga Ii>at'albas,
bir tek oglu slkl§tlrmaz,
maa cafigls ok, ~Irga (?), at'albas, tUfekten tek bir kur§unu
barandmogu at'albas,
iizerime atamazlar,
karamn ogu at'albas,
kara, ate~silahlmla
CaklptIfi elin men sayamln!'
Caklp'ln halklm vuraYlm."
Ala-tooday Almamret,
Kaplan dogan Almambet
akllduu tuugan Aclbay,
aklill dogan Aclbay,
Elim, Seyit, t~ki uul
Elim'le Seyit, bu iki geA~
karafildagl bru;kan
karanllk gecedebile
karsaktIn isin cafillbas
bozklr tilkisinin izini bulan bu
Kaman, Coypur, eki uulKaman, Coy pur, iki gen~ de
o-da ~lktI att2nlp,
ata binip yola ~lktl,
Serek-minen Slrgak
Serek ile Slrgak da
o-da ~lktI attanlp!
ata binip yola ~Iktl!
KIrk ~oro efi c;amamTaz-baymat Kirk yigidin en fenasl Taz-baymat
toro suusaganda
efendisi susaYlnca
tu§o kallp ~ay kaynat,
attan inip ~aYI kaynattl,
aldlnda atka mindi deyt.
~imdi 0 da ata bindi.
Aclbaylap tiydi deyt,
Aclbay nidaslyla hiicum etti,
Almambettep tiydi deyt,
Aymambet nidaslyla hiicum etti,
Caklp-kandm kolun saydl!
Caklp Han'ln ordusunu dizdi!
Temir-kandl tiydi deyt,
Temir Han'a hticum etti,
MANAS'INEVLENMESt, 6]~UMU VB YENtDEN DtRtLt~t
6apblH caHbm ~bl AeHT!
)KaKbll1 YYJIbl6y MaHac
1475
DUP KaHblKeH Ael1 )J(YPYI1
TeMup-KaHAbIH 3JIUHAe
KaHblKeMu TapTbll1 aJIraJIbl.
MaHaCKa TapTyY KblJIraJIbl,
Kapa aJIaMaH,KeH Te)J(UK
1480 'KaCTbl aJIaMblH!' Ael1 )J(yrYPAY.
KaHblKeH KUHMUHKUHUHAU,
Kel1 qoryJIYI1 KeJIreHco~,
.
KaHblKeH KOp 60JIOpYH 6UJIAUAeHT.
)KoproAoH TaJIAal160c MUHAU,
1485 6YJIraHAaH TaJlAal1TOH KUHAU,
apaKblAaH T~an
aUJUUJTU.
AHbll1-KaHAblH KblCbl 3KeH,
AJITbIHaMaH 3)J(ecUH
AJIMaM6e-r aTKa MUHrHCTH.
1490 Kapa~blAa )J(OJITaI1KaH
aHrblp )J(aaK,Kapa TUJI,
cYYJIe~KY TYyraH A:JKbl6aH
I;
aa 6up KblC aTKapbll1,
MaHaCTblH KblpK QOpocy
1495 KblpK KblC aTKapbl11aJIAbl.
TeMup-KaHAbIH KblCbl KaHblKeH
KblpK qoporo aHTTbl AeHT:
'TOKTO, TOKTO, KblpK qOpo!
CeH Kapa Aa MeH Tepe!1500 )KaKaMa KOJI~ TUHp6e!
KblpK Qoporo KblpK KblC
MeH aJIbll1 l1apaMblH, KaHbIKeH,
e3YM TapTYY 60JIOMYH,
e3YM 3n 6onYl1 KeneMUH!
1505 KblpK KbIC-MeH aTTaHbm,
qblrbll1 KenAU KaHbIKeH.
Kapa KeCTYY KapT MaHac,
Kal1blC )J(epAeH KepAY AeHT,
KblpK qoporo aHTTbl AeHT:
1510 'Kapa 6eT Kene )J(aTl1aH6bl?
KblpKTaH KblpK KblC anbln Tblp,
aJIbll1 Kene )J(aTbll1Tblp!
tat
:tti
Kal1b1c )J(epAeHQblrbl~ap,
on)J(onol1 aJIbll1Kenu~ep!
1515 KblpK YH THrUI1 KOIOI1TYP,
KblpK TeUJeKTY Canbll1 TYp!
AprblMaK OOCblH)J(aSinbl!
DHPHAeH Kblnbln KapMaHnbl!
A q 6uneKTeH aJIaJIbl!
1520 AT KeTYHe CaJIaJIbl!
on)J(Q-)J(eCHpKblnaJIbl!
3pKenereH KaHblKeH
3MU KeeHY OOpbICbIH!
3MU KeTY-apKara
1525 )J(aHAaKaTKa )J(OOpbICbIH!
3pKenereH KaHblKeH
bann saYlpaldl deyt!
Caklp uulll bu Manas
Bir Kamkey dep curiip
Temir-kandm elinde
Kanlkeydi tartlp algall.
.Manaska tartuu kllgall,
kara alaman,koy Tecik
'Kastl alamtn!' depcugurdu.
Kamkey kiymin kiyindi,
kop ~ogulup kelgen son,
Kamkey ik.orbolorun bildi deyt.
Corgodoll taldap bos mindi,
bulgandallltaldap ton kiydi,
arakIdan !taldapa§i§ti.
AYlp-kandm kISI eken,
Altinayd21Yecesin
Almambc~tatka mingisti.
Karanlda col tapkan
ayglr caak, kara til,
suulonku tuugan Aclbay
aa bir kls atkanp,
Manastln kIrk ~orosu
kIrk klS actkarlpaldl.
Temir-kandln klSI Kamkey
kirk ~orogo ayttl deyt:
'Tokto, tokto, kirk ~oro!
Sell kara da men tor6!Cakama kolun tiyrbe!
Kirk ~orogo kirk kls
men allp paramln, Kamkey,
ozum tartuu bolomun,
ozum el bolup kelemin!
Kirk kls-men attamp,
~Iglp kel,:ii Kamkey.
Kara kostuu kart Manas,
kapls cei1:ienkordu deyt,
kirk ~orogo ayttl deyt:
'Kara bel~kele catpaybl?
Klrktan lurk klS allp tlr,
allp kele catlp tlr!
Kapls cerden~Iglnar,
olcolop allp keliner!
Kirk uy tigip koyup tur,
kirk to§clktu sallp tur!
Arglmak oosmcayall!
Biridey lullp kannayll!
A~ bilekten alall!
At koturlo salall!
olco-cesiir kllall!
hepsini de yere serdi!
Caklp'ln oglu Manas
"Ey Kamkey" diye yiiruyiip
Temir Han'ln yurduna gitti.
Kamkey'i alarak
Manas'a getirmek iyin
biiilln Tacikler
klzl almaga gittiler.
Kamkey giyiniyordu
bunlar hiicum ettigi zaman,
klz felaketi sezdi.
Seyme biT yiiruge hindi,
ipek elbiseler giydi,
yemek iyin rakl seyti.
AYlp Han'ln biT klzl yardl,
Alunay bu, biiyiik yegen
Almambet onu atlna aldl.
Karanllkta yolu bulan
bu ayglr yanak, kara dil
hatip dogan Aclbay da
atma biT klz bindirdi,
Manas'ln kirk yigidi de
atlanna kirk ktz aldl.
Temir Han'm klzi Kamkey
kirk yigide ~oyle dedi:
"Durun, durun, kirk yigit!
Siz hakllsmlz hen han klZI!
Yakamdan tutturmam size!
Klrklmza kirk tane klZ
getirdim hen Kamkey,
size kendim hediye ettim,
bense sulh elyisi geldim."
Kirk klZ ile ata binip,
ErkelegenKamkey
emi koollu oorlSln!
Emi kotii-arkaga
caydak atka coorlsm!
Kamkey ylkageldi.
Kara gozlii Manas bunu
ta uzaklardan gormii~ill.
Kirk yigidine dedi ki:
"Gelen ~ukahpe degil mi?
Kirk tane klZ seymi~de bak
bize dogru getiriyor!
Ta buradan iistiine ko~un,
esir edin getirin!
Kirk tane yadlr kurun,
iyine kirk do~ek serin!
Aun agzlm Ylrtallm
onlan her birden tutallm!
ince bileklerinden tutarak
aumlZln arkaslna atallm!
Hepsini esir kllallm!
a ~lmank Kamkey'in
~imdi gonlii daralsln!
Arkalarl ile altlarl
at iistiinde yara olsun!
Erkelegen Kanlkey
~lmarlk Kamkey'in
87
I
MANAS DES:TANI
88
3MH TYWCYH3CHHe!'
8Ae canbln KelTH AeUT,
blnAHU canbln KelTH AeUT,
1530 KaHblKeU MaHacKa )!(anbIHaT:
'KerypqKeH ywca, )!(YHYHKec!
Kapa 6eT Ken cyynece, THnHH Kec!'
CarblcKaH ymca, )!(YHYHKec!
Kapa 6eT Ken cyynece, mnHH KeCr
1535 Ey MaHac cyynellTYp:
'CarblcKaH yqyn capaura TYWTYcaHaCblC6au6aK, Her' oUro TYwTY?
KerypqKeH yqyn KeK yUre TYWTYKe~ynqeK 6aU6aK, Her'
oUro TYWTY?'
1540 3MH anAblHaH 6apAbl AeUT,
KblpK yUre TYWTY AeuT.
AnMaM6eTrHH TYwKeH yuy
KeKypery KeHeKTeu,
KeTY TaMbip 6HneKTau
1545 Kapa KblC onTYpaT,
yu KyuMynqaK Cap'ana,
yapa 6onAY AnMaM6eT.
'AnMaM6eT )!(aKWbl KblC )!(OKno?
TaJI,nan anblll KenH~epr
1550 TeMHp-KaHAbIH KblCbl KaHblKeu
6apAbI~ AnTblHauAblH KaWblHa:
'CeHHH aTa~ AUblll-KaH,
MeHHHaTaM TeMHp-KaH
eKenecy 6HP TYyraH1555 aK qblparbl~ CaJICa~qbl!
Ky6ynraHbl~ KOUCO~qy!
YwTeH qaqbl~ epce~qy!
Kbl3bln qblpaUbl~ Hyp6eTY~
AnMaM6eT KepCeqy!
15600n
AnMaM6eTauKblpca,
Kapan TYPyn HT 6aKnauT,
KaqblpCa, )!(OOCbl6eT naKnauT,
yu KyuMynqaK Cap'ana
YPYAaH KynYK oonAY AeuT!
1565 KeK-ana caKan MeMH-6aH
MaHac KapwbI enAY AeuT!
emi tii§siin esine!'
ado sallp ketti deyt,
!ldiy sallp ketti deyt,
Kamkey Manlli:ka calmat:
'Kogtir~kon u§sa,ciintin kes!
Kara bet kop siiiiloso, tilin kes!'
Saglskan u§sa, ciiniin kes!
Kara bet kop siiilloso, tilin kes!'
Bu Manas siiillijptiir:
0 zaman akll ba§lna gelsin!"
Onlarla daga firladl,
sonra vadilere at saldl,
Kamkey Manas'a yalvardl:
"Gtivercin ka~arsattiytinti kes!
Kahpe ~ok soylerse dilini kes!
Saksaganu~arsa ttiytinti kes!
Kahpe ~ok soylerse dilini kes!"
Manas da ana dedi ki:
'Saglskan u~up sarayga w§tiisanaSlSbaybak, neg' oygo w§tii?
Kogtir~kon u~up kok tiygo w§w-
"Saksagan u~up saraya kondu,
akllslz kadln uslandl ml?
Gtivercin u~arak saraya kondu,
aklm ba§mageldi
mi budala?"
Daha ileri firlaYlp
kirk ~adlra geldi Manas.
Almambet'in ~admna
memeleri kava gibi,
gotti kok gibi
kara bir klz oturmu§tu.
Oktiz kuyruklu San-ala'slyJa
Almambet §a§lp kalml§tl.
"Almambetgtizel klz ml yak!
Bir tane al da gel!"
Temir Han'm klZI Kanlkey
kofiill~ok bayba.k,neg'
oygo w§w?'
Emi aIdmanbard! deyt,
kIrk tiygo w§w deyt.
Almambettin tii§ken tiyii
kokiirogti konoktoy,
kow tamlr bile~:tay
kara kls olturat,
uy kuymul~ak Sar'ala,
tiara boldu Almambet.
,Almambet cak~flkls cokpo?
Taldap allp keliiier!'
Temir-kandm klsl Kamkey
bardlfi Altmaydm ka§ma:
'Senin atafi AYlp-kan,
menin atam Temir-kan
okolosti bir tuug;anak ~Iraglfi salsaii~l!
Kubulgamii koysofi~u!
U§ton ~a~1fiorsclii~ii!
Klzll ~uaylfi ntirbotiiii
Almambet kors6,~ti!
01 Almambet aykusa,
karap turup it bakpayt,
ka~usa,COOSI
bet pakpayt,
uy kuymul~ak S,u' ala
urudan kiiliik boldii deyt!
Kok-ala sakal Mc~ndi-bay
Manas kar§l oldii deyt!
C;lfigaboyun ~lgargm, ecem,
~ifigil betifi korgoskiin, ecem!'
qbl~ra 60IO~ QblraprblH, 3)!(eM,
qH~rHn 6em~ KeprecKYH, 3)!(eM!'
'qbl~ra 60IOM qblrap6aHMblH,
1570 QH~rnn 6eTHM KeprecneHMYH!
Ey KynYMY MeH qaHCaM,
6y Kyny~ MeHH
'C;liiga boyum ~Igarbaymm,
~ingil betim kor!~ospoymiin!
Bu kulufidu men ~ansam,
bu kulufi meni
qaHaT, KaHTeUH?'
'MaHaCTblH e3YHeH eAe 3P AeHT,
Keqy qanraH AnMaM6eT,
1575 Ke~ew auTKaH AnMaM6eT,
Ken cyynereH AnMaM6eT!
~anat,kanteyn?'
'Manastln oztinOrtodo er deyt,
ke~iiii ~algan Alrrtambet,
kefie§aytkan Alrl1ambet,
kop siiillogon AI mambet!
O~ )!(arblHAa )!(OPO )!(OK,
AnMaM6eT 6eneK cyynen qOPO )!(OK!'
Oii cagmda cora .::ok,
Altmay'm yamna gitti:
" AYlp Han senin babandlr,
Temir Han da benim babam.
tkimiz de han kIZIYIZ.
Ak ~ehrenia~sana!
bu degi§iklikten vazge<.:!
Sa~lm ti~ orgti yap!
~ehreni, pembe ytizilnti
gelince Almambet gorstin!
Er Almambet hayklnrsa,
kopek yukan bakamaz.
k~an dti§man da bakamaz,
Kuyruk kIll bol San-ala ile 0
hlrslzdan ko~u atl aldl!
Klr sakalll Mendi-bay'sa
Manas'la vuru§urkenoldil!
Gilzel boyunu goster, karde~,
ana gtizel ytizilnli gaster, karde~.
"ana boyumu gostermcm,
gtizel ytiztimti gostermem.
bu koleni hen kil~timsesem
bu kolen beni kil~ilmser,
hen ne yapaYlm?"
"0 Manas'tandaha erdir,
ge~itler ge~erAlmambet.
aglitter verir Almambet,
~ok sozler sayler Almambet!
Sag yamnda yolda§ yoktur,
Almambet bolok siiiilop ~oro co~:!' Almambet gibi yigit yoktur!"
~
MANAS'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i
Te~ aTaHblH 6anacbl,
1580 TeMJtrnHe KeHeMYH,
KeMJtrnHe 6on6ouMYH!
KeqKe Man 60nrOHAO,
6e caall 60nrOHAO,
"Ee arblTa KOU!" AepCJt~,
1585 MeH Te~ aTaHblH 6anacbl
Te~JtCTeU60lOM qaUbllI anap,
on )f(epJtHe KeH6eUMYH,
KeHOOUMYH-Ae6on6oUMYH!
")KeneAeH 633 caa!" Aece~,
1590 "KomoKTOH KOUAYcaa!" Aece~,
yure MeuMeH KenreMe,
"Kooll KblMblC KYU!" Aece~,
"AllbllI KenJtII CYH!" Aece~,
on )f(epJtHe 6on6ouMYH!
1595 AllAbl, 3)f(eKeM, Typa TYp!
AllTblHAaH JtuMeK 6ypauMblH,
e3YM )f(eCTeMHeHMaHaCTaH
aHAaHKe~elli cypauMblH!'
'KourYH, 6ana, cypa6a!
1600)KaKlliblnblrbl
KapMaca,
)f(aKllibl YUYT (?) Kell auTap:
)f(aMaHAblrbl KapMaca,
)KaMaH KYT Kell auTapaHAa KeeHY~ Kan6acblH!
1605 Au AllTblHau, KOUCO~qbl!
)KaKllibl Ke6Jt~ CanCa~qbl!
)KapKbllI-)KaUHan TYpca~qbl!
CYKcYPAau MOUHY~cYHanTbllI,
cYYAau 6eTJt~ Kbl3apTbllI,
161 0 6ana KaCTau 6apKblnAalI,
anTblH TOHAOU)KapKblHAan
AllMaM6eTKe KepYHrYH!
KOHOK KenJtn KenreHAe,
"Koon KblMblC KOU!" AeceM,
1615 ")KeneAeH 633 caa!" AeceM,
"KOlliOKTOH KOUAYcaa!"
"Ken KblMblC KYW!" AeceM,
MeH, 3)KeKeM, KaHblKew
Te6eHY aqblK-KeK ypCYII,
1620TellJTYKTY )Kep ypCYII!
YIlJTeH qaqbl~ epYHqy!
AllMaM6eTKe qbIHbl~MHHeHKepYllql1!'
'AWAaw )KapKbln KepYlleMYII,
KYIIAew )KapKbln KepYHeMYH!1625 Tan bill KancblH AnMaM6eT,
TaMallbln KOIlCYII AJ1MaM6eT!'
AWbrn-KaH-MJtHellTeMl1p-Kall
3MI1 6awnblK TanallJbln
6ynAY )KHWrall 3Ke1lAe,
163 () 3p MallacKa KblC 6eprell,
31lJTHn 3KeH MeMH-6aw.
'Tefl atamn balasl,
tefldigine }~onomtin,
kendigine bolboymun!
Kec;kemal bolgondo,
be saapboilgondo,
"Be aglta koy!" dersifl,
men tefl at;mln balasl
teflistey boyum c;aYIPalar,
01 cerine kionboymtin,
konbOymtilll-debolboymun!
"Celeden bi~ saa!" desefl,
"Ko§okton koydu saa!" desefl,
tiygo meymen kelgende,
"Koop klmls kuy!" desefl,
"Ailp kelip sun!" desefl,
01cerine bolboymun!
Aldl, ecekem,tufa tur!
Altmdan iymek buraymln,
oztim cestemnenManastan
andankefle~suraymm!'
'Koygun, bala,suraba!
Cak§lilgl k;armasa,
cak§1tiytit (:?)kep aytar:
camandlgl karmasa,
caman kilt kep aytaranda koontifl kalbasm!
Ay Altlnay, koysoflC;l!
Cak§1kebiii salsaflC;l!
Carklp-caynap tursaflC;l!
Suksurday moynufl sunaltlp,
suuday betifi klzartlp,
bala kastay barklldap,
altm tondoy carkmdap
Almambetke kortingtin!
Konok kelip kelgende,
"Koop klml.s koy!" desem,
"Celeden bet:saa!" desem,
"Ko§okton koydu saa!"
"Kop klmls kuy!" desem,
men, ecekem, Kamkey
tobOntiaC;lk-kok ursun,
to§ttiktti cer ursun!
U§ton c;aC;lfl
ortinc;ti!
Almambetke C;lmflminf:n kortinc;i!'
,Ayday car~~lpkortinomtin,
kiindey carklp koriinomiin!Tallp kalsln Almambet,
taiidamp kolpsunAlmambet!'
AYlp-kan-minen Temir-kan
emi bayllk 1:ala~lp
buldu ciygan ekende,
Er Manaska kls bergen,
E~tip eken ~,1efldi:.bay.
89
"Denk babalar ~ocuguyuz,
§imdi de denk olmallYlz.
Senden a§aglkalamam!
Ak§am olup siirii doniince
kIsraklardan slit akarken,
kIsraklarl aglla koy dersin.
Ben denk babamn evladlYlm
deniz gibi boyum ~alkamyor,
bu, benim ho§uma gitmiyor,
artlk bunu istemiyorum,
kIsraklarl sag dersen,
koyunlarl sag dersen,
eve mihman geldigi vakit
kalk da klmlz koy dersen,
getir bize silt dersen,
nasII memnun olurum hen?
Sevgili karde§im dur.
Altm kiipeyi takaYlm,
gidip eni§tem Manas'a
bir akl1 dam§aYlmben!"
"Blrak, ~ocuk, bir §eysorma!
Er Manas keyifli ise
giizel §eyler sayler sana,
fakat keyifli degilse,
fena sozler sayler sana,
sakm gonliin kalmasln!
Vazg~ bundan, ey Altlnay!
Giizel sozlerini sa~her!
Giizelliginle parllda!
Kugu gibi boynunu bilk de
su gibi §effaf ~ehreni boya,
yavru bir kaz gibi salIn,
altln kuma§ gibi pari Ida,
Almambet'e oyle goriin!
Misafir gelince hen sana
kalk da klmlz ver diyecek olursam
bagll klsragl sag diyecek olursam,
koyunlarl sag diyecek olursam.
kalk da kImlz koy diyecek olursan:
beni, giizel karde§im. Kanlkey'i
tepemi gok ~arpsln,
gogsiimii toprak ~arpsln!
Sa~ml ii~ orgii yap!
Almambet'in kar§lslna i§te
oyle ~Iklver!"
"Ay gibi parlak goriiniiriim.
giin 1§lgl gibi goriiniiriim.
dallp kalsln Almambet,
§a§Irsln kalsln Almambet!"
AYlp Han ile Temir Han
yarl§ edip topladllar.
hazinelerini Ylgdllar.
Er Manas'a klz verirken.
Mendi-bay bunu i~itti.
~
MANAS DE:STANI
90
!!!iil
11~",
TeMHp-KaHraKeMH
TeMHp-KaHra
T6mir-kanga ]c6ldi d6yt,
AeHT,
T6mir-kanga :lyttl d6yt:
'Kuday algin,T6mir-kan!
Kart atasl Ca}:lpka
karmap klsm b6rbeykal!
aHTTbI AeHT:
'KYAaH anCbIH, TeMHp-KaH!
163 5 KapT aTaCbI )l(aKbillKa
KapMan KbICbI~ 6ep6eH Kan!
Aribill-KaHAbIH
6epreHH
AYlp-kandln b6rgeni
sanatl sandall otiiptiir,
caHaTbI caHAaH eTynTYP,
aKqaCbI MH~re
1640
)f(eTHnmp,
Keqe ceHHH KbICbI~ KaHbIKeH
MaHaCKa
)f(aMaH Ken aHTbill
)f(ypTKa 6Y3YK canAbI Aa,
6Y3YK-TYmYK
KanAbI Aa!
ATKa
apTTbI AeHT,
Komyn
1645Teere
)f(yryH
cyynereH
)f(YKTeAY AeHT,
TJtnHH TapTTbI AeHT,
KOHAOH KOPAYK Tap1TbI Aa!enYM6epce~,
1650
TeMHp-KaH!'
KYHQynYKTeH
TymQynYK
Y3aTKaH KbICbIH KOHAYPYO KOHAY,
Kiin~iiliikton tii§~iiliik
uzatkan ktSIn kondurup koydu,
KaHTbIn YHYHe QanTbI:
kaytlp iiyiino ~aptl:
'Altlml§ to allp k61!' d6p,
'Otusuna altln, kiimii§
ciiktop k6lip allp k61!
Otusuna bar~;l-minenbalktm
ciiktop k6lip :llip k61!
Buulum-mine:n butam
butuna ~llgo(J,kllarga,
altln-minen kiimii§tii
atka taka urar'~a'"
anI bolok ciiktop k61!
B6rmet-minen §urunu
b6tine taglp alargaam bolok ciiktop k61!
Kok-ala sakal M6fidi-bay,
aytkan sosiirnlkllbasaii,
am ciiktop kelbeseii,
koriinbogiin I.oziimo,
'AnTbIMbIm
'OryCYHa
Te anbill
anTbIH,
Ken!'
Aen,
KYMym
)f(YKTen KenHn anbIn Ken!
OryCYHa
1655
6apQa-MHHeH 6anKbIHbI
)f(YKTen KenHO anbIn Ken!
EyynYM-MHHeH
6YTaHbi
6yryHa QblnrOO Kblnapra,
aJlTbIH-MHHeH
KYMymTY
aTKa TaKa ypapra1660aHbI6eneK
)f(YKTen Ken!
EepMeT-MHHeH mYPYHY
6emHe TarbIn anapraaHbI 6eneK
KeK-ana
1665
)f(YKTen Ken!
caKan MeMH-6aH,
aHTKaH ceCYM KbIfl6aca~,
aHbI )f(YKTen
Ken6ecel-\,
KepYH6erYH
Ke3YMe,
)f(onO6orYH e3YMe!'
KaHTa 6YTKa canAbl AeHT,
1670
anbIn YHYHe 6apAbi AeHT.
AHTKaHbIHAaH
KblflAbl AeHT:
KeK-ana caKan MeMH-6aH
anTbIH-MHHeH
aHbI )f(YKTen
1675
KbI3bln
KYMymYH
KenAH AeHT,
mypy,
aK 6epMeT
"EeTHHe TarbIn ancbIH!"
aHbI )f(YKTen
KenAH AeHT.
TOKCOH Teere
6yn )f(Y~Ten
anbiO KenHO )f(YPAY AeHT.
1680
ak~aslmifige c6tiptir,
k~e s6nin kl~:lfi Kamk6y
Manaska caman k6p aytlp
curtka buzuk :;aldl da,
buzuk-tii§iik kaldl da!
Atka ko§up aJltl d6yt,
toogo ciigiin (:iiktOdii d6yt,
siiiilogon tilin tarttl d6yt,
koydoy korduk tarttl da!Oliim b6rsefi,T6mir-kan!'
Ey KanMaKTblH
EycypMaHAbIH
6epH )f(arbl,
apbl )f(arbl,
KeKQe-Ke3-MHHeH
KaMal-\-Ke3
ypy YHY 6ap 3KeH,
ana-KeK caKan MeMH-6aH
colobogunoziimo!'
Kayta butka saldl deyt,
allp iiyiino bardl deyt.
Aytkamnday klldl deyt:
kok-ala sakal Meiidi-bay
altln-minen kiimii§iin
am ciiktop k6ldi deyt,
klzll §uru, ak bermet
"Betine taglp alsln!"
am ciiktop keldi deyt.
Tokson toogi> bul ciiktop
allp kelip ciir,jii deyt.
Bu Kalmaktln beri cagl,
Busurmandln an cagl,
Kok~o-koz-rnlinenKamaii-koz
urn iiyii bar6ken,
ala-kok sakal Meiidi-bay
Kalktl Temir Han'a gitti.
Temir Han'a §oyle dedi:
"Tovbeler olsun, Temir Han,
bu ihtiyar Caklp'a
sakIn klzml verme sen.
AYIP Han'm verdigi §ey
pek biiyiik bir servettir,
bin akQedende fazladlr.
Senin klzm Karukey
Manas'a fena sozler dedi.
0 da yurdu alt list etti,
her §ey alt list oldu!
E§yaYlatlara yiikledi,
hazineyi de develere.
Hatip dilleri kopardl,
koyun gibi hakaret etti,
Dna oliim ver, Temir Han!"
Giinlerce QabalaYlp0,
kIZlru geQirince ele,
ata binip dondii eve.
"Altml§ deve getirin,
otuzuna altln, giimii§
yiikleyin getirin,
otuzuna kadife ipek
yiikleyin getirin.
Giizel ipek kuma§larla
ayaklanm ortsiin 0,
altmlarla giimii§le 0
atlanm nallatlversin.
Gnu ayn yilkle gel!
Kadm ba§llgl ile mercanl
yiiziine taklp silslenir 0,
bunu aynca yilkleyin.
Ku sakalll Mendi-bay sen
dedigimi yapmaz isen,
bunIan yiikletmez isen
bir daha gorilnme gozilme,
sakln sokulma oziime!"
Boyle deyip geri dondil,
atl evine dogru silrdil.
Hamn dedigini yaptl.
Klr sakalll Mendi-bay
altlnlan gilmil§leri,
dedigi gibi yilkledi.
Klrmlzl mercan, ak hotoz
yilzil silslemek iQindi.
Bunlan deveye yilkletti.
Doksan hayvan yilkletince
kendi de yola dilzilldil.
Kalmuk yurdunun beri taraftnda,
milsliimanlann ate taraftnda,
KokQo-koz ire Kaman-koz
iki hlrslzln evi vardl.
Klr sakalll Mendi-bay
MANAS'IN EVLENMESi, aLUM1} VE YENtDEN DtR1Lt~i
91
1685 Ka6ap6epreH 3KeHAeiiT:
'ApaKbIra 6aJIKYIOn
kabar bergenekc~n
deyt:
'Araklga bal ku:vup
bunlara da haberverdi:
"Balli rakl haZlrlaYIn,
yy Kowyn qaiiKal\ap!
bY MaHacKa6epeIlH!'
Ka6ap CaJIraH3KeHAeiiT.
1690 Yq-KanKaKTbIHOIOHAa,
YKypqYHYH60IoHAa,
Oii-KaiibIf\AbIH6oIOHAa,
aK qaTbIp~bITHKTHAeiiT,
aTa,MaHac TYWTYAeiiT!
1695 beJlAeHKHIleMCaJI~bIAeiiT,
6eIlceHHllIHnOJrrypAY;
m3eAeH TellleK caIl~bI ~e"T,
m3eIlelllH" OJITypAY.
Yy 3KeHHH6HIl6e~H.
1700 'YKTan KoiioMYH!'~e" xaTTbl.
8eAe 60Il60iiT 6y MaHac!
uu ko§up~aykaiiar!
Bu Manaska bereli!'
Kabar salganek'~ndeyt.
O~-kapkaktln oyunda,
Okilr~ilniln borunda,
Oy-kaYliidm boyunda,
..lk ~atlrdl tikti d,~yt,
ata, Manas tU§tudeyt!
Belden kilem sal.dldeyt,
belseni§ipolturclu;
tizeden to§ok saldl deyt,
tizele§ip olturdu.
Uu ekenin bilb~ii.
'Uktap koyomun!' dep cattl.
0000 bolboyt bu Manas!
i~ine de zehir katm!
Bunu Manas'a verelim."
t§te bu emri vermi§ti.
O~-kapkak vadisinde 0,
Okilr~il suyu borunda,
Oy-kaym'm borunda,
beyaz ~adlflan kurdurdu.
Derken Er Manas gorilndil.
Altlna yilnlii bir kilim saldllar,
bele kadar soyunmu§ oturdu,
dizinin altma bir yastlk dayadIlar,
bir ayagml altlna allp oturdu.
Zehir oldugunu bilmedi.
Uyumaga uzanml§tl,
halsiz dil§tU kalkamadl Manas!
CepeK-MHHeH
6y CbIpraK
KHiiHKaJIraH3KeHAeiiT.
QOPOHY
qaKbIpAbl3p MaHac:
1705 'CYYJIereHY6HpHHcec,
aiirbIp xaaK, WHpHHcec,
aiirbIp xaaK, Kapa mJI
Axbl6aii mpH KaJICaqbl!
Serek-minen bu Slrgak
kiyn kalgan eken deyt.
<::oronu~aktrdl i~r Manas:
'Silillogonil birin sos,
ayglf caak, ~irin sos,
ayglf caak, kara til
Aclbay tiri kalsa~l!
Serek ile Slrgak ise,
daha geride kaIml§tl.
Yigitleri ~aglrdl Er Manas:
Atasmdan hatip dogan
ayglr yanak, keskin sozlii;
ayglr yanak, kara sozlii,
Aclbay diri kalasln!
)KeIleHYw capbl KepH~eii,
1710 KeK-XaJI Te6eT 6epy~eii
AnMaM6eTKaJICaqbl!
3Il HqHHAe3pMerHM
3JIHM, CeiiHT, 3KHyYIlaHblH6HpHKaJICaqbI!
1715 Kapal\blAa Ka6blp-Ky6yp )KyrypreH
KapcaKTbIH
HCHHXa}l.bIIl6aC
KaMaH, )Koiinyp, 3KHyYJIaHblH6HpHKaJICaqbl!
TYHAery ~y6ype-Ay6ype )KyrypreH
1720 TYJIKYHYH
HCHH)Kal\bIIl6ac
TYPCYH,TaiiJIaK,3KHYYIlaHblH
6HpHKaJICaqbI!
aHblH6HpHKaJICaqbl!
K YIlAYPyYIlY QaJI6aiiblM,
QaJI6aii yYJIYAn6aiiblM1725 aHblH6HpHKaJICaqbl!
KeKTYH XbIJIAblC6aTblpblM,
CYYHYH
KYHAYC
6aTblpblMaHblH6HpHKaJIcaqbl!
KblpK qOpoHYH31\)KaMaHii
Ta36aiiMaT,
1730 cyycaraHAaceHTyrne
KaJIbInqaii KaiiHaT!
KOKTYYTOIlyn KaJIraJIbl,
Koii eIlYMY KeJlAH6H?
)KbIJIra TOJIyn)KaTKaJIbl,
)KblIlKbl eJIYMYKeJIAH6H?
1735 KbIpK qOPO6apblH KYAaii aJIblnTblp!
Colonii§ san keridey,
kok-cal tooot boliidey
Almambet kalsaC(I!
EI i~inde ermegilm
Elim, Seyit, eki uulamn biri kalsa~l!
Karaiilda kablr-kubur cilgiirgon
karsaktln isin caiulbas
Kaman, Coypur, eki uulamn biri kalsa~l!
Tilndogil dilbiiro-<lilbilro cilgiirgon
tiilkiiniin isin caiitlbas
Tiirsiin, Taylak, eki uulamn
biri kalsac(l!
anm biri kalsa~l!
Kiildiir uulu <::albaYlm,
<::albayuulu Alb,aYlmamn biri kalsa~l!
Koktiin ctldls batInm,
suunun kundus batmmamn biri kalsa~l!
Kirk ~oronunen camam
Tazbaymat,
suusagandasentii§o
kallp ~ay kaynat!
Koktuu tolup kalgall,
koy oliimil keldibi?
Ctlga tolup catk~LII,
ctlkl oliimil keldibi?
Kirk ~oro harm I<~udayallp tlr!
Yama~taki dag ~aylagl sanki,
klr yeleli erkek kurt sank;,
Almambet sen de diri kal!
Halkm i~inden s~tigim,
Elim ile Seyit, iki yigit,
biriniz hayatta kalsln.
Karanllk gecede ko§up,
bozklr tilkisinin izini bulan,
Kaman, Coypur, iki yigit,
biriniz hayatta kalsln.
Karanllk gecedeko§up
tilki izlerini bulan
Tilrsiin, Taylak, iki yigitten
bir hayatta kalsln,
biriniz hayatta kalsln.
Kiildiir'iln oglu <::albaYlm
<::albay'm oglu AlbaYlm,
biriniz hayatta kalsln.
Goklerin ytldlz erleri,
solann kunduz erleri
biriniz hayatta kalsln.
Kirk yigidin en fenasl,
Taz-baymat,
susaymca attan inip sen
hemen ~ay kaynat!
Biz daha hayatta kalallm!
Koyuna oliim mil geldi?
Burada bir senedaha kalallm.
At silrilsilne oliim mil geldi?
Allah kirk yigidin hepsini allp da
MANAS DESTANI
92
KblpK '10pOHYH)[(aMaHbI
CepeK-MHHeH 6y CbIpraK
en6eH KaHTbIll THpy KanbIII TbIP"
MaHaCTbIH KeKypeKTeH
)[(aHbl KeTe'neK.
1740 KbIpK tJopo aHTTbI AeuT:
')KaH caKTap )KepHH auTbIII KeT!
KeTMeHHH Tanra CallTaraH,
31I1erHHKep Top'aTTaH MaKTaraH,
"ATaMbIH Kepy...!" CapT yyny
1 745 aa KJfpceK KaHTeUT?
qaJI.lJ:blp-tJYnAYPcyynereH
THnHH aAaM 6Hn6ereH
KblTaUra KHpceK KaHTei:iT?
)KanllaK Top'aT )KaHnaHraH,
1 750 tJOtJKOHYH
caHbIH
KaH)l(blrara 6aiinaHraH
KanMaKKa KHpceK KaHTeuT?
O~KoroH MYPYH, tJY~KYPKec
KantJara KHpceK KaHTeHT?
YpeH 3neK )KOO3Ae,
1755 YpreHIIIKe KHpceK KaHTeUT?'
AHAa auTbI~ 3p MaHac:
'AuTKaHbIMAau KblnbI~ap'
AuTKaH ce3YMHeHtJbIKlla~ap!
YKTacaM, TbIHtJ )KaTblpcbI~!
1760 OpycKa 6apbIII 6aTblpcbI~!
CapTTbIH )KypTYH callbIPAblMTHnTH aa 6ap6arbIH!
KantJaAbIH )KypTYH KaK'1aTTbIMTHIITH aa 6ap6arbIH!
1765 KbITauAbIH )KYPTYH KblPAbIMaa THIITH 6ap6arblH!
Te)KHKTHH )KypTYH Tep6eHTTHMaa THIITH 6ap6arbIH!
AK-llaAbllIla ynyry
1770 aa 6apbIII 6alIl KourYH!Te6ecYH an6aw tJatJKouroH,
'1alJbIHan6aH KowroH-AbIp!
ApbI KHpce TowroH-Ablp:
)KapAbl 6apbIn 6aHblraH,
1775 )Kana~atJ 6apbIll KHwHreH,
atJKa 6apbIll TOIOHraH,
apblK 6apbIn ceMHpreH!
He KbrnraHbl 3n 3Ae,
aK'1aCblH6epce, Ken 3Ae.
1780 OPYCTYH )KypTY 600pbl Kep,
OpYCTaH KHpHn )KawanrblH!
AK-KaHra 6apbm am I1'1KI1H!
KHUM tJetJHn 6epH'1H,
OpYCTaH )KaTbln onYT an!
1785 ApaKbI HtJHn 6yy '1bIKCa,
6ynKa 11'11111
cry '1bIKCa,
AnMaM6eTTen KblwrblprblH,
KIrk c;oronuncamam
Serek-minen bu Sirgak
olboy kantip tirii kallP tIr!'
Manastm k5kiirokton
calli kete'lek.
KIrk c;oro ayttl deyt:
'Can saktar cerin aytlp ket!
Ketmenin taIga saptagan,
e§eginkef t.or'attay maktagan,
"Atafidm k,5rii...!" Sart uulu
aa kirsek.klmteyt?
kirk yigidin en fenasl
Serek ile §u Sirgak'i
nasII diri blraktl?"
Teninden cam u~tu
Manas'm
Kirk yigit ona dedi ki:
"Cam koruyan yeri soyle,
<::aldIr-c;uldursiiiilogon
tilin adam bilbegen
KItayga kirsek kanteyt?
Calpak Tor'at caylangan,
c;oc;konunsamn
<;aldlr ~uldur konu§an
dilini kimse anlamayan
<;in iline gitsek ne dersin?
Uzak Tor'at'ta oturan
semeredomuz
budu baglayan
Kalmuklara gitsek ne dersin?
Gaga burunlu, ~ukur gozlii
Ka\~alara gitsek ne dersin?
Durmadan kanJicenk olan
Orgen~'e gitsek ne dersin?"
Er Manas 0 zaman dedin ki:
"Ne dersem onu yapm!
Sozlerimden~Ikmaym!
Uyusam da din~ ya§arslmz!
Ruslara muti olun,
hen Sartlarl dagltml§tlm,
sakm oraya gitmeyin!
kanc;Igagabaylangan
Kalmakka I.drsekkanteyt?
Ofikogoy rnurun, c;ufikur kos
Kalc;agakilsek kanteyt?
Uron elek coo ede,
Urgon§ko ~~irsekkanteyt?'
Anda aytlfi Er Manas:
.Aytkammday klllfiar!
Aytkan soziimnon C;lkpafiar!
Uktasam, tmc;catirsIfi!
Gruska barlp batIrslfi!
Sarttm curtun sapirdImtipti aa barbagm!
Kalc;admcurtun kakc;attImtipti aa barbagm!
Kitaydm curtun kIrdlmaa tipti barlDagm!
Teciktin culrtunterbenttimaa tipti barlDagm!
Ak-padl§a Ililugu
aa banp ba~ koygun!TobOsiin al.bayc;ac;koygon,
c;ac;malbaykoygon-dlr!
An kirse toygon-dlr:
cardl banp baYlgan,
calafiac;baIlp kiyngen,
ac;kabanp toyungan,
ank banp s:emirgen!
Ne kllgarn ep ede,
akc;aslnberse,kop ede.
Orustun CUtrtuboon ker,
Orustan kilrip cay algm!
Ak-kanga banp a§ic;kin!
Kiym c;ec;ipberic;i,
Orustan catlp olut al!
Araki ic;ip buu C;lksa,
bulka iC;ipsuu C;.lksa,
Almambettep klyglrgln,
sogtitten baltaya sap yapan,
e§egi yaglz at gibi metheden
ugursuz Sart ogluna
gidelim mi, ne dersin?
Kal~alan mahvetmi§tim,
sakm onlara gitmeyin!
<;inlileri mahvetmi~tim,
sakln oraya gitmeyin!
Tacik kavmini ezmi§tim,
o;akmoraya gitmeyin!
Ulu Ak-padl§a'ya hen
gidip ba§lml egmi§tim.
Tepesindesa~1vardlr,
sa~lanm kestirmez 0,
oraya giden doyar,
fakir giden zengin olur,
her ~Iplak giden giyinir,
a~ gidenin kaml doyar,
kuru gidenler yag baglar.
Her §eydehak gozetilir,
para hediye edilir.
Rus milleti pek comerttir,
Rus iline giderseniz
Ak Han ile yemek yiyin,
~Ikanp elbisesini verir.
Rus ilinde ya§aYln.
Rakl i~in, bugu ~Ikar
Erce i~in, su ~Ikar.
Almambet gibi baglnn,
MANAS'IN EVLENMESt, OI..OMO VE YENtOEN Ot~Lt.}t
Axbl6aHnan KblHrblprblH,
3p MaHaCTan KbIHrblprbIH!'
i,
*'
"
1790 MaHaCTblH tlblMblHAaH xaHbl
KeTrH AeHT,
tlblH YHYHe KeTrH AeHT.
AK-capaHnan KOi1AyAeHT,
KeK-capaHnan KOHAYAetiT.
Toryc KYHY XaTrbl AeHT,
1795 TOKCOH-AO633 COHAYAetiT:
anTbI KYHY XaTrbl AetiT,
anTblMbIIII 633 cotiAY AetiT.
AnTblHAYY TOHYHTorYCTaH,
3nre XblpTblIlI 6epAH AetiT.
1800 Kaparai1AaH Kanbl~ Ta6blT tlanTblpAbl,
HtlKH XYCYH anTblHAan,
TblIIIKbl XYCYH KYMYIIITen.
MaHaCTbl Ta6blTblHa canAbI AeHT,
Aclbaylap klyglrgln,
Er Manas1.ap klyglrgln!'
Aclbay gibi haykmn,
Er Manas gibi kiikreyin!"
Manastln Irlmlnday cali
ke1.ti deyt,
c;;miiyiine ketti deyt.
Manas'ln cali
uc;;mu~tu,
asll evine gitmi~ti.
Ak-saraylap koydu deyt,
kok-saraylap koydu deyt.
Togus kiinii calli deyt,
Ak saray gibi bir bina yaptllar,
mavi bir mezar yaptllar,
dokuz giin orada kaldllar,
tokson-do bee soydu deyt:
altl kiinii c:attl deyt,
altIml~ bet: soydu deyt.
doksan klsrak kestiler,
altl giin orada kaldllar,
altml~ klsrak kestirip
Altinduu tonun togustan,
elge Clrtl~ berdi deyt.
dokuz kat da altln kum~
bulup halka dagittilar.
Karagaydan kalln tablt c;;aptirdl,
iC;;kiciisiin altindap,
tI~kl ciisiin kiimii~top.
<;amdan da bir tabut yaplP
iC;;yiiziinii altin kapladllar
dl~ yiiziinii giimii~ kapladllar.
Manastl tabitina saldl deyt,
Tabuta Manasi koydular,
sarayga sere kIldl deyt.
Aldlnl cerden slsm otkorboy,
mezan slklca kapadllar.
Yerden nem slzmasm diye,
YCTY~YKYHAeHKeCYHmtirncneti,
iistiinii kiinden kosiin tiygispey,
giine~ de vurmasln diye
capaHra cepenen KOtiAy AeHT.
KblpK tlOpo aTKa MHHAH AetiT,
)KaKbm-KaHra KenAHAetiT.
sarayga serelep koydu deyt.
Kirk c;;oroatka mindi deyt,
Caklp-kanj~a keldi deyt.
saraym ic;;inekoydular.
Kirk yigit atlara binip
Caklp Hanin evine dondiiler.
Kirk c;;oronun cak~lsl,
kene~ aytkan Almambet,
kop siiiilo!:on Almambet,
Caklp-kanj~a ayttl deyt:
Kirk yigidin en iyisi
pek aklill Almambet,
giir konu~an Almambet
Cakip Han'a ~oyle dedi:
capatira cepe KblnAbl AetiT.
1805 AnAbl~bl xepAeH CblCblHeTKep6eH,
1810 KblpK tlOpOHYH xaKIIIblCbl,
Ke~elll aHTKaH AnMaM6eT,
Ken cyynereH An MaM6eT,
)KaKbm-KaHra atiTrbl AeHT:
'TOKCOHTOPy xoproHY
93
'Tokson tOfU corgonu
"Doksan doru yiiriik al da
1815 TOKyn anrblH, )KaKbm-KaH!
AnTblMblIlI ana xoproHY
tokup algIn, Caklp-kan!
Altlml~ alai corgonu
hepsine eyer vurdur, Cakip Han,
altml~ da alaca yiiriik
anAbl~a anrblH, )I(aKbm-KaH!
)KemMHIII xetipeH xoproHY
xaHa anrblH, )KaKbln-KaH!
1820 Ke~ TanaCTaH XepHHAeH,
aldlna algm, Cakip-kan!
Cetimi~ ce:yren corgonu
cana algm, Caklp-kan!
Ken TalastlY cerinden,
oniine kat, sen Caklp Han,
yetmi~ lane de at yiiriik
yanlna ai, sen Caklp Han!
Geni~ Talas ovaslndan
MYHAaH3nH~ KetlKYHtle,
xaKKaH oTy~.etlKYHtle,
mundan elin koc;;kiinc;;o,
cakkan otun tic;;kiinc;;o,
halkln "ekilip goc;;iince,
yanan ocagln soniince,
MYHAaH3nH~ KetlKYHtle,
olllY XblnKbl TyreHrYHtle.
mundan elin koc;;kiinc;;o,
o~u cllkl tiigongiin"o.
kavmin buradan go"iince,
at siiriilerin tiikenince,
KapblHblHAbl atlblp6a, )I(aKbln,
HHHHHAHTOCTYp6a,)KaKbln!
)KaMaH KaAblpblH atiTnarblH, )KaKbln!
")Ka~blc MaHac enAY!" Aen. )KaKbln,
kanmndl alrlrba, Caklp,
iynindi tosl:urba, Caklp!
Caman kadmn aytpagln, Caklp!
"CanIs Manas oldii!" dep. Caklp,
karmn a" kalmasln, Caklp.
elbisen Ylrtllmasln. Caklp,
acllarlnl soy Ierne, Caklp,
oglun Manas oldii dire
KecYHAY tlblrapT Kbln6a, )KaKbln!
EeK 6atina 6enHHAH, )KaKbln,
6eKmKKe canrblH KeeHYHAY,)KaKbln!
CaaAarbl~ cana KyptlaHrblH, )KaKbm!
KblnbltlblHAbl KblSl 6aHnaHrblH, )KaKbln
kosiindii C;;lgartkllba, Caklp!
Bek bayla belindi, Caklp,
bektikke salgln kooniindii. Caklp!
Saadagln gala kurc;;angln, Caklp!
KIII"lndl k!ya baylangln, Caklp
gozlerini "Ikarma Caklp!
Belini slkl bagla, Caklp,
gonliine kuvvet ver, Caklp,
beline okunu bagla. Caklp,
klllclni yanlna as, Caklp.
KaparatiAaH Kapa MynTyry~ aCblHbln
Karagaydan kara multugun aslnlp
kara tiifegini de ai, Caklp,
1835 KaTyynyry~ KoH60rYH!
TYlllnaHra 6apbln KaTYY 60nopcy~,
TyyraHra xaKWbl 60nopcy~!
katuulugun koybogun!
Tu~panga tlarlp katuu bolorsun.
tuuganga cak~1 bolorsuii!
katlllgim blrakma, Caklp,
dii~mana varlp katl 01, Caklp,
akrabana yumu~ak ol!
"O06aAaH XblnAblC 6aTyynaH,
)Ka~rbICbIM MaHac enAY!" Aen,
1840 xa6blKnarblH, )KaKbm-KaH!
"Oobadan c:lldlS batuulan,
caiiglslm M[anas oldii!" dep,
cablkpagln, Caklp-kan!
Varsln gokte YlldlZ batsln
biricik Manaslm oldii dire,
sen kendin batlp gitme. Caklp Han!
1825
1830
MANAS DESTANI
94
MaHaCTblH6apnblrblHAaHKaryynaH!'
EaHAblHyyny 6y EaKaH
)KaKbIII-KaHraaH1TblAeHT:
'TyyraHAbl TooAaHKeTeprYH,)KaKbIII,
1845 TYlUIIaHAblKapa KOHAOii
6eKTeprYH,)KaKbIII!
)KaKlUblnap YMeH tlblKIIaii KonOCYH,
)KaMaHAap
Kam"HIIcaa )KOnocYH!
OlDY aHTKaHblMa
YHYTIIa,)KaKbIII!
EHp TYHAYKTeH
KYHHtlKeH,
1850 6up TYTYKTeHcyy HtlKeH,
Mauac-MuHeH6HpKypcaKKa
)KaTbllUKaH,
6upre 3MtleKTeH3MUCKeH,
MaHaCTblHKapblHAalUblKapAblratl
KapblII6onYII Kan6acblH!
1855 3HecH EarAbI-AOOneT
6aii6utle
KeKUnHKTeH
KeAeH.I\eII
CapT MalUarblHTep6ecHH!
KaH aTaCbI)KaKbIII-KaH
TOOAaKKYlUTaiiTO~KOHJ\OII
1860 CapT oporYH Op6OCYH!
MaHacbI~enreH 6onco,
AnMaM6eTTeii6aTbip 6ap,
A)Kbl6aiiAaii )KaKlUbl~6ap,
COOPYHtly,
Kapa AanbItlbI,
1865 on tlOpO~ Aarbl 6ap.
CeHH~yynY~HYHMaHaCTbIH
anTblMbllUanTbI Man AOCY,
Man AOCYHYH
HtlHHAe
KblSlMa1TbIK
Kapa-ToKo )KaHAOCY!
1870 AK-60ptlYK aTbI~)KaHAatlbI!
KbIpK qOPOHYH
6ypeeHYTaHAaqbI!
AHKalUaTbl~TaHAaqbI!
KbIpK qOpoHYH)KaKlUbICbIH
TaHAatlbI!
KeqKeHA9Tee~y aMacblH!
1875 8pYYAe633~H 6aiinacbIH!
KOHOKKenHIIKOHrOHAO,
Kon KYYlUYPYII
aTaCbIH!
YiiYHe TeWeKanqaiiTCbIH(?)!
TepAeH TeweK )KHHAbIp6aH,
1880 Te6eAeH )KHHHTapKaTIIaH,
MaHaCTblH6apAblrbIAaiiKbIn!
MaHaCTblH6apAbIrbIAaHAeep cyp!
l1T arbITblII KYWcanrbIH!
)KoHoHn blnAHH)Kon canrbIH!
1885 "Kblii6a1TYY )Ka~rbIC
MaHac enAY!" Aen,
KbIHHaH6arbIH,
)KaKbIn-6aH!
ApaMAblKKa)Kbln6aca~!
EeneKTYrYHKbln6aca~!
TOHAOH
6Hp )!(anal1aqKoH60cnyc!
1890 AqTaH aqKaKbln6aCIIbIC!
EeneKTyrYHKbln6arblH!
Manastln baJ~llgmday
katuulan!'
Manas'in varllgmdaki gibi katl kal."
Baydm uulu bu Bakay
Bay'in oglu Er Bakay da
CakIp-kanga ayttl deyt:
CakIp Han'a §oyle dedi:
'Tuugandl tooday kotorgiin, CakIp, " Akrabam dag gibi yiicelt, Caklp,
Tu§pandl kala koydoy
bokttirgiin, Caklp!
Cak§llar iiydon ~Ikpay kolosun,
camandarkantip saacolosun!
O§u aytkamma unutpa, Caklp!
Bir tiindiikto,n kiln i~ken,
bir tiitlikton suu i~ken,
Manas-minen bir kursakka
catl§l~an,
birge em~ekltenemisken,
Manastln kalmda§1Kardlga~
kanp bolup kalbasm!
Enesi Bagdl-doolot baybi~e
kekiliktey kedefidep
Sart ma§agmterbesin!
Kan atasl Caklp-kan
toodak ku§tay tofikofidop
Sart orogun orbosun!
Manaslfi olgon bolso,
Almambettey batlr bar,
Aclbayday cak§lfi bar,
soorun~u,kara dall~l,
01 ~orofi dagl bar.
Senifi uulufinun Manastm
altlml§ altl rnal dosu,
mal dosununi~inde
klyamattlk I<:ara-tokocan dosu!
Ak-bo~uk a'tlncanda~l!
KIrk ~oronun bliroonti tanda~l!
Ayka§ atln t1mda~l!
KIrk ~oronun cak§lsln tanda~l!
KOc;kondotoofidii aydasln!
Oriido beend:ibaylasm!
Konok kelip kongondo,
kol kuu§urup atasln!
Uyiin6 to§o~~
al~aytsln (?)!
T6rdon to§6k ciydlrbay,
tobOdonciyn tarkatpay,
Manastln ba:rdlgldaykll!
Manastln bal~dlgIdaydoor stir!
It agltlp ku§ salgln!
Conoyllldiy col salgln!
"Klybattuu <:afigls
Man.1Soldii!" dep,
klynanbagln, Caklp-bay!
Aramdlkka <:llbasan!
Boloktiigtin kllbasan!
Tondon bir <:alana~koybospus!
A~tan a~ka I~llbaspls!
B6lokttiglin kllbagln!
dii§mam kara koyunlar
gibi zaptet, Caklp,
yigitleri korkut evde kalsln,
korkanlar kar§ma~Ikmasm!
Bu s6yledigimi unutma, CakIp!
Giine§i yalmz bacadangoren,
suyunu yalmz evinde i~en,
Manas ile bir karmda
yatan,
bir memeden slit emen,
Manas'in karde§iKardlga~
garip olup kalmasm!
Anasl Bagdl-doolot baybi~e
kaya kekligi gibi sekerek
Sart'a ba§aktoplamasm!
Han babaslCakIp Han
toyku§u gibi sallamp
Sartlara ekin bi~mesin!
Manas oldiiyse de
Almambet gibi bir bahadlr var ya,
klymetlin Aclbay var ya,
talancl, soyguncu
yigitlerin de hayatta.
Hem oglundan kaldl sana
altml§ altl mal dostu,
mal dostlarlmn i~inde
klyamete dek Kara-toko can dostu.
Atln Ak-bor~uk'u Janina ai,
kirk yigidin birini se~,
atln Ayka§'i se~,
kIrk yigidin en iyisini se~,
yolda senin deveni stirstin,
mola verince klsraklan baglasln,
konaga misafir gelince
el baglaYlp kar§llasln,
evde do§ekleriyapsln!
Han do§egini kaldlrtma,
halk meclisini dagltma,
Manas'in varlIgmdaki gibi yap!
0 zamanki gibi varlIkl1 ya!ja!
K6pegi saldlrt, ku§unu sal!
Yolunu vadilere ~evir!
Heybetli ManaSlm
6ldii diye
kederlenme, Caklp-bay,
haram i!jleme sen!
Sakln ba!jka ttirlii yapma!
Seni elbisesiz blrakmaYlz biz.
A~llk asIa ~ektirmeyiz!
Sakln ba!jka turlii yapma!
MANAS 'IN EVLENMES1, OLUMU VE YEN1DEN D1R1Ll~~1
95
t~
I: " " 1
:,i':l,
neJIYKTYK KbIJIbIII CbICTama!
AnMaM6elTH MYCTaTlIa!")KeJIeHreMe
XeJIeK!" AelI,
1895 "ATacbl MYHAaH6eJIeK!" AelI,
Axbl6au KeeHYHcan6arblH!
3JIHM, CeuHT, 3KH YYJI,
aHblH KOOHYHcan6arblH!
KYJIAYPAYH YYJIYHQaJI6aUb1M,
1900 aHblH KOOHYHcan6arbIH!
napblcblHa OOJIOOCO~,
OKOMYCauJIAa KOHOJIY!
naUprblAaU 6oJIOJIY!
MaHaCTblH 6apJIblrblMau XblpRJIbl!
1905 ny AYHeeAe 60JIXOmKOH,
KblRMaTTa KOJIAOmKOH,
AOCOMorOH xaHbl 6HP,
KYAaMaraH MaJIbl 6Jfp,
OOJIocYl\6y, )KaKbllI-6au?'
191 0 MaHaCTblH aTaCbI)KaKbllI-6au,
nauAblH YYJIYHaaUTTbIAeuT:
'MaHac KYHaHTaUAau KYPAambl,
TeJI Ko3YAau TeHJ\eqH,
KeqYHY qaJIca, 6Jfp qaJIAbl~,
1915 amYYHY amca 6Hp allITbl~ai1Tyy KaJIAblMaHaCKa!
)KblJIKblHbI KYYca, 6Hp KYYAY~qa~bl KaJIAblMaHacKa!
3JIAH qalIca, 6Hp qaIITbl~1920Aa~bl KaJIAblMaHaCKa!
MaHaCTblH 6Hp )KypreH KblpK qopo,
KblpKbl 6HPAeU call Tepe,
KblpKbl 6Hp CYYHYH6amblHAa
)KaUJIaraH,
qy6ypaTblII 633 6aUJIaraH,
1925 lJbIHbI CbIPAYYKeCKa, qblH' aRK
qblpMaJITbIII apaKbl cYMypraH,
3pAHHe )KYKa capbl aRK
3~KeHTHII apaKbl cYMypraH!AmTbI CYYAau arblCKaH,
1930 alJ-apblrblH )KarbICKaH!
"ApCTaH MaHac eJIAY!" AelI,
KapblrbIM~ )KaKbllI-KaH,
MeH KauAaH KoHym HCTeUH?
93YM )KaTTbIM 6y )Kepre,
1935 6aUJIaraH MaJIbIacai1ca,
apKacbl )KOK6ap6acaM...
MaHaCTbIH MaJIbl acauca,
HlJep ambl TyroHco
KHuep TOHYTYreHce,
1940 aHaH HCTeII6apaMblH.
MaHaCTblH KoHymYHaH
aupbln6auMblH,
6y ce3AY KaUpbIJI6aUMbIH!'
naKau 3MAH aUTTHAeHT:
Boliiktiik kilip slstatpa!
Almambetti mustatpa!"Colongondti colok!" dep,
"Atasl mund;~nbOlok!" dep,
Aclbay kooniin salbagm!
Elim, Seyit, eki uul,
amn kooniin salbagm!
Kiildiirdiln uulun yalbaYlm,
amn kooniin salbagm!
Barlsma boIl>osofi,
okomiis aylda konolu!
Bayrglday oc.lolu!
Manastm bmhgmday clryall!
Bu diinoooo bolco§kon,
klyamatta k<Jlldo§kon,
dosondogoncam bir,
kudandaganmall biT,
bolosufibu,CakIp-bay?'
Manastln atasl Caklp-bay,
Baydm uuluna ayttl deyt:
'Manas kunan tayday kurda§l,
tel kozuday tefid~i,
ke9iiiinii 9als:a,biT 9aldlfi,
a§uunua§sa biT a§tlfiaytuu kaldl lIr1anaska!
Cllklm kuusa, biT kuudufi9afil kaldl M;~naska!
Eldi 9apsa,biT 9aptlfidafil kaldl Manaska!
Manastln bir ciirgon kirk 90ro,
KlrkI birdey sap tOTO,
kIrkl biT SUUlrlun
ba§mda
caylrgan,
c;:uburatlpbe,~baylagan,
9ml slrduu keska, 9m' ayak
C;:lrmaItiparakI sundurgan,
erdine cuka 5:anayak
efikeytip aralu sundurgan!A§tl suuday aglskan,
ac;:-angm
caglskan!
"Arstan Malliasoldii!" dep.
karlglnda Calklp-kan,
men kaydan konu§ isteyn?
Oziim cattlm bu cerge,
baylagan malll asaysa,
arkasl cok b;~rbasam...
Manastln m,lll asaysa,
iger a§1tiigonso
kiyer tonu tilgonso,
anan istep b:~ramm.
Manastln k<Jnu§unan
aynlbaymm,
bu sozdii ka~fnlbaymln!'
Bakay emdi aytti deyt:
Ba~ka tiirlii ya~aYlpsinirlenme!
Almambet'i klzdlrma,
soz dinle, sen bize giiven.
Babasl bundanba~kadiye
Aclbay'm gonlii kalmasln
Elim'le Sl~yit yigitlerin
gonillleri Idekalmasm!
Kiildiir'iil1l oglu <;albaYlmm
da bunda Ikalmasm!
Otekilerle edemezsen
ikimiz bel:aberya§ayallm.
Eskisi gibi ya~ayallm!
Manas'ln varllgmdaki gibi i~elim!
Bu diinyada bulu~tugumuz gibi
klyamette: de bulu~allm.
Dostlann carn birdir,
kaynatalarm mall birdir,
soziimle birlik misin, Caklp-bay?
Manas'm babasl Caklp-bay
BaY'ln ogluna dedi ki:
"tki arkada§tay gibi idiniz,
iki ya§1I~~uzugibi idiniz,
denizleri IJerabera§lp
daglardanberaberg~tiniz.
Manas'ln Idedigiolurdu!
Beraberall siirerdiniz,
yagma Manas'ta kallrdl!
Yabancl kavimler Ylktmlz,
~ohret Manas'ta kallrdl.
Manas'ln kIrk yigidi
klrklrnz da birer efendi,
klrkl da ayrn su ba~mda
ya§afdl,
klsraklan Slraile baglardl,
alacafagfur kaselerden
beraberrakl i~erlerdi,
ince kenarll san kase ile
egilip rakl sunarlardl!
A~l su gibi akltlp,
a~yorgunlara can verirlerdi!
Arslan Manaslm oliince
Caklp Han lanete ugradl,
~imdi nerede oturaYlm?
Hep burada ya§adlm ben,
ev hayvarnm azalmca
yokluktan yola ~lkarlm.
Manas'ln hayvarn azallnca
zahiremiz tiikenince,
giyecegimiz de bitince
istemege ~lkacaglm
Manas'ln oturdugu bu
yerden ben ayrllmam.
Bu soziimden aynlamam."
Bakay 0 zaman dedi ki:
96
MANAS DI~STANI
'KblpK qOPO KblpK CYYAYH6awblHAa
1945 KblpKTaH Toponon )KaTaT,
'Kirk ~oro kllrk suudun ba§lnda
klrktan torolc)p catat,
6awTarblAa~ oon6oryH!
EaTbIp MaHac onrOHAO,
oc 6olOl\a caKbill 6on!
KapoonAblH Kanbll\bl can!
1950 KacaHaT oo~ro caKbill oon"EaTblp MaHac eTTy!" Aen,
6aw anaMaH Kon TywnaH
)KbmKbll\Abl TJ1~nan6acblH!
ba§tagldaybolbogun!
Batlr Manas jjlgondo,
os boyufia saklp bol!
Karooldm kallfil sal!
Kasanat boy!~o saklp bol"Batlr Manas ottii!" dep,
ba§ alaman k5p tu§pan
cllklfidl tiyp albasln!
Oziifi coyii k;llbagm!
Men saa bir aytkarnm o§u dur!'
Caklp emdi ayttl deyt:
'Almambet uktufiba?
Uyiifio banp I::ergetat!
Manaslm olslD,ba§lm bar,
altlnduu kurdun carkln bar,
"Caklp-kan" degendafiklm bar!
Kulun, taYlml, belgisis,
banfi cargo minifier!
Kulun, baYlm, belgisis,
banfi murza ciiriifior!
Padl§amMarias olgon soft,
ba§ alaman~)Ibofior!
Eki kay§ bir Itiskinkan Bakayga benfier!
83Yl\ )KO~Y Kan6arblH!
1955 MeH caa 6J1p a~TKaHbIM owY Ayp!'
)l(aKbill 3MAJ1a~TTbl Ae~T:
'AnMaM6e-r YKTyl\6a?
Y~Yl\O 6apbill )Kepre TaT!
MaHacblM once, 6aWbiM 6ap,
19 60 anTblHAYY KYPAYH )KapKblH 6ap,
")l(aKbm-KaH" AereH Aal\KbIM 6ap!
KynYH, Ta~bIM, 6enrJ1cJ1c,
6apbll\ )Kopro MJ1HJ1l\ep!
KynYH, 6a~bIM, 6enmcJ1c,
6apbll\ Myp3a )KYPYl\Op!
1965 llaAblWaM MaHac OJIrOHCOl\,
6aw anaMaH 6oJI6ol\op!
3KJ1 Ka~w 6J1pTJ1CKJ1HKapbl EaKa~ra 6epJ1l\ep!
Kon cyynoroH Kel\eWTH
1970 ~bI6a~ra
6epJ1l\ep!
ATTaHbm )Koora 6apapra
AnMaM6eTKe 6epJ1l\ep!
YKTyl\6y MeHJ1HKe6J1MAJ1?'
')l(aKwbl a~TTbll\, )l(aKbm-KaH,
1975 ceH THnHl\AJ1ananbl,
aj;jTKaHbll\Aa6onony!'
AHAa )l(aKbill a~TTbll\ Ae~T:
'MeH Aal\Kbl-MJ1HeH)KaTa~H!
AnTblH 6epce, an6arblH!
1980 MeHJ1H-MJ1HeH
Te~ KaparaH KHWHHH
EaKa~AbIH KOOHYHcan6arbIH!'
KblpK qOPOHYH)KaKWbICbl,
Kon cyynoroH AnMaM6eT,
)l(aKbill-KaHra
a~TTbl Ae~T:
1985 'Aj;jTKaHbll\Abl Kblnaj;jbIH,
MeH EaKaMbl cHHna~bIH,
EaKaHAblH KOOHYHcan6a~bIH!'
AHAa a~TTbl )l(aKbm-KaH:
'EepJ1KenAJ13pH~e, qOPOM!
1990Pa3bl6onnYM
03Y~O, qOPOM!
)l(blpSin KannblM cocYl\O, qOPOM!
CeH cM~naca~ "EaKa~"
nereH Kapbll\AbI,
Kyna~ cMj;jnap 6aw
6aWbll\AbI6apbll\Abl!
Ap KOHYWKaKoHy~ap!
Kop siiiiIogon kefie§ti
Aclbayga benfier!
Attarnp cooga bararga
Almambetke berifier!
Uktufibu mel1linkebimdi?'
'Cak§1ayttlfi" Caklp-kan,
seD tilifidi alall,
aytkarnfida b<.lolu!'
Anda Caklp 21yttlfideyt:
'Men dafikl-minen catayn!
Altln berse,albagln!
Menin-minel1:tefi karagan ki§ini
Bakaydln koclniin salbagln!'
Kirk ~oronun cak§lsl,
kop siiiiIogon Almambet,
Caklp-kanga ayttl deyt:
'Aytkarnfidl 1.llaYln,
men Bakaydl siylaYln,
Bakaydm kocmiin salbaYln!'
Anda ayttl Caklp-kan:
'Berikeldi eriiie, ~orom!
Razl boldum oziiiio, ~orom!
Clryap kaldlrn sosiifio, ~orom!
Sen siylasaii "Bakay"
degenkanfidl,
Kuday siylar ba§
ba§lfidl banfidl!
Ar konu§ka konufiar!
"KIrk yigit kIrk su ba~lnda
kIrk efendi olmu~ ya~arlar,
ba~ka tiirlii olamaz!
Bahadlr Manas oliince
kendi camna sahipol!
Etrafma nobet~isal!
itibarma sahip ol!
Bahadlr Manas u~tudiye
bir ~ok dii~mamn gelip de
siiriilerini almasln!
Kendin yaya kalmayasm!
Diyecegim soz i~te budur."
0 zaman CakIp dedi ki:
"Er Almambet i~ittin mi?
Evine doniip de yere yat!
Manas olse de ba~lm var,
parlak altm kemerim var.
Caklp Han denen ~ohretim var!
Taylarlml bilirsiniz,
yiiriik atlara binin!
kul ile beyi bilirsiniz,
hep bey gibi ya~arslmz.
Hamm Manas oldii diye
sakm serke~olmaym!
iki kaYI~bir dizgin,
ihtiyar Bakay'a verin!
Fakat giizel sozleri hep,
Aclbay'a venn!
Atlamp dii~mana saldlrmaYI
Er Almambet'e blrakIn!
Dedigimi duydunuz mu?"
"<;ok giizel dedin, Caklp Han,
sozlerini allYoruz,
dedigini yaplYoruz!"
0 zaman Caklp seDde ~oyle dedin
"Ben de ~erefimle ya§ayacaglm,
altm verseler almaYln,
benimle denk ki~i olan
BakaY'ln gonliinii klrmaYln!"
KIrk yigidin en iyisi
giizel sozlii Almambet de
CakIp Han'a ~oyle dedi:
"Dedigini yapacaglz,
Bakayi sayacaglz,
Bakayin gonlii kalmasln!"
0 zaman Caklp Han da ~oyle dedi:
"Erkeklige bu yara~lr, yigidim !
Uygun gordiim bunu, yigidim !
Hayran oldum soziine, yigidim !
Sen Bakay admdaki
ihtiyarl sayarsan
Tanrl size
bereketverir.
Yurtlanmzda kalarak
if'!
ii"'"
'
MANAS'INEVLENMESi,
OLUr,rIU VE YENtDEN DtR1Li-5!
97
t'
,
,;
{, -
,
,. if!
ti
1995 3MH )KHpran )KaTbl~ap!'
)I(aKbln-MHHeHTe~ oonrOH
Eau~blH yyny 6y EaKau,
3MHauTTbl)KaKblnKa:
'MeHHHaUTKaHbl~a
Emi cirgap caltJfiar!'
CakIp-minen tefi bolgon
Baydm uulu bu Bakay,
emi ayttI Cak:lpka:
'Menin aytkal1llmda
artlk zeykle Ya§aYln!"
CakIp ile denk olan
Bay'm oglu Bakay
CakIp'a §oyle dedi:
"Benim dedigimi
6on6o~y~, )I(aKbln,
2000 MeHHHKe~ellIHM~Han6Mbl~, )KaKbln,
6Hp Ke6HMeKHp6e~H~,)I(aKbln!
EypaK aTTbl6aunaucbl~,
6Hp OOCbl~bl KapMaucbl~,
omYH~aKepeK6onopMYH.
2005 amy )Kep~eKaHTeUH?AJIama 60lOMTe~ellIHn,
bolbodufi, Caklp,
yapmadm, CakIp,
menin kefie§irndi albadlfi, Caklp, ogiidiimu almadm, Caklp,
bir kebime kirbedifi, Caklp!
soziime girmedin, CaklP,
Burak attI baylayslfi,
has atlarl bagladm sen,
bir ooslfidl kaJrmayslfi,
dedigimi yaptIrmadln,
o§undakerek bolormun.
ben de mecbur olacaglm,
O§ucerde kanl:eyn?ben burada ne yapaYlm?
Ala§a boyum tefie§ip,
Boyum kIsa da olsa dengiyim,
KblpK tJOpO-MHHeH
Ke~emHn,
kirk ~oro-miru~nkefie§ip,
kIrk yigit ile goru§up
aprblMaKMHHceM,KbluHaublH!
arglmak minsl~m,klynaym!
cins ala binip onu zorllyaYlm!
ApCTaHTYyraHMaHaCTblH
Arstan tuugan ManastIn
Arslan dog;anManas'm
20106Hp ap6aublHcHunaublH:
bir arbaym siylaym:
ruhuna slgmaYlm,
TooyptJaKMJ1HCeM,
KbluHaubIH!'
tobur~ak minsem, klynaym!'
ko§u atIna binip onu zorllyaYlm!"
RaMblC)KaKblJI-KaHTHnTJ1
oonroH )KoKNamls CakIp-kan tipti bolgon COk:CaklpRan'da hi~ utanmak yok:
'AK-Kynacbl )KapauT!'~en,
'KetJe'nJ1n6y MaHacTbl!'
20 15 AJIa-TOO~au
)I(aKbln-KaH
2020
2025
2030
2035
2040
2045
'Ak-kulasl car;iyt!' dep,
'Ke~e'lip bu ManastI!'
AI;tooday CakIp-kan
"Ak-kula atI uygundur,
Manas'l bu g~irir!" dedi,
Ala-dag gibi yiice Caklp Ran
'KblpK tJOpOHY
Kecy~ KapaiiT!' ~en,
HaMblCTJ1nTH)KaKbln 6onroH )KOK.
Au~aH, au~aHau eTTY,
MaHaCTblHa3a6bl)KaMaHtJo~ eTTy
AJIa-Too~au)I(aKbln-KaH.
KYH~eH, KYH~eH,KYHeTTY,
KynYCT8HTYyraHMaHacTblH
KYTY)KaMaHtJO~eTTY
KaH a-raCbl)KaKbln-KaH.
AJITblHcaMblK yrence (?),
MaHac Taan6epreH py Manbl
acaUblnKeTTHTyreHc8,
MaHaCTblHa-raCbl)KaKbln-KaH:
'Ap HeMeMaKTaUMbIH!'
~en,
')KaHbIM~bl KaHTblJIcaKTaUMbIH?
Manbl Kau~aHTa6aMbIH?'~en,
'Kapbln KenreHtJarblM~a
aTTblKai1~aH-ra6aMbIH?'~en,
'Too~aK KYllITauTo~Ko~on
CapT oporYH OPOMYH!'
~en,
'~J1UKaHtJbmbIK
CypeMYH!'~en,
')Kepre 3PHHcanaMblH!'~en.
TooAaK KYllITauTo~Ko~on
)I(aKbln-KaHCapT oporYH DrAY~euT,
3HeKeEar~bl-~eeneT6ai16HtJe
KemnJ1KTeU
KeH.lI;eHen
CarT MallIarblH TepAH~euT,
KapblHAallIblKapAblratJ
6Hp TYHAYKTeH
KYHKepreH,
6Hp TYTYKTeHcry HtJKeH,
)KH6eKTeutJatJbl)KYH6onAY,
'KIrk ~oronu ~:osiifikarayt!' dep,
namls tipti Caklp bolgon cok.
Aydan, aydan ay ottii,
ManastIn azabl caman ~ofi ottu
Ala-tooday Caklp-kan.
Kiindon, kiindon, kiln ottii,
kiiliiston tuug~mManastm
kiitii caman ~ofi ottii
Kan atasl CakJ:p-kan.
AltIn sandlk ugolso (?),
Manas taap bergen bu mall
asaYlp ketti tugonso,
ManastIn atasl Caklp-kan:
'Ar neme maktaymm!' dep,
'Cammdl kantIp saktaymm?
Mall kaydan talbamm?' dep,
'Karlp kelgenc;aglmda
attI kaydan tabamm?' dep,
'Toodak ku§ta:vtofikofidop
Sart orogun oromun!' dep,
'Diykan~lllk siiromiin!' dep,
'Cerge erin salamm!' dep.
Toodak ku§taytofikofidop
Caklp-kan Sarltorogun ordu deyt,
enekeBagdl-di>olotbaybi~e
kekiliktey kefidenep
Sart ma§agmtc~rdideyt,
kannda§1Kardlgac;:
bir tiindukton Ikiin korgon,
bir tiitukton SUIU
i~ken,
cibektey ~a~1ciin boldu,
"KIrk yigidi gozun goriir!" dedi,
CaklP'ta hi~ utanmak yok.
Boylece ay iistiine ay ge~ti
Manas'm lzdlrabml ~ekti
Dag gibi yuce CakIp Ran.
Boylece giinler, giinler g~ti
herkestenustiin dogan Manas'tn
derin aCIsml~ekti
Ran babasl Caklp Ran.
AltIn sandlk biikiildii
Manas'tn kazandlgl mallar
azallp gitti tiikendi.
Manas'tn babasl Caklp Ran
her §eyi methedeyim dedi,
camml nasll koruyaYlm dedi,
hayyam neredenbulaYlm dedi,
bu ihtiyar ~aglmda ben,
neredenat bulaYlm dedi.
Toyku§u gibi sarsllarak
Sart oraglyla ekin bi~eyim,
dilencilik edeyim dedi.
yere ekin ataYlmdedi.
Toyku§u gibi sallanarak
Caklp Ran Sart oraglyla ekin bi~ti.
Bagdl-doolot baybi~ede
kaya kekligi gibi sekerek,
Sartlara ba§aktopladl.
Manas'tn karde§iKardlga~
gune§i yalmz bacadangoren,
yalmz evinde su i~en,
ipek sa~1yun oldu,
Kyypai1 TepHn KY~ 6onAY,
kuuray terip kilfi boldu,
~all ~Irpl toplaYlp kale oldu.
i
~
98
2050
MANAS DE:STANI
OTYHaJIbln cry CYCTY.
'3HeKeM EarAbl-AeeneT 6aH6H4e,
otun allp suu sustu.
'Enekem Bagcll-dool6t baybi~e,
Kapbm KenreH 4arbl~a
KaHTbm ceHH CaKTaHblH?
Ka6blnaH TYyraH MaHaCblM
CYPAYPyn MaJIbIl\ TaIlITaraH,
cYHreH )KaHbll\ KapIlITaraH
TeMHp-KaHAbIH KblCbI KaHbIKeu
kanp k6lgen~aglfida
kantlp s6ni sal.taym1
Kabllan tuugan Manaslm
kaytllbadl bu c:6rge.
Manaslmdm algam
KaYIp-kan klsJ.Kara B6rtik
algan edikanoDdan,
-5ooruktun klSI Akllay
alrlIfi ti~ korgondankanoodan!
S6nifi aydap mallfi ta§tagan,
altInduu camfi kar§tagan,
stirdtirtip mal Iii ta§tagan,
sting6n camfi I.ar§tagan
T6mir-kandm kIsl Kamk6y
6aAa4blra 6apraH AeuTr
EHp KaUHaTblM4au H4Hn,
)KapTbI TOKO'l HaH aJIbln,
Kapbm KeTKeH )KaKbln-6aH,
bad~lga bargand6yt!'
Bir kaynatIm I;ay j~ip,
cartl toko~ nail ahp,
karJpk6tken C:aklp-bay,
KaHTbln6aAbI 6y )Kepre.
MaHaCblMAblH aJIraHbI
2055 Kaubm-KaH KblCbI Kapa EepYK
aJIraH 3AH KaHOOAaH,
illOOpYKTYH KblCbI AKblnaH
aJIAbll\ yq KOprOHAaHKaHooAaH!
CeHHl\ at-iAan MaJIbIl\ TaIIITaraH,
2 0 6 0 anTblHAYY )KaHbIl\ KapIllTaraH,
2065
KapTaSIEarAbI-AeeneT 6au6H'leY4ee KaHbIKeu caKTan )KYPAYAeuT.
2070 MaHaCTbIH MHHreH aTbl AK-Kyna,
KYH capauAbIH Ty6YHAe,
TyH capaMbIH Ty6YHAe,
"KblnT!" 3THn CYYAY)KYTnaAbI,
"KepT!" 3THn 'lenTeH )Ke6eAH,
2075
Ka6blpracbIH Kapa 4blMblH KaKTaAbI,
blnaJIbln capaMblH Ty6YH CaKTaAbI,
MaHacTblH KepAe )KaTbmTblp,
AK-Kyna cypeT 60nyn KaflblnTblp,
KYH capauAblH Ty6YHAe,
2080TYH capauAblH Ty6YHAe,
006aHbl Kapan KHIIITeAHAeHT,
AK-Kyna ap6aH 60nyn KaTTbl AeuT,
AnTblH 600 TaKTblpraH,
2085
KYMYIll )Karoo CaJIAHpraH,
MaHaCTblH AK-IIIYMKap
KapKblnAaTbln Kac aJIAbl,
KypKynAaTbm KYY aJIAbl,
YIll Te6eAeu )KHUAblAeuT,
'lOKyn )KeMAH )Ke6eAH.
2090 KYH capauAblH 6aIllbIHAa
006aHbl Kapan qal\blpaT.
Cepereu KynaK, KblpK 3MQeK,
MaHaCTblH AK-TaUraHbl 6ap 3KeH:
KYMAaH KynaH THIIITeAH,
2095 aAblPAaH apKap THIIITeAH,
6ypynyn 6yry THIIITeAH,
YIll Te6eAeu )KHHAblAeuT,
QOKyn )KeMAH )Ke6eAH.
O06aHbi Kapan blnan'blAbl,
2100
KYY IIIHHpaK 60nyn Kyp'aAbl.
On YQee YHYHeH,
kartaya Bagdl~dool6tbaybj~eii~oo Kanlk6y saktapctirdti d6yt.
ManastIn minJ~enatI Ak-kula,
kiln saraydm tjjbtind6,
ttin saraydmtubtinde,
"Kilt'" 6tip suudu cutpadl,
"K6rt'" 6tip ~6pt6n c6bedi,
kablrgasm kar:i ~Imm kaktadl,
Ilahp saraydm ttibtin saktadl,
ManastIn k6rd6 catIptIr,
Ak-kula stir6t bolup kahptlr,
kiln saraydm tjjbtind6,
tUn saraydmtuibtind6,
oobam karap ki§tedi d6yt,
Ak-kula arbay bolup kattl d6yt,
AltIn boo taktlrgan,
ktimti§ cagoo ~,aldirgan,
ManastIn Ak-~~umkar
karklldatIp kas aldl,
kurkuldatIp kuu aldl,
ti§ t6b6d6y ciydl deyt,
~okup cemdi cl~bedi.
Ktin saraydmba§mda
oobam karap ~afilrat.
Seregey kulak, kIrk em~ek,
ManastIn Ak-taygam bar eken:
kumdan kulan ti§tedi,
adlrdanarkar ti§tedi,
burulup bugu ti§tedi,
ti§ t6b6d6y ciydl deyt,
~okup cemdi cl~bedi.
Oobam karap Iilal'ldl,
kuu §iyrak bolup kur'adl.
01 ti~66 tintiniin,
odun ta§ldl, su ~ekti.
Anam Bagdl-doolot baybi~e,
bu ihtiyar ~agmda ben,
sana nasll bakaYlm?
Kaplan dog;anEr Manas
geri donmedi bu yere
Manaslmm aldlgl
KaYlp Han klzl Kara Boriik'ii
harpte esir alml§tl o.
~ooruk'un klzl Akl1aY'1
harpte ii~ kal'eden esir aldl.
ana mallarlm ta§ldlgm,
altln kalbini yerdigin
mallanm ta§ldlgm,
altln kalbini yerdigin
Temir Han klZI Kamkey
bir ~obana gitti §imdi."
Bir kaynatlm ~ay i~ip,
yanm dilim nan yiyip,
pic olmu§tu Caklp-bay,
pic olmu§tu Bagdl-doolot baybi~e de,
ii~iine Kamkey baklyordu.
Manas'm bindigi Ak-kula at,
giindiiz saraym dibinde,
gece saraym dibinde,
bir yudum su i~medi,
hl§lrdatlp ot yemedi,
kaburgasma sinek dolmu§,
saraymdibinde agllyordu,
Manas'm mezarlnda yatlyordu,
suret gibi donup kalml§tI,
giindiiz saraymdibinde,
Gece saraym dibinde,
goge baklp ki§niyordu
kupkuru olmu§tu Ak-kula.
Altln bir baga baglanml§,
giimii§ gerdanllk takl1ml§,
Manas'm Ak-§umkarl"
kazlan baglrtlp tuttu,
kugulan baglrtlp tuttu,
ti~ tepe gibi Ylgdl hep
fakat yem edip yemedi,
giindtiz saraymba§mda
goge baklp baglrdl.
Keskin kulakl. kIrk memeli
bir tazlSI yardl Manas'ln.
Kumdan kulan kaptl,
u~urumlardan argal kaptl,
dontip geyik kaptl,
ti~ lane kiime yaptl
fakat yem edip yemedi,
goge baklp uluyordu hep,
0 da kupkuru olmu§tu.
Bu ti~tintin feryadmdan
l
11;
~t-'~
,'L
;;fi
-.~"
j!11
~r
MANAS'IN EVLENMES1,OL.UMU VEYENllEN
Ka6bIpraH XaHbIH 6apbICbI.
'KaHAati MYMYY HT 3Ae,
2105
KaHAati MYMYY KYill 3Ae,
KaHAati MYMYY 3T 3Ae?'
3reM TaaJIa xH6epAH,
6epHillTeHH XYMillMbI:
')KaKillbIHbIH aTbI on 6onco,
2110
xaKillbIHbIH KYillY on 6onco,
xaKillbIHbIH Hm on 6onco,
eCHHmprHCHn KenH~ep!
)KaMaHAbIH aTbI on 6onco,
xaMaHAblH KYillY on oonco,
xaMaHAbIH Hm on 6onco,
2115
YtJeeHYTe~ enTypyn KenH~ep!
BoopbIHa KotiroH Kapa Taill
e3pe-r KbICbI AnTbIHati
cynyy KaTbIH 6oncYH aJIbInKa!
Y CTyHAe aK capatiAati KYM6ecy
2120
anTbI KaHarryy aK °PAO yti 6oncYH!
bInAaM 6aprbIH!' AetiAH AetiT.
bInAaM xemn KenAH AetiT,
6epHillTenep YH CaJIAbI:
'CeH KaHAati HTTK~ KymyCY~?
2125
KapKblnAaTbIn Kac aJIbln,
KypKynAaTblll KYY aJIbIn,
Yill Te6eAeJ.i KblnbInCbI~,
mnTH xeM~H xe6eticH~,
KYY KaHaT 6onyn KaJIbInCbI~-
213 0 KaH~ati H1TJ1~KYill 3~e~?
CeH KaHAati H1TJ1~aT 3Ae~?
"KblnT!"
3THn cllIAY HtJnereH,
"KepT!"
3THn tJenTeH xe6ereH,
Ka6bIpraH Kapa tJbIMbIH KaKTaraH!2135 KaH~ati HTTH~ aT3~eH?
CeH KaH~ati HTTH~ HT 3~e~?KYMAaH KynaH THillTereH,
MbIp~aH apKap THillTereH,
6YPynyn 6yry THillTereH,
2140 Yill Te6e~eti KblnbInCbI~,
mnTH xeM~H xe6eticH~!KaH~ati HTTH~ HT 3~e~?'
AH~a llIYMKap atiTThI AetiT:
"'WT" Te6erHH eM~H!2145
MeH MaHaCTbIH KYW 3AeM!
By MaHaCTbIH 6apbIH~a,
KapblH~aWbI Kap~bIratJ
6HP TYH~YKTeH KYH KepAY,
2150
6HP TYTYKTeH cry HillTH,
xen6ereJ.i xenre tJblKKaH XOK,
xen CaJIKblHblHKepreH XOK,
TYH~e 3illHKKe tJbIKKaH XOK,
TYHereH aWTbl HtJKeH XOKKap~bIratJTblH xH6eKTeJ.i
4atJbl XYH 6on~y,
kabIrgan canln bansl.
'Kanday m,unduuit ede,
kanday muiiduu ku~ ede,
kanday muiiduu et roe?'
Egem Taala ciberdi,
beri~tenicllm~adl:
'Cak~lnln ;atl 01 balsa,
cak~lnln ku~u 01 balsa,
cak~mm iti 01 balsa,
esin tirgisip keliiier!
Camandm atl 01 balsa,
camandm Icu~u01 balsa,
camandm iti 01 balsa,
ii~66nii ten 6ltiiriip keliner!
Boonna koygon kara ta§
ezret klsl AltInay
suluu katIn bolsun alIpka!
Ustiind6 ak saraydaykiimoosii
altI kanattuu ak ordo iiy bolsun!
lldam bargm!' deydi deyt.
lldam cetip keldi deyt,
beri~teler iitl saldl:
'Sen kanday ittiiiku~usun?
KarkIldatIp kas alIp,
kurkuldatIp' kuu alIp,
ii~ t6b6d6y kllIpsIn,
tipti cemdi cebeysiii,
kuu kanat bolup kalIpsliikanday ittiii ku~ edefi?
Sen kanday ittiii at roeii?
"KIlt!" etip s~du i~pegen,
"Kert!" etip ~opton cebegen,
kablrgan kara ~Imm kaktagan!Kanday ittiii at roen?
Sen kanday ittiii it roeii?Kumdan kulan ti~tegen,
adlrdan arkarti~tegen,
burulup bugu ti~tegen,
ii~ tobodoy klllpslii,
tipti cemdi (;ebeysiii!Kanday ittiii it roefi?'
Anda ~umkar ayttI deyt:
"'It" tebegintemdi!Men ManastIn ku~edem!
Bu ManastIn bannda,
kannda§1~rdlga~
bir tiindiikttin kiln kordii,
bir tiitiikton suu i~ti,
celbegeycelge ~Ikkan cok,
cel salklnln korgon cok,
tiindo e~ikkc:~Ikkan cok,
tiin6gon a~tl.i~ken cokKardlga~tIn cibektey
~a~I,::iin boldu,
D1R1Ll~i
biitiin kalpler titriyordu.
Bu ne dertli kopek bu boyle?
Bu ne hazin ku§ bu boyle?
Bu ne kederli at bu boyIe?
Hazreti Taala gonderdi
bir melegi §u emir ile;
"iyi atm biri ise,
iyi ku§un biri ise,
iyi kopegin biri ise
efendilerini dirilt sen.
Fena atJ.nbiri ise
fena ku~iunbiri ise
fena kopegin biri ise
ii~iinii d,eoldiir gel!
Bagnna kara ta§ basan
hazret klZI AItJ.nay
kahramanazevce olsun!
Ustiindeki ak saray gibi mezar
altJ.kanatll ak ~adlr olsun!
Haydi ~abuk gidin!" dedi.
Hemen oraya gelerek
melekler sore ba§ladl:
"Hangi itin ku§usun sen?
Baglrtlp kaz yakaladm
ottiiriip kugu yakaladm,
hepsini ii~ kiime yaptm,
§imdi hi~ bir §ey yemiyorsun,
kanatlann kurumu§ hep,
hangi itin ku§usun sen?
Hangi itin atlsm sen?
Llklrdatlp su i~miyorsun,
hl~lrdatJ.pot yemiyorsun,
kaburgan hep sinek datu,
hangi itin atlsm sen?
Hangi itin kopegisin sen?
Kumlardan kulan kaptJ.n
u~urumlardan argal kaptm,
doniip geyik kaptm,
sonra ii~ YIgin yaptln,
§imdi hi~ bir §ey yemiyorsun,
hangi itin kopegisin sen?"
0 zaman -5umkardedi ki:
"Efendime it deme sen,
ben Manas'm ku§u idim,
Er Manas'ln varllglnda
klz karde§i Kardlga~
giine§i yalruz bacadangordii,
suyu yalruz evde ic;:ti,
dl~arl ortiisiiz ~Ikmadl,
yet sogugu nedir bilmedi,
gece kaplya ~Ikmadl.
gecelemi§yemek yemedi.
Karukey'in ipek
sa~1yiin oldu,
99
MANAS DI~STANI
100
kuuray terip lcUnbolduam k6rdiim, bir ktiydiim!AHblH YtlYH KaKtlaAbIM!'
Amn ti~iin kak~adlm!'
AK-Kyna TYPyn aHTaT:
Ak-kula turu]~aytat:
'Ka6blpraMAbl Kapa tlblMblH KaKTaAbl, 'Kablrgamdl kara ~lmm kaktadl,
2160MeH bmanbm capaMblH
men llallp sm.aydm
TY6YHAe CaKTaAbIM!
ttibiiruj6 saktadlm!
~all ~lrpl toplaYlp k61e oldu,
onu g6rdiim yandlm ben,
onun i~in kederliyim ben!"
Ak-kula da §6yle dedi:
"Kaburgaml kara sinekler yedi,
EarAbl-AeeneT 6aii6Htle
KeKJmHKTeii KeMeHen
CapT MawarblH Ken TepAHaHbl KepAYM, 6Hp KyiiAYM!
2165 AHblH YtlYH blHnaAblM!
Bagdl-dool6t baybi~e
kaya kekligi gibi sekiyor,
Sartlara ba§ak topluyor,
onu g6riip yarnyorum,
ondan bOyle agllyorum,
efendime it deme,
ben Manas'm atlYlm!"
K6pegi Ak-taygan dedi ki:
"Kumlarda kulan tutardlm,
2155 KyypaH TepHn KY~ 60MYaHbl KepAYM, 6Hp KYHAYM!-
"MT" Te6erHH eMAH!MeH MaHacTblH aT3AeM!'
AK-TaiiraH TYPyn aiiTaT AeiiT:
2170
'AAbIPAaH apKap THWTeAHM,
KYMAaH KYnaH THWTeAHM,
6ypynyn 6yry THWTeAHM,
yw Te6eAeii yii KbmAblM,
aHaH tlaiiHan )Ke6eAHM!
2175
Oo6aHbl Kapan bman'bIAblM!
3HecH EarAbl-AeeneT 6aii6Htle
KeKHnHKTeHKeAeMen
CapT MawarblH Ken TepAHaHbl KepAYM, 6Hp KyiiAYM!
AHblH YtlYH bliinaAblM!
2180
"MT" Te6erHH eMAH!MeH MaHaCTblH HT 3AeM!'
AcnaMarbl nepHWTe
MaHaCTblH 6awblHAarbl 6eilTHH
3MAH KenHn TenT'3AH218 5 AK capaiiAaH yii 6onAY,
6oopYHAarbl Kapa Taw
33peT KblCbl AnTblHaH cynyy 6onAY!
MaHac KonTY THpHnHn,
AK-KynaHbl MHHAHAeHT,
2190AK-Ky6eHY
KHHAHAeHT,
KbmbltlblH KblSl6aHnaAbl,
AK-WYMKapbIH KOIJrOanAbl!
MaHac HT aHblTbln canaT,
MaHac KYW aHblTbln canaT,
2195
)KOHoilIJ bmAblw )Kon canaT,
aK 3MtleKKa Kon canaT...
3pTe~-MHHeH aTTaHaT,
HT arblTbm, KYW canaT...
AYHOO tlblKKaH KHWHAeH
2200 enreHYH MaHac 6HnreH )KOK!
OwYHAa MaHac )KypreH CO~,
KHwreHHHKapa KHW KepAYTeMHp-KaHAbIH KblCbl KaHblKeH
YKTan )KaTbln TYW KepAY!
2205 KaKblMaraH Kapa 6el'
KaKwaH Koon aWTTblAeHT,
KHpHnAen Typyn aHTTbl AewT:
Bagdl-dool6t baybi~e
kekiliktey keiidenep
Sart ma§agm k6p terdiam k6rdiim, bir ktiydtim!
Amn ii~tin lyJadlm!
"It" rebeginemdi!Men Manastln atedem!'
Ak-taygan turup aytat deyt:
,Adlrdan ark~1fti~tedim,
kumdan kulatl ti~tedim,
burulup bUgUIti~tedim,
ti~ t6b6d6y tiy klldlm,
anan~aynapc:ebedim!
Oobam karap tlal'ldlm!
Enesi Bagdl-d6616tbaybi~e
kekiliktey kedefidep
Sart ma§agmk6p terdiam k6rdtim, bir ktiydtim!
Amn ii~iin lyJadlm!
"It" tebegin emdi!Men Manastm it edem!'
Aspandaglperi~te
Manastm ba~mdaglbeytin
emdi kelip tept'ediAk saraydaylliy boldu,
boorundaglk:arata~
ezret kIst Alt:lnay suluu boldu!
Manas koptu tirilip,
Ak-kulam mindi deyt,
Ak-ktib6nu kiydi deyt,
klll~ln klya bayladl,
Ak-~umkann kolgo aid]!
Manas it aYIt.lpsalat,
Manas ku~ a~{ltlp salat,
conoyl IldlY (;01 salat,
ak em~ekka 1,01salat...
Ertefi-minen attanat,
it agltlp, ku~ salat...
Oiin66 ~Ikkall ki§iden
61g6niin Manas bilgen cok!
O~undaMan.is ciirg6n son,
kiygenin kar~lki§ kordiiTemir-kandlrl klSI Kamkey
uktap cat.lp tUI§kordii!
Kaklldagan kara bet
kak§ay koop ayttl deyt,
kirildep turup ayttl deyt:
aglaYlp saraym
dibinde kaldlm,
u~urumlardanargal kapardlm,
d6niip geyik avlardlm,
bunlarl ii~ tepe yapardlm,
~igneyip yemem ben artlk,
§u g6rdiigiime ben agllyorum:
Annecigi Bagdl-dool6t baybi~e
kaya kekligi gibi sekerek
Sartlara ba§ak topluyor.
Bu hajj g6riip yarnyorum,
ondan b6yle agllyorum,
efendime it deme,
ben Manasln k6pegiyim."
G6kteki melek
Manas!n ba§lndaki beyte
gelip girdi,
bu ak mezar bir ev oldu,
bagrmdaki kara ta~
hazret klZI Altlnay oldu,
Manas kaJktl dirilip
Ak-kuJa atlna bindi,
ak zlrhlnl giyinerek
klllCI taktl beline,
Ak-~umkar'lnl oturttu eline,
Manas k6pegini ava saldl,
Manas ku~unuava saldl,
vadiye dogru yo! aldl,
ak memesine el saldl,
erkenden atlna bindi,
ku§Jak6pegi ava saldl...
Diinyaya gelen insanlardan
Manas aynldlglnl bilmiyordu.
Manas hayatad6ndiikten sonra
siyah samurlar i~inde g6rdii,
Temir Hanolnklzi Kanlkey
uykuda bir riiya g6rdii!
Zaval!lcak hayklrdl
flrlayarak dedi ki:
Acele kalklp ~6yJededi:
MANAS'IN EVLENMESi, Ol.UMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
'MeHT aTeKeM-MHHeH3HeKeM,
3KH TYp6au 6Hp6' 3KeH?
)l(aThm TYIll Kep~YM,
OIllY TYIllYM onKOH TYIll,
)l(yperYM 6awhl KonKOH TYIll!
Au KapaI{rhl TYH 3KeH,
au Te6e~eH TyynTYp:
2215
KYH KapaI{rhl KYH 3KeH,
KYH Te6e~eH TyynTYp!
MhlHaH anan THneK hlrhmThlp,
KonOMTO~OH6Hp TepeK,
KOJITOHOTepeK qhlrhmTblp!
2220
bHp 6YTarhI KaHphlnhm
ai:.i~hIHKecYH anhmThlp:
6Hp 6YTarhl KaHphlnhm,
KYH~YH KYCYHanhmThlp!
K YH hlCChlK 6onroH~o,
2225 KeneI{Kenen )l(YPynTYPKynyw-)I(eHY KaHhlKei:.i
KeneI{Kenen)l(YPynTYP!
bHp 6~rbl
KaHphlnhln
acnaH~blH KeCYHanhlnThlp2230Ana-TOO~aH )KaKbm-KaH
aa KeneI{Kenen )l(YPynTYP!
bHp 6YTarbl KaHphlnbln,
)l(ep~HH )l(YCYHanhmThlp!
)Kep CYYK 6onroH~o,
2235 barAhl-~eeneT 6aH6Hqe
aa )l(blnblHhln )l(YPynTYp!
nMhlIllaM MaHac THpHnHn,
THpHnHn KenreH )l(yp6eu6y?'
AHAa )KaKbln-KaH auTaT:
2240 'KhlpK qoporo Ka6ap can, 6anaM!
Ana-TOoAau MaHaChlI{
THpHnHn Kene-TYraHhl
arhlH cyy~aK MaHaChlI{
TonKyn Kene-TyraHhl,
2245 TepeKTei:.iceHHH MaHaChlI{
Tep6eHHn Kene-TyraHbl,
TeI{HCTeKceHHH MaHaCblI{
qaMbln ana-TyraHbl!
TYIllYI{ TYW 6on6ocYH!
2250TYIll
6oncYH, 6anaM!'
AHAa KaHblKeM aMTTblAeMT:
'AK-Kyna KeTTH )Koronyn,
AK-wYMKap KeTTH )Koronyn,
AK-TaMraH KeTTH )Koronyn2255 by HeMeHHHChIp 6on~y?
AK-6opqYKTY ToKYHyn MHH!
An )KhlnKhl~aH KapaqblAK-Kyna )l(OK6on~y!
AK-wYMKap TYYPYHaH)KOK6on~y!
)KOK6on~y!bY HeMeHHHChIp 6on~y?
101
'Ment ate~:em-minenenekem,
eki turbay birb' eken?
Tilnd6 catl.ptil§ k6rdilm,
"Annecigim babacIglm
iki miyim bir miyim ben?
Gece ben bir rilya g6rdilm,
o§u til§ilm opkon til§,
cilr6gilm ba§1kopkon til§!
Ay karafigl tiln eken,
ay t6b6d6n tuuptur:
kiln karafi!~1kiln eken,
kiln t6b6di>ntuuptur!
Mman alall tilek 19lptlr,
kolomtodon bir terek,
koltoyo terek glglptlr!
Bir butagl kaynllp
aydm k6sun alIptlr:
bir butagl kaynllp,
kilndiln kilsiln allptlr!
Kiln IsSlk bolgondo,
deh§etbir rilya idi,
yilregimi hoplattl!
ay karanllgl gece idi,
ay tepedendogdu,
gilne§ karanllgl giln idi,
gilne§ tepedendogdu!
Helal dilegim oluyor demek:
Ocak ba§mdanyilce bir
kayak yilkseliyordu!
Dallardan biri egilip
aym l§lgml 6rttil,
ba§ka bir dal da egilip
gilne§in 1§lgml 6rttil!
Gilne§ slcak olunca da
k616fik616pcilrilptilrkillU§-c6nu Kamkey
k616fik616pcilrilptilr!
Bir butagl kaynlIp
aspandmkDsiln allptlr-
g61gelenipya§adl,
Kamkey gillilmseyip
serin g61gededola§tI!
Dallardan biri egilip
g6giln 1§lgml 6rttil,
Ala-tooday CakIp-kan
aa k616fik616pcilrilptilr!
Bir butagl kaynllp,
cerdin cilsUInallptlr!
Cer suuk bolgondo,
Ala-dag gibi dogan CakIp Han
g61gesindedola§tI!
Dallardan biri egildi,
yer yilzilnil 6rtilyerdi!
Yer yilzil sogudugunda
Bagdl-doolDtbaybige
aa cllmlp cilrilptilr!
Padl§amMianas tirilip,
Bagdl-dool6t baybic;:e
gilne§te lsmlp ya§adl!
Efendim Er Manas acep
tirilip kelg(:n cilrb6ybil?'
Anda Caklp-kan aytat:
'Kirk goro!~okabar gal, balam!
Ala-tooday Manaslfi
tirilip kele-tuganl
agm suuda~{Manaslii
dirilmi§ geliyor olmasm?"
0 zaman Caklp Han dedi ki:
"Kirk yigide haber gal, yayrum,
Ala-dag gibi dogan Er Manas'ln
dirilip geldigini s6yle,
seller gibi akan Manas
tolkup kele-tugam,
terektey senin Manaslii
terbenip kele-tugam,
tefiistey senin Manaslii
gilrleyerek geliyor de.
Kayak gibi yilksek Manas
sallanarak geliyor de!
Ummanlar gibi Er Manas'ln
gaYIPala-tugam!
Til~ilii til~ bolbosun!
Til~ bolsun, balam!'
Anda Kamlcey ayttl deyt:
'Ak-kula kl~tti cogolup,
Ak-~umkar ketti cogolup,
Ak-taygan ketti cogolupBu nemenin Sir boldu?
Ak-borc;:uktutokunup min!
AI cllkldan karaglAk-kula cok boldu!
Ak-~umkar tuurunan cok boldu!
Ak-taygan ordosunan cok boldu!Bu nemenin Sir boldu?
dalga dalga geliyor de!
Rilyan bir rilya olmasln,
rilyan gergek olsun, yayrum!"
Kamkey ~6yle dedi:
"Ak-kula gitti yak oldu,
Ak-~umkar gitti yak oldu,
Ak-taygan gitti yak oldu,
bu nasll Sir olga gerek?
Ak-borc;:uk'uhazlrla bin!
At silrillerine git bir bak!
<;:ilnkil Ak-kula yak oldu!
Tilnegindeki Ak-~umkar yak oldu!
Eydeki Ak-taygan yak oldu!
Bunda bir Sir olsa gerek!
~
~
MANASDESTANI
102
MaHaCTbIH KYM6ecYH
Manastm kiimb6siin
Manas'm mezanna bir
Kepyn KenCe~IJH"
Ana-TOoAai1 )KaKbIn-KaH
k61.iipkelsen~i!'
Ala-tooda:vCakJp-kan
Ak-bor~ul,tu mindi deyt,
al cilkIga barsa deyt,
Ak-kulasl dagl cok,
Ak-§umka:n dagl cok,
Ak-taygaIlil dagl cok!
baklp gelsen!"
Ala-dag gibi dogan Caklp Han
Ak-bor~uk'a binerek
stiriiniin yanmna geldi,
Ak-kula'sl yak olmu~tu,
Ak-§umkar'l da yak olmu§tu,
Ak-taygan'l da yak olmu§tu!
Ala-dag gibi dogan CakJp Han
dontip c~vinegelerek
Bagdl-doolot'e dedi ki:
"Manaslm eger olmedi ise
Er Manaslm §imdi oldti!
-5imdi ana oldti derim!
KIrk yigit bizden aynlml§tl,
Manaslm kadar sevdigim
Ak-kula da elden gitti,
Manas'm ~ocugu gibi alan,
~ocugukadar sevdigim
Ak-§umkar da ttinekten gitti,
AK-60pIJYKTY MHHAHAej;jT,
2265 an )KbInKbIra 6apca Aej;jT,
AK-KynacbI AarbI )KOK,
AK-IIIYMKapbI AarbI )KOK,
AK-Taj;jraHbI AarbI )KOK'
Ana-TOOAaj;j)KaKbIn-KaH
2270 KamIn KeMH yi1YHe,
BarAbI-AeeneT 6ai16HlJe:
'Mauac-6aj;j enooreH 6onco,
3MH enAY MaHaCbIM3MH enreHYH aj;jTai1H!
2275 KbIpK 'IOpO 6HCTeH6enYHreH;
MaHaCTbIH KaK e3YHAej;jKepYHreH
AK-Kyna )KOK)KbInKbIAa;
6anaCbI eTKeH MaHaCTbIH
6anacbIHAaj;j KepYHreH
2280AK-IIIYMKap
)KOK TYYPAa;
MaHaCTbIH HHHCHHAej;j
KepYHreH
AK-Taj;jraH )KOKyi1YHAe!Tepe MaHac enreH CO~,
TeTen 6onroH KeeHYMe!
2285 AK-Kyna ceHAeH aj;jpbInAbIM3MH apraM He 60nOT?
BanacbIHAaj;j KepYHreH
AK-IIIYMKapAaH aj;jpbInbm3MH apraM He 6onoT?
2290
MHHcHHAeu KepYHreH
AK-TaUraH CeHAeHai1pbInbIn3MH apraM He oonOT?
MaHAaUAaH KaIlIKaj;jbIn
MeHHH aKKaH 6ynarbIM,
2295 KonYMAarbI KapMaraH
KOIlI IIIaMaHa-lJbIparbIM!3nHHAeH 3nHM KelJnereH!TYHAe )KaKCaMelJnereH
2300
Kapan TYpraH KaperHM,
KapMan TypraH IJbIparblM!
By MaHaCTaH AarbI )KOK!
MaHac eTyn KeTKeH CO~,
KbIpK lJopo MeHAeHoonYHreH!3MH apra He 6onoT?
2305 Au Kapa~rbI TYHYHAe,
Kapbm eTKeH KYHYHAe
KapYYAaHTauraH lJarbIMAa.
CeKceHre )KaIlIbIM )KeTKeH KYH,
6Hp ceprHnreH oonroH KYH,
2310
KaHaTbIMAaHKaj;jpbInbln,
KaH MaHaCl'aH aj;jpbInbln,
KbIpK IJOpOMMeHAeH6enYHreH!
By MaHaCTaj;j KepYHreH
AK-Kyna ceHH KaHTeUH?
Ala-tooda:'f Caklp-kan
kaytlp keldi iiyiin6,
Bagdl-dool16tbaybi~e:
'Manas-bay 61b6g6n bolso,
emi 61dii lv1anaslmemi 6lg6niin aytayn!
KIrk ~oro bisten b6liing6n;
Manastm kak 6ziind6y k6riing6n
Ak-kula CDkcIlklda;
balasl 6tk,on Manastm
balasmdayk6riing6n
Ak-§umk~lfcok tuurda;
Manastm inisindey k6riing6n
Ak-taygan cok iiyiind6!T6r6 Mal1las6lg6n son,
t6t6p boli~on k66niim6!
Ak-kula sl~ndenaynldlmemi argam ne bolot?
karde§i gibi sevdigim,
kopegi de evden gitti!
Efendisi Manas oliince
bunlar gonltime teselli idi!
Ak-kulaslndan da aynldlm,
§imdi ben ne edeyim?
Balasmdayk6riing6n
Ak-§umk~lrdanaynllpemi argam ne bolot?
<;:ocugugibi sevdigim
Ak-§umkar'dan da aynldlm,
~imdi ben ne yapaYlm?
Inisindey k6riing6n
Ak-taygan senden aynllpemi argam ne bolot?
Karde§i gibi sevdigim
kopeginden de aynldlm,
§imdi ben ne edeyim?
Ytiztinden a§agl§imdi
Mandaydlm ka§kaYlp
menin akkan bulaglm,
kolumdagl karmagan
ko§ §amana-~Jraglm!Elinden e.lim ki)<;:p6g6n!Tiind6 caksam i)<;:p6g6n
karap turi~ankaregim,
karmap tulrgan~lraglm!
Bu Mana!;tandagl cok!
Manas 6tl[ip ketken son,
kirk ~oro menden b6liing6n!Emi arga ne bolot?
Ay karani~1tiiniind6,
kanp 6tkiin kiiniind6
karuudan taygan~aglmda.
Seksengeca§lm cetken kiin,
bir sergilJ~enbolgon kiin,
kanatlmd,ankaynllp,
Kan Manastan aynllp,
kirk ~orom mendenb6liing6n!
Bu Mana:;tayk6riing6n
Ak-kula s:enikanteyn?
goz ya~lan bo~anml~tl,
ellerimle tuttugum §u
~ifte mumlu §amdamm!
Kavmimden kavmim ge~meyen
geceleyin hi~ sonmedi,
baklp duran goz bebegim
yakaladlglm ~amdanlm!
ManaSlmda yak olmu~tu!
Manaslm oliip gidince
kIrk yigit benden aynldl!
Ah ~imdi ben ne yapaYlm?
Ay karanllgl gecede,
ihtiyar olmu~ gonliimde,
mecalsiz kalml~ ~aglmda,
seksen ya~lndaYlm ~imdi,
yapayalmz kaldlm ~imdi,
kanadlmdanaynldlm,
Manaslmdan aynldlm ben,
kirk yigit de benden aynldl!
Onlan Manas kadar severdim,
Ak-kula seni nerede bulaYlm?
i
't.."";j
'ft''
I
, ' ;"
~
MANAS'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
2315 MaHac eTyn KeTKeHco~,
efikeybes emelltayaglm
3~cecHHeH 6YKTeAY~.
KapLIn KeTKeH )l(aKLm-KaH
efisesinen btiktcldtifi.
Karlp ketken Caklp-kan
a~Tapa )J(Yc )J(YKTy )J(YKTeAY~.
2320 Oti AK-TatiraH ceHH KaHTetiH?
KaKati6ac KatiLI~ TaSirLIM
Kan OpTOAOH6YKTeAY~.
KapTaSi KapLm KeTKeH6ati6Hqe
a~Tapa )J(YC)J(YKTeti )J(YKTeAY~!
2325 Topy qy6ap 6eAeH
Top'yyn MHHep aT TYy6atiTTOKCOHro)J(eTKeH)l(aKLlllTaH
MaHacTati 3MAH 3P TYy6atiT!'
'KapLm KeTKeH )l(aKLm-KaH,
2330 AK-OOpqyKTY MHHCe~qH!
KLlpK qoporo 6apCa~qbl!
AK-IIIYMKap )J(eHYHaticca~qLI!
AK-Kyna )J(eHYHaticca~qbl!
AK-TatiraR )J(eHYHaticca~qLI!
2335 MaHacKa KYAati )J(ap6bI3KeH?
Kartaya karlp kc~tkenbaybi~e
afitara ctis ctiktclY ctiktootifi!
Torn ~ubar beden
tor'uul miner at tuubayttoksongo cetken Caklptan
Manastay emdi er tuubayt!'
'Kanp ketken Caklp-kan,
Ak-bor~uktu minsefi~i!
KIrk ~orogo barsafi~l!
Ak-§umkar coniin ayssafi~l!
Ak-kula conlin ayssafi~l!
Ak-taygan conlin ayssafi~l!
Manaska Kuday carbl eken?
KIrk ~oronun esinde
Manas batIr barbl eken?-
KOOHYHAeMaHac 6ap6LI 3KeH?'
AlTaHbm qblKTbl )l(aKbm-6aH,
Koontindo MantiS barbl eken?'
Attamp ~Iktl Calklp-bay,
atirblp )J(aaK,Kapa THn
A)J(bl6atira 6apAbl AeHT,
'AK-KYJla )J(OK )J(LIJlKbIAa2345 aHbl KaHAaHHcTeti6Hc,
AK-IIIYMKap )((OK TYYPAa,
AK-TaHraH )((OK KaprblAaaHbl KatiAaH Ta6a6blc?
3MH apra He 6onoT?
2350 3MH aMaJI He 60JlOT?
Ayklrgam colbclrstoy
Almambetke baird I deyt,
ayglr caak, kara til
Aclbayga bardl deyt,
'Ak-kula cok cllkIdaam kaydan isteybis,
Ak-§umkar cok tuurda,
Ak-taygan cok kargldaam kaydan tababls?
Emi arga ne bolot?
Emi amal ne bolot?
KaHaTblMAaH KaHpbIllLIn,
KaH MaHaCTaH atipbIllbm,
Kanatlmdan kaynllp,
Kan Manastan alynllp,
Kapbm 60JlrOH )((ypreHAe,
MaHaCTaH KeproH AK-KYJla
kanp bolgon ctirgondo,
Manastay korgon Ak-kula
Kepco, KOCYMToHroHYMyqeeHY 6Hp )J(epAeH3MH qblrapcblH!
K YJlnO~-MHHeHKYH KOPAYM,
korso, kostim toygonumti~oonii bir cerdc:n emi ~Igarsm!
Killptifi-minen ~~tinkordtim,
atiAbl~-MHHeH alii HIIITHM,
acKblHa 6acbln )J(OJI)J(YPAYM,
aydlfi-minen a§ i§tim,
askIna baslp col ctirdtim,
2360 apKa~-MHHeH TOHKHtiAHM!
YqOO olllY AYHOOAOHTY~YJlCO,
2365
afitara ctis ctiktii ctiktodtifi.
Oy Ak-taygan seni kanteyn?
Kakaybas kaYliil tayaglm
kap ortodon bill~todtifi.
KblpK qOPOHYH3CHHAe
MaHac 6aTbip 6ap6bl 3KeH?-
2340 AtiKLlpraHbl )J(on6opCToti
AnMaM6eTKe 6apAbl AetiT,
2355
Manas otup ketken sofi,
3~Keti6ec 3Men TaSlrLIM
arkafi-minen ton kiydim!
U~oo o§u diinocldon tUfiillso,
HqHMe 6blqaK ypapMblH,
MaHacTblH KoTYHe 6apbln TypapMblH,
i~ime bl~ak urarmm,
ManastIn kotUruj banp turarmm,
capatiAaH KYJlan OJlOPMYH,
MaHaCTblH )((aHblHa KHpepMHH!'
AnMaM6eT-MHHeH A)((b16aH
AYHeeHY IIIblnllla6aHT (?),
saraydan kulap ()Iormiin,
ManastIn camna kirermin!'
Almambet-minen Aclbay
dtinoonii §Ip§abayt (?),
6HPAeH 6HpH Tbl~lIIa6aHT.
birdey biri tIfi~albayt.
103
Manasim ~Ikip gidince
bu sert me§e dayanaglml
ensesindenbiiktiin sen.
Bu ihtiyar Cakip Han'a
yiizlerce yiik yiikleyerek sen.
Ey Ak-taygan seni ne yapaYlm?
~u sert kayrndan dayagi
orta yerinden biiktiin sen.
~u ihtiyar baybi~e'ye
yiizlerce yiik yiikledin sen!
AI alaca kisrak artlk
hirer rahvan at doguramaz,
doksana giren Caktp'tan artlk,
Manas gibi er dogamaz!
Ey pir olmu§ Cakip Han, kalk,
Ak-bor~uk atma bin de
kIrk yigidin yamna var!
Sayle Ak-§umkar nerede?
Sayle Ak-kula nerede?
sayle Ak-taygan nerede?
Manas'a Tanrl yar ml oldu?
Kirk yigidin ganliinde
Manas hala ya§lyor mu?
Kalplerinde ya§lyor mu?
Artik Caklp ata hindi,
kaplanlar gibi bagiiren
Almambet'e dogru gitti.
Ayglr yanak, kara dilli
Aclbay'a dogru gitti.
"Ak-kula yok siiriide,
onu neredebulacaglz?
Ak-§umkar tiineginden u~mu§,
tazl da evden yok olmu§.
Bunlan nerede bulacaglz?
~imdi biz ne yapacaglz?
Hangi ~areyi bulallm?
KanadImdanayrlllp,
hen Manaslmdan ayrillp,
garip olup kaldlm hen.
~u Ak-kula'ya baktlk~a,
gazlerim hep nurlanlrdl.
Bu ii~ §eyi getirin!
Ben onlarla giin gardiim,
aydmllgrnda a§yedim,
izine baslp yol yiiriidiim,
onlann yamnda giyindim!
Ga~iip diinyadan gittilerse
i~ime bl~ak vuraYlm,
Manasln ardmdangideyim.
Evimden firlar oliiriim,
gider Manasl bulurum!"
Almambet ile Aclbay
diinyaYldii§iinmtiyordu,
bu sazleri hiC;;tlnmadllar.
MANAS VESTANI
104
bIHnan KaHlTbl )l(aKbln-KaH,
2370 Ear~bl-~eeneT6aH6HqereKen~H~eHT.
'0 6aH6HqeKaHTeH6Hc?
KblpK qOPOHYH
6apblcblHKalTa~bIM:
MaHaCTblHMaaHblCblH
6am KOH6oHT
ap6arblHa am KOH60HT!
2375 EapblH YHYTynKolOnTypr
AH~a 6aH6HqeaHlTbl ~eHT:
'Ana-TO~aH)l(aKbln-KaH,
CepeK-MHHeH
Cblprarbl,
Kapa-ToKo )KaH~ocy,
2380 EaKaHra6ap~bI1\6bl?
Iylap kayttl Caklp-kan,
Bagdl-dool()t baybi~egek6ldi d6yt.
'0 baybi~e kanteybis?
Kirk ~oronun barlsm kattadlm:
Manastln maamsln ba~ koyboyt
arbagmaa~ koyboyt!
Barm unutup koyuptur!'
Anda baybil,e ayttl d6yt:
'Ala-today CakJp-kan,
S6r6k-minen Slrgagl,
Kara-toko can dosu,
Bakaygabm.dli'ibl?
Caklp Han aglayarak dondii,
Bagdl-doolot baybi~eye geldi.
"Ey baybi~e ne yapaYlm?
Kirk yigidin hepsini yokladlm,
Manas'a aldJranyoktu,
onu kalpten silmi~ler her,
unutup gidivermi~ler!"
ihtiyar kadm dedi ki:
"Ala-dag gibi dogan Caklp Han,
Serek ile Slrgak'm
can dostu Kara-toko ile
Bakay'a da gittin mi?
Barlp kabar ayttli'ibl?'
'Aa kabara:ftpadlm.'
ana da haber verdin mi?"
"HaYlronlara gitmedim."
'amy yqeeHY 6apbln Ken,
6apbln Ka6apaHTblnKen!
2385 TYMqYKTapblKaHKbl'~bl,
Kel\emTepHTaHKb"~bI,
CepeK-MHHeH
CblprarblH,
omy YQeeHYanbln Ken,
EaKam~bI~aa anbln Ken!
2390 AMaHaHT! )l(aMbl ooneny!
MaHaCTblH6eHTHH6apbln KenenH!'
)l(aKbln-6aH KaHTaqanTbl~eHT,
'O~u ii~oonli barJp k61,
barlp kabar aytlp k61!
Tum~uktarl kaykl'dl,
k6i'ie~terita),kl'dl,
S6r6k-minel.lSlrgagm,
o~u ii~oonii allp k61,
Baka§dldaa allp k61!
Aman ayt! Candl bololii!
Manastm be:ytin barlp k6Ieli!'
CakJp-baykayta ~aptl d6yt,
"Bu ii~iine kadar git de,
onlara da haber ver gel!
Burunlarl biiyiidii,
ogiitler her kayboldu.
Serek ile Sirgak'i da
ii~iinti buraya allp gel,
Bakay.. da allp gel!
Yalvar, cammlZI feda edelim!
Manas..n mezarlna gidelim."
Caklp-bay yine geri dondii.
CepeK-MHHeH
CblpraKTbl,
aHbl aTKapblnan~bl ~eHT.
2395 MaHacTblHanTblMblCanTbl Man ~ocy,
Man~OCYHYH
HQHH~e
KblSlMalTblKKapa-ToKo )KaH~ocy,
aHbl aTKapblnan~bl ~eHT.
EaKaH-KaHraKen~H~eHT2400 6an I1QKeH~e,
MaKTaHraH,
MaC-3KeH-MHHeH
aTTaHraH,
EaH~bIHyyny EaKaH CapT,
aHbl aTKapblnan~bl ~eHT.
S6r6k-minen Sugaktl,
ani atkarlp a.ldld6yt.
Manastm altlmls altl mal dosu,
mal dosunun i~inde
klyamattlk FCara-tokocan dosu,
am atkarlp aid! d6yt.
Bakay-kangak61did6ytbal i~kende, maktangan,
mas-6ken-minenattangan,
Baydln uulu Bakay Sart,
am atkarlp aldl d6yt.
Serek ile Sugak'l
hirer ata bindirdi.
Manas..n altml~ altl mal dostu yardl
Mal dostlarlnln i~inde,
klyamete dek Kara-toko can dostu.
Bu Toko'yu ata bindirdi.
Sonra Bakay Han'a gitti.
Bal i~ince ogiinen,
mest olunca ata binen
Bay'm oglu Sart Bakay.. da
CaklP Han ala bindirdi.
TepTY 6Hp~eH6on~y ~eHT,
2405 Ear~bl-~eeneT 6aH6HQe,
aHblHYHYHeTamTa~bl,
EaH~bIHyyny EaKaHCapT
MaHaCTblH6eHTHHe6amTa~bl:
'Ean I1QKeH~a,
MaKTaHraH,
2410 Mac 3KeH-MHHeH
aTTaHraH
EaKaHKen~H~aTTaHbln!
Tortii birdey boldu d6yt,
Bagdl-doolot baybi~e,
anln iiyiino l:a~tadl,
Baydln uulu Bakay Sart
Manastln b6ytine ba~tadl:
'Bal i~kenda,maktangan,
mas 6ken-minen attangan
Bakay k61diiiattamp!
Dordii birden bir olunca
Bagdl-doolot baybi~e'nin
eyine dogru at siirdiiler.
Bunlarl BaY'ln oglu Sart Bakay,
Manas'ln kabrine gotiirdii.
"Bal i~ince ogiinen
mest olunca ata binen
Bakay geldin ata binip!
CepeK-MHHeH
CblpraK,
eKe Ken~HI\alTaHbln!
KeK-6opQYK aTbl )KeneT~eHT.
2415 MaHacTblHKapa-ToKo )KaH~ocy
O-AaKaQaHKeneT?'AeHT.
EaH~bIHyyny EaKaH,
Kec )KambIH~aHKen 6onyn,
K0nnyryn blHnanTypaT~eHT2420 0nreH MaHac eQYKTy!
'AnTblMblm anTbl Man AOCY,
Man AOCYHYH
I1QI1HAe
S6r6k-minerl Sirgak,
oko k61dii'iattamp!
Kok-bor~uk atl c6let d6yt.
Manastln K;Jira-tokocan dosu
o-da ka~ank6Iet?' d6yt.
Baydm uulu Bakay,
kos ca~mdarlkol bolup,
kolpiigiip Iylap turat d6ytolgon Manm; ~iiktii!
'Altlml~ altl mal dosu,
mal dosunun i~inde
Sizde Serek ile Sirgak
ala bindiniz geldiniz!
Atl Kok-bor~uk yel gibi ko~tu.
Manas'ln can dostu Kara-toko
0 da ne zaman gelecek?"dedi.
Bay..n oglu BakaY'ln
goz ya~lndan gal oldu,
hl~kmklarla dedi ki:
"Manas oldii, soniip gitti,
altml~ altl mal dostu yardl.
Bu dostlarln araslndan,
bapbln Ka6ap aHlTbI1\6bl?'
'Aa Ka6apaHTnaAblM.'
MANAS'IN EVLENMES1, OLUM"O VE YEN1DEN D1R1Ll~1
KbISIMaTrbIK Kapa-TOKO )((aH AOCY6y AarbIHAaU KeqHKnt,
2425 MHHreH aTbI )((en6eAH!
AnTbIH 6epce anAbI6bI
Ana-TOOAau MaHaCTaH?
Kapa-ToKo )((aH AOCY
MaHaCTaH KeeHY KanAbI6bI?
2430
3nHM, CeuHT, 3KH yyn,
CepeK-MHHeH CbIprarbIM,
Kapa-TOKo KenreHAe,
KapbInbIK Ke~ellI auTauH!
KbIpK QOPOHYH3~ )((aMaHbI
Ta3-6aUMaT
2435 MaHac cyycan KenreHAe,
TYllIe Kanbill Qau KauHaT!AnTbIHAbl )((eCTeU6enenYK!
MYHaH 6apbill KenenHK!
MaHacTbIH 6eUntH KepenYK!
2440 KblpK QOpO-MHHeHMaHaC-KaH
aT QanTbIpbill OUHorOH
e3eHAY 6ynaK Tanbill an!
Kene~Kenen )((aTbIIlIIIIbI!
Mai:iAaHAa TepeK 6arbI 6ap,
2445
klyamete dek can dostu Kara-toko'nun
bu kadar gecikmesi
bindigi at ko~madlgmdan!
Altm verse allr mlydl
Ala-dag gibi Manas'tan?
Can dostu Kara-toko
Manas'a dargm mlydl?
Elim Seyit, bu iki yigit
Serek ile Slrgaklm,
Kara-toko da artlk geldiginde
size bir ogiit vereyim!
KIrk yigidin en fenasl
Taz-baymat
Manas suusapkelgende,
Taz-baymat,
Manas susadlgl vakil
allan inip c;:aykaynat!
Altml baklr gibi sac;:allm!
-5imdi buradan kalkallm,
Manas'm kabrine varallm!
Manas Han'In kIrk yigidi ile
at yan~tmp oynadlgl
su ba~mdaoturallm!
Golgelikte uzanallm!
Meydanda sogtit var,
biz oraya varallm!
Altma varallm inelim!
Altml~ kanatll ak c;:adm,
goklere dogru dikelim,
ham tahta oturtallm,
tii§o kahp ~ay kaynat!Altlndl cestey bololtik!
Munan banp kelelik!
Manastm beytiJ11
koroltik!
KIrk /fOro-minenManas-kan
at ~aptIrlp oynogon
ozondti bulak tahp al!
AnTbIMbIIlI TaHan aK QaTbIp
acnaHAa ntnntK ntrenH,
TaKTaCblHaTepe cananbI!
aspanda tiptik tigeli,
taktaslna taro sajall!
2450 Ana-TOoAau )KaKbInTbI
KapbIca AarbI KaH KeTepyn Kouony!
AK-6oc 633HH couony,
MaHaCTbIH ap6aubIHa 6arbIIlITan,
KynKynAa6aT KypaHAbI
245 5 KynTaH oKyn auTanbI!
Ala-tooday CakliptI
karlsa dagl Kan kotortip koyolu!
Ak-bos beeni soyolu,
ManastIn arbaYlnabagl§tap,
kulkuldabat Kur;andl
'CepeKTH aTKapbill HUAH', Aen,
MaHaCTbIH 6euTHHHH 6aIIlbIHa,
kuptan okup aytall!
AyatIl-ktirsti .man-da,
namastInabdan okup aytall!
Ak-kula conti barbl eken?
Ak-taygan conti barb. eken?
Ak-§umkar conulbarb. eken?'
Bakaydln aytkamn klld. deyt,
emi barlp kondu deyt.
'Serekti atkarlp iydi', dep,
Manastln beytinin ba§lna,
KYM6ecYHYH KallIbIHa
ktimbostintin
CepeK )((eTHn6apAbI AeiiT.
MaHaCTblH KYM6ecy )((OK 6onoT,
Serek cetip bardI deyt.
ManastIn ktimbJDsticok bolot,
ktimbostintin orclunda
saraYIcok tiy tulrat!
Ak-kulaga ok§o~ at,
altIndan aku casaptlr,
ASiTbIn-KYPCY bIMaH-Aa,
HaMaCTbIHa6AaH oKyn aUTanbI!
AK-Kyna )((eHY 6ap6bI 3KeH?
AK-TaUraH )((eHY 6ap6bI 3KeH?
2460 AK-IlIYMKap )((eHY 6ap6bI3KeH?'
EaKauAbIH aUTKaHbIHKbillAbI AeuT,
3MH 6apbill KOHAYAeuT.
2465
ktyamattlk Kar~l-tokocan dosubu daglndayk~rikti,
mingen atl celb(~di!
Altm berse aldlbl
Ala-tooday Manastan?
Kara-toko can dosu
Manastankoonii kaldlbl?
Elim, Seyit, eki uul,
Serek-minen Sl:rgaglm,
Kara-toko kelgende,
kanhk kefie§ aytayn!
KIrk ~oronun eri camam
Kolofikolop catJI§§I!
Maydanda terek bagl bar,
bir o§uga barall !
Bak tiibtino tii§tilii!
AltIml§ tanap al. ~at.r
6HP oIIlyra 6apanbI!
EaK Ty6YHe TYllIeny!
KYM6ecYHYHoPAYHAa
capaiibl )((OK yii rypaT!
2470 AK-Kynara
OKIlIOIlI aT,
anTbIHAaH aKbIp )((aCanTblp,
apnaAaH KHIIIMHIII TerynTYP,
AK-Kyna TypaT aKbIPAa!
AK-IIIYMKap TypaT TYYPAa!
2475 AK-TaiiraH TypaT KaprblAa!
105
ka§lna
arpadan ki§mi§ 1.ogtipttir,
Ak-kula turat aklrda!
Ak-§umkar turat tuurda!
Ak-taygan turat !karglda!
Ala-dag gibi dogan Caklp'l
ihtiyarsa da han yapallm,
Ak-boz klsragl kestirip
Manas'm ruhuna bagl~lamak ic;:in
Kulhtivallahi diyelim,
Kur'ammlzl okuyallm!
Ayete'l-ktirsi'yi
Manas ic;:inokuyallm!
Ak-kula ugurlu mu acep
Ak-taygan ugurlu mu acep,
Ak-~umkar ugurlu mu acep?"
Hep Bakay! dinlediler,
oraya gidip kondular.
Serek'i ala binsin dedi dire
Er Manas!n mezanna
ttirbesinin kenanna
Serek vanp geldi ~imdi.
Manas!n mezan yak olmu~tu,
Ttirbesinin yerinde ~imdi
bir ak safar kurulmu~tu.
Ak-kula gibi bir at yardl,
altlndan bir yemlik yardl,
arpa yerine ki~ni~ yardl.
Ak-kula yemlikte durmakta,
Ak-~umkar ttinemi~ ttinegine,
taZI karglda bagll.
!
I
~
I
106
CepeK 6aCbInKenAHAeHT,
Tep KanblWTaHaWTbIAeHT,
MaHaC-KaH
aHAa)!(aTaT!EenAeHTelIleK CaJlbinTbIp2480 aHAereHAeaTbI)!(OK,
KYHAereHAeKepKY)!(OK6apqa-MHHeH
6anKbIra
MaHac-Ta 6enen KoIOnryp,
6epMeTKeWYPYHYKolIlyn TarbIHbIn,
2485 MaKManAbIKowyn xaMbIHbIn,
MaHaCTbIH6aWbIH)!(enen
6Hp cynyy KbIConrypaT!
TepTeecy Te~ KepAYAeHT,
KeeHYTeTeH6onAYAeHT!
2490 'A KYAaHbI! A KO)!(OM!
KOpOCOH
KblnbIq KbIH6onco,
MANAS DE:STANI
Serek baSIpkl~ldi deyt,
tor kapI§tan a~tI deyt,
Manas-kanan,dacatat!Belden to§ok salIptIray degende atJcok,
kiln degendek:orkticokbar<;:a-minen
I:lalkIga
Manas-ta bol()p koyuptur,
bermetke §urunu ko§up tagmIp,
makmaldl ko~!upcammIp,
ManastIn ba§mcolor
bir suluu kIs olturat!
Tortoosii ten I.ordii deyt,
koonii toton boldu deyt!
'A KudaYI! A Kocom!
Koroson kIII<;:km bolso,
Serek oraya gelince
evin kapISinI a<;:tI.
Manas Han oradayatlyordu!
reline kadar do§ek vardl.
Bir ay gibi gtizel olan,
gtine§ gibi parlak duran
Manas'm bir <;:okyumu§ak
kadifelere sardIgI
mercanlarla stisledigi,
ipek kadife giydirdigi
Manas'm ba§dayadIgI
gtizel bir kIZ oturmu§tu!
DOrdtinti birden gortince
gonlti sevin<;:lerledolup
btiytik Tannm AllahIm!
Klllcm kml olsaydl,
AK-Kyna-MHHeH
AK-wYMKap
Ak-kula-minen Ak-§umkar
Ak-kula ile Ak-§umkar
MaHaCTbIH
THpHnreHHqbIH6onco,
ManastIn tirilgeni <;:mbolso,
Manas'm dirildigi ger<;:ekise
KOHAOH
roryc aJlaHH,
koydon togus alayn,
dokuz koyun alaYlm,
2495 YHAaHTOryCaJlaHH,
uydan togus alayn,
dokuz inek alaYlm,
TeeAeHToryc aJlaHH,
toodon togus ;Ollayn,
dokuz deve alaYIm,
)!(blnKbIAaH
roryc aJlaHH!
cllkIdan togus alayn!
dokuz tane at alaYIm!
KbIpK qOPOHYH
6alIlbI CaH" 6HpToryc KIrk <;:oronunba§I sayn bir togus KIrk yigidin her birine
"THne Kbln!" Aen CaJIaHH!
"Tilo kII!" depsalayn!
dilek kII deyip vereyim!
2500 AT qanTblpbIn, TOHKblnbIn
At <;:aptInp,toy kIlIP
At yan§tmp dtigtin edeyim,
EaHAbIHyyny EaKaHAbl
Baydm uulu Bakaydl
Bay'm oglu BakaY'1da
TerepeKKe 6aw KblnbIn
togorokko ba~fkIllp
topluluga ba§ kllaYIm.
ap THnerHHTonrypcYH!
ar tilegin toltulrsun!
Dilekleri hep olsun,
KapbIn KeTKeHEaKaH-KaH
Kanp ketken Bakay-kan
ihtiyar olan Bakay Han,
2505 MaHac-MHHeH
6Hp )!(aHaWa~onTYPcYH!Manas-minen bir cana§anoltursun!Manas'ln yamnda otursun!
AHAaHKaWbIHKepHnTHp,
Ayday ka§m k:6riptir,
Ay gibi ka§lannl <;:atan
KapTaHbinKeTKeHEaKaMblH
kartaYlpketken Bakaydm
ihtiyarlaYIp giden BakaY'ln
THnerHHKYAaH6epAH-Ae,
tilegin Kuday berdi-de,
Tann dilegini verdi,
6aCTbIpca,)!Cony)!CowynAY!
bastIrsa,colu I::o§uldu!
yol gitse yolu a<;:Ik
oldu!
2510 EaHpblenreH 6y MaHac
Bayn olgon bill Manas
Once olmti§ olan Manas
THpHnHnEaKaHra KaHTbInblnKowynAY! tirilip Bakayg,Ol
kaytIlIp ko§uldu! dirilip Bakay'la kavu§tu.
AnaKaH )!(aHbln6aT' aJlCbIH!
Alakan caYIPibat' alsln!
Ellerini a<;:Ip
dua alsln!
6YlOpca,AeMawaCblH!
Buyursa, dell a§asm!
Buyur denilen a§1resin!
T"pHn"n KonKOH3p MaHac
Tirilip kopkon Er Manas
Tekrar dirilen Er Manas,
2515 M"~re )!(eTe)!CawaCbIH!'
minge c6te c~fasln!'
artlk bin sene ya§asm!"
3M" CepeK qaKblpaT:
Emi S6r6k~a~;lrat:
Serekseslendi:
'ATeKe~ KenA", Ko6o Kan,MaHac!
'Ateken k6ldi, kobo kal, Manas! "Baban geldi, kalk, Er Manas!
EarAbI-AeeneT6aH6"qe, MaHac,
BagdI-doolot baybi<;:e,
Manas,
BagdI-doolot baybi<;:e,
Manas,
3HeKe~KenA", Ko60 KaJI,MaHac!
6neken k6ldi, kobo kal, Manas!
anan geldi kalk, Er Manas!
2520 KblpK qOPO~KeMH, Ko60 KaJI,MaHac! KIrk <;:oronk6ldi, kobo kal, Manas!Bak kIrk yigidin de geldi, Manas,
EaJI"qKeHAe MaKTaHraH,MaHac,
Bal i<;:kende
maktangan, Manas, bal i<;:inceher metheden, Manas,
Mac 3KeH-M"HeHaTTaHraH,MaHac,
mas 6ken-minenattangan, Manas, illest olunca ata binen, Manas,
aprblMaKM"H"n apbITKaH,MaHac,
argImak minip antkan, Manas,
cins ata binip atl yoran, Manas,
)l(aKbin-KaH-M"HeHTe~
CakIp-kan-milrlen t6n
CakIp Han gibi ihtiyar
)!CaHawa
KapbIraH,MaHac,
cana§akangan, Manas,
olan, Manas,
2525 6aHAblHyyny EaKaHKenA", MaHac,
Baydm uulu B.akayk6ldi, Manas, Bay'm oglu Bakay geldi, Manas!
3M" Ko60 KaJI,MaHac!
emi kobo kal, Manas!
ArtIk yerinden kalk, Manas!
AnMaM6eT KenAI1,Ko60 KaJI,MaHac!
Almambet keldi, kobo kal, Manas! Almambet geldi kalk, Manas!
,
3n11M,CeHI1T,3Kl1yyn KenA", MaHac, Elim, Seyit, 6ki uul k6ldi, Manas, Elim'le Seyit, bu iki gen<;:,Manas,
MANAS'IN EVLENMESt, OLOMO VE YENtDEN DtRtLt~t
107
emi kobo kal, M;inas!
geldiler, kalk haydi, Manas!
Kaman, Coypur, eki uul, Manas, Kaman, Coypur bu iki gen~, Manas,
o-da keldi, kobo Ikal,Manas!
onlar da geldi, kalk, Manas!
Koktiin cl1dls bat:m, Manas,
Goklerin yl1dlz erleri, Manas,
KeKTYH )f(bIllAbIC 6aTbIpbl, MaHaC,
CYHYHKY~YC 6aTbIpbI, MaHaC,
sunun kundus batln, Manas,
suiann kunduz erleri, Manas,
o-Aa KellAH, Ko60 Kan, MaHac!
o-da keldi, kobo kal, Manas!
onlar da geldi, kalk, Manas!
Ktildtir uulu C;albaYlfi,ManaS,
Ktildtir'tin oglu C;albay, Manas,
JKaHamaKenreHEan6aiibll\, MaHac,
cana§akelgen BalbaYlfi, Manas, yanmda gelen Balbay, Manas,
O-AaKenAn,KOOO
Kall, MaHac!
o-da keldi, kobo l.aI, Manas!
geldiler i§te, kalk, Manas!
KbITaMblH JKYpTyHKaHanan, MaHac! Kitaydm curtun kanap aI, Manas! ~inlinin karuru dok, Manas!
KblpK qoPO~y caHanall, MaHac!'
Kirk ~orofidu sanapaI, Manas!'
Kirk yigidini say, Manas!"
Manas emi ayttl deyt:
Manas 0 zaman §oyle dedi:
'TymnaHAbi KOCKeHn6ei1MHH:
'Tu§pandl kosko ilbeymin:
"Dti§mana goztimti dikmem ben!
MeH He 60nrOHYM 6Hn6ei1MHH!
men ne bolgonum bilbeymin!
Evvelce kimdim bilmem ben!
,
" "Atekem" degennemine coot? deyt,Babam dediginiz kim oluyor,
"AreKeM" AereH HeMHHexeeT? neifT,
3MH Ko60 K3n, MaHaC!
:
)KoHnyp, 3KH yyn, MalIac,
o-Aa KellAH, Ko60 K3n, MaHaC!
"3HeKeM" AereH
HeMHHe xeeT? Aei1T,
~:?:
"KblpK qOpo" AeraH
HeMHHe XOOT? neb '.
MeH eny 3MeCMHH,
MeH mpH 3MeCMHHMeH OCKe6onyn KanbmnblH!'
CepeK 3MH aH'lTbl Aei1T:
2550 'ATaKeH.I\H6Hn6enHI\, MaHac,
3HeKeH.I\H6Hn6enHI\, MaHac,
KblpK qOPOHY6Hn6eAHI\, MaHacEaKai1 6ap6bl 3CHH.I\e,MaHac?!
anTbiMbIIll anTbi Man AOCY,
2555 Man AOCYI\HYHHqHHAe
KbISIMa'ITbiKKapa-ToKo xaH AOCY
6ap6bl 3CHH.I\e,MaHac?'
3MH MaHac aH'lTbl Aei1T'
";
'Kapa-ToKo xaH AOCY!2560 AK aca6a Kbl3b1n TYY
aK Hai13ara alllTaAblM,
KblpK qOPOHY6alllTaAblM,I,
aprblMaK MHHHn aT anA"IM,
AK-naAblllla e3YHeH
2565 MeH 6apbln 6aT' anAhIM!
MeH enyn mpHnreH ryp6aHMbIH6b1?
ATaKeMAH )l(aKbm-KaH anbm KeJI!1
3HeKeMAK EarAbI-AOOneT
6ai16Hqe anbln Ken!
KblpK lJOpoHY 6apblHAbi anbln--J
Ken'
,1
2570 KepHHei1, cblpHai1 TapTbll\ap'
MaHac mpKnHn KenreHKH
3MH xYpTKa ai1Tbll\ap!
EarAbl-AeeneT 6ai16HlJe:
lJYHqHnen 6apbll\ap!
~--~=~--)
3HeKeMAK XblnAaM anbm KenHl\ep!'
KepnHeH,cblpHaHTap-rrbl AeHT
"MaHac THpnnnnKenreH!" Aen,
Kallbll\ JKypTKaaHTTblAeHT,
"Enekem" degen
nemine COlot?deyt,
"Kirk <;:oro"degan
nemine COi)t?deyt.
Men olti emesmin,
men tiri emesminmen osko bolup kallppm!'
Serek emi ayttl deyt:
,Atakefidi bilbediii, Manas,
anam dediginiz
kim oluyor,
kirk yigit dediginiz "de
kimler oluyor?
Ben hi~ bir vakit olmedim,
diri dahi degilim,
ba§ka bir §ey oldum ben!"
Serek 0 zaman dedi ki:
"Babam tarumadm ml, Manas,
enekefidi bilbedifi, Manas,
kirk ~oronu bilbedifi, ManasBakay barbl esifid(:,Manas?
altlml§ altl mal dosu,
mal dosufinun i~inde
kIyamattik Kara-toko can dosu
barbl esifide, Man~IS?'
Emi Manas ayttl deyt:
'Kara-toko can dosu!Ak asaba klzll tuu
ak nayzaga a§tadlm,
kirk ~oronu ba§tadlm,
arglmak minip at aldlm,
Ak-padl§a oztinon
men barlp bat' aldlm!
Men oltip tirilgen Iturbaymmbl?
Atakemdi Caklp-k;in allp kel!
Enekemdi Bagdl-dt>olot
baybi~e allp kel!
Kirk ~oronu banndl allp kel!
Keriney, slmay tar1:1fiar!
Manas tirilip kelgenin
emi curtka aytlfiar!
Bagdl-doolot baybi4;:e
~tin~ilep ballfiar!
Enekemdi ciidam allp kelifier!'
Aytkamnday kIldl deyt,
keriney, slmay tartl:1deyt
"Manas tirilip kelgl~n!" dep,
kallfi curtka ayttl d'~yt,
anam tarumadm ml, Manas,
kirk ~oronu tarumadm ml, Manas,
BakaY'1hatlrllyor musun, Manas?
Altml§ altl mal dostunu
mal dostlanmn i~inde
kIyamete dek can dostun Kara toko'yu
hatlrllyor musun, Manas?"
Manas §oyle cevap verdi:
"Kara-toko can dostum
ak direkte klzil tug
ak mlzraga kakml§tlm ben,
kirk yigide ba§ olmu§tum,
has atlma binmi§tim hen.
Ak-padl§a'mn kendine,
gidip duaslru alml§tlm.
Oltip tekrar dirilmedim mi?
Babam Caklp Han'l al da gel!
Anam Bagdl-doolot
baybi~e'yi al da gel!
Kirk yigidi al da gel!
Davul zuma ~alsm!
Manas'm dirilip geldigini
btittin halka soyleyin!
Bagdl-doolot baybi~e'ye
haber verin,
anaml allp gelin!"
Dedigi hemen yapl1dl,
davul zumalar ~allndl,
Manas'm dirilip geldigini
biitiin halka bildirdiler.
.-:
MANAS DESTANI
108
2580
3HecHHe 6apAbl Aej;jT.
')KaKllIbl MaHac KynYHYI\
AK-KynacblH MHHHnTHp,
AK-Ky6ecYH KHj;jnTHp,
AK-IlIYMKapbIH canbmTblpMaHac3MH THpHnHnTHp!'
2585 EarAbl-AeeneT 6aj;j6Hqe:
'AT aTTaHbm 6apanbIK!'
MeHAHnHHH 6alllblHa CaJIAblAej;jT,
aTTaHbm KeCTen )J(YPAYAej;jT.
2590
MaHaCKaKa6ap C3p3K aj;jTTbIAeHT.
EarAbl-AeeneT 6aH6Hqe
anTbI KaHaT aK °PAO
KHp'3mereH MaHacKa,
Tyny KanraH KaHblKej;j
THj;j'3TnereH MaHacKa,
259 5 31l1HKallla 6epAH AeHT,
MaHac TepAeH KonTY AeHT,
KonYH llIolOn KenreHAe,
KepYIlIKeny KenreHAe!
3prerH KYHAYHKeqHHe
2600 EarAbl-AooneT 6aH6Hqe
TYllIe KanAbl 3CHHe.
'CeH enreH COI\, KynYHYM,
3HeKel\ EarAbI-AOOneT 6aH6Hqe
Kep6ereHY Kep 6onroH,
2605 KepAyrY-MHHeH Tel\ 6onroH!
CeH apyy, KynYHYM,
2610
aj;jHbm KeTep6'3KeCHI\?
qeTHHeH qe6Hp, KynYHYM,
qeTHHeHKeTep6'3KeCHI\?
qaqnaraH qaqblM 6yyaj;jH!
MeH 6YTKeH 60lOM )J(yyaHH!
enesinebardlldeyt.
'Cak§l Manas kulunun
Ak-kulasm miniptir,
Ak-kiib6siin kiyptir,
Ak-§umkarm sahptlrManas emi tiriliptir!'
Bagdl-d6616tbaybi<;:e:
'At attamp barahk!'
Mendilini b:~ma saldl deyt,
attamp k6stiip ciirdii deyt.
Manaska kabar Serek ayttl deyt.
Bagdl-dool6t baybi<;:e
altl kanat ak ordo
kif' etpegenjManaska,
tulu kalgan Kamkey
tiy'etpegen ]Manaska,
e§ik a§aberdi deyt,
Manas t6rdcIfi koptu deyt,
kolun §oyup kelgende,
k6rii§k6lii kl:lgende!
Ertegi kiindiin ke<;:ine
Bagdl-d6616t'egidip
"Yavrucugun giizel Manas,
Ak-kula'sma hindi,
ak zlrhlm da giyindi"
Ak-§umkar'lm ava saldl,
Manas dirildi!" dediler.
Bagdl-dool6t baybic;ede:
"Ata binip gidelim!" dedi.
Mendilini ba§ma sarlp
ala atlaYlp flrladl.
Serek de haberi Manas'a verdi.
Bagdl-d6616tbaybic;e'yi
altl kanat.ll ak saraya
Manas'ln JanIna buyur etmediler.
Dul kalan Kamkey'i de
Manas'm JanIna nlmadllar.
Manas'ln kaplslm ac;tllar,
Manas da yerinden kalktl,
ellerini uzattl,
gelenlerle ile selamla§tl!
Ertesi gtiniin ak§aml
Bagdl-dool6t baybi<;:e
tii§6 kaldl e!iine.
'Sen 6lg6n son, kulunum,
eneken Bagdl-dool6t baybi<;:e
k6rb6g6nii Ic6r bolgon,
k6rdiigil-minen ten bolgon!
Sen aruu, kulunum,
aymp keterb'ekesin?
<;etinen <;:ebir,kulunum,
<;:etinen
keterb'ekesin?
Bagdt-doDl6tbaybic;e
ancak aklIna gelmi§ti.
"Sen 61iince taYlm,
<;a<;:pagan
<;:~I<;:lm
buuayn!
Men biitk6n boyum cuuayn!
anacigm Bagdl-dool6t baybic;enin
ba§ma gelmeyen kalmadl,
iC;ikaranpdaraldl!
Benim sevgili, temiz taYlm,
bizden nasll uzakla§tln?
Benim aziz taYlm, nasII
bizden aynllverdin sen?
2620 Aen6Hpen KenHn Hj;jAHAej;jT,
MaHac CYTYH3MAH Aej;jT!
delbirep k61ip iydi d6yt,
Manas siitiin emdi d6yt!
Daglmk saC;lmltoplayaYlm,
biitiin boyumu YlkayaYlm,
temizlenip sana 6yle geleyim!"
Sac;lanmbagladl 0,
ulu boyunu Ylkadl,
Manas'ln yamnagidip
onun kar§lsma C;lktl.
Bagdl-dool6t Manas ile
bir ana gibi ya§adl.
Kaskatl olan memesi
yumu§ayarak slit doldu,
Manas da bu siitti emdi!
EarAbl-AeeneT 6aH6Hqe
TaKTaHblH ycTYHe Koj;jAYAeHT.
)KaKKaH OTyH eqYPAY2625 MaHac )KaKbln KaHra KeTepAY,
Bagdl-dool6t baybi<;:e
taktamn iistiin6 koydu deyt.
Cakkan otUni6<;:iirdiiManas CakIjp Kanga k6t6rdii,
barlp aylga ~~ondurdu.
T66d6n toglls aldlrdl,
uydan togus aldlrdl,
Bagdl-dool6t baybic;e'yi
tahta C;lkarlpoturttu.
Yanan ate§i s6ndtirmii§lerdi,
Caklp Manas 'I Han yaptl,
oturacak yer g6sterdi.
Dokuz deve aldlrdl,
dokuz da inek aldlrdl,
kIrk
kirk yigit klrkl da
Ta3aJlaHbm Kenej;jH!'
qaqnaraH qaqblH 6YYAYAej;jT,
ynyy 60lOH Ta3anaHbm )J(yYAYAej;jT.
2615 MaHacTbl KeCTen )J(YPAYAeHT,
MaHacTblH an YCTYHeKHPAHAeHT.
barAbl-AeeneT 6aH6Hqe
3He 6onyn )J(YPAYAeHTKaTbm KanraH KaK 3MqeK
6apbm aj;jnra KOHAYPAY.
TeeAeH Toryc anAblpAbl,
YHAaHToryc anAblPAbl,
KblpK qOPOKblpK
Toryc anAbl Aej;jT,
2630 TorycTY 6apblH COHAYPAY,
aq-apblrblH TOHAYPAY!
Tazalampke:leyn!'
<;a<;:pagan
<;:~I<;:m
buudu deyt,
uluu boyun Ilazalampcuudu deyt.
Manastl k6st6p ciirdii deyt,
Manastm al iistiin6 kirdi deyt.
Bagdl-dool6t baybi<;:e
ene bolup culrdii d6ytkatlp kalgan kak em<;:ek
<;:oro kirk
tOgU~ialdl d6yt,
togustu bann soydurdu.
a<;:-arlgm
toy,durdu!
dokuzar fane getirdi,
bu dokuzu kestirip,
biittin ac;larldoyurdu.
1'1
MANAS 'IN EVLENMESi, GLOMO 'VE YEN10EN 01R1Ll~1
KapbrraHAbr,)KaKbmTbr,
EaMbrH yynYH EaKaMbr
KaH K8Typyn KOMY ~ej;iT,
KaHAbIH KbICbI KaHbIKeH,
MaHac eTyn KeTKeHCO~,
aK cery Kyn 60nrOH,
a3aT 6ambI KY~ 60nrOH,
KaHH 3HeCHEarJJ,bl-AOOJIeT
6ai16HQe,
KapblHAaIIlbI KapAblraQ6ypeAeH MaH aJIblll,
6ypeAeH
QaH aJIbill,
YtJOOUYcaKTaU XYPAY!
CaKTaraHbIH 3M" MaHaC 6"llA"
KaHbIKeHre MaHaCTbIH
AeHT,
KeeHY TOHAYAeHT!
EarAbI-AeeneT 6aH6"tJe
4blMblHCblC TOOra )!(aUnaTbln,
Qbl6b1pnaTbln KynYH 6aUnaTbln,
6J1pA868A8U 3T KblnAbl,
6J1pK8nA8U lliOpnO KblnAbl,
.109
Karlgandl, Caklptl,
Baydm uulun Bakaydl
Kan kotiiriip koydu deft,
kan taktaga ~lgarlp.
Kandm klSI Kamk(:y,
Manas otiip ketken son,
ak sogii kill bolgon,
azat ba§l kiin bolgon,
kayo atasl Caklp-k:m,
kayo enesi Bagd1-dljQlotbaybi~e,
lhtiyar Caklp ile
Bay'm agIo Bak:ay'i da
hemen hanllga ~;lkardl,
ban tahtma otUlttU.
Han klZI Kamkc~y'in,
Er Manas oldiigu vakit
kemikleri kill olmu§tu,
azat ba§l cariye olmu§tu.
Kaym atasl Cak:1pHan'i,
kaym anaS1Bagldl-doolot baybi~e'yi,
kannd3§1Kardlga~biirOdon may allp,
biirOdon~ay allp,
biirodon toko§ allpii~oonii saktapciirdil!
Saktaganm emi Manas bildi deft,
Kamkeyge ManastJn
koonii toydu deyt!
kannda§l Kardlga~'i,
birisinden Jag dilenip,
obiiriinden ~ay dilenip
birinden ekmek isteyip,
ii~iinii de beslemi§ti.
Manas bono duyunca
Kamkey'e §iikran
duydu Manas.
Bagdl-doolot baybicse
cana§aklhp koydu deft.
C;lmmsls tooga caylatJp,
~lblrlatJp kulun baylatJp,
biTdobOdoyet klldl,
biT koldoy §orpo klid1,
Bagdl-doolot ba),bi~e'yi
Er Manas JanIna ald1.
Sineksiz biTdagda yazladl,
saYIslztaylar ba~glatJp
biT tepe gibi et )I'1gdl,
biT gol gibi ~orba YIgdl.
~-angm toydurdu!
Caklp-baydan at aldl,
Bakaydan bat' aldl.
Caklp-kan kondu biT suuga,
Bakay kondu biT suuga,
Manas kondu biT suuga,
Aclbay kondu biT suuga,
Kara-toko kondu bir suuga,
Almambet kondu biT suuga,
Serek kondu biT suuga,
Slrgak kondu biT sulLlga,
Adamdl kosko ildi deft,
Ak-padl§amn elinen
bOloktiin bann bildi deyt.
ManastJnAk-kulasl tok boldu!
Ak-padl§amn eli-minen
tiiptii buzuk cok bol,1u!
Biitiin ~Ian doyurdu!
Caklp-bay'dan biT at aldl,
Bakay Bey'den dua aldl.
Caklp Han biT su ba§ma kondo,
Bakay biT su ba§ma kondo,
Manas biT su ba§ma kondu.
Aclbay kondu biT su ba§ma,
Kara-toko kondu biT su ba§lna,
Almambet kondu biT su ba§lna,
Serek kondu biT su ba§ma,
Slrgak kondu biT su ba§lna,
Herkesi goziiyle kolladl,
Ak-padl§a'mn kavminden b3§ka
her millete hiikiimdar o.
Manas'in Ak-kulasl doydu.
Ak-padl§a'mn milleti ile
hi~ araSIbozulmadl.
Uru§pay clrgap uktal11,
tJn~bolup uktadl!
Vuru§madan mutlu ya§adl.
Uykulan da din~ oldu!
He ~eIIITH?
'MaHaCTbl KOCKeHJI" ~e~H.
Keli§pey catJp kene~!ti,
kene§kende,ne de§ti'!
'ManastJkosko il!' dedi.
i§ler aksaymca ogiit verdi,
sayle nasll ogiit verdi?
Manas'a: "Dikkatli ol!" dedi.
'na~blIIIaM,
e3Y~ 6HJI!' ~e~H.
n~blIIIa at1TTbI: 'MeH 6HJICeM,
'Padl§am,
oziiii bil!' dedi.
Padl§aayttJ: 'Men bilsem,
Manas: "Padi§ahlm en
iyisini sen bilirsin!" dedi.
Ak-padl§a da "Bana sorarsan
atJYYJIaHblnKYPYIIIna,
a~uulamp kuru§pa,
kop curt-minen uru§pa!'
Buyurgan dem cutuptur,
eldin bann tutuptur!
Padl§adanbat' allp,
klZlP hiddetlenme,
~ok milletle vuru§ma!" dedi,
Buyurulan yemekten yiyip
hep milletlere hiikmedip
Padl§amn dUaSlnlallp
)KaKbIll-6aitAaH aT aJIAbl,
EaKaitAaH 6aT' anAbl.
)KaKbIll-KaH KOHAY6up cyyra,
EaKait KOHAY6up cyyra,
A)!(b16aH KOHl\Y 6HP cyyra,
Kapa-TOKO KOHl\Y 6Hp cyyra,
AJIMaM6eT KOHl\Y 6Hp cyyra,
CepeK KOMY 6Hp cyyra,
~aMl\bl
KOH~y 6Hp cyyra,
KeCKe Hn~H l\eHT,
AK-n~blmaHbIH 3nHHeH
6eneKTYH 6apblH 6Hnl\H l\eHT.
MaHaCTblH AK-Kynacbl TOK6on):(Y!
TynTY 6Y3YK )KOK6o~y!
YpYIIInat1 )Kblpran YKTaAbl,
TblHtJ 6oJIyn YKT~bl!
KeJIHIIInet1 )KaTbln Ke~eIIITH,
)KYpT-MHHeH YPYIIIna!'
EYlOpraH~eM )KyrynTYP,
)JI~HH 6apblH TyrynTYP!
n~blIIIa~aH 6aT' aJIbln,
/1.1
;~",;:~~
.."",
10
MaHac )l(aKllibl 6oJ1AYAeKT,
2685 TYllinaHbl TeHTHn KeTTHAeKT.
6aKT-MypaTblHa )l(eTTH AeKT.
MANASDESTANI
Manas ca~§l boldu deyt,
tu§pam tentip ketti deyt,
bakt-mura1tmacetti deyt.
Manas giizel ya~lyordu,
dii~manlarhep ka~lyordu.
Bahtl muradma erdi.
Kokotoy
Han hastalanml§
I Kokotoy
Kandm
kesel bolu~u I KeKeTe"
KaHnblH KeCeJl GOJlYWY
IV
BOK-MURUN
1
KaH KeKeTeH OOpblAbl,
KapTKaKHpHnCaJIAblAeHAH,
KaHTYKypyn KanAblAeHAH.
KaH TYKypyn KanraHCO~,
5 DOK-MypYHAyaKblPAbl,
3nH-:>KypTYH
qaKblpAbl:
'3~KeHreHAeHKapblM6ap,
3MreKTereH:>KallIblM
6ap,
6allIbl TYynyy KaHblM6ap,
10 6HHnenTYpraH6HHM6ap.'
qaKblpbln anraHAaHKeHH,
3nH-MHHeHKen :>KypTY
qorynyn KenreH3KeH.
AiiHeKTeHKecy CY3YllAY,
15 KaH KeKeTeH Y3YllAY.
3HAH KanraH DOK-MYPYH
aCbln:>KepAeH
aKblpaT,
6ellI 60TOCYH
qaKblpaT.
qaKblpraHAa,He AeHAH?
20 ' A TeKeMKaH KeKeT9H
Y3ynyn KanraH3KeH!
AllITbl 3CeHTapTbl~ap!
OllIY :>KepAe
:>KaTbl~ap!
3HAH MblHaHKeTH~ep!
25 AllIKa qaKblpbln6apbl~ap!
MblHaHapbl ceH 6apca~,
6eKHnKanraH6eHllITJ1H
3llIHrHH aqKaH3p KOllIOH,
6aHnaHblnKanrau 6a3aPAbIH
30 :>KOnYH
:>KaCKaH
3p KOllIOHon KOllIOHro6apbl~ap!
Aa 6apbln aHTbl~ap!
"K9K AeHeHAYH
6am'3AH,
KeKernH-KaHAblH3llI'3AH!"
35 DamKbl aTTblH6aHrecH:
caHcapblQaTee caSlM,
caHcap' ana 633 caSlM,
caR capbl 6allIbin KOHcaSlM!
ToKoHnyy :>KepreTonTOTTYM,
6aAaqblKynra :>KOKTOTryM,
Mbl~ana6am KYHa:>KbIH!
DellI :>KYc
TOKCOH
6em aTKa6aHre 6ap!
AT 6aHna6ai:i6on6ocYH!
45 ATbI enyn Kan6acblH!
8KYHQYCY
6on60cYH!
40
Kan Kokotoy ooJrldl,
kartka kirip saldl deydi,
kan tiikiiriip kaIdll deydi.
Kan tiikiiriip kaij~an soii,
Bok-murundu akJrdl,
eli-curtun ~aktrdl:
'Eiikeygenden kanm bar,
emgektegenCa§lmbar,
ba§l tuuluu karnm bar,
biylep turgan biym bar.'
yakmp algandan keyn,
eli-minen kop curtu
~ogulup kelgen eken.
Aynektey kosii siiziildii,
Kan Kokotoy iiziildii.
Endi kalgan Bok-murun
asll cerdenaktrat,
be§ botosun ~akll:at.
yaktrganda, ne de:ydi?
'Atekem Kan Kokotoy
Ran Kokotoy hastalandl,
~iinkii pek Ihtiyarladl,
kan tiikiinnege ba§ladl,
kan tiikiinnege ba§ladlgmdan
Bok-murun'u ~aglrttl,
biitiin kavmini ~aglrttl:
"Ya§landlm, iki kat oldum,
zaYlnm, eme}~liyorum,
ba§l tuglu hanlanm var,
hiikmedecek beylerim var."
Ralkl boy Ie ~agmnca,
pek kalaballk olan halk
hemen ko§u§up gelince,
ayna gibi gozii sondii,
ve Ran Kokotoy oldii.
Geride kalan Bok-murun
tahta ~lklp oturarak
be§ yavrusunu ~aglrdl.
yagmp bakallm ne demi§:
"Bakm, babam Ran Kokotoy,
iiziiliip kalgan ekl~n!
A§tl esentartlfiar!
O§uce:rdecatliiar~1
Endi mman ketiiier!
A§ka ~ak1npbani:iar!
Mman an sen bal~saii,
bekip kalgan bey§tin
e§igin a~kan Er fc~o§oy,
baylarnp kalgan b,azardm
colun caskanEr Ko§oy01 Ko§oygo barlnar!
Aa banp aytlnar!
"Kok donondiin bla§'edi,
Kokotoy-kandm (:§'edi!"
Ba§kl attm bayge:si:
san san~a too sayam,
sansar'ala bee sayam,
san san ba§ll koy sayam!
tokoyluu cerge toptottum,
bada~1kulga Cokitottum,
mlii alaba§kunacm!
Be§ ciis tokson bl~§atka bayge bar!
At baylabaybolbosun!
Atl oliip kalbaSI!lI!
bktin~iisii bolb05:un!
go~iip gitti.
Bir yemek hazlrlaym,
burada kallp yatln,
sonra ~lklp gidersiniz,
yemege misafir ~agmn,
buradan ileri giderseniz
kapall kalan behi§tin
kaplsml a~an Er Ko§oy
bagll kalan pazann da
yolunu a~an Er Ko§oy var.
i§te bu Er Ko§oy'a gidin,
ana gidince deyin ki:
Mavi taym ba§ oldugu
Kokotoy Ran'm a§1var.
Yan§ta ilk gelen ala
saYlslz san deve kesecegim,
pek ~ok san alaca klsrak kesecegim
saYlslz koyun kesecegim!
Son gelen ala odiil olarak
ormanllk yere toplattlm
bin alaca taYI!
Be§ yiiz doksan be§ala odtil var!
Baglanmadlk at kalmasm!
Kimsenin all oliip de kalmasln!
Kimse hi~ bir keder duymasln!
MANAS DESTANI
112
63Y apMa~a Kan6aCbIH!
Eyn ambIMa Ken6ece,
i.;)
50
KepYH6ecYH KocYMe!
TapbIH6acbIH e3YMe!
Ta~ aTapAbIH aJlAbI~a,
KYH qbIraPAbIH KeiiHJ1~e,
EoK-MypYHAaii 6aTbIPAbIH
aUmbIrbI aJITbIH KbI3bIJI
55
TYY KeJIep,
TeTereJIY 6oc yUYH
TeillKe cypeii CaJI6acaM,
Tep TOmypraH CYJIYYH
aq 6JfJ1eKTeHan6acaM,
aT COH.YHaH
can6acaM,
60
ap'rbIK OJIxa KbIJI6acaM!
EYJI aillbIMa KeJI6ece,
TapbIH6acLIH e3YMe,
KepYHooCYHKecYMe!
AUTa 6apbI~ap Koilloiiro!
65
AHaH apbI ceH 6apca~,
TOKOUAOaroy 6eTTeHreH,
6eJIecTe XOJI6opc 6aillTaHraH,
qaSlH KecTYY, qan xaaKTyY,
TeCKeUxaKKa KbIIIrraraH,
70
3HeAeH xa~bI TYillKeHAe,
KOU60opbIHAati
Kapa KaH
o~ KOJIYHaYIIITaraH,
Ka6arbl 6J1UK,KaillbI 6ac,
75
Kecy KbI3bIJI, e~y cac,
KaHAYYTYyraH 3p MaHac,
KeJIeKeAe KeH eCKeH,
KeeHY-MJ1HeHepr' eCKeR,
aillLIKTYY XJ1JIJ1KXOTOCY,
80
)KaKbm-6aiiAbIH 6oTocy
aCblJITYyraH MaHacKa
XeTJ1n Ka6ap 6epJ1~ep!
AHAaH apbI ceH 6apca~,
85
Kapa YHKYPAYyii 3TKeH,
Kapa~rLI TOKOUMaJI 3TKeH,
600pbl qbI6ap 6aJIa KYill
KeTepe TyyraH 3p ArLIIIIara XeTJ1n Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
90
TOryC YYJI KeHXeCJ1,
KYAaUAbIH cyUreH MeHAeCJ1,
3JIeMaH-6aiiAbIH 6aJIaCbl
95
3p TeillTYKKe XeTJ1n aiiT!
A~aH apbI ceH 6apca~,
3pTJ1I1I qLIra XaUJIaraH,
3rJ1CKaT' aT 6aiiJIaraH
KeKYMAYH yyny Yp6y 6apara XeTJ1!1 Ka6ap 6ep!
AH~aH apbl ceH 6apca~,
Ozii annandakalbasm!
Bul a§lma ~:elbese,
koriinbosiiI11kosiimo!
Tannbasm'4)ziimo!
Tan atardm aIdmda,
kiln ~lgardm keyninde,
Bok-murunday battrdm
aY§lgl alttn klZl1
tuu keler,
totogolii bas iiyiin
to§ko siiroy salbasam,
tor tolturgan suluun
a~ bilekten albasam,
at sonunan ~:albasam,
artik olca b:lbasam!
Bul a§lma kl~lbese,
tannbasm o:~iimo,
koriinbosiin kosiimo!
Ayta bannar Ko§oygo!
Anan an sen barsan,
tokoydo ayuu bettengen,
belestecolbors ba§tangan,
~ayan kostiiii, ~ap caaktuu,
teskey cakka:b§tagan,
enedenc:anI1ii§kondo,
koy boonnday
karatkan
on koluna u§:tagan,
kabagl biyk, ka§l bas,
kosii klZll, onii sas,
kanduu tuugan Er Manas,
kolokodo kon oskon,
koonii-minen org' oskon,
a§lktuu cilik cotosu,
Caktp-baydm botosu
astl tuugan Manaska
c6tip kabar bcSriner!
Andan an sell barsan,
kara iinkiirdii iiy etken;
karangl toko:f mal etken,
boon ~Ibar bala ku§
kotoro tuugall1Er Agl§aga cetip kab;ir beT!
Andan an serabarsafi,
togus uul kencesi,
Hayaller ktnlmasm!
Bu ~lma gelmezse
goriinmesin hi~ gozfime,
danlmasm saktn sozfime
tan alar atmaz
giine§ dogar dogmaz
ben, batlr Bok-murun,
nakl§lan altln hilalli klZl1
sancakla gelip
boz klld~m evini
yerlere sf:rmezsem,
yurdundaki gfizelleri
ince bile],lerinden ~ekmezsem,
atlmm ar,dmaatlp
onlan esir etmezsem!
Eger ~lma gelmezse
bana somoadanlmasm,
gozfime hi~ goriinmesin!
Gidin Ko§oy'a boyle soyleyin!
Sonra ilelrleyip yfiriiyfin,
yfizfi ormandaki aYlYI andlran,
b~l dagdaki kaplana benzeyen,
~iyan go,~lfi, baslk yanakll,
golgeli yama~ta kl§layan,
anadandogdugunda
koyun cigeri bfiyfiklfigfinde
bir kan plhtlslm
sag avcunda tutuan,
almm ~atml§, ka§larl ~atlk,
gozfi ktzll, yfizfi saz sansl
kanll dogan Er Manas,
Kudaydm siiygon mendesi,
Eleman-baydm balasl
Er To§tiikko '(;etipart!
Andan art Sent
barsan,
golgede magrur bfiyfiyen,
magrur bfiyfiyfip er alan,
bacak kemikleri iri
Caktp-baYln er oglu
asil dogan Er Manas'a
kadar gidip haber verin.
Oradan da ileri gidin,
kuytu inleri ev eden,
kara ormanda sfirii ya§atan,
ala cigerli yavru ku§,
yfiksek dogan Er AgI§'a
kadar gidip haberverin!
Oradanda ileri gidin,
dokuz karde§in en genci
Tannnm bu sevgilisi
Eleman-bay'm da oglu
Er To§tfik'e haber verin.
Orad an da ileri gidin,
Erti§ ~lga caylagan,
egis kat' at baylagan
Kokiimdiin ulJlu Urbii baraga cetip kabar beT!
Andan art senbarsafi,
irti§'e ~lkIp yazlayan
ikiz yaglz beygirli,
Kokfim'fin oglu Urbfi var,
ana gidip haberverin!
Oradanda ilerleyin,
[I
~
BOK-MURlJN
AnnaW-MaMeT
100
HHHCH,
.a6bIWKa
KeMnHp
aJIThI
)Kawap
ara
0
5
Ka6ap
apbI
Kapa
1
KeK-KowoH-
)KeTHn
AHAaH
6aJIaCbI
ceH
6apca~,
MbIJlTbIK
aTKaHbI
ara
KY
6oRJIYY
)KeTHn
AHAaH
apbI
)KeTHn
115
AHAaH
Ka6ap
apbI
ceH
AHAaH
120
K
apbI
6apca~,
ceH
ara
)KeTHn
AHAaH
apbI
\I
ara
1
25
AHAaH
apbI
ceH
CaMapKaHAa
13
0
ara
AMaH
apbI
3pKeQ
ara
3JIH.
AMaH
135
J1T
)KeTHn
apbl
TooAaKTaw
KaH
)KeTHn
Ka6ap
apbl
6y
3TH
3rJ1He
CaKaJI
3PAHHeH
ara
)KeTJ1n
AHAaH
apbl
1
5
0
KaHbl
)KeTHn
AHAaH
KawKap,
Ka6ap
apbl
3KeH
ceH
)KapKaH
aJI6araH,
qo~
)KOJIOW6ep!
6apca~,
6ep!
KblTawAbl
cyparaH,
Kblp
MYPYHAYY.
Kbl3a
K0C,
eli-
balrsafi,
moynu
soskon
oskon
K;;m
kabar
arl
sen
curtu
eti
Orustan
kam
kabar
arl
Kabudm
sen
kam
cetip
Kok~o-
ber!
balrsafi,
b,ar
eken
koybogon,
murut
cetip
kul,
bukaday,
sakal
Ka§kar,
her!
Sell
curttan
Andan
6yparaH.
Mbll{
It
barsafi,
kabar
erdinen
aga
6apca~.
tier!
Sell
arl
Andan
He3-Kapa-
Kan-kocofi-
Kaplrdm
aga
b~lfsafi,
kabar
arl
Andan
6ap
tIer!
Sell
cetip
egine
ceH
Ka6bIPAblH
ara
6apca~,
b~lfsafi,
kabar
arl
Aydar-kandm
aga
Manas-
Boz:-uul-
bayllgl
Kow6orOH.
Ka6ap
lIef!
toodaktay
bul~ufi
KaHbl
C:ar
sen
cetip
6YKMaw.
MYPYT
°pYCTaH
145
KeKQe-
)KypTY
JIQY~
KYJI,
6ep!
ceH
KanbIPAblH
KYJI,
OCKOH
bclrsafi,
kabar
arl
Andan
bolu~ulIef!
uulu
eli,
aga
COCKOH
)KYpTTaH
AHAaH
140
Erke~
6apca~.
AwAap-KaHAbIH
ara
3JIJ1-
gok tepenin ba§mda
Ternir-bala'nm yamnda bir kavirn var,
gidip onlara haber verin!
Oradan da ileri gidin,
giin dogusunda bir yurt var,
gidin onlara haber verin!
Oradanda ileri gidin,
Kara-doo oglu Car Manas var,
gidin ona haber verin!
Oradan da ileri gidin,
Klnrnillarm Boz-uulu var,
gidin ona da haberverin!
Oradanda ileri gidin,
Sernerkand'daKan-koco var,
gidin ona haber verin.
Oradanda ileri gidin,
Erk~ kavrni, it kavmi var,
onlara da gidip haber verin!
Oradanda ileri gidin,
bclrsafi,
Sell
cetip
Andan
MOWHY
6aWJIblrbl
an
Samarkanda
6ep!
ceH
Sell
kabar
cetip
6apca~,
Ka6ap
b,IrSafi,
eli
cetip
aga
Cediger'in o!~luBagl§ var,
gidip bunu haber verin.
Oradanda i.le:rigidin,
her!
bcl§mda,
arl
Andan
6ep!
ceH
Bagl§-
Sell
cetip
aga
6apca~,
Ka6ap
Er
KInmdardm
KaH-KO)KO~-
)KeTHn
biIrSafi,
kabar
ka§lnda
her!
Andan
6ep!
ceH
Akpay-rnarnet'in oglu var,
bu ~ok ulu, gii~lii ere
gidip bunu haber verin.
Oradan da ile:rleyin,
lJ6r!
sell
kabar
an
aga
6apca~,
Ka6ap
apbI
cetip
Kara-doo
EO3-YYJI-
)KeTHn
AHAaH
kabar
Andan
MaHac-
6ep!
KbIpbIMAapAbIH
ara
b,alasl
an
Andan
)Kap
Ka6ap
b;:lrSafi,
erender-
Ktin-tuumu§
6apca~,
YYJIY
)KeTHn
sen
cetip
aga
bar-
lJ6r!
Kok-dooontin
6ep!
ceH
Kapa-Aoo
arl
.-aga
Temir-bala
cetip
6oJIyqy-
Ka6ap
Ere§
kabar
Andan
6apca~,
3JIH
kulagan
boyluu
Cedigerdin
Ka6ap
KaWbIMa6ep!
YH-TYYMYW
ula~:an;
cetip
aga
6awbIHAa,
TeMHp-6aJIa
ara
)KeTHn
barsafi,
toodan
Andan
6ep!
Alpay-rnarnet'in kii~iigii,
iki ihtiyar ~ocugu
altl ya§mda Kok-koyon var,
ona gidip haberverin!
Oradanda ileri gidin,
kara tiifekle ni§an alan,
dagdacanavar kovalayan
arkasl ~arplk Ere§ vardlr,
ona da habergotiiriin!
Oradanda ileri gidin,
lber!
sen
mlltlk
aga
6apc~,
KeK-Ae6eHYH
arl
Akpay-mamet
3pEarbIw-
)KeTHn
kabar
Andan
6ep!
ceH
)KeAHrepAHH
ara
Kok-koyon-
cetip
esen-arnan
Ka6ap
apbI
ca§ar
en~egey
3peMep-
AHAaH
altl
aga
aga
6aJIaCbI
3CeH-aMaH
ara
6ap-
6apca~,
AKnaR-MaMeT
0
balasl
atkam
6ep!
ceH
ilrlisi,
abl§kakempir
kara
JIaraH
3pew
Ka6ap
Alpay-marnet
Andan
YJIaraH,
TOOAaH
3HqereR
11
6ep!
113
kabar
arl
sen
Carkan
mlfi
Kltaydl
kIf
murunduu,
albagan,
<;o'fi
Coloy-
her!
barsafi,
Ne:z-karaher!
barsafi,
buragan,
suralgan,
klza
kos,
kul,
toyku§u gibi boynunu siizen,
halkm en zengin kulu
Aydar Han'm oglu Han Kok~o var,
gidin ona haber verin!
Oradanda ileri gidin,
bir kafirin yurdu vardlr,
eti boga eti gibi,
~enedesakal blrakrnaz,
fakat blYlgml kesmez,
Ruslann ham ~on Coloy var,
gidin ona da haber verin.
Oradanda ileri gidin,
kafirin ham Nez-kara var,
gidin ona da haber verin!
Oradanda ileri gidin,
Ka§garile Yarkent'te hiikiim siiren
bin ~inliye buyuran
baslk burunlu, klslk gozlu
I
I
I
I ::'
!'
l
i~,
,
C
;
.I
114
MANAS r;IESTANI
KblTai1napAblHKo~yp-6aH0 Ko~yp-6aH,
KamKa Kyn,
155
Kblnblrbl )1(ypTTaH6amKa Kyn.
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
KanblPAblH KaHbl )Kbln-6acanara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
160 AHAaH apbl ceH 6apca~,
ery3-KaH 3nH 6onyqyara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
165
Too-Te~emep 3nH 6onyqy,
ara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
OOraHAblH KaHbl MY3-6ypqaKara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
170
TypnaHAblH )1(YPry 6onyqyara )J(eTHn Ka6ap 6ep!
AHAaH apbl ceH 6apca~,
Opo~ry 3nH 6onyqyara )1(eTHnKa6ap 6ep!'
175
BOK-MYPYHAYH60TOCY
KaHAblHC8CYHYKKaHco~
aTKa MHHHn qblKTbI AeHT,
T8r8p8K T8PT 6ypqYH
6apblH 6HPAeH 8TTY AeHT.
180 AmKa KOHOKQaKbIPAbl.
K8K8T8H yyny BOK-MYPYH
aCbln )J(epAeHaKblpaT,
185
4oponopYH QaKblpaT:
'By amTbl KaHAaH TapTaMblH?
ATTbl KaHAaH 4a6aMblH?
By aKpeT )1(aHAblYTaMbIH?
By Kanblp-MHHeH BycypMaH
6y Kai1cbl )1(epAeTYTaMbIH?
MeH 6y )1(ePAeHK848MYH,
190 MeH CaHpaMra KOHOMYH!
MeH 0 )1(epAeHKeQ8MYH,
MeH qH6HKeHTKe KOHOMYII,
Capbl-6ynaK 6acaMblH
Kapa-6yypa amaMblH,
19 5 Ke~ TaJlacKa TymeMYH!
MeH 0 )1(ePAeHKe48MYH,
Kapa-Ken 6acbln 4blraMblH,
200
YQ-KopYMAyamaMbIH,
Cyy-caMblpra TymeMYH,
KO3Y-MHHeHKOQKOPAY
6apblH 6blQbm canaMblH,
ManAbl cy6aH KblnaMblH!
BHp aii aHAa )1(aTaMbIH,
Man ceMHpTHn anaMblH,
205
yii )1(blra4blH acaMblH,
YHAYOMan canaMblH!
Kltaylardm ][(onur-bay0 Konur-bay, ka~ka kul,
klllgl curttan ba~ka kul,
aga cetip kabar her!
Andan an sen barsan,
Kaplrdm kal1l Cll-basalaga cetip kabar her!
Andan an sen barsan,
Ogiiz-kan el i bolu~uaga cetip kabar her!
Andan an sen barsan,
Too-tene~ereli bolu~u,
aga cetip kabar her!
Andan arJsen barsan,
Oogandm kal1lMuz-bur~akaga cetipkal:lar her!
Andan an sen barsan,
Turpandm curtu bolu~uaga cetip kabarher!
Andan an sen barsan,
Orongu eli bolu~uaga cetip kabar her!'
Bok-murundun botosu
kandm sosiin ukkan son
atka minip ~.lktl deyt,
togorok tort bur~un
bann birder ottii deyt.
A~ka konok Iraklrdl.
Kokotoy UUIILI
Bok-murun
asJIcerden a~Qrat,
~inlilerin Konur-baY'1 ya§ar,
aim parlak Konur-bay var,
adetleri halktan ba§ka kuldur,
gidin ona da haber verin.
Oradanda ileri gidin,
kafirin ham CII-basal var,
gidip ona da haber verin.
Oradanda ileri gidin,
Ogtiz Han'm kavrni vardlr,
gidip onlara da haber verin,
Oradanda ileri gidin,
Bir Too-tene§erkavrni vardlr,
gidip onlara da haber verin.
Oradanda ileri gidin,
Afganlarm ham Muz-bur<;:akvar,
gidip ona da haber verin.
Oradan da ileri gidin,
Turfan §ehri halkl vardlr,
Onlara gidip haber verin.
Oradanda ileri gidin,
Orongu kavrni vardlr,
ana da gidip haber verin."
Bok-rnurun'un yavrularl
hamn soztinti duyunca
ata binip <;:Iktllar.
Burcun dort bir etrafina
hep birden yola <;:Iktllar.
Herkesi a§a<;:aglrdllar.
Kokotoy'tin oglu Bok-rnurun
asil yerinden hayklrdl,
~orolorun ~aICirat:
'Bu a§tl kanday tartamln?
AttJ kanday \abamln?
Bu akret caydl utamln?
Bu Kaplr-minen Busurman
bu kaysJcerde tutamm?
Men bu cerdt~nkti<,:omiin,
men Sayramj~akonomun!
Men 0 cerden kti<,:omiin,
men <;ibikentke konomun,
San-bulak balsamln
Kara-buura a:?amm,
ken Talaska 1:ii~omiin!
Men 0 cerden kti<,:6miin,
Kara-kol baslp~lgamln,
yigitlerini <;:aglrdl:
"A§l nasll hazlrlayaYlrn,
atlarl nasll ko§turaYlrn,
ahreti nasll kazanaYlrn,
kafir ile rntisitirnani
sotraya nasI! toplayaYlrn?
Ben bu yerlerden g<><;:eyirn
Ut;:-korumdua~amln,
Suu-samlrga tii~omiin,
kozu-minen ~:Ot;:kordu
bann bl~lp salamln,
maldl subay Ikllamln!
Bir ay anda catamln,
mal semirtip alamln,
iiy clga~m asamln,
iiydii ondop salamln!
Sayrarn'a gidip konaYlrn
0 Jerden de g<><;:eyirn
ben,
~ibikent'e gidip konaYlm,
San-bulak'a varaYlm,
Kara-buura'YI a§aYlm,
oradan Talas'a ineyim,
oradanda g<><;:eyim
ben,
Kara-kol'e doneyim,
U<;:-korum'uda a§aYlm,
Suu-sarnlr'a ineyim ben.
Kuzularla ko<;:larlhen
vanp hepsini igdi§ edeyirn,
klsraklarl yavrudan aYlraYlm!
bir ay orada yataYlm,
mal sernirtip alaYlm,
ev diregi yaptlraYlrn,
ondan da ev yaptlraYlm,
BOK-MURUN
KaHpa Keqyn CaJIaMblH:
Kapa-6aJITa aIlIaMblH,
KaH~blHbl 6acaMblH!
2 1 0 KaHpa Keqyn Kenre~e,
Arblp-MJ1Hre KenfeHAe,
WAYH KOMYHqeqeMJ1H.
KoporoTY KblAblpbln
J1T-KeqyYAJ1KeqeMJ1H.
215
AK-JKap OMY KblAblpbln
AK-6ynYl\ra KOHOMYH.
KOH KY3eMYH aJIaMblH,
YMY JKaan CaJIaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH.
220
bIpraiiTblHbI aIlIaMblH.
KonYHY ryypa 6acaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH.
KapKapa 60Hnoii KOHOMYH.
225
KaJIAaii-MJ1HeHAOCoonyn,
ryc KaiiHaTbln aJIaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH.
TepMJ1PAJ1KTOOHbl6acaMblH,
MeH KyynYKTaH aIlIaMblH!
MeH 0 JKepAeHKeQeMYH,
230
EaKTbl-KyypaH oocaMblH.
KYIlI-MYPYH TOOCblHaIlIaMblH,
Ynyy KynJKa QaTbIHaH,
KJ1QJ1KynJKa 6aIlIblHaH
OpTOCYHaKOHOMYH!
23 5 KenreH )KeT'aH oonrYHQa.
KeMereMAJ1KacaMblH,
OpOIlIOHOHaH 60nrYHQa,
240
OTYHYMAyanaMbIH!
AKpeT )KaHAbl YTaMbIH:
Kanblp-MJ1HeH EycypMaH
6apblH 6J1pAeii TyTaMblH!
AHblH 6epJ1 )KarblHAa
245
aCbm )KaMaH aKblprblH!
EHpJ1HKoiiooH QaKblprblH!
Acbm TyyraH TeHTeK6ap.
6eHpeK )KaM6b1M6eTeH 6ap,
TaH TYHrarblM 6ypee 6ap,
QblHblrbl )KaM6b1M YQee 6ap,
Kence TeHTeK 3n 6ycaT.
250
KeeHY Kence KenCJ1HAe,
oon60co Ken6eH KoHcYHAa.'
EOK-MYPYHAaii TepeAeH
4blKKaH 3nQJ1KeTTHAeHT,
255
TerepeK TepT 6yp4YH
6apblH 6J1PAeHeTTY AeHT,
Kanblp-MJ1HeH EycypMaH
6apblH 6J1PAeHQaKblpAbl.
tIaKblpraHAa 3p MaHac.
26()
blnAblii eTyn KeTKeHAe,
hlKblC 6epJ1n TOKTOAY;
Kayra ko~iip salamm:
Kara-balta a§amm,
Kayfidml basamm!
Kayra k6<;iipkelgende,
Aglr-minge kelgende,
tooiin komun ~ecremin,
Korogotu kldlnp
it-kecriiiidi ke~emjn,
Ak-car oydu kldmp
Ak-bulufiga konomun.
Koy kiizomiin al,imm,
iiydii caap salaml:rt!
Men 0 cerden ko~;omiin,
Irgayum a§amln,
Kopunu tuura ba!;amm!
Men 0 cerden ko~romiin,
Karkara boyloy konomun,
Kalday-minen dos bolup,
tus kaynaup alamm!
Men 0 cerden ka<;:omiin,
Termirdik loom basamm,
men Kuuluktan a~amm!
Men 0 cerden ko~:omiin,
Baktl-kuuray basamm,
Ku~-murun toosm a§amm,
Uluu Kulca ~aunan,
Ki~i Kulca ba§m~m
ortosuna konomun!
Kelgen cet'ay bolgun~a,
kemegemdi kasarmn,
oro~on on ay bo1j~un~a,
otunumdu alamm!
Akret caydl utamnn:
Kapu-minen Busurman
bann birdey tutarnm!
Amn beri caglnda
asll caydan akugm!
Birin koyboy ~aklrgm!
Asll tuugan tente:k bar,
bOyrok camblm baton bar,
lay tuygaglm biir,jo bar,
~mlgl carnblm ii~oo bar,
kelse tentek el busat,
koonii kelse kelsirtde,
bolboso kelbey koysunda.'
Bok-rnurunday tor6don
~lkkan el~i ketti deyt,
togorok tort bur~un
bann birdey ottii deyt,
Kapu-rninen Busllrrnan
bann birdey ~aklnjl.
<;akugandaEr Manas,
IldlY otiip ketkende.
IklS berip toktodu;
15
sonra da g~iip gideyim,
Kara-balta'YI ~aYlm,
Kaymdl'dan ge~eyim,
sonra da g~iip gideyim,
Aglr-min'e gelince de
develerimi salaYlm,
Korogotu'yu da ~mca
1t-ke~iiii'yii ge~eyim,
Ak-car~ukurunu g~ip,
Ak-bulun'a konaYlm.
Orada koyunlan klrkaYlm,
Yurdumun iistiinii orteyim.
Ben 0 yerden de g~eyim.
Irgaytl'YI da a~aYlm,
dogru Kopu'ya varaYlm.
Ben 0 yerden de g~eyim.
Karkara'ya konaYlm,
Kalday ile dost olup ben
tuz kaynaup alaYlm,
ben 0 yerden de g~eyim.
Temirdik daga varaYlm,
ben Tuluk'tan da a§aYlm,
sonra oradanda g~eyim,
Baku-kuuray'a varaYlm,
Ku§-murun daglm ~aYlm,
Uluu-Kulca'ya yakl~mca
Kii~iik Kulca'ya yakl~mca
ortalanna yerle§eyim.
Yedi ay tamam olunca
ate§delikleri yapaYlm,
on ay da tamam olunca
odunumu alaYlm!
ahireti kazanaYlm,
katirlerle miisliimanlarln
hepsini bir tutaYlm!
i§te ondan sonra ben
asil yerinden seslen!
Kusursuz hepsini ~aglr!
Asil dogan biT ate§li can var,
b~kaca, bir giimii§ param var,
bir de biiyiik giimii§ param var
ii~ halis giimii§ param var,
ate§li can gelirse ili kan§tlrlr,
can. isterse gelsin,
istemezsegelmesin."
Efendi Bok-murun'un yigitleri
~Iklp el~i gittiler,
tekerlegin dort bucagma
hepsi birden ~lkular.
Katir ile miisliimamn
hepsini ~a ~aglrdllar.
Er Manas'. ~aglrmca
bir tarafa at siirdii 0,
oteye gelince durdu,
116
I
' ,,
It
I
, !!
;
i
!
ee~e xypyn KeTKeH~e,
eKYC6epRn TOKTO~Y3nlfRre xoon aHffia.Qbl.
AH~a 3nqR 60lOHaaHTrbl,~ei1T.
265 'ATKaH OKTaIIITaHKaHTnaHT,
6apraH 3nqR XOnAOHKaHffiaHT:
MeHorny xep~eH KaHTaMbIH,
0000 ciirilp ketkende,
okiis berip toktoduel~ige COOp
aytpadl.
Anda el~i boyuna ayttl, deyt.
'Atkan ok ta§tankaytpayt,
bargan el~i coldon kaytpayt:
men o§u cerden kaytamm,
ileri siiriip giderken
a§aglinerken durdu,
el~iye cevap vennedi.
EI~iler birbirine dedi ki:
"Atllan ok ta§tan donmez,
giden el~i yoldan donmez,
ben de buradandonemem.
EOK-MypYH~aH
TepeMe
HeMeHexoon aHTaMbIH?'
2 7 0 MbIHbI aHTbm6y 3nqR
Bok-murunday toromo
nemene coop aytarnm?'
Mlm aytlp bu el~i
Bok-murun efendime bell
ne cevap gotiireyim?"
EI~i bOyle diyerek
I
,I
"
MANAS DESTANI
27 5
280
285
290
295
KaHpaTraHbmCaJI~bI~eHT,
kayrattamp saldl deyt,
hamle yaplp ilerledi,
MaHRKep~ei1KynyKTY
Manikerdey kiiliiktii
Mamker adll atlm
KaHpaTapTbInaJI~bIAeHT,
kayra tartlp aldl deyt,
yola ~evirdi.
MauacKa 6apbIn CaJIAbI
~eHT.
Manaska banp saldl deyt.
Mana~'1nyanma vardl.
Ka6bInaHryyraH 3p MaHac
Kabllan tuugan Er Manas
Kaplan dogan Er Manas
KaHOHHYqaTparn
kan oynu ~atra§
hall oyunu satran~ oynuyordu,
y nYY-KaMblp6arnRH~a
Uluu-kamlr ba§inda
Uluu-kamlr'm ba§mda
AnMaM6eT-MRHeH
oHHon XaTrbI ~ei1T. ~Imambet-minen oynop cattl deyt.~lmambet'le oynuyordu.
Ylf TarnblHAnMaM6eT
U~ ta§m Almambet
U~ ta§ml Almambet,
yryn aJIbill 3KeH~eHT,
utup allp eken deyt,
yutup alml~tI onun.
YSlnbmKeTTR3p MaHac,
uyallp ketti Er Manas,
Er Manas buna klzml§tI,
xaHbIH~arbI xoonbIKTbl
camndagl coollktl
yamndaki yagllkla 0
XYCYHapqbIn aJIAblAeHT,
ciisiin ar~lp aldl deyt,
yiiziiniin terini sildi,
EOK-MYPYMYH
3nqRCR
Bok-murundun el~isi
Bok-murun'un el~isi,
xaHMa KeKyn )l(arn-yyn,
cayma kokill Ca§-uul,
Ca~-Uul adll gencin
aHbI Kepyn can~bl~eHT.
am koriip saldl deyt.
atla geldigini gordii,
Ka6bInaH TYyraHTeHTeKTJfH
Kabllan tuugan tentektin
Kaplan dogan bu ate~lican
aqyy xaMaH Ken~R~eHT.
a~uucaman keldi deyt.
hiddetinden kopiiriiyor.
)l(aHbIMam KbIpKqOPO
Camndagi kirk ~oro
Yamndaki kIrk yigit
Typa KOH~y3bIpKblpan
tura kondu zlrklrap
§anglrtlyla yerinden kalktl,
CaKaJIbI
KeTrR6YPKypan,
sakall ketti burkurap,
her titriyordu sakall,
AnMaM6eT TYP~yxanbIHbIn,
Almambet turdu callmp,
derken Almambet de kalktl,
MoHHYHa60TOCaJIblHbm.
moynuna boto sallmp.
yalvarlp ana sarlldl:
'AKaH, TeHTeK,He~ei1cRH?
'Akay, tentek, ne deysin?
"Ey ate§li can, neyin var senin?
AlfY~Hbl 6accaHa!
A~uufim bassana!
Hiddetini yensene,
AKblnbll\a TYcceHe!
Aklllfia tiissono!
akllm dev§irsene,
Kynyn Typyn cYHneCCel\,
,
Killilp turup silylossofi,
gillerek konu§urken sen.
KYHTJfHreH~eHKepYHeT,
Ka6arbl~ 6ypKen cyi1neccel\,
300 KapxaaraMaH KepYHeT!'
AH~a aHTrRl\3p MaHac:
'AKaH, qOpOM-aH,
aH )KapKbIH.
aKaH,qOpOM-aH,KYH)KapKbIH,
3n~yy xep~eH qOrynTyn,
305 3qKenanrau KeH-rarnKa,
6ypa Tapcca 6on6oroH,
6YKa.QaH
TaJIblMaJIraHKyn
cYMypyn Hai13aTapTnarraH,
cYMcaHbm)KOO~aH
Kai1TnaraH.
310 6apbll\ 6Rp~ei1qoponop,
Kapa6aHpra Ka3aHaT,
xoo KaqblpraHa3aMaTMeHKepreMY Kep~Yl\6y,
MeH6RnreMR 6RnARH6R?
kiln tiygendey koriinot,
kabaglfi bilrkop silylossofi,
karcaagandaykorilnot!'
Anda ayttifi Er Manas:
'Akay, ~orom-ay, ay carkln,
akay, ~orom-ay, kiln carkln,
elduu cerden ~ogultup,
6crkepalgankoy-ga§ka,
bura tarssa bolbogon,
bukadan ta\lm algan ku\
sundurupnayza tartpaggan,
sumsaYIPcoodan kaytpagan,
barlfi birdey ~orolor.
kara bayrga kazanat,
coo ka~lrganazamatmen korgondilkordilfibil.
men bilgendi bildinbi?
giine§ doguyor gibi.
Ka§larml ~atlnca da
sell, kar yaglyor gibi."
Er Manas da cevap verdi:
"Ey, ay 1§lgl yigitlerim,
ey, giln 1§lgl yigitlerim,
0 kadar halkm i~inden,
se~ilmi§ erler,
ko~udaonline ge~ilmez sizin.
bogadan talim alan kul,
soktugu karglYI geri ~ekmeyen.
susup dil§mandan ka~mayan,
hepiniz de benim asIan yigitlerimsiniz.
hepsi gil~lil gen~ erlerim,
dil§man ka~lraney azamet,
gordilgilmil sell gordiln mil,
bildigimi sen bildin mi?
'--'
'
I
!
j
:
[I
~
BOK-MURUN
315
)KawMa KeKYJI ){(aUI-YYJI
KeJIe xaTaT KepAy~6y?
bora CaJIaM6eprewMHH,
6aUIbI KeTeT eJIYMre,
MaJIbI KeTeT TaJIoora!
320
KbIJIqaHbill Kapau aJIraHAbIM,
KeCYHqYKYU aJIraHAbIM,
ryPyu aTbIH aJIraHAbIM!
byryH
KeCHUCaJIaMbIH,
6aTblpJIapbIH cawbIUIHu,
3 2 5 6aJI6aHAapbIH KepyUIYu,
6YKa MHHHU6YJIKymyu,
TaW6YKaAaw XYJIKymyu,
TaMawa KbIJIbIUxaTbI~ap!
330
Tep-r 6yryHa Tep-r KaCbIKTbIKarH~ap!
MowHyua MapxaH UIypy CaJIbI~ap!
AHpbI Kece~ aq 6eJIre
ypyu KepHU Kem~ep!'
Mauac qOpOJIOpYHaaHTbillTbl,
aHAa Typyu qOpOJIOp
3 3 5 awpbI Kece~ aq 6eJIre
ooAypa TapTbill aJlAbI AewT,
TepT KaCbIKTbI KaKKaHAa,
KbIAblpaTa qaUTbI AewT.
340
3pTe~-MHHeH TYPAY AewT,
epKeqy 6HWK, MOWHYCYH,
xopro 6acbIK qO~ KYJIa
aK Ka~rbI 3P CbIPAblraUI
350
Nogoydun o§unday
oUIYHAaw
YYJIryap6'3KeH?
Ka6bIJIaH TyyraH 3p MaHac
'MypaT-aJIbIM, MypaT-6eK!
MYHAaw qaUKaH KyaT-6eK!
3JIHM, CewHT, 3KH yyn!
Ka3aKTaPAbIH KapraHAaw, xaUI yy n !
TeJIreqy Kapa TeJIerYM!
TYHAe TynKYHYH "CHH xa~bln6ac
TYPcYH-TawnaK, UIYYTYM!
Kapa~rbIAa KapcaKTbIH
"CHH xa~bm6ac
KaMaH-xowuyp,UIYYTYM!
365
Manas ~oroloruna ayuptl,
anda turup ~orolor
ayn keseii a~ beIge
oodura tartlp aldl deyt,
tort kaslku kakkanda,
ktdlrata ~aptl deyt.
Erteii-minen turdu deyt,
6aCTblpbill qblrbill KeJIAHAewT.
KbIWKblPHU6aKbIPAbl,
MaHac qOpOJIOpYHqaKblpAbI:
360
tay bukaday culku§up,
tama§a ktllP cauiiar!
Tort butuna tort kaslku kagiiiar!
Moynuna marcan §urusalliiar!
Ayn keseii a~ beIge
urup kerip ketiiier!' .
HoroMYH
TeMHp TaMaH Y3e~ry
Teuuew blprbIM MHHAHAewT,
aK KeWHeKqeHAaM6aJIqaH
Kawpa TapTbill aJIAbI AewT,
355
KtI~aYlp karap algandlm,
kosiin ~ukup algandlm,
turup atm algandlm!
Butun kesip salamm,
baurlann saYI§ip,
balbandann korii§iip,
buka minip bulku§up,
orko~ii biyk, moyn usun,
corgo baslk ~oii kula
ak kaiigl er slrdlga§
ak-kulaga tokuttu,
ka§kataman ceke otiik
temir taman iizoiigii
teppey lrglm mindi deyt,
ak koynok~on dambal~an
bastmp ~Iglp keldi deyt.
aK-KYJIara TOKYTTY,
KaUIKa TaMaH xeKe eTyK
345
Cayma kokiil Ca§-uul
kele catat kordiiiibii?
Bogo salam bergeymin,
ba§l ketet oliimgo,
mall ketet talooga!
YUIYH YMeT, )Kaw3a~, 3KH yyn!
CapbI-aJIa M"HreH AnMaM6eT!
KecKe cawraH KeK CbIpraK!
)KaTbIK T"JIAYY AXbl6aw!
uultuarb'eken?
Kabllan tuugan Er Manas
kayra tartlp aldl deyt,
ktyklrip baklrdl,
Manas ~orolorun ~aktrdl:
'Murat-allm, Murat-bek!
Munday ~apkanKuat-bek!
Elim, Seyit, eki uul!
Kazaktardm Karganday,ca§uul!
Tolgo~ii kara Tologiim!
Tiinde tiilkiiniin isin caiillbas
Tiirsiin-taylak, §uutum!
Karaiiglda karsaktm
isin caiillbas
Kaman-coypur. §uutum!
U§iin Umot, Cayzaii, eki uul!
San-ala mingen Almambet!
Kosko saygan kok Sirgak!
Catlk tildiiii Aclbay!
17
Dagmlk kahkiillii Ca§-uul'un
geldigini gordiin mii?
ana selaro vereyim ben,
ba§l oliime gidecek,
mall bize yagma olacak!
Bakmlrken gordiim onu,
goziinii C;lkanpaldlglm,
aum elinden aldlglm,
ayaklanm kestigim,
bahadlr1annasaldmp,
pehlivanlar ile giire§ip,
bogaya binip bogu§up,
taylar gibi zlplaYlp,
eylenin biraz!
Elini ayagma dort kazlk c;akln,
boynuna da mercan tak.n,
ISSIZdag gec;idine
gotiiriip asln!"
Manas yigitlerine boyle deyince
yigitler ayaga kalktllar,
ISSIZdag gec;idine
gotiiriip asular,
dart saglam kazlk c;akular,
gelip iistiinden atladllar.
Manas sabaherken kalktl,
horgiicii biiyiik boynu uzun,
yiiriik kula atlna 0
alaca eyeri koydu,
kula ata ko§um vurdu,
c;izmesisiniozengiye
demir tabanll iizengiye
degirmedenata bindi.
Slrtlnda beyaz don gomlek
ileri atlldl.
Nogaylarda boy olc;ii§ecek
boyle bir er var ml?
Kaplan dogan Er Manas
atlm tekrar eve siirdii,
hayklrarak, baglrdl,
Manas yigitlerini c;aglrdl:
"Murat-allm, Murat-bek,
yaman saldlr Kuat-bek,
Elim, Seyit, iki ogul,
Kazak Karganday, genc;,
bilgiC; falci kara Tolokiim,
gece tilki izini §a§madanbulan
benim Tiirsiin-taylaklm, tosunum
karanllkta bozklr tilkisinin
izini §a§madanbulan
yamlmaz Kaman-coypur,
U§iin Umot ile Cayzan, iki ogul,
San-ala'ya binen Almambet,
goz C;lkaranyaglz Slrgak,
tatll dilli AclbaYlm,
~ :
.i~~
~
MANAS DESTANI
118
370
TeMeHre KHpe 6apraHAa,
KblpKTblH 6aIlIbl KblprblJIblM!
KeK-qe6Hq MHHreH CepernM!
)l(aHnMbIIlITbIH HHHCH,
)l(eneKTH )l(epAeH TYpeny!
Kok-<;ebi<;mingen Seregim!
Caylml§tIn inisi,
Ca§-kaml§tIn agasl
at kaytar<;J
Boz-uul!
C;orolordmen ki<;ii Taz-baymat0 kazandl tes kaynat!
At ka<;lrmak kiln tuudl,
too ormogii altIn ak <;atIr
tiiro sallp biiktonor!
Tutam cerin mldatkan,
tutam cerin slrdatkan
ko§ komokoy sIr nayza
ba§1kokko cayl.gan,
tiibii cerge saylgan,
ken NarmdJ kIdmp
Ak-kulamn iistiino
colborston kecim cablnar!
Ba§ma manattannokto katInar!
Kok doolbasbaylafiar!
Ceteletip sallnar!
Tiirgogii altm ak <;atIr
ko§ atka hekem tartInar!
Kebesti-toodm nan cagl,
ken Ka§kardm heri cagl,
Bok-murunday toroniin
tartuu bolso korolii:
a cerden tartuu kelbese,
celekti cerdentiirolii!
)l(en6HpeTneH HaH3aHbl
Typa KapMan caSlnblK!
AUlbIH KapaM KbmanbIK!'
Celbiretpey nayzam
tufa karmap sayallk!
A§ln karam kIlallk!'
AK-KynaHbIH ycryHe,
Ak-kulanln
)l(On60pCToH Ke)l(HM )l(anTblpbIll,
)l(ereneTHn )l(ennHHTHn,
colborston kecim captInp,
)l(aIlI-KaMbIIlITbIH araCbl
aT KaHTapqbl Eo3-yyn!
375
qoponoPAblH 3~ KHqy TaJ-6aHMaT0 KaJaHAblrec KaHHaT!
AT KaqblpMaK KYH TYYAbl,
Tee epMery anTbIH aK qaTbIp
Type canbIll 6YKTe~ep!
380
T~M
)l(epHH HhInAaTKaH,
TYTaM )l(epHH cbtpAaTKaH
KeIlI KeMeKeH ChIp HaH3a
6aIlIhI KeKKe )l(aHnraH,
TVGY)l(epre caHnraH,
Ke~ HapbIHAbI KbIAbIpbIll
AK-KynaHbIH ycryHe
3 8 5 )l(On60pCTOH Ke)l(HM )l(a6bI~ap!
Eambilia MaHaTTaH HOKTOKaTbl~ap!
.KeK
Aoon6ac 6aHna~ap!
)l(erenemn
390
canbI~ap!
Typrery anTbIH aK qaTbIp
KOIlI aTKa 6eKeM TapTbI~ap!
Ke6eCTH-TOOAbIHHapbI )l(arbl,
Ke~ KaUlKapAbIH 6epH )l(arbl,
395
400
EOK-MYPYHAaHTepeHYH
TapTYY 6onco Kepeny:
a )l(epAeH TapTyY Ken6ece,
HapblHAbl 6oHnon qblKTbl AeHT.
Typrery anTblH aK qaTblp
405
Ke6ecTH-ToOAbIH 6olOHa
caCTYY )l(epre THKTH AeHT,
AK-6ynqYMY MHHAHAeHT,
Ke6eCTH-TOoAbIH )l(aHblHAa
KeprHUlTeTHn qblKTbl AeHT.
410
TerepeKTeH
MapanAbl,
)l(ep apblTbIn KapaAbl,
anTbl KanKa qap6aKTaH
6YYAaK-6YYAaK qa~ qblKTbl.
415
EYYAaK qaMbl Kapaca,
'Ey HeMeHe 6onAY?' Aen,
Ka6bmaH TyyraH 3p MaHac
KaHTa )l(enHn KenAH AeHT:
'qoponop
420
Tomongo kire barganda,
Klrktln ba§1KIrgIllm!
aTKa TOKYMcan!
Kanblp-MHHeH EycYPMaH
KapqanblUlbln KanraH6bl?
iistiino,
ceteletip celpintip,
Narmdl boylop <;lktIdeyt.
Tiirgogii altIn ak <;atIr
Kehesti-toodm boyuna
sastuucerge tikti deyt,
Ak-bul<;undumindi deyt,
Kebesti-toodmcamnda
kergi~tetip <;lktIdeyt.
Togorokton maraldl,
cer antIp karadl,
altl kapka <;arbaktan
buudak-buudak <;an<;lktl.
Buudak <;andlkarasa,
'Bu nemeneboldu?' dep,
kabIlan tuugan Er Manas
kayta celip keldi deyt:
'C;orolor atka tokum sal!
Kaplr-minen Busurman
kar<;all~lpkalganbl?
biz buradan inersek,
klrkm ba§l, Ktrglllm,
Kok-~epi~ ile Serekim,
~
r
Cayllml§'m kii~iigii,
Ca§-kaml§'m agabeyi,
at getir seD,Boz-uul!
Yigitlerin en kii~iigii Taz-baymat.
seDde kazarn tez kaynat.
Bugiin at yarl§l giinii,
deve derisi, altmdan ak ~adm,
a~tmp slkl baglaym!
Tutam yeri hep resimli,
tutam yeri hep ~izgili,
iki piiskiillii mlzraglmlz,
bu, ba§l goklere degen,
sapl toprakta koklenen
geni§ Narm'l ge~elim.
Ak-kulamm iizerine
kaplan derisi at ortiimii ortiin!
Ba§ma al yulan koyun!
-5ahindavulunu baglaYlp
ipi ile bana getirin!
AltInll ak ~adm da
yiik atIna baglaym!
Kebesti-daglrnn otesinde,
Ka§gar'mda berisinde
Bok-murun efendi oturur.
Hediyeniz Dedicgoreyim,
oradan hediye gelmeZ5e
bayragl kaplp kaldlrallm.
Kargllan sallaYlp,
ganimet allp ka~allm,
a§ml haram kllallm!"
Ak-kula'rnn iizerine
kaplan eyeri vurdular,
ipinden onu yiderek
Narm suyu boyunca ~ektiler.
Sonra altIn ak ~adln,
Kebesti-dagmln ba§mda
sazll bir yere dikti,
Ak-bul~un atma bindi,
Kebesti daglrnn yarnnda
yiiriik atlrn hoplattl.
Dort tarafa el attl,
biitiln memlekete baktl,
altl kaplll kaleden
bulut bulut toz ~Iktl.
Toz bulutunu goriince,
"Bu ne ola ki?" dedi,
kaplan dogan Er Manas
all ~admna siirdii.
"Yigitler atlan hazlrlaym!
Kafir ile miisliiman,
birbirine mi giri§ti?
4~
BOK.;MURUN
ApaCblHa TYlIIenYK!
ApatJaJlan CaJlaJlblK!
AIllblH KapaM Kbln6aHnbl!
TYTaM XepJ1H HblnAaTKaH,
4 2 5 TYTaM XepJ1H cbIPAaTKaH
KOIIl KeMeKeH ChIp HaH3a
KorrryKKa KbICblIl CaJlaJlblK!
AK-KynaHblH YCTYHe,
aK Ka~rbl 3P cbIpAbIralIl
430
AK-Kynara TOKy}\ap!
AnatJa KentJYK CaJlbI~ap!
AnTbIH 6bIlIITaH TapTbI~ap!
ApacbIHa TYlIIenYK!
ApatJaJlan CaJlaJlbIKr
~J3 5 ATKa MJ1HJ1nXYPAY AeKTKerytJKeH Kepce TypanMaH,
KecYMHYH xalIlbIH TJ1KSInMaH-
440
KanbIp KaptJbI KeMJ1 Aen,
A6b1naK, )Ka~rbIp, KaH-KoxoM
MbInTblK-MJ1HeHTapc KOHAY.
KaJlAbIparbIH CaJlbIHbIn
KanAaK tJbIra YPYIIITY,
6eMKaMtJJ1CJ1H
CaJlbIHbIn
MeXJ1H tJbIra YPYIIITY.
~J4 5 Kapa 6alIlTYY TyYHY KeTepyn
KanbIPAbIH KaHbI He3-Kapa
KapCbInAalIlbIn YPYIIITy.
Ka6bInaH ryyraH 3p MaHac
apaCbIHa TYIIITY AeKT,
~J5 0 apatJanan CaJlAbIAeKT.
'MeHAY! EyPYT KaIIlTbl!' Aen
KanAaK tJbIra KYYAbl AeKT,
'CaR! EyPYT KaIIlTbI!' Aen
455
caHCbIraH KanMaK KYYAblAeHT.
KaH-Koxo
3nJ1HcatiA'3ne,
Ka6bInaH TeHTeK xeM'3ne,
KaH-KoxoMO KeM'3ne.
460
'KepKY! EyPYT KaIIlTbI!' Aen
Ke~KY KanMaK aTTaHAbl.
'AprJ1MaK 6alIlJ1H6yparyp!
KaH-KOXOMO aCTblHxepre Typa TYP!
AK 6aTaHAbi 6epJ1nKeT!
33mHe caKan KoHooroH,
3pAJ1HeHMYPYTaJl6araH
465
YK TYrYHAeK Ken KaJlMaK
aTTaHAbl!
AnAa, tJOpOM, XOO KalIlTbl!
Too6a, tJOpOM,xoo KaIIITbl!'
KaKpa KanTan KenAJ1AeKT,
AnMaM6eT, CbIpraK, 3KJ1yyn,
,t 70 xacoon 6onyn canAbi AeKT,
KanJ1p-MJ1HeHEycypMaH
alIlKaH aKAan KenAJ1AeHT.
Arasma tii~6llik!
Ara<;aIapsaIaI.lk!
A~m karam klIbayll!
Tutam c6rin mIdatkan,
tutam c6rin slrdatkan
ko~ k6m6k6y SIr nayza
koltukka klSlp salallk!
Ak-kulamn tistiino,
ak kafigl 6r s.lrdlga~
Ak-kulaga tokufiar!
AIa<;ak6p<;tiksallfiar!
Altm bl~tan tarufiar!
Arasma tii~6llik!
Ara<;alapsaIallk!'
Atka minip ctirdti d6ytk6gti<;k6nk6rs6 turalman,
k6stimntin ca~m tiyyalmanKap.lr kar<;lk61did6p,
AbIlay, Cafig.lr,Kan-kocom
mIlt.lk-minen tars koydu.
Kald.lragmsalrmp
Kalday <;lgaurn~tu,
beldkam<;isinsalmlp
M6cin <;lgauru~tu"
Kara ba~tuutuunu k6t6riip
Kap.lrdmkam N6z-kara
karsIlda§lpuru~tu.
KabIlan tuugan Er Manas
arasmatii~tii d6yt,
ara<;alapsaldi d6yt.
'M6ndti! Burnt ka§tl!' d6p
Kalday <;lgakuudl d6yt,
'Say! Burnt ka§tl!' d6p
sanslganKalmak kuudl d6yt.
Kan-koco
61insayd' 61e,
kabIlan t6ntek c6Id'6Ie,
Kan-kocomo k6Id'6Ie.
'K6rkti! Burnt ka§tr!' d6p
k6fikti Kalmak attandl.
'Argimak ba~inburatur!
Kan-kocomo astmc6rge tufa tur!
Ak batandl berip ket!
Eegine sakal koybogon,
erdinen murnt albagan
uy tiigund6y k6p Kalmak
attandr!
AIda, <;orom,coo ka~tr!
Tooba, <;orom,coo ka~tr!'
Kayra kaptap keldi deyt,
Almambet, S.lrgak, eki uul,
casool bolup saldr deyt,
Kapir-minen Busurman
a~kanaydap k61dideyt..
119
Aralanna ko§allm,
birbirinden aYlralIm!
A~I haram kllmayalIm!
Tutam yeri hep resimli,
tutam yeri hep ~izgili,
iki piiskiiIlii mlzragl
koltugumuzaslkl~tmp
Ak-kula'nm iizerine,
alaca eyeri vurun,
Ak-kulama eyer vurun,
bir de alaca minder koyun,
altm kaYI~l sIb ~ekin,
aralarma saldtralIm,
birbirinden aytralIm."
Attna binip yiiriidii,
u~an giivercinden ~abuk,
kuruyangozya§mdan~abuk
kafirin yamna geldi,
Abllay, Cangtr, Kan-koco
giim diye tiifegini bo§alttt.
Fi§ek ~antasml yamna aSlp,
Kalday ~lklp vuru§tu.
Fi~ek kemerinibaglaYlp
Mecin ~lklp vuru§tu.
Kara ba§lI tugunu kaldmp
kafirin ham Nez-kara
kar§lla§lp vuru§tu.
Kaplan dogan Er Manas
aralanna saldlrdl,
birbirinden aytrdl.
"Mondii! Burut ka~tl!" diyerek
Kalday ~lkIp onlan kovaladl,
"Say! Burut ka~tl!" diyerek
pis kokan Kalmuk onlan kovdu.
Kan-koco'nun yurduna
saldtracaklardlki
ate§li can bu kaplan ortaya ~lktl,
Kan-koco'ya geldi.
"Korkii! Burut ka~l~tl!" diyerek
Kalmuklar atlarla ka~tl.
"Rahvan atmm ba§ml~evir!
Kan-koco'nun yamndadur!
HaYlr duam ver de git!
Sakalml tlra§ eden,
blYlgml hi~ kesmeyen,
inek kill kadar ~ok Kalmuk ata
binip ka~tl!
Allahlm, dii~man ka~tl, yigitler!
Tovbe, yigitler, dii§man kacr'tl!"
Yava§ yava§ geri dondii,
Almambet ile Sirgak'.
yol i~in oncii yaptl.
Kafir ile miisliimanlar.
giizelce yola koydu.
f
!
j
j
!