Genocid - War Crimes Justice Project

Transcription

Međunarodno krivično
pravo i praksa
1. Uvod
2. Šta je međunarodno
krivično pravo?
3. Opšta načela
4. Međunarodni krivični
sudovi
5. Primjena u domaćim
pravnim sistemima
6. Genocid
7. Zločini protiv čovječnosti
Materijali za praktičnu obuku
Genocid
dio projekta Pravda i ratni zločini
koji je finansirala Europska unija
Izradio International Criminal Law Services (ICLS)
8. Ratni zločini
9. Oblici krivične odgovornosti: izvršilaštvo i saizvršilaštvo
10. Oblici krivične odgovornosti:
odgovornost nadređenog
11. Odbrana i osnove za
isključenje odgovornosti
12. Krivični i dokazni
postupak
13. Odmjeravanje kazne
14. Žrtve i svjedoci
15. Saradnja i međusobna pravna pomoć
Finansirala
Europska unija
Projekat
implementirali:
FOUNDATION
NASTAVNA OBLAST 6.
GENOCID
Dio OSCE-ODIHR/ICTY/UNICRI projekta „Podrška prenošenju znanja i materijala u predmetima
ratnih zločina MKSJ-a domadim sudovima“
International Criminal Law Services (ICLS)
Prikazi i oznake koji su korišteni u ovoj publikaciji kao i prezentacija materijala ne podrazumijeva
izražavanje bilo kakvog mišljenja u ime Sekretarijata Ujedinjenih nacija, Međunarodnog krivičnog
suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), Organizacije za sigurnost i saradnju u Evropi (OSCE) – Ureda za
demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR) ili International Criminal Law Services (ICLS) u
vezi sa pravnim statusom bilo koje zemlje, teritorije, grada, područja ili njihovih organa vlasti ili u
vezi sa razgraničenjem njihovih teritorija, odnosno granica.
Autorska prava © ICLS– OSCE-ODIHR
ii
SADRŽAJ
6.
Genocid............................................................................................................................ 1
6.1. Uvod za edukatore ........................................................................................................... 1
6.1.1. Opis nastavne oblasti................................................................................................... 1
6.1.2. Ishod nastavne oblasti ................................................................................................. 1
6.2. Definicija krivičnog djela genocida .................................................................................... 3
6.2.1. Konvencija o genocidu ................................................................................................. 3
6.2.2. Ključna razmatranja ..................................................................................................... 4
6.3. Elementi krivičnog djela genocida .................................................................................... 5
6.3.1. Posebna namjera (dolus specialis) ............................................................................... 6
6.3.2. Razlika između krivičnih djela genocida i zločina protiv čovječnosti ............................ 16
6.3.3. Nepostojanje povezanosti sa oružanim sukobom ili nepostojanje uslova o potrebnoj
politici/planu ............................................................................................................. 16
6.3.4. Zabranjena osnovna djela .......................................................................................... 17
6.3.5. Oblici učešda.............................................................................................................. 29
6.3.6. Formalno primanje na znanje činjenica o genocidu od strane MKSR .......................... 35
6.3.7. Podizanje optužnice za krivično djelo genocid ............................................................ 35
6.3.8. MKS........................................................................................................................... 36
6.4. Regionalno pravo i sudska praksa ................................................................................... 37
6.5. Krivični zakon SFRJ ......................................................................................................... 38
6.5.1. Definicija krivičnog djela genocida ............................................................................. 38
6.5.2. Oblici odgovornosti ................................................................................................... 38
6.5.3. Zastara ...................................................................................................................... 39
6.6. BiH ................................................................................................................................. 40
6.6.2. Priznavanje običajnog statusa krivičnog djela genocida.............................................. 42
6.6.3. Posebna namjera/dolus specialis ............................................................................... 42
6.6.4. Zabranjena djela ........................................................................................................ 52
6.6.6. Zastara ...................................................................................................................... 58
6.7. Hrvatska ......................................................................................................................... 59
6.7.2. Posebna namjera....................................................................................................... 60
6.7.3. Zabranjena djela ........................................................................................................ 63
6.7.5. Umanjivanje, odobravanje ili opravdavanje krivičnog djela genocida ......................... 69
6.7.6. Zastara ...................................................................................................................... 69
6.8. Srbija.............................................................................................................................. 70
6.8.3. Zastara ...................................................................................................................... 72
6.9. Dodatna literatura .......................................................................................................... 73
6.9.1. Literatura .................................................................................................................. 73
6.9.2. Članci ........................................................................................................................ 73
iii
6.9.3. Izvještaji .................................................................................................................... 74
6.9.4. Ugovori ...................................................................................................................... 74
iv
MATERIJALI ZA OBUKU IZ MEĐUNARODNOG KRIVIČNOG PRAVA I PRAKSE
6.
ICLS
GENOCID
6.1. UVOD ZA EDUKATORE
Predmetni materijal za obuku pripremljen je od strane International Criminal Law Services (ICLS)
u okviru projekta OSCE-ODIHR/ICTY/UNICRI, pod nazivom „Pravda i ratni zločini“, koji finansira
Europska unija. Uvodne napomene o načinu korištenja materijala sadržane su u nastavnoj oblasti
1., koja također obuhvada i ogledni predmet/studiju slučaja i hipotetičke primjere koji se mogu
koristiti u nastavi, te i druge korisne dodatke. Materijali su namijenjeni da edukatorima iz oblasti
prava u Bosni i Hercegovini (BiH), Hrvatskoj i Srbiji posluže prvenstveno kao izvor i sredstvo za
obuku, ali su također predviđeni za prilagođavanje i upotrebu u drugim pravnim sistemima u
regionu. Kad je to bilo potrebno, uvrštena su pitanja za raspravu, sugestije i druge napomene
korisne za nastavu. Nadalje, edukatori se podstiču da materijale prilagode potrebama polaznika i
konkretnim okolnostima svakog predavanja. Edukatori se također podstiču da materijale po
potrebi ažuriraju posebno u pogledu nove sudske prakse ili izmjena i dopuna krivičnih zakona u
svojim relevantnim pravosudnim sistemima.
U svakoj nastavnoj oblasti daje se opšti pregled međunarodnog krivičnog prava koji je relevantan
za predmet same oblasti, nakon čega se prelazi na raspravu o mjerodavnom pravu i sudskoj
praksi u BiH, Hrvatskoj i Srbiji. U materijalima se koristi najrelevantnija i dostupna sudska praksa.
Treba napomenuti da u slučajevima u kojima je citirana prvostepena presuda, autori teksta
posebno su vodili računa da osiguraju da je dio na koji se pozivaju potvrđen u žalbenom
postupku. Edukatorima može biti od koristi da raspravljaju i o drugim predmetima koji također
mogu biti relevantni ili ilustrativni za svaku temu, te da polaznike zamole da govore o
predmetima sa kojima su se susretali i iskustvima koja su imali.
6.1.1. OPIS NASTAVNE OBLASTI
Nastavna oblast obrađuje zakonske kriterije i relevantnu sudsku praksu vezano za krivično djelo
genocida. S obzirom da ovo krivično djelo u značajnoj mjeri zaokuplja međunarodnu pažnju, ova
nastavna oblast ima za cilj da predoči način na koji su međunarodni sudovi procesuirali ovo
krivično djelo i nakon toga donosili presude. Također, obrađuju se pitanja vezana za
procesuiranje pomenutog krivičnog djela pred domadim sudovima.
6.1.2. ISHOD NASTAVNE OBLASTI
Po završetku ove nastavne oblasti, polaznici bi trebalo da razumiju:
 Osnovne elemente krivičnog djela genocida;
 Uslov za postojanje „posebne namjere“ (dolus specialis) i poteškode pri dokazivanju ovog
elementa;
 Radnje koje predstavljaju krivično djelo genocida;
 Oblike učešda u krivičnom djelu genocida;
1
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
 Način na koji se krivično djelo genocida može procesuirati pred domadim sudovima.
Napomene za edukatore:
 Potrebno je da polaznici budu upoznati s historijatom nastanka Konvencije o
genocidu, koja čini osnovu za tumačenje i primjenu elemenata krivičnog djela
genocida.
 Usprkos velikom značaju samog procesuiranja krivičnog djela genocida koji se smatra
najtežim zločinom protiv čovječnosti, tužioci treba da postupaju samo kod onih djela
genocida gdje postoji dovoljno dokaza za dokazivanje svakog pojedinačnog elementa
krivičnog djela. Stoga je izuzetnog bitno prenijeti vrlo specifičnu prirodu zakonom
propisanih elemenata ovog djela.
 Prilikom procesuiranja krivičnog djela genocida, bilo u međunarodnom okruženju ili
u okviru domadeg zakonodavstva, potrebno je pažljivo sagledati i procijeniti da li
dokazi potkrepljuju jedinstvene kriterije za ovo djelo. Krivično djelo zločini protiv
čovječnosti može se procesuirati kada nema dovoljno dokaza za dokazivanje
postojanja elemenata krivičnog djela genocida, pod uslovom da su ispunjeni kriteriji
za dokazivanje tog krivičnog djela.
 Radi postizanja navedenih ciljeva, na početku važnih odjeljaka nalaze se rubrike
naslovljene kao „Napomene za edukatore“. U napomenama se naglašavanju
najvažnija pitanja koja edukatori treba da obrade, potom pitanja koja edukatorima
mogu poslužiti da usmjere polaznike da se fokusiraju na važne aspekte, kao i
relevantni dijelovi oglednog predmeta, a koji predstavljaju praktične primjere koji su
predmet podučavanja.
2
ICLS
6.2. DEFINICIJA KRIVIČNOG DJELA GENOCIDA
 U prvom dijelu navodi se definicija krivičnog djela genocida prema međunarodnom pravu.
 Važno je predočiti izvor definicije s obzirom da ista čini sastavni dio statuta
međunarodnih tribunala i nacionalnih zakonodavstava.
 Ključna razmatranja koja proističu iz definicije predočena su tako da polaznike upoznaju s
glavnim pitanjima koja de razmatrati u sklopu ove nastavne oblasti.
6.2.1. KONVENCIJA O GENOCIDU
Generalna skupština UN-a opisala je genocid kao „poricanje prava na postojanje cijelih grupa
stanovništva, kao što je ubistvo poricanje prava na život individualnim ljudskim bidima.”1
Prema definiciji iz Konvencije o genocidu, krivično djelo genocida je:
činjenje zabranjenog djela
s namjerom da se uništi, potpuno ili djelimično
zaštidena grupa, kao takva.
Konvencija o genocidu, koju su ratifikovale BiH, Hrvatska i Srbija,2 obavezuje države da spriječe i
kazne počinjenje tog krivičnog djela.
Ključne odredbe Konvencije, uključujudi i definiciju krivičnog djela, također postoje i kao dio
međunarodnog običajnog prava, a što odražava i sudska praksa Suda BiH.3
Statuti MKSJ-a i MKSR-a doslovno su i u cijelosti preuzeli definiciju krivičnog djela iz Konvencije o
genocidu.4
1
96/1 U.N. DOC.A/RES/96/1 (11.12. 1946. god.).
Konvenciju o genocidu je ratifikovala Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija čime su Bosna i
Hercegovina, Hrvatska i Srbija također postale potpisnice ove konvencije. Ujedinjene nacije, U.N. Zbornik
sporazuma, vidjeti na http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV1&chapter=4&lang=en (pregled na dan 13.06.2011.god.).
3
Vidjeti, npr., MKSJ Savjetodavno mišljenje o rezervaciji prema Konvenciji o genocidu, i izvještaj
Generalnog sekretara o uspostavljanju MKSJ-a, 03.05.1993.god., S/25704.
4
Rimski statut navodi nešto drugačiju definiciju. Vidjeti ispod, odjeljci 6.3.7 i 0.
2
REZOLUCIJA GENERALNE SKUPŠTINE UN-A.
3
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Definicije krivičnog djela genocida iz krivičnih zakona BiH, Hrvatske i Srbije također su slične
onima iz Konvencije o genocidu. Vidjeti odjeljke 6.5.1 (SFRJ), 6.6.1 (BiH), 6.7.1 (Hrvatska), i 6.8.1
(Srbija).
Statut MKSJ-a Član 4. Genocid
Genocid predstavlja bilo koje od sljededih djela, počinjeno s namjerom da se u cijelosti ili
djelimično uništi neka nacionalna, etnička, rasna ili vjerska grupa kao takva:
(a) ubijanje pripadnika te grupe;
(b) nanošenje teške tjelesne ili duševne povrede pripadnicima te grupe;
(c) smišljeno nametanje pripadnicima te grupe životnih uslova koji su sračunati da
dovedu do njenog potpunog ili djelimičnog fizičkog uništenja;
(d) nametanje mjera kojima je cilj sprečavanje rađanja unutar te grupe;
(e) prisilno premještanje djece te grupe u neku drugu grupu.
3. Kažnjiva su sljededa djela:
(a) genocid;
(b) udruživanje radi vršenja genocida;
(c) direktno i javno poticanje na vršenje genocida;
(d) pokušaj vršenja genocida;
(e) saučesništvo u genocidu.;
6.2.2. KLJUČNA RAZMATRANJA
U svjetlu date definicije, ključna razmatranja u procesuiranju krivičnog djela genocida uključuju
sljedede:
Bez obzira koliko je krivično djelo teško, ono je vrlo usko definisano, a mnoga
masovna ubistva se ne mogu per se smatrati genocidom.
Genocid je krivično djelo počinjeno nad grupom, čak i ako su stradali pojedinci.
Genocid kao uslov podrazumijeva da se počinilac nalazi u posebnom stepenu
uračunljivosti u trenutku počinjenja djela: da ima posebnu namjeru da uništi
zaštidenu grupu. Radi se o krivičnom djelu jus cogens5 a njegova zabrana obaveza je
erga omnes koju sve zemlje moraju ispuniti prema međunarodnoj zajednici.6
Naredni dijelovi opisuju različita zakonska obilježja krivičnog djela genocida.
5
Predmet o oružanim aktivnostima na teritoriji Konga (DRC protiv Ruande), Nadležnost suda i prihvatanje
dokaza, Presuda MKSJ-a od 03.02.2006. god., ¶ 64.
6
Rezervacije prema Konvenciji o sprečavanju i kažnjavanju genocida, Savjetodavno mišljenje (1951) MKSJ
Rep 15, 23.
4
6.3. ELEMENTI KRIVIČNOG DJELA GENOCIDA
 Svaku raspravu o genocidu najbolje je započeti fokusirajudi se na subjektivni element
namjere. U ovom dijelu opisuje se namjera koju je potrebno dokazati da bi neko
zabranjeno djelo (opisano dole u odjeljku 0) predstavljalo krivično djelo genocida. U
ovom dijelu također je obuhvadeno značenje pojma „uništenje“ grupe i definicija
„zaštidene grupe“.
 Kako je gore navedeno, statuti različitih međunarodnih i hibridnih sudova, uključujudi
i MKSJ i MKSR, doslovno su i u cijelosti preuzeli definiciju djela iz Konvencije o
genocidu.
 Za polaznike je korisno da uporede genocidnu namjeru sa namjerom o počinjenju
krivičnog djela zločina protiv čovječnosti (vidjeti odjeljak 6.3.2).
 Za polaznike je korisno uporediti na koji način se krivično djelo genocida razlikuje od
drugih krivičnih dijela, kao na primjer progona (vidjeti odjeljak 6.3.1.7).
 U ovom dijelu, potrebno je uzeti u obzir i ogledni predmet, te zajedno sa polaznicima
razmotriti da li postoje dokazi o posebnoj namjeri da se počini genocid.
 Korisno je na početku ovog dijela postaviti pitanja kako bi za polaznike naglasili
najvažniju problematiku i naveli ih da razmisle o mogudim odgovorima.
 Pitanja mogu obuhvatiti:
o Koji je stepen uračunljivosti potreban za izvršenje krivičnog djela genocida i kako
se on razlikuje od krivičnog djela zločini protiv čovječnosti?
o Za izvršenje krivičnog djela genocida je potrebno da neko ima namjeru da uništi
zaštidenu grupu. Šta podrazumijevamo pod pojmom „uništiti“?
o U predmetu MKS-a vezanom za situaciju u Sudanu, predsjednik Al-Bashir teretio
se izvršenje krivičnog djela genocida na osnovu navodnih izjava u kojima je naveo
da ne želi ratne zarobljenike. Da li bi ovakve izjave bile dovoljne za utvrđivanje
namjere koja je potrebna za počinjenje genocida? Ako ne, koja vrsta izjava bi bila
potrebna da bi se dokazala posebna namjera?
o Da li „uništenje“ obuhvata i kulturološko uništenje?
o U Kambodži je 1,7 miliona ljudi ubijeno kada su Crveni Kmeri preuzeli vlast.
Pretpostavljajudi da je vedinu ubijenih činilo gradsko stanovništvo, ili da se radilo
o obrazovanim ljudima, da li bi se ta grupa ljudi mogla smatrati zaštidenom prema
Konvenciji o genocidu?
o Kojim dokaznim sredstvima se tužilaštvo može koristiti da bi se pokazalo da je
dovoljan broj ljudi obuhvaden ciljanom grupom kako bi predstavljali dovoljan
“dio” grupe?
5
ICLS
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Savjet: Jedan od ključnih načina za mogude dokazivanje posebne namjere je pomodu
posrednih dokaza (vidjeti odjeljak 6.3.1.5). Jedan od savjeta za edukatore za raspravu sa
polaznicima je da se razmotri kako se opšta baza zločina i obrazac nezakonitog postupanja
mogu upotrijebiti za dokazivanje da je namjera za počinjenje krivičnog djela bila uništenje
grupe. Na primjer, ako je ciljana grupa, koja je potom likvidirana, obuhvatila sve vojno
sposobne muškarce, da li je to dovoljno da se pokaže da je postojala namjera da se u
potpunosti ili djelimično uništi grupa? Ako ne, koji su dodatni dokazi eventualno potrebni?
6.3.1. POSEBNA NAMJERA (DOLUS SPECIALIS)
Počinilac krivičnog djela genocida mora:
imati namjeru da uništi
u potpunosti ili djelimično
zaštidenu grupu, kao takvu.
Taj dolus specialis ili posebna namjera jeste ono što čini krivično djelo genocida drugačijim od
ostalih krivičnih djela.
Posebna namjera je element krivičnog
djela i zahtijeva da počinilac ima jasnu
namjeru o ishodu počinjenog djela za
koje se tereti. U slučaju genocida,
počinilac mora imati namjeru da de njene
ili njegove radnje za rezultat imati
uništenje neke zaštidene grupe u
potpunosti ili djelimično.7
Osnovna djela krivičnog djela genocida moraju se
počiniti protiv neke osobe zbog njene pripadnosti
određenoj grupi i kao dodatni korak u ostvarivanju
sveukupnog cilja uništenja grupe.
Namjera se djelimično odnosi na razlog zbog kojeg je žrtva ili više njih napadnuta. Napad je
morao biti usmjeren protiv njih jer su pripadnici zaštidene grupe. Stav pretresnog vijeda MKSR-a
glasi:
[Z]a sva djela koja se procesuiraju po optužnici za genocid, ista su se morala
počiniti nad jednom osobom ili nad više nijh jer je ta osoba pripadnik određene
grupe odnosno te osobe su pripadnici određene grupe, a naročito jer pripadaju
toj grupi. Stoga, žrtva nije izdvojena zbog svog individualnog identiteta, ved iz
razloga što je pripadnik nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe. Dakle, žrtva
tog djela pripadnik je date grupe odabrane kao takve, što u konačnici znači da je
7
Georges A. N. Rutaganda, predmet br. ICTR-96-3-T, Presuda, 06. 12. 1999. god., ¶ 59.
6
ICLS
žrtva krivičnog djela genocida sama grupa, a ne samo pojedinac. Počinjenje
inkriminiranog djela, dakle, obuhvata i realizaciju skrivenog cilja da se uništi, u
potpunosti ili djelimično, grupa kojoj neko lice samo pripada.8
Sud BiH prihvata da se krivično djelo genocida razlikuje od drugih krivičnih djela po subjektivnom
elementu posebne namjere i primjenjuje isti test kao i MKSJ kod utvrđivanja namjere na strani
optuženog.9 Vidjeti odjeljak 6.6.3.
I Vrhovni sud Hrvatske također je prihvatio posebnu namjeru, iako je u iznošenju svog stava o
posebnoj namjeri sud izostavio dio koji se odnosi na „djelimično“ uništenje neke zaštidene
grupe.10 Vidjeti odjeljak 6.7.2.
Napomena: Rimski statut dozvoljava niži stepen mens rea jer propisuje da komandni kadar može
krivično odgovarati za krivično djelo genocida koji su počinili njihovi podređeni kada komandant
nema stvarna saznanja o krivičnom djelu.11 Međutim, navedeno tek treba ispitati i primijeniti u
sudskoj praksi MKS-a.
6.3.1.1.
„NAMJERA DA SE UNIŠTI“
Genocidna namjera mora postojati u trenutku počinjenja djela, ali se ne mora formirati prije
počinjenja djela.12
Posebna namjera za počinjenje krivičnog djela genocida nije:
jednostavno nanošenje štete grupi ili diskriminacija grupe, niti čak ubistvo po osnovu
diskriminacije, ali posebna namjera počinioca mora biti da „uništi“ zaštidenu grupu
isto kao i pobuda (vidjeti odjeljak ispod 6.3.1.3)
namjera da se grupa samo razbije.13
„Uništiti“ znači fizičko i biološko
„Uništiti“ znači fizičko i biološko uništenje zaštidene grupe.
uništenje zaštidene grupe.
MKSR je zazuzeo sljededi stav:
Međunarodno običajno pravo definiciju genocida ograničava na djela kojima je
cilj fizičko ili biološko uništenje cijele grupe ili njenog dijela. *…+.Pothvat
usmjeren samo protiv kulturnih ili socioloških karakteristika ljudske grupe sa
8
Ibid. at ¶ 60.Za više diskusija o zaštidenim grupama vidjeti odjeljke 6.3.1.6 i 6.3.1.7.
Vidjeti, npr., Sud BiH, Milorad Trbid, predmet br. X-KR-07/386, prvostepena presuda, 16.10. 2009, ¶ 192.
10
Vrhovni sud Republike Hrvatske, predmet Mikluševci, predmet br. I Kz 683/09-8, 17.11. 2009, str. 7-8
(dostupno samo na hrvatskom jeziku; citiran nezvanični prevod).
11
Rimski statut, Čl. 18.;Također vidjeti KOMENTARI NA RIMSKI STATUT MEĐUNARODNOG KRIVIČNOG SUDA:
RAZMATRANJA, ČLAN PO ČLAN 109 (Otto Triffterer ed., 1999).
12
Aloys Simba, predmet br. ICTR-01-76-A, drugostepena presuda, 27.11. 2007, ¶ 266; vidjeti i Clément
Kayishema et al., predmet br. ICTR-95-I-A, drugostepena presuda, 1.6.2001, ¶ 91.
13
Milomir Stakid, predmet br. IT-97-24-T, prvostepena presuda, 31.06.2003, ¶ 519.
9
7
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
ciljem da se zatru ti elementi, koji toj grupi daju samosvojni identitet različit od
ostatka zajednice, ne bi ulazili u definiciju genocida.14
Metode stvarnog (materijalnog) uništenja neke grupe mogu biti sljedede:
Prisilno preseljenje15 (vidi odjeljak 0);
Uništenje istaknutog dijela neke grupe, kao što je njeno vođstvo;16 ili
Sistematsko uništenje muških članova dijela neke grupe, što ima štetne posljedice za
fizički opstanak grupe kao cjeline.17
Sud BiH prihvatio je prisilno preseljenje kao metodu uništenja neke zaštidene grupe.18
Vidjeti odjeljak 6.6.4.3.
6.3.1.2.
„U POTPUNOSTI ILI DJELIMIČNO“
Da bi bio osuđen za krivično djelo genocida, počinilac mora imati namjeru da uništi zaštidenu
grupu u potpunosti ili djelimično. Prema stavu drugostepenog vijeda MKSJ-a, namjera da se
uništi grupa je:
Namjera uništenja grupe, pa i samo djelimičnog, znači težnju da se uništi neki
određeni dio grupe, a ne tek bilo koji skup pripadnika te grupe. Iako počinioci
genocida ne moraju da teže uništenju cijele zaštidene grupe *…+oni dio grupe
koji žele da unište moraju smatrati zasebnim entitetom koji mora da se eliminiše
kao takav.19
Ključni koncepti koji se odnose na uslov da grupa može biti uništena „u potpunosti ili djelimično“
obuhvataju:
Počinilac ne mora imati namjeru da u potpunosti uništi ciljanu grupu. „Djelimično“
podrazumijeva namjeru da uništi barem značajni dio grupe.20 Također vidjeti odjeljak
6.6.3.2 o diskusiji o faktorima koje je Sud BiH razmatrao radi utvrđivanja da li je neki dio
grupe značajan.
14
Radislav Krstid, Predmet br. IT-98-33-A, drugostepena presuda, 19.04.2004, ¶ 25.
Ibid. at ¶ 31, 33.
16
Stakid, prvostepena presuda ¶ 525.
17
Krstid, drugostepena presuda ¶ 28.
18
Sud BiH, Miloš Stupar i dr., predmet br. X-KR-05/24, prvostepena presuda, 29.07.2008, str. 56-57 (str.
60-61 BHS; Trbid, prvostepena presuda., ¶ 168; Miladin Stevanovid, predmet br.X-KR-05/24-2,
prvostepena presuda, 29.07.2008, str. 42 (engleska verzija); Petar Mitrovid, predmet br. X-KR-05/24-1,
prvostepena presuda, 29.07.2008, str. 43 (str. 45 BHS); Radomir Vukovid, predmet br. X-KR-06/180-2,
prvostepena presuda, 22.04.2010, ¶ 547.
19
Radislav Krstid, predmet br. IT-98-33-A, prvostepena presuda, 20.8. 2001, ¶ 590; Krstid, drugostepena
presuda ¶¶ 19, 22.
20
Kayeshima prvostepena presuda ¶ 96; Ignace Bagilishema, predmet br. ICTR-95-1A, prvostepena
presuda, 7.06.2001, ¶ 64; Laurent Semanza, predmet br. ICTR-97-20-T, prvostepena presuda, 15.05.2003.,
¶ 316.
15
8
ICLS
Iako dio ciljane grupe mora biti značajan, ne mora činiti važan dio grupe.21
Ne postoji broj žrtava koji bi predstavljao prag za utvrđivanje genocida.22 Međutim,
brojčana veličina, odnosno brojnost ciljane grupe može pomodi pri određivanju da li se
radi o „znatnom“ dijelu grupe kao cjeline.23
Dovoljno je imati namjeru za uništenjem dijela neke grupe. „Dio“ se može definisati
geografski, kao na primjer određeni identitet smješten na određenoj lokaciji. 24
Važno je imati u vidu da zabranjeno genocidno djelo mora biti počinjeno protiv
pojedinca zbog njegove pripadnosti određenoj grupi i to kao korak u postizanju opšteg
cilja uništenja grupe.25
Kriteriji na osnovu kojeg se tvrdi da je počinilac namjeravao da uništi grupu u potpunosti
ili djelimično ne bi trebalo miješati sa stepenom učešda počinioca pojedinca.
6.3.1.3.
POBUDA NASPRAM POSEBNE NAMJERE
Lična pobuda ili motiv počinioca može biti, na primjer, ostvarivanje lične ekonomske koristi ili
političke koristi ili nekog oblika modi. Postojanje lične pobude ne sprečava počinioca da ima i
specifičnu namjeru da počini genocid.26 Činjenica da je optuženi u ubistvima nalazio
„zadovoljstvo“ ni na koji način ne umanjuje njegovu namjeru da izvrši takva ubistva, jer se u
ovom slučaju radi o pobudi.27 Slično tome, dokazi da je optuženi djelovao radi ostvarenja lične
koristi, kao što je osveta, materijalna dobit ili uklanjanje poslovnog konkurenta, mogu objasniti
pobudu, ali ne isključuju postojanje posebne namjere.28
6.3.1.4.
POSTOJANJE PLANA ILI POLITIKE KAO DOKAZA O NAMJERI
Postojanje plana ili politike vladajude strukture ne predstavlja obilježje krivičnog djela, ali ako
postoji plan ili politika čijom realizacijom bi se promovisala genocidna radnja, tada se može
govoriti o dokazu o genocidnoj namjeri onih koji stoje iza takvog plana ili politike.29
6.3.1.5.
KAKO SE DOKAZUJE POSEBNA NAMJERA?
Teško je dokazati element posebne namjere. Direktni dokazi o genocidnoj namjeri često nisu
dostupni.
21
Goran Jelisid, predmet br. IT-95-10T, prvostepena presuda, 14.12. 1999, ¶¶ 81 – 82.
Semanza, prvostepena presuda ¶ 316; Stakid, drugostepena presuda ¶ 522.
23
Krstid, drugostepena presuda ¶¶ 12, 14; Radoslav Brđanin, presuda br. IT-99-36-T, prvostepena presuda,
1.09. 2004, ¶ 702.
24
Krstid, prvostepena presuda ¶ 590.
25
Jelisid, prvostepena presuda ¶ 66.
26
Goran Jelisid, predmet br. IT-95-10A, drugostepena presuda, 5.07.2001, ¶ 49.
27
Ibid. at ¶ 71.
28
Kayishema, drugostepena presuda ¶ 161.
29
Krstid, drugostepena presuda ¶ 225 odnosi se na predmet Jelisid, drugostepena presuda ¶ 48. Vidjeti
odjeljak 0 za raspravu o kriterijima dokazivanja pri MKS.
22
9
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.3.1.5.1. IZVOĐENJE ZAKLJUČAKA O POSEBNOJ NAMJERI NA OSNOVU POSREDNIH
DOKAZA
Tužilaštvo mora dokazati van razumne
sumnje da je počinilac imao posebnu
genocidnu namjeru.
Posebna namjera obično se izvodi iz posrednih
dokaza, uključujudi radnje i riječi počinioca, ili iz
ponašanja drugih osoba, sve dok to predstavlja
jedini logičan zaključak zaključak izveden iz dokaza
u njihovoj ukupnosti.30 U nedostatku priznanja
optuženog, zaključak o njegovoj namjeri može se,
na primjer, izvesti na osnovu:
Opšteg konteksta počinjenja ostalih kažnjivih radnji sistematski usmjerenih protiv iste
grupe, bez obzira da li su radnje počinjene od strane istog izvršioca ili drugih
počinilaca.31
Drugih faktora kao što su:
o obim počinjenih krivičnih djela;
o njihove opšte karakteristike;
o počinjenje krivičnih djela na određenom području ili zemlji;
o činjenica da su žrtve smišljeno i sistematski postale meta napada zbog svoje
pripadnosti određenoj grupi, dok su pripadnici drugih grupa pošteđeni;32
o politička doktrina na kojoj se zasnivaju navedene radnje;
o ponavljanje destruktivnih i diskriminacijskih radnji;
o izvršenje radnji kojima se ugrožava osnova postojanja same grupe; ili je počinioci
tako smatraju.33
Na osnovu gore navedenog, korisno je za tužioce da pripreme hronologiju navodnih incidenata i
počinjenih krivičnih djela kako bi raspoznali uobičajene karakteristike i obrasce ponašanja iz kojih
se mogu izvesti zaključci. Također je potrebno ispitati ostale pokazatelje, kao što je opis
uniforme, starosna dob žrtve, vrijeme izvršenja napada, kao i lica koja nisu oštedeni.34
Izvedeni zaključak o namjeri koja je osnova počinjenja krivičnog djela genocida može da
odgovara drugim krivičnim djelima. Tužilaštvo mora dokazati van razumne sumnje da je počinilac
posjedovao posebnu genocidnu namjeru a ne namjeru da počini neko drugo krivično djelo.
30
Vidjeti, npr., Ferdinand Nahimana, predmet br. ICTR-96-11, drugostepena presuda, 28.11. 2007, ¶ 524;
Sylvestre Gacumbitsi, predmet br. ICTR-01-64, drugostepena presuda, 7.07.2006, ¶¶ 40 – 41; Krstid,
drugostepena presuda ¶ 34; Georges A. N. Rutaganda, predmet br. ICTR-96-3-A, drugostepena presuda,
26.05.2003, ¶ 525; Jelisid, drugostepena presuda ¶ 47; Kayishema i Ruzindana, drugostepena presuda ¶
159.
31
Jean-Paul Akayesu, predmet br. ICTR-96-4-T, prvostepena presuda, 2.09. 1998, ¶ 523.
32
Ibid. at¶ 523.
33
Seromba, drugostepena presuda ¶ 176; Također vidjeti Radovan Karadžid, predmet br. IT-95-5, Pregled
optužnica u skladu s Pravilom 61 Pravila postupka i dokaza, 11.07.1996, ¶ 95.
34
Na primjer, vidjeti predmet iz Hrvatske Mikluševci, Vrhovni sud Republike Hrvatske, Presuda br. I Kz
683/09-8 od 17.11. 2009, str. 8.
10
ICLS
Posebna namjera se obično izvodi iz posrednih
dokaza, kao što su radnje i riječi počinioca, ili
na osnovu ponašanja drugih.
Dokazi o posebnoj namjeri ne mogu se lako pronadi. Često se posebna namjera može posredno
izvesti iz dokaza. U predmetu Al Bashir pred MKS-om, sud se vodio nekolikim različitim tipovima
dokaza prilikom ocjenjivanja da li je optuženi imao potrebnu genocidnu namjeru, kao dovoljan
osnov za pretpretresno vijede da izda nalog za hapšenje. Ti dokazi su:
Zvanične izjave i javni dokumenti, koji, prema mišljenju tužilaštva, predstavljaju razumnu
osnovu da ukaže na postojanje genocidne politike.
Priroda i obim nasilnih djela počinjenih nad civilnim stanovništvom, pripadnicima
etničkih grupa. Ovo je pokazano dokazima o nepodnošljivim životnim uslovima u
prihvatilištima za interno raseljene osobe iz određenih etničkih grupa, uključujudi dokaze
iz različitih međudržavnih izvještaja i izvještaja nevladinih organizacija kao što su:
o Vijede sigurnosti UN-a;
o Visoki komesar za ljudska prava UN-a;
o Ured za koordinaciju humantiranih poslova UN-a;
o UNSCN;
o Rezidentni koordinator UN-a;
o Međuagencijski izvještaj o činjenicama o nestalim osobama;
o Human Rights Watch;
o Ljekari bez granica; i
o Međunarodna štampa.35
Sud BiH posredno je izveo zaključak o postojanju genocidne namjere na osnovu indirektnih
dokaza. Vidjeti odjeljak 6.6.3.4 vezano za testu koji je Sud BiH primijenio prilikom utvrđivanja
postojanja genocidne namjere.
Sudovi u Hrvatskoj također su se oslonili na posredne dokaze kako bi izveli zaključke o postojanju
genocidne namjere, iako jasna primjena testa nije očita iz sudske prakse. Vidjeti odjeljak 6.7.2 za
raspravu i poređenje na temu kako su dva suda u Hrvatskoj pristupili dokazivanju posebne
namjere.
6.3.1.5.2. NEMOGUDNOST DOKAZIVANJA POSEBNE NAMJERE
Ako se posebna namjera ne može dokazati, mogu postojati alternativni oblici odgovornosti, kao
što je pomaganje i podržavanje. Na primjer, u predmetu MKSJ-a protiv Krstida, navodi se da su
35
MKS, Pretpretresno vijede, br. ICC-02/05-01/09, Rješenje o zahtjevu tužilaštva za izdavanjem naloga za
hapšenje Omara Hassana Ahmad Al Bashira, 4.03.2009, ¶¶ 164 – 189.
11
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
postojale okolnosti gdje je optuženi bio svjestan genocidne namjere drugih ali je propustio da
poduzme mjere da zaustavi snage pod njegovom komadom da uzmu učešde u genocidnim
radnjama, a samo njegovo saznanje ne može poslužiti kao osnova za posredno izvođenje
zaključka o posebnoj genocidnoj namjeri:36 „Genocid je jedan od najtežih zločina poznatih
čovječanstvu i njegova težina ogleda se u strogim uslovima u pogledu posebne namjere. Lice se
može oglasiti krivim za krivično djelo genocida samo kada je ta namjera nedvosmisleno
utvrđena.“37 S obzirom da to nije utvrđeno, optuženi ne može biti osuđen kao glavni počinilac
krivičnog djela genocida ali može biti osuđen za pomaganje i podržavanje genocida.38
Optuženi može također biti osuđen kao direktni počinilac osnovnog djela ili za počinjenje
krivičnog djela zločina protiv čovječnosti. Vidjeti odjeljak 6.3.5 o drugim oblicima odgovornosti
za genocid, gdje nije potrebna posebna namjera, te odjeljak 6.3.2 o razlikama između krivičnog
djela genocida i krivičnog djela zločini protiv čovječnosti.
6.3.1.5.3. POSEBNA NAMJERA I ODGOVORNOST NADREĐENOG
Pitanje posebne namjere otežava podizanje optužnice protiv optuženog za genocid prema
doktrini odgovornosti nadređenog. Pitanje je da li je sam nadređeni morao imati genocidu
namjeru ili je samo morao znati da njegovi podređeni imaju
Pitanje posebne namjere
genocidnu namjeru. Sudska praksa MKSJ-a i MKSR-a
otežava
podizanje optužnice
ukazuje da nadređeni lično ne treba imati posebnu
protiv optuženog za genocid
genocidnu namjeru ali da mora znati ili imati razlog da zna
39
prema doktrini odgovornosti
da njemu podređeni imaju potrebnu posebnu namjeru.
nadređenog.
Na primjer, stav pretresnog vijeda MKSR-a je da optuženi
može biti odgovoran za genocid prema doktrini odgovornosti nadređenog jer je propustio da
spriječi ili kazni počinjenje genocida.40 Stav pretresnog vijeda je:
Nadređeni se oglašava krivim ili mu se pripisuje nepohodna mens rea koja je
dovoljan uslov za dokazivanje krivične odgovonosti pod uslovom da je:
(i) zaista znao, što se utvrđuje na osnovu neposrednih i posrednih dokaza, da
njemu podređena lica namjeravaju počiniti, da čine, ili su počinili krivična
djela u suprotnosti sa odredbama Statuta; ili
(ii) saznao informacije na osnovu kojih se dalo zaključiti da postoji opasnost da
se počine takva krivična djela, što bi ukazivalo na potrebu za dodatnim
istražnim radnjama kako bi se ustanovilo da li takva krivična djela samo što
36
Krstid, drugostepena presuda ¶¶ 134–144.
Ibid. ¶ 134.
38
Ibid. ¶ 134-144.
39
Vidjeti, npr., Krstid, prvostepena presuda ¶¶ 647 – 52; Brđanin, prvostepena presuda ¶ 719; Vidoje
Blagojevid, predmet br. IT-02-60-T, prvostepena presuda, 17.01.2005, ¶ 686.
40
André Ntagerura, predmet br. MKSR-96-10A, prvostepena presuda, 1.09.2009, ¶ 694.
37
12
ICLS
nisu počinjena, da li je njihovo izvršavanje u toku ili su ved počinjena od
strane podređenih.41
Vidjeti također nastavnu oblast 10. o odgovornosti nadređenog.
Krivični zakonik Srbije izričito navodi komandnu odgovornost kao oblik odgovornosti za krivično
djelo genocida. Vidjeti paragraf 6.8.2.1.
6.3.1.5.4. DOKAZIVANJE POSEBNE NAMJERE I NAMJERE ZA OSNOVNA ZABRANJENA
DJELA
Pored dokazivanja posebne genocidne namjere, tužioci moraju također dokazati da su optuženi
bili u određenom stepenu uračunljivosti da bi počinili osnovna zabranjena djela. Za više
pojedinosti, vidjeti odjeljak 6.3.4.
6.3.1.6. „ZAŠTIDENA GRUPA“
Konvencija o genocidu navodi da zaštidena grupa mora biti:
Nacionalna;
Etnička;
Rasna; ili
Vjerska grupa, kao takva.
Krivično djelo genocida usmjereno je
prema kolektivitetu, a ne pojedincu.
Konvencija ne definiše gore navedene grupe. Definicije su proizašle iz međunarodne sudske
prakse, na koju se oslonio i Sud BiH.42
Nacionalna grupa: „skupina ljudi za koju se smatra da dijele istu pravnu vezu po osnovu
zajedničkog državljanstva, uz odgovarajuda prava i obaveze.“43
Etnička grupa: „grupa čiji pripadnici dijele zajednički jezik ili kulturu.“44
Rasna grupa: grupa koja se „na osnovu nasljeđenih fizičkih obilježja često poistovjeduje s
geografskim područjem, bez obzira na jezičke, kulturne, nacionalne ili vjerske faktore.“45
Vjerske grupe: grupa „čiji pripadnici dijele istu vjeru, vjeroispovijest ili način
bogosluženja.“46
41
Ibid.
Vidjeti, fusnotu 172 i popratni tekst.
43
Akayesu, prvostepena presuda¶ 512.
44
Ibid. ¶ 513.
45
Ibid. ¶ 514.
46
Ibid. ¶ 515.
42
13
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Tužilaštvo mora dokazati ili da žrtva pripada ciljanoj
grupi ili da je počinilac bio uvjeren da žrtva pripada
toj grupi.47
Tužilaštvo mora dokazati da žrtva
pripada ciljanoj grupi ili da je počinilac
bio uvjeren da žrtva pripada toj grupi.
Potrebno je imati na umu da su političke grupe
isključene iz definicije ciljanih grupa. Ubistvo pripadnika neke političke grupe ne može se
kvalifikovati kao krivično djelo genocida, ali s druge strane može se kvalifikovati kao krivično
djelo zločini protiv čovječnosti, za koji ne važe ista ograničenja kao za krivično djelo genocida.
6.3.1.7. „KAO TAKVA“
Izraz „kao takva“ podvlači da žrtva genocida nije pojedinac, ved upravo grupa.
Pretrpljena šteta nije smrt niti patnja pojedinca, ved fizičko i biološko uništenje grupe koja se
može identifikovati.
MKSR navodi da se pojam „tumači tako da zabranjena radnja mora biti počinjena protiv neke
osobe na osnovu pripadnosti te osobe nekoj specifičnoj grupi, a naročito jer ta osoba pripada
datoj grupi, tako da stvarna žrtva nije samo osoba ved sama grupa.“48
Grupa se ne može definisati negativno, kao
„oni koji nisu amerikanci“. Kada neko
napadne pojedince iz razloga što oni nemaju
određenu nacionalnu, etničku, rasnu ili
vjersku osobinu, „onda namjera nije da se
unište određene grupe s određenim
identitetom kao takve, nego jednostavno da
se unište pojedinci zbog toga što ne posjeduju određene nacionalne, etničke, rasne ili vjerske
osobine.“49
Genocid se razlikuje od krivičnog djela
progona, gdje počinilac bira svoje žrtve na
osnovu njihove pripadnosti određenoj
zajednici, ali ne nužno i sa namjerom da
uništi grupu kao takvu.
Dakle, elementi krivičnog djela genocida moraju se i dalje razmatrati odvojeno, tj. da li svaka
pojedinačna grupa, koja čini dio ukupne grupe, suštinski čini pozitivno određenu ciljanu grupu u
smislu Konvencije.50
Krivično djelo genocida se razlikuje od krivičnog djela progona, kada počinilac bira svoje žrtve na
osnovu njihove pripadnosti određenoj zajednici, ali ne nužno i sa namjerom da uništi grupu kao
takvu.51
47
Mikaeli Muhimana, predmet br. ICTR-95-1B, prvostepena presuda, 28.11.2005, ¶ 500; Juvénal Kajelijeli,
predmet br. ICTR-98-44A, prvostepena presuda, 1.12.2003, ¶ 813.
48
Muvunyi, prvostepena presuda ¶ 485.
49
Milomir Stakid, predmet br. IT-97-24-A, drugostepena presuda, 31.07.2003., ¶ 20.
50
Stakid, drugostepena presuda ¶ 27.
51
Jelisid, prvostepena presuda ¶ 79.
14
ICLS
6.3.1.7.1. SUDSKA PRAKSA: RAZMATRANJE PITANJA DA LI JE NEKA ODREĐENA GRUPA
ZAŠTIDENA U POJEDINAČNIM PREDMETIMA
Zaštidena grupa možda nema jasno definisane okvire, a sudska praksa navodi da je prilikom
određivanja da li neka grupa predstavlja zaštidenu grupu potrebno tom pitanju „pristupiti na
osnovu svakog pojedinačnog predmeta u skladu s objektivnim karakteristikama datog socijalnog
ili historijskog konteksta, kao i subjektivne percepcije počinilaca.“52
Sudska praksa MKSJ-a i MKSR-a prihvata da se percepcija počinilaca krivičnih djela može, u
nekim okolnostima, uzeti u obzir kako bi se odredila pripadnost nekoj zaštidenoj grupi. 53
Međutim, jedno vijede MKSR-a iznijelo je mišljenje da „sama subjektivna definicija nije dovoljna
da odredi grupu žrtava, kako to stoji u Konvenciji o genocidu.“54 Zaključak u drugim presudama
MKSR-a također glasi da se ciljane grupe ne mogu samo subjektivno definisati.55
Na primjer, stav drugostepenog vijeda u predmetu Nahimana56 je da se etnička grupa Tutsi može
posmatrati kao zaštidena grupa; međutim, „politički protivnici plemena Hutu“ ne predstavljaju
„nacionalnu, etničku, rasnu niti vjersku grupu“ prema odredbama Konvencije o genocidu. Dakle,
djela počinjena protiv političkih protivnika plemena Hutu ne mogu se posmatrati kao djela
genocida, jer su žrtve genocida morale biti ciljana grupa zbog svoje pripadnosti zaštidenoj grupi.
U ovom primjeru, politički protivnici plemena Hutu eventualno bi se mogli tretirati kao dio
etničke grupe Tutsi ako se subjektivno posmatraju kao takvi od strane počinilaca ili žrtava;
međutim, ovakva činjenica morala bi se potkrijepiti dokazima. Čak i kada bi počinioci genocida
bili ubijeđeni da je uklanjanje političkih protivnika plemena Hutu neophodno za uspješnu
realizaciju njihovog genocidnog projekta protiv populacije plemena Tutsi, ubistvo političkih
protivnika plemena Hutu ne može predstavljati genocid.57
Pretresno vijede MKSR-a u predmetu Ndindabahizi ocijenilo je da se osoba čiji je otac Nijemac, a
majka državljanka Ruande smatra, barem jednim dijelom, pripadnikom etničke grupe Tutsi.
Iskazi svjedoka ukazali su da su fizičke osobine bile od velikog značaja, ako ne i odlučujude, za
određivanje etničkog identiteta u Ruandi 1994. god.: s obzirom da je žrtva imala fizički izgled
jednog Tutsija, smatralo se da je ta osoba Tutsi. Pretresno vijede također je cijenilo da je veoma
52
Semanza, prvostepena presuda ¶ 317.
Stakid, drugostepena presuda ¶ 25; Muhimana, prvostepena presuda ¶ 500; Emmanuel Ndindabahizi,
predmet br. ICTR-01-71, prvostepena presuda, 15.07.2004, ¶ 468; Sylvestre Gacumbitsi, predmet br. ICTR01-64, prvostepena presuda, 17.06.2004., ¶ 255; Kajelijeli, prvostepena presuda ¶ 813; Bagilishema,
prvostepena presuda ¶ 65; Alfred Musema, predmet br.ICTR-96-13, prvostepena presuda, 27.01.2000., ¶
161; Rutaganda, prvostepena presuda ¶ 56.
54
Rutaganda, prvostepena presuda ¶¶ 56-7.
55
Musema, prvostepena presuda¶ 162; Također vidjeti Semanza, TJ¶ 317; Bagilishema, prvostepena
presuda ¶ 65.
56
Nahimana, drugostepena presuda ¶ 496.
57
Vidjeti Vanessa Thalmann, Predmeti genocida iz Ruande, u THE OXFORD COMPANION TO INTERNATIONAL
CRIMINAL JUSTICE 498-505, 500 (Cassese i dr., objava 2009.god.), s napomenom da su u nekim predmetima
suda u Ruandi nakon 1994. god., optuženi koji su ubili političke protivnike plemena Hutu, naposljetku
osuđeni za genocid.
53
15
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
malo vjerovatno da bi ta žrtva bila meta da je njena ruandanska nacionalnost bila prepoznta kao
Hutu ili Twa, a bila je ubijena ubrzo nakon što je optuženi izdao naređenje da se ubiju Tutsi.58
6.3.2. RAZLIKA IZMEĐU
ČOVJEČNOSTI
KRIVIČNIH
DJELA
GENOCIDA
I
ZLOČINA
PROTIV
Osnovna razlika između krivičnog djela genocida i
Zločin protiv čovječnosti
krivičnog djela zločina protiv čovječnosti je
podrazumijeva postojanje veze između
postojanje posebne genocidne namjere, što
široko rasprostranjenog napada
podrazumijeva da navodni počinilac ima namjeru da
usmjerenog protiv bilo kojeg civilnog
fizički uništiti neku zaštidenu grupu. Krivično djelo
stanovništva. Genocid podrazumijeva
progona kao zločin protiv čovječnosti, civilnom
postojanje posebne genocidne
stanovništvu pruža zaštitu od diskriminacije a ne
namjere.
eliminacije. Krivično djelo zločin protiv čovječnosti,
za razliku od krivičnog djela genocida, podrazumijeva
postojanje veze između široko rasprostranjenog ili sistematskog napada usmjerenog protiv bilo
kojeg civilnog stanovništva.59
6.3.3. NEPOSTOJANJE POVEZANOSTI SA ORUŽANIM SUKOBOM ILI NEPOSTOJANJE
USLOVA O POTREBNOJ P OLITICI/PLANU
Prema međunarodnom pravu, genocid se može počiniti u mirnodopskim ili ratnim uslovima.
Dakle, povezanost s oružanim sukobom nije element tog djela. Potvrda ovom nalazi se u
mišljenju drugostepenog vijeda MKSJ-a, koje glasi da „dokaz o postojanju ‘višeg genocidnog
plana’ nije pretpostavka da optuženi bude osuđen za genocid ili zbog podstrekivanja na
počinjenje genocida, kao oblika krivične odgovornosti.“60
Postojanje politike ili plana da se počini genocid nije element tog djela.61
58
Ndindabahizi, prvostepena presuda ¶ 469 (presuda ukinuta u drugostepenom postupku po drugoj
osnovi).
59
Vidjeti također MSP, Pretpretresno vijede, predmet br. ICC-02/05-01/09, Rješenje o zahtjevu Tužilaštva
za izdavanje naloga za hapšenje Omara Hassana Ahmad Al Bashira, 4.03.2009, ¶¶ 190 – 201, za diskusiju o
razlici između zločina protiv čovječnosti i postojanja posebne genocidne namjere kao uslova za krivično
djelo genocida.
60
Siméon Nchamihigo, predmet br. ICTR-2001-63-A, drugostepena presuda, 18.03.2010, ¶ 363.
61
Ibid.;Vidjeti također Laurent Semanza, predmet br. ICTR-97-20-A, drugostepena presuda, 20.05.2005,
¶260; Također vidjeti Simba, drugostepena presuda ¶ 260.
16
ICLS
6.3.4. ZABRANJENA OSNOVNA DJELA
 Nakon što su se upoznali s posebnom namjerom, polaznici se sada trebaju
usredotočiti na osnovna zabranjena djela. U ovom dijelu predstavljen je opis
osnovnih krivičnih dijela koja mogu predstavljati krivično djelo genocida, kako bi se
pojasnila osnova za tumačenje i primjenu elemenata krivičnog djela genocida.
 U ovom dijelu daje se objašnjenje da se krivično djelo genocida može počiniti u
vrijeme mira ili rata i da prema stavu MKSJ-u i MKSR-u, nije potreban plan niti
politika. Bilo bi korisno započeti raspravu s pitanjem zašto je to tako.
 Za polaznike je korisno da prepoznaju ključnu sudsku praksu MKSJ-a i MKSR-a.
 Za polaznike je korisno da raspravljaju o razlici između mens rea osnovnog djela i
posebne namjere potrebne da se dokaže počinjenje krivičnog djela genocida.
 Preporuka je da se s polaznicima izvrši pregled sudske prakse po predmetima kako bi
se ustanovilo da li neka nedozvoljena djela proističu iz činjenica.
 Korisna pitanja koja bi se mogla postaviti polaznicima u ovom dijelu mogu biti
sljededa:
o U predmetu o Sudanu pred MKS-om, tužilaštvo navodi da onemogudavanje
pristupa humanitarnoj pomodi u izbjegličkim kampovima može predstavljati
nametanje uslova života grupi s ciljem njenog fizičkog uništenja. Da li bi takvi
dokazi bili dovoljni da se utvrdi zabranjeno djelo? Na koje još dokaze bi se moglo
osloniti?
o Ukoliko je tužilaštvo odlučilo da se osloni na zabranjena djela, a ne na ubistva, šta
tužilaštvo tada treba dokazati da bi pokazalo da su počinjena djela dovela ili su
mogla dovesti do uništenja te grupe?
Prema međunarodnom krivičnom pravu, koje čini sastavni dio zakonodavstva u BiH, Hrvatskoj i
Srbiji, krivično djelo genocida predstavlja svaka od sljededih radnji počinjenih s ciljem da se
uništi, u potpunosti ili djelimično, neka nacionalna, etnička, rasna ili vjerska grupa, kao takva:
ubijanje pripadnika grupe;
nanošenje teške ozljede ili duševne boli pripadnicima grupe;
namjerno podvrgavanje grupe životnim uvjetima čiji je cilj njezino potpuno ili djelomično
fizičko uništenje;
nametanje mjera s namjerom sprečavanja rađanja unutar grupe; i
prisilno premještanje djece iz jedne grupe u drugu.
Ključni koncepti koji se odnose na nedozvoljena ili zabranjena djela obuhvataju:
Tri nedozvoljena djela zahtijevaju dokaz o ishodu radnji: ubistvo, nanošenje teških
tjelesnih ili duševnih povreda, te prisilno premještanje djece iz jedne grupe u drugu.
17
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Dokaz o ovim krivičnim djelima za koje se traži ishod radnji također zahtijeva dokaze da
je sam čin „bitan uzrok“ ishoda. 62
Druga dva nedozvoljena djela ne zahtijevaju dokaz o ishodu radnji, ali zahtijevaju dokaz o
postojanju umišljaja da se neka skupina podvrgne takvim životnim uvjetima kojima je cilj
njezino potpuno ili djelomično fizičko uništenje ili nametanje mjera s namjerom
sprečavanja rađanja unutar skupine.
Ta zabranjena djela mogu biti djela činjenja ili nečinjenja.
Prisilno izmještanje samo po sebi ne predstavlja radnju krivičnog djela genocida, iako
može biti metod materijalnog uništenja grupe.63 Sud BiH ved je primijenio ovaj princip.64
Svako od navedenih djela detaljno je opisano u nastavku, uz osvrt na sudsku praksu MKSJ-a i
MKSR-a kao na smjernice.
Napomena: Prema stavu MKS, zabranjena djela moraju biti počinjena „u kontekstu očiglednog
obrasca sličnog ponašanja“ usmjerenog protiv ciljane nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe,
ili izvršena na način da mogu dovesti do uništenja grupe.65 Formulacija „u kontekstu“ može
uključiti prvobitna djela obrasca ponašanja u nastajanju.66 Međutim, ovo nije kriteriji po
međunarodnom pravu, ved samo po Elementima krivičnih djela Rimskog statuta.
Sud BiH izričito je prihvatio uslov da tužilac, pored posebne namjere potrebne za genocid, mora
dokazati postojanje mens rea za učinjenje osnovnog zabranjenog djela.67 Vidjeti odjeljak 6.6.3.5.
6.3.4.1. „UBIJANJE PRIPADNIKA GRUPE“
Pored dokazivanja posebne genocidne namjere, krivična odgovornost za ubistvo pripadnika
grupe također zahtijeva dokaz da je počinilac sa umišljajem lišio života pripadnika neke zaštidene
grupe.68
Ubistvo mora biti počinjeno s namjerom, a ne da budu posljedica nekog slučaja ili nehata.
Ubistvo ne mora nužno biti učinjeno s umišljajem.69
Oslanjajudi se na sudsku praksu MKSR-a, Sud BiH je mišljenja da i ubistvo samo jedne osobe
može predstavljati djelo genocida.70 Oslanjajudi se na sudsku praksu MKSJ-a, Sud BiH također je
62
Zejnil Delalid i dr., predmet br IT-96-21-T, prvostepena presdua, 16.11. 1998, ¶424.
Krstid, drugostepena presuda ¶¶ 31, 33.
64
Vidjeti paragraf 6.6.4.3.
65
Elementi bida krivičnog djela MKS, čl.6(a)-(e).
66
Elementi bida krivičnog djela, čl. 6.
67
Vidjeti, npr., Stupar i dr. prvostepena presuda od 13.01.2009,p. 56, fn26 (bhs); Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 45 fn25 (str. 47 fusnota 25 BHS); Trbid, prvostepena presuda., ¶ 174, fusnota 93, ¶194.
68
Semanza, prvostepena presuda, ¶ 319.također vidjeti Akayesu, prvostepena presuda ¶ 588.
69
Stakid, prvostepena presuda ¶ 515.
70
Vidjeti, na pr., Stupar i dr., prvostepena presduna, str. 54 (str. 57 bhs) i reference; Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 45 (str. 48 BHS) i reference; Stevanovid, prvostepena presuda.,str. 44 (str. 41 BHS) i
reference; Trbid, prvostepena presuda, ¶¶ 178, 780.
63
18
ICLS
mišljenja da prikrivanje počinjenih ubistava također može činiti dio tih nedozvoljenih djela.71
Također vidjeti 6.6.4.1.
6.3.4.2. „NANOŠENJE TEŠKE TJELESNE OZLJEDE ILI DUŠEVNE POVREDE PRIPADNICIMA
GRUPE“
Teška povreda može biti fizička ozljeda (fizička povreda) ili duševna povreda (neka mentalna
oštedenja).
Duševne ili fizičke povrede ne moraju biti trajne niti nepopravljive.72
Teška duševna povreda teža je od lakše povrede ili privremeno umanjene duševne
sposobnost.73
Da li je povreda „teška“ utvrđuje se na osnovu činjenica svakog pojedinačnog
predmeta.74
Nanošenje tjelesne ili duševne povrede
pripadnicima neke grupe mora biti ozbiljne
prirode zbog koje postoji opasnost od uništenja
grupe u potpunosti ili djelimično.
MKSR konstatuje da sljededa djela ne
predstavljaju teške tjelesne ili duševne povrede:
Nanošenje tjelesne ili duševne povrede
pripadnicima neke grupe mora biti
ozbiljne prirode zbog koje postoji
opasnost od uništenja grupe u
potpunosti ili djelimično.
Fizičko slabljenje kao rezultat uskradivanja izbjeglicama hrane sa plantaže banana;
Zabrana/uskradivanje pristupa službi božjoj; i
Odluke da protjeraju radnike i izbjeglice, što je dovelo do konstantnog stanja
uznemirenosti.75
Oslanjajudi se na sudsku praksu MKSJ-a i MKSR-a, Sud BiH nalazi da nečovječno postupanje,
mučenje, silovanje, seksualno zlostavljanje i deportacija spadaju u djela koja mogu uzrokovati
ozbiljne tjelesne ili duševne povrede i mora postojati namjera da se iste nanesu.76 Vidjeti odjeljak
6.6.4.2.
71
Trbid, prvostepena presuda., ¶ 180.
Akayesu, prvostepena presuda ¶ 502.
73
Semanza, prvostepena presuda ¶ 321.
74
Kayeshima, prvostepena presuda ¶ 110.
75
Seromba, drugostepena presuda ¶¶ 46-9 (nejasno obrazloženje prvostepenog vijeda možda je i dovelo
do pomentog navoda).
76
Trbid, prvostepena presuda, ¶ 183-185 i relevatne reference.
72
19
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Napomena: U Rimskom statutu MKS-a, nanošenje teške tjelesne ili duševne povrede može
obuhvatiti, ali nije ograničeno na djela mučenja, silovanja, seksualnog zlostavljanja i nečovječnog
postupanja.77
6.3.4.2.1. DJELA SEKSUALNOG NASILJA, UKLJUČUJUDI I SILOVANJE
Djela seksualnog nasilja, uključujudi i silovanje, mogu predstavljati osnovno krivično djelo
genocida. Važna pitanja prilikom razmatranja silovanja i seksualnog nasilja u kontekstu krivičnog
djela genocida uključuju:
Silovanje i seksualno nasilje predstavljaju
tešku tjelesnu i duševnu povredu.
Djela seksualnog nasilja, uključujudi
Silovanje i seksualno nasilje mogu se
silovanje, mogu predstavljati osnovno
koristiti kao sredstvo za počinjenje
krivično djelo genocida.
genocida, i ne treba ih shvatati kao djela
pojedinih počinilaca.
Ukoliko su djela seksualnog nasilja počinjena s ciljem uništenja grupe, tada takva djela
predstavljaju osnovna djela genocida.
Vezano za namjeru, silovanje ili seksualno nasilje može biti dokaz namjere da se genocid
izvrši, zavisno o okolnostima—kada počinilac izvrši silovanje s uvjerenjem (ili da bude
siguran) da se žrtva više nikad nede ponovo udati, ili da de silovanje ostaviti takav uticaj
na ženu ili grupu da više ne može rađati.
U donjem tekstu nalaze se rasprave o sudskoj praksi MKSJ-a i MKSR-a vezano za silovanje i
seksualno nasilje.
6.3.4.2.1.1. SUDSKA PRAKSA MKSR-A
Akayesu je bio prvi predmet u kojem je utvrđeno da silovanje i seksualno nasilje, ako je
počinjeno s genocidnom namjerom, može predstavljati krivično djelo genocid. U skladu s tim, u
predmetima Rutaganda, Musema, Gacumbitsi i Muhimana na sličan način je presuđeno o
karakteristikama krivičnih djela silovanja i seksualnog nasilja kao o osnovnim radnjama krivičnog
djela genocida. Nasuprot njima, drugostepena presuda u predmetu Rukundo (u kojoj je odbačen
zaključak pretresnog vijeda da je krivično djelo silovanja bilo obuhvadeno umišljajem optuženog
Rukunde, što predstavlja genocidnu radnju) predstavlja primjer situacije gdje drugostepeno
vijede nije uvažilo stav da seksualno nasilje predstavlja genocid.
Kako je gore i navedeno, Akayesu je bio prvi koji je osuđen za krivično djelo genocida, djelimično
na osnovu optužbi za silovanje i seksualno nasilje.78 Proglašen je odgovornim za brojne slučajeve
silovanja koji su se desili unutar ili u blizini prostorija mjesnog ureda u Tabi, gdje je bio
77
78
Elementi bida krivičnog djela MKS-a, Čl.6(b).
Akayesu prvostepena presuda.
20
ICLS
bourgmestre (gradonačelnik). Kada je riječ o silovanju i seksualnom nasilju, vijede podvlači da ta
djela:
Predstavljaju genocid na isti način kao i sva druga djela ukoliko su počinjena s
posebnom namjerom da uništi, u potpunosti ili djelimično, određena grupa, koja
je kao takva cilj napada. Zaista, silovanje i seksualno nasilje nedvojbeno
predstavlja nanošenje teških tjelesnih i duševnih povreda žrtvama, i čak su *…+
jedan od najgorih načina nanošenja povreda žrtvama s obzirom da on ili ona
pretrpi teške tjelesne i duševne povrede. *…+ Silovanja su za posljedicu imala
fizičko i duševno uništenje žena iz plemena Tutsi, njihovih porodica i zajednica.
Seksualno nasilje bilo je sastavni dio procesa uništenja, čija su glavna meta bile
žene iz plemena Tutsi, čime su naročito doprinijeli njihovom uništenju i uništenju
Tutsija kao grupe u cjelini.79
Kako bi se na posredan način došao do zaključka da je Akayesu imao potrebnu genocidu namjeru
kada se govori o silovanju, prvostepeno vijede oslonilo se na sljedede činjenične okolnosti:
Silovanje žena iz plemena Tutsi izvršeno je sistematski i počinjeno je nad svima njima i
samo nad njima (jedna žena iz tog plemena, čiji je suprug bio Hutu, nije silovana jer
njeno etničko porijeklo nije bilo poznato).
Žene iz plemena Tutsi predstavljene su kao seksualni objekti, kao dio propagandne
kampanje koja je korištena za mobilizaciju Hutua protiv Tutsija: prije nego što su silovane
i ubijene, tri žene bile su prisiljene da skinu odjedu i naređeno im je da trče i izvode
vježbe „kako bi time bila izložena bedra Tutsi žena“; Interahamwe (paravojna formacija
Hutua), čiji pripadnik je kasnije silovao jednu od tih žena rekao je „da vidimo sad kako
izgleda vagina Tutsi žene“; drugom prilikom, sam Akayesu, kada se obradao pripadnicima
Interahamwe-a koji su činili silovanja, rekao je, „nemojte se nikad više pitati kakva je
Tutsi žena“. Ovakva seksualna prezentacija etničkog identiteta pokazuje da su Tutsi žene
bile predmetom seksualnog nasilja jer su bile pripadnice Tutsija. Na taj način, „seksualno
nasilje bilo je korak u procesu uništenja Tutsija kao grupe– uništenje duha, volje za
životom, i samog života“.
U vedini slučajeva, žene u Tabi silovane su još i s namjerom da se potom ubiju: vedina
silovanja izvršena je u blizini masovnih grobnica, do kojih su žene odvedene i gdje su
kasnije pobijene; seljani i muškarci mogli su odvesti privedene žene iz plemena Tutsi uz
obedanje da de biti vradene i kasnije ubijene; nakon čina masovnog silovanja, Akayesu je
rekao „sutra de sve biti ubijene“ i tako je i bilo. Djelo silovanja i seksualnog nasilja jasno
ukazuje na riješenost da se prije usmrdivanja Tutsi žene izlože mučenju, pa čak i
sakadenju. Dakle, namjera je bila u tom procesu uništiti Tutsije kao grupu, nanosedi teške
i ozbiljne povrede članovima iste grupe.80
79
80
Ibid., ¶ 731.
Ibid., ¶ 732-733.
21
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Predmet Rutaganda bio je drugi predmet u kojem je
silovanje i seksualno nasilje (koje se desilo kada su
Iako djela silovanja i seksualnog
izbjeglice prisilno odvođene prema Nyanzi, i tokom
nasilja nisu obuhvadena
masakra koji je počinjen u Nyanzi) činilo dio presude
optužnicom, vijede ih je ipak uzelo u
zbog počinjenog krivičnog djela genocida.81 Iako djela
obzir prilikom utvrđivanja radnji
silovanja i seksualnog nasilja nisu obuhvadena
koje čine actus reus genocida.
optužnicom,82 vijede ih je ipak uzelo u obzir prilikom
utvrđivanja radnji koje čine actus reus genocida.83
Prilikom utvrđivanja da li je Rutaganda imao genocidnu namjeru, vijede je razmatralo
sveukupnost osnovnih radnji krivičnog djela genocida.84 Vijede nije navelo konkretnu genocidnu
namjeru u vezi sa silovanjem niti seksualnim nasiljem.
U predmetu Musema, samo jedan slučaj silovanja predstavljao je dio presude za krivično djelo
genocida. Radi se o silovanju jedne mlade Tutsi žene imenom Nyiramusugi, tokom napada na
brda Muyira.85 Prilikom odlučivanja da li je to silovanje bilo obuhvadeno Museminom
genocidnom namjerom, vijede je uzelo u obzir činjenicu da se nanošenje teških tjelesnih i
duševnih povreda, uključujudi silovanje i druge oblike seksualnog nasilja, često vrši uz
izgovaranje ponižavajudih riječi. Vijede je cijenilo da su takve riječi jasno upudivale da je namjera
svake te radnje bila da se Tutsiji unište u potpunosti kao grupa. Konkretno u vezi pomenutog
incidenta, vijede je u predmetu Musema kao primjer uzelo njegovu objavu prije nego što je
silovao Nyiramusugi: „Od danas, Tutsiji više nemaju ponosa“. Pošto su djela silovanja i
seksualnog nasilja učinjena upravo protiv žena iz plemena Tutsi s predumišljajem i pošto su
doprinijela njihovom uništenju, a time i uništenju Tutsija kao grupe, to su ta djela sastavni dio
plana smišljenog da se Tutsiji unište kao grupa. Ovu tvrdnju potkrijepio je svjedok koji je
posvjedočio da je Nyiramusugi, koja je ostavljena da umre nakon što je silovana, zapravo na neki
način ubijena, jer „ono što su joj učinili gore je od smrti“.86 Međutim, na temelju dodatnih
dokaza u drugostepenom postupku, drugostepeno vijede donosi zaključak da postoji osnovana
sumnja da je Musema odgovoran za silovanje Nyiramusugi.87 Međutim, osuđujuda presuda za
izvršenje krivičnog djela genocida je ipak potvrđena,88 s obzirom na činjenicu da je ista
potkrijepljena drugim genocidnim radnjama.
81
Rutaganda, prvostepena presuda ¶¶ 300-303, 390.
Georges A. N. Rutaganda, predmet. ICTR-96-3-I, Optužnica, ¶¶ 15-16 i ¶¶ 15-16 popratni dokumenti.
83
Rutaganda, prvostepena presuda ¶ 390, 300-301.
84
Ibid., ¶ 397-401.
85
Musema, prvostepena presuda ¶¶ 846-862, 907-908; Alfred Musema, predmet br. ICTR-96-1-I,
Optužnica, ¶ 4.10.
86
Musema, prvostepena presuda ¶ 933.
87
Musema, drugostepena presuda ¶¶ 178-194.
88
Ibid., dispozitiv.
82
22
ICLS
Na osnovu presude u predmetu Musema, u predmetu
Gacumbitsi prvostepeno vijede presudilo je da se
silovanje i seksualno nasilje smatra osnovnim
radnjama krivičnog djela genocida.89 Optuženi se vozio
unaokolo i najavljivao megafonom da treba silovati i
izložiti seksualnom poniženju žene iz plemena Tutsi
(„Tutsi djevojke, koje su oduvijek odbijale da spavaju s
Hutu muškarcima, treba silovati i treba im staviti
palice u genitalije“, „Tutsi djevojke koje se opiru treba
ubiti na svirep način“). Nakon ovakvih riječi, žene su
silovane na takav način, uključujudi i stavljanje palica u
genitalije žrtava, što je u nekim slučajevima za posljedicu imalo smrtni ishod. Vijede nalazi da su
takva silovanja nastupila kao direktna posljedica gore izgovorenih riječi.90 Gacumbitsi je oglašen
krivim za krivično djelo genocida zbog podstrekivanja na silovanje Tutsi žena i djevojčica.91 Da bi
do zaključka došao posrednim zaključivanjem o postojanju genocidne namjere optuženog u vezi
sa silovanjima, vijede je razmotrilo Gacumbitsiove radnje i izgovorene riječi (poticanje Hutua da
ubijaju Tutsije), a naročito njegovo podstrekivanje na silovanje Tutsi žena i djevojaka 17. aprila
1994. god.92
Da bi došao do zaključka posrednim
zaključivanjem o postojanju
genocidne namjere optuženog u
vezi sa silovanjima, vijede je
razmotrilo Gacumbitsiove radnje i
izgovorene riječi (poticanje Hutua
da ubiju Tutsije, a naročito njegovo
podstrekivanje na silovanje Tutsi
žena i djevojaka.
U predmetu Muhimana, različite djela silovanja i seksualnog nasilja također su predstavljala dio
osuđujude presude Muhimani za izvršenje krivičnog djela genocida.93 Muhimana je učestvovao u
različitim napadima, kojom prilikom je ubio i nanio teške tjelesne ili duševne povrede
pripadnicima Tutsi grupe, uključujudi i silovanje vedeg broja Tutsi žena ili žena za koje je vjerovao
da pripadaju plemenu Tutsi, kojom prilikom je poticao i druge da siluju žene.94 Prilikom izvođena
posrednog zaključka o genocidnoj namjeri u predmetu Muhimana u vezi sa silovanjima i drugim
djelima seksualnog nasilja, pretresno vijede je uzelo u obzir sljedede:
Tokom napada, na meti Muhimane našli su se Tutsi civili, tako što je na njih pucao ili ih
silovao. Također, silovao je i mladu Hutu djevojku, za koju je vjerovao da je Tutsi, ali
kasnije joj se izvinio nakon što su ga obavijestili da je pripadnica Hutu grupe;
U toku nekih napada i slučajeva silovanja, Muhimana je izričito navodio da njegove žrtve
pripadaju etničkoj zajednici Tutsi.95
Međutim, osuđujuda presuda po predmetu Muhimana za silovanje dvije žene u njegovoj kudi
ukinuta je u drugostepenom postupku. Drugostepeno vijede bilo je ubijeđeno da su dvije žene
zaista silovane u Muhimanavoj kudi, ali vijede se nije uvjerilo da je pretresno vijede postupilo
89
Gacumbitsi, prvostepena presuda, ¶¶ 293, 321-333.
Ibid. at ¶¶ 198, 200-228.
91
Ibid. at ¶¶ 292-293.
92
Ibid. at ¶ 259-260.
93
Muhimana, prvostepena presuda ¶¶ 513, 519, 563.
94
Ibid., ¶ 513.
95
Ibid. ¶ 517.
90
23
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
razumno kada je utvrdilo da je Muhimana taj koji je silovao dvije žene, a ne druga osoba koja se
nalazila u toj kudi.96
Slučaj najnovijeg datuma u vezi sa seksualnim nasiljem kao krivičnim djelom genocida jeste
predmet Rukundo. Rukundoa je pretresno vijede osudilo za izvršenje krivičnog djela genocida
zbog nanošenja teških tjelesnih i duševnih povreda svjedokinji CCH, mladoj Tutsi ženi, kada ju je
seksualno napastvovao krajem maja 1994. godine, u bogosloviji Saint Leon Minor.97 Pretresno
vijede je posrednim zaključivanjem došlo do genocidne namjere Rukundoa povodom ovog
incidenta, na osnovu sljededeg:
opšteg konteksta masovnog nasilja nad Tutsijima u prefekturi Gitarami i u Kabgayi;
konkretno, Rokundove tvrdnje, iznesene prije incidenta, da „kompletna porodica“
svjedoka CCH „mora biti ubijena zbog pomaganja Inyenzijima“.98
Razmatrajudi mišljenje prvostepenog vijeda, drugostepeno vijede podsjetilo je da, dok neki
dokazi koji se odnose na upotrebu pojmova kao što je „Inyenzi“ mogu u nekim okolnostima biti
dovoljni da se ustanovi genocidna namjera, zaključci izvedeni iz posrednih dokaza moraju biti
jedini mogudi zaključci do kojih se može dodi logičkim zaključivanjem.
Drugostepeno vijede, uz izdvojeno mišljenje sudije Pocar, također smatra da „opšti kontekst
masovnog nasilja“, kako navodi pretresno vijede, nije dovoljno da opravda zaključak o postojanju
genocidne namjere kada se govori o ovom događaju. Drugostepeno vijede je mišljenja da je dato
krivično djelo bilo „kvalitativno drugačije“ od drugih osnovnih dijela genocida koje je Rukundo
počinio, jer se stiče utisak da su počinjeni neplanski i sponatno (kako bi se posredno izveo
zaključak o genocidnoj namjeri za druga djela, prvostepeno vijede se vodilo sistematskim,
ponovljenim potragama za Tutsijima na osnovu njihovih ličnih karata i spiskova i ubijanjima koja
su uslijedila ili napadima na neke pojedince). U ovom kontekstu, drugostepeno vijede nalazi da
se ova radnja može shvatiti kao „krivično djelo uslovljeno datim okolnostima (ili oportunističko
krivično djelo)“ koje nije bilo sastavni dio namjere da se počini genocid. Stoga, drugostepeno
vijede smatra da Rukundov seksualni napad, koji se odvijao za vrijeme izvršenja krivičnog djela
genocida, nije nužno dio samog krivičnog djela genocida. Prema tome, drugostepeno vijede je
mišljenja da nije ustanovljeno da je jedini razumni posredno izveden zaključak, izveden iz
dostupnih dokaza, taj da je Rukundao imao genocidnu namjeru u vezi sa seksualnim napadom na
svjedokinju CCH. Shodno tome, drugostepeno vijede djelimično je ukinulo osuđujudu presudu za
96
Mikaeli Muhimana, predmet br. ICTR-95-1-A, drugostepena presuda, 21.05.2007.god., ¶¶46-53.
Rukundo je došao da ostavi neke stvari u prostoriju, kada se svjedokinja CCH predstavila Rukundu, i
pitala ga da li je može sakriti. Rukundo je odgovorio da je ne može sakriti, i rekao je da njena cijela
porodica mora biti ubijena jer je njen rođak Inyenzi. Međutim, svjedokinja CCH mu je pomogla da unese
neke stvari u njegovu prostoriju, u nadi da de promijeniti svoje mišljenje i pomodi joj. Dok se nalazio u toj
prostoriji, Rukundo je zaključao vrata, a potom je pokušao stupiti u seksualne odnose sa svjedokinjom
CCH, ali ona se opirala. Rukundo je potom odustao od pokušaja da stupi u seksualni odnos sa
svjedokinjom, ali se trljao o njeno tijelo sve dok nije ejakulirao. Emmanuel Rukundo, predmet br. ICTR-0170-T, prvostepena presuda, 27.02, 2009, ¶¶ 372-373.
98
Ibid. ¶¶ 574-576.
97
24
ICLS
krivično djelo genocida u predmetu Rukundo zbog nanošenja teške duševne povrede svjedokinji
CCH.99
Edukatori ujedno trebaju uputiti polaznike na djelimično izdvojeno mišljenje gdje sudija Pocar
objašnjava zašto se ne slaže sa obrazloženjem i zaključkom vedine stavova koje je drugostepeno
vijede iznijelo kada se radi upravo o ovom pitanju.100
Sudija Pocar smatra da je Rukundov napad na svjedokinju CCH slične težine i da se jasno uklapa u
širi kontekst nasilja protiv Tutsija na tom području, kao i s obrascem njegovog genocidnog
postupanja. Naglasio je da sudska praksa ne zahtijeva (kako je to vedina smatrala) da se krivično
djelo uklapa u obrazac istovjetnog protivpravnog postupanja. Prije se zaključak o genocidnoj
namjeri počinioca može, generalno gledano, izvudi iz drugih „protivzakonitih djela sistematski
usmjerenih protiv iste grupe.“101 Sve u svemu, sudija Pocar iznio je zaključak da:
Rukundo je poznavao žrtvu, bio je svjestan da je izbjeglica, i navodio je da treba
ubiti cijelu njenu porodicu jer je neko od njenih rođaka pomagao „Inyenzijima“.
Ovaj dokaz razumno ukazuje na Rukundovu mens rea, konkretno u kontekstu
„masovnog nasilja nad Tutsijima“ u tom području kao i na dokaze o njegovoj
ulozi u neprekidnim otmicama i ubistvima Tutsija u bogosloviji Saint Leon
Minor.”102
6.3.4.2.1.2. SUDSKA PRAKSA MKSJ
Za razliku od MKSR-a, MKSJ do sada nije donio nijednu osudu za krivično djelo genocida po
osnovu seksualnog nasilja. Ovo pitanje javlja se u postupcima koji se trenutno vode pred sudom,
naime u predmetima Karadžid103 i Mladid104 gdje se silovanje i ostala djela seksualnog nasilja (do
kojih je došlo u zatočeničkim centrima u brojnim opštinama) u optužnicama navode kao osnovna
djela krivičnog djela genocida.
Premda nijedno vijede MKSJ-a do sada
nije eksplicitno presudilo da se djela
silovanja i seksualnog nasilja
kvalifikuju kao osnovna djela
genocida, sudska praksa MKSJ-a
potvrđuje teoretsku mogudnost
ovakvog ishoda.
Međutim, premda nijedno vijede MKSJ-a do sada
nije eksplicitno presudilo da se djela silovanja i
seksualnog nasilja kvalifikuju kao osnovna djela
99
Ibid. ¶¶ 236-238.
Kunarac i dr., drugostepena presuda ¶ 153; vidjeti također Gacumbitsi, drugostepena presuda ¶ 103.
101
Emmanuel Rukundo, predmet br. ICTR-01-70-A, drugostepena presuda, djelimično izdvojeno mišljenje
sudije Pocar, 20.10. 2010, ¶¶ 10-11.
102
Ibid., Djelimično izdvojeno mišljenje sudije Pocar, ¶ 12.
103
Radovan Karadžid, predmet broj. IT-95-5, Optužnica Tužilaštva sa obilježenim izmjenama, 19.10.2009.,
¶ 40 (b) i (c).
104
Ratko Mladid, premdet br. IT-09-92, Druga izmijenjena optužnica Tužilaštva, 1.06.2011., ¶ 39 (b) i (c).
100
25
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
genocida, sudska praksa MKSJ-a potvrđuje teoretsku mogudnost ovakvog ishoda.105
Teoretska mogudnost počinjenja krivičnog djela zasnovanog na seksualnom nasilju je također
našla podršku u obiter dicta (usputne primjedbe) u presudi protiv Furundžije:
Krivično gonjenje za djelo silovanja kao zločina protiv čovječnosti izričito je
predviđeno članom 5. Statuta Međunarodnog suda. Ako su ispunjeni traženi
elementi, silovanje može također predstavljati *…+ genocid (član 4. Statuta), i biti
procesuirano kao takvo.106
U predmetima koji su uslijedili, poput predmeta Stakid107 i Brđanin108, pretresno vijede je
preciziralo da „nanošenje teške tjelesne ozljede ili duševne povrede” kao element definicije
genocida, podrazumijeva, između ostalog, djela seksualnog nasilja, uključujudi i silovanje. U
predmetu protiv Krajišnika, u optužnici se okrivljeni tereti za seksualno nasilje kao osnovno djelo
genocida, zbog „nanošenja teških tjelesnih ozljeda ili duševnih povreda, i zbog “nametanja
pripadnicima te grupe životnih uslova sračunatih da dovedu do njihovog fizičkog uništenja“.109
Međutim, Krajišnik u konačnici nije oglašen krivim za izvršenje krivičnog djela genocida zbog
nedovoljno dokaza o genocidnoj namjeri.110
Vidi takođe odjeljke 7.2.2.2.8 (u nastavnoj oblasti 7., Zločini protiv čovječnosti) i 8.4.2.3 (u
nastavnoj oblasti 8. o ratnim zločinima) za diskusiju o silovanju kao krivičnom djelu zločini protiv
čovječnosti ili krivičnom djelu ratni zločin.
6.3.4.3. „NAMJERNO NAMETANJE ŽIVOTNIH USLOVA SRAČUNATIH DA DOVEDU DO
NJIHOVOG DJELIMIČNOG ILI POTPUNOG FIZIČKOG UNIŠTENJA“
Ovo se odnosi na „metode uništavanja kojima počinilac pripadnike grupe ne ubija trenutačno, no
kojima se na kraju želi postidi njihovo fizičko uništenje.“111
Takve metode uništenja mogu uključivati:
105
Vidi npr., Karadžid & Mladid, Pregled optužnice u skladu sa pravilom 61 Pravilnika o postupku i
dokazima, 11.07. 1996., ¶¶ 62, 64, 94.
106
Anto Furundžija, predmet br. IT-95-17/1-T, prvostepena presuda, 10.12.1998,. ¶172.
107
Stakid, TJ ¶ 516.
108
Brđanin, TJ ¶ 690.
109
Krajišnik i Plavšid, predmet br. IT-00-39 & 40-PT, Izmijenjena konsolidovana optužnica 17 (b) i (c);
Momčilo Krajišnik, predmet br. IT-00-39-T, Prvostepena presuda, 27.09. 2006., ¶859.
110
Vijede je utvrdilo da neka krivična djela, uključujudi i neke slučajeve okrutnog ili nečovječnog
postupanja, ispunjavaju uslov za actus reus genocida. Međutim, Vijede nije zaključilo da je bilo koje od tih
djela počinjeno sa traženom genocidnom namjerom. Utvrđujudi mens rea, Vijede je, osim samih djela,
razmatralo i okolnosti djela, uključujudi riječi počinilaca i drugih osoba na mjestu zločina, te službene
izvještaje o tim krivičnim djelima. Razmotrivši dokaze u cjelini, Vijede ni za jedno djelo nije moglo zaključiti
da je bilo počinjeno sa traženom genocidnom namjerom. Krajišnik, prvostepena presuda, ¶¶ 1125, 800,
867, 869.
111
26
ICLS
izgladnjivanje grupe ishranom jedva dovoljnom za preživljavanje;
sistematsko istjerivanje iz domova;
uskradivanje prava na ljekarsku njegu;
stvaranje uslova koji postepeno mogu dovesti do sporog umiranja, kao što su nedostatak
odgovarajudeg smještaja, odjede i higijene ili prekomjerni rad ili fizičko iznurivanje;112 i
silovanje.113
Napomena: Konfliktne situacije često dovode do okolnosti u kojima civilno stanovništvo nema
dovoljno hrane, vode, adekvatan smještaj niti ljekarsku pomod. Ponekad je teško utvrditi da su
ovi uslovi namjerno stvoreni, kako bi se ispunio traženi zakonski standard.
Na primjer, jedno vijede MKSR-a utvrdilo je da iako je oštedenima uskradivana hrana, voda i
adekvatne sanitarne i medicinske prostorije, to nije činjeno namjerno, sa ciljem njihovog
uništenja, niti je trajalo dovoljno dugo odnosno bilo takvih razmjera da dovede do njihovog
uništenja.114
6.3.4.4. „MJERE KOJIMA JE CILJ SPREČAVANJE RAĐANJA UNUTAR GRUPE“
Mjere kojima je cilj sprečavanje rađanja
uključuju:
Silovanje može biti namjera koja ima za cilj
sprečavanje rađanja u slučaju kada žrtva kasnije
odbije da rodi dijete.
silovanje;
seksualno sakadenje;
vršenje sterilizacije;
prisilnu kontracepciju;
razdvajanje spolova;
zabranu braka;
oplođivanje žene kako bi se oduzeo identitet grupe; i
psihičke mjere.
MKSR je na primjer zaključio:
U patrijarhalnim društvima, gdje se pripadnost grupe određuje prema identitetu
oca, primjer mjere koja ima za cilj sprečavanje rađanja unutar grupe je slučaj
gdje prilikom silovanja, ženu iz date grupe namjerno oplodi muškarac koji
112
Ibid. ¶¶ 505-6; Rutaganda, prvostepena presuda ¶ 51; Brđanin, prvostepena presuda¶¶ 691-692.;
MKS, elementi krivičnog djela, član 6(c).
113
Clément Kayishema i dr., predmet br. ICTR-95-I-T, prvostepena presuda (Obrazloženje), 21.05.1999.,
¶¶ 114-116.
114
27
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
pripada drugoj grupi, sa namjerom da ona rodi dijete koje sljedstveno tome nede
pripadati istoj grupi kao i njegova majka.115
Silovanje može biti namjera koja ima za cilj sprečavanje rađanja „kada osoba koja je silovana
kasnije odbije da rodi dijete, kao što se i na pripadnike grupe putem prijetnji i povređivanja,
može uticati da ne stvaraju potomstvo.“116
6.3.4.5. „PRISILNO PREMJEŠTANJE DJECE KOJA PRIPADAJU JEDNOJ GRUPI U DRUGU
GRUPU“
Kada je u pitanju ovo zabranjeno djelo, međunarodna sudska praksa je ograničena. Cilj
inkriminisanja ovakvih djela je da se sankcioniše ne samo direktan čin prisilnog fizičkog
preseljenja, ved i prijetnje i povređivanja koji bi doveli do prisilnog preseljenja djece iz jedne u
drugu grupu.117
Važno je uzeti u obzir sljedede stavke:
Ovo je jedini actus reus koji ne vodi ka fizičkom ili biološkom uništenju, te se stoga
razlikuje od ostalih osnovnih zabranjenih djela.
Ovo djelo samo po sebi, bez drugih pobrojanih djela, ne vodi ka fizičkom ili biološkom
uništenju grupe.
Drugim riječima, ne dovodi do eliminisanja grupe.
Napomena: Elementi krivičnih djela MKS-a predviđaju određene dodatne elemente ovog djela
koji se razlikuju od standarda u MKSJ i MKSR:
Prema MKS, počinilac mora prisilno premjestiti jednu ili više osoba.
Premda MKS prihvata definiciju „prisilnog“ koja se sastoji od „prijetnje silom ili prisilom,
poput one izazvane strahom od nasilja, prinudom, zatočenjem, psihološkim
ugnjetavanjem ili zloupotrebom ovlasti, a koja se izriče nekoj takvoj osobi ili osobama ili
nekoj drugoj osobi, ili iskorištavanjem okruženja u kojem vlada prisila,“ čini se da zaista
mora dodi do preseljenja– a ne samo da je mogude da bi došlo - kako bi se dokazalo ovo
zabranjeno djelo.118
MKS također dodaje da preseljene osobe moraju biti mlađe od osamnaest godina, i da je
počinilac morao znati da one imaju manje od osamnaest godina.119
115
Ibid. ¶ 507.
Ibid¶¶ 507-8.
117
Akayesu, prvostepena presuda ¶ 509; Kayishema, prvostepena presuda ¶ 118; Rutaganda,
prvostepena presuda¶ 53.
118
MKS Elementi krivičnih djela, član 6. stav 3. tačka 1.
119
MKS Elementi krivičnih djela, član 6. tačka e(5)-(6).
116
28
ICLS
6.3.5. OBLICI UČEŠDA
Napomena za edukatore:
 Nakon što se polaznici upoznaju sa zakonskim uslovima za postojanje posebne
namjere i zabranjenim djelima, potrebno ih je upoznati sa oblicima učešda.
 Ovaj odjeljak bavi se načinima na koje optuženi može počiniti krivično djelo
genocid.
 Polaznike treba uputiti na sudsku praksu kako bi identifikovali primjenjive oblike
učešda koji evidentno proizilaze iz činjenica.
 Pitanja koja bi pokrenula diskusiju mogu biti:
o Koja je razlika između glavnog počinioca i saučesnika? Da li se na ta dva
slučaja primjenjuju različite definicije neophodne namjere?
o Mogu li se nadređeni teretiti za genocidna djela koja su počinili njihovi
potčinjeni? Koji dokazi su potrebni kako bi se dokazalo da je pretpostavljeni
također odgovoran za počinjenje genocida?
 Polaznike treba podstaknuti da razmotre načine na koje se lica mogu teretiti za
izvršenje krivičnog djela genocida, a u ovom odjeljku su istaknute neke od
ključnih stavki koje treba uzeti u obzir.
 Savjet: Tužioci mogu teretiti optuženog za više od jednog oblika učešda, čime
tužilaštvo dobiva alternativni niz optužbi u slučaju da se jedan ili drugi oblik
učešda ne može dokazati. Na primjer, optuženi se može teretiti za izvršenje
genocida kao glavni počinilac, kao i za saučesništvo u genocidu.
Član 3. Konvencije o genocidu zabranjuje sljedede oblike učešda u genocidu i krivično djelo
genocida:
Genocid;
Udruživanje radi vršenja genocida;
Direktno i javno podsticanje na vršenje genocida;
Pokušaj vršenja genocida; i
Saučesništvo u genocidu.
29
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Vode se određene polemike oko toga da li su sve ovo
krivična djela ili oblici krivične odgovornosti ili učešda. 120
Optuženi ne mora vlastitim
rukama počiniti osnovno krivično
djelo kako bi bio osuđen za
izvršenje genocida.
Pored neposrednog izvršenja i naredbe da se izvrši
genocid, član 141. KZ SFRJ predviđao je i dodatne oblike
odgovornosti za krivično djelo genocida, a koji su
uključivali odgovornost za organizovanje grupe radi izvršenja genocida, pridruživanje takvoj grupi
i podstrekavanje na izvršenje genocida. Vidi odjeljak 6.5.1.
Ovi oblici odgovornosti također su inkriminisani odredbama Krivičnog zakona BiH (vidi odjeljak
6.6.5), Kazenog zakona Republike Hrvatske (vidi odjeljak 6.7.4.1.) i Krivičnog zakonika Republike
Srbije (vidi odjeljak 6.8.2). Krivični zakonik Republike Srbije jedini je zakon u kojem je konkretno
inkriminisano i udruživanje radi izvršenja genocida sa drugom osobom.
6.3.5.1. IZVRŠENJE
Izvršenje krivičnog djela zahtijeva počinjenje jednog od zabranjenih djela sa traženom posebnom
namjerom.
„Izvršenje“ krivičnog djela genocida nije
ograničeno na direktno i fizičko učinjenje;
druga djela mogu predstavljati direktno
učešde u actus reusu tog krivičnog djela.
„Izvršenje“ krivičnog djela genocida nije
ograničeno na direktno i fizičko počinjenje; druga
djela mogu predstavljati direktno učešde u actus
reusu tog krivičnog djela.
Pitanje da li optuženi djeluje vlastitim rukama
prilikom ubijanja ljudi nije jedini relevantan kriterij. Na primjer, jedno pretresno vijede MKSR-a
dalo je veoma široko tumačenje pojma „počinjenja“, nalazedi da je optuženi koji je lično i izbliza
nadgledao masakr i učestvovao u njemu tako što je razdvajao one koji de biti ubijeni na osnovu
nacionalne pripadnosti, osuđen za „počinjenje“ genocida, premda on lično nije ubio nijednu
osobu.121
6.3.5.2. UDRUŽIVANJE RADI IZVRŠENJA GENOCIDA
Krivično djelo uzdruživanje radi izvršenja genocida, poput neposrednog i javnog podsticanja na
vršenje genocida i pokušaja izvršenja genocida, predstavlja nedovršeno krivično djelo u skladu sa
konceptom precedentnog prava usvojenim u Konvenciji o genocidu, MKSJ-u i MKSR-u.
120
Vidi, npr., Florian Jessberger, Incitement to Commit Genocide (Poticanje na izvršenje genocida) u THE
OXFORD COMPANION TO INTERNATIONAL CRIMINAL JUSTICE str. 373-4 (Cassese i dr.,glavni urednik, 2009.) (u kojem
se navodi da je poticanje, za razliku od podstrekavanja, krivično djelo, a ne oblik učešda).
121
Gacumbitsi, prvostepena presuda ¶¶ 59-61. Međutim, širina u tumačenju pojma „izvršenja“ koju je sud
utvrdio u predmetu Gacumbitsi ne može se utvrditi u svakom predmetu. Vidi također Seromba,
drugostepena presuda ¶¶ 161-2, 171-3.
30
ICLS
Nedovršeno krivično djelo (crime formel u
građanskom pravu) ostvaruje se jednostavno
upotrebom sredstava ili postupaka sračunatih da
proizvedu štetan efekat, neovisno od toga da li
de taj efekat biti proizveden. Stoga je
nedovršenim krivičnim djelom inkriminisano
izvršenje
određenih
djela
koja
mogu
predstavljati korak u izvršenju drugog krivičnog djela, čak i ako to djelo zapravo nije ni
počinjeno.122
Udruživanje radi izvršenja krivičnog djela
genocida je dogovor između dvije ili više
osoba da počine krivično djelo. Kažnjiv je
sam čin ili postupak planiranja, a ne
njegov rezultat.
Shodno tome, udruživanje radi izvršenja krivičnog djela je dogovor između dvije ili više osoba da
izvrše to krivično djelo.123 Kažnjiv je upravo sam čin ili postupak udruživanja, a ne njegov
rezultat.124 Udruživanje radi izvršenja krivičnog djela genocida kažnjivo je čak i kada ne da
rezultate, to jest, čak i kada krivično djelo u užem smislu, u ovom slučaju genocid, zapravo nije ni
izvršeno.125
Napomena: Član 25. stav 3. Rimskog statuta definiše planiranje kao doprinos „izvršenju ili
pokušaju izvršenja krivičnog djela iza koga stoji grupa lica koja djeluje sa zajedničkim ciljem.“
Ova definicija primjenjuje se kako na genocid tako i na druga krivična djela definisana Rimskim
statutom, te se stoga planiranje izvršenja genocida pred MKS-om ne smatra nedovršenim
krivičnim djelom.
Udruživanje radi izvršenja genocida može se zaključiti na
osnovu koordiniranih radnji osoba koje dijele zajednički
cilj i djeluju unutar ujedinjenog okvira.
Udruživanje radi izvršenja
genocida je kažnjivo čak i ukoliko
ono ne da nikakve rezultate.
Ovakav okvir može predstavljati neka formalna ili neformalna koalicija, sve dok osobe koje
djeluju unutar te koalicije svjesne njenog postojanja, svog učešda u njoj i njene uloge u
ostvarivanju zajedničkog cilja.126
Zaključak da postoji udruživanje radi izvršenja genocida može se izvudi na osnovu lične saradnje
optuženih i interakcije između organizacija pod njihovom kontrolom, ali i na osnovu činjenice da
optuženi prisustvuje i drži govore na sastancima, planira napade usmjerene protiv ciljane grupe,
predvodi ih i učestvuje u njima.
122
Ibid. ¶ 894 citiat iz predmeta Musema, prvostepena presuda ¶ 191.
124
Musema, prvostepena presuda J¶ 193 (optuženi ne može biti oglašen krivim i za genocid i za planiranje
izvršenja genocida); Ferdinand Nahimana, predmet br. ICTR-96-11, prvostepena presuda, 3.12. 2003., ¶
1043 (optuženi ne može biti oglašen krivim i za genocid i za planiranje izvršenja genocida).
125
Musema, prvostepena presuda ¶ 194.
126
Vidi Nahimana, prvostepena presuda ¶ 1055; Nahimana, drugostepena presuda ¶ 897; Eliézer Niyitege,
predmet br. ICTR-96-14-T, prvostepena presuda, 16.05. 2003, ¶ 429.
123
31
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Oznake „zajedničko ili koordinirano“, koje se odnose na radnje poduzete od strane grupe ili
osoba, a dokazuju postojanje dogovora, važne su jer te dvije riječi predstavljaju „glavni elemenat
na osnovu kojeg se udruživanje radi počinjenja djela razlikuje od ‘svjesnog paralelizma’ tj. sličnog
ponašanja koje se povezuje sa konceptom krivice zbog pripadništva grupi.“127
Krivični zakonik Srbije jedini je zakon koji konkretno inkriminiše dogovaranje sa drugim da se
izvrši genocid (vidi odjeljak 6.8.2).
6.3.5.3. NEPOSREDNO I JAVNO PODSTICANJE NA IZVRŠENJE GENOCIDA
Neposredno i javno podsticanje na izvršenje genocida sastoji se od:
[D]irektnog poticanja jednog počinioca ili više njih da izvrše genocid, bilo putem
govora, povika ili prijetnji izrečenih na javnim mjestima ili na javnim skupovima,
ili putem prodaje ili podjele ili ponude za prodaju i prikazivanje pisanog
materijala ili štampane materije, na javnim mjestima ili na javnim skupovima, ili
putem javnog izlaganja plakata ili postera, ili putem drugih audio-vizuelnih
sredstava komunikacije.128
Nekoliko ključnih pitanja o neposrednom i javnom podsticanju razmatraju se dalje u tekstu,
između ostaloga:
Podsticanje mora biti i javno i neposredno;
Nije potrebno dokazati očekivani rezultat;
Mens rea kod podsticanja na izvršenje genocida; i
Razlika između podstrekavanja i javnog i direktnog podsticanja.
Podsticanje mora biti i javno i neposredno:
Neposredno podsticanje na izvršenje genocida podrazumijeva da govor predstavlja
direktan poziv na izvršenje genocidnog djela.
Neposrednost se mora cijeniti ovisno o okolnostima pojedinačnog predmeta kako bi se
utvrdilo da li su osobe kojima je poruka namijenjena odmah shvatile implikacije toga što
je rečeno.129
U nekim kontekstima, potrebno je uzeti u obzir kulturu, uključujudi jezičke nijanse, kako
bi se utvrdilo šta sačinjava neposredno i javno podsticanje na izvršenje genocida. Iz ovog
razloga, da bi se utvrdila istinska poruka govora, korisno bi bilo ispitati kako je govor
shvaden kod publike kojoj je bio namjenjen.
Podsticanje može biti implicitno, a ipak neposredno.
127
129
Vidi Nahimana, drugostepena presuda ¶ 700; Akayesu, prvostepena presuda ¶¶ 557-8;Niyitegeka,
prvostepena presuda¶ 431.
128
32
ICLS
Nije potrebno dokazivati očekivani rezultat:
Osoba se može smatrati odgovornom za neposredno i javno podsticanje na vršenje
genocida, čak i kada takvo podsticanje nije dalo rezultate – ili pokušaj ostvarivanja
rezultata koje je počinilac očekivao.
Međutim, kada postoji takva uzročno-posljedična veza između podsticanja i genocidnih
djela, to predstavlja dokaz da je cilj podsticanja bio ostvarivanje takvog efekta.130
Mens rea:
Mens rea kod podsticanja podrazumijeva da je počinilac namjeravao „svojim radnjama
stvoriti posebno mentalno stanje potrebno za počinjenje takvog krivičnog djela kod
osobe koju/osoba koje na taj način vrbuje.“131
Razlika između podstrekavanja i javnog i neposrednog podsticanja:
Podstrekavanje je oblik odgovornosti; krivična odgovornost postoji samo ako je
podstrekavanje uistinu značajno doprinijelo krivičnom djelu.
Suprotno tome, neposredno i javno podsticanje na izvršenje genocida samo po sebi
predstavlja krivično djelo i nije neophodno pokazati da je ono zapravo značajno
doprinijelo izvršenju djela genocida.
Druga razlika je ta što podsticanje na izvršenje genocida mora biti neposredno i javno,
što nije nužno za podstrekavanje.132
6.3.5.4. POKUŠAJ VRŠENJA GENOCIDA
Krivično djelo pokušaja genocida, poput krivičnog djela neposrednog i javnog podsticanja,
predstavlja nedovršeno krivično djelo.133
Niko se nije teretio za ovo krivično djelo, niti je presuđeno po takvoj optužnici bilo pred MKSJ-om
ili MKSR-om.
Umjesto optužbe za pokušaj, poput pokušaja ubistva, moguda su optuženja za alternativna djela
poput nasilja protiv života ili nečovječnih djela.134
130
Akayesu, prvostepena presuda ¶ 562; Nahimana, prvostepena presuda¶¶ 1015, 1029. Granica između
pomaganja i podržavanja i podsticanja stvarnog genocidnog djela nije jasna.
131
Kajelijeli, prvostepena presuda ¶ 854.
132
Nahimana, drugostepena presuda ¶¶ 678-9.
133
Ibid. ¶ 720.
134
Vidi Mitar Vasiljevid, predmet br. IT-98-32-T, prvostepena presuda, 29.11. 2002., ¶¶ 114, 239.
33
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.3.5.5. SAUČESNIŠTVO U GENOCIDU
Saučesništvo obuhvata pomaganje i
podržavanje genocida kao oblik
individualne krivične odgovornosti.
Saučesništvo u genocidu odnosi se na sva ona djela
kojima se pruža podrška ili ohrabrenje, a koja su
značajno doprinijela izvršenju krivičnog djela
genocida ili su na njega imala znatan uticaj.135
Praktična podrška može uključivati identifikovanje osoba koje pripadaju grupi koja treba biti
ubijena, prevoz žrtava do stratišta, obezbjeđivanje snage, municije i pružanje logističke podrške
izvršiteljima pogubljenja.136
Lice ne može na osnovu istih radnji biti osuđeno i za genocid i za saučesništvo u genocidu jer ne
može istovremeno biti i glavni počinilac i saučesnik.137
Sud BiH prepoznao je odgovornost pomagača kao oblik saučesništva u genocidu, u slučaju kada
je optuženi znao za genocidnu namjeru počinioca, ali nije i sam imao tu namjeru.138 Vidi odjeljak
6.6.5.3.
Član 187. tačka b) Kaznenog zakona Republike Hrvatske također inkriminiše pomaganje u
genocidu.139 Vidi odjeljak 6.7.4.3.
6.3.5.5.1. SAUČESNIŠTVO MOŽE OBUHVATATI POMAGANJE I PODRŽAVANJE GENOCIDA
Postoji određena konfuzija kada je u pitanju razlika između saučesništva u izvršenju genocida i
pomaganja i podržavanja genocida, a razlog je dijelom i nejasnoda i dvosmislenost značenja
„saučesništva“.
Žalbeno vijede MKSJ-a bavilo se odnosom između
saučesništva u genocidu i pomaganja i podržavanja
genocida kao oblika individualne krivične
odgovornosti. Žalbeno vijede zaključilo je da termini
„saučesništvo“ i „saučesnik“ mogu obuhvatati
ponašanje šire od pomaganja i podržavanja genocida. Stoga saučesništvo obuhvata pomaganje i
podržavanje kao oblik individualne krivične odgovornosti.140
Saučesništvo obuhvata pomaganje i
podržavanje genocida kao oblik
individualne krivične odgovornosti.
135
Semanza, prvostepena presuda¶ 395.
Elizaphan Ntakirutimana i dr., predmet br. ICTR-96-10-T i ICTR-96-17-T, prvostepena presuda, 21.02.
2003, ¶¶ 789, 791, 829.
137
Akayesu, prvostepena presuda ¶¶ 532, 700; Musema, prvostepena presuda ¶ 175; Nahimana,
prvostepena presuda ¶ 1056.
138
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09. 2009. ¶¶ 570-571, 573.
139
Ovaj član odnosi se ne samo na krivično djelo genocida, ved i na krivična djela počinjena protiv
vrijednosti zaštidenih međunarodnim pravom na koji se taj KZ poziva.
136
34
ICLS
Žalbeno vijede u predmetu Krstid zaključilo je da kada se lice tereti za saučesništvo u genocidu
zbog postupanja koja obuhvata nešto više od pomaganja i podržavanja, zahtijeva se iznošenje
dokaza da je saučesnik imao posebnu namjeru da uništi zaštidenu grupu.141
6.3.6. FORMALNO PRIMANJE NA ZNANJE ČINJENICA O GENOCIDU OD STRANE MKSR
MKSR može formalno primiti na znanje činjenice koje predstavljaju opšte znanje u skladu sa
Pravilom 94(A) Pravilnika o postupku i dokazima MKSR, što znači da ukoliko je neka činjenica
okvalifikovana kao „činjenica koja predstavlja opšte znanje“ Vijede nede tražiti dokaz navedene
činjenice.
„Opšte znanje“ obuhvata činjenice koje opravdano nisu predmet osporavanja, poput opšte
prihvadenih i univerzalno poznatih činjenica, uključujudi činjenice o historiji ili geografiji ili
zakonima prirode.142 Činjenice koje su formalno primljene na znanje ne zahtijevaju dokaze, ali to
ne otklanja npr. potrebu da se optuženi poveže sa genocidom ili da se dokaže njegova posebna
namjera143).
MKSR sada formalno prihvata sljedede činjenice:
postojanje Twa, Tutsi i Hutu kao grupa zaštidenih Konvencijom o genocidu
u periodu između 6. aprila 1994. i 17. Jula 1994. godine, u Ruandi je izvršen genocid nad
etničkom grupom Tutsi.144
6.3.7. PODIZANJE OPTUŽNICE ZA KRIVIČNO DJELO GENOCID
Neka od ključnih pitanja koja treba uzeti u obzir prilikom podizanja optužnice za genocid:
Optuženi se može teretiti za učešde u izvršenju genocida po više od jednog oblika
odgovornosti, sve dok se svaki oblik navodne krivične odgovornosti odnosi na različita
140
Krstid, drugostepena presuda ¶¶ 138-9; Vidi takođe Elizaphan Ntakirutimana i dr., predmet br. ICTR-9610-A and ICTR-96-17-A, drugostepena presuda, 13.12. 2004., ¶371.
141
Krstid, drugostepena presuda ¶ 142; Ali vidi Semanza, prvostepena presuda ¶¶ 394-5 (ne postoji
materijalna razlika između saučesništva u genocidu i šire definicije prilagođene pomaganju i podržavanju;
mens rea koja se traži za saučesništvo u izvršenju genocida ista je kao i za pomaganje i podržavanje:
„Optuženi je morao djelovati sa namjerom i znanjem da doprinosi krivičnom djelu genocida, uključujudi i
svim njegovim materijalnim elementima.“); Musema, prvostepena presuda ¶ 183;Akayesu, prvostepena
presuda ¶¶ 538-545; Ntakirutimana I dr., drugostepena presuda ¶ 364; Krstid, drugostepena presuda ¶
140.
142
Semanza, drugostepena presuda ¶ 194.
143
Ibid. at ¶¶ 191-2.
144
Karemera, Odluka Žalbenog vijeda o interlokutornoj žalbi Tužilaštva na odluku o formalnom primanju
na znanje , 16.06.2006., ¶¶ 25, 33-38; Semanza, drugostepena presuda ¶ 192; Protais Zigiranyirazo,
predmet broj. ICTR-01-7-T, prvostepena presuda, 18.12.2008., ¶ 10.
35
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
osnovna djela.145 Na primjer, optuženi se može teretiti kao direktni učesnik i kao
saučesnik.
Etničko čišdenje može se procesuirati kao genocid sve dok je mogude pokazati da je
kampanja etničkog čišdenja imala za cilj uništenje grupe. Iako se osnova za krivična djela
genocida, ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti može preklapati sa zabranjenim
genocidnim djelima, mora se utvrditi postojanje posebnih elemenata genocida da bi se
optuženi proglasio krivim za izvršenje krivičnog djela genocida.
Optuženi može biti proglašen krivim za izvršenje krivičnog djela genocida, ratnih zločina i
zločina protiv čovječnosti, za ista osnovna djela, ali kazna mora odražavati sveukupno
ponašanje optuženog.146
Genocid se može procesuirati prema teoriji odgovornosti za udruženi zločinački
poduhvat (UZP).147 S obzirom da se o obuhvatanju djela posebnom namjerom može
zaključiti iz posrednih dokaza, optuženi se može teretiti za genocid po UZP sve dok su
činjenice iz kojih se izvodi zaključak o stanju svijesti argumentovane .148 Vidi nastavnu
oblast 9. za diskusiju o UZP-u.
6.3.8. MKS
Kako je navedeno gore u tekstu, MKS je kao svoju definiciju genocida usvojio član 2. Konvencije
o genocidu. Međutim, bitno je istadi da autori Statuta MKS-a nisu odabrali da uključe odredbe
člana 3. Konvencije o genocidu, koji predviđa pet radnji učešda. Umjesto toga, oblici učešda za
koje postoji individualna krivična odgovornost za ovo djelo isti su kao i oni predviđeni za sva
ostala djela u skladu sa Statutom MKS i pobrojani su u članu 25. (Individualna krivična
odgovornost) Statuta, uključujudi član 25. stav 3. tačka e). Štaviše, u članu 33. stav 2. utvrđeno je
da naređenja pretpostavljenih ne mogu predstavljati validnu odbranu okrivljenog kojem se sudi
za krivično djelo genocida.
145
Akayesu, prvostepena presuda ¶ 532; Jean Kambanda, predmet br.ICTR-97-23-T, prvostepena presuda,
4.09. 1998., ¶40(4).
146
Zejnil Delalid i dr., predmet br. IT-96-21-A, drugostepena presuda, 20.02. 2001.,¶¶ 412 – 413; Krstid,
drugostepena presuda ¶¶ 216 – 233.
147
Vidi npr., Radoslav Brđanin, predmet br.IT-99-36, Odluka po interlokutornoj žalbi, Želbeno vijede,
19.03.2004., ¶ 5.
148
Simba, drugostepena presuda ¶ 264; Blaškid, drugostepena presuda ¶ 219.
36
6.4. REGIONALNO PRAVO I SUDSKA PRAKSA
 Nastavna oblast sada se fokusira na domade zakonodavstvo BiH, Hrvatske i
Srbije. Međutim, prilikom obuke iz ove nastavne oblasti, ne preporučuje se da
se o svakom regionalnom zakonodavstvu diskutuje nezavisno od druga dva
zakonodavstva. Iz ovog razloga, potrebno je napraviti usporedbu između
međunarodnih i najvažnijih regionalnih zakona i novih izmjena. Odjeljci koji
slijede pružaju osnovu za detaljniju diskusiju o nacionalnim zakonima skupa sa
praktičarima koji de ih implementirati u domadim sudovima.
 Pošto je Krivični zakon SFRJ još uvijek relevantan za krivično djelo genocida,
važno je početi sa odredbama ovog zakona kako bi polaznici diskutovali o
relevantnosti i primjenjivosti ovih odredbi.
 Edukatori treba da imaju na umu na umu da nastavna oblast 5. pruža detaljan
pregled načina na koji je međunarodno pravo inkorporirano u domade pravo.
Stoga se ovaj odjeljak predmetne nastavne oblasti ne bavi tim pitanjima
detaljno, i bilo bi korisno kada bi se obuka iz nastavne oblasti 5. provela prije
nastavnih oblasti koje se bave materijalnim krivičnim djelima.
 Nakon odjeljka o Krivičnom zakonu SFRJ, u posebnim odjeljcima ove oblasti
obrađuje se mjerodavno pravo u BiH, Hrvatskoj i Srbiji tako da se polaznici iz
bilo koje od ovih zemalja mogu fokusirati samo na pravne sisteme svojih
zemalja. Najrelevantnija sudska praksa također je citirana u slučajevima kada je
bila dostupna. Polaznike treba potaknuti da koriste vlastite predmete kako bi
diskutovali o primjeni zakona i postupaka o kojima uče.
 Savjet edukatorima: Jedna od učinkovitih metoda za animiranje polaznika je da
se od njih traži da analiziraju jedan od najvažnijih predmeta iz sudske prakse
svoje zemlje. Neki predmeti citirani su dalje u tekstu, ali i sami polaznici mogu
navesti svoje primjere ili edukatori mogu obezbjediti neke druge primjere.
37
ICLS
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.5. KRIVIČNI ZAKON SFRJ
Krivično djelo genocida kažnjivo je prema odredbama Krivičnog zakona SFRJ.149 U nastavku se
navode ove odredbe kako bi se edukatori i polaznici upoznali sa statusom zakona prije nastanka
krivičnih zakona BiH, Hrvatske i Srbije. Ovi odjeljci pružaju komparativni pregled relevantnih
zakonskih odredbi vezanih za krivično djelo genocida, te mogu pružiti osnov za procesuiranje
krivičnog djela genocida u nekim jurisdikcijama.
6.5.1. DEFINICIJA KRIVIČNOG DJELA GENOCIDA
Član 141. Krivičnog zakona SFRJ definiše krivično djelo genocida na sličan način kao i MKSJ/MKSR
i Konvencija o genocidu. Vidi osjenčani tekst u nastavku.
6.5.2. OBLICI ODGOVORNOSTI
Pored oblika odgovornosti obuhvadenih članom 141., odnosno naređivanja i izvršenja, član 145.
inkriminisao je:
Organizovanje grupe radi vršenja genocida;
Priključivanje takvoj grupi; i
Pozivanje i podsticanje na izvršenje genocida i ratnih zločina
Vidi odjeljak 6.3.5.3 o vezi između podsticanja na izvršenje genocida i javnog podsticanja na
izvršenje genocida, u skladu sa pristupom MKSJ-a. Vidi nastavnu oblast 9. za više informacija o
oblicima odgovornosti.
Krivični zakon SFRJ
Član 141.
Ko u namjeri da potpuno ili djelimično uništi neku nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku
grupu naredi da se vrše ubistva ili teško povrede tijela ili teško narušavanje fizičkog ili
duševnog zdravlja članova grupe, ili prinudno raseljavanje stanovništva, ili da se grupa stavi
u takve životne uslove koji dovode do potpunog ili djelimičnog istrebljenja grupe, ili da se
primjene mjere kojima se sprečava rađanje između pripadnika grupe, ili da vrši prinudno
preseljavanje djece u drugu grupu, ili ko u istoj namjeri izvrši neko od navedenih djela,
kaznide se zatvorom najmanje pet godina ili smrtnom kaznom.
149
Službeni list SFRJ, br. 44/76, 36/77, 34/84, 74/87, 57/89, 3/90, 38/90.
38
ICLS
6.5.3. ZASTARA
U skladu sa članom 100. KZ SFRJ, krivično gonjenje i izvršenje kazne ne zastarijeva za krivična
djela predviđena u članovima 141. do 145., kao ni za krivična djela za koja po međunarodnim
ugovorima ova zastarjelost ne može da nastupi.
39
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.6. BIH
 Ovaj odjeljak fokusira se na odredbe o krivičnom djelu genocida koje su na snazi u
BiH kao i na sudsku praksu Suda BiH. Novija sudska praksa entitetskih sudova po
pitanju genocida nije dostupna.
 Bilo bi korisno za polaznike da uporede zakon i sudsku prasku BiH sa sudskom
praksom MKSJ, na primjer, u odnosu na posebnu namjeru i zaštidene grupe.
 Posebna namjera za ovo krivično djelo zahtijeva posebnu pažnju i diskusiju.
 Predmet protiv optuženih Stupara i Mitrovida predstavlja koristan primjer koji
pokazuje na koji način se žalbeno vijede Suda BiH bavilo pitanjem dokazivanja
posebne namjere. Zaključci ovog vijeda detaljno su opisani dalje u tekstu, a polaznici
ih mogu uzeti u razmatranje kao ogledni predmet.
Odjeljci koji slijede opisuju način na koji je krivično djelo genocida definisano odredbama
Krivičnog zakona BiH150, uključujudi osnovna obilježja i oblike krivične odgovornosti, te određuje
okvire za odmjeravanje kazne za svaki od oblika učešda.
Poređenje sa relevantnim odredbama KZ SFRJ uključeno je tamo gdje je to bilo prikladno.
Razmatra se i relevantna sudska praksa Suda BiH. Nije nam bila dostupna novija sudska praksa
entitetskih sudova vezana za krivično djelo genocida.
150
Službeni glasnik BiH, br. 03/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 08/10,
prečišdena verzija, dostupno na www.sudbih.gov.ba.
40
ICLS
Član 171. Krivičnog zakona BiH daje definiciju i elemente krivičnog djela genocida, uključujudi i
traženu posebnu namjeru („u cilju da potpuno ili djelimično istrijebi nacionalnu, etničku, rasnu ili
vjersku skupinu ljudi“) i odgovornost u obliku izdavanja naredbe ili izvršenja krivičnog djela.
Odredbe KZ BiH definišu krivično djelo genocida na identičan način kao i međunarodno krivično
pravo. Stoga de pozivanje na odjeljak 6.2 biti korisno u razmatranju elemenata ovog krivičnog
djela, posebno u pogledu kriterija za posebnu namjeru.
Krivični zakon BiH
Član 171.
Ko u cilju da potpuno ili djelimično istrijebi nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku skupinu
ljudi naredi učinjenje ili učini koje od ovih djela:
a) ubijanje pripadnika skupine ljudi;
b) nanošenje teške tjelesne ozljede ili duševne povrede pripadnicima skupine ljudi;
c) smišljeno nametanje skupini ljudi ili zajednici takvih životnih uvjeta koji bi mogli
posljedovati njenim potpunim ili djelomičnim istrebljenjem;
d) uvođenje mjera kojima je cilj sprječavanje rađanja unutar skupine ljudi;
e) prisilno preseljenje djece iz te u drugu skupinu ljudi,
kaznit de se kaznom zatvora najmanje deset godina ili kaznom dugotrajnog zatvora.
Ova odredba KZ BiH najvedim je dijelom identična članu 141. KZ SFRJ i članu 2. Konvencije o
sprečavanju zločina genocida iz 1948. godine.151 Međutim, član 141. KZ SFRJ kao nedozvoljeno
djelo predviđa i prinudno raseljavanje stanovništva. Ovo bi moglo biti analogno nedozvoljenom
djelu sistematskog istjerivanja iz domova koje međunarodni krivični sudovi smatraju metodom
smišljenog nametanja uslova života sračunatih da dovedu do potpunog ili djelimičnog fizičkog
uništenja zaštidene grupe (vidi odjeljak 6.5.1.).
Sud BiH nalazi da je za utvrđivanje krivičnog djela genocida neophodno da se dokazima utvrdi:
actus reus djela, koji se sastoji od jednog ili više djela pobrojanih u članu 171. *vidi gore
označeni tekst+;
151
Vidi gore u tekstu 6.4.1.1; vidi također Stupar i dr., prvostepena presuda., str. 52 (str. 54 BHS); Trbid,
prvostepena presuda, ¶ 168; Stevanovid, prvostepena presuda, str. 42, (str. 39 BHS); Mitrovid,
prvostepena presuda. str. 43 (str. 45 BHS); Vukovid, prvostepena presuda., ¶ 547.
41
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
mens rea djela, koja je opisana kao cilj da se potpuno ili djelimično uništi nacionalna,
etnička, rasna ili vjerska grupa kao takva.152
6.6.2. PRIZNAVANJE OBIČAJNOG STATUSA KRIVIČNOG DJELA GENOCIDA
Sud BiH zauzeo je stav da premda primjena člana 171. KZ BiH ne mora biti uslovljena običajnim
statusom krivičnog djela genocida, nesporno je da međunarodno krivično pravo priznaje genocid
kao krivično djelo.153 Sud BiH se u zauzimanju ovog stava oslonio na Savjetodavno mišljenje
Međunarodnog suda pravde izraženog u Rezervama u pogledu Konvencije o sprečavanju i
kažnjavanju zločina genocida, Izvještaj generalnog sekretara u skladu sa Rezolucijom Savjeta
bezbjednosti broj 808, na Rezoluciju Savjeta bezbjednosti broj 827, kao i na sudsku praksu MKSJ i
MKSR.154
Pretresno vijede također je istaklo:
Član 171. KZ BiH, kao i član 141. KZ SFRJ prije njega, usvojen je kao domadi zakon da bi se
ispunila obaveza države prema Konvenciji o genocidu;
SFRJ aktivno je učestvovala u izradi Konvencije o genocidu, i
SFRJ je ratifikovala Konvenciju o genocidu 1950. godine.155
Pretresno vijede zaključilo je da je član 171. „odredba domadeg zakona *…+ izvedena iz
međunarodnog prava“, te stoga sa sobom nosi svoje „međunarodno pravno nasljeđe *i+
međunarodnu sudsku praksu koju primjenjuje“ kao uvjerljiv autoritet.156 Za više o ovome, vidjeti
relevantne dijelove odjeljaka o domadoj primjeni međunarodnog krivičnog prava, nastavna
oblast 5.
6.6.3. POSEBNA NAMJERA/DOLUS SPECIALIS
Prema stanovištu Suda BiH, međunarodne prakse i sudske prakse, posebna namjera da se u
potpunosti ili djelimično uništi zaštidena grupa predstavlja karakteristično obilježje genocida u
odnosu na ostala krivična djela. Sud BiH je istakao:
Genocid se razlikuje od mnogih drugih krivičnih djela po tome što obuhvata *…+
posebnu namjeru koja predstavlja obilježje krivičnog djela i kod koje je potrebno
152
Trbid, prvostepena presuda, ¶ 191.
Vidi npr. Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 53 (str. 55 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda. str. 44
(str. 46 BHS); Stevanovid, prvostepena presuda, str. 43 (Eng.), str. 40; Trbid, prvostepena presuda ¶ 171.
154
Vidi npr. Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 53 (str. 55 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda, str. 44
(str. 46-47 BHS) i tamo sadržane reference; Stevanovid, prvostepena presuda, str. 43 (Eng.), str. 40; Trbid,
prvostepena presuda ¶ 171.
155
Vidi npr. Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 53 (str. 56 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda ,str. 44
(str. 47 BHS) i tamo sadržane reference; Stevanovid, prvostepena presuda, str. 43 (Eng.), str. 41; Trbid,
prvostepena presuda, ¶ 173.
156
Ibid.
153
42
ICLS
jasno utvrditi da je počinilac htio izvršenje djela za koje se tereti. *…+ Lice može
biti osuđeno za genocid ukoliko je sa specifičnom namjerom počinilo jednu od
navedenih radnji. Počinilac je odgovoran ukoliko je namjeravao da počinjeno
djelo seže dalje od njegovog stvarnog izvršenja, radi ostvarenja krajnjeg cilja, a
to je je potpuno ili djelimično uništenje skupine kojoj žrtve pripadaju.157
Oslanjajudi se na međunarodnu praksu i sudsku praksu, Sud BiH definisao je genocidnu namjeru
iz člana 171. kao cilj da se potpuno li djelimično uništi nacionalna, etnička, rasna ili vjerska
skupina ljudi.158
Genocidna namjera je:
1) cilj da se istrijebi
3) u potpunosti ili djelimično
4) nacionalna, etnička, rasna ili vjerska skupina ljudi.
6.6.3.1. „CILJ DA SE UNIŠTI“
Sud BiH također je zaključio da potpuno ili djelimično uništenje zaštidene grupe mora
predstavljati namjerni i svjesni cilj osnovnih krivičnih djela.159 Pozivajudi se na član 2. Konvencije
o genocidu, sud je nadalje našao da izraz ‘cilj’ obuhvata namjeru da se uništi grupa ‘kao takva’,
istakavši da:
*N+a osnovu dokaza mora biti utvrđeno da su ‘propisana djela izvršena protiv
žrtava zbog njihove pripadnosti zaštidenoj grupi’, mada nije nužno da su izvršena
„isključivo zbog te pripadnosti.“160
Sud BiH smatra da je elemenat „uništenja“ utvrđen ukoliko je izvršilac namjeravao da postigne
fizičko ili biološko uništenje grupe – tj. uništenje njenog materijalnog postojanja.161
„Uništenje“ je utvrđeno ukoliko je izvršilac
namjeravao da postigne fizičko ili biološko
uništenje grupe – tj. uništenje njenog
materijalnog postojanja .
Ovakvo uništenje može se postidi različitim
sredstvima, koja čine nedozvoljena djela
pobrojana u članu 171. KZ BiH i Ženevske
konvencije.162
157
Trbid, prvostepena presuda, ¶ 192, .
Vidi npr., Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 56 (str. 59-60 BHS) i reference; Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 47 (str. 50 BHS) i reference; Trbid, prvostepena presuda, ¶ 186.
159
Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 56 (str. 60 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda, str. 47 (str. 51
BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 187; Vidi takođe Vukovid, prvostepena presuda, ¶ 568.
160
Ibid.
161
Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 56-57 (str. 60-61 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda, str. 48
(str. 51-52 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 188; Vidi takođe Vukovid, prvostepena presuda, ¶ 569.
162
Ibid.
158
43
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Za utvrđivanje genocidne namjere nije neophodan dokaz da je grupa zaista uništena.163 Iako
stvarno uništenje može zasigurno obezbijediti dokaze o postojanju genocidne namjere, nije
neophodno utvrditi da je počinitelj, sam ili s drugima, uspješno realizovao svoj cilj da uništi
grupu.164
Napomena: Neuspješni pokušaji genocida ne oslobađaju počinitelje odgovornosti za djela
genocida.165
6.6.3.2. „U POTPUNOSTI ILI DJELIMIČNO“
Kada je u pitanju elemenat „u potpunosti ili djelimično“, Sud BiH složio se s obrazloženjem
Žalbenog vijeda MKSJ i MKP da se kod namjere da se „djelimično“ uništi neka grupa mora raditi o
namjeri da se uništi „znatan dio te grupe“.166
Posebna namjera da se uništi jedan dio grupe može se odnositi samo na ograničeno geografsko
područje.167
Faktori koji upuduju na ‘znatan’ dio grupe obuhvataju:
•
•
•
•
•
•
Brojnost;
Relativna vedina datog dijela u odnosu na ukupnu veličinu grupe;
Značaj u okviru grupe;
Da li dati dio grupe simbolizuje cijelu grupu;
Da li je taj dio grupe od suštinskog značaja za opstanak grupe; i
Uvjerenje i predstava izvršilaca o pojmu 'znatni dio grupe'.168
Taj dio predmetne grupe mora
objektivno predstavljati znatan
dio cijele grupe.
Međutim, Sud BiH također je istakao da taj dio grupe
objektivno predstavlja znatan dio date grupe.169
U predmetu Miloš Stupar i dr., odbrana je tvrdila da
grupa muslimana u Kravici ne predstavlja znatan ili bitan
dio sveukupne grupe od 40 000 lica muškaraca, žena i djece, koliko je ukupno bilo muslimanskog
stanovništva na području opdine Srebrenica prema popisu iz 1991.170 Apelaciono vijede je
zaključilo:
163
Mitrovid, prvostepena presuda, str. 96 (str. 114 BHS) i reference.
Ibid.
165
Ibid.
166
BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 189; Vukovid, prvostepena presuda, ¶ 556.
167
BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 189.
168
Ibid.
169
Ibid.
164
44
ICLS
[E]lement znatnosti, ne odnosi se nužno na kvantitativni aspekt, kako to odbrana
tvrdi. *…+ Jedan od aspekata koje prvostepena presuda ističe je da elemenat
znatnosti podrazumijeva: značajan dio zaštidene grupe. Pri tome prvostepeno
vijede zaključuje da bi, u okolnostima koje su vladale u inkriminirano vrijeme,
imajudi u vidu ulogu muškaraca, u poređenju sa ulogom žena, uništenje muške
populacije imalo vedi utjecaj na uništenje grupe nego ubistvo ženskog
stanovništva. Apelaciono vijede je ovakvu argumentaciju našlo osnovanom. 171
6.6.3.3. „NACIONALNA, RASNA, ETNIČKA, ILI VJERSKA SKUPINA“
U zaštidenu grupu spadaju nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe. Sud BiH oslonio se na
sudsku praksu MKSJ i MKSR kada je zaključio da se u svakom predmetu ponaosob treba
procjenjivati da li se radi o zaštidenoj grupi. Sud je našao:
Da li se radi o zaštidenoj grupi trebalo bi „procjenjivati u svakom predmetu
ponaosob na osnovu objektivnih karakteristika datog društvenog i istorijskog
konteksta, te na osnovu subjektivne percepcije izvršilaca.“ Zaštidenu grupu
mogude je subjektivno identifikovati „koristedi kriterijum stigmatiziranja grupe,
naročito od strane izvršilaca krivičnih djela, na osnovu percepcije njenih
nacionalnih, etničkih, rasnih ili vjerskih karakteristika“.172
6.6.3.4. KAKO SE DOKAZUJE POSEBNA NAMJERA?
Sudsko vijede Suda BiH složilo se sa nalazima u predmetu Akayesu i drugim predmetima MKSR- a
i MKSJ-a, i istaklo da namjera predstavlja subjektivni elemenat koji je vrlo teško utvrditi.
Tako se u nedostatku priznanja optuženog, postojanje namjere može izvesti kao zaključak:
U svakom predmetu ponaosob, na osnovu
Određenog broja činjeničnih pretpostavki; i
Okolnosti koje okružuju radnje optuženog,
Na osnovu materijalnih dokaza podnesenih vijedu.173
Genocidna namjera može se
zaključiti na osnovu činjeničnih
pretpostavki.
Opšta namjera da se počini jedno od nabrojanih
djela, zajedno sa opštom sviješdu o vjerovatnim
posljedicama takvog djela po neposrednu žrtvu ili
170
Stupar i dr., drugostepena presuda, 9.09. 2009., ¶ 375.
Ibid. ¶ 376 (tekst naglašen u originalu).
172
(str. 52-53 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 190.
173
Trbid, prvostepena presuda, ¶ 193, 197, 201; Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 58 (str. 62 BHS);
Vidi također Mitrovid, prvostepena presuda, str. 49 (str. 53 BHS).
171
45
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
žrtve nije dovoljna za utvrđivanje krivičnog djela genocida.174
Čak i pod pretpostavkom da je optuženi znao da de posljedica tog djela biti povezana sa
genocidnim planom drugih, potrebno je pregledati dokaze kako bi se utvrdilo da je optuženi
posjedovao namjeru da u potpunosti ili djelimično uništi nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku
skupinu.175
Bez obzira na opseg počinjenog krivičnog djela, Sud ne može donijeti osuđujudu presudu za
krivično djelo genocida ukoliko za to ne postoji dovoljno dokaza, kako je propisano zakonom. 176
6.6.3.4.1. TEST ZA DOKAZIVANJE POSEBNE NAMJERE
Kako bi utvrdilo postojanje genocidne namjere, sudsko vijede u predmetu Milorad Trbid koristilo
je test koji je osmislilo vijede u predmetu Miloš Stupar i dr. (Kravica) i proširilo ga da obuhvati
ocijenu dokaza vezanih za:177
Opšti kontekst događaja u kojima je počinilac djelovao, kao i plan izvršenja krivičnog
djela;
Upoznatost izvršioca sa tim planom; i
Posebnu prirodu djela izvršioca uključujudi sljedede:
o Nema djela koja bi ukazivala da nije postojala genocidna namjera (predmet Kravica,
drugostepena presuda);
o Jedinstvenost cilja;
o Napori da se savlada otpor žrtava;
o Napori da se savlada otpor drugih počinilaca;
o Napori da se spriječi bijeg žrtava;
o Okrutnost pri progonu žrtava;
o Kontinuirano učešde u samom djelu;
o Ponavljanje destruktivnih radnji, tj. više od jedne radnje ili mjesta;
Sama djela (Test iz Kravice):
o broj žrtava;
o korištenje pogrdnih riječi prema članovima ciljane grupe;
o sistematsko i plansko ubijanje;
o oružje koje se koristilo i obim tjelesnih ozljeda;
o sistematičan način planiranja;
o žrtve kao predmet napada bez obzira na starosnu dob;
o napad na preživjele; i
o način izvršenja i priroda učešda počinilaca.
174
Trbid, prvostepena presuda, ¶ 194 i tamo sadržane reference.
Ibid.
176
Ibid.
177
Ibid. at ¶ 202; Stupar i dr., prvostepena presuda., str. 118 et seq. (str. 140 et seq. BHS).
175
46
ICLS
Sudsko vijede u predmetu Milorad Trbid je utvrdilo da, ukupno gledano, analizom navedenih
faktora mogude je van razumne sumnje utvrditi namjeru počinioca, odnosno dodi do dokaza koji
bi ublažili i osporili ovakav nalaz.178
6.6.3.4.2. STVARANJE RAZUMNE SUMNJE U POGLEDU POSEBNE NAMJERE
Međutim, sud, pored ovih faktora, treba analizirati još neka pitanja kako bi razmatralo izvršenje i
namjeru „sa suprotnog aspekta“. Ovo uključuje i analizu, između ostalog, radnji koje bi mogle
izazvati razumnu sumnju u pogledu namjere optuženog.
Na primjer, trebalo bi da sud razmotri:
Da li se optuženi na bilo koji način suprotstavio planu;
Da li je poduzeo bilo kakve smišljene radnje kojima bi se ometalo provođenje plana,
odnosno da li je pomogao u neizvršenju istog;
Da li je pokušao spasiti ljudski život;
Da li je pokazao da nije upoznat sa svrhom plana;
Da li je pokazao neko kajanje; i
Da li je poduzeo određene radnje u pravcu pomirenja.179
Vijede je također istaklo da navedeni faktori nužno ne isključuju postojanje potrebne namjere u
to vrijeme, ali u svakom slučaju pokredu pitanje izvjesnosti namjere u vrijeme izvršenja krivičnog
djela.180
Štaviše, važno je razumjeti da ne postoji samo jedan faktor koji bi bio presudan, niti su svi oni
neophodni ili čak relevantni, ved de odlučujuda biti upravo ukupnost dokaza. 181
6.6.3.4.3. OGLEDNI PREDMET: NIJE DOVOLJNO POZNAVANJE PLANA ZA IZVRŠENJE
GENOCIDA
Pretresno vijede u predmetu Stupar i dr. neke od optuženih proglasilo je krivim zato što su:
znali za postojanje genocidnog plana;
sa umišljajem učestvovali u ubistvu pripadnika grupe; i
dijelili genocidnu namjeru.182
Međutim, apelaciono vijede bilo je mišljenja da je prvostepeno vijede, uprkos opravdanom
zaključku da su optuženi znali za genocidni plan i posjedovali namjeru da ubiju pripadnike
178
Ibid.
180
Ibid., naglašeno u tekstu.
181
Ibid.
182
Stupar i dr., drugostepena presuda, od 9.09. 2009., ¶¶ 531-535.
179
47
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
zaštidene grupe, pogriješilo kada je utvrdilo da su optuženi također djelovali sa posebnom
namjerom da u potpunosti ili djelimično unište nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku skupinu.183
Takva posebna namjera nije dokazana van razumne sumnje na osnovu utvrđenog činjeničnog
stanja.184 Apelaciono vijede ističe:
„*Zn+anje optuženih za genocidni plan i za genocidnu namjeru drugog nije
dovoljno da bi se isti oglasili krivim za krivično djelo genocid. Donošenje
osuđujude presude za ovaj najteži zločin protiv cijelog čovječanstva, zahtijeva
dokaz da su optuženi i sami dijelili genocidnu namjeru, a ne da su samo znali za
takvu namjeru drugih.“185
Apelaciono vijede potvrdilo je da su optuženi učestvovali u ubistvima počinjenim na izuzetno
okrutan i nehuman način i istaklo je sljedede faktore:
Optuženi su istrajali u obavljanju započetog zadatka;
Unaprijed utvrđeni raspored poslova (ko čuva stražu, ko puca, kojim redoslijedom, ko
donosi punjenja [...].);186
Njihovu posvedenost izvršenju povjerenog zadatka;
Broj i starosnu dob žrtava;
Naoružanje koje je korišteno; i
Pogrdne riječi.
Apelaciono vijede utvrdilo je da ovi faktori ukazuju prije na zaključak da su optuženi veoma
revnosno izvršavali svoj zadatak, ali ih ne mogu staviti u istu ravan sa onima koji su protivpravne
radnje poduzimali upravo sa ciljem potpunog ili djelimičnog istrebljenja zaštidene grupe.187
Apelaciono vijede potom je ocijenilo iskaze relevantnih svjedoka:
Ovaj svjedok je u svome iskazu rekao da su i po dolasku u Bratunac i prilikom
pretresa terena shvatili da de njihov zadatak biti „muškarce pobiti, nejač
odvojiti“. Prema iskazu ovog svjedoka neki od pripadnika istog voda su se još u
Srednjem bunili što de biti premješteni u Bratunac. Svjedok je i sam pomišljao da
pobjegne, a kao razlog negodovanja istakao je činjenicu da nisu htjeli da se
susredu sa ljudima koje poznaju, jer su pretpostavljali da de biti ubijanja.
I svjedok S4 i Mitrovid u svojoj izjavi saglasno potvrđuju da je u večernjim satima
toga dana, došlo do smjene, odnosno da je njihov vod zamijenjen, prema
183
Ibid. ¶ 538.
Ibid. ¶ 552.
185
Ibid. ¶ 548; Vidi takođe Sud BiH, Petar Mitrovid, predmet br. X-KRZ-05/24-1, drugostepena presuda,
7.09. 2009, ¶ 239.
186
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09.2009., ¶ 552.
187
Ibid.
184
48
ICLS
navodima Mitrovida, dobrovoljcima iz Srbije. Ova je činjenica važna iz razloga što
je u postupku utvrđeno da su ubijanja zatvorenih Bošnjaka u hangaru vršena
cijelu nod, što znači da su optuženi učestvovali samo u prvom dijelu egzekucije (u
trajanju od sat i po), nakon čega su ubijanje preostalih preživjelih nastavila druga
lica. Nadalje, svjedok S4 je također izjavio da je njihov komandir Trifunovid, prije
nego su povučeni sa pomenute lokacije, rekao da je strašno što se desilo, da je
mnogo ljudi izginulo i da de oni na kraju krajeva zbog toga „zaglaviti“. Svjedok
potvrđuje i da je prisustvovao na sahrani Dragičevid Krste, kao i na ručku poslije
nje, te navodi da se među učesnicima ovog događaja pričalo da je žalosno to što
se desilo, da se nije trebalo desiti, te da neko za to mora odgovarati.
Navedene činjenice su prema ocjeni ovog Vijeda bitne prilikom utvrđivanja
(ne)postojanja genocidne namjere kod optuženog *…+.188
Apelaciono vijede je također naglasilo važnost načela in dubio pro reo i izvelo zaključak da neke
od navedenih činjenica (negodovanje prilikom povlačenja u Bratunac, izražavanje zabrinutosti
zbog onoga što je i kako je urađeno) dovode u sumnju opravdanost zaključka prvostepenog
vijeda o postojanju tražene genocidne namjere kod optuženih.189
Apelaciono vijede u ovom predmetu utvrdilo je da iz izvedenih dokaza i utvrđenog činjeničnog
stanja, takvu namjeru na strani optuženih nije bilo mogude utvrditi isključujudi svaku razumnu
sumnju.190
Apelaciono vijede donijelo je sličan zaključak u pogledu optuženog Petra Mitrovida. Apelaciono
vijede se u tom predmetu složilo sa utvrđenjem prvostepenog vijeda da je optuženi imao
namjeru da ubije pripadnike zaštidene grupe i da je optuženi znao za postojanje genocidnog
plana koji je kasnije izvršen.191
Prvostepeno vijede zaključilo je da je optuženi, pored znanja o genocidnom planu i namjeri da
ubije pripadnike zaštidene grupe, također posjedovao i posebnu namjeru da u potpunosti ili
djelimično uništi nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku grupu ljudi. Međutim, apelaciono vijede
našlo je da ovaj zaključak nije dokazan van razumne sumnje, na osnovu utvrđenih činjenica. 192
U prvostepenoj presudi se navodi:
Više od 1000 osoba je pogubljeno u skladištu Kravica;
Optuženi je učestvovao u tim ubistvima;
Znao je da su ljudi na koje puca Bošnjaci koji žive u zaštidenoj zoni Srebrenica; te
188
Ibid. ¶ 553-555.
Ibid. ¶ 555-556, 561; vidi također Mitrovid, drugostepena presuda, ¶ 246-247.
190
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09.2009., ¶ 562 (Apelaciono vijede je u ovom predmetu
optužene proglasilo krivim kao pomagače u genocidu, a ne saizvršioce, vidi dole u tekstu: 6.3.3.2.3.3.).
191
Mitrovid, drugostepena presuda, ¶¶ 228-230, 235.
192
Ibid. ¶¶ 228-230, 235.
189
49
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
da su između zarobljenika i lica koja su pucala razmjenjivane psovke i uvrede na etničkoj
i vjerskoj osnovi.193
Prvostepeno vijede istaklo je:
Ubijanje je obavljeno planski. Trojica uključujudi optuženog Mitrovida su dobili
zadatak da drže stražu iza skladišta da spriječe žrtve da pobjegnu kroz otvore
prozora na stražnjem zidu. Drugim pripadnicima odreda koji su dopratili kolonu
do skladišta, naređeno je da formiraju polukrug ispred skladišta. Desna strana
skladišta, gdje je kolona uvedena i koja nije bila obezbjeđena, bila je strana u
koju su prvo pucali; dok je lijeva strana, koja je bila obezbijeđena bila na meti
nakon toga. Između masakra na desnoj i masakra na lijevoj strani osobe koje su
pucale napravili su pauzu. Način na koji su pucali također je bio organizovan. U
prvoj prostoriji, vatru je prvi otvorio vojnik na mitraljezu M84, pucajudi sa strane
ulaznog otvora. Nakon njega su otvorili unakrsnu vatru drugi vojnici sa obje
strane otvora unutar i preko prostorije gdje su bili ljudi koji su umirali. Vojnici
koji su pucali smjenjivali su se na ulazima u prostorije kako bi ponovo napunili
oružje. Za punjenje okvira iz dodatnih zaliha municije koje su bile na licu mjesta
bila je zadužena jedna osoba. Po završetku pucnjave, Brano Džinid i bar još jedan
čovjek bacali su ručne bombe u prostoriju punu mrtvih ljudi i ljudi na samrti.
Ručne bombe su bile uzete iz dvije kutije koje su donesene na to mjesto. Nakon
pauze tokom koje su se odmarali, prisutni su nastavili ubijanje i otvorili vatru na
Bošnjake koji su bili zatvoreni na lijevoj strani skladišta, po istom redoslijedu i na
isti način. Sve ovo vrijeme optuženi Mitrovid sa Medan Branislavom i Jakovljevid
Slobodanom su bili na stražnjem dijelu skladišta osiguravajudi i dalje da nijedan
zarobljenik ne izbjegne smrt. Zadatak je izvršen na proračunat i temeljit način.
Optuženi je zajedno sa ostalim ostao u krugu skladišta dok nisu službeno
oslobođeni dužnosti i zamijenjeni drugom jedinicom koja je poslana u tu
svrhu.194
Prvostepeno vijede je utvrdilo:
Iz načina i prirode njihovog učešda, očigledno je da je optuženi jednostavno
namjeravao da se ubiju žrtve, i da se istrijebe. Djelo u kojima je optuženi
učestvovao trajalo oko sat i po i najdestruktivnije je fizičko djelo koje se može
zamisliti, počinjeno i doživljeno iz neposredne blizine sa prizorima i zadahom
pokolja i zvucima umiranja. Pripadnici 2. odreda Trifunovid i Radovanovid su
stajali na ulazu prostorija i praznili jedan okvir za drugim u osakadena tijela ljudi
koji su umirali na gomili na podu. Optuženi Mitrovid, te pripadnici 2. odreda
Jakovljevid i Medan su stajali na svojim položajima u blizini otvorenih prozora na
193
194
Ibid. ¶ 231 (pozivanje apelacionog vijeda na prvostepenu presudu).
50
ICLS
drugoj strani prostorija posmatrajudi pokolj, sa puškama spremnim da spriječe
svaki pokušaj žrtava da pobjegnu. Pripadnik odreda Brano Džinid je bacao ručne
bombe jednu za drugom iz neposredne blizine na masu ljudskih bida koja umiru.
Svi su ustrajali u svom zadatku ukupno oko sat i po, na sistematičan i planski
način, a čak su i napravili pauzu nakon prve prostorije, prije nego su sve počeli
ponovo kako bi pobili i ljude u drugoj prostoriji.
Ustrajavati u uništenju ovih razmjera tako dugi vremenski period pokazuje
riješenost za uništavanje života kakva se rijetko.195
Apelaciono vijede, međutim, smatra da sve gore navedene činjenice i okolnosti ukazuju na to da
je zaista postojao genocidni plan da se potpuno ili djelimično istrijebi skupina bošnjačkog
naroda, te da je optuženi bio upoznat sa postojanjem navedenog plana. Apelaciono vijede je
zaključilo da:
iz dokaza koji su izvedeni na okolnosti njegovog stanja svijesti i psihičkog odnosa
prema djelu, Apelaciono vijede smatra da iz izvedenih dokaza nije mogude
isključujudi svaku razumnu sumnju zaključiti da je optuženi posjedovao ili dijelio
posebnu namjeru da se potpuno ili djelimično istrijebi zaštidena grupa
Bošnjaka.*…+
Međutim, znanje optuženog za genocidni plan i za genocidnu namjeru drugog
nije dovoljno da bi se isti oglasio krivim za krivično djelo Genocid. Donošenje
osuđujude presude za genocid, jednog od najtežih zločina protiv cijelog
čovječanstva, zahtijeva dokaz da je optuženi i sam dijelio genocidnu namjeru, a
ne da je samo znao za takvu namjeru drugih.196
6.6.3.5. DVIJE VRSTE MENS REA
Krivično djelo genocida iz člana 171. KZ BiH
sadrži dvije različite grupe elemenata:
Genocidnu namjeru i prirodu ciljane
grupe; i
Elemente osnovnih radnji.197
Genocid zahtijeva da se dokažu dvije
posebne mens reae, mens rea osnovne
radnje i genocidna mens rea.
Prvostepeno vijede Suda BiH smatra da premda se osnovne radnje genocida mogu okarakterisati
kao actus reus genocida, ove osnovne radnje imaju elemente i actus reus-a i mens rea.198
195
Mitrovid, drugostepena presuda, ¶¶ 228-230, 235, 239; Vidi također, Vukovid, prvostepena presuda,
¶577.
197
Vidi npr., Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 54 (str. 56 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda, str. 45
(str. 47 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 174.
196
51
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Prema stavovima Suda BiH:
Krivično djelo genocida zahtijeva posebnu analizu opštih elemenata tog djela i
elemenata osnovnih radnji.
Krivično djelo genocida zahtijeva da se dokažu dvije posebne mens reae, mens rea
osnovne radnje i genocidna mens rea.199
Sud BiH nalazi da nezakonita genocidna djela po svojoj prirodi predstavljaju svjesne, namjerne ili
voljne radnje koje počinilac obično ne bi mogao izvršiti ukoliko ne zna da je vjerovatno da de one
rezultirati određenim posljedicama.200
Pojedinačna osnovna djela ne zahtijevaju umišljaj; jedini preduslov je da se djelo izvrši u cilju
ostvarenja genocidne namjere, a da bi se djelo okarakterisalo kao genocid, mens rea mora
postojati prije počinjenja zabranjenih genocidnih djela.201
6.6.3.6. AKO SE POSEBNA NAMJERA NE MOŽE DOKAZATI
Ako se posebna namjera kao
neophodan element krivičnog djela
genocida ne može dokazati, optuženi
može biti proglašen krivim kao
pomagač u genocidu.
Ako se posebna namjera kao neophodan elemenat
krivičnog djela genocida ne može dokazati, optuženi
može biti proglašen krivim kao pomagač u genocidu, u
skladu sa članom 31. KZ BiH,202 a ne kao saizvršilac.203
Vidi odjeljak 6.6.5.3, dalje u tekstu.
6.6.4. ZABRANJENA DJELA
Odjeljak koji slijedi obuhvata tumačenje Suda BiH u pogledu zabranjenih genocidnih djela.
Predmet razmatranja ograničen je samo na ubijanje pripadnika grupe, nanošenje teških tjelesnih
ozljeda ili duševnih povreda i prisilno preseljenje kao metoda materijalnog uništenja, jer sudska
praksa vezano za druga nedozvoljena djela nije bila dostupna.
Sud BiH istakao je da se fizičko ili biološko uništenje zaštidene grupe može ostvariti različitim
metodama koje obuhvataju, ali nisu ograničene na ubijanja, a navedena su u Konvenciji o
198
Vidi, npr., Stupar i dr., prvostepena presuda, sr. 54, fn 26 (str. 56, fn 26 BHS); Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 45 fn 25 (str. 47 fn 25 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 171, fn 93.
199
Vidi, npr., Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 54, fn 26 (str. 56, fn 26 BHS); Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 45 fn 25 (str. 47 fn 25 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 174, fn 93, ¶ 194.
200
201
Ibid. ¶ 196.
202
KZ BiH, član 31.
203
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09.2009. ¶ 565; vidi takođe Mitrovid, drugostepena presuda,
¶¶ 256, 261; Trbid, prvostepena presuda, ¶ 792; Vukovid, prvostepena presuda, ¶¶ 580-581.
52
ICLS
genocidu i zakonima BiH.204 Sud je također naglasio da se ova sredstva mogu primijeniti
pojedinačno ili u kombinaciji.205
6.6.4.1. UBIJANJE PRIPADNIKA GRUPE
U skladu sa članom 171. tačka a) KZ BiH, actus reus krivičnog djela genocida uključuje „ubijanje
pripadnika grupe“. Sudsko vijede Suda BiH zaključilo je da „ubijanje pripadnika skupine ljudi“ u
najmanju ruku uključuje djelo ubistva posebno kvalifikovano domadim zakonom. 206
Konkretno, Sudsko vijede zaključilo je da član 171. tačka a) zabranjuje „lišenje druge osobe
života“ što je također zabranjeno u okviru krivičnih djela zločina protiv čovječnosti i ratnih
zločina iz člana 172. stav 1. tačka a), 174. tačka a) i člana 175. tačka a) KZ BiH.207
Prvostepeno vijede Suda BiH utvrdilo je elemente krivičnog djela ubistva:
Lišavanje života; i
direktna namjera da se liši života jer je počinilac bio svjestan svoga čina i želio da se
čin izvrši.208
Kvalifikacija „pripadnici skupine ljudi“
ne podrazumijeva automatski da broj
žrtava mora biti veliki ili značajan.
Kvalifikacija „pripadnici skupine ljudi“ ne
podrazumijeva automatski da broj žrtava mora biti
veliki ili značajan.209 Oslanjajudi se na sudsku praksu
MKSR-a, Sudsko vijede Suda BiH zaključilo je da
teoretski, ubistvo samo jedne žrtve i dalje može
predstavljati djelo koje čini actus reus krivičnog djela
204
205
206
(str. 47 BHS); Stevanovid, prvostepena presuda, str. 44 (str. 41; Trbid, prvostepena presuda, ¶ 176.
207
Vidi, npr., Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 54 (str. 56-57 BHS); Mitrovid, prvostepena presuda, str.
45 (sr. 47 BHS); Stevanovid, prvostepena presuda, str. 44 (str. 41 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶¶
176, 778.
208
(str. 48 BHS) i tamo sadržane reference; Stevanovid, prvostepena presuda, str. 44 (str. 41 BHS); Trbid,
prvostepena presuda, ¶¶ 177, 778.
209
(p. 48 BHS); Stevanovid, prvostepena presuda, str. 44 (str. 41 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶¶ 178,
780.
53
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
genocida.210 Prema kvalifikaciji „pripadnici skupine ljudi“ obavezno je da žrtve ubijanja zapravo
moraju biti pripadnici nacionalne, etničke, rasne ili vjerske grupe koju je izvršilac htio da potpuno
ili djelimično istrijebi.211
Prikrivanje ubijanja također može predstavljati dio ovog krivičnog djela. Kao što je zaključilo
prvostepeno vijede u predmetu Milorad Trbid, ukop žrtava masovnih pogubljenja i ponovni ukop
mogu biti sastavni dio „ubijanja pripadnika grupe“.212 Ovo sudede vijede podržalo je utvrđenje
MKSJ-a da ukop žrtava masovnih pogubljenja, neposredno nakon njihovog ubistva, smatra
sastavnim dijelom operacije ubijanja.213 Sud je dalje utvrdio da ponovni ukopi također čine
sastavni dio ubijanja:
Vijede *…+ naknadne ponovne ukope također smatra dijelom operacije ubijanja.
U ovom predmetu zaista postoji samo vremenska razlika između ukopa iz jula
1995. godine i ponovnih ukopa septembra 1995. godine; ova djela i namjera se
ne razlikuju u ostalim dijelovima.214
6.6.4.2. NANOŠENJE TEŠKE TJELESNE OZLJEDE ILI DUŠEVNE POVREDE PRIPADNICIMA
SKUPINE LJUDI
U skladu sa članom 171. tačka b) KZ BiH, actus reus
genocida obuhvata „nanošenje teške tjelesne
ozljede ili duševne povrede pripadnicima skupine
ljudi“.
Nečovječno postupanje, mučenje,
silovanje, seksualno zlostavljanje i
deportacija spadaju u djela koja mogu
uzrokovati teške tjelesne ozljede ili
duševne povrede.
Oslanjajudi se na sudsku praksu MKSJ-a,
prvostepeno vijede u predmetu Milorad Trbid
utvrdilo je da se pitanje da li je ozljeda koju je počinilac navodno nanio „teška“ treba ocjenjivati
posebno u svakom pojedinačnom predmetu i sa posebnom pažnjom koju zaslužuju konkretne
okolnosti.
Štaviše, vijede je zaključilo da te ozljede i povrede ne
moraju biti trajne ili neizlječive, ali da moraju za
posljedicu imati „dugotrajno i teško oštedenje
sposobnosti osobe da vodi normalan i konstruktivan
210
Ukop žrtava masovnih pogubljenja
neposredno nakon njihovog ubistva čini
sastavni dio operacije ubijanja.
Vidi npr., Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 54 (str. 57 BHS) i reference; Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 45 (str. 48 BHS) i reference; Stevanovid, prvostepena presuda, str. 44 (p. 41 BHS) i tamo
sadržane reference; Trbid, prvostepena presuda, ¶¶ 178, 780.
211
Vidi npr. Stupar i dr., prvostepena presuda, str. 54 (str. 57 BHS) i reference; Mitrovid, prvostepena
presuda, str. 45 (str. 48 BHS) i reference; Stevanovid, prvostepena presuda, str. 44 (str. 42 BHS) i reference;
Trbid, prvostepena presuda, ¶¶ 179, 780.
212
213
Ibid.
214
Ibid.
54
ICLS
život“.215
Pod tjelesnom povredom podrazumijeva se povreda koja ozbiljno ugrožava zdravlje, uzrokuje
unakaženje ili bilo koju drugu ozbiljnu povredu unutrašnjih ili vanjskih organa ili čula.216
Pod duševnom povredom podrazumijevaju se ozbiljnija mentalna oštedenja koja nisu
privremenog karaktera.217
Vijede u tom predmetu također se oslonilo na sudsku praksu MKSJ-a i MKSR-a koja je utvrdila da
nečovječno postupanje, mučenje, silovanje, seksualno zlostavljanje i deportacija spadaju u djela
koja mogu uzrokovati ozbiljne tjelesne ili duševne povrede i da mora postojati namjera da se
takve povrede i nanesu.218
6.6.4.3. PRISILNO PREMJEŠTANJE
Sud BiH također je utvrdio, oslanjajudi se na sudsku praksu MKSJ-a, da prisilno preseljenje
predstavlja metodu koja uzrokuje fizičko i biološko uništenje neophodno za dokazivanje da je
izvršeno krivično djelo genocida.
Prisilno preseljenje mora da se „vrši na takav način da se grupa više ne može obnoviti“.219
Ovaj odjeljak opisuje različite oblike odgovornosti za krivično djelo genocida predviđene
odredbama KZ-a BiH. Nema dostupne sudske prakse bosanskohercegovačkih sudova koja bi
pokazala i na koji način vijeda tumače ove oblike odgovornosti. Međutim, pozivanje na oblike
odgovornosti prema Konvenciji o genocidu i načinu na koje ih tumače međunarodni sudovi
mogle bi biti od koristi. Vidi odjeljak 0 za više informacija o oblicima odgovornosti za krivično
djelo genocida prema MKP i nastavnu oblast 9. za više informacija o oblicima odgovornosti
uopšte.
Izvršenje, naređivanje, organizovanje/priključivanje grupi radi izvršenja krivičnog djela
genocida, podstrekavanje, planiranje i pomaganje i podržavanje krivičnog djela genocida
su sve kažnjivi oblici odgovornosti.
215
Ibid. paragraf 787 u prvostepenoj presudi u predmetu Trbid.
Ibid. 183.
217
Ibid.
218
Ibid.
219
(str. 51-52 BHS); Trbid, prvostepena presuda, ¶ 188; vidi također, Vukovid, prvostepena presuda, ¶ 569.
216
55
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.6.5.1. ORGANIZOVANJE GRUPE / PRIKLJUČIVANJE GRUPI ILI PODSTREKAVANJE /NA
IZVRŠENJE / GENOCIDA
Pored „naređivanja izvršenja“ ili „izvršenja“, sva sljededa djela koja sačinjavaju ktivično djela
genocida također su kažnjiva prema članu 176. KZ BiH:
„organizovanje“ grupe ljudi radi počinjenja genocida;
„postajanje pripadnikom“ takvih grupa; kao i
„pozivanje na ili podstrekavanje“ na izvršenje genocida.220
Ova odredba obuhvata neke od različitih oblika odgovornosti predviđenih u međunarodnom
krivičnom pravu, uključujudi podstrekavanje i udruženi zločinački poduhvat. Za više o ovome vidi
nastavnu oblast 9., kao i gore navedenu diskusiju u odjeljku 6.4.1.2.
Isti član popisuje nižu kaznu ili oslobađanje od kazne za lice koje otkrije grupu prije nego što je u
njenom sastavu ili za nju učinio krivično djelo.221
Član 176. skoro je identičan članu 145. KZ SFRJ222(vidi odjeljak 6.5.2). Vidi također nastavnu
oblast 9.
6.6.5.2. PLANIRANJE, NAREĐIVANJE, IZVRŠENJE I POMAGANJE I PODRŽAVANJE
U skladu sa članom 180., osoba koja planira, naredi, učini ili pomaže u planiranju, pripremanju ili
učinjenju krivičnog djela genocida bide krivično odgovorna za to krivično djelo.223
Premda u KZ SFRJ nije postojala takva konkretna odredba, neki oblici učešda, poput naređivanja i
izvršenja, ved su bili sadržani u članu 141. KZ SFRJ, koji definiše krivično djelo genocida (vidi
odjeljak 6.5.1.). Ostali oblici učešda, poput planiranja i pomaganja i podržavanja bili su sadržani u
opštim odredbama koje se odnose na saizvršioce i pomagače u krivičnom djelu (članovi 22. do
24. KZ SFRJ). Vidi nastavnu oblast 9. za razmatranje načina na koji su ovi oblici odgovornosti
definisani prema međunarodnom krivičnom rpavu.
6.6.5.3. ODGOVORNOST POMAGAČA
Pomaganje kao oblik saučesništva predstavlja umišljajno podupiranje tuđeg krivičnog djela.224
Odnosno, pomaganje obuhvata radnje kojima se omogudava izvršenje krivičnog djela koje čini
drugo lice.225
220
KZ BiH, član 176.
KZ BiH, član 176. stav 3.
222
Vidi gore, pod 6.4.1.2.
223
KZ BiH, član 180. stav 1.
221
56
ICLS
Apelaciono vijede u predmetu Stupar i dr. zaključilo je:
Ako je lice samo znalo za genocidnu namjeru izvršilaca, a nije i samo imalo takvu
namjeru, lice je pomagač u genocidu.
S obzirom da su ispunjeni svi bitni elementi krivičnog djela Genocid, osim
genocidne namjere (kako je to naprijed obrazloženo), Apelaciono vijede smatra
da su radnje optuženih predstavljale radnje pomaganja u izvršenju predmetnog
krivičnog djela.226
Apelaciono vijede izvelo je sličan zaključak o odnosu na optuženog Petra Mitrovida, nalazedi da je
„lice koje ne dijeli namjeru da izvrši genocid, ali koje sa umišljajem pomaže drugom u počinjenju
genocida, pomagač u genocidu“.227
6.6.5.4. SLUŽBENO SVOJSTVO
Službeni položaj bilo koje osobe, bilo da se radi o šefu države ili vlade, ili o odgovornoj službenoj
osobi vlade, ne oslobađa takvu osobu krivične odgovornosti niti utiče na ublažavanje kazne.228
Činjenica da je neka osoba postupala po naređenju vlade ili neke njoj nadređene osobe, ne
oslobađa je krivične odgovornosti, ali može uticati na ublažavanje kazne ako sud smatra da to
interesi pravičnosti zahtijevaju.229
Činjenica da je podređeni počinio krivično djelo genocida ne oslobađa njegovog nadređenog
krivične odgovornosti ukoliko je on znao ili mogao znati da se njegov podređeni sprema da izvrši
takva djela ili je to učinio, a nadređeni je propustio da poduzme nužne i razumne mjere da
spriječi takva djela ili kazni počinioce.
Ukoliko se lice tereti za genocid kao nadređena osoba, u skladu sa članom 180. stav 2. KZ BiH,
sva tri elementa neophodna za odgovornost nadređenog moraju biti dokazana izvan razumne
sumnje.230
Vidi nastavnu oblast 10. za više informacija o odgovornosti nadređenog.
224
Vidi Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09. 2009. ¶ 567; vidi Mitrovid, drugostepena presuda,
¶258; vidi također Vukovid, prvostepena presuda, ¶ 579.
225
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09. 2009., ¶ 567; vidi također Mitrovid, drugostepena presuda,
¶ 258.
226
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09.2009., ¶¶ 570-571, 573.
227
Stupar i dr., drugostepena presuda od 9.09.2009, ¶¶ 261-262, 264.
228
KZ BiH , član 180. stav 1.
229
KZ BiH , član 180. stav 3.
230
Miloš Stupar, predmet br. X-KRZ-05/24-3, drugostepena presuda, 28.04.2010., ¶¶ 39-40
57
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.6.6. ZASTARA
Prema članu 19. KZ BiH, krivično gonjenje i izvršenje kazne ne zastarijeva za krivična djela
genocida.231
Ova odredba također je slična članu 100. KZ SFRJ koji predviđa neprimjenjivost zastare za
krivično djelo genocida (vidi odjeljak 6.5.3.)232
231
KZ BiH, član 19. (krivična djela za koja ne nastupa zastarjelost): Krivično gonjenje i izvršenje kazne ne
zastarijeva za krivična djela genocida, zločina protiv čovječnosti te ratnih zločina, kao ni za krivična djela za
koja po međunarodnom pravu zastarjelost ne može nastupiti.
232
Vidi gore, 6.4.1.3.
58
ICLS
6.7. HRVATSKA
 U narednom dijelu opisuje se način na koji KZ Republike Hrvatske1 definiše krivično
djelo genocida, uključujudi elemente i oblike odgovornosti, i određuje kaznene
okvire za svaki oblik učešda.
 Analiza elemenata krivičnog djela genocida, onako kako su ih protumačili sudovi u
Hrvatskoj u predmetima Koprivna, koji je procesuiran in absentia, i Mikluševci, koji
je djelimično suđen u in absentia, također je navedena dalje u tekstu (analizirani su i
drugi predmeti, ali oni nisu obuhvadeni materijalima jer je u vrijeme pisanja još
uvijek vođen prvostepeni postupak u ovim predmetima).
 Ove dvije odluke polaznicima pružaju dobre usporedne ogledne predmete za
razmatranje posebne namjere.
Član 156. Posebnog dijela KZ Republike Hrvatske233 definiše krivično djelo genocida, njegove
elemente, oblike učešda u izvršenju krivičnog djela, i određuje kaznu za svaki od oblika učešda.
Tekst KZ Republike Hrvatske generalno definiše krivično djelo genocida na način na koji je ono
određeno u međunarodnom krivičnom pravu. Stoga je korisno pozvati se na odjeljak 6.2 prilikom
razmatranja elemenata ovog krivičnog djela, posebno u pogledu kriterija za posebnu namjeru.
Član 156. KZ Republike Hrvatske
Tko s ciljem da potpuno ili djelomice uništi neku nacionalnu, etničku, rasnu ili vjersku
skupinu zapovijedi da se članovi skupine ubijaju ili da im se nanose teške tjelesne ozljede ili
da im se teško narušava tjelesno ili duševno zdravlje, ili da se pučanstvo prisilno raseljava,
ili da se skupina stavi u takve životne uvjete koji bi doveli do njezina potpuna ili djelomična
istrebljenja, ili da se primijene mjere kojima se sprječava rađanje između pripadnika
skupine, ili da se vrši prisilno preseljavanje djece u drugu skupinu, ili tko s istim ciljem
počini neko od navedenih djela, kaznit de se kaznom zatvora najmanje deset godina ili
kaznom dugotrajnog zatvora.
233
Kazneni zakon Republike Hrvatske, Narodne novine RH, br. 110/97, 27/98, 50/00, 129/00, 51/01,
111/03, 190/03, 105/04, 71/06, 110/07, 152/08, prečišdena verzija, preuzeto sa www.legalis.hr.
59
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Ova odredba KZ Republike Hrvatske identična je članu 141. KZ Socijalističke Federativne
Republike Jugoslavije („SFRJ“).234
6.7.2. POSEBNA NAMJERA
Ovaj odjeljak daje dobru usporedbu načina na koje su sudovi u Hrvatskoj pristupili posebnoj
namjeri za krivično djelo genocida. Predmet Koprivna je primjer gdje je sud donio osuđujudu
presudu za krivično djelo genocida, a da nije ni utvrđivao posebnu namjeru. Ovaj predmet može
se uporediti sa predmetima krivičnog djela genocida pred MKSJ-om gdje se elementi posebne
namjere detaljno razmatraju, a polaznici mogu diskutovati o svojim stavovima u pogledu
površnog pristupa sudova. Mikluševci su primjer predmeta u kojem je Vrhovni sud potvrdio
presudu kojom su dvojica optuženih oslobođena jer nisu posjedovali posebnu genocidnu
namjeru. Pretresno vijede također je preinačilo optužbu za krivično djelo genocida u krivično
djelo ratnog zločina. Utvrđenja i obrazloženje ovog suda treba uporediti sa presudom u
predmetu Koprivna.
6.7.2.1. PREDMET KOPRIVNA
U predmetu Koprivna,235 prvostepeno vijede izvelo je zaključak o postojanju plana etničkog
čišdenja iz objektivnih elemenata ponašanja optuženog, na koje se vijede oslonilo u nedostatku
direktnih dokaza. Sud je dodao da je bez obzira na dokaze, postojanje takvog plana bilo
“notorna, opdepoznata činjenica“.236
Iz ovog zaključka, vijede je kasnije zaključilo:
Kada je u pitanju njihov subjektivni odnos prema počinjenom djelu, utvrđeno je
da je *optuženi+, znajudi za njihove radnje i želedi njihovo izvršenje, djelovao na
gore navedeni način samo zato što su oni imali za cilj da onemogude
preživljavanje Hrvata i drugog nesrpskog stanovništva na okupiranoj teritoriji
Republike Hrvatske, u konkretnom slučaju, u selima Sodolovci i Koprivna.
Iz gore navedenog proizilazi da su optuženi Stojan Živkovid, Milan Miljkovid,
Zoran Stojcid i Sredko Radovanovid, ispunili osnovna obilježja krivičnog djela
genocid (objektivne i subjektivne prirode), kako je predviđeno članom 119. OKZ
RH, u vezi sa članom 20. OKZ RH, jer su sa namjerom da djelomično istrijebe
određenu etničku skupinu počinili krivično djelo kao saizvršioci *…+.237
234
Za tekst člana 141. KZ SFRJ vidi gore, pod 6.4.1.1.
Županijski sud Republike Hrvatske u Osijeku, Koprivna (Stojan Živkovid i dr.), predmet br. I Kz-865/01-3,
prvostepena presudaa, 12.12.1994.; Vrhovni sud Republike Hrvatske, Koprivna (Stojan Živkovid i dr.),
predmet br. I Kz-865/01-3, drugostepena presuda, 14.01.2004.
236
Živkovid i dr., prvostepena presuda, str. 9.
237
Ibid. (nezvanični prijevod citata).
235
60
ICLS
Pretresno vijede odbacilo je argumente odbrane da optuženi nisu posjedovali „neku posebnu
genocidnu namjeru“ jer su njihova djela izvršena isključivo radi sigurnosti navodno ciljane
skupine ljudi.238 Ne upuštajudi se u obrazlaganje pitanja namjere, vijede je odbacilo ove
argumente iz razloga što je „opdepoznata činjenica da je 3. siječnja 1992. godine nastupilo
primirje i da u tom dijelu okupirane teritorije Republike Hrvatske više nije bilo ratnih operacija
(sela Sodolovci i Koprivna)“.239
Žalbeno vijede se složilo sa zaključcima pretresnog vijeda i podržalo njegov zaključak da je jedan
optuženi djelimično znao za postojanje plana etničkog čišdenja iz razloga što on nije „osporavao
činjenicu da je Pretresno vijede utvrdilo da je postojanje plana bila notorna činjenica, a nešto što
je notorno je nešto što je svima dobro poznato“. Žalbeno vijede također je propustilo da donese
bilo kakvo utvrđenje po pitanju posebne namjere, ali je svoj zaključak da je optuženi djelovao
„ne samo sa sviješdu, ved i sa voljom za počinjenje djela koja sadrže elemente genocida“ temeljio
na činjenici da je optuženi:
Znao za činjenicu da je saoptuženi bio uhapšen ved sedmicu dana i smijenjen sa položaja
jer se nije slagao sa uspostavljanjem logora za Hrvate i Mađare; i
Raseljavanje nije provedeno kako bi se zaštitili Hrvati i Mađari jer nisu raseljeni svi civili,
a oni koji jesu, raseljeni su bez bezbjednog prevoza i uslova za smještaj, ved pod
prijetnjom oružja, preko minirane teritorije.240
6.7.2.2. PREDMET MIKLUŠEVCI
U predmetu Mikluševci, državni odvjetnik teretio je optuženog za krivično djelo genocida. U
prvoj optužnici u predmetu Mikluševci Županijsko državno odvjetništvo teretilo je 35 optuženih
lica za krivično djelo genocid.241 Optužnica je više puta izmijenjena, uključujudi izmjenu od
20.03.2007., kojom je pravna kvalifikacija krivičnog djela koje se optuženima stavljalo na teret
izmijenjena u krivično djelo ratni zločini protiv civilnog stanovništva umjesto krivičnog djela
genocida.242 Optužnica je ponovo izmijenjena 13.04.2007. godine, kada je pravna kvalifikacija
krivičnog djela kojim se optuženi terete ponovo vradena u krivično djelo genocida.243
Dana 05.02.2009. godine, Vijede za ratne zločine Županijskog suda u Vukovaru oslobodilo je
dvojicu optuženih optužbi za krivično djelo genocida, dok su ostali optuženi (od kojih je nekima
238
Ibid. str. 10.
Ibid.
240
Ibid. str. 5-6 (nezvanični prijevod citata).
241
Predmet Mikluševci, optužnica Županijskog državnog odvjetništva u Osijeku br. KT-37/93 od
29.04.1996., dostupna na Centar za mir, nenasilje i ljudska prava, http://www.centar-zamir.hr/index.php?page=article_sudjenja&trialId=22&article_id=48&lang=en
242
Predmet Mikluševci, optužnica Županijskog državnog odvjetništva u Osijeku br. K-DO-71/01 od
20.03.2007. godine, dostupna na Centar za mir, nenasilje i ljudska prava, http://www.centar-zamir.hr/index.php?page=article_sudjenja&trialId=22&article_id=48&lang=en
243
Predmet Mikluševci, optužnica Županijskog državnog odvjetništva u Osijeku br. K-DO-71/01 od
13.04.2007., dostupna na Centar za mir, nenasilje i ljudska prava, http://www.centar-zamir.hr/index.php?page=article_sudjenja&trialId=22&article_id=48&lang=en
239
61
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
suđeno in absentia) proglašeni krivim za krivično djelo ratni zločini protiv civilnog stanovništva,
iako su se teretili za krivično djelo genocida.244
Vrhovni sud Republike Hrvatske u cijelosti je potvrdio prvostepenu presudu.245 Kada je u pitanju
proglašavanje optuženog krivim za izvršenje krivičnog djela ratni zločini protiv civilnog
stanovništva, Vrhovni sud je istakao da sud nije bio vezan pravnom kvalifikacijom krivičnog djela
koje se optuženima stavljalo na teret i da prvostepeni sud nije izašao iz okvira opisa djela za koje
se optuženi terete.246
Državni odvjetnik je u žalbenom postupku tvrdio da je prvostupanjski sud pogrešno utvrdio
činjenično stanje jer je u konkretnom slučaju krivično djelo zadovoljavalo elemente krivičnog
djela genocida, a ne ratnog zločina protiv civilnog stanovništva.247 Vrhovni sud nije se složio sa
državnim odvjetnikom:
„*G+enocid se odnosi na svaki zločinački poduhvat koji ima za cilj, uporabom
određenih sredstava, u cijelosti ili djelomično uništiti određenu grupu ljudi. Pri
tome je odlučno da djelo ili djela moraju biti usmjerena protiv nacionalne,
etničke, rasne ili vjerske grupe. Dakle, počinitelj ovog kaznenog djela bira svoje
žrtve prvenstveno na osnovu njihove pripadnosti jednoj od taksativno navedenih
grupa koju želi uništiti. Ciljana je grupa kao takva, a ne pojedini pripadnici te
grupe. Naravno, pojedinci su uvijek žrtve krivičnog djela, ali krajnja žrtva
krivičnog djela genocida je grupa i ona je primaran cilj. Kako uništenje grupe
nužno zahtijeva počinjenje zločina protiv njenih članova, odnosno pojedinaca
koji su pripadnici te grupe, onda su postupci protiv pojedinaca sredstvo za
ostvarenje primarnog cilja koji je sadržan u uništenju nacionalne, etničke, rasne
ili vjerske grupe. To je ono što razlikuje genocid od ratnog zločina protiv civilnog
stanovništva. Premda u oba kaznena djela postoje snažno izraženi elementi
diskriminacije, od kojih su neki zajednički, kod zločina protiv čovječnosti
počinitelj čini zločine protiv pojedinaca, a njihova pripadnost grupi nije ni
odlučan ni kvalifikatorni element, kao što je to kod genocida.“248
244
Mikluševci case, presuda Vijeda za ratne zločine Županijskog suda u Vukovaru br.K-7/01, dostupna na
Centar za mir, nenasilje i ljudska prava, http://www.centar-zamir.hr/index.php?page=article_sudjenja&trialId=22&article_id=48&lang=en
245
Vrhovni sud Hrvatske,Mikluševci, presuda br. I Kz 683/09-8 od 17.11. 2009., dostupna na Centar za mir,
nenasilje i ljudska prava, http://www.centar-zamir.hr/index.php?page=article_sudjenja&trialId=22&article_id=48&lang=en
246
Mikluševci, predmet br. I Kz 683/09-8, drugostepena presuda, 17.11.2009., str. 4.
247
Ibid. str. 7.
248
Ibid. str. 7-8 (nezvanični prijevod citata na engleski jezik).
62
ICLS
Vrhovni sud je utvrdio da je pravilno utvrđenje prvostupanjskog suda kako nečovječno
postupanje prema mještanima Mikluševaca i njihovo prinudno raseljavanje nije učinjeno u cilju
da se potpuno ili djelomično uništi nacionalna skupina Rusina.249
Prvostupanjski sud je utvrdio da su mještani protjerani jer su neki članovi njihovih obitelji
napustili Mikluševce neposredno prije okupacije sela i time izrazili stav da su protiv te vlasti, ili su
deklarirali sklonost bitno drugačijoj političkoj opciji.250
Vrhovni sud je zaključio da se radi o nečovječnim postupcima koji su kulminirali raseljavanjem
civila protivno pravilima međunarodnog prava, a ne o postupcima kako bi se uništila nacionalna
skupina Rusina.251 Nadalje, Vrhovni sud se složio sa obrazloženjem prvostupanjskog suda da je
jedna od činjenica koja ide u prilog zaključku kako se ne radi o krivičnom djelu genocida, ta da se
među optuženim nalaze Rusini koji, neovisno o svojoj nacionalnosti, nisu bili protjerani jer su
deklarirali sklonost novoj vlasti i zato su obnašali razne funkcije u selu za vrijeme okupacije.252
Nasuprot žalbenim navodima državnog odvjetništva na oslobađajudi dio presude u odnosu na
dvojicu optuženih, Vrhovni sud je potvrdio utvrđenje prvostupanjskog suda da nisu postojali
čvrsti, jasni i nesumnjivi pokazatelji da su ova dva optužena lica izvršila krivično djelo genocida.253
6.7.3. ZABRANJENA DJELA
U tekstu koji slijedi dat je pregled elemenata krivičnog djela genocida, onako kako su ga
protumačili sudovi u Hrvatskoj u predmetima Koprivna, procesuiran in absentia, i Mikluševci,
djelimično procesuiran in absentia.
6.7.3.1. GENOCID PRISILNIM PRESELJENJEM
U predmetu Koprivna,254 koji je procesuiran in absentia, optuženi su u skladu sa članom 119. OKZ
HR proglašeni krivim za izvršenje krivičnog djela genocida putem prisilnog preseljenja
stanovništva hrvatske i mađarske nacionalnosti.255
Pozivajudi se na član 119. KZ, prvostepeno vijede je istaklo da se acts reus sastoji od povrede ili
ugrožavanja bio-psihološkog integriteta pripadnika zaštidene skupine. Čak je i jedno od
pobrojanih djela protiv jednog pripadnika skupine bilo dovoljno kako bi se ispunili svi neophodni
249
Ibid. str. 8.
Ibid.
251
Ibid.
252
Ibid.
253
Ibid. str. 12.
254
Živkovid i dr., prvostepena presuda.; Živkovid i dr., drugostepena presuda.
255
Živkovid i dr., prvostepena presuda, str. 2.
250
63
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
elementi krivičnog djela genocida, pod uslovom da su počinjeni sa namjerom da se u potpunosti
ili djelimično uništi zaštidena skupina.256
Prvostepeno vijede utvrdilo je da su optuženi krivi za izvršenje krivičnog djela genocida
počinjenjem prinudnog preseljenja 22 Hrvata i Mađara.257
Žalbeno vijede oslonilo se na član 119. OKZ RH i Konvenciju o genocidu, i složilo se sa nalazima
prvostepenog vijeda, te je zaključilo:
[G]enocid obuhvata ne samo djela mučenja i psihičkog i fizičkog zlostavljanja,
ved i druga nečovječna ponižavajuda ponašanja, uključujudi zasigurno i
progon.258
Žalbeno vijede također je zaključilo da nije važno da svi učesnici u krivičnom djelu budu optuženi
za krivično djelo genocida niti da im se sudi za isto.259
Žalilac je tvrdio da je u skladu sa članom 17. Dopunskog protokola (II) Ženevskim konvencijama,
preseljenje stanovništva sa područja borbenih dejstava dozvoljeno ukoliko se provodi radi
bezbjednosti civilnog stanovništva.260 U vezi s tim, žalbeno vijede je istaklo:
Pozivanje žalioca na član 17. Dopunskog protokola Ženevskoj konvenciji od 12.
avgusta 1949. vezno za zaštitu žrtava nemeđunarodnih oružanih sukoba
(Protokol II) je proizvoljno i izlazi iz okvira izvedenih dokaza, utvrđenih odlučnih
činjenica i drugih važnih činjenica, imajudi u vidu da Protokol propisuje zabranu
premještanja stanovništva iz razloga vezanih za sukob, ukoliko to ne zahtijevaju
razlozi bezbjednosti tog stanovništva ili imperativni vojni razlozi, a ukoliko
premještanje mora da se izvrši, propisuje se dužnost preduzimanja svih mogudih
mjera kako bi civilno stanovništvo moglo biti prihvadeno pod zadovoljavajudim
uslovima smještaja, higijene i zaštite zdravlja, bezbjednosti i ishrane, dok stav 2.
tog člana predviđa zabranu prisiljavanja stanovništva da napusti svoju teritoriju
iz razloga vezanih za sukob. Iz utvrđenog činjeničnog stanja proizilazi da su
premješteni pripadnici hrvatske i mađarske nacionalnosti, što je bilo povezano
sa opštim planom takozvanog etničkog čišdenja privremeno okupirane teritorije
Republike Hrvatske i pripajanjem te teritorije teritoriji takozvanoj „Velikoj Srbiji“.
Žaliliac je tako zasnovao svoju žalbu na drugačijem viđenju odlučnih činjenica,
nego kako su one utvrđene u osporavanoj presudi.261
256
Ibid. str. 9.
Ibid.
258
Živkovid i dr., drugostepena presuda, str. 5 (nezvanični prijevod citata na engleski jezik).
259
Ibid.
260
Ibid. str 3.
261
Živkovid i dr., drugostepena presuda, str. 4 (nezvanični prijevod citata na engleski jezik).
257
64
ICLS
Kazneni zakon Hrvatske sadrži više odredbi o oblicima odgovornosti za genocid, uključujudi
organizovanje grupe/priključivanje grupi radi izvršenja genocida, podstrekavanje na izvršenje
genocida, i pomaganje i podržavanje. Ove odredbe slične su odredbama zakona SFRJ i drugih
zakona u regionu. KZ Hrvatske također sadrži i jedinstvenu odredbu o oblicima odgovornosti za
krivično djelo genocida, odgovornost pomagača.
KZ Hrvatske predviđa zapovjednu odgovornost za izvršenje krivičnog djela genocida, a jedan od
sudova osvrnuo se na razliku između krivičnog djela genocida izvršenog činjenjem i
propuštanjem.
6.7.4.1. ORGANIZOVANJE GRUPE /PRIKLJUČIVANJE GRUPI ILI PODSTREKAVANJE NA
GENOCID
Član 187.262 sličan je članu 145. KZ SFRJ, po tome što inkriminiše „organizovanje“ grupe radi
izvršenja genocida, „postajanje pripadnikom takve grupe“ i „pozivanje na ili podstrekavanje na“
izvršenje takvog krivičnog djela.263
Ova odredba obuhvata neke od različitih oblika krivične odgovornosti predviđene
međunarodnim krivičnim pravom, uključujudi podstrekavanje i eventualno udruženi zločinački
poduhvat. Za više o ovome, vidi nastavnu oblast 9, kao i gore navedenu diskusiju u odjeljku 6.5.2.
6.7.4.2. POMAGANJE I PODRŽAVANJE
Član 187a.264 KZ Hrvatske inkriminiše pomaganje i podržavanje genocida. Actus reus obuhvata
uklanjanje prepreke, stvaranje plana ili dogovaranje s drugima ili stvaranje uvjeta za izravno
počinjenje genocida. Ova djela kažnjiva su kaznom zatvora od jedne do pet godina.
Ovaj član također inkriminiše izravno ili neizravno davanje ili prikupljanje sredstava s namjerom
njihovog korištenja za počinjenje genocida. Ovo krivično djelo kažnjivo je kaznom zatvora od
jedne do pet godina, bez obzira jesu li sredstva zaista iskorištena i da li je izvršenje genocida
pokušano.
Premda ova konkretna odredba nije bila propisana u KZ SFRJ, ona je bila predviđena u opštem
dijelu KZ SFRJ, naime, u odredbama koje se odnose na pomagača u krivičnom djelu. Na primjer,
član 24. KZ SFRJ propisuje da se pomaganje krivičnog djela sastoji od:
262
Ovaj član odnosi se ne samo na krivično djelo genocida, ved i na druga krivična djela protiv vrijednosti
zaštidenih međunarodnim pravom na koje se Krivični zakon poziva.
263
Za tekst člana 145. KZ SFRJ vidi gore, pod 6.5.2.
264
65
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
Davanja savjeta ili uputstava kako da se izvrši krivično djelo;
Stavljanja učiniocu na raspolaganje sredstava za izvršenje krivičnog djela;
Otklanjanja prepreka za izvršenje krivičnog djela; i
Unaprijed obedanog prikrivanja krivičnog djela, učinioca, sredstava kojima je krivično
djelo izvršeno, tragova krivičnog djela ili predmeta pribavljenih izvršenjem krivičnog
djela.
Međutim, ovaj član ne ograničava oblike pomaganja samo na navedena djela; on samo pobraja
neke od najčešdih primjera.265
Vidi nastavnu oblast 9. za diskusiju o načinu na koji se ovi i drugi slični oblici odgovornosti
definišu prema međunarodnom krivičnom pravu.
6.7.4.3. ODGOVORNOST POMAGAČA
Član 187b.266 inkriminiše pomagača u krivičnom djelu genocida.
Zakon SFRJ je u svom opštem dijelu predviđao kaznu za prikrivanje postojanja krivičnog djela,
učinioca, sredstava kojima je krivično djelo izvršeno, tragova krivičnog djela ili predmeta
pribavljenih izvršenjem krivičnog djela, u slučaju kada su ove radnje obedane prije izvršenja
krivičnog djela ili u toku izvršenja krivičnog djela.267 Radnje koje su poduzete nakon izvršenja
krivičnog djela, i bez prethodnog obedanja, moraju biti predviđene u posebnom dijelu KZ SFRJ
kako bi bile kažnjive prema KZ SFRJ, kao što je bio slučaj sa krivičnim djelima protiv osnova
samoupravnog socijalističkog sistema i sigurnosti SFRJ.268
265
Komentar KZ SFRJ, str. 136-137.
267
Vidi gore, član 24. KZ SFRJ; Vidi također Komentar KZ SFRJ, str. 137.
268
Ibid. str. 137-138.
266
66
ICLS
Kazneni zakon Hrvatske
Član 187.b
Tko počinitelja kaznenog djela genocida iz ovoga Zakona sakrije, daje mu hranu, odjedu,
novac ili ga na drugi način zbrinjava da bi otežao njegovo otkrivanje ili uhidenje, kaznit
de se kaznom zatvora od šest mjeseci do tri godine.
Nede se kazniti za kazneno djelo iz stavka 1. ovoga članka osoba kojoj je počinitelj
kaznenog djela bračni drug, osoba s kojom živi u izvanbračnoj zajednici, rođak po krvi u
pravoj liniji, brat ili sestra, posvojitelj ili posvojenik i njihovi bračni drugovi ili osobe s
kojima žive u izvanbračnoj zajednici, bračni drug, osoba s kojom živi u izvanbračnoj
zajednici, rođak po krvi u pravoj liniji, brat ili sestra, posvojitelj ili posvojenik i njihovi
bračni drugovi ili osobe s kojima žive u izvanbračnoj zajednici.
Član 187.b KZ Republike Hrvatske predviđa kaznu za ova djela bez prethodnog obedanja
počiniocu genocida, po čemu se i razlikuje se od propisa KZ SFRJ koji u svom posebnom dijelu
nije predviđao kaznu za djela vezana za krivično djelo genocida.
6.7.4.4. ODGOVORNOST NADREĐENOG
Član 167.a269predviđa odgovornosti nadređenog za, između ostaloga, krivično djelo genocida.270
Za više o ovome, u odnosu na KZ SFRJ, vidi relevantne dijelove u nastavnoj oblasti 5. o domadoj
primjeni međunarodnog krivičnog prava i nastavnoj oblasti 10. o odgovornosti nadređenog.
269
Ovaj član se odnosi ne samo na krivično djelo genocida, ved i na zločine protiv čovječnosti, ratne
zločine, agresivni rat i druga krivična djela pobrojana u članovima 156-167. KZ.
270
Zapovjedna odgovornost - član 167.a:
(1) Za kaznena djela iz članka 156. – 167. ovoga Zakona kaznit de se kao počinitelji vojni zapovjednik ili
druga osoba koja stvarno djeluje kao vojni zapovjednik ili nadređena civilna osoba ili druga osoba koja u
civilnoj organizaciji ima stvarnu vlast zapovijedanja ili nadzora, ako su znali da podređeni čine ta kaznena
djela ili se spremaju počiniti ih, a nisu poduzeli sve razborite mjere.
(2) Osobe navedene u stavku 1. ovoga članka koje su morale znati da se podređeni spremaju počiniti jedno
ili više kaznenih djela iz članka 156. – 167. ovoga Zakona pa zbog propuštanja dužnog nadzora nisu
poduzele sve razborite mjere kojima bi se spriječilo počinjenje tih kaznenih djela, kaznit de se kaznom
zatvora od jedne do osam godina.
(3) Osobe navedene u stavku 1. ovoga članka koje ne proslijede stvar nadležnim vlastima u cilju
provođenja istrage i kaznenog progona nad neposrednim počiniteljima, kaznit de se kaznom zatvora od
jedne do pet godina.
67
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.7.4.5. GENOCID POČINJENJEM I PROPUŠTANJEM
Genocid se može izvršiti kako aktivnim
ponašanjem (počinjenjem) tako i propuštanjem
da se ispuni dužnost da se djeluje (propust).
U predmetu Koprivna, i prvostepeno i
žalbeno vijede je utvrdilo da se genocid
može izvršiti kako aktivnim ponašanjem
(počinjenjem) tako i propuštanjem da se
ispuni dužnost da se djeluje (propust).
Utvrđenja vezana za propuštanje slična su odgovornosti nadređenog, premda se nijedan sud nije
oslanjao na elemente odgovornosti nadređenog. Vidi nastavnu oblast 10. za više informacija o
odgovornosti nadređenog.
Prvostepeno vijede je zaključilo da se ovo djelo, kao i svako drugo krivično djelo, može izvršiti
kako aktivnim ponašanjem (počinjenjem) tako i propuštanjem da se preduzme djelo koje je
osoba bila dužna preduzeti (propuštanje).271 Kada su u pitanju dvojica optuženih, prvostepeno
vijede je zaključilo da su oni učestvovali u preseljenju jer su propustili da spriječe takva djela.272
Vijede je izvelo ovaj zaključak na osnovu civilne i političke funkcije optuženih u Sodolovcu i
Koprivnoj.273 U utvrđivanju odgovornosti nadređenog vijede se oslonilo samo na de jure funkciju.
Žalioci su u žalbenom postupku tvrdili da se krivično djelo genocida ne može izvršiti
propuštanjem. Apelaciono vijede je istaklo da član 119., kao dio Glave XV Kaznenog zakona—
krivična djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava—ima blanketni karakter jer se oslanja na
međunarodno pravo, uključujudi Rezoluciju Generalne skupštine UN-a o sprečavanju i
kažnjavanju zločina genocida iz 1948. godine.274
Žalbeno vijede je istaklo da član 3. Konvencije kao kažnjiva djela predviđa krivično djelo
genocida, planiranje izvršenja genocida, direktno i javno podsticanje na izvršenje genocida,
pokušaj genocida i saučesništvo u genocidu, dok član 4. Konvencije propisuje da de lica koja su
počinila genocid biti kažnjena, bilo da su državni rukovodioci, javni službenici ili privatne
osobe.275
Ne dovodedi Konvenciju dalje u vezu sa žalbenim osnovom, Žalbeno vijede je potom navelo da se
u skladu sa članom 20. KZ krivično djelo može počiniti saizvršenjem, da je nesporno utvrđeno da
je postojao plan etničkog čišdenja, da su dvojica optuženih predstavljala „via facti“ najviše
organe vojne i civilne vlasti na lokalnom nivou, te da su kao takvi imali ovlast i dužnost da
rukovode policijom i paravojnim jedinicama na svojoj teritoriji. Žalbeno vijede je zaključilo da su
„propuštanjem da izvrše kontrolu i znajudi za postojanje gore navedenog plana etničkog čišdenja
271
Živkovid i dr., prvostepena presuda.,str. 8.
Ibid.
273
Ibid.
274
Živkovid i dr., drugostepena presuda, str. 3-4.
275
Ibid.
272
68
ICLS
i njegovu svrhu, oni nesumnjivo učestvovali u ostvarenju takvog plana, čime su ispunili sve
objektivne i subjektivne elemente krivičnog djela genocida propisane članom 119. OKZ RH.“276
Kazneni zakon Hrvatske
Član 174. stav 4.
Tko s ciljem iz stavka 3. ovoga članka putem računalnog sustava rasparčava ili na drugi
način učini dostupnim javnosti materijale kojima se poriče, znatnije umanjuje, odobrava ili
opravdava kazneno djelo genocida ili zločina protiv čovječnosti, kaznit de se kaznom
zatvora od šest mjeseci do tri godine.
6.7.5. UMANJIVANJE,
GENOCIDA
ODOBRAVANJE
I LI
OPRAVDAVANJE
KRIVIČNOG
DJELA
Premda u KZ SFRJ nije postojala takva konkretna odredba u odnosu na krivično djelo genocida,
KZ SFRJ je bio upoznat sa drugim oblicima diskriminacije.277 U okviru te odredbe KZ SFRJ, bila je
predviđena kazna za svako lice koje na osnovu rase, razlike u boji kože, nacionalnosti i etničkog
porijekla krši osnovna ljudska prava priznata od strane međunarodne zajednice.278 Štaviše, kazna
je bila predviđena za svako lice koje širi ideje o superiornosti jedne rase nad drugom ili propagira
rasnu mržnju ili podstiče na rasnu diskriminaciju.279
6.7.6.
ZASTARA
U skladu sa članovima 18.280 i 24.281, primjena krivičnog zakonodavstva i izvršenje kazne ne
zastarijeva za krivično djelo genocida.
Ova odredba je također slična članu 100. KZ SFRJ koji predviđa nezastarivost krivičnog djela
genocida282
276
Ibid.
KZ SFRJ, član 154.
278
Ibid., član 154. stav 1.
279
Ibid., član 154. stav 3.
280
Ovaj član ne odnosi se samo na krivično djelo genocida, ved i da druga krivična djela predviđena u
članovima 157., 157.a, 158., 159., 160. i druga krivična djela za koja po međunarodnom krivičnom pravu
ne nastupa zastarjelost.
281
Ovaj član ne odnosi se samo na krivično djelo genocida, ved i da druga krivična djela predviđena u
članovima 157., 157.a, 158., 159., 160., 167.a druga krivična djela za koja po međunarodnom krivičnom
pravu ne nastupa zastarjelost.
277
69
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.8. SRBIJA
 Ovaj odjeljak opisuje krivično djelo genocida u skladu sa definicijom iz Krivičnog
zakonika Republike Srbije. Pred sudovima u Srbiji do danas nije podignuta nijedna
optužnica za krivično djelo genocida te stoga ne postoji relevantna sudska praksa iz
Srbije u pogledu krivičnog djela genocida.
Krivični zakonik Republike Srbije u svom posebnom dijelu definiše krivično djelo genocida,
njegove elemente i određuje granice zaprijedene kazne.
Krivični zakonik Srbije
Član 370.
Ko u nameri da potpuno ili delimično uništi neku nacionalnu, etničku, rasnu ili versku
grupu kao takvu, naredi da se vrše ubistva ili teške povrede tela ili teško narušavanje
fizičkog ili duševnog zdravlja članova grupe ili da se grupa stavi u takve životne uslove koji
dovode do potpunog ili delimičnog istrebljenja grupe ili da se primene mere kojima se
sprečava rađanje između pripadnika grupe ili da se vrši prinudno preseljavanje dece u
drugu grupu ili ko u istoj nameri izvrši neko od navedenih dela, kaznide se zatvorom
najmanje pet godina ili zatvorom od trideset do četrdeset godina.
Član 370. KZ Srbije koji definiše krivično djelo genocida u najvedem je dijelu identičan članu 141.
Krivičnog zakona Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije („SFRJ“) i sličan je članu 2.
Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju krivičnog djela genocida.283
Međutim, član 141. KZ SFRJ kao nedozvoljeno djelo obuhvata i prinudno raseljavanje
stanovništva. Ovo bi moglo biti analogno nedozvoljenom djelu sistematskog protjerivanja iz
domova koje međunarodni krivični sudovi smatraju metodom smišljenog nametanja uslova
života sračunatih da dovedu do potpunog ili djelimičnog fizičkog uništenja zaštidene grupe.
282
283
Vidi gore pod 6.4.1.3.
Za tekst člana 141. KZ SFRJ vidi gore, pod 6.4.1.1.
70
ICLS
Član 375.284također inkriminiše:
Dogovaranje s drugim da se izvrši genocid (stav 1.);
Organizovanje grupe radi izvršenja genocida kao i postajanje pripadnikom takve grupe
(stavovi 2. i 4.);
Organizovanje kriminalne grupe radi izvršenja genocida kao i postajanje članom takve
grupe (stavovi 3. i 5.); i
pozivanje na ili podstrekavanje na izvršenje genocida (stav 7).
Učiniocu djela iz st. 1., 4. i 5. ovog člana koji otkrije dogovor, grupu ili organizovanu kriminalnu
grupu prije nego što je u njenom sastavu ili za nju učinio krivično djelo, odnosno učiniocu djela iz
stavova 2. i 3. ovog člana koji spriječi izvršenje djela genocida, kazna se može ublažiti.
Ova odredba slična je odredbi KZ SFRJ, naime članu 145. koji kao kažnjivo predviđa
„organizovanje“ grupe radi izvršenja genocida, „postajanje pripadnikom takve grupe“ i
„pozivanje na ili podstrekavanje na izvršenje takvog krivičnog djela“.285
Vidi nastavnu oblast 9. za diskusiju o načinu na koji se ovi i drugi slični oblici odgovornosti
definišu i primjenjuju u međunarodnom krivičnom pravu.
6.8.2.1. ODGOVORNOST NADREĐENOG
Član 384. propisuje odgovornost nadređenog za, između ostalog, krivično djelo genocida.286
Za vezu između ovog člana i odredbi KZ SFRJ vidi nastavnu oblast 10., kao i relevantne dijelove
nastavne oblasti 5. u pogledu domade primjene međunarodnog krivičnog prava i odgovornosti
nadređenog.
284
Ovaj član se odnosi ne samo na krivično djelo genocida, ved i na druga krivična djela predviđena u
članovima 370. do 374. Krivičnog zakona.
285
Za tekst člana 145. KZ SFRJ, vidi gore pod 6.5.2.
286
Nespriječavanje vršenja krivičnih djela protiv čovječnosti i drugih dobara zaštidenih međunarodnim
pravom – član. 384:
(1) Vojni zapovednik ili lice koje faktički vrši ovu funkciju, koje znajudi da snage kojima komanduje ili koje
kontroliše pripremaju ili su započele vršenje krivičnog dela iz čl. 370. do 374, člana 376, čl. 378. do 381. i
člana 383. ovog zakonika ne preduzme mere koje je mogao i bio dužan da preduzme za sprečavanje
izvršenja dela, pa usled toga dođe do izvršenja tog dela, kaznide se kaznom propisanom za to krivično delo.
(2) Drugi pretpostavljeni koji, znajudi da lica koja su mu potčinjena, pripremaju ili su započela vršenje
krivičnih dela iz čl. 370. do 374, člana 376, čl. 378. do 381. i člana 383. ovog zakonika, u vršenju poslova u
kojima im je on pretpostavljeni, ne preduzme mere koje je mogao i bio dužan da preduzme za sprečavanje
izvršenja dela, pa usled toga dođe do izvršenja tog dela, kaznide se kaznom propisanom za to krivično delo.
(3) Ako je delo iz st. 1. i 2. ovog člana učinjeno iz nehata, učinilac de se kazniti zatvorom od šest meseci do
pet godina.
71
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
6.8.3. ZASTARA
U skladu sa članom 108.287 primjena krivičnog zakonodavstva i izvršenje kazne ne zastarijeva za
krivično djelo genocida.
Ova odredba također je slična članu 100. KZ SFRJ, koji predviđa nezastarivost krivičnog djela
genocida.288
287
Ovaj član se odnosi ne samo na krivično djelo genocida, ved i na druga krivična djela predviđena u
članovima 370. do 375. KZ.
288
Vidi gore pod 6.4.1.3.
72
ICLS
6.9. DODATNA LITERATURA
6.9.1. LITERATURA
Schabas, W., GENOCIDE IN INTERNATIONAL LAW: THE CRIME OF CRIMES (GENOCID U
MEĐONARODNOM PRAVU: ZLOČIN SVIH ZLOČINA) (drugo izdanje) (Cambridge University Press,
2009.).
Mettraux, G., INTERNATIONAL CRIMES AND THE AD HOC TRIBUNALS (MEĐUNARODNA KRIVIČNA DJELA
I AD HOC SUDOVI) (Oxford University Press, 2005.).
Quigley, J., THE GENOCIDE CONVENTION: AN INTERNATIONAL LAW ANALYSIS (KONVENCIJA O
GENOCIDU: ANALIZA MEĐUNARODNOG PRAVA) (Aldershot, 2006.).
Sadat, L.N., FORGING A CONVENTION FOR CRIMES AGAINST HUMANITY (RAZVOJ KONVENCIJE O
ZLOČINIMA PROTIV ČOVJEČNOSTI) (Cambridge University Press, 2011.).
Shelton, D. (urednik.), THE ENCYCLOPEDIA OF GENOCIDE AND CRIMES AGAINST HUMANITY
(Enciklopedija genocida i zločina protiv čovječnosti), tom I – III (Farmington Mills, 2005.).
Genocid, Ratni zločini, Zločini protiv čovečnosti, Human Rights Watch.
6.9.2. ČLANCI
Bajid, M., Procesuiranje ratnih zločina u Hrvatskoj, priredio Steinberg, R. (ed.), PROCJENA
NASLJEĐA MKSJ (Martinus Nijhoff, 2011.).
Cassese, A., Genocide in Cassese, A., Gaeta, P., i Jones, J.R.W.D. (urednici) THE ROME
STATUTE OF THE INTERNATIONAL CRIMINAL COURT (RIMSKI STATUT MEĐUNARODNOG KRIVIČNOG
SUDA) str. 335 (Oxford, 2002.).
De Roca, I., i Knowlan, M., International Genocide: Three Case Studies / Međunarodni
genocide: tri ogledna predmeta, priredili Safferling, C. i Conze, E. (urednici), THE GENOCIDE
CONVENTION SIXTY YEARS AFTER ITS ADOPTION / KONVENCIJA O GENOCIDU ŠEST GODINA NAKON
USVAJANJA (T.M.C. Asser Press, 2010.).
Eboe-osuji, C., “Complicity in Genocide” versus “Aiding and Abetting Genocide”:
Constructing the Difference in the ICTR and ICTY Statutes / “Saučesništvo u genocidu”
naspram “Pomaganja i podržavanja u genocidu”: Razlike između statuta MKSR i MKSJ,
3 JOURNAL OF INTERNATIONAL CRIMINAL JUSTICE 1 (Oxford University Press, 2005.).
Kreβ, C. The Crime of Genocide under international Law (Krivično djelo genocida prema
međunarodnom pravu), 6 INTERNATIONAL CRIMINAL LAW REVIEW 641 (2001.).
Radtke, H., Different Forms of Participation in Genocide / Različiti oblici učešda u
genocidu, priredili Safferling, C. i Conze, E. (urednici), THE GENOCIDE CONVENTION SIXTY
YEARS AFTER ITS ADOPTION / KONVENCIJA O GENOCIDU ŠEST GODINA NAKON USVAJANJA (T.M.C.
Asser Press, 2010.).
Safferling, C., The Special Intent Requirement in the Crime of Genocide / Kriterij posebne
namjere za krivično djelo genocida u THE GENOCIDE CONVENTION SIXTY YEARS AFTER ITS
ADOPTION / KONVENCIJA O GENOCIDU ŠEST GODINA NAKON USVAJANJA (T.M.C. Asser Press, 2010.).
Schuster, M., The Crime of Genocide Applied in Practice / Primjena krivičnog djela
genocida u praksi priredili Safferling, C. i Conze, E. (urednici), THE GENOCIDE CONVENTION
73
GENOCID
NASTAVNA OBLAST 6.
SIXTY YEARS AFTER ITS ADOPTION / KONVENCIJA O GENOCIDU ŠEST GODINA NAKON USVAJANJA (T.M.C.
Asser Press, 2010.).
6.9.3. IZVJEŠTAJI
Human Rights Watch, GENOCIDE, WAR CRIMES AND CRIMES AGAINST HUMANITY: TOPICAL DIGEST
OF THE CASE LAW OF THE ICTR AND THE ICTY (GENOCID, RATNI ZLOČINI I ZLOČINI PROTIV ČOVJEČNOSTI:
SAŽETAK AKTUELNE SUDSKE PRAKSE MKSR-A I MKSJ-A) (2004.). Dostupno na:
http://www.hrw.org/node/12172.
Human Rights Watch, GENOCIDE, WAR CRIMES AND CRIMES AGAINST HUMANITY: A DIGEST OF THE
CASE LAW OF THE INTERNATIONAL CRIMINAL TRIBUNAL FOR RWANDA (GENOCID, RATNI ZLOČINI I
ZLOČINI PROTIV ČOVJEČNOSTI: SAŽETAK AKTUELNE SUDSKE PRAKSE MEĐUNARODNOG KRIVIČNOG SUDA
ZA RUANDU) (2010.). Dostupno na: http://www.hrw.org/node/87652.
United Nations Department of Peacekeeping Operations (DPKO), REVIEW OF SEXUAL
VIOLENCE ELEMENTS OF THE JUDGMENTS OF THE INTERNATIONAL CRIMINAL TRIBUNAL FOR THE FORMER
YUGOSLAVIA (ICTY), INTERNATIONAL CRIMINAL TRIBUNAL FOR RWANDA (ICTR) AND THE SPECIAL
COURT FOR SIERRA LEONE (SCSL) IN THE LIGHT OF THE SECURITY COUNCIL RESOLUTION 1820 /
PREGLED ELEMENATA ZA KRIVIČNA DJELA SEKSUALNOG NASILJA U PRESUDAMA MKSJ, MKSR I SSSL U
SVJETLU REZOLUCIJE VIJEDA SIGURNOSTI BR. 1820 /(Ujedinjene nacije, 2009.), dostupno na:
http://www.unrol.org/files/32914_Review%20of%20the%20Sexual%20Violence%20Ele
ments%20in%20the%20Light%20of%20the%20SecurityCouncil%20resolution%201820.pdf
6.9.4. UGOVORI
Komisija Ujedinjenih Nacija za Ljudska Prava, Konvencija o sprečavanju i kažnjavanju
zločina genocida, usvojena Rezolucijom 260(III), 9. decembra 1948. god, stupila na snagu
12. januara 1951. god. Dostupna na: http://www.hrweb.org/legal/genocide.html.
74

Genocid - War Crimes Justice Project

Transcription

Similar documents

Mateja Čoh Kladnik, ur., Revolucionarno nasilje, sodni procesi in

Oblici krivične odgovornosti: odgovornost nadređenog

Primjena međunarodnog krivičnog prava u domaćim pravnim

Oblici krivične odgovornosti: izvršilaštvo i saizvršilaštvo

Odmjeravanje kazne - War Crimes Justice Project

broj number 3 broj number 3

Borba protiv nekažnjivosti za seksualno nasilje u oružanom sukobu

Zločini protiv čovječnosti - War Crimes Justice Project

Paper - Journal

Број 1

Bothwell

2013-e

Srebrenica nakon genocida - Institut za istoriju Sarajevo

0 OPĆENITO.UKLJUČUJUĆI:ZNANOST I…

Ha-kol br.97 - Židovska općina Zagreb

Ko je ko u bh. dijaspori - Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice

сузбијање криминалитета и европске интеграције, са освртом

Zakon o krivičnom postupku - Tužilaštvo Bosne i Hercegovine

Anali XXIII-XXIV, 2005. - Gazi Husrev