Odmjeravanje kazne - War Crimes Justice Project

Transcription

Međunarodno krivično
pravo i praksa
1. Uvod
2. Šta je međunarodno
krivično pravo?
3. Opšta načela
4. Međunarodni krivični
sudovi
5. Primjena u domaćim
pravnim sistemima
Materijali za praktičnu obuku
Odmjeravanje
kazne
6. Genocid
7. Zločini protiv čovječnosti
8. Ratni zločini
9. Oblici krivične odgovornosti: dio projekta Pravda i ratni zločini
koji je finansirala Europska unija
Izradio International Criminal Law Services (ICLS)
izvršilaštvo i saizvršilaštvo
10. Oblici krivične odgovornosti:
odgovornost nadređenog
11. Odbrana i osnove za
isključenje odgovornosti
12. Krivični i dokazni
postupak
13. Odmjeravanje kazne
14. Žrtve i svjedoci
15. Saradnja i međusobna pravna pomoć
Finansirala
Europska unija
Projekat
implementirali:
FOUNDATION
NASTAVNA OBLAST 13.
ODMJERAVANJE KAZNE
Dio OSCE-ODIHR/ICTY/UNICRI projekta „Podrška prenošenju znanja i materijala u predmetima
ratnih zločina MKSJ-a domadim sudovima“
International Criminal Law Services (ICLS)
Prikazi i oznake koji su korišteni u ovoj publikaciji kao i prezentacija materijala ne podrazumijeva
izražavanje bilo kakvog mišljenja u ime Sekretarijata Ujedinjenih nacija, Međunarodnog krivičnog
suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), Organizacije za sigurnost i saradnju u Evropi (OSCE) – Ureda za
demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR) ili International Criminal Law Services (ICLS) u
vezi sa pravnim statusom bilo koje zemlje, teritorije, grada, područja ili njihovih organa vlasti ili u
vezi sa razgraničenjem njihovih teritorija, odnosno granica.
Autorska prava © ICLS– OSCE-ODIHR
ii
SADRŽAJ
13.
Odmjeravanje kazne, kazne i odštete ............................................................................... 1
13.1. Uvod.................................................................................................................................. 1
13.1.1. Opis nastavne oblasti................................................................................................... 1
13.1.2. Ishodi .......................................................................................................................... 1
13.2. Međunarodno krivično pravo i sudska praksa .................................................................... 3
13.2.1. Prakse odmjeravanja kazni pred međunarodnim krivičnim sudovima .......................... 4
13.2.2. Kazne pred međunarodnim krivičnim sudovima .......................................................... 4
13.3. Zakoni i sudska praksa u regionu...................................................................................... 14
13.3.1. SFRJ ........................................................................................................................... 15
13.3.2. BiH ............................................................................................................................ 21
13.3.3. Hrvatska .................................................................................................................... 48
13.3.4. Srbija ......................................................................................................................... 62
13.4. Dodatna literatura ........................................................................................................... 73
13.4.1. Članci ........................................................................................................................ 73
iii
MATERIJALI ZA OBUKU IZ MEĐUNARODNOG KRIVIČNOG PRAVA I PRAKSE
ICLS
13. ODMJERAVANJE KAZNE, KAZNE I ODŠTETE
13.1. UVOD
Predmetni materijal za obuku pripremljen je od strane International Criminal Law Services (ICLS)
u okviru projekta OSCE-ODIHR/ICTY/UNICRI, pod nazivom „Pravda i ratni zločini“, koji finansira
Europska unija. Uvodne napomene o načinu korištenja materijala sadržane su u nastavnoj oblasti
1., koja također obuhvada i ogledni predmet/studiju slučaja i hipotetičke primjere koji se mogu
koristiti u nastavi, te i druge korisne dodatke. Materijali su namijenjeni da edukatorima iz oblasti
prava u Bosni i Hercegovini (BiH), Hrvatskoj i Srbiji posluže prvenstveno kao izvor i sredstvo za
obuku, ali su također predviđeni za prilagođavanje i upotrebu u drugim pravnim sistemima u
regionu. Kad je to bilo potrebno, uvrštena su pitanja za raspravu, sugestije i druge napomene
korisne za nastavu. Nadalje, edukatori se podstiču da materijale prilagode potrebama polaznika i
konkretnim okolnostima svakog predavanja. Edukatori se također podstiču da materijale po
potrebi ažuriraju posebno u pogledu nove sudske prakse ili izmjena i dopuna krivičnih zakona u
svojim relevantnim pravosudnim sistemima.
U svakoj nastavnoj oblasti daje se opšti pregled međunarodnog krivičnog prava koji je relevantan
za predmet same oblasti, nakon čega se prelazi na raspravu o mjerodavnom pravu i sudskoj
praksi u BiH, Hrvatskoj i Srbiji. U materijalima se koristi najrelevantnija i dostupna sudska praksa.
Treba napomenuti da u slučajevima u kojima je citirana prvostepena presuda, autori teksta
posebno su vodili računa da osiguraju da je dio na koji se pozivaju potvrđen u žalbenom
postupku. Edukatorima može biti od koristi da raspravljaju i o drugim predmetima koji također
mogu biti relevantni ili ilustrativni za svaku temu, te da polaznike zamole da govore o
predmetima sa kojima su se susretali i iskustvima koja su imali.
13.1.1. OPIS NASTAVNE OBLASTI
Predmetna oblast obuhvata odmjeravanje kazni, kazne i odštete. U uvodnom dijelu, opisuju se
zakoni koje primjenjuju međunarodni krivični sudovi, a zatim se govori o relevantnim odredbama
zakona BiH, Hrvatske i Srbije. Stoga se u ovoj oblasti prvenstveno fokusira na odmjeravanje kazni
i kazne koje su izrečene nakon izricanja osuđujude presude. Konkretno, u ovoj oblasti razmatraju
se različite okolnosti, kako otežavajude tako i olakšavajude, koje se uzimaju u obzir prilikom
odmjeravanja kazne. Važno je napomenuti da je zasebna nastavna oblast posvedena pitanjima
odštete i naknada žrtvama (nastavna oblast br. 14).
13.1.2. ISHODI
Na kraju ove oblasti, polaznici treba da razumiju:
 različite kazne koje izriče Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), Međunarodni
krivični sud za Ruandu (MKSR) i Međunarodni krivični sud (MKS),
 brojne faktore koje međunarodni krivični sudovi uzimaju u obzir prilikom izricanja kazni,
 olakšavajude i otežavajude okolnosti,
 potvrdna izjašnjavanja o krivici i pregovaranje o priznavanju krivice, i
1
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
 primjenjivost ovih načela i praksi u regionalnim domadim sudovima.
Napomene za edukatore:
 Polaznici treba da razumiju veliku slobodu koja postoji u praksama odmjeravanja
kazni pred međunarodnim krivičnim sudovima. Opde načelo je da se ispituje
meritum svakog pojedinog predmeta. Međutim, postoje određeni faktori koje su
međunarodni krivični sudovi dosljedno uzimali u obzir prilikom odmjeravanja i
izricanja kazni. Polaznici bi trebalo da razmotre u kojoj mjeri se ovi faktori korisno
primjenjuju ili u kojoj mjeri bi se ovi faktori mogli korisno primijeniti u njihovim
domadim sudovima.
 Osim toga, važno je da polaznici raspravljaju o mehanizmu pregovaranja o krivici kao
i o poteškodama na koje mogu naidi u primjeni ovog postupka.
 Radi ostvarivanja navedenih ciljeva, u rubrikama na početku važnih poglavlja nalaze
se „Napomene za edukatore“. U napomenama su naznačena glavna pitanja koja
edukatori treba da obrade, te identificirana pitanja koja edukatori mogu koristiti
kako bi potakli raspravu i usmjerili polaznike na ključna pitanja, a upuduju i na
dijelove oglednog predmeta koji su relevantni i koji se mogu koristiti kao praktični
primjeri za primjenu pravnih pitanja na koja se predavanja odnose.
2
13.2. MEĐUNARODNO KRIVIČNO PRAVO I SUDSKA PRAKSA
 U narednom poglavlju razmatraju se sljededa pitanja:
1. pregled praksi odmjeravanja kazni pred međunarodnim krivičnim sudovima koji
obuhvata raspravu o otežavajudim i olakšavajudim okolnostima,
2. postupak koji primjenjuju međunarodni sudovi prilikom izricanja kazni,
3. potvrdna izjašnjavanja o krivici i pregovaranje o krivici, i
4. odštete.
 U narednom dijelu, razmatraju se ista pitanja, ali u odnosu na pravosudni sistem
svake države u regionu.
 Bilo bi korisno da polaznici uporede praksu i postupke odmjeravanja kazni pred
međunarodnim krivičnim sudovima sa onim koje se primjenjuju u njihovim
domadim pravosudnim sistemima.
 Također, mogude je koristiti ogledni predmet kako bi se polaznici uključili u raspravu
o tome kako izvršiti ocjenu otežavajudih i olakšavajudih okolnosti prilikom
utvrđivanja kazni. Polaznici bi se mogli pozvati da prezumu ulogu sudije i da na
osnovu sažetka predmeta utvrde faktore koji bi išli u korist, odnosno na štetu
optuženog prilikom odlučivanja o odgovarajudoj kazni.
 Također, mogude je postaviti sljededa pitanja kako bi se pokrenula rasprava:
o Da li bi u krivičnom postupku trebao da postoji odvojeni postupak za
odmjeravanje kazne, odnosno da li je najefikasnije kombinirati postupak za
utvrđivanje krivice i postupak za odmjeravanje kazne?
o Koliki je dio ukupno izrečene kazne koju bi osuđeni trebao da odsluži prije nego
što stekne pravo na pomilovanje ili prijevremeno puštanje na slobodu?
 Koji su to faktori koje bi tužilac trebao uzeti u obzir prilikom odlučivanja da li da
prihvati predloženu kaznu u slučajevima u kojima bi se moglo ponuditi
pregovaranje o krivici? U kojoj mjeri je potrebno uzeti u obzir stavove žrtava
prilikom odlučivanja o postizanju sporazuma sa optuženim?
3
ICLS
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
13.2.1. PRAKSE ODMJERAVANJA
SUDOVIMA
KAZNI
PRED
MEĐUNARODNIM
KRIVIČNIM
Naredno poglavlje govori o brojnim faktorima i okolnostima koji su relevantni za odmjeravanje
kazni i koje primjenjuju međunarodni krivični sudovi.
13.2.1.1.
NAČELO ZAKONITOSTI
Načelo zakonitosti, izraženo kao načelo nulla poena sine lege, zabranjuje retroaktivno
propisivanje kazni. Međutim, međunarodno krivično pravo rijetko daje smjernice o kaznama i
pitanjima u vezi sa kaznama za međunarodna krivična djela. Na primjer, sljededi međunarodni
ugovori uključuju sljedede odrednice o kaznama:
Konvencija protiv mučenja: određuju se odgovarajude kazne kojim je uzeta u obzir težina
krivičnog djela,1
Konvencija o genocidu: kazne de biti efikasne,2 i
Ženevske konvencije: kazne de biti efikasne.3
Međunarodni sudovi imaju široko diskreciono pravo prilikom utvrđivanja kazni za optužene.
Stoga je odmjeravanje kazne postalo prilično sporno pitanje u međunarodnom krivičnom pravu.
13.2.1.2.
SMRTNA KAZNA
Iako su nakon Drugog svjetskog rata na osnovu međunarodnog običajnog prava sudovi u
Nirnbergu i Tokiju primijenili smrtnu kaznu,4 njena primjena je od tada strogo ograničena ili
ukinuta. MPGPP i EKLJP strogo ograničavaju primjenu smrtne kazne, a zabranjuje je Protokol br.
13 uz EKLJP.5 Nijedan međunarodni sud nema ovlaštenje da primijeni smrtnu kaznu.
13.2.2. KAZNE PRED MEĐUNARODNIM KRIVIČNIM SUDOVIMA
U biti, odmjeravanje kazne diskreciona je odgovornost sudija
međunarodnih sudova. Ne postoje smjernice niti rasponi za
različita krivična djela, kao što to možda postoji u domadim
nadležnostima. Sudije naglašavaju načelo jednakog
1
U biti, odmjeravanje kazne
diskreciona je odgovornost
sudija međunarodnih sudova.
Član 4. stav 2. Konvencije Ujedinjenih nacija protiv mučenja i drugih svirepih, nečovječnih i ponižavajudih
kazni ili postupaka iz 1984.
2
Član 5. Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida iz 1948.
3
Član 49. I Ženevske konvencije; član 50. II Ženevske konvencije; član 129. III Ženevske konvencije; član
146. IV Ženevske konvencije iz 1949.
4
ROBERT CRYER I DRUGI, AN INTRODUCTION TO INTERNATIONAL CRIMINAL LAW AND PROCEDURE 495 /
UVOD U MEĐUNARODNO KRIVIČNO PRAVO I POSTUPAK 495 (2010).
5
Član 6. Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pravima (MKGPP) iz 1966; član 2. Evropske
konvencije o ljudskim pravima (EKLJP) iz 1950; Protokol br. 6 uz EKLJP iz 1983; Drugi fakultativni protokol
uz MPGPP iz 1989.
4
ICLS
postupanja ili dosljednosti prilikom odmjeravanja kazni. Međutim, žalbeno vijede ad hoc sudova
konstatovalo je da je ispitivanje prakse odmjeravanja kazni u ranijim predmetima od pomodi
samo ako se radi o istom krivičnom djelu, počinjenom u okolnostima koje su u velikoj mjeri
slične.6 Na primjer, predmeti se mogu porediti na osnovu „*…+ broja, vrste i težine izvršenih
krivičnih djela, individualnih prilika osuđenog lica i postojanja olakšavajudih i otežavajudih
okolnosti *…+“.7 Međutim, princip individualizacije kazne jeste ono što ograničava relevantnost
prethodnih predmeta.8 Stoga, pretresna vijeda pristupaju donošenju odluke o kazni na osnovu
činjenica svojstvenih svakom zasebnom slučaju9 i ne primjenjuju formalnu hijerarhiju krivičnih
djela.10
Jedina krivično-pravna sankcija dozvoljena u međunarodnim sudovima jeste kazna zatvora
ograničenog vremenskog trajanja ili kazna doživotnog zatvora.11 U MKS najduža kazna zatvora je
30 godina, dok se doživotna kazna zatvora može izredi samo „u slučaju kada je to opravdano
iznimnom težinom zločina i osobnih okolnosti osuđenika“.12
6
Vidi, npr. Zejnil Delalid i drugi (Čelebidi), predmet broj: IT-96-21-A, drugostepena presuda od 20. februara
2001, para. 719 – 20; Jean De Dieu Kamuhanda, predmet broj: ICTR-99-54A-A, drugostepena presuda od
19. septembra 2005, para. 361 – 2; Pavle Strugar, predmet broj: IT-01-42-A, drugostepena presuda od 17.
jula 2008, para. 336, 348; Anto Furundžija, predmet broj: IT-95-17/1-A, drugostepena presuda od 21. jula
2000, para. 250; Milan Martid, predmet broj: IT-95-11-A, drugostepena presuda od 8. oktobra 2008, para.
330.
7
Drugostepena presuda u predmetu Strugar, para. 348; vidi i drugostepenu presudu u predmetu Čelebidi,
para. 717; Radislav Krstid, predmet broj: IT-98-33-A, drugostepena presuda od 19. aprila 2004, para. 241;
Goran Jelisid, predmet broj: IT-95-10A, drugostepena presuda od 5. jula 2001, para. 96, 101; Dragan
Nikolid, predmet broj: IT-94-2-A, drugostepena presuda od 4. februara 2005, para. 19; drugostepena
presuda u predmetu Furundžija, para. 248-49.
8
Drugostepena presuda u predmetu Furundžija, para. 250; drugostepena presuda u predmetu Čelebidi,
para. 719, 721, 756-757; Miroslav Kvočka i drugi, predmet broj: IT-98-30/1-A, drugostepena presuda od
28. februara 2005, para. 681; drugostepena presuda u predmetu Strugar, para. 348. Vidi i Zoran Kupreškid
i drugi, predmet broj: IT-95-16-A, drugostepena presuda od 23. oktobra 2001, para. 443.
9
Drugostepena presuda u predmetu Čelebidi, para. 721; drugostepena presuda u predmetu D. Nikolid,
para. 19; drugostepena presuda u predmetu Kvočka i drugi, para. 681; Mladen Naletilid i Vinko
Martinovid, predmet broj: IT-98-34-A, drugostepena presuda od 3. maja 2006, para. 615; drugostepena
presuda u predmetu Strugar, para. 348.
10
Dražen Erdemovid, predmet broj: IT-96-22-A, Izdvojeno i protivno mišljenje sudije Lila, žalbeno vijede od
7. oktobra 1997; Erdemovid, predmet broj: IT-96-22-T, Izdvojeno mišljenje sudije Shahabuddeena,
pretresno vijede, 5. mart 1998; Duško Tadid, predmet broj: IT-94-1-T, Izdvojeno mišljenje sudije Robinsona,
pretresno vijede, 11. novembar 1999; Duško Tadid, predmet broj: IT-94-1-A, drugostepena presuda od 26.
januara 2000, para. 69; Zlatko Aleksovski, predmet broj: IT-95-14/1-A, drugostepena presuda od 24. marta
2000, para. 69; Furundžija, para. 243, 247; Čelebidi, Izdvojeno i protivno mišljenje sudije Hunta, žalbeno
vijede; Dragoljub Kunarac i drugi, predmet broj: IT-96-23, drugostepena presuda od 12. juna 2002, para.
171; Ljube Boškoski i drugi, predmet broj: IT-04-82-T, prvostepena presuda od 10. jula 2008, para. 588.
11
Član 24. Statuta Međunarodnog suda za bivšu Jugoslaviju iz 1993; član 23. Statuta Međunarodnog
krivičnog suda za Ruandu; pravilo 101 Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a. Vidi i pravilo 77
Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a, (Za nepoštovanje suda mogu se izredi novčane kazne).
12
Rimski statut Međunarodnog krivičnog suda, član 77. (dva uvjeta navedena u članu 77. stav 1. tačka b)
smatraju se kumulativnim).
5
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
13.2.2.1.
TEŽINA KRIVIČNOG DJELA
Najvažniji faktor koji sudovi uzimaju u obzir jeste težina
krivičnog djela,13 uključujudi i oblik i stepen učešda
optuženih u krivičnom djelu i okolnostima samog
predmeta.
Najvažniji faktor koji sudovi
uzimaju u obzir jeste težina
krivičnog djela
U praksi, s obzirom na uslov specifične namjere, odnosno postojanja mens rea za genocid,
genocid se smatra težim krivičnim djelom od ratnog zločina ili zločina protiv čovječnosti.14
Progon se također „sam po sebi smatra veoma teškim“ te je zahtijevao strožiju kaznu.15 Sudovi
su izjednačavali krivično djelo zločin protiv čovječnosti i druga krivična djela ratnih zločina po
težini, što je dovelo do određenih rasprava.16
Veoma raširena upotreba kumulativnih osuda donekle negira potrebu za formalnom
hijerarhijom krivičnih djela prilikom odmjeravanja kazni. Za više informacija o kumulativnim
osudama vidi poglavlje 13.2.2.4.1 i nastavnu oblast br.12.
13.2.2.2.
ULOGA POČINIOCA
Također, oblik odgovornosti optuženog predstavlja važan faktor prilikom odlučivanja o kazni.
Iako nema zakonske distinkcije u težini između različitih oblika odgovornosti optuženog, i MKSJ i
MKSR ustanovili su da pomaganje i podržavanje zahtijeva blažu kaznu od kazne primjerene
odgovornosti saizvršioca.17 Međutim, kazna se uvijek utvrđuje na osnovu činjenica u predmetu, a
ne na osnovu hijerarhije oblika odgovornosti.
Lične prilike optuženog, uključujudi i vrijeme provedeno u pritvoru do izricanja presude, takođe
utiču na kaznu. U stvari, u skladu sa pravilom 101(C) Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a
(PPD), od pretresnih vijeda traži se također da uzmu u obzir i u izdržavanje kazne uračunaju
vrijeme koje je osuđeni proveo u pritvoru u toku postupka predaje Međunarodnom sudu ili u
toku suđenja ili žalbenog postupka.
13
Vidi, npr. drugostepenu presudu u predmetu Aleksovski, para. 182; Čelebidi, para. 731; Kupreškid i drugi,
para. 442; Tihomir Blaškid, predmet broj: IT-95-14-A, drugostepena presuda od 29. jula 2004, para. 683;
Stanislav Galid, predmet broj: IT-98-29-A, drugostepena presuda od 30. novembra 2006, para. 442; Mile
Mrkšid i Veselin Šljivančanin, predmet broj: IT-95-13/1-A, drugostepena presuda od 5. maja 2009, para.
375.
14
Vidi, npr. Jean Kambanda, predmet broj: ICTR-97-23-S, prvostepena presuda od 4. septembra 1998, para.
16 i 42; Radislav Krstid, predmet broj: IT-98-33-T, prvostepena presuda od 2. augusta 2001, para. 700 i
Krstid, drugostepena presuda, para. 36 – 7 i 275.
15
Vidi, npr. prvostepenu presudu u predmetu Blaškid, para. 785; Stevan Todorovid, IT-95-9/1-S,
prvostepena presuda od 31. jula 2001, para. 31.
16
Vidi CRYER, gore navedena fusnota 4, para. 499.
17
Vidi, npr. drugostepenu presudu u predemetu Vasiljevid, para. 182; Juvenal Kajelijeli, predmet broj: ICTR98-44A-T, prvostepena presuda od 1. decembra 2003, para. 963.
6
13.2.2.3.
ICLS
OTEŽAVAJUDE I OLAKŠAVAJUDE OKOLNOSTI
Od pretresnih vijeda MKSJ-a u MKSR-a traži se da
prilikom utvrđivanja kazne za optuženo lice u obzir
Jedina olakšavajuda okolnost koju
uzmu otežavajude i olakšavajude okolnosti18 Međutim,
izričito priznaje PPD MKSJ-a i
postoji svega nekoliko odredbi u statutima i
MKSR-a jeste značajna saradnja sa
pravilnicima o postupku i dokazima koje definišu
tužilaštvom prije ili poslije izricanja
olakšavajude i otežavajude okolnosti.19 Sudije stoga
osuđujude presude.
moraju primjenjivati svoju diskrecionu ocjenu ne samo
na vrstu faktora koje treba uzeti u obzir kao
otežavajude, odnosno olakšavajude okolnosti, nego i na težinu koja se pridaje tim faktorima.
Težina koju sudije treba da pridaju otežavajudim i olakšavajudim okolnostima opet nije
precizirana ni u statutima niti u pravilnicima o postupku i dokazima ad hoc sudova.20 Međutim,
MKS ima nešto detaljnije odredbe, kao što se navodi u daljem tekstu.
Tužilaštvo mora van razumne sumnje utvrditi otežavajude
okolnosti.21 Od suštinske je važnosti da tokom izvođenja
dokaza na suđenju tužioci bilježe sve okolnosti koje
predstavljaju otežavajude faktore. Nema posebnog
pretresa radi izricanja kazne i zato tužioci trebaju da imaju
na umu da je potrebno da sami istraže sve te okolnosti
tokom samog suđenja.
Tužilaštvo mora van razumne
sumnje utvrditi otežavajude
okolnosti.
Samo se okolnosti koje se direktno odnose na krivično djelo mogu smatrati otežavajudim.22
Faktor koji također predstavlja element krivičnog djela za koji je optuženi osuđen ili koji je uzet u
obzir prilikom ocjenjivanja težine krivičnog djela ne može se smatrati otežavajudim faktorom.23
Otežavajude okolnosti u MKSJ-u i MKSR-u uključuju sljedede:
opseg krivičnog djela,
18
Vidi član 24. Statuta MKSJ-a, para. 2; pravilo 101(B) Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a.
Pravilo 101 Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a; Vidi i Alfred Musema, predmet broj:
ICTR-96-13-A, drugostepena presuda od 16. novembra 2001, para. 395.
20
Vidi, npr. drugostepenu presudu u predmetu Kupreškid i drugi, para. 430 (smatra „težina koja de se
pridati olakšavajudim okolnostima stvar je diskrecione ocjene pretresnog vijeda, koje nema nikakvu
obavezu da detaljno iznese svaki faktor na osnovu kojeg je odlučivalo“.). Vidi i prvostepenu presudu u
predmetu D. Nikolid, para. 145: „Prilikom utvrđivanja kazne, pretresno vijede ima obavezu da u obzir uzme
sve otežavajude i olakšavajude okolnosti, ali težina koja de se pridati otežavajudim i olakšavajudim
okolnostima je stvar diskrecione ocjene pretresnog vijeda“.
21
Dugostepena presuda u predmetu Čelebidi, para. 763; drugostepena presuda u predmetu Kajelijeli,
para. 294.
22
Milomir Stakid, predmet broj: IT-97-24-T, prvostepena presuda od 31. jula 2003, para. 911; Aloys Simba,
predmet broj: ICTR-01-76-A, drugostepena presuda od 27. novembra 2007, para. 82.
23
Drugostepena presuda u predmetu Blaškid, para. 693; Miroslav Deronjid, predmet broj: IT-02-61-A,
drugostepena presuda od 20. jula 2005, para. 106 – 7.
19
7
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
vremenski period tokom kojeg se krivično djelo odvijalo,
starosnu dob žrtava,
broj žrtava,
patnje žrtava,
prirodu učešda počinioca,
umišljaj,
diskriminatornu namjeru,
zloupotrebu ovlaštenja od strane počinioca i
položaj počinioca kao nadređenog. 24
U Pravilniku o postupku i dokazima MKS-a navode se sljededi otežavajudi faktori:
zloupotreba ovlaštenja ili službenog položaja,
posebno bespomodne žrtve,
višestruke žrtve,
posebna svirepost,
diskriminacija i
relevantne prethodne osude.25
Odbrana mora dokazati olakšavajude okolnosti putem ocjene
vjerovatnode, što je niži standard. U skladu sa ovim
standardom, mora biti vjerovatnije da su te okolnosti
postojale nego da nisu.26
Odbrana mora dokazati
olakšavajude okolnosti putem
kriterija najvede mogude
vjerovatnode. Mora biti
vjerovatnije da su te okolnosti
postojale nego da nisu.
Jedina olakšavajuda okolnost koju izričito priznaje Pravilnik o
postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a jeste značajna saradnja
sa tužilaštvom prije ili poslije izricanja osuđujude presude.27
Ovo se odnosi i na pitanje potvrdnog izjašnjavanja o krivici
kao olakšavajudeg faktora, o kojem se govori u niže navedenom tekstu, odnosno u poglavlju
13.2.2.5.
Pri odmjeravanju kazne sudije su prihvatale ostale olakšavajude okolnosti iako ih ni Pravilnici o
postupku i dokazima ni Statuti MKSJ-a i MKSR-a izričito ne navode. Ove olakšavajude okolnosti
uključuju radnje optuženog nakon učinjenja krivičnog djela i pokazuju da sud pridaje važnost
doprinosu optuženog u postizanju mira, a uključuju:
24
Vidi, npr. drugostepenu presudu u predmetu Blaškid, para. 686.
Pravilo 145(2) Pravilnika o postupku i dokazima Međunarodnog krivičnog suda.
26
Vidi, npr. drugostepenu presudu u predmetu Čelebidi, para. 590; drugostepenu presudu u predmetu
Kajelijeli, para. 294.
27
Pravilo 101(B)(ii) Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a; Vidi, npr. Miodrag Jokid, predmet
broj: IT-01-42/1-S, prvostepena presuda od 18. marta 2004, para. 93 – 6 i M. Jokid, drugostepena presuda
para. 87 – 9.
25
8
ICLS
izražavanje kajanja,
dobrovoljnu predaju, i
pomod zatočenicima ili žrtvama.
Lične prilike također mogu predstavljati olakšavajude faktore, a to su:
pozitivne karakterne osobine;
starosna dob;
vladanje u pritvoru;
porodične prilike, i
izrazito loše zdravstveno stanje.
Sudije također uzimaju u obzir i druge faktore koji se odnose na izvršenje krivičnog djela:
posredno i ograničeno učešde,28
prinuda, i
smanjena uračunljivost.
Nadalje, faktori koji se uzimaju u obzir u smislu razloga za isključivanje krivične odgovornosti ne
mogu se dva puta uzeti u obzir, tj. ujedno predstavljati i olakšavajude okolnosti (kao što je
neuračunljivost).
MKS je u svom Pravilniku o postupku i dokazima uzeo u obzir slične olakšavajude okolnosti.29
Nedavno provedena studija o praksi odmjeravanja kazni u MKSJ-u pokazala je određene modele
MKSJ-a prilikom odmjeravanja kazni:
duže zatvorske kazne izrečene su visokopozicioniranim izvršiocima na uticajnim
položajima,
obuhvatnije zločinačke aktivnosti kažnjavaju se strože od izolovanih, pojedinačnih djela,
za krivična djela zločin protiv čovječnosti izriču se duže zatvorske kazne nego za druge
ratne zločine, i
podstrekači se kažnjavaju strože od svih drugih učesnika u zločinima.30
13.2.2.4.
POSTUPAK ODMJERAVANJA KAZNI
Krivica i kazne utvrđuju se jednom presudom pred MKSJ-u i MKSR-u.31 Situacija je identična i
pred MKS-u, osim ako strana u postupku ne zahtijeva ili ako sudije ne odluče da prihvate
28
Vidi, npr. Milan Babid, predmet broj: IT-03-72-A, drugostepena presuda od 18. jula 2005, para. 39 – 40.
Pravilo 145(2) Pravilnika o postupku i dokazima MKS-a.
30
Vidi CRYER, gore navedena fusnota 4, para. 499 – 500; citira se B. Hola i dr., Is ICTY Sentencing
Predictable? An Empirical Analysis of ICTY Sentencing Practice / Da li je mogude predvidjeti kazne MKSJ-a?
Empirijska analiza prakse odmjeravanja kazni MKSJ-a, 22 LEIDEN J. INT’L L. 79 (2009).
29
9
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
postupak po kojem se o kazni odlučuje odvojeno od
presude.32 U MKS-u zahtjevi za odštetu bi se u normalnim
okolnostima isticali na posebnom pretresu pred izricanje
kazne.
Pred MKSJ-u i MKSR-u krivica
i kazne utvrđuju se jednom
presudom.
Žalba na kaznu može se izjaviti odvojeno od žalbe na presudu pred MKSJ-u, MKSR-u i MKS-u.
Žalba na presudu također može dovesti do promjene kazne. Na MKSJ-u i MKSR-u to de se
dogoditi ako žalbeno vijede utvrdi da je pretresno vijede počinilo „vidljivu grešku“ u korištenju
svog diskrecionog prava u vezi sa odmjeravanjem kazne.33 Žalbeno vijede MKSJ-a i MKSR-a može
predmet ili vratiti pretresnom vijedu ili samo odlučiti o novoj kazni. U oba suda su kazne
dugotrajnog zatvora promijenjene na kaznu doživotnog zatvora. 34 Na MKS-u, test koji se
primjenjuje jeste „da li je kazna nesrazmjerna krivičnom djelu“. Žalbeno vijede MKS-a odlučide o
novoj kazni, osim ako se ne odredi ponavljanje postupka.35
13.2.2.4.1.
KUMULATIVNE KAZNE
Kao što je gore navedeno, kumulativne optužbe i
osude koje se zasnivaju na istom osnovnom
Konačna kazna mora na pravičan i
ponašanju dozvoljene su pred međunarodnim
odgovarajudi način odražavati ukupnost
sudovima. U MKSJ, sudije imaju diskreciono pravo
optuženikovog kažnjivog ponašanja
da primijene opšte, istodobne (jedinstvene) ili
uzastopne kazne. Iz tog razloga, u praksi ne postoji
dosljednost. Međutim, konačna kazna mora na pravičan i odgovarajudi način odražavati
ukupnost optuženikovog kažnjivog ponašanja.36
MKS izriče kaznu za svako krivično djelo posebno, a potom jedinstvenu kaznu koja određuje
sveukupno trajanje kazne zatvora. Jedinstvena kazna ne smije biti manja od najviše pojedinačne
kazne zatvora niti predi najvišu mogudu kaznu koju sud može izredi (30 godina zatvora ili kazna
doživotnog zatvora).37
31
Pravila 85 i 87 Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a i MKSR-a.
Član 76. Rimskog statuta; pravilo 143 Pravilnika o postupku i dokazima MKS-a.
33
Vidi, npr. drugostepenu presudu u predmetu Čelebidi, para. 725; Laurent Semanza, predmet broj: ICTR97-20-A, drugostepena presuda od 20. maja 2005, para. 374.
34
Vidi, npr. Sylvestre Gacumbitsi, predmet broj: ICTR-2001-64-A, drugostepena presuda od 7. jula 2006.,
para. 206; drugostepenu presudu u predmetu Galid, para. 454 – 5.
35
Član 83. Rimskog statuta.
36
Pravilo 87(C) Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a. Vidi I drugostepenu presudu u predmetu
Čelebidi, para. 429; drugostepenu presudu u predmetu Kambanda, para. 102 – 12.
37
Član 78. stav 3 Rimskog statuta.
32
10
13.2.2.4.2.
ICLS
POMILOVANJE, PRIJEVREMENO PUŠTANJE NA SLOBODU I PREISPITIVANJE
KAZNE
Zatvorenici mogu imati pravo na pomilovanje ili prijevremeno puštanje na slobodu. Konačna
odluka o ovome jeste odgovornost samog Suda. U MKSJ-u i MKSR-u, odluku o tome donosi
predsjednik Suda na osnovu razmatranja težine krivičnog djela, rezultata zatvorenikove
rehabilitacije, značajne saradnje sa tužiocem i ličnih prilika. Na ove odluke ne može se uložiti
žalba.
U MKS-u kazna se mora preispitati nakon odsluženja dvije tredine kazne ili nakon 25 godina. 38
Smanjenje kazne može se narediti na osnovu saradnje sa sudom i tužilaštvom i promjene
okolnosti.39 Odluka da se ne smanji kazna mora se redovno preispitivati.
13.2.2.5.
POTVRDNO IZJAŠNJAVANJE O KRIVICI I PREGOVARANJE O PRIZNAVANJU
KRIVICE
Relevantne odredbe Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a su:
Pravilo 62bis: Potvrdno izjašnjavanje o krivici
Ako se optuženi izjasni da je kriv u skladu sa pravilom 62 (vi) ili zatraži da se njegova
izjava o krivici izmijeni u potvrdnu, a pretresno vijede se uvjeri:
(i) da je potvrdnu izjavu o krivici dao dobrovoljno;
(ii) da je potvrdnu izjavu o krivici dao raspolažudi potrebnim
informacijama;
(iii) da potvrdna izjava o krivici nije dvosmislena; i
(iv) da postoje dovoljne činjenične osnove za postojanje krivičnog djela i
učestvovanje optuženog u njemu, bilo na osnovu nezavisnih indicija, bilo na
osnovu toga što ne postoji nikakvo bitno neslaganje između strana u
pogledu predmetnih činjenica, pretresno vijede može proglasiti optuženog
krivim i uputiti sekretara da odredi datum za pretres pred izricanje kazne.
38
39
Ibid član 110; pravila 223 – 4 Pravilnika o postupku i dokazima MKS-a.
Ibid.
11
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Pravilo 62ter: Postupak za sporazum o izjašnjavanju o krivici
(A) Tužilac i odbrana mogu se sporazumjeti da de, nakon što se optuženi izjasni o krivici
po optužnici ili po jednoj ili više tačaka optužnice, tužilac pred pretresnim vijedem
postupiti na sljededi način ili načine:
(i) zatražiti da se optužnica shodno tome izmijeni;
(ii) iznijeti stav da je primjerena neka konkretna kazna ili raspon kazne;
(iii) ne usprotiviti se zahtjevu optuženog za izricanje konkretne kazne ili
raspona kazne.
(B) Pretresno vijede ne obavezuje nijedan od sporazuma navednih u stavu (A).
(C) Ako strane postignu sporazum o izjašnjavanju o krivici, pretresno vijede de zatražiti da
se taj sporazum objavi na otvorenoj sjednici ili, ako mu je iznesen valjan razlog, na
zatvorenoj sjednici u trenutku kada se optuženi potvrdno izjasni o krivici u skladu sa
pravilom 62 (vi) ili kad zatraži da svoje izjašnjavanje promijeni u potvrdno.
Pregovaranje o prihvatanju krivice nije dozvoljeno pred MKS.
Potvrdna izjašnjavanja o krivici
mogu obuhvatati sklapanje
sporazuma o priznanju krivice
između optuženog i tužilaštva,
koji može uključiti
neobavezujudu preporuku
tužilaštva pretresnom vijedu u
vezi sa kaznom.
Potvrdna izjašnjavanja o krivici mogu obuhvatiti sklapanje
sporazuma o priznanju krivice između optuženog i
tužilaštva, koji može uključivati neobavezujudu preporuku
tužilaštva pretresnom vijedu u vezi sa kaznom. Kao
posljedica potvrdnog izjašnjavanja krivice, optuženom se
kazna može ublažiti.40
Nakon što se dâ potvrdno izjašnjenje o krivici, suđenje
odmah prelazi na pretres o odmjeravanju kazne.41
Međutim, sudije nisu obavezne da postupe u skladu sa
preporukom tužilaštva, iako se potvrdna izjašnjavanja o krivici generalno uzimaju kao
olakšavajude okolnosti.42 Pretresna vijeda ne garantuju izričito smanjenje kazne u slučaju
potvrdnog izjašnjavanja o krrivici, nego su umjesto toga prihvatila analizu svakog potvrdnog
izjašnjavanja o krivici posebno. Iz tog razloga postoje neki slučajevi u kojima je MKSJ našao da
40
CRYER, gore navedena fusnota 4, para. 501.
Pravila 62bis i 100 Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a; pravila 62(B) i 100 Pravilnika o postupku i
dokazima MKSR-a; član 76. stav 2. Rimskog statuta.
42
CRYER, gore navedena fusnota 4, para. 501.
41
12
otežavajude okolnosti nadmašuju olakšavajudi učinak potvrdnog izjašnjavanja o krivici
kojima je odstupio od preporuka o kazni.44
ICLS
43
ili u
Pregovaranje o prihvatanju krivice koristi se u BiH i sudije koje odlučuju o sporazumu mogu te
pregovore ili odbaciti ili prihvatiti; ako vijede prihvati sporazum o priznanju krivice onda je
vezano tim sporazumom i mora utvrditi kaznu navedenu u sporazumu. O relevantnom zakonu i
sudskoj praksi u vezi s ovim govori se u niže navedenom poglavlju 13.3.2.3.
Pregovaranje o prihvatanju krivice također je mogude u sudovima u Hrvatskoj i Srbiji. Vidi
relevantni zakon i sudsku praksu u dole navedenim poglavljima 13.3.2.3 (Hrvatska) i 13.3.4.2
(Srbija).
13.2.2.6.
ODŠTETE
MKSJ i MKSR mogu naložiti vradanje imovine i imovinske koristi stečene izvršenjem krivičnog
djela njihovim pravim vlasnicima, međutim ova se kazna nije primjenjivala. Slično tome, MKS
može izredi novčane kazne ili narediti oduzimanje imovinske koristi, imovine i sredstava koja su
direktno ili indirektno stečena izvršenjem krivičnog djela.45
U svrhu detaljnije diskusije o ovom pitanju, vidi raspravu o naknadama, restituciji i reparacijama
žrtvama u nastavnoj oblasti 14.
43
Vidi, npr. prvostepenu presudu u predmetu Kambanda, para. 60 – 2; drugostepenu presudu u predmetu
Kambanda, para. 125 – 6.
44
Vidi, npr. D. Nikolid, prvostepena i drugostepena presuda.
45
Član 57. stav 3. tačka e) i član 93. stav 1. tačka k) Rimskog statuta, pravilo 99 Pravilnika o postupku i
dokazima MKS-a.
13
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
13.3. ZAKONI I SUDSKA PRAKSA U REGIONU
 U narednom dijelu, u centru pažnje nalaze se domadi zakoni BiH, Hrvatske i Srbije.
Međutim, za vrijeme nastave iz ove oblasti ne preporučuje se diskusija o regionalnim
poglavljima u izolovanom kontekstu. Iz tog razloga, napravljene su međusobne
poveznice i uvrštene u međunarodno poglavlje o najvažnijim regionalnim zakonima i
dešavanjima. U poglavljima koja slijede navedene su osnove za nešto temeljitiju
raspravu o domadim zakonima sa profesionalcima koji de ih sprovoditi u sudovima
svoje zemlje.
 Bududi da je Krivični zakon SFRJ relevantan za kazne za zločine koji su posljedica
sukoba u bivšoj Jugoslaviji, važno je početi sa odredbama ovog zakona kako bi
polaznici raspravljali o relevantnosti i primjenjivosti ovih odredbi.
 Edukatori treba da imaju na umu da se u nastavnoj oblasti br. 5 daje opsežan pregled
načina na koji je međunarodno pravo uvršteno u domade. Iz tog razloga, ta pitanja
nisu detaljno razmatrana u ovom poglavlju, te bi bilo od koristi da se predavanja iz
oblasti br. 5 održe prije predavanja iz oblasti koja se bavi krivičnim djelima u užem
smislu.
 Nakon rasprave o KZ SFRJ, u posebnim poglavljima koja obrađuju ovu nastavnu oblast
govori se o zakonima koji se primjenjuju u BiH, Hrvatskoj i Srbiji, tako da polaznici iz
bilo koje od ovih zemalja treba da se fokusiraju samo na svoje pravosuđe.
Najrelevantnija sudska praksa citirana je gdje je bilo mogude. Polaznike bi trebalo
potadi da koriste vlastite predmete za raspravu o primjeni zakona i procedura na koja
se predavanja odnose.
 Savjet edukatorima: jedan od efikasnih načina da angažirate polaznike je da od njih
zatražite da analiziraju jedan od najvažnijih predmeta koji se odnosi na kaznu izrečenu
u sudskoj praksi njihove države. Neki predmeti citirani su u tekstu koji slijedi dok
druge mogu iznijeti sami polaznici ili edukatori.
14
ICLS
13.3.1. SFRJ
 Hrvatska, Srbija i entitetski sudovi u BiH primjenjuju Krivični zakon SFRJ za odmjeravanje
kazne. Također, KZ se primjenjivao u nekim predmetima pred Sudom BiH. Stoga je za
polaznike iz sve tri zemlje važno da razmotre relevantne odredbe Krivičnog zakona SFRJ i
način na koji se iste primjenjuju u njihovim nacionalnim jurisdikcijama.
13.3.1.1.
KRIVIČNI ZAKON SFRJ
13.3.1.1.1.
PREGLED NAJZNAČAJNIJIH ODREDBI
Krivični zakon SFRJ46 uključivao je pravni okvir za
odmjeravanje kazni za svako pojedino krivično
djelo, uključujudi krivična djela iz Glave XVI (krivična
djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava).
Kazna zatvora u trajanju od pet godina je bila
najmanja kazna, a smrtna kazna je bila nastroža
kazna za sljededa krivična djela:
Nikome ne može biti izrečena kazna ili
druga krivično-pravna sankcija za djelo
koje, prije nego što je učinjeno, nije bilo
zakonom određeno kao krivično djelo.
član 141. – genocid,
član 142. stav 1. i 2. – ratni zločin protiv civilnog stanovništva,
član 143. – ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika,
član 144 – ratni zločin protiv ratnih zarobljenika, i
član 148. stav 2 – upotreba nedozvoljenih sredstava borbe.
Član 2. Krivičnog zakona SFRJ propisuje da osnov i granice za odlučivanje o krivičnim djelima i
propisivanje krivično-pravnih sankcija uključuje:
zaštitu čovjeka,
zaštitu drugih osnovnih vrijednosti socijalističkog samoupravnog društva, i
primjenjivanje krivično-pravne prinude, kada je i u mjeri u kojoj je to nužno za suzbijanje
društveno opasnih djelatnosti.
Na osnovu člana 3. Krivičnog zakona SFRJ, nikome ne može biti izrečena kazna ili druga krivičnopravna sankcija za djelo koje, prije nego što je učinjeno, nije zakonom bilo određeno kao krivično
djelo i za koje nije bila zakonom propisana kazna.
46
Krivični zakon SFRJ, Službeni list SFRJ, br. 44/76, 36/77, 34/84, 74/87, 57/89, 3/90, 38/90.
15
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Na osnovu člana 4. na počinioca krivičnog djela primjenjuje se zakon koji je važio u vrijeme
izvršenja krivičnog djela.
Ako je poslije izvršenja krivičnog djela izmijenjen zakon, jednom ili više puta, primijenide se
zakon koji je blaži u odnosu na počinioca.
U skladu sa članom 6. Krivičnog zakona SFRJ, osuđenom u izvršenju krivično-pravne sankcije
mogu biti oduzeta ili ograničena određena prava samo u mjeri koja odgovara toj krivično pravnoj sankciji i samo na način kojim se obezbjeđuje poštovanje ličnosti osuđenog i njegovog
ljudskog dostojanstva.
Član 5. stav 2. propisuje da je opšta svrha svrha
propisivanja i izricanja krivično-pravnih sankcija
suzbijanje društveno opasnih djelatnosti kojima
se povrjeđuju ili ugrožavaju društvene vrijednosti
zaštidene krivičnim zakonodavstvom.
Ako je poslije izvršenja krivičnog djela
izmijenjen zakon, jednom ili više puta,
primijenide se zakon koji je blaži za
počinioca.
Član 33. propisuje da u okviru opšte svrhe krivično-pravnih sankcija (član 5. stav 2.), svrha
kažnjavanja je:
sprečavanje počinioca da čini krivična djela i njegovo prevaspitavanje,
vaspitni uticaj na druge da ne čine krivična djela, i
jačanje morala socijalističkog samoupravnog društva i uticaj na razvijanje društvene
odgovornosti i discipline građana.
Na osnovu člana 36, stav 1, kazne propisane Krivičnim zakonom SFRJ mogu se izredi samo ako su
propisane za dato krivično djelo. Sud može povedati ili smanjiti kaznu propisanu za određeno
krivično djelo samo pod uslovima predviđenim Krivičnim zakonom SFRJ.
13.3.1.1.2.
SMRTNA KAZNA
Napomena: Smrtna kazna ukinuta je u BiH, Hrvatskoj i Srbiji. Vidi relevantna poglavlja u daljem
tekstu o ukidanju smrtne kazne u svakoj od ovih zemalja i maksimalnim kaznama koje se
trenutno primjenjuju.
Međutim, poređenja radi, član 37. Krivičnog zakona SFRJ u vezi sa smrtnom kaznom propisuje
sljedede:
smrtna kazna ne može se propisati kao jedina glavna kazna za određeno krivično djelo,
smrtna kazna može se izredi samo za najteže slučajeve teških krivičnih djela za koje je
zakonom propisana,
smrtna kazna ne može se izredi licu koje u vrijeme izvršenja krivičnog djela nije navršilo
osamnaest godina niti bremenitoj ženi,
punoljetnom licu koje u vrijeme izvršenja krivičnog djela nije navršilo dvadesetjednu
godinu smrtna kazna može se izredi pod uslovom iz stava 2. člana 37. samo za krivična
16
ICLS
djela protiv osnova socijalističkog samoupravnog društvenog uređenja i bezbjednosti
SFRJ, za krivična djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava i za krivična djela protiv
oružanih snaga SFRJ,
smrtna kazna izvršava se streljanjem, bez prisustva javnosti.
13.3.1.1.3.
KAZNA ZATVORA
Na osnovu člana 38:
Kazna zatvora ne može biti kradi od petnaest dana ni duži od petnaest godina,
za krivična djela za koja je propisana smrtna kazna sud može izredi i zatvor od dvadeset
godina,
ako je za krivično djelo učinjeno sa umišljajem propisana kazna zatvora u trajanju od
petnaest godina, može se za teže oblike tog djela propisati i kazna zatvora od dvadeset
godina,
kazna zatvora se izriče na pune godine i mjesece, a do šest mjeseci i na pune dane,
kazna zatvora se izdržava u zatvorenim, poluotvorenim i otvorenim ustanovama za
izdržavanje kazne, i
osuđeni koji je izdržao polovinu kazne zatvora, i izuzetno i onaj koji je izdržao tredinu ove
kazne može se otpustiti sa izdržavanja kazne pod uslovom da do isteka vremena za koje
je izrečena kazna ne učini novo krivično djelo (uslovni otpust).
13.3.1.1.4.
GLAVNE ODREDBE KOJE SE ODNOSE NA KAZNE
13.3.1.1.4.1. OPŠTA NAČELA
Član 41.
(1) Sud de učiniocu krivičnog djela odmjeriti kaznu u granicama koje su zakonom
propisane za to djelo, imajudi u vidu svrhu kažnjavanja i uzimajudi u obzir sve
okolnosti koje utiču da kazna bude manja ili veda (olakšavajude i otežavajude
okolnosti), a naročito:
stepen krivične odgovornosti,
pobude iz kojih je djelo učinjeno,
jačinu ugrožavanja ili povrede zaštidenog dobra,
okolnosti pod kojima je djelo učinjeno,
raniji život učinioca,
njegove lične prilike,
njegovo držanje poslije učinjenog krivičnog djela, kao i
druge okolnosti koje se odnose na ličnost učinioca.
(2) Prilikom odmjeravanja kazne, sud de posebno uzeti u obzir:
da li je ranije djelo iste vrste kao i novo djelo,
da li su oba djela učinjena iz istih pobuda, i
koliko je vremena proteklo od ranije osude odnosno od izdržane ili oproštene
kazne. *…+
17
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
O opštim načelima o odmjeravanju kazni govori se u članu 41. Krivičnog zakona SFRJ.
13.3.1.1.4.2. UBLAŽAVANJE KAZNE
Član 42. propisuje da sud može učiniocu odmjeriti kaznu ispod granice propisane zakonom ili
primijeniti blažu vrstu kazne:
kad zakon predviđa da se učinilac može blaže kazniti;
kad utvrdi da postoje osobito olakšavajude okolnosti koje ukazuju da se i sa ublaženom
kaznom može postidi svrha kažnjavanja.
13.3.1.1.4.3. GRANICE UBLAŽAVANJA KAZNE
U skladu sa članom 43, kada postoje uslovi za ublažavanje kazne iz člana 42, sud de ublažiti kaznu
u ovim granicama:
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisan zatvor u trajanju od tri ili više
godina, kazna se može ublažiti do jedne godine zatvora,
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisan zatvor u trajanju od dvije
godie, kazna se može ublažiti do šest mjeseci zatvora.
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisan zatvor u trajanju od jedne
godine kazna se može ublažiti do tri mjeseca zatvora.
ako je za krivično djelo propisana kao najmanja mjera kazna zatvora ispod jedne godine,
kazna se može ublažiti do petnaest dana zatvora.
ako je za krivično djelo propisana kazna zatvora bez naznačenja najmanje mjere, umjesto
zatvora može se izredi novčana kazna.
Pri odlučivanju u kojoj de mjeri kaznu ublažiti prema gore navedenim pravilima, sud de posebno
uzeti u obzir najmanju i najvedu mjeru kazne propisane za krivično djelo.
13.3.1.1.4.4. OSLOBOĐENJE OD KAZNE
U skladu sa članom 44, sud može osloboditi od kazne počinioca krivičnog djela samo kad to
zakon izričito predviđa.
Kada je sud ovlašden da učinioca krivičnog djela oslobodi od kazne, može mu kaznu ublažiti bez
ograničenja propisanih za ublažavanje kazne.
Na osnovu člana 45, sud može osloboditi od kazne učinioca krivičnog djela učinjenog iz nehata
kad posljedice djela tako teško pogađaju učinioca da izricanje kazne u takvom slučaju očigledno
ne bi odgovaralo svrsi kažnjavanja.
13.3.1.1.4.5. POOŠTRAVANJE KAZNE U SLUČAJU VIŠESTRUKOG POVRATA
18
ICLS
Na osnovu člana 46, za krivično djelo učinjeno sa umišljajem za koje je propisana kazna zatvora,
sud može izredi strožu kaznu od propisane pod sljededim uslovima:
ako je učinilac ranije bio dva ili više puta osuđen za krivična djela učinjena s umišljajem
na zatvor od najmanje jednu godinu i pokazuje sklonost za vršenje krivinih djela, ili
ako od dana otpuštanja učinioca sa izdržavanja ranije izrečene kazne do izvršenja novog
krivičnog djela nije proteklo pet godina.
Stroža kazna ne smije predi dvostruku mjeru propisane kazne ni petnaest godina zatvora.
Pri ocjeni da li de izredi kaznu strožu od propisane, sud de naročito uzeti u obzir srodnost
učinjenih krivičnih djela, pobude iz kojih su učinjena, okolnosti pod kojima su učinjena, kao i
potrebu da se radi ostvarivanja svrhe kažnjavanja izrekne takva kazna.
13.3.1.1.4.6. STICANJE KRIVIČNIH DJELA
Član 48. propisuje da ako je učinilac jednom radnjom ili sa više radnji učinio više krivičnih djela za
koja mu se istovremeno sudi, sud de prethodno utvrditi kazne za svako od tih djela, pa de za sva
ta djela izredi jedinstvenu kaznu.
Jedinstvenu kaznu sud de izredi po sljededim pravilima:
ako je za neko krivično djelo u sticaju utvrdio smrtnu kaznu, izredi de samo tu kaznu,
ako je za neko krivično djelo u sticaju utvrdio kaznu zatvora od dvadeset godina, izredi de
samo tu kaznu,
ako je za krivična djela u sticaju utvrdio kazne zatvora, jedinstvena kazna mora biti veda
od svake pojedine utvrđene kazne, ali ne smije dostidi zbir utvrđenih kazni niti predi
petnaest godina zatvora,
ako su za sva krivična djela u sticaju propisane kazne zatvora do tri godine, jedinstvena
kazna zatvora ne može biti veda od osam godina zatvora.
13.3.1.1.4.7. ODMJERAVANJE KAZNE OSUĐENOM LICU
Na osnovu člana 49, ako se osuđenom licu sudi za krivično djelo učinjeno prije nego što je
započelo izdržavanje kazne po ranijoj osudi, ili za krivično djelo učinjeno za vrijeme izdržavanja
zatvora ili maloljetničkog zatvora, sud de izredi jedinstvenu kaznu za sva krivična djela primjenom
odredaba člana 48, uzimajudi ranije izrečenu kaznu kao ved utvrđenu. Kazna ili dio kazne koju je
osuđeni izdržao uračunade se u izrečenu kaznu zatvora.
Za krivična djela učinjena u toku izdržavanja kazne zatvora ili maloljetničkog zatvora, sud de
učiniocu izredi kaznu nezavisno od kazne izrečene za prethodnu osudu ako se primjenom
odredaba člana 48. ne bi mogla ostvariti svrha kažnjavanja s obzirom na trajanje neizdržanog
dijela ranije izrečene kazne.
19
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Osuđeni koji za vrijeme izdržavanja kazne zatvora ili maloljetničkog zatvora učini krivično djelo za
koje zakon propisuje novčanu kaznu ili zatvor do
jedne godine, kaznide se disciplinski.
Vrijeme provedeno u pritvoru, kao i
svako lišenje slobode u vezi sa krivičnim
djelom, uračunavaju se u izrečenu
kaznu zatvora, maloljetničkog zatvora i
13.3.1.1.4.8. URAČUNAVANJE PRITVORA I
novčanu kaznu.
RANIJE KAZNE
Na osnovu člana 50, vrijeme provedeno u pritvoru,
kao i svako lišenje slobode u vezi sa krivičnim djelom, uračunavaju se u izrečenu kaznu zatvora.
Dio zatvorske kazne koji je osuđeni izdržao za prethodnu osudu, odnosno novčana kazna koju je
platio za prethodni prekršaj ili privredni prestup, kao i kazna ili disciplinska mjera lišenja slobode
koju je izdržao zbog povreda vojne discipline, uračunava se u kaznu izrečenu za krivično djelo čija
obilježja obuhvataju i oblilježja prekršaja, privrednog prestupa, odnosno povreda vojne
discipline.
Pri svakom uračunavanju izjednačuje se dan pritvora, dan lišenja slobode, dan maloljetničkog
zatvora, dan zatvora i stotinu dinara novčane kazne.
13.3.1.1.4.9. AMNESTIJA
Nas osnovu člana 101, licima koja su obuhvadena aktom amnestije daje se oslobođenje od
krivičnog gonjenja ili potpuno ili djelimično oslobođenje od izvršenja kazne, zamjenjuje se
izrečena kazna blažom kaznom, određuje se brisanje osude ili se ukida određene pravna
posljedica osude.
Za raspravu o amnestiji takođe vidi nastavnu oblast 11. (Odbrana).
13.3.1.1.4.10. POMILOVANJE
Na osnovu člana 102. Krivičnog zakona SFRJ, pomilovanjem se poimenično određenom licu daje
oslobođenje od gonjenja ili potpuno ili djelimično oslobođenje od izvršenja kazne, zamjenjuje se
izrečena kazna blažom kaznom ili uslovnom osudom, ili se određuje brisanje osude, ili se ukida,
odnosno određuje krade trajanje određene pravne posljedice osude ili mjere bezbjednosti.
Pomilovanjem može da se odredi ukidanje ili krade trajanje ovih mjera bezbjednosti, zabrane
vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti, zabrane javnog istupanja, zabrane upravljanja motornim
vozilom počiniocima koji su vozači po zanimanju ili protjerivanja stranca iz zemlje.
20
ICLS
13.3.2. BIH
 Za polaznike je važno da raspravljaju o načinu na koji se Krivični zakon BiH primjenjuje
na Sudu BiH u pogledu odmjeravanja kazne. Trebalo bi uzeti u obzir da je u nekim
predmetima primjenjen Krivični zakon SFRJ. Trebalo bi da polaznici raspravljaju o
okolnostima u kojima bi svaki od ovih zakona trebalo primijeniti u predmetima o
kojima se odlučuje pred Sudom BiH. Polaznici iz entitetskih sudova BiH treba da
raspravljaju o načinima na koji se Krivični zakon SFRJ primjenjuje u njihovim sudovima
u pogledu odmjeravanje kazni.
 Trebalo bi sve polaznike potaknuti da iznesu predmete u kojima su bili angažovani i u
kojima se pojavio problem u vezi sa odmjeravanjem kazne, a naročito utvrditi glavne
faktore koje je sud uzeo u obzir prilikom odmjeravanja odgovarajude kazne u svakom
pojedinom predmetu.
 Poglavljem je obuhvadena sudska praksa Suda BiH i entiteskih sudova BiH i to u mjeri u
kojoj je ta praksa poznata. Trebalo bi da polaznici raspravljaju o predmetima i daju
ocjenu izrečenih kazni.
 Polaznici takođe mogu koristiti ogledni predmet kako bi raspravljali o načinu na koji bi
njihovi domadi sudovi kaznili optuženog u tom predmetu, te koje bi faktore njihovi
domadi sudovi uzeli u obzir na osnovu sažetka predmeta.
 Poglavlje o zakonu BiH struktuirano je tako da se prvo obrađuju glavne odredbe
Krivičnog zakona BiH, a zatim sudska praksa Suda BiH i entitetskih sudova.
13.3.2.1.
PREGLED
Za vrijeme rata u Bosni i Hercegovini, od 1992. do 1995. godine, na teritoriji Bosne i Hercegovine
važio je Krivični zakon SFRJ.47
47
Uredba sa zakonskom snagom o primjeni Krivičnog zakona Republike Bosne i Hercegovine i Krivičnog
zakona Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije koji je preuzet kao republički zakon za vrijeme
neposredne ratne opasnosti ili za vrijeme rata (“Službeni list RBiH” broj 6/92); Zakon o potvrđivanju
Uredbi sa zakonskom snagom (“Službeni list RBiH” broj 13/94); Zakon o izmjenama i dopunama Krivičnog
zakona SFRJ (“Službeni glasnik Republike Srpske” broj 12/93) kojim je naziv Krivičnog zakona SFRJ
promijenjen u Krivični zakon Republike Srpske.
21
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Krivični zakon SFRJ ostao je na snazi u Federaciji Bosne i Hercegovine do 1998. godine kada je
donesen Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine,48 a u Republici Srpskoj do 2000. kada je
donesen Krivični zakon Republike Srpske.49
Godine 2003. donesen je novi Krivični zakon BiH zajedno sa novim Krivičnim zakonom Federacije
Bosne i Hercegovine, Krivičnim zakonom Republike Srpske i Krivičnim zakonom distrikta Brčko.50
Na krivična djela koja su posljedica sukoba na području bivše Jugoslavije, entitetski sudovi BiH
primjenjuju Krivični zakon SFRJ koji je bio na snazi u vrijeme izvršenja krivičnih djela za koja se
lica terete, dok Sud BiH generalno primjenjuje Krivični zakon BiH. Međutim, Sud BiH nedavno je
u nekim predmetima takođe priznao da je trebalo primijeniti Krivični zakon SFRJ kao zakon koji je
u konkretnim slučajevima povoljniji za optuženog.
Jedna od najvažnijih posljedica ove situacije je različita politika odmjeravanja kazni, tako da Sud
BiH na osnovu Krivičnog zakona BiH može utvrditi kaznu dugotrajnog zatvora u trajanju od 21 do
45 godina zatvora, dok entitetski sudovi BiH na osnovu Krivičnog zakona SFRJ mogu utvrditi
maksimalnu kaznu od 20 godina zatvora. Ovo utiče na pravilo da sud mora primijeniti zakon koji
je povoljniji za optuženog. Za više informacija o ovome
vidi oblast br. 5.
Nikome ne može biti izrečena
kazna ili krivično-pravna sankcija,
13.3.2.2.
GLAVNE
ODREDBE
KRIVIČNOG
osim u slučaju da je osoba kriva
ZAKONA BIH O KAZNAMA 51
za učinjeno krivično djelo.
Krivični zakon BiH uključuje pravni okvir za odmjeravanje
kazni za svako pojedino krivično djelo, uključujudi krivična djela iz Glave XVII (krivična djela protiv
čovječnosti i vrijednosti zaštidenih međunarodnim pravom).
Deset godina zatvora je minimalna, a kazna dugotrajnog zatvora maksimalna kazna za sljededa
krivična djela:
član 171. – genocid;
član 172. – zločini protiv čovječnosti;
član 173. – ratni zločin protiv civilnog stanovništva;
član 174. – ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika;
član 175. – ratni zločin protiv ratnih zarobljenika;
48
Krivični zakon Federacije Bosne i Hercegovine (28. novembar 1998), “Službene novine Federacije Bosne i
Hercegovine” br. 43/98.
49
Krivični zakon Republike Srpske (1. oktobar 2000), “Službeni glasnik Republike Srpske” br. 22/00.
50
Krivični zakon BiH, “Službeni list BiH” br. 3/03 i 32/03; Krivični zakon Federacije BiH, ”Službene novine
FBiH” br. 36/03 i 37/03; Krivični zakon RS, “Službeni glasnik RS” br. 49/03; Krivični zakon distrikta Brčko
Bosne i Hercegovine, “Službeni glasnik distrikta Brčko Bosne i Hercegovine” br. 10/03.
51
KZ BiH, “Službeni list BiH” br. 03/03, 32/03, 37/03, 54/04, 61/04, 30/05, 53/06, 55/06, 32/07, 08/10,
prečišden tekst, dostupan na internet stranici www.sudbih.gov.ba.
22
ICLS
član 176, stav 1. – organiziranje grupe ljudi radi učinjenja krivičnih djela iz člana 171.
(genocid), 172. (zločini protiv čovječnosti), 173. (ratni zločin protiv civilnog stanovništva),
174. (ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika) ili 175. (ratni zločin protiv ratnih
zarobljenika);
član 177, stav 2. i 3. – protupravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja;
član 179. – povrede zakona ili običaja rata;
član 191, stav 3 – uzimanje talaca;
član 192. – ugrožavanje osoba pod međunarodnom zaštitom; i
član 193.a) stav 2. – nedozvoljeno oružje i druga sredstva borbe.
Na osnovu člana 3.a) Krivičnog zakona BiH, nikome ne može biti izrečena kazna ili krivičnopravna sankcija, osim u slučaju da je osoba kriva za učinjeno krivično djelo.
13.3.2.2.1.
OSNOVA I GRANICE KRIVIČNO-PRAVNE PRINUDE
Na osnovu člana 2. Krivičnog zakona BiH, krivična djela i krivično-pravne sankcije se propisuju
samo za ona ponašanja kojima se tako ugrožavaju ili povrjeđuju osobne slobode i prava čovjeka,
te druga prava i društvene vrijednosti zajamčene i zaštidene Ustavom Bosne i Hercegovine i
međunarodnim pravom, da se njihova zaštita ne bi mogla ostvariti bez krivično-pravne prinude.
Propisivanje krivičnih djela i vrste i raspona krivično-pravnih sankcija zasniva se na neophodnosti
primjene “krivično-pravne prinude” i njenoj srazmjernosti jačini opasnosti za osobne slobode i
prava čovjeka, te druge osnovne vrijednosti.
13.3.2.2.2.
NAČELO ZAKONITOSTI
Na osnovu člana 3. Krivičnog zakona BiH, krivična djela i krivično-pravne sankcije propisuju se
samo zakonom.
Nikome ne može biti izrečena kazna ili druga krivično-pravna sankcija za djelo koje, prije nego što
je učinjeno, nije bilo zakonom ili međunarodnim pravom propisano kao krivično djelo i za koje
nije zakonom bila propisana kazna.
13.3.2.2.3.
VREMENSKO VAŽENJE KRIVIČNOG ZAKONA
Na osnovu člana 4, na učinitelja krivičnog djela primjenjuje se zakon koji je bio na snazi u vrijeme
učinjenja krivičnog djela.
Ako se poslije učinjenja krivičnog djela jednom ili više puta izmijeni zakon, primijenit de se zakon
koji je blaži za učinitelja.
13.3.2.2.4.
SUĐENJE ILI KAŽNJAVANJE ZA KRIVIČNA
NAČELIMA MEĐUNARODNOG PRAVA
23
DJELA
PREMA
OPŠTIM
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Član 4a) propisuje da članovi 3. i 4. Krivičnog zakona BiH ne sprečavaju suđenje ili kažnjavanje
bilo kojeg lica za bilo koje činjenje ili nečinjenje koje je u vrijeme kada je počinjeno predstavljalo
krivično djelo u skladu s opštim načelima međunarodnog prava.
13.3.2.2.5.
SVRHA KRIVIČNO-PRAVNIH SANKCIJA
Odredbe člana 6. Krivičnog zakona BiH propisuju da je svrha krivično-pravnih sankcija:
zaštita društva od izvršenja krivičnih djela preventivnim uticajem da bi se poštovao
pravni sistem i spriječilo učinjenje krivičnih djela,
sprečavanje počinilaca da učine nova krivična djela,
podsticanje preodgoja počinilaca krivičnih djela, i
obezbjeđivanje zaštite i satisfakcije žrtvama krivičnih djela.
13.3.2.2.6.
KAZNA ZATVORA
Član 42. propisuje da:
Kazna zatvora ne može biti krada od trideset dana ni duža od dvadeset godina.
Kazna zatvora izriče se na pune godine i mjesece, a do šest mjeseci i na pune dane.
Kazna zatvora iz ovog člana ne može se izredi maloljetnicima. Pod uvjetima propisanim u
Glavi X ovog zakona (Pravila o odgojnim preporukama, odgojnim mjerama i o
kažnjavanju maloljetnika), maloljetnicima se može izredi kazna maloljetničkog zatvora.
Kazna maloljetničkog zatvora je po svojoj svrsi, prirodi, trajanju i načinu izvršenja
posebna kazna lišenja slobode.
13.3.2.2.7.
KAZNA DUGOTRAJNOG ZATVORA
Na osnovu člana 42.b), kazna dugotrajnog zatvora propisuje se na sljededi način:
Za najteže oblike krivičnih djela počinjenih s umišljajem može se propisati kazna zatvora
u trajanju od dvadesetjedne do četrdesetpet godina (dugotrajni zatvor).
Kazna dugotrajnog zatvora nikada se ne može propisati kao jedina glavna kazna za
pojedino krivično djelo.
Kazna dugotrajnog zatvora ne može se izredi počiniocu koji u vrijeme učinjenja krivičnog
djela nije navršio dvadesetjednu godinu života.
Kazna dugotrajnog zatvora se izriče samo na pune godine.
Ako je izrečena kazna dugotrajnog zatvora, amnestija i pomilovanje mogu se dati tek
nakon izdržanih tri petine te kazne.
13.3.2.2.8.
GLAVNE ODREDBE KOJE SE PRIMJENJUJU NA KAZNU
Članovi 48. do 57. Krivičnog zakona BiH odnose se na načela izricanja kazni.
13.3.2.2.8.1. OPŠTA NAČELA
24
ICLS
Član 48. propisuje opšta načela za odmjeravanje kazne. U skladu s tim članom sud de odmjeriti
kaznu u granicama koje su zakonom propisane za to krivično djelo:
imajudi u vidu svrhu kažnjavanja, i
uzimajudi u obzir sve okolnosti koje utječu da kazna bude manja ili veda (olakšavajude i
otežavajude okolnosti), a osobito:
o stepen krivice,
o pobude iz kojih je djelo učinjeno,
o jačinu ugrožavanja ili povrede zaštidenog dobra,
o okolnosti pod kojima je djelo učinjeno,
o raniji život učinitelja,
o osobne prilike i držanje nakon učinjenog krivičnog djela, kao i
o druge okolnosti koje se odnose na osobu učinitelja.
Kad sud odmjerava kaznu učinitelju za krivično djelo učinjeno u povratu, posebno de uzeti u
obzir:
je li ranije djelo iste vrste kao i novo djelo,
jesu li oba djela učinjena iz istih pobuda, i
koliko je vremena proteklo od ranije osude, odnosno izdržane ili oproštene kazne.
13.3.2.2.8.1. UBLAŽAVANJE KAZNE
Ublažavanje kazne propisuju odredbe člana 49. do 50. Na osnovu člana 49. sud može učinitelju
odmjeriti kaznu ispod granice propisane zakonom ili izredi blažu vrstu kazne:
kad zakon propisuje da se učinitelj može blaže kazniti,
kad sud utvrdi da postoje osobito olakšavajude okolnosti koje ukazuju da se i s
ublaženom kaznom može postidi svrha kažnjavanja.
Kada postoje uvjeti za ublažavanje kazne iz člana 49. (Ublažavanje kazne) Krivičnog zakona BiH,
sud de ublažiti kaznu u granicama iz člana 50:
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora od deset ili
više godina, kazna se može ublažiti do pet godina zatvora,
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora od tri ili više
godina, kazna se može ublažiti do jedne godine zatvora,
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora od dvije
godine, kazna se može ublažiti do šest mjeseci zatvora,
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora od jedne
godine, kazna se može ublažiti do tri mjeseca zatvora,
ako je za krivično djelo kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora do jedne
godine, kazna zatvora se može ublažiti do trideset dana zatvora, i
ako je za krivično djelo propisana kazna zatvora bez naznake najmanje mjere, umjesto
kazne zatvora može se izredi novčana kazna.
25
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Pri odlučivanju koliko de kaznu ublažiti prema gore navedenim pravilima, sud de posebno uzeti u
obzir najmanju i najvedu mjeru kazne propisane za to krivično djelo.
13.3.2.2.8.2. OSLOBOĐENJE OD KAZNE
Na osnovu člana 51. sud može osloboditi od kazne učinitelja krivičnog djela kada to zakon izričito
propisuje.
Kao što predviđa član 52, sud može osloboditi od kazne učinitelja krivičnog djela učinjenog iz
nehata kad posljedice djela tako teško pogađaju učinitelja da izricanje kazne u takvom slučaju
očigledno ne bi odgovaralo svrsi kažnjavanja.
Kada je sud ovlašten učinitelja krivičnog djela osloboditi od kazne, može mu kaznu ublažiti bez
ograničenja propisanih za ublažavanje kazne u članu 49. (Ublažavanje kazne) ovog zakona.
13.3.2.2.8.3. STJECAJ KRIVIČNIH DJELA
Ako je učinitelj jednom radnjom ili s više radnji počinio više krivičnih djela za koja mu se
istovremeno sudi, sud de na osnovu člana 53. prvo utvrditi kazne za svako od tih krivičnih djela,
pa de za sva krivična djela izredi jedinstvenu kaznu zatvora, kaznu dugotrajnog zatvora ili
jedinstvenu novčanu kaznu.
Jedinstvenu kaznu sud de izredi po ovim pravilima:
Ako je sud za krivična djela u stjecaju utvrdio kazne dugotrajnog zatvora ili kaznu
dugotrajnog zatvora i kaznu zatvora, jedinstvena kazna zatvora mora biti veda od svake
pojedine utvrđene kazne, ali ne smije predi 45 godina;
Ako je sud za krivična djela u stjecaju utvrdio kazne zatvora, jedinstvena kazna zatvora
mora biti veda od svake pojedine utvrđene kazne, ali ne smije dostignuti zbir utvrđenih
kazni niti predi dvadeset godina ;
Ako je za dva ili više krivičnih djela počinjenih u stjecaju utvrdio kazne zatvora u trajanju
dužem od deset godina, sud može izredi jedinstvenu kaznu dugotrajnog zatvora koja ne
smije dosegnuti zbir pojedinačnih kazni zatvora; ili
Ako su za sva krivična djela u stjecaju propisane kazne zatvora do tri godine, jedinstvena
kazna zatvora ne može biti veda od osam godina.
13.3.2.2.8.4. PRODUŽENO KRIVIČNO DJELO
Član 54. Krivičnog zakona BiH propisuje da se odredbe tog Zakona o sticaju krivičnih djela nede
primijeniti kada počinilac počini produženo krivično djelo. Produženo krivično djelo učinjeno je
kada je učinilac s umišljajem učinio više istih ili istovrsnih krivičnih djela koja s obzirom na način
26
ICLS
učinjenja, njihovu vremensku povezanost i druge stvarne okolnosti koje ih povezuju čine
jedinstvenu cjelinu.
Kada se radi o produženom krivičnom djelu istih zakonskih obilježja, sud de izabrati vrstu i mjeru
kazne koja je propisana za to krivično djelo. Ako se radi o istovrsnim krivičnim djelima, sud de
izabrati vrstu i mjeru kazne koja je propisana za najteže od tih djela.
13.3.2.2.8.5. ODMJERAVANJE KAZNE OSUĐENOJ OSOBI
Na osnovu člana 55. Krivičnog zakona BiH, ako se osuđenoj osobi sudi za krivično djelo učinjeno
prije nego što je započela izdržavanje kazne po ranijoj osudi ili za krivično djelo učinjeno za
vrijeme izdržavanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili kazne maloljetničkog zatvora,
sud de izredi jedinstvenu kaznu za sva krivična djela primjenom odredaba člana 53. (Stjecaj
krivičnih djela) Krivičnog zakona BiH uzimajudi ranije izrečenu kaznu kao ved utvrđenu. Kazna ili
dio kazne koju je osuđeni ved izdržao uračunat de se u izrečenu kaznu zatvora ili dugotrajnog
zatvora.
Za krivično djelo učinjeno za vrijeme izdržavanja kazne zatvora, kazne dugotrajnog zatvora ili
kazne maloljetničkog zatvora, sud de učinitelju izredi kaznu neovisno od ranije izrečene kazne,
ako se primjenom odredaba člana 53. Krivičnog zakona BiH ne bi mogla ostvariti svrha
kažnjavanja s obzirom na trajanje neizdržanog dijela ranije izrečene kazne.
13.3.2.2.8.6. URAČUNAVANJE PRITVORA I RANIJE KAZNE
Na osnovu člana 56. Krivičnog zakona BiH, vrijeme provedeno u pritvoru, kao i svako lišenje
slobode u vezi s krivičnim djelom, uračunavaju se u izrečenu kaznu zatvora, kaznu dugotrajnog
zatvora, kaznu maloljetničkog zatvora ili novčanu kaznu.
Pri svakom uračunavanju izjednačava se dan pritvora, dan lišenja slobode, dan maloljetničkog
zatvora, dan zatvora, dan dugotrajnog zatvora i iznos od 100 KM.
13.3.2.2.8.7. URAČUNAVANJE PRITVORA I KAZNE IZDRŽANE U INOSTRANSTVU
Na osnovu člana 57, pritvor, lišenje slobode u toku ekstradicijskog postupka, kao i kazna koju je
učinitelj izdržao po presudi inostranog suda uračunat de se u kaznu koju izrekne domadi sud za
isto krivično djelo, a ako kazne nisu iste vrste, uračunavanje de se izvršiti po ocjeni suda.
13.3.2.2.8.8. AMNESTIJA
Na osnovu člana 118. Krivičnog zakona BiH, amnestijom se osobama koje su njome obuhvadene
daje oslobođenje od krivičnog gonjenja ili potpuno ili djelimično oslobođenje od izvršenja kazne,
zamjenjuje se izrečena kazna blažom kaznom, određuje se brisanje osude ili se ukida određena
pravna posljedica osude.
27
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Amnestiju za krivična djela propisana Krivičnim zakonom BiH može dati Parlamentarna skupština
Bosne i Hercegovine putem zakona.
13.3.2.2.8.9. POMILOVANJE
Član 119. Krivičnog zakona BiH propisuje da se pomilovanjem poimenično određenim osobama
daje potpuno ili djelimično oslobođenje od izvršenja kazne, zamjenjuje se izrečena kazna blažom
kaznom ili se određuje brisanje osude ili se ukida, odnosno određuje krade trajanje mjere
sigurnosti zabrane vršenja poziva, djelatnosti ili dužnosti, odnosno određene pravne posljedice
osude.
Pomilovanje za krivična djela utvrđena prema krivičnom zakonodavstvu Bosne i Hercegovine
može dati Predsjedništvo Bosne i Hercegovine svojom odlukom na osnovu posebnog zakona.
13.3.2.2.9.
UVJETNI OTPUST
Uvjetno puštanje na slobodu ili uvjetni otpust reguliše član 44. Krivičnog zakona BiH koji
propisuje:
Osuđeni koji je izdržao polovinu, te izuzetno osuđeni koji je izdržao jednu tredinu kazne
zatvora, može biti oslobođen izdržavanja kazne zatvora pod uvjetom da ne učini novo
krivično djelo prije isteka trajanja kazne (uvjetni otpust).
Osuđeni koji je izdržao polovinu kazne zatvora može biti oslobođen izdržavanja kazne
zatvora ako se za vrijeme izdržavanja kazne zatvora njegovo ponašanje popravi do te
mjere da se može opravdano očekivati da de se nakon otpusta s izdržavanja kazne
zatvora ponašati primjereno, a naročito da nede učiniti krivična djela. Prilikom
odlučivanja o uvjetnom otpustu osuđenog, uzet de se u obzir njegovo ponašanje u toku
izdržavanja kazne kao i druge okolnosti koje ukazuju na to da je svrha kažnavanja
postignuta.
Osuđeni koji je izdržao jednu tredinu kazne zatvora može biti uvjetno otpušten ukoliko
postoje uvjeti iz stava 1. ovog člana i ukoliko posebne okolnosti vezane za ličnost
osuđenog jasno ukazuju da je postignuta svrha kažnjavanja.
Osuđeni na kaznu dugotrajnog zatvora može biti uvjetno otpušten nakon izdržane tri
petine te kazne.
Član 45. Krivičnog zakona BiH propisuje odredbe koje regulišu opoziv uvjetnog otpusta:
Sud de opozvati uvjetni otpust ako osuđeni za vrijeme uvjetnog otpusta učini jedno ili
više krivičnih djela za koja mu je izrečena kazna zatvora preko jedne godine ili teža
kazna.
Sud može opozvati uvjetni otpust ako osuđeni na uvjetnom otpustu učini jedno ili više
krivičnih djela za koja je izrečena kazna zatvora do jedne godine. Prilikom odlučivanja da
li da opozove uvjetni otpust, sud naročito uzima u obzir sličnost učinjenih djela, njihov
značaj, motive iz kojih su učinjena, kao i druge okolnosti koje ukazuju na prikladnost
opoziva uvjetnog otpusta.
28
ICLS
Prilikom izricanja opoziva uvjetnog otpusta, sud izriče kaznu uzimajudi ranije izrečenu
kaznu kao ved utvrđenu. Dio kazne koji je osuđeni izdržao prema ranijoj presudi
uračunava se u izdržavanje naknadne kazne, ali se vrijeme provedeno na uvjetnom
otpustu ne uračunava.
Odredbe stavova 1. do 3. ovog člana primjenjuju se i kada se osuđenom na uvjetnom
otpustu sudi za krivično djelo učinjeno prije njegovog uvjetnog otpusta.
13.3.2.3.
PREGOVARANJE O KRIVICI
Na osnovu člana 231, stav 1. Zakona o krivičnom postupku BiH, osumnjičeni, odnosno optuženi i
njegov branilac mogu do završetka glavnog pretresa,
odnosno pretresa pred apelacionim vijedem, pregovarati s
Ako sud prihvati sporazum o
tužiocem o uslovima priznavanja krivnje za djelo za koje se
priznanju krivice, vezan je njime i
osumnjičeni, odnosno optuženi tereti.
mora odmjeriti krivično-pravnu
sankciju kao što je navedeno u
Prilikom pregovaranja sa osumnjičenim, odnosno
sporazumu.
optuženim i braniocem o priznanju krivnje u skladu sa
članom 231. stavom 3. Zakona o krivičnom postupku BiH,
tužilac može predložiti izricanje kazne ispod zakonom određenog minimuma kazne zatvora za to
krivično djelo, odnosno blažu sankciju za osumnjičenog, odnosno optuženog u skladu s Krivičnim
zakonom BiH.
Prilikom razmatranja sporazuma o priznanju krivnje, Sud između ostalog provjerava da li je
izrečena krivično-pravna sankcija u skladu sa članom 231. stavom 3. Zakona o krivičnom
postupku BiH i da li optuženi razumije da se sporazumom o priznanju krivice odriče prava na
suđenje i da ne može uložiti žalbu na krivično-pravnu sankciju koja de mu se izredi.52
U skladu sa članom 231. stav 5, sud sporazum može prihvatiti ili odbaciti. Ako sud prihvati
sporazum o priznanju krivice, vezan je njime i mora odmjeriti krivično-pravnu sankciju kao što je
navedeno u sporazumu. Ako sud prihvati sporazum o priznanju krivice, izjava optuženog unijet
de se u zapisnik i sud de nastaviti s pretresom za izricanje krivično-pravne sankcije predviđene
sporazumom.
13.3.2.4.
SUDSKA PRAKSA SUDA BIH U VEZI SA ODMJERAVANJEM KAZNI
Kao što je gore navedeno, odredbe Krivičnog zakona BiH predstavljaju zakonski osnov Sudu BiH u
pogledu odmjeravanja kazni. U daljem tekstu navodi se nekoliko primjera kako bi se pokazalo
52
Međutim, ovdje treba napomenuti da se žalba na izrečenu krivično-pravnu sankciju može uložiti ako je
odlukom o kazni prekoračeno ovlaštenje koje sud ima po zakonu (vidi član 298. ZKP BiH).
29
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
kako je Sud primijenio ove odredbe. Treba napomenuti da je u nekim od ovih predmeta Sud BiH
primijenio Krivični zakon SFRJ.53
13.3.2.4.1.
PREDMET MEJAKID I DRUGI: OTEŽAVAJUDE I OLAKŠAVAJUDE OKOLNOSTI
U predmetu Mejakid i drugi, u kojem su optuženi osuđeni za krivično djelo zločin protiv
čovječnosti, podnosioci žalbe osporavali su kaznu koju im je izreklo pretresno vijede.54
Apelaciono vijede konstatovalo je činjenicu da je prvostepeno vijede cijenilo sve okolnosti koje su
od uticaja da kazna bude manja ili veda kako to nalaže odredba člana 48. Krivičnog zakona BiH,
uključujudi:55
granice kazne za predmetno krivično djelo propisane zakonom,
svrhu kažnjavanja,
stepen krivične odgovornosti optuženih,
okolnosti pod kojima je djelo počinjeno.
jačinu ugrožavanja, odnosno, povrede zaštidenog dobra,
raniji život učinitelja,
njihove osobne prilike,
njihovo držanje nakon učinjenog djela;
U odnosu na optuženog Željka Mejakida, prvostepeno vijede od otežavajudih okolnosti uzelo je u
obzir:56
dugotrajnost teškog položaja nemodi i straha zatočenika u logoru Omarska, gdje je i
optuženi redovno bio prisutan;
veliki broj žrtava;
okolnosti pod kojima su krivično-pravne radnje počinjene od strane neposrednih
izvršitelja i okrutno postupanje istih prema žrtvama koristedi njihovo stanje nemodi i
straha;
vrlo teške posljedice koje su pretrpili zatočenici i njihove porodice;
dužina boravka optuženog u logoru, čime je iskazao istrajnost, odnosno upornost u
počinjenju krivičnog djela; te
položaj profesionalnog policajca koji je Mejakid prije toga imao i iz kojeg je proisticala
njegova posebna javna obaveza da štiti zakon, što on nije učinio.
Od olakšavajudih okolnosti na strani optuženog Željka Mejakida, drugostepeno vijede naglasilo je
da je prvostepeno vijede uzelo u obzir:57
53
Vidi dole navedenu raspravu o predmetu Kurtovid i predmetu Stupar i drugi.
Sud BiH, Mejakid i drugi, predmet br: X-KRZ-06/200, drugostepena presuda od 16. februara 2009.
godine, ¶ 163.
55
Ibid.
56
Ibid, para. 164.
54
30
ICLS
činjenicu da je optuženi porodičan čovjek, otac dvoje djece;
da do sada nije kažnjavan;
da je Mejakid u nekoliko situacija pružio pomod određenim zatočenicima; i
Mejakidevo korektno držanje pred Sudom.
Drugostepeno vijede zaključilo je da je prvostepeno vijede dalo „ocjenu svih olakšavajudih i
otežavajudih okolnosti na adekvatan način, imajudi u vidu sve subjektivne i objektivne faktore
koji se odnose na krivično djelo i njegovog počinioca“, u pogledu kazne izrečene Mejakidu.58 Po
ocjeni drugostepenog vijeda, kazna dugotrajnog zatvora u trajanju od 21 godinu koju je izreklo
prvostepeno vijede predstavlja srazmjernu kaznu koja odražava težinu krivičnog djela za koje je
oglašen krivim, imajudi u vidu i zaštideni objekat koji je povrijeđen ovim djelom.59
Drugostepeno vijede naglašava da je u odnosu na Momčila Grubana, prvostepeno vijede
razmotrilo sljedede otežavajude okolnosti:60
dužina prisustva Grubana u logoru Omarska;
njegova ustrajnost u počinjenju navedenog krivičnog djela;
njegova saglasnost sa masovnošdu izvršenja krivičnih djela počinjenih u logoru; i
veliki broj žrtava, koje su u logoru bile u stanju nemodi i straha, izložene svakodnevnim
mučenjima i maltretiranjima.
Prvostepeno vijede razmotrilo je sljedede olakšavajude okolnosti:61
činjenicu da je određeni broj svjedoka naveo da je optuženi pomagao pojedinim
zatočenicima i da nije bio nasilan prema njima;
činjenicu da do sada nije kažnjavan;
da je porodičan čovjek i otac dvoje djece; i
Grubanovo korektno držanje pred sudom.
Po ocjeni prvostepenog vijeda, optuženi je „selektivno rješavao konkretne situacije, bilo na ličnoj
osnovi ili na temelju nekog drugog odnosa, svjestan obimnosti i rasprostranjenosti protupravnog
postupanja u logoru Omarska, ne pokazujudi namjeru da se otvoreno suprotstavi takvom
postupanju i napusti logor i pored spoznaje o događajima koji su se dešavali“.62
57
Ibid.
Ibid. para. 165.
59
Ibid.
60
Ibid, para. 166.
61
Ibid.
62
Ibid.
58
31
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Međutim, drugostepeno vijede ocjenjuje da u slučaju optuženog Grubana postoje naročito
olakšavajude okolnosti kojima prvostepeno vijede nije dalo adekvatan značaj. Po mišljenju
drugostepenog vijeda, te olakšavajude okolnosti nadilaze otežavajude. Drugostepeno vijede stoga
smatra da je prvostepena kazna zatvora u trajanju od 11 godina prestrogo odmjerena, te izriče
novu kaznu u trajanju od 7 godina.63
Prilikom odmjeravanja kazne, drugostepeno vijede „imalo je u vidu da se kazna ne odmjerava
samo prema krivičnom djelu, nego i prema načinu i okolnostima pod kojima je djelo učinjeno, te
ličnosti počinioca“.64 Na osnovu iskaza svjedoka, drugostepeno vijede smatra da je Gruban
svojim postupcima pokušao da umanji i da je zaista umanjio patnje zatočenika.65 S tim u vezi,
drugostepeno vijede naglašava da su svjedoci, između ostalog, u svojim iskazima naveli da:66
Grubanova smjena bila je „bila najbolja, najumjerenija“;
osjedali su se najbezbjednije dok je optuženi bio u smjeni;
„mogli su da se napiju vode, međusobno
razgovaraju ili odu u WC [sic], a da ih niko pri
Kazna se ne odmjerava samo prema
tome ne tuče“;
krivičnom djelu, nego i prema načinu i
optuženi je jednom od njih jedanput dao lijek
okolnostima pod kojima je djelo
protiv dizenterije; i
učinjeno, te ličnosti počinioca.
jedan od svjedoka izjavio je da ga je optuženi
Gruban spasio i da „da njega nije bilo, ja danas ne bih sjedio ovdje“.67
Stoga, po ocjeni ovog Vijeda, „svrha kažnjavanja, kako sa gledišta specijalne, tako i sa gledišta
generalne prevencije može se postidi i kaznom zatvora u kradem trajanju od one koju je izreklo
prvostepeno vijede“. Nova kazna zatvora u trajanju od 7 godina koju je izreklo drugostepeno
vijede ispod je granice propisane zakonom.68
Drugostepeno vijede naglasilo je da je, u vezi sa tredeoptuženim, Duškom Kneževidem,
prvostepeno vijede razmotrilo sljedede otežavajude okolnosti:
„njegovu istrajnost i odlučnost u izvršenju predmetnih zločina;
veliki broj premladivanja usljed kojih je nastupila smrt žrtava;
dužinu perioda u kojem je optuženi vršio inkriminirane radnje u dva zasebna logora;
pobude iz kojih je činio zločine;
okolnosti pod kojima je činio zločine;
ispoljavajudi krajnje nasilnički odnos prema žrtvama, koristedi njihov položaj nemodi; i
63
Ibid, para. 167.
Ibid.
65
Ibid.
66
Ibid, para. 168.
67
Ibid.
68
Ibid, para. 169.
64
32
ICLS
posljedice koje je prouzrokovao izvršenjem krivično-pravnih radnji“.69
Drugostepeno vijede naglasilo je da je prvostepeno vijede razmotrilo sljedede olakšavajude
okolnosti:
optuženi je „porodičan čovjek i otac jednog djeteta“;
„do sada nije osuđivan“; i
„korektno se držao pred sudom“.70
Drugostepeno vijede smatra da je prvostepeno vijede na pravilan način odmjerilo kaznu
optuženom Kneževidu i da se kaznom dugotrajnog zatvora u trajanju od 31 godinu može postidi
kako opšta, tako i posebna svrha kažnjavanja.71
Drugostepeno vijede također naglašava da je prilikom
odmjeravanja kazni uzelo u obzir sljedede:
U svakom konkretnom slučaju
potrebno je cijeniti sve činjenične
okolnosti koje se odnose kako na
događaj, tako i na počinioce.
Presude u drugim predmetima ne
mogu biti od odlučujudeg značaja
prilikom odmjeravanja kazne, nego
samo mogu služiti kao kontrolni
faktor.
funkcije koje su optuženi vršili u logorima,
odnosno „da je *…+ Mejakid bio rukovodilac
obezbjeđenja u logoru Omarska, a *…+
Gruban, vođa jedne od tri smjene u logoru
Omarska“;72
„a činjenica da *…+ Kneževid nije imao
zvaničnu funkciju u logorima Omarska i
Keraterm, [ne] umanjuje njegovu odgovornost, nego naprotiv pokazuje njegovu želju da
vrši krivična djela, i to na izrazito okrutan način, kako bi naudio oštedenima i učinio im i
onako težak život u logoru još težim, čime je njegovo ponašanje bilo ne samo
nezakonito, nego i potpuno ljudski neprihvatljivo“.73
Pored toga, drugostepeno vijede ističe da je prilikom odmjeravanja kazni optuženim izvršilo uvid
u presude MKSJ koje se odnose na logore Omarska i Keraterm, te da li je, s obzirom na daleko
blaže kazne izrečene od strane MKSJ za iste događaje, došlo do kršenja načela „jednakosti u
kažnjavanju“.74 Drugostepeno vijede ističe da je svaki slučaj za sebe, kao i svaki izvršilac, te da je
u svakom konkretnom slučaju „potrebno cijeniti sve činjenične okolnosti koje se odnose kako na
događaj, tako i na počinioce, te da presude u drugim predmetima ne mogu biti od odlučujudeg
značaja prilikom odmjeravanja kazne, nego samo mogu služiti kao kontrolni faktor“.75
Nadalje, drugostepeno vijede također je istaklo da:
69
Ibid, para. 170.
Ibid.
71
Ibid, para. 171.
72
Ibid, para. 172.
73
Ibid.
74
Ibid, para. 173.
75
Ibid.
70
33
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
„osobe koje su izgubile živote pretrpjele su potpuni gubitak“;
„patnja onih koji su preživjeli je dugotrajna“; i
da su građani BiH jasno stavili do znanja „da ratni zločini, bez obzira ko ih je počinilo i
gdje su počinjeni, zaslužuju osudu i ne mogu prodi nekažnjeno“.76
Međutim, drugostepeno vijede smatra da je potrebno da zajednica shvati da je „pravno rješenje
ujedno i najbolje, te da je pravda zadovoljena“.77
13.3.2.4.2.
PREDMET
OTEŽAVAJUDE
OKOLNOSTI
RAMID
NISET:
I
OLAKŠAVAJUDE
Kazna mora biti neophodna i
srazmjerna opasnosti i prijetnji za
zaštidene osobe i vrijednosti.
U predmetu Niset Ramid, optuženi je oglašen krivim za krivično djelo ratni zločin protiv civilnog
stanovništva i osuđen na jedinstvenu kaznu dugotrajnog zatvora u trajanju od 30 godina.78
Prvostepeno vijede istaklo je da u okviru 'vrsta' i 'raspona' koji zakon omogudava, član 2.
Krivičnog zakona BiH propisuje kao „opšti princip da kazna mora biti 'neophodna' i 'srazmjerna'
'prirodi' i 'jačini' opasnosti za zaštidene objekte. 79
Također, Vijede je istaklo da je u predmetima ratnih zločina priroda opasnosti uvijek teška,
međutim, „jačina te opasnosti zavisi od pojedinih okolnosti u svakom konkretnom predmetu“. 80
Razmatrajudi relevantne odredbe Zakona o izvršenju krivično-pravnih sankcija, pritvoru i drugim
mjerama Bosne i Hercegovine i Krivičnog zakona BiH, vijede je naglasilo da razlika između kazne
između 10 i 20 godina i dugotrajnog zatvora ima utjecaja u pogledu:81
„dužeg perioda boravka u zatvoru“;
„vedih ograničenja ličnih sloboda osuđenika u zatvorskom sistemu“;82
„manje privatnosti u korespondenciji i telefonskim pozivima“;83
„osuđenik treba odslužiti vedi procenat kazne prije nego što se može odlučivati o
njegovom uvjetnom otpustu“;84 i
„[kazna dugotrajnog zatvora predviđa] intenzivniju rehabilitaciju prilagođenu
pojedincu“.85
76
Ibid, para. 174.
Ibid.
78
Sud BiH, Ramid Niset, predmet broj: X-KR-06/197, prvostepena presuda od 17. jula 2007.g., str. 32 (str.
28 BHS) (potvrđena po žalbi).
79
Ibid.
80
Ibid.
81
Ibid, para. str. 32-33 (str. 28-29 BHS).
82
Član 152. Zakona o izvršenju krivično-pravnih sankcija, pritvoru i drugim mjerama BiH.
83
Ibid, član 155.
84
Član 44. KZ BiH.
77
34
ICLS
Vijede dalje naglašava da Krivični zakon BiH predviđa i druga pitanja koja Sud treba da uzme u
obzir prilikom utvrđivanja i izricanja kazne, odnosno:
„objektivno krivično djelo i njegove posljedice u zajednici“; i
pitanja koja se konkretno odnose na samog
osuđenika.86
Kazna mora biti srazmjerna
jačini patnje i mora biti
U pogledu svrha kažnjavanja u odnosu na „objektivno krivično
takva da utječe na ostale da
djelo i njegove posljedice u zajednici“, prvostepeno vijede je
ne čine slična krivična djela.
naglasilo sljedede:87
„Kazna mora biti neophodna i srazmjerna opasnosti i prijetnji za zaštidene osobe i
vrijednosti“.88 Mora se uzeti u obzir patnja neposrednih i posrednih žrtava.89 U ovom
predmetu, prvostepeno vijede je zaključilo sljedede:
Neposredne žrtve su šest nenaoružanih i svezanih civila, od kojih
dvije žene i četiri muškarca. Obje žene i jedan muškarac su odmah
ubijeni, trojica muškaraca su preživjela da bi trpjela fizičku bol od
zadobijenih rana, od kojih je jedan vrlo brzo podlegao, te psihički
nemir zbog toga što su bili svjedoci smrti članova svoje porodice.90
Vijede dalje zaključuje:
o
o
o
oni koji su izgubili živote pretrpjeli su potpuni gubitak;
patnja onih koji su preživjeli je dugotrajna; i
gubitak članova dviju porodica u jednoj maloj zajednici nanio je patnju
posrednim žrtvama, odnosno prijateljima tih porodica i susjedima.91
„Kazna mora biti srazmjerna jačini patnje i, pored toga, mora biti takva da utječe na
ostale da ne čine slična krivična djela“.92 U vezi s tim, vijede smatra da:
Svrha ženevskih konvencija je da zabrani ponašanje ovakve vrste za
vrijeme oružanog sukoba. Ta svrha nede biti postignuta ako oni koji
čine takva djela ne budu kažnjeni u mjeri koja je dovoljna da se stavi
do znanja drugim borcima u nekim drugim sukobima da se za
85
Član. 152. stav 3. Zakona o izvršenju krivično-pravnih sankcija, pritvoru i drugim mjerama BiH.
Prvostepena presuda u predmetu Ramid, str. 33 (str. 29 BHS).
87
Ibid, str. 33-34 (str. 29-30 BHS) pozivanje na odredbe KZ BiH.
88
Član 2. KZ BiH.
89
Ibid, član 48.
90
Prvostepena presuda u predmetu Ramid, str. 33-34 (str. 29-30 BHS) pozivanje na odredbe KZ BiH.
91
Ibid.
92
Član 6. i 39. KZ BiH.
86
35
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
korištenje rata ili emocija koje su rezultat rata u svrhu kršenja
zakona plada visoka cijena.93
Svrha ženevskih konvencija nede biti postignuta ako oni koji čine takva djela ne
budu kažnjeni u mjeri koja je dovoljna da se stavi do znanja drugim borcima u
nekim drugim sukobima da se za korištenje rata ili emocija koje su rezultat rata u
svrhu kršenja zakona plada visoka cijena.
„Kazna mora pokazati *…+ osudu zajednice, odnosno ogorčenje zbog gubitka ljudskog
života i načina na koji je taj život žrtvovan“.94 Vijede smatra da:
Zajednica u ovom slučaju su građani Bosne i Hercegovine i ljudi u
svijetu koji su i domadim i međunarodnim pravom kriminizirali
ubijanje nenaoružanih civila. Ta zajednica je jasno stavila do znanja
da ratni zločini, bez obzira na to koja ih je strana počinila i gdje su
počinjeni, zaslužuju osudu i ne mogu prodi nekažnjeno. Osim toga,
ovaj konkretni zločin je počinjen hladnokrvno, a počinio ga je
komandir jedne male vojne jedinice, i to suprotno naredbama da se
ne naudi civilima. Kazna mora pokazati da i građani BiH i šire
zajednice osuđuju tu radnju.95
„Kazna *…+ mora biti neophodna i srazmjerna odgojnoj svrsi predviđenoj zakonima, a to
je da se shvati opasnost koju zločin predstavlja“.96 Vijede naglašava da suđenje i kazna
za ovakvu radnju „moraju pokazati ne samo to da se nede tolerisati zločini počinjeni za
vrijeme rata, nego i da je pravno rješenje najbolji način da se zločin prizna i prekine krug
lične odmazde“.97
U vezi sa svrhama krivično-pravne sankcije koje su predviđene zakonom i relevantne za osobu
koja je proglašena krivom za krivično djelo, prvostepeno vijede je naglasilo da postoje dvije takve
svrhe:98
konkretan uticaj na počinioca da ubudude ne čini krivična djela;99 i
rehabilitacija.100
93
Ibid.
Ibid, član 39.
95
Prvostepena presuda u predmetu Ramid Niset, str. 34 (str. 29-30 BHS).
96
Ibid.
97
Ibid.
98
Prvostepena presuda u predmetu Ramid, str. 34 (str. 30 BHS).
99
Član 6. i 39. KZ BiH.
94
36
ICLS
Pozivajudi se na otežavajude i olakšavajude okolnosti pobrojane u članu 48. Krivičnog zakona BiH,
prvostepeno vijede također je istaklo da postoje brojni relevantni faktori koji su karakteristični za
ovaj predmet, uključujudi:101
Stepen odgovornosti, kako slijedi:
o bio je odgovoran za jedinicu od osam ljudi i imao je strogo naređenje da ne
naudi civilima;
o imao je ulogu vođe;
o iskoristio je svoj položaj da naudi civilima;
o imao je ratno iskustvo;
o znao je važnost izvršavanja naređenja;
o oglušio se o naređenja; i
o činjenica je da su lična odluka i radnje optuženog dovele do smrti i ranjavanja
civila.102
Okolnosti pod kojima je počinjeno krivično djelo, kako slijedi:
o bio je iskusan vojnik;
o dobio je brošuru kojom je upoznat sa obavezama koje imaju borci prema
ženevskim konvencijama;
o dobio je naređenja da se civili ne smiju dirati;
o u naredna dva mjeseca nakon učinjenja krivičnog djela, a dok je još uvijek bio u
vojsci, nastavio je sa činjenjem teških krivičnih radnji;
o suđeno mu je i proglašen je krivim za krivična djela koja nisu učinjena kao
krivično djelo ratni zločin, ali za koje je iskoristio haos nastao usljed rata kao
priliku da počini nasilne radnje radi lične koristi; i
o relativna mlada dob optuženog.103
Okolnosti nakon izvršenja krivičnog djela, kao što su:
o činjenica da je optuženi u zatvoru proveo gotovo petnaest godina,
o optuženi je služio zatvorsku kaznu u trajanju od 20 godina;
o optuženi je dobio jedno djelimično pomilovanje;
o optuženi je dva puta bio u bijegu, ali se predao i bio vraden u zatvor;
o ne postoji evidencija o tome da je bio uključen u bilo kakve kriminalne aktivnosti
dok je bio u bijegu ili bilo kada dok je bio na dopustu;
o od kada se nalazi u zatvoru optuženi nije bio adekvatno liječen od
posttraumatskog stresnog poremedaja (PTSP), iako se medicinskom osoblju žalio
na simptome;
o optuženi ima četvero brade i sestara i roditelje koji su živi.104
Ponašanje počinioca krivičnog djela prije počinjenja djela, u vrijeme ili približno u vrijeme
počinjenja i nakon počinjenja krivičnog djela, kako slijedi:
100
Ibid, član 6.
Prvostepena presuda u predmetu Ramid, str. 34-38 (str. 30-34 BHS) (pozivanje na član 48. KZ BiH).
102
Ibid.
103
Ibid.
104
Ibid.
101
37
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
o
bio je krivično gonjen, proglašen krivim i osuđen na tri mjeseca uslovno pred
Vojnim sudom JNA;
o prije učinjenja ovog krivičnog djela nije bio kažnjavan;
o dobrovoljno se prijavio u hrvatsku vojsku;
o bio je na ratištu;
o bio je svjedokom užasnih događaja koji su povezani sa uslovima rata;
o bio je uhvaden, postao je ratni zarobljenik i bio fizički i psihički zlostavljan gotovo
četiri mjeseca prije nego što je pobjegao;
o nakon bijega uključio se u borbe u BiH;
o dobio je vojnu jedinicu koja je bila pod njegovom komandom;
o priznao je da je počinio ovo krivično djelo;
o izrazio je žaljenje što je počinio ovaj zločina;
o u toku cijelog postupka nikada nije negirao da je počinio ovo krivično djelo;
o u više navrata je izrazio žaljenje što je počinio ovaj zločin;
o nedosljedno ponašanje na sudu, uključujudi:
bivao je verbalno agresivan, ponekad i drzak;
izvinjavao se zbog svojih ispada;
kasnije se ponašao uzdržano i pristojno;
jasno je da je pratio suđenje;
shvatao je postupak; i
pažljivo je pratio postupak.105
Ličnost optuženog, kako slijedi:
o pati od posttraumatskog stresnog poremedaja (PTSP) i asocijalnog poremedaja
ličnosti;106
o mogao je razumjeti svoju zakonsku odgovornost u vrijeme izvršenja krivičnog
djela;
o bio je u stanju svoje postupke prilagoditi zakonskim propisima.107
Motiv, kako slijedi:
o u vrijeme izvršenja krivičnog djela ved je imao posttraumatski stresni poremedaj
(PTSP);
o uzimao je sredstva po svom nahođenju kako bi ublažio ove simptome, konkretno
alkohol i marihuanu;
o alkohol i marihuana u kombinaciji sa njegovom impulsivnošdu i niskom
tolerancijom na frustracije dovele su do nasilne i kriminalne reakcije optuženog;
o neznatno umanjena sposobnost optuženog da kontroliše svoje postupke.108
Vijede je u ovom predmetu zaključilo da postoje sljedede otežavajude okolnosti: 109
105
Ibid.
Za ovakav zaključak, vijede je usvojilo izvještaj vještaka o tim bolestima.
107
Prvostepena presuda u predemtu Ramid, str. 34-38 (str. 30-34 BHS).
108
Ibid.
109
Ibid. str. 38 (str. 34 BHS).
106
38
ICLS
lišenje života više osoba;
nanošenje povreda tjelesnog integriteta;
komandna odgovornost optuženog u vrijeme izvršenja krivičnog djela; i
činjenica da je ranije osuđivan.
Vijede nalazi da postoje sljedede olakšavajude okolnosti:110
činjenica da je u vrijeme izvršenja krivičnog djela optuženi imao 22 godine;
izrazio je kajanje za djelo koje je počinio;
stepen smanjene uračunljivosti u vrijeme izvršenja krivičnog djela; i
činjenica da se na izdržavanju kazne zatvora nalazi od kraja 1992.godine.
Vijede naglašava da se priznanje „određenih
činjenica iz opisa krivičnog djela ne može
smatrati priznanjem krivice za isto, pa samim
time i ne može predstavljati okolnost za
ublažavanje kazne koja de imati istu težinu kao
potpuno priznanje krivice“.111
Priznanje određenih činjenica iz opisa
krivičnog djela ne može se smatrati
priznanjem krivice za isto.
Vijede je zaključilo da, „iako su njegovi psihički poremedaji nedovoljni da ga oslobode krivične
odgovornosti, ipak su izuzetno bitni u smislu svrhe kažnjavanja“. Vijede smatra da je neophodno
da se razmotri pitanje liječenja u smislu potrebe za rehabilitacijom, te da se to mora formulisati
u kazni.112
S obzirom na ozbiljnost potrebe za tretmanom u
ovom slučaju, opasnost od počinjenja novih
Vijede smatra da je neophodno da se
krivičnih djela ukoliko se te potrebe ne zadovolje,
razmotri pitanje liječenja u smislu
te s obzirom na neophodnost njihovog adekvatnog
potrebe za rehabilitacijom, te da se to
zadovoljenja, prvostepeno vijede je zaključilo da
mora formulisati u kazni.
kazna koja je potrebna i proporcionalna svrsi
kažnjavanja je kazna dugotrajnog zatvora, s
obzirom na počinioca krivičnog djela i krivično djelo.113 Vijede je dodalo da de se dugotrajnom
kaznom zatvoru u koji de optuženi biti poslan da služi tu kaznu nametnuti veda obaveza da
prilagodi njegov program tretmana.114 Međutim, vijede naglašava da „kazna ne smije biti tako
visoka da ugrozi motivaciju za uključivanjem u tretman, te da ona takođe mora pokazati da je
optuženi ovaj zločin, kao i druga krivična djela, počinio u dobi od 22 godine i u relativno kratkom
110
Ibid.
Ibid, str. 6-7 (str. 6 BHS).
112
Ibid, str. 37-38 (str. 33 BHS).
113
Ibid, str. 39 (str. 34-35 BHS).
114
Ibid.
111
39
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
vremenskom periodu, te da je ved odslužio značajno vrijeme po kaznama zatvora za ta druga
krivična djela“.115
Na osnovu člana 55. stav 1. Krivičnog zakona BiH, vijede je preuzelo ranije izrečenu jedinstvenu
kaznu zatvora u trajanju od 20 godina (Kantonalni sud u Zenici) i, na osnovu člana 53. stav 2.,
tačka (a). Krivičnog zakona BiH, izreklo drugu jedinstvenu kaznu dugotrajnog zatvora u trajanju
od 30 godina.116
Odbacujudi žalbe i odbrane i Tužilaštva, žalbeno vijede u ovom predmetu zaključilo je da je kazna
„adekvatna za postizanje svrhe kažnjavanja propisane članom 39. Krivičnog zakona BiH“,
posebno imajudi u vidu da izrečena jedinstvena kazna konzumira i dio kazne koju je optuženi
izdržao po pravosnažnoj presudi Kantonalnog suda u Zenici.117
13.3.2.4.3.
STUPAR I DRUGI: SMRTNA KAZNA I POVOLJNOST KZ BIH
U predmetu Stupar i drugi, optuženi su teredeni za krivično djelo genocida i pretresno vijede
izreklo im je kaznu na osnovu Krivičnog zakona BiH. Odbrana je u svojoj žalbi navela da je
pretresno vijede zapravo trebalo da primijeni Krivični zakon SFRJ, s obzirom da propisuje kaznu
zatvora u trajanju od 20 godina kao alternativu za smrtnu kaznu koju je Bosna i Hercegovina
ukinula, kao i opštu odredbu kojom se propisuje da se kao maksimalna kazna može izredi kazna
zatvora u trajanju od 15 godina.
Prije svega, Žalbeno vijede istaklo je važnost utvrđivanja vremenske primjenjivosti zakona in
concreto, u odnosu na svaki konkretni slučaj. Žalbeno vijede smatra da s obzirom da su i Krivični
zakon SFRJ i Krivični zakon BiH na isti način definisali krivično djelo genocida, potrebno je
analizirati zaprijedene kazne za to krivično djelo.118 Žalbeno vijede istaklo je da je Krivični zakon
SFRJ propisao kaznu zatvora u trajanju od pet godina ili smrtnu kaznu, za razliku od KZ BiH koji za
isto djelo propisuje kaznu zatvora u trajanju od najmanje 10 godina ili kaznu dugotrajnog zatvora
(od dvadeset do četrdesetpet godina zatvora). 119
U vezi s kaznom koju je izreklo pretresno vijede u ovom predmetu, u presudi žalbenog vijeda
naglašava se da je, prilikom odmjeravanja kazne optuženim utvrđeno da je, imajudi u vidu sve
olakšavajude i otežavajude okolnosti, pretresno vijede zaključilo da je kazna dugotrajnog zatvora
u trajanju od 40 do 42 godine neophodna i adekvatna sankcija za počinjeno krivično djelo.120 S
obzirom da je zakonom propisani maksimum za krivično djelo genocid prema KZ BiH dugotrajni
115
Ibid. str. 39-40 (str. 35 BHS).
Ibid, str. 40 (str. 35 BHS).
117
Sud BiH, Ramid Niset, predmet broj: X-KRZ-06/197, drugostepena presuda od 21. novembra 2007, str. 6
(str. 6 BHS).
118
Sud BiH, Stupar i drugi, predmet broj: X-KRZ-05/24, drugostepena presuda od 9. septembra 2009, para.
494, 502.
119
Ibid, para. 505; Napomena: odredba KZ BiH u pogledu kazne dugotrajnog zatvora je naknadno
izmijenjena i glasi 21-45 godina, umjesto 20-45 godina kako je bilo propisano u vrijeme izricanja presude.
120
Ibid, para. 515.
116
40
ICLS
zatvor u trajanju od 45 (četrdesetpet) godina, evidentno je da je namjera prvostepenog vijeda
bila da izrekne strožiju kaznu, te da se u tom smislu kretalo ka posebnom maksimumu.121
Nadalje, žalbeno vijede ističe da, uporedbom preuzetog KZ SFRJ i KZ BiH u pogledu
zaprijedenog zakonskog maksimuma za krivično djelo genocid, proizilazi da je preuzeti KZ
SFRJ kao maksimalnu kaznu propisivao smrtnu kaznu, a KZ BiH kaznu dugotrajnog zatvora
(od 20 do 45 godina).122 Žalbeno vijede je zaključilo da „iz navedenog proizilazi da je u ovoj
konkretnoj situaciji, KZ BiH blaži za optužene, jer propisuje
zatvorsku kaznu koja je u svakom slucaju blaža od smrtne
U ovoj konkretnoj situaciji,
kazne“.123
KZ BiH blaži za optužene, jer
propisuje zatvorsku kaznu
koja je u svakom slucaju
blaža od smrtne kazne.
Žalbeno vijede odbacilo je argument prema kojem je Krivični
zakon SFRJ blaži jer je smrtna kazna kasnije ukinuta u BiH, s
obzirom da je u vrijeme izvršenja krivičnog djela Krivični zakon
SFRJ za to krivično djelo predviđao smrtnu kaznu. Žalbeno vijede smatra da odbrana implicira da
se pomenuta sankcija može jednostavno odstraniti iz odredbe člana 141. KZ SFRJ.124 Žalbeno
vijede zaključuje da bi na navedeni bi način zapravo bio primijenjen zakon koji faktički ne postoji,
odnosno, jedna bi sankcija bila uklonjena i zamijenjena drugom bez izričite zakonske odredbe.125
Žalbeno vijede se također pozvalo i na Odluku Ustavnog suda u predmetu Maktouf (koji je
trenutno u postupku pred ESLJP), u kojoj Ustavni sud navodi sljedede:
U praksi, ni u jednoj državi bivše Jugoslavije u zakonodavstvu nije postojala
mogudnost izricanja doživotnog zatvora niti dugotrajnih zatvorskih kazni, a što je
Medunarodni krivični sud za zločine na području bivše Jugoslavije često činio
(slučaj Krstid, Galid itd.). Istovremeno, koncept KZ SFRJ je bio takav da nije
predviđao postojanje dugotrajnog niti doživotnog zatvora nego je za najteža
krivična djela propisivao smrtnu kaznu, a za lakše oblike maksimalne zatvorske
kazne do 15 godina zatvora. Dakle, jasno je da se ne može odvojiti jedna sankcija
od cjelokupnosti cilja koji se želio postidi kaznenom politikom u vrijeme važenja
tog zakona.
121
Ibid, para. 516.
Ibid, para. 517; Napomena: odredba KZ BiH u pogledu kazne dugotrajnog zatvora je naknadno
izmijenjena i glasi 21-45 godina, umjesto 20-45 godina kako je bilo propisano u vrijeme izricanja presude.
123
Ibid, para. 518.
124
Ibid, para. 519.
125
Ibid, para. 520.
122
41
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
U vezi s tim, Ustavni sud smatra da nije
mogude jednostavno «odstraniti» strožu
sankciju ni iz ranijih, niti iz kasnije donesenih
zakona i primijeniti druge, blaže sankcije i
time
praktično
ostaviti
neadekvatno
sankcionirana najteža krivična djela.126
13.3.2.4.4.
Ustavni sud smatra da nije mogude
jednostavno «odstraniti» strožiju
sankciju iz ranijih, niti iz kasnije
donesenih zakona.
PREDMET VRDOLJAK IVICA: POVOLJNOST KZ BIH
U predmetu protiv Vrdoljak Ivice, optuženi je oglašen krivim za krivično djelo ratni zločin protiv
civilnog stanovništva i osuđen na kaznu zatvora u trajanju od pet godina.127 Žalbeno vijede
zaključilo je da jedino u slučaju kada se utvrdi da KZ BiH nije teži od zakona koji je važio u vrijeme
izvršenja, tek tada se KZ BiH može primijeniti na konkretan predmet.128
U skladu sa tim, vijede je izvršilo analizu relevantnih zakonskih odredbi ranijeg zakona KZ SFRJ i
KZ BiH, i zaključilo da je primjena Krivičnog zakona SFRJ povoljnija kada se radi o minimumu
kazne koja se može izredi za predmetno krivično djelo (posebni zakonski minimum), dok je s
druge strane KZ BiH povoljniji u pogledu maksimuma kazne za konkretno krivično djelo.129
Žalbeno vijede ističe da je u ovom konkretnom predmetu, optuženom izrečena kazna od pet
godina zatvora, koju je sud izrekao primjenom odredbi o ublažavanju kazne.130 Stoga, žalbeno
vijede zaključuje da se sud kretao prema donjoj granici/minimumu.131 Žalbeno vijede naglasilo je
da bi to značilo da je za konkretnu situaciju blaži zakon KZ SFRJ, jer je kao posebni minimum
predviđao kaznu u trajanju od pet godina dok KZ BiH propisuje 10 godina kao minimum.132
Međutim, žalbeno vijede naglasilo je da sud mora imati u vidu da je optuženi oglašen krivim za
saizvršilaštvo kao oblik odgovornosti, za koji
se prema članu 29. KZ BiH zahtijeva da je na
Jedino u slučaju kada se utvrdi da KZ BiH nije
odlučujudi način doprinio učinjenju krivičnog
teži od zakona koji je važio u vrijeme
djela.133 Saizvršilaštvo prema Krivičnom
izvršenja, tek tada se KZ BiH može primijeniti
zakonu SFRJ ne zahtijeva tako visok stepen
na konkretan predmet.
učestvovanja saučesnika.134 S obzirom da
126
Ustavni sud BiH, Maktouf, predmet broj AP-1785/06, para. 68-69, u drugostepenoj presudi u predmetu
Stupar i drugi, 521.
127
Sud BiH, Vrdoljak Ivica, predmet broj: X-KRZ-08/488, drugostepena presuda od 29. januara 2009, str. 1
(str. 1 BHS).
128
Ibid, para. str. 12 (str. 12 BHS).
129
Ibid.
130
Ibid.
131
Ibid.
132
Ibid.
133
Ibid, (naglašeno u originalnom tekstu); za više podataka o saučesništvu i zahtjevima „odlučujudeg
doprinosa“ vidi nastavnu oblast 9.
134
Ibid.
42
ICLS
Krivični zakon BiH traži vedi stepen učešda, žalbeno vijede smatra da je važedi KZ BiH u
konkretnom slučaju blaži i od Krivičnog zakona SFRJ koji je bio na snazi u vrijeme izvršenja
krivičnog djela. Vijede također naglašava da je u tom pogledu Krivični zakon BiH blaži od ranijih
Krivičnih zakona Federacije BiH i Republike Srpske, kao međuzakona.135 Žalbeno vijede stoga
potvrđuje zaključke i kaznu koju je izreklo pretresno vijede.136
13.3.2.4.5.
PREDMET KURTOVID ZIJAD: POVOLJNOST KZ SFRJ
U predmetu Zijad Kurtovid, optuženi je tereden za počinjenje krivičnog djela ratnog zločina
prema Krivičnom zakonu BiH. Odlukom pretresnog vijeda, optuženi je oglašen krivim i osuđen.
Međutim, žalbeno je vijede zaključilo da je trebalo primijeniti Krivični zakon SFRJ.
Prije svega, Žalbeno je vijede zaključilo, ističudi značaj određivanja primjenjivosti zakona na
konkretni predmet u kontekstu vremena, da su i Krivični zakon SFRJ i Krivični zakon BiH propisali
jednake pravne uslove za procesuiranje i izricanje kazne počiniocu za navedena krivična djela.137
Zatim je Žalbeno vijede ocijenilo koji je zakon blaži za počinioca usporedbom zaprijedenih kazni
koje predviđa svaki od tih zakona. Vijede je zaključilo da je Krivični zakon SFRJ propisao niži
minimum kazni za navedeno krivično djelo, odnosno, kaznu zatvora u trajanju od pet godina, dok
je Krivični zakon BiH predvidio kaznu zatvora u trajanju od deset godina kao najnižu kaznu. 138
Žalbeno vijede naglašava da je, prilikom odmjeravanja kazne optuženom i nakon što je u obzir
uzelo sve olakšavajude i otežavajude okolnosti, pretresno vijede u konkretnom predmetu izreklo
najnižu kaznu za svako od tih krivičnih djela prema Krivičnom zakonu BiH.139 Stoga žalbeno vijede
zaključuje da je u konkretnom slučaju namjera pretresnog vijeda bila da optuženom izrekne
blažu kaznu.140 Žalbeno vijede zaključilo je da „kada se navedeno uzme u obzir prilikom
upoređivanja zaprijedenih kazni prema preuzetom KZ *Krivični zakon SFRJ+ i KZ BiH, u pogledu
zakonom propisanog minimuma kazne, proizilazi da je preuzeti KZ i blaži za počinioca, jer za
navedena djela propisuje niži minimum kazni (pet godina i jedna godina)“.141 Stoga je preinačilo
presudu pretresnog vijeda na način da je primijenilo Krivični zakon SFRJ.142
13.3.2.4.6.
PREDMET BJELID VEIZ: SPORAZUM O PRIZNANJU KRIVICE I JEDINSTVENA
KAZNA
Na osnovu sporazuma o priznanju krivice, Sud BiH optuženog je osudio za krivično djelo ratni
zločin protiv civilnog stanovništva, i izrekao mu kaznu zatvora u trajanju od pet godina, a za ratni
135
Vrdoljak, drugostepena presuda, str. 12 (str. 12 BHS).
Ibid.
137
Sud BiH, Zijad Kurtovid, predmet broj: X-KRZ-06/299, drugostepena presuda od 25. marta 2009, para.
115-126.
138
Ibid, para. 127-129.
139
Ibid, para. 130.
140
Ibid.
141
Ibid, para. 131.
142
Ibid, odluka 132.
136
43
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
zločin protiv ratnih zarobljenika, također mu je izrečena zatvorska kazna u trajanju od pet
godina. Sud mu je izrekao jedinstvenu kaznu zatvora u trajanju od šest godina. 143
U obrazloženju presude, Sud je naglasio da je u sporazumu o priznanju krivice optuženi priznao
krivnju za počinjenje svih djela koja mu se optužnicom stavljaju na teret i saglasio se sa
predloženom kaznom zatvora u rasponu između pet i sedam godina.144 Sud je također istakao da
su tokom ročišta za razmatranje sporazuma, strane u postupku iznijele olakšavajude okolnosti na
strani optuženog.145
Sud je naveo da kazne zatvora u trajanju od pet godina za svako krivično djelo predstavljaju
ublažavanje minimalno propisane kazne za krivična djela koja su u pitanju što, u skladu sa
članom 150. stav 1. tačka (a). KZ BiH, treba da bude zatvorska kazna u trajanju od 10 godina.146
Međutim, Sud cijeni da su pojedinačne utvrđene kazne adekvatne i srazmjerne krivično-pravne
sankcije težini krivičnih djela i stepenu krivične odgovornosti optuženog koji je počinilac tih
djela.147
Prilikom odmjeravanja kazne, Sud je cijenio sve okolnosti na strani optuženog, i otežavajude i
olakšavajude.148
Olakšavajude okolnosti koje je Sud cijenio obuhvataju sljedede:149
činjenicu da je optuženi sarađivao sa Tužilaštvom;
optuženi je priznao da je počinio krivična djela; i
optuženi je izrazio iskreno kajanje za počinjena krivična djela.
Pored toga, Sud je imao u vidu i to da priznanje optuženog može imati znatnog pozitivnog efekta
i na žrtve počinjenih krivičnih djela.150 Uz to, Sud je cijenio i okolnosti pod kojima su krivična
djela počinjena i poziciju optuženog u kojoj je tada bio.151 Sud nije našao otežavajude okolnosti
na strani optuženog.152
Kako se u ovom slučaju radi o više radnji kojima je optuženi počinio više krivičnih djela za koja
mu se istovremeno sudi, Sud je optuženom izrekao jedinstvenu kaznu zatvora u trajanju od šest
godina.153 Sud cijeni da de se istom postidi svrha kažnjavanja iz člana 39. KZ BiH, a istom de se
143
Sud BiH, Veiz Bjelid, predmet broj: X-KR-07/430-1, 28. mart 2008, str. 2-3 (str. 2-3 BHS).
Ibid, str. (str. 3-4 BHS).
145
146
147
Ibid.
148
Ibid.
149
Ibid.
150
Ibid.
151
Ibid, str. 19 (str. 19-20 BHS).
152
153
Ibid.
144
44
ICLS
vaspitno uticati na optuženog da ubudude ne čini krivična djela, kao i preventivno uticati na
druge da ne čine krivično-pravne radnje.154
13.3.2.4.7.
PREDMET ÐURID GORDAN: SPORAZUM O PRIZNANJU KRIVICE
Na osnovu sporazuma o priznanju krivice optuženi u ovom predmetu oglašen je krivim za
krivična djela zločina protiv čovječnosti i osuđen na kaznu zatvora u trajanju od osam godina. 155
Prilikom odmjeravanja kazne, vijede je istaklo da je prije svega pošlo od težine djela koje je
optuženom stavljeno na teret i stepena njegove krivične odgovornosti, a potom polazedi od
svrhe kažnjavanja, te svih olakšavajudih i otežavajudih okolnosti.156
Sud je pri tom imao u vidu činjenicu da se optuženi priznavanjem krivice suočava sa posljedicama
onoga što je uradio, što predstavlja ključni aspekt potvrdnog izjašnjavanja o krivici, čak i ako je to
uradio preko sporazuma o priznanju krivice.157 Vijede smatra da je ovo priznanje krivice
doprinijelo utvrđivanju istine, s obzirom da je optuženi svojim svjedočenjem tome znatno
doprinio. Vijede takođe smatra da je sporazum dao doprinos pomirenju na ovim prostorima.
Kako vijede primjeduje, ova dva faktora bitno su uticala na donošenje odluke o tome koju težinu
treba pridati potvrdnom izjašnjavanju o krivici u svrhu ublažavanja kazne.158 Vijede je, kredudi se
u okviru raspona od sedam do deset godina (kako predviđa sporazum), zaključilo da je kazna
zatvora u trajanju od osam godina adekvatna.159 Pri tome je Sud kao olakšavajude okolnosti
cijenio sljedede:160
optuženi je priznao krivicu;
stepen odgovornosti optuženog;
činjenicu da optuženi nije direktno učestvovao u ubijanju civila;
optuženi je porodičan čovjek, otac dvoje maloljetne djece;
optuženi nije ranije osuđivan; i
korektno držanje optuženog pred Sudom.
Sud nije našao otežavajude okolnosti na strani optuženog.161
13.3.2.5.
SUDSKA PRAKSA U ODMJERAVANJU KAZNE U BIH ENTITETIMA
13.3.2.5.1.
FBIH
154
Ibid.
Sud BiH, Gordan Ðurid, predmet broj: X-KR-08/549-2 od 10. septembra 2009.
156
157
Ibid.
158
Ibid.
159
Ibid.
160
Ibid.
161
Ibid.
155
45
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
U predmetu protiv Borislava Berjana, optuženi Berjan je na osnovu Krivičnog zakona SFRJ
oglašen krivim za krivično djelo ratni zločin protiv civilnog stanovništva i ratnih zarobljenika, te
osuđen na kaznu zatvora u trajanju od sedam godina.162
Vrhovni sud FBiH navodi da Krivični zakon SFRJ predviđa najnižu kaznu zatvora u trajanju od pet
godina kao najblažu, odnosno, smrtnu kaznu kao najtežu kaznu za navedena krivična djela.163
Vrhovni sud FBiH smatra da, s obzirom na zabranu izricanja smrtne kazne iz Protokola 6 i 13
EKLJP koju je BiH ratifikovala, jedino se mogla izredi kazna zatvora u trajanju od 20 godina, u
skladu sa članom 38. KZ SFRJ.164 Vrhovni sud FBiH također navodi da su novi Krivični zakon FBiH
koji je usvojen 1998. godine, i novi Krivični zakon RS koji je usvojen 2000. godine, predviđali
kaznu dugotrajnog zatvora kao najtežu kaznu za krivično djelo ratni zločin protiv civilnog
stanovništva i ratnih zarobljenika.165
Vrhovni sud FBiH navodi da je član 4. Krivičnog zakona SFRJ identičan članu 4. Krivičnog zakona
BiH, s obzirom da je predviđao da se na učinitelja krivičnog djela primjenjuje zakon koji je bio na
snazi u vrijeme učinjenja krivičnog djela, osim kada je novi zakon blaži za učinitelja, u kojem
slučaju se primjenjuje taj zakon.166 Vrhovni sud FBiH smatra da zakoni koji su usvojeni nakon
počinjenja ovih krivičnih djela nisu blaži za optuženog, pa treba primijeniti Krivični zakon SFRJ
kao zakon tempore criminis.167
Vrhovni sud FBiH u ovom predmetu također je zaključio da je prvostepeni sud pogriješio prilikom
izricanja jedinstvene kazne, jer nije prethodno izrekao kaznu za svako pojedinačno krivično djelo,
pa tek onda jedinstvenu kaznu.168 Po mišljenju Vrhovnog Suda FBiH, time je prvostepeni sud
prekršio zakon u korist optuženog.169 Međutim, Vrhovni sud FBiH zaključuje da, s obzirom da
ovaj argument nije istican u okviru žalbenih navoda, intervencija u tom smislu bila je
nemoguda.170 Međutim, Vrhovni sud FBiH dodaje da je grešku uočio i dao obrazloženje u vezi s
tim, kako bi podučio prvostepeni sud. 171
13.3.2.5.2.
REPUBLIKA SRPSKA
162
Vrhovni sud FBiH, Borislav Berjan, predmet broj 070-0-Kz-08-000002, drugostepena presuda od 5.
marta 2008. g.
163
Ibid, str. 8.
164
Ibid. Međutim, postoji i drugačije mišljenje od mišljenja Vrhovnog suda FBiH prema kojem je smrtna
kazna u BiH ukinuta tek 1998. u FBiH i 2000. godine u RS, Krivičnim zakonom FBiH iz 1998. godine,
odnosno, Krivičnim zakonom RS iz 2000. godine, jer su ti zakoni predviđali da de smrtna kazna, koja je
izricana kao najteža kazna do datuma stupanja na snagu navedenih zakona, biti zamijenjena kaznom
dugotrajnog zatvora. Vidi, npr. M. Kreso, Problemi vremenskog važenja zakona u predmetima ratnih
zločina, (Ne)jednakost pred Zakonom, u: Pravda u Tranziciji, juli 2006. godine – broj 5, dostupno na
http://www.pravdautranziciji.com/pages/article.php?id=1222).
165
Drugostepena presuda u predmetu Berjan, str. 8.
166
Ibid.
167
Ibid.
168
Ibid.
169
Ibid.
170
Ibid, str. 2.
171
Ibid, str. 8-9.
46
ICLS
Sudovi u Republici Srpskoj (RS) procesuiraju ratne zločine počinjene u sukobima u bivšoj
Jugoslaviji na osnovu Krivičnog zakona SFRJ i Krivičnog zakona RS172 koji je stupio na snagu 1993.
godine. Na taj način, prilikom odmjeravanja kazne, sudovi u RS primjenjuju i relevantne odredbe
koje se odnose na kazne propisane u Krivičnom zakonu SFRJ.
Na primjer, u jednom predmetu koji je vođen pred Vrhovnim sudom RS, prvostepeni sud je tri
optužene osobe osudio za krivično djelo ratni zločin protiv civilnog stanovništva i izrekao im
kaznu zatvora u trajanju od 14, 12, odnosno 10 godina.173 Vrhovni sud RS zaključio je:
da ne postoje otežavajude okolnosti na strani dvojice optuženih.
prvostepeni sud nije uzeo u obzir činjenicu da je jedan od optuženih invalid i lošeg
zdravstvenog stanja, što je bila važna okolnost u odmjeravanja kazne.174
činjenica da je jedan od optuženih ranije bio kažnjavan bila je od male važnosti i
uticaja.175
Vrhovni sud RS zaključio je da je u odsustvu otežavajudih i u svjetlu bitnih olakšavajudih
okolnosti, a s obzirom na odgovornosti koje su optuženi izvršavali u logoru, trebalo izredi blažu
kaznu.176 Tako je Vrhovni sud RS preinačio kazne izrečene trojici optuženih i izrekao im kazne
zatvora u trajanju od 11, 8, odnosno, 6 godina.177
U drugom predmetu pred Vrhovnim sudom RS, prilikom potvrđivanja presude prvostepenog
suda kojom je optuženi oglašen krivim za krivično djelo ratni zločini protiv civilnog stanovništva i
osuđen na kaznu zatvora u trajanju od 10 godina, Vrhovni sud RS naveo je da je prvostepeni sud
pravilno cijenio lične i porodične prilike optuženog kao olakšavajude okolnosti, uključujudi: 178
ozbiljno oboljenje optuženog; i
činjenicu da je porodičan čovjek i da treba da izdržava suprugu i dvoje maloljetne
djece.179
Vrhovni sud RS također je zaključio da je prvostepeni sud cijenio ranije držanje optuženog,
okolnosti pod kojim je počinjeno krivično djelo i stepen povrede nanesene zaštidenim osobama
kao otežavajude okolnosti, uključujudi:180
raniju osuđivanost optuženog;
172
Zakon o izmjenama i dopunama Krivičnog zakona SFRJ (Službeni glasnik Republike Srpske, br. 12/93),
kojim je naziv Krivični zakon SFRJ promijenjen u Krivični zakon Republike Srpske.
173
Vrhovni sud RS, predmet broj: 118-0-Kz-06 000 191, drugostepena presuda od 7. novembra 2006, str.
1-2.
174
Ibid, str. 8.
175
Ibid.
176
Ibid.
177
Ibid.
178
Vrhovni sud RS, predmet broj: 118-0-Kzz-07-000 008, drugostepena presuda od 29. juna 2007, str. 6.
179
Ibid.
180
Ibid.
47
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
činjenicu da su oštedeni bili njegovi susjedi; i
ozbiljne posljedice koje je oštedeni pretrpio, uzrokovane teškim emocionalnim stresom
koji je doživio kada se suočio s činjenicom da mu ubijaju sina, a da mu on ne može
pomodi.181
Vrhovni sud je u ovom predmetu zaključio da je kaznom zatvora u trajanju od deset godina
pravilno uspostavljen balans između svih okolnosti koje su relevantne za individualizaciju kazne,
te da ista redstavlja neophodnu i adekvatnu kaznu kojom se postiže sveukupna svrha
kažnjavanja.182
13.3.3. HRVATSKA
Napomena za edukatore:
 Ovaj dio odnosi se na zakone koji se primjenju na odmjeravanje kazne u Hrvatskoj.
Sudovi u Hrvatskoj primjenjuju zakon koji je bio na snazi u vrijeme počinjenja krivičnih
djela. Stoga se za zločine počinjene za vrijeme sukoba u bivšoj Jugoslaviji primjenjuje
OKZ RH.
 Ovo poglavlje odnosi se isključivo na odredbe ovog zakona. Pored toga, u mjeri u kojoj
je to poznato, navedena je izvjesna sudska praksa kako bi se istakli različiti faktori koje
je sud uzeo u obzir prilikom odmjeravanja kazne.
 Polaznike treba podstadi da se pozovu na predmete na kojima su radili, kako bi se
razgovaralo o načelima koje je sud primijenio u odmjeravanju kazne.
 Polaznike treba podstadi na raspravu o načinu na koji bi sudovi koji na ratne zločine
primjenjuju važedi krivični zakon trebalo da odmjeravaju kaznu.
 Polaznici također mogu koristiti ogledni predmet kako bi raspravljali o načinu na koji
domadi sudovi treba da odmjere kaznu za optuženog u datom predmetu, te koje
faktore domadi sudovi treba da uzmu u obzir, a na osnovu sažetka predmeta.
13.3.3.1.
GLAVNE ODREDBE OKZ RH O ODMJERAVANJU KAZNE
Sudovi u Hrvatskoj primjenjuju zakon koji je bio na snazi u vrijeme počinjenja krivičnih djela.
Stoga se za zločine počinjene za vrijeme sukoba u bivšoj Jugoslaviji primjenjuje OKZ RH.
181
182
Ibid.
Ibid.
48
ICLS
Dana 26.6.1991. godine, Sabor Republike Hrvatske donio je Zakon o preuzimanju Krivičnog
zakona SFRJ kao Zakona Republike koji je stupio na snagu 8.10.1991. 183 Ovim zakonom propisano
je da se član 37. Krivičnog zakona SFRJ (smrtna kazna) briše, a član 38. stav 2. Krivičnog zakona
SFRJ184 mijenja i glasi da se isključivo za najteža krivična djela može izredi kazna zatvora u trajanju
od 20 godina.185 Ova izmjena bila je u skladu sa Ustavom Republike Hrvatske od 22.12.1990. g.,
kojim se propisuje da „u Republici Hrvatskoj ne postoji smrtna kazna“.186 Krivična djela
predviđena u Glavi XVI Krivičnog zakona SFRJ (Krivična djela protiv čovječnosti i međunarodnog
prava) ostaju nepromijenjena.
Sabor Republike Hrvatske usvojio je 1993. godine izmijenjeni tekst Osnovnog krivičnog zakona
Republike Hrvatske (OKZ RH),187 kojim je obuhvaden Krivični zakon Republike Hrvatske (KZ RH)188
kao i izmjene i dopune tog zakona.189 OKZ RH je zatim mijenjan nekoliko puta,190 ali se niti jedna
od tih izmjena nije odnosila na krivična djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava.
13.3.3.1.1.
OSNOVNA NAČELA ODMJERAVANJA KAZNE
Prema hrvatskom pravu, krivica,
odmjeravanje kazne i kazna
utvrđuju se jednom presudom.
Prema hrvatskom zakonu, krivica, odmjeravanje kazne i
kazna utvrđuju se jednom presudom.
Prema članu 4. OKZ RH, svrha izricanja kazni za krivična
djela jeste ublažavanje društveno opasnih aktivnosti
koje narušavaju ili ugrožavaju društvene vrijednosti zaštidene krivičnim zakonom.
Hrvatski zakon ne poznaje načelo kumulativnog kažnjavanja. U slučaju krivičnih djela u stjecaju,
sud de odrediti kaznu za svako krivično djelo. Sud zatim određuje kombinovanu kaznu koja mora
biti teža od najteže pojedinačne kazne, ali ne smije dostignuti ukupni broj svih pojedinačnih
kazni.191
Vrijeme provedeno u pritvoru, te svako lišenje slobode u vezi sa krivičnim djelom, uračunava se
u izrečenu kaznu zatvora. 192
183
Narodne novine Hrvatske, br. 53/91 i 39/92.
Član 38. stav 2. KZ SFRJ: „Za krivična djela za koja je propisana smrtna kazna, sud može izredi i zatvor od
dvadeset godina“.
185
Narodne novine Hrvatske, br. 53/91, Zakon o preuzimanju Krivičnog zakona SFRJ.
186
Član 21. Ustava Republike Hrvatske od 22. decembra 1990.
187
Narodne novine Hrvatske, br. 31/93.
188
Narodne novine Hrvatske, br. 53/91.
189
Narodne novine Hrvatske, br. 39/92 i 91/92.
190
Narodne novine Hrvatske, br. 35/93, 108/95, 16/96, 28/96.
191
Osnovni krivični zakon Republike Hrvatske, član 43. (Narodne novine Hrvatske, br. 31/93).
192
Ibid u članu 45.
184
49
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
13.3.3.1.2.
NAČELO ZAKONITOSTI
U hrvatskom pravnom sistemu, kao i u međunarodnom, principom zakonitosti (nulla poena sine
lege) zabranjuje se retroaktivno odmjeravanje
kazni.193
U hrvatskom pravnom sistemu, kao i u
međunarodnom, principom zakonitosti
Prema članu 9. OKZ RH, nikome ne može biti
(nulla poena sine lege) zabranjuje se
izrečena kazna niti druga krivično-pravna sankcija
retroaktivno odmjeravanje kazni.
dok se ne oglasi krivim za počinjeno krivično djelo.
Međutim, postoje predmeti na koje bi se, zapravo, mogli primijeniti kasnije doneseni zakoni, a
radi se o situacijama kada je novi zakon blaži za optuženoga. U tom slučaju, optuženom ne bi
bila izrečena kazna prema zakonu koji je bio na snazi u vrijeme počinjenja krivičnog djela, nego
prema zakonu koji je povoljniji za optuženog.194 O tome je bilo više riječi u nastavnoj oblasti 5.
13.3.3.1.3.
KAZNE
OKZ RH razlikuje dvije vrste kazni: novčana kazna i kazna zatvora.195 U predmetima koji se
odnose na genocid, zločine protiv čovječnosti i ratne zločine, optuženi može biti osuđen samo na
kaznu zatvora.
Danas ne postoji smrtna kazna u Republici Hrvatskoj, niti je smrtna kazna bila propisana u
vrijeme počinjenja krivičnih djela za vrijeme sukoba u bivšoj Jugoslaviji.196 Smrtna kazna brisana
je iz hrvatskog Ustava iz 1990.197
Prema krivičnom zakonu (OKZ RH) koji je bio na
snazi u vrijeme na koje se odnosi vedina predmeta
ratnih zločina, najteža propisana kazna zatvora u
Republici Hrvatskoj bila je ona u trajanju od 20
godina.198 Zakon je mijenjan u godinama koje su
uslijedile, pa je najteža kazna postala kazna
dugotrajnog zatvora u trajanju od 40 godina.199
193
U predmetima koji se odnose na genocid,
zločine protiv čovječnosti i ratne zločine,
optuženi može biti osuđen samo na
kaznu zatvora.
Vidi nastavnu oblast 5. za raspravu o načelu zakonitosti u Hrvatskoj; Osnovni krivični zakon Republike
Hrvatske -OKZ RH (Narodne novine Hrvatske br. 31/93), član 2.
194
Željko Horvatid, Petar Novoselec: Kazneno pravo, opdi dio; Ministarstvo unutarnjih poslova, Policijska
akademija, Zagreb, 1999.
195
Ibid u članu 32.
196
Ustav Republike Hrvatske, član 21. (Narodne novine Hrvatske, br. 56/90, 135/97, 8/98 – izmijenjena
verzija, 113/2000, 124/2000 – izmijenjena verzija, 28/2001, 41/2001 – izmijenjena verzija, 55/2001 –
ispravka).
197
Vidi gore.
198
Hrvatski Osnovni KZ, član 35. (Narodne novine Hrvatske, br. 31/93).
199
Kazneni zakon, član 53. (Narodne novine Hrvatske, br. 110/97, 27/98, 50/00, 129/00, 51/01, 111/03,
190/03, 105/04, 71/06, 110/07, 152/08.
50
ICLS
Međutim, u predmetima ratnih zločina počinjenih u sukobima u bivšoj Jugoslaviji, optuženom se
ne može izredi ova kazna jer ovaj zakon nije bio na snazi u inkriminisano vrijeme.
Glava 15 Krivičnog zakona koji se primjenjuje na predmete ratnih zločina (OKZRH) propisuje da
se počiniocima ratnih zločina može izredi kazna kako slijedi:
Član 119. (Genocid): zatvorska kazna u trajanju od 5 do 20 godina;
Član 120. (Ratni zločin protiv civilnog stanovništva): zatvorska kazna u trajanju od 5 do
20 godina;
Član 121. (Ratni zločin protiv ranjenika i bolesnika): zatvorska kazna u trajanju od 5 do 20
godina;
Član 122. (Ratni zločin protiv ratnih zarobljenika): zatvorska kazna u trajanju od 5 do 20
godina;
Član 124. (Protupravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja): zatvorska kazna u trajanju od
najmanje 1 godine;
o Ako je ubistvo počinjeno na okrutan način ili iz koristoljublja počinioca, ili ako je
ubijeno više ljudi: zatvorska kazna u trajanju od 10 do 20 godina;
o Ako prema naredbi za počinjenje zločina ne smije biti preživjelih u borbi: zatvorska
kazna u trajanju od 5 do 20 godina;
Član 125. (Protupravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih, na bojištu): zatvorska
kazna u trajanju od 1 do 10 godina;
Član 126. (Upotreba nedopuštenih sredstava borbe): zatvorska kazna u trajanju od 5 do
20 godina;
Član 127. (Povreda parlamentara): zatvorska kazna u trajanju od 6 mjeseci do 5 godina;
Član 128. (Surovi postupak s ranjenima, bolesnicima i ratnim zarobljenicima): zatvorska
kazna u trajanju od 6 mjeseci do 5 godina;
Član 129. (Neopravdana odgoda repatrijacije ratnih zarobljenika): zatvorska kazna u
trajanju od 6 mjeseci do 5 godina;
Član 130. (Uništavanje kulturnih i povijesnih spomenika): zatvorska kazna u trajanju od
najmanje 5 godina; i
Član 131. (Poticanje na agresivni rat): zatvorska kazna u trajanju od 1 do 10 godina.200
13.3.3.1.4.
OKOLNOSTI KOJE TREBA UZETI U OBZIR PRILIKOM ODMJERAVANJA
KAZNE
Kazna izrečena optuženome ovisi o rasponu kazni propisanih zakonom i ocjeni olakšavajudih i
otežavajudih okolnosti od strane sudedeg vijeda. Vijede mora uzeti u obzir brojne faktore.
Član 56. Kaznenog zakona, koji je sličan članu 37. OKZ RH, propisuje:
200
Navedena su samo najrelevantnija krivična djela; vidjeti OKZ RH za kazne za druga krivična djela.
51
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Prilikom utvrđivanja vrste i zakonom propisanih okvira kazne za to djelo, Sud de
imajudi na umu svrhu kažnjavanja, uzeti u obzir sve okolnosti što utječu da kazna
bude lakša ili teža za počinitelja kaznenog djela (olakotne i otegotne okolnosti),
osobito: stupanj krivične odgovornosti, pobude iz kojih je djelo počinjeno, jakost
ugrožavanja ili povrede zaštidenoga dobra, okolnosti uz koje je djelo počinjeno,
prijašnji počiniteljev život, njegove osobne prilike i njegovo držanje nakon
počinjenoga krivičnoga djela, pogotovu njegov odnos prema oštedeniku i
njegova nastojanja da nadoknadi štetu nanesenu kaznenim djelom, kao i ukupnu
socijalnu i osobnu situaciju koja je doprinijela počinjenju kaznenoga djela.201
Raspon odmjeravanja kazne u vedini predmeta
ratnih zločina krede se između pet i dvadeset
Sud de imajudi na umu svrhu
godina zatvora. Mogudnost ublažavanja kazne ispod
kažnjavanja, uzeti u obzir sve okolnosti
propisanog minimuma pruža sudijama širok prostor
što utječu da kazna bude manja ili veda
za odmjeravanje kazne osuđenim licima. Na
za počinitelja krivičnog djela
primjer, u tri predmeta koja su se odnosila na isto
krivično djelo (član 120. stav 1 – ratni zločin protiv
civilnog stanovništva), izrečene su sasvim različite kazne. U predmetu Borovo, kazne zatvora za
petoricu osuđenih lica kretale su se u rasponu od šest do 14 godina.202 U predmetu Cerna, kazne
zatvora su se kretale između sedam i 15 godina.203 U predmetu Zinajid sud je izrekao kaznu
zatvora ispod propisanog minimuma u trajanju od četiri godine.204
Ove razlike u odmjeravanju kazne mogu se objasniti različitim otežavajudim i olakšavajudim
okolnostima.
13.3.3.1.5.
SPECIFIČNOSTI U POGLEDU MALODOBNIH POČINITELJA
Kada su počinitelji krivičnih djela
stariji od 18 godina, ali mlađi od 21
godine, primjenjuje se poseban
zakon: Zakon o sudovima za
mladež.
Kada su počinitelji krivičnih djela stariji od 18 godina,
ali mlađi od 21 godine, primjenjuje se poseban zakon:
Zakon o sudovima za mladež.205 Upravo je ovaj zakon
primijenjen na drugooptuženog u predmetu Cerna,
kada je optuženom izrečena kazna zatvora u trajanju
od samo 12 godina, umjesto najteža moguda kazna
koja se tada mogla izredi, jer je u vrijeme izvršenja
krivičnog djela bio star 18 godina.206
Pretresno vijede smatra:
201
KZ Hrvatske, član 56. (1998.).
Županijski sud u Vukovaru, Durčid i ostali (Borovo selo), predmet br. K-12/05, prvostepena presuda od
14.12.2005, str. 2-3 (potvrđena po žalbi).
203
Vrhovni sud, predmet Cerna, broj Kz - 910/08, drugostepena presuda od 25.3.2009.
204
Županijski sud u Vukovaru, predmet Zinajid, br. K-11/07, prvostepena presuda od 12.6.2009.
205
Zakon o sudovima za mladež, član 110. (Narodne novine Hrvatske, br. 111/97, 27/98, 12/02).
206
Županijski sud u Vukovaru, predmet Cerna, br. K-5/07, prvostepena presuda od 12.2.2008.
202
52
ICLS
Za optuženog Marija Jurida, izrečena kazna zatvora u trajanju od 12 godina bila
je maksimalno moguda. Iako je za krivično djelo iz članka 120. stavak 1. OKZHR
propisana kazna zatvora od najmanje 5 godina ili kazna zatvora od 20 godina, te
iako su okolnosti počinjenja krivičnog djela „vukle“ prema opdem maksimumu,
zbog činjenice da je u vrijeme počinjenja krivičnog djela navršio 18 godina, 2
mjeseca i 18 dana, a prema odredbama članka 110. stavak 1. Zakona o sudovima
za mladež, mlađoj punoljetnoj osobi ne može se izredi kazna zatvora u trajanju
duljem od 12 godina.207
Vrhovni sud potvrdio je presudu po žalbi u predmetu Cerna, ne razmatrajudi primjenu Zakona o
sudovima za mladež. Međutim, u sličnom predmetu, predmetu Marino Selo, Vrhovni sud
obrazložio je da ne postoji ograničenje u smislu kazne zatvora u trajanju od 12 godina za
maloljetne počinioce krivičnih djela, ako se za počinjena djela može izredi kazna dugotrajnog
zatvora, izjednačavajudi kaznu zatvora u trajanju od 20 godina sa kaznom dugotrajnog zatvora.208
13.3.3.1.6.
UVJETNA OSUDA I UVJETNI OTPUST
Članovi 47. do 53. OKZ RH odnose se na uvjetne osude. Prema OKZ RH, uvjetna se osuda može
izredi samo kad je počinitelju utvrđena kazna zatvora u trajanju do dvije godine. Uvjetna se
osuda ne može izredi za krivična djela za koja se ni ublaživanjem kazne ne može izredi kazna
manja od jedne godine zatvora. U predmetima ratnih zločina kazna se ne može ublažiti na manje
od jedne godine zatvora, pa se ovo načelo ne može primijeniti na procesuiranje ratnih zločina.
Članovima 67. do 72. Kaznenog zakona iz 1997. načela uvjetne osude značajno se ne mijenjaju.
Oba zakona drže se načela da se osuda može opozvati ako se osuđenik u vrijeme trajanja kušnje
oglasi krivim i osudi za počinjenje jednog ili više drugih krivičnih djela.
Član 35. stav 6. OKZ RH propisuje uvjete za uvjetni otpust osuđenika koji služe zatvorske kazne.
Osuđenik koji izdrži polovicu kazne zatvora, a iznimno i onaj koji izdrži tredinu te kazne, može se
otpustiti s izdržavanja kazne. Kazneni zakon iz 1997. g. sadrži isto načelo, uz dodatak da se
uvjetni otpust vrši prema uvjetima preciziranim u Statutu o izvršenju krivičnih sankcija.209 Uvjeti
za otpust primjenjuju se na osuđenike za ratne zločine, jednako kao i na osobe osuđene za druga
krivična djela.
Član 33. Kaznenog zakona Republike Hrvatske iz 1993. g. propisuje da de sud opozvati uvjetni
otpust ako osuđenik u periodu kušnje počini jedno ili više krivičnih djela i ukoliko mu se izrekne
kazna zatvora u trajanju dužem od jedne godine.210 Kazneni zakon iz 1997. g. izmijenio je u
207
Ibid, str. 33.
Vrhovni sud, predmet Marino Selo, broj KZ No. 585/09, drugostepena presuda, str. 7. BHS.
209
Hrvatski Kazneni zakon (Narodne novine Hrvatske, br. 110/97, 27/98, 50/00, 129/00, 51/01, 111/03,
190/03, 105/04, 71/06, 110/07, 152/08).
210
Ibid (Narodne novine Hrvatske, br. 32/93, 38/93, 28/96, 30/96).
208
53
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
izvjesnoj mjeri uvjete za uvjetni otpust i njegov opoziv, uzimajudi u obzir uvođenje kazne
dugotrajnog zatvora.211
Član 45. OKZ RH propisuje da se svako lišenje slobode u vezi s krivičnim djelom uračunava u
izrečenu kaznu zatvora. Član 63. Kaznenog zakona iz 1997. g. sadrži istu odredbu.
13.3.3.1.7.
POMILOVANJE I AMNESTIJA
Prema Ustavu Hrvatske, počiniocu se za počinjeno krivično djelo može dati pomilovanje ili
amnestija pod određenim okolnostima i prema određenoj proceduri.212
Hrvatski sabor može donijeti zakon prema kojem se grupa osoba koje su počinile određenu
grupu krivičnih djela u određenom vremenskom periodu može amnestirati od krivičnog
postupka ili kažnjavanja. Na primjer, nakon rata, Sabor je donio hrvatski Zakon o opdoj amnestiji
1992. g., i još dva takva zakona 1996. g.213
Međutim, od amnestije za krivična djela izuzeta su najteža kršenja humanitarnog prava koja su
po svojoj prirodi ratni zločini. Zato je sud odbacio navod optuženog u predmetu Čepin, prema
kojem on ne može biti osuđen za krivična djela koja je počinio, zbog primjene Zakona o opdoj
amnestiji na krivično djelo ubistva. Sud je donio osuđujudu presudu za ratni zločin protiv civilnog
stanovništva.214
Prema Ustavu Hrvatske, pomilovanje se može dati pojedinačno, a daje ga predsjednik države.215
13.3.3.2.
SPORAZUMI O PRIZNANJU KRIVICE
Sporazumi o priznanju krivice jedino su mogudi kada se radi o krivičnim djelima za koja se kao
najteža kazna može izredi zatvorska kazna u trajanju do 10 godina. U predmetima ratnih zločina,
najteža moguda kazna je ona u trajanju od 20 godina, a raspon kazni opdenito se krede između
kazne zatvora u trajanju od pet (najniža dozvoljena granica) do 20 godina. Stoga nije mogude
sklopiti sporazume o priznanju krivice u predmetima ratnih zločina. U predmetima u kojima je
211
Ibid (Narodne novine Hrvatske, br. 110/97, 27/98, 50/00, 129/00, 51/01, 111/03, 190/03, 105/04,
71/06, 110/07, 152/08).
212
Ustav Republike Hrvatske, član 80. (Narodne novine Hrvatske, br. 56/90, 135/97, 8/98 – prečišdeni
tekst, 113/2000, 124/2000 – prečišdeni tekst, 28/2001, 41/2001 – prečišdeni tekst, 55/2001 – ispravka).
213
Zakon o amnestiji od 25.9.1992; Zakon o amnestiji od 17.5.1996; Zakon o amnestiji od 20.9.1996.
214
Županijski sud u Osijeku, predmet Čepin, broj K-33/06, prvostepena presuda od 21.3.2007.
215
Ustav Republike Hrvatske, član 98., (Narodne novine Hrvatske, br. 56/90, 135/97, 8/98 – prečišdeni
tekst, 113/2000, 124/2000 – prečišdeni tekst, 28/2001, 41/2001 – prečišdeni tekst, 55/2001 – ispravka).
54
ICLS
mogude sklopiti sporazum o priznanju krivice, ako se istražni sudija ne slaže sa sporazumom,
predmet se zatim šalje vanraspravnom vijedu na donošenje konačne odluke.
Međutim, u Glavi petnaestoj (Krivična djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava) OKZ RH,
obuhvadena su krivična djela koja se odnose na rat i za koja se kao najteža kazna može izredi
kazna zatvora u trajanju do deset godina. Teoretski, bilo bi mogude sklopiti sporazume o
priznanju krivice za krivična djela sa sljededim kvalifikacijama:
Član 123. stav 4 — poticanje na počinjenje krivičnih djela genocida i ratnih zločina kaznit
de se zatvorom od jedne do deset godina (drugim riječima – genocid, ratni zločini protiv
civilnog stanovništva, ratni zločini protiv ranjenih i bolesnih, ratni zločini protiv ratnih
zarobljenika).
Član 125. stav 1–2 — Protupravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih, na bojištu –
kaznit de se zatvorom od jedne godine do deset godina.
Član 127. — Povreda parlamentara - kaznit de se zatvorom od šest mjeseci do pet
godina.
Član 128. — Surovi postupak s ranjenima, bolesnicima i ratnim zarobljenicima - kaznit de
se zatvorom od šest mjeseci do pet godina.
Član 129. — Neopravdana odgoda repatrijacije ratnih zarobljenika - kaznit de se
zatvorom od šest mjeseci do pet godina.
13.3.3.3.
ODMJERAVANJE KAZNE KAO SUDSKA PRAKSA
Kako je navedeno u prethodnom tekstu, odredbe OKZ RH predstavljaju pravni osnov za
odmjeravanje kazne u predmetima ratnih zločina počinjenih u sukobima u bivšoj Jugoslaviji. U
daljem tekstu navedeni su primjeri o tome kako sudovi primjenjuju olakšavajude i otežavajude
okolnosti da bi se prikazao način na koji sudovi primjenjuju te odredbe.
13.3.3.3.1.
OTEŽAVAJUDE OKOLNOSTI
Okolnosti koje se smatraju otežavajudim ved su opisane u prethodnom tekstu. U nastavku se
razmatraju okolnosti koje sudije obično uzimaju u obzir u praksi.
13.3.3.3.1.1. TEŠKE POSLJEDICE
Teška posljedica je smatrana otežavajudom okolnosti u predmetu Cerna o kojem je ranije bilo
riječi.216 U tom predmetu, prilikom odlučivanja da li optuženi zaslužuje najtežu propisanu kaznu,
sud je naveo da je ubijena cijela porodica:
U trenu prestala je postojati cijela obitelj. Otac, majka, kdi i sin ubijeni su u
okruženju doma i obitelji kao simbola sigurnosti.217
216
Vidi 13.3.3.1.5. Specifičnosti u pogledu malodobnih počinitelja, Cerna, prvostepena presuda, str. 33.
55
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Ista okolnost je navedena kao otežavajuda u predmetu Čepin.218
13.3.3.3.1.2. SISTEMATIČAN PRISTUP NANOŠENJU TJELESNE I MENTALNE BOLI
U predmetu Borovo, sistematičan način na koji je krivično djelo počinjeno219 sud je cijenio kao
otežavajudu okolnost prilikom odmjeravanja kazne zatvora optuženom Jovanu Durčidu u trajanju
od 14 godina.220
13.3.3.3.1.3. BROJ ŽRTAVA
Među ostalim argumentima, u predmetu Borovo veliki broj žrtava zločina opisan je kao
otežavajuda okolnost prilikom odmjeravanja kazne zatvora optuženom Jovanu Durčidu u trajanju
od 14 godina.221
Veliki broj žrtava također je cijenjen kao otežavajuda okolnost kada je u predmetu Čepin
optuženom Fredu Margušu izrečena kazna zatvora u trajanju od 14 godina: pretresno vijede
zaključilo je da činjenica da je 8 osoba ubijeno u samo 5 dana predstavlja otežavajudu
okolnost..222
13.3.3.3.1.4. STATUS ŽRTAVA
Status žrtava koje su uglavnom bile starije od 50
godina, među kojima i dvije žene, smatran je
otežavajudom okolnosti za odmjeravanje kazne
optuženom Fredu Margušu u predmetu Čepin.223
Status žrtava, kao što je njihova starosna
dob i spol, smatran je otežavajudom
okolnošdu.
13.3.3.3.1.5. OKRUTNOST
Okrutnost je također smatrana otežavajudom okolnošdu u gore opisanom predmetu Jurid. 224
Međutim, važno je napomenuti da je ubistvo porodice Olujid – u kojem je optuženi Mario Jurid
bio direktni učesnik jer je pucao i postavio eksploziv – smatrano brutalnim, zastrašujudim,
217
Cerna, prvostepena presuda, str. 33.
Čepin, prvostepena presuda, str. 28.
219
Iz konteksta presude, sud je smatrao da je sljedede ukazalo na „sistematičan pristup“ krivičnom djelu:
optuženi je naredio da se veliki broj zarobljenika smjesti u podrum, da im se za vrijeme zatočeništva ne
daje hrana, da se drže u nečovječnim uvjetima i izlože prisilnom radu. Pored toga, optuženi Durčid naredio
je da tokom cijelog perioda zatočeništva budu premladivani i ponižavani. Borovo selo, prvostepena
presuda, str. 3.
220
Borovo selo, prvostepena presuda, str. 54.
221
Ibid.
222
223
Vidi 13.3.3.1.5. Specifičnosti u pogledu malodobnih počinitelja, Cerna, prvostepena presuda, str. 33.
224
Vidi ibid.
218
56
ICLS
okrutnim i monstruoznim, što je cijenjeno kao otežavajuda okolnost prilikom odmjeravanja
kazne.
Ista okolnost cijenjena je kao otežavajuda u velikom broju drugih predmeta, kao što su predmeti
Čepin i Borovo.225
13.3.3.3.1.6. RANIJA OSUĐIVANOST
Ranija osuđivanost predstavljala je otežavajudu okolnost u predmetu Borovo u kojem je
optuženom Mladenu Maksimovidu izrečena kazna zatvora u trajanju od sedam godina. 226
13.3.3.3.1.7. OSVETA KAO MOTIV
U presudi u predmetu Čepin navodi se da je prilikom odmjeravanja kazne činjenica da je krivično
djelo počinjeno iz osvete cijenjena kao otežavajuda okolnost.227
Isto je opisano u predmetu Dalj.228
13.3.3.3.2.
UBLAŽAVANJE KAZNE
U daljem tekstu opisane su olakšavajude okolnosti u sudskoj praksi u Hrvatskoj.
U predmetima u kojima postoje samo otežavajude okolnosti, bez olakšavajudih, otežavajude
okolnosti cijene se kao posebno otežavajude i
povlače težu kaznu.
Kada postoje i otežavajude i olakšavajude
okolnosti, ali su otežavajude okolnosti veoma
teške, sud nema obavezu da uzme u obzir i
olakšavajude okolnosti.
Međutim, kada postoje i otežavajude i
olakšavajude okolnosti, ali su otežavajude
okolnosti veoma teške, sud nema obavezu da
uzme u obzir i olakšavajude okolnosti.229
13.3.3.3.2.1. OSOBNE PRILIKE
Olakšavajuda okolnost na strani optuženog Jovana Durčida u predmetu Borovo je bila ta što je
otac dva sina.230
U predmetu Cerna, činjenica da je optuženi porodičan i oženjen čovjek s dvoje djece cijenjena je
kao olakšavajuda okolnost.231
225
Čepin, prvostepena presuda; Borovo selo, prvostepena presuda.
Borovo selo, prvostepena presuda.
227
Čepin, prvostepena presuda.
228
Županijski sud u Osijeku, predmet Dalj, br. K-42/07, prvostepena presuda od 21.04.2008.
229
Cerna, prvostepena presuda, str. 33.
230
226
57
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
I u predmetu Dalj, činjenica da je optuženi uzoran porodični čovjek dovela je do ublažavanja
kazne koja mu je izrečena.232
13.3.3.3.2.2. LOŠE MATERIJALNO STANJE
Činjenica da je optuženi suočen sa lošom materijalnom situacijom predstavljala je olakšavajudu
okolnost na strani optuženog Jovana Durčida u predmetu Borovo.233
13.3.3.3.2.3. RANIJA NEOSUĐIVANOST
Činjenica da Neven Pupovac, optuženi u predmetu Pupovac, nikada ranije nije bio osuđivan,
cijenjena je kao olašavajuda okolnost.234
Ista okolnost je uzeta u obzir u predmetu Borovo, kao i u mnogim drugim predmetima.235
13.3.3.3.2.4. VOJNICI HV
Činjenica da je optuženi Fred Marguš iz predmeta Čepin bio pripadnik HV tokom rata ublažila je
najtežu kaznu za njega zbog časti koju ta pripadnost nosi u sebi.236 Pripadnost je predstavljala
olakšavajudu okolnost i u predmetu Cerna.237 Pored toga, Norac je odlikovan za učešde u ratu,
što je također smatrano olakšavajudom okolnošdu u predmetu koji je vođen protiv njega. 238
13.3.3.3.2.5. KRIVIČNO DJELO UČINJENO NEČINJENJEM
Činjenica da je krivično djelo učinjeno nečinjenjem u predmetu protiv Ademija i Norca, cijenjena
je kao olakšavajuda okolnost.239
Sjetimo se da, prema zaključku Vrhovnog suda Republike Hrvatske, počinjenje krivičnog djela
„nečinjenjem“ iz člana 28. OKZ RH nastaje kada počinilac propusti činjenje koje je bio dužan
izvršiti.240
Vidi nastavne oblasti 9. i 10. za raspravu o počinjenju krivičnog djela nečinjenjem.
231
Cerna, prvostepena presuda.
Dalj, prvostepena presuda; vidi također Županijski sud u Zadru, predmet Neven Pupovac, br. K-64/05,
prvostepena presuda od 19.5.2006.
233
234
Neven Pupovac, prvostepena presuda.
235
Vidi, npr. Borovo selo, prvostepena presuda.
236
237
238
Županijski sud u Zagrebu, Medački džep (Ademi i Norac), predmet broj K-rz-1/06, prvostepena presuda
od 30.5.2008.
239
Ibid.
240
Vrhovni sud Republike Hrvatske, predmet Medački džep (Ademi i Norac), predmet br.Kž-1008/08,
drugostepena presuda od 18.11.2009. str. 9.
232
58
ICLS
13.3.3.3.2.6. KAJANJE
Kajanje za počinjeno krivično djelo smatra se olakšavajudom okolnošdu, kao u predmetu
Cerna.241
13.3.3.3.2.7. STAROSNA DOB
Činjenica da je optuženi bio mlađi od 20 godina smatrala se olakšavajudom okolnošdu u
predmetu Čepin.242
U predmetu protiv Norca, činjenica da je imao samo 26 godina kada je počinio krivično djelo
uzeta je za olakšavajudu okolnost. 243
Činjenica da je Neven Pupovac imao 23 godine kada je počinio krivično djelo je bila olakšavajuda
okolnost u predmetu koji se vodio protiv njega.244
Starosna dob može biti ne samo olakšavajuda okolnost, nego je nekada i obavezna okolnost za
odmjeravanje blaže kazne. Kao što je gore opisano, Zakon o sudovima za mladež propisuje da
najteža kazna za maloljetnike može biti zatvorska kazna u trajanju od 12 godina, bez obzira na
težinu krivičnog djela.245 Ipak, sudska praksa nedosljedna je u tom smislu.246
13.3.3.3.2.8. NAREDBE PRETPOSTAVLJENIH
Činjenica da je optuženi izvršavao nečiju naredbu obično se uzima za olakšavajudu okolnost. U
predmetu Petrinja protiv Jove Begovida, činjenica da je optuženi primio naredbu od svog
pretpostavljenog i na osnovu nje počinio krivično djelo je uzeta za olakšavajudu okolnost u ovom
predmetu. U konačnici je osuđen na kaznu zatvora u trajanju od pet godina.247
U predmetu Čepin, optuženi je naveo da je počinio krivično djelo po naredbi svog
pretpostavljenog, te da bi stoga trebao biti oslobođen optužbe. Sud je obrazložio da to ne može
biti validan razlog za oslobađajudu presudu s obzirom da Zakon o obrani propisuje da vojnik nije
dužan izvršiti naredbu ukoliko zapovjednik naređuje da se izvrši krivično djelo. Ipak, ova činjenica
može se iskoristiti kako bi se ublažila kazna.248 Pored toga, član 190. Osnovnog kaznenog zakona
Republike Hrvatske propisuje da počinilac ne može biti oslobođen odgovornosti za počinjenje
241
243
Medački džep, prvostepena presuda.
244
Neven Pupovac, prvostepena presuda.
245
Vidjeti dio 13.3.3.1.3.
246
Vidjeti npr.,Marino Selo, drugostepena presuda, str. 7 BHS.
247
Županijski sud u Sisku, Petrinja, predmet br. K-25/06, prvostepena presuda od 25.04.2007.
248
242
59
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
krivičnog djela na osnovu naredbe, ukoliko se naredba odnosila na počinjenje krivičnog djela
protiv međunarodnog krivičnog zakona ili nekog drugog teškog krivičnog djela.249
U predmetu Miloš Lončar, Vrhovni sud potvrdio je presudu Županijskog suda u Osijeku koja je
ublažila kaznu jer optuženi nije izdao naredbu za granatiranje Osijeka, nego je izvršavao naredbu
svojih pretpostavljenih.250 Također, u predmeta protiv Žarka Tkalčevida, Županijski sud u
Vukovaru uzeo je kao olakšavajudu okolnost činjenicu da je opuženi samo izvršavao naredbe za
granatiranje Vukovara.251 Postupajudi u skladu sa Zakonom o odbrani, sud je ocjenio da naredba
za počinjenje krivičnog djela koju je izdao pretpostavljeni nije obavezujuda za vojnike Hrvatske
vojske.252 Ipak, činjenica da je optuženi Dilber djelovao po naredbi uzeta je kao olakšavajuda
okolnost.253
13.3.3.3.2.9. VRIJEME KOJE JE PROTEKLO OD POČINJENJA ZLOČINA
Sud je u predmetu Begovid zaključio da se vrijeme koje je prošlo od počinjenja krivičnog djela
treba uzeti za olakšavajudu okolnost.254 Isto je potvrdio i Vrhovni sud Republike Hrvatske u
presudi protiv Ademija i Norca, u predmetu Medački džep.255
13.3.3.3.2.10. OKOLNOSTI KRIVIČNOG DJELA
Činjenica da su lokaciju na kojoj je počinjeno krivično djelo napali Srbi (ista nacionalnost kao i
žrtve) te da je klima straha i nepovjerenja utjecala na optuženog, u predmetu Čepin predstavljala
je olakšavajudu okolnost.256
13.3.3.3.2.11. DRŽANJE OPTUŽENOG ZA VRIJEME SUĐENJA
Način na koji se optuženi držao pred sudom i njegovo učestvovanje u postupku uzeto je za
olakšavajudu okolnost u predmetu Dalj.257
13.3.3.3.2.12. ZAKONSKE OSNOVE UBLAŽAVANJA KAZNE I POSEBNE OLAKŠAVAJUDE
OKOLNOSTI
Kazneni zakon u članu 57. stav 1, koji je veoma sličan članu 38. OKZ RH, glasi:
249
Osnovni kazneni zakon Republike Hrvatske – OKZ RH (Narodne novine Hrvatske, br. 31/93).
Županijski sud u Osijeku, Miloš Lonèar, predmet br. K-18/02, prvostepena presuda od 12.6.2001.
251
Županijski sud u Vukovaru, Željko Tkalčevid, predmet br. K-38/99, prvostepena presuda od 11.4.2001.
252
Član 48. Zakona o obrani od 20.9.1991. (Narodne novine Hrvatske br. 49/1991).
253
254
Petrinja, prvostepena presuda.
255
Medački džep, drugostepena presuda.
256
257
Dalj, prvostepena presuda.
250
60
ICLS
Kazneni zakon – članak 51. stavak 7.
Zakonom propisana kazna za određeno kazneno djelo može se ublažiti
ispod propisane granice kada to zakon izričito propisuje, ili kada sud utvrdi
da se s obzirom na postojanje naročito izraženih olakotnih okolnosti svrha
kažnjavanja može postidi i blažom kaznom od propisane.
Zakonske osnove za umanjenje kazne ispod propisane granice obuhvataju:
Bitno smanjenu uračunljivost (član 10. stav 2. OKZ RH);
Prekoračenje granice nužne odbrane (član 7. stav 3. OKZ RH);
Prekoračenje granice krajnje nužde i prisila (član 8. stav 3. OKZ RH);
Pokušaj činjenja krivičnog djela (član 17. stav 2. OKZ RH); i
Nepoznavanje zakona (član 15. OKZ RH).
Za informacije o konkretnim oblicima odbrane pogledajte i nastavnu oblast 11.
U predmetu Čepin, optuženi je tvrdio da njegova smanjena uračunljivost treba biti od tolike
važnosti da mu zbog nje treba izredi oslobađajudu presudu. Međutim, sud je smatrao da je, iako
je mentalna uračunljivost optuženog bila smanjena, on bio sposoban da razumije sve bitne
elemente krivičnog djela: da je krivično djelo bilo
Iako je mentalna uračunljivost optuženog
usmjereno protiv civilnog stanovništva i da je bilo
bila smanjena, on je i dalje bio sposoban
u suprotnosti sa međunarodnim pravom. Zbog
da razumije sve bitne elemente zločina.
toga, optuženom nije izrečena oslobađajuda
presuda, nego je njegova smanjena uračunljivost
uzeta u obzir, što je dovelo do umanjenja kazne.258
Drugi optuženi, Tomislav Dilber, tvrdio je da je djelovao pod prisilom dok je ubijao čovjeka.
Naveo je da je bio u strahu za vlastiti život i da mu je njegov nadređeni Fred Mrguš prijetio da de
ga ubiti ukoliko on ne ubije zatvorenika. Sud Dilberovu izjavu nije smatrao pouzdanom i donio je
odluku da prijetnja Dilberovog nadređenog nije bila dovoljno ozbiljna, te da je optuženi Dilber
mogao spasiti život žrtvi.259
U drugoj situaciji, sud odlučuje, bez informacija izvana, o postojanju posebnih olakšavajudih
okolnosti i da li svrha kažnjavanja može biti ostvarena i blažom kaznom. Na primjer, kada postoje
samo olakšavajude ali ne i otežavajude okolnosti, sud ih može smatrati posebno olakšavajudim
okolnostima koje obično rezultiraju blažom kaznom za optuženog. Optuženi Dilber u predmetu
258
259
Ibid na str. 27.
61
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Čepin osuđen je na kaznu zatvora u trajanju od 3 godine bududi da su u predmetu koji se vodio
protiv njega postojale jedino olakšavajude okolnosti.260 Isto se odnosilo i na predmet Dalj u
kojem je optuženi osuđen na kaznu zatvora u trajanju od četiri godine.261
260
261
Ibid.
Dalj, prvostepena presuda.
62
ICLS
13.3.4. SRBIJA
 U narednom poglavlju razmatraju se zakoni koji se mogu primijeniti na odmjeravanje
kazne u Srbiji. Sudovi u Srbiji primjenjuju zakon koji je bio na snazi u vrijeme kada su
krivična djela počinjena. Stoga se Krivični zakon SFRJ ili Krivični zakon SRJ primjenjuje
na zločine koji su počinjeni za vrijeme sukoba u bivšoj Jugoslaviji.
 Ovo poglavlje odnosi se isključivo na odredbe ovog zakona. Pored toga, u mjeri u
kojoj je to poznato, navedena je izvjesna sudska praksa kako bi se istakli različiti
faktori koje je sud uzeo u obzir prilikom odmjeravanja kazni.
 Polaznike treba podstadi da govore o predmetima u koje su bili uključeni kako bi se
raspravljalo o načelima koje je sud primijenio prilikom odmjeravanja kazni.
 Trebalo bi da polaznici ocijene specifičnosti predmeta ratnih zločina u odnosu na
kazne izrečene u redovnim krivičnim predmetima.
 U svrhu ovih materijala, razmatrade se samo Krivični zakon SFRJ ili Krivični zakon SRJ.
Polaznike treba podstadi na raspravu o načinu na koji bi sudovi koji na ratne zločine
primjenjuju važedi krivični zakon trebalo da odmjeravaju kazne.
 Polaznici se također mogu koristiti oglednim predmetom kako bi raspravljali o tome
na koji način bi njihovi domadi sudovi izrekli kaznu za optužene u datom predmetu i
koje bi elemente domadi sudovi uzeli u obzir, a sve to na osnovu sažetka predmeta.
13.3.4.1.
OSNOVNE ODREDBE KRIVIČNOG ZAKONA SFRJ/SRJ O ODMJERAVANJU
KAZNE
Predmeti ratnih zločina proistekli iz sukoba u bivšoj Jugoslaviji u Republici Srbiji bili su
procesuirani na osnovu zakona koji su bili na snazi u Republici Srbiji u vrijeme počinjenja krivičnih
djela za koje su okrivljeni teredeni, odnosno, Krivičnog zakona SFRJ ili Krivičnog zakona SRJ ili na
osnovu Krivičnog zakona SRJ kao najblažeg zakona (što je objašnjeno u daljem tekstu).
63
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Dana 27. aprila 1992. godine, Ustavom Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) precizirano je da se
smrtna kazna ne može primijeniti na krivična djela definisana saveznim zakonom. 262 U to
vrijeme na snazi je bio Krivični zakon SFRJ.263
Član 37. Krivičnog zakona SFRJ (smrtna kazna) brisan je iz krivičnog zakonodavstva Srbije 16. jula
1993, kada je usvojen Zakon o izmjenama i dopunama Krivičnog zakona Savezne Republike
Jugoslavije.264 Član 38. stav 2. tog zakona propisuje da se za najteža krivična djela može izredi
kazna zatvora u trajanju od dvadeset godina.265
Zakon o izmjenama i dopunama Krivičnog zakona SRJ iz 2001. unio je mogudnost izricanja kazne
zatvora u trajanju od četrdeset godina za određena krivična djela, uključujudi i ona iz poglavlja o
ratnim zločinima.266
Stoga, prema Krivičnom zakonu SRJ, zakonu koji se primjenjuje kao najblaži za optužene, raspon
kazni za ratne zločine krede se između pet i 15 godina (što je propisano kao opšta gornja granica)
i 20 godina za najteža krivična djela ili za najteže oblike teških krivičnih djela.267
Odredbe o odmjeravanju kazne iz člana 41. Krivičnog zakona SRJ, uključujudi otežavajude i
olakšavajude okolnosti, identične su onima iz Krivičnog zakona SFRJ. (vidi gore, dio 13.3.4.).
Novi Krivični zakonik, koji je usvojen 2005. i koji je stupio na snagu 1. januara 2006., predviđa
odmjeravanje kazni u rasponu između pet i 20 godina i 30 – 40 godina za najteže oblike
određenih krivičnih djela iz Poglavlja XXXIV (npr. genocid, zločini protiv čovječnosti, ratni zločini
protiv civilnog stanovništva, ranjenih ili bolesnih ili ratnih zarobljenika za vrijeme rata, oružanih
sukoba ili okupacije).268 Ove odredbe ne primjenjuju se na krivična djela učinjena devedesetih
godina dvadesetog vijeka.
13.3.4.1.1.
URAČUNAVANJE VREMENA PROVEDENOG U PRITVORU
Prema članu 50. Krivičnog zakona SRJ, vrijeme provedeno u privoru, kao i svako lišenje slobode
u vezi s krivičnim djelom, uračunavaju se u izrečenu kaznu zatvora, maloljetničkog zatvora i
novčanu kaznu.
262
Službeni glasnik SRJ, broj 1/92.
Vidjeti, npr. Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Zvornik, predmet br. K.V. 5/2005,
prvostepena presuda od 29. maja 2008, str. 174-175.
264
Službeni glasnik SRJ, br. 37/93; vidi Zvornik, prvostepena presuda str. 174 – 175.
265
Vidi ibid str. 175.
266
Službeni glasnik SRJ br. 61/2001; Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, predmet br.
K.V.6/2005, prvostepena presuda od 5. aprila 2007, str. 110.
267
Krivični zakon SRJ, Poglavlje XVI čitati u vezi sa članom 38.
268
Krivični zakonik Srbije, Službeni glasnik Republike Srbije br. 85/2005, 88/2005, 107/2005, 72/2009,
111/2009, Poglavlje XXXIV čitati u vezi sa članom 45.
263
64
ICLS
Vrijeme provedeno u pritvoru u nekoj stranoj zemlji
također se uračunava u izrečenu kaznu zatvora. U
predmetu Damir Sireta, okrivljeni je dio pritvora
proveo u Norveškoj,269 što je bilo uračunato u
izrečenu kaznu zatvora. U predmetu Nenad Malid
(Stari Majdan), sud je donio odluku da vrijeme koje je optuženi proveo u pritvoru u Vojnom sudu
u Banja Luci, u decembru 1992. treba uračunati u izrečenu kaznu zatvora. Međutim, u predmetu
Malid, sud je donio odluku da se vrijeme provedeno u pritvoru u Vojnom sudu u Banja Luci ne
može uračunati u vrijeme trajanja kazne zatvora jer sudu nisu dostavljeni nikakvi dokazi o tome
koliko je dana optuženi tamo proveo. Sud je odlučio da de pritvor uračunati naknadno, nakon što
dobije potrebne podatke o vremenu provedenom u pritvoru u Banja Luci.270
Vrijeme provedeno u pritvoru u nekoj
stranoj zemlji također se uračunava u
izrečenu kaznu zatvora.
13.3.4.1.2.
URAČUNAVANJE VREMENA PROVEDENOG U PRITVORU MKSJ
Član 14.b Zakona o organizaciji i nadležnosti državnih organa u postupku za ratne zločine, koji je
izmijenjen 2009. godine, propisuje da de vrijeme koje je lice provelo u pritvoru čekajudi na
suđenje pred MKSJ biti uračunato u kaznu koju izriče domadi sud.
13.3.4.2.
SPORAZUMI O PRIZNANJU KRIVICE
Skorije izmjene Zakonika o krivičnom postupku predviđaju i mogudnost sklapanja sporazuma o
priznanju krivice. Nadalje, nakon izmjena i dopuna Zakona o organizaciji i nadležnosti državnih
organa u postupku za ratne zločine iz 2009, u predmetima ratnih zločina takvi sporazumi o
priznanju krivice mogu se sklapiti bez ograničenja za opšta krivična djela (da se za krivično djelo o
kojem je riječ može kazniti sa najviše 12 godina).271
Taj institut koji predviđa Zakonik o krivičnom postupku u izvjesnoj mjeri drugačiji je od
pregovaranja o priznavanju krivice iz Pravilnika o postupku i dokazima MKSJ-a. Naime, predviđa
se da sporazum o priznavanju krivice uvijek mora biti sačinjen u pisanom obliku, te da de
okrivljeno lice u potpunosti priznati krivično djelo za koje se tereti.272 Tužilac ima pravo odustati
od krivičnog gonjenja čak i za krivična djela koja nisu obuhvadena sporazumom o priznanju
krivice.273
269
Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Damir Sireta, predmet br. K.V. 9/2008, prvostepena
presuda od 23.06.2009., str. 58.
270
Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Nenad Malid (Stari Majdan), predmet br. KV 3/2009,
prvostepena presuda od 07.12.2009., str. 37.
271
Vidi Zakonik o krivičnom postupku Srbije, Službeni glasnik SRJ, br. 70/01 i 68/02 i Službeni glasnik RS, br.
58/04, 85/05, 115/05, 49/07 i 20/09 državni zakon i njegove dopune iz 2009, Službeni glasnik Republike
Srbije br. 72/09, član 282.a; vidjeti također Zakon o organizaciji i nadležnosti državnih organa u postupku
za ratne zločine, član 13b.
272
Vidjeti ZKP Srbije, član 282a.
273
Ibid član 282b.
65
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Po pravilu, kazna s kojom su se saglasili i tužilac i okrivljeni ne može biti blaža od zakonskog
minimuma za krivično djelo koje se okrivljenom stavlja na teret.274 Kazna može biti manja od
donje zakonske granice samo u izuzetnim slučajevima:
[K]ada je to očigledno opravdano značajem priznanja okrivljenog za razjašnjenje
krivičnog djela za koje se tereti, čije bi dokazivanje bez takvog priznanja bilo
nemogude ili znatno otežano, odnosno za sprečavanje, otkrivanje ili dokazivanje
drugih krivičnih dela, odnosno zbog postojanja naročito olakšavajudih okolnosti
iz člana 54. stav 2. Krivičnog zakonika.275
Na prvi pogled može se vidjeti da ova zakonom predviđena mogudnost može biti od velikog
značaja za predmete ratnih zločina.
Za više informacija o sporazumima o priznanju krivice, pogledati raspravu u nastavnoj oblasti 12.
13.3.4.3.
SUDSKA PRAKSA O ODMJERAVANJU KAZNE
Vijede za ratne zločine primjenjuje Krivični zakon SRJ kao zakon koji je blaži za optužene. O
ovome se nije posebno raspravljalo u svim presudama, iako neke presude, kao što su presude u
predmetima Nenad Malid (Stari Majdan) ili Damir Sireta, daju objašnjenje zašto je primijenjen
Krivični zakon SRJ umjesto Krivičnog zakona SFRJ ili trenutno važedeg Krivičnog zakonika Srbije iz
2006. (više o privremenoj primjeni zakona pogledati u nastavnoj oblasti 5.).276
Kada odlučuje o kazni, sud uzima u obzir stepen
Kada odlučuje o kazni, sud uzima u
učestvovanja i angažovanja u izvršenju krivičnog
obzir stepen učestvovanja i
djela.277 Na primjer, u predmetu Suva Reka,
angažovanja u izvršenju krivičnog djela.
pretresno vijede napravilo je razliku između
stepena učestvovanja pojedinaca koji su
učestvovali u izvršenju krivičnog djela, ističudi da
nisu svi pokazali jednak stepen učešda u izvršenju krivičnog djela. Žalbeno vijede zaključilo je da
je to obrazloženje, kao i pravljenje razlike u određivanju kazne za saizvršioce, odgovarajude. 278
U daljem tekstu razmatra se veliki broj predmeta kao oglednih predmeta, te ostale olakšavajude i
otežavajude okolnosti koje sudovi u Srbiji uzimaju u obzir u predmetima ratnih zločina.
274
Ibid član 282b(2).
Ibid član 282b(3).
276
Malid (Stari Majdan), prvostepena presuda, str. 37.
277
Odeljenje za ratne zločine Apelacionog suda u Beogradu, Suva Reka, predmet br. Kž1 Po2 4/2010,
drugostepena presuda od 30.6.2010., deo 2.2.4., dostupan na http://www.bg.ap.sud.rs/cr/articles/sudskapraksa/pregled-sudske-prakse-apelacionog-suda-u-beogradu/krivicno-odeljenje/ratni-zlocini/kz1-po2-42010.html.
278
Ibid.
275
66
13.3.4.3.1.
ICLS
PREDMET ŠKORPIONI
U predmetu Škorpioni, Vede za ratne zločine Okružnog suda u Beogradu izreklo je četvorici
optuženih za krivično djelo ratni zločin protiv civilnog stanovništva kazne zatvora u trajanju od 20
godina (dvojici optuženih), 13 i pet godina.279 Jednom okrivljenom izrečena je oslobađajuda
presudu. 280
Što se tiče jednog od optuženih kojem je izrečena kazna zatvora u trajanju od 20 godina
(Slobodan Medid), Vrhovni sud Republike Srbije potvrdio je zaključak Veda za ratne zločine. Tom
odlukom, Vrhovni sud naglasio je sljedede činjenice:
Optuženi je bio komandir jedinice Škorpioni;
Optuženi je naredio ubijanje civila;
Da nije bilo te naredbe, šest civila ne bi bilo ubijeno;281
Među žrtvama bilo je i maloljetnika; i
Civili ni na koji način nisu doprinijeli odluci optuženog. 282
Vrhovni sud također je uzeo u obzir da su:
životi šest osoba, pogotovo onih maloljetnih, nezamjenljivi; i
žrtve bile nevine i da u datim okolnostima, nisu mogle utjecati na izvršenje naredbe o
njihovom pogubljenju.283
Vrhovni je sud zaključio da ostali razlozi, uključujudi
tu njegovu porodičnu situaciju, okolnosti rata i
njegov položaj komandira vojne jedinice, ne mogu
ublažiti presudu za Medida.284
Vrhovni sud je dodao da bi se samo
najtežom kaznom za ovog optuženog
mogla, u određenoj mjeri, olakšati bol
porodica preminulih i pokazati
poštovanje prema preminulima.
Vrhovni sud nalazi da je odluka Veda za ratne zločine
da izrekne najtežu kaznu opravdana, zasnovana na
zakonu i da ne bi trebalo da bude umanjena.285 Vrhovni je sud dodao da bi se samo najtežom
kaznom za ovog optuženog mogla, u određenoj mjeri, olakšati bol porodica preminulih i pokazati
poštovanje prema preminulima.286
U odnosu na drugooptuženog, koji je osuđen na kaznu zatvora u trajanju od 20 godina (Branislav
Medid), Vrhovni sud je zaključio da su otežavajude okolnosti bile precijenjene.287 Vrhovni sud je
279
Škorpioni, prvostepena presuda, str. 3.
Ibid str. 4-5.
281
Vrhovni sud Srbije, Škorpioni, predmet br. Kz I r.z. 2/07, drugostepena presuda od 13.06.2008., str. 12.
282
Ibid.
283
Ibid, na str. 12-13.
284
Ibid, na str. 13.
285
286
Ibid, na str. 13.
280
67
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
zaključio da je postupanje optuženog kao saizvršioca krivičnog djela od manje važnosti od
postupanja Slobodana Medida koji je izdao naredbu.288 Uzimajudi u obzir olakšavajude okolnosti
vezane za njegov lični i porodični status (oženjen i ima djecu), kao i otežavajude okolnosti
(izvršenje naredbe za ubistvo šest civila i nečovječno postupanje prema civilima), Vrhovni sud je
optuženog osudio na kaznu zatvora u trajanju od 15 godina.289
Vrhovni sud je potvrdio kaznu zatvora u trajanju od 13 godina, za tredeoptuženog (Pero
Petraševid).290 Vrhovni sud je zaključio da je Vede za ratne zločine tačno ocijenilo sve
olakšavajude i otežavajude okolnosti.291 Vrhovni sud je napomenuo da je optuženi priznao
izvršenje djela koje mu se stavlja na teret, izrazio iskreno žaljenje i pozvao drugooptuženog da
prizna šta su uradili.292 Vrhovni sud je smatrao da je time što je to uradio optuženi dao doprinos
u utvrđivanju činjeničnog stanja, ne samo u pogledu njegove uloge u događaju, nego i uloge
drugih optuženih.293 Vrhovni sud je također napomenuo da je Vede za ratne zločine cijenilo i
druge olakšavajude okolnosti kao što su lična i porodična situacija optuženog i njegovo ranije
ponašanje, kao i otežavajude okolnosti, uključujudi nečovječno postupanje prema žrtvama prije
njihovog pogubljenja.294 Vrhovni sud je zaključio da je zatvorska kazna u trajanju od 13 godina
pravilno utvrđena i da je to jedina presuda kojom se može postidi svrha kažnjavanja.295
U ponovljenom postupku, Vede za ratne zločine izreklo je Aleksandru Medidu istu kaznu zatvora
u trajanju od pet godina. Otežavajude okolnosti koje su uzete u obzir bile su starosna dob žrtava,
nečovječno postupanje prema njima i njihovo ponižavanje prije pogubljenja (snimanje zločina,
smijanje žrtvama prije pogubljenja), dok su olakšavajude okolnosti obuhvatile kajanje optuženog
i činjenicu da je otac maloljetnog djeteta. Sud je također uzeo u obzir i odredbe člana 24. stav 1.
Krivičnog zakona SRJ koji dopušta blažu kaznu optuženom koji je samo pomagao i podsticao
glavne učinioce.296 Vrhovni sud Republike Srbije podržao je presudu po žalbi.297
13.3.4.3.2.
PREDMET OVČARA
U predmetu Ovčara, Vede za ratne zločine optužene je oglasilo krivim za krivično djelo ratni
zločini protiv ratnih zarobljenika i sedmorici optuženih izreklo kaznu zatvora u trajanju od 20
godina, jednom okrivljenom kaznu zatvora od 15 godina, jednom okrivljenom kaznu zatvora od
13 godina, jednom okrivljenom kaznu zatvora od devet godina i jednom okrivljenom kaznu
287
Ibid.
Ibid.
289
290
Ibid, na str. 15.
291
Ibid, na str. 14.
292
293
Ibid, na str. 15.
294
Ibid.
295
Ibid.
296
Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Škorpioni (Aleksandar Medid), predmet br. K.V.8/2008,
prvostepena presuda nakon ponovljenog suđenja, 28. januar 2009, str. 17.
297
Vrhovni sud Srbije, Škorpioni (Aleksandar Medid), predmet br. Kz I r.z. 1/09, drugostepena presuda
nakon obnove sudskog postupka, 9. oktobar 2009, str. 6.
288
68
ICLS
zatvora od šest godina, te dvojici optuženih kaznu zatvora u trajanju od po pet godina.298 Vrhovni
sud izmijenio je prvostepenu presudu koja se odnosila na kaznu zatvora u trajanju od devet
godina i jednu od kazni zatvora u trajanju od 20 godina.299
U vezi s optuženom koju je Vede za ratne zločine osudilo na kaznu zatvora u trajanju od devet
godina, Odeljenje za ratne zločine Apelacionog suda u Beogradu naglasilo je da pretresno vijede
nije cijenilo činjenicu da je optužena ispoljila istrajanost i neobuzdanost prilikom počinjenja
krivičnog djela time što je zlostavljala i ubila čovjeka tvrdedi da joj je dao otkaz samo zato što je
bila druge nacionalnosti.300 Apelacioni sud je zaključio da takvo ponašanje treba smatrati
otežavajudom okolnošdu i da treba izredi težu kaznu, te je optužena osuđena na kaznu zatvora u
trajanju od 11 godina.301 Vrhovni sud je naveo da je ova kazna proporcionalna težini krivičnog
djela i svim okolnostima pod kojima je krivično djelo počinjeno, kao i ličnim okolnostima
optužene i svrsi kazne.302
U odnosu na jednog od optuženih koji je osuđen na kaznu zatvora u trajanju od 20 godina,
Apelacioni sud je zaključio da je trebalo izredi blažu kaznu.303 Prema mišljenju Apelacionog suda,
raspravno vijede nije pridalo dovoljno važnosti sljededim olakšavajudim okolnostima:
Optuženi nije otpočetka bio uključen u oružane sukobe u Vukovaru; i
Optuženi je izbjegavao rat jer je bio dijete iz miješanog braka. 304
Prema zaključku Apelacionog suda, to je značilo da je potrebna blaža kazna da bi se postigla
svrha kažnjavanja.305 Stoga je Apelacioni sud smanjio kaznu zatvora na 15 godina.306
U vezi s ostalim optuženima, Apelacioni sud je zaključio da je pretresno vijede pravilno utvrdilo i
olakšavajude i otežavajude okolnosti.307
Olakšavajude okolnosti obuhvatile su:
Porodične okolnosti optuženog;
Zdravstveno stanje; i
To što nije bio ranije kažnjavan.308
298
Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Ovčara, predmet br. K.V.4/2006, prvostepena presuda
nakon ponovljenog suđenja, 12. mart 2009, str. 1-12.
299
Odeljenje za ratne zločine, Apelacioni sud u Beogradu, Ovčara, predmet br. PO2-1/2010, drugostepena
presuda, 14-23. juni 2010, tr. 1, 184.
300
Ibid, na str. 189.
301
Ibid.
302
Ibid.
303
Ibid, na str. 190.
304
Ibid.
305
Ibid.
306
Ibid.
307
Ibid, na str. ¶ 185.
69
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
Otežavajude okolnosti obuhvatile su :
istrajanost u počinjenju zločina;
neobuzdanost;
činjenicu da je najmanje 200 osoba (žrtava) ubijeno;
dob i spol žrtava; i
način na koji su ubijene osobe pokopane.
13.3.4.3.3.
PREDMET LEKAJ
U predmetu Lekaj, optuženi je osuđen za krivično djelo ratni zločini protiv civilnog stanovništva i
to na kaznu zatvora u trajanju od 13 godina.309 Vrhovni sud Republike Srbije smatra da je Vede za
ratne zločine pravilno utvrdilo i cijenilo sve olakšavajude i otežavajude okolnosti.310
Olakšavajude okolnosti obuhvatile su :
činjenicu da je optuženi imao 20 godina u vrijeme počinjenja krivičnog djela; i
činjenicu da je optuženi bio oženjen i otac petogodišnjeg djeteta.311
Otežavajude okolnosti uključivale su :
težinu posljedica krivičnog djela, s obzirom da se tri osobe još uvijek vode kao nestale;
narušeno mentalno zdravlje preživjelih žrtava;
činjenicu da su žrtve iseljene sa Kosova i Metohije; i
bezobzirnost za vrijeme počinjenja krivičnog djela, s obzirom na činjenicu da je u toku
bilo vjenčanje i težinu poniženja uzrokovanog obeščašdenjem nevjeste.312
S druge strane, Vrhovni sud nije uzeo u obzir da su optuženi bili pripadnici „Cipat“ grupe unutar
OVK, a koja je bila zadužena za uspostavljanje nezakonitih zatvora za srpsko i drugo nealbansko
stanovništvo, kao otežavajudu okolnost, jer ova činjenica nije dokazana tokom postupka.313
Nadalje, Vrhovni sud odbacio je navode da je druge okolnosti trebalo cijeniti kao otežavajude
okolnosti, uključujudi propust da se djeluje u skladu sa zahtjevima međunarodne zajednice da se
preda oružje i demilitarizuje OVK, jer je smatrao da ove okolnosti predstavljaju bide krivičnog
djela, te nisu mogle biti uzete u obzir prilikom odmjeravanja kazne.314
308
Ibid.
Vrhovni sud Srbije, Lekaj, predmet br. Kz.I RZ 3/06, drugostepena presuda, 26. februar 2007, str.1.
310
Ibid, na str. 15.
311
Ibid
312
Ibid
313
Ibid na str. 14
314
Ibid na str. 14-15.
309
70
13.3.4.3.4.
ICLS
OSTALE OLAKŠAVAJUDE OKOLNOSTI U SUDSKOJ PRAKSI
Tužilac za ratne zločine uložio je žalbu na jednu od najčešdih olakšavajudih okolnosti, odnosno
činjenicu da optuženi ima porodicu ili da ranije nije bio osuđivan.
Jedan od najčešdih olakšavajudih
okolnosti je činjenica da optuženi
ima porodicu ili da nije prethodno
bio osuđivan.
U žalbi na presudu u predmetu Suva Reka, tužilac je
tvrdio da su to zajedničke okolnosti svake prosječne
osobe, pa im ne bi trebalo pridavati dodatna težina kao
olakšavajudim okolnostima. Apelacioni sud nije
prihvatio podnesak tužilaštva i potvrdio je relevantnost
tih olakšavajudih okolnosti.315
U drugim predmetima koji su vođeni pred prvostepenim vijedem i vijedem/odjeljenjem za ratne
zločine, olakšavajude okolnosti uključivale su :
Starosnu dob optuženog u vrijeme počinjenja krivičnog djela (u vrijeme počinjenja
krivičnog djela, optuženi je imao između 18 i 21 godinu)316
Lične prilike:
o porodična situacija optuženog (optuženi je bio razveden i otac dvoje maloljetne
djece);317
o finansijski problemi (kao što su neposjedovanje nekretnina, skromna plada za
prilike u Norveškoj u kojoj je optuženi živio318, ili bez stalnog zaposlenja319) i
izbjeglički status optuženog;320
o invalidnosti optuženog;321
djelomično priznanje krivice (optuženi je priznao da se nalazio na mjestu krivičnog djela
za vrijeme počinjenja krivičnog djela);322
ponašanje nakon krivičnog djela (pomaganje žrtvi da primi medicinsku pomod);323
315
Suva Reka, drugostepena presuda, dio 2.2.4 i 2.3.2.
Vrhovni sud Srbije, Zvornik I (Korac i Slavkovid), predmet br. Kz. I RZ 3/08, drugostepena presuda,
8.4.2009., str. 15 (u žalbenim postupku ublažavanje kazne za jednog od optuženih sa 13 na 9 godina
zatvora); Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Podujevo II (Đukid i drugi) predmet br. K.V.
4/2008, prvostepena presuda, 18.6.2009., str. 60 (potvrđeno u žalbenom postupku).
317
Odeljenje za ratne zločine, Apelacioni sud u Beogradu, Damir Sireta, predmet br. Kž1 Po2 2/2010,
drugostepena presuda, 24. juni 2010. (kazna zatvora smanjena sa 20 na 15 godina), dostupno na:
http://www.bg.ap.sud.rs/cr/articles/sudska-praksa/pregled-sudske-prakse-apelacionog-suda-ubeogradu/krivicno-odeljenje/ratni-zlocini/kz1-po2-2-2010.html.
318
Ibid.
319
Nenad Malid (Stari Majdan), prvostepena presuda, str. 36.
320
Ibid, Damir Sireta, drugostepena presuda; Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Boro
Trbojevid (Velika Peratovica), predmet br. K.V.5/08, prvostepena presuda, 27.5.2009., str. 29 (potvrđeno u
žalbenom postupku).
321
Vede za ratne zločine Okružnog suda u Beogradu, Zdravko Pašid (Slunj), predmet br. K.V 42/07,
prvostepena presuda, 8.6.2008., str. 43 (potvrđeno u žalbenom postupku).
322
Suva Reka, drugostepena presuda, dio 2.3.2.
323
Odeljenje za ratne zločine, Viši sud u Beogradu, Medak (Lazid i drugi), predmet br. K. Po 2, 36/2010,
drugostepena presuda, 23.6.2010., str. 47 (potvrđeno u žalbenom postupku).
316
71
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
sažaljenje prema taocima ;324
izraženo kajanje za vrijeme suđenja;325 i
bitno smanjena uračunljivosti optuženog (bitno smanjena uračunljivost), koja je
istovremeno direktna osnova za ublažavanje kazne prema članu 12. stav 3. Krivičnog
zakona SRJ.326
U predmetu Trbojevid, sud je odbio da kao olakšavajudu okolnosti uzme u obzir lične
karakteristike optuženog, da je on dobar, miran i nenasilan čovjek. Sud je obrazložio da se te
karakteristike odnose na optuženog prije nego što je krivično djelo počinjeno, i da u vanrednom
kontekstu rasprostranjenog nasilja i sukoba u kojem se krivično djelo dogodilo, čak i nenasilna
osoba može počiniti krivično djelo.327
Skup olakšavajudih okolnosti može prerasti u izrazito olakšavajudu okolnost koja dovodi do
izricanja kazne ispod donje granice propisane za ratne zločine (što je dopušteno prema članu 42.
i 43. Krivičnog zakona SRJ).328
13.3.4.3.5.
OSTALE OTEŽAVAJUDE OKOLNOSTI U SUDSKOJ PRAKSI
Neke od otežavajudih okolnosti u sudskoj praksi prvostepenog i žalbenog vijeda/odjeljenja za
ratne zločine obuhvataju:
raniju osuđivanost za drugo krivično djelo329 (ali, protok vremena nakon osude uzet de se
u razmatranje kao otežavajuda okolnost) 330;
lični motiv (kao što je osveta za ubijenog brata), i nacionalnost žrtava;331
ranjivost oštedenih lica:
o starosna dob oštedenih lica (uz maloljetnike, uključujudi i dijete staro 9
mjeseci),332 ili njihova mladost, uz način na koji se postupalo s njima (što
uključuje pretres djece i bacanje njihovih igračaka);333
o pol oštedenih (koje su bile žene, uključujudi i trudnicu);334
324
Boro Trbojevid (Velika Peratovica), prvostepena presuda, str. 29.
326
Ibid na str. 37 (potvrđeno u žalbenom postupku).
327
Boro Trbojevid (Velika Peratovica), prvostepena presuda, str. 30.
328
Medak (Lazid et al.), drugostepena presuda, str. 47.
329
Suva Reka, drugostepena presuda, dio 2.1.3.
330
Medak (Lazid et al.),drugostepena presuda, str. 47.
331
Odeljenje za ratne zločine, Viši sud u Beogradu, Španovid (Stara Gradiška), predmet br. K-Po2 32/2010,
prvostepena presuda, 25. juni 2010,str. 36 (potvrđeno u žalbenom postupku).
332
Vede za ratne zločine, Okružni sud u Beogradu, Suva Reka (Mitrovid et al). predmet br. K.V. 2/2006,
prvostepena presuda, 23 april 2009., str. 189.
333
Odeljenje za ratne zločine, Apelacioni sud u Beogradu, Đukid (Podujevo II), predmet br. Kž1 Po2 2/2011,
drugostepena žalba poslije ponovljenog postupka, 11. februar 2011, dostupno na
http://www.bg.ap.sud.rs/cr/articles/sudska-praksa/pregled-sudske-prakse-apelacionog-suda-ubeogradu/krivicno-odeljenje/ratni-zlocini/kz1-po2-2-2011.html.
334
Suva Reka (Mitrovid i drugi) prvostepena presuda, str. 189.
325
72
ICLS
karakteristike oštedenog (žrtva je bila ljekar, posveden svom radu, pomagao i civilima i
ranjenim borcima);335
teške posljedice: činjenice da su preživjeli oštedeni ostali bez majke, brade i sestara, i
zadobili teške povrede sa trajnim posljedicama;336
činjenica da je policajac, čija je dužnost bila da štiti građane Republike Srbije, počinilac
krivičnog djela ratni zločin protiv civilnog stanovništva srpske nacionalnosti;337 i
način na koji je kazneno djelo počinjeno:
o upornost i odlučnost u počinjenju krivičnog djela (pri čemu je ubistvo izvršeno
kroz nekoliko fizičkih postupaka);338
o teško nepoštivanje oštedenih (kao što je postavljanje tijela ubijenih u obliku
latiničnog slova 'U' što znači ustaša);339
o obmanjivanje oštedenog koji je bio ljekar spreman da liječi ranjene;340
o višestruke radnje kojima je krivično djelo počinjeno.341
Prvostepeni sudovi uzeli su u obzir i činjenicu da su civili bili predmet napada kao otežavajudu
okolnost za krivično djelo ratni zločini protiv civilnog stanovništva iz člana 142, iako to ved
predstavlja bide ovog krivičnog djela,342 a što je potvrđeno u žalbenom postupku. 343
Polaznici treba da imaju na umu da razmatranje bida krivičnog djela kao otežavajudeg faktora
odstupa od sudske prakse MKSJ-a.344
335
Zdravko Pašid (Slunj), prvostepena presuda, str. 42-43 (potvrđeno u žalbenom postupku)
Ibid.
337
Ibid.
338
339
Ibid na str. 36 (potvrđeno u žalbenom postupku).
340
Zdravko Pašid (Slunj), prvostepena presuda, str. 42-43 (potvrđeno u žalbenom postupku).
341
Boro Trbojevid (Velika Peratovica), prvostepena presuda, str. 29 (potvrđeno u žalbenom postupku).
342
Ibid.
343
Vrhovni sud Srbije, Boro Trbojevid (Velika Peratovica), predmet br. Kz.I RZ 2/09, drugostepena presuda
od 24. novembra 2009., str. 6.
344
Vidi, npr.,Blaškid, AJ, para. 693; Deronjid, AJ, para. 106 – 7. Također vidi, Milan Simid, TJ (Osuđujuda
presuda), para. 70; Mrđa, TJ (Osuđujuda presuda); para. 46, kojim se opovrgava da se činjenica da su civili
bili predmet napada može uzeti kao otežavajuda okolnost u izricanju kazne za zločine protiv čovječnosti za
koje je ved potrebno da postoji napad na civilno stanovništvo kao element krivičnog djela.
336
73
ODMJERAVANJE KAZNE
NASTAVNA OBLAST 13.
13.4. DODATNA LITERATURA
13.4.1. ČLANCI
Dana, S., Beyond Retroactivity to Realizing Justice: a Theory on the Principle of Legality in
International Criminal Law Sentencing / Od retroaktivnosti do ostvarivanja pravde,
JOURNAL OF CRIMINAL LAW AND CRIMINOLOGY, Vol. 99, br. 4, 2009.
Dana, S., Genocide, Reconciliation and Sentencing in the Jurisprudence of the ICTY /
Genocid, pomirenje i odmjeravanje kazne u sudskoj praksi MKSJ, priredili Ralph Henham
& Paul Behrens (urednici). THE CRIMINAL LAW OF GENOCIDE: INTERNATIONAL, COMPARATIVE, AND
CONTEXTUAL ASPECTS (Ashgate Publishing Group 2007.).
D’Ascoli, S., SENTENCING IN INTERNATIONAL CRIMINAL LAW: THE UN AD HOC TRIBUNALS AND
FUTURE PERSPECTIVES FOR THE ICC /ODMJERAVANJE KAZNE U MEĐUNARODNOM KRIVIČNOM PRAVU:
AD HOC TRIBUNALI UN I BUDUDE PERSPEKTIVE ZA MKS (Oxford University Press, 2011.).
Harmon, M. and Gaynor, F., Ordinary Sentences for Extraordinary Crimes/ Obične kazne
za neobične zločine, 5 JOURNAL OF INTERNATIONAL CRIMINAL JUSTICE 683 (Oxford University
Press, 2007.).
Holá, B., Smeulers, A., and Bijlevend, C., International Sentencing Facts and Figures:
Sentencing Practice at the ICTY and ICTR /Činjenice i statistike u odmjeravanju kazne u
međunarodnom pravu: prakse MKSJ i MKSR , 9 JOURNAL OF INTERNATIONAL CRIMINAL JUSTICE
2 (Oxford University Press, 2011.).
Olusanya, O., SENTENCING FOR WAR CRIMES AND CRIMES AGAINST HUMANITY / KAŽNJAVANJE ZA
RATNE ZLOČINE I ZLOČINI PROTIV ČOVJEČNOSTI (EUROPA LAW PUBLISHING, 2005.).
Nemitz, J. C., The Law of Sentencing in International Criminal Law: The Purposes of
Sentencing and the Applicable Method for the Determination of the Sentence / Zakon o
izricanju kazne u međunarodnom kaznenom pravu: Svrha izricanja kazne i Promjenjiva
metoda za određivanje kazne, 4 INTERNATIONAL CRIMINAL LAW REVIEW 431 (2004.).
Sieber, U., The Punishment of Serious Crimes. Volume 2: Country Reports / Kažnjavanje
teških krivičnih djela: Volumen 2: Izvještaji iz zemalja. SCHRIFTENREIHE DES MAX-PLANCKINSTITUTS FÜR AUSLÄNDISCHES UND INTERNATIONALES STRAFRECHT, Unterreihe "Arbeitsberichte".
(Freiburg i.Br. 2004)
UNICRI i MKSJ, Enforcement of Sentences, ICTY MANUAL ON DEVELOPED PRACTICES /
Izvršenje kazni, MKSJ PRIRUČNIK O RAZVIJENIM SUDSKIM PRAKSAMA, str. 151, (2009.). Dostupno
na:
http://www.icty.org/x/file/About/Reports%20and%20Publications/manual_developed_
practices/icty_manual_on_developed_practices.pdf.
74

Odmjeravanje kazne - War Crimes Justice Project

Transcription

Similar documents

Primjena međunarodnog krivičnog prava u domaćim pravnim

Oblici krivične odgovornosti: odgovornost nadređenog

Oblici krivične odgovornosti: izvršilaštvo i saizvršilaštvo

Genocid - War Crimes Justice Project

broj number 3 broj number 3

Број 1

Borba protiv nekažnjivosti za seksualno nasilje u oružanom sukobu

Zakon o krivičnom postupku - Tužilaštvo Bosne i Hercegovine

Zločini protiv čovječnosti - War Crimes Justice Project

Paper - Journal

pravo zemalja u regionu law of the countries in the region

Bothwell

URBANISTIČKE MITOLOGEME

2013-e

gora v luči priključitve primorske k jugoslaviji

Primena tranzicionih zakona u Srbiji 2006

Saradnja i međusobna pravna pomoć

0 OPĆENITO.UKLJUČUJUĆI:ZNANOST I…

Godisnji izvjestaj VISOKOG SUDSKOG I TUZILACKOG VIJECA BiH

institut za uporedno pravo uvod u pravo sad institute of comparative

сузбијање криминалитета и европске интеграције, са освртом

- Internews